Chapter 1. Kwartaal 1

1.1. Visuele kuns: Kleur*

KUNS EN KULTUUR

Graad 6

PERSOONLIKE EN SOSIALE VAARDIGHEDE

Module 1

VISUELE KUNS: KLEUR

Aktiwiteit 1: (individueel)

In die klaskamer is ‘n klomp vrugte en/of groente neergesit. Jy moet nou ‘n deel daarvan teken en dan verf. Eers moet ons ‘n raampie maak sodat ons ‘n deel kan selekteer wat ‘n bevredigende komposisie sal uitmaak.

Neem ‘n stuk papier, vou dit in twee en knip of skeur:

Figure 1.1. 

Figure (Picture 3.png)

Kyk nou deur die raampie en kies die gedeelte wat jy wil teken. Voordat jy begin teken, beantwoord eers die volgende vrae:

Ek sien nie meer as drie groentes en/of vrugte binne my raampie nie. Waar of vals?

Die groente of vrug met die sterkste kleur is ongeveer in die middel van my raampie. Waar of vals?

Die deel wat ek deur my raampie sien, is nie swaarder of ligter aan die een kant nie. Waar of vals?

  • Indien een of meer van hierdie stellings ‘vals’ is, verander dit na ‘waar’ deur die raampie effens te skuif.

  • Teken dan slegs daardie gedeelte op jou papier.

  • Kies nou enige geometriese vorm, soos byvoorbeeld ‘n sirkel, ‘n vierkant, ‘n reghoek, ensovoorts, en teken dit bo-oor jou tekening. Jy gaan alles wat binne die geometriese vorm is in warm kleure verf en alles buite die geometriese vorm in koue kleure. Vra eers vir Juffrou of Meneer wat warm en koue/ koel kleure is.

  • Gebruik vervolgens die drie primêre kleure, geel, rooi en blou, om die kleure van die groente en/of vrugte wat jy geteken het, te skilder. Moenie die wit en swart vergeet om die dele wat lig en donker is, aan te dui nie. Jy kan ook ‘n primêre kleur met ‘n sekondêre kleur meng om ‘n tersiêre kleur te kry.

Aktiwiteit 2: (groepwerk/individueel)

  • In julle groepies gaan julle nou elkeen een groente- of vrugtesoort, wat eie aan Afrika is, van papier mâché (‘n mengsel van stysel of plakpapierlym en opgeskeurde stukkies koerantpapier) maak.

  • Gebruik die ronde vorm wat Juffrou of Meneer vir jou gevra het om klas toe te bring en plak ‘n eerste laag van stukkies koerantpapier wat deur die stysel of lym getrek is, daarop. Onthou om die stukkies papier te laat oorvleuel!

  • Laat dit eers bietjie droog word en plak dan die tweede laag, ensovoorts. Bou so die vorm van die vrug of groentesoort – hulle is nooit heeltemal rond nie. Jy is dus besig om ‘n drie-dimensionele voorwerp te skep. ‘n Drie-dimensionele voorwerp is nie plat of twee-dimensioneel soos ‘n stuk papier nie.

  • Wanneer die groente of vrugte droog is, kan dit geverf word. Nou kan julle as groep besluit hoe julle die groente/ vrugte wil rangskik in ‘n houer soos ‘n bak of iets dergeliks. Dit kan ook as rekwisiete vir die drama gebruik word.

