HEINRICH FINKE ■ ACTA ARAGONENSIA BAND 3
HEINRICH FINKE
ACTA ARAGONENSIA
QUELLEN ZUR DEUTSCHEN, ITALIENISCHEN,
FRANZOSISCHEN, SPANISCHEN, ZUR KIRCHEN-
UND KULTURGESCHICHTE
AUS DER DIPLOMATISCHEN KORRESPONDENZ
JAYMES II. (1291-1327)
In 3 Banden
RAND 3
Mit 4 Tafeln
Neudruck der Ausgabe Berlin 1922
mit den Nachtragen und Krganzungen aus den
Spanischen Forschungen der Gorresgesellschaft
Reihe 1 Band 4 (1933)
1966
SCIENTIA VERLAG AALEN
Neudruck des dritten Bandes mit freundlicher Genehmigung
des Verlags fiir Recht und Gesellschaft AG., Basel
Neudruck der Nachtrage und Erganzungen mit freundhcher Genehmigung
der Aschendorffschen Verlagsbuchhandlung, Miinster,
und der Gorres-Gesellschaft
Titelnummer 203/03133
Gesamtherstellung: fotokop, Reprografischer Betrieb GmbH
Hilpertstrafie 8. Darmstadt
Printed in Germany
nhalt
BcBnd ■■■.
Seite
Vorwort vil
Zur Einfiihrung xvi
I. Die ^rchive.
1) Die Gescliiclite des Kronarchivs S. XVI. 2) Der
Kauzler S. XVI. '6) Racional nnd Tliesanrar S. XIX.
4) DieStellungdesSiegelbewahrersS.XXIV. 5)Auf-
nahme fremder Bestandteile ins Krouarchiv S. XXV.
6) Zwei diplomatisch wichtige Stiicke: Die beideu
ersten Originalsuppliken; ein eigenhandiger Brief
Papst Urbans V. an Pedro IV. S. XXVII. 1) Die Ar-
chive in "Mallorca S. XXX. 8) Kulturgeschichtlicher
Charakter der Register S. XXXI.
II. Zur Kirchenpolitik der aragonesischen Konige.
1) Konjge uud Papste S. XXXVIII. 2) Besetzuug
der Bistiimer S. XLII. .^) Die Bestallung in Sar-
dinien S. XLV. 4) Kirchliche Auslanderpolitik
S. XLVI. 6) Uebergehung der Katalaueu und Ara-
gonesen beim Kardinalat S. XLVIII. 6) Staat und
Kirche; Inquisition S. XLVIII. 7) Die Juden S.LIII.
8) Provinzkonzilien S. LIV. 9) Auftreten der ton-
surati S. LVI. 10) Ehedispensverfahreu S. LVII.
Quellen
in chronologischer Anorduung 1 — 560
Namensverzeichnis 56i
Nachtrage und Erganzungen aus den Spanischen Forschungen der
Gorresgesellschaft, Reihe I Band 4 ^*^5
Dokumente hierzu (mit 4 Tafeln) 659
Vorwort.
Das Jahr 1907 bedeutet einen Markstein in der kata-
lanisch-spanischen Geistesgeschichte. Damals wurde nach
langerer Vorbereitung das Institut d'Estudis Catalans auf
breitester Grundlage geschaffen. Sein Ziel war die mehr-
hundertjahrige glanzende Periode katalanischen Deukens und
Arbeitens im Mittelalter zu erforschen und in grosszugigen
Publikationen zu behandeln, daneben eine neue Bibliothek
als Fundament kommenden wissenschaftlichen Studiums zu
griinden. Beides ist dank dem opferwilligen Zusammenarbeiten
von Mannern der Wissenschaft, des politischen und des prak-
tischen Lebens, vor allem aber dank der begeisterten Mit-
arbeit der katalanischen Jugend in selbst fUr Optimisten
uberraschendem Masse gelungen. In den prachtigen Raumen
des alten Palastes der Diputacion sind nach modernem Systeme
die Buchermassen untergebracht und werden von einer star-
ken Leserschaft benutzt. Und in den Veroffentlichungen der
letzten anderthalb Jahrzehnte stellte sich das Institut unter
der tatkraftigen Leituug der aufeinanderfolgenden Prasiden-
ten A. Rubio y Lluch und J. Puig y Cadafalch in die vor-
dere Reihe der europaischen Publikationsinstitute. Seine
Werke und Aufsatze auf dem Gebiete der Geschichte, der
Kunst, der Archaologie, des Rechtes und der Sprachwissen-
schaft dUrfen in den meisten Fallen als mustergUltig bezeich-
net werden. Was bis zum Jahre 1913 erschienen war, habe
ich in der „Histori8cheu Zeitschrift" unter dem Titel : „Das
AufblUhen der Geschichtswissenschaft in Spanien" Ubersicht-
— VIII —
lich behandelt; dabei habe ich auch die Leistungen des neuen
Madrider Forschungsinstituts betont. Die gluckliche Lage
Spaniens wahrend der kommenden Jahre des Weltkrieges
hat die ungestorte Fortsetzung des Begonnenen ermoglicht.
Zahlreiche Bande des Anuari, der Documeuts per la historia
de la cultura Catalana mig-eval, der Pintures murals, der
Monedes, der Arquitectura Romanica usw. legeu davon Zeug-
nis ab.
Kurz nach der Institutsgriindung erschienen die beiden
ersten Bande meiner Acta Aragonensia; in ihnen hatte ich
unter bestimmten Gesichtspunkten den fast unerschopflichen
Stoff der diplomatischen Korrespondenz aus der Zeit des
Konigs Jayme II. zu beuutzen versucht. Mit moglichster
Ausserachtlassung des rein innerpolitischen Materials, vor allem
auch der Beziehungen zwischen Katalonien-Aragon und Ka-
stilien, mit starker Betonung des Kircheupolitischen und Kul-
turgeschichtlichen war das Werk entstauden. Da'ss hier eine
Uberraschende Bereicherung des mittelalterlichen Quellen-
materials vorlag, wurde von allen Seiten in Rezensionen und
Aufsatzen hervorgehoben. Ich erinnere au die ergebnisreicheii
Referate von E. Berger im Journal des Savants 1908, vou
A. Rubio mit literarischen Erganzungen im Anuari II, von
F. Schneider in der Zeitschrift fiir Sozial- und Wirtschafts-
geschichte Bd. 9, von K. Wenck in der Historischen Zeit-
schrift Bd. 122, die zu Aufsatzen augewachsen sind. Ja.
Theodor v, Heigel wagte in einer der Vollsitzuugeu des internn-
tionalen Historikerkongresses zu Berlin (1908) die kiihne
Behauptung, dass seit 30 Jahreu keine grossere Bereicherung
des mittelalterlichen Quellenstoffes erfolgt sei! Mit der Be-
schrankung auf die kulturhistorische Seite dilrfte das richtig
sein.
Mehr als ein Dutzend Dissertationen uud Biicher meiner
Schiiler haben Teile des wundervollen Stoffes bearbeitet, ohne
— IX —
ihn auch nur in den Hauptpunkten zu erschopfen, Ich wahle
aus ihnen folgende aus, die sich im Wesentlichen auf die
Acta I und II und diesen dritten Band stUtzen : P. Diep-
^en, Arnald von Villanova als Politiker und Laientheologe ;
J. Asal, die Wahl Johanns XXII. ; L. KlUpfel, die aussere
Politik Alf onsos III. von Aragonien ; M. van Heuckelum, Spiri-
tualistische Stromungen an den Hofen von Aragon und Anjou
wahrend der Hohe des Armutsstreites ; F. Heidelberger, Kreuz-
zugsversuche um die Weude des 13. Jahrhunderts; A. Gottron,
Ramon LuUs Kreuzzugsideen ; H. E. Rohde, Der Kampf um
Sizilien in den Jahren 1291—1302; K. Schwarz, Aragonische
Hofordnungen im 13. und 14. Jahrhundert; J. Schrader, Isa-
bella von Aragonien, Gemahlin Friedrichs des Schonen von
Oesterreich; A. Stdrmann, Zur Geschichte des Konigreichs
Mallorca ; E. Haberkern, Der Kampf um Sizilien in den Jahren
1302—1337. (Samtlich erschienen in den Abhandlungen zur
Mittleren und Neueren Geschichte). Dazu: G. DUrrholder, Die
Kreuzzugspolitik unter Papst Johann XXII. (1913); F. Baer,
Studien z. Gesch. der Juden im Konigreich Aragonien (1913);
Bertha Wehling, Zur Charakteristik der diplomatischen Korre-
spondenz Jaymes II. von Aragonien (1913). Fuhrenden Ge-
schichtswerken der Zeit Dantes, Bonifaz' VIII. und Philipps
des Sch. hat mein Buch willkommene Erganzungen geboten.
An eine Ausniitzuug der Register- und CRD Korrespon-
denz der 3G Regierungsjahre Jaymes II. hatte ich bei meinen
kurzen Ferienreisen nach Spauien nicht denken konnen. So
lag nach Vollendung des Werkes der Gedauke einer Revi-
sion im Kronarchiv zu Barcelona nahe. Dazu kam, dass ich
gewisse archivalische Partien nicht eingesehen hatte oder
uoch nicht hatte einsehen konnen. Die datierten Pergaminos,
die Urkunden im engeren Sinne, boten zwar im Allgemeinen
nicht viel flir meine Sammlung; sie konnte ich Ubergehen.
Wohl aber war die Gruppe der Papsturkundeu von Bonifaz VIII.
— X —
bis Johaimes XXII. zu beachteu, die ich doch zunachst der
Zeitersparnis halber fast ganz iibergangen hatte. Die Per-
gaminos ohne Datum (s. f.), welche im Wesentlichen Brief-
korrespondenz enthielten, lernte ich erst nachtraglich kenneu
und mauches kostbare Stiick konnte icli daraus entnehmen.
Darunter befandeu sich auch die nach Dutzeuden zahlendeu
Briefe Friedrichs d. Sch. und seiner Gemahlin, die nun eud-
lich die Liicke im aragonesisch-deutschen Brief wechsel ausfiil-
len. Weiteren Stoff boten auch fUr Jaymes Zeit die Cartas
maltratadas und die Durchsicht der Archivalien Alfonsos IV.
und Pedros IV. Aus Zuritas Nachlass im Archivo de la Di-
putaciou in Saragossa stellte mir Professor A. Gimeuez Soler
eine grossere Reihe Briefe Vidals de Villauova uud anderer
Korrespondenten in liberalster Weise zur Verfiigung. Schliess-
lich erhoffte ich ueue Beitrage im frisch geordneteu Arcliivo
del Patrimonio Real in Barcelona sowie in den mallorcani-
schen Archiveji zu Pahna zu finden.
Auf wiederholten Reiseu der Jahre 1908—1912, deueu
sich ein Besuch nach dein Kriege anschloss, ist so der dritte
Band der Acta Aragonensia entstanden. Wie er sich ausser-
lich bescheidener reprasentiert als seine Vorganger, so diirfte
auch seiu luhalt uicht so stark Ueberraschendes, wenigstens
nicht im friiheren Umfange bieten. Andererseits diirfte doch
auch kaum ein Stiick darin zu fiuden sein, das mau im mit-
telalterlichen Quellenstoffe entbehreu mdchte. Ich darf auch
darauf hinweisen, dass hier die erste bekannte Original-
supplik, der erste nachweisbar vou der Hand eines Papstes
geschriebene Brief, einer der altesten deutschen Privat-
briefe wiedergegeben sind; die erste Aktensammluug eiues
kirchlichen Eheprozesses, die wir bis jetz kenueu, musste
ich spaterer Veroffentlichung vorbehalten, Einige weuige
Nummern, die aus nichtspanischen Archiven mir geboten
wurden, die aber in den Rahmen meiner Arbeit hineinpassen,
— XI -
habe icli auf geuommen ; ebenso aus bestimmten, leicht er-
kennbaren Griinden einige bereits gedruckte Briefe. Die
lange Zwischenpause des Krieges hat es mit sich gebracht,
dass schou langst von mir abgeschriebene StUcke, so ein
paar Briefe iiber die Kaiserin Konstanze, iiber den Infanten
Jayme (von Miret y Sans) und der an Boccacios Schilderungen
erinnernde Bericht iiber die Bekanntschaft Jaymes mit der
Mutter seines Sohnes Napoleon. mit irrigem Datum, im Bo-
letin de la Historia publiziert wurdeu.
In der Einleitung zum ersten Bande habe ich eine kurze
Charakteristik der Hauptpersonlichkeiten des aragonesischen
Konigshauses versucht; gern wUrde ich sie in diesem Bande
in grosserem Umfange auf Grund noch ungedruckteu Ma-
terials wieder aufgenommen haben. Dabei hatte ich mich
mit der leiseu Kritik meiner Zeichnung Jaymes durch K. Wenck
(Hist. Ztschr. 122 S. 94 f.) und mit dem scharfen Verdikte,
das der bekannte Historiker A. Gimenez Soler iiber Alfonso
ausgesprochen (uno de mas debiles e irresueltos), auseinander-
setzen und die Schilderung der glanzenden Gestalt Friedrichs.
welche die Arbeiten Rohdes und Haberkern bieten, durch
neue Ziige vertiefen kounen. Auch den Infanten Pedro, den
vielseitigsten Brautbewerber, Dichter, Staatsmanu uud schliess-
lichen Franziskanermonch und die tragischen Gestalten der
Infantin Violante sowie der Konigin-Witwe Maria von Mal-
lorca wollte ich ansfUhrlicher schildern. Technische GrUnde
verboten eine grossere Ausdehnung der Einleitung ; in spaterer
Zeithoifeich das hier Weggelassene veroffentlichen zu konnen.
In einer Recension des frUheren Werkes ist auf Mangel
in der Wiedergabe des Katalanischen hingewiesen worden;
mit Recht, Zu meiner Entschuldigung muss ich anfUliren.
dass auf viele Briefe passt, was Berengar de Jorba treuher-
zig von den seiuen schreibt: „Herr, wenu die Briefe nicht so
gut geschripben uud abgefasst sind, wie es notig ware, so
— XII —
-entschuldigt mich gnadig, weil ich iin Schreiben uoch nicht
Meister bin. Und wenn Ihr sie nicht gut lesen konnt, lasst
es mich wissen." (1326: Senyor, si les letres no son tan be
escrites ne dictades, con siria mester, sia vostra merce que
mo perdonets, que del escriure anc no estic am maestre. En-
pero si no les sabets ben legir, fets mo saber.) Daun : es ist
mir auch begegnet, dass einer der besten Katalanisten mir
eine klar lesbare Stelle nicht zu deuten wusste; dazu ver-
gesse man uiclit den schlimmeu Zustand des vielfach ver-
blassten und zerstorten Papiers. Uebrigens hat mir eine
grosse Partie der katalanischen Texte der verstorbeue Archiv-
direktor E. Gonzalez Hurtebise ubermittelt ').
Zu dauken habe ich mauchem Freunde in Barcelona und
in der Heimat filr gute Winke und allerlei Beihiilfe. F. Valls
y Taberner war mir wne friilier F. BofaruU und E. G. Hurte-
bise ein stets gefalliger Helfer beim Aufsuchen des Stoffes;
bei Lesuug der Druckbogen unterstiitzten mich Dr. Llorens
und Dr. Hollnsteiner. Die Notgemeinschaft der deutschen
Wissenschaft, uuter Leitung ihres Prasidenten des Staats-
ministers Dr. Schmidt-Ott, ermoglichte mir die letzte Reise
und gewiihrte mir wie aucli die Freiburger Wissenschaftliche
Gesellsehaft Beihiilfe filr den Druck des Bandes. Dankbar
gedenke ich schliesslich auch meines Verlegers Dr. W. Roth-
schild, der iu dieser Zeit das Wagnis des Druckes iibernahm.
Der Baud ist gewidmet der Madrider Academia de la Historia,
die mich 1913 zu ihrem Elireumitgliede arnanute, und dem
Audenken des am 15. Xovember 1922 verscliiedeuen Freundes
Isidro Bonsoms in Valldemosa. So gern batte ich dem Leben-
den das Buch iiberreicht, jetzt kanu ich es nur seinem An-
denken in dankbarer Erinneruug weiheu.
'> Den schwierigeu wirtschaftsgeschichtlicli so wichtigeuText Nr.70
gebe ich auch iu deutscher Uebersetzuug.
— xnr —
Da meine Arbeiteu flir das Konsfcanzer Konzil, dessen
Druck begonuen hat, den Ausgangspunkt meiner spanischen
Forschungen bildeten, so mochte ich zum Schluss den Ver-
such einer Ueberbriickung der Lucke von Jayme II. bis zu
Ferdinand I. durch Sammeln des Stoffes machen. Die Zeit
Alfonsos habe ich in grosaen Ziigen bereits durchgearbeitet,
fiir Pedro IV. die Korrespondenz mit Karl IV. und andern
deutschen Fiirsten aufgezeichnet ; flir das grosse Schisma, fiir
das, Benedikts XIII. wegen, das Kronarchiv ein Hauptpunkt
der Forschung seiu muss, hatte mein gefallener SchUler Dr.
Hans Rohde schon zu sammeln begonnen. Hoffentlich ist es
mir vergonnt, noch einmal in langerm Aufenthalt diesen Stoff
zu erganzen und zu verarbeiten und mit einem letzten vierten
Bande der Acta Aragonensia in Verbindung mit den Acta
concilii Constanciensis meine spanischen Arbeiten, die micb
durch drei Jahrzehnte begleitet haben, zu beschliessen.
Freiburg i. Br., 23. November 1922.
Heinrich Finke.
Zur Einfuhrung.
In der Einleitung zum ersten Bande liabe icli ausfiihr-
lich iiber das Kronarchiv, die Kanzlei, das Beamtenpersonal,
das Gesandtschaftsweseu berichtet und neben den Hauptbrief-
empfangem auch in einzelnen Ziigen die hervorragendsten
Berichterstatter charakterisiert; in dem Buche von K. Schwarz
Uber die aragonesischen Hofordnungen, besonders in den Tei-
len iiber den „Canceller" und den „Maestre racional" ist eine
Uebersicht der wichtigsten Beamtengruppen, die fiir das
Schrifttum in Betracht kommeu, gegeben worden. Eine Fiille
neuen Stoffes habe ich seitdem durch die, wenn auch fliich-
tige Durchsicht der Register uud der diplomatischen Kor-
respondenzeu des gesamten 14. Jahrhunderts gewonnen. Doch
geniigt er nicht, um nunmehr eine umfassende Urkundenlehre,
oder eiue vollstaudige Geschichte der Kanzlei vorauszuschicken.
Das gesammelte Material moge durch ein giitiges Geschick
von mir noch erganzt werdeu konnen oder sonst einem Nach-
folger als Gruudlage seiuer Forschungen dienen. Was ich
friiher aber schou vermutuugsweise ausgesprochen habe, fand
ich nunmehr vollauf bestatigt: das diplomatische Material der
Nachfolger Jaymes II. entspricht in seiuem Wesen und zum
Teil auch in der Fiille uicht melir dem, was seine Zeit ge-
boten hat, Auch fiir Rubio ist der geringe Umfang der CRD-
Nummern Pedros im Gegensatze zu seinen mehr als tauseud
Registern eiu Ratsel. Erst in den Jahren des Konstanzer
Konzils steigt der StofP Wieder fiir wenige Jahre zu der
friiheren Hohe. Vielleicht wUrde fUr die Baseler Zeit die-
selbe Erscheinung zu verzeichnen sein, wenu nicht nach einer
archivalischen Notiz des 16. Jahrhunderts die vou Neapel nach
— XVI —
Spanien gesandte diplomatische Korrespondenz Alfonsos V.
mit dem Schiff untergegangen ware. Was ich hier biete»
sind nur einige besonders kennzeichnende Erganzungen.
I. Die Archive.
1. Ueber die Geschichte des Kronarchivs habe ich
frliher einige Notizeu gegeben ; jetzt liegt der von E. Gouzalez
Hurtebise kurz vor seinem Tode fertiggestellte Fiihrer vor
(Guia historico-descriptiva del Archivo de la corona de Ara-
gon en Barcelona, 1920), der in seinem historischen Teile die
vom bewahrten Kenner der archivalischen Schatze F. BofaruU
beinahe fertig gestellte Archivgeschichte benutzen konnte.
Auch hier wird schon augedeutet, dass gerade unter Jayme II.
die Centralisation der Archivschatze begonnon hat. Im Band
1285 f. 136 " des Patrimonialarchivs fand ich die Abrechnung
Uber verschiedene Bauten im koniglichen Palast vom 8. Mai
1319. Darnach hatte der Konig dem Kammerer Narnau Mes-
seger befohlen:
que faessets obrar una casa de volta ... a ell loch, on solia
esser la capeyla sua de palau de Barchinona. En la qual casa
fossen posats e couservats les registres els privilegis els altres
scrits de la sua cancellaria . . . E que sobre aquella casa de
volta fos feta una altra casa ab volta, en la qual fossen con-
servades e estoyades les sues joyes daur e dargent e les
robes e els apparellaments de la sua cambra. E axi metex
ordona, que en les cases de volta, qui son dins la dit palau
seu, on solien esser establits, fo reparada e adobada uua casa
ab II grans finestres ab reyes, ... en la qual casa fossen
estoiats e conservats les comptes e les altres scriptures del
offici del maestre racional de la sua cort.
So entstand also im Jahre 1318 das Gewolbe fiir Re-
gister und Urkunden der Kanzlei, daiiiber das Gewolbe der
Schatzkammer und in einem anderen Teile des Palastes das.
Archiv des Maestro racioual d. h. des Rerhnuugshofes. lu
ersterem sind also aus den verschiedeuen Klostern usw. die
zerstreuten Archivalien zusammeugetragen.
2. Hier herrschte der Kanzler. Wie das Amt, das bis
dahin fast nur von untergeordneten Pcrsonlichkeiten geleitet
wurde '), sich durch die Erneunuug des Bischofs Raimund vou
Valencia hob und seitdem nur iu den Handen von Bischofeu
') Vgl. Ferran de Sagarra, Sigillografia Catalana, 1916, p. 39 ff.
— XVII —
sich befaud, ist friiher betont worden. Das Ansehen stieg
unter Alfouso IV. Er iibertragt das Amt dem Erzbischof
Petrus vou Saragossa mit der bezeichneuden Begrtindung
(Reg. 562 f. 16^) am 25. November 1327:
Cedit nobis ad gloriam nostrique dignitatis fastigia subliman-
tur, dum ad regie domus et tocius puplice rei negocia viros
preclaros eligimus . . . Attendentes, qualiter ipsius cancellarie
officium in curia nostra tenet locum notabilem et officia regia
universa tum infra domum nostram quam extra complectitur,
rem publicam dirigit, ius suum subditis tribuit ac regia iura
nostra conservat, . . . cum presenti carta . . . cancellarie offi-
cium cum omnibus iuribus et pertinenciis suis vobis concedi-
mus et vobis de illo, dum animam duxeritis in humanis,
plenarie providemus . . . cum . . . maiori integritate quam alii,
qui vobis in eo hactenus prefuerunt . . . Auctoritate vestra
possitis ordinare . . . locum tenentem vestrum seu vicecancel-
larium, qui sub et pro vobis officium ipsum regat et etiam
committere omnia sigilla nostra et buUam ac bulle tiparium
illi, quem vobis expedire videbitur . . . Quos quidem vicecan-
cellarium et tenentem buUam . . . possitis ab ipsis officiis
amovere . . . Dann folgt die Festsetzung seiner Einkiinfte.
Und in den Zeiten der geschwachten Papstgewalt soUte
der aragonesische Kanzler papstlicher Legat in allen Landern
des Konigs sein: quod vacaute Romaua ecclesia cancellarius
esset locumtenens pape pro omnibus dictis suis regnis et
terris cum plena potestate ad omnem casum, qui posset oc-
currere. So heisst es in einem Memorial Martins I. vom
Jahre 1402! Anscheinend ist der aragouesische Papst Bene-
dikt Xm. darauf doch nicht eingegangen. Jedenfalls treten
die Kanzler in den Tagen Jaymes IL und seiner Nachfolger
in der ausseren wie inneren Politik stark hervor.
Die Kanzlei hatte einen umfangreichen Menschenapparat
zu versorgen. Von ihr bezogen Gehalt und Kleidung nicht
blos der Kauzler, Vizekanzler, die Skriptoren und ihre ver-
schiedenartigen Anhangsel, sondern auch der konigliche Beicht-
vater, die Hofkaplane und die Schiiler der kouiglichen Kapelle,
ebenso die zahlreichen Kursoren '). Das erforderte starke
') Cancellaria ipsa seu scribania providere tenetur in quitacione
ordin;..a et vistitu cancellario, vicecancellario, scriptoribus et coad-
iutoribus scribanie, necnon confessori, capellanis et scolaribus de capella
nostra et in provisionibus cursorum, ad quorum supportanda omnia . . .
expedit, . . . ut sigillorum nostrorum iura . . . conserventur illesa. (R.
- XVIII —
Summen uiid eine verniinftige Ausbilduiig des ius sigilli d. li.
der Urkundentaxe '). So gibt es denn eine grosse Zahl von
Verordnuugen, die die Taxe meist erliohen. umandern, er-
weitern. Die Herrscher wisseu, dass sie selbst oft durch
allerlei Guadenerlasse das Siegelgeld herabgemindert haben
und sie suchen sich gegen sich selbst zu schiitzen : Volaimus.
statuimus et ordinamus nobisque legem impoiiimus, quod nisi
persouis extraneis a nostro dominio et religiosis Mendicanti-
bus et aliis personis notabiliter pauperibns remissionem nul-
latenus de sigilloruin iuribus faciamus. (So Alfouso IV.)
Der registriejt« Niedersclilag des aragonesischen Finanz-
wesens zeigt die Eigentuinlichkeit, dass er auf zwei Archive
seit den Tagen Jaynies II. verteilt ist: ein Teil der Register
beruht im Kronarchiv, ein anderer grosserer im Archiv des
Maestro racional, das nach obiger Notiz gleichzeitig 131 <s mit
dem andern gebaut wurde. Letzteres umfasste die Reclmungs-
biicher des Racional in vier Reihen: die albarans (Empfangs-
bestatiguugen, Quittungen usw., beginnend sehr oft: Atorch a
vos . . .), die notaments (kurze Notizeu, oft durchstrichen), die
accurriments (Hiilfsbiicher), die manameuts oder citations
(Zahlungs- und sonstige Befehle)^); dann die Rechnungen
des scriva de racio, des scriva porcionis domus nostre (d. li.
des Kouigs). und zahlreichei" auderer Gruppen : der Konigin-
nen, der Infanten. besondere BUclier wie Kreuzzugszehnten.
Beamtenverzeichnisse. Handelsverzeichnisse, oft von grossteni
kulturellen Wert. Dazu kommen auch tlie Einnalime- und
Ausgaberegister des Thesaurais. Sie alle zahlen iiach Tau-
senden. Sie befinden sich jetzt nach einer langen Periode
der Unordnung und Unbenutzbarkeit im Archivo del Real
Patrimonio im Palaste der Diputaciou. Dort ist das Archiv
des Racional mit dem Archiv der Generalballei Kataloniens
vereinigt.
Nicht uninteressant ist, dass es friilier ein besonderes
Archiv des Real Patrimonio gegebeu hat. Nach einem libre
557 II f. 128.> Muntaner cap. 225 erzahlt. dass er in Gallii)oii war ca-
pita , . . canceller e mestre racional . . . e encara tenia yo lo sagell de
la companya. E los escrivans . . . estaven tostemps ab mi.
') Vgl. F. de Sagarra p. 57 ff. Auch Acta I, I.XXXVII ff.
*) Anders imter Pedro IV. Vgl. Schwarz S. 109.
— XIX —
<les albarans de quitacio de la terca vom Jalire 1400 — 1403
erhalt Gabriel Sagara, scriva de manameEt, diputat a tenir
e conservar les libres, scriptures e altres coses, qui son en
archiu del patrimonio reyal del palau del senyor rey seine
Besoldung. Vielleicht ist damit das handschriftliche Sammel-
werk vom Jahre 1587 zu verbinden : Liber patrimonii regii,
in quo notantur ea, quae Barciuone ex archivo regio et
archivis magistri rationalis et balliae generalis extracta sunt
ad elucidandum ... in princi])atu Cataloniae . . . regium pa-
trimoniuni. Jedenfalls bilden jetzt die beiden erwahuten
Archive den Grundstock des Patrimonial-Archivs ').
3. Racional und Thesaurar sind die Hauptpersonlich-
keiten des Finanzwesens, um die sich die anderen Beamten
gruppieren. Wie im sicilianischen Reiche ist auch in Ara-
gonien die Fiuauzkontrolle schon im friiheu 13. Jahrhundert
starker als in den nordlichen Laudern ausgebildet. Jayme L
ervvog am 1. August 1224 die Einsetzung je eines Templeis
in Katalonien und Aragou. die fiir sorgfaltige Regelung der
Finanzen Sorge triigen. Sie sollten die compota ab omnibus
entgegenuehmen : Nos auteni sibi plenariam dedimus potesta-
tem in recipiendis compotis ab omnibus et universis . . . Al-
baranos, quos ipse vobiscum fecerit, habebimus tirmos et ratos.
(Pergaminos Jayme L Nr. 147. Hier nach Tourtoulon, Jacme 1
le conquerant I, 448). Das ist schon die ganze Tatigkeit des
Racioual ohne den Nanien ; aber es ist noch ein Einzelakt
einer Vertrauensperson. Racional ersclieint in unsern Doku-
inenten zuerst 1284 November 17: Matteus de Terminis fiir
die Insel Sizilien und am 9. December 1284 gibt Peter III.
Corrado Lancee maiori hostiario uostro ac magistro racionali
curie nostre einen Auftrag (Reg. 43 f. 82. Carini, Gli archivi
e le biblioteche di Spagna I, 6 ungenau). 1285 Juli 12 wird
Petrus de Libiano magister racionalis curie nostre genannt
(R. 58 f. 102). Uuter Peters Nachfolger Alfonso notiere ich :
Guilelmus Colirati mag. racionalis 1288 Januar 22 (R. 45 f.
47). Daraus folgt wohl, dass das Amt seit der Eroberung
'j Auf die verwickelte Geschichte des Krongutes usw. in Spauieu
und die dort uoch viel vorhandenen, oft bedeutenden koniglichen Pa-
trimonial-Archive kann ich nicht eingehen. Vgl. Historia juridica del
patrimonio real por dou Fernando Cos-Gayon. Madrid 1881.
— XX —
Siziliens erscheint, also aus dem sizilianischen Reiche Uber-
nommen ist,
Ob es aber bereits bis auf Jayme II. dauernd vorhanden
war? Man konnte es bezweifeln trotz der rascheu zeitlichen
Aufeinanderfolge der Nameu. Denn zuweilen erscheinen in
den achtziger Jahren Verordnungen, als ob das Amt noch
nicht existiere. Sicher ist, dass seit Aufang der neunziger
Jahre, wohl seit Ende 1292, der Barceloneser Grosskaufmann
A. de Bastida Racional ist und das Amt seitdem dauernd in
Namen und Tatigkeit in den Registern sich nachweisen lasst
(R. 262 f. 40—47) ').
In deu Registern tritt der Posten des Thesaurars viel
starker hervor. Eine feste Ordnung des Amtes und damit
auch der Anfang zu dem umfassenden Schriftmaterial dUrfte
schon in der Ernennnng des A. de Bastida zum Thesaurar
durch Alfonso III. 1289 erfolgt sein. Er soll alle EiukUnfte
in Empfang nehmen und soll mit ihnen gemass koniglichem
Auftrage zahlen: Teneamini computare quolibet anno nobis-
cum vel cum quo nos maudaverimus. Hier wird also ein
Racional nicht genannt! Interessant ist der Satz, dass der
error calculi seu computi vel error scripture nicht schaden
soll. Der Thesaurar darf uichts ohne bestimmte Albarane
zahlen, abgesehen von einzelnen Fallen, in denen das Siegel
fehlt. Summas receptarum, quas facietis, faciatis scribi in-
continenti in registro camere nostre et in registro scribanie
nostre. Letzteres scheint kaum durchgefuhrt zu sein (R.
64 f. 155).
Eine weitere Neuordnung erfolgte bald nach dem Re-
gierungsantritte Jaymes II. Eine genauore Zeitbestimmung
ist wohl nicht moglich. Hier tritt nun auch der magister
racionalis auf. Leider ist sein Pflichteukreis nur teilweise
aufgezeichnet (Jayme II. s. f. Nr. 215):
Primo, quod omnes recepte, que fient per thesaurarium, cuius-
cumque sint condicionis sive ... iu peccunia uumerata, in cambio,
mercibus vel aliis, scribantur in qnodam libro, quem teneat ille scrip-
tor, quem dominus rex voluerit in cancelleria sua, et fiat hoc singulis
diebus.
') Er bleibt aber dabei Grosskaufmann. f. 56 wird ihm die ex-
tractio salmarum frumenti XX mill. generalis mensure aus Sizilien
gestattet. (1293) Mai 18.
— XXT —
Item si contingerit thesaurarium facere soluciones aliquibus, in
quibus ponat eis bestias, bladum, pannos, cambium vel alias res, quod
seraper habeat certificare illum scriptorem, ad quam rationem ponit
illas res et pro quanto recepit, eo ut possit discerni, quantum est illud
lucrum.
Item quod de omnibus assignacionibus, quas faciet, habeat certi-
ficare illum scriptorem et cancelleria similiter certificet eum de assig-
nationibus, que fient in cancelleria, ut possit sciri, quot assignaciones
sunt in unaquaque coUecta.
Item quod scribat singulis diebus kalendarium tam in receptis
quam in datis, et si posuerit merces vel alias res preter ciuam peccu-
niam numeratam, ponat ibi, ad quam rationem ponit illas res, ut possit
certificari cum receptis lucrum, quod dominus rex est ibi facturus.
Similiter de cambio, si cambium receperit aut dederit, semper
habeat certificare illum scriptorem, qui tenebit librum in .scribania
domini regis ').
Item si contigerit ipsum recipere mutua ad usuram, semper habeat
certificare illum scriptorem et scribat diem manuleute, et quantum
tenebit [receptum] et (luauta fuerit usura et eciam diem solucionis iii
datis et semper iste nianuleute, que fient ad usuram, fiant de conscien-
cia domini regis.
Iteni quod reddat computum singulis annis magistro racionali,
quia periculuni est tardare computa.
Item quod nunquam coUecta comitatur alicui portario vel alii
nisi primo computaverit de aliis coUectis, quas tenuerit et quod hosten-
dat albaranum magistri racionalis, et comitentur collecte per cancel-
larium, ut est fieri consuetum.
Item quod ponat semper in solucionibus, ([uantum solvat in pec-
cunia numerata et qiiantum in pannis, quantum in bestiis et ad cjuam
rationem.
Item quod ciuilibet portarius vel collector peccunie teneat semper
computare siue reciuisicione cum magistro racionali infra meusem, post-
quam collecta fuerit perfecta, alias si in hoc deffecerit, nunquam col-
lecta comitatur eidem.
Magister racionalis debet vendere omnes redditus tocius domina-
cionis domini regis annis singulis simul cum baiulis generalibus cuius-
cumque regni^ et quod recipiant ipsi redditus baiuli cuiuscumque loci
et quod faciant soluciones perpetualium violariorum et alioruni, sicut
sunt priores tempore, et tiuod teneantur ipsi baiuli coniputare (luolibet
anno cum baiulis generalibus, unusquisque in sua regione, et ille baiu-
lus generalis teneatur reddere racionem ([uolibet anno magistro racionali.
Similiter faciat unum registrum, in quo scribi faciat in cancellaria
') Es folgt durchstrichen: Item ([uod faciat tres libros thesaurarius:
unam scilicet de receptis et datis regni Aragonum, aliud de receptis
et datis Catalonie, et aliud de receptis et datis regni Valentini. Die
Biicher existieren nicht.
— XXII —
domini regis omnes collectas et exacciones, quas dominus rex faciet
in terra sua et in fine cuiuslibet anni eiigat a coUectoribus compUta
et compellat eos ad hoc faciendum, si necesse fuerit.
Sehr stark tritt hier die naturalwirtschaftliche Beschaf-
tigung des Thesaurars hervor: Tiere, Getreide, Tuche werden
vor der Geldtatigkeit genannt. Wie umfangreich die Arbeit
des Thesaurars war, beleuchtet klar ein einziges Schreiben
des TliBsaurars P. Marci an den Konig (CRD 11538, wohl
vom 16. Mai 1308): Der Konjg habe ihn beauftragt, die seit
6 Jahren vorgekommenen Alexandrien-Falle geldlich zu be-
strafeu ; das bringe kaum 10000 sol. ein. Aus den bei den
Johannitern liegenden Registern habe ihm aber der Schreiber
P. Lobet nachgewiesen, dass schon Jayme I. das Ausfuhr-
verbot nach Alexandrien erlassen habe; also alle frllheren
Falle solle man lieranziehen. Heimlich habe er bereits dem
Konige berichtet, dass der verstorbene P. Mari — frtiher als
Gesandter an Friedrich nachweisbar — verboteue Waren nach
Alexandrien gesandt habe; seine Verwaudten hatten es mit
der Bemerkung zugestanden, dass man ihnen nichts anhaben
konne, da sie 100 sol, erlegt hatten. Aber die Hofrichter
hatten ihm erklart, dass sie dadurch vielleicht von kirchlichen
Strafen frei seien, nicht aber straflos wegen der Uebertretung
des kdniglichen Verbotes. Da sei Prlifung notig. Weiter
schildert er seine Abmachung mit R. (ja Torre, der KUrasse
nach Alexandrien gebracht : Slihne 6000 sol. Darliber mlisse
der Siegelbewahrer B. de Averso die Urkunden ausstellen.
Ferner Vereinbarung mit einem Judeii wegeu Betruges auf
1600 sol.; der Urkunden-Entwurf wird gleich beigelegt mit
der Bitte um die Reinschrift. Bort de Miraylles beschlag-
nahjnte bei Muutblanch zwei Ballen koniglichen Tuches als
EntschadigUDg fiir ein Pferd, das er dem Konige zur Sizilien-
fahrt (10 Jahre vorher!) gestellt und nicht bezahlt erhalten
habe. Er verlangt fUr RUckgabe 1200 sol. Aber der The-
saurar liess laut erklareu : Niemals ! Denn sonst machen alle
Glaubiger des Konigs es ebenso. (Car si era sabut, tots los
altres comengarien de penyorar). Auf Umwegen wird er Bort
befriedigen. Heute forderte der Generalprokurator des Ge-
bietes von R. Folch Zahlung der Sizilien-Schulden ; Verein-
barung. Zahlreiche Richshomens verlangten Zahlung der auf
— xxm —
dem Parlament in Muntblanch zugesagten Summen : Zusiche-
rung: E siats cert, que, si nos fa, que ells penyorarau. Zum
GlUck kam heute gute Nachricht aus der Provence, wonach
bald grossere Smnmen (aus den Zusagen Karls II. ?) kommen
werden. Galceran de Anglarola fordert 6000 sol. „Ihr wisst
wohl, Herr, dass ich es nicht kann. Ihr habt wohl vergessen,
dass ich am Abend beim Abschiede von Euch nur 1200 sol.
hatte, und ich habe Dalmau de Castelnou, Gilbert de Cen-
telles, B. Boyl u. a. in Eurem Auftrage bezahlt, und habe
40000 sol. von meinen Freunden geliehen." Die Tornosen
aus der Provence teilte er zwischen dem Abte von S. Creus
und den Minoriten. Er bittet um Gotteswillen ihm keine
Glaubiger mehr zuzuweisen; auch die Banken woUen nicht
mehr leihen. Nur deu tibelsten Schreier Galceran will er
befriedigeu.
Das ist die Arbeit eines Berichtes, ja eines Tages! Dazu
dann die Dutzende von Urkunden der Kanzlei, die hieraus
erwachsen. Wie erwahnt, liegt der Niederschlag der finan-
ziellen Operatiouen im Kronarchiv und im Patrimonialarchiv.
In ersterem ist es die stattliche Reihe der Thesaurarie-Register,
die fiir eineu kurzen Zeitraum, meist einen Monat, abgeschlos-
senen Cuentas (deren Zusammenfassung im andern Archiv),
und die Solutionen-Register. Die beiden Registerreihen be-
ginnen mit dem Jahre 1301 (Reg. 268 und 294). Die ersteren
enthalteu die direkten Auftrage an den Thesaurar zu aller-
hand Zahlungen ') aus seiner Kasse, die Solutionen enthalten
Zahlungsanweisungen an die verschiedensten Beamtengrup-
pen ^) fiir Sachen des Hofes, viele Anweisungen an den Ma-
') Beispiele Reg. 294: Fr. Martiniis de Aranda, Begleiter des Mar-
tinus de Atheca, pro emendis libris 100 sol. — Cuni dil. clericus noster
P. Sancii novam missam uabeat celebrare et sibi vestes competentes
duxerimus concedendas; soll 7 Ellen Yprer Tuch und eine penna alba
kaufen. — Exsolvatis mag. Ermengaudo phisicho d. Blanclie regine
1000 sol. de sua provisione. — Die Amme des Infanten Jayme erhielt
pro uutriendo et lactando eine Rente aus einem Orte ; da diese nicht
gezahlt, sollen fiir dieses Jahr ihr 500 sol. aus der pecunia curie gezahlt
werden. — Thesaurar erhalt 4000 sol. in auxilium maritandi seiner
Tochter; 200 sol. muss er als ius sigilli zahlen.
') Reg. 268 f. 152 der stellvertretende Reboster und Kammerer
hatte fur Ausgaben und Eiunahmen der Kammer und des Rebost von
— XXIV —
gister racionalis die compota in Empfang zu nehmen sowie
Bestatigung dieser Rechnungsabnahmen. Ich habe nun ver-
sucht fUr bestimmte Zeitraume die Uebereiustimmuug der
drei Gruppen nachzuweisen (z. B. flir das Jahr 1301 und 1310);
sie ist aber nicht fUr einen Monat oder ein Jahr, sondern iiur
fUr grossere Zeitraume zu erzielen. Die Thesaurarie-Anwei-
sungen erscheinen fUr einen kurzen Zeitraum viel grosser als
die Cuentas. Oft sind die Anweisungen erst im Jahre darauf
oder noch spater ausgezahlt, das besagt die Formel: Quam-
vis iuxta tenorem littere uostre vobis directe super solvendis
usw. Das sei uicht geschehen: Solvatis in continenti . . .
Oefter erfolgen auch Abschlagszahlungen. Nur langeres
Studium konnte hier zu sicheren Ergebnissen kommen *).
4. Auf die hervorragende Stellung des Siegelbewahrers
habe icli bei der Personlichkeit des Bernardus de Aversone
hingewiesen. Aus einer Sammlung von vielleicht 100 kleinen
Zetteln unter den Materialien Pedros IV., die fast alle an
den zu Alfonsos IV. und Pedros Zeiten bedeutenden Siegel-
bewahrer Egidius Petri de Buysan gerichtet sind, ersieht man
die centrale Stellung dieses Kanzleibeamten. Ihm wird alles
die Kanzlei Interessierende gemeldet, wann eiuer vom ius
sigilli befreit ist (non tenetur solvere, pro eo quia est scriptor
regis), wann eiuer correu de casa wird (wegen der Besoldung),
bei Ernennung zmn scriptor, die Besoldung einer grossen
Anzahl von Beamten, auch solcher, die nicht von der Curia
bezahlt werden, wann der Konig jemanden zu seiuem con-
seyller ernannt. Oder: Domine Egidi! Mitatis michi duas
manus paperi, quibus indigeo de fiendis scripturis iu remis-
1291—1298 Einnahmen 1B4951 sol. Barch. und 1:^4079 sol. Jacc. E es
cert encara, que vos non avets ami liurades cartes ne alberans de ne-
guna de les dates per vos fetes, perco cor dehits, que en aciuel tenips
no era custumada cosa de pendre cartes ne alberans de dates, messions
ne pages, (^uis feesen eu la cambra del s. rey. Man sieht hier auch
wieder, dass das Jahr 1301 ein Markstein in der Geschichte des Kanzlei-
wesens ist.
') Die fast ununterbrochene Reihe der libros de tesoreria im Pa-
trimonial-Archiv beginnt 1302 am 26. Marz mit dem libre, [en] lo qual
son escrites les reebudes e les [dates] des Thesaurars Pere Boyl. Deii
1. Band, die Zeit von 1302—4 uinfasseud, veroffentlichte 1911 E. G.
Hurtebise.
- XXV —
sione fienda inclito Ja. de Maioricis. Et fient III caterni et
est longa scriptura. Vicecancellarius. Bezeichnend fUr die
Sorgfalt, mit der das Siegel behandelt wurde, ist ein langeres
Schreiben seines Stellvertreters, wonach das vom Konig ver-
langte Siegel nach Beratschlagung mit der Konigin in fol-
gender Weise geschickt werde: quod dictum sigillum deferret
sigillatum thesaurarius, qui recedet die lune una cum vene-
rabili Ferrario de Caneto atque tradidi illud . . . sub forma
in dicta littera regia expressa. Vielleicht gibt folgendes
Briefchen Aufklaruug fur die Anhaufung von zahlreichen
Rein.schriften ohne Besiegelung. die im Kronarchiv zu Hun-
derten neben den Registereintragen liegeu :
Dompno Egidio Petri. Cum d. rex ordinaverit uoviter et manda-
verit, quod litere graciarum mandate per consiliarios, cum fuerint
ordinate et grossate, per scriptores mandatoruni eis legantur et cum
eorum sigillis clause vicecancellario mitantur, et ([uod scriptores iu
mandato scriberent: Maudato regio facto per talem. cui fuit lecta et
eius sigillo clausa, maudetis omnibus scriptoribus curie, (luod amodo
dictam ordinacionem servent per omnia inconcusse. Ex parte vice-
cancellarii.
Die kouiglichen Rate sandten solche Papiei-Reinschriften,
von denen dann die Ausfertiguug des Perganient-Oiiginals
und die Eintragung in die Register erfolgten.
5. Das Kronaichiv gleicht in etwa deui Vatikanisclien
Archiv durch die Aufnahme fremder Bestandteile. Ich
meine damit nicht so sehr die Bruchstlicke literarischer Art,
die unter die Dokumente geraten sind, Gedichte, theologische
Erorterungen und Gebete, gute Ratschliige, obwohl manclies
kostliche darunter zu verzeichnen ware, als vor alleni zwei
Gruppen von Schriftstiicken : dieBriefe, welche die Kanz-
leibeamten unter einander gewechselt haben, und die D<»-
kumente. welche von frenulen HeiTscliern oder Privaten den
Konigen iibermittelt wurden, da sie ihi- Interesse daran vor-
aussetzten. Von G. de Solanis, deni Vorganger Bei'nards de
Averso, von diesem selbst und seinen Nachfolgern sind mehr
als liundert vorhanden, so dass sich vei-niutlich die Anzahl
derartiger Korresjiondenzen auf viele Hunderte belauft. Ge-
wiss werden in ihneu auch Staatssaclien behandelt, aber auch
viel Privates erortert, liausliches Leben geschildert, die Nieder-
kunft der Verwandten erwahnt, ('harakteristiken subjektiv-
— XXVI —
ster, oft bissigster Art gegeben. So vom einflussreichen
Clemens de Salaviridi, von dessen schonschreibender Hand
so manches Register Zeugnis ablegt: Ille maledictus luppus
rapax Clemens de Salaviridi, qui totum orbem subiugabit.
Und der beschwert sich wieder liber den Bonanat Capera^
der bei der Sardinienverteilung ihm soviel zugesagt hat und
nichts halt : Quant a ago . . . queus mana^a, queus metria en
la preso, . . . vos per mana^es nous deviets lexar abatre. Ver-
trauen ! E jo amava mes un oceller el puny, que una gruua
en lo cel (s. f. 497 und 1545). Auch dem Herrscher gegen-
iiber nehmen diese Herren keiu Blatt vor deu Mund. Davou
zeugen manche Stellen in den ersten Banden, aber auch in
dem vorliegenden. Bonauat Capera wagt Alfonso IV. zu sageu :
„Es scheint mir, dass Ihr mich so und alle andern anders
behandelt" (E par me, que en mi tenits una manera et en
tots los dessusdits altra ; e don men gran maravella). Oder
er driingt: „Sagt mir, bitte, nicht nein, Herr, denn Ihr konnt
es gewiss". (Placia a vos, senyor, que dago nom digats de
no, que fer o podets per cert). CRD Alfonso 3548, Judios 407.
Und so (if ter ! Auffallig ist in anderen Stiicken der fromme Ton.
Die zweite Gruppe umfasst zahlreiche politische Akten-
stUcke fremder Herrscher, besonders von der Kurie. So schickt
Clemeus V. die Berichte iiber die Kanipfe um Ferrara an
Jayme, so des Konigs eigene und fremde Gesandte bekannte
und unbekannte, zum Teil sehr wichtige Stiicke iiber Hein-
richs VII. und Ludwigs d. B. Beziehungen zur Kurie, so
kommen in die Acta eine Anzahl hochst interessanter Privat-
berichte. Besonders eifrig ist darin der Gesandte Friedrichs.
ZuWeilen sendet der Kdnig die Stiicke weiter; vgl. z. B. Reg.
250 f. 45 iiberschickt Jayme kurz vor seinem Tode (1327)
dem Infanten Peter einen Brief der Romer an den Papst,
den ich bisher nicht gefunden habe : Per aliquos de curia
missum est nobis transsumptum cuiusdam littere domino
summo pontifici per Romanos destinate, cuius formam vobis
mittimus hic inclusam, in qua multa perpendere poteritis et
videre. So stiess ich denu auch auf ein merkwiirdiges hoch-
trabendes Stiick, das an den Papst gerichtet ist und iu dem
der Schreiber den „comissum per eundem Romanum populum
... pacis et iusticie tribunatum" erwahnt; das an einen Kar-
— XXVII —
dinal iu Abschiift gesaudte und vou diesem nach Barcelona
weiter geleitete Dokument ist der Brief Cola di Rienzos vom
8. Juli 1347, den Burdach im II. Bande, 3. Teil, S. 41 ff. nach
audern Abschrifteu gedruckt hat. Hierhin gehOren auch einige
Kaiserurkunden Friedrichs II., so das Translatum testamenti
von Fiorentiuo (1350), so (im Apparat Jaymes I.), ein Bruch-
stlick der Schenkuug des Casale Bulfide situm in tenimento
Lentini durch Friedrich II. an seinen Notar mag. Albertus de
Cathania vom August 1233, so eine Schenkuug der Kaiserin
Konstanze, Gemahlin Friedrichs, und ihres Sohnes Heinrich
an die Kirche von Catauia auf Bitten ihres Kanzlers, de»
Bischofs Walter von Catania (1213/4 Marz). In der Kardi-
nalsfassung vom 4. Juli 1265 liegt die forma donacionis regi
Sicilie tacta regi Karulo veteri aus dem Ende des 13. Jahr^
hunderts vor.
6. Zwei diplomatisch wichtige StUcke lasse ich zum
Schlusse folgen. Das eiue bringt die beiden ersten erhaltenen
Originalsuppliken Jaymes II. mit eigenhandigen Eintragungen
Clemens V. und seines Referendars:
1) Supplicat sanctitati vestre rex Aragonum, quatenus placeat sancti-
tati vestre sibi concedere deciinam reddituum omnium ecclesiasticarum
et religiosarum personarum tam exemptarum quam non exemptarum reg-
norum et terraruni suarum usque ad quatuor annos. Et si forte bene-
placitum foret sanctitatis vestre, quod Templarii et Hospitalarii non
intelligerentur in dacione decime supradicte, supplicat rex prefatus sibi
concedi, ut quolibet anno dictorum quatuor annorum Templarii et
Hospitalarii dictorum regnorum et terrarum exhibeant et tribuant dicto
regi tantas pecunie quantitates, quante sunt responssiones, quas ex-
hibent suis maioribus annuatim de eo, quod eis residuum fuerit, solutis
responsionibus supradictis. Fiat exceptis Templariis a), Hospi-
talariis, de Calatraua et Spata, ita quod due partes expen-
dantur in acquisicione regnorum Sardinie et Scorsice vel
alias de ordinacione nostra contra infideles et tercia parg
sit regis pro expensis factis in veniendo ad nos.
Item supplicat sibi provideri de decem millibus libris Barchinonen-
sibus quolibet anno predictorum quatuor, quas sibi deputandarum per-
sonarum a sanctitate vestra taxatione et ordinatioue gentes seu vassalli
ecclesiasticarum et reUgiosarum persouarum regnorum et terrarum pre-
dictarum dicto regi exhibere et tradere teneantur.
2) Item supplicat, quatenus alicui vel aliquibus prelatis terre sue
a) exemptis durchstrichen statt Templ., dann: de Calatraua et
Spata oben rait Verweisungszeichen.
— XXVIII —
dare dignemini in mandatis, ut illos, qui contra interdictum iuris et
sedis apostolice iverunt cum mercimoniis suis et alienis in Alexandriam
vel alias partes terre Egipti, et illos etiam, qui miserunt raerces vel
alias res ad dictas partes prohibitas, valeant absoivere, dando de hiis.
que miserunt vel lucrati fuerunt ex rebus predictis, masculos quartam
partem et feminas quintam. Et quod iile vel illi, ([uibus mandatum
fuerit, teneantur tradere et dare dicto regi Aragonum quantitates, quas
recipient ex causa predicta. Fiat.
Item supplicat, quatenus concedere dignemini confessori suo, quod
possit eum auctoritate vestra absolvere a sentencia vel sentenciis ex-
comniunicacionum, si quas incurrit ex causa aliqua, et audire confes-
sionem eius super quibuscunque peccatis per eum comissis et auctori-
tate vestra eundem absolvere a predictis, etiam si casus forent, qui
essent sedi apostolice reservati. Fiat.
Item placeat sanctitati vestre, quod fiat privilegium domine regine
de audiendo divina tempore generalis interdicti, sicut habet dictus rex,
Fiat.
Item supplicat, quod vos dignemini admitere aliquas peticiones,
quas pro subditis suis offeret.
Iteni supplicat, quod, cum aliqui prelati terre sue habeant castra
et loca alia maxime in montanis a) non multum ecclesiis utilia nec eis
obediencia, ut debent »), placeat sanctitati vestre concedere, quod ad
arbitrium alicuius prelati possint facere pennutacionem cum domino
rege, ita quod rex teneatur eis dare equivalencia in redditibus. Trac-
tetur composicio et ad requisitionem regis et prelatorum
nos in approbando invenient graciosos.
Item quod fiat littera revocacionis vendicionis meri imperii
Onde, Gallure et de Auinione, cum fuerit ibi deceptum ultra dimidiam
iusti precii non obstante iure. Fiat.
R. Ban. G. R.
II. Supplicat s. V. rex Aragonum, quatenus specialem sibi graciam
facientes dispensare dignemini, quod due filie sue possint matrimonia-
liter coniungi cum hiis, qui ab eis distant vel a quibus ipse distant
tercio consanguineitatis vel affinitatis gradu. Fiat.
R. Ban. G. R. card.
Die Zeit der uinfangTeichereu Supplik lasst sich geuau
bestiininen. Die Erwahnung des noch existiereuden Templer-
ordens und der Erwerbung Sardinieu gibt uns die beideu
Endpunkte: 1297. da Bouifaz VIII. dem Konige Sardinien
und Coisica schenkte, und 1307, in dem die Templerkata-
strophe beginnt. In diesem Zeitraume denkt man zunachst
an Bonifaz VIII, und seine Zehntverleihuugen ; auch die Reise
zum Papste im Jahre 1298 passt gut dahin. Tatsachlich ist
a) Mit Abkilrzuugsstrich.
— XXIX —
es aber Cleinens V. und die Supplik falit iu die Zeit zwischen
dem 7. October 1305, dem Tage, an dem Jayme beim Papst
war (unten S. 139) und dem 17. October, an welchem schon
die Urkunden fUr die mit 1, 2, 3 in der Supplik bezeichneten
Bitten ausgestellt werden. Die wortliche Uebereinstimmung
der Aeusserung des Papstes in der Supplik unter 1 mit Nr. 225
im Reg. Clementis V. Bd. I und die inhaltliche vou 2 und S
mit den Nummern 223 und 224 lassen dariiber gar keinen
Zweifel. Dazu passt nun auch der Recipe-Vermerk am Schluss.
Er besagt: R(ecipe) Ban. (Name des Abbreviators) G(uilelmus)
R(uffati), den E. Goller als Referendar Clemens V. nach dem
Katalog Garampis als G. Aufati kennt. Tatsachlich ist es
der genannte Nepote, der auch zuweilen in deu Quellen als
G. Arrufati vorkommt. Am 15. Deceraber 1305 wird er Kar-
dinal und als solcher hat er den R(ecipe)-Vermerk in der
II. Supplik geschrieben, deren Genehmigung also nach dieser
Zeit fallt. Beide Suppliken sind jetzt, vielleicht schon gleich-
zeitig^ durch Seidenfaden mit einander verbunden ').
Wissenschaftlich weniger wichtig, menschlich sehr an-
sprechend, ist der eigenhandige Brief, den Urban V. an Pe-
dro IV. vor seiner RUckkehr nach Avignon, also am 29. April
(1370), gesandt hat.
Urbanus etc. carissimo in Christo filio Petro regni Aragonum
illustri saiutem. Serenissime princeps ! Ex certis causis disposui trans-
ferre Romanam curiam Aninionem, ad quam translationem super alios
reges et principes tua celssitudo adiutorium opportunum prestare pot-
est. Et ad eandem celssitudinem reccurro conffidenter sperans, quod
in tanto negocio non defficias michi a). Per hoc enim honorabitur
domus tua ac regnum tuum et regnicole multa commoda consequentur.
De numero galearum pro dicta translacione facienda et termino reces-
sus dicent tue celssitudini dilecti filii Petrus Rubei scriptor in peni-
tencia nostra et Remirotus Sancii familiaris meus et serviens armorum,
a) Vorher m mit 2 Strichen daruber durchstrichen.
') Vgl. zum Ganzen E. Goller, Repertorium Germanicum I S. 75*;
E. Goller in Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven; Eubel,
Hierarchia catholica unter 1. Promotion Clemens' V. Erwahnt werden
die Stiicke von H. Bresslau, Handbuch der Urkundenlehre IP, 12.— Auf
die Aehnlichkeit der aragonesischen Konigs-Suppliken mit den papst-
lichen sei wenigstens hingewiesen. Supplicat regie maiestati begegnet
uns schon Ende des 13. Jahrhunderts. Auch manche Register-Aehnlich-
keiten zeigen sich wie z. B. similes facte sunt.
— XXX —
exhibitores preseucium. ((uibus digiietur tua cleuiencia titlem iudubiaui
adhibere. Datiim et propria mauu scrii)tum in Mouteflescone a) die
penultima Aprilis.
Diesei- (Pedro .s. f. 214) uud der folgeude gleichfalls von
Urbaii eigenhandig- aas Avignou geschriebene Dankesbrief
habeu iu ihrer gauzen Schreibweise, vor alleni in der An-
w^eudung des Singular — iin zweiten heisst es: quas tua
celssitudo liabet ad me, in den Korrektureu und Fehlern,
besonders ini zweiteu, etwas aus deui Rahnien uuserer Papst-
diploinatik herausfallendes. Bisher ist mir keiu frilherer
eigeuhaudiger Brief bekanut geworden ; aucli L. Schmitz-
Kallenbeig kennt keiuen. Tn der Papstdipk)matik beschrankte
sich die persOnliche Teilnahme des Papstes iui dei' Urkundeu-
sclirift bisher auf einige Stellen in deu feierlicheu Pi-ivilegien
und auf die Hiuzufiiguugen bei den Supplikeu. Ob vou der
Haud der Papste geschriebene Origiualtraktate bis zu dieser
Zeit vorliegeu, ist mir unbekauut 'i.
7. Die Archive iu Mallorca. Wem bekauut war, dass
die Hoforduungen des ceremoniellsteu aragouesischeu Konigs
eine Ueberarbeitung der ordiuaciones Jacobi II. von Mallorca
vom J. 1336 sind und dass iu letztereu selir viel ilber Archiv-
wesen, Kauzler uud Kanzleibeamte enthalteu ist, durfte vou
einem Besuche der Archive in Palma sehr viel erwarten.
Tatsachlich enttauscht das Material ini Archivo der casa
consistorial wie iui Aj'chivo del real patrimouio des Konigs-
palastes vollstiiudig. Was iu beideu vorhaudeu ist, selbst
weun es nur eineu Teil des ehemaligeu Gauzeu bildet, zeigt
nichts Eigeuartiges iu di})]omatiscliei' Hiusicht; iu der gerin-
geu Ordnuug uud in den geriugeu Kauzleiveruierkeu steht
es weit hinter den Archiveu iu Barcelona zuriick '^} Man
steht bei der glauzeudeu Hofordnuug iu gewissem Sinne
eiuem Ratsel gegeniiber. Von dein reiclieu Beamteuapparat
der Hoforduungen erscheineu nach 1300 uur wenige: der
locum tenens des iu Per})iguaii residiereudeu Herrschers, z. B.
a) Oder fliscone?
') Hiiigewiesen sei noch auf 4 Briefe Clemeus VII. (unter Pedro
s. f.) an Kimig und Konigin mit: Clemens etc. Carissime in Cl)risto
filio! und am Schlusse: Datum Auinione sub aiiulo nostro secreto.
') Eine ueue Arbeit iiber die mallorcauische Kanzlei habe ich nocli
nicht einsehen konnen.
— XXXI —
retrus de Fonoleto, Berengarius de Calderiis, ein Stellver-
tretei' Mironus de Palacio, Dalniacius de Garriga; die Kanz-
ler Raymundus Guilebni sacrista Elnensis, Petrus de Viri-
dario, archidiaconus Maioricensis 1327 u. a., Jacobus de Mora
Majordonius. verschiedene Scl)reiber und in den zwanziger
Jahren besonders einflussreich der Thesaurar Nicolaus de s.
Justo.
Ini Archiv der casa consistorial liegen zwei Register-
kopien (1229—1330 und 1291 — 1373), dann 10 Originalregister
bis zuni Verluste der Selbstandigkeit. Die von niir nicht
beachtete Fortsetzung bis 1500 zahlt ini Ganzen 80 Bande.
Danel)en gibt es drei Serien niehr provinziellen Charakters.
Aus deni ersten Originalbaude verzeichne ich :
f. 7 lier. de Calderiis an Guilelnnis Michelis civis Maioricensis.
Cuni Maria uxor vestra coram d. d. rege proposuerit, (juod vos eundo
in galea Raimundi Muntanerii fuistis captus per fratrem Rotgerium de
Bruudusio in partibus Sicilie, ((ui captmn et invitum vos duxit iu
armata sua tempore, ([uo venit in partibus et maribus regni Maiorica-
rum, ubi damjjna gentibus d. regis intulit . . 2;». Miirz 1302. R. Mun-
taner ist der beriihmte Geschichtsschreil>er und R. de Brundusio der
beriichtigte Templerrene^at I
Band H f. H ". K. San.vo gestattet auf Bitten des .Tohannes Bur-
gundi, da sein Bruder Jacobus de uxoris qitondam sue niorte delatus
— sie war in camera suspensa gefunden — citatus super hoc non com-
paruit und so alle seine Giiter verloren, dass, falls seine Mutter vor
Jakob stirbt, er non ut sacrista set ut Johannes Burgundi erben kann.
Ausserdein ein liber privilegiorum, geschrieben 1334, mit
einem Bilde des Konigs, dem ein Bischof das Buch reicht,
Schreiber ist Romeus dez Poal, presbiter uriundus de Mau-
dresa.
Im Patrimonio real gibt es ans der Konigszeit 38 Bande
Rechnungen aller Art, durchaus lokalen Charakters, Briet-
schaften, die damit zusammenhangen. Im 2. Band steht f. 68
folgendei- hiibscher Eintrag:
Fem vos saber, quel rey monsenyor ha entes, que un notari de
Malorches per nom Noliues ha comprats los libres de leys, que foren
den Berenger Bassa sa enrere. Entrels quals nia II en ells de gran
belesa, so es lo Codi e la Digesta veylla. E con lo dit rey vula los
dits libres obs de la sua cambra e a son servey : so will der Konig sie
kaufen (1331).
8. Stark k ulturgeschichtlicher Chai-akter der Re-
gister. Der intimste Kenner katalanischer Geistesgeschichte,
— XXXII —
A. Rubio y Lluch, hat mit einer glanzenden Einleitung zum
zweiten Bande seine grosse, wesentlich das 14. Jahrhundert
umfassende Dokumentensammlung abgeschlossen '). Wortiber
man immer wieder erstaunt, ist der gewaltige Reichtum des
Kronarchivs — denn fast nur aus ihm ist der Stoif entnom-
men — und speziell seiner Register an kulturgeschichtlichem
Material. Schon bei der Besprechung des ersten Bandes habe
ich das hervorgehoben und der Eindruck wird beim Durch-
lesen des zweiten noch verstarkt. Ein Biicher-, ein Bilder- ^),
ein Gelehrtenreichtum taucht vor unsern Augen auf, dem
man uur in viel spatern Zeiteu zu begegnen gewohnt ist.
Da gibts schon eine Ueberproduktion von Gelehrten, so dass
der Konig deu Zulass zur „mestratge en teologia" verbietet;
freilich scheinen diese Theologiedoktoren sich die Sache durch
Privilegien leicht gemacht zu haben! (II Nr. 376). Da wird
mit detailliertester Formulierung eine Medizinschule in Bar-
celona zu Ende des Jahrhunderts errichtet (Er. 271)^). Da
werden sogar anmerkungsweise Bildhauer und Ktinstler auf-
gefiihrt (Nr. 64). Koifer voll von Registeru, Urkunden und
Btichern versucht man heimlich von jeuseits der franzosischen
Grenze zu erwerben (Nr. 33). Sechs junge, gute Sanger mit
dem Notenmaterial werden in Avignon geworben (Nr. 232
Anm.) ; musikalische Werke werden ofter genannt.
Nur wenig kann ich der so sorgfaltig gesammelten und
kommentierten Edition hinzufugeu ; Jayme II. betiehlt Aus-
losung eines vom koniglichen Chimrgicus B. de Riaria, den
auch Rubio S. 12 erwahnt, fiir 500 sol. an einen Kaufmann
verpfandeten und in einer Bauk deponierten Avicenna (R.
209 f. 26 ^); seinem ofter genannten Physicus Johannes de
') Documents per rhistoria de la cultura Catalana migeval. 1922.
414 u. 12 Niimmem. Dazu viele Angaben in der Vorrede (LXXV S.)
und in dem Appendix, der die Estudiants en teologia, iurisprudencia,
medecina y arts aufzalilt. Vgl. meiue Besprechung des 1. Bandes im
Archiv f. Kulturgeschichte 1910.
*) Unervv^ahnt tinde ich, dass Alfonso 1335 Juli 26 dem Guardian
des Minoritenklosters in Teruel ein dreiteiliges Gemalde rait dem Leben
des h. Ludwig (von Toulouse?) sandte; es sollte in der von ihm erbau-
ten Ludwigskapelle des Klosters aufgestelit werden.
') Auf die wichtige Konstitution fiir die Universitat Lerida hat
schon Denifie hingewiesen: die Universitaten des Mittelalters I, 1499.
— xxxin —
Amelia schenkt er tabulam stelabris argenti cum litteris ru-
beis (R. 277 f. 104); per un libre appellat „de comuni [ejloquio",
das er vou Alamany de Prohora aus Saragossa kaufte, zahlte
der Thesaurar 200 sol. (Cuentas o. Nr.); Infant Johann wtinscht
librum de Prosis (?), qui fuit magistri Rogerii cirurgici (Reg.
245); Alfonso verlangt volumen biblie; habet cohopertam
rubeam et incipit in proverbiis Salamonis et finit in libro
apocalipsi. Est in altero ex armariis sive caxiis existentibus
in retrocamera nostri palacii (Reg. 530 f. 133 ^). Es ist un-
zweifelhaft der zweite Bibel-Band, der bei Rubio I Nr,,262
zum Jahre 1366 im Besitze Pedros erwahnt wird, aber sich
nicht deckt mit dem repertorium biblie ab cuberta vermella,
ab tancadors de seda, ab los caps dargent, ab senyals reyals
en les cubertes, escrit en pergami, den Pedro 1386 vom Stell-
vertreter des Racional erhielt.
Mit besonderem Interesse ist Rubio den katalanischen
Gelehrten nachgegangen. Unter den zahlreichen Dozenten
der Universitat Lerida scheint nur der Dekretist Bernardus
Raimundi, Prior de Chaussaco, zu fehlen, dem bei Beginn
seines Lehrantrittes (ad legendum ordinarie) der Kardinal-
bischof Johannes von Porto einen Empfehlungsbrief an
Alfonso IV. mitgibt (CRD 3418). Von den in Paris dokto-
rierenden katalanischen Theologen weiss ich aus der Zeit
Jaymes II. nur noch Raimundus de Curcavino zu nennen,
dem Clemens V. die Erstrebung des Magistergrades in Paris
gestattet hatte, wenn sein Ordensgeneral ihn, den Papst,
darum bitte. Und darum bemiiht sich der Konig am 7. Mai
1313 (CRD 4623). Dass er Pariser Magister geworden, er-
gibt sich aus Denifle-Chatelains Chartularium univ. Paris. II,
168. Ob der Provinzialprior der Dominikaner Berengar de
Saltellis zur MagisterwUrde gekommen ist, bleibt zweifelhaft;
Denifle erwahnt ihn nicht. Alfonso hatte am 7. April 1335
Benedikt XII. sehr warm damm gebeten. Er sagte, dass
es sein Ziel sei: regale dominium viris eminentis scientie
ac insignibus virtutibus ... sic fulciri, quod potentes opere
et sermone resistere valeant ascendentibus ex adverso ; er
hebt Berengar als einen Mann reputacionis eximie hervor,
maximus reputatur in theologie facultate, er sei sublimis in-
genio et perspicax intellectu. Darum moge der Papst dem
— XXXIV —
P-ariser Kanzler befehlen, wenn er ihn tauglich finde: quod
ipsum, non obatante, quod aliqui baccalarii seu alii in ordine
dictum recipiendi magisterium illum in eadem facultate pro-
cedant, ad statum ... magisterii absque more dispendio stu-
<Jeat promovere (Reg. 544 f. 103^). Aehnlich schrieb Alfonso
an Kardinalpriester Matthaus, an Konig Karl VI. von Frank-
reich und den Kanzler der Universitat. Der beriihmteste
unter den Promovenden ist der Augustiner-Eremit Bernard
Oliverii. 1330 bemUhte sich Alfonso flir ihn wiederholt bei
Karl VI. Auch er soll promoviert werden : uou expectato
t^rmino, quem alii, antequam ad magisteriuni attolli possint,
expectari habent (Reg. 523 f. 81). B. Oliverii war spater
Prokurator Alfonsos an der Kurie ftir die Grauada-Privilegien;
von ihm stammen eine Anzahl wichtiger, recht freimlitiger
Berichte. Sie werde ich spater veroifentlichen. Er hat das
harte Wort gepragt: En aquesta cort nos fa res, si no per
paor ho per diners ! Sein Werk : Excitatorium mentis in
Deum erwahnt Morel Fatio in Grobers Grundriss der Roman.
Sprachen II, 2, 97. Spater war er Bischof von Huesca (1337),
Barcelona (1345), Tortosa (1346); er stirbt 2 Jahre spater.
<Vgl. auch Anuari II, 320, Rubio II, LXXX und Denifle,
Chartularium II, Register. Er verdiente eine besondere Be-
bandlung.) Flir einen unbekannten Egidius de Nauarra aus
dem Minoritenorden bemtihte sich die Kouigin Elienor von
Sizilien bei Alfonso ; wegen seiner Verdienste um ihren Ge-
mahl Friedrich sollte Alfonso sich beim Ordeusgeneral Ger-
hard verwenden, dass er den Egidius zum Studium nach
Paris sende.
Rubio hat den Begriff des Kulturgeschichtlichen im
Wesentlichen auf das engere Gebiet des Geistigen, des Li-
terarischen, WissenschaftlichenundKunstlerischen beschrankt;
allerdings zum Gltick nicht ganz, denn sonst hatte er uns
nicht so kostliche Stiicke bringen konnen wie Nr. 285, in
welcher Konig Martin dem Prinzen Heinrich von Villena
dringend abrat, als freier Bursch durch die Welt zu schweifen
(discorrer per lo mon lla on la sort o fortuna vos port), oder
Nr. 279, in der Konig Martin sich lebhaft gegen die Vor-
wlirfe des asketischen F. d'Aranda wehrt, dass er bei seinem
Einzuge in Valencia zu starken Pomp entfaltet habe, denn
— XXXV —
er kanne doch nicht nackt und hosenlos, mit einer Dornen-
krone auf dem Haupte, ninziehen, Auch die Nr. 10 des
Appendix, in der die Nonnen eines Klosters dem Konige mit
kindlichem Patriotismus berichten, wie viel Vaterunser und
Ave Maria sie schon fUr seinen Sieg gebetet haben, mochte
ich nicht missen. Wir wussten ja schon seit Jahrzehnten,
dass die Konige auch ihre poetischen Schopfungen und ihre
musikalischen Interessen in den Registern offenbarten. Auch
den verwirrenden Sprachenreichtum konnten wir seit langem
ahnen : ueben dem Lateinischen und Katalanischen ist. das
Spanische, Provenzalische, Arabische, Hebrai«che, Italienische,
die „letra Grega", das „ydioma Siculum" (R. 544 f. 89, 1066
f. 188), selbst das Mittelhochdeutsche in einer Nummer
(136) vertreten! Was aber noch nicht so beachtet war, ist
der durchaus kulturgeschichtliche Charakter der Korrespon-
denzen und der Register in ihrer Gesamtheit. Man erwartet
von einem mittelalterlichen Archiv, dass es den Rechtsbestand
aufklart, trockenes juristisches Material bietet, das Subjek-
tjve, Personliche zuriicktreten lasst; soweit solches dagewesen
ist, ist es nicht erhalten. Hier aber herrscht letzteres vor.
Immer neue Einblicke in die Empfindungen, die Gedanken-
welt und Lebeusweise der leitenden Personeu und ihrer Um-
gebung werden geboten. Dazu dann das Material, das wir
unter dem Begriffe der materiellen Kultur zusammenfassen.
Es lassen sich das Familienleben der Herrscher, die Beziehun-
^en zu Frau und Kindern, die Sorgen und Freudeu, Erziehung
und Gesundheitspflege, das religiose Leben aus hundert und
aber hundert Dokumenten klarlegen. Wir konnen die Fiirsten
auf ihren Reisen begleiten, die Krankheiten der Kinder und
Frauen mit beurteilen, wir horen zu einer Tochter den be-
treffenden Arzt rufen, quia interfuistis sue nativitati et novi-
«tis complexionem eius pro conservanda sanitate ipsius, wir
erkennen die Freude des Vaters iiber den zu erwartenden
Sohn, dem er schon ein stattliches Erbe vor seinem Erscheinen
anweist, wahrend der Moglichkeit einer Tochter gar nicht
gedacht wird, wir horen von den Ammen, Dienern und Er-
ziehern und ihren Qualitaten, dass Petrus de Pulcro visu, qui
in officio scindendi, suendi, conficiendi et ornandi vestes om-
nes, cuiuscunque existant generis aut spetiei, est aptus plu'
— XXXVI —
riraum, zum Hofschneider eines kleinen Infanten ernannt wird
(R. 529), erfahren aus den zahlreichen Todesanzeigen und
Trostbriefeu nicht blos den Charakter der Krankheit, den
oftmaligen Empfang der Sakramente, die Verleihung des voU-
kommenen Ablasses, sondern auch wie nahe die Leidtragen-
den dem Verstorbenen gestanden oder wie schwer es dem
Troster wird, des Fernerstehenden in den richtigen warmen
Ausdriicken zu gedenken, wie oft. ahnlich wie in unsem
Tagen, religidse Kraftspriiche das mangelnde Gefiihl ersetzen
miissen.
Auch der politische Brief bietet oft viel Kulturgeschicht-
liches. Gerade in ihm oftenbart sich leicht das Wesen des
Schreibenden. Der Eine braucht gern Spriichworter — so der
Judex von Arborea, z. B. (Alfonso Nr. 3154) das lombardische:
Vegna lupo o non vegna
Pastore sua mac^-o iu mano regna,
der Audere (Konig Robert besonders) operiert mit Bibel-
stellen, ein Dritter zieht die Klassiker z. B. den Aristoteles
heran (duo inimici facti sunt amici ad expugnandum tercium),
oder citiert eineu hausbackeneu Grundsatz; Philipp d. Sch.
zeichnet mit eiu paar Worten den geschwatzigeu Grafen von
Foix (qui plus operari solet lingua quam littera), vor dem
braucht Jayme keine Angst zu haben. Gerade die offiziellen
Herrscherbriefe, die sonst so schematisch klingen, bringen
viel Pers5nliches. Da hat Jayme von Mallorca seinem Neifen
vor Jahresfrist eineu guten Mlinzmeister G. de Costayn em-
pfohlen ; wie nun der Neffe ihn spater engagieren will, da
muss er gestehen, dass er ihn inzwischen als grossten Miinz-
falscher hat zum Tode verurteilen mlissen ; nec credamus illum
vobis vel alii utilem, schliesst er mit gutem Humor (CRD
2932 und 3410 zu 1308).
Zumeist liegt aber das Kulturgeschichtliche direkt im
urkundlichen Stoff; das erhellt schon aus zahlreichen unten
und in den beiden ersten Teilen gebrachteu Nuuimeru. Nur
nach einer zufalligen Auslese notiere ich den Kdnig als
Heiratstifter, als Schirmer alternder Jungfraueu gegeu den
Bchwacheu Vater und die herrschende Stiefmutter ') ; als
') Roderico archiepiscopo Terraconensi. Ex parte Raalote et Ca-
talaue filiarum Ricardi Raalot civis Terrachonensis eipositum extitit
— XXXVII —
Schtitzer der Frau, die von ihrem Manne getrennt lebt — prop-
ter seviciam et austeritatem, que in dicto viro suo vigcre
dicuntur, — es ist der Bruder des einflussreichen Siegel-
bewahrers Alfonsos, Bonanatus Petri; als Schopfer des „rex
arlotorum, d. h. des Chefs der offentlichen Weiber im Gesamt-
reiche ') ; als Schlitzer der Sittlichkeit und der guten Ord-
nung, der das „iactare" der Steine gegen die Hauser ebenso
verbietet wie das Absiugen anstossiger Lieder^), der patri-
archalisch dafiir sorgt, dass ein Wolkenbruch in Valencia
durch Errichtung von Schutzmauern (ediiicia in oppositum
aque) nicht mehr Schaden anrichtet, der andererseits fast alle
Verbrechen mit Geld biissen lasst, der das Schatzgraben
privilegiert ^) und von der reumlitigen Beichte eines Diebes
moglichst profitiert *).
Und so auf den verschiedeusten Gebieteu, in buntesten
Variationen ! Da liesse sich ein Gegenstiick zu Rubi6s gros-
coram nobis, quod ipsis existentibus in etate viginti quinque annorum
et ultra, flore iuventutis sue iam in parte consumpto, idem Ricardus
Raalot novercalibus deliramentis et aliis quibusdam illicitis motibus,
nescitur quo spiritu, ductus . . . [non] vult ipsas . . . in matrimonium
collocare iuxta fortunarum suarum mensuram et dignitatem. Er sieht
sich als den debitor der Jungfrauen an und befiehlt fiir die Ausstattung
zu sorgen (R. 92 f. 67).
') Universis arlotis, maribus et feminis befiehlt er, dem zum Konig
der Arloten ernannten Bernard de s. Eulalia zu gehorchen. Alle Be-
amten mlissen ihn in seinen Privilegien schiitzen (R. 265 f. 209). Der
„rey Arlot" ist nach J. Bloch, Handbuch der gesamten Sexualwissen-
schaften I, 765 der Chef aller offentlichen Weiber im ganzen Reiche.
") Marchot ioculator habendo rixam cum Garcia . . . magistro lapi-
dum vicino Oscensi . . . dicebat canendo aliqua in dedecus civium . . .
Garciam proditorem et alia verba enormia dixit. Sollen ilm gefangen
nehmeu (Alfonso 1667 zu 1331).
*) R. 252 f. 77 V. Er hat von einem seit Alters verborgeneu Schatz
in Mallorca gehort. Er gestattet dem J. de Fenestris die Hebung des
Goldes oder Silbers, der kostbaren Steine und Perlen. Solcho „hallas-
gos" werden in den Usatges ofter erwahnt; sie werden zwischen Konig
und Schatzgraber geteilt. Privates Graben war streng verboten. Vgl.
iibrigens E. Eckstein, Das Schatz- und Fundregal in Mitt. des Oesterr.
Instituts 31, 193 ff. Zeumer, Neues Archiv 36, 272.
*) R. 522 f. 514. Kaufleuten in Trentapasses waren viele duple
auri gestohleu. Ein Minorit kennt die Diebe velut confessor. Er er-
langt Straflosigkeit endlich fiir sie, dafiir liefert er das Geld.
— xxxvm —
sem Werke nicht blos in zwei, sondern iu einer stattlichen
Reihe von Banden herstellen.
11. Zur Kirchenpolitik der aragonesischen Konige.
Den Hauptanteil an den Acta hat die Kirchenpolitik.
Das PersOnliche der vier Papste: Bonifaz' VIII., Benedikts XI.,
Clemens' V. und Johanns XXII. wird man in Zukunft in erster
Linie nach ihnen zeichnen mlissen. Wo sonst haben wir in
mittelalterlichen Quellen Schilderuugen aus dem Leben der
Papste von solcher Ursprtinglichkeit und lebendigen Charak-
teristik? In Gesprachen, die sofort aufgezeichnet sind, treten
sie uns in Rede und Gegenrede entgegen. Dazu kommt, dass
mit Ausnahme des kurzregierenden Benedikt die drei andern,
jeder in besonderer Weise, ausgepragte Vertreter des kirch-
lichen Systems sind.
Ausser diesen Schilderungen bringen die Quellen reiche
Aufschliisse liber die aragonesische Kirchenpolitik. Darstel-
lungen kirchenpolitischer Probleme fehlen meist in den zahl-
reichen mittelalterlichenUntersuchungeu spauischer Gelehrter.
Fast scheint es, als ob die Laienhistoriker sie den Kirchen-
historikern tiberliessen. Jedenfalls ist flir die Zeit Jaymes II.
noch fast alles zu tun. Ich gebe in Folgendem nur einige
Grundlinien.
1. Konige und Papste. Jaymes Stellung zu Bonifaz
war vollig durch die sizilische Frage bedingt. Durch den
Frieden von Anagni 1295, einen Triumph bonifazianischer
Politik, sohnt er sich mit dem Papste a«s und wird treuer
Anhanger, wenigstens ausserlich, papstlich-neapoiitanischer
Politik. Die Tradition des aragonesischen Hauses setzt sein
Bruder Friedrich fort. Jayme erutet die Gunstbezeugungen
des Papstes, Zehnten, Banueramt der Kirche, die Schenkung
von Sardinien und Corsika. Reibereien bleiben bei dem un-
gestiimen Temperament des Papstes uicht aus; sie sind aber
nicht prinzipieller Natur. Mit rlicksichtsloser OffenUeit er-
zahleu die Gesandten, wie Bonifaz Jayme beschimpft und
seine Abneigung gegen die Katalanen bekundet. Sie ver-
gelten es dem Papste, der Ritter B. de FenoUario, der Kle-
riker Geraldus de Albalato. In der Berichterstattung des
ganzen Jahrhunderts, ja der ganzen aragonesischen Geschichte,
— xxxvini —
gibt es keiue so erbarmungsJos die Schwachen eines Papstes
enthtiUenden Briefe. Jayme sucht den Frieden, er geht den
Konflikten aus dem Wege. Da der Kampf Philipps d. Sch.
mit Bonifaz entbrennt, halt er sich zurllck; er wahrt beiden
Parteien gegenliber freundschaftliche Neutralitat. Er brauchte
diesen wie die andern Papste ftir seine Finanzen. Ein gut
Teil der Berichterstattung beschaftigt sich mit den kirch-
lichen Zehnten. Jayme erlangt Ende des Jahrhunderts zu-
nachst einen vierjahrigen, dem dann noch ein zweijahriger
folgt. Und dem schliesst sich 1305 uach der Originalsupplik
ein weiterer vierjahriger unter Clemens V. und dann die
Templerbeute an.
Mit Clemens V. war der Konig direkt befreundet. Kein
Papst hat so herzliche und lobende Worte ftlr das aragone-
sische Haus. Die Tranen laufen ihm Uber die Wangen, wie
er des frommen Konigs gedenkt. Mit Vidal de Villanova
pflegt Clemens intimste Zwiegesprache Uber Jayme. Er offnet
dem Konig den Weg nach Italien ; seine Sorgen, seine Freu-
den, die kleinen Siege in Italien teilt er ihm jubelnd mit.
Seine Nepoten empfinden gleich ihm ; auch sie fordern den
Plan nach Sardinien zu ziehen. So wagt denu Jayme einen
achtjahrigen Zehnteu zu erbitten, zunachst allerdings fttr
Granada. Kommt auch so viel uicht heraus, starke finanzielle
UnterstUtzungeu erhalt er doch. Die Hauptsache war das
Templererbe.
Johann XXII. war aus anderem Holze ; er war einer der
klUgsten Staatsmanner, die auf dem Stuhle Petri gesessen
haben ; nicht blos ein kUhler, kalter Rechner. Sicherlich war
er von starkeren Empfindungen beseelt. Wie konnte man
sich sonst die Vergiftungsfurcht der ersten Jahre erklaren,
die in manchen Schilderungen beinahe grotesk hervortritt.
Freilich soll auch schon vor seinem Papat ein Vergiftungs-
versuch gemacht sein. Wie er sein Amt auffasste, ergibt
die hochst iuteressante Stelle einer Rede, die der Domini-
kanergeneral auf dem Konstauzer Konzil an Martin V. hielt,
wonach Johann sich ein Verzeichnis der tUchtigsten und
frommsten kirchlichen Beamten angelegt hatte, auf das er
jederzeit zurUckgriff '). Er war kein besonderer Freund der
') Rede des aragonesischen Dominikanergenerals Johannes de
— XL —
Aragonesen. Was G. Oulomari zu Beginn der Regierung des
noch rllstigen Papstes lateinisch sagt: quia non facit, nisi
inetu in nobis, das sagt B. Oliver am Ende von der Kurie
des greisen Johannes auf katalanisch: Nos fa res, si no per
paor '). Jayme kam im Allgemeinen gut mit ihm aus ; lan-
gere Zeit brauchte er um Zehnten nicht zu bitten. Im Uebri-
gen haudelte er uach dem Spruche: Und der Papst absolut,
wenn er meinen Willen tut: In cuius manu et potestate sunt
universarum ecclesiarum provisiones et distributiones. Eiuem
solchen Schlusse schliessen sich dann drangende Bitten an.
Zu starkerer Entfremdung kam es bei den ErSrterungen tiber
den Sardinienzug: der Papst wollte ihn begreiflich in der
von Jayme geplanten Form eines Krieges mit den Pisanern
und Insulanern nicht fordern, scharfe Bemerkungen Uber Bo-
nifaz VIII., den Urheber, entfielen ihm ; den Zehnten gab er
erst hernach ; aber die geschickte Politik Napoleon Orsinis
verhalf den Aragonesen zum Siege und die Ungeschicklich-
keit der Pisaner hielt den Papst in seiner Vermittlerstellung.
Jayme blieb stets devot und anhanglich in seinen Schreiben,
denn nun kam die Zeit der Ehestiftungen, bei denen der
Papst ein gewichtiges Wort zu reden hatte. Kurz vor Jaymes
flinscheiden kommt es zu einer starkeren Auseinandersetzung.
Am 20. September 1326 schreibt Johann (Leg. Johannes XXII.
Nr. 122):
Audimus, fili carissime, nimium displiceuter, quod sub tuo regimine
multa contra libertatem ecclesie prorsus a fidelium principum regimine
attemptantur, per que divinam maiestatem offendere nosceris, matrera
tuam ecclesiam sanctam videlicet contra te provocas teque astringis ad
eterna supplicia subeunda.
Er sendet deshalb seinen Kaplan Hugo de Mirabello.
Warum es sich augenblicklich handelt, ist nicht ersichtlich^).
Jedenfalls feierte er im Jahre darauf deu verstorbeuen Herr-
scher als das Muster eines katholischen Konigs.
Podionucis vor Martin V. November 1417. Handschrift 33 des Stettiner
Mariengymnasiums.
') In einem Bericht 1334.
•) Vielleicht um die Austreibung des Klerus aus Barcelona; aber
bei dieser Sache hatte Jayme in scharfen Worten seine Unbeteiligtheit
betont.
— XLI —
Nicht so freundschaftlich war das Verhaltnis des neuen
Monarchen zum Papste. Alfonso IV. war der Ftihrer im
Sardinienzuge ; als Infant hatte er, als die Geldnot am hoch-
sten gestiegen, bei der Rebellion der Sardinier 1325, eigen-
machtig einen Teil des kirchlichen Zehntgeldes aus den Ka-
thedralen in Barcelona, Vich und Gerona beschlagnahmt und
sich dadurch schwere kirchliche Strafen zugezogen. Er ver-
zichtete bei den spatern schwierigen Suhneverhandlungen auf
seine eigene Lossprechung, wenn nicht auch seine Helfer los-
gesprochen wtirden. Schliesslich hat er aber demlitig . ver-
sprochen die Mahnungen der Kirche zu beachten und die
kirchlichen Gravamina abzustellen, soweit es die koniglichen
Rechte gestatteten (Reg. 408 f. 223 und 424 f. 81).
Die Hauptzeit der Regierung Alfonsos — er starb im
Jahre nach Johann XXII. — ist ausgef ullt mit dem Granada-
projekt. Die langwierigen Verhandlungen weckten die Un-
geduld des temperamentvollen Herrschers. Manches scharfe
Wort mussten seine Gesandten in Avignon anbringen. In
den letzten Tagen des Papstes kam es beinahe zum Bruche.
Johann hatte ihm einen zweijahrigen Zehnt verliehen, zu-
gleich aber Frankreich fur einen allgemeinen Kreuzzug einen
sechsjahrigen. Alfonso bestritt die Existenz eines generale
passagium; nur der franzosische Konig wolle angeblich vor-
gehen. In seinem Protest an das Provinzialkonzil von Tar-
ragona 1335 heisst es:
Et si forte diceretur vel opponeretur, quod dorainus papa de
plenitudine sue potestatis, non vocatis mundi principibus, potuit dic-
tum generale passagium indicere et etiam decimas concedere uni regi,
respondeatur, quod, quicquid sit de potestate absoluta dicti domini
pape, tamen semper in tali generali passagio consueverunt vocari omnes
mundi principes et, ut de proximo exempla queramus, in tractatu pas-
sagii generalis, qui habitus fuit in concilio Vianense, dictus rex Arago-
num cum litteris domini pape Clementis tunc universali ecclesie presi-
dentis fuit vocatus et, ut creditur, ceteri mundi principes, cum comune
esse nosceretur.
Er fordert dann das Konzil auf, dass die Pralaten er-
klaren sollten, sie konnten aus Furcht vor dem Unwillen
ihres Herrschers, dessen Zehnt ja geschadigt wiirde, die
Sammlung nicht vornehmen. In der Zwischenzeit war Papst
Johann gestorben. Wenige Monate vorher war es zu einer
— XLII —
bOsen Auseinandersetzung gekommen. iVlfonsos Bruder, der
Patriarch Johannes, Administrator von Tarragona, hatte eiue
Untersuchung „super quibusdam certis criminibus" gegen den
Propst von Tarragona veranstaltet und dieser sich der Unter-
suchung durch Anrufen des Papstes entzogen, der den Pro-
zess dem Patriarchen nahm und an seiner Kurie weiter fiihren
liess. Im Auftrag Alfonsos IV. brachte Bernart Oliver beim
Papste die Sache vor uud gab ihm den koniglichen Beschwerde-
brief. ,,T)er Papst sagte sofort, das sei Eiugebung des Pa-
triarchen. Der Gesandte bestritt es ; der wlisste nicht davou;
der Kouig horte es von audern und beklagt sich bitter. Der
Papst: Solche Befehle konne er gebeu, und gebe sie alle
Tage, auch in Eurem Reiche. Oliver: Seine Maclit bestreite
niemand, aber er moge doch au die Ehre des Ivonigs und
des Patriarchen denken ! Er moge nur einmal Euren Brief
lesen." Und nuu ist es heiter aus dem Bericht zu erfahreu,
wie der Gesandte Tag fur Tag deu Papst bittet, doch den
Brief zu offnen, und dieser es nicht tut, bis Oliver einmal
sagt, es passe sich doch nicht, er miisse doch Antwort sen-
den. „Und da sah er mich an, ich weiss nicht, wie? und
sagte: Wir werden ihm schon antworten", und damit liess
er den Gesandteu stehen ! (Alfonso IV. Nr. 3384).
So schickt denn der Konig eine besondere Gesandtschaft
au das Kardinalskollegium mit der Bitte ihm doch zu helfen
mit der bezeichneuden Begriinduug fiir die Stellung des h.
KoUegs als Moderator bei falschen Entschliissen des Papstes
(Reg. 562j:
Tanta status vestri condicio prerogativa letatur, tantaque dominus
Jhesus Christus vos circa regimen universalis ecclesie ad impendeudum
consilia salubria domiuo summo pontifici sublimitate vos voluit promo-
vere, quod principes catholici, cum in eos aliquid per ipsum capud
ecclesie agitur, quod eis tieri minus racionabiliter videatur, ad vos ut
ad firmas bases ecclesie recurrere non verentur, indubie confidentes, ut
vestri salubri consilio et [auxilio?] ad lib[ramen'?] re[ctiy] moderaminis
reducatur.
Wie sich das Kardiualskolleg aus der schwierigen Situa-
tion herausgefuuden, kouute ich nicht feststellen.
2. Besetzuug der Bistumer. Im Konigreich Arago-
nien wie im iibrigen Spanieu gab es nicht so grosse und
machtige Bistlimer wie in Deutschland. Gerade der kriege-
— XLIII —
rische deutsche Episkopat bewog, wie im 1. Bande vermerkt,
den Ferdinand Dixar zu dem Vorschlage der Teilung der
Diocesen. Aber vou grosster Bedeutung war der Episkopat
doch durch seinen moralischen Einfluss und seinen materiel-
len Besitz. Wie aus vielen Stucken zii ersehen, gaben die
Bischofe politisclie Ratsclilage, iibermittelten wichtige Nach-
richten, halfeu durch finanzielle Unterstutzungen bei kriege-
rischen Massnahmeu (vgl, Alfonso Nr. 3190). So war es ein
Grundzug der aragonesischen Politik, einen der Krone er-
gebenen Klerus zu besitzen, Hunderte und aber Hunderte
von Briefen zeugen vou diesem Bemlihen der Herrscher,
Sobald sie von der Erkrankung oder dem Tode eines Bischofs
vernommen, wird mit einer von uns als unanstandig empfun-
denen Eile die Kaudidatenfrage aufgeworfen, der Papst be-
nachrichtigt und ihm eine genehme Personlichkeit empfohlen.
Nicht ganz selten bleibt der Erkrankte noch Jahre lang am
Leben! Im allgemeinen treffen papstlicher wie koniglicher
Wunsch in der ersten Halfte des 14, Jahrhunderts zusammen,
das Wahlkapitel auszuschalten. Nur einige Male habe ich
gefunden, dass der Papst „eIectionem concorditer celebratam
decenter nequivimus reprobare" (Leg, Johannes XXII. Nr. 101).
Ich bringe hier einen Vorschlag von 1334; er kann als Muster
dienen. Patriarch Johaunes vou Tarragona ist gestorben.
Alfonso weist auf die Bedeutung des Erzbistums Tarragona
hin: habens civitatem et plura castra fortissima et loca plu-
rima populosa magnamque iurisdiccionis potentiam et multi-
tudinem vassalorum, temporalitatem maximam et etiam por-
tum maris. Eine persona extranea vel eciam naturalis, de
qua plenam . . . non haberemus fiduciam, konnte er dort nicht
dulden, Er sendet seinen iudex Petrus Cima; der soll eine
bestimmte bischofliche Personlichkeit dem Papste bezeichnen,
den Johannes XXII. zu seiuem Troste iiber den Verlust des
Bruders zum Erzbischof ernenuen solle, Damit nicht genug!
Den so erledigten bischoflichen Stuhl solle eiue andere von
Petrus beuannte Person erhalten und dessen erledigte Pfriin-
deu eiu familiaris et socius des Patriarchen (Reg, 529 f. 93).
So geschieht es immer uud immer wieder. wenn auch nicht
jedesmal drei Kandidaten zu versorgen sind. Zuweileu ver-
gessen die Herrscher friiher Empfohleue und benenneu andere
— XLIV —
Kandidaten! So eniennt Johann XXII. 1328 den langjahri-
gen Prokurator an der Kurie Galcerandus za Costa, den friiher
Alfonso gewUnscht, statt des jetzt proponierten Ferrarius
Columbi, den er spater versorgen will (Leg. Johannes Nr. 151).
Oefter treten bei den Schiebungsversuchen direkte Verwir-
rungen bei den Kandidaten und an den verschiedenen Hofen
des Konigs und des Infanten ein ; und schliesslich ist keiner
ganz zufrieden.
Die Griinde des Vorschlages sind zuweilen kanouische,
zuweilen politische, manchmal aber auch sonderbarer Art.
So wann die Konigin Elisende, Jaymes dritte Gemahlin, hef-
tig wlinscht, dass statt ihres sterbenskranken Oheims, des
Bischofs Berengar von Vic, ihr Vetter Berengar de Portello
ernannt werde „das ware das beste Trostmittel ftir den Ver-
lust des Oheims" (Nova prelacio iam dicte regine in reme-
dium consolacionis avunculi subtracti). Das Kostlichste ist,
dass der Oheim noch zwei Jahre am Leben blieb ! (Reg. 250
f. 46 ^) ^). Ein Ramon Cardona hdrt, dass ein Bistum Palma
frei wird ; nun hat er einen Bekannten Guillem de Fabrega,
canonge de Leyda, dem er sehr verpflichtet ist; dem moge
der Konig das Bistum geben (Alfonso 3237). Anscheinend
kommt damals noch vereinzelt die Metropolitan-Bestatigung
vor: R. Gasto wurde am 17. November zum Bischof von
Valencia gewahlt ; er ist socius et cancellarius des Infanten
Johann, der schleunigst seinem Vater die einmtitige Wahl
meldet und schnellste Bestatiguug durch den Erzbischof von
Tarragona erbittet. Das Kapitel zeigt dem Konige die Wahl
mit dem Bemerken an : Qui totus vester est et de domo
vestra (CRD 13131, 33, 34).
Zuweilen werden doch starke Anmutuugen an die Papste
^estellt. So erklart der Nepote Clemens V. Ritter Bertran-
dus de* Guto dem Konige: Ad preces litterales vestre celsi-
tudinis . . . de prioratu de Crosilla . . . feci per dom. nostrum
5ummum pontificem provideri ! (Templer 548). Der Nepote
behandelt den Papst w^ie seinen Diener. Konig Jayme wandte
sich einmal an Johann XXII. mit folgender Bitte : Da der
•) Alfonso schlagt spater diesen Berengar dem Kapitel von Gerona
vor (13R5 Juni 14j. Daneben steht: solvit X sol. Barch. das kann doch
nur auf diesen Kandidaten gemunzt sein?
— XLV —
Magister von Montesia sterbe, so moge er sich die Besetzung
reservieren und dem Abte von S. Creus gestatten, dass er
drei taugliche Personen in das Kloster stecke und einen von
ihnen nach der Professablegung dann ernenne! Der Papst
nahm die Reservation vor, lehnte das Andere aber als un-
kanonisch und unanstandig ab (Leg. Johannes XXIL Nr. 40).
Selbst der milde Clemens V. findet es stark, dass Jayme von
ihm die Bestatigung der Wahl des Propstes zum Erzbischof
von Tarragona durch einen Suffragan und ebenso die Weih»
und Verleihung des Palliums duroh diesen verlangt. Er sei
auf der Reise und miisse sich tiber dieses Ansinnen erst mit
den Kardinalen beraten (1309 Februar 13. Clemens Nr. 30).
Ich fUge hier ein Schreiben Konig Martins an Benedikt
XIII. vom October 1403 an. Es erinnert stark an die Ver-
sorgungsstatten deutscher adliger Familien vor der Refor-
mation :
Item com mossen Not de Moncada haia molts infants e la sua
casa, jassia assats gran e notabla, sia molt carregada entant, que bona-
ment noy porien esser heretats sos infants, axi com los pertanyeria,.
haia deliberat lo dit mossen Not dar al servey de Deu [e] dela sua es-
gleya II fils seus appellats lo I Not de etat de XV fins XVI, laltre Ra-
mon de etat de XIV fins en XV anys. Placia la sua sanctetat coliocar
aquells en la esgleya de Deu e provehir los de alcuns bons beneficis.
3. Ein besonderes Kapitel der Bischofsernennung bildet
die Bestallung in Sardinien. Nach Reg. 510 herrschte
grosses Interesse der Katalanen nach der eroberten Insel
auszuwandern; mehr als Tausend fringen hinliber. So kamen
bald Klagen, dass bei der Besetzung der kirchlichen Digni-
taten und Pfriinden Personen mit anderer als katalanischer
Sprache beglinstigt wiirden: ex quo tam in confessionibus
quam in sermonibus ac aliis divinis officiis ac ecclesiastici»
sacramentis dicti Cathalani et Aragonenses inibi maxima dis-
pendia paciuntur (Reg. 509 f. 3 zu 1329). Das ist der Auf-
takt. Im Jahr darauf hort der Konig vom Tode des Bischofs
in Ales (unbekannt!); da er das Land erobert hat, wiinsche er
seine Landsleute dort unterzubringen ; so empfiehit er den
Guilelmus de Jaffero. Seine Untergebenen drangen ihn. Der
Gouverneur von Sardinien und Corsica, Bernard de Boxados,
schreibt ihm eme Schauermar iiber die groben kirchlichen
Irrtiimer bei den Bisttimern und Orden auf der Insel, weil
— XLVI —
«ie alle von dem init Ludwig d. B. verbuudenen Pisa abhangig
sind. So habe sich jUngst der Bischof von Civita an den
<jegenpapst Nikolaus V. gewandt und an den exkommunizierten
Pisaner Erzbischof. Der Konig solle fUr eine vollige Tren-
nung von der Pisaner Kirche wirken; das sei auch der Wunsch
vieler, besonders der Katalanen, die jeue Bischofe und Priester
heim Beichthoren nicht verstehen und sie fUr Schismatiker
halten (1329. CRD Alfouso 234). Und der Socius des Erz-
bischofs von Torres beklagt sich beim Kdnige darUber, dass
■er, der von ihm bei seiner Krdnung als erster dem Papste
empfohlen sei, bei einer Reihe Bischofsernennungen durch
Fremdlinge ubergangen sei; der Grund liege in der Liebens-
wUrdigkeit des Kdnigs allen Bittenden gegenUber (Alfonso
3351 um 1330). Bald werden auch die Kldster gesaubert;
Dominikaner und Minoriten werden aragonesischen Obern
unterstellt (3189. Vgl. auch Nr. 1206, 33G9, 3149. Leg. Jo-
hannes XXII. Nr. 1G5 und 176). So weit aus den Namen
bei Eubel, Hierarchia catholica medii aevi etwas zu schliessen
ist, sind in der nachsten Zeit die Bischdfe fast ausschliess-
lich Katalanen.
4. Eine stramme kirchliche Auslanderpolitik im
■eigenen Lande ist das GegenstUck dazu. Sie ist zur Zeit
des Krieges leicht verstandlich. So verbietet Pedro d. Gr.
fUr das Kloster Roda die Einsetzung eines franzdsischen
Abtes, weil auch der Kdnig von Frankreich alle Katalanen,
Scholaren, Kleriker und Laien aus seinem Lande geworfen
hat (R. 44 f. 65 zu 1284). Ebenso verlangt Jayme von Boni-
faz de Calamandrana, dass er keiuen auslandischen Visitator
sende (R. 99 f. 273 zu 1293); nur ausuahmsweise gestattet er
einer krankeu Abtissin die Berufung eines medicus aus Tou-
louse (R. 93 f. 295). Auch in spatern Friedenszeiten sind die
Herrscher sparsam in der Austellnug von Auslandern. Das
Kloster S. Johannis de Pinna in der Didcese Huesca erhielt
zuweilen sUdfranzdsische Aebte. Wenu sie residieren, erlaubt
es Alfonso. Unangenehm ist es ihm aber doch, denn dort
ruhen einige seiner Vorfahren : Ceterum debemus merito sus-
picari et nobis ac dicto regno [debet] periculum iminere, dum
extraneis precipue in partibus frontarie regni nostri vicinis talis
potestas traditur (R. 526 f. 263 zu 1332). Ein anderes Grenz-
— XLVII —
Vloster der h. Christina de portu Aspe ist nach der Ansicht
des Bischofs Petrus von Huesca vor allem durch die schlechte
Verwaltung der Gascognischen Prioren heruntergekommen.
Nun fand eine Neuwahl statt; als Wahler erschienen ver-
dachtige Personen aus fremden Gegenden; der Bischof wollte
hintiber um zum Rechten zu sehen. Man verschloss ihm die
Ttlre und clausis ianuis et manu armata haben sie eineu unehe-
lichen jungen Menscheu, den Sohn des Bischofs von Oleron,
gewahlt. Spater liess man ihn ein und er erklarte die Wahl
oder Postulation des franzosischen Spurius fUr nichtigj.das
Klostergut hat er beschlagnahmt (Alfonso 3151). NatUrlich
lehnte man in Katalonien aus patriotischen GrUnden gem
Geldforderungeu fremder Obern ab. So wendet sich der- In-
fant Jayme, Monteser Ordens, hulfeflehend fUr das Kloster
S. Creus, wo er wohnte, an seinen koniglichen Bruder, damit
das Kloster nicht dem Abte von Grandissilva das vom Papste
bewilligte Subsidium zahlen brauche: Quod si fieri contigerit,
procul dubio poterit imposterum terre dominationis vestre
imminere periculum et iactura. Ex qua eciam re dicto mo-
nasteiio s. Crucum ruina non modica preparatur, eo quia iam
sub certis et gravissimis excommunicationis et interdicti pe-
uis nuncii dicti abbatis Grandissilve huc missi iniunxemnt,
quod, nisi infra XXX dierum spatium ei subveuiretur in mille
et octiugentis auri florenis, abbas et prior . . . siut excom-
municati (Alfonso 309).
Alfonso IV. behauptet 1335 in einer Instruktion fur seine
Gesandten (R. 544 f. 61): Cou Cathalans e Aragoneses en
alguns regnes o partides del mon no obtinguen ni hagen ob-
tengut beneficis ecclesiastichs per gracia de la sancta esglesia
de Roma, aus es estat denegat en la cort de Roma, e molts e
diverses prelats e clergues de estranyes uacions e regnes tinguen
e posseesquen prelatui-es; dignitats e benifficis en los regnes
e terres del senyor rey , so liabe er grossen Schaden davon.
So was erdulden andere Herrscher nicht. Die Auslander sollen
vom Papst keine PfrUnden mehr in seinem Lande erhalten.
Es ist scliwer uber die positive wie negative Seite sicheres
zu sagen. Eine gewisse Uebertreibung dUrfte vorliegen.
5. WorUber sich Alfonso ausserdem auch hier wieder
beschwert, was seine Vorganger uud sein Nachfolger noch lange
— XLVIII —
beklagen, ist die Uebergehung der Katalanen und Aragonesen
beim Kardinalat. In den frtihern Banden ist schon darauf
hingewiesen. Jayme 11. gibt immer ganze Listen von Bischofen
uud Ordensleuten, ofter mit charakteristischen Empfehlungen.
So 1323: der Bischof von Lerida sei dem Papste bekannt,
sei rait dem KOnige verwandt: ha bona persona e es bon
christia! O del bisbe de Tortosa, qui es bon en la esgleya
e hom avist e espert e ben tractable (Reg. 338). Alfonso
hOrt 1329, dass Johann XXII. eiue neue Kardinalspromotion
vornehmen will. Da bittet er dann dringend um die Kreation
seines Bruders, des Patriarchen Johannes : Domui nostre
negari non debet, quod aliis est concessum (R. 562 f. 101);
sonst schlagt er vor : Gasto ep. Gerundensis, Poncius Barchi-
nonensis, Fr. P. Turritanus archiep. und Jaspertus Folcrandi
canonicus Gerundensis. Spater hat Clemens VI. Pedro IV.
zugesagt: que dels primes cardenals, que faria, ne faria un
a postulacio del dit senyor rey. Es kam wegen seines Todes
nicht dazu und Pedro musste noch wiederholt bitten, bis 1357
der erste Kardinal Nicolaus Roselli mit dem Beinamen car-
dinalis de Aragonia ernannt wurde.
6. Staat und Kirche. Inquisition. Dass das offent-
liche Leben Spaniens, die Herrscher oder auch der Staats-
organismus einen besonders starken religiosenEinschlagzeigen,
ist bekannt. In Katalonien wurde gesetzlich unter Pedro 11.
(dem katholischen) die Todesstrafe fur Haresie schon Ende des
12. Jahrhnderts festgesetzt; die Inquisition bekam iin 15. Jahr-
hundert in den vereinigten Staaten ihre eigenartige Farbung.
Starke ZUge der Verbindung religiosen und politischen Le-
bens zeigen sich auch in den Registern. Auf den Cortes von
Monzon (1289) wurde folgendes Statut erlassen.
item statuimus, quod aliquis homo non dicat malum de Deo nes
que de nostra domina s. Maria neque de aliquo alio sancto vel sancta.
Et qui fecerit, si est miles vel filius militis vel civis vel bonus homo
de villa, quod solvat XX sol. Et si est alius homo, quod solvat X sol.
3t si solvere non potest, accipiat X . . . otc in platea et dicta pena sit
acquisita domino loci, in quo diiit, et illis etiam, qui de talibus et
«imilibus penis usi fuerunt . . .
Daran schliesst sich unmittelbar das Statut: Statuimus, quod de
cetero nos non frangamus e quod officiales nostri neque baro neque
miles nec aliqua alia persona, cuiuscunque condicionis sit, audeant
— XLIX—
frangere ecclesiam katedralem neque aliam ecclesiam neque domum
ordinis vel religionis vel monasterii neque extrahere violenter de pre-
dictis vel de aliqua ipsarum cartas, monetam neque aliam comandam,
quecunque sit, que ibi sit posita.
Gegen letzteres hat sich bekanntlich Infaut Alfonso grob-
lich vergangen, Auch auf den spateren Cortes finden sich
wiederholt religiose Verordnungen. Die immaculata concepcio
Marias wurde im 15. Jahrhundert dort offentlich proklamiert!
Niemand darf predigen, que Maria fue concebuda en pecado
original ; ihr Fest soll am 8. December gefeiert werden. (Sa
Johann II. 1461). Wie Pedro IV. den Jahresbeginn von In-
karnation (25. Marz) auf Weihnachten verlegte und die Nonen,
Iden und Kalenden beseitigte, begriindete er das mit folgen-
den religiosen Gedanken (R. 557 II f. 216^).
. . . Con en la nativitat de fiU de Deu, en loqual los sants angels
cantaren aquel imne angelical: Gloria in excelsis . .. aparech al huma-
nal liynatge la benignitat e humanitat de Deu nostre salvador, nos per
la gran devocio, que haviem e havem en aquell dia de la sancta nativitat, ja
pepa ha, per nostre edicte ordenam en la nostra cort e en la nostra
cancellaria e altres officis de la nostra cort esser perpetualment ser-
vador, que en totes cartes publiques, letres e escriptures totes e sengles,
que de la nostra cancellaria e de les alfres officis de la nostra cort
exirien es farien, en aquella o aquells fos aytal orde observat sobrel
calenar, qo es assaber, que layn en la nativitat de nostre senyor co-
mencas. Elexades nonas, idus e calendes continuan los lochs el nombre
dels dies els noms dels meses el ayn, en e sots los quals fossen dates a
fetes cascunes cartes publiques e cartes, letres e scriptures.
Fiir die Ausbreitung des Christentums in den mohame-
danischen Gegenden arbeitete das aragonesische Konigtum be-
souders. Es unterstUtzte Missionare wie Handelsexpeditionen,
suchte vor allem an den h. Statten das Christentum zu sttitzen,
Reliquieu vom Grabe des Herru oder von beriihmten Heiligen
zu erlaugeu. Dariiber gedenke ich spater noch wichtige
Dokumente zu veroffentlichen. Auch der Krieg mit Granada,
Marocco usw. tragt in seiner gauzeu Aufmachung religiosen
Charakter. Es ist ein h. Krieg, ein Krieg des Konigs, aber
auch der Kirche : Aquesta guerra no es voluutaria, aus es
necessaria . . . a ell et a tota Christiandat. Per la qual cosa lo
senyor papa no solament deu pensar, quel s. rey ha a deffendre
solament la propria terra, mas la sua . . . Eaxi es la guerra
de la esgleya com del s. rey! (Negociacions dipl. Nr. 29.)
— L —
Darum drangte sich iu romantisch - christlichem Drange,
nachdem die eigentlichen Kreuzfahrten aufgehort, die vor-
nehme ritterliche Jugend Europas zu diesen Spanienfahrten.
So heisst e? einmal in einem Briefe Jaymes (Reg. 251 f. 118)
zum Jahre 1316: Vidimus litteras vestras, in quibus signi-
ficastis nobis, quod bene quingenti milites de melioribus Nor-
manuie et Francie sunt inter se confederati et voto astricti
€um propriis expensis ire contra inimicos fidei et maxime
desiderareut in predicto negocio esse nobiscum, . . . petentes
certiiicari secrete de voluntate nostra et si nos intendimus
facere viagium hac estate contra fidei inimicos. Darum wird
der Feldzug religios vorbereitet. Auch die Monche sollen
mit: tamquani milites spirituales armis celestibus, heisst es
in eiuem Briefe des IVIinoiitenministers Romeus Orticii (CRD
3668 zu 1309). Wie das Heer religios bearbeitet werden
muss, ergibt unten Nr. 99. Vielleicht hat diese offentlich-
religiose Stimmung in Zeiten der Not ihren charakteristisch-
sten Ausdruck gefunden in einem koniglichen Erlass an den
Patriarchen Johaunes vom 15. Marz 1334 (R. 529 f. 6). Der Brief
ist von dem verehrten Minoriten A. de Canellis, dem konig-
lichen Beichtvater, verfasst, wie es in einer Kanzleinotiz
lautet, und wird 23 Stadten mitgeteilt, mit dem Auftrage,
dass sie iiber die Durchfiihrung mit ihren Pralaten sich be-
raten und die Ordensleute bitten solleu: ut in sermonibus et
predicacionibus, quas ad populum facient, ista efficaciter au-
dientium cordibus laboreut imprimere. Das Dokument lautet
in seinem Hauptbestandteile:
Guerra divine iracundie, que famis, pestilentie ceterarunique tri-
bulaciouum . . . flagellis diris ledat et vuluerat, est metuenda, . . . modo
■maxime, . . . quo tam extraneam, insolitam ac rigidam sterilitatis ino-
piam generaliter . . . sentimus. Quia igitur divina Dei iudicia ad cor-
rectionem,perversis vero acrebellibus ad dampnacionem didiscimus operari,
idcirco corde contrito hanc paternam correctionem cum paciencia accep-
tantes ad ipsius Dei patris pacandam oifensam sanctarum orationum
studiis, ieiuniorum et elemosinarum cultibus, penitencie vero lamentis
assumptis convertere nos opportet. Vestram igitur paternitatem provi-
dam, quam ac hoc soUicitam iam fore credimus, cogente populi nostri
angustia excitare decrevimus, quatinus exortationum vestrarum disposi-
cionibus providis . . . excitentur ceteri ad agenda illa, que divinam
flectant clemenciam ad sue gratie beneficia impendenda.
— LI —
Ueber die Stellung der beiden Herrscher zur Inquisition
ist nicht allzuviel Material vorhanden. Dass hie und da all-
gemeine Verordnungen zur Ausrottung der Haresie in allen
ihren Landern erlassen werden (ordinaraus ac presenti sta-
tuto inviolabiliter atque perpetuo firmiter stabilimus, quod
omnes heretici, cuiuscumque secte nomine censeantur, elimi-
nentur, extirpeutur et exterminentur de cunctis terris ... do-
minacionis nostre, so Alfonso R. 529 f. 12 zu 1334), will oft
nur als Einleitung zu praktischen Bestimmungen wie hier —
Besoldung der Inquisitoren — gedeutet werdeu. Bez.eich-
nender ist die Sorgfalt der Herrscher, dass sie in Inquisitions-
sachen gehdrt werden, dass sie daa Vorgehen einleiten oder
verhindern wollen, dass mdglichst vorsichtig und ohne Auf-
sehen vorgegangen werde. So beauftragt Alfonso den Inqui-
sitor Philipp Alfonsi super vita seu conversacione nobilis
Ferdinandi Eximini de Arenosio „breviter et de plano" zu
prtifen und dann zu ihm zu kommen (R. 524 f. 168). Wieder-
holt winken die Kdnige ab oder schtitzen den Angeklagten;
80 Jayme Amald von Villanova, so befiehlt Alfonso seinem
Bruder, der mit dem Bischofe von Valencia im Auftrage des
Papstes eine Inquisition vorzunehmen hat, die Sache zur Ver-
meidung von Skandal auf sich beruhen zu lassen, zumal Ber-
nard Oliverii im kdniglichen Rate erklart hatte: multa fuisse
apposita in dictis litteris [apostolicis], que per ipsum exposita
non fuerant dicto domino pape (R. 526 f. 245). Wie der be-
rtihmte Inquisitor Nicolaus Eymerici, der Verfasser des direc-
torium inquisitorum, abgesetzt wurde, offerierte alsbald Pe-
dro IV. dem Papste Innocenz VI. seinen Rat B. Ermengaudi,
Magister in der Theologie, als besondei's tauglich. Dass zu
dem Amte auch Persdnlichkeiten vorgeschlagen wurden, deren
Verdienste nicht allein auf theologischem Gebiete lagen, habe
ich friiher nachgewiesen : ein Inquisitor bekommt den Auf trag
Klassiker zu beschaffen, wird zur Uebersetzung weltlicher
Werke gedrangt und erhalt eine Expektanz auf das Inquisi-
torenamt fiir solche Verdienste ^).
Wiederholte Inquisitionsfalle oder Untersuchur^gen be-
fassen sich mit Minoriten, gegen die ihre eigenen Vorgesetz-
0 Vgl. Rubi6, Documents I Nr. 226, 365, 363, 420.
— LII —
ten strafend vorgehen, und die andererseits vom Konige
geschiitzt werdeu, Es sind der von Jayme II. besonders
gewUnschte Kreuzzugsprediger fUr Almeria Fr. Arnaldus Olibe,
der frUhere Guardian in Saragossa Sanccius de Ayerbio und
der konigliche Beichtvater A. de Canellis. Der Fall des
ersten liegt ganz dunkel. Vielleicht hat er nur den Mund
zu voU genommen, zu viel geschimpft oder Personlichkeiten
kritisiert; der um 1310 abgesetzte Ordensgeneral Gunsalvus
will auf Bitten des Kouigs Arnalds „excessus, quamvis enor-
mes et dignos aspera ulcione dissimulare",al80 hingehen lassen;
der Konig soll ihn nur im Zaune halten, damit der Orden
vor seinen Ungezogenheiten sicher sei (Or. Perg. o. Nr.)
Die beiden andern Falle liegeu 20 Jahre spater 1329
und 1331. Es ist die Zeit der Flucht des Ordensgenerals
Michael de Cesena und Occams, des Kampfes der spiritua-
listischen Richtung gegen die Konventualen. Konig Robert
und seine Gemahlin, Philipp von Mallorca, Friedrich von
Sizilien, wahrscheinlich auch das aragonesische Haus neigen
zu der strengen Richtung, zu den Gegnern des Papstes. In
diesen Kreisen mUssen wir uuzweifelhaft die beiden andern
Minoriten suchen. Sanccius hatte sich gegen den apostoli-
schen Stuhl geaussert. Auf Bitten des Konigs verzieh ihm
Johannes XXII., weil er seine Angriffe auf den Papst wider-
rufen woUe. (Eius intuitu non faciet molestari guardiauum
ordinis fratrum Minorum volentem retractare ea, que dixerat
contra sedem apostolicam. Reg. 115 Nr. 982 im Vatikan.
Archiv), Sanccius laugnet zwar, dass er das ihm Vorgewor^
fene gesagt habe; aber er will: publice contra errorera sibi
impositum predicare eundemque errorem anathematizare, wie
Alfonso dem Inquisitor Bernard de Podiocertoso schreibt. Er
verlangt dafUr Einstellung des Verfahrens gegen Sanccius
(R. 521 f. 7^ zu 1829). Scharfer geht Alfonso gegen den Pro-
vinzialminister Petrus de Sauinacho wegen Belastigung des
A. de Canellis vor. Dass er diesen besonders in sein Herz
geschlossen, wisse der Minister, da er ihm bei anderer Ge-
legenheit gesagt, er moge jenen in Ruhe lassen, wenn er iu
seinem Lande bleiben wolle. Er wiederhole ihm das noch
einmal bestimmt und ausdrUcklich und er scheue sich hierbei
vor V^iner, auch der hochsten Personlichkeit nicht. Er werde
— LIII —
ihn gegen jedermann verteidigen. Wenn der Papst etwas
von Arnald wolle, so werde er mit ihm verhandeln; er habe
ihn schon beim Papste entschuldigt und der scheine darauf
eingegangen zu sein, denn er habe ihm nicht weiter Uber
Arnald geschrieben (R. 562 f. 237 ^). Auch dem General-
minister Gerardus schreibt er ahnlich, wenn auch gedampfter.
Arnald kommt in den Briefen der Zeit, besonders als Beicht-
vater des Konigs, viel vor. Wiederholt schreibt der Kdnig,
dass er ihn zur Beichte oder zum Troste sehen wolle. Ein
paar Jahre darauf muss aller Groll des Papstes vergangen
sein, denn Alfonso nennt ihn unter den Kardinalskandidaten
und zwar vor Bernard Oliver! (R. 544 f. 27^)^).
Im Uebrigen enthalten Register und Korrespondenzen
eine Fiille von Briefen der Vertreter beider Bettelorden au
den Konig und von diesem an einzelne Ordensmitglieder.
Geschenke und Stiftungen sind damit oft verbunden. Nur
zum geringen Teile ist das Material fiir die Minoriten in den
Estudios Franciscanos ausgeschopft.
7. Die Juden. Mit den Muhamedanern beschaftigte
sich die Inquisition in diesem Zeitraume kaum, wenigstens
fehlen mir die Belege; mit den Judeu nur wenig. Ea war
noch die Zeit des mildeu Regiments und der vielfach an-
gesehenen Stellung der Juden, wenn sie auch sehr holie Ab-
gaben zahlten. So musste die Judenschaft einmal unter
Jayme fUr einige Privilegien super usuris die gewaltige
Summe von 160 000 sol. in einem Jahre erlegen (Judios
Nr. 138). Von einem gewissen menschlichen und staatsman-
nischen Empfinden zeugt, dass Pedro d. Gr. den Dominika-
nern und Minoriten in Huesca gebot, bei den officiellen Be-
kehrungspredigteu fur die Juden sollten sie die Teilnahme
der christlichen Menge verhindern, damit kein Streit ent-
stande (R. 41 f. 93' zu 1279). FUr die Zeit Jaymes und
Alfonsos gibt es mehrere Beispiele, dass man aus mensch-
') Bischof Gasto von Gerona war angeschuldigt worden, dass er
dem Papste den A. de Canellis gefangen zufiihren wolle. Er schreibt
dem Konige, dass daran kein wahres Wort sei. Er sei nicht so ver-
riickt, solche Dinge zu sagen: 1) sei er nicht machtig genug dazu ;
2) dass er dem Papst zuliebe nicht den Konig kranke; 3) no se hom
el mon de religio, que jo tant ani, com fas lo dit frare A. e a^o sab el.
— LIV —
licheu oder finanziellen Grtinden die angeklagten Jiiden gut
oder glimpflich behandelte. Die Gefahr, angeschuldigt zu
werden, lag ja bei den judischen Aerzten wegen Totens, bei
Kaufleuten wegen Betrugs und bei Angeklagten wegen fal-
scher Aussagen sehr nahe. Menschlich schdn ist es, wie
Infant Peter 1326 fllr einen alten Juden Salomon Caravida
in Villafrancha eintritt. Salomon hatte bei wiederholtem
Zeugenverhor einen Namen weggelassen und sollte nun ge-
foltert werden. Sane, pater iustissime — Peter schreibt an seinen
Vater — ex hoc recto iudicio nec vacillasse nec variasse aut
contrarius sibi esse aliquatenus dici potest, cum plerumque
eciam per viros sapientes talia de facili omittantur . . . Ea
propter supplico, . . . quatenus dictum Salomonem supponi
tormentis vestra clemencia nullatenus paciatur, . . . cum per-
sone huiusmodi sic more Judayco timide questio seu tormen-
tum posset esse mors (Jud. 13).
Der erste Inquisitionsfall, der unten erzahlt wird, ging
fUr die Juden glucklich aus. Sie sollten eine Kirche be-
schadigt, ein Muttergottesbild verunehrt haben. Der Inqui-
sitor selbst woUte sie nicht bestrafen. Schlimmer wird wohl
ein Fall aus dem J. 1305 beurteilt sein. Da erzahlt ein Do-
minikaner dem Konig einen skandalosen Vorfall in Biel, wo
er predigte und Beichte horte. Am Vorabend vor Maria Ver-
kUndigung fragte ein Jude Isaak de Calema einen Christen,
wanim man mit beiden Glocken lautete. Der erzahlte die
Geschichte der VerkUndigung und darauf folgten gotteslastei"-
liche Bemerkvmgen des Juden uber Maria, Christus und den
Engel. Der Christ wollte ihn erst totschlagen, denunzierte
ihn statt dessen, worauf Gefangennahme und merkwUrdiger
Weise Freilassung seitens des Alcalden erfolgte. So ruft
nun der Dominikaner den Schutz des Konigs fUr die Reli-
gion und die Inquisition an. Wird der Jude nicht bestraft,
lastert er weiter. Bekommt er nur Geldbusse, so soll sie
der Konig haben. Was daraus geworden, liegt nicht vor.
8. Das Material uber die Provinzkonzilien von Tar-
ragona *) ist ausserordentlich reichhaltig ; mehr als ein Dutzend
zum guten Teile unbekannte Konzilien sind vom Ende des.
') Ein Bruchstiick aus dem 15. Jahrhundert (CRD Nr. 67) enthalt
die Teilnehmerliste des Konzils vom 21. October 1266.
— LV —
13. Jalirhunderts an fiir die nachsten 50 Jahre nachzuweisen.
Neben besondern Ereignissen wie Kreuzfahrten, die Templer-
katastrophe, Sardinienzug ist es die constitucio Terraconensis
vom Jahre 1246: Contra invasores et raptores rerum eccle-
siasticarum („01im excommunicasse recolimus"), welche immer
wieder wegen missbrauchlicher Anwendung Proteste des KO-
nigs und der kOniglichen Beamten, oft in sehr gereizten
Formen, hervorruft; besonders zeichnet sich als scharfer An-
greifer B. de Fonollario aus. Zuweilen werden auch be-
stimmte Falle aufgezahlt, wo die Bischofe oder ihre Vertreter
iu die koniglichen Rechte eingegriffen haben. (Vgl. unten
Nr. 44). Dann besonders R. 338 f. 13-18, 79 fP.: Sic in
pluribus casibus fuerunt abusi [prelati] et abutuntur cotidie.
Set isti fuerunt positi, quia de novo occurrerunt et accide-
runt de presenti. Die Hofrichter konnen hier ihre techni-
schen Fahigkeiten bekunden, auch ihre Neigung, wie die
Legisten in Frankreich, die Rechte des Herrschers etwas
vorzuschieben, Si hec vera existunt, schliesst begeistert
Guilelmus de Jaffero seine Deduktionen : est opus exemplo !
Die andere zahlreichere Gruppe beschaftigte sich mit
Geldbewilligungen ; daneben mogeu auch andere Dinge er-
ortert sein, die aber in den Registern keinen Eintrag gefun-
den haben. Zunachst pro sustentacione acquisicionis regni
Sardinee. Ob das bedeutet: die Zeit nach der Eroberung?
Dass also das Konzil friiliestens 1324 oder 1325 stattfand?
Der Gedanke wiirde sicher mehr dem kirchlichen Empfinden
entsprechen. Alfonso drangt sehr 1325 den Bischof von Vic
den auf ihn falleuden Teil von Wein und Oel zu zahlen, da
ihn die Gesellschaft der Peruzzi (in Florenz) drange, die
seiner Zeit das Getreide geliefert habe (R. 408 f. 202). Die
Summe muss stark gedriickt liaben, denn der Bischof von
Tortosa lehnt die Bitte Alfonsos um ein Pferd ab, weil er
Michaelis das subsidium racione viagii Sardinie per s. con-
cilium zu zahlen habe; ebenso der Abt von St. Peter de Bi-
suldino, weil er dem Kiinig mille sol. zahlen musste, aller-
dings auch der Kurie 15000 sol. fiir seine Bestatigung.
Li den Jahren 1330, 1332 und wohl auch 1334 (1335?)
fanden weitere Kirchenversammlungen statt; an zweien hat
wohl Alfonso selbst teilgenommen : zuerst um der Kirche
— LVI —
inoglichst feieilich das ,,hoinenatge" zu leisten (ob fiir Sar-
dinieu? docli wolil eher fiir die neu zu eroberuden inohanie-
danischen Gebiete?), dann um neue grosse Geldsummen zu
erhalten. Briefe seines Bruders bekunden, dass man auf dem
eiuen Kouzil bis zum letzten Augenblick auf sein Erscheinen
gewartet hatte. Ferner musste er sich auf dem Konzil 1332
verbiirgen mit einer Summe von 100 000 sol., dass der Ad-
miral Friedrichs, R. de Peialta, Sizilien verlassen und nicht
mehr gegen die Kirche kampfen wolle (R. 522 f. 158^, 244;
530 f. 200; 544 f. 8. CRD 3119. Pedro 234 s. f.) Auf der
letzten Versammlung wurden ihin 12 000 Pfmid zugesagt.
(CRD 3033).
Die kleiuern Streitigkeiteu, oder auch der Streit mit
kleinern Personlichkeiten, z. B. der Bajuli usw. mit den Aeb-
ten, werdeu in lebhafter Korrespondenz ausgefochten. Wahr-
scheinlich waren es die euergischen Beamten wie B. de
Fonollario, B. de Jorba, B. de Boxados, welche den Streit
um die Regalien mit Bitterkeit fuhrten. Sie stachelten den
Kouig auf, der sich daun wohl ausliess: Habebimus contra
vos procedere, qui iura nostra ac nostras regalias novo veneno
nititis conquassare, et alias in premissis providere taliter,
quod vos et ceteri in similibus gratis curabitis abstinere!
(R. 525 f. 137^). Zuweileu heisst es als selbstverstandlich :
Officialis episcopi Gerundensis conaus pro posse opprimere
indebite subditos regios. Warum? Weil er seine scriptores
vou den Parteieu fiir Original uud Transsumpte auf einen
Bogen 4 Pfeunige mehr uehmen lasst quam scriptores curia-
rum vicarie et bajulie civitatis predicte (CRD 3079).
9. Diese gereizte Stimmung wurde durch eineu Abusus
sehr gesteigert, durch das haufige Auftreten der tonsu-
rati, d. h. der Laien, die sich die Tonsur gebeu liessen, um
damit die greiflicheu Privilegieu zu geniessen, vor allem um
sich der Gefahr der Bestrafung zu entziehen. Die Kirche war
verpflichtet, fiir diese so oft Unwiirdigen das Recht zu wahren,
und ohne dass sie es wollte, hat sie dadurch manchen Kou-
flikt hervorgerufen. lu den Registern Jaymes liesst mau
Band fiir Baud, ebenso in den Korrespondenzen, die Klageu
iiber Uebergriffe von der eineu, und iiber Eingriffe bei den
tousurati von der andern Seite. Einige Beispiele: Petrus
— Lvn —
Francisci de Xativa medicus, qui denunciatus fuit coram
iusticia nostre ville de usu arcium prohibitarum et de operi-
bus, que contra fidem catholicam faciebat, hat sich aus Angst
schleunigst die Tonsur geben lassen. Die Untersuchung muss
ergeben, ob er richtiger Kleriker ist (1324 April 20). Ein
hoherer Geistlicher in Villafranca entdeckt viele Defekte bei
den tonsurati (R. 528 f. 152^). Bischof Peter von Lerida
veranstaltete eine Untersuchung gegen tonsurati pro eo, quia
de nocte frangebant hospicia et multa vulnera inferentes:
quidam sunt pelliparii, quidam sartores, es waren mehr als
dreissig: Duo ex illis tonsuratis [ibant] per quamlibet eccle-
siam civitatis dicendo aliqua verba inhonesta contra nos et
ecclesiam Ilerdensem et inter alia, quod nos menciebamus
per gulam! (12274). Ein auderer Bischof von Lerida hat
einen tonsuratum gefangen, inculpatum de pocionibus, ex
quibus uxor Dominici de Moris notarii IUerdensis dicitur
obiise (R. 422 f. 116^). Wie tief das Uberall eingriff, ergibt
sich aus einem Falle mit komischem Anstrich : Alfonso IV»
hatte bei der Zusammenkunft mit seinem Schwager, dem
Konige von Kastilien, einem Troterius, der diebischer Weise
die ihm anvertrauten Hlihner einem Juden verkauft hatte,
die Ohren abschneiden lassen, obwohl der Troterius beteuert
hatte, dass er tonsuriert sei. So muss der Konig den Gross-
poenitentiar Kardinal Gaucelm um Lossprechungsvollmacht
ftir seinen Beichtvater bitten (R. 520 f. 267). Nach dem
Berichte eines Archidiakons von Vic schor der Fr. Bernardus
de ordine Minorum, vocatus episcopus Sagonensis [Bernardus
de Monteto 1343 — 1359] gegen ausdriickliches Verbot zum
Skandal f lir die Kirche und zum Schaden der koniglichen Juris-
diktion primam tonsuram, que rasura pocius dici debet, jedem,
der es haben woilte, Jung und Alt, Tauglichen oder Untaug-
lichen, Verbrecher oder Unbestraften flir 3 sol. (Pedro s. f.)
10. Wie tief im spaten Mittelalter das Ehedispensver-
fahren in die Politik eingriff, ist noch kaum untersucht.
Und doch kann man von einer Ehepolitik der Papste spre-
chen. Man beachte nur, dass damals die fiihrenden Herrscher-
hauser in Frankreich und Neapel, Aragonien und Kastilien
d. h. fast alle Herrscher des Westens und Stidens miteinander
verwandt waren, und berlicksichtige ferner, wie stark das
— LVIII —
personliche Elemeiit im Staatsleben hervortrat, dass uicht der
Staat mit der Kirche, Hondern der Konig mit dem Papste
verhandelte, um den gewaltigen Einfluss und Vorteil zu be-
greifen, den der Papst durch Gewahrung nnd Verweigerung
der Eheerlaubnis besass. Die kanonischen Bestimmungen waren
einfach und klar. Johann XXII. hat einmal ausflihrlich Al-
fonso IV. seine kirchliche Ehepolitik auseinandergesetzt. Es
geschah aus Anlass eines Eliegesuches fUr den Infanten Peter
und die verwitwete Konigiu von Cypern, das der Papst ab-
lehnte, (BruchstUck bei Raynaldi Ann. eccl. zu 1329 Nr. 88;
ganz leg. Johannes XXII. Nr. 154). Statuta sacrorum cano-
num non suut nisi pro necessitate et utilitate ecclesie muti-
landa, ist der Leitsatz. Und er kommt zum Schlusse, dass
weder „Notwendigkeit" z. B. zur Verhinderung von Kriegen
und Verstimmungen noch „Nutzen" fUr die Kirche vorliege,
wenn er die Tochter des mit dein haresieverdachtigen Lud-
wig d. B. verbUndeten Konigs von Trinacria mit dem papst-
treuen Hause Aragon verbinde. Im Gegenteil! Und.dann
bespricht er in merkwUrdigen Wendungen die Macht der Frau
tiber den Mann: Profecto, filiicarissime, si postetatem, quam
sibi uxores in viros vendicant, attente consideres, non po-
teris, ut credimus, aliud, quam dicimus, opinari. In heftigen
Wendungen tadelt er die Worte des Gesandten: Si nos dis-
pensationem huiusmodi concedere negaremus, quod prefatum
matrimonium nichilominus compleretur. Ein solch „detesta-
bile crimen" konne der Konig nicht wollen; habe es ja auch
selbst nicht gewagt, als man frUher erziihlte, er, Alfonso,
werde die Konigin „sine dispensatioue'* nehmen. Geschichte
und h. Schrift, Konzilsk^nones uud Vernunftgriinde mUsseu
herlialten, um den Konig von dem zweifelhaft befurchteten
Schritt abzuhalten, Und am Schlusse bittet er in auffallig
feierlicher Form, Alfonso moge den Brief sich gut Ubersetzen
und ihn iu seinem Rate durchsprechen Jassen.
Die zahlreicheu Dispeuserorterungen dieser Zeit konnen
hier uicht einzeln behaudelt werden. Eine Fiille von Stoff
ist iu den drei Banden zum Kapitel Ehepolitik zusammen-
gehauft, mehr vielleicht als in irgeud einem andern Werke.
Bonifaz' VIII. Bemuhungen den Frieden von Anagni mit einem
EhebUnduis der bisherigen Gegner zu kronen, gelang aufs
— LIX —
gllicklichste, wahrend die Versuche, Friedrich eine passende
Verbindung in der Ehe mit der Kaiaerin Katharina von Kon-
atantinopel zu verschaffen, misslangen. Die spateren sicilischen
und mallorcanischen Ehen voUzogen sich nur zum Teil unter
seinem Einflusse.
Wie die Kinder Jaymes und Friedrichs heranwuchsen,
mehrten sich in den zwanziger Jahren die Dispensgesuche
bei Johaun XXII. Der Papst war nicht leicht zu bestimmen;
er erwog und schleppte hin, wo Bedenken vorlagen, natiir-
lich nicht zum Behagen der drangenden Parteien. Seine
Grundsatze wurden damals nicht immer erkannt und gewUr-
digt. Besonders weun er so schroff ablehnte wie in folgen-
dem Falle:
. . . Excellencie vestre literas super facto dispensationis pro nobili
viro Jacobo domino de Xericha obtinende domino pape presentavimus.
<^uibus presentatis exponentes sibi supplicacionis tenorem, qualiter
vestra regia celsitudo eidem aifectuosissime supplicabat, quod prefatus
nobilis, qui de vestra regali stirpe procedens, intima affectione dilec-
tus, posset dispensative cum (luacumque in tercio gradu parentele seu
affinitatis sibi coniuncta matrimonio copulari. Et statim respondit,
quod non dispensaret cum eo, nisi exprimeretur persona, cum qua in-
tendit contrahere dictus nobilis et causa inductiva ad dispensandum.
De causa leviter homo transit, licet non sit evidenter necessaria. Id-
circo magnificencie regie placeat de dicto negocio disponere iuxta
Yotum. (CRD 639 s. f .).
Man wird aber sagen diirfen, dass er das kirchliche In-
teresse sich stets vor Augeu hielt. Freilich zeigte, mensch-
lich gesprochen, seine Uuerbittlichkeit dem Hause Friedrichs
von Sizilien gegeniiber grosse Harte. Er war fiir keine Dis-
pens zu gewinnen, weil er dadurch dem Gegner der Kirche
niitzen wiirde. Und so beklagte Friedrich es bitter, dass
Johann die standesgemasse Unterbringung seiner Kinder ver-
hindere. Das Ende der zwanziger un der Anfang der dreis-
siger Jahre ist angefiillt mit Ankniipfuugsversuchen Fried-
richs ; es sind bose Ausdriicke auf beiden Seiten damals gefallen ').
Die Verhaltnisse waren besonders peinlich ftir Jayme und
seinen Sohn, denn sie konnten nichts erreichen, da Friedrich
seiner kaiserfreundlichen Politik treu blieb.
*) Bernard de Sorriano: Papa . . . axi com aquell, qui no faria ne
cousentria nenguna res, que fet profit ne honor del s. rey Fradrich.
<CRD 13319).
— LX —
VieL kulturgeschichtlicher Stofif findet sich in diesen
Aktionen zerstreut: Urteile Uber Alter und SchOnheit, Reich-
tum und Wertschatzung der Familie neben dem gewohnheits-
massigen: fame preconium, morum elegantia, pulcritudo spe-
ciosa ac multa merita virtuosa ^).
') Konstanze von Cypern wird bezeichnet: in annis iuvenilibus
constituta, de qua tenetur indubie . . . sue virginitatis florem habere ex
defectu d. quondam regis mariti sui, qui ex supervenientibus sibi multis
infirmitatibus omnimode impotens factus fuit. Habetque pinguem dotem,
videlicet iocalia et mobile suum, . . . quemadmodum aliqua reginarum
et etiam percepcionem annuam et rendualem in regno Cipri in valore
libr. XII. mill. (R. 339 f. 364 v). — Karolus de Ebroycis, Bruder der
franz. KOnigin, hat VI mill. libr. Tur. in anno, quod multum exiguum
€8t in partibus illis. — Papst: quod erat nimis antiqua ! Lobt die
Tochter des Fursten von Tarent, jung, schiin. — Antwort : Ja, zu wenig
Geld. — Papst: Wie viel? — Antwort: 30000 Goldgulden. — Papst:
Sei genug.
1. (Konig Pedro III. von Aragonien an Papst Martin l\?.): Empfang
des Schreibens liber das h. Land, wonach der Konig den Zwist
zwischen dem franzosischen und kastilischen Konig beseitigen
helfen und sich zum Zuge ins h. Land riisten solle. Verspricht
beides. Alzira (1281) December 3.
Samnio pontifici ex parte dcnnini regis. .Sanctitatis vestre
litteras ac uuucios speciales, scilicet veneraljileni ac .sapientem
virum . . episcopum Grossetauum 'j ac discretuni virum ^Vfars-
siliensem prepositum ^), consiliarium nostruni dilectum, rece-
pimus tam reverenter, ut decuit. {|uam gratanter. Ex quibus
manifeste percepimus bonitatem vestram circa prosperum ac
sacrificum or1)is statum paterna sollicitudine vigilare ac circa
Terre sancte afflictionem ])ia compassione oportuua remedia
adhibere. Cum enim intentor malorum diabolus, christiani
nominis inimicus, discoi'diam suscitaverit inter illustres reges
Francorum et Castelle, quam (|uidem discordiam, non sit du-
bium, pericula multis affere ac siguauter Terre sancte nego-
cium disipare, provide decrevistis de consueta sedis apostolice
providentia reges pi-efatos per nuncios et littei'as ad concor-
diain invitare ^) . . . Nos etiam valde pie dignati estis super
utroque requirere ac rogare, ut et ad predictoruin reguin
concordiam vel saltem ad treugam longam operam efticacem
daremus et nichilominus ad predicte Terre sancte succursum
crucem reciperemus et ad transfretaudum nos personaliter
pararemus. Su])er quibus benediceutes Deum . . . sanctitati
vestre hoc ordiue ducimus respondenduui : quod j^redictorum
regum . . . pacein desideramus et omnimodam coucordiain af-
fectanuis. Ob negocii igitur Terre .sancte exigeuciam ac precum
vestrarum obedienciam . . . prefatam treiigam efticaciter tracta-
bimus toto posse. Et ecce, pater sanctissime, litteras vestras
ac uuncium uua cuin prefato episcopo Grossetauo ad illustrem
regem Castelle mittimus . . . Super crucis vei"o receptioue •*) ac
;i) Heg. receptioiiem.
') Bartholomneus de Anielia Ord. Miii.
-) Hugo de Mataplana, .spiiter Bischof von Saragossa.
•^) Vgl. G. Danniet. Mc^nioire siir h's relations de la Fraiice et de
h\ Oa.stille de 1255 a 1322. S. 72f.
— 2 —
uostra transfretatione, que super oinnia insident cordi uostro,
sanctitas vestra . . . prefato episcopo fidem adhibere dignetur
in iiiis, que circa materiam illam beatitudini vestre ex parte
noatra duxerit exponendum . . . Dat. Alyazire III. nonas De-
cembris.
Reg. 47 f. 111. Fehlt bei Carini, Gli archivi e le biblioteche di
Spagna II (1884) p. 37 ff. Das Schreiben ist auch fiir die allgemeine
Politik nicht unwichtig. Vgl. O. Cartellieri, Peter von Aragon und
die sizilianische Vesper (1904) S. 78 f. Besonders S. 79 Anm. 2. Deni
Brief folgt:
Memoriale pro parte domini regis Aragonum venerabili episcopo
Grossetano.
In primis, ut plenius circa passagium possit deliberare cura amicis,
subditis et vassallis suis, petit certificari, si placet Roraano pontiiRci,
utrum ipse per se debeat transfretare vel cum societate scilicet cum
aliquibus principibus simul, et si cum aliis, cum quibus. Et si solns
habeat transfretare, cum quanta multitudine bellatorum; si vero cuni
aliis principibus, cum quanto similiter numero bellatorum.
Item in quolibet casuum predictorum quam quantitatem dabit do-
minus papa eidem regi pro militibus et bellatoribus, qnos ducet secum.
Item quod consilium adhibebitur per dominum papam, quod ipse possit
esse et stare in partibus transmarinis, scilicet in locis regis Sicilie prop-
ter inimicicias, quas ipse et filii sui habent cum eo.
Item cum contingeret ipsum ad aliquem locum illorum parcium
declinare, qualiter providetur sibi, quod reciperetur ibidem et quod eius
mandata presidentes in ipsis locis servareut in subsidium Terre sancte.
Item qualiter providebitur, ut ea, que ipse ordinaret super treugis
et similibus, alii christiani existeutes in partibus transmarinis observa-
rent, cum ex tali discrepancia multa dampna passa fnerit Terra sancta.
Item loca, que adiuvante domino prefatus dominus rex acquiret,
cni adquirerentur.
Item si dominus papa velit sibi per nuncium respondere super
istis, quod det potestatem ipsi nuncio ordinandi et firmandi ex parte
domini pape ea, que inter eos acta fueriut super ipso passagio.
Eine Antwort des Papstes und weitere Verhandlungen fehlen iu-
folge der sizilianischen Vesper. Am 7. Dezember (f. 113) schrieb Pedro
an Ordonius ep. Tusculanus, er erfulle seine Wiinsche (u. a. Bitte fiir
seinen Bruder Aluarus Didaci) dann: Aifectionem habemus ad pronio-
cionem Massiliensis prepositi ad Cesaraugustanam ecclesiam, ad quam
electus extitit, sicud nostis. Nos etiam ex relacione fideli pro certo
didiscimus, quod ipsius prep. Massiliensis promocio ad prefatam Cesar-
augustanam ecclesiam totaliter est in vobis, cum eius adversarius nollet
nec auderet a vestris beneplacitis in aliquo discrepare. — Aehnlich an
ep. Portuensis und an Matteo Rosso. Carini p. 43 f. nur unklare Notiz.
Trotz der Bitte wurde der Gegner Fortunius de Verguu zunachst Bischof
— 3 —
und erst um 1289 priviert, woratif daun Humo von Mataplana providiert
wurde. Vgl. Eubel, Hier. cath. medii aevi p. 158 nicht ganz korrekt
und L. Kliipfel, Die aussere Politik Alfonsos III. von Aragonien, S, 139.
Im selben Jahre hatte Pedro am 1. Mai um die Kanonisation des
Bischofs Ollegarius von Barcelona den Papst gebeten und am 8. August
um die Kanonisation Raimunds vou Peflaforte (p. 102 ^ und 109 ▼). Merk-
wiirdig ist Pedros Schreiben vom 23. Oktober (1284) an den Papst. Die
Abtei Montis Aragonum ist erledigt, que immediate ad sedem apostolicam
dignoscitur pertinere. Prasentiert seinen Bruder Ferrandus. Am selben
Tage schreibt er an Ferrandus: Predictam abbaciam . . . cum omni pleni-
tudine iuris sui, prout ad nos et predecessores nostros melius et plenius
dicta collacio potest et poterit pertinere, vobis ducimus concedendupi . . .
De qua quidem abbacia et eius regimine vos per nostrum anulum in-
vestimus.
2. (Konig Alfonso III.) an den Marschall und Konvent der
JohannHer: Heftige Klagen Uber das Verhalten des Ordens
gegen ihn und insbesondere Uber die Behandlung zweier
Ordensritter. Barcelona 1288 Juni 22.
Marescallo et conveutui sacre domus Hospitalis s. Johauis
Jherosolimitani salutem et Deo ac cesari reddere, quod de-
bent ') . . . Per ea, que nunc de novo magister vester contra
nos et houorem uostrum comisit, prout per mercatores et alios
fidedignos comperimus, iuimicorum uostrorum ductus consilio,
ipsis placere ac coutra nos eisdem aplaudere cupiens, turbato
cogimur animo credere, quod predicta per fratres vestros con-
tra patrem nostrum ac nos iuiuriose patrata de vestra fuerunt
consciencia perpetrata, Non enim existit credibile, quod ma-
gister vester, si prudens est, sine vestro consilio hoc fecisset.
Ipse enim dominos fratres vestri ordinis, fratrem scilicet Bo-
nifacium de Calamandrana, consanguineum nostrum karissi-
muni, ac fr. R. de Ripellis, dilectum uostrum, viros utique
niagne nobilitatis, magne discrecionis ac magne religionis,
per quorum disci"eciouem, laudabilem conversacionem ac fame
sereuitatem ordini vestro multum accrevisse credimus, non
') Zuerst erinnert er an die Liebe und Gunst, die seine Vorfahren
dem Orden ervviesen haben. Trotzdem haben hervorragende Glieder
des Ordens gegen seinen Vater und jetzt gegen ihn sich verbunden.
Einige sind mit der franzosisclien Armada in sein Land gedrungen. Er
habe geglaubt, dass das nicht mit ihrer Einwilligung geschehen sein
konne.
— 4 —
propter ipsoruni culpani set in uostri dedecus et iuimicoruni
nostrorum favorem, eo ipso quod consanguinitate, naturalitate
et amoris sinceritate eos uobis noverat esse coniunctos: ipso-
rum alterum in Arineniam cito moriturum propter illius regni
infeccionem aeris destinavit, alium vero ad uos cum ambaxiata
seu legacione frivola duxit cum eins quadam ignon)inia remi-
tendum. Nou hec predecessorum nostrorum ac nostri bene-
ficia ordiui vestro collata, iion hec predictorum fratrum opera
meruerunt, uon sic vester magister in sue promocionis iniciis
promisit honorem nostrum per suas litteras procurare . . . Dat.
Barchinone X. kalendas Julii. Prepositus Marsiliensis.
Reg. Alfonsos 77 f. B. Vorher am BO. April hatte er an den Ordens-
meister G. de Vilaret geschrieben, wie sehr er die sclilimme Lage des
heiligen Landes beklage und dass er nicht helfen konne. Ihn hindere
der Krieg im eigenen Lande. Er sei doch bereit, jedem Rechenschaft
zu geben und habe ofter Gesandte an die Kurie gescliickt. Credimus,
quod in brevi venerabilis ac dilectus consiliarius noster frater R. de
Ripellis erit in partibus ultramarinis et rogavimus eum, quod in presencia
vestri predicta lacius curet verbotenus enarrare. Dat. B. IL kal. Maii.
Simul magistro s. Marie Alamannium et quod mitet aliquem de
consiUo suo.
Ueber Bonifacius de Calamandi-ana vgl. Hans Rohde, Der Kampf
um Sizilien (1913), vor allem Kap. 3f. Er ist Vertrauensmann Karls II.
wie Jayraes II. Eine grossere Anzahl von politischen Schreiben der
Jahre 1293 und 1294 sind an ihn gerichtet oder erwiihnen seine Tatig-
keit z. B. im Reg. 98. Ich lasse hier zwei Schreiben folgen Reg. 98 f. 84 f.
teilt Jayme vielen Edlen und Stadten mit: Significamus vobis ill. regem
Castelle, karissimum socerum nostrum, et ven. fr. Boniffacium de Cala-
mandrana missum per dictum regem Castelle ad. ill. regem Francie et
Karolum regem Jherusalem super tractatu pacis nobis noviter per eorum
litteras scribsisse per dictum regem Karolum paceni tractatam inter nos
et ipsum et alios hostes nostros fuisse cuncorditer refformatam ac eciam
per eundem subditis suis mandatum fuisse per universani terram suani,
ne malum faciant . . . per mare neque per terram gentibus terre nostre
et nos asimili volentes idem volumus, . . . ne ali^iuis de cetero terre seu
subditis regis Francie et regis Karoli ... et . . . Jacobi avunculi nostri...
malum inferant. Dat. Barchinoue 11. uonas Madii. (1293). Aus der Sache
wurde dann zunachst nichts; cum racione quarundam condicionum, super
quibus nos et hostes nostri predicti non potuimus ad invicem concor-
dari, tum etiam quia in sede apostolica summus pontiffex uon erat, per
quem pacta et condiciones inter nos et ipsos hostes nostros inite pos-
sent, ut expediebat, aprobari ac eciam contirmari (^So Jayme II. an die
Grossen, um sie von innern Zwisten abzuhalten, am 28. August Reg. 98 f.
281 V). Am 22. August hatte er (f. 289i geschrieben :
— 5 —
Regi Castelle. Rey, fazemos vos a saber, que fray Bonifacio de
Calamandrana vino a nos a Taracona e dixo nos. quel rey Karlos a
grand instancia del e por el su ruego lo avia enviado a nos sobresto,
que nos aviessemos treugua con el rey de Franca e con el dito rey
Karlos e con don Jayme nostro tio per algun tiempo e que dentro el
tiempo de la dicha treugua el dicho rey Karlos tractarie con el rey de
Francia e con el dicho nostro tio sobre aquellos puntos, que nos con
ellos contendiamos adhu sobre aseguramento de la dicha paz en tal
manera, quel tractamiento de la dicha pac viniese a buen acabamiento.
On, rey, veyendo, que esto podia seer a honra a proveyto vostre e
nostro e de nostra tiera, otorgamos le . . . Dada Taracona XXII dias
andades del mes de Agosto (1293). — Weitere Briefe an Bonifacius de
C. f. 292 und Reg. 97 f. 256, nachdem er in Jonquera treuga gegeben:
usque ad tempus creacionis primi futuri Romani summi pontifficis et
abinde in antea usque ad unum annum continuum et completum (Reg.
97 f. 161). Vgl. auch Acta I Nr. 10.
3. Cervia ^a Riera an Konig Jayme von Sizilien: Anltunft eines
Schiffes mit Salz aus Sardinien in Palermo, zugleich Ankunft
eines Gesandten des Crafen Guido von Montefeltre und der
Stadt Pisa. Anhangiichkeit des Grafen an ihn. Wenn Jayme
will, kann er mit geringen Ausgaben Herr von Pisa und ganz
Toskana werden. DieGibellinen befremdet seine geringe Unter-
stiitzung, da die Guelfen von Konig Karl als Kapitan den Sohn
Eimerichs von Narbonne bekommen haben. Trapani (1289)
August 15.
Al molt alt, molt noble e molt poderos senyor lo senyor
en Jacme , . . rey de Cisilia e de tot lo regne Cervia ^a Riera . . .
Senyor, sapia la vostra gran altea, que disapte XIII jorns en
Agost vench la vostra nau major el port de Palerm, el dil-
lums a avant fo ab mi en Johan Sestany recomtam, com avien
carregada la nau de sal en Serdenya . . . Encaram dix, que
vench ab el ensemps en la nau un missatger, quel comte
G. de Moutifeltre e la universitat de Piza trameten a la
vostra gran altea per nom Paganel de Vi^ '). E descubris al
dit Johan Sestany dalscuns fets e especialment dun fet, que
tocha a venda de forment . . . Conte encara lo dit Johan Se-
stany, luel major desig, qui fos anch el mon de negunes jens
0 Vgl. uber ihn Acta S. 234 und Reg. 95 f. 136 v, wo Zahlungs-
anweisung fiir iudex Paganellus de Vico, pro eundo ad aliquos principes
. . . et veniendo ad nos. (1292) Oktober 15.
— 6 —
es aquel, que an de la vostra grau senyoria e la gran anior
e la gran benvolensa, quel comte, senyor, vos porta, no es
per dir ne per contar . . . Aytambe li dix lo comte, queus de-
gues dir lo dit Johan Sestany, que, si vos, senyor, vos voliets,
que ab pocha de mesio, que vos, senyor, ne fariets, puriets
esser seuyor de Piza e de tot lo comtat e de tota Toscana.
E si asso, senyor, vos tardavets trop, diu lo comte, coin vos
voliets, uo poriets. E tota la part Gibelina sentrenyore molt,
com alcun esfors de vos no an, per so com los Gelfs an so-
co]"s e gran ajuda del princip els a donat per capita lo fil
de Neymerich de Narbona, qui esta a Lucha. E dien, que, si
avien alcun esfors de la vostra altea, que tots lurs enamichs,
per molts que fossen, cuydarien vensre . . . Escrita eu Trapena
dilums XV. dies en Agost.
CRD ohne No. Or. Pap. Ssp. Guid(j vou Moutefeltre, der beriilrmte
auch voii Daute ervvahute Heerfiihrer, war damals Podesta iu Pisa. lch
verzeichne uoch folgendes Schreibeu Alfousos an ihn: Nobili et dilecto
Guidoni comiti Montisfeltri Pisanorum potestati et capitaneo generali
gerre comunis dictorum Pisanorum necnou et dilectis concilio etcomuni
Pisarum: die mercatores Catalanorum in Pisa habeu den OpiczoStelari(?),
ihreu Burger, Sohn des vergtorbeuen Hugo, zum Konsul gewahlt. Da
er einwiliigt, bittet er ihn als solchen anzusehen. (1289) Juni 10. Reg.
73 f. 86 V.
4. Berenguer de Vilaragut an Jayme von Sizilien: Nachrichten,
dass (Konig Karl 11. von Neapel) seine Tochter Karl von
Valois mit GUterbesitz in der Provence gegeben; \?erzicht
des Valois auf Aragonien; 6esandtschaft an die Kurie; Heirat
Alfonsos III. mit der Tochter des englischen Konigs; Unmog-
lichkeit der Ausrlistung einer Flotte fclr Accon durch Benedikt
Zaccaria; Sendung Johanns von Procida nach Rom durch Jayme;
Friedensaussichten; Schiffsnachrichten. (Friihjahr 1290).
Al mout alt e mout noble e poderos senyor en Jacme
per la gracia de Deu rey de Sicilia e del ducat de Pula e
del principat de Oapua, Berenguer de Vilaragut en vostre
gracia se comana. A la vostre seyoria, seyor, per ma letra
fas a saber, quen Palerm naus de Jenoveses son vengudes e
an aportades letres, qui son trameses de mercaders a merca-
ders e qui son estades fetes en Jenoa e eu altres parts e
una gran partida de les letres, qui vengudes son, sacorden
quax a un dir e recointeu aqueles letres, quel Prinse ') a dada
sa fila ha Karlot de Fransa ') e donali eu dotz lo comtat
Danjou e encara castels e teres, qui per el se tenien en Fransa,
e el renonsia a la donacio, que li era estada feta Darago e
de Cataluya e que torna els privilegis enderer, e dasso que
eren ja euviats missatges a cort de Roma a despeusar ^) sobre
aquest matrimoni, encara quel matremoni devia venir a aca-
bament del rey Darago, frare vostre, e de la fila del rey
Danglaterra *). Encara, seyor, comten mes les letres, quen
Proen^a nos fa neguna armada ne en altre part de la [terra]
pel rey de Fransa ui per altre, ne axi poc el rey de Fransa
sapareyla per terra. E atresi dien mes, seyor, com ja creu,
que ajats eutes, que Beneto *) Zacaria no a pugut neguna res
armar en Jenoa ne en la ribera qui con el creya fer aqu-
berta, que deia, que vulia armar per anar en Suria, aus es
fet establiment en Jenoa, que neguu hom de mar non pot
exir en nau ni en altre leyn, si abans no donen segurtat, que
els en neguna armada no monten. E per aquestes dites no-
veles, seyor, vos porets guarnir de tals cozes, que aviets en
prepost de fer, que us en porets remanir, estes vos sots savi
faretsne so, que mils vos para.
Encara mes comtaven, seyor, les letres, que quant les
naus partiren, que avia haut un missatge en Jenoa, qui era
del regue e venia de Fransa, quel trametia el Prinse e en-
con.tinent, que el hoi dir, que miser Johan de Proxida era
per vos trames en Roma, el partise de Jenoa e cavalca, aytant
com el pus pot, per anar a miser Johan, e comta aquel mis-
satge a vostres amics Jenovezes, quil ne demanaren, per quin
fet el era vengut ne que sabia desta guerra, dix per sert,
que tot ben ne seria e que hivassozameut ab la volentat de
Deu ne veuriem pau. Per quem paria, seyor, que per so cor
totes les noveles sacorden, quem breument no i erem en
aj Eher Deneto, aber er hiess doch Benedict.
') So geuauut (von Saleriio) nach seiner Gefangennahme bis zur
Aussohnung- mit Jaynie.
*) Die Heirat mit Margarete fand statt am 16. August 1290. Vgl.
J. Petit, Charles de Valois (1900) p. 17 f.
^) Die DispensbuUen sind vom 24. Mftrz 1290.
*) Die Verliandlungeu dauerten schon lange. Vgl. Klupfel S. 10.
veurem tot ben ; a Deu placia, ([ue sia axi, com vostre cor
desiga.
Ja, seyor, per mes letres e per P. Busot, que lii e trames,
vos e fet saber, com avem dat enviament a la nau den Rages
e encara com entenem de fer comptar a la nau de Neymeric
Duzay ') e so que entenem de fer a la vostre e aso a fer,
que ja us avem fet saber, seyor, tramesem en Johan Sestany
e ab 80, que uos li acoregem a acaparades ben IIII milia
salmes de gra. Per que, seyor, a mi totes coses no basta
moneda, que segur siats, seyor, que a tots los espeegaments,
que a ara per vos jo euteu a ajudar, (pies recapteu, son ines-
ter ben M. DC uncias, so es enfre la nau den Rages e la
vostre nau el altre, que avets ab Neymeric Duzay, e encara
aquels Dansaldo Marabot . . . De tot so, que jo fasa, seyor,
vos scriure encontinent. P. Busot, seyor, que jo tramisi a la
seyoria vostre, enforme jo, que us deges dir totes les cozes,
que jom pense, quen vostre profit pusquesen esdevenir. Si
per aventura, seyor, el en algunes cozes ensendir falia, ages-
sets na rapendre la simplea sua.
CRD Teraplarios, No. 204. Ein Brief des um diese Zeit ofter ge-
nannten Johannes Sestany an Jayme berichtet dasselbe, teilweise kiirzer,
teilweise mit denselbeu Ausdriicken. Er beginnt: Sapia, seyor, la vostra
gran altea, que en Palerm a vengudes moltes naus de Genoueses, en
les quales naus a vengudes moltes letres e compaynes de Toschans e
daltres gens. Und unten: Enquara mes, seyor, quen Benyt Gagery
(ersteres mit Abkiirzungszeichen, letzteres am Schlusse unsicher) volia
armar en Yenoua per anar en Acre, el comu nolin a donat leco (?), que
aya armat en Yenoha ne en la Ribera. Dieser Brief (wahrscheinlich
auch der obige) ist geschriebeu en Palerm XV. yorn de Mars.
5. Konig Alfonso ill. an den Templermeister G. de Bellojoco
und den Tempierkonvent: Ueber das Ungluck des h. Landes.
Gestattet ^usfuhr von Hilfsmitteln trotz des Krieges im eigenen
Lande. Bittet um die Ernennung eines tuchtigen Katalanen
zum Provinzialmeister. Gerona (1290) April 27.
Viris venerabilibus et dilectis fratri G. de Bello joco do-
morum milicie Tenipli magistro maiori et conventui domus
Templi in Ultramarinis partibus constituto salutem etc. Con-
sideratis malis ac dampnis Terre sancte illatis per inimicos
') Ueber ihn Acta S. 744 f.
— 9 —
fidei, ut per veuerabilem et dilectum nostrum fratr«m Beren-
garium de s. Justo, magistrum milicie Templi in Aragonia et
Cathalouia, nuper intelleximus, fuimus inde non modicum ad-
gravati. Sane cum dictus frater Berengarius nobis instanter
supplicaverit, ut de partibus nostris equos, arnesia, arma et
quasdam alias res permitteremus ipsum extrahere in restau-
racionem et auxilium dicte Terre: licet illa essent nobis
et terre nostre plurimum necessaria racioue guerre, in qua
sumus, tamen ad honorem Dei, qui in dicta gerra nos et
gentes nostras contra inimicos nostros iu iure protegit et
deffendit et ob vestri dilectionem illud eidem magistro libera-
liter duximus concedendum. Et quia maiorem graciam seu
auxilium super predictis non facimus de presenti, novit divina
clemencia, quod nobis multum displicet, quia racione gerre
predicte aliud quoad presens super ipsis facere non possumus.
Preterea cum in partibus nostris ille, qui in castris et villis
per predecessores nostros Templo coUatis pro nobis *) regit
officium magistratus, possit nobis plura servicia facere circa
ordinacionem bonam terre nostre et in pluribus nobis consu-
lere et dirigere actus nostros, rogamus attento dilectionem
vestram, quatinus aliquem Catalanum in magistrum amore
nostri et precibus eligatis et ad has partes trausmitatis talem,
de quo confidere possimus ; et sit antiquus, providus et dis-
cretus ac idoneus ad predicta et qui sciat consilio et auxilio
nos iuvare. Rogantes vos insuper, quatenus de arditis ipsa-
rum partium nos certificetis per literas vestras, quam cito
obtulerit se facultas et regraciabimur illud vobis. Et si aliqua
placent vobis de partibus nostris, uobis cum fiducia rescri-
batis. Dat. Gerunde V. kal. Maii. P. de S. mandato prepositi.
Reg. Alfonsos 73 f. 80 f. 81 v vom G. Mai ein anderes stark unleser-
liches und schlecht stilisiertes Schreiben an den Ordensmeister: Empfang
seines Briefes (pridie), der captiouem terribilem civitatis Tripolitane
et eiusdem populi laraentabiles et inhumanas dispersiones diversas nec
non et opro[brium], irrisiones et contumelias enthalt, die die Christen
unter dem imperium soldani Babilonie erleiden. Es schmerzt ihn, dass
er nicht helfen kann. Es sei aber dem Ordensmeister wohl bekannt,
qualiter Roraana ecclesia, unde iura nasci et . . . ^) defensiones consue-
verunt, huc usque per generalem crucis predicacionem, rege Prancorum,
Gallicis et aliis diversis nacionibus convocatis contra nos innocentes et
paratos ac offerrentes tam ipsi ecclesie quam regi Francorum stare,
a) So Reg. b) Loch fiir ein Wort.
— 10 ~
suos a) exercitus terribiles et iimumerabiles destiuavit i»), (jui cuntiuue
et iuumaniter per (luinquennium et ultra uos et terram uostram hosti-
liter iiipugnarent, convertentes predicacionem crucis, ([ue consuevit fieri
in subsidium Terre sancte, et thesauros ecclesie ad liberacionem illius
per universuni orbem tei*rarum congregatos ad adqnisicionem i'egni
nostri. Sein Land, dessen Herrscher der Herr uuserwahlt zur Ausrot-
tung der Barb.iren und zu ihrer Gewinuung fiirs Christentuni, wolle die
Kurie dicioni subdere Gallicorum. Set nichilomiuus magis compatimur
Terre sancte precioso Cliristi sanguine rubbricate, et quam Deus in
hereditatein elegit sibi, quam proprie terre. Gestattet die Ausfuhr von
Pferdeu usw. Dat. Barch. pridie nonas Maii anno nonagesimo. Vom
23. Mai schreibt dann Guilelmus de Bellojoco au die Konigin Mutter
Konstanze": Cum . . . vestre littere continerent. quod responcionem, quam
dominus rex Sycilie habuit ab ecclesia, audiremus per dominum Johan-
nem de Grilii, sciatis, quod in confeccione presentium nichil adhuc
audivimus, quia dictus dom. Johannes nondum venit ad partes istas.
Nos enim c) rogamus excellenciam vestram, quatenus velitis iuterponere
preces domino regi, quod conservet nobis privilegia et libertates nostras.
Nam scitis, quod totum illud, quod liabemus in Aragonia et in Sycilia,
totum habemus et habuimus a predecessoribus dicti regis, qui semper
ampliaverunt libertates uostras. Similiter, quod pennittat, si placet,
divine pietatis intuitu, onerari naves nostras in regno suo et libere
extrahere de terra sua victualia, equos et arma veniencia ad succursum
et subsidium Terre sancte. Pieces autem, quas nobis pro fratre Guilelmo
de Canellis fecistis, si possemus, libeuter effectui debito mandaremus,
set uon possumus servando constitutiones nostras, quia consuetum est,
quod nos revocamus ballivos nostros de quatuor in quatuor annis, alio-
quin domus nostra destitueretur. Dictus autem frater Guilelmus se ad
nostram presentiam conferet et reddita ratione uobis et nostro conven-
tui in geuerali capitulo nostro postmodum vel de ipso vel de alio pro-
videbimus in Sycilia, prout vestre et regali placuerit voluntati . . . Dat.
Accon die XXIH. Maii. Or. Perg. Ssp. An Johanues de Grilli |GreIiacoJ
schreibt Jayme II. (Reg. 252 f. 93 ^) am 7. Juli 1294): Er kenue seine
Gesinnung; jetzt erfahre er noch besonders durch einen Brief des Boni-
facius de Calamandrana von seiner aflfectio. SoIIe fiir den Frieden mit
Kgrl und der Kirche mitsorgen. Ueber Johannes fand ich noch folgen-
den, schwer zu datierenden Brief des Ordensmeisters G. de Villareto
(Or. Perg.): Excellenti principi suo karissimo domino Jacobo Dei gracia
regi Aragonum Valencie, Maioricarum et Murtie illustri et comiti Bar-
chinone frater Guilhelmus de Vilareto eadem gracia s. domus Hospitalis
s. Johannis Jerosolimitani magister humilis et pauperum Christi custos
salutem et promptum iu possibilibus famulatum. Quanto plus succedit
tempus, tanto ferventius vestris comodis et honoribus insidemus. Nempe,
quia vestra uon ignorat regalis sublimitas, qualiter, quando commissum
fuit vestre regie potentie Terre sancte pondus, exultavit in gaudio cor
a) Vorher per, doch iiberfliissig? b) destinare Reg. o So Reg.
— 11 —
nostniiii et exaltacionis accievit materia, utpote de illo, in cuius auc-
niento prosjperitatis uostre meutis coufoventur desideria, ex eo quod
confidimus in domino, quod in tidei christiane exaltationem ac honorem
vestri redundabit non niodicum, quanto plures viros expertos haberetis
in tradito vot is houore, leticia nostri cordis penetralia fecundareut: Hinc
est, quod, cum regiam celsitudiuem nou credamus insciam universaliter
volentium esse Terre sancte incolarum et ibi mortem subire in crucifixi
servitio, vestra noverit regalis presentia, quod nobilis vir Johannes de
Greylino miles, qui nobis diu notus est, homo discretus et probate vite,
qui semper de vestra regia magnifficentia plura bona predicavit et
iudesinenter predicat, huius devociouis iucendio est succensus. Quare
nobis videtur, quod, si vestre regali munifficencie placeret, postt^uam
vestris humeris factuni iiredictum comissum est, ali(][ua de ipso ordinare,
eum ad liuismodi traheudo servicium: Speramus, quod facta sua iu sibi
commissis fructum prarereut opuleutum, cum habeamus et pro firmo,
quod prinio ei possibilitas defficeret quam voluutas. Porro quia noster
amicus iutimus est et eum talem iuvenimus, ut pretactum est, vestram
rogamus regiam magnitudiuem, quatiuus ob nostri contemplacionem vobis
placeret super hiis de dicto milite aliqua utilia oi*dinare. Quidquid
enim regalis altitudo ei commiserit, reget salubriter, nisi, quod Deus
avertat, sibi felicitas sit uoverca. Valeat in eternum vestra regia domi-
uatio nobis suis absque intervallo iuiungens iu omnibus sua beueplacita
et mandata. CiinKiue cuiuslibet illustrium regum Francie et Anglie
dictus dominus Johaunes sit miles et vassallus et utriusque ipsorum
graciam et amorem habeat, nisi se vellet de parte facere, videtur nobis
ipsum nunc posse habere facilius (juam temporis processu, quia favente
domino ipsi reges uua dierum pacis et concordie viuculo aunectentur
et postea uou esset facile hunc habere. Dat. Cayrano die II. Aprilis.
G. de Villareto war Ordensmeister von 1296—1304. Johannes de Grilli
(Greylino, Graillyj war mit Otto de Grauson einer der energischsten
Verteidiger von Akkou. Spater spielt er in der Gascogne eine RoUe.
Vgl. u. a. Rohricht, Geschichte des Konigreichs Jerusalem, S. 1014, 1020 f.
An G. de Vilareto schreibt Jayme am 28. September 1302, es gehe das
Geriicht, besonders seitens der Cypernfahrer: vos tum ad visitaudum
preseuciam uostram et bona, que ordo vester habet iu Cismariuis par-
tibus coguoscendum, tum et propter aeris intemperiem ipsarum parcium,
(luibus diu vixistis et vivitis, ad partes nostri dominii adveuire. Er
begriisst das freudig. Fr. Raimund de Impuriis reist schleuuigst zn
ihm. Er soU ihn uicht lange dort behalten, da er ihn sehr notig hat.
(Reg. 334 f. 82.)
6. Berengar cle Vilaragut an Konig Jayme von Sizilien: Ueble
Lage Trapanis. Nachrichten aus ^ccon. Trotz des Waffen-
stillstandes kommt vielleicht der Sultan, da die Venezianer
gelandet sind. Wegnahme elnes Sarrazenenschiffes. Trapani
(1290) Mai 27.
— J2 —
. . . La tera de Trap[ena], seyoj', es en fort avol estament,
que nuyla justicia ue nuyl hordouament no si ten, ans cas-
cun dia si fa molt de mal . , . Perque, seyor, seria mester, que
alcun conseyl se prena. Enquara, seyor, venc el port de Tra-
pena als XXIIII yorus de Mag I nau de Yenoa, quen de
Minia carrega, a passat LVII yorns. E comtava, quel soldan
sapareyava de venir en Acre, mas enquan no y era vengut,
e que en Acre seren b[e] apareylacz de defendre. Alre no
comtava la nau . , . Als XXV yorns de Mag yo estant en Tra-
pena, vengeren me noveles, que una nau de Catal[uny]a per
nom den P. des Vilar de Barchalona ^) venc en Xacha *) e
veuia d Acre e partiren d Acre als XXII yorns d Abril esti-
gada (?) a venir fin en Xacha *) eu XXXIII yorns. E comten
del fet d Acre, que nos pen^en, quel soldan venga a enguayn
en Acre, per 90 cor hi avia treua; mas la treua es rota per
raon de XX galeres ^), qui foren la yorn de pascha de Vene-
s:ans *) en Acre. La uau, seyor, del dit P. des Vilar a pressa
en ia mar I nau de Sarrayns de Tripol e ay molts Sarayus
e la nau vas en Cataluya . . . Scrites en Trapena als XX VII.
yorns de Mag.
CRD 11608. Or. Pap Sehr zerstOrt, Wasserflecken und Locher.
Hier nur das Wichtigste genomraen. Das iibrige, halb zu verstehen,
iiber sizilianischen Schiffsverkehr. Ueber die Ankunft der Venezianer in
Accon vgl. Acta No. 1. Vom Briefschrciber ist noch ein andrer Brief
aus Xacha vorhanden vom 10. April (1290?), wonach der Alcalde der
Insel Pantelleria (Pantalanea, S. v. Sizilien) ihm mitgeteilt: con els
morien totc de fam, que aqels, qui prenien comendament per anar a
la Pantalanea, sen pasaven en la Barbaria, per so cor lo gran era molt
car en Barbaria. Er hat einen Boten an den Alcalden mit einem Ver-
zeichnis der Leute geschickt, die zur Insel kommen soUten; das soll
mit dem Verzeichnis des Alcalden verglichen und die, welche vorbei-
fuhren, sollen gesetzmassig bestraft werden. Auf dem Riicken des Or.
unter der Adresse: littere Berengarii de Vilaragut, quibus fuit respon-
sum. Von dieser sizilianischen Korrespondenz Jaymes II. sind nur kleine
Bruchstiicke erhalten.
7. Konig Andreas von Ungarn an ^lfonso III.: Mlttellung seiner
Thronbestelgung nach dem Tode des Konigs Ladislaus. Gran
(1290) September S.
. . . Humane siquidem sortis exicio domino LadizlaOj il-
a) Mit Abkiirzungsstrich.
') Vgl. Acta No. 1.
— 13 —
lustri rege Huugarie, patruele fratre nostro, rebus huinanis
exempto siue solacio liberoruni, eidem preordinante divina
clemencia successimus ... in totius regni Hungarie guberna-
culum, solium et coronam iure et ordine geniture. Omuibus
regni Hungarie archiepiscopis, episcopis, regibus, ducibus,
proceribus, principibus et baronibus ac universis nobilibus
nec non ecclesiarum prelatis per totius regni Hungarie cli-
mata secundum diversarum exigenciam naciouura pariter et
linguarum longe lateque diffusis sincej-issimo nos recognos-
centibus affectu iu domiuum et ut domiuum naturalem, -tali
tantaque divine dispensacionis circa nos gracia pululante, ut
regnum Hungarie, quod a multis retro temporibus dissimili-
tudine et horroris simultatibus autea raiserabiliter vastabatur,
in assurapcione et coronacione nostra iu pacem et concordiam
convenerunt universi, deposita feritate hostili, cessantibus si-
multatibus et motibus animorum, salva cuilibet, sicut res
exigit, singulari accione. Et quia glorioso vestro culmini
indesinenter cupimus actu et habitu conformari . . ., serenita-
tem vestram per fidelem nostrura comitem Mattiara (?) cen-
suiraus visitaudem . . . Datum Strigonii in festo nativitatis
virginis gloriose.
Or. Perg. Ssp. Sehr scliwiilstige Eiiileitun^. Vgl. Amn. zu Nr. 9.
8. Karl II. an Alfonso III.: Bei Einsicht der Schriftstacke, die
beide gemeinsam an die Kurie senden, fand er darin eine
Stelle Uber die flnspriiche fllfonsos auf Mallorca, die in dieser
Fassung dem Papst (Nicolaus IV.) und den Kardinalen von
Sabina und Benedikt (Gaetani) vielleicht Bedenken einflossten
und das so wichtige Qeschaft verzogerten; bittet um Aenderung
und dankt fur die in flussicht gestellten Dienste besonders
bezuglich Ungarns. (1291) April 20.
. . . Nuper, cura pro ordinandis aliquibus super facto utrius-
que nostrura, pro quo ad Roraanara curiam nuutios mittiraus,
sicut scitis, iuter alia litteras vestras specialiter videreraus,
([uas super facto regni Maioricarura restituendi per vos patruo
vestro sigillatas vestro sigiUo nobis sub certis condicionibus
transraisistis, in eisdeni aliqua vidimus, que turbare posseut
et irapedire negotia, nisi per vos raodo debito terrainentur:
videhcet id, quod in fiue vestrarum litterarum continetur ex-
— 14 —
presse, quod per doininum papain ac dominos Sabiuensem et
Benedictum debeat declarari, ad vos dicti regni Maioricarum
debere directum domiuium pertinere ex certis convencionibus
habitis inter patrem vestrum et patruum, antequam dictus
pater vester Romanam ecclesiam offendisset. Nam forte pre-
dicti dominus papa et cai'dinales ad declarandum predicta se
noUent astringere eo modo, sicut in vestris litteris continetur.
Et sic alia, que in eisdem litteris vestris continentur com-
inissa predictis tribus, propter prescripta verba ultima toUe-
rentur. Nam dicta verba ipsos videntur astringere ad decla-
randum omnino sine aliqua coguitione iuris vel facti, quod
directum dominium vestrum sit, si contingat ipsos pronuntiare
vel dicere, patruo vestro debere restitui dictum regnum, quod
de intentione vestra esse non credimus uUo modo. Sed vos
ius vestrum, quod habetis in dicto regno, ita bene vobis sal-
vare potestis in omnibus per viam aUam, prout nobis videtur,
sicut per iUam, quam scripsistis, et meUus, cum via per vos
scripta dubia sit, ista autem certa: hoc modo videUcet, quod
de declaratione facienda per dominos supradictos expressa
mentio nuUa fiat, sed hoc tantum, quod est intentionis vestre
propositam, quod ius directi dominii, quod habetis in prefato
regno Maioricarum, in omnem eventum sit vobis per omnia
semper salvum, si forte contingat, quod per predictos dominos
papam et cardinales ordinetur vos debere prefato domino
Jacobo regnum Maioricarum restituere supradictum. Propter
quod vos requirimus et rogamus, quatinus super predictis sic
deUberate provideatis, quod dictum commune negocium tam
diu tractatum diversis laboribus et expensis pro tam parvo
facto per vos ad complendum aUquatenus non retardetur. Man-
detis nunciis vestris ad curiam Romanam euiitibus, ut ipsi
circa dictum punctum eo modo, quo scriptum est, non insi-
stant , . . Ceterum regratiamur vobis non modicum super eo,
quod vos nobis paratos pro nostris serviciis tam regni Ungarie
quam aUis nostri gratia obtuUstis : . . . Dat aput sanctum
Valerium die XX. ApriUs; quarte indiccionis, regnorum no-
strorum anno septimo.
Or. Perg. Ssp. Ueber Ungam vgl. folgende Nr. Am 12. Oktober
(1291) wandte sich Jayme II. an Kardinal Benedikt (Gaetani) mit seinem
Plane, Gesandte an den Papst zu schicken. Der Kardinal soUe ffir
~ 15 —
freies Geleit sorgen. Reverendo in Christo patri doniino Benedicto s.
Nicholai in carcere Tnlliano sacrosancte Romane ecclesie diacono cardi-
nali Jacobus etc. , . . Cum in expediendis nostris negociis et effective
raancipandis coram summo pontifice paternitatis vestre affectum semper
inveniremus . . . a), sicut comperit et nobis retulit nostrorum experiencia
legatorum ac de causa, confidencius prefate vestre paternitati scribimus
vota nostra, significantes vobis propositum nos habere ad summum pon-
tificem solempnes nostros uuncios destinare, per quos tam summo pon-
tifici quam cetui cardinalium super quibusdam negociis nostra devota
intencio patefiat. Idcirco ad dominum papam sanctissimum patrem
nostrum direximus literam nostram, ut de securo conductu prefatis nun-
ciis nostris providere deberet et ab illustri rege Francorum et Karulo
fratre eius ac Karolo rege Jerusaleni et domino Jacobo avunculo nostro
faceret provideri, taliter quod per terras predictis subiectas et adheren-
tes eisdem eundo, stando et redeundo possint secure ac libere pertran-
sire. Quapropter summam paternitatem vestram ... rogamus, quatinus
ea, que petimus, a summo pontifice suplicaudo faciat breviter vestra
paternitas expediri . . . Dat. Calatayubii idus Octobris.
Super predictis fuit scriptum domino pape. Item domino fratri
Latino, Matheo Ursini, P. de Columna, Gerardo episcopo Sabinensi,
Jacobo de Columna. Item dilecto familiari et procuratori suo fratri
Johanni Machari senescalho domini pape. Item domino fratri Matheo
tituli sancti Laurentii in Damaso presbytero cardinali. Dat. ut supra.
Reg. 90 f. 43 v. Interessant das Hervortreten des Kardinals Bene-
dikt, des spaten Bonifaz' VIII. Die Gesandtschaft ist nicht zustande
gekommen, da Nicolaus IV. bald darauf starb. Am 13. Sept. 1291 hatte
Jayme uoch Friedrich Anweisung gegeben, fur Zahlung von Geldern
an Philippus de Marino, civis Januensis, zu sorgen, der fiir den Cesar-
august. ep., Bereng. de Podio viridi und Pontius prep. Solsonensis bei
ihrer Gesandtschaft (an die Kurie) Geld geliehen. Reg. 90f. -34.
9. fllfonso III. an Karl II.: bietet fur seine Zusammenkunft mlt
dem deutschen Konige (Rudolf von Habsburg) Ihm selne Unter-
stiitzung an. (1291) flpril 9.
Excelleiitissiiiio . . . regi Karolo karissimo consanguineo
suo Alfonsus etc. Cuni vos ad liabendain vistam cum illustri
rege Alamannie debeatis accedere racione regni Ungarie, quod
ad dominam reginam, consortem vestram, credimus pertinere,
et nos in eodem negocio proi)onamus facere ac procurare
omnia ea, que vestro '') cedant comodo et honori, serenitatem
vestram rogamus, quatenus, si forte . . . habueritis necessariam
familiam vel aliquas alias res de terra nostra, illud nobis
significare curetis . . . Dat. ut supra (1291 V. idus Aprilis).
a) Liicke fiir ein Wort Reg. b) vestri Reg.
— 16 —
Reg. 93 f. 98. V{j1. folgeude Nummeru. lu Ungaru war im Jiili_
1290 der Konig Ladislaus gestorben. Die Nachfolge schien unsicher.
Rudolf strebte nach der Krone fiir Albrecht. Ungarn kronte schon im
Juli 1290 Andreas zum Konige. Vgl. oben Nr. 7. Am 8. September vvurde
Karls II. Sohn Karl Martell vom papstlichen Legaten zum Konig von
Ungaru gekront und ging dahiu ab. Vgl. Acta No. 151. Bohmer, Regg.
imperii VI, 1 No. 2443 a. Ich gebe hier noch einige auf Ungaru beziig-
liche Stiicke. Reg. 90 f. 3: Jayme II. schreibt am 10. August 1291: lu-
clito et karissimo fratri suo iufanti Frederico. Cum Aymericus frater
illustris regis Uugarie lator presencium persoualiter iu Siciliam veniat
abinde ad dictum dominum suum ad partes Ungarie tranciturus et pro
houore eiusdem illustris regis Ungaiie predicto Aymerico fratri suo ad
hoc, quod ad eum lionorabilius accedat, iudumenta et uucias auri de-
eem [de] gracia nostra providit serenitas exhiberi, propter quod frater-
nitati vestx*e maudamus, quatinus predicta iudumenta et predictas auri
decem uncias dicto Aymerico de quacumque pecunia nostre curie ex-
hiberi et assignari faciatis . . . Dat. ut supra (X. Augusti IIII ind.). Am
selbeu Tage entlasst er zwei Ungarn aus seineu Diensten, die seit den
Tagen seines Grossvaters iu Aragouieu geweilt hatten: Cum nobilis
Amor a) et Gabriel de Ungaria fratres, latores presencium, ad presens
in Siciliam veniant, abinde versus partes Ungarie transituri, ad quas
tanquam nuncii et legati uostri ad illustrem regem Ungarie acce-
dunt, prout de legatione ipsa per eos oretenus et per capitula eis per
nos assignata ') vestra poterit fraternitas informari (super quibus capi-
tulis, si aliquid in eis cum cousilio uobilis Johannis de Procida regno-
rum Aragonum et Sicilie consiliarii') et Conradi Lancee regni Sicilie
magistri iusticiarii, dilectorum cousiliariorum et familiarium b) et fide-
lium nostrorum, corrigi seu addi videntes id volumus . . . per vos cum
eorum consilio emendari); preterea quia predicti Amor et Gabriel ab
eorum infancia illustri domini Jacobo c) clare memorie avo nostro et
subsequenter . . . patri nostro satis bene, legaliter et fideliter servierunt
et magestati aostre tam in istis partibus quam in Ungaria sint servire
parati : providimus eis graciose pro expensis eorum uncias auri centum
de gracia exhiberi . . . Mandamus, quatenus . . . exhiberi faciatis . . . Dat.
ut supra. (fol. 3 vj
10. Jayme II. an den Mlnorltengeneral Raymundus (6aufridl):
Erlnnertan seine, selnesGrossvaters,Vaters,Brudersundseiner
Mutter (Konstanze) Vorliebe ftir den Franzlskanerorden. Erblttet
seln 6ebet zur ^ussohnung mit der Kurie. Entschuldlgt den fr.
P. de Speluncls wegen seines Wegblelbens vom 6eneralkapitel.
Barcelona (1292) Aprll 16.
R[aymunclo] ordinis fratrum Minorum ministro et capitulo
a) Amori Reg. b) familiariorum Reg. c).Jo. Reg.
') Diese fehlen leider. ") Soll doch wohl caucellarii heisseu ?
— 17 —
generali. Rex reguin et dominus dominaucium, conditor om-
nium rerum, a quo omnis potestas in celo et in terra, per
([uem reges regnant, cuius in dicione cuucta sunt posita, cuius
quoque providencia in sui ^j disposicione non fallitur, cuius
nutu et imperio vivimus, movemur et sumus, elegit nos ad
temporalium reguorum gubernacula, licet inmeritos et indig-
nos. Huiusque ita tremendi regis omnium gencium optatnus
totis viribus consequi graciam. Veruni tamen potenciam for-
niidamus, scientes, quod teste sapiencia \) exiguo conceditur
misericordia, durum autem fiet iudiciuin hiis, qui presuut.
Propter quod cum a teneris nostris annis in periculis, in rebus
dubiis, in nostris negociis specialem patronum post beatam
virginem matrem Christi habuimus sanctum Fianciscum ■^),
Christi signiferum eiusque sequaces, (luorum meritis et inter-
cessionibus ac salubribus consiliis multa sumus bona tempo-
ralia et spiritualia consequuti ^), quorum viscerosam dilectionem
ac devocionem a progenitoribus nostris coutraximus, qui, quanto
atfectu vestrum sacrum ordinem fuerint prosequti, manifeste
aparuit in dominis avo nostro Jacobo ac Petro patre nostro
illustris memorie regibus, evidenciusque ostenditur in domina
regiua, matre nostra, que sub alis et umbra beate Clare plan-
tule ipsius almi confessoris Francisci elegit abiectis regnis
muudi soli Deo immortali regi perpetuo deservire, et in fratre <=)
nostro inclite recordacionis rege Alfonso, qui habitum vestre
devote religionis suscipieus vitam suam in ipso voluerit ter-
minare et cum suis fratribus sepeliri: Nos igitur, qui a nostris
cunabulis ^) ad prefatum ordineni supra alios afectus nostros
direximus, quantum possumus, paterne et materne ac fraterne
devocionis immitatores voluntarii humiliter vos requirimus et
rogamus, quatenus defunctos et vivos nostri generis habeatis
eorum exigente devotione in vestris sacris oracionibus comen-
datos. Pro persona etiam nostra precipue ac negociis nostris
Deum «) celi suppliciter exoretis, scientes indubitanter, quod
m desideriis nosti-is ac conatibus hoc summe geiitur, ut sacro-
a) So Re^. b) consequeti Reg.
c) Vorlier geht devocio et (?). d) canabiilis Reg.
e) Deu Refi.
') Sapieut. 6, 7.
*) Sonst verehrte Jayme besonders den h. Laurentius.
Finke. Acta Aragonensia III.
— 18 —
sancte matris ac domine nostre et omnium fidelium, scilicet
Romane ecclesie, optatam diucius reconciliacionis graciam cum
pace omnium Christianorum et exterminio infidelium conse-
quamur. Propter quod etiam ad ipsam sedem apostolicam
nuncios nostros nunc in presenti dirigimus, confidentes, quod
expedientur ea, que erunt ad beneplacitum Dei et promocio-
nem catholice fidei, utilitatem tocius ecclesie et ad desidera-
tam pacem populi Christiani, Ceterum quia intelleximus, quod
vos, generalis magister, vocastis fratrem P. de Speluncis, di-
lectum nostrum, ad vestrum capitulum, et nos indigeamus eo
pro quibusdam negociis, Deo et ecclesie ac nobis gratis,
rogamus, quod in hoc casu habeatis ipsum ob nostram graciam
excusatum, si non potuerit accedere ad vestrum capitulum
generale. Dat. Barchinone XVI. kalendas Madii (1292).
Reg. 93 f. 23. Das Generalkapitel war damals in Paris. Ich fiige
hier noch folgende charakteristische Beispiele fiir Jaymes Beziehungen
zu den I'ranziskanern an. (Vgl. auch Estudios Franciscanos.) Reg. 93
fol. 16 an P. de lAbiano: Custos und conventus fr. Minorum (in Mal-
lorca) haben ihm mitgeteilt, quod prohibitum est eis per vos et per
universitatem Maioricarum, ne sint ausi confessiones audire, predicare
nec defunctos sepelire, qui eligHnt in eorum monasterio sepulturam, nec
ire per civ. et regnum Maioricarum. Soll ihnen das alles gestatten in
der Weise, dass der Guardian 4 oder 6 fratres bestimmt, die isto du-
rante tempore (des Krieges) confessiones audiant infirmorum. Der Custos
von Barcelona soll iiber die nach Mallorca zu sendenden und von dort
zu versetzenden Briider bestimmen. II. idus Aprilis (1292). Das fol-
gende Schreiben (CRD. 10334) fallt in die Zeit des Generalates des
Gundisalvus (1304 — 1813; und ist wohl nicht naher zubestimmen: Sere-
nissimo . . . domino Jacobo Dei gracia regi Aragonum frater Gunsalvus
ordinis fratrum Minorum generalis minister et servus post terreni prin-
cipatus decursum felicem celestis regni dyademate felici coronari. Regie
maiestatis beueplacitis adimplendis me ipsum per omnia coaptare desi-
derans, ecce, domine mi, Gerundam in vigilia epyphanie intravi ad
presentiam vestram, prout vobis placere insinuatum est michi per nun-
cios vestros, accedere volens, quamcicius potero bono modo. Verump-
tamen nuncios ipsos rogavi efficaciter, ut me precederent redeuntes ad
dominacionem vestram, quia me oportet diebus aliquibus moram in via
contrahere maxime apud Gerundam et Barchinonam propter aliqua mul-
tum necessaira michi et ordini, que fratri Femando custodi Valentino
commisi vestre celsitudini exponenda. Unde humiliter supplico benig-
nitati regie, quatenus placeat proponendis per dictum custodem ex parte
mea et adhibere fidem et assensum benivolum irapertiri. Regalem subli-
mitatem vestram conservet et augeat semper in bono rex regum et
dominus dominantium. Dat. Gerunde VII. idus Januarii. Or. Pap. Ssp. —
— 19 —
Aus Reg. 100 f. 33 V fiige ich noch folgendes kuriose Schreiben an: Ve-
nerabilibus et dilectis fratri Ademario divina providencia ep. Oscensi,
priori totique capitulo eiusdem salutem et dilectionem. Conquestus est
nobis fr. Dominicus de Jacca, minister fratrum Minorum in Aragonia,
quod vos abstulistis violenter fratribus Minoribus domus Oscensis corpus
Petri Martini (?) de Artasona, qui, ut asseritur, apud domum fratrum
Minorum Montissoni in suo ultimo testamento suam elegerat sepulturam.
Verum cum per summum pontifficem dictus ordo sit comissus anteces-
soribus nostris et nobis, ut ipsum ordinem et fratres eiusdem debeamus
manutenere et deffendere in suis iuribus et libertatibus universis, . . .
idcirco vobis dicimus et mandamus, quatenus corpus iamdictura cum
omnibus, que habuistis intuytu sepulture iam dicte, restituatis fratribus
supradictis . . . Alias mandamus per presentes salmedino, justicie et jura-
tis Oscensibus, quod viso dicto rescripto, si ex tenore ipsius aparuerit
ipsum elegisse suam sepulturam in loco predicto, faciant eis restitui
dictum corpus. Dat. Ilerde XII. kalendas Septembris a. d. MCCXCIIII.
11. (Aragonesischef) Friedensentwurf : JaYme heiratet die Schwe-
ster des Konigs von Franl<reich; behSit Siziiien lebenslanglich;
Verdoppelung des Census fUr die Kirche; Truppenstellung fUr
Verteidigung Cyperns; Teiinahme am Kreuzzug. Einzelheiten
bez. Siziliens. Friedrich heiratet Karls II. Tochter und erhSlt
das papstliche Lehen Sardinlen oder Katharina, Erbin von Kon-
stantinopel, beidemal mit p^pstlicher 6eldunterstutzung. Jolant
heiratet Alfonso von Kastilien (1293) ^ugust.
Aquestes son les condicioiis de la pau.
Primerament, lo senyor rey Darago deu pendre la sor
del rey de Franpa per muler e deu romanir Sicilia al dit rey
Darago de tota sa vida ab les condicions, quis segexen. Pri-
merament deu doblar lo cens a la esgleya. Itera deu tenir
XX galeres per IIII ans a son cost e a sa messio IIII meses
de cascun dels dits IIII ans a deffensio de isla de Xipre e a
don dels sarrayns, e si part los IIII meses y avien obs, que
la esgleya donantlos lur sou, que les pugen aver. Item si
passatge general se faya, deu y pasar lo damunt dit rey en
persona ab XL galeres e ab CCCC cavalers faent *) . . . rey la
messio dels IIII meses del estiu e la esgleya dels romanens
VIII meses, mentre y estiges, lo qual estar seria, mentre los
altres reys de christians y fossen. E si el rey sol y avia a
passar, deu y estar II ans e puix seria a sa volentat. Item
nos deu apelar rey de Sicilia. Item la esgleya deu cobrar
f) Loch.
— 20 —
Sicilia apres obte *) del rey e retenir aquella per tosts temps
en son demaui e no desexire daquella en neguna manera ni
metre aquella en man daltra senyoria e asegurar los Siciliaus
e remetre e perdouar aquels tots mals e totes offenses per
els feytes a la esgleya o a altre per la present guerra. E daco
deu fer segur la esgleya al dit rey ab totes aqueles segurtats,
que fer se puguen covinentment. Calabria e laltra terra, que
lo dit ley te del regne ab les isles, que son adiacens a Sicilia,
deu retre lo dit rey al rey Karles, mas ben cuyda obtenir lo
dit rey, que la ciutat de Rego ab lo castel de Calana e de
Sentonoxet e de Sancta Agata e axi con les aygues vessen
enves lo Far romangen a el axi con Sicilia. Pero si obtenir
no u podia, per aquest punt no lexaria la pau.
Aco deu esser feyt a lenfant en Frederic.
Primerament deu haver muler la lila del rey Karles o la
fila del emperador de Costantinoble, sa neboda, qualque el
mes vula, e si elig la fila del rey Karles, aura ab aquella lo
regne de Cerdeyua per ^) . . . cio de la esgleya e deu tenir
aquella per la esgleya e ferli algun cent per regonexenga no
gran e en ajuda de conquerre aquella L millia uncias dor.
E si eleg la filla del emperador, haura ab aquella lemperi de
Costantinoble ab totes les altres coses, que ella ha, on que
sien, e les damunt dites L millia uucias, e ab cascu daquests
matrimonis deu aver la favor de la Esgleya a conquerre la
una daquestes coses e la ajuda del rey Darago e del rey Karles.
De madona Jolant a tractat lo rey Darago, que haia Nan-
fos de Castella per marit, segons que madona la reyna trames
a dir per en P. Mari, e da^o ha ja son conseutiment e ha
comanat a sos misatges, qui van en cort de Roma, que da-
quest raatrimoni haien dispensacio e dels altres, qui fer se
deven, si obs y sera.
Gleichzeitig Kopie Pap. o. Nr. Nach Rohde S. 65 f. zu deu Ver-
haudlurigen von Tarazona; daselbst auch uber die Bedeutung.
12. Feststellung des Maestre racional Arnaldus Qa Basttda, wie
viel 6enannte fiJr ihre Gesandtschaftsreise nach Genua, Deutsch-
iand (und Ungarn) noch zu erhaiten haben. (Nach 1293 5ep-
tember 18.)
Item reebem comde den G. Durfort e den Bernat des
a) Tod. b) Loch.
— 21 —
Foneylar e den Bertran des Val per manament del senyor rey,
quens feu de paraula, zo es a saber del viatge, que feeren
per lo dit senyor rey en Genoua e en les partz Dalamanya.
En lo qual viatge estegren de XVI. kal. Novembre del ayn
de MCCXCII, que[s] partiren de Barchinona, tro a divenres
XVIII dies dins Setembre del ayn de MCCXCIII . . .
E trobam, quel senyor rey . . . deu pagar IIII mill. CCCLIII
tomeses e terca dargent e CCCCLI sol. IIII den. B.
Aus dem primer libre dalbarans des Bastida. Die Sumrae ist nur
ein Teil der Ausgaben. In der ausfuhrlichen Rechnung wird angegeben,
was sie in Mallorca und Genua von Christian Spinula und dem Bankier
Escorssafiga erhielten. Viel wurde ihnen geraubt. Hier wird auch Un-
garn genannt. Weiteres ist iiber diese geheimnisvoUe Huldigungsreise
nicht zu finden. Vgl. Acta Nr. 150.
13. Entwurf fUr die Regelung der italienrschen Verhalinisse
nach dem Hauptfrieden; Meirat Javmes II. mit Blanka von
Neapel; RUckgabe der gefangenen Kinder Karls II. und der
Festlandsgebiete ; Verbleib Siziliens in Jaymes Handen bis
1297 und dann ein Jahr in den Handen der Kirche, und wenn
ein neuer Papst gewahlt ist, jedenfalls noch ein Jahr; Fest-
setzung der Beteiligung Jaymes an der NiederkMmpfung eines
eventuellen sizilianischen Aufstandes; UngUitigkeit der Be-
stimmungen, wenn Jayme oder Blanka inzwischen sterben;
Heirat Jolantes mit Ludwig oder Robert von Neapel (1293 Ende).
Primo dictum est, quod facta hona. pace et fir.ma cura
ecclesia, rege Francorum, domino Karolo fratre suo, domino
Karolo rege Sicilie, domino Jacobo rege Aragonum et fratri-
bus suis et valitoribus . . ., prout in articulo super pace . . .
continetur '), et impetratis dispensationibus super matrimoniis
faciendis dictus dominus Jacobus rex Aragonum recipiet in
uxorem dominam Blancham filiam predicti Karoli regis Sicilie
et dotem sibi assignabit secundv.m usum et consuetudinem
regni Aragonum . . .
Item dictum est, quod . . . dictus rex Aragonum statiin
restituet dicto domino Karolo regi Sicilie liberos suos, obsides
omnes et prisonnieros seu captivos . . ., terram Calabrie et for-
talicia et castra omnia . . . ; terram *) principatus et Basilicate . . .
a) terra Kop.
') Vgl. Acta Nr. 16 S. 21 ff.
— 22 —
et quicquid ipse et sui tenent citra Farum. Et eciam omnes
insulas, que sunt citra Farum, videlicet Ysclam, Crapium et
Procidam. Item dictum est, quod . . . rex Aragouum teneat
insulam Sicilie usque ad tres aunos a festo Omuium sanctorum
proximo futuro anno domini millesimo ducentesimo nouage-
simo quarto iniciandos continue, tali condicione (juod de liiis,
que recipiet de dicta insula, per ecclesiam ab eo nichil peti *)
possit et nec per alium. Teneatur tantum solvere ceusum de-
bitum ecclesie Romane pro illa porcione, que tangit dictam
insulam de dicto censu. Fit transacto dicto triennio et habita
remissione de offensis et iniuriis factis per Siculos dicte ec-
clesie, regi Karolo et precessoribus suis . . . restituet dictua
rex Aragonum . . . insulam Sicilie ecclesie Romane et omnia
castra et fortalicia et omnes insulas adiacentes . . . Malthe. . .
Et dicta ecclesia per unum annum dictani insulam in suis
manibus tenebit nec illam alicui illo aiino restituet sine con-
sensu dicti regis Aragouum. Si autem dicta insula rebellis
esset ecclesie Romane vel eius mandatis obedire nollet, rex
Aragonium tenetur iuvare dictam ecclesiam . . . in expensis suis
et de gente sua bona iide cuni toto posse suo per terram et
per mare, quousque dicta ecclesia de dicta insula suuni inten-
tum habeat plene. Dominus autem rex Aragonum dictam
restitutionem insule facit, ut est dictum, solutis primo sibi
centum milibus marcharum sibi per dictum regem Karolum
promissarum, prout superius coutinetur in articulo ') de solu-
cione dictarum centum marcharum loquente . . . Iteni dictum
est, quod, si per . . . regem Karolum aliqua provisio terre erga
ecclesiam vel aliunde posset procurari pro ipso rege Arago-
num, deducetur de quautitate dictarum marcharum . . .
. Item debet rex Aragonum predictam assecurare ecclesiam,
. . . quod iutra tres dictos annos . . . insulam . . . ecclesie restituet.
Item dictum est, quod, si contingat, quod Deus avertat,
ante pacem iirmatam dictum regem Aragouum vel dictam
Blancam mori, quod non valet presens tractatus.
Item dictum est, si . . . rex habeat aliqua mobilia ibidem^),
quod liceat ei extrahere ....
a) petit Kop.
') Der Artikel fehlt hier!
*) In Sicilien.
— 23 —
Item intencio utriusque regis est, ([uod a creatione pape
facta pace habeat rex Aragonum unum annum ad restitucio-
nem Sicilie faciendam, nisi tempus conventum inter eos plus
duraret . . .
Item dictum est, quod dominus rex Aragonum dominam
Yolandam sororem suam dabit in uxorem Ludovico vel Roberto
filio dicti regis Sicilie, videlicet illi *), de quo maluerit et ele-
gerit dictus dorainus Karolus rex Sicilie, et dictus rex Karo-
lus dabit illi de predictis filiis suis, qui dictam Yolandam
recipiet in uxorem, principatum Salernitauum vel ducatum
Amalphitanum sibi et heredibus suis . . . et dotabit dictam
Yolaudam secundum usus et consuetudines dicti regni . . . Quod
si uou valeat tantum dictus ducatus, quantum valet principa-
tus Salernitanus, supplebit in aliis redditibus ...
Gleichzeitige Kopie Pergament o. Nr. Vgl. hierzu Rohde S. 68 ff.
und Acta Nr. 16 S. 21 ff., die in diese Zeit fallt.
14. infans Fridericus an Jayme II. : Lebhafter Protest gegen
Ohrenblaser, die ihrer beider inniges \7erKaltnis storen moch-
ten und behaupten, er verachte seine Befehle und Wilnsche.
Palermo 1293 December 26.
. . . Inter alia, frater et domiue, que odiosa sunt illi, per
quem reges regnant, sicut putamus magnitudinem vestram
plenius nobis scire, illud est sibi abominabile, illos pre aliis
detestatur, qui seminare satagunt zizanias inter fratres. Quippe
cum summa discrecione illustratum sciamus vestrum per Dei
graciam intellectum, nequaquam credere possumus nec debemus,
quin vos, qui Deo auspice regnorum gubernaculis presidentes
ad instar summi regis virtutes diligitis et vicia vindicatis, tam
pravos et sceleratos homines, qui plerumque sub adulacionis
modo, interdum sub specie certi siuceram conscienciam domi-
norum attemptant pervertere ^) falsaque inprimere in animos
serenorum, cum inter vos et nos moliri talia non erubent *=),
apercius cognoscatis. Ideoque blandis, immo dolosis eorum
susurracionibus aures bibulos nullatenus apponatis, verum con-
tempnatis eosdem finaliter sicut pravos. Saue ad noticiam
nostram perveuit uuperius, quod super eo uequam huiusmodi
mordaces erga vos astruunt linguas suas, ad id sermones suas
a) Kopie hat ille. b) prevertere Or. c) So Or.
— 24 —
detractiloquos vestris auribus frequenter instillant, unde fratris
in fratrem, sed potius patris in filium concipiat animus et
quodam modo provocetur, quod mandatis et beneplacitis ves-
tris obvii sumus in istis partibus aspernatores quasi et etiam
contumaces. Super quo de puritate nostra fidentes in domino,
qui corda scrutatur omnium, possumus cum veritate referre et
audacter asserere, (j[Uod reputantes vos patrem . . . totaque
mentis sollicitudine nos gerere nitimur et studemus, quomodo
fraternitati vestre de grato reddamur gracior et de accepto
magis accepcius vestro iudicio censeamur. Dat. Panormi
XXVI. Decembris VII. indicionis.
CRD 10010. Or. Pap. Ssp. Vielleicht der erste erhaltene Brief
Priedrichs. Auf deni Riicken die bezeichnende ara^onesische Kanzlei-
notiz: Respondenduin decore! Stilistisch gleicht der Brief mancheni,
den Friedrich ein Menschenalter spater gesandt hat. Zu dem Verhaltnis
beider Lander in dieser Aufangszeit vgl. Acta Nr. 4 und 6, die ein Jahr
spater (1292) zu datieren sind. In das Gebiet der beideu gehort auch
folgendes Sclireiben Jaymes vom (1292) Juli 28: Cum ad uostras per-
venit aures fratrem Nicholaum de Trapena de ord. Min. per ministrum
ordinis ipsius fuisse noviter evocatum et quod idem minister per suas
litteras scripsit rogando serenissime et karissime . . . matri nostre, ut
dicto fratri licenciam recedendi de insula Sicilia et eundi ad eundem
ministrum ac postmodum redeuudi in Siciliam concederet [et] per vos
concedi faceret et mandaret, et nos pro certo sciamus, quod dictus frater
Nicholaus phiries conatus est tractare aliqua nostre dominacioni contraria
et dampuosa: soU ihn nicht ziehen lassen; ist er fort, soU er nicht zuriick-
kehren. (Reg. 93 f. 229) Dann: Kardinalbischof Guerardus Sabinensis hat
fiir seinen Verwandteu. den Erzbischof von Messina, Franziscus Fontana,
gebeten, dass ihm die Einkiinfte seiuer Mensa zuriickgegeben wiirden;
Jayme bittet zum zweitenmale um Bewilligung, cum dictus cardinalis
multum expouit se nobis et servicio nostro et possit nobis in tractatibus
nostris et vestris esse utilis (Lerida 1292 Juli 4. Reg. 93 f. 199). An-
scheinend ist das aber nicht bewilligt; der Erzbischof ist seit 1289 ad-
miuistrator Nolanus. Vgl. Eubel, Hierarchia cath. unter Messanen. und
Nolan. Vor allem will Jayme, dass Johanues Macharius seneschalcus
domini pape sit remunerandus pro laboribus, quos ipsum subire opportet
super procurandis et deftendendis in Romana curia negociis nostris und
entschadigt werde : racione dicte procuracionis. (1292 Juli 17. Reg. 96 f .
88.) In folgender Notiz erscheint eine bekannte. abenteuernde Persoii-
lichkeit Spanieus, Infant Heinrich von Kastilien:
Referente illustri iufante dompno Enrico filio illustris do-
mini Ferdinandi bone memorie regis Castelle, nostra didicit
excellencia, quod illustris rex Tunicii, dum ad partes ipsas
accessit, retulit ei, per piratas insule nostre Sicilie terris et
— 25 —
subditis suis frequenter dampna plurima irrogari, que quidem
uobis referenda comissit eidem . . . Dat. Barchinone V. nonas
Julii a. d. MCCXCIIII.
15. Notizen zur Geschichte der Gefangenschaft der S6hne
Karls II. 1294 Marz 31 bis Dezember 20.
. . . Recepimus litteras vestras per vos noviter uobis missas,
per quas nos rogastis, ut placeret nobis, quod possetis aliqui-
bus diebus iu ebdomata equitare. Quarum intellecto tenore,
vobis ad ipsorum siguilicata duximus taliter respondendum,
quod placet nobis, quod simul cum custodibus, quibus prop-
terea per vestras litteras scribimus, aliquibus diebus festivis
equitetis per civitatem Barchinone. Scribimus etiam R°. Ricardi,
quod supersedeat constringere obsides, quos tenet, et de quibus
nobis sciipsistis, donec nos fuerimus in civitate Barchinone
personaliter constituti. Ad ea vero, que nobis per alias litteras
vestras scripcistis super capcione, depredacione facta aliquibus
nunciis obsidum nostroriim, vobis taliter respondemus, quod
nos damus per litteras nostras in mandatis G°. de Brolio vicario
Ausonie et de Bagiis, quod uuncios ipsos absolvat a capcione
predicta ac ipsis restituat integre peccuuiam et alias res, quas
cepit seu abstulit ab eisdem. Dat. Gerunde II. kalendas Aprilis.
Inclitis ac nobilibus Ludouico, Roberto et Raimundo Be-
rengarii filiis illustris regis Karoli salutem etc. Literas vestras,
per vos noviter nobis missas recepimus inter alia contineutes,
({uod quidam scutifer ^), quem cum Guilelmo Lulli ad Provin-
ciam miseratis, venerat ad vos uarrans, quod fr. Boniffacius ')
et Johannes de Grylli'*) veniuut ad nos ex parte regis Karoli
patris vestri. Alios plures rumoves per vos nobis iu dictis
litteris iutimatos intelleximus dilligenter. De quibus vobis
refferimus multas grates, scieutes, quod eosdem rumores in-
tellexeramus per duos fratres Predicatores, qui ad nos venerant
de curia Romana. NuUa alia nova quo ad presens relacione
digua. Cimi enim aliquos sciemus rumores prosperos, cura-
bimus vobis significare eosdem. Dat. Dertuse VII. idus Octo-
bris auno domitii MCCXCIIII.
a) scutisfer Reg.
') de Calamandrana.
') Vgl. Acta Nr. 10, S. 15, Anm. und oben 8. 11.
— 26 —
Beruardo de Moutepavoue cousiliario suo et G. de Pulcro-
visu salutem etc. Noveritis uos de gracia coucessisse P**. de
Ritxvol (?), quod possit esse et stare cum inclitis filiis illustris
regis Karoli usque ad proximum veuturum festum circum-
cisionis Domini , . . Et si forte infantes predicti vellent scribere
apud dominum Karolum vel apud illos in cui'ia Romana pro
G. de Villanova, permitatis ipsis scribere pro facto ipsius
G. de Villanova . . ., vobis tamen caventibus attente, ne aliqua
scribantur seu tiaut in literis ipsis aliqua, que essent nostre
contraria magestati. Dat. Barchinone XIII. kalendas Januarii
anno domini MCCXCIIII.
Reg. 99 f. GO, Reg. 100 f . 108.
1293 im Sommer waren sie auf kurze Zeit dem Kouig Sancho von
Kastilien iibei*geben, aber bald darauf wieder in die Hande JaymesII.
gekommen, wie aus Reg. 96 f . 58 sich ergibt :
Procedentibus nobis aput Grunnum presente ibidem domino rege
Castelle, quem in tractatu ipsius pacis et aliis nostris negociis patrem
iuveninms et amicum et habito hinc inde per plures dies tractatu huius-
modi, mediantibus dicto domino rege Castelle ac aliis amicis nostris,
quia vidimus principem Karolum liostem nostrum et alios inimicos
nostros variantes et discrepantes a primis tractatibus et promissionibus
nobis factis ex parte eorundum, per mediatores comunes procedere vo-
luimus in ipso tractatu, set inde discesimus honorifice recuperatis tribus
filiis principis, quos dictus dominus rex Castelle pro nobis tenebat ob-
sides, quos nobiscum duximus apud Barchinonam et modo carcere ibidem
fecimus detiueri, habendo eciam dictum regem Castelle nobiscum, qui
pro toto corde et animo, paterno amore nos prosequitur incessanter.
Dat. ut supra fkalendis Octobris MCCXCIII]. Grunnum ist Logroiio.
Vgl. Rohde 8. 55 tf.
Ueber die Gefangenschaft Karls II. fand ich folgende interessante
Schilderung vom 4. November 128(3 (Reg. 04 f. 188vf.j. K. Alfonso u. a.
an Raimundus Petri de Nabal, P. de Podio uiridi, Bernardus de Monte-
pavone i^im ganzen 12 Wachter) des priuceps Salernitanus. Er hat an-
geordnet: castrum de Siurana, in (juo dictus princeps detinetur, et ianue
ipsius claudantur de die et quod nou aperiantur, quousque fuerit magna
dies. Die Porta nach Prades soU zur gleichen Stunde gfeschlossen werden.
Item quod ianua sive ianue castri, ubi iacet dictus princeps, claudantur,
uud daun bis zum hellen Tag uicht geoflfnet werdeu, bis die Wachter
oder die Mehrzahl sich erhoben hat. B. de Montepavone revidiert mit
einem der genannten Wachter alle Tore, ob sie gut geschlossen sind,
mit den Schliissehi, legt diese in eine caxia und verschliesst diese und
legt den Schliissel in marsupio. Dann besteigt Bernard oder sein Ver-
treter, terratum castri, wo der Fiirst ist, et claraet guaytas, ut bene se
guaytent. Et tangat ana fil semel vel bis. Et postea ab ipsa hora
— 27 —
inantea luiUus exeat de castro. Occidant omnem homiuem inde exeun-
tem, wenn es nicht mit Zustimmung aller oder der Mehrheit und aus
notvveudigeu Griinden geschieht. Item quod illi, qui iacebunt in turri-
bus vel domibus intus ipsum castrum, non exeant foras causa mingendi
vel alia racione, nisi clamarent ad guaytas dicendo, quod foras exire[n]t.
Sonst werdeu sie getotet. Item quod omnis, quicunque fuerit de fa-
milia dicti principis, tam Predicatores (luam clerici alii (luilibet, qui
sint de terra ipsius principis, . . . iaceant et stent in domo, in qua dicti
custodes cognoverint ipsos securius permanere. lu castro, wo der Fiirst
ist, liegt nur eiu scutifer, der ihn auch bedient. Die 12 custodes haben
guaytas de nocte, stando pedes de duobus in duobus. In domo, wo der
Fiirst ist, ardeat lumeu unum preter candelam guayte, sic quod .inibi
semper . . . possunt videre lectura dicti principis et . . . principem. Die
Wachter konnen nur unter bestimmten Formen weggehen; item quod
nullus de dictis 12 custodibus eat ad aliciuam venacionem. Jeder von
der Familie des Fiirsten habeat comedere ante ipsum. Alle iiber 12 Jahre
iilten iu Siuvrana huldi^en dem Vertreter des Konigs. Fiir Streitsacheu
gibt es im castrum einen Richter. Vou den homines der Wachter seieu
'/» ballistarii, '/« habeant lanceas et scutos. Item ([uod nullus homo
possit a cabal lo^iui cum dicto principe, uisi essent duo. Sorgfaltigste
Verhinderung jedes Gespraches mit dem Fiirsten, damit keine spie
secreta brinyen. Dann: Volumus, ([uod medicus dicti principis, (jui nuuc
ibi est, expellatur inde, et si dictus princeps indigeret aliquo medico,
credatur (?) ei incoutinenti. vel qua hora voluerit, alius melior medicus
de tena uostra. Kommt mit Erlaubnis Alfonsos ein Fremder zu ihm,
so soll er sorgfaltig untersucht werden: ne possit ei dare ali(iua scripta.
Et si (luis iuveniatur afereus scriptum oculte, amitat capud. Die Besol-
duug geschieht monatlich. Nach dieser Schilderung konnte Alfonso
allerdings seineni Bruder Jayme und seiner Mutter, die angstlich durch
Roger de Loria tiber Karls Gefangenhaltung angefragt hatten, beruhi-
gend sclireiben: ([uod ipsum pro meliori et tuciori ipsius custodia in
castro nostro Siurana . . . includi fecimus, .sic ([uod de ipsius custodia non
est aliquatenus dubitandum et (luod de eiusdem principe aliqua conven-
cio. ordinacio seu composicio uon fiet absque consciencia, consensu, or-
dinacione et voluntate fratt^rnitatis vestre (1286 Juni 21. Reg. 64 f. 183).
Ueber die mit den SiJhnen Karls II. gefangenen Geisseln heisst es
in einem Briefe Jaymes an den curia und die paciarii in Lerida: Nove-
ritis nos ad instauciam et preces venerabilis et religiosi viri fratris
Bonifacii de Calamaudrana . . . concessisse, ut obsides principis Salerni-
tani in civitate Ilerdensi existentes sint et teneantur sub custodia curiati,
it-a quod de die steut sine vinculis, sed (tuod alias custodiantur diligen-
ter . . ., de nocte vero ponantur iu locis, (lui sint fortes et clausi, de
quibus evadere seu a[u]frugere uon possent: et si forte aliqui illorum,
sub (luorum custodia aliqui dictorum obsidum detinentur, non habebant
domos seu hospicia ita forcia et clausa, quod non possent sine vinculis
coraode custodiri, ((uod imponantur eis destra sive vincula ferrea in
uno brachio, tamen taliter quod possint de nocte sine periculo custodiri:
— 28 —
quare volumus, . . . quateuus dictam concessionem nostram faciatis teneri
. . . Dat. Calatayubii VII. kalendas Januarii (1292) Reg. 94 f. 150 v.
Als der princeps Tarentinus von Friedrich von Sizilien gefangen
war, bat Jayme II. fiir ihn: Velitisque insuper principem sepedictum
ab omnibus, si comode poteritis, compedibus vel saltem eorura parte
dimidia nostri honoris intuitu ac nostrorum precaminum reddere libera-
tum. (Reg. 332 f. 69 v.)
16. JaYme II. an Propst Poncius von Solsona: wiinscht drin-
gend Besuch seines Bruders Berengar in Tortosa, damit er
ihn Uber die Papstwahl (Coelestins V.) und die Neuigl<eiten
an der Kurie informiere. (1294 September 17.)
Venerabili et dilecto Poucio prepesito Celsonensi salu-
tem etc. Cum per litteras vestras per vos noviter nobis
missas nostra didiscerit celsitudo, Betengarium de Vilarono
archidiaconum Urgelli, fratrem vestrum, de Romana curia ve-
nisse noviter ad has partes et nos de creacione summi pon-
tificis et parcium illarum rumoribus certificari phirimum affec-
temus: rogamus vos attente, quatenus cum dicto fratre vestro
tractetis et procuretis omnino, quod aput Dertusam ad nostram
presenciam personaliter veniat aliis quibuslibet negociis preter-
missis et nos de premissis certificet et informet. Dat. Dertuse
ut supra^ [XV. kalendas Octobris a. d. MCCXCIIII.]
Reg. 262 f. 147. Coelestin V. war am 5. Juli gewiihjt.
17. Kari II. von Neapel an Jayme II.: Nach Coelestins V. Wahl
war er immer beim Papst und hat mit ihm verhandelt. Papst
und Kardinale haben die meisten Punkte des Vertrages ein-
stimmig genehmigt; einige wurden geheim gehalten. Alles
hatte Coelestin zur Romreise vorbereitet, da wandte er sich
nach Neapel, wo er in 3 Tagen sein l<ann, um die Verhand-
lungen mit Jayme zu beschleunigen. Dieser wird in Ischia
erwartet. Nur so ist die Moglichkeit, dass der Papst, Karl
und Jayme die Sache schnell erledigen. Um feierliche Ge-
sandte ist der franzosische Konig gebeten. Karl bittet dringend
um schleunige Ankunft in Ischia. Der Papst sendet dieser-
halb den Bischof von Valencia und Bonifacius de Calaman-
drana. Sulmona 1294 October 12.
Magnifico et illustri principi domino Jacobo illustri regi
Aragonum, consanguineo suo carissimo, Karolus secundus Dei
gracia rex Jerusalem et Sicilie, ducatus Apulie et principatus
— 29 —
( 'apue, Provincie et Forcalquerii comes coutinuam sospitatem.
Jam per triuas litteras successive trausmissas de hiis seu
eorum alitjuibus, que affert presencium series, recolimus vos
seriosius et lacius infonnasse '). Verum considerantes longam,
<|ue interiacet, locorum distanciam posse forsitan impedisse,
<|uin ad vos eedem littere pervenerint, ad huc illa eadem
succincte quodam modo recensentes ad noticiam vestiam per-
ferimus, nos post eleccionem sanctissimi patris et domiui, do-
mini summi pontificis continue fuisse in eius comitiva moratos
ac de tractatu pacis inter vos et nos iiabito secretam et serio-
sam collacionem liabuisse cum eo. Et (^uod deinde in con-
sistorio coram eodem domino et cardiualibus singulis capitulis
dicti tractatus ostensis, aliciuibus tameii, que decuit, in secreto
retentis, dominus et cardinales ipsi illa unanimiter acceptarunt.
Notum vobis etiam facimus, quod, licet prefati domini acce-
dendi ad Romanam civitatem ordinatio et publicacio ac uun-
ciorum premissio ad paranda hospicia processisset, tum tamen
ad nostre deprecacionis instanciam, tum eciam quia ipse dicti
negocii celere complementum affectat, eiindi ad dictam civi-
tatem mutato consilio Neapolim ire disposuit et firmavit,
aliquo tempoiis spacio nioraturus ibidem. Et iam est in via
ad tres dietas ])rope Neapolim competentes: hac specialiter
consideracione ac causa, quod vos pro ipso accelerando negocio
apud insulam Yscle personaliter veniatis, Piovisum est ete-
nim nunquam aliter posse brevius et securius dictum uegocium
expediri ; quia sive nuncii apostolice sedis et nostri ad vestram
venirent presenciam, sive v^estri ad sedem mitterentur eandem,
fjuantumlibet solempnes et potestate pleua suifulti, talia pos-
sent occurrere iu tractatu, propter que illos liinc inde ac ad
ipsam curiam redire finaliter necessario oporteret, presertim
<iuia, si totum collegium cardinalium mitteretur, buUa domiui
pape non committeretur eisdem, que ad hec dinoscitur opor-
tuna, set vobis Yscle ac domino papa et nobis Neapoli per-
manentibus ex viciuitate locorum et principalium coucordia
personarum premissa poterunt brevius, firmius et caucius ex-
pediri. Nec laboris vitandi causa nos hec providisse credatis.
Nam si videremus per adventum nostrum ad partes ipsas
adeo bene posse fieri et accelerari negocium sicut per adven-
') Leider fehlen alle drei Briefe.
— 80 —
tum vestruin ad iusulam supradictam, versus partes easdem
veniremus instauter. Pro cuius quidem tinali perfectione ac
consumacione negocii ad illustrem regem Francorum et domi-
num Karolum fratrem eius, filium nostrum carissimum, sol-
lempnes iam sunt nuncii nostri transmissi, ut ad Romanam
curiam nuncios et procuratores eorum transmittantur cum
pleno posse ad complendum et faciendum omnia, (|ue ad eos
pertinent in pace predicta. Quos utique procuratores spera-
mus in brevi venturos cum negocii complertiento. Et quidem
iuxta dicti tractatus seriem, ut omnia dependencia ab eodem
ad finem perducantur optatum, iugiter consilia nostra vacant.
Tta quod iam quelibet in eo contenta sunt per predictos do-
minum papam et cardinales, quantum ad eos pertinet et pa-
titur ad presens natura negocii, feliciter et totaliter expedita.
Oonsulimus itaque vobis ac requirimus et ortamur, ut premissa
in consideracionem debitam deducentes atcjue presentis apti-
tudinem temporis, quod in hiis vobis et nobis omuipotens
indulxit ad votum, procuretis et faciatis omnino, quod ad
predictam insulam Yscle remoto excusatorio et dilatorio quo-
libet veniatis, cousiderantes, quod mora persepe paratis graude
afferre preiudicium consuevit. Ecce, itaque mittuntur ad vos
per prefatum dominum summum pontificem venerabilis in
Christo pater domiuus episcopus Valentinus ac vir venerabilis
et religiosus Bonifacius de Calamandrana preceptor hospitalis
sancti Johannis Jerusalemitani in partibus Cismarinis, electi
utique ad hoc cum providi cautela consilii sicut homines se-
ereti et diligentes intrinsecus nomen vestrum. Et (juidem de
dicto preceptore certa debet vobis esse sciencia, de predicto
autem episcopo, si potuisset haberi alius magis vobis dome-
sticus et securus, factum fuisset utique; nichilominus ad cau-
telam sub virtute prestiti sacramenti et pena excommunica-
cionis, quam ipso facto incurret, si secus fecerit, iniunctum
est sibi ex parte domini pape, quod ea, que revelata sunt ei
de predicto tractatu, debeat in secreto tenere. Quos cum
plene super predictis duxerimus informandos, credatis, quesu-
mus, ea, que vobis ex parte nostra duxerint verbaliter referenda,
nobisque rescribatis per vestrum vel eorum nuncium celerem,
quecunque super hiis duxeritis disponenda. Dat. Sulmone sub
secreto sigillo nostro die XII. Octobris, VIII. indiccianis.
— 31 —
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Zum ganzen vgl. nian Rohde S. 106 ff. Interes-
sant ist der Unterschied, den Karl zwischen den beiden Gesandten
hervorhebt. Raimund war bereits dr6i Jahre Bischof von Valencia, aber
wohl meist in Italien weilend muss er Jayme noch wenig bekannt
^ewesen sein. Das iinderte sich bald, indem er der intimste Vertrauens-
)iiann des Konigs wurde.
18. Templermeister Jacobus de Molay an Praceptor Petrus de
5. Justo: Blslang hat er fOr Reisen und Aufenthait an der
Kurie nlchts gefordert; jetzt verlangt er UnterstGtzung. Vor
der Rackfahrt um Johannistag wird er Kapitel in „Alle" halten.
Rom (1295 ?) Januar 21.
Frater Jacobus de Molayo Dei gracia pauperis inilicie
Templi uiagister huiuilis religioso et honesto fratri Petro de
saucto Justo, ]»rece])tori domus Temjdi de Graynaue, salutem
iu domino. Debet scire vestra discrecio, uos ad j^artes istas
])ro comuui christianitatis et commodo domus uostre de Traus-
marinis partibus pervenisse, nec capientes exemi^lum nostro-
rum predecessorum nec iUorum, qui fuerunt loco sui, uec bal-
livos nostros et ballivias nostras iu aliquibus opprimentes:
nec per adventum nostrum de Transmarinis ])artibus ad has
partes nec per transitum, quem j^er diversas terras fecerimus
evidenter nec per moram, quam iu Romaua curia fecimus
diuturnam, nec inde res vestras requisierimus, uec honerave-
rimus vos in aliquo nobis uecessario succureudo, licet nobis
fuisset competens et necesse. Nunc de voluntate domiui pape
et nostra progreditur, de quo (]uam jilurimum congaudemus,
quod debeamus ad instans festum beati Johaunis Ba])tiste
transfretare. Eapropter vobis rogando maudamus, quod Deum
habentes j^re oculis vos nobis in nostro passagio succurratis, ita
quod Deus vobis retribuat in eternum et muudus super hoc
de vobis se teneat pro conteuto et nos vobis ad graciarum
merita teueamur. Mandautes uichilominus vobis, quod ibi
excusatio uulla fiat, nam ])resens ])roverbium non mentitur:
Fidelis amicus in necessitatis articulo comprobatur. Et nos
iuvante domino apud Alle aute uostrum passagium quoddam
capitulum faciemus. Ibi videbimus (?) et qui bene facient,
coguosceutes, unicuique reddentes secundum sue merita probi-
tatis. Valete. Dat. Rome XXI. mensis Januarii.
Or. Pag. Ssp. Kasten: Karl von Valois etc. Nr. 66. Schrift sehr
verwischt. Die Zeit nicht sicher bestimmbar; vielieicht wie eben an-
— 32 —
ffegeben. Denn um diese Zeit war er an der Kiirie. Bedenldich ist die
,niora diuturna" an der Kurie. JJer Ort ^Alle" ist ni< ht deuthar; Arles
kann es niclit sein. Vgl. auch A. Trunz, Znr Geschiclite des letzten
Templermeisters (li)2()) S. 14 f. Am 12. Oktoher 1294 ersucht .layme II.
Molay, die Anwesenheit des Templers G. de (Janellis, qui uohis con-
sanguinitatis linea est coniiiiictus, am koniglichen Hofe zu gestatten.
Reg. 100 f. 113.
19. BonifazVIII. an Javme II.: Lebhafte Empfehlung der Ver-
mahlung mit Blanka von Neapel, was Ihm die Verwandtschaft
mit den ersten Herrschergeschlechtern Europas und die Zu-
neigung der Kurie verschaffe. Abmahnung sich in andere
Verhandlungen elnzulassen. Ohne seinen Rat solle er nlchts
unternehmen. Lateran 1295 Marz 5.
Bonifatius episcopus servus servorum Dei iiobili viro
Jacobo nato quondam Petri olim regis Aragonum spiritum
consilii sanioris, Habet insiiiuatio digna credentia facta nobis,
quod in tractatu pacis habito inter carissimum in Christo
tilium nostrum Carolum Sicilie regem illustrem et te est inter
alia concordatum, (juod Blanca filia dicti regis tibi matrimo-
nialiter copuletur. Et quidem si recte conspicias, potes pru-
denter advertere, cjuantum ista coniunctio Deo grata, mundo
proficua et tibi esse debeat fructuosa. Per ipsam enim robur
pacis altissimo placidum provenit, quies mundo succedit de-
siderata, alligaris maioribus mundi principibus, pater tibi
postliminio quodam revertitur, fratres multos acquiris, vires
eiusdem regis tuis apte et quasi contigue mari terraque mu-
tuo utiliter uniuntur ac precipue gremio sancte matris recon-
ciliaiis ecclesie, cuius idem rex filius specialis existit. Et
sicut in lesione regis eiusdem offensa est mater ecclesia, sic
iu ipsius satistactione votiva cum mutue caritatis amplexu,
unde fructus pacis colligere credimus, quedam satisfactio pro-
venit ecclesie memorate. Et hoc etiam placabilius Deo pla-
cetur, sati.sfit lese iustitie nec rationabilis equitas pi-eteritur,
(|Uoniam, unde processit rancor et scaiidalum, i'ide proveniet
unitatis et pacis auctore domino solidum firmamentum. Qua-
propter uobilitatem tuam hortamur attente tibi nichilominus
suadentes, quateuus premissis omnibus rationabili considera-
tione deductis a complemento prefati tractatus nulla te instantia
retrahat nullaque astutia suggestionis avertat! Deficiente nam-
— 33 —
([ue prefato tractatu copule coniugalis posset fortasse de facili
universalis tractate pacis substantia dissolutionis dispendia
persentire. Et si forte de alia copula requiraris, volumus
sanoque consilio suademus, quod curialiter verba reicias et
ad complementum tanti boni et orditi principii sine morosa
dilatione procedas vel saltem nil facias nostra conscientia
inconsulta. Molestum quippe nostris proveuiret affectibus,
si nos defectus tuus aut culpa subtraheret ab hiis, que tibi
caritative ac paterne conferre disponimus devote ad gremium
ipsius ecclesie redeunti. Aperi igitur oculos mentis et vide
et disciplinam domini suscipiendo cognosce, ut in tempore
gratie noscas bonum eligere et malum ac, (juod minus utile
fore dinoscitur, reprobare ! Quod ') autem in premissis sen-
seris, de quo cupimus certiorari, ([uautotius vestra nobis '')...
pagina responsivam, Dat. Lateraui III. nonas Martii ponti-
ficatus nostri anno primo.
Leg. 19 Nr. 6. Or. perg. Ohne Umbug'; nur unten langere weisse
Stelle; unci ohne Siegel un(i Siegelspur, d. h. Locher und Fa(ien. Aber
doch wohl Original, da auf dem Riicken auch die Adresse von Kanzlei-
hand: Nobili viro Jacobo nato quondam Petri olim regis Aragonum. Es
handelt sich um Abschwenken Jaymes von Neapel und Verhandlungen
mit Philipp d. Sch., dessen Schwester er jetzt nehmen woUte. Vgl.
Rohde S. 129 f .
20. Instruktionen der aragonesischen Gesandten fUr die Frie-
densverhandlungen an der romischen Kurie: I. Verhandlungen
mit Karl II. von Neapei und Bonifaz VIII. Infant Friedrich
heiratet Karls Tochter Blanka oder die Erbin von Konstanti-
nopel ; mit ersterer erhalt er Sardinien, mit letzterer das Im-
perium, dazu Geld. Will Karl keins von beiden, soll der
Friede geschlossen werden, doch Jayme nicht feindlich
gegen Sizilien aufzutreten brauchen. Ebenso wenn Friedrich
nicht will; aber erst nach Ordnung der Beziehungen Frank-
reichs zu Aragon. Der Kirche kann Hilfe zugesagt werden,
wenn das franzosisch-englische Verhaltnis geordnet ist und
Frankreich keine Hilfe will. Jayme fordert die Schwester
Philipps d. Sch. zur Gemahlin; davon sollen sie unter keiner
Bedingung abgehen. Dispens f(ir Jolande und Nanfos von
a) Hier fehlt ein Wort.
') Von hier an bis pagina auch Rasur. Auffallig das vestra.
— 34 —
Kastilien. Bonifaz VIII. soll in stjirkster Weise die Ehe-
schliessung Jaymes mit der Infantin von Kastilien verbieten
und alle hierauf bezUglichen Eide losen. II. Verhandlungen
mit Prankreich: Eheberedung zwischen Jayme und Blanka
von Frankreich; Mitgiftfrage; mailorcanische Frage; BUndnis
beider Staaten gegen alle, mit ^usnahme der Kirche. III. Art
der Verhandlungen: In der ersten Audienz beim Papst sollen
sie Jayme wegen seines Nichterscheinens in Ischia entschul-
digen und die ^nsichten des Papstes auskundschaften, dann
erst mit Frankreich und zuletzt mit Karl II. verhandeln. Beim
Fehlen der Franzosen sollen sie dem Papst heimlich alles
sagen, nur nicht das Biindnis. In der sizilianischen Frage
sollen sle dem Papste willfahren, nur muss vor der Raumung
durch Friedrich alles geordnet sein betr. Schenkungsurkunden
usw. In der Kreuzzugsfrage genaue Fixierung der Forderungen,
ob personliches Erscheinen des Konigs oder Stellung von
Schiffen. Die mallorcanische Frage. IV. Instruktion, falls
die 6esandten Karl II. und Kardinal Wilhelm in der Provence
trafen: Moglichst entgegenkommende Erklarung der veran-
derten politischen Lage; Klage (Iber das Vorgehen des Johan-
nitermelsters gegen Bonifaz de Calamandrana und Forderung,
dass er bei einer Zusammenkunft zugegen sei ; Personalien.
V. Kurze latelnische Zusammenfassung. (1295 Ende Marz.)
Aquests son los capitols, quels inissatgers del rey Daragon,
qui van a Roma, deven portar ab si e aquels observar en los
tractaments de la ])au.
I. Primerament que per alcunes condicions, que son
esdevengudes sobrel feyt de Sicilia, les (juals ben saben lo
seynor papa e lo rey K., sopleguen los ditz missatgers al dit
seynor papa e ])reguen al rey K., que cossenten e vuUen,
que en Frederihc aia la fila del rey K. ho sa ueboda per
muler, axi com lo rey Darago la dita fila aver devia. Essi
en Frederihc avia la dita fila del dit rey K., dou li la gleysa
de Roma Cerdeyua ab certa ajuda, que li fa^a, ab que la
puscha conquerer, e que en Frederihc tenga la dita terra per
la dita esglesia. E en aquest cas donara lo rey Daragon al
dit en Frederihc L mill. marches daquels C mill. marhes *),
a) So hier. Ueberhaupt wechselt hier die Schreibweise einiger
Ausdriicke stark.
— 35 —
que el deu aver del dit rey K. Essi lo dit eu Frederilic ha
per muler la dita neboda del dit rey K., aso ab aquela tot
lo seu el dret del emperi. E enaquest cas no sia feyta mencion
de (^erdeyna. Mas si lo rey K. teu alcuns lohcs ») del enperi,
quels liure al dit en Frederihc. Essi alcuns lohcs non ten,
que sia liurat al dit en Frederihc lo princij^at de Tarantol,
ho alcuna altra terra per lo rey K. ho per la gleysa, en lo
qual logar puscha en Frederihc tenir casa e estar ab sa muler,
entro que aya alcuns lohcs conquestz del emperi, en los quals
pusca estar ab sa muler e sa casa tener. Enpero lo capitol
dels C mill. marhcs quant als L mill., que el rey deu aver,
si en Frederihc avia ^erdeyna lio lemperi, sieu en arbitri dels
dits missatgers.
Item si tant es, quel rey K. no volgues donar sa tila
an Frederihc, parlen los missatgers de la fila del emperador.
Essi aquela lo rey K. li dona, aya en Frederihc ab aquela
los ditz L mill. marhcs. Essi a neguna daquels no cossen-
tira lo rey K., no romandra per allo, quel rey Daragon no
fa^a la pau, sal que no sera tengut de retre Sicilia, mas dea-
emparara aquela e vedara, que les sues gens noy vagen,
aytant con pora segons furs e usau^a de la sua terra. E en
aquest cas, sia en arbitri dels ditz missatgers, si podran res
aver dels C mill. marhcs. Essi per aventura, 90 que Deus
no vulla, eu Fr^derihc lio los Sicilians ho altres persones
fahieu coses, per les quals lo rey Daragon no pogues retre
Sicilia e los altres logars del regne, los quals el ten, e no
volia seguir la volentat del dit rey frare seu ab un dels ditz
matrinionis, lo rey Daragon enten, que per a^o la sua pau
no romanga, abans la aya beu e complidament el e tot 90,
que a la corona Daragon e al comptat de Barcelona pertayn.
Mas beu enten lo rey Daragon, que ho clam e quels fa^a mal.
Sobre aquest enpero capitol desusdit, si la glesia volia
ajuda del rey Daragon e certa, los missatgers requiren sobra^o
los missatgers del rey de FrauQa, e con als fer nossi pogues,
con lo rey de Fran^a agues pau ho treves ab lo rey Dang-
laterra, duran aquela pau ho treva, ho ab volentat del rey
de Franga, qui no volgues aver la dita ajuda en aquel ain:
a) So hier. Ueberhaupt wechselt hier die Schreibweise einiger
Ausdrucke stark.
— 36 —
lo rey Daragon fas ajuda a messiou de la gleysia per mar
de XL galeres sotz la forma, que la deu fer al rey de Fran^a;
la qual es contenguda en los seus capitols.
Item requiren los ditz missatgers per nom del rey Dara-
gon, que la sor del rey de Franca li sia donada per muler
e que aco vulla la gleysa e cossenta. E si obs hi a dispen-
sacion, que lay fa^a. E daquest matrimoni los missatgers
nos partesquen.
Item sil rey de Frau^a volia fer lo matrimoni de sa sor
e fer pau ab lo rey Daragon per si e per K. son frare, e la
gleysa el rey K. aquela fer no volien, quels ditz missatgers
nostres ab lo dit rey de Fran^a e ab Karles son frare la
dita pau fassen. Sal que en Jacme avoncle nostre ni hom
per ell no recobre en tota sa vida Mayorcha, mas ben pus-
quen venir los missatges als altres tempraments, sal de redit(?)
en sa vida.
Item demanen los ditz missatgers dispensaciou de doua
Yolant sor del rey Daragon e deu Aufos fil de don Ferrando
de Castella, ho dalcuu altre, qui sia ab ela el ter^ grau ho
daqui adaval.
Item demanen, quel seynor papa mau, con pus fortmeut
puscha, al rey Daragon e al rey de Castella e ala reyna sa
muler e a la fila del dit rey de Castella, que uo cossenten
al matrimoni que defeyt fo feyt entre lo dit rey Daragou e
la dita fila del rey de Castella, ni aquel per carnal ajusta-
ment no cousumen, abaus que sabsteugueu per totz temps
del dit matrimoni. E quel seynor papa absolva los dits reys
els rihchomes e los altres, qui per observar lo dit matrimoni
sagrameut e altres fermetatz feereu. E que man als ditz reys,
que absolveu totz aquels, qui per rahou del dit matrimoni
eren a els obligatz.
II. Aquestes coses, que seu seguexeu, tracten los missat-
gers del rey Daragon ab los missatgers del rey de Frau^a.
Primerament parlen del matrimoni del rey Daragou ab
la sor del rey de Fran^a, per lo qual matrimoni sapieu ab
los ditz missatgers del rey de Fran^a, qual sera lexouar,
quel dit rey de Frau^a douara ab sa sor al dit rey Daragon.
Enpero sia en arbitri dels ditz missatgers, quant ne peudran
per lo dit exouar.
— 37 —
Item demanen e requiren los ditz missatgers Daragon
als missatgers del rey de Fran^a, quel dit rey de Fran^a nos
deya entremetre del feyt de Mayorcha. Enpero si entremetre
sen vol, lo rey Daragon per honor del rey de Franga ne fara
jutgar son avoncle, axi con seynor deu fer vassal. E que
dals lo rey de Frau^a ni los seus sen pusquen per nul temps
entremetre.
Item tracten confederacion ab los missatgers del rey de
Fran^a entre lo rey Daragon e lo rey de Fran^a, axi ques
valen la un alautre contra totes persones, de qualque condi-
ciou sien, exceptada la gleysa de Roma, e que la un no fees
mal alautre per neguna persona, de qualque lig, estament ho
condiciou sia.
Item quel rey de Fran^a no reeba ni acuUa en sa terra
alcunes gens del rey Daragon contre volentat sua, ni lo rey
Daragon no fa^a semblant cosa contra lo rey de Fran^a.
Item enten lo rey Daragon, que totes les coses tractades
entre el e lo rcy K. en la pau tractada per els, sien ferma-
des e complides ab aquels , . . taut les coses que toqen a la
glesia e al rey de Fran^a e al rey K. quant daqueles, que
toquen a Karles frare del rey de Fran^a.
III. La primera cosa, quels missatgers deven dir al papa
en la primera proposicion, que faran, sia la resposta de la
missatgeria dels missatgers de papa Celestin, e la escusa,
per que lo rey Daragon no pohc anar a Yscla ni a altres
partz ni exir fora sa terra,
Item parlen los missatges del rey Daragon ab lo papa
en tal guisa, que en lo primer parlament pusquen sentir e
conexer alcuna cosa de sa volentat. E pux parlen ab los
missatges del rey de Fran^a e depux ab lo rey K., sil seynor
papa ho consela.
Item si los missatges del rey de Fran^a no eren en cort
e eren certz, que noy deguessen esser: ho era dupte, si ven-
drien ho non : en cascun daquestz cases los missatgers parlen
ab lo papa en secret e que li diguen lo tractament del rey
de Fran^a, excepta de la confederacion e de la valeu^a, que
la un alautre deu fer.
Item si per aventura lo papa volia, que, quant a ara sobre
segueix la pau, enteneu reteuir Sicilia al domini de la gleysa
— 38 —
diguen los missatgea, quel rey deu retre Sicilia a la gleysa
e axi es eu sa man de fer ue so, ques vuUa.
Item es enteniment del rey, que, abans que el agues a
partir desta terra per anar endur en Frederic, que lixas Sicilia,
si a levat lentredit e feyta la absolucio e la revocacion de la
donatiou dels regnes, e aya cobrades lo rey les cartes desta
rahon ieytes e les cartes de la dita donation feyta al rey de
Fran^a he a Karles son fll e qualque persons altres, qui ayen
lohc daquel, e el rey retra los ostatges e fara lo dit matri-
moni,
Item sil papa volia, quel rey Daragon estes en oltramar
I ayn per restaurar la terra, atorguen ho los missatgers, . . .
si douches lo rey Daragon guerra no avia ab Christians, ab
que la glesia li douas messiou per . . . *) galeres e per mill
cavals armatz, axi que agues lo rey XXX mill. sol. torn. per
galera de IIII meses e mill. sol. dacorriment per caval armat
e X. sol. de sou cascun dia per cavaler. Eupero venguesseu
los missatges a L galeres e a D cavals armatz. Essi no vo-
lieu, quel rey ho auas, mas que a mession de la gleysa quey
trameses 1. quantitat de galeres, atorguen ho de XX a XXX
galeres.
Item si volien, que passatge general se fees e quel rey
Daragon hi anas, que ho atorguen los missatgers, fahen la
gleysa al rey Daragon 90, que covinent cosa fos, no aven lo
dit rey guerra ab Christiaus.