Assessering

Table 1.1.
Leeruitkomstes(LUs)
 
LU 3
DEELNAME EN SAMEWERKINGDie leerder is in staat om persoonlike en sosiale vaardighede te toon deur individueel en in groepe aan kuns- en kultuuraktiwiteite deel te neem.
Assesseringstandaarde(ASe)
 
Dit is duidelik wanneer die leerder:
ALGEMEENt.o.v. 3.1 – 3.6 hieronder, die volgende toon:
  • samewerking met ander lede van ‘n groep gedurende kunsaktiwiteite;

  • die vermoë om eie bydraes binne groepverband te lewer;

  • aanvaarding van medeleerders;

 
VISUELE KUNS (3.6)
  • hulpbronne en materiaalkeuse deel en die keuse van ‘n onderwerp onderhandel vir ‘n groepprojek met die klem op:

  • gesamentlike besluitneming;

  • aanbieding;

  • veiligheid;

  • die omgewing;

  • kulturele diversiteit;

1.2. Om 'n kanon te sing*

KUNS EN KULTUUR

Graad 6

PERSOONLIKE EN SOSIALE VAARDIGHEDE

Module 2

OM ‘N KANON TE SING

MUSIEK

Aktiwiteit 1:

Om ‘n kanon te sing

[LU 3.5]

STAP 1

  • Hier volg die notasie van die kanon Viva la Musica.

Figure 1.2. 

Figure (Picture 2.png)


  • Gee ‘n grafiese voorstelling van die melodie van al drie frases:

Table 1.2.
Frase 1 
Frase 2 
Frase 3 

STAP 2

  • Kies die regte beskrywing t.o.v. van die melodie:

Table 1.3.
Frase 1Het ‘n sprong Beweeg hoofsaaklik trapsgewys 
Frase 2Het ‘n sprong Beweeg hoofsaaklik trapsgewys 
Frase 3Het ‘n sprong Beweeg hoofsaaklik trapsgewys 
  • Kies die regte beskrywing t.o.v. van die ritme:

Table 1.4.
Frase 1Voortstuwend Minder beweging en sinkopasie Herhaling van vorige frase 
Frase 2Voortstuwend Minder beweging en sinkopasie Herhaling van vorige frase 
Frase 3Voortstuwend Minder beweging en sinkopasie Herhaling van vorige frase 

STAPPE 3 en 4

  • Verdeel in groepe en volg Juffrou se instruksies.

  • Die klankkleur verander deurdat harmonie gevorm word. Dieselfde harmonie word deurgaans gebruik.

Table 1.5.
Kies die woord wat die beste pas:
HARMONIERITMEMELODIE
Hoe lank of kort die note is 
Die wysie 
Die saamklink van note 

Aktiwiteit 2:

Om ‘n twee-stemmige lied te sing en warm en koue klanke te produseer

[LU 3.5]

STAP 1

  • Hier volg ‘n tradisionele Zulu-kinderlied: Siyanibingelela (Ons groet julle).

Figure 1.3. 

Figure (Picture 9.png)

STAP 2

  • Verdeel in twee groepe (warm en koud) en volg Juffrou se instruksies om die lied twee-stemmig te kan sing.

STAP 3

Figure 1.4. 

Figure (Picture 11.png)

  • Probeer die volgende en luister goed na die verskil:

Table 1.6.
KOUDWARM
Table 1.7.
Klap met plat handeKlap met geronde hande
Skud blikkie met klippiesPlaas jou hand bo-op die blikkie en skud dan
Slaan ‘n hangende driehoek met ‘n metaalstokkieHou die driehoek in die hand en slaan dan met die stokkie daarop
Klap jou tande op mekaar - oopmondKlap jou tande op mekaar – toemond
  
Helder, skerp oopklankeDowwe geslote klanke(meer resonant)

Voeg nog voorbeelde by , m.a.w. twee verskillende klanke op dieselfde instrument.

STAP 4

  • Volg Juffrou se instruksies en voer die lied uit met ‘n “instrumentale” tussenspel.

Aktiwiteit 3:

Om twee verskillende liedere te kombineer en te sing as ‘n twee-stemmige lied

[LU 3.5]

STAP 1

  • Hier volg twee liedere, een Afrikaans en een Engels!

Figure 1.5. 

Figure (Picture 15.png)

Figure 1.6. 

Figure (Picture 16.png)

Dié twee liedere se karakter verskil – albei klink verskillend. Hoekom?