Sobrel capitol, qui parla, quel rey de Franca nos deya
entremetre de Mayorcha, feu lo seynor rey aquestz enadi-
ments *).
Auf einer PergamentroUe. Gleichz. Kop. sin clasiticar. Auf dem
Riicken gleichzeitig: Capitula super tractatu pacis in curia Romana.
IV. Ordenat fo per lo seynor rey, que, sil rey Karles es
partit de cort de Roma per veuir a les partides de la fron-
tera de la terra del dit seynor rey, quels missatgers fassen
a) Hier fehlt ein Wort, das die Zahl der Galeeren angibt.
') Zunachst konnen die Gesaudten zugestehen, dass zu Lebzeiten
seines Onkels Jayme Mallorca an Aragonien nicht zm-uckgeben wird;
sein Erbe kann es dann als Lehen vom Konige von Aragonien nehmen.
Eventuell sollen sie aucli unter Bedingungen die Ruckgabe an Jayme
von Mallorca zugestehen.
— 39 —
lur poder, ques vegeu ab el e encara de saber ardit dels mis-
aatges del rey de Frau^a ^) . . . E que lo rey Karles ... los
requerra, que els sen tornassen . . . diguen els, que uo tan
solament anaven al Papa per rahon de la pau, mas encara
per fer reverencia a aquel, hon preguen lo dit rey Karles el
cardenal, que trameten lurs cartes al seynor papa escusan lo
rey Daragon e sos misatges . . .
Menbre als missatges, que, cou proposaran denan lo rey
Karles e li diran les innovacions e mudacions, ques son co-
vengudes a fer en los fetz per les pus amoroses paraules,
que fer o poran, o digen.
Item que axi al papa con al rey Karles digen lo despa-
gament, qel rey Darago ha aut de 90, qel maestre del Espital
ha fet contra frare Bouifaci ^), frare Bonifaci estant e tre-
ballan tant en aqestz afers, e que supliquen al papa e pregen
lo rey Karles, qe ells en tal manera fassen sobre aqest fet,
(jue ell los aja que grair.
Item que tant al papa con al rey Karles requiren e de-
ma-nen per part del rey Darago, que, si vista ha a esser dels
reys, qel rey Darago re(jer, que lo dit frare Bonifaci hi sia
e encara, si altres tractadors devien venir en a(jestes partz
per aqestz fetz, (|el dit frare Bonifaci ne sia I.
Item pregen lo Papa, (|ue vuUa e concenta, qel bisbe de
Valencia sen pus^ja venir a son bisbat, per so cor es gran
obs al bisbat.
Item tracten los misatges la dispensio del infant en Pere
e de dona Guillerma ^).
Gleichz. Kopie Pap. o. Nr.
V. Ista, que secuntur, portabunt nuncii ad curiam Ro-
manam.
Primo requisicio facienda per nuncios regis Aragonum
de contrahendo matrimonio inter ipsum legem et sororem
regis Francie.
Item matrimonium domini Frederici cum filia regis Karuli.
Item condicio, quam petit super facto Sicilie et Calabrie
et aliorum locorum regni.
') Das Folgende inhaltlich auch in den anderen Instruktionen.
*) Was mit Bonifaz geschehen, wissen wir nicht. Vgl. auch oben.
^) Vgl. Muntaner c. 183. Guillerma von Moncada.
— 40 —
Item factum Maioricarum.
Item dispensacio sororis regis Aragonum in tercio gradu
et inferiore.
Item petent nuncii regis Aragonum, quod dominus papa
precipiat, sicut forcius poterit, regi Aragonum, regi Castelle
et regine uxori eius et filie regis Castelle, quod non conssu-
ment matrimonium contractum, quantum in ipsis est, inter
regem Aragonum et predictam filiam regis Castelle, et quod
abstineant iu perpetuum a matrimonio sic contracto. Et quod
absolvat supradictos reges et uobiles et alios, qui pro obser-
vando dicto matrimonio sic contracto se obligarunt, a sacra-
mento super hoc prestito. Et quod precipiat supradictis regi-
bus, quod absolvant omnes illos, qui pro observando dicto
matrimonio sic contracto suut eis obligati.
Gleicliz. Abschrift Perg-. Die aragonesischen CTesandten waren
Guilabert de Crudiliis, Guilelmus Durfortis, Petrus de Costa und G. Gal-
vayn. Sie kamen Ende Marz 1295 an die Kurie. Ueber die grosse
Umwalzung in der Politik Jaymes II. vgl. Rohde S. 117 tf. Philipp
d. Sch. hat ihn. sein Heer und seine Flotte im englischen Kriege notif>
und so kommt er mit Anerbietungen. Der Aragonese ist Ende 1294
nicht nach Ischia gekommen, wo ihn Karl II. erwartete und hat nicht
mit diesem, sondern dem f ranziisischen Konig verhandelt. Er will nicht
mehr Karls Tochter sondern Philipps Schwester. Von diesem Gesichts-
punkte aus muss Jaymes matte Stellung zu Friedricli, Sizilien und auch
Mallorca erklart werden. Die franzosisch-aragonesischen Verhandlungen
wurden Ende 1294 in Barcelona gepflogen. Daruber liegt folgende
(undatierte und unnumerierte) gleichzeitige Aufzeichnung vor, die schon
einer zweiten Gesandtscliaft entstammt.
Tenor tractatus inter illustrem dominum Jacobum regein
Aragonuin ex una parte et P. Carcaconenseu) episcopum ac
magistrum G. de Caritate succentorem Aurelianensem, nuncios
illustris domini regis Frnncie, ex altera.
Consentit idem rex Aragonum, quod sororem regis Francie
habeat in uxorem.
Iteni dotabit eam de sex^) milibus libr. Turon. in redditibus
annuatim in locis infrasciiptis, videlicet in civitate Dertuse
et in villa Seruarie. Et ista duo loca sunt sita in Catalonia.
Item in villa Calataiubii cum castris et villis spectantibus ad
illam villani. Et iste locus est situs in regno Aragonie.
Item in Morella cum locis et villis ad dictum locum Morelle
') In Rom wurden daraus acht.
— 41 —
spectantibus, iteni in Mureveteri, in Algesira, in tabula penssi
civitatis Valencie. Et ista loca sunt in regno Valencie. Et
ad summam predictam sex milium libr. addet idem rex Ara-
gonum tantum de gracia, quod rex Francie erit inde paccatus.
Si videatur nimis disperssa hec assignacio, auditis racionibus
per regem Francie, quas idem rex Aragonum super hoc
dicet, si regi Francie placuerit, tirmato matrimonio tiat assig-
nacio tocius dotis in Catalonia in convencioribus locis.
Concedunt nuncii, voluntate domini pape et regis Karuli
retenta, quantuin ad matrimoninm.
Item petit idem rex Aragonum dotem sibi dari cum pre-
dicta domina XX milium marcliarum argenti.
Post aliquein tractatum consensserunt nuncii usque ad
decem milia libr. Turon., de maiori quantitate deliberabunt
cum rege Francie.
Item ofert idem rex Aragonum regi Francie subcidiura
XL galearum annatarum cum admirallo suo et gentibus suis
in hunc modum: quod rex Francie pro quatuor menssibus
ministret LX milia libr. Turon. Et si ulteriori tempore rex
Francie predictus voluerit dictas galeas, possit eas babere
per duos mensses ultra predictos quatuor mensses, quia in
genere galee non possent tute uavigare. Verumtamen rex
Francie ministret pro dictis duobus mensibus XXX milia libr.
Turon, extunc et sic deinceps quolibet anno durante gerra
presenti.
Responderunt nuncii, quod quantum ad summam quanti-
tatis predicte et quantum ad numerum galearum loquentur
cum rege Francie.
Item rex Francie mitat nuncios suos ad curiam Romanam.
Et idem rex Aragonum mitet suos nuncios ad eandem curiam,
qui nuncii habeant plenum posse firmandi et conj^lendi pacem
tractatam inter eundem regem Aragonum et regem Karulum
in vistis preteritis, quantum ad unumquemque eorum regis
Francie et regis Aragonum et Karulum fratrem regis Francie
pertinet cum addicionibus et mutacionibus, quos nuncii regis
Francie et dicti regis Aragonum portabunt. Que sunt iste:
Matrimonium prelocutum dicti regis Aragonuui cum sorore
regis Francie et nuncii dicti regis Aragouum requirant ipsum
matrimonium a domino papa et a rege Karulo de ipso et
— 42 —
sorore regis Francie predicta et instabuut erga eos, quod
dicto matriinonio consenciant.
Confederacio regis Francie et dicti regis Aragonum.
Subsidium galearum.
Et quod rex Francie non recipiat liomines dicti regis
Aragonum coutra voluutatem suam. Nec idem rex Aragouum
recipiat homines regis Francie coutra voluntatem suam.
Gleichz. Ausfertigung-. Perg. Vielleicht Zerter. Auf dein Riickeu:
Super matrimonio doraine regine Blanche. Auf einem besonderen g;leieh-
zeitigen Pergamentblatt werden von aragonesischer Seite eine .\nzahl
Fragen iiber die Flotte, die Admirale, die Zeit der Fertigstellung, der
Dauer des Feldzuges, das eroberte Land betr. beantwortet. Z. U. Priori
capitulo respondit dom. rex, (luod in una galen ilnmt X nauclerii, X
proderii et XXX balistarii. Et sic inter hos supradictos et alios. tjui
in dicta galea ibuut, erunt CXXX homines usw.
In Rom haben die franziisischen Gesandten zunachst mit den ara-
gonesischen eine Reihe von Vereinbarungen getrofFen, die in einer
franzosisclien Fassung — das ergibt sich aus der Stelle: ex parte nobilis
viri domini Jacobi quoudam nati Petri — in Barcelona (gleichz. Kopie,
unnumeriertj vorliegen. lch gebe einige Siitze diese.s: i)acis ac concordie
tractatus est habitus in eadem Rom. curia . . .
Concordant, videlicet nuncii parcium i^redictaruin, (|U()d doni. re.v
Francie sororem suam doni. Blancham ipsi dom. Jacobo dabit in uxo-
rem. Et cum ea decem milia lib. Tur. parvorum seniel sohenda.
Concordant, (luod d. dom. Jacobus eandem dorainam Blanchani
accipiet in uxorein et eam dotabit de octo milibus libratis terre redditus
annui bene et competenter et in locis competentibus in terra Catlialonie
assignandis . . .
Joncordant, (juod d. dom. Jacobas per se vel per suos iion iuva-
bit aut faciet iuvare regem .Anglie vel valitores siios in ipsa guerra,
tjuam movit dictus rex Anglie contra d. dora. regem Francie.
Et si ali^iui de terra sua contrariiini facerent, ipse Jacobus obviaret
et resisteret eis . . .
Item concordant, (|Uod ad re(|uisicionem d. dom. regis Francie pro
guerra ista . . . d. dom. Jacobus faciet eideiii doniino regi Francie sub-
sidium (juadraginta galearum armatarum . . .
So weitere 15 Punkte. zuletzt das val Darau,
Gleichz. Abschr. Perg. ohne Nr.
21. Instruktion Jaymes nach Empfang eines Briefes Bonifaz VIII.
an seine 6esandien. Bereitwilligkeit KarlsTochter zu heiraten
unter den Bedingungen: keine kriegerische Einmischung seiner-
seits in Sizilien; keine Rilckgabe der Kastelle; 50 000 M.
Heiratsgut; kein BUndnis mit Erankreich, nur Freundschaft;
— 43 —
Besichtigung der Prinzessih; Betonung seiner Nachgiebigl(eit
dem Papst gegenUber; alles das nur, wenn das franzosische
Btindnis unmoglich ist. (Mai 1295.)
Par al seyor rey aveu esguart als fets e a la carta '),
que li es venguda novellament del papa, quels seus missatges
fassen cumplidament lur poder, quels matrimonis e la pau, la
qual lur fo donada a Barchelona '), se conplesqen, Pero si
per voleutat del papa o per altres accidens asso fer nos pudia,
els era parlat del primer matrimoni, so es de la filla del rey
Karles, par al dit seyor rey penssan al obs, que ell ha' la
pau, qes deja fer lo matrimoni de la filla del rey Karles ab
aqelles condicions, que dejus se seguexen.
Primerament qel rey Darago no sia teugut del fet de
Sicilia, sino encara (jue la desenpar e que vet a ses gens, que
no hi vajeu, aytant con pora, segons fur e usansses de sa
teira. Be prometra en sa bona fe, que ell enduira son frare,
aytant cou pora, que fassa lo matrimoni de la naboda del
rey Karles, (jue conplesqa la pau, axi con tractada era.
Item si el rey Karles demanara en aqest cas, qel rey
Darago retes aqells castells, que te en Sicilia, responen los
uiissatges, qe, si lo rey Darago o feheya, cauria en so que
vol esquirar, que romandria en gerra ab son frare e ab los
Sicilians e ab lo rey de Castella e eu suspita del rey de
Franssa e encara, que uon puria retre cor 1, (jui es riba mar,
qels altres son dins terra.
Item que en lo fet de Malorches sia la 1 dels tempra-
mens lo mellor, que averne poran.
Item (jue lo rey Karles do a sa filla L millia marchs o
daqui en pus a lur arbitri.
Item qes guarden, que en aqest cas lo rey Darago no
fassa valensa neguna al rey de Franssa, mas be sera sou
amic.
Item que vegen la donzella.
Item que si aqest matrimoni se fa, qe u meten en gran
servei al papa, dien que per son manament e per son couceil
') Doch nicht der Brief vom 5. Marz, sondern ein unbekanntes
Schreiben.
*) Vgl. Anm. zu vor. Nr.
— 44 —
o fa lo rey Darago, que daltra guisa no u faria, dien les
condicions, que sobre asso se poden dir,
Item que ajen la dispenssacio de la sor del rey Darago
e de Nanfos de Castella.
Item si el fet venia eu departiment, qel rey de Franssa
volges cunplir lo seu tractament e que lesgleya e el rey
Karles no u volgessen e lesgleya e el rey Karles volien
cunplir lo tractament del rey Karles ab les condicions desus
dites, e qel rey de Fransa no u. volges: que faessen aqell,
ab que lesgleya se tenges, axi eupero que lesgleya fees totes
aqelles segurtats, que fer se pogesseu, que per la donacio
dels regnes feta al rey de Franssa don no poges venir al
rey Darago ne als seus per lesgleya ne per favor ne per
ajuda sua e que en aqest cas del fet de Malorcha ne parlen
daltra guisa, mas que sestia, axi con vuy sesta.
Item enten lo rey Darago, que destes coses desus dites
no parlen, sino con fossen desesperats, quel tractament del
rey de Franssa nos poges fer.
Gleichz. Kopie Pap. o. Nr. Der voUige Uraschlag in der Politik
Jaymes ist durch ein papstiiches Schreiben hervorgerufen. Genau iSsst
sich, da dieses unbekannt, die Zeit nicht bestimmen, wahrscheinlich ist
aber Ende April oder Mai die Instruktion ausgestellt. Vgl. Rohde,
S. 136 ff. In den Pergaminos Jayme II. Nr.' 522 bekunden dle Prokura-
toren: se predictam dominam Blancam vidisse ipsamque placidam fore
ipsis. 1295 Juni 20.
22. Bonifaz VIII. an Jayme II.: Jubel ilber seine RUckkehr zur
Klrche. Freudentranen vergossen die PrSlaten im Konsistorium.
Ermahnung zum Pesthalten. Anagni 1295 Juni 22.
Bonifatius episcopus servus servorum Dei Jacobo nato
quondam Petri olim regis Aragonum spiritum consilii sanioris.
Gaudet sancta mater ecclesia renascentis filii conversione
iocunda, exultat et merito letanter attendens se dragmam
deperditam invenisse publice ac iugentis leticie rore perfundi-
tur, dum ruinas, quas quondam Petri olim regis Aragonum
patris tui ad orbis scandalum tumultuosa commotio pertulit
tuaque continuatio aggregavit iu culpam, impleri in tuura
aliorumque tuorum sequacium reditum ad ipsius ecclesie uni-
tatem sine stragis cuiusque periculo solo pacis auctore previo
intuetur. Exultamus et nos pastoris, prout domino placuit.
— 45 —
vices gerentes in ea. Exultamus et merito in illo vero pa-
store, qui animam suam ponere pro suis ovibus non expavit,
de cuius munere firmiter provenisse supponitur, ut ovis, que
perierat, sit inventa et revixerit filius, quem mors anime,
mors utique gravior, occuparat. Occurrimus itaque tibi de
regione dissimilitudinis redeunti, coUo tuo brachiis paterne
affectionis accumbimus et te solide caritatis osculo pressius
osculamur. O utinam, fili, tibi pateret ad plenum, quantus
fuerit in ecclesia iubilus, cum in consistorio publico insinua-
tus extitit exhibitus tue devotionis affectus ad ipsius, unde
olim recesseras, matris ecclesie unitatem. O si verba bene-
dicentium domino et nomen eius laudantium precipue prela-
torum in tuis sonuissent auribus et revelata facie ipsorum
oculos deducentes lacrimas inspexisses ! Profecto prudenter
adverteres, quod erant tam excussi doloris indices quam adepte
leticie proditrices. Exulta igitur et tu, fili, exulta et letare
in eo, qui est splendor glorie ac lucis eterne lux, inquam,
lucens in tenebris et illuminaus venientem omnem hominem
in hunc mundum, qui sic tuum animum suo lumine illustravit,
ut obsistentia fugata caliginis viam iam ingressus fueris veri-
tatis. Exulta et gaude tantis ac talibus angustiosis dissidiis
talem datum reparationis effectum, per quem et tue saluti
oportune consulitur et utiliter omnibus tui status circumstan-
tiis providetur. Persistas igitur et insistas, ut, quod cepisti
provide, prudentius exequaris, pro posse daturus operam, ut
pacis firmate tractatus nuUa dilationis prepedia sentiat, nuUa,
quod absit, dispendia dissolutionis incurrat, sed per tuum
sollers ministerium unitis scissuris singulis, sublatis anfracti-
bus ad limitem perveniat affectatum. Dei quidem perfecta
sunt opera et tu creatura eius creatorem ipsum in tam placidi
consumatione operis immitare pro viribus, ut spei concepte de
premio res succedat et promissum debitum exhibitio realis
exsolvat tibique proiude inter cetera contingentia mundo bona
et temporale proveniat meritum et a divina clementia expec-
tare condigne valeas salutaris retributionis augmentum. Dat.
Anagnie X, kalendas Julii pontificatus nostri anno primo.
Leg. 19 Nr. 20. Or. Bulle an Hanfschnur. Keine Kanzleizeichen.
Auf Riicken keine Adresse. In Anagni fand am 20. Juni in camera
summi pontificis, presentibus Carolo rege Sycilie, Bartholomeo de Capua^
— 46 —
Sicilie prothouotario et magistro rationali, magistro Guidone de Caritate,
tliesaurario Turonensi, d. pape capeliano, Guillelmo de Poutiaco, Johanne
Pipino regni Sycilie magistris rationalibus (so) et magistro Petro de
Bituris canonico Bituricensi der Verzicht Philipps d. Sch. und Karls von
Valois durch die franzosischen Gesandten Bischof Petrus von Orleans
und Johannes abbas s. Germani de Pratis prope Parisius auf Atagonien,
Valencia und Barcelona statt: resignantes et assignantes in manibus
prefati d. nostri summi pontificis omnia privilegia papalia, litteras, in-
stnimenta et cautelas alia spectantia seu pertinentia ad donationem . . .
factam per ipsam Romanam ecclesiam de predictis regnis et comitatu.
Leg. 19 Nr. 13. Notariatsinstrument.
23. Benifaz VIII. an Jayme II.: Auseinandersetzung der 6rUnde,
warum er fflr das neapolitanische und nicht fiir das franzo-
slsche Heiratspro|ekt sein muss. Anagni 1295 Juni 22.
Bonifatius episcopus servus servorum Dei Jacobo iiato
quondam Petri olim regis Aragonum spiritum consilii sanioris.
Ex debito pastoralis officii et auctoritate fastigii pontificalis
astringimur, ut in circuitu levantes oculos et videntes attente
queramus remedia instantibus oportuna periculis et plus lan-
guentibus occurramus prestantius debitis medicinis. Sane scire
te novimus ab olim habitum fuisse tractatum de dilecta in
Christo filia nobili muliere Blanca nata carissimi in Christo
fili nostri C. regis Sicilie iilustris tibi matrimonialitei* copu-
landa. Postea vero, sicut carissimi in Christi filii nostri
Philippi regis Francorum illustris nuntiorum sollempnium ac
tuorum ad nos assercio fidedigna deduxit, extitit tractatus
assumptus, quod dilecta in Christo filia nobilis mulier B. nata
clare memorie Philippi regis Francorura maritali tibi iunge-
retur amplexu et utriusque tractatus series nostris fuit sen-
sibus presentata. Et quidem debita consideratione pensantes
rancorem et scandalum ac periculosa dissidia orta, pro dholor,
inter prefatum regem Sicilie ac te et parentes vestros multos-
que alios, qui prefatis dissidiis insolvuntur, suadente ratio-
nabili cautela consilii expresse voluimus decrevimusque
patenter, quod ad sedationem predictorum discriminum
matrimonialis tractatus inter te et filiam dicti regis Sicilie
soUempniter firmaretur, ut, unde provenit livor et odium, ibi
subsit auctore domino unitatis et pacis solidum firmamentum.
Eo in eiusdem consilii firmatione deducto, quod sedatis *)
a) sedactis Or.
— 47 —
scandalis pace firmata sine nexu cuiusquain coniugii remanet
tibi prefatus rex Francie in secundo gradu consanguinitatis
astrictus, idem vero rex Sicilie sine matrimoniali complexu
inveniebatur solum reconciliatus amicus: inter alias etiam
ratioues nos moventes ad hoc illa non preteriit mentem
nostram, quod per coniunctionem tuam cum dicto rege Sicilie,
filio utique ecclesie speciali, obnixius nobis et eidem ecclesie
alligaris. Nobilitatem igitur tuam hortamur et rogamus attente,
quatenus, cum prefati nuntii tui, quos fideles tibi nobisque
devotos invenimus, ex dispositione nostri iudicii nobiscum
in hac parte coucurrerint, quod in predictis per nos actum
est, premissis et aliis probabilibus causis in examine recte
considerationis adductis equanimiter et gratauter portet tua
devotio filialis, ut gratiam eiusdem ecclesie tibi favorabiliorem
prepares nosque devotionem tuam proinde dignis in domino
laudibus attoUamus. Dat. Auagnie X. kalendas Julii pontifi-
catus nostri auno primo.
Or. Bulle an Hanfsclmur. Kein Zeichen. Auf Riicken Adresse:
Jacobo nato quondam Petri olim regis Aragonum. Am 31. Juli schreibt
Bonifaz Vlli. von Anayni aus an Konigin Konstanze, das.s er fiir die
Stadt Rom, in (lua proximis futuris temporibus disponimus cum nostra
curia . . . residere, wohiu bei der demnachstigen Ankunft der beiden
Herrscher Karl II. und Jayme II. viele Menschen zusammenkommeu,
eine Teuerung befiirchte und dass er deshalb dilectum filium nobiiem
virum Fredericum de Aragonia natum tuum per alias nostras litteras
rogamus et hortamur, eidem nichilominus iniungendo, ut Tlioto Aruolfini
et Nerio Falconis mercatoribus de societate, que dicitur Benedicta, quos
ad partes insule Sicilie propter lioc specialiter destinamus emendi in
insula predicta, contrahendi de ea et deferendi ad ipsam Urbem usque
ad quantitatem quinquaginta milium salmarum grani, libere et absque
alicuius exactione pedagii, plateatici vel duane licentiam per suas lit-
teras largiatur. Er ersucht sie fur Erfiillung dieses Wunsches zu wirken.
Leg. 19 Nr. 41. Or. Bulle an Hanfschnur. Auf Umbug rechts: G. de
Secia. De cur.
24. Jayme II. an Bonifaz VIII.: Mltteilung, dass der Friede
zwischen ihm und Karl II. geschiossen ist, dass er auf Sizi-
lien und die Kastelle verzichtet, die Sohne Karls freigelassen,
Blanka geheiratet hat; nur die mallorcanische Frage ist noch
nicht gelost. Viila Bertran 1295 November 2.
Sanctissimo in Christo patri et clementissimo domino do-
mino Bonifacio divina providentia sacrosancte Romane ac uni-
— 48 —
versalis ecclesie summo pontifici Jacobus Dei giatia rex
Aragouum . . . Ad noticiam sanctitatis vestre defero, pater
alme, quod p6r summi patris gratiam atque vestram, quam
utique reparatiouem honoris et status mei michi attulisse cog-
nosco, pax inter principem inclitum dominum Carolum,
Jerusalem et Sicilie regem illustrem, socerum meum carissi-
raum, et me juxta ordinationem salubrem vestre alme pro-
videncie iam est effectum debitum consecuta. In vigilia
namque festi Omnium Sauctorum preteriti proximo reli(|ui
et deserui iuxta arbitrii vestri tenorem vobis et sacrosancte
Romane matri ecclesie insulam Sicilie et omnes alias insulas
adiacentes eidem. Reliqui etiam et deserui prefato regi totam
terram, fortellicias et castra, (jue per me seu valitores meos,
adiutores, complices, satellites seu ministros tenentur iu tota
Calabria, Vallegratis et terra Jordana, principatu Basilicata
ceterisque insulis, que sunt citra Farum, videlicet Iscla, Capro,
Procida ac omnibus aliis terris et insuJis, que, ut predicitur,
citra Farum tenentur per me seu predictos valitores meos,
adiutores, complices, satellites seu ministros ; necnon et restitui
dicto regi filios suos, (|uos aput me pro obsidibus detinebam,
Blancam eius filiam michi matrimonialiter cx)pulans in uxorem.
Negocium vero illustris principis domini Jacobi, avunculi mei,
de regno videlicet Maioricarum nequivit hac vice propter
nimiam eius duriciem, que successive vestre patefiet beati-
tudini, percompleri, set in suspenso remansit, sicut subsequenter
per litteras et nuncios meos sanctitati vestre seriose descri-
bam ipsaque rei veritas manifestius puplicabitur. Nec miretur
vestra sanctitas reverenda, si sigillum meum presentibus ap-
])Ositum in circumscriptione titulum regium regni Sicilie con-
tiriet, quem juxta formam vestri arbitrii verbo et facto a me
totaliter abdicavi, uam post abdicationem ipsam brevissimi tem-
poris spacium removeri adhuc de sigillo ipso predictum titulum
non permisit, quam celerius boua fide fieri poterit, removen-
dum. Datum aput Villam Bertrandi quarto nonas. Novembris.
Or. perg. o. Nr. Vgl. Zuvita V, 11. Muntaner c. 182. Archivio storico
Siciliano VII, 27.5 ff. Minieri Riccio, Saggio di cod. dipl. I p. 18if.
25. Instruktion fur die Legation des Bischofs (Guilelmus) von
Urgel und des fr. Bonifacius de Calamandrana nach Sizilien:
— 49 —
Bonifaz VIII. wUnscht Prledrichs flussohnung mit der Kirche
und Heirat mit der Kaiserin von Konstantinopel; Stellung der
letzteren zur Heirat. Ermahnung an Friedrich, keine Ubereilten
Schritte zu tun. — Forderung an die Konigin Konstanze, Jo-
hannes de Procida und Roger de Lorla fUr die Versohnungs-
politik des Papstes zu wirken; gilnstige ^ussichten fUr letztere
und die exules, wenn sie gehorchen. — Die 6esandten sollen
die Sizilianer (iber die Politik des Papstes informieren und
Uber ihre Zukunft beruhigen (1296 Anfang).
Hec sunt capitula legacionis, que portavit episcopus Ur-
gellensis et fr. Bonifacius de Calamandrana.
In primis exponent dompno Frederico intensum affectum,
quem dominus noster summus pontifex habet ad universalem
pacem mundi et qualiter inter cetera (?) specialiter desiderat,
quod tota domus Aragonie inducatur ad gratiam et unitatem
sancte matris ecclesie, et precipue cum rex Aragonie, qui est
capud domus, iam ad hoc sit inductus. Affectat quidem idem
dominus, quod opera eius sicut Cristi vicarii sint perfecta.
Unde per omnem modum, quem potest, intendit providere
circa reparacionem status dicti Frederici et ad comodum et
honorem ac exaltacionem eius.
Item dicent sibi, quod idem dominus papa prosequendo
huiusmodi affectum desiderat multum, quod fiat matrimonium
inter ipsum Fredericum et imperatricem Constantinopolitanam,
cum credat idem dominus, quod predictum matrimonium pluri-
mum placeat dicto Frederico. Et propterea ipse domiiius,
secundum quod ordinavit cum ipso Frederico ^), misit ad im-
peratricem episcopum Anniciensem et abbatem s. Germani de
Pratis pro complemento matrimonii memorati, que respondit
dicto domino nostro, quod, cum idem Fridericus esset sine
terra, et ipsa terre sue sit possessione privata: inconveniens
videretur, quod homines tante nobilitatis iungerent se matri-
monio, non habentes domicilium seu terram. Si tamen idem
dominus vellet providere eis in terra, unde possent honorifice
vivere iuxta statum eorum, saltem usque ad recuperacionem
terre ipsius imperatricis vel notabilis partis eius, ipaa libenter
faceret in hoc beneplacitum dicti domini nostri. Et propter
') Vgl. Acta Nr. 20.
— 50 —
hoc idem dominus iam paravit nuncios et litteras et mitit ad
ipsam imperatricem, quod ipse paratus est providere sibi et
eidem Frederico de terra iuxta pretactam formam peticionis
dicte imperatricis. Unde suadeant et hortentur dicti nuncii
eundem Fredericuni pro parte dicti domini pape, quod ipse
avertens circa hoc provenire sibi salutem auime, reparacio-
nem status cum liouore, comodo et favore non precipitet, se
immiscendo *j alicui occupacioui insule Sicilie vel alterius
partis regni Sicilie citra Farum, cum in hoc Deum oifeuderet
[et] Romanam ecclesiam et poueret se in periculo anime et
corporis. Et preterea multum esset inconveniens, si frater
suus, rex Aragonum, est iam unitus ecclesie et coniuuctus
filiacione regi Sicilie, speciali filio ipsius ecclesie, et ipse
Fredericus esset inimicus eorum, cum idem rex Aragonum in
proximo futuro vere sit venturus ad presenciam dicti domini
pape. Suadeant et hortentur dicti nuncii eundem Fredericum
ex parte dicti domini pape, quod saltem usque ad adventum
regis Aragonum ad presenciam suam expectet et non preci-
pitet se, quia in adveutu regis procul dubio non deficient vie
salutares, quibus provideatur statui, comodo et honori dicti
Frederici.
Hec eadem verbis competenter mutatis dicant dicti nuncii
domine Constancie olim regine Aragonum ex parte dicti
domini nostri et quod ipsa suadeat, ortetur et inducat dictum
Fredericum filium suum, quod abstineat a predictis, maxime
quia, si dictus Fredericus precipitet se in via occupacionis,
ipsa non poterit esse in Sicilia sine peccato. Et si forte
dicti uuncii prius inveniant dictam dominam Constanciam
quam predictum Fredericum secure, incipiant explicare lega-
cionem ipsorum cum ipsa.
Item presenteut litteras dicti domini, que diriguntur
hominibus Messaue et aliis de Sicilia et que diriguntur homini-
bus Panormi et aliis de Sicilia. Et dicant eis, quod intencio
sua fuit in tractatu pacis habito et firmato inter dictos reges
Sicilie et Aragonum et nunc est providere de statu et
securitate Siculonim plenarie, salubriter et ad plenum. Unde
ipse ex universali potestate sibi tradita a domino, que est,
ut omnes oppressos erigat ab angustiis, ut quiescant, et ex
a) Folgt wieder se.
— 51 —
speciali, quam habet, quia est dominus directus regni Sicilie,
et ex posse sibi super hoc tradito a dicto rege Sicilie iam
ordinavit et providit, quod insula Sicilie sit in manu dicti
domini et ecclesie Romane et taliter providere eis circa
securitatem et tranquillitatem status ipsorum, ut possent vivere
in pace et quiete, et pro utili et suavi gubemacione hominum
ipsius insule intendit mitere unum vel duos cardinales ad
ipsam insulam gratos et acceptos ipsis hominibus. Unde
dicant eis ipsi nuncii, ut significent dicto domfno pape, de
quo vel quibus essent cont«nti, et concedet eis. Et si in
publico dictas literas ipsi nuncii non possent assignare vel
explicare predicta, per religiosos et quascumque alias personas,
quantumcumque possunt, publicent predicta et predictaslitteras
papales, que diriguntur Siculis. dent in locis fratrum Predi-
catorum vel Minorum Messane, ut earum series possit in
ipsorum Siculorum noticiam pervenire.
Item presentent literas domini nostri, que diriguntur
domiuo Johauni de Procida, domino Rogerio de Loria et
publicent alias, que dirigentur universis exulibus vel ex-
hereditatis regni Sicilie, et dicant dictis Johanni et Rogerio
et ceteris aliis exulibus, quibus poterunt, quod ex tractatu
pacis habito et firmato per dictos reges Sicilie et Aragonum
de assensu et voluntate dicti domini pape exules regni Sicilie
citra et ultra Farum restituendi sunt ad bona sua. Unde non
est intencio dictorum dominorum pape et regis Sicilie eis
perseverantibus in rebellione et hostilitate contra predictos
ecclesiam et regem facere restitucionem de predictis bonis.
Propter quod per ipsos statutus est terminus eis exnlibus
usque per totum mensem Maii proximo futurum, ut de tota
predicta insula Sicilie debeant recedere et ad presenciam
dicti domfni pape se conferre. Quod nisi fecerint, postea ex
vigore dicti tractatus non admittentur ad restitucionem bono-
rum ipsorum. Et si litteras generales, que diriguntur dictis
exulibus, non possent publice assignare, dent in aliquibus
locis fratrum Minorum vel Predicatorum, ut earum series
possit in ipsorum exulorum noticiam pervenire. Suadeant et
hortentur dicti nuncii dictos Johannem et Rogerium, quod
recedant de dicta insula et non dent circa occupacionem
ipsius aliquod consilium, auxilium vel favorem, et inducant
— 52 —
dictum Fredericum ad devocionem et reverenciam sancte
matris ecclesie et retrahant a ruina et dicant eisdem Johauni
et ^logerio, quod ex hoc multa bona provenient eis circa
salutem animarum et corporum et exinde multa pericula
evitabunt. Et quod idem Rogerius redimendo dampna pre-
terita in servicio ecclesie magna comoda et honores poterit
obtinere.
Item dicent dicti nuncii ex parte dicti domini pape dictis
dompno Frederico, doraine Constancie, Johanni et Rogerio ac
omnibus aliis, quibus habent loqui, quod papa secundum
propositum suum, quod est ad universalem pacem mundi, agit
cum eis suaviter et paterne revocando eos a devio per vias
amabiles et benignas, et si in istis viis proficiant, gratum est
sibi. Sin autem ipsi sicut obstinati, etiam obcecati, ut non
intelligant, in rebellione et hostilitate perdurent, per istas
vias humiles, quas secutus fuit redempter noster, cuius vices
dominus papa portat in terris, credit idem dominus papa *) . . .
in caput eorum et acumulare iram Dei super eos et '^) . . . provi-
dencie et aliorum Christi fiJelium per omnes vias, quas poterit,
contundere et edomare tantam proterviam et hostilitatem,
Archidiaconus Urgellensis, qui habet speciales litteras
dicti domini pape cum credencia ad dictos Fredericum et
dominam Constanciam, presentabit eas ipsis et explicabit
omnia supradicta eis cuilibet per se, et cum ipse veniat nunc
de partibus Cathalonie missus per regem Aragonum, explicet
bonam voluntatem ipsius regis, quam habet erga ecclesiam,
quod sciiicet intendit obedire in omnibus mandatis et bene-
placitis ipsius domini pape et Romane ecclesie et revocare
ab insula Sicilie quascumque personas facientes guerras eidem
ecclesie et predicto regi Sicilie per omnes vias, quibus melius
sibi videbitur expedire.
Item omnes predicti nuncii presentent litteras missas a
rege Aragonum predictis dompno Frederico et domine Con-
stancie, Johanni et Rogerio ac omnibus valitoribus et adiutori-
bus eiusdem domini Frederici, et si fieri poterit, habeantur
de ipsarum presentacione puplica instrumenta.
Gleichz. Ausfertigung Perg. o. Nr. Guilelmus de Montechateno
wird am 19. Dezember 1295 bestatigt und ist am folg. 2. Jan. schon
a) Fehlen 4 Worte. b) 6—7 Worte verblasst.
— 53 —
consecratus. (Vgl. Eubel, Hierarchia sub Urgellen.j Vgl. auch Potthast,
Reg. pont. Nr. 24 253. Der archidiaconus IJrgeliensis ist Berengarius de
Villarono, der 1295 am 29. August, da einige Gesandte Jaymes an der
Kurie gestorben sind, wieder zum Konige gesandt wird. (Reg. Bon. VIII.
Nr. 817.) Vgl. auch oben. Am 10. Nov. 1295 Anweisung: Detis B. de V.
archid. Urgelleusi, qui similiter (wie P. de Sorriano) iturus est ad curiam
Romanam, pro expensis 1080 Tur. arg. Pro vestibus et una equitatura
600 sol. B. (Reg. 263 f. 6 ). Fur die Zeit durfte neben Reg. Bon. VII
Nr. 851 — 854 besonders bestimmend sein die Stelle in der Rulle Boni-
faz' VIII. („Letatur", gedr. Amari p. 409 ff 8 A.) vom 8. Jan. 1296: G. Ur-
gellensem episcopum et . . . fratrem Bonifacium de Calamandrana gene-
ralem preceptorem hospitalis s. Johannis Jerosolimitani in partibus
cismarinis ad presens in Siciliam mittimus, . . . quibus dil. filium B. de
Villarono, archidiac. Urgellensem devotionis tue sumpta fiducia duximus
adiungendum. Vgl. auch Reg. Bonifaz" VIII. Nr. 809, 867 f.
26. Konig Friedrich lil. von Siziiien an Jayme II.: AAitieilung
seiner jilngst staitgehabten Kronung; Freude der Sizilianer;
Plan der Eroberung des iibrigen sizilianischen Reiches; 6e-
sandtschaft nach Konstantinopel wegen Heirat ihrer Schwester
Jolande mit demThronfolger; 6esundheitsnachrichten. Palermo
1296 April 3.
Serenissimo domino fratri suo domino Jacobo Dei gracia
illustri regi Aragonum, Maioricarum et Valencie ac comiti
Barchinonensi Fridericus tercius eadem gracia rex Sicilie,
ducatus Apulie et principatus Capue salutem et amorem fra-
ternum. Si sanguinis nexus et unitas, qua ab una carne uno-
que corpore procedentes potissime iungimur, si cordium debita
resultans equalitas. si fraterne, immo paterne diieccionis dulce
vocabulum congrua meditacione librantur, reverenda diffinit
antiquitas nec minus racione conformes diudicare poterunt et
veritatis probalili argumento conicere, quod nostri nominis et
honoris obtenta promocio tamquam res vestris totaliter ani-
mata visceribus vestra propria reputatur. Ea propter ad
eximie iocunditatis laudem et gloriam vestre celsitudini nun-
ciamus, quod summi patris operante potencia, cuius ineffabilis
et gloriosa eternitas nostre felicitatis viam et actus prospere
illustravit, in festo proximo preterite annunciacionis et resur-
reccionis dominice apud Panormum regni nostri Sicilie feli-
citer sumpsimus dyadema et nostri dominii corroborando
preconium Siculi et alii ultra Farum fideles et subditi nostri
— 54 —
tocius iocanditatis et recreacionis suinpta niateria vigoris
fortitudinis et immense fidelitatis virtutem et graciam in-
duentes beneplacitis nostris ardenter obtemperant et nostre
per omnia serviunt voluntati. Et ut predicti regni Sicilie
reliqua pars nostro dominio celerius acquiratur nec illustrimn
predecessorum vestrorura et nostrorum clare memorie sanguinis
dolenda et crudelis eifusio, quam post terga non tradimus,
inulta remaneat, nostri marini nostrique terrestris exercitus
collectis undique viribus et potencia congregata ad rebellium
et inimicorum nostrorum finalem confusionem et stragem et
precipue Gallicane gentis excidium, cuius extrema tam diu
desiderata destruccio vicina describitur, sic actore domino
strenue, viriliter et potenter procedimus, quod predictorum
hostium fiualiter conculcata superbia nostre humilitatis iusticia
effusi predecessorum sanguinis expectatam et nobis a domino
concessam ultionem suscipiet et regni partem reliquam sub-
iugabit, unde principaliter vos tamquam in dilectione priores
et tanta sanguinis unitate coniuncti et ceteri alii nostrum
zelantes honorem et gloriam ineffiibilem leticiam assumetis *).
Ceterum advertentes vestro nostroque honori et cuhnini
expedire, quod inclita et comunis soror uostra domina Yolant,
cuius onus et honor vestris et nostris humeris imminere dig-
noscitur, magnifico et honorabili coniugio copuletur, ad pro-
feccionem matrimonii, de quo cum serenissimo domino An-
dronico illustri imperatore Romeorum pro eius primogenito,
quod magnificentie vestre non latet uoticiam, verba habita et
tractata fuerunt, venerabilem magistrum Arnaldum de Riu
sacco ^), archidyaconum Xatabe, consiliarium, et religiosum
fratrem Paulum abbatem monasterii sancti Petri de . . . ^),
familiares et fideles ambassiatores et nuncios nostros ad pre-
dicti imperatoris presenciam duximus transmittendos, speran-
tes in domino predictum matrimonium plenum et laudabilem
sortiri eifectum, unde vestri et nostri nominis honor et gloria
extoUetur, In quorum nunciorum reditu, quid de matrimo-
nio . . . ^) actum extiterit, ad magnificencie vestre noticiam
curabimus e vestigio nostris litteris derivare. Preterea pro
certo scientes. quod illustris domine regine Aragonum et Sicilit
a) etis mit Abkiirzungsstrich. b) So.
c) Hier folgt ein mir unverstandiiches Wort. d) Ein Wort fehlt.
— 55 —
comunis domiiie matris nostre nec non nostnim et predicte
sororis nostre audire statum prosperum congaudetis, vobis
tenore presencium intimamus, quod predicte domine mater et
soror nostre et nos per omnipotentis graciam plena corporum
sospitate potimur, contra predictos rebelles et hostes cunctis
nobis prospere succedentibus iuxta votum. Totam quoque
terram et regnum nostrum vestris beneplacitis, honoribus et
obsequiis liberaliter offerentes pro munere petimus et attente
precamur, quatenus prosperum statum vestrum vestrorumque
felicitatem successuum et cetera voluntati vestre placeucia
nobis ut fratri et filio vestris placeat litteris iugiter intimare.
Dat. Panormi III. Aprilis VIII. ind., regni nostri anno primo.
CRD. 10064. Or. pap. Ssp. Vor der Kionung erklarte Roger de
Loria: que seria lo terc Fraderich, que es estat emperador de Ala-
manya. Muntaner cap. 185. Karl II. muss sich gleich darauf bei Jayme
iiber Friedrich beklagt und allerlei Argwohn geaussert haben. Jayme
beruhigt ihn de malivolo concepto proposito Friedrichs, der behaupte,
quod ipse de nostro in hoc beneplacito conscius cum nostra connivencia
et voluutate sic agit. Das entbehre aller Wahrheit. Karl dtirfe nichts
Boses vermuten: Nec in cor vestrum ascendat aliud nos facturos. Wenn
Friedrich nach Aragonien,speziell zur Grafschaft Ampurias, Boten sandte,
um Leute zu werben, so habe er gleich nach dem Weggange von Villa-
IJertran befohlen, dass niemand kriegshalber nach Sicilien gehe. Die
nobiles et milites fiihlten sich gekrankt, cum contra consuetudinem
terre non asserant hoc fecisse. Trotzdem wirke er fiir Karl: wenn
Roger de Loria seine Sohne sandte, so konne er das nicht hindern.
Er selbst konne seine Ankunft ad curiam Romanum nicht beschleunigen
wegen des Krieges fiir Alfons (de la Cerdai von Kastilieii 1296 April 15.
(Reg. 252 f. 148.)
27. Bonifaz Vltl. an Javnie II.: Betont stark, welchen Nutzen
dle Aussohnung mit der Kurie ftir den K5nig gehabt, und
welche Moffnungen auf ihn gesetzt seien. Enttauschung, dass
er im vergangenen Herbst nicht in Rom erschienen sei;
jetzt berichten seine 6esandten, dass er ohne Zahlung be*
stimmter Summen kaum kommen werde. Bewilligung von
15000 Pf. Turnosen. RUcksendung der Gesandten und (\ui-
forderung zum schleunigen Besuch. Dann werde er auch
seine Petitionen bewilligen. ^ndeutung, dass, wenn er nicht
kame, Gefahr filr die AusfOhrung der VertrMge von Anagni
vorhanden sei. Anagni 1296 Juni 15.
Bonifatius episcopus servus servorum Dei carissimo iu
— 56 —
Christo filio 1. regi Aragonum illustri salutem et apostolicam
benedictionem. In suavitatis et delectationis augmentum
sensibus tuis debet accedere apostolica monita devote sus-
cipere semper illaque diligenter attendere ac prosequi
reverenter. De sinu quidem patris in te spargenda semina
prodeunt fructum germinatura multiplicem, si devotus illa
susceperis eisque agrum deputaveris mentem. Filialis itaque
promptitudinis adhibeas hiis, que scribimus, intellectum et
proventurum effectum ex affectione patema considerans
patemis consiliis acquiescas. Profecto, fili, si diligenter
attendas, quam graviter et iniuriose tu et quondam Petrus
olim rex Aragonum pater ac quondam Alfonsus germanus
tui occasione iusule Sicilie aliasque multipliciter Romanam
ecciesiam *) : si preteritum statum tuum, dum fores gravium
penarum et sententiarum laqueis occassione huiusmodi ex-
cessuum irretitus, diucius ambulaus iu tenebris umbre mortis
via rectitudinis et veritatis exclusa in tue ac aliorum, quos
huiusmodi tue cecitatis error obduxerat, salutis grande dis-
pendium et iacturam diligenter attendas; si velis miseracio-
num, munificenciarum et gratiarum uostrarum ac sancte matris
ecclesie reminisci; si benignitatis et mansuetudinis et humili-
tatis circa te habitarum immensitatem ad rectum reducas
examen et exhuberantem ad te uostre sinceritatis affectum
debita gratitudine recognoscas: te nobis et ipsi ecclesie ob-
ligatum fore fateberis in immensum. Nec desiit seu mino-
rationis dispendia pertulit innobis erga te habundantia caritatis,
quinimmo fervoris suscepit et Deo dante suscipiet incremen-
tum, nisi eam defectus tue gratitudinis traxerit ab ardore.
Concepimus enim persone tue, cui Deus grandia tribuit dotes
et dona virtutum, si non abutaris eisdem, uti ministerio et
industriam experiri circa Dei et christianitatis obsequia et
Terre sancte succursum, que a te ac ab aliis orbis terre princi-
pibus remedia consolationis expectat: firmiter sperantes in
domino tuam ad hec prudenciam promptam, fructuosam et
perutiiem inveniri. Verumtamen de te nobis stupor validus
et grandis turbacio provenemnt, quia, dum a iam transacto
vere presentiam tuam ad nos duxerimus expectandam ac
dilectum filium fratrem Leonardum ministrum fratrum Minomm
a) Hier fehlt ein Wort.
- 57 —
in Bomana provincia miaerimus excitaturum te ad celeriter
veniendum tuque ipsum, ut accepimus, congruo recepisses et
tractasses honore litteris et verbo fiducia nobis data, quod in
brevi ad nostram presentiam personaliter te conferres ipsoque
tecum ministro retento, ut rediret ad nos personaliter una
tecum, novissime tamen per dilectos filios prepositum Celdo-
nensem *) et frati*em Dominicum ordinis Minorum nuncios tuos
ac per litteras tuas comperimus inter alia, quod huiusmodi
tui dilacionem adventus excusare multimode nitebaris, pre-
tendens inter cetera, quod, nisi tibi per nos contingeret' de
subventione pecuniaria tam de duodecim milibus librarum
Turonensium parvarum, que in presenti, quam de viginti milibus
marcharum, que in proximo festo Omnium sanctorum tibi
deberi asseris provideri: tuum de veniendo ad nos servare
propositum non valebas. Sed quicquid pretenderis in hac
parte, tamen excusationibus tuis positis in statera, videmus,
quod te in earum aliquas iniecisti voiuntarie, non invitum, a
quibus abstinere procul dubio potuisses. Licet autem diebus
istis nuUam tibi ex conventis sive promissis teneamur ex
debito solvere pecunie quantitatem, sicut nunciis tuis expres-
simus, nichilominus tamen ex intima, qua te prosequimur,
caritate, vias perquisivimus atque modos, quibus tibi et tuo
solido statui tueque fame consulere benignius valeremus teque
dirigere in agendis, ne per devia peragrans a nostra et eius-
dem ecclesie gratia prolongeris, quin potius in petra fidei
stabilitus persistas flrmiter in eadem et tuum ad nos admo-
dum desiderantes adventum ipsumque Deo gratum et utili-
tati publice tuoque honori et profectui plurimum expedire
putantes et petitioni tue sive debite sive indebite paternaliter,
ut sequitur, annuentes tibi in quindecim miiibus librarum
Turonensium parvorum in subsidium expensarum et neces-
sariorum predicti tui adventus dumtaxat, secundum formam
et modum, quos in aliis litteris exprimimus, providimus sub-
vehire. Ad te igitur predictos nuntios tuos remittimus festi-
nanter, commisso eis specialiter et iniuncto, ut te instancius
ad veniendum celerius exhortentur tibique huiusmodi nostris
contenta litteris nostrumque propositum plenius exprimant
viva voce. Quare celsitudinem regiam monemus, rogamus
a) So Or.
— 58 —
et hortamur attente per apostolica tibi scripta mandantes,
quatinus hiis regali providentia et circumspectione in tue
mentis iudicium gratanter adductis, sicut Deo, nobis et ipsi
ecclesie complacere desideras et prodesse ac ad christianitatis
et lidei utilitates publicas Terreque sancte succursum desi-
deranter adspiras, sic ad j^resenciam nostram difficultatis et
more sublato dispendio festinus accedas, ut in te leperiatur
effectu, quod data fiducia repromisit, Neque uecesse vel ex-
pediens re])utamus, ut ouerosam ducas huc tecum militum
comitivam vel alias ad presens gravia subeas onera expen-
sarum. Nam absque hiis honorificus atque decens tuus dante
domino reddetur adventus. Ceterum petitionibus aliis, quas
nobis ex parte tua ipsi tui nuncii porrigere disponebant, nunc
supersedendum fore providimus, ne occassione ipsarum ad te
plurimum eorum reditus diferretur, sed ut per eos tuus ad
nos celerius procuretur adventus. Nos cjuoque disponiraus post
habituu) tecum presencialis recreacionis affatum sic nos tibi
reddere favorabiles et benignos et in exaudiendis tuis petitio-
nibus, in quibus digne poterimus, graciosos, quod nostra et
ipsius ecclesie pregustata dulcedine nobis et sibi efficiaris ex
devoto devotior et indissolubilis nexu devotionis et fidei con-
stringaris. Nec omittat atteudere circumspectio regalis, sed
prudenter advertat, quod, si personaliter non venires, ea, que
adhuc facieuda secundum pacta supersunt, in abseucia tua
sic comode consumari non poterunt sicut habendo nobiscum
familiari conversatione tractatus, (juodque, si, quod avertat
altissimus, negocii consumatio et eorum, que restant, efficax
executio iion procedaut, non foret solidus status tuus. Nam
aiiqua subsunt negocio e\ conveutis, que, si nostro et tuo
non contingant temporibus solidari ac nostri et tue succes-
sorum temporibus subirent e\ameu, qui actorum et agendo-
rum uon haberent noticiani ita ])lenam quique successores
nostri te vel successores tuos pari nobiscum non prosequeren-
tur affectu, latentis gleba lH((uei dipendiosa tibi non sic de
facili soiveretur. Kt quod verteretur in dubium, noii sic levi-
ter prodiret iii lucem. Sed te nobis tuam exibente presenciani
hec in tuto ponentur et ea eciam, que inter carissimos iu
Christo tilios nostros Phylippum Francorum et Jacobum
Maioricaruin reges illustres et te adhuc percumplenda nos-
— 59 —
cuntur, utilius et melius uostris studiis solidari et perduci
poteruut ad clare et laudabilis concordie complementum Si
igitur persuasionibus nostris intellectum exhibeas et efFectum,
ut ex te non desit, quod exigit utilitas agendorum, sed gratus
et promptus reperiaris ad omnia, et dignis exinde laudum
preconiis apud Deum et homines tua culmina latius extollan-
tur ac sedes apostolica m te velut filio predilecto letetur et
reddatur semper promptior et benignior in tuis honoribus et
profectibus ampliandis. Dat. Anagnie XVII. kalendas Julii
pontificatus nostri anno secundo.
Leg. 20 Nr. 7. Or. Bulle an Hanfschnur. Auf dem Riicken nur
Adresse: Jacobo regi Aragonum illustri. Die forma et modus, quos in
aliis litteris exprimimus, wie der Papst oben sagt, ist angedeutet im
Schreiben vom 19. Juni. Es heisst nach der Begriissung (Leg. 20l^r. 13):
Post confectionem aliarum litterarum nostrarum, quas tibi una cum
preseutibus littei-is destinamus, dum essemus in procintu dilectos filios.. .
prepositum Cheldonensem et fratrem Dominicum ordinis fratrum Mino-
rum, priores tuos mintios, ad tuam presentium remittendi, supervenit
dilectus filius . . . archidiaconus Urgellensis ') celsitudinis tue nuntius,
(luem consueta benignitate recepimus et ciue nobis ex parte vestra
exposuit, audivimus diligenter. Porro ex hiis grandem sumpsimus in
mente letitiam et desiderate presagia iocunditatis accepimus percepto
per narrata per eura, <iuod tuam beneplacitis nostris et ecclesie matris
tue magnificentiam devote conformans et desideranter exponens ple-
niorem et firmiorem de tuo ad nos adventu petito instanter et desi-
derabiliter expectato nobis tiduciam prebuisti. Super quo cariorem te
nobis in nostris visceribus conscribentes prudentiam regiam multipliciter
comendamus. Et ciuia pro huiusmodi tuo adventu pecuniarium subsi-
dium, quo eges, ut asseris, postulasti, nos in hiis et in aliis tuis satis-
facere votis oportunitatibus et honoribus intendentes, ecce per vene-
rabilem fratrem nostrum . . Valentinum episcopum et dilectos filios
fratrem Leonardum ministrum proviucialem iu Romana provincia et . .
guardianum Barchinonensem ordinis fratrum Minorum in quindecim
milibus librarum Turonensium parvorum pro huiusmodi adventu tuo et
necessariis dicti adventus, dumtaxat sub certa tibi forma infra kalendas
mensis Augusti proxime futuras precipimus provideri, de illa videlicet
summa pecunie, in ([ua Romanam ecclesiam in festo commemorationis
Omnium sanctorum proximo futuro tibi teneri proponis, licet nondum
advenisse huiusmodi terminus dinoscatur, quem de plenitudine veri
amoris et nostri gratiosi proposiJ producimus prevenire. Sicque pre-
dictos nuntios cum festinantia multa remittimus, ut adventum tuum ad
nos celeriorem fieri sollicitent et procurent . . . Dat. Anagnie XIIL ka-
lendas Junii pontificatus nostri anno secundo. (Or. Biille an Hanfschnur.
Auf Umbug rechts Sy. T.)
') Der Bruder des genannten Propstes.
— 60 —
In der Stelle oben: Nec omittat attendere circumspectio regalis
usw. liegt eine versteckte Drohung. Noch waren die Vertrage von
Anagni nicht vor aller Anfechtung sicher, zumal wegeii der mallorca-
nischen Sache. Die papstlichen Urkunden vom 22. Juli 1295 (vier mit
dera Incipit „Et si propter pacem", eine mit „Diligentes pacis") waren
bedingungsweise gegeben. (Vgl. Rohde, S. 146 ff.) Auf Leg. 19 Nr. 18
«„Ad perpetuam rei memoriam. Et si propter pacem" vom 22. Juni.
Reg. Bon. VIII., Nr. 183) steht am Rande von gleichzeitiger Hand: Hic
sunt V carte coudicionales, quorum quatuor incipiunt: Et si propter
pacem, et (luinta incipit: Diligentes pacis comoda etc. Et sunt iste
valde nocive regi Aragonum. Wohl hat er nach Leg. 19 Nr. 46 (beginnt:
Ad perpetuam rei memoriam. Romana mater ecclesia, das Datum lautet
merkwixrdig: Rome apud s. Petrum p. n. anno primo, weiter nichts)
omnem vigorem litterarum nostrarum conditionalium, . . . (jue incipiunt:
„Et si propter pacem" . . . et alie incipiunt: „Diligentes pacis comoda"
und alle Briefe, die Jayme in bezug auf den Traktat afferre possunt
preiudicium aut iacturam, annuUiert. Aber doch so, dass durch diese
Ratifikation rex Aragonum non . . . a sacramentis, homagiis, promissioni-
bus et obligationibus factis per eum prefatis archiepiscopis stipulanti-
bus uoraine et pro parte nostra et Roraane ecclesia ac prenomiuato
rege Sicilie per litteras suas patentes tam predictis archiepiscopis quam
eidem regi Sicilie ad cautelam exhibitas de servanda per ipsum nobis,
Romane ecclesie et nominato regi Sicilie firma pace per mare et facienda
a suis subditis inviolabiliter observari ac de aliis capitulis couteutis in
eisdem litteris suis datis apud Villam Bertrandam III. kalendas Novem-
bris anno d. mill. ducentessimo nonagesimo quinto et incipiunt ille, que
sunt exhibite dictis archiepiscopis post salutem : „Promittiraus bona tide
vobis presentibus et stipulantibus nomine et pro parte sanctissimi in
Christo patris et clementissirai domini, domini Bonifatii divina provi-
dentia papa VIII" et cetera. Et que sunt exhibite dicto regi Sicilie
incipiunt: „Jacobus Dei gratia rex Aragonum" et cetera: „Promittiraus
vobis doraino ('arolo secundo eadera gratia illustri Jerusalem et SiciHe
regi" et cetera. Et arabe fuerunt ante datara, quara celerius bona fide
fieri poterit, removendam. Nec exiraatur etiara idera rex Aragonura
ab oblatione restitutionis regni Maioricarura, insularura Euice et Mino-
ricarum facieuda per eura carissimo in Christo filio nostro Jacobo regi
Maioricarum illustri patruo suo, quam idem rex Aragonura fecit pro
parte nostra et apostolice sedis archiepiscopis memoratis. Sed ad pre-
dictas proraissiones, obligationes et oblationera idera rex Aragonura
nobis et eidera ecclesie ac prefato regi Sicilie reraaneat efficaciter obU-
gatus . . . (Or. Perg. Bulle an rotgelber Seidenschnur. Unter Urabug
links N. Ver., dariiber XII. Auf Umbug rechts: De cur. T. B.) Boni-
faz VIII. sandte nach Schreiben vora 10. Juni 1296 Leg. 20 Nr. 11:
Manentibus in curia (Bulle an Hanfschnur. Auf Umbug rechts B. F.)
den Archidiaconus von Urgel und fr. Dominicus zuriick und behielt den
Propst von Solsona an der Kurie. Am selben Tage (I^eg. 20 Nr. 9.
-Sollicitudines et labores. B. an Hanfschnur. Auf Umbug rechts Jo.
— 61 —
Pon. De cur.) schrieb er dem Podesta, Kapitan, Ancianen und dem
Rat von Lucca iiber die Reise Jaymes und bat alle von Aragonien
Kommenden durch ihr Gebiet ziehen zu lassen. Jayme empfing von
den beiden Genannten die papstlichen Briefe und schrieb wohl im
August: Vestra paterna monita et mandata, quibus increpaciones alique,
domestice tamen et benivole, sunt annexe, suscepimus. Er will sich
des Papstes Gnade immer wiirdiger zeigen; bis jetzt konnte er nicht
wegen der Belagerung Murcias und hofft infra instantem autumpnum
in Rom zu sein : Preterea de presenti significamus tam per litteras
quam nuncios speciales dompno Frederico fratri uostro nostrum ad
pedes sanctitatis vestre adventum, ipsum modis omnibus . . . inducentes,
quod in continenti paret se cum aliquibus probis viris . , . , postquam
paternitatem vestram sanctam vidimus, . . . in loco ydoneo et securo
pariter convenire tractaturi. (Ohne Datum. Reg. 252 f. 151.)
28. instruktion filr 6esandte Jaymes ii.: Solien Friedricli zur
Zusammenl<unft in Nicotera bewegen, die \?ertreter besonders
von Messina einladen und ihnen verspreciien, dass Jayme
sie so lange regieren wird, bis er sie guten Handen Uber-
iasst. 6enueser Angeiegenheit. (1297 Januar.)
Aquestes son les coses, que les missatges deven fer.
Primerament que indugen don Frederich, que venga a
la vista e que en a^o fa^en lur poder.
Item que fapen, que la vista sia a Nichotera.
Item totavia que parlen ab don Frederich requiren al
parlament los bons homens de Sicilia, qui sien presens en
Mepina, o la on sia don Frederich, et especialment requiren
los bons homens de MeQina.
Item digen en general a aquels Sicilians, qui sien al
parlament, de part del senyor rey, con el los promet, que,
si la co[n]posicio se fa, quels Sicilians vendran en ma del
dit rey, et n[o] daltre, et tendra aquels tant e tan longament,
tro el los aia meses [en] bon et en segur estament et en ma
de qui els sien pagats.
Item que cuyren de aver resposta, aytant c[on] els
pusquen.
Item quels membre del fet dels Jenoueses.
Item sien membrants, que, si la vista nos feeya, que digen
les paraules, que a laltra vegada lin foren comanades de dir.
CRD. 1468 s. f. Gleichz. Ausf. Pap. Das Stuck gehort wohl zum
Januar 1297; damals Gesandtschaft des Bisch. Raimund von Valencia
— 62 —
iind des G. de ua Muntaguda. (V^gl. Acta S. 32. Anm. zu Nr. 23.) Auch
im August 1296 war von viste die Rede. Aber damals war es nur 1 Ge-
sandter, hier sind es melirere. Der Inhalt dessen, was die Gesandten
iin Parlament sagea sollen, stimmt zu dem sonst dariiber Bekannten.
(Zurita V, .30, Acta Nr. 28.) Auch konnte Jakob vor seiner Zusammen-
kunft mit Bonifaz VIII. solche Versprecheu nicht machen. Das „fet
dels Jenoueses" bezieht sich wohl darauf, dass am 8. Januar 1297 die
Extrinseci Monaco erobert hatten. Im Spatsommer 1296 war in Genua
nichts besonders Bemerkenswertes.
29. Bonifaz Vlil. an Jayme II.: Bittere Entiauschung fiir ihn
und die Kardinaie, dass er sein Kommen verschoben, trotz-
dem er jUngst vieie 6unst- und Ehrenbezeugungen erhalten.
Sendung des Erzbischofs von Otranto, der feststellen soll,
V9as der Papst von ihm zu erwarten hat. Orvieto 1297 Juli 22.
. . . Dum inter alia desideria cordis nostri, que tendunt ad
honorem et exaltationem sancte matris ecclesie, mundi statum
prosperum et Terre sancte succursum tuum felicem et peropta-
tum cum armata conventa pro presenti estate ardentius presto-
laremur adventum sub spe desiderate victorie, non sine magna
exaltatione tui nominis ex adventu huiusmodi consequenda,
ingrati et graves nostris, pro dolor, auribus supervenere
rumores, qui nostram et fratrum nostrorum animas, licet id
non extendamus exterius, usque ad intima cruciarunt: te
scilicet in eadem estate non fore ad armatam huiusmodi
processurum. Profecto dum ad examen intente considerationis
adducimus, cum quanta super hoc fiducia in sinum tuum
declinavimus capud nostrum, te maguis, ut nosti, misericor-
diarum actionibus prosequendo, nobilius novis titulis deco-
rando, regalibus et ampiis aliis gratiis confovendo, illius tibi
magnifici et salutiferi honoris titulo, tue videlicet matris
ecclesie vexillariatus adiecto, et quantum ex ipsius armate
defectu honori nostro et eiusdem ecclesie ac statui carissimi
in Christo filii nostri C. Sicilie regis illustris, soceri tui, ad
quem affici affectu filiali teneris, tueque fame depereat,
quantave ex hoc sumptus et alias dampna provenerint: in
grandem nec mirum nos et fratres ipsi admirationem,
quinimmo turbationem inducimur, quod ab eadem armata
taliter destitisti, cum nuUus ex parte uostra vel dicti regis
Sicilie super hoc defectus interveniase noscatur. Volentes
— 63 —
igitur de huiusmodi tui defectus et desistentie causa et modo
ac de tuo super hiis proposito et poase etiam in futurum
plenam habere notitiam, ecce venerabilem fratrem nostrum . .
archiepiscopum Idrontinum, de cuius circumspectione con-
iidimus, ad te duximus propterea destinandum, cui hec et
alia commisimus vive tibi vocis oraculo referenda. Quocirca
serenitatem regiam rogamus et hortamur atteute, quatinus
eidem archiepiscopo tidem adhibens in commissis tam per
tuas litteras quam per eundem archiepiscopum causam et
modum, qui te ab huiusmodi presentis estatis retraxerunt
armata et quid vere proponis et vides super hoc efiicaciter
te posse facere in futurum, nobis clare ac firmiter intimare
procures, ut sciamus, quid per nos fuerit in hiis et aliis
providendum. Dat. apud Urbem veterem XI. kalendas Augusti
pontificatus nostri anno tertio.
Leg. 21 Nr. 22. Or. BuUe an Hanfschnur. Auf Umbug rechts: de
cur. C. Ver. Keine Adresse. Am 5. Juni (Leg. 21 Nr. 20) hat ihm Boni-
faz VIII. zum erstenmale nach seinem Besuche im Marz und April
hoifnungsfreudig und sehr personlich geschrieben : Statum tuum semper
adesse prosperum aftectantes celsitudini regie nuntiamus, quod in Ur-
bevetaua civitate, ad quam nuperrirae nos contulimus, vigemus corportea
per Dei gratiam sospitate. Rumores autem curie ac istarum partium
et quasdam novitates, que hiis diebus emersisse noscuntur, dilectns
filius Pontius prepositus Celsonensis, lator presentium, qui ad te rever-
titur expeditus, poterit tibi vive vocis oraculo reserare. Preterea tuam
volumus non latere notitiam, quod, cum carissimus in Christo filius
noster Carolus Sicilie rex illustris, socer tuus, pridem ad nos pro sup-
plemento cuiusdam deficientis pecunie pro armata nuncium et litteras
destinasset, statim sibi remisimus negotium feliciter ordinatum, ita quod
ex parte nostra super pecuniario subsidio nichil deest. So hoift er denn
bestimmt auf sein baldiges Erscheinen.
30. Bonifaz Vlll. an Jayme II.: Ankunfi Bernards de Fenol-
lYarlo; Aufzahlung der Petitlonen; Erinnerung an das viele
Gute, das der Papst dem Konig erwiesen. Was habe dieser
dafclr getan? Hoffnung auf grosseres Entgegenkommen. Da
er im Sommer mit seinem Heere komme und Bonifaz jetzt
mit der Colonna-^ffare beschaftigt sei, so verschiebe er die
Erfilllung der Bitten bis dahin. Inzwischen sendet er einen
6esandten, um Frieden zwischen ihm und Kastilien zu stiften.
Rom 1297 December 30.
— 64 —
Bonifatius . . . Jacobo Aragonie, Sardinie et Corsice reg^
. . . Dilectum filium nobilem virum Bernardum de Fenollyario
militem et nuntium tuum, latorem presentium, et litteras
regias, quas nobis ex tua parte portavit, benigne recepimus.
Et tam ea, que dictus nuntius voluit viva voce referre, quam
ea, que ipse continebant littere, audivimus et inspeximus di-
ligenter, et petitiones recepimus, quas pro parte tua nobis
idem nuntius assignavit. Inter alia siquidem, que in petitio-
nibus continebantur eisdem, postulabas a nobis, ut decimam
ecclesiasticorum reddituum et proventuum terrarum tue ditioni
subiectarum per nos tibi concessam, ad quam venerabilis frater
noster episcopus Valentinus et dilectus filius . . prepositus
Celsonensis deputavimus collectores tibi, vel quibus manda-
bas, mandaremus exolvi, quodque in insula Maioricarum, sicut
in predictis aliis terris tuis decimam coUigi et exhiberi tibi
similiter faceremus; et a Templariis etiam et Hospitalariis et
Calatrauensibus ac de Ucles predictarum terrarum tuarum
fatiamus exigi et colligi decimam ac tibi de illa modo simili
responderi; ac insuper ut de viginti milibus marcharum ar-
genti residuis de promissa tibi pecunia pro dote uxoris tue
tibi satisfieri fatiamus; adiectis nichilominus nounuUis aliis
petitionibus ultra eas.
Verum licet non solum ad ea, que inter nos et te con-
dicta sunt et conventa, complenda promptum animum habea-
mus, sed ad alia etiam, que tuum respitiant commodum et
honorem ferventiBus studiis anelemus, teque, prout tue devo-
tionis sinceritas exigit, intendimus prosequi gratiose: a memo-
ria tamen tua excidisse non debet, immo prudenter debes
attendere, in quot gratiis, munificentiis, benefitiis et honori-
bus sedes apostolica te prevenit, quam clementer et quam
misericorditer te respexit ac tuos, quidve adhuc grandis utili-
tatis et comodi a te receperit cum effectu? Unde promptior
esse debes aliquid notabile et grande obsequendo premittere,
per quod fortius animemus ad respitiendum te liberalius et
munificentius prosequendum, quod Deo favente in brevi con-
fidimus te facturum. Verum quia in instanti futuro vere cum
felici contra Siculos generalis armate progressu tuam presen-
tiam prestolamur multisque sumus ad presens magnis et arduis
negotiis occupati nosque instantia quotidiana sollicitat efficax
— 65 —
executio nostrorum processuum contra clericos et laicos Co-
lumpnenses perfidos habitorum, decrevimus persone tue pre-
stolari presentiam, que auctore domino cito erit, et tunc
facere tibi concessam et collectam de terris tuis decimam
assignari, sicut dictis collectoribus scribimus per alias noatraa
litteras, quas presentium lator portat, ac tecum familiari affectu
et collatione domestica super premissis expressis petitionibus
tuis et aliis efficatius tractare, ordinare et providere poteri-
mus, que ad iaudem Dei, honorem et prosperum statum ec-
clesie et perfectionem negotiorum tibi per sedem apostolicam
commissorum et satisfactionem votorum tuorum tuaque comoda
pertinebuut. Interim autem ad partes Ispaniarum discretum
disponimus nuntium destinare, ut inter te ac dilectos filios
natos quondam Sauctii regis Castelle ac Legionis et nobiles
viros natos quondam Fernandi fratris regis predicti super
pace vel saltem treugua de mandato nostro interponat effica-
citer partes suas . . . Dat. Rome apud sanctum Petrum III.
kalendas Januarii pontificatus uostri anno tertio.
Leg. 21 Nr. 1. Or. Bulle an Hanfschnur. Vgl. hierzu Acta Nr. 30
und die Wiedergabe der Petitionen in der Einleitung. Jayme hatte
am 28. Oktober an Jacobus Escarxafiga (in Genua) geschrieben, dass er
B. de F. zum Papst sandte und ihm befohlen habe, de quadam summa
pecunie, quam nomine nostro debet recipere a dicto s. p., solvat vobis
totam illam quantitatem pecunie, quam vos mutuastis eidem et dil.
consiliario nostro G. Durfortis. Reg. 264 fol. 117.
31. Bevengut de Granollers an Jayme II.: Frledrich III. wird
seine Ratschlage befolgen. R. Ollomar wurde, trotz Schutz
Karls II. und Matteo Rossos» von Bonifaz \7III. gefangen ge-
halten, war dann in Pisa und ist jetzt nach Sizilien. Corrado
Doria ist mit 12 Schiffen Genuas in Sizilien, bis sein Vater
mit mehr nachkommt. Die Genuesen werden treu zu Friedrich
halten, auch wenn Karl II. und Bonifaz VIII. ihnen flnerbie-
tungen machen. (1298 Anfang?)
De les cozes, que e adir al molt alt et poderoa senyor
rey Darraguo de part del arciach *) yo Bevengut de Gra-
noyl[ler]s.
Primerament deig dir al senyor rey Darr[a]guo, quel rey
son frare lo saluda molt e liffa assaber, que a en volentat
a) Mit Abkiirzungsstrich durch h.
— 6G —
de uzar de totes les cozes, que eyl li trames adir per [en]
R. Ollomar, aixi con om deu uzar de consseyll et de volentat
de car frar[e], lo qual eyll te en loch de car pare.
Per esters liffa assaber larciach per mi, quen R. Ollomar
fo [e]n cort de Roma trames molt secretament per son frare.
Et era asegurat per lo rey Cai'les et per micer Matheu Ros.
Et no contrastan aquest assegurament lo papa lo feu estar
alcuns dies en vyl prezo. E passatz aquels dies *) . . . liurat
e gray a Deu molt, com fo en Pissa [sens] cumiat, que no
pres de nuyl ome de cort de [Ro]ma. E les diter cozes sap
larciach per letres del dit en R. OUomar, qui ses ja partit
en Pissa, e sen es tornat en Cicillia en I nau, que devia
anar a Palerm.
Item mana lo rey al dit arciach, que totes les cozes, que
eyll faria ne tractaria ab lo cumu de Jenoa. trametes a dir
per mi Bevengut al sobre dit senyor rey Darraguo- E lordi-
nament, quel dit cumu de Je[noa] a ffeyt en lo feyt del dit
rey son frare es aytal :
Ades de prezent sen va lo d[it] arci[ach], Deu volent,
en Cicillia ab XII gua[le]res be armades, de les quals es
al[mi]rayll mic[er] C[orra]do [Doria], estar ab les dites gua-
leres en lo servey del dit rey de Cicillia, entro que micer
Lamba Doria son pare ^), qui [e]s almirayll de Jenoa, sia en
Cicillia ab armada molt primerenga, que seran LX gualeres
a ensus, segons lordenament et appareyllament (?) tot domens
et de ^) . . . que pertaynen a la armada de les dites gualeres,
quel [dit?] cumu affeyt.
Item digua al senyor rey Darraguo [yo] Bevengut ia
volentat, que e vista en los mayors omens de Jenoa, [qui]
tenen [la] part del rey de Cicillia, en los quals e tot lo poder
del cumu e espetialment de tot lo poble de Jenoa ^) . . . us
asso ab mi matex al myls que pore, perco con metre o en
escrit departidament, seria gran affan et seria lonch descriure.
Item deig dir al senyor rey Darraguo, [que] pora esser,
que depart del papa et del rey Carles oyra eyl ^), . . . que
vendran alcunes persones, qui [v]olran tractar avinenssa en-
a) Loch fiir ein Wort. b) Ein bis zwei Worter fehlen.
') War aber der Oheim.
— 67 —
trel dit rey Carles el cumu sobredit: e sapia lo senyor rey,
que nuyl acabament daviuenQa noy aura. E si per aventura
tan grans cozes complien los sobreditz papa el rey Carles
al cumu, quel cumu aja a atorgar, que n[o] ajut al rey de
Cicillia: sapia lo dit senyor rey per cert, que per nuyla
atorgament, (juel [cum]u fees en aquest cas, no se staria lo
dit cumu, que no ajudas al rey de Cicillia, e sil rey Carles
deya, queli aguessen trencat co[vine]nssa ne paraula, els au
appareyllat, [que] li replicarien, que eyl lo zo a amostrat,
[que] aixiu fassen, quils a trencat covinences et paraules^et
sagrament.
Item deig escusar al dit senyor rey Darrago lo dit ar-
ciach seguons la escuza, que eyll fa en les letres, [que e]yll
li tramet e deig lo comanar en sa gracia.
CRD sin feclia Nr. 321. Langer Papierstreifen mit vielen Lochern_
Aiif dem Riicken: Capitols del senvor rey. Oli der Archidiakon Beren-
gar de Vilarono ist? Die Zeit ist nicht genau zu bestimmen. Die Be-
zielmngen Jaymes zu Genua hlieben ausserlich auch fernerhin korrekt.
Die Genuesen teilten ihm im Spatjahr 1298 ihren Sieg iiber Venedig
mit und baten um freien Verkehr mit Sicilien, worauf Jayme am 3. Ok-
tober 1298 antvvortete (Reg. 113 f., 102 ^): Litteras vestras, per discretum
virum Daxerinum Mussum. vestrum amhaxiatorem et nuncium, noviter
nobis missas inter alia prosperitatem et victoriam ab hostibus vestris
Venetis ad presens liabitam contiuentes recepimus leta manu . . . Ducxi-
mus respondendum, quod, advertentes et habentes pre oculis anticam
amiciciam, que inter predecessores nostros et comune Janue viguit,
inter nos viget ad presens, et que inviolabiliter vigere sjieramus in
antea, ex premissa obtenta victoria iamenssitatem assumpsimus gaudio-
rum. Ad alia vero in litteris ipsis contenta, quod naves et ligna Janu-
ensium, que essent iu insuia Sicilie et venture illuc jiro tritico et aliis
victuabibus onerandis. liomines existeutes in eis et universos et singulos
Januenses dignaremur recomendatos liabere: sic dncximns responden-
dum. quod naves Januensium, (luas. postquam in iiisula Sicilie venimus,
scivimus esse in portubus et raaritimis eiusdem insule, ac si essent
Catiiahuiorum nostrorum fidelium reputantes, nullas eis per gentein
nostram consensimus iniurias vel dampna aliqua inferenda, set eas sine
molestia stare et abire permisimus et in antea perinitemus. Set cum
a sanctissiino domino, domino summo pontitice inter aiia specialiter et
precipue receperimus in mandatis, (luod nullam de maritimis et portu-
bus Sicilie frumenti, ordei, victualium et aliariim mercium (luarumlibet
quantitatem cum navibus et vassellis aliis mercatorum et aliarum per-
sonarum (juarumlibet per mare navigancium, (piousciue presens guerra
duraverit, extrahi permittanuis, ut ius exiture victualium et mercium
— 68 —
huiusmodi illustri domino Frederico fratri nostro totaliter subtrahatur
nec ex eo ipse ali([uid coniodi consequatur: scire et premunire vos
cupimus, quod, huiusmodi mandato et inhibicione dicti domini summi
pontificis comuni vestro publice patefactis, talifer vos cum dicto comuni
facere . . . curetis in antea, quod nuUe uaves et vassella aliqua comunis
eiusdem ad dictam insulam Sicilie onerature frumento, victualibus et
aliis mercibus supradictis, quousque iminentis guerre discrimina sedata
fuerint, contra prefatam inhibicionem et mandatum appostolicum, que
illibata observare tenemur, debeant navigare. Dat. in obsidione Sira-
cusie V. nonas Octobris a. d. MCCXC octavo.
An Pisa schrieb Jayme am 5. Dezember 1297, dass die Pisaner Ge-
sandten Guido Armatus und Johannes Pauli gekommen seien. Auf ihre
Mitteihmgen antwortet er: 1. Quod ipse semper fuit et est et erit
[paratus?] ambaxiatores conmnis Pisane favorabiliter et benigne reci-
pere et audire et amicabiliter tractare et non stetit per eum, quia fra-
tres Predicatores, quos ambaxiatores asserant fuisse comunis predicte,
pro eorum exponenda ambaxiata ad eius presenciam non venerunt.
Zu Nr. 2 und 3: Wie die Kommune Pisa seine Leute in ihren Frei-
heiten geschtitzt, so will er auch die Pisaner, die in sein Reich kommen,
schirmen. Ad quartum et (luintum capitulum respondit d. rex, quod
ecclesia Romana regnum Sardinee, quod ad ius et proprietatem eius
spectabat, contulit absque alicuius preiudicio ipsi regi, de quo coraune
Pisarum . . . non admirari set gaudere debet, magis quam si regnum
ipsum alicui alteri Romana ecclesia contulisset, qui non tantum comune
predictum diligeret. Reg. 292 f. 181 v.
32. Manifest Friedrichs III. an eine Reihe aragonesischer
Herren und StSdte : Bittere Klagen uber die Brandschatzungen
Berengar Villaraguts; Bernhard de Sorriano verwiistete Pan-
tellaria, belagerte Malta, verbrannte die Mauser, kerkerte die
Bewohner ein. Jetzt solle eine Flotte ihm Sizilien entreissen
und dem Grafen von Provence ilbergeben wollen. Ein furcht-
bares Verbrechen sei es, Bruder gegen Bruder zu reizen.
Er beschwort sie, Jayme zurcickzuhalten, Nie wird er auf
Slzilien verzichten. Palermo 1298 Februar 13.
Fridericus tertius Dei gracia rex Sicilie, (iucatus Apulie
et principatus CapiTB nobili et egregio Raymuudo Fulconi
vicecomiti Cardoue dilecto, devoto suo salutem et omne bo-
num. Super legacione, quam veuerabilis Valeutiuus episcopus
et Guilelmus de ua Muntaguta olim uuucii serenissimi domini
Jacobi illustris regis . . ., carissimi fratris nostri, ad nostrara
preseuciam destinati pro parte predicti domiui fratris nostri
— 69 —
nobis vive vocis oraculo retulerunt per Arnaldum de Suli-
mella et Eximenum de Olit milites, familiares et nuncios
nostros, et qualiter in verbis per predictos nuncios nobis ex-
positis non erat nec continebatur diffidacio aliqua, predicto
domino patri nostro plene respondimus, per quos nec minus
[per] nostras litteras nostre humilitatis et justicie causam
plenius distinguentes, eum ad unitatem et integritatem tocius
amoris, quo frater unico fratri nec non pater filio tenetur
astrictus, conati fuimus et nitimur totis viribus et posse indu-
cere, que ad vestram et ceterorum ipsarum parcium credimus
pervenisse noticiam. Quid enim post hec per familiares et
fideles predicti domini fratris nostri contra nostros fideles et
subditos actum, quot excessus et dampna et offensarum enor-
mitas elata exstiterint, vobis sub brevitate describimus.
Nam Berlingerius Villaragutus, qui Siculos fideles nostros
offendere causam et materiam non habebat, recepti honoris
et gracie tanteque acquisite opulencie ingratus et immemor,
pro dileccione odium, pro utilitate dampnum et pro honoribus
iniuriam inferens, plures et diversos fideles nostros cum una
navi et uua galea armatis cepit, disrobavit et carceri manci-
pavit, comburendo vasella et alios excessus graviter irrogando.
Subsequenter eciam Bernardus de Sarriano cum viginti galeis
et aliis vasellis armatis necnon militibus et navibus [ad] in-
sulam nostram Pantallarie perveniens et depopulare disponens
cepit non modicam quantitatem Sarracenorum eiusdem insule
cum pluribus et diversis rebus eorum et contra plures ex eis,
quos habere non potuit, clades exercuit et tantis excessibus
non contentus, immo desiderans prioribus graviora commit-
tere et ad insulas nostras Malte et Gaudisii hostiliter profi-
ciscens obsedit easdem, combussit casalia et homines tam in
mari quam in terra cepit, disrobavit et diro carceri macera-
vit. Que, quam sint gravia quamque detestabilia, advertere
et considerare potestis. Unde credimus in premissis absque
predicti domini fratris nostri consciencia et voluntate fuisse
processum et dampnorum emenda seu restitucio dampna passis
fieri de iure deberet.
Sane multorem frequens et crebra docet relacio, quod . . .
frater noster ad sugestionem et instanciam quorundam emu-
lorum et inimicorum nostrorum et domus nostre contra nos
— 70 —
et Siculos fideles nostros suum extolium preparat suamque
gentem et exforcium aggregat, ut insulam nostram Sicilie a
nostris manibus et hereditate eripiat ipsamque comitis Prouin-
cie uostri nostreque domus antiqui hostis et emuli subiciat
potestati. O Deus ! destruatur et tabescat hostium nephanda
malignitas, dolosa seduccio, prevaricacionis congeries et tocius
calliditatis invencio et inexsecrabilis cause misteriura, que
inter fratres discordia seminant, bellicos actus astruunt, eorum
mortem et stragem sicientes appetunt. In quo probabiliter
et manifeste conicitur predictum comitem Prouincie et eius
fautores esse tante pravitatis auctores, quorum detestabilis
et frequens astucia anelanter intendit fratres, immo patrem
et filium ad bellum adducere, ut, quod absit, nostrum altero
paciente ruinam, quod de facili dubius bellorum requirit even-
tus, alterius strages et excidium per eos facilius procuretur.
Quis enim pro predicti domini . . . exaltacione tractanda gra-
tancius et virilius arma summeret, personam et terram expo-
neret quam frater et filius . . . Unde vestras et ceterorum
fidelium dicti domini fratris nostri mentes et animos altissimi
virtus illuminet et intellectus aperiat, quibus predictum domi-
num . . . vos et alii efectualiter inducatis et per vos et alios
omne studium et operam efficaciter adhibentes rogamus, ut
per omnes modos et vias procuret et tractet vestre fidelitatis . . .
integritas, qualiter tante turbacionis odium deleatur et unicus
frater a maiore natu et patre . , . minime offendatur et pre-
dicti fideles nostri nullatenus offendantur . . . Scire quidem
vos cupimus, quod fuit et est intencionis nostre propositura
reliquam partem hereditarii regui nostri Sicilie summi patris
operante virtute potenter acquirere, de regno ipso nullam
permutacionera nulluraque cambium sive translacionem reci-
pere, imrao per acquisicionem et defensionem ipsius, quam
nobis concessit altissimus, personam exponere. De quo omni-
potenti Deo placebimus, regale debitum exolvemus, nostre
fame preconium nec minus Catalanorum et Aragonensium
fides, honor et probitas excellentur. Dat. Panorrai XIII. Fe-
bruarii XI. indiccionis regni nostri anno II.
Eine Reihe Originale CRD Nr. 10142 fF. Pap. Auf Riickseite Adresse
und Siegelspur. Eins ist an Petrus, ein andres an Guiielmus Raymundi
de Montecatheno, eins an Gisbertus vicecomes Castrinovi, eins an Petrus
— 71 —
Ferrandus de Ixar, eine Reihe an die Stadte gerichtet. Die kleinen
Aenderungen sind nicht beachtet. Ich schliesse hier noch ein charak-
teristisches Schreiben Jaymes an Friedrich aus dem Herbste des Kriegs-
jahres 1298 an: Frater fratri suo. Recepimus litteras vestras responsi-
vas noviter nobis missas, . . . quarum serie . . . intellecta vobis . . . duxi-
mus presentibus intimandum, quod credere poteratis et debebatis, . . .
quod nos sumus tales et sic erga vos affeccione fratema movebamur,
quod ea, super quibus vobiscum vistas habere requirebamus, erant tanta
et talia, que ad vestrum penitus redundabant commodum et honorem
et Siculorum statum pacificum et tranquillum. Sed quia tanti negocii
qualitas non sinebat nec sinit predicta nunciis vel litteris nunciare:
ideo ea non significabimus nunciis vel litteris nec adhuc significareYnus
aliqua racione. Et sic, quia, ut perpendimus et videmus apperte, super
premissis nobiscum vistas habere deviastis et deviatis, . . . protestamur
Deo et hominibus, quod pro nobis non remansit, quin vistas huius-
modi haberemus . . . Et ideo Deus et mundus nos inde habeant excusa-
tum. Dat in litore maris prope Scaleam VIII. kalendas Septembris anno
domini MCCXCVIII. (Reg. 265 f. 90 v).
33. Jayme II. an Bonlfaz VIII.: Einnahme der Stadi Patti in
Sicilien und freiwillige Uebergabe einer Reihe von Orten.
Patti 1298 Sept.
Uebersicht der kriegerischen Aktionen Jaymes 1298, 1299.
, . . Ad noticiam vestram, sancte pater, deferimus, quod
die lune primo presentis mensis Septembris cum nostro extolio
felici auspicio maritimam applicavimus civitatis Pactarum.
Sequenti vero die, dum civitatem ipsam ad sue exterminium
capcionis usque quaque exercitu nostro circumdatam viriliter
niteremur, civitas eadem timore concussa nobis se reddidit
et paruit mandatis ecclesie sacrosancte, abiurato dominio pre-
sidentis. Subsequenter autem cum rumor huiusmodi aures
hominum sancti Petri supra Pactas, Ficarie, Raccuye, Montis
Albani, Nugarie, Oliverii et Castillionis, terrarum videlicet
et locorum circuraiacencium prefate civitatis Pactarum, per-
streperet, ad fidem et dominium sancte Romane ecclesie simi-
liter sunt conversi. Deinde inceptum prosequturi negocium
feliciter toto conamine procedemus . . . Dat. apud Pactas tercio
nonas Septembris . . . MCCXCVIII.
Reg. 112 f. 87 V. Mitteilung an Karl II., Herzog Robert, mit drin-
gender Bitte um Geld. Die Operationen beginnen im September, wie
aus einem Briefe Jaymes an die Grossen hervorgeht: Hodie die dorai-
nica, ultiraa die presentis mensis Augusti, applicare disponimus cum
— 72 —
nostro stolio galearum insulam Sicilie in partibus Vallis domine, . . . ubi
esse et morari . . . intendimus, donec cum Dei auxilio de dicta insula
Sicilie intentum nostrum obtinuerimus . . . Bei Lipari letzten August.
Reg. 112 f. 87. Aber die Schwierigkeiten der Expedition hatten schon
begonnen. Das Geld fehlte. Lanfrancus de societate Clarentinorum
■vvill den Gesandten in Nimes 10 000 Mk. nicht geben, schreibt er an
Bonifaz VIII., nisi prius a sanctitate vestra litteras habeat de assig-
nacione. Er hat den Papst schon wiederholt darum gebeten; bittet
ihn imd die fiihrenden Kardinale nochmals dringend. Reg. 112 f. 8.5
am 20. Aug. Vgl. Acta Nr. 37. So fehlt alles zur Verproviantierung und
zum Angriff. An Karl II. schreibt er am 10. Dezember (Reg. 265 f. 92 v):
. . . Paternitatis vestre litteras noviter nobis missas inter ceteras con-
tinentes, quod mittebatis nobis in uno uxerio vegetes centum plenas
vini Greci et salmas ordei quadringentas, recepimus leto corde . . . In-
iunximus patrono dicti uxerii, ut cum eodem et onere suo naviget apud
Liparum, deinde apud Melacium, si sciverit nos ibi esse presentem, set
si sciret nos ab inde recessisse, expectet Liparo galeas nostras, quas in
recessu nostro de Melacio pro assosiando et conducendo dicto uxerio
iu securitate veniendo ad nos, ubicunque fuerimus, in Siciliam curabi-
mus destinare. Preterea cum nos equis usque ad centum, ingeniis sive
tribuccis, mannareiis sive securibus. piconibus et prepalis ferreis pluri-
mum egeamus, rogamus vos, quatenus predicta preparari facere placeat
simul cum maiori, quam poteritis, victualium quantitate, et nobis mitti
cum uavi Berengarii de Villari acuto consiliarii . . . nostri ad locum,
quem paternitati vestre . . . curabimus intimare . . . Munito castro Me-
lacii, quod per Dei graciam in festo beate Marie presentis mensis Sep-
tembris pocius vi quam voluntate detinencium nobis exstitit assignatum.
disponimus ab inde recedere et accedere ad partes alias insule Sicilie . . .
Dat. Melacii quarto idus Septembris anno predicto.
Am 16. September 1298 an Karl II.: De portu Melacii cum stoUo
nostro discessimus; am 21. Siracusie portum intrabimus. Bleibt bis zur
Eroberung der Stadt, bedarf der Lebensmittel und der Belagerungs-
werkzeuge (Reg. 113 f. 99 am 26. September). Enttauschung am 4. Ok-
tober. Im Vertrauen auf die SicUianer hat er keine copiosior mUicia
bei sich und muss seine Truppen zerstreuen : propter Siculos ipsos, qui
aliter, quam nobis suggerebat opinio et consciencia propria indicabat,
in consueti erroris constancia et rebellione temeraria se velle perse-
verare ostendunt . . . Rogamus instanter, quatinus omni mora et occa-
sione remotis . . . Robertum ducem . . . cum sexcentis ad minus militibus
Provincialibus et Latinis secum in commitiva sua, inter quos sint Be-
rengarius de Entenca, Guilelmus Standardus, dominus Rainaldus Galar-
dus . . . et ceteri alii Gallici nobiles de comitiva domini ducis ... ad
partes Calabrie . . . destinare curetis, deinde cum galeis nostri extolii
ad nos in Siciliam profecturos. Am 20. Oktober bittet er, dass Adima-
rus de Lucho capitaneus regius mit seinen Truppen zu ihm stosse, da
er durch Krankheit, Verschickung usw. grosse Lticken hat. Drei Tage
darauf erlasst er ein Manifest an alle Sicilianer; wer sich ergeben will,
— 73 —
wird die Kirche und wird er gtitig aufnehmen. Er sendet Thomas,
Johann de Procidas Sohn! Inzwischen gingen Gesandte nach Neapel
und Rom hin und her, auch an Friedrich.
Wie weit Jayme Friedrich damals noch entgegenkommen woUte,
zeigt die Instruktion Karls II. fur Franciscus Pandonis (Ende Oktober
1298. Gleichz. Kop. Perg. o. Nr.) Jayme wiinscht Karls EinwilJigung:
ut Fredericus teneret Siciliam per biennium. Karl lehnte die via als
nicht tuta und honorabilis ab; wohl wollte er, dass Jayme Sizilien
behielte und Friedrich die Einkiinfte ! Karl will Friedrich ein Heim
fiir seine Familie in Neapel oder in der Provence schaffen. Oder Jayrae
soU Friedrich das Konigreich Murcia mit Karls Geld iiberlassen. Herzog
Robert kann wegen seiner Krankheit noch nicht auf dem Kriegsschau-
platz erscheinen, wohl aber kommen alsbald: Berteraudus Artus cum
trecentis equitibus inter Tholosanos et alios de lingua doc et Beren-
garius Intenca cum ducentis equitibus et trecentis peditibus Catalanis.
Gem habe Karl zur Konigin Konstanze gesandt, um sie nach Jaymes
Auftrag in sein Land zu holen, Ipsa respondit, quod de hoc nondum
habuerat litteras ab ipso rege Aragonum, sine quibus venire non inten-
debat in regnum, sed veniebat usque Terracinam, expectatura ibi, quod
inde sibi mandaret dictus rex Aragonum . . . Quamprimum innotuit d. n.
regi subtractas fuisse d. domine regine expensas, quas habere consue-
verat a. d. papa, d. n. rex misit eidem d. regine uncias auri centum et
scripsit, quod non desineret inantea in suis illi necessitatibus subvenire.
Dann berichtet der Gesandte: aliqui homines de Janua nobiles et amici
d. n. regis, licet de parte Gibellina, nuper post habitos rumores de
sinistro galearum nostrarum, obtulerunt regi armari in servicium suum
decem aut quindecim vel usque ad viginti galeas ad expensas d. regis,
. . . quam oblacionem d. rex nec acceptavit nec renuit sed eam posuit
in suspenso . . . Interessant ist dann zum Schluss das erste Auftauchen
der Sohne Manfreds:
Item de filiis quondam priiicipis Manfredi placeat sibi
supersedere ad presens propter turbacionem temporis instan-
tem, quia ex liberacione ipsorum posset oriri magnum scan-
dalum et peiyculum d. regi ad presens, et maxime propter
mala verba, quibus ipsi infantes utuntur.
Jaymes Transportflotte wird bei Messina anfangs Dezember ver-
nichtet und so zieht er sich nach Milazzo zuriick. Seine schlimme Lage
zu Anfang 1299 schildert er Kari II. am 25. Februar (Reg. 113 f. 172):
Etsi propter diminucionem, quam tam per cessionem gencium exer-
citus nostri ab hostibus quam naturalem decessum noster, ultra quam
creditur, debilitatus erat exercitus ac necessariorum penuriis, que
ipsum exercitum multipliciter affligebant, invite cogebamur . . . treugas
inire cum hostibus, so habe er doch : saniori usi concilio . . . a treu-
garnm ipsarum proposito resilire curabimus et ipsas totaliter duximus
infringendas. Et ecce terris, castris et locis, que pro parte prelibate
— 74 —
ecclesie tenemus in insula, decentibus municionibus et deffensionibus
premunitis ad reintegrandum et satisfaciendum . . . exercitum ac gencium
viribus et copia victualium opportunis consulta deliberacione providimus
nobiles viros Aluarum vicecomitem Agerensem, Gombaldum de En-
tenca et Rogerium de Lauria, ammiratum communem . . . in deffensionem
et gubemacionem terrarum, castrorum et locorum ipsorum et aliorum
omnium, que processu temporis contigerit ad bene placitum et domi-
nium prelibate ecclesie atque vestrum, errore deposito, convertenda ad
confusionem et offensionem hostium parcium Sicularum cum quingentis
. . . militibus et decenti peditum comitiva in istis partibus moraturos
nosque cura stolio . . . versus partes ipsas sanctissimi domini summi
pontificis pro iam dicti prosequcione negocii presenciam adituri feliciter
transfretamus. Karl soll fiir Geld sorgen; die Truppen erhalten noch
fiir fiinf Monate Sold ; bei seiner Riickkehr miisse alles in Ordnung
sein. Sendet Radulfus de Pontisera und den Romeus Geraldi.
Zu der genannten Treuga gehOrt wohl fc^gendes Projekt (CRD
s. f. 610), in dem Friedrich serenissimus dominus rex SicUie genannt
wird, das also von ihm ausgeht: Imprimis, quod treuge sint inite et
firmate . . . usque ad festum proximo future resurreccionis dominice et
per totum integrum annum unum a predicto die . . . numerandum et
eciam post ipsum terminum, quam diu utraque pars post eundem ter-
minum treugas ipsas servare voluerit. Wer sie nicht mehr halten will,
muss kiindigen und sie noch ein halbes Jahr halten. Item quod idem
rex Aragonum statim, quod sibi erit abile ad navigandum, . . . recedet
de Sicilie partibus cum toto extoHo et gente sua et in Cataloniam
revertetur. Riickerstattung der castra in Sicilia et insula Lipari absque
mora. Non fiet ex tunc aliqua dirucio sive devastacio edifficiorum,
domorum et aliorum Ijonorum . . . Petrus Cornelii nomine et pro parte
. . . regis Sicilie . . . custodiet castrum Melacii, donec predictus rex Ara-
gonum recedat a Melacio in Cataloniam rediturus. Jayme muss alle
Gefangenen sofort frei lassen, exceptis servis sive sclavis; dariiber
bleibt die Verfiigung frei. Dagegen: item quod omnes captivi usque
nunc capti tam in mari quam in terra per . . . regem Sicilie . . . reraa-
neant et sint in obsides penes . . . regem Sicilie . . . Habita noticia . . .
de redditu regis Aragonum, . . . rex Sicilie . . . debet liberare . . . omnes
predictos obsides . . . et restituet . . . nuncio . . . regis Aragonura corpora
galearum predicti regis Aragonum, que olira infra proximo preteritum
mensem Decembris presentis XII. indiccionis (1298) capte fuerunt in
faro Messane per galeas . . . regis Sicilie et Messanam adducte . . . Bla-
sius de Alagone, regni Sicilie mareschalcus ac a faro ultra et in tota
Sicilia vicarius generalis, faciet homagium . . . Petro Comelii, quod pre-
dictus Blasius assignabit castra Bubalini, Messiani, Montis Leonis et
Tropete sita in Calabrie partibus. Nach Auslieferung der Geiseln erhalt
sie Konig Friedrich. Schluss: Et quod predicti reges vel alter eorum
seu . . . subditi . . . per se vel alios noraine et pro parte sua a suramo
pontifice vel aliis ab eo potestatem et auctoritatem habentibus non
petent nec peti facient . . . absolucionem predicti sacramenti et homagii.
— 75 —
Diese Treuga, fiir Jayme 11. sehr ungiinstig, zeugt ftlr die glSnzende
Situation Friedrichs. Die Verhandlungen haben kurz nach dem 17. Fe-
bruar 1299 stattgefunden. Damals gibt Jayme den Gesandten Friedrichs
Geleit. (Reg. 113 f. 242.)
Jayme geht Mitte Marz nach Neapel, wie er am 3. April 1299
(Reg. 113 f. 146 V) dem Vicomte Naluero Dager erzahlt. Bei der Ver-
folgung seiner Plane: sobreveneh a nos lendema, que fom en Napols,
greu malaltia, axi que venguem a molt fort e estret punt. Mas per la
gracia de Deu . . . erem meloratz e fora de tot dupte. Sobald er ganz
wiederhergestellt ist, will er zum Papst. Bei Bonifaz VIII. ist er im
Mai 1299 in Anagni. Damals soll Bonifaz nach Marino Sanuto zu Jayme
gesagt haben: Er balbiere ihn, ohne ihn einzuseifeil ! Im Juni war er
in Neapel bis kurz vor dem Seesieg am Kap Orlando. Vgl. Acta Nr. 41
und 42. Am 21. Junl 1299 bekundet er dem Amaldus Messeguerii, dass
er von dem Kammergelde dem Magister Johannes de Coch 500 Caro-
Unos argenti pro cura, que in nobis fecit in infirmacione, quam olim
passi fuimus in civitate Neapoli, bezahlt habe (Reg. 113 f. 175). Nach
der Schlacht eilen Robert und Roger nacb Randazzo; ohne es zu er-
obem ziehen sie nach Catanea; Ischia war noch in Friedrichs Handen ;
aber man erhielt es ohne Kampf. Der Erzbischof von Neapel schreibt
an Jayme: Capitaneus castri terre ipsius promisit castrum ipsum tra-
dere . . . post mensem, qui incepit die dominica proxima preterita, que
fuit VII. kalendas Augusti, nisi per Fredericum . . . suffultus fuerit pre-
sidiis opportunis infra terminum predictum. So Jayme II. am 29. Juli
an Herzog Robert von Nicotera aus; er wiinscht dringend Zusammen-
kunft bei Milazzo, spatestens bis zum 4. August. Der grosste Teil der
Truppen liege schon dort. CRD LXXV. "Blatt eines verlorenen Regi-
sters. Seit 16. Juli war Jayme gewillt heimzukehren (Reg. 254 f. 21).
Am 11. August war die Zusammenkunft, am 21. ist Jayme in Salerno,
am 2. Oktober 1299 in Barcelona.
Mit welcher Grausamkeit der Kampf gefiihrt wurde geht aus
einem Schreiben Bonifaz VIII. an den Kardinallegaten Landulf hervor:
„Etsi necessitatibus" . . . Aliquos barbarica feritas privavit lumine, quos-
dam mutilatio membrorum immaniter deformavit. Unde subsequitur,
quod hiidem inhabiles et inbelles effecti . . . dicto regi [Carolo] gravato
diversis oneribus onus addunt . . . Mandamus, quatinus debilitatos et
mutilatos huiusmodi per ecclesias et monasteria regni Sicilie . . . provi-
deas collocare, a quibus ecclesiis et monasteriis humanitatis intuitu
vestitimi et victum necessarium prefatis personis miserabilibus facias
ministrari . . . Dat. etc. Aus Vatikanischem Register Nr. 46 f. 110.
34. Jayme II. an den Kanzler Blschof RaimiHid von Valencla:
Vizekanzler Raimundus Caprarii ist Dominikaner geworden.
Vorschlag an seiner Stelle den Kanonikus P. 6omir zu nehmen;
wenn nicht, einen andern zu wahlen und nach Neapel zu
senden. Bei der Belagerung von Siragusa (1298) Oktober 23.
— 76 —
Jacobus . . . Raimundo . . . Valentino dilecto cancellario
etc. Spiritu, qui, ubi vult, spirat, in Raimundum Caprarii
vicecancellarium nostrum divinitus inspirante, contemtis mundi
huius blandiciis ipsum noveritis fratrum Predicatorum habi-
tum apud Neapolim noviter assumpsisse, propter quod can-
cellaria nostra de ipsius subtraccione queritur et de succe-
siva substitucione ministri consimilis sollicite meditatur. Unde
scire vos volimius, quod, dum interea circa id salubre, immo
necessarium intencionis nostre propositum familiariter nostros
alloquendo domesticos verteremus, suis exigentibus meritis
ad P. Gomir Ilerdensem et Valentinum canonicum mentis
nostre direximus aciem ipsumque dignum inter plures alios
existimavimus, si eleccioni vestre concors hoc esset et con-
sonum, dicto Raimundo Caprarii in huiusmodi vicecancellarie
officium subrogandum, utpote sciencia preditum, honestate
conspicuum et moribus circumspectum. Ea quidem vobis pre-
sencium tenore precipimus, quatenus, si vobis videtur expe-
diens, quod idem P. Gomir ad predictum cancellarie officium
loco et vice vestra sit merito deputandus, ipsum in eodem
vicecancellarie officio statum *), alias aliquem alium ad hoc
sufficientem, ydoneum et fidelem . . . in eodem exercendo of-
ficio pro libito ordinetis, quem ordinatum apud Neapolim preter
more dispendium transmitere procuretis, deinde ad nos, ubi-
cunque fuerimus, accessurum, et ipsius vicecancellarie func-
turum officio sepefato. Dat. in obsidione Siracusie X. kalen-
das Novembris.
Reg. 265 f. 104. Ueber den Vicekanzler und seine Stellung vgl.
oben Einleitung.
35. Logothet BartholomSus von Capua an 6. Durfortis:
Karl II. glng wegen des 6eldes fUr Jayme II. an dle Kurie.
Er, kaum genesen, musste folgen und blieb dort. Vor dem
Abschlusse der Verhandlungen kam die Aussohnung der
Colonna, und Bonifaz Vlll. hatte keine Zeit. Wegen der
rauhen Luft in Rieti ging er nach Neapel zurUck und liess
zwei Vertreter dort. Neapel (1298) November 12.
Nobili viro Guilebno Durfortis illustris regis Aragonum
consiliario et familiari suo amico carissimo Bartholomeus de
a) So falsch konstruiert im Reg.
— 77 —
Capua iniles, logotheta et prothonotarius regni Sicilie, salu-
tem et votive prosperitatis augmentum. Inclitus dominus
noster Jerusalem et Sicilie rex, dum pro obtinendo pecuniali
subsidio a domino nostro summo pontifice, prout illustris rex
Aragonum sibi misit, ad Romanam curiam proximo preteritis
diebus accederet, maudavit nobis, qui nondum restituti ad
plenariam sanitatem Capue morabamur, ut deberemus cum
eo ad dictam curiam nos conferre. Nos vero propter gravem
infirmitatem, quam diutius passi fuimus, valde adhuc debiles
et confracti paulatinis dietis post dictum dominum nostrum
regem iter assumpsimus. Postquam tamen dictam Romanam
applicuimus curiam, ibi post ipsius domini nostri discessum
rtb inde per dies quindecim de suo maudato remansimus pro
dicto subsidio procurando. Infra quos dies dum iustaremus
apud dominum summum pontificem pro eodem et iam essemus
de eo in terminis bone spei, quia per adventum Columpneu-
sium ad ipsius domiui pape reverenciam, circa quorum nego-
cium idem dominus vacabat omnibus aliis pretermissis, pro-
secucio subsidii difFerrebatur ipsius, nos adhuc in statu uou
existentes plenarie sanitatis et ibi ex nimia frigiditate Rea-
tiui aeris nocumenta sencientes corporis graviora, de cogni-
vencia prefati summi pontificis et quam plurium cardinalium
de dicta curia discedeutes in regnum redivimus, dimissis iu
eadem curia pro prefati prosecucione negocii veuerabili patre
domino . . episcopo Rauellensi, domino Petro de Ripalta nun-
ciis ad hoc dicti regis Aragonum et procuratore dicti domini
uostri regis in Romana curia supradicta . . . De litteris vestris,
quas, sicut iutelleximus, vos nobis pluries destinasti, adhuc
nullam recepimus nisi unicam hiis diebus . . . Scripta Neapoli
die XII. Novembris.
Or. Perg. SSj). o. Nr. Fast wortlich mit diesem iibereinstimmend
schreibt B. an Jayme II., aber im Singular. Am Schlusse lieisst es noch :
Illustris domina regina consors vestra per graciam Dei plena corporis
sospitate letatur, licet macilenta sit parum. Ueber seiue Krankheit
schreibt er an Jayme, dass er seinen Kredenzbrief fiir Petrus Boyl
erhalten, aber nichts von ihm gesehen habe; denn vom 1. April an
quandam curam corporis mei molestam et tediosam plurimum cum con-
silio medicorum assumpsi . . . Vix de lecto exire potui et ad curiam
aliquando non accessi. Am 28. Juni aus Neapel (Or. Perg.) — Zu der
Unterwerfung der Colonna vgl. L. Mohler, Die Kardinale Jakob und
Peter Colonna (1914) S. 96 f.
— 78 —
Am 11. November schreibt Karl II. an Jayme iiber Bonifaz VIII.
Toute voies nous creons e par aucunc des cardinaus noz amis nous a
este mande nouvelement, que dedanz brief terme nous envoiera li pape
bon aide de monnoie. E si ne poons croire en nulle maniere ne de-
vonz, que li, qui a comencie e fet jusques ci si plenierement e si vou-
lentiers la besoigne, que vous poursives pour 11 e pour nous, que il la
loisse ne ([ue il faille au besoigne a vous ne a nous (Naples 11 jour de
novembre). Die Erlangung des Geldes war aber schwierig. Die durch
Berengar von Entenca iiberbrachten capitula Karls an Jayme deuten
es an: licet dominus noster summus pontifex turbatus forte propter
infirmitatem, quam passus est, super solucione pecunie debite dicto
regi nuncio suo non dederit votivum responsum, tamen hoc non accidit.
ut intendat solucionem ipsam differre, sed pocius ex turbatione infir-
mitatis predicte, sicut . . . archiepiscopus Mediolanensis nuper missus
Neapolim ad dominum regem per eundem dominum pontificem . . . dixit
inibi. Et asseruit, quod priusquam recederet de curia Romaua, prefatus
dominus noster mandaverat mercatoribus . . , pro expedienda galea pre-
dicta . . . et nunc mittit . . . episcopum Melfiensem et dominum Egidium
de Fullosa cambellanum suum. Et priusquam negocium remaneret im-
perfectum, dominus rex, si opus sit, ibit personaliter propter hoc ad
eundem dominum nostrum. Das ist ja auch geschehen. Von Boni-
faz VIII. liegt ein Schreiben vor (Leg. 22 Nr. 3) vom 17. November.
worin er den Empfang des Bittbriefes Jaymes bekundet, den Ottobonus
de Placentia litterarum contradictarum auditor sendet und Gott fiir
den gliicklichen Beginn des Krieges dankt.
36. Richter R. Caluet aus 6erona an Jayme II.: R. Folc und
Jaspert de Castelnou schlldern in Perpignan dem Konig
Jayme von Mallorca die schlimme Lage Jaymes in Italien
und erbitten seinen Rat. Der Konig tadelt die Kriegsfahrt
seines Neffen und billigt den Plan, Truppen und eine Flotte
nach Sizilien zu senden, um Jayme zuruckzuholen, lehnt
aber Schiffs- und Geldunterstutzung ab. Sein altester Sohn
will Minorit werden; R. Folc rat ihm vergebens ab. Colliure
(1299) Marz 16.
. . . XIII. dies a lentrada de Mars lo noble en R. Folc
et en Jaspert de Casteluou foren a Perpeyan denant lo seyor
rey de Malorcha *) et proposali lo noble en R. Folc, que lesta-
ment vostre, seyor, era en peril, segous que el avia entes per
letres, que avia vistes dalscuns de vostre conpaya, qui son ab
vos, per que el avia apalat parlameut a Barselona per donar
ajuda a vos ab secors de tota la terra, et que creia per tot
ai Malororcha Or.
— 79 —
cert, que les gens de la terra que darien secors al vostre fet,
que ya navia parlat ab alscuns richomes e prelacz e ab los
ciutadans de Barselona e que tots neren en bon enteniment
e anagaven lo feit e que lo dit en R. Folc era vengut aqui
per aver concey de dit seyor rey, si ho tenia per ben e que
hi donas son concey.
El dit seyor rey respos en continent, quel viatge del
seyor rey Daragon no li avia plagut e que el no hi podia aver
contrastat, per so cor no era en tayl ab lo seyor rey, que el
lo degues conceyar, tro que el fo en son viatge. E depuys
fo posat ab el, no hac loc son concey . . . e que de prima
vista aytant con el podia veer e entendia, veya la ajuda con
gran dupte, que tornas a profit del seyor rey. E que en
asso fermament no podia hom conceyar, per so cor la vostre
volentat no era sabuda, si era per romandre ho per tornar . . .
E en R. Folc e en Jaspert de Castelnou rehonaren lo
fet, que la ajuda era faedora, per so cor si despendria ren
del seyor rey, mas que u faria de la ajuda de la terre. La
qual cuydaven aver sens tot dupte. E que hi entenia danar
en R. Folc e en Jaspert de Castelnou ab CC homens de pa-
ratge e ab XXXX galeres e per tornar vos e vostres gens,
no pas per aydar a conquerer Cicilia contra Frederic, que en
aclo nous entenien de ajudar els ne la terra. E encara que
era lur enteniment, que abans que els moguessen, ne faessen
guayre de mecions en laparelar, que escrisquesen a vos, seyor,
lenteniment de la anada, so es que irien per atornar vos e
vostres gens . . . e que dasso cobrassen primerament vostre
resposte, e que segons vostre resposte fos, de tornar ho de
romandre, que els irien ho romandrien. E ladons lo dit seyor
rey dix, que avia entes mils lo fet e que era pus declarat
que dabans e que auria son concey e que lendeman que hi
respondria.
Lendeman dix lo rey, que tenia per ben, que fos escrit
a vos, seyor, de ienteniment de la ajuda, ques faya per vos,
seyor, atornar en la terra . . .
Apres daso fo request lo dit seyor rey, que li plages,
que en aquesta anada, sis faia, que poquessen aver de les
gens de Malorca e de les altres sues terres. Qui respos, que
li plaia molt, e que hi tenguessen taula a sels, qui adobar si
— 80 —
volguessen. E apres reques lo en R. Folc, que li plages de
prestar de ses galees. El rey respos, que no avia galees, mas
pudrides, exceptades II e I leyn, les quals avia mester per
fer viatge a Mayorca. Reques lo encara en R. Folc a part
seus tot altre, qui no hi fo, que li plagues de fer prestet
en atjuest fet e que li serien dades bones segurtatz, que cobras
lo prestet de la ajuda de la terra. El rey respos, que avia
a maridar sa iia e que hi enteuia totz dies, e encara que
avia a fer una capela a Valuert, que li avia manada de fer
som pare. E en axi de ])0cs diners que avia, que no sen
])odia desexir.
. . . Lo seyor rey de Malorcha es amic vostre e de bona
voluutat. Lo fil major del seyor rey de Malorca esta fort
trist e fort pensiu, E ha pregat al rey som pare, quel lex
entrar als frares Menors e el j)are nol na puscut destolre.
En R. Folc hi ha fet sou })oder, (]uel mudas denteniment e
no ho a ])uscut fer, ans lo prega, que conceyas al rey som
pare, que noli vedas nel tardas dentrar als frares Meuors,
«jue servidor vulia esser de sen Fra[n]cesc. Deus tot poderos,
seyor, defena vos eus torne sane e salu en nostres teres ab
creximent de tot ben. Fetes a Copliure XVI dies anatz del
nies de Mars.
CRD 4226. Or. Pap. Ssp. Defekt. Ain 9. Juni 1299 trostet Jayme II.
seinen Oheim von Neapel aus, dass seiu Erstgeborener Minorit weFden
woUe: Inspiratus divinitus contemptis regie dignitatis fastigiis, que suis
iam dederant fata natalibus, sub modo religionis pauperis habitum sa-
tagens effici Christi miles. Er ermahnt ihn die Sache gut zu nehmen:
considerantes, quod de mane usque ad vesperani gaudia mortalium fini-
untur et mundi huius claritas vergit ad exitum tenebrosum. Gerade
20 Jahre spater traf ihn dasselbe Geschick !
37. G. de Solanes an Bernat de Sarria: Jayme II. empfing
seine Mitteilung betr. den Sieg der Kastiiianer (iber Juan
Nunez. Benutzung der Nachricht, den Konig zur Heimkehr
zu bewegen. Geldsachen. Neapel (1299) Juni 24.
Al honrat e molt amat en Bernat de Serria *), conseller
del senyor rey, de mi en G. de Solanes, del dit senyor rey
escriva, salut e honor e si meteix apareylat a son serviy.
Senyor, fas vos saber, quel seuyor rey reebe en mar prop
a) So Or.
— 81 —
de Napols les letres, que vos ara novelament li envias '),
en que li feeyetz saber la batayla, qui era estada entre en
Johan Nuniz e els Casteylaus e la preso del dit en Johan
Nunip ^). E ja^sia que vos be e saviament hajatz escrit al
senyor rey e plenerament enformat del estament e de la con-
dicio daquexes partz, parria a mi, per qo car la vida e la
salut del senyor rey es salut vostra e mia e daquells, qui
leyalment lo servexen, e conservament de les sues gens e
dels seus regnes, que vos deguessetz tractar e procurar, quels
procuradors de Cathalunya e Darago e del regne de Valenjcia
els bons homens de les ciutatz 11 escrivissen, com mils
poguessen e segons que vos trobariets, que mils e pus curosa-
ment se deges es poges fer, recomptan la condicio els perills
en que ses gens e sa terra es per la sua absencia el reque-
risen, que ell de tot en tot sen degues tornar mantinent per
restaurar sa terra. E aquestes letres li trametessetz mantinent
per un leny armat, lo qual venges al Cap de Rotlan ^), o a
Mila^, que aqui atrobaria tot recapte. E lenteniment, que
mou a mi escriure a vos sobre aquest fet, es aquest: quel
senyor rey hauria major raho de tornarsen e meylor color
e major escusacio ab lo papa e ab lo rey Karles, e per 90
car lo fet requer cuytanpa especialment per lestiu, que hic
ha poch asso se volria molt cuytar. Fas vos saber, que en
P. Cornell me ha a donar per en Ferran Doblites C florins
dor e mil torneses dargent, e daltre part mil solidos Barchi-
nonenses e enviavos a dir per ses letres, quels me paguetz
de 90, quel senyor rey vos mana, que li paguetz, per que jo
us prec, que vos, si res pagatz an P. Cornell, paguetz an Jacme
Dezpuig, qui les dites letres vos assignara, les dites quanti-
tats de moneda o si gran mester hi era, e als no poguessets
fer, mesessetz les li en compte e feessetzne un albara al dit
Jacme Dezpuig e puys avendriem nosen vos e yo. Als nous
fas saber aara, que per los correus, que vos hic havetz
trameses, vos o fare saber pus largament. Scrita en Napols
lo dia de Sent Johan.
CRD. Or. Pap. o. Nr. Vgl. Zurita cap. 40.
') Von mir nicht gefunden.
') In der Schlacht bei Alfaro am 7. Mai 1299. Vgl. Daumet p. 126.
") Cap Orlando, wo die Schlacht stattfand.
-- 82 —
38. Zwei Briefe von Bernard de Sorriano an Jaynie W.i
1) Sehnsucht des Volices nach RUcldtehr des Kdnigs; Heim-
l<ehr und auffafliges Verhaiten des P. Corneiii inbezug auf
die papstlichen Zehnturkunden ; dessen Verbindung mit der
Kdnigin von Kastilien. — 2) Nachricht von Jaymes Sieg Qber
Priedrich soeben eingetroffen. Nunmehr habe Priedrich seine
Undanl<barkeit gegen Jayme gebiisst; jetrt sei es Zeit zum
Priedensschluss. Hinweis auf die Kosten des Krieges und
Warnung sich bei der Entschadigung niclit tauschen zu lassen.
Nach Briefen aus 6enua mUssen Neapolitaner und Katalanen
das Staatsgebiet 6enuas verlassen. Barcelona (1299)
^ugust 8.
. . . Sapia la vostra altea, que a totes les gens de vostres
regnes e de vostres terres es ops la vostra vengudaper moltes de
rahons e per anoltes de maneres, segons que us ho tramet adir
largament per capitols '), los quals vos aporta en Tio. Encara
sapia la vostra senyoria, quel noble en Pere Cornell vench
en Bar^elona VIII. dies a la exida de Juyol. E aporta cartes
vostres, en les quals nos manavets, que li fets assignacio
sobre ios diners de la de^ima daquella quantitat de diners,
que vos li deviets, e que cobras les cartes de la de^ima,
que eil apportava. E si no les podia cobrar, que fets de guisa,
que les fees perpetuar. E yo de mantinent vista la vostra
carta requeri lo noble en Pere Cornell, quem degues mostrar
les dites cartes, per tal que les fees perpetuar. E eil respos, que ja
les avia trameses en Aragon, e si hom nol pagava de tot, que no
les poria hom veer ne aver ! E yo veen los periyls que serien, si les
dites cartes nos perpetuaven, e encara saben la manera, que
eil prenia dalcuns parlaments, que eil movia ab alcuns nobles
de vostra terra, agui li a pagar . . . una gran partida de la
sua assignatio, e el sobre plus li promis e li aasegur de pa-
gar per I ayn. E el noble en Bn. G. Denten^a, lo qual ep
molt curos dels vostres fets, obligalin Alcoleya e tots altres
bens seus a precs, que yo li u fiu de part vostra. E yo obli-
guene tots mos bens al dit noble en Bn. G., quel ne guar-
daria de dan, e cobre les dites cartes, de mantinent fiu les
perpetuar e tramet les en aquelles lochs, hon he trobat de
conseyl, ques deven trametre.
i) Von mir nicht gefunden.
— 83 —
Encara, senyor, del fet den Pero Coniell, siiis membras
be, en quina condicio son los fets de vostres reg-nes iie quina
manera an aquells, qui vos hic avets lexats en vostre loch,
noych agerets trames en Pero Corneyl per preycar! E valgera
mes, que aguessets soffert, que preycas dell tot (^o, que pogues
preycar, que con lavets trames agi. E moltes vegades, senyor,
vos he oyt dir lexempli daquells de Roma, qui amaren mes
lo profit comu de lur ciutat que no el lur e volgueren mes
romanir presos en Cartayne . . , Si alcunes coses contraries
se devenen a vos, la qual cosa Deus no vuyla, no ych avets
trames bon procurador a ops de vostres fets ! Con sapiats,
senyor, per (pert, que tantost con en Pero Cornell pres terra
a Terragona, trames un cavaller a la reyna de Casteyla, per
lo qual li trames a dir, que li pregava, que li trameses carta
de guiatge, con eil vulia anar a eila per missatgeria, que
li aportava den Frederich e per matremoni de ^a fiyla e per
tractamens, qui li serien profitoses e honrats, E ago he yo
sabut per ^ert . , , Scrita en Barchinona VIII dies anats del
mes Dagost.
2. . . . Depuys quel leyns, que us tramet ara ab en G. Tio.
fo aparellat e les letres foren fetes, vencli una letra duna
companyia de Jenoua, en la qual se recomptave, que vos eretz
estat a la Morteyla ab vosrtre estol e vos estan lla, que us
veuch missatge den Frederich, ques vulia combater ab vos.
E vos responeu axi, com deviets; ell per mal consell vench
a aver la batayla. E nostre senyor que sap, que vos ena-
quests fets tota hora sots anat ab fe e ab veritat e ab ley-
altat e que avets fet vostre poder, que pau sen pogues trer,
a donada a vos la victoria, e segons que recompten aci, avets
retenguda XXII galeres: Per que, senyor, ara es ora, que
ajats clemencia e misericordia . , . e que vos deiats tractar
e ordonar de fer la pau, que menys della vos no podets be
exir dels fets, quels grans senyors, con nostre senyor lur
dona la victoria, ladoncs deven mils venir als fets e a la pau
e ooncordia tractadora , . . Sabets los grans trebayls e grans
mortaldats e messions, qui nexen per rahon de guerra, cor
neguns tesaurs no basten als messions de la guerra , . . E
membraus, senyor, la paraula, que vos me dixes eu la galea,
con vos recuyliets, que nuU temps no hirietz en Sicilia, si
— 84 —
els fets no eren axi empreses e fermats, que per mal que
anas au Frederich, que aytant bona pau e composicio se tro-
baria, com per bon estament en que fos. E con ell, senyor,
no [vuljla estar a vostre consell, nostre senyor a li donada
aquesta disciplina, cor peccat de desconexenga e dorgall li
desplau mes que negun peccat. Per que vos, senyor, ara
devets aver clemencia e misericordia. E a^o es en[al]9ament
de vostres fets e de vostra venguda. E sia vostra mer^e,
senyor, que vos nous lexats enganar e que guardets, que
siats pagat e segur de tota vostra paga, cn qualque manera
los fets vagen, e que en a^o sescoten aquells, a qui romanen
les terres, que vos assats vos hi sots escotat, pus ave[ts] mes
a perill la vostra persona e vostres gens . . . Guardets, que
ans del ivern vostres fets sien endrepats ; cor quant lo temps
seria passat, los homeus demanarien la paga e vos nols poriets
pagar, livern sera vengut, e puys no seria en vos del venir.
E da^o sabets, que avets estat enganat moltes vegades. Placia
a nostre senyor, que us lixe en tal manera fer e cumplir
aquests fets, que sia honor e exal^ament vostre, e que per
vos sia feta pau e concordia entre christians.
Lo dia, que aquestes letres se feeren, vengren moltes
letres de companyes de Jenoua, en les quals se contenia,
quels Jenoueses avieu feta crida general, que tots Cathalans
e tot hom del rey Karles degues esser exit de tota lur terra
dins X dies. E compten, que arraen L galees ho mes e es
veu, que deven anar en ajuda an Fredericli. Per que sia
vostra merQe, senyor, que tingats vostres espies e que fassats
. . . aplegat e armat vostre estol de guisa, que dampnatge
ne escandel no si pogues esdevenir . . . Scrita en Barclii-
nona VIII dies anats Dagost.
CRD 12251 und 12263. Or. Pap. Ssp. Schreiber erinnert den Konig
in 1) daran, dtiss er nieinanden zu machtig werden lasse. Das Beispiel
seines Bruders Peter warne ihn. P. Cornelii woUe eine Verschworung
gegen Jayme. P. Cornelii, ein einflussreicher Verwandter des Konigs
in Aragon, hatte auf Verlangen Bonifaz' VIII. und Karls II. das Kampf-
gebiet verlassen miissen. Propter quod, licet nos de comitiva et ser-
viciis ipsius nobilis plenarie redderemur contenti, . . . predicto . . . licen-
ciam dedimus ad partes dominii nostri ad propria redeundi. Neapel
1299 Juni 5 (Reg. 265 f. 183). Und am 23. Juui schreibt (ebenda 101 v)
J. an B. de Sorriano, dass P. Cornelii heimkehre: er (der Konig) schulde
ihm viel. Als Pfand gibt er ihm drei papstliche BuUen rait, die die
— 85 —
Zehntverlfingerung von zwei Jahren iiber die fruher bewilligten vier
Jahre enthalten. P. behalt sie bis zur Entschadigung. B. de Sorriano
soll sofort, wenn er kommt: papales litteras perpetuari procuretis ad
cautelam; so soil er Geld zu bekommen suchen. Fiir en Tio findet sich
unter den Cuentas (ohne Nr.) eine Instruktion, die hierhin gehort; das
geht hervor aus dem Satze: Er soUe sagen, dass B. de Sorriano die
Papstbriefe erhalten und das perpetuar besorgen wurde. Darin heisst
es: Item le deia dir, quel abat de Banyols fraudosament e per grant
serviys, que sos officials ne ageren, tant solament per II (?) soj., quen
donaren al senyor rey, recapta la jurisdiccio de be II. mil. homens.
Soll den Papst um Hilfe anrufen. B. hatte den Bischof von Valencia
und den Propst von Solsona gebeten, den Zehnt in Mallorca zu fordern.
Beide lehnten ab, solange sie keinen speziellen Auftrag des Papstes
hatten. Der Propst erklarte: Que, con el parti de cort de Roma ab
les cartes de la decima, atorgades per IIII ayns al s. rey, que en Matheu
Ros e en Gerart de Parma cardenals li dixeren e li manaren de part
del s. papa, que . . . no demanassen la dita decima del regne de Ma-
lorches. Dann sollte der Konig sich um den Templer- und Johanniter-
zehnten bemuhen. Zum 4. Juii (leider ohne Jahr, doch kann es 1307
sein wegen der Angabe, dass Samstag 1. Juli ist) berichtet B. de Sor-
riano almirayl e conseyler eine merkwtirdige Geschichte, wie er sich in
en Tio getauscht habe. Er habe ihm die Ausriistung von drei Galeeren
iibertragen, denn er habe keinen Grund zum Verdacht gehabt bei den
vielen Gunstbezeugungen, die der Konig diesem erwiesen. (G. Ticionis
wurde 1299 Mai domesticus und familiaris des K5nigs.) Jetzt, wie die
Galeeren der Armada schon im Meere waren, und beim Kap de Lobre-
gat standen, am disapte matin de nit primer dia de Julioll, entfernte
sich Tio von den Galeeren und kam nach Besos mit der ihm anver-
trauten Galeere. B. waPtete den ganzen 1. Juli auf ihn; dann kamen
zwei Leute, die von seinem SchiflF gegangen, und sagten, er fliehe. B.
liess Jagd bis nach Sardinien auf das Schiff machen. Trametats vostres
cartes als senyors rey Karles e al rey Frederich e a les coraunes de
Jenua e de Pisa e en Sardeya e en Romania als vostres, que nol sof-
firen e quel vos trameten pres, per po cor yo creu fermament, que ell,
qui aquesta falsia ha feyta . . ., faria mal als homens nostres. Tio
hatte keinen Grund, so zu handeln. Freilich, hatte Bernhard bemerkt,
dass sein Bruder Jacme, der zur Ausnistung der Flotte Geld gab, tref-
fegaries begann. Er machte ihm Vorhaltungen und G. Tio meinte
darauf, er habe ihn entehrt. E dixili, que yo no avie desonrat ell,
sino que avie dit les dites paraules a son frare, e si li plagues, bastare
li aquesta resposta. Er hat gefunden, dass er in Barcelona fur keine
100 sol. Mobel hat ni altres bens seus, sens que basten a la dot de sa
muyler . . . Scrita en Barpelona IIU. dies del mes de JuIioII. CBD Juli.
39. Jayme II. an Phlllpp d. Sch.: Wortiiche Mitieiiung eines
aus der franzosischen Kanzlei stammenden Briefes, worin
— 86 —
JaYme aufgefordert wird, einer BrUgger Gesellschaft zu
zahlen und worin der Name Phiiipps dem Namen Jaymes
vorgesetzt wird. Jayme nimmt einen Irrtum der Kanzlei an.
Es sei unpassend, den Namen des Itoniglichen ^dressaten
nachzusetzen, wenn dieser nicht abhangig sei. Barcelona
1299 November 4.
luclito principi Philippo Dei gracia regi Francorum
illustri Jacobus eadeni gracia rex Aragonum etc. salutem in
eo, qui est omnium vera salus. Vestras recepimus litteras
noviter nobis missas huiusmodi seriem continentes:
Philippus Dei gracia Francorum rex inclito principi
Jacobo eadem gracia regi Aragonum vel eius locum
tenenti salutem in eo, qui salutis est actor. Cum, sicut
ex relacione dilectorum nostrorum Guilonis de Mota et
sociorum eius burgencium de Brugis accepimus, in nona-
ginta sex milibus (luingentis septuaginta novem sol. et
duobua denariis monete denariorum Barchinonensium
ex certa causa eisdem teneamini, prout in vestris inde
confectis litteris sigilli vestri munimine roboratis plenius
dicitur contineri, requirimus vos, quatinus eisdem bur-
gensibus de dicta pecunie summa, cuius solucionem licet
pluries, ut asserunt, requisitam assequi nequiverunt, sic
celerem iustitiam impendatis, quod ipsos ad alium reme-
dium recurrere non contingat. Dat Parisius die Martis
post festum Asceusionis domini.
Quarum tenore diligenter inspecto vobis ad contenta in
eis sic duximus respondendum, quod nos de partibus Sicilie
ad partes dominii nostri noviter redeuntes propter quedam
nobis incumbencia negocia occasione prosequcionis comissi
nobis olim per dominum summum pontificem insule Sicilie
negocii, qui de exhibitis sibi per nos grandis in dicta pro-
sequcione serviciis non satisfecit, ut debebat, ordinavimus cum
prelatis, comitibus, barouibus ac civibus terre nostre in
terris, locis regnorum nostrorum generalem certis temporibus
curiam celebrare. Circa que occupati ad satisfaccionem de-
bitam supradicto Guilono de Mota et sociis suis burgensibus
de Brugis de quantitate peccunie, que a nobis requiritur per
eosdem, at expediret et optamus, vacare non potuimus ad
— 87 —
presens. Providimus tameu, ne burgenses ipsi vexentur la-
boribus et expensis, quod circa festum sancti Johannis mensis
Junii . . . nostram adeant presenciam . . . et tunc super satis-
faccione debita eis facienda ... sic provide curabimus, quod
exinde poterunt Se contentos merito reputare.
Demum vobis sciri facimus per presentes, quod predic-
tarum litterarum vestrarum tenore perspecto, quia vidimus
nomen vestrum in eisdem nomini nostro preponi, scriptura
hec nou modice admiracionis materiam induxit, cum sit de
antiqua consuetudine et ex non modica curialitate procedat
ac eciam fieri debeat reges regibus subeuntes illorum ibi
scribere preponi nomina et nou sua. Set quia non credimus
hoc de vestra consciencia emanasse, set ex errore sive im-
pericia aut ignorancia scriptoris dictas litteras scribentis, id
ab admiracione huiusmodi nos retraxit. Provideat igitur
circa hec regalis dignitas et corrigi ac emendari mandet et
faciat, quod per errorem, iguoranciam seu impericiam scrip-
toris accidisse notatur. Quoniam, si regalis excellencia recte
consideret et advertat, non est indecens nec regali preemi-
nencie aut honori in aliquo detrahi, set ad eius honorem
et curialitatem pocius cedere videtur, si regale nomen eius,
cui scribitur, preponatur, precipue regi, qui scribentis dicioni
non subest. Dat. Barchinone II. nonas Novembris anno
domini MCCXC nono.
G. de Solania mandato regio.
Reg. 252 f. 196. Dann folgt ein Brief an Johaunes de la Mote
und Johannes dictus Clericus mercatoribus de societate videlicet de
faces bien. II. nonas Novembris.
Das von Jayme vornehm abgelehnte Gebahren war unzweifelhaft
nicht so ganz unbeabsichtigt. Wie anmassend das diplomatische Vor-
gehen Frankreichs damals war, zeigt ein Schreiben Jaymes an Phihpp
vom 26. Marz 1298 (Reg. 252): Der aragonesische Templermeister und
abbas Fuxensis. die als Gesaudte nach Frankreich gewesen, berichten,
dass zwischen Philipp dem Schonen und JCarl II. vereinbart sei, si
nuncii vestri essent multum honorabiles, utpote ex vestra progenie
descendentes, nos versus partes Gerunde . . . accedere deberemus. An-
dernfalls sollen die franzosischen Gesandten Jayme aufsuchen. Da er
wegen der bevorstehenden Niederkunft der Konigin nicht so schnell
reisen konnte, schickte er den abbas Fuxensis voraus, um ihn und die
KQnigin bei den franzosischen Gesandten zu entschuldigen. Der Abt
traf den episcopus Carcassonnensis und den Magister milicie Terapli in
— 88 —
Francia und bat sie zum Konige zu kommen oder zu warten; beides
haben sie rundweg abgeschlagen : protinus recesserunt!
40. Zwei Berichte an Jayme II. (Iber Sizilien. 1) Bartholo-
meus de Capua : Trotz 6efangennahme des Prinzen von
Tarent geht es auf dem Kriegsschaupiatze gut. Von der
Flotte Friedrichs sind kilrziich 4 Schiffe durch Sturm ver-
nichtet, dle Truppen getotet oder gefangen. Kampfe in Pa-
lermo zwischen Aragonesen und 6enuesen. Rom (1300)
Februar 16. 2) Karl II. ilber den Sieg von Ponza. \7er-
nichtung von 20 Schiffen Friedrichs und 6efangennahme
des Admirals Konrad Doria mit allen 6enuesen. Neapel
(1300) Juni 20.
1. . . . Negocium guerre Sicilie per Dei gratiam feliciter
et bene procedit et habentur continue de Sicilie insula bona
nova. Et quamquam casus ille contrarius emerserit de cap-
tione domini Tarentini principis fratris vestri, propter hoc
tamen in partibus illis novitas nulla fuit. Set fidelibus regiis
in solite fidelitatis constantia persistentibus eorum ex hiis
non tepuit fidei sinceritas et devocionis affectus, quin immo
illustris Calabrie dux frater vester in dictis partibus vigorose
procedit et per graciam Dei actus sui feliciter diriguntur.
Diebus etiam proximis de predicta Sicilie insula nova sunt
habita, quod, cum dompnus Fredericus de Aragonia frater
vester aliquas galeas armari fecisset, quibus preerat Corradus
de Auria, quatuor ex eis in loco, qui nominatur Mortilla,
maris insurgente turbine, fracte sunt et magna pars hominum
navigancium in eis mortui sunt et capti. Et res existentes
in eis in parte sunt perdite et in parte ad manus fidelium
pervenerunt. Predictus quoque Corradus de Auria, qui vix
evasit exinde, Messanam nudus auffugit. In civitate vero
Panormi inter Catalanos et Januenses magna briga est orta,
in qua ultra trecentos de ipsis Januensibus sunt occisi . . .
Scripta Rome die XVI. Februarii.
2. . . . Ecce, qualiter novissime de hostium nostrorum pro-
tervia ineffabilis disposicio divine clemencie processibus nostris
arriserit, vestre serenitatis auditibus presenti stilo letifico
nuntiamus. Accipite itaque, quod, cum infelix rebellium
nostrorum extolium ad has partes Terre laboris diebus proxi-
— 89 —
mis pervenisset, sub eo quidem impetu, quod cum armata
nostra confligeret, eoque temeritatis impulsu, quod fortune
cursus eorum semper astuciis arrideret, vir nobilis Rogerius
de Lauria . . . eos impugnare constituens arrepto felici itinere
de Gaieta, ubi armatam congregarat eandem, insecutus est eos
usque ad insulam quandam vocatam Sanonam per miliaria
circa viginti quatuor ab eadem civitate distantem. Ante
quam conspectis hostibus instructisque per eum, prout bene
novit, navalibus aciebus agressus est illos. At ubi factus est
rostrorum in rostra concursus et aspere dureque hinc inde
conflictum, secutum est, benedictus ille, cuius dextera dignata
est concommitari et protegere causam nostram, quod succum-
bentibus hostibus ingens eorum corruit multitudo capteque
sunt de galeis illorum viginti. In quibus capti sunt et ligati
Corradus Aurie, qui se hucusque ammiratum regni Sicilie
temere nominabat, et omnes sui de Janua, qui cum eo erant,
Palmerius Abbas, Johannes de Claromonte, Peregrinus de
Pactis et aliorum innumerabilis comitiva . . . Dat. Neapoli die
XX. Junii XIII. indictionis.
Beide Or. Perg. o. Nr. Ssp. Ein Bericht Karls vom 5. Mai des-
selben Jahres lautete weniger erfreulich ... Audivimus ..., iili, religio-
sos viros fratres Purrhinum et Bernardum ordinis Predicatorum, quos
misistis ab olim inter nos et Fredericum pacem et concordiam tracta-
turos . . . Super ipsa legacione illorum deliberare providimus et pensatis
in illa pluribus attendendis suasit cautela consilii non esse illos prop-
terea in Siciliam accessuros. Etenim Fredericus ipse, alias de pace
se iactans, prout seculum non ignorat, nunc uno modo, nunc aiio loque-
batur confuse de illa. Ex quo sequitur presumendum, quod, si dicti
religiosi ad eum accederent, tum quia ipsi apud nos diucius exstiterunt,
per quod possent subornati notari, tum quia successerunt ipsi Prederico
de adversis nostris aliqua prospera et habet in carcere Tarentinum
principem natum nostrum, de facili posset Fredericus ipse aliud pro
alio dicere, seminando per faustum in pactis accedere, quod ei Sicilia
remaneret. De quo illud de levi gravissimum sequi posset, quod multe
terre de Sicilia, que cum duce Calabrie . . . se tenent, . . . desperacionis
ex hoc animum assumentes pocius vellent de se ipsis concordiam facere,
quam alius faceret de eisdem. . . . Dat. Neapoli die V. Maii Or. Perg.
41. Zwei Berichte iiber den 6rosschan. 1. Thomas Gras aus
Cypern an Pierre de Monmellon: Tartarenfiirst Kasan hat
unter den Sarrazenen in Damaskus ein furchtbares Blutbad
angerichtet. Im ^pril will er Kairo und Babilon einnehmen.
— 90 —
Dem nach Damaskus eingeladenen Konig von Jerusalem
und CYpern will er Jerusalem wiedergeben. Nunmehr konne
man dle Blutbade von Accon und Tripolis rachen. (1300)
Marz 24. 2. R. ^a 6uardra an Jayme II.: Zwei Tartaren-
gesandtschaften nach Cypern; Botschaft an den 6rosschan;
Niedertage des Sultans; Flucht nach Damaskus; Brand und
Blutbad daselbst (1300?)
Au noble home sire Piere de Monmellon^) Thomas Gras
vostre ami . . . Sache vostre amiste, que je sus en Chipre . . .
Je sus sertain, que vos entendrees vollenter les bones novelles
de nos partis, sont tels: Que Kasan le seignor des Tartars
e IP mille home a cheval est venu a Domas *) a XVI jors
de Mars et met a lespee trestous les Sarasins, que il trouve,
de XV ans en sus. Et det *) partir le dit Kasan par tout
le mes Davril por alle prendre le Quaire et Babelloine. Et
le dit Kasan a mande ses mesages au roy de Jerusalem et
de Chipre et as comunes et as relegions, que y aus voissent
allui a Domas ^) ou en Jerusalem et que il luer dara tote la
tere, que les crestiens teneent jadis au tens de Godefroy de
Bolloin. Hores est venu le tens et la saizon a roy e a
prinsses et a barons et a chevallier et sitoins de Ponent de
sainter luer armes et quester honor et a venger le sanc des
crestiens, que fu espandu en Acre et a Triple et en Antioche . . .
Escrites a XXIUI jors de Mars.
CRD 4260. Or. Perg, Ssp.
2. A la vostra seynoria, seyner, fem saber, que depuis
que Tios vos agem escrit ^) . . . Les quals ^) . . . que per 11 ve-
gades a vengut en Chipre messatges dels Tartars, que requerien
al rey et al Temple et al Espital et ales altres bones gents
dela terra, que degessen venir en la Suria per recobrar la
terra tels Sarrayns. Per que oydes les messatgeries dels
Tatars fo acordat per tuyt comu **)..., que hom deg se tra-
metre messatges al capitan dels Tatars ^) . . . lo sotda en una
terra, que sapela lo pla de la Xarpella et fo ven^ut lo solda
et sos gens et se fugiren en[tro] a Damas. E a Damas se
va replegar ab molta ^) . . . gent celes, que aver pot. E axi
vengren los Tatars denant Damas el solda e sos gens van
a) So Or. b) Meist Liicken von 2—5 Wortem.
*) Vgl. Aeta Register.
— 91 —
exir de fora et *) . . . n se ab els *) . . . la voleutat de nostre
seynor. Los Sarrayns foren vencuczt e los Tatars sen van
en *) . . . mesclatz en la vila de Damas et a lentrar, que fereu,
meteren foc a la vila e axi la vila crenia'*) . . . es (?) vengut
et feu o^iure tots los Sarrayns, que pog*) ... les partides de
Babilonia. E les gens, que son en Xipre, sapareyllen *) . . .
tost com auran aut respost de sos missatges . . .
Or. Pap. Bruchstuck. O. Nr.
42. Jayme II. an Grossmogul Cassan: Freude iJber seine
Erfolge Im Kampf mlt den Sarrazenen; flngebot von Schlffen,
Truppen, Pferden, Flelsch; Sendung des P. Solivera, Burgers
von Barcelona; Bitte um Schutz fur die Christen, besonders
aus seinem Lande. Lerida 1300 Mai 18.
Al molt gran e poderos rey del[s] Mogols Cassan rey dels
reys de tot lo Levant en Jacme per la gracia de Deu rey
de Arago, de Valencia e de Murcia e comte de Barcelona e
de la molt sancta esgleya de Roma senyaler, almirayl e ca-
pitani general salut e bonastrucs succehimens. Cor neguna
creatura no es, que aja poder en si sino aytant com nostre
senyor Deu tot poderos ne vol donar als seus amics. En-
trels quals havem entes, que ell, qui tot poderos es, a
elegut vos e la vostra alta sanch per espaha de dretura
en terra a confondre e destruyr los seus enemics, quil
seu sanctuari de la sancta casa de Jerusalem per moltes
vegades an ensutzat: de la qual novela lo nostre cor
molt se alegra. On con los nostros predecessors tots
temps ajen desijat desser e de passar en aquexes paitz per
ajudar a conquistar la Terra Sancta, magorment con certa
cosa sia, que la maior partida dels regnes, que nos tenim,
los ditz predecessors nostres ajen conquests e guaanyats de
les mans e poder de la mala semen^a dels infeels Sarrayns
ab la sancta ajuda e misericordia de uostre senyor Deu tot
poderos, e nos desigem mes que uuyla altra cosa, que sia
en aquest mon, de passar en aquestes parts per ajudar a trer
de les mans e poder dels dits infeels Sarrayns la Terra Sancta,
on nostre senyor Deu pres mort e passio per nos a reembre
e salvar e metrela en poder dels feels crestians, per 90 quel
a) Meist Lucken von 2—5 Wortem.
— 92 —
seu sant nom hi fos loat e beneyt: Per la qual cosa fem a
vos saber, que, si avets mester nostra ajuda de naus, de
galees e de gens darmes, de cavals ni de viandes ne
de negunes altres coses profitoses a la vostra host, pre-
gamvos, quens ho fassats saber per vostre missatge, cor nos
som apareyllats de fer e cumplirho. Sabeu per cert, que nos
avem fet ordonament e manament a totes nostres gens, qui
vulen passar en aquexes partz a honor de Deu e a creximent
de la vostra host, que ho puschen fer sens nengu contrast.
Per esters si mesterhi avetz nos ni les nostres gens, fetnos
ho saber per vostra letra e missatge per lo feel nostre en
P. Solivera, burgues de la ciutat de Barcelona, portador da-
questa carta nostra, lo qual a vos trametem per especial mis-
satge nostre, cor nos som aparellatz e avem molt gran volen-
tat de passarhi, per tal que la mala erba, qui lonc temps ha
tenguda e ensutzada la dita Sancta Terra de Jerusalem, puscha
esser taylada sibre ten'a. Preganvos, quels christians, que
trobarets en les parts, on vos serets, e especialment los
Franchs de nostra terra sots la sancta fe catolica constituits
ajats en vostra guarda e defeniment especial per terra e per
mar axi en la sancta terra, que Deus vos ha douada a gua-
anyar com en aquela, que daqui avant vos donara. E com
sobre aco algunes paraules ajan comanades al dit feel nostre
en P. Solivera, que us diga de part nostra, pregam la vostra
excellencia afectuosament, que al dit P. Solivera creegatz de
tot 90, que sobre aquests fets dira a vos de part nostra.
Escrita en la ciutat de Leyda XVIII dies anatz del mes de
Maig en lan de nostre Senyor de M. CCC.
Aquests son los capitols, quen P. Solivera burges de Bar-
celona a adir al rey dels Mogols de part del rey Darago:
Primerament que diga de part del senyor rey al dit rey
dels Mogols, con lo dit senyor rey Darago vol saber, que, si
vol ajuda del, quina part aura de la Terra Sancta, que mi-
jansan la gracia de nostre senyor Deu a guanyada novela-
ment e daquella, que daqui a avant guanyara e conquerra.
Item que totes les gens del rey Darago sien salves e
segures en la dita terra, que a guanyada e daqui avant Deu
li donara per mar e per terra, e pusquen fer pelegrinatges
segurament sens negun tribut ai sant Sepulcre e als altres
— 93 —
locs, quals els se volran, 90 es assaber totz los christians
Francs sens negun embargament.
P. Marci mandato domini regis.
Reg. 252, f. 221. Ueber die Erfolge des Grosschans vgl. Heidel-
berger, Kreuzzugsversuche um die Wende des 13. Jahrhunderts S. 14 f.
43. Christianus Spinula an Jayme II.: 6iinstige Lage auf
dem Kriegsschauplatze fiJr Friedrich. ^ni<unft zweier Ge-
sandten Karls in 6enua. Karl will Monaco an Genua zurilck-
geben und fordert dafilr Neutralitat der Stadt im Kriege mit
Friedrich. Einzelheiten dafilr. Der Papst verlangt Wieder-
einsetzung der banniti in ihren Besitz und besondere Be-
stimmungen fiJr die Grimaldi. Sonstige Neuigkeiten. Genua
(1300) Mai 19 (?).
. . . Nova ex partibus Scicillie nun *) scribimus, quia per
Fr. Bernardum ^) de ordine Predicatorum ambasiatorem vestre
magestatis et iatorem presencium nova predicta melius siverit
vestra excellencia quam scribere possemus, quamvis una navis
nostra venit nunc ex Scicillia, que aplicuit Janue die XIII.
Madii, in qua recepimus literas, quas nobis misit frater noster
Leonardus Spinula et filius noster Bertolomeus, continentes,
sicut facta Scicillie sunt prospera. Et quod terra Catanie
habet magnam caristiam et tota alia terra, que tenetur pro
rege Karullo, et quod, si galee, que sunt in mare pro Scicil-
lia, stabunt almate, ut sunt, quod terra Chatanie nun poterit
se tenere.
Nova nostre civitatis sunt ista: Quod ambaxatores regis
KaruUi, id est dominus Matheus de x\ndria et quidam. ^) mil-
les et legi^ta aplicuerunt Janue die lune XVI. Madii et die
merchuris die XVII. Madii fuerunt cum sex sapientibus ellec-
tis in civitate nostra, et eis dederunt suam ambaxatam et
suam postulationem in scripto, quod rex Karulus est paratus
restituere ad nostrum comune castrum Monaci, hoc modo,
quod dictum castrum debeat stare in custodia quatuor homi-
num ex domo nostra et ex parte nostra, quod dictum castrum
a) So statt non. Ich lasse hier die iibrigen Sonderbarkeiten ohne
besondere Angabe.
') Der Dominikaner Bemardus de Boxados.
*) Vgl. Anmerkung zu dieser Nr.
— 94 —
debeant tenere pro sua securitate, quod ei arendantur res infra-
scripte, quousque ipse habuerit Sciciliam. Hoc est illud, quod rex
Karullus querit ad nostrum comune: Primo quod de briga,
que est inter ipsum et regem Fredericum fratrem exceHencie
vestre nostrum comune debeat stare mezanum et nun dare
auxilium nec favorem ad regem Scicillie. Secundum quod
nostrum comune debeat facere certa ordinamenta, quod nemo
de civitate nostra debeat ire in auxillio domini regis Frede-
rici nec illorum de Scicillia et quod illa pena, que fuerit
ordinata. ad presens debeat requiri cum omni effectu et ipsum
nuu parcere illi, qui cuntrafieret. Item quod dominus Cun-
radus Aurie debeat esse citatus cum omnibus sequacibus suis,
qui in Scicilliam . . ., quod debeant venire Januam. Et si forte
ipse nolluerit venire, quod comune nostrum teneatnr ad regem
TCarullum, quod ipse possit habere in Janua pro qualibet galea,
que erit in Scicillia, de Januensibus galeas duas ad suum
soldum et pro quolibet homine duos ad soldum suum. Et si
forte aliquis Januensis presumeret ire in Scicilliam ad soldum
regis Frederici vel eius servicio, comune teneatur levare ei
penam ordinatam, et ultra quod dictus rex Karullus possit et
debeat habere per unam galeam duas, prout dictum sit su-
perius.
Item querit dominus papa'), quod banniti nostri comunis
debeant restitui in eorum bonis et quod eis remitantur omnia
danna facta per ipsos in comuui et divisso hoc modo : Primo
omnes possessiones Grimaldorum, que sint vendite nec alie-
nate, quod sint de ilHs, que eas emerint, et sue sine inpedio.
Item quod Grimaldi nun possint venire in civitate nostra
neque in districtu comunis, et ultra quinque de aliis bannitis,
quos voUuerint elligere; sed possint ire per universum mun-
dum, prout eis placuerit, sani et salvi, sicut vadunt alii Ja-
nuenses pro factis suis et in perstando in quolibet loco, quo
fuerint, ad mandata comunis et observaudo statuta et pre-
cepta facta eis per comune nostrum. Et eciam destringantur
in omni loco sub magistratis comunis solvere avarias et mes-
siones comunis, prout allii cives. Et de preditis debent fa-
cere ydoneas cauciones de observando.
') Die Gesandten sprachen auch fiir den Papst.
— 95 —
Item dicti ambaxatoies fueiunt odie, die XIX. (?) Madii in
cunsilio ante ancianos et dixerunt, (juod, quando dederunt
suum scriptuni, nesciebant statuta comunis, unde, si aliquid
erat ad faciendum, ipsi parati erant, quia suut pro faciendo
pacem cum honore coniunis et regis Karulli. Quod finem
dicta capiant, ad vestram magestateni nun possuni scribere.
Nova de partibus Surie et Cassano et de Tartaris uun scri-
bimus, quia credimus, quod vestra magestas mellius sit pre-
dita, quam scribere possemus. Alia nova in istis partibus
uun sunt vestre magestati scribenda, et sicud essent, ipsis
scriberemus. Nos semper in gracia vestre magestatis reco-
mendamus. Dat. Janue die XVIIII. Madii.
CRD 11564. Or. Pap. Ssp. Am 2. Juni berichtet iu einem sehr
defekten Stiick Christian : Ecce quod die martis XIX (Tag und Datum
irrig!) anbaxatores regis et eciam domini pape aplicuerunt Janue, quo-
rum nomina sunt: Matheus de Adria et Gandulfus Ayosa. Vertrag mit
ihnen: Sie versprechen die Riickgabe Monacos in virtute comunis nostri
usque diem XXVIIII. Junii nunc proximum et ante, si poteruut. Weiter
inhaltlich wie oben. Item comune nostrum promixit citare dominum
Cunradum Aurie cum suis sequacibus, qui sunt in Scicillia in servicio
domini regis, quod, postquam rex Karollus restituerit castrum [Mona]ci
ad comune nostrum, infra menses tres prediti debeant separari de Si-
cillia et de servicio regis . . . Item ordinatum est in isto concordio,
quod omnes domos Grimaldorum, que sunt in circiiitu nostro, debeant
esse illorum de domo . . . Ap. gen. o. Nr. Vgl. Acta Nr. 62.
44. ^ktenstiicke zu Provinzialkonzilien von Tarragona (nach
1300—1308?)
1. Bitte der KonziUkommission beim Konige um Annul-
lierung der Cortes-BeschiUsse betr. Unzulassigkeit der Be-
freiung von gewissen Abgaben, betr. Unfahigkeit des dissen-
tierenden Klerus andere Beschliisse der Cortes anzuwenden,
betr. Verpflichtung zur Teilnahme f(Jr den Klerus an den
kommenden Cortes. (Nach 1300.)
2. Vizeprokurator Bernhard de Fonovllario protestiert
vor dem Provinzialkonzil gegen Anwendung des privilegium
fori bei allerlei Mantierung ausiJbenden Kierikern; verlangt
Kundgebung der Bischofe gegen die \?crweltlichung des Klerus;
Antwort des Konzils; Drohung des Prokurators. (Ob 1305
um Februar 23? Oder 10 Jahre frOher?).
— 96 —
3. Erzbischof Roderich und das Provinzialkonzil an
Jayme II.: Bitie um Einwirkung auf die seit 6 Jahren ex-
kommunizierte und anathematizierte Edle Guilelma vonMonte-
catheno. Tarragona (1304) 1305 Februar 22.
4. Protest Bernards de Fonoyllario gegen die Exkom-
munikation von Notaren, gegen ungerechte Konzilsbeschldsse,
gegen die Angriffe des Konzils auf die weltliche Rechts-
pflege; ^ntwort des Erzbischofs. (1308? Februar 23.)
1. Hec sunt capitula specialia, super quibus procuratores
concilii suplicant domino regi, ut ea revocet et faciat revo-
cari et ea precipiat non servari, cum sint contra ecclesiasti-
cam libertatem ^) . . .
Item que, com los prelats e els religiosos e persones ecclesiasti-
ques de Cataluya apelades pei lo seyor rey, axi com acustumat es an-
tigament, a la cort general present, ajen ab carta contrastat als ordo-
naments de la present cort e protestat, que no y consenten, per co
ordona la cort, que nula persona ecclesiastica ne homens lurs nos pus-
quen aidar ne valer dalcun ordonament ne capitol gracios novelament
fet en esta cort, ne en aco no sien enteses, pus que els dits prelats e
religiosos e persones ecclesiastiques y han contradit. Enpero com los
damunt dits, qui han contrastat al ordonament de la present cort, tor-
naran a la comunitat e usanca antiga, qui es acustumada en cort general
de Cathaluya, e consintran e fermeran tot co, que en esta cort es
ordenat, ques puxen aiudar dels ordonamens gracioses desta cort e de
les altres corts, que vendran . . .
2. Reverendo in Christo patri ac domino domino, Roderico
divina providencia Terachonensi archiepiscopo, . . . reverendis
suffraganeis . . . [in] Cathalonia constitutis, qui vobis nunc
assunt pro concilio celebrando, significamus nos Bernardus
de Fonoyllario, auctoritate regia gerens vices procuratoris
pro inclito domino infante Petro in Cathalonia, quod quidam
existunt in diversis civitatibus, castris et villis Cathalonie,
qui sibi nomen atribuunt clericatus, secularibus negociacioni-
bus pocius quam divinis ofticiis intendentes, in qualitate ne-
gociorum de cleritatu nichil penitus hostendentes, et cum super
suis excessibus ad publica iudicia pertrahuntur, ad pene sub-
*) Die drei Beschliisse, um deren Aufhebung gebeten wird, wurden
auf den Cortes von Barcelona 1300 gefasst. Sie stehen in lateinischer
Fassung unter Nr. XXVI, XXIX, XXXI. Vgl. Gortes de los antiguos
reinos de Aragon y de Valencia y principado de Catalufia I, 176 fif.
Ich gebe nur die 2. Nuramer zum Vergleich.
— 97 —
terfugium clericalis fori solis labiis allegant privilegiurn, qui
factis paulo ante negaverant clericatum. Sane cum cederet
in vituperium ordinis clericalis, quod secularia, maxime vilia
exercentes officia ut pote carniffices, sutores, carpentarii et
aliis mecanicis artibus utentes, ioculatores et goliardi gau-
derent privilegio clericali, cum per tales non modicum detra-
hatur clericalis ordinis dignitati, et ideo officia sint distincta,
ne imperator iura pontifficatus arripiat nec pontifex iura
imperii sibi debeat usurpare, et tales post trinam monicionem,
nisi resipuerint, si se contempserint emendare, foro debeant
subici seculari: idcirco ex parte iam dicti domini regis vos re-
quirimus et monemus et ex nostra in Domino exortamur, qua-
tenus singuli in vestris diocesibus faciatis publice fieri trinas
generales moniciones, ut predicti iam dictis negociacionibus
secularibus penitus derelictis divinis officiis obsequantur,
alias, cum per predictas in Cathalonia diversa litigia et scan-
dala suscitent et pretextu privilegii clericalis f requenter comissa
per eos crimina remaneant impunita, que, cum sperant per
ecclesiam se deffendi, comitere audacius non curentur, quorum
videmini esse participes, si nostris nolletis condescendere iustis
requisicionibus et exortationibus supradictis, cum er[ror?], cui
non resistitur, approbetur, redderetis vos indignos, cum no-
strum vel domini regis imploraretis auxilium, in vestris [peti-
cionibus?] exaudiri, cum frustra petat debitum, qui, quod debet
impendere, pretermitit.
Post hec die martis, que fuit VII. kalendas Marcii, anno
quo supra, prefatus dominus archiepiscopus et sacrum con-
cilium responderunt sub forma que sequitur: Nos Rodericus
sancte Terrachonensis ecclesie archiepiscopus et totum sacrum
provinciale concilium ad contenta in scriptura per dictum
veuerabilem Bernardum de Fonoylario oblata respondemus,
quod, si qui sunt clerici in provincia Terrachonensi, exer-
centes secularia officia, propter que gaudere non debeant pri-
vilegio clericali, eos non intendimus deffendere tanquam cleri-
cos, nisi in quantum nobis permissum est iuxta canonicas
sancciones; et si forte in aliquo delinquerent huiusmodi clerici,
prompti sumus eos corrigere et eos taliter castigare, [quod]
ipsorum pena sit aliis in exemplum, et in hiis non intendimus
iurisdiccioni domini regis in aliquo derogare set iurisdiccio-
— 98 —
nem nostram ecclesiasticam conservare. Et requirimus pre-
fatum venerabilem Bernardum de Fonoylaiio, quod in personis
ecclesiasticis iurisdiccionem aliquam non usurpet, cum nos
parati simus de ipsis . . . conquerenti reddere ius et iusticie
complementum, diffugiis et maliciis pretermissis.
Et dictus vices gerens, respondeudo propositis per re-
verendum dominum archiepiscopum et concilium, dixit, quod . . .
iustis requisicionibus et de iure etiam canonico aprobatis non
est aliquatenus satisfactum per proposita per eosdem. Et est
miraudum, quod in tanto concilio, ubi fulget sciencia literalis,
iuste postulata fructum et efectum minime assequantur. Verum
protestatur idem vices gerens de iure iam dicti domini regis,
cui per talem responsionem indirecte per vos factam vel etiam
alias non intendit in aliquo derogare, set ipsum intendit et
vult semper existere sibi salvum.
3. Excellentissimo . . . domino Jacobo . . . regi Aragonum
. . . Rodericus . . . Tarraconensis ecclesie archiepiscopus et pro-
vinciale concilium nunc in predicta Tarraconensi ecclesia con-
gregatum . . . Quia, sicud venerabili fratre nostro Pontio
Vicensi episcopo accepimus intimante, nobilis domina Guilelma
de Montechatone pro oifensis et iniuriis Vicensi ecclesie per
eandem dominam et eius valitores iniuste illatis excommuni-
cata per predecessores ipsius episcopi et demum anathema-
tizata, eiusdem domine contumacia exigente, iam per sex
annos et amplius excommunicationem et anathema huiusmodi
sustinuerit et adhuc sustineat animo indurato neenon eccle-
siam ipsam gravibus adhuc persequatur iniuriis et graviores
eidem cominetur inferre, et ecclesia Dei non habeat ultra,
quid faciat contra ipsam : magnifficentiam vestram in domino
attentius deprecamur, quatenus dictam dominam ad satis-
faciendum dicte ecclesie . . . compellere debita cohercione dig-
nemini . . . Dat. Tarracone VIII. kalendas Marcii anno domini
MCCC quarto.
4. . . . auctoritate ') regia admittere ut publicum notarium,
[excommunicationis sententiam?] revocare [contra?] eum et alios
quoscumque publicos notarios per dictum dominum archie-
piscopum latam, qui officium tabellionatus velint in Terracho-
') Der obere Teil abgefault. Anscheinend verlangt Fonollar Auf-
hebung derExkommunikation gegen die in Tarragona amtierendenNotare.
— 99 —
nensi civitate vel eius territorio usurpare absque licentia
sedis apostolice vel ipsius archiepiscopi speciali. Respondens
cum consilio et consensu sacri concilii congregati requisicioni
et proiestacioni et appellacioni ex parte illustrissimi domini
Jacobi Dei gratia regis Aragouum eisdem oblatis dixit, quod
ipse et dictum concilium non credebant nec intelligebant ali-
quid fecisse vel statuisse vel predecessopes suos etiam, quod
scandalum deberet apud maiestatem regiam vel suos subditos
generare, nec intendunt etiam de novo inducere, nedum con-
tra ipsum dominum regem, ymo nec etiam contra eius ali-
quem subditorum, quod contrarium sit sacris eloquiis statu-
tisque canonicis vel legibus . . ., set hoc solum actenus per
predecessores et ipsos credunt in Terrachonensibus conciliis
esse actum, quod Deo sit placidum et quod saluti suorum in
spiritualibus subiectorum congruit animarum, consideratis lo-
corum et temporum, personarum et causarum ac status terra-
rum qualitatibus, prout decet. Oblacionem autem regiam
circa reddendam eisdem prelatis et personis ecclesiasticis
iusticiam et de suis malefactoribus cum graciarum actione
humiliter acceptantes et in Domino comendantes, suplicant
idem archiepiscopus et eius sacrum conciliam eidem regie
celsitudini, ut, cum aliquis malefaetor notorie vel per famam
contra ecclesiam vel personas ecclesiasticas apparuerit, quod
non expectent sui officiales personarum ecclesiasticarum que-
rimonias speciales, sed, sicut in aliis maleficiis coutra suos
laycos commissis officio curie secularis proceditur nullo alio
requisito, sic in clericorum et ecclesiarum excessibus per
laycos contra ipsos commissis per eius secularem curiam civi-
liter procedatur, cum eius curia in hac notoria necligentia
extiterit usque modo. Nec dedignetur regia celsitudo, si,
ubi sui subditi per suas de facto consuetudines, privilegia
vel statuta ab eius iudicio solverentur, . . . ligentur et com-
pescantur per censuram ecclesiasticam , . . , cum frequenter et
in multis casibus censura ecclesie subveniat gladio temporali
et eius deifectum circa ea . . . supleat compescendo. Dixerunt
tamen idem dominus arcbiepiscopus et concilium supradictum
et protestati fuerunt, quod non erat eorum intentionis con-
stitucionibus sacri concilii Terrachonensis [derogare], immo
intendebant, quia ipse sancte sunt et fulcite iure canonico et
— 100 —
divino, usuin canonicum et ordinem debitum observare in
ipsis et facere observari.
Protestato prius, quod dictus venerabilis Bernardus de
Fonollario gerens vices procuratoris etc. non intendit consen-
tire excommunicationis sentencie late, ut dicitur, per dictum
dominum archiepiscopum contra Dominicum de Biscarra, no-
tarium publicum auctoritate regia . . . ut iniuste late, salva
reverentia dicti domini archiepiscopi, ym[mo] eidem totaliter
dissentire, respondet dictus venerabilis gerens vices procura-
toris pro[te8tacioni] pre[dict]e et aliis per dictura dominum
archiepiscopum prolatis et dictis supra et dicit, quod prede-
cessores dicti domini archiepiscopi et ipse etiam archiepis-
copus statuerunt in concilio provinciali aliquas constituciones
iniquas et inimicas et contrarias divinis ac cauonibus insti-
tutis, ex quibus scandalum generatur ex causis in requisitione
et protestacione factis per dictum vices gerentem procura-
toris predicti dicto archiepiscopo ac concilio generali suo die
iovis proximo preteriti, que fuit VIII °. kalendas Februarii in
coro sedis Terrachone propositis lacius, quas hic repetit. Di-
cit etiam dictus vices gerens procuratoris, quod ipse procedet
et processurum se offert iusticia mediante contra invasores
personarum et rerum ecclesiasticarum tam officio iudicis quam
viis ordinariis quam alio modo debito et legittimo, . . . prout
de iure et ratione fuerit faciendum, et servata forma in suis
casibus constitucionis pacis et treuge, maxime si dictus do-
minus archiepiscopus et alii iudices ecclesiastici ordinarii sue
provincie puniant personas ecclesiasticas delinquentes et in-
iuriantes officialibus domini regis et aliis subditis suis, quos
usque nunc minime puniverunt pro maiori parte et pro alia
tepide et remisse, ut est notum et notorium toti terre in tan-
tum, quod non potest tergiversacione aliqua obumbrari, adeo
quod eorum tarda punicio est delinquendi incentivum pocius
quam extinctivum et aliis personis ecclesiasticis ad comitten-
dum trahitur in exemplum, ita quod non potest absque dicto-
rum officialium dicti domini regis et aliorum subditorum eius-
dem gravitate maxima sustineri. Hec dicit persistendo in
requisicionibus, protestacionibus ac appelacionibus dicta die
iovis per ipsum vices gerentem factis et interpositis coram
dicto domino arciiiepiscopo et eius concilio, quas hic repetit
— 101 —
et innovat et facit. Nec est veruin, salva reverencia dicti
domini archiepiscopi, quod dominus rex vel curia eius sit vel
fuerit aliquo tempore in fatica iusticie nec etiam tepidus vel
remissus, ymo semper coluit iustitiam et coli fecit per offi-
ciales suos tribuendo unicuique ius suum et criminosos et
culpabiles puniendo.
. . . *) seu replicacioni facte per . . . Fonoylario gerentem
vices procuratoris predictnm respondet domiuus archiepiscopus
Terrachonensis de consilio et consensu capiiuli sui, quod ipse
non revocat nec revocare intendit sentencias pef eum legi-
time promulgatas contra notarios, qui post eius inhibitionem
et sentenciam confecerunt publica instrumenta in civitate et
territorio Terrachone absque licencia sedis apostolice seu
domini archiepiscopi antedicti de quibuslibet contractibus,
appellacionibus seu requisicionibus factis in concilio generali,
exceptis dumtaxat instrumentis ibidem confectis de appella-
cionibus et requisitionibus propriis et specialibus domini
regis et dicti venerabilis procuratoris nomine domini regis
confectis, nec conficientes huiusmodi instrumenta propria et
specialia nomine domini regis et procuratoris predicti exconi-
municasse intelligit ob honorem regie maiestatis sed solum
notarios publica instrumenta conticientes in sepedicta civitate
et eius territorio super requisitionibus, appellacionibus et con-
tractibus alioram. Ad id vero, quod venerabilis vices gerens
asserit, quod idem dominus archiepiscopus et concilium con-
questi fuerint de necligencia iusticie curie speciaUs regie maie-
statis, respondent prefati dominus archiepiscopus et concilium,
quod salva dicentis reverencia non fuit nec est intentionis
eiusdem domini archiepiscopi et sacri concilii conqueri in
presenti de iniusticia ve\ necligentia iusticie, quantum ad
personam regie ceisitudinis sive specialis curie domus sue, ut
ex scriptura per memoratos dominos archiepiscopum et con-
cilium Terrachone iam oblata satis colligitur evidenter, sed
fuit et est intencionis eorum conqueri de suonim officialium
notoria necligencia iusticie et deifectu. Et presentem respon-
sionem pecierunt iidem dominus archiepiscopus et sacnim
concilium inseri in instrumento responsionis sen replicacionis
facte per venerabilium Bernardum de Fonoyllario responsioni
a) Hier fehlt wieder mehreres.
— 102 —
per dictum dominum archiepiscopum et sacrum concilium facte
appellacionibus interpositis per venerabilem Bernardum de
Fonoylario predictum nomine domini regis et sui.
Nr. l CRD Ap. gen. Nr. 25. Gleichz. Kopie Pap. — Nr. 2 CRD
s. f. Nr. 61. Gleichz. Kopie Pap. Die Datierung ganz unsicher. Ist
FpnoUar wirklich der Stellvertreter des Infanten Pedro und ist dieser
Sohn Pedros d. Gr. wirklich 1296 gestorben (vgl. P. de BofaruU, Los
condes de Barcelona vindicados II, 244), so fallt das Stiick vor das
letztere Datum. Doch passt es sonst besser in die oben aiigegebene
Zeit. — 3. CRD 2275. Or. Perg. Ssp. — 4. CRD s. f. 68. Hier wird
der Infant Pedro nicht genannt. Gleichz. Kopie. Der hier genannte
Dominicus de Biscarra ersclieint noch 1335 beim Testament Alfonsos IV.
Das deutet doch eher auf die Zeit um 1308 als vielleicht anderthalb
Jahrzehnte frQher. Vgl. auch Acta Nr. 528.
45. Roger de Loria an Jayme II.: Empfang der Klage J. de
Castelnous gegen ihn wegen zweier Kastelle und der Auf-
forderung im Mai zu erscheinen, sonst erfolge Riickgabe.
Antwort: Der Konig konne ihm alles nehmen, aber Jaspert
habe kein Recht. Er wUrde kommen, wenn Karl II. und der
Papst es erlauben. Erinnert an die ungeheuren, von Jayme
ihm geschuldeten Summen und an das, was er fijr ihn in
Sizilien getan; und nun woile Jayme ihm nicht zahlen, son-
dern ihm seine Kastelle nehmen, wahrend er ihm die ganze
Welt unterwerfen mochte! In einem zweiten Schreiben hat
Jayme um Geld gebeten; Roger kann ihm nichts geben,
muss sich sogar das 6eld fur die eventuelle Reise leihen.
Neapel (1301) Februar 16. In einem Zettel aus Rom teilt er
mit, wie schnetl er fur den ^bt von Foix die ErfOllung seiner
AuftrSge beim Papst erwirkt. Der Konig iasst ihn nicht reisen.
Rom (1301) Februar 25.
Reebem en Napols lo primer dia de Febrer II l^tres
vostres. En Ja I deles quals nos manavets, que per nos o
per nostre procurador covineut deguessem comparer davant
vos per tot lo mes de Mag priniervinent per raho de la de-
manda, la qual fa contra nos lo uoble en Jagpert de Castell-
nou per raho de Calp e de Altea. E encara que sabem per
nostre procurador, que, si dius lo dit dia no comparem, que
retriets al dit Ja^pert lo dit loch de Calp e de Altea. En
fem saber a la vostra altea,. quels damuntdits Jochs e tot lo
— 103 —
demea, que nos avem, vos nos o avets douat, et vos nos o
porets tolrre, quan a vos plaura, quen Jacpert negu dret nay
ha . . . Nons fa tant de be vostre pare, que deviam (?) perdre
Qo que avem en la vostra senyoria, que amam e pream mes
que XX tants en altra senyoria. On si a Deu plau, uos
serem davant vos dins lo dit temps e jaquirem lo serviy de
vostre pare e dela esglea tant, quant a vos plaura. Senyor,
devriaus membrar, que vos me lexats en Secilia e encara,
quem devets per la compra de Montornes C. mill. sol.
Nun folgt Aufziihlung dessen, was der Konig ihm schuldet: L-raill.
sol., die er den Genuesen in Valencia zahlte; 33 mill. sol. fur P. de s.
Pere, Bankier in Barcelona, 500 Unzen, gleich 30 mill. sol., die er von
Sizilien sandte durch Amigucho; mehr als 200 mill. sol. fiir die Flotte
nach Sizilien; 3 mill. Pfund Tornesen und 1000 Pfund von Bankier P. C.
in Valencia; 25 mill. auf Cebela; 4 mill. Pfund von Bankier P. Planel
in Valencia; 4 mill. Pfund von P. Ceruera; 16 mill. sol. von Tomas
Fabre; 10 mill. sol.; 6 mill. sol.; und soust wohl 20 mill. sol. Bei dem
Wechsel verlor er mehr als mill. D. Pfund. Auf Befehl des Konigs und
der Konigin verkaufte er seine Kastelle und erhielt Sicherung von ihnen.
De totes coses damuntdites vos porets certificar per vos-
tres registres e per les persones damuntdites. E no pogrets
esser vengut en larmada, si yo nous agues feyt lo prestet
damuntdit. E, senyor, depuijs me lexas deca, yo he ben ser-
vit al rey vostre pare e al duch e a madona la duquessa.
E us he procurada la decima del sant pare de IIII ans e II
mill. onces, queus envia vostre pare e II mill. onces, queus
pagua en Proenca per cascun an, fins que siats pagat. E vos,
senyor, nom volets res pagar, abans volets, que mos castells
se perden ! E yo percuraria *), si podia, que fos vostre tot
lo mon ! . . .
En laltra carta, senyor, menviavets a dir, queus degues
prestar. Deus o sab, que no he de que; que yo he comtat
ab lo rey vostre pare e deu me be XII mill. on^es e a men
feyta carta e diu, que no men pot res pagar. E axi clam vos
mer^e, que magats *) per escusat; que quan men ire a vos,
sil senyor papa ni vostre pare ell rey noy meten altre con-
sell, aure a manlevar co que mengare *) per la carrera. E
lo major tresor, que yo men portare, seran III filles grans,
que yo he, les quals vos presentare de mantinent, que sia
a) So Or.
— 104 —
davant vos e vos farets ne a vostra guisa . . . Comau me en
la vostra gracia. Scrita en Napels XVI dies anats del mes
de Febrer.
Original angcklebt ein Zettel :
Sapia la vostra altea, que dimecres XXII dies anats del
mes de Febrer entra lo senyor rey Karlles pare vostre en
Roma e yo ab ell en la sua compaynia. E tiobam aqui lon-
rat e savi e discret labat de Fox ') e aviay estat III (?) meses
e mig; e noy avia les acabat, per^o que vos laviets enviat.
E ell mostrans los capitols, per que vos laviets trames. E
nos demantinent anam nos en al senyor rey pare vostre e
fom davant lo senyor papa. E trobam lo gracios e avem los
quax tots acabats, quels pus forts nos ha atorgats : po es
sobre de la decima dels 11 ans, axi com vos lo demanavets,
e del arquebisbe de Tarragona es complida vostra volentat.
Labat de Fox sera tost davant vos ab les privilegis del sen-
yor papa *). Lo senyor rey no vol, que anem davant vos,
ans nos ha retengut en son servi e rescriu vos dels nostres
feyts. Clamam vos merce, que siam comanats en vostra
gracia, que, en qualque loch en siam, punyam e punyare fin
a la mort de servir vos ! . . . Scrita en Roma XXV dies anats
del mes de Febrer.
CRD 10698. Or. Pap. Ssp. Bonifaz VIII. bittet dringend deu
Jaspert anders zu entschadigen oder die Citation zu verschieben: do-
nec idem ammiratus in nostris fuerit et ecclesie Romane serviciis
actibus bellicis occupatus. Nosti quidem, princeps provide, quod ab-
sentes rei pubhce causa, cuius locum rationabiliter obtinet Romana
mater ecclesia, omnium domina et magistra, multis gaudent ex iuris
concessione favoribus. Lateran 1301 Februar 26. („Habet facta nobis
assertio." — Or. perg. Bulie an Hanfschnur. Leg. 22 Nr. 9j. — Schon
am 1. October 1300 hatte Bonifaz fiir Roger einen Schutzbrief ge-
sandt. (Leg. 22 Nr. 8 — ^Grata".) — Die scharfe Verurteilung seines
LTeberganges zur neapolitanischen Partei durch Friedrich III. ist vom
Jahre 1298 Februar 9. Friedrich beschuldigt ihn: de inlegalitate
et proditione. Er beauftragt Rayraund Fulconis vicecomes de Cardona:
dantes ei potestatem accusandi . . . eundem Rogerium de premissis,
petendo de hoc fieri duellum seu pugnam secundum usum Barchinone
seu forum et consuetudines Aragonie. Pergaminos Jaymes II. Nr. 1003.
— Dagegen schreibt Bonifaz VIII. am 22. Juli 1297: Non sine mentis
a) Durch Ueberschriebenes und Durchstrichenes sieht es aus, als
ob die Privilegien vom Konig kamen und der Papst ihn zuriickhielte!
') Vgl. Fiuke, Aus den Tagen Bonifaz VIII. Quellen S. XVIII.
— 105 —
ilaritate referimus, quod dilectus filius nobilis vir Rogerius de Lauria
divinis et nostris . . . prudenter, fideliter et viriliter beneplacitis se coap-
tans, sicut pugil intrepidus contra hostes . . . laboravit, nonnullas terras.
loca et incolas Calabrie partium ad devotionem debitam reducendo.
(Leg. 21 Nr. 2L) Rogers Todfeind ist der andere grosse katalanische
Admiral Bernard de Sarriano. Das erfahren wir aus einem entriisteten
eigenhandigen Briefe des Herzogs Robert: Avem entes, que vos aves
traraes Bernart de Sarrian ab XX galeas e ab CL horoes a caval a
groayuar en terres de Sarrasins. De la qual cose eu mi don gran mer-
vella, car maiiifesta cosa est, que lo dit Bernart es enemic mortal de
lamiral meser R. de Lauria e pot om crere, quel destorbarie volenters
tota cose, per que el agues don e desonar e aquels, que el aman. Per
co pot en rasonablemen pensar o al mens duptar, quel no empacha
larmada, de la qual aprop nos deu esser amiral messer R., de la qual
li pot veuir honor e profit. Bernard konne die Flotte zu Friedrich
flihren und konnte sie freiwillig oder gezwungen festgehalten werden.
CRD Nr. 1305 s. f. Wohl 1298 oder 1299. — Nr. CRD 10903 gibt Roger
gern Einwilligung, dass sein Sohn Rogero „prengues madona vostra
sor filla de Nagnes Cabata.'^ Die Mutter, Ines Zapata, war die Geliebte
Pedros d. Gr. Neapel 16. Februar (1300 oder 1301). — Das sonstige
reiche Loria-Material wird ein ansfuhrlicher Aufsatz des 1915 gefallenen
Dr. H. E. Rohde iiber den grossten Seehelden des Mittelalters bringen.
46. Zwei Briefe Karl 11. iiber die sicilianische Frage. 1) An
seine Tochter Konigin Blanca: Allen Freundschaftsbekundun-
gen gegenuber verhalt sich 6enua ablehnend; auch jetzt
seinen drei Gesandten gegeniiber. Sie soll bewirken, dass
Jayme II. Qenua absagt. Neapel 1301 April 6. 2) An
Jayme II.: GiJnstige Lage in Sizilien; seine Flotte von 50
Schiffen ist dorthin gesegelt, dazu 1000 Reiter. Er erwartet
seinen Schwiegersohn Karl von Valois. Die Genuesen neigen
zum Frieden. Neapel 1301 Mai 20.
. . . Te, carissima filia, latere non credimus, quot quan-
tisque consiliis, promissionibus, oblationibus atque viis huc
usque studuimus et sategimus toto posse, ut commune Janue
nobis facientes amicum retraheremus ab illo, quem . . . et
moliebantur in nos arcu iaculationis hostilis. Set nec illud
te lateat, quot quantumcunque ad id dicti communis duri-
ciam et pertinaciam induratam curaverimus mollire inductioni-
bus 0])portunis et frequentes propterea Januam miserimus
nuncios et litteras inculcatas. Numquam de ipsius inclina-
cione amabili potuimus esse certi. Nunc autem ultimo missi
- 106 -
per nos ad commune prefatum venerabilis in Christo pater
Petrus Lectorensis episcopus, regni Sicilie cancellarius, Ser-
gius Siginulfus de Neapoli miles marestalle nostre magister
et Andreas de Ysernia iuris civilis professor . , . ut, quidquid
mulcendum in ipsa predicti communis induracione oonspice-
rent per illa, que possumus et possent, opportuna remedia
demulcerent: commune ipsum sic hostinatum in nos invenisse
scripserunt, qiiod nihil penitus apud ipsum obtinere amoris
vel amicicie potuerunt, immo, sicut coUegerunt manifestis
indiciis, ad omne nostrum contrarium nocivumque molitur. Et
sic desperati finaliter de confederacione illius et inclinacione
ad nostra placida vel honores opus esse conspicimus, ut inde
uobis attencius consulamus. Sicque, filia, scribimus tilio nostro
carissimo regi Aragonum viro tuo, ut, quia, sicut mundus
existimat, eum tangit nostre perturbacionis adversitas et eius
esse debent hostes et emuli, qui inimici facti sunt nobis,
velit nostri anioris intuitu in tota terra et regno suis Janu-
enses omnes et singulos diffidare . . . ac nichilominus dicto
commuui Janue per suas expressas litteras et nuncios apperiat,
qualiter sibi asscribit et imputat totum, quod in nos dictum
commune Jaiiue sic molitur . . . Ipsum regem virum tuum
affectuose rogamus, ut ordinet et procuret, quod duo milia
saltem ])editum de Catalanis suis deputaudorum in Prouincia
contra Jauuenses eosdem ad nostra possimus habere stipeti-
dia, cuni mittemus. Tu igitur, carissima filia, circa premissa
considerans statum nostrum inducere studeas regem ipsuni
suasionibus opportuuis. Dat. Neapoli die VI. Aprilis XIV. in-
dictionis.
2. . . . Robertus dux Calabrie . . . et commitiva eius
feliciter per Dei graciam militant in partibus Siculis coutra
hostes. Ac novissime armata nostra, que quidem est de quin-
quaginta ([uin([ue galeis preter vasa subtilia, que concomittau-
tur eas, illuc profecta est. Et tum cum ea, tum per terram
suscipiendi per eandem in partibus Calabris missi sunt armi-
geri equites mille. Infra breves etiam dies expectamus istuc
venturum virum illustrem Carolum serenissimi regis Fran-
corum fratrem, filium nostrum carissimum, magna militum et
militarium personarum comitiva stipatum. Ultra id etiam
c(mtigit his diebus hostes nostros frustratos esse spe illa vacua.
— 107 —
qua ducebantur hucusque, de communi scilicet Janue in eorum
habendo subsidium. Nam missis predicte per nos illuc can-
cellario nostro et Sergio Siginulfo milite ac Andrea de Ysfer-
nia, nuntiis nostris, secutum est, quod Januenses deflexi sunt
libenter ad pacem. Jamque formata inter nos et ipsos con-
cordia. Missum est per eos in Siciliam ad revocandum con-
cite vasa quedam, que per aliquos civium premissa fuerant
illorsum. Ac revocatus est instanter omnis apparatus, quem
de armando et mittendo in Siciliam visi fuerant fecisse . . .
Dat. Neapoli di XX. mensis Maii XIV. indictionis.
Beide Or. Per^-. SSp. o. Nr.
47. Bemardus de Montealacri canonicus Valentinus an Jay-
me II.: Krankhelt Karls II. Bonifaz VIII. verweigert Dispens
far Helrat Marias (mit Sancho von Mallorca). Tod des Bla-
sius de fllagone. (1301) September 29.
. . . Serenitati vestre deffero per presentes, quod decinia die,
postquam fui cum illustri domino rege Karulo, anipuit ipsum
febria terciana, que eundem vexavit usque ad medium men^is
Septembris, propter quod non potui expediri. Set nunc post
convalescenciam suam sum expeditus iuxta voluutatem dicti
domini regis, certifficando regiam celcitudinem, quod nichil
actum est cum domina Maria, cum dominus papa cum eadem
uoluerit dispensare. Placeat regie celcitudini supersedere, ut
nondum super hoc rescribat illustri domino regi Maioricarum,
quousque ego fuero coram vestra regia magestate. Nam iu-
fra IV vel V dies post confeccionem preseuciuni intendo
arripere regressum meum. Preterea significo regie sereni-
tati dominum Blasium de Alagone carnis debitum exsolvisse,
quem si quidem Blasium apud Messanam dissenteria oppri-
muit; ut est dictum. Dat Neapoli die sancti Michaelis.
CRD 12724. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta Nr. 74 und Bonifaz VIII.
p. XXXII. Blasius war der bedeutendste Feidherr Friedriciis. Ein
Paar Jahre spater berichtet derselbe iiber seinen Konflikt mit dem Konige
von Mallorca wegen des Zehnten, fiir dessen Einsammlung er tatig
war: Cum plures raciones essent hinc inde proposite circa predicta,
dixit michi: si erat intencio mea seniinare discordiam inter vos et ip-
sum et si volebam esse origo dissencionis? Dixi, (luod non, et pecii,
quid intendebat facere de predictis. Asseruit, quod super his et aliis
miteret suum nuncium specialem et quod iuterim supersederem in exe-
— 108 —
cucione mandati michi facti super exaccione decime prelibatee, cura
facere contrarium minime sustineret . . . Dat. II. idus Decembris CRD
13331. Org. Pap. Von anderer Hand durchkorrigiert.
48. ^us einer Instruktion Friedrichs an Jayme II.: 6esandt-
schaft des fr. Petrus de Squerreriis. Plan der Zusammen-
kunft mit Robert und Volande; Zusammensein in Siragusa;
Friedrich verlangt Sizilien und Roberts Schwester; Robert
und Karl II. sind nicht abgeneigt; Bonifaz VIII. lehnt ent-
schieden ab. Verwunderung Friedrichs iiber das Verhalten
des Papstes und Bitte um Beihilfe Jaymes bei Bonifaz Vlll.
(1302) Fruhjahr.
. . . Dum idem dominus rex Fredericus olim infra men-
sem Decembris presentis quinte decime indiccionis moraretur
Messane . . ., frater Petrus de Squerreriis ordinis Minorum,
capellanus magnifici domini Roberti, . . . existentis Cathone
scripsit ei per litteras suas, quod, si placeret assecurare eum,
veniret ad ipsum et pro parte predicti domini Roberti refer-
ret ei aliqua, que essent pro exaltacione, commodo et honore
predicti domini regis Friderici et eius aifectibus et volun-
tatibus complaceret.
Item quod . . . rex Fridericus super hoc cum eius con-
siliariis habito diligenti consilio . . . voluit et coucessit, . . .
quod idem frater Petrus pro predicta causa ad presenciam
suam accederet.
Item quod idem frater Petrus veniens ad . . . Fridericum
sibi parte . . . Roberti retulit, quomodo . . . Robertus diligebat
et affectabat multum esse amicus suus multis de causis et
maxime, quod ipse dominus Robertus habebatur odio ab ultra-
montanis et sciebat pro certo, quod, si ipse modo moreretur,
filii sui exheredarentur pro eo, quod sunt filii sororis sue,
set si ipse habebit pacem cum eodem domino rege Frederico
reputabit se ita fortificatum, quod non timebit aliquos )iec in
vita sua nec post mortem suam de filiis, et ])roinde super hoc
vellet habere vistas cuin eo, et quod interesset in vistis ipsis
domina Yolant uxor sua et eius soror et quod in vistis ipsis
taliter tractaret de pacificando cuni eo, quod . , . Fridericus
haberet in pace ipsa votum suum. Et dixit idem frater super
hoc multum ampla verba et quasi dedit spem eideni domino
109 —
regi, immo pocius certitudinem, quod in pace ipsa . . . Fride-
ricus haberet Siciliam et partem Calabrie.
. . . Ipse ») appetit pacem, honorabilem tamen, et si eam
habere posset, non remaneret pro se, ut . . . cessaret affliccio
et pacis quiete gauderent. Post multas coUoquciones inde
habitas concessit vistas ipsas haberi secundo Februarii XV.
indiccionis.
Item viste habite fuerunt inter predictos dominum regem
et dominum Robertum infra eundem mensem Februarii
et duraverunt quinque diebus. Infra quos diverse alloqucio-
nes habite fuerunt inter eos, in quibus a principio dominus
Robertus obtulit eidem domino regi aliqua, que per eum
recipienda non erant. Et dum idem dominus rex ea sibi om-
nino negasset tamquam inconveniencia, ipse dominus Rober-
tus dixit sibi, quod ipse diceret sibi voluntatem suam, quod
petebat et volebat. Et dominus rex Fridericus respondit sibi,
quod petebat pro pace mutuo facienda Siciliam et Calabriam
et recipere filiam regis Karoli in uxorem. Qui dominus
Robertus respondit ei, quod de hoc non habebat posse, sed
iret ipse Neapolim ad patrem suum et postmodum ad domi-
num papam et libenter curaret predicta. Et de eiFectu trac-
tatus ipsius dedit magnam spem et ostendit maximam volun-
tatem pacifiscendi cum predicto domino rege modc predicto
propter raciones rescriptas, sic quod sexto die recessit de
Syragusia causa eundi ad tractandum premissa.
Item quod . . . Robertus recessit de Sicilie partibus et
ivit Neapolim ad loquendum et tractandum cum predicto
patre suo negocium pacis eiusdem et . . . Fridericus Bartholo-
meum Tallauerum et Garsiam Eximeni de Yuar milites misit
ipse Neapolim pro eodem negocio in suos nuncios ad pre-
dictum regem Karolum, et si condicio ipsorum negociorum
requireret, ad predictum dominum papam.
Item qualiter . . . Robertus . . . cum predicto patre suo
loquutus exstitit et idem pater suus quasi non discordabat
Postmodum vero . . . Karolus et eius filius iverunt ad . . .
papam et cum eo exinde conferendo predictus dominus papa
discordavit et predictam composicionem et pacem omnino
negavit.
a) Ein grosser Teil unlesbar; hier Friedrichs Antwort.
— 110 —
Item qualiter . . . rex Fridericus valde miratur, quod pi-e-
dictus dominus papa, qui inter reges et principes et omnes
alios christianos concordiam et pacem ponere, stabilire et
firmare deberet, ut omnes christiani per pacem et concordiam
in unum adducti ad recuperacionem Terre sancte potenter
intenderent, non consensit, immo discensit in pace et com-
positione ipsa actus predicti. Dominus rex Fridericus pie
crederet, quod ipse dominus papa voluisset et acceptasset
predictam composicionem et pacem, si predicti rex Karolus
et eius filius concordarent, quia ex composicione ipsa cessa-
bant multe guerre et erat pax maiori parti muudi . . .
Item quod ex [eo veniret?] maior honor sancte Romane
ecclesie, cum melius et honorabilius sit pro eadem ecclesia,
ut regna Sicilie habeant duos reges vasallos quam unum.
Item quod propterea predictus dominus rex Fridericus
rogat predictum dominum regem Aragonum tamquam patrem
et fratrem, quod ipse erga eundem dominum papam insistat
et operam adhibeat efficacem, quod consenciat et placeat sibi
predicta pax sic utilis, ut profertur. Et si videatur expedieus
super hoc insistere erga predictos regem et eius filiura et si
hoc fieri et compleri poterit, predicto domino regi Friderico
significet.
Et quod, si predicto domino pape placeat predicte compo-
sicioni et paci suum benigne prestare assensum, idem dominus
rex Fridericus per omnia vult et desiderat [esse] humilis filius,
obediens et devotus sacrosancte Romane ecclesie et ipsius
domini pape et in eorum serviciis liberaliter et devote expo-
nere personam, vasallos et cetera bona sua, ita quod pre-
dictus dominus papa per effectum operum manifeste videbit
et cognoscet eum humilem et devotum filium et mandatorum
suorum in exequcione sedulum, et eius servicia predicto domino
pape plus complacebunt.
CRD Ap. Gen. 123. Gleichzeitige Ausfertigung Papier, teilweise
verfault und unleserlich. Hier die sichern Teile. Die Ereignisse ge-
horen dem Dezember 1301 und Februar 1302 an. Zur Zusammenkunft
von Syrakus vgl. Nicolaus Specialis VI, 5; Finke, Aus den Tagen Boni-
faz VIII, Dokumente Nr. 10 und 11 und CRD 10258. Friedrich war im
Dezember 1301 in Messina, um die entsetzlich hungernde Stadt zu ver-
proviantieren. Beim Verlassen nahm er einen Teil der nicht Waffen
tragenden Einwohner mit. Zum Einfluss Yolandes auf Robert vgl.
— 111 —
Finke 1. c. Nr. 6 und Acta Nr. 71. Am 13. Marz 1302 ging Karl II.
und Robert an die Kurie, wo die Gesandten Friedrichs auf sie war-
teten. Sie werden also Ende Marz bei Friedrich zuriickgewesen sein.
Ueber weiteres berichtet Friedrich an Jayine am 12. April: De pro-
cessibus dudum habitis in vistis et tractatu pacis cum hostibus nostris,
cum quibus pridem aput Syracusiam convenimus insimul, per capitula
. . . vestram excellentiam plenarie informamus. Post hec vero cum Bar-
tholomeo Talauia(!) et Garsia Eximeniz de Yuar militibus . . ., quos nun-
cios nostros apud Neapolim ad eosdem hostes pridem transmiseramus
pro uegociis supradictis, redeuntibus miserunt ipsi hostes ad nos fra-
trem Petrum Skerrerium . . . Qui locutus est nobis pro parte regis
Karoli, . . . quod intencio sua et nostra in modicis differunt . . . Vdbis
aperiet intencionem suam et non celabit. Quam si vobis modo non
scribimus, nos habeatis pro excusatis, quia promisimus eidem fratri
Petro ipsam intencionem regis Karoli modo nulli revelare. Cui pro-
missioni nostre defficere uon possumus. Qua re fraternitatem vestram
attente rogamus, quatinus de tractanda pace ipsa vobis intromittere
placeat, secundum quod per predicta capitula fraternitatem vestram
defferrimus *) . . . Velitis nobis rescribere, quid placeat agere et deinde,
quid agendum duxeritis de premissis. Dat. Panormi XII. Aprilis XV.
indictionis, regni vero anno VII. CRD 10258 Or. Pap. Ssp. Pie eine Seite
abgefault.
49. Inquisitor Johannes de Lotgerio de ordine Predicatorum
an Jayme li.: 6enannte Juden solien in einer Kirche ^le-
xandriens ein Marienbild beschadigt und bespuckt haben.
Er fiihrte die Untersuchung, die dle Unwahrheit dieser Vor-
wtirfe ergab. Barcelona (1302) Juni 11.
. . . Quidain Judei, scilicet Bonsenyor et Cento des Forn
et Mosse Toros^ qui' nunc capti existunt apud Beruardum de
Fonollario et quidam alii fuerunt diffamati, quod predicti
Judei, cum essent in Alexandria in quadam ecclesia Grecorum
seu christianorum dela Sentura, dixerant illis, qui ibi erant,
quedam verba contumeliosa et in ymaginem yirginis gioriose
manus iniecerant violentas et in eius faciem conspuendo. Et
cum istud fuisset denunciatum domino electo Barcliiuonensi
et michi et crimen esset ecclesiasticum, dictus dominus elec-
tus et ego super predictis inquisivimus diligenter. Et in-
venimus relatu quorundam, qui testimonium de auditu per-
hibuerunt, quod quidam clericus ecclesie meraorate venit ad
quosdam christianos et retulit eis, quod quidam Judei mul-
a) So die Konstruktion.
— 112 —
tum dehonestaverant sanctuaria, que erant in ecclesia de
Sent Sabor. Christiani autein deponentes contra predictos
Judeos de auditu coram nobis dixerunt, quod Judei predicti
lapillos deiecerant in ymaginem virginis gloriose, spuendo
ad terram in eius vituperium. Istud tamen, ipsis in Alexan-
dria existentibus, postea evomuit et idem clericus de predic-
tis, eos coram P. Ruuira consule Cathalanorum et multis aliis
mercatoribus, sicut per depositiones eorum comperimus,
postea excusavit nec inventum est, quod aliquid fuerit veri-
tatis, Sed hoc tantum fuit, ut per quosdam in inquisitione
invenimus, quod dicti Judei euntes spaciando ecclesiam pre-
dictam . . . erunt *) . . . Et ob hoc habuemnt ad invicem quedam
verba. Unde, excellentissime domine et clementissime, sicut
sollicitudo officii nos admonet inquirere perversos, sic versa
vice purgare illos, qui magna macula apud aliquos sunt res-
persi, si inveniuntur nos esse crimine irretiti. Nam sicut
vicium detraccionis est dicere non vera, ita vicium detrac-
cionis est vera et notoria occultare. Omnipotens Deus et
salutem vestram conservet, custodiat et deffendat per tem-
pora longiora. Dat. Barchinone tercio idus Junii.
Kasten Judios Nr. 397. In den Registem des Thesaurars fand ich
folgendes Schreiben, das die Zeit des Vorganges, die nicht vollige
Schuldlosigkeit und die vomehme Abkunft des einen Juden ergibt:
Fideli thesaurario suo P. Boyl etc. Cum nos providerimus et velimus,
quod de iilis VI mill. sol. B., quos Bonsenyor, filius Astrugui den Bon-
senyor quondara, Santonus de Furno et Mosse de Thoros Gerciani (?),
Judei Barchinonenses, vobis loco nostri solvere tenentur racione ab-
solucionis per nos eis facte de quibusdam excessibus per eos, ut dici-
tur, comissis in quadam ecclesia Grecorum sive christianorum de la
Sentura de Alexandria, solvantur per vos . . . Dat. lacce VII. kalendas
Julii (1302). Reg. 294 f. 251. Der Inquisitor erscheint auch bei den
Templerprozessen .
50. Herzog Robert an Jayme II.: Vorschlage der Kdnlgln
Blanka und 6. 6arsias fUr eine neue Vermahlung. Er und
Roger de Loria sprachen daruber mit Karl II. Dieser lehnte
dle Verbindung mit der kastilianischen Infantin ab. F^obert
schob die Sache bis zum Besuche bei Bonifaz Vill. auf.
Der Papst willigte ein. Kardinal Pere Espanyol schrieb an
den Konig Ferdinand und seine Mutter iiber den Eheschluss
a) Leider gerade hier ganz zerstort. Es fehlen drei Zeilen.
— 113 —
zu 5. Johann und (iber den Waffenstillstand (mit Aragonien).
Wegen des letzteren kam Robert von dem Eheplane ab;
ein anderer viel bedeutenderer lag noch vor. Aber endlich
entschloss er slch doch zu der kastilianischen Werbung.
Roger de Loria verhandelt mit dem Papst wegen des Waffen-
stillstandes. (1303 Friihjahr).
A molt alt et poderos prince mons. Jacme rey Daragon
son car et molt amat frare Robert duc de Calabria saluz et
bona amor de frare per tos temps. Nostre cara sor la reyna
Daragon, vostre amada mollier, et Gonsalvo Garsia, consellier
et familiar vostre *), ausida la dolorose mort de la duquessa
sa enrere, nostre cara mollier, nos escrisseren sobre lo fat
del matrimoni de nos et de la sor del rey de Castela ^), filla
de dom Sacho *), luusannos lo dit matrimoni ensi com pro-
fitable per vos et per nos et lausannos la persone sua tant
de beautat com de bontat, et daco nos portet creensa Ami-
gucho, familiar de lalmiraylP), si que lendemain nos et
lalmirayll en parlam ab lo rey nostre pare, lo qual trobam
de non bone voluntat a consentir per algunas rasos, si que
alongam lo fat fin atant, que anam a Rome et ab nos vengui
Henrigo de Quintavayll, familiar vostre, qui a^o meteys nos
dix de vostre part et plus especialmen, si que ordenam ab
lo pape, qui oonsenti al dit matrimoni, que de sa consiencia
meser Pere Espaynol *) trameses al dit rey et a sa mare, que
els tramesessen procurador per fermar lo dit matrimoni de
part de la done en cort de Rome a la festa de sant Johan
et que el lur degues escriure del fat de la treva ^) tot en-
sembs, la qual cosa el fes lendeman?, que partim de Rome.
Ver es, que ei nons dix, que la dita treve ere molt damp-
nagose al dit rey et que el serie dur, si que nos fom en
volontat de nos parlar plus daquest matrimoni. Car nos en
a) So Or.
■) G. Garcia war Rat beider, darum kann es nostre und vostre heissen.
^) Die friihere Braut Jaymes II.
*) Rog:er de Loria.
*) Ueber diesen einflussreichen Kardinal vgl. Aus den Tagen Boni-
faz VIII. und Acta Register.
*) D. h. den Waffenstillstand mit Aragonien.
— 114 —
aviam altre de grant loc et alt et poderos 'j, que en esi com
ara requerem, nos eram reques, segons que saber podres per
lo dit Henric de Quintaval. Mas fiualmen uon nos parie de
laysar aquest matrimoni, cor se ben el dit rey non volie la
dita treve o la pas en presen, si nos pare, que mes val ])er
vos, que nos agam sa sor, qui sem los vostres et non vos
podem fallir que alcun altre, qui par sa sor podrie esser
enemic vostre. Encara hom diu un proverbi, (^ue gota cava
la pedre non per una volte, mas [)er moltes^), par rason, que
plus podrem obrar en la pas et en la treve et ves lo j)ape
et quant a inossen Pere Espanol et quant al dit rey de pus
lo matrimoni que ara quaut de tot en tot nos teneu de })art.
Nos nos vos poguem trametre plus tost resposte, car nos
o podiam far tan certenament. Escrita a Napols XXIII I de
Abril.
Encara sapia vostra altesa, que, depuis que partim de
Rome, lalmirayll e anec^), al qual comesem que encara deges
parlar ab lapostoli del feit de la treve, de la qual non aguem
depuis resposta, mays cascun jor esperam sa venguda et
adoncs vos en enformarem. Encara vos pregam tant cara-
men, com podem, que vos agas per escusat Henrigo de Quin-
taval, familiar vostre, cor nos lavem depuis retengut esperan
la dita venguda de lalmirayll.
CRD s. f. Nr. 62 Or. Pap. Ssp. Jolande starb im August 1302.
Roger de Loria geht im Sommer 1304 nach Aragonien zuriick und
stirbt 1305. So bleiben nur die Jahre 1303 und 13i;4. Fiir 1303 spricht
folgendes Begiaubigungsschreiben Jaymes an Karl II. vom 3. Januar
(1302) 1303: Cum . . . Erricum de Quintavalle presentium portitorem ad
. . . carissimum Robertum primogenitum vestrum pro quibusdam super
obitu doraine Jolande olim consortis eius sororisque nostre carissime
memorie recolende consolacionem sapientibus de curia nostra transmit-
tamus ad presens dictoque Errico . . . quedam comiserimus paternitati
vestre . . . oretenus explicanda . . ., rogamus, ut suis relatibus fidem ple-
nariam adhibeatis. Und an Robert: sendet Erricum pro quibusdam
secretis negotiis. Reg. 334 f. 100. Da in jener Zeit Heiratsvorschlage
') Ob die Tochter Philipps d. Sch.?
») Steter Tropfen hohlt den Stein.
') Am 20. April 1303 schreibt Bonifaz VIII. wegen eines Kreuz-
zuges, den Roger de Loria machen will, an Karl II.. den Erzbischof
von Neapel, die Bischofe von Valencia und Catania (Kapitelsarchiv zu
Valencia Perg. 039^0, 06085, 08214 usw.)
— 115 —
oft unmittelbar nach dem Tode des Gatten erfolgten, so ist an der
Schnelligkeit des neuen Heiratsplanes kein Anstoss zu nehmen. In-
teressant ist, dass Robert und Roger 1303 bei Bonifaz VIII. waren.
Aus den Eheverhandlungen wurde nichts. Die „treva" bezieht sich
auf Verhandlungen des Jahres 1303 und 1304 zwischen Jayme und
Kastilien, um den Krieg zu vermeiden.
Ich fiige noch ein charakteristisches Schreiben KonigRoberts an Jay-
mell. an iiber den Tod seines Sohnes Ludwig, und vvarum er ihn so spat
mitteilt: . . . Quoniam insinuacionem eventuum, qui caris desolacionis
materiam afferunt et nuUius utilitatis aut necessitatis exigunt remedium,
videmus pocius differendam quam accelerandam, carissimi nati no§tri
Lodouici quondam decessum hiis passi diebus ex violencia nimis febris
infirmitate debito carnis soluto non curavimus ad noticiam vestram per-
ducere nec vos doloris nostri participem fieri. Set eum non ulterius
tacendo, quod iam per aliorum, ut credimus, insinuacionem intimatum
fore a), nostris nunc literis affirmamus. Set ex hiis potissime displicencie
dolor invaluit, quod eum, quem sancte meraorie quondam uxoris nostre
uterus cum leticia communi nobis ediderat, instabilis mundus, dum ad-
huc virtutibus ordiretur, succisum lamentabiliter subtraxit, nos presto-
lato fructu fraudando. Consolamur tamen cum dicto beati Gregorii,
quia hoc illo operante actum est, cui nichil nisi iustum placet . . . Nec
mediocre uobis remedinm consolacionis prestitit hoc, quod, cum et
Carolus primogenitus noster eodem tempore dubia satis infirmitate
gravaretur, tamen finaliter ad plenum exstitit sanitati pristine restitutus
et nunc convalescencie et quantum ad virium fortitudmem est plenarie
reformatus. Hoc poterit fraternitas vestra ad noticiam regine sororis
nostre perducere . . . Dat. Neapoli die innocentum.
CRD app. gen. 44. Or. pap. Ssp. Ludwig st.arb ara 12. August
1310, der Brief ist also vora 28. Dezember 1310. Mittlerweile war auch
die Konigin Blanka schon iiber zwei Monate tot (1310, 14. Oktober).
Nach CRD 13403 erzahlt Narnau Ballester seinem Bruder Bernhard aus
Neapel: disapte XIII setembre (also 1298) vench lo duch (Robert) ab
LIIII galees, qui llevaren a Salern. E a pochs dies enquech la duchessa.
De ques fou gran iuminarie per tota la terra, creent, que fos fil, e es
estada filla !
51. Fr. Bernart Pelegri, Vidal de Villanova und G. de Lasera
an Jayme II.: Zusammenkunft mit Philipp d. Sch. in Beziers;
freundliche Begrussung. OerErzbischof von Narbonne. Schwie-
rige Verhandlungen mit Jayme von Maliorca wegen der Mit-
gift Marias von Neapel, Braut Sanchos, in Montpellier. Ge-
sandtschaft Philipps d. Sch. an Papst Benedikt XI. Der Strelt
um Montpellier. Schwere Steuer des Konlgs von Frankreich
fiir den flandrischen Krieg. Arles (1304) Februar 18.
a) So Or.
— 116 —
Al molt alt e molt poderos seuyor eu Jacme per la gra-
cia de Deu rey Darago etc. de nos frare Bernat Pelegri prior
proviucial no digue dels frares Preycadors, eu Vidal de Vi-
lanova, eu G. de Lasera, liumils e devots c'ervidors vostres,
besan vostras mans ab deguda reverencia, uos comanam, sen-
yor, eu vostra gracia. A la vostra altea, seuyor, fem saber,
[que] dimarts en la primera setmana de quaresma fom en
Besers, hon trobam lo rey de FrauQa e la reyua e II fils
seus, e aquest ma[teix dia presjentamnos a el, e assats ^) . . .
ment uos rebe, e encoutiueut uos demaua de vostre estament
e de uostra dona la reyna e dels infants, e preseutamli, sen-
yor, la carta, que vos li trametiets sobre la segurtat del nostre
passatge, e el graciosament resposnos e maua eucoutineut e
en preseucia uostra, quens fo feta carta sua axi com nos la
demanassem, e axi la aguem. Esters, senyor, sapiats, que
larchabisbe de Narbona, qui era present e principal couceller
del damuut dit rey, se porferi molt a nos per houor vostra
e mostra a nos la boua voleutat e devocio, que par que aya
ha vos. E el digous segeut eutram en Montpesler, hou tro-
bam lo rey de Malorcha, e presentamnos a el, e segous,
senyor, que vos aviets ordenat en vostres capitols e en apres
manas a nos per vostra carta sobre 90, quen Guilabert Sentel
les avia parlat ab vos de part del rey Karles '), proposamli
lo fet del matrimoni, e aguem lonch tractament ab el aquell
dia, e resposuos, que uo li era viyares ue volia, quel loch
Darguilers fos obligat ue neguu altre loch per lo dit matri-
moni, e Copliure hi bastaria be; e oltra a^o dix, quel loch
Darguilers es obligat a la reyua sa muler. Encara dix, que
prou bastava, que la iufauta doua Maria pogues aver e fer
ses voleutats de M. M. marchs dargent de la sua dot, e que
no cousintria ha mes. Empero si bes respos axi con desus,
seuyor, vos fem saber, sis volch reteuir acort sobre les pa-
raules, que de part vostra li aviem dites e sobrels capitols,
que li douam, encara retench acort, si enviaria ab nos en-
sems missatges ho si daria poder a uos ho ha alcun de nos,
e aut son acort, apelaus leudema, e, seuyor, la fi de la sua
resposta fo aquesta, que estech eu les paraules, quel primer
a) Loch Or.
') Heirat Marias von Neapel mit Sancho von Mallorca.
— 117 —
dia nos avia dites, so es a saber, que no volia, quel dit
loch Darguilers fos obligat, que ben bastave Cobliure, se-
gons la quantitat de la dot, encara que la dita infanta no
pogues fer ses volentats sino de M. M. marchs dargent.
E ach fets escrivir capitols, quens liura, dels quals ach fetes
trer les dites dues coses, so es a saber, la obligacio Dargi-
lers els mil marchs dargent, segons que vos nos liuras.
Encara, senyor, dix, que el no trametra ab nos ensems mis-
satges seus per lo desus dit fet, nen daria poder a negun de
nos, mas que nos, con seriem ab lo rey Karles, sabesem ,ens
certificassem ab el, si vol complir lo matrimoni e si troba-
vem ab el, que u volgues fer, que le y fessem saber encon-
tinent, encara quel rey Karles lin trametes una carta sua e
lavores, que el hi trametria sos missatges. E jassia, senyor,
que nos li rahonassem molt longament, que assats era hos
podia tenir per certs de venir lo fet a bon acabament per la
letra, senyor, que vos li aviets tramesa derrera e per les
paraules, que nos, senyor, de part vostra li diguem, enpero
el nos volch mudar de son enteuiment, segons que desus es
escrit. E axi, senyor, finalment resposemli nos, que no en-
antariem en aquest fet, tro ho aguessem fer saber a vos e
aguessem vostre manament de ,90, que a vos ne plauria, quen
fessem. Hon, senyor, no avem en cor de parlar del dit fet
ab lo rey Karles, tro ayam vostre mauament, de 90 que vos
ne volrets. Per que sia merce vostra, senyor, quens fa^ats
saber vostra volentat, segons que us sera viyares.
Encara, senyor, vos fem saber, quel rey de FrauQa tra-
met missatges seus al apostoli, qui deven partir dell daqui
a Vin dies, e son lo senyor de Marcur, qui es baro, e en
G. de Nogaret, en G. de Plahi^a, cavales e savis en dret, e
un altre cavale, qui a nom Uch de Benvila. E sapiats, senyor,
quel dit rey de Fransa entra en Montpesler lo primer diven-
res de quaresma ^) e exisen lendema. Del fet, senyor, de Mont-
pesler, so es del tort, quen fa al rey de Malorcha, no us en
podem res fer saber de certenitat, salv quel rey de Malorcha
nos dix, quel rey de Fransa li u avia feit be respost, mas
empero no lin avia encara feta neguna fermetat, ans lavia
•) Februar 14.
— 118 —
ha seguir tro a Nemza, e aqui entenia lo rey de Malorcha,
quel dit fet li fos espeegat.
E fem vos saber, senyor, quel dit rey de Frani^a vol
aver de tpthom de sa senyoria, qui aya X milia solidos de
renda, 1 cavayl, axi de clergues com de lechs, e aquels, qui
no han X milia solidos de renda, sajusteu tans tro agen cum-
pliment dels X milia solidos de renda e fasen lo dit cavayi
armat, e de C fochs vol aver VI homens de peu a *) . . . e tot
ago fa contra los Flamenchs. Esters, senyor, aguem vostra
letra lo prinier dicmenge de quaresma sobre los procurados,
quel molt noble Nanfos ') r[ey de] Castella ha hordenat en
la cort de Roma, e ab la vostra letra ensems ne trobem altra
sua sobrel dit fet. E nos, senyor, farem hi segons lo vostre
mauament so, qui torn a honor vostra. Feta en Arlet dimar<;
XVI II dies del mes de Febrer.
CRD Nr. 10719 Or. Pap. Ssp. V{?1. Acta Nr. 111. In Konzeptfonn
findet sich unter CRD Alfonso 36Itj eine Inforniacio als missat^es del
senyor rey, die iu diese Zeit geliort. Sie spricht von den Verhand-
lungen, die wegen des Streites Philipjis des Schonen mit dem verstor-
benen Bonifaz VIII. nicht fortgefiihrt seien; jetzt sei Philipp mit der
Kirche wieder ausgesOhnt und darum wird wieder angekniipft. Die
Instruktion muss noch zu Lebzeiten Henedikts XI. entstanden sein und
nach der Aussohnung Philipps im Friihjanr 1304, also vvohl in den Juni
fallen. Sie ist nicht identisch mit der Acta Nr. 304 erwahnten, die nach
Benedikts Tode ausgestellt ist. Vielleicht ist auf die Nachricht vom
Tode dieses Papstes alles weitere bis zum Winter unterblieben. Die
Gesandten sollen hiernach auf die friihere Verwandtschaft der beiden
Hauser Frankreich und Aragon hinweisen und auf die Verhandlungen
wegen Heirat eines der Siihne Philipps und der iiltesten Tochter Jaymes.
Die gliickliche Erledigung war nicht moglich wegen des Skandals: qui
era entre la eglesia de Roma ell papa, qui lavors era, e entre lodit rey
de Franra Jetzt hat der KcHiig gehort, dass der franzosische Konig
wieder in guteii Verlialtnissen mitder Kirche und dem Papste ist. Das
freut Jayme sehr. Ara dispensacio sobre aquest feit se podra aver,
laqual per aventura lo papa, (jui mort es, no atorgava. Deshalb hat er
jetzt wieder seine Gesaudten geschickt, um die Sache zu Ende zu
fiihren. Die Intention Jaymes ist: ([uell fill del rey de Franpa, qui ve
o vendra apres el fil maior, qui devia regnar en Franca, prena pei
muler la fila del rey Darago maior, (^ui sera aciuel temps en a^juesta
forma, (jue da^i a IV anys los dits infans fassen matrimoni per parau-
les de present. Der franzosische Prinz soU dann Navarra und die Graf-
a) Loch Or.
') Alfonso de la Cerda.
— 119 —
schaften Chanipagne usw, in der Form haben, wie sie der Konig von
Navarra hatte, der Vater der Konigin von Frankreich. Will der Kimig
von Frankreich, dass der alteste Sohn die alteste Tochter heirate, so
ist Jayme auch damit einverstanden. Werden die Gesandten gefragt
nach der araf^onesischen Mitgift, so sollen sie antworten: que no es
custum dels reys Darago de dar diners per tot a lurs files; mas que
aura sa cambra ab sos ornamens e altres coses, (iui son acustumades
de donar. Drangen die Franzosen aber sehr, so soUen sie 20—26000
Rarceloneser Pfund zugestehen.
52. Quileimus de Recuperantiis de Pisis milex domini Karoli
secundi an Jayme II.: Die Guelfen von Toskana wollen ihm
zur Erlangung Sardiniens helfen. Soil bald Qesandte schicken.
Karl will vermitteln Capua 1304 Marz 6.
. . . Placuit domino predicto me in Tusciam mittere ad
rogandum eiusdem domini amicos Guelfos de ipsa provincia,
quod vos iuvare debeant et esse vobiscum ad acquirendum
regnum Sardinee supradicte, cum quibus, videlicet cum comu-
nitatibus Florencie et Luce aliisque Guelfis de Tuscia fui
taliter operatus, quod ipsi ad predicta iuvare vos volunt et
esse vobiscum. Unde, si placet vestre regie maiestati, dig-
netur ambassiatores cum pleno mandato ad ipsos Guelfos Tu.s-
cos trasmittere ad complendum et tirraandum tractata, qui
veniant ad dominum meum predictum, qui vult esse medium,
firniator et completor negotii prelibati. Quod si fieri debet,
fiat tam cito, eo quod homines sunt hodie mobiles et [mul-
tocjiens mutautur et, quod factum est, pro infecto haberi non
potest . . . Scriptum Capue VI. Marcii secunde indiccionis.
CRD 9799. Or. Pap. Ssp. Vgl. R. Davidsohn, Geschichte von
Florenz III, 282. Acta Nr. 342 f. Unter die Papiere Pedros IV. hat
sich ein Bericht des Guilelmus verirrt iiber die Besitzungen der (Dante-
schen) Giovanna, Tochter des iudex von Gallura : Hec omnia tenet bal-
lius domine in suis manibus et vocatur comes Tadeus de Monteorgiale,
qui est avunculus domine. CRD Pedro s. f. Nr. 17. — Wahrscheinlich
in etwas friihere Zeit gehort das Schreiben der Fliichtlinge aus Florenz,
Pistoja uud Prato, die in Pisa weilen und eine Pisaner Gesandtschaft
an Jayme II. empfehlen:
Excellentissimo suo domino Dei gratia regi Aragonum
capitauei et consiliarii exititiorum Florentie et Pistorii civi-
tatum et Prati de Tuscia Pisis commorantium et universi et
singuli eorum predictorum sue maiestati fidelissimi et devoti
— 120 —
se ipsos ad pedes et obsequia maiidatorum. Ex ihtime fide-
litatis devotione procedit exhortatio subditorum, dum ad id
videt 8ui domini excitari propositum, per quod subiecti non
dubitant eiusdem exaltari potentiam, de cuius protectione
confidunt et ex cuius sublimitate virtutis spe certissima nu-
triuntur. Cumque talis indubitanter, summe rex, fides incon-
cussa nos foveat, excitare vos nostra non dubitat et exlior-
tari devotio, ut ad excellentie culmen dignetur ascendere regia
celsitudo, cui soli summi honoris prelatio noscitur convenire.
Percepimus siquidem egregium commune Pisarum probos
ad vestram magnificentiam destinare legatos, inter quos vir
nobilis Bacciomeus de Gualandis existit, quem protectioni
regie omni, quo decet, commendamus affectu, cum honoris
regii prontus ac fidelis zelator existat sollicitudine indefessa.
Hii enim ambaxatores consensu omnium concivium placido
et concordi digna deferre creduntur, que, qualiacunque sint,
tante virtutis ab omnibus esse fei*untur, quod, si tranquillo
et sereno animo per eos offerenda benignitas vestra suscepe-
rit, omnia possidebit. Quare supplicamus obnixe, quatenus
vestra dignetur eminentia benigne porrigere hiis, que gratan-
ter offerentur, assensum, ut nostrorum dirigatur et guber-
netur status fidelium et exsaltetur vestri nominis diadema,
presertim hoc tempore, quando inimicorum et rebellium sancte
Romane ecclesie foituna fluctuat et ruere conspicitur in de-
orsum. Nam et in Aretii civitate, que membrum egregium
et quasi capud in Tuscia totius nostre partis exstitit et exi-
stit, nuperrime repatriaverunt amici, inimicis et infidelibus
bellice procul pulsis. Sicque Deo dante facile erit admodum
omuium fortunam rebellium dehicere in ruinam, maxime si
acceptando tam grata vestra dignetur providentia in amico-
rum et fidelium consolacionem accingi virtute et in extermi-
nium reproborum. Sic itaque instamus suppliciter et suppli-
cando rogamus, ut gaudium nostrum et fidelium impleatur.
Dat. Pisis die kalendis Maii.
Or. Perg. o. Nr. Spuren eines grvinen und eines roten Siegels.
53. Die drei 6esandten an der Kurle an Jayme II.: Besuch
bei Benedikt XI. nach ihrer Ankunft, 6{Jnstige Stimmung
des Papstes. Aufschub der Verhandlungen wegen der Krank-
— 121 —
heii des Papstes, der Fahrt nach Perugia und der ^nge-
legenheit Philipps d. Sch. Geldangelegenheit. Das secretum
Castelle ist dem Konig von Kastilien bereits bekannt. Peru-
gia (1304) Mai 5.
Illustrissimo et magnifico domino suo domino Jacobo Dei
gracia regi Aragonum sui fideles et humiles servitores frater
Bernardus Pelegrini, Vitalis de Villanoua et Guillelmus de
Laceria osculando manus cum debita reverencia et honore
commendamus nos humiliter vestre gracie et amori. Signi-
ficamus vestre regie magestati, quod, cum Romam pervemi-
mus dominica in passione, vix potuymus aliud facere usque
ad festum ramorum nisi visitare cardinales et eis nostras
litteras presentare. Summum vero pontificem, sicut Romam in-
travimus, vidimus et eum invenimus favorabilem et benignum
et paratum magis ac magis propositis vestris negociis coram *)
. . . Postmodum autem tum propter vacaciones [in septimajna
sancta *) . . . sequenti, tum propter curie *) . . . vacacionem et
infirmitatem, quam dominus papa *) • . . Perusium veniendo
usque ad dominicam ante festum Pentecostes quasi nichil de
negociis nostris potuymus expedire. Precipue propter nego-
cium regis Francie, quod, secundum quod ipsemet papa nobis
retulit, erat periculosius et ideo cicius succurrendum. Set
post dictum festum Pentecostes expediet vestra negocia, ut
predixit, et speramus secundum verba, que ab ipso habuimus
et a dominis cardinalibus, quod intentum habebitis utiliter
[Deo] concedente. [Cum?] autem ex causis pretactis habe-
amus preter propositum multo tempore in curia remanere et
expensse nobis defecerint, iam est diu, ex parte nostra requi-
sivimus et mandavimus Jacobo de Podio, ut de pecunia,
quam pro nobis recepturus est in Prouincia, debebat nobis
mittere mille CC florinos auri, qui sunt nobis necessarii pro
expensis seu magis pro huiusmodi negociis procurandis. Qui
quidem Jacobus videns nostram necessitatem de mandato
nostro inquisivit et inquiri fecit per aliquos de muttuo in curia
contrahendo. Et inveniens, quod non poterat fieri absque *) . . .
fide iuBsoribus clericis, quos non inveniebamus, scriptum (?)
per mercatores finaliter acquirebat et absque maiori damno
nostro promisit nobis, ut occurreret dictis dampnis, quod *) . . .
a) Loch fiir 1—2 Worter.
— 122 —
pecunia, quam pro nobis recipiet *) . . . mitteret uobis [»re-
dictos mille CC florenos auri. Quos '■)•.. vestre maguifice
celsitudini supplicamus, quatenus placeat vestre providencie
scribere et mandare predicto Jacobo, (juod, si dictos mille CC
florinos non *)..., curet nobis mittere festinanter, Sic euim
ei promisimus. Per hoc vestre prudencie esset bene j^laci-
tum *) . . . Ceterum noveritis, (juod de negocio Castelle secre-
to, iam (juando nos venimus ad curiam, erat in secreto car-
diualium consistorio publicatum. Item (?) inter alia per pri-
orem saucte Cristine super hoc [^eticio fuit facta propter
mandatum, (|uod a vobis habuit secundum vestras cartas sibi
missas, quas nobis aperuit et hostendit. Uude credeudum est
verisimiliter, quod per cardinalem Yspai\um sciat lioc certitu-
dinaliter rex Castelle. Quaudo vero certitudinem habebimus
de nostris negotiis, in continenti nunciabimusper cursores, quos
propter hoc specialiter retinemus. Dat. Perusii V. die Madii.
CRD Ap. gen. XLII. Or. Pap. Ssp. Sehr verbiasst uud mit Lochern.
Das StUck ist zwischen Acta Nr. 112 und 113 einzureihen.
54. Templermeister Berengar de Cardona an Jayme II.: Aus-
fiihrliche Schilderung der Brand- und Kriegszilge an der
Grenze von Granada. Lorca (1304) Mai 20.
. . . Divendres ans de la festa de (^iuciuagesima ') nos ab
alcuna partida de la gent de caval del regne de Murcia e ab
Nalabez, los quals erem entre totz tro a CCCC homens a
caval et mill. D peons, partim de Lorca et cavalcam jorn et
nit e lo disapte seguent vespra de Cinquagesima fom en I
loch del rey de Granada, lo qual es apellat Sugena. Et aqui
talam totz los blatz del dit loch et cercam totes les muu-
tanyes del terme. Et uoy atrobam gens de bestiar, per 90
car ja lavien tot recoUit a les for(?es. Et quant vench a hora
de mig dia, (jo es a saber lo disapte, vespra de Cinquagesima,
con agem talat lo dit loch de Sugena, anavem nosen deves
B[er]a. Et quant haguem passat I coUet, Nalabez •^), qui tenia
la davantera, trames nos ardit e misatge, que la cavaleria
de Bera, los quals ereu CCCC homens a cavall, venien en-
a) Loch fiir 1—2 Worter.
') Pfingsten.
*) Anscheineud ein mohammednnischer Bandenfuhrer.
— 123 —
ves nos et axi dix nos, quens apercebessen. En aQo Nalabez
ab la sua companya algareyan entra entre ells, si que al
prinier colp li matareu los de Bera III homens a cavall. Et
tantost liaguem ardit den Alabez, que li acorreguesem et
tantost nos con la cavalei-ia del regne de Murcia . . . corre-
guem be una legua et miga et anam a acorre et ajudar a
Nalabez. Et quaut fom prop de Bera, to[t]s genetz et tota la
compayna de Bera de peu et de cavall giraren la cara et
metemlos j)er les portes de Bera, et matamlos tro a XIIIl
homens a cavall et be XXV homens de peu. Si que- lo
nostre ganfano n)eterem dintre la raval de Bera. E alcuns
frares nostres et companya entraren et foren a les portes de
Bera, et si tiuguessem los cavalls armats, aguerem barreyda
tota la raval. Et axi los de Bera fereu nos nafres en ca-
valls, mas, la Deu merce, altre dan en aquesta correguda no
l)rengueni . . . Talam lo dit disapte gran res de la orta de
Bera. Et puix venguem nosen a albergar et atendam nos
en I loch, (jui es apellat les Coves, et aqui talam tota h)rta
et jaquem et albergam aqui la nit. En apres lo dicmenge
seguent, dia de Ginquagesima, partim de les Coues pel
mayti. Et alcuna companya de peu et de caval puyaren a
la raval deles Coues et cremaren hi cases. Et feremj dan
et ferem recollir al castell compayna de caval, quey havia,
et puix anam nosen per lo [Riuajmunt talant et cremant
mases et molins et faent grans dampnatges per tot lo riu
de Porxena. Et fom tro a Houera et talam gran res de lorta.
En anam nosem a un castel, qui es aj^ellat Huercal, et aqui
nos ab nostres frares e ab nostra companya puyani tro al
castell et aqui apeam tuyt et acostam nos al castell et
combatem \o regeament, si que ja haviem mes foch a les
portes. Et abelles moltes, que y havia, feyen nos gran
enuig: en aco, que uos combatiem regeament et fort et ha-
viem ja aj^ortatc los homens del castell, que no podien als
fer, sino que gitaven pedres orbes. Nalabez et lo procurador
del regne de Murcia, quens esperaven davall lo castell en
I tocalet, trameteren nos misatge, quens navallassem et quens
iaquissem de combatre, que grans compaynes de peu et de
caval ne venien. Eaxi avallam nosem et jaquim lo castell
de combatre. Et quant fom devallatz el pla, nos veem grans
— 124 —
companyes domens de cavall et de peu de Moros, on havia
be MC homens a cavall de Bera et de Basta et de Godeix
et de Porxena et daltres lochs, que serien tots aplegatz. Eaxi
replegam totes nostres companyes et anam nosen de bell
continent tro a un barranch luyn de Huercal una legua, e
aqui guarnim nostres cavalls et replegam totes les compaynes
de peons [et lejs atzembles en I co^al et aqui nos ab Na[la]bez
et ab totes les compaynes de caval estiguem el pla; et les
genetz vengren nos denant et aqui Na[la]bez ab sa com-
panya, qui eren tro a CC homens a cavall, ixquells a torneig
et amenals tro prop de nos altres; et aqui dura lo torneig
gran temps. En ago nos ab los cavalls armatz anam deve[s]
ells et fem manament a nostres compaynes aquells, qui no
tenien cavallz armatz, que feessen una esdemesa deves ells et
ballesters, quey havia, ferem los gran dan de nafres. En a^o
nos ab los cavalls armatz pensam de brocar deves ells ; et
ells giraren les costes et aqui encalgamlos et matamlos gran»
compaynes de cavall et cativam ne alcuns et los altres recol-
liren se en lo castell de Huercal, que nos haviem combatut;
et sil dit castell nol fos tam prop, hagueren pres grans damp-
natges. Et axi moriremni tro a C homens a cavall; e uos, la
Deu merce, noy perdem gens, sino que compaynes hi ac naf-
frades et Na[la]bez quey perde tro a IIII iins a VI homens
a cavall; mas perderem besties. La merce del nostre senyor
Jhesu Christ feu nos merce, que totz foren vencuts los Moros.
Aquest dia venguem nosen jaure, qo es lo dia de Cinquages-
ma, a Nomalt (?). E lo dilluns apres Cinquagesma entram
en Lorca. A la vostra senyoria, senyor, fem a saber, quen
Alabez ses molt be et lealment menat en aquest entrada et
veem et conoxem, queus ha cor et volentat de servir be et
lealment . . . Mas, senyor, passa gran pobrea et no ha que
donar a sa compayna, . . . per que, senyor, seria honor et ben-
estar vostre, que y girassetz la cara deves ell, . . . ab que
ell puxa sostenir sa compayna. Car sert sia a vos, senyor,
que ell vos es obs en aquest regne, E si vos li volietz dar
aicun acorriment, que ell pogues fer a compaynes, tota hora
huendrie en ajuda dela mellor cavaleria de Granada DCCC
cavallers et mes . . . Dat. Lorcha dimenges XX dies anatz
del mes de Maig.
— 125 —
CRD Templarios nr. 102. Or. Pap. Ssp. Nr. 101 noch einmal in
anderer Form. Nur 1304 kanu in Betracht kommen. Jayme II. schreibt
am 22. Apr. 1304 an den Templermeister: Respondemus, quod pro-
positum, quod habebatis, intrandi hostiliter in terram regis Granate,
. . . laudabiliter comendamus.
55. Die Gesandten an der Kurie an Jayme II.: Der Provin-
zial sprach mit Benedikt XI. Der Papst zeigte sich in der
kastilischen Angeiegenheit in Rom und Viterbo entgegen-
kommend, in Perugia zuriickhaltend. Er will die Sache nicht
auf sich nehmen, sondern dem Konsistorium (iberlassen.
Mateo Rosso und Kardinal Landulf wunschten, dass der Papst
selbst es vorbrachte, sonst der Prior, nicht als Gesandter,
sondern als Religiose. 5o geschah es. Da sagte Kardinal
P. Espayol, der Papst solle sich nicht einmischen, beide
Gegner seien einig. Seitdem verbot Benedikt davon zu
sprechen. Krankheit des Priors. Der Prior von S. Cristina
habe die kastilische Sache schon als Suplik im Konsistorium
vorgebracht. Perugia 1304 Juni.
Senyor. Con aguem proposats tots los fets vostres, con
fom a Roma *),... prior provinQial ^) per si matex parla ab
lo papa e enformal de tot lo nego^i, que vos sabets de Ca-
stella. E segons que el nos dix, troba el papa, quel ohi
volenter e graciosament. Puys a Viterbo, com fo partit de
Roma, parlalin altra vegada e trobalne encara de melor vo-
lentat. Puys a Perusa parlalin altra vegada e suplicali, que
li plagues despeegar sobraquest fet, que y donas treva dun
gran temps e que preses lo fet en si. E el li respos: Con
fare yo, que el lo tenga, despullat dun reigne? E el li
respos: Pare sant, prenets tot lo fet en vos, que, si el rey
Darago li te tort, el lo satisfara a coneguda vostra, jassia
que no li cuyda tenir tort. E el papa dix, que per si matex
no u faria, mas que u posas en consistori. E nos, senyor,
sobraquestes paraules, quel prior ac hoides del papa, accor-
damnos ab misser Matheu e ab misser Landolf, de conceyl
dels quals tota hora avem enantat en aquest fet, e els respo-
serenos a les paraules, quel papa avia dites al prior e dixe-
ren, que asayarien, sil senyor papa vulria proposar lo dit fet
a) Loch.
■) Vgl. Nr. 112 der Acta.
— 126 —
en concistori con per si matex, e si u feya, que valria molt
mes, que si per altre se proposava, e si no ho vulia fer, que
tenien en be e cosselaven, (juel prior, no com a missatge,
mas com a religios e axi coni ha a(piell, que sab en los fets
Despanya, per 90 [com] es })rior Provingial, que u j^roposas
eu concistoi*i. E sobra^o, senyor, lo dit prior proposa de-
nant lo papa els cardenals tot lo dit fet de loncli en lonch
el dan els perils, que y son. E proposat a^o, senyor, exis-
sen. E tantost en P. Espayol dix ai papa : Pare sant, no us
entrametats daquest fet, (|ue la pau es feta entre els amdoses
encara vos se mes dir, que li ret lo rengne de jVlurcia, e creu,
que da<ji a un mes aurets missatge del rey de Castella api.
El pa])a respos, que, pus axi era, no sentrametria de res, dix,
que no vulia, que dalo fos pus parlat. E misser Landolf
dix nos, que da(,-o nons entramesessem pus, quel papa avia
390 dit e que us ho fessem saber tantost. E aquest diluns
matex al prior pres la febra ') e es malalte regrament, mas
creem, que non morra. Per que el no poch esser en dictar
aquestes letres, que mal li anava fort. Senyor, ayats nos per
escusat, com abans no us avem certificat daquest negoci, que
no avem als pogut fer ne abans non avem poguda aver res-
posta. E no entenats, que sia romas en necligen^ia de nos;
que cert siau vos, senyor, que tot nostre poder hi avem fet,
e en diverses maneres hi avem tractat. Mas per 90 com lo
fet era tan secret, nol podiem meneyar, segons que volgrem.
Estes, senyor, vos fem saber, que abaus, que nos fossem a
Roma, parlava hom publicament en cort del fet de Castella,
per 90 com lo prior de sancta Cristina^), procurador vostre,
ho avia ya proposat en concistori ab suplica^io.
CRD Ap. gen. Nr. 3. Or. Pap. !Ssp. Kiirz erwahnt Acta Nr. 112
Anmerkung. Es handelt sich um die Angelegenheit der spanischen
Priitendeuten de la Cerda und Aussohnung des Konigs Ferrando IV.
mit Jayme II.
56. Parisius Grecus aus Messina an Jayme II.: Erzahiung,
wie Friedrich lil. auf Veranlassung Jaymes ihn zu seinem
Geheimnotar ernannt habe. Ueberschwanglicher Dank. Mes-
slna (1304) August 5.
') Ueber die Krankheit in Perugia vgl. Acta Nr. 114.
') Vgl. Acta Nr. 115f.
— 127 —
Fulgentissimo et excellentissimo principi domino Jacobo
. . . regi Aragonie . . . conditori benefico Parisius Grecus de
Messana servus eius . . . Licet serenissimus dominus rex Fre-
dericus, . . . priusquam scripsissetis sibi pro me, mandasset et
fecisset, proprio motu ductus, me scribi in quaternis sue curie
tau(iuam familiarem suum ad expensas duorum animalium,
tamen per Dei et vestram uberem graciam, . . . audita etiam
intentione vestra oretenus ab eodem domino Petro [Marini]
laudabiliter referente, ipse dominus noster rex Sicilie benig-
nuni dedit ei responsum referens, qualiter ipse me receperat
in domo sua, et cum sciret me procul dubio benemeritum et
dignum, libenter gerebat in animo benefacere michi. Deinde
ad paucos dies ipse dominus frater vester existens in castro
Messane tjuarto Julii secunde indictionis in vesperis vocavit
me ad se in partem ore proprio et dixit michi talia verba se-
motim: Nos deliberavimus nobis habere nobiscum unum no-
tarium intimum, qui faciat et scribat nobis secretas litteras
et alia, que mandemus sibi. Et nos certe inter ceteros no-
tarios Sicilie elegimus te pro ydoneo, sufficiente et cauto.
Et recordainur etiam alias, quod rex Aragonie . . . taliter te
habebat secum. Et ideo nos volumus, quod talis sis nobis-
cum et non recedas a nobis, sed ubique sequaris nos . . . Sup-
plico altissiino, ut ipse de diebus vite [mee] et filiorum meo-
i'um quatuor, quos habeo mares et unam feminam, subtrahat
et superaddat vite vestre et natorum vestrorum . . . Script.
Messane V. Augusti II. ind.
CRD 9772. Or. Pap. Ssp. In 9800 ist ein fruheres Bittgesuch
desselbeu fiir seinen Bruder Nyphus, abbas mon. s. Philippi Grandis
Messanensis dyocesis erhalten. Den soll J. einigen Kardinalen usw.
an der Kurie empfehlen: quod super promotione sua ad archiman-
dratum . . . monasterii s. Salvatoris [de lingua eiusdem dyocesis] . , .
apud dominum summum pontificem intercederent . . . Quamvis dican-
tur laudes in proprio ore sordere, si tamen vera loquar, non ero in-
sipiens: istud possum aud[ere] et in conspectu maiestatis vestre referre,
quod in regno Sicilie abbas vel monachus melior fratre meo neque
par ei [in] ordine suo vivit. De me quoque istud intersero, quod, si
in familiarem solum et conversationem dominus frater vester, sicut vos
fecistis, me dignaretur suscipere, carior ero (?) sibi, qnia per Dei gra-
ciam post discessum vestrum de Sicilia, o quam multis nocivum, o quam
michi signanter damnosum, nuUus est in me defectus inventus, propter
quem condicio mea deterior effici meruerit apud dominum fratrem ves-
— 128 —
trum, sed eo solo, quod quondam Conradus Lancee, qui perseciicioni-
bus plurimis dominum meum, dominum Johannem de Procida coegit
ad fugam, visus est me fastidire. In illo dissensionis exortu me opor-
tuit a regia curia elongari. Ad quam ipse motu proprio ductus per se
ore proprio et per cancellarium eius nobilem dominum Vinchiguerram
de Palicio . . . me noviter revocavit et sibi servio, quantum possum . . .
Script. Cathanie IV. Aprilis (?) II. indiccionis. (Sehr defekt. Pap.)
57. G. de Lacera an Bernat Averso: Der Provinziai ist ge-
heilt. Vidal und er sind nach Spoleto gegangen, um dem
grossen Sterben in Perugia zu entfliehen. Ihr Gefolge befiel
die Seuche auf einen Schlag. Es ist geheilt bis auf zwei,
dle gestorben sind. Drei Wiinsche: baldige Papstwahl, Ant-
wort des Konigs und Rat, wovon ieben; sie konnen wegen ihrer
Schulden weder reisen noch bleiben. Schlechte Wahlaus-
slchten: Die Wahl-Konstitution wird nur so gehalten, dass alle
Kardinale zusammen wohnen, sonst nicht. Zwei Parteien mit
Mateo Rosso und Napoleon als Fuhrer. Der englische Kar-
dinal. Der Patriarch von Jerusalem soll Karl II. herbeiholen.
Spoleto (1304) August 18.
. . . molt *) amat eu [Bernat Dauerso scriva delr*] seiiyor
rey, de mi en G. de Lacera saluts e honor. Fas vos saber,
senyor, que son sa, la merce de Deu, e ab desig de saber
vostra salut e vostre bon estamen. Encara us fas saber, quel
prior Provincial, qui fort be es guarit, aytant ssa anc se fo,
6 en Vidal e yo quens en som venguts per estar a Espolet
luny de Perosa una bona jornada, e avemho fet per asso,
que mentre lesgleya de Roma vaga e res no podiem fer, que
esquivem la grau enfermetat e les morts, qui son a Perosa
e duren encara axi, com anc euguan feeren, e per sso e tot,
que esquivem molt majors mescions, que feyem a Perosa
que assi, on som ja ha mes dun mes, e tota nostra companya,
quins caec en malautia quaix tota a un colp, son tots guarits
e forts, levat II, quen moiiren en un dia, con nos deviem
partir de Perosa, los quals eren amdos den Vidal de Vila-
nova et era la un en la cuna e laltre avia nom P, de si
mesex. Levat aquests, tots los altres, qui eren X o XII, son
tots guarits, pessa ha. Ver es, que los uns son mes laguiats
de guarir quels altres, segons que agren les malalties pus
a) Abgefault,
— 129 —
longes e majors, cor ac ni molts, qui agren breus malauties.
Con jo us he dit, nos som assi en Espolet, que esperam III
coses, la una que nostre senyor Deus nos do tost bo papa,
la segona que cobrem resposta del senyor rey de les letres,
que trameses li avem, e a que volra que fassam, e majorment
si salonga molt la eleccio del papa, laltra quens trameta con-
ceyl, de que vivam, cor longament ha, que vivim ab manleu-
tes e sens conceyl del senyor rey, estans axi que no avem
bo per anar ne per estar, si lo senyor rey conceyl nons
tramet, cor anar nons en podem, cor axins en som obligats
a aquels, de qui manlevat avem, et estar no podem, que no
trobam mes a manlevar [ne] avem, de que vivam. Per que
us prec, en Bernat Daversso, que vos ab lo senyor rey e
encara ab lo senyor bisbe de [Valencia], qui molt hi pot fer,
nos tingats aquel loc, que fer puscats, per que el senyor rey
nos trameta aquel con[cey]l, qui sia sa *) . . . Encara us fas
saber que no [se] suspita de negu, que daquest gran temps
hic aya papa per sso cor la Constitucio, qui de *) . . . nent se
comenssa dobservar e de tenir, no sobserva nes te, abans los
cardenals menugen, ques volen e fan ques *) . . . sau pero, que
estan en una gran casa en lo palau del papa e segons la
constitucio non deurien exir *) . . . n que hixen en un portxe e
axi la dita constitucio nos te en res, sino quels cardenals
estau ensemps e jaen en una casa tots ensemps, en asso so-
lament se te la constitucio e no en als, e son tots departits
e en gran discordia e en gran mala volontat, ques porten los
uns contra los altres e part se guayten los uns dels altres
es volrien enganar, si fer o podien. Els') son departits en
n bandos, dels quals bandos es cap de la I misser Mateu
Ros e ha de la sua part en Fransesc Neapolio e en Jacme
Gayeta e misser Luca del Fesco, Jenoves, e frare Gentil,
Menoret que es, e misser Tederic Dorbauet e misser Larnart
Dalbano e misser P. Espanyol e Francesc Gayeta. nabot qui
fo de Bonifaci; del altre batido es cap misser Neapoiio e ha
de la sua part misser Landolf e en Bocamaxa, episcopus
Tusculanus, e frare Johan de Morre, Menoret et es episcopus
a) Loch Or.
') Von hier an auszugsweise gedruekt: Aus den Tagen Bonifaz VIII.
Nr. 13.
— 130 —
Portueiisis. e frare Nicolaiis (.le Prato, Prehicadoi' (]iie es e
es episco])us Hostiensis, e inisser Jolian [MonJ^e e niisser
G. de Berganio e un monge blnnc, a (|ui dien cardennl de
Sistel e en Ricait. de Sena. Vei' es, (]ue un altre cardenal
Prelncadoi' lii lia. (|uel i)a])a, (]ui ara es inort, fo carden:il,
inas anc no liic fo nuyl teni})s e dien, (jue es encai";i en Eng-
laterrn et es t.int veyl, (pie nos penssen, (]ue ja liic venga e
axi. coni tuit sa ") . . . [);i|)a no liic ayani. Veya lo senyor rey,
(|ue li phiuni, que fassam. Per esters lo i^atriarclia de .71iei'u-
salein, (hissentinient damdos los bandos dels cardenales, sen
es anat al rey l\:irles per tal. (]uel avien ;i Peros;i e ])en-
seuse, (jue. si el rey Karles era vengut, (juels ;ivenges e (]ue
selegeri;! nv.intineiit papa, (][ue el fos vengut. (Joi' axi lio f'o
daquest paj)n. (|ui ara es mort . . .'). Escrita a Espolet di-
inarts III dies apres de la festa de sanct;i Maria Dagost.
(JRD. Ap. yeu. Nr. 1.5. Or. Fap. Ssp. DefeUt. V^l. Fiiike, Aus d.
Ta-eu Bonifaz VJII. S. LVUl f.
5S. Bariholomaeus von Capua an Jayme II. : Gesandte der tos-
kanischen Welfen erbaten den Herzog von Kalabrien zum
Kapitan. Er nahm an, auch mit Riicksicht auf die sardinische
Expedition Jaymes, Aversa 1304 Oktober 6.
. . . Solempnes amb;iss;itores tocius j)artis Guelforum de
Tussia venerunt nu[)er ;ul regiain curiam dominum ducem
Calabrie sul» ceitis conditioiiil)us iitipie pactis in suiim capi-
taneuni })ostul;uites. Circa (]Uod ipso discusso negocio et
attento, (juod accejitatio requisitionis eorum iiiter mult;i utilia,
que iniportare videtur, esse poterit utilis ;id causam vestram
de regno Sardinie, amb;issatoruin i])sorum est acceptata peticio
et firmatum, ()Uod ipse dominns dux dictum assumat officium
et ad partes illas accedat certis lionestis condicionibus in-
teriectis. Sic ergo, rex inclite, laudo et consulo boiia fide,
ut unionem et amoris fedus ainplectamini dicte partis, Nam
prout et alias vobis apperui, lioc idem pars ipsa Guelforiun,
a) Locli Or.