  • My persoonlike opinie: (Kies geskikte beskrywing)

Table 1.8.
Kleuremeer ritmiesmeer melodies
Kleuremanlikvroulik
John Brownmeer ritmiesmeer melodies
John Brownmanlikvroulik

STAP 2

Verdeel in twee groepe bv. dogters (vroulik en melodies) en seuns(manlik en ritmies).

  • Dogters sing Kleure en onmiddellik daarna volg seuns met John Brown.

  • Ons gaan nou die twee liedere kombineer. Lees ? op ‘n fluisterstem deur in die twee groepe – volg die polsslag wat Juffrou aangee

Figure 1.7. 

Figure (Picture 21.png)

STAP 3

  • Sing die lied twee-stemmig! Wanneer twee liedere saamgesing word kry ons ‘n nuwe lied. Sekere elemente van die musiek moet egter dieselfde wees.

Figure 1.8. 

Figure (Picture 23.png)

STAP 4

  • Juffrou sal nou ‘n begeleiding byvoeg. Kan jy hoor dat dieselfde akkoorde gebruik word, anders sal dit verkeerd klink!

STAP 5

  • Sing nou ? op la-la of ander klanke.

Figure 1.9. 

Figure (Picture 26.png)

STAP 6

  • Probeer die Skoollied of Nkosi Sikilel'i Africa en John Brown saam!

Dit klink nie goed nie!

Hoekom nie?

Table 1.9.
. Voltooi die volgende kontrolelys:JANEE
Ek kan John Brown sing  
Ek kan Kleure sing  
Ek kan saam met my groep sing   
Ek kan die tempo hou  

Assessering

Table 1.10.
Leeruitkomstes(LUs)
 
LU 3
DEELNAME EN SAMEWERKINGDie leerder is in staat om persoonlike en sosiale vaardighede te toon deur individueel en in groepe aan kuns- en kultuuraktiwiteite deel te neem.
Assesseringstandaarde(ASe)
 
Dit is duidelik wanneer die leerder:
ALGEMEENt.o.v. 3.1 – 3.6 hieronder, die volgende toon:
  • samewerking met ander lede van ‘n groep gedurende kunsaktiwiteite;

  • die vermoë om eie bydraes binne groepverband te lewer;

  • aanvaarding van medeleerders;

MUSIEK (3.5)
  • in ‘n groep – kanons, ronde- en tweedelige liedjies vanuit minstens drie kulturele tradisies kan sing en/of speel;

1.3. Om dialoog met 'n maat te ontwikkel*

KUNS EN KULTUUR

Graad 6

PERSOONLIKE EN SOSIALE VAARDIGHEDE

Module 3

OM DIALOOG MET ‘N MAAT TE ONTWIKKEL

DRAMA

Aktiwiteit 1:

Om dialoog met ‘n maat te ontwikkel

[LU 3.4]

DIALOOG

Dialoog: tweespraak, samespraak tussen twee of meer persone

Verklarende Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal

Oefening 1

Laat die leerders die volgende woorde voorstel en dan verbaal daarop reageer:

Table 1.11.
lente oggend son berge bries
  • Neem kennis dat die stem spontaan sal opgaan.

  • Wat ook al verbind is met die opwaartse vloei van die lewe, van energie en verwondering, geesdrif of vervoering sal die stem laat opgaan.

  • Laat die leerders ander woorde en frases ondersoek wat die stem sal laat opgaan.

  • Laat die leerders die volgende woorde voorstel en dan verbaal daarop reageer:

Table 1.12.
begraafplaas grafte gemors stilte dood
  • Wat ook al gebonde is aan die afname van energie, met ongevoeligheid en ontnugtering, sal laer gaan op die klankskaal.

  • Laat die leerders ander woorde en frases wat hulle stemme donker sal kleur, ondersoek.

  • Omstandighede in die lewe verander die voorkoms van dieselfde frase wat die klem na enige woord verskuif en dus ‘n nuwe kleur aan die frase gee.

Oefening 2

  • Bied aan die leerders ‘n paar frases en laat hulle die frases op verskillende maniere interpreteer.

Voorbeeld

“Vanaand gaan ons wonderlike sang hoor”

  • Wanneer ons gelei word deur die betekenis van hierdie frase, sal ons die klem op sang plaas.

  • Stel jou voor dat hierdie frase gesê word deur ‘n entoesiastiese persoon wie se kamer vol prente van die sanger hang.

  • Stel jou voor dat hierdie persoon oorloop van bewondering vir sy sangheld.

  • Stel jou voor hoe hierdie entoesias bogenoemde frase sal sê – die klem sal dan op wonderlik val.

  • Stel jou voor dat hierdie frase deur ‘n bejaarde professor gesê word – vir hom is sang ‘n ernstige en fyn kuns wat die kultuur en kennis van die kunste versinnebeeld.

  • Die professor praat met minagting oor baie bekende sangers.

  • Die professor sal die frase op ‘n ander manier sê as die entoesias – die klem sal val op sang.

  • Stel jou voor dat die frase gesê word deur ‘n persoon wat al jare probeer om konserte van hierdie sanger by te woon – die klem sal val op vanaand.

Dialoog

    • Die dramaturg moet sy materiaal dramatiseer.

  • Dit moet tot aksie en gesprek getransformeer word.

Oefening 3

  • Laat die leerders ‘n kort toneel skryf – een folio – oor ‘n gesprek tussen twee mense.

  • Hulle kan self die karakters kies.

  • Groepeer die leerders in pare.

  • Laat die leerders die dialoog lees en dan daarop reageer.

  • Laat die leerders besluit watter dialoog die beste is.

  • Neem die ‘wen-dialoog’ en laat die leerders dit op verkillende maniere interpreteer – verskillende emosies, stemmings, ens.

Aktiwiteit 2:

Om ‘n lei- en volgmimieksituasie aan te neem

[LU 3.4]

MIMIEK

  • Mimiek is die tegniek om ‘n idee of stemming of karakter uit te beeld deur slegs gebare en liggaamsbeweging te gebuik sonder enige dialoog.

  • Dit hang af van die akteur se vaardigheid hoe hy sy karakter en die omgewing skep deur die fisiese bewegings van sy hele liggaam.

Oefening 4

  • Groepeer die klas op in pare.

  • Laat die leerders na mekaar kyk.

  • Een leerder moet volg, die ander een moet lei.

  • Gee verbale opdragte en laat die leerders die instruksies volg terwyl hulle na mekaar kyk, bv. “lig jou regterbeen”, “vang ‘n bal”, “water val op jou kop”, “maak jou gesig skoon”, ens.

  • Beplan die instruksies voor die tyd.

Oefening 5

  • Gee die leerders vyf minute om ‘n kort lei- en volg- mimieksituasie voor te berei.

  • Maak seker dat hulle begrip toon vir die bewegings wat hulle moet uitvoer.

  • Maak seker dat hulle gebruik maak van die volle omvang van die bewegings wat hulle kan uitvoer.

  • Maak seker dat die storie wat hulle uitbeeld, duidelik is.

  • Laat hulle die mimiek voor die res van die klas doen.

  • Laat die leerders hulle gunsteling mimiekpoging uit die klas kies.

  • Laat al die leerders die ‘wen-mimiek’ doen met die ‘wen-paar’ as die leiers en die res van die klas wat volg.

Wenke:

  • Dit is belangrik om ‘n klasstruktuur en -beheer tot stand te bring, veral as die klas groot is.

  • Probeer om ‘n balans te handhaaf tussen gee en neem, konsentrasie en ontspanning, vryheid en beperking.

  • Stel duidelike doelwitte en reëls voor.

  • Wees entoesiasties, besorgd en aanmoedigend.