') Von liier au unsicher. Schreiber spricht von den GelduiUen
und bittet um Hiilfe.
— 131 —
ut osteudit, affectat . . . Sciiptn Auei'se die .sexto Octohiis III.
indictionis.
Or. Pei-fJ:. Ssp. Vfrl. H. Davi Isohii, Geschiclite von Florenz, 111, 2iKi f.
59. Im Delicieux-Prozess (September 1319)berichtet RaYmun-
dus Guilelmi uber den um 1304 geplanten Verrat von Car-
cassonne: Konlg Jayme I. von Mallorca habe den in diese
Sache verwickelten Infanten Ferrante geschlagen und Ihm die
Haare ausgerissen ; Bernard Delitiosi und seine Begleiter
hatten vor Einnahme des ihnen vom Infanten bereiteten
Mahles den koniglichen Hof verlassen miissen. (1304.)
. . . Dominus Raymundus Guilelmi sacrista Elnensis testis
productus et in |M-esentiH fratris Bernardi Delitiosi iuratiis et
postniodnm diligenter intenoofatus suj^er articuio fiuiente
mentionem de ))roditione contra dominuni regeni Francie, ut
dicitur, per consules et geutes bui-oi (Jnrcassone tractiita,
respondit, (|Uod quindecim anni sunt e]a])si vel circii, quod
clare memorie domino Jiicobo rege Maioricnruni et doniino
quondam Fenando tilio suo existentibus in castro siincti
Joliannis de Plnno de Curtibns Elnensis diocesis ipse testis
et dominus (juondam Bernardus Dahiintii doctor leguin (lun-
dam die sabbati })0st dormitionem iveiunt de doino, (|iiiini ibi
inhabitabaut, ad fortalitium castri eiusdein, infra (|iio(i dictus
dominus rex liabitabat, et venientes ;inte cameriun ij^sius
domini regis inuenerunt ibi in (luadiim b)nga jiorticu (loiiiinuiu
quondam Jacobum de Mora militem miiioiein doiiiiis vl inul-
tum familiarem et consiliin-ium, secretai-ium eiusdein (loinini
regis, et viderunt et manifeste cognoverunt, (juod ipse donii-
nus Jacobus erat niultum turiiatus. Et idem interrogavit eum
de causa huiusmodi turbationis. Qui i-espondit, (|uod dictus
dominus rex in camera suii erat multuni tiirbatus et piovo-
catus contra dictuin dominum Ferrandum filiuin suiiiii et (|Uod
ipsum percusserat. Dixit etiam idem testis, (piod paulo post
idem dominus Ferrandus exivit de cainera et transivit per
dictain porticum ante ipsum testem, Jacobum et Berniu-dum
predictos, et quod ipse dominus Ferrandus ])retendebat faciein
multum turbatam et iratam. Et habebat multum pilos revo-
lutos et sparsos et sic etiam transeundo per dictam porticum
trahebat cum manibus ex utraque parte capitis pilos suos
— 132 —
evulsos, ut videbatur, per patrem, ita quod in ipsis manibus
suis apparebat multitudo capillorum, ut premittitur, evulso-
rum. Item dixit idem testis, quod statim post exitum de
camera supradicta et recessum domini Ferrandi supradicti,
ipsi testis, Jacobus et Bernardus eandem cameram intra-
verunt et invenenint ibidem dominum regem predictum mul-
tum iratum et turbatum et quod in continenti idem dominus
rex vocavit ad se ipsum testem, qui erat eius cancellarius,
sicut dixit, et aliis duobus in camera existentibus dixit eidem
testi submisse hec verba vel similia in eifectu : Vadatis ad
domum hebdomadarii huius castri et dicatis ex parte nostra
duobus fratribus Minoribus, qui suut ibi, quod nos niultum
miramur, quando ipsi ausi sunt venire ad curiam nostram ad
loquendum cum filio nostro, et quod nos non viderint, et quod
statim exeant loco isto et terra nostra. Et ipso teste peteute
et dicente: Domine, quid est hoc? idem dominus rex respondit;
Isti duo fratres Minores venerunt ad Ferrandum filium nos-
trum et obtulerunt ex parte daquela gent del bourg de Car-
cassis, quod parati sunt eum recipere iu dominum suum et
tradere ei terram, Videatis, si sunt bene miseri, cum civitas
Carcassouensis sit fidelis maxime domino regi Francie, et si
iste est aptus ad talia. Et tunc ipse testis, ut dixit, dixit
eidem domino regi : Domine, hoc magnum factum est, et
bonum esset, quod faceretis capi istos fratres Minores et quod
redderentur ministro eorum, qui est in Perpiniano, maxime,
domine, quia vos estis fidelis dicto domino regi Francie. Et
tunc dictus dominus rex respondit, quod ipse tunc non cum-
ret de istis, quia non expediebat de illis fieri rumorem et
quia etiam ipse rex bene provideret super his per alium mo-
dum. Post quod idem testis in continenti ivit ad domum
hebdomadarii supradicti et fecit, quod frater Bernardus Deli-
tiosi descendit ad ipsum testeni in vico ante domum predic-
tam et dixit idem testis eidem fratri Bernardo ex parte dicti
domini regis, quod ipse domiuus rex multum mirabatur, quia
ipse fuerat ausus venire ad curiam ipsius domini regis ad
loquendum cum filio suo, ipso domino rege non viso, et quod
statim recederet de loco illo et de terra ipsius domini regis.
Et tunc, ut idem testis dixit, respondit sibi multum alte dic-
tus frater Beruardus, quod ipse fuerat locutus cum meliori-
133 -
bus filiis, quam esset ipse dominus Ferrandus, absque eo, quod
locutus fuisset cum patre eorum, et allegavit filios domini
regis Francie dicens se fuisse locutum cum eis non viso tunc
patre eorum vel habita locutione cum eo. Et cum idem fra-
ter Bernardus vellet lationari et coutendere cum ipso teste
ad illum eifectum, quod deberet et posset ulterius remanere
ibi, idem testis sibi dixit multum precise, quod omnino rece-
deret, sicut sibi dixerat. Alioquin idem testis cum magno
scandalo faciet eum eici de loco et terra predictis. Et tuuc
in continenti ipso teste presente idem frater Bernardus reces-
sit de loco predicto in equis cum uiio fratre et duobus homi-
uibus secularibus. Et dixit idem testis, quod erat tunc hora
tarda et quod dictus dominus Ferrandus fecerat dicto fratri
Bernardo et sociis suis parari cenam de bonis caponibus et
gallinis, sicut eidem testi, ut dixit, dixerunt aliqui de curia
dicti domini regis. Item interrogatus dixit, quod statim, post-
quam contigerunt ea, que supra deposuit, incepit esse et fuit
lumor inter aliquos familiaros vel curiales dicti domini regis
de his, que supra deposuit. Item iuterrogatus si de his, que
supra deposuit, fuit tunc vel postea aut nunc etiam fama in
Perpiniano et locis circumvicinis, dixit se nescire; dixit tamen,
quod post tempus et dies predictos, cum felicis recordationis
dominus Clemens papa quintus et dictus dominus rex Maiori-
carum essent in Monte pessulano, audivit ipse testis, quod
dominus papa predictus fuerat ibidem locutus cum domino
rege de facto predicto dicti domini Ferrandi et dicti fratris
Bernardi. Interrogatus, a quibus audivit, dixit se non re-
cordari. Dixit tamen, quod audivit, ut credit, ab aliquibus
de illis, qui fuerunt presentes in verbis habitis, ut premitti-
tur inter dominum papam et legem predictos. Item inter-
rogatus si scit vel audivit, quod idem dominus rex Maiori-
carum scripserit vel significaverit predicta per ipsum testem
deposita domino Philippo regi Francie, dixit se nescire nec
etiam audivisse. Dixit enim, quod, licet predicto tempore
esset cancellarius dicti domini regis Maioricarum, ipse tamen
dominus rex faciebat et mittebat tempore illo multas literas
maxime secretas ipso teste ignorante et sigillabat eas ipse
dominus rex vel sigillari faciebat quandoque cum sigillo,
quod ipse testis tenebat, non tamen per ipsum testem, quan-
— 134 —
doque absentem, quandoque iufinnum et quandoque etiam
recepto ipso sigillo de manibus ipsius testis, et ita ipse testis
non videbftt nec sciebat multa, (jue sigillabantur cum illo
sigillo. [tem inten-ogatus, quo meuse facta fuerunt illa, que
supra deposuit, dixit se non recordari.
Aus cod. Lat. 4270 f. 200—203 der Pariser Bibliotheque nationale.
Mitgeteilt von Dr. v. Dniitrewski. Hieriiber im Prozess des Bernard
Delicieux vgl. Haurean, Revue d. d. mondes 75, 848.
60. Vidal de Vilianova an Jayme II.: Zwistigkeiten im Kon-
klave zwischen Mateo Rosso und Napoleon Orsini; Protest
Mateos gegen den Kandidaten Napoleons, da er mitschuldig
sei an der 6efangennahme Bonifaz' Vlll. Wahlversuche und
-Kandidaten. Der Kardinal von Engiand und Vidals Beziehun-
gen zu ihm, Empfehlungen an alle Kardinale. Ueber den
Zehnten und Stellung der Orden zu Jayme. Aragonien be-
sonders befreundete Kardinale und der Vizekanzler. Ueber
Jaymes angebliches Trutz- und Schutzbiindnis mit Friedrich.
Bitte um aufklarende Schreiben. Voraussichtliche Ankunft
Roberts und Karls II. Robert soll die sardinische Expedition
vorbereiten. Bei Perugia (1305) Januar 4.
Al molt alt e poderos senyor en Jacme per la gracia de
Deu rey Darago yo Vidal de Vilanova uniil e devot ^er-
vidor vostre besan vostras mans ab deguda reverencia me
coman en la vostra gracia. Sapia la vostra alta senyoria,
quels cardenals en negun bon estament no son de crea^io de
papa, ans major divisio e discordia ha eutrels, i[Vie dabans
no era estat tro al dia, (pie aquesta letra fo feta. Que ^ert
sia a vos, senyor, que tota vegada (]ue els fan coiicistori e
tracten de la eleccio, [j^ero] a^o no entenats, (pie sia soven.
En Matlieu Ros tota vegada lia grans paraules forts ab sou
nabot en Napolio e axi, que ans de la festa de Nadal algun»
dies fo fet con^istori e tractaren de la eleccio, en axi que la
part de missei' Napolio nomena una pressona, la qual yo no
us poria escriure, (jue no la se, e alguns cardenals de la part
de misser Matheu resj^oseren, que aquella no era presona,
ques degues nomenar a a(|iiesta dignitat. E Uiisser Napolio
respos a aquell dienli gran be da(juella presona e quen veri-
tat no podia res dir contra el, e misser Matheu respos an
— 135 —
Napolio e dixli axi: Ooin, sutze pudent, tu, qui as deposada
e destmyda aquesta esgleya per tots tems, encara not basta ?
Con pots nomeuar aytal presona ue com lo pots loar ab co-
ciencia bona? No sabs tu, que el copeuti e dona favor ab
volentat de tu a la presso de papa BonifaQi? E misser Na-
polio li respos: Yo uescus el e mi matex, que no placia a
Deu. E misser Matlieu ii respos: No parles denant mi, giret
e veges, si hic as coupayo, que denant mi no as cara de res
a dir. E levas eu peus e dix axi; Vul, que tots sapiats, e
tu en es])ecial, (j[ue mentre yo sia viu, api no aura papa sino
aquell, que yom peus, que sia de voleutat de demanar e car
vendre la preso de papa Bonifa(,'i, que yames acpiesta esgleya
no pot esser porgada de vituperi, tro a(^o sia punit, segons
(jue deu. E a^o dit anassen a la sua cella e fo partit lo c<»-
cistori. Misser Napolio solia respondre a misser Matheu a\i
fort, con el li parlava, mas de poc de tems a eusa lo coii-
porta ab gran reverencia e respon a ses paraules. Veritat
es, senyor, que ans de la festa de nadal II ho III dies feren
un gran concistori en axi, (|uel cardenal Danglaterra hi ac
gran partida de vous, en axi que nac pres de X, frare Johan
de Morre nac tan be gran partida. Axi elex se diu, quen
Jacme Gayeta nac gran partida. A(30 no us escriu afei-mant,
(jue no es cosa, (jui cert se puga saber. El cardenal Dang-
laterra ') exi malalte de la casa, hon los cardenals estan, la
vespre de Nadal, e el dia de sen Johan fo prop de mort per
raho de la malaltia, mas ara es fort be guarit. E sa|)iats,
senyor, (jue diu, (|ues te fort per obligat a tot (,'o, i[\ie sia
honor e be de la vostra casa ^). Con el senyor vench a la
cort, yo li exi una jornada a una ciutat, ([ue a uom Gubi ^),
e aqui porferis molt a mi sobrels vostres fets, (lue y faria,
co (jue el pogues en son loch e en son tems. Senyor, si
plau a la vostra senyoria, a mi seria senblant, (jue vos escri-
vissets a tots los cardenals a cada hun per si, (jue agen reco-
manat a nii e els vostres fets, fetslus niencio en la carta,
([uels pla^ia, que els creen mi em doneu favor e ajuda, (|uant
') Walter Winterburn. der damals genas und am '24. Sept. 1B05
starb. Die Beziehungen Vidals zu ihm waren unbekannt.
'-) Soweit gedr. Aus den Tagen Bonifaz VIll., Quellen Nr. 14.
') Gubbio.
— 136 —
que crea^io de papa sia feta. Sobre les coses, qufe vos no-
vellament menviats a dir; senyor, a mi paria, que vos degu-
essets escriure, que la decima vos fos atorgada a plus anys,
eucara que el Tenple el Espital e les altres ordens de Ca-
valeria, qui sou en vostra senyoria, senteneu en aquesta de-
^ima, mayorment com a ades els no fassen neguna mecio en
la Terra Santa Doltramar; e si per ventura la decima nos
podia fer, que us facen alcuna ajuda de pecunia. Encara que
totes les pressones leguas, qui son subgetes al eclesiastich,
los quals abiteu e son en vostra senyoria, vos sieu tengudes
dajudar, segons quel general de tota vostra terra fara. Dapo,
senyor, nous cal tocar a tots los cardenals mas en especial
ha aquests, a misser Matheu, a misser Landolf, a misser Na-
polio, a misser Lucha, tota vegada apelanlo pareut vostre,
que el senyor sen prea fort, e a misser G. de Pergamo e a
misser Johan Monge e al Espayol e a frare Gentil. E tota
hora fets men^io a els, que vos nenformats mi pus larga-
ment, quils ho recomtare de vostra part. Encara al Vipican-
Qeller ') una carta, en la qual li recomanets mi els vostres
fets, e deya creure mi de la vostra part, e axi com es estat
amic vostre e ajudador en vostres fets, que daqui avant en
son loc e en son tems li pla^ia, queu sia. Aquestes cartes,
senyor, no es mester que tardets, per qo que, con abans les
aure, mayor fruyt ne pora exir, e si tems era, que les agues
a dar e les avia dar, les hi a, si no retendria les, tro aguessen
loch. Encara, senyor, me seria viyares, que deguessets or-
denar en vos matex 90 que us para, ques deya fer de la casa
Dossara ^), que paor me fa, que aquest cardenal, de qui estat
ha ab lo poc sen que el ha, nous meta enbarch en vostres
afers, si fer ho pot. Da^o vos he ya escrit yo pus largament
encara al bisbe de Valencia, per 90 quen degues parlar ab
vos, per que mes senblant, que daqui enant no us en deia
pus escriure, per 90 com la vostra senyoria hi fara 90, que
li parra. Senyor, espe^ament se comtava en la cort, segons
que ya tots nosaltres, con erem a^i, vos fem ya saber, e creu,
') Vicekanzler war dawials Bischof Papinianus von Parma. Vgl.
P. M. Baumgarten, Aus Kanzlei und Kammer S. 86 f.
*) Anscheinend handelt es sich um eine fiir den Infanten Johann
gewiinschte Pfriinde.
— 137 —
quel prior en G. de*Las8era vos nagen parlat '), que vos aviets
fet enpreniment ab lo rey Frederich, que us deguessets valer
amdoses contra tothom, verament necseptavets lesgleya de
Roma, e alguns deyen que hoc e altres que no. Jas sia,
senyor, que yo no pux creure, que sia veritat e magorment
que, si era estat, necseptariets lo rey Carles. Encara les
dites noves se son ara refrescades per raho de un clergue,
qui es vengut eii la cort, procurador del rey Frederich, lo
qual es Navarre, e diu, que a tots aquests fets fo el, con en
Gispert ^) los ferma els atorga per vos. Per que, senyor,. si
a vos par, me semblaria bo, quen escrivissets a misser Matheu
e a misser Landolf, encara quen escrivissets a mi, que els
fets, senyor, te hom asi per mayors, que vos no us pensats,
Senyor, certa cosa es, que el duch ha reebuda la Capitania
general de tota la part Guelfa de Toscana, en axi, que li an
feta una gran ajuda de moneda, especialment hi an ajudat
sobre tots los cumuns de Florenga e de Lucha. Per cert se
diu, quel duch deu partir de Napol per venir en les parts de
Toscana miyant lo mes de Janer, e deu esser a Perusa per
parlar ab los cardenals. E apres que el sia partit dali, el
rey son pare dien, que y sera en breus de dias, segons lardit
que avia del. Per que, senyor, pus lo duch *) . . . en la part
de Toscana e mayorment cap e regedor de la part Guelfa,
seria bo, que vos li escrivissets, que el degues fer son poder
ab lo cumu de Floren^a e de Lucha e ab los altres, a qui
el paregues, qui bons fossen a a^o, que ajudassen duna quan-
titat de moneda per rahon, que vos abans e mils poguessets
enantar sobre la pocessio del rengne de Cerdenya, e enviats
a dir a mi la quantitat, que vos ha ades volriets, que us
ajudassen, ne tro a quant volriets, que hom se declinas,
maiorment si vos lin avets el cor datorgar, 90 que els de-
manen, segons que vos avets vist en los capitols, que yo us
tramis da^i ^). E mostrats en la letra, que vos trametrets al
duch, que vos avets el cor denantar tost aquest fet, que les
a) Loch.
') Diese sind also heimgekehrt.
^ Jaspert de Castelnou. Vgl. E. Haberkern, Der Kampf um Si-
zilien in den Jahren 1302—1337. S. 8 f.
') Vgl. Acta Nr. 117 Anmerkung.
— 138 —
comunes raes desigeu a^o que re. E no enteuats, seuyor,
que da^o no pogues a vos venir leugerameut gran ajuda de
moneda, per 90 com aquestes comunes son molt poderoses
de moneda. Encara per raho de la part Gibelina, (jui sapo-
dera molt sobre la part Guelfa. Senyor, daquesta raho a
parlat ab mi uu cavaler, qui es de Lucha, e es vengut novel-
lameut potestat de Perusa, e euvia missatge a mi a A^is '),
quem pregava que entras a Perusa e entre hi e parla ab mi
desta manera. Encara quem prega, quen escrivis a vos e el
afermes fort en la ajuda de la moneda, que yo li parle, ((ue
pus lo duch venia en Toscana que la ferieu aquela quantitat,
que bonameut soferir poguesseu. Encara, senyor, seria bo,
que vos nescrivissets al rey Carles, per 90 com aquestes co-
munes lo tenen con per senyor, e mayorment, senyor, com
el dix a mi en Avessa, (jue el vos faria ajudar de moueda
a les comunes, si vos tost nos uietiets eu lo fet. Comanuie,
senyor, eu la vostra gracia. Fetes al castel de la lusula a
Vn milles de Perusa, diluns IIII dies del mes de Janer.
CRD Ap. gen. Nr. 74. V-1. Aus den Tagen l^.unifaz" VIII., Quel-
len Nr. 14.
61. Baiiholomaus von Capua miies an Jayme 11.: 6unstige
Nacliricliten (iber den Herzog. Karl II. weilte wahrend der
Fasten in Perugia und bereitete alles fur die Papstwahl vor,
die baldigst in gunstigem Sinn erfolgen wird. Neapel 1305
Mai 27.
. . . Dux Calabrie . . . agens nunc in Tuscie partibus, (juo
porrexit, ut uostis, prospere procedit et strenuo per gratiam
Jhesu Christi. Predictus autem domiuus rex ante preteritam
quadragesimam Perusium ad curiam Romanam accessit, ubi
per totam ipsam (luadragesimam moram traheus, licet ad
creacionem summi pontificis eo uon fuerit presente proces-
sura, paravit tameu ad illani dimisitque dispositam materiam
atque causam, Et sicut ego {lost recessum ab iude regium
per litteras habui exinde raichi missas, cito speratur in sum-
mum poutificem haberi personam, (jue erit grata Deo ipsique
domiuo regi et vobis placida et accepta. Ceterum i-egias
preces vestras pro Rogerio filio quondam domini Rogerii de
') Assisi.
— 139 —
Laurea . . . reverenter accipiens erga eum eiusque negocia
paratum me offero . . . Scripta Neapoli XXVII. Maii III. in-
dictionis.
Or. Perg. Ssp. o. Nr.
62. Jordanus dominus de Insula an Jayme II. : Reiserouie
des neugewahlten Papstes von Bordeaux nach Toulouse,
Vienne, wo er sich kronen lassen will, und nach Lyon zum
Besuch des franzosischen Konigs. 6esandte an die Kardi-
nale. Aufforderung ihn lu begleiten. Bordeaux (1305)
^ugust 26.
. . . Nos ciini domiuo papa nostro nunc apud Burdegalam
existentes scientes referimus ^j suum assumpsisse propo-
situm in proxima instanti ebdomada exire Burdegalam, ince-
dendo apud Tolosam, ubi erit circa festum beati Michaelis
Septembris p6r III vel IV dies ad longius, inde suum accep-
taturus viagium versus Vianam, ubi coronari ])roponit iii sep-
timana ante festuni Omnium sanctorum et infra octabas dicti
Omnium sanctorum apud Lugdunum debet cum domino rege
Francie se videre. Qui dominus papa suos ordinavit legatos
religiosos viros . . abbatem de Lomberiis, nostrum cousobri-
uum dilectum, et episcopum Mimatensem euntes ad cardinales,
ut sint cum ipso apud LugdunUm infra dictas octabas Om-
uium sanctorum, et nos rogavit cum instancia, ut ad illas
partes associemus eundem. Nos igitur, qui tam ex debito
affinitatis et sui magni imperii (juam obediencia, ([ua in tide
sibi astriiigimur, preces huiusmodi, ymmo verius precepta
recusare nolumus nec debemus, cum ipso in ar **) . . . re pro-
poniraus ') . . .
Scriptum Burdegalis die Jovis post festum beati Bar-
tliolomei apostoli.
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Vgl. auch ActaNr. 127, 128, 129. Aus: Thalamus
parvus, Le petit Thalamus de Montpellier (1840) p. 342 fiige ich an:
Lo qual seuyor (Clemens V.) puoys venc a Montpellier VIL Doctobre,
prezens los senhors reys de Malhorca e Daragon, IIII cardenals e motz
autres grans senhors. E fo li facha grand festa. E puoys IIII jorns
se anet coronar a Lyon.
a) So Or. b) Loch.
') Bittet um ein Pferd.
— 140 —
Eine auflEUUige Nachricht tiber Romplane Clemens V. findet sich
in verschiedenen Briefen, die sich mit der Abtragung; der Kriegsschul-
den Karls II. an Jayme II. beschaftigen. So schreibt (CRD 9844) Sigi-
nulfus de Neapoli Thelesie comes, magnus regni Sicilie camerarius, an
Jayme: Karl II. habe die Auszahlung von 2000 Unzen aus dem foca-
giam der Grafschaften der Provence pro maritagio domine Beatricis
nate regis an Javmes Boten befohlen. Das sei unmoglich wegen der
Ausgaben fiir den Ankauf des Laudes des Ravmundus de Medulione
und der vaUis Olla, vor allem aber:
Quia dominus amnmus pontifex, sicut oraculo vive vocivS
dixit domino cancellario regni Sicilie, est, cum iter faciet
Tersus Urbem, per partes Prouincie transiturus, cui et curia-
libus suis ministrandi sumptus maximi requiruntur. Nec vi-
debatur ipsis domino cancellario et senescallo expediens iu
partibus illis focagium impresenciarum indicere propter onera
multiplicia, que subditi parcium earundem tain nobiles quam
alii in acquisicione comitatus Pedismontis supportare habue-
runt . . . Script. Neapoli die penultima Decembris IIII. in-
diccionis.
Auch der Seneschall Ricardus de Gambatesa betont, dass sein
Vorganger alles Geld gebrauchte: ut ipsius Lombardie valeat negocia
prosequi (9843). Und an den Logotheten und Protoiiotarius B. de Capua
berichtet er (Pedro ludiktionen Nr. 9) von Aix am 10. November 1305
dasselbe wie oben und schliesst:
Nec ignoret magnificentia vestra dominum sumraum pon-
tificem, licet nunc agat Lu ^) . . . iter faciet versus Urbeni, . . .
fore per istas partes Prouincie transiturum, sicut ipse domi-
nus^ reverendo in Christo patri domino . . cancellario regni
Sicilie ait horaculo vive vocis, cui et curialibus suis mini-
strandi sumptus raaximi requiruntur . . . Scripta Aquis X. No-
vembris IIII. indiccionis.
63. Karl von Valois an Jayme II.: Empfang seines Briefes
und Unterhaltung mit Berengar de Entenza und seinem Be-
gieiter Uber die Eroberung des Kaiserreiches Konstantinopel.
5o sehr er das wUnscht, kann er die geforderten 800,000
Goldgulden fUr Reiter, Fussvolk und Schiffe nicht zahlen.
Erbittet seinen Rat. Lyon (1305) December 25.
Excellenti principi consanguineo suo carissimo domino
Jacobo . . . Aragonum . . . regi . . . Karolus regis Francie filius,
c) Loch.
— 141 —
Valesie, Aleuconis, Camoti, Andegavieque comes salutem . . .
Magnificentie vestre litteras per nobiles viros Berengarium
de Entenza et Gilbertum de Castronouo, milites, nobis exhi-
bitas reverenter suscepimus et intelleximus diligenter ea, que
prefati milites nobis exponere voluerunt super negotio recu-
perationis imperii nostri Constantiuopolitani, ad quod totis
nostris viribus hanelamus. Verum quia consideratis ceteris
sumptibus et expensis, quos seu quas facere nos oportebit in
prosecutione predicti negocii, quod, quamcitius poterimus, per-
sonaliter assumere proponimus et favente divina clementia
cum vestro ceterorumque amicorum nostrorum auxilio perdu-
cere feliciter ad effectum, grave nobis esset et onerosum
octingenta milia tiorenorum expendere, quam pecunie sum-
mam petebant a uobis pro sustentacione mille et quadringen-
torum equitum et peditum trium millium, quos in partibus
Romanie habere se dicebant, et pro galearum XX compara-
tione necnon et pro equitibus quingentis et duobus milibus
peditum, quos pro eodem negotio ad predictas Romanie par-
tes secum ducere utile sibi videbatur. Idcirco cum eis con-
ventiones seu pacta facere distulimus, donec habito vestro
regali consilio, cui inter cetera iu huius nostri expeditioue
negotii adquiescere proponimus, aliud tinaliter duxeiimus or-
dinandum. Unde celsitudinem vestram requirimus, (jnatenus,
si ipsos ad predictas Romanie partes proficisci contigerit, eis
iuiungatis, quod sic erga nos se habeant, quod a vobis com-
mendari et a nobis adveniente tempore reportare premia me-
reautur. Et si regie serenitati tiducialiter apparetiir, quod
ad nostri promotionem negotii utiliter et efficaciter inten-
derent, illum favorem, quem eis et suis in Romania degen-
tibus exhiberetis, gratum haberemus et acceptum. Datum
Lugduni die uativitatis dominice.
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Am 2. Februar (130(5) schreibt Karl v. Valois iioch
einmal an Jayme: Sachaiz, que il nous demanderent VIc mille flourins
pour tenir la gent, que il ont en dit empire de ce May prochaiu a
venir jusque a VII an apres. (Or. Perg.) CRD 9888 schreiben zwei
katalanische Ritter als Gesamdte Berengars an Jayme und empfeblen den
magnum ducem. Nach seiner Ermordung kam es zu Zwistigkeifen mit
Genua wegen seines Nachlasses. (CRD Juli. O. Nr.)
Zur Charakteristik des bedeutenden Abenteurers folge hier ein
Bericht, den Jayme am 29. Mai 1301 an Karl sandte, als dieser bat, die
— 142 —
reher.sietleliiii^ des <r<'t";iliilii'lit'ii ,M;miies iiacli Si/.ilieii zii \ erliiiHlcni.
iHc":. H:-14 f. 2-J f. \'i;l. aiicli Halierkeni, Der KMiii|if uin Sizilieii. i{e-
ijisfer» :
Siiper tactd . . . Bereiio^atii ile Kuteii/.:i siiinadicti screrii-
tari vesti'e talitei" re.sjxiiKlciim.s. sui recessns veiitateni totaleiu
euariautes. (|uo(l iaiu iliu. cuni ad iiostrain aiiilieuciaiii per-
veni.s.set, uohis tuuc iii reguo Murcie coiisi ii ui is, i|Uo(l ipse
Bereii«>"ai"ius na\if?are ad partes Siciiie pidpoueliat ua\ela-
verat(|iie i|uaiiilaiii uaviin . . . pro i]iso viaiiio facicuilo, uos
eniperari uaviui de eaipie cxtralii tciuoucs ci aliaiii c\arciaiu
iussiuius. Ita(]ue tactuui fuit. Postiiiodiiui vci<i iileiu r)crcii-
j^arius, viileiis se taliter iinpcili I iiiii, a suo laincii proposilo
uoii recedens, (pieiHlaiii ;L;aliouuiii aniiatiun riiuoruiu oclua^iuta,
exi.steuteni iu Huiuine llieri prope Dcrtusani latcnter ac i'tiain
fiirtive ahiude alist ralicre et secuiii duccn^ pio iiavi^acioiic
sua conatus est. Set haiulu.s noster dicli loci liahtMis a noliis
ut ceteri nostri ofliciales talia expressuin iiiipcdicudi uiauda-
tuni . . . iuitiuit \ iiiliter et \etavit. ila ipiod dicius l>creii-
"•arius illa de caiisa rcpufaiis pcr prefaluiii liauilinn iiiulli|ili-
citer se oHensuin ipsuni haiuluui proiiide diirhla\ii ct liahet
adliuc etiam (iiflidaruiu. l)einuni vero. iiohi> iii rciiiio \'a-
ieucie e\isteiitil)iis, (|uadaiii iii pcrsoiia iiostia t.iinc discrasia
iinpeditis, idein Benui^arius i iiiii couiitiva sua a luaritiiua
'rerracboue et illariiin luii-ciuni iioii discedcns, sci iu nioutiio-
sis locis illaiiiiii parciiiiii (aiin suis compl k ihiis . . . daiiipua
pluriuia iriiieraiitiliiis el (.•onviciuis locis ct viliulis iiifcrre inni
iiietucus, de partihus Sicilic uua ualea ct duo ^alioiii ariiiati
piraricaiu exerceiites ct daiiipna ini^tris (^•ciil ihiis inrerciites
ad iiiaritiinain eai"iiii(l(Mn pariiuin apiilcruui, iil crc(liiiius, irac-
tatu prehahito su])cr eo, iii ipiihus ipiidiiin i^aiea et j^alioiiis
Hereiigariiis lueinoi^arus cuni iieiitc Mia sc jiosuit . . . 'rain i|ise
Hereniiarius (piaiu Doimuili de siiis jicr \icaiiuiii iiostruiu
Terrachoueiisein. ipii inultiiiidiiic LKMitiuin cougre^xata iiixta
niandatuin nostruiu rccessmii di(;li Bcrciif^arii et suoniia
iinpedire totaliter conahatur. fiiciunt iii |)ersouis (li\(M^sis
plag-is g-raviter vulnerati . . . llcc icimr ]iatciiiitati v(>slre...
inriiuare curaviiuus, ne doiiiiiio |)a]ic aur vohis })er (pio-
i^uiiivis adulantiuni linguas alitcr iiuiusinodi negociuin sug-
geiatiir . . .
— 143 —
64. Johannes Burgundi an Jaynne II.: Schwierigkeiten bei
^usfertigung der Zehntbulle. Plotzliche Abreise des Papstes.
Gesandtschaft Albrechts I. Aufzahlung ihrer Auftrage. fln-
wesenheit des Herzogs Robert und der Gesandten Friedrichs
von Sizilien. Lyon 1306 Februar 6. und 12.
Excellentissimo principi domino suo domino Jacobo . . .
regi Aragoninn . . . suus in Romana curia procurator Johannes
Burguudi, sacrista Maioricensis et canonicus Valentinus, inter
consiliarios eins minimus . . . Noverit vestra regia magnitudo,
serenissime princeps, quod post r[ecessum] domini Gondissalbi
Garsie ') in continenti feci grossari omnes litteras super gra-
tiis vel *) a domino [papa] concessis, nec in antea fieri poterat
propter impedimenta, de quibus idem dominus Gondissaluus ^)
. . . dixit vestre regie magiiitudini. Eas autem grossatas "^) . . .
ad vicecancellarium . . . ^) rogavi eum, quod ipsas in prima
sua lectione oidinaret. Sed dominus vicecancellarius ^) . . . '^)
dixit michi, quod volebat, quod abbas Fuxensis ') esset unus
de collectoribus deci[marumj et dixit grossario, qui presens
erat ibidem, quod mutaret et poneret abbatem^)... dictus
vicecancellarius et expedivit omnes litteras, quotquot habe-
bat in cancella[ria] ^) . . . si, cum eas portavi, recepisset ipsas ^)
. . . igitur dictus vicecancellarius utinam adhuc legat. Papa
tamen tunc, dum gentes comuniter (?) comedebant, ex arrupto,
insciis et inopinantibus cardinalibus ^) . . . , qui hic est, equi-
tavit cum paucis et ivit ad quendam locum vocatum sancti
Geuesii *) . . . per unam magnam leucam. Et ibi est adhuc.
Ex tunc autem cessavit audiencia, ^) . . . parant se ad reces-
suni. Post predicta verba dicti vicecancellarii, serenissi[me]
princeps, adi (?) dictum abbatem Fuxensem et exposito sibi
facto dixi ei, quod mirabar multum de factione (?) sua, qua-
liter contra voluntatem vestram ipse volebat se vestris ne-
gociis ingerere ^) . . . si gratus erat vobis, non debebat sibi
vestram ingratitudinem per hoc procurare. Si vero erat gra-
a) So Or. b) 3 Worte felilen. c) 1—2 Worte fehlen.
') Der Majordonms der Konigin.
■') Das ist damals noch der Bischof Papinianus von Parma.
«) Ygl. Bonifaz VIII. Quellen Nr. 4 ff.
*) Er blieb dort bis kurz vor dem 15. Februar. Vgl. Papsttum
und Untergang des Templerordens II Nr. 9.
— 144 —
tu8 '')..., minus debebat se in vestris negociis ponere et ad
ita apertam ingratitudinem intendere. Dixi etiam ei plura
circa predicta et respondit michi, quod ipse non intromitte-
bat se modo de hoc, tamen si dominus papa volebat, quod
ipse esset unus de collectoribus, ipse ita legitime(?) serviret
vobis, siqut alius. Plura ad invicem locuti sumus super hoc.
Unde videns, quod '')... non poteram, locutus fui cum Ray-
mundo Attonis de Spellis ^), qui sibi ista omnia procuravit,
sicut scit (?) dictus dominus Gondissalbus, cum et ipso adhuc
hic existente idem Raymundus Atto una cum domino Ber-
trando del Got **)... me de hoc rogassent. Et dixi eidem
Raymundo, quod mirabar multum, cum ipse esset et de do-
mo vestra, qualiter sic vestram displicentiam procurabat.
Finaliter dixit, quia non credebat, [quod vobis?] displiceret,
cum ipse sciret eum esse magnum in vestro consilio. Et ego
tunc dixi ei tauquam procurator vester et conscius inten-
tionis vestre dicebam ei, quod displiceret vobis et ita ^) . . .
me dixisse, non potui aliud facere cum eo. Locutus fui cum
domino Landulfo cardinali ^) . . . , qui dixit michi, quod de
consilio suo non ponerem me ad aliud nisi ad litteras [unde]-
cunque habendas. Et utinam iam tales haberem!
Nuncii solennes regis Alamannie^) sunt hic et fuerunt
continUe, iam sunt duo menses elapsi. Et legatio eorum fuit
quasi responsio ad quasdam litteras, quas dixerunt dominum
papam misisse eidem regi '). In quibus eum sollicitabat pro *)
super recipienda cruce pro negocio transmarino *)? Dixerunt
ergo, quod intentio ipsius regis erat in hiis et aliis facere,
quod ei[dem] pape placeret; tamen ipse dominus papa, ex quo
volebat, quod idem rex crucem assumeret, ...*') vellet, quod
cum honore suo posset dicto negocio intendere. Quare sup-
plicabat ^) . . . coronacione. Et hoc fuit primum membrum sue
propositionis. Secundum fuit, quod placeret eidem domino
pape, non concedere decimam Alamannie alicui extraneo*),
a) So Or. b) 3 Worte fehlen. c) 1—2 Worte fehlen.
*) Ueber ihn und sein Geschick vgl. Acta, Register.
') Kanzler Johannes und Abt Philipp von Paris. Vgl. unten.
=0 Vom 13. Oktober 1305. Gedruckt: Constitutiones IV, 1, 174
Nr. 204.
*) Z. B. Philipp V. Sch.
— 145 —
quia ex hoc possent sequi turbacio et squandalum. Tertium
fuit, quod ad catedrales ecclesias Alamannie [vac]antes pla-
ceret ei providere de personis ipsi regi non suspectis. Et si
placeret ei, quod ip[se] *) . . • nominarent sibi hostiles (?) per-
sonas. Si enim pro dicto negotio exiret terram suam, [non]
expediret ei dimittere prelatos sibi suspectos. Dominus papa
super hiis delibera[re] constituit, nondum tamen plene res-
pondit. Ipsi vero nuntii propter moram, quam hic contra-
hunt, acceperunt litteras revocatorias a rege predicto et nisi
modo expediantur, ut creditur, incontinenti (?) recedent. •
Dux ^) intravit locum istum, die veneris proxime preterita
fuerunt octo dies. Adhuc est expedire (?). Nuncii domini
Frederici regis Sicilie fratris vestri, scilicet episcopus ^) . . .
et dominus Corradus Lansa fuerunt hic die luue proxime pre-
terita*) . . . prout *) . . . tamen sunt expe[diti]. Curia ibit Bur-
degalam et, ut dicitur, displicet regi Francie multum. Alia
[nova non sunt] ad presens. Altissimus personam vestram
magnificam diu conservet cum incremento ^) . . . et honoris.
Dat. Lugduni Vm. idus Februarii. Post dat. predictam
fuit resumpta a[udientia?] aliquibus diebus et nunc suspensa
est usque ad decimam diem, postquam papa fuerit in loco,
ubi estivabit. Dux Calabrie recessit. Papa adhuc est in dicto
loco de sancto Genesio et cardinales illuc vadunt ad con-
sistorium. Intentio mea est, serenissime princeps, *) . . . expediri,
quod egomet portem litteras et vadam ad presenciam vestram,
quia ante . . . *) Burdegalis, potero ibi esse, nec enim ibi erit
infra duos menses a *) . . . Alia non sunt. Dat. ibidem II. idus
Februarii.
Or. Pap. 0. Nr. Stark zerstort, viele Locher und abgefault. Auf
Rucken Siegel. Im ersten Teile handelt es sich um Zehnten. Die Tat-
sache der Gesandtschaft Albrechts I. war bekannt, was die Gesandten
aber erreichen sollten, erfahren wir mit Sicherheit erst hier. Vgl. Gutsche,
Die Beziehungen zwischen Reich und Kurie vom Tode Bonifaz VIIL
bis zur Wahl Heinrichs VII. (1303—8). (Diss. Marburg) 1913, S. 19 ff.
65. Fraier Pulco de Vilareto Johannitermelster an Jayme II.:
Des Konigs Bitte um ein Darlehen von 10000 Mark; Uner-
a) 3 WOrter fehlen. b) 1—2 Worter fehlen.
*) Herzog Robert von Calabrien. Lange erwartet.
— 146 —
fUilbarkeit nachgewiesen durch dle Ausgaben des verstorbenen
Qrossmeisters In flradus, beim zwelmallgen Zuge nach ^r-
menlen und durch die abendlandlsche Mdnzverschlechterung.
Der Orden muss selbst mit Wucherzlnsen leihen. Limassol
(1306) Marz 6.
. . . Receptis regie maiestatis litteris, qiie dirigebantur
recolende memorie domiuo avunculo et predecessori nostro, [tam
per?] . . . earum seriem quam vive vocis oraculum . . . Francisci de
Pinu scriptoris vestri et nuncii accepimus serenitatem regiam
eundem dominum avunculum nostrum deposcere, quod vobis
argenti marchas decem milia mutuaret. Super quo, domine,
respondemus regio culmini, quod prefatus avunculus noster
veniendo citra mare, eundo ad Anteradensem insulam, ibidem
et in civitate Anteradensi a festo sancti Martini yemalis usque
ad festum resurrectionis domini morando, eundo bis in Ar-
meniam cum magna comitiva equitum et peditum et ibidem
morando aliquo tempore, deterioratio monete trans mare,
specialiter in regno Francie, et guerrarum turbines, que adeo
nostram exinaverunt responsionem, quod ad alimentum domino-
rum infirmorum, quorum sclavos et servos nos iubet statuere
nostre religionis professio, et nostri etiam suppetere nequit,
quin ymmo propter istud a mercatoribus frequenter sub usuris
aliquociens, et ut comodius possumus, urgemur mutuo suscipere,
nos non sinunt, teste Deo, regiis annuere rogatibus . . . Dat.
Nimocii in Cypro die VI. Marcii.
Or. Perg. o. Nr. Ssp. Da Fulco an einem 8. Juli seine Wahl Jayme
anzeigt (ungedruckt) und am 3. November 1306 zuerst genannt wird
(Delaville le Roulx, Cartulaire, IV Nr. 4703), so wird das Jahr 1306 zu
nehmen sein. Die Angaben ilber die Feldziige Wilhelms von Villaret
sind ganz neu, aber ieider zeitlich nicht gut bestimmbar. (Vgl. Heidel-
berger, Kreuzzugsversuche S. 18 ff.). Durch „avunculus" ist auch das bis-
her unsichere Familienverhaltnis zwischen Wilhehn und Fulco (vgl.
Delaville, Les Hospitaliers S. 253 Anm. 1) geklart. — Uuter den Per-
gaminos o. Nr. findet sich auch nach der Absetzung Fulcos die Wahl-
anzeige des neuen Grossmeisters Mauricius de Panhaco vom 8. Juli
(1317) aus Rhodus. Vgl. auch Riezler, Vatikan. Akten Nr. 69.
66. Frare Bertran de . . *) an Fr. Ramon de s. Ipollt: Per-
sonalnachrichten. Kampfe auf Rhodos. Verluste der Hospi-
tallter, andererseits des (griechlschen) Kaisers. Der F(irst
a) Hauptname abgefault.
— 147 —
von Sur hilft den Hospitalitern. Der Sultan soll nach Cypern
wollen. Limassoi (1306? 1307?) flpril 30.
Fem vos saber, senyor, que nos entenem per letres, quel
senyor comanador trames a frare Berenguer de Riuse[c] ha
frare P. Sanxeg e frare Exemenes (?)... *), que avie ivemat
al Cret ') e que avie agut gran furtuna, e que era estat ma-
laut, mas que ere guarit, de que fom molt pagat. E mara-
velyam nos molt de vos, qar nons faes saber vostra [sajnitat
e el senyor comanador par, quens port mala volentat, que a
toQ los altres trames letres e almeys de d . . . *>) trametre- a
nos una respuesta, de que fom molt despagat, car es lom, en
que nos avem pus esperanga, que en hom que sia el mon.
Les noveles daqestes partides si son, quel emperador
trames VIII galees a Rodes, si quels Espitales, qui tenien
setge al castel, son sen aguts a levar e an pres tan gran
damnatge, quels han perdut garmons e armadures e an per-
dut ben X homens e XL cavals. Elspitals oceriren ne ben
LXXX homens de les galeas. Tota vegada els an feyt dues
partides de si metecx, la una partida es al castel del Jueus '^)
e laltra partida lia un castel, que ha nom Frerclau ^). Los
Espitales si an request lo seyor de Sur, quels deges socorer,
el seynor de Sur prestals II galees a [son] cost e sa meso
e als donat congit darmar tant, cuant als se volran. Eaxi son
per totes Vm galees e I leyn, que deven anar secorer al
Espitales, que son en Rodes. Queus fom a saber, que aviem
audes noveles, que lo solda faye armade per venir en Xipre,
yascia so que hom nou sabe (?) per cert . . . Dada en Limaco
lo derer dia d Abril.
Nr. 1 Ap. gen. s. cl. Or. Pap. Ssp. Sehr abgeblattert. Hier der
ganze Text. Nr. 2 Templarios Nr. 487 nur Les noveles. Aus diesem
der zweite Teil genommen, da Nr. 1 sehr auffallige Schreibweise hat;
nur: queus fom — que lo erganzt aus 1. — Zur Datierung: 1306 begann
die Expedition nach Rhodos, die Eroberung nach J. Delaville le Roulx,
Les Hospitaliers en Terre sainte et a Chypre p. 278 eher 1308 als 1310;
nach F. Heidelberger, Kreuzzugsversuche um die VVende des 13. Jahr-
hunderts S. 36 um 1310. Kaiser Andronikos II. soll nach ersterem erst
1308 eingegriffen haben (p. 277). Das ist unmoglich, da der Brief Nr. 2
a) Hauptname abgefault. b) Loch. c) Nr. 1 hat Yueus.
') Doch wohl Creta, trotz des Zeichens beim C.
*) Faraclo im Osten der Insel. Feracleu hat die andere Fassung.
— 148 —
an P. de s. Just comanador de Alfambra, also an einen Templer ge-
richtet ist; auch Nr. 1 wegen der Templemamen. Also kann das Jahr
wegen der Templerkatastrophe nur 1307 sein.
67. Seneschall Mugo 6lraudl von Carcasonne an Jayme II.:
Zeigt Empfang seines Briefes an mit flufforderung zur Frei-
lassung eines im Narbonner 6ebiet gefangenen Barceloneser
Juden; antwortet, dass (Philipp d. Sch.) 6efangennahme aller
Juden seines 6ebiets und Beschlagnahme ihrer 6uter bis
auf Weiteres befohlen habe. Carcassonne (1306) ^ugust 17 (?).
Serenissimo principi doniino suo, domino J. Dei gracia
regi Aragonum illustrissimo Hugo Giraudi miles domini nostri
Francie et Navarre regis eiusque senescallus Carcassonne et
Bitterris cum recomendacione se totum. Regali maiestati vestre
insinuacione presencium clarius innotescat me vestras litteras
recepisse continentes, quod, oum quidam oriundus et habita-
tor civitatis Barchinonensis, nomine Juceff Jaches *) Judeus
a pauco tempore citra, a quo nondum fluxerant quatuor vel
tres menses, causa mercandi et visitandi quendam fratrem
suum vocatum David ad partes Narbonenses venisset et ibi-
dem captus fuisset et detentus, sicut ceteri Judei ipsarum
parcium domini mei Francie regis, cum in civitate Barchi-
none suum teneret et haberet domicilium et uxorem, me re-
quisivistis, ut predictum Judeum vestrum cum rebus et bonis
ac mercibus suis deliberari facerem ab omni capcione et de-
tencione . . . Jdeoque celsitudini vestre . . . reseretur, me nuper
a domino nostro Francorum rege habuisse in mandatis, quod
omnes Judeos seneschallie Carcassonensis et alios, quos in-
venire possem euntes et redeuntes, caperem et arrestarem
cum bonis eorundem tam diu sic captos et arrestatos tenendo,
quousque ab eodem domino regealiud haberem in mandatis
. . . Dat. Carcassone die mercurii post festum assumpcionis
virginis gloriose.
Judios Or. Pap. Ssp. Das Stuck hangt doch wohl mit der Juden-
verfolgung 1306 zusammen?
68. Zwei Briefe betr. die griechische Kaiserin Konstanze
(Tochter Friedrichs II.) und die Infantin Isabel (spatere deut-
sche Konigin). 1. Costanca emperadriu ^a enrere dels 6rechs
a) Jachs mit Strich durch h.
— 149 —
an Jayme II.: In selner Oegenwart wollte sie das Ordenshabit
nehmen, sei dann schwer erkrankt und habe es jetzt vom
Johanniterkomthur in Valencia erhalten; ihre 6enesung.
Befinden der Infantin Isabel. Valencia (1306) August 30.
2. 6eneralprokurator 6ombald Denten^a an Jayme II.: Tod
der Kaiserin. Besuch bei der Infantin (Isabel). Da der von
der Kaiserin bewohnte ,,Rear' ausserhalb der Mauern liege,
ist sie in das Haus des Bernat Sespluges gebracht. \?alencia
(1307) April 13.
1. . . . Fein vos gracies de la merce e de la bona res-
posta, que per aquelles [letres] nos fees. Com voluntat e
proposit fos nostre, que sens la vostra excellentissima pre-
sencia nos labit no agessem en cor de pendre e que per la
vostra real magestat honradament a<iuell reebessem, e noa
esperant ago, es estat voluntat de Jhesu Christi, quens ha
batut del seu basto e ans tan regeament destreta de tan greu
malautia, quens ha portada a punt de mort, axi quels met-
ges nos tenien per morta mes que viva, e nos esguardant
a^o e cobeeyant lo regne celestial avem reebut labit per lo
comanador els altres frares de la casa del espital de Valencia
dissapte vint dies anats d Agost. E per^o com som certa,
queus plaura oyr ]o nostre milorament, merce de Jhesu Christi,
avem rebut melorament de sanitat . . . La molt cara infanta
dona Isabel '), filla vostra, merce de Deu, es ben sana e co-
manas en vostra gracia. Dat. Valencia XXX dies auats del
mes de Agost anno domini millesimo CCC sexto.
CRD nr. 2774. Or. Pap. Ssp. Konstanze hat also das Gewand der
Hospitaliterinnen genommen. (Vgl. Acta Nr. 167 und M. Heimbucher,
Die Orden und Kongregationen. 2. A. II, 259). Am 15. August schrieb
sie: greviada de gran malautia e avem febra tercana dobla, de la qual
temem morir. Wenn ihr etwas passiere, solle der Konig ihrer Um-
gebung gnadig sein (Nr. 2769).
2. . . . La molt alta et molt noble dona Costanpa, ^a
enrere emperadriu dels Grechs es passada daquest segle. E
encontinent lonrat bisbe de Valencia et yo en desemps fom
al Real a veer la infanta et per veer, com era romasa ne ab
quina companya. Et trobam, que totes aqueles dones et don-
zelles, les quals vivien ab la dita emperadriu, son romases
') Die spatere deutsche Konigin.
— 150 —
ab la infauta, segons quens dix Richo de Quintavayl. E es-
guardan, que la dita infanta no romandria be en lo Real ab
la companya, que ab eyla es, cora sia loch solitari et fora
los murs de la ciutat, lo dit bisbe et yo ab daltres proho-
mens de la ciutat acordam et tenguem per be, que sen entras
en la ciutat, en les cases deu Bernat Sespluges et axi metem
la en la ciutat en les dites cases. E doua Sauriua vesitarla
ha et acompanyar en servir aquela als mils, que puscha. E
axi, seuyor, vos manetz hi 90, que a vos plaura . . . Scrita en
Valeucia XVIIII. kalendas Madii.
CRD o. Nr. (April) Pap. Ssp.
69. Vannes 6attarellius, suus miles familiaris, an Jayme II.:
Unter Schutz des Tebaldo Cipo Reise nach 6enua; heim-
liche Verhandlung dort mit Branca und Bernabo Doria ;
er wohnt bei beiden. Sie und ihre Freunde wolien, wenn
Jayme jetzt zur Eroberung Sardiniens kommt, zu ihm halten;
verlangen als 6ebietserweiterung Montaguto. 6esprache mit
vornehmen 6enuesen (iber Jaymes flbsichten; alle betonen,
dass 6enua ihm nichts in den Weg stellen werde, so schwer
der Verlust falle. Reise nach Lucca. Dort geheime Zu-
sammenkunft mit dem Erzbischof von Torres. Dieser will
als Legat nach Sardinien, dort alies vorbereiten und dann
Uber die Uebernahme des 6ebietes von Sassari berichten.
Er wiinscht elnen Kredenzbrief fur ein zum Reiche (regnio)
gehoriges 6ebiet, um Verwirrungen zu vermeiden. Unter-
redung mit den Maiaspina in Pontremoli. Ihre ihm iiber-
sandte Antwort, dass sie schreiben wollen, argerte ihn, da
sie vom Vertrage sich losen wollen. Zuschiisse derLucchesen
und Florentiner zum Zuge. Anscheinend gefallt dem Herrn
von Este die Vermahlung der 6iovanna von 6allura mit
einem Malaspina nicht. Lucca (1306) Dez. 5.
. . . Com io mi parti di Barcellona per venirme ale parte
di Toscaua sansa alcuna dilatione veuni ala cita di Gienova.
Et essendo venuto per la Riuera di Gienova ala sigurta et
ala coupagnia di messer Tebaldo di Cipo '), lo quale veuia a
') Oefter genannt in den Angelegenheiten der katalanischen Kom-
paguie. Vgl. Le Moyen Age, Un capitaine du regne de Philippe le
Bel 1897 p. 224 ff.
— 151 —
Gienova per anbasciadore di messer Charlo per la cagion,
chel detto messer Charlo sapparrecchia per passare in Ro-
mania, tanto segretamente qua[n]to io avea potuto per acon-
cio dei fatti, per chio venia, anchor per dubitansa, chio aveva
dela persona, era anchor mia intensione distare et di parlare
chon messer Branca et con messer Bernabo Doria in Gienova
segretamente. Ai detti messer Brancha et messer Bernabo
suo figliuolo, chapitano di Gienova, piacque et volseno, chio
tornasse nei loro alberghi si in quel di messer Brancha et
si nel palacio dei comune, nel quale lo detto Bernabo torna
per la chagion del suo officio et non volseno, chio stesse
privado, ma palezemente '). Le lettere, le quale io rapresen-
tai loro per parte de la vostra signioria, nele quale si con-
tenea, chei chiedessero quello chio raportasse per parte de la
vostra realta, chon grande reverensia et con allegro animo
ricievettero et quelle non segrete ma palece ad ei loro amici
lessero et mostroro.
Or ragionato cou loro dicio, che per la vostra signioria
mera inposto, segendo il riagionameuto per me fatto ne la
presenca dela vostra realta et del vostro consiglio, per quel
modo chio chredei, che si convenisse, trovoili sopra [questo]
chosi disposti et cho tale intendimento mi diedero et chosi
volsero, chio desse a intendere ala vostra realta, che, quando
vostra intensione sia sausa grande indugio dintendere al pas-
sagio al conquesto di Sardignia : elli volgieno esser chon voi
et a voi chome chon loro signiore et loro et le lor terre ad
operare [ai?] servigi et ale vostre chomandamenti. Voglieno
et intendono dachresciersi nela terra altra quella, chei reg-
nieno nela preditta icula, et che la giente, chola quale elli
voi serverauno, sia al vostra soldo segondo quello, che darete
al altra vostra giente et che vo parra, chessi convegnia.
Lacchrescimento, chello intendono di fare si e nel cha-
stello di Montaguto et nela terra, chel detto chastello di-
stringie, cio e chon quella che ala maggioria di pane *) di
Montaguto sapertiene. La qual terra chonfina cho la lor
terra propia, cioe chon chastello Doria et chon chastel Gieno-
vese, chessi chiama la churataria Dangrone. . . . Sopraccio mi
a) So. Ob pave, pieve = Gemeinde?
') D. h. sondern offiziell.
— 152 —
diero lettere sugiellate di lor sugiello, le quale scriveno a la
vostra realta, ne le quale si contiene, clie diate piena fede a
quello, che per loro parte sopra le preditte chose vo sara
scritto per me, le quale lettere vo mando con queste.
Anchor sappia la vostra excelsitudine, che in Gienova
per molti dei grandi de la terra fui dimandato di vostra in-
tensione e di vostro apparecchiamento, quel chio ne sapesse
e ne chredesse. Et dio parlandone quel, chio ne chredea per
sentir dela loro intensione. In conchordia erano tutti, che
per lo comune di Gienova non vo *) possa esser contradetto,
che la vostra signioria non possa a la sua posta suU i^ula
sopradetta metter quella giente da chavallo et da pie, che
sara di vostro piacere ; et tutto, che gravi molto nell animo
di cascun Gienovese, che voi abbiate la signioria di Sardig-
nia, non vene che ben per loro, si possa prendere la diffen-
sione. Anchor lo stato di Gieuova non e tale ne intralloro
di Gienovesi non sono in tale acordio, chei prendessero in
comune a difendere Sardignia chontra la vostra realta, do-
vendo esser vostri nimici.
Rechato inaffetto le preditte chose coi detti messer Brancha
et messer Bernabo, si chome di sopra si contiene, parti mi
di Gienova et dubitando molto dei Pisani per la Riuiera di
Gienova messer Bernabo ala sua famiglia me se acompagniaro
iin ala Magra nel distretto di Luccha.
Or si chom io giunsi a Luccha, fei sapere alarcivescovo
di Torre ^) ap Pisa ^), com io era giuuto al Luccha et quaudo
esser potesse segretamente, era mia intensione di parlar chon
lui. Alquale piacque, chio fussi chon lui ale confine del di-
stretto di Pisa et di Luccha in luogo molto segreto e qui
ne ragionato chon lui chiarificomi, chelli e fermo a maudare
a esecussione il ragionamento per lui fatto al chardinale di
Spagnia e quello chei volse, que per me ala vostra realta
fusse fatto. E dicio potea reduciere a chonpimento assodis-
faccimento de la vostra signoria, si rende pio cierto, che non
fe giamai segondo el ragionamento fatto.
a) Statt voi. b) So Or.
') Tedisius, begeisterter Anhanger der Uebergabe Sardiniens
Ebenso der gleich genannte Kardinal von Spanien, Bisch. Petrus v.
Sabina. Vgl. Acta S. 513 u. unten.
— 153 —
Vuole et questo dimanda, chessi procacci la sua legcas-
sione di Sardignia tanto segretamente, quanto far si puote,
e quello chescene adopera, sadopera per lo detto chardinale,
mostrando, che questo prochaccio si faccia chome per suo
proprio e spesial signore, e cio che per la vostra realta sene
prochacciera, chel papa sia molto segreto, accio chei Geno-
vesi nei Pisani non potessono sentire (?), che cio fusse a pro-
chaccio de la vostra Signoria, per chel fatto non potesse
avere alchuno impedimento.
Or avuta la detta legascione, lo detto arcievescho Ja
vuole e chon essa intende dandare in Sardignia e in conte-
nente rechato in ordine el modo, chom elli vo debbiano dare
la terra di Sassari, mandra, che la vostra realta mandi apren-
der la signioria della detta terra.
Anchor vuole una lettera di chredensa da la vostra realta,
per la qual sia data piena fede aquello, chel detto arcivesco
diciesse da vostra parte e questo vuole, pero, che in nela
terra di Sassari ac una tierra chontrada, la quale suole esser
del regnio '^), nella qual chontrada ano alquanti borghesi fatti
loro alberghi e dubiteseno, che quel chotale luogo per la
vostra signioria fusse dimandato. Unde a ciertificharli di
cio vuole questa vostra lettera, per quel fatto non potesse
anchora avere alcuno stroppio . . .
Or avendo le preditte chose chol detto arcievesco redutte
a conpimento, si come disopta si contiene, volsi parlare choi
marchepi Malaspiua ed ei volseno, chio andasse apparlar con
loro a Pontremuli, di lungi da Luccha giornate due, e ai
chomio fui aldetto Pontremuli, trovai messer Morouello, mes-
ser Francieschino e Churradino marche^i Malaspina sopra-
detti, choi quali segondo ianposta, che puoi mi fu data in-
comandamento segondo il ragionamento per me fatto nela
presen^a dela vostra realta e del vostro consiglio ragionai,
si chomio chredei, chessi convenisse e ritragiendo loro quello,
chelli aveano volsute, che per lor parte io ragionasse cho la
vostra excelsitudine: rispuosermi, che voleano dicio ragionare
e prendere consiglio con dei loro amici e clie [il] loro messo
mi farebbero rispondere al Luccha. Partimi daloro e tomato
') des Reiches?
— 154 —
al Luccha appo alquanti giorni mandorono *) al Lucclia un
loro fainiliare e in presenpa dalquanti LuccheQi, li quali sono
guidatori e reggitori del comune e dela parte de la cliieca
da Luccha, mi ferono rispondere ; la risposta del (juale fu,
che per parte dei detti marcheci elli mi ringrasiano dicio,
chio avea fatto e che sopraccio, chio avea loro i-agionato,
farrebero a la vostra signoria rispoudere per loro anbascia-
dore : dela quale risposta lanimo mio fu ripieno di molto dis-
degnio, chonsiderando la loro ingratitudine, pero che a cho-
loro ue la presenga dei quali la detta risposta mi fu fatta ne
a me non parve, che la lor risposta fusse clion intendimento,
chei dovessero a ia vostra realta far ris])ondere per anbas-
ciadore, ma par partirsi dal ^"rattato dubitando del comune
di Gienova e di Pisa. Pero chei non chredono che ac^uesti
tenpi voi possiate esser apparecchiato per intendere al pas-
sagio no al conquisto di Sardignia ') . . .
Erinnert an den Auftrag zu fragen, ob Lucca und Florenz Unter-
stiitzung boten; wenn sie auch schwer belastet seien per le molte spesi,
chelli aveano fatte nela «iuerra vinta di Pistoia, hat er doch gefragt.
Die Lucchesen wollten einiges leisten, aber der Zug miisse sein sansa
grande indugio. Verhandelt geradeso choi priori, che regghono il po-
pulo el comune di Fiorensa, choi chapitani dela parte Guelfa di quel
comune, chon degli altri amici sollen in Einverstiindnis mit Lucca helfen
mit da vinti in trenta milia tiorin doro, schriftlich, ohne alcun patto u
dimandagione, wenn das Heer in Sardinien sei. Sie woUen, er soUe
dariiber mit dem Kimig verhandeln.
In questi poghi di passati il comune di Luccha e di
Fiorensa per loro anbasciadori auo fatto pregare il detto
marche^e [Desti] per una promessione, che gia si fe di dare
la detta figliuola, cheffu del sopradetto Giudici'^), a Curradino
dei sopradetti niarcheci Malaspina per moglie, che quel pa-
rentado piaccia al detto marche(;e reduciere a chonpimento.
Or pare per quello, che gia sene puo sapere, chegli anbas-
ciadori non sono anchor tornati, chel marche^e uon abbia
accio volsuto chonsentire. E cio chredo, chessia, per che elli
attende di sapere quello, che di quella donna piaciera a la
vostra signioria di farne. Chredo, che, se piaciera quel pa-
a) So Or.
') Die genaunten Lucchesen haben an die Marchefi geschrieben
und sie getadelt wegen ihrer Unklugheit.
'; Dantes Giovanna, Purgatorio VII.
— 155 —
rentado a la vostra realta, reduciere a conpiinento, al vostro
conquisto di Sardignia sara molto utilissimo e londugio dicio
uou cliredo sia buono . . . Fatta in Luccha a di V di Dicienbre.
CRD 13279. 2 Bll. Pap. Wahrscheinlich fehlt Umschlag der Adresse
luid Siegel. Hand des Vannes.
70. Information f(ir die Konige von Mallorca und Aragonien
Uber das Vorgehen gegen ihre Kaufleute in Frankreich (\?er-
bot der Ausfuhr des Geldes, der unbearbeiteten Tuche, der
Wollentiere usw. Verbot der Kompagniegeschafie) und Uber
die moglichen Repressalien: Verbot ihrerseits der ^usfuhr
von Getreide, Fruchten, Lebensmitteln, Leder, Tieren usw.
nach Frankreich, der Einfuhr von Tuchen usw., Notwendig-
keit des Schutzes der Wollentiere bei einheimischem Kriege.
Nachweis des Nutzens, wenn die Bearbeitung von Tuchen
und Wollen, die man genUgend aus dem Imperium, England
und der Berberei haben kann, im eigenen Lande geschieht,
besonders an den von Jaspert von Castelnou gemachten
Proben. (Um 1306?)
A euformaV los moltz altz seuyors reys Darago e de
Malorcha sobre los dans e greuges, los quals les sues gens
an reebutz e preneu quascun dia per raho dels vetz feytz
per la senyoria del rey de Fransa contre les gens especial-
ment dels ditz senyors reys de Malorcha e Darago. Son
aquestz los vetz davayl escritz.
Primerament, lo vet el tolement de la moneda, per lo
qual vet motes *) e diverses persones sens nombre dels ditz
senyors reys son estades preses e raubades, envilanides, na-
frades e mortes contre Deus e tota justicia, e vengudes a
paubretat e venen quascun jorn tolen lur moneda, la qual
han les gens hauda de causes menyadores e mercaderies, que
meten e venen en la terra del dit rey de Eransa . . .
Item veden e an adordonat, que negu hom de la terra
del rey de Fransa uo gaus ajudar ni aconselar negu Catala
a comprar draps ni altres mercaderies.
Item que negu Catala no gaus comprar draps cruds eu
les pereyries. E ayso fan contre tota justicia com les perey-
ries sien locs comuns de comprar e de vendre.
a) Charakteristisch ist das Auslassen vieler Konsonanten, z. B.
motes statt moltes, ses statt sens. Text wohl mallorcanisch ?
— 156 —
Item que negu hom de la terra del rey de Fransa no
gaus vendre draps a negu Catala a cert gasayn, per so que
tot lo major profit romanga ad els.
Item que negu hom no gaus aperelar ni adobar a negu
Catala draps cruus, per so que els Catalas ayen a comprar
per fortza dels draps adobatz e que tot lo major profit ro-
manga ad els.
Item que negu no gaus fer compayia ab negu Catala en
neguna manera.
Item veden e an aordonat, que, si alcu Catala vol com-
prar o trer draps adobatz de la terra del dit rey de Fransa,
que aya a jurar primerament, que puyx, quels ditz draps aura
compratz, no fasa negun melorer ni causa, per que los draps
pusquen mes valer, e ayso es molt gran dan dels ditz Catalas.
Item veden e an ordonat, que negu Catala no gaus trer
de la dita terra draps blancs, per so car an saubut, quels
Catalas los fasieu adobar en apres e tenyer a vermel e color
de foc e altres colors, la qual causa era gran profit per lo
bo adop, quels Catalas fan als draps.
Item veden, que negu Catala no gaus entrar en lurs tira-
dors, per so que no vegen los mals els fraus, que els fan en
los draps de borra e daltres causes, e ayso nos veda en ne-
guna altra terra.
Item veden pus fortment, que nul temps no feren, que
negu bestiar de lana no gaus exir de la dita terra ni venir
en les dites terres dels ditz seuyors reys.
Item se diu comunament, que acabat e ordonat es per los
parayres de Carcassona, que uegu Catala no gaus adobar
ni fer adobar eu la terra del dit rey de Frausa uegus draps,
per so quels ayeu a comprar forsadament teniz e adobatz, e
per so quels mercaders e parayres de les dites terres dels
senyors reys se ayen a mudar e estar en la terra del dit
rey de Fransa; e si aquest ordonament fan, sera gran mu-
dament e mennameut, per so car los mercaders de la terra
dels ditz senyors reys de Malorcha e Darago se mudaran per
comprar en la terra del dit rey de Fransa, os lixaran de
mercadeyar, per so car no trobarau sufficiencia de draps en
les teiTes dels ditz senyors reys, e seran pus cars e no auran
lo bo adop, e axi les terres dels ditz senyors reys no seran
— 157 —
mercaderes, per la qual causa lo dapnatge sera molt gran ses
tot nombre.
Item se diu comunament, que volen ordonar, per so que
vesen, quels parayres e tenturers e mercaders de les dites
terres dels ditz senyors reys no auran draps ni lanes, que
obren, e quels covendra a mudar en la terra del dit rey de
Fransa, que, si negu Catala vol estar ni lanes obrar en la
dita terra, que aiya forsadament donar la maytat de son ca-
bal en possessios e ayso emfre V ayns, per la qual causa
la lur terra se creixeria de gens e les terres dels ditz sen-
yors reys sen mermarien.
Don, a tolre e desviar e remoure los ditz vets, els damp-
natges e greuges e perils, que per raso dels ditz vetz porien
venir a les gens e terres dels ditz senyors reys de Malorca
e Darago e venen cascun dia, demostren los vetz, quels ditz
senyors reys poden fer justament e rasonable a lur gran honor
e profit e habundament e ennoblesiment de si e de lurs
terres e de lurs gens, e son aquestz, part moltz daltres, que
fer porien.
Primerament que veden, que per mar ni per terra negu
gra, ni moneda, ni besties cavalines ni pega, ni peys fresc,
ni salat, ferre, alquitra ni negus legums ni carnalatge, ni oli,
ni estopa no yscha fora les terres dels ditz senyors reys.
Item que veden, que negu no gaus trer de les terres del»
ditz senyors reys per mar ni per terra formatges, satgis, cam
salada, safra, arros, grana, alum, coto ni curs de bous, bo-
quines, cordoa adobat, conils e cura daquels, cera, ceu, al-
quitra, plom, comi, matafiua, paper, totes obres de cordes de
camge e desparto, moles atzebibs, avalanes e totes fruytes
verdes e seques, de qualque condicio que sien, e tota manera
de fusta e de totes aquestes causes ha bastament en les terres
dels ditz senyors reys, de les quals an mester les gens de
la terra del dit rey de Fransa, sens les quals viure no poden
ni aver meyns de nos. Empero si comprarne volen, que ven-
gen en les terres dels ditz senyors reys per comprar de les
dites causes contengudes en aquest capitol. E dayso venra
molt gran profit, car totz los diners daquestes causes, si
comprar ne volen, romandran en les terres e en les gens dels
dits senyors reys. E per raho dayso les gens e les terrea
— 158 —
dels ditz senyors reys per fortza se ennoblesiran e crexeran
de gens e de riqueses e de mercaderies.
Item que negu hom de les terres dels ditz senyors reys
no gausen aver compayia ab neguna persona de la terra del
dit rey de Fransa.
Item que negu hom no gaus metre per terra ni per mar
en les terres dels ditz senyors reys negus draps de la terra
del dit rey de Fransa, lo qual vet es pus fort a profit e
honor dels ditz senyors reys e lur gens que negu altre, per
so car per lo dit vet venra e sen seguira molt gran profit e
honor als ditz senyors reys e lurs gens e terres per so ses
a saber, car sol per aquest vet menys dels altres vetz, que
fer porien, se relixaran totz los vetz feytz per lo dit rey de
Fransa, car no aiiran ni sera, qui compre los lurs draps, per
80 car nols gausara negu vendre ni metre ni passar per les
terres dels ditz senyors reys, en les quals per fortza an a
venir e pendre recapte, e sol per raho daquest vet ans de
XX ayns estaran e seran mudatz en les terres dels ditz sen-
yors reys C. miliar persones e mes per raho dels grans ga-
aayns e bastament de viandes, que y trobaran,
Item los ditz senyors reys poden, si a la sua merce es,
donar en partida gran sufficiencia de lanes en les terres sues
per aquesta- manera, que lor placia ordonar e fer constitucio,
que negu noble ho altre senyor o persona, de qualque con-
dicio sia, no gaus ni deya, quant que ayen guerra, los uns
contre altres tocar ni pendre ni fer mal a bestiar de lana,
de qualque persona sia, lo qual estia e pastur emfre les ter-
res e portz e pastures dels ditz senyors reys e de lurs sot-
meses, examens no gausen ni deyen tocar ni fer mal als
pastors ho guardians dels ditz bestiars, e quels ditz bestiars
no gausen exir fora la jurediccio de les terres dels ditz sen-
yors reys, de qualque persona sia, tro que los ditz bestiars
sien tosi e que les lanes sayen a vendre e romandre emfre
les terres dels ditz senyors reys. E part tot aso sen en-
seguira mot gran profit als senyors, de qui seran les pa-
stures, e encara que mes ses tota comparacio ne sera de
caiTialatge.
A mostrar exament los grans profitz e onors e crexe-
mentz de gens e de riqueses, que prenen totz locs en los
— 159 —
quals se fan obratges de lanes e de draps, pausenlos capitols
e rasos ques seguexen :
Certa causa es, que tota la major partida de les terres
de] dit rey de Fransa es ennobleyda e enrequesida per los
obratges de les lanes e multiplicada de gens e de mercaders,
per so car de mot de temps ensa, de que no esta memoria,
se obren lanes motes sens nombre en la dita terra, ayso pot
esser cert e manifest a quascun,
Exament totes les terres e locs dels ditz senyors reys
de Malorchas e Darago se son per la major partida enno-
bleytz e enriquesitz e multiplicatz de gens per lo feyt del
obratge de les lanes e per la draperia, les quals no ha molt
de temps, que usen en les dites terres, en axi quel drap, que
era feyt de lana Danglaterra a Carcassona o a Narbona, del
qual avien XXIIII libras o XXV libras de Barchinona, se
dona ara en la vila de Perpenya en altres locs dels ditz
senyors reys, de puys que les lanes angleses e altres vengren
es obraren en les terres dels ditz senyors reys . . . per XVIII
libras e per XX libras de Barchinona, ja sia ayso que les
lanes sien molt pus cares e ladop sia melor. E la causa, per
que eren pus cares, adoncs era, car lo drap avia a passar
per motes mas e quascun hi volia gasanyar. E la causa, per
que ara nes mellor mercat, es, per so car quascun sen fa per
vendre e per vestir e tot lo gasayn li roman . . .
Item com per raso del dit vet los ditz draps no ayen
recapte en la terra del dit rey de Fransa en segir sa per
fortza, que totes les lanes, que venen en la terra del dit rey
de Fransa e les sues gens, venran en les terres dels ditz
senyors reys, per so car lobratge de les lanes si fara mot.
En axi que totz los locs dels ditz senyors reys seran plens
de totz bens, so es de mercaders estrayns, qui portaran les
lanes e aquels de la terra mesexa, e de mercaders, qui com-
paran los draps, per so car ne poran aver melor mercat que
en altres partides del mon, car tot lobratge el profit roman-
dra a les gens de la terra e adop de drapes e obratge de
les lanes, ques fan es obren en les terres dels ditz senyors
reys, son melors e de mayor profit e de meyns de messio
que negus altres.
E a mostrar, quel obratge els adops de draps, ques fan
— 160 —
en les teiTes dela ditz aenyors reys, sia melor que de les
altres terres, apar manifestament en ayso: car sien Crestias
0 sien Sarrasis, aytantost co tenen draps adobatz en les terres
dels ditz senyors reys, conoyen ladop davant totz altres adops
e daltres draps no compren, que daquels puschen aver.
Item se fan axi los draps de precet vermel mesclatz e
listatz e de tots altres colors en la terra dels ditz senyors
reys co en tota Fransa e ayso saben specialment mercaders
de Catalunya.
Item totz mercaders, qui compren draps en la terra del
dit rey de Fransa, comprarien en les terres dels ditz senyors
reys per lo melor adop e gran bastament, quen trobarien e
aurien axi, co -dit es. E totz los diners romandrien en les
terres dels ditz senyors reys, e per ayso les dites terres
serien plenes daur e dargent.
Item obrar lanes e draps es causa de gran honestat a
tothom e a tota femna generalment, de qualque estament que
sia, e part aso ad aquels femnes o dones nobles e altres,
qui fan draps per vestir els o lurs companyes, e es de molt
gran profit e molt de melor [mer]cat que sils compraven, sab
ho quascun, qui obra lanes e draps.
Item no tan solament les terres dels ditz senyors reys
aurien compliment de lanes e de draps e de monedes, ans ho
aurien de motes altres gens e mercaderies, que portarien en
les terres dels ditz senyors reys per lobratge de les lanes.
Item a mostrar lo profit que ve per lobratge de les lanes
apar en ayso, que de XX hobradors, que aya de parayres en
qualque loc, en que lanee se obren, viven D persones de so,
que gasaynen en obrar les lanes, part lo gasayn, quels sen-
yors, de que son los draps, hi fan e part que tot lo profit
roman en la terra,
Item a veser lo profit, que seria en les terres dels ditz
senyors reys, si multitut de lanes si obraven, es certa causa,
que, si una persona obra lana, que cost L libras, altres L
libras costa dobrar, les quals romanen a les gens, qui la
obren, part lo profit e gasayn, quen roman als senyors, de
qui son los draps.
Item a mostrar lo gran profit e gasayn, ques fa en ob-
ratge de lanes, lo noble en Jaspert vescomte de Castelnou,
— 161 —
ab lo consel del dit senyor rey de Malorcha ha volgut pro-
har lo dan, que les gens prenen dels draps, que compren per
si a vestir, el gasayn, quen an les gens, qui obren e venen
los draps.
Primerament fe pesar IIII draps de Gant listatz tentz en
grana, los quals no pesaven entre totz sino I quintaP) e no
avien entre totz los draps sino XLVIII canes venables, de
les quals quascuna se venia IIII libras de Barchinona e axi
montava per tot CLXXXXII libras, el quintal de la lana
dels ditz draps no costava net pus de XXXII libras, segons
estimacio de mercaders de Perpenya, qui an molt usat en
Fransa, en Flandes e en Anglaterra, e la grana, qiie era entre
totz los IIII draps, montava a XII libras de grana per drap,
que costas, la liura XV florins, XXXVI libras, e en axi liva-
des XXXII libras, que costava lo dit quintar e XXXVI libras
de la grana romanien en la terra, on seren feytz e adobatz
los ditz draps CXXIIII libras, o en axi tot aquest profit
romandria en les terres dels ditz senyors reys.
Item fe pesar I drap de precet vermel, que avia XV canes,
e pesava mig quintal de lana, la qual costava XVII libras
X sous a raho de XXXV libras lo quintal a estimacio dels
ditz mercaders, e valia la cana VII libras X sous e axi
monta per tot CXII libras X sous, e livades XVII libras e
X sous per lana e XXX libras per grana to lo romanent, que
son LXV libras, roman en les gens e en la terra, on se fan los
ditz draps, e axi metexs es dels draps altres.
Item lobratge de les lanes sera pus poderos e profitos
e melor en les terres dels ditz senyors reys que del rey de
Fransa, per so car hi a bastament de tot gra e de totes
viandes, ab que no exissen de les terres dels ditz senyors
reys.
Item les terres dels ditz senyors reys auran bastament
de lanes sens auyutori de la terra del dit rey de Fransa, sos
a saber del Emperi, Danglaterra, de Barbaria e de motes
altres partides del mon, que y portarien mercaders per lo
gasayn, que y farien, e de Catalunya e Darago, hon ha molt
bestiar de lana, lo qual bestiar ara se comensa de metre en
») Ein Quintal gleich 40 Kilo.
— 162 —
bona sement de lana e de fruyt per los aretz, que an los (?)
de la terra del dit senyor rey de Malorcha.
CRD Gleichzeitige Abschrift Pap. o. Nr. Ein bestimmtes Verbot
so allgemeiner Art kann ich fiir Frankreich nicht feststellen. Vielleicht
passt am ersten das Warenausfuhr-Verbot von (1304) 1305 in den Or-
donnauces des rois de France I, 422. Sonst kommen Ausfuhrverbote
im Mittelalter ofter vor, aber meist nur im Kampf zwischen Stadteu.
Vgl. A. Schaube, Handelsgeschichte der romanischen Volker S. 797.
Vgl. auch S. 766, \vo die Waren genannt werden. Dann die Mass-
nahmen Friedrichs II. als Konig von Sizilien S. 503 ff. Aber das kata-
lanische Stiick ist uuvergleichlich iuhaltreicher. — Hansische Vereini-
gungen in Nowgorod usw. verbieten Kompagniegeschafte ihrer Mit-
glieder mit Russen usw. Vgl. M. Stein, Beitrage z. Gesch. der deut-
schen Hansa S. 123 ff. — Ferner Th. Stolze, Die Entstehung des Gaste-
rechtes. (Marburger Diss. 1901) S. 36 flf. (Mitgeteilt von G. v. Below.)
* *
*
Deutsche Uebertragung: Zur Information der sehr hohen Herrn
Konige von Aragon und Mallorca iiber die Schaden und Verluste, welche
ihre Untertanen erlitten haben und taglich erleiden auf Grund der Ver-
bote, welche die Regierung des Konigs von Frankreicli speziell gegen
die Untertanen der genannten Konige von Mallorca und Aragon erlassen
hat. Dies sind die nachher verzeichneten Verbote.
Zuerst das Verbot der Ausfuhr des Geldes, durch welches Verbot
viele, ja zahllose Untertanen verschiedener Stellung der genannten
Herrn Konige gefangen, beraubt, herabgewiirdigt, verwundet und ge-
totet sind gegen Gott und alles Recht und arm geworden und noch
taglich werden durch Wegnahme ihres Vermogens, welches die Unter-
tanen in Lebensmitteln und Waren besessen haben, die sie in das Land
des genannten Konigs von Frankreich bringen und verkaufen . . .
Sie verbieten und haben verordnet, dass niemand aus dem Lande
des Konigs von Frankreich einem Katalanen zu helfen oder zu raten
wage beim Kauf von Tuchen oder anderen Waren.
Kein Katalane soU unbearbeitete Tuche iu den Verkaufsstelleu
zu kaufeu wagen. Und so handeln sie gegen alles Recht, da die Ver-
kaufsstatten allgemein zugangliclie Orte fiir Kauf und Verkauf sind.
Niemand aus dem Lande des Konigs vou Frankreich soll Tuche
zu eiuem bestimmten Gewinue einem Katalanen zu verkaufen wagen,
damit der grosste Protit ihnen bleibe.
Niemand soll einem Katalanen ungearbeitete Tuche zu bearbeiten
und fertigzustellen wagen, damit die Katalanen zwangsweise die ferti-
gen Tuche kaufen und der grbssere Profit jenen bleibe.
Niemand soU Kompagniegeschafte mit irgend einem Katalanen in
irgend einer Form zu machea wagen.
Sie verbieten und haben verordnet, dass, wenn irgend ein Kata-
lane bearbeitete Tuche aus dem Lande d. g. K. v. F. kaufen oder aus-
fiihren will, er zuerst schworen muss, dass er, nachdem er die genann-
— 163 —
ten Tuche gekauft haben wird, keine Veredelung vornehme noch ver-
anlasse, wodurch die Tuche mehr Wert haben. Und so ist das ein
grosser Schaden der g. Katalanen.
Dann: Sie verbieten und haben verordnet, dass kein Katalane aus
dem g. Lande weisse Tuche auszufiihren wage, denn sie haben erfahren,
dass die Katalanen sie nachher karminfarVig und feuerrot und in andem
Farben fSrben liessen. Diese Tatigkeit war grosser Profit wegen der
guten Veredelung, welche die Katalanen den Tuchen angedeihen lassen.
Sie verbieten, dass kein Katalane in ihre Arbeitsraume komme,
damit sie die Fehler und Betriigereien nicht sehen, welche sie bei den
wollenen Tuchen oder sonst machen. Und das verbietet man in keineni
andern Lande.
Sie verbieten aufs Scharfste zu irgend einer Zeit zu dulden, dass
ein WoUtier aus dem Lande gehe oder in die genannten Lander der
g. H. K. komme.
Man sagt allgemein, dass die Verordnung seitens der Ladenbesitzer
von Carcassone fertig ist, dass kein Katalane im Lande des genannten
Konigs von Frankreich zu veredeln oder veredeln zu lassen wage, da-
mit sie gezwungen werden gefarbte und veredelte zu kaufen, und damit
die Kaufleute und Ladenbesitzer der g. Lander der g. Herrn Konige
umziehen und sich niederlassen miissen im Lande des Konigs von Frank-
reich. Und wenn sie diese Verordnung ausfiihren, wird grosse Aus-
wanderung und Einbusse sein, weil die Kaufleute aus den Landern der
g. Herrn Konige von Mallorca und Aragon reisen miissen, um im Lande
des g. Konigs von Frankreich zu kaufen; oder sie miissen aufhoren zu
handeln, da sie nicht geniigend Tuche in dem Lande der g. Herm
Konige finden. Und jene werden teuer sein und nicht die gute Zu-
bereitung haben ; und so werden die Lander der g. Herrn Konige nicht
Handel treibend sein, aus welchem Grunde der Schaden sehr gross in
zahllosen Falleu sein wird.
Man sagt allgemein, dass sie anordnen wollen, soweit man sieht,
dass die Verkaufer und Farber und Kaufleute der g. Lander der g.
Herrn Konige keine Tuche und Wollwaren haben werden, die sie be-
arbeiten, und dass sie iibersiedeln miissen in das Land des g. Herrn
Konigs von Frankreich, so dass, wenn ein Katalane nicht dort wohnen
und Wollwaren bearbeiten will in deih genannten Lande, dass er dann
gezwungen ist, dle Halfte von seinem Vermogen abzugeben innerhalb
von 5 Jahren. Aus diesem Grunde werden sich die Einwohner injenem
Lande vermehren und die Lander der g. Herrn sich entvolkern.
Also, um diese g. Verbote, die Schaden und Verluste und Gefahren,
die wegen der g. Verbote den Volkern und Landern der g. Herm
Konige von Mallorca und Aragon kommen konnen und taglich kommen,
zu beseitigen, abzulenken und unschadlich zu machen: das raogen die
Verbote zeigen, die die g. Herrn Konige gerechter und verniinftiger
Weise machen konnen zu ihrer grossen Ehre und zum Nutzen und Reich-
tum und Emporkommen fiir sich und ihre Lander und ihre Volker. Und
es sind diese, welche sie, abgesehen von vielen andern, machen konnen.
— 164 —
Erstens: Dass sie verbieten, dass weder zu Wasser noch zu Laiide
Getreide, Geld, Tiere, Maultiere, Pech, frische Fische, Salat, Eisen,
Teer, Leguminosen, Fleisch, Oel, Werg aus den Landern der g. Herrn
Konige gehen.
Dass sie verbieten, dass niemand es wage, aus den Landern der
g. Herrn Konige zu Wasser oder zu Lande auszufiihren Kase, Schmalz,
Speck, Safran, Reis, Kornfriichte, Alaun, Watte, Rindsleder, Kalbsleder,
zubereitetes Korduanleder, Kaninchen und ilire Jungen, Wachs, Un-
schlitt, Teer, Blei, Kiimmel, Anis, Pfeffer, alle Arten von Taue aus Hanf
und Bast, Mandehi, Baumaloe, Hasehitisse und alle frischen und ge-
trockneten Friichte, welcher Art sie seien, alle Arten vou Holz. Und
von allen diesen Arten gibt es genug in den Landern der g. Herrn
Kbnige, welche die Leute aus dem Lande des g. Konigs von Frank-
reich notig haben, ohue welche sie nicht leben konnen, noch uns ent-
behren. Darum, wenn sie davon kaufen wollen, mogen sie in die Liinder
der g. Herrn Konige kommen, um die in diesem Kapitel euthaltenen
"Dinge zu kaufen. Und davon wird grosser Profit kommen, denn all
das Geld von diesen Dingen, wenn sie sie kaufen wollen, werdeu in
den Landern und bei den Untertanen der g. Herrn Konige bleiben.
Und deshalb werden die Untertanen und die Lander der g. Herrn
Konige iu die Hohe kommen miissen und wachsen an Menschen uud
Reichtiimern und Waren.
Dass keiner aus den Landern der g. Herm Konige wage Kom-
pagniegeschafte mit einem Untertanen des g. Konigs von Frankreich
zu haben.
Dass nieniand zu Wasser und zu Lande in die Lander der g. Herrn
Konige irgend Tuch aus dem Lande des g. Konigs von Frankreich zu
bringen wage; welches Verbot starker zu Nutzeu und zur Ehre der g.
Herrn Konige und ilirer Untertanen als irgend ein anderes wirkt, denn
durch dieses Verbot wird viel grosserer Nutzen und Ehre den g. Herrn
Konigen und ihren Uutertanen kommen, das will besagen, dass allein
durch dies Verbot, abgesehen von den andern Verboten, welche sie
wiirden machen konnen, alle Verbote des g. Herrn Konigs von Frank-
reich aufgehoben werden ; denn dann werden sie niemanden haben und
es wird niemand sein, der ihre Tuche kauft, denn niemand wird ihnen
zu verkaufen wagen noch zu bringen und zu reisen durch die Lander
der g. Herrn Konige, in die sie notwendigerweise kommen miissen, um
Einkiiufe zu machen. Und lediglich auf Grund dieses Verbotes werden
vor Ablauf von 20 Jahren 100 000 Personen und mehr in die Lander
der g. Herm Konige gewandert sein wegen des grossen Gewinnes und
des Ueberflusses an Lebensmitteln, die sie finden werden.
Die g. Herrn Kbnige konnen, wenn sie es wollen, unter anderera
vollig geniigend WoIIe in ihre Lander schaffen in folgender Weise: Sie
mogen verordneu und eine Konstitution erlassen, dass kein Adliger
oder soustiger Herr oder Person, welcher Stellung sie auch sei, wenn
sie gegen einander Krieg haben, die WoUentiere ergreife, nehme oder
ihnen Uebles tue irgend einer Person, die sich iunerhalb der Lander
— 165 —
und der Grenzen und der Weideplatze der genannten Herm Konige
oder ihrer Untertanen befinden und weiden. Ebenso auch soUen sie
nicht zu berlihren wagen oder es tun lassen, noch Uebles tun den Hirten
oder Wachtem der g. Tiere. Und die g. Tiere diirfen nicht ausserhalb
der Jurisdiction der genannten Herrn Konige gehen, welcher Person
sie auch angehoren, bis die g. Tiere geschoren sind, und dass die Wol-
len innerhalb der Lander der g. Herm Konige verkauft werden und
bleiben mussen. Und ausser diesen wird grosser Profit ftir die Herrn
folgen, denen die Weiden gehoren. Und dann wird unvergleichlich
mehr Fleisch vorhanden sein.
Um genau zu zeigen den grossen Nutzen und die Ehren , und
Wachstum an Menschen und an Reichtumern, welche alle Orte nehmen
werden, in denen die Herstellung von Wolle und Tuchen vorgenommen
wird, mogen die folgenden Kapitel und Griinde auseinandersetzen.
Es ist sicher, dass der bei weitem grosste Teil der Lander des g.
Konigs von Frankreich emporgekommen und bereichert ist durch die
Bearbeitung der Wollen und vervielfaltigt an Menschen und Waren,
weil seit langen Zeiten her, woran keine Erinnerung ist, man ungeheuer
viel Wolle in dem g. Lande bearbeitet. So kann es sicher und oflFen-
bar fiir jeden sein.
Ebenso: Alle Lander und Platze der g. Herrn Konige von Mallorca
und Aragon sind zum grossten Teil emporgekommen und bereichert
und an Menschen vervielfaltigt durch die Bearbeitung der Wollstoffe
und durch die Tuchbereitung, die seit hicht langer Zeit in den genann-
ten Landern im Gebrauch ist, so dass das Tuch, welches aus englischer
Wolle in Carcassonne oder in Narbonne gemacht war, wofiir man 24
oder 25 Barceloneser Pfund erhielt, jetzt in der Stadt Pefpignan und
in den andern Orten der g. Herrn Konige, seitdem die englischen und
andere Wollen in die Lander der g. Herra Konige kommen und bear-
beitet werden fiir 18 und 20 Barceloneser Pfund zu haben sind, obgleich
die Wollen teurer sind und die Veredelung besser ist. Und der Grund,
warum sie teuerer waren, war der, das Tuch musste viele Ha,nde pas-
sieren und jeder wollte daran gewinnen. Und der Grund, warum es
jetzt billiger ist, liegt darin, dass jeder es zum Verkauf macht und zur
(eigenen) Bekleidung und jeder Gewinn ihm bleibt. . . .
Da infolge des g. Verbotes kein Vorrat an den g. Tuchen im
Lande des g. Konigs von Prankreich ist, so werden notwendig alle
WoIIenstoffe, die in das Land des g. Konigs von Frankreich und seiner
Leute sonst kommen, in die Lander der g. Herrn Konige kommen
mtissen. Deshalb wird die WoIIenbereitung sich sehr ausdehnen und
so werden die Platze der g. Herrn Konige voll von allen Giitern sein,
d. h. von fremden Kaufleuten, welche die WoIIenstoffe und jene des
Landes selbst bringen werden und von Kaufleuten, welche die Tuche
kaufen werden, denn sie werden dort billiger kaufen konnen als in
anderen Gegenden der Welt, denn alle Arbeit und Nutzen bleibt den
Leuten des Landes, und Veredelung der Tuche und Verarbeitung der
WoIIstoffe, die sie in den Landern der g. Herm Konige machen und
— 166 —
arbeiten, sind besset uud von grosserem Nutzen und von weniger Aus-
gaben als irgend welche andere.
Um nun zu zeigen, dass Verarbeitung und Bereitung von Tuchen,
die man in den Landeru der g. Herrn Konige voniimmt. besser ist, als
in deu andern Landern : es ist oflFenkuudig, seien es Christen, seien es
Sarrazenen, sobald zubereitetes Tuch in den Landern der g. Herrn Kouige
ist, erkennen sie die Zubereitung von allen anderen Zubereitungen und
audere Tuche kaufen sie nicht, wenn sie von dieseu haben konneu.
In solcher Weise stellen sie Tuche von Purpurfarbe, gemischt und
gestreift und von anderu Farbeu her im Lande der g. Herrn Konige
wie in ganz Frankreich und das wissen speziell katalanische Kanfleute.
Alle Kaufleute, welche Tuche in dem Lande des g. Konigs von Frank-
reich kaufen, wiirden in den Landem der g. Herm Konige wegen
der besseren Veredelung und der grossen Masse, welche sie davou
finden wtirden und so haben konneu, wie gesagt ist, kaufen. Und alle
Gelder wurden .im Lande der g. Herrn Konige bleiben und deshalb
wurden die g. Lander voU von Gold und Silber sein.
Wollen und Tuche zubereiten ist ein sehr ehreuhaftes Geschaft
fur jeden Mann uud jede Frau im allgemeinen, von welcher Stellung
sie auch sein mogen, und auch fur jene edleu Frauen uud Damen uud
audere, welche Tuch fur sich oder fiir ihre Begleitung machen. Und
dass es von grossem Profit und viel bilUger ist, als wenn sie sie kaufen,
weiss jedermann, der WoUe und Tuche bearbeitet.
Nicht nur genugend WoUe und Tuche und Geld wurdeu die Lander
der g. Herru Konige haben, sonderu sie wurden auch viele andere Arten
von Waren haben, welche sie in die Lander der g. Herru Konige fur
die Bearbeitung der Wollen brachten . . .
Um den Nutzeu zu zeigen, der aus dem Verarbeiten der WoUe
kommt, das zeigt sich so, dass von 20 Werkstatten, welche es von Tuch-
verkaufern in irgeud einem Orte gibt, in dem Wollen verarbeitet werden,
500 Personen leben von dem, was sie bei dem Verarbeiten der Wolle
verdienen, abgesehen von dem Gewinn, den die Herren, denen die Tuche
gehoren, machen und abgesehen von dem im Lande bleibenden Profit.
Um den Profit zu sehen, der in den Landern der g. Herm Konige
sein wird, wenn man Masse Wolle verarbeitet: so ist es gewiss, dass,
wenn eine Person Wolle bearbeitet, welche 50 Pfund kostet, weitere
50 Pfuud das Arbeiten kostet, welche den Leuten bleiben, die sie be-
arbeiten, abgesehen vom Profit und Gewinn, die den Herra bleiben,
denen die Tuche gehoren.
Um den grossen Nutzen und Gewinn zu zeigen, den man beim
Bearbeiten der Wolle macht, hat der edle Jaspert Vicomte de Castelnou
mit Rat des Konigs von Mallorca den Verlust untersuchen lassen, den die
Leute von den Tuchen haben, welche sie zur Kleidung kaufen, und den
Gewinn, den die Leute haben, welche die Tuche bereiten und verkaufen.
Zuerst liess er 4 (Ballen) gestreifte Tuche von Gent, gefarbt in
Rot wiegen, die zusammen ungefahr nur ein Quintal wogen, und die
Tuche hatten ungefahr 48 verkaufliche Ellen; von denen kam jede auf
— 167 —
4 Pfund von Barcelona, und so belief sich das Ganze auf 192 Pfund.
Das Quintal der WoUe der genannten Tuche kostete netto nicht niehr
als 32 Pfund nach Schiitzung der Kaufleute von Perpi^uan, welche viel
Verkehr in Frankreich, Flandern und England haben; nnd das Rot, das
fiir die 4 Ballen Tuch ungefahr notig war. betrug 12 Pfund Rot fiir
den (Ballen) Tuch, das kostete, ein Pfund (Rot) 15 Guldeii, 36 Pfund.
Und so 32 Pfund subtrahiert, welche das g. Quintar kostet, und 36 Pfund
fiir das Rot, bleiben ini Lande, wo die g. Tuche gemacht und fertig-
gestellt werden, 124 Pfund. Und so wiirde dieser Profit in den Lan-
dern der g. Herrn Konige bleiben.
Ebenso liess er ein Tuch von preset vermel wiegeu, das 15 Ellen
hatte, und es wog '/2 Quintal Wolle. Diese kostete 17 Pfund 10 Solidi,
beziehungsweise 35 Pfund das Quintal nach Schatzuug der g. Kaufieute.
Die Elle kostete 7 Pfund 10 Solidi und so das Ganze 112 Pfund 10 So-
lidi, und 17 Pfund und 10 Solidi fiir die WoUe abgezogen und 30 Pfund
fiir Rot: bleibt das Uebrige, das 65 Pfund betragt. fiir die Leute und
im Lande, wo man die g. Tuche macht. Und so ist es gleich bei ilen
anderen Tuchen.
Die Bearbeitung der Wolle wird kniftiger, niitzlicher und besser
in den Landern der g. Herrn Kcmige als in den Laudern des Konigs
von Frankreich sein, denn hier giebt es geniigend Getreide und Lebens-
mittel, vorausgesetzt, dass sie nicht aus dem Lande der g. Herrn gehen.
Die Lander der g. Herrn Kouige werden ohne Hilfe aus dem Lande
des Konigs von Fraukreich geniigeud Wolle haben, uamlich aus dem
Imperium, England und der Berberei und von verschiedenen andern
Gegenden der Welt, welclxe Kaufleute dorthin bringen wiirden wegeu
des Gewinnes, den sie dort machen wiirden und aus Katalonien und
aus Aragon, wo es viel Wollentiere gibt. Diese WoUentiere fangeu an,
sich in guten Zustand zu setzen an WoUe und an Jungen mit Hilfe
der Widder, welche die Leute aus dem Lande des g. Herrn Konigs
von Mallorca haben.
71. Dinus Silvestri civis Barchinonensis an Jayme II.: Sendet
Briefe. Die Venezianer rusten fiir Romania; clie Genuesen
haben alle Venezianer verjagt. Lucca, Florenz, die Welfen
belagern Arezzo. Dort ist Kardinal Napoleon. Erinnert an
die Ausstattung seiner Frau. Barcelona (1307) Mai 13.
... III I idus Madii liavia feta una letra, la qual vos tramet
per lo portador de les preseuts ^). Evuy, que es dissapte, vi-
gilia de sinquagesima, es me vengut de Luclia lo dit i)ortador
de les presens ab letres, les quals aporta ala vostra altea de
') Nr. 11505 erzahlt er IIIL idus Maii, was ilim Simon de Parma
Geuoues iiber den Frieden der beiden Staaten bericlitet und uber die
Lage im .,mar major."
— 168 —
part del comun de Lucha. E lie entes, 8enyoi\ ques certa
cosa, quen Venecia tenen taula per arniar XVI galees, qui
deven entrar en Romania en ajuda de misser Karles. He
encara entes per cert, que de Genoua an gitats tots los Vene-
cians, per que creu fermament, que la gera sera entre Genoua
e Venecia. He encara entes, que Luclia e Florensa e la part
Guelffa van assetiar la ciutat Dares ^), qui te la part de
Piza, e que misser Napolio cadernal es dintre la ciutat. Ma
penses hom, que per tenior deles osts no si gosera aturar.
Per esters ben plauria a la part Guelffa, que si aturas, per
90 quel hi poguessen a conseguir, per 90 con les osts son
volenteroses, destar aqui tant, tro la ciutat hagen presa. He
hauda, senyor, letra del dit comu de Lucha e de misser Vanno,
que yo degues trametre a vos, con enans pogues lo portador
de les dites letres, e recaptar de vos ivassosament resposta
ales letres, queus trameten. Eaxi, senyor, he parlat ab en
Vidal de Vilauova, quius presentara lo dit correu ab les
dites letres, e soplech, senyor, a la vostra senyuria, que devya
fer resposta al pustost que puscha ales dites letres . . . Soplech
avos, senyor, que siats membrant del exovar dena Esclar-
monda. Deus cunctorum conditor vos et regna vestra protegat
nunc et semper! Dat. Barchinone lEI, idus Madii.
CRD. Or. Pap. Ssp. In einem andern unnumerierten Briefe vom
Marz (desselben Jahres) heisst es: Reebi, senyor, I vostra letra, en la
qual vuliets e pregavets. que yo enantas a complir lo matrimoni, quic
tractava entre rai e na Sclarraonda, tilla den Izorn de Faniaus (?). La
qual cosa, senyor, volent complir vostra volentat he feta! Empfietilt
sich und la dita donzella.
72. Pr. A. de Mora an Ugo de Cardona: Templergestandnisse
am 24. und 26. Oktober. Der Ordensmeister gesteht am
25. und wiederholt am 26. Verlesung seines Briefes an die
Ordensgenossen und an den Papst. Paris (1307) Okt. 26.
Nobili et di[lecto] suo reverendo domino Ugoni de Car-
dona, archidiacono Barchinone, ego humilis servus frater A.
de Mora debitam reverenciam cum se ipso. Noveritis, domine
mi, rumores hic non habemus nisi illos, quos vobis et toti
terre credimus iam comunes, de capcione videlicet fratrum mili-
') Vgl. Acta Nr. 344.
— 169 —
cie Templi, inter quos contra Deum et bonos mores error ab-
hominabilis est repertus et omni die amplius aperitur. Quod
vero ego ex visis et auditis vobis fidem facere possum, ali-
quid breviter, quia tempus non habui ad scribendum, in re-
coguicionem vestre care dominacioni superfficialiter, dum tem-
pus michi suffecit, scribere iudicavi. Sciatis igitur, domine
mi, quod die martis preterita, que fuit IX. kalendas Novem-
bris, cum iam XXVII de predictis fratribus hic captis coii-
fessi fuissent errorem abhominabilem ') . . • alia tui"pia, que
melius est tacere, ut puto, quam exprimere, quia omni " die
per diversos poteritis audire et specialiter per istius littere
portitorem, qui omnia audivit. Magister tamen predicti or-
dinis vel secte, si forsan melius veritatem contineat, die martis
supradicta interrogatus ad ipsiusmet requisicionem per fratrem
lo. ^) domini regis confessorem et heretice pravitatis inqui-
sitorem, si sciret aliquid in suo ordine, quod esset contra
fidem catholicam christiane religionis aut contra bonos mores,
cum muitis lacrimis et planctuosis singultibus confessus est*).. . .
Hec cum dixisset, rogavit, quod in crastinum convocarent
ei omnes magistros et bachalarios in theologia, et coram
oranibus *) . . . conpunctus corde iterum totam diceret veri-
tatem. In crastinum [i]git[ur] supra dictis in loco Templi
convocaiis, inter quos ego quasi occulte m[e] *) . . . [m]agistris
posui, ut *) . . . impressuram, ut (?) de his, que usque t[unc]
undecunque (?) audirem, eram incredulus, certus fierem per
eum, qui in se *) . . . dictum scelus. Verum cum omnes sic in
conclavi expectaremus *) . . . G. de Nogereto articulos inventos
et conffessos dicti magistri *) ibidem in presentia omnium pre-
missis aliquibus verbis ^) . . . [In] fine autem verb[orum] ostendit
€t fecit legere publice quandam literam, quam mitit conven-
tui fratrum in dominio domini regis Francie, quod mandat
«is in virtute sancte obediencie, quod non obstante quocun-
que voto seu obligatione *) . . . secretis ordinis fratri G. in-
^juisitori predicto, vel quibus ipse commiserit, dictum errorem
conffiteantur et petant absolvi et reduci ad [grem]ium sacro-
a) Hier wie sonst fehlen 2—3 Worter.
') Das Folgende inhaltlich bekannt, auch meist wOrtlich
') Falsch statt G., wie auch unten steht.
*) Jetzt folgt das bekannte Gestandnis.
— 170 —
sancte Romane ecclesie, sicut ipse fecit, cognita sue caliginis
cecitate. Dixit etiam, quod fecerat aliam, quam mitebat
summo pontifici, in qua rogabat, quod tanquam verus gregis
Jiiesu Christi pastor et rector id, quod de eis in dominio
regis Francie fieri mandaverat, idem faceret per omnia regna
Christianornm, ita ut per quemcunque modum omnes redu-
cerentur ad iidei veritatem. Post hec autem petivit absolvi
et reconciliari ecclesie et rediit ad cameram suam. In cras-
tino autem, quod est *) . . . predictis omuibus convocatis iterum
XXXVIII confessi sunt iu comuni, quod ad partem fuerant
conffessi, scilicet de illa abnegacione et spuicione et diverssi
de aliis maliciis, quia non omnes communiter hec observabant.
Reffereude sunt igitur domino, domine mi, laudes continue . . .
Dat. Parisius VII. kalendas Novembris.
. . . ') De quibusdam autem osculis, que servabant in sui prof-
fessione, quia hoc solum erat contra bonos mores, scribere
non ^) recuso. Omnes generaliter sunt confessi predicta, ex-
cepto magistro, qui nou confessus est nisi primum, alios tamen
non negando, set fingendo se non posse exprimere pro ploratu.
Valete in domino Jhesu. Amen.
CRD Cartas nmltratadas o. Nr. Or. Pap. 8sp. mit vielen Lochern.
8ehr wichtig der zweite Abschnitt, der uns den Bericht eines Augen-
zeugeu bringt. Darnach ist schon am 25. Oktober der vielbesprochene
Brief an die franzosischen Templer verlesen und damit ein fiir alle Mal
das von mir schon in „Papsttum und Untergang des Templerordens" II.
S. 309 Behauptete sicher gestellt. Vgl. auch A. Trunz S. 39. Dagegen
G. Schniirer in der deutschen Literaturzeitung 1910 Sp. 2314, dem dieser
Brief noch nicht bekannt war. Unbekannt war auch der zweite fiir
den Papst bestimnite Brief. Ob er abgesandt ist ?
73. Ludouicus regis Francie primogenitus et eadem gracia
rex Nauarre an Jayme II.: Ueberlassung auf sein Orangen
der aragonesischen Templer. Die andern behalt er. Stella
(1307) November 11.
Litteris vestris receptis et contenta in eisdem plenius in-
tellectis vobis tenore presencium significamus, quod, licet
deliberacionem Templariorum, de quorum capcione per totum,
a) Das Datum fehlt, es ist aber das unten gegebene.
b) So Or.
') Niiu folgen die bekaunten Artikel.
— 171 —
regnuin et terras nostras apostolica nos soUicitavit instancia,
nec minus de ipsorum incarceracioue et detencione racio-
nabilis et notoria subest causa, gravem et quodammodo peri-
culosam reputamus, vestri tamen consideracione, qui nos super
hoc tam affectuose rogastis, votis vestris aifectu propicio con-
currentes, illos, qui de regno vestro ad nostrum accessisse
dicuntur, vobis per latorem presencium remittimus etreddimus.
Ceteros vero in regno nostro commorantes sine licencia apos-
tolica et carissimi domiui et progenitoris *) nostri nullatenus
deliberabimus, timentes eorundem offensas incurrere. Datum
Stelle in feato beati Martini.
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Vgl. Templerorden II Nr. 33.
74. Der englische Templermeister an den aragonesischen
und genannte Templer: 6egen die ungerechten Anschul-
digungen des franzosischen Konigs sendet auf seine Bitten
der englische Herrscher Verteidigungsbriefe fiir sie an den
Papst und die Konige von Kastilien, Portugal, ^ragonien und
Sizilien; rat zum selben Schritt. Erbittet Nachrichten. Lon-
don (1307) December 13.
Religioso viro . . preceptori domorum milicie Templi in
regno Aragonie vel locum suum tenenti ac religiosis viris
fratri Berengario de sancto lusto, fratri Symoni de Lenue,
fratri Petro de Vilabre, fratri Reymundo de Sagarda, frater
Guillelmus de la More domorum eiusdem milicie in Anglia
preceptor humilis salutem et prosperos ad vota successus cum
gaudii et honoris incremento. Oppresionibus, quas his diebus,
novit altissimus, indebite per dominum regem Francie con-
patimur, excitati (?) dignum duximus dominum nostrum domi-
num . . regem Anglie illustrem pro statu nostro et domus
nostre interpellare, quod summo poutifici et regibus illustrissi-
mis Castelle, Portugalie, Aragonie et Cicilie scribere digna-
retur. Unde idem dominus rex Anglie eisdem ad preces nos-
tras literas suas testimoniales status nostri et pro nobis sup-
licatorias, videlicet, quod nullam iniuriam in personis seu
rebus nobis inferre curarent, quousque presertim nobis minus
veraciter inposita recto iuris ordine discussa fueriut, desti-
a) So der sonderbare Ausdruck.
— 172 —
navit. Quocirca sanum esse conspicimus, quod vos dictas
litteras, quantum poteritis, efficaciter prosequamini et quod
litteras consimiles ab inclito rege Aragonum domino papae
directas, si fieri potest, impetrare studeatis, nobis statum
vestrum et quid erga domum Templi hactenus est actum in
partibus vestris per latorem presencium, si placet, trans-
mittentes. Valeat vestra fraternitas reverenda in nomine
Crucifixi. Datum apud novum Templum Londonie die sancte
Lucie virginis.
Or, Perg. Ssp. o. Nr.
75. Kari II. an Jayme II.: Bericht (Iber den filr seinen Enkel
Karl von Ungarn. giinstigen Umschwung bei den ungarischen
Grossen und Stadten. Marseiile (1308) Januar 7.
. . . Sicut dedit providus ille de superis dispensator, qui
cuucta recto iudicio et racionis circumspectione gubernat,
prelatorum ac barouum et magnatum omnium parcium illarum
animis, qui diu erga regem ipsum discordes et varii fuerunt,
ad amabile uuitatis aductis, facti sunt omnes in universo ad
illum pei-petuo in eorum regem et dominum habendum una-
nimes et concordes. Prestitisque per ipsos ei fidelitatis debite
iuramentis ac firmiter quoque promisso, se nunquam secus
facturos, et si que contra facerent, ut tocius regni infideles
et publicos hostes a singulis habendos et tractandos esse
necnon et promisso se restituturos indilate ac libere ipsi regi,
quecunque per eos iura et alia racionabiliter ad ipsum spec-
tancia tenebantur. Que quideni promissio quam magnis penis
vallata et indifferenter ipsi et cuncte famosiores civitates par-
ciura earundem, que usque tunc eius fuerant aspernate domi-
nium, ei nunc uti naturali domino reverenter obediunt et in-
tenduut. Qua propter, attentis huiuscemodi successibus tanta,
benedictus dominus, prosperitate fecundis, nichil arabigitur,
quod, ubi ab apostolice sedis legato perventum illuc fuerit,
quo quideni legatus ipse festine nunc properat, si quod illi
iam dicto regi remansisset adversum, reducetur procul dubio
cum regis regum auxilio in prosperum et tranquillum. Dat.
Masilie die VIL Januarii VI. indiccionis.
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Vgl. Mailath, Geschichte der Magyaren II
S. 10 f.
— 173 —
76. Philipp d. Sch. an Jayme II.: Freude (Jber sein energi-
sches Vorgehen gegen die Templer. Heftige Anschuldigungen
gegen Orden und Ordensmeister. Schilderung, wie er Kennt-
nis von den ^erbrechen bekommen. Mit Inquisitor, Pralaten
und Monchen hat er persdnllch mehr als dreissig Zeugen
vernehmen lassen, bevor er zur 6efangennahme schritt.
^usser den Parisern haben mehr als 500 Templer gestanden.
Seine Reise zum Papste. Sendung der Pariser Protokolle.
Bereitwilligkeit noch 2—300 weiter zu senden. Anwesen-
heit Eduards II. von England und Heirat mit seiner Tochter
Isabella. Boulogne (130S) Januar 29.
Excellenti principi carissimo consanguineo nostro Jacobo . . .
regi . . . Philippus eadem gracia Francorum rex salutem in eo,
qui est omnium vera salus et prosperos ad vota successus.
Excellencie vestre litteras per nuucium vestrum nuper rece-
pimus, in quibus nobis significare curastis causas, propter
quas ab inicio, cum vestre serenitati scripsimus super negocio
Templariorum, immo catholice fidei, contra eos obmiseratis
procedere ^), Postmodum vero de confessione maioris magistri
et aliorum Templariorum plurium quam XXX** publice facta
Parisius coram universitate Parisiensi ac aliis pluribus reli-
giosis et probis viris plenius inforraati, requisiti per inquisi-
torem heretice pravitatis in regno vestro auctoritate aposto-
lica deputatum ^) cepistis procedere contra eos iamque plures
ex eis cepistis ac alios capere proponitis incessanter ^). Qui-
bus a nobis per vestras litteras intellectis, eructuavit cor
nostrum in gaudium ac domino Jhesu Christo, cuius est
negocium, graciarum referimus acciones, quia progenitorum
vestrorum et maxime recordacionis inclite Jacobi regis Ara-
gonum, avi vestri et nostri, qui tantus fidei pugil fuit, cuius
vos nomen et locum tenetis, sequentes vestigia ad fidei ca-
tholice defensionem, in qua vivimus et per quam sumus, in
domino assurgitis. Nil enim, princeps egregie, sic lucet in
principe sicut fidei religio. Pertinet principaliter ad reges
et principes fidem contra tales sacrilegos defendere catholi-
cam, pro cuius defensione vos et nos religionis et sanguinis
^) Das Schreiben: Templerorden II Nr. 37.
') An Romeus de Brugaria Templerorden II Nr. 44.
■) Brief vom 4. December. Vgl. Templerorden II Nr. 31 Anmerkung.
— 174 —
par causa constringit, decet exponere personas et regna.
Ceterum talem et tantam nequiciam, par scelus tantamque
liypocrisim hereticorum vel aliorum infidelium uusquam nos
vel nostri patres audivimus, Hii namijue liabitum reli-
gionis honeste, crucis benedicte figuram ferentes exterius,
vitam artam et, ut omnibus videbatur, honestam gei'entes,
catliolici, religiosi a nobis ac vobis necnon a tota Dei eccle-
sia credebantur. Qui tamen in suorum fratrum professione
vel postmoduni nomen domini Jhesu Cliristi, (juod est super
omne uomen, eos abuegare cogebant ac supra crucem eos
spuere. Quod nulli infideles fecisseut, si Cliristum, ut isti,
<]ui ex eius alimoniis pascebantur, novissent. Proch dolor,
quanta vecordia ! Cernite, princeps catholice, ad quam sui
erroris diabolus, eoi'um magister, cecitatem deduxit eosdem,
ut scelus contra naturam, quod omnia bruta vereutur, cuius
flatu elementa turbantur, amplecterentur ut licitum, ausu
sacrilego preteudentes secrete iuter se uon esse peccatum.
Saue regulam sciiptam honestam habebant ypocrite tristes
illi, quam ostendentes se servare extrinsecus, eam intrinsecus
violabant et sic sua iusta sentencia dampnabantur. Hec autem
Dobis ab inicio uunciata, sicut et vos nullateuus credere
poteramus. Sed quia tam acriter Deum tangebant, delata
negligere uon potuimus, quominus veritateui diligenter et
caute ante publicacionem facti persiquiverimus iu uostra per-
soua cum iuquisitore pravitatis heretice, prelatis, religiosis
et aliis probis viris, quos nobis adhibuimus. Et cum veri-
tatem reperuissemus in secreto, nou tamen ita secrete, quin
phu*es quam trigiuta personas electas adhibuissemus iu testes
tunc de consilio prelatorum et baronuui, lectis testium depo-
siciouibus coram eis, ad requisicionem iuquisitoris prefati
processimus ad capcionem personarum et bouorum Templa-
riorum ipsorum, persouarum, ut ecclesie traderentur examiui,
bonorum vero, ut Terre sancte negocio, propter quam bona
ipsa Templariis a fidelibus collata fuerant, reserventur, que
separatim a nostris racionibus per administratores ad id spe-
cialiter constitutos facimus custodiri,
Nedum autem per confessiouem dicti magistri et aliorum,
qui secum Parisius, ut scripsistis \), fuerunt coufessi, sed per
') Wohl im Briefe vom 4. Decemher.
— 175 —
quingeutos et plures Tem])larios iu diversis partibus regni
nostri est eorum errorum veritas lucidata, propter que ad
summum pontificem. proponimus e vestigio dirigere gressus
nostros celeriter ad tractandum cum eo et ordinandum ])er-
fectionem tam sancti negocii ac Terre sancte negocium pro-
movendum. luxta id vero, quod nobis magnificencia vestra
scripsit, quod confessionem dicti magistri necnon et ceterorum
fratrum eius, qui secum coram tot venerabilibus ^^ersonis
Parisius sunt confessi, vobis mittere debeamus ])er latorem
litterarum vestrarum, mandavimus, existentes Bolonie su^ra
mare, gentibus nostris Parisius, ut prefato nuncio vestro de-
posiciones predictas per manum publicam scrij^tas nec non
sigillis clausas autteuticis et signatas tradant, vestri celsi-
tudini deferendas. Que si vobis non sufficiant, ducentorum
vel trecentorum aliorum deposiciones vobis mittemus ad ves-
tram instruccionem et negocii supradicti. Quia insuper ex
unione religionis fidei, caritatis et saugunis, que inter nos et
vos esse dinoscitur, nostra negocia vestra censenda sunt
vestraque nostra altitudini vestre curabimus intimare, quod
prince]5S illustris, filius noster carissimus, E. rex Anglie hiis
diebus venit ad uos Boloniam et homagium nostrum intravit
pro ducatu Acquitanie aliisque terris suis in regno nostro
Francie constitutis necnon in facie ecclesie cum Ysabelli filia
nostra carissima prolocutum prius inatrimoniuni consumavit
ac pacem iamdudum tractatum cum progenitore suo nobiscum
firmavit. Dat. Bolonie supra mare die dominica post festum
conversiouis sancti Pauli.
Or. Perg'. Ssp. Streifen, wovon Siegel und Adresse abgefalleu.
Das Schreiben wegen der Zahlenangabeu wichtig. Am selben Tage
und am selben Orte schrieb der Ordensverrater Esquiu an Jayme vgl.
Papsttum und Uutergang des Templerordens II Nr. 57.
77. Fr. Romeus de Brugaria O. Pr. in Theologia Parisius
actu regens an Jayme 11-: Sendung der Verhorsprotokolie.
Philipp der Schone, 6rosse und Universitat sind mit Javnies
Vorgehen sehr zufrieden. Romeus tadelt nur das zogernde
Verhalten. Philipp der Schone geht zur Kurie. Paris (1308)
Februar 6.
. . . Recepta vestre maiestatis littera procuravi, ut mite-'
rentur vobis ille confessiones fratrum ordinis Tem])li, de qui-
— 176 —
bus vobis scripseram, signatas manu notarii et sigillis auten-
ticis roboratas *). Licet enim, ut audio, plures quam quingenti
sint confessi suum errorem, ille videntur michi vobis debere
sufficere, que coram magistris et bachalariis Parisius sunt
recepte. Quod autem vos fecistis circa Templarios, sciatis,
quod non solum rex Francie ac fratres eius et barones de
Francia gratum habuerunt plurimum et acceptijm, immo ma-
gistri et valentes viri de Parisius ex causa ad magnam vestri
gloriam imputant et comendant. Verum quia super semen
dominicum semper inimicus homo zizania[m] nititur seminare,
placeat vobis, loquentes de hac materia seu scribentes secun-
dum datam a Deo vobis sapienciam, quo spiritu moventur,
diligencius perscrutari. Credatis enim, quod non erat expe-
diens vestro honori, propter quedam, que suo tempore scietis,
quod postposuissetis tardius procedere in premissis. Potestis
vos offere paratum cuicunque requirenti, de rebus et per-
sonis facere, quod de illis, qui sunt in Francia, fuerit ordi-
natum. Modo enim dominus rex Francie vadet ad curiam,
ut de rebus et personis tocius ordinis ad honorem Dei utilius
disponatur. Quod ego scivero, vobis expediens nunciabo . . .
Dat. Parisius in crastino sancte Agathe.
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Vgl. Anfang des vorigen Schreibens und
Templerorden II Nr. 44. Ueber Romeus vgl. jetzt J. Miret y Sans,
Notes biografiques den Pere Salvatge y Fr. Romeu sa Bruguera 1909
(Ausschnitt aus der Festschrift zum Centenarium Jaymes I.)
78. Karl II. an Jayme II.: Da er wegen selnes Leldens
(Kratze) auf Anraten Arnalds (von Villanova) im Sommer die
Bader von Puteoii benutzen muss, bittet er ihn um seinen
baldigen Besuch. Marseille (1308) Februar 18.
. . . Quoniam, sicut alias vobis scripsisse meminimus,
cuiusdara passionis molestia detinemur, que cite curacionis
remediis indiget, etsi uunc leviter nos infestet, et proinde
necesse nobis est ex ordinacione magistri Arnaldi pro Putheo-
lanorum beneficiis balneorum partes regni cum festinacione
repetere, sic quod possimus iutra vernale tempus proximum
ibi esse, filiacionem vestram sicut sepius sic affectiosius depre-
camur, quatenus, si fixistis, ut credimus et optamus pro firmo,
') Sie liegen im Kronarchiv.
— 177 —
propositum visitandi nos ante nostrum recessum illorsum, sic
placeat vobis prorsus efficere, quod in instanti festo resur-
rectionis dominice Massilie valeamus invicem mutua visione
gaudere . . . Data Massilie die XVII. Februarii VI. indictionis.
Or. Perg. o. Nr. Spur kleinen grunen Siegels. Die Krankheit
Karls war damals die scabies (^gratela"). An einer Stelle heisst es:
quamvis multa scabie affligamur. Dat. Massilie. Bemardus de Sarriano
sah ihn in Neapel: lassia que el per rao de malaltia de gratela, que a
usw. (CRD 1657 s. f.) Ob gratela nur Kratze war, ist wohl nicht ganz
sicher, Man vergleiche hierzu die merkwiirdigen Angaben in den An-
klageacten gegen Bonifaz VIII., wonach der Papst Karls senile sinn-
lichen Ziige angeblich als nicht siindhaft bezeichnet habe. Einmal
schreibt Karl: propter infirmitatem pedum, que tempore yeraali et ipso
mense (Novembris) plus solito assolet nos gravare.
79. Karl II. an Jayme M.: Auffalliges Vorgehen Friedrichs III.
seii seinem BUndnis mit 6enua. Dem Semon Dorrea bietet
er fiir HQlfe seine unehliche Tochter zur Gemahlin, bittet
den Infanten Juan von Kastilien um 300 Ritter und B. de
Sarriano hat ihm ebenso Truppen zugesagt. Soll darauf
achten und die Sendung verhindern. Marseille (1308) Marz 7.
. . . Ex notificacione Roberti primogeniti nostri ducis Cala-
brie, nostrique in regno Sicilie vicarii generalis, nuper acce-
pimus, quod, sicut ex fidedigna pridem ad eum relatione
pervenerat, inter alia plura, que quidem in vero suspicione non
carent, ad que princeps inclitus Fredericus Trinacrie rex
illustris frater vester, filius noster carissimus, propter con-
federacionem et unionem inter nos et commune Janue inita
commotus esse videbatur, hoc unum erat, quod intendens, nes-
cimus ad qiie nec ex cuiusmodi spiritu, iam miserat in par-
tes ipsas Cathalonie in quodam vase subtili ad quendam voca-
tum Semon Dorrea, militem suum, unum nominatum Sans
Destada offerentem illi ex eius parte filiam suam naturalem,
que nubere olim debebat quondam Rogerono de Lauria, nec-
non stipendia et terram, dummodo cum trecentis electis mi-
litibus illuc vadat. Miserat etiam ad dompnum Johannem de
Castella, patruum regis Castelle, rogando illum, ut ad eum
alios trecentos milites mittat ac terram proinde illis et gagia
promitendo. Habuerat quoque rex ipse, ut illic asserebatur
a multis, notificacionem et oblacionem a Bernardo de Sarriano,
— 178 —
(juod, si eo indigebat, ipse instanter ctnn trecentis annifj;eiis
equitibus se illorsum conferret. Profecto, carisainie fili,
miranda nobis ista et reveia non ad plenuni ci-edibilia vene-
runt. Verum atteuto nonnullos erga nos iugiter viiulentos
apud eundem filium uostruni esse, qui libenter eum, si possent,
ad omne contra nos nefas impellerent, coacti sumus (]uodam-
modo deflecti ad aliqualem illis fideni adhibendum. Preterea
quamvis certum nobis sit, quod frustra rex idem temptaret
ullam de jiartibus ipsis iu sui iuvameu nostrique nocumentum
gentem habere, quoniam id nequaquam vestra esset filiacio
permissura, uicbilominus tameu cautam eam reddimus et ex
superbabuudanti quodam atteute logamus, ut ad propediendum
liuiusmodi predictarum gencium ac aliarum (|uarumlibet de
partibus ipsis ad illas accessum adhibeat, si placet, per-
ficax providencia vestra remedia, que noverit oportuna. Data
Massilie die VII. Marcii VI. indiccionis.
Or. Per^. 8sp. Ueber diese Angfelegenlieit sclireibt Rohert ei<ien-
liandig in der ihm eigentiimhchen Sprache: A son car et hoiirat frayre
lo rey Daragon el duc de Calabria sahiz et verdadero amor de frayre.
Nos avem novelement entendut, (juel rey Frederic per a('as(m de la
confederaciou, (jue es feita entre monsegnor et les Jenoes, la (lual,
crex, ([iie plus sia fata per ferma)' la pas feyte entre nos el rey Frederic
que per ropre, se non era a son tort, ha trames a un vostre baron
Daragon, qui ha uorae Symen Dorrea, que e! dege venir a el ab IIII. C. »)
homes de caval et (jue enten a donar sa filla borda per muller e per
hom de caval XII florins per mes et per (•o ha ja trames un seu cha-
ialler, ») (jui lia nom Sans de Stada ab un leinfi armat de C rems. Encara
avem entendut, que Bernart de Sarrian ses perufert a el de venir en
sa aguda ab III. C. homens de caval, de la (^ual cosa molt se pot mer-
vellar monsegnor et nos tous, sen ayssi era, (|ue hom tant tengut a vos
et tant obligat et tant vostre fees res, que fos en contre uos. Si vos
preguam et requerem come frayre que sobre a(juestes coses vullat
penrre remedi et conseyll tal et per ara et per en avant, que a^juestes
coses remanguen et non se pasent neghgentment ni per dissimulacion
en prejudice de monsegnor et nostre, car se vos voles ben pensar, et
per vos et per les vostres succesors de nos deves voler tant lo profit
o plus (jue lo seu, et Dieus non vuelle, que encara aco se prove. Es-
crite de ma man XIII de Febrer. CRD o. Nr. Or. Pap. Ssp.
SO. Friedrich III. an Jayme II.: Klage Karls II. iiber ihn bei
Clemens V. wegen Ausriistung seiner Flotte, wegen unter-
lassener Restitution einer Festung, wegen Treueides der
a) So Or. hier.
— 179 —
Sicilianer fiir seinen Sohn, wegen angeblichen Angriffsplanes.
Er konne viel eher klagen iiber das Biindnis Karls mit Genua
und iJber seine Flottenriistungen. Warum Karl gegen ihn
ziehen wolle, begreife er nicht. In den Streitsachen iiber-
lasst er dem Papste die Entscheidung, im iibrigen vertraut
er auf sein Recht und seinen Bruder. Messina (1308) Mai 2. —
Titelfrage (1304—1309).
. . . Per litteras procuraioris iiostri Roiiiane ciirie noviter
nobis missas liabemus, qualiter illustris rex Carolus reverenilus
socer et pater noster communis per litteras suas penes (lomi-
num sunimum pontificem, si verum est, de aliijuibus plurimum
nos gravavit. Et ])rimum, quod armatani (|uarundam ^alearum
nostrarum, quam iu estate proximo preteiita deputandam ad
quedam, ut sperabainus, utilia servicia ])resertini contra Saiia-
zenos fieri feceramus, ex (juibus honor sancte Romane ecclesie
et augnientum christiane fidei poterat resultare, si concepto
proposito se commoditas obtulisset, debebamus mittere con-
tra Januam. Quod nunquam cogitavimus, ut iUos vellemiis
oifendere, quos re])utabamus et reputamus amicos. Super castro
eciam Calanne gravaudo nos dixit, illud a nobis iniuste teneri,
et quia non restituimus ipsum sibi, iniuiiamur eidem. Su])er
cuius castri restitutione iniuste impetimur per eundem, jx)-
tisime ad instantiam ducis. Nam castrum ipsum a ])riiicipio
inite inter eum et nos []iacis] de memorati ducis s])ontanea
voluntate \n'o castro Jacii, quod secundum conventionem ])acis
ipsius ])er eundem diicem nobis debuit assignari et non ex-
stitit assignatum, in dominio et joosse nostris ratioiiabiliter
et iuste remansit. Quod ]iatet ex sjiacio tanti tem])oris, (]U()
iam post factam ])acem eandem illud possedimus sine coiitra-
dictione et molestia alicuius. Et cum negare non ])ossit dic-
tus dux, quod S];)onte sua remanserit ipsum nobis ne(pie eciain
ignoret, quod illud non ex causa teneamus iniusta nec ]ier
nos restitiii debeat, (juam diu lacii castruni non assignatur
nobis, nichiloininus petit illud, nondum nobis dicto castro
lacii assignato. Et ])er viam certe inconvenientem et dissonam
honori regum et ])rinci])um. Fatetur enim se ]ii'omisisse castrum
lacii nobis facere assignari cum aliis castris, que tunc teni-
poris tenebat in Sicilia, set hoc non potuisse fecisse.
— 180 —
Iterum gravavit nos sig-nificando dicto domino summo
pontifici, quod feceramus Siculos vassallagium et homagium
filio uostro Petro iurare. Quod nunquam extitit per nos
factum. Scripsit insuper eidem domino pape in gravamen
nostrum, quod proponimus invadere reguum suum, quod nun-
quam cogitavimus nec turbare in aliquo concepimus statum
eius. Habemus etiam alias, quemadmodum dictus rex et filii
sui adversum nos sunt multa moliti et adhuc totis viribus
moliuutur. Nam confederacione inita sibi cum Januensibus
ad offensionem signanter nostri solius, quod evidenter apparet
ex forma tractatus conphederacionis ipsius, per quam dicto
regi per Januenses eosdem specialiter pro conquisicione Si-
cilie etiam non expresso tempore iuxta formam pacis ipsius
et galearum subsidium certum promittitur, et cum ceteri reges
et mundi principes nominatim excipiantur ab illa: nos soli
quasi hostis puplicus, in quem velata versatur intencio, tacite
includimur in eadem. lustauter in ])artibus regni galeas no-
vas construi faciunt et veteres reparari. Que sunt numero
inter omues circa quadragiuta. Et sicut puplice fertur ab
omnibus, coutra nos in Siciliam sunt venture. Quod unde
veniat, ignoramus. Nos enim dictum regem post pacem
eandem nunquam credimus oifendisse nec suos. Etsi fiat hoc
nobis occasione dicti castri Calanne, quod premissa racione
tenemus, fieri non deberet, quia de predicto castro coram dicto
summo pontifice questio agitatur, in qua, sicut procurator uo-
ster predictus siuiiliter nobis scribit, iam idem summus pon-
tifex tres cai'dinales dedit et statuit auditores, et quod inde
decisum f uerit, placet nobis. Est enim de forma pacis ipsius,
ut, (juociens contingat intei" eum et nos aliquam discordiam
seu dissensionem oriri, has dictus summus pontifex sedare
possit et debeat per viam iusticie, non per guerram. Cum-
que gualearuin huiusmodi et alioruin etiam apparatus, que
fiunt per eos instanter, ad brigam movendam pertinere nos-
cantur, exinde ceisitudini vestre scribere dignum duxinius,
reverendam fraternitatem vestram attente precantes, qua-
tenus placeat vobis nostra negocia propria reputare et consi-
deratione fraterni amoris in illis agere, quod debetis. Scientes,
quod nos hiis perceptis moliminibus, que taliter adversus nos
fiunt, confisi de iustitia nostra, defendere nos intendemus.
— 185 —
quia Flandrensea nolunt servare conventa. Ecclesia Latera-
nensis Rome combusta est in tecto pro maiori parte de nocte
et fuit hoc in festo sancti Johannis ante portam Latinam.
Et hoc significatum fuit pape ipso die, quando tenuerat
consistorium publicum predictum. Pacta inita inter regem
Carolum et Januenses expresse habent, quod Januenses iu-
verunt *) eum ad recuperandam insulam Sicilie, sicut dixit michi
quidam cardinalis. Et hoc idem dixit michi postea procurator
regis Friderici.
Error iste Templariorum ortum habuit, sicut intellexi,
iam sunt centum et octo anni vel circa. Si non potui loqui pape
ante adventum regis Francie, multum minus possum sibi loqui
modo. Ex parte vestra, serenissime princeps, dedi litteras
magistro hospitalis et dixi ei commisssam michi credenciam,
qui deliberatione habita cum prioribus et aliis fratribus, qui
hic erant, respondit michi, quod ipse intentionem suam bre-
viter vobis, serenissime princeps, significare vel per aliquem
fratrem ^) . . . ad hoc specialiter mitteret vel per castellanum
Emposte ^) . . . littet-as suas super hoc, sed nondum eas habui.
Credunt, quod finitis istis negotiispapa vadat Agennum. Vaca-
tiones cancellarie incipiunt quiudecim dies post festum beati
Johannis Baptiste, ut papa '')... intendere istis negotiis.
Dignetur benignitas vestra, serenissime princeps, mandare,
quod mittatur michi peccunia, quia in recessu meo non fui
quittatus nisi pro tribus mensibus, de quibus elapsis iam duo-
bus vix tercius ad reditum michi sufficeret. Nova non sunt
hic alia . . . Dat. Pictavis nonas Junii.
CRD Or. Pap. o. Nr. schmaler Streifen. Mit grossen L5chern.
84. Jayme II. an Johannes Burgundi : Empfang seinesSchrei-
bens. Verlangen nach ausfiihrlicher Beschreibung der Vor-
gange in Poitiers gegen die Templer, iJber die er schon
sonst unterrichtet ist. Er soll energisch beim Papste fiir
Erlangung der Kreuzzugsindulgenz wirken. Valencia (1308)
Juni 17.
Johanni Burgundi . . . procuratori nostro in curia domini
pape etc. Recepimus litteram vestram, quam ultimo trans-
a) So Or. b) Mehrere Worter fehlen.
— 186 —
misistis ^), et tenorem eius audivimus ac iutelleximus diligenter.
Placuit itaque nobis, licet breviter scripseritis de rumoribus
papalis curie et aliunde, quo significastis nobis, soUicitantes
vos, ut nos de nimoribus relacione dignis sepius informetis.
Sane quia cordi nobis est scire specialiter de negocio Templa-
riorum et in quo proposito est, intencionem ac voluntatem
domini summi pontificis super eo, quod nos processimus et
procedemus, ut scitis, contra illos Templarios, qui se in regno
nostro in castris et fortitudinibus posuerunt, ac eciam de
aliis circumstanciis circa negocium supra dictum, precipue cura
iam intellexerimus per litteras '^) . . . civitatis Pictauiensis ad
has partes trausmissas de proposicione et aliis prolatis per
regem Francie illustrem seu aliquos pro parte sua et alios
de regno suo in negocio supra dicto coram domino summo
pontifice ac de responsione ad hec subsequta per dominum
summum pontificem memoratum, insuper eciam, quia scire
cupimus responsionem, quam dominus papa vobis fecerit super
hiis, que referenda sibi vobis comisimus cii"ca ista: ideo vobis
dicimus et exprese mandamus, quatenus de hiis omnibus, quam
celerius poteritis, nos curetis per vestras litteras liquide in-
formare. Preterea afectantes inpetrare a domino summo
pontifice id, de quo iam alias nos vobis recolimus alloqutos,
vobis precipimus, quatenus eo meliori modo, quo vobis vide-
bitur expedire, antefato domino pape . . . racionibus, quas
novistis, plurimum suplicetis, quatenus de sua clemencia ac
benignitate procedat concedere nobis per graciam specialem,
quatenus, quicunque saltim de habitantibus circa fluraen Nar-
bonnense (?) nobis personaliter in Ispaniam procedentibus pro
Dei servicio et exaltacione fidei christiane contra nacionem
barbaram in succursum nostrum accesserint, indulgencia con-
cedatur, que gentibus accedentibus in auxiiium Terre sancte
a sede apostolica indulgetur . . . Dat. Valencie XV. kalendas
Julii anno predicto (MCCCVIII). Bernardus de Auersone man-
dato regio.
Register 140 f. 115. f. 116 Schreiben an den Erzbischof von Tarra-
gona. Empfang seines Briefes mit zwei anderen des Johannes Bur-
gundi. Da der Erzbischof um Mitteilung der rumores bittet, sendet er
') Wohl Brief : Templerorden 11 Nr. 86. Der andere wohl der obige
*) Folgt unleserlicher Ausdruck.
— 187 —
einen Brief des Procurator ordinis Hospitalis. Der Koni}? war also
schon von auderer Seite eher inforniiert als durch das lanf^e Sclireiben
des Johannes Burgundi („Papsttum und Unterj^an"; des Templerordens"
II. Nr. 88). Leider fehlt das Schreiben des 1'rocurators. lch fiifre den
Hauptinhalt eines Briefes des P. Marc tresorer an Ksteve Despug-
an: Lettres hic a veng^udes de Peyteus, en (jues conte, (luel papa a or-
donat dels Templers en axi, (jue el que punira VIII. inaestres, e los
altres Templers, que sien jucyats per lo bisbe eu cascun bisl^at e per
alcunes perssones, quel papa hi accompanyara e per los in([uisidors dels
heretges en cascuna provincia; e (pie LXIU Templers, (piel rey de
Franca amena preses a Peyteus, an confesat en poder del papa lo cfim
tot axi, coni sic contava . . . vigilia de sent Jacme e de sent (Jugat.
Templarios Nr. 501.
85. Simon de Monteoliva, castellanus castri et insule 6er-
barum, der die Insel fiir den Erben Rogers de Loria, Beren-
garius, halten soll, an Jayme II.: Bericht iiber die gefahrdete
Lage der Insel. Messina (1308) Juni 30.
. . . De statu et coudicioue eiusdeni iiisule seienitateiu
vestrain certifico, quod piopter nulla iuvaniin;) niichi adliibita
post decessum quondam Rogeroui de Laurea (jnidiun Sarra-
cenus nomine Yachalef poteus iu insula in altera parcium cuni
auxilio regis Tunisii calcaneum rebellioiiis assumpsit et cer-
tum numerum Arabum e^juitum eaudem insulain intrari per-
misit, et hodie dictus Yachalef et Arabes predicte insule
dominautur, facientes insultum cotidie us^jue ad tenimentum
castri. Quo viso ac scito eciam, (juod dictus rex Tnnisii treu-
guam, de qua sibi vestra celsitudo rescripsit, recusavit reci-
pere et servare (negavit immo, quod siuun parat exercitum
tam terrestre quam marium pro optinendo castro predicto,
quod absit) coutuli me in Siciliam ad jiresenciam . . . regis
Frederici tercii dimisso predicto castro Gerbarum sub bona
et fideli custodia ac bene muuito . . . et ad presens sum in civi-
tate Messane pro obtinendo ab eo succursu . . . Didici, (luod
Carolus de Laurea alter uatus }»redicti domini amirati, frater
dicti Berengarii, est profectus apud dictam insulam Gerbarum
cum tribus galeis et uno ligno armatis, quas et quod dominus
rex Carolus in Neapoli assignavit eidem. In quo castro in-
sule Gerbarum prefatus Carolus non recipietur nec aliquis
alius iuxta ordinacionem et maudatum factum per me ante
recessum meum de castro predicto, quia castrum ipsum con-
— 188 —
servatur et custoditur pro Bereng£u-io memorato et iuxta
posse meum, dum vita fuerit michi comes, castrum ipsum pro
eodem Berengario et nomine ipsius custodire et observare
curabo . . . Script. Messane ultimo Junii VI. indictionis.
CRD 9934. Or. Pap. Ssp. Vgl. Muntaner cap. 248 nnd jetzt Anuari
III, 57.
86. Johannes Burgundi an Jayme II : Verschlebung der Ab-
reise Philipp des Schonen. Anklage gegen Bonifaz \?lll. im
geheimen Consistorium. Verhalten Clemens V. Neuigkeiten.
Poitiers (130S) vor Juli 11,
. . . Scripseram, princeps serenissime, regem Francie hinc
recessurum die martis post festum Pentecostes '), quia ipse
significaverat regi Maioricensi, quod hoc idem. Non tamen
adhuc recessit(?) . . , Die sabbati proxime preterita^) in con-
sistorio privato, presente ipso rege et aliquibus de nobilibus
suis Guilelmus de Plasiano proposuit contra dominum quon-
dam Bonifacium papam dicens eum fuisse hereticum, petens
ex parte regis Francie eum exhumari et comburi. Papa res-
pondit, ut dicitur, quod reputabat eum bonum, nisi [ei] con-
trarium ostenderetur. Tunc (?) demum papa surgens flexis
genibus incepit: Veni creator spiritus, et cardinales cantaverunt
cum eo, ut dominus illuminaret eos et regem in istis. Demum
dicitur (?) papa *) . . . deliberationem ad ista. Verum est, quod
de istis non desistit (?), nisi pape . . . [curijalitas eum moveat.
Quid fiet, nescio. Audivi tamen, quod papa plus vellet . . .
De filio regis Anglie, qui venturus dicebatur in festo beati
Johannis Baptiste, modo quasi nichil dicitur. Immo multi
credunt, quod non veniat, iiisi bene sit ei cautum de securi-
tate. Recepi die sabbati Pentecostes, serenissime princeps,
litteras et peccuniam, quas per Berengarium . . . ertesii scuti-
ferum meum regia celsitudo michi dignata est mittere. Et
iuxta mandatum vestrum paro me ad recessum. Expectabo
tamen per istam septimanam, si rex recedat, ut possem cum
littera homagii recedere, quia eo presente nichil super ea
possum, imo nec aliquis facere hic aliquid. Si vero tardaret
a) Vielleicht folgt: retinuisse.
•) Am 4. Juni. Philpp reiste erst am 20. Juli.
*) Am 6. Jul. Templerorden I, 224.
— 181 —
sperantes in Deo et auxilio vestro, quod bene talibus evade-
mus. Et de hiis religiosus frater Marcus de Languida ordinis
Minorura, devotus communis, exhibitor presentium vos ore-
tenus etiam informabit, oui super hiis, si placet, pro parte
nostra credatis. Dat. Messane sub parvo sigillo nostro se-
creto II. Madii VI. indictionis.
CRD 9922. Or. Pap. Mit Lochem.
81. Thesaurar P. Marci an Jayme il.: Ermordung des Konigs
von Armenien, seines Sohnes und vieler 6rossen. Her^og
Robert nahm die Kastelle Rogers (de Loria) in Calabrien.
Bau der Kapelle des Konigspalastes. Barceiona(1305)Mai16.
. . . En G. Cabastida ha haudes letres de la sua nau, qui
es en Xipre, que I almirayl del rey de Ermenia ha morts lo
rey vell de Ermenia e el jove e ben L dels majors barons,
qui fossen en tota Ermenia. Encara compta per cert I. hom,
que ha vengut de Napols, quel duch per manament de son
pare sa preses tots los castells, que en Roger havia en Ca-
labria, e que asso ses feit, perpo que de mantinent entenen
a comen^ar, segons que lla se deya, la guerra ab lo rey en
Frederich . . . La obra dela capella se fa a gran pi-essa, axi
que dins breus dies se acabara lo cloquer. Scrita en Barchi-
nona dijous XVI dies del mes de Maig.
CRD 11638. Or. Pap. Ssp.
82. Drei Briefe zur 6eschichte des Florentiner Wucherers
Castellus Jamfillacii (Dante, Inferno XVII) : 1) Klage des Ca-
stellus Uber Anweisungen Karls II., die seine Forderungen
schadigen. Avignon (vor 1309) Mai 16. 2) Heftiger Protest
des Seneschalls der Provence Richard de 6ambatesa gegen
liignerische Anschuldigungen des Castellus, als ob er die
Vereinbarungen mit JaYme nicht halten wolie. Castellus
werde er eventuell so lange gefangen halten, bis alles ge-
ordnet sei. Aix (vor 1309) August 14. 3) Auftrag Jaymes 11.
zur Erfassung der 6uter des verstorbenen Castellus in Avig-
non. Tarragona (1319) December 3.
1. Magnifico et potenti viro domino Petro Marci de Barcilona
scriptori portionis . , . domini Jacobi . . . regis Castellus Jamfillacii mer-
cator Florentinus nuuc habitator et civis civitatis Auinionensis . . . Der
nobilis Bt. de Massilia, Stellvertreter des Seneschalls der Provence
nach Abgang des Petrus de Rabosto hat von Karl II. zwei Briefe, die
— 182 —
Anweisung aiif die Provence enthalten, bekommen: 1) Jayme II. er-
halte die Anweisung auf die Einkiinfte der Provence nur bis 1. Sep-
tember. 2) Die societas Batuorum de Luca erhaite trotz Ueberweisung-
auf Jayme II. ihre bisherigen Einnahmen in bestimmten Orten der
Provence. In quibus locis et in assignatione ipsorum primus eram
iuxta promissionem per vos michi factam . . . et modo essem ultimus
iuxta predictarum continentiam literaruni. Bittet um Auskunft. Wenn
es wahr sei: utrum de resta illius quantitatis peccunie, quam Petro de
Rabosto del>eo, prout scitis, utilitatem meam faciam, vel eam ei con-
servem, ut promisi. Dat Auinione XVI. die mensis Maii.
CRD 11540. Es handelt sich uui Reste der Mitgiftzahlung Karls II.,
die Castelius fiir Jayme II. in der Provence einzog. Fiir Vorschiisse
hatte er viele joyes verpfandet bekommen, die in Avignon beim Johan-
niterkomthur lagern.
2. Ricardiis de Gambatesa . . . Quia ad clemeatie vestre
presentiaiu literas alias, quas pridem de Neapoli excelleucie
vestre per iiuutios vestros uiisi, pervenisse uou credo propter
infirmitatem ipsam, super eo, quod ipsi serenitati vestre da-
tum erat iutelligi, uie Castello Jamfillacii de Florentia mer-
catori sub pena capitis precepisse et interdixisse expresse,
ne coiiventiones iuter ipsum et procuratores vestros taliter
obseivaret de illis quiudecim milibus floreuorum: has meas
litteras, de aliarum assignatione uon sperans, etiam vobis
mitto et per earundem seriem me excuso, quod ea, que super
predictis fuerunt clemencie vestre dicta, prorsus suut a veri-
tatis tramite devia et meudaciorum assertionibus consona,
reproborum ac per dicentiuui maliciam inventiva, tam ipsa
quam alia, que Castellus prefatus procuratoribus ipsis dicere
debuit, videlicet, ({uod predicta illis non diceret, donec per
viginti quinque miliaria essem in mari. Et quidem, si Ca-
stellus ipse esset coudicionis talis, que meo responderet ho-
nori, quod eum de ])redictis reprobare deberem coram pre-
sentia celsitudiuis vestre, id sic ingeuti desiderio facerem,
quod meo satisfactum esset honoii, et, sicut ab ipsorum men-
datiorum culpa vere sum iusons, ita apud dominationis vestre
conscienciam excusatus deceutius remanerem. Nam in mei
presentia ipse Castellus constitutus ad presens predicta se
dixisse deuegat expresse, quinimmo illos, qui vobis ea retule-
ruut, dixisse meudatia reproba attestatur. Credebam enim
Petrum Marci et Petrum de Robusto *) procuratores vestros
a) So hier Or.
— 183 —
in meo de regno reditu in Provincia invenire dictarum con-
vencionum observantiam pro habendo, sicut in discessu meo
de Provincia extiterat ordinatum. Redii euim et sum in
eadem Provincia. Et si excellencia vestra convenciones pre-
dictas effectum habere peroptat, mandare dignetur i\d me
dictum Petrum de Robusto propter ea. Nam dictum Castel-
lum, si resisteret, tam diu carcere tenebo, donec ipse fueiint
couvenciones complete . . . Scripta A^juis die XIIII. Augusti.
CRD 12;J11. Or. Pap. Ssp.
8. Jacobus etc dilecto nostro Johanni Lupi archidiacliono . . . pro-
curatori nostro in curia domini pape deputato saluteni etc. Retlferente
nobis fideii nostro Guilelmo Lulli cive Barchinonensi . . ., (piod, eo
prose^iuente noniine nostro negocium peticionis usurarum, quam facimus
in bonis, que fuerunt Castelli Jamtilacii (juoudam mercatoris Auinione,
inter alia iam processum est ad emparanduni boua, ([ue tiieruut dicti
qupndam Castelli in comitatu Venexini et iudex in eo assig;natus seu
deputatus existit et processum in causa ipsa . . ., vol)is dicimus et man-
damus, quatinus procuretis, ut similiter tiat empara publice per preco-
nem in civitate Auinionensi . . . de bonis. (pie fuerunt dicti i^uondam
Castelli, ut, quicunque tenens de bonis ipsis vel Nicholai Jamtilacii
filii et heredis dicti Castelli, teneat ipsa emperata et eam debeat mani-
festare curie, procurando, ut in dictu causa procedatur ad receptionem
testium . . . Pro quibus in istis partibus recipiendis, ut celerius tieri
poterit, procuretis simiiiter per dictum iudicem cause predicte comis-
sionem fieri iu civitate Fiarchinonensi alicui persone ecclesiastice. vide-
licet . . . canonicis Barchinouensibus, seu Arnaldo de (yUinbis, si ad has
partes tunc redierit, . . . mittendo articulos, super ([uibus recipi debeant
dicti testes, . . . procurando libros dicti quondam Castelli, ut exibeantur
in iudicio, iu (piibus veritas dicti ne^ocii, ut credinius, poterit re[)eriri,
et quod dicta bona veniant in posse et mauu curie, ne alienari valeant
seu eciam occultari. . . . Pro expedicione dicti neyocii scribimus per
nostras speciales litteras . . . illustri regi Roberto et cardinalibus Nea-
poleoni, Tusculano et Portuensi ac dicto iudici cause predicte et pre-
nominato A. de Cumbis ac Ferdinando Didaci canonico Tirasonensi . . .
Dat. Terrachone III nonas Decembris anno domini MC(JCXIX.
Reg. 245 f. 221 v. Es folgen die Briefe an die Genannten. Zur
Geschichte der Familie Gianfigliazzi vgl. R. Davidsohn, Geschichte von
Florenz, Forschungeu III Register. In Papsttum und Untergang des
Templerordens II Nr. 102 S. 103 erwahnt Fonollar Castell Jamphilaz.
der ihm nichts leihen woUte.
83. Johannes Burgundi an Jayme II.: Ankunft Philipps des
Schonen. Konsistorium. Bewaffnete kommen nach Poitiers.
Nachrichten iiber Ermordung Albrechts I. Aufstand In Eng-
— 184 —
land, in Fiandern. Brand der Lateranbasiiilca. Verirag Karls li.
mit 6enua; Verhandlungen mit dem Johannitermeister; Ab-
reise des Papstes. Oeldnote. Poitiers (1308) Juni 5.
. . , Sicut alias celsitudini vestre, serenissime princeps,
scripsi, rex Francie est hic et iutravit civitatem Pictauensem
dominica post festum ascensionis domini sequenti ^). Tunc
postea die mercurii erat rex presens in consistorio publico
et fecit proponi per domiuum Guilelmum de Plasiauo coutra
Templarios. Jam per alias litteras ^) ... regie maiestati
scribo, quid propositum fuit per ipsum Guilelmum, quid per
. . . quid responsum per dominum papam. Ex tunc non fuit
consistorium publicum vel privatum nec rex vidit postea pa-
pam, sicut intellexi. Nam, sicut dicitur, non placuit sibi res-
ponsio sua. Ex tunc intraverunt multi homines armati in
civitatem istam, vocati ex parte regis de locis circumvicinis.
Ad quid, nescitur. Dicunt quidam, quod ad terrendum, alii
dicunt, quod ad executionem contra ipsos Templarios facien-
dam, quam, ut dicunt, rex intendit facere fieri, etiam si papa
non mandet ea fieri. Quid pariet futura dies, nescio. Sed
sicut occurrent negocia, ipsa significare curabo. Rex est co-
tidie in concilio suo privato et aliquando in concilio prelatorum
et baronum, qui sunt hic de regno suo, licet alias non sint
de concilio suo. lam presentavi me ei, sed comissam cre-
denciam exponere sibi non potui propter occupationes eius.
Et credo, quod sit pro meliori, quia intentus circa factum
Templariorum vix animum applicaret ad alia.
lam alias significavi vestre regie celsitudini, qaaliter prima
die mensis Madii proxime preteriti rex Alamanuie fuit inter-
fectus per quendam nepotem suum, filium fratris. Dicitur,
quod in Anglia fuit turbatio inter regem Anglie et barones
et causa fuisse dicitur, quia quendam militem de Vacsonia
vocatum Petrum de Gavasto, quem rex Anglie defunctus ex-
pulerat de regno Anglie, iste rex Anglie vocaverat et eum
secum habebat et comitatum Cornuallie sibi dederat. Audio
tamen, quod facta est concordia et dati sunt illi aliqui reditus
in locum commitatus predicti. De Flandria speratur turbacio,
') Am 26. Mai.
») Vgl. Templerorden 11 Nr. 88.
— 189 —
recessum, ordinato hic per me aliquo, qui post eius recessum
hoc prosequatur, recedam hinc recto tramite ad celsitudinis
vestre presenciam vadens. Alia non sunt . . . Dat. Pictauis
XI. kalendas Junii.
Cartas maltratadas. Or. Pap. Ssp. mit vielen Lochern. Leider ist
in diesem wichtigen Stiick das Datum irrig; da oben Samstag G. Juli
als proxime preterita bezeichnet wird, kOnnte es moglicherweise als
11. Juli zu bezeichnen sein. Nun steht in einem Briefe Burgundi's vom
selben 11. Juli 1308 (Templerorden II. Nr. 90): Heripostquam aliaslitteras,
quas per presentium portitorem vestre regie maiestati mitto . . . mit
der Bemerkung, dass dieses Schreiben fehle. Wahrscheinlich ist obi^er
Brief der gemeinte und miisste man so den 9. oder 10. Juli annehmen.
87. Christian Spinula an Jayme II.: Nachrichten uber den
Einfall der Malaspina und Fieschi veraniassen den Sturz des
Bernabo Doria. ^uszug der meisten Doria Familien. Be-
dauern (Iber die Ereignisse. Lebenslangliches Kapitaneat
des Opezinus Spinula. Aussohnung mit den Doria. Genua
(1308) Dezember 3.
. . . Novitates, que in civitate Janue nunc versantur maie-
stati vestre duco presentibus intimandas. Die lune XVIII.
Novembris quoddam conscilium ex nobilibus et popularibus per
capitaneum et abbatem populi exstitit celebratuni, per quod
voce mutua narrabatur, quod marcbiones Malaspine cum do-
minis de Fliscbo venerant in quendam locum, (jui dicitur
Valdetar, ob volendum intrare et offensionem infei-e per terri-
torium terre nostre. Sub colore huiusinodi asserentes, quod
in civitate nostra maguus erat tractatus, totus po[)ulus viri-
liter se armavit et deposuerunt de capitania domiuum Ber-
naboinun Aurie ipsumque personaliter accepei-uut et in domo
Odoardi Spiuule de Lucchulo cum bonis custodibus eum tenent.
Unde videntibus dominis de domo Aurie factas huiusmodi
novitates, dominusBrancha die martis sequenti cum una barcha
armata de Janua se gregavit et intravit iu quoddam castrum
communis, quod Lelere nominatur. Doininus Fredericus Aurie
ad quoddam castrum marchionum Malaspine, quod Crux dici-
tur, ambulavit. Dominus Conradus et Oddoardus Aurie suut
in Leria, tamen dominus Fredericus separavit de Cruce et se
posuit in Sarzana. Dominus Lamba cum aliis de domo Aurie
dicentibus se velle stare ad commuuis mandata Jauue remau-
— 190 —
serunt. Quibus novitatibus et procesibus gentes de terra
generaliter valde dolent, Et die veneris tunc proxiine se-
quenti parlnnientum et consciliuin extitit ante ecclesiain sancti
Laurencii congregatum, in (|U0 conscilio dominus Opecinus
Spinula de Luchulo fuit tempore vite sue ca})itaneus perpe-
tuus refirmatus et die dominico se(|uenti sero ipsi et dictus
dominus Beruabos in concordia exstiterunt. Qui dominus li.
stare promixit ad communis mandata sicut alii cives .lanuen-
sis civitatis et esse predicti capitanei amicus intimus velut
frater ei(]ue promissum exstitit, (juod ab eo et patre eius
aliqua securitas uon peteretur, set secure stare poterunt in
civitate et extra ad eorum liberam voluntatem. Ac ipse ca-
pitaneus ei promixit tractare et tenere ipsum pro amico et
fratre ac ])ro emenda sue capitanie faciet ei tribui certam
peccunie (juantitatein. Postea ordinarunt, quod Lanfranchus
Spinula, qui est generus predicti domini B., vadit ad do-
miuum Brancham ad ordinandum cum eo, quod sub istis
pactis debeat . . . reddere dictuin castrum. Et sic adaj)tacio
facta est in predictis. Quic(]uid autem de ])redictis hinc an-
tea fieri valeat, ignoratur . . . Dat. Janiie die II l. Decembris.
CRl) 1:5262 Or. Pap. Ssj). V^l. Caro, Geiiiia uiui die Machte am
Mittelmeer II, 'MS. Dort kurz nacli Stella und Urkunden, ohen viel
Neues. Vgl. Acta Nr. 40(5 f. Das folKfnde fj^ehi^rt wohl dem Jaiiuar
IHOG an (vjjfl. Caro II. 3B7 und Acta a. a. ().). Der Sclireiher ist eiii
Kaufmann Francesch Senghida, der es in Nemce (Nimes) <;eh(>rt hat.
Das ist natnlicli die Stadt, in der inaii alles erfiihrt: a^juest es k)fj^ar.
(]ue de totas les parts del mon asi aveiii ies iioves e Ixtnas e avois.
abans que eii af^una j^art.
Nos aviem iioves, que abans de nadal h)S Espindolas
■con *) . . • Doria estaven molt inal ensemps, per so cor a^juels
Espinola de Lucher ') volien la seyoria e el |)oder de tota
.lenova e micer Crestia Espinola ... ab miser Oberto Doria . . .
volien aver la ineytat, si que cascu feu son gran a]);irela-
ment. Foren en acordi, quels se metesen en poder de XXI III
bons homens de la tera e so, (]ue a(]uels fesen, (]ue hi I part
e laltra agesen per ferin. E feren ho. Los XXI ILl ordo-
naren, que a(]uels Doria agesen la meytat de tots los bene-
ficis e de la tera e lautra meser 0])eci Espinola. Miser (Jpeci
a) Locli.
') d. h. die Spinuh^ von Luchulo.
— 191 —
estecli e uo dix res e espera, qiie aciuels Doria al) los seus
ainics nenviaseu lurs conipayes. E cou les nagreu trauieses
e ineser Opeci Espinola ab aquels cb Lucheri agreu gent e
foreu creeguts daniichs de la tera, digereu, (jue uo volien
gens de tot a lo que avien fet lo XXfllJ e feien conestables
e abat a lur volentat e eu present auaienseu a les casea da-
quels Doria. E so fo lo uiati de Aperisi *). E conibatereu
del uiati tro a la uit, si que aquels Doria ab lo lur poder
uo pogeren e couvench, que deseinparasen de la terra. E eu
present ineser Opeci levas capitania a meser Barnabo DoVia
a V ans, si que h\ terra, senyor, es en mal punt . . . Leudeuia,
que aso fo, vengreu VI galeas de Rouiania e I de Alexandria,
eu les quals veuch uieser Coiral Doria en Jenova . . . La part
Gelfa, qui es de fores, creui, que sera ab aquests Doria . . .
CRD 10401 Or. Pai). Mit Fleckeii.
S&. Christian Spinula an Jayme II.: 6rosse Schiffsriistungen
des Hospitalitermeisters in 6enua, Venedig und in der Pro-
vence. Sein Plan nach Syrien zu ziehen. Verdacht, dass
es sich um Romanien oder Sizilien handeln konnte. 6enua
(1309) Januar 8.
. . . Nova istaruni partium vestre maiestati notifico per
presentes, quod magister douius Hosj^itnlis, . . a])licuit a com-
muni nostro requireus, ut iu terra nostra galeas decem vel
quindecim armare valeat iusta '^) votiiui ob volendum iu terra
de Suria dirigere suos gressus, assereus se de galeis quadra-
ginta, ut est in concordio cuui summo pontifice, velle facere
armamentum. Residuum dicit, quod inteudit armare in Pro-
uincia et Cathah)nia, et partem in Venetiis. Et dicit se fore
in concordio cuni comite Ampulie «), qui habere debet, ut
dicitur a quibusdam, galeas novem armatas, et quindecim dici-
tur a quibusdam. lu Prouincia est galeas quindecim l)abi-
turus et rexiduum armare dicitur cum Venetis et de dictis
quadraginta galeis se nolle dicit armatas, ut armautur galee
in Romania euntes, nisi galee (luatuor tali modo. Alias
armare vult pro equis et aliis necessariis defferendis. Gentes
vero de terra nostra suspiciouem habeut, quod accedere non
a) So Or.
') Am 6. Januar.
— 192 —
debeat iu Suriam, cum non videatur, quod tale armamentum
inferre posset dampnum aliquod Sarracenis, qui existunt in
ultramarinis partibus tam potentes. Ideo credunt, quod pro
imperio Romanie tale fieri debeat armamentum. Et a qui-
busdam dicitur pro regno Sicilie invadendo. Alia nova in liis
partibus non habentur. Dat. Janue die VIII. Januarii.
CRD. Judios Nr. 466 Or. Pap. Ssp. Vgl. Heidelberger, Kreuzzugs-
versuche S. 41 ff.
89. Erzbischof Thedisius von Torres an Kardinaibischof Petrus
von Sabina: Interesse fiir die Sardinienfahrt Jaymes II. vor
allem wegen der voliig unterdriickten kirchlichen Freiheit.
Vorsorge der Bischofe, dass Jayme ohne Krieg das Land
erhalt; darum schnelles Kommen notig. Sassari (1309?)
Februar 15.
Reverendo in Christo patri domiao suo, domino Petro . . .
Sabinensi episcopo dignissimo Tliedicus *) . . . archiepiscopus
Turritanus . . . Quia negotium . . . domini J. illustris regis
Aragonum uiia cum suffraganeis nostris, sicut tenemui' et
volumus, benivolentia multa pi'osequimur et caritate non ficta
tum ob reverentiam et honorem sancte Romane ecclesie, matris
nostre, tum vestrorum et dicti domini regis precamiiia, (jue
nobis sunt precepta gratissima, necnon et ecclesiarum et cleri-
corum nostrorum liberationem, quorum sacerdotium deterioris
condictionis consistit, quam sub Faraone fuerit, qui legis divine
noticiam non habebat, sicut alias vobis diximus oraculo vive
vocis. Ideoque vobis significamus ad gaudium, quod . . . pte-
dictum negotium ad finem deduximus peroptatum ^). Est eiiim
per me et suffraganeos predictos adeo procuratum, quod, ad-
veniente domino rege in Sardineam, dabimus sibi aliquas
terras, quibus habitis . . . habebit magnam partem Sardinee
sine bello . . . Unde paternitatem vestram una cum predictis
suffraganeis rogamus, . . . quatenus procurare velitis, quod
predictus dominus rex ad recipiendam terram sibi oblatam
celeriter procurare festinet . . . Dat. Sasari die XV. Fehruaiii.
CRD 4287. Or. Pap. Ssp. Aus dem vorletzten Satze Notiz Acta
Nr. 372 S. 670 f. mit irrigem Datum. Da Petrus schon am 20. Decem-
ber 1310 stirbt, gehort das Stiick in die Zeit vorher, vielleicht in
die Zeit der Verhandlungen mit Lucca und Florenz. An Kardinal-
a) Statt Thedicius. b) peroctatum Or.
— 193 —
bischof Petrus schreibt Thedicius spater: Sicut de facto Sardinee vobis
horetenus sum locutus et per alias meas litteras vobis scripsi, sic est
et fiet cum auxilio Jhesu Christi. Er habe Jayme geschrieben, dass er
den nobilis vir Vannes Gattarellus miles honorabilis civis Pisanus iiber
die Expedition informiert habe. Vannes wird dem Kardinal selbst
schreiben. (Pisa 10. November. Or. Pap. o. Nr.) Dann ein dringender
Brief an den amicus karissimus Vannes, dass er nach Sardinien reise
und seinen nepos Mondasus vicecomes zuriicklasse (Pisa 3. November).
Ich fiige noch ein Auiforderungsschreiben des Brancaleo de Auria an
Jayme bei: Multociens . . . maiestati regie significavimus memorieque
reduximus per nostras litteras, etiam oretenus, ulterius per nobilem
militem dominum Obertum de Volta, devotum regium, quod erat tein-
pus abile ad prosecucionem et acquisitionem regni Sardinee et tociens
scripsimus, quod dubitavimus fastidiare regiam maiestatem. Nec habui-
mus aliquam responsivam. Nunc pocius reiteramus, nam tempus . . . *)
nunc est, ut in illo negocio intendatur, maxime in vita et possibilitate
nostra. Sumus enim etatis annorum LXXIV et possumus vobis ac
optamus servire. Nam nobis existentibus in dicta insula in vestro
regali servicio, cicius et brevius acquireret, quod optat, regia celsitudo,
in modico tempore et cum paucioribus personis, laboribus et expensis,
quam nobis absentibus in maximo tempore cum pluribus personis, labo-
ribus et expensis. Nam in regno ipso propinquos, sequaces et benivolos
habemus . . . die XIII. Augusti. (CRD Or. Pap. o. Nr.)
90. Bischof Poncius von Lerida und Bernart dez Fonollar
an Jayme II.: Zusammenkunft mit Clemens V. in Montpellier;
Uebergabe der Petitionen; Befehl ihm auf der Reise zu folgen;
tagliche 6esprache mit ihm; eigenhandige Unterzeichnung
genannter Petitionen. Lob des Konigs. ^uf Rat von Kar-
dinalen fordern sie Sold fiir 1000 Reiter und 5 6aleeren;
falls Bewilligung unmoglich, werde der Zehnt um so besser
ausfallen; Clemens lehnte ab. Antwort auf die andern Pe-
titionen in ^vignon. Bltte um 8j. Zehnt mit 2j. Vorauszahlung.
Jahreszehnt: 18000 Barceloneser Pfund. Clemens fordert
Bericht iiber die Lage 6ranadas. Vorschlage fUr Bistum
Urgel. Lob des Johannes Burgundi. Kardinale auf der Reise
mit dem Papst. Mondragon an der Rhone (1309) Marz 5.
Al molt alt e molt poderos senyor en Jacme per la gracia
de Deu rey Darago nos en Ponz per la gracia de Deu [bisbe]
de Leida et en Bernat dez Fonollar humilment nos comanam
en la vostra gracia. Ja, senyor, vos escrivim, quel darrer
a) Loch.
— 194 —
diraars de Febrer') fom a Montpesler, hon lo papa era, e
aquel dia eleix feemli la reverencia e li diguem largament
nostra missatgeria e benigna,ment nos reliebe, ens respos dien
gran be de vos, senyor, segons que ja, senyor, vos escrivim
per lo noble en Jaspert de Castelnou largament ^). E pro-
posada la nostra missatgeria lo papa dixnos, que dessem les
peticions lo dimecres mati, que ell ne devia partir. E el
dimecres mati demli les peticions e ell personalment manans,
quel seguissem, que breument nos deliuraria, e nos, senyor,
continuament seguim lo papa, axi que tots dies hi som, ans
que ell ischa de la sua casa, e parlam ab ell e seguimlo tro
la, hon deu albergar, parlan ab los cardenals, axi com uos
volem, e hoennos volenters ens son fort favorables. E diluns
primer de Mar^ ') a Remolins lo papa de sa ma hac escrit
en' lea peticions celes, que atorga. La primera peticio, que
atorga, que la decima, que era ajustada per lo viatge de
(^erdenya, sia mesa e liurada a vos per lo viatge de Granada.
Encara, senyor, atorga la dispensacio del matrimotii del sen-
yor iffant e de la iffanta de Castella, diennos, que en sa
presencia erem, molt de be de vos, senyor, e que la esgleia
de Roma e ell se tenien per tenguts de fer a vos tota gra-
cia, que fer pogues, que, si rey havia el mon, qui fos digne
daver gracies, si erets vos. E dix, que nos trobava, que
anch lesgleia de Roma dispensas ab negun rey del mon sino
en lo ter^ e en lo segon grau salvant papa Bonifaci, qui
senplevi hi volch dispensar en lo matrimoni del rey de Cas-
tella en Ferrando ; mas assenyaladament per honor de vos e
per lo gran profit, que el veu en lo matrimoni e per la rahon
de la conquesta de Granada, de que diu lo papa, que es gran
serviy de Deu e de la esgleia e honor vostra, ha atorgada'
la dispensacio. Encara, senyor, vos atorga, que null rey,
princep, comte, baro ni altre no faza mal ni guerra a la
vostra terra, mentre los affers duravan, e dazo, senyor, en
presencia nostra, mana les cartes monseyer en R. del Got
cardenal, que les manas al vicecanceller, e mana a nos, que
fos secret, tro totes les coses fossen deliurades. E ja, sen-
') 25. Februar 1309. V^l. Acta Nr. 478 S. 766 Anm. 1.
*) Den Brief habe ich nicht.
») Am 3. Marz.
— 195 —
yor, vos escrivim, que demanassem sou a M cavalls armats
e messio de V galeas, e azo, senyor, demanam per conssell
dalscuns cardenals e daltres amichs vostres en la cort, quins
digeren, que demanassem be e altament, que els trobaven,
quel papa nos atorgaria tot zo, que bonament atorgar ni fer
nos pogues. E si lo sou dels mil cavails armats dar nons
podia ne volia, mils ne vendria la decima a donar e a ator-
gar e a mes temps, encara totes altres demandes e gracies,
que nos li demanassem per vos, senyor, ne vendrien mils.
El papa escusa, que en nuUa manera ell aquel sou no podia
dar e que u faria moit volenters, si fer o podia, e dix, que
ja Deus no li leixas complir res, que ell desiyas, si ell fer
o podia, si no u feia volenters, e que aytal li era, com ell
deia de no dajuda a aquests affers, com qui li arrancava la
carn de- les cuixes ; e nos, senyor, clamamli merce, que, pus
no podia complir al sou de M cavallers, quens en des a D
cavallers, que a vos era gran mester, que en aquesta con-
questa de Granada vos erats minvat de CCC cavallers Temp-
lers de bona gent darmes, . . . per 90 com los Templers, qui
havien per donacio de vostres predecessors qo que havien en
vostra terra, senyor, eren obligats de fer guerra ab lurs pro-
pries messions als Sarrains Despanya tota ora, que vos, sen-
yor, obs o haguessets, e axi eleix los Espitalers hi eren ten-
guts. El papa a aco nons dix res, mas dixnos, que demanas-
sem altres coses covinens, que ell poges fer, que fort o faria
volenters. Quant a les altres peticions, senyor, que nos do-
nam, zo es a saber de la prehicacio de la creu e de les in-
juries . . . axi de vius con de morts e de les leixes feites
a conexenza dels marmessors e del perdo e de les indul-
gencies e del legat nos respos, que ell seria dissapte primer
a Avinyo, hon era la major partida dels cardenals e segons
la usanza, que la esgleia havia acustumada de fer en aytals
fets haut son acort, faria ho fort volenters, jassia a^o que
duptava, que dazo que fet havia del perdo, que dat havia al
Espital, non valgues menys. E sobre aquestes coses, senyor,
hac moltes coses rahonat entre ell e nos, les quals serien
longues descriure, e eutre les altres coses nos diguemli, que
la esgleia havia tan gran poder e tan gran era la christiani-
tat, que a tot poria bastar. El papa dix, que nos deiem
— 11^6 —
veritat e tots los cardenals tingueren o per ben dit, per que,
senyor, havem bona esperanza, que tots los fets, si a Deu
plau, acabarem be e a proffit e honor vostra e vehem e co-
neixem, quel papa els cardenals van be en los fets ens dien,
que no tan solament la esgleia deu ajudar en aquest fet e
que negun no y deu esser contra, ans los amichs els ena-
michs vos hi deven ajudar, e nos, senyor, donam peticio e
demanam la decima de tota vostra senyoria a YIII ayns e
que la pagen a II ayns primerament e demanam les digni-
tats o benefficis vagans per V ayns, no contrestan gracia,
que ell agues feita, si en possessio no eren. Item demanam
quels clergues, qui iran en lo viatge, pusquen vendre e obli-
gar lurs rendes a II ayns, als quals coses, senyor, ell nons
ha respost encara, mas, Deus aydant, crehem quen haurem
a Avinyo bona resposta. Esters, senyor, certificam al papa,
que la decima de vostra terra no era fort gran cosa, que no
muntava pus de XVIII millia libras de Barchinoneses, qui
son tro a XV millia libras de tornes petits. Senyor, lo papa
nos deraaua, vos si haviets neguna iustruccio dels regnes e
de les terres e lestameut dels Sarrains e nos dixemli que,
axi com aquel seuyor, qui molt tenia a cor de servir Deu e
la esgleia en aquests fets e de creixer la fe catholica, que
per pressones dignes de fe, que sabien en les terres e en los
regnes dels Sarrains, vos nerets certifficat, e nos dixemli, que
la haviem e que la li dariem, mas que era en Roman^, e ell
dixnos, que ell entenia be nostre Romanz, mas nol sabria
legir, mas que tantost lo tornassem en Lati, que molt volen-
ters lo legiria e hi estudiaria, e nos, senyor, havemlo tornat
en Lati e liavem hi fet un poch de prolec e axi, con les pa-
raules auaven al senyor rey de IMallorches, vau a vos e puis,
Covinentmeut mudat e adobat, havemue ti'et tot zo que vos,
senyor, senyelas, e encara alscuns capitols, qui en alcuna
cosa eren coutra nostra missatgeria. Lo dia, seuyor, que nos
fom a Moutpesler, feita la proposicio de nostra missatgeria,
parlam ab lo papa del bisbat Durgell e dixemli tot larga-
ment co que vos, senyor, uos dixes els perills el don, quin
podia venir a la vostra terra e lo don el escandel, quis porien
seguir en la seu Durgell, e pregamlo de part vostra, que ell
hi degues provehir den Pouz de Vilamur o del sagrista de
— 197 —
Mallorches ^). E ell dixnos, que coneixia lo sagrista el tenia
per bon liom els cardenals loharenlo li molt. El papa res-
posnos a tot zo, que proposat li haviem, saul al bisbat Dur-
gell, e nos diguemli, quens responia a aquell e dixnos, que a
alo nons responia encara. E puis, senyor, sobre aquest feit
Durgell havem reebuda una vostra carta e segons aquella
farem tot zo, que nos fer puscham, segons la vostra letra.
Los cardenals, senyor, qui ara son ab lo papa, son en R. del
Got, eu A. de Pelagrua e lo cardenal de Napols e lo car-
denal Dostia. Los altres son tots a Avinyo. Nos, senyOr,
parlam ab los cardenals, qui vostres amics son, que ^) . . . perdo
a pena e a colpa e els diennos, que aital perdo nos dona
sino per conquerir la Terra [sancta] *) . . . dixerennos, quels certi-
ficassem, sis dona anch per la conquesta Despanya, e aixi,
senyor, si vos *) . . . ne trobats en nul h^ch, que sia dat lo
dit perdo per la conquesta Despanya, que tantost, senyor, nos
o penssets de trametre, que mils ne vendran los fets. Si los
missatges de Castella venieu, pensassets los nos, senyor, de
trametre. Nos, senyor, havem aturat en Ferraudo, porter
vostre, per co com vehem, que es lionor vostre e quel vos
trametam ab les cartes e ab tot qo, que fet haiam en breu,
ai a Deu plau ab tot bon novell. Jassia que Deus aidant a
pascha o en les vuytaves serem ab vos, senyor. Comanamvos,
senyor, en vostra gracia e manats a nos, qo que us placia.
Data a Mondragon passat lo Rose dimecres V dies dins Marc.
CRD 10875. Or. Pap. Ssp. Ausziige bei A. Ximenez Solei, La
corona de Aragon y Granada S. 128 und Acta Nr. 479.
91. JaYme II. an seine Gesandten an der Kurie: Besprechung
des Kreuzzugsplans der Hospitaliter mit im Orient ortskun-
digen Barcelonesen; Leistungsmdglichkeit ihrer Armada : Sie
kann Cypern uncl flrmenien helfen, den Sultan zuriick-
schrecken, an der Kuste kampfen, nicht im Binnenlande,
kann den den Tiirken verbliebenen Teil von Rhodus nehmen
und die Inseln der Romania. Die Gesandten sollen von sich
aus dem Papst sagen, dass ein anderer Fiihrer und andere
Truppen notig selen, zumal die Hospitaliter nur Sorge fiir
a) Ijoch fiir zwei Wi^rter.
') Der bekannte Prokurator Johannes Burgundi.
— 198 —
die Vertreibung der T(Jrl<en aus Rhodus und den Inseln haben.
fllles konne man mit besser gerUsteten 20 Galeeren, 300
bis 400 Reitern und 1000 Mann Fussvolk machen. Man
sagt, dass die Hospitaliter dem Papst versprochen hatten,
in 5 Jahren Jerusalem oder ^ntiochia zu haben. Keinerglaube,
dass diese Truppen solches konnen. Barcelona (1308) 1309
Marz 17.
Jacobus etc. venerabili in Christo patri Poncio divina
providencia episcopo Ilerdensi et Bernardo de Fenollario
militi dilectis consiliariis nostris etc. Reebem vostra letra e
entesem, so quens trameses adir: alaqual vos responem, que
nos aguem nostre acort sobrel fet, quens trameses de Espital
ab molts prohomens de la ciutat de Barcelona, los quals nos
sabem, que avien moltes vegades estat en les partes Doltra-
mar, e les quals nos pensavem, que sabessen totes les circum-
stancies del fet. E oyt lenteniment de cascu e disputat ab els
tot laffer, trobam segons la natura del fet, que larmada del
Espital ab la cavaleria poran fer aquestes coses: so es, que
seran gran deffenimeut e gran ajuda de Chipre e de terra
de Ermenia, que, estan aytal compaya de la, lo solda no pora
entendre a aquels locs tan ferment, con faria, ne per mar e per
terra. Item que per la costera de la mer poran fer molts
bons ardits e de bones ferides guerreyan, si fer ho volen ue
gosen ne pas esperan null poder del solda ne encara, que no
gosareu entrar dins terra XX milles, en manera que y gos-
sassen aturar ne asseciar nuU loch, qui en la terra ferma sja.
Item que poran conquerre 90, que roman de la illa de Rodes.
Item que poran conquerre les illes de Romania. Eu aquesta
conquesta de Rodes e de les illes e aguardar, que null hom
no navegaria de les parts Dalexandria. Aytanbe se faria,
es pora fer ab XX galees e ab CCC ho CCCC homens a
cavall con ab totes les galees e los cavalers ordonats ap-
passar ab los Espitalers. Ver es, que, quant a defFensio del
regne de Chipre e de Ermenia, que, con mes seran les galees
e la compaya, major fama sen seguira, e menys gosaria en-
pendre lo Solda de trametre gens en Chipre ne en Ermenia.
Eaxi podets complidament informar lo senyor papa deles
coses damimtdites. Depus encara la informacio damuntdita
vos, axi con per vos, li podets dir, eaxi ho trobam nos, mas
— 199 —
no volem, que de la nostra part li ho digats, que aquests
affers, so es affer guerra per mar ho affer ferides per terra,
seria mester altre cap que no aquell, qui ordonat hi es, e alt-
res gens, qui mils aguessen usades les guerres per mar e per
terra, majorment con, segons que avem entes, los Espitalers
la major cura, que auran, sera, que pusquen conquerre la par-
tida, que tenen los Turchs en Rodes e les illes de Romania,
los quals, segons que avem entes, lur son dades per lo senyor
papa. E axi ab 90 de la esglesia volran fer lurs affers et
lexaran lo mes per lo menys. On vos deym, considerades
totes coses, que aytant se farien XX galees e CCC ho CCCC
homens a cavail ab bon cap con tot so, que ordonar es, e
ab homens de peu tro a M, qui fossen destes partes, qui saben
mills les condicions de la guerra. Desa se diu, quels Espi-
talers donen entendre al senyor papa, que dins V annys li
auran per guerra o per plet Jherusalem o Antiochia, de la
qual cosa non creega negu, que no es cosa possible, que per
aquesta armada ne per aquesta gent ne puscha fer. Fets nos
soven saber vostres ardits. Dat. Barchinona XVI. kalendas
Aprilis anno domini MCCC octavo.
Reg. 335 f. 261 v. Der Konig kommt am 25. Miirz 1309 (f. 262 v)
darauf zuriick und zeigt auch, worum es ihm zu tun ist. Der Kreuz-
zug der Hospitaliter soU dem Papst moglichst wenig kosten : Nuper
vobis super facto passagii magistri Hospitalis scripsisse recolimus, quod
tantum valerent viginti galee quantum quadraginta . . . et raciones sin-
gulariter posuimus et scripsimus. Verum quia credimus, quod dominus
papa visis et intellectis prefatis racionibus et deliberacione habita vo-
biscum et cum aliis veritati, quam vobis scripsimus, adherebit, credimus,
quod tam galeis quam militibus et aliis hominibus supertluis ad passa-
gium resecatis contentus erit illis, qui ad illud passagium erunt neces-
sarii et sic expenssas superfluas evitabit. Et quia, sicut scitis, aliqui
tam milites et etiam clerici quam alii homines de terra nostra ad illud
passagium se iuramento obligaverunt, ideo vobis dicimus, quod procu-
retis quasi per vos cum domino papa, quod prefati honiines . . . absol-
vantur et teneantur nos sequi et nobiscum ire in viagio, (juod facere
intendimus contra Sarracenos Granate. Beide Kreuzziige seien servi-
cium contra inimicos fidei und das Werk sei in Spanien notiger, weil
die Sarracenen dem Christentum mehr Schaden und Schmach in Spanien
zufiigten besonders wegen der Renegaten uud der Frauen, die sie zu
ihren Konkubinen machten. Dat. Barchinone III. kalendas Aprilis a. d.
m. MCCCIX.
ClemensV. schrieb bald darauf an Jayme II.: „Dum soUicitudiuem'' —
Ex parte siquidem ipsius magistri fuit nuper expositum coram uobis.
— 200 —
quod ipse circa negotium passagii per nos ordinati . . . dilligenter in-
tentus universis priocibus et fratribus dicti H6spitalis districte mandavit
ut se equis, armis et aliis necessariis ad dictum passagium commuuirent
essentque ad transfretandum in co[n]stituto eis ad hoc termino prepa-
rati. Et quia solum de ipsius ordinis fratribus huiusmodi passagium non
poterat utiliter adimpleri, plures ex diversis regnis et partibus strenuos
conduxit ad magna stipendia bellatores, eis ad preparationem necessa-
riorum pecuniarum summas non modicas persolvendo . . . Quia tamen
tu tam dictis fratribus quam aliis infra tui regni limites constitutis
nuper districte mandasti, ut se ad veniendura tecum contra . . . regem
Granate preparare curarent nec equos aut arma extra regnum tuum
extraherent, huiusmodi pia dicti magistri intentio prepeditur, quod est
valde contrarium votis nostris. Er ersucht ihn um Aufhebung des Vei'-
botes. Dat. Avinione IJ. idus Maii pontificatus nostri anno quarto (Leg.
28. Nr. 37.)
Der Hospitaliter Meister Fulco de Vilareto bittet Jayme ebenfalls
um Zulassung der Ausfuhr. Marseille 29. November. Or. Perg.
92. Bernart dez Fonollar an Jayme II.: Hatie erfahren, dass
einige Kardinale gegen die Granada-Privilegien seien. Darum
ging er gerade zu ihnen und bat sie besonders, Im Kon-
sistorium dafUr zu stimmen. Ein 6esandter soll gesagt
haben, dass den Konigen von Aragonien und Kastilien es
nicht ernst mit der Eroberung Granadas sei. Wer es ge-
wesen, konnte er weder von R. del Got noch vom Kardinal
von Beziers erfahren. ^vignon (1309) ^pril 22. Aeusserung
des ^bts von Poix uber die Zehntsammlung.
Al molt alt e molt potent senyor eu Jacme per la gracia
de Deu rey Darago. Jo en Bernat dez Fonollar humilmeut
besau vostres maus e vostres peus me coman, senyor, en
vostra gracia, Ja, seuyor, podets veher per uua letra, quel
bisbe de Leida e yo vos enviam ^), les gracies, qui us son
atorgades, e siats cert, senyor, que aiq-.o, que han atorgat, han
mes atorgat par vergonya del segle, que per devocio ne per
voluntat, que ajen els feits *); que ans que en consistori en-
tresseu, senti yo per alscuns, qui son amichs vostres, que no
havien bona voluntat en los feits ne en la decima ne en res
als. E un cardenal amich vostre dixme aquels, qui bona
voluutat havieu els fets, e que i auas e quels fees gracies,
a) Meist ffeits Or.
*) Vgl, Brief vom 9. Marz.
— 201 —
e visitels e de part vostra fiules engracies, e entis be, quals
eren los contraris e visitels e preguels molt carament de part
vostra, que ells en aquests fets fossen favorables e hi de-
guessen dar conssell e ajuda, que entes liavien, que per aquests
fets e per espehegar nos se devia tenir consistori, e que zo,
que vos, senyor, moviets el rey de Castella de la conquesta
de Granada lo papa e los kardenals o devien voler e requerir
e dar tota ajuda, que a serviy de Deu era, e de la sancta
esgleia e de la fe catholica exalssament, et si aquests fets
en re venien meins o no venieu a acabameut, serie *) en colpa
de la esgleia e n6 en colpa del rey de Castella ne de vos,
senyor. Les paraules, senyor,-qne jo dix a ells sobre aquesta
materia, serien longues descriure, que moltes foren e tota
vegada, senyor, lus o dix en manera, que ells no poguessen
coneixer, que nos fossen certs, que ells nos fossen contraris,
si que jo conich be com consistori ....*') tengut e sen exien
e les respostes foren ordonades entre ells aquells, que nos
tenien per contraris se fi . . . ^) fort affaenats de nos ens
dixeren, que nostres fets auaven be. Esters, senyor, nons
han volgut atorgar en les indulgencies, que, si neguna per-
sona, qui anar no pogues ne no volgues en la conquesta de
Granada, si be si donava o hi tremetia, que agues lo perdo
axi com aquels, qui donen ne trameten en lo passatge dels
Espitalers. E con en R. del Got nos feu les respostes per
lo papa rahonanlo y molt e liu dixem e dix nos, que ells so
volien retenir per los Espitalers, a qui lo papa havia a com-
plir gran quantitat de moneda, e creu, que fo viares an R. del
Got, que nos li rahonassem regeu aquest feit. Dixnos, que I
dels cardenals dix en consistori, que I dels missatges li havia
dit, quels reis feien mes aquests feits per fer atrahudar lo
rey els Serrains de Granada que per conquerre lo regne ne
per gitar los Sarrains de la terra. E jo dix: Senyor carde-
nal, los missatges del rey de Castella e nos som azi davant
vos. Placia a nostre senyor lo papa o a vos, que vulats
saber ab aquel cardenal, qual es aquel missatge, que azo ha
dit; e ell dix, que dazo no sentrametria. E lendema en
Vidal de Vilanova e jo menjam ab lo cardeual de Besers e
dixme: Be havets fets vostres affers, mils que jo non cuidave,
a) Korrigiert aus faries. b) Loch Or.
— 202 —
tal hora fo en lo consistori, que I cardenal dix, que I dels
missatges li havia dit, quels reis no comeuzaven aquesta con-
questa sino per fer atrahudar lo rey els Sarrains de Granada.
E jo dixli: Senyor, placiaus, que procurets ab lo papa, que
vula saber, qual es estat aquest missatge, que aytal deslei-
altat a dita enves son senyor que . . . *) ue valem meins, e
ell dix, que azo uo li havia que fer, mas que vos deviets
guardar con trameteu missatgers eu cort de Roma, quals hi
trameteu, que fossen tals, quals amassen e voiguessen lur
honor. Si a Ueu plau, senyor, jo sere em breu ab vos e
comptarvoshe tots los fets largament. Comamme, senyor, en
vostra gracia e manatsme zo, que us placia. Scrita a Avinyo
XXII dies dins Abril.
Alscuns dies, senyor, nos som laguiats per lo papa,
qui ea stat un poch daul saho, mas guarit es. Jo, seuyor,
son cert, quel abat de Foix dix al archabisbe, que, si ell se
volia, que ell procuraria e endrezaria que ell amdoses fossen
coylidors de la decima. El archabisbe dixli, que uo volia,
que liu percazas, que no volie esser coUidor de decima.
CRD 0. Nr. Or. Pap. Ssp. Vgl. A. Ximenez Soler 1. c. 135.
93. P. Fredoli miles an Jayme II.: Zuriickhaltung seines Sohnes
P., der zu Jayme ziehen wollte, mit Waffen und Mannschaft
durch die franzosischen Beamten in Narbonne. Wahl seines
andern Sohnes Berengar zum Bischof von Beziers. Beziers
1309 TTlai 28.
Cum hiis diebus carissimus filius nieus P. Fredoli domi-
cellus cum decem equitibus et trigiuta peditibus bene secun-
dum statum et decenciam cuiuslibet paratis et arnesiatis, non
obstantibus preceptis sibi per senescallum Bellicadri apud
Veyrunam et vicarium Biterrensem Biterris, quod equos nec
arma nec pecuuiam extraheret de regno Francie, factis, Nar-
bonam venisset, custodes portuum et passuum regni prefatum
tilium meum abire ulterius cum [ejquis et aimis uullateuus
permiserunt, prout dominus P. ^) de Fenolhai' niiles, nuncius
vester, qui veniebat de Romana curia, qui ibidem presens
aderat, celcitudini vestre refferre poterit, si placebit. Propter(?)
a) Loch Or.
') Statt B. Or.
— 203 —
quod dictum filium meum retrocedere cum societate sua reni-
tentem^ prout potuit, eciam in excessu oportuit et *) . . . Sup-
lico igitur magestati regie, ut prelibatum filium, qui ad ser-
vicium Dei et vestrum *) . . . uturus ibat, quique super excu-
sacione sua vobis scribere formidat, excusatum habere velitia
... Porro quia firmiter scio, qaod ea, que ad honorem reve-
rendi domini fratris mei domini cardinalis araici vestri de-
voti ') pertinent et suorum, placida sunt et grata, excellencie
vestre significo, filium meum Berengarium Fredoli, camerarium
Biterrensem, fuisse externa ^) die electum per capitulum
Biterrense concorditer in episcopum Biterrensem, quem et me
ac liberos meos omnes dominacioni vestre comendo. Datum
Biteris V. kalendas Junii.
CRD 11616. Or. Pap. Ssp. Die Wahl fand am 27. Mai statt und
am 29. Mai wurde Berengar schon bestatigt! Der Sohn P. Fredoli
wollte an dem Zuge gegen Granada teilnehmen. Auf dem Stiicke steht
von der Hand des B. de Averso: Respondeatur patri. Scribatur filio.
Scribatur ... etF.de Cortilio. Similiter ego episcopo Valentino . . . usw.
94. Konig Robert und Konigin Sancia an Jayme II.: Anzeige
ihrer Kronung durch Clemens V. flvignon (1309) August 3.
— flm 8. Mai ^nzeige des Todes Karls II. — Warum Konigjn
Blanca noch immer an „dux Robertus" schreibt?
Sanctissimus in Christo pater et clementissimus dominus
noster dominus Clemens . . . summus pontifex hodierno die,
tercio scilicet presentis meusis Augusti, in civitate Avinionis
nos et regiiiam consortem nostram valde ylariter et benigne
unccione sancti olei previa regio dyademate coronavit et alia
regalia insignia nobis dedit, ipsumque sensimus et sentimus
experimentis evidentibus in negociis nostris propicium et
gerentem erga nos in hiis, qufe statum nostrum respiciunt,
paterne dileccionis et benivolencie specialis affectum. Dat.
Avinione die III. Augusti.
Fast wortlich stimmt damit der Brief Sancias uberein. Beide Or.
Perg. Ssp. — Am 8. Mai hatte Konig Robert Jayme II. den Tod Karls II.
angezeigt :
. . . Carissimus dominus genitor noster ab olim morbi
fatigacione vexatus nuper cepit egrotare pergravius sicque,
a) Loch fiir ein Wort Or. b) Statt hesterna Or.
') Der Kardinal von Beziers Berengar Fredoli.
— 204 —
pro dolor, freniens langor iuvaluit, quod die quinta presentis
Maii . . . secundum nature terminos extremum diem huius
mutabilis vite clausit . . . Occurrit tamen consolacionis tem-
perate remedium, quod tanquam princeps catholicus ecclesie
sacramenta cum devocione receperit et iu opinione populi sue
gubernacioni commissi per actus graciosi regiininis occubuerit
gloriosus . . . Denique nolentes dominam reginam consortem
vestram . . . vehementia turbaciouis afticere, casum predictum
eidem ommittimus uuntiare, set vos ipsi, si placet, si et prout
opportunum esse videritis, casum eundem sibi significare veli-
tis. Dat. Neaj)oli . . . die VIII. Maii septime indiccionis.
Or. Perg. Ssp.
Blanca, Roberts Scliwester, schrieb uoch ein halbes Jahr nach der
Kronung in der Heiratssache Ferrantes von Mallorca an ihn ais dux.
Diese interessante Nachricht ist einem Briefe Jaymes II. an Robert
voni 26. Oktober 1309 zu entnehnieu (Reg. 335 f. 338 v.) Es heisst darin
am Scliluss:
Denique vestra serenitas nou miretur, si memorata regina
in sua littera vos ut ducem intitulat, cum nondum obitus
domini Karoli . . . commuuis patris eidem fuerit intimatus.
fnzweifelhaft hat ihr Kiirperzustand die aufregende Mitteilung
uicht gestattet. Denn eiue Kraukiiug' hatte Konig Robert ja niclit
gewoUt. Auffallig aber ist dieses lange Verschweigen doch.
95. Ein Freund Luccas sendet aus Pisa folgendes Stimmungs-
bild an Lucca : Die Pisaner wissen von der Anwesenheit der
aragonesischen 6esandten und ihrer Ehrung in Florenz. Alle
Toskaner singen das Lied der Lucchesen, sagen die Pisaner.
Hatte Lucca den Frieden gewollt, so ware er gekommen.
Die Pisaner glauben, dass die Gesandten Erfolg haben. Ihr
Schmerz ist, dass sie die Vertrage nicht kennen. Inhalt einer
Ermunterungsrede, die ein Vornehmer in Plsa im Senat ge-
halten : Die Stadt habe schlimmere Zeiten gesehen. Dabei
erinnert er an die Kampfe mit Genua. Jetzt habe man Sar-
dinien, Freunde und eine grosse Partei an der Kurie. Mit
Geld aus Sardinien solle man in ^ragonien, am papstlichen
Hofe und in Toskana arbeiten. 1309 Sept. 18.
Tenor litteraruui trausmissarum Lucano couiuiii a quo-
dam auiico commoranti in civitate Pisarum videlicet:
. . . Ti rispondo, che costoro sauno bene, come li ambaxia-
— 205 —
i»ri de lo re Daragona sono stati ad Fiorensa et annovi rice-
vuto grande honore. Et credeno bene, che cio^ che e fatto
in L«cca, si fermerra in Fiorensa, pero che alli Pisani pare,
che tutti li Toscani cantino la cansono de Luchesi et son-
seno accorti aguale *) al trattato del cardinale ^), Pero che
diceno, che, si solamente li Luchesi avesseno volsuto pace,
sarebbe stata. Ma quello, che li Lucchesi vuolno, si fae, et
quello, che non vuolno, non si fae. Und elli anno di fermo,
che quella vicenda, per che quelli ambaxiatori vi sono, si
fermerra, ma lo loro dolore si e, chelli non puono sapere li
pacti, che si fanno, e dicoti, che mi pare grande fatto, che
poghi vostri segreti sono, che costoro non sappiano, ma pur
questo non anno anco possuto sapere. Li parlari sono molti . . .
In sanato fue sabbato uno consillio di poche homini savi
richiesti ad provedere et ragionare sopra quelle bisogne, et
quando funno sopra quelle paraule, li omini istetteno molto
ispaventati et per bueno pesso non si levo niuno. A la fine
levosi uno cavalieri et disse: Jo mi faccio grande meravillia
dello ismarrimento, che jo veggio prendere ad tanti savi ho-
mini, quanti qui sono, di cosa, che anco nonde sentiamo caldo:
Che per grasia Diddio noi non avemo hostit addosso ne ca-
stello perduto ne pregioni infensa di nostri inimici ne rice-
vuta isconfitta (?) et non pensiamo noi la grande fortuna, che
passata abbiamo in deli **).., mente passati, che noi avemmo
in Genoua bene VIIII mila pregioni insiemi vivi in forsa di
quelli, che allora erano nostri inimici, sensa quelli che an-
negono et funno uccisi et che erano morti in pregione, che
funno bene altrettanti et avevammo *=) la guerra di Genova
continuamente in su le porte. Avemmo addosso tutti li Tos-
cani et li nostri rebelli, . . .
Avemo la Sardigna tutta ad nostro volere, de la quale
possiamo fare ispese grande ascampo di nostro comune. Avemo
amici et parte grande in de la corte di Roma, la qual cosa
noi ne nostri antecessori non avemmo gia e C anni passati.
Unde addunque muove questo ispavento ! Et pero queste cose
non avemo tanto adtemere, che la troppa temensa et spa-
vento et faccianoia, ne ci dovemo tanto sigurare, che ci tor-
a) So Or. b) Loch. c) Or. avavammo.
') Kardinal Yon Sabina.
— 206 —
nasse dauno graude. Et pero ad me pare, che noi abbiamo
adoperare le nostre vertude tutte admettere moneta in de lo
re Daragona et in corte di papa et in Toscana per cessare
lo fuoco da noi. Et facciamo ragione, che cola Sardigna ci
conviene difendere la Sardigna, cioe cole intrate di Sardigna
. . . Die XVIII. di Septembre.
CRD 12595. Gleichzeitige Kopie. Pap. voii der Hand des Vannes
Gattarellus. Die Kampfe mit Genua fanden 1284 statt und die Sclilacht
von Maloria am 6. August. Vgl. die Schilderung bei Davidsohn, Gesch.
V. Florenz II, 2, 255.
96. Clemens \7. an Jayme II.: Jubel iiber selnen Sarrazenen-
sieg. Sendet Abschrlft cler Berlchte iiber dle Vertrelbung
der Venezianer aus Ferrara. Avlgnon 1309 September 13.
. . , Gloria, laus et honor sit redemptori piissimo . . .
Nationem perversam, Sarracenos videlicet . . . regi Granate
subiectos, hostes catholice fidei, cum quibus . . . venisse dinos-
ceris ad conflictum, triumpho mirifico . . . superasti. De quibus
cuiusdam [regis ?] filius et multa milia ex natione predicta,
sicut nobis per tuas litteras et nuntium earum portitorem,
quas cum multa mentis alacritate recepimus, intimasti, in
eodem conflictu gladio ceciderunt. Ex triumpho quidem
huiusmodi in laudis iubilum exultat altissimo mater ecclesia
et dominum Deum nostrum anima nostra magnificat . . . Hor-
tamur, . . . quatiuus . . . strenua magnanimitate procedas, ut
ipsos, piout incepisti, tanquam pugil victoriosus altissimi
persequi non desistas . . . Preterea, carissime fili, . . . tibi ad
gaudium duximus intimandum, quod . . . negotium civitatis
nostre Ferrariensis sic prospere immo quasi miraculose con-
tinue celestis consilii altitudo direxit, quod Venetorum stoli-
dorum nephanda superbia, qui civitatem ipsam eorum cona-
bantur dominio perversis conatibus subiugare, depressa Dei
potentia nostro exercitu mediante civitatem predictam, castrum
nostrum Thedaldi eidem civitati contiguum, pontem supra
flumen Padi, quod iuxta ipsam defluit civitatem, ac turrim
iuxta pontem ipsum nec non omnia, que in terra vei^us
Ferrariam per eosdem Venetos detinebantur nequiter contra
iusticiam occupata, hiis diebus recuperata de manibus eorun-
dem, sicut alie civitates et terre nostre et ecclesie supradicte
— 207 —
retinentur et gubernantur ad nostrum et ipsius ecclesie bene-
placitum et mandatum . . . Ecce, quod transsumptum quarun-
dam litterarum nostro apostolatui, iam est diu, et aliarum nobis
et . . camerario nostro super predicto negocio transmissarum,
quas die Mercurii tercio presentis mensis Septembris rece-
pimus, et aliarum, que in vigilia nativitatis beate Marie vir-
ginis proxime preterita tarda hora de sero noctis, in terra
tenebris iam diffusis, dum sompni quietem capere volebamus,
super recuperatione castri, pontis et turris predictorum ac
pluribus aliis nobis presentate fuerunt, tibi mittimus presen-
tibus interclusum. Dat. Auinione idus Septembris pontificatus
nostri anno quarto.
Leg. Clemens V. 20 Nr. 20. Or. Bulle fehlt. Hieraus erfahrt man,
wie die Stiicke Acta Nr. 407 ff. nach Barcelona gekommen sind.
97. Clemens \7. an Jayme II.: Griinde, warum die aposto-
lische Kammer die Bitten seiner Gesandten um Unterstiitzung
des Granada-Zuges und er auch die andern Wiinsche nicht
erfijilen kann. ^ngebot, die aragonesischen Bischofe zu
einem Subsidium zu veranlassen ; Gewahrung des Kreuz-
zugsablasses; Abtretung der Strafgelder fUr verbotenen
Orienthandel. Entriistung des Papstes iiber das ablehnende
Verhalten der Gesandten. Ermunterung zum Ausharren im
Kriege. Mitteilung der Einnahme von Marcamo. Grauselle
1309 Tlovember 4.
. . . Spiritus timoris et amoris domini . . . Venientes ad
presentiam nostram dilectos filios fratrem, Petrum ^) ordinis
Predicatorum et Fortunium Martini militem nuntios tuos
ipsos et litteras nobis per eos ex parte regia presentatas
consideratione mittentis affectione paterna recepimus inter
cetera continentes, quod super hiis, que iidem nuntii pro
parte tue celsitudinis exponerent coram nobis, fidem eis habere
plenariam dignaremur. A nobis igitur audientia eis benigne
concessa predicti nuntii pecuniarium subsidium exhibendum
tibi de nostra camera in prosecucione negotii regni Granate,
quod laudabiliter assumpsisti, inter cetera cum instancia
postularunt. Ad quod eis sicut alias primis tuis nuntiis propter
') Petrus Marsilii, der bekannte Chronist.
— 208 —
hoc ad nostram presentiam destinatis *) duximus respondendum,
videlicet quod propter multa profluvia expensarum, quas pro
defensione terrarum ecclesie, quas Venetorum nephanda teme-
ritas iam pro magna parte occupaverat violenter ^), necnon et
passagio, quod per dilectos filios . . magistnim et fratres Hospi-
talis sancti Johannis Jerosolimitani feceramus in subsidium
Terre sancte ^) ad preparationem passagii generalis, ad quod
nostra suspirat intentio, defensione quoque regni Cipri et
aliarum terrarum, quas adhuc tenent in partibus illis fidei
predicte cultores, et ne perversi christiani, sicut usque nunc
fecerant, deferrent arma, victualia Sarracenis et pro dictis ini-
micis fidei impugnandis adeo camere nostre erat exaustum
erarium, quod de huiusmodi subsidio, quod tibi, sicut novit
ille, qui nichil ignorat, exhiberemus liberaliter et iibenter,
non poteramus aliquatenus subvenire. Petiverunt insuper
nuntii memorati, quod tibi, ut homines ecclesiarum regni tui
ad exercitum contra dictos inimicos fidei habere posses et
ducere necnon per illud tempus, per quod simplicem tibi
duxeramus decimam concedendam, duplicatam de novo deci-
mam et nichilominus, quod similes indulgentias magistro et
fratribus supradictis in dicte terre subsidium per nos in pas-
sagio memorato concessas in negotio acquisitionis regni pre-
dicti concedere diguaremur. Nos vero cum fratribus nostris,
qui piesentes erant nobiscum *), et aliis, qui Auinione tunc
temporis morabantur, super petitis per ipsos nuntios consilio
et deliberatione prehabitis, quasi nullorum fuit ex eisdem
consilium, quod ultra ea concederemus tibi, que alias tue cel-
situdini concessa fuerant in negotio memorato. Verum tamen
necessitates multiplices, quas tibi pro dicto negotio credimua
imminere, paterna consideratione pensantes, deliberavimus et
nuntiis obtulimus menioratis, prelatos regui et terrarum tua-
rum per litteras apostolicas per nostros eis speciales nuntios
defei'endas rogare cum instantia et efficaciter exhortari, quod
de bouis eoruni ac suaium et aliarum eis subiectarum eccle-
siarum necnon et hominum subiectorum eisdem tale tibi sub-
') Vgl. ohen Nr. 89.
-) Vgl. unten Anmerkung.
*) Ueber den Vorkreuzzug vgl. Heidelberger S. 47 ff.
*) Vgl. Nr. 90 Schluss.
— 209 —
sidium exhiberent, quod posses merito contentari ac tibi exinde
et statui tuo periculum non posset aliquod evenire. Sperantes,
quod, cum a nobis preces alique ad prelatos non emanassent
eosdem, ipsi huiusmodi precum nostrorum primitias sic liben-
ter et devote succiperent, quod tibi ex eis maximi fructus
commodum, quam si predictarum supplicationum duas con-
cessissemus, proveniret. Et licet passagio, quod dicti magister
et fratres prosequi dinoscuntur, per concessionem a nobis
faciendam de similibus indulgentiis, quas eisdem concessimus,
non modicum detrahatur, illas tamen tuis in hac parte satis-
facere volentes affectibus tibi duximus concedendas. Super
petita duplicata decima tibi, prout eis fecimus, respondemus,
quod nunquam habetur memoria, quod pro subsidio Terre
sancte, quod pro persecutionis tyrampnide, quam olim Frede-
ricus, dum viveret, contra Romanam ecclesiam exercebat, seu
pro redemptione beati Ludovici, dum a gentibus nationis per-
verse detinebatur carceribus in ipsis partibus eiusdem Terre
sancte, aut quovis alio negotio, quantumcunque ecclesiam pre-
dictam urgeret, talis cuiquam concessa decima extitisset. Di-
ximus tamen eisdem, quod, cum finis concessionis eiusdem
decime contigerit imminere, de ipsa decima pro tempore, quo
nobis videretur expediens, tibi inceptum negotium prosequenti
intendebamus libentius gratiam elargiri. Super eo vero, quod
etiam supplicarunt, quod aliquem oriundum de terra tua loco
olim fratris Petri penitenciarii nostri in penitentiarium ad-
mittere dignaremur, respondimus eis, quod, cum frater Domi-
nicus ordinis sancte Marie de monte Carmeli de tuo dominio
oriundus iam fuisset in loco huiusmodi subrogatus, non po-
teramus super hoc satisfacere votis tuis,
Ceterum carissimus in Christo filius noster Robertus rex
Sicilie illustris tunc presens nobiscum tangens vias huiusmodi
videlicet, quod omnes penas, quas iuxta constitutiones aposto-
lice sedis homines regni et terrarum predictorum mittendo
aut deferendo victualia, arma et alia prohibita Sarracenis in-
currerant, ex concessione nostra posses habere, nos volentes
in hiis et aliis, quantum cum Deo possumus, satisfacere votis
tuis, tibi easdem penas hac vice concessimus gratiose. Tu
autem constitutiones huiusmodi in regno et terris tuis taliter
in futurum facias observari, quod sit gratum altissimo, ac
— 210 —
proinde nostram et apostolice sedis gratiam uberius valeas
promereri. Et nichilominus votum illud, videlicet, quod illi,
qui in ]n'opriis expensis *) aut mittendo alium vel alios ad
predictum exercitum loco sui et morando ibidem per certum
tempus litteris apostolicis deuotatum, concessa erat indul-
gentia peccatorum, in hunc modum duximus commutandum,
scilicet quod ipsi exhibendo tibi tantam pecunie summam,
quantam expenderent eundo vel mittendo alium seu alios ad
exercitum supradictura et per dictum tempus in eodem ex-
ercitu commorando vel illam, de qua tecum poterunt coiive-
uire, easdem indulgeutias assequantur.
Sed nuntii memorati, nedum quod responsiones et con-
cessiones nostras huiusmodi cum devotione susciperent, verum
etiam satis irreverenter et in verba gravia temerarie pro-
rumpeutes a nostra presentia recesserunt. Super quo scire
te volumus, quod, nisi ad honorem tuum habuisset conside-
ratio nostra respectum, taliter correxissemus eosdem, quod
fuisset ceteris in exemplum ').
Et quia tue salutis augmentum et honoris incrementa
magnifica concupimus, quesumus et magnificentiam regiam
pateruo rogamus et hortamur affectu, quatinus bellum domini,
prout incepisti, strenue prelians sic contra barbaras nationes
procedas viriliter, sic in extir])andis >illis iniuriam vindices
salvatoris, quod ipse, qui bene servientibus multa maiora
retribuat, quam valeant promereri, adaugeat in benedictioni-
bus dies tuos uomenque tuum magnificet felicibus incremen-
tis et post vite presentis excursum tibi coronam glorie pre-
paret in excelsis.
Preterea quia sine dubitatione tenemus, quod in lionore
ipsius matris ecclesie delectaris, tibi significamus ad gaudium,
(^uod in manibus exercitus nostri castrum vocatum de Mar-
camo, quod Venetorum detestanda superbia in territorio eius-
dem ecclesie olim construxerat violeuter, divini iudicii virga
conclusit, prout in transumpto quarundam litterarum nobis et
aliarum dilecto filio Rajmuudo saucte Marie nove diacono
cardinali et . . camerario nostris transmissarum de partibus
illis, quod tibi mittimus presentibus iuterclusum '^), tua celsi-
a) Hier fehlt ire volebant oder Aehuliclies.
') Vgl. Acta Nr. 566. ») Vgl. Acta Nr. 44.
— 211 -
tudo poterit iutueri. Dat. in prioratu de Grausello prope
Malausanam Vasionensis diocesis II. nonas Novembris ponti-
ficatus nostri anuo quarto.
Leg. 25 Clemens V. Nr. 21. Or. Perg. BuUe felilt. Auf Ruckseite
Adresse. Gedruckt, nicht ganz korrekt, Benavides, Memorias de Fer-
nando IV . . . II Nr. 480. Neben manchem Eigenartigen sei besonders
auf den Ausdruck: indulgentia peccatorum hingewiesen.
98. Jayme II. an Robert: Plan einer Verblndung Clemenzas
von Ungarn mit Ferrante von Mallorca. Vor Almeria (1309)
Dezember 3.
. . . Mag-nificencie vestre presentibus notum fiat, quod
receptis literis vestris ac, que continebantur in eis super
tractatu matrimonii inclitorum infantis Ferdinandi illustris
regis Maioricarum filii et infantis Clemencie sororis regis
Ungarie, neptis vestre, nec minus, que nobis retulit circa hec
pro parte vestra dilectus noster communis familiaris Gila-
bertus de Scintiliis, pleno intellectu collectis, fraternitati
vestre taliter respondenius, qnod, antequam vestram scivis-
semus voluntateni in isto, iam nos et illustris domina Blanclia
regina Aragonum karissima consors nostra, soror vestra,
vobis direxeramus specialia scripta nostra, que ad manus
vestras credimus pervenisse, de dicto matrimonio cogitantes,
utpote quia videbatur nobis et ei fore expediens ac partibus
fructuosum. Nunc vero cognito vestro proposito plenius nos
et dicta regina super eo contulimus et verbum inde dicto
infanti Ferdinando fecimus, qiiem, prout de nostro consilio
fueiit et ad id paterna voluntas accesserit, tractatui cogno-
vimus aunuentem facietque ad vestre ») noticiam prehabente
beneplacito paternali sufficientes obligationes et cautelas quas-
libet homagio et iuramento vallatas, per quas plene cautum
videbitur, ue ullo unquam tempore vobis, regno vel statui
vestro contrarium molliatur, imo vos honore et dilectione
perpetua prosequetur ^). Visum igitur nobis est et regine pre-
fate, quod vos pro honore ac utilitate partium atque vestro
agere curetis et facere, quod ad expedicionem rei huius celeriter
procedatur. Nosque etiam fraternitatem vestram inde afifectu
kariori, quo possumus, deprecamur, quam tenemus nostris
a) Hier fehlt ein Wort. b) So Or.
— 212 —
precibus non deesse, ut ad liec eifectivam operam quamcicius
impendatis, nec minus etiam dicti infantis cognitis condicioni-
bus, quas dominus a brevi citra tempore sua miseratione in
prosperum mirabiliter comutavit, pura mente et veris elo-
quiis, ut premissa opere compleatur, regium pro vobis et parte
vestra iudicio nostro utile consilium exhibemus. Nos etiam(?)
regi Maioricarum illustri de hiis sub modo predicto scripsimus
requirendo et inducendo eundem, ut negocio assenciat secundo
et faciat, quod plenum sorciatur effectum, et mandet dicto
infanti filio suo, ut ad dictum matrimonium faciendum pro-
cedat, et dictas obligaciones faciat, prout nos sibi consu-
luerimus et cognoverimus expedire. Et interim etiam, dum
vos estis iri partibus Provincie, curet tractare vobiscum de
convencionibus et aliis quibusvis tractatibus contingentibus
matrimonium secundum. Vosque etiam super eodem, dum estis
in ipsis partibus, tractare curetis. Ordinetis iusuper con-
tinuo de nuncio speciali ad dictam puellam mittendo, ut det
plenariam potestatem nobis vel aliis personis ad nos mitten-
dis eo modo, quod valeat, quod pro ea possimus aut possint
coram nobis contrahere et facere matrimonium per verba de
presenti cum dicto infaute. Etenim pro firmo tenemus, quod
dictus rex Maioricarum hec premissa, prout sibi scripserimus,
per omnia, tarditate reiecta, efectui mancipabit. Itaque nobis
super predictis per vestras literas celeriter rescribatis . . . Dat.
in obsidione civitatis Almarie III. nonas Decembris anno
predicto [MCCCIX].
Reg. 335 f. 342 v. An den Konig von Mallorca und an die Koni-
giu Witwe Mai-ia von Neapel schreibt er am selben Tage (f. 344)^
Darauf antwortete Robert angstlich wie immer mit allerlei Bcdingungen.
Auf sie geht Jayme in seinem Briefe vom 26. Januar (1309) 1310 ein.
Ich fiihre nur an: obligacionem . . ., de qua dicebatur in vestra littera
secunda, faciendam per memoratum infantem ecclesie de bonis suis, si
contra promissioues faceret secundas, non vidimus expedire. Etenim
novam causam esse talem ohligacionem tieri conspicimus, eo potissime,
quia predicte, que prestabuntur, cautele, iutencionem vestram plurimum
solidabunt. Von allen Verpflichtungen, die er Friedrich gegeniiber ein-
gegangen hat. sei der lufant vou Friedrich selbst losgesprochen.-
Aus den Eheverhandlungeu wurde uichts, weil KiJnig Karl von
Ungarn andere Plaue mit semer Schwester hatte. Robert schreibt
dariiber: A son car, honorat et molt amat frare lo rey d'Aragon . . .
Venc a uos un clergue Dongrie, qui nos portet letres del rey Dongrie,
— 213 —
nostre nebot, per las quals molt affectuosamen nos requer etpregua, que
nos non fassam novitat nuUa sobre lo matrimoni de Climenza nostre neca,
sor sua . . . Et daco meteys nos escriu messer Gentil lo cardenal legat
en Ungrie. Et diu, que entencion del dit rey Dongrie et del leguat
es de la maridar en Ungrie ab alcun don en aquelas partidas, li on
pusca venir ajuda et favor. Et aquesta[s] letres vos trametem per les
mostrar a la regina et per far consciencia messer Ferrant sobre aquet
feyt . . . Et vullas significar al rey de Mallorca per escusa de nos per
letras vostras secretas continens tout co, que per aquestas et per les
altras letras vos significam, en les quals sian enclausas les ditas letras del
dit rey Dongrie nostre nebot. Car plus certanamen seuformara per la
tenor original daquellas. Escrita de nostra man a Marsella XV yorn
de Jener sos nostre secret anel. CRD 10409.
Aehnlich hat auch der Kardinallegat Gentilis geschrieben. Aus
dem ungarischen Eheprojekt wurde ebenfalls nichts. Inzwischen starb
Konigin Blanca von Aragonien im October 1310. Nun bewirbt sich
Jayme selbst um die Prinzessin. Im Jahre 1312 beauftragt er Fr. Elias
und Fr. Laurentius, Guardian und Lektor der Minoriten in Neapel, und
G. de la Ceria mit Robert zu verhandeln : Primo quod matrimonium
fiat inter dictum regem Aragonum et dominam Clemenciam neptem
dicti regis Roberti nec ex hoc opportet aliquam suspicionem habere . . .
Si . . . matrimonium dicto regi Roberto placet, tunc statim mittatur
pro dispensacione procuranda. Ita quod in eodem navigio, in quo
venerit ille, qui ibit pro dispensacione, poterunt venire nuncii, qui
ibunt ad significandum . . . voluntatem dicti regis Roberti. Dann folgt
die Anweisung pro dotario der kiinftigen Konigin. Wider Erwarten
straubt sich Kouig Robert aus politischen Griinden. Vgl. Acta Nr. 202.
Jayme fiigt sich nach Anhorung seines Gesandten Fr. Ferrandus Garsie,
custos fr. Miu. in Valencia. Vgl. Schreiben vom 23. Sept. 1302 (Reg.
331 f. 143 ^). Robert dankt eigenhandig am 17. November. Encara vos
regraciam, quant uon entendes aver affinitat de matrimoni ab personas
enemigas nostras. Er berichtet darin auch von den gewaltigen Aus-
gaben von Florenz wegen der Belagerung der Stadt durch Heinrich VII.
<CRD 13125 Or.) Endlich wurde Clemenza Konigin von Frankreich.
Vgl. zuin Ganzen: A. M. Huffelmann, Clemenza von Ungarn Konigin
von Frankreich (1911), besonders S. 14 — 23.
99. Schlachtenplan eines Ungenannten (fiir Almerla ?) : Wichtig-
keit eines gliickiichen Ausganges des Zuges fur Jaymes
Ansehen ; besser wurclig sterben als in Schande leben. 6in-
teilung der Land- und Seetruppen in Gruppen von 10 und
100. Ist Samstag Kampftag, so muss am Donnerstag von
den Fuhrern alles vorbereitet sein. Da die Fuhrer (caps)
nlcht immer sorgsam sind, sollen 4 Oberaufseher ernannt
werden zur Besichtigung der Reihen. Verbrlngung der
— 214 —
Belagerungsgerate in die Nahe der Mauer In der Freltag-
nacht. Samstag soll vor Sonnenaufgang mogllchst Messe
gehort, dann mit Tagesanbruch gestGrmt werden. Vorschlage
fijr Waffen, Splonage, Vorsorge gegen Felglinge, gegen Pliin-
derer von den Schiffen aus; Bewachung der gefangenen
Sarracenen ; anfeuernde Rede des Konigs und Angrlff glelch-
zeitig zu Wasser und zu Lande. (1309?)
El beueit nom del iiostre senyor Deus Jliesu Christ. Fa
a vos saber, senyor, aquel, qui es endigne desser nomenat
en escrit, que per amor del dit senyor vos vaga el cor, quant
va a vos e a totes vostres gens e encara a tota la crestiantat,
que aquest sant viatge, en que sots, aja per vos aquel aca-
bament, que deu, e com seria menys mal, que vostres gens
no fassen estades aqueles, qui ara son, que si asso uo saca-
bava, e no solament serial dan en so, que he dit, e encara en
fama, que seria enestimable, mas fets comte, que vos, qui en
sobirana honor avetz visqut tostemps, visquessets puys vitu-
perat e pus eupatxat qiie altre e vostres gens semblantment.
E aquest eupatx e dan nol aurietz solament per los Sarrayns,
mas los vostres barons e altres gens de ciutats e de viles
vos sotzjugarien e us farieu reembre fins a les pus privades
coses, que agessetz, e dels acabadament valer no us porietz,
aixi com mester faria, ans en aytal dolor vos convendria a
viure e en gran pobretat. E per lo contrari, si Deus vos
dona victoria, la qual auretz ab la ajuda sua, si vos e les
vostres gens hi fets so, que devetz e podets, sera dada honor
e gloria al nostre seuyor Deus Jhesu Christ e a la sua sancta
fe crestiana e axaltament uo solameut en Lespaya, mas per
tot lo mon, puys a vos e a vostres gens conservacio de fama
e exaltament e milcrameut de graus bens e seuyoria e ampriu
degut sens coutrast en los vostres ') . . .
Per que, senyor, vos vuyl arecordar al fet del combatre,
so quem par, que si dega fer. E dic axi:
En vostra ost, senyor, avengudes moltes gens, qui per
devocio, qui per mercaderies, qui altrament fora dels vostres
sokiegatz, sia tot hom, qui en la ost se trop, en mar o en
') Der folgende Absatz hat einiye Locher. Der Sinn ist: Man
muss tun. was moglich ist. Menys mal seria morir degnament, que
viure morts en menyspreu e enviltat de totes gens.
— 215 —
terra, escrit cada u per si, ab aquel apareylament, que aja
darmes; e sian fets de tots deenes e centenars; daquels, que
sien balestes e cubertz de ferre, sia fet I conte e dels altres
altre. E axi, senyor, trobaretz, quanta gent darmes hic avetz
cubertz de ferre, balestes e escudatz o lanses o altres, e segous
la suma de gent, que auretz els apareylaments lus, partiretz
vostres batayles per aitans locs, com a vos parega, que fassen
a dar, e a cada batayla daretz aquela suma de gent, qui bast
a retre, posan a II batayles e a cada batayla sia dat bon cap.
Encara si partit per los caps, qui en les batayles seran
posatz, los apareyls, que ajatz de combatre e desvesir(?) lo
mur, axi com gates, manteletz, bancs, petgatz, paveses, es-
cales, eixades, pics, cayrels e altres cozes. E si en dissabte
la batayla devetz dar, quel digous [ajbans sien dades e esta-
blides les batayles e denunciades als caps e a aquels, qui ab
els deven esser, e assignades les cozes, que deven aver. E
sia fet manament als caps de les bata[yles e a] aquels, que
ab els deven esser, que sien ensems e que acorden e ordenen
con da *) . . . batayles e partiran lus veendes, e quals *) . . .
naren gates el mur e portaran [bajncs, petgatz e quals ser-
viran les escales, e quals cavaran ab pics o ab eixades e
quals seran tengutz de levar o de tornar les cozes, si obs hi
era. E per qo com yo he vist, que dasso a ordonar no son
totz los caps diligents nils altres, aixi com mester faria, per
quels fetz puys nos fan, aixi com vos manatz, fa mester, que
sien datz IIIl bons cavalers e savis, qui vagen per cada una
de les partides, hon les batayles seran ordonades, e agen lo
cap major, qui sera posat en la batayla e ab el totz ios caps
daquels, qui ab els deven esser, e sapien la *) . . . que auran
feta de lur combatre; e si ben es aordonat, loen ho, e si y
a mester milorament, que no's partesquen, tro que compliment
hi agen fet, e aixi vagen per totes les batayles, tro que de
totes s[erau cjertz, que sien ben aordonades e apareylades.
Apres quant vendra lo divendres a nuyt, cada una ba-
tayla port a tret de balesta tot lapareyl, abque deu dar la
bataylla axi com gates, escales, e totes altres cozes e aqui
ques guayt tot. E el dissabte ben mati al alba, sia tothom
apareylat, e qui pora aver missa, que la aja, e puys cada u
a) Loch.
— 216 —
din se un poc, e axi com dies se fara, quels seyals se fassen
de combatre e lavos totes les batayles eusems vagen combatre
el mur, e si el primer asalt sen entra liom en bonaven-
tura, e sis tardava, quant la primera batayla aja durat,
aitant com sia ordonat, venga laltra, ans que aquela's moga,
e quant sia junta al mur, retragas la primera belament e
pos se, e puys dur axi tot lo dia cambian, si mester fara, tro
que al nostre senyor Deus placia, que siam dins.
Fa mester empero, que de totz los cayrels de meczem
sien sercatz e vists, quants niga *j e que sadoben, con no
valen res, e si bastament de cayrels hic ha, comens, senyor,
la batayla aquel jorn, que a vos sera viyares. Si cayrels no
avietz compliment, fassen sen tants, que pusquen bastar, e
puys sien partitz, axi com he dit per les batayles.
Fa mester encara, senyor, que, hans que la batayla'8 don,
sapiatz per alcuna manera los Sarrayns de fora, si veneu ne
hon son, ne quants son, e especialment sien posades e ten-
gudes bones talayes, e sia ordonat, que nuyl hom, en pena
del cap, no gos metre son ne ravatar la ost, ni les batayles,
les talayes ne altres, mas que aqueles talayes, que gent agen
vista, venguen a vos e denuncienvos so, que agen vist, e puys
vos aordonaretz de fer 90, que us parra . . . retrer les batayles
o als.
Encara, senyor, fa mester, que a cada batayla, ques dara,
sien meses apres alcuns cavals armatz, aitants com mester
faran, segons lo loc, on la bataylas dara, e sia aixi ordonat,
que si nengu torna entras os levara del loc, on sera posat,
o no y ira, axi com deura, que sia per lo cap o per los ca-
valers a la batayla aguardar posatz, castigat en guisa, quels
altres ne prenguen eximpli, que semblants cozes no gosen
assagar,
Abans, senyor, que les batayles se donen, sien de tota
la ost certa quantitat de cavalers ab cavals armatz ordonatz,
qui estien a les barreres o de fores en locs covinents en
guarda de tota la ost.
Encara fa mester, senyor, quel jorn, [quelaj batayla se
dara, sia ordonat, que totes les galees e altres lenys se tiren
de fora e en pena del cap, que negun no gos recuylir roba
a) So Kop.
— 217 —
ni presones en aquela sao, cor si asso no sa ordonava, e gent
venia de fora, mentre les batayles se darien, molta vil gent
per poderse recuyler metrien en derrota la ost e seria sobre
gran peril.
Aitanbe, senyor, ordonatz, que Sarrayns o altres, qui de
la vila sien exitz, sien ben guardatz que no sen puxen tornar
en la vila, per tal quel jorn de la batayla nols poguessen
fer saber.
Encara, senyor, seria bo, si a vos paria, que hans de
combatre fassatz sermo a vostres gents, en quels donetz a
veser clarament, quant va a vos e a els e a la crestiantat
en aquest fet, e semblantment quels donetz a vesser, quanta
honor sera del nostre senyor e la honor e be vostre e lur, que
aquest loc se prena, cor dien lur ho vos per aquela guisa, que
vos lur ho sabretz ben dir, no dupte, que no vayla molt al fet.
En la ordenacio, senyor, de les batayles fa mester, que
sia a ordenat, que per la mar venguen al espero e en la
plaia davant la ciutat moltes barques ab balestes, qui aqui
prenen terra e trasquen continuament a aquels del espero e
del mur, en tal guisa que la barrera, que han feta a la mar,
se desfasa, e que aquels, qui seran datz a la batayla de la
mar, entren per lespero e donen batayla dins la plaia al mur.
E qui ben hi fara son esfors entrarsen a hom ab la ajuda
de Deu quel mur es davol terra aixi, com voa podetz aver vist.
CRD o. Nr. Gleichzeitige Abschrift Papier. Es kann sich nur
um Almeria handeln. Dafiir spricht „aquest sant viatge", der wieder-
holte Hinweis, dass der Kampf zu Wasser und zu Lande gefiihrt wird.
Wer der Verfasser ist, lasst sich nicht angeben. Vgl. A. Gottron,
Ramon Lulls Kreuzzugsideen, S. 31 Anmerkung 4 und S. 33. Dort wird
auf Ramon Lull hingewiesen.
100. Johannes Burgundi an Clemens V. : Durch 6ottes uner-
forschlichen Ratschluss sei er, aus der Nahe Spanlens stam-
mend, zum Papst gewahlt, um, nach Aussohnung der beiden
Kdnigsfamilien, an der Beseitigung der Sarracenen zu ar-
beiten. Ermunterung, an dem Kreuzzuge mitzuhelfen. Da-
durch wijrde er auch die befriedigen, die an seinem Verweilen
in der Provence flnstoss nahmen. (1309.)
Sanctissimo et beatissimo in Christo patri ac domino
domino Clementi digna Dei providentia sacrosancte Romane
— 218 —
et universalis ecclesie summo pontifici suus devotus Johannes
Burgundi, sacrista Maioriceusis et canonicus Valentinus prior-
que Daroce ac procurator et nuntius illustrissimi domini regis
Aragonum, se prostratum *) ad eius pedum oscula beatorum.
Incomprehensibilis divine providentie dispositio sic persona-
rum, locorum et temporum metitur conditiones, sic et res
omnes sua quadam mirabili ordinatione complectitur, ut nichil
fieri vel ommitti aut sine causa provideat aut sine ratioue
permittat et quamvis plura sepe contingant, quorum cause
latent ac rationes, eo quod abissus multa Dei esse judicia
dinoscuntur, nonnumquam tamen cause et rationes huismodi,
que in ipso actu prius totaliter sunt incognite, ex eventu
postea fiunt aut patenter aut coniectura probabili manifeste.
Nonne, ut huius verbi gratia duo inserantur exempla, quorura
ad provisionem alterum, aliud quoque ad permissionem per-
tinet, prim[um]que patentem, reliquum vero coniecturalem
exprimit nocionem illius ceci nati, quem Evangelista comme-
morat, cecitatis a Deo provise causa primo quidem, ut dis-
cipulorum interrogatio dubia pretendebat, incognita, demum
tamen ea fuisse patenter enituit, sicut et ipsa veritas in eius
illuminatioue respondit, ut scilicet Dei opera manifestarentur
in illo? Nonne et Deus omnipotens eum, quem cuncte ecclesie
preferre disposuerat, ancille vocem pertimescere et se ipsum
negare permisit ea videlicet ratione, sicut ex coniectura pro-
babili demuni iunotuit, ut, qui futurus erat pastor ecclesie,
in sua culpa disceret, qualiter aliis misereri deberet? Juxta
premissa itaque, pater sanctissime, certo certius infero, quod
immensa Dei clementia vos ex causa ordinatissima sibi vi-
carium, Petro successorem et gregi proprio disposuit provi-
dere pastorem, quequidem causa, et si ex consideratione per-
sone vestre, quam uaturalibus et gratuitis multipliciter pre-
dotavit donis altissimus, patens sit omuibus et aperta, ex
consideracione tamen loci et temporis aliquid latens aliquid-
que adhuc incognitum speratur habere. Quis enim, dum con-
ditionem loci consideret, non presumat divinitus ex causa
fuisse provisum, quod ab Aquitania, ex illa videlicet eius parte,
que Hispauiis est propiuqua, Romanus assumeretur pontifex
assumptusque ibidem cum tota sua curia resideret? Quis
a) So Kopie.
— 219 —
etiam concordiam inter fideles Hispaniarum reges paulo ante
habitara, firmatam et solidatam non putet ad conditionem
ipsius temporis cause aliquid attulisse? Huius tamen latet
adhuc cause veritas, quamquam comunis hominum presaget
opinio, causam ipsam predictorum loci et temporis provisam
celitus ad futuram regni Granate et infidelium incolarum eius
exterminium pertinere. Hoc, sanctissime pater, confidenter
fidelium sperat devota religio. Hoc etiam infidelium vehe-
menter superstitio prophana formidat et certe probabiliter,
dum precedentem dictorum regum concordiam recolunt, dum
vos, pater sanctissime, in partibus istis moram trahere con-
spiciunt dumque illius regni, quod in Hispaniarum est augulo
et solum in tota Europa ab agareuis incolitur, statum et con-
ditionem perpendunt, que et si forte predecessoribus vestris
Romanis pontificibus, qui in ultramontanis partibus reside-
bant, e tam louginquo non ita patuerint, vobis tamen e tam
vicino nequeunt non patere. Premissum ergo, pater sanctis-
sime, verificare presagium illamque opinionem ad certitudinem
revocate oculos erigentes, cor affigentes et manum insuper
apponentes ad eliminandam de toto regno illo Granate Ma-
hometi spurciciam et ad veritatem in ibi orthodoche *) fidei
propagandam. Huius enim negocii prosecucio, que, si illud
potenter assumitis, juxta quod alias scripsi M, facilem et fe-
licem speratur habere exitum ; nedum erit fidei ad ampliationem,
fidelibus ad tuicionem eorumque moribus ad reformationem,
sed et passagio Ultramarino, cui ferventer intenditis, erit ad
expedicionem quasi semita directiva. Per hoc etiam, pater
sanctissime, non solum Deo gloriam, vobis honorem et cunc-
tis exultationem tribuetis fidelibus, imo etiam nonnullis, quibus
forte vos hic remanere nunc displicet, omnem tunc displicen-
tie materiam per tam favorabilis prosecucionem negocii sub-
trahetis eritque nichilominus hoc ad laudem vestri nominis
memoriale in generationibus sempiternum.
CRD o. Nr. Gleichzeitige Abschrift Pap. Das eigenartige, melir
einer Rede ahnliche Sttick stammt aus der Zeit des Zuges nach Al-
meria. Genaue Bestimmung wohl unmoglich. Ein Teil gedruckt bei
A. Ximenez Soler p. 127.
a) So Or.
') Wo? Ich kenne diesen Brief nicht.
— 220 —
101. Vannes Gattarellus an Jayme II. (durch Vermittlung des
Dlnus Sllvestri); Erinnert an die vielen Briefe, die er Uber
die Neuerungen der Pisaner an ihn geschrieben, wie sie vlel
Oebiet der Tochter des Richters von Gallura an sich ge-
nommen und schliesslich alles wollen. Als die Pisaner von
seiner Reise zu Jayme erfuhren und Furcht vor ihm und den
Welfen in Toskana bekamen, sandten sie an Heinrich Vll.
und boten ihm Pisa an, das er verteidigen solle. Als dieser
nicht darauf einging, sandten sie 4 — 5 Mal Boten an die
Herzoge von Karnthen und boten ihnen fur immer ihre Stadt
an mit vielem Gelde. Auch dlese lehnten ab. Jetzt hort er,
dass Pisa mit Jayme iibereingekommen ist, was die toska-
nischen Welfen und ihn aufs hochste befremdet. Sie woilen
ihn ja nur betriigen. Lucca (1310) Februar 3 (?).
Excelso ac inclito principo *) domino Jacobo Dei gracia
regi Aragonum, Valensie, Sardinee et Chorsice, comitique
Barchiiionensi ac sancte Roinane ecle^ie ve^ellario, amirato
et chapitaueo geuerali Vaunes Gattarellus suus miles et fa-
miliaris se ipsum ad suos pedes cum recomendacione. Sappia
la vostra excelsitudine, che per molte altre lettere a la vostra
signoria abbio sciitto dele novita et condissione de le parte
di qua, et spesialmente de le novita, chei Pisani ano fatto in
Sardignia et dele terre, chano tolte in Gallura di quelle,
chessi teneano per la figliuola, che fu di giudici di Gallura,
et chome sono per aver tutta laltra terra, che per le si tiene
in Gallura et in Callari, unde sopra quelle chose altro non
voscrivo, rimagnia nela provigione de la vostra signoria . . . ^).
Vostra chosa, la quale per altre lettere non o ala vostra
realta scritto, non vollio, che per questa nol sentiate, por chio
venni a la vosti'a signoria dubitando li Pisani de la mia ve-
nuta et per quella temendo molto di voi et dei Guelfi di
Toscaua, pensando certamente, che per loro non si porie (?)
difeuder Sardignia cliontra la vostra forsa anchor chontra
quella dei detti Giielfi : Lo detto comun di Pisa mando un
a) So Or. Ebenso die auderen Sonderlichkeiten.
') Es folgt eine Mitteilung iiber einen Unterhaudler, iiber den
Vanues schon geschrieben (wo?), der an der Kurie den Vertrag mit
Jaynie fertig machen kounte. Der Narae „ajuti ressonpeli" ist nicht
zu deuten.
— 221 —
et piu volte suoi anbasciadori ne Lamagnia acierchar chol re
De Lamagnia ^), che mandasse in Toschana di sua gente a
prender Pisa chome sua terra e delli *) . . . proferiano chon
molti gran patti et mettendo in cio molti danari, sel detto
re accio si volesse acordare. Et trovando, chel re non volso
intendere accio, volseno si dare ai dogi di Chiarentana ') et
chon ioro stettero in grande trattato, proferendo di dar lor
Pisa in perpetua chon molto gran patti et gran promessione
et mettendo in cio molti danari, quando elli si fusseno acor-
dati di venir chon gente a fa[r] difensio loro et a offensiotie
vostra et dei Guelfi di Toscana et sopraccio quattre over
cinque volte mandono in ne Lamagnia loro anbasciadori et
in fine li detti dogi non volsero intendere accio.
Or ano mandato a voi et segondo che di qua se dice,
par, che voi siate in choncordia con loro, di chei Guelfi di
Toschano molto si meravigliano et io mene meraviglio tanto,
che nol posso chredere. Pero che ogni chosa, chei Pisan^
vo facessero non dandovi- chastello di Chastro et mettendovi
nela posession di quello, tutto sarebbe . . . a volere esser re
e siguori di Sardignia.
Or non so bene quello, che sopraccio io mi diclia, ma
chredo, che cio, chegliano cerchato chon voi, sia per via din-
ganno per dar vo intendimento per non esser inpediti per
voi ne per vostra gente in questa terra, chegliano tolta e
che son per tollere de la figliuola del detto giudici di Gallura.
Altre novita di qua da scrivere a la vostra realta no
ciac. Jo son senpre a vostri piedi apparechiato a ubedir le
vestre chomandamenta. Fatta in Luccha sabbato a di III (?)
di Febraro.
.CRD 10570. Or. Pap. Ssp. Adresse: A messer Dino Siluestri in
Barcellona. Darunter R. Also ist der Brief vom Konig beantwortet.
Das Datum kann nur 1310 sein, allerdings ist damals der YII. Februar
ein Samstag; vielleicht verschrieben. Im selben Jahre berichtet er an»
18. September aus Florenz (CRD 12644. Or.): Am 26. Juli kam er von
seiner Reise nach Lucca. Schildert die besonders freundliche Aufnahme
der koniglichen Gesandten iu Lucca. Plane der Malaspina, des Brancha
a) Loch fiir ein Wort.
') Also zu Heinrich VII.
') Zu den Herzogen von Karnten. Ob Heinrich v. Tirol, Konig
von Bohmen? Oder Herzog Otto v. K. (gestorben 1810 Mai 27)?
— 222 —
1111(1 des Bernabo Doria. Ueber den Freund des Kardinals Despagnia.
Sclilinime Laf>e in Pisii; die Verhandlnngen mit Genua zerschlugen sich.
Getreide ist in Pis;i rar, sie liaben nach Sizilien deshalb geschickt; er
soU seinen Bruder veranlassen, dass kein Getreide nach Pisa kommt.
Anchor sappia la vostra Signioria, chel cardinale Dostia scrisse al
clioniun de Pisa ansi la ventura dei vostri anbasciadori in Toschana,
chome li anl^asciadori veniano sansa mandato da poter fermare alchuna
chosa. I)i clie i Pisani ansi la ventura loro preseno gran chonforto.
Choiiie il cliardinale Dostia sappia li vostri segreti, non so! ... Fatta
iii Fiorensa . . . a di XVIII di Settenbre.
102. Robert an Jayme li.: Bei den Eheverhandlungen seines
Sohnes Karl mit der Tochter Heinrichs VII., die der Papst
wijnscht, wird selbstverstandlich nichts fiir Jayme Schadllches
aufgenommen. Neapel (1311) flpril 10.
. . . Noveiit vesti'a tVatei-iiitas nos ab excellencia vestra
niissas tres litteras recepisse. In prima quidem requirebat
vestra fiaternitas . . ., quod, cum accepissetis per quosdam
vestros amicos de curia dominum summum pontificem assump-
sisse tractatum affinitatis contralieudo inter uuam ex filiabus
excellentis principis domini Henrici Romanorum regis et
Caiolum pi'imogenitum nostrum, Calabrie ducem, nullam pla-
ceret nobis in pactis condicioneni permittere apponi, que ac-
(juisicioni vobis debite de regno Sardinie et Corcice obviaret.
Ad quod vobis breviter resjiundemus, quod nec iii hoc nec in
alio tractatu vel negocio un^iuain includere iiitendimus ali-
(juid, per quod vestro statui in ali(juo derogetur. Quinymo
ad lioc doniinum nostrum induxit pax, status ecclesie et to-
cius Italie, quam videt jier hanc viam conveuientius proven-
turam, et iios ad consensuin, licet nichil adhuc in illo sciamus
tirmatuin, prefati ducis, nepotis vestri, status solidioi" infutu-
rum, queni [jiocuiaie teneamini sicut vestrum . . . Dat. Neapoli
in vigilia Pasce sub aiiulo nostro.
CRI) o. Nr. Or. Pap. Ssp. Antwort anf Acta Nr. 182. Ueber die
Ankunft Heinriclis Vll. schreibt Braiiclialeo iind Bernabo de Auria aus
Genua ani 5. Juli 1310: De adveiitu doinini iiiiperatoris, qui pro firmo
debet esse in Losana ad niediuin Augustmn et iii Lonibardia ad sanc-
tum IMichaelein salvo iusto inipedimento Dei. Et dominus papa ei con-
cessit ea, que ab eodeui peciit tani iii legacione quam in procedendo
contra inobedientes eidem. Doniiiius rex Robertns venit in Pedemon-
tibus et dedit maxiinum attentuni contratibus. (CRD 3909).
— 223 —
103. Marinus Georgio Venetiarum, Dalmatie atque Cliroatie
dux, dominus quarte partis et dimidie totius imperii Romanie
an Jayme II.: Anzeige seiner Wahl. (1311) Sept. 30.
. . . Spectator et omniuin prescius dominus cuncta mira-
biliter disponens et ordinans, ut sepius in contemplacione
disposicionis ipsius mens humana deficiat, [si] scrutari cona-
tur investigabiles vias eius, fecit nos insufficientes ad tantum
onus per eligentium vota concordia die lune XXIII. Augusti
nuper elapsi ad dignitatis ducalis apicem evocari. Unde nos,
qui humilem vitam degere putabamus, non de nostra aliquali
sufficientia sed solum de summi creatoris sapientia et omni-
potentia confidentes . . . dignitatem predictam ducatus ipsius
nomine invocato duximus acceptandam . . . Dat. in nostro du-
cali palacio die ultimo Septembris X. indictionis.
Or. Perg. Siegelschnur fehlt jetzt.
104. Ludouicus regis Francie primogenitus rex Nauarre an
Jayme II.: Ermordung des Herzogs von Athen durch Cata-
lanen. Bitte, diese von der Invasion des Herzogtums abzu-
halten. Vincennes (1311) November 15.
. . . Cum nonnulli homines armorum, vestri subditi, equites
videlicet et pedites,quondam boue memorie. . ducem Atheuarum,
dilectum et fidelem nostrum, nequiter et motu interfecerint
furioso ducatumque predictum, qui de iure hereditario Gal-
terio comiti Brienne, pupillo quondam ipsius ducis filio, debet
devenire, invaserint sibi ipsius ducatus dominium sine causa
et indebite usurpare et, quod est deterius, apropiare nitentes,
consanguinitatem vestram attente requirimus, . . . quatenus
predictis hominibus vestris per vestras litteras precipere . . .
velitis, ut ab huiusmodi invasione . . . velint desistere . . . Dat
apud Nemus Vicense XV. die Novembris.
Or. Perg. Ssp. o. Nr. Vgl. R. Davidsohu III, 7tJ2 f. Anmerkung.
Gregorovius, Geschichte der Stadt Athen im Mittelalter 11, 22 ff., 53 u. 113.
105. Konig Priedrich an Jayme II.: Sein scriva de racio
Simon ses Cort hat ihm eine Unterredung mit G. Esquerrer
mitgeteilt, wonach er mit Konig Robert verhandeln wolle,
dass ihm und den Seinigen die Insel Sizilien dauernd ver-
bliebe. Er habe Simon geantwortet, dass er fur diesen Fall
— 224 —
bereit wSre, alie Siciiertieit 2u geben. Robert tue das wahr-
scheiniicii wegen seiner schwierigen Steiiung zu Heinrich VII.
Wenn die Sache geiingen soiite, mUssten die Vertrage mog-
iichst sicher sein, denn selbst der von der Kirche bestatigte
Friede sei nochmais bedroht gewesen. (Ende 1311.)
Depuys que aquesta letra fos feyta venc a mi Simon
Sescort, scriva meu de ra^ion e dixme, quel dit Guillem Es-
quarer sera ab [ell molt] rahonat . . . ^) si yo [vo]lia fer la
dita segurtat e covinen^a, que el tractaria ab lo rey Robert
q[ue] . . . la ylla de Sigilia a mi e [als] meus per totz temps.
E dix, que dago sentrametia el principalment per honor [e
per] utilitat vostra e especialment per lo feyt de Sardeyna,
per que vos lavietz trames al rey Robert. Quar conexia,
que lo dia, que aquesta securitat e covinenga fos feyta, Ser-
deyna seria^vostra sens negun con[trast]. Apres sen entrame-
tia volonter per ben meu e del rey Robert. E yo respos al
dit Simon, que, si 90, que el deia, podia acabar, que yo faria
volenter tota segurtat e convinenQa, que rahonable fos, ab lo
rey Robert. Uu, frare seynor, yo no pens, que aytal hom,
com aquest es, osas moure aytals paraules, si no nages qual-
que licengia del rey Robert. E creu, que ago sia per dupte,
quel rey Robert ha del rey Dalamayna per moltz desplaers,
que dien, que li ha feyts en Toscana e en Lombardia man-
tenen la part contraria sua. Per que yo us fas saber aquestes
paraules axi com a pare e a seynor, en que yo he tota la
mia iian^a apres Deu, que, si veetz, que sia temps e loc, que
siatz membrant de mi e dels Sicilians segons la manera desus
dita per amor de Deu e per honor vostra. Empero si volen-
tat fos de nostre Seynor, que aquestes coses venguessen a
acabament, obs seria, que la segurtat fos tal, que non calges
guardar a mi ni als meus del rey Robert . . .
CRD o. Nr. ap. gen. Or. Pap. Ssp. Zum Teil verfault. Vgl. Acta
S. 705, 707 f. dort Z. 8 f. von unten muss es escriva vostre de racio
statt Rano heissen.
') Es fehlen hier ein paar Zeilen, die fast ganz abgefault sind.
Der Sinn ist verstandlich. Wahrscheinlich ist (nach Acta Nr. 445 S. 707)
zu erganzen: de la dita seguritat e cuvinenza. E apres moltes paraii-
les e longues, que sagren haudes ensems, lo dit Guillerm Esquerrer 11
dix, que el que digues a nos de part sua, que, si yo usw. Am Schluss
betont F. das oben im Regest Gesagte.
— 225 —
106. Johannes de Caligine, \?ikar Meinrichs \?ll. in Arezzo,
empfiehlt dem Podesta von Viterbo den dorthinkommenden
Staufer Friedrich. Arezzo (1312) Juni 2.
Multe nobilitatis viro Couaccio de Rossiano potestati
civitatis Viterbii araico karissimo Johannes [de] Caligine de Pa-
dua, domini Romanorum regis in civitate [et] districtu Aretii
vicarius, ad vota salutem. Vir egregius dominus Fridericus,
qui vobis presentes litteras assignari faciet, vir utique cla-
rissimo genere ortus, ad partes Romanas accedens per Vit^r-
bium transiturus est. Placeat igitur nobilitati vestre prede-
cessorum suorum contemplacione et honore vestri prebere sibi
in transitu et alias, ut expediet, auxilium et favorem, Ipse
namque condicionem suam vobis exponet, qua cognita obse-
quiorum suorum minime vos pigebit. Dat. Ar[etii] die II. Junii
indictione X.
CRD. Unter den Papieren Pedros s. f. Nr. 9. Or. Pap. Ssp. Ob
Friedrich vielleicht den Versuch machen wollte, Heinrich VII., der da-
mals zur Kronung kam, aufzusuchen? Wie kommt dies Dokument in
die aragonesische Kanzlei? Vgl. auch Acta Nr. 168 ff. und W. F. von
Mulinen, Die letzten Hohenstaufen (Separatabdruck aus dem Archiv des
histor. Vereins des Kt. Bern Bd. 20) S. 273.
107. Robert an Jayme II.: BeziJgiich des Zuges nach Sar-
dinien und seiner Zusage habe er drei Bedingungen gestellt:
1) Sofortige Anl<unft Jaymes. Dann ware derZug Heinrichs VII.
nach Rom nicht so gefahrlich fUr ihn geworden, 2) Volle
Sicherheit seitens Friedrichs. Dieser Punkt fallt weg wegen
dessen Bilndnis gegen ihn und weil Friedrich nicht die ein-
fachste Sicherheit gewahren will. In langerer Darlegung
wird mit biblischen Citaten das betreffende Schreiben Fried-
richs kritisiert. 3) Dass er keinen Krieg habe, wie er ihn
jetzt mit einem machtigen Herrscher (dem Kaiser) fiihre. So
kann er keine Hilfe leisten und rat dringend den Zug bis
zum nachsten Friihjahr zu verschieben. Aversa (1312) Juli 12.
Quantum ad capitulum accessus regis Aragonum in Sar-
diniam et promissionis nostre facte in casu ipso breviter res-
pondemus. Et primo super promissione nostra, que contine-
bat tres condiciones, quas verisimiliter futuras previdimus,
quando lectorem et guardianum fratrum Minorum de Neapoli
— 226 —
ac Guillermum Scarrerii ^), ambaxiatores nostros ad dictum
regem Aragonum carissimum fratrem nostrum transmisimus,
que videntur secundum subsecuta ad presens excluse.
Prima fuit, si rex Aragonum prefatus cito veniret, quod
ideo apposuimus, quia, si venisset, ex adventu suo remansis-
sent multa, que tam ex adventu regis Romanorum ad Urbem
secuta sunt, aut omnino vel in magna parte, quia ad niinus
non ita gravia contigissent, quam ex coniu[n]ctione et unione
regis Frederici cum dicto Romanorum rege non tam nobis
suspecta et dubia evenissent.
Secunda condicio fuit, si de rege Frederico tantam secu-
ritatem haberemus, quod de eius offensione nos non oporteret
timere, que condicio nunc exclusa videtur, principaliter ex
tribus. Primo ex coniu[n]ctione parentele et confederacione
dicti regis Frederici cum dicto Romanorum rege adversario
nostro precipuo et patente, in qua excepti sunt ex parte regis
Romanorum ecclesia et rex Francie, et ex parte regis Fre-
derici rex Aragonum et filii sui successuri in regno, sic quod
videmur includi super eo, quod dicitur contra omnem perso-
nam, sicut habuimus per litteras legati. Secundo ex signis
et indiciis expressis, sicut quando nuper armatam indici fecit
cum erectione estandartis dicti Romanoioim regis et sui et
cum invocacione laudis utriusque, in quo, ut per fidedignos
assertum est, fuit laus sub titulo regis Sicilie contra pacis
convenciones expressius invocata. Tercio quia securitatem
simplicis sue promissionis, quam ipse rex Aragonum peciit,
sicut ex eius responsione patet, curiali palliacione negavit.
Sobre la qual resposta nos diem, que salvan la pas del
dit rey Frederic non par, que la sua resposta sia sufficient.
Primerament sobre zo, que dis, que non fa mester, nos
diem, que ben deurie esser en essi, mas a nos par, que mes-
ter fa. Premerament cor alcuna volta podrie esser plus dup-
tada la pena del rey Daragon, qui est frare major e a qui
e al seus deven esser rasonablemen sosmes les fils del rey
Frederic que no de legleza, qui es seyor del rey Frederic
per la tenuda de lilla de Sicilia eu sa vida solamen.
Maiormen cor com lo rey Frederic sie cays nodrit en
') Fr. Laurentius lector und fr. Elias guardianus und G. Esquerrer.
Vgl. unten.
— 227 —
escomunicacion e contra legliza e om non dupta tant zo, que
hom ha acostumat de sa inventut, car de les causas acostu-
madas non se fa perassion . . .
Encara diem, que fa mester reguardan qo, que pot esser
raysonablemen, quar pot esdevenir, que en lo cas de la resti-
tucion de lilla de Sicilia podrie esser vaccacion ou per la
grant division, qui est en lesgleza, podrie far mester, que
autre remede que agues e autre consel que de legleza ensems
ab lesgleza, car non de lun cotel, co es de lespiritual, fo dit,
que bastes, mas damdos, 90 es de lespiritual e del temporal,
cor lespiritual multas voltas non est degudamen duptat.
Encara diem, que fa mester se reguardan la confederacion
damont dita feyta ab lo rey dels Romans e les damont dis
indicis.
A 90 quel rey Frederic dis, que el non la deu far, veri-
tat est de necesitat e se non vol segons les primers pacz
mas la ou per aquelas rasons, que ditas son, ou altres nos
les demanam ou lo rey Daragon per nos, el non les deve
denegar. Primeramen, qui demana a altre 90, quel deu far,
non lo deu hom denegar e el deu servar la pau. Apres qui
demana causa leugera, com deu far, com es dich especiahnen
frare maior, non deu denegar, com fo dich a Naaman: Si
magnam rem dixisset tibi propheta, facere utique debuisses ').
Encara qui non deu esser difficil en lo consequens, non deu
esser difficil en lantecedent, en essi com lo filosof pause es-
semple: qui non es difficii en prometre, non est difficil en
dar et qui est difficil en prometre, serie difficil en dar.
Encara quant en la persona, ab qui hom a pau a alcuna
rasonable ou verisimile ou possible suspicion e dubitacion,
deuse donar assecuracion, car lon dis : qui vol ben pagar,
deu ben assegura[r].
. . . De 90, quel rey Frederic dis, que no i fa mester, cor
sem en acort del titol e dels castells de Calabria, nos res-
pondem, que, se nos sem acordas en acestas dos causas, non
par, que siam acordas en entencion, car nostra entencion es
de servar par *), non par quel aga aquesta volentat segons
a) Ob part? Die Endungen fehlen ja oft; ebenso Zwischenkonso-
nanten. Oder pau?
') 4. Reg. 5, 13.
— 228 —
los processes, que la fach de la dita coufederacion e union
e dels altres indicis e segnals. Encara se sem acordas sobre
lo titol e les dis castels, non par, que siain acordas, que nos
volriam, que, quant cas sera segons les condicions de la pau,
que cobresem lilla de Sicilia e el par, que el fassa proces
de la tener apres ou de nosaltres greuges far e offencions.
Eupero lo rey Daragon es savi e segons lo dis proces pot
veser, se de cor e dentencion es avengut ab nos e sos proces
o mostreran plus clarameu moltas voltas sacordan les proces
de les operacions e non sacordeut les entencions ni affeccions.
A 90 quel rey Frederic dix, que serie grant desonor
dampdos, nos diem, que non est quan de luna de les pars et
ha alcun dupta rasonable et alcun comun amic sentrepon a
demanar segurtat de les pars, et en so podem dir las rasons
damont diches. Mas outre 90 aiostam, que major desouor par
farse aifazenat de far 90, que non deura far ui pot far sans
venir contre sa fe ou non se far solement affazenat mas far
expres proces coutre la pau, a la qual es te[n]gut si solemp-
nemen, com el sap, que a requeste de comuu frare e per
rasonable suspicion far promission de servar 90, que est ten-
gut de far, per que uos offrem al rey Daragon que tote
segurtat, quel volra de nostre part, mas que comunamen la
retena del rey Frederic et de nos. Se dous lo dit rey Fre-
deric ue nos avia fach et faria encoutre, nos sem aparelas
de far, que sia raysonable.
Sobre 90 que dix, que aquel, qui tal segurtat demana,
par, que sia liom de mala suspicion, respondem, que la sus-
picion segons les proces, que vesem, nou es suspiciou fantas-
tica, mas est et a estada si raysonable et vertadera, que po-
dem dir segon[s] 90 de Job'): Quod verebar, accidit. Per
que la suspicion, qui es raysonable et justa de uostre part,
es boua, mas de la par[t] daquel, qui menistre continuemen
]es acasons, les causas et la materia de suspicion et de dubi-
taciou, es mala.
Et de 90, quel dis, que aquel, a qui hom la demana, non
par hom de bona fe, nou es, car alcuua volta la condicion
de la persona, de qual hom vol segiii"tat, non la requer, mas
') Job 3, 25.
— 229 —
lafeccion g-rant et amor, quant la causa es molt cara, si fa
duptar hon non qualria *), per quei zel ou jalozia, qui est
obre de sobre grant amor, segons sant Deunis el Libre dels
noms divis '), non par, que sia sans ^) alcuue dubitacion, et
mols ^) son reys et altres, qui hain ^) bonas donas et sanctas
per mollier, que non per lur dubiosa condicion mas per sobre
grant affeccion par, que agan suspicion. Josep fo jalous de
sancta Maria et certa non o requirie sa condicion en neguna
manere, per quel lo vers dix, que lainor es plena de temor
sollicita, per que lo rey Daragon pot duptar et demanar &e-
gurtat per grant amor et affeccion, que ha a nos et que la
cosa li est cara com comun frare, dels quals el dupta non
per propria condicions nostre ni la qual sia de la nostra part.
Tercia cojidicio erat, si guerram presencialem vel actua-
lem non haberemus, quam quidem habuimus summe periculo-
sam, nisi quia Deus ex alto providit, propinquam cum prin-
cipe magni favoris et potencie, ob quam oportet nos magnam
armatam tenere propter armatam, que fit per comunia Janue
et Pisarum, et nunc adhuc habemus satis in personis et sump-
tibus gravamen et nunc magis racione adiunctionis regis
Frederici, qui dicitur armare et in dicti regis venire auxilium
et favorem. Que quidem guerra tam ardua est, que nedum
presenciam fratris nostri Johannis sed et nostram in magnum
regni nostri dispendium exigit.
Propter quarum condicionum exclusionem nos excusamus,
si non possumus ad presens sibi subvenire pro viagio Sar-
dinie, sicut piomisimus. Tamen si omnino vult ire ista estate,
nos subveniemus sibi per modum, quem poterimus, meliorem.
Attamen non videtnr nobis, ex quo vult nostrum consilium,
propter nostrum impedimentum et ex cousequenti regis Fre-
derici et propter tarditatem temporis, quia yens '') erit, ante-
quam armata sit perfecta, ex quo armata ipsa posset dissolvi,
sicut de armata Hospitalis accidit anno preterito ^). Sed vi-
detur nobis, quod debeat se parare pro futuro vere, ita quod
sua armata et totus suus appaiatus maritimus et terrestris
sit perfectus per modum, quod in medio Febroarii vel in
a) Statt valria? b) So Or.
') De divinis nomiiiibiis. Gedr. bei Migne.
*) Dariiber ist nichts bekannt.
— 230 —
principio Marcii arripiat iter, tum quia tempus sanum est et
convenieus, in quo solent reges ad bella procedere, tum quiatunc
tempus cotidie meliorabitur, in quo poterunt gentes sue aerem
assuescere, tum etiam propter multas alias condiciones et
causas, quas prudencia sua attendere poterit, et ambaxiatores
sui, qui a nobis audiverunt aliquas, eum poterunt informare.
Et nos tempore illo promissum exforcium XX galearum soli-
datarum pro tribus mensibus et maius, si poterimus, secun-
dum quietem, quam Deus dabit nobis, habebimus paratum
sub confidencia, quod concurrentibus et adunatis exforciis
undique tam suis negociis auxilium quam nobis pax et secu-
ritas proveniat et succedat.
Unde placeat regi Aragonum, quod, si consilio nostro
concordaverit, quod cum omni certitudine significet nobis ante
tempus, quo possimus dictum exforcium paratum habere tem-
pore opportuno, et in casu ipso providere, quod cautum sit
nobis, quod a dicto rege Frederico non oporteat nos timere,
presertim ubi nos propter eum destituerimus propria potencia
galeaium, et sit in subsidium nostrum, si assignatis nostris
galeis Januenses per mare ad uostram offensionem intenderent,
sicut nos sumus et erimus, ut prefertur, in suum.
Data Averse sub parvo sigillo nostro die XVIIII. Julii X.
indicciouis.
CRD. Or. Perg. Ssp. o. Nr.
108. Ein escrivano an Berengar de Pugnolts und Mateo de
Castelsent: Am 7. September starb Perdlnand IV. von Kasti*
lien. Alfonso XI. wurde zum Konig ausgerufen. Verhalten
des Infanten Juan. (1312) September 12.
. . . Faz vos saber per (jierto, quel rey don Ferrando de
Gastiella fino este jueves, que passo, vespra de santa Maria
de Setiembre a ora de media dia et de noche. Lo fagades
saber al senner rey Darago. Fecha dotze dias de Setiembre.
E sabet, que *) . . . al intante don Alfonso so fijo por rey,
magera que non era y. E al(;aro[n] un pendon en so nombre
et dicieron todos: Rey, rey ! Ei rey don Alfonso! '')... Fago
saber, (jue el iufante don Johan llego a sant Esteuan del
Puerto, que es a onze lieguas de Jaen, que se yva por al
a) Abgerissen. b) Liicke.
— 231 —
rey el martes, dos dias, antes que el rey finasse, et sope, en
como el rey era quexado, non quisso Uegar a el et tornosse
por Castiella.
CRD maltradas. Or. Pap. Bruchstiick. Bernat Balager berichtet
am selben Tage an Ferrrer des Cortiell batle: El rey don Ferrando
nuestro senor est finat dest segle et mory en Jahen, uy, que esta ietra
fo Eeita, ac _V jorns, axi que mayti dimecres farem dol en la ciutat.
Feyta dimarts a vespre XII dies e Setembre. (Or. Pap.)
109. Fr. Perrandus Garsie an (Jayme II.?): Ein franzosischer
GroRer schrieb einem Freunde : Das franzosische Konigs-
haus ist bald soweit, dass es in Spanien die so lange er-
strebte Monarchia bekommt. Ferrandus mahnt zur Wach-
samkeit, vor allem auch wegen der TemplergUter. Valencia
(um 1312?).
Sacre regie inagestati Fr. Ferraudus Garsie eius liumilis
capellanus pedum ac manuum osculamen. Zelo zelatus, do-
mine mi, cogor notificare claritati sapieutie vestre, que in-
ferius contiuentur. Quidam enim de maioribus tocius consilii
regis Francie cuidam amico suo specialissimo ista scripsit:
Notum sit, inquit, dileccioni veatre, quod illud, ad quod
aspiravit a magnis temporibus domus Francie, est in
promptu; ad obtinendum videlicet in Ispania monarchiam.
Modos autem et vias, quibus hoc subtiliter procuratur,
non posum ") clarius explicare.
Huc usque verba cousiliarii. Quare, domine mi, esset nimis
invigilandum, presertim circa illa, que Templarii quondam dicti
in vestro dominio posederunt *), ne per illas ocultas fistulas
et meatus unius **)... subintrarent. Valeat regalis celsitudo
per tempora longiora, cui me humiliter recomendo [Dat.]
Valencie.
Or. Pedro s. f. Nr. 79. Auf dem Riicken: Sacre regie maf>estati.
Das Schriftstiick ist unzweifelhaft mit Unrecht in die Dokumente Pe-
dros IV. geraten, denn es gehort der Sclirift nach dem Anfange des
14. Jahrhunderts an. Damals gab es einen Fr. Ferdinandus Garsie de
ordine Minorum, custos Valencie (Acta S. '297 zu 1:^12 und Reg. 336 f.
141 ebenfalls 1312 als Gesandter, der 1298 Fr. Ferrandus capellanus
noster heisst, Acta S. 908). Die Betonung der ehemaligen Templergiiter,
die eine politische Gefahr bilden kOnnten, weist ebenfalls auf eine der
Aufhebung des Ordens noch nahe Zeit hin. Dann kann es sicli nur
a) So Or. b) Leider hier Loch fur 2—3 Worter.
— 232 —
um die Zeit fruhestens 1312 (Templarii quondam) handeln. Anderer-
seits dtirfte doch die Politik Philipps d. Sch. am ehesten zu dem aller-
dings vagen Ausdruck (monarchia) passen. Ob ein spezielles Ereignis
hier gemeint ist, weiss ich nicht. Daumet, Memoire sur les relations
de la France et de la Castille de 1255 a 1320 enthalt nichts, was hierauf
Bezug hatte. (Vgl. besonders S. 134 f.)
110. Vitalis de \7illanova miles, Dalmacius de Pontonibus
vicecancellarius und Bernardus de Ponte miles an Jayme II.:
Unfreundliches Zusammentreffen mit Konig (Sancho) von
Mallorca in Montpellier. Ankunft in Avignon und vergebliche
Versuche den kranken Clemens V. zu sprechen. Nach stilus
curie konnen sie auch keine Kardinale besuchen. ^vignon
(1312) 1313 Februar 7.
. . . Celsitudini vestre regie magestatis cum reverencia,
domine, notum facimus, quod, dum veniebamus versus Auinio-
nem, obviavimus in itinere inter Narbouam et Biterrum (?)
dominum regem Maioricarum et fuimus locuti cum eo, tra-
deudo ei litteram vestram. Et ipse respondit nobis satis
breviter et dixit, quod ipse ordinaverat nuncios suos apud
Montempessulanum et quod instruxerat eos super hiis, que
facere habebaut in ciiria pro ipso. Et nos vidimus, quod
verba sua non habebaut magnum aifectum, et sic recessimus
ab eo. Et continuando dietas nostras intravimus Auiiiionem
die mercurii, que fuit ultima die mensis Januarii quasi circa
horam tercie, et ivinius recte ad domum domini pape ad fa-
ciendam sibi reverentiam. Et fuit ibidem nobis dictum, quod
dictus dominus papa fuerat aliquantulum discrasiatus et nou
erat in dispositione, quod tunc ipsum videre possemus et
quod hoc non haberemus pro malo, quia in continenti, cum
esset in convale[scen]cia, possemus eum videre. Et sic reces-
simus inde et ivimus ad hospicia nostra. Et in crastinum
scilicet prima die mensis Febroarii nobis peremptorie asignata
habito consilio inter nos redivimus ad domum domini pape
et iterum temptavimus, si possemus eum videre. Et fuit idem
nobis dictum, quod non possemus eum videre. Et ut non
posset nobis aliquo casu esse periculum, quia illa die habe-
bamus nos presentare in conspectu suo, de presentacione
nostra ante hostium, per quod intratur ad consistorium pri-
vatum dicti domini pape, fecimus fieri publicum instrumentum.
— 233 —
Et post aliquos dies dominus papa scivit, quod nos veneramus,
et placuit sibi multum, prout fuit nobis dictiim, et mandavit
quod, cum ipse esset in bona disposicione, quod duceretur
sibi ad memoriam, et vocaret nos. Et postmodum cardinalis
Biterrensis signifficavit nobis, quod dominus papa volebat,
quod cras mane, que erit die iovis, iremus ad eum. Et sic
speramus, quod cras videamus eum, nisi aliud supervenerit,
et tunc proponemus sibi totum nostrum negocium, si opor-
tunitatem habeamus. Sciatis etiam, domine, quod adhuc non
visitavimus aliquem cardinalem, quia stilus est curie, quod am-
baciatores alicuius regis non debent visitare cardenales, quo-
usque reverenciam exhibuerint domino pape. Aliud, domine,
vestre regie magestati ad presens signifficare non possumus,
set, sicnt succedent negocia nostra, signifficabimus vobis per
nostrum nuncium specialem. Dat. Auinione VII. idus Febroarii
anno domini MCCCXIl. .
CRD. Ap. gen. 33. Or. Pap. Ssp. Ueber die Angelegenheit vgl.
Papsttum und Untergang des Templerordens II Nr. 114 f.
111. Vldal von Villanova an Jayme II.: Der Papst sagt ihm
allein Sekretes, was er niemand ohne Willen des Papstes
wiedersagen darf. Zugleich verspricht Clemens V. 6eheim-
haltung des Vidalschen 6eheimnisses; nur bittet er es zwei
Kardinalen — von Beziers und Pelagrua — sagen zu dUrfen;
vor ihnen habe er kein 6eheimnis. (1313 Pebruar?).
Senyor. Yo Vidal de Vilanova . . . reebi missatge del sen-
yor papa, que anas davant el sol sens los altres companyons,
missatges et ambaxados vostres. E con fuy en presencia sua,
molt largament e complidament yo propose les fets secrets,
los quals per la vostra altea me son comanats. E el dit
senyor papa, con los hac ohits, repetils e tornals, .axi con
yols avia proposats e dits. E puys pres les mies mans entre
les sues e volc, que entre les sues mans li promeses, que de
sso, que el me diria ni a vos, senyor, ni a altra persona del
mon yo no descobris nen manifestas re per escrit ne per parau-
les sens volontat sua. E puys, senyor, con asso li hac yo
promes, el dix me alcuues coses sobre sso, que yo li avia
proposat. E puys, senyor, dixme, que axi, con yo li avia
promes secret de sso, que el mavia dit, tot aximeseix dels
— 234 —
fets, que yo li avia dits secrets e li avia demanat secret, me
devia em entenia el a tener secret, axi que non parlas a
home del nion sens ma volentat. E axi con II homens en
aquest mon fossen axi con anima sua en tots ses fets, per
secrets que li fossen, e daquels nos guardas en re, ans de
tots fets ssaconseyllas e ssacordas ab els, demanam licencia,
<]ue de sso, que yo ii avia dit, poges parlar ab aquels II:
sso es ab lo cardenal de Besers e ab lo cardenal de Pela-
grua. E yo, senyor, dix li, que yo dasso no avia manament
vostre, pero pus a el paria bo e plahia, que a mi plahia el
comauan los ho en aquel secret, que ami avia comanat sso,
que dit mavia. E el dix, que axi ho entenia. E axi volria,
que els ab liom del nion non parlassen, sino ab el o ab mi.
Per que, senyor, yo quant a ades nous pusc fer saber ne
manifestar en especial sso, que el ma dit, mas en general
vos fas aytant saber, que yo he fe eii Deu, quels fets ven-
dran be . , .
CRD 10695. Or. Pap. Ssp. Die Kardinale von Beziers (Beren-
garius Fredoli, dainals ep. Tusculanus) und Arnaldus Pelagrua waren
Nepoten Clemens' V. Die Zeit kann nur 1313 sein und zwar im An-
fange der Gesandtschaft. Vgl. Anmerkung zu vor. Nr.
112. Vidal de Vilianova an Jayme II.: Eifrige Tatigkeit Cle-
mens' V. (in derTemplersache). Kommission von 4 Kardinalen.
Der Kardinal von Beziers ist krank. Johannes Burgundi bleibt
da. Der Bischof von \7alencia kann sagen, dass Ihr ihn mehr
zum Bischof gemacht als das Kapitel. (1313) Marz 10.
Seyor, yo Vidal de Vilanoua, me coman eu vostra gracia.
Sapia la vostra alta seyoria, que nostre seyor lo papa ab
grau diligencia eximina e veu sobrels afers, per que nos som
asi 'j. Aquets IIII cardenals son tots dies ab eyl en estret
conceyl sobrels afers damuntdits, axi quels altres non sentea
res de lus tractamens. Pero lo cardenal de Pelagrua dix a
mi divenres IX dies de Mar^, quel papa ab molt gran dili-
gencia veya uostre fet e quens apeylaria tost. Los cardenals,
que eyl ha en son conseyl sobraquets fets, son aquets: mose-
yor de Beses e el cardenal de Panestre, qui fo arcabisbe
Daychs, e el cardenal, qui fo bisbe Dauinyo, e moseyor de
') Tempiergiitersache.
— 235 —
Pelagrua. Moseyor de Beses es estat no be delitos, enans
que aquesta letra fos feyta. Per que no es pugut eser en
los vostres afers. Per que a nos es fort greu. Seyor, dels
fets, que avets ami comanats secrets, vos e trameses II letres
escrites per man del sacrista de Malorques : la una per lo
primer correu, qne nos vos tramesem, e laltre per Johant
correu vostre, qui y deu esser aytau ivas con lo monge, que
de III dies ic parti abans que eyl. Yo he fet romanir asi
lo sacrista de Malorques per co que, si neguna resposta yo
avia del papa els fets, que ami tan solament comanas, queUs
ensertificas per eyl, que, pus eyl sen sia anat, yo iio aure be
asi, aqui us pusca fer escriure del fet.
Lalet de Valencia pot dir '), que mes lavets vos fet bisbe
de Valencia que no fo lo capitol de Valencia, quil alege '^).
Yo tramet per lo monge correu vostre letres del cardenal de
Peiagrua, que tramet al arcabisbe de Tarragona per espres
manament de nostre seyor lo papa, que enant en la conse-
cracio del alet *) de Valencia e en totes les altres coses nes-
cessaries a son feyt . . . . E tot a^o, seyor, a fet lo cardeual
per honor e per favor vostra, que tantost, que yol ue pregue
de vostra part, cavalca a nostre seyor lo papa e nach espres
manament seu. Coman me, seyor, en vostra gracia. Feyta
en Auinyo dissapte X dies anats de Marc.
Digats an Auerc^^o, quem trameta tan tost lo monge ab
I altre correu, que mester nes fan asi especialment lo mouge.
CRD 10917. Or. Pap. Ssp.
113. Die drei 6esandien an Jayme II.: Verhandlungen (wegen
der Templergiiter). Clemens V. benennt ihnen ftlr die Prii-
fung den Kardinal von Beziers oder Avignon. 6eheime Mit-
teilung des ersteren iJber die Stellung des Hospitalitermeis-
ters; ihre Ablehnung. Tagliche Konsistorien wegen der von
Philipp d. Sch. gewiJnschten Kanonisation Coelestins V. Nach-
richten iJber die Ermordung des Raimund ^th bei Modena.
Bitte um 6eheimhattung der \7orschl2ige des Biterrensis.
Avignon (1313) Marz 7.
Signifficamus, domine, celsitudini vestre regie magestatis,
a) So Or.
') Nachfolger des Kanzlers Bischof Raymund.
— 236 —
quod, postquam misimus literas nostras, per quas notiffica-
vimus vobis tractatum, quem habuimus cum domino papa, et
vias provisionis nostre, per quas provideret nobis dominus
papa, mandavit nobis, quod munimenta et alias hostenciones,
quas haberemus ad probandum raciones nostras, traderemus
cardinali Biterrensi vel Auinionensi, si volebamus cito expe-
diri. Nos in continenti portavimus instrumenta nostra tam
super feudis quam super aliis datis ad defencionem regni
vestri cardinali Biterrensi. Et ipse receptis instrumentis et
racionibus nostris habuit collacionem et deliberacionem mag-
nam de mandato pape cum cardinali de Perestrino ^) et de
Auinione bene per tres dies '). Postmodum transactis ali-
quibus diebus nos ivimus ad cardinalem Biterrensem ad in-
formandum melius ipsum de intencione vestra. Et dixit nobis
multum familiariter, qualiter ipse et alii duo cardinales de
Perestrino *) et de Auiuione deliberaverant et magnam habu-
erant collacionem super racionibus et instrumentis nostris et
inter se primo et postmodum cum domino papa. Et quod
inter se non bene concordabant. Et sic dominus papa per
se voluit deliberare, retinendo raciones et instrumenta nostra.
Dixit eciam nobis predictus cardinalis Biterrensis, quod
dominus papa cum eis examinaverat vias nostras, per quas
petebamus nobis provideri, et tractaverant inter se de aliis
viis. Et secrete dixit nobis unam, que tacta fuit inter eos,
videlicet quod magister Hospitalis, qui pro tempore esset,
facta unione, et omnes comendatores tenerentur facere sacra-
menta fidelitatis vobis et successoribus vestris et haberent
vobis tradere castra tempore, quo haberetis gerram cum ini-
micis vestris, set finita gerra castra restituerentur eis. Et
nos respondimus ei, quod per illam viam non esset nobis
provisum nec eam acceptaremus, dicendo sibi super hoc racio-
nes nostras. Et sic expectamus, quod dominus papa mitat
pro nobis. Quia tantum tardavit nos vocare, suspicamur et
audivimus, quod hoc est, quia super hoc misit quendam suum
notarium ad regem Francie. Expectat eum quotidie, quia
diu est, quod recessit. Et hoc est, quod magis dubitamus et
timemus de negocio nostro, quod aliquid velit concedere
a) So Or.
') Vgl. Papsttum und Untergang des Templerordens II Nr. 119.
— 237 —
sine voluntate regis Francie. Tamen quidquid accidit, nos
stabimus fortes super provisionibus per nos petitis, nisi aliudi
nobis mandaretur, licet speremus et cogitemus per aliqua,
que fecimus, quod finaliter nobis providebitur ad honorem
vestrum.
Dominus papa pel" aliquos dies continue fecit consistorium
super canonizacione, ut dicitur, domini Celestini, quem rex
Francie cum magna instancia petit canonizari ad maiorem
providenciam suam racione domini Bonifacii *). Et propter
hoc tardavit recedere de curia cardinalis, qui debet ire in
Franciam.
Sciat eciam, domine, vestra regia magestas, quod naratur
hic pro certo et de hoc venerant nuncii speciales, quod en
Ramunat Despex *) de domo domini pape veniebat de Marxia
Dencona *), quam regebat pro domino papa. Et apportabat, ut
dicitur, domino pape bene CC mil. florenos. Et cum xivit *)
de Modena cum tesauro *) et familia sua, plures milites armati
exiverunt de Modena et interfecerunt ipsum et totam familiam
suam et rapuerunt et secum asportaverunt totam pecuniam ^).
Et eciam cum ipsum decapitassent, fecerunt ipsum trahi ad
caudam unius roncini per totam civitatem in magnum dedecus
domini pape et ecclesie. Et adhuc non est hoc dictum domino
pape nec audent ei dicere propter eius displicenciam .
Placeat, domine, vestre regali clemencie, quod ista, que
vobis notifficamus, sint secreta, signanter pi-opter dominum
cardinalem Biterrensem, qui ex magna affeccione, quam gerit
ad houorem vestrum, revelavit nobis predicta et alia, que
vobis scribere non audemus. Et placeat vobis, domine, man-
dare P. Marchi, quod mitat nobis expensas, quia expense, que
date fuerunt nobis ad tres menses, vix sufficiunt nobis ad
duos, quia propter caristiam habemus multum expendere et in
ordinario et in multis extraordinariis, que de necessitate ha-
bemus facere. Et sic iam deficiunt nobis expense, que nobis
date fuerunt. Dat. Auinione norias Marcii.
CRD. Ap. gen. o. Nr. Or. Pap. Spuren dreier Siegel. Schrift
d3s Vizekanzlers.
a) So Or.
') Vgl. 1. c. II Nr. 120.
*) Vgl. Eitel, Der Kirchenstaat unter Clemens V. S. 168 f.
— 238 —
Vitalis de Villanoua, Dalmacius de Pontonibus, Bernardus
de Ponte.
114. Prokurator J. Lupi archidiaconus de 6uorga an Javme il.:
Personliches. Uebersendung der Konstitutionen und der Sen-
tenz Heinrichs VII. gegen Robert, fernef der pSlpstlichen Pro-
zesse gegen Roberts Angreifer. Urheber ist der franzosische
Konig. Spaltung der Kardinale in Freunde Heinrichs und
Roberts. Avignon (1313) Juli 6.
. . . Ad vestre celsitudinis noticiam regie tenore presen-
cium deduci cupio, quod nuper consideracione et obtentu vestri
sanctissimus pater dominus, dominus Clemens . . . papa V michi
vestro minimo de canonicatu et prebenda Oscensis ecclesie
duxit auctoritate apostolica providendum . . .
Nova, que sunt in curia et post domini Vitalis de Villa-
nova occurrerunt recessum, vobis significo, quod videlicet im-
perator processit contra dominum regem Robertum fortiter,
prout in senteucia contra eundem regem lata, cuius tenorem
per latorem presencium vobis mito, videbitis contineri. Ali-
quas etiam leges seu novisimas constitutiones edidit, que vi-
dentur preparatorie ad sentenciam supradictam, quas etiam
mito vobis. Verum dominus papa ad instanciam illustris regis
Francie, qui bis super hoc scripsit eidem, quod super istis
deberet apponere remedium opportunum et instantibus multum
ainicis domini regis Roberti, qui sunt de coUegio cardinalium,
in favorem eiusdem regis aliquos processus edidit generales,
quorum continentiam vobis mito. De quorum quidem proces-
suum publicacione, ut dicitur, in privatis consistoriis inter
cardinales non modicus murmur fuit, aliquibus ex eis domino
Hostiensi, domino P. de Columpna et domino Jacobo et aliis
quibusdam aserentibus publicacionem huiusmodi fieri in non
modicum imperatoris detrimentum et Romaue ecclesie iniuriam,
que ipsum ad hunc statum promovit, aliis in favorem ipsius
regis Roberti communi iuri *) . . . tibus toto posse. Alia non
sunt relacione digna . . . Scripta Auinione II, nonas Julii.
CRD Ap. gen. Nr. Xa. Or. Pap. Auf Rucken spitzovales Siegel.
Die Gesetze und Sentenzen Heinrich VII. und die Prozesse Clemens V.
liegen bei in einem z. T. erhaltenen Quintern mit der Adresse des
a) Loch fiir l'/g Worter.
— 239 —
KOnigs. Von Heinrich VII.: 1. „Reddentes honorem". — Datum in Urbe
etc. 2. „Ad reprimendam". — obtinere. 3. „Ad perpetuam rei memo-
riam." „Quoniam nuper est." — Datum Pisis IV. nonas Aprilis regni
nostri V, imperii vero primo anno u. s. w. 1313. 4. Sententia. In nomine
domini. Amen. Henricus . . . „Deus iudex". — VH. kalendas Maii . . .
anno primo.
Processus pape coTjtra invadendos regnum SicUie: Clemens... Ad
perpetuam rei memoriam. „Inter cetera". — Actum apud Castrum no-
vum XII. Junii anno VHI. — Alius processus pape contra idem. „Nnper
ad nostram". • — Dat. in prioratu de Grausello . . . idus Septembris anno
octavo. Die Papsturkunden von der Hand Lupis geschrieben. — Die
Urkunden in MGH Constitutiones IV p. 800, 965, 967, 985 (mit 26. April),
1044, 1202.
Am 18. September berichtet Johannes Lupi, er habe neulich einige
Gracien-Briefe far Johannes, den Sohn Jaymes, gesandt: Aduc alique
remanent hic, . . . quas nondum mitere potui, quia nondum potuerunt
literae bullari propter multa et grandia negocia, que hiis [diebus] vn
curia occurrerunt, circa que fuit dominus vicecancellarius occupatus.
Et oportet, quod literas huiusmodi-videat et examinet *) . . . Unde vestra
excellencia non gerat molestum, si huc usque retardate fuerunt. Pro-
tectore Deo in [brevi expejdientur »). ... Serenitatem vestram cupio
non latere, qtiod dominus papa noviun publicavit processum contra in-
vasores et offensores regnum et terram Sicilie citra Farum et persone
etiam regis Roberti, quem quidem novum processum seu eius tenorem
vobis mito presenti litere interclusura, Et credo, quod mitetur vobis
bullatus et vobis debet sollemniter presentari. Creditur communiter
in curia, quod omnes laquei contracti in dicto processu positi sint ad
illaqueandum, quod absit, magnificum principem dominum Fredericum
Trinaclie regem illustrem . . . Dat. Malausane XIV. kalendas Octubris.
CRD. Ad. gen. Xa. Or. Pap. Locher.
114. Jayme il. an Kammerer Arnaldus Messegueril: (Jeber-
gabe des Brauischatzes der infantin isabel. 1313 October 23
bis November 4.
Nos Jacobus etc. cum presenti carta nostra confitemur et
recognoscimus vobis fideli camerario nostro Arnaldo Messe-
gerii, quod de iecalibus seu rebus, que fuerunt excellentissime
domine Blanche inclite recordacionis regine Aragonum, con-
sortis nostre, queque vobis nomine nostro tradite et deliberace
fuerunt per manumissores seu exequtores testamenti eiusdem
domine regine, tradidistis et deliberastis ad mandatum nostrum
oretenus vobis factum inclite infantisse dompne Isabeli, karis-
a) Loch.
— 240 —
sime filie nostre, res inferius comprehenssas. Primo siquidem
tradidistis et deliberastis nobili Sibilie de Saga pro faciendis
fresaduris et liguar ad opus dicte infantisse viginti sex
ungias perlarum inter grossas et minutas. Item quindecim
malgranas argenti deauratas Jacobo sartori, qui eas posuit in
quodam ^uram de presseto rubeo prefate infantisse. Item
eidem Jacobo sartori duodecim paria de mambrets esmaltats,
qui positi fuerunt in quodam rotundello dicte infantisse. Item
dicte infantisse quoddam pomum argenti rotundum, quod alias
vocatur palla, aptum ad calefaciendvmi lectum. Item III mi-
rallia eboris, altemm eorum sculptum. Item quasdam corri-
giatas cum quodam cordono viridi et cum manubrio eboris et
cum quodam cristallo. Item quasdam alias corrigiatas opera-
tas fili auri et argenti et cirici cum quinque malgrannis.
Item guarnimentum auri ad instar guarnimenti de Treces in
magna quantitate, in quo sunt encastate plures perle et mara-
vedes et mbissis. Item quaudam canadetam fili auri, in qua
sunt plures perle et plures rubiges cum duobus gaxeres et
est pro tenendo mantellum. Item duos ganivetos et unum
punxor cum manubrio eboris in quadam vagina. Item quod-
dam ganivetum cum manubrio de calQadoyna cum duobus
virollis argenti esmaltats ad signum regale et florum. Item
quoddam stoych de corio, in quo sunt octo clocearea de aga-
tes munita argenti deaurati. Item quandam brancam coralli
rubei cum quadam virolla argenti. Item quoddam estoych
argenti, in quo est vita beate Margarite. Item tres taxellos
auri munitos in circuitu de perlis maracdis et de rubiges et
in medio alterius est encastatus quidam grossus saffir et in
medio alterius quidam grossu^ maragdus et in medio alius
quidam grossus balaixius. Item duas agellas auri et in qua-
libet eanim sunt tres perle et quidam maracdus. Item sex
brogetas argenti cum manubriis coralli rubei aptas ad come-
iendum moras. Item quandam pectanem eboris deboxatum.
Item XXXII inter rubip et balays encastatos in auro. Item
XVn saffirs encastatos in auro. Item quandam corigiam de
cirico rubeo et violato et viridi ex parte adversa et ex parte
dextra factam ad trocios. Et est unus trocius de cirico viridi
cum prat et alius trocius de cirico et filo auri ad signum
regale cum capite mosqueta poniatore(?) et passatore (?) ar-
— 241 —
genti deaurati et sunt in capite et in mosqueta scudeta ad
signum regale et aquilarum cum quinquaginta novem bareris
argenti deaurats cum scudetis ad signum regale et aquilarum
et cum decem et IX scutis argenti esmaltatis ad signum
regale et aquilarum. Item quandam garlandam auri, in qua
sunt viginti rose, in quibus sunt incastate perle, safirs, ma-
racdes et rubisses. Item duos flores auri, qui fuerunt de
corona, de quibus fuit factxmi quoddam taxell ad opus dicte
infantisse et lapides et perle, qui ibi erant, fuerunt tradite
eidem infantisse. Item quandam garlandam auri de IX pes-
sis, in qua sunt incastati quinque magni safirs et XVI safiri
minus grossi et 1111 balays grosseti et viginti balays minus
et XXXVI perle grosse et in intrariis (?) dicte garlande sunt
encastate centum XXX perle. Item quandam coronam auri
de XVI peciis cum XVI muronis factis ad modum florum, in
qua sunt VIII maracdes grosseti et alii VIII maracdes minus
grossi et LXV maracdes ex minoribus parvi et LXXXVII
granats. Item viginti IIII vels parvos inter de filo auri et
cirici. Item duos anulos auri, in quibus sunt encastati duo
diamants. Item duos anulos auri, in quibus sunt encastati
duo maracdes grosseti, et duos alios anulos auri, in quibus
sunt incastati duo maracdes minus grossi, et duos anulos auri,
in quibus sunt incastati duo rubic grosseti, et III anulos auri,
in quibus sunt encastati tres robip minus grossi. Item quen-
dam anulum auri, in quo est encastata quedam turchesa lunata,
et duos anulos auri, in quibus sunt encastati duo saffirs grosseti.
Item quandam croetam auri, in qua est de ligno domini, in qua
sunt encastate IIII perle grosse et duo saffirs et duo robi^ et
sunt incastata in cohoperta dicte croete octo perle grosse et octo
saffirs grosseti et duo balays. Item triginta sex perlos grossetos*)
ad modum de botons munitas *) auri. Item centum doblets de
vidra encastati in lauto. Qua propter traditionem omnium et
singularum rerum predictarum per vos dictum Arnaldum Mes-
segerii de mandato nostro dicte infantisse domine Isabeli factam
gratam habemus et ex certa scientia acceptamus ac in ipsius
rei testimonium presentem cartam nostram sigillo nostro sigil-
latam vobis fieri mandavimus atque tradi. Dat. Barchinone
decimo kalendas Novembris anno domini MCCCXIII.
a) So Kop.
242
Nos Jacobus etc. Presencium tenore fatemur, quod vos,
fidelis camerarius noster Arnaldus Messegerii, ad maudatuni
nostrum oretenus vobis factum infra presentem mensem Octobris
in civitate Barchinone tradidistis et deliberastis subscripta
iocalia et res alias de nostris iocalibus et rebus aliis existenti-
bus penes vos in camera nostra inclite infanti, filie nostre
karissime Isabeli, que quidem iocalia et res alias eidem iu-
fanti dari ordinavimus pro apparatibus persone sue et camere
sue in matrimoniali conveutu ipsius et iucliti ducis Austrie,
pro quo matrimonio consumando iufans predicta nunc ad par-
tes Alamauie dirigit gressus suos. localia autem et res alie.
que per vos tradite fueruut eidem iufanti, suut, que sequuntur.
Videlicet quod tradidistis et deliberastis Bernardo Castelli
argenterio Barchiuone pro operando et facieudo oruameuto
et apparatu argenteo iu quibusdam freno et estrops cuiusdam
celle dicte infautis subscriptas res. scilicet III himpades argen-
teas cum catenis argenteis, que pouderant sex marchas et
duas uncias. Item eidem argenterio II turibula sive ensen-
sers argeutea, que ponderant IIII marchas miuus mediam un-
ciaui. Item duos amfiolihis sive canadeHas argenteas poude-
rantes sex uncias et mediam. Item duas pelves sive bacius
argenteos ponderantes II marchas et unam uuciam et VIII
partem uncie. Item duas cadanetas de filo argeuti cum duabus
crucibus parvulis. Item duas amfiliohis sive cauadelles argeuti
ponderantes quinque uncias et mediam et VIII partem uucie.
Item III sigiHa de diversis siguis ponderaucia duas uucias.
Item unum sifum argeuti cum quadam forma clipey ad sig-
num regale ponderantem tresdecim uncias. Item viginti VIII
bra^aleres de argento morisques ponderautes duas marchas, III
uucias et quinque terualia. Item duo trossia parva argenti
et imum riell argenti, que ponderabaut uudecini uucias et
mediam. Item quoddam oruameutum seu apparatus quoruu-
dam capcieuarum et de reguis cuiusdam freui geueti, queni
frenum remoto dicto ornamento maudavimus dari Johanni
Garcesii(?) barberio nostro. Que onmia supra scripta tradidisti
dicto argeuterio pro facieudo apparatu predicte celle et freui
dicte infantis filie nostre. Item tradidistis dicte iufanti quen-
dam pannum de cirico de opere Tartaresh aptum ad facien-
duni brisalluni, iu quo pauno erant quedam opera de filo auri
— 243 —
facta in utroque capite ipsius panni ad formam vexillorum et
in medio ipsius j^anni erant quedam opera facta de filo auri
ad formam arborum. Item unum discum sive servidor ad
formam pelvis factum de iaspide aptum ad serviendum de
confits habentem pedem argenti et in circuitu ipsius disci
est ornamentum argenteum deauratum et sunt cum ipso disco
duo cloquearia de agate munita cum argento deaurato. Item
duo candelabra magna fustea cohoperta cum folio argenti
ad signum regaJe et aquilarum. Item duas marchas argenti
et duos tapetos de Murcia. Item quandam catiifam parvam.
Item duos tapetos pilosos de opere de Tunis. Item duos
gladios a])tos ad serviendum in mensa et duos ganivets cum
manubriis de cristallo cum duabus virolis argenteis deauratis
in quolibet manubrio; in quibus sunt aliqui esmalti et lapides
consimiles maracdis. Et quandam brocam argenti deauratam
cum mauubrio de cristallo aptam ad comedendum mora haben-
tem vaginam operatam de babohins. Item uuum pitxerium
argenti supra deauratum cum broco et signis aquilarum nigris
ponderantem IIII marchas minus mediam unciam, Item quen-
dam ramum argenti deauratum, in quo sunt encastate quin-
que lingue serpentine ') habentem servatorium *) sive estoych
de corio. Item quoddam corium de bove, de quo fuerunt
facta duo almufrexia ad reservandum lectuni dicte infantis.
Item duos pitxerios argenti planos, et in cohopertorio utrius-
que ipsorum est unum siguum regale, ponderantes decem
marchas. Item unum magnum trossium de ligno alogeo '').
Item duodecim parapsides sive scutellas argenteas ponderan-
tes decem et octo marchas. Item duos flascones ") de iaspide
cum corrigiis de cirico virmiliis '•) munitis de argento. Item
unum tabularium scacorum operatum de iaspide vermilia et
de cristallo et subtus cristallum sunt alique figure sive ima-
gines et orla ipsius tabularii est munita de folio argenti de-
aurato et impresso cum IIII figuris leonis. Et sunt in eo
duo manilla argenti deaurati cum ioco scacorum de cristallo
a) Undeiitlich, ob reserv. oder conserv.
b) Undeutlich wegen Korrektur. c) Oder fliscones'''
d) So Kop.
') Zur Verhiitung der Vergiftung. Die Schlangenzungen sollten
das Gift ankiindigen. Vgl. Pogatscher in Rom. Qschr. XII, 162 ff.
— 244 —
et de iaspide cum reservatorio sive estoych de fuste. Item
quandam cortinam de panno auri cum orlis de sindone ad
signum regale et florum forratam de panno lini viridi. Item
quendam pannum de cirico Tartaresch cum orlis de sindone
regali forratum de panno lini virmilio. Item duas cortinas
de sindone factas aquaretas(?) ad signum regale et florum
forratas de panno lini livido. Item duo recubitoria de corio.
Item duo pulvynaria sive cuxins operata de filo auri et de
sirico. Item quindecim mappas sive tovallias Gallicas. Item
octo manutergia sive tovaleos *). Item octo barreatos(?)
regales. Item quatuor barreatos(?) de latitudine unius canne
et de longitudine quinque cannarum. Item cofferes de f ute ^) (?)
pictos de colore viridi. Item IIII pulvinaria de fluxello. Item
quendam pannum de sirico virgatum diversis virgis et in orla
eius est quedam lista alba et uno capite ipsius panni est
quedam lista auri minuta. Item quandam formam seu simili-
tudinem piri aut sermenie auri. Item quandam nosquam auri,
in qua est in medio unus capnia seu ad modum seu formam
crucifixi ornatam lapidibus preciosis parvis. Item quandam
naviculam argenti, in utroque capite cuius sunt IIII clipei
esmaltati et in pede ipsius navicule sunt IIII clipei esmal-
tati, de quibus sunt duo ad signum regale et alii duo ad
signum florum et in medio ipsius navicule est quidam mag-
nus esmalt, in medio cuius est quedam forma piscis pon-
deratque ipsa navicula tresdecim marcas et mediam unciam.
Item quandam cuppam auream, in qua sunt positi intus et
extra viginti esmalti et poma cuppe et supercuppe sunt esmal-
tata et in copone supercuppe est quedam forma rami de cos-
toyl cum una forma glandis in medio, ponderatque dicta cuppa
IIII niarcas et sex uncias. Iteni quaudam formam seu ima-
ginem aquile auree et in pectore ipsius aquile est incastatus
quidam magnus maragdus et in alis et partibus aliis ipsius
aquile sunt encastati duodecim maragdi minores predicto et
XXXVII maragdi minores predictis et XXX balays grossi
et XL octo balaix inter magnos et parvos et quinque perle
grosse et decem perle minus grosse et sex perle adhuc
minus grosse ponderatque dicta aquila uudecim uncias. Item
unum coffrum quadratum pictum de colore albo. Item quod-
a) Oder tovallos. b) Doch wohl fuste? Holz?
— 245 —
dam tabularium de ludo escacorum et alearum pictum et
esculptum per orlas cum cohoperta de corio albo. Item duas
pelves sive bapins argenteos aptos ad lavandum manus, pon-
derantes decem marchas et unam unciam, Item quandam cup-
pam argenti cum copone deauratam intus et foris et inter
cupam et cuponem sunt decem et octo figure serpentine
embutides et decem et octo esmalti, marcatam ad marcham
Montispessulani ponderatque IIII marchas, unam unciam et
quartam. Supra scripta itaque omnia, prout superius par-
ticulariter continentur, recognoscimus et fatemur vos prefatum
Arnaldum Messegerii de speciali mandato nostro deliberasse
et tradidisse prelibate infanti filie nostre proptereaque tra-
dicionem et deliberacionem huiusmodi gratam habemus
eamque laudamus, approbamus et concedimus et ratifficamus
et de omnibus supra dictis nos paccatos et contentos a vobis
plenarie reputamus et proinde vos et bona vestra quitios
appellamus, mandantes magistro racionali curie nostre seu
ahi cuicunque pro parte nostra a vobis compotum recepturo,
quod omnia supradicta per vos, ut premittitur, de mandato
nostro tradita et deliberata vobis in compoto nostro recipiant
et admittant. In quorum testimonium presentem cartam nost-
ram vobis fieri et sigillo nostro appendicio iussimus sigillari.
Dat. Barchinone VIII. kalendas Novembris anno domini
MCCCXIII. G. de Ruuira mandato domini regis.
Nos Jacobus etc. Quia vos, fidelis noster Arnaldus Messe-
gerii de camera nostra, dedistis et exsolvistis de voluntate et
mandato nostro vobis oretenus facto quantitates pecunie in-
fra scriptas pro rebus infra scriptis, quas ad opus inclite in-
fautisse dompne Isabelis, karissime filie nostre, emistis, ut
inferius declaratur: primo videlicet pro novem peciis de scin-
done crocea, que ponderaverunt quatuordecim libras et sep-
tem uncias queque ad racionem sexaginta sol. pro libra de-
costiterunt octingentos septuaginta septem solidos sex de-
narios Barchinonenses. Item pro quatuor peciis de scindone
rubea, que ponderaverunt octo libras et duas uncias queque
ad racionem septuaginta sex sol. pro libra deconstiterunt sex-
centos viginti sol. et octo denarios. Item pro tribus peciis
de sindone livida trescentos sol. Que quantitates dictarum
smdonum ascendunt summam mille septingentorum nonaginta
— 246 —
octo solidorum et duorum denariorum. De quibus quidem
scindonibus fuerunt facte cortine ad opus dicte infantisse.
Item pro ducentis s6xdecim cannis panni lini lividi, quas
emistis ad opus forramiuis cortiuarum et sobrecels et sitis
quadringentos triginta duo sol. Item dedistis pro suendo
duos sobre^els et tres cortinas et sitis quadriugeutos quin-
quaginta septem sol, Item pro serico et candelis, quas emis-
tis ad opus encerandi sindonem et pro veta regali de serico
livida et pro anulis et veta rubea et singla regali et corda
de canamo ad opus dictarum cortiuarum et pro suendo dicta
singla regali ducentos sexaginta sol. Item pro quatuordecim
rovis de cotono, de quo fecistis fieri quatuor mathalafia, tres-
centos tres sol. et quatuor denarios. Item pro octo panuis
auri, qui fuerunt positi pro forramiue duorum matalafiorum,
mille quinquentos sexaginta sol. Item pro batre dictum
cotonum et pro faciendis dictis mathlafiis octuaginta sol.
Item pro uno travesserio de fluxell cohoperto de fustaueo
albo quadraginta duo sol. et novem denarios. Item pro
quatuor vanoris (?), quarum due erant de lano rato de Xipre
et alie due operis de Xipre nougentos uonaginta sex sol. et
octo denarios. Item pro quinque paribus linteaminum septin-
gentos sol. Item pro uno oxalono *) virmilio centum quadra-
ginta sol. Item pro una concha quadraginta sol. Item pro
duobus almofreix centum triginta septem sol. Item pro vi-
ginti octo canis de panno lini pro faciendis camisiis ad opus
dicte infautisse uonaginta octo sol. Item pro qiiatuor pannis
auri del tauriz ^), de quibus fuerunt facte vestes ad opus dicte
infantisse, mille septingentos sol. Item pro tribus pannis auri
et de serico pro faciendis vestibus dicte infantisse mille et
ducentos sol. Item pro octo canis et tribus palmis et dimidio
de panno presseti rubei de Duaix ad opus faciendi vestes,
caligas et capucium dicte infantisse nongentos XX octo sol.
Item pro septem cannis et dimidia panni lividi ad opus dicte
infantisse DCCL sol. Item pro septem canuis et dimidia
panni viridis dalsayne ad opus dicte infantisse sexceutos
sexaginta sol. Item pro duobus cauis et dimidia de panno
de Melins ad opus faciendi unum cossett dicte infantisse cen-
tum sol. Item pro septem cauis et dimidia de panno preseti
a) Oder exalono ? b) cauriz ?
— 247 —
rubei de Duaix ad opus unius coliopertorii octingentos viginti
quinque sol. Item pro tribus canis de panno rubeo de Gant
ad opus de ^uram trescentos sol. Item pro septem canis et
dimidia de panno mixto de Mellines ad opus dicte infantisse
sexcentos sol. Item pro quatuor canis et uno palmo et dimi-
dio de panno rubeo de Gant ad opus cuiusdam rotundelli
dicte iufautisse quadringentos XVIII sol. et sex denarios.
Item pro duobus velluts de serico rubeis ad opus cape mille
sol. Item pro uno cohopertorio de penna variorum, qui fuit
missus in alio cohopertorio, octingentos sexaginta IIII sol.
Item pro decem et octo peunis variorum quatuor milia tres-
centos viginti sol. Item dedistis et exsolvistis R. Guasch
argenterio pro abtandis tressis auri et pro mittendis vel tor-
nandis lapidibus, qui ab ipsis tressis defficiebant, et pro ab-
tando quandam garlandam auri et pro tornandis in ea lapidi-
bus et perlis, que ab ipsa defficiebant, et pro encastando unum
lapidem in quodam anulo et pro abtando eundem anulum et
pro facturis cuiusdam taxelli auri ad opus dicte infantisse
centum et decem sol, Item pro baxando duabus vicibus quin-
quaginta canas pannorum predictorum de lana, de quibus
fuerunt facte dicte vestes dicte infantisse viginti quinque sol.
Item pro borra, quam inmitti fecistis in quatuor recoldadors,
duodecim sol. Item pro duobus candelabris fustis quinque sol.
Item pro tribus paribus de coffres viridibus cum scutis signi
regalis trescentos sol. Item pro duobus coffres albis et pro
duabus candaleriis septuaginta duo sol. Item dedistis et ex-
solvistis Petro Judicis pro confectis ducentos quadraginta
octo sol. Item dedistis pro sex tovalliis Franceses ducentos
quadraginta sol. Item pro tresdecim tovalliis ad opus mili-
tum et familie et pro viginti manutergiis trecentos tres sol.
et quatuor denarios. Item pro octo barratis regalibus magnis
et pro decem barratis ad opus cohopertarum trescentos qua-
draginta octo sol. Item pro una ^inta de filo argeuti cum
esmaltis trecentos triginta sol. Item pro quadraginta octo
scutellis argenti et pro sex talladors argenti et pro quadra-
ginta taciis argenti et pro duodecim plateriis et pro sexaginta
cloqueariis argenti, que ponderaverunt centum septuaginta
duas inarchas, ad racionem octuaginta solidorum pro qualibet
marcha, tresdecim milia septingentos sexaginta sol. Item pro
— 248 —
uno salerio de argento, qui ponderavit duas marchas, ad
racionem nonaginta solidorum pro qualibet marcha, centum
octuaginta sol. Item pro sex pitxeriis argenti, qui pondera-
verunt triginta marchas et quinque uncias, ad racionem nona-
ginta tria solidorum pro qualibet marcha, duos mill. octin-
gentos quadraginta et octo sol. Item pro duobus bacinis
argenti, qui ponderaverunt octo marchas et duas uncias et
dimidiam, ad racionem nonaginta quinque solidomm pro qua-
libet marcha, septingentos octuaginta novem sol. et octo de-
uaiios. Item pro duabus copes argenti deauratis, que pon-
deraverunt decem marchas et quinque uncias minus quarta,
ad racionem centum quadraginta solidorum pro qualibet marcha,
mille quadringentos octuaginta tres sol. et sex denarios. Itera
pro una copa argenti, que ponderavit quinque marchas et
quatuor uncias et quartam ad racionem centum viginti soli-
dorum pro qualibet marcha sexcentos sexaginta tres sol. et
novem denarios. Item pro triginta sex unciis et uno argenc
et dimidio de perlis ad opus dicte infantisse, ad racionem
octuaginta sex solidorum et undecim denariorum pro qualibet
uncia, tres mill. centum viginti octo sol. Item pro viginti
tribus unciis et duobus argenc de folio argenti deaurato ad
opus frescaturarum vestium dicte infantisse, que deconstiteruut
scilicet duodecim uncias ad ^racionem sexdecim solidorum et
decem denariorum pro qualibet uncia et decem uncie, ad ra-
cionem viginti trium solidonim pro uncia, et una uncia et
duos argens, ad racionem sexdecim solidorum pro uncia, qua-
dringentos quinquaginta sol. Item pro decem unciis et media
de iilo auri de Chipre ad opus dictarum vestium, ad raciouem
viginti solidorum pro uncia, ducentos et decem solidos.
Ideo nos recognoscentes predictas quantitates pecunie
fuisse per vos solutas, ut dictum est, racione rerum predic-
tarum, ut continetur superius, solucionesque ipsas gratas ha-
bentes ac etiam acceptantes volumus ipsas in nostro recipi
compoto et admiti, mandantes per presentes magistro racionali
curie nostre aut cuiquam alii a vobis compotum recepturo,
quod predictas soluciones in nostro compoto recipiant et ad-
mitant, sicut superius sunt expresse. Dat. Barchinone quarto
mensis Novembris anno domini millesimo trecentesimo tercio
decimo.
— 249 —
P. de L. mandato regio.
Reg. 274 f. 98 v ff. Ueber den Inhalt vgl. J. Schrader, Isabella
von Aragonien, Gemahlin Friedrichs d. Sch. von Oesterreich S. 24—35.
Manche Ausdrucke sind schwer zu deuten.
116. Friedrich an Jayme II.: Bel Sardinien durch das Wetter
festgehalten, erhalt er dle Nachrlcht, dass Robert eine Flotte
nach Slzillen gesandt hat und die toskanischen und lombar-
dlschen Guelfen aufhetzt. Er fdrchtet ihn nicht, will kampfen,
da der Krleg besser als eln solcher Friede, bittet aber an-
gelegentlichst seinen Bruder um dle fur den Fall, dass Robert
Ihn ungerecht angrlffe, zugesagte Hilfe. Dass er Helnrlch VII.
gegen Robert geholfen, kommt nlcht in Betracht, denn der
Kalser ist der Herr der Welt. Jayme soll Im Fruhjahr helfen
und den Katalanen verbieten, gegen Ihn zu kampfen. Castro
(1313) November 8.
. . . Pridie recedentes cum stolio nostro de portu Calari-
tano et in Siciliam revertentes processum nostrum illuc usque
habitum in isto nostro itinere significavimus vobis abinde
per literas nostras ') et scripsimus inter alia per easdem, quod,
ubi Deo volente essemus in Siciliam reduces, nostros ad vos
mitteremus [nuncios] principales et informaremus excellentiam
vestram de unoquoque lacius per eosdem. Set quia resisten-
tia temporis ad eundem portum nos in crastinum revocavit
ot adhuc detinet ibi usque ad hodiernum invitos manentes
ibidem, lignum unum armatum habuimus et literas de Sicilia
nobis missas, quibiis significatum fuit nobis, qualiter decem
galee armate et alia diversa vasa piratica per dominum Ro-
bertum illustris regis Caroli clare memorie filium hiis diebus
preteritis misse fuerant in Siciliam ad invasionem et damni-
ficationem nostrorum subditorum fidelium Siculorum, que mari
terraque damna eis, derrobaciones ») et offensas in personis
et rebus plurimas intulerant, quodque alias dictus dominus
Robertus causa veniendi in Siciliam armate seu classis prepa-
ramenta magna ^) molitur, Guelfos Tuscie simul et Lombardie
cum proposito predictam insulam acquirendi, si possit, undi-
que summovendo ac super hoc uno modo et alio fulminando.
a) So Orig. b) raagne Or.
') Vgl. Acta S. 338 f. Nr. 227.
— 250 —
Offerente se item abhinc nobis alius *) navis opportunitate in
Cataloniam venientis, propter hec, que occurrerint nobis, de
novo non immerito scribendum vobis duximus iterato, quod,
licet fulminationes huiusmodi parum aut nichil nos terreant,
sed speremus cum auxilio Dei, qui nos et negocia nostra dic-
torumque fidelium nostrorum Siculorum protexit et per pieta-
tem eius nostramque communem iustitiam proteget melius in
futurum, huiusmodi minas seu fulminationes evadere cum
houore : tamen pos[t]quam voluntas Dei fuit et est, quod nos
sumus in guerra, presertim cum tanta iustitia, eligimus magis
esse in ea quam illa, qua eramus hactenus, pace, que, consi-
derato suo fine, guerra mortifera nobis natisque nostris et
etiam Siculis verius posset dici. Nec credatis pro tanto, quod
ad guerram ipsam delectationis sue gratia ultro labamur, sed
tantum eius, quam affectamus, vere et perpetue pacis optentu.
Et propterea, frater et domine, de nostra vos reddimus iu-
tentione securos, quod pro defensione nostra et libertate Sicu-
lorum, quorum conditionem vos etiam nullatenus ignoratis,
cum ense in manu proponimus exponere vitam nostram ! Cum
autem de benigna promissione vestra, si bene recolitis, a vobis
fuerimus consecuti, quod, si dictum dominum Robertum pacem
conting-eret nobis infringere guerramque movere iu regnum
nostrum, vestro nos posse et sforcio iuvaretis, et liqueat ipsum
pacem violasse predictam, mittendo in Siciliam predictas galeas
et vasa alia coutra nos et nostros subditos, ut prefertur, nec
possit ex adverso nobis oppoui de iure, quod et nos viola-
verimus ipsam pacem ex ipso, quod in Calabriam transivimus,
Regium habuimus eiusque circumpositam regionem, quoniam,
quicquid uos fecimus, de mandato imperatoris et pro ipso
imperatore fecimus, requisicioni cuius et iussis tenebamur
secundum divinam caritatem et iustitiam obedire etiam cou-
dicione pacis eiusdem et vinculo sacramenti, quo tenebamur
astricti, aliquatenus non obstaute, pro eo, quod in quolibet
sacramento excluditur caritas Dei et iutelligitur potestas
superioris excepta \). Nec etiam in crimen potest nobis seu
culpam ascribi, si ante transitum uostrum in Calabriam nos
a) modus zu erganzen?
') Ob hier der Hauptsatz fehlt oder erst der Satz unten bei im-
ploramus eudet?
— 251 —
eum specialiter non duximus diffidandum, quia, qui per im-
peratorem Romanorum, qui dominus est mundi et caput gen-
tium in temporalibus, cuique reges et principes mundi subsunt
de iure, est sententialiter diffidatus, potissime sicut proditor
Romani imperii, hostis rei publice omnique honore et digni-
tate privatus est et habetur a singulis specialiter diffidatus,
prout de hiis omnibus iurisperiti et sapieutes omnes, quos
consuluimus exinde deliberatione super hoc habita diligenti
ac inspectis nichilomiuus per eosdem formis et tenoribus tam
videlicet late per imperatorem contra dictum dominum Rober-
tum sententie quam requisicionis imperialis facte nobis de
inovendo guerram eidem domino Roberto et etiam pacis inite
iuter nos et eum multinioda disceptacione discussis. Dede-
runt nobis cognoscere et suas rationes in scriptis etiam tra-
dideruut. De quibus rationibus, cum iam miseramus ipsas
vobis, latius excellentiam vestram credimus informatam^).
Cum etiam alias vos habeamus iu fratrem, patrem et dominum,
in quo post. Deum nostra nostrorumque fidelium Siculorum
spes tota consistit, cum sine vestro favore nil posse glorie-
nuir . . . imploramus atque ideo regalem clementiam vest-
ram interioribus cordis afFectibus deprecamur, quatenus amoris
eius instinctu, quo tanquam de eodem utero editi eodemque
semine geniti ad iddem natura connectimur, ac nostre con-
templacione iusticie, quam vos non credimus ignorare, foven-
do tuendoque rem nostram ut filii super hiis , . . salubre
remedium apponatis, iuvando nos, si placet, in vere futuro
de aliquibus galeis vestris armatis ac equitum et peditum
comitiva in toto vel in parte nostris ad vestrum libitum cum
expensis. Ac scribendo alias et cito(?) per illum modum,
quem viderit vestra circnmspecta fraternitas convenire, sub-
ditis et naturalibus vestris in Tuscorum et dicti domini
Roberti stipendiis militantibns, qnod contra nos et specialiter
in reguo nostro Sicilie non erigant arma nec dimicent quo-
quomodo imperium, cui et . . . Deo, mundo et hominibus nos-
ceretur, si, qui filium et fratrem regis Aragonie et comitis
Barchinone *) potius debereut defendere, ad exheredationem
ipsius et Sicnlornm fidelium suorum offensionem arma gererent
a) Barcliilone.
■) Vgl. Acta Nr. 225.
— 252 —
et pngnarent. Dat. in porta Castelli de Castro snb sigillo
nostro secreto VIII. Novembris XII. indiccionis.
CRD 10216. Or. Pap. Ssp. Mit Lochern.
117. Konig Friedrich an Jayme II.: Landung in Trapani. In
Palermo stiess Bernard de Sarriano mit Schiffen und Truppen
zu ihm, was wohl auf Befehi Jaymes geschehen ist. Bernard
will zum Versuche einer Aussohnung zu Konig Robert.
Wahrend er auf Befehl Heinrichs Vll. einige Orte in Cala-
brien besetzt, aber nach seiner Heimkehr nichts getan hat,
hat Konig Robert 13 Schiffe zum ^ngriff bis nach Lipari
bereits gesandt, Bittet um Hilfe- Paiermo 1313 Dezember 29.
. . . [Cum] *) . . . pridie de partibns Tuscie, ad quas in sub-
sidium incliti domini Henrici bone memorie Romanorum im-
peratoris semper augusti, cum quo, ut noscis, Deo volente
contraxeramus parentelam et unionem sub certis forma et
modo copulaveramus ad invicem, versus Siciliam nostros
maturaremus accessus, die dominico undecimo mensis Novem-
bris nuper elapsi duodecime indiccionis presentis portum terre
Trapani cum gente nostra et extolio, cuin quibus ad partes
illas accesseramus, ut fertur, incolumes preter obstaculum ali-
quod applicuimus Deo duce. Ubi morantibus nobis per dies
aliquos pro refriscamento et intermissione laborum, quos gens
nostra in viagio predicto pertulerat, nobilis Bernardus de
Sarriano miles cum certo uumero galearum nec non equituni
et peditum, quod non absque vestri provisione, licencia et
mandato processisse credimus, in nostrum servicium Panor-
mum applicuit. Ubi habita per eum, ut licuit, informacione
plenaria de innata benivolencia et amore, quos erga nos geritis,
de quo Deo et vobis referimus grates, quas possumus, eius-
dem Bernardi assercio nobis apeniit, quod . . . de dissidio inter
nos et nostrum emulum existente, de qua forsan idem emulus
indigne conqueritur, . . . ad utriusque partis concordiam inter-
poneretis sollercie vestre partes ; quod gratum satis et accep-
tum gereutes per eundem Bernardum ad dictum emulum nos"
ti-um pro habeuda securitate, quod idem Bernardus loquatur
cum eo . . ., nuucium suum mitti permisimus, ad quem securi-
a) Loch Or.
— 253 —
tate sequuta dictus Beraardus pro prescripta causa est, ut
predicitur, profecturus *).
Sane cum de maudato serenissimi domini imperatoris
predicti, cui occasionibus prenotatis deficere non poteramus
in aliquo vel deesse, contra terras et gentem dicti emuli
exercitum nostrum direximus, terras et villas cepimus, ac
quo[t] de gente sua nostro se submitti voluerit (?) dominio,
gratanter recepimus: in aliquo excessisse non credimus, non
pensantes guerram movere pro guerra, set quia nemo nisi
victor bellum pro pace mutavit ^), de mandato dicti domini
imperatoris, cuius iussionibus omnino nos oportuit obedire,
guerram pro finali et inviolabili pace movimus, ut est dictum.
Et licet post redditum nostrum de predictis partibus Tuscie
in Siciliam nichil innovaremus de guerra, nulli ad exercen-
dum piraticam contra subditos dicti nostri emuli licenciam
concedentes, nisi tantum, quod quasdam terras et loca Cala-
brie, quas iusta et inevitabili causa nostro ceperamus exforcio,
viriliter defendentes, parati semper, prout ad publicam devenit
noticiam, si ob premissam causam contra aliquos in aliquo
noxii videremur, stare exinde iudicio iudicis competentis :
dictus noster inimicus et emulus ad invasionem nostrorum
fidelium gentem suam cum galeis tredecim armatis infra men-
sem Decembris dicte duodecime indiccionis hostiliter et im-
mediate transmisit, que usque insulam nostram Lipari ad
invasionem nostrorum fidelium in minoracionem et cedium
nostri dominii accesserunt. Cum igitur causam utriusque
partis et conscienciam agnoscatis ac in parte, qua degimus,
secundum Deum et veritatem non minus vestrum quam nos-
trum interesse vertatur, nec oporteat in hiis vos tedio fati-
gari verborum, cum pauca sufficiant sapienti, causam nostram
et actus veluti, qui alium non habemus protectorem vel do-
minum, in sinu suscipiatis conscientie et tutele, et cum post
Deum in alium nisi ad vestre serenitatis clemenciam non spere-
mus, supplicamus ut fratri et domino, ut de nobis et nostris
negociis erga vos materia non marcescat. Dat. Panormi sub
sigillo nostro secreto XXVIIII. Decembris XII. indiccionis.
CRD 10220. Or. Pap. Ssp. Bernardus de Sorriano ist nach dem
Tode Rogers de Loria der bedeutendste Admiral Aragoniens.
a) Ich gebe hier nur den Hauptteil des mehrfach korrigierten
Satzes wieder. b) So Or.
— 254 —
11S. B. de Sarriano an Jayme II.: Konig Robert liess Friedrlch
sagen: Minoriten, Dominikaner und Bischofe hat er in Sizi-
lien auf seiner Seite; er konnte ihn beiseite schaffen, aber
Verwandtschaftsgefilhl und Religion hielten ihn ab. Wenn er
nach Sizilien kame, sei mehr als die Halfte des Landes fiir
ihn. Friedrich antwortete: Er wolle weder Frieden noch
Waffenstillstand mit ihm, denn all sein Recht habe Robert
durch die kaiserliche Sentenz verwirkt. Ueber Jayme aus-
serte sich Robert schamlos. Pisa bot Clemens V. 200 000
Oulden, damit Jayme Sardinien nicht erhalte, und hat Frieden
mit Robert. (1314 Anfang.)
Sarria ist iiberzeugt, dass Robert Jayme Sardinien nicht gonut:
De res no es tan despagat, con si vos avets Serdenya. Darum soll er
Frieden zwischen Robert und Friedrich stiften, dann hat erSardinien:
Segons hom diu en Aragon, porets fer duna via dos mandados, aver
Serdenya et tractar la pau.
Robert hat P. Ribanca zu kommen gestattet, der ilim einen Brief
Sarrias bringt, worin er im Namen Jaymes Friedensvermitthing an-
bietef: en a([uesta nianera, que, cou el li ach feyta paor al maestre
judicier de tormentar el, si era vengut per altre raho siuo per aqu*ela
letra. Robert redet mit ihm con grans maestries e grans vanitats.
Bald will er Friedrich Sardinien und Corsica erwerben fiir Riickgabe
Sizilieus und Geldentschadi^ung Jaynies, bald soll Friedrich Sizilien
fiir Robert behalten und grosseu Census zahlen.
Dix e allega lo rey Robert, que un cabater avie en Barcelona,
que, cou hom li demauava: Quant costarau vostres ra^iates ? el deya:
18 diners. E si hom li contra Aeye, que les agues per menys, lo caba-
ter deya, que no les auri[a] meuys de 2 soldes. Per que el dix an
Ribanca, que, si lo rey Frederic no volia fer neguna da^iuesta pau,
que . . . (leider Loch !) mes iria, e el nieylor pau demenaria. que el lauria
molt pijor.
Eii Ribauca, digats al rey Frederich. que eu mi es daver
tota via que yom vuyla Sicilia e de tolre la persoua a el,
que yo he frares Meuors et Predycadors e bisbes e arclia-
bisbes e homens, (}ui son de casa sua, qui li agren tolta la
persona, si yom volya ; e ya fora feyt, si nos fos per lo deute,
que nos avem ab el. e per temor de Deu. Eucara li digats.
que tota hora, que nos anem en Sicilia. som certs. (jue aurem
la meytat de \a terra e mes. E dix moltes paraules. t^ni no
pareu de rey ni de savi senyor, dien aqneles viltats e deson-
ries, que deya de la persoua del seuyor rey Frederich . . .
— 255 —
El senyor rey Frederich ha respost a aquel clerge, qnel
rey Robert trames . . . : Qne el no eiiten ab el aver pan ni
treva per 90 cor el no he negun dret en lo regne ni en res,
que el tenga, segons la sentencia del emperador. La resposta
es tal, senyor, quel rey Robert no sen riura. Encara no la
e auda encara, mas lo senyor rey me trames a dir, quel am
trametria . . .
Senyor, lo rey Robert dix an Ribanca, que vos li aviets
tramesa una letra, en la qual li feyets saber, que vos no
podiets desfalir de deffendre lo rey Frederich e les sues coses ;
e el respos, que poch ho preava, dien desonries de vostrapersona,
segons que en Bernart Marquet vos comptara largament.
Senyor, los missatges de Pisa son estats ab lo rey Ro-
bert be dos meses e an trameses sos missatgers al papa de
proferir li 200 000 florins, per que vos no puschats anar en
Serdenya, e an feyta pau ab lo rey Robert amagadament
sens crida. E aquestes coses, senyor, son veres, axi con Deus
es el cel.
Seuyor, si Deus volgues, (|ue yo agues trobat en Sar-
denya lo senyor rey Frederich, segurament tota Serdenya se
fora retuda a vos, sal Caler, e en Caler avia gran part vos-
tra, . . . mas Deus no ho volch e vol, que vos, senyor, ho
fassatz.
CRD Ap. gen. XCII. Or. Pap. Nach Abschrift von Dr. Rohde.
Der erwahnte Brief B. de Sarrianos an Robert ist vom December 1313.
Die Unterredung wird also um die Jahreswende stattgefunden haben.
Um dieselbe Zeit sandte Robert eiuen Familiaren Raymundus Raynerii
an Jayme. Dieser bedauert am 18. Marz 1314 (Reg. 337 f. 338 v) Fried-
richs Vorgehen in Calabrien und sendet diesem zur Warnung und Mas-
sigung Botschaft. Sein offizielles Verhalten zu B. de Sarriano, der zu
Friedrich mit Truppen iibergegangen, weil er ihm promissionem cum
homagio geleistet, ergibt sicli aus Acta Nr. 224: Amtsentsetzung und
jetzt Mitteilung der Ernennung des Franciscus Carrocii zum Admiral.
Weiteres kann er niclit :
Qualiter vero nos prefato Bernardo processum suum po-
tuerimus vetavisse, obstante generali terre consuetudine, plura
refferenda non vidimus, quia scimus vobis hoc etiam rei ex-
periencia certum esse.
Wichtiger ist aber Jayme die Stellung Roberts zu Pisa:
Super excusacione autem tractatus concordie vestre et
Pisanorum, de quo capitulorum series continebat, visum nobis
— 256 —
est, consideracione habita a(i mutuam dilectionem ex bonis
debitis, quibus annectimur, procedentem, quod ad tractatus
ipsos procedere nullatenus debeatis, si processibus nostris
acquisicionis regni nostri Sardinee et Corsice, quod, ut scitis,
a sede apostolica obtinemus, impediraentum afferre possent,
et si hoc facerent, nuUatenus credimus vos processisse nec
processurum in eis.
Nec quo ad nos obest, quod dicitis, honore vestro in om-
nibus semper salvo, videlicet, quod rex Fredericus fuerit prin-
cipium et motor negocii Pisas personaliter veniendo et cum
Pisanis tractando, quia nobis factum dicti regis Frederici
nocere non debet; maxime etiam, quia idem rex Fredericus
significavit nobis noviter, quod suas pacciones cum Pisanis
fecisset, que tractabantur et offerebantur ei cum magnis honore
et comodo, set cognoscendo, quod possent dictum uegocium ac-
quisitionis nostre regni Sardinee impedire, destitit ab eisdem.
Preterea etiam a memoria vestra non credimus excidisse,
qualiter nos olim audito, quod inter memoratum imperatorem
quondam et vos de matrimonio contrahendo inter uuam e
filiabus suis et inclitum Karolum filium vestrum, carissimum
nepotem nostiiun, ad invicem agebatur, nos per specialem
litteram nostram magnificenciam vestram rogavimus, ut face-
retis, ne imperator ipse nobis in acquisicione nostra dicti
regni Sardinee impedimentum inferret, et quod etiam vos
abstineretis a qualibet paccione, que vos a prestando nobis
auxilio in pretacto negocio retraheret vel in aliquo impediret.
Significando etiam vobis tuuc, quod in plerisque paccionibus
cum nonnullis regibus factis a nobis antefatum comunem pa-
trem et vos exceperamus et deinde simile faceremus.
Auch Friedrich berichtet am 8. April von Verhandlungsversuchen
Roberts, u. a. durch Gisbertus de Scintillis, ohne grosse Hoffnung auf
treuga.
119. Akienstucke zur Reichsversammlung von Heraclea. 1314
Januar 10.
1. Notariatslnstrument uber den Protest Friedrichs von
Sizilien gegen den Einfall Roberts in sein Land ; Versprechen
ihre Streitsache dem kompetenten Richter zu unterbreiten
und sich zum Duell zu stellen. 1314 Januar 31.
— 257 —
2. Konig Friedrlch an Papst Clemens V. : Hlstorlsche
Darlegung seines Verhaltnlsses zu Helnrich VII., seiner Stel-
lung zu Robert, Bltte um Hiilfe und Drohung, dass, wenn
Robert den Krieg fortsetze, er sich zu helfen wlssen werde.
3. Ahnliche Darlegung an das Kardinalskolleglum, an
Phllipp d. 5ch., dle deutschen Piirsten und andere Herrscher.
Betonung, dass das, was Ihn getroffen, auch eine Beleidi-
gung des romischen Relches sel.
4. Ein Anhanger Priedrlchs setzt elnem (Kardinal? und)
Preund des Konlgs die 6runde fur das Verhalten des Konigs
auseinander: a) 6ehorsam gegen den Kaiser. b) Dle per-
duellio Roberts gestattete den Einfall In Calabrlen. c) Slzi-
lien ist jetzt frei von Verpflichtungen gegen Robert. d) Der
Konlg hat sich in Heraclea zu jeder 6enugtuung erboten.
1. Forma protestacionis facte per predictum dominum nostrum regem
Fredericum in generali coUoquio celebrato per eum inter prelatos, co-
mites. barones, milites et iudices et sindicos universitatum [et] locorum
tocius Sicilie in terra Heraclie, que alio nomine dicitur Terranoua, in
[mense] Januarii presentis XII. indictionis ') • • •
In nomiue domini eterni et salvatoris nostri Jhesu Christi amen.
Nos Fredericus Dei gracia rex Trinaclie presentis publici scripti serie
notum fieri volumus universis presentibus et futuris, quod, cum essemus
apud Heracleam regni nostri, ubi predictum colloquium celebravimus,
ad hoc vocatis et presentibus sindicis universitatum, civitatum, terrarum
et locorum dicti regni nostri nec non prelati[s] eiusdem regni se sub-
scribentibus infra, in quo colloquio diximus publice *) . . . Ideoque pro-
testamur adhuc, quod de predictis, que nos ipse minus licite fecisse
pretendat, stare volumus competenti iudicio et emendare illa omnia,
que nos minus licite fecisse per ipsum iudicium apparebit, offerentes
nichilominus nos paratos, quod, si dictus hostis noster nos de quovis
crimine arguat, quod duellum de iure requirat, vel ipse eciam duellum
offerat vel requirat, etsi de iure crimen ipsum duellum non exigat, reci-
pimus (?) et uos de crimine obiecto purgare nedum per duorum pugnam,
immo per quemcunque pugne modum cum quibuscunque et quocunque
personis: decem, viginti, centum vel pluribus, sicut dictus hostis noster
optaverit, per quam pugnam de ipsius nocencia, de nostra vero iunocencia
') Es folgt Angabe des Transsumptes vom 31. Januar der Prote-
station, aufgenommen von Goffridus de Castello iudex terre Lentiui
und des tabellio Jacobus filius (juondam Pagani de Nicosia auf Bitten
des Prokurators des Konigs Andreas de Solerio. Der Protest ist vom
Notar Corradus de Jordano.
*) Es folgt jetzt fast wortlich, was auch in der Eingabe an den
Papst steht.
— 258 —
apud competentem iudicem apparebit, promittentes infrascripto notario
stipnlanti, quod iudicio iudicis competentis stabimus de premissis et pug-
nam nobis oblatam inter duos, decem, viginti, centum aut plures, sicut
predictus hostis noster maluerit, recipiemus et ipsius pugne iudicio stabi-
mus, sicut iustum fuerit et solebit fieri et loco abili ipsius iudicis arbitrio
statuendo, vel de quo inter nos et ipsum invenerit. Unde ad futuram
memoriam nostramque cautelam presens publicum presentis protesta-
tionis documentimi fieri fecimus per [manus] Conradi de Jorduno de
Messana notarii publici auctoritate imperiali, presentibus ad hoc pre-
latis et regni nostri nobilibus infrascriptis, eorum sigillis et subscrip-
cionibus roboratum. Actum Heraclee ^) . . . anno dominice incarnacionis
MCCCXIII, mense Jau(uario) X. eius, [XII.] indiccionis.
Nos Guidotus archiepiscopus Messane testamur et nostrum sigil-
lum ponimus.
Nos Bertuldus ep. Agrigentinus testamur.
Nos Gotfridus ep. Mazariensis testanmr.
Nos Johannes Pactensis et Lijiparensis ej). testamur.
Nos Jacobus Ce[phal]udensis ep. testamur.
Nos . . . archimandrita sancti Essalvatoius de Messana nostro sigillo
signamus.
Nos Nicolaus ep.Meleuitanus testamur et nostrum sigillum ponimus.
Nos Maufridus de Claromonte comes Moach, dominus Ragusie,
premissis interfuimus el testamur.
Nos Franciscus comes Vigintimilii, Giracii et consilii maioris testa-
mur et sigillum nostrum apponimus.
Unde ad futuram memoriam . . . signavi.
2. Forma litterarum predicti domini regis Frederici ad excusa-
cionem suam super ])remissis omuibus missarum nuper summo pontifici
per dominum Petrum de Monterotundo Syracusanum electum et domi-
num Simonem Saluagium de Siracusia militeni, nuncios regis predicti.
Sanctissimo ac reverentissiino patri et domino suo, do-
mino C. sacrosancte et uuiversalis Romane ecclesie summo
pontifici Fridericus Dei gratia rex Trinacrie pedum oscula
beatorum. Ad aures pervenit omnium principum orbis terre
iidelium . . . cuiuscunque status, condicionis et gradus, quod
quondam inclite recordationis Henricus VII. imperator per
Alamanie principes, ad quos de consuetudine ac de iure spec-
tare dignoscitur eleccio principis Romanorum, electus prius in
Romanorum regem iu Alamauia, postmodum per sedem apo-
stolicam aprobatus, in Ytaliam veniens pro imperatore se
gessit in omnibus ad eius spectantibus principatum, fideles
imperii ad fidelitatem et hominia, que debebant, recipiens,
rebelles auteni et contradictores ad obediendum sibi et sacro
a) 1—2 W(')rter fehlen. So oft in Folgendem.
— 259 —
imperio per obsidiones et bella compescens. Et tunc de vo-
luntate ac mandato vestre sanctitatis, haud dubie reverentis-
simis cardiualibus in hiis omnibus totis viribus consilii atque
favoribus assistentibus, sicut notorium erat [et fama?] publica
predicabat et nulla penitus posset tergiversacione celari, item
etiam postmodum in Urbem accedens ministerio cardinalium
eorundem ex mandato sedis apostolice data eis certa forma,
et cuique ipsorum cardinalium in eiusdem imperatoris conse-
cracione ac coronacione ministerio limitato, sicut ipsius sedis
emissi apices docuerunt ') coronam in Leteranensi ecclesia
consecratus assumpsit et gladium ab altari in signum quidem
universalis dominii et tocius monarchie })otestatis. Cui, cum
constitisset michi ex sic evidentibus argumentis, quod dictus
princeps filius erat ecclesie ac defenssor legitimus, qui tam
reverenter tamque karissime (?) ab ecclesia tractabatur, nullis
frivolis seu levibus ad hec rationibus ductus per aftinitatem
inter ipsum et me contractam adherere disposui nec minus
ab ipso ammiratie imperii sacri officium oblatum accepi ac
sibi obedienter muuus in hiis, que sacro expediebant imperio,
licitis videlicet et honestis per obligaciones et documenta
publica inde confecta solenniter expromissi, nullam, sicut novit
ille, qui nichil ignorat, machinacionem in hiis adhibens, qua
cuivis homiuum dampuum posset vel iniuriosum aliquid quo-
modolibet evenire, set spem proficiendi habens singulis et
pariter universis et id taliter [perjsequens facere, quod imperio
totique rei publice [j)Otjerit expedire. Et credens, ac merito
debens credere, quod iu hiis vestre sedi et toti sacrosancte
et universali ecclesie, que sic ipsum principem evidenter fa-
voribus et graciis prosequebatur no[n] modicis, merito compla-
ceremur, nichilomiuus hiis intuens, in quo sancta oifenderetur
ecclesia, vel in quo pacem et pacta inter me ac cognatum
meum dudum [com]posita quomodolibet violarem, cum neque
inter nos actum vel scriptum [fuerit?] aliquando, quod cum
principe Romanorum aut [alio?] quolibet parentelam non con-
traherem vel federa inhirem aliqua vel ab ipsis aut eorum
aliquo cuiuscunque generis ofticia sumerem, sicut sedem ves-
tram credo penitus non latere. Postque facta mora didici,
') MGH Constitutiones IV, Nr. 644 p. 607.
— 260 —
quod iam dictus cognatus meus adversus euudem olim Roma-
noram principem calcaneum rebellionis erexit, astrictos eidem
principi per iuramenta fidelitatis abiurata religione adversus
eum rebelles constituit eundemque ad sui coronacionem in
Urbe sistentem multipliciter impungnavit per dominum Jo-
haunem fratrem suum in non modica militum numerositate
transmissum ab ipso, qui etiam, ne ipsi principi pro sui coro-
nacione ad beatorum apostolorum basilicam liber pateret ac-
cessus, ipsam invasit basilicam . . . hostis aliaque notoria
commisit scelera detestanda contra salutem ipsius principis
Romanoram, inquautum poterat, movendo et denique in Tuscia
rebelliones ac contradicciones contra ipsum principem pro-
curando. De quibus eiusdem cognati mei sic pravis excessi-
bus, teste Deo, nimirum ex debito condolebam, quod tam in-
trepide tanque nequiter contra ecclesie matris filium et mo-
narcham, cui reges omnes catholici suberant omnesque na-
ciones et gentes obedire debebant, spiritum contradictionis
et rebellionis assumpsit. Denique autem, cum de tam gra-
vibus argueretur excessibus, fama publica refferente, et in-
siuuacione clamosa previa, idem quondam imperator diligen-
tem inquisicionem fecit fieri et in eo negocio observatis, que
fuerant observanda, eundem cognatum meum hostem publi-
cum ac imperii Romanorum, legitimis servatis solemnitatibus,
indicavit eumque reum criminis lese magestatis sue ex crimi-
num suorum evidencia declaravit in scriptis sub [preseujcia
plurimorum principum, comitum, magnatum et nobilium ac
etiam prelatorum, quorum intervenit presencia sub ^) . . . ipsius
declaracionis sive sententie promulgate, sicut ipsius tenor
edocet, que ad me ac multos alios ex ipsius principis man-
dato et destinacione pervenit et ea omnia, que predixi, con-
tiuet manifeste ^). Postremo vero[?] post dictara sententiam
dictus Romanorum princeps michi mandavit expresse, quod
prefatum sacri rebellem imperii hostem publicum, perduellionis
reum ac perniciosum imperio Romanorum, tam ex auctoritate
suscepti per me officii, quod michi pro maiestate sua nosce-
batur incumbere, quam ex regio, quo sibi sieut ceteri reges
et principes ad conservacionem iurium imperii obedire ac
a) Loch.
') Constitutiones IV Nr. 946 p. 985.
— 261 —
assistere tenebar, obse[q]uio, contra ipsum procedere per mare
ac per terram, ut nocencia sua huiusmodi penis legitimis
subderetur, sicut in eodem quondam principis scripto legitur,
quod sanctitati vestre transumptum et redactum in formam
publicam decrevi per meum [specialem] nuncium transmiten-
dum '). Ego autem nichil in hac re penitus criminosum in-
spiciens, set quod iuri conveniebat humano [pariter] et divino,
tante potestati de iure obediens, mandatum in lege ac evan-
gelio, proximi caritatem, observans et dictum nec minus per
me susceptum officium exequens, quod feci, putavi legitimiim,
sperans potissime a sancta et universali ecclesia de huius-
modi opere bono in hoc seculo laudes et premium et a datore
bonorum omnium recompensacionem precipuam in futurum.
Idem vero cognatus meus, qui errata sua non conspicit, du-
rante pace, quosdam ex fidelibus meis captos more hostis
coniecit in vincula, tormentis afflixit, meos etiam sepe numero
legatos *) prosequtus est, quos ad diversas provincias pro meis
destinabam negociis, per galeas suas eis multiplices parans
insidias, ut iniurias iliis et cedes inferret et cum nonnullis
comunitatibus '') preterea, sicut novit *^), amicicias copulavit et
adversus me ac meos tractatibus tacitis inivit federa, pacem
predictam ducens penitus in contemptum, asserens sibi licere
talia, dum pravis suggestionibus et prorsus deviis a limite
veritatis apud apostolice sedis aures et fratrum michi quos-
dam insimulaciones inpoueref^) et me ac meos novis comen-
ticiis multipliciter difFamaret ®j. Eoque amplius, diebus istis
post obitum dicti priucipis Romanorum, me de insula mea
Sicilie digresso, paulisper galeas suas non modicas ad insulam
transmisit eandem, que hostium more circa ^) ipsam insulam
discurrentes multis fidelibus ineis cedes, aliis tormenta et
vulnera et substantiarum suarum dampna gravia intulerunt,
et ex eis ipse nonnuUos in vinculis detinet per iniuriam cap-
tivatos ^) . . . a qua procul dubio supersedendum fore decrevi
a) lagatos Kop. b) nonniilla comunitate Kop.
c) So Kop. Ob etwas fehlt? d) iuponere Kop.
e) So wahrscheinlich. f) circiter Kop.
g) Es folgt dann verderbt: me simnl hac dictus princeps inter
homines esse desit a gerra huiusmodi (luiescentem.
■) Constitutiones IV Nr. 1296 p. 14:-35.
— 262 —
ob s[ancta]in dumtaxat reverenciam apostolice sedis et ecclesie
sacrosancte. Quare sedis ipsius sanctitas(?) nichil [omnjino
de . . . suggestis criminibus ab emulis meis credat, qui linguas
suas ex solito habent nimium prurien[tes ?] et ipsas in me
acuunt, me ac [meos] totis nisibus diffamando, set sanctitas
vestra, que semper domum Aragonum speciali caritate dilexit,
emulorum ipsorum respuens maledicta fidedignorum tantum
dignetur re[la]tibus inherere, nec putet ibi fore iniuriam, ubi
animus iniuriandi penitus deifuit et actus ac effectus legiti-
mis racionibus nitebantur, presertim me iuter excusaciones
ceteras auctoritate superioris, que in iure iui'ando quomodo-
libet exempta, predicti videlicet principis Romanorum, quem
michi et reliquis principibus catholicis superiorem cognoscere
debebam, adversus obiectiones adversantium racionabiliter
excusante.
Ceterum noscat eadem sanctitas, quod, si dictus coguatus
meus in geri'a putavit persistendum, quem gerre ipsius facti
actorem palam est ac miuus legitimum inceptorein, ad illius . . .
inuriam propelleudam edes medias *) (?) caute(?) precidere auxi-
liante domiuo procurabo, quod ad meas edes iucendia venii-e
aliquatenus non contingat. Extimetur merito dator dampni,
quem constabit causas dampni suo facto taliter prebuisse,
quod domus medie iusto metu exorto per eum incendii neces-
sario precidautur. Prefatus sane cognatus meus ex transacti
temporis argumeutis aguoscit, quot quautisque suffultus viri-
bus quautisque favoribus podiatus actore domino in quod (?) ^)
promptum periculuin incidisset, si non illa michi composicio,
cuius ipse violatur extitit, ut predicitur, placuisset. Beo
autem, qui manus iuste bellaucium docet ad prelium et digi-
tos ipsorum ad bellum, quique solus assistit illis, qui se in
via veritatis et iusticie substinent, quod bouum est, faciet,
brachia sujierborum contereus et iudicans, quod est rectum,
sub quo teste simul et iudice omuia solo penso iusticie in
hiis, qui suut absque peuitudine ^), iudicantur. Ego autein
sanctitati vestre comendo me ac mea et ad ipsius servicia
me promptum offero ac paratum.
a) Das Wort kommt zweimal vor.
b) Der Abkiirzung uach auch inquam.
c) So Kop.
— 263 —
3 a. Simili modo et forma ac verbis competenter muta-
tis scriptum est per eundem dominum regem Fridericum sacro
collegio venerabilium dominorum cardinalium sub tali con-
clusione : Vos itaque sedentes iuxta sedem vicarii Jhesu Christi,
circa quam velut circa solem fulgetis fulgore sidereo, quorum
aures nullis maledicis seu pravis suggestionibus pmriri *) cre-
duntur, apud quos veritas viget, criminacio falsa conteritur,
iusticia colitur, iniquitas propulsatur, si qua emulorum nostro-
rum relatibus, quorum lingue maledicis ac . . . accionibus pru-
riunt, ad maledicta parate sint, gladius bis acutus ^) ad vestras
aures provenire . . . , per que nos ac nostros quomodolibet dif-
famare contendant, illa sanctitate '^) morum ac antique philo-
sophie moralis confutare dignemini, cum adversus eorum cri-
minaciones huiusmodi veritatis ac iusticie clipeus nos merito
prescriptis racionibus tutatur, virtus premium laudis et gracie,
peccatum vero infamie ac mortis stipendia merentur. Deus
autem pacis vos vivificet et conservet et aptet in omni bono
desiderabili hoc seculo et futuro. Nos autem ad vestra bene-
placita offerimus nos et nostra.
3b. Scriptum est etiam regi Francorum sub forma litte-
Tarum dicti domini summi pontificis et sub hac conclusione,
mutatis tamen verbis in forma predicta:
Quare excellencia vestra nullum per nos crimen admissum
existimet, ubi, que facta sunt, iure ac lege fecimus sufPragan-
tibus *^), queque non minus legibus seeuli ac canonibus quam
divina lege ac evangelio et apostolorum auctoritatibus fulciun-
tur, Credat^ue ipsa vestra excellencia, quod ea, que in hiis
erga dictum quondam Romanum principem in ipsiusque neces-
sitatibus gessimus, tam ex obediencie debito, quam debebamus
eidem, quam racione sublimioris, utpote potestatis digno ac
merito fecimus, nullam in hiis . . . Dei et salvatoris nostri con-
spicientes offensam set sicut . . . legitur ab universali ecclesia,
matre omnium et magistra, hoc seculo laudes sperantes et
premia et a datore bonorum omnium representacionem preci-
puam in futuro. Digimm extimantes sic vos alloqui tenoro
presencium, ne quid ficta emuloram nostrorum subieccione (?) ®)
percipiat, qui linguas eorum ex solito habent nimium prurien-
a) prurire Kop. b) acultus Kop. c) sanctitas Kop.
d) suffragante Kop. e) Statt susurracione oder ahnliches Wort ?
— 264 —
tes, ut credat *) ex cuiuspiam ip[sorum?] relatibus nos aliquid
commisisse, per que sanctam et universalem matrem ecclesiam
nos credere debeat offendisse vel ea quo[modolibet?] commi-
sisse, per que violacionis pacis olim inter nos et prefatum
cognatum nostrum composite dici possimus aliquatenus vel . . . ;
quin immo iddem cognatus noster se pace fecit indignum
pacis nostre ac publice factis suis preuotatis criminibus vio-
lat[orem]. Excellencia autem vestra vivat et vigeat, meritis
ac virtute prefulgeat diebus longevis hoc seculo et assequa-
tur ^) eterne vite premia in futuro.
3 c, Scriptum est etiam in predicta forma principibus
Alamanie et aliis regibus verbis competenter mutatis sub hac
conclusione :
Hec itaque ad vestram noticiam deducendo decrevimus,
ut tam vos quam ceteri catolici principes orbis terre cognoa-
cant, quod nos ea que pro karitate, obediencia, pro veritate
et iusticia fecimus, ob egregiam in rem publicam et insignem
erga Romanum imperium fidem fecisse legitime dignoscamur,
iniquitas autem contradictorum atque rebellium vobis et eis
sit cognita et catholicis universis intelligantque universi, quod
ab adversantibus nobis virtus respuitur, displicet innocentia,
placent flagicia, rebellio ac hostilitas ^) publica favoribus ac
premiis condouentur, utque manifestum habeatis, vos et ceteri
Alamanie principes, quod illa, que in presencia nobis et nostris
ingeritur, guerra ob solam illam, quam erga Romanum im-
perium fidem gessimus atque gerimus, ea specialiter ratione,
quod de imperatorum Theotonicorum stirpe processimus, pe-
nitus contra meritum coutraque iusticiam ingeratur nec minus
in gravem iniuriam eorundem principum ac tocius imperii
Romanorum. Deus autem veritatis atque iusticie, qui equo
pendit omnia librameuto, aub quo teste simul et iudice facta
hominum iudicantur, apud quem nulla est accepcio persona-
rum inter nos et adversantes stabit medius et, ubi crimen
est, penam adiciet, sanctam vero innoceutiam de nocencium
manibus eruet et ipsi diebus uecessitatis prestabit auxilium
oportunum. Deus autem pacis vos vivificet et conservet et
aptet iu omni bono desiderabili hoc seculo et futuro. Nos
postremo ad vestra beneplacita offerimus uos et nostra.
a) credit Kop. b) assequitur Kop. c) liostibus Kop.
265 —
4. Reverende pater et domine. Quia scio vos ab experto
esse carum et scincerum amicum domini nostri regis, ideo ut
eum cum amicis vestris possitis in suo iure et veritate iuvare,
quia medico animarum et corporum ac iurisperito omnia de-
bent apercius esse nota, expono et resero omnia puncta, per
que sapientes domini regis iustificant processus eius. Et in
primis dicunt et probant de iure, quod due a Deo processe-
runt monarchie, una animarum et alia corporum, quibus totus
mundus de iure debet obedire. Et siquis non faciat, Dei or-
dinacioni resistit et peccat *). Et cum Christi vicario beato
Petro et successoribus eius animarum omnium commissa sit
cura, dicente Christo ei : Pasce oves meas ^), omnis sibi anima
est subiecta et ei obedire tenetur. Simili modo a Deo im-
peratori commissa est temporalium et corporum omnium mo-
narchia. Quod imperator Justinianus recognoscens ait ^) : Deo
auctore nostrum gubernantes imperium, quod nobis a celesti
magestate traditum est et generaliter omnes fideles et infi-
deles, principes et alii subiecti de iure imperatori debent in
temporalibus obedire. Unde Nicolaus papa ait*): Cum ad
verbum ventum est ultimum, sibi nec imperator iura pontifi-
catus arripuit nec pontifex nomen imperatoris et suum im-
perator sibi usurpavit. Et sequitur: quatenus spiritualis accio
a criminalibus distaret incursibus, ideo multis minime se ne-
gociis secularibus implicaret. Propter que dominus noster
rex imperatori Henrico VII. dive memorie, electo canouice
per eos, ad quos spectat eleccio, et per ecclesiam confirmato,
et demum de ipsius mandato coronato, obedivit in omnibus
et eum iuvit, inquantum potuit, requisitus ab eo, implens
divinum eloquium ^) : Diliges dominum Deum tuum et proxi-
mum tuum sicut te ipsum, extimans inter ceteros magis pro-
ximos: Primo Christi vicarium et secundo imperatorem.
Secuudo dicunt, quod, cum imperator predictus propter
crimen perduellionis commissum per dominum regem Rober-
tum pheudatarium imperatoris et imperii in provincia Pro-
0 Roiu. XII, 3.
^) Johannes XXI, 17.
') De concepc. Digestorum.
*) Dist. 96 c. YI. Hier etwas geandert.
') Lucas X, 27.
— 266 —
vincie citra Rodanum, offendendo [eum] in partibus Lombar-
die, Tuscie et demum Rome, privasset eum omni dignitate et
pheudis et absolvisset omnes, qui ei essent quocumque iura-
mento et pacto obligati, et eundem capitaliter condempnasset,
sicut in [dicti?] imperatoris sententia plenius continetur, quod
in nuUo dictus dominus noster rex offendit Romanam eccle-
siam nec dictum regem Robertum, intrando Calabriam de
mandato imperatoris predicti, cum non f uerit ingressus terram
regis Roberti, quam propter crimen comissum per eum de
iure perdiderat, et que erat, quantum ad universale (?) domi-
nium, quod habebat idem rex ia dicta terra ante comissum
crimen, imperatori et imperio cum suo onore devoluta, directo
dominio Romane ecclesie semper salvo, quod et idem rex
protestando voluit ipsi ecclesie esse salvum : propter quod nec
ipsam ecclesiam offendit nec existimat offendisse, cuius mau-
datis paratus est in omnibus semper stare.
Tercio dicunt, quod per dictam imperatoris sentenciam
dominus meus rex et Siculi omnes sunt absoluti et pactis et
iuramento inito cum clare memorie domino rege Karolo se-
cundo suisque heredibus, cum in quolibet iurameuto et pacto
sit ius superioris exceptum.
Quarto dominus meus rex in publico parlamento, habito
in terra Heraclie, que conimuni vocabulo dicitur Terranoua,
protestatus est coram populo et prelatis Sicilie, quod predic-
tis et* multis aliis racionibus non credebat dominum regem
cognatum suum contra iusticiam offendisse. Si tamen offendis-
set, quod non credit, paratus est stare iuri corani iudice com-
petenti et satisfacere, quantum iusticie suadebit. Et de huius-
modi protestatione fieri fecit publicum instrumentum sigillis
prelatorum et subscripcionibus roboratum.
CRD Ap. gen. 35. Ein stark beschadigtes Papierheft mit vieleu
Lochern, oft schwer leserlich. Schrift wahrscheinlich gleichzeitig, da
schon in dem Brief vom 1. Juni 1314 (s. u.) auf die Absendung nach
Aragonien hingewiesen wird. Zum Gauzeu vgl. Haberkem S. 57 flf.
120. Friedrich an Jayme II.: Ersuchen des Minoritengenerais
Alexander um Ausweisung der fliichtlgen Spiritualen aus
Siziiien; darauf konne er nicht eingehen. Eine Kommission
von Bischofen und Theologen habe ihre Regel und Leben
gepruft. Sie seien wahre JUnger Christi und des h. Franz.
— 267 —
Wenn er sie schatze, handte er nach den Weisungen des
Evangeliums und schade nicht der Kirche, der er stets ge-
horcht habe. Sendet ihm die Bittschrift der Spiritualen.
Messina (1314) Juni 6.
Excellenti et magnifico principi domino Jacobo Dei gracia
regi Aragonum. . . . Friderictis eadem gracia rex Trinacrie
fraterne dilectionis plenitudinem cum salute. Serenitatis vestre
litteras noviter nobis missas ') cum omni reverencia et aifec-
tione recepimus, per quas fraterne caritatis instinctu nobis
moniciones et suasiones vestras dirigere decrevistis, ut, si,
quemadmodum a venerabili et religioso viro fratre Alexandro
ordinis fratrum Minorum generali ministro vobis per suas
litteras extiterit intimatum, fratres sui ordinis de provincia
Tuscie ab obediencia et uuitate eiusdem ordinis temeritate
nepharia recedentes io Siciliam accessissent, sperando sub
vestra protectione defendi, nos attendentes, quam curialiter
idem minister ex affectione, quam ad domum vestram et
nostram gerit, se in hoc habuerit et discrete, vobis referendo
negocium nec ad superiorem, ut potuit, recurrendo, fratres
ipsos profugos et rebelles, de quorum receptacione apostolice
sedi et cunctis imo catholicis *) displicere contingeret ac statui
prefati ordinis derogacio inferretur nostroque detraheretur
honori, idque domini pape et apostolice [sedis] indignacionem
nimium provocaret, quorum iam indignacionem opere et acti-
bus nostris incurrisse contra vestrum consilium innuistis, ob
Dei et apostolice sedis reverenciam et honorem nequaquam ^)
. . . deberemus.
Quarum litterarum vestrarum comperto tenore ac pre-
dictis monicionibus et suasionibus vestris diligenter auditis
et plenarie intellectis magnificencie et fraternitati vestre
tenore presencium duximus taliter respondendum : quod olim
nobis residentibus in civitate Panormi nonnulli fratres dicti
ordinis sancti Francisci, quorum aliquos scivimus non esse de
provincia Tuscie prelibata, ad nostram presenciam accesserunt.
Ac convocatis ibidem ad nos venerabili in Christo patre archie-
piscopo Moutis regalis et vicario venerabilis in Christo patris
a) Folgt uberfliissig nos Or. b) Loch fiir 1 Wort.
') Acta Nr. 420.
— 268 —
Panormitani archiepiscopi et quibusdain prelatis aliis nec non
personis religiosis in theologica facultate peritis ac iuris
doctoribus utriusque, factaque coram nobis per eos examiua-
cione solenni de fratribus antedictis, utrum essent vere catho-
lici et fideles discipuli Jhesu Christi, ad nostram conscien-
ciam serenaudam, fratres ipsi per predictos prelatos et personas
alias suut inventi veraces sancti evangelii servatores *). Ipsi-
que eisdem prelatis et personis aliis atque nobis cum decla-
racione papali beati Francisci regulam ostenderunt '). Hos
enim fratres invenimus consencientes et adherentes eis, qui
pro evangelica veritate [et] puritate eorum recte existunt
prefati beati Fraucisci regule zelatores et a clemencia summi
pontificis memorie recolende, pi-out continebatur iu sue ^)
sanctitatis apicibus bulla papali plumbea roboratis, iu pro-
teccione apostolica et sancte Romaue matris ecclesie suut
recepti ^). Ne a tam sancto proposito et prosecucione tanti
boni tamque proficui aliorum molestiis et perturbationibus
retrahantur, aperta *^) luce noscentes ac volentes et cupieutes
in hoc exemplum apostolice beatitudiuis imitari, ut uobis
diviue vocis oraculo proferatur: „Hospes fui et recepisti me'',
et „quod uni ex minoribus hiis fecisti, michi fecisti" ^) ac
videntes apercius, quod a pauperibus ipsis per viam perfec-
cionis inceditur super terram, ut tam sanctum propositum ac
universaliter commendatum non revocaretur in irritum, quin
pocius coutinuacionis suscipiat incremeutum, ob honorem et
reverenciam summi regis, a quo nobis pii operis desiderium
inspiratur, in dicta Sicilie iusula sub proteccione nostra rece-
pimus fratres ipsos, quos nimirum repellere eosque non pro-
tegere nec favere impium extimavimus et nephandum ac
Christnm eicere et doctrine evangelice adversari. Quod per
nos actum est uticjue ad laudem Dei et dicte sancte matris
ecclesie, ob cuius levereuciam et honorem Christi panperibus
et oppressis protecciouis opem impendere et pietatis sinum
disposuimus et dispouimus aperire, erga predictos fratres iu
hoc hospitalitatis officium exercendo. Unde, reverende frater,
a) So Or. b) suis Or. c) Vorher iiberfliissig quod Or.
') Die Bulle: „Exivi de paradiso."
*) Vom 6. Mai 1312.
') Math. 25, 25, umgeandert.
— 269 —
si divine pietatis intuytu pauperes catholicos non errantes in
invio set in via veritatis et rectitudinis incedentes nec decli-
nantes a beati Francisci regula, sed eam per austeritatem
vite et stricciorem absiinenciam laudabiliter observantes, non
seminantes scandala, sed populum predicacionibus, que edi-
ficant, ad salutem et declaracione evangelice veritatis ac
honeste et sancte conversacionis instruentes exemplis in terra
nostra recepimus, tamquam a vexacionibus et persecucionibus
indebitis fugientes, non Deum et sacrosanctam Romanam
ecclesiam matrem nostram oifendimus, non religioni beati
Francisci detrahimus, non viris catholicis displicemus, non
aliquid agimus, unde nobis redargucionis nota racionabiliter
impingatur, cum nemo debeat de bouis caritatis operibus lapi-
dari, ex quibus operatores ipsi divine retribucionis munera
sine dubio cousecuntur. Et quid plura ? Cum facta *) pre-
ferenda sint dictis et certa preiudicent positivis, nec verborum
foliis set operum fructibus cuiuslibet hominis qualitas et con-
dicio patefiat, et nos et quilibet christiauus, apud quos est
pauperiim fratrum conversatio predictorum, manifeste conspi-
cimus et videmus eorum predicaciones et opera nil aliud
sapere nilque aliud edocere, nisi quod cedat at laudem et
gloriam Jhesu Christi, robur et augmentum catholice fidei,
exaltacionem sacrosaucte Romaue matris ecclesie ac commen-
dacionem et decus beati Francisci regule supradicte. Vestra
namque circumspeccio ^), si placet, diligenter attendat, quod,
si in vita, raoribus et eloquiis pauperum eorundem quicquam
prophanum vel viciosum ac premisse declaracioni apostolice
auctoritatis contrarium, quod explorare et scire cum omni
studio semper curavimus et curamus, aliqua possemus agnos-
cere coniectura "^), nequaquam in terra nosti'a fratres ipsos
moram trahere pateremur. Nec id denique sub silencio pre-
terimus, set salva pace vestra veraciter profitemur, quod num-
quam, sicut in dictarum litterarum serie est adiectum, nos
recoiimus accione vel opere contra vestrum consilium aliquid
admisisse, quo indiguacio domini pape et sedis apostolice
adversus nos excandescere merito et ex causa racionabili
debuisset, cum eis, tamquam obediencie filius in omnibus, que
ad favorem et obsequium dicte universalis ecclesie nobis
a» facte Or. b) cirspeccio Or. c) coniactura Or.
— 270 —
iniuncta fuerant, parere semper studuerimus efficaciter et cuin
omni reverencia obedire. Postremo, ut premissa omnia cel-
situdini vestre liquido clareant, formam peticionis, quam nobis
dicti pauperes porrexerunt '), vobis mittimus preseutibus inter-
clusam. Ad cuius seriem, si vestre consideracionis intuytum
placebit dirigere, vester perspicax intellectus poterit satis
evidenter advertere, si secunduni sacri doctrinam evangelii
a Christi tidelibus, qui sectantur eandem, sint hii pauperes
repellendi. Dat. Messane sub sigillo nostro secreto III. Junii
XII. indiccionis.
Or. Perg. Ssp. Das Schreiben ist das einzige zu der Reihe Acta
Nr. 418 — 425 gehorende Schriftstiick auf Pergament.
121. Friedrich an Jayme II.: Friedensvorschlag des Johannes
Burgundi und deshalb neue Zusammenkunft der Reichsver-
tretung. Frage : Ob Riickkehr zum alten Frieden? Feier-
liche Erklarung tagsdarauf in der von Menschen angefullten
Domkirche von Messina: Verwerfung der Vorschlage: man
wolle nicht wieder in die Hande eines blutgierigen Feindes
fallen, der durch seine Felonie gegen Heinrich VII. alle An-
sprUche verwirkt hatte. Sizilien gehore Friedrich und seinen
Erben, wie aus den Vertragen mit Heinrich VII. zu ersehen
sei, vorbehaitlich des Lehensanspruchs und des Census der
Kirche. Die Sizilianer woiien, wenn Friedrich versagt, lieber
sich den Unglaubigen ais Konig Robert unterwerfen. Die
Geschichte der Befreiung weise auf 6ottes Fiihrung hin.
Friedrich hat nach langer Ueberlegung durch die Abgeord-
neten sich und seinem Sohne huldigen lassen. Er bittet
Jayme ihm das nicht zu verubeln; es sei seine Pflicht, bis
in den Tod fiir sein Volk zu sorgen. Messina (1314) Juni 1.
. . . Pridem post colloquium apud Heracliam *) regui uostri
generaliter celebratum, uude ad celsitudinem vestram per
nostros uuncios delate littere pervenerunt •^), per quas vestro
significatum exstitit culmini, quo in prosecucioue iustantis
nostri negocii iure subnitimur, quo iusticie vallo consepimur,
a) So Or.
') Acta Nr. 418.
') Vgl. oben Nr. 119. Wegen der Wiederholungen gebe ich nur
Ausziige.
— 271 —
quo integritatis inuro inexpugnabili contra hostes et emulos
roboramur: impresenciarum ex parte vestri culminis legacio . . .
prudentis et studiosi viri ^) . . . fidelibus intimavit, ut . . . ad
prime pacis cum hostibus primo composite . . . condiciones ac
vestigia redire delegerent *) et bellorum formas execrabiles
evitarent. Nos autem . . . auditis et iutellectis cum diligentia
frateruis monitis, que sapientis nuncii lingua disseruit . . ., siue
ulla cunctacione decrevimus, quid super hiis agendum esset,
a nostris silenciariis salubre consilium exposcentes. Cumque
nobis et eis idem iudicium illuxisset, . . . universitates ciVi-
tatum, terrarum, castrorum et locorum tocius regni nostri
requiri fecimus, ut per earum syndicos, comites, etiam baro-
nes, pheudatarios aliosque ipsius regni maiores ut per se
ceita eis die taxata coram nobis conferere deberent. Quibus
coram nobis statuta die sui presenciam facieutibus negocium
pacis oblate . . . nostre vocis oraculo eis duximus propalaudum,
quod videlicet erat, quod tam nos quain ipsi ad pacis prioris
formam redire vellemus. Que, sicut noverant ipsi, taliter
composita fuerant, ut, postquam dies nostre resolucionis exi-
steret, regnum ipsum et ipsi pariter dicioni ac dominio quon-
dam illustris regis Caroli secundi et successorum suorum ex
conveutione inter nos et eos ac eundem regem Carolum et
suos in tractatu pacis huiusmodi habite subderentur. Ipsi
vero comites, barones, pheudatarii regnique maioris ac uni-
versitatum syndici. actores et nuncii per universitates eorum
ad hec sufficienter et legaliter ordinati, auditis, que super
negocio legacionis huiusmodi ipsis duximus propouenda, re-
sponsionem suam super hiis per eos in publico parlamento,
in matrice videlicet ecclesia Messanensi, et sub multitudine
populi se facturos esse dixerunt et non aliter et ipsam dif-
ferre in diem alteram [dixjerunt. Quibus peticioni ac petite
dilacioui nobis indulgentibus, ut dictis loco et altera die
fierent, ibique die ipsa uobis presentibus predicti comites.
barones, pheudatarii aliique regni maiores . . . dixerunt publice
sub multitudine geutium phirimanun, quibus undique dicta
Messanensis ecclesia replebatur, quod, quia pax huiusmodi . . .
manifeste ipsis perniciosa est et plena periculis uou quidem
a) So Or.
') Johannes Burgnndi.
— 272 —
voto legantis, sed proposito adversantis, qui ulcionem de ipsis
appetit et eorum sitit sanguinem, posterorum autem iugum im-
portabile servitutis, ut durior esse noscatur illa, quam Ysrahel
filii tulerunt Egeptiaca *) servitute in luto ac latere ancillati
sub principe Pharaone, ipsam eiusque condicionem et formam
penitus respuunt, utpote reieccione dignam et onore sui nul-
latenus audiendam. Et requisiverunt nos sub publico testi-
monio, quod, quia propter delicta perduellionis . . . hostis . , .
rite ac recte sentencialiter extitit condempnatus, sumus nos
et ipsi de quibuslibet obligacionibus et obligacionum nexibus
quomodolibet contractis sub tempore dicte pacis composite
totaliter absoluti. Et sicut palam est, . . . quondam Cesar iura
omnia eidem reo competencia ... ad fiscum suum sacrique
imperii devoluta . . . illustri Petro infanti nostro primogenito
donata esse voluit. Ita quod post nostrum obitum in eodem
regno succedat nec minus et eiusdem infantis filii eo iure,
q[uo] ad dictum reum ex forma dicte composicionis erat reg-
num ipsum post eundem obitum devolvendum, s[icut] ex scrip-
turis conveucionum inter nos et eundem quondam Cesarem
habitarum per . . . comitem Mohac regni nostri senescalcum . . .
et spectabilem Henricum de Flandria eiusdem quondam im-
peratoris et sacri imperii marescalcum hoc paciscentes et
volentes pro eodem infante de mandato nostro et ipsius quon-
dam imperatoris manifestius declaratur, salvo tamen directo
dominio ecclesie sacrosancte et censu proinde sibi debito a
quolibet possessore. Deberemus ipsos sub nostro protectione
recipere dicta pace ipsiusque condicione penitus confutata, ita
quod post nostrum obitum ad eiusdem infantis heredumque
suorum dominium et regimen debeant pervenire, nullo unquam
tempore ad eiusdem hostis vei suorum dominium quomodo-
libet perventuri, dicentes publice sub multitudine gencium,
quod de legacione huiusmodi . . . mirabantur, cum apud om-
nes uec pax censeri debeat nec pacis nomen habere peni-
tus mereatur, per quam resolucione nostra quandocunque
feritati capitalium hostium subderentur, qui de ipsis ulcio-
nem expetunt et quibuslibet ipsos nituntur ingeniis sue di-
cioni submittere, seve morti contradere perpetueque subicere
sei-vituti. Adicientes per eos, quibus responsionem ipsam
a) So Or.
— 273 —
commiserant, quod, si eis defiiceremus in talibus, quod
minime credere poterant aut debebant, se prius infidelium
subicereut potestati quam pacis huiusmodi [se] vellent con-
dicionibus obligare. Offerentes nobis et infanti predicto ex
nunc fidelitatis et hominii iuramentum, iuxta quod eis lique-
bat eundem quondam Cesarem in predictis convencionibus
statuisse, aut, si aliud forsitan optaremus et prefate [condi]-
cionis formam vellemus amplecti, nostra eis in hac re desi-
deria referremus. Et preterea commemoracionem ])rioruin
habentes temporum illud recensione dignum plurimum exti-
marunt, quod quondam dive memorie genitor noster ad hec
divina inspiraci[one] motus preter spem hominum in eorum
auxilium veniens ipsos de seve mortis suppliciis ab liostibus
liberavit postque ipsius obitum atque vestre celsitudinis Deo
amabile regimen nos ad ipsorum gubernacula et defensi[onem]
fere preter spem hominum prefecit dextera salvatoris. Quos,
quantum fuit nobis possibile, ipsos a Deo nobis commissos
conservavimus et ab hostium illesos custodivimus . . .
Nos itaque subiectorum [desi]deria conspicientes huius-
modi et nostre mentis obtutibus revolventes, (juod ipsi propter
hanc legacionem . . . ad digne suspicionis materiam duceban-
tur et posset, quod abhominamur, ex suspicionibus huius-
modi , . . coutrarium evenire, quod nullis posset remediis
restaurari : cognoscentes eciam, quod ad eorum defensionem
nos et nostri iure divino ac humano eis sumus obnoxii, qui-
bus nos Deus proposuit, ut ipsos regeremus, et pro ipsis
eciam more boni pastoris animam poneremus, . . . ipsos coini-
tes, barones pheudatarios et alios regni maiores ac prefatos
syndicos pro eorum universitatibus ad hominii et fidelitatis
pro nobis et infante predicto iuramenta suscepimus, nobis
veritate et iusticia . . . [assist]ente tam ex hostilitate prefati
delinquentis contra Romanum imperium . . . quam ex sentencia
Romani principis, per quam de lese crimine maiestatis ex-
stitit condempnatus, cuius effectum et efficaciam per neminem
posse convelli uulli recte intelligenti dubium esse debet, quia
nichil est maius imperio, cui et subesse omnes reges et prin-
cipes, naciones atque provincias nemini venit in dubium quod-
que ex solo Deo est nec a sacerdocio provenit, sicut nec
sacerdocium ab imperio, immo ex uno eodemque procedunt
— 274 —
principio, de supema collata clemencia, sicut hec evangelicis
[et] divine legis probantur auctoritatibus, legum seculi et
sacrorum canonum institutis. Ea pro^)ter si hec ex premissis
evidentibus racionibus fecimus, non ege ferat vestra maiestas,
si de prefate pacis nobis per vos oblate condicione resilien-
dum putavimus, que neque nobis neque nostris erat expediens
set Deo displicens, [et] ab hominibus debebat penitus abor-
reri. Deus autem veritatis et iusticie, qui sperantes in se
non abicit set tuetur et ab iniuriis suis eos liberat, nos et
nostros tuebitur et conteret baculum impiorum. Non enim
ad arma neque ad virtutem bellicam spem nostram referimus
sed ad solam summe providenciam trinitatis. Nos etenim
pro hac veritate, cui prorsus innitimur, quam pro clipeo nostre
defensionis accepimus, bonum certamen certabimus, et morti
nos eciam, si opus fuerit, exponemus. Deus autem vos con-
servet et perducat ad longa secula. Ameu. Dat. Messane
sub sigillo nostro secreto primo Junii XII. indiccionis.
CRD 10204 Or. Pap. mit vielen Lochern. Auf den Riicken schrieb
B. de Auersone: Littere sunt hec, quas aportavit sacrista Maioricensis,
reveniens de legacione, qua fuit missus ad illustres reges Fredericum
et Robertum. Die feierliche Sprache erinnert an die Stimmung Fried-
richs in den Tagen Arnalds von Villanova, die letzten Stellen uber das
Imperium an Dantes Monarchia.
122. Herzog Friedrich von Oesterreich an Jayme il.: Gesund-
heitsbericht von slch und selner Gemahlin Eiisabeth. Be-
mijhungen um dle Konigskrone auf Anraten Jaymes: 4 Kur-
fUrsten slnd gewonnen. Am Wahitage (5t. Lucas) wlii er am
Wahiorte sein. Hoffnung auf Jaymes Unterstiitzung In Itailen.
Wlen (1314) Juii 10.
Magnifico et excellenti principi domino Jacobo regi Ara-
gonum . . . patri suo karissimo Fridericus Dei gracia dux
Austrie et Stirie, dominus Carniole, Marchie ac Portusnaone
regnare feliciter ac thronum regium iusticia roborare. Vestra
sinceritas non ignoret, quod favente altissimo, sine quo nichil
validum, nos una cum preclara domina Elizabeth filia vestra,
conthorali nostra karissima, gaudemus uberius corporis sospi-
tate, sperantes in domino, quod hilares et iocundi debeamus
in evum deducere dies nostros. Et novit rerum et cordiura
— 275 —
perscrutator, quod ipsam in nostri favoris amplexibus et beui-
volencie gremio fovere volumus et amplius quam nostram
personam in omnibus et singulis, sicut decet, pro sue volun-
tatis libito pertractare.
Ceterum iuxta vestrum consilium nobis infusum salubrius
et oblatum pro adipiscendo imperii dyademate soUiciti et iu-
tenti quatuor electores, videlicet Coloniensem archiepiscopum,
Bawarie et Saxouie duces et marchionem Brandenburgensem
nobis attraximus et firmavimus literis et intei-positis iura-
mentis taliter, quod de nostre persone sublimacione consinii-
liter presumitur et speratur. Ad terminum igitur electionis
huiusmodi super festum beati Luce ewangeliste ab electori-
bus prefixum manu valida virium et virorum personaliter
disposuimus comparere, gerentes fiduciam pleniorem, quod,
si fortuna uobis arriserit in hac parte, in partibus Ytalie
nostra promoveatis negocia more benivoli genitoris, qui suo-
rum profectum filiorum diligit tamquam suum. Quem autem
rei exitum fuerimus consecuti, suo loco et tempore vobis in-
sinuare curabimus opportune. Unde vobis nos et nostra ha-
bere diguemini recommissa. Nec nobis venit in dubium, quin
vestra bonitas nobis congaudeat in prosperis et doleat in
adversis. Dat. Wienne VI. idus Julii.
Or. Perg. Ssp. Adresse und Zeiclien der Beantwortung. Vgl. Zeiss-
berg, Das Register Nr. 318 .. . Wiener Sitzungsberichte (SB) 140 Nr. 1
Antwort auf obigen Brief vom 17. Oktober 1314. — Von den in SB 137
in dem Artikel, Elisabeth von Aragonien S. 133 flf. abgedruckten Briefen
fand ich im Original bei den Pergaminos o. Nr. 36, 38, 39 und 66. Die
Texte zeigen nur kleine Abweichungen. In Nr. 66 ist allerdings der
unsinnige Aufang: Exultavit episcopus noster zu verbessern in: Exul-
tavit spiritus noster. Der Brief Friedrichs SB 140 S. 16 ist ebenfalls
im defekten Or. vorhanden.
123. Rudolfus dux Saxonie, Angarie, Westfalie, comes in Bren
et burchgravius in Magdeburgo anJaymell.: Forderung der
Angelegenheit Friedrich des Schonen bei den Kardinalen und
sonst. Selz (1315) Januar 1.
. . . Presertim ^) vestram rogamus excellentiam affectu cum
sincero, quatenus serenissimi domini nostri, domini Friderici
Romanorum regis, vestri sororii, avunculi nostri karissimi,
') Vorher Gesundheitsbericht.
— 276 —
commodum et honorem, cum fuerit oportunum, in Romana
curia apud cardinales quam alibi velitis, prout predictus do-
minus noster Romanorum rex de vobis confidenciam gerit,
fiducialiter procurare. Nam ipsius promocio vestra laus et
ipsius exaltacio vester honor merito reputatui*. Dat. Selse
kal. Januarii.
Or. Perg. Ssp. O. Nr. Die Antwort Wiener SB 140 Nr. 10.
124. Friedrich an JaYtne II.: Zusammenfassende Schllderung
der Kriegslage im vergangenen Jahre. Riistung Roberts;
Friedrich im Centrum des Landes in Castro S. Glovanni.
Roberts Zug von Ischia zum Mazzara-Tale nach Einnahme
eines von Kataianen verratenen Kastells an der Meerenge
und Belagerung Trapanis. Der Plan Friedrichs, an elnem
Tage zu Wasser und zu Lande anzugrelfen, durch ungiinstlge
Winde und Stiirme vereltelt. Intervention Ferrantes von Mal-
lorca auf Sanzias Veranlassung. Waffenstillstand bis 1. Marz
1316. Heimkehr Roberts. Verhalten der Katalanen. Palermo
(1315) Januar 13.
Einfalle Roberts im Jahre 1316 bel Marsala, Ziige nach Pa-
lermo, Messina und Reglo. Frledrlch folgt, halt aber seine
kampflustigen Slzilianer vom flngriff ab.
, . . Quod iuitium guerra sumpserit nobis mota per domi-
uum Robertuni quondam regis Karoli filium, hostem nostrum,
quod medium sit sequtum, quo(iU6 sit fine suspensa, nostris
processibus habitis pro tuicione regni nostri, Deo cause nostre
iusticiam prosec^uente, fraternitati vestre presencium serie
declaramus :
Agentibus nobis itatiue feliciter in civitate Messane ce-
perunt undique rumores conf[hi]re(?j, quod prefatus hostis
noster ad invasionem regni nostri nostramque offensionem et
Siculorum nostrorum fidelium toto conamine intendebat, maxi-
nium ad hoc tam per mare quam per terram faciens appara-
tum. Quibus auditis civitates, terras et loca, maxime ac castra
quelibet dicti regni stabiliri atque muniri iussimus et, prout
fuit expediens, reparari. Deinde recessimus a Messana et
venimus aput castrum Johaunis, quod est in centro Sicilie
positum, ut quocunque declinaret dictus hostis nos ei posse-
mus obicem ponere et discursus gentis eius potencie nostre
— 277 —
viribus cohibere. Intellecto vero postmodum veridica rela-
cione multerum, quod idem hostis erat apud Ysclam cum
toto suo exercitu atque geute in procinctu abinde recedendi
et veniendi in Siciliam, videlicet cum galeis centum et ultra
navibus, cokis *) . . . lignis et barcis ducentis et ultra ac tribus
milibus equitum et numerosa multitudine peditum bellatorum,
inter quos equites erant inter Catalanos et Aragonenses equi-
tes octingenti; quodque erat intencionis ipsius vallis Mazarie
partes adire. Confestim de predicta terra castri, quo reces-
simus, et apud Castrum novum, que terra est quasi in medio
dicte vallis Mazarie sita, direximus gressus nostros, ut terris
maritime propinquiores essemus. Ubi nos residenciam facien-
tes accepimus, quod dictus hostis cum toto suo extolio decli-
naverat ad maritimam castri ad mare de Gulfo castro ipso
sue diccioni supposito, non viribus suis set culpa cuiusdam
Catalani castellani eiusdem castri, qiii miserabiliter iUud eius
hosti nostro tradidit sine ictu. Deinde idem hostis recessit
et venit ante Trapanum et terram ipsam tam per mare quam
per terram obsedit eamque cohartavit, ut potuit, et variis
generibus impugnacionem impeciit, erigi facieus de lignami-
nibus castra et plures machinas, cum quibus die noctuque
terre ipsius menia conquassare et coUidere satagebat. Nos
autem, per dies aliquos expectato, quod innueretur nobis, si
ante terram erat dictus hostis, firmato proposito remansurus,
noticia inde habita cerciori et comuuicato super hoc cuni
consiliariis nostris consilio diligenti, ordinavimus, quod totum
felix nostrum extolium galearum in civitate Messane celeriter
armaretur et quod tota gens nostra tam eques quam pedes
deberet inibi congregari in succursum et liberacionem dicte
terre Trapani,. ut una eademque die per mare et per terram
contra prefatum hostem procederemus tam viriliter quam
potenter. Hiis enim dispositis et ordinatis Curilionum acces-
simus, tum quia erat propinqua civitati Panormi, ad cuius
portum venturum erat dictum nostrum extolium, tum etiam,
ut viciniores hostibus fieremus. Quibus effectum est, quod
applicante portum Panormi extolio supradicto ^) . . . galeas
sexaginta quatuor preter ligna subtilia, preter eciam (?) tres
galeas, que armari debebant in Trapano, ad civitatem ipsam
a) Loch fiir 1 Wort. b) Loch.
— 278 —
contulimus nos instanter, ut illud *) roboraremus et munie-
remus in melius singulis oportunis. Deinde hiis peractis
preveniendo ipsum extolium aput montem sancti Juliani por-
reximus ordinato prius, quod oportuno tempore succedente
prefatum extolium ad dicti montis litora navigaret. Ad-
verantibus quoque ventis dictum ex;tolium recedere non
potuit a Panormo. Demum venit usque ad caput saucti Viti
distans a Trapano per miliaria fere decem et octo et propter
contrarietatem ventorum per novem dies stetit in loco, qui
dicitur Armella (?), ita quod nullatenus potuit dicti hostis
extolio adherere. Bene quidem poterant galee hostis ipsius,
si fuissent ause, galeas nostras procedere, cum tempus nostris
contrarium galeis suis esset satis comodum et acceptum. Ul-
timo die una infra dierum spacium predictorum ventis ob-
stantibus ex aviditate offendendi hostis extolium apud Be-
nachiam prefatum nostrum extolium cum magna difficultate
pervenit. Set quid profuit? Nam invalescente maris et tem-
poris tempestate dictum extolium redire ad dictum caput,
unde recesserat, est cohactum. Quo in dicto loco morante,
septentrionalis ventus cepit invalescere forcius et dictum ex-
tolium, cum non esset in portu et ob hoc videretur subiacere
periculo, in portum dicte civitatis Panormi exstitit de neces-
sitate reversum, ea semper intencione, quod prospero tempore
arridente reverteretur ad expugnacionem hostis extolii supra-
dicti. Postea vero sic continuate ceperunt tumescere fluctus
maris, quod nequaquam pattiit regressus eidem ; quo visum
extitit, ex divina ordiuacione procedere, ne bellum aliqua-
tenus gereretur, ut, qui iusticiam diligit et prospicit equita-
tem, innocentes manus nostras servaret ab effusione sanguinis
christiani.
Inter hec insuper geuerosa domina Sancha, consors pre-
fati hostis, movit verba cum spectabili infante Ferrando,
serenissimi domini regis Maioricarum clare memorie filio,
consobrino nostro comuni, ut ad sopiendum guerre dissidia
et vitandum stragem gencium inter hostem ipsum et nos
treuga aliqua ad tempus aliquod haberetur, ideo quod post
tractatus hinc inde habitos finaliter est deveutum, quod inite
et fimiate sunt treuge inter nos ex una parte pro nobis, fide-
a) So Or
— 279 —
libus et subditis nostris, et prenominatum hostem pro se,
fidelibus et subditis suis ex altera, durature hinc usque ad
mensem Marcii primo futur[e] XIIII. indiccionis. Quorum
treugarum capitulorum formam serenitati vestre per seriem
mittimus presentibus interclusam ^). Predictus autem hostis,
temporis oportunitate captata, cum [to]ta gente et extolio
suis discessit de Sicilie partibus, quo voluit, profecturus. De
predictis vero Catalanis et Aragonensibus, qui cum prefato
hoste nostro in Siciliam in nostram venerunt nostrorumque
fidelium offensionem aliqui, sicut nobis notuit, fraternit^ti
vestre homagium prestiterunt, quod in Siciliam in nostram
offensionem aliquatenus non venirent, et tamen, homagii reli-
gione contempta, venire cum nostris hostibus ausu nephario
presumpserunt. Quam ob rem verisimiliter potest de eis pro-
cessu temporis dubitari. Dat. Panormi XIII. Januarii XIII.
indiccionis.
CRD 10221. Or. Pap. Ssp. Man vgl. hierzu die Erzahlung bei
Muntaner cap. 257, 258, 260. Ich schliesse bierau noch einen kurzen
Kriegsbericht vom J. 1316 September 26 (CRD 10270) :
. . . Noticiam vestram non lateat, quod, cum nobilis et
egregius vir Petrus Ferrandi dominus Yxeri ... ad partes
ipsas se personaliter contulisset et abiude domini Roberti
pro tractanda pace inter nos et eum presenciam adiisset, idem
dominus Robertus nec ex requisicione per prefatum Petruni
ex parte vestra propterea sibi facta nec iustaucia precum
eidem domiuo Roberto per ipsum Petrum ex inde porrecta-
rum desistere voluit, quin suum extolium galearum numero
circa septuaginta cum magna equitum et peditum comitiva
in Siciliam. destinasset. Quibus ad maritimam terre nostre
Marsalie declinantibus equites et pedites cum marinariis de
galeis desceudentes eisdem predictam terram Marsalie aggres-
suris et impugnacionibus temptaverunt, et cum, hominibus
eiusdem terre fidelibus nostris se et terram ipsam viriliter
defendentibus, impugnacionis exitus dictorum hostium nou
responderet affectibus, tandem iidem hostes recolligeutes se
in galeis predictis cum eis discurrendo direxerunt iter eorum
aput Panornum ac abinde Messanam et postmodum ad ma-
ritimam Regii diverterunt, in maritima civitatum cuiuslibet
') Von mir nicht aufgefunden.
— 280 —
predictorum moram dierum quatuor facieudo, et statim quod
gentem nos applicare noverant, abinde recedendo. Nos quo-
que, ubi pro certo scivimus, hostes predictos in Siciliam per-
venisse, galeas nostras numero sexaginta Messane armaii
facere cepimus, cum eis ad debellacionem dictorum nostrorum
hostium, si uberiorem in partibus nostris moram traherent,
processuri, Hostes vero predicto scito, quod eamndem ga-
learum uostrarum in perfeccione iam erat armacio, recesse-
runt de dicta maritima Regii ad propria remeantes. Et cum
gens nostra ad dampnificandum terras dicti domini Roberti
hostis nostri cum predictis galeis nostris fervencius et ani-
mosius estuaret, nos, qui Deo teste pacem diligimus et con-
cordiam pleno desiderio affectamus, . . . geutem nostram ad
dampnificandum terras hostis nostri prefati procedere nequa-
quam permisimus. Dat. Messane XXVI. Septembris XV. in-
diccionis.
Er hofft Frieden vora neugewahlten Papst.
123. Pere des Soler an Jayme II.: Schilderung seiner Reise
vom Kap Matapan nach der Insel Ciquillo. Furchtbarer See-
sturm; alles mit Ausnahme der Schriftstiicke verloren; fiinf
Ruderer ertranken. In einer griechischen Barke kam er nach
Kreta. In Kandia nahm ihn der „duch" der Venezianer freund-
lich auf und lieh ihm eine 6aleere nach Rhodus. Hier sprach
er den Grossmeister. Dann war er in Cypern, wo die An-
gelegenheit gut steht. Nicosia (1315) Marz 3.
... A la vostra senyoria fas saber, senyor, que del port
de les Calles, so es del cap de Malea Matapa, qui es en la
Morea a entran de Romaiiia, lo dia de Ninou ') vo*s fiu saber
longament mon ardit per letres, que portaren alcuns fraares
del Espital, qui anaven a Ponent, les quals letres devien
esser deliurades en Montpesler an G. sa Rovira, cunyat meu ^).
Puys, senyor, partent del dit loch ensemps ab lo grau coma-
nador del Espital e ab lo prior de Sent Gili ^), cascun dells
ab un leny armat, yo ab lo meu, anamnosen vers Rodes, faen
la via de Cret, e con fom sobre una illa, que ha nom Lo
') 1. Januar (1315).
*) Diescn Brief habe ich nicht gefuudeu.
^) P. de Oros? Vgl. Anmerkung am Sclilusse des Briefes.
— 281 —
Ciquillo, la qual es de Vene(?ians, tro a X milles eu mar vers
La Cambrosa, donans un vent al exaloch molt fortunal, axi
que per forssa aguem a tornar en la dita illeta del Ciquillo,
en una cala, que a nom La Cala de la Font, e la nit, que hi
fom, mes se tant de vent a la tramuntana e tanta de mar,
quels lenys se desfahien tots sobre les ferres, axi finalment
que nanam en terra entre les roques e trencam tots los lenys
e perdem tot, quant aviem, axi que non restauren sino les
cartes, que mis en una banila, e aquelles II, que vos, senyor,
me liuras, quen mis en la borssa, e descals, en camisa e en
un farsset, Deus, escapam de la mort, beneyt ne sia EU. E
perdi del leny V homens remers, qui negaren. De la mauera,
senyor, del trencament ne del estorssie ne de lals no us escriu
mes, que lonc seria de recontar. Apres, senyor, en una bar-
queta de Grecs lo gran comanador e el prior de Sent Gili e
yo isquem nosen e anam en Cret a un loch, que li dien
Castell Contari, e aqui feem fer pa e aguem vi, que trame-
sem a la companya, qui avia gran fretura, que no avien siuo
carn e aygua. Apres daqui anamnoseu a un altre h^ch, que
a nom La Canea, e daqui ati^essi tramesemlus pa e vi e bar-
ques, on que sen venguessen. Puys, senyor, com la compa-
nyia fo ab nos, anamnosen en Candia e aqui lo Duch els
Vene^ians per honor vostra acuyllirennos molt be e presta-
rennos una galea, la qual entre tuyt armam e anamnoseu a
Rodes. Estant a Rodes parle ab lo maestre e placli de fer
lo fet, axi com era ordenat. E aqui misme en una coqua de
Jenoveses, qui anava a Limi^o, e parti de Rodes lo diyous
de ]a Cena, e fom a Limisso dissapte apres Pasqua, e aquest
vespre fuy ab lo bisbe e yo dixli, que era vengut a Rodes
al maestre de part vostra e per so, com lo meu leny era
trencat, que men anava en Xipre per rao de les naus de
Barchinona, que hi eren, en que men tornas. E ell prestam
besties e tota la nit *) . . . , e diluns mati ans del jorn fuy en
Nichossia en les cases del bisbe, si que nuyll hom del mon
de mi no sabe ren. E tantost com jorn fo, tramis a aquell
prohom, que vos, senyor, sabets e en aquella manera que vos
sabets, parle ab ell, e finalment trobe, que en los fets no
a) Es folgt ein mir unverstandliches Wort: creniiytem oder iihn-
lich, das so viel wie fahren usw. heisseu muss.
— 282 —
avia negun mudament, e que tuyt serien molt pregats e molt
alegres dels affers, e sobra^o ir, que fo dimecres, segon dia
de Mars *), yom dexele e diyous seguent viume ab lo senyor
major e ab la profembra e agueren lo major gog e lo major
plaer del mon, per que creu certanament, que tots los fets
se compliran, axi com ordenat es. Senyor, segons que ja us
fiu saber, fraare Martin Perep romas ab la galea en Sicilia
e con seu venia ab una altra galea mellor que la nostra de
rems, quel senyor rey en Frederich li presta, fo a Cotro e
aqui trenca per fortuna, mas restauraren totes les pressones
e tota la roba salvant lo pa, ques perde tot, e ell vensen eu
una nau del Espital, qui ve a Rodes. Jo, senyor, son eu
volentat de trametreli un leny armat a Rodes, en que seu
venga, e si massa tardava, ho alls era dell, enantare en los
fets segons la vostra ordinacio el vostre manameut. Les
perills els mals, que yo e passats e de mar e de jents loncs
serien, senyor, descriure, mas de tot son estat, loatne sien
nostre senyor e la sua beueyta mare, be e gint e son sa e
alegre. Nostre seuyor vos do, seuyor, bona vida e longa e
compliment de vostra bona voluntat per la sua merce. Scrita
eu Nico(?ia diyous III dies anats Dabril.
CRD o. Nr. Or. Pap. Ssp. Die Reise P. d. Soler fand wef>eu der
Brautwerbimg Jajmes II. statt. Die Verhandluugen steheu Reg. B;i6 f .
30 — 5'6. Die erste Gesaudtschaft giug nach Cyperu 1311 August 2G:
Fr. Matheus de la Licxa (de Leodicia) Hospitaliterkomthur iu Barce-
lona, wurde an den Grossmeister uud Komthur von Cyperu gesaudt.
Der Rrief ganz sekret: expedita ex regio mandato absque signo cancel-
larii, quia eciam idem dom. rex d. litteram mauualiter tradidit Bernardo
de Aversoue sic expedieudam. Der zuriickgekehrte Matlieus itbergab
ihn geschlosseu und so wurde er zerrissen. Die capitula lauteten: Der
Konig habe vou maguis viris gehort, dass, wenn er eine von den bei-
den Schwestern des Konigs von Cypern heirate, er oder seine Kinder
aus dieser Ehe Cypern erben konuteu. Der Kouig habe wohl noch
eineu Bruder, der sich aber schwer gegeu ihu vergaugen: rex eum
captum detinet. Jayme II. sah iu der Angelegeuheit: 1) Dei servicium
contra hostes catholice fidei, 2) exaltacio d. regis Aragonum et regni,
3) prosperitas regni Cypri. Der Bruder des Matheus, Johannes de Leo-
dicia, war im folg. J. mit der Sache befasst. Aus den Verhandluugen
1312 geht hervor: laqual (die altere Priuzessiu Maria) doua es molt
bella e de boua fama e uiolt savia e de coviuent edat e es tal, quel s.
rey de Chipre no fa res sans sou consel. Die zweite konne Alfonso,
') Irrig, muss April heissen.
— 283 —
Jaymes Sohn, heiraten! Dann wurden Verhandlungen gepflogen, dass
der (krankej Konig von Cypem eine von Jaymes Tochtern und zwar
Isabella bekame, die damals schon Friedrich d. Sch. versprochen war!
(f, 49) Spater schickt Jayme wieder Gesandte 1313 Mai 29: Fr. Sancius
de Aragona, Simon de Lauro, vicarius Barchin. et Vallensis und P. de
Solerio scriptor. diesmal an K5nig Heinrich. Die Sache gelang noch
nicht. 1314 kamen Boten des Konigs Heinrich von Cypern: Johannes
ep. Nimociensis, Huguo de Beduinis und Fr. Aymericus ord. Min. Und
am 21. August 1314- wird dann die entscheidende Gesandtschaft von
Barcelona geschickt: Fr. P. de Oros ord. s. Johannis ammiratus und
P. de Solerio. Jetzt wurde die Sache perfekt; aber erst im Winter
1315 kam die Prinzessin Maria an. 1315 Sept. 24: J. an Nicolaus" de
Auria: quod de partibus Acaye audivistis nuper galeis venientibus, quod
soror illustris regis Cipri erat in Moltono castro Venetorum. Die Ehe
Jaymes und Maria war keine gliickliche.
125. Zwei Briefe von Kardinalen an Jayme 11. betreffend
Unterstutzung Friedrichs des Schonen (1315) Aprll 15 und 18.
Brief Jaymes an Berengar: Verdruss ciber die schlechten
^ussichten der Papstwahl ; Dank fiJr flufnahme der 6esand-
ten Friedrichs. (1315) Juni 5.
1 . . . . Berengarius episcopus Tusculanus . . . Intimamus, quod,
si negotium electionis habite de illustri duce Austrie, genero
vestro, ad Romani imperii dignitatem ad Romanam curiam
devolvi contigerit, nos presertim vestre considerationis intuitu
faciemus, dante domino, quidquid in favorem et promotionera
sue iustitie poterimus pro eodem . . . Dat. Auinione die XV.
mensis Aprilis.
2, . . . Arnaldus sancte Marie in Porticu diaconus cardi-
nalis. Gratas . . . noviter per latorem presentium destinastis
et ipsarum tenore diligenter inspecto ac auditis hiis, que super
electione . . . exellentissimi domini Friderici Dei gracia Roma-
Lorum regis illustris filii vestri de ipso a saniore parte in
electione Romanorum . . . per dictas vestras litteras iiitimastis,
de electione ipsa et de omni honore et exaltatione vestra ac
vestrorum tamquam illorum, qui . . . ecclesie Romane devotos
ac eiusdem honoris et status precipuos et continuos celatores
gavisi sumus, gaudemus et semper gaudebimus . . . immensum.
Scientes, quod in iuribus eiusdem domini filii vestri et in
omnibus, que circa defensionem et conservationem iurium
eoruudem cognoverimus (?), ex . . . assistere sibi intendimus.
— 284 —
quaatum nostra se extendet possibilitas, favoribus et auxiliis
cportunis. Dat. apud Pontem Surgie Auinonensis diocessis
die XVIII. mensis Aprilis. Et quia sigillum nostrum . . . non
habemus, idcirco preseutes litteras sigillo nostro secreto du-
ximus sigillandas. Dat. ut. supra.
3. Litteram vestram in manibus nostris noviter presen-
tatam gratanter recepimus. Seriem suam audivimus et intel-
leximus diligenter. Ad primam partem cuius paternitati vestre
taliter respondemus, quod egre tulimus et ferimus, quia de
facto electionis futuri pontificis non potuistis nobis bona nova
mandare *) . . . qui continuis affectibus de concordi electione
huiusmodi letos cotidie rumores audire ') . . . Ad terciam vero
assurgimus paternitati vestre ad graciarum *) . . . acciones,
quia solempnes nuncios illustris principis domini F. Romanorum
regis, nostri karissimi filii, ad Romanam curiam venientes vi-
distis libenter, honoravistis et tractavistis generose, . . . rogantes
intente, ut antefatum regem ac nuncios suos suaque negocia
habere placeat nostro speciali respectu specialiter commen-
datos. Dat. Barchinone nonis Junii anno predicto (1315).
Nr. 1: CRD Templarios Nr. 286. Or. Pap. — Nr. 2: Bruchstiick
o. Nr. Or. Pap. — Nr. 3: Reg. 242 f. 157.
126. fllamanda Qapera an ihre Mutter Ferrera: Berichtet tiber
Befinden und danl<t fur Nachrichten. Obwohl Friedrich d. 5ch.
in Zwietracht gewahlt ist, ist er eher Konig als der Bayer,
da er am rechten Orte vom Erzbischof von Koln gekront
ist und grossen Anhang im Reich hat und die Reichsreli-
quien, die sie aufzahlt. Der Erzbischof von Koln predigte bei
Kronung der Konigin in Basel, nur wer die Reliquien habe,
sel rechtmassiger Konig. Im Kampfe steht Friedrich besser;
er belagerte Ludwig 3 Tage auf dem Judenkirchhof in Speyer.
Alle Stadte im Elsass und Schwaben hangen Friedrich an.
Das Beilager der Konigin fand in Ravensburg statt. Sie
haben viel Bedrangnis und Not ausgestanden. 6riJsse an
die Famiiie und Bekannte. (1315) Juni 8.
A la molt araada e molt carament desijada madona na
a) Loch fiir 3 Worter.
*) Das Folgende iiber den Neffen des Kardinals, P. Fredoli.
— 285 —
Ferrera de mi na Alamauda Qapera molt liumil filla vostra
besant vostres peus e vostres mans, madona, me coman en
vostra gracia. Fas vos a saber, madona, que som sana e
alegra, la merce de Deu, e que he haudes vostres letres e
den Bonanat e he haut gran bon saber de la vostra sanitat
e del bon estament seu, quem ha fet a saber en Bouanat.
Com mavets fet a saber del fet de na Sibilia, Deus ho aport
a bon estament e a bon acabament, e de na Bevenguda, com
es en lo monestir. De totes aquestes coses he haut gran
bon saber. Item vos fag a saber, madona, per qo com nau-
rets gog, que primerament lo rey Frederich nostre e lo rey
de Bavera, qui ha nom Lodovich, que foren elets reys en
discordia, e sapiats, que aquest nostre ha melor elecio hauda,
per 90 com ell es coronat per lo archabisbe de Colunya, qui
ha poder ab cartes, lonch de temps ha, per tots h)s papes
confermades, que ell puga coronar e no altre, e encara que
ha aytants de veus ') com laltre, e laltre es se coronat per
I abat ^), per la qual cosa no val la sua coronacio. Item ha
major part en lo emperi, per 90 com ell te les reli(i[uies del
emperi e ha les mostrades a les corts en la ciutat de Ba-
silea, on la senyora nostra fo coronada en publich devant
tuyt, 90 es a saber lo ferre de la lausa, ab que nostre senyor
fo ferit al costat, e la corona del rey Carles e la espaa, qui
fo tramesa per langel a Carles, e la espaa de sent Maurig, e
la I clau daquells, que fo crucificat nostre senyor, e I tro^
de la vera creu de nostre senyor ben gran e I dent de sent
Johan Batiste. E ha preycat lo archabisbe de Colunya de-
vant tuyt, que aquell, qui te les reliquies de nostre senyor,
quis pertanyen al regne, aquell deu esser e es rey, e qui no
les te, negun hom nol deu apellar rey, e si u fa, es vedat.
Item hi ha major poder per 90 com se posaren a bataila els
camps e aquell altre es li fugit e amagas e mes se, com no
poch alre fer, en I cimiteri dels Juheus duna ciutat, qui ha
nom Spira, e el cimiteri dels Juheus era vallat, e aqui el
senyor rey nostre estech devant la ciutat III dies e III nuyts,
que esperava, que ixis a batalla e el de nit amagadament
^) Das stimmt nicht.
*) Tatsachlich wurde Ludwig vom Mainzer Erzbischof gekront.
— 286 —
ixisen e es li f ugit, axi que null hom nol pora . . . e tant tost
lo senyor rey nostre partis daqui e totes les ciutats e les
viles e els castells del imperi, qui son en la provincia Dal-
sacia e de Suevia, qui es la mellor part del imperi, obeireu
e juraren lo nostre rey per senyor e a laltre non ve neguua
ciutat obeyr. Apres dapo feu les noces lo senyor rey e jacli
ab la senyora en I castell, qui ha non Rafburg, e en conti-
nent fetes les noces vengren en una ciutat apellada Basilea,
e aqui el dia de Sinquagesma fo corouada la seyora nostra
ab gran solemnitat e ab grans gens, qui foren a la cort,
comptes e duchs e prelats e daltres moltes gens e aqui foren
mostrades les reliquies damunt dites, e uos veemho tot. Apres
da^o ha appellats tots sos valedors lo nostre rey e vol se
posar els camps contra laltre e vol lo gitar de la terra o
que venga a batalla, mas no creu nuU hom, quel gos esperar
laltre. Item. fagvos saber, que havem soferts tots, quants som
ab la senyora, grans trabals e grans afans e pobreas e creem,
que sia estat per los grans affers, en que es lo senyor rey.
Deus nos do millor. Fetes foren VIII dies a la entrada de
Juny.
Et saludets molt en Bonanat, madoua e a na Suau e a
na Sibilio e an Jamonet e a tots, quants nos demaneu dell.
Precvos, madona, quen saludets molt na Suau e na Sibilia
e lo senyor en Jacme Grony son marit e en G° mon frare
e na Benvenguda e tot vostre alberch. Item vos prec, ma-
dona, quen salude[t]s molt en Pere Cardona e madona Mario *)
e en P. Cardona e en Berenguer e en Francesch e ua Agiies,
precvos, madona, quen saludets na Elicen Sapera e tots sels
e seles, que de mi us demanen, qui nostres amics sien. Item
vos prec, madona, quen saludets na G. nudrissa mia, de la
qual vos prec, axi com pus humilment puc, que vos e mon
irare e mes sors vosen captingatz tan be, que jo no y fasa
iretura.
CRD Or. Pergf. Ssp. o. Nr. Teils iibereinstimmend, teils anders
gefasst und an andere Adresse Acta Nr. 242. An ihren Bruder Bona-
nat, scriva major des Infanten Alfonso, schreibt sie zugleich Familien-
nachrichten und Bonanat Cardona fiigt einiges hinzu. Sie erwahnt
auch: Si nulles gens an soflfertes grans tribulacions ne grans aflfanys,
nos si u avem.
a) So Or.
— 287 —
127. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Befinden. Steigende
Macht Friedrichs. fln den Grenzen Baierns wird wohl Fried-
rich mit Ludwig kampfen. Ihre Hochzeit in Ravensburg und
Kronung in Basei. Baden (1315) Juni 8.
. . . Serenitati vestre pro incentivo novi gaudii nunciamus,
quod karissimus dominus conthoralis noster dominus Frede-
ricus Romanorum rex et nos ordinacione deifica potimur cor-
porea sospitate, quodque eiusdem domini nostri potencia aug-
mentatur continue ac sua et imperii negocia feliciter se di^-
ponunt. Dominatur enim potenter super omnes civitates,
municiones, nobiles et incolas universos terrarum Alsacie et
Suevie, que pars precipua et cor regni reputantur, sic quod
re vera nullam controversiam patitur in eisdem et quod dein-
ceps cum suo adversario tantummodo cum *) finibus Babarie *)
litigabit et modicam ab ipso resistenciam pacietur. Et quod
idem dominus rex accersitis nobis de partibus Austrie ad
civitatem Raueusburg in Suevia IIII. kalendas Maii nupiarum
solempnia presentibus multis princij)ibus ecclesiasticis et mun-
danis, nobilibus et proceribus regni sui nobiscuni ea celebri-
tate, qua decuit, consumavit. Nosque ab inde ad civitatem
Basiliensem in Alsaciam *) venientes sumus in die sancto
Pentecostes per mauus venerabilis in Christo patris doinini
Henrici Coloniensis archiepiscopi, cui soli hoc de iure com-
petit et pertiuet, adhibitis omnibus solempnitatibus consuetis
et debitis coronate et cum multa honorificentia et decentia,
que nobis ibidem per utriusque sexus priucipes, qui illic ad
curiam per dictum dominum nostruui edictam convenerant,
exhibebantur, reverenter per omnia pertractate. Datum in
Baden VI. ydus Junii.
Or. Perg. Ssp. Unter Adresse: responsum. Auf einem beiliegen-
den Papierzettel: Ceterum sciatis, (juod post confectionem predictarum
litterarum venit cursor unus, qui vestras litteras nobis dedit, et etiam
dedit nobis coufessionem R. scutiferi magistri Bartholoniei, qui dictum
Bartholomeum dominum suum prodicionaliter cum aliis interfecit. Et
summe placet nobis iudicium per vos factum. Interessant ist die durch-
strichene Stelle in dem Briefe, von dem ich (Acta Nr. 242) luir den
Schluss hatte: ne quans de raals nos ha fets a tujt en Berthomeu (.a
Torra, qui mort es, Deus liu perdo! Also hat der Bartholomeus de
Turri seinen Tod vielleicht doch selbst verschuldet. Vgl. Zeissberg W
SB. 140 S. 30, 32 Nr. 23 und 25.
a) So Or.
— 288 —
128. Friedrich d. Sch. an JaYme II.: Nach dem Beispiel der
frilheren Kaiser soll seine 6emahlin ihn jetzt (iberall hin
begleiten. RUcksendung der Dienerinnen. ZurUckbehaltung
der (Blanca de Calderiis?). Ueberlingen (1315) Juni 16.
Magnifico et excellenti principi domino Jacobo regi Ara-
gonum tamquam patri suo carissimo Fridericus Dei gracia
Romanorum rex semper augustus integerrime filialis dileccio-
nis et amicicie incrementum . . . nobis principum, procerum et
secretariorum nostrorum concilio persuadente inclitam et pre-
claram, . . . Romanorum reginam, thori nostri consortem caris-
simam, filiam vestram, nobis ad instar aliorum imperatorum
Romanorum . . . predecessorum adesse continuo volumus, quo-
cunque direxerimus gressus nostros . . . varia . . . incessanter
pro nostris et imperii negociis peragendis . . . propter quod (?)
pedissequas ex magnatum et nobilium . . . res nostras . . . lin-
gua Teutonica frequentius instruatur . . . concilio principum et
procerum predictorum remisimus preter conm . . . velimus, ut,
cumlibet ei (?) delectat, cum illa sui ydiomatis solacio gau-
deat et fruatur ... in Uberlingen XVI. kaleudas Julii regni
nostri anno primo.
Or. Perg. o. Nr. Bruchstuck. Vgl. WSB 140 Nr. 29 vom 6. August
1315. Acta Nr. 244.
129. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Sendung ihres Kammer-
meisters Friedrich. Baden (1315) Juni 17.
IUustri priucipi domino Jacobo . . . carissimo patri suo
Elisabeth eadem gracia Romauorum regina sincere dileccionis
cum subiectione continuum incrementum. Paternitati vestre
cum fiducia dirigimus fidelem Fridericum magistrum camere
nostre humiliter deprecantes ac ex intimis affectantes, qua-
tenus eidem supei- permutatione, addicione donacionis nostre
secundum teuorem *) translati vobis per ipsum missi expres-
sius est expressum, et super remissione seu transmissione
originalium prime douacionis nec non super transmissione
domicellarum uostrarum et alterius familie ad terras nativi-
tatis, qui vos de omnibus istis plenius poterit infonnare, veli-
tis liabere fidem credulam tamquam nobis. Datum in Baden
XV. kalendas Julii.
a) Es miisste heissen: sicut in tenore oder iihnlich.
— 289 —
ipsumque *) propter fidelia servicia sua pluries inpensa
graciose velitis habere recommissum.
Or. Perg. Ssp. Auf Riicken: responsum. Vgl. Acta S. 363 und
WSB 140 Nr. 30.
130. Antwori Friedrichs von Siziiien auf die Gesandtschafis-
instruktion des Ferrer Dabella: 1) Hat niemals Sizilien vom
Kaiser als Lehen empfangen, wohl aber sein Sohn nach der
Achterklarung Roberts durch Heinrich VII., der den Census
zahlte. 2) Die Behauptung, dass er durch Annahme dieser
Schenkung kirchliche und kaiserliche Gewalt gleichstelle,
lehnt er ab. Die geplante Sendung Philipps von Mallorca
und des Erzbischofs von Tarragona bittet er bis zur Papst-
wahl aufzuschieben. Er konne den Kommenden nur sagen,
dass er nur einem Frieden zustimme, der ihm und den Sei-
nigen Sizilien sichere, und nur in Gegenwart der Sizilianer
mit ihnen verhandeln. (1315 nach Juni).
Aquesta es la resposta quel rey Frederic fa al seynnor
rey Darago sobre la missatgeria, que ara novellament li ha
enviada per frare Ferrer Dabella.
Primerament a apo, quel seynnor rey Darago diu, que
li es viares, quel rey Frederic haja durament errat en reebre
donacio del emperador de la ylla de Sicilia e de partida del
altre regne, respon lo rey Frederic, que, salva la honor e
revereucia del seynnor rey Darago, que aquells, qui ago 11
dien, no li donen a entendre la veritat: quel rey Frederic
preses james lo regne del emperador, ans lo te e la en vo-
lontat de tenir per la esgleya totz temps, mentre viu sie.
Mas ver es, que lemperador lo dona a don Pedro son fill,
car lemperador troba ab sos savis, que apres la mort del rey
Frederic la ylla de Sicilia, la qual devia tornar al rey Robert
ab tot laltre regne, quel dit rey Robert te, devia tornar axi
com excadencia al emperi per la falla, quel dit rey Robert
li havia feta, feen lemperador a la egleya lo senc del regne,
axi com fer se deu. E axi per aquesta raho par, que lem-
perador o podia dar e don Pedro pendre sens negun mal
estar. E axi lo rey Frederic en a^o no enten haver feta
a) Dieses hinter Julii ohne Zeichen.
— 290 —
desconexenQa vers la egleya, magennent *) que en tot 90, que
eyll feu ab lemperador per si e per son fill, protesta e salva
ab carta en totes coses lo dret e la raho de la egleya ^).
A la segona ralio, quel seynor rey Darago diu, que la
dita donacio nos pot ralionar ne sostenir en neguna manera
sens gran oiFensa e naframent de la egleya de Roma, axi
que liom ha egualat lo poder del emperi ab lo poder papal,
respon lo rey Frederic, que, salva la honor e reverencia del
seynor rey Darago, no fo james son enteniment, ne es, de
egualar lo poder del emperador ab lo poder del papa en
neguna altra manera, sino axi com los dretz canonics e civils,
los quals la egleya te e ha approbats, o dien e o manifesten.
Empero si per aventura y havia errat per ignorancia, totz
temps es apparellat de tornar a la veritat.
Al segon capitol, quel seynor rey Darago diu, que eyll . . .
havia ordonat e tractat de trametre en les parts de Sicilia
lo molt uoble en Phelip de Mallorcha, cosin germa de cascu,
e lonrrat pare larchabisbe de Terragona per tractar pau en-
frel rey Robert e el rey Frederic . . .
. . . Quand a les dues coses, quel seyuor rey Darago vol
saber, respon axi. A la primera, que no li par, salvant tota
via lo conseyll del seynnor rey Darago, que es major e pus
savi, que quand a ara lo feyt sia en dispositio de fer pau,
per 90 que no par, ques pogues fer justament ne discreta
vagant la egleya de Roma, mas si nostre seynor y trametia
papa, ladoncs parria, que aquestes coses aguessen loc, car
ren que ara si fees, no poria haver fermetat, car lo papa es
aquell, que o ha a justificar e a confermar.
A la segona respon, que no ha re en aquest mon, de
que eyll haja major desig que de metre en pau e en bon
stament lo poble, que Deus li ha comanat, e cert sia lo
seynnor rey Darago, que la final entencio del seu guerreiar
es per aver bona pau, e si no agues aquesta entencio, sab,
que faria contra la volontat de Deu, qui la volc e la mana.
Quand a la manera de les paus, quel seynnor rey Darago li
ha trameses, respon lo rey Frederic, que be sab lo seynuor
rey Darago, que james lo rey Frederic no volc consentir a
neguna pau, en la qual no fos aquesta condicio, que Sicilia
a) So Or. b) So hier.
— 291 —
romangues a si e als seus hereus per totz teinps franca, sal-
vant lo dret e lenseng de la egleya, e daquest enteniment es
eucara e sera totz temps, car altre non pot nen deu haver,
per que 11 es semblant, que la venguda daquestz missatges quand
a ara no par, que haja loc per les rahons damunt dites . . .
Quand a a^o quel seynnor rey Darago diu, quel rey
Frederic lo certific, quiyn portament pora eyll fer dels ditz
en Phelip e archabisbe ne com los pora reebre ne si poran
ren tractar ab eyll a part en manera, que no y aguessen
acaber dels Sicilians, respon lo rey Frederic, que, quand temps
e loc sera, segons que dit es dessus, qo es saber que nostre
seynnor y trameta papa, si al seynnor rey Darago plaura de
trametrelos, lo rey Frederic los reeba volonter e honrrada-
ment axi com missatges de tan honrrat seynnor, com lo rey
Darago es e axi com setany a tan honrrades persones, com
eylls son, mas lo rey Frederic fa saber al seynnor rey Da-
rago per cert, que no es enteniment de tractar ren ab eylls,
90 es ab los ditz misatges, sens los Sicilians, car no es en-
tencio del rey Frederic de tractar nuylla cosa ab eylls, se-
gons que dit es desus, per quels Sicilians no y pusquen e
deien caber.
CRD s. f. Nr. 901. Gleichzeitige Kopie Papier. Am 25. Juni 1315
schreibt Jayme an Friedrich, dass er den Ferrer an ihn sende. Reg.
337 f. 352. Dort auch die Instruktion, die im Kerne in der charak-
teristischen Antwort Friedrichs enthalten ist.
131. Christian Spinula an Jayme II.: Auswanderung der Spinula
aus 6enua. Der Prinz in Florenz. Truppen der Florentlner;
drohender Krieg mit Pisa und Lucca. Jetzt konnte das sar-
dinische Projekt gut ausgefuhrt werden bei der bedrangten
Lage von Pisa und 6enua. Buzaia (1315) ^ugust 21.
. . . Illi de Auria sunt sociati cum Guelfis de Janua et
propter hoc voluerunt procedere contra nos ad modum mi-
tendi nos in confinias, quas confinias neglexi, et eorum pre-
cepta volui atendere cum aliis de domo mea et meis sequaci-
bus. Imo exivi de Janua toto meo posse et veni Buzalla,
que terra est nostra et alterum de domo mea, quo loco sum
cum omnibus de domo mea lunge a civitate Janue per legas
quatuor et spero auxiliante Deo redire in Januam.
— 292 —
Postea . . . habui ista nova, quod princes *) frater regis
Roberti est iu Florencia et ibi facit suuin paratum. Et in-
tellexi, quod bene habebit IIII milia \el V milia homines
equestres, et credo firmiter, quod erit super territorium Pis-
sarum per totum mensem Augusti. Et ultra habebunt galeas
armatas circa viginti quinque, et dicto modo intelligit dictum
comune Pissarum et Luche accipiendi. Pissani autem dicitur,
quod habebunt II milia vel circa III milia equites, in quibus
erunt mille CCCC Theotonici, qui multum sunt audaces et
timiti ab omnibus ubique, et dicitur per dictos Pissanos, si
diebus princes cum suis gentibus super territorium Pissarum
ascendet, quod omni occasione remota simul preliabunt. Et
ideo raichi coudicio Pissarum videtur talis, quod, si ipsi Pis-
sani non exient ad prelium, eorum condicio est valde contra-
rius. Primo est, quod non possit deffendere Lucham, qui
Luchenses generaliter et eius districtum diligit naturaliter
dominum regem Robertum et admitendo Lucham et esse in
obsidio per mare et per terram non est in bona condicione
dictum comune Pissarum, Et ideo maiestati vestre recordor,
quod, si status maiestatis vestre posset et vellet intelligere
in facto Sardinee quantum pro facto Pissarum et comunis
Janue et tocius contracte, quod (?) in bono esset et meliori
pro dicto facto adimplendo. Primitus, quod comune Pissarum,
iam quod Uguzonus dominatus fuit ipsum, sunt pauperes e
necessitosi et de eis nullam defensionem maiestati vestre ex-
pectaret. Ac etiam comune Janue habet bene tantum ad
faciendum de nostris, quod de ipso nullum est dubitandum.
Quod veritas est, causa nostri et amicorum nostrorum expen-
sas fecerunt circa libras C milia et sunt modo iu tantum
tormentum et penara pro recuperando peccuniam, quod ne-
sciunt, quid faciunt.
Item significo maiestati vestre, quod sunt in magna ze-
loxia cum dicto domino regi Roberto et credo, quod melius
guerra inter illos, qui modo sunt in Janua, et dictura domi-
num Robertum posset oriri . . . Nova autem aliqua de Ala-
mannia non habeo, et quando aliqua habuero, maiestati vestre
faciam fore notum . , . Dat. Buzalla die 21 (?) Augusti.
CRD 12279. Or. Pap. Ssp. Fast am selben Tage (das genaue
a.) Die Fehler lasse ich hier unbemerkt.
— 293 —
Datum durch ein Loch unkenntlich) schreibt Beraabo de Auria civis
Januensis, viceamrairatus sacri imperii Romanorum an Jayme II.: Nova
istarum parcium sunt hec: Princeps de Taranto venit in Tuscia cum
equitibus DCC et est in Sena et omnes ipsius amicicias in Florencia
congregabit. Habebit autem, ut dicitur, contra Pisanos equites MMM.
Uguizonus vero et Pisani habent equites ultramontanos MD et tot
alios, quod erunt MMD. Et quia sunt meliores et unitatis, non dvibi-
tatur, quin princeps veniat ad prelium cum eisdem, si venerit. Pisani
non poterunt subcumbere.
De Lombardia vicarius Mediolani et pars GibeUna magnam habent
prosperitatem et nunc de novo fuit conflictus senescalci regis Roberti
a filio dicti vicarii in contrata Terdone, in quo capti et mortui reman-
serunt ultra MM. De equitibus vero non extitit magnum damnum. Et
sic in Gibellinis est favor et est augenda . . . Aliqui Spinulorum cepe-
runt bannum et videtur, quod rex Robertus velit facere eorum facta.
Eciam videtur, quod velit habere Januam pro acquirendo Siciliam, tamen
Januenses non ament naturaliter signoriam, et videtur nobis videre,
quod facit negocia domini fratris vestri, quia volendo hoc facere cicius
posset amittere il[lud, quod tenet], quam habere Januam et illud, quod
erit probatio, demonstrabit. Scripta Janue 1316 die . . . Augusti.
132. Friedrich d. Sch. an Jayme II.: Dank fUr seinen Rat,
jetzt keine Promotoren unter den Kardinalen zu wahleni und
fiir das Versprechen, beim kunftlgen Papst personlich fiir ihn
zii wirken. Er plant, Jayme's Zustimmung vorausgesetzt,
Heirat seiner Schwester Katharina mit dem altesten Sohne
Friedrichs von Sizilien. Schilderung seiner Erfolge Ludwig
dem Baiern gegeniiber in Augsburg und Landsberg. Breiten-
brunn 1315 September 22.
Excellenti principi domino Jacobo regi Aragonum patri
siio magnifice venerando Fridericus Dei gracia Romanorum
rex semper augustus dileccionis et amicicie integerrime con-
tinuum incrementum. Sanum et salubre concilium vestrum
nobis liis diebus litteris vestris prudenter rescriptum de non
eligendis hoc tempore cardinalibus promotoribus cause nostre ^)
gratauter amplectimur, disposicione firmissima cupientes, vestra
in his et in aliis nostris agendis electa consilia imitari. Vo-
bisque super eo, quod personale exercicium aput futurum
papam ad promocionem nostri negocii, quantum possibile est,
obtulistis, graciarum salvo vestro iudicio, quo inter amicos
ferre grates reprehensibile iudicatis, referimus uberius accio-
') Vgl. Nr. 125.
— 294 —
nes. Et quia desiderabile animis nostris illud inest, ut nexum
sanguinis inter vos et nos coutractum, licet principalior esse
non possit, in accessoriis tamen, quibus poterimus, dilatemus:
hinc est, quod cum primogenito Friderici regis Sicilie, fratris
vestri, coniugium pro preclara Catherina sorore nostra caris-
sima, semper vestro supposito beneplacito, ad suggestionem
sinceram quorundam ipsius Friderici amicorum concepimus
ordinare. Et si hec de vestra processerint voluntate et con-
silio, vestre magniiicencie huius federa committimus pertrac-
tanda. Ratum et gratiun profectum habebimus, quidquid per
vos in hoc ordinatum fuerit et tractatum, rogautes, ut volun-
tatem vestram, et si quid forsitan facto attemptaveritis in
premissis, nobis scriptonens *) remandetis.
Et quia avidum vos scimus ad audiendum nova, qiie aput
celsitudinem nostram geruntur hoc tempore, ecce vobis pro
gaudio nunciamus, quod hiis diebus glorioso stipatus exer-
citu et in unum potentis milicie nostre fortitudine recollecta
Ludewicum ducem Bawarie nostris regalibus titulis derogare
et sedem suam ab aquilone locare quereutem '')... quesivimus
confiigendi, quem denioustratum in Augusta, una de poten-
cioribus civitatibus Alamanie, contuinacie sorde poHuta, dicti
Lud[ewici] erroribus inherente. invenimus ipsumque cum omni
potencia sua equitum et peditum, quos habere poterat unde-
cunque, intra ipsam civitatem constitutum obsedinius prepo-
tenter tribus diebus et noctibus, teiras et par^es inimicorum
in illis terminis usque ad muros civitatis Auguste funditus
dissipantes. Quibus peractis nobis ultra procedere disponen-
tibus accessum erectis signis aquilarum victricibus aciebusque
provide ordinatis usque ad portas civitatis Auguste fecimus
animo congressus bellicos faciendi atque ipsa Augusta ab
augusto in angustia adeo ponebatur, quod nuihis oninino nec
indigena nec advena intra civitatem existens apparuit extra
muros. Repeitis itaque sine omni resistencia ininiicis, a loco
illo discessimus paulatine, transeuutes pei' ])artes ali(|uas dicti
Lud[ewici], quousipie venimus prope civitatem Lantsperg, ipsi
Lud[ewico] ex patrimonio pertinentem, civitatem, in(|uam, uti-
lem atque fortem. lUam per iusultum liostileni cepinms re-
ai So Or.
b) Locli fiir ein Wort.
— 295 —
pentine ignisque incendio eam exterminavimus, in momento
sepedicto Lud[ewico] per exercitum nostrum, quem adhuc col-
lectum retiuemus, nocitiva inferre magnalia, si vita nobis co-
mes fuerit, disponentes. Postremo sciatis, quod nos et preclara
Elisabet Romanorum regina, conthoralis nostra dilectissima,
grata corporum sospitate vigemus. Dat. in castris prope
Braitenbrunne X. kaleudas Octobris regni nostri anno primo.
Or. Perg. Ssp. Katharina heiratete nicht Peter von Sizilien son-
dern Karl von Neapel. Vgl. Jaymes Antwort vom 8. Januar 1316 in
WSB 140 Nr. 36. Ueber die Kriegsereignisse in Bayern vgl. Schrohe,
Der Kampf der Gegenkonige Ludwig und Friedrich S. 85.
133. Konig Luclwig von Frankreicii an Jayme II.: Infolge flb-
falls cler Flandrer hat er Ihre Landsleute in seinem Reiche
gefangen setzen und ihre Giiter einziehen lassen. Bittet
Jayme ahnlich zu verfahren. Paris (1315) September 29.
, . , Cum coniuncti simus necessitudine sanguinis et regie
participes dignitatis, decet et expedit, ut ea, que . . . contingit
emergere quantum libet gravia quantumque difficilia, interdum
comunicemus alter utrum . . . Et quidem noscitis, cum et id
publica clamet infamia toto iam fere orbe diffusa, qualiter
Flamiugi nostri rebelles et hostes, fidelitatis, ad quam nobis
teuentur, imraemores, omnis rationis expertes et proprii solum
persecutores arbitrii, pacem, ad quam clare memorie dominus
et geniter noster carissimus eos clementer admiserat, . . . temere
infregerunt, non absque nota periurii et obedienciam nostram
et subieccionem penitus decliuantes, ad consummandam incho-
atam uequitiam contra nos exercitum hostiliter congregarunt.
Propter que omuia eorum bona ubicuuque existentia sunt
iuxta pacis predicte tenorem forefacta nobis et ipso facto
commissa, ipsique Flamingi sententias excomunicationis in
personas et iuterdicti in terras eorum tam apostolica quam
ordinariorum suorinn auctoritate latas et per sedem apostoli-
cam postmodum ex certa scientia confirmatas ad eorum instan-
tiam incurrerunt. A quibus absque voluntate nostra absolvi
nou possunt, prout apostolice litere super hiis confecte
declarant. Quas forefacturas executioni mandaudas et sen-
tentias publicandas esse contra illos pares regni nostri Francie,
prelatorum, procerum et magnatum aliorum comunicato con-
— 296 —
silio in ipsorum contumaciam Flaminguorum sententialiter,
secundum quod ex forma dicte pacis poterant, decreverunt.
Licet autem ad contundendam eorum duriciem acies nostras
potenter fecerimus congregari, superveniens tamen presentis
intemperies temporis, que patriam Flandrie ad moram gentis
armigere indispositam reddidit, nostrum in liac parte propo-
situm inpedivit. Set, ecce, ad eorum conterenda cornua et
maliciam convincendam contra ipsos, quantum est de presenti,
ad alias nos remedia convertentes, eos de regno nostro ban-
nivimus, personas et bona eorum quibuslibet exposuimus ca-
pienda, victualia eis portari et cum ipsis quodcumque iniri
commercium, eos receptari, debita sibi solvi, auxilium, con-
silium vel favorem dari districte inhibuimus . . . Que vobis
et principibus ceteris, qui nobis sanguiue vel amicicia con-
iunguntur, significare providimus et vos ac ipsos affectuose
rogare, quatenus considerantes attentius, quam sit horribile
subditis talia fore molitos in domiuum . . . nec minus adver-
tentes, quam faciliter ex eonim excessibus . . . exempla possent
ad nationes alias per exemplares alveos derivari . . . in nostrum
accingatis auxilium et favorem, facientes in regni vestri par-
tibus . . . edictis publicis . . . inhiberi, ne quisquam Flamingos
ipsos receptare, victualia eis portare vel vendere . . . presu-
mat . . . Et si quos ex Flamingis ipsis in regni vestri })artibus
repperiri contigerit, eos ac eorum bona capi ac eadem bona
vobis aut ea capientibus applicari ac personarum captivarum
tanquam servilium uti ministeriis faciatis . . . Dat. Parisius
die XXVIIII. Septembris.
Or. Perg. Ssp. Vgl. Pirenne, Geschichte Belgiens II, 477.
134. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Empfiehlt warm ihre
Schwagerin Katharina, die wegen ihrer Tugend und Schon-
heit schon Heinrich VII. begehrt hat. Nur der machtigste
Herrsche.' sei ihrer wiirdig! Ravensburg (1315) October 1.
. . . Decet reginalem eminenciam lineam sui generis ex-
tollere et suorum affinium devota suspiria sereno vultu respi-
cere ac eos condignis honoribus prevenire. Ex hoc enim inter
eos vinculum amoris et amicicie indissolubiliter adaugetur
famaque nostre magnificencie exinde per orbem terrarum
gloriosius predicatur. Sane cum virgo magnifica et egregia
— 297 —
Katherina Austrie et Styrie ducissa sororque nostra dilecta,
quam serenissimus dominus noster dominus Heinricus dive
memorie Romanorum imperator, dum adhuc viveret, propter
ipsius elegantem formam nobilitatemque precipuam ac ob vir-
tutum opera famosa, quibus claret quibusve laudabilis ipsam
ubique extollit fama, ducere voluit in uxorem, se nobis tam
gratam tamque placidam exhibeat in omnibus et acceptam,
quod ipsius promocioni et honori intendere nos delectat: vestre
dulcissime paternitati pro ipsa, que de virtute in virtutem
ascendit, ita quod non solum quisque, cui de nostra geneolo-
gya *) copuia coniugali tradita fuerit, beatus esse poterit,
immo si fas est dicere, maior et potencior tocius mundi, ut
in coniugem sibi traderetur, toto posse teneretur instare.
Supplicamus intimo cum affectu, quatinus, cum eius promocio
nostra sit exaltacio, ipsius promocioni et honori viis et modis,
quibus expedit, intendatis: speciale et exuberans dilectionis
indicium in hoc nobis exhibentes ...'). Sigillo nostro maiori
usi fuimus ad presentes et ipso et non alio ad vos amodo
nos utemur. Dat. in Rauensburg in die beatorum Remigii,
Germani et Vedasti antistitum, kalendis Octobris.
Or. Perg. o. Nr.
135. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Bitte um Empfehlung
fiir sich und Friedrich d. Sch. an die Kardinale. Bitte fiir
ihre getreue Blanka und Cardona. Ravensburg (1315)
October 4.
Excellenti et magnifico principi domino Jacobo regi Ara-
gonum genitori suo dilecto Elysabeth Dei gracia Romanorum
regina cum filiali obediencia votivis et felicibus successibus
gratulari. Dum veiierabilium in Christo patrum et domino-
rum sancte Romane ecclesie cardinalium, per quos sacrum
Romanum imperium, cui auctore domino presumus, tanquam
per bases egregias et columpnas immobiles sustentatur, pro-
raociouem et graciam pii favoris et subieccionis applausu
nobis adtrahimus, statum nostrum et nostrorum exinde glorio-
sius excitamus. Itaque cum pro certo sciamus fervorem intime
a) So Or.
i) Der Ueterbringer Johannes wird iiber den guten Gesundheits-
stand Friedrichs, ihrer Brttder und Schwestern berichten.
— 298 —
dilectionis, fidei et promocionis universalium sancte Romane
ecclesie cardinalium erga vos redundare, dilectionem vestram
affectuose requirimus et hortamur, quatenus nos et nostrum
conthoralem dilectum universis cardinalibus et specialiter ve-
stris fautoribus et consanguineis dilectis vestris graciosis et
promotivis litteris, ut statum nostrum speciali gracia prose-
quantur et favore, committere non cessetis. Ceterum cum
dilecta nobis Blanka de Calderiis et Cardona noster servitor
continuacione laudabili in nostris obsequiis iugiter perse-
verent, petimus, ut filios Blanke et Alamandam materteram
Cardone vestre gracie habere velitis propensius recommissos,
inpertiendo ipsis ob precum nostrarum instanciam vestre pro-
mocionis subsidii et favoris auxilium fructuosum. Dat. in
Rauensburg in die beati Francisci confessoris,
Or. Perg. Ssp. Auf Rucken: responsum. Vgl. WSB 140 Nr. 38
vom 7. Januar 1316. Dort Alamandam statt adamandam.
136. Die Merzoge Albert und Otto von Oesterreich an Konigin
Elisabeth : Nachrichten Uber ihr Befinden. Sehnsucht nach
Ihr und Klage (iber Nichtschreiben. Brief an Friedrich d. Sch.
(Ulm 1315.)
Unserer herzenlieben swester Elspete der hochgepornen
chuneginne von Rom enb[ieten] wir Albert unde Otto ir
brueder von Gots genaden herzoge in Osterriche und iu Steyr
unser getruelich dienst mit bruoderlicher liebe, Deiner liebe
tuon wir ze wizzen, daz wir mit Gottes helfen gesunt sein
und uns wol gehaben, desselben w^unschen wir dir getriilich
ze allen zeiten. Alain daz uns gar sere nach dir belanget,
daz wir des niht wanteu, daz uns nah dir so ant immer
wurde. Und wizze, sider daz du nast von uns geschaiden
pist, haben wir dich dreistund lazzen wizzen, swaz wir wes-
ten unde wie wir mahten bei deinen chamermaister, den
Gloyacher, bei dem hofmeister uud bei dem marsch[alk]. Da
wider siut wol drei zu uus von dir sider chomen, Und be-
truebt uns gar sere, daz du bei der del-^einen uus hast en-
botten, wi du mochtest und wie ez dir gieng an der raise.
Dar ueber bitten wir dich, als lieb wir dir sein, daz du ez
fuerbaz bezzerst und uns oft lazzest wizzen, wie du dich
gehabst mit deinen frouwen, Dar an tuost du uus sunder
— 299 —
vreude. Ouch bitten wir dich vleizechlich, swenne du zu
unserm lieben herren uud bruoder chomest, dem chuenige, daz
du im sagest unser dienst getruelich und gedench an uns,
als wir dir getrouwen. Also daz du uns ze aller zeit en-
bietest, swenne ieman von dir var zu uns, wie ez unserm
lieben herre ge, dem chunige und ouch dir. Des welhen wir
nimmer vergezzen. Wand wir nicht insigels haben, dar umb
versigeln wir disen brief mit unsers maister insigel. Wir
senden dir ouch ainen brief ze vreuden, der uns sider chomen
ist von unserm herren dem chunige, darumbe daz du uns oiih
her wider schreibest, swenn du icht guoter mere von im ver-
nemst, Gruez von uns getruilich alle dein frouwen.
CRD Ap. gen. L». Or. Pap. Spur des roten Siegels. Adresse:
Unserer herzenlieben swester Elspete der hochgepornen chuniginne von
Rom. Wie kommt dieser hiibsche deutsche Brief ins Kronarchiv? Da
er unzweifelhaft aus der ersten Zeit der Anwesenheit Elisabeths in
Deutschland stammt, so ist er einer der altesten deutschen Privatbriefe.
137. Konig Robert an Petrus Ferrandi de Ixar : Mit lauter
biblischen Bildern ermahnt er ihn, traneniiberstromt, wegen
eines argerlichen Vorfalls, zur beharrlichen Erstrebung des
Friedenszieles. (1316) Marz.
Adressat an Jame II.: Obiger Brief Roberts wurde veranlasst
durch die Festhaltung eines seiner Lasttiere seitens der Leute
des Grafen von 5. Severino, welche sich fUr ein in seinem
Dienste verungiucktes Tier schadlos halten woilten. Er habe
dem Konig von der Kleinigkeit nichts gesagt. Der Brief
beweise das gute 6emut des Konigs.
Nobili viro domiuo Petro Ferrandi domino de Yxar sancte
Romaue ecclesie vexillifero rex Dei gracia Jerusalem et Sici-
]ie salutem et sincere dilectionis affectum. Scitis ex suppo-
sicione fidei et scriptura, quantum hostis humani generis per
se et ministros suos couatur salutis et pacis suffocare semina
et zizauiam seminare, et inter procellas huius mundi fidelis
figere debet anchoram spei et fidei ac virtutis. Et si vaxillet
navicula, clamet ad Christum nec diffidat, ut semen bonum
nec a demonibus commedatur nec a transeuntibus conculcetur
nec inter spinas mundi huius suffocetur, set ab evangelizan-
tibus pacem et boua, predictis non obstantibus, usque ad in-
— 300 —
tentum terre bonum terminum serendum servetur, nec ex
premissorum salutis emulorum et pravitatis temptacione fre-
quente fidelis mens ut fundamentum habens edificium non
solidum aut planta, que firmas radices non fixit, evellatur aut
concutiatur in tantum, quod mitens manum ad aratrum retro-
gradis aspectibus revertatur et regno Dei fiat degener et
ineptus, quoniam ne dum . . . bene inchoans set nichilominus
prosequens assequatur . . . salutis bravium finaliter perse-
verans *). Magnanimi insuper est, ut, cum inter magna con-
stituitur et ardua, parvorum aversa attinencia parvipendat . . .
Scriptum manu nostra die primo Marcii, non sine displicencie
amaritudine in lacrimas redundans.
De patratoribus debita ulcio exigitur, ut honor regi et
iusticia proximo prebeatur.
Senyor, esta carta me envio el rey Robert sobre un feyto
assaz liugero, que se acaecio en la Sala, un lograr del Val
de Diano, que es del comte Tomas de saut Sobriuo, que
penyoraron una azenbla mia, diziendo, que se les era muerto
una jumenta, la qual mes officiales avian logada en el primer
viage, que fiz a Napol, eassi dizian, que por sobracargo, quel
avian hitado mes officiales, avia muerto. E por aquella razon
hitaron mauo de un cabestro de una azenbla mia, mas luego la
lexaron. Et aquesto supo el rey Robert par otri que non mi,
que nunca ent escrivi nin fable a uiuguna persona, por que
tovi el feyto por nient. Eassi ... no me quis mostrar por
muyt sensible. Ma el rey Robert por su bondat ya vee-
des por su carta, quanto sen sintio iuxta verbum Augustini:
Bonarum mencium est ibi aguoscere culpam, ubi culpa mi-
nime reperitur. E la dita carta vos envio por esta racon,
por que veades la buena voluutat, quel rey Rubert a ent a
mi e en tal tractado, que per aquella carta podredes veer,
quanto desea el, quel mi tracto venga a acabimiento.
CRD 1508 s. f. Or. Pap. Ssp. Ferrando hat seine Mitteilung auf
den Riicken des Origiualbriefes des Konigs Robert geschrieben. Vgl.
zu diesem Acta Nr. 448 f. S. 715 ff.
a) perseverens Kopie.
138. Italienisches Adressenverzeichnis (fiir Jayme II. 1316
April ?)
— 301
De civitate Florentie
d. Antonius episcopus dicte
civitatis.
d. Pinus.
d. Johannes de Rossis.
d. Simon della Tosa.
d. Gerius de Spinis.
d. Jacobus de Rossis.
Infrascripti sunt capitanei partis Guelfe dicte civitatis
Nerius del Giudice.
Bellus Alberti.
Filippus de Stro^^is.
Alamannus de Cauicciolis.
Orlandus Marini.
De civitate Bononiensi
Romeus de Pepelis,
d. Bomius de Samaritanis.
Jacobus di Rammigo, qui est
barigellus ').
De civitate Pistorii :
d. Vannes La^an *).
d. Robertus domini Schiacte
Bertuldus et
Filippus
d. Abbas de Pacciana de Te-
dicis ^).
Fatinus Truffe.
De comuni de Prato:
de Guassalotis.
De comuni de sancto Miniato:
d. Tebaldus de Malpilliis. Gerius Mangiadois damigel-
lus.
De civitate de Vulterris :
d. Raynerius episcopus dicte d. Octavianus de Belfortis.
civitatis.
De comuni de sancto Giminiato:
d. Gualtherius de Ardighellis. | d. Bertus de Pelariis ^).
De comuni de Colle:
d. Palamidos domini Scholai*). |
De civitate Senarum :
Benuccius de Salinbenis.
Cione Bartholomei.
a) mit Abkiirzungsstrich.
d. Sossus ^) de Tolomeis.
Richtig Lazzari.
') Hauptmann der Polizei.
*) Der Abbas von Pacciana hiess (Ermanno) de Tedicis.
^ Es folgt durchstrichen: dominus Johannes, hic est titulus.
*) Richtig: Palamidas Scholari.
*) Richtig: Scottus.
Nuccius et
Jaconius
— 302 —
De comuui de Massa de Maremua
De comuui de Montepulciano:
domini Guilelmi.
De civitate Urbeueteri :
d. archipresbyter de Monal-
deschis.
Mannus doniini Curradi de
Monaldeschis.
Poncellus domini de Ursinis.
d. Bonconte domini Ugolini.
d. Raynerius domini Caccha-
rie.
De civitate Perugii:
d. Simone de Giacanis.
d. Johannes de Balliouis.
d, Filippus de Poscina comes.
d. Vinciolus.
De civitate Agubii *) :
d. Cante et 1 , .-^ , • ,,. d. Mannus della Branca.
, _. ^ de Gabriellis.
d. Binus J
De civitate Castelli:
d. Napoleone et "» p , .
d. Brancaleone j
Capitaneus **) partis Guelfe extrinseche civitatis Lucane.
d. Luci Malaspine de Opichonibus.
d. Bertramus del Bal^o comes Montis Caurosi et Andrie ^).
d. Virgilius de Capitana iudex et consiliarius dicti domini
comitis.
<i. Orlandinus de Galuc^is de Bononia: vicarii comunis Flo-
rentie pro domino rege Roberto.
dompnus Ferrandus de Lune.
d. Simone de Belloco.
d. Bernardus de Monsorio.
d. Degus della Ratta comes camerlingo ^).
d. Matteo Conte filius contis Ugolini.
d. Dante della Scala.
CRD s. f. 619. Gleichz. Aufzeichnung. Pfip. Zur Datierung teilt
R. Davidsohn mit: Pinus della Tosa, da dominus genannt, wohl nach
a) So.
b) capitaneis Or.
') Baux, Graf von Andria und Montescaglioso.
-) Camarlingus Roberts, Marschall der Florentiner.
— 303 —
seiner Ritterweihe 1309 Juli; Simone de Giacanis war 1308 Volkskapitan
von Florenz (Davidsohn, Forschungen z. G. der Stadt Florenz IV, 555).
Orlandinus de Galuzzis, Vikar Roberts in Florenz am 11. Februar 1316
(Forsch. IV, 545). Im April wurde Bertrand de Baux Kriegskapitan
Roberts und dessen Vikar. Die beiden Bischofe regieren von 1310—1322,
bezw. 1301—1320.
139. Konig Robert an Jayme II.: Heftlge Klagen (iber Fried-
rich, der plotzlich Casteliamare nahm. Er rilstet. Friedrich
wollte mit den Pisanern und Uguccio (della Faggiola) gegen
ihn; durch den Zwist der beiden ist er gerettet. Friedrichs
Gesandte in Pisa. Sendung des Pons Carbonell. Neapei
(1316) Mai 9.
. . . Com . . . monsenyor Fredeiic tenie en paraules lo . . .
tractamen, fasie son aparell per penre Castelamar del Guolf,
et eren empiezes vistes entre madona nostre mare et el a
Torpie, et man det, que volie treves marines, mas no de terre,
et sen esperar mes sege al dit castel ab trabuscs, et enan
que i poguessem acorrer per mar, fon pres, perque de nostra
part nos remareu les dites treves, en ayssi fom euguanas et
offezes. A la qual coza vengar avem ordenada nostra armada
et en ela tener avem ja molt despes et en volem usar, puys
les despes son feyt, et persegir la justicia de uostra gerre,
com aparten a nostre honor et a nostre dret . . . Encara el dit
mousenyor Frederic avie tractada et ordida perilloza tella
per nos ab los Pyzans et Uguchon, com ara sabem per trac-
tamen de monsenyor Peregrin de Pat; se dien, no agues pro-
vesut de la discordia del dit Uguchon et del[s] Pysans. Et
encara el dit don Frederic i ten en Piza sos embayssadors,
qui i vengron lo primer jorn de Mach, als quals tractamens
empachar nos convenrra metre conseyll e remedi, quel no se
percassa amics et ajudadors et a nos enemics et destorbadors...
Et sobre aquestas cozas tan justas et raysonables nos agas
par escuzas sobre les ditas treves et les causas damont ditas.
Per temps vos enformem per frare Pons Carbonel . . . Escrita
a Napols IX jorn de Mach.
Enpero sapias, que per nostres corriers avem escrit als
comuns. Guelfs de Toscana, com nos aves requist et en 90,
que podrera far, serem aparellas totavia.
CRD 14265 f. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta Nr. 449 f.
— 304 —
140. Vorschlage des Nikolaus Doria: Bund Pisas mit Jayme II.
Einer von Jaymes Sohnen soll Herr von Pisa und Lucca
werden und Sardinien erhalten; nur Caller bleibt Pisa selbst.
Er darf auf Kosten der Stadte Reiter und Amulgavaren halten,
muss dem Kaiser huldigen und, wenn ihn der Kaiser weg-
schickt, kommt Entschadigung. Als Herr beider Stadte wird
er Herr Toscanas und der Lombardei. Cyprische ^ngelegen-
heit. Angebot von Kriegsausrilstungen. (1316 nach Fruhjahr.)
Aquests capitols deius scrits me dix em feu escriure en
Jenoha miper Nicholas Doria. Videlicet:
Fara lo Pisa ab lo senyor rey Darago tot aquell paci,
quen Vidai de [Villajnova havia tractat, com fo en Pica,
Item si lo senyor rey volra trametre 1 de sos fills, que
sia senyor de Pica et de Lucha, que li daran Cerdenya assi
et als seus et totes los rendes, qui valen ben CL mil. florins
dor per ayn . . .
Item diu, quel Pisa volria tenir lo castel de Caller tan
solament et los [altrjes fossen del senyor. Enpero que pla-
gues al senyor, que la graya de Cerdenya *) . . . en Pisa a
comprar la per sos diners.
. . . al *) Pisa et al Luches de tenir hi lo fili del s. rey
de . . . ^) en c^^^^ cavals armats *) . . . [aljmugavers aytants,
com li plagues ^).
. . . ^) lo Pisa, que tota vegada sia lo senyor, qui y sera,
reconexent a lenperi, que y tenga per lenperi. E si per aven-
tura venia enperador et volia gitar lo senyor damuntdit de
Pisa e de Lucha, quel Piga el Luches sien tengudes de do-
nar *)..., qui per el hi seran, quantitat de *) . . . Cerdenya ab
totes les rendes.
. . . Eu continent, que haya Pica et Lucha, es senyor de
Florenca [e de ?] Toscana et de Lombardia et el Jenoves sera
a son comandament.
Item me dix lo dit Nicholas, quel Jenoves ha fet de
comu LXVI mil. libr. de Jenovins (?) per f er annada contre
el rey de Xipre et volen li conquistar son regne; et es tot
a) Lucke fiir 3—4 Worter.
') Der Sinn wohl: Der Herr von Pisa darf 800 Reiter halten und
Almugavaren, so viel er will.
— 305 —
per XXXII mil. libr. de Jenovins (?), quel dit rey de Xipre
lus ha levada. Item lus ha levat, que an la, un casal et un
bayn, qui val ben poch es tro a C libr. de Jenovins. Perque
si lo senyor rey Darago hi vol despensar e ferne pau, lo
Jeno[ues ab?] houor et per amor dell ho lexara anar per
XVI mil. libr. Jenovins e que li *) . . . lo casal et el bayn,
qui val poch ^).
Item parle ab lo senyor rey, si li foran mester cuyrasses,
capellines, balestes, corels et rems, queu pora haver et queu
fassa assaber per temps.
E de totes aquestes coses damuntdites prega lo dit miger
Nicholas Doria al senyor rey Darago, que al pus tost que
puscha lin fassa assaber tot son ardit e sa volentat. Et dasso
porta una letra del dit miger Ni[cholas] Bernat Roig, familiar
et feel del senyor rey en Frederich.
CRD Cartas maltratadas o. Nr. Bruchstiick einer gleichzeitigen
Abscnrift Papier. Das Stiick ist wohl nach Acta Nr. 370 S. 565 ent-
standen, also nach 1316 Friihjahr.
141. Friedrich d. Sch. an Jayme II.: Bitte, sich fiir den Wiirz-
burger Elekten (Gottfried) von Hohenlohe an der Kurie zu
verwenden. Schaffhausen (1316) Juli 18.
Magnifico domino Jacobo regi Aragonum principi excel-
lenti, patri suo venerando, Fridericus Dei gracia Roraanorum
rex semper augustus exuberantis prosperitatis successus desi-
derabiles et votivos. Cum ad promocionem uberem venera-
bilis . . de Hohenloch electi in episcopum ecclesie Herbipo-
lensis, devoti nostri diiecti, nostra ex intimis aspirat intencio
propter ipsius et suorum merita, quibus apud nos copiosa
meruerunt dileccionis et gracie incrementa, magnificenciam
vestram studiose requirimus et affectu sincero rogamus, qua-
tinus ipsum . . de Hohenloch in curia Romana promovendum
vestris specialibus et fidelibus fideliter committatis. In eo
nobis exhibebitis beneplacitum et utilitatis experienciam valde
gratam. Dat. in Scafusa XV. kalendas Augusti regni nostri
anno secundo.
a) Loch fiir 4 Worter.
') Die ganze Situation nur durch die nahe Verwandtschaft Jaymes
mit dem cyprischen Konigshause erklarlich.
— 306 —
CRD Ap. gen. 77. Or. Perg. Auf dem Rticken Spuren eines grossen
Siegels. Gottfried wurde am 20. Juni 1317 ernannt. Riezler, Vatik.
Akten Nr. 67.
142. Friedrich d. Sch. an Javme II.: Geburt eines Sohnes, der
nach einigen Tagen starb. Hoffnung auf endlichen Sieg iiber
Ludwig d. B. in diesem Sommer. Heirat Katharinas mit Herzog
Karl von Calabrien. Durch diese Ehe hofft er Vermittler zwl-
schen Friedrich und Robert zu werden. Nochmalige Bitte
um Empfehlung beim kunftigen Papste. Schaffhausen 1316
Juli 18.
. , . Sciat vestra maguificencia nobis cara, quod inclita
Elizabet Ronianorum regina, consors nostra karissima, filia
vestra, nuper puer])era filium est enixa, qui post ^) . . . sui dies
aliquot vocatus exstitit ad celicas mansiones. Et nunc divino
munere ipsa filia vestra Romanorum regina et nos optata
fruimur corporum sospitate. Verum quia status nostri quali-
tatem in aliis scire cupitis, ut non ambigimus ^), ecce, inces-
santer exercitum instauramus validum atque fortem contia
nostros et imperii adversarios debite correctionis fiagello et
brachio fortitudinis corrigendos. Sperantes certissime, quod
per hanc estatem sic marciis palmis et victoriis triumphaliter
proficere debeamus, quod exinde nobis corona glorie et labo-
rum nostrorum fructus desiderabilis debeat proveuire. Signi-
ficamus eciam vobis, quod preclaram Katherinam sororem
nostram carissimam illustri Karolo duci Calabrie, magnifici
regis Roberti primogenito, matrimoniali federe copulavimus.
Que copula ob hoc vobis non displiceat, quod inter predictum
regem Robertum et illustrem Fridericum regem Sicilie, fra-
trem vestrum, quedam dissensiones et discordie vigere et
liactenus viguisse dicuntur. Credimus enim, quod dictum
matrimonium serenitati nostre viam debeat apperire, qualiter
inter ipsos reges Fridericum et Robertum super onmibus
ipsorum dissensionibus esse debeamus pro utriusque voto ydo-
neus et utilis mediator. Et quamvis superfiuum agnoscamus,
vos nostris apicibus pro nostra promocione apud futurum pa-
pam et alibi, ubi noveritis profuturum, sollicitari frequenter,
tamen, quia iuxta dictum poetice locucionis affatum :
a) Loch fiir 2 Worter. b) ambingimus Or.
— 307 —
Nou nocet adniisso subdere calcar equo *)
paternam vestram magnificeDciam filialiter exhortando requi-
rimus, quatenus statim creato summo pontifice apud illum
velitis iiostri et imperii promociones circumstanciis debitis
efficaces, sicut scitis et poteritis, utiliter procurare . . . Dat.
Scafuse XV. kalendas Augusti regni nostri anno secundo.
CRD Or. Perg. Ssp. o. Nr. Kein Zeichen einer Antvvort. Vgl.
WSB 140 Nr. 140 Nr. 47 ff.
143. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Aelter geworden, weiss
sie jetzt, was zu schreiben ist und will ofter schreiben. Zeigt
6eburt und Tod ihres Sohes Friedrlch an. Hofft auf weitere
Nachkommenschaft. Erfolge ihres 6emahls. Verbindung mit
Konig Robert und Heirat ihrer S^hwagerin Katherina mit
Karl von Calabrien. Bitte um Nachrichten. S^^l^^^^susen
(1316) Juli 24.
Magnifico et illustri principi domino Jacobo Aragonum
legi genitori siio dulcissimo Elizabeth Dei gracia Romanorum
regina filia filialis dilectiouis constanciam et eiusdem exube-
rans incrementum *). Si magnificencie vestre iamdiu non
scripsimus, si nostre progressum fortune ad vestram noticiam
segnis officium calami uon perduxit, si nostrorum gesta suc-
cessuum stilus hacteuus dictatorius non suggessit: causa fuit,
quod nobis in annis videlicet teneris constitutis, quid nostra
scriberet infancia, nec discernere poterat nec sciebat. Nunc
autem ad annos alicuius cognicionis adducte amor filialis
dulcedinis nuper nos fecit audaces, ita quod presentes vobis
nostre salutacionis apices destinamus et frequeuter destina-
bimus in futurum, (juociens et rerum qualitas exiget et se
nobis oportunitas oiferet nunciorum. Germinare siquidem
videmur in nobis augmenta congaudii pulchrioris, si felices
et celebres uostre felicitatis successus ad vestra corda trans-
fundimus et in aures vestras precipue, quas attentas ex pa-
terne dilectionis puritate confidimus, leticie nostre tripudia
derivamus. Itaque ad noticiam vestre dulcedinis producimus
rem iocundam et communibus desideriis expectatam, que pre
ceteris hoininum votis gracior ex beneficio suscipitur, per
a) merementum Or.
') Nach Ovid, Ars amandi 2, 732.
— 308 —
quam sceptra regnancium optata successione beautur. Affuit
nobis siquidem celebris et digna insinuacione iocunditas, quod
videlicet disponente providencia summi regis, (|ui solum dat
ortum regibus et salutem, VI. kalendas Julii ') in civitate
Scafusensi ex nostre teneritatis utero ac fecuudo gremio pro-
diit novus heres, qui tamen, quod dolorose scribimus, post
percepta baptismatis et crismatis sacramenta^) et Fi-idericus
nomine appellatus vocacione divina post dies satis paucos
viam carnis universe, proh dolor, est ingressus. Graciarum
tamen acciones illi referimus, qui tale donum datum abstulit
et sibimet recepit, quia consimile, cum voluerit, douare nobis
poterit et prestare: sperantes, quod divini gracia muneris
geuerose nostris applaudat successibus, fatorem *) faveat series
et fortuua iugiter famuletur, ex eo maxime, quod ex nostris
visceribus plures ramusculi, ut speramus, debeant puUulare,
emergere virgule, here>les succrescere, ne semen uostrum
pei^eat et eclipsim imperialis prosapia paciatur.
Nolumus etiam vos latere, quod ordinacione divina, a (^ua
omnis potestas conceditur et gracia, serenissimus dominus et
conthoralis noster dilectus dominus Fridericus Rouianorum
rex et nos corporum fruimur et vigemus salutifera sauitate,
quodque idem dominus noster potenter et gloriose sacrum
sibi traditum imperium iu partibus Sweuie et Alsacie salu-
briter et viriliter protegit et gubernat, devincendo de die in
diem uepharios conatus ducis Ludwici ac aliorum suorum
emulorum ad planum sedans obicis asperum, facieus dura
mollia et hostiles elaciones cornua stabilia non habere, Super
quibus corda nostra uon immerito conceptis gaudiis adim-
plentur et non desinunt in huiusmodi felicitacionibus reflorere
tripudiorum recentibus ornamentis. Ceterum vestre signitica-
mus dilectioni, quod nova quedam federa per magniticum
principem Robertum regem Sicilie, consanguineum nostrum
dilectum, erga predictum dominum nostrum regem Romanorum
sunt petita et attemptata et per matrimonii vinculum inter
illustrem Karolam ducem Calabrie primogenitum suum et
preclaram Katheriuam sororem uostram karissimam cousumata.
a) So Or.
■) Am 26. Juni 1316.
-) Taufe und Firmung.
— 309 —
Quare paternam vestram dilectionem rogamus afFectu sincero,
quatenus vobis dicta federa, per que prefatos regem et ducem
non solum nobis et imperio set eciam vobis disponimus attra-
here, allicere et nupciarum placare probabili blandimento,
debeant complacere. Illa quippe ad laudem tantum sacri
Romani imperii et comoda salutifera nostrorum peregimus sub-
ditorum, quia ex dicto equidem federe nobis coronam glorie
subditisque nostris solacia pacis et delectamenta quietis tanto
firmius credimus provenire, quanto verisimiliter illa nobis pre-
concepte spei preludia repromittunt. Et quia de vestris for-
tunatis processibus, quibus providencia divina subpeditat,
ferventi desiderio refici anhelamus, paternitati vestre atten-
cius supplicamus, quatinus sepius de letis adeptis tranquilli-
tatibus cor nostrum velitis per certa vestra scripta recreare.
Intimantes et mandantes nobis, si qua volueritis, quoniam nobis
iussa vestra capescere promptum est, quecunque protulerit
vestra paternitas reverenda. Datum Scafuse in vigilia beati
Jacobi apostoli.
CRD Or. Perg. Ssp. Auf dem Riicken unter der Adresse von der
Hand B. d. Aversone: responsum. Die Antwort WSB, 140 S. 48 f. Vgl.
Acta S. 372, wo die Stelle iiber die Geburt der Elisabeth doch wohl zu
korrigieren und die Zeit 1317 anzunehmen ist. Vgl. WSB S. 63 und
sonst Acta Nr. 246 S. 366 f.
144. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Nochmalige Bitte um
Empfehlung beim kiinftigen Papste. Soll ^lamanda verhei-
raten. Weitere Personalien. (1316) Juli 24.
Magnifico et illustri principi domino Jacobo Aragonum
regi genitori suo karissimo Elizabeth Dei gracia Romanorum
regina cum iiliali obediencia prospera et felicia successuum
incrementa. Sicut alias vestre paterne dulcedini supplicavi-
mus, ut nos, offerentibus se loco et tempore, ac serenissimum
dominum et conthoralem nostrum dilectissimum dominum Fri-
dericum Romanorum regem futuro apostolico recommittere
non omitteretis fideliter et benigne, sic et nunc omni, qua
possumus, precum instancia vos requirimus et hortamur, ut
nos et predictum nostrum conthoralem futuro summo pontifici
studeatis recommendare, obtinendo nobis per vias et modos,
quibus poteritis, ipsius graciam et favorem. Petimus eciam,
— 310 —
ut Alamandam de Petra per aliqualem matrimonii copulam
velitis graciosius promovere ac discretum iuvenem fratrein
honesti viri Gloiacherii, magistri camere nostre, domicellum
Jacobi filii vestri, pro *) . • . bus velitis respicere graciose.
Ceterum vestre paternitati supplicamus, ut discretum ^) . . .
Berengerium Caera, quondam domicellum dilecte nobis Blance
in vestrum *) . . . velitis assumere ^) . . . [vigjilia beati Jacobi.
Or. Perg. Ssp. Schluss fehlt. Adresse. Kein responsum jetzt zu
sehen. Antwort Jaymes WSB 140 Nr. 45 vom 19. September 1316.
145. Konig Robert an Petrus [Fer]randi : flm 23.Juni fand das
matrimonium per verba seines Sohnes Kari und Katliarinas
von Oesterreich statt. Karl ist von Friedrich d. Sch. zum
Reichsvil<ar in ganz Itaiien ernannt. Soll in seinen Verhand-
lungen von diesen Mitteiiungen Gebrauch machen. Neapel
(1316) August 2.
. . . Noverit vestra nobilitas, quod die penultimo Julii
recepimus litteras a nunciis uostris in Alamaniam destiiiatis,
quod vicesimo tercio die Junii firmatum fuit matvimonium
per verba de presenti in facie ecclesie iuter . . ducem Cala-
brie primogenitum nostrum et spectabilem Catheriuam soro-
rem ducis Austrie, in regem Romanorum electi, cum houora-
bilibus et utilibus condicionibus et convencionibus, quibus
ipse electus et nos inviceui striccius obligamur. Coustituit-
que idem electus dictum ducem primogeuitum nostrum eius
vicarium in tota Ytalia in terris, que eraut de parte Guelfa
tempore domini Henrici quondam Romanorum regis, sunt ad
presens, vel erunt in futurum . . . Predictis autem iu tractato
nobiscum negocio, pro quo itis, utamini, sicut prudencia vestra
cognoverit promocioni ipsius uegocii expedire. Et si persone
nobis coniuncte consanguineitate hic vel alibi vobis note oc-
currerint uxorande, parati sumus, in casu, in quo procedat
votive pretactum negocium, illas persouas iuxta posse iudu-
cere, sicut inter nos et vos plenius est collatum. Similes
autem litteras misimus heri vobis. Dat. Neapoli die II. Augusti
XIV. indiccionis.
CRD Or. Perg. o. Nr. Ssp. Am selben Tage fast gleichlautend
schreibt Robert an Jayme II. Die letzte Wendung iiber die „persone
a) Loch fiir 1—2 Worter. b) Abgerissen.
— 311 —
uxorande" diirfte auf Friedrichs Familie von Sizilien zu deuten sein.
Am 19. Oktober (1316) schreibt aus Assisi Katharina, filia quondam
serenissimi domini Alberti Romanorum regis, an Jaj^me II. iiber die
Gesundheit ihrer Familie und fahrt dann fort : Et ipsum fratrem nostrura
postmodum audivimus et ex litteris fratris nostri Lupoldi ducis pro
certo didicimus de inimicis obtinuisse triumphum ducemque Bawarie
adversarium nostrum campo fugisse relicto. Ceterum si quid pro vobis
aput excellentissimum dominum Robertum . . . regem alicubi facere nos
velitis, id nobis cum fiducia significare potestis facturis fideliter . . . Dat.
Assisii aput sanctum Franciscum sub sigillo viri spectabilis H. comitis
de Buochegge, magistri curie nostre, quo utimur, adhuc proprium non
habentes, crastino festi beati Luce evangeliste. Or. Perg. Ssp. o. Nr.
Am 2. August schreibt auch fast gleichlautend wie Robert Konigin
Sancia an Jayme II.
146. Friedrich cl. Sch. an Jayme II.: Seit 4 Monaten belagert
'er Esslingen. Ludwig der Bayer riickt mlt dem Konige von
Bohmen und dem Erzbischof von Trier gegen ihn, doch halt
er in einem Engpass, so dass er ihn nicht angreifen kann.
Einer flufforderung, auf freiem Felde zu kampfen, kommt
Ludwig nicht nach. Er hofft ihn noch zu fangen. Da er von
der Wahl eines neuen Papstes gehort hat, bittet er fur ihn
an der Kurle zu wirken. Vor Essllngen 1316 September 16.
Magnifico et excellenti principi domino Jacobo regi Ara-
goniim illustri tamquam patri suo carissimo Fridericus Dei
gracia Romanorum rex semper augustus cum filialis dilectio-
nis perseverantia exuberantis prosperitatis desiderabilium suc-
cessuum incrementa. Ut ad plenum, quid inter nos et Ludo-
vicum ducem Bavarie, nostrum et imperii adversarium, actum
sit et agatur ad presens, vestre pateat notioni: ecce, sinceri-
tas vestra noscat, quod, dum iamdudum quatuor videlicet
mensibus et amplius in obsidione civitatis Ezzelingen faventis
contumaciter dicto duci steterimus, quemadmodum adhuc sta-
mus, idem dux Bavarie ad *) . . . regis Bohemie ac archiepis-
coporum Maguntini et Treverensis congregato exercitu ipsam
civitatem liberare laborat. Et dum ipse dux assumptis secum
personaliter rege Bohemie ac . . archiepiscopo Treverensi pre-
dictis contra nos usque ad partes nobis finitimas pervenisset,
eidem occurrere concepimus, hoc tam honorabile quam utile
estimantes. Sed quia ille veniendi ad nos duarum viarum
a) Loch fiir 1 Wort.
— 312 —
eleccionem habuit propter bipertitam vallem, que bifurcabat
iter, obsidionis nostre castra movere in hoc amiguo nullius
efficacie videbamus, quousque viarum illius certam noticiam
haberemus. Inter hec accidit, quod iamdictus dux suos ad
nos prematurans accessus, dum minime crederemus, versus
nos intra quasdam vias artas adeo usque pervenit, quod am-
plius contra ipsum propter artos transitus hostilis occursus
haberi non poterat integralis. Quo audito eidem mandavimus,
ut belli causa ad larga campi spacia retroiret, ubi conflictus
legaliter posset haberi, treugas ad hoc pro nobis et nostris
congruas offerentes ac exigentes similes treugas dari desuper
ab eodem. Quod ipse facere nude recusans prope nos infra
distanciam dimidii miliaris ad flumen Nekarum se locavit, ad
locum talem, quem ex toto circumfluit dictus ampnis, ita quod
nequaquam patet accessus in illum. Adeo tamen per hec ad
artum captivitatis se, ut ita loquamur, inclusit, quod nulla-
tenus a nobis, sicut certissime speramus in domino, recedere
valeat sine honoris, personarum et rerum suarum gravissimis
detrimentis.
Ceterum, quia nuper ad nostre serenitatis pervenit audi-
tum, quod universalis ecclesie summus pontifex sit creatus,
dilectionem vestram paternalem omni, quo posumus, affectu
et studio deprecamur, quatenus aut per vos aut per vestros
nuntios ad hoc ydoneos eidem domino pape nos, regnum et
statum nostrum recommittere fideliter studeatis, sollicite, si-
cut contracta inter nos amicicia de vobis specialiter confidi-
mus, precaventes, ne per adversarium nostrum et suos fau-
tores predictos apud ipsum dominum papam quicquam coutra
nos sinistri valeat machinari, quousque nos uuntios nostros
sollempnes possimus ad curiam destinare. Quales autem cuiusve
conditionis nuntios transmittere debeamus, super hoc nobis
vestrum consilium petimus celeriter impertiri. Dat. in obsi-
dioue nostra ante Ezzelingam XVI. kalendas Octobris anno
regni nostri secundo.
CRD Or. Perg. mit Spureu des riickwarts aufgedriickten Siegels
und Adresse. Kein Zeichen einer Antwort. Auch in den WSB. nichts.
Vgl. Schrohe S. 99.
147. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Obwohl die Macht Lud-
wigs d. B. gebrochen ist, bittet sie noch einmal dringend
— 313 —
um seine Fiirsprache beim neuen Papste. Schaffhausen
(1316) September 30.
Magnifico et potenti priucipi domino Jacobo regi Aia-
gonnin genitori suo dulcissiino Elizabeth Dei gracia Roma-
norum regiua filialis dileccionis constanciam et eiusdem exu-
berans incrementum. Inter cetera, quorum cura nos angit,
illa precique meditacio occupat mentem uostram, qualiter sacro
Romano, cui divino muuere tribuente presidemus, imperio viam
pacis preparemus ipsumque »), uostros fideles et subditos in
requie collocemus opulenta. Et licet turbatorem imperii Lud-
vicum ducem Bawarie, qui se regem dicit, eiusque fautores,
quod tamen non uostre set divine ascribimus potencie, pro
parte Immiliaverimus, ita quod ipsius regnandi potencia per
nostram fere potenciam sibi sit ablata: tamen illius ope et
patrocinio.indigemus, qui in terris vicarius Christi esse dici-
tur, qui iu apicem apostolice dignitatis uoviter est assumptus.
Saue cum nos cum Martha turbacionis multiplicis ministerii
et frequentis soUicitudinis iustancia fatigemur, cogimur tamen
cum tedii nostri querimonia oportunum auxiliacionis solacium
a quiesceutibus exigere cum Maria. Unde vestre paternitatis
dulcedinem, ut prius ita et nuuc, uon sine modica confiden-
cia presentibus studiosissime requirimus et rogamus, quatenus
viis et modis, quibus expedire sciveritis, apud summum pon-
tificem honorem, commodum et profectum nostrum taliter
velitis procurare, ut vestra promocione ipsiusque sanctissimi
patris uostri domini apostolici favore et gracia mediautibus
ad omne illud, quod ad reformacionem sancte pacis oportu-
num fuerit, et ad illud, quod gratum altissimo regi, filio Jhesu
Christo, esse sciverimus vestreque beneplacitum paternitati
devocioni[s] promptitudine nostram sollicitudinem converta-
mus b). Vestra vigeat et valeat dulcis paternitas precipiat-
que nobis ut filie sue humili ac devote. Datum Scafuse II.
kalendas Octobris.
Or. Perg-. Ssp. Auf Riicken nur Adresse, kein responsum.
148. Friedrich d. Sch. an Jayme II.: Hat Wahl des neuen
Papstes gehort. Bittet bei ihm dahln zu wirken, dass Lud-
a) ipsamque Or.
b) So Or.
— 314 —
wig d. B. mit sein^n Bedrangungen und grundlosen Praten-
sionen aufhore. Hat zwei 6esandte an die Kurie geschickt,
wiil aber eine feierliche Botschaft senden. Bittet um Infor-
mation, wie sie sein soll. Schaffhausen (1316) Oktober 8.
Magnifico principi domino Jacobo regi Aragonuni pntri
suo venerando Fridericus Dei gracia Ronianorum rex semper
augustus filialis devocionis promptitudinein cum salute. Ad
celsitudinis nostre nuper pervenit auditum, quemadmodum
vobis scripsimus hiis diebus, qualiter superna volente gracia
alme matri ecclesie de summo pontifice sit provisum. Qua-
propter magnificam paternitatem vestram seriose requirimus
et rogamua, quatenus more sapientis exultantis in gloria filio-
rum apud iamdictum summum pontificem, sanctissimum patrem
nostrum, efficaci studio, sicut scitis et poteritis, elaborare
velitis, ut Ludowici ducis Bawarie, qui instigante sibi inimico
homine superseminante zizaniam nichilque relinquente in con-
dicione actuum humanorum ex omui parte beatum relicta lege
promisse fidei, que societatis humane dicitur fundamentum,
regnum et regimen nostrum occasione eiusdem electionis de
se, ut dicitur, facte, viribus omnino vacue *), cui tamquam
baculo innititur harundineo, iniuriose turbare, quantum poterit,
non quiescit, calumpnie salubris terminus imponatur. Et licet
super hoc negocio nostro honorabiles viros magistros Christia-
num canonicum ecclesie Bunnensis, Coloniensis dyocesis, offi-
Cialem curie Coloniensis, et Heinricum de Hugeswilre, cano-
nicum ecclesie s. Thome Argentinensis, quos per vos et vestros,
quid in negocio nostro sit agendum, consulte petimus infor-
mari, ad sedem apostolicam transmiserimus : alios tamen so-
lempniores cogitavimus subsequenter ad curiam destinare.
Quales autem, cuiusvis condicionis debeant esse nuncii sub-
sequentes, vestrum nobis, sicut alias petivimus, consilium
petimus impertiri. Taliter nostrum profectum vigilanti studio
promoventes, ut Romana gloria in filios filie congruis tem-
poribus debeat derivari. Dat. in Schaffusa VIII. idus Octo-
bris regni anno secundo.
CRD Or. Perg. Ssp. Ohne Nr. Kein Antwortzeichen. Vgl. aber
WSB 140 Nr. 46 vom 20. Januar 1317.
a) So Or.
— 315 —
149. Vidal de Villanova an Jayme II.: In der Templergiiter-
frage Ist Johann XXII. bald wiitend, bald freundlich. Ueber-
haupt ist es schwer, sich an seine Manier zu gewohnen.
Johann sieht ein, dass die Vereinigung der 6uter mit den
Hospitalitergiitern verkehrt ist, aber er kann eine Handlung
seines Vorgangers nicht rijckgangig machen. Verhandlungen
mit dem Papste wegen der Postulation des Infanten Johann
fijr Tarragona. Das Hauptziel ist wohl nicht zu erreichen ;
doch kann er den Konig zufrieden stellen, nur ist grosstes
Geheimnis notig. Avignon (1316) November 16.
Intrlguen im Domkapitel voa Tarragona wegen der Postu-
lation. Debatten mit den Gegnern der Postulation.
Seynor. Jo Vidal de Villanova besan vostras mans ine
conmn en vostra gracia. Sapia la vostra alta seynoria, que,
coni nos fom paaats per lo tractament de la postullacio e
agiiem fet lomenage, tantost volch nostre seynor lo papa,
que tractasem sobrels bens, qui foren del Temple, e sobra qo
ach teugiidas diversas maneras, axi cou el es tot divers. La
huna vegada, con le veniam davant, lo trobavam tan mogut e
am tauta yra sobraquest fet, que apenas nos vollia oyr parl-
lar, altra vegada nos oya benignament, axi que nengun tems
no sabi, ques fo pena ny afan sino tant, com ab aquest hom
e ahut a fer, quel a pus estrayna discrecio e manera, a que
hom que yo ach vees. Pero apres molta de pena e dafany, que
avem ahuda avemlo a portar en cor aquella manera, que vos,
seynor, en una cedulla donas a mi a cabayl, e creu, quel se
declinara a 90, que vos en aqueylla demanats. De la onio
dels bens, qui foren del Temple, a Lespital per res nol po-
dem partir e reconex e diu, que la dita onyo, qui es feyta
oniversalment per tot lo mon, eceptat en Espayna, ques mes
damnosa que profitosa per la gran viltat e poch recapte de
Lespital, mas posa, que 90, que son predesesor feu, no seria
beyl, quel lo desfes, e sobra 90 ly es per nos molt dit.
Seynor, quant al fet de la postullacio, sapiats, que apres
la resposta, que nostre seynor lo papans feu, yo procure, que
pogues parllar ab eyl de cabayl, axi quel me de loch sens
tot mya daltra persona, que no y ach, e yo parlle largament
ab eyl e finahnent resposme, que sacordaria am si matey
— 316 —
sens que no y demanaria altre, e enans que yom partis del
per tornar a vos, el me respondria per tal manera, que yon
deuria eser pagat. Be a ahuts alguns raonamens am mi
secretament sobra qo, per que creu fermament, que, si la
postullacio no pasa, de la qual cosa yom dubte fort, ques
faca, aquel feyt, que vos sabets, qui entre vos, seynor, e mi
fo raonat, se fara, ap que vos o vuyllats retenir en vos, que
a nenguna persona, per familliar que us sia, no senta, que
vos vuyllats a^o, ni parauUa per vos non sia feta, ans si al-
gun raonanse an vos feria al seynal, mes vejares, que degu-
esets respondre, que no es cosa, que vos consentisets ni la
persona no seria par aquel fet. Que cert sia a vos, seyor,
que, si secret es tengut, apos fara a honor vostra e a profit
del senyor infant don Johan, per que mes vejares, que us ne
dejats venir a Barchinona, per quels fets ajan be e breu es-
peegament, que axi per lo fet del Temple com per lo fet de
don Juhan mester fa, quels fets ajan breu espeegament. Yo
nos pux escriure los fets, en que estan, que nos poria be
declarar per letra, mas be creu, seyor, que, con lo bisbe y
yo siam en vostra presencia, con de nos ojats la manera, eu
quels fets estan, quen deurets eser pagat. Per qo, que us
acostets an ca els fets ne sian pus tost delynrats, vos fac
saber, que, con lo bisbe e yo siam estats en vostra presen-
cia, cove a fer, que la hun de nos o andos torn a nosti'e
seynor lo papa per dar conpliment als afes, segons que a vos
seynor les plaura reebre. Vejare mes, quel seyor ifant don
Jayme deja eser an vos ensems, con nos siam en vostra pre-
sencia, que aquela fin aquels bens, qui foreu del Temple, ven-
ran. Bon sera, quel sia present a la Cort, que vos naurets,
quel feyt es gran e toca molt a vos e a el. Comamme seyor
en vostra gracia.
Feyta Avyon dimecres XVI dias anats de Novembre.
Seynor, lo sagristan de Leyda es acy e am dit, que ygues
am vostra lycencia e am lo capiscol ') enseras parlla am mi
dienme, quel dega de Taragona avia feyt aupiure hun hom
e que a^o era provat e quem pregava, que aquets canonges,
que son aci, non desen a entendre nenguna re contral pe-
') Das ist der Scholasticus einer Kirche. Hier von Tarragona.
— 317 —
bosdre; e yo avia ja entes per letra, que canonges de Tara-
goua avian ja tramesa a aquets canonges, que son agy, quel
pebosdre avia pres e eucara lejament aontat sol *) . . . la pre-
son lo dit dega, e que aco se era fet mes per aul volentat,
(juel ly a, que per tort, quel tenga, e yo estant enformat
daco respus al sagristan e al capiscol e dixUes, que yo avia
entes, quel fet era en altra manera, quels no deyan, e quel
pebosdre tenia de vollentat agreujar e peseguyr tots aquels,
qui eran estats bons a la postullacio del seyor ifant ■ don
Juiian, <i[ue?] deuria bastar al pebosdre la vollentat, que mo-
strada avia a la dita postullacio, e no y deuria crexer pus
avant . . . Sobra co ach moltas parauUas entrels e mi, que
serian largas descriure. Ago, seynor, vos fap saber, per 90
con creu, quel sagristan e el capiscol nauran escrit al pe-
bosdre, que fort escandalligats e am gran paor e reguart se
partiren de mi, e ssi uingu sobraquesta raon parlla ain vos,
pla^iaus, que conegan, que vos vos sentits de 90, que ses
feyt ni dit contra vostre fil e tot a^o se seguex a vos. Di-
mars XV dias de Deenbre yo parlie am nostre seyiior lo
jiapa e donely antendre lo pebosdre de Taragona, qui es,
e apres moltas parauilas, qui foren entrel e mi, present lo
cardenal de Pelagrua e el bisbe de Barchinona, priva lo capis-
col de Taragona de la ministracio e a li ajustat lo sacristan
de Taragona, axi quen lespiritual e en lo temporal lis ya
ajudant el sagrysta fora la yglesia pusca sistituyr en lo
temporal.
CRD. Templarios Nr. 93. Der precentor ecclesie Tarragonensis
Jolianues Cellii beklagt sich bitter beim Konig (CRD 12954), dass Vidal
von Villanova ihn beim Konig verleumde: quod ego posse meo publice
et occulte tractaveram et tracto omne obstaculum sive impedimentum
super facto postulacionis . . . tam cum domino nostro summo pontiffice
quani cum aliis dominis cardinalibus . . . Novit iile, qui scrutator est
cordium, . . . quod talia nusquam in mente habui, habebo vei habere in-
teudo. Plura ego opprobria sustinui et adhuc sustineo informacione
contra me, . . . que omnia sustineo et sustinere intendo, ut postulacio
suum effectum per omnia consequatur . . . Die veneris proxime trans-
acta, cum irem versus beatum Ruffum extra civitatem spaciatum, exivit
Hugo de Ceruilione de ecclesia beati Ruffi cum hominibus R. de Aui-
nione armatis. Et clamando voce magna: Moriatur! moriatur! me una
cum aliis suis complicibus longissime est secutus, videntibus multis . . .
a) Loch fiir ein paar Worter Or.
— 318 —
Dat. in Auinione IX. kalendas Novenihris (Or. Pap.). Die beiden Ge-
nannten waren aucli Kanoniker von Tarragona!
150. Friedrich d. Sch. an Jayme II.: Empflehlt genannte Ge-
sandte, die in Reichsangelegenheiten zu ihm kommen. Schaff-
hausen (1316) Dezember 17. — Konigin Elisabeth empfiehlt
dieselben und bittet, da in den schweren Kampfen ihres
Gemahls doch leicht etwas Schlimmes sich ereignen konne,
um Riicksendung der Ehevertrage. Schaffhausen (1316) De-
zember 20.
1) . . . Cum nonnunquam . . . Honorabiles . . . viros magi-
struin Ditricum de Wolfsowe prepositum Gurniceusem, utrius-
que iuris professorem, et Albertum prepositum ecclesie Poso-
niensis, secretarios et familiares nostros dilectos, exhibitores
presencium, quos nulla nostra latent secreta, set archanorum
nostrorum intima recognoscunt, ad paternalis dilectionis vestre
preceuciam super nostiis et imperii magnis et arduis negotiis
duximus transmittendos ') . . . Dat. apud Scafusam XVI. ka-
lendas Januarii regni nostri anno tercio.
2) . . . Ceterum ^) quia propter graves adversitates et dis-
cordias, quas predictus dominus noster rex Fridericus liabet,
interdum periculis subiacet, uude tutum aibitramur, quod
litteras super matrimonii nostri accessoriis, quas habetis, si
placet, nostre presencie remittatis. Nam si quod humanitus
hiis diebus, quod avertat altissimus, contingeret iam dicto
domino Friderico absencia dictarum, per modici tempoiis
moram esse forsitan grande dispeudium allatum. Et circa
premissa dictis nunciis vel eorum alteri fidem vobis placeat
adhibere. Dat. Scafuse XIII. kalendas Januarii.
Beide Or. Perg. Ssp. Die Antwort WSB 140 S. 51 Nr. 46 und iiber
die Gesandten S. 53.
151. Johann XXII. an Jayme II.: Das factum Pedros von Ka-
stilien (Granadazug) und geheimes Geschaft (gegen Tunis).
Wiinscht feierlichere Botschaft. Avignon (1317) Januar 23.
. . . Leta manu tuas, fili carissime, de credentia recepimus
litteras per dilectum filium Guilelmum Oulomarii nuntium
') Folgt nur Formelhaftes in der Empfehlung.
') Vorher Empfehlung der Gesandten.
— 319 —
tuum nobis noviter preseutatas, et que idem nuntius iuxta
commissam sibi per te credentiam tam super lacto dilecti filii
nobilis viri Petri nati clare memorie regis Ispanie, generi
tui, quam super alio quodam secreto negotio nobis exposuit
pleno collegimus intellectu. Sane mirantes, quod tantum et
tale negotium, quale illud secretum esse perpendimus, per
solam credentiam simplicem in nostram voluisti perferre no-
titiam, magnitudini tue providimus suadendum, quatinus, si
negotium ipsum veritate subnixum ac factibile et expedibile
fore putaveris, illud nobis tam per regales litteras quam per
nuntios speciales de illo ad plenum instructos reserare nobis
explicite necnon vias et modos, qui tibi utiles ad promotio-
nem expeditionis illiiis occurrerint, significare procures, ut
super hiis per litteras et nuntios tuos . . . certiores effecti et
habita coUatione cum uuntiis antedictis, quid de ipso negotio
faciendum et qualiter super illo procedendum fuerit, consul-
tius videre possimus. Dat. Auinione X. kalendas Februarii
pontiticatus nostri anno primo.
Leg. Johannes XXII. Nr. 5. Or. Perg. Auf Rticken von Kanzlei-
haud: Allatum per G. OUomarii, quando ivit ad dominum papam super
facto infautis Petri et negocio Tunicie. In Reg. 337 f. 308 stehen die
hierauf beziiglichen Briefe. Zuniichst an Phiiipp von Mallorca : Au ihn
wird G. O. geschickt super quibusdam valde secretis 1316 Dec. 19. Am
selben Tage an: R. de Auinione can. Terrachon., dass G. 0. an Philipp
gesandt werde. Inzwischen hort der Konig von den Verhandlungen
zwischen Robert und Friedrich, dass wohl eine treuga komme (24. Dec).
Philipp fragte G. 0., ob er einigen Personen etwas mitteilen durfe; er
wagte nicht ja zu sagen. Doch gestattete es der Konig am 26. Januar
1317. Gleich darauf soll nicht mehr davon geredet werden und G. 0.
heimkehren (1. Februar 1317). — Ueber das factum Granate zeigte sich
der Papst sehr erfreut, besonders dass der kastilianische Infant Pedro
an der Spitze stehen solle, und versprach seine Hilfe. Vgl. auch Schrei-
ben Johanns vom 14. April „CeIsitudinis regie litteras." Leg. Johannes
XXII. Nr. 6.
152. Vidal de Villanova an Jayme II.: Montag empfing er
Nachricht vom Tode des Bischofs von Tarazona. Schon vor-
her hatte er im Namen des Konigs den Papst um Reser-
vation des Bistums gebeten. flm Mittwoch teilte er dem
Papst den Tod mit und dieser erklarte die am Samstag ge-
machte Reservation aufrecht erhalten, sle am Freitag im
— 320 —
Konsistormm vorbringen und durch seinen Nepoten dem
Kapitel Mitteilung machen zu wollen. Der Konig solle ihm
einen passenden Kandidaten nennen. Vidal nennt einige
Namen, der Konig soll bestimmen. — Affare des Bischofs
von Cahors. Seine 6efahrten wurden furchtbar gefoltert und
er zu ewigem Kerker verurteilt! Der Papst ist kaum zu sehen.
— Eine grosse englische 6esandtschaft verlangt vierjahrigen
Zehnten fiir EngJand zum Kriege gegen Schottland; Engiand
sei Lehensland der Kirche, also mUsse diese ihm helfen. Der
Papst lehnte ab, da England seit langem keinen Census ge-
zahlt und keine Muidigung geleistet. Die 6esandten erklaren,
der Konig werde es jetzt tun; so erhielten sie einen vier-
jahrigen Zehnten. Der Papst sendet einen Legaten nach
England zur Entgegennahme der Huldigung. — ^breise des
A. Torreyles und der papstlichen 6esandten (nach Neapel). —
Postulation. Templerguter. Avignon (1317) Marz 9.
Senyor, yo en Vidal de Vilanova, humilmen besan les
vostres mans me coman en la vostra gracia, Sapia la vostra
altea, senyor, que diluns apres menjar VII dies anat^ de
Mars reebi vostra letra ab sagell secret, la qual maporta lo
correu portador de la present. En la qual letra, senyor, me
significais la mort del bisbe de Tara^ona, et encara era
contengut en aquella, que creyets, que nos avendrien be en
lo capitol de eleccio e que, si aquest fet avia a venir denant
lo seuyor papa eyo veya, quey agues loch, que degues so-
plicar de part vostra, quen Pons de Vilamur agues lo dit
bisbat. On, senyor, ans que yo reebes la dita letra, ya lo
dicmenge passat vos avia tramesa I letra mia per correu
vostre, en la qual entre les altres coses vos fiu saber, com
yo ohida la mort del dit bisbe no empero, quen fos be cert,
avia parlat ab lo senyor papa de part vostra e com ell a
instancia mia feta de part vostra ha reservada la dita es-
glesia et dit a mi, que, com yo fos cert de la dita mort,
que li ho significas, e en la dita letra, senyor, vos he feta
saber la raho, per que yo procure la dita reservacio. Ara,
senyor, tantost com yo per la dita letra vostra sabi de cert
la dita mort, procure aber vista del senyor papa e dimecres
IX dies de Mars, yo entre a ell e dixli, que certa cosa era,
quel dit bisbe era mort. E ell respos me, que ell faria ser-
— 321 —
var la reservacio, que avia feta de aquel dia a ensa, que feta
la avia, lo qual dia fo dissapte prop passat, V dies de Mars,
e que divendres primer vinent la faria en consistori e que
faria per lo cardenal son nabot escriure al capitol de Tara-
9ona, significan la dita reservacio e manan, que no enantassen
a eleccio. E que vos senyor nomenassetz I bona persona,
que fos prohom e bon hom, a qui ell ne provehis e que fos
tal, que el lin pogues provehir sens carrech de sa conscien-
cia e que a vos aytam be no fos nengu carrech. Per que,
senyor, vos considerades les rahons, que yous he escrites
sobre asso, les quals segurament, senyor, me mogren a en-
teniment de honor e satisifaccio vostra e del senyor infant
don Johan e no a als. Cor certament, senyor, qui ben ha
servit digne, es de remuneracio. Ordonatz en 90, que tin-
gats per be, que yon seguire 90, que vos ne manarets e no
als e segurament que sen fara 90, que vos ne vullat. Ver
es, senyor, que yo tench molt per bon e per apte e suficient
en Pons de Vilamur, mas empero vos guardat lo serviy del
dit R. Davinyo, queus ha fet e en defalliment dell sacrista
de Tarragona e la honor e el ben estar, qne mes semblant,
queus en seguiria, segons que jaus he escrit. Manats axi
com dit he 90, queus en plassia. Senyor, en R. Davinyo es
estat, depuys queus escrivi, en fort perill e es encara, jassia
que algu mellorament aja apres, no pertant que encara no
sia en gran perill. Breument me rescrivitz sobre aso. Quel
senyor papa me dix lo dit dia de dimecres, que ops era, que
breument li nomenassets la persona, que volrietz a a^o no-
menar, que no era bo ne li seria honor, que tengues axi molt
empatxada la dita esglesia.
Per 90 com en la dita letra, queus he tramesa '), vos
toque del fet del bisbe de Cahors ^), sapiat, senyor, que feta
inquisicio contra ell, com se diga, esser atrobada veritat axi
pei' confessions dels companyons del dit bisbe, qui fortment
foren turmentatz, com per altres manifestz indicis de les met-
zines, quel dit bisbe fo acusat, que procuraba esser fetes al
papa. Per 90 lo dit bisbe es deposat e comdempnat a carcer
') Von mir nicht gefunden.
*) Ueber die Affare vgl. zusammenfassend G. Mollat, Les papes
d'Avignon 44 f.
— 322 —
perpetual ') e per aquest fet ha la cort molt estada empatxada
e es encara, axi quel papa se fa pus forment guardar, que
no feya, el veu hom ab gran dificultat.
Los missatges del rey Danglaterra eren ya en la cort,
ans que yo vengues, eyc son encara. Los quals son molt
gran companya, 90 es I bisbe e I comte e altres cavallers,
entre les quals es miser Otes de Gran^o '■'), lo qual ma de-
manat de vos, e segons que yo he apres, son hic per esta
raho, que demanaren al papa la decima de IIII anys en ajuda
contra lo rey de Scocia, dien que, pus quel rey Danglaterra
te la terra en feu per la esglesia, que deu aver ajuda della
contra aquells, que li fassen tort. E el papa respos lus, quel
rey Danglaterra no avia, grans temps avia, pagat lo trehut *),
qui es de M marchs cada an ne avia regonegut ne fet sagra-
ment ne homenatge ne feeltat, que fer devia a la esgleya.
e axi que no li faria ajuda. E ells resposeren, quel rey era
apareylat de regonexer e de fer sagrament e homenatge e
feeltat e pagar lo trahut. E ell papa dixlus, si avien ells
dasso procuratori. E ells dixeren, que no, mas que eren certs,
que al rey plauria e queu faria. E sobre ago el papa als
atorgada la decima dun an. E ha ordonat de trametre la
son legat per reebre del rey lo dit sagrament e homenatge
de feeltat. No sabem encara, qui sera lo legat. E als pro-
mes, que com asso sia fet, quel li fara mayor ajuda e quel
defendra axi com a vassall de la esgleya. E diu se, senyor,
en la cort, que del rey Johan a ensa, que per sa voluntat
sotsmes la terra a la esgleya, no fo fet per nengu rey, que
puys hi fos, lo dit sagrament ne homeuatge. E ha be CXX
ans, que asso fo. E dien, que 90, que ara fa lo dit rey, fa
per gran pobrea e per lo poc seu que ha.
Del fet den A. Torreyes ^) sapiats, senyor, quem dix lo
senyor papa lo dit dimecres, que ell avia ahuda resposta del
senescal de Proensa, que les II galees de Masseyla, en que
ell entenia, que sen anassen los seus missatges ab lo dit
a) So Or.
') Auffallig; er ist doch verbrannt worden.
*) Dieser ist in der Kreuzzugsgeschichte oft genannt. Er kampfte
vor Accon. Spater oft in den Registem Clemens V. ervvahnt.
*) Gesandter zu Robert und Friedrich. Sonst anders geschrieben.
— 323 —
Narnau ensemps, segons que jaus he fet saber, son partides
ya de Masseyla, de la qual cosa lo papa se mostra fort de-
spagat. Mes empero dix e volch, que yo trameses a Aygues
Mortes, si y ha galea neguna, en que los dits missatges sen
poguessen anar, que laltre joru, con nos passam per Mont-
pestler ni avia II de les quals sen ana en la una en Folchet
porter vostre e laltre hi devia romanir alguns dies. Si no,
dixme el senyor papa, que era son enteniment, que sen anas-
sen a Niga e aqui que trovarien barches tro a Genova, • que
axi li ho avia fet saber lo senescal, que a Niga les avria
barches de VIII o de X rems, en que sen porien anar tro a
Genova. E alli atrovarien galees, en que sen porien anar
tro a Napol.
E finalment creu, que axi saura afer. Del fet de la
postulacio ne dels altres affers, per que yo hic so, no puch
resenantar tro Narnau hic sia partit, que axi ho ha dit lo
papa, e encara creu, ques avran a largar, tro los Angleses
hic sien partits. Altres noves noyc ha, senyor, en la cort,
queus fassen a escriure. Comam me, seuyor, en vostra gracia.
Scrita en Avinyo dimecres *) IX dies de Mars.
Senyor, com me parti de la vostra cort, me membra, que
parle an P. March e au Bn. Daver^io ^*), queus diguessen de
ma part, que semblant mera, que vos, senyor, durant aquest
tractamens dels bens del Temple no deguessetz fer venda ue
obligacio neguna dels lochs del Temple. Cor en veritat,
senyor, dupte yo molt, que nous pogues esser gran repre-
hensio, si era sabiit eu esta cort ne atrobat, quaut que retes-
sets los bens, que vos venessets ni obligassets res dels ditz
bens, ara con los bens son en estament de exir de vostra
ma, que parria os cuydarien, queu fessets per escortxar los
bens e per trer ne 90, que poguessets, scientment, ans que
isquessen de vostra ma. Per que, senyor, vos ho vull reduyr
a memoria, cor me sembla de tot en tot, que dassous dejats
guardar per les rahons desus dites.
Or. Pap. Archivo de la Diputacion Provincial de Zaragoza. —
Legajo numero 744.
a) dimencres Or. b) So hier.
— 324 —
153. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Bittet wie Friedrich d.Sch.
um Porderung ihrer ^ngelegenheit. Schaffhausen (1317 7)
Marz 18.