  • Moet nie te veel praat nie.

  • Lei die leerders om te ontdek en wag vir die oomblik wanneer dit gebeur.

  • Reageer op die idees en gevoelens van die klas.

  • Moedig kreatiwiteit aan.

  • Jou opdragte moet kort en duidelik wees.

  • Wees goed voorbereid en aanpasbaar.

  • Beweeg heeltyd tussen die leerders en kyk of hulle die opdragte verstaan en of hulle aanmoediging nodig het.

  • Laat die klas altyd op ‘n positiewe noot eindig.

  • Ondersteun die goeie en probeer foute ignoreer – terugvoering moet konstruktief wees – nie destruktief nie.

Assessering

Table 1.13.
Leeruitkomstes(LUs)
 
LU 3
DEELNAME EN SAMEWERKINGDie leerder is in staat om persoonlike en sosiale vaardighede te toon deur individueel en in groepe aan kuns- en kultuuraktiwiteite deel te neem.
Assesseringstandaarde(ASe)
 
Dit is duidelik wanneer die leerder:
ALGEMEENt.o.v. 3.1 – 3.6 hieronder, die volgende toon:
  • samewerking met ander lede van ‘n groep gedurende kunsaktiwiteite;

  • die vermoë om eie bydraes binne groepverband te lewer;

  • aanvaarding van medeleerders;

DRAMA (3.3, 3.4)
  • gegewe stukkies dialoog saam met ‘n maat uitbrei en ontwikkel en die vermoë toon om op ‘n maat se idees te “voed” en daarop te reageer;

1.4. Opwarmings- en vaardigheidsbou*

KUNS EN KULTUUR

Graad 6

PERSOONLIKE EN SOSIALE VAARDIGHEDE

Module 4

OPWARMINGS- EN VAARDIGHEIDSBOU

DANS/BEWEGING

Om aan te sluit by die ander dissiplines word daar gefokus op bewegingskwaliteite met die klem op Afrika-bewegings, -ritmes en -danse.

Opwarmings- en vaardigheidsbou

Opwarming

  • Opwarming behoort toenemend en getrou gedoen te word. Opwarming behoort die liggaam van beserings te vrywaar, soepel te maak, in stand te hou en ook tegniese vaardigheid te ontwikkel. Bewegingskombinasies en bewegingsreekse behoort ingesluit te word.

  • Volg die opvoeder se leiding waar ‘n reeks opwarmingsoefeninge aan jou voorgestel word. Onthou, herhaling van reekse en korrekte plasing van die liggaam is te alle tye van belang om die liggaam te kondisioneer, soepel te maak en vaardigheid te ontwikkel.

  • Jy sal ook die geleentheid kry om jou eie kombinasies en reekse te skep wat ontwerpelemente vir choreografie, soos vinnig, stadig, lig, vloeiend, rukkerig, hoog, laag en stil of rustig, sal insluit.

  • Dansopwarming en -oefeninge wat getrou en doelgerig uitgevoer word, kan ook jou liggaam voorberei en versterk vir jou gunsteling sport.

Verken kwaliteit van beweging

In die dinamika van energie is ons gemoeid met die kwaliteit van beweging. Die kwaliteit van beweging sluit die volgende in:

  • swaaiende - energie wat vrygelaat word met ‘n pendulum kwaliteit wat op verskeie maniere uitgevoer kan word;

  • perkussiewe - energie word vrygelaat in sterk vinnige bewegings met krag- en stopbewegings, bv. karate of boks;

  • gedrae beweging is ‘n volgehoue nie-eindigende beweging, bv. ‘n arend wat sweef;

  • trilbeweging – ‘n vinnige ritmiese ontlading van liggaamsenergie (bewe), bv. die gefladder van ‘n voëltjie se vlerke;

  • swewende beweging (suspensie) kom voor waar die krag agter die beweging vir ‘n kort oomblik staak, bv. daardie gevoel waar die liggaam momenteel “stilstaan” by die klimaks van ‘n beweging;

  • opvouende beweging - ‘n natuurlike val of algehele ineensinking na en saamsmelting met die vloer op ‘n ontspanne wyse

Kies ‘n primêre kleur vir elk van die bewegingskwaliteite en skep jou eie kombinasie deur enige DRIE bewegingskwaliteite herhaaldelik te gebruik, soos ‘n trilbeweging, swaai en suspensie.