. . . Patri suo dulcissimo Elizabeth Dei gracia Romano-
rum regina cum filiali obediencia felicium successuum incre-
menta. Quemadmodum serenissimus dominus et conthoralis
noster carissimus, dominus Fridericus Romanorum rex, suis
litteris pro sui ac nostri status promocione per exhibitorem
presencium vestre excellencie presentandis supplicavit '), sic
et nos vestre dulcissime paternitati coniideuter ac devote
supplicamus, ut ad votum nostrum et status nostri exaltacio-
nem adhibeatis, ut confidimus, opem et operara diligentem,
adtendentes, quod nostra prosequi negocia nil aliud est aut
esse poterit quam propria peregisse. Petentes, ut latorem
preseucium cum responsione graciosa ad nos, quantocius po-
teritis, benignius remittatis. Ceterum de nostro felici statu
vestram paternitatem sitibundam taliter recreamus, quod . . .
corporum fruimur sospitate quodque per serenissimum domi-
iium et conthoralem nostrum filium vestrum merito diligendum
tenerrime, dulci.ssime ac honestissime confovemur . . . Datum
Scafuse XV, kalendas Aprilis.
Or. Perg. Ssp. Adresse ohue responsum. Antvvort wohl WSB 140
Nr. 54 vom 15. April 1317.
154. Konigin Elisabeth an Jayme II.: Warme Empfehlung mit
Charal<teristil< der Blanca de Calderiis. Erinnerung an Ein-
treten beim Papst. (1317) Marz 25.
. . . Genitori dilectissimo Elizabeth Dei gracia Romano-
rum regina . . . Etsi generaliter cunctos, qua *) iideles nostros
pura mentis affeccione complectimur, nobilem Blankam de
Calderiis affectuose proseipii teneamur, speciales tamen cause
nostiis se cogitacionibus offerunt, que ad ipsius commoda
procuianda pre ceteris prerogativa quadam multipliciter nos
invitant. Tnducimur siquidein ex antiquo iidei zelo, quein
nec teni])oris vetustas debilitavit nec extraneorum formido
constrinxit, set, quanto plus in tempore labitur, tanto semper
dictii Blanca in tide recencior invenitur. Inducimur eciam ex
al So der scliwerfallig konstruierte Satz.
^ Vou mir uiclit aufi;efunden.
— 325 —
pure ipsius dilectionis constancia, qua nec aliorum nostrorum
familiarium iuterdum exemplo submota nec defectibus stupe-
facta, set tanquam sereno semper in nubilo eo extitit omni
tempore in nostra devocione fervencior, quo labores et ser-
vicia pro nobis sepe pertulit graviora. Sane cum ad predicte
Blance maximam instanciam et peticionem »), ut repatriaret,
de vestra licencia ei nostrum dederimus consenssum, pro ipsa
et cum ipsa paternam vestram dulcedinem omni, qua possu-
mus, precum instancia requirimus et hortamur, exaudird ex
animo aifectantes, quatenus ipsam, quam omui spiritus devo-
cione coufidentissime vestre gracie comendamus, aliquo spe-
ciali munere seu gracia, quibus sua recompensentur uobis
grata exhibita obsequia, velitis preveuire. Pei-pendere nam-
que vestra poterit pia paternitas, quod ipsius remunerationem
sibi per uos merito faciendam occupacio et distraccio causa-
rum variarum nos et imperium variabiliter tangeucium pre-
pedivit. Et licet iu huiusmodi, verum in aliis nostris requi-
sicionibus vos egere exhortacionibus non credamus, quem sine
requisicione ferventem ad nostra vota placabiliter experimur,
nichilomiuus tameu vestram dileccionem presentibus commo-
uemus, ut in fide et promocionibus uostris ac nostroruui sol-
licitus more solito vigilantes nostris lionoribus erga sedem
apostolicam taliter intendatis, ut fine laudabili commitaute
principium nostre serenitatis effectui debito maucipetis. Da-
tum Scafuse in die aununciacionis beate Marie virginis.
Or. Perg. Ssp. Oline responsum. Am selbeu Tage bittet sie ilireu
Vater: Pro Katheriua pedissequa nobilis Blance de Chalderiis exhibi-
trice presencium, que per sua virtuosa merita nostram et uostrorum
promocionem et graciam plenissime sibi comparavit, pateruam vestrara
dulcedinem puro cordis affectu flagitamus exaudiri, ex auimo affectan-
tes, quatenus pro recompeusa obsequiorum dicte Blauce iu nostro ser-
vicio exhibitorum hanc graciam velitis facere specialem, quod dicta
Katherina in antea ad sue vite tempora ab omni questia seu alia qua-
libet steurarum exactioue per v.os aut vestros in civitate Barchinone
imponenda penitus sit libera et exempta ... Or. Perg. Ssp. Auf dem
Ruckeu neben der Adresse: Pro Katheriua, aber kein responsum. —
Beide Stiicke sind siclier nach Beginn des Jahres 131G. Damals schreibt
Jayme an Blanca (WSB 140 Nr. 39) uud bittet sie bei Elisabeth auszu-
halten; freilich gestattet er ihr auch die Heimkehr, wenn sie absolut
wolle. Da nach Acta Nr. 247 Blanca nocli in Deutschland ist, so kaun
nur das Jalir 1,317 iu Betracht kommen.
a) peticio.
— 326 —
155. Vidal de Villanova an Jayme II.: Der Bischof von Sara-
gossa ist Erzbischof von Tarragona, der Abt von Montaragon
Bischof von Saragossa, Infant Johann Komendatar-flbt von
Montaragon geworden. Der Papst setzte ihm auseinander,
warum das vornehmer f(Jr Johann als die wirkliche flbts-
wUrde sei. 6ute Aussichten fiJr den Infanten. Die Kanoniker
von Tarragona, die in Avignon f(lr ihn arbeiteten, sind traurig,
aber fGgen sich ; der Konig soll den Erzbischof energisch
filr sie einnehmen. Er begreife, dass der neue Erzbischof
von Tarragona ungKicklich (Jber seine Beforderung sei, aber
der Konig solle ihm sagen, der Papst hielt ihn nicht fUr
einen „prohom", wenn er klage. Tarragona sei eine der
4 vornehmsten Kirchen der Welt. — Personalien. Avignon
(1317) Marz 26.
Senyor, yo en Vidal de Vilanova besan les vostres mans
me coman en la vostra gracia. Senyor, sapia la vostra altea,
que apres que Narnau Torreiles fo espeegat de 90, que ab lo
senyor papa avia a fer, segons que jaus he fet saber per
altre letra mia '), yo comen^e a parlar e a tractar ab lo dit
senyor papa sobre el fet de la postulacio del senyor infant
don Johan fill vostre. E apres diverses parlaments e tracta-
ments diverses vegades ahuts per mi ab lo dit senyor papa
sobrel dit fet, los quals serien lonch descriure e los quals
nous pusch ara longament escriure per la brevetat del temps,
que he ahut de significar a vos a^o per tal, queu sapiatz
tost e per mi ans que per altre, lo seuyor papa, segons que
a^o avia atorgat e ordonat privadament en la sua cambra mi
present sens tota altre persona, vuy ques disapte *) . . . del
Ram ^) en consistori ordona del fet damunt dit eu esta manera:
Que ha provehit del archabisbat de Tarragona al bisbe de
Saragossa e del bisbat de Saragossa al abat de Muntarago e
de la abadia de Muntarago al seuyor infant don Johan en
esta manera, qne li comana la dit abadia, axi que fassa tot
los fruits seus e que la regescha temporalment e espiritual-
ment. E, senyor, nous maraveylets daquesta provisio, com
ses feta per manera de comanda, Cor lo senyoi' papa, ahut
a) Loch. b) Also am 2G. Marz.
') S. Nr. vom 9. Marz.
— 327 —
sobre eqo tractament ab mi, ho ha fet per lo meylor. Cor
dix, que no seria neguna honor al dit senyor infant de aver
dignitat de abadia ni de aver nom de abat, e encara per 90,
que noli convengues per a^o reebre altra solemnitat de bene-
diccio ne de despensacio. E, senyor, no duptetz aytan poch
per raho de la comanda, que entenatz, quen aja negu perill,
cor cert sia a vos, sepyor, que totz temps fo e es acustnmat
en la esglesia de Roma, que, con lo p^pa dona beuifet negu
a cardenal, quel li done per esta manera de coinanda,. axi
que fasa los fruits seus. Enuyl temps no ses fet ne acu-
stumat, quels sia tolt. Ne temats, que null temps sia tolt al
senyor infant, tro que ell vengues en altre estameut major
en la esglesia de Deu, per que li convengues a lexar la dita
abadia e els altres benifets. Senyor, nous pusch encara es-
criure certament daltres coses, que yo enten ab la voluntat
de Deu a endregar ab lo senyor papa, de les (^uals ell pro-
veescha al dit senyor infant oltra la dita abbadia, Axi com
de les rendes, que son exideres de la esglesia de Tarragona
tro assi, puys quel archabisbe fo mort, e eucara dalgunes
pensions sobre alguns bisbes de la provincia. De les quals
coses yo he ya parlat e tractat ab lo senyor papa e ell posat
mi en bona esperansa. E les quals yo enten, si a Deu plau
endressar en manera, que seran profit del senyor infant e
gran phxer vostre. Pero, senyor, dasso no fassats paraula a
nengu. Per que no sescampas, que no sap hom encara
la fi, quiua sera, mas yo he fe certament, queu adure
a bon cap. Senyor, ans de la publicacio desta provisio yo
presentada la letra vostra de creen^a als canonges de Tarra-
gona, qui assi son, qo es al prior de Tarragona e al arciaclia
de Vilasecha e al espitaler de Tarragona e an R. Davinyo e
au Huguet de Cerveylo e au A. de Muntolio parle ab ells e
dixlus en la mellor manera, que yo pugui, lo fet de la dita
provisio. E indiihi los a reebre aquella pacienment. E final-
ment, senyor, jassia que ells fossen molt despagats e descon-
solatz, con ]a postulacio del senyor infant no passa enaxi,
que yo nagui gran compassio de la desconsolacio, que viu en
ells, empero veen, que als no si podia fer e veen, que a
vos, senyor, plahia axi e pus, que a don Johan ne seguia
profit, preseren lo fet en paciencia entenent, que tota hora.
— 328 —
pus que hom ha larcabisbat, qui es amic vostre ey es per
vostra ma, ells seran ben venguts e ben tractat per eli mi-
jangant vostra ajuda. Per que, senyor, es mester que, con
lo bisbe de Saragossa sia devant vos, ara con vendra a esta
cort per reebre la consegrasio '), que vos, senyor, da^o li
parlats. E que ab gran eficacia li recomanetz totz aquells,
qui an tenguda la vostra part en aquest fet, pregan lo curo-
sament, quels deja aver en gran favor m^ostrar als altres, qui
contraris son estatz. Cor seria gran dolor e gran confusio
daquest. Encara, seuyor, queus plassia fer e endressar ab lo
dit bisbe ara elet de Tarragona, que, sil pebordre volia venir
ab ell, que en neguna manera nol amen ab si, ne lihc lex
venir ab ell ensemps, cor seria cosa, de la qual aquest, que
assi son, e encara los altres, qui an tenguda esta part, aurien
gran dolor e gran confusio.
Del fet senyor dels bens del Temple comengare vuymes
a tractar, con ja es axi empnes entrel senyor papa e mi, que
tantost acabat lo fet del senyor infant dejam tractar del dit
fet. E sobre aquell yo fare, seuyor, tot quant pore de be a
honor e a profit vostre.
Lo bisbe de Troyes e Narnau Torreyles deven partir
dassi daqui a III o a IIII jorns, que ja an pres comiat del
papa e son espeegats per anarsen ^).
Senyor yo creu be, segons que dasso ya foren paraules
entre vos e mi, quel bisbe de Saragossa sera despagat da-
quests fets. per qo com aura a jaquir lo uiu, en que molt ha
estat, e que li era molt profitos per queus plassia, senyor,
que, con sera denant vos, quell iudueschats, que aquest fet
preuga be e no plauga 90, que lexa, pus que en tan gran
honor e en tan gran dignitat es posat. E podetz li be dir,
quel papa dix a mi, que ja nol teudria per prohom, si ell
sen demostrava despagat que en tan grau honor e dignitat
laja mes, que en la una de les pus lionrades TTII esglesies
del mon es.
'1 Eximinus de Luna war seit 1296 Rischof von Saragossa und
hatte doch •wohl die Biscliofsweihe schou erhalteu? Oder sollte Vidal
glauben, dass er als electus von Tarragona einer neuen Weihe bediirfe.
^) Sizilische Legation. Der Bischof Guilelmus Mechin war gerade
am 2. Marz ernannt.
— 329 —
Senyor, plassiaus, que per be de don Johan nol vullatz
carregar de companya, si be ell se crex de renda, que a don
Jolian gran ops li fa, que li sobren de les sues rendes e en
grossa quantitat, per que puga retre son deute a la cort de
Roma e encara, que puxa honradament viure, axi con cove
a ell e a vos, con per estudi aja a viure fora la terra.
Senyor, ja sabets com en Jacme Salzet servex be e pro-
fitosament lo senyor infan e servi madona la reyna, a qui
Deus perdo, e creu, senyor, queus membre, com you parle
de la batlia Descornalbou, que ell demanava, mas com yo no
li podia res dir dels fetz avial ne axi apassar per noves. Mas
empero pus que en la abadia de Muntarago ha moltes coses,
que an mester regiment temporal, placiaus, senyor, que lico-
manetz alguna cosa en la dita abadia, de que ell puga aver
algun profit sens don del senyor infant.
Item, senyor, vos plassia escriure al sacrista e als altres
canonges de Tarragona, qui an tenguda la vostra part, sig-
nifican a ells aquesta provisio, e com ses feta de voluntat e
consentiment vostre e induhen aquells, que asso prenguen
pacienment, pusque als no si pot fer e pus que auran hom,
qui es amich vostre ey es per vostra ma e de qui ells poran
fiar de esser ben tratatz per ell. E dasso, seuyor, faretz ben
estar e sera a ells gran consolacio.
Item, senyor, per 90 com lo senyor infant no pora aver
la possessio de la abadia, entro quel elet de Saragossa aja
presa consegracio, la qual ell no pora aver, tro quel elet de
Tarragona aja axi mateix presa la sua consegracio per qo,
senyor, es mester, que vos ivassosament significada a ella
per vostres letras la dita provisio procurets, aytant com pu-
gats, que saparellen tost per venir assi, axi que auran carta
del papa sobre aco, la qual yo procurare, que ajen en breu,
sil papa los vol escriure, que demantinent sien apareylats de
venir e venguen cuitadament. Cor con abans vendran, ans
aura lo senyor infant la possessio de la abadia. Encara que,
si ells venen, mentre yo hic sere, los fetz ne poran aver
meylor espeegament e pus deliure. Coman me senyor en la
vostra gracia. Escripta en Aviuyo la vigilia del Ram.
Sapiatz, senyor, que, con lo papa ach tengut consistori
vuy aquest dia, eu lo qual publica la dita provisio, ell ixen
— 330 —
del consistori appella mi en la sua cambra e dixme, com avia
feta la dita provisio. E yo, senyor, demane li, si escriuria
als ditz elets sobre asso. Eell respos me, que encara no avia
acordada la manera, quey tendria, mas que lendema del Ram
ho acordaria, si escriuria a ells o si escriuria a vos e que
vos los escriussets. E que yo fos denant ell equem diria 90,
que auria acol-dat.
Or. Pap. Archivo de la Diput4ci6n Provincial de Zaragosa-Legfgo
niimero 744.
156. Friedrich d. 5cii. an Jayme II.: Dank f(Jr seine Be-
miJhungen. Seine Boten an Konig Robert sind mit den Boten
an Jayme heimgekommen. Robert konnte wegen ZeitkUrze
noch nicht fiJr ihn an der Kurie wirken, verspricht aber fUr
die nachste Zeit alles zu tun. Jayme soll ebenfalls bei
bestimmter 6elegenheit beim Papste arbeiten. 6raz (1317)
April 14.
. . . Gloriosissimo patri suo Fridericus Dei gracia Roma-
norum rex semper augustus filialis dilectionis plenitudinem . . .
Ad exsolvendum magnificencie vestre grates et gracias super
paternali promocione nostri affectus, qua nostra plerumque
fulciuntur, ut patet, negocia, iuxta quod concupimus, nobis
non suppetunt calamus neque lingua, sed in quantum possu-
mus, assurgimus inclinando, rogantes sinceritatis vestre, de
qua confidenciam non modicam obtinemus, eximie puritatem,
quatenus in bene conceptis continuacione laudabili paternalis
affectio perseveret. Et qiiia nuncii nostri ad magnificum regem
Robertum per nos missi ad nostros hiis diebus conspectus
regios sunt reversi et *) nuncium quendam, quem ad vos misi-
mus, per quem volebamus ad presens paternitatis vestre la-
boribus precavere, quousque possemus vos de promocione
nostri negocii et de termino et aliis circumstanciis ad causam
nostram congruis plene et integre cerciorare, obviantem ipsos
in itinere secum ad nostram presenciam reduxerunt, unde de
mora huiusmodi ciVca vos habitam haberi nos petimus excu-
satos. Premissi vero nuncii ad iam dictum magnificum regem
Robertum per nos missi ab eodem rege Roberto, qui status
et negocii nostri apud summum pontificem sanctissimum do-
a) So uberfliissig Or.
— 331 —
minmn et patrem nostrum intendit et vult, ut firmiter asse-
ruit et promisit, vigil et fervens esse promotor, taliter ad nos
sunt remissi, quod idem dominus rex Robertus propter brevi-
tatem termini per nos preconcepti negocio noStro hiis diebus
operam dare non poterat, sicut facere disposuit, efficacem.
Brevi tamen et congruo tempore se laboraturum promisit iu
ipso negocio operacione sollicita et exercicio commendando.
Quamobrem vestram venerandam et gloriosam paternitatem
completo affectu requirimus et rogamus, quatenus sic vos .dis-
ponere dignemini, ut, cum vobis certum terminum significa-
verimus per certos nostros nuncios et literas, paratus esse
velitis ad promocionem status, honoris et negocii nostri quem-
admodum pater ad gloriam filii instinctu naturali debet ex
merito provocari. Dat. in Grecze XVIII. kalendas Maii regni
nostri anno tercio.
Or. Perg. Ssp. Adresse und Antwortzeichen. Vgl. WSB 140 8. 61
Nr. 64. Antwort Jaymes am 6. Juni.
157. Konigin Elisabeth an Jayme 11. : Warmer Danl( fUr sel-
nen Plan an der Kurie fUr Friedrich d. Sch, zu wirken; Bitte
dle Reise bis zur flnkunft der Gesandtschaft Friedrichs zu
verschieben; Hoffnung, dass nun endlich kein Schaden mehr
komme. Schaffhausen (1317) Mal 7.
. . . Patri suo precordialissimo Elizabeth Dei gracia Ro-
manorum regina filialis dileccionis plenitudinem . . . Adiecit
nostre sublimacionis auspiciis incrementa cougaudii lacioris,
quod, sicut celebris fame clangente preconio et certis ac pro-
babilibus indiciis cognovimus, integra fides vestra nativis
erecta potenciis et instinctu paterno provocata, quam ad
serenissimum dominum et conthoralem nostrum karissimum
dominum Fridericum Romanorum regem invictissimum, filium
utique vestrum et d-evotum, ad nos et sacrosanctum nobis
divinitus commissum Romanum imperium geritis incessanter,
siiere non potuit nec permittit quiescere zelum suum, quin
immo in publice nocionis exteriora prosiliens ea, que nobis
honoris augmento cessura cognoscitis et quieti fidelium no-
strorum conspirent, libenter et liberaliter prosequimini cum
efPectu. Hinc igitur vestri graciosi et paterni favoris
applausum erga nos et nostrum honorem afflueutissime sen-
— 332 —
cientes effusum et inantea benivole fundendum, dulcissime
paternitati vestre uti filia humilis et devota ad gracias in-
clinamus, peterttes ac ex parte predicti domini et conthoralis
nostri vos hortantes, ut conceptum per vos iter ad curiam
sanctissimi domiui et in Christo patris nostri, domini Johan-
nis sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summi ponti-
ficis, pro nostri honoris proveccione sub certa spe et firmo
proposito procedeudi omni aparatu nunc ad dictum iter in-
staurato plenarie et insimul retento usque ad futuram domini
nostri regis prefati legaciouem vobis super predicti itineris
perfeccione corrigendam differatis. Nobis ex tunc, prout lau-
dabiliter inchoastis, promocionis necessarie in dicta domiui
pape curia taliter preteudentes umbraculum, quo trauquille
disposito *) nullum uuquam adversi gravaminis senciamus in
posterum nocumeutum. Ceterum cum nos et universa domus
regia . . . fruamur sauitate, quod et de vobis, amautissima
domina et matre nostra, domina Maria conthorale vestra,
uterinis nostris karissimis et cetera excellentissima regia domo
vestra scire et audire affectamus ouiui vice, petimus, ut de
eorundem utiuam felici et prospero statu curetis pro siugu-
lari gaudio multociens litterarum officio confovere. Dat. Sca-
fuse nonis Maii.
Or. Perg. Ssp. Adresse. Responsum. Doch passt zu dem Briefe
wohl kaum WSB 140 Nr. 54, da dieses Schreiben Jaymes vom 16. April
datiert ist. Andererseits ist das Jahr 1317 sicher.
158. Vidai de Viiianova an Jayme II.: Nach l<anonischem
Recht ist die Provision des Papstes gleich der Elel<tion und
Konfirmation ; sobaid der Eielct von Saragossa providiert ist,
hat er ganze Jurisdiktion. Bemuhen, die von Jayme nicht
okkupierten Tempierguter und die durch usura verkauften
dem neuen Kioster (von Montesa) zuzuweisen. — Arbeit mit
der Kardinaiskommission. Die Mehrheit der Kardinaie war
im Konsistorium gegen den Treueid der Hospitaiiter und
gegen Uebergabe eines Teils der Guter an einen anderen
Orden. Das sei gegen den Konzilsbeschluss und prajudi-
zieriich f(lr andere Lander. Der Papst hielt energisch die
Partei Aragoniens, indem er die besondere Lage dieses
Reiches hervorhob und auf die Kampfe unter Klemens V.
a) disposite Or.
— 333 —
hinwies. Die von den Kardinalen verlangte Kopie des Ver-
trages wurde den Prioren gegeben. Der Konig wird siegen,
denn der Papst konne jetzt nicht nachgeben. Der Kardinal
von Tusculum wiJnsche, dass er fest bleibe; das musse aber
Geheimnis sein. Es ist schwer schnell voran zu kommen
wegen der Verwirrung an der Kurie, da der Papst stets \?er-
dacht habe, dass man ihn ermorden wolle. Avignon (1317)
Mai 14.
Seuyor, yo Vidal de Vilanova besaii vostres mans' me
coman en vostra gracia. Sapie la vostra alta seynoria, (^ue
dijous XII dies anats del mes de Maig, festa que fo de la
assensio, reebi un correu vostre, quem porta una vostra carta
e entis be e largameut 90, que en aquella ere contengut . . .
Seynor, a ago, que deits, queus maraveyllats de mi de go,
que per ma letra vos fiu saber, que ab los elets de Tarra-
gona e de Saragoga feessets tractai-, (pie la (luantitat, per que
vos obligas lo loch de Fuentes ^), fos a vos remesa e fossets
solt e quiti de la dita obligacio, per que los elets de Terra-
gona e de Saragoga encara no son conformats ni consegrats,
seyuor, a ago us respon, que salva la vostra gracia, no es
axi, com a vos an dat a entendre, quel dia, (pie nostre senyor
lo papa feu la provisio de quascu dells, a^pjell meteix dia
foren confirmats, que dret vol, que les provisions per nostre
senyor lo papa feytes emportan e donan tant de dret com
eleccio e confirmacio daltre. E per a^piesta ralio segueix se,
quel elet de Saragoga es confirmat e da^iui a avant no aura
quant a la eglesia de Saragoga altra conlirmacio. E per
actoritat de la dita provisio dell feta a la eglesia de Sara-
goga ha poder de fer tot co, ques pertany a la jurisdiccio
del bisbat de Saragoga. E ja sie a^o, (pie no ajen la am-
ministracio, tro ajen audes les letres de lur i^rovision, agos
fa per ralio del serviy, que an affer a la camhra. Seynor, a
a(^o que deits, que quascun dells aurie dubte de repieliensio
de nostre seynor lo papa e aurien rao descusa se a vos, vos
respon, seynor, que major reprehensio seria sens comparacio
del elet de Tarragona, si agues feita donacio de la dita obli-
gacio a son frare, segons que vos sabets, queus feu parlar.
') Fuentes de Ebro bei Sarag-ossa,
— 334 —
Que la eglesia de Roma moltes coses soste e passa als pre-
lats del mon, que fagan a lurs princeps, que no faria, si eren
feytes a altres persones privades. Quant al espeegament del
senyor infant don Johan axi en les letres de la abbadia com
en los fruits de Tarragona com encare en altres gracies, en
que enten a fer mon poder, que lin aja, enten seynor ab tota
aquella diligencia, que pug, a procurar e procur tot go, que
torn a profit e houor dell.
A ago, seynor, que deits, quem plau, que yo soplich a
nostre seynor lo papa, que ell deja atorgar tots los mobles,
que foren de la orde del Temple, los quals no son porven-
guts a vostra ma, e encara aquells, qui compraren en manera,
que la compra per usura o per altre frau no valgues, per
edifficar e construir lo novell monestir, vos respon, seynor,
queu fare molt volenter. E creu, que nostre seynor lo papa
o atorgara graciosament.
Quant als feyts principals, per que yo so agi, vos fa^
saber, seynor, que yo reebut lo Monge ') e vista la carta,
quem aporta vostra de resposta als capitols, que yous avia
trameses per en B(ernat) Cafont, tantost procure daver la
vista de nostre seynor lo papa e dix go, quem parech sobre
aquells affers. E ell volch e mana a mi, quel cardenal Tos-
cula el cardenal de Pelagrua e yo fossen ensems e quens
avinguessem dels capitols. E quant fossem en concordia, que
vinguessem davant ell. E apres molts tractameuts e per di-
verses dies, que fom ensems, plach a Deu, que fom tn con-
cordia sobrels dits capitols, los dits cardenals e yo. Apres
a^o fom en lo presencia de nostre seynor lo papa los damont-
dits cardenals e yo e fo li feyta relacio de tot lo feyt e
liuramli los capitols, de que eram en concordia e ell retench
los se. E dix, que li playha go, que concordat era entre nos.
Ver era, que ell non devia atorgar ni sobre a^o res enantar,
sens que nol passas per consistori. E puxes pochs dies pas-
sats apres ago, ell tench consistori e posay tot lo fet, axi
com era concordat. E aqui foren legits los capitols. E tota
la major for^a dels cardenals contradixeren a ago e especial-
ment al sagrament e al homenatge, quels Hospitales deven
*) Der Kurier.
— 335 —
fer segons la forma del capitol, que vos, seynor, avets vist.
Encara dixeren, que partida daquells bens fos dada a altra
orde sens als Espitales, que ago seria contra la ordenacio del
concili general e encara daria hom exemple als princeps del
mon, que cadahu demanas ago o per semblant cas altra or-
denacio en lurs regnes, per quels ere vist, que ago era fort
peryllos e de gran preiudici a aquesta eglesia. E segons
que a mi fo retreit per cardenals, nostre seynor lo papa tench
mareveyllosament la vostra part, axi que entre altres parau-
les, que ell dix als cardenals, que serien molt larges des-
criure, dix aquestes: que la condicio vostra ne de vostre
regne no podia sustenir aquesta unie per la manera, que la
podien sustenir los altres princeps del mon, per evidents e
manifests perylls e preiudicis, que a vos [e a vostre] regne
[si] esguarden; els perylls especifica tots, axi com largament
per diverses temps li eren estats propossats davant. E dix,
que ell viu e fo present devant [papa] Climent de sancta
memoria, que vos, seynor, per vostres embaxados contradejats
a aquesta unio, axi que a neguna concordia non podia hom
venir ab vos. E puix dix, quant ell avia tractat enguan ab
bisbe de Barcelona e ab mi en pressona vostra, que aquells
bens fossen deliurats a ell. E apres ago quel bisbe de Bar-
celona e yo tornam a vos e vos que aviats trames mi com-
plidament enformat sobre aquest feyt a ell e ab bastant pro-
curatori. E que ell avia tractat ab mi a cabal sobre aquest
feyt. E puix, quey avien cabuts los dits cardenals Toscula
e de Pelagrua e que res als ell no podia fer ab mi, per que,
si aquesta via no paria covinent a ells, no vehya, que ell hi
pogues pendre altre conseyll e quels bens saurien a romanir
en vostra ma, axi com los teniets. E sobre ago alguns dels
cardenals li dixeren, quels fees dar traslat dels capitols e
estudiassen sobre aquells e que lin podien dir pus complida-
ment lurs vigares. E sobre a^o lo papa mana al cardenal
Toscula, que ell donas traslat dels capitols als priors dels
cardenals e ells quen dessen copia a aquells, qui lan volrien.
E en a^o esta lo feyt quant a ara. Empero, seynor, en tant,
com yo puix conexer, lo papa ha volentat, que a^o pas. E
eutenets, que a^o fa per tal, quan veu, que altre pleyt no
pot aver de vos. E finalement lo feyt axis segura, com trac-
— 336 —
tat es, que no seria honor del papa, pus los feyts ha mesos
tant a avant, ques partisseu. El cardenal Toscula, que es
ver amich vostre, am dit, que yo estia ferm, que nos dupte,
quel feyt no pas, quel papa veu, que, si aquest feyt nos
seguia, axi com tractat es, quels bens aurien a romanir en
vostra ma o ell auria aver discordia ab vos. A90US, seynor,
que yo us fa^ saber, quel cardenal Toscula ha dit a mi, fa
ops, que sia molt secret, que paraules corren e hyxen a ve-
gades de tal loch, que hom no se pensa. E si a^o ere sentit,
quel cardenal dixes aytals paraules encorrer, hi iria gi"an
periyll. Seynor, yo nom puix pensar per res, que aquests
feyts no passen axi, com tractats son. E sia cert a vos, que
yo nou guardare nengun affan ne negun perill, qui a ma
persona ne puscha entrevenir, per que vos ajats vostre ente-
niment. Be es veer, quem fa gran reguart alongament dels
affers per rao del estiu, que es periyHos en la cort de Roma.
Tantost, seynor, quels feits sien atorgats, yous tranietre Monge
per quius fare saber complidanient tot (^o, (pieich sera feyt.
E entretant, seynor, sia la vostra merce, (|ue ajats ordenat
dalguna ])ersona, (pie tranietats ati per pioseguir les letres,
que sobrels dits affers seran necessai-ies.
Divenres XIII dies de Maig al vespre reebi nn correu
vostre, quim aporta una vostra carta, en la qual me fajats
manament, (jne yo nom entremeses de reebre les bens a feu,
que, com vos mes hi pensavets, pus periyllos ho veiats a vos
e a vostre regne. Sej^iior, fort son pagat, (jne diniuest ente-
ninient ne siats, que part lo periyll, (iney ere, axi com vos
deits, (juant en mi noni hi conexia neguna honor, e si a feu
los aviats a reebre, cregats, (piels auriets a aver al) grau
carrech de servii. E es me veiares, (piel tractanient, (pie feyt
es e a ades se segueix, sie asntz profitos a vos e do major
honor, (pie no seria aver los bens a feu.
A a^o, que deits en la dita carta, (jui to(|ue a vos e al
bisbe Durgell, sere yo diligent e dare a(|uell espeegameut,
que yo pore, que vos ajats 90, (jue niester vos fara sobre
aquest feit. Ver es, que sobre ago ne sobrels altres feyts
principals, en res no puix enantar, axi esta la cort torbada
per aquesta sospita, quel papa es entrat, que en totes ma-
neres enten, que hom li tractesa mort. Seynor, yom retinch
— 337 —
G. de Muntaiiyaua correu vostre, per qo quan creu, que en
los affers seu deliurara alguna cosa duymes e sius avia a fer
saber algun ardit sobrels alfers fam mester, que aje ab mi
dos correus, per que yom retinch Monge e aquest, Coman
me, seynor, en vostra gracia. Feyta en Avinyon disapte XIIII
dies anats del mes de Maiy.
Or. Pap. Archivo de la diputacion provincial de Zaragossa Leg. 744.
159. Narnau Torrelles an Jayme II.: Schildert selne Reise
mit den papstlichen Legaten von Neapel uber Nocera, Sa-
lerno, Torpia, Semenara nach Messina zu Konig Friedrich
und ihren glanzenden Empfang durch den Hof, die geist-
lichen und weltlichen Grossen. Zu den drei papstlichen
Forderungen: Rilckgabe der Kasteile an Robert, Waffenstill-
stand und Reise zum Papst aussert sich Friedrich, dass der
Papst ihn von seinen Verteidigungsmitteln doch nicht ent-
blossen wolle. Nach langen Verhandlungen wurde beschlos-
sen, die Kastelle dem Papst zu geben und die Legaten ver-
kiindeten Waffenstillstand bis Weihnachten iiber 3 Jahre.
Die Parteien beklagen sich, aber alie glauben, dass sie zu-
frieden seien. Messina (1317) Juni 22.
. . . Ala vostra real maiestat, seyor, fas saber, que la
vespra de sinquagesima partim de Napols los legacz eyo e
vengem albergar a Notxera estaguem aqui lo dia de sinqua-
gesima. E lendema anam nosen a Salern eaqui trobam la
galera, entrassem nos en aquela e vingem nosen per mar
entro ala Torpia, los legacz del senyor papa eyo. E dela
Torpia entro a Senmeuara venguem per terra e los legacz
romasseren a Senmenara e yo viuch men a la Bayara e aqui
ach una barcha e tramis una letra al senyor rey Federich *),
en que li fiu saber, com vos, seyor, me trametietz a el e quel
pregava, quem trametes alqun vexel, en que men anas a el.
El lendema mati trames me lo portari de Mecina ab una
galera armada e anemen a el a Mecina aquel jorn metex, qui
era disapte IIII jorns anatz del mes de Juyn. Eaqui fuy
molt be aculit e ab gran honor per lo senyor rey e per sos
barons e cavalers e honracz homens. E doneli les cartes,
que vos, seyor, li trametiecz. E com ach lestes les cartes,
a) So Or.
— 338 —
abans que del me partis, yo li dix zo, que adir li avia de
vostra part. E demanam molt afectuosament e ab gran in-
stancia de vos, seyor, e dels infancz. E yo dixli vostre bon
estament e dels infancz e achne gran plaer. E madona la
reina aximatex. E apres azo, seyor, yo dix al seyor rey, con
lo seyor papa trametia a el sos legacz e que eren a Senme-
nara, e que fos son plaer, quels trametecz vexels, en que sen
venguessen a el a sa honor e del seyor papa, qui *) . . . del.
Seyor, rey Federich trames hi IIII galeres armades e be en-
dresades ab en Sanxo son frare e ab misser Pelegri de Pati,
mestre iusticier de Sicilia, e ab daltres barons e cavales e
homens bons de la terra per aculir los e anaren entro a la
Bayara, on yo los avia trames adir, que fossen. Eaqui tro-
bam los e amenam los a Mecina devant lo seyor rey. E foren
molt be aculicz e ab gran honor per lo seyor rey e per archa-
bisbes e per bisbes e per les altres jencz de la terra en ma-
nera, quels seyors ^) legacz se tenen molt per pagacz del
aculiment, quel seyor rey los ha feit. Eazo, seyor, fo lo di-
luns VI dies anacz del damunt dit mes. El dimecres apres
los legacz tornaven davant lo rey e presentaren li les cartes
del seyor papa, present don Pero Ferandiz e mi. E dixeren
al rey zo, que adir havien de part de nostre seyor lo papa.
La primera, que retes los castels e locs, que te en Calabria,
al seyor rey Rubert, la segona, que des treva al damunt dit
rey, la qual fos a temps covinent, la terza, que anas al papa
o trametes sos misatjes solennes ^) . . . dins temps covinent
al seyor papa per tractar de pau e fer perdurable e entre
amdosos los reys damunt dits. El rey Federich retench (?)
son acort sobre les damunt dites coses, per a pocs de dies
respos. E dix en presencia den *^) . . . no retria en neguna
manera al rey Rubert, per zo com el tenia ^) . . . Eaxi que
nols' li retria, qui zon enamich era, ans se maravellava del
papa, que loy trametia a dir, e que no devia voler lo papa,
que el se desexis dels lochs, on el sentenia a defendre si e
ses jencz esa terra, e encara fer don a sos enamichs, com
fer o pogues. E per aquesta raho el soplegava al papa, que
a) Loch fiir drei Worter Or.
b) seyor Or. c) Loch fiir zwei Worter Or.
d) Hier fehlen leider 2—3 Zeilen und gleich eine halbe Zeile Or.
— 339 —
lages per scusat e els en nom del papa. Empero, seyor,
apres aquestes coses damunt dites lia autz molts tractamencz
e de diverses maneres entrel rey en Federich els legacz del
papa e ab aquests misatjes, quel rey Rubert hi a trameses.
E nos son pogucz concordar, quels castels de Calabria ven-
gessen en vostra ma, on lo rey Federich los volia metre, E
pus azo fer nos poc, pres om altra via e es hordonat, quel
seyor rey en Federich met los castels en ma del seyor papa.
Els legacz per lo poder, que an del papa, perzo con les parcz
nos son pogudes avenir del temps de la treva, los legacz
donen treva daquest sent Johan de Juyn primer que ve entro
a nadal e de nadal a III ans. De la qual treva, seyor, les
parcz se feyen agreviades. Mas tuit creem, que tocz an plaer
de la treva, si be sen feyen desperacz . . . Els legacz del
seyor papa no an volgut, que jom partescha dels, entro que
ajen reebut los castels . . . Dada a Mecina XXII jorns anatz
de Juyn.
CRD 10286. Or. Pap. Ssp. Vorher war Narnau mit den papst-
lichen Legaten in Neapel bei Konig Robert. Er schildert (CRD 11561)
den Empfang fast in derselben Weise, betont, dass Robert von der
caritat e gran calor damor Jaymes gesprochen. Am Sonntage konnte
er Robert nicht sehen : per la festa, que a feyta de sent Lois, que el
papa a canonizat, la qual festa, seynor, a estada bona e bella. Das
Einzige, was er von Robert herausbekommen habe. sei die treva fiir
2 Jahre; er glaube auch fiir langer (1317 Mai 17.). Am 9. August schil-
dert er Jayme die Uebergabe des Kastells (CRD 12268) und der Stadt
Reio (Reggio) in die Gewalt des Papstes. Diniecres 27. Juli wurde der
Waffenstillstand verkiiudet und dann erfolgte die Uebergabe. Von
Roberts Seite war da Misser Gentil Orsso, misser Leo Mulet, misser
Johan Daygues blanches und P. des Morer. Von Seiten Friedrichs lo
bisbe de Maczara, Dalmau de Castellnou, misser Damiano de Palici.
Dann kamen die Gesandten Roberts nach Messina und wurden sehr
freundlich aufgenommcn. Gentil erhielt riques joyes, ebenso die Le-
gaten des Papstes. Johann XXII. war gliicklich. Er schreibt dariiber
am 5. September 1317 (Leg. Johannis Nr. 16) an Jayme („Cesserunt")
und nennt Arualdus Torrelles einen „angelus pacis". Jayme soll weiter
arbeiten. Friedrich schreibt an den Papst am 10. August 1317 (CRD
10265 in einem Briefe an Jayme enthalten) iiber die bisherigen Ver-
sohnungsversuche und schliesst: Ego autem. sanctissime pater et domine,
non obediencie defectu, sed quia in hoc videbatur iuri meo et iusticie
preiudicium generari, predicta civitatem et castra prefato cognato meo
consulte providi non esse aliquatenus assignanda, set postmodum ad
requisicionem dictorum legatorum vestrorum eis pro parte vestra civi-
— 340 —
tatem et castra ipsa ob honorein et reverenciam vestram libere et ab-
soiute assignari mandavi et feci, attente legatos ipsos deprecans et
exorans, ut sancte paternitati vestre pro parte mea humiliter suppli-
carent, quod de eis non faceret aliquam novitatem, donec me vel meos
nuncios ad sacros pedes vestre beatitudinis pro hiis et aliis transmit-
tendos in iure et iusticia, que in ipsis habere confido, clementer audiret.
Propter quod super ipso eodem suppliciter et obnixe vestre beatitudini
supplico, ut de predictis civitate et castris, donec me audiret vel nun-
cios ineos, nt siipni, non facere novitatem aliquam benigne dignetur.
Nichilominus ad sanctitatis vestre presenciam in brevi meum intendo
nuutium destinare, qui super hiis, que gesta sunt, et aliis vestre beati-
tudinis conscienciam lacius et plenius informabit. Dat. etc. [Messane
X. Augusti XV. indiccionis].
Am 11. Dezember 1B17 teilt Johannes XXII. (Leg. Joh. Nr. 20)
Jayuie mit, dass Guilehnus Trecensis ep., magister Petrus Textoris,
decretorum doctor, prior s. Antonini und nobilis vir Arnaldus de Turil-
lis miles ad nos diebus proximis prospere duce domino redierunt . .
Felix datum est illis inicium . . . Licet etenim ad id prorsus nostra
dirigeretur intentio, quod castra Calabrie restituerentur manualiter regi
Sicilie prelibato, satis tameu acceptuin habemus, quod idem Trinacrie
rex castra ipsa libere et absolute in nostrorum manibus nunciorum
nostro fecit nomine assignari. Sed et illud nostris et tuis pariter gra-
tum esse debet aflfectibus, quod reges ipsi treugis auctoritate nostra
inter ipsos per nuucios indictis eisdem concorditer acceptatis, libera-
liter annueruut assignationi diei sibi in kalendis Maii primo futuri
prefixe, qua pro reformanda inter eos Deo auctore concordia se nostro
conspectui represeuteut. . . . Empfiehlt Arnaldus. J. soll an genanntem
Termin uiit den beiden Konigeu kommen. Dat. Auinione III. idus De-
cembris p. n. auno secundo. (Or.)
160. Vidal (de Villanova) an Jayme II.: Einigung zwischen
dem Erzbischofe von Tarragona und dem Bischofe von Sara-
gossa durch Johann XXII. Die Mobel von Saragossa nimmt
der Erzbischof, die von lAons Aragonum der Bischof. Infant
Johann bekommt Geld. flusserdem 5000 Pfund, die er nur
fijr Biicher und Silbergeschirr verwenden, nicht sein Vater
fur sich nehmen darf. Tod des Kardinais von 5. Severo.
Avignon (1317 um Jull 19).
Seynor, lo dimarts a XIX dies de juliol, qui en laltre
cedula es coutengut, larquebisbe el bisbe de Saragoca foren
davant nostre seyuor lo papa, qui volch caber en avenir los
dels contrasts, que entre ells erent e avench los eu aquesta
mauera, quels mobles de la eglesia de Sarago^a seu portas
— 341 —
larquebisbe els mobles de Montaragon sen portas lo bisbe els
C milia sol. de Fuentes sien de don Johan e en aco son as-
sats ben venguts larquebisbe el bisbe. El seyner papa dix
ami, que ell avia avenguts larquebisbe el bisbe dels contrasts,
que eren entre ells, los quals dix, que yo sabia e que yo
novia mon enteniment, que las V milia liures de la obligacio
de Fueutes ') romauian a don Johau. E dix axi : E vuyll,
que vos me prometats, quel rey no toch a res daquesta quau-
titat a don Johan, que nos volem, que ell ho aja per libres
e per vexella dargent. E yo beseli lo peu e fiu li gracies
per don Johan e dixli : Sant pare, cert sia avos, quel rey,
mon seynor, ha assads major volentat de dar a dou Johau
que de pendre res del seu, per que ben sera seguit co que
vos ne volets . . .
Les letres e totes les altres cedules, que yous, seynor,
vos tramet, foreu feytes abants que aquesta. La cedula, en
queus faz saber les paraules, qui foreu entre larquebisbe e
mi, placiaus, que no les vuyllats comuuicar a nuyll hom de
vostre conseyll e que la manets cremar, puix quel papa mach
dites les paraules damont dites, larquebisbe el bisbe uo par-
laren ab mi, que tart era e yo espegue aquest correus de
maty.
Lo ') Cardenal de sent Siver ^) passa desta vida el di-
marts davant dit. El dit cardenal era prohom e hom que
estave be el collegi,
Or. Pap. Archivo de la Diputacion provincial de Zaraffoza Leo-
Nr. 744. ^ ^'
161. Konigin Elizabet an Jayme II.: /\m Kiliansfeste gebar
sle eine Tochter, die in Gegenwart vieler Fursten Elizabet
getauft wurde. Friedrich d. Sch. unterhandelt mit dem Konlge
von Ungarn und den bohmischen Baronen und will bald eine
feierliche Gesandtschaft senden. Schaffhausen (1317) August 5.
. . . Etsi primo et principaliter de nostris votivis succes-
sibus Deum altissimum benedicere teneamur, tamen conveniens
') S. Nr. vom 22. April.
^) Auf der Riickseite.
*) Der Kardinal Raimuudus Act. s. Redentiane. fruher abbas muu.
s. Seneri starb Juli 19.
— 342 —
arbitramur, ut ea, de quibus regia domus uostra gratulatur,
ad nostros precordialissimos parentes derivemus et affines.
Sane cum manus summi artificis in die beatorum Kyliani et
sociorum eius de nostro utero produxerit prolem feminini
sexus speciosum quique proxima sequenti quarta feria presen-
tibus multis principibus ac nobilibus est baptizatus et nomine
Elizabeth nunccupatus, in quo ad laudem regnantis in secula
nos et nostri non modicum iocundamur: ad annunciandum
igitur tam celebria nostri partus tripudia Wilhelmum latorem
presencium vestre paternitati duximus transmittendum . . . Et
licet super hoc nuncium solempniorem vobis transmittere de-
beamus, tamen, cum . . karissimus dominus Fridericus Roma-
norum rex filius vester devotus sit in magnis et utilibus
tractatibus cum rege Uugarie et baronibus Bohemie, cuius
finem et nostri status felicis vobis nunciare per solempnes
nuncios volebamus, petimus, ut in hoc vestra pateruitas erga
vos et regiam domum vestram nos velit excusare, quia in
instanti per certos et solempnes nuncios de uostro statu et
nostris processibus vos curabimus informare . . . Dat. Scafuse
nonis Augusti.
Or. Perg. Ssp. Auf Riicken Antwortzeichen. Vgl. diese Antwort
vom 28. Sept. 1317 WSB 140 Nr. 57 S. 63 und Acta S. 372, wo die
Datierung irrig.
162. Vidal de Villanova an Jayme II. : Er kann nicl^t fort. Es
liegt an der Manier des Papstes. Er wird ihm sagen, dass
er seinetwegen nicht an der Kurie sterben wolle. Hoffent-
lich nimmt er es gut auf, alles Unangenehme regt ihn auf.
Nalchsten Donnerstag, 25. August, liegen die Minuten der
Urkunde einen Monat beim Vizekanzler; in 8 Tagen konnte
alles erledigt sein. Einnahme Ferraras durch die Ghibeliinen.
Tod des „welssen" Kardinais und des Kardinals del Puy.
Avignon (1317) August 22.
Seynor. Yo Vidal de Villanova besan vostres maus me
coman en vostra gracia. Sapie la vostra alta seynoria, que
G. Batle porter vostre fo ab mi dimarts XVII dies Dagost,
quim de aquella quantitat de peccunia, que yo fiu saber ala
vostra real majestat, que mere necessaria per lo deliuvrament
deles cartes e per ma messio. Seynor, ben creu, queus mara-
— 343 —
veyllats dela gran tarda, que yo faz en esta cort. E no es
sens raho, siu fets. Empero sia cert ala vostra seynoria, que
per mi no si pot mes fer de qo, qui si fa. E segons que ja
us he feyt saber per altres letres mies, aquest seynor ha
tant mala manera e tant periyllo ha *) a esphegar tots affers,
que entre les altres coses, de que hom lo nota, es aquesta de
las pus notables, que yo ab ell res sobrells affers no he enan-
tar, si no que a ell plagues veer les minutes deles cartes.
Ea^o lie soven reduit a memoria per lo cardenal Toscola e
per mosseynor Neapolio e per mi, mas duy mes, seynor, vu-
ylla o no, aura entendre en mon espeegament. Esi non fa,
ma volentat es, que li diga, que no lio sustendria pus, dien
li axi, que per ell ne per vos yo no enten a morir en esta
cort. E creu, que, pus ell vehia, que yo nol li o vuylla pus
sustenir, entendra en mon espeegament. E dich vos, seynor,
que sera gran gracia de Deu, si ell me pren be a questes
paraules, que tan poch hom no li toque a res, que no li pla-
cie, que no sie sempre mogut. Pero si axi nes fahia daquest
louch temps, mauria estar axi. Sapiats, que dijous XXV dies
Dagost aura un mes, que les minutes son de special mana-
ment seu en poder del vicecanceller. E si ell volia pendre
alquna hora, que les vees, dins VIII dies serian bollades e en
ma ma. Los Gebellins an pres ara novellament ab la part,
quey era, la ciutat de Ferrara e an pres lo castell e an
morts, tots quans Quatalans hi an trobats. Lo loch se tenia
pel rey Rubert en comanda desta esglesia e tenia hy com-
payna de Catalans e dago es estat fort torbat lo papa. Lo
cardenal blanch ') passa desta vida a la vespra de senta Maria
Dagost. El cardenal del Puy ^) avian sotarrat un dia abans.
Altres noves no hic ha, qui fa^an a escriure. Coman me,
seynor, en vostra gracia. Feyta en Auinyon diluns XXII
dies Dagost.
CRD 12371. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta S. 656 eine Notiz in der
Anmerkung.
a) So Or.
^) Arnaldus Novelli starb am 14. August 1317.
*) Bernardus de Casteneto ep. Portuensis. Nach Eubel, Hierarchia
starb er mit Arnaldus am selben Tage.
— 344 —
163. (Johannes Burgundi) an Jayme II.: Ueber Friedrlchs
Kommen. Er konne im Venaissin, das der Kirche gehore,
oder jenseits der Rhone in Frankreich, selbst in der Pro-
vence ungestort verweilen. Unterhaltung mit dem Papste;
seitdem kann er ihn nicht wiedersehen. Johannes halt tag-
lich Konsistorien mit den franzosischen oder flandrischen
6esandten. Ueber den Frieden sind diese einig, nur nicht
ilber die Sicherung. Die Flandrer verlangen, dass der Papst
den Friedenstorer exkommuniziere ; die Franzosen lehnen
das ab, in diesem Punkte konne sich ihr Konig nie dem
Papste unterordnen. Die Flandrer schlagen vor, dass die
franzosischen Pairs ihrem den Frieden brechenden Konig
nicht helfen sollen ; auch das wird verweigert. Die Flandrer
verlangen Konsistorium, der Papst rat ab. (^vignon 1518
vor Marz 10.)
. . , *) regium exposni. Ad cuius (juidem credencie . . . ex-
plicatum idem dominus papa respondit . . . reputabat bonum,
quia dominus Fredericus cum [salvo conductu posset?] illuc
venire et posset stare iu comitatu Venexino, qui est terra
ecclesie, vel posset stare in reguo Francie ultra Rodanum.
Et certe si in Provincia vellet stare, coustabat sibi, quod ita
secure ibi staret. sicut alicubi. Et colloquendo circa hec,
cum de Montepessulano dixissem. pretendit dificultatem maxi-
mam et dilationem, que est in . . . Et ita in prima responsione
resedit. Super secimdo , . . dicte credentie. sereuissime princeps,
dixit, quod multum , , , cognoveratis et quod darem sibi in
scriptis, ut recordaretur et faceret (?), mandavitque domino
P. de Via, quod, quando cum dicta scriptura redirem, intro-
duceret me ad eum, Et nondum reintrare potui. Est enim
cotidie [occupatus]. teuet (?) consistoria cum nuuciis Francie
vel cum nunciis Flaudrie vel cum utrisque. Ipsi autem sunt
in concordia super tractatibus reformaude pacis, set super
modo assecuraude pacis sunt in discordia. Diffiniunt inter
cetera Flandrenses regi Francie Insulam et Doaix et Betu-
nam, Sed dicunt , . . fuerit eis pax multocieus, quod ad pacis
assecurationem dominus papa ferat (?) sententiam excommuui-
cationis et interdicti, cui se subiciat rex Francie, si contra-
veniat; et si (?) comes Flandrie contraveniat, sit ipso comi-
a) Hier wie an den andern Stellen fehlen meist mehrere Worter,
— 345 —
tatu perpetuo [privatus. Hoc?] non recipiunt nuucii Francie,
quia nuUo modo rex Francie de . . . subiceret se domino pape.
Dicunt Flandrenses : Juret rex Francie pacem, iurent et eam
pares Francie. Et quod, si rex Francie veniat [contra] pacem,
pares non iuvent eum. Nec hoc recipiunt nuncii [Francie . . .
pe-]tierunt consistorium publicum dicti Flandrenses, in quo
proponerent . . . sationem. Dissuasit eis dominus papa, dicens,
quod illi ex adverso . . . opponerent excommunicationem et
forte et alia peiora ...
CRD. Briichstiick o. Nr. Vou Hand des Johannes Burgundi. Die
letzten drei Zeilen nicht mehr zu entziffern. Vgl. Acta Nr. 316 S. 474.
Unser Stiick geht diesem vorher.
164. Pere de Boyl an Jayme 11.: Empfang beim Papste; Kon-
sistorium und franzosische 6esandte. Audienz: Jaymes Stel-
lung zur Titelfrage Friedrichs, sein Schreiben an beide Konige,
nach Avignon zu kommen, auch er will erscheinen. Wegen
der Ausgaben hierfiir und dem Sarrazenenzug verlangt er
einen sechsjahrigen Zehnt. Johann XXil. erklart einen solchen
nur fiJr einen Kreuzzug moglich, wiinscht aber von Pere eine
Supplik, die dieser im Konslstorium iiberreichen soll. Wah-
rend sich Pere vom Sakristan von Mallorca eine schone
lateinische Einfilhrungsrede erbittet, wird er plotzlich ins
Konsistorium gerufen, spricht auf Wunsch des Papstes kata-
lanisch, was nach Johanns Ansicht allgemein verstanden
worden sei. ^uf Verlangen bringt er dann sein Prokuratorium
und bejaht die Frage nach Uebereinstimmung der Kriegs-
ziele Jaymes mit denen des Konigs und des Infanten Pedro
von Kastilien. In den \?erhandlungen mit einer Kardinal-
kommission wird ein drei- (tatsSchlich vier-) jahriger Zehnt
festgesetzt. Bedingungen : ^lle nicht Christen gewordenen
oder gefangenen Sarrazenen miissen fort, die Mesquiten
Kirchen, von 10 eroberten S^^dten eine der Kirche iiber-
lassen werden. Pere iegt den zweijMhrigen Krie^splan Jaymes
vor. Beide Parteien berichten an Papst bezw. Konig. Avig-
non 1318 April 4.
Senyor, jo Pero de Boyl besan vostres peus e vostres
mans me coman en vostra gracia e mer^e e us fas assaber,
que dicmenge XII dies de Marg fuy en Avinyo e sopte fuy
— 346 —
al palau del sant pare e entre a ell a sa cambra e fiuli reve-
rencia e la recomendacio vostra e de madona la regina e dels
senyors inffans, segons que acustumat es, e el be e ab bela
cara me demana de vos e de vostra salut e de vostre esta-
ment e de madona la reyna e de tots los inffans e respost
a ell e recomptada la vostra salut e el vostre bon estament
vulgili presentar la vostra letra e el dixme, que la tengues,
que vespre era e que era occupat de grans affers e que en
laltre dia tornas a ell e que reebria la letra e ohiria mi de
tot go, que li volgues dir de part vostra. E laltre dia per
lo mati el tench consistori e al vespre foren hi aquels mis-
satgers del rey de Ffran^a e nol pogui veher. Al tercer dia
torne hi e entre a ell e presenteli la vostra letra e ligila el
meteix, e ligida dix, que de creenga era e que dixes 90, que
dir volia de part vostra. E yo tantost recomteli, com ell vos
havia enviat son rescrit, que vos tramesessets missatge e
scrivissets al rey Ffrederich enduenlo e consellauli, que sescri-
vis rey de Trinacrie e ques lexas de scriure rey de Sicilia,
segons lo tractament de la pau, que era stada feta entre ell
e el rey Karles e que vos erets apparellat de obehir son
manament e de ferho axi, empero voliets, que el sabes pri-
merament sobre asso vostre enteniment, e lenteniment vostre
era aytal, si a ell plahia per be dels fets, que pus lo rey
Ffrederich devia personalment venir a la sua presencia, que
lavors que el li enduyria e vos li induiriets e li consellariets,
pero si ell volia, que ades li enviassets missatger cobrada
resposta de mi de la sua volentat, que ho compliriets, segons
que ell manas ho avia manat, e asso li dix yo segons la in-
formacio, que havia de vos pus largament. E el me respos,
que el crehia, que vos haviets bon enteniraent als fets e pus
vos conexiets, que axi era mellor als fets, que li plahia, que
quant a ara que no hi tramesessets ne lin escrivissets. E
puix li dix, segons que de vos havia mauament, com ell vos
havia trames son rescrit, que el rey Robert e el rey Ffrede-
rich li havieu trames a dir per sos missatges e li havien scrit,
que a les kalendas de Maig serien davant la sua presencia
e que volia, que vos encara lus escrivissets induen e consel-
lanlos, que els ho deguessen complir, axi si sens peril de
lurs perssones e de lur estament ho podien fer. E encara
— 347 —
se contenia en lo dit rescrit, que, si ells venien, que vos que
y deguessets esser e que dasso vos haviets ja complit en
partida, segons son rescrit, axi que haviets scrit a cascun
del dits reys indueulos e consellanlos la venguda en aquelles
mellors maneres, que a vos era estat semblant. E que vos,
senyor, hi enteniets a venir de tot en tot, si els hi venien
per satisfer a la sua volentat e per be de la pau. E com
vos entesessets e volguessets venir, segons que vostra honor
e vostra condicio requeria, en que hauriets moltes e grans
messions affer, segons que la sua santidat podia be saber, e
per molts e grans affers, que vos, senyor, e la vostra casa
haviets ahuts, segons que ell podia haver entes e sabut, no
fos be avinent a vos de fer les messions damunt dites, per
90 soplegavets a la sua clemencia, que a ell plagues de ator-
garvos la decima de la vostre terra dels VI ayns, ab la qual
vos poguessets provehir en les dites messions, e dasso que
romandria, que poguessets servir Deu e ell e la santa esgleya
en lo fet dels Sarrahins de Espanya, en lo qual vos haviets
gran affeccio, segons- que vos ja daltres vegades ho haviets
fet saber a la sua santitat. E asso, senyor, li dix largament,
segons la informacio que yo he de vos, ab tots aquells mel-
lors induimens que pogui. E el me respos tantost, que,- si
vos hi haviets a venir, que dasso ho dals que ell vos i pro-
vehiria, mas que la decima dels VI ayns era posada per lo
fet Doltramar, e yo que faes una supplicacio solament sobrel
fet dels Moros de Espanya. E yo, senyor, fiu la supplicacio,
axi com ell mana, e 6stegui be VIII dies per grans affers,
que ell havia e per la mort de la dona de la Ila, filla qui
fo del comte de Foix, que no li pugui donar la dita suppli-
cacio. E puys com agui avinentea e li vulgi presentar la
dita supplicacio, el me dix, que la retengues, que ell volia,
que yo proposas en consistori lo bon proposit, que vos haviets
en los affers de Granada e que lavors donas la supplicacio,
e asso era dijous, e douam dia a diluns seguent, que tendria
consistori, e que proposas lo dit fet. E yo aquell dia meteix
agui lo sagrista de Mallorques e larciaque de Calatayu, pro-
curador vostre, e dixlus, com lo sant pare mavia manat, que
diluns seguent proposas aquell fet en consistori, e pregue lo
sagrista, que degues estudiar e ordonar una bella proposicio,
— 348 —
que, si obs hi era, que ho proposas, e informelo de vostra
intencio. E el divendres mati yo hoen missa en casa dels
Agustius vench me un porter, quel papa me demanava e que
tantost anas a coiisistori, e yo per obehir son manament fuy
tantost la e faerenme entrar la, hon ell ab los cardenals te-
nien consistori, e sopte, que fuy entrat, lo papa dix, que ell
volia, que yo proposas alli lo negogi de Granada, per que
vos maviets trames. E yo li respus: Sant pare, vos me ma-
nas ir, que yo proposas aquest fet en consistori e donasme
dia a diluns, e yo, sant pare, no son clergue ne sou letrat,
que sabes proposar en lati, e dupteme, que, si yo recomptava
la bona affeccio, que monsenyor lo rey ha en aquests aifers,
que alguns dels cardenals no mentesessen mon lenguatge, e per
Qo era mon enteniment, quel sagrista de Malorques, qui es agi
en la cort e es de conpel de monsenyor lo rey, recomptas en
lati aquest fet, e ja navia parlat ab ell, e ara, sant pare, vos
havets trames a mi soptosament e yo, per obehir vostre mana-
ment, son vengut tost davant vos, si que no he pugut fer dema-
nar ell; per que, sant pare, si vos volets, que en ma lengua re-
compte la bona intencio, que monsenyor lo rey ha en aquestes
affers, yo ho fare. E el resposme tantost: Digats ho, que be
us entendrem. E lavors yo comenge e fiu ma proposicio e re-
compteli, segons que Deus mils me ministra, la bona intencio,
que vos haviets en aquests fets de servir Deu e la santa
esgleya e eil. E com yo agui finada ma proposicio, el me
dix, que be mavien entes e que no mi calia demanar savi ne
mestre en teologia, que yo havia be recomptada vostra in-
tencio, la qual entenia, que era bona, santa e devota e aytal,
com devia esser de princep catolich. E demanam, si havia
procuratori sobre aquest fet, e yo respusli que hoc, e manam,
quel mostras tantost, e fuy al hostal e pres lo procuratori e
porteloli en consistori e feu lom liurar a monsenyor en Ber-
tran de Monfavet cardenal, e lavors lo papa me demana, si
les covinenges, qui eren entre vos e el rey de Castella, si
duraven encara, e yo respusli que hoc, mas que linffant don
Pedro nel rey de Castella no manaven la guerra segons
aquelles condicions, e el me demana encara, si al inffant don
Pedro plauria, que vos cabessets en aquells affers, e yo li
respus que hoc, que cert era yo, quel inffant don Pedro tenia-
— 349 —
vos axi com a pare e vos ell axi com a fiU, e que moltes
vegades linffant don Pedro vos havia pregat, que vos volgu-
essets entendre en aquests aifers e que enteiiia lo dit infant
don Pedro, que, si vos, senyor, hi cabiets, que a ell seria
fort gran favor e gran ajuda, e quels negocis naurien mellor
espeegament, e encara que, si algu havia en Castella, qui
volgues en aquests fets embargar lo dit inffant, que per honor
vostra sen lexaria vos proseguen aquests affers.
E aquell meteix dia en consistori comana lo dit fet- al
cardenal de Penestre e an Ja. Gayeta e an P. de la Colona,
ab losquals son estat una e dugues vegades. E jassia que
els majen fetes moltes e diverses demandes e yo respost a
ells, pero encara no som vengutb a neguna certa determeuacio
dels fets, per que jo us puscha enviar a dir neguna certeue-
tat, mas havem empres, que dema, que sera dimarts quart
dia Dabril, devem esser ensemps al alberch del cardenal de
Penestre, e segons quels affers vendran, jols vos fare saber.
Los altres affers podrets, senyor, entendre quinya carrera
teneu, segons que en aquesta cedula es coutengut ').
Aquesta letra, senyor, tro assi fo scrita el diluns e no
la pogui espeegar aquell vespre e agui mon acort de retenir
lo correu, tro que agues parlat ab los cardenals, per go que
plenerament vos pogues enformar dels affers, Per que us fas
saber, senyor, que vuy dimarts, que es quart dia del mes Da-
bril, yo ab los dits cardenals fom a la casa del cardenal de
Penestre e els dixerenme de part del senyor papa, que la
intencio sua era aquesta, que la decima dels VI ayns era
ordonada per al passatge Doltramar, e axi que per neguns
altres affers no hi entenia a tocar sino conservarla a asso,
que diputada era, mas que vehen la vostra bona intencio,
que havia acordat, que us acorregues de decima, que entenia
a posar novellament en vostra terra per III ayns e que us
faria prestar daquella, que collida es, aytant com muntas la
decima de un ayn, per go que vos poguessets los affers co-
men^ar ades. E que volien saber de mi, vos ab quantes ca-
vallers ne ab quantes gaieas ne a quant temps ne sots qui-
nyes condicions entenia yo a obligarvos de proseguir aquests
') Nicht vorhanden.
— 350 —
fets e que volien de tot en tot, que yols en dixes vostra en-
tencion ne quinya informacio navia de vos sobre asso, per qo
cor lo rey de Castella ho linffant don Pedro per ell seren
obligats entre les altres en aquestes condicions, qo es assaber
a menar la guerra estant personalment en la froutera per III
anys e tenir cert nombre de cavalers e tenir certa quantitat
de galeas en la mar tot layn e aquella doblar en lestiu; en-
cara que en tota la terra, que guanyara, no romanga Sarrahi,
si no era catiu e sis volia batiar que fos forro, e que les
mesquites que fossen donades per a esgleyas e que de totes
les ciutats, villes ho castells, que el pendria de X, que la
esgleya de Roma nagues la una francha ab tota jurisdiccio
plenera, e que en tots los lochs, que pendria, agues la esgleya
la decima e la primicia, e que no gosas fer pau ne treua ab
los Sarrahins sens consentiment de la esgleya de Roma. E
els recomptat tot go, que damunt es dit, yo lus respus, que
yo davant ells en consistori havia proposada la vostra bona
intencion, senyor, e depuys en los altres tractamens los havia
comptada la manera, que vos enteniets a tenir en la guerra,
es assaber que vos enteniets a entrar una vegada layn po-
derosament en lo regne de Granada per talar, combatre ab
lo rey de Granada, si en son loch hi venia, ho ab tot son
poder e combatre e envahir villes, castells e for^es, que sens
setges vos albirassets, que les poguessets pendre e a donar
don en fruyts, en persones e en bens dels dits Sarrahins en
totes aquelles maneres, que vos poguessets ne sabessets, e a
asso affer, que us covenia, al menys entrar ab II mill. homens
a caval e ab XXX mill. homens a peu. Encara per go cor
la vianda a obs de la ost hauria anar per mar, vos i coven-
drien annar algunes galeas, e asso enteniets a mantenir vos
per II ayns. Encara tant mes mentre la decima vos bastas
e encara ab lo vostre, mentre vos ho poguessets covinentment
sofferir. E en aquests II ayns fariets la guerra ab les vostres
gens en la frontera per mar e per terra e que dins aquest
temps no hauriets treua ab lo rey de Granada, e que asso
enteniets vos que ho poguessen ben fiar a vos e a vostra
discrecio, qui en aquests fets vos moviets solament per ser-
viy de Deu e de la santa esgleya de Eoma e per exalssar
la fe catholica e fer vostra honor e a asso havia yo poder
— 351 —
de vos de jurar en anima vostra, que asso fariets vos legal-
ment e verdaderament sens ficcio neguna e a asso a complir
enteniets, que la decima dels VI ayns e cuUida e que es per
cullir hi fos necessaria tota. E per qo que no volgi rompre
los afPers, dixlus, que asso, quem parlaven de la decima no-
vellament posadora ne daltres condicions, que mentesessen a
demanar, que les me dixessen e yo que ho trametria tantost
a vos per un correu, que sobre asso neguna informacio non
havia de vos, que no enteniets, que asso us degues hom 'ne-
gar ne altres condicions demanar, e els me resposeren, que
de tot asso farien relacio al sant pare e en asso som romases.
E yo, senyor, fasvos aaso saber per tal, que vejats los fets,
en quiyn estament son, ne que us plaura manar a mi que
fassa. Senyor, clam mer^e a Jhesu Christ, que us do longa
vida ab salut e exalsament e victoria sobre tots vostres ena-
michs. Scripta en Avinyo dimarts IIII dies Dabril.
CRD. Ap. Gen. 4. Or. Pap. Ssp. Notiz Acta Nr. 497. Einige
Stellen daraus gedr. Soler, La corona de Aragon y Granada p. 206 f.
zu 1318 Marz. Am 9. Mai antwortete der Konig: . . . Veent a^o nons
par, que deiam aver esperanca, que aquelles ne mayors gracias nos fa^a.
Per que nons par, quel aturar vostre en la cort sia honor nostra neguna
(Reg. 337 f. 359).
165. Pedro de BoyI an Jayme II.: Auf Befehl Jaymes Ver-
such den Kollektor vor Besuch beim Papste abzufangen;
Versicherung der papstlichen Thesaurare, dass zugestandene
Zehntgelder wirklich ausgezahlt werden. Vergebliche Ver-
suche den Papst zu sehen. Er ist fiir die nachste Zeit nicht
sichtbar; die Wachen sind verdoppelt. Er soll melancholisch
sein und Prozesse fabrizieren. ^vignon (1318) ^pril 17.
. . . Ane als tresorers del papa e dixlus, com jo havia
ahudes letres dalguns officials vostres, senyor, en les quals
me fahien saber, que aquests, qui eren aqui per lo papa [per]
reebre los diners de la decima, metien malicies e embargaven
de no complir e satisfer a vos la decima, segons quel papa
ho manava, e entre les altres malicies, que metien, dehien,
que manament havien ahut dels tresorers, que no contrastant
lo manament del sant pare, que tota la moneda, que havien
cullida, faessen trametre ho portar a la cort, e a^o yo no
crehia, mas que men volia rahonar ab ells e saberne lur en-
— 352 -
teniment. E els me resposeren, que no plassa Deu, que els
tan gran errada aguessen feta ne faessen ne nul savi hom
asso no devia creure, que els scrivissen letres, quel manament
del papa no fos complit en tot e per tot, mas que be era
ver, que els scrivien lus letres a aquells comissaris e a altres,
qui son per lo mon, qui reeben moneda per lo papa, que,
axi com la han reebuda, la trameten tantost a la cambra, e
per aquestes letres non entenen els embargar neguua gracia,
quel senyor papa fassa a vos ne a nul altre. Puys, senyor,
men fuy a casa del papa per parlar ab ell daquesta raho e
estich hi tro al vespre e nol pugui veher, puys lendema hi
torne e nol pogui veher, apres hi torne lo diluns mati e pre-
gue an P. de la Via, quem endressas, que yo pogues veure
lo papa, e ell entra a ell e torna tantost, e dix a mi e a tots
aquells, qui eren en lo palau davant la porta de la cambra
del papa, que nos nosen podiem anar, que vuy ne tota aquesta
setmana no entendria en neguns affers. E axi, senyor, yo
no he volgut retenir lo correu plus, per que us fas a saber
tot qo, que yo he pugut fer, e daqui avant tendreho a prop
e fareho, si a Deu plau, en tal manera, que per ma negli-
gencia no si perdra res,
Les novelles, que son en la cort, ja les vos fiu saber
daquestes dies, salvant que al papa es doblat lo reguart, axi
que nul hom nol pot veher ne res no sich deliure ne sich fa
salvant murar e guaytar e, segons ques diu, maleuconiar e
processes fer en la cambra; e si als sich creix de novell,
tantost vos ho fare saber. A Deu per la sua merce prech,
que us do longa vida ab salut per molta ayns e bons e honor
e victoria sobre tots vostres enamichs. Scripta en Avinyo
diluns XVII dies del mes Dabril.
CRD. Ap. gen. 136. Or. Pap. Ssp.
166. Capitula, welche der Erzblschof von Palermo und Graf
Franziscus de Vigintimiliis Johann XXII. vorzutragen haben:
1) Inhalt und z. T. wortliche ^ngaben der Reden, die Fried-
rich und die Sizilianer beim ietzten Parlament gehalten haben,
zur Beantwortung der Frage, ob er personlich nach ^vignon
reisen solle. Entschuldigung des Konigs. 2) Beantwortung
der Vorwurfe des Papstes wegen Aenderung des Konigstitets;
— 353 —
Friedrich konnte nicht anders handeln, da es der ausdrUck-
llche Wille des ganzen Volkes war. Jetzt verzichtet er darauf.
3) AusfOhrliche Darlegung der Beziehungen Friedrichs zu
Kaiser Heinrich \7II., die lange vor Ausbruch der Streitig-
keiten mit Robert bereits in Brescia und Viterbo begonnen
hatten. (1318 FrUhjahr.)
Forma *) capitulorum assignatorum . . .
Item ^) ipsi nuncii, ut ostendant domino pape impedimen-
tura legitimum, quare dominus rex non ivit, dicant, quombdo
ipse dominus noster rex Fredericus fecit generale parlamen-
tum suum, vocatis ad hoc et presentibus maioribus regni sui,
qui ibi potuerunt comode interesse, ac sindicis universitatum
omnium civitatum et famosorum terrarum sive locorum Sicilie
et coram eis ipse per se ipsum verbum proponens declaravit
eis : primo sanctissimam intencionem domini pape, quam habet
ad quietem et pacificum statum mundi et specialiter ad pa-
cem inveniendam et firmandam per eum inter ipsum et cog-
natum suum. Secundo modo erat multum expediens ac neces-
sarium, quod ipse dominus rex personaliter propter hoc iret
ad dominum papam. Tercio quod ipse iam firmaverat in
animo suo nullis parcere laboribus vel expensis, quin presen-
ciam ipsius domini pape adiret. Quarto quod propter hoc
predictos barones et sindicos ad se vocaverat, ut cum eorum
bona voluntate recederet, et de ipsorum consilio statum regine
et filiorum ac regni regimen ordinaret, et maxime, quia maio-
res ipsius regni ad eundum cum eo penitus se modis omnibus
offerebant.
Item ipsi nuncii referent domino pape postmodum respon-
sionem et comune votum baronum et sindicorum omnium pre-
dictorum factum cum clamoribus, genuflexionibus et ploratibus
multis supplicancium incurvatorum ad terram: „Miserere ')
nostri, domine, miserere nostri, ut cor nostrum et vita nostra
a nostro corpore non recedat!" Tandem pecierunt habere
predicti barones et sindici mutuum colloquium inter se in
loco semoto et concesso eis per dominum regem non tantum
a) Vorher von anderer Hand: Copia seu.
bj So beginnen sie.
') Matth. XX, 35.
— 354 —
illa hora sed eciam tota die ad respondendum super premis-
sis, sicut prima vice de mane, sic secunda vice omissis mul-
tis aliis finaliter responderunt: Domine noster rex, caput a
membris ammoveri non debet nec membra sine capite pos-
sunt esse. Vos estis caput nostrum, nos ad invicem membra,
et ideo dignemini, si placet, misericorditer aut non ire ad
dominum papam, maxime quia ipse ad hoc vos racionabiliter
non astringit, sed mittatis vestros nuncios solennes ad eum,
aut omnes indifferenter veniremus vobiscum ! Nam, domine
rex, toto illo tempore, quo a nobis absens fuistis, tota Sicilia
mestuosa continuo existens et lugubris se infelicissimam re-
putabat . . . Ideo, quia: „caui scaldatu lacqua fridda timi" ^)
dolorem predictum ad memoriam reducentes de predicta ab-
sencia, considerantes eciam gravia et dubia viarum pericula
atque discrimina ac eciam, quod regnum vestrum remaueret
omnibus maioribus et baronibus destitutum, nolumus iterum
Deum tentare de vestra absencia et specialiter in partibus
tam remotis, iterum ergo et iterum ex parte Christi et glo-
riosissime matris eius, quod ab eundi concepto vestro propo-
sito desistatis, humiliter supplicamus. Nos enim firmiter
credimus, quod dominus papa, de quo pietatis, sanctitatis et
discrecionis maxima predicantur magnalia, considerans ea,
propter que supplicamus, eo quod satis sunt mundo notoria,
ha[be]bit vos racionabiliter excusatum, ad quem ire, ut sup-
plicaciones nostras piissime et racionabiliter per nos vobis
fuisse factas ostendamus, nos paramus."
Super quibus dominus rex habito consilio diligenti ipsis
supplicacionibus obtemperandum assenslt et in suos nuncios
digniorem inter prelatos et maiorem inter seculares statim
ordinavit mittere ad vestre presenciam sanctitatis. Ex pre-
missis ergo predicti nuncii formabunt causam legitimam, quia
dominus rex non ivit, propter supplicaciones videlicet Sicu-
lorum, licet aiias ipse esset voluntarius ad eundum. Pro ex-
cusacione autem ipsorum inter alia allegabunt ventorum rabiem
et maris fremitum per totum mensis Aprilis in istis partibus
ingruentes, licet apparatus nunciorum et galearum fuisset
longe ante completus.
') Doch: ein gebrannter Hund scheut das heisse Wasser?
— 355 -
Capituli *) super mutacione tituli et privato colloquio.
Item ipsi nuncii antequam assignent procuratoria, nitan-
tur prius habere mutuum et secretum colloquium cum domino
papa. Cui intererunt iudex Perronus et iudex Januysius por-
terius (?) ^) quondam. Quo coUoquio sic optento dicant sic:
Judex Tornellus *) procuravit domino nostro regi ex parte
sanctitatis vestre quasdam sanctissimas litteras vestras. In
quibus iuter alia quatuor tangebantur, sicut patet per copiam
litterarum ipsarum, quam nobiscum habemus: primum erat,
quod arguebatis consilium domini nostri regis, quia ab ipso
processerat illud, quod factum est de asumpcione tituii Sicilie
per eundem dominum nostrum regem. Secundum erat, quod
predictum consilium fuerat nimis malum, eo quod predicta
assumpcio tituli in offensam Dei et inreverenciam ecclesie et
proximi lesionem. Tercium erat, quod mandabatis domino
nostro, quod dimitteret predictum titulum et accipiat Trina-
crie titulum in prima pace per ecclesiam confirmatum, paternis
monicionibus et beniguis induccionibus eum ad hoc multipli-
citer inducentes ac tangentes specialiter, quod absque cor-
rectione tituli supradicti non poteratis comode eum prosequi
graciis, honoribus atque favoribus, quos erga ipsum in animo
gerebatis. Quarto quod ministrante pacis actore confidebatis
pacem illam invenire inter dominum nostrum regem et eius
cognatum, que esset Deo grata et utrique utilis ac accepta.
Primum concedimus, pater sancte, tamquam verum, set
addimus, quod predicta assumpcio tituli Sicilie processit a
consiliariis domini nostri regis, set eciam a comuni voto et
peticione importuna omnium Siculorum multipliciter facta
ipsi domino nostro regi, quod, ut sanctitati vestre clarius
patefiat ac eius causa pariter et motivum, scire vos volumus,
pater sancte, quod rex Robertus, longe antequam fieret pre-
dicta assumpcio tituli, fecit ista duo simul, sciiicet vocare
dominum nostrum regem non regem set dominum Fredericum
de Aragonia asserendo ipsum regno ex culpa privatum, sicut
patet per literas suas, quas Barchinonensibus scripsit, quarum
transumptum nobiscum habemus legitime copiatum, nec non
et parari navalem exercitum maxime ad invadendum hostiliter
dominum nostrum regem et regnum ipsius: que duo Siculi
a) So Kop. b) port mit us-Zeichen.
— 356 —
audientes conceperunt, quod ista simul fiebant penitus ad vin-
dictam, eo quod bellum offensionis contra eos absque iussu
vel assensu ecclesie per illum dominum sic acriter parabatur
et quod exinde irritare credebat corda Siculorum ipsorum ad
bellum sue iuste defensionis non viriliter assumendum, domino
nostro rege propter privacionem tituli quasi humiliato, et
propter apparatum invasionis predicte animo ipsorum pro-
strato: propter quod ipsi Siculi prius consulti et super hoc
deliberacione habita diligenti unanimiter et concorditer volu-
erunt et importunis supplicacionibus pecierunt a domino nostro
rege, ut assentire dignaretur non tantum tunc set toto guer-
rificacionis tempore, eciam in futurum, assumpcioni tituli
Sicilie supradicti, ut sic fidelius *) vires assumerent et osten-
derent et bellum defensionis viriliter agerent ac irritarent cor
illius domini et ipsorum ostium versa vice, sicut postea pa-
tuit per effectum et ^) ... clarius patuisset in Trapano, nisi
mare et venti penitus obstitissent nostrarum aggressui gale-
arum contra navalem exercitum illius domini. Supradictum
fatemur ergo, pater sancte, non a nostro domino assumpcio-
nem predicti tituli processisse set a comuni voce consiliari-
orum suorum et eciam Siculorum. Ex hiis ergo concipiatis,
si placet, hoc non fuisse factum in inreverenciam ecclesie nec
per consequens ad Dei iniuriam vel proximi lesionem, set
ipsius tautum guerram iniustam, ut predicitur, propulsandam,
prout in vestris secundis litteris secundario tangebatur.
Ex hiis eciam dicant predicti nuncii sic: Pater sancte,
si *^) placuisset sanctitati vestre predictus Sicilie titulus, ut
predicitur, sic assumptus, potuisset tolerari et debuisset non
mutari, sicut vestre sacre littere mandaverunt, sicut tercio
tangitur in premissis, quousque pax bona et solida, super
quam nuper insistitis, firmaretur propter duo : primum est ex
parte Siculorum ipsorum, qui, si, quod absit, pacem bonam
non haberent et aliquo casu ad guerram ^) . . . irent, nonnisi
predictum Sicilie titulum propter predictam causam in nostro
domino substinerent; secundum est ex parte ecclesie. Nam
sicut ille domlnus habet titulum Sicilie ab ecclesia, sic eciam
dominus noster ab ipsa titulum regium habet et tenet. Ergo
a) videlius. b) Ein Wort fehlt.
c) So der ungefiige Satz. d) Hier fehlen andertbalb Worte.
— 357 —
constat, uon tantum esse in gravamen proximi set eciam in
manifestam iniuriam ecclesie et per consequens Dei offensam,
qnod ille dominus non vocet regem dominum nostrum regem.
Ad hoc igitur, quod non tantum equitas set eciam iusticia
servaretur, non prius debuisset corrigi predictus titulus Sicilie
sic assumptus, quam quod ille dominus iniuriam denomina-
cionis corrigeret, quam ipse facit et fecit de domino nostro
in omnibus litteris suis. Tamen *) dominus noster, sicut prop-
ter nichil aliud nisi ob reverenciam Dei et vestram ac domini
regis Aragonum tantum resignari fecit civitatem Regii et
castra Calabrie in manibus legatorum vestrorum ac eciam
confidenciam '') et firmam spem paternarum promissionum ve-
strarum et benignarum in predictis vestris litteris contenta-
rum, dimisit predictum Sicilie titulum et titulum Trinacrie
nunc assumpsit, orans et supplicans, quod predicta non sint
sibi et votis Siculorum ipsorum preiudicatoria, sed pocius
amplarum meritoria graciarum, prout quarto in vestris sacra-
tissimis litteris de pace domino nostro accepta et utili spe-
cialiter tangebatur. Nam, pater sancte, qualis pax expediat
ipsis Siculis, qui vestri sunt, videre potestis per ea, que tanto
tempore gessemnt et gerunt ad invicem erga dominum nostrum
regem et per ea, que ex parte ipsorum ostendimus sanctitati
vestre de tenore dictarum litterarum illius domini supradicti,
ita quod de contrario perfecte pacis, quam optant, quod ab-
sit, deterior et periculosior fieret recidiva.
Secundo dicent ipsi nuncii sic :
Pater sancte, scriptura diviua dicit, quod crudelis est,
qui famam suam negligit ^). Hanc autem crudelitatem a se
unusquisque debet repellere toto posse, ad hoc maxime, iusti-
cia suadente, nam eadem scriptura alibi dicit: Qui sibi uequam
est, cui bonus erif"')? Quasi dicat: Nulli. Placeat ergo saucti-
tati vestre benigue, a nobis audire multum breviter et in
summa domini nostri motivum et causam eorum, que fecit
erga cognatum suum tempore retro acto, eo quod, licet pa-
ternaliter, multipliciter tamen ipsum de hiis vestris litteris
a) Es folgt quia uberfliissig.
b) Hier fehlt: tenens, habens, oder ahnliches.
■) Ich finde die Stelle nicht.
*) Eccl. XIV, 5.
— 358 —
arguistis. Ad que paternitati vestre evidencius declaranda,
scire vos volumus, pater sancte, quod condam dominus impe-
rator, dum esset Viterbii *), antequam Romam intraret et
antequam materia alicuius dissidii vel causa discordie inter
eum et dominum regem Robertum aliquatenus appareret, vel
eciam ab aliis crederetur, quin pocius de contrahendo matri-
monium inter filiam ipsius condam domini imperatoris et
filium ipsius domini regis Roberti firmiter speraretur, nuncios
suos misit in predicta terra Viterbii ad dominum nostrum
regem pro contrahendo ad invicem inter se mutuis amiciciis
cum federis firmitate, prout de hoc ipse condam dominus im-
perator, dum esset in obsidione Brissie per dominum nostrum
regem primo fuerat requisitus, eo quod confirmatus fuerat in
imperatorem per ecclesiam sanctam, et per ipsam eciam ve-
niebat in Romam ad recipiendum coronam de manu trium
cardinalium reverendorum illuc ad hoc specialiter per Roma-
nam curiam transmissorum, propter quod videbatur domino
nostro, quod non tantum ad eius amiciciam sed eius eciam
reverenciam teneretur, quodque in tali reverencia ecclesie
sancte Dei credebat firmiter plurimum revereri. Et ideo do-
minus noster rex hac de causa predictos condam domini im-
peratoris nuncios recepit, sicut decuit, reverenter, et cum eis
firmavit amicicias et phedera supradicta, eo maxime quod
nuUius tangebant offensam nisi hostium Christi infidelium,
set solam continebant inter se mutuam caritatem. Postmodum
vero, invalescente dissidii magni materia, post introytum im-
peratoris ipsius in Romam satis mundo notorie ipse dominus
imperator pluries requisivit dominum nostrum regem per lit-
teras suas, quarum copiam statim possumus ostendere, pater
saucte, quod eum iuvaret contra illos, qui predictos dominos
cardiuales ad conferendum et ipsum imperatorem ad recipien-
duin coronacionem predictam impediebant hostiliter non solum
in preiudicium tocius rei puplice et evidenciam tante iniusti-
cie et ingnoniiniosum opprobrium proximi, set eciam in in-
iuriam ecclesie supradicte, attestans, quod dominus noster rex
ad prestaudum sibi predictum iuvamen propter ista secundum
Deum et eciam mundi famam atque iusticiam multipliciter
') Das ist doch nicht bekannt? Vgl. Haberkern a. a. 0. Anmer-
kung: V Nr. 8.
— 359 —
teneretur. Ad hoc certe dominus noster non denuo (?) acquie-
vit set vocatis ad se omnibus sapientibus regni sui, ut, quid
circa hoc per eum agendum esset, consulcius atque maturius ^),
mandavit eis, quod equi statera examinis predicta librarent,
pluries et pluries ruminarent et demum sic librata et ruminata
per eos ad eum deferrent. Qui sapientes iussa domini regis
explentes de ipsorum comuni assensu, prehabito diligenti
consilio, concluserunt, quod dominus noster rex ad prestan-
dum predictum subsidium teneretur et quod absque iuris- in-
iuria et remorsu consciencie ipsum negari non posset, ac
eciam quod contra hoc nulla pacis seu amicicie federa que-
cumque ^) sacramentis vallata dominum nostrum regem ulla-
tenus obligabant, quin pocius oppositum astringebat, eo quod
in predictis pactis et iuramentis superior auctoritas imperialis
semper subintelligebatur excepta. Inter hoc autem ipse con-
dam dominus imperator dominum nostrum regem suum gene-
ralem et imperii constituit ammiratum et pro contrahendo
matrimonio inter filiam suam et primogenitum domini nostri
regis ipsum per alios suos nuncios requisivit, quod officium
ammiracie, eo quod erat honorificum sibi, dominus noster li-
benter recepit et predicto matrimonio, quod sibi et suis filiis
aatis profecturum sperabat, merito acquiescens pro ipso fir-
mando Romam ad ipsum condam dominum imperatorem nun-
cios speciales transmisit et ibi matrimonium ipsum firmatum
fuit post coronacionem imperatoris ac puplice eciam promul-
gatum ^). Propter hec tamen dominus noster contra aliquem
nichil penitus innovavit, set satis caute et cum quadam dis-
simulacione et taciturnitate in premissis dominus noster cum
domino imperatore transibat, et sic eciam transivisset, nisi
quia imperator ipse post suam latam sentenciam contra do-
minum illum de insequendo eum tanquam hostem rei puplice
suis mandatariis litteris in sua multiplici iudiciaria auctoritate
fundatis frequenter et instantissime requisivit, ita quod domi-
nus noster rex ad huc iterum et iterum predictorum sapien-
tum omnia predicta librans examine et ipsorum consilium ad
obedieudum imperatori de iure videns comuniter ac intrepide
declinare predicto mandato imperatoris assensit et Calabriam
a) Hier fehlt das Verbum. b) quecumcumque Or.
') Auch dieses ist nicht bekannt.
— 360 —
intravit. Ante cuius tamen introytum protestaciones premi'-
sit legitime, quod omnia per 6um et suos facienda fierent
omnibus iuribus et honoribus sancte Romane ecclesie semper
salvis. Ad hec ergo, sanctissime pater, dominus noster non
precipitanter, non subdole, non ignoranter venit, maxime quia
nullum errorem ibi videbat concipi, ad quod non tantum pre-
dictorum sapientum suorum, set eciam tot aliorum proborum
et literatorum virorum, quibus imperator ipse fulcitus erat,
sic concorditer consilium declinabat. Quorum sapientum do-
mini nostri consilium possumus vobis ostendere redactum in
scriptis, si vestre tamen placeat sanctitati, cui eciam, si pla-
ceret, parati essemus ostendere omnia predicta per dominum
nostrum rite et beue acta fuisse per omnem modum, qui ma-
gis expediens videretur.
Es folgen dann die capitula tradita notariis Michaeli de Cantono
et Romeo de Artes referenda per eos ex parte regie maiestatis . . . regi
Aragonum . . . Darin, dass die kgl. Gesandten absichtlich nicht zuerst
zu Jayme II. gesandt seien, da der Konig als mediator erscheinen und
nicht parcialis sein solle. Kann J. den Frieden nicht vermitteln, soU
er fiir moglichst lange treuga arbeiten. Dann: Item quod iudex Tor-
nellus . . . missus pridie ad Romanam curiam audivit in eadem Romana
curia aliquos ex dominis cardinalibus sibi et sociis in secreto dicen-
tes, quod, si dominus rex Aragonum voluerit fratris negocia fortiter et
bene suscipere, perducentur indubie ad profectum, honorem et comodum
dicti domini nostri regis Friderici. — Dann folgen die Kapitel, wie die
aragon. Gesandten die Friedensfrage behandeln sollten. Daraus wurde
ftir die kgl. Gesandten Geraldus de Rocabertino und Vitalis de Villa-
nova ein Transsumpt gegeben: tam in Latino, sicut iacent, quam eciam
explanata: 6 Hauptpunkte und Nebensachen.
CRD. Ap. gen. 35. Gleichz. Quatern-Papier. Nicht besiegelt. Aber
mit Eintragungen des B. de Auersone.
Aus Nr. 36 b, das diese capitula am Schluss etwas verandert bringt,
erwahne ich den Vorschlag der h. Elisabeth von Portugal:
Item poterit tangere super hoc viam domine regine Portugallie,
scilicet de prorogacione facienda per ecclesiam graciose usque ad alias
generaciones illi domino, iuxta cuius spacium temporis ecclesia merito
posset concedere libere et absolute domino nostro illud, quod nunc
tenet, pro heredibus suis cum prestacione soliti census vel eciam aug-
mentandi, eo maxime quia nuncii domini pape credebant prorogacionem
factam per condam dominum summum pontificem illi domino usque ad
tres generaciones habere intelligi, quantum ad terram, quam ille actua-
liter tenebat.
Es konnte, falls dies abgeschlagen wiirde, zugestanden werden,
dass die S5hne Friedrichs Robert und den Seinigen Hiilfe zu Wasser
— 361 —
oder zu Lande leisten miissten, wenn sie angegriffen wiirden mit ge-
nauer Fixierung. CRD 9751 schildern die Gesandten ihre Reise bis
zur Ankunft in quadam insula ante Marsiliam. Dann Nr. 9749: Wie sie
dort waren, erfuhren sie, schreibt der Erzbischof von Palermo, Fran-
ciscus de Antiochia, dass der Papst motu proprio an Marseille und
Arles geschrieben und um gute Aufnahme fiir sie gebeten: Deinde, cum
prope civitatem Auinionem porreximus, omnes frater et nepotes d. pape
obviam exiverunt, cum quibus recto tramite ad nuUam partem aliam
declinantes in locum, ubi d. papa degit, descendimus, a quo benigne
recepti fuimus et tractati ... 20. .Juli.
Am 19. Juli teilt Johann XXII. Jayme die Anwesenheit der Ge-
sandten (iam a diebus pluribus) mit. Er lobt die Art, wie sie diserte
multum et discrete die Abwesenheit Friedrichs entschuldigten: Porro
cum prefato comite seorsum in camera colloquium interdum habuimus,
quem indubitanter invenimus matura industria preditum, in sermone
fecundum virum, sicut nobis ex brevi notitia occurrere potuit, satis
tractabilem. Er hatte mit ihm die Pacifikation zu erreichen gehofft,
wenn von der Gegenpartei jemand dagewesen ware. Sed, ecce, quod
animo amaricato referimus rex ipse anxie multum expectatus hucusque
non venit . . . nec pro se raisit etiam aliquem, sperans, ut credimus, huc
venire de die in diem. Er hat die Gesandten hingehalten; endlich
musste er sie auf Friedrichs Befehl ziehen lassen. Redit ergo ad do-
mini sui presentiam comes ipse suique coUege. Cui quidem comiti pro-
vidimus consulendum, quod in suo huiusmodi reditu per te transitum
faceret. Er soU mit ihm Friedenswege beraten. Avignou 1318 Juli 19.
(„Sicut tuam.") Leg. Johannes XXII. Nr. 31.
167. Jayme II. an Raclonal Petrus de Boyh Sendung eines
Briefs aus Sizilien zur Mitteilung an den Papst. Friedrichs
Gesandten kommen zur Kurie. Tortosa 1318 Mai 5.
Rede Friedrichs vor dem Reichsparlament in Mazara am
24. Marz. Beginn: A fructibus eorum cognoscetis eos. Frucht
Gottes bei den Menschen ist der Friede. Der Weg dazu sei
durch den neuen Papst gebahnt, andererseits durch Friedrich
in Gefahr und Arbeit. Er glaube ein guter Fiihrer des Staats-
schiffes zu sein. Er wolle jetzt das Schiff in den Hafen
fuhren, darum gehe er zum Papste. Er verlasse sie nicht.
Sein bestes Pfand, sein Sohn Peter und seine Familie blieben
da. — Auf Veranlassung Roberts von Clarmunt zog sich das
Parlament in einen Teil der Kirche zuruck und beriet dort.
Dann sprach Richter Robert von Palermo, hinweisend auf
die Not des Landes, als Friedrich zu Heinrich VII. zog, sie
liessen ihn nicht und erbaten kniefallig sein Bleiben. Fried-
— 362 —
rich sagte zwar, sie seien nicht gut beraten, er wolle spSter
entscheiden, aber er lobte ihre Treue sehr.
Jacobus etc. Dilecto consiliario nostro et magistro racio-
nali curie nostre Petro de Boyl salutem etc. Scire vos volu-
mus noviter fuisse missam et pervenisse ad nos litteram quan-
dam missam de partibus Sicilie per quendam mercatorem seu
civem Barchinone cuidam alii civi eiusdem civitatis, per quam
mittens eam significat, cui mititur, rumores sequentes.
Sapiats, senyer, que la vigilia de sancta Maria de Mar^ *)
lo senyor rey Frederich feu son parlament ab los barons de
Sicilia e los sindichs de les ciutats e dels lochs de Sicilia,
qui eren venguts a Matzara, dix los son enteniment breument
6 pres la paraula del Evangeli que diu: A fructibus eorum
cognoscetis eos '), e dix, quel fruyt de Deus en los homens
es pau e que paria a ell, que per judici de Deu los afers
fossen anats e passats, axi com eren estats entro ara pus,
que son pare lo rey en Pere pa^a de^a, per 90 que vengues
tinalment a bona pau, a la qual ara Deus par, que agues
oberta la via, per 90 car avia trames tal vicari en terra, qui
de tot en tot entenia a menarho a compliment. Car feyt li
havia saber per jutge Stornell '), quen traurie bona e novella
pau, de la qual luna part e laltras tenria per pagada. Laltra
part de fruyt era estat de part sua segons son poder en so-
frir trebaylls e periils grans, per tal que pogues menar a
acabament, que agues bona pau per si e per sos vassals e
era estat bon mariuer en 90, que en tan grans fortunes la
nau avia regida en tal manera, que la avia gardada de perir
ab Deu. Mariner, qui sab navegar, no es gran cosa, si na-
vega ab bonan^a, mas navegar ab fortuna sens perdre larbitri,
aquell pot tothom tenir per bon mariner, e que tota hora
sabria navegar, qui adonchs en tan grans fortunes si sab
regir. La fi o hi intencio mia o fruyt daquest trebayll es
demenar la nau a bon port, 90 es a bona pau e en veritat,
quan be peusam los afers e les condicions nostres e vostres,
fort be veem, que maior ops havets v^s de nos que nos de
') 24. Marz.
-) Aus Matt 7, 16.
•) Vgl. Verhandlungen der Gesandten Friedrichs mit dem Papste:
iudex Torrellus.
— 363 —
vos, jasia que nos ne tenim per pagats e per honrats de tan
bons e de tan leals vassalls, com vos sots. Car nos non som
de tal condicio, que sempre mas no aguessem honradament,
lo que nos fees mester, mas vos en veritat qui us deseparas
lestament vostre, no seria segur per la occasio, que es entre
vos e los Franceses, e nos ne creuriem aver pecat en nostra
anima, si us abandonavem a tal gran perill, per que volriem
metre vos e nos e nos e vos en estament de bona pau e per
aquesta raho volriem anar al sant Pare personalment, ear
negu no faria tan be nostres afers com nos meteixs e per
ben vostre e nostre treballar hi em ens en metrem a tota
aventura per guardarvos, car axi u devem fer e a maiors
perills nos som ja meses, que aquest no seria; car cert no
havem paor de bataylla ni daltres coses contraries. Per que
us fem saber nostre enteniment e volem, quens digats lo
vostre, mas tota hora us pregam, que vuylats e que us placia,
que nos anem, que nos sabem, qae sera per gran be vostre
e nostre, e no creats, que us vuyllam enganar ne abandonar
ans vos lexarem la maior e la mellor penyora, que Deus nos
sap, 90 es nostre fill, qui aci es, en Pedro, e tots los altres,
mas la reyna verament ne venra ab nos, que y sera present.
Levase misser Johan de Clarmont e els altres barons e
jutges e sindics e tirarense a una part de la esgleya de Mat-
zara, on se feu lo parlament, e agren lur consell. E puys
tornaren denant lo rey a respondre e comauaren lur loch tots
a judici Robert de Palerm, que respos molt be e entre les
altres coses dix: Ne derelinquas me, domine Deus meus, ne
discesseris a me ') • . .
Encara, senyor, nos recordam del temps del Emperador,
quan anas en Pisa, que nons era semblant, que james vos
recobrassen e la los nostres coratges anaven tots crodolan e
sanaven departen los uns dels altres es discusien tots, per
que sabem, que trebayll e perill nos soferien per la vostra
absencia, per que, senyor, pus que una vegada Deus vos ha
retornat en nostre poder, ja nons escaparets una altra, quan
que nos no confiassem, que vos nons enganariets ni venriets
menys de 90, quens permetriets de la vostra tornada, e axi,
') Aus Ps. 26 und 21.
— 364 —
senyor, fa^a se per misatges tot 90, que fer sen pora e dal-
tra cosa nons parlets de vostre anar. E da^o, senyor, humil-
ment sopleguen a la vostra sancta reyal maiestat tots aquests
barons e sindichs e tots los altres e agenollarense tots mans
juntes e li clamaren merce, que a^o nols denegas. El rey
dixlos, que encara volia, que ells hi pensassen mils e que no
li era semblant, que ells hj aguessen aut bon consell, car a
ell paria, que mellor fos lanar e quel nols atorgave pas ni
determenava encara, que no y anas ; e la on vis, que per lo
mellor lur fos, que justament los en podia for^ar, e loals
molt, con los havia trobats bons e leyals e especialment tant,
com ell fo absent de Sicilia, que sens que ells no sabien nulla
novella dell ni quan venria e que havien esperau^a de tal
guerra e poder, con lo rey Robert y vench, que anch no oy,
que una brega o un desacort haguessen aut entre si ni mo-
viment ni torbament degu, de la qual cosals fahia gracies e
de les altres coses, que havien feytes com a leyals homens
en temps de la guerra.
Significatum etiam nobis est per litteram illius, cui missa
est littera supradicta, se ab aliquibus de partibus Sicilie lit-
teras habuisse memoratum regem Fredericum elegisse nimcios
suos huc venturos, qui esse dicuntur comes Franciscus de
Vintimilla, archiepiscopus Panonnitanus, Bartholomeus de
Monteaperto, et Lamfranchus de sancto Basilio, qui sunt bre-
viter 'adventuri. Et licet pro bono placuisset nobis veheraen-
cius, ut certiorem et placibiliorem rumorem domino summo
pontifici super adventu dicti regis Frederici significare pos-
semus, attamen volentes ea, que scimus sub prescripta forma,
siguificare sibi volumus ac vobis mandamus, quatenus dila-
cione reiecta premissa antefato domino summo pontifici pro
nostra parte exponere et reserare cnretis ac contenta in dicta
littera, si sibi videre placuerit, hostendatis, ut ipse, prout dis-
crecioni inmense sanctitatis sue utilius apparebit, possit pacis
tractatibus et eiusdam effectui, antequam frugi tempus indic-
tarum treugarum discurrat, comodius providere. Datum Der-
tuse III. nouas Madii anno domini M.CCC.XVIII. B. de Auer-
son9 mandato regis et fuit ei lecta.
Reg. 337 f. 358.
— 365 —
168, Konigin Elisabeth an primogenitus Jayme: Friedrich
d. Sch. wiil in diesem Sommer den entscheidenden Schlag
fahren. Steier (1318? oder 1317?) ^ugust 6.
. . . Prefatus dominus et contlioralis noster ad presens
maxima annatorum multitudine precingitur . . . suorum et im-
perii emulorum superbie cornua conterendum. Speramus equi-
dem, quod hac estate nostra et imperii sic disponat negocia,
quod pacis et tranquillitatis amenitate simul inantea gaude-
amus . . . Dat. Styre VIII. idus Augusti.
Or. Perg. Ssp. Defekt. Noch dringende Bitte um Nachrichten.
Das Stiick ist schwer zu datieren; es fallt sicher vor den Ordent-
eintritt des Infanten 1319.
169. Fr. ^ngelus (de Clareno) an Philipp von Mallorca: Mit-
teilung Gber den erbaulichen Tod des Kardinals Jakob Co-
lonna. (1318 nach August 14.)
Reverendo et illustri viro Phylippo de Maioricis in om-
nibus vilis et modicus frater Angelus salutem. Noveritis,
quod in vigilia assumptionis domine reverendus pater et do-
minus Jacobus de Columna migravit ad Ohristum cum multa
fiducia. Nam in tota sua infirmitate dolorum corporalium et
anxietatum et miseriarum, quibus infirmi comuniter premun-
tur, oblitus ferventer et incessanter octo diebus oravit inde-
fesse et continue usque ad expirationem ultimam. Et in nullo
suus spiritus requiem inveniebat, nisi in auditu et probatione
verborum Dei et orationum sacrarum. Ex quo factum est,
quod omnes, qui ei serviebant et qui eum ministrabant, pre-
lati et subditi, amici et religiosi et cuiuscunque status et con-
ditionis homines in stuporem et admiracionem convertebantur,
diligentes addebant et visione et contemplatione tante devo-
tionis et spiritualitatis fortitudinis reverentiam reverentie ei
primo prehabilem(?). Et retrahentes et odientes convertebantur
ad ipsius honorem et laudem. Habuit enim usque ad ultimam
expirationem intelligentie et memorie claritatem et cum divi-
nis laudibus expiravit. Orate Jesum pro ipso, quia, sicut
nostis, vos super omnes homines diligebat.
Aus Venedig, Bibl. Marciana Cod. Lat. III, 107 f. 114 v. Mitgeteilt
von Dr. Cajetan Schmitz 0. Min. Vgl. Ehrle, Archiv fiir Litt. u. KG I,
564 Anm. 1. Jakob starb am 14. August 1318.
— 366 —
170. Dokumente zum Heirats- und Thronverzicht, Ordensein-
iritt und zur neuen Sinnesanderung des Infanten Jayme. 1319
und 1320.
1. Infant Jayme an Jayme II.: Erklarung fur seine den Konig
befremdende Unentschiedenheit in der Ehesache; wo Zwang
und Furcht, da kommt Zweifel. Er woilte nicht heiraten;
Beteuerung seiner sittlichen Reinheit. Tortosa 1319 ^pril 3.
2. Johann XXII. an Infant Jayme: Freude (iber seine From-
mlgkeit; Ermahnung zu innigerem Verkehr mit dem Vater;
Warnung vor Einsamkeit; Drangen zur Heirat. Avignon 1319
September 19.
3. Johann XXII. an Jayme II.: a) Staunen iiber den Thron-
verzicht; flnerkennung seiner Vorsicht; Drangen zur geduldi-
gen Nachsicht. ^. 1320 Januar 10. b) Mitteilung der Ent-
rustung des kastilischen Konigshauses und Landes iiber den
Heiratsverzicht. Ratschlage. A. 1320 Januar 18.
4. Verzicht und Eintritt in den Hospitallterorden. Tarragona
1319 December 22.
5. Konigin Sancia von Neapel an Jayme II.: Teilnahme wegen
der Sinnesanderung des Infanten. Ihre Hoffnung auf Alfonso.
Der Vater miisse ihn in der Freundschaft des angiovinischen
Hauses erziehen I Fern sei, dass nach dem weisen Salo-
mon eln Roboam komme. Erinnert an die Verdienste Roberts
um Jaymes Haus. Marseille 1320 Januar 22.
6. Verhor des Adam Perez, den der Infant, aufgeregt durch
das Bitten der Verzichtgegner, nach Tortosa sendet, um einen
Weg zur Umkehr zu finden. (1320 April?)
7. P. de Deo an Jayme II.: Dringende Bitte den Infanten
aus der ihn verwirrenden Umgebung zu befreien und nach
S. Creus zu schicken. Er biirgt fur ihn. Tarragona (1320)
Mai 5.
S. Bericht des B. de Fonoyllario uber energische Einwirkung
auf den Infanten, der bose Briefe an Konig Robert gesandt.
Tarragona 1320 Mai 6.
9. Infant an seinen Vater: Hat das Habit von Calatrava in
S. Creus genommen. Will ihm stets gehorchen; bittet um
seine Liebe. S. Creus (1320) Mai 20.
— 367 —
10. Johann XXII. an Jayme II.: Dispens vom feierlichen 6e-
liJbde gibt es kaum. Der Hospitaliter Jayme soll in seiner
Mvocatio" bleiben. Avignon 1320 Mai 19.
1. Reebem, senyor, ab deguda reverencia la letra de
resposta, la qual novellament nos avets tramesa, a la qual,
senyor, humilment vos responem, quens plau de 90, quens
avets trames a dir, que volets sobresiure en demanar lexovar
a vos promes tro al temps ordonat *) . . . A a^o, senyor, quens
avets fet saber, queus maravellata fort de nos, quar axi estam
encara en dupte et en balanga, et que ades atorgam la cosa,
ades y duptam: vos responem, senyor, que, quan les coses
satorguen no ab volentat dom et mes per palior et per af-
fronta que per grat o per plaer, no es maravella, si hom
nesta ab reguart et ab dupte. Quar tot qo, senyor, que nos
avem fet ni atorgat daquest feyt, mes o avem fet per pahor
et per aifronta que per voluntat, que nos aguessem de pendre
muller. E axi, senyor, no us niaravellats, si variejam, que
hom ha a variejar per forga en les coses, que no fa hom de
cor o de voluntat et les ha hom a fer per gran instancia o
per reguart. E podets, senyor, conexer, que nos no avem
ahut voluntat de pendre muller, quar, depuys que nasquem
en ga, no avem conegut nulla fembra carnalment. Dada a
Tortosa dimarts III dies anats del mes Dabril en lauy de
nostre senyor de MCCCXIX.
Kopiert aus einem modernen Album im Kronarchiv.
2. Johannes . . . nobili viro Jacobo . . . benedictionem . . .
Scripsisse, tibi fili, post salutationis eloquium sub infrascripta
forma meminimus hiis diebus ') illaque ideo iteramus, quia
cordi nostro insident, et an ad te pervenerint, ignoramus :
Exultat, fili, cor nostrum in domino ipsumque devotis laudi-
bus anima nostra magnificat, quod tu, sicut habet multorum
grata relatio, quam letanter audimus, spiritu cogitandi, que
recta sunt, propicius et agendi de sui muneris largitate per-
cepto per semitas graderis equitatis teque verum iusticie co[n]-
stituis amatorem ei, qui iustus est in omnibus viis suis, per
laudabilem cultum eius gratum obsequium impendendo . . .
a) Folgt eine kleine nnverstiindliche Stelle.
') Am 19. August 1319 Leg. Nr. 33.
— 368 —
Tuum reverearis . . . genitorem, eum sedula et devota visita-
cione letifices et ut in oculis suis appareas gratiosus, frequen-
ter eius conspectibus presertim infirmitatis vel debilitatis
tempore tuam exhibere presentiam non obmittas ^), solitaria
vero loca, ne singularis ab aliis vel solitarius habearis, colere
pretermittens, insignia potius et alia multitudine referta fide-
lium . . . studeas frequentare, baronibus, nobilibus et aliis de
prefati genitoris tui regnrs et terris te benivolum et benig-
num exhibeas et eos ad consortium tue familiaritatis et con-
versationis admittas . . . Preterea quia tibi per matrimonium
inter te et dilectam in Christo filiam nobilem mulierem . .
natam clare memorie regis Castelle, annueute domino, con-
trahendum, de quo, sicut nosti, habitus est tractatus, honoris
et status incrementa speramus maguifica proventura, et si
per te, quod absit, staret, quod non fieret, odia et rancores
et alia varia dispendia subsequi formidamus, presertim cum
fere omnes catholici principes orbis terre ei sint consangui-
nitate coniuncti, nec hiis temporibus, si diligenter advertis,
posses alii tam honorifice matrimonialiter copulari : quesumus,
ut ad matrimonium huiusmodi contrahendum procedere non
obraittas . . . Dat. Auinione XIII. kalendas Octobris pontifica-
tus nostri anno quarto.
Leg. Johannes XXII. Nr. 39. Or. Bulle fehlt.
3. . . . a) Tria nobis, fili carissime, innotuerunt regie littere
novissime nobis misse: videlicet mutacionem status tui primo-
geniti, diligentiam sedulam, quam ad impediendam illam ad-
hibere curasti ac constantem patientiam, quam in mutatione
tenuisti huiusmodi et servasti. Profecto, fili carissime, pri-
mum admiratione vacuum non videtur. Quis enim non mire-
tur adolescentem inclitum regna et honores respuere et spon-
sam abicere sic preclaram? Utique nos miseri de talibus
admiramur, qui de presentibus ideo sepius perperam iudica-
mus, quia finem, ad quem ipsa ordinavit ille, qui omnia dis-
ponit suaviter, ignoramus ? Set in illius occulis . . . hec non
videntur mirabilia set congrue et convenientissime ordinata.
Secundum autem fuisse laudabile arbitramur. Quis enim
laude dignum non dixerit patrem providum, cui est cura de
') Bezieht sich auf Klagen Jaymes II., wie er sie in seinem Rund-
schreiben aussert.
— 369 —
filio procurare filium in statu constanter persistere iuxta hu-
inauum iudicium Deo grato, filio honorabili, patri placido et
subditis oportuno ? Utique sapiens nullus dicet !
Tercium autem velut magna virtute plenum apud Deum
credimus renunciacione magna condignum. Tene igitur, fili,
virtutem patientie ! Sta in illa inmutabiliter ! . . . Redde illi
vitulum labiorum '), qui talem tibi dedit primogenitum, qui
novit terrena regna respuere, ut possit ad celestia facilius
pervenire. Instrue illum et confortare paternis salutaribus
monitis, ut inceptis laudabiliter perseveret, quia profecto
melius fuisset illi et omnibus, qui eum diligunt, ipsum uon
agressum fuisse talia, quam ab agressis apostatando damp-
nabiliter resilire ! Age gratias bonorum omnium largitori,
qui tibi filium, ymmo filios alios contulit, quos dante domino
poteris in regnis et terris aliis dimittere successores. . . . Dat.
Auinione III. idus Januarii pontificatus nostri anno quarto.
Leg. Johannes XXII. Nr. 46. Or. BuUe an Hanfschnur. Nr. 45
ist an den Infanten Alfonso, den jetzigen Tronerben, gerichtet: „Habes,
fili, ex quo in te ius primogeniture transivit" . . . Soll seinem Vater in
allem gehorchen. Selbes Datum. Kopie Pap.
. . . b) Quam sit domus tue regie ac Castelle, fili caris-
sime, unio grata Deo, mutuo utilis, utriusque fidelibus desi-
derabilis et universe christiane religionis professoribus opor-
tuna, . . . ex parte percepimus et tuam ex parte providentiam
credimus non latere . . . Sane, fili, sicut hiis diebus ad nostram
perduxit audientiam relatio fidedigna, domus illa Castelle
coutra tuam propter dissolutionem matrimonii celebrati inter
primogenitum tuum et Helionorem natam carissime filie nostre
regine Castelle turbata dicitur et tota ilia patria iam com-
mota. Per quod expediens arbitramur, . . . quatinus solennes
ad reginam prefatani et regem curet provideutia regia nun-
cios destiuare, qui super dissolutione huiusmodi eisdem in
prelatorum et baronum illis assistentium presentia innocen-
tiam tuam pandant, diligentiam, quam, ut dictum contrahere-
tur et consumaretur matrimonium, adhibere curasti, aperiant
et displiceutiam, quam ex ipsa dissolutione habuisti, apertius
manifestent, sinceram quoque tuam affectionem, qua ad domi-
nam illam afficeris, prudenter studeant intimare. Consulimus
>) Oseas XIV, 3.
— 370 —
insuper, ut prefajbam nobilem, quamdiu apud te residebit, se-
pius consoleris, comitivam sibi decentem teneas nec de ipsa
temptes aliquid absque regis et regine Castelle beneplacito
ordinare. Et cum ipsam ad regem et reginam predictos remit-
tere te continget, iuxta tuam et ipsius magnificentiam ipsam
honorabiliter remitti provideat regia celsitudo. Per hoc enim
ora obstruentur iniqua loquentium, obviabitur maliciis queren-
tium inter te ac regem et reginam predictos suis susurriis
disseminare discordias . . . Dat. Auinione XV. kalendas Fe-
bruarii pontificatus nostri anno quarto.
Leg. Johanncs XXII. Nr. 47. Or. BuUe an Hanfschnur. Adresse.
Der Papst wusste nicht, dass der Konig schon am 22. October 1319 an
die Konigin von Kastilien klagend geschrieben, dass sein Sohn in einen
Orden treten woUe. En esta enfermedat tan luenga, que avemos ovido,
nunca vino a nos, sabiendo algunas ve^es por nos et por otros, que
eramos en punto de muert. Da die Zeit der Publikation der Ehe im
October gekommen, habe er Gonsalvo Garcia zu dem Infanten gesandt:
Es sei Zeit zu heiraten ! Jayme bat um Aufschub. Dixo, que no en*
tendia regnar per cosa del mundo. Beide trafen sich dann auf der
Reise. Djer Konig liess ihm den Brief des Papstes zeigen (vgl. oben),
der mit guten Griinden zur Ehe riet. Dann kam die zur Heirat fest-
gesetzte Zeit: E oyeron su missa el et la infanta soUepnialment la
viespra de sant Luch (17. October). E depues fecho esto, dixo nos
descubiertaraent su volentat, que por cosa del mundo no era su enten-
dimiento de regnar ni de fincar al siglo. Trotz der Einwirkung der
Erzbischofe von Tarragona und Saragossa blieb er dabei. Reg. 245 f.
198*. Aehnlich schrieb der Konig an viele u. a. an Konig Philipp V.
von Frankreich und Karl von Valois, die freundlich teilnehmend ant-
worteten.
Der offizielle Entsagungsakt des Infanten, unterzeichnet von Jo-
hannes d. d. regis natus et cancellarius ac electus Toletanus und Johannes
Burgundi sacrista Maioricensis, beginnt: In Christi nomine. Noverint
universi, quod nos infans Jacobus . . . primogenitus et iara etiam per
vos emancipatus, fatentes nos excessisse etatem viginti trium annorum,
ad eum, per quem reges regnant . . . nostrum dirigentes intuitura, ut
ei pura mente servire ipsumque sectari liberius videamus, . . . idcirco
divina nobis gracia inspirante, licet matrimonium per verba de presenti
nuper (17. October) contraxerimus et in facie ecclesie sollempnizaveri-
mus cum inclita domina infantissa Elienora illustris Ferdinandi beate
memorie regis Castelle filia, ante tamen inter nos et ipsam infantissam
carnalem copulam subsequtam . . . ius primogeniture . . . resignavimus.
(Reg. 348 f. 22 V.)
4. Notula emancipacionis, renvmciacionis et ingressus ordinis do-
mini infantis Jacobi: Notariatsinstrument. Der Notar berichtet: Als am
— 371 —
22. December (XI. kal. Janaarii) 1319 Jayme II. den Infanten Jayme
dmancipiert hatte et a nexibus potestatis patrie liberasset und letzterer
das ius primogeniture et successionis resigniert hatte: accessi ad do-
mum fratrum Predicatorum Terrachone, wo der Infant wohnte und
zuriickgekehrt war. Et inibi, videlicet in capella altaris b. Katharine,
eodera die ante prandium presentibus infrascriptis d. d. infans audita
missa in altari dicte capelle processit ad ingressum ordinis Hospitalis
s. Johannis Jherosolimitani sub modo sequenti.
Presentibus fr. R. de Impuriis priore Cathalonie dicti ordinis, fr.
A. de Solerio comendatore domus Barchinonensis . . . sass fr. A. de Solerio,
dem vom Ordensmeister Elyonus de Villanpva laut Urkunde mit Blei-
tulle gestattet war, einen Edlen in den Orden aufzunehmen, vor dem
Altare und hielt librum ewangeliorum in gremio una cum cruce yma-
ginis domini nostri Jhesu Christi.
Infans Jacobus indutus iam vestibus dicti ordinis, clamide excepta,
flexis genibus ante dictum fr. A. posuit raanus super dictum librura
apertum et crucem domini et tunc dictus fr. A. exposuit sibi verbotenus
ea, que in recepcione fratrum Hospitalis sunt solita explicari et inter
alia, quod certus esset d. d. infans, quod recipiendo habitum non haberet
annum probacionis in ordine, set in continenti assumpto habitu esset
professus ! Et cum d. d. infans omnibus verbis d. f r. A. respondisset,
receptoque ab eodem d. infante per d. fr. A. sollempni voto et promis-
sione super librum ewangeliornra et crucem doraini: videlicet, quod
esset preposito obediens cuicuraque, qui sibi per ordinem assignatur, et
quod cum Dei auxilio caste viveret et esset, quod viveret sine proprio,
et promisso etiam per eundem infantem ad exposicionem d. fr. A., quod
esset servus et sclavus dominorum infirmorum: stand er auf, nahrn Buch
nnd Kreuz und trug es auf den Altar, nahm sie wieder und brachte
sie dera fr. A. Qui extunc recepit eum in fratrem d. ordinis Hospitalis,
ponens super eura clamidem nigri coloris cum cruce alba, qui habitus
est Hospitalarior.um. Das miisse er in Erinnerung an das Kreuz Christi
tragen. Et postmodura osculatus fuit d. d. infans predictum fr. A. et
predictos priorem et alios fratres Hospitalarios. Unter den Zeugen war
auch Bernard des PonoIIar.
Im Fnihjahr gefiel dem Infanten die Farbe des Mantels nicht. Er
verlangte vom .Papst Dispens. Johann XXII. schrieb („Super petitione"
<ie claraide honesti coloris preterquam de nigro): Decet, ut idem geni-
tus tuus . . . fratribus dicti ordinis in habitu sit conformis et, quanto
maior est, humiliet se in omnibus . . . Absit . . . Avignon 1320 April 6.
<Leg. Joh. XXII. Nr. 49). Der Infant fiigte sich und fragte an, ob der
Papst dispensiert habe sobre la gracia, que demanavem per raho del
^ot, que feera a s. Creus e de eleg^ir nostra sepultura, en qual loch nos
volguessem . . . Tarragona 1320 April 26 (CRD 6406). Schon 1311 hatte
er seine Grabstatte ftir s. Creus gewahlt und versprochen, nur in die
Hande des Abtes von S. Creus seine Geliibde ablegen zu wollen!
(CRD 6416.)
— 372 —
5. . . . Regie sapieutie monita paterna non tepescant . . .
in eiusdem domini Alfonsi adolescencie solerter informandam
indolem, ut ad nos et nostros . . . debite benivolencie servande
semper ampliori affectu continue refirmetur. Quantum enim
ingratitudinis vicium erga suos Deo displiceat, ut orrendum
exemplum commemorat domini Ferrandi condam de Maioricis,
qui de fratre nostro factus nobis extitit liostis gravis! Absur-
dum namque foret, quinimmo certe uefandum, ut, qui corpo-
rale de nostro sanguine esse sumpsit, nobis vel nostris Heret
obvius absque causa. Absit, ut'surgat umquam rex novus in-
gratus, qui beneficia Joaepli ignoret, succedatque alter Roboan *)
post alterum Salomonem, qui spretus suis consiliis iuvenilia
prosequatur et pacis fructus . . . fraudulentis applausibus vel
subdolis instruccionibus disvellantur. Novit enim insuper
magnificencia, quanta specialitate dominus et vir noster Jeru-
salem et Sicilie rex voluit vobis et vestris mediante condam
domina Vyolante, germana vestra, uniri. Et in hiis, que po-
tuit, etiam ad promotionem nati vestri efficaces et utiles in-
terposuit partes suas. Et confidimus in domino, quod ceteri
de domo vestra et qui nunc sunt et qui erunt pro tempore
ab eodem domino viro nostro et suis suscipieut ac recipere
poterunt sui status imposterum plurima promotiva. Dat. Mas-
silie die XXII. Januarii III. indictionis.
Or. Perg. o. Nr.
6. Adam Perez iurat et demanat, que digue, per la qual
raho ana laltra dia a Tortosa, respos sots virtut del sagra-
ment, que, com el fos laltre dia ab lonrat frare Jacme fiU
del senyor rey, lo dit frare Jacme lapella e feu li jurar, que
ell tengues secret 90, quell li diiia. E dix li apres lo sagra-
ment: Adam, jo he entes et son cert, que als prelats et als
richs homeus de la terra displau fort, com no he pres ne no
pren la infanta. Et los akleans et molts daltres Darago, qui
vengren laltre dia a(;i, ploraven et feyen gran dol, com jo
no la he volguda pendre. E deyen nos, que molts treballs
ne porien exir, e jo en ahuda gi"an compassio. E axi vets
vosen a Tortosa an Garsia Ferrandez majordom de la infanta
dona Elienor et an Romeu Gerau et a Diego Gonpaluez. E
digats lus, que juren tenir secret qo, que us lus direts de
a) So Or.
— 373 —
part nostra. E apres deyts lus, que, si nos anavem a Tor-
rosa, sins livrarien la infanta et sins obririen et [que?] iriem
secretament la. E el dit Adam ana a Tortosa et feu venir
los damuntdits Garsia Ferrandez, [Romeu] Gerau et Diego
Gonpal^ues?] *) . . . a la casa dels frares Menores de Tortosa
et pres sagrament dells. E puys dix lus sa misatgeria. E
els damuntdits retengren se acort e puys resposeren, quen
Garsia Ferrandez sol o ab alscu dels altres sen irien al dit
frare Jacme et parlarien ab ell desta raho. E axi quel dit
Adam sen tornas primer e quel isques a Cambrils, per quels
sabes ab frare Jacme, *) . . . hora porien parlar ab ell. E axis
feu, quel dit Adam sen torna al dit frare Jacme. El qual li
demana, quin respost havia trahut. E ell dix li, que ells de-
vien venir ab ell. El infant '^) . . . a plorar e dix: Tort meu,
senor, com dagom son entremes, que mils me va ara, que si
cabia en los aifers ne en los treballs del mon. E el dit Adam
respos li, que en veritat ell deia be, majorment com ago,
quell volia fer, fos cosa, qui nos pogra fer per re; que el
dit Adam navia secretament parlat ab lo guardian de Tor-
tosa, qui li havia dit, que nel papa hi dispensaria ne fer res
poria en nuli manera. E linfant respos : Tort meu, senor, et
tant tost, com vos hic fos partit, tremes a la vostra posada,
que nous nanassets, si anat nous nerets. E vejats com ^) . . .
faria a^o jo, que *^) . . . si dispensacio uo puix haver. E apres
aquest Adam ana a Cambrils a Diego Gongaluez e puys torna
a frare Jacme ab Diego Gongaluez ensems, quis nana a la
posada. E aquest dix a frare Jacme, que Diego Gon^alues
era vengut, e ell resp[os], que vengrens a la bona hora. E
aquest ana per Diego Gongalues e dix puys a frare Jacme,
que ell sen volia anar a senyor rey per endregar, que fos de
casa del senyor infant Namfos. E frare Jacme dix li: E no
esperarets, quinya resposta me fara Diego Gongalues? E
aquest dix : que no ! E ell dix li, que saturas de tot en tot.
Et aquest dix: Senyor, aQo no es cosa, quis pogues fer menys
del senyor rey. E ell respos li : Que sabets vos, que ha en-
trel senyor rey et mi? Nous vullats vos metre entre ell et
mi? E aquest Adam, contre volentat del dit frare Jacme,
a) Loch fur 2 Worter. b) Fehlen 2 Worter.
c) Eine halbe Zeile fehlt.
— 374 —
no espera[n]t lo dit respos del Diego Gon^aluez, venc sen al
senyor rey per sos aifers . . .
CRD Ap. gen. Nr. 69. Stark verblasste gleichzeitige Kopie Pap.
7. . . . Placeat vestre regie excellencie eruere filium ve-
Btrum et me servientem sibi, postquam Deus operatur in ipso,
a multis temptacionibus sibi oblatis a seductoribus mundi
huius et multis malis et obprobriis liberare, quam cicius po-
teritis, suum volitum adimplendo. Nam vobis sit certum,
quod, postquam apud nos fuerit (?), ego faciam taliter solum-
modo, ut abbas non' contradicat michi, quod ipse vivet secure
consolatus et in domino roboratus. Nam tunc non turbabitur
ab hiis, qui continue nunc et regnum et ipsum desiderant
perturbare, qui veniuut cum diversis legacionibus in vesti-
mentis ovium et ad eum confluunt circumquaque. Hec autem,
que ipse modo requirit, diu est, quod michi promisit set in
secreto. Qaare non est persona nostri status uec alterius,
que per me sciat hoc excepto vobis. Attendat vestra regalis
excellencia circa hoc expediendum, ne sciatur ab istis, apud
quos sumus, et ex eorum malicia et invidia ipsum faciant
variare . . . Dat. Terrachone III. nonas Madii.
CRD 3288. Or. Pap. Ssp. Ob der Brief gegen Fonollar arbeitet?
Am 20. Mai (die martis post f. Pentecostes) schreibt fr. P. de Deo an
Jayme II : quod illustris dom. natus vester devote et cum vero propo-
sito complevit ea, que promiserat se facturum, et ut plene scio, propo-
suit vivere in omni sanctitate et virtutum profectu. In S. Creus.
8. Bernard des FonoUar an den Konig: Am Mittwoch (6. Mai?) war
er beim Infanten Jayme. Frage: Warum er gekommen? Antwort: Der
Konig sende ihn. Er sagte dem Infanten, wie er zum Konig nach
Casteyllo gekommen, wie der Konig ihn oft gebeten, geraten, befohleu,
dass er nicht verzichte, sondern heirate und ebenso hatten ihn Pralaten
und Stande von Aragonien und Katalonien gebeten ; wie er versprochen,
in S. Creus einzutreten und dann das Habit des Hospitals genommen;
wie er den Konig bei seiner Abreise von Tarragona (nach der Ein-
kleidung) um Verzeihung gebeten und der Konig ihm verziehen und
den Wunsch geaussert, dass er seine Sache gut mache und im Orden
bleibe.
E estant en asso trames carta al rey Robert per en Gibos molt
mala e greu e a gran diffamacio sua e a gran greuge vostre e escandel
gran del regne. E dixli encara de part vostra, que per ell ne per lin-
fant don Alffonso ne encara per fill negu, que haguessets, vos no sof-
feriets escandel negu del regne. E axi ques gardas be daqui avant
que faria. Eque, si no hi volia pendre consell, que vos hi pendriets.
— 375 —
Seine Mitteilung, dass er nach S. Creus gehe, glaube der Konig
nicht; denn er habe ihn zu oft getauscht. Er solle bestimmt hingehen,
dort den Magister von Montesa erwarten und das Gewand nehmen.
Der Infant: Er werde dort sein, wenn der Magister komme: Quen
juraria axi que hi seria, con lo maestre hi fos, e que peudria labit. E
yo dii li, que u juras en poder de frare P. de Deu, en nom del abat
et sobre co apellans lo dit frare P. de Deu e en G. de Cayllen perco,
que yo e en G. de Callen hi fossem testimonis. E puys, senyor, ell
dix, qne no hi calia carta ne jurar, per que ell seria a s. Creus diluns
primer, qui ve.
Der Konig soU ihm energisch schreiben und nicht von Poblet
geheu, bis der Infant in S. Creus ist. Tarragona Mittwoch Abend.
(6. Mai?) Am 7. Mai schrieb Bernard an den Infanten Alfonso: Er
konnte nach Poblet nicht kommen. Fr. Jacme hat nach vielen Ver-
handlungen versprochen, am Montag nach S. Creus zu gehen, und er
ist geblieben: veent, que era serviy vostre . . . Enten, que asso es I dels
majors ieti;, que vos avets quant a ora. Er bleibt, weils zum Nutzen
des Infanten ist. Tarragona diyous dia de asseusio (1320 Mai 7.)
CRD. Ap. gen. Nr. 69. Or. Pap.
9. . . . Senyor, fas vos saber, que ir, que fo diluns XIX
dies de Maig lo maestre de Muntesa veuch a mi a sanctas
Creus. E yo, senyor, volent cumplir lo vot e promissio el
jurament, que fet havia, de reebre labit del dit orde, el die
seguent, quel dit maestre fos vengut, per qo vuy, que es di-
marts, hora de tercia, reebi lo dit habit de Calatraua. Lo
qual lo maestre desusdit me dona en lo capitol del raonastir
de sanctas Creus. E ago, senyor, vos fas saber, per tal que
entenats, que yo he en cor de estar et perseverar a serviy
de Deu en go, que comensat he, e a profit de la mia anima
e per 50, senyor, que daqui a avant vos de mi no ajats sus-
pita neguna. Per que, senyor, vos prech com a car pare,
que toda hora siats menbrant de mi e podets fer comte, que
son en vostre poder a totes vostres volentats. Dada en Sauctas
Creus dimarts desusdit.
CRD 11563. Or. Pap. Ssp. Der Orden von Montesa im Konig-
reich Valencia war 1317 als Ritterorden als Anhang von Calatrava ge-
grundet. Der Eintritt erfolgte, trotzdem Johann XXII. am 21. Mai
anscheinend das Verbleiben des Prinzen im Hospitaliterorden festsetzte-
10. ... Firmiter tene, fili carissime, et nuUatenus dubites,
quod super professione religiouis alicuius solenniter emissa
non intendimus ad cuiusvis preces, nisi ad hoc nos artaret
iusticia, cum aliquo dispensare, presertim si ex dispensatione
— 376 —
huiusmodi scandala, strages corporum et varia animarum peri-
cula probabiliter possent sequi. Et ecce dilecto filio religioso
viro fratri Jacobo ordinis Hospitalis s. Johannis Jerusalemi-
tani nato tuo, ut in vocatione sua remanere debeat, litteras
apostolicas mittimus . . . Dat. Auinione XII. kalendas Jiuiii
pontificatus nostri anuo quarto.
Leg. Johannes XXII. Nr. 54. Doch schreibt Johannes ihm spater
als Mitglied des Ordens von Calatrava. Ueber die spateren Geschicke
des Prinzen vgl. I, CLXXXIX.
171. Notar Michael de Cantono aus Messina an Bernard de
^versone: Befragung der Mutter Napoleons, des angeblichen
Sohnes Jaymes II. (jber ihr Verhaltnis zum Konig. AusfUhr-
liche Schilderung ihres Zusammenseins. Ihre 2 Sohne: der
eine starb, der andere ist Napoleon. Messina (1319) April 13.
Nobili et circumspecto viro domino Bernardo de Aver-
sone secretario serenissimi domini regis Aragonum . . . Michael
de Cantono de Messana ubique suus cum recomendatione se
ipsiim. Sciatis mei ivisse apud terram Nari, ubi inventa matre
Neapolionis, qui dicitur filius comunis domini regis Aragonum,
interrogavi et scivi ab ea nomine Gerolda, quod ipsa fuit uxor
Gualterii Campagua de Mileto, qui fuit expulsus de terra ipsa
per dominum Girachi capitaneum Mileti et aliaram terrarum,
propter cuius expulsionem mariti ipsa Gerolda credens eum
fore *) . . . Sicilia, ascendit barcam de terra Nicotere et venit
Augustam cum eius noverca, que nomine Armenia dicebatur,
in quarum comitiva fuit quidam frater eius nomine Jobannetus
de Campagna, infra scilicet mensem Aprilis anni, quo Ray-
naldus de Avello violenter cepit Augustam ') ; stetitque pre-
dicta mulier in eadem terra Auguste usque ad adventum pre-
dicti Raynaldi in eandem terram, qui fuit primo die mensis
Madij et post etiam abinde non recessit, usquequo predictus
dominus rex Aragonum deinde ad paucos dies contra predic-
tum Raynaldum accessit Augustam, ita quod recuperata per
ipsum dominum regem terra prefata ^). Et eodem domino
a) Loch fur 1 paar Worter.
b) est fehlt wohl.
') Der Angriff Rainalds de Avella erfolgte 1287. Vgl. Barthol. de
Neocastro c. 110; Nic. Specialis U, 10 usw.
— 377 —
in obsidione castri eiusdem terre hostiliter commoraute qua-
dam die iovis videlicet ascensionis dominice in vesperis tran-
sivit predictus dominus rex Aragonum eques cum suis equiti-
bus ante domum, ubi predicta Gerolda stabat se in porta
domus eiusdem, que domus scita est in ruga, que dicitur
liquartararii, unde aspici potest castrum eiusdem terre, ipsa-
que domus ad partes occidentis tendit, remota a castro ultra
iactum baliste. Inter quos equites fueruut aliqui respicientes
eam, que in predicto hostio cum eius noverca et frater pre-
dictus ac patrona predicte domus pariter existebant; a quibus
commorantibus cum eadem didicit predicta Gerolda, ipsis re-
ferentibus, quod, qui sic transierat, fuerat domiuus rex. Sic-
que in sero eiusdem diei ascensionis dominice veneruut ad
eam, que in predicta domo se clauserat, homiues quatuor,
qui apparuerunt sibi honorabiles, quorum quilibet fuerat an-
norum ultra triginta et secundum quod ipsi dixei-unt, uuus
eorum fuit Montagutu, alius Raymundus de Villanova, alius
dominus Johannes de Procida ") et reliqui uomen nescit;
ceperuntque predictam Geroldam et extraxerunt eam de pre-
dicta domo, quam subito intraverunt, ducentes ipsam secum,
cum qua predictus frater eius ivit, et posuerunt ipsam in una
domo in camera ipsius, que domus erat aute ecclesiam, ubi
predictus dominus comedebat, ipsaque camera et domus eraut
terranee et in eadem camera brandoni tres in tribus cande-
lariis accendebant ; quorum brandouorum unus erat dans lumen
versus caput lecti, aiius versus medium et reliquus versus
pedes; supra lectum vero erat cortina et per circuitum qui-
dem lectus remanebat aperte; et erat paratus lectus albis
linteaminibus sine listis cum cultura tamen alba de bucara-
mine et coopertorio cum penna; nescit tamen dicere nomen
penne; stetitque predicta Gerolda per longum spatium tem-
poris in camera ipsa sola. Et postmodum dominus rex venit
et cameram intravit, in cuius visioue mulier ipsa surrexit, eo
quod sedebat in terra supra tappetum. Statimque predictus
dominus rex cepit eam per manus et iuterrogavit eam, si ma-
ritum haberet; ac illa dixit habuisse virum sed tuuc non
habebat eundem, quia erat annus, quod uon viderat eum. Et
') Also alle drei bekannte Personlichkeiten aus Jaymes Umgebung.
— 378 —
ipse dominus rex subiunxit eidem dicens: Ne dubites de ali-
quo ! Seditque predictus dominus supra lectum, qui in infimo
sine tripedibus erat factus fecitque sedere illam in eodem
lecto quasi iuxta se ex parte inferiori ac ipsis ita sedentibus
intravit quidam et remoto ab eius capite capuceo, quod tene-
bat, flexis genibus discalciavit dominum, qui tenebat caligas
de scarleto cum scarpicis ipseque met dispoliavit dominum
prenotatum remansitque predictus dominus rex in veste serica.
Recesitque servitor et clausit ianuam. Sicque dominus rex
posuit se in lecto et mandavit predicte mulieri, quod similiter
ipsa iaceret in lecto predicto ; ac ipsa parens huiusmodi ius-
sioni intravit ex interiori parte lectum ipsum remaneus cum
interula sive camisia disoluta, caput sine faciolo. Et statim
quod ambo fuerunt in lecto, predictus dominus rex vertens
se erga eandem mulierem amplexus et osculatus est eam et
cognovit ipsam camaliter semel scilicet in ipso lecti introitu
et postea quiescentes dormiverunt per totam noctem usque
ad auroram. Tuncque actum repetivit eundem et demum vi-
gilantes steterunt, quousque predicta mulier primo de lecto
surrexit remansitque predictus dominus rex solus in lecto; a
quo domino rege ipsa mulier dum vellet recedere, licentiam
postulavit, dicens: Domine, cum licentia vestra! Ipseque do-
minus rex dixit eidem: Itote cum Deo! Deditque sibi anu-
lum aureum cum lapide coloris viridis dixitque sibi: Teneatis
vobis hunc anulum ! Ad quod subiunxit eadem : Domine, me-
mentote facere mi bonum ! Ipseque dixit, quod faceret id
libenter. Sicque mulier ipsa hostium camere apertum in-
veniens, quod reseratum fuerat mandante ipso domino rege,
dum eadem mulier se vestiret, exivit foras inveniens in sala
domus illos, qui predictam ceperant et duxerant mulierem, et
reduxerunt eam ad domum, unde ipsam ceperant, ut prefertur.
Que mulier, ut posset ad eiusdem dictum recordium per-
venire, etiam dixit, quod ipsa erat induta quadam tunica
de viridi smaraldino, habens in capite involutam quandam
guelipam coloris garofolaci cum auro ad modum Calabrum,
cuius centura erat de gamuto cum argento, que fuerat patris
sui; cuius come sive capilli erant ligati ad modum Latinum
et ipsorum capillorum aspectus satis erat placibilis propter
blandiciem eorandem. Cuius mulieris color et specialiter fa-
— 379 —
ciei erat albus et rubicundus, vividus atque gratus ; etas etiam
eius tunc f uerat annorum circa viginti septem ; stature medi-
ocris declinantis ad parvitatem. Dixit etiam prenotata mulier,
quod predictus dominus rex in sero predicti diei ascensionis
dominice manifestavit se sibi dicens: Ne timeas, quia ego
sum rex Jacobus! Et in mane sequentis diei veneris dixit
ei: Videatis, ne dedecus aliquod fiat vobis !
Post vero discessum eius a predicto domino rege stetit
Auguste mulier ipsa usque ad sequentem diem dominioum,
quo recessit abinde veniens ad terram Lentini ibique tempore
longo stetit. Et dixit etiam mulier ipsa habuisse a predicto
domino rege ex predicto actu venereo filios duos, quos pepe-
rit vivos simul, ex quibus filiis mortuus fuit unus deinde ad
mensem unum sui baptismatis. Steterunt tamen per menses
XI post ortum eorum sine baptismate et fuerunt baptizati
Siracusie de mandato episcopi Siracusani, qui vocabatur Sy-
mon '), cui episcopo ipsa raulier revelavit et dixit, illos pueros
fore natos regios. De cuius episcopi consilio mulier ipsa te-
nuit et nutrivit eosdem, sperans bonum aliquod consequi
propter ipsos. Dixit etiam, quod eo tempore, quo dominus
rex prefatus recessit de Sicilia prefatus Muntagutu tenebat
castrum Lentini et vidit predictum Neapolionem puemlum et
volebat eum suscipere apud se ducendum ad predictum domi-
num regem, quando iret idem Monteagutus ad eum. Ipsaque
mulier recusavit sibi tradere huiusmodi natum eius. Sciatis
etiam, quod aliqui dixeruut michi, predictum dominum regem
fuisse hospitatum in quadam domo circa quandam ecclesiam
et in ecclesia comedebat; et non hospitabatur ibi sed in ec-
clesia, secundum quod dicebat dominus Petrus Boyl. Reco-
mendo me prefato domino nostro regi et vobis. Scripta Mes-
sane XIII. Aprilis II. indictionis.
Archivo de la Diputacion prov. de Zaragosa Leg. 744. Zu diesem
Stuck gehort ein Schreibeu Jaymes au Konig Friedrich (Reg. 244 f.
314: Intellecta litera recomendaciouis ..., quam pro Neapoliono misi-
stis, . . . significamus, quod eius negocium, . . . licet super eo quoddam
instrumentum, in cuius conficiendo vos, ut sua describit series, adfuistis,
nobis hostensum fuerit, audiverimusque circumstancias rei huius in eo
conscriptas: tamen, quamquam aciem mentis nostre eficaciter direxeri-
mus super eo, nequaquam potuimus, ut verum fuerit, quod pro patre
') Simon de Leontino, Bischof von 1269—1304.
— 380 —
memorati Neapolionis asseritur, aliquatenus informari . . . Videtur debere
rem sic apud nos usque actenus dubiam et prorsus incertam aliqualiter
profiteri. Dariiber soll der Notar Michael de Cantione ('?), cui sumus
super hoc presencialiter melius alIoqu[ti], serenitatem vestram liquido
informabit. Da Napoleon nach Sizilien zuriickkehrt, bittet er Friedrich,
ihn in regali hospicio aufzunehmen, donec, si possibilitas fuerit, [super?]
negocio veritas suffragatur. Barcelona 1318 Juni 26. Das hier erwahnte
Instruraentum ist nicht das obige, an dem Friedrich nicht beteiligt war.
Wahrscheinlich hat der Notar Michael dann 1319 Obiges aufgenomnien.
Ueber Napoleon vgl. Acta, Register. Anfangs 1326 scheint Neapolio
Darago aus Marocco zuruckkehren zu wollen, denn am 26. Marz schreibt
ihm Infant Alfonso, dass er dem Konige von Marocco und seinem Sohue
einen Dankbrief sende fiir die Napoleon erwiesene Ehre und: que lus
placia, que vingats de(^,a en terra de Christians, on vos entenets a venir.
Er habe auch den Konig von Portugal und seine Mutter gebeten, ihn
freundlich aufzunehmen (Reg. 624 f. 11 ^). Nach Reg. 526 f. 168 v wirbt
Alfonso IV. fiir seinen 44jahrigen Bruder am 2. Februar (1331) 1332
beim Konige Jayme II. von Mallorca um die filia Guilehni Roberti
quondam civis Maioricensis.
172. Bischof Wilhelm von Mende (G. Mimatensis episcopus
et comes 6alitani) an Jayme II.: Da er wegen Verteidigung
der kirchlichen Rechte von einigen Adligen vieler Verbrechen
vor dem Papste beschuldigt, von seinem Klerus verteidigt,
aber noch nichts entschieden worden sei, obwohl auch der
Konig von Frankreich fiir ihn eingetreten sei, so bittet er
den Konig um seine Vermittlung. Paris (1320?) Januar 16.
. . . Cum quidam nobiles fidelitatis, subieccionis et hoiiia-
gii nexu, quibus michi et IVIimatensi ecclesie, devote vestre,
astricti erant, obliti et me capitaliter propter deffensionem
iurium et honoris dicte ecclesie persequentes per personas
viles coram sanctissimo patre domino nostro summo pontifice
dolose et perfide dudum de multis enormitatibus inexcogitatis
denunciari fecerint, dicendo me fore super hiis diffamatum et
per capitulum et clerum et populum civitatis mee et dyocesis,
me in remotis agente, ad deffensionem meam multa proposita
fuerunt, asserendo me fore bone fame et opinionis, ad quod
probandum omnes principes, magnates, prelati et precipue
religiosi regni Francie in testes producti fuerint: et a parte
alia viles, conclusumque in inquesta de fama et infamia fuerit,
iam est diu, et nondum extitit terminata, licet serenissimus
princeps dominus meus Francie et Nauarre rex illustris et
— 381 —
eius frater bone memorie ac heredes Fraucie ineam scientes
innocenciam et quod predicta ex odii fomite contra me ma-
chinati fuerunt, frequenter per litteras et nuncios institerint
speciales super fine dicto negocio eis ac miclii liouorahili
impouendo et graciose eis semper responsum fiierit, licet
nondum sit subsequtus eifectus, scriptumque sit, ((uod amat
Christus, ut pro uno multi rogent, nec sit incouveniens, si
eius in terris vicarius faciat illud iddem: devotione sup]dico,
quanta possum, quatenus affectuose dignetur celsitudo vestra
regia eidem sauctissimo patri scribere super istis et me suum
in eius habere gracia commeudatum. Scripta Parisius die
XVI. Januarii.
Or. Perg. Ssp. Es handelt sich um Wilhelm Duraiid, den NefVeii
des beriihmten Juristen, der selbst kirchenpolitisclie Traktate ^esclirie-
ben hat. Die Zeit ist nicht genau fixierbar. ];519 war er am piipst-
lichen Hofe gefangen, angeblich wegen Zwietraclitstiftung zwisclien
Johann XXII. und dem franzosischen Konig. Vgl. J. Hailer, Papsttum
und Kirchenreform I, 58. Icli vermute, dass das Schreiben nach der
Freilassung liegt. Wilhelm war Jayme II. als frauz()sisclier GesandttM-
personlich bekannt. Vgl. F. Valls-Taberner, Moyen Age XIX.: Une
lettre de Guillaume Durand le jeune. Auch bei den Kheverliandlmigeu
der zwanziger Jalire figuriert er. Vgl. Acta Register.
173. Arnaid de Cumbis an Jaynne II. : Einverstandnis des
Papstes mit der Riicksendung der kastilianischen Prinzessin
durch infant Johann. Schwierigkeit der Uebergabe des Pal-
liums an ihn vor der Konsekration behoben. Geschafte des
Papstes mit Robert und Karl von Valois. Ankunft englischer
und schottischer 6esandter. Klage Johanns XXil. iiber des
Infanten Jayme Unbestandigkeit. 6eruchte iiber diesen.
Konig Robert disputiert mit Arnald (jber die Zulassigkeit des
Ordenseintrittes. Warnung des Papstes. flvignon (1320)
Mal 2.
Excellentissimo principi domino regi Aragonum Arnaldus
de Cumbis se ipsum. Die sancti Marchi fni Auinione. Se-
quenti die vidi domiuum papam, cui multum placuit vestra
ordinacio et voluntas de remittendo dominam infantissam
et quod dominus Joliannes sequeretur eandem. Dixit michi,
quod non videbatur sibi, quod posset ei palleum mittere,
donec esset consecratus. Set fiDaliter, inveni cum antiquis,
— 382 —
quod iam alias fuerat factum. Sicque die mercurii sequenti
concessit sibi palleum in concistorio, tradentum sibi per do-
minum Terraconensem vel dominum Cesaraugustanum, cum
fuerit consecratus. Super hoc fient littere. Super aliis non
sum adhuc expeditus nec potest vel non vult me audire prop-
ter occupacionem, quam dat sibi dominus rex Robertus et
Philippus et Karolus de Vallesio, qui contenderunt cum dicto
domino rege super numero militum seu equitum : quia domi-
nus Philippus volebat habere mille equites de Francia et
finaliter papa concordavit eosdem, quod habeat DC de Francia
et quod dominus rex tradat sibi CCCC de suis, ita quod ha-
beat mille sub vexillo suo '). Debet hic esse infra III dies
frater regis Anglie et alii solennes nuncii regis Anglie et
regis Scotie pro pace facienda iuter eos. Propter quod du-
bito, quod ego possim esse cum domino Johaime in octaba
Pentecostes, sicut vellem. Super hoc iam scripsi eidem.
Dominus papa interrogavit me diligenter de domino fratre
Jacobo filio vestro, et displicet sibi multum inconstancia sua
et dominus Tusculanus presentavit sibi me presente literas
vestras super dispensacioue deueganda eidem ''), si *j ... Qui
dixit, quod nunquam dispensaret, nisi iusticia compelleret eum.
Comunis fama tameu fuit iu curia, quam facere cessare uon
possum, quod ipse dimiserat habitum. Et aliqui etiam dixe-
rant, quod viderant eum noviter in habitu seculari, dicenteni,
quod fraudulenter fuerat inductus ad recipiendura habitum.
Et hoc dixit michi se audivisse bis vel ter et adhuc hodie
dominus rex Robertus ^). Qui videtur esse iu opinione er-
ronea, de qua multum contendit mecum, (^uod non potuerit
habitum recipere sine consensu uxoris. Dominus papa in-
super dixit michi, quod erat summe necessarium, quod facere-
tis diligenter custodiri ipsum et dominam infantissam, quia,
si posset eam de facto habere, cum poteucia Castellanorum
a) 1 — 2 Worter fehlen.
') Es handelt sich um einen Zug gegen die italienisclien Gibellinen.
Vgl. J. Petit, Ch. de Valois p. 189 f.
') Also ist das letzte Schreiben in Nr. 170 von Jayme selbst ver-
anlasst.
*) Der Brief des Infanten an ihn hatte also gewirkt. Vgl. Nr. 170
die Stelle iiber Jaymes bose Aeusserungen.
— 383 —
turbaret totum regnum vestrura et suo tempore posset forsi-
tan auferre domino Alfonso. De quo domino Alfonso dominus
papa per Dei graciam est bene informatus. Recomendo me
gracie vestre. Dat. II.. die May.
CRD 4228. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta S. CLXXXVTII Anm. 2. Ueber
die Pallienverleihung vgl. Graf Haake,
174. Konig Friedrich an Jayme II.: Der Papst hat ihn ge-
tauscht mit seinen frUheren Verhandlungen. Er wollte ihn Kin-
halten durch stete Verhandlungen, um ihn den 6ibellinen
verdachtig zu machen. 5o hat tatsachlich der Papst den
Krieg gefordert und er mUsste ihm die calabrischen Kastelle
wiedergeben. Wie der Papst iiber ihn denkt, erfahre man
aus den Briefen seines Prokurators : als es sich um die Ehe
eines seiner Sohne mit der Tochter des AAarchese von Mont-
ferrat handelte, riet der Papst dem Marchese, er solle seine
Tochter mit dem Bruder des Konigs Robert oder dem Sohne
des „princep" verheiraten und machte ihm dafilr allerlei Zu-
sagen. ^Wenn wir nicht gut stehen mit denen, die augen-
blicklich die Kirche regieren, so milsst Ihr uns das nicht
dbelnehmen, es ist nicht unsere Schuld." Trotzdem tat er
nichts, bis die Gesandten der 6ibellinen ihn um Hilfe baten.
Sein Rat erklarte ihm, dass der Papst ihn mit 6enua in
Krieg bringen wolle, dessen Signorie Robert habe; er mtisse
den 6ibellinen helfen, besonders da es sich um Schutz
seiner Vasallen, namlich Coral Doria und der Seinigen,
handle. So hat er 30 6aleeren zu ihrer Hilfe geriistet und
kann augenblicklich Jayme die von B. 6alifa (filr Sardinien)
erbetene Hilfe nicht leisten, so sehr er sich ilber das Unter-
nehmen freue. Messina 1320 Mai 30.
. . . Fas vos a saber, frare e pare seyor, que nos no
avem en aqest mon, a qui deyam fer a saber nostres grans
afers si no a la vostra honrada e kara paternitat. Per so
qe vos com a savi seyor e lom fasats sobrels afers nostres
so qe a vos sia senblant de fer, los quals podets segurament
tener per vostres. Cor sapiats, frare, qe nos entenem, qel
pape nos aya enganats, a vos e a nos, donan nos entendre,
qe de tot en tot volia fer pau de nos al rey Rubert e sobre
so nos euvia sos misatges e hordona, qe vos nos enviasets
— 384 —
los vostres ab los seus ensems, so fo Narnau Toreles. E
siats sert, frare, qe, si nos fos, qe Narnau Toreles nos dix
de part vostra, qens conselavets, qe nos hobeisem e consen-
tisem a la volentat del pape, qe nos no agerem retuts los
castells de Calabria per neguna rahon. Encara dixeren los
misatges del pape, qe vos, fraro, fosets miyanser della dita
pau e qe sobre so y deviets enviar vostres misatges, con y
seria lo rey Rubert o sos misatges e los nostres . . . Ans par,
(]e totavia a volgut continuar enleugan (?), enviannos moltes
vegades cartes e faen vos nenviar a nos, frare, ab les sues
ensems, e (jeli tramesesem nostres misatges, qel volia tractar
de pau, e aso par, qe no ho faes per als sino per metra nos
en sospita con la part Gebelina e qe nos per esperansa de
la pau nos lexasem dayudar a la dita part Gebelina, qe, si
el avia volentat de tractar de pau, be la podia tractar ab
vos, frare, lo qual sots lo pus coviuent miyanser, qui y puga
eser, Per qe es mauifest atot lo mon, qenloc de tractar de
pau a tractat de gera totavia, e so qen es fet tro ara, nesfa
encara, se fa finabnent contra nos. E nos veen clarament,
(lererem euganats en fe, con tornarem los misatges nostres,
(je puxs, qel pape no volia o no podia donar pau, paria ver,
(lens deges tornar en nostra posesion, en retre nos los castels
de Calabria . . . Eucare, frare, podets entendre la volentat,
qens a lo pape per les letres ^), qens trames lo uostre procu-
rador, qui esta en cort de Roma, qe saben el dun matrimoni,
(piis tractava dun dels nostres fils ab la filla del marqes de
^[untferat, envia a dir al marqes, qe no deges fer la matri-
moni ab nos, mas qel deges fer ab lo frare del rey Rubert
() ab lo fil del prinsep ^), faen li ^opra so moltes enpromeses
al marqes, sis volges acordar a un dels matrimonis, segons
(|e vos vourets ^) ch\rament per les letres del nostre pecu-
rador *). Per qe, frare, si nos no estam ben ab aqels, qui
vuy regen lesgleya, vos nos endevets aver per escussat, qe
sa podets entendre, qe no es nostra colpa.
Ab tot asso estegem, qe nons volgem moure enres per
veer qe seria, fin entant qe vengeren los misatges de la part
a) So Or.
') Leider uicht gefunden.
-) Das ist der .,priuceps Tarentinus".
— 385 —
Gebellina a nos, los quals nos reqerien dayuda, e nos volgem
aver nostre consey per respondre a lur reqesta, lo qual con-
sey nos dix, qe ara podia tot hom conexer clarament, qe la
treva, qel pape avia donada no era antension de fer pau, axi
com el avia dit, mas entension de fer nos major gera ab los
Genoueses ensems, dels quals Genoueses el rey Rubert avia
presa la seyoria. Per qe pus la part de fora reqeria a nos,
qels degesem ayudar, qe nos lio deviem fer per enpatxar, qel
dit rey Rubert no ages son enteniment. Encara nos dixeren,
qe o podiem fer per so, qe nos erem tenguts dayudar a no-
stres vasals, so es miser Coral Doria els altres de sua cassa,
qui son nostres vasals e valedors, losquals avia lo rey Ru-
bert ofeses contra los capitols della treva. En la qual treva
sen cloen los valadors della una part e del altre. Per aqesta
rahon nos nos enparam dayudar los, si qe puxs, qens en som
enparats, nons enpodem lexar, qe noy fassam tot nostre po-
der, si qe ara avem armades XXX galees en lur ayuda *).
Per qe conven de nesesitat, qe nos donem aqel compliment,
qe puscam, per qe, si nos nos podem fer ara tantost so, qens
a reqest en Bertran Galifa, sia la bontat e la conoxensa
vostra, qens en tingats per escussat; mas si volentat es de
Deuu *), qe aqests afers, en qe tenim les mans are de present,
se pugen complir en tems covinent, si qe pugen fer les galees
nostres so, qens a reqest en Bertran Galifa de part vostre,
frare, manament aura aqel, qui seria cap de les galees, qe
deya complir tota la volentat vostra, o si per aventura fos
volentat de Gesu Christ, qe aqests afers prengesen alcun bon
repos de nos e della part Gebelina ab laltre part, so es a
saber lo rey Rubert e la part Gelfa, nos seriem aparelats
denviar tantost aqest estol nostre ab los uxers segons la
reqesta den Bertran Galifa misatge vostre. E volem, qe sa-
piats, frare, qe daqesta reqesta agem nos gran gog, quan
loym, car tostems laviem desiyat, qe Deus vos donas tems,
qen aqels afers pogesets vos entendre, qe ben conexem, qes
gran exalsament de la cassa Daragon, loqual exaltament en-
texem, qe sia nostre . . . Dat. apud Mesana pinultimo *) Madii
III. indiccionis.
a) So Or.
') So steht es in dem tractatus habitus per . . . cum Januensibus
— 386 ~
CRD 9820. Or. Pap. Ssp. Selbe Hand wie ein Brief vom 26. Mai
1319. Der Schreiber ahmt die Schrift alter Kaiserurkuudeu uach. Auf
einem Zettel Dauk dafiir, dass nach den Kapiteln Bertrans es Absicht
des Kouigs J. sei: daretar un dels nostres fils en la jssola de Sardeya.
Aus dem charakteristischen Hiilferuf Friedrichs vom 26. Mai 1319 gebe
ich folgende Stelle: Quant a asso, qe vos volets saber de mi fiualment;
respon vos, qe primerament los sans, encara los savis filosof[s] tots
sacurdeu, qe negun hom uo deu pensar del tems, quant morra, mas
tant solament della manera, com mora. Per qe, frare seyor, 3-0 us
respon, qen neguna manera yo no faria per neguna cossa, qe aveuir y
poges de periy ne de mort so, qe vos me trametes adir per lo dit
Barthomeu, (^e volietz saber de rai, per tres rahons: la primera es, qe
yo cuyt teuir Sicilia ab bona consiensia segous Deu e aso cuydaria
mostrar clarament a tot hom, qui volges entendre rahon; la segona es,
qe yo la teuc a honor de mi metex segons lo mon, en la »[ual lionor
enten fermament viure lo romament de ma vida e morir, qnant a
Deu plaura; la tersa es, qe la tenc a gran honor e axaltament della
cassa Daragon, qe, ya sia qella cassa Darragon sia tos tems estada
grau e honrada, vos sabets ben, frare, qe depux, qe fo lo fet de Sicilia,
la dita cassa Darragou fo molt exalsada e temuda e es vuy en dia e
sera tostems ab la volentat de Deu. mentre qel fet estia en la manera,
qe ara esta, so es a saber sot a la nostra seyoria e de nostres areus,
qe som menbres de la cassa Daragon . . . Und an Johann XXII. schreibt
Friedrich am 5. Juli 1320, da die Hoffnung auf Frieden geschwunden
sei, Robert seine Vasallen, die Doria und Spinula angreife, so erklare
er Robert den Krieg und bitte uni Riickgabe der kalabrischen Kastelle.
CRD 9815. Kopie.
175. Johann XXII. an Jayme II. : Empfang seiner Gesandten, die
um seine Ansicht iiber die Erwerbung Sardiniens baten. Der
Papst riet bei den kriegerischen Vorgangen in Genua und
anderen S^rdinien naheliegenden Gegenden fiir jetzt ab.
Dann baten sie um den angesammelten 6jahrigen Zehnt fUr
eine Sarracenen-Expedition. Nach langen Erorterungen und
Anfragen bei Jayme lehnte das gesamte Konsistorium ab.
^vignon 1320 August 5.
Veuieutes ad presentiain uostram dilecti tilii Joliaunes
arcliidiaconus Tyrasoneusis et Geraldus de Rocabertino nuncii
tui, exhibitores presentiuin, uobis tuas litteras . . . presentarunt.
Quibus affectioue consueta receptis et eis audientia benigne con-
cessa proposuerunt inter cetera coram nobis, quod tu ad acqui-
extrinsecis, der sich in Abschrift mit dem tractatus . . . cum Lombardis
in CRD 6217 (Acta Nr. 251) findet.
— 387 —
sitionein regni Sardenie, si de nostra voluntate procederet, iiiten-
debas. Sed demum, cum per nos responsum fuisset eisdem, quod
civitas Januensis et alia dicto regno Sardiuee circum vicina
partes et loca guerrarum gravium diutinis et horrendis eraut
concussa fremitibus et continue calamitosis angustiis involve-
bantur ipsorum, quas adversus ea peccatis exigentibus non
desinebat procellarum spiritus excitare, nostro ac tuo nequa-
quani expediens videbatur honori, quod per te foret ad acqui-
sitionem huiusmodi, ne per hoc validiora commotionum discri-
mina in illis excitarentur partibus, procedendum. Fuit a
uobis per eos cum instantia supplicatum, ut tibi, qui ad
impugnandum Sarracenos de regno Granate non ambicione
teriam aliquam acquirendi sed pro divini nominis gloria et
ut iniurias per Sarracenorum ipsorum perfidiam Ispanie chri-
stiams illatas ulcisceres ipsorumque humiliares superbiam tuis
ac filiorum, magnatum et aliorum subditorum tuorum non
parcendo laboribus animum dirigebas, decimam sex annorum
in regno et terris tuis collectam pro subsidio Terre saucte
€onvertendam in prosecutione impugnationis eiusdem conce-
•dere dignaremur. Nos vero huiusmodi propositione diligen-
tius intellecta certos ei concessimus tractatores, qui cum ipsis
huiusmodi negotium plenius discuterent ac viderent, quod tu
circa huiusmodi negotii prosecutionem offerres. Qui tandem
ad te per eos nunciis destiuatis et deinde informatione a tua
serenitate accepta nobis per quandam cedulam respenderunt,
sicut in tenore ipsius, quem tibi mittimus preseutibus inter-
clusum '), poteris intuei-i. Demum autem negotio ipso et
eiusdem circumstantiis universis cum fratribus nostiis provida
consultatione discussis eis visum est, nemine discrepante, quod
huiusinodi non esset tuta petitio adniitteuda. Propter quod
moleste tua magnitudo non ferat, si super hoc votis tuis uon
extitit satisfactum . . . Dat. Auinione nonis Augusti pontifica-
tus nostri anno (piarto.
Leg-. Johannes XXJ[. Nr. 50. Or. Biille an Hanfsclinur. In dem
ansgeliissenen Teile iiber den Zwist Friedriciis und Roberts und iiber
die diftidatio Tioberts diircli einen Ritter Friedrichs. Vgl. nach anderer
Quelle Acta Nr. 451 Anmerknny.
') Felilt jetzt.
— 388 —
176. Friedrich d. 5ch. an Jayme II.: Bericht iiber Befinden.
Wunsch JaYTtes heiratsfahige Tochter befreundeten Fursten
zu vermahlen. Erbittet baldige Mitteilung seiner Ansicht.
Colmar 1321 Februar 16.
. . . Patii suo karissiino Fridericus Dei gracia Romanornin
rex semper augustus . . . Quia aiiimum vestrum cognoscimus
tociens ad gaudium renovari, quociens de felici continencia
status nostri vobis piospera nunciantur, paternitati vestre ad
gaudium nunciamus, qnod . . . nos et preclara Elizabeth Ro-
manorum legina filia vestra cum illustribus principibus . . .
Austrie et Styrie ducibus, fratribus nostris karissimis, vige-
mus corporea sospitate . . . Magnificenciam vestram rogamus,
ut de vestro domusque vestre statu prospero nos exinde certos
vestris redditis litteris, quociens obtulerit se facultas. Pre-
terea quia nostra iutellexit serenitas vestram paternitatem
adliuc nonnullas habere filias..., quas nondum matrimonio
copulastis, paternitatem vestram affectuose requirimus et ro-
gamus, quatenus nobis super hoc suas patentes dirigat lit-
teras, ut easdem sorores nostras, unam vel plures, valeamus
talibus priucipibus suo nomine desponsare, d« quibus vobis et
ipsis uobisque ac aliis nostris communibus amicis honor et
utilitas permaxima generatur. Et quitquid vestre super hoc
inteucionis existat, nobis statim vestris litteris petimus de-
mandari. Dat. apud Columbariam XIV. kalendas Marcii regni
nostri anno septimo.
Or. Perg. Ssp. Adresse oline responsum. In einem Briefe aus
Baden kalendis Aprilis regni nostri anno septimo ebenfalls Or. Perg.
bericlitet Friedrich iiber Gesundheit und bittet um Nachrichten: Pla-
ceat nos de vestri status continencia et filiorum vestrorum crebrius et
plus solito informare, corrigentes in hoc vestram negligenciam, que vos
tenuit ucusque per tempora satis longa. — Zugleich muss Elisabeth
geschriel)en haben. Darauf antwortet der Konig am 9. Juni 1321 (WSB
140 Nr. 62 und 63). Jayme fuhrt als Entschuldigungsgrund fiir sein
langes Schweigen u. a. enie diutina, gravis et periculosa infirmitas an.
Zugleich erwahnt er, dass seine Tochter bis auf zwei versorgt seien.
177. Jayme an Infant Alfonso: Mitteilung eines Briefes des
Prokurators Friedrichs an der Kurie. Valencia (1320) 1321
Marz 9.
Fr. P. Ferrandez de Ixar geht mit Schreiben dreier Kardinale
nach Sizilien. Johann XXII. schreibt Friedrich nicht, scheint
— 389 —
ihn aiso als exkommuniziert anzusehen. Klage des Papstes
{Jber Alfonso; sein verwundertes Schreiben, dass man ihn
als 6ibellinen bezeichne, habe Alfonso damit beantwortet,
er sei weder 6ibeliine noch 6uelfe : er gehorche seinem
Vater. Inhalt eines denunziatorischen Schreibens aus Kata-
lonien; den Schreiber wolle der Papst nicht nennen. Nach
Ansicht des Prokurators stirbt der Papst noch am Aerger
iiber Friedrich. Seine Furcht vor den RUstungen Jaymes.
Noveritis: nos a procuratore illustris regis Frederici . . ." in
Romana curia . . . litteras recepimus, in quibus inter alia con-
tinebantur ea, que describuntur in cedula hic inclusa. Nos
vero non credimus, quod de hac materia , . . pontifex vobis
scripserit, quia ciedimus, quod vos id uobis significassetis.
Dat. Valencie VII. idus Marcii a. d. MCCCXX.
Tenor dicte cedule est, qui sequitur. Senyor, fas vos
saber, que frare P. Ferrande^ Dixar deu auar en Sicilia al
senyor rey Frederich ab letres de tres cardenals, go es saber
de miger Napolio, del cardenal de Besers et deu Jacme Ga-
yata, que el papa no li vol escriure, e par, que sia senyal,
que el laja por escomunicat o per qualque raho ho faca assi,
nostres amics non pensen altre cosa. Les lettres son feytes
e segellades. Empero, segons quel dit frare P. ma dit, encara
el papa esta en acort, si le escriva o no.
Encare, senyor, me dix frare P., quel papa li avia dit,
que fort se clamava del senyor infant don Alfonso, que entan
lo papa li escrivi, que avia entes, quel senyor infant era
Gibili e que sen merevellava molt, e quel senyor infant li
respos, que el no era Gibili ni Guelf et que ell no avia als
afer sino so, que vos volriets, et que el papa volria et con-
sellaria tots temps axi que el senyor infant ara veli menys
de go que li promes, que diu, que ell sap per cert, quel senyor
infant ses empres e confederat ab lo senyor rey Frederich,
axi que no li ha be servada la promissio. E daquesta raho
vol escriure al senyor infant. Encara me dix lo dit frare P.,
que una letra escrivi hom de Catalunya als Genoueses de fora
entre les altres coses moltes, que y eren, que nostre senyor
lo rey Darago trametia en Sicilia en Bernart de Sorria al
senyor rey Frederich por grans tractaments et por gran pro-
fit et honor, que seria dabdosos los reys et dels Genoueses
— 390 —
de fora e [enca?]ra de tota la part Gibellina, si que aquesta
letra . . . f o presa per los Guelfs et tramesa al rey Robert et
el trames la al papa. El papa mostra la al dit frare P., saU
vant que no li volch dir lo nom daquell; que la trametia.
Totes aquestes coses damuntdites ma dit frare P. e queus ho
trameses a dir. Senyor, creu, que el papa vos escriura da-
quest fet eus trametra la forma de la letra. Daquesta raho
matexa he scrit al senyor infant, que frare P. mo dix.
Creu, que ab dolor del senyor rey Frederich morra aquest
papa! La major paor, qiie el ha el mon, si es, que vos, senyor^
no armets. A tot hom ho demane. No solament ha paor de
vos que si ha encare del comte Dampuries. Yo he fe en
nostre senyor, que ab la sua ajuda monseuyor lo rey Frede-
rich se deffendra de sos enemichs, mils encara que no ha
feit entro al dia duy.
Reg. 246 fol. 182. Die beriihrten Schreiben kenne ich nicht.
178. Zwei Berichte (iber Leprosen und Pastorellen : 1) Konig
Sancho (von Mallorca) an Jayme 11.: Gefangene Leprosen
haben auf der Folter in flvignon Brunnen\7ergiftung unter Zu-
stimmung der Juden zugestanden. Perpignan 1321 Juni 2. —
2) Fr. Raymundus Bischof von Urgel an Jayme II.: Verwun-
derung (Iber sein Schreiben, dass er die Pastorellen ins Land
gelassen. Das sei nicht wahr. Die Qrenzen wijrden bewacht
und das konigliche Verbot publiziert. (1321) Juli 27.
1. . . . Nunc autem cancellarius uoster recepit quaudam
litteram [de Roma]na curia a quo ^j . . . , qui illic est(?), in
qua est quedam clausula subsequentibus verbis :
Item sciatis, domine, quod leprosi capti [sunt in A]uinione
et iam possiti iii tormeutis et, prout dicitur, coufessi sunt,
quod debebaut intussecare omnes aquas puteorum atque fon-
tium, qui extra domos existebaut et quod hoc sit pre[sinn]eu-
dum. Jam preconitzatum est in Auinioue, quod nuUus debe-
bat uti aquis foutiiun extra existentium. Et dicitur, quod
Judei in istis consensiebant. Hec autem serenitati vestre
duximus intimanda, ut precavere possetis, quod ex prenlissis
vel similibus vestris gentibus nou eveniant nocumeuta. Ut
enim de premissis maiorein certitudiuem habeamus, missimus
a) Loch fiir 3 Worter.
— 391 —
unum nostrum curssorem ad Romanam curiam nostro procu-
ratori, ut de predictis plene se informet et de omnibus fa-
cientibus ad predicta et ^) . . . plene postea nobis scribat. Et
si qua nobis rescribat, que vobis signifficanda existant, ea
seremitati vestre cicius rescribemus. Dat. Perpiniani quarto
nonas Junii anno domini millesimo trecentesimo vicesirao
primo.
CRD Bruchstiick eines Or. Pap. Sicher aus der mallorcanischen
Kanzlei.
2. . . . Excellencie vestre nos recepisse noveritis literas-
inter cetera continentes, quod nos post requisicionem per aliam
vestram literam nobis factam, ne gentes illas, que se nomi-
nant pastorelles, per loca nostra permitteremus intrare, mul-
tos de ipsis intrare permisimus dictam [terjram. De quo de
dominatione vestra, qui talibus detractacionibus aures pre-
betis, multum nec inmerito cogimus admirari. Quia constat
vobis, quod per dictam terram nostram uec intraverunt nec
etiam ad intrandum comparuerunt, Et sic fuit nobis facilius
prohibere. Et si venerint, pro firmo teneat sublimitas vestra,
quod nos faciemus eis iieri illam resistenciam, quam poteri-
mus. De hoc sunt iam officiales nostri et geutes in fronteria
informati. Et preconizantes etiam, prout vestre continebant
littere, per dictam teri'am nostram fieri faciemus, quia et in
hiis et in aliis prompti sumus et voluntarii vestris iussioni-
bus obedire. Dat. Trempi VI. kalendas Augusti.
CRD 12403. Or. Pap. Vgl. Acta Nr. 605.
179. Johann XXII. an Jayme II.: Zulassung einer Postulation.
Zustimmung, dass Erzbischof Johannes von Toledo sich in
Aragonien das Kreuz vortragen lasst, wenn die (beiden) Erz-
bischofe zustimmen. Dank fiir Mitteilung, dass JaYme Fried-
rich keine Schiffe sendet; lieber noch hatte er, dass er seinen
Leuten den Uebergang zu Friedrich verbote, wie er das Ro-
bert gegeniiber getan hat. Jayme wolle, der Papst soll beide
Konige vor sich nach Montpellier fordern; er miisse wissen,
dass Friedrich die Sendung von Gesandten verweigert, seinen
Sohn unerlaubter Weise zum Konig gekront, die Kirchengiiter
in Sizilien beschlagnahmt, die Geistlichen bedrangt hat und
a) Loch fiir 3 Worter.
— 392 —
Truppen zur Eroberung Roms und des Kirchenstaates sam-
melt. fln einen solchen, der so plotzlich Feind der Klrche
geworden, konne er nicht schreiben. Will Jayme es, so ist
er dankbar. (Avignon) 1321 Juni 20.
Serenitatis regie litteras per dilectum filium magistrum
Petrum de Splugis, archidiaconum Dalgesira in ecclesia Va-
lentiua, nobis noviter presentatas solita benignitate recepimus
ac coutentis in ipsis, et que prefatus archidiaconus proponere
voluit, intelleximus diligenter. Ad que celsitudini regie bre-
viter respondemus, quod circa admissionem postulationis, pro
qua tua excellentia per litteras et nuncium supplicavit, con-
descendimus votis regiis, sicut decenter potuimus, prout cir-
cumspectioni regie litterarum nostrarum super hoc confectarum
series innotescet.
Super eo autem, quod celsitudo regia postulabat, ut ve-
nerabilis frater noster Johannes Toletanus archiepiscopus,
natus tuus, per regna tua crucem ante se deferre posset,
respondemus, quod istud prompto faciemus animo, si archi-
episcoporum tuorum regnorum consensus accesserit, quem te
credimus faciliter, si ad hoc operam dederis, obtinere.
Ceterum idem archidiaconus sine litteris et credencia,
que posset comprehendi sub credentia litterali, pro parte tua
nobis exposuit, quod, licet Fridericus rex Trinacrie illustris
pro armaudis galeis et gentibus armorum habendis ad reg-
num tuum certos nuncios destinasset, tu tameu tanquam de-
votus ecclesie Romane filius in stabilitate solita perseverans
galeas iu dicto regno nec muniri uec armari quomodolibet
permisisti, quod profecto nostris non indigne gratum accedit
aifectibus et pro quo celsitudini regie gratiarum referimus
uberes actiones. Foretque nobis acceptius admodum, si gen-
tem tuam ad ipsum accedere similiter non sinisses, sicut nec
ad carissimum in Christo filium Robertum regem Sicilie illu-
strem alias permisisti. Adiecit quoque dictus archidiaconus
pro parte regia, ut dicebat, quod regia celsitudo multum ex-
pediens reputabat, si pro sopiendis et sedandis commotiouibus
ac guerris inter memoratos Sicilie et Trinacrie reges sedes
apostolica tanquam superior eosdem reges, ut per se vel per
solennes nuncios comparerent, pacis subituri tractatum in
aliquo loco congruo et alterutri partium non suspecto, qua-
— 393 —
lem reputabas locum Montispessulani, ad sui presentiam evo-
caret. Ad quod etiam respondenius, quod, sicut tua sublimitas
non ignorat, alias dicto regi Trinacrie super mittendis ad
uostram presentiam nunciis sepius scripsimus teque ad ipsum
sibi frequenter suasisse credimus, sed ipse obturatis auribns
exhortationes contempnens huiusmodi nec misit nuncios nec
rescripsit, quinimmo, quod est deterius, contra conveutiones et
pacta alias multa firmitate vallata, filium suum primogenitum
in regem coronare de facto non expavit, ecclesiarum insule
Sicilie boua occupavit, personas ecclesiasticas presumptuosa
temeritate opprimens et, quantum est in eo, suo subiugans
tirannide *) servituti, ad earum iura et bona extendens damp-
nabiliter manus avidas et rapaces nec hiis contentus, ut fer-
tur, velut in reprobum sensum datus et venumdatus, ut faciat
malum ad invadendum et occupandum Urbem et terras eccle-
sie ausu nephario conflare dicitur vires suas. Sed speramus
in illo, qui superbis consuevit resistere, quod sibi sua iniqui-
tas mentietur nec perficere poterit, quod mente tam superba
presumptuose tractavit. Propter quod, fili carissime, expe-
diens non videtur, quod nos filio adeo indevoto, sic extra li-
mites posito rationis, sic se contra matrem suam et domiuum
temere extollentem debeamus scribere, qui, dum esset in ipsius
gratia, dum ab ea ut predilectus filius tractaretur, sic subito
ab eius devotione dissessit *), sic repente in hostem de filio
est conversus nec eius acquiesceret monitis, qui, dum tracta-
retur ut predilectus filius, eius salutaria monita spernere non
expavit. Sed si tu, fili, a tanto posses ipsum devio revocare,
Deo gratum et nobis acceptum esset admodum et pro pace
inter ipsum et regem Sicilie prefatum reformanda vel Auinione
vel in comitatu Venaisini curaremus operosum studium et
studiosam operam adhibere. Dat. XII. kalendas Julii ponti-
ficatus nostri anno quinto.
Leg. Johannes XXII. Nr. 61. Or. BuUe an Hanfschnnr. — Zum
2. Punkte hatte er am 15. Januar 1321 an Jayme geschrieben („Sereni-
tati regie"): Dissentio nuper inter ven. fr. n. Johannem Toletanum ex
una parte et Cesaraugustanum ac Terragonensem archiepiscopos ex
altera occasione prefationis crucis per dictum Toletanum in Cesar-
augustana et Terragonensi provinciis sussitata censenda erat zelo potius,
quo ipsi archiepiscopi ad suarum ecclesiarum iura servanda tenentur,
a) So Or.
— 394 —
qiiam cuiquam iniuriandi animo processisse. Bittet keine Hassgefiihle
zu hegen. 12. Februar 1321.
180. Johannes XXII. an Jayme II.: Lehnt es ab, 6esandte
mit seinen und Mallorcas Gesandten an den Konlg von
Frankreich zur Schlichtung ihrer Streitigkeiten zu schicken.
flvignon 1321 September 22.
. . . Coguosceutes ex parte pacis comoda nec prorssus
dissentionuin discriniina ignorantes illam iu universos saucte
matris ecclesie filios et precipue catholicos principes decli-
nare velud iiumeu desiderautes appetimus, istis prorsus ab
eoruni iiuibus relegatis. Ad hec utique procuranda votive
labores inpendimus et prompte studiosam operam adhibemus.
Sane, ne more imperiti medici pro salutaribus mortifera mi-
nistremus, summopere providere uos convenit, ad quem finem
possent perducere, que suscipimus, presertim inter principes
procuranda. Ideocjue receptis tuis, tili carissime, litteris nobis
pei' dilectum tilium nobilem virum G. de Rocabertino mili-
tem, familiarem tuum et consiliarium, ac carissimi iu Christo
filii nostri Sancii regis Maioricarum illustris per veuerabilem
fratrem nostrum Guidonem Maioricensem episcopum presen-
tatis . . . auditaque credeutia utriusque, quam continet cedula
presentibus interclusa, necnon et super ea deliberatione cum
nonnullis ex nostris fratribus zelatoribus dicte pacis preha-
bita diligenti, propter nuilta, que iu ea vidimus contineri, que
ad pacem iion dirigunt. set potius disponuut ad discordias et
inducunt. nobis et ipsis visum est, nullatenus expedire pro
talium prosecutione nos luuitios cum tuis et dicti regis Maio-
ricarum nunciis ad carissimi lilii nostri . . . regis Francie illu-
stris presentiam destiuare, Set si rex Maioricarum predictus
iusticiam suam, sicut vassallus cum domiuo et consanguineus
cum tali consanguineo velit prosequi. nos spretis expensis
et laboribus uon vitatis sumus paiati uuncios et litteras ad
dictum regem mittere et iustauter instigare, ut ipsam absque
cunctatione deUeat realiter obtinere ac pro pace fiuali con-
venienti j^erpetuo duratura studiosam et efticacem operam
adiiibere. Quod ut facitU rex predictus, decere credimus tuam
magnificenciam efficaciter laborare. presertim cum, antequam
inter F. et ipsum firmata pacis fuisseut fedei-a, ad hec se para-
— 395 —
tum et dispositum exhiberet. Dat. Auinione X. kalendas
Octobris pontiHcatus nostri anno sexto.
Leg. .Joliannes XXII. Nr. 67. Or. BuUe an Hanfschnur. Am 19. Januar
1322 (Nr. 70) an den Konig: Wegen der schweren Erkrankang PhilippsV.
schieu es nicht angangig Gesandte nach Frankreich zu sendeu; jetzt
bei dem jungen Kouige sei es noch verfriiht.
181. Jayme li. an Konig Friedricii: Sendung des Simon de
Beiloioco an den Papst mit Zustimmung Berniiards de Sor-
riano wegen pax oder treuga. Der Papst sei fur ewigen
Frieden unter gewlssen Friedrich aufzulegenden Bedingungen:
Regieren der Insel fur Robert, anderer Titel fur Friedrich,
personlicher Besuch der Curia durch Friedrich, letzte Appel-
lation an Robert und Uebergabe eines unbedeutenden Platzes.
Robert schlug dieses rundweg ab; Johannes hofft noch.
flndernfalls treuga, nach Simons Vorschlag 20 Jahre, Papst
und Robert concedieren 8 Jahre. Friedrich miisse dann
sofort den Ghibellinen absagen, Robert brauche den Guelfen
nicht abzusagen und konne ihnen helfen! Friedrich muss
sich sofort entscheiden. 1321 Oktober 7.
. . . Nudius tertius adhuc, tunc preseute in nostra curia
nobili Bernardo de Sorriano, commuui consiliario, eoque sciente
colloqutoque autea nobis . . . secundum informacionem, quam
a vobis se recepisse dicebat, ordinavimus et . , . misimus . . .
Simonem de Belloloco militem ad presenciam domini summi
poutificis . . . pro uegocio pacis vel treuge iu gerra existenti
inter vos et illustrem regem Robertum reformaude seu cou-
stituende a nobis specialiter informatum. Et inter alia sibi
mandavimus. ut . . . Roberto super istis alloqui posset pre-
diximusque dicto Beruardo, quod vos informare protinus cu-
raremus de hiis. Nunc autem fraternitati vestre preseutibus
siguificamus prefatum Simonem de Belloloco ad presenciam
nostram esse reversum et super utroque dictorum capitulorum
tales exposuit egisse tractatus. Dixit autem se inveuisse . , .
pontificem benignum et voluntarium ad factum perpetue pacis,
ita quod iusula Sicilie vobis et vestris perpetuo remaneret
sub ceitis tameu oneribus et subieotionibus impouendis vobis,
que sunt ista, videlicet quod teneretis insulam pro dicto rege
Roberto et suis et quod i[)se rex Robertns nominaretur rex
— 396 —
Sicilie et vos haberetis alium titulum et teneremini eciam
vos et vestri venire personaliter ad curiam dicti regis et
suorum vel procuratorem ydoneum mittere. Idem eciam rex
Robertus et sui haberent snperiores seu ultimas appellationes
in omnibus causis et negociis seii qiiestionibus insule Sicilie.
Et eciam haberet in ipsa insula in signum dominacionis eius-
dem insule aliquem locum fragilem et talem, de quo damp-
num vobis vel insule subsequi non posset. Et cum de huius-
modi tractatu pacis perpetue dicto regi Roberto verbum factum
esset, multum renuit et contradixit admirans, quod nos talem
tractatum faceremus moveri et quod nullatenus conseiitiret.
Set dictus dominus papa multum afficiebatur tractatui supra-
dicto, preteudens se velle tractatum et quod faceret, quod
memoratus rex Robertus adquiesceret illi. Super facto treuge
dictus Simon, ut ei"at informatus a nobis, institit, quod esset
ad annos viginti. Quod dictus papa et rex Robertus pre-
scripti totaliter renuerunt et negaverunt, dicentes nimium
tempus esse. Et finaliter concesserunt ad annos VI et etiam
post ad magnam importunitatem dicti Simonis ad annos octo.
Ita tameu quod vos teneremiui protinus desempaiare et de-
sistere a iuvando partem Ghibelinam. Set dictus rex Rober-
tus uon teneretur desemparare partem Guelfam, immo posset
eam iuvare. Et cum in dictis tractatibus aliter procedi non
posset, remanserunt taliter in suspenso . . . Vos autem hiis visis
et consideratis, qui hec cautius et prudentius quam alius . . .
potestis discernere, nobis rescribatis et cito vestre voluntatis
intentum, ut, si aliquam dictarum viarnm acceptandam vide-
ritis, possimus super eo tractare et agere, quod utilius poteri-
mus in premissis. Dat. nonis Octobris anuo domini MCCCXXI.
Reg. 338 f. 33 f. Mit der interessanten Bemerkung: B. de Auer-
sone, cui dominus rex primo mandavit eam et fuit scripta littera per
G. Augustini et eam tuuc correxit dominus rex, ut supra ordinata est,
et fuit expedita absque vicecancellario ut alie istius negocii.
Johann XXII. berichtet an Jayme iiber die Verhandlungen mit
Simon V. nonas Octobris anno sexto (1321 October 3) und scliliesst:
Fac, fili carissiine, quod dictus Fredericus suos procuratores et nuncios
tuque et dictus rex Maioricarum vestros cum mandatis sufficientibus
pro premissis tractandis, complendis et efficaciter roborandis ad nostram
presentiam celeriter destinetis. Nos enim domino concedente circa
premissa exequenda et procuranda intendimus vigilanti studio studios-
amque vigilantiam curabimus adhibere (Leg. Johannes XXII. Nr. 69.
— 397 —
„Noscat regia"). In der Antwort Jaymes am 8. November schrcibt er:
Er rufe Gott zum Zeugen, dass er alles fiir den Frieden getan und tun
werde. Zunachst soUe wenigstens der Krieg aufhoren, um dann den
Frieden besprechen zu konnen. Er hat die Ueberzeugung, dass beide
Konige den Frieden wolien! Er will mit dem K5nig von Mallorca
Friedensburge sein (Reg. 338 f. 33 v).
182. Konig Karl IV. von Frankreich an Jayme il.: ^nzeige
des frommen Todes Konigs Philipps V. nach langwieriger
Krankheit. Paris (1322) Januar 7.
. . . Diri vulneris novitate percussi et quodam modo cor-
detenus sauciati precarissimi domini et germani nostii, do-
mini Philippi nuper dictorum regnorum regis, deplorandum
obitum . . . duximus presentibus describendum. Siquidem cum
rex ipse gratus omnibus, Christi devotus, humilis et decorus,
in primeve inventutis iniciis ordiretur, arripuit eum ex in-
sperato morbus validus, quo per longa tempora maceratua
multipliciter et afflictus, tandem secunda die intrautis nuper
mensis Januarii in noctis introitu post suscepta devotissime
omnia ecclesiastica sacramenta, preciosi corporis Christi mu-
nitus viatico, iu vere confessione fidei perseverans, in suorum
circumstantium presentia migravit, ut pie creditur, ad su-
perua . . . Datum Parisius sub sigillo uostro, quo ante dicto-
rum susceptum regnorum regimen utebamur, die VII. Januarii.
Or. Perg. Ssp. Vgl. Lehugeur, Philippe le Long p.
183. Memoriale fiir den Besuch des Brautbewerbers des
franzosischen Konigs in Aragonien. Montpellier-Frage. Dank
an Karl von Valois. (1322 vor Mai 8.)
Memoriale sit, ut ille, qui iturus est, favorabiliter per-
tractetur, honorabiliter recipiatur, et exhibeatur sibi persona
ad videndum, colloquendum, comedeudum, bibendum et sola-
ciandum tociens, quociens voluerit.
I. Item quod ego revertar et alii aliqui maioris auctori-
tatis post me cum plenissima potestate a domina contrahendi
et consenciendi iu sponsaiiciis et matrimonio '). Et alia om-
nia facienda pro ipsa, que incumbent, promiteudi et iurandi.
II, Item quod habeatur plenaria potestas a patre cousti-
') Es folgt durchstrichen : Et recipiendi dotalicium et donacionem
propter nupcias.
— 398 —
tuendi dotem nec non ad faciendum pacciones, confederacioiies,
alligaciones quascumque et contra quoscumque citia mare et
ultra mare, sive passagium generale fiat sive non. Et nou
solum cum domino rege set et cum domino de Valesio et
omnibus suis, eciam perpetuo et ad tempus. Et ad firmandum
predicta iuramento eciam quibuscumque aliis penis et modis.
Ita quod nicliil desit, in quo requiratur speciale mandatuin.
III. Item quod immediate mitatur ad regem Maioricarum
•et procuretur absque dilacione, quod ipse mitat aliquos ha-
bentes plenariam potestatem coucordandi de facto Montis-
pesulani et eius baronia et ea transportanda ex causa matri-
monii et pacciones faciendi super hiis, eo casii, quod absit,
quo matrimonium solveretur sine prole, quod Monspesulanus
«um eius baronia rediret ad regem Maioricarum aut nepotem
aut alios cum omnibus condicionibus, quod nunquam posset
exinde dissensio sive discordia oriri inter reges predictos.
Item quod rex regracietur domiuo de Valesio multum ex
corde, quia lioc negocium tanquam proprium assumpsit favo-
rabiliter et benigue et prosequitur multoium magnatum pre-
-cibus, amiciciis et favoribus quibuscumque postpositis.
CRD s. f. 1684. Gleichzeitige Ausfertigung- Papier. Vou Haud
des Miciiael de Currali. Auf dem Rilckeu von Hand B. de Aversone:
Secretum pro Francia. Vgl. Acta Nr. 318 S. 477.
184. Archidiakon von Xativa an Jayme II.: Ein 6entilhom
berichtet ihm heute uber einen zu Jayme reisenden Mann
aus Siena, der genaue Nachrichten iiber den Aufstand in
Pisa bringt. Er sendet das vom Gentilhom aufgesetzte ,,fet
de Pisa" mit. Robert will, dass Pisaner und Genueser aus
Liebe zu Jayme eins seien. Was fiir eine Liebe mag das
seinl Erregung Roberts iiber die Gefangennahme des reich-
sten Mannes der Provence, Jacme Goncelm, und die Bela-
gerung seines Neffen Carlos ^rtus durch Ugo de Palissa,
Gatten der Prinzessin, die Robert gefangen halt, weil sie
seinen Bruder nicht heiraten wollte. Nachricht vom Ein-
dringen des Sultans in ^rmenien. ^vignon (1322) Juni 6.
Senyor, jo lardiacha da Xativa vostre clerge e vostra merce
emviu bessar vostres mans e vostres peus e fas saber a la
vostra alta senyoria, que III dies anats del mes de Juny
— 399 —
vos einviem a dir totes les noves de la cort aquelles, qui
ara sa *) poden saber '). E depuys, que aquell missatger hic
i'o partit, vuy, que es dicmenge VI dies de Juny, vench a
mi un gentill hom, qui vulria el vostre be e dixme, que ell
sabia, que un hom de la ciutat de Cena era anat a vos per
vos emformar del fet de Pisa, mas pus que aquell fo ab vos,
que en Pisa ses sdavengut gran trebaill e grans morts fetes,
per que ells an a fer parts entre si mateys e fanla ja, segons
que ell diu, e es hom, qui ho sap tot, e qo en que ara aon
tots los fets ne en que estan ne en quiny stament. Aquell
gentil hom me dona per scrit lo fet de Pissa, lo qual, senyor,
vos tramet en la mia letra '^), e dixme, que vos demauacets
aquell de Qena daquell fet, que es anat a vos, per go que va
ell los conex be aquells, entre qui es venguda aquesta dis-
cordia, e que ago es vostre gran be, que son, tots los majors
de la ciutat ne dell cumu de Pissa. Senyor, bes deya en la
cort, que discordia avia venguda en lo conseil de Pissa, per
que los missatgers del rey Robert, que son la anats, no avien
res pogut fer dago, per que lo rey los hi enviave, e dien, que
los missatgers del rey eren auats per raho del vostre viatge,
quel rey Robert vullia, quels Pissans els Geiiovesses fossen
tots uns per amor de vos. Be us podets pensar, senyoi-, per
qual amor! E da^o dien, que no an res pogut fer, pero quels
missatgers no sou venguts, mas son tornats en Geuova; quantne
sapia altre ardit, axi u so fare saber. Senyor, en la cort
altres noves no ha, sino aquelles, que laltre missatge prinier
vos porte, pero depuys que aquell hic parti, vench ardit al
rey Robert, del qual el es fort despagat. Lo senyor en
Jacme Goncelm lo pus rich om de Proenca, era anat a Paris
ab Carles Artus son nabot, que devia fer una batalla, e tor-
navensen, per que la dita batalla nos feu, e quan foren al
Puy de Fransa, lo nabot ana veher una comtessa e lo richom
sen ana e deviell esperar ai Puy en lo camin e misser Ugo
de la Palissa, marit de la Princessa ^), que el rey Robert te
a) Statt se Or. Vgl. oben da.
') Ich kenne keinen solchen Brief.
•j Das ist wohl Acta Nr. 377 S. 579 f.
«) Vgl. Acta S. 491 und Abhandl. der . . . bayr. Akad. d. Wiss. XVI,
2, 262 ff.
— 400 —
pressa a Napols, per que no vulia misser Johan son frare
per marit, el dit Ugo de la Palissa pres lo dit en Jacme
Goncelm e te assetyat en Carles Artus fiU de madona na
Gaucelma en lo Puy, axi quel rey hi tramet molta gent a
caval e cartes del papa e de molts cardenals, e diu hom,
quen Jacme Gon^elm sa vol rehembre XX milia florins, Dat.
Aviyo dominicha in Trinitate.
Senyor, aquest dicmenge apres menyar vengren males
noves al papa, quel poder del Solda de Babilonia es entrat
en lo regne Darminia e quel regne el rey e aquells, qui y
son, seran perduts, que nos poran tenir. E nols cal aver
gran suspita de la ajuda del papa ne del rey Robert, que
mes lus va el cor en la guerra de Lombardia, pero, senyor,
gran dolor ne mostra lo rey e tots los de la cort.
CRD Ap. gen. 60. Or. Pap. Ssp.
185. Majordom Not de Muncada an Jayme II.: Gesprach mit
Johann XXII. ilber den Sardinienzug. Der Papst will Ver-
schiebung; Jayme hatte ihn eher unterrichten sollen, damit
er die Sardinier beruhige. Als katholischer Fiirst dUrfe er
den Tod so vieler nicht wollen. Gesprach iiber Sizilien;
Johann redet schlecht von Friedrich. Not sprach nicht vom
Zehnten, obwohl der franzosische Konig einen zweijahrigen
erhalte zur Deckung von Schulden. Alles redet an der Kurie
von der franzosischen Gesandschaft zur Bewerbung um die
Infantin (Violant). Robert, Kardinale fragen; er sagt: lch
weiss Nichts. Grosse Unruhe (iber Jaymes RUstungen. Am
Johannestage erschien eine feierliche Gesandtschaft des
deutschen Konigs und seiner Gemahiin. Avignon (1322)
Juni 25.
Al molt alt e molt poderos senyor monsenyor en Jacme
per la gracia de Deu rey Darago, etc. Jo Not de Munchada,
maiordom vostre, senyor etc. Sapia, senyor, la vostra reyal
magestat, que nostre senyor lo papa ha parlat ab mi 11 ve-
gades apartadament, que no y havia negu, e specialment del
fet de Sardenya, lo qual, segons que apar, li plau, ques alonch,
jasia, senyor, que jo no li haya respost sino en aquella ma-
nera, que vos maviets emformat. E encara, senyor, ma molt
— 401 —
demauat de la armada e de les compauyes e de la sanitat
de la vostra persoDa e del estameiit e de la persoua del
senyor infant, e jo lin he respost en aquella manera que mes
estat viares, que mils sia tota vegada, seuyor, siguent la
manera dessus dita. E encara, senyor, ma dit, ques mara-
veyla, com vos axi havets mogut aquest viatge, que abans
ho degrets haver fet saber a ell e ell, que tremeses sos mis-
satges e ses cartes en Serdenya e quels manas, que us tro-
bessen e us aguessen per senyor, e si u vulien fer, si no -en
bona hora lavors era ora del viatge a fer. Dix encara, que
vos, qui erets tan catolich princep e tan bo crestia, que no
deviets voler mort de tanta gran gent crestiana, com en
aquest viatges podia esdevenir damdues les parts, si menys
podiets passar. E sobre aquestes paraules ell dix, seuyor,
moltes laors de vos e que tots temps hi avia trobat paraula
e veritat, e mostras ves vos de paraula molt favorable. Item,
senyor, me parla molt del fet de Sicilia e com vulria, que
posa, o algun adob hages, entre los senyors reys en Frede-
rich e el rey Robert, e sobre aquest cas ell dix moltes pa-
raules als e males del senyor rey en Frederich, e jo, senyor,
li respus 50, quen fo viares, e finalment tornau en barayla
e en manasses, que manassa fort al senyor rey en Fraderich
e puix torna, senyor, que aquestes coses devets vos tractar
e adobar mils, que hom del mon e quen erets molt tengut a
quascu dels senyors reys e a lesgleya de Roma e a vos ma-
teix, senyor, e jo pux dix tota hora, 90 que vos, senyor, hi
haviets ja fet per obra e qo que erets apparellat de fer tota
hora, que ell seu volgues entremetre. Finalment, senyor, be
conech jo segons mon poch entenimeut, que ell val molt mes
ab hom, qui li estia emfortidament, que no fa ab hom, qui
massa li sia humill e tota hora, senyor, que vos hajats a fer
ab ell, quen assagets, trobarets, qe jo dich veritat. E encara
mach esment de quelles cartes, que us tremes, senyor, a Tor-
tosa, e de la resposta, que vos li fes, e jo, senyor, no li parle
de les altres coses per vos, sobrel fet de la decima ne del
Legat per 90, senyor, com vos mo haviets enviat a manar
per vostra carta. E plaguerem fort, que no u haguessets,
que be y havia occasio, que hom se pogra fermar, que ell,
senyor, la ha dada al rey de Franga a II anys per pagar sos
— 402 —
deutes, he li lia fet lo divorcii ^) e totes aquelles coses, que
lia vulgudes demanar, per que los seus missatges hic eren, e
axi bes pogre hom fermar, que el la des a vos per conquerre
aquest regne, que vos tenits per ell, pus a aquell la ha dada
als deutes a pagar.
Tota la cort de Roma, senyor, es plena de missatges
del senyor rey de Franga . . . *) a vos per fer lo matrimoni
del sobre dit rey e de madona la infanta filla vostra. El
rey Robert e madona la reyna e molts de cardenals men han
parlat, e jo respost, que no y se res. Tota aquesta terra e
tothom, qui habit ne sie en estes parts, esta en gran pahor
e gran reguart de la vostra armada es ich faii grans mes-
sions e grans guardes e specialment en tot 90 del rey de
Franga, qui sta en frontera de mar e de terra de vos, senyor.
Lo jorn de la festa de sent Johan, que jo hixi de Avinyo
per anar en Franga ab los altres missatges, entraren embaxa-
dors solempnes en la Cort del senyor rey Dalamanya gendre
vostre e de madona la reyna filla vostra. Nostre senyor Deus
prec, que us do bona vida e longa ab melorameut de tot be.
E comamme, senyor, en la vostra gracia. Scrita en la ciutat
de ^) . . . lendema de sent Johan.
CRD s. f. 812. Or. Pap. Ssp. Nach Reg. 338 f. 82 ff. war schon
anfang Marz die Rede von der Sendung des Not de Monthecatheno
und R. Vinaderi an Papst und Konig von Frankreich. Er ist in Avig-
non schon am 18. April. Er sollte die Montpellier-Streitigkeiten mit
dem Konig und Karl vou Valois bespreehen. Mit dem Papst den Sar-
dinienzehnt usw. Spater erhielt er Aufforderung vom Zehnten zu
schweigen.
186. Erzbischof Johann von Toledo an seinen Vater Jayme II. :
Sein Befehl, sofort zu ihm zu kommen, um eventuell Violant
nach Frankreich zu begleiten, Friedensverhandlungen in Avig-
non zu fuhren und ihn zu besuchen. Die ersten Qrunde sind
zwingend. Aber nur um ihn zu besuchen, dilrfe er seine
Diocese wahrend des Krieges der Infanten Philipp und Juan
Manuel nicht verlassen. Auch aus GriJnden der Biiligkeit
a) Zwei Worter fehlen.
') Das ist die Annullierung der Ehe mit Blanche de Bourgogne.
^) Der franzosische Name ist schwer zu eutziffern. Not war auf
der Reise nach Paris.
403
nicht, weil er dreimai billiger in Toledo als In Barcelona
lebt. Schlagt Valencia oder Calatayud vor. (1322) flugust 3.
Excelleutissime princeps et domine! Recepi vestre do-
minacionis beuignam literam leta manu; per quam michi , . ,
mandabatiir . , ., ut visis vestris literis supradictis me, quam
cito possem, ad veniendum versus dominacionem vestram cum
familia decenti omniiio dispouerem. Cause autem liuius man-
dati vestri ti-es proponebantur in litera, quarum quelibet per
se satis eficax est et urgens, maxime autem cum simul posse
concurrere videantur, Primum erat matrimonium, quod trac-
tatur iuter illustrem et maguificum dominum Fraucie regem
et inclitam filiam vestiam sororem meam, quod, si ad finem
optatum et speratum faciente Domino perducatur, voluutatis
vestre erat, ut eam asociarem iu Franciam. In hoc enim
honorarem vos et dictum Fi-aucie regem soroiemque meam
predictam et me. Aliud erat negocium tractatus pacis, que
ducitur iiunc inter illustres reges Robertum et Fredericum
avnnculos meos, in quo forte haberetis vestram interpouere
personam et versus dominum nostrum summum pontificem
dirigei-e gressus vestros, quod, si forte predictus dominus
papa parcens vestre persone laboribus recusaret, nominaii me
sibi pro isto tractatu per vestrum nuncium feceratis, sic quod
iu utroque casu sive vobiscum sive per me credebatis me
vocandum pro negocio supradicto. Tercium, quod non modi-
cuni urget filialemque animum satis movere debet, erat con-
solatio, quam vestri gratia cum persona mea habere voleba-
tis, ut esset vestrarum passionum et laborum aliquod releva-
men. Hec ergo erant, que efectualiter dominacionis vestre
litera continebat. Ad quam per presentes duco taliter respon-
deudum assumeiis verbum istud psalmiste: Letatus ') sum in
hiis supradictis, sciJicet que dicta per scripturam sunt michi
per vestram dominacionem. Quare in domum Domini ibimus,
inquam domum certe proprie consciencie, sancte matris ec-
clesie, celestis patrie per utrumque enim uegociorum, si per-
ficiantur, qnod spero per Dei gratiam fiat, procuratur magna
quies et ti-anquillitas animarum et cordium, honor magnus
corporum, ecclesie Dei inexcogitabile servicium, ex quibus
') Psalm 121.
— 404 —
sequatnr celestis domus Domini incrementum. Igitui- pro tam
utilibus tamque salubribus negociis pro Dei honore et vestro
vel pro altero eorundem paratus sum iuxta mandatum regiiun
pro viribus laborare, disponens me et res meas, ut statini alia
litera vestra habita arripiam iter meum. Ad aliud autem,
ubi ista, quod avertat Deus, non procederent, subiuugistis de
consolacione et visione mutua, volo ceisitudinem regiam in-
formare. Sciat orgo vestra dominacio, terram istara in mise-
rabili et llebili statu esse multisque discriminibus et guerris
expositam, sic quod ad fores nostras est guerra maxima inter
dominos Philipum et Johanuem filium infantis Hemanuelis
super loco de Moliua, ita quod altei-, scilicet dominus Phili-
pus. est in Soria, domiuus autem Johannes in quodam loco
suo nobis satis propinquo, uterqne cum multis gentibus in
tantuin, quod, nisi Domini pietas subveniat, totum regnum
magne subiacet vastitati. Terra autem ecclesie Tholetane
propter mei presenciam satis est custodita et ab aliquo non-
dum lesa. Si autem ego in isto puncto cesantibus duabus
causis predictis, quas supra excipio, recessero, constet domi-
nacioni regie, quod terra ecctesie magno periculo exponetur.
Nam ubi omnia alia cesarent, insurgent statim multi latrun-
culi, qui nunc latent, dampnificareque poterunt terram meam
nec verebuntur tutoris iusticiam, quia tutores nostri, ne dicam
destructores, quia omnibus indigent, omnes timent, sicque-
timeo, ne possit dici de me, quod dicitur de mercenaiio, quod
videt lupum venientem et dimitit oves et fugit, et quod alibi
in reprehensione pastorum per prophetam dicitur: Non ascen-
distis ') ex adverso nec opposuistis vos murum pro domo
Israel. Si autem dicatur, hoc esse necesarium propter rele-
vacionem expensarum, non videtur salva reverencia dicentium
verum esse. Plus enim Barchinone expenderem cum C. ani-
malibus quam hic cum trecentis in ordinariis expenssis, tum
ratione fori, in quo nuUa est comparatio, tum quia habeo hic
fere omuia, que sunt necesaria pro expenssis, de quibus non
omnino ibi habeo. Quare omnibus hiis consideratis, licet toto
animo vestram desiderem videre personam, michique esset
consolacio tanta, quanta exprimere non valerem, videtur ta-
') Aus Ezechiel 13.
— 405 —
inen pro nunc ^d tain remotas partes se transferre nnllate-
uus miclii nec ecclesie expeclire. Si vei'o (loniiiiacio vestra
posset sine suorum negociorum dispendio ad partes Valentie
vel Calataiubii accedere, tunc posset facilius vestrum manda-
tum et meum desiderium adiinpleri. Hoc igitur dominacioni
vestre significo, ut plenius deliberare valeat, quid plus ex-
pediat quo ad piesens. Fiat tamen semper, quod ei fuerit
magis gratuin. Vestrum enim est imperare, meum obedire,
sed ista significo, ne posset vos forte decipere error facti.
Gracie vestre me humiliter recomendo. Scripta propria manu
Brioce vigilia beati Dominici.
Ex parte arcliiepiscopi Tholetani humilis nati sui.
CRD Ap. gen. Nr. 63. Or. Pap. Ssp.
187. Not de Munchada an Jayme II.: Traf Karl von Valois
bei Paris und sprach uber seine Stellung zum Konig \7on
Mallorca; Karl leugnete, dass er Abneigung gegen ihn habe.
Dann sprachen sie von dem Eheplane; jetzt ist er ganz
dafiir, da er sieht, dass seine Tochter nicht genommen wird.
Aber der franzosische Konig hat sich in den Sinn gesetzt,
Heinrichs VII. Tochter, Schwester des Bohmenkonigs, zu hei-
raten und hat an Maria Himmelfahrt alle seine Freunde um
sich versammelt. Der Papst hat im Geheimen dem Bischof
von Carcassonne und anderen Jaymes Tochter empfohlen,
wahrend der Konig von Frankreich schon an den Papst um
Dispens geschickt und zur Bohmin geht. Ueber die andere
Sache haben er und die Gesandten des Konigs von Mallorca
35 Klagepunkte aufgesetzt und die Antwort kommt bald.
^lles, was man hier tut, geschieht halb aus Liebe zu Jayme,
halb aus Angst vor seiner Macht. Paris (1322) August 24.
Al molt alt e molt poderos senyor mon senyor en Jacme
per la gracia de Deu rey Darago, etc. yo Not de Munchada
humill sotsmes, hom e servidor vostre, me coman, senyor,
en vostra gracia, besant les mans de vostre reyal majestat,
ab quanta puix reverencia e honor. Per les presens, senyor,
sapia la vostra alta senyoria mi esser en Paris usant de bona
sanitat e molt affectant de saber la vostra, senyor, e del
senyor iufant e dels altres infans, senyor, vostres. Prec a
nostre senyor Deus, que la do a vos e a ells bona e longa.
— 406 -
Sapia encara, senyor, la vostra excellencia, que, depuys que
us scrivi '), son anat a mosenyer en Karles de Valoys, qui
era part Paris XXXV legues e ali, on lo trobe jo, senyor,
li done les cartes, que vos li trametiets, les quals a ini el
reebe molt be e respos be covinentinent e dix, que a amor
e lionor vostre, que ell faria en los afers tot qo, que pogues.
Parleli axi mateix, senyor, de qo, que vos maviets dit secre-
tament del senyor rey de Malorques, e ell resposme que ell
naguua *) desamor no avia al dit senyor rey de Mallorques
ne ac nuill temps, e com ho agues, que ell a honor vosti'e,
senyor, ho lexeria tot anar e que u demostraria ara en vostres
affers. Axi mateix, senyor, parleli del matrimoni, del qual
el respos a mi e a larciacha de Saragossa, qui ab mi hi era,
molt be e dix, quen era molt pagat, axi, senyor, que io co-
nich e he sabut, que, si ell agues tam be reebut lo negoci,
com ara avia, que creu, lo matrimoni aguera accabament, mas
ja fos, que el senyor agues trames aqui sos missatges, el
tractava daltre part, que donas sa iila al rey de Franca, la
qual cosa uo ha puguda acabar per res, per que ell ara, pus
veya, que no u podia eudressar, tractava, aytant com poch,
que lo vostre se fes e uo altre, mas no creu, ques puga aca-
bar per tal, com lo senyor rey de Franga lia posat en sou
cor, que vol la fila del emperador, germana del rey de Bo-
hemia, si quell joru de madona sancta Maria Dagost ell fou
ajustar e ac tots sos amichs e ab ells el tracta del dit ma-
trimoni seu, e mosenyer en Karles e daUres de la sua part
vulien, quel vostre se fes e no altre, e daquesta raho lo
senyor papa avia scrit, senyor, al bisbe de Carquessona e ha
daltres secretameut, que de tot en tot lo vostre se fes e no
altre, per tal com fora gran pau de crestians, e asso a mi
dix lo dit bisbe de Carcassona, qui es gran eu la cort e molt
bou clei'gue. Empero, seuyor, lo rey de Fran^a ha posat en
son cap, que no vol altre muler sino la dita fila del empe-
rador, axi, senyor, que ja lia traineses sos missatges al papa,
que lii vula dispensar, per tal com aquesta es en grau de
parantiu ab laltra mulei", que avia, e el qui sen va en les
parts, on la dita dona es, e a Paris que ha trameses ja sos
a) So Or.
') Dieser Brief ist Nr. 185.
— 407 —
missatges per endressar e aver tot qo, que mester sia en lo
fet, per tal com el la enten a pendre mijant Setembre. De
la qual cosa mosenyer en Karles de Valoys es despegat, se-
gons que lie entes, axi que ses partit de la cort e sen es vengut.
Quant es, senyor, de los altres affers de la missatgeria,
sapia la vostra reyal magestat, que encara no y avem res
endressat, que ans nos menen mi e les missatges del senyor
rey de Malorques per grans alongamens, empero, senyor, se-
gons que ja vos he fet saber, avem dats tots los greuges e
cels, a qui es comanat nostre negoci, an ja feta lur resposta
a XXXV capitols pus principals, mas no lan vulguda donar
tro fins que la an mostrada al senyor rey e a mosenyer en
Karles, si que lo canseler de Fran^a nana a ells e vench la
vespra de sent Barthomeu, per que apres un jorn ho II de
la dada de la present devem aver resposta. La qual creu,
senyor, que sera bona, si a Deu nostre senyor plau, e melor,
que missatges la aguessen, qui anch hic fossen per aquesta
ralio. E sia cert, senyor, a la vostra gran dominacio, que
tot, quant sic fassa, se fara a amor vostre e en partida en
temor, tant se temen, senyor, de la vostra armada. Es mon
enteniment, seuyor, que hauda la resposta, que vage al senyor
rey de Franga, qui es be a VII jornades de Paris per dar
milor endres, que jo puga en los dits afers, e encontinent de
tornarmen en Cataluya nostre senyor Deus ajudant. Altres
coses no se, senyor, quant a ades, que us puxa fer saber.
Prec, senyor, cel, qui es creador de totes coses, que us fassa
viure longament a son servii e us do melorament e endres-
sament en totes coses. Scrita en Paris lo jorn de la festa
de sent Barthomeu.
CRD Ap. gen. Nr. 48. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta Nr. 323 S. 483 f.
Jayme II. hatte iibrigens auch die franzosische Konigin-Witwe Cle-
menza von Ungarn fiir das Projekt zu interessieren gesucht, wie aus
einem Schreiben vom 10. Mai 1322 (Reg. 338 f. 105 v) hervorgeht. Sie
hatte sich auch fiir die anderen Kinder Jaymes interessiert.
188. Simon de Beliloch an Jayme II.: Zunachst l<onnte wegen
Kranl<heits Roberts und flbwesenhelt des Kardlnals von Be-
ziers nlcht verhandelt werden. Dann sprach der Papst mit
Robert, der zornig erklarte, er liesse sich eher den Kopf ab-
schlagen als dass er dem vorgeschlagenen Frieden zustimme.
— 408 —
Der Papst bestimmte clie Kardinale Lucas Fieschi urid Jo-
annes Gaetani, die intimsten Freunde Roberts, als Unter-
handler. Sie berichteten dem Papste, wobei Simon stets
zugegen war. Die Kardinale sahen Jaymes Weg als besten
an, baten aber Robert um irgend einen Vorschlag. Die Sache
ware weiter, wenn sein Prokuratorium geniigte. So oft er
und die Kardinale den Papst gebeten, er solle seine Ansicht
ijber den besten Frieden sagen, hat er es stets abgeschla-
gen. ,,So sagte ich ihm, es scheinen alles nur Worte zu sein
und ich wolle heimkehren". Bittet um 6eld. flvignon (1322)
September 11.
Senyor. Jo en Siinon de Bell-loch, humil serviclor vostre,
besan vostres niaus e vostres peus nie coman, senyor, en la
vostra gracia. Be membre a la vostra reyal majestat, senyor,
que per altra mia letra signifique '), entre les altres coses,
laltre dia a la vostra altea, que en los affers nos podia res
fer, tro quel seuyor rey Robert, qui uo era be delitos, fos
guarit, e com per voleutat del seuyor papa jo avia fet veuir
lo cardenal de Beses a Avinyo. En apres, seuyor, quant jo
sabi, quel dit rey era en estament, que podia be cavalcar,
moltes vegades supplique al senyor papa, que parlas- ab lo
dit rey e que espeegassem eu los aifers go, qui fer seu de-
gues. E com \o senyor rey fo denaut ell, lo senyor papa le
dix h>s affers largameut ab moltes belles maueres, segons
quel dit seuyor pajia lecompta a mi, e encara despuys mo
recomptaren los cardenals de Beses e daltres, qui a ago ereu
appellats. E el dit rey reebe molt mal los affers, e dix, ques
lexaria abaus tolre el cap, que no consiutiis a aquella pau
en la mauera, que parlada li era. E el dit senyor papa dixli,
qiies acordas, ans que finahnent resposes. E acorda ]o dit
seuyor papa, que tencli per meylor, que daquells cardeuals,
de que pus fiava lo dit rey e pus specials amichs avia, li
trametes per tractadors, e foren micer Lucha del Flescli e
mousenyer eu Johau Gayata, qui moltes vegades e ab moltes
maueres, les quals serien longues de scriure, son anats del
seuyor papa al dit rej', e a cascuna resposta, que ells feyen
al senyor papa jo era appellat. E els dits cardenals, com a
') Fehlt
— 409 —
aquells, qui par, que hajeu bona voleutat eu la pau e qui
veen, segous que dien, que altra bona via de pau no y ha,
salvant aquesta, que de part vostra, senyor, per mi es estada
offerta, e axi matex o semble al senyor papa, non volens
partir lo tracta-ment, digueren al dit rey, qual altra via li
parria bona, que la obris e ells tractarieune. E a^o feeren
ells, segons que dixeren al senyor papa denant mi, que pus,
quel aguessen declinat a consentir a alguna pau, creyen, quel
tornarien a la dita via, per co cor veyen aquesta meylor. e
pus deliura que neguua altra. E sobre a^o, senyor, lo senyor
papa scriu a la vostra altea per letra sua, en la qual entre
les altres coses vos significa, que de moltes daltres bones
vies, que vos sabets, ques son parlades e tractades de part
del senyor rey en Frederich, volguessets elegir uua, cella
que a vos senyor, paregues meylor, o si alcuna altra vos ne
veyets bona, que la deguessets trametre a dir. En axi em-
pero que trametessets procuratio bastant de tractar sobre ago
a mi o hic trametessets altre ab la dita procuracio, qual vos
plagues, quin pogues tractar, que ab gran affan he pogut
acabar, si be vos, senyor, aviets tramesa la letra respousiva
al senyor papa, que en res volguessen enantar menys de pro-
curacio, que deya el senyor papa, que molt era deffectiva e
oscura, tant que no li paria, quels fets ne poguessen venir a
bon acabament, jo tota vegada dien: „Pare saut, vejats, si
vos porets declinar lo senyor rey a algu tractament rahona-
ble, segons la forma, que jo us he dita, que, si ho fets man-
tinent lo rey mon senyor, fara cumpliment en guisa, que la
vostra sanctitat conexera, que ell vertaderament va eu los
affers ab voleutat de darhi bon acabament." E specialment
li ho digui pus forment, pus agui hauda la letra derrera,
en quem significavets entre les altres coses, que, si el senyor
papa deya, que no entendria els tractameuts menys de pro-
curatori, queu siguificas a la vostra altea, e que vos, senyor,
men trametriets a dir vostra volentat. E jassia, senyor, que
jo haja supplicat al senyor papa, en presencia dels dits car-
denals e a part, que li plagues, que us specificas en la dita
letra sua, qual via de totes enteuia ell e li semblava meylor,
que per vos, senyor, hi poguessets mils acordar e entendre,
de qual o vol ell dir, no ho ha volgut atorgar ni fer, si be
— 410 —
los cardenals li digueren, que meylor seria e que jo deya
gran raho. Si que jo, senyor, li digui, que vos aviets pensat
e considerat molt en aquests affers e lougament e que no
veyets neguna altra via, que pus covineut fos a cascuna de
les parts, mas si ell la veya ni la trobava, que la us deuria
fer saber, 90 que ell no feya, e axi a^o no semblava, que fos
als sino paraules, per que jo men tornaria a vos, senyor. E
el dit senyor papa resposme, que uo u fes, que semblaria,
quels feyts fossen interrupts, mas que u signiticas a vos e
esperas vostra resposta. E jo, senyor, acordemem ab lo car-
denal de Beses, e conseylam, que u fes axi, com lo senyor
papa deya. Per que, senyor, sia vostra merce, que us placia
de significarmen vostra volentat, cou abans puxats. Encara,
senyor, supplich a la vostra alta senyoria, quem devyets fer
trametre despesa, cor en veritat, senyor, daltrament no men
poria anar, que no agues a lexar gran res de totes quantes
besties hic he e a menar tota la companya a peu, que ja
hic deg molt per la messio. E axi matex, senyor, si vostra
merce es la fets trametre au Salavert. Comamme, senyor, en
la vostra gracia. Scrita en Avinyo dissapte XI dies de Se-
terabre.
CRD 12567. Or. Pap. Ssp.
189. Jayme II. an Konig Friedrich: 6esamtbericht ijber die
letzten Verhandiungen in Avignon. Sendung des Simon de
Belloloco mit Kredenz ohne das verklausulierte Prokuratorium
Friedrichs. Erorterung des Papstes mit Simon, Ablehnung
alier Punkte durch Robert. Schreiben des Papstes an Jayme,
warum in so wichtiger Sache Simon mit einfacher Kredenz
kame; er solle fiir das Prokuratorium sorgen. Jayme, in
Erwartung eines solchen ohne Klausel, verbiirgte sich fur
Friedrich beim Papst, der aber unbedingt das Prokuratorium
wollte, aber schliesslich Verhandlungen zusagte, wenn Konig
Robert gesund sei. inzwischen kam der Brief Friedrichs,
worin er auseinandersetzte, warum er auf die Klausel nicht
verzichte. Ein neuer Brief des Papstes klagte wieder iiber
den einfachen Kredenzbrief, da seien die \7erhandlungen
wertlos. Tatsachlich, trotz seiner Bemiihungen, lehnte Robert
alles ab und liess sich auch nicht entreissen, was er denn
— 411 —
hinzufugen woile. Der Papst wendete sich wieder an Jayme
um Irgend einen Vorschlag. Simon schreibt, Robert wolle
sich, wie er dem Papst gesagt, lieber den Kopf abschneiden
als solchen Frieden bewilligen. Simon wollte gehen, der
Papst bestimmte ihn zu bleiben. Er (Jayme) schrieb dem
Papst, er habe keine andere Vollmacht und konne nichts
mehr vorschlagen.
Nun soll sich Friedrich entscheiden: entweder das volle
Prokuratorium senden oder neue Kapitel. Barcelona 1322
September 30.
, . . Carissime frater, ut certus efficiamini de omnibus,
que acta sunt usque nunc super tractatum pacis reformande
inter vos et illustrem Robertum Sicilie regem, inde vos pre-
sentibus curavimus informandum. Noscat quidem vestra se-
renitas, quod, postquam scripsimus vobis, sicut scitis, per
litteram uostram missam per Berengarium de Marimundo et
Simouem Rotundi, quos ad vos misimus de pleno procuratorio
nobis mitteudo, abiecta prorsus clausula in priori nobis misso
contenta, misimus propterea ad dominum papam et ad dictum
regem Robertum Simonem de Belloloco, dilectum consiliarium
et familiarem nostrum, non cum dicto procuratorio, quia non
expediebat, set cum litteris nostris de credencia et cum certi»
capitulis ad utrumque, prout novimus melius negocio conve-
nire, iusequentes per omnia capitulorum vestrorum formam
nobis missorum per nobilem Bernardum de Serriano et Ar-
naldum de Podiolo, de quorum eciam consilio capitula ordi-
uavimus supradicta. Exposita autem per eum legacione sua
dicto domino pape ipse dominus papa, ut nobis rescripsit dic-
tus Simon, . . . circa capitula *) collationem liabuit cum pre-
dicto Simone et habere eciam voluit transsumjitum eorum.
Sed dictus rex Robertus audita legacione multum male et
dure recepit eam et finaliter, quia dictus Simon procuratorium
') Sie stelien Reg. 348 f. 60. Johann soU fiir Robert, Jayme fiir
Friedrich VoUmacht haben. Will der Papst Genaueres, so soll Jayme,
so hart es sei, dafiir biirgen, dass Friedrich Sizilien von Robert zum
Ijehen nelimen, einen anderen Titel fiihren will d. h. rey de Trinacria
usw. An den Hof Roberts soU Friedrich, so lange er lebt, nur durch
Prokuratoren gehen brauchen. Gegen die hochste Apellationsinstanz
ist Jayme. Auch gegen Ueberlassuug eines Platzes in Sizilien.
— 412 —
non habebat, dominus papa noliiit aliter procedere, imino
scripsit nobis admiraudo, qiunnodo prefatinn Simonem ad eum
cum simplici clausa littera credencie pro tam arduo negocio
miseramus, et quod facereinus, ut [uocurator vel procuratores
vestri venirent super tractatu pacis . . . certum tractatum man-
datum secum sufficiens apportantes, et quod aliter non vide-
bat, quod nec ipse nec nos leformacionem pacis possemus
assequi supradicte. Et si nos pleniorem super eo qiiam missi
procuratores haberemus potestatem, super illa dicto Simoni
vel alii vices nostras per jiatentes litteras connnitteremus ^).
Nos autem attento, quod dicto misso procuratorio uti non
poteramus, quia manifestum fuisset disturbium agendorum
propter clausulam supradictam (juodque dicti Bernardus et
Arnaldus nullum habebant procui-atorium vestrum, licet douii-
nus papa putaret eos habere, cupientes, ne tractatus dicte
pacis retardaretur vel dissolveretur et sperantes, quod iuterim
vos misissetis uobis plenum procuratorium autedictum prefato
domino pape resciipsimus offerentes, quod vos faceremus con-
descendere ad ea, que concordata essent cum dicto Simone
iuxta per nos traditam sibi formam eaque faceremus iuviola-
biliter observari, adicientes preter oblationem nostram hanc,
quod . . . tractata et concordata huiusmodi faceremus complere
et plenarie pleua persistere firmitate. Cum auteui littera
nostra hec fuisset dicto domino pape per dictum nostrum
nuncium presentata et eciam legere iucepisset, ut habuimus
per significacionem dicti Simonis, ostendit se plurimum dis-
paccatum, quia non miseramus alterum de procuratoribus
vestris cum procuratoi"io ad procuratorium eideni Simoui, ut
posset inducere dictuni legem Robertum ad pacem, quod
aliter facere nou valebat preteudens, quod posset sibi ad sim-
plicitatem imputaii, ex quo nos non miseramus potestatem,
si ipse fortificaiet se in i^rocedeudo. Verumtameu ad iustan-
tiam dicti Simonis dixit, (juod legeret litteram et deliberaret;
postmodum vei'e i-espondit sibi se processurum iu tractatibus,
quam cito dictus rex Robertus, qui tuuc dicebatur infirmus,
posset equitare, scribens uobis dictus Simou, (|Uod, ([uantum
apparebat, ipse dominus papa habebat iu eis valde bonam
') Der Brief fehlt mir.
— 413 —
voluutatein. Hiis auteui sic se habentibus revenit ad presen-
ciam nostraui fidelis uoster Berengarius de Marimundo pre-
dictus et inter alias quaudaui nobis vestraui rescriptivam
litteraui super negocio dicti procuratorii pleui mitteudi pre-
seutavit coutiueutem vos providisse de eodem procuratorio
mittendo supersederi, donec de condiciouibus pacis, in quam
dominus papa et rex Robertus conseutient et quid nostro
nuucio respondebuut, per nostras litteras sitis certus, de qui-
bus rogastis cicius certificari, ut fiualiter respondere possibis.
Post hec itaque uuuc noviter aliud rescriptum ') [recepimus]
a dicto domino papa de prescripto priino misso facieus men-
cionem, scilicet se mirari, quomodo dictum Simonem pro tauto
uegocio cum simplici nostra littera credeucie nulla potestate
suffultum dabimus transmittendum, cum uulla verosimilitudo
repromitteret, quod pars alia cum tali sic uudo nuncio trac-
tatum aliquem aliqualiter inchoaret, quod subsequens experien-
cia evidencius comprobavit, quia, licet ipse domiiius papa hoc
supponeret indubie, devictus tameu nostra et dicti Simonis
instancia importuua credenciam a uobis ipsi Simoni commis-
sam illi parti exposuit et, ut super ea deliberare vellet et ad
tractaudum super illa tractatores aliquos deputare, interdum
soli et interdum iu nomullorum fratrum suorum presencia
duxit suadeudum. Ipse tamen tractatum ipsum infestum sibi
nimium reputans et molestum constanter asseruit se in illo,
prout propositus fuerat, unllatenus consentire et quod, licet,
quid illi vellet adici, fuisset sepius requisitus, uequaquam
tamen ab eo potuit aliquateuus extorqueri. Et subiuugitur
in ]'escripto, quod ipse dominus papa speraus, si via aliqua
alia sibi portabilis offerretur, ad iilam posset eius animus
iuclinare, suasit nobis, quod, si potestatem habeiemus per
alium hec tractaudi prefato Simoui vel alii . . . committeremus
per scripturam autenticam vices uostras, de viis dudum tac-
tis . . . et aliis, si que forsau se offerrent, curando dictum
Simouem vel alium reddere certiorem, cum quo super viis
ipsis dictus dominus papa posset habere colloquium et trac-
tatum, inteudens, ut fructus pacis inde sequi valeat, diligen-
ciam sedulam adhibeie. Aliter, uisi premissa faceremus, non
') Vom 11. September 1322. Leg. Joliannes XXII. Nr. 71. „Super
negocio". Das Folgende aus diesem Schreiben bis: Prefatusque Simon.
— 414 —
videt, quod valeamus assequi circa hec, que nos obtare sup-
pouit et que ipse iutensis desideriis affectat. Prefatusque
Siinou de Belloloco circa lioc suam nunc uobis litteram de-
stinavit ') inter cetera continentem, quod, sicuti intellexit per
dominum papam et per aliquos cardinales, qui interfuerunt,
cum dominus papa exposnisset dicto regi Roberto negocia,
ipse rex recepit ea miiltum male dicens, quod permitteret
antea decapitari quam consentiret paci in modum dictum sibi .. .
Et cum dictus Simon diceret predicto domino pape, quod
regrederetur ad nos, quia predicta non videbantur sibi nisi
verba, ipse dominus respondit sibi, ne faccret, qnia videren-
tur negocia interrupta, sed lioc significaret uobis et expecta-
ret responsionem uostram. Sicque remansit.
Ad significata autem nobis in dicto rescripto ultimo misso,
nos domino pape respoudimus, nos potestatem illam, de qua
ipse dicit in ipso rescripto . . . tractandi non habere, quoniam,
si habiiissemus, statim illam per dictum Simonem misissemus
ut necessariam negocio supradicto. Quod cum veritate dicere
potuimus, cum procuratorium per vos missum uon esset suf-
ficiens nec completum nec tale, quale a dicto domino papa
requirebatur. Immo vere erat disturbacio negociorum et oc-
casio suspicionis. Sed quod nos habeutes voluntatem mag-
nam, . . . ex pluribus bonis et grandibus debitis, quibus ad
partem utramque afficimur, et coiisiderantes, quod vos, sicut
de racione est, debetis nostro cousilio credeie ac nostram
sequi eciam voluntatem, iuducti propterea sumus et moti ad
intromittendum nos de istis negociis et assumendum eciam
inde onus ef, quod de viis dudum tactis existimus desperati
adeo, quod certi sumus, quod vaunm esset atque superfluum
inde loqui nec alie vie nobis se offerunt neque scire aut me-
ditari possumus . . . et quod, si aliter aliud bonum uon sub-
sequitur, istud nobis nimium displicet et moleste feiimus et
aliud nltra agere non valemus, cum non debeamus in istis
vel aliis quibusvis negociis dicere quicquam vel nos gerere
nisi cum certa et firma constautia veritatis, et quod, si sanc-
titas sua, qui utrique existit dominus atque pater, viderit,
quod per nos in premissis aliud utile possit agi, quod nobis
') Vgl. Brief vom 11. September 13-2-2.
— 415 —
sigiiificet, pacis nostrum debituin atque posse facere siiper
eis. Tgitur, frater karissinie, ex premissis potestis colligere,
quoniodo negocia transieruut et in quo statu persistunt. Set
nobis et dictis vestris nunciis clare est visum, quod, si ple-
num procuratorium misissetis, plus processum in negociis
extitisset et de intentione partis alterius, si quam habet ad
pacem, clarius vidissemus. Unde adhuc tenemus pio bono,
si et vobis visum sit, qui in agendis vestris plus nobis scitis,
ut alterum ex duobus subscriptis, si ad pacem intencio vestra
dirigitnr, per illos fieri oportet, videlicet aut quod dictum
plenum procuratorium nobis mittatis, sicut iam vobis scripsi-
mus. ut eo nos, si casus esset et expediens, uti possemus
iuxta capitula, que nobis misistis per subscriptos nuncios
vestros vel alia eciam noviter transmittenda, quoniam bene
certus et securus esse potestis, quod nos voluntatem vestram
et capitulum uon excederemus vel quod super hoc cum suf-
ficienti procuratorio et completo sine coudicione tribuatis
plenariam potestatem iamdictis Bernardo de Serriano et Ar-
noldo de Podiolo vel aliis, de quibus bene possitis confidere,
qui tractatus et negocia dicte pacis cum diligencia prosequeu-
tur. Et nos illis consilium nostrum et auxilium et f"avoi'em ...
cuiabimus promptis et fraternis affectibus exhibere. Et super
premissis deliberato inter nos et dictos nuntios vestros me-
moratum Arnolduni de Podiolo ad vos providimus remitten-
dum plene de dictis negociis . . . informatum. Dat. Barchinone
secundo kalendas Octobris anuo domini MCCXXII.
Reg. 338 f. 112 f. Der Papst schrieb daiin noch ani 17. October
1322 (Leg. Johannes XXII. Nr. 72): Ut quid . . . Dixit tamen et obtulit rex
prefatus. quod obtenta a dicto germano tuo per te potestate plenaria
non ad certum, quid faciendum, sed ad ineundum et perficiendum super
predictis tractatum, regem ipsum ad omnes vias congruas tractabilem
reperies et pacis benivole semitas prosequentem. Ad nos autem non
pertinet vias otferre, presertim ubi partis non concurrit consensus, in
negociis alienis, sed eas favorabiliter prosequi, si nobis per alios offe-
rantur. Ceterum a rege predicto Sicilie post multos tractata habui-
mus, quod, licet dictum regem Trinaclie asserat ius in illa insula non
habere, tamen excambium illi daret ! De loco autem, ubi illud prestare
voluerit, habere certitudinem nequivimus, sed credimus, quod in parti-
bus Romauie. Dat. Auinione XVI. kalendas Novembris p. n. a. septimo.
Mit diesem Angebot Roberts — Abschiebung Friedrichs nacli Romania!
— und dem Schreiben Friedrichs vom 28. October cnden die Verhand-
— 416 —
lungen. Charakteristisch fiir die Stimmung Jaymes ist die mitgegebene
zweite Instruktion fiir Simon (Reg. 338 f. 61 ▼).
190. Konig Friedrich an Jayme II.: Da er Frieden wolite,
biiligte er Jaymes Projetct, so s6hr es ihn in den Augen der
Welt degradiert. Den Frieden hinderte aber seine Klausel
betr. Treue fiJr seine Freunde nicht. Fur die hatte der Papst
Frieden schaffen konnen^ zumal der franzosische Konlg mit
dem Papst den Frieden fiJr Genua suchte. Ein absoluies
Prokuratorium hatte dem Frieden nichts genutzt und ihm die
Freundschaft seiner Freunde genommen. Er kann keines
senden. Messina 1322 October 28.
Ein Freund teilt ihm das Befremden eines amicissimus in
Avignon mit, dass er auf Reich und Titel verzichten, Lehens-
mann Roberts werden und der Kirche SOOO Unzen zahien
woile. Der amicissimus weiss dlesen Vorschlag vom Papste
selbst. Schon beginnen Friedrichs Freundc in der Lombardei
ihren Frieden mit Robert zu machen. Mit diesem Traktat
breche Friedrich die herzen der Genueser extrinseci ! Darum
verlangt die 6egenpartei das absoiute Prokuratorium.
... Tam tenor litterarum vestrarum per Araaldum de
Podiolo nobis . . . transmissanim quam ipsius Arnaldi relata
diligenter audivimus . . . Vobis assurgimus ad graciorum uberes
acciones . . . Inter alia percepimus tria signanter, prirao am-
bassiatam . . . Symoni de Belloloco . . . commissam, . . . secundo
responsionem a domino papa et cognato nostro super eam ipsi
nobili datam, tercio requisicionem vestram super alio procura-
torio magis completo a nobis mittendo . . . Et certe, reverende
pater et frater, ut vobis, cui de arduis negociis nostris nichil
esse debet incogDitum, mentem nostram clare aperiamus, ap-
perte testamur, quod cum predicto cognato nostro satis liben-
ter venissemus ad pacem propter multa ... Et ideo placuit
nobis modus pacis oblate ex parte vestra per predictum no-
bilem ipsi domiuo pape iuxta tenorem capitulorum vestrorum,
quantumcunque degradaremur per eam [iuxta] opinionem mundi
vulgarem. In veritate, reverende pater et frater, propter illa
tria inmediate dicta equanimiter toleravissemus humiliacionem
[nostram], maxime quia dominus papa et alii cardiuales trac-
tatores protestati sunt, pacem per nuncium vestrum oblatam
— 417 —
pacem esse convenientem et veram et nullam aliam meliorem,
quasi ab ipsa veritate coacti; nec obstabat ad hec, salva re-
vereucia vestra, clausula procuratori per nos missa, [quoniam]
petebamus fidem nostram servari amicis et valitoribus nostris,
quibus eramus astricti.
Nam considerato, quod ipse dominus papa, qui asserebat
tunc intendere paci Ytalie, habebat materiam satis paratam
ad tractandum pacem ipsam cicius atque facilius, cognato
nostro et nobis paccatis, considerato etiam, quia illis diebus
a fide dignis fuerat nobis significatum veridice, et hoc erat
fama preambula quasi in mundo notorium, quod dominus rex
Francie promisit firmiter cum domino papa pacem Januensium
procurare, in quo casu multum poteramus sperare, quod in
vestro tractatu possetis nostris amicis fidem nostram illiba-
tam servare, clausulam predictam fecimus signanter apponi.
Fuit et alia racio, reverende pater et frater, clausule supra-
dicte, quam apperuimus nobili Bernardo de Sariano et pre-
dicto Arnaldo in ipsorum a nobis recessu, ut per eos pate-
fieret ex parte nostra celsitudini vestre, videlicet ne ex osten-
sione absoluti procuratorii, quod nos et nostrum consilium
coniecturabamur, a vobis fore petendum callide ante datum
assensum super modo pacis per nuncium vestrum oblate, si-
cut rei postmodum probavit eventus, essemus ultimo pace
frustrati, de infidelitate ad predictos nostros amicos defamati,
et per consequens ex culpa nostra ab ipsis disiuncti . . .
Forte pax Deo actore non processit ex eorum labiis, quia
non vera gerebatur in corde, ut sic ipse decepcionem nostram
misericorditer precaveret. Que enim necessitas publicandi
pacem predictam aute, ut predicitur, datum assensum tot
cardinalibus, nisi ut hec vox notoria contra nos . . . incomoda
procuraret. Intuemini, si placet, . . . litteras a fide dignis de
Romana curia nobis missas '). In quibus circumspectio vestra
hanc veritatem, quam loquimur, manifeste intuebitur contineri . . .
Eya ergo, reverende pater et frater, si procuratorium
aliud super pacem tactam aut alium tractatum novum ad
presens ommittimus, si placet, excusatum nos habete, quia
de fraude, quam prius dubitabamus contra ambassiatam pre-
') Vgl. unten.
— 418 —
dicti vestri nuncii per alium *) . . . ex predictis processibus
cordi nostro quasi se ingerit certitudo. Videt enim agens
secundum tractatum non omnino primum dissolvere, cum no-
vum alium introduci *) . . . ex hoc possit corda amicorum
nostrorum de fama primi tractatus forte aliqualiter lesa contra
nos efficacius et evidencius irritare, quamquam nos spe[ramus]
in domino, quod vestra sagax providencia, si in ipso tractatu
viderit rem expedientem et utilem, pro nobis eliget, si noxiam,
evitabit . . . Dat. Messane XXVIII. Octubris VI. indiccionis.
CRD 9966 Or. Pap. Ssp. Viele Locher. In dem Briefe liegt von
der Hand des Schreibers kopiert folgender Zettel:
Inter alia conten[ta in] quibusdam litteris per quendam amicum
nostrum de Romana curia pridie nobis missis, prout a quodam amicis-
simo nostro perceperat, verba subsequencia continentur, quod predictus
nobis amicissimus miratur multum de nobis, si vera sint ea, que audi-
vit, et si de consensu nostro tractentur et fiant ; videlicet quod velimus
facere talem pacem cum cognato nostro et quod renunciemus regno vel
titulo regis et velimus nos facere hominem suum et quod teneamur
dare octo milia unciarum quolibet anno cum censu ecclesie, quod mul-
tum est; preter eciam subsidium galearum et gentis. Et cum sit inter
amicos nostros amicissimus ipse, non modicum miratur, si a nobis ista
procedant. Verum tamen idem amicissimus asseruit vos obtulisse ad
faciendum servari per nos omnia supradicta, ad que amicus, qui exinde
«cripsit nobis, respondens dixit: Quomodo, domine, ista scitis? Qui
dixit, hec omnia a domino papa scire '), et quod propterea amicus ipse
scriberet exinde nobis, nam expediebat, nos talia scire, eo quod mul-
tum debebat insidere cordi nostro, ut deberemus tractari facere talem
pacem. Sed si oflferretur nobis pax acceptabilis, quod reciperemus eam,
antequam veniret ad noticiam multorum. Aliter procuraremus auflferre
nobis amicos et eos a nobis toUere. lam enim isti de Spinula, qui sunt
in Lombardia, ex quo perceperunt tractatum huiusmodi, procuraverunt
habere pacem pro se. Et scripserunt predicto nostro amicissimo apud
Auinionem, quod certificaret eos, si erat facta pax et confirmata inter
nos et cognatum nostrum et quod omnino tractaret pacem pro ipsis
cum domino papa et cum rege Roberto, quia volunt recedere ab illis
de Auria. Insuper etiam amicissimus ipse noster dixit eidem amico,
qui, ut predicitur, exinde nobis scripsit, quod propter tractatum istius
pacis fregeramus corda Januensium extrinsecorum et aliorura quam
plurium amicorum nostrorum. Amicus vero ipse respondit ipsi amicis-
simo, quod in hiis erga amicos nostros erat intencio nostra sana. Et
sic, reverende pater et amantissime frater, ex premissis et aliis in lit-
a) Leider hier gerade Loch fiir mehrere Worter,
') Darnach muss es wohl ein Kardinal sein. Ob statt amicissimus
noster zu lesen ist: vester? Dann konnte es Napoleon Orsini sein.
— 419 —
teris nostris, quibus presens cedula est inserta, contentis, potestis ad-
vertere, ad quem finem mens eorum dirigitur, et qua de causa procura-
torii nostri copia tam instantissime postulatur.
191. Der iudex von flrborea, vicecomes Ugo de Basso, an
Erzbischof Guido von Arborea: Vielleicht wird die Konzession
5ardiniens an Javme II. rUckgangig gemacht. Er ist bereit
seinen Besitz von der Kirche oder Aragonien zu Lehen zu
nehmen. Oristano 1322 December 22.
. . . Pro certo didiscimus, quod Pisani ad dominum nostrum
summum pontificem sollempnes ambaxatores suos missuri sunt
Ambaxiata eorum inter alia continet, quod debent procurare,
si possunt, quod concessio Sardinie facta domino regi Ara-
gonum revocetur et quod eis postea per eundem summum
pontificem in feudum concedatur . . . Quia non est impossibile
et propter favorem, quem ipsi Pisani in curia speraut habere,
posset contingere, disposuimus vestre paternitati . . . nostre
intentionis propositum apperire . . . Vellemus procurare pro
nobis utilia, si possemus, et iudicatum nostrum Arboree et
terram aliam, quam in insula Sardinie tenemus, a sancta Ro-
mana ecclesia vel a predicto domino rege vellemus in feudum
recognoscere. Dat. in terra nostra Arestani die XXII. De-
cembris VI. indictionis.
CRD 9976. Kopie Pap. Notiz, dass der Brief geschickt wurde,
als Vidal von Villanova mit dem Erzbischof mediante domino cardinali
(Napoleon) die Verhandlungen begann. Auf Riickseite Brief Ugos, be-
ginnend, wie oft. mit einem theologischen Spruch: Quia, ut dicit Gre-
gorius, probatio dilectionis est exhibicio operis. Auf Nachricht von den
Verhandlungen bietet er Jayme seinen Besitz an.
192. Die Grafin Donoratico an ihren Vater Bernabo Doria :
Beklagt sich, dass sie keine Nachrichten hat uber die ver-
geblichen Verhandlungen mit Jayme II. Hilft nicht Gott, so
geht an dieser Uneinigkeit die Gibellinenpartei zu Grunde!
Der Herr von Lucca (Castruccio) wollte die Herrschaft (iber
Pisa. Eine Untersuchung erfolgte und darauf die Bestrafung
Genannter. Sperre zwischen Lucca und Pisa. Empfehlung
an ihre Mutter. Pisa (1322) December 12.
Magnifico et potenti viro domino Bernaboni de Auria
patri suo karissimo Giueura comitissa de Donoraticho et sexte
— 420 —
partis regni Kalleri domina reverentiam filialem. Vehementer
admiror, quod dominus Paulus de Montalto ambaxiator cum
aliis ad . . . regem Aragonum nuUa facta concordia redivit et
quod de hiis michi nichil intimare curastis. Nam procurassem
et totis viribus procurarem dissencionem ad concordiam con-
gruam et debitam revocare. Vos namque firmiter percipere
potestis et amici singuli fideles imperii, quod, nisi Deus pro-
videat de concordia inter illum et istos, vere sequetur exinde
cedes et destruccio tocius Gebelline partis ubique. Et ideo
placeat vobis causam, quare remansit ipsa concordia parti
tantum utilis, michi vestris litteris intimare, ut possit oppor-
tuno remedio subveniri. Super hiis antem ad vos intendo
nuncium destinare, qui vobis hec et hiis competentia liicidius
explicabit, quam citius aderit comoditas destinandi. Preterea
vobis resero per presentes, quod dominus Lucanorum habito
cum aliquibus Pisanis tractatu civitatis Pisane dominium cre-
didit adipisci. Quibus domino comiti relatis, confestim ad
reparacionem intendens perquisito negocio captus fuit domi-
nus Benus (?) Malexa de Lanfranchis miles, qui per capitis
amputacionem fuit vita privatus, et aliqui nobiles et popula-
res exbanniti fuerunt. Dominus Lippus de Caproua et domi-
nus Jacopus Faghiolus fuerunt ad confiuia destinati, et etiam
aliqui alii. Domiuus comes cum domino Lucanorum uon bene
moratur. Et prohibitus est gressus, ita quod Pisani non va-
dunit Lucam nec Lucani veniunt Pisas. Deus provideat, quod
melius sit pro domino comite atque parte. Dominus comes,
ego, uostrique filii, videlicet Thomasus et Gerardus, Dei gracia
incolumes permanemus, cupientes de vestro statu et prosperi-
tate continuo vestris litteris nova sentire. Me recomendare
domine , . matri mee postponere non velitis. Dat. Pisis die
XXIX. Decembris.
Gleichz. Kopie Pap. Vgl. Acta 579 f. Nr. 377.
193. Marianus de Amirata iegum examinatione probatus, in-
dignus famiiiaris, an Jayme II.: An der Kurie stellt ihm der
Syndicus der Pisaner nach. Verkleidet kam er nach Sar-
dinien, einen Tag als Premder, der nur klassisches Latein
versteht, einen Tag als scutifer zu Pferde, den dritten als
Bauer, geschminkt. So durchzog er das Land und traf An-
— 421 —
ordnungen, wahrend die Pisaner nzichtiich Vater, Bruder und
Kind gefangen nach Pisa zur Hinrichtung ftihrten. Doch
brachte ein Sturm sie nach Sizilien; Konig Friedrich hat sie
gerettet. Jetzt ruht er sich aus; dann l<ommt er zum Konige.
Barcelona (um 1322) Marz 51.
Magestati vestre teuore preseiitium uotum fiat, me de
partibus venisse Sardinie, ad quas antequam me transferrem,
Pisanorum caliditatem duplicem, mortiferam persecutionem su-
stinui. Nam postquam de persecutionibus aquarum mortua-
rum ^) evasi, ubi ipsi non modicum laboraverunt perdere vitam
meam, ut oretenus suo tempore vobis dicam, in Romaue curie
partibus, ubi quendam meum famulum, quem cum duabus vestris
litteris et meis aliquibus ad partes Sardinie certificari cupieus
de securo accessu premiseram, soliciter expectabam, sindicus
Pisanorum gladium prodictiouis, calididitatis more solito Pi-
sanorum, contra me preparans corruptione et promissionibus
largis, mariscalli familiam corrumpens, pestifferus uissus est
me perdere, nisi divina potentia succurrisset. Tunc in liabitu
peregrini cum uno tantum socio Sardicas nationes intravi
gestu, sermone et habitu diebus seu dietis singulis variando.
Nam uno die ibam pedes vestibus peregrini fiugens me nemi-
uem intelligere nisi litteraliter loquentem. Secuuda dieta in
iorma scutiferi eques ibam vestibus bipertitis fingens me scu-
tiferum [essej sancte Juste et aliis petentibus dicebam, me
esse episcopi Castrensis familiarem. Et sic variebam me per
tempus et loca. Tercia vero die ibam in liabitu unius Sardi-
rustici et nocte qualibet ungebam faciem meam sucu rate
silvestris ^), ad positionem cuius et sentiebam doloris ardorem
et incognitus apparebam. Per tales itaque circuitus labores-
que *) . . . contentis periculis et minis orribilibus hostium non
turbatus, licet aliquando territus, circuivi terram *) . . . visi-
tandos et ordinavi, que reputabitis vobis kara et hostes diri-
gent ad dolorem, licet ipsi michi dolorem intuleiint, dum per
proditionem accedentes exercitu noctis tempore patrem meum,
fratrem, unicum meum legiptimum filium annorum trium ce-
perint et cum obprobno condempnatos ad capitis mutilationem
a) Loch fiir melirere Worter.
') Ob Aygues mortes?
■') Das ist
— 422 —
eos Pisas vinctos catenis *) . . . omnes (?) mittebant. Dominus
tamen meus et salvator omnium, Jhesus Christus, inmensa
tempestate littorum et maris lignum transtulit ad partes
Sicilie et ibi miraculose relevante domino serenissimus rex
dominus Fredericus eos de manibus hostium liberavit et [se-
cum] tenet et tenuit generose . . . Fessus disposui aliquantu-
lum requiescere et postea dominationem vestram cunctis post-
positis humilitate debita visitare. Recomendo me clementie
vestre. . . . Data Barcilone ultimo Marcii.
CRD 4112. Or. Pap. Ssp. Locher. Wohl kurz vor dem Ziige ge-
schrieben.
194. Rede Vidals de Villanova vor Johann XXII.: GrUnde,
die den Konig veranlassen, den sardinischen Zug zu be-
ginnen ; das Drangen seines Sohnes und seines Volkes.
Simon de Belloch hat das vorgetragen und der Papst hat
gewunscht, dass der Konig ihm das flrrangement ohne Krieg
und Blutvergiessen uberlasse. Dazu hatte Simon keine In-
formation. Er kam zuruck und starb. Jetzt mochte Vidal
horen, was der Papst zu sagen hat und mit ihm den Zug
besprechen (1323 Anfang).
Sant pare, la vostra santitat sap, cou monsenyor lo rey
trames a la vostra presencia en Simon de Belloch, al qual
deus pardo, por lo fet del tractameut de la pau dels reys de
Sicilia et de Trinaclia, cars frares seus. E plagarli fort, si
a dieu plagues, que aquells afers haguessen haut mellor cap,
que no han. Los quals affers son romases en lestament, que
vos sabets. E com lo dit en Simon hac feta relacio larga-
meut dels dits fets a monsenyor lo rey, dixli, com de part
sua, segons que comanat li ere, per ell liavie suplicat a la
vostra santitat, que le deguessets ajudar a la prosequcio de
la adquisisio del regne de Sardenya e de Corcega de la de-
cima cuylida et iustada en la sua terra. E encara de donar
vostra favor per rescripts vostres e per legat, axi com vostre
predecessor papa Bonifacio ho havia fet. La qual cosa, sant
pare, vos li denegats, segons quel dit Simon retrasch, dient
que nou haviets raho por qo cor mousenyoi- nous havia vol-
gut otener de no comeu^ar aquests fets al temps de ara. De
a) Loch fiir mehrere Worter.
— 423 —
la qual cosa, sant pare, lo devets haver par escusat por les
rahons, que davayl se sequexeu.
La prima es, que deus li ha donat fill, qui deu regnar
apres dell, qui ha bona persona e es molt dalt cor e gran e
hom fet. Lo qual veent la mirva, que la corona Darago
prenia en entitolar se, tant de temps ha, dell dit regne e
que aquell no tengues ne possehis, insta molt a monsenyor
8on pare, que de tot en tot ell enantas en aquells affers. E
si volia perdouar a sa edat e a son trebayl, que soffiern, e
li plagues, que ell preses los fets e fees per ell la dita ad-
quisasio, qui era e es de edat e destament de sofferre tot
trebayl. De la qual cosa mousenyor, sintent la vostra volen-
tat, lo desvia per belles maneres, tant com poch. E final-
ment viu e conech en ell, que, si ell de tot en tot a^o li
denagava, que ell se poria emplicar en alcuns affers, qui non
valrien tant com aquestes.
La altra raho es por la gran clamor de tots les gents
de sos regnes e de ses terres, que a^o entena e sapia la
vostra santitat, que axi prelats com ricshomens com cavallers
com cividades e poble tots gridaven e parlaven da^o, lonch
de temps ha, contra monsenyor dien: Com se podia fer, que,
pus la santa esgleya li havia feta tan honorada donacio e
ells eren apellats de merce hi les persones e 90 del lur, per
que lexava monsenyor aquest fet, que noy enantava. Mayor-
ment pus Deus li havia donat tal fill e tal hereu, quiu podia
be escusar ell e acabar lo fet a gran honor e creximent de
la coroua Darago.
E axi per les damuudites rahons mon.senyor no poch
estar de conseutir al dit fet, cor, saut pare, segons que vos
podets couexer grau carrech ne romauia a monsenyor.
E encara, sant pare, lo dit en Simon dix a monsenyor
lo rey, que en les vostres paraules dixes, <juel rey Darago
demanava, que vos feessets 90, que no faria un jutge seu,
que enantassets no apellada ne ohida la part. Mas si mon-
senyor lo rey volia donar loc, que vos, sant pare, tractariets
e fariets a vostre poder, quel rey Darago hagues cumplida-
ment la honor e la senyoria del regue, segons que per la
esgleya de Roma li es donat, e encara lo profit e la utilitat
del dit regne e si lexava alcuna cosa del profit per venir lo
— 424 —
fet per mauera de pau e de concordia e per esquivar perills
e morts de Crestians, que no seria maraveyla e si per aven-
tura los Pisans eren tan foyls, que no volguessen fer qo, que
vos, sant pare, volriets: que en aquell cas vos, sant pare,
ajudariets al rey Darago e al infant grossament en aquestes
affers els dariets tota favor. E lo dit en Simon dix, que
respos ala vostra santitat, que per aventura lo rey, monsenyor
dubtaria, que ago no pogues esser lagui dels affers, qui ja
son en acabat aparellament, E vos, sant pare, resposes, que
no era vostre enteniment, quel fet sen laguias e que vos
sabiets be e tot hom podia saber, quel infant no podia moure
dega lo Mar^. E axi que sol, que monseuyor lii volgues do-
nar loc, que en aquest endenug la vostra santitat hi faria a
endressament dels fets 90, que a vos plauria. E el dit Simon
dix, que dago no havia neguna informacio. Mas si ala vostra
santitat plahia, que recomptaria a monsenyor e que mon-
senyor vos en faria saber sa volentat per ell o per altre, E
vos, sant pare dixes, queus plahia e queli manas, que dixes
a monsenyor e que ivac ne sabessets sa volentat per ell o
per altre, E axi, sant pare, monsenyor veent e conexeut lo
vostre sant e savi e bon maniment grahiha molt ala vostra
santitat. E enteniaus sempre de remettre lo dit en Simou
enformat sobre ago de tota sa voleutat. E axi coui a Deu
plach, pres lo fort e grau malaltia, de la qual passa desta
vida en pochs de dies. E fo cas, que yo era veugut hivors
novellament ala cort de monseuyor, en la qual, lonch temps
havia, uo era estat per raho de malaltia. E axi, seuyor,
veent vostre saut e bou conseyl e plaent li de esquivar ay-
tant, com puscha, mort e scampameut de sauch de Crestians
ordona e volch trametre mi ala vostra sautitat sobre aquestes
affers, que ell te fort per graus e que toqueu molt ala houor
de si e de sou legue, per ohir e euteudre go, que la vostra
santitat volra dir sobre ago, e encara per tractar ab la vostra
santitat sobre a^o eu la manera, que a vos, saut pare, plauria.
E supplicha e prega monsenyor la sautitat vostra axi humil-
meut e cara, com pot, que en aquests affers vos placia de haver
en tal mauera, que la honor e el profit e el creximent dela
esgleya de Roma e dela coroua Darago sia guardat, com tot,
sant pare, sera honor e serviy dela esgleya de Roma e vostre.
— 425 —
Reg. 338 f. 116. Diese Rede muss zu Beginn des Jahres gehalten
sein. Vgl. Acta S. 590.
195. Francesch de Menssoriu homil fell vostre: Konig Roberts
Riistung. Galeazzo Visconti hat 2000 Reiter und erwartet
noch 1000, die mit dem Banner des deutschen und franzo-
sischen Konigs kommen. Papst und Robert sind erregt
dariiber. Der Konig von Frankreich und Robert wissen nichts
voneinander; ersterer ist nicht gut auf den Papst zu sprechen.
Fiir den Sommer wird fUr die 6ibellinenpartei viel erwartet.
Avignon (1323) Februar 16.
Konig Robert hat 25 Galeeren in Maroela ausgeriistet; jedem
Schiffspatron gab er 8 honces de senyal, 25 fiir die in Genua auszu-
riistenden. Der Visalmirayl ist nach Neapel gegangen und dort sollen
30 geriistet werden. Das geschieht, wie ein Mitglied seines Rates sagte,
in der Erwartung, dass der sardinische Zug unterbleibt. In Pisa liat
man nur 7 Galeeren gebaut.
. . . Encaraus fas saber, senyor, quel legat si es a Valeni^a
tro ab MD homens a cavall entre tota manera de gent. En-
caraus fas saber, senyor, que misser Gualleas Vescomte si es
a Milla beu ab MM homens a cavall et espera tot dia M,
el *) . . . que fan MMM homens a cavall, que deven venir ab
una bandera del rey Dallamanya et altra del rey de Fran^a,
si que dago lo papa el ley son molt torbatz. Encaraus fas
saber, senyor, quel marques de IMonfferrat si sera exit del rey
et dela esgleya et faye la guera. Encaraus fas saber, senyor,
quel rey de Fran^a el rey Rubert no santen ren la un del al-
tre. Encaraus fas saber, ques diu en cort, quel rey no es
molt pagat del papa; no sab hom, per que ni per que no.
Els affers, senyor, esperam grans aquest estiu per la part
Gibilina . . . Dat. en Auiyon dimecres XVI dies de Febrer.
CRD 10696. Or. Pap. Ssp.
196. Vidal de Villanova an Jayme II.: Wortliche Mitteilung
einer Unterhaltung Johanns XXII. mit dem Kardinal Lucas
Fieschi. Der Papst horcht ihn aus, was er uber die Ver-
handlungen der Pisaner wisse. Wie der Kardinai meint, die
Pisaner kamen um Ihren Erzbischof wegzuschaffen, sagt der
Papst; Das sei Unsinn, dazu geniige eine kleine 6esandt-
a) Locli fiir 1—2 Worter.
— 426 —
schaft. 5ie wollten den Zug nach Sardlnlen hintertrelben ;
das sel wohl zu spat. Der Kardinal schlagt Verglelch zwl-
schen Plsa und Jayme vor; dle Armee solle gegen Qranada
ziehen. Johann lobt den Qedanken. Dle Plsaner seien aber
verriickt, sie stOrzen slch in UnglUck. Vidal aussert sich
nlcht (Jber den ^ussohnungsgedanken. RaubziJge der Qe-
nueser extrinseci (Avignon 1323 zu Marz 6.)
Senyor. Pus que aquesta letra fo feyta, yoni viu ab lo
cardenal micer Lucha del Flecli. El dit cardeual fo dels VI
cardenals, qui foreu presents, quan yo prepuse al senyor papa,
segons que jaus fiu saber per la primera letra, que reebets
mia, segous que creu '). E dixme molt secretameut, (jue era
estat ab lo papa e quel papa li avia dit: Fort me niaraveylle
laltre jorn, com en Vidal vos demanava als aifers del rey
Darago. E dix lo cardenal, que li respos : Pare sant, per
que us en maravelas ? Que la mia casa fort es estada en
grau amor ab la casa Darago. E mon avi volch reebre ca-
valleria de ma del rey Darago. El papa li dix : Queus par
a vos de 90, (juel rey Darago nos demanava ? Me par, que
fa aytant per vos com per el, que gran rao par, (jue vos li
degats alguna cosa a cobrar aquell regne ala ma dela esgle-
sia e sua. E diu, quel papa li respos: e donclis, per que
nou preposa en Vidal en concistori? El cardenal diu, (jue li
respos: He, sant pare, en Vidal es savi hom e per ventura
uo volria haver vostra escusaoio en publich, que mes la ama-
ria haver familiarment en vostra cambra, que veu, (|ue meins
desonor seria de son senyor. E diu, quel papa li respos :
Cove affer. que tots sapiats en co, que si fara. E apres a^o
diu, quel papa li dix : Vos aguets embaxadors de Pisa ; sa-
bets, per que son venguts? El cardeual diu, que li respos:
Pare sant, ja sabets vos, (jue per lur arquebisbe a gitar de
Pisa. E diu, quel papa li dix: Co son trufas, que no aurian
per aquest feyt feyta tan gran messio, que meins embaxada
hi bastare. Mas certament, que els venen per embaxar aquest
feyts, quel rey Darago fa, si poden, e el feyt es trob a avant
per romanir. El cardeual sobre ac^o diu, que li respos : Pare
sant, bona via seria, que vos tractassets ab lo rey Darago e
') Wohl der verloren geglaubte erste Bericht. Acta S. 590.
— 427 —
ab lo comu de Pisa, que feessen alguna avinenga entre els
del regne de Serdenya e que pagasen les inessions quel rey
Darago ha feytes en aquest apareylament entre vos el comu
de Pisa, e que aquest apareylament tan gran anas sobre
Granada o en altra part, qui fos servey vostre e dela eglesia.
E diu quel papa li respos: Plaurians, si fer se pogues. Mas
que veem, quels feyts de Sardenya lexar se pusquan, quels
Pisans son axi folls, que auran la mala ventura. E estes
paraules dites entrel cardenal e mi lo cardeual me dix : Micer
Vidal, nous parria a vos, que sobre aquest feyt se tractas
alguna concordia? E yo li respus : Pare, be sabets vos, qui
present afos, que yo no he preposat ne soplicat per lo rey
monsenyor a nostre senyor lo papa de neguna carrera dadob
ni de concordia sobre aquest feyt, ans li deman en presona
de monsenyor ajuda e favor per fer la con^iuesta dell regne
de Cerdenya, segons que vos havets hoyt, e daco yo no he
nenguna comisio ne en res non me entremetre. E sobre a^o
lo cardenal dix me: Micer Vidal, nos estarem tota hora per
la honor e profit del rey Darago. E yo li tiu gracies sobre
ago e li dix go, quem parech. Senyor, vos podets ben veer
segons les paraules, que havets enteses per lettres mies, qui
son estades entrel senyor papa e mi, que les paraules dam-
muntdites totes foreu per sostraer al cardenal, si sentia res
dels Pisans ne queiny enteniment avia sobre acjuest feyt.
Apres totes aquestes paraules, (lui foren estades entrel dit
cardenal e mi en aquella hora metexa yo li demane: Senyor,
vostres Genoveses an gran mal feyt enguan a algunes naus
e lenys de Catalaus. Be se, dix el, que una nau preseren
pochs dies ha de Catalans, que valia mes de CCC mille flo-
rins. Per go vos ho deman, que, si vostres Genoveses fayan
alguna armada e ans que nostra armada sia partida de Ca-
talunya, que nostres mercades sen poguesen guardar. E el
respos me: Aquells dintre Genova no armen res enguan, veer
es, que aquells de fora armen algunes galees de^a e dela per
la ribera. E yo li demane: E quantes poden esser? E el
respus: Seran de VIII a X e aquelles iran vers la Romania.
Per que, senyor, creu, que en Genova nos fa altra armada
si no aquesta, que el diu. Empero yo sabre tota certenitat
del feyt e sabrets ho, al pustost que porre.
— 428 —
Archivo de la Diputacion provincial de Zaragosa Leg. 744. Vgl.
Acta Nr. 378.
197. Regeln fiir den Infanten Aifonso bel dem Sardinienzug:
Gerechtigkeit vor allem; er andere sein Wesen. Durch sein
stets liebevolles Verhalten schadet er sich. Auktoritat und
Reife muss er haben. Jetzt wirft er sich oft weg: ein Niedrig-
stehender redet ihn ebenso an wie ein richom. Die Italiener
filhlen das leicht heraus und schatzen ihn weniger. Er sei
massig in Schenkungen, berichte alles dem Konige, fange
mit niemand Streit an. Konig Friedrich liebe und ehre er
als seinen Oheim, hiite sich aber fUr ihn Partei zu ergreifen.
(1323 FrOhjahr.)
Sia euformat linfant de les coses ques seguexen : Prinie-
rament que sia ferm en justicia, axi que per favor ne per
prechs de negu no vulla lexar justicia, e que mut sa manera
en a^o, cor tant es estat en tro agi amoros, que, si ara ser-
vava semblant manera, seria tot lo fet en gran periil.
Item que eli se vulla donar auctoritat e maturitat, cor
ell es veat de 90, ques lexa maneiar e tractar a tot liom, axi
que un vil hom de peu lo pren a una part es raliona ab eil
axi assessegadament, com si era un riciiom. E ia gent de
Italia son certs e entenents, e si no troben en eii qo, que
pertany a aytai, com eli deu esser, menysprearli an.
Item que sia temprat en sos dons, cor en aitra manera
e aiio que es deiia e 90 ^) . . . sen porta, no bastaria, e es io
maior perili, quei fet aquest pot haver fretura, e que per io
poder, quel senyor rey ii ha donat no *) [do]nar casteiis ne viies
ne rendes reyais, mas que partesca ies terres liermes *); ay-
tambe si alcuns iociis hauran de rel)eis, queis puxa donar tota
via en feu, segons custum ditalia.
Item com sia deiia, si eis fets ii venen de guisa, que
pogues trametre dega aicuna cosa axi dapo del jutge Darborea
com daitres coses, que sia curos de trametre dega ai senyor
rey go que pusca, per 90 que 90 que ses minvat *) . . . [Darjago
per io viatge pogues tornar a son estament. E si per aven-
tura *) . . . nuiia si eis fets liavien a durar e eii agues obs
secors de^a que *) . . . que sia ia e veja, quai carrera tendran
a) Loch fiir ein paar Worter.
— 429 —
los fets, que ys trameta aquella persona, quell sab qui, ap-
portas al senyor rey 90, que li pogues trametre dega, o que
en laltre cas certificas lo senyor rey, qual *) . . . haurien obs
los affers per que lo senyor rey hi provehis ab temps.
Itera vol lo senyor rey e mana al infant, que per neguna
manera del mon ne per *) . . . enac de negu ell no emprena
affers novells nes meses en guerra ab negu rey ne ab neguna
comuna, sens ferho saber al dit senyor rey e sens sa volen-
tat e espres manament.
Item li membre al infant, que en los affers del rey Ffre-
deric frare nostre et avoncle seu se deia haver be e savia-
ment, honrant aquell e amant, en tal manera empero ques
guart de fer cosa, per que lesgleya de Roma nel rey Robert.
qui es axi mateix son avoncle, poguessen eutendre, quell pre-
ses part ab ell, cor a^o poria esser gran toi*p e gran escan-
del e a ago de^a e a allo della.
CRD 0. Nr. Or. Pap. Vgl. die poetischen Ratschlage Muntaners
cap. 272. Auch Einleitung.
198. (Vidal de Villanova) an Jayme II.: Kardinal Napoleons
hat dem Syndikus von Pisa gesagt, dass sich die Pisaner
In Konig Robert getauscht und sich mit Jayme vor dem Zuge
nach Sardinien hatten vergleichen sollen. Der Syndikus gab
das zu. Der Papst verschulde es, der ihnen gesagt und ge-
schrieben, dass sie mit 6eld Jayme bestimmen wilrden, Sar-
dinien zu lassen und gegen 6ranada zu ziehen. Sie hatten
nur zwei Hoffnungen auf die festen Kastelle und die (schlimme)
Luft. Napoleon: Ob die Luft nicht auch den Pisanern schade?
Jayme sei klug genug hierfClr. Der Syndikus hofft noch auf
ein Einvernehmen vor Aifonsos Abreise. Napoleon: Der In-
fant reise im Marz schon. Vidal meint, die Ansichten des
Syndikus stammten vom Papst und von Robert. Der Papst
will ihn (Vidal) bis zur Antwort der Pisaner halten und Ro-
bert argere sich Uber den Zug. Vidal freut sich Uber die
Ankunft 6. Oulomars, er selbst wolle abreisen, um seinen
Sohn vor der Sardinlenfahrt zu sehen, und Oulomar konne
ihn vertreten. (Avignon 1323 nach Marz 5.)
Senyor. Disapte V. dias de Marg yo era ab moseuyer
a) Loch flir eiu paar Worter.
— 430 —
Napolio, e dixme, quel sindich del comu de Pisa, qui es en
esta cort, ere estat a el sobre alcuus affers del comu de Pisa.
E dixme lo cardenal, que el dix al dit sindich: Cativa gent,
e no veets vos altres la mala ventura, quius esta apareylada
■de venir? No siats enganats en rey Rubert ni en altre, quius
•do confort de vanitat, quel fiyl del rey Darago va axi pode-
rosament ves vos altres, que neguna deifensio a el no podets
haver! Com no tractats vos altres dalguna avinenpa ab lo
rey Darago, abans que son fiyl sia en la Sardenya? E diu
lo cardenal, quel dit sindich li respos: Micer, manifestament
veem e conexem 90, que vos dehits. Mas lo papa nos ha
axi confortats de sa paraula e axi sen son anats enformats
aquests nostres embaxados, que lo mal au sera sobre Pisa.
E dix lo cardenal, que li dix lo dit sindich: Micer, yo era
present totes aquelles vegades, quels embaxados foren en
presencia del senyor papa. El papa los de esperanga, que,
si ells podian alguna gran quantitat de moneda dar al rey
Darago, a la qual quantitat el los ajudaria be e fort, que
aurian bona via, per quel rey Darago lexas la anada de son
fiyll en Sardenya, e que aquest apareylament fos convertit
sobre Sarrahins, o si apo fer nos podia, que el tractaria dal-
guna bona composicio per nos, E sobre ago portaven los
embaxados nostres letra del papa al comu. Mas nos, micer,
si alguua concordia uo si pot metre, no havem mas dues
esperances, quels castells els lochs forts, qui son del corau e
dels amichs del comu sian be guarnits de co, que mester hi
fa, que aquests feyts lo rey Darago uols pora mantenir, e
pus els ajan aturar en la terra, layre de la terra nos ajudara.
El cardenal dix, que li respos : Catiu hom, e layre no sera
axi contra vos com contra ells ? Quels feyts si nos pogues-
sen mantenir per lo rey Darago, uols agre comengats? Que
be sabs tu, quel rey Darago ha mes vist e feyt de sa per-
sona, que lexa estar dun rey, que cavaller que sia, el mon.
E si el no vehia, que pogues tenir aquests aifers, agrey el
tant mes del seu ui posarhi a la presona de son fiyl ni tant
bon hom de son regne. E diu lo cardenal, quel dit sindich
li respos : Micer, a^o es la veritat, quels nostres feyts son
en mal punt. Mas be creu, que, ans quel fiyll del rey no
sera en Serdenya, que alcun be se tractara entrel rey Darago
— 431 —
el comu. El cardenal diu, que li respos : Noy ha temps per
ago affer, quel fiyl del rey partex per tot Marp de Catalunya.
Senyor. Aquestes paraules, quels sindich damunt dit de-
hia al cardenal, son exides del papa e del rey Rubert. E pus
yo ac oydes aquestes paraules del cardenal, presumi per la
manera, quel papa te en lo meu deliurament, que el me re-
tinga tant api, tro aja haut resposta del comu de Pisa, que
certa cosa es, quel rey Rubert se sent molt dela anada del
infant en Sardenya e li dolra molt, si a Deu plau, que • en
vostra ma venga, ja sia que el cortesament ne parla e mostra,
que lin plauria tot vostre prou. Mas la veritat es en contrary.
Senyor. Yo havia dit a mosenyer Napolio, dies havia
passats, abans quel dit sindich parlas ab el, que, si per alcun
cas lo sindich de Pisa venia a el, que el lo meses en noves
daquests affers per sentir del sobrels affers alguna cosa, si
fer se podia; mas que esperas, que el vingues a el per alguns
affers e axis feu.
Senyor. Dijous III dias de Mar^ reebi una carta vostra,
en la qual me fayats saber, que vos trametiats aci en G. Ou-
lomar sobrel feyt, que vos sabets. E quel dit en G. Oulomar
ve ab procuratory bastant feyt a el e ami o alau de nos al-
tres. E, senyor, tench per bona e per saviha la manera, que
sobre ago havets tenguda, que en G. Oulomar es molt bo e
covinent a ago. Esil senyor infant partex per tot lo mes de
MarQ de Catalunya, ja sia que yo no creu, que fer se pusqua,
mas yo axiu dich al papa e a aquells, qui men demanan,
queu fara o a tot lo pus luyn a VIII dias Dabrili cove affer
a mi, que yo sia tornat en la terra, ans quel senyor infant
ne partesqua, per que mon fiyl hi va e desig, quel vega ans
de son partiment, e encara que nos poria deliurar complida-
ment en algunes coses, que ops fan, si yo no era aqui, e en-
cara que alcuns amichs meus van ab lo senj^or infant, qui
desigran veer mi e yo aells, ans que de la terra partesquan.
Per que, senyor, pus en G. Oulomar hic sia, e yo laja en-
format sobrels affers, yo enten affer mon poder de deliurar
me del senyor papa ab gracia sua. E com yo vees, que el
me volgues retenir, yo menten a despatxar del ab la pus
bella manera, que pore, per tornarmen ves vos per les rahons
davant dites.
— 432 —
A una paraula, senyor, que dehits en vostra carta, que
en G. Oulomar sab dret e es enformat de vostre usatge, re-
spon, que no mes vigares, que en aquell feyt vostre usage
en res hi dega haver loch, quels feus daquelles partides, que
vos sabets, son en molt major subjeccio e avantages a senyor,
que no son los nostres, per que aquella manera no par, que
dega esser servada la, on vos sabets. Ans me par, que, si
dega tenir e servar aquella, quis te, es servar on altres
partides del mon, en que vos sots estat e sabets. Com en
G. Oulomar sei^a aci, el e yo nos en rahonarem. Senyor, si
90 ve fet, per que en G. Oulomar ve, sera be; en altra ma-
nera fa gran ops, que siom trobades totes aquelles vies, que
pensar ni fer se pusquan en los aifers ajan compliment e no
tan solament a a^o, qui ops fa tro al partir; mas principal-
ment per sustenir lo feyt. Que, senyor, per cert sapiats, que
totes aquelles presones, qui desigan mirva e don de la corona
Darago e dels naturals vostres, estan esperans aquest feyt,
quenya fi aura, e si a Deu plau, la fi sera aytal, com vos e
vostre fiyll e vostres sotzmeses havets ops. Placia a el, que
axi sia. Per que no deu esser guardat per vos ni per negun
altre, quil be e la honor vuylla vostre e de vostre fiyll e de
vostres sotzmeses negun don, de qualque manera sia, on vos
compliment pusquats haver, per quels affers se seguesquan
es sostengan, quels feyts son en tal cas, que duymes no si
deu guardar pro ni contra, mas que si do ey aja compliment
e tost, que pora.
CRD, Petros s. f. (Leg. 96). Pap. Gleichzeitige Abschr., oder
wahrscheinlicher ein von anderen Blattern abgetrenntes Stuck, an dem
das Siegel war. Bekannte Hand.
199. (Vidal de Villanova) an Jayme II.: Neue 6esandte der
Pisaner. Johannes XXII. spricht nicht offen: mit ihm redet er
so, mit den Pisanern anders. Wenns gut geht, mag er em-
pfinden, was er will. Vor kurzem wurde jedem Sold ver-
sprochen, der nach Sardinien wollte; mit geringem Erfolge
bemUhte man sich um die Deutschen. 4 Galeeren mit Kriegs-
material gingen aus Pisa nach Castell di Castro. Verbot der
Lebensmittelausfuhr aus Sardinien ; Verproviantierung der
Kastelle; Teuerung in Pisa. Der Jutge von flrborea verbot
Ausfuhr von Kase und Getreide nach Pisa. (1323) zu Marz 6.
— 433 —
Senyor, pus aquesta letra fo feyta e la cedula, que dins
es ^), fo a mi un cleregue, qui es natural de Sasser, lo qual
es canonge en tres eglesies catedrals en Serdenya, e dixme,
que un correu ere vengut de Pisa en VI jorns en la cort e
que el havia parlat ab el. E diu, que li dix, que, com los
embaxados de Pisa, qui eran a^i e sen tornaren, con foren
a port Pisa, trobaren una galea, qui ere armada e apareylada,
en la qual eren apareyllats de recuyllir altres embaxados,
qui devian venir al papa e al rey Rubert e aquells embaxa-
dos, qui partiren daci feerenlos romanir. E aquests embaxa-
dos, me pens yo, que eren aquells, que en Pere de la Via me
dix, segons que ja us he feyt saber, als quals aquests, qui
aci eren, havian trames, que devian venir, e creu, que, con
aquests altres ajan feyta relacio a lur comu, que encara ven-
ran. Si ver es <?o, quel papa ha dit a mi, que yo us he feit saber
per algunes letres mies, que el havia dit als embaxados, con
partiren del e encara navia tramesa letra sua al comu, la
qual sen portaren los embaxados, 90 es saber, que tractassen
alguna via de pau ab vos, ans que vostre fiil partis de Cata-
lunya embaxados hic vendran *). E en apo pens yo, quel papa
va cubertament en aquests aifers ves vos e ves lo comu de
Pisa, que yo trob, que el se guarda de mi, que no ha aquel-
les paraules ab mi, que ha ab ells, ne aquelles ab ells, que
ha ab mi. Empero si a Deu playa dar alguna bona fi so-
brels affers, el agues lenteniment, com se volgues. En carta
me dix lo dit cleregue, que dehia lo dit correu, que XV jorns
havia com el ne parti, que havian comengada tenir taula en
Pisa, en que davan sou a tothom darmes, que volgues passar
en Serdenya per establir lo castell de Castre els altres castells
e lochs, que per lo comu de Pisa se tenen en Serdenya, e
que havian feyt lur poder, que y passassen alguna companyia
de caval de Tudeschs e non an trobat negu, que y sia vol-
gut passar. Encara dehia lodit cleregue, que li havia dit
lo correu, que IIII galees carregades darmes e daltre arnes
per deffendre les forces ab XII perxes de trebuschs eren par-
tides de Pisa per anar al castell de Castre e descarregar les
coses davant dites ali, e les dites galees deviansen tornar
a) So Or.
*) Vgl. vorige Nr.
— 434 —
carregades de forment. Encara dehia, que de Serdenya uo
lexaven exir neguna vianda los senyores del loch ne encara
los lochs, qui eren per si matex sens senyores, ans se restre-
nien en tot, quant podian de haver vianda en lur lochs. En-
cara dehia lo cleregue, que li havia dit lo correu, que per
nuylls temps tan gran carestia no fo en Pisa, e abans que el
mo dixes, sabia yo, quei papa e molts daltres mavian dit,
que la carestia es molt gran en Pisa. Encara dix lo dit
cleregue quel correu li havia dit, quel jutge Darborea, qui
tots temps ere estat una cosa ab les Pisans, no sostenia, que
de sa terra traguessen forment ni ordi per portar en Pisa ni
en altres parts.
CRD o. Nr. Dieses ist der zweite Zettel zu Acta Nr. 378. Vgl.
vor. Nr.
200. Guillem Oulomar an Jayme II.: Verlangen \7or Abreise
des Infanten heimzukehren. Ein Bote brachte heute Dank-
briefe des Jutge von ^rborea an Kardinal Napoleon und
Erzbischof von ^rborea. Wahrend der Erzbischof den Boten
holte, sagte derKardinal: Was ich fUrchtete, ist eingetreten.
Dem Boten hielt der Kardinal eine iangere Rede: Der Jutge
sei (Ibelberaten, dass er sich nicht um die Vereinbarung
gekUmmert. Er miisse dem Infanten huldigen und 80 000
6ulden liefern. Der Erzbischof bestatigte es. Langeres 6e-
sprach mit dem Kardinal. Ein inzwischen gekommener Brief
erfreute den Kardinai : In Sardinien, besonders im 6ebiete
des Jutge, hatten sich die Einwohner erhoben und 700 Pi-
saner getotet. Der ^bt von ^ger hat es auf der Titularfeier
des Kardinals Jakob 6aetani bestatigen horen. Rasches Vor-
gehen ist notwendig. Der Syndikus der Pisaner betont, die
Toten miissten geracht werden, bevor der Infant kame. Avig-
non (1323) April 23.
Crgebnislose Drohungen der franzosischen 6esandten wegen
des Kreuzzuges.
Senyor, jo Guillem Oulomar, humihneut besant vostres
mans e vostres peus, me coman en la vostra gracia. E fac
saber a la vostra altea, que entro ara no he haut negun ardit
del feyt del jutge Darborea, e tota vegada monsenyor en
Neapoleo am retengut, sab Deus, ab gran trencament de cor,
435 —
quen he haut, specialment, que en negun cas nom pogra venir
en piyor tayl aquesta tardanga per raho del recuyler del
senyor infant. Ara, senyor, a la derreria es vengut en Avinyo
aquell missatge del dit jutge, lo qual vench en primer agi,
com se feu lo tractament ab lonrat en Vidal de Vilauova, e
ha aportada una letra del dit jutge a monsenyor en Neapoleo,
■en que li fa grans gracies, com ell sens merits del jutge ses
volgut tant trebaylar e a tant gran profit seu de sos aifers
e quel dit jutge scriu pus largament per altra letra sua al
archabisbe Darborea e que li significa tota la sua intencio
sobre aquest feyt. La tenor de la letra del archabisbe es
aquesta en acabament, quel dit jutge primerament fa gracies
al dit archabisbe de go, que ell ha feyt e procurat en sos
aifers e que es veritat, que, con ell trames aquest missatge
al archabisbe, ell ne trames altre a vos, senyor, ab letra sua,
e quel dit missatge li avia aportada una letra vostra, senyor,
la tenor de la qual axi mateix trames ara al dit archabisbe.
E es aquella de que vos, senyor, me dixes al partir, que jo
fiu de vos, senyor, que en presencia del cardenal e de mi la
legi lo dit archabisbe, per la (jual letra vostra, senyor, diu
lo jutge al archabisbe en la sua letra desus dita, que ha
cessat de trametre ara compliment de q.o, que avia a trametre
en Avinyo segons lo tractament desus dit. Estes conclou,
que es appareylat tota vegada de seguir la volentat del dit
senyor cardenal e del archabisbe segons manera, empero a
mon semblant sofisticada e entricada, axi com veurets, senyor,
esser coutengut en la sua resposta, la tenor de la qual es en
esta letra ensertada ^). E con les letres desus dites aguem
lestes, lo dit senyor cardenal giras a mi e pres escusa, que
feu exir larchabisbe de la cambra, per que fes entrar lo mis-
satge del jutge, qui era vengut. E con larchabisbe fo de fora,
dix a mi: Quod verebar, accidit, e dix, que la letra aquella
era estada massa cuytada e que avia mes tot lo feyt a gran
condicio. de la qual cosa ell era fort despagat, mas que ell
tornaria encara tot lo feyt, pus lo jutge o posava encara en
«11 e en larchabisbe. Apres aco entra larchabisbe e aquell
missatge del jutge e el senyor cardenal dix en axi: Nos avem
— 436 —
vistes lesletres del jutge e la tenor daquella, quel rey Darago
li avia tramesa, e nos teniem lo jutge dabans per pus savi,
que no fem ara, cor ell ha haut mal consell, que per la letra
del rey Darago, qui no es de neguna efficacia ne importa
neguna certa obligacio, ell ha lexat de cuinplir lo tractament,
quis era feyt mijancaut nos, lo qual era a ell honrat e pio-
fitos e cert e estable e perdurable, per que pus ell posa en
nos e en larchabisbe, que seguira encara tota uostra volen-
tat, nos volem, que vos, dix a aquell raissatge. vosen toruets
encontinent al jutge ab letres nostres e del archabisbe, que
api es, en les quals lo rependrem de qo, que ell ha feyt e
que volem e li consellam per son proii, que ell seguesca lo
tractament desus *) . . . pus ara no ses complit en Avinyo,
segous que era empres, ques complesca encara, axi que con
lo jutge sapia, quel infaut Darago sera pres de Sardenya, lo
dit jutge li isca a carrera el reebe ab aquella honor, que
hom deu reebre senyor e li faca homauatge per go, que ha
e te en Sardenya, e li liure LXXX milia florins dor e com-
plesca totes les altres coses en lo dit tractat empreses, se-
gons que en lescrit daquen feyt largament, es contengut e
quel cardenal scriuria a vos, seuyor, que a vos plagues estar
en lo dit tractament cor co, quis era fallit per part del jutge,
se era fallit per iguoraucia.
E con aquestes paraules hac dites lo senyor cardenal,
larchabisbe Darborea approva 90, que avia dit lo senyor car-
denal, e dix axi matex, que a ell desplahia molt de la errada,
quel jutge avia feta, com per la letra damunt dita per vos
senyor tramesa al dit jutge avia cessat de cumplir ara go,
que cumplir devia. mas que ell pregava mi, que men devia
tornar a vos, senyor, que eudre^as, que vos, seuyor. estegu-
essets en lo dit tractament, cor no y avia altra cosa, de que
la vostra condicio, senyor, se mudas, siuo daytant com es
liurar la moneda. que aras devia liurar, que en bou loch ven-
drien, sils dava al senyor infant. con fos en Sardenya, cor
los feyts sou grans e de gran niessio e ^a e la. e que, axi
com deya lo senyor cardenal. lo missatge del jutge sen
tornaria ara encoutinent a ell, e que ell li scriuria de guisa,
ques cumpliria lo feyt tautost, com lo senyor infant fos en
a) Loch fiir 2 Worter.
— 437 —
Sardenya. E el missatge del dit jutge, qui era aqui present,
dix, que per cert lo jutge cumpliria qo, quel dit senyor car-
denal e el dit archabisbe deyen. Jo, senyor, respus, que a
mi plaguera, pus tant navia trebaylat, quel feyt se fos ara
cumplir, mas pus als no si podia fer, jo men tornaria a vos,
senyor, e dirieus la iutencio del senyor cardenal e del archa-
bisbe desus dits e que era cert, que vos, senyor, amavets tant
lo dit senyor cardenal e us teniets tant per tengut a ell,
que fariets per ell en tot feyt aytant com pro hom, qui vis-
ques, e aytambe, quel dit jutge Darborea era tal e qui us
avia mostrada totstemps bona affeccio e qui us podia tant
servir, que per ell vos hi mouriets a fer tot be e tota gracia.
Apres a^o, senyor, con sen fo anat larchabisbe e el mis-
satge del jutge. jo romangiu ab lo cardenal monsenyor en
Napolio e ell dixem, que gran desplaer avia, com jo no men
podia portar a ades aquells XL millia florins per 90, com se
pensava, que foren fort bons al espeegameut del viatge, mas
com ell be hi pensava, no trobava, que del feyt minvas res
a la vostra part, sino daytant com a ades aguerets los XL
millia florins, com en altra manera pus ell e larchabisbe vos
fan cumplir tot lo feyt, segons que era empres, tot lavantatge
del feyt a la vostra part se seguira e dels diners aquells e
mes, quel jutge na assats e stara be, que li cost, pus ara no
u ha cumplit e que al senyor infant vendran en fort bon loch
en Sardenya, que uo pora en meylor. E dix lo dit senyor
cardenal, que 90, que ell mes preava e ha prehat tota hora
del feyt del dit tractament mes que diners ne cens, es, que
vos, senyor, haiats a la vostra part lo jutge, que ell es cert,
que tantost, quel jutge se sia descubert esser de la vostra
part, los Pisans son fora de Sardenya.
E ha be dita veritat, segons ies bones novelles les mey-
lors, que jo anch oys, qui vengren, mentre estavem en a^o,
de les quals monsenyer lo cardeual ha haut tan gran goyg,
que vos, senyor, en veritat nol ne poriets haver major, e son
aquestes. Un bon hom de Massella, qui fo natural de Copli-
ure, e es prohom, segons que jom so certificat, ha scrit an
Johau Aguer canonge de Malorcha, procurador del senyor
rey de Malorches en cort de Roma, e fali axi saber per
aquestes paraules : Ffag vos, senyor, saber, que dijous a XXI
— 438 —
dia del present mes Dabril entra en lo port de Marsella un
leny, que era partit de Sardenya diluns pus prop passat a
vespre de un loch appellat Salguera, que es de miger Brancha
Doria, e el dicmenge a vespre lo dit leny era partit de Bosa,
que es del jutge Darborea, en lo qual es vengut en Pere de
Guinyach . . . de Masella, qui es patro del dit leny e fo na-
diu e natural de Copliure, e compte, que ell estant a Bosa
lo dit dicmenge a vespre se moch rumor per les gens del
dit loch de Bosa contra Pisans ell estant aqui, axi que les
gens de la dita vila ocieren tots quants Pisans trobaren en
la dita vila. Encara agren noves per boca de miger Brancha
Doria, quin avia haut correu, que en un loch appellat Sina
del destret del dit jutge Darborea se era atressi moguda
rumor, e que y avien morts be CCC Pisans e atre tal avien
feyt a Oristany, que es del dit jutge. En axi que en lo
destret del dit jutge avien morts be DCC Pisans, e que tota
la terra en la dita manera se era tota levada contra los dits
Pisans, e avien gran desig del aveniment del senyor iufant
Nanfos, e quel dit jutge Darborea avia trames al senyor rey
Darago un leny de LXXX rems denant lo dit patro, que
vengues e li trametes secors.
Aquestes, senyor, son les paraules de la dita letra e son
verificades de totes parts, cor mentre jo feya aquesta letra,
labat Dager vench a mi dien, que venia del convit, que mon-
senyer en Jacme Gayeta cardenal havia feyt del seu titol,
que es vuy festa de sent Jordi, e que, con agren menjat estant
aqui presens tots los archabisbes e bisbes de la Cort e com-
panyons dels cardenals, se recomptaren aquestes novelles. E
larchabisbe de Capua, canceller del rey Robert ^ miger Mari,
maestre racional seu, qui eren aqui, dixeren, que vera cosa
era, que ells navien haudes letres de Massella e era certa
cosa, si que diu labat, quen hi hac de alegres e de despa-
gats. Senyor, aquestes novelles devets vos ja de vuy mes
haver per lo dit leny, qui es anat a vos, segons que avem
comptat mousenyer en Neapolio e jo, e diu monsenyer en
Neapolio, que son les meylors, que la casa Darago pogues
haver. per que ell prega e consella, tant com ell pot, que
cuytets lo feyt al mes, que piigats, per acorrer al jutge, cor
tot lo feyt esta en ago, si ell es tost acorregut. Daquestes
— 439 —
coses, senyor, vos scriu monsenyor en Napolio tocantles totes
en general e breu e saviament dien, que jo, senyor, vos ho
scriu pus largament. Clam merce a nostre senyor, qui tan
bo comengament vos dona en los affers, senyor, que us hi do
bo mig e bona fi a gloria e servey de Deu e a exalijament
e be de vos, senyor, e del senyor infant e 4e tota vostra
casa e de tots vostres sotsmeses. Jo, senyor, he feyt en lo
dit feyt 90, que he pugut de be, e sab Deus, que no ha ro-
mas en res, que jo hi haya pogut fer. E torn men a yos,
senyor, mas per tal, que abans hajats aquesta letra tramet-
lan primera per aquest correu, qui ira a majors jornades per
90, que abans sapiats, en que esta el feyt, e pugats provehir
segons a<?o, 90 qui a fer si haya. Senyor, vuy tot dia, que
es dia de sant Jordi, es estada gran rumor en la ciutat Da-
vinyo e en tota la cort daquesta novella, la qual es certa
per les letres de^s dites e per letres de companyies e per
letres, quen ha lo sindich de Pisa, qui es en la cort. E jo,
senyor, veen la novella tan certa pensan, que en grans affers
uo pot hom anar massa segurament, jassia quem pens, quel
leny del dit jutge sia vengut a vos empero a major segurtat
trametne aquest correu per terra ab messio per logar besties,
que tantost sia ab vos, senyor, cor so cert, senyor, que tanta
es la vostra providencia, que tantost, que hajats hauda aquesta
novella, darets secors al dit jutge e als vostres feells, qui en
tan gran perill se son meses e son meses e son per vos,
senyor, magorment cor jo he apres vuy, quel sindich de
Pisa, qui es aiji, diu, que, abans quel vostre secors hi puxa
esser a temps, ne seran ells venges. E en ago, senyor, penja
aytant, com vos ne sabets, entendre e mes que jo non se
entendre ni dir. E dixme vuy un nostre amich, que per 90
cor la vostra armada sespeegava fort tardament e sabia, que
aquella de Mayorcha era espeegada de tot, que tendria per
be, que daquelles galeas, que havets en Barchelona aytant,
com les poguessets cuytar, si totes ensems ab aytanta com-
panya, com hom pogues haver, anaven en Sardenya, seria
tot guanyat ab lo poch contrast, que della trobaran de vuy
mes, pero, senyor, a apo mils sabrets vos conexer, que y fa
a fer, mas bona volentat li ho fa dir. E per tal, senyor,
que tot lo feyt, segons que es passat entro a^i, sia a vos
— 440 —
manifest, jo he feyt tant, que he haut translat de la letra,
que primerament trames lo jutge Darborea al archabisbe Dar-
borea, per la qual se moch aquest tractament e daquella, que
ara a la derreria es venguda de part del dit jutge al archa-
bisbe desus dit, cor entem, senyor, que es bo, que vos sapiats
les tenors de les dites letres. Comamme, senyor, en la vostra
gracia. Scrita en Avinyo dissapte dia de sent Jordi XXIII
dies Dabril. Altres noves, senyor, no ha en cort de Roma
dignes de recomptament sino, quels missatges del rey de
Ffranca, que eren agi per lo passatge Darmenia, jassia que
sen sien feyts fort affeenats e moltes terrors e menages najen
feytes, no han pogut res obtenir ab lo senyor papa, sino
quels ha respost, que tranietra al rey de Ffranga sobre aqo
sollempnials missatges per tractar ab ell del dit passatge.
E monsenyer en Loys de Clarmunt es sen tornat en Ffranga
e son romases a^i lo comte de Bolunya e el bisbe de Nivers,
qui tracten tot lo dia ab lo senyor papa. No sabem, si sen
seguira als.
CRD. Ap. gen., Nr. 25. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta S. 489.
201. Friedrich an Jayme II,: Gesandtschaft der verzweifeln-
denGenueser6ibellinen; Friedrich solle mitGeld und Lebens-
mitteln helfen. Er kann nicht; sie denken jetzt an den fran-
zosischen Konig und selbst an den Papst. Friedrich wUnscht,
dass Jayme II. die Gibelllnen nach Genua zuriickfuhren und
die Signorie (Jbernehmen soll. Der Konig von Frankreich
will Frieden fiir seine Kreuzfahrt, fordert die Gibeliinen, ist
Freund des Kaisers; man spricht von einem Bundnis Karls l\7.
mit Johann von Bohmen, dem Kaiser, den Grafen von Henne-
gau und Flandern. Karl l\7. und Karl von Valois waren ihm
stets freundlich. Von der Gesandtschaft an den Papst rat
Friedrich ab, denn Papst und Konig Robert wollen die Herr-
schaft (iber Italien. Sie argert der Sardinienzug. Sie haben
Genua und damit die Lombardei, sie wollen Pisa und damit
Toskana. Aus ubersandten Briefen kann Jayme sehen, dass
sich Pisa jedem ergibt, der ihm Sardinien erhalt. Papst und
Robert arbeiten gegen den Kaiser in Italien und gegen die
Eroberung Sardiniens. Messina 1323 Juni 21.
Capitols, los quals lo uoble en Guillem R. de Muncada
— 441 —
deu significar al . . . rey Darago etc. per part del . . . rey de
Trinacria.
Nach Begriissung: Gerart Spinola, Marschall Friedrichs, brachte
ihm einige Kapitel der (extrinseci) gibellinischen Partei; beide berieten
mit Raphael Doria, dem Admiral Friedrichs.
1) Die Gibellinen-Partei sei in schlimmer Lage, hatte die Burgen
verloren, kein Geld und Lebensmittel (vianda) und kOnnte aus Geld-
mangel das Meer nicht behaupten (tenir la mer).
2) Darum solle Friedrich Geld und Lebensmittel senden.
Friedrich antwortete: Jhesu Christ sabia, que eyll nols podia .so-
correr ni hajudar de moneda ni de vianda: Angesichts spines Feindes,
der schon viele bewaffnete Galeeren schwimmen hat, und noch mehr
(grossament) in Neapel, der Provence und Genua bauen lasst. Fanden
sie Kaufleute, die naus e cokes beluden, so wolle er Truppen stellen.
Beide bemerkten, dass das nicht geniige. Und es scheine Fried-
rich, dass jene mit dem Konige von Frankreich, und en defalliment
seu mit dem Papste verhandeln wollten, um aus dieser Lagc zu kommen.
Friedrich und sein Rath sind zu folgenden Gedanken gekommen:
1) Wenn Jayme IL die Gibellinen nach Genua zurtickfiihrt und
dort die Signorie ubernimmt, wie sie K. Robert hat: das wiirde fiir die
Einnahme Sardiniens forderlich sein.
2) Will J. das nicht, dagegen die Verteidigung der Gibellinen.
partei ubernehmen, und sie sich ihm als Privafeperson unterwerfen wie
die Doria und Malaspina, die in Sardinien Besitz haben, so wiirde das
sehr nutzen.
3) Will J. beides nicht: fragen die beiden, ob er pogues tractar
treua longa, per laqual la dita part pogues exir del punt edela con-
dicio, on que es.
Friedrich uberlasst ihm die Entscheidung.
Quant es del trametre al rey de Fran^a per semblant
misatgeria, si ab lo dit s. rey Darago nos pogues la dita
part convenir, go es, quel dit rey de Franga los volgues en-
parar e ordonar ab lo papa e ab lo rey Robert, quels donas
treua longa assats, par al dit s. rey Fredericli e a son con-
seyll, quels o pusca consentir per les rahons deius scrites:
La primera es, quel dit rey de Franca entena a passatge
e que per go li degia plaer pau o treua longa, 90 es per repos
de la Christianitat, per go que puga mils entendre al dit
passatge.
La segona es, quel dit s. rey Frederich ha vist, que tota
vegada lodit rey de Franga o per si o per los seus a con-
sent, que sia estada manteguda la dita part Guebellina. Et
ara segons ques diu, per lo cunyadesch del rey de Bohemia
— 442 —
es fort favorable al emperador ^). E diu se encara, que hajen
feta unitat ensemps eyll e lo dit rey de Bohemia e lo em-
perador e lo conte de Hanaut e lo conte de Flandres e cer-
tes altres persones sots forma de passatge.
La ter^a quel dit s. rey Frederich, quant es en special,
a trobat tota vegada lodit rey de Fran^a benivol enver[s] de
si, axi que tant eyll com miser Karles li han scrit moltes
vegades per lurs letres, com son despagats dela sua guerra,
e com serien appareyllats e hi trebayllarien volenters, noy
gardan negun afayn, en tractament dela sua pau, sol *) que
alcuna via si trobas, per la qual lo lur affayn no fos enva,
e que farien tot 90, quel dit rey Frederich ne paregues, que
eylls ne poguessen . . .
Mas del enviar al papa no par al dit s. rey Frederich
ne a son conseyll, quels o degia consentir: car entencio sua
es, quel enviar al papa no seria als que enviar al rey Robert,
per 90 que son una cosa, axi com se mostra per obra. Et
lo dit rey Robert, par, que entenia molt a estendre la sua
senyoria. Per quel dit s. rey Frederich prega lo dit senyor
rey Darago, que eyll degia pensar en les dites coses ne per
tant li fa membrant, que par assi, que la entencio del papa
e del rey Robert es de voler haver la senyoria de Ytalia
contra lo enperi. Et encara ha entes, que eylls no sien pa-
gats molt daquesta sua conquesta de Sardenya, ans li par,
que hi metrien tot destorb que poguessen. Et per zo par al
dit s. rey Frederich, que axi per haver la senyoria de Ytalia
com per torbar la dita conquesta del dit s. rey Darago, que
eylls se empararan del fet de Pisa contro '') lo emperi et
contra ^) la dita conquesta, contro lo emperi, car axi es Pisa
cap de Toscana, com Genoa de Lombardia, la qual han ja
et per la qual crehen haver finalment tota Lombardia.
Et axi, si poden haver Pisa, es los semblant, que hauran
tota Toscana ab Floren^a et ab 90, que ja hi han. Et apres
per 90 que Pisa es de dret en dret opposita ala dita con-
questa de Sardenya, creuran la al dit s. rey Darago destor-
bar. Et de totes aquestes coses lo dit s. rey Frederich tra-
met dos pareylls de letres al dit s. rey Darago, les quals
a) Statt salvo. b) So hier.
0 Ludwig d. B.
— 443 —
havia trames un Pisa, qui es un dels conseyllers a un jutge
de Messina, qui es son gran special amich '), per les quals
lo dit 8. rey Darago pora entendre clarament, quels Pisan»
se darien a tot hom, quils pogues defendre Sardenya et de-
storbar la conquesta del dit s. rey Darago.
Per que appar manifestament, lo papa et lo rey Robert
volen enprendre *) . . . laquella partida del mon, que poran
contra la venguda del emperador en Ytalia et contra la con-
questa del dit s. rey Darago en Sardenya, la qual los p-ar,
que sia fort contravia.
Das Meiste von Obigem hat Friedrich mit Gerart Spinula und
Raphael Doria erortert. Beide haben aber keinen Auftrag zum Ab-
schliessen eines Vertrages. Aber Raphael es fil de miser Corral Doria
et lo dit Gerart es frare de miser Galeot Spinula, los quals son cap et
majors dela dita part.
Beide schreiben an die Ihrigen, damit, wenn J. will, die Sache
schleunigst gemacht werden kann. Auf den Einwand, den Jayme dem
Ramon machen konnte, warum Friedrich respongue al fet de la dita
pau dels dits Guebellins, segons la manera, que eyll scriu per ses let-
res, soU er antworten: el rey Robert si fou venir assi a Auinyo miser
Nicola Spinula cavayller et miser Nicola Spinula de Luculi, ab los
quals ordena, que deguessen tractar de pau ab los majors de la part
lur de Sahona et jatsia, que aquells Doria coutrastassen a la dita pau,
no per tant eylls la tractaven ab aquells de lur alberch et tenguts lurs,
axi que de tot en tot so apoderaren. On lo dit s. rey Frederich vehen,
que la cosa nos podia destornar, have conseyll et deliberacio plenaria
sobre aco eslegi per lo meyllor de respondre los en la dita manera e
que li romanguesen amics.
Eiligst habe er es tun miissen wegen der Briefe jener Partei und
weil ihn Corral Doria aufgefordert, schleunigst zu schreiben, bevor die
Partei zur Kurie schicke.
Dat. Messane XXI. Junii sexte indiccionis.
CRD. Ap. gen. 155. Or. Pap. 4 beschr. Bll. Mit Siegel. Eine
Kanzleihand schrieb auf den Riicken: Quando venit quidam notariu»
regis Frederici, attulit hec scripta. Et sunt precipue circa ea, que
agebat cum Januensibus Gibellinis. — Im Thalamus parvus (Montpellier
1840) p. 345 steht zum Jahre 1323 die Notiz; venc a Toloza m. Carles
rey de Fransa . . . e sa molher el rey de Boemia son cunhat e m. Car-
les de Valois son oncle e m. Sancho rey de Malhorca.
202. Bericht (an Jayme II.) (iber die \70n Raimund Cardona
verlorene Schlacht bei Basignano. Namen der Gefallenen
a) Loch fiir ein Wort.
') Vgl. Acta Nr. 260.
— 444 —
iind 6efangenen. Plan einer Landung des Princeps Taren-
tinus in Pisa. Graf Nerius lasst einige Anstifter toten und
jetzt wird die Stadt nach der kaiserlichen Seite reformiert.
Rilstungen der Pisaner zur Abwehr Jaymes in Sardinien.
(1323 nach Juli 5.)
Nova istarum partium breviter magestati vestre significo
per presentes, quod die martis quinto Julii dominus Raymon-
dus de Cardona una cum militibus MCCCC et peditum quan-
titate et domini Gerardus Spinula capitaneus lige Lombardie
etc. nec non Malchus vicecomes ex altera cum militibus MDC
et peditum quantitate habentes etiam ambe partes eorum
exforcio in flumine Padi tam de lignis quam ganzeris, ita
quod illa die tam per terram quam per aquam ad invicem
preliaverunt ; et quod divina potencia atque misericordia pre-
fati domini Gerardus et Malcho *) victoriam cum honore ob-
tulerunt *) in planis de Basignana *) et per flumen Padi simi-
liter, ita quod fere ex inimicis nemo evasit, in campo autem
equi mortui et coperti inventi fuerunt DC. Dominus autem
Raymundus in burgo de Basignana aufugit cum armigeris
circa DC et equis CCL, Literas recepi, secundum quod in
burgo ipse cum suis ^) . . . non habet. Carnes habet, frumen-
tum habet, tamen non habet nisi tria molendina de Brachiis.
Attamen dicti amici et domini Lombardie cum eifectu et
opera efficace student super isto negotio. Vestra noverit
magestas, quod predicti domini burgum sine dubio obtine-
bunt. Alia non sunt nova. Nomina captivorum et mortuo-
rum, quamvis eisdem multi fuerunt furati, sunt hec:
Carcerati: Ludouicus Landibergus (?) [de] Villa Granada,
Arnaldus Guilelmus, uepos quidam d. Raymondi, filius comi-
tis Guidatii Sparoerie, comes Lantinus de Sancta Marie, 'con-
8anguineusLandibergi,Gerardu8 Tenthonicus. Domiuus Castro-
nus ^), Raymundus Guilelmus, Raymundus Alamannus, Belen-
gerius Alamannus, Stephanus Teutonicus cum quinque suis
consanguineis, comes Guidotus de Gamboranna, Johannes
Ysembaldus. Duo ex illis de sancto Nazario.
a) So Or. b) Loch.
') Da hierneben nicht carcerati steht, so sind die folgenden wohl
die Toten.
— 445 —
Posquam *) magestati vestre scripssi, princeps Tarantinus
regis Roberti frater, fuit in portu Pissis cum galeis XXII,
ex quibus decem erant Guelforum Janue, sperantes intrare
Pissis pro maximo tractatu, quod habebant. Ipso existente
in dicto portu fuit hoc revelatum comiti Nerio. Quidam, qui
vocatur Cosetus de Colo, et plures alii ad ipsius comitis Ma-
rius ^) pervenenant, quibus fecit decapitari. In maximo fuit
articulo Pisis veniendi ad manus regi Roberti. Et moda
multum reformetur ad partem imperialem. Item noverit vestxa
magestas, quod propter vocem vestri adventus, Sardeniam
ascendere in Septembri venienti, miserunt milites DC et pe-
ditum quantitatem, ita quod a presens bene habent M mili-
tes, et credo bonum esse, quia gentes et pecuniam consuma-
bunt vestre altitudinis magestatis non dubitans talia esse . . .
In Pissis factum est quoddam *=)... de CL'" flor. pro habenda
parat. ^) ad expendendum tam in mare quam terra. Hoc autem
notificans, ut super talibus conscilium sa[lu]berimum habeatis.
CRD. Ap. gen. 53. Origbl. Pap. Gehort zu einem anderen Stiick,.
ob des schrecklichen Lateins wegen wohl zu einem Bericht des Christian
Spinula. Ygl. Acta Nr. 253 S. 375 f.
203. Judex Albisus an seinen Bruder Falco de Falconibus:
Nur seinen, nicht des Konigs Brief erhielt er. Briefbefor-
derung ist nur zur See sicher. F(Jr die imperiale Politik
Pisas ist das folgenschwerste der Sardinische Zug. Pisa
gibt Sardinien nie weg. Eine Million gabs fur Heinrich VII.
Jetzt ist die Stadt so reich wie nie. Wer ist der wahre Feind
der Katalanen? Er erinnert sich elnes Wortes Konig Ro-
berts: Wir wollen Frieden mit allen, nur nicht mit denen,
die uns enterbt haben! Robert wollte in Sardinien nur Pisa
als Nachbar. Vielleicht ist er jetzt durch die standigen Pre-
digten des Papstes ein Minoritenbruder geworden ! VerbGn-
den sich die Pisaner zwangsweise mit den Guelfen, so Ist
das der „descensus Averni". Wie wird Robert dastehen,
wenn er zur Herrschaft iiber Genua noch Pisa mit seinem
Gelde und seinen Truppen und den fUr ihn freigebigen Papst
hat? Pisa braucht keine weitere Hilfe; tausend Deutsche,
a) Das folgende Latein kauin mehr verstandlich.
b) Doch statt Nerii presenciam ?
c) Es folgt con mu mit Abkurzung. d) So mit Abkiirzung.
— 446 —
die zur Zeit Heinrichs Vll. sich mit den Katalanen in Tos-
kana gemessen, kann es haben. Falco soll das Konig Fried-
rich sagen; der muss rasch zum Wohle Pisas und Jaymes
handeln. Wie konnte Jayme sich so etwas schenken lassen?
Er habe ofters gehort, dass der Papst (Bonifaz) gesagt: Wer
dabei zu Grunde geht, der Konig oder die Stadt, es ist gut.
FUr die Kaiserpartei ist wichtig, dass ein Kaiser nur von
Pisa gerufen kommt. Neuigkeiten (Iber Kampfe in der Lom-
bardei und in der Mark; die Toskaner haben Frieden, auch
Pisa. 6enua, Robert, Johannes XXII. halten sich fUr ver-
loren, wenn die Katalanen Sardinien haben. Pisa (1323)
Sept. 6.
Suo fratri karissimo domino Falcono de Falconibus iuris
perito Albisus iudex salutem et quicquid potuit servicii et
honoris. Recepi vestras litteras scriptas Messane penultimo
Madii sexte indiccionis, in quibus scripsistis, quod michi alias
litteras mittebatis et quod dominus rex noster michi suas lit-
teras mittebat. Ego autem nec suas regias litteras, quas cum
debita reverencia suscepissem, nec alias vestra[s] recepi. Nes-
cio, per quem misistis. Nam littere non veniunt secure nisi
auper lignis, que directo veniunt ad portum Pisarum, quia,
quando alibi vadunt, tunc in itinere terrestri capiuntur lit-
tere habentibus ut plurimum. Iterum rescripsistis, quod, dum
regie maiestati exponeretis factum iam dictum et exquirere-
tis, quod se interponeret, quod respondit vobis, quod tarda
esset requisicio, quia iam putabat gentem domini regis Ara-
gonum in Sardineam declinasse etc. Modo autem super illo
iacto, quod ponderat forte statui imperialium siue mensura,
si recte aspiciatur finis, non tedet me vobis scribere, licet
multociens vobis scripserim. Nam scitis, quod Infans cum
magna gente venit iu Sardineam ad peticionem illius, qui
modo moratur aliquantulum, ut decet ^), videlicet illius, qui
nominabatur iudex Arboree et scitis, quod est. Iterum scitis,
quid ibi fecit et quid est de gente sua. Credo, quod socia-
bit avunculum suum, dum venit in Siciliam et posuit obsi-
dionem apud Trapanum cum maiori potencia quam sit infans
in Sardinea *). Iterum scitis, quod comune aliquod suum for-
a) Eher als debet. Das moratur steht deutlich da.
*) Anspielung auf ein bekanntes Ereignis?
— 447 —
tilicium *) licet minimum non perdidit adhuc. Iterum scitis,
quod habet ibi Castellum Castri et tria alia castra, que totus
mundus non caperet. Iterum habet Villam *), que fecit mira-
cula provitatis, ut audivisse potestis. Iterum in Galluri totum
tenemus. Et res est in istis finibus, quod comune et Pisani
omnes sunt in ista disposicione, quod ante consumerent, quic-
quid habent, et eciam darent finaliter ^) etc. cuicumque insu-
lam eis defenderet, quam dimitterent defecciouem terrarum
suamm. Et hiis diebus solvitur ad cursum (?) prestancia cen-
tum milia florenorum. Et recordor ego, quando fecimus venire
dominum imperatorem Henricum, quod in adventu et esse et
vita sua scivimus expendere ^) ultra decem milia centenaria
miliariorum florenorum ^), quia omnibus militibus suis de
nostro solutum fuit. Et quando ibat Neapolim, tunc ultra
centum milia habuit et a triginta annis citra cives Pisarum
tantam pecuniam non habuerunt, ut nunc habent. Si (?) cre-
ditur, quod comune et de Theothonicis et galeis non possint
habere, or ^) consideretur, qui sunt amici Catalanorum in mari
et qui inimici veri et crudeles, vos scitis. Recordor unius
verbi, quod dixit rex Robertus michi, quando feci pacem cum
eo Neapoli ; et fuit usus isto verbo : Nos cum omnibus volu-
mus pacem, salvo quam cum illo et illis, qui nos tenent ex-
heredatos ! Certe ego non cognosco nisi Catalanos. Et iterum
dixit tunc de Sardinea, quod nuUo modo pateretur, quod alius
vicinus sibi esset, sicut et nos. Nescio, si hodie factus est
frater Minor predicacionibus continuis domini pape, qui, ut
audio, se de factis preliorum non intromittit *) ! Unde vos,
ut multum prudens, consideretis sincere. Or nonne tota
pars imperialis, si hic non inveniatur remedium, erit destructa
in mari et terra? Or est credendum, quod Pisani in preliis
et aliis, ubi erunt occisiones, velint reverti ad manus eorum,
cum quibus prelium esset vel amicorum eorum ? Si se socia-
a) So Abschrift.
b) Hier musste se folgen und qui nach cuicunque.
c) scivimus durchlochert unsicher; expendere korr. fiir expendisse.
') Villa de Iglesias?
•) Ob eine Million genug ist?
') So oft, gleich nun.
*) Doch ironisch gemeint?
— 448 —
bunt, quod erit necesse, finaliter cum Guelfis, quia de Gibel-
linis marinis non speramus, facilis est descensus Auerni etc. *).
Or quid erit regi Roberto, qui habet potentiam Janue, si
habebit potenciam Pisarum, qni habent de pecunia ad sol-
vendum et de militibus ad dandum, et domini pape, qui co-
tidie thesaurum magnum expendit ad eius peticionem facere
etc. Aperiantur oculi tempore, quo prosit, quia postea non
prodest! Populus hic aliud non clamat, nisi quod cum qui-
buscunque Guelfis et quocunque fieri potest, fiat defensio
Sardinee devicte per sanguinem Pisanorum a Sarracenis bis
et possesse semper postea, et eciam ad abundanciam tamen
privilegia imperialia et papalia habita, licet non indigeremus
aliquo modo de iure ! Unde videtur michi, ex quo furor mi-
tigatus est invadencium insulam et probaverunt, minimum
fortilicium non mutatum habere non potuerunt et in preliis
invenerunt homines natos die veneris '^) ut ipsi, et quia vi-
dent Catalani, quod iudex Arboree eis non dixit verum, quia
promiserat eis dare nostrum in XV diebus et quia eis non
dixit verum, quia, ut dicitur, eis dixit, quod Pisani non face-
rent aliud, [quam] fecissent in defensione Sa^^dinee. Et vident
contrarium. Et videbunt magis, quod sit maius tempus modo
quam de mense Madii. Et qnia facta est probacio et vi-
sum *) . . . non . . . et iterum maxima videbuntur, nisi concor-
dia fiant. Et dico vobis, quod adiutorium debencium preliari
in terra a nuUo volumus, quia, quando nobis tempus videbi-
tur, ultra mille Alamannos habebimus, qui in Tuscia tempore
imperatoris probaverunt Catalanos et valde eos diligunt na-
turaliter, ut credo, vos scire! Naturaliter sunt inimici, ut
Pisis vidi etc, Et ideo, si vobis videtur utile et honorabile,
dicere domino nostro regi Sicilie et quod effectum velocem
habere possit sua operacio, quia tempus non patitur dilacio-
nem propter multa et varia : dicite ei, quod in hoc sciat, quid
fieri potest, quod sit honorabile pro domino rege Aragonum,
quod comune Pisarum cum suo honore substinere possit, et
rescribite, quid inde operamini, Etsi vobis videbitur hoc
tacendum, taceatis, in vestra sapiencia hoc relinquo per om-
a) Hier Locher.
') Virgils Aeueis VI, 126.
') Ob sprichwortlich ?
— 449 —
nia. Nam dominus noster rex, qui diligit Pisas, habet ger-
manum arguere. Quomodo unus malefacere potuit, quod erat
per Pisanos devictum a Sarracenis et semper possessum, pri-
vilegatum eidem ! Quomodo ipse dominus rex Aragouum, qui
pater partis Pisane tenebatur, tale privilegium capiebat ? In-
tellexi pluries, quod ille, qui [tunc] papatum tenebat, dixit:
quicunque inde destruetur, sive rex sive comune, satis erit
factum. Nescio, si dixit, sed ita audivi, et ideo credo, quod
utile esset parti imperiali, quia per hoc, si male iret, nunquam
imperator veniret, nisi tractus a Pisis. Et hoc dixerunt eius
ambassatores Pisis hoc anno '), quibus fecimus magnum ho-
norem, quod ipse expectabat, quod ei faceremus, quod fecimus
H[enrico] imperatori.
Nova de partibus Alamanie non scribo, q[uia] v[estri?]
ambassatores ^) modo redire . . . et sunt Pisis et eis fecimus
magnum honorem et parati sumus facere. Ipsi autem time-
bant venire. Nos misimus nuncium usque ill[am par]tem Ja-
nuensium, ut venirent ad civitatem domini regis eorum et
sic venerunt. Factum Lombardie est, quia gens legati reces-
sit de Mediolano, quem in Burgis tenebant obsessum. Et
certa pars reclusa est per Mediolanos in castro Moncie. Et
modo gens Mediolaui est in obsidione illius castri contra le-
gatum. Et iterum legatus facit apparatum, ita quod intri-
catum est illud negocium valde, et male cedit utrique parti,
quia pecunia deficiet uni parti et de hoc timetur valde. Ta-
men se confortant Gibellini. In Marchia est guerra magna
per illos de ecclesia contra Gibellinos. Tusci modo stant in
pace et nos in civitate nostra in pace sumus cum omnibus,
excepto quam cum illis, qui debebant esse fratres et erant,
videlicet Catalanis, cum quibus sumus in summa inimicicia,
nisi Deus provideat de concordia, quia nunquam perfidam
voluntatem vidi Pisis contra aliquam gentem, ut est contra
eos ; quia dicunt, quod sine causa amici existentes volunt
capere corda Pisanorum. Et hoc nunquam rex Robertus vo-
luit facere. Et dico vobis, quod Januenses intrinseci et rex
etpapa(V), qui nunc est, cognoscunt, quod destructi essent, si
Catalani haberent Sardineam. Causas taceo. Ego autem
') Vgl. Villani IX, 194.
-) Sie waren doch nicht in Deutschland ?
— 450 —
tanquam fidelis domini reg[is] sum paratus ad omnia eius ser-
vicia et me sue regie maiestati recommeudetis. Dict. Pisis
VI. Septembris.
CRD s. f. Pedros. Gleichzeitige Abschrift Pap. Vgl. Acta Nr. 260
S. 386 ff. Manche Stellen siiid unverstandlich.
204. 1) Napoleon Orsini an 6ullelm Ouiomaril: Preude (Jber
die gunstlgen sardinlschen Nachrlchten- Sorgfaltige Auskund-
schaftung der Verhandlungen. Freude tiber selne Fahrt zum
Infanten. Avignon (1323) September 30.
2) (Ferrarius de Apilla): Neuer geheimer Weg, die Plane der
Plsaner Parteien an der Kurie zu erforschen. (Ende 1323.)
Ainice carissime ! Litteras vestras datas XII. kaleudas
Octobris letanter recepimus et de optimis rumoribus tain de
sanitate domini infantis et prosperitate exercitus sui et vici-
nitate consecutiouis Ville ecclesie et de maguo subsidio dato
per curiam Catalouie et de aliis bonis novis in littera cou-
tentis plurimum cougaudemus et, sicut scribimus domino regi,
de prosperis successibus sicut vere de propriis ex corde le-
tamur. Circa tractatus vero, de quibus regie littere nientio-
nem fecerunt, intendimus et iutendemus semper aures prebere
et agere et attendere ad ea, que vere pacis sint et honoris
et comodi assumpti negocii, licet expediat magnilice et siue
aliqua debilitate respondere propter fontem fraudis et doli.
de quo bibitur in hoc facto, sicut domiuo regi prolixe et
pleuius intimamus, quas litteras credimus vos visurum. Gau-
demus, quod eatis ad dominum infautem et ipsum confortetis
et dirigatis, significantes sibi pro certo, quod ex toto corde
desideramus honorem suum et comodum, sicut si omnia pro-
pria nostra foreut. Dat. Auiuione die ultima mensis Sep-
tembris.
Neapoleo cardinalis.
2) Cum dispouerem de recessu nuncii, perveuit ad aures
amici [per?] novam viam, eciam cerciorem aliis solitis viis,
quibus [audire] consuevit secreta tractatuum, qui in curia nunc
tractantur, quod deliberatum est finaliter inter omnes, qui
tanguntur in dictis tractatibus, quod videlicet ambaxiatores
Januensium intrinsecoi"um, qui nondum veneruut, per istos
ambaxiatores Januensium extrinsecorum existentes in curia
— 451 —
et eciam Pisanorum penitus expectentur, ad fiuem istum sci-
licet, quod, si concordia fieri possit inter intrinsecos et ex-
trinsecos Januenses, in illum casum tractata societas, que
verius dici potest dolosa coUigacio vel uefanda dolositas, inter
dicta communia et regem Robertum omnino firmetur. Si vero
dicta concordia Januensium nou veniat ad eifectum, creditur,
quod tractatus liuius factionis nefarie suspendetur.
1) CRD 12732 Or. Pap. 2) CRD Pedro s. f. 298. Zettel Papier.
205. Napoleon Orsini an Jayme II.: Elekt Fr. Ferrarius de
/Ipilia ist noch nicht ernannt. Johann XXII. hat ihm kilrzlich
wutend vorgehalten, dass er ihm und der Kirche untreu sei.
Bitte fUr ihn zu wirken. Avignon (1323) December 10.
. . . Noverit serenitas regia, quod venerabilis in Christo
pater fiater Ferraiius de Apilia ele[ctus et conjsecratus in
archiepiscopum Neopatrensem uondum est per sanctissimum
patrem dominum nostrum summum pontificem expeditus, licet
instanter rogaverimus pro eodem. Tandem nuper irato vultu
in eum verba protulit dura dicens nobis, quod multum dole-
bat de lioc *) . . . quod nou esset fidelis sibi et ecclesie. Ex
quo perpendimus, quod delatus fuerat ei per aliquos detrac-
tores, non ob aliud, ut firmiter credimus, . . . quia zelotes est
houoris vestri et generis vestri, licet non credamus ipsum
indiscrete aiiciuid dixisse, et dubitamus, ne detraccionibus . . .
ab aliquibus, qui eidem fratri Ferrario potius ex hoc teneren-
tur servire quam detrahere de eodem. De hac autem materia
infor[mavimus] . . . nobiles nuntios vestros, latores presencium,
qui sapieutie regi referre poteruut plenius viva voce . . . In-
formavimus etiam predictos nuncios, de hiis, que ad facta
insule Sardinie credimus expedire. Dat. Avinione die X. De-
cembris.
Or. pap. (uuter deu Pergamiuos) Ssp. V^l. Acta S. CLXXIV Ant-
wort Jaymes uud weiteren Brief Napoleons. Ferrarius ist der glanzende
Berichterstatter der Acta. — Am 20. Mai 1326 schreibt ihm der Infant:
Compacientes vobis, quia magnas habetis subire expensas et quod red-
ditus archiepiscopatus . . . pacifice non percipitis, intendimus vestri de-
vocioue pensata, quam ad nos et nostra negocia geritis, taliter providere,
quod expensas predictas, ut convenit, suportemus. Sendet vorlaufig:
centum agnos auri (Reg. 409 f. 37 ^). Am 19. November 1324 schreibt
a) Grosses Loch in der Mitte.
— 452 —
Alfonso dem Magister Michelis de Currali: Scire vos volumus, quod
dom. s. pont. suspicans, ne ven. fr. Ferrarius Neopatrensis archiepis-
copus dixisset et direxisset atque scripsisset pro nostri servicio, que
eidem dom. s. pont. non placebant, extunc, quaraquam pluries . . . ge-
nitor noster et nos pro eodem archiepiscopo suplicaverimus, ipsum no-
luit promovere et, quod est gravius, ipsum detinet in Romana curia,
non permitendo eum inde abire. Er bitte den Papst, dass er den Fer-
rarius wenigstens losliesse. Michael soll fUr ihn bitten. (Reg. 408 f.
184 V).
Johann XXII. antwortet am 12. Januar 1326 (II. idus Januarii a. IX)
dem Konige: Supplicasti nuper nobis per litteras, quas regie serenitatis
intuitu solita benignitate recepimus, pro Ferrario de ordine fratrum
Predicatorum. Ignoratis, prout de filiali sinceritate coUigimus, utrum
ipsius facta ex eorum reprobabili serie apud nos digna sint odio vel
amore. Sane cum re tibi, fili carissime, cognita pro tali minime sup-
plicasses, de ipso excusatos ad presens nos quesumus habeas et pro ea
tuis precibus non insistas. (Vgl. Vatikan. Archiv Reg. 113 Nr. 267 f. 33.)
206. 6. Oulomar (iber die Schlacht von Cagllari: \?on einem
gefangenen Dominikaner, der einen getoteten vornehmen
Pisaner bergen wollte, erfuhren sie, dass alle leistungsfahi-
gen Deutschen gefallen, das Kastell (JberfUllt sei, Menscher»
und Pferde mit Kase sich ernahrten und Durst litten, Die
einen wollen mit der Flotte nach Pisa zurUck, die verwun-
deten Ritter lehnen das ab; andere wollen eine neue Schlacht.
233 Reiter seien gefallen, 60 Verwundete gestorben. Einige
wollen Frieden. Heldentaten des Infanten, der hier zum
Manne geworden ist. (Nach 1324 Marz 1.)
Senyor. Jo G. Oulomar . . . Per 90 cor lo senyor infant
vos fa saber largament la victoria '), que Deus li ha donada,
nom entramet descriure la, a Deu sia gloria e honor . . , Apres
que fo estada la dita batayla II Prehicadors exiren del castel
e anaren al camp per levar lo cors du *) cavaler honrat de
Pisa. E foren preses per los nostres genets e amenats al
senyor infant. Jo parle largament ab lo I. dels, qui es dis-
cret hom ; e dam novel del estament dels de dins. Dix me,
que tots, quants Tiideschs eren venguts de la, qui res val-
gessen, eren morts en la batayla, que aquels, qui eren estorts,
ereu Ytalians o Tudeschs, gae apelen raga(jes ab bacinet^).
ai So Or.
') Ich habe nur den Brief an Bernabo Doria.
'j Jungens mit Helmen.
— 453 —
E dels homens de peu quax negu non era estort, e que aquels
del castel se tenien per perdut, car dabans avien ja fretura
de vianda e ara con tots aquests, qui eren estorts, hi ereu
«ntrats, navien ja mes, si que no avien giuada ne payla a
III dies e aurien a tornar los cavals a fonnent. E pus les
presones e les besties menjassen del forment, pendria tant
gran seta en breus dies, que seria tot lur fet perdut e que
els no avien gens de vi, si no vin agre, e que era lo major dol
€l castel ... E que larmada de les galees deyen, que sen
volien tornar en Pisa, pus vehien, que res no feyen, o que
estegessen foral port en loch, que, si la vostra armada, de
que es fama, que tot die vos devets trametre, venia, uols
poges sobre pendre, e que aquels cavalers Pisans, qui son
estorts, contrasten, que larmada lur nos partesca del port,
per tal que, si els acordaven, que sen tornassen ; que agessen
vexels. Altres dien, que donen altra batayla ab tots aquells
del Castel . . . E romaseren morts en lo camp CCXXXIII ca-
vals dels lurs. E diu lo dit frare Prehicador, que daquels
cavalers, quis nentraren nafrats, son morts el castel pus de
sexanta; de cavals per les nafres, que aurien, com sen en-
traren, qus de CLXX. Axi que els se troben tant minuats,
que de la batayla dubten molts dels. Altres dels dien, que
sia meylor, que parlassen paci . . . Del senyor infant vos fac
saber, senyor, que es hom fort acabat e qui en aquest viatge
ses estret e fet hom e quels afers fan home . . . A la derrera
venguda de la batayla, un poch abans, que els se vengessen,
el tot 8ol brocha entre els e ab una esconeta muntera, que
tenia, feri en la cuxa dun cavaler e pasa tota la cuxera e
mes la tota per lo caval, qui mori tantost, e el cavaler fo a
terra e aximatex mori. E al camp a levar troba Ji hom la
manegeta de la escona del senyor infant dins la cuxa. Puys
los Tudeschs feriren en lo senyor infant e I, qui era estat en
Viladesgleya, conech lo e abraparen se II ab el e nol pogreu
derrotar en terra. Puys un altre mes li ma^a o bordo entre
la cuxa e els cuxes de la sela e derrotalo en terra e caech
de peus e. I Tudesch broca sobre el e el lexal passar e ab
lespaa de Vilar del esgerra li lo caval e tantost caech. Puys
I altre ab pits del caval derrota lo senyor infant e caech . . .
e els nostres, qui brocaren per acorrer a el, cuydaren li fer
— 454 —
mes mal que be en la pressa, si que en Bn. de Boxadors
devala e liurali el seu caval . . .
CRD 10843. Or. Pap. Ssp. Von der Hand Oulomars. Die Schil-
derung weicht im letzten Teile doch stark ab von der der Infantin
Teresa.
207. Infantin Teresa an Jayme II.: Nach Einnahme von Viila
Iglesias liess der Infant dort eine Anzahl Reiter und Fuss-
volk, um die Stadt und sie zu schiitzen. Er selbst belagerte
Cagliari. Da kam die Flotte der Pisaner mit wohl 100 Segeln,
landete inder Nahe des Heeres und wollte in die Stadt. Mit
nur 400 Reitern und 1000 Soldaten legte sich der Infant
zwischen sie und die Stadt; die Pisaner hatten wohl 1200
Reiter und 3000 Mann Fusstruppen. In der Schlacht stUrzte
der Infant und 10 deutsche Reiter iiberfielen ihn. Unter dem
Rufe : Aragon ! eilten viele herbei und toteten die Deutschen.
Sieg; Verlust der Feinde und der eigenen Truppen. Villa
Iglesias (1524) Marz 6.
Al muyt alto e poderoso senyor don Jayme por la gracia
de Dios rey Daragon etc. Muy caro padre nuestro, Yo
infanta dona Teresa humil servidora e filla vuestra besando,
senyor, vuestras manos e piedes me comando en vuestra gra-
cia como de padre senyor . . . Sepa, senyor, la vuestra alteza,
quanta gracia e quanta hondra e quanto bien nuestro senyor
Dios, bendicho sea ell, ha querido fer por su piedat el mier-
coles primera de Quaresma no tan solament al seiiyor in-
fant mas a vos, senyor, e ala vuestra excellent corona e a
toda la casa de Aragon. Sabet, senyor, qne, depues que el
dito senyor infaut ovo presa Villa de Eglesia, dexo alli a
mi con companya de cavalleros e de homens de pie, por gar-
dar la dita villa e a mi; e ell con sa liuest fue se por a la
huest, que era en Caller por assitiar mas complidament el
dito lugar. E a pocos dias fue alli la armada de Pisa con
mucho mayor poder, que homme no cuydava. E eran bien
C velas e tomaron tiera a Cabo tiera. E depues vinieron
por tiera en quatro o V dias entro acerca dela huest del dito
senyor infant con voluntat, segunt piensa homme, que se pu-
siessen eu el castiello. E, senyor, segunt se dize, vinien con
muy grant superbia e abrivamiento assi como aquellos, que
— 455 —
cuydavan aver ganado todo liir facto. E el senyor infant,
ordenada su gent, aquella, que devie guardar e defender eli
estol e dexades guardas otrosi en la huest por razou de los
de la villa, que danyo no hy pudiessen fer, con pocca gent
assa^, 90 es entro a CCCC cavalleros e mil homes a pie
sallio les a carrera e puso se entre ellos e el castiello,
E alli fue luego coraengada la batalla por la manyana el
dito miercoles muy fuert e muy aspra, por que los euemigos
eran tantos a pie e a cavallo, go es bien mil e CC homes
de cavallo e bieu III mill homes de pie cou aquellos, que
eran sallidos de Villa de Eglesias, que se les eran ayunta-
dos, vido se el senyor infant e toda su gent en muy grant
pressura, como aquellos, que se avien a combater uno coutra
III. E, senyor padre, vino el facto a muy fuert punto, que
el senyor iufant yazie entiera e la senyera otrosi cerca dell,
e X cavalleros Tudescos, que se eran acordados e ayuutados
solament por matar a ell. E quiso nuestro senyor Dios e
la virgen santa Maria su madre e ala V09 de : Aragon ! reple-
garon se todos los suyos a ell e los X cavalleros Tudeschos
fueron luego espediacados. E ell ovo luego cavallo e subio
e fueron veu^idos los enemigos solament por la misericordia
e ayuda de Dios, e non por cavalleria ni por poder huniana.
E murieron de los enemigos entro a CCCCL cavalleros e mil
homes de pie. E de nuestra gent, loado sea el poder de
Dios, no murieron sino IIII homes a cavallo e IX homes a pie.
E assi, padre senyor, todos ensemble devemos fer grau-
des gracias a Dios, qui assi complidament nos ha mostrado
su ayuda e nos ha defendidos de tan grandes periglos. Sabet,
padre senyor, que el senyor infant es muy bien sano e ale-
gre e yo otrosi, loado Dios ! Avetme, padre senyor, coman-
dada en vuestra gracia. Ruego a Dios, seuyor, que vos de
vida luenga e buena por muchos anyos e buenos. Dat. in
Villa Ecclesie II. uonas Marcii anno etc.
CRD 3291. Or. Pap. Ssp. Vergleiche die abweiclienden Ziffern
in dem Bericht des Infanten in der folgeuden Nr. vom 11. Marz. Ich
gebe hier noch Schilderung einos anderen Kampfes durch En Ramon
Semenat von dicmenge V. joms ants Dagost (1323 August 5) Nr. 4129.
Er kam nach Sardinien, um Gott, dem Konig und dem Infanten zu
dienen. Er hat keine Miihe und Anstrengung gescheut. Der lufant
wollte, dass er nach Cosiano ginge dort kam er 10 Tage vor Weih-
— 456 —
nachten an und ritt nach Gallura mit 5 Rittern und 16 Servents sowie
160 Reitem und 200 Mann Fussvolk aus Sardinien. Morgens in der
Fruhe waren sie in Oristey. Der Podesta von Terranova war mit dem
camerlench von Pisa in Gallura, um die Renten zu erheben. Wie sie
kamen, zogen die Feinde ab. In der Friihe des folgenden Tages liess
er ausrufen: Jeder Einwohner miisse vor ihm erscheinen; als sie da
waren, sagte er, K. Jayme sei der Herr Sardiniens durch Schenkung
der Kirche und seine Herrschaft sei milde, er woUe sie von den Pisa-
nern befreien. Mehrere Tage blieb er in Gallura. 33 viles, mit mehr
als 3500 Menschen schworen dem aragonesischen Konige. Er setzte
Offiziale ein, nahm Steuern wie in Pisaner Zeit. Dann kam er zum
Infanten, liess sich die Messio anweisen und einen Teil des besetzten
Gebietes schenken. Hierauf schildert er eine Schlacht, die er bei Oliena
mit den Feinden in einem Pass hatte.
Yo que avia vist lo mal cami e el bosch y dix: Barons,
1108 altres nons enporiem tornar, que si nos altres giram la
cara. Los Sarts fogiran e nos altres ab los cavalls armats
nons en poriem anar e axi molt val mes morir aonor de Deu
e de son senyor natural, que viltosament ni desonrada.
E axi ells viren, que nos altres teniem fort lo cami, vol-
gren pugar en un pugolet, e yo regonicho e tuyt ensemps
pugam nosen en lo pugolet. E en lo pugolet si avia un pla,
que tenia aytant com fa lo vostre palau de Barcalona e se
lauos ells nos escometeren, e la merge de Deu, los que ven-
gren primers, si moriren, e puxes pugaren ben C homens de
cavall . . .
208. Bernabo Doria an Jayme II.: Sendet Schlachtbericht
des Infanten. Am 1. Marz Kampf mit Graf Manfred Nerii.
Die ^ragonesen standen in der Ebene des Kastells Cagliari
bei dem stagnum. Beim ersten flnstoss siegte Alfonso.
Neuer Angriff; viele Feinde fallen, andere fliehen ins Kastell
oder stijrzen ins stagnum. 300 ertranken, ausserdem fielen
300 Reiter und 500 Fusstruppen. Alfonso verlor 3 Reiter
und 2 Soldaten. Vorlage eines Eroberungsplanes. Ager
(1324) Marz 11.
. . . Nova, que de triumpho, quem inclitus dominus noster
infans hiis diebus habuit de Pissanis et ipsorum armata, licet
per alias litteras receperimus ea, nobis scripsit prefatus do-
minus noster per suas iiteras, quarum exemplum per omnia
inferius continetur:
— 457 —
Infans Alfonsus . . . viro nobili et dilecto Bernabo de
Auna, consiliario nostro, salutem et dilectionem. Benedictum
sit nomen domini nostri Jhesu Christi, qui fecit misericor-
diam suam nobiscum. Nobis enim de inimicis nostris dedit
triumphum ipse, in cuius manu sunt omnes potestates et om-
nium jura regnorum. Scire enim vos volumus, quod hodie
die mercurii kalendas Marcii ^), prima quadragessime, cum
scivissemus nobilem Manfredum filium comitis Nerii descen-
disse in portu de Capoterra cum numerosa equitum ac pedi-
tum comitiva et venisse ad locum de Decimo heri die martis
ultima Februarii cum tali intentione, quod pararent nobis
bellum in campo nostro Kalarii, unita sibi gente, que est iu
castro Kalarii, deliberavimus pro honore nostro abere bellum,
pocius nobis exeuntibus obviam eis, quam quod ipsi nos de
bello requirerent. Et ecce, quod hodie die mercurii predicta
exivimus obviam eis in planicie ultra castrum Calarii prope
stagnum et ipsis venientibus inivimus bellum cum eis, Et in
primo adventu deviccimus eos et fuerunt ibi plures equites et
pedites eorum interfecti. Et quia non habebant, quo fuge-
rent, recollegerunt se et paraveruut nobis iterum bellum, et
nos secundo invasiinus eos, et fuerunt ex eis secundo plures
eorum equites et pedites interfecti, et tunc posuerunt se in
plena fuga, alii versus castrum, quod evasserunt, alii prohy-
ciebant se armatos in stagno et suifocabantur omnes ita, quod
solum submersi fuerunt plus quam treceuti et secundum arbi-
trum nostrum mortui sunt ex eis in dicto conflictu plusij^uam
trecenti equites et quingeiiti pedites ultra predictos suffoca-
tos. De nostris perhyerunt ibi tres milites et duo pedites.
Eadem hora, dum dominus dabat nobis victoriam in terra,
admiratus noster invasit stolium eorum in mari prope pali^a-
dam de Stainpaxe et fugerunt ipsorum galee et dimiserant
infra paligadam decem et septem barchas, inter (juas erant
quatuor sagitee, et dictus aduiiratus cum barchis nostris mi-
uutis intravit paligadam et habuit dictas barchas ^).
In obsidione castri Kalarii videtur nobis, quod sit ha-
benda provissio, quia expugnandum est vel vi vel obsidione.
Hii tamen de vestris, qui nobis locuti fuerunt, dicunt, quod
') d. h. ohne Beachtung des Schaltjahres.
*) Folgen Klagen Bernabos iiber nichtgehaltene Zusagen.
— 458 —
non videtur eis, quod per vim posit expugnari, per obsidionem,
si pro parvo tempore esset furnitum, poset haberi, set si fur-
nitum esset pro longo tempore, oporteret aliter fieri ; hoc modo
videlicet facere unam terram (?) ex opposito dicti castri et
ibi tantam gentem ponere, quod de Sardinea nil possent ha-
bere. Si opporteret Pissanos facere omnes expensas stipen-
diariis, burgensibus, feminis et pueris existentibus in Kalaro,
viderentur eis expense perdite. Dominus noster infans haberet
judicatum Kalari, Villam ecclesie, Arboream, Galurium et
Logodorium, quod est pius quam totum aliud, stante dicto
domino nostro infante cum gente sua in sanis locis. Si Pis-
sani vellent ascendere Sardiueam, dominus vel mitendo gentes
vel eundo posset semper eis resistere, sicud opporteret. Cum
quinque galeis vel decem dominus noster infans plus dampni
et guerre faceret Pisanis, quam faciat totus exercitus, que est
in Kalaro per mare, et tantum, quod opporteret, quod Pis-
sani ad excellentie vestre precepta venirent. Et istud poset
fieri absque maguis expensis, Bene tamen cognoscimus, quod
maior houor esset, si fieri posset tenere tot galeas armatas,
quot negocio expedirent. Dat. in Alegero die XI. Marcii.
CRD Nr. 4 281. Or. Pap. Ssp. Zu deu drei Berichten vgl. Zurita,
Auales libr. VI c. 49 uud Muutaner, Kap. 275.
209. Johannes de Constancia, hostiarius, an Jayme II.:
Uebersendung der Processe Johanns XXit. gegen Ludwig
d. B. und die Visconti. Verhandlung der 6esandten Canes
deiia Scala mit dem Papst; Cangrande ist nunmehr dem
Papst gehorsam. Konigin Elisabeth ist gesund und heiter,
abgesehen von der Gefangenschaft Friedrichs d. Sch. Ver-
handiung iiber den Frieden. Personalien. ^vignon (1324)
April 25.
. . . Nobilitati vestre per latorem presentium transmitto
processiis per dominum nostrum papam factos coutra Ludovi-
cum ducem Bavarie et etiam contra Mediolanensem. Et scia-
tis, domine mi, quod ambassiatores domini Canes de Scala
de Verona in Lombardia tractaverunt pacem cum domiuo papa
et quod nunc est filius et obediens ecclesie, prout decet.
Deinde, domine mi, vobis uotifico, quod domina mea domina
Helysabeth filia vestra, Romanorum regina, est sana et hy-
— 459 —
laris, nisi propter incarcerationem domini mei domini Frede-
rici, sed, domine mi, modo tractatur de bona pace obtinenda
et firmiter credo et spero, quod iufra breve tempus erit Deo
dante totaliter refirmata (?). Et, domine mi, pre omnibus cel-
situdini vestre omni affectione, qua valeo, ampliori, supplico,
rogo et peto totis affectibus mei cordis, quatenus amore Dei
et filie vestre domine mee predicte et in recompeusationem
obsequiorum vobis et predicte domine mee per me impenso-
rum super provisione facienda dilecto consanguineo meo Jo-
hanni Bardouyn clerico Coustantiensis diocesis domiuo nostro
pape vestras litteras diiigere dignemini efficaces et etiam,
domine mi, scribere velitis pro amore Dei domino Petro de
Uzia fratri domini pape et domino Arnaldo de Uzia eius
nepoti et Margarete dicti Arualdi uxori, ut pro provisioue
predicta obtentu precum vestrarum apud dictum dominum
nostrum papam efficaciter insistant et iu eius expeditionem
et promotionem pro posse laborent . . . Domine mi, intenda
recedere in Alemaniam infra breve, quare, domine, supplico,
ut domine mee filie vestre de statu vestro et de infante et
de Sardinea et aliis aliqua nova rescribatis, prout dominationi
vestre videbitur expedire. . . . Scripta Avinione XXV. die
Aprilis.
Archivo de la diputacion provincial de Zaragosa. Leg. Nr. 744.
Vgl. WSB 140 Nr. 78 ff.
210. Zu den Eheverhandlungen mit England: 1) Petrus de
Galiciano an Jayme II.: Eduard II. sendet nach Befragung
des Parlaments eine Gesandtschaft zur Brautwerbung fur
seinen Sohn Eduard zur Violant. (1324) April 25. — 2) Der-
selbe erhalt Nachrlcht von der Bewerbung des franzosischen
Konigs um dieselbe. Erbittet Nachricht. (1324) Mai 20. —
Eduard II. an Jayme II.: Seine Botschaft zur Behebung der
Schwierigkeiten in den Eheverhandlungen. Westminster(1325)
Februar 16.
1) . . . Serenissime domine ! Noscat vestra reverenda do-
minacio me vestras litteras, quas mittebatis illustri regi Ang-
lie, domino meo, diligencia, qua potui, in Anglia apud Lon-
donum prima die quadragesime preterita presentasse. Quibu*
visis et michi multis interrogacionibus factis ordinavit . . .
— 460 —
suum facere parliamentum generale, in quo fuerunt omues
prelati, comites, nobiles et barones. De quorum consilio or-
dinavit idem dominus meus rex Anglie, quod domiuus Ed-
mundus comes a Kent frater suus et dominus archiepiscopus
Dublinensis et multi barones in eoruin comitiva pro consu-
mando matrimonio inter dominum Edwardum filium dicti regis
Anglie et dominam Violant filiani vestram versus partes vestras
Vasconiam se transferrent, et ibidem eciam ordinavit, quod
Arnaldus Guilelmi de Bearui una mecum predictos dominos
precederemus cum litteris credencie vestre excellencie ex parte
dicti domini regis Anglie presentandis. Veiinn cum idem
Arnaldus Guilelmi dominus de Lescu non sit ausus ire per
Franciam, in mare se posuit et ego per terram. Et quia
predicti domini comes et alii sunt onerati per regem Anglie
in Francia aliqua expedire et quia nescio, quando videre po-
tero predictum dominum de Lescu, vestre excellencie Arnal-
dum Peregrini mitto, . . . qui in isto negocio pro honore vestro
fideliter laboravit, quia multa vestrum lionorem et vestrorum
tangentia vobis, serenissiine domiue, est dicturus . . . Dat.
Parisius die mercurii post festum beati Georgii, Per vestium
humilem clericum Petrum de Galiciano.
Or. Perg. o. Nr. Docli nur dieses Datum wegen der fran/.osischen
(zweiten) Wcrbung. Vgl. Acta Nr. 324 S. 488.
2) . . . Excellentissime doniine! Credo non vos latere
quasdam litteras meas excellencie vestre directas et per Ber-
nardum Pelogrini familiarem nostrum vobis, non est diu, pre-
sentatas . . . De quibus responsum nondum habuimus aliqua-
lem. Item, domine excellentissime, voluit dominus noster rex
Anglie, quod dominus de Lescuno et ego ipsos procederemus
super predictis vobiscum aliqua tractaturi. Et dum fuimus
in Osoa in regno vestro, intelleximus, quod quidam nuncii
domini regis Francie ad vos venerant ad tractandum matri-
monium inter ipsum et dictam domiuam filiam vestiam. Et
quia pro honore domiui nostri regis Anglie non expedit, quod
ad vos veniamus, nisi prius super predictis sciamus vestram
voluntatem regiam, magestatem vestram inclitam deprecamur,
quatinus super predictis nos velitis reddere certiores . . . Script.
in Osca vicesima die Madii,
— 461 —
Ex parte Petri de Galliciano vestri, si placet, huinilis
servitoris.
CRD 4242 Or. Pap. Ssp. Mit responsum.
3) . . . Missi nuper ad magnitudinis vestre presenciam de
latere nostro . . . Arnaldus Guilelmi dominus de Lescun et
magister Petrus de Galliciano, thesaurarius noster Agenensis,
cum litteris nostris pro tractatu habendo super contractu ma-
trimoniali inter Edwardum primogenitum nostrum, et nobilem
infantissam Jolant . . . litteras vestras nobis detulerunt . . .
responsales, ex quarum inspectione perpendimus evidenter
tractatum huiusmodi sub modo et forma, quibus per eosdem
proponebatur, serenitati vestre nullatenus complacere. Verum
quia confederacionem seu veri amoris alliganciam per aliquam
viam competentem inter nos contrahi, sicut inter antecessores
nostros et vestros actum est temporibus retroactis, desideran-
ter appetimus et vos viceversa appetere credimus et spera-
mus, mittimus ad vos . . Edmuudum Baconni (?), Robertum
de Thorpe, milites, et magistrum Johannem de Hildesle cano-
nicum Cicestrensem . . . ad tractandum super aliqua liuiusmodi
via . . . Dat. apud Westmonasterium XVI. die Februarii anno
regni nostri decimo octavo.
Or. Perg. o. Nr. Jayme teilt (Reg. 338 f. 358) am 18. April 1326 Karl
von Valois mit, dass er die englisclieu Wiinsclie zuriickgewiesen habe,
vor allem wegen des franzosiscli-englischen Krieges. Auch in der Folge
wurden die Verhandlungen weiter gepflogen. Am 28. September 1325
schreibt Infant Alfonso an Bernardus Jordani de Insula, dass Bernards
Bote mit dem englischen Heiratsprojekt zu ihm gekommen sei. Er
bittet jetzt nach Beeudigung des englisch-franzosischen Krieges die
Sache zu gutem Ende zu fiihren. Aber auch er lehnt ein Jahr darauf
(am 23. August) das Biindnisangebot ab. Inzwischen war Eduard II.
entthront; am 3. Juni 1327 erklart der Infant dem englischen Seneschall
Raimund Durandi das Heiratsprojekt einer englischen Konigstochter
mit seinem Erstgeborenen (Pedro) wegen dessen Jugend fiir luiannehm-
bar. Wieder 2 Jalire spater (1329 December 31.) sucht er Eduard III.
gegeniiber das neuaufgenommene Projekt hinauszuschieben. Und zum
letzten Male stosse ich 1330 Juli 16. auf neues Projekt Eduards III
(Pedro und Alienora): Alfonso will seine Gesandten instruieren, lehnt
aber alligancia ab. Darnach scheint das englische Iiiteresse erloschen
zu sein. Vgl. Reg. 424 f. 38, 74, 101 ^, Reg. 5G2 f. 245. Vgl. auch Reg.
338 f. 63—68.
— 462 —
211. G. Oulomar an Jayme 11. : Hartnackige Kampfe um Caller,
Tag und Nacht; stets Sleg des Infanten; aber es ist Zeit fGr
Ablosung durch die Flotie. Plan des Kapitans Graf Matfre
in Calier, den Infanten zum Herrn von Pisa und damit von
Italien zu machen, wenn er Caller den Pisanern lasst. Oulo-
mar dankt und glaubt auch, dass der Infant Pisa gegen
Konig Robert und Castruccio schiitzen kann, aber auf Caller
kann er''nicht verzichten. (1324) Mai 6.
. . , Aquels del castel se ■tenen per perduts . . . Aquesta
es la gracia de nostre senyor, que encara no si son mesclats,
que tota hora lo senyor infant ne aja auda la honor et els
gran demnatge . . . Etxi, senyor, que ab veritat vos dix, que
quax totes nits qualque ora de la nit sa hom a guarnir e
exir e quax tot die . . . Per la presencia del senyor infant
pensar vos podets, senyor, quant nes la gent nostra plus va-
lent. Mas daltra part he jo gran desplaer del seii trebayl,
qui es massa gran de die e de nit. Ver es, que de VII dies
a enza, depuys . . . que perderen pus de CCC homens, qui
jahien morts en menys despay, que del vostre palau, senyor,
a la seu . . . que anch puys nom vim negu . . .
Nos, senyor, avem bones noves de la vostra armada, qui
es a Maho o deza per venir, e serians gran obs. Cor ^es-
sarien los perylls els trebayls, en que som . . . Per que, senyor,
si la vostra armada es ja partida, ben esta, sino, sia vostra
merce, seuyor, que la fazats espeegar e trametre, con pus
tost se pora fer . . .
Lo senyor infant vol, que jo escriva a vos algu tracta-
ment, qui es estat a mi mogut secretament per part del comte
Matfre capita del Castel per tal, que vos senyor, sapiats tot
quant sich fa, e valria a moites coses, specialment com me
pens, com axi metex serets ara vos mogut de tractament per
lo greu e mal estament, en que esta Pisa per les rahons, que
mizer Barnabo Doria ha significat al senyor infant per letra,
de la qual lo senyor infant vos tramet translat en la sua
letra. Senyor, lo comte Matfre trames a mi lo seu confessor
e dix que jo anas al prim son a la *) . . . ola ab una barcha
e aqui trobaria ^) , . . qui es lo pus valent e el pus antich cavaler
del Castel, e mizer Andrea jutge, qui es hom fort savi, e del
a) Loch.
— 463 —
qual lo dit comte pus fia. E jo ab sabuda del senyor infant
fuy al loch e ora desus dits. E trobe aqui los damuntdits.
Les noves, senyor, foren moltes e bones e serien longes de
recomtar. Mas la substancia es aquesta, que els veent, quels
enemichs de Pisa se volien vengar del comu, a la ma vostra,
senyor, e de vostre fiyl, volieu donar al senyor infant la
senyoria de Pisa. E que zessas aquesta gerra e quel senyor
infant tenges en Pisa son vicari abgent bona a les despeses
de Pisa, e que plages al senyor infant, que lexas als Pisans
solament lo castel de Cayler, quel tengessen per el, e que
lin servissen, e que a aquesta via seria el senyor de tota
Toscana e encara de Ytalia. Que segons que els vehien, tots
se darien a el volenters per la gran bona nomenada e opinio,
en que el es en aqueles partides. E jo, senyor, respus, que
de la bona volentat, que els avien a la exaltacio del senyor
infant, fahia jo per el al comte e a els grans grazies, e quel
senyor infant era tant conexent senyor, que a els e a tot
sabria ben retre guaardo daytals fets, e que, quant per els
era dit, quels enemichs lurs los volien ara ofeudre, que jo
era zert, que, si els daven al senyor infant la senyoria de
Pisa, que el los defendria complidament de lurs enemichs.
E seria be avinent. Cor lo rey Robert e el princep, de qui
els se dubten, son jo zert, que no farien mal a vassals del
senyor infant, ans per amor de\ sen lexarien, com uo sen
estegessen per pahor, que tals letres trameten els tot die al
senyor infant e tals valenzes li offeren, que nom tem, que
forsen en res, que fos contra la sua honor. De Castrutxo
son jo zert ab Deu, que lo senyor infant los defeudria be.
Mas quant azo que els dehien, quel senyor infant lus lexas
castel de Cayler, pensar se podien els, que Cayler es la clau
de Zerdenya, perque esta mils al senyor de Zerdenya que a
hom del mon, que, jassia, quel senyor infant tenges tota Zer-
denya, los Pisans porien ab Cayler tornar gran revolta. Per
que entesessen, que, si paci volien fer ab el, lo castel avia a
venir en la sua forza, pur que el ne fos poderos e del als si
volien aver part del profit, lo senyor infant, segons ma creenza,
faria en azo cosa, de que els se devrien contentar. Els, seyor,
resposeren a azo e jo puys a els. La fi fo aquestade nostres
paraules, que la cosa quant al castel auria obs temprament,
— 464 —
que no fos de tot segons lenteniment lur ne meu. E jo tota
hora romas en azo, que, quant al poder del castel tempra-
ment no vehia, ques poges fer, Partim axi, que els parlarien
dazo ab lo comte, e puys seriem ensemps II dies ha, que fo
aquest parlament e puys non he vist negu. Les paraules
desus dites, seyor, que els mogren a mi, ja les sabia jo de
II dies abans per un secret delcomte, qui les mavia retretes,
e ja era acordat per lo senyor infant ab en Felip de Saluza
e ab pochs de son conceyl, que jo fees la resposta, que fiu . . .
Lo senyer infant es ben sa e alegre, merze de Deu. E
en la ost, sab Deus, que jo no se nuyl hom malalt . . . Lo
jutge de Arborea e tots los Sarts son los pus alegres homens
del mon, con lo senyor iufant venz tot die de colp en colp
los Tudeschs e els altres del castel . . . Scripta pridie uonas May.
CRD 4207. Or. Pap. Ssp. Von G. Oulomars Hand. Das Angebot
entspricht in etwa dem von 1326.
212. Bernardus Jordani dominus de Insula an Jayme II.:
GeriJchte an der Kurie, dass zwischen den Pisanern und In-
fant Peter Ueberlassung des Kastells Cagliari an Pisa ver-
einbart sei. Alle Freunde des Konigs, die die Treulosigkeit
und Schlauheit der Lombarden kennen, bedauern das. ^uch
der Papst meint dasselbe! Bevorstehender Krieg zwischen
England und Frankreich. Avignon (1324) Juli 10.
... In Romana curia publice fertur et comuniter dicitur,
quod inter Pisauos et clarissimum Petrum infantem vestrum
pacta sunt inhita, quod castrum de Calha, quod est caput et
clavis tocius Sardinee et maius foi'teliiciuni et tale, (juod
contra totum exsercituin vestrum diucius repugiiavit, ipsis
Pisanis sub eoruiii custodia et regiinine dimitit et relaxat, de
quo ego et omnes benivoli vestri non sine magiia causa ad-
mirantur, quia, quod partum est cum nimio labore, labatiir
exiguo. Et maxime, quia tanta est malicia et sagacitas ac
infidelitas Lombardorum, sicut vestra regia magestas non
ignorat, quia aliud non cogitant, nisi quod dolose facta sua
possint perpetrare. Et est dubium, quod, quam cito predictus
infans de dicta patria se abseiitaverit, quod dicti Pisaiii cuin
domiuio et potestate predicti castri de Calha totam terram
et populum ad eorum voluntate et doininiuin subvertaiit et
— 465 —
reducant, Et ita dominus noster papa et alii amici vestri,
qui vestrum honorem diligunt et perobtant, quibus sum locu-
tus, affectuose super hoc opinarunt et presumunt. Et esset
error novissimus peior priore . . . Presumitur et dicitur, quod
erit guerra inter regem Francie et regem Anglie in ducatu
Acquitauie, sed quid erit, adhuc ignoratur . . . Scriptum Aui-
nione X. die mensis Julii.
CRD 4164. Or. Pap. Ssp. Der Berichterstatter ist nach allen
Seiten schlecht informiert.
213. Johannes XXII. an Jayme II.: Infant Peter bat wegen der
geringen Einkunfte Sardiniens um Reduzierung des Census
von 2000 auf 500 Ml<. und des servicium militare auf die
Halfte. Verwunderung uber solche bisher nie vorgekommene
Bitte. Verhandlungen darUber. Avignon (1324) Nov. 20.
. . . Ad nostram nuper accedens presentiam dilectus filius
nobilis vir Petrus infans . . . humiliter supplicavit, ut tibi
super expensarum oneribus . . . compacientes . . . duorum mi-
lium marcharum summam pro censu debitorum predicto ad
quingentas marchas reducere ac residuum dicti census pre-
dictique militaris servicii medietatem tibi et eisdem tuis here-
dibus remittere imperpetuum quodque tu et . . . Alfonsus
censum quingentorum marcharum huiusmodi seu eius partem
non teneremini solvere, dum vivetis, nec usque ad decem
annos prestare huiusraodi militare servicium vel galearum
stolium vobis in dictarum expensarum relevamen et subsidium
de benignitate solita concedere dignaremur.
Et hcet predicta petitio, quam diligenter audivimus, nobis
et fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus, cum
quibus plene deliberavimus super ea, grandem ingesserit velut
insolita et alias inaudita materiam admirandi, cum non lege-
rimus nec sciverimus, quod uuquam per aliquem predecessorum
nostronim Romanorum pontificum cuiquam persone de censu
ecclesie debito aliqua fuerit in toto seu in parte facta remis-
sio in perpetuum vel ad tempus, quanquam ex causis inter-
dum legitimis aliquibus fuerint solutionum termini prorogati :
certum enim est, quod clare memorie Carolus primus rex
Sicilie non sine multa effusione sanguinis et excessiva expen-
sarum magnitudine reguo Sicilie de manibus inimicorum ec-
— 466 —
clesie potenter erepto ad octo milia unciarum de censu annuo
pro dicto regno, de quo satis modicus census antea debeba-
tur, semper ecclesie memorate solvenda se ac heredes suos
efficaciter obligavit, de qua summa tam ipse quam heredes
predicti satisfecerunt statutis terminis usque modo vel super
solutione ipsius certis et iustis causis prorogationem impetra-
runt aliquociens, inde tamen sibi nulla facta remissione iu
perpetuum vel ad tempus, et etiam non obstante, quod ad pre-
sens per alios magna pars regni detineatur predicti : tameu
ex sincere dilectionis aifectu, quo te dictumque comitem sup-
plicantem et domum tuam regiam prosequimur in visceribus
caritatis, volentes super hiis, que secundum Deum possumus,
tuam celsitudinem prosequi gratiose, eidem comiti de dicto-
rum fratrum consilio duximus offerendum, nos medietatem
duorum milium marcharum census et militaris servicii predic-
torum usque ad decem annos proxime venturos, nullo tameu
pacto nullaque conventione astricti, sed de nostra mera libe-
ralite et gratia speciali tibi tuisque heredibus in dictorum
expensarum suffragium remissuros, dummodo comes predictus
recognoscendi nobis et ecclesie Romane totum censum et mi-
litare servicium supradictum . . . et recipiendi dictam gratiam
tuo nomine ac ipsius expresse consentiendi esset suffultus
sufficienti regia potestate. Adiecto tamen, quod, si tu et
heredes predicti in solutione residuarum mille marcharum . . .
forsitan cessaretis, remissio . . . haberetur pro non facta . . .
Verum prefatus comes audita oblatione predicta et cum
suo cousilio deliberatioue habita super ea, se non habere re-
spondit super hoc potestatem, sed ipsam gratiam non respuens
uec admittens, ut tuam in hac parte posset consulere provi-
dentiam, per uos sibi petiit indulgeri, quod utique nobis
gratum extitit et acceptum. Super quibus, fili dilectissime,
provide prospicias, quid agendum: nos enim, que sibi obtu-
limus, sub modis, conditionibus et fornia predictis sumus
adimplere parati.
Ceterum ad hoc, quod ulterius de gravamine census et
minore valore regni predictorum eadem petitio coutinebat, de
dictorum fratrum consilio duximus respondendum, quod, licet
pro tempore isto acquisitionis tam nove futuri terrarum regni
predicti redditus nequeaut extimari, cum in novitate tanta
— 467 —
multa expendere oporteat, de quibus non erit necessarium in
futurum, intendimus tamen prius informatione super hiis ha-
bita diligenti cum eisdem fratribus oportuno tempore ordi-
uare, quod in hac parte fieri honeste poterit et debebit. Dat.
Auinione XII. kalendas Decembris pontificatus nostri anno
nono.
Leg. Johannes XXII. Nr. 87. Or. Perg. B. an Hschr. Adresse.
Peter legte dar die Verhandlungen wegen Sardinien, die Verpflich-
tungen des Konigs in Geld und Truppen wegen des Feudunis nach- den
Vertrageu. Nun seien die Einkunfte gleich Null. Vgl. auch Acta Nr.
501 S. 800 f.
214. Berichte des Bernat de Boxados von der Kurie an
Jayme II. flvignon (1325) April 4. bis Juni 11.
1) Anl<unft. DerPapst warbei den Horen,KardinalNapoleon
beschaftigt. Am Griinendonnerstag fand der Kardinal seine
Instruktion gut, aber einiges sei zu andern. Auch ein Freund
rlet, da die Worte grob seien, sie dem Infanten in den Mund
zu legen, wenn Bernard keine Gnade fande. Der Infant diirfe
sich mehr erlauben. Ratschlage fur die Vorlage der ver-
schiedenen Briefe, um den Papst fur die Petition des Infan-
ten empfanglich zu machen. Jedermann sage, Jayme diirfe
das Zehntgeld nicht aus dem Lande lassen. Der Bohmen-
konig erhielt einen dreijahrigen Zehnten. Die Herzoge von
Bayern und Oesterreich haben sich versohnt. Die Armada
Roberts fahrt aus Marseille. flvignon (1325) flpril 4.
2) Zuruckhalten des Zehnten im Lande; dann tut der
Papst alles; sonst erhalt ihn Robert. Lage des Legaten in
Piemont; Aufregung des Papstes; Waffenstillstand zwischen
England und Frankreich. Avignon (1325) flpril 7.
3) Provision des P. Durrea mit Gerona. P. de Cornu-
dela soll vorlaufig einwilligen. flvlgnon (1325) Mai 10.
4) Der Papst halt ihn hin. Dreimal bat er um Entlas-
sung. fln Himmelfahrt, als er mit ihm speiste, bat er und
der Sabinensis vergebiich darum. Jayme soll seine Riick-
kehr befehlen. flvignon (1325) Mai 21.
5) Der Papst halt ihn wegen des mallorcanlschen Zwi-
stes. fllle ftirchten die Rustungen Jaymes. Englisch-fran-
zosischer Friede. Avignon (1325) Mai 31.
— 468 —
6) Verhandlungen mit 4 Kardinalen. Der Papst wil[
seine Sache vors Konsistorium bringen. Nach Ansicht Na-
poleons will der Papst nichts tun. Avignon (1325) Juni 11.
Senyor Rey. Jo Bernat de Boxados, homyl cavaler vostre,
me coman en la vostra gracia besant vostres mans e peus.
Sapia, senyor, la vostra alta senyoria, que jo fuy Avinyo la
dimecres de la setmana santa, entre en lo dit loc a ora de
migdia e agi de conseyl de frare Ferer Dabelya, que navia
parlat am lo cardenal Napolio, que jom nanas tot dret a fer
reverencia al papa, e axi aue la segons aquets conseyl. E
con fuy a la porta devala hi en P. de Labadia el porter, que
jo manava am mi e dixeren an A. Dosa, de qui era la guarda,.
que jo era a la porta misage vostre e del infant, qui volia
fer reverencia al papu. El entrasen e puys torna e demana
mon nom els dixeren lo hi el eutrasen e a poc de tems torna
e dix, que degesen a mi, que el me conselyave, que jom anas
reposar entro al mati, per 90 com lo papa deja ses hores e
tantots les hores dites, que hiria menyar, mas que tornas ben
mati, e tantots que entraria. Exi *) jo dix a frare Ferer :
Quen farim, eldix: Quens entornasem, que aquel no ho diria,
sino ho sabes del papa. Jo dixli, si conselyava, que anas
veure mi^er Napolio. El dixme que no, entro que ho sabes
del e axi que jo devalas a ma posada, quel me sabria. E
axi jo avale a ma posada e frare Ferer feume saber, que am
lo dit cardenal avia homs estranys, que parlaven am el e que,
con isques del parlament, que volria menyar, e axi quem
saferis entro al vespre, 90 es apres de donnir exi que apres
dormir, tantots ques leva de dormir, aua a lofyci e axi nol
pogi veure entro uy, que es dijous de la Cena, e fuy rebut
per el molt graciosament. Jo dixli les saluts de part vostra
e del senyor infaut e doneli les letres vostres he sues e apres,
que les hac lestes, jo li mostre la missatgeria del senyor in-
faut e pus apres senyor la vostra. El dix, que les demandes
heren bones e raonables e que li era vijares, que uo hi fes
res a milorar, salvat en lo derrer capitol, que no li era sen-
blat, que jo deges retre la comesio dels hofycis en neguua
manera, per tal com ben leu el nauria plaer o sino navia
plaer no hi daria molt. E si daqets papa no aviets favor,
a) So Or.
469 —
que per tems ni poria aver altre, de qe auriets favor e gracia
per los dits hofycis, e axi era aqets son consyl. Item me
dix, senyor; un vostre amic, lo qual jo enten, que volria axi
vostra honor e profyt, com de si hilex *), am qui jo parle sen-
blantment que li era senblat. quel, cardenal maconselyas be
sal milor conseyl vostre, quel no entenia, que quant en aqets
cas jo deges mudar per conseyl del dit amic vostre ne del
cardenal ma informacio mas que fes saber a vos, que be en-
tenia, que siria vengut e anat un coreu de vos, ans que jo
venges al punt de dir les paraules de retre los hofycis, e que
li seria senblat al dit amic vostre, que les paraules, que jo
ages a dir al papa, que fosen groses ne deufortiment, que
les dixes de part del infant en aquesta manera, si tan sera,
que non ages neguna gracia del, que pus lo senyor infant
veya, que per suplicacio de vos, senyor, ne del ara ne per
moltes vegades feyta el no avia volguda dar favor ne ajuda
eu la conqesta de Cerdenya, ans que, segons quel sabia, lii
avia dats molts enpax e destorpes, quel senyor infant avia
feyta la dita conqesta sens ajuda del, encara am fort poca
de vos, senyor, e quel tenia la dita hillya poderosament, e
que, si el papa ne vos hi feyets neguna demauda, quel ne
faria al papa e a vos 90, que trobas de couseyll que fer vos
en deges, lo qual conseyl entenia aver am aquels, que eren
estats amb el a la conqesta. Item dix, que mal era estat feyt,
com, tantots no seu feu apelar rey, con la hac conqesta, e
puys, que no ages tan gran conciencia con vos, que tots aqets
afes diu. quel los deuria levar de carera axi com daco e de
la decima, que non lexas trer jens e quen quitas sos locs e
quen fos, com se volges am vos e am lo papa, que hom jove
no deu aver masa conciencia. Totes aqestes paraules, senyor,
me dix lo vostre amic, mas dix, que no us nescrivis res de
sa part e axi vos veyats hi e pensat hi sobre ago, que, quant
a mon poc sen vigares mes, que diga rao, e siats cert, que
aqesta presona vos ama de cor. Item, senyor, me dix lo dit
amic vostre, que jo no deges donar la letra vostra mayor al
papa, que, si o feya, que jo fos cert, que no faria res, quen
la dita letra se conte, que vos hacceptats la gracia, que us
feu, con linfant en Pere hic venc, e axi quel tantots respon-
a) So Or.
— 470 —
dra a mi, que vos vos tenits per pagat de la gracia, segons
que vos li fets a saber per vostra letra, e axi quel no hi
faria pus, e axi am conselyat, que jo do primerament la letra
poca, qes de creenga solament, e que per la dita crenga li
deja dir algunes paraules bones, que son en la letra mayor
per enduyrlo a atorgar la petecio *) del senyor infant. De la
letra mayor he jo trelat e per a^o jo segirne son conseyl,
segons que vos me manas e coman ho a Deu, que mi endrec.
Encara sapia la vostra alta senyoria, que tot hom clerges e
lechs dien, que farets gran erada, sin lexats trer la decima,
que cert es, que nos fa en negun rencne *) sino el vostre.
Vos ne farets qo, que tendrets per be, mas jo us fa^ saber,
qo ques diu, jo segons la vostra informacio fare 90, que puxa
e placia a vos, senyor, que si per les paraules del dit amic
vostre vos volieu, que jo hi fes als part ma informacio, que
mo fesets saber, que jo lagiaria be les paraules a dir, si el
negana gracia nom feya estan en ma demanda, qo es a dir
les paraules del derer capitol.
Senyor, les noves, que son en la cort, son aquestes, que
hic son estats misages del rey de Boemia e no hic son atu-
rats sino XV dies, el papa a feyta gracia al dit rey de la
decima de III anys, segons que dien per 50, que sestia co-
minal del feyt del enparador. Item se comte jeneralment per
tota la cort quel . . . de Bavera, el duc Daustria se son aven-
guts, e que es cert, quel duc Daustria es fora de la preso.
De la armada del rey Rubert es cert e ^endema *) de Pasqua
deven partir les cales *) de Marselya. Prec Deus, senyor, que
us do vida longa am salut. Dada Avinyo lo divenres sanct.
Jo fo estat dues vegades a lalberc del papa e la una
molt aturat e no le pogut veure, an me dat dia a disabte,
meten mes ensa, que per aqestes indulgencies, que done ara
e per lofici, que es gran, que no e poguda aver hora; tan-
tots que aya aguda entrada, vos ho fare saber. Encara, senyor,
me dix lo vostre amic sobre lo feyt de retre la comesio dels
hofycis, quel no tendria per bo, sal milor conseyl vostre, que
vos per dar a entendre, que no sots be pagat del ne fesets
de vostre don, que per avant, segons que dit es, a vos porren
tornar a onor e a profit da^o que us en ^) . . . me fet saber
a) So Or. b) Loch fiir mehrere Worter.
— 471 —
con ans puxats vostra voluntat *) . . . jo fare segons la vostra
informacio.
CRD Templarios Nr. 205. Or. Pap. Ssp. Schwer zu lesen. Der
Konig antwortete am 23. April und anderte nach den Wunschen des
amic seine Vorschlage. Reg. 338 f. 165. Den ersten Bericht (CRD 11134)
hatte Bernard auf der Reise abgefasst. Er hat einen Brief des
Konigs in Narbonne erhalten uber die Information betreffend die
Bistumer. Der Konig habe Briefe: quel papa avia trames son rescrit
ne sa carta bulyaada an Bertran de Curnudela, ab la qual li avia pro-
veyt del bisbaa de Tarapona, e per azo que mudavets la informacio
a mi . . . Die Briefe hat Bertrand anscheinend noch nicht erhalten.
Dann erwahnt er den Tod des Kanzlers. Montpellier 2. April. Der
Vizekanzler Kardinal Petrus Textoris starb am 24. Marz 1326. Johanne»
XXII. ernannte Johannes Darpadela zu seinem Nachfolger; der weilte
damals am franzosischen Hofe als Prokurator. Vgl. Acta S. 808 und
Baumgarten, Von der apostolischen Kanzlei, S. 103. — Vgl. hierzu die
Berichte Acta Nr. 603, 504, 606—8.
2) . . . Encara, senyor, fap saber a la vostra gran altea^
que vostre amic e daltres, que sen raonaven am mi, [s]ens
que no sabien res de mon enteniment, dien, que, si vos no
lexats trer la dec[ima] de vostra tera, quel fara to[t] 90, que
vos vulgats: especialment dien, quel senyor infant deu[ri]a(?)
fer aquets afes . . . Jo lio tramet adir tot clarament, Deus
prec, qae a el e a vos hi endre^, que tot hom diu, que aqeys
dines, quel enten aver de la vostra [te]ra, [dara ?] tots al rey
Rubert. Diuse en la cort, quel cardenal esta quax asetjat,
aquel qe es en Peude[munt] e que li va fort mal ^) . . . papa ^) ...
es ne fort torbat. Altres noves no hic ha, sal qes diu, que
a treva en la gera del rey de Fran^a e del rey Danglatera
entro a cinquagesima (?). Jo, senyor, vos euviu dins aqesta
letra, segons que jo dix, la vostra misageria al papa e altra
sedola, segons que liu e dat per escrit, per^o que vos siats
enformat de tot co, que hic fa^. Lo vostre amic, senyor, fos
raonat ami molts vegades, que, si el papa no fa gracia al
senyor infant, quel fos dret per dies e per ores al papa e a
vos, si res li demanavets, quel so a conqets sens ajuda deles-
glesa ; mana '^), en los afes go, que tenrets per be e yo fare.
CRD 0. Nr. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta Nr. 503 Anmerkung.
3) . . . Sapie, senyor, la vostra alta senyoria, que huy,
que es divenres VI. idus Madii, lo sant pare a provehit del
a) Loch fur mehrere Worter. b) Loch fiir ein Wort. c) So Or
— 472 —
bisbat de Girona al honrat en P. Durrea. E aquesta pro-
visio, senyor, he procurada jo per tal, cou lo pare sant se
tenie fort, que no mudarie re en la provisio, que avie feyta
del bisbat de Tara^ona. Mas dix me, que el dit en P. Durrea
reebut lo dit bisbat de Girona, que li plaurie molt e darie
aquela favor, que pogues, que el camias ab en Bertran de
Cornudela. Eaxi, senyor, sots esperanpa del dit cambi, que,
pus per una via no podia aver son enteniment, que la agues
per altra lodit en P. Durrea, jo he tractat la provisio da-
muntdita esser feyta, e per tal, con me temia, quel pare sant
non provehis a altre, per que molts na en la cort, quiy en-
tenien, e puys no fore loc al cambi damuntdit. Hon, senyor,
per tal que monsenyor linfant Namfos, a instancia del qual
lo dit en P. Durrea fo elet de Taragona, aje honor daquest
feyt, placieus, senyor, que deyats escriure al dit en Bertran
de Cornudela, que consinte al cambi damuntdit, majorment
con el a atorgat, que pendrie volenter lo bisbat de Girona,
sil papa lo li aonava, segons quem feu saber larchabisbe de
Sarago^a . . . Escrita a Auigon divenres damuntdit per lo mati.
CRD 11630. Or. Pap. Ssp. Ueber den Wirrwarr in den Bistiimer-
vertauschungen, der entstanden, weil Vater und Sohn verschiedene
Kandidaten hatten, vgl. Acta 8.811. Am 8. Mai (CRD 11463) schrieb
er, dass hier verschiedene Leute des Konigs von Mallorca seien: per
lo contrast, que es entre en Felip de Maylorques et los homens de
Perpenya sobre la tutoria del dit infant. E veig, que lo papa los done
favor, axi que, tantost que foren venguts, acabaren, que lendredit, que
ere en Roseylo, mano lo papa esser relevat.
4) . . . No pux aver neguna resposta del sant pare, aus
me passe per noves. Depuys, senyor, que jo us escrivi lon-
gament de go, que el mavie dit, le vist III vegades, suppli-
can li tota via, que fos sa merce, quem desliuras. E el diu
me, que nom enuig, que em breus dies el me deliurara, es-
cusanse, que per altres afers, en losquals a agut entendre,
ma tengut tant. Lo dia de sensio, senyor, jo ane ala sua
missa, e puys volc, quem aturas ab el a dinar. E con aguem
menyat e prenia son comiat, dixli, que fos sa merce, quem
deliuras, E lo cardenal de Sabina, qui avie aytam be menyat
ab lo papa, dix li : Pare sant, placieus quel deliurets, que nom
lex e viure, tant te cuyta de deliurar sos afes. E lo papa
respos: que en breu me deliurarie. Empero, senyor, yo me
— 473 —
tem, que cientmeut o fa^e per alguna cosa, que esper, nou
se, per que; per que, senyor, vos placie, quem manets, que
faga, si el me trigue la resposta, que la messio, que vos,
senyor, me fes donar pega la he despesa . . . Dat. en Auinyo
dimarts XXI dia anats de Maig.
CRD 11579. Or. Pap. Spur eines grunen Siegels.
5) . . . Sapie, senyor, la vostra molt alt senyoria, que yo
encara no lie negun respost del sant pare, mas diu, que • en
breus dies el me deliurara e a dit liuy, que es diveuj-es der-
rer dia de maig, al cardenal Napolio, que per cert el me de-
liurara en breus dies e aguere o ja feyt, sino com a agut
entendre en aquel contrast, que es entre lo senyor infant en
Felip de Malorques e los liomens de Perpenya ... E lo saut
pare a comanat a III cardenals, que facen lur poder en ave-
nir los. Empero, senyor, los uns e los altres an gran pahor
de vos, que an los dit, que en Not de Munchada fa cridar
osts e adoba eginys, de la qual cosa se tenien molt. Item,
senyor, sapie la vostra senyoria, que huy es vengut un bisbe
de Franga, qui a aportat ardit e letres al papa, que la pau
es feyta entre lo rey de Franga e lo rey Danglaterra, en
aquesta manera, quel rey de Franga a reebuda tota la terra,
de que contenien, a sa ma e a posat seneschal en aquela lo
sehyor de Soli, qui es de conseyl del rey Danglatera, e lo
rey damuntdit deu venir a fer homenatge al rey de Fran^a,
e puys deuli retre tota la dita terra . . . Dat. en Auynyo di-
venres derer dia de Mag.
CRD 11625. Or. Pap. Ssp.
6) . . . Jo he vist lo papa . . . Resposme, que per mos afes
a desembargar avie feyts venir IIII cardenals, 90 es saber
mi^er Napolio et lo cardenal de Sabina et de Muntfaueng et
en Gaucelm Johan. Et apres que lo papa hac molt parlat
ab los dits cardenals, dix, que encara ne volie aver couseyl
de tots los cardenals et axi, que devia, que proposarie la mia
missatgeria en consistori, et agut lur conseyl, quem respon-
drie. Empero, senyor, de conseyl de micer Napolio jo pre-
sente la vostra letra major al pare sant. Et axi senyor, et
ab una resposta et ab altra jo fare, segons la vostra enfor-
macio et iremen, que segons que ma dit micer Napolio, ay-
— 474 —
tant con el pot entendre, nol veu de negun bon enteniment
de gracia a fer . . . Dat. en Auinyo dimarts dia de sant Bar-
nabe.
CRD s. f. 864. Or. Pap. Ssp.
215. Infant Alfonso an Johann XXII. : FUr Sardlniens Schutz
bewaffnet er 6aleeren, nicht fUr Friedrich. Ihn wUrde es
freuen, wenn Johann als Oberherr der beiden Konige (Fried-
rich und Robert) fUr Frieden sorgte. Ungern sieht er so viet
Krieg unter christlichen FUrsten, deren Krafte fUr den Kreuz-
zug verwendet werden konnten, den er so sehnlichst an-
strebt. Valencia (1325) April 13.
. . . Beatitudinem vestram scire volumus, nos admiracio-
nem recepisse, quo modo de significatis nobis in littera me-
morata potuit fama insurgere *). Bene tamen est verum, quod
pro tuicione insule Sardinie certas galeas armari facimus illuc
[mjittendas et parari etiam ampliores. Verumtamen in aliis
sepe probavimus, quod homines plerumque dicunt, que cogi-
tant posse in negociis evenire. Summe vero placeret nobis
et pensatis circumstanciis negocii desideranter apeteremus,
quod vestra clemencia viis adhibitis congruis tanquam domi-
nus utriusque regum, de quibus in littera premissa fit men-
cio, ponere procuraret in statu pacis negocium principum
eorundem. Multum enim displicenter accipimus, quod inte»
principes et alios christianitatis status videmus et sentimus
tot guerrarum discrimina sussitari, que pocius ad destruccio-
nem inimicorum catholice fidei Sarracenorum converti debe-
rent, ad que, novit altissimus, cogitatum nostrum iactavimus-
et intentum . . . Dat. Valencie idus Aprilis anno domini
MCCCXX quinto.
Reg. 424 f. 4 V, Johann hatte geschrieben: Er habe gehort, dass
20 Galeeren und 6 naves geriistet seien, mit denen Alfonso nach Sar-
dinien und dann nach Sizilien zu Friedrich ziehen soUe und, falls er
den Frieden nicht erlange, Friedrich helfen woUe. Das wtirde Gott
und die Kirche beleidigen. Er erinnert den Kbnig daran, dass ihm
Robert bei der Eroberung Sardiniens Hindernisse hatte bereiten konnen,
es aber nicht getan habe. Er bittet, davon Abstand zu nehmen. 1325
Marz 22 (Leg. Johann XXII. Nr. 96. „Ad nostrum". Or. "Perg.)
') Vgl. unten Anmerkung.
— 475 —
216. Konig Friedrich an Jayme II. : Schildert den Einfall Karls
von Calabrien In Sizilien. Er kam mit 114 Galeeren und
2500 Reitern und zahlreichem Fussvolk, berannte zweimal
Palermo, zog dann an der KUste nach Marsala und 3yrakus
bis nach Messina. Hler hat er sich vor die Stadt gelegt,
grossen Zufluss von Calabrien bekommen, hat einmal an-
scheinend einen Angrlff beginnen wollen und ist dann nach
dem Festlande zurUck. Nur durch Verbrennen und Verwilsten
der Garten, Weinberge und Ernten hat er geschadet, Frled-
rich konnte kein grosses Heer gegen ihn sammeln, weil er
bald hier, bald dort war. (1325.)
Placuit vobis per litteras vestras nobis inter alia scri-
bere, ut de gestis et processibus nostrorum emulorum et
hostium contra nos, fideles et subditos in insula nostra Sicilie
habitis certitudinem et informacionem plenariam vobis facer&
deberemus. Idcirco serenitati vestre ignotescimus per pre-
sentes, quod dux Calabrie, filius regis Roberti, hostis nostri
et emuli, olim de mense Maii proximo preteriti videlicet vice-
simo quinto eiusdem, cum galeis grossis et subtilibus centum
quatuordeciun equitibus duobus milibus et quiugentis et pedi-
tum, armigerorum multitudine copiosa transfretando in Sici-
liam ad litora seu maritimam civitatis Panormi cum magno>
exforcio declinavit. Et castraraetatus fuit in loco dicto de
Cassaris prope flumen, quod dicitur de admirato, obsidionem
predicte civitati ponendo. In qua obsidione viginti quinque
diebus exstitit commoratus, infra quod tempus bis [dictam]
civitatem cum toto suo exforcio et multis ingeniis impugna-
vit. In quibus insultibus detrimentum, damnum et dedecus
reportavit. Nos vero credentes, quod dicti hostes nostri in
predicta obsidione figerent et moram traherent longiorem,
parabamus in civitate Messane nostrum exercitum et exfor-
cium maritimum atque terrestre et ire cum terrestri exercitu
ad invadendum et confundendum hostes predictos et predic-
tam civitatem ab obsidione predicta denique liberandum. Et
intellecto interea, quod predicti hostes erant de predicta ob-
sidione recessuri [aj predicto proposito nostro eundi videlicet
ad predictam civitatem Panormi pro causa predicta destiti-
mus, circa armatam nostram, municionem, fortificacionem et
defensionem civitatum et terrarum et precipue maritimarum
— 476 —
Sicilie ac facieudum congregari totum exforcium nostrum in
civitate Messane pro posse et viribus iutendentes. Dicti
autem hostes post predictos vigiuti quinque dies predictam
obsidionem reliuqueutes, milites cum armigeris peditibua per
terram transeundo per partes et pertineucias Curilioni et Sa-
leni (■?), et galee aliaque vassella per mare ad terram Marsa-
lie . . . iveruut, terram ipsam occupare pro viribus satageutes
et nichil per eos de terra ipsa obtento milicia et pedites ar-
migeri ad dictam terram Saleni, credentes ipsam subito usur-
pare, iterum redierunt, frustratique eorum intentu recesserunt
abiude et per terram pergentes et galee per mare uavigautes
transeundo per pertinencias civitatis Mazarriensis usque ad
maritimam Triunifoncium et abinde ad pertiuencias Sacce
teuderunt, et demum ad maritimam Agrigenti et abinde ad
civitatem Syrac(usanam), circuendo predictam insulam Sicilie
demum ad maritimam seu pertiueucias civitatis Messane ad
fluminariam *) saucti Stephaui decliuarunt, ibique desceuderunt
in terram, et eorum temptoria iu dicta fluminaria aliquibus
diebus fixerunt. Et iu toto predicto eorum circuytu per Si-
ciliam, ut predicitur, discurrendo et predictas terras temp-
tando, fidelibus nostris Sicilie iu fidelitate nostra firmiter
vallatis et roboratis civitates, terras et loca Sicilie viriliter
defendeutibus nullam civitatem, terram seu fortilicium, bene-
dictus Altissimus, iuvadere potuerunt uec aliquid aliud per-
petrarunt, nisi quod in viueis, viridariis, messibus et aliis
possessionibus rusticanis incidendo et comburendo eadem fide-
libus uostris in terris videlicet et locis, ad quas et que ive-
runt, et per quas et que trausiverunt damna aliqua intulerunt.
Et quia predicti hostes uullam alicubi per Siciliam discurrendo
uisi tantum per dies ad plus residenciam fecerunt, nou po-
tuimus exforcium nostrum colligere et coutra eos procedere
quoquomodo.
Postquam vero hostes predicti ad predictam flumiuariam
s. Stephaui applicuerunt voleutes eorum exercitum receutibus
armigeris roborare propter homines et equos, quos iu multi-
tudine naturali morte et accidentali amiserant, de Regio, quos
ibi de Calabrie partibus recoUigi feceraut et eciam preparari,
fere mille equites et sexmilia armigerorum peditum transvehi
a) flumariam Or.
— 477 —
ad dictum exercitum eorum fecerunt. Nos autem credentes,
quod dicti hostes et in dictis partibus residenciam facerent
et pluribus diebus manerent, totum exforcium nostrum unde-
cunque in dicta civitate Messane et circumadiacentibus aliis
locis statuimus congregare, ut melius et caucius opportunitate
captata possemus procedere contra eos. Dicti vero hostes,
habitis predictis equitibus et peditibus recentibus et unitis
cum ipsis de dicta fluminaria recesserunt et appropinquantes
civitatem castrametati sunt in maritima de fornacibus prope
civitatem ipsam fere per miliare unum. Et quodam die arma-
tis equitibus et peditibus et ordinatis aciebus, ac si bellum
committere vellent, appropuiquaverunt civitatem et se univer-
saliter ostendentes, deinde redierunt ad castra. Et sicut vi-
sum fuit nobis et aliis fidelibus expertis, equites eorum fere
usque tria milia apparebant. Et deinde ad aliquos dies alie
viginti galee subtiles per dictum regem Robertum transmisse
ad eos venerunt de partibus principatus et super adiuncte
fuerunt aliis supradictis galeis, que fueruut omnes in summa
centum trigiuta quatuor galee. Et protracta mora per eos-
dem hostes dierum tantum modo quatuordecim in pertinen-
ciis civitatis predicte recolligerunt se deinde in galeas et alia
vassella eorum et ad partes Calabrie trausiverunt. Et post
dies aliquos omnes galee grosse et vassella alia abinde ad
partes principatus redieruut. Dux vero predictus diebus ali-
quibus remausit Regii cum tota militum comitiva et stabilitis
fronteriis maritimarum Calabrie abinde recessit equitando per
terras Calabrie, in qua adhuc existit, versus Neapolini redi-
turus remanentibus in Calabrie litoribus galeis subtilibus fere
ad sexagin[ta in] custodia parcium earundem.
CRD. S. F. 1113. Pap. Ssp. ohne Datum. 1325 am 28. Juli will
Jayme eine feierliche Gesandtschaft schicken, um Frieden zwischen
Friedrich und Carl von Calabrien zu stiften. Da kam die Nachricht
von der Emporung auf Sardinien und so wurde die Gesandtschaft auf-
geschoben. (Reg. 339 f. 183 flP.) f. 192 am 22. Marz 1326 an Pliilipp
von Mallorca: rex Robertus grandem parat armatam. Der Bischof
Gaston von Huesca geht nach Sizilien. Gesandtschaft an den Papst.
Ankunft der Gesandteu Friedrichs (P. Stagni magister computi und
A. de Piano). Neue Plane, Friedrich einen andern Besitz zu verschaffen !
So Tunis:
Aquesta manera de la conquesta de Tunic se movia per la dis-
posicio bona, que era lavors de la conquesta de Tunic; per lo rey, qui
— 478 —
era lavors. qui havia pres babtisme a induccio de nostre senyor lo rey
e donava loc a la conquesta. Mas ara es pervenguda la senyoria de
Tunic en altre rey e tota la condicio mudada. (f. 193 ff.)
Auch Ueberlassung Sardiniens hatten Jayme und Infant Alfonso
beschlossen, aber Alfonso lehnte Ende 1326 ab.
1327 am 5. Januar (f. 207 v) schreibt Jayme an Alfonso, dass Konig
Robert stark riistet: E quel rey Frederich no ha negun recapte, ab
ques puscha restaurar ney dona consell o no pot e quels Sicilians son
fort descorats, e que manifestament dien e no sen cobren, que aten-
dran al dit rey Robert. E breument lo s. rey sab e per los dits mi-
satges e per altres, quel fet del rej^ en Frederich no pot esser en pus
rnal estament ne condicio de pendre! On lo senyor rej', torbat molt
per los grans perills e deshonor . . . del dit rey en Frederich e major-
ment de la casa Darago — verlangt, dass der Infant sofort zu ihm
komme. Es sollen zum mindesten 200 Reiter nach Sizilien gesandt
werden mit Unterhalt fiir 4 Monate. Dazu seien 20 000 Pfund notis:
217. Infant Alfonso an Konigin Elisabeth (Frieclrich d. Sch.
uncl Herzog Leopold von Oesterreich) : Nachrichten ijber
Befinden. Bedauern, so lange von ihr nichts gehort zu haben.
Er habe wegen seines gewaltigen Unternehmens nicht schrei-
ben konnen, jetzt solle es mehr geschehen. Freude (Jber
die Freilassung Friedrichs. Daroca (1325) Juni 22,
Tllustrissime doniine Elisabet Dei gratia Romanorum re-
gine, sorori nostre karissime, infans Alfonsus etc. salutem
cuuctis felicitatibus affluentem. Karissima soror, quia scimus
animum vestrum ex hiis plurimum cougaudere, vobis presen-
cium teuore deducimus excellentissimum dominum regem pre-
dictum, genitorem comunem et serenissimam dominam Ely-
sendem eius consortem et inclitos iufantes Petrum et Rai-
mundum Berengarii, karissimos fratres nostros, necuon inclitas
inffautissas Theresiam, consortem, Mariam, Blancham et Vio-
lant, sorores nostras karissimas, gracia agente divina, corporis
sospitate vigere, id idem de vobis plurimum affectantes, mi-
rantes, quia tam diu vestri status coustanciam nobis minime
reserastis. Quo circa, soror karissima, vos attente rogamus,
quateuus prosperi status vestri constanciam, de qua plurimum
anxiamur, placeat et velitis nobis frequenter ad gaudium iu-
timare. Magnum enim nobis solacium advenit, cum uobis de
vobis prospera nunciautur. De uobis autem, soror, non mi-
remiui, quia diucius de statu nostro vos non reddidimus cer-
— 479 —
ciorem. Accidit autem nobis tum propter maxima ac inmensa,
que nobis ratione felicis adquisicionis Sardinie occurrerunt,
negocia, tum etiam propter locorum distanciam et viarum
discrimina, prout scitis, propter que nos excusatos habere
velitis. Domino autem favente deinde, quocienscumque oppor-
tunitas se obtulerit, id vobis curabimus nostris apicibus inti-
mare. Sane quia noviter intelleximus, quod preffatus illustris
Fredericus, coniux vester karissimus, a capcione, qua detine-
batur, liberatus existit, cordis nostri intrinseca subiacent gau-
dio salutari regem regum deprecantes, ut ipsum et eius
uegocia faciat de bono in melius prosperari. Ceterum quia
fidelis noster Georgius, lator presencium, nunc ad partes vestras
accedit, rogamus vos, quatenus honore nostri eundem reco-
mendatum habentes ipsum favoribus prosequamini graciosis.
Datum Daroce decimo kalendas Julii anno domini MCCCXX
quinto.
Similis littera fuit missa illustri ac magnifico domino
Frederico Dei gratia Romanorura regi, karissimo fratri nostro,
verbis competenter mutatis.
Infans Alfonsus etc. illustri Leopullo divine recordacio-
nis serenissimi domini Alberti Romanorum regis filio, de Has-
burg et de Kyburg comiti et lantgravio *j Alsacie salutem
cunctis felicitatibus afluentem. Quia scimus ex hiis animum
vestrum plurimum congaudere, vobis presencium tenore dedu-
cimus excellentissimum dominum regem predictum genitorem
nostrum ...').
Reg. 424 f. 8v.
218. Arnaldus Gonrardi de Biterris, clerlcus cardinalis Aul-
nlonensis, an Infant Alfonso: Gesprach mlt Alfonso de Ispania.
Selne Bemuhungen um eine Verblndung des Erstgeborenen
Alfonsos mit derTochter des Konigs von Frankreich. Warnung
vor Unterstiitzung Englands. Avignon (1325) Juli 15.
. . . Dominus Alfonsus de Ispania venit pro domino rege
Francie ad Romanam curiam, non est diu, qui, dum erat in dicta
curia locutus fuit michi de pluribus propter quandam familiari-
tatem, quam sui gracia cum eo habeo ab antiquo. Et prout per-
a) Cantrag. Reg.
') Fast wortlich wie die beiden andern.
— 480 —
cepi, letatur quam plurimum, cum domino nostro regi Aragonum
et suis liberis succedunt prospera. Nam, prout michi dixit, ipse
vellet, quod de domibus Francie et Aragonum contra quos-
cumque homines unio esset facta, videlicet, quod fieret ma-
trimonium inter filiam regis Francie et vestrum filium primo-
genitum, de quo dixit se alias locutum fuisse cum dicto domino
rege Francie et ab eo bonam responsionem super hoc habuisse.
Et licet, domine, aliqui, qui forte, . . . vellent, quod fieret, quod
asserunt, dicant inter nos, regem Anglie habiturum subsidium
de vobi.j et regno Aragonum, non videtur, salva tamen in
omnibus reverencia vestre magnificencie, hoc fore faciendum.
Nam propter lioc, si fieret, quod Deus avertat, posset de
facili dictum matrimonium et alia, que michi reseravit dictus
dominus Alfousus, que vobis spero . . . breviter . . . recitare,
presentialiter impediri . . . Dat. Auinione die XV. mensis Julii.
CRD. Monat Juli. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta S. 503 und 825.
219. Narnau Roger de Payllas an Infant ^lfonso: Seit langem
wollte er Roger Comenge angreifen. Samstag vor Maria
Geburt zog er mit 5000 Mann in sein Land. 3000 sandte
er direkt zu der Silbermiihle; die (ibrigen blieben in mehre-
ren Gruppen auf der Lauer. fluf beschwerlichen Fels- und
Waldwegen kamen sie an. Zwei Leute sahen sie, einer
konnte warnen. Trotzdem gelang es 200 Menschen zu toten
und den Ort, 400 — 500 Holzhauser, niederzubrennen. Roger
wird lange keinen Nutzen da\7on haben. Auch sonst fiigte er
ihm Schaden ohne eigene Verluste zu; nur einige haben sich
durch eigene Schuld aus Beutegier in Waldern und Nebel
verlaufen. Roger will sich rachen, wird nur Schande holen.
Zudem ist es zu kalt schon, um draussen zu lagern. Kastell
Ribera (um 1325) September.
. . . Lonch temps ha, quem anave fort mon cor, de donar
dampnatge al noble eu Roger de Comenge. E el dissapte
auts dela festa de santa Maria de Setembre entre en la terra
del dit noble ab V milia sirvents e ordene ma compayna en
aytal manera, que trames i III milia sirvents per corredors
a la molina dela mena del argent del dit noble en Roger.
Elos II milia sirvents ronianeuts departils en IIII ho en V
lochs eu reeguardes. E jasie quels dits corredors si partissen
— 481 —
de ini ja lo divenres a vespre en hora de completa e tota nit
no feessen si no anar: empero per les passes, que hi son mals,
que no lii pot entrar si no I. hom davant altre, qar (?) nohi
pot hom p[asar?] si no per roques e per bosquatgies, no po-
gren esser a la dita molina tro lo dissapte desusdit, que ja
ere beu tercia, e ants queu fossen, encontrasense ab II. ho-
mens de la dita molina, qui anaven a carbo e pecegiaren ne
lau e laltre escapa e mes so. E les gents de la dita molina
fugiren ue alcuns. Empero los dits corredors se cuytaren
tan regeament, depus lo so fo mes, que aconseguiren hi en-
qara tro ha CC persones ho pus, que hi ogehiren. E crema-
ren tota la vila de la dita mena, que hi avie tro ha CCCC
ho ha V alberchs. E cremareu ho en tal manera, que no
par, que anch per nuyll temps hy agie auda casa ne alberch.
E per^o ses cremada, seynor, tan regeament, con totes les
cases eren de fusta ; que paret no hi avie neguna. E tren-
qaren totes les rodes e les manyes e tots los altres apparey-
laments de la dita mena. En tal manera, seynor, ho avem
destruyt, que nuyll hom, que vist ho agie, nos pense, que
daquest lonch temps lo dit en Roger aye negun profit de la
dita mena. E si lom desusdit no fos, qui mes so, no agre
escapada persona neguna de la dita molina. E li he dats
molts daltres dampuatges axi com de bestiars e daltres coses.
E tots aquets dampnatges, seynor, he donats al dit en Roger
de Comenge, sens que, la merce de Deu, negun don no hi
presem: salvant que alcuns homens meus al tornar sesbarra-
varen de la mia ost, ques volien amagar dels altres per la
roba, que portaveu, que avien pahor, que non aguessen a
donar part als altres. E puys no saberen tornar a la dita
ost, per los bosquatgies, que hi son graus, e la neula, que
hi ja hie, e la nit, quels sobre pres. Mas, la merce de Deu,
gran res son tornats sino tro ha V ho a VI homens, que no
sabem, si son morts ho preses, ho quina via an tenguda.
Mas he fe en Deu, que enquara vindran, que no aviem ne-
guna seguida. Empero si perduts son, nou son per feyt
darmes ne per colpa de mi, mas per colpa dells mateixs, qui
no volgren tenir la via dels altres. Altres coses, seynor, nous
puch fer saber quant ha ara, salvant quen donen a entenent *),
a) So Or.
— 482 —
quel dit noble se juste per venir en Payllas per do[nar]
don ami e en ma *) . . . , ques volrie venjar de 90, que
feyt li he, e porie hic doblar sa honra e son mal. E jo
seria fort pagat, que hic vingues en quest cas dara. Quar
huy mes en aquesta terra no es temps dostegiar ni de jaure
de fora per raho dels frets, que hic fa ja ne no veg, que
huy mes se pugue justar ab tan gran poder de gents, que
ab les mies gents no men puga be deifendre. E volre veher,
a quala part nira . . . Dada al castell de Ribera divenres apres
la festa de santa Maria de Setembre.
CRD 12519. Or. Pap. Ssp.
220. Infant Alfonso an Castruccio de Antellminellis: 6luck-
wunsch zu seinem Siege. Soll ihn ilber das Vorgehen der
Pisaner ofter unterrichten. Unglaublich scheint es, dass sie
von den Savonesen bewaffnete Schiffe haben wollen gegen
Sardinien. Soll seinen Einfluss dagegen geltend machen.
Balaguer (1325) November 6.
Egregio ac potenti viro Castrucchio de Antellminellis
civitatis Lucane et partis imperialis Pistorii domino generali
infans Alfonsus etc. salutem et dilectionis affectum. Per li-
teras missas nobis noviter ex parte quorundam fidelium et
devotorum nostrorum in curia Romana degencium significa-
tum est nobis rumor placidus de habito per vos triumpho hiis
diebus de iniraicis vestris in campo. De quo, quia honorem
vestrum merito proprium reputamus propter devocionem sin-
ceram, quam ad nos et nostra negocia actenus efficaciter
hostendistis, gavisi sumus plurimum et letamur, rogantes ami-
ciciam vestram, quatenus, quociens vobis opportunum fuerit,
prosperum statum vestrum et successus vestros felices, quos
aifectamus augeri in melius, nobis significare curetis. De
progressibus eciam Pisanorum rogamus vos fore sollicitum,
ut de hiis positis nos frequencius informare. Preterea scire
vos volumus, quod pervenit ad nos, incredibile tamen, quod
Pisani intendunt habere de Sahonensibus galeas vel naves
armatas, cum quibus possint fornire Castrum Callari et alias
fideles nostros insule Sardinie ledere, quod, licet nullatenus
sperare possimus, propter devocionem, quam dicti Sahonenses
a) Loch fiir ein Wort.
— 483 —
ad nos habueiunt et habent: nichilonimus tanien id vestre
inagnificencie non ommitimus intimare, ut, quia Sahonenses
ipsi vobis adherent et plurimum credunt, vos operosa diligen-
cia taliter in hiis providere velitis, quod inimici non gaude-
ant, si inter nos et ipsos Sahonenses, quod Deus avertat,
discordia arivetur . . . Dat. Balagerii VIII. idus Novembris
anno domini MCCCXX quinto.
Reg. 408 f. 176 V Reg. 408 f. 45 Dank an Castruccio fur Brief und
Botschaft oretenus et in capitulis, die Petrus Magneti scriptor n6ster
gebracht. Valencia (1324) 1325 Februar 21. Ebenso an episc. Aleriensi.s.
409 f. 37 V. Da Raimund Cardona und sein Sohn, consanguinei nostri,
Geraldus et Raymundetus de Angularia cum quibusdam aliis subditis
et naturalibus nostris adversus vos causam imperii prosequentes von
ihm gefangen sind, bittet er sie frei zu lassen und so seinen Sieges-
ruhm zu erhohen, 1326 Mai 17. Castruccius de Antelminellis imperiali
gratia Luce, Pistoriensis et Lunensis vicarius generalis et partis im-
perialis Florentie dominus an Jayme II.: Die Bruder Johannes (s. Schwie-
gersohn) und Moroellus marchiones Malaspine, wollen die Oberherr-
schaft J. II. fur immer anerkennen de castro, curia et iurisdicione Vo-
cole und er bittet sie gegen die Bedranger Friedrich und seine Genos-
sen zu schiitzen. Dat. Luce die XXII. Julii VIII. ind. (1326 Juli 22)
Or. Perg. Ssp.
221. Christian Spinuia an Jayme II.: Gaspalis de ^uria ist
Admiral der Pisaner geworden. Am 7. November hat er alle
Galeeren, die zu Roberts Diensten zuriickgekehrt waren, in
Sold genommen. Den Guten missfallt das sehr, aber es ist
nichts zu machen. Savona (1325) November 12.
. . . Nolens vestram maiestatem aliquid latere de aliqui-
bus, que possent in lexionem culminis et domini nostri in-
fantis devenire, propterea per presentes scribere proposui
infrascripta, scilicet, quod diu tractatu habito inter comune
Pissanum et Gaspalem de Auria per ipsos Pissanos datum
est officium admiragie ipsius comunis eidem Gaspali a pre-
senti tempore usque ad tempus tocius estatis veuture. Ipse
vero Gaspalis omnes galeas e nostris, que in servicium do-
mini regis Sicilie accesserunt, et que in Saona reddierunt,
die VII. Novembris ad soldum Pisanorum accepit. Et cui-
libet ipsarum galearum preter duas vel unam tantum dat pro
soldo sive stipendio libras mille Januenses pro qualibet ipsa-
Tum in mense pro manutenimento Sardinie. Que omnia gene-
— 484 —
raliter bonis displicent vehemeuter. Set propter malam
inordinacionem, que est inter uos iu Saona, uon potuit sic
presencialiter talia prohiberi, cum patroui ipsarum galearum
propter talem inordinaciouem cum earum galeis sic se poten-
tes et in earum potestate inveneruut, quod nou potuit obsta-
culum impendere *), ne ad soldum Pissauorum accederent.
Nos autem cum aliis bouis habent *) bonam voluntatem iu
obstando predictis. Opponemus tam iu nostro posse quam
ex ordinacionibus nostris, quod predicti Gaspalis et patroui
ad dictum ^) . . . non accedeut. Verum (juod nobis videtur,
quod hoc prohiberi non poterit 'j . . . Saone die martis XII.
Novembris.
CRD 13094. Or. Pap. Ssp.
222. Bischof Guido von Mallorca uncl Michael de Corrallo»
Archidiakon von Mallorca an Jayme II.: Ankunft und Empfang
bei Johann XXII. Freude des Papstes (iber den Vertrag und
das Eheprojekt. Sie drangen auf 6inwilligung. Der Papst
rat ihnen, die Kardinale zu besuchen, die sich ebenfails iiber
das Projekt freuen. Johann XXII. will die Gesandtschaft des
Konigs abwarten, zumal der junge Konig ihn brieflich darum
gebeten hat. flvignon (1325) November 18.
Noverit vestra celsitudo, quod iu crastinum saucti Mar-
tini iutravimus Auiniouem hora vesperarum. Et directe veni-
mus ad palacium domiui pape. Postque statim ingressum
habuimus ad ipsum, qui nos benigne suscepit. Et facta reco-
meudacione et literis sibi traditis ex parte vestri voluit, quod,
que per uos sibi erant explicauda, mox diceremus. Quibus
auditis gavisus est super coucordia et amicicia vestri ad il-
lustrem dominum regem Maioricarum et super remissioue
questionis, quam super regno et terris eius alias moveratis,
uecnon et super matrimouio per vos et dominum Philippum
formato. Predicta onmia multum comeudando tanquam alla-
tiva houoris et multiplicis utilitatis, per que quam plura
dampua videntur sibi multipliciter evitari, vestram benigni-
tatem regiam extulit, cui super hiis idem dominus papa se
scripsisse pluries refferebat. Quibus auditis gavisi fuimus
a) So Or. b) Loch fiir eiu Wort.
') Schluss Acta Nr. 402.
— 485 —
sperantes prospere et celeriter expediri. lu continenti quo-
que affectuose et humiliter sibi supplicavimus, quod super
dicto matrimonio quo ad gradum consanguinitatis dignaretur
dispensare. Qui respondit, quod intellexerat, in proximo ven-
turos fore sollempnes nuncios regis Maioricarum. Unde vo-
luit, quod ipsos expectaremus et dominos cardinales interim
visitaremus. Quod et factum fuit. Ipsisque et cuilibet sin-
gillitatim exposuimus benignitatem regiam in concordia et
pace, remissioneque questionis ac matrimonio firmato, qui
omnia comendarunt et visi sunt predicta omnia et singula
approbare. Prefatumque matrimonium utilius et fructuosius
omni alio pro nunc possibili pretulerunt. Die lune vero
sequenti, quia inter tantum tempus effluxum non venerant
nuncii dicti regis Maioricarum, deliberavimus venire ad pre-
senciam domini pape. Ad cuius presentiam ingressum haben-
tes eidem supplicavimus, ut super dicto matrimonio dignaretur
dispensare. Nec dicti nuncii ulterius erant expectandi, pre-
sertim cum de eorum adventu nichil audiremus nec ad ipsos
liuiusmodi dispensacio pertineat. Timebamusque, quod potius
venirent ad impediendum quam ad expediendum, ut patet per
litteras, que misse fuerunt hominibus de Montepesullano. Ad
que dictus dominus papa mox respondit, quod bonum erat
adhuc eosdem nuncios expectare, et quia ipse receperat lite-
ras de rege Maioricarum, scriptas manu sua '), quod consensus
eius in dicto matrimonio requiri debuit, supplicans, quod, ante-
quam ad dispensationem procederet, suos nuncios expectaret.
Nosque e contra diximus, quod consensus eius in hac etate
requiri non debuerat. Post multa verba finaliter in hoc stetit,
quod dictos nuncios expectaremus . . . Dat. Auinione XIIII.
kalendas Decembris.
CRD 13136. Or. Pap. Ssp. Warum es sich hier handelt, ergibt
sich aus folgenden Briefen des Infanten Alfonso an Johannes XXII.
AUe stehen Reg. 424 f. 41 ff. Der erste ist vom 7. October: ... Jam
plissime pater, per aliam litteram suam . . . genitor noster duxit vestre
beatitudini intimandum, qualiter super questione orta racione iuris,
quod ipse dicebat habere super regno et terris, quas illustris Sanccius
bone memorie Maioricarum rex obtinebat, volens vestris exortacionibus
obedire, concordavit cum honorabili consanguineo nostro karissimo
') Der Konig war 10 Jahre alt! Vgl. das Stuck CRD 8334.
— 486 —
Philippo de Maiorica, thesaurario Turonensi, patruo et tutore magnifici
Jadobi Maioricarum regis, consanguinei nostri karissimi. Et quod inter
cetera fuerat . . . tractatum de matrimonio contrahendo inter predictuni
Jacobum Maioricarum regem et inclitam infantissam Constanciam, karis-
simam natam nostram, adveniente etate legitima eorundem . . . Ordina-
vimus ad pedes sanctitatis vestre nostros nuncios destinare . . . Datum
Cesarauguste nonas Octobris a. d. MCCCXX quinto.
Am 1. December schreibt er: Paternitati vestre fore nolumus alie-
num, qualiter frater Grimaudus abbas monasterii sancti Michaelis de
Cuxano, ordinis sancti Benedicti, qui nunc ad Romanam curiam voca-
tus, ut intelleximus. personaliter est progressus, impiis ac iniquis iu-
duccionibus immo verius seduccionibus inflamavit habitatores ville Per-
piniani et alios de Rossilione, ut insurgerent ac rebellarent adversus
venerabilem dominum Philipum de Maiorica, tutorem et patruum illustris
regis Maioricarum, in non modicum dicti tutoris dispendium et jacturam
ac dicti regis et eius subdit.orum dampnum et etiam detrimentum. Ipse
enim abbas omnis discordie et disensionis, que propterea exorta existit
inter dictum dominum Philipum et eius rebelles, particeps efficitur et
promotor. Quare cum tanti sceleris et scandali promotor mereatur
puniri et non ad aliquam gratiam seu beueficium admitti, ideo sancti-
tati vestre humiliter suplicamus, quatenus idem abbas tanquam nequam
senciat beatitudinem vestram indignacionem contra ipsum pro eius
demeritis concepisse, ut ceteri talium operum concitatores eiusdem ab-
batis exemplo a similibus compescantur.
223. Bischof 6uido von Mallorca und Michael de Corrallo
an Jayme II. Der Papst liess beide Parteien kommen, sie
zuerst. Johanns Rede: Sie wollen die Ehe, die Gegner
hatten Griinde gegen die Dispens. Ihre Antwort. Eintritt
der Maliorcaner, die betonen, dass Jayme gar kein Recht
auf Mallorca habe. Sie wiesen das Gegenteil nach. So
stritten sie lange. Der Papst erwahnte den Brief des Konigs ;
sie sagten, bei der Jugend des Konigs bedeute er nicht
vlel. Sie verlangten ja auch zunachst nur Dispens. Dann
konne sich der Konig ja noch entscheiden. Der Papst er-
klarte zuletzt, er wCirde dispensieren, wenn beide Konige
darum baten. Ob auch, wenn nur Jayme, liess er unent-
schieden. Avignon (1325) November 27.
Noverit celsitudo vestra, quod die iovis proxime prete-
rita intraverunt Auinionem nuncii domini regis Maioricarum,
videlicet: abbas sancti Michaelis et Aymericus de Narbona,
Dalmacius de Banyullis, Bernardus Ebrun et Guilelmus Rubei.
— 487 —
Et die veneris sequenti ipsi cum Raymundo de Maloanus ^)
milite, qui eos et nos hic prevenerat, ingressum habuerunt
ad dominum papam, qui multa verba eidem sugesserunt et in
scriptis, ut postea vidimus, tradiderunt. Super quibus nobis
et ipsis in crastinum beate Caterine vocatis per dominum
papam, nos primo fuimus in presencia domini pape et qua-
tuor cardinalium, videlicet domini vicecancellarii, domini Gau-
celmi Johannis, domini Bertrandi de Montefauentio et domini
Arnaldi de Via, ibidemque dominus papa incepit nos alldqui
in hunc modum: Vos explicastis nobis, quomodo dominus
Philipus cum filiis nostris carissimis rege Aragonum et infante
primogenito suo concordiam et pacem super questione, quam
ipsi moverant et movere intendebant contra regem Maiorica-
rum in regno et terris suis, fecerat et dictam questionem
dicti rex et infans remiserunt nec non et quod matrimonium
inter regem Maioricarum predictum et infantissam, filiam dicti
infantis, per ipsos firmatum fuit. Remissa fuit quoque quan-
titas pecunie, quam dictus rex Aragonum debebat cum scrip-
tis et sine scriptis Sanccio quondam regi Maioricarum. Po-
testatesque accipere remitebat idem rex Aragonum, usque
dicta infantissa ad annos venerit pubertatis. Unde cum dicta
remissio questionis, que reviviscit ia eo casu, in quo extaret
per regem Maioricarum, quod dictum matrimonium non so-
lempnitzaretur in facie ecclesie, sit multum utilis et fructuosa
nec non dictum matrimonium sit omni alio dicto regi utilius
et honorabilius, ut dicitis, petitis a nobis, ut super dicto matri-
monio dispeusemus. Set econtra preifati nuncii regis Maiori-
carum, quamquam eis placet dictum matrimonium in se, tamen
timentes dampnun et periculum regis verbo, supplicant nobis
ex parte dicti regis, quod in dicto matrimonio non dispense-
mus, antequam sciaut et certitudinem habeant in publica
forma de modo remissionis questionis et matrimonii firmati.
Nam ipsi, cum vos eratis Perpiniani, requisieruut, utrum super
predictis habebatis publica instrumenta, et vos respondistis,
quod non, set solum vestre litere credencie, que eis sufficere
debebant. Predicti quoque nuncii dicunt, quod ipsi, cum
fuerunt Cesarauguste cum dicto rege et iufante sub meliori-
') Der in den Verhandlungen rait dem BohmenkOnig Johann 1329
viel genannte Raimund de Melan.
— 488 —
bus et utilioribus condicionibus tractaverant supradicta, Hec
sunt verba domini pape pro tunc ad nos dicta.
Tunc nos cum debita reverencia respondimus, quod eis
sufficere debebat litera credencie nostre nec non et domino
pape, maxime cum de hiis per vos et dominum infantem ac
dominum Philipum fuisset plene sue sanctitati literatorie in-
timatum. Nec salva sua reverencia dicta remissio questionis
aut dictum matrimonium erant sub peioribus condicionibus,
ymmo sub melioribus vel saltem eisdem per vos et dominum
Philipum quo ad omnia expedita, sicut per nos et nuncios
regis Maioricarum fuerant iam tractata.
Et tuuc hiis dictis dominus papa mandavit, quod nuncii
regis Maioricarum intrarent et in nostri presencia audirentur.
Quibus ingressis dominus papa dixit eis : Vos dicitis, quod
sub melioribus condicionibus predicta per vos cum rege et
infante fuerant tractata quam per dominum Philipum. Isti
autem deciunt e contrario. Tunc abbas s. Michaelis dixit, quod
ipsi tractaverant nobiscum, quod remissio prefate questionis
erat simpliciter et libere per vos facta et absque omni con-
dicione. Et remissio peccunie per vos debite erat per eos
simpliciter et libere remissa et non per modum alicuius trans-
accionis, quia non dedissent vobis obolum pro remissione
questionis. Nam non dubitabant de iure regis Maioricarum,
et quod vos nullum ius in predictis habebatis nec habetis.
Unde puram et ex dono remitebant vobis dictam peccuniam
et vos pure et absque transaccione remitebatis dictam questio-
nem. Secundum autem tractatum factum per dominum Phi-
lipum vobiscum uon est remissa quo pure set condicionaliter,
si dictum matrimonium fiat. Nos vero e contra respondimus,
quod non erat ita salva reverentia sanctissimi doinini pape,
quia nos per vos et dominum Philipum certificati eramus,
quod sub eisdem condicionibus, quibus predicta acta fuerant,
per vos et dominum Philipum tractata fueinint per vos et
predictos nuncios, et quod vos et domiuus infans predicta
sub eisdem condicionibus significastis eis per dominos Gon-
salvum Garsie, Guilelmum Olomar, querendo, utrum place-
ret eis, nulla mencioue facta, quod hec tractata fuissent
cum domino Philipo set tantum cum ipsis, qui predicta gau-
diose receperunt et concesserunt. Unde illa nocte maxima
— 489 —
tripudia pre leticia fecerunt et ioculatoribus donativa dede-
runt. Et incrastinum vocati per vos, ut hec firmius fierent,
vobis et consilio vestro videbatur omnino expediens, quod,
cum dominus Philipus esset tutor legitimus de iure nec non
et declaratione domini pape, que impedientes tutelam eius
punit, rexque Francie eidem tanquam legitimo tutori villam
Montispeller et baroniam, quam occupaverat, restituit, vellent,
quod dominus Philipus tanquam legitimus tutor uec non et
sindici Maioricenses ac de Ceritania prefato tractatui.interes-
sent una cum ipsis; et quia domino Philipo placebat, quod
ipsi cum eo in predictis interessent.
Et dicti nuncii responderunt, quod in dicto tractatu vel
aliis cum domino Philipo tanquam tutore non interessent. Et
quia viderunt, quod vos cum domino Philipo tanquam tutore
volebatis ista facere accepta licencia recesserunt. Unde non
erat aliud preiudicium in dicto tractatu eis displicens, nisi
quia dominus Philipus ut tutor legitimus intervenit. Quod
et Raymundus de Maleanno ibidem concessit. Nosque ibidem
adiecimus, quod non erat verisimile, quod vos velletis dictam
questionem sic absolute remitere, quod esset remissa infecto
matrimonio pro ita modica quantitate. Ymmo intellexeramus,
quod tamen pro certo non asserebamus, cum a vobis hec non
habuissemus, set a quibusdam aliis, quod pro remissione dicte
questionis volebant vobis assignare et soivere pro dote in-
lantisse ducentas mill. libr. Hec autem ipsi negaverunt et
nos super hoc supplicavimus domino pape, quod dignaretur
super dicto matrimonio dispensare, quod ipse procuraverat,
nec non et remissionem questionis tanquam illa, que sunt
domino regi Maioricarum quamplurimum utilia, honorabilia
et evitantia plurium discriminum et damnorum.
Et dominus papa respondit, quod ipse dictum matrimo-
nium reputabat bonum et optimum et honorabile dicto regi.
Verum quia dictus rex propria manu sibi scripserat, quod
consensus suus non fuerat requisitus, cum tamen requiri de-
buisset volebatque certificari per publica instrumenta de con-
dicionibus et pactis appositis in dicto tractatu, supplicaverat
sibi, quod ante non dispensaret, quod de hiis certus esset 3t
ad hec consensus eius intervenisset. Super quibus cum cer-
tificatus esset, volebat dominum papam consulere nec non
— 490 —
dominam reginam Jerusalem et Cicilie amitam suam. Ad
quod responsum fuit, quod litere dicti regis non erat multum
standum, cum faciliter ad hoc per alios potuit induci, et etate
impediente suus consensus non potest dici multum firmus.
Nec nos petimus, quod ipse dicto matrimonio consenciat vel
non consenciat, sed solum, quod per dispensacionem predictum
impedimentum consanguinitatis in dicto matrimonio amovea-
tur. Quo amoto poterit, si voluerit consentire, nec per dis-
pensationem istam cogitur ad consenciendum. Et quia obi-
ciebatur, quod illi, qui tenent regem, timent ipsum in hoc
periclitari, responsum fuit, quod illis, qui eum tenent, non est
multum standum, cum in tenendo ipsum sunt rebelles ecclesie
et domino Philipo. Cum dicebatur eciam per aliquos ex nun-
ciis predictis, quod dicta questio reviviscebat in preiudicium
fratris regis Maioricarum, fuit responsum per nos, quod ad
hec per serenitatem vestram fuerat iam provisum, quod dicta
questio non reviviscebat, nisi in eo casu, in quo extaret per
dictum regem, cum ad annos pubertatis pervenerit, quod nol-
let dictum matrimoniimi soUempnitzare, set cum alia contra-
heret ...').
Quare supplicabamus, quod ad dictam dispensationem
procedere dignaretur. Et respondit dominus papa ut prius.
quod, quantum est ex se, multum approbabat dictum matri-
monium, et quod, si dicti reges, scilicet vos et rex Maiorica-
rum, pro habeuda dispensacione concorditer sibi scriberetis,
quod mox letantissime dispensaret. Et tunc fuit quesitum
per nos, et si dominus rex Aragonum sibi scriberet, et non
rex Maioricarum, an placeret sibi dispensare. Et dixit fina-
liter, quod deliberaret. Nos quoque quesivimus, si recedere-
mus aut intenderet dispensare, et dixit, quod deliberationem
eb acordium retinebat, et quod expectaremus suam super hoc
respousionem. Et sic remanemus. Nos autem instanter pe-
temus responsionem super predictis a domino papa, qua habita
ego archidiaconus mox hiuc recedo ad dominationem vestram
eundo. Super hoc igitur, si placet, provideat serenitas vestra,
et quod placuerit, rescribatis. Extimamus, quod isti de Per-
piuiano querant difi^ugia et dilacioues, et ut sic deducant
'j Weitere Ausfiikrung iiber die Folgen, wenn der junge Konig
stiirbe.
— 491 —
tempus, donec rex regere possit, et sic dominuin Philipum
expellere a tuteia . . . Dat. Auinione die mercurii intitulata V.
kalendas Decembris . . .
CRD 13206. Or. Pap. Ssp.
224. Infant Alfonso an Johann XXII. : Schildert die traurige
Lage seines Bruders, des Erzbischofs Johann von Toledo. Don
Juan Manuel beschimpft ihn und hat ihm durch den Konig
das Kanzellariat nehmen lassen, das seit mehr als 100 Jahren
mit der Toletaner Kirche verbunden ist. Johann schickt
darclber seinen Kanzler 6uillermus Richerii zum Papst. F(ir
ihn bittet er um Gehor. Barcelona (1325) Dezember 2.
. . . Paterne dilectionis ydemptitas, qua honorabilis vir
Johannes Tholotanus archiepiscopus, frater noster karissimus,
coniungitur, nos angit, pater sanctissime, ut atroces ofPensas
et enormes iniurias noviter sibi et ecclesie Tholotano inso-
lenter illatas velut multipliciter nos tangentes, vestre beati-
tudini reseremus. Ecce igitur, pater piissime, quod, prout
nunc idem nobis archiepiscopus intimavit, nobilis Johannes
Emanuelis, natus nobilis quondam infantis Emanuelis et soro-
rius noster, non contentus, quod in ipsum linguam laxavit
blasphemie adversus ipsum coram inciito rege Castelle in
plena curia multum iniuriosa verba et contumelia proferendo,
etiam procuravit cum dicto domino rege Castelle, quod eidem
archiepiscopo sustulit officium cancellarie regni predicti, quod
a centum annis et ultra ecclesia Tholotana et successive pre-
sidentes eidem ex privilegio olim regum Castelle obtinuerant
ab antiquo. Que omnia succinto stilo transcurrimus eo, quod
dictus archiepiscopus dilectum consiliarium nostrum Guiller-
mum Richerii, archidiaconum sancte Engracie in Oscensi ec-
clesia ac eiusdem archiepiscopi cancellarium super hiis mittit
instruccione plenaria ad pedes vestre beatitudinis informatum.
Cum igitur, pater sanctissime, premissa nos ac alios karissi-
mos fratres nostros ac totam etiam domum nostram dictum-
que archiepiscopum ac prefatam Tholotanam ecclesiam tangere
dinoscantur, presertim, cum acta fuerunt procurante dicto
Jolianne, qui, si ad vinculum, quo eidem archiepiscopo necti-
tur, et ad servicia sibi per eum impensa debitum habuisset
respectum, illum debuisset defendere et a premissis iniuriis
— 492 —
preservare, idcirco vestre cleinencie intimis et devotis affec-
tibus supplicamus, quatenus more benigni patris moleste fe-
rentes iniuriis filiorum et dicti presertim archiepiscopi, qui
velut notabile et insigne membrum ecclesie multo in illa
decore mundicie et honestitatis nitore prefulget, prefatum
archidiaconum placeat benigne admitere et audire et hiis,
que circa premissa sanctitati vestre retulerit, fidem plenariam
adhibere ac talia remedia super eis adicere, per que honori
nostro fratrumque nostrorum ac dicti archiepiscopi necnon
ecclesie sibi comisse iuribus satisfiat. Qui cuncta disponit,
prehelectam personam vestram couservare dignetur incolumen
plenis annis. Datum Barchinone quarto nonas Decembris
anno domini MCCCXX quinto.
Reg. 424 f. 45 v. Vgl. Acta Nr. 545 S. 863 ff. Jayme II. sandte
ebenfalls ein warmes Bittschreiben an den Papst, an Napoleon Orsini,
die episcopi Sabinensis und Prenestinus (Reg. 244 f. 77).
225. Bischof Guido von Maiiorca anAlfonso: Vorschlag der
Kardinale, die Sache dem Papstzu Uberlassen. Antwort: Sonst
immer, aber bei der Bosartigkeit der Perpignaner nicht. Nach-
richt, dass die Konigin Sancia von Neapel 6esandte sende
mit Vereinbarungen. So bleiben sie. Avignon (1325) De*
zember 14.
Noverit dominatio vestra, quod die martis XXIIII. pro-
xime preterita fuimus ego et socii nostri in presencia domini
Sabinensis et de Montefagentio cardinalium. De voluntate
domini pape et ad persuasionem Perpinianensium, qui hic
sunt, dixerunt nobis, quod, ex quo potestatem tractatum ali-
quem ineundi non habebamus, quod saltem, si videretur nobis,
quod scriberemus dicto domino regi et vobis ac domino Phi-
lippo non tanquam ambaxiatores set tanquam singulares per-
sone, bonum statum domini regis pupilli et terre affectantes,
quod huiusmodi negocium pacis et concordie fiende poneretur
in manibus domini pape. Ipsi laborarent ad hoc, quod do-
minus papa, licet multis et arduis negociis occupatus, hoc
negocium in se reciperet. Et quod huiusmodi responsionem
faciendam per vos hic spectaremus et quod super hoc inter
nos deliberaremus et in crastinum eis responderemus, Super
hiis igitur deliberavimus et ego cogitavi unam bonam respon-
— 493 —
sionein, . . . quod, licet dominiis lex et vos ac doniiuus Philip-
pus corpus et animam poneretis in inanibus domini pape, . . .
tamen non videbatur nobis, quod hoc casu ad persuasionem
dictorum Perpiuianensium dominus rex nec vos nec dominus
Philippus istud negocium deberetis uec velletis a vobis ex-
cutere, consideratis maliciis et delusiouibus, quas alias Pei-
pinianenses vobis fecerunt . . . Uude cum verisimiliter crede-
remus, quod huiusmodi scriptura nostra super hoc facienda
non haberet effectum, non videbatur uobis expedieus, quod
propter houorera domini pape super hoc scriberemus, preser-
tim ne inde provocatio aliqua sequi posset, quod verisimiliter
credebamus . . . Post hoc socii mei, quia non potui interesse
propter discrasiam reumatis et febris etiam, quam paciebar
et adliuc pacior, responderunt domiuis cardinalibus, ut supra
deliberaveramus. Et certe responsionem uostram uou impro-
baveruut in presencia socioruin meorum, quautum visum fuit
eis, ut hec omuia michi retuleruut. De qua responsione dicti
domini cardinales fecerunt relaciouem domino pape. Qui se-
quenti die nos vocari fecit. Set ego ut supra propter discra-
siam huiusmodi uou potui iuteresse. Et cum ipsi socii mei
fuissent in preseutia domini pape, dominus papa dixit eis :
Statis vos responsioni iam per vos facte dominis cardinali-
bus? Tunc respondit dominus archidiaconus Daroche ex parte
sui [et] nostri : Pater saucte, stamus eidem responsioui. Et
tunc domiuus papa dixit eis: Ex quo ita est, quod nichi[l]
boui (?) possumus facere vobiscum, recedatis iu uomiue Dei,
quia uos rescriberemus carissimo filio nostro regi Aragonuin
et domiuis iufauti et Philippo per uuncios nostros. Dixit
etiam tunc dicto archidiacono Daroche, quod ipse ad huc
rediret ad eum, antequam recederet.
Et ibidem ipsis preseutibus ]ier quosdam dictum fuit do-
mino pape, qualiter quidam bonus homo, qui erat Auiuioue
illa die litteras a quodam amico suo de Perpiniano receperat,
coutiuentes, quod ambaxiatores illustris domiue regine Sicilie
de Perpiniano [rece]aserant die luue [pro]xime preterita et
veniebant huc et portabant domino pape quedam capitula,
ibi per dominum regem et vos ac dominum Philippum con-
cordata et ordiuata. Que etiam debebant illis de Perpiuiano
explicare. Quibus auditis dominus papa dixit: Ex quo isti
— 494 —
ambaxiatores in proximo sunt venturi, bonum est, quod dictus
archidiaconus et alii remaneant usque ad adventum ipsorum.
Et ita factum est. Hec per nos usque nunc sunt hic acta.
Me gracie vestre iugiter recommendo. Dat. Auinione in cra-
stinum sancte Lucie.
CRD 13342. Or. Pap. Ssp. Michael berichtete dem Infanten,
dass Sancia anscheinend Gegnerin sei. Die Kardinale verlangen neue
Vereinbarungen: Si millesies vocaremur ad presenciam domini papei
non diceremus uec faceremus aliud. Er wollte vom Papst Lizenz zum
Weggehen. Et cum ego vellem osculari pedem et os pro comeatu reces-
sus, dixit michi, quod tractarem me ad partem, quia volebat loqui cum
Perpinianensibus usw. Dat Auinione die s. Lucie CRD s. f. 945. Phi-
lipp von Mallorca schrieb am 22. Dezember an Jayme IL: ... Nuncii
nostri, qui sunt in Romana curia pro habendis literis dispensacionis
raatrimonii faciendi inter illustrem dominum regem Maioricarum et in-
clitam dominam infantissam Constanciam neptem vestram, miserunt
nobis quandam literam, in qua nobis signifficaverunt plura verba, que
habuerunt cum domiuo nostro summo pontiffice super habendis literis
dicte dispenssacionis, et verba, que ipse eis respondit et dixit. Et
[inter] alia in dicta litera contenta est clausula sequens :
Finaliter, et hoc sit secretum, dixit nobis et iniunxit secretum,
quod super dictis literis habendis procuraremus litei-as dominorum regis
Aragonum et infantis. Unde, pater et domine, videtur nobis, quod
statim mitatis curssorem velocem ad dominos regem Aragonum et in-
fantem, scribendo eisdem, [qnatenus] per eundem curssorum mita[nt]
vobis literas ad dominum nostrum papam, in quibus suplicent, ut literas
dicte dispenssacionis tradere dignetur nobis vestris ambaxatoribus. Tum
s[i] primo literam domini regis Aragonum habeatis super hoc, de qua
lam vobis scripssimus, mitatis nobis cum uua vestra ac alia domini regis
super eodem, et dabimus et forte cum illa expediemur.
. . . Maguifficenciam vestram rogamus attente, quateuus complere
nobis placeat supradicta . . . Dat. Perpiniani uudecimo kal. Januarii anno
domini millesimo trecentesimo vicesimo sexto. CRD 9229. Or. Pap.
Locher.
226. Michael de Currali an Infant Alfonso: Erledigung der
Affaire der Geldbeschlagnahme; Vorschlage eines Kammer-
scriptors. Er wagt aber nicht, ungerufen zum Papste zu
gehen. Sein Gesprach mit dem Papste. Stillstand in der
mallorkanischen Frage. Ankunft der Gesandten der Konigin
Sancia. Gutachten des Kardinals Napoleon (iber das Fak-
tum des Spurius des Grafen Donoratico. Avignon (1325)
Dezember 19.
— 495 —
. . . Noscat vestra preclarissima celssitudo me recepisse
literam vestram die s. Lucie, sero, quam michi misistis super
negocio pecunie de maudato vestro recepte, continentem, quod
inter vos etRamundum Stephani, scriptorem camere domini pape
fuerunt super hoc certa capitula condicta *)..., que deberetis
vos habere super reponenda dicta pecunia in ecclesiis, unde
fuit abstracta, et complendis mutuo et dono vobis concessis,
michique vero precipientes, et mandantes, quod cum dicto
Ramundo Stehani ^) certificarem me, in quo statu erant pre-
dicta, et suplicarem dicto domino pape, quod compleri faceret
supradicta.
Super quibus sciat vestra sublimitas, quod litera vestra
recepta fui loquutus cum dicto Ramundo Stehani super hoc.
Et dixit michi, quod aduch nullam relationem fecerat de pre-
dictis capitulis domino pape nec auderet se ad referendum
ingerere, nisi vocatus per ipsum. Ego vero non potui ha-
bere additum ad dominum papam usque ad diem mercurii qua-
tuor teraporum, in qua presentavi sibi duas literas vestras et
dixi ei, quod quinque dies erant elapssi, quibus eram ad ho-
stium suum pro presentandis ei literis vestris super hoc ue-
gocio, quod requirebat celeritatem propter propinquitatem
sacratissimi [festi], et vos desiderabatis multum interesse
officio divino, a quo abstinebatis et abstinueratis atempore *) . . .
accepcionis pecunie supradicte. Predictus vero dominus papa
dixit, quod ignoraverat me aliqua vice in illis diebus ivisse
ad hostium suum, nam, quia statim mandasset me iugredi ad
eius presenciam et statim, cum scivit, mandavit, quod iugre-
derer, et mandaret omni ora, qua sciret me ibi esse pro ne-
gociis vestris, et habait ^) . . . pro bono obedienciam vestram
et reverenciam, quam ostenditis, nollentes ingerere vos divi-
nis. Dixitque, quod videret literas vestras et faceret vocari
dictum Ramundum Stehani. Recepta informacione ab eo
super premissis daret michi responssum. Et timeo, quod vo-
catio dicti clerici diferatur nimis, quia festum appropincat
et diverssi instent pro expedicione negociorum propriorum.
Postremo vero supplicavi ei humiliter, ut super facto dispens-
.sationis dignaretur vos breviter et feliciter expedire. Ipse
vero dixit, quod anbaxiatores regine Sancie, quorum adventus
a) Loch fiir zwei Worter. b) Beidemal st. Stephani.
— 496 —
expectabatur, quamvis iam venissent ad eius pi-eseuciain, non-
dum tamen ei retuleraut, quod egeraut in negocio. pro quo
fuerunt missi, set eis auditis faceret nos vocari et daret no-
bis vel mitteret vobis per nuncium finalem responssum. Cre-
duut quoque amici vestri de curia, quod ]}refati *) ambaxiatores
dicte regine turbabunt uos pro posse suo propter rau(jUorem
et odium antiquatos. Unde videtur eis, quod non multum
debetis curare quo ad presens de dispenssatione obtinenda,
set pocius facere vires vestras, quod in manu potenti et brac-
chio excelsso babeatur rex Maioricarum in posse domini Fi-
lipi et vestro, et sic amovebuntur onmia inpedimenta et suc-
cedent prospere . . .
De facto vero Gelffi comitis de Donoratico iam scripsi
vobis per duas literas conssilium domiui Napolionis, quod in
multa parte Italie subcedit spurius in feudo et ideo consulit.
quod de illo feudo et de aliis, que iuste poteritis, provideatis
naturalibus vestris pocius quam (juibuscunque militis ^). Scrip-
tum Avinione die iovis ])roximo ante festum beati Thome
apostoli.
CRD. s. f. 910. Or. Pap. Ssp. Liicher. Ueber deu letzteu Punkt
hat Alfouso gesclirieben: Hereditameutum prideni dedimus uobili Guelffo
comiti de Donoratico in Sardinia. Qui (luidem decessit. relicto filio
spurio, cui dimisit hereditamentum predictum. Da er das nicht will,
wenn er es verhindern kann. befielilt er: ut vos certificaretis cum do-
mino Neapoleone, si secnudum morem Italie talis sj)urius succedere
debeat. Dezember 3. Das Gutacliten vgl. Acta Nr, B*J9.
227. Friedrich d. Sch. an Jayme II.: Ohne Minderung seines
Rechtes am Reich ist er freigelassen und taglich wachst
seine Macht. Er hat schon eine Gesandtschaft an den Papst
geschickt und will es noch einmal tun. Bitte um Unter-
stiitzung. (1325 Ende?)
. . , Magnitudini vestre . . . intimamus, quod Deo dis])o-
neute, qui salvos facit sjierantes in se, absque omni [iuris?]
in Romaui imperii regimiue. ad quod nos profecit altissimus,
nobis competentis ^) reuuuciacione seu resiguacione qualibet
pristine sumus, quod ad aures vestras ])rius perveuisse credi-
mus, restituti liberaliter libertati, quodque de die iu diem in
dicto Romano imperio uostra jiotencia feliciter adaugetur.
a) preliati Or. b) So Or. c) competens Or.
— 497
Preterea scire vos cupinius, quod iam prideui . . uuucios uosfcros
solempues ad sauctissimi iu Clii-isto patris et doiuiui uostri
summi pontificis preseuciam destiuavimus et iam iterato uo-
stris iu ageudis et uegociis decrevimus trausmitteudos. Ex-
cellenciam vestram . . . deposceutes, (luatenus eidem summo
pontifici . . . vestras effectivas pro uostra velitis dirigere pro-
mocione, suplicando sibi, ut prefatos . . uuucios uostros ex . . .
exaudiat et petita per eos clemeuter admittat uosque, qui
suis semper beueplacitis obtemperare . . . cuuctis nostris "ne-
gociis amore vestri foveat graciose, ut ex lujc pax et . . . ')
anno duodecimo.
Or. Perg. Ssp. BniclistUck und zuin Teil unleserlicli. Kein re-
sponsum.
228. Bonanat Capera an Infant Namfos: 6ibt eine ausfuhr-
liche Schilderung der Seeschlacht im Golf von Caller in den
Weihnachtstagen 1325. (Um Neujahr 1326.)
. . . Sapia la vostra altea, seuyor, [que] la armada dels
Pisans, la qual era de XXII. galees de Sahoneses e de llll
galees armades et VI uxers de Pisaus, fo al cap de Carbo-
nayre lo dicmeuge abans de Nadal. E a^pii lexareu los VI
uxers amarinats e ab les XXVI galees be anuades veugren
aci. E foreu al cap de saucta Elia la vespra de Nadal ben
vespre. E lendema dia de Nadal vengi-eu e foren deuaut lo
nostre estol e pas^aren denaut a la louga tro a II trets de
ballesta ab grans crits e ab grau ufaua. E quau luigieu
vista la uostra armada, la qual era luolt be ordouadu, luu-
garen se e surgiren deuaut les nostres galees luuy tio a inig
miller. El nostre estol era axi ordonat, «jue de la casa de
les saliues eiitro prop la plaga, ou se feu la segeria deu Basti,
lia boua paligada, qui eutra luolt dius la mar e es tota en-
cadenada e dins aquella foren meses totes les taiides e le-
nys . . . e barques grosses eu manera (?), que uo havieu . . . de
res. E totes les uaus, les quals son XIII, foreu oidonades
en uua audaua, 90 es una apres altra, e tenieu tio ala pali-
9ada dels Pisans e encara tot lenfront de la palivada dels
Pisans e estaven luny de la palicada eu taut. (luels trabucs
del castell, los quals havien calats baix a la pola, uoy po-
') Loch. Dann Nachricht iiber Befinden.
— 498 —
dien a conseguir. E dela andana deles naus entro a la go-
leta del estany estaven les nostres galees, qui eren XXIT,
deles quals lii havia X uxers eucastellats a popa e a proha,
e havien II en cascuna esponera ben armats de inolta gent
e de moltes armes e los altres uxers eren entremesclats ab
les galees sutils, 90 es entre II. I. uxers encastellat. E esta-
ven totes enfreneylades. E tot lo dia de Nadal la armada
dels Pisans estech axi, que no assaca res. E puys lendema
dia de sent Esteue XII galees de Geneueses partiren se dehi
lur esquera e anaven combatre I nau, qui era en lesponera
de(;a vers Bonayre e combateren la molt, mas noy pogren
re fer e preseren hi alcun dan e allagaren sen. E la emirayl
nostre feu exir dela sua esquera V galees leugeres e puys II
es e foren VII e per loc segur, 90 es entre les naus e la
teiTa, anaren ajudar a la nau. E III galees deles XII dels
Geneueses afferiaren se ab es deles nostres a lats de la nau.
E aqui fo la batayla ben regea e dura molt. E fiuahnent
les III galees dels Geneueses preseren gran don enaxi, que
les dues ne foren desbaratades e rapades tro a popa e les
banderes abatudes, mas no les pogueren retenir les nostres,
per tal con tenien caps per popa ab les altres lurs, qui les
tiraren. E lavors tornaren sen totes XII a la lur esquera
e les nostres VII a la nostra e aquell dia e encara lendema
tro a tercia estegren axi, con solien, denant les nostres. E
puys a ora de tercia vagaren e anaren sen a caboterra levar
aygua, e segons que depuys havem trobat, soterraren hi ben
CXL homens. Apres tornaren lendema a mati dia dels In-
nocens e vengren ... da vers les nostres, axi que paria a tot
hom, que volguessen envestir e surgiren ben prop deles nostres,
quaix a tret de ballesta. E la nit passada lahnirayl nostre
cuydan, quels enemics fossen anats a caboterra . . . per en-
tencio de dar foch ales naus o ales galees nostres, feu fer
denant les nostres galees tro a III astes de langa hiny deles
proes una cadena deles escales deles galees, els patrons deles
naus feren axi meteix denant les naus cadena dencenes ab
ancores surtes. El dia dessus dit dels Innocens a hora de
vespres los enemics assajaren de trametre una sagetia a In
goleta del estany a la gent del castell de Cayler, qui y era
tota quaix, e la dita segetia entrahi e posahi cavaller qui a
— 499 —
nora Vanno Taylaferro, al qual fo liurat encontinent cavayl *),
en que sen munta al castell. E puys es galees dels enemics
vogaren vers la dita goleta per exir a carrera a la segetia
lur, qui sen tornava. E lalmirayl nostre feu vogar II galees
sotils vers Cagoleta e puys III altres e meseren se en la
€spoBa dela nostra esquera e denant aquestes V. no havia
cadena. E lavors VI galees de Genoueses postaven se ales
nostres V e pus IIII altres, quils estaven derrera e aqui fo
la batayla. E les nostres altres galees no podien ajudair a
les V per la cadena, quils estava denant. Mas, beneyt ne
sia nostre senyor, les nostres V no preseren don e les lurs
sen tornaren ab grau don. E la raho per que tota via an
ells pres dan e nol han fet, es aquesta entre les altres, que
tota via se son acostats follament e a gran avantatge nostre.
Par[mi] (?) que ells no han lances ne darts ue encara no son
gent bracera de tirar pedres e no fan res sino ab les bal-
lestes. E la major forga dels estan ab lurs paveses e ab les
espaes tretes e no fan als. En apres lendema, que fo dicmenge a
hora de mig dia, con les lurs galees estiguessen esquera feta
denant les nostres, e tota la gent deles nostres galees cridassen
€ teiiguessen gran cnyta al almirayl, que les envestis, lavors lal-
miray feu armar e garnir e feu rompre la cadena, qui era denant
les nostres galees e voga avant vers les lurs. E les lurs no
sen duptaven eutro, quels foren dessus e quan volgren fugir,
no p[o]gr[en], que les unes se empa[tx]aven (?) ab les altres.
E les nostres envestiren e encontinent alcunes deles lurs, qui
no eren empatxades, fugiren e puys les [a]ltres lurs, axi con
se pod[i]en desempatxar, pensaven de fugir. Mas la galea
del almirayl lur ab VI daltres romaseren a nos e tota la . . .
se perde, axi quen foren morts pus de DCCC e presos pus
de DC. Mas lalmirayl lur fugi en I barqueta. E segons
que havem sabut depuys per los presos, eren les III de Pi-
sans, en les quals era en la una lalmirayl misser Gaspar
Doiia e en laltra Jacomo Bonacato, qui era lo major cossari,
que ells havien en Sahona, e qui mes de mal havia fet a
Catalans, e es mort ab molts Genoueses, quey havia ab ell.
E laltra era dun Pisa, que teniin pres. Les altres IIII eren
de Geuoueses, q.o es asaber la una de misser Luqui Espi-
a) folgt blanch durchstrichen.
— 500 —
nola, qui es inort, e laltra de misser Galnanyi Vaca, qui es
pres, ell e son frare e laltre frare mort. E laltra deu m[on]ge
Vaca qui y es mort. E la quarta de misser Francesci Bo-
naventura, qui es mort. Encara, seynor, sapia la vostra altea,
que entre aquests, que tenim pres[o]s, ha VI o VIII gentils
homens de Sahona e IIII ho V de Pisa bons homens, entrels
quals es lo sindic e encara aquell, a qui era comanad[a] tota
la vianda; que trametien al castell. E yo, senyor, he fets
escriure tots los uoms dels presos, (pie tenim de Sahona, a
una part. E daltra part comengava a escriure los noms dels
Pisans, mas nols he ])0guts acabar, per tal con na pus dela
meytat en les galees e per la cuytanca daquesta nostra galea,
qui va a vos, senyor, son men lexat. Mas tramet vos a(]uells,
que he esci'its en I (]uaern ligat ab la presen letra M. E par...
que son los Geuoueses CCCC els Pisaus CXV. E ham be
atrencats Pisans en les galees, (]ui no son escrits encara.
. . . Entre totes les dites batayles, siats cert, senyor, (|ue
no liavem perduts sino VI homens e nafrats tro a XXX, mas
no son j)eriyloses les ferides. Entre amdnes les naus sa ])er-
duts XX cavayls.
CRD o. Nr. uiii 102(R). Honauat war iii der Kaiizlei des lufaiiten.
Er teilt weiier init. dass den Feinden 19 (ialeeren Mieben, davon drei
geflohen. Die 16 sind auf dem Meere, espei-en les VI ^alees, que sa-
ben, (lue deven veuir vostres. \m Donnerstag friili kamen zwei Schiffe
iTiit R. Peralta und wurden von deu Geuuesen augegriflfen. Der Adniiral
feu tocar la trompeta e mana, que la geut se recu.vlis; alle eilteu freudig
herbei und 16 Galeeren wurden bewaifnet: molt be a reui e a batayla.
Vor der Schlacht zogen sich die Gegner aber zuriick. El i^rinier liom,
(jui hanc salta en galea dels enemics war P. CVstauy, (|ui solia esser
dispeuser de la armada del rey de Maylor^iue, (juau vos, senyor, liic
erets. Er lobt ilm sehr. Ihm (dem Berichterstatter) war vorgeworfen,
dass er sich einen Balien Tuch angeeignet habe. Verteidigt sich gegen
diese Liige! Ueber die Scldacht vgl. Muntaner Kap. 285 und Zurita
Anales libro VI c. 6<).
229. Michael de Currali an Jayme II.: Neue Verhandlungen
mit dem Papste besonders iiber die Lossprechung des In-
fanten; Entschuldigung Alfonsos; Zustimmung des Papstes.
Jayme soll einen demUtig freundlichen Brief an Johann XXII.
schreiben. Avignon (1326) Januar 4.
■) fehlt.
— 501 —
. . . Celssitudini vestre insignissime notifico, quod in crar
stinum circumcissionis ego et illi, qui sunt iu curia pro do-
mino Filipo, fuimus coram domino nostro papa eidem humi-
liter suplicantes, ut super dispensatione sepius postulata nos
feliciter expediret. Ipse vero respondit, quod recederemus in
benedictione Dei. Nam ipse super dicta disjjenssatione taliter
se haberet, quod domini nostri essent optime contenti. Ego
quoque adieci, quod super facto domini inffantis Alffonsi digna-
retur ostendere affectum paternum piissimum et benignum et
considerare, quod prefatus dominus inffaus cum necessitate
et in innocencia cordis necnon sub fiducia liberalitatis apo-
stolice fecerat recipi non in nimia quantitate de peccunia
sepe dicta. Atque super hoc egerat humiliter penitenciam
abstinens totaliter a divinis. Prefatus dominus papa dixit,
quod alios licenciabat ad recessum, set mandabat, quod ego
remanerem et venirem ad eum ad loquendnm super hoc facto
«t super aliis. Sequenti vero die vocatus per curssorem suum
ivi ad presenciam eius et cum interrogaret me de rumoribus,
dixi ei nova, que habebamus de Sardinia et de accessu domini
inffantis et domini Filipi ad Perpinianum. Et post multa
verba inter ipsum et me habita dixit idem dominus papa,
quod multum debebatis Deo regratiari de victoria, quam da-
bat vobis in mari et in terra nec non debebatis ecclesie Dei
multum esse devoti, quia ista facta nou sunt humana set
pocius sunt divina. Et cura ego repeterem supradicta nego-
cium domini inffantis et tangeneia, addens quoque, quod super
recepcione dicte pecunie dominus inffans iu innocencia et in
simplicitate cordis potuit induci, non proprio consilio set po-
ciup alieno, sicut etiam domini prudentissimi et expertissimi
ad talia sepissime aducuutur: respondit idem dominus, quod
verum erat et negocia bene venirent. Et mandabat michi,
quod ego nullo modo pro nunc recederem de curia, set rema-
nerem, quia super hiis et aliquibus aliis volebat michi loqui.
Ipse mandaret per me, quando placeret ei. Et ego precepto
eius triplicato obtemperans remaneo, recedentibus aliis, qui
erant in curia pro domino Filipo. Unde, magnifice doraine,
videretur niichi salubre et prosperum, . . . quod tara super
facto doraini inffantis Alffonsi quara super aliis, que vestre
magnificencie videbuntur, scriberetis predicto domino pape
— 502 —
humiliter, dulciter et benigne. Nam quantum ego possum
perpendere ex privatis colloquiis. que cum eo hiis diebus
habui, ipse desiderat multum placere vobis, atendens ad gra-
cias, quas altissimus vobis facit. Scriptum Avinione IIII. die
mensis Jauuarii.
Episcopus Maioricensis remanet iu curia pro negociis
propriis.
CRD 10309. Or. Pap. Iii eineni Schreiben des Bischofs von Mal-
lorca heisst es (CRD 10294): Ceteruni, doniiue mi, cum, prout percepi
relacione fide digna, duo equi unus de pel liar, alter de pel bag, ve-
nientes de Sicilia, qui sunt dominorum archiepiscopi Arelatensis, came-
rarii domini pape, et episcopi Foroiuliensis eiusdem domini pape amici
intimi, capti fuerunt in Sardinea per vestros, dominacionem vestram
suppliciter deprecamur, quatinus pro honore et reverentia domini pape
et dictorum dominorum, qui in vestris negociis vos hic poterunt adiu-
vare, mandare dignemini officialibus vestris in Sardinea, quod dicti
equi rest:*^uantur illis dominis supradictis. . . .
230. Galcerandus Qa Costa an Nicolaus de Sancto Justo:
Seine gefahrdete Lage. Ersucht um Massregeln zum Schutze
Philipps von Maiiorca und seiner Partei. Vorschlage wie
Philipp zu behandeln sei. ^udienzen beim Papste. Die
Minute der Dispensation ist schon gemacht. Lebhafte Schil-
derung der Intriguen der Gesandtschaft der Kdnigin Sancia.
Tod Karls v. Valois und des Kardinals Peter Colonna. Avig-
non (1326) Jan. S.
Nicolao de sancto Justo.
Carissime domine! Ex ') quo tempus promisionis advenit
nec (!) timeo, quod littere apperiantur: Primo benedictum sit
nomen domini Jhesu Christi, qui nos, regem et regnum eri-
puit de manibus impiorum. Secundo quod cnm omni dili-
geutia faciatis personam domini tutoris et aliorum ac castrum
continue custodiri, quia magis expedit nunc quam unquam.
Tercio quod omnino inducatis dominum, quod misericorditer
se habeat atque mite versus humiliantes se sibi et fortiter
coutra in malicia persistentes. Quarto quod tutorem custo-
diatis a voluntariis consiliis, que nonnunquam peritissimos
fallunt et multi modo teuebuut oculum ad ea, que fient.
Quinto quod nullo modo sint participantes tutori nec vobis
') So. Wabrsclieiiilich felilen in der Absclirift Satzglieder.
— 503 —
alii *) reconciliati. Tractentur tamen alias favorabiliter et
benigne. Alia suppleatis. Et salutetis michi, si placet, do-
miuos F. de Caneto et Jac^bum Scuderii ^), et hec littera
sit pro omnibus ^). Et vos et ipsi precipite michi vestro et
omnes conemini ad beneffaciendum.
Die aparicionis cum essemus iu prandio cum caidinali '')...
et post vesperos, licet papa celebrasset et predicasset, ivimus
superius et quasi statim ego solus fui vocatus et ante[quam
litterjam presentarem, feci intrare dominos episcopum, archi-
diaconum et Arualdum Esquerdi. Gratanter fuimus auditi.
Et papa dixit nobis verba, per que . . . [injtendimus dispen-
sationem esse concessam. Et scio, quod iam est facta minuta.
Item quod dominus Philippus possit omnes absolvere. De
abbate nichil adhuc scribo. Concessi pro eo rogare dominum
papam. Set per aliam litteram scribo aliud. Et vos dicatis
ei, sicut vobis videatur . . . consentire in articulis Barchinone
concordatis, quas ignoro et quas nuncii domine regine apor-
taverant. Et cum sciverunt . . . opus, statim cucurrerunt ad
eos dicentes, quod multum eis placebant articuli et consen-
ciebant. Et hoc fuit dominica post Nathalem. Et iam die
sabbati precedenti ego . . . ieram per litteras domini Ugonis
de Tacione. Set adhnc dubitabam et alteram . . . dicta do-
minica de mane. Et tunc statini post prandium feci dari
cedulam domino pape et in vesperis fui ibi. Et . . . carii et
V cardinales, antequam ego possem intrare ad papam. Et
tunc ego fui vocatus. Et coram illis V cardinalibus . . . bona
iila nova, de quibus onines fuerunt gavisi. Et postea . . . ego
expandi et diu post adversarii . . . ilii domine regine et vole-
bant totum pervertere. Set papa stetit firmus. Set ipsis
omnibus in crastinum instantibus et etiam cardiualibus, do-
minus papa intendebat mittere illi domine regine ^) unum
suum, quem ignoro, ad pacificandum. Et ille suus debebat
portare dispensationem . . . Ego de sero habui aliani litteram
a) aliis Kopie.
b) Leider Loch fiir ein Wort. Bei den folgenden Stellen nieist
Locli fiir zwei bis vier Worter.
c) Folgt iiberfliissig et.
') Vertreter der Kanzlei.
-) D. h. fiir die j2:anze Partei.
— 504 —
a domiuo Ugone de Tacione, qui fuit iu lioc valde diligens,
quam litteram transtuli in Latino et feci dari domino pape,
addens hec: Pater sancte, nolite credere illis, qui non vere-
cundantur dicere contra veritatem nec curarent vos in facto
decipere. Nam infra quattuor dies Iiabebitis omnem verita-
tem. Et tunc papa in omnibus supersedit. Et die aparitionis
de mane me vocari fecit, peteus de *) novis et mirabatur,
quia dominus Philippus non scripserat. Dixi: Pro certo in-
fra duos dies ego haberem nuncium. Et ita fuit. Modo non
credo, quod aliquis vadat, licet isti de regiiia instent, quod
papa eos mitteret cum dispensatioue, quod non fiet, si potero,
nec papa concessit, immo dixit se velle deliberare.
Jam credo vos scire dominum Kai^olum de Valoys dece-
sisse ^). Jam sunt bic facte exequie. Hodie fiunt exequie
domino Petio de Columpua ^), set in Urbe sepelitur. Domi-
nus abbas de Riuopullo nobiscum est et contra abbatem. Et
ideo domini Eymericus et filius domini de Caumunt minaban-
tur michi et sibi ad mortem, Deus adiuvet nos. Alia non
sunt hic nova. Dat. VI. ydus Jauuarii. Galcerandus pa Costa.
Gleichzeitige Kopie. Pap. o. Nr. mit sehr vielen Lochern.
231. G. Richerii an Jayme II.: Kann keinen Zugang zum
Papste finden. Jetzt sind franzosische, florentiner und ita-
llenische Gesandte taglich bei ihm. flnfangs hatte er ofter
Zutritt; der Papst hatte warme Worte fiir den Erzbischof
Johann und tadelte den Konig von Kastilien und Johann
Manuel hart. Das Erzbistum Rouen ist erledigt; es hat drei-
mal soviel Einkommen als Toledo und Johann ware dort in
Ruhe und geehrt und konnte spater nach Narbonne kommen.
Avignon (1326) J^inuar 20.
Duco ^) . . . respondendum . . . me . . . statim post eius recep-
ai doppelt.
') Am 16. December 1325.
0 Gestorben also vor dem 8. Januar. Das genauere Datum ist
aTischeinend auch L. Mohler in seinem Buche: Die Kardinale J. und P.
Colonna unbekannt.
^) Jayme hat ihm einen Brief an den Papst mitgeschickt, es moge:
in matrimonii dispensacionis regis Castelle(!) et neptis vestre concessioue
talem placeat provisionem adhibere, per quam oficium cancellarie regis
Castelle . .. archiepiscopo Toletano ... libere restituatur.
— 505 —
cionem ad domum dicti domiui summi pontificis cum prefata
vestra regia littera accessisse, set quia quodammodo strictior
et dificilior est via, qua intratur ad eum, quam que ducit ad
paradisum, et quia nuncii regis Francie sunt hic et etiam
Florentini et multi alii de Italia, qui eum tenent cotidie oc-
cupatum, pro dicta littera presensanda ad eum adhuc ingres-
sum habere non valui, quamvis pluries, tam post dicte littere
receptionem quam ante, tam per aliquos cardinales quam alios
sit michi data ex parte sua frequeucius spes intrandi . . . A
principio euim tres iugressus faciles et favorabiles habui in
negocio, pro quo veni, beuignum et favorabilem se exibuitj
iniuriam factam domino Toletauo . . . dure et moleste . . . ges-
sit, regem Castelle et dominum Johanuem Emauuelis in re-
sponsione prima, quam michi fecit, et factum et inordinacio-
nem eorum agravando fortiter exasperavit. Postque vocatis
ad se dicti regis Castelie nunciis, qui in curia sunt, in eorum
presencia, ut michi in secuudo ingressu retulit, multa verba
forcia et aspera coutra dictos regem et Johannem dixit, pro-
misitque michi iu quolibet ingressu, qiiod habita deliberacione
super modo procedendi me breviter expediret . . . Celsitudi-
nem vestram cupio non latere, famam esse hic in curia et
ita teuetur pro certo, quod archiepiscopakus Rothomagensis
vaccat, qui maior dignitas et dicior tocius regr^i Francie *) . ..
sit (?). Valet enim in triplo plus, ut comunis habet opinio
et assertio, quam ecclesia Toletana. Quare, serenissime do-
mine, si vobis videretur expediens, quod super hoc domino
regi Fraucie scribere deberetis, ut per suas litteras domino
summo pontifici supplicaret, quatenus dominum Toletanuin ad
dictam Rothomagensem ecclesiam transferret, utile videretur.
Nam per viam hanc esset dicto domino Toletano filio vestro
de tranquillitate provisum, essetque iu terra pacis et iusticie,
ubi cognosceretur et honoraretur a cuuctis. Esset etiam via
in autea, ut ad Narboneusem ecclesiam trausferri posset, ut
propiuquior vobis esset, quod tamen ad presens non credo
esse petendum propter suspiciones aliquas, que inde oriri
possent . . . Dat. Avinione XX. die Januarii.
CRD 10443. Or. Pap. Ssp. Die Schlusssat^e vgl. Acta S. 506—8.
Am 12. Marz (1326) schreibt derselbe G. Richerii mit der Bitte um Ab-
a) Ein Wort fehlt.
— 506 —
berufung an Jayme II.: Der Konig solle selbst schreiben, das wirke
mehr als ein Brief des Erzbischofs: Nam si per eum fieret, posset d.
papa contra eum faciliter provocari. CRD 10938.
232. Arnaldus de Cumbis an Jayme II: ^bendunterhaltung
mit dem Papst; Unzufriedenheit des Infanten Uber die Form
der Dispens; EntrUstung Johanns iJber die Nichtsendung von
6esandten in der Ampurias-Sache. Avignon (1326) Januar 15.
Seuyor. Nocte preterita hora tarda dominus papa voca-
vit me solum et dixit michi, quomodo, diu est, dispensaverit
cum filia domini infantis Alfousi, quod posset contrahere ma-
trimouium cum illo, qui esset sibi coniunctus iu tercio et
quarto gradu consanguinitatis. Et quod idem fecerat cum
domino rege Maioricarum. Sed tardaverat litteras tradere
propter illud, quod dominus infans ibi fecerat. Et tuuc tra-
diderat litteram pro domino rege Maioricarum illis, qui sunt
hic pro eo, et quod postea fuerat recordatus, quod audiverat,
quod dicto domino infanti uou placebat illa forma, quia plus
volebat, quod nominatim dispensaretur cum eis, ue possent
variare nec alia matrimonia facere, et sic modo maudaverat
fieri uuam literam tautum, que dirigitur ambobus, quod pos-
sint inter se matrimonium contrahere. Postea fuit michi
locutus de facto comitatus Impuriarum et quesivit, si erat
hic aliquis, (jui haberet potestatem a domiuo infante faciendi
composicionem. Et dixi sibi, quod nou. Et super hoc red-
didit se turbatum, dicens, quod domiiuis infans significaverat
sibi per literas et nuncios, (juod mitteret aliquem vel ali([uos
cum plena potestate faciendi voluntatem suam. Et (juod dis-
plicebat sibi uiultum, ([uia non miserat, sicut promiserat. Et
(juod sibi phxcebat multum composicio de dicto facto et quod
domiuus infans contra voluntatem suam perdiderat, quidquid
dederat domiuo fratri R[aymundo] de Impuriis et cum mo-
dico *) . . . , quod dedisset ordini, habuisset diffinicionem ab
ordine. Et dixit super hoc multa verba '). Postea voluit,
quod intraret dominus P. Despens, qui remanserat extra, et
repeciit quasi eadem verba, adiciens, (juod audiverat a ma-
gistro Hospitalis et suis, qui paulo, ante^iuam ego, secum
a) Ein Wort fehlt.
') Vgl. Acta Nr. 509.
— 507 —
fuerant, quod hospitale habebat bonum ius in dicto comitatu.
Et ex quo non erat hic aliquis, qui haberet potestatem a dicto^
domino infante componendi vel procedendi de iure, quod non
oportebat nos hic propter hoc remanere, quasi cominando,
quod procederetur coram iudice per eum assignato. Fuit sibi
per me dictum, quod nullo modo vos siistineretis, quod hic
in dicto facto procederetur, immo reputaretis ad iniuriam ac
si alius rex poneretur in regno vestro. Ipse dixit, quod osten-
deret michi, quomodo iain alias fuerat processum coram iiidi-
cibus apostolicis super unitate predicta. Ad hec respondi
sibi, sicut alias scripsi vobis. Et quasi turbatus surrexit su-
bito de cathedra et recessit a nobis. Et habuimus inde exire
absque alia expedicione. Est autem veriim, quod die proxima
precedente dictus domiuus magister fuerat michi multum lo-
cutus de dicto facto, et quod placeret sibi quelibet bona via,
per quam liaberet cum domino infante pacem et per quam
vobis non displiceret. Credo tamen, quod statim post reces-
sum nostrum facieut pei' domiuum cardinalem iudicem assig-
natum procedi in coutumaciam secundum eos domini infantis,
non obstante, quod omnia, que vos maudastis, . . . sunt dicta
domino pape et domino magistro et coram aliis et ad partem.
Super lioc provideat vestra dominacio et mandet, quid voluerit
me facturum. Literam dilaciouis vobis coucesse nou habemus
adliuc, licet sit facta. Recomendo me gracie vestre. Dat.
Auinione XV. die Jan.
Arnaldus de Cumbis devotus vester.
CRD. Pedro o. Nr. Vgl. Acta S. 820 ff".
233. Bischof Guido von Mailorca und Michaei de Curaiii an
Aifonso : Der Papst absoivierte ihn aiiein, mehr i<onnten sie
nicht erreichen. Er moge besonders l<indiich dem Papste
schreiben, das hatte er gern i Nachricht uber den Seesieg.
Citation Ludwigs d. B. Avignon (1326) Januar 19.
. . . Heri liora vespertina litteras vestras recepimus, dum
adhuc essemus pro negociis, pro quibus hic sumus in domo
domini pape, cum quo loqui non potuimus; set in crastinum
mano eas sibi preseutavimus et credeuciam per dominaciouem
vestram nobis factam sibi exposuimus ac litteram vestram,
sicut uobis iussistis, plene et perfecte legimus, et ipsam be-
— 508 —
nigne et gaudiose ac favorabiliter valde audivit. Concessit-
que nobis petentibus absolucionem qnoad personam vestram
dumtaxat a sentencia excommunicationis ex susceptione pe-
cunie. Set noluit ad plus procedere quoad nunc, licet nos
ad plura sollicite instaremus. Credimus tamen, quod post
hoc ipsum invenietis in ceteris graciosum. Videretur etiam
nobis, salvo vestro meliori consilio et saniori iudicio, quod,
negocia vestra cum ei scribitis, plene eidem in vestris literis
scriberetis filialiter preces vestras eidem dirigendo intencio-
nemque vestram explicando: hoc enim sentimus firmiter sibi
carum. Nec dubitamus, si hoc feceritis, quin clementer, quan-
tum poterit, exaudiat preces vestras. Dispensacionem pro
facto matrimonii, pro qua hic sumus, breviter vestre celsi-
tudini transmitemus. Et pro certo nimium letatus est de
vestro pacifico ingressu et cessatione rebellionis cum iudemp-
nitate domini regis Maioricensis ac sue patrie et de ceteris,
que in Rossilione per vestri sapientiam, consilium et altam
providentiam sunt peracta . . . Nova alia hic non occurrunt
nisi de vestra gaudiosa victoria armate Sardinie coutra Pisa-
nos. Et die veneris proxinie preterita de mane nobis audien-
tibus fuit citatus in consistorio dux Bavarie . . . Dat. Auinione
XIX. die mensis Januarii.
CRD 10438. Or. Pap. Ssp. Vgl. Acta Nr. 510 S. 820. Am IB. Febr.
klagen sie: Nec certe super hoc ingressum, diu est, habere potuimus
ad eundem. Auch Napoleon vermag es nicht zu erlangen (Nr. 106U6).
Am 18. Marz entlasst Johann den Archidiakon auf Verlaugen des Kiinigs
<Leg. Johann XXII. Nr. 106. «Dudum." — j Die hierzu gehorige Unter-
redtmg schildert der Bischof:
Die sabbati proxime preterita, preclare domme, ego et dominus
[archidiaconus] Darochensis ingressum habuimus ad dominum papam et
sibi super expeditione dispensationis et absolutionis vestre et vestrorum
per nos instantissime supplicato respondit more solito, quod nos super
predictis breviter expediremur. Die vero dominica seciuenti receptis
litteris domini regis genitoris vestri domino pape significavimus, quod
archidiaconus liabebat in mandatis a domino rege et vobis, (lund, si
non habueramus felicem expedicionem de predictis, (juod niox hinc rece-
deret. Super quibus die lune iugressum ad suam presenciam nobis
<iedit. Et super predictis per nos more solito instantissime et impor-
tune supplicato respondit, quod super predictis breviter, per alios
tamen, literas ad dominationem vestram miteret. De quibus plurimum
doluimus, quod alii in labores nostros introducantur et nos, ([ui tam
■diligenter et efficaciter nocte et die, novit Deus, laboravimus in pre-
— 509 —
dictis dictas litteras iiou portemus. Gaudemus tamen multiim, si pre-
dicta celeriter et feliciter expediantur et per nos vel alios littere
deportehtur. Sicque tunc dominus archidiaconus obteuta licentia rece-
dendi hinc iam recessisset. set per duos vel per tres dies litteras
responsionis ad dominatiouem vestram deiferendas liabuit expectare . . .
Dat. Auinione III. idus Marci. CRD 10947. Or. Pap.
234. Alfonso an Johann XXII.: Bitte um Spezial- statt der
Generaldispens filr Jayme von Mallorca und seine Tochter
Constancia. Da er das Grossere gewahrt, moge er auch
das kleinere tun. Barcelona (1325) 1326 Februar 4.
... Ad audituin nostrum pervenit noviter, quod sauctitas
vestra graciose dispensavit super matrimonio contrahendo
inter iliustrem Sancium Maioricariim regem . . . et inclitam
infantissam Constanciam natam nostram. Set ijuod dicta dis-
pensacio est in generali concessa, videlicet quod idem rex
Maioricarum poasit contrahere cum (|uacumque sibi attinente
in tercio vel quarto consanguinitatis vel affinitatis gradu,
nulla de dicta infautissa Constancia expre.sse habita moni-
cione. Et hoc idem modo simili eidem infantisse Constancie
est concessum. Cum autem dictus dominus rex genitor noster
et nos ac honorabilis dominus Philippus de Maioricis tutor
et patruus dicti Maioricarum regis beatitudini vestre supli-
caverimus pro obtinenda dispensacione super matrimonio con-
traheudo specialiter et expresse inter regem et infantissam
predictos, quod honori nostro magis congruere novimus et
magis matrimonium reddit validum magiscjue corda gencium
specialis quam generalis dispensacio solidat et quietat: ideo
clemencie vestre humiliter suplicamus, (juatenus in hac parte
dignemini condescendere votis nostris, ut, ex quo bonitas
vestra nobis annuit in maiori, videlicet in concedendo dis-
pensacione predicta, non placeat negare, (juod est satis modi-
cum, in speciali . . . Dat. Barchinone ])ridie nonas Februarii
a. d. MCCCXX. quinto.
Reg. 408 f. 224 v. Die beideu Gesandten schreiben am 9. Februar
an den Infanten: Noverit dominacio vestra nos vidisse quandam litte-
ram, cuius translatum dominacioni vestre esse credimus iam transmis-
sum, in qua continebatur, quod domiuus papa per ali^juos maguos
dominos et potentes rogabatur et sibi supplicabatur, ne procedere
dignaretur ad concedendam dispensationem super matrimonio . . . Uude,
quamvis dominus papa concesserit nobis dispensationem predictam
— 510 —
graciose, timemiis ex predictis et quia diu est, quod non potuimus
habere ingressum ad ipsum, quod omnino simus impediti, nisi domina-
cio vestra scribat domino pape celeriter de predictis . . . Dominus car-
dinalis de Pelagrua nos instanter rogavit, ut apud vos instaremus, quod
Dalmacius de BaynuU et abhas sancti Michaelis ad pristinam graciam
reducerentur, quia eisdem se reputabat phirimum obligatum. Nos vero
sibi diximus, quod ipsis in negociis taliter se habuerant contra domi-
num Philippum et comodum domini regis Maioricarum, quod non mere-
bantur graciam invenire. Qui nos instantissime rogavit pro predictis,
et ipse taliter faceret, quod ipsi dolentes de predictis ad graciam vestri
et domini Philippi in omnibus se submittent. Et pro tanto, quia ipse
dominus cardinalis totus est vester, supplicamus, quatmus ipsos ad
vestram graciam recipiatis . . . Dat. Avinione IX. die mensis Februarii.
Or. Pap. o. Nr. Der Kardinal wendet sich auch direkt an den Infan-
ten: Magnificencie vestre recepimus litteras et que nobis scripsistis de
abbate sancti Michaelis attendimus diligenter. Equidem nos rogastis,
ne in comensalem nostrum reciperemus eundem nec sibi favorem ali-
quem prestaremus. Eidem itaque magnificencie respondemus, quod nec
ipse noster comensalis existit nec nos propter ipsum vel alium vobis
<juomodolibet displicere vellemus. Silere tamen nolumus, quod, si sibi
displicencia fieret, nobis placere non posset, eo potissime, quia olim in
partibus Lombardie, dum legacionis officio fungeremur, dominus Dal-
massius frater sims multa nobis impendit servicia et multis periculis se
pro uobis exposuit, multos subiitque labores '). Unde ad fratres ipsos
habuimus hacthenus magnum dileccionis aflfectum. Et eciam clare
memorie dominus quondam Sancius rex Maioricarum illustris et nos
reHgiosum predictum promoveri fecimus in abbatem. Attamen propter
ipsos, eciam si nostri essent consanguinei vel nepotes, nohimus jjerdeie
domum vestram, quam et eius exaltacionem semper dileximus et ex
toto corde diligimus, novit Deus! Et si forte aliquid factum fuerit,
aliter quam dec'eret, quod quidem in eo casu vel per malum consilium
^el ob timorem comunis Perpiniani credimus esse factum: spectabilis
domine, dignemini, quesumus, esse parcens, misericors et benignus.
Scitis enim, quam sit magnatibus gloriosum et laudabile scire clementer
parcere et misereri benigne. Nos enim, si vobis piaceat, intendimus
pro posse taliter ordinare, quod ipsi ad omnem vestri et domini Phi-
lippi de Maioricis graciam et misericordiam humiliter venient et cum
reverencia se exponent. Dat. Auinione die XI. Februarii. — (CRD s. f.
Or. Pap. Ssp. Ueber den Abt vgl. oben Auch an Napoleon Orsini
hatte der Konig in ahnlichem Sinne geschrieben. Er antwortete: Nec
dictum abbatem nec alium quemcunque, qui contra honorem ipsius
domini Philippi aut cuiuscunque alterius inclite domus vestre aliquid
attemptaret . . . reciperemus in nostrum familiarem. Am 8. Februar.
(CRD 10619.)
') Vgl. Berichte in Acta S. 643 flf. Nr. 407 ff.
— 511 —
235. Bernaii Benencasi, steJlvertretender Konsul In Bugia,
an JaYfne II.: Ankunft in Bugia. Ehrenvolle Aufnahme beim
Alfa<iui und Freude in der ganzen Stadt Uber den Frieden.
FOr 1000 Dobles liess der Alfaqui 38 Gefangene los. Er bittet
cine gleiche Anzahl Sarrazenen Ihm auf 6 Monate zur Ein-
losung festzuhalten. Der Konsul bittet um die Freilassung
eines Sarrazenen, der als Helliger verehrt wlrd. Bugia (1326)
April 3.
Al raolt alt e poderos senyor en Jacme per la gracia de
Deu rey Darago etc. Bernat Benencasi, tinent loch de con-
sol en Bugia per lonrat en Bernat de Soler, de casa vostra,
homil hom e vasayll vostre besant vostres mans e vostres
peus, me coman en vostra gracia e merpe. E a la vostra alta
senyoria, senyor, fas saber, que dimecres V dies auts del mes
de Febrer en la nau den R. Royg e den Berenguer Sacarera
ab lo misatge ensems del rey de Bugia fuy el port de
Bugia sans e sals, merQe de Deu, e lendema hischem lo mi-
satge e yo e IIII mercades enrera, e aqui fom molt honrada-
• ment reebuts per lalfaqui, lo qual es fa^ e seylla del rey de
Bugia e el qual reebe molt gra^iosament e ab reverengia les
saluts, que yo, senyor, li dix de part vostra, feen gracies a
Deus, a qui plahya que pau e concordia fos enfre vos, senyor,
€ el senyor de Bugia. E apres dixme, que el era aparellat
de complir tot so, que hordorat era en la carta de la pau
e 90 qui de paraulla a vos, senyor; era estat promes per lo
misatge seu, encara part tot aso, que faria a mi e a totes
les vostres jens aqueles gra^ies, qui a nos fosen profitoses,
e quen compliria les M dobles, les quals devia donar per lo
traut de layn, qui adonchs era present tantost lo primer dia
de Marg e apo sens falla neguna. Partim dell molt amiga-
blament; per tota la ciutat aqiiest dia ach gran festa e gran
alegria per la nostra venguda e per la pau, axi que semblava,
que una gran victoria agesen auda, e no maraveylla que gran
be e profit lus es aquesta pau. Daquesta raho, senyor, vosse
ja escrit e temem, que la letra, per ques nescrivi, no ajats
auda; escriu vos en ara akra vegada. Apres quel primer
jorn de Mar^ fon pasat, jo torne al alfaqui e pregel, quem
deges deliurar les dites M dobles, pus lo dia era pasat, que
ell lesme avia promeses de complir, espepialment, con nau hic
— 512 —
avia aparellada, ab la qual yo ab Deu segurament. les i^odia
trametre. A90, senyor, *) . . . per moltes vegades e ab grau
prexevol en presencia de molts mercades, axi que per la gran
basclia, que yo liu meue, placli a Deus, que fo ordeuat eutre
ells, que disapte XXII dies en Mar^ '), vespra de pasqua,
lalfaqui me trames al fondec tots los catius crestians, los
quals eyll a vos, senyor, devia retre desferrats e solts en paga
eu satisfa^io de les dites M dobles, que darvos devia, de la qual
cosa, senyor, yo agi gran plaer e entis, que Deus mavia feta
grau gracia, e trametlos vos, seu^^or, en aquesta uau den R. Rot-
lan de Valencia. Son XXXVIII presones ; es cert, senyor,
que, con cativaren, ereu XLI presona, dels quals ne mori I
e fogisen altre e lalfaqui quiu dona I an Tornamira, qui hic
venc ab les galees de Malorcha, foren III e axi romasereu
les dites XXXVIII presones, que ara, senyor, vos trainet.
Lalfaqui, seuyor, ma molt pregat, ques deges fer saber, (jue
ell vos prega, que sia la vostra merce, que fasats fer mana-
ment a tots aquells, de qui sou los catius sarains, qui foreu
preses en la nau deu Bonanat de Fornells e entrels qiuils
vos, senyor, devets deliurar donan ell a vos per la reemso
daquells M dobles dor, que uengu nols gos vendre, ni allieuar
dius VI meses apres lo dit manauient a ells fet, dins aquest
temps ell aura trameses les dites iV[ dobles, e si 110 u feya,
que fos fet dells dits serains segons la volentHt <la(juells, de
qui son. Encaia, senyor, vos prega que ades sia merce vostra,
que dels dits catius li fasats deliurar I, lo (jal, segous (jue
e eutes, es den Frausech Maiades, e es houi, (juells teueu
per saut en la lur lig, euperho, seuyor, segous que yom
som sertifichat agi per en Jacme Cafont de Valencia e per
daltres. lo saray aquest no a res ni vivia dals mas de 90,
que avia des coUaus a qui mostrava, e pregaus, senyor,
que aquest li sia delliurat per 90 que a costar la (jual
cantitat ell, segons quem dix, devia trametre a Valencia
en aquesta nau den R. Rotllan. De a^o, senyor, vos clama
merce, que li fasats gracia especialmeut eu guardo da-
quest servey, que ara us a fet en deliurar e en solre aquels
XXXVIII crestians, que a mi per vos, seuyor, a deliurats.
a) Liicke von ein paar Wortern Or.
') Das passt nur fiir das Jahr 1326.
— 513 —
Placia us, seuyor, que dago li fasats plaer per tal, que a mi
e a totes les vostres jens ne sia pus fahorable en 90 que obs
lagam. Altre novell, senyor, 110 ich a que us puscha fer
asaber. Commamme eu vostra gragia e merge, apareyllat als
vostres manaments obeyr axi com ha humil hom e vassayll
vostre natural. Escrita eu la ciutat de Bugia, digous III
dies a ientrada del mes Dabrill.
CRD o. Nr. Or. Pap. Ssp. Ueber die Christengefangenen im Orient
und ilir hartes Geschick gibt es viel Material. Ich gebe nur einlges
Charakteristisclie, was mir in die Hand gefallen ist. Wie die Ent-
flohenen uiid Wiedergefangenen behandelt werden, zeigt folgende Notiz
(Alfonso II. Nr. 3669): Si algun hic assayan de fugir e es tornat, 11
tallen lo nas e les orelles e lobren an ssots e pozenli una cadena al
col ab I rabassa e II parells de cadenes als peus . . . Nicha dels catius
de Castelaus set cens e pus! — An denselben Konig (Nr. 169) be-
richten Fr. Arnaldus Gocelmi et Fr. Poncius Roderici ord. Fr. Pred.
a(u)ctoritate sauctissimi domini pape ac domini Marrochitani episcopi,
sedis apostolice legati in Africa. Sie loben seinen Gesandten Lauren-
cius Cima sehr, der Ehre und Ansehen des Konigs forderte und vieles
opposita ertragen, que omnia vestre dominacioni opposita et maxime
contraria per nobilem et reverendum Jacobum de Aragonia, fratrem
vestrum, fuerunt cum isto rege nequiter procurata . . . DCCC captivi
cliristiani sub atrocissima ac ferocissima captivitate istius regis crude-
liter mancipati, eiulatu nimio acriter lamentantes; nos talia domina-
clonis vestre scribere lamentabiliter comoverunt, videntes se perditos
et destitutos procuracione exquisita predicti Jacobi de Aragonia, fratris
vestri, qui quidem captivi hac desideratissima pace interveniente se a
captivitate pesima supradicta extimabant inefabiliter liberati . . . Am
30. Juni 1321 schreibt Johann XXII. an Jayme II. („Celsitudini." —
Leg. Johann XXII. Nr. 63): Cum . . . redemeris hactenus de Soldani
Babilonie manibus multos, etiam nobiles Christianos in eiusdem Soldani
carceribus maceratos, et ad presens disponas unam navem pro Christi-
anorum captivorum iu eiusdem Soldani carceribus consistentium redemp-
tione ad partes dicti Soldani cum tuis ambaxiatoribus et nuntiis desti-
nare idque, sicut asseris, comode fieri nequeat, nisi mercatores et alii
cum mercibus et mercimoniis in dicta navi ad partes Alexandrie et
terre Egipti valeant navigare, nobis humiliter supplicasti, ut . . . propo-
sito assensum adhibere . . . dignaremur. Gestattet Abgang eines Schiffes
mit Waren, nur nicht Eisen, Waffen, Holz oder anderen Dingen, die
iure communi verboten sind. Der diocesanus loci muss sich beim
Schiffsherrn und Matrosen informieren, dass keine fraus vorkommt.
Avignon 1321 Juni 30. Or. Perg. Bulle an Seidenschnur. Auf dem
Riicken: R CCXVI, also Abschrift in den papstlichenRegistern. Auf dem
Riicken sind die „nuncii" genannt: Berengarius de Castro episcopali
und Geraldus de Olivaria. Sept. 1322. Vgl. auch Acta Nr. 470 S. 765.
— 514 —
— Zu dem Briefe Nr. 1 in Papsttum und Untergang des Templer-
ordens II gebe ich erganzend einen Brief Jaymes II. vom 19. Juni 1294
(Reg. 252): Illustri et magnifico principi soltano Bibilonie, Damasii,
Alap. et terre Nubie ac parcium tocius Levantis Jacobus... summum
agnoscere creatorem . . . Cum ad magestatis nostre noticiam pervenerit,
ven. fr. Hugonem de Impuriis et Fr. Bartliolomeum de Villafrancha et
Fr. G. de Vilalba cum sociis suis ord. mil. Templi et Fr. Luppum Exi-
mini . . . ord. Hosp. s. Johannis . . . et Simonem notarium regis Cipri
sub vestri dominii carcere detineri: bittet um Loslassung und Zusen-
dung durch R. Alamanni. Von deu drei Templer wissen wir, dass sie
befreit siud. Hugo de Ampurias dankt dem Konio: (1. c. Anmerkung)
und die beiden andern werden zum Jahre 1TO8 ofter genannt. Vgl.
Templer II Register. Aiicli die in folgendem Briefe Genannten er-
sclieinen spatev als frei (Judios Nr. 402). Ambrosius und Seguranus de
Salvaygnis, cives Janueuses, au Jayme II. berichten: Nobilis vir Matheus
Zacaria, civis Januensis, exliibitor presencium de carceribus altissimi
Soldaui Babilloiiie . . . fuit Dei et ipsius Soldani gracia liberatus. Lange
Jahre ist er gefangen gewesen. Vou seiten consanguineorum vestrorum
Fr. Dahnati de Rochabertino, Fr. Arnaldi de Beluiso, Fr. Bartholomei
de Villafrancha und mehrerer anderer Gefangener hat er sie gebeten,
dass, um ihre Freiheit zu bewirken, sie fdr Beilegung der durch Eyrae-
rich Dusay (vgl. Acta S. 744 f. 751 f.) zwischen dem Sultan und Jayme
entstandenen Zwistigkeiten eintreten mochten. Sie haben Nayburn
soldanum et mir Rochedenyn Beybars bewogen, dass der hochste Sultan
den Matheus mit Auftragen zu Ja^^me schickt. Genua 27. August.
Die liarten, wechselvoUen Geschicke eines damaligen Gefangenen
gibt das Sclireiben des R. Verdager (Judios Nr. 418) mesqui pecador,
criat de la molt alt e poderosa madona na Costanca regina Darago an
Jayme II. wieder: Yo fuy pres partent de Biigia, que men anava a
Barcelona, e les galees del rey Boj'acob, qui estaven denant Bugia,
prengeren nos e amanaren nos denant el rey Boyacob, qui estava sobre
Terimce. E el rey manas, quens tornasem Moros: E nos nou querim fer
e feu na matar sinch e maua a nos, quens reemesem per catius Moros
cascu perci. Drei gefangene Mohren sandten seine Freunde, da starb
Boyacob und Botebet wurde Kouig und keines wusste um seine Sache
und so kam er mit anderen Gefangenen nach Rabat. Der Konig kam
einmal von Tiemsen (Tarimce) und die Sklaven arbeiteten in seinen
Hausern, da sagte ihm R. Verdaguer seine Angelegenheit; der Konig
fragte, ob er Zeugnisse hatte, R. Verdaguer bejahte das. Da kameu
Nachrichten, dass sein Sohn in Fes ausgerufen sei, der Konig giug hin,
unterlag und so blieb alles beim Alten. E axi, senyor, clam vos merce,
. . . per amor de Deu . . . e per lanima de la . . . regina Costanca mara
vostra, que, si ela fos viva e la mich gitara, axi com ma gita dela preso
de Napols. Senyor, si vos o enviatz a dir al uoble en Napulio fil vostre.
el puria mostrar lo meu feyt . . . Feta eu la preso de Rabat. Die Er-
zahlung gehort wohl der Zeit um 1307 au. Vgl. A. G. Soler, El sitio
de Almeria p. 87. Judios Nr. 474 befiehlt Jayme dem Beruardus ca Nou
— 515 —
baiulus gen. Valencie: quatinus non obstante prohibitione facta, ne
mulieres Christiane ad partes Barbarie accedant, permittatis Sauram
transfretare ad partes de Trimce, ubi virum habere dicitur: Hocque
concessimus, cum dicta Saura mulier iam senex esse dicatur. 1326 De-
cember 7. (Jud. 471) berichtet Johan Garcia de Alarco alcayt en Rabat
per lo rey Bucay, dass die bona fembra ihr Ziel uicht erreiclite: fo
ama, so es al noble eu Napolio Darago.
235. flraonus, Marianus et Fabianus de Auria an Jayme II.:
Vorsicht erbeten zur Verhutung von feindlichen Zusammfen-
stossen. Rustungen Roberts; der Herzog von Calabrien nach
Florenz. Missgluckter Ueberfall eines von Castrucclo be-
setzten Kastells durch Florenliner Truppen. Savona (1326)
Juni 6.
. . . Quia intelleximus, quod in partibus Sardinie sunt sub-
dictorum vestrorum galee quinque armate, qui ad cursum
intendunt et qui de castro de Bonaire contumaciter separa-
verunt, ut dicitur, timemus, ne ad aliquas procedant oifen-
sioues, quarum occasione inter vestros subdictos et partem
nostram discensiones et liodium incitentur. Et ideo regali
vestre excellencie humiliter supplicamus, quatenus dignetur
in hoc providere, ne via tanti concordii, in qua cum tanta
laboramus fatigacione ad invicem, valeat impediri.
Nova autem istarum parcium sunt: sicufc dominus rex
Robertus maximum exercitum galearum et militum paratum
iiabet. Aliqui dicunt, quod procedere intendit ad partes Si-
cilie, alii dicunt in nostra oriens Riperia pro confusione do-
mini Castruccii aliqui dicunfc ad civitatem isfcam, quod non
credimus, set de Riperia timemus. Filius eius dux Calabrie
veuifc cum magna quantifcate militum ad partes Tuscie ad iii-
staiiciam Florentinoruin ad persecucionem dicti domini Ca-
sfcruccu. Efc iam Pissaui ei passus promiserunfc super eorum
territoiio. Hiis diebus milites CCCC ex illis dicfcorum de
Florentia equitaverunfc ad quoddam castrum, quod in eorum
territorio possidet dictus dominus Castruccius causa bona
extrinseca devastandi. In dicfco castro erant milites CCL ad
custodiam ipsius ex illis dicti domini Castruccii, qui viriliter
eos insaltaverunt per modum, quod eos in ruynam possuerunt
taliter, quod maior pars remansit in campo inter mortuos et
captos . . . Data Saone die VI. Junii.
— 516 —
CRD Pedro o. Nr. Or. Pa]). Ssp. Das Castell hiess Carmagnauo.
Vgl. Davidsolm, Geschichte von Florenz III, 761 f. In CRD 10713 be-
richten Cassanus und Galeotus de Auria am 17. Februar 1326, dass uach
dem vSiege des Konigs in Sardiuien (der besiegte) Caspar de Auria uach
Pisa zuriickkehrte, um mit den Pisanern iiber eine neue Flotte zu ver-
handeln. Die Pisaner schickten ihn nach Saona. aber die Gibellinen
widerstehen. Comes Raynerius in ipsius testameuto constituit nos tu-
tores filiorum ipsius et domine comitisse sororis *") nostre. De quibus
nostris nepotibus propter statum dubium civitatis Pisarum ad nostram
custodiam transmissit duos. Floreuz hat mit Robert und dem Infanten
abgeschlossen, dass Robert auf 10 Jahre die Herrschaft erhalt sub annuo
salario ducentofum milium florenorum pro militibus, cum quibus rex
predictus infra mensem Aprilis proximi in Tnssia expectatur. Robert
lasst riisten 60 Galeeren: 20 in Apulien und in principatu, 20 in Genua,
20 in der Provence. Ad quid autem, nescimus. Dat. Saone die XVII.
Februarii. (Or. stark zersturt.)
236. Priedrich d. Sch. an Jayme II.: Mitteilung uber Befinden.
Was Jayme gehort sel wahr: seine Befreiung von harter
Gefangenschaft und vdllige Einsetzung in seine friihere Stel-
lung. Demnachst Sendung einer feierlichen Qesandtschaft
mit seinem Bruder an den Papst, dessen Wiinschen er sich
filgen will. Bittet diese zu unterstiltzen. Ziirich (1326) Juli 28.
Excellenti et magnifico principi domiiio Jacobo Aragonum
regi illustri tamquara patri suo carissimo Fridericus Dei gracia
Romauorum rex . . . Quia, ut teuore litterarum vestrarum col-
legimus, quod inter cetera cordi vestro delectabilia desidera-
tis de status nostri coutinentia informari, eccellencie vestre
ad gaudium nunciamus, nos una cum tota domo nostra . . .
felicibus successibus gratulari. Sumus etenim, sicut rumor
veridicus alias ad vestram pertulit noticiam, post afHictionem
dire captivitatis nostre divina favente clemencia feliciter rela-
xati et ad tocius potencie nostre statum, quem ante eaudem
captivitatem habuimus, adeo integraliter restituti, quod nicliil
in eodem seu in administracione regali nobis deperit (?), set
votivo de die in diem incremento nostra potencia adaugetur.
Volentes in octava instanti beati Johannis Baptiste illustrem
Albertum ducem Austrie et Styrie principem et fratrem nostnim
carissimum una cum multorum principum prelatorum et nobi-
lium fidelium nostrorum solempnibus ambaxatoribus et litte-
ris ad sanctissimi in Christo patris et domini uostri summi
a) soloris Or.
— 517 —
pontificis presenciam pro expediendis uostris negociis desti-
nare, firmam habentes confidenciam, quod, ex quo nos suis
beneplacitis omnino conformari et obtemporare debita et de-
vota obediencia velle decrevimus, ipse eundem fratrem nostrum
in nostris agendis expediat graciose. Et ut huiusmodi nego-
cia nostra effectum celerem nanciscantur, vestras sibi proinde
legaciones solempnes cum motivis induccionibus ad hoc con-
cernentibus dirigi quesumus indilate . . . Dat. apud Thuregum
IV. kalendas Julii regni nostri anno duodecimo.
Or. Perg. Ssp. Kein Antwortzeichen.