Kies ‘n maat om mee saam te werk, memoriseer mekaar se bewegings en voer die bewegings gesamentlik uit.

Refleksie (Skryf in jou dagboek of joernaal)

Watter bewegingskwaliteit kan vergelyk word met die Afrika-instrument wat jy in die musiekklas gemaak het?

Hoe kan kleur in beweging uitgebeeld word ?

Aktiwiteit 1:

Om verhoudings te verken deur dans

[LU 3.1, 3.2]

Verken beskrywende woorde deur beweging. Eksperimenteer met die volgende woorde deur skulpturele vorms te maak om die woord te verbeeld. Eksperimenteer en probeer verskeie vorms op verskillende vlakke.

Table 1.14.
Beskrywende Woorde
russkaduweedundonkerswaarstiltegroot
plathardsterkligsagfynhoekigrondgrof
  • Kies een van die gegewe woorde en maak ‘n skulpturele vorm om die woord te verbeeld.

  • Kies drie liggaamsvorms: een na aan die vloer, een hoog en een op medium vlak.

  • Herhaal hierdie vorms om die beurt totdat die liggaam met gemak van die een vorm na die ander vorm vloeiend beweeg.

  • Las die vorms met bewegende aksies (lokomotories) soos ‘n draai, ‘n glybeweging of ‘n sprong (bv. ‘n vorm op hoë vlak: ‘n draai; ‘n vorm op lae vlak: rol; ‘n vorm op middel vlak: ‘n sprong. Herhaal dit verskeie kere.).

  • Kies drie kontrasterende woorde en maak drie verskillende vorms. Oefen nou hierdie drie vorms soos bo en skakel dit met bewegende aksies aanmekaar. Voeg nou al die liggaamsvorms saam.

  • Oefen en verfyn die bewegings met byvoeging van dinamiese aksies (bewegingskwaliteite) en varieer die spoed om kontraste te belig. Werk saam met ‘n maat. Leer elkeen se bewegingsreeks vir mekaar en voer dit saam uit.

Gebruik gepaste woordeskat om mekaar se danse te beskryf en te waardeer.

Aktiwiteit 2:

Om ‘n eenvoudige tradisionele Afrika- of kultuurdans te kies

[LU 3.1, 3.2]

Kies ‘n eenvoudige tradisionele Afrika- of kultuurdans wat in die gemeenskap gedans word. Vra ‘n kundige (iemand uit die gemeenskap of ‘n klasmaat) wat ‘n dans ken om dit aan jou te leer. Oefen en voer die dans uit.

Assessering

Table 1.15.
Leeruitkomstes(LUs)
 
LU 3
DEELNAME EN SAMEWERKINGDie leerder is in staat om persoonlike en sosiale vaardighede te toon deur individueel en in groepe aan kuns- en kultuuraktiwiteite deel te neem.
Assesseringstandaarde(ASe)
 
Dit is duidelik wanneer die leerder:
ALGEMEENt.o.v. 3.1 – 3.6 hieronder, die volgende toon:
  • samewerking met ander lede van ‘n groep gedurende kunsaktiwiteite;

  • die vermoë om eie bydraes binne groepverband te lewer;

  • aanvaarding van medeleerders;

DANS (3.1, 3.2)
  • koöperatief saam met maats werk om dansreekse te improviseer en saam te stel;

  • op ondersteunende en konstruktiewe wyse menings deel met ander leerders oor danse uit verskillende kulture.