237. Johannes XXIi. an Jayme II.: Erneute Bltte Jaymes um
Dispens fiir seine Enl<elin mit Johannes von Viscaya; Er-
lUllung zunachst unmoglich, da wegen beabsichtlgter Heirat
mit dem Sohne des Konigs von Portugal dispensiert sei. Papst
kann sich nicht an seine Antwort an Napoleon Orsini er-
innern, dass, solange nicht feststehe, dass Johannes die
Tochter des Konigs von Portugal nicht heiraten wolle, er
nicht dispensiere. Avignon (1326) Juli 14.
. . . Litteras excelleutie regie solita benignitate recepi-
mus et, que continebantur in eis, pleno concepimus intellectu.
Sane circa dispensationem apostolice sedis super contrahendo
matrimonio inter dilectum filium nobilem virum Johannem
■de Viscaya et dilectam in Christo filiam nobilem mulierem
Blancam neptem tuam a nobis olim per tuas alias et nunc
etiam per dictas litteras postulatam tenemus memoriter, prout
etiam nostrarum habet tunc missarum super hoc tibi littera-
rum responsalium series in nostris annotata regestris et
missa nuper pagina tuarum litterarum huiusmodi plenius at-
testatur, illam apud te, carissime fili, excusationis causam
pretendisse legitimam, quam similiter et adhuc pretendimus
satis iustam, videlicet: quia dudum, quod dilectus filius no-
bilis vir . . primogenitus carissimi iu Christo filii nostri . .
regis Portugalie illustris eidem Blance posset copulari matri-
monialiter, duximus dispensaudum, credentes dispensationem
huiusmodi affectibus regiis rationabiliter existere placidam,
cum idem primogenitus dicti regis tuus nepos existat et
apud te loco filii propterea sit habendus . . . Quod autem post
— 518 —
emissa huiusmodi nostre respousionis eloquia id dilecto filio
nostro Neapolioni saucti Adriani diacono cardinali responde-
rimus, qiiod, nisi prius constaret nobis prefatum Johannem
noUe cum filia regis predicti contrahere, cum eo et dicta
Blanca nostra nullatenus dispensaret auctoritas, ut scripsisti,
procul dubio non recolimus dictum cardinalem super hiis ali-
quod nobis fecisse verbum nec nos eidem aliquid respondisse.
Tu igitur, fili carissime, hac, si placet nostra excusatione
contentus super dispensatione petita nos merito habeas ex-
cusatos. Qaod si forte illa pliirimum insidet cordi tuo, cum
eodem primogenito regia magnitudo procuret, ut ipse assen-
tiat in hac parte. Dat. Avinione II. idus Julii pontificatus
nostri anno decimo.
Leg. Johannes XXII. Nr. 112. Or. Perg. BuUe an Hanfschnur.
In Nr. 105 heisst es: Fatemur, fili carissime, tuam excellentiam ac reco-
lende memorie Petrum regis Castelle filium, dum viveret, meruisse,
quod eius heres Romanam ecclesiam favorabilem in suis opportunitati-
bus et propiciam reperiret. Da er aber friiher mit Blancha dicti Petri
nate wegen des primogenitus des Konigs von Portugal dispensiert habe^
kann er jetzt nicht mit Johannes von Viscaya dispensieren. IV. Idus
Marcii anno decimo. Die Griinde der Ablehnung uiid der Aufregang-
werden tiefer liegen. Vgl. Acta S. 825 f. und 867 und vor allera fol-
gendes Schreiben des Erzbischofs Johann voii Toledo an seinen Vater
vom 3. Juli 1326: Noscat vestra excelleucia rae nuper a d. rege Castelle
litteras recepisse continentes, quod . . . matrimonium . . . inter d. Johan-
nem de Viscaya et neptem vestram . . . cederet in magnum sui deser-
vicium et iacturam. Rogabat, ... ne ad efectum produceretur . . . Sibi
rescripsi, quod parum sciebam in tractatu, . . . tamen quod scriberem
dominacioni vestre de eius intencione. (CRD o. Nr. Or. Pap.) Interes-
sant sind die beiden Stammbaume Johanns und Blanchas im Reg.
339 f. 216.
238. Johann XXII. an Jayme II.: Gewahri Ehedispens fiir
den Infanten Ramon Berenguer. Er solle nur dafiir sorgen,
dass die Braut ihm nicht missfiele und ehetauglich sei I
flvignon (1326) September 15-
. . . Dispensationein postulatam per celsitudineni regiam
super matrimonio dilecti filii nobilis viri Ramundi Berengarii
nati tui duximus concedendam. Sane, fili carissime, attende
provide, ne in puella occurrat aliquid, per quod ipsa nobilis
displicibilis vel ad prolem inutilis possit reddi. Doleremus
etenim admodum, si talem ipsum habere contingeret nostro
— 519 —
interveniente beneficio in consortem. Dat. Auinione XVU.
kalendas Octobris poutilicatus uostri auno undecirao.
Reg. Johaun XXII. Nr. 126. B. an Hanfschnur. Adresse. Von
Hand Aversos: responsum.
An den Infanten schreibt der Papst am folgenden Tage („Etsi
coniunctio" Nr. 118): Da sein Vater fur ihn eine passende Personlich-
keit seines Standes nicht finden konute, die ihm nicht verwandt sei,
habe er gestattet, dass er sich mit Beatrice nata quoudam Jacobi de
Exerica vermahlte. — Auf die merkwiirdige Anspiehmg antwortet der
Konig:
Domino pape. Apostolico rescripto noviter reverenter
recepto et eius serie plenarie intellecta sanctitati vestre pro
duobus in illo conscriptis ad graciarum assurgimus multipli-
cum cum alacritate animi acciones: Primo quidem, quia dis-
pensacionem a nobis pro matrimonio incliti infantis R. Bng.
karissimi nati nostri concedere placuit postulatam. Secundo
et pocius, quia bonitatis vestre est, nostrorum curam gerere
filiorum. Constet autem benignitati apostolice dignitatis,
quod ante finalem expedicionem negocii, si factibile fuerit,
constiterit de puella, quod et placabilis sit et quod ad prolem
utilis possit reddi . . . Dat. Barchinone VI. idus Octobris a. d.
MCCCXX sexto.
Zugleich bittet J. A. de Osa, nepos des Papstes, ihm das Schreiben
sofort zu geben, das ihra gefallen werde. Dem R. B. sendet er das
papstliche Schreiben ! (Reg. 339 f. 367 v )
239. Johann XXII. an Konig fllfonso : Trostet ihn aber den
Tod seines Vaters. Soll Gott danken, dass sein Vater seine
Volker so regiert hat und Gott bitten, dass er ebenso handle.
Avignon (1327) Nov. 17.
... Si presentis vite, qua in hac valle miserie vivimus,
viteque future, qua in terra viventium vivitur, condiciones
consideraremur attente, profecto parentum aliorumque ami-
corum nostrorum ab hac ad illam transitus non dolendi, non
flendi seu plangendi, sed potius ipsis congaudendi et gratiam
de tali transitu refPerendi altissimo nobis materiam ministra-
ret. Huius quidem vite beatus Job conditiones nounullas
exprimit dicens'): homo natus de muliere brevi vivens tem-
pore repletus multis miseriis, qui quasi flos egreditur et con-
') Job 14, 1.
— 520 —
territur et fugit velut umbra et nunquam in eodem statu
permauet. De hac quoque beatus Jacobus dicit'): que est,
inquit, vita nostra? et respondens subdit dicens: vapor est ad
modicum parens. De liac quoque in libro sapientie scribi-
tur ^) : quod exiguum et cum tedio est tempus vite nostre.
Et ibidem sequitur: umbre transitus est tempus nostrum et
non est reversio finis nostri. Sane de illa terra viventium,
in qua beati vivunt, et illa vita beatus Bernardus sic dicit:
o civitas celestis, mansio secura, patria totum continens, quod
delectat, populus sine murmure, iucole quieti, homines uuUam
indigentiam habentes, quam gloriosa dicta sunt de te, civitas
Dei, sicut letantium omnium habitatio est in te. Omnes le-
tantur in leticia et exsultatione. Omnes delectautur in eo,
cuius aspectus benignus, facies decora, eloquium dulce, de-
lectabilis ad videndum, suavis ad habendum, dulcis ad fruen-
dum. Et sequitur: Nec extra illum aliud queritur, quia in
eo totum inveuitur, quod desideratur. De illa civitate beatus
quoque Johannes sic dicit ^) : civitas illa non eget sole neque
luna, ut luceant in ea, nam claritas Dei illuminavit eam et
lucerna eius est agnus. Et sequitur: et porte eius nou clau-
dentur per diem, nox enim non erit illic, Non sic, nou sic
de hac valle miserie potest dici, in qua risus commiscetur
doloribus et extrema gaudii occupat luctus.
Et quia, fili carissime, sic clare memorie Jacobus rex
Aragonum, genitor tuus, in hac valle miserie se regere stu-
duit, quod ad terram viventium pervenisse creditur vel infal-
libiliter perventurus, prudentiam regiam exhortamur, eidem
nichilominus sano concilio suadentes, quatinus, omui pulsa
mesticia pro transitu huiusmodi forsitau preconcepta, gratias
Deo agat sedule, quod tuum genitorem sic dignatus est re-
gere, quod a regnis temporalibus ad celeste meruerit perve-
nire, eidem humiliter supplicando, ut sic gressus tuos digne-
tur in liac valle miserie dirigere populumque tibi commissum
regere, quod ad illam terram viventium post huius vite tran-
situm feliciter valeas perveuire. Ad nos, fili carissime, qui
ad te instinctu paterne caritatis afficimur, coufidenter recur-
') Jacobus 4, 15.
') Sap. 2, 1.
») Apoc. 21, 28.
— 521 —
sum in tuis opportuuitatibus habiturus. Dat. Avinioue XV.
kalendas Decembris pontificatus nostri anno duodecimo.
Leg. Johaan XXll. Nr. 135. Or. Perg. Bulle fehlt.
240. Escho Sacio an Ugo de Basso: Ludwig d. B. ist in Trient
nicht mit den lombardischen Herrschaften im Einverstandnis
und wiil nach Deutschland zuriick. Galeazzo von Mailand
und die meisten Herren der Lombardei sind mit dem Papste
ausgesohnt. Plan eines Angriffs auf Sardinien. Vorsichts-
massregeln in Pisa. (1327) Februar 2.
A lo raagnifico e potente signore messer Ugo veschonte
di Basso per la Dio grasia giudici Dalborea fiare Escho Sacio
ali vostri pie se rachomanda. Le novelle diqua sono, que lo
Bauaro e a Trento e non e 'j in cho[n]cordia chon queli de
la Schala ne chon queli de Milano ue chon queli da Chomo
ne cho la magiore parte de Lombardia, e chi dice, che nan-
dra in de Lamagnia, e chi dice, che venra a Parma. Lanten-
sione de li pio gente e, che sene vada in de Lamagnia. Messer
Aso signore di Milauo e iu choucordia cho la chiesa e grande
parte de li Gibelini di Lombardia. Li nostri inbaxiadori sono
tornato da chorte e ano arrechato a la chomune di Pisa cio,
che mandono chierendo a ci novele, che in Saona sarmano
vinti galee. Dicesi, que minaciano molto di volere pigliare
una tera di Sardignia. Li Toschaui e li Lombardi sono *) in
graude . . . temeusa del Bauaro, uoi viviamo ^) a grande guar-
dia e avemo mandati li nostri chonfinati in su lerba *) uvero
fuore del chonta di Pisa . . . Fata a di II. de Febrer.
CRD Alfonso IV. Nr. 3159. Or. Pap. Abschrift 3161 mit Sardinien-
Sachen. Schreiber ist cognatus des Vicecomes Hngo de Basso und
dieser sendet das Stiick an B. de Boxados. Die Abschrift ist katalani-
siert. Die Nachrichten sind nicht ohne Interesse; besonders beziiglich
des Planes einer Riickkehr Ludvvigs nach Deutschland. Vgl. auch Acta
S. 384 ff.
241. Konig Friedrich an Jayme II.: flm 17. Februar nachts
landeten eine grosse Anzahl neapolitanischer Galeeren Fuss-
a) Or. hat siamo. b) Darauf folgt: 11 Pisani.
') Die Abschrift hat e vene. Das wiirde das Gegentfiil bedeuten.
Aber das andere muss riclitig sein, denn sonst verstande nian nicht,
warum betont wird, dass Ludwig nach Deutschland zuriick wolle.
— 522 —
truppen bei der maritima s. Salvatoris bei Messina, um die
unbesetzte Peste s. Salv7atoris zu nehmen. Dabei lomen aber
(Iber 100 in den Fluten des wildbewegten Meeres um. In-
zwischen kamen einige Sizilianer, griffen sie an und zwangen
die 6aleeren zu schimpflichem Rdckzug nach Calabrien. So
hat der Salvator selbst die Stelle, wo viele Reliquien und
Biider von wunderbarer Kunst sich befinden, geschUtzt. Das
erzUrnte Volk wollte die Dominikaner, welche den Feinden
den Weg gezeigt, lynchen, er bewahrt sie zur Bestrafung
durch den zustandigen Richter auf. Messina (1327) Marz 14.
. . . Paterne fraterDitati vestre tenore presencium duximus
intimandum, olim infra proximo preteritam liyemem pervenisse
ad nostram noticiam, quod in civitate Neapolis galee qiiatu-
ordecim armabantur et quod subito et inopinate debebant
aliquem Sicilie locum invadere, quem credebant penitus ob-
tinere. Quia tamen invaleseebat hyems et civitates, terre eb
loca nostra Sicilie erant experta fide nostrorum tidelium me-
nibus sive maris et fortificacionibus aliis comraunite, vix cre-
dere poteramus, quod auditui nostro pervenerat de huiusce-
modi illius intentibus, qui galeas armari faciebat easdem,
Sed ecce, paterne frater, olim die martis decimo septimo
proximo preteriti mensis Februarii presentis decime indictio-
nis, nocte diei predicti, ad maritimam sancti Saluatoris de
lingua Fari civitatis Messane, a parte scilicet orientis, subito
predictus numerus galearum ad^enit. Et descenderunt in
terram de galeis predictis armigeri beue muniti in non [mo]-
dica quantitate. Ac venerunt cum scalis et aliis apparatibus
usque ad muros fortilicii sancti Salvatoris predicti, ut forti-
licium ipsum, quod ex temporis qualitate erat tunc custodi-
bus et defensoribus immunitum, ab incauto surriperent et sibi
penitus occuparent. Salvator autem noster Deus et dominus
miraculose tunc taliter extitit operatus, quod prefati armigeri
inter se ipsos se in ruptam posuerunt et confecerunt ad in-
vicem ac retrorsum ad galeas se quasi fugatos per alios con-
vertentes propter armorum onera et ebullicionem freti, tunc
solito more suo propter concursus marium vere ferventis ac
eciam bullieutis, ultra centum de predictis armigeris estus
ebullicionis maris illius involvit ilico et submersit. Ac interim
quidam de nostris, qui hospitabantur et habitabant in qua-
— 623 —
dam parte predicte civitatis Messane, quam de novo fundari
et construi fecimus, in musellis solummodo in defenaionem
tarsianatus nostri civitatis eiusdem et maritime lingue sancti
Salvatoris prefati, fidelibus nostris dicte civitatis Messane
habitantibus et morantibus in reliquis aliis partibus civitatis
ipsius nichil exinde penitus seucientibus, cum quadam tibi-
cina, quam sibi invenerunt, domino preparante, irruerunt
viriliter in eosdem et retinuerunt aliquos ex predictis, si quod
galee predic^^e omnes cum illis de predictis armigeris, quos
vecoUigere potuerunt quasi per viam retrocessus et fuge cum
ignominia ec confusione se ad partes Calabrie eonverterunt.
Quod totum bonitati et clemencie salvatoris, cuius est nomen
in secula benedictum, ascripsimus atque ascribimus. Providit
namque salvator ipse inextimabiliter optime ecclesie sue loci
seu fortilicii prenotati. Nec permisit, quod plurime saucto-
rum reliquie, que sunt ibi, ymagines mirifici operis et alia
religiosa ac Deo dedicata et sacra funditus diruerentur et
dissiparentur in totum, quia hostis noster non habebat ibr
tale nec ita presto exforcium, quod obsecundaret pretacto
principio, et nos cum machinis nostris, quas erectas et para-
tas habebamus non paucas premissa et armigeros ac quicquid
aliud fuisset ibidem, posuissemus et poni fecissemus instanter
exterminio et ruine. Misericorditer egit ergo salvator, be-
nignus atque misericors et profunditate viarum suarum miseri-
cordium mirifice se opposuit insidiis et machinacionibus pre-
libatis, quas dictus hostis noster paraverat nobis per aliquos
fratres Predicatores Messanenses et clericos, qui anteposuerant
eidem, quod per huiusmodi viam acquirere sibi poterat for-
tilicium prenotatum. Quos omnes huc usque ille nobis sal-
vatoris nostri patefecit insomnis oculus et detexit. Et revera
predictorem fratrum Predicatorum consanguinei eosdem fratres
ex fervore fidei eorum erga nos ex semet ipsis nostris expo-
suerunt in manibus, non parcentes proprium eorum effundi
sanguinem, ut ulcionem debitam de commisso per eos faci-
nore sumeremus. Et reliqui Messanenses indifferenter omnes
ex eodem fervore fidei, quam erga nos gerunt, iu eos volu-
erunt in vindictam impetuose insurgere, nisi ipsos compes-
cuisset districcius nostra promptissime inhibicio generalis. Et
tandem ipsos a manibus eorum exemimus et mandavimus ac
— 524 —
fecimus et facimus ad cautelam curialiter custodiri, quousque
successu temporis per eorum iudicem, cuius racionabiliter
interest, contra eos secundum iusticiam procedatur. Pro qui-
bus omnibus salvatori nostro prefato, quantum sufficimus,
gracias egimus et agimus incessanter . . Dat. Messane XIIII.
Marcii X. indiccionis.
CRD 10101. Or. Pap. Vom Schluss einige Satze gedruckt Acta
457. S. 740.
242. (Der Jude) Bahiel ^) an Bernat de Averso: Erinneri an
die Dienste seiner Vorfahren im koniglichen Hause. Ueber-
bringer hat Briefe von den Sohnen des Konigs: Jayme (in
Tlemsen) und Napoleon (in Marocco). Da Napoleon einen
Arzt und Turciman sucht, ist er bereit hinzugehen, wenn der
Konig es befiehlt. Vor 25 Jahren war er dort mit Jacme
Pere. (Ende der Regierung Jaymes II.)
. . . Ja sabets, mos antecessor com servirem al casal reyal,
lonch temps ha, be e leyalment . . . Ara esdevenchse cas,
quel portador daquesta carta per nom Nauarro me dix, que
avia portades cartes al senyor rey dels molt alts senyors don
Jacme e don Napuli fiUs seus, los quals son la un en Te-
limgen e lo altre en Marrochs. E dix me lo dit juheu, que,
si yo vulya anar la a lur servij, que seria cosa, que al sen-
yor rey plauria, e que en Napuli especiaiment, que li tendria
en servij gran al dit juheu e ami, si que alcunes vegades
avia parlat ab el en semblant cas, que, si dega podia aver
alcun juheu, qui fos sofi<jent a mege e a turgiman, de qui
el pogues fiar, que li ho tendria en grau servij en manera,
quen parla ab mi lo dit juheu. E yo, es ver, quel y dixi
que, si el senyor rey mo manava ab sa carta, que y anas,
que ajo, que y yrya volentes ^). Eaxi clam vos merge, que
vos, si entenets, que a^o venga a acabament de be, que nos
que y adre^ets. Que ya sabets vos, senyor, que, quan lo
noble don Jacme Pere vulya anar per manament del senyor
re a Marrochs, que yo avia a anar ab el a son servij per
metge e per turjema *j, e ago be vint -3 tres ans e axi vos,
si per be tenits, e a vos sera ben vist, endre^ats ho axi com
entendrets, que fa^a a fer e dacjo vos clam merge, que aje
a) dahinter Loch. b) So hier.
— 525 —
vostre respost, que, si esser pot, al casal reyal vulria servir,
en qualque mauera yo pogues, e en aco nom cal alongar, que
temps ha, que vos, senyor, ho sabets e Deii de gel exalg en
vostra honor . . . Amen.
CRD. Kasten Judios 409. Or. Pap.
243. Zwei Berichte cles ^raonus de Auria an Alfonso:
1) Ludwigs d. B. ^bzug aus Pisa. Freundliches Verhalten
der Einwohner auf seinem Zuge. Anl<unft in Rom und Plan
Konlg Robert energisch anzugreifen. Bestellung von 30 be-
waffneten Galeeren. Savona (1328) Februar 4.
2) Konig Friedrich hat an Ludwig d. B. seine Boten gesandt,
dass er auf Befehl des Kaisers ihn mit seinem Heere und
all den Seinen unterstiitzen werde, wenn die fideles imperli
Genuas ihre Flotte mit der seinen vereinten. Savona (1328)
Februar 14.
1) . . . Quia sacre vestre regali audiencie gratum esse
credo exaudire istarum parcium novitates, eidem significo
breviter per presentes, sicut illustrissimus Romanorum im-
perator *j . . . de civitate Pissana equitavit versus Romam cum
armigeris Teotonicis ultra quatuor milia ') et peditibus in
maxima quantitate, equitaturis cum ipso egregio duce Luca-
norum inter alios cum optima comitiva. Invenit ipse domi-
nus, licet aliquando [ejquitaret [per] terram inimicorum, strac-
tas et vias exspeditas et non solum fideles set etiam Guelfi
instructis ipsis cum necessariis victualibus exierant. Intravit
potentissime et cum magna gloria civitatem Romanam et ibi
fuit imperiali diademate coronatus, secundum quod videre
vestra poterit magnitudo regalis per has litteras, quas mito
presentibus interclusas. Intendit ipse dorainus imperator, ut
attestatur firmiter, ad confusionem et mortem sui adversarii
satis breviter disponere viriliter posse suum. Et iam huc
suum certum destinavit ambaxiatorem requirentem triginta
galeas armatas, super cuius requisicione inter nos quoddam
officium duodecim sapientum creatum est, qui continue proce-
dant ad ipsam armatam contrahendam . . . Data Saone die
IIIl. Februarii.
a) Loch.
') Zu hohe Angabe.
— 526 —
2) . . . Ad culminis regii potenciam perferimus ruinores,
qne post clausas annexas presentibus in hiis partibus occur-
rere. Ecce itaque, quod illustris rex Sicilie ad serenissimum
principem Romanorum suos legatos trausmixit, videlicet do-
minum Syinouem de Valguanerio militem et notarium Nico-
laum, per quos sive pro parte regia propositum coram iam
dicto principe Romanorum, quod pretatus dominus rex ad
domini imperatoris mandatum cum filiis et baronibus et omni
alia gente sua maris et terre paratus erat ire contra regem
Robertum et ipsius regnum intrare armorum potentia, duin
tamen per dominum imperatorem habeatur promisio cum ef-
fectu, quod galee et armata maris fideliuui imperii de Jauua
cum galeis ipsius esset. Quibus sic propositis iam dictus
dominus Symon a domino imperatore accepto responso ad
dominum regem rediit et predictus notarius Nicola cum uno
ambaxiatore domini imperatoris nuper apud Saonam accesit
pro acceleranda armata galearum triginta, que ad subsidium
domini imperatoris pro posse paratur. Dat. Saone die XII 11.
Febniarii.
CRD Alfonso IV. Nr. 3165 und 3180. Or. Pap.
244. Generalprokurator des Konigs von Mallorca Berengar
de Vilariacuto an Alfonso: Nach Mitteilung des mallorcani-
schen Prokurators an der Kurie, sind dort am 4. Februar Briefe
aus verschiedenen Stadten iiber die romischen Ereignisse
eingetroffen: Einzug Ludwigs d. B. in Rom, seine Kronung
und sein Angriffsplan gegen Robert. Gefahr fiir Sardinien,
da er meint, dort volle Kaiserrechte zu haben. Perpignan
(1327) 1328 Februar 9.
. . . Magnificentie vestre regie . . , presentibus iutimamus
nos discreti Galcerandi Sacosta archidiaconi iu ecclesia Ur-
gellensi, procuratoi"is in Romana curia dicti domini Maiori-
censis i-egis. quasdam noviter litteras recepisse *). In quibus
coutinetur, quod die iovis quarta die Febroarii venernnt seu
portate fueiunt littere apud Auinionem de Aquila, de Roma,
Floieiitia, Pisis atque Janua, que littere una concoi-dant, quod
Bauarius ^) est [Ronije personaliter coustitutus. Verumtaniem
dicte in iioc discordant littere; nam iu quibusdam ex ipsis
a) ad misisse Or. b) So Or.
— 527 —
asseritur dictum Bauarium Romam decima, in aliis uona, iu
reliquis autem die septima Januarii ') introisse quodque idem
Bauarius est ibidem coronatus. Postmodum vero dictus Gal-
cerandus in dicta sua littera nobis scribit, quod ipse audivit
a quodam auctoritatis homine, quod dictus Bauarius iiitravit
Romam die VII. Januarii et die XVII. mensis eiusdem fuit
inibi coronatus. Et fecit pactum ac federa cum Romanis et
eorum amicicie est unitus, quodque preterea parabat se pro
intraudo regnum ^). Omuia ista celsitudini vestre ad hoc
potissime sig[nificare] visis dictis litteris procuravimus festi-
nanter *) . . . que tractantur matrimonia procedere non accele ^)
. . . predicta penitus forsitan ignorando, donec regia provi-
dentia deliberaverit super istis, quid sit agendum, tardandum
vel etiam properandum. Ceterum nobis dictus archidiaconus in
eadem littera intimavit, quod, ut intellexit, dictus Bauarius
credit seu pretendit habere in Sardinea tantum ius, quantum
in Florentia vel Pisis vel etiam Neapoli, quare regia vestra
magnificencia sapientissima, provideucia adornata, ad fortitu-
dinem terre et casti-orum Sardiuie tam in operibus quam
victualibus et armis aliisque necessariis secretc et modo de-
bito provideat, ut bene noverit, facienduui . . . Dat. Perpiniani
V. idus Febroarii anno domini millesimo trecentesimo septimo.
CRD Alfonso IV. Nr. 90. Or. Pap. Ssp. Stark durchlochert.
245. Zwei Briefe des Ramon de Peralta an Alfonso: 1) Freude
ijber seine Kronung. Lebhafter Wunsch teilzunehmen. Un-
mogllch da Konig Friedrich gegen seinen Feind zieht, und
die Leute sagen wiirden, er reiss aus Furcht ab; an den
Hofen gibts viele Kritiker und wenig Vernunft. Marsala (1328)
Marz 10.
2) Bei Konig Friedrlch sind jetzt die Gesandten des Kaisers;
sie werden nachster Tage mit Geld Friedrichs abreisen, mlt
Ihnen der Kanzler Peter von Antlochia, der erfahren soll, ob
Ludwig d. B. gegen Konig Robert ziehen will. Dann will
Frledrlch riisten und ihm mit 500—600 Reitern und 80 Ga-
leeren helfen. Palermo (1328) April 26.
a) Zwei Worter fehlen. b) Vier Worter fehleii.
') Letzteres riclitiger Termiu.
') d. h. Neapel.
— 528 —
1) Sappia, senyor, la vostra molt altea, que jo e entes
per mol^s, que, si a Deu plau, vos serets coronat rey en la
ciutat de Saragoga aquesta festa de paschua primera qui ve.
De la qual cossa, senyor, yo e aut molt gran gocg. E es
la cossa, sap Deu, seuyor, que jo togz temps mes he desi-
gada a veure : e si en neguna manera, senyor, jo poges fer
a ich vengut volenter, mas lo senyor rey en Frederich, si a
Deu plau, enten enguan passar ad enperador ho fer damp-
natge a son enemich. E si jo, senyor, minch partis, ara qui
es vengut lo temps, dirien les gen^s, que per paor dels affers
minch era partit. E sabec vos, senyor, que en cort ha hom
molcs jutges et pochs rahonades. Perque clam mer^e a la
vostra molt alta senyoria, senyor, queus placie mi aver per
escusat. Dat. en Marsala X. dies de Mar^ undecima indicio.
2) . . . Sappie, senyor, la vostra molt alta senyoria, quels
molt altz et molt poderosses senyors en Frederich et en Pere
per la gracia de Deu reys de Secilia el senyor inffant en
Guyllermo el inffant don Johan et les senyores reynes (?) de
Secilia son tuit merce de nostre seynor sans et alegres. Lo
senyor rey en Frederich, senyor, es aqui en Palerm. Et son
aqui los missatges del emperador. Los quals dincz breus
dies entenen partir daqui ab alguna quantitat de moneda,
senyor, quel senyor rey en Frederich tramet al dit senyor
enperador quant es, senyor, dels affers, quel seuyor rey enten
enguan fer. si son aquestz, que ab aquestz missatges del
enperador ensemps tramet lo noble micer Petro Dantiocxa
cauceler seu al enperador, lo qual senyor, dincz breus dies
deu trametre al senyor rey tot ardit, axi que, cuan lo senyor
rey en Frederich aje certiuitat, quel anperador hisque de Roma
per entrar el regne, que el enten en continent armar et anar
et eser ab el, abancz quel enperador no sera a miga carera
de Napels. E enten menar ab si de D ha DC homens a
caval e L galees et XXX quen spere, quelin deven venir de
Sahona be armades et be apareyllades. Entre los quals
homens a caval damondicz, senyor, lo senyor rey enten me-
nar ha mi per que, senyor, si ga ni la puix fer ueguna cossa,
que sie al vostre servy ni plaer. Dat. en la ciutat de Palerm
XXVI. de Abril XI. indicio.
CRD Alfonso 3683 und 3684. Or. Pap. Ssp. Einen begeisterten
— 529 —
Kr5nuDgs-, aber zugleich Bettelbrief schrieb am 1. Marz (1328) Petrus
Plovacensis episcopus seinem Herm Aldefonsus . . . Dat. Sassari in curia
nostra priraa die Martii. Or. Pap. CRD 3203 und 3207. Eubel fuhrt in
Hierarchia cath. zu Ploaghe (Plovacensis) erst 1334 Bischof Peter an!
Erzbischof Petrus von Torres teilt mit Gliickwunschen mit, dass Petrus de
Trano d. pape macerius, consanguineus uxoris d. marescalli, nepotis d.
pape . . . habeat visitare ecclesiam s. Marie Montis serrati und der Kro-
nung beizuwohnen wunsche, um Papst und Kardinalen davon erzahlen
zu kOnnen. 14. Marz (1328). Alfonso IV. Nr. 3626. An der Kurie wurde
de sollempnitatibus coronationis dicta admiranda. CRD 3295. In^wi-
schen waren fur 50000 sol. Kronjuwelen, angeblich an den papstlichen
Kollektor Hugo de Mirabello verpfandet, tatsachlich an Barceloneser
Kanoniker. Sie sollten eingelOst werden. CRD Alfonsa IV. Nr. 3179.
246. Berengarius de Villarl accuto an Alfonso : Viele Briefe
in Avignon berichten, dass nachts mit Zustimmung der Romer
Stephan Colonna auf Veranlassung Konig Roberts in Rom
eingedrungen ist. Ludwig d. B., der gerade, durch Versprechen
getauscht, 2000 Mann ausserhalb Roms gesandt, schloss
sich in der Engelburg ein. Freudenfeste der Florentiner
Kaufleute in Avignon. Plan des neuen franzosischen Konlgs
Phllipp VI. mit ihm ein Freundschaftsbandnis zu schliessen.
Perpignan (1328) Marz 27.
. . . Humiliter ducimus significandum nos noviter litteras
discreti Galcerandi Sacosta archidiaconi in ecclesia Urgellensi,
procuratoris in Romana curia dicti domini Maioricensis regis,
in quibus subscripta nobis significabat, siquidem recepisse,
scilicet, quod XIX, XX et XXI diebus mensis presentis Marcii
misse fuerunt littere domino pape: XIX dicta die per lega-
tum suum, qui est Bononie, XX Dast *) et XXI de Perusa ^)
et Pisis. In quibus omnibus litteris continebatur, quod ad
tractatum regis Roberti Stephanus de la Colona intravit Ro-
mara nocte cum gente piurima, consentiente Rome populo,
gravato questiis Bauarii, cum quo modicum prelium habuerunt
eundemque vicerunt, et ipse in castro sancti Angeli se
inclusit, ubi ipsura fortiter bellabant, credentes, quod non
poterat se tenere vel deffendere diutine. Et cura predicta
temptata fuerunt, dictus Bauarius miserat foras duo milia
horainum equitura vel circa deceptus magistraliter seu machi-
') d. h. aus Asti.
') Vgl. Acta Nr. 291 S. 436.
— 530 —
iianter talibus verbis, quod traderetur ei quedam civitas in
Cainpania. Castriixius quoque iam redierat. Super hiis vero,
ut nobis scripsit idem Galcerandus, comuniter creditur, quod
illic sit aliquis conflictus seu esconfita. Significavitque nobis
ipse Galcerandus, quod Florentini mercatores, qui sunt Aui-
nioue, fecerunt XX. die mensis huius Marcii per eonim pla-
teas magna incendia vel caminos, exultantes siquidem vehe-
menter.
Celsitudini regie ceterum significamus, quod procurator
dicti domini regis Maioricensis Parisius misit huc litteras,
per quas significabat cei-titudinaliteri' tanquam ille, qui beue
scit et scire debet, quod Philippus filius Karoli de Francia
condam nunc regnum regens Francie mittit serenitati vestre
suos nuncios speciales, videlicet episcopum de Beuuahrs ') et
unum militem cum eo pro tractandis et reformandis pace et
concordia ac faciendis vobiscum. domine, iuxta votum vestrum
et per modum, quem malueritis, federibus et convenienciis in
et super guerra seu discensione, que est et fuit inter gentes
vestras ex una parte et gentes regni Nauarre ex altera : ad
h[unc] finem hoc faciens (?) et tractans, quod possit esse amicus
vester unanimis et concors in omnibus intendens ac cupiens
plus quam aliquem mundi regum et principum vos, domine,
habere benivolum et amicuin precipuum ac specialem vestram-
que benivolenciam retinere . . . Dat. Perpiuiani VI. kalendas
Aprilis anno domini millesimo trecentesimo octavo.
CRD Alfonso IV. 280. Or. Pap. Vgi. andere Mitteilung Acta
Nr. 291.
247. Der Prokurator Alfonsos IV. an der Kurie (archidiac.
Tirasonensis) an diesen : Ludwig d. B. ist in die Mark /Incona
gezogen und will jetzt gegen Konig Robert. Man spricht
von einer Verstandigung Konig Roberts mit Friedrich. Viele
giauben es nicht, aber es wurde in den Hausern verschie-
dener Kardinale, besonders ^nibaldos von Ceccano, der
frUher Erzbischof von Neapel war, gesagt, dass dieser Briefe
dariJber erhalten habe. Der Herzog (Leopold) von Oester-
reich soll Ludwig d. B. Hiilfe bringen. Castruccio belagert
Plstoja. flvignon (1328) April 24.
') d. h. Beauvais.
— 531 —
Seynor, fago saber a la vostra alteza, que se dize en la
cort per algunas personas dignas de feu, que el Bauaro con
todo su poder es sallido de Roma e sent viene ent a la
marcha Dancona, et depues que entiende venir contra el rey
Robert. Otrosi se dize per alguuas personas. que es tractada
paz et concordia entre el rey Frederic et el rey Robert et
que es tirmada. Mas aquesto encara non se sabe por scierto
et muytos non lo crehen ; que si oviesse aquesto, auria avenir
por vos (?) o per algunos del *) . . . provehio (?) et por las
cosas et los tractamientos del tiempo passado es semblant de
verdat, que non seria res, ya seya, que se dizia '') publi-
cament en casa de algunos cardenales et specialment en casa
de micer Anibaldo de Sicano, cardenal de los que fueron
feyto8 nuevament, el qual fue arzevispe de Napol. Et dizen,
que el ent recibio letras de aquellas partidas, que era por
scierto iirmada la composition entre los ditos reyes. Et tam-
bien se dize por algunas personas, que el duc de Austria
viene en ayuda al Bauaro con grant gent et que en breu
deve seer con el. Castrucho tiene sitiada a Pistoya et dizen,
que partida de geut a cavallo de Florentines et de aquellos,
que estan hi assueldo, que vinieron contra el et que los des-
barato et que ent mato muytos. Empero la ciudat de Pistoya
aun non la ha presa. Otras nuevas, que seyan dignas de
recontar, non se dize quanto a agora . . . Scripta en Auinione
XXIIII. dias andades de Abril.
CRD Alfonso IV. Nr. 3292. Or. Pap. Aragonesischer Dialekt. Vgl.
Notiz Acta S. 435.
248. Mitteilung an Alfonso i\?. (?): Ludwig d. B. schreibt den
reichstreuen Savonesen und Qenuesen, dass er Mitte April
nach Reggio zieht und Friedrich erwartet. Andere schreiben
anders. (1328 ^pril.)
. . . Postquam presentem literam scripsi et sigillavi, vene-
runt quedam littere de Saona, in quibus continebatur tran-
sumptum cuiusdam littere misse per Bauarum Saonensibus et
Januensibus extrinsecis, in qua littera dictus Bauarus signi-
ficat dictis Saonensibus et Januensibus, quoniam ipse intendit
recedere de Roma in medio mensis Aprilis et ire versus Re-
a) Loch fiir zwei Worter. b) dazia.
— 532 —
gium et in certo loco expectare regem Fredericum, qui debet
esse cum armata sua in dicto loco in medio mensis Madii.
Dicta littera fuit data Rome XXIIII. die preteriti mensis
Marcii. Nescio, quid credam, nam per diversos diversa scri-
buntur et oportet me ipsa scribere, sicut hic habentur et eo
modo, quo habentur, magis quam argui de negligentia. Vestre
gratie humiliter me rocommendo. Regina Francie peperit
filiam, Scripta eadem die hora completorii.
Papier-Zettel. Ob vom Tirasonensis?
249. Alfonso IV. an Konlg Friedrich: Auf die Nachricht von
seinem BUndnis mit Ludwig d. B. erinnert er ihn an die Er-
fahrungen mit Heinrich \7II. Wenn Ludwig sturbe, oder seine
Macht elnbUsse, so wUrde es schlimme Folgen f(Jr ihn haben.
Zugleich dUrfe er nicht gegen die Kirche sich verbinden.
Soll seine eingegangenen Verpflichtungen vorsichtig losen.
Saragossa (1328) Mai 7.
. . . Tam fidedignorum relacio quam fame precurrentis
assercio nostro auditui perduxerunt, quod vos cum Lodouico
duce Bauarie, qui regem vel imperatorem Romanorum se no-
minat, confederaciones inivistis ac pacta, per que in offensam
Romane matris ecclesie contra illustrem regem Robertum
avunculum nostrum, ipsius vassallum ecclesie, regie potencie
dirigitis brachium, proponendo in ipsius et suorum subdito-
rum excidium hostiles exercere conatus. Verum si providen-
cia regia preterita reminiscens attente consideret, dudum con-
federacio habita cum imperatore Henrico bone memorie, quanta
inclite dominacionis vestre dispendia divina forsan ordinatione
congescit, preteritorum memoria, ne divinis in hoc beneplacitis
obviet in futurum, cauciorem vos ammonet, ne cum isto, cum
sit indevotus ac inimicus ecclesie, vos huiusmodi confedera-
cionibus coniungatis. Nam cum omnia iuxta divinum provi-
sionis arbitrium alterentur, non inmerito dubium cogitacioni-
bus nostris ingeritur, si dictus Lodouicus sublatus de medio
vel sua potencia diminutus retrocedere cogeretur et resilire
forsitan ab inceptis, quin casus subsequens vobis et regno
vestro, quod Deus avertat, vestrorum ministerio emulorum
dispendiosa discrimina ministraret. Unde, quia zelus domus
vestre, que nostre indissolubili nexu coniungitur, pervigili
— 533 —
cura nos excitat, ut ab eis, que pericula possent inducere,
vos filialis exortacionis funiculo retrahamus nosque, cum si-
mus ipsius devoti ecclesie, ad removenda, que sibi ex hoc
possent provenire dispendia, teneamus, excellenciam regiam
filiali affeccione rogamus, monemus attencius et ortamur,
quatenus . . . placeat ob reverenciam regis regum et Romane
matris ecclesie et nostre deprecaciouis intuitu cum dicto
Bauaro hoste, ut premittitur, et indevotis ecclesie confedera-
ciones, liguas, societates vel pacta, cum absque honoris regii
lesione id fieri videamus non posse, presertim contra Roma-
nam ecclesiam predictam, regem ceterosque vassallos ecclesie
aliquatenus non inire, set si que inita fuerint, caute rescin-
dere ac provide revocare et ad pacis vias intendere, quibus
nos operam dare intendimus toto posse. Dat. Cesarauguste *)
nonas Madii anno domini MCCCXX octavo.
G. Augustini mandato regio facto per archiepiscopum Tho-
letanum ^).
CRD 562 f. 26. Vgl. Acta Nr. 294 S. 438 ff.
250. Der Veger von Caller, P. de Muntpahon, an Alfonso:
Castruccio hat 4 Pisaner Biirger gefangen, weil sie mit Lud-
wigs d. B. Vikar befohlen hatten, Pisa Konig Robert zu iiber-
geben. Castruccio hat den Vikar (a cautela) und 3 Pisaner
an Ludwig d. B. gesandt, um ihm das mitzuteilen. Ludwigs
Papst und 12 Kardinale. Anfrage, ob die nach Caller kom-
menden Pisaner aufgenommen werden sollen oder nicht.
Cagliari (1328) Mai 16.
. . . Senyor, sapia la vostra altea, que segons letres de
mercaders asis comta es diu, que en Pisa e en Napols espres-
sament se comtava, que Bauero, quis diu emperador, trametia
un seu vicari per seyoreyar Pisa. Lo qual a nom Bauero^),
eenans que fos ates en Pisa, Castrucxo, correch tota la terra
de Pisa IIII vegades e en aquela correguda ha pres IIII
ciutadans de Pisa, qui an nom Puoxello *) (?) de Bene, Bacha
Rosso de Bellom, Pucxarello de Picxanello e Pucxo de Pe-
a) Loch mitten im Wort.
') Wo er zur Kronung weilte.
*) Der zur Kronung anwesend war.
*) Er hiess Giovanni di Castiglione.
— 534 —
rauanta. E diu lo dit Castrucxo, segons que sic comta e
ques comtava en les dites ciutats de Pisa e de Napols, que
los dits IIII ciutadans ensemps ab lo dit Bauero vicari avien
ordonat, que deguessen liuvar la terra al rey Robert, per la
qual cosa Casti-ucxo, no volch reebre io dit vicari, ans ha
fees Iin ambaxados, dels quals es laun a cautela lo dit
Bauero vicari e laltre misser Lippo de Trappeno, laltre mis-
ser Ner de Janni e laltre P. Hinquius, los quals sou ciuta-
dans dela dita ciutat de Pisa, et tramet los al dit Bauero,
quis diu enperador, per signifficar a el les dites [cos]es.
Encar, senyor, sapia la vostra altea, que sic diu espressament,
ques comtava comunament en Pisa e en Napols, quel dit
Bauero, quis diu emperador, que ha fet larchabisbe de Ve-
nessia papa dins en Roma e XII cardenals. Altres noves
noyc ha, que *) . . . fer assaber a la vostra altea. Plassiaus,
senyor, que, quant vengua lo governador qualque sia, que sia
enformat per vos e per vostre conseyl: aquestes gens de Pisa
e altres e[st]rayes, qui tantos hic venen, si seran reebudes e
acuyllades ho no. Scrita en Castell de Caller a XVI jorns
anats del mes de Mayg.
CRD Alfonso 3322 Or. Pap. Ssp. Die Nachrichten iiber das Vor-
geheu Castruccios sind aufFallig. Ich schliesse daran den Bericht des
Bernat Cespugades vom 28. Mai (1328. CRD 3344), der iiber die Stim-
raung in Aviguon informiert: . . . Sapia la vostra altesa, seyor, que dels
afFers, per que vos me trametes en cort de Roma, no e pugul aver es-
peegament, perco con lo papa e tots los altres dela cort son molt tor-
bats per aquesta mala novela, qui hic es venguda, la qual es aquesta,
que aquest, quis fa dir emperador, afFet papa en Roraa, lo cual se fa
uoraenar papa Nicholau quiut, e es frare Meuor. Item a fets alcuns
cardenals. Diyous a vespre pus prop passat fugiren del orde dels
frares Menors Dauiyo III frares los milors clerges de tot lorde, co es
lo ministre magor e II mestres en tehologia e son sen auats ves Roma,
segous ques diu, a quel papa a!s elets cardenals. Les coses desus dites,
seyor. sien certes ala vostra altea. Manat, seyor, co que us placia.
Dada en Auiyo dissapte XXVIII dies auts [d]e Mag.
251. Johann XXII. an ^lfonso IV. : Berichtet uber dle lange
Abwesenheit des Minoritengenerals Michael de Cesena in
Rom im vergangenen Jahre, seinen Verkehr mit den Hare-
tikern, seine endliche Riickkehr und seln Verhor. Verbot
a) Loch fiir eiu Wort.
— 535 —
unter schwersten Strafen nicht aus Avignon wegzugehen;
selne Flucht nach der Wahl des Gegenpapstes mit Occam,
der wegen haretischer Publikatlonen gefangen sass. Der
Konig soll ihn, wenn er nach Aragonlen kommt, gefangen
nehmen. Avlgnon (1328) Juni 9.
Ne lingua tertia frequenter falsa referens ac vera sup-
primens falsa relatione regalem circumvenire valeat excellen-
tiam, super hiis, que in Auinione et Aquis mortuis noviter
occurrerunt, ad eius noticiam serie presentium providimus
deducendum, quod, cum anno preterito Micliael tunc fratrum
ordinis Minorem generalis minister per totam quadragesimam
et ultra moram in Urbe Romana traheret, ad aures nostras
fidedigna relatione perducto, quod ipse diabolico exagitatus
spiritu, quicquid mali et adversi contra nos et sanctam Ro-
manam ecclesiam excogitare poterat, subdole disseminabat
ibidem, suis iniquitatibus, quas, ut sequitur, in apertum pro-
tulit, postmodum cupientes occurrere, prefatum Michaelem, ut
infra certum sibi prefixum terminum coram nobis sub pena
excommuuicationis, quam ipsum, nisi mandato nostro huius-
modi pareret, efficaciter incurrere voluimus, comparere cura-
ret personaliter, per nostras duximus litteras evocandum. Qui
quidem, litteris huiusmodi per eundem receptis, tanquam sibi
male conscius se confingens infinnum quibusdam excusatoriis
sub colore infirmitatis conficte premissis litteris, quos tam a
carissimo in Christo filio nostro Roberto rege Sicilie illustri
quam a dilectis filiis communi civitatis Perusine, prout in-
clusa declarat cedula^), obtinuerat, veritate suppressa, suum,
quantum potuit, protraxit adventum non curans in prefixo sibi
termino excusatione cessante rationabili, sicut per fidedigno-
rum litteras et facti evidentiam postea nobis luculenter con-
stitit, comparere. Quam ob rem huiusmodi per nos latam in
ipsum sententiam excommunicationis incurrit. Postmodum vero
longe predicto elapso termino eodem Michaele ad Romanam
curiam veniente, cum tam ante ipsius adventum quam post
fama vel verius infamia contra ipsum tam per fratres sue
religionis quam alias fide dignas personas continue invales-
ceret, quod ipse zelo ductus maligno contra nos et eandem
') Vgl. Acta Nr. 427 S. 675 ff. Danach gehort das Stiick nicht zu
1328 sonderu zu 1327 und ist die Indiktion richtig.
— 536 —
Romanam ecclesiam queque moliebatur adversa, favendo here-
ticis et de heresi sententialiter condempnatis ac adherendo
ecclesie memorate rebellibus et sue male voluntatis et pravi
propositi complices in suo ordine promovendo ac devotos eius-
dem ordinis fratres zelatores honoris ecclesie odio persequendo
iniquo et quantum poterat deprimendo multaque alia enormia
committebat, que preterire silentio salva conscientia minime
poteramus, eundem coram nobis pridem duximus personaliter
evocandum et eidem in nostra presentia personaliter consti-
tuto presentibus venerabili fratre nostro Bertrando episcopo
Tusculano necnon dilectis filiis . . procuratore dicti ordinis
generali et . . bacallario conventus fratrum ordinis prelibati
Auinionensis predicta nobis contra ipsum delata curavimus
explicare. Ad quorum examinationem procedere intendentes,
cum propter prolixitatem eorum mora brevis non sufficeret,
licet Michael ipse posset rationabiliter occasione delatorum
huiusmodi carcerali custodie mancipari, sue tamen religionis
intuitu ipsum curialius pertractantes eidem sub excommuni-
cationis et depositionis ab officio ac inhabilitationis ad quos-
cunque dignitates et gradus ecclesiasticos, penis et sententiis,
quas ipsum, si contra faceret, incurrere voluimus ipso facto
districtius iniunximus, ne absque nostra licentia spetiali de
civitate Auinionensi recedere attemptaret.
Subsequenter vero Michael ipse audita intrusione, que in
Urbe predicta de quodam sue religionis patrata dicitur per
illum iniquitatis filium Ludouicum de Bauaria, ecclesie Dei
hostem publicum et rebellem ac de heresi sententialiter con-
dempnatum, ad quam siquidem idem Michael pro persona sua,
sicut verisimiiiter creditur, aspiraverat et adhuc etiam pre-
sumitur predicta non obstante intrusione, que ficticia dicitur,
tanquam scisma in Dei ecclesia inducere sitiens aspirare ma-
leque sibi de prolatis *) contra ipsum conscius intellectoque,
quod quedam galea armata ex parte dicti Bauari venerat pro
conducendo eodem, sicut ipsius galee patronus publice post-
modum affirmavit, spretis inhibitione, penis et sententiis nostris
predictis furtive ac de nocte, associatis sibi quibusdam dicti
ordinis ac pravi sui propositi complicibus, uno videlicet vo-
cato Bonagratia, qui culpis et demeritis suis exigentibus
a) perlatis Or.
— 537 —
arrestatus a nobis iuraverat se abaque nostra spetiali licen-
tia de nostra curia minime recessurum, ac quodam Anglico
eiusdem ordinis, Guilelmo de Okam nuncupato, contra quem
delatum super multis erroneis et hereticalibus opinionibus a
magistris sacre pagine confutatis, quas dogmatizasse dicitur
ac scripsisse inchoata, iam est annus elapsus, inquisitio aucto-
ritate nostra in eadem curia fuerat et pendebat, propterque,
ne a dicta curia sine nostra spetiali licentia discederet, ex-
titerat arrestatus, recedere non expavit, et in galea predicta
se recipiens fuge cum eisdem et quibusdam aliis suis com-
plicibus nequiter se commisit. Et quamvis nos, ipsius Michaelis
[et] dictorum complicum fuga postmodum intellecta, pro ipsis
a suo devio revocandis certas personas ad diversas partes
duxerimus destinandas, ipsi tamen fugitivi comperti et requi-
siti redire contumaciter renuerunt.
Rogamus itaque regiam excellentiam et in domino ex-
hortamur, quatinus, quam detestabilia universis catholicis
dictus Michael cum eius sequacibus moliatur, in examine regie
considerationis adducens, ac claris inherens predecessorum
suorum vestigiis, qui ad extirpandas hereses et effuganda
scismata laudabiliter intendentes, fidem dilataverunt catholi-
cum et eidem ecclesie velut christianissimi principes potenti
brachio astiterunt, prefatum Michaelem eiusque complices, si
ad regnum et terras regie ditioni subiecta per aquam vel
terram forsan declinaverint, capi faciat et fideliter custodiri,
subdendos postmodum ecclesiastice discipline ipsorum vel ali-
cuius eorundem seu pro ipsis intercedentium venenosis sug-
gestionibus, quibus mentes fidelium presertim magnatum in-
ficere forsitan cupiunt, nullatenus adherendo, sed sic nobis
et eidem ecclesie favorabiiiter assistendo, quod preter laudis
humane preconium divinam et apostolicam benedictionem et
gratiam uberius consequi magnificentia regia mereatur. Ce-
terum dilecto filio Guilelmo Richerii archidiacono sancte En-
gratie iu ecclesia Oscensi, exhibitori pre.sentium, quem tam
super premissis latius explicandis quam nonnullis aliis tan-
gentibus litteras pridem directas per tuam celsitudinem regi
Trinaclie, ne adhereret heretico Bauaro, informatum remitti-
mus, velit excellentia regia fidem indubiani adhibere. Dat.
Auinione V. idus Juuii pontificatus nostri anno duodecimo.
-^ 538 —
Leg. Johann XXII. Nr. 142. Or. Perg. BuUe fehlt jetzt. Unter
TJmbog rechts: B. de sancta Speria. Auf dem Rucken Adresse. Teil-
weise ans den Registern gedruckt Raynald, Ann. eccl. 1328 Nr. 63 und
Eubel, Bullarium ord. Min. V Nr. 714. Vgl. auch Riezler, Vatikanische
Akten Nr. 1039. Daselbst 1029 an Infant Peter usw. Dann nob. viro
Gundisalvo Garsie domino de Moichena, Alfonsi regis cancellario (!) und
Guilelmo Oulomari vicecanceliario dicti regis. Konig Alfonso antwor-
tete am 26. Juni (Reg. 562 f. 29) auf diesen Brief mit folgenden Wor-
ten: Recepiraus insuper ') alias beatitudinis vestre litteras, per quas
post narracionem eorum, que Fr. Michael minister quondam generalis
ordinis fratrum Minorum, proprie salutis immemor et status, quem ha-
bebat, et religionis oblitus, contra vos, sanctam Romanam ecclesiam
comiserat, et demum cum quibusdam suis in hac parte complicibus pre-
sidium fuge nequiter elegerat: vestra sanctitas nos rogavit et fuit in
domino exhortata, quod, si prefatum fr. Michaelum eiusque complices
ad terras nostras contiugeret declinare, capi faceremus eosdem et fide-
liter custodiri subdendos postmodum ecclesiastice discipline, ipsorum
seu pro ipsis intercedencium venenosis suggestionibus nullatenus ad-
herendo, set vobis et eidem ecclesie favorabiliter assistendo quodque
eidem archidiacono tam super premissis quam nonnullis aliis tangenti-
bus litteras per nos pridem Triuaclie regi directas, ne heretico Bauaro
adhereret, deberemus fidem indubiam adhibere. Super quo vestre sancti-
tati prompto animo respondemus, quod nos predictara ofFensam vestram
et Romane ecclesie propriam reputantes ac de hiis, que patrata sunt
per dictum Bauarum cupientem, quod Deo propicio non poterit, scisma
in Dei ecclesiam iutroducere et ipsius indissolubilem unitatem prescin-
dere, intrudendo in eam pocius ydolum quam prelatum, merito con-
dolentes, parati sumus ut devotus filius vester et ecclesie et princeps
catholicus predictas preces et exhortacionera vestras in omnibus et per
omnia adimplere ac omnia alia facere, que vestrum et Roraane ecclesie
prospiciant commodum et honorem. Prefato autera regi ultra predictas
litteras per nos pridem sibi directas ordinavimus ante recepcionem
predictarura litterarum vestrarum specialem nuncium destinare cum
certa ambaxiata, de qua idem archidiaconus sanctitatem vestrara ple-
nius informabit. . . . Ceterum, clementissime pater, providimus dictum
archidiaconum adiungere dilecto militi nostro Andree Martini, quem ad
pedes sanctitatis vestre mittimus pro obtinenda dispensacione nobis et
inclite infantisse Elienori filie clare meraorie Ferdinandi regis Castelle,
quod possimus inter nos licite contrahere, per quod speratur pax et
concordia in tota Ispania procurari . . . Dat. Ilerde VI. kalendas Julii
anno domini MCCCXX octavo.
Leg. Johannes XXII, Nr, 132 ist der Bericht Johanns an Alfonso
ttber den Auszug Ludwigs d. B. aus Rom und den Einzug seines Lega-
ten vora 28. August 1328. Gedr. mit anderer Adresse aus den Re-
') Vorher geht Erwahnung eines papstlichen Schreibens nach Ka-
stilien betr. Frieden zwischen dem Konig und Don Juan Manuel.
— 539 —
gistern bei Raynald ad annum 1328 Nr. 51 ; Riezler, Vatik. Akten,
S. 396. — Hier Or. B. an Hschn. Unter Umbug rechts: R. Stephani.
Auf Riicken Adresse.
252. Aifonso IV. an Johann XXII.: Bedauert das Auftreten des
Gegenpapstes, trostet den Papst und erkiart sicii zu aiier
Huife bereit. Lerida (1328) Juni 26.
Beatissime pater et domine! Perlatus rumor terribilia
nostris auribus insonans de illo perdicionis filio, sedis aposto-
lice invasore, qui niiper in eam se intronizare fecit, non cen-
sendus apostolicus set apostaticus pocius iuxta sacrorum
canonum instituta, sic mentis nostre turbavit obtutus, quod
de tanta temeritatis audacia non sufficimus admirari et de
tanta vestre sanctitatis ac tocius christianitatis iniuria in
nostris visceribus merito condolemus. Et signanter clemencie
vestre compatimur, quia non sine ipsius tnrbacione tam per-
niciosam novitatem uosciinus attemptatam, Verumtamen, pater
sanctissime, vir constans in adversitatibus comprobatur et
tamquam aurum in fornace post ignis estum lucidius depura-
tur. Confortetur itaque et consolacionem beatitudo vestra
assumat in illo, in quo ecclesia sancta catholica est fundata,
qui, licet eam variis fluctuacionum tempestatibus concuti si-
nat, non tamen perire permittet. Et ille perfidus et sancte
matris ecclesie perturbator more pestiferi luciferi, qui sedem
suam ab aquilone constituens similis altissimo fieri concupi-
vit, quanto ascendere voluit, tanto corruet in profundum. Nos
autem, qui in premissis vera compassione confixi turbacionem
vestram et tocius fidei orthodoxe in mentem nostram trans-
tulimus, parati sumus semper in hiis et aliis, que sancte ma-
tris ecclesie nec minus vestre sanctitatis statum respiciant *),
tanquam carus filius et princeps catholicus nedum pro zelo
fidei christiane set pro vestre beatitudinis reverencia, quam
corde puro cupimus revereri, omnia facere et complere, que
ipsius christiane fidei et vestre sanctitatis honorem prospici-
ant et augmentum . . . Dat. Ilerde VI. kalendas Julii anno
domini MCCCXX octavo.
Cancellarius misit expediendam.
Reg. 662 f. 239.
a) So Or.
— 540 —
253. Bischof Gaston von Huesca an fllfonso: Freundliche
Aufnahme seitens des Papstes. Ludwig d. B. in Pisa, das
er Peter von Siziiien gab. Tod Castruccios. Der Sohn des
Grafen von Montefeltre in Pistoja. Armut Ludwigs d. B.
Neuigkeiten aus Lombardei, Frankreich, England. ^vignon
(1328) October.
Excellentissimo et potentissimo domino creatori suo pre-
cipuo domino Alfonso Dei gracia regi . . . Eius humilis servus
et clericus Gasto Oscensis episcopus . . . Eius humilis factura
presentis pagine serie cupit efici manifestum, ipsum in Ro-
mana curia fore gracia altissimi creatoris, qui motu propio
cuncta dirigit et gubernat, ubi degens meritis precelse corone
vestre, qua mediante post omnium conditorem sumpsit apicem
promocionis primeve ipsaque feliciter perdurante sperat se-
cunde promocionis bravium adipisci. Et est cum *) domino
nostro papa in domesticum familiarem receptus, secum in
divinis officiis et secretis, [lijcet inmeritus, comm[uni]cans
continue bis in die, in vesperis videlicet et iu missis. Quare
humiliter supplicat plantula vestra talis et a serenitate regie
magestatis pro dono postulat speciali, quatenus, dum est in
ortulo Petri principis gloriosi, sibi dignetur concedere, ut
facta regia, que in Petri navicula sunt tractanda, et que sta-
tum regni felicis tangunt ac vestrorum subditorum, per ipsam
creaturam vestram tractari valeant et compleri. Dignetur
ipsa magestas regia ipsum in sui gracia suscipere comenda-
tum. Quam conservet altissimus per tempora longiora. Dat.
Auinione die dominica post festum sancti Francisci sub anulo.
Nova curie, excellentissime princeps, sunt, quod Bauarus
est Pisis et dedit civitatem Pisarum et comitatum ad dece-
nium domino regi Petro filio illustrissimi domini regis Fre-
derici ^). Et hoc ad supplicationem populi Pisarum. Item
Castrutxius mortuus est et filius suus ^), qui est X annorum,
factus est comes de Luca. Sed est datus sibi in tutorem
filius quondam Ugouis de la Fagola. Item filius comitis
quondam de Montifeltre factus est comes Pistorium. Bauarus
est multum pauper in tantum, quod fere tota familia vadit
a) So das schwerfallige und schwulstige Latein.
') Irrig. Petrus kehrte am 28. Sept. nach Hause zuriick.
') Er hatte mehrere Sohue.
— 541 —
ped[e]8. Nova vero Lombardie s[un]t hec: Nam dominus co-
mes de la Scala habet plenum dominium Padue et reposuit
omnes extrinsecos intus. Nova Francie, videlicet,quod rex Fran-
corum optinuit dominium comitatus Flandrie et hoc per bellum.
Item fertur, quod rex Nauarre venturus est breviterad *) . . . Super
quo nosci *) . . . Pax Anglorum cum Scotis plenarie est firmata.
CRD Alfonso 3464. Or. Pap. Ssp. Stark durchl5chert. 3412 1
VIII. idus Augusti derselbe an Alfonso: In principio curiarum nuUomodo
poteramus adesse, . . . quia recepiraus in raandatis a domino camer^rio
domini nostri pape, quod expectareraus eius nuncium, quem breviter . . .
nobis debebat mittere pro taxanda nobis certa provisione super reddi-
tibus nostri episcupatus et quod residuum cedat in solucionem debiti,
in quo sumus camere dicti domini nostri pape, diu est, obligati. Ueber
die Schulden des Bischofs schreibt am 17. Marz (1329) 30 der KOnig
selbst an den Papst: Gasto Gerundensis episcopus, consiliarius noster
dilectus, tenetur camere sanctitatis vestre in mille D florenis auri oc-
casione translationis facte de eo de ecclesia Oscensi ad ecclesiam Gerun-
densem. De qua quantitate iam extitit per vestram sanctitatem pro-
rogatus. Verum cum ipse episcopus, diu est, ad instanciam iUustris
Alfonsi de Castella certis mercatoribus pro dicto Alfonso in Romana
curia se obligaverit, pro qua obligatione habuit solvere undecim mill.
florenos et aduch ipsis mercatoribus remaneat in septem millibus obU-
gatus, de quibus habet solvere duos mill. florenos prefatis mercatoribus
in festo resurrectionis domini proximo instanti, idcirco sanctitati vestre
humiliter suplicamus, quatenus nostri contemplacione et amore ipsum
episcopum . . . velitis facere prorogare . . . Preterea, sanctissime pater, cum
ipse episcobus iuxta decenciam persone sue de ipso episcopatu vivere
et transire comode non possit, cum ultra duos mill. florenos in redditi-
bus non habundet, suplicamus . . ., ut ipsum ad maiorem et altiorem
statum, cum locus affuerit, velit vestra sanctitas suscipere comendatum . ..
Dat. Barchinone XVI. kalendas Aprilis a. d. MCCCXX nono.
Zu den obigen Ereignissen schreibt der Prokurator (archid. Tira-
sonensis) am 12. September an Alfonso:
Seynor. Fago saber ala vostra alte^a, que el rey don
Pedro vostro coermano fillo del rey don Frederic con muyt
grant armada vino en la playa cerca de Roma e preso IIII
o V castiellos e puso fuego en algunos lugares e preso el
cancellor de Roma, qui era hi por el papa. Otrosi es ver-
dat, que los de Roma tienen la part dela esglesia e del rey
Robert. Et segunt que se dize, envian messageros muyt
solempnes al papa, que quizera yr a Roma . . . Scripta en
Avinion XII dias andadas de Setiembre.
CRD Alfonso IV. Nr. 3444. Or. Pap.
a) Loch.
— 542 —
254. ^lfonso IV. sendet Dominikanerprior 6. Costa, der von
Konlg Friedrich kommt, zur Berichterstattung an den Papst:
Alfonsos Freude iiber Friedrichs Zuriickhaitung, wenn er auch
mehr gewunscht. Um ihn ganz von Ludwig d. B. abzuziehen,
\9ill er ihn mit Robert aussohnen und seine BriJder, den Pa-
triarchen und Infant Peter, zu Robert senden.- Der Papst
soll dafUr den Zehnt gewahren. Friedensvorschlage (nach
1328 November 10.). Antwort des Papstes von 1329 Januar 1.
Ablehnung des Konigs (1328) 1329 Februar 16.
. . . Tercio proponat sibi, quomodo dominus rex Aragonum
post reditum ipsius nuncii de Cicilia audita responsione do-
mini regis Frederici per dictum nuncium missa, remittat
eundem nuncium ad sanctitatem suara, ut viva voce retferat
sibi fideliter responsionem ipsius domini regis Frederici, sicut
retulit ipsam ipsi domino regi Aragonum.
Quarto, quomodo dominus rex Aragonum auditis liiis,
que dominus rex Fredericus fecerat et a quibus destiterat ob
reverenciam et honorem et in favorem sue sanctitatis gavisus
et consolatus est, non tamen totaliter contentus, ex eo, quod
•dominus rex Fredericus non acquieverat in omnibus ipsi do-
mino regi Aragouum, de quibus monuerat et rogaverat ipsum
ac eciam sibi preceperat, videlicet, quod statim recederet et
separaret se ab illo Bauaro maledicto. Venim tamen advertens
idem dominus rex Aragonum ex responsione domini regis
Frederici per dictum nuncium sibi relata, quod dominus rex
Fredericus quasi desperans de pace propter animositatem et
crudelitatem domini regis Roberti, quam multipliciter, ut
asserit, expertus est et coutinue experitur et propter modi-
cum favorem, quem habet et sentit iudicio suo cum ipso do-
mino papa, adheserat ipso Bauaro, volens idem dominus rex
Aragonum dictum domiuum regem Fredericum separare ab
ipso Bauaro et ab omnibus iuimicis sanctitatis sue ac univer-
salis ecclesie et reconciliare ipsum et submittere sanctitati
sue, sicut ardenter optat, decrevit totaliter cum suo concilio
dare operam efficacem ad tractandum predictam pacem. Prop-
ter quod deliberatum est et conclusum in consilio suo, quod
dominus patriarcha et dominus infans Petrus, qui propter
multa apciores sunt ad dictam pacem tractandam quam ali-
— 543 —
quis alius, personaliter accedant ad dictos reges et non quies-
cant, quousque pacem veram et firmam fecerunt inter ipsos.
Quitito dicat quasi ex se et non pro parte domini regis,
quod dicti domini infantes a se ipsis non possent habere ex-
pensas necessarias ad predicta pacis negocia personaliter
tractanda nec ipse dominus rex propter multa magna et ar-
dua negocia, que habuit et de presenti habet, potest eis de
expensis ad predicta necessariis providere: verum placeat sancti-
tati sue, quod pro predictis expensis in tam pio et tam utili
negocio necessariis velit dictis dominis infantibus dare et con-
cedere decimam tocius regni sui usque ad tempus. Hoc enim
dictus dominus rex Aragonum tolerabit.
Reg. 562 f. 62 V. Die Vorschlage sind die alten: Friedrich behalt
Sizilien und heisst rex Trinaclie. Vpcatus ad curiam regis Sicilie
komrat er. Zahlt neben Kirchencensus 3000 Unzen an Robert. Dient
Robert mit 10 Galeeren auf 3 Monate, wenn Robert ruft. Darauf
antwortete der Papst (Leg. Johann XXII. Nr. 153 am 1. Januar 1329:
„Ad nostram". —
255. Alfonso an den Gesandien Angelus Baraballus des
Konigs Robert: Schrecken (Jber die Wirren, die Ludwig d. B.
angerichtet, aber Freude uber seinen jammervollen Wegzug
von Rom. Gern sendet er selnen Bruder Raymund Beren-
garii Robert mit Truppen zu Hillfe. Ueber das Ansinnen
Roberis dafiir einen Zehnt zu veriangen. (1328) November 15.
. . . Ad tercium de turbulento statu et condicione illorum
parcium propter adventum Bauari ad Urbem dicat dictus An-
gelus, quod de hiis et aliis, que propter dictum Bauarum
devenerunt, queque nedum ispsi domino regi Sicilie et eius
reguo turbacionem *) ministrarunt set eciam ecclesie sancte
Dei et toti christianitati, turbatus fuit dominum rex Arago-
num, sicut inde merito debuit turbari: set postea intellecto,
qualiter dictus Bauarus confusus recessit ab Urbe, gavisus
est summe, sperans in Deo, qui sanctam matrem instituit ec-
clesiam, quod ipsam scindi non sinet ^), et ipsi domino regi
Sicilie super hiis finem concedat optatam. Et quantum ad
signifficata super accessn incliti infantis Raymundi Berengarii
fratris sui ad ipsum regem Sicilie cum comitiva decenti in
adiutorium suum dicat prefatus Angelus, quod hoc placet
a) turbinem Reg. b) So Reg.
— 644 —
multum domino regi Aragonum. Et super hoc dixit intentum
suum ipsi infanti Raymundo Berengarii taliter, quod cedit
ad honorem ipsius regis Sicilie.
Ad quartum vero de decima regnorum et terrarum do-
mini regis Aragonum concedendo dicto infanti pro premissis,
dictus dominus jam locutus est ipsi Angelo, cuius relatibus
credere poterit dominus rex Sicilie in hac parte.
Reg. 562 f. 35 v. Aus der Sendung ist nichts geworden.
256. Konig Johann von Bohmen und der 6ranada-Kreuzzug.
1329-1330.
1) Legation des Raymundus de Melan an Johann von Bohmen:
Alfonso IV. hat die Vorsclilage des G. Pinchon vernommen.
flntwort nach dem Bundnis mit Kastilien. Annahme derVor-
schlage Johanns. Saragossa (1328) 1329 Februar 26.
2) Alfonso IV. an 6rafin Johanna von Hennegau : ihrem
Wunsche, dass ihr 6emahl statt nach Littauen einen Kreuzzug
nach 6ranada unternehme, stimmt er zu. (1329) August 30.
3) Aus einem Berichte Melans an fllfonso IV.: In einem
Schreiben an Johann bittet er um eine Zusammenkunft, be-
vor der Konig nach Nieder-Deutschland geht; denn dort sei
es unsicher fiir ihn. ^ntwort Johanns: Er reise zur Zeit
nicht. Sein Aufenthalt sei in seinem Pariser Hotel zu er-
fahren. Melans Schilderung seines Zusammentreffens mit
Johann. Paris (1329) October 13.
4) Konig Johann an Alfonso IV.: Wegen seiner Kriege mit
Brabant und Bar kann er jetzt sich nicht entscheiden und
hat Melan zuriickbehalten. Reims (1330) Februar 22.
5) Johannes XXII. an Aifonso IV.: Empfehlung der 6esandten
des 6rafen Wilhelm von Julich, die seine 6ranadafahrt vor-
bereiten sollen. Wilhelm tut es aus Liebe zu ihm, zu 6ott
und hat keine „mores barbaricos." Avignon (1330) October 8.
1) Hec est legatio . . . Magister G. Pinchon clericus, no-
tarius ac secretarius dicti regis Boemie . . . adiit pridem pre-
senciam domini regis Aragouum et presentata sibi littera
credencie . . . regis Boemie . . . dixit ei, quod . . . occurrerunt
sibi multum placide et accepte responsiones. . . regis Aragonum
et contentabatur plurimum ex eisdem. Sicque erat paratus
— 545 —
implere contenta in ipsis capitulis et . . . statim accedere ad
has partes pro Dei servicio et pro guerra et impugnacione
predictis fidei hostibus facienda. Quibus auditis per ipsum
d. regem Aragonum complacenciam iude recepit . . . Regi
Boemie suum fecit responsum continens in effectu, quod . . .
tunc sibi non poterat certitudinaliter respondere. Set quod
in festo purificationis b. Marie tunc venturo, nimc autem
transacto, intendebat celebrare vistas cum illustri rege Castelle
et tunc intendebat tractare et dirigere dicta uegocia.
Propter quod nunc sibi per dictum Raimundum de Me-
lano significat, quod . . . habuit vistas cum dicto rege Castelle,
in quibus matrimonium tractatum inter dictum d. regem Ara-
gonum et sororem dicti regis Castelle sollempnizatum extitit
et consumatum . . . Ibidem etiam inter ipsos reges confedera-
cionibus habitis fecerunt conveniencias . . . Per seriem con-
vencionum huiusmodi . . . rex Boemie plenius poterit infor-
mari . . . Reges . . . incipient facere guerram dicto regi Granate
. . . in festo . . . resurrectionis dominice nunc venturo. Propter
quod . . . rex Aragouum . . . regem Boemie soUicitat et pre-
catur, ut velit . . . accedere ad has partes, . . . cum cicius po-
terit et cum illa ac tanta gente, de qua sibi videbitur . . .
Rex Aragonum est paratus servare . . . omnia et aingula per
dictum d. regem Boemie in capitulis suis petita . . . De quibus
traditum est dicto R. instrumentum sigillo pendenti . . . sigil-
latum.
2) Inclite domine Johanne comitisse Hanonie et HoUe
consanguinee nostre karissime . . . Guilehnus comes Hanonie
et Holle vir vester habet voluntatem et propositum eundi
versus regnum de Letoue contra perfidos Sarracenos vosque
prediligeretis, quod dictus comes nobiscum interesset in guerra
. . . contra regem Granate . . . III. kalendas Septembris anno
domini MCCCXXIX.
3) Yo, senyor, trameti un correu al s. rey de Boemia.
La tenor de la cal es aquesta, ques segueys :
... Que yo parti de vos a Bouchet prop Daujous,
e esperat dues coses: La primera e la fi del debat e del
contrast, que es entre vos el duc de Brebant . . . La segona
cosa es car yo e esperada la resposta de monsenyor lo rey
Daragon . . . Com reebi les letres, . . . hom ma comtat e dit,
— 546 —
que vos vos ende veu auar eu la pregona Lamayua . . . Car,
seuyor, vos sabeu be, que uo va segurameufc per Alamayua
quis vol. Per que, molfc car seuyor, placia a la vosfcra alfca
senyoria, que vos me fassau assaber per vosfcres letres, en
cal loc vos fcrobare . . .
Recobre la resposta al XI dia. La fceuor de la cal es
aquesfca, quis segueys : Car amic. Nos vos [f]em assaber, que
nos avem reebudes vostres lefcres. De les cals sou) esfcafcz
molt pagafcz . . . Esfcers com uos [f]etz assaber, (]ue aves entes,
que uos devem entrar eu la pregoua Alamauya, vos responem,
que quant aades noy avem res affer. E si be o aviem, no
es nostre euteuimeut, (|ue aades i anem ny eufcrem. Eu apres
com nos fefcz assaber, eu cal loc uos ]>orefcz afcrobar per par-
lar ab nos. vos respouem, (jue (^uaut aades bonamenfc nous en
poriem cerfciHcar j^er alcuna occupacio, (^ue nos avem dalcuus
negocis, de (jue nos som en presenfc ocupafcz. Mas emjiero de
la dada de les preseuts -a VI tl dies vos trobaretz nostre cert
ardit a Paris en uostre hostal. Dada eu la vila Danlo en
lo comtat de Luceuborc dimenge apres sent Matheu.
Apres, senyor. la rebuda daquesta resposta, segons la
manera, (|ue hom ]iot coneyxer de son portament, couic, que
el venria personalmeut. E ayxi fo el dia per el ami assignat
fo a Paris e yo, seuyor, tantost fuy ab el asson hosdal. E
coni fuy a(jui, trobe, (jue se a gitat a dormii" yter levar se a
miga uit e cavalcar enves lo seuyor rey de Fransa, (jui eivn
a nostra doua de Chartres. E yo . . . no espere, (]ues levas
de dormir, ans meu torue a nion alber[c] e a(|ui endresse en
tal manera, ({ue yo exi de Paris enans que el. E espeiil a
un loc, qui sapehv la bort de \a regiua e daqueu jmrten mes-
clem ab el el cami, comensau mes raons e mes paraules . . .
que molt mera semblant, (pie fos coutra rao, que per les coses
per el mogudes fos vista ni ajustament de reys ni de prin-
ceps ni de notables persones e ([ue el personahuent noy po-
gues esser, (jui era comeusameut de totes les faeues, ans
presentment lo avenia retoruar en lo comitat de Lucenborc
per la guerra del duc de Brebau e encara per celes de \o
duc de Lorena e del comte de Bar . . . Per quem semblava,
que el degues descordar les ditee vistes . . . E el dit seuyor
rey de Boemia . . . respos, ques fceuria a aquel conseyl . . .
— 547 —
Quant als quatre capitols, senyor, quel senyor lo rey de
Boemia vos trames encloses en ses letres, . . . vos respon,
quey e proveit, ... so es assaber, quant a la multitut de les
gens a ameuar per temensa de caristia, quant als homens a
cavai e ab balestes, quant a la ])artida dels catius e dels
bens mobles e deles letres del guiagge e de la confederacio ')
. . . Dada a Paris a XIII jorns anats del mes Duytubre.
4) .lohannes Boemie et Pollouie rex ac Luceml)urgensis
comes . . . Nnverit vestra niagnificencia, (piod, quia nuper
nostram accedens presenciam strennuus vir Raymnndus de
Malano miles et nuncius regius, legacionum vestrarum super
processu vestro versus partes GrauMte nobis admodum accep-
tarum gerulus, uos adeo tam gravibus reperit guerrarum tur-
binibus . . . 'occupatos, quod progressibus nostris iinpossibilitaa
sinistris auspiciis obviavit, qualiter sedatis vel salteni alias
in tuto repositis dissensionibus huiusmodi nullis eciam rerum
set solius honoris titulo parcendo dispendiis vota nostra tam
graciose vestris favoribus et consiliis consolata possemus sa-
lubriter dirigere cura continua meditantes. ipsum liactenus
decrevimus retinendnm. Set noverit excelleiicia regia. quod
in hoc fortuna prosjiera nostris affectibus noluit, pro doh)r,
arridere. Nam circa gueiras, quarum unam conti-a ducem
Brabancie nunc treuga et spe concordie totaliter destitutam
et alteram contra comitem Barrensem, cuius treuga iji octaba
Pasche proximum expirabit, eorundem ducis et comitis pro-
pria voluntas, nulla tamen fulta iusticia, set pocins iniuria,
uovit altissimus, contra nostram iusticiani excecavit ('?). nos
cogit urgentissima necessitas. ])Ostpositis pro tempore quibus-
libet aliis negociis, (jiiomodo de hiis finem habeamus celerius
ineditari. Super quibus dilacione nostra et ipsius militis
bone more dispendio nos habere dignetur regalis providen-
cia, quesumus, excusatos . . . Dat. Remis die XXII. Februaj-ii.
') Melaii seliildert u. a. eine .,{?agge de batayla" iii Chartres aiis
Anlass der Hochzeit des Herzogs Joliann von Brctagne mit der Tochter
des Grafen von Savoyen, einer Nichte der franzosischen Konigiu. Der
eine kampfte zu Fuss, der andere zu Pferd; der erstere war so arm,
dass er sicli nicht ausriisten konnte (arrear). Nach 4 Giingen fragte
der Konig jeden, der mit ihm auf derselben Trihiine war, um ihr Ur-
teil, darunter auch Melan.
— 548 —
. . . Pridem dilectus tilius nobiiis vir Wilelmus comes
Juliaceusis iu uostra presencia coustitutus nobis exposuit,
quod ipse pio ductus proposito cupieus pro viribus atroces
iniurias, que a blasfemis nominis Christiaui in regno Granate
orthodoxe fidei cultoribus inferuutur, iugiter et immauiter
nimirum, una tecum ac fidelibus aliis vindicare, de mense
Martii futuro proxime proponebat in tua comitiva cum qua-
draginta militibus et octuagiuta equitibus aliis iu armis ad
partes eiusdem regni personalite'' se conferre: sperans etiam
probabiliter, quod multi alii suarum partium venient cum
eodem. Cum itaque ad partes regni tui pro notificaudo cel-
situdini regie oblationem eandem ac provisione sibi et gen-
tibus suis necessaria facienda destinet impresentiarum suos
nuntios speciales: regalem maguificentiam rogamus atteute,
quatinus consideratis provide, quantum lionori accrescat regio
et expedire dicto negotio valeat, te potentum presertim talium
fore comitiva stipatum, eosdem nuatios benigne recipere, et
ut absque impedimento quolibet possint huiusmodi provisio-
nem facere, velis favorem regium impertiri. Supponimus euim
indubie, quod ad dictum negotium sincero moveatur affectu
personamque tuam pure diligat, ad quod ipsum etiam affiui-
tatis copula, qua tibi uoscitur vinctus, astringit. Deum iu-
super timet et mores habet non barbaricos ac sapientia et
strenuitate noscitur prepollere. Dat. Auinione VIII. idus
Octobris poutificatus uostri anno quinto decimo.
Der Granada-Kreuzzug briiigt plotzlicli den ganzeu Westeu Europas
iu Bewegung-. Fi'aukreich, Englaud, Portugal, nebeu den spanischeu
Konigen, die Grafen von Heunegau und Jiilich, vor allem Johaun vou
Bolnnen, der als Anreger in Nr. 3 bezeichnet wird, der Papst usw. be-
schaftigen sich damit. Er ist beliandelt von A. Gimenez Soler in: La
corona de Aragou y Grauada (1908), von J. Miret y Sans in Anuari II,
266 fF. dazu noch im Boletin von Barcelona II. AUe Arbeiteu bringeu
auch Quellen. Ich gebe hier eine Nachlese nur der deutschen Persiui-
lichkeiten.
1) Reg. 562 f. 72 f. Die Kapitel Johanns waren von R. de Melau
und Enricus de Bomala iiberbracht. Nach CRD s. f. Perg. o. Nr. sendet
Johann (1327) 1328 Februar 21 den Heinrich de Bomalla nach Anhorung
Melans. Das Datum stiramt aber nicht. Auch 1329 passt nicht. Ge-
leitsbriefe fur Melan Reg. 520 f. 286'''. — Nr. 2) Reg. 562 f. 78. Dazu
77 V an G. comes Hanonie et Holle, Zelandie ac dominus Frizie. Nach
Anuaric II, 312 hatte R. de Melan diese Schreiben mit der Grafin ver-
abredet. Letoue ist trotz der Sarrazenen sicher Littauen. — 3) Aus
— 549 —
CRD Alfonso IV. ganz abgedruckt im Boletin II. — 4) CRD Perg. o. Nr.
Mit dieser Zeit scheidet Johann aus der Aflfaire. Denn im Sommer
beginnen die Vorbereitungen fiir seine Italienfahrt. — 5) Leg. Johannes
XXII. Nr. 167. Graf Wilhelm war damals in Avignon. Er hatte ipso
die beate Prisce virginis (1330) den Ritter Adolfus de Heukeshouen,
den dictus Beisel und den Knappen Konrad an Alfonso IV. gesandt,
(Perg. 0. Nr.) Nach der Riickkehr bittet er von Avignon aus (1330)
September 80 um Nachricht, wenn der Zug verschoben wiirde. Wie
sehr sich Johann XXII. fiir die Sache interessierte, geht aus einem der
wenigen im Archiv erhaltenen Original-Privatbriefe des Nepoten Arnaut
Duesa, vescomte de Caraman an R. de Melan hervor: Cars amic. Pre-
gamvos, aitan caramen com podem, que, si vos podetz, en totas guias
venhatz parlar am nos entro Avinho, car mot volem parlar am vos da-
quelas bezonhas, que nos aves escrichas, e sabem, que nostre senhor lo
papa naura plazer . . . Or. Perg. o. Nr.
257. Johann XXII. an ^lfonso: Empfiehlt Hugo de Mlrabello.
Misserfolge Ludwigs d. B. In Lucca emporte sich ein Teil
seiner Leute mit den Lucchesen gegen ihn. Pistoja ist frei.
Mailand und die anderen lombardischen Stadte nehmen ihn
nicht auf. Peter von Corvara ist aus Pisa verwiesen, Rom
hat sich dem Legaten unterworfen, Michael von Cesena und
Bonagratia sind bei Ludwig. Ueber Pariser Ereignisse be-
richtet die beifolgende Cedula. Avignon (1329) Juli 1.
, . . Dilectum filium magistinim Hugonem de Mirabello
prepositum ecclesie Mimatensis, capellanum nostrum, aposto-
lice sedis nuncium, quem pro certis nostris et ecclesie Ro-
mane et regiis negociis ad eas partes providimus specialiter
destinandum, regie benivolentie propensius commendamus.
Ut autem de hiis, que ad Dei honorem et exaltationem fidei
sunt *) in partibus Italie salvatoris nostri clementia hiis diebus
preteritis operata et continue operari non cessant, regalis ex-
cellentia notitiam habeat pleniorem, ad gaudium et exultatio-
nem animi regii deducimus, que secuntur. In primis siquidem
inter partem gentis Bauari ac civitates Lucanam et Pistorien-
sem ex una parte ac ipsum Bauarum ex alia vertiginis in-
misit spiritum, sic quod gens illa dicti Bauari ') una cum
parte civium civitatum predictarum contra ipsum Bauarum
rebellarunt et capto illo, quem pro rectore idem Bauarus di-
a) Or. Singular.
') Vgl. Chroust, Die Romfahrt L. d. B. S. 213 f. dazu.
— 550 —
miserat in dicta civitate Lucaua, civitatem occupaveruut ean-
dem eamque contra predictum Bauarum detinent occupatam.
Cives autem Pistorienses eiecta gente Bauari per se regunt
civitatem predictain. Mediolanenses iusuper fere cum omui-
bus civitatibus Lombardie, que obedire dicto Bauaro consue-
verant, rebellaruut, sic quod in campis ipsum oportet per-
sistere, cum civitates ipsum prorsus renuant recipere et sibi
in aliquo obedire. Synagogam quoque malignantium et ope-
rantium detestabilia et iniqua, Petri videlicet de Coruario et
ministrorum ipsius, dominus dissipavit. Pi'ecepto quidem dicto
Petro et suis sequacibus per Pisanos, (|[uod eandem civitatem
exirent, furtive festinarunt recedere, quasi nuUo eorum alio
expectato. Quo autem dictus Petrus iverit, commuuiter igno-
ratuj'. Populus autem Romanus hiis diebus proximo preteritis
in mauii legati nostri Thuscie in Urbe presentis publice po-
pulo congregato per suos syndicos necuon et nobiles, qiii tunc
in dicta civitate aderant, per se ipsos iuramentum Hdelitatis,
reverentie et obedientie precipue contra Petrum et Bauarum
predictos et eorum sequaces corporaliter prestiterunt, recog-
noscentes se circa ea, que fecerunt circa Petrum et Bauarum
predictos errasse graviter, eaque, quatenus de facto proces-
seruut, (juantum ad eos pertiuere poterant, revocarunt. Pre-
terea vir ille scismaticus et hereticus Michael de Ceseua,
uua cum Bona, immo verius Malagratia, suo complice de Pisis
exivit cum Bauaro et ambo perveneruut usque Cremonam cum
ipso et creditur, quod ab eo se uon debeant se))arare. J^on»»
dictus Bauarus versus Mediolauum iufelices dirigeus gressus
suos obsidionem ibidem posuit, ubi Mediolanensibus ad defen-
deudum paratis, seque ad obedieutiam ecclesie disponeutibus
et eorum specialibus uunciis ad presentiam uostram, ubi ad-
huc diuoscuntur existere, destiuatis aliquo stetit tempore, inde
postmodum, sicut liabet communis assertio, recedendo. Cete-
rum, que super hiis, que contra nos et ecclesiam Romanam
fidemque catholicam attemptare quidam filii Belial presump-
serant facta nuper fuerunt Parisius, reserabit pienius regie
provideutie ceduhi \) presentibus interclusa. Dat. Auiuione
kal. Julii pontificatus nostri auuo tercio decimo.
') Vg]. Acta Nr. 298 S. 440 f.
— 551 —
Leg. Johann XXII. Nr. 157. Or. B. an Hsch, Unter Umbug rechts
de cur. B. de Vidalh. Auf Rttcken Adresse. Am 22. Mai hatte der
Papst den Hugo schon angekundigt und uber Italien berichtet: Licet
de Tuscie et Lombardie partibus r6ferentes rumores, quod nonnulie
civitates partium earundem, que sub illius heretici et scismatici liudo-
vici de Bauaria tirannide tenebantur, contra eum expulsis inde suis
gentibus rebellarunt, se ad devotionem convertentes ecclesie, in Romana
curia habeantur, quia tamen nos adhuc litteras non recepimus speciales,
regali providentie aliter scribere super predictis ommittimus quo ad
presens. Dat. Auinione XI. kalendas Junii pontificatus nostri anno
terciodecimo. (Nr. 155. Or. B. f.)
Am 18. September 1330 teilt Johann Alfonso IV. die Unterwerfung
Nikolaus' V. mit. Der Brief gedr. Raynald ad annum 1330 Nr. 26 mit
der Adresse des franzosischen Konigs. Vgl. auch Riezler, Vatik. Akten
Nr. 1386 S. 480. Nur fehlt uberall das Datum: Auinione XUII. kalen-
das Octobris p. n. a. quintodecimo und der Anfang: Scimus, fili caris-
sime, quod scisma illud, quod isto tempore ille, qui primus in celo
inventor fuit scismatis cum illis nequam hominibus, qui ex parte illius
sint, procuravit, turbatione et amaritudine regium cor replevit. Leg.
Johann XXII. Nr. 166. Or. B. an Hschn. Unter Umbug rechts: P.
de Riuo.
258. Alfonso IV. an Friedrich d. Sch. : Bekammert aber die
Krankheit seiner Schwester, Konigin Elisabeth, hat er nach
einem tUchtigen flrzt gesucht und sendet Jacobus sa Rocha,
der sie sicher heilen wird. Valencia (1329) Juli 28.
lllustri principi velut fratri nobis karissimo Frederico
Dei gracia Romanorum semper augusto Alfonsus per eandem
rex etc. salutem et votive prosperitatis augmentum. Excel-
lencie vestre harum serie iutimamus, quod nos anxii et soUi-
citi existentes circa curam infirmitatis serenissime domiue
Elisabet, Romanorum regine consortis vestre karissime soro-
ris nostre, perquiri fecimus in regnis nostris, si quem invenire
possemus, qui sibi posset salutis remedium adhibere. Sicque
invenimus magistrum Jacobum sa Rocha exhibitorem presen-
cium, quem confestim ad partes ipsas mandavimus accessurum,
quique cum Dei auxilio, ut pro certo didicimus, dicte regine
salutis medicinam ministrabit. Verumtamen, quia affirmo te-
nemus, vos novelle recreacionis materiam asumpturum, quo-
ciens de nobis vobis felicia nunciantur: propterea serenitati
vestre ad gaudium nunciamus, quod divino munere una cum
regalibus nostris fruimur beneficio sospitatis, rogantes excel-
— 552 —
lenciam vestram, ut statum et successus vestros utinam feli-
ces et memorate regine sororis nostre karissime ac inclitorum
liberorum vestrorum nobis vestris apicibus reseretis. Dat.
Valencie quinto kalendas Augusti anno domini MCCCXX nono.
Reg. 521 f. 127 v Wortlich auch an die KOnigin. Empfehhings-
brief fiir den Arzt f. 128.
259. Nachrichten aus Pisa: Konig (Johann) von Bohmen in
Paris; man erwartet ihn hier. Bewegungen in der Lombar-
dei. Krieg der Pisaner in der Lunigiana. Der Papst gehe
aus Purcht vor dem Konig von Prankreich nach Bologna!
Pisa (1330) 28. Januar — 16. Februar.
. . . Le novelle di qua sono, che lo re di Boemia e a
Parigi e aspectasi desser di qua di presente. Noi ne faciarao
di qua grande apparechiamento di soldati, cavalieri e pedoni.
Molto se ne teme, che di qua sono per esser grande novitate.
Conpagnia e facta con lo leghato, re Roberto ^) e li signori
de ia Scala equello di Mantova e Melano e Como e Tertona ^)
e altri cita asai di Lombardia e Bologua e tute le terre
Guelfe di Toscana. E sagramento anno facto desser iu con-
tra ogni signore, che venne se in Lonbardia e in Toscana.
E noi, credo, che seremmo con loro. In Lunigiana anno li
Pisani grande guerra e fa la Manfrede de Vivaldo, che e
signore di Lerici, che cia tolto una terra, che si chiamo Tri-
biano e la Meglia. Luna solea esser sua e laltra del vescovo
di Luni. Tiene con lo detto Manfre messer Frederigo, Asso
e Johanne di messer Francischino ; con li Pisani si tieue lo
vescovo e lo fratello e Spineto "^) e lo fratello e li figlioli di
messer Francesco vechio marchesi. Et ciascuno saparichia [e]
bandise ^) hoste.
Noi Pisani soldiamo cavalieri, quanti })Osiamo, e nian-
diamo di la. Et uno citadino di populo abbiamo ®) mandato
in Lonbardia per soldare gente da cavallo, diqua souo per
esser grande novitade in questa primavera. Dat. in Pisa addi
XXVIII. di Jennaio %
Dicesi anco, che lo signore Vivaldo con la sua conpagnia
e con la gente. che a, e soldato si ne va in Lunigiano,.e che
a) Ruberto B. b) Tortona B. c) Spinecto B.
d) bandisci B. e) anno B. f) Gennaro B.
— 553 —
dice, che vanno ad Genova, e che dice, che vanno a U inar-
chesi, e che dice, che vanno ali signori Doria. Ora o saputo,
che alcuni de li marchesi pasa in Sardigna e pasano li sig-
nori Doria, cio e da la part di messer Nicoloso e dala part
di messer Galeoto ad intencione de fare de li loro facti . . .
Lo re di Boemia fue lo die di pasca di natali in Parigi
con lo re di Francia. Messer lo papa si parte Davignone e
viene a stare in Bologna per paura, che si dice, che elli a
e di non trovarse si sotto la forsa del re di Francia ...
Anco queste novita sono apparit, che li usciti di Pisa
con Manfre di Vivaldo signore di Lirisci sono a Pisa con
V^ cavalieri, . . . onde li Pisani anno mandato ad Verona per
IP cavalieri et IP ne spettano de FiorenQa. Dat. in Pisa
addi XVI. Fevrario.
CRD Alfonso IV. Nr. 1502 (A) und 1503 (B). Gleichz, Kopien. Ich
gebe die wichtigsten Abweichungen.
260. Alfons l\7. an Johann XXil.: Raimund de Cardona hat
Ludwig d. B. angehangen und ihn einige Tage unterstiitzt,
dann sich von ihm losgesagt und bereut jetzt sein Vorgehen.
Da er seiner Korperschwachheit wegen zum Papste nicht
kommen kann, bittet Alfonso fiJr ihn um Lossprechung. Bar-
celona (1330) April 3.
. . . Quamvis, pater sauctissime, nobilis et dilectus noster
Raimundus de Cardona nuper contra sacrosanctam matrem
ecclesiam non formidando veuire vestramque excommunica-
cionis senteuciam incurrere uon verendo adliesisset Bauaro
et in eius adiutorio per aliquos stetisset dies sibique consi-
lium et favorem temere prestitisset: postmodum tamen nobilis
ipse, errore suo recognito, consciencia punctus penitenciaque
ductus discessit a Bauaro supradicto, ipsum non esse neque
eum pro imperatore tenere deinde publice confitendo. Veruni
cum idem nobilis corde contrito apud vestram beatitudinem
propossuisset accedere pro peteuda et a vobis obfcinenda
venia de predictis, debilitate persone sue prepedictus nec
tute neque secure posset apud clemenciam vestram accedere
ullo modo, ideo supplicante nobis predicto nobili, ut apud
sauctitatem vestram intercessus uostros debeamus inter-
ponere pro eodem, beatitudini vestre intimis et devotis affec-
— 554 —
tibus supplicainus humiliter et devote, quatenus amore et
exemplo domini nostri Jhesu Christi . . . nostreque huiusmodi
snpplicacionis obtentu, sanctitas vestra veniam dicto nobili
debeat misericorditer concedere de predictis sibique ab omni
excommuuicacionis vinculo et ab omni pena, quam pro pre-
dictis incurrit, absolucionis benefficium impertiri. In hoc
autem, pater sanctissime, specialem nobis graciam, quam pro
dono maximo reputabimus, facietis, eo potissimum, quia no-
bilis ipse est quedam nostra ardua negocia sacrosanctam Ro-
manam ecclesiani nosque tangencia et nobis valde utilia ser-
vicia prestiturus ') . . . Dat. Barchinone tercio nonas Aprilis
a. d. mill. CCC tricesimo.
Reg. 5«)2 f. 120 V.
261. G. Sapata an Aifonso l\?.: Konig von Boiimen und Her-
zog von Oesterreicii iiaben feieriiciie 6esandtsciiaft gesandt:
Sie seien mit Ludwig d. B. befreundet und woiien iiim in
seinen Rechten iieifen. Der Papst ist bestiirzt. ^breise des
Konigs von Franltreicli. Avignon (1350) Juli 23.
Seynor. Fago saber a la vostra alteza, que el rey de
Boemia et el duc Daustria, aquest qui nuevament es feyto
duc, an enviado mesageros muyt solempnes al papa. Et se-
gunt que ami dixieron persones dignas de fe, la messageria
es aquesta: quel fazen saber, que el Bauaro et ellos an pu-
esto ensemble su amistat en tal mauera, que ellos fallenzer
nol pueden a prosseguir su dreyto, ant (?) le entienden ayudar
fuertment. Et asi quel envyan suplicar, que el lo quiera re-
cebir a merce et a su dreyto et que lo y teurau en douo
special et que cessara grant discordia en hi christiandat. Et
sobre aquesto el papa sta muyt turbado . . . Seynor, ya sa-
bedes, como el rey de Francia agora vino en Auinion con
muyt poca gent, et quando partio de *) fuesse par la tierra
del comte de Sauoya et del Dalfin de Viana et priso entre
a) Hier fehlt ein Wort.
') Garsias de Biscarra uud Petrus Cima consiliarii werdeu dariiber
den Papst iuformiren. Legation 118 f. Die Absolutiou f. 120 erwahnt
nichts nalieres; dort 119 v, dass endHch Fr. P. de Deu ein Bisthum er-
langen moge. Jetzt sei Matzara in Sicilien frei, oder s. Justa in Sar-
dinien.
— 555 —
ellos tregua a un aynno, qui estavan con muyt grandes gen-
tes per a aver batalla . . . Scripta en Auinion XXIII. dias
de Julio.
Or. Pap. Ssp.
262. Zwei Briefe Alfonsos IV. zum Tode Friedrichs d. ScK. :
1) Trostbrief an Konigin Elisabeth. Zusage seiner HUlfe.
Empfehlungsbriefe f(Jr sie an dle Konige von Ungarn und
Bohmen. Sendung des Arztes Jacobus Rocha. Miedes (1330)
September 2.
2) Empfiehlt seine Schwester und ihren Besitz den Konigen
von Ungarn und Bohmen. Miedes (1330) September 2.
1) Illustri et maguifice domine Elizabet olim Romanorum
regine sorori nostre karissime Alfonsus Dei gracia rex . . .
salutem et debitam consolacionem recipere, iu quo est homi-
num vera salus. Recepimus litteram vestram super notifica-
cioue mortis illustris Frederici dive recordacionis Romanorum
regis, que nondum nobis per aliquem certum nuncium extiterit
intimata queque nobis plurimum ingrata advenit et amara;
recensendoque sua gesta laudabilia debemus de eo rationa-
biliter tristari *) . . . et dolore. Licet igitur dicti regis exitus
vobis et nobis ac nonnullis ^) sit dampnosus, tamen consideran-
tes, quod divinis disposicionibus contraire non possumuis nec
debemus, cogimur de huiusmodi obitu debitum recipere con-
solamen. Quare predilectionem caram, quantumcumque pos-
sumus, rogamus in domino et ortamur, quatenus de ipsius
regis obitu consolacionem debitam assumetis et consolacionis
exemplum prestetis aliis, qui sunt vestri. Nos autem, si acte-
nus nunquam <=) ad honorem et commodum vestrum procuranda
prompti fuimus, in futurum de illis "^) esse disponimus promp-
ciores. Ceterum scribimus, prout petiistis '), illustribus regi-
bus Ungarie et Boeraie et litteras nostras tradi mandavimus
nuncio vestro presencium portitori. Eciamque procuravimus
quendam medicum nomine Jacobum Roclia ^) ad vos trans-
a) Loch fiir eiu Wort. b) So Or.
c) So kann nur gelesen werden, d) de illa Or.
*) Den Brief Elisabeths, der wegen des Datums von Interesse ware,.
habe ich nicht gefunden.
') Dessen Absendung wird schon in Nr. 258 erwahnt.
— 556 —
mittere, quem expertum audivimus 8uper infirmitate, quam
passa estis, rogantes vos, quatenus ipsum benigne recipiendo
velitis eidem attentis eius meritis et laboribus longevis iti-
neris, que respectu vestri non dubitavit assumere, prosequi
gracius et favoribus opportunis. Dat. in loco de Miedes al-
dea Calatayubii IV. nonas Septembris anno domini MCCCXXX.
2) Excellenti et magnifico principi domino Karolo Dei
gracia Ungarie regi avunculo nostro karissimo Alfonsus per
eandem rex Aragonum . . . Precellencia vestra personis nobili
prosapia precellentibus consuevit existere favorabilis ac be-
nigna, maxime que pro suorum conservacione iurium presidia
vestri favoris implorant. Sane illustris domina Elizabet olim
Romanorum regina, karissima soror nostra, de favore vestro
merito confidens apud nos sedulis precibus institit, ut, cum
ipsa *) . . . dotaliciorum suorum in pacifica possessione persistat
quorundam castrorum, civitatum et reddituum nec ad presens
super possessione predictorum modo aliquo perturbetur, dig-
naremur vestre exellencie dirigere scripta nostra, ut vestro
adiuta suifragio [dicta] castra, civitates et redditus [in] fu-
turum absque molestia et perturbacione quacumque valeat pos-
sidere. Quocirca exellenciam vestram tota mentis affectione
duximus deprecandam, quatenus pensantes, quod, si ad dictam
reginam regales affectus extenditis, fovebitis personam com-
munis linee regie non exclusam: velitis prefatam sororem
nostram precipuis attolli favoribus et dignis honoribus preve-
nire, conservando michilominus et deffendeudo eandem, si
casus aifuerit in et super possessione dictorum castrorum et
civitatum et perceptione reddituum predictonun. In hiis quippe
nobis gratum prestabitis favorem et exinde magnificencie
exaltabitur vestre nomen. Dat. in loco de Miedes aldea Cala-
tayubii IV. nonas Septembris anno domini millesimo CCC
tricesimo.
Similis illustri et magnifico principi domiuo Johanni Dei
gracia Boemie et Pollouie regi et Lucemburgensi comiti sub
eadem dat.
Reg. 523 f 115 V. Friedrich d. Sch. war schon am 15. Januar, also
drei Viertel Jahre vorlier gestorben nnd auch Elisabeth lag bei Ab-
sendung dieses Briefes schon fast 2 Monate im Grabe! Sie starb am 12. Juli
a) Loch fiir 1 — 2 Worter.
— 557 —
1330. Die Beziehungen zu Aragonien miissen doch schon sehr gelockert
gewesen sein.
263. Zwei Briefe des Bonifatius Novellus de Dompnoratico
an Raimund Cardona, 6eneralgouverneur von Sardinien und
Corsica: Nachrichten iiber den Zug Johanns von Bohmen
durch Oberitalien, Unterwerfung fast ailer oberitalienischen
Herren. Plorenz hat die Belagerung Luccas aufgegeben.
Johann wird in Toscana erwartet. Verschiedene Stimmuhg.
Pisa (1331) Januar 28 und Marz 22.
Multe nobilitatis et prudencie viro doinino Ramundo de
Cardona pro serenissiino principe et domino, domino rege
Aragonum regni Sardinie et Corsice generali gubernatori
Bonjfatius Novellus comes de Dompnoratico et cetera salu-
tem. Ut continentia novorum in hiis partibus vigentium a
vestris auribus non excedat, ipsa vobis tamquam amico karis-
simo decrevimus nuntianda. Sciat itaque nobilitas vestra,.
quod a nuntiis et exploratoribus Pisarum civitatis fidedignis
nuper pro certo comperimus, qualiter inclitus *) dominus Jo-
hannes rex Boemie, qui pluribus mensibus moram contraxit
Brixie ab uno meuse citra, facti sunt infrascripti domini sibi
obbedientes et suis paruerunt mandatis, videlicet domini
Mastinus et Albertus fratres de la Scala, qui sunt, ut credi-
mus vos scire, domini sex civitatum de Triuixiana; item do-
minus Aluisus de Gonsaga ^), dominus Mantue ; item omnes
domini de Castro *')... item tota civitas et comitatus Brixie;
item tota civitas et comitatus B[er]gaini (?) ; item tota civitas
et comitatus Cremone; item quod dominus A90 vicecomes de
Mediolano una cum ambaxatoribus [Nojuare et de Vercellis
ista ebdomada vadunt ad eum, parituri eius mandat[is] ; i[tein]
[quod] comes de Ottinghen et comes de Niffen ultramontani
cum gente dicti regis et cum uno de illis Rubeis de Parma,
qui dominantur Parme, et qui paruerunt suis man[da]tis cum
quadri[n]geutis galeatis debent prestare subsidium civitati
Lucane obsesse per Florentinos. Et hoc cito, ut fertur. Vere,
ut fertur, magnus rex est homo iste, et gens multe probitatis
a) So die falsche Konstruktion Or.
b) Gonzago Or.
c) Folgt arch mit Locheru.
— 558 —
sibi exuberat. Nescimus autem. si veniet in Tusciam, set
bene creditur, quod veniet, et liinc inde multa dicuntur de eo.
Vere multos habet solicitatores et presertim Aretinos. Alia...
autem non habemus nisi, sicuti litteris papalibus scimus, ipse
non venit cum voluntate ecclesie. Dat. Pisis die XXVIII.
Januarii.
CRD 3127. Or. Pap. Ssp.
. . . Dominus rex Bohemie est Parme cum multa gentium
comitiva. Et domini de la Scala, vicecomites de Mediolano,
dominus Mantuvanus Rubei de Parma sunt facti sibi subditi
et fideles et obbediunt ei tanquam domino. Civitates Brixie,
Pergami, Cremone (?), Novarie, Vercelli, Regii et Mutine sunt
sibi date in totum. Et vere ipse est quasi totius Lombardie
dominus. Continue gens equester sibi exuberat et ante pasca *)
resurrexionis proxime veniens suum primog[enitum] expectat
cum septingentis galeatis. Civitas Lucana data est sibi
et suis in totum. Et de gente ipsius regis iam est Luce
MV<^ equites egregii. Florentini ex timore reversi sunt in
riorentiam et ipsam civitatem Lucanam, quam strictissime
obsidebant, [antej adventum dicte gentis reliqueruut. Rex
vero expectatur cito iu Tuscia, tota autem Tuscia contremes-
cit, omnes marchiones Malaspine fecerunt sua mandata. Nos
autem Pisani circa libertatem nostram laboramus ad posse . . .
Dat. Pisis die XXIL Martii XIIII. iud.
CRD Alfonso 3127 und 3680. Or. Pap. Ssp. An Konig- Alfonso schrieb
Bonifatius am 26. Januar (CRD 3693): Sicuti maiestati vestre pridie re-
colo me scripsisse, dominus rex Boemie est in Lombardia in civitate
Brixia. Et multe civitates Lombardie se tradiderunt eidem. Gentes
autem armigere de Alamania continuo sibi exuberant et quidam dicunt
ipsum potenter venire subiugaturum Ytaliam et quidam dicunt, quod
non. Ipse autem preparat succursum civitatis Lucane obssesse per
Florentinos. Quid in posterum fiet . . . igno[ro?]. Set, ut regale b)
culraen certificetur, an ipse rex transeat in Ytaliam apostolica voluntate
vel non, exeraplum quarundam literarum sub bulla papali michi trans-
missum a summo pontifice mayestati vestre duxi transmittendum pre-
sentibus interclusum. Dat. Pisis die XXVI. Januarii XIIII. indictionis.
Diese BuUe fand ich nicht. Es ist Riezler, Vatikan. Akten Nr. 1418.
Dagegen euthalt das Archiv das interessante Stiick, das Martene et
Durand, Thesaurus novus II, 800 ff. gedruckt ist, rait einer ungedruck-
ten Einleitung. Sie lautet:
a) So Or. b) Or. regalis.
— 559 —
Joannes . . . nobili viro Fatio comiti Nouello de Donoratico salu-
tem et apostolicam benedictionem. Ne ling^ua tertia vera suppriraens
seu falsa proferens circa ea, que per nuncios carissimi in Christo filii
Johannis regis Boemie illustris ac venerabitts fratris nostri Balduini
episcopi Treuerensis necnon dilecti filii mangnifici viri Ottonis ducis
Austrie ex parte ipsorum circa negotium Bauari fuerunt verbo propo-
sita et in scriptis, queque per nos tam per eosdem propositis quam per
eorum dorainos circa illam materiam nobis scriptis extiterint responsa,
tui quietem animi valeat perturbare: ecce, quod ad tue fraternitatis (!)
notitiam illa nil detracto vel addito deducimus per presentes. Ipsi enim
verbo primo et subsequenter per scripturam patentem communitam
sigillis proposuerunt in nostra et plurium fratrum nostrorum sancte
Romane ecclesie cardinalium presentia, que secuntur: Ista intencio do-
minorum scilicet regis Boemie, archiepiscopi Treuerensis et ducis Au-
strie, quod per eos tractetur et ordinetur concordia et composicio inter
dom. nostrum papam sanctamque Romanam ecclesiam ex una parte et
Bauarum ex altera ....
264. Friedrich von 6ioyach, Kanonikus von Gran und ^rdacl<er,
an Alfonso IV.: Empfiehlt die verwittwete Infantin (Maria)
mit dem Herzoge von Oesterreich, dem auch der Konig von
Ungarn seine Nichte geben will, oder mit dem Herzoge von
Karnthen zu verheiraten. Bitte, seinen Bruder Ulrich, Mund-
schenk Alfonsos, mit Bittbriefen fcir seinen Neffen an die
Kurie zu senden. ^vignon (1332) Februar 6. Oesterreichi-
sche Neuigkeiten.
Magnifico principi et domino suo gracioso, domino Al-
phonso . . . regi Fridericus de Gloyach Strigoniensis et Arda-
censis ecclesiarum canonicus, illustris ducis Austrie et Styrie
capellanus et ambassiator . . . Domine, gloriosissime rex ! In-
tellexi a procuratore vestro in Romana curia, quod habeatis
unam pulchram sororem viduam, quam libenter traderetis
marito. Set quia dominus meus gloriosissimus dux Austrie
et avunculus suus magnificus princeps dux Carinthie carent
uxoribus ista vice: unde, domine, si placet regie magestati
vestre, tunc libentissime ego volo labo[ra]re [m]eo posse, quod
unus illorum principum d[uca]t vestram germanam in uxorem,
non obstante, quod dominus rex Ungarie multum laborat, quod
dominus meus dux Austrie duc[at] filiam sororis uxoris [s]ue
regine Ungarie, quod sine dispeusacione fieri non postet. Set
quicquid super hiis decreveritis, [m]e scire vestris litteris fa-
ciatis. In hiis et in omnibus aliis me ipsum et omnia mea ve-
— 560 —
stris pedibus e[t] mandatis inclino. Insuper vestram regiani ma-
gestatem, sicutprius, peto *) . . . ac *) . . . requiro, quatenus prop-
ter Deum et de *) . . , gracia fratrem meum Ulricum butellarium
vestrum cum vestris litteris supplicatoriis ad dominum nostrum
papam transmitere dignemini, sibi supplicando, ut peticiones
beneficiales ^), que comuniter omnibus petentibus dare con-
suevit, quas pro nepotibus nostris porrigere intendimus, vestri
intuitu dignetur graciose exaudire. In hoc maguum meritum
facietis et Ulricus servitor vester in partibus nostris magnum
honorem obtiuebit. Valete nuuc et semper! Dat. Auiuione in
crastino beate Agathe virginis.
CRD Alfonso 3651. Or. Pap. Ssp. Durchl5chert. Friedrich hatte
schon kurz vorher um dieselbe Gunst gebeten und dabei Neuigkeiten
berichtet, die von Zeisberg, W.S.B. 140, S. 91 abgedruckt sind, die ich
hier korrekt wieder gebe.
Nova vero Alamanie sunt ista: Dominus rex Bohemie
modo circa festum beati Martini cum magna potencia voluit
Austriam intrare et venit usque ad metas Austrie. Dominus
meus vero gloriosissimus et iuperterritus princeps dux Au-
strie infra medium meusem congregato suo exercitu valido et
magno, videlicet beue ad sex milia galeatorum et XX milia
sagittariorum et cum tympanis et organis in campo plano ei-
dem regi occurrit, volens cum eodem rege bellum inire et de
vespere ordinatis aciebus et qui primo, secundo et tercio bel-
lare debuerunt, ordinavit. Ipse vero rex Bohemie timens for-
titudinem milicie predicti ducis Austrie, cum de mane preliare
debuerunt, ipse fugitivus circa medium noctis a campis et ad
sua castra et municiones confuse recessit. Scriptum Auinione
vicesimo die mensis Januarii.
CRD 3118. Or. Pap. Ssp. Vgl. A. Lechleiter, Die Politik Konig
Johannes von Bohraen in den Jahren 13B0— 34, S. 36.
a) Loch fiir ein Wort. b) beneficiariales Or.
Namensverzeichnis zu den Quellen.
Die Namen Jayme (Jacobus) 11., Alfonso IV., Aragonien und Titel
sind weg-gelassen.
Acaya 283.
Accon 6, 10, 11, 12, 90, 322.
Adria, Andria, Mattheus de 93, 95.
Africa 513.
Agennum 185; Agenensis, thesau-
rarius 461.
Ager 438, 456, Abt 435; Agerensis
vicecomes Alvarus 74.
Agrigentinus ep. Bertuldus 258.
Agubii (Gubbio) civitas 302.
Aguer, Johan canonge de Malorcha
437.
Aygues Mortes 323.
Aymericus fr. regis Ungarie 16.
Aymericus fr. 0. Min. 288.
Ayosa, Gandulfus 95.
Aix, Daychs, 140, 181, 183, 234.
Alamannia, Dalamayne 21, 55, 144,
145, 184, 224, 242, 258, 264, 292,
294, 310. 402, 425, 448, 449, 459,
514, 558, 560.
Alamanya pregona, Niederdeutsch-
land 546.
Alamanda v. Capera.
Alamannium (Deutschorden), ma-
gister s. Marie 4.
Alamannus, Raymundus 444.
Alabez, Nalabez 122—124.
Alagona, Blasius de 74, 107.
Alap (Aleppo) 514.
Alarco, Joh. Garcia de 516.
Albertus v. Austria.
Albertus, Albrecht I. rex Romano-
rum 16, 143, 145, 183, 298, 311,
479.
Alberti, Bellus 301.
Albertus prep. Posoniensis 318.
Albisus, iudex 445.
Alcoleya 82.
Alegero 458.
Alencon v. Valois.
Alexander ord. fr. Min. generalis
minister 266 f.
Alexandria 111, 112, 191, 198,
Alfambra 148.
Alfaro 81.
Alfaqui 511.
Alfonso III. von Aragon 3, 6.
Alfonso XI., Konig von Kastilien
230; Alfonso, Infant v. Kastilien.
Algesiras 41, 892.
Alienora v. Anglia.
Almeria 211, 212, 213, 217.
Alsacia, Elsass, 284, 286 1, 307.
Altea (in Valencia) 102.
Alzira 1.
Amalphitanus ducatus 23.
Amelia, Bartholomeus de, ep. Gros-
setanus 1.
Amiguchio 103.
Amirata, Marianus de 420.
Angaria 275.
562
Ampurias, Ampulia, Impuriarum
comitatus 6, 55, 506; comes 191;
fr. Hugo de 514; fr. Raimundus
11, 371, 506.
Anagni 44—47, 55, 59, 60, 75.
Ancona, Dencona, Mark 237, 530 f.
Andegavia 141, v. Valois.
Andreas, KOnig von Ungarn 12, 16.
Andrea jutge 462.
Andria 302 v. Balco.
Andronicus, imperator 64, 147.
Angli 541.
Anglia, Englaterra. England, reg-
num, rex 7, 9, 11, 33, 130, 134f.,155,
161, 167, 170 f, 184, 188, 320,
322 f., 381 f.. 459-464. 467, 471,
473, 479 f., 504, 548; Edwardus
filius E. II, 459—461; Alienora
461.
Angularia, Raimundus de 483.
Antelminellis v. Castruccio.
Anniciensis ep. 49.
Anteradensis insula 146.
Antiochia, Franciscus de, Panormit.
archiep. 361; Peter von 527.
Antonii, prior s. 340.
Apulia 28, 53, 68, 516.
Apilia, Ferrarius de, Dabella, Da-
belya 289, 291, 450, 451, 468 v.
Neopatrensis.
Aquila 526.
Aquitania 218, 465.
Arabes 187.
Aradus 146.
Aragonia, Jacobus de ffr. Jacobi II.)
513.
Arborea, Dalborea, iudex, jutge 419,
428, 432, 434—438, 440, 446, 448,
458, 464. 521 ; Guido archiep. 419.
Ardacensis v. Gloyach.
Ardighellis, G. de 301.
Arles, Arlet 32, 115, 118,361; Are-
latensis archiep. 502.
Aretii civitas, Arezzo 120, 167 f., 225.
Argentinensis eccl. s. Thome 314,
canonicus v. Hugeswilre.
Armatus, Guido 68.
Armella, locus 278.
Armenia 3, 146, 181, 197, 198, 376,
398, 400.
Arnaldus, card. s. Marie in Porticu
283.
Artes, Romeo de 360.
Artus, Berterandus 73; Carlos 398,
399, 400.
Artasona, Petrus Martinus de 19.
Assisi 138, 311.
Asti, Dast 529.
Astrugui, Sohn des Bonseriyor 112.
Athen 223.
Ath, de SpelIis,Raymundus 144, 235.
Avello, Raynaldus de 376.
Aversa 130, 131, 225, 230.
Averso, Bemat de 128, 129, 186,
203, 235, 282, 309, 360, 364, 396,
398.
Augusta, Augsburg 293, 294, 376,
379.
Augustini G. 396.
Avignon 181, 182, 183, 202, 203,
232-238, 283, 333, 337, 340, 342
bis 345, 361, 352, 361, 366—371,
376, 381, 386, 387, 390, 392—395,
398, 400, 402, 408, 410, 415, 416,
425, 429, 434—436, 439, 440, 450,
451, 458, 459, 464-474, 484-486,
491—496, 500—511, 513, 517—521,
526, 529, 531, 634, 535, 544, 548 f..
553 flf., 560; conventus fr. Ord.
Min. 535; diocesis 284.
Avinione, card. de 236.
Auria, Oria, Doria 189, 190, 291,
386, 418; Araonus 525; Bernabo
160—162, 173, 189, 191, 222, 293,
419, 452, 456 f., 462; Branca 150
bis 152, 189 f., 221, 438; Bran-
caleo 193, 222, 302; Corrado, Cor-
ral, Conrad 88 1, 94 f., 189, 191,
383,385,443; Fabianus 515; Fre-
dericus 189; Galeotus 516; Gas-
par, Gaspalis 483 f., 499; Lamba
66; Nicolaus 283, 304 f. ; Oberto
190; Oddoardo 189-; Raphael 441,
443; Semon 177 f.; signori 553.
563 —
Ausonia 25.
Aastria, Oesterreich, diix 388, 554.
659 f.; Albert herzoge 298 f., 516;
Katharina Austrie et Styrie du-
cissa 297, 306 f.; Lupoldus, Leo-
poldus 311, 478, 530 f.; Otto her-
zoge 298 f.: v, Alhertus, Fried-
rich d. Sch., Elisabet.
Avessa, en 138.
B. nata Pliilipps d. Sch. 46.
Babilon 89, 90; soldanus 9, 400,
513 f.
Baconni, Edmundus 461.
Baden 287 f.
Bagia 25.
Bahiel 624.
Bayara, la ;337.
Balager, Bernat 231,
Baiaguer 482, 483.
Ballionis, Johannes de 302.
Ballester, Narnau 115; Bernhart s.
Bruder 515.
Balco, Bertramus del, (Baux; 302 f.
Banyols, Banyulis, Baynul 85; Dal-
macius de 486, 510.
Bar 544; comte de 5J6 f.
Baraballus, Angelus 543 f.
Barbaria, Berberei 161, 167, 515.
Barchinona, Barchelona, Barcelona
3, 4, 6, 10, 16, 18, 21, 26, 43, 53,
75, 78 f., 82-87, 91 f., 96, 101 f.,
111, 115, 119, 159, 165, 167, 181,
183, 197 f., 206, 220 f., 456. 492,
503, ,505, 509, 312; electus 111;
ep. Olegarius 3; guardianus fr.
O. Min. .59; iudex 112.
Bardouyn, Johannes, clericus Con-
stantiensis dioc. 459.
Bartholomei, Cione 301.
Basilea, Basel 284—287.
Bastida, <^a, G. 181.
Batle, G. 342.
Bauero de Castiglione, Vikar iu
Pisa 533, 534.
Bavaria, Babaria, Bayern 287,295;
Bavarus, Bavarius, dux v. Ludo-
vicus de Bavaria.
Bearni, Amaldus Guilelmi de 460.
Beauvais, Benuahrs ep. 530.
Beduinis, Hugo de 283.
Beybars, Rochedenyn, rair 514.
Beisel, dictus 549.
Belengarius, Alamannus 444.
Belfortis, Octavianus de 301
Bellicadrum 202.
Belloloco, Bell-loch, Simon de 302,
390, 396, 396, 407 f., 410—414,
416, 422, 424.
Belloioco, G. de, Ordensmeister,
8, 10.
Belviso, fr. Arnaldus de 514.
Bene, Puoxello de 533.
Benedictus papa XL 116, 118, 120,
125.
Benedicta so.cietas 47.
Benencasi, Bernart 511.
Benvila, Uch de 117.
Bera 122 ff.
Berga 122, 123.
Bergami civitas 557 f.
Bergamo, G. de, card. 130, 1.36.
Bernardus, fr. O. Pred. 4.3, 89.
Bertrandi, villa 48.
Besos 85.
Betuna 344.
Beuuahrs v. Beauvais.
Beziers, Besers, Beses, Biterre 1 15 f ..
148; card. de 200 ff., 232 ff., 407 f.,
410; Petrus de Bitteris 46; Ar-
naldus Gonrardi de B. 479.
Biscaria, Dominicus de 100, 102:
Garsias de 554.
Blanca, Tochter Karls II., Gemah-
lin Jaymes 21, 32, 33, 35, 38, 42,
44, 46 ff., 10.5, 112, 115, 203 f.,
211, 239; Blanca v. Castella.
Blanca, Infantissa, Tochter Jaymes
II. 478.
Bocamaxa, ep. Tusculanus 129,
Boemia, Bohmen, v. Johannes rex
Boemie.
Bolloin, Godefroy de 90.
564 —
Bologna v. Bononia.
Bomala, Enricus de 548.
Bonacato. Jacomo 499.
Bonagratia fr. O. Min. 536, 549,
550.
Bonaire 498, 515.
Bonaventura, Francesci 500.
Bonifacius VIII. papa 15, 32—52,
.55-60, 62—65, 71—78, 84, 92,
104, 107 f., 112, 114, 115, 118,
134 f., 177, 188, 237, 422. 446.
Bononia, Bologna 301 f., 440, 529,
552.
Bonsenyor 111 f.
Bosa 438.
Botebet 514.
Boucliet 545.
Boulogue 173, 175.
Boxados,B. de 93,443,467—474,521.
Boyacob 514.
Boyl P. 77, 112, 345, 351, 361, 362,
379.
Brabant, Brebant 544, 546 f.
Brachiis, molendina de 444.
Branca, Mannus della 302.
Brandenburgensis marchio 275.
Breitenbrunn 293, 295.
Bren 275.
Brescia, Brixia, Bi'issia 353, 358,
557.
Bretagne, Johanues, Herzog 547.
Brienna, comes 223.
Brioca 495.
Brissia v. Brescia.
Brolio, J. de 25.
Brugaria. Romeus de 173—176.
Briigge 86.
Bubalini, castrum (Sizilien) 74.
Bugia 511, 513, 514.
Buchegge, comes de 311.
Bunnensis eccl. canonicus Christia-
nus 314.
Burdegala, Bordeaux 139, 145.
Burguudi Johannes sacrista Maio-
ricensis 143, 170, 171, 183—189,
193, 197, 217, 218, 234, 235, 274,
344 f., 348, 470.
Buzala 293, 292.
Buzot P. 8.
Cabotiera 454.
Cabastida v. Bastida.
Cabata, Nagnes, Ines 105.
Cacosta v. Costa.
Caera, Berengarius 310.
Cafont B. 335; Jacme 512.
Cagoleta 499.
Cahors bisbe de (Hugo) 320 f.
Cayllen, Callen, G. de 375.
Cayranus 11.
Kairo 89 f.
Cala la, de la Font (Kreta) 281.
Calabria 20, 21, 39, 48, 72, 74, 88 f.,
105, 106, 110, 130, 138, 145, 177,
178, 181, 222, 227, 250, 252—257,
266, 338-340, 357, 359, 383, 384,
386, 475-477, 515, 522,523; dux
Carolus 222, 306—308, 310; v. Ro-
bertus.
Calamandrana, Bonifaz de 3, 4, 5,
20, 25, 27, 30, 34, 48, 49, 53.
Calana 20, 179, 180.
Calatayubium, Calatayud 15, 28,
40, 403, 405, 555.
Calatrava, Orden 360, 375, 376 ; Ca-
latravensis 64.
Calderiis, Blanca de 288, 297 f., 310,
324. 325.
Calha, castrum de 464.
Caligiue, Johaunes de 225.
Callari castrum, Cayler, Cayller,
Caller, Cagliari 220, 255, 304, 354,
362, 420, 452, 454, 456 f., 464, 482,
494, 498, 533, 534. castel de 463;
veger de 533.
Calles 280.
Calp 102.
Caluet, R. 78.
Cambrils 373.
Campagna, Gualterius 376.
Carapagua, Johaunetus de 376.
Campania 530.
Caudia, Canea, Creta 147, 280 f.
— 565
Canellis, G. 10, 31.
Caneto, F. de 503,
Cangrande 458.
Cantione, Michael de 360, 376, 380.
^apera, Alamanda 284, 285, 298,
309.
Capera, Bonanat 2n5 f., 496— .500;
Bevenguda 285 f.
Capera, Ferrera 284, 285.
Capitana, Vigiliiis de 302.
Capoterra 457.
Caprarii,Raimundus,vicecanc.75,76.
Capro (Insel) 48.
Caprona, Lippus de 420.
Capua 0, 29, 53, 76, 77, 119, 438.
Capua, Barthol. de 45, 76 f., 88,
138, 140, 180.
Carbonayro 497.
Carbonel, Pons 303.
Carcassoua, Carquessona 146, 156,
159, 163, 165, 405 f., 431 f.
Carcassonensis ep. 40, 87.
Cardona 68, 103, '286, 297; Beren-
gar de 122; Raymund de 443,
444, 483, 533, 557 f.; Ugo de 168.
Caritate, J. de 40, 46.
Carinthia, Chiarentana, Karnten,
22 f., dux 559, v. Otto v. K.
Carolus IV. rex Francie 379, 397 f.,
402—406, 416 f., 425, 440, 442,
460, 464—467, 471, 473, 479 f.,
489 f.. 505.
Carolus Magnus, Carles rey 285.
Carolus Robertus, rex Uugarie 173,
212 f., 341 f., 555 f.
Carolus I. rex Sicilie 465.
Carolus II. rex Sicilie 4, 5, 6, 13,
15, 19, 21, 22, 23, 25—28, 33, 40
bis 48, 55, 63, 65—67, 71—73, 75,
76, 78, 81, 84, 85, 87, 89, 93—95,
102, 104, 103, 107—111, 114, 116,
117, 119, 128, 130, 134, 137, 138,
140, 151, 172, 176, 177—179, 181,
182, 184, 185, 187, 203, 249, 266,
271, 276, 346.
Carocii, Fr. 2.55.
Karnteu v. Chiarentana.
Carmagnano 516.
Carmelus mons 209.
Carniola 274.
Carnotum v. Valois.
Cartayne 83.
Cassanus, Kasan, Grosschan 89 bis
91, 95, 516.
Cassaris 475.
Casteyllo 374.
Castella, Kastilien, Ispania, rex,
regina, Kastilianer, 26, .34, 36, 40,
43, 55, 63, 80—82, 113, 118, 121 f„
125 f., 171, 177, 197, 201, 231, 347
bis 350. 366—372, 381 f., 462, B13;
Infanten: Alfonso 19,541; Blanca
517 f.; Eleoriora, Helionora 194,
369 ff., 381 f. ; Ferdinand 65 ; Hein-
rich 24; Juan 177; Juan Emauuel
232, 404, 491; Pedro 318 f., 345,
348—351, 518; Philippus 402; v.
K. Ferdinand IV.; Alfonso XI.;
Petrus; Sanctius 538.
CasteIli,Bernardus,argenterius242.
Castello, Gotfridus de 257.
Castellum (Icalien) 302.
Castelnou, Dalmau de 3, 39; Gis-
pert, Jaspert 70, 78 1, 102 f., 137,
155, 160, 166, 194.
Casteneto, Bernardus de 343.
Castelsent, Matheo de 230.
Castiglione, Giovanni de, vicarius
in Pisa 633 f.
Castilio (Sizilien) 71.
Castrensis ep. 421.
Castri, Chastro, Castro, castellum
221, 432, 447.
Castro episcopali, Berengarius de
513.
Castrum novum (Provence; 70, 239;
(Sizilien) 141, 277; Gilbertus de
141.
Castronus, dominus 444.
Castro s. Giovanni 276.
Castruccio, Castrucxo, Castruxius
de Anteliminellis 419, 462 f., 482 f ,
515, 530 f., 533 f., 540, 563.
Catalonia, Katalonien, Catalans,
— 566 —
Gatalani, Quatalans 6, 7, 9, 12,
40, 41, 62, 67 70, 74, 81, 82, 88,
96, 97, 102, 106, 112, 165—167,
160-163, 167, 177, 191, 223, 249,
250, 276, 277, 279, a43, 374, 389,
407, 427, 431, 433, 445—450, 499.
Catania 75, 93; ep. 114, 128.
Katharina v. Konstantinopel 19, 49.
Katharina v. Oesterreich 293—297;
V. Austria.
Katherina pedissequa 325.
Cathona 108.
Caumunt 604.
Cauicciolis, Alamanuus de 301.
Cebela 103.
Ceccano, Anibaldo de, card. 530.
Cellii, Johannes 317,
Celsonensis v. Solsona.
Kent, Edmundus 460.
Cephaludensis ep. Jacobus 258.
Cerda, de la 126; Alfonso, dje la,
Pretetident in Castilien 55, 118.
Cerdeuia v. Sardinia.
Ceritania 489.
Cerveylo, Cervilione, Hugo 317;
Huguet de 327.
Cervera, P. 102.
Cesaraugusta 486 1, 635; ecclesia
2, 15; ep. Berengarius 15; Por-
tunius de Vergua 2; Hugo de Ma-
taplana3; archiep. 393; dominus
382; provincia 393.
Cesena, Michael de, O. Min. mag.
gen. 534—538, 549 f.
Cespugades, Bernart de 534.
Cestany P. 600.
Champagne 119.
Chartres, n. dona de 546 f.
Chiarentana v. Carinthia.
Christiani 513, 515.
Kyburg, comes de 479.
Cice.strensis, canonicus 461, v. Hil-
desle.
Cicilia v. Sicilia.
Cima, Laurentius 513; Petrus 544.
Cyprus, Cypern, Chiprus, Xipre 11,
19, 89—91, 147, 181, 197 f., 208,
246, 248, 280—283, 306, 514,
Konig Heinrich 283; lufantin
Maria v. Maria.
Cipo, Tebaldus 150.
Ciquillo 280, 281.
Cismarine, partes 30.
Clarentini 72.
Claramonte, Clarmunt, Johannes de
31, 62, 89; Loys 440; Manfred 258.
Clareno, fr. Angelus de 365.
Clemens V. 133, 178, 188, 193, 199,
203, 206, 207, 211, 213, 217, 232
bis 238, 264, 257, 258, 322, 332,
335, 440.
Clemenza von Ungarn 211, 213, 407.
Coch, mag. Joh. de 75.
Coelestin V. 28, 37, 236, 237.
Colle, commune de 301.
CoUiure, Copliure 78, 116 f., 437 f.
Colo, Cosetus de 446.
Colonna, Columpnenses 63, 65, 76,
77; Jacobus card. 16, 238, 365;
Petrus card. 15, 238, 349, 502,
504; Stephauus 522.
Coloniensis archiep. 284 f., 287;
dioc. 314; Colunya.
Columbaria, Colmar 388.
Comenge, Roger de 481 f.
Como 652.
Konrad, Knappe 549.
Constancia, Joh. de 455.
Constancia regina Aragonum 10,
16, 47, 49, 50, 57, 73.
Constancia imperatrix Grecorum
148. 149.
Constancia, infantissa 486, 494, 509.
Constantiensis dioc. 459.
Konstantinopel 49, 53, 140, 141, v.
Katharina v. Koust.
Contari, castel 281.
Conte, Matteo 302.
Cornelii, Cornell, P. 74, 81-84.
Cornvallia 184.
Cornudela, Curnedela, Bertran de
471, 472; P. de 467.
Corsica Gi, 220, 222, 422, 557.
Cort, Simon ses 223, 224.
— 567
CortiUo, P. de 203.
Corvara, Peter 549 — 651 (Nico-
laus V.).
Cosianno 455.
Costa, 93, Galcerandus, archidiac.
Urgellensis 602, 504, 529 f.
Costanpa v. Constancia.
Costa, G., Dominikanerprior 542.
Costa, Petrus de 40.
Cotro 282.
Crapium 22.
Cremona 658.
Creta v. Cacdia.
Creus, s., Kloster 366, 371, 374, 375.
Christina, s., 122, 125, 126.
Crudelio, G. de 46.
Crux, castrum 189.
Cumbis, Arnald de 183, 381, 506 f.
Curilionum 277, 476.
Currali, Corrallo, Michael de 398,
452, 484, 486, 494, 500, 507.
Curtes V. Plano.
Cuxano, mon. s. Michaelis de 486.
Dabella v. Apilia.
Dager, Naluero 75, v. Ager.
Daygues, Johan 339.
Dalmacia 223.
Dalmacii, Bernardus 131—133
Damasium (Damascus), Domas 89
bis 91, 614.
Danjous 545.
Danlo, vila 546.
Dansaldo, Marabot 8.
Dante 6, 181, 274.
Dares (Arezzo) v. Aretium.
Darguilers 116, 117.
Daroca 478, 479; archidiaconus 498,
508.
Darpadela. Johannes 471.
Dast V. Asti.
Davinyo, R. 321, 327.
Delicieux, fr. Bernardus Deliciosi
131 f.
Dentenca v. Entenca.
Dencona v. Ancona.
Deo, Deu, P. de 366. 374, 375, 564.
Dertusa (Tortosa) 26, 28, 40, 142,
364.
Despens, P. 506.
Despex, Raraunat 237.
Despux, Esteve 187.
Destarda, Sans 177.
Deutschland 20, 325, 432, 433, 445,
452—466, 520, 621, v. Alamania.
Deuza v. Dosa.
Dezpuig, Jacme 81.
Diano, Val de 300.
Didaci, Alvarus (fr. Ordoini ep.
Tusculani) 2.
Didaci, Ferdinandus 188.
Doaix 344.
Doblitos, Ferran 81.
Domas v. Damasium.
Dominicus, fr. O. Min. 57, 59.
Donoratico, Dompnoratico, comes
494—496; Bonifacius Novellus de
557 — 559; Gerardus et Thomasus
420; Ginevra de 419 f.
Dorbavet, Tederic, eard. von Or-
vieto 129.
Doria v. Auria.
Dorrea, Semon 177.
Dosa, Duesia, Deuza, Uzia, Arnal-
dus, Arnaut, Nepote 468, 489, 549 ;
Petrus 459; v. Uzia.
Dossara, casa 136.
Dublinensis archiep. 460.
Durand, Wilhelm, Bischof v. Mende
381.
Durandi, Raimund, engl. Seneschall
461.
Durfortis, GuiUelmus 40, G. 20, 65, 76«
Durrea, P. 467, 472.
Dusay, Eymerich 8, 514.
Ebrun, Bernardus 486.
Eduard II. rex AngUe 173, 175,
459—561.
Eduardus, filius regis AngUe v.
Anglia.
568
Egipti terra 613.
Eglesias v. Viila Iglesias.
Eymericus (ob de Narbona?) 604.
Elias, fr. 0. Min. 213, 226.
Eleonora v. Castella.
Elisabeth, Isabella, Infantin, Ge-
mahlin Friedrichs d. Sch., spater
B.omanorum regina 148f.,2B9— 248,
274 f., 284 flf., 288 flf., 295—299,
306-313, 318, 321 f., 324 f., 331,
341 f., 365, 388, 458, 478, 551. 555 f.
Elisabeth, Konigin v. Portugal 360.
Elsass V. Alsacia.
Elnensis diocesis 131,
Elspete V. Elisabet.
Emanuel, Juan, v. Castella.
Emposte, castellanus 185.
England v. Anglia.
Engracia v. Richerii.
Entenca, Inten^a, Dentensa, Be-
rengarius de 72, 73, 78, 104—142;
Gombaldus de 74, 149.
Escarssafiga 21, Jacobus 65.
Esclaramunda 167.
Espanyol, Pere, card. 112—114, 122.
126, 129, 136.
Espinolas v. Spinula.
Espital, maestre de 39.
Espolet (Spoleto) 130.
Esquerdi, Arnaldus 503.
Esquerrer, G. 223, 224, 226.
Esquiu (de Floyran) 175.
Essalvatoris archimandrita (Mes-
sinal 258.
Esslingen 311 f.
Este 150, 154.
Evica 60.
Europa 32, 219.
Exerica, Jacobus de 519; Beatrix
nata J. 519.
Eximeniz, Garsia 109, 111.
Eximini, fr. Luppus 514.
Fabre, Tomas 103.
FaggioIa.FaghioIus, Ugo, Uguzonus
292 f., 303, 540; tilius 540; Ja-
copus 420.
Faleonibus, Falco de 445 f.
Faniaus (?j, Izorn de 168.
Faraclo, Feracleu (Cypern) 147.
Faro 22, 48, 50—53, 233, 522.
FenoIIario v. FonoUario.
Feidinandus III., Fernandus, rex
Castelle 24.
Ferdinandus IV. 126, 194, 230 f.
Fernandus, O. Min. custos Valen-
tinus 18.
Ferrandez, Garcia 372 f.
Ferraudi delxar, Petrus 71, 279 f.,
299 f., 310, 388.
Ferrando, Ferrante, Infant von
Mallorca 131—133, 176, 204, 211
bis 213, 276, 278, 372.
Ferrando, porter 197.
Ferrandus, Bruder Pedro III. 3.
Ferrara 206, 342 f.
Fes 514.
Ficaria (Sizilien) 71.
Fieschi, Fesco 189; Lucas card. 129,
408, 425 f.
Fiorenca v. Florentia.
Fesco, card. Luca del v. Fieschi.
Flandria, Flamingui 115, 161, 167,
184, 185, 295 f., 344, 440. 442;
Henricus comes de 72; comita-
tus 541.
Florentia, Fioren^a, Florenz 119,
131, 137, 150, 154, 167, 168, 181
bis 183, 192, 204, 205, 213, 221,
222, 291-293, 301—304,442.483.
504, 505, 516, 526, 527, 557 f.;
mercatores 529. 530; gent de 531.
553; ep. Antonius 301.
Foix, conite 102, 200, 202, 347.
Folc, R. 78, 79, 80.
Folchet 323.
Fonoyllario. Fenolario. FonoIIaria,
Bernat de 20 f., 63 f., 95 f., 98,
100—102, 111, 193—198,202,366,
371, 374.
Fontana, Franciscus 24.
Forn, Cento des ( Santonus de Furno)
111 f.
Forcalquerium 29 v. Carolus II.
— 569 —
Fornells, Bonanat 512.
Foroiuilensis ep. 502.
Fox V. Fuxensis.
Francia, Franca, Frankreich, los
Franceses 7, 202, 213, 363, 402;
460, 467, 471, 504 f.; v. Carolus,
Ludovicus, Philippus; Francie
regine 532; Isabella, Tochter Phi-
lipps d. Sch. 173 — 175; canceler
407.
Francischino, messer 552, Sohne:
Asso, Federigo, Johannes (ob
Malaspina?)
Franciscus, s. 17, 266, 269.
Fransech, Marades 512.
Fredoli, P. miles, filii: P. Beren-
garius ep. Biterensis 202 f . ; Be-
rengarius card., ep. Tusculanus
234, 283.
Fridericus (d. Sch.), dux Austrie
242; Stirie, dom. Carniole, Mar-
chie, Portusnaone 274 f., Roma-
norum rex 275, 283-289, 293 bis
295, 297, 298, 305-314, 318, 330
bis 332, 341 f., 365, 388, 458 f,,
470 (duc), 478 f., 496 f., 516, 651 f.,
555.
Friedrich, Kind Friedrichs d. Sch.
317.
Fridericus II. imperator 148, 162.
Fridericus III., infans, de Aragonia,
rex Sicilie, rex Trinacrie 15 f.,
16, 23 f., 33—40, 47, 49 f., 52 f., 61,
65, 68, 71, 73—75, 79, 82—85, 88 f.,
93 f., 103-105, 108—111, 126 f.,
134, 137, 143—145, 177 f., 181,
187, 223, 226-230, 249, 252, 254
bis 259, 263, 266 f., 270, 274—276,
282, 289—294, 303, 305 f., 319, 322,
336-339, 342-346, 352-355, 360
bis 364, 379 f., 383, 386-392, 395,
400—403, 409—411, 422, 428 f.,
440—443, 446, 474 f., 478, 483,
512, 521, 527 f.
Friedrich, Sohn Manfreds 225.
Fridericus magister camere regine
Elisabet 288.
Frisia 548 v. Hanonia.
Fuentes de Ebro 333, 341.
Fulco, Raymundus 68, 103.
Fullosa, Egidius de 78.
Fuxensis, Foix, Fox, abbas 87, 104,
143.
Gaberellis, Binus de 302; Conte de
302.
Gaetan, Gaetani, Gaieta, Gayeta
89, 349; Benedict 13—15; Fran-
cesc card. 129; Jacobus, Jacme
129, card. 135, 434, 438; Joannes
card. 408.
Gagery, Benyt 8.
Galardus, Rainaldus 72.
Galiciano, Petrus de 459, 461,
Galifa, Bertran 383, 385 f.
Galitani comes 380.
Gallicana gens 54; Gallici 72.
Gallura, Galluri 119, 220 f., 447, 456;
Giovanna de 150, 154.
Galterius 223.
Galvayn, G. 40.
Galurium (Sardinien) 458.
Galuccis, Orlandinus de 302.
Gambatesa 140; Richardus 181, 182.
Gamboranna, Guidotus de 444,
Gant, Gent 161, 166, 247.
Garcesii, Johannes 242.
Garsias, G. 112 f.
Garsia Gundisalvus, dom. de Moi-
chena 538.
G arsie, G ondissalvus 1 1 2 f., 143, 488 ;
Ferrandus 213, 231 ; Johannes de
Alarco 515.
Gascogne 11.
Gaston,ep.v. Huesca477; v. Gerona.
Gattarellius, Vannes 150, 193, 206,
220.
Gavasto, Petrus de 184.
Gaucelma, madona 400.
Gaucelmus, Gaucelm, v. Goncelm,
Gocelmi, Johan 473, 487.
Gaudisium 69.
Gaufridi, Raymundus 16.
Gelffi V. Guelfi.
— 570 —
Genesii s., locus 143, 145.
Gentilis, card. 129, 136, 217.
Genua v. Janua.
Georgio, Marianus 223.
Georgius, Bote 479.
Geraldus 483,
Geraldi, Gerau Romeus 74, 372 f.
Gerardus ep. Sabinensis 15, 124;
Teuthonicus 444.
Gerba, insula 187.
Gerolda, uxor Gualterii Campagna
de Mileto 376—380.
Gerona, Gerunda, Girona 8, 9, 18,
25, 78, 87, 467,472; Gerundensis
ep. Gasto 514.
Giacanis, Simon de 302.
Gianligliazzi, Castellus 181 — 183.
Gibellini, Gibelina, Gbibellinen
5, 6, 73, 138, 293, 342 f., 382—385,
389, 390, 396, 396, 419, 420, 425,
441—443, 448, 449, 516, 521.
Gibos 374.
Gili, seut 280, 281.
Giminiato. comune de s. 301.
Giovanna (von Gallura) 119.
Giraudi, Hugo, miles 148.
Giudice, Verius del 301.
Gloiacherius, Gloyacher, Gloyach,
Fridericus de, canon. Strigonien-
sis et Ardacensis 310, 559.
Goncaluez, Diego 372—374.
Goncelm, Jacme 398, 399, 400.
Goncelm, Gocelmi, Arnaldus 513,
V. Gaucelm.
Godeix 124.
Gomir, P. 75, 76.
Gonsaga, Aluisus de 557.
Got, Bertrandus de 143, R. del
194, 197, 200, 201.
Gotfridus ep. 258.
Gottrona 216.
Granada, Zehut, Kreuzzug, Reich
122, 124, 125, 193, 194, 195, 199
bis 20.3, 206, 207, 219, 318, 319,
347, 348, 350, 387, 427, 514, 547 f.;
rex 545.
Gran 12, 13.
Granco, Otes, Qranson 11, 322.
GranoIIers, Bevengut de 65.
Graynane 31.
Gras, Thomas 89, 90.
Graz 330.
Grausellum, Grauselle 206, 211, 239.
Grechs 148; Greci 112.
Grecus, Parisius 126, 127.
Gregorius, beatus 115, 419.
Grilli, Johannes de 10, 11, 25.
Grimaldi 93—95.
Grimaudus 486.
Grony, Jacme 286.
Grossetanus ep. Bartholomeus de
Amelia 1, 2.
Grunum 26.
Gualandus, Bacciomeus de 120.
Guardia, R. de 90.
Guasch, R. 297.
Guassalotis, Bertuldus, Filippus de
301.
Guelfa, part, Guelfi 5, 6, 119, 130,
137 f., 154, 167 f., 191, 220 f., 249,
291, 301—303, 310, 389 f., 395 f.,
445, 448, 496, 525, 552.
Guilelmi, Nuccius 302; Raimundu»
131.
Guyllermo 628.
Guinyach, Pere de 438.
Gunsalvus O. Min. min. geu. 18.
Guorga archidiac, Johannes Luppi
238.
Gurnicensis prepos. Ditricus 318,
Habsburg, comes de 479 v. Rudolf.
Hanonia et Holle, Guilelmus comes
440, 442, 544 ff., Johanna comi-
tissa 544 ff.
Henricus VII., imperator 213, 22a
bis 225, 238, 239, 249, 252, 257,
258, 266, 270, 289, 296, 297, 310,
353, .361, 405, 445, 446, 447, 449.
Helionor v. Castella.
Henricus aep. Coloniensis 287 v.
Coloniensis.
— 571
Heunegan v. Hanonia.
Heraolea 266-258, 266, 270.
Herbipolensis eccl. 305.
Heukeshouen, Adolfus de 549.
Hierusalem v. Jerusalem.
Hildesle, Johannes de, canonicus
Cicestrensis 461.
Hinquius, P. 634.
Hispania, Ispania, Spanie^i 24, 65,
114, 186, 197, 217—219, 231, 315,
319, 347, 387; Lespaya 638.
Hohenlohe, Gottfridus de, electus
305 f.
Holle V. Hanonia.
Hohenstaufen 226.
Hospitalarii 3f., 10, 145-148, 191 f.,
197, 200, 280-282.
Hovera 123.
Huercal, castel 123 f.
Huesca v. Oscensis.
Huesca, Gaston ep. 477.
Hugeswilre, Heinricus de 314.
Jacca, Dommicus de 19.
Jacci castrum 179.
Jachalef 187.
Jaches, Jucef 148.
Jacobus I, rex Maioricarum, Jayme
4, 15, 17, 38, 58, 60, 78—80, 116
bis 118, 131, 133, 143, 155—167.
Jacobus II. rex M. 472, 484, 486 bis
490, 492, 496, 500, 560—510, 572 f.
Jacobus, sartor 240.
Jacobus, tabellio 257.
Jaen 230.
Jamfillacii Castellus 181, 183, v.
Gianfigliazzi.
Jamonet 286.
Janni, Ner de 534.
Janua, Januenses, Genua, Genue-
sen, Genouses 6—8. II, 15, 20 f.,
61 f., 65-57, 73, 82—85, 88 f., 93
bis 95, 103, 106 f , 129, 142 f., 150
bis 152, 154, 167 f , 177—180, 184 f.,
188-191,204-206, 222, 229 f., 281,
291-293, 304 f., 398 f., 416, 418,
426 f., 442— 446i 460 f., 498-500,
614, 516, 525 f., 631, 533.
Januysius 365.
Idrontinus archiep. 63.
Jerusalem, Hierusalem 11, 28, 60,
77, 90, 91, 92, 128, 130, 199, 299,
317 f , 490.
Igiesias, villa de 447.
Ilerda, Leyda, Lerida 19, 24, 27,
91 {., 193, 316, 538 f ; Ilerdensis
ep. 198.
Impuriarum v. Ampurias.
Insula, Jordanus de 139 ; Bernardus
Jordani de 461, 464.
Inten^a v. Euten?a.
Johannes Boemie et Polonie rex,
Lucemburgensis comes, 311, 841 f.
406, 440-443, 467, 487, 544—449,
562, O54-660.
Johannes cancellarius (deutscher)
144.
Johannes, Juau, Infant, Sohn Jayme
II. 136, 239, 316-317, 326, 329,
334, 340 f., 381, archiep.402-406,
491 f., 504, 506.
Johannes XXII. papa 265, 315, 316,
318, 319, 332, 339, 340, 344, 346,
362, 361, 366—369, 371, 375, 381
bis 389, 391, 394-396, 400, 416,
422, 426, 432, 446, 451, 458, 465,
467, 471, 474, 484, 485, 491, 600,
509, 513, 517—519, 639, 640, 649.
Jolande, Jolant, Violant, Gemahlia
Herzog Roberts 19, 21, 23, 33, 36,
53, 54, 110, 114, 118 v. Violante.
Jonquera 6.
Jordana terra 48.
Jordanos, Conradus de 257 f.
Jordani v. Insula.
Josef s. 229.
Ipolit, Ramon de s. 146.
Isabella v. Aragon, Isabel, Infantin
148 f. V. Elisabet.
Ischia, Iscla 22, 28—30, 34, 40, 48»
75, 276 f.
Ysembaldus, Johannes 444.
Isernia, Andreu de 106 f.
— 572 —
Tspanus card. v. Espayol.
Israhel 272, 404.
Italien 30, 78, 222, 258, 274, 310,
417, 428, 440, 442, 443, 452, 463,
496, 505, 558.
Juan Manuel v. Castella.
Yvar 109.
Judei 111, 112, 390.
Judicis, Petrus 247.
Juliacensis, Jiilich comes, Wilhelm
544, 547.
Juliani, s. mons 278.
Just, Jusfo, Berengarius de s. 9,
171 ; P. de s. 31, 148; Nicolaus 502.
Justa s. Bistum 544.
Justinianus, imperator 265.
Ixar, Yxeri, Ferrandez P. de, v.Fer-
randi.
Yuar 49.
Jueus, castell del 147.
Labadia, P. de 468.
Laceria, Lasera, Guillemus de 115,
121, 128, 137.
Ladislaus Konig v. Ungarn 12, 16.
Lamagnia v. Alamauia.
Lamba 189.
Lancee, Lansa, Conradus 16, 118, 145.
Landibergus, Ludovicus de villa
Granada 444.
Landulfus, Landolf card. 75, 125 f.,
129, 136, 137, 143.
Landsberg 293, 264.
Lanfraucliis, Benus Malexa de 420.
Lanfraucus de societate Clarenti-
norum 72.
Languida, Marcus de 111.
Laterauensis eccl. 33, 104, 184 f.,
259.
Latini 72.
Latinus fr. card. 15.
Laurea, Loria 139; Berengarius
187 f.; Carolus 187; Roger de L.
27, 49, 51, 52, 55, 74 f., 89, 102,
104 f., ni f., 113—115, 253; Ro-
gerius, filius Rogeri 136; Roge-
ronus 105, 177, 187.
Laurentii, eccl. s. (Genua) 109.
Laurentius fr. 0. Min. 213, 226.
Lauro, Simon de 283.
Lazzari, Vannes 301,
Lecturensis ep., Petrus 106.
Leyda v. Ilerda.
Lelere, eastrum 189.
Lenne, Symon de, Tcmpler 171.
Lentini terra 267, 379.
Leontino, Simon de 379.
Leodicea 283 ; Johannes de L.28 2.
Leonardus, O. fr. Min. minister
prov. 59.
Leopold V. Oesterreich 478, 479 v.
Austria.
Leprosen 390.
Leria 189.
Lerici, Lirici 552 v. Vivaldo.
Lerida v. Ilerda.
Lescuno, Arnaldus Guilelmus de
460, 461.
Lespaya v. Hispania.
Libiano, P. de 18.
Limassol, Limaco 146 f. 281.
Lioxa, Matteus de la 282.
Lipari 72, 74, 2.52 f., Liparensis ep.
258.
Letove, Litauen 544 f.
Lobregat, cap de 85.
Logodorium 458.
Logrono 26.
Lombardia, Lonibardei, Lombarden
140, 224, 246, 266, 293, 304, 400,
418, 440, 442, 444, 446, 449, 458,
464, 510, 520 f., 538, 541, 550 f.;
cita di 552.
Lomberiis, abbas de 139.
London 171 f., 459.
Lorca 122, 124.
Lorena duc de 54b.
Losanna 222.
Lotgerio Johannes de 111.
Lucana 302, i82.
Lucca, Lucchesen 61, 119, 136 bis
138, 150, 152—155, 167 f., 182,
192, 204 f., 220 f., 291 f., 304, 419 f.,
483, 540, 549 f., 557 f.
— 573 —
Lucanonim dux 525.
Lucho, Adimarius de 72.
Lucchulo V. Spinula.
Lucenborg, comitat de 546.
Lucheri 19L
Ludovicus, Ludwig d. B., Bavarus,
Romanorum rex 284, 285, 293 bis
295, 306 ff., 311—314, 458, 5o7,
520 f., 525, 543, 552 f.
Ludovicus, Sohn Karl IL 21, 25.
Ludwig X., K. V. Frankreich 223, 295.
Lucdunum, Lyon 139, 140, 141,
143, 145.
Lullus, LuU, Guilelmus 25, 188;
Ramon 117.
Luna, Eximius de 328.
Luhe, Ferrandus de 302.
Luni, vescovo di 552.
Lunigiana 552.
Lupi, Johannes 183, 238, 239; v.
Guorga.
Macharius, Johannes 15, 24.
Magdeburg 275.
Magneti, Petrus 438.
Magra 152.
Maguritinus archlep. 311;Mainz285.
Magyaren 172.
Maho 402.
Mahometus 219.
Malagracia v. Bonagracia.
Malaspina 150, 153, 154, 189, 221,
441; M. Johannes 483; M. Moro-
ellus 483; M. marchiones Fran-
eieschino, Curradino, Moroello
153f.,marchiones 558; M. Luci de
Opizonibus 302.
Malausana 211, 239.
Malchus 444.
Malcanno, Raymundus de 487, 489.
Mallorca, Mallorches, Maylorque,
Malorcha, regnum, custos 13 f.,
18, 21, 34, 37, 40, 43, 47, 64, 85,
467; civis 380; ep. Guido 394,484,
492, 502, 507; v. Jacobus L, II.
rex, Ferrante, Sancho, Philippus,
Johannes Burgundi.
Malpiliis, Tebaldus de 301.
Malta 22, 68, 69.
Manfred, princeps 73.
Mangiadois, Gerius 301,
Mantova 592.
Manuel v. Castella.
Marades, Francesch 512.
Marcamo, castrum de 210, 216.
March, Petrus 20, 93, 181, 182, 187,
237, 323.
Marchia (Anconitana) 274, 443, 449.
Margareta v. Frankreich 7.
Maria, GemahlinJaymesII.,283,33lf.
Maria infantissa, Tochter Jaymes,
478.
Maria, Gem. Sanchos von Mallore?
107, 116.
Maria von Neapel 115, 212.
Marini, Orlandus 301; Petrus 127.
Marino, Philippus de 15.
Marius, comes (st. Nerius?) 445.
Marocco 380, 524; Marrochitanus
ep. 513.
Marquet, Bernart 255.
Marsala 276, 279, 475, 527 f.
Marsilii, Fr. Petrus 207.
Massalia, Massilia, Marcela, Mar-
selya, Marseille 172, 177, 178, 181,
200, 213, 322 1, 361, 366, 372, 425,
437, 438, 470; Marsiliensis prepos.
1, 2, 4.
Martini, Andreas, miles 538; For-
tunius 207.
Martinus IV., papa 1, 2, 14.
Massa de Maremna, comune de 302.
Matapan, Kap 280.
Mataplana, Hugo de 3.
Matfre, Graf 462.
Mattias, comes 13.
Mazzara, Maczara 361, 862, 5.54;
Mazariensis civitas 476; M. ep.
258, 339; Mazzaratal 276, 277.
Mechin, Guilelnvns 328.
Mediolanum, Melana, Milla, Mai-
land 93, 425, 449, 458, 520 f., 549,
550, 552, Mediolanensis archiep.
78. V. Vescomte.
— 574 —
"Medulionfe, RayiTiundus de 140.
Meglia, la 552.
Melacium v. Milazzo.
Uelau, Raymundus de 487, 489.
544—549.
Melevitanus ep. 258.
Melfiensis ep. 78.
Mellines, Melins 246 f.
^ende v. Mimatensis.
Menssoriu, Francesch de 425.
Mesquiten 345.
Messana, Messina 24, 50, 51, 61,
7a, 74, 88, 108, 110, 126, 127, 179,
181, 187, 258, 267, 270, 271, 274,
276, 277, 279, 280, 337—340, 376,
379, 383, 385, 416, 418, 440, 443,
446, 475—477, 522, 523; Predica-
tores 522; archiep. Guidotus 258.
Messegnerii Arnaldus 75, 239, 241,
242, 245.
Michaelis s. abbas 486. 488, 510;
V. Cuxano.
Miedes 555.
Milazzo,Milac, Melacium 72—75, 81.
Mileto 376.
Mimatensis eccl. 380; ep. 139, ep.
Guilelmus 380.
Miniato, comune de s. 301.
Mirabello, Hugo de 529, 549, 651.
Moach, Mohac, comes 72, 258.
Modena 235, 237.
Moicheua v. Garsia 538.
Molay, Jacobus de 31, 32.
Molina 404.
Moltonum castrum 283
Mouaci castrum, Monaco 62, 93, 95.
Moualdeschis, Mannus domini Cur-
radi de 302.
Moncada v. Montecatheuo.
Moncia castrum 449.
Mondasus, vicecomes 193.
Mondragon 193, 197.
Monfferat, Montferrat, Muntferrat
383, 384, 425.
Monge, Johannes, card. (Monachus)
130, 136, 334.
Monge. lo. Kurier 334. 337.
Monmellon, Pierre de 89 f.
Mons Aragon, Montaragon, Mun-
tarago 3, 74, 326, 329, 340. 341.
Mons I>eonis 74.
Monsorio, Bernardus de 302.
Mons regalis 267.
Mons pessulanus v. Montpellier.
Montaguto, Muntaguda, G. de na
62, 68, 150, 151, 377.
Montalto, Paulus de 420.
Monteaperto, Bartholomeus de 363.
Montealacri, Bernardus de 107.
Montefaventio, Bertrand de, card.
487.
Montefeltre, Guido von 5, 6. filius
comitis 540.
Montesa 332.
Montecaglioso 302.
Montecatheno, Moncada, Muncada,
Guilelmus 39, 52, 70, 96, 98, 440;
Not de 402, 405, 473.
Montefaventio, Monfavet, Bertrand
de, card. 348, 487, 492.
Monteoliva, Simon de 187.
Monteorgiale, Tadeus de 119.
Montepavone, Bernardus de 26.
Montepessulano 245, 344, 483.
Montepulciano, comune de 307.
Mouterotundo, Petrus de 258.
Montis caurosi et Andrie comes
302 f.
Montis serrati eccl. 529.
Montissonium 19.
Montornes 103.
Monlpellier, Montispeller, Mont-
pestler 115-117, 139, 193—195,
232, 245, 280, 323, 344, 391, 393,
397, 402, 443, 471, 483, 489.
Mora, A. de 168; Jacobus de 131,
132.
More, Guillelmus de la 171.
Morea 280.
Morella 40.
Morer, P. des 339.
Moriuioud, Berengar de 411. 413.
Moros 124, 347, 514.
Morre, Johannes de 129, 135.
— 575 —
Morteyla, Mortilla 83, 88.
Mota, Giiilonis de 86.
Mote, Johannes de la 87.
Miilet, Leo 339.
Muncada v. Montecatheuo 440.
Muntaguta 379.
Muntanyana, G. de 337.
Muntolio, A. de 327.
Muntpahon, B. de 533.
Murcia 10, 61, 73, 91, 122, 123, 142,
243.
Murivetus (Murviedo) 41.
Mutina 558.
Nabal, Raimundus Petrus de 26.
Nalabez v. Alabez 114.
Napel V. Neapel.
Napoleone 302; v. Neapoleo.
Napoleon, Sohn Jayme II. 376, 379,
380, 515, 524.
Narbona 115, 116, 148, 1.59, 165, 202,
232, 471, 505; Aymericus de 5, 6
486.
Nan, terra 376.
Navarra 118, 119, 137, 148, 170, 223,
524, 530; rex .541.
Nayburn 514.
Nazario, illi de s. 444.
Neapel, Napels, Napols 21, 46, 73,
75, 76—78, 80, 81, 82, 84, 88, 85,
102, 104—107, 109, 111, 114, 115,
129, 138—140, 177, 182, 197, 204,
212, 213, 222, 225, 303, 310, 320,
323, 337, 380, 400, 425, 441, 447,
477, 492, 514, 522, 5271, 531, 533 f.;
Siginulfus de Neapoli 140; Karl
V. Calabrien; v. Robertus, Sancia.
Neapel archiep. 530.
Neapoleo, Napolio Orsini, card. s.
Adriani 128 f., 134 f., 167 f., 183,
418 f., 429-431, 434-439, 450 f.,
467, 468, 473, 492, 494, 496, 508,
517, 518.
Nekarus, flumen 312.
Neocastro, Bartholomeus de 377.
Neopatrensis archiep. (Ferrarius)
452.
Nerii, Manfred 456, 457.
Nerius, Falco 47.
Nerius, comes 444 f.
Nica 323.
Nichotera 61, 376.
Nicolaus I. 265.
Nicolaus IV. 15.
Nicolaus V. 533, 534, 635, 539. ,
Nicolaus, notarius 526.
Nicoloso, messer 553.
Nicosia, Paganus de u. filius Jaco-
bus 257.
Nicosia 280—282.
Niederdeutschland 544.
Niffen, comes de .557.
Nimes 72. 190.
Nimocium in Cypro 146; Nimocien-
sis ep. 283; v. Limassol.
Nyphus, abbas 127.
Nivers 440.
Nocera 337.
Nogaret, G. de 117, 169.
Nolanus, administrator. archiep.
Messanensis 24.
Nomalt 124.
Nou, Bernadus ca 514 f.
Novara 557, 558.
Novelli, Arnaldus card. 343.
Novellus, Bonifatius de Dompnora-
tico 557, 559.
Nowgorod 162.
Nubie terra 514.
Nugaria 71.
Nunez, Juan Infant 80. 81.
OberitaUen 557.
Occam 635, 537.
Oliena (Sardinien) 456.
Olit, Eximenus de 69
Olivaria, Geraldus 513.
Oliverium (Sizilien) 71.
Ollomar, R. 66 f., v. Oulomarii.
Oristano, Oristey 419, 438, 456.
Orlando. Rotlan, Kap. 75, 81.
— 576 —
Orleans, ep. Petrus 46.
Oros, P. de 280, 283.
Orsini v. Neapoleo.
Orsso, Gentil 339.
Orvieto 62; Dorbavet, Tederic card.
129.
Osa, J. A. de 619, v. Dosa.
Oscensis ecclesia 537 ; ep. 19, 491 ;
Ademarius 19; Gaston 640.
Ostia, card. de 197, 222, 238.
Otranto 62, v. Idrontinus.
Ottinghen, comes de 557.
Otto V. Austria.
Oulomarii, Guilelmus 318 f., 429,
431, 434, 450, 452 f., 462, 464, 488.
638.
Ovid 307.
P. C, Bankier in Valencia 103.
Pacciana, abbas de, de Tedicis 301.
Pactensis ep. 258.
Pactis, Pati, Peregrinus, Pelegrin,
de 89, 303, 338.
Padua 225, 541.
Padus 206.
Paeris, Abtei 144.
Paganellus, Vico de 5.
Payllas, Narnau, Roger de 480.
Palermo v. Panormus.
Palerm, Robert de 361, 363.
Palici, Damiano de 339.
Palicio, Viuchiguerra de 128-
Palissa, Ugo de 398—400.
Palmerius, abbas 89.
Pandonis, Franciscus 73.
Panestre v. Penestre.
Panhaco, Mauritius de, mag. O. s.
Johannis 146.
Panormus, Palermo 5, 6, 23 f., 50,
53, 55, 66, 68, 70, 88, 111, 176 bis
179, 252 f., 267, 352, 475, 527;
Panormitanus archiep. 268, 361 ;
Franciscus. Peter 527.
Pantalanea 12.
Pantellaria 68 f.
Papinianus ep. 136, 143.
Paris, Parisius 18, 86, 134, 168, 17»
bis 176, 295, 296, 380, 381, 397,
399, 405, 406, 407, 460, 650, 552 f.;
Hotel K. Johanns in P. 544—547.
Parroa 136, 143, 557; Gerart de,
card. 85; Simon de 167.
Pastorellen 390.
Patti 71 V. Pactis.
Pauli, Johannes 68.
Pedemontium, in 222; Piemont
467.
Pedro V. Petrus.
Pelagrua, A. card. de 197, 233 bis
235, 317, 510.
Pelariis, Bertus de 301.
Pelegrini, Pelegri, Bernadus 115f.,
121, 460.
Penestre, Penestrinus card. 234,
236, 349.
Penaforte, Raymundus de 3.
Pepelis, Romeus de 301.
Peralta, R. de 500.
Peraventa, Ricxo de 533.
Pere, Jacme noble 524 v. Petrus.
Peregriui, Arnaldus 460.
Perez, Adam 366, 372. 373; Martin
287.
Perpinianum, Perpignan. Perpenya
78, 132, 159, 161, 167, 391,472 1.
486 1. 490, 492—494, 501, 510, 527,
529, 530.
Perugia, Perusium, Perusa, Perosa
121, 122, 125, 128, 130, 134, 137,
138, 302, 335, 529.
Petrus III., Pere, Pedro von Aragon
1—3, 17, 33, 44, 46 f., 56, 102.
Petrus IV. 119, 140, 231, 461.
Petrus, Sohn Friedrichs. Kbnig v.
Sizilien 289, 361 363, 528.
Petrus, Sohn Peters III. 96, 102.
Petrus, Infant, Sohn Jayraes 11.
464—467, 542.
Petrus peuitenciarius 209.
Peyteus v. Pictavensis.
Philippus IV. rex Francie (d. Sch.)
9, 11, 15, 19, 21, 33-47, 58, 85
bis 88, 106, 114—120, 131—135,
— 577 —
139, 144—146, 148, 165—176, 183
bis 188, 223, 226, 231, 235—237,
257, 263; soror 33 ff.
Philippus V. rex Francie 344 — 346,
370, 380—382, 394 f., 395, 397.
Philippus VI. rex Francie 529 f.,
541, 546 f, 551, 553.
Philippus de Maioricis, Infant, tutor
Jaymes II. von M. 289 f., 319, 365,
472 f., 477, 484, 486, 502, 509 f.
Philippus Infant 402 v. Castella.
Philippus abbas 144.
Philippi Grandis, s., raon. 127.
Pictavensis eivitas, Peyteus, Poi-
tiers 183—189.
Pinchon, G. 544.
Pinu, Franciscus de, scriptor 146.
Pinus, dom. (Florenz) 301.
Pipino, Johannes de 46.
Pistoria, Pistoja 119, 154, 301,482,
531, 540, 549 f.; vicarius 483.
Pisa, Pisani, 5, 6, 65, 66, 68, 85,
119, 120, 152—154, 168, 193, 204,
205, 220, 221, 222, 229, 239, 254,
255, 291, 292, 293, 303, 304, 363,
398, 399, 419—426, 429-456, 458,
462—464, 482—484, 497—499, 500,
508, 516, 520, 521, 525, 526, 527,
529, 533, 534, 540, 550, 552 f., 557 f.
Picxanells, Pucxarello de 633.
Placentia, Ottobonus de 78.
Plano, A. de 477; Johannes de 131.
Plasiano, Plahi^a, Guilelmus de
117, 184, 188.
Plovacensis,Ploaghe,ep.Petrus529.
Podio, Jacobus de 127.
Podio, viridi P. de 26.
Podiolo, Arnald de 411 f., 415—417.
Poitiers v. Pictavensis.
Pons Surgie 284.
Ponte, Bernardus de 232, 238.
Pontiaco, Guillelmus de 46.
Pontisera, Rudolfus de 74.
Pontonibus, Dalmacius de 232, 338.
Pontremoli 150, 153.
Ponza 88.
Poblet 375.
Portuensis card 2, 130, 183, 343.
Portusnaona v. Austria.
Portugal 171, 380, 517,548; Koni^
518; v. Elisabet.
Poscina, Filippus de, comes 302.
Posoniensis eccl. prep. Aibertus
318.
Porxena 12.3, 124.
Prades 26.
Pratis, Johannes abbas s., Germe^ni
de 46, 49.
Prato 119; card. Nicolaus de 130,
Prenestinus, Perestrinus, Penestre,
card. ep. 234, 236, 849, 492.
Procida, Johannes v. 6, 7, 16, 22,
49, 51, 52, 73, 98, 128, 377; To-
mas 73.
Provincia, Provence 6 f., 25, 29, 34,
70, 72, 73, 106, 121, 140, 181, 182,
183, 191, 212, 217, 322, 344, 345,
398, 399, 441.
Puerto, Estevan del 230.
Pugnolts, Berengar de 230.
Pulcrovi(?u, G. de 26,
Purrhinus, O. Pr. 89.
Puteoli 176.
Puy, card. del 342.
Puy de Franca 399.
QuintavaylljHenrigo de 113f.,Rich(>
150.
Rabat 614, 515,
Rabosto, Petrus de 181—183.
Raccuya 71.
Rages 8.
Ragusia 258.
Raymundus, Ramon Berengarii,
Sohn Karls II. 25; Sohn Jaymes
478, 5181, 543, 624.
Raymundus card. s. Marie nove
210, 341.
Raynerii, Raymundus 265.
Raynerius comes 516.
Rammigo, Jacobus de 301.
Randazzo 75.
— 578 —
Ravelleiisis ep. 77.
Raveusburg, Rafburg 284, 296—298.
Ratta, Degus della 302.
Recuperantiis, Guilelmus de 119.
Regium, Reggio 276, 339, 470, 558.
Remis 547.
Rhodus, Rodes 197—199, 280—282.
Rhone 193, 344.
Ribanca, P. 54, 55.
Ribera, castel de 480, 482.
Ricardi, R. 25.
Riera, Cervia i;a 5 f.
Richerii, Guilelmus, archidyac. En-
gracie 490, .504, 505, 587.
Rieti 76 f.
Ripalta, Petrus de 77.
Ripellis, R. de 3, 4.
Riperia 515.
Rivamunt 123.
Rivera di Gienova 150.
Rivo, P. de 551.
Rivopullo, abbas de 504.
Riuseco, Riusacco, Arnaldus de 54,
Berenger de 147.
Ritxvol, P. de 26.
Robertus dux, rex von Neapel 21,
25, 71—73, 75, 105, 106, 108 bis
115, 134, 138, 143, 145, 177, 181,
183, 203, 204, 211—213, -22—225,
238, 239, 249, 251, 252, 254, 255,
257, 265, 266, 270, 274, 276, 279,
280, 289, 290, 292, 293, 299, 300,
302, 303, 306-308, 310. 312, 319,
328, 330, 337, 339, 343, 34(5, 353,
355, 358, 360, 363, 366, 374, 381,
382, 384, 385, 387, 390, 392, 395,
396, 398, 399, 400, 401, 403, 407,
408, 410—413, 415, 418, 426, 429
bis 431, 433, 438, 440-443, 445
bis 449, 451, 462, 463, 467, 470,
471, 474, 475, 477, 478, 483, 515,
516, 526—527, 529, 530, 634, 536,
541—543, 552.
Roboam 366.
Rocabertino, fr. Dalmatius de 514;
Geraldus 360, 386, 394.
Rocha, Jacobus sa 551, 565,
Rodanus 266.
Roderici, Poncius 513.
Royg, Bernat 305, R. 511.
Roma, Rom 20, 29, 31, 33, 34, 38,
39, 41, 47, 55, 63, 65, 66, 73, 88,
91, 102, 104, 113, 114, 118, 120,
125, 128, 137, 140, 141, 194, 202,
205, 259, 260, 266, 290, 298, 327,
329, 334, 336, 358, 359, 392, 401,
402, 525, 526—531, 534, 535, 541,
543, 549; cancellor de R. 54J ;
cort de R. 534; Romana curia,
ecclesia 22, 24—26, 28, 30, 31,
48, 50, 51, 53, 55, 56, 59, 60, 68,
71, 77, 78, 110, 120, 138, 143, 179,
192, 202, 209, 213, 220, 238, 258,
266, 268, 269, 276, 283, 284, 297
299, 305, 350, 358, 3(50, 389, 390,
391, 392. 395, 417, 418, 419, 421,
422, 424, 437, 440, 452, 464— 4<;6,
479, 482, 486, 494, 526, 532, .523;
R. popuhis 550.
Romania 141, 151, 167, 168, 191,
192, 197—199, 223, 280, 415, 427.
Roseylo 472,
Rossiano, Covaccio de 225.
Rossilio, Roseylo 472, 486, 508.
Rossis, Jacobus de 301; Joliannes
de 301.
Rosso, Bacha, de Bellom 533.
Rosso, Matteo, card. 2, 15, 66, 66,
85, 125, 128, 129, 134— 13(5.
Rothomagensis eccl., Rouen 507 f.
Rotlan, R. de Valencia 512.
Rotundi, Simon 411.
Rovira, G. sa 280.
Rubei, Guilehnus 486.
Rubei de Parma 557.
Rudolf von Habsburg, deutscher
Konig 15 f.
Ruffus, b. extra civ. Avinion. 317.
Ruvira, P. 112.
Sabina Kardinal von 13—15, 24, 152,
192, (Petrus) 205, 467, 472, 473,
492.
— 579
Sabor s. 112.
Saeca 476.
Sacio, Escho 520.
Sacosta Galcerandi 5d6, 527 v. Costa.
Saga, Sibilia de 240.
Sagarda, Raymundus 171.
Sala 300.
Salamon 360.
Salavert 410.
Saleni terra 476.
Salerno 7, 76, 337; princeps Salern.
23, 2G, 27.
Salguera (Sardinien) 438.
Salinbenis, Benuccius de 301.
Salvaygnis, Ambrosius et Segura-
nus de 514.
Salvasius, Simon 258.
Salvatoris, monasterium s. 117, 522.
Saluzis, Felip de 469.
Salzet, Jacme 329.
Samaritanis, Bornius de 301.
Sanctius rex Castelle 26, 65, 113.
Sanccia regina 203, 276, 278, 311,
492, 496, 502.
Sanccius, Sancho rex de Mallorca
65, 107, 113, 115 f., 232, 390, 394,
398, 405 f., 437 f., 485, 487, 610,
629.
Sanccius, fr., de Aragona 283.
Sancho Bruder K. Friedrichs 338.
Sancta Maria, Lantinus comes de
444.
Sanxec P. 147.
Saona, Sahona, Savona 89, 482 bis
484, 499, 500, 516, 516, 521, .525,
526, 528 ; Saonenses 482, 497, 531.
Sapata, G. 554 v. Capata.
Sapera, Elicen 286 v. Capera.
Saragossa, bisbe 1, 32(5—329 (elet),
332 (eglesia), bis 335, 340 f., ar-
chiep. 370; arciacha 406; ciutat
528, 544.
Sardinia, Sardigna, Cerdenya 6,
19 1, 33, 49, 64, 68, 85, 130, 137,
150—154, 192—194, 204—206, 220
bis 222, 224, 225, 229, 249, 254
bis 256, 291, 304, 383, 386, 387,
400, 401, 419, 421, 425,-433, 436
bis 438, 440-442, 444—446, 448,
449, 455, 456, 4.58, 459, 464, (Sarts)
465, 469, 474, 477—479, 4S2, 482,
501, 502, 508, 51.5, 51(i, 520, 521.
526, 527, 533.
Sarazzeni, Sarraliins ()9, 89—91,
105, 1()0, 179, 192, 195 1, 199,
206, 208 f., 214, 21(5 f., .345, 347.
350, 386, 430, 448, 449, 474, 511,
545.
Sarria 254.
Sarriano, Sorriano, Seriano, Ber-
nard de 53, 68, 69, 80, 82, 84, 85.
105, 177, 178, 2.52, 255, 395, 411 t.,
415, 417; P. de 53.
Sarzana 189.
Sassari, Sasser 150, 1.53, 192, 433,
.52i).
Saura 515.
Saurina 1.50.
Savoya, comte de 547, .554.
Savona v. Saona
Saxonie dux Rudolfus 275.
Scaf usa, Scliafiliausen 305, 30(5, 308,
309, 313 f., 318, 324. 325, 331. 332,
341, 342.
Scala, comes de la .521, 541 ; signori
.542; Canes 4.58; Dante 302; Ma-
stinus et Albertus de .557 f.
Scalea 71.
Scarrerii, Guillermus 226.
Scholari, Palamidas 301.
Schwaben 284, 286. 287, 308.
Scintilliis, Scentiliis, Sentilis, (Ji-
labertus de 211, 216; Gisbertus
256.
Sclarmonda 168.
Scoti 541; 320, 322, .381 f.
Scuderiis, .Jacobus de 503.
Secia, G. de 47.
Selz 257, 276.
Semenara 337, 338.
Semenat, Ramon 455.
Sena v. Siena.
Senglada. Francesch 190.
Sentonoxet 20.
580 —
Sentura (Alexandrien) 111, 112.
Sespluges, Bernat 149, 150.
Sestany Johann 5. 6, 8.
Severino, comte Tomas de s. 299.
Severo s. card. de 341 f.
Sibilio 285, 286.
Sicilia, Sizilien Trinacria 5, 10, 16,
19—24, 28, 32—35, 37—39, 43 bis
56, 60-62, 64—72, 74, 77, 78, 83,
89 f., 93—95, 102, 103, 105—110,
127, 137, 140, 143, 145, 171, 177,
179, 180, 185, 187, 191, 209, 222
bis 224, 227, 228, 239, 249-254,
257, 261, 266, 267, 270, 276, 277,
279, 280, 282, 289—291, 293—295,
299, 306, 308, 328, 338, 340, 346,
352—357, 361—363, 372, 376, 379,
380, 386, 388, 391—393, 395, 396,
401, 411, 415, 441, 448, 465, 474,
574, 476, 478, 483, 493, 493, 502,
522, 626, 528 v. Friederus Petrus.
Siena, Sena 293, 301, 398; card.
Ricard de Sena 130.
Siginulfus, 8ergius 107.
Silbermuhle 480.
Silvestri, Dinus 167, 220 f.
Simou notarius 514.
Syragusa 68, 75, 76, 108—110, 258,
475, 476; Syracusani 379; electus
258.
Syrien 191 f.; v. Sur.
Sistel card. de (Robertus) 130.
Siurana castrum de 26.
Sobrino, Tomas comte de 300.
Solanes, Solanis F. de 80, 87.
Soler, Solerio A., Andreas de 257,
371; Bernat de 511; Pere des
280, 282 f.
Soli 473.
Solivera, P. 91, 92.
Solsona, Celsonensis, Celd.,Poncius
prepositus 15, 28, 57, 59 f., 63 f., 85.
Soria 404.
Sorriano v. Sarriano.
Spanieu v. Hispania.
Sparoeria, Guidatus 444, 447.
Specialis, Nicolaus 110.
Speluncis, P. de 16, 18.
Speyer v. Spira.
Spineto 552.
Spinis, Gerius de 301.
Spinula, Espinola 291, 293, 386, 518;
Christiauus 21, 93, 95, 189, 190,
191, 291, 445, 483; Galeot 443,
Gerard 441, 443,444; Lanfranchus
190; Leonardus 93; Luqui 499;
Nicola de Luculi 443; Odoardus
189; Opizinus 189, 190.
Spira, Speyer 284 f .
Splugis, Petrus de 392.
Spoleto 128 f.
Squerreriis, Petrus de 108, 110, 111.
Stada, Sans de 178.
Stagni, P. 477.
Stainpaxe 457.
Standardus, Guilelmus 77.
Stella 170.
Stellari, Opizo 6.
Stephani, R., Raymundus 495, 539.
Stephanus, Theutonicus 444.
Steyer, Styria 274, 297, 298, 365,
388, 516; v. Austria.
Strigoniensis v. Gloyach.
Stroccis, Filippus de 301.
Suan 286.
Sugeno 122.
Sulimella, Arnaldus de 69.
Sulmona 28, 30.
Suria, Sur 95, 147.
Tacione, Ugo de 503.
Tallaverus, Talavia, Fridericus Bar-
tholomeus 109, 111; Taillaferro,
Vannes 155. 168, 499.
Taranto 293.
Tarazona 20, 319—321, 471, 472.
Tarentum 88, 444, 445, Tarentinus
princeps 28, 38, 384.
Tarimce, Trimce, Tlemsen 514 f.,
524.
Tarragona, Taraco. Terragona 5,
83, 181, 366, 374, 375; T. provin-
cia 393; maritima T. 142; archiep.
— 581 —
Rodericus 95—101, 104, 186, 236
(Guilelmus), 289 f., 315 (Kapitel)
bis 319, 321, 326—328, 333f. (elet);
340 (Eximenes), 370 f., 393.
Tartari 90, 95, 2421
Tedicis, abbas de 301; v. Pacciana.
Templarii 8—10, 31 f., 72—75, 148,
138—176, 185 f., 234— 237 (Temp-
lergiiter), 315 f.
Terdona, Tortona 293, 562.
Terracina 73.
Terranova 257, 266, 456.
Terra sancta 1, 2, 8—10, 56, 58,
62, 91, 92, 110, 136, 175, 197, 208,
209, 337.
Textoris, Petrus 340, 471.
Ticionis, J. 85.
Tio, G. 82, 83, 85.
Tyrasonensis archidiac 386, 539;
canonicus 183.
Tirol, Heinrich von 221.
Thedaldi, castrum 206.
Thelesie comes, Signulfus de Nea-
poli 140.
Theotonici,Teotonici,Tudeschs447,
464, 525; Th. imperator 264; Th.
lingua 288.
Theresia, Teresa Infantin, Gemah-
lin Alfonsos IV. 453, 478.
Tholosani 83.
Thomasus 420.
Thorpe, Robert de 461.
Thotus, Arnolfinus 47.
Thuregum (Ztirich) 517.
Toledo 403, 407, 491, 504; Tole-
tana eccl. 505; Tol. archiep. Jo-
hannes 370, 391—393, 402, 405,
491, 504, 518.
Tolomeis, Scottus de 301.
Tolosa, Toloza, Toulouse 139, 443.
Tornamira 512,
Tornellus iudex 355, 360, 362.
Toros, Mosse 111, 112.
Torre v. Turritanus.
Torpie 303, 337.
Torreyles, Narnau de, Turrillis, Ar-
naldus 320, 323, 326, 328, 337-340.
Tortosa 361, 366, 367, 372, 373, 401;
Berengar von T. 28.
Tosa, Simon della 301, 302.
Trano, Petrus de, macerius pape
629.
Transmarine partes 31.
Trapani 5, 6, 11, 12, 252, 276, 277,
278, 356, 446.
Trappeno, Lippo de 534; Nicolaus
de 24,
Treces, Troyes 240, 328; Trecensis
ep. 340.
Trempum 391.
Tribiano 552.
Trier 311, Treverensis archiep. Bal-
duinus 311, 559.
Trient, Trento 520 f.
Trinacria v. Sicilia.
Tripolis 90 ; Tripolitana civitas 9, 12.
Trivixiana 657.
Triumfoncium 476.
Tropeta 74.
Troyes v. Treces.
Truflfe, Fatinus 301.
Tunis 242, 318, 319, 471; Tunicii
rex 24, 187.
Turillis v. Torreyles.
Turken 199.
Turonensis thesaurarius 46, 486;
V. Philippus de Maioricis.
Turri, Bartholomeus de 287.
Turritanus, Terre, archiep. Tedi-
sius 150, 152, 192; Petrus 529.
Tuscia, Tusci, Toscana 6, 6, 8, 119,
120, 130, 137, 138, 204—206, 220
bis 222, 224, 249, 251—253, 260,
266, 267, 293, 303, 304, 440, 442,
446, 448, 449, 463, 615, 516, 521,
551, 552, 558; Tuscie legatus 550.
Tusculum 333—335, 343; Tuscula-
nus ep. Ordoinus (Didaci) 2; Boc-
camaxa 129; ep. 183, 234, 283,
382, 535.
ijberlingen 288.
Ucles (Orden) 24.
Ugolino, conte 302.
582 —
Ulricus, buttellarius Alfonsi regis
560.
Ungaria, Hungaria, Ungarn 13, 16,
20 f., 172, 211—213, 841, 342; rex
etregina U. 569; v. Andreas, Karl
Martell, Ladislaus; Amor et Ga-
briel de Ungaria 16; Aymericus,
fr. regis Ungarie 16.
Urbevetana civitas 63.
Urgel 193, 196, 197; Urgellensis ep.
Guillemus 48; Raimundus 390 f;
archidiac. 28, 52, 53; Berengarius
de Villarono 59, 526, 529.
Ursini, Mattheus v. Rosso.
Valguanerio, Symon de .526.
Uzia v. Dosa.
Vaca, Galuanerii 500.
Val, Bertran des 21.
Valencia 46, 81, 103, 142, 149 1, 403,
405; Real de Val. 150; muros 150;
ep. Raimundus 28, 30 f., 39, 41,
59, 61. 64, 68, 75 f., 114, 129, 136,
230; Raimuudus 234 f., 390, 444;
canonici : P. Gomir 76 ; B. de
Montealacri 107; Johannes Bur-
gundi 143,218; Ferdinandus Gar-
sie, custos fr. Min. in Valencia
213, 231; baiulusB. ca Nou 514;
R. Rotlan de V. 512; Jacme Ca-
font de V. 512.
Valerium, apud s. 14.
Vallegrate 48.
Vallis domina, Sizilieu 72.
Valois, de Valesio, Carolus de, Va-
lesia, Alenconis, Caruoti, Anse-
gavieque comes 6, 40 f., 105, 140 f .,
370, 381, 397 f., 406 f., 440, 443,
461, 502, 504.
Valvert 80.
Vasconia 460.
Vasionensis diocesis 211.
Venetia, Venedig, Veneti 11, 13, 65,
167, 168, 191, 206, 207, 223, (dux)
280, 281, 283, 365.
Venexinus Venaissinus comitatus.
183, 344, 393.
Vercelli 557, 558.
Verdaguer, R. 514.
Vergua, Fortunius de, ep. Cesar-
aug. 2.
Verona 553.
Vescomte, Gualleas 425; Azo 521,
557.
Via, Arnaldus de 487; P. de Via
344, 352.
Viana, Vienne 139; daltinus de V.
634.
Vicensis ep. 98.
Vigintimilliis, Franciscus comes de
258, 352, 363.
Vilabre, Petrus de 171.
Vilalba, fr. G. de 514.
Vilaragut, Vilariacuto, Berengar de
6, 11, 12, 68, 69, 526, 629.
Vilamur, Ponz de 196, 320, 321.
Vilareto, Vilaret, Fulco de 200;
Guilelmus de V. 4, 10 f., 146 f.;
magistri 0. s. Johannis.
Vilarono, Berengar de 28, 53, 67.
Vilasecha 327.
Villa Bertrandi 55, 60.
Villa de Iglesias 447.
Villa francha, fr. Bartholomeus de
514.
Villanova, Vilanova 116, 121, 128,
168. 201, 419; Arnald 176, 374;
Elyonus de 371; G. de 26; Ray-
mundus de 377; Vidal de 115,
134, 231, 233, 234, 304, 315, 317,
319, 320, 326, 328, 332, 333, 338,
340, 342, 360, 422, 425, 428, 429,
432, 435.
Villari, Berengar de 72.
Vinaderi, R. 402,
Vincennes 223.
Vinciolus d. 302.
Violande infantissa, Tochter Jay-
mes II. 372, 400, 402, 459, 460.
474 V. Jolande.
Viscaya, Johannes de 517, 518.
Viterbo 125, 225, 353, 358.
— 583
Vivaldi, Manfred de 552.
Vocole 483.
Volta, Obertus de 193.
Vulterris, civ. de 301; ep. Rayne-
rius 301.
Westfalia 275.
Westminster 459, 461.
Wolfsowe, Ditricus de 318.
Xacha 12.
Xarcella 90.
Xativa 398.
Zaccaria, Beneto 6, 7.
Zelandia 548 v. Hannonia.
Zerdenya v. Sardinia.
Ziirich v. Thuregum 516
Berichtigungen.
S. 181 Nr. 81 zu lesen 1308 statt 1305.
S. 383 Nr. 173 Anm. zu lesen: Graf Hacke, die Palliumverleihungen
bis 1143.
S. 397 Nr. 182 Anm. zu p. hinzuzufiigen : 467.
S. 400 Nr. 184 am Schluss zu erganzen: Vgl. Arch. stor. Napol. VIII
den Aufsatz von Minieri-Riccio uber die Genealogia Karls II.
Hr. 239 gehort hinter 242.
Nachtrage und Erganzimgen
zu den
Acta Aragonensia Band 1-3
Entnommen aus
Spanische Forschungen derG6rresgesellschaft,Reihe l:Gesammelte Auf-
satze zur Kulturgeschichte Spaniens, Band 4, Aschendorffsche Verlags-
buchhandlung, Miinster, 1933 (Seite 355-536)
Im Jahre 1892 betrat ich zuerst die Raume des Kronarchivs in Barcelona.
Noch hatte der Sohn des bedeutenden Organisators des katalanischen Geschichts-
stoffes Prospero de Bofarull, der greise Don Manuel die Leitung; unter ihm
arbeitete, auch schon bejahrt, sein Sohn Don Francisco, Prosperos Enkel.
Franciscos Publikationen iiber das Konstanzer Konzil, uber den Uterarischen Theo-
logen Felipe de Malla, der selbst einen Balzac interessierte, und uber den geistvollen
Hofnarren Mossen Borra hatte meine Aufmerksamkeit auf das in der Gelehrten-
welt wohl genannte, aber wenig bekannte Archiv gelenkt. Erst nach der Jahr-
hundertwende konnte ich die Konstanzer Sammlung, die sich bis dahin nur auf
die Register Ferdinandos I. beschrankte, fortsetzen. Unter den Berichten der
aragonischen Gesandten vom Konzil lag ein romisches Tagebuch aus den
Tagen Bonifaz' VIII. verborgen. Dadurch wurde ich auf die gewaltige Masse
der CRD, des in Barcelona im Laufe von zwei Jahrhunderten sich an-
sammelnden, von auswarts kommenden Teiles der diplomatischen Korrespon-
denz, aufmerksam. Ein erster Zugriff in dieses wundervolle Material ermog-
lichte nach Jahresfrist das Erscheinen meines Buches uber den soviel ange-
fochtenen Bonifaz VIII. Nicht eine Biographie wollte ich geben, sondern nur
wichtige Punkte erforschen, die zur siCheren Deutung des oft ratselhaften Wesens
Bonifaz'VIII. fuhren konnten. Auf wiederholten, oft jahrlich alle Ferien um-
fassenden kurzen Reisen der nachsten Jahre sammelte ich den Stoff fur die Ende
1907 erschienenen Werke Acta Aragonensia (zwei Bande) und Papsttum und
Untergang des Templerordens (ebenfalls zwei Bande). Die Aufnahme des neuen
Quellenmaterials wai* zum Teile enthusiastisch. Eine der starksten Anerkennungen
war die AuBerung K. v. Heigels, mit der er meinen Vortrag auf dem internatio-
nalen HistorikerkongreB in Berlin 1908 einleitete, dafi seit einem Menschenalter
nicht ein so reicher und eigenartiger mittelalterlicher Quellenstoff geboten worden
sei. Auf mich personlich wirkte im Jahre 1923 noch starker die Erklarung des
Rektors der Universitat Zaragoza, die Universitat Aragons fuhle sich geehrt, dafi
ich den Titel Acta Aragonensia gewahlt hatte; darum habe sie beschlossen, fiir
die Freiburger notleidende Studentenschaft mir einige Zeit eine bestimmte Summe
zukommen zu lassen. Nur zwei kritische Bemerkungen wurden im Laufe der Zeit
laut: La Mantia beklagte die vielen Auslassungen und wiinschte vollige Wieder-
gabe der Quellen. Aber, gerade durch die Auslassung alles Formelhaften, durch
die Zusammenpressung alles WesenUichen, hatte ich die Zusammenballung in
wenigen Banden ermoglicht. Wiederholte Nachlese jungerer Gelehrter, die inner-
halb der gesteckten Grenzen wenig Neues zutage forderte, hat die Richtigkeit der
gewahlten Form erwiesen, die alles Wesentliche vereinte und der Deutung des
gegebenen Textes keinen Zwang antat. Berechtigter war die Bemerkung des
588 Spanische Forschungen
feinen siidfranzosischen Forschers J. Calmette, daD meine connaissance philolo-
gique nicht immer auf der Hohe meiner connaissance paleographique stande.
Aber wo sollte ich mir im philologischen Deutschland vor 40 — 30 Jahren Rats
p^-holen auBer bei Suchier in Halle? Selbst der hervorragende Freiburger Proven-
zahst Levy wuBte nicht immer zu helfen. Zudem war es gerade die Zeit, in der
die mehr oder minder offizielle neue katalanische Schreibweise entstand, die
aber kaum Regeln fur die Edition alter Texte bot. Und noch eines: die Schreib-
weise mancher katalanischen Diplomaten des 14. Jahrhunderts war in ihren
Briefen, oft im selben Briefe, eine so willkiirhche, daB man beim Mangel von
Photographien auch bei sorgfaltiger Kopierarbeit immer wieder Zweifeln sich
ausgesetzt sah, die nur durch eine neue Reise hatten behoben werden konnen.
"Welche Grammatik benutzt Konig Robert in seinem provenzahsch-katalanischen
Gewasch? GewiB, mit diesen Erwagungen soU nicht manche Inkorrektheit der
ersten Edition weggewischt, sondern nur entschuldigt werden, zumal das rein
Historische darunter nur selten gelitten hat. Meine Edition ist fur historische,
nicht fiir philologische Zw'ecke erfolgt, obwohl sie auch dafiir Hilfe leisten kann,
wie die philologische Arbeit von E. Llorens erweist. Einem wiederholt geauBerten
Wunsche von K. Wenck nach deutscher Ubertragung wichtiger Stucke, bin ich
im Einzelfalle bei dem sehr schwer verstandUchen wirtschaftlichen Dokument
(AA HI, 162 2.) nachgekommen; in starkerem Umfange war die Erfiillung des
Wunsches bei der Masse des katalanischen Stoffes nicht moglich.
Das Erscheinungsjahr 1907/8 ist fiir die katalanische Geschichtsforschung —
der Begrifl Geschichte im weitesten Sinne genommen — von besonderer Bedeu-
tung 1. Es wurde das Institut d'Estudis Catalans gegriindet, es erschien der
erste Band der monumentalen Bandereihe des Anuari mit wundervoller bild-
nerischer Ausstattung, es erschien der erste Band der Documents per THistoria
de la cultura Catalana mig-eval von Antonio Rubio y Lluch. Man staunt iiber
den kulturgeschichtlichen Reichtum Kataloniens, der in den beiden Banden vor
uns ausgebreitet wird. Man muB den groBen Gelehrten, den Sohn und Ver-
wandten der Schopfer der katalanischen Renaissance, begliickwiinschen, daB er
imstande war, ara Abend seines Lebens, am Vorabend der neuen geistigen Selb-
standigkeit seiner Nation innerhalb des neuen spanischen Staatsgebildes diesen
Kulturreichtum seiner Vorfahren vor uns auszubreiten. Man lese nur den um-
fangreichen „Prolech" zum zweiten 1921 erschienenen Bande mit der instruktiven
Gelehrtentafel am Ende.
Seine und meine Publikationen, obwohl sie denselben Zeitraum umfaBten,
beriihrten sich kaum. Unser beider Ziel und Material war verschieden. Mein
Ziel war die auBenpolitische, besonders die kirchenpolitische Bedeutung im
Quellenstoff darzutun und dazu diente mir das in den CRD vereinte Material,
wahrend ich die Registerbande nur vereinzelt heranzog und die spanische Terri-
torialspolitik bewufit ausschloB. Rubio schopfte aus den Tausenden der Register-
bande, er schopfte sie aus, beriihrte aber kaum das diplomatische Material. DaB
auch letzteres noch Erganzungen fiir die mittelalterliche katalanische Kultur bieten
kann, haben die Bande der AA bereits ergeben, und wird sich noch weiterhin
1 Vgl. meinen Aufsatz: Die katalanische Renaissance in der Internationalen
Wochenschrift 1910 und die kleine Arbeit: Das Aufbliihen der spanischen Ge-
schichtsschreibung in der Hist. Ztschr. 1913.
Nachlrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 589
zeigen. Neben Tristan und Lanzelot erscheint die grofie franzosische Schrift-
stellerin Christine de Pisan nur in den CRD, in ihnen wird die herrhche Fal-
schung Pedros IV. aufbewahrt, mit der er in Form einer papstUchen Urkunde
gewisse Kreise seines Hofes verulkt, sie enthalten die prachtigen Konstanzer
Konzilsbriefe des Hofnarren Mossen Borra usw.
Meine Absicht, die Forschung uber das ganze 14. Jahrhundert bis zum Kon-
slanzer Konzil auszudehnen, konnte ich infolge des Weltkrieges und der verandei-
ten wirtschaftUchen Lage Deutschlands nur zum Teile verwirkHchen. Da am
Ende des Weltkrieges keine Aussicht vorhanden zu sein schien, die Arbeiten fort-
zusetzen, beschloB ich mit Zustimmung meines opferwilligen Verlegers, das vor-
her Zusammengetragene als IH. Band der AA zu veroffenthchen (schliefiUch Ende
1922 erschienen). Sobald die poHtische Lage sich etwas geklart hatte, habe ich
seit 1921 meine Studienfahrten nach Barcelona wieder aufgenommen. Im wesent-
lichen ist das Material in der Beschrankung, die ich mir stets vorgenommen —
AuBenpolitik und Kirchenpolitik — mit immer grofierer Beschrankung bis in die
Zeit Pedros IV. von mir zusammengetragen; den ersten Teil biete ich hier unten.
Der weitere kirchenpolitische Stoff, der sich seit 1378 mit dem Quellenmaterial zur
Geschichte des groBen Schismas hauptsachlich deckte, ist von mir und Privat-
dozent Seidlmayer ausgesucht, und hierbei ist auch Kastilien (Simancas und
Madrid) nach Moglichkeit herangezogen worden. Hieriiber wird in Balde eine
umfangreiche Publikation erscheinen, die vor allem die opferwillige Tatigkeit der
kastilischen und aragonischen Herrscher dartun wird. Dagegen liefi ich die nicht
kirchenpolitische Aufienpolitik der aragonischen Herrscher Pedro IV., Juan I.
und Martin zum Teil unbeachtet, da sie fiir die allgemeine Geschichte an Bedeu-
tung verloren hat; so besonders die recht umfangreichen sizilischen Berichte der
letzten Zeit des 14. Jahrhunderts. Die katalanischen und kastilischen Quellen der
Konstanzer Zeit, von so hoher Bedeutung fiir dieses Konzil, wahrend demgegen-
iiber die Berichte — nicht die Chroniken — der Baseler Zeit viel geringfiigiger
sind, liegen in meinen vier Banden Acta concilii Constanciensis (1896 — 1928)
gesammelt vor.
Am Ende meiner zahlreichen Spanienreisen und -Forschungen habe ich zu
danken fiir edle Gastfreundschaft, die ich so oft in Barcelona, besonders in der
aufbliihenden Casa Balmes genossen, fiir vornehme Freigebigkeit, mit der die
friihere katalanische Mancomunidad und die Universitat Zaragoza meine und
deutsche Studienzwecke unterstiitzte, fur die Ehrungen seitens der Institute und
Akademien, seitens der Universitaten Salamanca und Valladolid. Die Arbeit moge
gewidmet sein den Mannern der alten und neuen Generation, die sich so oft als
meine Schiiler bezeichnet haben, obwohl ich mehr von ihnen gelernt habe, als sie
von mir, den Gelehrten auf den verschiedenen Hochschulen in Salamanca, Valla-
dolid, Sevilla, Madrid, Zaragoza, Gimenez Soler, Carande, Torres,
Riibio, de Luna, der hochgeschatzten Akademikerin M. Gaibrois de Bal-
lesteros und ihrem Gemahl, schliefilich den zahlreichen Freunden in Barce-
lona, an ihrer Spitze dem tatkraftigen Reorganisator des Kronarchivs und bedeu-
tenden Rechtshistoriker F. Valls y Taberner. Moge die junge Generation
deutscher Gelehrten, vor allem die Mitglieder der von mir vertretenen Gorres-
gesellschaft, die seit Jahren in Spanien arbeiten, durch tiichtige, objektiv ge-
haltene, die Kulturbedeutung Spaniens gern anerkennende Werke das durch das
Ausscheiden der Alten gelockerte Freundschaftsband erneuern.
590 Spanische Forschuiigeii
1. Die CRD des Kronarchivs in Barcelona.
Die internationale wissenschaftliche Bedeutung des mittelalter-
lichen Kronarchis in Barcelona beruht auf seinen Registern und seinen
Cartas reales diplomaticas -. Der gewaltige Keichtum beider Teile ent-
lockte seiner Zeit beim ersten Erscheinen der Acta Aragonensia dem
als vorsichtigen und nijchternen Urkundenforscher bekannten Emil von
Ottenthal den begeisterten Ausruf: „Hier an der Grenze der abend-
landischen Kultur hat sich ein Urkundenwesen entwickeit, wie es uns in
keinem andern Staatswesen, auch an der Kurie, gleichzeitig nicht
erhalten ist, eine schriftliche Verwaltung wie bei uns — ein papiernes
Zeialter da und dort," Und in zahlreichen Rezensionen der drei Bande
aufiert sich immer wieder das Erstaunen iiber die verwirrende FiJlle
des hier Gebotenen.
Eine Gesamtiibersicht liber die Register aus der Zeit Jaymes II.
habe ich in der Einleitung zum ersten Bande gegeben; dort auch den
Unterschied von den koniglichen und kirchlichen Registern anderer
Lander betont. Wie ihre Zahl von mehr als 6000 Banden fiir wenig
mehr als ein Vierteljahrtausend die Zahl aller sonstigen uns bekannten
Register iibersteigt, so unterscheiden sie sich auch durch den Inhalt von
allen andern. Man ersieht es vorziiglich aus den wundervollen bekannten
Banden von Antonio Rubio y Lluch (Documents de la cultura Catalana
mig-eval I, II), die fast ganz aus den Registern geschopft sind. Ganze
Serien haben mit Urkunden im engern Sinne nichts gemein. Es gibt in
den Registern eine fortlaufende Familienkorrespondenz, die auch wei-
teste Kulturgebiete behandelt: Schilderung des hauslichen Lebens,
Krankheiten und Tod, Kindererziehung und Verheiratung. Selbst die
politische Korrespondenz Jaymes II. mit seinem Bruder Friedrich III.
tragt einen durchaus andern Charakter als etwa das Registrum super
negotio imperii des Vatikans oder die Briefbiicher Konig Sigismunds
in Wien: Bekundungen briiderlicher Liebe wechseln ab mit bittern Vor-
wiirfen iiber Vernachlassigung, Schilderung der Wandlung eigenen reli-
giosen Lebens mit Erzahlung kriegerischer oder zerstorender Natur-
ereignisse. Novellenartiger Stoff dringt selbst in die Register, wenn er
auch viel haufiger und packender, selbst zu dichterischer Wiedergabe
reizend, sich in den CRD findet. Und alles dieses gilt nicht blofi von den
Registem Jaymes II., wenn auch hier, wie mir scheint, alles person-
licher und urspriinglicher sich zeigt.
- Weniger tritt der Reichtum bei den landschaftlichen Dokumenten, vor
allem bei den Abteilungen der Kloster hervor. Hier halt die Zahl der Dokumente
die normale Grenze, die wir auch in andern Sammlungen Westeuropas antrelTen.
Sehr umfangreich sind die Cortesakten. Die Handschriftensammhmg des Kron-
archivs lasse ich aufier Betracht.
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (1 — -III) 591
Wenn ich auf die CRD oder auch Cartas sueltas hier ausfiihrlicher
eingehe, so geschieht es deshalb, weil ich seit dem Erscheinen der drei
Bande eine allgemeine Obersicht iiber das gesamte bis ins 15. Jahr-
hundert reichende Material zu gewinnen vermochte. Aufier der gleich
zu besprechenden Archivgruppe der CRD, die durch die Art der Auf-
bewahrung sich gleich erkennen lassen, gibt es unter den Pergaminos
eine besondere Abteilung von Berichten, die bis vor kurzem gleich den
Abteilungen der eigentlichen Pergamenturkunden — Papst-, Konigs-,
Kloster- usw. Urkunden — gerollt aufbewahrt wurden, neuerdings zum
guten Teil geplattet und leichter benutzbar sind, Sie sind zum guten
Teil aufierordentlich klein, ofter nur Streifen, sind zuweilen ohne Siegel-
spur, zuweilen laSt sich eine Spur des aufgedriickten Siegels erkennen.
Sie haufen sich in der Zeit Jaymes II.; von der Konigin Sancha von
Neapel gibt es z. B. eine groQe Anzahl meist politischer, aber nicht
immer sehr bedeutender Stiicke. Viele Dutzende sind durch besonders
diinn geformtes Pergament gleich als diplomatische Briefe zu erkennen;
so die Schreiben der Tochter Jaymes Elisabeth, Gemahlin Friedrichs
d. Sch., so oIl duch die Briefe des letzteren, die sich sofort von seinen
eigentlichen Urkunden scheiden. Unter diesen Pergaminos befinden
sich wohl die altesten Dokumente, die man als diplomatische ansprechen
kann. Vielleicht ist die alteste Nummer ein langes Schreiben des ersten
Erzbischofs von Genua, des hl. Syrus, an Raymund Berenger von Aragon,
Es beginnt: R. Dei gratia Barchinonensi comiti et principi regi Arogo-
nensi et marchioni Provincie Sy[rus] Januensis ecclesie servus et
archiepiscopus licet indignus salutem in Christo et de universis hostibus
suis gloriosum triumphum et letam victoriam \ Syrus freut sich, wenn er
Gelegenheit hat, dem Fiirsten zu schreiben. Jubelnd dankt er Gott fiir
die Siege, die Raymund iiber die Sarazenen ante paucos annos errungen,
deren Stadte, Kastelle und Reichtiimer er gewinnen moge. Damit er
das lange Zeit ausfiihren konne, bringen der Erzbischof und die Kano-
niker von S. Laurentius taglich das Opfer fiir ihn dar, im standigen Ge-
denken, dai3 er dem hl. Laurentius mit der Insel Certosa ein so reiches
Geschenk gemacht. Er sendet den beredten und klugen Priester Albert
zu ihm, der mit dem Fiirsten wegen des Schutzes der anscheinend be-
drohten Insel verhandle. Dann schlieftt das Schriftstiick mit folgender
merkwiirdiger Bitte: Verum ut pro utilitate nostra singulariter etiam
vobis aliquid significemus, petimus de vestra munificentia, quod vos, qui
habetis in servitio vestro ultra centum milia hominum, mittatis nobis
unum Sarracenum vel christianum, qui noverit nobis sapienter ortum
■^ Ich betone auch hier, dafi es sich bei diesen Erorterungen um originale
Stucke des Verkehrs mit auswartigen Staaten und PersonHchkeiten handelt;
Kopien, Urkunden im engern Sinne und innerkatalanische Dokumente lasse ich
hier aufier Betracht.
592 SpMiiiachc l''()r.s(liunf^on
oxcolere et plantare pomerium. Est namque nobis persona talis valde
necessaria et per legatum presentem vestre magnificentie supplicamus,
ut confestim ad nostram presentiam dirigi faciatis. Omnipotens Deus
vitam vestram longis temporibus in continua prosperitate custodiat et
penitus ab omni malo defendat. Amen.
Weiter gehoren zu den altern Stiicken BruchstiJcko der Templer-
korrespondenz (vgl. Acta III und Papsttum und Untergang des Templer-
ordens). Das spater aufgefundene Stiick, unten folgend, das aus der
Zeit der Palastinafahrt Kaiser Friedrichs II. stammt, fand ich unter
den Documentos sin clasificar. Nach meiner jetzigen Kenntnis des
Archivs beginnen die diplomatischen Stiicke ganz vereinzelt im 12,, in
geringer Zahl in der ersten Halfte des 13. Jahrhunderts. Die gewohnlich
als CRD oder auch Cartas sueltas bezeichneten Dokumente werden in
261 cajas (Holzschachteln) oder Kasten aufbewahrt. Sie beginnen mit
Jayme I.; seinen Namen tragen 2 cajas, mit Pedro III. und Alfonso III.
ist je ein caja bezeichnet, Jayme II. dagegen weist 109 auf, Alfonso IV.
27, Pedro IV. 50, Juan I. 9, Martin I. 8, Fernando I. 20, Alfonso V. 25,
Juan II. 4 und Fernando II. (el catolico) 5. Wie in AA I S. LXVI an-
gegeben ist, wiesen damals die gezahlten Nummern Jaymes II. 13 474
auf. Da inzwischen die schon von mir zum erstenmal benutzten Cartas
maltratadas und einige andere Gruppen eingereiht worden sind, so wird
die Zahl wohl 14000 erreichen. Eine Nummerierung des Inhalts der
iibrigen cajas hat bislang nicht stattgefunden; nach der Einsicht in die
spatern cajas diirfte die Gesamtzahl kaum das Doppelte erreichen, ob-
wohl ihre Zahl im Vergleiche zu Jayme II. grofier ist. Nun darf man
diese vielen tausende Dokumente nicht fiir die Diplomatie allein bean-
spruchen; es finden sich unter ihnen grofie Reihen von Kopien der in
den Registern enthaltenen Briefe und Urkunden wesentlich innerpoli-
tischer, verwaltungsgeschichtlicher Art; aber auch sonst enthalten die
cajas zahlreiche Stiicke, die fiir die innere Wirtschafts- und Beamten-
geschichte von grofitem Werte, aber nicht eigentlich diplomatischer Natur
sind. Immerhin bleiben viele tausend Briefe, Gesandtschaftsberichte,
Vertrage usw. iibrig in einer Menge, die das Staunen des Kenners
erregt, der weifi, wie diirftig auch das spatere Mittelalter solche Stiicke
erhalten hat.
Ein aufieres Kennzeichen dieser Dokumente ist das Papier und der
Mangel einer vollstandigen Datierung. Nur ein kleiner Teil tragt Jahres-
zahl und er ist durchgangig fiir die allgemeine Geschichte der wenigst
bedeutende. Unter den Gesandtschaftsberichten tragen kaum einige
Prozent Jahresangaben. Gewohnliche Datierimg ist Angabe des Monats-
tages oder des Heiligenfestes. Man begreift darum die Schwierigkeilen
der archivalischen Ordnung und der wissenschaftlichen Benutzung. Um
diese gewaltige Masse ordnen zu konnen, so dafi man sofort das Akten-
stiick eines Herrschers, eines Geschehnisses herausfindet, dazu bediirfte
Nachlrage uiul Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 593
es eines internationalen Wissens, wie es kein Gelehrter selbst fiir ein
paar Jahrhunderte aufweisen kann. So hat man sich archivalisch in
friihern Zeiten mit allerlei Hilfsmitteln beholfen, z. B. Zusammenlegimg
nach Indiktionen, nach Monaten, nach Sachgruppen (z. B. Juden,
Templer), die nur ein Nichtkenner tadeln konnte. So begreift man aber
aueh, dafi in friihern Zeiten — und zuweilen auch jetzt noch — Doku-
mente unter falschen Herrschern eingereiht wurden; denn palao-
graphisch lassen sich ausgeschriebene Hande selbst nicht bei einem
Unterschiede von 30 Jahren feststellen. Ein Hilfsmittel bei Datierung
der diplomatischen Berichte aus der Zeit der ersten Halfte des 14. Jahr-
hunderts ergibt sich aus der Feststellung der Tatsache, dafi fast keiner
der verwendeten Diplomaten langer als ein dutzend Jahre, die meisten
nur ein paar Jahre im Dienste des Konigs erscheinen. Wahrend ich
wiederholt Stiicke des Nachfolgers dem Vorganger und umgekehrt zu-
weisen konnte, ist der Fall, dafi ein Stiick sich in eine mehr als hundert
Jahre spatere Sammlung verirrte, mir nur einmal vorgekommen. Das
kostlichste Dokument vielleicht des ganzen Archivs, das Tagebuch eines
Gesandten aus den Tagen Bonifaz VIII., fand ich unter Berichten vom
Konstanzer Konzil; so erfuhr ich erst auf meiner dritten spanischen
Forschungsreise von den Schatzen des 14. Jahrhunderts. (Aus denTagen
Bonifaz VIII. S. XXXVIII — L: Tagebuchartige Aufzeichnungen an der
Kurie Bonifaz' VIII. des Pfarrers Laurentius Martini,beginnend: XVIII.
Kal. Febroarii recessit en [nicht in] Rossell. Soweit noch zu lesen ist,
diirfte es so heiiJen und der Satz: recessit Herr Rossel zu deuten sein.
Vgl. Anm. 1.)
Ich lasse jetzt eine allgemeine trbersicht folgen; sie soll vor allem
der internationalen Orientierung dienen.
Von den 2 ersten cajas enthaltNr. 1 (Nr. 2 bringtWertlose Abschriften)
125 Stiick. Unter diesen viele Papierbriefe iiber innere Verwaltungs-
angelegenheiten, darunter beinahe 20 an den bajulus der Cerdagne, R. de
Pompia oder Pompiano, an den sich auch der Erzbischof von Narbonne
wendet. Nur ein Stiick tragt wirklich diplomatischen Charakter: Nr. 112.
Aus ihm erhellt, dafi ein reger Verkehr zwischen dem Konige und dem
papstlichen Notar Jordanus, dem spatem Kardinaldiakon tit. ss. Cosmae
et Damiani stattfand und friiher einmal der Barceloneser Kanonikus
P. Alberti (?) ihm iiber eine sekrete Angelegenheit des Kronprinzen
Pedro geschrieben habe. Ober diese hat er mit dem Papste ( Alexander IV.)
verhandelt und ihn giinstig gestiinmt gefunden, will aber dem jetzigen
Gesandten wegen des Geheimnisses nur miindliche Anweisungen geben.
Solange er lebt, wird er dahin arbeiten, dafi an der Kurie nichts dem
Konige Unangenehmes sich ereigne; er lalJt aber durchblicken, daiJ be-
deutende Gesandte von der Gegenseite an der Kurie arbeiteten, bisher
aber noch nichts erreicht hatten. Das^interessante Stiick (Orig. Perg. mit
Siegelspuren und der Adresse: Illustrissimo regi Aragonum) lautet:
594 Spjinisclic l'"()r.sclumgi'ii
Serenissimo principi suo tamquam domino speciali domino J. Dei gracia
illustri rcgi Aragonum Jordanus domini pape subdiaconus et notarius
recommendacionem et paratam ail eius obsequia voluntatem. Noveritis,
quod omnibus aliis vestris negociis, pro quibus latorem presencium,
notarlum vestrum ad sedem apostolicam destinastis, prout melius potui,
ixpeditis super negocio secreto . . primogeniti vestri, pro quo alias per
i*. Alberti canonicum Barchinonensem serenitas regia miclii scripsit, cum
domino summo pontifice tractatum habui diligentem. Quem more solito
inveni vobis in eodem negocio favorabilem et benignum. Et quia idem
negocium secretum est, congruum fore non vidi, quod actum sit de
eodem, vobis per litteras intimare, quia dictus notarius vester, cui
ipsum negotium commisi oretenus exponendum vobis, qualiter in illo
processerim, exprimet viva voce. Scituri, quod, quandiu vixero, attentus
et sollicitus ero, ut nichil fieri possit in curia, quod excellencie vestre
debeat displicere, licet autem pro predicto negocio magni nuncii venerint,
nichil tamen consequi potuerunt.
Das Stiick mu6 vor dem Jahre 1257 November 20 geschrieben sein,
denn seitdem zeichnet Jordanus als notarius et vicecancellarius (Pott-
hast, Regg. Pont. II S. 1473). Vielleicht weii5 die katalanische Spezial-
forschung den Brief genauer zu deuten.
Von Pedro d. Gr., dem Urheber der aragonischen Mittelmeerpolitik
und Schwiegersohn Konig Manfreds, habe ich in der ihm gewidmeten
caja keine Berichte, die iiber das Territoriale hinausgehen, gefunden.
Dai3 Material in seinen Registern vorhanden ist, ergibt sich aus den
Verhandlungen mit dem papstlichen Gesandten, dem Bischofe von
Grosseto, Uber seine franzosisch-kastilische Friedensmission sowie iiber
seinen Kreuzzggsplan (AA III).
Wahrend in Pedros Registern die Abtrennung der diplomatischen
Stiicke sich nur in dlirftigsten Anfangen zeigt, tritt sie bei Alfonso III.
schon charakteristischer hervor. Einiges ist daraus von Kliipfel in
seinem Buche iiber Alfonso, dann von La Mantia im Anuari II veroffent-
licht, anderes wird spater, soweit die Kirchenpolitik des Konigs in
Betracht kommt, veroffentlicht werden. Trotzdem findet sich aufier dem
Serichte iiber die Gefahr in Akku (1290) in der ihm gewidmeten caja
nichts von internationalem Interesse. Ich notierte nur: Nr. 6: Probi-
homines civ. Barchinonensis teilen dem Skriptor des Konigs (Jayme) von
Sizilien 1288 mit, dafi sie zum katalanischen Konsul in Sizilien ihren
Mitbiirger Guilelmus Pinxons fiir allerlei Zwecke ernannt haben und
bitten um Unterstiitzung seiner Tatigkeit. Nr. 10: In einem Original-
schreiben bittet Infant Pedro seinen sizilianischen Bruder um Nach-
richten iiber Konstanze, Friedrich und Jolande, die bei ihm weilen,
weiter um Geldsendung und kiindet die Ankunft eines Gesandten an,
der iiber die Verhandlungen Alfonsos mit dem Konig Karl II. genau
Bescheid weifi.
Naclitriige und Eiganzungen zu den Acla Aragonensia (I — III) 595
Hinter diesen diirftigen Resten der drci genannten Herrscher
erscheint nur plotzlich die gewaltige, beinahe iie Halfte der diplomati-
schen Sammlungen einehmende caja-Reihe (109) Jaymes II. Sie
beginnt schon mit diplomatischen Kaufmannsberichten aus seiner sizilia-
nischen Konigszeit! Die Korrespondenz wachst dann langsam in den
neunziger Jahren; sie ist zunachst noch wesentlioh innerspanisch, Briefe
nach und von Kastilien und Portugal, bis sie seit der Jahrhundertwende
stark anschwillt und durch beinahe 30 Jahre (Jayme stirbt 1327) sich
auf der Hohe halt. Ich bin wiederholt gefragt worden, woher dieses
geradezu enorme t)berwiegen der Korrespondenz Jaymes zu erklaren
sei. Andeutungsweise habe ich auf einiges hingewiesen. Zu einer
erhaltenen Korrespondenz gehort in erster Linie ein Konservator. So
auch hier. Es ist unzweifelhaft der Siegelbewahrer Bernard d'Averso,
dem die Erhaltung in erster Linie zu danken ist. Seit seinem Amts-
antritt 1301 fehlt kaum ein Stiick, fehlt kein Register, sind die Ein-
tragungen vollstandig, bleiben die Tausende von Kopien oder Ent-
wurfen ganz anders erhalten als friiher. Dazu kommen die sich haufen-
den, Aufsehen erregenden politischen Ereignisse um die Wende des
14. Jahrhunderts: Das Ende des Bonifazianischen Pontifikates, die trber-
siedelung der Kurie nach der Provence, in die Nahe Aragons, die
Templerkatastrophe, die Ereignisse im Imperium usw. Daneben die selt-
samen Verhaltnisse im Konigshause, die lebhaften internationalen Be-
ziehungen Jaymes II., besonders zu der italienischen Staatenwelt, zu
Friedrich d. Sch.
Nicht umsonst wird einmal das aragonische Kanzleiwesen als ein
wohlgeordnetes von dem Gesandten Johannes von Tudela (Martin I.,
caja 9 Nr. 91) gegeniiber der verrotteten Insel-sizilianischen Verwaltung
gepriesen. Im Konigreich Aragon war Schreiber-, Notars- und Finanz-
beamtenwesen aufs sorgfaltigste ausgebildet. Diese Beamten erhielten
gutes Salar; Klagen hort man nur, wenn in Notzeiten die Zahlungen
lange gestundet wurden. Alles dieses verdoppelt sich unter Jayme II.
Unzweifelhaft wufite man, dafi der fieberhaft beschaftigte Monarch —
ich habe schon friiher darauf hingewiesen — , gern Berichte horte. Pero
de Boyl schreibt einmal aus Avignon an Averso: „Ich bitte Euch, horcht
einmal beim Konige, obs ihn nicht langweile, dai3 ich so viel Worte ihm
schreibe; sicher hats noch viel mehr Unterhaltung gegeben, die ich noch
gern geschildert hatte, wenn ich nicht fiirchtete, ihn zu langweilen!" Der
Gesandte wul3te, dafi er die Neugierde des Monarchen dadurch an-
stachele. „Se diu clarament en la cort, que mes hic escrivits vos, senyor,
tot sol, que entre tots los altres princeps del mon," berichtet einmal
Vidal von Villanova von der Kurie (AA I S, 537). Vielleicht das Charak-
teristischte in dieser Art ist ein vorsichtiger Brief des Archidakons von
Tarazona des ersten Prokurators Alfonsos IV. nach dem Tode seines
Vaters (wohl um. 1328, CRD Alfonso IV. Nr. 3774): „Einige Eure Spezial-
596 Spanisclie Forschungeii
freunde am papstlichen Hofe, denen Eure Ehre am Herzen liegt, meinen,
dafi es gut sei, nicht wie Euer Vater wegen jeder Kleinigkeit feierliche
Gesandtschaften an den Hof zu senden. Euer Vater sandte mehr feier-
liche Botschaften an den papstlichen Hof als die Konige von Frankreich
und England zusammen in zehn Jahrenl Einige Euch besonders wohl-
gesinnte Kardinale wissen, dafi viele Gesandte zu Lebzeiten Jaymes
weniger fiir denKonig als fiir ihre Angelegenheiten an die Kuriekamen."
In der Neuordnung der CRD Jaymes II. ist vor allem seit der Archiv-
leitung F. Valls y Taberner manches geschehen; viele der bisher unda-
tierten Stiicke hat man eingereiht, die beschadigten, friiher nur gebiindelt
daliegenden Dokumente, die nicht benutzt waren, neben den Appendices
generales in eine Abteilung extra series untergebracht; verniinftiger-
weise hat man aber die Sondergruppen: ludios, Templarios, notge-
drungen auch die Indictiones usw. bestehen lassen.
Die ca. 4000 Nrn. Alfonsos IV. treten bei seiner viel kiirzeren
Regierungszeit (1327 — 1335) an Zahl nicht hinter den 14000 Nrn. seines
Vaters zuriick; aber die allgemein wichtigen Stiicke bleiben fast ganz
aus. Grofie Berichterstatter fehlen mit ein paar Ausnahmen. Seine
Regierungszeit verlauft ja mehr passiv in Fortfiihrung der Politik seines
Vaters und in der energischen Vorbereitung eines nie ausgefiihrten
Kriegszuges gegen die Sarrazenen mit dem Ziel der Eroberung Granadas
und der ganzlichen Vertreibung der Mohammedaner aus Spanien. Die
Kurienberichte beziehen sich auf das Handeln und Feilschen und die
Hohe des Kreuzzugszehnten. Hierbei fallen dann einige Streiflichter auf
den alternden Johannes XXII., aber doch matter in der Zeichnung als
in friiheren Zeiten. Ein neuer Gesandter taucht in Ramon de Melan auf.
Seine zahlreichen Berichte iiber die Verhandlungen mit Philipp VI. von
Frankreich und dem abenteuernden Konig Johann von Bohmen hat
Miret y Sans im zweiten Band des Anuari mit ausfiihrlicher Einleitung
publiziert. Nur ein Bericht ist ihm entgangen, in dem Ramon seine Hin-
und Herreisen durch Deutschland und die Schwierigkeiten schildert, um
den Konig abzufangen. Leider ist er nur bruchstiickweise erhalten; ihn
verdanke ich A. Willemsen.
Eine grofie Enttauschung bereiteten die 50 cajas Pedros IV. Die
grofie Masse seiner Register (mehr als 1000 gegeniiber den mehr als
400 Jaymes II.) liefien auch ein starkes diplomatisches Material ver-
muten. Nun sind von diesen Kasten die ersten 19mit enviadas bezeichnet,
d. h. sie enthalten Kopien aus den Registern Pedros, sind also mehr
oder minder wertlos; es folgen die datierten bis Nr. 33, in denen kaum
ein Dutzend Nummern diplomatischen Charakter tragen, die Nrn. 39 — 50
bergen innerpolitisches Aktenmaterial. Es bleiben also nur Nr. 33 — 38,
d. h. 6 cajas mit undatierten oder ungeniigend datierten iibrig, die allge-
meinen Wert besitzen. Folgendes Beispiel zeigt die starke Wandlung
gegeniiber friiher: Nach Mitteilung von Dr. Vives, dem besten Kenner
Nachtrage und Erganzungen zu den Acla Aragouensia (I — III) 597
der Personlichkeit des Johanniter-Grofimeisters Heredia, wird letzterer
in den Registern mehr als 600mal genannt, in mehr als 50 Fallen wird
auf seine Antworten oder Berichte hingewiesen, tatsachlich ist nur e i n
e i n z ig e s Schreiben des Grofimeisters im Archiv bisher aufgefunden!*
Mogen auch neue Forschungen noch einen oder andern Bericht auf-
finden, der Unterschied zwischen dem Aus- und Einlauf ist doch zu auf-
fallig. Ein weiteres fallt auf: Bei seinem Grofivater, aber auch bei
Alfonso IV., bleiben die Berichterstatter; ein Brief folgt bei ihnen dem
andem, Man beachte nur die bis jetzt aufgefundenen vielen Briefe
Johann Burgundis in den Acta Aragonensia und in meinem Templerwerk
oder die 13 Berichte Ramons de Melan, die Miret publizierte. Pedro
erhalt, soweit bis jetzt festzustellen ist, fast nur Einzelberichte; der Ge-
sandte erzahlt kurz, meist ohne personliche Anteilnahme iiber Mallorca,
Streitfalle, Skandale, Krieg mit Genua, Spionage. Es f ehlen mit e i n e m
Worte die oft so interessant subjektiven Berichte der Prokuratoren. Der
Charakter der Korrespondenz ist verloren, die Register treten allein in
den Vordergrund. Einen ganz sichern Grund fur diese Erscheinung
gegeniiber den Vorf ahren und etwa auch den Nachfolgenden vermag ich
nicht zu geben; dem Hinweis, der mir gegeniiber gemacht worden ist,
dafi des Konigs Mifitrauen diese Kargheit verschuldet, steht die Schreib-
seligkeit des Konigs gegeniiber. So kommt es denn auch, da6 Schisma-
berichte nur ganz diirftig vorhanden sind, obwohl Predo IV. noch die
neun ersten entscheidenden Jahre (1378 — 1387) erlebt hat; wir kennen
die Prokuratoren an der Kurie im Jahre 1378; sollte keiner von ihnen
einen Wahlbericht eingesandt haben? Aus Vorsicht? Die starksten
Spuren seiner Tatigkeit finden wir in den Registern und in den romi-
schen Quellen. Alles dieses schliefit nicht aus, dafi wichtiges Material
(z. B. iiber den Tod Philipps von Mallorca, iiber Karls IV. italienische
Politik, eine merkwiirdige Geheimkorrespondenz iiber Schismatatigkeit,
aci ha II letres de ma del papa usw.) sich vorfindet.
Reicher sind wieder die Berichte an Juan I. und Martin I. Zwei
Ereignisse finden in ihnen diplomatischen Niederschlag: das Schisma
und die Kirchenpolitik des aragonischen Papstes Benedikt XIII., da-
neben reiches Material zur sizilianischen Geschichte, das zeitweilig in gut
gefajBten, oft in sizilianischem Dialekt geschriebenen Stiicken iiberwiegt.
Zur Zeit Fernandos I. und Alfonsos V. erlebt die diplomatische Korre-
spondenz eine Art zweite Bliite. Die Rerichte vom Konstanzer Konzil
liegen nun in meinen vier Banden Acta concilii Constanciensis vor. Wir
konnen hier wieder Personlichkeiten unterscheiden, die ihre Ansichten
nicht verbergen, die auch zu charakterisieren verstehen. Nicht alles ist
* Ich hebe dieses besonders hervor, weil der Referent der Span. Forsch.
(Ges. Aufsatze II) in der Historischen Vierteljahrschrift von Vives gerade das
Gegenteil herausgelesen hatte.
598 Spanische Forschungen
erfreulich: Mifigimst, Denunziation, Habgier werfen Schatten auf manchen
Brief . Selbst der Hauptberichterstatter, der Graf Cardona, ist von solchen
Schwachen nicht frei. Eigenartig tritt die Kontrolle der Gesandten
durch einander hervor. Von grofitem Reiz sind die drei Briefe des sehr
intelligenten Hofnarren Mossen Borra, deren fiir die deutsche Rechts-
und Kulturgeschichte wichtige Partien so ziemlich unbeachtet geblieben
sind. Alles in allem stellen sich Schilderungen, wie iiber die Flucht
Johannes XXIII. und iiber die Wahl Martins V., den besten aus der Zeit
Jaymes II. zur Seite. Um so mehr fallen diese spanischen Leistungen in
Abfassung und Aufbewahrung auf, wenn man bedenkt, dafi von den zahl-
reichen Universitatsgesandten nur die Kolner und Wiener Berichte
zum Teil erhalten sind.
Eine Enttauschung bereitete wieder der Nachlafi Alfonsos V. Seine
weitgreifende internationale Politil^, seine Vertretung auf dem Baseler
Konzil liefi vieles Neue erhoffen, Die diplomatische Erganzung zu den
Registern ist nicht grofi; Sensationelles fehlt ganz. Ob die seit der Neu-
zeit vorhandene Erzahlung, dai3 ein Schiff mit Akten des Konigs auf dem
Wege von Neapel nach Barcelona verloren gegangen sei, fundiert ist,
weiiS ich nicht zu sagen.
Diese vertiefte tJbersicht iiber die Cartas reales diplomaticas bringt
wohl gegeniiber den AA S. LXVII ff. eine Reihe Erganzungen, aber keine
&tarken Uberraschungen. UnserUrteilbleibtdasselberdieKorrespondenz-
tatigkeit Jaymes II. bleibt einzig in der Geschichte der mittelalterlichen
Quellen. Drei der eigenartigsten Korrespondenten seiner Zeit darf ich
zum Schlusse noch charakterisieren.
Vidal von Villanova, wohl der bedeutendste Diplomat Jaymes, zeigt
sich auch in seinen Berichten als der grolSe Debatter. Ich glaube, auch
in den modernen diplomatischen Berichten wird man kaum eine leb-
haftere und packendere Darstellung finden. Reden und Gegenreden
folgen Schlag auf Schlag, immer innerhalb der aulJersten Grenzen. E el
respus, yo li respos heil5t es oft. Anfiihrer im V/ortkampfe ist der ruhige
Vidal, nicht der weichherzige Clemens V., dem die Tranen in die Augen
steigen, oder der aufgeregte JohannesXXII., der sich in denReden iiber-
stiirzt und dann immer dasselbe wiederholt. Fast wie ein unruhiges
Kind, das sich in etwa vergessen, behandelt Vidal den Papst: Pare sant,
lexem aquests paraules, Deus e vos sabets la veritat sobre ago, com es.
tJberreich sind diese oft nur in der Nacht hingeworfenen Berichte, an
hiibschen kleinen Malereien. Wie zeichnet er packend den iiber seine
Schilderung des franzosischen Charakters lachelnden Clemens V., oder
wie der Papst ihn bei der Hand nimmt, ihn vertraulich en Vidal (Herr
Vidal) nennt, wie er jetzt nur als Bertrand del Got und nicht als Papst
Clemens V. mit ihm reden will. In all den Berichten ist nichts Feier-
liches, nichts Gezwungenes in der Sprache, es klingt beinahe wie Ge-
plauder, auch wenn es als offizielles Schreiben auftritt. Vielleicht wirkt
Nachtrage und Erganzungen zu den Acla Aragonensia (I — 111) 599
hier der Gebrauch der Muttersprache mit, denn Vidal schreibt wie die
anderen vornehmen Laiengesandten katalanisch. Ein Mann, der mit
dem Statthalter Christi wie ein freier Mann zum freien Mann redet, vor-
nehm, aber offen, der die Kardinale wie seinesgleichen behandelt, nimmt
auch seinem Herrscher gegeniiber kein Blatt vor den Mund. Uberhaupt
ist der freie Ton, den sich manche Diplomaten ihrem Konige gegen-
iiber erlauben, ein Ton, der zuweilen in direkte Vorwiirfe iibergeht, die
der Konig geduldig hinnimmt, hochst beachtenswert. An der Kurie war
man dabei empfindlicher. Wie ein Dominikaner einmal dem milden
Clemens gegeniiber zu scharf wird, wird er trotz seines G^sandten-
charakters bestraft. Wir wissen es aus seinem eigenen Munde, und sein
Schreiben ist fiir uns doppelt kostbar, denn es beweist uns, da6 die
lateinische Fassung des „libre dels feits" Jaymes I., der „Iiber gestorum"
des Frater Petrus Marsilii, die in der Univ.-Bibliothek zu Barcelona
liegt, die Originalhandschrift des Frater Petrus Marsilii ist — er ist der
bestrafte Monoh.
Ganz anders sind die Berichte des Prokurators Johannes Burgundi.
Sie sind in der Form einfacher, klar, wie seine Schrift, dem Inhalt nach
aber iiberreich, nicht an Gesprachen, sondern an tatsachlichen Angaben.
Nirgendwo ist genauer und anschaulicher das Geschaftsleben an der
Kurie gezeichnet worden als in seinen Briefen. Die Wanderungen der
Kurie durch Frankreich, die Verwirrung durch den neuen Aufenthalt,
die Hemmungen infolge Krankheit des Papstes, das miihevolle Amt eines
Prokurators, der sich wiederholt abweisen und dann in spater Nacht-
stunde rufen lassen mu6, um nur zu horen, dafi er nicht iiber das Dran-
gendste und Wichtigste berichten darf: alles das liest man mit grofiter
Spannung. Daneben hat dieser Prokurator aber das weiteste politische
Interesse; er hort hinauf nach Schottland, hinab nach Sizilien, er
berichtet iiber Inquisition und Biirgerkrieg in Flandern, er zeichnet
deutsche Verhaltnisse, er ist der zuverlassigste Berichterstatter im
Templerprozefi.
Noch einen dritten nenne ich aus der Reihe dieser Diplomaten, oder
vielmehr es ist kein Diplomat: ein Unikum in der Berichterstattung wohl
bis dahin, aber auch spater nicht so oft anzutreffen, ein freiwilliger
Korrespondent, ein genuesischer Kaufmann, Christian Spinula, aus dem
bekannten Genueser Geschlecht. Wenn Jakob iiber die italienischen Ver •
haltnisse, iiber die Politik Genuas, den Romzug Heinrich VII. so gut
unterrichtet ist, so verdankt er diese Kenntnisse dem Genueser Kauf-
mann, der selbst im Verkehr mit Jakob nach und nach ein verstandliches
Latein anzuwenden lernt, falls die Briefe immer von seiner Hand
geschrieben sind.
600 Spanische Forschungen
2. Kanzler. Vizekanzler. Gesandtschaftswesen.
lus sigilli.
1, Ka n z 1 e r. Ganz allgemein kann ich nim nach genauer Durchsicht
des Materials fiirs 13. und 14. Jahrhundert feststellen, dafi in erster
Linie kirchliche Wiirdentrager fiir das Kanzleramt von Jayme I. an ge-
nommen wurden (gegen AA III S. XVI), dafi aber auch beachtenswerte
Ausnahmen vorkamen. Nach dem Werke von Miret, Itinerari de Jaume I.
erscheint als erster Kanzler dieses Konigs seit 1218 der Bischof Berengar
de Palou von Barcelona; er wird als Kanzler zuletzt am 23. Februar 1241
genannt und als verstorben am 7. Oktober desselben Jahres. Dann diirfte
Bischof Amald von Valencia das Amt bis 1248 versehen haben (Miret
S. 175); er wird nur einmal genannt. Der von 1248 — 1276 als Bischof
von Valencia erwahnte Andreas de Albalat ist als Kanzler beim Konig
1254 (in Tamarit), im selben Jahre in Pamplona, im folgenden in
Xativa, Valencia, Zaragoza, Lenda, Tarazona und Calatajud, ebenso in
den folgenden drei Jahren. Dann wird 1259 der Halbneffe Jaymes L,
der Bischof Wilhelm von Lerida (1257—1283) bei Miret S. 290 ange-
fiihrt. Fiir die letzte Lebenszeit des grofien Konigs wird der Bischof
Jacobus Zarocha von Huesca (1273 — ?) in den Urkunden erwahnt. Seit
seinen Jugendjahren am Hofe des Konigs erzogen, erscheint er seit den
sechsziger Jahren in Begleitung des Herrschers als Notar und zuletzt als
Kanzler. Er wird mit der Entstehung des Llibre dels feyts Jaymes I. in
Verbindung gebracht; von ihm heifit es in der Chronik, dafi der Konig
ihn zum Bischof gemacht habe.
Unter Pedro III. und Alfons III. ist fast die ganze Zeit magister A.
de Turre, legum professor, als Kanzler tatig. Nach Reg. 44 f. 151 "^ hat er
auch die prepositura mensis Augusti Barchinonensis und auf Grund der-
selben zwei bestias pro portando blado de Barchinona ad molendina de
Stadella. Anscheinend sind diese Miihlen mit der Propstei verbunden.
Nach Register 59 hat dieser Kanzler wie unter Pedro III. so auch unter
Alfonso III. im Jahre 1282 pro labore suo quolibet anno tria millia soli-
dorum Barchinonensium zu erhalten. Spater erscheint er noch als cano-
nicus Leridensis. Am Ende seiner Regierungszeit (9. April 1291) sendet
der Konig „religiosum virum Poncium prejxtsitum Celsonensem can-
cellarium nostrum" zu Papst Nikolaus IV. und zu den Kardinalen, um
sich mit der Kurie auszusohnen. Poncius war spater unter Jayme II. mit
dem neuen Kanzler Kollektor des ersten Zehnten und wurde 1302 Bischof
von Vich. (Vgl. AA III. Register. Zurita, Indices 1578 nennt 1291 S.201
Kanzler Berengar, Propst von Solsona.) Am 4. Mai 1283 ernannte
Pedro III. zum Kanzler des ganzen sizilischen Reiches den beriihmten
Johannes de Procida: Petrus etc. Johanni de Procida militi, dilecto con-
siliario, familiari et fideli suo etc. De fide, iusticia et legalitate tua, fama
de ea laudabile testimonium perhibente, ab experto confisi te magistrum
Naclilriigc uiul Erganzuiigcn zu deii Acta Aragonensia (I — -III) 601
(so wohl statt magnum, was inhaltlich richtig, aber hier nicht steht) can-
cellarium tocius regni Sicilie . . . usque ad nostre voluntatis beneplacitum
duximus fiducialiter statuendum . . . (Reg. 45 f. 160; vgl. 54 f. 233.) Mit
1291 wurde er auch Kanzler von Aragon (AA S. XL). Wann er das Amt
verlor, ob er abgesetzt wurde, habe ich nicht festgestellt. Jedenfalls
wurde die Lage unhaltbar, als Insel-Sizilien unter Friedrich um 1294
eigene Wege ging. Tatsachlich wird am 24. November 1295 Bischof
Raimund von Valencia zum Kanzler Aragons emannt. Jayme IL kannte
ihn schon von seiner italienischen Tatigkeit her. Vielleicht ist es eine
politische Mahnung seinerseits, als er 1292 am 13. Juni in obsidione
castri de la Cumba den Bisohof in seine Diozese zuriickrief: Cum vos
ad regimen vestri episcopatus valde sitis necessarius quo ad presens, nos
velimus et placeat nobis, vos in dicto episcopatu esse, eundem gubernare
et regere, ut decet (Reg. 92 f. 134). tJber die Personlichkeit und bedeu-
tungsvolle politische Rolle Raimunds habe ich mich friiher geaufiert
(AA I S. XLI f.). Clemens V. hat ihm das schonste Lob gespendet: Er
kenne ihn als Bischof und von friiher, wie er noch „Meister Ramon" war.
Er lobte seine grofte Weisheit und seine grolJe Erfahrung; noch mehr
lobte er die Heiligkeit seines Lebenswandels. Er habe ihn auf dem
Vienner Konzil fiir das Wohl der Kirche und der Menschheit notig, er
wiirde eher 30 Pralaten beurlauben als den Bischof von Valencia (Finke,
Papsttum und Untergang des Templerordens II, 262). Seine schone Selb-
standigkeit auf dem Konzil habe ich schon erwahnt; selbstandig verhielt
er sich auch in den Staatsgeschaften. Urkunden, die er fiir unrichtig
hielt, unterzeichnete er nicht. So heifit es Reg. 129 f . 62 unter der Kopie
eines Elongamentum extra stilum cum clausulis: nisi Jamusw.: P. Martini
mandato regio facto per Gondisalvum Garcie. Et fuit expedita sine signo
cancellarii, quia tradita fuit per d. regem manualiter B. de Aversone,
cum d. episcopus nollet eam consignare. Einen guten Teil der Kanz-
leitung fuhrte er anscheinend mit Genehmigung des Herrschers von
Valencia aus, wahrend Jayme in Barcelona safi! So befiehlt er in einem
Schreiben, das noch im Original im Archiv liegt (CRD nr. 842), dem
Vizekanzler Bernart Boneti: 1. Da der Konig dem Guillelmus de
Montecatheno Geld schuldet, soU er eine Urkunde „ex parte domini" auf
die Salzgelderkollektoren in Aragon ausstellen, wie solche Schuld-
urkunden ausgestellt werden. 2. Peritonus de Granyena hat eine Ur-
kunde Konig Pedros III. verloren; er befiehlt, ihm gegeniiber so zu
handeln, quod secundum iusticiam et consuetudinem curie inveneritis
esse faciendum. 3. Soll den zum Konige gehenden Guillelmus de la
Margall in seinen Geschaften helfen. Valencia 1300 december 26.
Ihm folgte fiir einige Jahre der jugendliche Infant und Pfriinden-
anwarter Johannes, Jaymes Liebling, bis er Ende 1319 Erzbischof und
Kanzler in Toledo wurde. Er erhielt nur die Halfte des Siegelzehnten,
602 Spiiiiisrlif Forscliiiii^jcn
der 1317/8 in 12 Monaten den zehnten Teil von 73033 sol. Barch. und
6709 sol. Jaccenses, also ungefiiiir 80000 sol., betrug. Die andere Halfte
wurde zwischen dem Vizekanzler und Bernart d'Avers6 geteilt; vom
23. Oktober 1318 an erhielt diese Halfte von der Hiilfte der bekannte
Prokurator Joliannes Burgundi, sagrista de Mallorcha, qui comenga de
tenir loch del dit senyor Iffant en la cancellaria.
Die beiden Kanzler seit 1320 waren Raimund von Valencia ' und seit
1325 Gaston de Moncada, Bischof von Huesca. Obwohl der alternde
Jayme, auf Wunsch wohl seiner jungen Frau Elisende, Gaston fiir ver-
schiedene Bistiimer dem Papste warm empfohlen hatte und sterbend
seinen Sohn Alfonso an den Kanzler erinnert hatte, iibertrug dieser noch
im Todesmonat, am 25. November 1327, dem Erzbischof Petrus von
Zaragoza das Kanzleramt (Reg. 562 f. 16' f.). Warum die Eile, ergibt sich
aus dem Ernennungsdekret selbst. „Uns gereicht es zum Ruhme und
unsere Wiirde wird gehoben, wenn wir zur Leitung des Koniglichen
Hauses und des ganzen Staates mit beriihmten Mannern uns umgeben",
beginnt das feierliche Dokument. „Weil das Kanzleramt am Konigshofe
einen hervorragenden Platz einnimmt und alle koniglichen Amter inner-
halb des koniglichen Hauses wie im Staate selbst umfal3t, den Staat leitel,
den Untertanen Recht bietet und die koniglichen Rechte erhalt", so hat
er den Erzbischof als den nach allen Seiten hochsten und ausgezeichneten
Kirchenfiirsten dazu auserwahlt und iibertragt ihm das Amt mit all
seinen Pertinenzen und zwar auf Lebenszeit (dum animam duxeritis in
humanis). Damit er cum eo majori integritate quam alii, qui vobis in eo
hactenus prefuemnt, verwalten konne, heilJtesdann. Das kann sich doch
nur gegen Gaston richten, vielleicht auch noch gegen dessen Vorganger!
Er darf 1. aus eigener Auctoritat den Vizekanzler emennen und ab-
setzen **; 2. alle Siegel, die Bulle und den Bullenstempel (omnia sigilla
nostra, bullam ac bulle tiparium) dem Siegelbewahrer iibergeben; 3. er
erhalt, ob an der Kurie oder aufierhalb, den Zehnten des Geldes aus
allen diesen Siegeln; 4. eine quitacio oder eine porcio taglich ad viginti
equitaturas ebenfalls aus dem Siegelrecht. Dem vom Erzbischofe er-
nannten Siegelhalter Bonanatus de Petra hat er Auftrag zur Ausfuhrung
gegeben. Aus allerlei AulSerungen diirfen wir entnehmen, dafi Alfonso
dem Erzbischofe sein Amt erleichterte; so richtet er einmal seinen Weg
danach ein, damit der Kanzler ihn bequem treffen konne. Tatsachlich
hat er sein Amt wahrend der ganzen achtjahrigen Regierungszeit
Alfonsos IV. verwaltet und noch drei Jahre unter Pedro IV. Dann folgt
die Absetzung des greisen Kirchenfiirsten durch Papst Benedikt XII.
'' Am 20. Dezember 1320 schreibt der Vater dem Erzbischof von Toledo:
Empfang seines Briefes per quas ven. Valentinum episcopum ex potestate per
nos vobis collata nobis in cancellarium nominastis.
^ Vgl. aber unten beim Vizekanzler.
Nachlrage und Erganzungen 7u den Acta Aragonensia fl — III) 603
So heifit es wenigstens in der Ernennungsurkunde vom 14. Oktober
1338, duroh welche der Oheim des Konigs, der Infant Pedro, das Amt
erhalt. Der Papst habe aus MitgefiJhl fiir den greisen Erzbischof^ und
fijr seine hochangesehene Zaragozaner Kirche, die lange Zeit seiner
Gegenwart beraubt gewesen, da er fast standig* am koniglichen Hofe
anwesend sein mufite (queque propter sequelam quasi continuam curie
nostre, quam archiepiscopus ipse ratione dicti officii cancellarie facere
hactenus habuit, eius presentia fuerat longis temporibus destituta) ihm
befohlen, das Kanzleramt niederzulegen und sich um dasselbe in keiner
Weise mehr zu kiimmem. t)ber den Grund der Absetzung aufiert sich
J. Rius in: Analecta s. Tarraconensia, 1932, in dem so wichtigen Artikel:
L'arquebisbe de Saragossa canceller de Pere III, So wird der vielbeamtete
Graf von Ribagorza und Ampurias, der spatere Franziskaner und
Visionar, iiber den ich an anderer Stelle spreche, der erste Laienkanzler
in der Reihe der bisher aufgefuhrten Personen. Seine Befugnisse und
Emolumente entsprechen denen seines Vorgangers; nur erfolgt keine
tJbertragung auf Lebenszeit, sondern bis auf Widerruf. (Reg. 949 f. 53.
Gedruckt von F. Valls y Taberner, in: EI tractat „De regimine prin-
cipum" dePinfant fra Pere d'Arag6.)
Dem Infanten folgte wieder ein Laienkanzler: Hugo de Fenolet. Ftir
ihn bittet sein Vater P. de F. Konig Alfonso IV. um Reservation aller
Pfriinden des in Perpignan gestorbenen Guillem Daui, canonge e
pebordre de Valencia und tJbergabe an seinen Sohn Nugo, der Juris-
prudenz in Montpellier studiere. CRD Alfonso IV. 3470.) Unter Pedros
Papieren liegen mehrere Briefe mit der Aufschrift: Nobili viro domino
Hugoni de Fonoylleto cancellario domini regis Aragonum. So im ehe-
maligen Leg. 96 und dazwischen ein Original oder gleichzeitige Abschrift
eines Briefes, den Hugo an die Adresse des: Carissime domine Antoni!
sendet. Gott wisse, heifit es darin, da6 er alles Mogliche, soweit es ge-
stattet sei, fiir dessen Verwandten, den Prior de Letone, im Streit mit
dem Propst von Villari getan, und vieles zuriickgestellt, was der Konig
gegen den Prior und die Seinen angeordnet habe. Auch schon darum,
ne monasteria, que propterea, quod admodum sunt collapsa, ad statum
irreparabile devenirent. Durch den Abt von Balneolarum habe er dem
Prior schreiben lassen, er moge zu einer Besprechung mit ihm nach
Gerona kommen. Der Prior kiimmerte sich nicht darum und habe sich
zur Austragung des Streites an die Kurie begeben, was ihm aus Liebe
zum Adressaten und aus Riicksicht auf den Prior leid tue; denn dadurch
ist der Konig noch besonders erbost: quia idem prior duos notarios et
duos advocatos Minorise mere laycos facit pro re non spiritali in Romana
curia litigare. Dazu hat er mehrere Beamte und Untertanen des Konigs
" Er starb erst 7 Jahre spater!
^ Aus den unten folgenden Bemerkungen ergibt sich, dafl esAusnahmen gab.
604 Spanische Forschungcn
gegen den Willen des papstlichen Richters ganz unpassend exkommuni-
zieren und sogar konigliche Untertanen auf offenilicher Strafie aus-
priigeln lassen! Der Adressat soll dafiir sorgen, dafi der Prior sich ent-
schuldigt; dann lafit sich alles ordnen. Unterbleibt das, so wird der
Konig energisch vorgehen und Papst und Kardinale iiber den Zustand
des Klosters aufklaren. Der Prior entschuldigt sich in einem groben
Briefe nicht. Er nennt Hugo: Reverendissime domine! Aberdie Adresse
ist an: nobili viro domino Hugoni gerichtet. Dies mu6 vcr 1346 liegen.
Denn am 16. Juli 1346 wird Hugo, canonicus Elnensis, Bischof von Vich,
nachdem der Versuch des Konigs, seine Ernennung zum Bischofe von
Tarrazona durch den Kardinal B. de Rodes durchzusetzen — der von
Tarrazona sollte Bisohof von Tortosa werden — mifilungen war, da die
Tortosaner den Bischof von Barcelona wiinschten. Zwei Jahre spater
wurde Hugo nach Valencia versetzt, wo er 1356 starb **.
" Erzbischof Johannes von Reims dankt deni Kanzler Bischof Hugo (Fenolel)
fiir die gastliche Aufnahme, die er bei ihm gefunden hat (1347? 1348?) Mai 6.
Reverendo patri domino et amico nostro carissimo domino H. Dei gracia Vicenci
episcopo domini regis . . . Aragonum cancellario . . . J. eadem permissione
Remensis archiepiscopus et par Francie consiliariusque d. regis Francie . . .
Occurit nobis, quod scribitur Actum XXIIH capitulo et sunt verba, que Tertullus
[Acta ap. 24, 2 f.] accusans Paulum felici presidi dirigit ore suo: „Cum in multa
pace agamus per te et multa corrigantur per tuam prudenciam, semper et ubique
suscepimus, optime Felix, cum omni graciarum actione. Ne diucius protraham,
oro te breviter pro tua clemencia!" Quequidem verba proposito nostro satis con-
veniunt. Nam vere, quantum ad primum membrum, per vos „in pace" et trans-
quilitate per totam Aragoniam complevimus iter nostrum. Item quantum ad
secundum membrum persone vestre conveniunt dicta membra et in hiis, que
vestro incumbunt officio merito possunt dici; nam in dicto regno „multa per
vestram prudenciam corriguntur et in melius reformantur". Quanto vero ad
tercium nobis conveniunt dicta verba et possumus dicere: „Semper et ubique
suscepimus, optime Felix, cum omni graciarum accione." Vestras vero curas,
labores et diligencias attendentes finem predicte auctoritatis possumus con-
venienter assumere et ad nostrum propositum adaptare: „Ne diucius . . . cle-
mencia." Unde iuxta dicta verba pro vestra clemencia, amore et gracia suppii-
cantes attente \os rogamus, ut illis vestri gracia perfruamur vita comite vos et
nos mutuo invicem diligentes, quod ex parte nostra vobis offerimus toto corde.
Verum, reverende pater, quoniam inter alia beneficia per vos curialiter nobis facta
nobis hoc maximum reputamus, videlicet, quod dom. rex vester salubri consilio
mediante nostri conductus officium Franchisco de Perilloso voluit delegare el
super hoc Deo primo, secundo predicto d. regi, tercio vobis grates refferimus
cordiales, dictum Franchiscum vobis in quatuor specialiter commendando, primo
videlicet in fidelitate, sicuti Joseph suo tamen modo domino suo fidelitatem
servans, cum regina noluit commisceri, secundo in diligencia et solicitudine simi-
liter commendatur, prout de Jacob scribitur: die noctuque gelu et estu urgebar
fugebatque sompnus ab oculis meis. Tercio de prompta debet obediencia similiter
commendari, secundum quod scribitur de Ysaia dicente domino: Ecce, ego mitto.
Nachlrage uiid Erganzungen zu den Acla Aragonensia (I — III) 605
Ihm folgte als Kanzler 1358 der Erzbischof von Tarragona. (Reg.
1293 f. 189: Con lo seu canceller es archabisbe de Terragona.) Im Jahre
1374 findet sich in der Pragmatica Pedros IV. (Reg. 1293) die auffallige
Notiz: Declarat, que en la quitacio, que solia pendre lo canceller,
succescha lo bisbe de Leyda, aytant com sera present en la cort e aytant
com dura la vacacione del canceller. Ich vermag die Stelle nicht zu
deuten. AIs wohl letzten Kanzler Pedros IV. verzeichne ich zu 1381
Ferd. Oscensis episcopus.
Die Zeit des Schismas brachte immer neue kirchenpolitische For-
derungen des Konigtums; je schwacher die jeweilige Position -des avi-
gnonesischen Papsttums, desto ungestiimer ofter die Ansinnen und desto
kiihner oft die Sprache der Herrscher. Zuweilen zeigt sich ein sonder-
bares Gemisch von Devotion und Anmafiung wie Reg. 2291 f. 163: Som
meravellats del sant pare, qui axi cruament se porte en tots quants fets
nos havem a fer — und gleich darauf : Sanctitati vestre referimus accio-
nes uberes graciarum. Dieser selbe so kirchlich gesinnte Herrscher,
Martin I., suchte auch seinem Kanzler eine Stellung zu verschaffen, die
weit iiber die Stellung hinausging, die je ein Kanzleichef im mittelalter-
lichen Kanzleiwesen ausgeiibt hat. Auch friiher hatten die Papste den
kirchlichen Dirigenten der Kanzleien (cancellarius oder capellanus major
oder auch dem vicecancellarius), soweit sie selbst kirchliche Personen
waren, ein grofieres Aufsichtsrecht gewahrt. So Bonifaz VIII. auf Bitten
KarlsII. von Neapel dem Verwalter der Kanzlei ein Strafrecht, mit Aus-
nahme der Absetzung, und ein Vorschlagsrecht fiir die Weihen (Vatik.
Arch. Reg. 46 A f. 96). Aber Martin I. forderte mehr fiir seinen Kanzler.
Zunachst ein Provisionsrecht fiir alle vakanten oder vakant werdenden
Pfriinden seiner kirchlichen Hofbeamten: eciamsi dicta beneficia cano-
nicatus et prebende officia seu dignitates cum cura vel sine cura in
ecclesiis cathedralibus existant, eciamsi parrochiales ecclesie. Die geist-
lichen Beamten selbst sollten unter sich ein volles Vertauschungsrecht
ihrer Beneficien haben. Dann ein volles Strafrecht iiber die Hofgeist-
lichen, auch wenn sie Monche oder exempt seien. Das wird noch ein-
mal weiter ausgedehnt auf die Religiosen der Militarorden, die keine
Geistlichen sind, ja sogar: eciamsi dicti militares religiosi magistri seu
preceptores fuerint aut aliam quamcunque dignitatem seu prelaturam
obtineant in quibuscunque religionibus seu ordinibus regnorum seu
terrarum prefate regie maiestatis.
Dieses Privilegiensystem sollte ein wirklich frommer, der Welt
fernerhin entsagender und als einfacher Kartauser-Konverse im Kloster
Quarto et ultimo de conversacione honesta merito commendatur. Nam de statu
suo et maiori nunquam vidimus honestius conversantem . . . Scriptum apud Salces
die VI. Maii. Archiepiscopus Remensis amicus vester. Riickseite: Reverendissimo
patri domino et amico nostro carissimo domino H. Dei gratia episcopo domini
regis Aragonum cancellario. Or. pap. Ssp. CRD Pedro IV caja 35.
606 Spanische Foiscliuiigen
Porta coeli lebonder lioher Adliger, Franziscus d'Aranda, dem Papst
Benedikt XIII. vortragen, zugleich fiir den Kanzler im Falle der Er-
ledigung des Papsttums, auch die hochste kirchliche Wiirde in seinen
Staaten beantragen! Die Forderung lautet: Item recordetur dictus Fran-
ciscus, quod sciat plenarie a domino nostro papa, quid faciendum esset
per prefatum d. regem in suis regnis et terris, si sua sanctitas obiret in
domino et videretur fore conveniens, quod vacanfe Romana ecclesia
cancellarius esset locumtenens pape in omnibus dictis suis regnis et
terris cum plenaria potestate ad omnem casum, qui posset occurrere, et
videretur, quod duo prelati eligerentur per d. regem, unus videlicet in
Tarraconensi et alter in Cesaraugustana provinciis. Letzteres ist viel-
leicht so zu deuten, dafi je ein Kanzler fur die beiden Staatengruppen
der aragonischen Krone eingesetzt werden sollte; wie es ja immer wie-
der verlangt und im 15. Jahrhundert zeitweilig durchgefiihrt wurde.
Diese exorbitanten Vorschlage wurden einem Papste gemacht, der von
seiner hohen Wiirde und Machtstellung aufs tiefste durchdrungen war;
allerdings in der Zeit seiner tiefsten Demiitigung, kurz nach seiner Be-
freiung aus der Belagerung durch die Kardiniile und die Stadt Avignon.
2. Das Vizekanzleramt. Die Vizekanzler treten nur verein-
zelt bei besonderen Gelegenheiten und in Unterschriften hervor. Und
doch lastet auf ihnen die Haupturkundenarbeit. Sie sind fiir die tech-
nische und juristische Korrektheit verantwortlich. Zuweilen greifen sie
auch ins Politische iiber; besonders in kirchenpolitischen Fragen wie
der unten angefiihrte Franciscus Roma. Uber politische Gesandtschaften
wichtigster Art, wie sie einige Vizekanzler Jaymes II. versahen, ist
AA I S. XLVIIff. Material verzeichnet. Dalmatius de Pontonibus war
Professor (wohl an der Universitat Lerida); Guilelmus de Deo, civis
Gerunde und iudex daselbst, nennt sich in einem Schreiben (CRD
Jayme II. Nr. 1592) an Dalmatius: suus minimus discipulus. Von Petrus
de Monello ist das Verzeichnis seiner juristischen Bibliothek erhalten.
Alfonso IV. nahm zu seinem ersten Vizekanzler Guilelmus Oulo-
mar. Er gehorte einer im Dienste der Konige oft genannten Familie an.
Er war der Sohn und Erbe des G. Oulomar, ciutada von Barcelona, der
die Administration einer Reihe von Templergiitem gehabt hatte. AIs
jutge de la cort, Mitglied des koniglichen Rates, war er Gesandter mit
Vidal de Villanova nach dem Vienner Konzil, um die Templerangelegen-
heit zu regeln, soUte in geheimer Sendung nach Tunis, war sodann in
der Umgebung des heranwachsenden Infanten x\lfonso, dessen vertrau-
tester Ratgeber er wurde, Man darf das Verhaltnis beider mehr als kon-
ventionell bezeichnen. Zu seinem grofiten Bedauern wird er 1323 an
der Kurie festgehalten, da er sich so nicht von dem in den sardinischen
Feldzug ziehenden Infanten verabschieden kann. Spater reist er dort-
hin und sendet begeisterte Schilderungen der Siege und kriegerischen
Taten Alfonsos an den Vater. Mit Kardinal Napoleon Orsini, der ihn
NiichtrSgo und Ergiinzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 607
einmal mit: Amice carissime! anredet, teilt er die Freude iiber die giiick-
lichien Errungenschaften und die Sorge um die Gesundheit des Infanten
(AA I und III. Register). Um 1325 befragte der Kardinal einen Ge-
sandten nach Oulomar: dicens, quod erat multum bona et valens per-
sona. In seinem Trauerbrief nach dem Tode Jaymes II. empfiehlt er
dem neuen Herrn den Oulomar. Wir entnehmen das aus der Antwort
Alfonsos vom 18. Dezember 1327 (Reg. 519 f. 32): Comendacionem insuper
dilecti vicecancellari et consiliarii Guilelmi Oulomarii acceptam habui-
mus et quia semper ab experto, sicut scripsistis, ipsum fidelem et nostri
honoris fer\idum adinvenimus, mox cum ad regnorum nostrorum guber-
nacula assumpti extitimus, eum vicecancellarium nostrum prefecimus.
Oulomar starb bereits im Friihjahr 1330 "\ Denn am 17. Marz dieses
Jahres teilt der Konig dem Kanzler mit, dafi er nach dem in diesen
Tagen erfolgten Tode Oulomars (qui hiis diebus solvit debitum naturale)
sich um einen leistungsfahigen Nachfolger bemiiht und, da das Amt
nicht lange unbesetzt bleiben diirfe (nec posse aliqualiter prolongari
pro eo, quia posset mora de facili maximum dispendium preparare),
den Juristen Jacobus Calbeti zum Vizekanzler ernannt und ihm befohlen,
ut auctoritate nostra et loco ac vice vestri predictum vicecancellariatus
officium exerceat (Reg. 522 f. 267). Merkwiirdig sind beide Ernennun-
gen, denn dem Erzbischof von Zaragoza hatte er doch versprochen, dal3
ihm die Ernennungseines Stellvertreterszustehensollte! Ubrigens ergibt
sich aus dem ersten personlichen Dokument dieses Vizekanzlers, dafi
die standige Anwesenheit des Kanzlers am Hofe doch nicht so notig war.
Der Konig berichtet dem Kanzler, dafi in einem Familienstreite des
J. Calbeti mit dem koniglichen Rat Garsias Loriz und seiner Frau die
Sache von Garsias ihm, demKanzler, iibertragen sei. Der Konig sprach
mit Calbeti, der Verzogerung fiirchtet, da der Erzbischof nicht anwesend
sei. er selbst krank gewesen und wegen seines Amtes die Kurie nicht
verlassen diirfe. So solle dann der Guilelmus Calbeti die Sache schlich-
ten (Reg. 524 f. 163- vom 10. November 1330).
Uber die wichtige und schwierige Stellung des Vizekanzlers spricht
eine Gesandtschaftsinstruktion vom Jahre 1358 (Reg. 1293 f. 189). Der
Majordomus der Konigin, Raimundus de Pegaria, und der Subthesaurar
Jaspertus de Campolongo soUen bei giinstiger Gelegenheit Papst Inno-
zenz VI. iiber die peinliche Lage des Vizekanzlers Francesch Roma auf-
klaren. Sie sollten gegen die Anschuldigung einiger Pralaten, dafi Roma
ungerechte Prozesse gegen sie fiihre, dal3 er gehassig und parteiisch
gegen alles Recht vorgehe, energisch protestieren. Die Sache liege viel-
mehr so: Wenn von einem Bischof oder sonst einer kirchlichen Person-
lichkeit Prozesse gegen einen koniglichen Beamten gefiihrt wiirden
1" Vgl. den Inhalt eines warinen Schreibcns, das O. an einen jungen Ver-
wandten richtet. AA I S. CLII.
608 Spanische Forscliungen
zum Schaden der Regalien und der koniglichen Rechte, so befehle der
Konig dem Vizekanzler in solchen Fallen vorzugehen, denn der Kanzler
sei als Erzbischof von Tarragona kein passender Richter (con lo seu
canceller es archabisbe de Terragona et noy seria jutge covinent). In
solchen FSllen berufe der Vizekanzler an dem Ort, wo er mit dem
Konig weilt, die Kanonisten und Legisten zusammen und ebenso die
bischofliche Gegenpartei, Und erst nach Anhoren der verschiedenen
Auffassungen und nach langerer Diskussion werden die Entscheidungen
gefallt. Der Konig sorgt dafur, dafi jedem sein Recht wird. Er schatzt
die kirchlichen Freiheiten, aber bei seiner Milde wagen zuweilen geist-
liche Kreise ihr Gebiet gegen die constitucio de Terragona auszudehnen.
Einige Menschenalter spater feiert Konig Martin in den schwulstig-
sten Formen die Wichtigkeit des Vizekanzleramtes, mit dem er ex pro-
prio nostro motu atque de certa sciencia den spater als Gesandter auf
dem Konstanzer Konzil stark hervortretenden Sperans in Deo Cardona
legis scientie professorem „schmuckt" (ducimus ordinandum). Immer
wieder kommt er auf die groi3e Bedeutung des Amtes zuriick: quod est
litterarum prelucida gloria et civile sacrarium. dignitatum cunctarum
origo . . . ac firma et solida mira sedes virtutum splendencium; der
Beamte darf nostre imaginis gloriose impressum caracterem bajulando
portare. Mehr ins Tatsachliche iibergehend betont der Konig: lusticiam
tam et in audiendis, disceptandis et penitus terminandis litigiis atque
causis et questionibus civilibus et criminalibus, . , . que . . . in can-
cellaria vel regia domo nostra emerserint, quam et in supplicandis vel
postulandis a nobis . . . petenti sub nostro regali vos nomine ministretis.
Man erschrickt beinahe vor dem Umfang der Arbeit, der sich der Vize-
kanzler widment mufi: Rescripta, oracula, privilegia nec non cartas et
litteras ac provisiones tam graciosas quam et justicie sigillorum nostro-
rum tipario sigillanda signetis sentencias, pronunciaciones, diffiniciones,
iudicia et decreta nostro nomine . . . proferatis et plenius promulgetis
(Reg. 2213 f. 161 zum 24. Mai 1404). Man begreift, dafi aus dem wachsen-
den Umfang der Geschafte das Vizekanzleramt bei der richtigen Person-
lichkeit zum Mittelpunkt des innerstaatlichen Lebens geworden war.
3. Gesandtschaftswesen. Auf Prokuratoren und Botschafter
(oder Spezialgesandte) ist in AA I S. CXXIII ausfiihrlich eingegangen:
das Wesen ihres Amtes, Ahnlichkeit und Verschiedenheit, die Ge-
schichte der bedeutendsten beider Gruppen ist dort geschildert. Das
Material war iiberreich; schon bei Alfonso IV. wird es diirftiger, obw^ohl
wir noch je einen hervorragenden Prokurator und Gesandten (Bernard
Oliverii und Ramon de Melan) kennenlernen. Nur einige charakteristi-
sche Ziige will ich zur Erganzung geben. Ein klarer Unterschied zwischen
Prokurator und Gesandten zeigt sich in der Ausstattung beider. An der
betreffenden Stelle habe ich die gewaltigen Summen angegeben, die
allein die Ausstattung vor Beginn der Reise erforderte; so 1311 bei den
Nachliage uiid Ergiinzungen zu den Acla Aragonensia (I — 111) 609
drei Gesandten zum Vienner Konzil: Da muiJte der vorneiimste P. de
Queralt drei cavallers companyons, 8 escuders und 16 troters im Gefolge
iiaben, der zweite P. Boyl und sein Soiin 5 escuders und 10 troters,
G. Oulomar, jutge del s. rey, begniigte sich mit 2 escuders und 4 troters.
Diese 52 Personen bekamen nun Prunl^gewandungen, kostbarste Hut-
federn und Sciiulie. Von solchen Ausstattungen lesen wir bei den Proku-
ratoren nichts im ganzen 14. Jahrhundert. Sie bedurften ihrer in solcher
Weise auch nicht, denn sie waren unter Jayme und Alfonso immer
Kleriker. Wir ersehen es aus den Bestallungen, die auch unter Alfonso
Ubereinstimmend mit den friihern lauten. Unter Pedro IV. begegnen
wir zuerst der Form: Nos de discretione et facilitate dilecti domestici
nostri Bonifaci Ferrarii legum doctoris . . . confidentes ipsum facimus . . .
in Romana curia nostrum procuratorem, actorem, factorem, negociorum
gestorem et nuncium specialem ad impetrandum usw. wie bei den
bekannten Fassungen. Ich glaube nicht, dafi damit eine prinzipielle Er-
weiterung des Arbeitsgebietes gemeint ist. Dieser am 9. August 1340
ernannte Prokurator ist Kleriker (Kaplan des Kardinalpriesters Ber-
nard tit. s. Ciriaci) wie sein Vorganger Anthonius de Collo (?), Kanoni-
kus von S. Feliu in Gerona (Reg. 1056 f. 158'). Pedro scheint also auch
nur Kleriker gesandt zu haben. Dagegen begegnen wir einer neuen
Auffassung bei Martin I. Er behauptet 1402 (Reg. 2291 f. 121), dal5 es
aragonische Gewohnheit sei, nur adlige Prokuratoren an die Kurie zu
senden: Sanctissime pater! Ex usu et consuetudine curie Romane et stilo
utique inclite domus nostre Aragonum a priscis citra temporibus obser-
vatis intacte ordinatum existit . . ., qualiter procuratores nostri in dicta
Romana curia esse debent nobiles persone et a nobilitari quidem genere
trahentes originem. So ernennt er den Bernardus de Scintillis decreto-
rum doctor, Ob dieser Laie war? Daneben bestimmt er den Berengarius
Riera, Abbreviator in der papstlichen Kanzlei, zur Weiterverwaltung des
Prokuratorenamtes, das er schon langer gefiihrt habe, aber nur in Ver-
bindimg mit Bernardus. Warum diese auffallige Neuordnung? Vielleicht
hangt es mit den damaligen schwierigen Verhaltnissen in Avignon zu-
sammen. Der Konig hatte seinen in Avignon wohnenden Untertanen
geboten auszuziehen, um sein Mififallen iiber die Behandlung des
Papstes zu bekunden: die Untertanen gehorchten nicht, die Kardinale
behaupteten, der Konig habe nachgegeben, was unwahr war. Der Konig
sprach dem Riera seine Verwunderung iiber diese Wirrnisse scharf aus.
tJberhaupt bekamen die Prokuratoren und Gesandten ofter ein
scharfes Wort zu horen, wenn sie an der Kurie nichts erreichten. Ein
neuer Trick — so mul3 man es nennen — wurde von Juan I. ofter ange-
wandt: Er sandte ein heftiges Schreiben, dafi die Gesandten sofort heim-
kehren sollten, wahrend auf einem beigelegten Zettel ihnen Aufenthalts-
verlangerung gewahrt wurde. So verfuhr er 1395 am 30. Marz (Reg. 1968
f. 21) gegeniiber den drei Gesandten Roger de Moncada, P. de Berga und
610 S[)Hni.sclie Forschuiigeii
Bernart Metge, also Personlichkeiten der hochsten Aristokratie und dem
beriihmten Sekretar Metge gegenuber. „Ihr macht Euch gute Tage, wir
haben von Euch nichts vernommen. Kommt sofort heim. Aus Pariser
Briefen wissen wir, daS der gegenwartige Pai>st nichts tut oder getan
hat, wenn nicht aus Furcht (que aqueix sant pere no fa ni a fet res sino
per paor). Wir wissen auch, daC die Kardinale bereuen ihn gewahlt zu
haben und dafi sie sich von ihm getauscht glauben." In einem bei-
liegenden Zettel sagt er dann, sie sollten noch langer warten, 6, 8, 10
Tage oder den ganzen Monat. Je nachdem sollen sie dann den Brief
zeigen und den Zettel verbrennen. Darunter steht ein neuer Zettel: An-
gesichts dieses sollen sie sofort heimkommen, ohne irgend weiteres ab-
zuwarten. Andernfalls sollen sie eine solche Ziichtigung erfahren, dafi
man zu allen Zeiten davon sprechen wird! Ob das Vorgehen gewirkt hat,
ist wohl zweifelhaft; denn an der Kurie wird man solche Kniffe bald
erfahren haben, zumal sie ofter angewandt wurden.
Ein einzigartiger Gesandtschaftsskandal hat im Jahre 1354 die
kurialen Kreise lange beschaftigt. Leider ist die Ursache und der Verlauf
der Verletzung des Gesandtschaftsrechtes nicht klar. Leute des Kar-
dinals de la Tour haben die aragonischen Gesandten angegriffen, sie
vielleicht gefangen nehmen wollen. Der Seneschal des Papstes scheint
sie nicht geniigend geschiitzt zu haben. Der Papst Innozenz VI. mochte
wohl, berichtet der Generalgouvemeur der aragonischen Reiche, Infant
Pedro, seinem auf dem sardinischen Feldzuge befindlichen Neffen,
energisch vorgehen. Er wagt nicht das Todesurteil aussprechen zulassen,
weil die dabei beteiligten Kardinale irregular wiirden! So habe er die
Laien, die an der Injurie beteiligt gewesen, durch die Stadt peitschen
und am Briickenkopf (al cap del pont) das Urteil publizieren lassen,
wenn sie sich Je wieder in Avignon blicken liefien, wiirden sie unfehlbar
gehangt werden, Man sage, die Hauptschuldigen seien langst geflohen;
gegen diese sei das Todesurteil ausgespj:ochen fiir den Fall, dafi man
sie wieder auffinde. Dem Kammerer des Kardinals de la Tour und den
mitschuldigen Klerikern seien alle Benefizien genommen und der Auf-
enthalt an der Kurie fiir immer unter Strafe ewigen Kerkers verboten;
der Seneschall des Papstes sei abgesetzt. So berichten die dieserhalb an
die Kurie gesandten Botschafter, die mit dem Vorgehen des Papstes, wie
auch er selbst, nicht zufrieden seien. Innozenz VI. habe den Dominikaner
Rostayn de Anseduna mit einem Bittbrief geschickt: man moge doch um
Gottes und der Ehre der Kirche willen mit seinem Entscheid zufrieden
sein! (Pedro caja 31 Nr, 589 vom 15. August 1354.) Da der Konig noch
nicht zufrieden war, erinnert er ihn an ein Faktum: d. papa Clemens
bone memorie iniuriam per curiales vestros factam in Perpiniano Ber-
nardo Alayanni quondam collectori sue camere benigniter toleravit.
In dem Briefe des Dominikaners, der im selben Jahre papstlicher Ge-
sandter bei Pedro IV. in Valencia gevvesen, wird noch einmal die Be-
Nachlrage und Krganzungen zu den Acla Aragonensia (I — III) 611
triibnis des Papstes hervorgehoben, der einige Missetater habe auf-
hangen und andere verbrennen lassen wollen, wenn nicht die Frage der
Irregularitat gewesen ware.
4, Das I u s s i g i 1 1 i. In keinem Kanzleigeschichtswerke finde icii
eine solche Fiille von Angaben iiber das ius sigilli wie inden Materialien
des Kronarchivs und im Archivo del real patrimonio. Das Siegelrecht
war die Taxe fiir die Beurkundung der Schriftstiicke. Dokumente ohne
urkundlichen Charakter, wie Prozesse, auch Briefe, unterlagen der
Taxierung nicht. Das Siegelrecht war eine Haupteinnahmequelle des
Staates. In einer Ordinacio Alfonsos IV. (Reg. 557 f. 128) heifit es:
Quia cancellaria ipsa seu scribania providere tenetur in quitacione ordi-
naria et vestitu cancellario, vicecancellario, scriptoribus et coadiutoribus
scribanie necnon confessori, capellanis et scolaribus de capella nostra et
in provisionibus cursorum, ad quarum supportanda omnia non pauca 'est
pecunia necessaria, imo multa, expedit et evidens dictat ratio, ut sigil-
lorum nostrorum iura, ex quibus sigilla ipsa tenens in predictis provi-
dere tenetur, conservantur illesa, quodque aliqua salubria ordinentur,
quorum dictus sigilla tenens sufultus presidio valeat cum minori difi-
cultate incumbencia sibi omnia supportare. So gibfs denn zahlreiche
Verordnungen vom 13. Jahrhundert an, um in dieser Verwaltung Ord-
nung zu halten oder zu schaffen, das Siegelrecht als Steuerquelle zu ent-
wickeln und andererseits es nicht als zu driickend werden zu lassen.
Viele suchen sich, sagt Pedro IV. einmal, Gnaden miindlich (oder in
Briefform?) ohne Urkunde, also ohne Bezahlung zu verschaffen; von
jetzt an soll fiir alle Verhandlungen mit uns das ius sigilli gezahlt
vverden. Doch werden immer wieder pauperes, miserabiles persono,
littere graciose gegeben. Weil aber, heifit es in einer andern Verordnung
Pedros, so viele immer und immer wieder auf Erlafi des Siegelgeldes
drangen, so verordnen wir und legen es uns selbst als Gesetz auf
(nobisque legem imponimus), dafi, abgesehen von Auslandern, Mendi-
kanten und wirklich Armen remissionem nullatenus de sigillorum
iuribus faciamus. Verordnungen, dafi keine grofieren Siegelgelder ge-
nommen werden sollen als bei den Vorfahren iiblich, begegnen wir seit
dem 14. Jahrliundert wohl kaum mehr. Trinkgelder (servicium) nehmen,
wurde mit Verlust des Amtes bestraft. Zur grol^eren Sicherheit be-
stimmte Alfonso IV., dafi nur Briefe mit dem Sekretsiegel versandt
werden diirfen, alle Urkunden nur mit dem grofien Siegel: Deinde
aliquas litteras graciarum et iusticie vel alias, nisi responsivas, cum
sigillo secreto minime expediatis, immo ipsas litteras ad subsignanduni
et expediendum cum sigillo maiori nostro protinus transmittatis. (Reg.
528 f. 216.)
Dai5 die Kanzlei und der Konig aus dem Urkundengeschaft auf
Nebenwegen Summen sich verscliaffen konnten, habe ich AA I S. LXXXV
angedeutet. Auf einen hochst interessanten Fall stiefi ich in CRD
612 Spanische Forschungen
Pedro IV. Nr. 534. Bischof Hugo von Urgell hatte eine Zahlungsauffor-
derung der Kanzlei erhalten, worin ihm zunachst auseinandergesetzt
vvurde, dai3 nach alter Kanzleigewohnheit pro litteris rogatoriis a nobis
impetrandis sive pro beneficiis ecclesiasticis sive pro hereditamentis, si
res . . . valeret mille sol. vel infra, darentur pro iure sigilli X sol. Bei
irgendeiner unsichern Sache miisse der Petent von den ersten Geldern,
die er einnehme, zahlen. Nun habe er ja, wie er wohl wisse, auf konig-
liche Bitten und Drangen, natiirlich auch mit Gottes Gnade (divina
semper gracia operante) die bischofliche Wiirde erhalten und besafie er
sie unangefochten. So sei er zur Zahlung des ius sigilli verpflichtet
und moge er das nach Schatzung seines Einkommens bald einsenden.
Das war die erste Aufforderung vom 5. Mai (1352). Der Bischof
schwieg! Nun drohte aber die Kanzlei, da er nicht gezahlt, nicht einmal
geantwortet habe. Die Kanzlei wolle nicht die scribania, qua tota res
nostra publica gubernatur, vernachlassigen und fordert ihn nochmals
auf, das ius sigilli zu senden. Sonst erhalten die koniglichen Beamten
den Befehl, von den bischoflichen Giitern und Rechten 10 000 sol. Barch.
zu pfSnden, obwohl das Siegelrecht sich auf viel mehr belaufe. Diese
zweite Aufforderung erfolgte am 20. Juni 1352. Darauf kam ein ge-
harnischtes Schreiben aus seinem bischoflichen Palast in Puigcerda
(in palacio nostro episcopali Podii Ceritani) am 18. Juli 1352: Der
Inhalt der beiden Schreiben errege seine hochste Verwunderung. Die
seien von einem ganz perversen Intellekt ausgeheckt worden. Weder
er noch ein anderer fiir ihn habe literas rogatorias vom Konig fiir Er-
langung des Bistums bekommen. Das Bistum verdanke er Gottes Gnade
und des Apostolischen Stuhles Giite. Ob jemand rogamina fiir ihn er-
langt, wisse er nicht, der Konig, das wisse er, habe sich dazu erboten.
Ein Siegelrecht hierfiir zu zahlen, direkt oder indirekt, diirfe er nicht:
Cum nedum talis solutio set sola spes futura naturam simonie concipiat
pravitatis, que tam a sanctis patribus quam a canonibus est prohibita et
dampnata. Darum ersucht er denKonig, von demVerlangen abzulassen;
sonst miisse er mit kirchlichen Strafen einschreiten.
Ein wirklich genialer Versuch der Kanzlei, zu grofien Summen zu
kommen! Man denke nur an die zahlreichen Falle, in denen die ara-
gonischen Konige Bistiimer fiir ihre Kandidaten erbeten und erlangt
haben. Ich glaube, es ist bei dem Versuch geblieben; denn ich habe
keinen weiteren Versuch der Kanzlei gefunden.
3. Zur Templerkatastrophe in Spanien. Roger de Flor.
Zur Cliaralfteristik des letzten Ordenmeisters.
trber Schuld oder Unschuld des Templerordens waren kurz vor und
nach der Jahrhundertwende gerade auf deutschem Boden eine Anzahl
grofierer Werke erschienen. Schottmiiller, Der Untergang des Templer-
Naclitrage und Erganzuiigen zu den Acta Aragonensia (I — III) 613
ordens (1887, 2. Bde.), J. Gmelin, Schuld oder Unschuld des Templer-
ordens (1893), Hans Prutz, Die geistlichen Ritterorden , . . (1908), im
Anschlui3 an sein friiher erschienenes Werk, hatten sich in Verbindung
mit Lea, A history of the inquisition Bd. II (1893) mehr oder minder
unklar iiber die Schuldfrage geaulSert, allerlei zugegeben, andere
Anschuldigungen fiir unwahr erklart. Prutz sagte zuletzt: „In diesen
beiden Punkten (Verleugnung des Heilandes und Entweihung des
Kreuzes) hat der ProzeiS die Schuld des Ordens erwiesen." Demgegen-
iiber glaube ich die Schuldfrage so zum ersten Male klar formuliert zu
haben (Papsttum und Untergang des Templerordens, 2. Bdo. 1903):
„Wenn von Schuld oder Unschuld des Templerordens geschrieben oder
gesprochen wird, so bedeutet das eine Antwort auf die Frage: Waren
die Verleugnung Christi, Bespeiung des Kreuzes, unsittliche Kiisse,
Aufforderung zur Sodomie und Anbetung eines Idols bei der Aufnahme
und den Ordenskapiteln gebrauchlich? Nur in diesem Sinne kenne ich
ein Problem. AIso nicht Vergehen eines einzelnen Templers, nicht dem
Orden auf andem Gebieten anhaftende Schattenseiten fallen unter den
Begriff der Templerschuld." In diesem Sinne habe ich die Templer-
schuld geleugnet. Hans Prutz, dessen eben genanntes Werk die Ergeb-
nisse meiner Untersuchung nicht kannte, beharrte in einer ausfiihr-
lichen Besprechung meines Werkes bei seiner Anschauung; er verwirrte
nur die klare Formulierung des Problems durch Nebensachen. (Vgl.
Allgemeine Zeitung, 1908, Beilage Nr. 36, 37 und 48.) Nach einem Vier-
teljahrhundert seit Erscheinen meines Werkes ist es doch beachtenswert,
dafi die, ich darf sagen, allgemeine internationale Kritik meiner Formu-
lierung zugestimmt d. h. in dem gegebenen Sinne den Orden freige-
sprochen hat. Auch das einzige grofiere Werk, das seitdem die Frage
ausfiihrlicher behandelt hat, Lizerand, Clement V. et Philippe le Bel
(1910) weicht von meiner Auffassung nicht ab.
Ich schrieb das Werk im Anschlu6 an meine Barceloneser Funde.
Dort fand sich der Templerverrater, dort lagen die vor dem Prozesse
oder wahrend desselben entstandenen Berichte aus Paris, ein reiche
Korrespondenz der Templer kurz vor und wahrend der Katastrophe.
Das eigentlich entscheidende Wort iiber die Schuldfrage konnten aber
nicht diese Berichte sondern nur neue Prozesse, die anderswo lagen,
und vor allem aber eine Priifung des Inquisitionsprozesses selbst bieten.
Den reichen Stoff, der in Barcelona in der Sammlung Templarios und im
Reg. 291 sich findet, beabsichtigte ich nur soweit auszuniitzen, soweit es
meinem Ziele, die Zeitlage, die Ordensverhaltnisse und die wichtigsten
Ereignisse der Katastrophe zu schildern, entsprach^\ Ich freue mich
^i Also nicht jede Einzelheit, die sich in den genannten Quellen oder sonst
fanden, woUte ich erwahnen. Das hat Herr Professor Mariano Uson y Ses6 iiber-
sehen, als er seine Aportaciones al estudio de la caida de los Templarios en
614 Spanische Forschungen
aber besonders dariiber, dafi der vortreffliche Kenner der katalanischen
Templergeschichte J. Miret y Sans in seinem grofien Werke: Les cases
dels Templers y Hospitalers en Catalunya (1910) nichts wesentlich Neues
iiber den Prozefi, S, 368 ff,, gebracht und meiner Beurteilung fiir die
aragonisch-katalanischen Templer — die auswartigen konnte er nicht
beurteilen — zugestimmt hat.
Eine ins Einzelne gehende Darstellung der aragonischen Templer-
verhaltnisse ware erwiinscht; denn nirgendwo wird soviel Stoff kriegeri-
scher, politischer und kulturgeschichtlicher Art aus den letzten Jahren
vor der Katastrophe und iiber den Templeraufstand erhalten sein. Wir
tinden Berengar de Cardona, den letzten aragonischen Templermeister
mit den Seinen auf dem Kriegszuge gegen Granada; wir sehen hier die
Art des Vernichtungskampfes und Kleinkampfes. Vor allem handelt es
sich um t)berfalle, den offenen Kampf sucht man zu meiden. Nicht
immer fallen viele, oft gehen alle gesund heim, nachdem sie das Ge-
treidegebiet der Mohammedaner verbrannt und zerstort haben, Da be-
deutet fiir die christlichen Ritter selbst der hochste Feiertag nichts; sie
brennen und morden am Pfingstfest wie an einem Wochentage. Eine
solche Schilderung ist uns erhalten (AA III S, 122). Aber aus den
erhaltenen Korrespondenzen erhalt man die Gewifiheit, dafi es wieder-
holt in dieser Zeit geschah. Man merkt aber auch, dafi die eigentliche
kriegerische Begeisterung fehlt; denn es sind offenbar nur Rache- nicht
eigentliche Eroberungsziige. So mufi sie denn der Konig molt curosa-
ment bitten, dafi sie ihm bei einem Einfall der Sarazenen ins Valenzia-
ner Gebiet (diesmal sind 3000 genets und 5000 Mann Fufivolk) zu Hilfe
kommen. Sie seien ja doch in der Christenheit fiir den Glaubenskampf
bestimmt; ihnen traut der Herrscher am meisten. Der Ordensmeister
seufzt iiber die grofien Grenzausgaben, aber schliefilich ware es doch eine
grofie Schande fiir die Templer, wenn sie sich versagten, darum: Auf zum
Kampf! (Templarios). Oft gleichen die Kampfe der Templer mit ihren
christlichen Nachbam den Sarazenenkampf en. So die Kriege mit den Un-
tertanen des Bischofs von Lerida; zwei werden getotet, mehrere verwun-
det, das Getreide geschadigt, Verzweif elt wendet sich der um Vermittlung
angerufene Erzbischof von Tarragona an denKonig, Undbeim Kampf um
den Salzbesitz*in Peniscola geraten sogar beide Ritterorden aneinander
und auch dort gibts Tote und Verwundete, Doch erschopft sich die Tatig-
keit des Ordens nicht in solchen unsympathischen Reibereien, die eigent-
Aragon in der vorzuglichen Zaragozaner Zeitschrift „Universidad" mit manchen
Einzelheiten iiber die Belagerung der Templer brachte. Aber er hatte sich nicht
die hiibsche Insinuation gestatten diirfen, dafi ich die Sachen nicht gekannt hatte,
was das wahrscheinlichere sei, oder sie weggelassen, weil ich sie fiir meine
Zwecke nicht notig hielt; letzteres stimmt. Schliefilich stellte sich heraus, dafi er
meine Acta Aragonensia als das eigentlicheTempIerbuch ansah, das oben genannte
Werk, d. h. den Documentenband, aber nicht kannte.
Nachlrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 615
lich doch auch von dem urspriinglichen Kriegersinn der Templer zeugen,
der in andern Landern schier geschwunden war. Wir finden gerade im
letzten Jahrzehnt hervorragende Mitglieder in wichtigsten diplomati-
schen Sendungen, manche von ihnen geniefien das voUste Vertrauen
des Konigs. Und iiber die saubere innere Verwaltung, Vorsicht, Spar-
samkeit liegen ebenso schone Zeugnisse vor wie iiber die freundschaft-
liche Gesinnung der einzelnen zueinander und das religiose Empfinden
beim Feiern ihrer Feste. Das Bezeichnendste ist doch wohl fiir diese
letzte Zeit, dafi keine sittlichen Skandale zu verzeichnen sind; wahrend
trotz offenkundigster Unwiirdigkeit die Hospitaliter noch lange -den Rai-
mund de Ampurias unter sich dulden^^
Die katalanisch-aragonesischen Templerfesten, mehrere Dutzend,
vor allem in Aragon, haben sich nicht gleich auf Aufforderung des
Konigs und des Papstes gebeugt. Die Ritter setzten, als die wider-
sprechendsten Geriichte iiber staatliche und kirchliche Plane, iiber die
schrecklichen Anschuldigungen sich verbreiteten, alsbald ihre Kastelle
in Verteidigungszustand. Mehr als ein Jahr hat es gedauert, bis sie,
niedergerungen, ihre zerbrochenen Burgen und sich ergeben mufiten.
Die trbersicht gibt jetzt Us6n; Einzelbilder, oft ergreifendster Art, in
ihren Bitt- und Verteidigungsbriefen, in der Darstelluiig der trbergabe
habe ich im zweiten Templerbande geboten. „Am eisten Freitag im
Dezember kamen die Templer aus dem Kastell Miravet, ausgenommen
frare R. qa Guardia und frare Berenger de sent lust mit zwei-Neffen
und Herr Milas und Herr Siscart. Am Samstag beim Zwielicht der Friihe
stiegen wir mittels eines Holzturmes und einer Leiter durch die Fenster
des Haupthauses in das Kastell; dort fanden wir frare R. qa Guardia
und zwei Briider in der Kirche, Berengar de sent lust und seine Neffen
in einer verbarrikadierten Kammer", heii3t es in einem Bericht (Templa-
rios 125). Dal3 bei dieser Zwangssakularisation viel Ordensgut verloren-
ging, weder in die Hande des Papstes — wie er zuerst wollte — noch
spater in die Hande des Staates und dann des neuen Ordens von Montesa
kam, ist verstandlich und ergibt sich schon aus den friiher gemachten
Andeutungen. Stark bleibt aber doch das Vorgehen der Neugewinner in
Gandesa. Der Beamte G. de Solanes erzahlt, dafi er einige Tage, nach-
dem er Gandesa in die Hand bekommen hatte, horte, dafi sich R, Daguilo
in Mongon, bekanntlich eine der starksten Festen, fiir die Verteidigung
des Ordens festgesetzt habe; natiirlich habe er sein Hab und Gut
beschlagnahmt. Jetzt kommen einige Glaubiger mit falschen Schuld-
12 Hier sei auf eine Notiz hingewiesen, die Ch. V. Langlois in seiner Be-
sprechung meines Templerwerkes im Journal des Savants 1908, S. 421 macht. Im
13. Jahrhundert wurde in Mende der Hospitaliterritter Foulques gefangen ge-
nommen, quia, ut dicebatur, adorabat idola! Also derselbe Vorwurf, den man im
Prozefi gegen die Templer erhob.
616 Spanische Forschungen
scheinen und verlangen ihr Eigentum in Mon?on. Was ihnen angeblich
gehort, iibersteigt schon bei weitem den eigentlichen Wert des Besitzes
der dortigen Templer! (Templarios Nr. 110). Wie die belagernden neuen
,,Kreuzritter" gesinnt waren, und dafi die Eroberertatigkeit nicht ganz
ungefahrlich war, ersieht man aus einem vertraulichen Schreiben des
in den Templerdokumenten ofter genannten B. Tarin. Er wendet sich
an Bemart d'Averso, „seine einzige Zuflucht". Bei der Belagerung von
Castellot werde er ganz vergessen; hochstens dafi man ihn tadle, da
andere mehr Erfolg hfitten. „Brot, Wein und 01" gabs wenig mehr.
Aber er leide gern alles im Gedanken, dafi er dem Konig diene, aber
nicht dem Papste! Es heifie, dafi Clemens V. verordnet habe, dafi konig-
liche Beamte nichts aus der Templerbeute haben sollen. „Ich gebe dem
Teufel eine solche Verordnung" (Do al diable tal ordeniamento)! Die
Kleriker soUen tun, was der Papst befiehlt, die koniglichen Offiziale
sollen fiir ihre Miihen Lohn haben. Euch als Freund kann ich sagen:
Von den 40 Mann, die ich hier habe, gibts wenige, die nicht taglich
einmal, manche dreimal verwundet werden. (CRD Juli.) Diese ver-
bitterte Stimmung trug dazu bei, dafi die Templerkatastrophe auch in
kirchlichen Kreisen nicht im Sinne Frankreichs und der Kurie beurteilt
wurde, zumal auch der englische Konig auf Veranlassung des englischen
Ordensmeister giinstige Zeugnisse fiir die Englander an den Papst und
die Konige der spanischen Halbinsel gesandt hatte. Ob allerdings die
aragonischen Templer selbst, an die das Schreiben vom 13. Dezember
1307 gerichtet war, von ihm Kenntnis erhalten haben, ist wohl zu be-
zweifeln; jedenfalls hatte der Vorschlag, in ahnlicher Weise durch
Jayme II. verfahren zu lassen, keine Wirkung. Denn aus dem einen
Monat spater erfolgten Brief Philipps d. Sch. verlautet zur grofiten Be-
friedigung dieses Herrschers (eructuavit cor nostrum in gaudium), dafi
Jayme schon langer sein Zogern aufgegeben und „unaufhorlich Templer
fangen lafit". (AA III S. 171 und 173.)
trber zwei vielgenannte Templer der letzten Zeit vermag ich neue
Aufklarung zu geben: Stephan de Sissy und Roger de Flor.
Ersterer hat Prutz in seinen Arbeiten langer beschaftigt (Prutz, Entwick-
lung und Untergang des Tempelherrenordens S. 99 ff. und die geistlichen
Ritterorden, auch Gmelin S. 141 ff, und Finke, Papsttum usw, S. 50 ff.)
Zunachst sah Prutz in dem durch Urban IV. energisch bestraften Ordens-
marschall — er solle auf alle Falle gefangengesetzt werden, spater
wurde er wegen seiner „insolentia" exkommuniziert, dann aber von
Clemens IV. losgesprochen und nur mit vorlaufiger Amtsenhebung ins.
Hl. Land gesandt — einen in religiose Konflikte geratenen Ordensmann,
dessen Vorgehen vielleicht mit den spatem Anschuldigungen zusammen-
hingen; spater halt er ihn fiir einen geheimen Parteiganger des staufi-
schen Hauses in den Kampfen mit Karl von Anjou. Ich habe auch das
bezweifelt und geschlossen, dafi jedenfalls ein Templer, den der Orden
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 617
selbst nicht absetzt, den der Papst auffordert zu resignieren, den der
Nachfolger von der Exkommunikation losspricht, von dem der dritte
Papst (Gregor X.) sich als Ehrenbegleiter aus dem Orient nach Italien
fiihren lai3t, kein auf den Glauben beziigliches Vergehen begangen hat.
„Was es im trbrigen gewesen", schlolJ ioh, „wissen wir nicht: es kann
disziplinarer, moralischer, auch kirchenpolitischer Natur sein." In-
zwischen ist ein neues, noch entscheidenderes Dokument bekannt ge-
worden (J. Guiraud et L. Cadier, Les registres de Gregoire X Nr. 235).
Am 30. Marz 1273 reserviert Gregor X, dem Pfarrer Ludwig von
Donnemarie in der Diozese Toul die zuerst vakant werdende Pfriinde
in der genannten Diozese. Beweggrund: ob sinceritatis affectum, quem
gessimus circa personam quondam Stephani de Sessy, fratris militie
Templi Jerosolimitani, devoti nostri, cuius familiaris fuisse diceris.
Diese Zuneigung uber den Tod hinaus ist wohl die beste Ehrenrettung
eines Mannes, der im librigen gerade keine stille Natur besessen zu
haben scheint.
Etwas abenteuerlicher entwickelt sich die letzte Lebensperiode
Rogers de Flor, iiber den ich unten ein paar neue Quellen gebe. t)ber
seine Jugendzeit miissen wir wohl dem prachtigen und im allgemeinen
nicht unzuverlassigen katalanischen Erzahler Muntaner folgen, denn
andere Quellen erwahnen Roger zunachst nicht. Muntaner war in den
letzten Jahren Rogers in seiner Nahe als Beamter der katalanischen
Kompagnie, die nach den sizilischen Kriegen seit dem Frieden von
Caltabellotta den vorderen Orient heimsuchte (Muntaner c. 194; vgl. sonst
Finke AA I S. 681 und Papsttmn usw. I, 46). Rogers Vater soll Falkner
Kaiser Friedrich II., seine Mutter aus einer angesehenen Familie in
Brindisi (deshalb Rogerius de Brundusio) gewesen sein. Der Vater fiel
bei Tagliacozzo; sein Vermogen wurde konfisziert. Ein Templerbruder
nahm sich des jungen Roger an, dem Zwanzigjahrigen vertraute er das
Kommando seines Schiffes (1287); er wurde dienender Bruder, erhielt
das Kommando eines vom Orden in Genua gekauften „Falken", war
beim Falle Accons (1291). Mit dem trbersetzen reicher Fliichtlinge ge-
wann er viel Geld, das er nur zum Teil dem Grofimeister iiberlielS. Der
Anklage und Gefangennahme entging er durch die Flucht. In den
nachsten Jahren ist er verschwunden. Von den Doria soll er Geld fiir
den Erwerb eines neuen Schiffes erhalten haben. Wahrscheinlich zu
Ende des Jahrhunderts bot er Herzog Robert von Calabrien im Kampfe
mit Friedrich III. von Sizilien seine Dienste an; Robert wies ihn ab und
— damit sind wir auf ganz sicherm Boden — Konig Friedrich nahm ihn
an, und so nennt er sich denn fr. R. de B. ordinis sacre domus militie
Templi, d. regis Federici consiliarius, familiaris et fidelis. Von Ordens-
protesten horen wir natiirlich nichts. Roger ist im Dienste Friedrichs
der konigliche Korsar, Wie der grofiere Seeheld Roger de Loria vereinigt
618 Spanische Forschungen
er mit Kriegstuchtigkeit und tapferer Entschlossenheit Organisations-
talent und mit ausgepragter Habsucht grofte Freigebigkeit. Als Kosmo-
polit war er an keinen Herrscher gebunden. Er fiihrte den Krieg gegen
Neapel und Aragon wohl 1300 und 1301 auf seine Weise. Er nahm in
kurzer Zeit 30 feindliche Proviantschiffe weg. Das Getreide und die
Lebensmittel verkaufte er den Friedrich treuen Orten der sizilischen
Ostkiiste, die, durch die feindliche Zone vom Binnenlande getrennt,
Mangel litten; von dem Erlos zahlte er Friedrichs Truppen Sold und
schenkte dem Konige bei ihrer Begegnung in Piazza 1000 Unzen; selbst
eine kleine Truppe Aragonesen, die er geworben, fiihrte er dem Konig
zu. Als aber im Mai 1301 eine starke angiovinische Flotte unter Roger
de Loria nach der Insel kam, wurden Roger de Flor die sizilischen Ge-
wasser zu unsicher. So treffen wir ihn bald darauf vor Barcelona und
Mallorca mit vier Galeeren und einem Kleinschiff. Im Hafen von Barce-
lona nimmt er zwei Warenbarken, die mallorcanischen Kaufleuten
gehoren, Trotz aller Bitten Barcelonas weigert er die Riickgabe, indem
er erklart, die Mallorcaner seien Feinde seines Herrn Friedrich und er
diirfe ihnen Boses tun, so viel er konne. So hatten ihm die Barceloneser
berichtetund ihn gewarnt. Roger stellt es in einem Entschuldigungsbrief
an Barcelona anders dar; er habe aus den Barken nur eine ganz
bestimmte Summe genommen, die einem Bankhause in Piacenza gehorte.
Das habe er mit Recht tun diirfen. Den Mallorcanern will er nichts ge-
nommen haben, obwohl sie bei einer geheimnisvollen „capsia" sicher
nicht glaubwiirdig vorgegangen seien. Nun verweigern ihm, wie er
angibt, die Mallorcaner, vor deren Stadt er im Juli 1301 liegt, sogar
Wasser einzunehmen, als ob er ein Sarazene ware! Er hat sich dann
aber auch, wie der Konig von Mallorca an Jayme II. klagend schreibt,
an den Inselbewolmern bitter geracht. In den Gewassern Mallorcas und
Sardiniens arbeiteten Roger und andere Piraten. Er miisse mit grolSen
Mitteln neue Schiffe bauen, um seine Gebiete zu schiitzen. Er hofft nicht,
dai3 Konig Friedrich diese Dinge genehm seien. Dabei deutet er dunkel
den Plan (Rogers) an, den Infanten Fernando, mit dem der Vater ofter
jn Streit lag, nach Sizilien in die Dienste Friedrichs zu entfiihren.
Bis Ende 1301 konnen wir den Templerkorsaren im Westen ver-
folgen; dann erscheint er wieder in den sizilischen Gewassern bald als
Wohltater, bald als Auspliinderer, doch hat er anscheinend das Leben
der Gegner stets geschont. AIs er von der Belagerung und der furcht-
baren Not Messinas vernahm (vgl. meinen Artikel in Rom. Quartalschrift
1931), fuhr er nach Syrakus, liefi dort abtakeln und suchte durch starke
Spenden die Not Messinas zu lindern.
Nach dem Frieden des folgenden Jahres zwischen Friedrich und
Karl II. von Neapel waren die unbandigen Almugavaren und das
sonstige Kriegsvolk Sizilien eine Last. Ein Teil wollte heimnach Aragon,
ein anderer, und zwar der grofiere Teil schlofi sich frater Rogerius de
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 619
Brundusio an, der, wie es heifit, die Insel verlassen und seinen Ge-
schaften nachgehen wollte (vellet ire extra insulam Sicilie pro suis com-
moditatibus procurandis AA I S. 681); auch einige Ritter und sonstige
Vornehme zogen, anscheinend gegen den Willen des Konigs, mit ihm.
Von Zuriickkehrenden vernahm Friedrich, dal3 der griechische Kaiser
die Scharen Rogers nicht mehr wollte, die mit ihnen eingegangenen Ver-
trage nicht hielt und sie aus Lebensmittelnot zum Pliindern veranlafite.
Es bote sich Gelegenheit, den Kaiser zu beseitigen und Konstantinopel
zu gewinnen. Da Friedrich stets geneigt war, die Feinde der Kirche zu
bekampfen, sandte er zwei Dominikaner an Papst Benedikt XI. und liefi
um seine Ansicht fragen. Angeblich bekundete der Papst seine hochste
Zufriedenheit mit dem Plane ' '. So sandte Friedrich seinen Stiefbruder
Sancho de Aragonia mit einer Flotte von zehn Schiffen nach dem Osten.
Roger de Flor hat sich sofort wie spater Berengar de Entenga, ein
anderer sehr vornehmer Abenteurer, diesen neuen Eroberungsversuchen
unfreundlich gegeniibergestellt. Beide wollten unzweifelhaft ihre per-
sonlichen Ziele durch anscheinende Freundschaft mit dem griechischen
Kaiserhause erreichen. Bei diesem Bemiihen wurde im Jahre 1305 Roger
wahrend eines Gastmahls vom Sohne oder einem Nepoten des Kaisers
ermordet (AA I S. 684).
Das Bild des letzten Templermeisters Jakobs von Molay ist
durch die Auffindung von Schriftstiicken zur Katastrophe fast noch
unklarer als friiher geworden. Man hat mir mein hartes Urteil (Papst-
tum I, 168) veriibelt. Ich schrieb im Anschlul3 an einen von mir zum
25. Oktober 1307 gesetzten Umlaufsbrief Molays an die Templer:
„MoIays Schuld am Untergange des Templerordens wachst durch diesen
Brief gewaltig." Dann habe ich auf das Schwankende in seinem Auf-
treten, wie es sich aus den Verhoren ergibt, hingewiesen. Zunachst
f ocht man meine, wie sich durch einen neuen Fund herausstellte, richtige
Datierung dieses Schreibens an. Dann versuchte ein so hervorragender
Forscher wie Viollet (Memoires de FAcademie des Inscriptions et Belles
Lettres XXXVIII) Schwierigkeiten in den Prozefiakten durch leise Um-
biegung eines ProtokoIIs zu beseitigen. Einer der hervorragendsten
Kardinale, ein Kanonist, Berengar Fredoli, soll eine Falschung aus Mit-
leid mit Molay vorgenommen haben! Zuletzt hat noch Duhr (Stimmen
der Zeit [1928]) ein Pladoyer fur den letzten Grofimeister gebracht.
Vor Jahren habe ich A. Trunz veranlal3t, in seiner Dissertation (1919)
die Personlichkeit Molays ausfiihrlicher zu zeichnen; er hat Molays
Wirken bis zu den Oktoberverhoren 1307 unter sorgfaltiger Aufsuchung
der sparlichen Quellen vorgefiihrt und alle Kritiken seines Wesens ruhig
13 s^Ij. >Yissen nnr aus der um 1305 entstandenen und vom Prokurator Petrus
de Abbatia nach Katalonien gesandten Erzahlung von dieser Gesandtschaft (AA I
S. 682 und 689).
620 Spanische Forschungen
abgewogen. Darnach hat der zur Zeit der Katastrophe wohl sechzig-
jahrige Grofimeister als iuvenis an einer Opposition gegen den diploma-
tisierenden Meister Wilhelm von Beaujeu sich beteiligt; schliefilich habe
er eingesehen, dafi bei der feindlichen Ubermacht nicht anders zu han-
deln gewesen. Im Schicksalsjahre 1291 soll er auf dem stiirmischen
Ordenskapitel in Nicosia erklart haben: quod ipse extirparet aliqua,
que erant in ordine sibi displicentia. Als Parteiganger wird er auch zum
Grofimeister gewahlt. Die Limousiner wollten den hochangesehenen
Hugo de Peraudo, der aber wesentlich in Frankreich weilte, die Bur-
gunderMolay. Obdieserdann durchUberrumpelunggewahltwurde, lasse
ich bei der Unklarheit der Angaben — so soll er das Amt des „magnus
praeceptor" angestrebt haben, das aber in den Regelausgaben nicht vor-
kommt — beiseite. Er erscheint dann in Italien, ist der einzige, der iiber
die Wahl Bonifaz' VIII. nach Aragon berichtet und in seinem ersten
personlichen Briefe (anfangs 1296 [?] aus Rom) ^* kiindet er mit einem
merkwiirdigen Selbstgefiihl seinem Freunde, dem Prazeptor Petrus de
6. Justo (de sent Just), eine neue Regierungsmethode an. Im Interesse
der Christenheit und zum Nutzen des Ordens ist er aus Ubersee nach
dem Westen gekommen. Er will nicht das Beispiel seiner Vorganger
und ihrer Stellvertreter befolgen (so allgemein!), welche Baillis und
ihre Besitzungen bedriickten; auf seinen Reisen und bei seinem Aufent-
halt an der Kurie hat er weder ihr Eigentum noch sie selbst mit etwas
zu seiner Unterstiitzung belastet, obwohl es ihm zukomme und es auch
notig gewesen sei. Jetzt aber iibersiedle er nach Cypern auf Befehl des
Papstes und zu seiner grolien Freude und da befiehlt er, dafi man ihm
in passagio helfe; da gibts keine Ausnahme! Vorher wolle er noch ein
Kapitel in „Alle" (doch wohl Arles?) ^^ abhalten. Dort wird er seine
Wohltater kennenlernen! Sehr sympathisch wirkt dieser Brief fiir die
Personlichkeit Molays nicht^''.
Uber die Reformen Molays auiSerst sich Trunz giinstiger als die
friihem Beurteiler; mit gewisser Berechtigung. Molay plante die Wie-
derbelebung des alten guten Geistes im Orden; gerade in der korper-
lichen Entsagung und in der Festhaltung des kriegerischen Geistes lag
die friihere Leistungskraft des Ordens. Freilich verschafften ihm seine
Sparmafinahmen bei den zeitgenossischen Schriftstellern keinen guten
1* Ich habe den Brief AA III S. 31 zu 1295 datiert; doch hindert nichts, einen
langeren Aufenthalt Molays an der Kufie anzunehmen. Dann tagte auch das
Ordenskapitel in Arles.
15 Obwohl die Ankiindigungszeit etwas lang ist.
1" Wir haben noch mehrere Brief an und von P. de s. lust. Sie sind auf
beiden Seiten herzhch. So schreibt Molay aus Limassol an einem 1. November:
Creator nobis celitus mittere dignetur nova iocunda, ex quorum eventu deleatur
tribulacio, quam habemus ratione eorum, que nuper in nostris partibus contigerunt
(Templarias 122).
Nachtrage und Erganzuiigen zu den Acta Aragonensia (I — III) 621
Ruf ; „sparsam iiber die Mafien", „uomo miserrimo", heil^t es. Auch der
Behauptung im Prozefi, dai3 Molay den Briidem den Besitz der Ordens-
regel und der Zusatzstatuten nicht gestattet habe, weil3 Trunz das Auf-
fallige zu nehmen. Hier wirkten unzweifelhaft verniinftige militarische
Mal^nahmen rait.
Die kriegerischen Aktionen zu Ende des Jahrhunderts und zu
Beginn des neuen, der Verkehr mit den Tartaren, die Tragodie von Ruad
(Aradus) bieten keinen Stoff zur Beurteilung der Leitung Molays; auch
eine geniale Personlichkeit hatte die verzweifelte Situation der Templer
nicht giinstiger gestalten konnen. Nach dem Verlust der letzten Stiitz-
punkte im Hl. Lande siedeln Templer und Hospitaliter in Cypem neben-
einander. Zwiste unter ihnen und mit dem Konige entstehen und fluten
ab. Nur bei der gewaltsamen Abdankung des unheilbar kranken Konigs
Heinrich ergreift Molay mit dem Bischof von Limassol energisch Partei;
doch wohl zum Heile des Landes. Zur selben Zeit (1306) wird er von
Clemens V. nach Europa befohlen zur Abgabe eines Gutachtens iiber
die Union von Templern und Hospitalitern. Das ungeschminkte Gut-
achten Molays mit seiner Ablehnung des kleinen Kreuzzugs gegeniiber
dem allgemeinen grofien, mit seiner verachtlichen Behandlung derarme-
nischen Frage, fiir die sich Clemens V. besonders interessiert, mit der
geringschatzenden Beurteilung der Kreuzzugsplane Nikolaus' IV. zeigen
den offnen, aber keineswegs besonders diplomatischen Kriegsmann. Zu
der geplanten Zusammenkunft mit Clemens V. kam es infolge der Er-
krankung des Papstes nicht. Im Friihjahr erscheint Molay auf franzosi-
schem Boden.
Am 4. Juli 1307 teilt ihm Konig Jayme II. den Tod des aragonischen
Templermeisters Berengar de Cardona mit. Dieser hatte mit dem Konig
starke Zerwurfnisse gehabt; Jayme hatte sogar seine Absetzung verlangt.
Molay lehnte das am 5. November (1306? 1305?) als statutenwidrig ab
(esset contra nostri ordinis stabilita). Wenn jemand gewahlt sei, konne
er vor seinem Abgangstermin nicht beseitigt werden. Er habe Berengar
ermahnt, sich Jeder Offensive zu enthalten (Templarios 123), ein etwas
diinner Trost! Jetzt erinnert ihn der Konig an die Liebe und Anhang-
lichkeit, die seine Vorfahren dem Orden stets gezeigt, an sein eigenes
Wirken fiir ihn und wie wichtig es sei, einen Einheimischen auf dem
verantwortungsvollen Posten des Provinzialmeisters zu haben. Damm
empfiehlt er ihm den Dalmatius de Timor naturalem nostrum comenda-
torem Barberani, cum virilis etatis, in statu validiori consistat. Am
4. August erfolgt die Antwort von einem Orte „apud montem Gaguerium"
(in Burgund): Molay kennt seit langem den Ernst, die Giite und
Geschicklichkeit des fr. D. de Timor; gern wiirde er auch die Wiinsche
des um den Orden verdienten Herrschers befriedigen; aber er kann
nicht: Moris est usitati, quod, cum aliquis provincialis preceptor ab hac
luce subtrahitur, frates sue provincie facti existencia denunciata magistro
522 Spanische Forschungen
consulunt secundum ipsorum cogniciones et consciencias de substituendo
rectore. Quod quia nedum fecerunt fratres nostri, bono modo nequivimus
ipsorum consilio non audito novum constituere preceptorem. Das geringe
Entgegenkommen des Grofimeisters fallt auf; eine andere Formulierung
ware jedenfalls moglich gewesen. Ob gleich darauf noch weiterer Brief-
wechsel erfolgt ist? Am letzten Mittwoch im August schreibtP. deQueralt
an den Konig, daC Briefe vom Grol5meister durch den koniglichen Boten
von der Kurie gekommen seien (CRD 2962), die er nicht zu offnen wagte.
Vielleicht ist es der eben charakterisierte Brief. Jedenfalls ist Molay
schon im August 1307 am papstlichen Hofe. Von dort zeigt er am
8. September dem comanador von Orte, Simon de Lenda, Empfang
seiner Mitteilung iiber die Flucht zweier Templer (Templ. 37) an, am
10. September dem Konig und der Konigin die Ernennung des Genann-
ten zum aragonischen Templermeister mit der Bitte, ihn freundlich auf-
zunehmen und am 11. September dem Simon de Lenda selbst seine Er-
hebung zum comandour de la bailli Daragon. Es ist der letzte Brief
Molays vor der Katastrophe, denn zvvei Tage spater befand er sich im
Gefangnis! Es ist das erfreulichste Schriftstiick aus der Hand des
Meisters: Er bittet Simon, Frieden und Zucht im Orden zu halten, die
prudeshomes zu ehren und ihren Rat zu befolgen, nach ihrem Rate sich
mit demKonig und den Grandseyneurs gut zu stellen; er iiberlasse ihm,
ob er den Empfehlungsbrief an den Konig selbst iiberbringe oder besser
iibersende. „Nous vous mandons la bourse et la bolle per mon sire
Gibesot(?) nostre feel. Done a Peyties a x jours de Septembre." Und
dann die schone Nachsclirift: „Wir bitten Euch, dafi Thr Euch liebens-
wiirdig und entgegenkommend der Dienerschaft des verstorbenen
Meisters erzeigt, so dal3 sie mit Grund nicht sagen konnen, dafi sie ihre
Stellung verloren hatten; alle Hiirte gegen sie miisse vermieden werden"
(Templ. Nr. 86 und 148).
Der Name Molays taucht wieder auf bei den bekannten von Michelet
veroffentlichten offiziellen Templerverhoren am 24. Oktober; cr gesteht
den Hauptpunkt. Nun fand ich im Kronarchiv ein Notariatsinstrument
vom 25. Oktober mit zahlreichen Zeugen, wonach Molay im Tempel, zu-
gleich im Namen der vier Hauptpersonlichkeiten des Ordens an diesem
Tage das Gestandnis in allgemeiner Form wiederholt, Reue bekundet
und um Erbarmen bittet. Von den Zeugen sind mehrere kirchengeschicht-
lich bekannt, das Dokument ist unzweifelhaft echt. Nachtriiglich fand
ich unter den bruchstiickweise erhaltenen Dokumenten des Kronarchivs
einen vom Tage darauf, aLso am 26. Oktober datierten Brief des fr. A. de
Mora aus Paris an den Barceloneser Archidlakon Hugo von Cardona,
worin er das Gestandnis des 24. Oktober zuerst erzahlt, dann die Zu-
sammenberufung der Pariser Theologen fiir den folgenden Tag auf
Bitten Molays, da er das Gestandnis wiederholen wolle. An dieser Ver-
handlung des 25, Oktober hat der Schreiber mit groBter Spannung teil-
Nachtrage und Erganzungen zu deii Acla Aragonensia (I — III) 623
genommen, indem er sich unter die Professoren mischte. Er sah, dafi
G. de Nogaret einige Artikel des Molayschen Gestandnisses vorbrachte.
Dann liefi letzterer einen Brief verlesen, in welchem er die franzosischen
Templer in virtute sancte obediencie zum Gestandnis aufforderte; und
dann sprach er von einem zweiten Brief, den er an den Papst richten
wolle, damit dieser die Templer der ganzen Welt zum Gestandnis
bringe (AA III S. 168 ff.). Durch diese gleichzeitigen Dokumente, Urkun-
den und Briefe, steht unwiderruflichfest, dafiMolay wiederholtgestanden
hat, wenigstens den ersten Anklageartikel, und dafi er die bekannte Auf-
forderung an die franzosischen Templer am 25. Oktober hat'ergehen
lassen (Trunz S. 39).
Auch wenn Molay tatsachlich gefoltert worden ist — Plaisians
leugnete es offentlich und, was iiberzeugender, ein kanonistisches Gut-
achten gibt die Griinde fiir das Niclitfoltern an — und wenn wir auch
warmes Mitleid mit dem geistig und vielleicht korperlich zerfleischten
Grofimeister fiihlen, gegen den Vorwurf, dafi er der Hauptzerstorer
seines Ordens geworden ist, wird man ihn nicht verteidigen konnen.
4. Zur Charakteristik der Personlichkeiten Jaymes II.
und Alfonsos IV.
So viele tausend Dokumente iiber die Zeit Jaymes II. und
Alfonsos IV. ich eingesehen und so viele hundert ich veroffentlieht habe,
sie reichen niclit aus, um ein sicheres Urteil iiber ilire Politik zu geben.
Denn das Innerpolitische, besonders das die spanischen Probleme Be-
treffende, habe ich beiseite gelassen und selbst die auswartige Politik
nur in den Hauptlinien beriihrt. Was ich hier gebe, soll in etwa zum
Verstandnis der Personlichkeiten dienen.
Jayme genoiS unstreitig groI5es internationales Ansehen. Sein
Bruder, Konig Friedrich, ermahnte ihn, Fiihrer der neuen evangelischen
Bewegung zu sein: Vos qui Deus a tan honrat, queus a feyt, per dir
veritat, lo pus alt hom, que anc fos en nostre linatge Darago, e que tota
Espayna e encara gran partida del mon per la gracia de Deu guarda
a vos molt (Menendez Pelayo, Heterodoxos I, 777). So schon im Jahre
1309. Eine Reihe von Jahren spater, im Jahre 1317, hatten franzosische
Gesandte langwierige Verhandlungen iiber Montpellier mit ihm ge-
pflogen; sie waren reich beschenkt heimgezogen. Auch wenn man dieses
erwagt, ist es doch etwas AulSergewohnliches, wie ihn in einem Ab-
schiedsbriefe der Franzose feiert: Der franzosische Konig wiirde ihm
sicher seinen Willen tun, sich ein Vergniigen daraus machen, ihm einen
Gefallen zu erweisen. „Und das mit Recht", lieifit es dann: Quia vos estis
flos excellencior, sapiencior et circumspeccior totius generis sui. Et ut
verius loquamur: princeps tocius christianitatis. Bei allem
schmeichlerischen Untergrunde doch ein aufiergewohnliches Lob. Auf-
624 Spanische Forschungen
iallig stimmten beide Ausspriiche mit einer Aufierung iiberein, die gegen
Ende der Regierung Jaymes aus dem Munde eines Deutschen kam. Der
deutsche Hochmeister-Stellvertreter der Hospitaliter, Albert von Schwarz-
burg (Albertus de Nigro castro dictus, Alamandus) hatte mit ihm nicht
immer angenehme Templererbschaftssachen zu besprechen. Er charak-
terisiert Jayme, nachdem er ahnlich wie der Franzose seine politische
Stellung bezeichnet hatte: fama nominis vestri diffusa per orbem. Als
seine allseitig anerkannten Eigenschaften nennt er: affabilitatem, magni-
ficentiam, gratiam caritatis, astutiam et alte prudentie majestatem (CRD
Juli). Eine nicht uninteressante Charakteristik! Auf der einen Seite
Betonung seiner Liebenswiirdigkeit in der Menschenbehandlung: Wir
haben dafiir viele Ziige, und zwei seiner Sohne, Patriarch Johannes und
Infant Pedro, haben die gratia caritatis von ihm in hohem Mai3e geerbt.
Er behandelte alle Diener mit ausgesuchter Freundlichkeit: Berengar de
Jorba, den er an die Kurie senden will, fordert er auf, zuerst seine Sache
zu Hause zu ordnen, damit er nicht einen Umweg zu machen braucht.
Auf der andern Seite kluge Vorsicht und Uberlegung; unzweifelhaft soll
astutia im bessern Sinne genommen w'erden. Welch starke Uberlegung
und welche Selbstandigkeit bekundet folgender Protest des vielleicht
nicht einmal Zwanzigjahrigen:
Noverint universi, quod, cum nos infans Jacobus, filius illustrissimi
domini Petri . . . regis Aragonum intellexerimus, quod idem d. Petrus,
carissimus pater noster, promiserit nobili domino Bernardo comiti
Fuxensi, quod nos traderet in virum legittimum domine Constancie, filie
comitis memorati, nolentes in dictam dominam Constanciam consentire
tanquam in uxorem vel sponsam, dicte promissioni, quam pater noster
fecisse dicitur de predicto matrimonio contrahendo inter nos et prefatam
Constanciam contradicimus, quantum possumus et ipsam ratam non
habemus nec habere proponimus. Quod est actum apud Occam in domo
Blasquii Petride Azlor,nutricii domini infantis memorati, idusSeptembris
anno domini MCC octuagesimo. (Perg. 212. Hier nach Kopie.) Anwesend
waren der Propst iMdebertus von Huesca, der Justitia von Aragon und
der Portarius major des Konigs. Selbst wenn auch politische Einfliisse
auf den Jiingling eingew irkt haben mogen, bleibt das Schriftstiick hochst
auffallig fiir das Wesen des Infanten.
Man hat die Frage aufgeworfen, ob es im spanischen Interesse nicht
besser gewesen, wenn Jayme den Schwerpunkt seiner auswartigen
Politik nach Westen, nach Innerspanien, gelenkt hatte statt nach Osten;
ich glaube, die Frage ist schon darum miifiig, weil Jayme nach der
lockeren Organisation seines kleinen Staates nicht die Kraft besafi, das
machtige Kastilien niederzuringen. Das zeigten die anfanglichen Ver-
suche. Jedenfalls ist es seiner vorsichtig iiberlegenden Personlichkeit
gelungen, aus den sich haufenden Konflikten seiner jungstenRegierungs-
jahre mit Gliick herauszukommen, ohne dafi das Hauptziel aragonischer
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 625
Hauspolitik seit Pedro d. Gr., Ausdehnung im Mittelmeergebiet, verloren
ging: sein Haus hielt fest an den italienischen Errungenschaften und es
gelang ihm, auch fiir sein Haus den volligen Bruch mit der Kirche zu
vermeiden. Auf diesem heiklen Gebiete war er eine starke moralische
Stiitze seines Bruders in Sizilien. Freilich, die vollige Aussohnung mit
der Kirche mufite erst kommenden Geschlechtern iiberlassen werden.
Zuletzt hat doch mit Zustimmung der Kurie Aragon-Spanien jahr-
hundertelang iiber Insel-Sizilien geherrscht. Ein aragonischer Papst
(Benedikt XIII.) gewann als solcher sogar Einflufi in Sizilien. Und wie
grofi der aragonische EinfluC in der Romania und Levante Menschen-
alter hindurch war, wird sich erst zeigen, wenn Antonio Rubio y Lluch
seine kostbare Dokumentensammlung der Offentlichkeit preisgeben wird.
Jayme II. hat diese Entwicklung aufs starkste beeinflufit. Freilich
nicht ohne „astutia" im schlimmen Sinne. Rohde fallt iiber Jaymes Vor-
gehen der neunziger Jahre ein hartesUrteil; wie er die kastilische Braut,
die er jahrelang offiziell seine ,,geliebte Frau" genannt hatte, heim-
schickt, wie er sich dem koniglichen Schwiegervater Sancho gegeniiber
verhalt, zuerst alles ableugnet, schon tut oder grobe Briefe schreibt, das
pafit nicht zur Moral des gewohnlichen Lebens. Und auch nicht, wie er
nun alsbald sich auf die Seite der kastilischen Pratendenten, der Enkel
Ludwigs d. H. schlug, und die Schwierigkeiten nach dem Tode Sanchos
ausnutzte, um Murcia zu erobern. AIs er 25 Jahre spater nach Kastilien
die fiir ihn so bittere Mitteilung gelangen lassen mufite, dafi der Erbe
seiner Krone, der Infant Jayme, die schon festgesetzte Hochzeit mit einer
andern kastilischen Konigstochter ablehnte, weil er Monch werden wolle,
da hat nicht blofi er, da haben auch andere dieser dunklen Vergangen-
heit gedacht: „Das Haus Aragon handle immer so, — meinte Don Juan
Manuel, — es habe auch friiher Kastilien Unehre angetan" (CRD 5961).
Manche wollten den Schritt des armen Infanten, den dieser nach einigen
Tagen in seiner puerilen Unentschlossenheit schon bereute, f iir erfunden
halten; Papst Johannes XXII, bat Jayme, alles zu tun, um die auf-
geregten Gemiiter der Kastilier zu beruhigen.
Und noch eine Episode seines Lebens gab es, die heftige Veran-
lassung zur Kritik bot, als er als Mann des Papstes gegen seinen Bruder
Friedrich, den gekronten Konig des unbotmafiigen Sizilien, zog oder
auch ziehen muBte. Da verlor er die Herzen der Sizilianer, deren Konig
er solange gewesen. Flehend hatten sie ihn noch einige Zeit vorher
gebeten, er moge sie nicht den verhafiten Galliem ausliefern; lieber er-
gaben sie sich dem Sultan von Tunis. Und nun besiegte er ihren jungen,
vergotterten Herrscher am Cap Orlando; noch mehr, in einem Codizill
seines Testamentes war bestimmt, wenn sein Solm Jayme stiirbe und er
keinen mannlichen Nachkommen hinterlieiSe, solle Friedrich III. sein
Erbe sein. Dieses stofit er jetzt um: Advertentes, quod prefatus Frede-
ricus . . . perverso superbie spiritu agitatus in maximam temeritatem
626 Spanische Forschungen
prorumpens nobis negocium s, Romane ecclesie . . . prosequentibus . . .
curavit nequiter nunciare, quod, nisi a prosecucione dicti negocii
desisteremus, nobiscum cum suo stolio galearum . . . prelium f aceret . . .,
propter quod non tantum substitucionis . . . verum etiam quolibet alto
beneficio nostro se immeritum reddidit totalem et indignum, (Gleichz.
Abschr, Perg,) Aber auch im eigenen Lande tadelten, ja verachteten
einige den Bruderverfolger. Man warnte ihn und riet zu schleuniger
Aussohnung und Riickkehr; die Union des Jahres 1301, eine gefahrliche
Adelsrevolution, war die Folge.
Unzweifelhaft hat Jayme unter dem Druck der politischen Verhalt-
nisse, die ihn mit dem jiingeren Bruder verfeindeten, stark gelitten. In
einem fast flehenden Schreiben, worin er den Bruder zur Umkehr von
seinem Wege ermahnt imd zu einer letzten Zusammenkunft, was dieser
ablehnt, schliefit er verzweifelt, Gott und Menschen zu Zeugen anrufend:
Et ideo Deus et mundus nos inde habeant excusatos (AA III, 71). Beide
haben sich nicht wiedergesehen, statt dessen einen Fiirsten-Briefwechsel
gefiihrt, der im Mittelalter seinesgleichen sucht. Es diirften auf beiden
Seiten mehrere hundert Nummern sein. Friedrich erscheint als der
gefiihlsmal3ig Auftretende, Jayme als der briiderlich Ratende, immer ver-
niinftige Ratschlage gebend, auch in herzlichen Tonen, aber nie sich
vollstandig auf seine Seite stellend, so dai3 er den Gegner wegst615t.
Dieser Gegner Friedrichs ist eben auch Jaymes Verwandter, sein
Schwager Konig Robert. Man kann auch hier leichter urteilen und ver-
urteilen, als berechtigt ist, Wie streng Jayme die Neutralitat zwischen
beiden auff al5t, beweist die Antwort, die er einem portugiesischen Grafen
auf die Frage gab, wen er besuchen solle, Friedrich oder Robert: Cum
rex Fredericus sit nobis a natura fraterna colligacione coniunctus et rex
Robertus ex affinitate et dilectione, . , , sitque de ambobus suspicio de
dissensione, non est nostrum vobis consulere, ut petitis, ad quem eorum
accedere debeatis, Man darf sogar sagen, dafi der Ton fiir Robert
warmer klingt, Als die spater zu erwahnende Ehegeschichte des Inf anten
Pedro und der Konigin Konstanze spielte und der Papst das erstemal
Nein sagt, sagt Jayme auch: Axi daquest fet nons en cal parlar! Und als
Averso von eventuellen Vereinbarungen Alfonsos mit Friedrich redet,
meint Jayme, sein Herz va molt en lo fet del dit rey; er wurtie gern
helfen, aber erinnere an die Erwerbung Sardiniens durch die Kirche
und an anderes, da sei es besser, keine Vereinbarungen mit Friedrich
zu treffen: Molts perils hi havria (Reg. 339 f. 209).
Die politischen Schwierigkeiten hangen fiir Jayme, das mu6 offen
gesagt werden, mit der Auffassung seines Verhaltnisses zum Papsttum
zusammen. Er hatte nicht bIo6 durch seine AussohnungmitBonifazVIII,
die Freiheit seines aragonischen Konigstums erworben, sondern auch
durch seine Verbindung mit dem angiovinischen Konigshause, vor allem
aber durch die Obernahme des Erzbanneramtes der Kirche und durch
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I— III) 627
die Schenkung Sardiniens und Corsikas, durch die Verpflichtung fur das
genannte Konigshaus einzutreten sich einer au6enix)litisch angesehenen,
innenpolitisch ihn schadigenden Position ausgesetzt. Seit den ruhigen
Tagen zu Anfang des Jahrhunderts trug sein bisheriges Verhalten auch
kirchliche Friichte. Clemens V. liebte ihn und erging sich in hochsten
Lobspriichen iiber seine Personlichkeit. Johannes XXII. stand ihm zwar
ferne, denn sein Herz gehorte dem Konige Robert, wo dessen Wohl oder
Ansehen in Frage stand, entschied er fiir ihn, aber wir haben doch trotz
mancher Spannungen auch von ihm Aufierungen starker Wertschatzung
Jayraes. Jayme war streng kirchlich gesinnt; ich glaube dies Urteil aus
manchen kleinen Einzelziigen fallen zu diirfen. Nicht blofi mochte ich
die Gesinnung auf das aufierliche Kirchentum bescliranken, daiS er sich
in den damaligen kirchenpolitischen Kampfen auf seiten des Papsttums
hielt, dafi er die papstliche plenitudo potestatis anerkannte — er machte
es Friedrich zum Vorwurf : que hom ha egualat lo ix)der del emperi ab
lo poder papal (AA III, 290) — auch ein eigenes starkes religioses
Empfinden mochte ich ihm zusprechen. Nicht im Sinne starken mysti-
schen Gefiihlslebens wie bei Friedrich III. Man lese nur die Korrespon-
denz der beiden aus dem Jahre 1309, da sie beide unter starkerem Ein-
flusse Arnalds von Villanova standen. Jayme freut sich iiber die Mit-
teilungen Friedrichs, nimmt die Bekundungen neuen religiosen Eifers
gern entgegen, gibt ihnen aber auch gleich den Zug aufs Praktische, auf
die Bekampfung der Sarazenen, sonst aber klingen die Wendungen bei
ihm recht trocken und inhaltsleer. Er ist eben auch als religioser ein
kiihler, iiberlegender Mensch.
Eine auffallige Erscheinung bieten die Berichte seiner Gesandten
an die Kurie. Niemals wieder sind so freimiitige Tone erklungen wie in
den Gesandtschaftsbriefen Jaymes II. Es ist nicht, wenn auch in erster
Linie, die aufreizende Personlichkeit Bonifaz' VIII. allein, ahnlich kriti-
sche Berichte kommen auch vom Hofe Clemens' V. und Johannes' XXII.
Mit einer eisigen Kalte, mit einer respektlosen Kritik werden alle Er-
scheinungen behandelt. Auch dann, wenn die Gesandten nur als
Zuschauer berichten, nicht wie FonoUar iiber seinen Besuch bei
Bonifaz VIII. Zu einer leider nicht zu bestimmenden Zeit hat man ein
Empfinden fiir das Ungeschickliche bekommen; ein Stiick wurde sekre-
tiert. Personlichkeiten, wie der robuste Fonollar, bleiben hochgeehrt
wahrend der ganzen Regierungszeit des Konigs. GewiiS, die hier in
erster Linie in Betracht kommenden kirchlichen Gesandten treten alle
bald zuriick; abgesehen von einigen fetten Pfriinden erhalt keiner eine
grofiere Belohnung. Nur der objektive Johannes Burgundi wird wieder-
holt fiir Bischofssitze empfohlen. Aber auffallig bleibt die Tatsache
doch, daiJ wir seit Jaymes Tagen so unfreundliche Berichte von der
Kurie nicht mehr zu verzeichnen haben. Auch sonst scheint unter ihm
die Streitlust seiner Legisten mit den Vertretern des kanonischen
628 Spanische Forschungen
Rechtes am starksten zu sein. Johannes XXII. kommt mit ernstlichen
Ermahnungen namentlich in den letzten Lebensjahren Jaymes. Er
erinnert ihn an die immensa beneficia, die Gott ihm gewalirt. Und nun
mufi er vom Papst horen: quod sub tuo regimine multa contra libertatem
ecclesie prorsus aliena a fidelium principum regimine attemptantur, per
que divinam majestatem offendere nosceris . . . teque astringis ad eterna
supplicia subeunda. Auch wenn er spater auf das himmlische Reich
nach Vollendung des irdischen ihn hinweist, ist es doch stark, dem
greisen Konig mit der Holle zu drohen! (Or. Joh. XXII Nr. 122 zu 1326.)
Jayme hat seine kirchliche Position gut ausgenutzt. In der Be-
setzung der hohern und niedern Pfriinden, vor allem der Bistiimer, hat
er in den meisten Fallen seine Wiinsche erfiillt gesehen. Er hatte
schliefilich einen ganz willfahrigen Episkopat, der auch die Steuerlasten
trug. Zelmtgesuche des Konigs ziehen sich durch seine ganze Regierungs-
zeit. Ein Grund war immer vorhanden, zumal wenn es sich um mehr
und minder verkappte Sarazenenziige im eigenen Lande handelte. Dafi.
auch hier das religiose Element noch wirkungsvoll hervortreten konnte
und auch praktisch wirken sollte und wirkte, bekunden die Vorschlage,
vielleicht von Raimund Lull und die merkwijrdige Rede Burgundis
(AA III S. 213 und 217). Welcher Jubel an der Kurie, als Jayme einige
nicht allzu starke Erfolge erzielt hatte (AA III S. 206). Aber wie
niichtern, freilich nicht unrichtig, wagt der Konig das vom Papste be-
giinstigte Unternehmen der Hospitaliter ab; er hat mit orientkundigen
Barcelonesen die Leistungsmoglichkeiten ihrer Armada erortert; sie
konne nur an der Grenze etwas leisten, nicht im Binnenlande und auch
dann nur unter einem richtigen Fiihrer und mit andern Truppen. „Man
erzahlt sich hier, dal3 die Hospitaliter dem Papste zu verstehen gegeben
haben, dai3 sie in fiinf Jahren Jerusalem oder Antiochien mit Krieg
oder durch Verhandlungen inBesitz haben werden. Das glaubtniemand;
das ist eine unmogliche Sache mit dieser Armada und mit diesen
Truppen" (AA III S. 199 zu 1309). Am starksten und nicht am sym-
pathischsten hat Jayme die kirchenpolitische Konstellation bei der
Templerkatastrophe ausgeniitzt, im Gegensatze zu den spanischen, por-
tugiesischen oder englischen Herrschern. Allerdings war auch die Lage
der katalanisch-aragonischen Templer eine singulare seit beinahe zwei
Jahrhunderten.
Konig Jayme war ein Mann der Familie, ein Familienvater. Ohne
die einschlagigen europaischen Archive zu kennen, darf man auch hier
behaupten, dafinirgendsso viele personlich, auf Frau und Kinder beziig-
liche Notizen, selbst bis in die neuere Zeit hinein, zu finden sind, wie in
den aragonischen Registem, besonders in den registra curie.
Seine erste Gemahlin Blanca war zwolf Jahre alt, als sie sicli bercit
erklarte, Jayme zum Gatten zu nehmen (Or. Perg. Jayme II Nr. 559). Er
lebte mit ihr in gliicklicher, kinderreicher Ehe; sie tritt wenig hervor,
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 629
begreiflich bei iJirer Jugend; sie stirbt schon mit 27 Jahren im Kind-
bette, wie so manche Konigsfrauen. Nur ein einziges Mal verzeichne ich
von ihr eine kalte Antwort auf die Bitte eines unglucklichen Verwandten
aus der Familie Manfreds, aber das war politische Notwendigkeit. Als
sie starb, fand der Schwiegersohn der Mutter Maria von Neapel gegen-
iiber das schlichte Trostwort: Quamquam filiam e mundo amiseritis, non
tamen filium amisistis (Reg. 218 f. 225). Im Jahre vor ihr starb ihr
Vater Karl II. Sie war schwanger und sollte alle Aufregung meiden.
Viele Monate hat deshalb Jayme ihr den Tod des Schwiegervaters ver-
heimlicht, und schreibt sie noch immer an den „Herzog" Robert", obwohl
dieser langst zum Konige gekront war! (AA III, 204). Fiir ihr Grab-
denkmal trug er besondere Sorge; er wollte an ihrer Seite ruhen. Aus
ihrem Nachlasse hat er noch lange seine Kinder beschenkt. Auf ein
wichtiges Vermachtnis zur Forderung der hebraischen und arabischen
Studien im Dominikanerkloster Jativa habe ich bereits friiher hinge-
wiesen. Anderthalb Jahre nach Blancas Tode bewirbt Jayme sich um
die Prinzessin Clemenza von Ungarn; es soll alles rasch geschehen,
Konig Robert brauche keine Verdachtsgriinde zu hegen. Er hegte sie
aber doch — wie auch Jayme zu gleicher Zeit sofort hellhorig wurde,
als es hiefi, dafi eine Heiratsverbindung Heinrichs VII. mit dem angio-
vinischen Hause in Aussicht stehe — und er erlangte den Verzicht
Jaymes. Einige Jahre spater warb er um die Prinzessin Maria von
Cypern. In den Verhandlungen tauchte der Gedanke eines aragonisch-
cyprischen-orientalischen GroiJreiches auf! Der Gedanke blieb im
Konighause und Alfonso V. suchte ihn zu verwirklichen. Jetzt hatte die
Heirat nur geringe politische Folgen, und die Ehe war wenig glucklich.
Dal3 die Konigin enttauschte, dafi er nicht gliicklich war, sagte der Konig
selbst dem Papste. In der Harte, mit der die Neuordnung des Haus-
haltes der Konigin 1318 ausgesprochen wird, mochte ich einen Reflex
seiner Stimmung sehen (Reg. 245 f. 23), Ordona el s. rey, que na Dolpa
de Chipre e aquella altra, que levaren en Valencia, a qui dien en la cort
„la baronesa de Chipre", que sen vajen, on se vullen. Item que na Toda
Aragonesa isqua de la cort e sen vaja, on se vulla usw.
Vielleicht hangt die Neuordnung mit Ersparungen an dem ver-
schwenderischen HofhaltderKonigin zusammen, aber die FormderVer-
abschiedung, dafi die Damen hingehen sollen, „wohinsiewolIen", ist so
aufiergewohnlich, dafi dabei wohl an starkere Verstimmungen zu denken
ist. Gleich darauf , vielleicht in Verbindung damit, erkrankte die Konigin
schwer. Jayme sandte von Figueras den Erzbischof von Tarragona und
sandte den Rat Simon de Lauro an ihr Krankenlager; wenn sie stiirbe,
soll er sorgen de sepultura honorifice facienda! Die Konigin lebte noch
bis 1322; Jayme meldete dem Konig Heinrich von Cypern ihren Heim-
gang und lobte dabei ihre Giite, Sanftmut und Demut. Die Dienerschaft
kehrte nach Cypem zuruck (Reg. 247 f. 162). Sie mui3 also einen Teil
630 Spanische Forschungen
ihrer Umgebung haben behalten diirfen, wahrend die deutsche Konigin
Isabella nur ein paar katalanische Personen um sich hatte.
Vier Jahrt vor seinem Tode heiratete der krankliche Konig die
jugendliche Elisendis de Moncada, aus einer der vornehmsten katala-
nischen Familien. Insgeheim sendet er seinen Beichtvater P. de Portello an
JohannXXII. Allerlei Personliches, iiber Gewissenssachen, sollte er dem
Papste vortragen und den dringenden Wunsch aufiern, dafi die Heirats-
dispens (wegen Verwandtschaft) sine alia lectione erlangtwiirde unddafi
die Hochzeit wegen der geschlossenen (Advents-)Zeit stattfinden diirfe.
Sie solle nicht feierlich sein; der Konig wolle nur einige proceres und
domestici einladen (337 f. 379 vom 14. November 1322). Der Papst ging
sofort auf das Gesuch ein. In sehr warmen Ausdriicken ermahnte er
Elisende, den Konig zu lieben und zu ehren; sie solle ihm zu gefallen
suchen und alles Unangenehme von ihm fernhalten (Rom, Vat. Arch.
Reg. Johanns XXII. Nr. 111 Nr. 1027). Kein Schreiben Jaymes an sie
liegt vor; aber aus den zahlreichen Vergiinstigungen ihrer weltlichen
und geistlichen Verwandten lafit sich auf ihren groiJeren Einflufi
schliei3en. Ihr Bruder Gaston wurde der letzte Kanzler Jaymes; er stand
schon vier Monate nach der Hochzeit als erster auf der Liste der dem
Papste empfohlenen Bischofskandidaten (AA I, 799). Noch auf dem
Todesbette empfahl der Konig seinem Sohne den Kanzler; ohne Erfolg.
Hunderte von Briefen liandeln von Jaymes Kindem. Fiir die Kleinen
sorgt er bis ins einzelne. Er kiimmert sich um ihre Gesundheit, ihre Er-
ziehung, ihren Aufenthalt, ihre Reisen. Der Majordomo der kleinen
Infantin Maria teilt in kostlicher Breite mit, wer alles um die Infantin
ist. Alle sind mugeres buenas e limpias e de buena fama, natiirlich, der
grofite Teil stammt aus seiner Verwandtschaft. Das Kind ist sehr damit
zufrieden. So finden sich manche kostliche Ziige aus seiner vaterlichen
Besorgtheit, Und eine charakteristische Folge ist, dafi wir aus der friihen
Jugendzeit seiner Kinder so iiberraschend vieles erfahren. Fiir den
zum geistlichen Stande bestimmten Johannes, seinen Lieblingssohn,
sammelt er durch Briefe an alle Welt von dessen friihester Jugend an
Pfriinden. Auch gegeniiber den erwachsenen Sohnen findet er selbst in
diplomatischen Aktenstiicken plotzlich den vaterlichen, undiplomatischen
Ton der Liebe, der Besorgtheit. des Tadels. AIs der Erzbischof von
Toledo (der Infant Johannes) iiber den Tod seiner Lieblingsschwester
Constancia sich in riihrender Schilderung in einem Brief an den Vater
ergeht (vgl. unten), antwortet Jayme ein paar Wochen vor seinem Tode,
selbst tief betriibt, aber er fiigt doch die Mahnung hinzu, dafi der
Kirchenfiirst sich nicht zu sehr der Trauer hingeben diirfe: Attamen nos
decet voluntatem nostram disposicioni et voluntati altissimi conformare,
Sicque providencia vestra, benedicte fili, modum consolacionis super hoc
adhibeat, ut vo« decet (1327 August 23. Reg. 250 f. 51^). Zahlreich sind
die Kondolenzbriefe bei Todesfallen und Krankheiten in der weiten
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I— III) 631
Verwandtschaft. Manclimal findet er warme Herzenstone, zuweilen
klingt sein Schreiben aber auch theologisch-frostig und nicht immer
findet er nach unserm modernen Empfinden den richtigen Ausdruck, So
wenn er seiner schwererkrankten Tochter Maria nach den iiblichen
Trostesworten (Dominus Deus noster sic humanam ordinavit naturam,
quod nunquam in eodem statu permaneat, sed aliquando salute, ali-
quando infirmitate tenere) zuletzt andeutet, dafi, wenn es bei ihr zum
Schlimmsten kommen sollte, er und Infant Johannes, die sie als Testa-
mentvollstrecker wiinsche, alles ihrem Willen gemai3 ausfiihren wurden
(1318 September 17, Reg. 245 f. 30). In seinen spaten Herrscherjahren
gewinnt Jayme immer mehr das Vertrauen seines Volkes und der poli-
tischen Umwelt. Zu grofien Kriegstaten war er, seitdem der Zug nach
Almeria (1308 f .) ohne grofiere Erfolge geblieben, nicht leicht zu haben.
Mehr als zwanzig Jahre begniigte er sich mit der Schenkung Sardiniens
und Korsikas; erst das Drangen seiner Umgebung veranlafit ihn zu dem
Zuge des Jahres 1323, dessen Leitung er seinem Sohne Alfonso iiber-
liefi. Den Weg nach dem italienischen Festlande deutete er seinen Nach-
kommen nur an. Allen Versuchen seitens der toskanischen Stadte und
Staaten, ihn aufs Festland zu locken, widerstand er. Ein Kriegsheld
wie sein Bruder Friedrich war er ebensowenig wie sein Schwager Konig
Robert. Dafiir waren beide, Robert und Jayme, geistig sehr regsame
Manner; der Anjou wohl der geistig Weitergreifende, Schriftsteller,
Freund der neuaufkommenden Humanisten und auch der Spiritualen;
Jayme aber der unendlich fleifiigere Briefschreiber. Dafi er der brief-
lich tatigste Herrscher des Mittelalters gewesen, diesen literarischen
Ruhm wird ihm wohl niemand nehmen, selbst nicht sein Enkel, Pedro
el Ceremonioso, der sogar seine amtlichen Register benutzte, um darin
bissige Verse unterzubringen.
Nur wenige Jahre regierte Alfonso IV. (1327 — 1335), Uber ihn
hat einer der besten Kenner des Mittelalters A. Gimenez Soler das
beachtenswerte Urteil gefallt: er war einer der schwachsten und unent-
schiedensten Herrscher (uno de mas debiles e irresueltos. La corona de
Aragon y Granada p. 242), Was ist daran wahres? Wir haben iiber den
jungen Inf anten die lobenden Urteile seinerUmgebung, besonders seines
Kanzler G. Oulomarii, der wiederholtauf ihn zu sprechen kommt (so ein-
mal: dom. infans, qui est in omnibus admirabilis iudicio meo, facit pro-
cessum mirabilem contra nobilem R. Fulchonis), wir wissen, dafi der
feine Menschenkenner Napoleon Orsini grofie Stiicke auf ihn hielt,
wir besitzen vor allem ein seltenes offizielles Stiick, worin bei Be-
gmn der sardinischen Expedition ibm sein Verhalten in der ganz neuen
Situation vorgezeichnet wird, und dabei fallt allerlei Licht auf seinen
Charakter (AA 111,428). Das Erste, lafit der Vater ihm sagen, sei Festig-
keit des Charakters in Rechtssachen, weder Gunst noch Bitten diirften
fliii bestimmen. Darin miisse er sein Wesen andem; bisher sei er zu
632 Spanische Forschungen
liebenswiirdig und entgegenkommend gewesen, das sei in Zukunft ge-
fahrlich. Autoritat und Lebensernst miisse er zeigen, und nicht wie bis-
her diirfe er sich gehen lassen und nicht mit Jedem gewohnlichen Mann,
als wars ein Vornehmer, sich in ein Gesprach einlassen. Das italienische
Volk beobachte scharf; finden sie solche Schwachen an ihm, dann mifi-
achten sie ihn. Vor allem soll er Mafi in der Freigebigkeit halten; die
Stellung, welche ihm der Konig gegeben, berechtige ihn nicht dazu,
Stadte, Dorfer und Einkiinfte zu verschenken. Seinen Oheim Friedrich
soll er riicksichtsvoll behandeln, aber sich nicht in seine schwierigen
politischen Angelegenheiten einmischen. Eine gewisse Unreife scheint
hiemach dem Infanten also anzuhaften. Am starksten tritt seine liebens-
wiirdige Nachgiebigkeit andern gegeniiber hervor. Damit stimmt ja das
Urteil der sardinischen Bischofskandidaten iiberein: Alfonso konne nie-
manden etwas abschlagen, und dabei kamen Freunde und Anhanger zu
kurz. Und dazu pafit die grobe Bemerkung, die der mallorkanische
Thesaurar, Nicolaus de s. Justo, ihm 1334 zu sagen wagt; wenn er nicht
so sehr von seiner Frau beeinflufit ware (si no fossets axi prevengut del
dit negoci, com sots estat per madona la regina, que assi — in Avignon —
ses dit), wiirde er fiir den wichtigsten Bischofsstuhl in Tarragona eine
andere Wahl treffen (CRD 3415). Eine leicht bestimmbare Personlichkeit
mu6 Alfonso IV. gewesen sein ^'.
Andere Ziige sind gleichfalls erkennbar. So eine gewisse Kleinlich-
keit und Empfindliclikeit, wie sie kranklichen Personen ofter anhaftet.
Krank war er meist in spatern Jahren; das sieht man aus den haufigen
Bestellungen der Arzte. Wahrscheinlich war es die verpestete Luft in
Sardinien, die von den oft in nachster Nahe der Wohnungen liegenden
Gefallenen herriihrte; sie hat seinen Organismus angegriffen und zer-
riittet. Die Arzte mufiten ihm sofort zur Stelle sein; wehe aber, wenn sie
zogerten oder zogern mufiten. Dann konnte der sonst freundliche
Monarch bitter und bissig sein und Briefe schreiben wie den folgenden
an den magister Dominicus de Careto: Scire vos volumus, quod nos
propter necessitatem infirmitatis persone, quam passi fuimus, et moram,
quam reveniendi ad nos traxistis, alium recepimus medicum et domesti-
cum loco vestri. Sicque volumus. Nec opporteat vos pro servicio nostro
lucra seu emolumenta vestra relinquere nec dimittendi praticam vestram
(Reg. 530 f. 152). Der Arger des Kranken klingt aus jedem Worte.
Et\^'as Kleinliches klingt auch wiederholt aus seinen Verordnungen. Oder
ist es nicht blofi sparsam, sondern auch kleinlich, wenn er dem General-
1" In seiner Gute will er einmal eineni Biirger von Lerida einen Zahlungs-
aufschub nicht gewahren, weil dadurch ein Jude geschadigt ward. Sein Sekretar
B. ^a Pera sucht ihm nachzuweisen, daO das vom Konige vorgeschutzte Privileg
dem Juden nicht helfen konne, und befiehlt seinem Herrscher: Placia a vos,
senyor, que dafo non digats de no, que fer o podets per cert! Sagt gefalligst,
Herr, nicht Nein! Ihr konnt es bestimmt (ludios Nr. 407).
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 633
kapitel der Minoriten in Paris 3000 Turnosen und neun Goldgulden
sendet pro tribus pietanciis, eine fiir sich und die Konigin, eine fiir seine
verstorbene Frau und eine fiir seinen Vater, aber hinzufiigt, wenn das
Generalkapitel verschoben oder nicht stattfinden sollte, so miisse ihm
das Geld zuriickgeschickt werden!
Alfonso ist sehr temperamentvoll. Viele seiner Schriftstiicke atmen
nicht den abgeklarten Geist seines Vaters. Johannes XXII. beklagt sich
einmal iiber die „littere inculcatorie" des Infanten. tJberhaupt war sein
Verhaltnis zum Papste nicht so freundschaftlich wie bei Jayme II. Schon
als Infant hatte er sich durch gewaltsame Wegnahme des kirchlichen
Zehntgeldes aus verschiedenen Kathedralen scliwere kirchliclie Strafen
zugezogen. Bei den schwierigen Siihneverhandlungenwollte er aufseine
Lossprechung verzichten, wenn nicht seine Helfer gleichfalls absolviert
wiirden; schliefilich mufite er doch nachgeben. Die langwierigen Ver-
handlungen wegen des Granadazehnten weckten die Ungeduld des
Konigs; manchos scharfe Wort mufiten seine Gesandten in Avignon
anbringen. Und als der Papst ihm einen diirftigen, dem franzosischen
Konig einen sechsjahrigen Zehnten der ganzen Kirche fiir ein passagium
generale verlieh, bestritt er die Moglichkeit eines allgemeinen Kreuz-
zuges und protestierte feierlich beim Provinzialkonzil in Tarragona mit
den beachtenswerten Worten: Et si forte dicereturvel opponeretur, quod
d, papa de plenitudine sue potestatis, non vocatis mundi principibus,
potuit dictum generale passagium indicere et etiam decimas concedere
uni regi, respondeatur, quod, quicquid sit de potestate absoluta
dicti d. pape, tamen semper in tali generali passagio consueverunt vocari
omnes mundi principes. Er lafit das Konzil auffordern, dafi die Bischofe
aus Furcht vor dem Unwillen ihres Herrschers die Zehntsammlung ab-
lehnen miifiten. In den letzten Tagen Johanns XXII. kam es hierdurch
und durch den Streitfall seines Bruders, des Patriarchen und Erzbischof s
Johann von Tarragona, mit dem dortigen Dompropst aus der machtigen
Familie der Rocaberti beinahe zum vollstandigen Bruch. Der Patriarch
hatte eine Untersuchung „super quibusdam certis criminibus" gegen den
Propst eingeleitet, welche dieser mitBerufungandenPapstbeantwortete.
Und als der Papst dem entsprach und alle Versuche des Konigs, dem
Papste seine schriftlichen Beschwerden gegen ein solches Vorgehen
zur Kenntnis zu bringen, mil31angen — man lese unten die beinahe
humoristisch anmutenden Gegenspiele von Papst und Gesandten — , da
schickte der Konig eine besondere Gesandtschaft an das Kardinals-
koUegium mit der Bitte, um Abhilfe zu sorgen; denn das h. Kolleg
miisse bei falschen Entschliissen des Papstes als Moderator eintreten.
Die beachtenswerte Stelle (Reg. 562) lautet: Tanta status vestri condicio
prerogativa letatur tantaque d. Ihesus Christus vos circa regimen uni-
versalis ecclesie ad impendendum consilia salubria d. summo pontifici
634 Spnnische Forschungen
sublimitate vos voluit promovere, quod principes catholici, cum in cos
aliquid per ipsum caput ecclesie agitur, quod eis fiori minus racionabi-
liter videatur, ad vos ut ad firmas bases ecclesie recurrerc non veronlur,
indubie confidentes, ut vestro salubri consilio et [auxilio] ad
lib[ramen?] moderaminis reducatur.
Dabei zeigte Alfonso eine durchaus kirchliche Gesinnung. Als Lud-
wig d. B. seinen Gegenpapst orhob, schreibt er mit tiefstcr Entrustung
unter starkster Betonung seiner Anhanglichkeit an Johannes XXII., und
seine Warnungen an Friedrich von Sizilien lauten scharfer als die
seines Vaters in einem friiheren Falle. Unzweifelhaft war er auch eine
tiefreligiose Natur. Unter dem Einflufi sciner Beichtviiter, dor Minoriton
A- de Canellis und G. Jorneti, hat er mehr religiose Verordnungen
erlassen, Aufforderung zu Gebeten bei Unglucksfallon usw., die zu-
weilen ganz den Verordnungen kirchlicher Behorden gleichen, als seine
Vwganger und Nachfolger. Mit peinlicher Gewissenhaftigkeit halt er
sich an Privilegien und Verordnungen; sicher nur ungern lafit er sich
korrigieren. Einen einzigartigen gewissenhaften Zug bekundet seino
Ordinacio et declaracio dels V sol. per libre dels esdeveniments, die an
alle Beamten gerichtet ist. Damach sollen zum Dank fijr die vielen
Wohltaten, die er von Gott erhalten hat und zur Siihne alles Unrechtes,
das er getan hat, von allen Einnahmen seines Reiches — mit bestimmten
Ausnahmen — 5 sol. vom Pfund einem seiner Beamten zur religiosen
Verwendung nach dem Rate seines Beichtvaters, des fr. G. Jorneti,
gezahlt werden, und das wahrend seiner ganzen Regierungszeit!
^Unentschieden", wie A, Gimenenz Soler meint, kann ich sein Ver-
halten als Herrscher nicht bezeichnen. Ich mochte eher von hartnackiger
Zahigkeit in Verfolgung seiner Ziele sprechen. Er lafit den Minoriten
A. de Canellis nicht fallen; er will und wird ihn schiitzen gegen jeder-
mann: nec in hoc veneremur personam quamcumque altam! Will der
Provinzialminister der Minoriten in seinem Lande bleiben, so soll er
die Hand von Amald, quem in nostri cordis visceribus affectu precipuo
gerimns, ablassen (Reg. 562 f. 237). Und unentschieden ist vor allem
seine Erobemngspolitik nicht, sie ist nur schwach und konnte es auch
nnr sein.
Verfaandlongen iiber das Granada-Unternehmen fiillten die ganze
R^erongszeit Alfonsos ans, Eine lichtvolle, Person und Handlungs-
weise des K5nigs etwas apologetisch behandelnde Darstellung von
J. Miret y Sans stiitzt sich anf eine grofiere Anzahl Berichte des Ramon de
Melan, des letzten grofien adligen Berichterstatters aus der Schule
Jajmes II. Denn sdion im Jahre 1322 hatte er wichtige Auftrage im
sfrilianifichen Streite ausg^iihrt und dabei das Ungliick gehabt, einen
&ief Rob^ls zn verlieren (amisisse a casu qnandam litteram vestram.
Reg. 247 f. 181). Melan ist wieder ein Erzahler wie Vidal de Villanova.
Er bringt gem inmitten der Darstellung bedeutend^ Aktionen lebhafte
Nachtragc und Erganzungen zu den Acla Aragonensia (I — III) 635
Schilderungen kultureller Art, wie z. B. die kostliche Vorfiihrung einer
„gagge de batayla" vor dem franzosischen Hofe in Chartres bei Grelegen-
heit einer Hochzeit, wobei der eine zu Pferde, der andere zu Fu6
kampfte (Anuari II); dann zeigt er sich als Aristoteleskenner (diu lo
filosof, que nobles affers han a haver dues proprietats, la una que sien
nobles dels matexs, laltra que nobles personas los manegen. Anuari II,
319), und als Liebhaber von Sprichwortem (den Konig ermahnt er:
con vos parlarets a vostre poble, quels donets un poc de la vostra mel,
per^o que els vos donen del lur sucre. Daselbst). Miret veroffentlichte
diese Relationen im Anuari II, iibersah aber einen sehr umfangreichen
Brief, und zwar den ersten aus dem Jahre 1329. Darin schildert Melan auf
der Suche nach dem Konige Johann von Bohmen seine Reise nach Deutsch-
land und durch Deutschland in einer Zeit wustester Kleinkampfe. Wie
spater in Paris, wo er den Konig in seinem Hotel nicht sprechen kann,
da er bei Tage schlaft, um nachts zu reiten, und wo er ihn nur einen
Augenblick unterwegs abfangen kann, so mu6 er dem stets auf der
Reise befindlichen Fiirsten von Stadt zu Stadt folgen, um einige Infor-
raationen zu erhaschen.
Der Granada-Kreuzzug zu Ende der zwanziger Jahre setzt einen
grofien Teil der Ritterschaft und selbst der gro6en Fiirsten in Bewegung.
Wahrscheinlich hatten weite Kreise das Empfinden, da6 nach dem
Emporsteigen der beiden spanischen Machte im 13. Jahrhundert, beson-
ders nach dem Hervortreten Aragons durch Jayme I. den Eroberer, durch
Peter den Gro6en und Jayme II., die Vertreibung der Sarazenen vom
spanischen Boden ein leichtes Kampfspiel sein werde, um Ehren und
Reichtum zu gewinnen. Hier brauchten sich kleine und gro6e Ritter
nicht zu verliegen. Auch das religiose Kreuzzugsideal war nicht ganz
ausgestorben. Im Sommer 1328 erschien ein Gesandter Johanns von
Bohmen am aragonischen Hofe, um seine Hilfe fiir einen Granadazug
anzubieten. Bald folgten Verhandlungen und Briefwechsel mit Frank-
reich und mit zahlreichen franzosischen Gro6en; auch England interes-
siert sich, die Grafen von Jiilich und Hennegau drangen; der letztere
hatte gegen die Sarazenen — so nannte man die Heiden im Norden —
gewollt, seine Frau wu6te mit Geschick sein Interesse nach dem gefahr-
loseren Siiden umzubiegen. Alle die Gro6en und Kleinen drangten nach
Katalonien. Wie kommt es, da6 Aragon und nicht Kastilien, da6
Alfonso IV. und nicht Alfonso XI. als Fiihrer angesehen wurde? Mii6te
nicht Kastilien traditionell die Leitung haben? Jedenfalls konnte Aragon
nicht ohne Fiihlungnahme mit dem Nachbarstaat allein vorgehen, schon
darum, weil das den Sarazenen benaobbarte Land Murcia, das Aragon
von direkter Beriihrung mit dem Feinde abschlo6, kastilisch war; so
wurde denn auch bei der Vereinbarung beider Fursten Mur cia f iir die Zeit
des Krieges Aragon unterstellt Entscheidend ist wohl doch die Person-
636 Spanische Forschungen
lichkeit: Alfonso XI. noch sehr jung, sein Land parteizerrissen, wohl in
dauerndem Kampfe mit Granada, aber infolge der starken Schicksal-
schlage der letzten Zeit — 1319 waren die beiden Infanten Pedro und
Juan unterlegen und getotet — stark kampfesmiide; Alfonso von Aragon,
Sieger in Sardinien, personlich ruhmgekront, im besten Mannesalter,
Leiter eines geordneten Staatswesens, und wohl auch bekannt als echter
Nachfolger seines Vaters, der ein paar Jahrzehnte immer wieder nach
dem Ruhme des Sarazenenvertreibers verlangt hatte. Auch an der Kurie
wuiSte man um diese seine Stimmung. Schon 1325 hatte er als Infant
mit deutlicher Spitze gegen die papstliche Politik an Johannes XXII.
geschrieben, wie sehr er die Zwiste der christlichen Fiirsten und Ver-
geudung ihrer Krafte bedauere, que pocius ad destructionem inimicorum
catholice fidei Sarracenorum converti deberent, ad que, novit altissimus,
cogitatum nostrum iactavimus et intentum (Acta III, 474). Das war seine
wirkliche Leidenschaft und ihr blieb er unwandelbar treu. Obes politisch
klug war, sich so in den Vordergrund zu stellen, so die Eifersucht Kasti-
liens und als Folge dessen treulose Verhandlung mit dem Feinde her-
vorzurufen, ist eine andere Sache. Jedenfalls hat er trotz der Nacken-
schlage immer wieder versucht, die notigen Gelder durch seine Ge-
sandten an der Kurie zu gewinnen; bis kurz vor seinem Tode hat er
immer wieder angebohrt, wie die unten folgenden Berichte ergeben.
An der Kurie war man sehr vorsichtig; es fehlte der feste Glaube an das
Unternehmen. Wahrscheinlich schurte Kastilien das Mifitrauen,
Schwierigkeiten aller Art zeigten sich; wenn er sich mehr „baronivol-
ment" benehme, d. h. wohl energischer vorgehe, vielleicht auch, wenn
er einmal klar sage, wann er losziehen werde, meint sein Bruder Pedro,
wiirde er mehr erreichen. Neben der Geringfugigkeit des Zehnten, statt
dessen er das Dreifache fordern mufite, gab es auch Schwierigkeiten
iiber die Art der Einrichtung des eroberten Gebietes. Alfonso weigerte
sich, einen eventuellenWaffenstillstand mitGranadavon der Zustimmung
der Bischofe — die ihm den Zehnt lieferten — abhangig zu machen und
er wollte auch nicht die Mohammedaner zum Abzug zwingen.
An Frpnleichnam 1330 nahm Alfonso mit seinen Briidern Pedro
und Ramon Berenguer, mit vielen Pralaten und Herrn in feierllchster
Weise aus der Hand des Patriarchen das Kreuz und Ende des Jahres
schrieb Ramon de Melan enthusiastisch iiber die Verhandlungen mit
Frankreich: que si lescoses se fan axi com comencen, que a^o no es obra
de homes, ans pot hom dir, que es obra de Deu (Anuari II, 188), obwohl
der Konig von Frankreich nur vage Zusagen gegeben hatte und obwohl
der Konig von Aragon infolge einer Mil3ernte infolge Trockenheit, wie
sie nie vorher gewesen, fordern mufite, dai3 die Streikrafte Frankreichs
und der Ubrigen nur in kleinerer Zahl und nicht liber Land durch Kata-
lonien, sondern zur See kommen sollten. Da kam die Wende. Nicht bloiS
zog sich der erste Forderer des Unternehmens, Johann von Bohmen,
Nachliiigc mid Ergrmzungcn zu den Acla Aragonensia (I — III) 637
zuriick, da er sich fiir seinen Italienzug vorbereitete, nicht blofi suchte
jetzt Frankreich den Beginn seines Zuges stark zu verschieben, angeb-
lich wegen englisch-franzosischer Schwierigkeiten, vielleicht auch weil
Konig Philipp VI. nie ernstlich gewollt hatte; zu Anfang 1331 schloB
Kastilien mit dem Sultan von Granada einen Frieden auf mehrere Jahre!
Ja Alfonso XI. liefi seinem aragonischen Verwandten durch den Grol5-
meistor von Santjago sagen, dafi er keinen Angriff auf die Mauren
dulden werde, nachdem er mit ihnen Frieden geschlcssen; zugleich lud
er ihn ein, Aragon solle mitKastilien gemeinsamvorgehen. Esbedeutete
nur eine Geste, wenn Alfonso IV. erklarte, der Konig von Granada
miisse zu ihm, nioht er zu jenen kommen. Es war eine Demiitigung
sondergleichen fiir Aragon: Alfonso IV. hatte feierlich das Kreuz ge-
nommen, hatte materielle und religiose Hilfe vom Papst erlangt, der
Beginn des Kreuzzuges war in der ganzen Welt verkiindet, seine Unter-
tanen waren in voller Vorbereitung, er mufite iiberall hin abwinken.
Dabei war der Graf von Jiilich mit 500 Mann bereits auf dem Wege iiber
Avignon nach Katalonien! Si esta pag se faze, sera de lasmajores dezien-
das et cargas, que la casa Daragon recibiesse por aventura en ningun
tiempo, klagte Alfonso dem Kastilier am 24. Februar 1331, als der Friede
schon vier Tage geschlossen war (Anuari II, 297).
Momentan kann der Zug nicht stattflnden, schrieb er iiberall hin;
an dem Plan selbst hielt er auch fernerhin hartnackig fest. Frankreich
hielt seine Beteiligung fiir eine fernere Zukunft offen. Es verlangte
sogar von Johann XXII. einen sechsjahrigen allgemeinen Zehnten,
wahrend sich Alfonso mit einem kurzfristigen Landeszehnten begniigen
sollte.
Unser Schlul^urteil: ,,Schwach und unentschieden" kann man
AlfonsoIV. kaum nennen. Er hat etwas ritterlich Selbstbewufites (mclt
de alt cor), er halt hartnackig an einmal gefafiten Planen fest; er w^ar
nur kein Diplomat wie sein Vater, ihm fehlte die richtige Schatzung
seiner Krafte, eine gewisse Selbstiiberschatzung, iiberhastetes Urteilen
und Vorgehen waren ihm wohl vonNatur und durch seine Erfolge in Sar-
dinien eigen. Dabei darf man nicht vergessen, dafi ein paar Jahrzehnte
friiher sein grofierer Vater beim Zuge nach Almeria auch keine groiSen
Lorbeeren geerntet hatte.
5. Infant Pedro.
Infant Pedro, der um 1305 geborene zweitjiingste Sohn Jaymes II.,
leitender Politiker in den Zeiten Pedros IV., in spateren Jahren Fran-
ziskaner und zuletzt Visionar und Kirchenpolitiker hat in neuerer Zeit
wiederholt die Aufmerksamkeit auf sich gezogen. P. Alfons Maria von
Barcelona widmete ihm eine gute biographische Studie (Estudios Fran-
ciscanos XII), P. Pou behandelte seine visionare und kirchenpolitische
638 Spanische Forschungen
Tatigkeit mit grofier Exatheit und der bekannte Rechtshistoriker Ferran
Valls y Taberner veroffentlichte zu aller trberraschung eine neue Art
der vielen „de regimine principum" des Prinzen mit einer langeren
Einleitung, die besonders die rechtshistorische Grundlage der Erwer-
bungen der Grafschaft Ribagorgia und Ampurdan beriihrte. Um das
ganze Lebensbild zu zeichnen, bediirfte es einer Erganzung seiner
bedeutenden politischen Tatigkeit als Kanzler und Reichsverweser unter
Pedro IV. Reiches Urkundenmaterial bieten dazu die Register dieses
Herrschers; dann aber ware eine neue Erorterung seiner kirchenpoliti-
schen Tatigkeit notig.
Im folgenden beschaftige ich mich mit seinen Ehewerbungen,
seinem Charakter und mit den Anfangen seiner literarischen Tatigkeit.
Aus seiner friihesten Jugend erfahren wir nur den Namen seines
Lehrers Gil Lopez de Mestre, horen von interessanter Ausstattung und
dem Akt seiner Emanzipation (1322), verbunden mit der feierlichen Er-
neuerung der alten Grafschaft Ribagor^a, der bald darauf die t)ber-
lassung der Grafschaft Empuries (Ampurias) folgte. Dabei kam es an
der Kurie zu prinzipiellen, von Kardinal Napoleon Orsini, dem grofien
Freunde des Hauses Aragon, geforderten Erorterungen iiber den Cha-
rakter dieser Grafschaft. Der Kardinal warnte vor jeder kurialen Ein-
mischung in die rein weltliche Angelegenheit des Staates; so etwas
wiirde in England und Frankreich nicht vorkommen (AA I, 818 fi.).
Die Brautbewerbung fiir den wohl Neunzehnjahrigen beginnt 1324.
Vielleicht ist die Anfrage Loys comte de Clermont, seigneur de Bourbon
die erste. Jayme II. schickt einen Dominikaner zum franzosischen
Konige; es handelt sich um die Nichte des Grafen. Sie mochte jetzt noch
nicht: non pas pour ce, sire, que le mariage de votre filz ne soit plus
haut et plus grant (Or. Perg. o. Nr.). Fast gleichzeitig (1325) empfiehlt
Jayme II. seinen Sohn sehr warm — licet sermo ex ore paterno procedat
— an Karl von Valois, ob vielleicht die Tochter des Grafen von Savoyen
fiir ihn passe; viel spater schreibt Graf Eduard von Savoyen an Alfonso,
er habe seine Ansicht iiber die Verbindung mit Pedro dem Kardinal
Lucas Fieschi mitgeteilt (Reg. 339 f. 351; Reg. 562 f. 242). Dann be-
ginnen wohl die Verhandlungen mit England (AA I, 501 f. vom 26. Ok-
tober 1325). Anscheinend kommt das Angebot von dort. Konig
Eduard II. hat fiinf Nichten zur Verfiigung: eine Witwe von 28 Jahren,
die 5000 Mark Silberrente und viele Schlosser und Orte nebst schonem
Mobiliar besitzt, die zweite 16 bis 17 Jahre alt, die ebensoviel Rente,
aber weniger Giiter ihr eigen nennt, die andern drei sind donzelles, wohl
noch Kinder. Der Infant sandte den Minoriten Berengar Folcra nach
England, nachdem der Vater nach Ablehnung der Witwe sich einver-
standen erklart, allerdings eine Ehe mit einer Franzosin, er nennt
die jiingste Schwagerin Karls von Valois, vorgezogen hatte. Dagegen
straubt sich der Infant, nachdem das matrimonium primarium et prin-
Nachlrage und Eiganzungen zu den Acla Aragonensia (I — -III) 639
cipale nicht zustande gekommen — ich habe friiher darimter die be-
kannte Ehegeschichte der Violante gemeint (AA I, 503 Anm.), mochte
aber jetzt den friihern Versuch beim Grafen von Clermont oder einen
noch unbekannten darunter verstehen — er lehnt fortan jede Verbin-
dung mit dem franzosischen Konigshause ab. Zugleich zerschlugen sich
die englischen Annaherungen. Die Wendung in dem Briefe des In-
fanten: „apres lo matrimoni de Castella" in dem Berichte iiber England
deutet auf friihere Ankniipfungen mit Kastilien hin. Ist das richtig, so
liegen hier mehrjahrige Bewerbungen vor; denn noch am 14. Dezember
des folgenden Jahres orzahlt der Infant dem Vater, sein Bruder, der
Erzbischof Johann von Toledo, habe ihm durch den bekannten Minoriten
Poncius Carbonell die kastilische Heirat angetragen und er fleht den
Vater an, dafi er nun energisch alles ins Werk setze (con en la triga
pogues haver molts perills), und doch seien es los majors (affers),que j6
aades puga haver (CRD 9223); die Eile nutzte nichts. Erst Alfonso be-
miihte sich nach dem Tode des Vaters beim Papst um Dispens fiir Pedro
und die Infantissa Alienor, soror regis Castelle. Weiter folgen noch
Tastversuche mit Blanca, der Tochter Philipps von Tarent; der Papst
lobte diese Verbindung sehr und empfahl, nicht so sehr auf die Mitgift
zu sehen (AA I, 854 f.). Blanca ehelichte schliefilich seinen Bruder
Ramon Berenguer (Reg.410f., 135^ f., 1327 April 2). Ein neuer Versuch
galt der Tochter des Jakob de Exericha, um die spater anscheinend der
Herzog Wilhelm von Athen warb (Reg. 527 f. 65^ und 66).
Wie stark politische Situationen Brautwerbungen beeinflussen
konnen, erhellt am grellsten aus seinen beinahe f iinf Jahre dauemden Be-
miihungen um die Hand der verwitweten Konigin Konstanze von Cypern.
Konstanze, alteste Tochter Friedrichs von Sizilien, der anderthalb Jahr-
zehnte friiher das Kind nicht mit dem kastilischen Infanten Philipp hatfe
verloben wollen mit der iiberraschenden Motivierung, dafi er seine
Kinder, erst wenn sie erwachsen seien, frei wahlen lassen werde, hatte
einen impotenten Mann gehabt, war noch unberiihrt, sehr reich und
sollte im Westen versorgt werden, nachdem es nicht gelungen war,
JohannesXXII. zurDispens einer Ehe mit einem Verwandten des neuen
cyprisohen Konigs zu bewegen (AA I, 415, 702). Pedro hielt sich zu-
nachst mehr passiv, als sein Vater ihm die neue Lebensgefahrtin anbot.
„Ihm gefalle der Vorschlag sehr, zumal es der Vorschlag seines Vaters
sei." Er ist augenscheinlich, auch durch Krankheit, deprimiert: Alle Be-
werbungen sind mii3Iungen, vor allem die dispenspflichtigen. Darum
halt er auch noch an der englischen Bewerbung fest; vielleicht, dafi die
eine oder andere gelingt. „Dann wahle ich, wie Ihr es, Herr, fiir das
beste haltet." Der Vater mufS in seiner Antwort zu klarer Entscheidung
drangen, ob er die Absendung einer Gesandtschaft an Konig Friedrich
und damit das cyprische Projekt billigt. (Vgl. unten.) Das ist geschehen.
War aber Dispens fiir die beiden so nahe Verwandten, bei der Haltung
()4(t Spanisclio For.schim^fii
Friedrichs, dcr damals zu Ludwig d. B. liielt, zu erwarteri? Tatkraltig
griff der iieue Konig Alfonso ein. Konstanze und Pedro liatten, um den
Papst giinstiger zu stimmen, vereinbart, da(5 sie nach erlangter Dispcns
sofort heiraten woUten und dafi Konstanze schon jelzt nacli Katalonien
ubersiedele; jedenfalls verpflichteten sie sicli, innerlialb fiinl' Jahreii
keine andere Verbindung zu suchen; l'edro verptlichtet sich zudem
feierlich, der Kirche und den Anjous gegeniiber Friedrich keine flilfe zu
leisten. Das berichtet der Konig dem franzosischen Herrscher mit der
Bitte, doch nun alles zu versuchen, um Johannes XXII. zu gewinnen.
PhilippIV. soll allseineKardinaie (alsseuscardenals, esassaber aquells,
qui sien familiars et devots seus) in diesem Sinne bearbeiten. In einem
beriihmt gewordenen, auch von Raynald zum Teil in den Annales eccle-
siastici aufgenommenen Schreiben (ad a. 1329 Nr. 88) legt der Papst dem
aragonischen Konige dar, warum er die Dispens nicht geben konne und
wolle. Die statuta canonum non sint nisi pro necessitate vel utilitate
ecclesie mutilanda. Beides lage nicht vor, die Notwendigkeit nicht und
statt Nutzen kame nur Schaden. „Wenn du, teuerster Sohn, bedachtest,
welchen Einflufi die Frauen auf die Manner haben, wiirdest du mit uns
iibereinstimmen." Das galt den Versprechungen Pedros. Friedrich,
dessen tJbeltaten in dunklen Farben geschildert werden, werde, nach-
dem er seine Wiinsche erfiillt sahe, noch weniger geneigt sein, der
Kirche zu gehorchen. Entsetzt sei er, der Papst, iiber die AuI3erung des
Gesandten Ferretus de Caneto, dal3 diese Ehe eventuell ohne Dispens
geschlossen werden solle. Habe der Konig nicht selbst, als ihm kiirzlich
(nach dem Tode seiner ersten Frau) die Heirat mit Konstanze ohne
Dispens empfohlen wurde, diesen Ratschlag entriistet zuriickgewiesen.
Diirfe sein Bruder anders handeln? Kaiserliche Edikte, canones und das
Konzil von Vienne werden als Zeugen gegen solche Verwegenheiten
angefiihrt. Alles dieses soll der Konig sich sorgfaltig auseinandersetzen
und in seinem Rate besprechen lassen. Wir kennen den Eindruck dieses
bedeutenden Schriftstiickes auf die zunachst Interessierten nicht. Doch
liei3en Alfonso und Pedro nicht Ijcker. Gesandte gehen und kommen
im Jahre 1329 zwischen Katalonien und Sizilien. Man halt die Moglich-,
keit einer Aussohnung Roberts von Neapel mit Friedrich, nachdem
Roberts einziger Sohn, der Herzog von Calabrien, 1328 unerwartet g€-
storben war, fiir wahrscheinlich und verbindet neue Friedensvorschlage
mit neuen Dispensgesuchen, Der Infant will im Januar oder Februar
1330 den Konig von Frankreich, der ihm gut gesinnt ist, auf dessen Reise
an die Kurie aufsuchen und bearbeiten. Zur Reise kam es nicht, da
wichtige Dinge den Infanten abhiellen (wohl die Granadafrage), wohl
aber zur neuen Gesandtschaft des F. de Caneto im Mai 1330 mit Vor-
.-' hlagen, wie die beiden Herrscher von Frankreich und Aragon sich fiir
einen mehrjahrigen Frieden der beiden Gegner verbiirgen wollten, um
dadurch die Dispens zu erreiehen. Verweigert sie der Papst von neuem.
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 641
dann sieht der Konig darin eine Mifiaclitung seines Hauses, denn der
Papst hat noch jiingst dem kastilischen Hause die Dispens gewahrt, ob-
wohl dort der Nutzen nicht so groQ war. Da er sieht, dafi er doch nichts
erreicht, will er seine Bitte nicht wiederholen. „Von jetztan wissen Konig
und Infant, was sie zu tun haben," Wie die Dispens fiir Konig Alfons
eine Prastigefrage geworden, ersieht man daraus, dafi er sich eidlich,
was niemals geschehen sei, verpflichten wolle, dafi der Infant all seine
Versprechungen — dafi er nie Friedrich helfen wolle usw. — halte, Et
ultra hec dictus d. rex Aragonum, qui nunquam ad hoc obligare se cum
homagio intendebat, cum talis obligacio sit insolita, . , , se ad hoc cum
sacramento et homagio obligabit, Ja, man war zufrieden, dafi der Papst
die Dispens in die Hand eines andern, des franzosischen, mallorcani-
schen, navarresischen Konigs, der Erzbischofe von Tarragona oder Zara-
gossa, des Grafen von Foix oder Bernat Jordan de la Illa lege, der sie
erst herausgeben diirfe, wenn Konig Friedrich der sechsjahrigen Treuga
mit Robert zustimme, Nichts half; auch nicht das energische Eintreten
Philipps VI. Am 12, Juli 1330 sagte Johannes nooh einmal Nein! Mit
starken Wendungen lehnt er den Vorwurf der Unterdriickung des kata-
lanischen Hauses ab und driickt seine indignierteVerwunderung dariiber
aus, dafi der Infant mit einem Herrscher wie Friedrich sich verwandt-
schaftlich verbinden wolle; lehnt der Konig neue Versohnungsversuche
ab, so wolle er sich auch nicht mn die Treuga bemiihen. Zu welchen
Szenen es bei dem neuen Versuche Canets gekommen, erzahlt der Konig
durch seinen Gesandten, den Dominikaner Dominicus Turpini, Konig
Friedrich am 7. September: „Was fiir Teufelei ist das, dai3 du wieder
die Dispens forderst, die ich dem Infanten personlich verweigert habe."
(Quines diableries eren aquestes, quetomas homdemanar ladispensacio,
la qual personalment era estada denegada al dit infant.) Er will keinen
Verrat an Konig Robert, seinem Vasallen, begehen, denn ihm ware die
Dispens ein grofier Schaden, Man solle doch Robert bitten; willigt er in
die Dispens, so will der Papst auch! Noch einmal bat bei seinem Be-
suche in Avignon Konig Philipp. Johann wunderte sich, dafi er seinem
Oheim Konig Robert solchen Schaden zufiigen wolle, denn grofieren
Schaden als durch die Dispensation gabe es fiir Robert nicht! (Car la
dita dispensacio, sis f ahia, seria axi gran dan al rey Robert, que no pona
pus.) Philipp wies auf die Friedensmoglichkeit hin; der Papst sagte
schliefilich, er tue es nicht. Und dem Gesandten, der auf das Gesprach
mit dem franzosischen Konig hinwies, sagte er grob, er solle von der
Dispensation schweigen, er tue es nicht.
So losten denn der Infant und die Konigin im Jahre 1331 ihr gegen-
seitiges Versprechen; sie heiratete noch im selben Jahre den 19jahrigen
Konig Leo V. von Armenien, der seine erste Frau ermordet hatte; der
Infant heiratete fast gleichzeitig eine Grafin von Foix, nachdem er die
von seinem Bruder eher gewiinschte Verbindung mit der Enkelin des
642 Spanische Forscliungcn
Konigs Robert, der spiiter so beriihmten und boriichtigten Johanna I.
von Neapel (der ducissa Calabrie, die damals vielleicht sechs Jahre
ziihlte) abgelehnt hatte!
Woher die sich gerade beim Infanten haufenden Schvvierigkeiten
stammen, liifit sich mit Sicherheit schwer bestimmen. Bei den Verwandt-
schaftspliinen ist es in etwa verstandlich; aber bei den andern? Un-
zweifelhaft zeigt Pedro eine gewisse passive Haltung. Er will am liebsten
den Vater entscheiden lassen. Er nimmt die, bei der die Heirat die ge-
ringsten Bedenken verursacht. Vielleicht hat auch sein korperlicher Zu-
stand zu dieser Apathie beigetragen. Er hat mehrere Krankheitsfalle
durcligemacht. Wiederholt kann er selbst nicht schreiben (a la qual fo
respost per mon conseyl, mi estant agreviat de malaltia) heifit es 1326
und 1328 hat er discrasia. Los metgen han conseylat, que nons metam
en camp; in vier oder fiinf Tagen kommt er nach Barcelona, um wegen
der Auslagen fiir die Kronung Alfonsos sich zu besprechen. Er wollte
eigenhandig schreiben, aber es geht noch nicht. Andererseits driingt er
ofter um eine Entscheidung; nur einmal ist der Grund klar angegeben,
er steht in den Vorbereitungen fiir den Granadazug und mochte sein
Haus geordnet zuriicklassen. Pedro mag zeitweilig oder immer korper-
lich schwach gewesen sein; am Ende hat er doch seine samtlichen Ge-
schwister iiberlebt.
Pedro war trotz der starken Betonung des Wirtschaftlichen bei den
Verhandlungen eine feinfuhlige, ja weiche Personlichkeit. Jeder Brief
von ihm zeigt einen sympathischen Gefiihlszug. Wie eindringlich sucht
er seinen Vater fiir die ungliickliche Konigin-Witwe Maria von Mallorca
zu gewinnen. Schon allein daB ihr Beicht\^ater sich an ihn, den Jungen
Menschen, in einer so zarten Angelegenheit wendet, zeugt von seinem
Ansehen. Welch warmherziges Empflnden spricht aus dem Briefe an
seinen Vater, worin er ihm rat, keine Edelsteine nach Marocco zu
senden, um Frieden und Freundschaft zu erkaufen, sondern die kost-
baren Stiicke fiir die Befreiung der zahlreichen Gefangenen zu ver-
wenden; es sind viele, die dort in Elend und Schmerz verkommen, und
er hat gehort, dafi er mit Leichtigkeit viele erlosen konne. (Nom
sembla, que dejats trametre joyes al dit rey per haver pau ne amistat
ab ell, ne per cobrar mayors joyes, mas tan solament deu esser vostra
intencio de trametre les dites joyes per trer de catiu molts christians,
que hi ha de vostra terra, qui ab gran miseria e ab gran dolor hi estan e
ab perill de lurs animas. Judios Nr. 419.) Oder in den Briefen, die er
zugunsten von Juden an Jayme II. richtet, so in dem Falle des alten
Salomon Caravida, der als Zeuge in einer Krakelerei (contumelie leves-
que iniurie) unter einigen Juden vor dem Bajulus in Villafranca ver-
nommen, beim zweiten Verhor einen ausnahm, den er beim ersten an-
gezeigt hatte. Nun fiirchtet Salomon sich vor der Tortur. Das konne man
doch kein Schwanken oder Anderung oder gar Widerspruch in der Aus-
N;ichlr;igc uiid Ergiinziingen zu den Acta Aragonensia (I — III) 643
sage nennen; das passiere aucli gelehrten Leuten (cum plerumque eciam
per viros sapientes talia de facili omittantur). Er bittet den Vater, die
Tortur, selbst wenn sie rechtlich angewandt werden konne, zu ver-
hindern, da eine solche bei furchtsamen Juden den Tod zur Folge haben
konne (cum persone huiusmodi sic more judayco timide questio seu tor-
mentum huiusmodi posset esse mors seu mortis occasio manifesta
[Gerona 1326/7 idus Januarii Or. Judios 13]). In seinen Briefen weifier
oft mit Geschick durch ein Schlagwort jemandes Verdienst ins rechte
Licht zu stellen. So nennt erden P. Boyl cavaller, der, kaum genesen von
der schweren Krankheit, die er sich auf dem sardinischen Kriegsschau-
platz geholt, sich wieder per son propri moviment zum Kriegsdienst
meldet, einen: Tu solus peregrinus es in Jherusalem; denn er habe,
schreibt er seinem Neffen, dem Konig Pedro IV., sonst noch keinen ge-
funden, der bedingungslos sich wieder ins Feld melde, Per que, senyor,
en veritat merex doble merit, und der Konig soUe das nicht vergessen
(1355 Juli 6. CRD Pedro 629). Uberhaupt liebt der Infant das Einflechten
von Zitaten in seinen Briefen. Leider ist uns von seinen dichterischen
Schopfungen, die er zur Kronungsfeier seines Bruders (1328), bei der
er zunachst als Majordom in stets wechselndem reichen Gewande dem
Konig die Speisen servierte, durch Juglars vortragen liefi, nichts er-
halten. Menendez Pidal meint, sie seien von der „austera musa didactica"
diktiert; mag sein, jedenfalls zeugen sie von seiner geistigen Beweg-
lichkeit.
Die Geistesscharfe und die Redegewandtheit hat dem jungen Prinzen
bei seinem ersten Eintritt in die Welt kein geringerer als Papst
Johannes XXII. bezeugt. Er schreibt dem Vater in seiner etwas schul-
meisterlichen Art, dal5 er Gott neben andern besonders danken miisse fiir
die Geistesscharfe und Redefahigkeit seines Sohne. Dilecto filio nobili
viro Petro infanti nato tuo . . . adolescenti et etatis tam tenere discretio-
nem talem ac eloquentiam et gratiam tribuit abundanter, quod talia
negotia, qualia sibi fuere a tua sublimitate commissa, tam diserte pro-
ponere sciverit et exequi tam prudenter. Er erhofft von ihm viel Gutes
fiir den Staat und die Kirche (Johannes Or. Nr. 92. 1324 December 18.).
Die Personlichkeit des Infanten mul3 den mit Liebenswiirdigkeiten sonst
kargenden greisen Papst so entziickt haben, dal3 er ihn zum Essen einge-
laden hat, eine auSerordentliche Auszeichnug, denn, wie der Prinz dem
Vater begeistert schreibt, haben ihm die Hoflinge erzahlt, dafi weder
der Konig von Frankreich noch der Konig Robert oder sonst einer an
der papstlichen Tafel gespeist habe. Und der Papst lobt ihn, dafi er
seine Sache so gut gemacht und dafi er nicht mit leeren Handen abreisen
sol]e(AA 1,800).
Pedros Giite, Gerechtigkeitsgefiihl, seine Liebe zum Frieden, aber
auch sein starkes vaterlandisches Empfinden haben ihn zu einem vorziig-
lichen Kanzler und Generalstellvertreter des Konigs gemacht, als dieser
644 Spanische Forschungen
1355 ein ganzes Jahr lang in Sardinien weilte. Wohl aus diesem Jahre,
oder etwas spater, stammt ein Traktat Pedros „De vita, moribns et regi-
mine principum", worin er nach Art der zahlreichen „regimina" das
Idealbild eines Fiirsten zeichnet^^ Jedes Kapitel hat einen Bibelvor-
spruch; an Hand dessen und aus einerReihe von Vater- und Chronisten-
stellen, die Valls aufzahlt, hat er einen Punkt aus dem Leben und der
Tatigkeit eines Herrschers behandelt. Es sind viele Gemeinplatze darin,
aber auch hie und da Eigenartiges. So wenn er die Kronung des arago-
nischen Konigs beschreibt: Rex in illa die, qua eius coronatio et sacra
inunctio celebratur, tunica purpurea alba tantum ad carnera induitur,
oder wenn er die Stellung der Konige zur Kirche charakterisiert: Rex
in messe ecclesie non ponat falcem suam nec in messe regis ecclesia e
converso . . ., quam illustres Aragonum reges . . . ditaverunt et amplia-
verunt, oder der historische Hinweis: lam enim temporibus nostris tres
christianorum reges a regni solio ceciderunt et aliqui illorum, qui reman-
serunt, nisi Deus aliter provideat, quod dolens refero, propinqui sunt ad
occasum. Ich erinnere mich nicht, in anderen regimina einen so scharf en
Angriff auf gewisse hohere Kreise gefunden zu haben, wie den folgen-
den: Cum sint multi ex eis indigni, ad digna et sancta se dignos reputant
et ad cathedras pastorales seu imperiales regendas inverecundosa fronte
se ingerunt . . . Qualiter pastorale officium regunt, Deus scit, mundus
agnoscit et illa opulentissima civitas bene novit, ubi pastores provisi
non ad commissarum ovium caulas tendunt, sed ibi commorantes, ut ad
majora promoveantur, ipsis ovibus in manibus mercenariorum relictis,
de lacte ovium impinguantur. Das sind schon die dunklen Tone, wie sie
uns in Aufierungen des spateren franziskanischen Visionars, besonders
im Beginn des Schismas, entgegenklingen. Aber um so heller tont der
Lobgesang auf die Katholizitat der aragonischen Konige, eine wahre
Epopoe auf die koniglichen und prinzlichen Glaubensstreiter und
Martyrer aus dem Hause Aragon, wie sie in der gedrangten Kiirze wohl
kaum jemals stolzer erklungen ist. Mit Recht erinnert Valls dabei an
die grofien historischen Apologien in den beriihmten Propositionen
Pedros IV. und Martins I, auf den Cortes von 1382 und 1406. Da konnte
der Oheim den koniglichen Neffen, der gerade im Felde stand, als den
gliicklichsten preisen, Erbe einer solchen Ahnenreihe zu sein. Es gibt
keinen aragonischen Herrscher, der nicht fiir den katholischen Glauben
^^ Der Traktat „De regimine principum" de Tlnfant Pere d'Aragon ist von
Ferran Valls i Taberner mit vortrefElicher Einleitung gedruckt in Estudis Fran-
ciscans Vol. 37 und 38 und dann separat, Barcelona 1927. Die dort (Cap. XXII
S. 45) gedruckte epistola Clementis papae quarti missa ad regem Carolum ist
ofter gedruckt, z. B. Raynaldi annales eccl. ad annum 1267 Nr. 4. Vgl. Potthast,
Regesta pontificum Nr. 20 086. Woher mag der Infant Kenntnis von diesem
merkwiirdigen Aktenstiick gehabt haben, in welchem auch der „rationalis"
genannte hohe Beamte erwahnt wird?
Nachlrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 645
sein Leben gelassen oder sein Blut vergossen hat! In wirkungsvoller
Riickschau beginnt er mit seinem Vater Alfonso IV., der auf dem von
der Kirche gewiinschten sardinischen Feldzuge (iubente et suadente
matre ecclesia), im Kampfgetiimmel verwundet vom Pferde stiirzte und
von seinen Getreuen herausgehauen wurde — ein anderer Judas Maca-
baus! — , erwahnt die zweimalige Verwundung seines Grofivaters
Jayme II. bei Cap Orlando und bei Milazzo, auch diesmal im Kampfe auf
Geheifi der Kirche gegen den eigenen Bruder, gedenkt der Wunden
Jaymes des Eroberers und des Martertodes seines Sohnes, des Erz-
bischofs von Toledo, nennt noch den koniglichen Martyrer" (rex et
martir) Sancho und seinen Sohn Alfonso, die beide im h. Kampfe
gefallen, um dann den Neffen zu feiern, der ihm beim Aufbruch zum
Kriege selbst gesagt, dai5 es ihm fiir Verteidigung der Kirche und seines
Reiches ein Gewinn sei zu sterben, um mit Christus zu leben (tibi
lucrum erat mori et vivere Christo).
Fiir die Autoritat des Herrschers, besonders im Kriege, gewinnt der
sonst so milde Infant strenge Worte. Wohl untersucht er genau das
Wesen des gerechten Krieges (6 Punkte S. 48). Sein Grundsatz ist: con-
silium morosum et executio properosa (S. 51).
Ein paar Jahre nach Abfassung des Traktates trat der mehr als
iiinfzigjahrige Infant Pedro in den Franziskanerorden (12. Nov. 1358)
und bald darauf beginnen seine von ihm selbst wohl seinem Beichtvater
diktierten Visionen. Bruchstiicke dieser Aufzeichnungen sind in den
Estudis Franciscans 13 und 14 von P. Martin de Barcelona und spater
von P. Pou in seinen 1929 zu einem Buche vereinten Aufsatzen: Visio-
narias, beguinos y fraticelos catalanes gedruckt. Von allgemeinem
Interesse sind seine Visionen des Jahres 1365 in Avignon, die ihn ver-
anlaI3ten, Urban V. zur Riickkehr nach Rom anzutreiben. Es geschah
in den Tagen, da Kaiser Karl IV. in Avignon weilte; Pedro nennt ihn
wiederholt, so besonders, da Karl IV. den Papst zu bewegen sucht, iiber
Deutschland nach Italien zu reisen, docli scheint der fiirstliche Franzis-
kaner den Kaiser nicht personlich gesprochen zu haben. Dann die Visio-
nen zu Beginn des grol3en Schismas. Aus den in Band 15 der vatikani-
schen Libri de schismate enthaltenen Aufzeichnungen und aus der im
Archiv de la Corona aufbewahrten, fast vollstandig von Antonio
Rubio musterhaft ediertenKorrespondenzkanndieTatigkeitdes eifrigen
Urbanisten aus dem Beginn des grol3en Schismas geschildert werden.
Allgemein verehrt starb er 1381 in Pisa.
Als Ordensmitglied war er reich privilegiert. In den Estudis Fran-
ciscans 13 S. 207 wird eine Bulle Gregors XI. von 1372 zitiert, wonach
er im ganzen Orden sich aufhalten darf, wo er will, in und aufier den
Konventen, wenn sie keinen passenden Platz fiir ihn haben; er darf vier
fratres als Begleiter nehmen, sie als Boten, auch an die Kurie, benutzen,
sie wegschicken, wenn er sie nicht verwenden kann; kann mit seiner
646 S|)aiiisclu! Foi.schiiiif^cii
Begleitung auch die SchwesttTnkloster (s. Clarae) besuehen, praedi-
cationis causa. Ein paar seiner Predigten sind uns unzvv(>ilelliaft in
dem erwiihnten vatikanischen Kodex f. 122 erhalten. Die eine ieiert die
h. Ursula und ihre Bogleitung: Klk>s an haudes riquees corporals, car
moltes delles foren reynes et iill(>s dc reys et de grans senyors. Im Ver-
laufe der Rede spricht er die eigentiimliche Vermutung aus, dai3 mehr
Frauen selig werden als Miinner, da sie heiliger lebten iind wenigr^r
Anreiz zur Siinde hiitten. E es ma oppinio, que mes fembres ontran en
paradis que homens, car de corau conste mils viure santamc^nt et menys
son appelades a peccar! Er predigt in einer Kap(^lle, die der h. Ursula
und ihren Gefiihrtinnen gewidmet ist. Da nach Reg. 24 Diversorum
Jacobi II f. 97 die Stadt Koln der Stadt Barcelona einen h. Leib von den
Ursula-Martyrerinnen schenkt, der in der koniglichen Kapelle auf-
bewahrt wird, so diirfen wir annehmen. dai5 hier die Predigt stattge-
funden hat.
Ausfiihrlicher ist die Predigt erhalten mit dem Vorspruch: Ora pro
nobis, quoniam tu mulier sancta es. ludic. ca. XIII. Sie ist zu Ehren der
h. Elisabeth gehalten, Tochter des Konigs von Ungarn und Tante des
Konigs Pedro III. Das Fest, beginnt er, war am Mittwoch, da aber am
Mittwoch die Predigt nicht gehalten werden konnte, soll auf Befehl am
heutigen Sonntag der Sermon stattfinden. Er redet dann, dai^ am heu-
tigen Sonntage sonst das Evangelium des h. Matthaus nach dem romi-
schen Offizium iiber die Greuel der Verwiistung gelesen werde; das
bringt ihn zu einem ihm naheliegenden apokalyptischen Exkurs tiber
Weltende und Herrschaft des Antichrist, die nur Sy^ Jahre dauern
werde. Es ist eine trockene anagogische Predigt ohne genauereKenntnis
des Lebens und der Person seiner heiligen Verwandten. Sie lebte arm
und demiitig, heifit es. Com fo mort lo marit, dona tot por amor de Deu
gran partida de la sua ma. E daltre part feu 1 spital a Malpuoch, hon
tench su vida pobra. E alli jau lo seu cors ^■'.
6. Die Tochter Jaymes IL Maria von Mallorca.
Sancia von NeapeL
1. Die Eigenart des Kronarchivs zeigt sich auch im Material zur
Frauengeschichte. Frauenbriefsammlungen gibt es zu allen Zeiten,
auch im Mittelalter. Da6 aber Koniginnen und Prinzessinnen ihre eige-
nen amtlichen Register — Korrespondenz- und Vermogensverwaltungs-
Register — im 14. Jahrhundert haben, diirfte doch wohl nur in Barce-
1" Nach der Stelle: Dimecres prop passat fo festa de madona santa Elisabet
filla del rey d'Ongria et tia del rey en P. und nach der weiteren: Recompta mon-
senyor sent Mateu en lavangeli, que vuy se lig segons loffici Roma iiber dic
abiiominacio et desolacio hat Pedro die Predigt am 23. November 1365 gehalten.
Nachlriige und Erg:inziingeii zu den Acla Aragonensia (I — III) 647
lona vorkommen -". Neben diesen neuen Quellen finden sich auch sonst
in allen Teilen des Archivs viel reichere Angaben zur Lebensgeschichte
liirstlicher weiblicher Personen als sonst; vor allem zur Jugend- und
Heiratsgeschichte. Eine miihevolle, aber lohnende Einzelforschung
vviirde, wie erwahnt, wohl alle Gesundheitsverhaltnisse, Krankheiten,
Erziehungsmethoden und Charaktereigenschaften der zahlreichen Kin-
lierschar Jaymes II. — 5 Sohne und 5 Tochter — aus den Hunderten
von Briefen des besorgten Vaters und aus den zahlreichen Berichten
der ersten Pfleger und Pflegerinnen darstellen konnen. Letztere mufJten
berichten, denn dem sorgsamen Vater war nichts kleinlich; er konnte
tadeln, wie wir aus einem Berichte der Frau Saurina de Beses (AA I,
CLXXXII) ersehen. Und alle traten nicht so energisch fiir ihre Unter-
gebenen ein wie diese Frau fiir die Amme Uga, die nur einen Fehler
hat, ihr grofies Mundwerk (fort de la paraula), aber vorziiglich nahrt.
Daneben tritt, wenn die Madchen heranwachsen, ja meist sogar in den
ersten Lebensjahren, die Frage der Versorgung hervor: durch Heirat
oder durch Unterbringung im Kloster. Andere Formen gab es nicht.
Dal3 bei beiden Versorgungsarten die Kinder nicht gefragt wurden, ja
nicht gefragt werden konnten, ist begreiflich. Darum bleibt das Schrei-
ben Friedrichs III. von Sizilien an die Konigin Konstanze von Kastilien
(AA I, 702) so iiberaus auffallig, weil wohl einzigartig in der ganzen
mittelalterlichen Heiratspolitik, selbst wenn wir allgemein politische
Griinde als Hintergrund annehmen. Friedrich will seine Kinder bis zu'
den Jahren der Reife mit Berufsfragen nicht beschaftigen, sondern sie
nur religios beeinflussen. Spater will er sie dann entscheiden lassen,
ob sie Gott im jungfrauliclien Stande dienen oder sich verheiraten
wollen. Ganz anders der Familienvater Jayme II. Er hatte es eilig mit
der Verheiratung. Sein Schwiegervater Karl II. machte ihm Vorwiirfe:
que vous ne vous hastiessie pas trop de marier vos enfans esneis
(AA I, 456). Jayme verheiratet seine Tochter Konstanze an den Infanten
Don Juan Manuel, Maria an den Infanten Pedro von Kastilien, Isabella
an den jungen Friedrich d. Sch. von Osterreich, wohl samtlich im Alter
von 12, jedenfalls nicht iiber 13 Jahren; nur Violante war vielleicht
einige Jahre alter, doch waren ihre Geschicke besonderer Art. Aus der
umfangreichen Korrespondenz Don Juan Manuels, die im vergangenen
Jahr nach jahrzelintelangen Vorbereitungen A. Gimenez Soler veroffent-
licht hat, gewinnt man ein beinahe typisches Beispiel von dem Vorgehen
bei solchen Kinderverbindungen, die wegen der unklaren Bezeich-
-" Ich erwahne hier neben der deutschen Arbeit von Johanna Schrader,
IsabeHa von Aragonien, noch die beiden katalanisch bzw. spanisch geschriebenen,
ganz aus den Registern geschopften vortrefflichen Biicher von Ulla Deibel, La
reyna Elionor de Sicilia (Barcelona 1927) und Aurea L. Javierre Mur, Matha de
Armanyach, duquesa de Gerona (Madrid 1930).
648 Spanische Forschungen
nungen oft Verwirrungen anrichten. Die wohl Anfang 1300 geborene
Tochter Jayraes, Konstanze, wird anfangs 1306 mit Don Juan Manuel
versprochen mit der Erklarung, dafi die Ehe in sechs Jahren vollzogen
werden soll. Sofort wird die papstliche Dispens wegen des Verwandt-
schaftshindernisses eingeholt und dann das Kind in die Hande des
beinahe fiinfundzwanzigjahrigen Witwers gegeben, der sie im Alcazar
von Vilena (Murcia) unterbringt: Promete no sacarle de el ni hacerle
fuerza esto con voto ante el obispo de Valencia (Grimenenz Soler S. 32).
Als die Situation in Vilena unsicher wurde, gab Don Juan 1310 der
genannten Kinderfrau Saurina die Zusage, wenn er mit Erlaubnis des
Konigs die Infantin nach dem festen Alarcon bringe, wollten sieheiraten,
er werde aber bis zur vereinbarten Zeit sie nicht besuchen (que la
infante fos en Alarcon e que fossen esposats . . . e que ell no seria en
Alarcon ne ab la infanta tro lo temps fos complit, que don Johan no
enten de casar ab la infanta sino per aver infans! S. 380). Am 3. April
1312, also wohl auf den Tag, an dem die Infantin zwolf Jahre alt wurde,
fand in Gegenwart ihres Vaters und ihrer Briider die wirkliche Heirat
statt, nachdem zuerst die schon sechs Jahre alte papstliche DispensbuIIe
verlesen war. Acht Tage spater erzahlt Saurina dem Konig, wie glUcklich
das Kind sei und wie freigebig der Gatte ihm und seinen Gespielinnen
kostbare Schmucksachen geschenkt habe.
Gimenez Soler findet (S. 85) harte Worte fiir diese Vorgange: ein
Kind mit sechs Jahren losreifien aus dem Kreise der eigenen Familie
und sie fremder Sorge iiberlassen, sei eine Brutalitat und sie mit zvvolf
Jahren einem 32jahrigen kraftigen Manne zu geben, sei ein Verbrechen,
auch wenn man die friihere Reife spanischer Kinder beriicksichtige.
Jedenfalls ist beachtenswert, dafi die so jung verheirateten Frauen aus
Jaymes Hause sehr friih starben; seine Gemahlin Blanoa, wie oben
erwahnt, mit 27 Jahren, Konstanze ebenfalls und Isabella von Oster-
reich wohl achtundzwanzigjahrig. Nur darf nicht iibersehen werden,
dalS auch deren Briider: der Patriarch Johannes, Konig Alfonso als
Dreifiiger hinweggerafft wurden, der ungliickliche Infant Jayme auch
sehr friih starb; allein der zweitjiingste, der Franziskaner Pedro, wurde
76 Jahre alt.
Das Gliick hat keiner der vier Tochter Jaymes im Ehestande ge-
lachelt. Konstanze, die Frau Don Juan Manuels, hat standig Sehn-
sucht nach der Heimat; riihrend klingt die Klage des lljahrigen Kindes,
dafi der Vater sie vergessen habe (Gimenez Soler 384); dann horen wir
von vielen Krankheiten der jungen Frau (por muytas enfermedades,
que avia e assi que era ya caida en especie de etica, S. 462); nur im
Lande ihrer Jugend, in Valencia, glaubt sie genesen zu konnen. tJber
die letzten Zeiten der ungliicklichen Frau berichtet ihr Bruder, der
Primas von Spanien: sie wolle immer bei ilim sein, aber nach fiinf Wochen
Zusammenseins mul3te er heimkehren. Es waren schwere Stunden!
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 649
Nach der Aussage des Arztes weine sie viel, wolle keine Medizin, esse
fast nichts und rufe immer nach ihm und Valencia. Er fiirchte fiir ihr
Leben, vel de diutina intellectus lesione. Nur Freude konne sie noch
retten! Dabei lobt er sie als die sympathischste unter den Tochtern des
Konigs: florem bonitatis portat (AA I, 867). Bald darauf starb die In-
fantin; ihr Tod ist dem selbst schwerkranken Vater besonders hart
gewesen.
Einer zweiten Tochter, Isabella, winkte anscheinend die hochste
irdische Wiirde: Erzogen von der alten byzantinischen Kaiserin Con-
stanza (AA I, 346) durfte sie zeitweilig auf die romische Kaiserkrone
hoffen. Der junge Friedrich der Schone von Osterreich warb um sie und
fiihrte sie nach dem Siiden Deutschlands. Wir kennen die stolzen Hoff-
nungen des jungen Paares, wissen, dafi auch der niichterne Vater zeit-
weilig an ihre glanzende Zukunft glaubte; denn es ist uns ein stattlicher
Briefwechsel zwischen Vater und Tochter und Schwiegersohn erhalten.
Zeis-berg hat in den Wiener Sitzungsberichten aus dem Register 318
ungefahr 100 Schreiben, meist des Vaters, publiziert; als Erganzung
brachte ich die an den verschiedensten Stellen des Archivs lagernden
Antworten der Konigin; alles in allem ein Material von seltener Voll-
standigkeit. Zunachst iiberwiegt das Geschaftliche und das Politische.
Aber allmahlich dringt das Personliche immer mehr durch. Das lange
Getrenntsein hat die Gefiihle von Vater und Tochter nicht abge-
schwacht. Er freut sich iiber die guten Nachrichten der ersten Kampf-
jahre mit Ludwig d. B., iiber die Geburt des Enkels, der so bald starb,
er scheut auch einen leisen Tadel nicht, als die Konigin durch Dutzen
des Bruders und durch Voransetzen ihres Namens vor dera Alfonsos
gegen die Etikette verstolSt, er findet Worte warmen Trostes, als die
Gefangenschaft Friedrichs alle kiihnen Hoffnungen vernichtete. Erst aus
den Briefen, die nunmehr wohl samtlich vorliegen, ersehen wir das
harte Lebensgeschick der noch jugendlichen Frau. Ihr oftmaliges und
langes Kopfleiden lafit sie erblinden. Arztliche Hilfe kommt zu spiit.
Dem friih verstorbenen Gemahl folgt sie bald nach.
Fiir die kleine, kaum siebenjahrige V i o I a n t e erbat 1317 der
Konig von Johann XXII. Ehedispens: sie sei nonnullis regibus et aliis
principibus et baronis seu ipsorum filiis in verschiedenster Weise
verwandt. Der Papst gestattet die Heirat, wemi die Infantin einem
Herrscher oder seinen Sohnen in quarto gradu ex utroque latere vel
in quarto ex uno et in tercio gradu ex altero consanguinitatis et affini-
tatis verwandt sei (Urk. lohannes XXII. Nr. 12 vom 2. Juli 1317). Eine
Reihe von Jahren spater wird dann Violaute der franzosische Konigs-
thron in Aussicht gestellt. In kostlichen Briefen versucht der eifrige
Berichterstatter vom Pariser Hofe darzutun, wie sich Karl von Valois
bemilht, der Aragonesin die Hand Karls IV. zuzufiihren (A A I, 478 ff.).
650 Spanische Forschungen
Ein mit grofitem Geheimnis reisender Konigsbote soll das lieran-
waciisende Kind selien und sich von seiner Heiratsfahigkeit iiberzeugen.
Domina sibi exhibeatur ad videndum, colloquendum, solaciandum,
comedendum, bibendum! Gefahr ist im Verzuge, denn fiinf andere
Heiratskandidatinnen sind bereits in Paris versammelt, Geld und Biind-
nisse locken. Schliefilich bleibt Violante als Kandidatin allein iibrig
mit der Schwester des Bohmenkonigs. Aber diese nimmt der Konig,
trotzdem sie schon in den Zwanzigern ist und aucli noch schielt! Er will
eben bald Kinder haben! Eine neue Ankniipfung mit Frankreich zer-
schlug sich wiederum! (Reg. 562 f. 3). Erst nach dem Tode Jaymes II.
kommt es (1328) zu einer elielichen Verbindung. Sie gelingt dem
Filrsten Philipp von Tarent, dem Bruder Konig Roberts. Er vermiihlt
seine Tochter Blanca mit Jaymes jiingstem Sohn Ramon Berenguer und
seinen Sohn Philipp, Despoten der Romania, mit Violante. Papst
Johannes XXII., der mit Freuden die notigen Dispense gewalirt liatte,
bekundet in einer Reihe von Briefen seine Fiirsorge fiir sichere imd
standesgemafie tJberfahrt der beiden Prinzessinnen; er wendet sich an
die Herrscher, an den Hospitalitermeister, er warnt vor den Gefahren,
die durch den beginnenden Kampf Aragons mit Genua entstehen konnen
(Or. Nr. 132, 133 und 146 im Kronarchiv). Die Ehe beginnt mit Mitgift-
streitigkeiten. Am 10. Oktober 1329 schreibt Alfons IV. dem Fiirsten
von Tarent, Vater des „despotus Romanie", der mit einer Flotte nach
Romanien zur Eroberung seines Erbteiles fahrt, dafi er leider weder die
„dos" seiner Schwester noch eine freiwillige Beisteuer leisten konne.
So kommt es nach dem raschen Tode des Despoten und der Friihgeburt
Violantes seit Ende 1330 zu direkt peinlichen Auftritten fiir die arme
Prinzessin. Sie mochte heim und kann nicht. Es klingt docli eigenartig,
dafi Konigin Sancia dictam infantissam in posse suo detinet, bis alle
Heiratskautelen und -Instrumente von Alfonso IV. ausgeliefert sind.
Alfonso beauftragt den Sekretar Bonanat de Petra mit der Zusammen-
stellung, aber zu einer Ubersendung kam es nicht. Der in neapolitani-
schen Diensten stehende Katalane Berenger de Belvis klagt iiber das
Verhalten seines Monarchen, das alle Welt bef remde. Mit bitterm Herze-
leid (meu cor ha gran dolor) bittet er: ,,Habt doch Riicksicht auf die
arme Waise! Konig Jayme hat sie Euch anvertraut, Ihr seid ihr Bruder
und Vater." Ein paar Tage vorher (am 17. Dezember) sendet Violante
ein von bitterm Sarkasmus diktiertes Schreiben an ihren koniglichen
Bruder. Sie dankt ihm herzlich fiir den guten Willen, ihr die Ehepakten
zu senden, um die sie schon so oft gebeten hat. Doch hegt sie einigen
Zweifel an der Durchfiilirung; denn oft hat er die Absendung schon ge-
meldet, aber angekommen sind sie niemals. Sie wolle ihm nicht ver-
hehlen, dafi sie wegen dieser Ankiindigungen verlacht und verachtet
werde. Sie mache ihn darauf aufmerksam, dafi die Verachtung mehr ihn
als sie trefie. Sie bitte ihn noch einmal um die Zusendung. ,,Aber speist
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 651
mich nicht noch einmal mit Worten oder Briefen ab! Denn durch diese
Schriftstiicke bin ich schon ganz korpulent geworden!" (CRD Alfonso
3717). Warum dieses sonderbare Verhalten des Konigs? Unzweifelhaft
hangt es mit der romanischen Erbschaft zusammen. Aus einer Gesandt-
schaftsinstruktion Alfonsos an Konig Robert fiir den Dominikaner
Guilelmus Costa (29. Nov. 1331) erfahren wir von einem auffalligen
Schreiben des Fiirsten Philipp von Tarent, Vaters des Despoten, gegen
das Alfonso protestiert. Philipps Tochter Blanca und ihr Gatte Raimund
Berenguer hatten Anspriiche an gewisse Platze im Despotat; gebe der
Fiirst nicht nach, so miisse er fiir seinen Bruder und seine Schwagerin
energisch eintreten. Darnach diirfenwir annelimen, dal3 Alfonso bis zur
Erledigung des Erbschaftsstreites die Papiere seiner Schwester zuriick-
behielt und sie selbst durch leere Versprechungen hinhielt.
Den Streit schlichtete bald der Tod. Blanca verschied im Kindbette.
Der Vertraute des Patriarchen, G. Richerii, sollte die Infantin Violante
heimholen. Nach einem Schreiben der Konigin Sancia kam sie 1332
nach Katalanien zuriick. Bofarull (Los condes) meldet iliren Tod zum
Jahre 1353.
Das liitzige Temperament Violantes scheint auch ihren Schwestern
Maria und Blanca eigen gewesen zu sein. Wie beide selbst im Kloster
Sigena — Maria war nach dem Heldentode ihres Gatten, des Infanten
Pedro von Kastilien (1319) und nach einem miCgliickten englischen
Heiratsversuch eingetreten, Blanca war im Kloster erzogen und wurde
spater Oberin — nicht eine den Wiinschen und Befehlen ihres Vaters
Folge leisteten, wurde bereits AA I, CLXXXIII in einigen Ziigen be-
richtet. Uber Blancas sprunghaftes Wesen, das bald zum Ubermut, bald
zu tiefer Melancholie neigte, findet sich reicher Stoff im Kronarchiv.
Ihren extravagantesten Schritt schildert der unten folgende Brief ihres
koniglichen Bruders: Bei Nacht schliefit sie sich mit ihrer Begleitung
in der Kathedrale von Tarragona ein unter dem Vorwand, dort (am
Grabe ihres daselbst bestatteten Bruders, des Patriarchen Johannes)
zu wachen, lafit ihn ausgraben und nach ihrem Kloster Sigena bringen
und dort erbarmlich bestatten! Der Konig kann nicht Worte genug
finden, um diesen Skandal zu schildem. Er beauftragt seinen Bruder
Pedro, fur Riickfiihrung des Leichnams zu sorgen (1335 Dezember 12).
2, Krankhaf te Leidenschaften bereiten der Konigin M a r i a v o n
Mallorca ein tragisches Geschick. Tochter Karls II, von Neapel war
sie als Kind Liebling Bonifaz' VIII. gewesen: er hatte sie getauft,
„filioIa" nannte er sie; doch hatte er Schwierigkeiten wegen ihrer Ver-
mahlung mit Sancho von Mallorca gemacht, da dessen Vater Jayme I.
das Kind aus der Taufe gehoben. Schliefilich gab Bonifaz nach, starb
aber vor der Heirat Marias mit dem Infanten (AA I, 97, 109). Mit dem
Tode des friedfertigen, nicht sehr kraftigen Sancho (1324) beginnt ihr
652 Spanische Forschungeu
Elend. Zwei Jahre darauf horen wir von Heiratsplanen der nicht mehr
so jungen Witwe. Anscheinend sollte sie nach Neapel zuriickkehren
(Or. Johannes XXII. Nr. 119 im Kronarchiv). Sie bleibt im Lande und
schreibt einen jammernden Brief an Jayme II.; er soll sievon Perpignan
wegnehmen, in seinem Reiche nur will sie leben; sie halt es nicht mehr
aus -\ Gleichzeitig schildert der stets hilf sbereite Infant Pedro seinem
Vater ihre traurige Lage. Er spricht von affers, qui toquen molt la
persona de la dita reyna et sa honor e estament e encara sa anima. Er
beschwort wiederholt seinen Vater, ihr zu heHen: Farets ne gran be
a la anima et a la persona de la dita reyna. Schliei31ich gehen alle An-
deutungen auf eine neue Heirat hinaus. Nach iJberwindung von allerlei
Schwierigkeiten — JohannesXXII. wollte anfangs nicht dispensieren —
heiratete sie einen Verwandten des koniglichen Hauses, den Edlen
Jacob de Xericha. Dieser erkannte allmahlicli ihre Sonderbarkeiten:
animi instabilitatem ac gestuum inhonestatem; in einer anderen Fassung
des gleich zu nennenden Schreibens heifit es deutlicher: morum levi-
tatem, animi instabilitatem etgestuum inhonestatem, que eam frequenter
ad mentis insaniam et quandam furiam per abruta ac indiscretionis
invia deviabant. Ihr Gatte halt sie nunmehr vier Jalire lang in anstan-
diger Abgeschlossenheit. Infolgedes weigertsiesich, iiberhauptdas Haus
zu verlassen, will Jahrelang nicht zur Kirche und zu den Sakramenten,
obwohl der Patriarch und Ordensleute auf sie einzureden suchten. Das
alles bericlitet am 20. bzw. 2. Mai 1335 Konig Alfonso an Konig Robert,
den Bruder der Konigin (Reg. 544 f. 87 und 88), nachdem der Gatte ge-
storben war. Er fiigt aus eigener Erfahrung noch einige, auf Geistes-
schwache hinweisende Tatsachen hinzu und bittet Robert, sie baldigst
holen zu lassen, zumal sie schon wieder auf eine neue Heirat sinnt.
Inzwischen hatte er den Vertrauten des Patriarchen, den Archidiakon
G. Richerii, beauftragt, die Konigin nach Valencia zu schaffen; wolle sie
nicht, so solle er es zunachst mit einem Fasttag und schliel51ich mit
Brachialgewalt versuchen (inhiberi sibi protinus faciatis per unam diem
victum eidem necessarium et finaliter . . . adducatis eam ipsa invita.
Reg, 536 f. 52''). Robert ist mit den Anordnungen zufrieden; die Art
jedoch, wie er diese Dinge in einem politischen Schreiben erwahnt,
zeugen nicht gerade von besonderer Aufregung an seinem Hofe. Weitere
Angaben fand ich nicht^^
21 Pro deo, domine, habeatis compationem de nobis, que sumus hic tristes,
tlebiles plurimum et perplexe. Facientes taliter, quod extrahatis nos celeriter de
hoc loco uno modo vel alio, antequam nobis accidat maius malum. Vos, domine,
estis nobis refugium singulare . . . In vestro dominio . . . intendimus vivere atque
mori. Dat. Perpiniani sub sigillo nostro secreto X. kal. Febr. (1326) 1327 (CRD
Jayme II 8494).
" Auf eine vagierende Frau des koniglichen Hauses, seine Halbschwester
Taresia Petri, weist Jayme II. Herzog Robert (1308) 1309 hin: Taresia Petri
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 653
3. Im selben Jahre 1304, da Sancho von Mallorca Maria von Neapel
heimf iihrte, heiratete Robert von Neapel in zweiter Ehe dessen Schwester
S a n c i a. Die vorausgehenden Ehepakten sind bekannt; interessant ist,
dafi Sancia in Person an den Verhandlungen teilnahm, Robert durch
Stellvertreter. Es werden genaue Bestimmungen iiber ihr eigenes Ein-
kommen wie das ihres Erstgeborenen und der nachfolgenden Kinder
getroffen '\ Ihre Ehe blieb aber kinderlos. In neuerer Zeit ist in zahl-
reichen Abhandlungen die Personlichkeit Sancias behandelt worden;
doch ist mir keine umfassende Biographie zu Gesicht gekommen, Neben
excellentissimi principis Petri felicis memorie regis Aragonum, genitoris nostri,
filia, que fuit quondam viro nobili Artaldo de Alagone matrimonialiter copulata
per orbem vagatura(?) progrediens apud Barcolum (Korr.) vel alia loca illarum
parcium inducentibus eam quibusdam nostre correctionis aculeum (?) spernen-
tibus temeraria declinavit . . . filiis, quos dicta Teresia . . . Rogamus, quatinus
temporis qualibet . . . sublata jam dictam Teresiam tam in dicto loco Barcolo
quam aliis partibus regni . . . capi retineri[que] mandetis et faciatis captamque . . .
in aliquo monasterio aliove honesto loco poni et constitui faciatis . . . Bona vero,
que penes se detinet una cum illis, qui cum eadem poterunt inveniri, qui sibi
erroris huiusmodi . . . operatores et consiliatores fuerunt, ad nos sub fida custodia
transmittatis, ut et bona reddamus filiis et premissorum (trac)tatores excessus tam
fetidi reos digne correctionis aculeo feriamus . . . Dat. Cesarauguste quarto
idus lanuarii a. predicto [MCCCVIII]. Reg. 238 vorn, ohne Nummerierung. Das
Blatt zum Teil zerstort.
Auf eine ganz anders geartete Ehetragodie weist ein Brief Jaymes an Saurina
de Entenza, die Witwe Rogers de Loria hin. Saurina hatte sich bei ihm beklagt,
dafi sie mit ihrer Schwiegertochter Feyda nicht zusammenleben konne. Der Konig
erinnert sie daran, dafi sie es doch gewesen, die Feyda dringend zur Frau ihres
Sohnes gewiinscht hatte, als der Konig eine andere vorgeschlagen hatte. Quare
decens videtur et congruum, ut vos, quam etas provectior maturiori fulcit con-
silio, debuissetis et deberetis erga dictam nobilem vos conformem et favorabilem
reddere ac compensando fihi vestri defectum, quem patitur quique dicte uxori
sue, ut considerare potestis, prebet non modicum desolamentum, eandem nobilem
modis congruentibus subportare. Sane consideratis condicione et statu dictorum
fiHi vestri et eius uxoris ad conservacionem honestatis eiusdem Fayde et notam
cuiuslibet obloqucionis et infamie propellendam providimus, ut in uno magno
latoque hospicio vel in duobus contiguis sibi aditum hinc et inde prebentibus d.
nobiUs Rogeronus et prefata nobilis eius uxor seorsum vel ad partem cohirent,
vivant et per mutue visionis et recreacionis solacium ad invicem consolentur.
Hoc etenim utriusque statui prospicimus, . . . ne per nimie cohabitacionis accessum
possit ahquid urgere in dispendium corporis vel salutis nobilis Rogeroni. Dat.
Barchinone pridie idus Augusti a. d. 4322 (Reg. 247 f. 136). Rogeronus war Epilep-
tiker und starb bald nachher.
23 Lecoy de la Marche, Rel. pol. de la France avec le royaume de Majorque I,
366 und Caggese, Roberto d'Angio I, 23. Beider Angaben, obwohl aus derselben
Quelle, decken sich nicht. Sollte wirklich Robert ihrem altesten Sohne die Krone
versprochen haben, obwohl sein Sohn Karl noch lebte?
654 Spanische Forschungen
den letzten spanischen und katalanischen Arbeiten " diirfte die zusani-
menfassende Charakteristik von M. v. Heuckelum, Spiritualistische
Stromungen an den Hofen von Aragon und Anjou (1912) das wertvollste
sein. Das tiichtige, fast ganz aus den Archiven gescliopfte zweibandige
Werk: Caggese, Roberto d'Angio bringt viele Einzelangaben, zeigt aber
wenig Sympathie fiir die Herrscherin, die angeblich gevvaltige Summen
fiir den stolzen Bau von S. Clara in Neapel verschwendete und sonst
wenig bedeutete. Sein Urteil fafit er 11,429 so zusammen: Sancia aveva
tollerato come un sacrificio impostole dal cielo la vita mondana ed i
pesanti doveri della regalita, e non aspirava che a rinchiudersi in con-
vento per dimenticare e morire in pace. Ahnlich M. v. Heuckelum S. 49:
„Ihr Leben war so ganz hingegeben an die Fiirsorge fiir den Franzis-
kanerorden." Und wenn selbst Johannes von Winterthur ihrer gedenkt
(Neuausgabe von Baethgen): „mulier divinitus edocta et supernis
irradiata fulgoribus", so geschieht das im selben franziskanischen Sinne
seitens des Schweizer Minoriten, Alle denken wohl zuerst an den Brief
Johannes XXII. vom Jahre 1317 (Raynaldi ann. eccl. 1317 Nr. 26), worin
er die sich nach dem aszetischen Leben sehnende Fiirstin an ihn^
Pflichten als Ehegattin scharf erinnert, auch wenn die Beurteiler dieses
Schreiben nicht mit dem Briefe an Robert vom selben Jahre (Raynald
Nr. 25) zusammenbringen, worin der Papst ihn zur bessern Auswahl
seiner Rate ermahnt. Mit etwaigen ehelichen Seitenspriingen Roberts
liaben beide Dokumente nichts zu tun.
AIso eine fromme, apathische Konigin, die sicli um weltliclie Ge-
schafte ungernkiimmert! Wer die zalilreichen Pergamentbriefe Sancias
im Kronarchiv iiberfliegt, bekommt ein ganz anderes Bild. Sancia ist
die treue Begleiterin und Mitarbeiterin ihres Gatten, wie charakteristisch
schon ihr erstes Originalschreiben bekundet; sie sendet es aus dem
Lager vor Pistoja, das im Jahre 1306 Robert belagert. Gewifi haben
viele ihrer Unternelimungen und ihrer Briefe den Frieden zwisclien den
streitenden Parteien zum Untergrund: so die Bemiihungen 1315 um den
Waffenstillstand zwischen ihrem Gatten und Friedrich von Sizilien
(AA III, 278), in Verbindung mit Roberts Mutter, ihr Vermittlungs-
versuch an der Kurie und direkt zwisclien Aragon-Mallorca und Genua
1331; so suchte sie mit Vorliebe Ehen und damit Frieden zu stiften.
Aber sie wufite auch andere Gefiihle zu aul3em. Ich gebe nur drei be-
zeichnende Beispiele aus verschiedenen Zeiten. Ihr Bruder Ferrando
von Mallorca hatte sich dem Gegner des angiovinischen Hauses, Friedrich
von Sizilien, zur Verfiigung gestellt; zwei Jahre wurde er am Hofe
Roberts gefangen gehalten, dann begann er seine Kampfe in der Ro-
mania, die fast immer den neapolitanischen Planen zuwiderliefen. Mit
welch leidenschaftlichem Ingrimm Sancia dieses toten angiovinischen
2* Vgl. die bei Pedro genannten Arbeiten.
Nachtrage und Erganzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 655
Gegners gedachte, der doch ihr eigener Bruder war, beweist ihr sonder-
barer Trostbrief, den sie nach dem Thronverzicht des Infanten Jayme
von Aragon 1319 an ihren tiefbetriibten Schwager sandte. Der Brief ist
statt eines Kondolenzschreibens im Grunde nur ein heftiger politischer
Werbebrief. Jayme solle nicht aufhoren, den neuen Tlironerben Alfonso
in der Liebe zum Hause Neapel zu erziehen. Wie das Laster der Un-
dankbarkeit von Gott gestraft wiirde, zeige das entsetzliche Schicksal
Ferrandos von Mallorca, der aus einem Bruder ihr erbitterter Feind
geworden sei. Absurd, ja abscheulich sei es, wenn jemand, der aus
ihrem Blute stamme, sich zum Gegner schlage. Jayme wisse, wie sehr
ihr Gemahl die aragonische Freundschaft angestrebt habe, „Wir ver-
trauen auf Gott", schliefit sie, „da6 die jetzigen und zukiinftigen Glieder
Eurer Familie von unserm Herrn Gemahl in ihren Bestrebungen ge-
fordert werden" (AA 111,372).
Zehn Jahre spater greift Sancia in die verfahrene mallorcanische
Politik ein. Nach Sanchos Tod war ihr Neffe Jayme, des eben genannten
Ferrandos Sohn, ein unmiindiges Kind, Thronerbe. Dir Bruder, der
Asket und Spiritualenfreund Philipp von Mallorca, war Tutor des
Prinzen und Verwalter des Landes, sicher nicht die beste Personlichkeit
in dieser fiir die Zukunft des kleinen Staates entscheidenden Zeit. Bald
zu hart, bald unentschieden, bald nachgiebig blieb er sich in einem
Punkte gleich: in der Forderung der aragonischen Freundschaft, da er
durch eine Verbindung des jungen Konigs mit der Tochter des Infanten
Alfonso, Constanza, am besten die Interessen des Landes gewahrt
glaubte. Gegen ihn stand eine machtige festlandische Partei, deren
Mittelpunkt Perpignan und deren Haupt der Abt Grimaudus von
St Michael de Cuxano war. Sie wollte keine so enge Verbindung mit
Aragon und neigte mehr nach Frankreich hin. Zu ihr hielt Konigin
Sancia und der junge Konig, soweit von Sympathien des Knaben die
Rede sein kann. Er hatte Sancias Hilfe angerufen, So kommt es zu
langwierigen und zeitweilig aufregenden Verhandlungen an der Kurie.
Wir haben nur die einseitigen Berichte der aragonischen Partei, aber
aus ihnen geht klar hervor, welche Schwierigkeiten Sancias Gesandt-
schaft ihnen machte, Credunt quoque amici vestri de curia, quod
prefati ambaxiatores dicte regine turbabunt nos pro posse suo propter
ranquorem et odium antiquatos, schreiben die Anhanger Philipps, Und
einige Wochen spater: Volebant — die Gesandten Sancias — totum
pervertere. Der Papst wolle einen speziellen Boten an sie senden, uni
sie zu beruhigen (Illi domine regine . . . ad pacificandum). (AA III 296,
503 f.). Johannes schwankt hin und her, denn fiir beide Parteien
sprachen gewichtige Griinde. Dafi die aragonische siegte, und so die
mallorcanische Katastrophe sich rascher vorbereitete, ist bekannt.
Und nun das dritte Faktum oder vielmehr Geriicht, denn es wird
nur etwas berichtet iiber Sancia, ohne dafi ein sicherer Beweis vorliegt.
656 Spanische Forschungen
Aber diese Geriichte von zwei Seiten, iiber zwei verschiedene Hand-
lungen Sancias, im Todesjahre Roberts (19. Januar 1343), bekimden,
wie die Politikerin Sancia von den Zeitgenossen beurteilt wurde. Der
Graf von Terranova schreibt am 4. August an Pedro IV. von Aragon:
A Monech se armen X galees, les quals dien, (Liicke) paga la reyna
muller, qui fo del rey Robert per vedar, que a vos, senyor, ne a la vostra
host no puxa venir (Lebensmittel). Der Konig miisse nachforschen
lassen, ob das Geriicht auf Wahrheit beruhe (caja 36 Pedro IV). Ein
anderes Geriicht war Pedro iiber Unterstiitzung mallorcanischer Plane
durch Sancia zugekommen: In subsidium illustris Maioricarum regis
parabatur armatum navigium galearum. „Verisimili coniectura" sei
domina mea domina Sanxia Jerusalem et Sicilie regina die Veranlasserin.
Der Seneschall der Provence, Hugo de Baucio comes Avellini, bestreitet
die Wahrheit; in Verbindung mit der Konigin habe er den Urheber des
Geriichtes, einen Marseiller, gefangen genommen (Aix 30. April 1343.
Caja 35 Pedro IV).
Da6 Sancia in wichtige Teile der Reichsverwaltung eingriff, bezeugt
ihr koniglicher Gatte selbst. Von Zwietrachtstiftern, schreibt er an
Alfonso IV., sei am pmpstlichen Hofe erzahlt, dafi er im Kriege Aragons
mit Genua der Republik Geld zur Bewaffnung ihrer Flotte gegeben habe.
Das sei eine oHenkundige Liige. Novit et hoc regina carissima oonsors
nostra, per cuius conscienciam omnes nostre pecunie introytus et
exitus transeunt^^ Sancia unterliegt also die hochste Finanzkontrolle!
Ihr unterstellte der Konig die Leitung des Archivs^^ in welchem die
Finanzakten zusammenkamen. Sie begann mit langen korperlichen und
seelischen Anstrengungen (non absque labore mentis et corporis medi-
tantes) die Reform des Beamtenpersonals. Wesentlich handelt es sich
um Einsparungen an Beamten, denn es hatte gegen friihere Zeiten eine
starke Vermehrung stattgefunden: Erat multiplicata gens sed non magni-
ficata leticia, sagt sie etw^as bissig zu Anf ang. Aber die Verordnung greift
iiber in die gesamte Finanz\^erwaltung, auf die recipienda und expendenda
fiscalis pecunie, fiir die sie eine Reihe Erlasse hat herausgehen lassen.
Der Konig hat diese Archivordnung 1339 einfach bestatigt.
25 Der Brief gesteht aber, dafi er den Intrinseci und Extrinseci in Genua
300 Ritter und 500 Mann FuBvolk zur Verfiigung gestellt habe, um den Frieden zu
erhalten. Christo dicente: Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt
omnia, que possidet. Die Widerlegung der „Liige" begrundet er mit einer Stelle
aus Vegetius: Principes multum debent fame tribuere.
26 Das sehr instruktive Stiick in B. Capasso, Gli archivi egli studi paleo-
grafici . . . S. 20 fl. (Napoli 1885). Leider ist die Edition nicht gut. Es handelt sich
unzweifelhaft nicht um das politische sondern um das Finanzarchiv. Das Doku-
ment ist adressiert an: Magistris rationalibus magne regie curie usw. Es bezieht
sich auf die Reform status et vestri officii racionum. Es erwahnt die agenda
fiscalia und das examen racionis finale.
Nachtrage und Ergiinzungen zu den Acta Aragonensia (I — III) 657
Konigin Sancia versuchte auch das kulturelle Leben Neapels zu
beeinflussen, besonders den verderblichen franzosischen Modeeinflufi
einzudammen oder abzuandern, Das erzahlt uns der ein Menschenalter
spater schreibende, aber sicher aus guterQuelle schopfende ausgezeich-
nete katalanische Schriftsteller Francisco Eximeniz (1340 — 1409; vgl. den
Aufsatz in Anuari III) in seinem Llibre de les dones. Die Erzahlung
blieb unverwertet, weil Eximeniz statt Sancia den Namen Constan^a fiir
die Gattin Roberts gebraucht hatte; nur in der Arbeit von M. v. Heucke-
lum ist auf meine Veranlassung ihrer gedacht worden. Zur Zeit Roberts
seien vornehme Franzosen und Franzosinnen nach Neapel gekommen.
Vornehme Neapolitaner ahmten ihre Mode nach. Kurze, enge, sehr
unpassende Kleider; die Frauen wollten taglich tanzen, ritten nach
Mannerart, umarmten und kiifiten Herren auf der StraCe, sangen fran-
zosische Lieder und sprachen von Liebe und Liebeshandel. Konigin
Sancia zitierte die Leiter der Stadt vor den Konig, hielt ihnen eine
Strafrede und drohte ihnen im Namen Jesu mit Gottes Strafgericht, wie
es dann auch gekommen ist. Die Frauen sollten von den guten Fran-
zosinen lemen, sich ziichtig tragen, ihre Gatten ehren und die Kinder
gut erziehen, sollten mit dem Gebetbuch zur Kirche gehen, darin lesen
und nicht die Augen umherschweifen lassen. Die schlimmen Dinge
sollten sie nicht beachten. Hochst anziehend ist dann ihre Schlu6be-
merkung: Es sei eine grofie Dummheit der Manner, die, um ihre Frauen
besser festhalten zu konnen, nicht woUten, da6 ihre Gattinnen mit
Literatur sich beschaftigten, wahrend doch das viele Lesen der Frau
Gelegenheit bote viel Gutes kennenzulernen. Zudem wiirde sich der
Mann lieber mit einer Frau unterhalten, die viel wisse, als mit einer
Ungebildeten ^'
Dem in neuester Zeit ofter gezeichneten Bilde der gliihenden Ver-
ehrerin der evangelischen Armut, der treuen Anhangerin des spater ab-
gesetzten Ordensgenerals Michael von Cesena, der Gegnerin seines Nacli-
folgers Gerhardus, vermag ich nur wenig hinzuzufiigen. Zu starker Ent-
fremdung gegeniiber der Kurie, Johannes XXII. und Benedikt XII. ist
2' Ich benutze den Inkunabeldruck des Llibre de les dones, den Johan
Rosenbach Alamany in Barcelona 1495 veranstaltet hat, lib. IV cap. 66. Der Band
befindet sich im Kronarchiv. Man vgl. folgende Stelle: Vivint lo rey Robert en
nostre temps rey de Siciha e de Napols alguns generosos de Fran^a vengueren ab
Uurs mullers e ab totes ses cases en Napols. E com alguns homens de paratge
Napoletans aprenguessen de anar a la manera de aquells Francesos, 90 es curts
e strets e fort dissolutament: lavors les dones de cort e de la dita ciutat volgueran
rassemblar a aquelles dones Fran^eses, qui hi eran vengudes en anar en cors e
estretas axi com ellas e a ballar tot jorn e ab ensa per les carreres e anar cavall-
chant axi com a hom e abrassar e a basar los homens devant tot hom tot jorn e de
cantar Frances guarguolajant, axi com fan les dones generoses en Fran?a e de
parlar de amors e de anemoraments . . .
658 Spanische Forschungen
es gekommen, doch nicht zu vollem Bruch. Clemens VI. trat wieder in
freundlichere Beziehungen zum neapolitanischen Konigshause. Nach-
dem Robert im Jahre 1343 gestorben war, trat die Konigin im Jahre
darauf in das Kloster S. Clara ein und verschied im Jahre 1345. Am
9. August 1346 erhalt der Bischof von Cassino den Befehl, ein Biindel
von Biichern und Schriftstiicken des abgesetzten Michael von Cesena
und seiner Mitschuldigen, die von Sancia in der Sakristei des Klarissen-
kloster niedergelegt waren und dort gefunden wurden, an die Kurie
abzuliefern (Bull. Franc. VI Nr. 384).
Dokumente.
1. Hospitalitermeister Gerinus an Jayme I.: Die Truppen des Kaisers (Friedricli II.)
kampfen mit denen von Gypern. Feindschaft des lcaiserlichen Marschalls mit
dem Herrn von Beirut. Entsatz der Burg. Empfiehlt die katalanischen
Hospitaliter (1232).
Excellentissimo viro domino J. regi Aragonum frater Gerinus Dei
gracia sancte domus Hospitalis Jerusalem magister humilis et pauperum
Christi custos salutem et se totum ad ipsius voluntatem. Magnitudini
vestre significantes declaramus, quod gentes, quas dominus imperator
cum mareschallo suo in Syriam destinavit, guerram magnam et discor-
diam exercent cum gentibus Syrie et militibus regni Cypri. Ipse namque
mareschallus dominum Berithi odio habens ex parte imperatoris civi-
tatem suam scilicet Berithum obsessam detinuit et per vim occupavit
ac postea castrum ipsius civitatis obsessum detinuit per octo menses,
sed tamen in composicione presentium ab obsidione fuerat remotus,
quia ibi proficere non videbatur. Dominus autem Berithi de Cypro in
Accon veniens cum illis de civitate communitatem fecerat et gentem
imperatoris ac mareschallum debellare proposuit tam per mare quam
per terram apud Tyrum. Et insuper noscat vestra majestas, quoniam
preter discordias supradictas tanta viget dissensio inter christianos et
tanto discrimen atque tumultum guerrarum permanet terra sancta \ quod
retro temporibus nunquam recolitur fuisse in majori. Super aliis autem
rumoribus lator presentium frater Martinus Sancii vestram excellentiam
reddere poterit certiorem. Ad hec igitur rogamus, ut domum nostram
Hospitalem habere dignemini sub regia protectione vestra misericorditer
comendatam, fratribus nostris, si placet, impendendo vestre pie tutele
subsidium et juvamen, Nobis preterea, qui parati sumus et expositi
mandata vestra et bene placita cum hilari devocione adimplere, precipere
dignemini, tamquam illi, qui suppremo desiderio affectamur pedibus
vestre majestatis cum intima devocione famulari.
Or. Perg. ohne Nr. Keine Siegelspur. Wahrscheinlich geschlossener Brief.
Die Zeit ist 1232. In diese fallt die Einnahme von Beirut und die vergebhche Be-
lagerung der Burg durch den kaiserlichen Marschall Richard Filanghieri, den
Gegner des Herrn von Beirut, Johann von Ibelin. Vgl. Rohricht, Gesch. des
Konigsreichs JerusalemS.812ff. S. 815 Eintritt Johanns in dieSt.-Hadrians-Bruder-
schaft in Accon. Der GroBmeister heifit meist Garinus.
1 So die falsche Konstruktion.
660 Spanische Forschungen
2. Schmahbriefe Karls I. von Anjou und Pedros III. von Aragon (1282).
Die folgenden raffiniert ausgefeilten Dokiimente des Hasses stehen vor dem
Hintergrund der Sizilianischen Vesper. DaD die Partner Karl I. von Anjou und
Pedro ni. von Aragon sind, ergibt sich, entgegen der Karl H. nennenden tJber-
schrift der Hs. von Barcelona, aus den im zweiten Briefe angegebenen Verwandt-
schaftsbeziehungen: Manfred ist Pedros Schwiegervater, Karl der Bruder Ludwigs
des Heiligen. Die Briefe werden nicht in den Kanzleien entstanden und nicht
wirkHch abgeschickt sein, schon wegen ihres ganz gleichformigen stilistischen
Charakters. Doch waren sie als Stilproben wie als Symptome der Stimmung
iiugenscheinHch weit verbreitet und fanden noch in der ersten Hiilfle des 14. Jahr-
hunderts den Weg in die Clironistik. Dem entspricht die reiche tjberlieferung in
Handschriften und Drucken, die aber alle grobe Fehler enthalten. Ich gebe
den Text wesentlich nach dem die besten Lesarten bietenden Formularbuch
Msc. 69 des Katalanischen Instituts in Barcelona, dessen Schreiber allerdings
immer gerade die Namen verfehlt, von der Sache also nichts weifi: daher auch
die falsche iJberschrift. Als ,.Formular"' wurden die Stiicke durch einige Hand-
schriften der Vinea-Sammlung verbreitet ^, auch stehen sie in dem Miinchener
Formuhirbuch Clm 96 -. Von den Chronisten nahmen sie auf Franciscus Pipinus,
der anonyme Verfasser des Chronicon Sicilie, und Dietrich von Niem ^.
Druck: 1. Druck des Chron. Sic, Leiden o. J. — 2. Martene-Durand, The-
saurus anecdotorum 3 (1717), 30. — 3. Muratori 10 (1727), 834. — 4. Gregorio, Bibl.
Script. Arag. 2, 121 (alles Drucke des Chron. Sic). — 5. Muratori 9 (1726), 689
(Franc. Pip.). — 0. Simon Schard, Ausgabe der Briefe des Petrus de Vinea (1566)
236, am SchluB des 1. Buches. — 7. J. R. Iselin, Nachdruck von Nr. 6 (1740), 222.
Von den fiir den Text benutzten Uberlieferungen gehen das Chron. Sic (S) und
Franciscus Pipinus (P) im allgemeinen mit der Hs. von Barcelona zusammen;
Vinea nach den Drucken und Niem in der Hs. Wolfenbiittel Nr. 402 bilden eine
Gruppe mit gemeinsamen haufig unsinnigen Lesungen. Varianten sind nur soweit
gegeben, als sie Abweichungen von B rechtfertigen und die 1'berlieferung cha-
rakterisieren. — Die EHauterung verdanke ich H. H e i m p e 1.
Karl I. von Anjou behehlt Pedro III. von Aragon, die Insel Sizilien zu verlassen.
(Vor Messina 1282 vor September 26.) ^
Carolus Dei gracia Jerusalem et Sicllie rex, ducatus Apulie, prin-
cipatus Capue, Andegavie, Provincie, Forcalquerii comes Petro filio
quondam illustris viri d. regis Aragonum^
1 Die betr. Hss. jetzt leicht zu linden bei G. L a d n e r , tJber Formularbehelfe
in der Kanzlei Friedr. II., MJoG. Erg.-Bd. 12, bes. 149, mit Berichtigung 415.
- F. 127v: K. Burdach, Briefwechsel des Cola di Rienzo 2, 273.
3 In den sog. „Privilegia"; doch lafit Schards Druck der P. die Briefe weg.
Naheres bei Heimpel, Dietrich von Niem (1932) 297.
* An diesem Tage hob Karl die Belagerung Messinas auf und verlieB die
Insel. Vgl. Amari, La guerra del Vespro Siciliano P (1886) 306 und 3, 328.
•■ So das Protokoll PS. tJberschrift B: Ex parte d. regis Caruli d. Petro regi
Aragonum super adquisicione regni Sicilie. Karolus filius Karoli rex Sicilie,
Dokumente 661
Si de sane mentis consideracione librata tuum apprehendisses
consilium et si non ad fatuam animadversionem denuo delirasses, pro-
fecto tuas rapidas manus more violentis predonis ad regnum nostrum
Sicilie, quod cum multis bellorum angustiis, sanguinis effusione, lotis
stolis in nostro proprio sanguine ab occupancium retencione retraximus,
matre iubente et suadente ecclesia, nulla honoris ac lucri affectione
protractus, aliquatenus convertisses. Sed verissimeintuemur, quod tuum
est infatuatum consilium, dum tui rapacem dexteram fuisti conatus pro-
tendere, ut capta preda raptisque spoliis exultares. Non considerasti
tu, improbe, nostre matris ecclesie insuperabilem excellenciam, que
habet cunctis nacionibus imperare, et cui totus orbis terrarum et omnes
obediunt creature. Hec est, in qua fixit tocius christiane fidei firmamen-
tum dominus Deus, hec est, quam terra, pontus, etera colunt, predicant
et adorant et tenentur omnes, qui sub sole sunt, reddere tributaria
debita et prestare obsequia capitibus inclinatis. Non considerasti celsitu-
dinis nostre potenciam, que altitudinem coUium reducit ad plana, mon-
cium cacumina declinat ad infima, superborum elata destruit cornua^ et
confundit, prava in directa convertit et aspera in vias planas deducit".
Et ne longe exempla petantur, considera, ad quid quondam Manfredi
principis Tarentini^ filii Friderici Romanorum imperatoris olim deve-
nerit ingeniosa potencia, dum in campo Beneventano contra nos prelium
accepisset? Ubi est eius superbialis dignitas, ubi diviciarum opulenta
fecunditas, ubi solaciorum et iocorum iucunditas? Hec omnia cum
regno et principatu et cum toto suo dominio medius dies subiecit et
eiecit, dum ausus fuit in campo belliger nostram potenciam appetere.
Animadverte, animadverte *, insane, ad quid Corradini tui affinis
devenerit elata superbia, quomodo ipsius innumerosus exercitus nostro
marte prostratus est et quomodo predo conversus fuisset in predis et
recto iudicio mortis patibulum invenisset ac crudelissimi spiculatoris
gladio passus fuisset supplicium dire mortis. Hec te debuissent terrere,
insipiens. Dicis enim in corde tuo: Non est Deus. Corruptus et abhomi-
nabilis in gentibus, dum in talibus mati'em offendis ecclesiam, hostem te
preparas . . .® in celum ipsum, in faciem tuam cadet. Omnis enim, qui
ultra statum suum spiritu ad alta ascendit, ruine detrimentum attingit.
Stultum enim esse cognoscitur aliquem contra maiorem, cui par esse
Andegavie, Provincie et Forcalquerii comes ac s. montis Angeli dominus et rex
Jherusalem Petro milicie (!) illustris regis Aragonum filio.
1 Vgl. 2 Reg. 15, 31.
2 S. 40,4; Luc. 3,5.
3 Corradini olim B.
* Fehlt B.
5 Fehlt Satzteil in allen Hss.
662 Spanische Forschungen
non potest, contendere et cum armis assurgere® contra fortem. Nam ei
temeritas sua tristes parit eventxis et semper eius vota successibus
carent'. Quare tibi precipiendo mandamus, quatenus lectis litterarum
nostrarum apicibus de regno nostro Sicilie cum tua gente pro posse *
recedas et numquam reversurus ab eo totaliter te debeas absentare.
Alioquin nostra victricia lilia tam per mare quam per terram sic hostili-
ter, sic potenter contra te et tuos complices dirigemus, quod Deo dante,
cuius res agitur, de te genteque tua et de proditoribus regni nostri Sicilie
et aliis exterminium faciemus, quod ve erit illis, qui ad vasa non pote-
runt habere recursum et qui se non poterant a potencia mirifici nostri
exercitus absentare. Datum [Missene XV. kalend.] ®.
Antwort Pedros III. von Aragon: crinnert Karl an seine Schandtaten, besonders an die
Hinrichtnng Konradins, droht ihm mit Vernichtung. Palermo (1282) nach
September 4 ^.
Petrus Dei gracia Aragonum et Sicilie rex Carolo Andegavie, Pro-
vincie et Forcalquerie comiti ^.
De tua magna ^ arrogancia superba emanavit epistola, que in singu-
lis suis partibus terribilis corruscacionis visa est ignes evomere, ful-
guris sagittas emittere et atroces minas sermonibus eructuare. Cuius
quidem epistole intellecto et considerato teriore de nullius statera iusticie
eius manabant loquelle, set omni humilitate vacua procellosas ampullas
et minarum grandines exspargebat. Set considerare debueras, quod nec
leporinam imitamur naturam, quod pertimescamus minas verborum
tuorum frondibus arboreis leviores nec metioulosarum ranarum mores
prosequimur, que quovis sono pusillo fugiunt se in securis stagnorum
suorum latebris receptantes. Cito enimvero* experimento cognoscere
poteris, si nostros pedes convertemus in fugam et si latebrosa recepta-
cula repetemus. 0 quante occisionis strage terra madescet, o quanti san-
guinis aspersione mare tingetur. Nam ipsius prooelle liquide tincte
cruoris liquore perempta corpora ad peregrina litora transportabunt.
Set tunc scies et sencies, si more bellorum Aragonenses in aliquo offen-
^ So NPV; et de, Lucke, assurgere B; inermem insurgere S.
'^ So V; caruerunt P; vita . . . caruit S; caruerunt N; even. . . . (verwischt)
diripiunt B.
* pro posse B; propere S; improperiose P; sic improperiosa NV.
9 M. XV. NV; Kal. fehlt BS; etc. P.
1 An d ^sem Tag war Peter in Palermo eingezogen: Amari 1, 288.
2 So das Protokoll PS. tiberschrift B: Ex parte d. regis Petri. D. regi
Carulo. Responsiva ad precedentem litteram. Petrus Dei gracia rex Sicihe Carolo
solo nomine regni ahni Jherusalem regi. Uberschrift N: Sequitur responsio d.
Petri regis Aragonum super premissis.
3 magna tui cordis S; m. cordis tui P.
* recipientes. Scito enim et nonnisi NV.
Dokumente 663
dentur, cum sine strage utriusque partis bella non possinl procedere.
Speramus tamen in Domino, in quo totum nostrum cogitatum et an-
coram nostre spei iactabimus, quod sic manus nostras docebit ad pre-
lium et digitos nostros fortificabit ad bellum % quod ingemiscet et dolebit
Gallica nacio de diro exterminio gentis que, tristis erit Provincia® et
sicut Rachel dolebit de occisione filiorum suorum, dum non videbit eos ^
sua substancia venerari, insons Apulus® et Calaber® ingemiscent et
latinis et grecis sonis in organura misere lamentacionis prorumpent.
Tunc dicetur a singulis: Beate sunt steriles, que non conceperunt et
beate sunt mamme, que nullum filium lactaverunt ^°. Inflatus eciam
tenor epistole tue prefate ostendit regis Manfredi quondam soceri nostri
nobilem potenciam necnon et regis Corradi secundi affinis nostri flori-
dam adolescenciam spioulatoris gladio tuo protervo et impio iudicio
fuisse destructam. Non sine elacione tui spiritus te iactabas, set non
consideras, inpie, quod", unde credis tibi adquirere gloriam, inde tibi
infamie nomen assurgit et periculum reservatur. Sanguis enim ipso-
rum vociferat super terram^- et iuste lacrime miserande matris regis
Corradi ascendentes ad etera celi iam pulsavere tribunal et effuse in
conspectu iusti iudicis et regis eterni ^^ iam meruerunt exaudicionem
attingere. Si tu vero regem iuvenem et adolescentem et agnum sine
macula ", iura sui regni recuperare volentem captum a te et ad occisio-
nem deductum tua falsa et facinorosa sentencia turpiter condempnatum
occidisti, credis tam facinorosum scelus sine pena transire et peccatum
transcendere sic enorme, o nephas, quantum tuus furor a racionis
tramite deviavit, o scelus nephandum, quis umquam princeps captum
principem trucidavit? Nonne ille magnanimus Alexander Porum
Indorum regem captum in bello non occidit, set pocius conservavit?
Et ne longe exempla petamus, nonne tu et magnificus rex Francie
quondam frater tuus capti a Sarracenorum soldano implorantes mi-
sericordiam fuistis misericordiam consecuti ?" Tu vero Nerone nero-
nior et crudelior Sarracenis innocentem agnum in tuo reclusum
5 Ps. 143,1.
« punlcia (!) B.
7 Jer. 31,15.
* apidus B.
9 Calabrie B.
10 Luc. 23,29.
11 Fehlt B.
12 Gen. 4, 10.
13 Eccl. 35, 18.
1* Ex. 12,5; Levit. 9,3; Is. 53,7; Jer. 11,19.
15 Gemeint ist Ludwigs d. H. und seiner Bruder Gefangenschaft beim Kreuz-
zug, 1250.
664 Spanische Forschungen
carcere mortis iudicio subiecisti, Propter quod destruet te Deus ^^
qui tam nepharia presumpsisti subvertendo regum et ducum clemen-
ciam in severitatem ^' et parcendi genus in severe ulcionis atrocitatem
impie pervertendo. Viri enim sanguinei et dolosi suos dies dimidiare
non poterunt et regna diu non stabunt ^*, que divina clemencia non con-
firmat. Considera, considera^®, proterve, quantam afflictionem miseris
regnicolis intulisti. Nam non eras contentus ipsos indebitarum coHecta-
rum gravare oneribus, sed et subtiles vias et occasiones tinctas colorc
mendacii invenire conatus es, per quas ipsos pro rebus reos faceres et
ab eis tamquam a barbaris aurum subtiliter extorqueres. Et quos vero
fidei tenebat integritas, mendaciorurn maculabas infamia, ut ipsos divi-
ciis-° spoliares. Demiun indiSerenter omnes proditorum nomine macu-
iabas, ut eorum substanciam tamquam insaciabilis usurarius usurpares.
Post hec eis insontibus dire necis supplicium inferebas. Unum tamen
Deo nephandum et cunctis nacionibus ociosum ab horrenda Gallicorum
gente non absque Dei iudicio fuit commissum, quod prava tua gens Gallica
lectum miserorum regnicolarum non sine magna et gravi eorum iniuria
violabat et dum pro indicandis eorum iniuriis et puniendis huiusmodi
sceleris patratoribus ad te nitebantur-^ recurrere, aditus negabatur eis-
dem. Tu vero tamquam surdus et obaudiens non intendere voces^-
clamitosas clamancium simulabas. Et sic audacia sceleris indultis cresce-
bat et pullulabat undique licencia tam nephandi sceleris patratorum.
Hec et alia innumerabilia scelera de summo cardine Deus ulcionum "
aspiciens tuum, ut veraciter credimus, dominium dissipabit, tuam super-
bam potenciam deponet de sede et nostram humilitatem dignabitur
exaltare -*. Nam semper Deus iniustas iras ulcionis percutit gladio neque
virgam peccatorum super sortem iustorum diu stare permittit, ne exten-
dant iusti ad impia manus suas ". Cur ergo, impie, tamquam tuba exaltas
vocem tuam -®, non desinis ab ira, non desinis semper in tua superbia
malignari?-' lam nomen regis non habes, dum regnum amiseris; hoc
tibi accidit ex nutu divini spiraminis Siculorum-^ corda tangentis, nec
adhuc cognoscis, improbe, casum tuum, iam tua cadit superbia. Nam
Deus resistit superbis -^ et frangens elatorum comua respicit mansuetu-
dinem humilium serviencium ^°.
16 Ps. 51,7.
i^ So S; severitatis contrarium BP; veritatis contrarium NV.
18 Ps. 54,24.
19 Fehlt B.
20 substanciis NV.
21 patratoribus attemptabantur N; attemptabant V.
" Vgl. Ps. 37,14; 57,5. 23 pg. 93,1. 24 Luc. 1,52. ^^ p. 124,3.
26 Is. 58,1. 27 ps. 36,8.
28 So SP; flaminis corda Sic. NV; seculorum corda B.
29 Jac. 4,6. 30 ps. 64,11; vgl. Luc. 1,48.
Dokumentc 665
lustam namquo causam fovemus, nam hereditaria iura regni Sicilie,
ducatus Apulie et Capue principatus serenissime domine uxoris nostre
lilie quondam regis Manfredi et amite regis Corradi^^ prosequimur. Ad
cuius prosecucionem negocii iam Deus vias prosperas preparavit^^, suam
nobis licet indignis auxiliantem dexteram porrigens, ut te altissimo et
cunctis nacionibus odiosum evellamus et radicitus confundamus. Et non
labores contra nos spernendo tuo exercitu properare. Nos enim contra te
sic magnifice, sic potenter, Deo nobis favente, cum nostro victoriosissimo
exercitu tam per mare quam per terram cum nostris signis victricibus
veniemus, quod te, prolem tuam et gentem de facie terre delel)imus^^
et leonem, qui pullos aquile interficiens deplumavit, nostro dracone sic
interficiemus morsibus toxicatis et sic in nichilum educemus^*, quod non
invenietur de eo memoria super terram^^ Tunc scies et sencies, quid
Aragonum dextera poterit, quid tibi profuerit regum interitus et effusio
sanguinis innocentum. Datum [Palerne Kal. etc.] ^^
2a. Infant Jayme an Konig Pedro III., die Kbnigin Konstanze u. a. iiber die Ver-
suclie zweier von Rom gesandter Dominilianer, des Abtes von Maniace, des
Priors von St. Kreuz und des Erzbischofs von Messina die Bevoilterung gegen
die neue Herrschaft aufzuwiegeln. (1285) Oktoher 20 ^.
De mense Octobris.
Scriptum est post salutacionem in hec verba: Fem saber ala altea
vostra, que disapte prop passat II galions de Napols ambaren al cap
Dorlando e aqui posaren II Preicadors, qo es saber frare Symon de
Lenta, nebot del archabisbe de Mecina -, e un altre e un hom de Catha-
nia, que aportava ab si ensemps duo milia Unciarum dor per deliura-
ment del princep^ E era enpres entre aquels frares els homens dels
galions, que ... * apres tornassen los galions al dit cap a V senyals de
foc, quels frares lur devien fer, per levar los al (?) portar lurs letres.
Aquesta cosa es certa per II homes de Mecina, qo es saber Nicola de
Roberto e Nicola Patenar, los quals los damuntdits galions preseren els
levaren tot quant avien en una barca, en que venien de Pati . . .* e
31 Konstanze war nicht die Tante sondern die Base Konradins.
«2 Vgl. Is. 40,3; Luc. 3,4.
33 Gen. 6,7. 34 Ps. 59^9.
35 Vgl. Ps. 33,17; 108,15; Prov. 10,7; Eccl. 41,14.
3« Dat. BT; Datum etc. S; Datum Palerne Kal. etc. NV.
1 Vielleicht so: Ganz sicher ist die Ziffer nicht.
2 Reginald de Lentino (1274—88).
3 Karl II. von Neapel, der kurz vorher gefangen genommen war.
* Loch fiir ein Wort. So auch spater, zuweilen auch groBere Liicken.
666 Spanische Forschungen
posaren los al Oliuet e els dits II homens oiren dir al comitz dels dits
galions, que ells viren (?) nombrar los florins damuntdits.
E encara els dien, que viren entrar los dits frares en terra e menjar
al Oliuer" e es dit, que sen anaren ves Meniach(?)" a abat, qui acuyll
e reeb aytals misatges e preycan contra nos. Encara sapiatz, que nos
fem cercar los dits frares en avem trames en moltes partz e axi aquells
con II altres religiosos, qui son dits aver offici de lega(t) del apostoli
e comessio dabsolre tots aquells qui volran tomar a la obediencia de la
sancta esglea, don ells fan moltz parlamens mals e preyquen en dan
nostre . . .* havem entes esser ab labat de Meniach.
Item per los damuntdits e per moltz altres mals, que havem enteses
del dit abat, lo qual encara diu e pronuncia mal, es viare ^ a nos, que
fassa ^ a prendre.
Encara fem saber a la vostra seyoria, quel prior de sancta creu de
Mecina, el qual del proces contre Cer Alaymo se mostra molt dolent e
qui per la confessio den Matheu de Lescalera se troba que era molt
colpable e tractador de mal, reebe una letra del archabisbe de Mecina,
lo qual mestre Matheu de Tormens * mostra a miger Johan ^, per qui
porets saber la condicio de la letra. El dit prior ha feytes e fa en
Messina moltes instaylles (?) e parlamens amagatz contra nos, del
qual atressi es viares a nos e nostre con^ell, que ffo^a a pendre . . .
Avem entes per fe, que lapostoli dix, que ab los religiosos cuydaria ell
recobrar Sicilia; serians viares, que . . . negu non hic entras . . .
Mas con en negu daquestes coses no havem vulgut^ enantar sens
consell e manament de la vostra senyoria, . . . clamem vos merce, que . . .
consell . . .
Encara fem saber a la vostra altea, quel jorn questes letres foren
fetes, venc una deles spies, que nos haviem trameses per los dits frares
a cenar, lo qual espia ana tro a Meniach e al passar per Rendas",
troba, que un notari de la terra, que ha nom notari Nicola, e per altres,
que aqui havien estat II preycadors. qui scismaven la gent e tant havien
endressat de lur enteniment, que segons, quels dit notari e altres de
Rendaz dixeren al dit espia, qui ha nom Raynucho de Aldiger, la terra
de Rendas devia levar la bandera de lesglea dicmenje primer passat.
E creem per ferm, que romas per mi^er Bora amic de Rendaz, al qual
nos haviem comanatz en la nostra venguda a Mecina alcuns servijs de
5 Ich kann nur Oliver lesen.
^ Maniace. " So Kopie.
8 Bei Amari wird er „un Matteo da Termini" genannt.
* Johannes da Procida.
10 Randazzo.
Dokumente 667
la cort sobre feyt dels archis ^^ e mostra semblant damor . . . qui mes
contrast (?) ago quels dits scismadors volien e entenien menar a com-
pliment . . . Apres a?o ana lo dit espia a Meniach e apres moltes maneres
. . . per trobar veritat del fet, no pot re saber dels frares Preycadors,
raas ben troba, quel abat noy era e foli dit, que era anat a Muntieal.
Lendema lo dit espia prega un monge del monester, qui era conexent
sua^ que li fes venir alburc^ on ell albergava lo barberi del monestir.
E con lo dit barberi fo a ell vengut . . . ell sabia . . . que havien estat
per alcuns dies II frares Preycadors, los quals eren dits misatgers del
apostoli e havia entes lo dit barberi, que a Rendacz, on son anatz, avien
tengutz parlamens privatz ab alcuns homens e que tractaven tot mal e
que dimarts mati prop passat eren los dits preycadors partitz de Meniach
e anatz . . . e quel abat lur avia datz lo seu palafre e un mul . . . Apres
lo jorn, quen parti, Manfre Lanssa era albergat el Monestir . . .
Ara podets entendre, labat con percaga honor vostra e nostra.
Esters nos creem, que ell es fuit e anat a la vostra altea per escusarse
ab falses paraules . , . On vos pregam humilment, que les sues fentes
paraules e falses escusacions no creatz e vullats que sia pres . . .
Sobre totes aquestes coses trametem als peus de la vostra seynoria
en P. Sabassa feel . . . familiar nostre . . .
. , . Sub eadem forma escriptum fuit nobili viro domino Johanni
de Procida.
Gleichzeitige Kopie in der letzten caja der Reihe. Ein Blatt mit der tfber-
schrift einer Hand, die in gleicher Weise uns bei den Briefen Friedrichs III.
begegnet: Littere domini Jacobi misse infra annum XIII (sehr undeutlich, auch
XIIII) indictionis presentis domino regi, domine regine et ceteris magnatibus et
principibus mundi ac communitatibus. Am Rande neben scriptum est steht:
XX Octobris apud Messanam. Das Blatt und die Form der beiden zitierten Satze
machen ganz den Eindruck, als ob es aus einem Briefregister des damaligen
Regenten, spatern Konigs Jayme, stamme. Ob in Sizilien weitere Spuren zu finden
sind? In Barcelona bin ich auf weitere Blatter nicht gestoBen; doch ist die
Moglichkeit nicht ausgeschlossen, daB Erganzungen unter den zahlreichen
Registern sich noch finden lassen, was fur die liickenhafte Geschichte der sizi-
lischen Herrschaft Jaymes wertvoU ware. — Die Tatsachen selbst sind uns zum
Teil aus Bartolomeo de Neocastro c. 98 und daraus durch Amari, La Guerra
del Vespro Siciliano I (8. Auflage) S. 331 f. bekannt; doch finden sich hier viel
mehr Einzelheiten.
3. Unterredang des Johann Sestayn mit Graf (Gnido) von Montefeltre. Bedingte
Absolntion Heinrichs von Kastilien. Plane betreflfend Erwerbnng Sardiniens
dnrch Jayme. Aussicht Konig von Toscana zn werden. Stimmungsbilder
(1290? 1291?).
11 Mit Abkurzung.
668 Spanische 1'nr.schunfjcn
Ase son los capitols^ los qiiais Johan Sestayn - fo emformat per lo
comte (lc Montefeltre \ de pus, que ... * misage, lo qual lo comte el
cominal de Pissa tramet a la gran altea del s. rey per nom Paganellus ''
de Vic. Ei dit Joiian Sc^stayn fon emformat io yorn, qes parti del comte.
Aquei yorn damunt dit vengeren ai dit comte II clerges, la un
Aragones (?) e iaitre Casteian, per misage, quen Anric'' avoncie dei
rey de Castela ii trametia, que ii faya saber, quel papa avia absoit de ia
presson Nanric e qu(>l avia absolt, quo anava cassar, mas enquara dei
tot no era absoit. E aviai absoit en aytai manera, que li devia estar en
son servey 11 aynes. Ei comte dixme, qc\s misages ii demanaven
moneda, quei . . . que degues prestar an Anric. E comtaven, que nuyi
altre ardit no y avia, saivant que comtaven, quel papa tractava, quel rey
de Franssa ages per muyier ia fiiia dei rey Dangiaterra.
Item lo dit Jolian fo en Guaier" e parla ab ios ansians de Gualer
e ab aquei capitani, lo quai es en Quistei de Castre per io yutge
Daiborea, e si Pissa es de bona voientat, Castei de Castre nes de meyior
tots cominal . . . e desigen moit ia seyoria vostra. E saputz, seyor, que
ab Castei de Castre porietz vos aver tota Serdeya . . .
. . . me dix io comte, que ei avia entes, quel Genoves avia feta
concordia ab io princep e que en Genova avien statz II frares Menos ab
lo sagei dei princep per comfermar ies condicions eis dons, quei princep
fa els Genoveses . . .
Seyor, me dix io comte, que seria mester, que vos, seyor, prenatz
conseyl ei fet de Pissa, per qe cor bonament los Gibiiins no an nuyi
sosteniment sino em Pissa, e si Pissa si perdia, puys no faesez comte
de la part Gibilina, mas ia tengesetz per perduta, que en nuyl loc no
aurien nuyi sosteniment; e que ab secors (?) vostres de cavales e domes
de peu, que agesen a la lur mesion, vos farien rey de tota Toschana,
de Pissa e de tot lo comtat. E sapiatz, seyor, que els desigren tant la
vostra seyoria, que els ne moren de desig . . .
Item avia I nau venguda de Cataluya e contava, que la pau del rey
Daragon e del rey de Casteia se fayha, per so cor lo rey avia manat,
quelsgaleres sen tornasen,qui eren anades per fer mal al rey de Castela.
E que noy parlaven de la pau dei rey de Franssa ne del rey Daragon
ne delesgleya . . .
Das Stiick liegt CRD Pedro IV caja 35, gehort aber zu den Resten der
Korrespondenz des Johan Sestayn (Sestany). Vgl. AA III, 5, 6, 8. In der caja 54
1 Fehlen. - Sestany \A III, 6 ii. 6.
3 Damals Podesta in Pisa, der bei Dante genannte Soldnerfiihrer.
* Loch, so ofter. ^ Uber ihn vgl. AA I, 233 f.
« Die Freilassung Heinrichs von Kastilien erfolgte erst am 5. Juni 1291.
Dieses scheint nur die piipstliche Absolution zu sein.
' Cagliari in Sardinien und Castel de Castro.
Dokumente 669
Jaymes II. Nr. 98.'i5 fand ich cin Schreiben des Konigs, das auf obiges viel-
leicht Bezug hat. Er dankt Johan fiir novel que entes aviets de les parts de
Jenova . . . Loam molt la sollicitat, que auda avets en fer saber a nos aquel;
manans a vos, que tota via que ardit o novel alcu sabrets daltres parts, que
fassats aquel a nos saber, con pus tots puscats, loan encara la sollicitat, que
avets en lespeegament deles nostres naus . . . Dat. Messane XXII. marc III.
ind. (1290).
4. Bernat Porter an Konig Jayme von Sizilien: Prinz von Salerno (Karl II.) ver-
handelt mit Genua. Seine Aussictiten. Notwendig sei ein Getreideausfuhrverbot,
da Genuesische Schitfe nach Sizilien kommen, weil anderswo Man^gel. Plan
eines konzentricrten Angriffes auf Neapel. Nachrichten iiher Saluzzo, den
Erfolg der aragonesichen Gesandten in Rom, Fall Accons (1291) Juli 1.
Al molt alt e poderos sejor en Jaime per la graoia de Deu rey de
Cicilia Bn. Porter bezant vostres peus e vostres mans. Sapia la vostra
sejoria, que de puchs que jo fiu les letres, que us tramis, e sabut per
sert la hordinasoio, quel princep a feta en Jenea^ e la promessio, que
li es stada feta per serts homens de Jenea, primerament de caza Doria
tots, levat lo capitany e son pare; miser Brancha Doria deu eser almiray
del princep, de caza Spinula tots, levat miser Crestia e sos frares e
miser Frederigo Duga, e dien tots los sobre dits, con vendra, quels
capitanis lexaran la seyoria e el princep sera en Jenea, quels que
faran en giza, que per cumu serviran al princep e li ajudaran contra
tots homens. Per que, sejor, es mester, que vos fasats en giza e en
manera, que gra no isca engua de vostra terra, e axi, si tant es, quel
Jeneves comens re contra vos, almenys nos pora ayudar de neguna re,
que de vostra terra sia exit. Moltes naus sa aperelen en Jeneva, que
van en Cicilia per gra, que en les plages no poden anar, per so que
guerra es entre ben Jacop e el rey de Castela. Proensa es tota falida de
gra, e axi pus que Jenoa no puscha aver vianda>, conexeran, sils era
bona la vostra amor. Parle ap un hom de Roma, quem dix, que, si vos
vuliets venser tot lo regne, que ara era hora, que agesets aquesta cava-
leria, que era en Piza, e que entrassen per Abrus ap miser Corral
Dantioxa e vos que entrassets per Calabria ap los Cicilians e en aquesta
manera, que venseriets tot lo rengne e aso que fos fet enans quel prin-
cep venges en la terra. Lo raarches de Salutssa avia pres lo marches de
Montferrat e al lexat anar e vasen en Castela e en Arago per demanar
ajuda de cavalers e a lexat sobre la sua terra lo marches de Salutssa.
Lo princep sen es anat en Franssa, no sap hom, per que? Los misatges
del rey Darago, que son en Roma, agran spegada lur misatgeria, mas no
portaren carta de Karlet, oom el avia renunciat al regissme da Arago, e
axi fins que aquela carta agen, no poden eser spegats. Comtas en Jenea,
que Acre que es perdut. Foren fetes lo primer jorn de Juyol.
1 Jenea, Jenoa und Jeneva wechseln.
670 Spanische Forschungen
Or. Pap. Spur kleinen Siegels. Letzte caja. Karl II. war seit 1288 frei, 128'J
gekront und hatte durch den Vertrag von Brignolles 1291 Febr. 18 mit Jaymcs
Bruder Alfonso seine Tatkraft geliihmt, so daD an eine Eroberung Neapels niclit
zu denken war. Zudem war 14 Tage vorher Alfonso geslorben und Jaymekehrte
nach Aragon zuruck.
5. Kardinalbischof Mutiiaeu» von l*orto, Grolipocnitcntiar, gestattet der Ordensfrau
Konstanze, friilier Kiinigin von Aragou, die Walil eines Beiclitvaters, der sie
auch von den Folgen des Interdiktcs, das auf Sizilien lastet, lossprechen kann.
Rom (1292) Mai 8.
Frater Matheus miseratione divina Portuensis et s, Rufine episcopus
nobilissime et egregie mulieri in Christo sibi dilecte domine Constancie
sorori ordinis s. Clare, illustri quondam regine Aragonum, salutem in
domino Jesu Christo. Ne aliquid in vobis reperiat humane generis
inimicus, per quod labores vestros evacuet a mercede, set ut gratum
semper Deo possitis impendere famulatum et acceptabile fiat vestre
devotionis et iusticie sacrificium coram eo, auctoritate sacrosancteRomane
ecclesie, cuius penitenciarie curam gerimus, devocioni vestre concedi-
mus, quatinus liceat vobis discretum et idoneum presbiterum in con-
fessorem eligere, qui vobis super peccatis, que sibi confitebimini, nisi
forte talia fuerint, propter que merito sit sedes apostolica consulenda,
et super interdicto, cui supposita est insula Sicilie seu habitantes in ea
et participacione cum excommunicatis, preterquam in crimine, provideat
auctoritate predicta de debite absolucionis beneficio et penitencia
salutari, quotiens fuerit oportunum, presentibus post triennium minime
valituris. Dat Rome octavo idus Maii anno domini MCCLXXXXII aposto-
lica sede vacante,
Pergaminos Jayme II Nr. 122. Im selben Jahre bezeichnet sie ihr Sohn
Jayme in einem Schreiben an den Minoritengeneral, in dem er die Ordensanhang-
lichkeit seiner Familie riihmt: que sub alis et umbra beate Clare plantule ipsius
almi confessoris Francisci elegit abiectis regnis mundi soli Deo immortali regi
perpetuo deservire (AA III, 17). Konstanze weilte mit ihrer Tochter Jolande, der
spatern ersten Frau Roberts von Neapel, und ihrem jungsten Sohne Friedrich,
dem Stellvertreter Jaymes auf der Insel. Am 25. Marz 1296 preist sie bei dem
glanzenden Kronungsfeste ihres Sohnes Friedrich Nikolaus Spezialis glucklich:
O felix mater in prole spectabili et gloriosa nimis in conspectu regnantium filio-
rum. Ob sie sich wirklich glucklich gefuhU hat, ist sehr fraglich. Denn wahr-
scheinlich hielt sie schon damals das kategorische Schreiben Bonifaz VIII. vom
23. Januar 1296 in Handen, wonach der Papst verlangt, daD sie nach Empfang des
Briefes umgehend die rebelUsche Insel verlassen solle: cum fUia tua et familia
utriusque sexus et cum illis monialibus seu personis monasterii, in quo degis,
que te sequi voluerint . . . et nullatenus reditura quibuslibet capitulis regule
sancte Clare aut alterius cuiuscumque, quam tu vel dicte moniales seu persone
professe estis nequaquam obstantibus (Amari II, 419). Sie kam spater langere
Dokumente 671
Zeit nach Rom und lebte auf Kosten des Papstes; sie starb in Barcelona 1301.
Dante nennt die Tochter Manfreds zweimal in der Divina commedia Purg. III,
115 und VII, 128. Ein von ihr in tenimento regalis palacii Messanensis gegrundetes
Klarissenkloster wird in eincm Briefe Alfonsos IV. an Friedrich III. erwahnt
(Reg. 521 fol. 116).
6. Gesaudtschaftsberichl des Bernart dez Fonoyllar an Jayme II.: Vergebliche
pekuniare Verhandlungen fiir Jayme. Besprechungen mit den Kardinalen,
endlich mit Bonifaz VIII. Beiderseitige Verstimmung und temperamentvolle
XuBerungen Bernarts. Saierno (1299) August 16.
Al molt alt e poderos senyor en Jacme per la gracia de Deu rey
Darago, de Valencia, de Murcia e comte de Barcelona e dela santa
esgleya almiray e capita general en Bernat dz Fonoyllar tiumil servidor
vostre besant vostres peus e vostres mans se comana, senyor, en vostra
gracia. Ala vostra altea, senyor, fas saber, que aquel dia, que yo fuy a
Napols, vengue Narbert de Mediona e dem una vostra letra, en la qual,
senyor, se contenia, que, si yo veya, que los vostres fets no agues com-
plits lo papa, en tal manera, que vos no poguessets aturar en aquesta
terra, que nom calia anar a vos e queus esperas a Nap>ols. E axi fo acort
den Arbert de Mediona e meu, que ho dixessem al rey Carles per tal,
quel nos cuydas, que vos, senyor, ne nos, qui per vos y erem, li anassem
ab cuberta malmaestria. Majorraent que el senyor princep era vengut,
de qui el ho sabera tot. E de mi, senyor, era preposit danar a vos no
volen escussar lo meu trebal. E el rey Carles tengue ho per be e volch,
que Narbert de Mediona e yo e en Serge anassem a vos. E con fom
davant Castel abat venhc la barcha Discle, qui maporta, senyor, una
letra vostra, en la qual se contenia, queus degues esperar a Salern e
que nom calia anar a vos. E fo acort den Arbert de Mediona e demi e
den Serge, quens andeguessem tornar a Salem, que creyem, que dins III
dies deguessets esser a Salern, segons lo comit de la dita barcha nos
comta. Perque, senyor, dels fets, per que vos me trametes al papa,
serie loncs descriure. Tant son grans los traffeos del e dels cardenals,
que hanc negun dia de res, que els me dixessen nom deyen . . ., que 90,
quem deyen, quem conplirien al mati, nom atenien res, sau quem tenien
a noves e yo veya be, que tot eren mon^enegues e paraules qo, que els
me deyen. Dix yo als cardenals, que fos lur merce, que diguessen al
papa, que yo pogues entrar davant el, que yo avia molt estat e avia
audes II" letres vestres, quem degues espehegan deliure e quem nanas.
E si lo papa no volia, que li vengues davant, que yom niria ab respost ho
menys de respost. E els cardenals entraren al papa e a cap duna pe^a
exiren de fora a mi e dixeren, con lo senyor papa avia gran volentat
defier vos coses, queus tornarien a gran profit e a gran honor, axi li don
Deus vida; e quem pregaren em conselaren per vostre profit, que yom
672 Spanische Foiscliungen
dogues esperar solament V. ho VI. dies. E yo dix los, que a^o no faria
per res, que yo no avia res fet ni conplit, per que vengut fos ne els nom
volien dir aquel tan gran profit, quc el papa vos perferra. E els diguercn,
que cl legat vos ho diria cn avia poder. E yo dix als cardenals, que, con
yo preposse al papa, fo la I capitol, que a ades vos degues pagar los x
milia florins per tal, con vos h)s aviets gran mester a mesio de vostra
casa, e que el papa mavia respost, que yo faria e els cardcnals que da^o
tractaven. Dixeren me, que el papa endregava ab sos mercades con me
fes desliurar x milia florins e quem aturas, que no ho perdes per poch
dies. E yo, senyor, vehent que a vos cren gran mester los x milia Horins,
volent trer de poder de diable, atorgue de romanir aquels V dies he no
pus! E al V dia yo fuy als cardenals pregan los, que pogues entrar
davant lo papa, que pus noy aturaria. E entre davant lo papa les per-
fertes e les gracies e el guardo serya molt gran e lo guardo dix, que
faria con fos a sa posta, que la victoria de la batala li [plasia?] pus per
honor vostra, que per nul altra cosa e queu graya a Deu, que hanc no
fo hom, quel vehegues (?) aqui be mo preses,
Finalment, senyor, de neguna res, per que vos menviassets, nom
res estat atorgat sau de beles paraules, queus cuyden passar tots temps.
Dels X milia floryns nen ach negu, mas que faria I letra al arcabisbe
de Benavent, quels vos degues dar. E yo dix, que aquela carta no
esperaria, que aytant me tcndrien a noves, con mavien tengut, mas que
la dessen a vostre procurador ho an Berthomen de Capoa ^ qui romania,
qui els vostres fets es anat axi guayonament co I dels cardenals, sau
quem dix, queli dix lo papa: Cuyda aver fet agats lo rey Darago per la
bataya ', que a venguda, que ades sen vnlla tornar e que dex tots los f ets
perduts! Que diu, senyor, que vos li promeses, que li retnets Sicilia per
pau ho per for?a o y moriets. E de la mort, senyor, sots estat vor ben
prop algunes vegades. E segons que yo he oyt per algunes paraules, ques
digueren en consistori: en la mort vostra ne en destruccio de vos ne de
vostres gens no darien molt Mas vos, senyor, sots tan savi, que ab la
volentat de Deu criareu lo milor.
Los fets serien loncs descriurc. Si a Deu plau, vos vendrets en breu
e yo comtar los vos he tots. Lo rey Carles e el legat vos esperen a
Salem e el cardenal micer Randulfo \ que dien, que ve specialment per
lo vostre romanir, que mentre, que yo era a Alaya, ordonaven e tractaven
ab en Berthomeu de Capoa, sent (?) que no volien que yo y fos, que vos
deguessets aturar tro a Omnia sentor et daqui a Omnia sentor lo papa
auria fet conpliment a XIIII milia oncez e ades liuran an Bertomeu de
CapK)a V milia. Sapiats, senyor, que estich VI. dies a la venguda, que
1 GroDlagothet in Neapel. Uber ihn AA I — III.
2 Schlacht am Kap Orlando.
^ Landulf Brancacci. Legat war Kard. Gerhard von Sabina.
f <;^ ? rf T^ 5 1!
1 4 <l \
o <
f
r
Dokumente 673
no pogui veure lo papa. E con y entre, la vista fo molt breu e puys nol
pogui veure tro al comiat e feu me I resposta, la qual podets entendre.
E algunes vegades anava sorten, si que dix, que tan tart auria covinen^a
ab vos con ab I diable! E con mac acabada la resposta, dix me, que el
era las e estanch e quem nexis . . . e que ho digues als cardenals, si
res 11 volia dir. E yo dixli, que yo no avia res a dir als cardenals. que
a el ho avia a dir e que li plagues, que yo resposes aQo que el avia dit.
E escoltam molt poc.
Yo, senyor, vos avia escrit desus, que negun dels capitols, que vos
trametiets, nom eren acordats. Ver es, que el papa dix, que trametria
bona persona en Castela per pendre la treva, si no(?) *, senyor, vos en
vets. Segons que yo he entes, per cert, el dispensara en la fila del rey
de Portogal e de fil de don Sanxo ^ Els sera molt favorable, he encaraus
sera contre del regne de Murcia, en que el diu, que no aveu neguna
color de dret. Coman me, senyor, en vostra gracia. Dat. a Salern XVI
dies anats Dagost.
CRD 12 317. Or. Pap. Gedruckt mit groBern Auslassungen AA I, 61 11. Ober
die Persunlichkeit des Gesandten vgl. AA I Einleitung. Ich lasse hier eine trber-
setzung des zum Teile nicht leicht verstandlichen Berichtes folgen:
Dem sehr erhabenen und machtigen Herrn Jacme durch Gottes Gnade
Konig von Aragon, Valencia, Murcia und Graf von Barcelona und der h. Kirche
Admiral und Generalkapitan Herr Bernard von Fonoyllar euer demiitiger Diener,
kiissend eure Hande und FiiBe, empfiehlt sich, Herr, eurer Gnade. Eurer Hoheit,
Herr, lasse ich wissen, daB an jenem Tage, als ich in Neapel war, Herr Arbert
von Mediona kam und mir einen Brief von euch gab, in welchem, Herr, stand,
daB, wenn ich sahe, daB der Papst eure Sache nicht erfiillt habe in der Weise,
daB ihr nicht in diesem Lande bleiben konntet, ich zu euch nicht zu kommen
brauche, sondern euch in Neapel erwarte. Und so war die Vereinbarung von
Herrn Arbert de Mediona und mir, daB ich es dem Konige Karl sagen soUe, damit
er sich nicht sorge, dafi ihr, Herr, und wir, die fiir euch dort waren, gegen ihn
mit verdeckter Hinterhaltigkeit seien; besonders da der Herr Fiirst gekommen
war, von dem er alles wiiBte. Von mir war vorgeschlagen, zu euch zu reisen, da
ich keine Miihe scheuen mochte. Und Konig Karl hielt es fiir gut und wollte,
daB Herr Arbert de Mediona und ich und Herr Serge zu euch gingen. Und da
wir vor Gastelabat waren, kam die Barke von Ischia, die mir einen Brief von
euch, Herr, brachte, in dem. enthalten war, daB ich euch in Salerno erwarten
soUe und nicht zu euch zu kommen brauche. Die Vereinbarung von Herrn Arbert
de Mediona und mir und Herrn Serge war, daB wir nach Salerno zuriickkehren
sollten, da wir glaubten, dafi ihr binnen drei Tagen in Salerno sein soUtet, wie
uns der Fiihrer der genannten Barke erzahlte.
tJber die Dinge, weshalb ihr, Herr, mich zum Papste sandtet, ware lange zu
erzahlen. So groB sind seine Manover und die der Kardinale, daB bisher nichts,
* Oder vos? Dann aber der Sinn schwer deutbar.
^ Sancho IV. von Kastilien.
674 Spanische Forschungen
was sie gesagt hatten . . . das, was sie mir sagten, daO sie es mir am Morgen
erfiillen wiirden, das hielten sie mir nicht, abgesehen davon, daB sie mir etwas
vormachten, und ich sah wohl, daD alles, was sie mir sagten, Unwahrheiten und
(leere) Worte waren. Ich sagte zu den Kardinalen, es moge ihnen gefallen, dafi
sie dem Papst sagten, dalJ ich vor ihn treten konne, daD ich lange gewartet und
zwei Briefe von euch hiitte, daB er mich frei erlilaren lieB und daQ ich wegginge.
Und wenn der Papst nicht wolle, daD ich vor ihn kame, daD ich wegginge mit
oder ohne AntVv'ort. Und die Kardinale gingen zum Papste und nach einer kurzen
Weile kamen sie heraus zu mir und sagten, daD der Papst groDe Neigung eure
Sachen zu fordern hatte, die euch zu groDem Proflt und zur groDen Ehre ge-
reichen wurden, sowie ihm Gott das Leben lasse, und daD sie mich baten und
mir rieten zu eurem Nutzen, daD ich nur fiinf oder sechs Tage wartete. Und ich
sagte ihnen, daD ich das keineswegs tun wiirde, denn ich hatte nichts getan und
vollbracht, weshalb ich gekommen sei, und sie wollten mir nicht jenen groDen
Profit nennen, den der Papst euch bringen werde. Und sie sagten, der Legat
wiirde es euch sagen und habe dazu die Macht. Und ich sagte den Kardinalen,
daD, als ich dem Papste vorschlug, da ein Kapitel war, daD er euch jetzt die
10 000 Florin zahlen solle, da ihr sie sehr notig habt zur Zahlung fiir euer Haus,
und daD der Papst mir geantwortet habe: Ich werde es schon tun, und daD
die Kardiniile dazu verhandeln sollten. Sie sagten mir, daD der Papst seine
Kaufleute anweisen werde, daD sie mir die 10 000 Florin auslieferten und daD ich
warten mochte, daD ich das wegen der wenigen Tage nicht verlieren mochte.
Und ich, Herr, sehend, daD die 10 000 Florin euch sehr notig waren, und sie aus
Teufelsklauen ziehen wollend, willigte in diese fiinf Tage zu bleiben und nicht
langer! Und am fiinften Tage war ich bei den Kardinalen und bat sie, daD ich
vor den Papst kommen konne, da ich langer nicht warten wiirde. Und ich trat
vor den Papst. Der Nutzen, die Gnade und der Ruhm wiirde sehr groD sein,
sagte er, er werde tun, was in seiner Macht sei; daD der Sieg der Schlacht (am
Kap Orlando) ihn freue mehr eurer Ehre wegen als aus einem andern Grunde
und daD er Gott danke, daD bisher kein Mensch existiere, den er mir so gut
loben konne.
SchlieDIich, Herr, keine Sache, derentwegen ihr mich gesandt habt, ist mir
gewahrt worden, abgesehen von schonen Worten; sie sorgen damit, daD die Zeit
vergeht. Von den 10 000 Florin habe ich nichts, nur daD er einen Brief an den
Erzbischof von Benevent abfassen wird, daD er sie euch geben soll. Und ich
sagte, daD ich diesen Brief nicht abwarten wiirde, daD sie so lange mich hin-
halten wiirden, wie sie mich hingehalten hatten, daD sie den Brief euren Pro-
kurator oder an Bartholomaus von Capua geben sollen, der zuriickbleibt, der
eure Angelegenheiten so vorsichtig mit einem Kardinal betreibt, abgesehen, daD
er mir sagte, daD ihm der Papst erklart habe: der Konoig von Aragon meint mit
der Schlacht, die er gewonnen hat, genug getan zu haben, jetzt mochte er zuriick-
kehren und laDt alle Dinge laufen! Er (Papst) sagte, ihr hattet ihm versprochen,
daD ihr ihm Sizilien wieder verschaflen wiirdet vermittelst Frieden oder Gewalt
oder ihr wiirdet dort sterben. Und dem Tode seid ihr, Herr, einige Male sehr
nahe gewesen. Und nach dem, was ich gehort von einigen Worten, die im Kon-
sistorium gesprochen wurden, auf euren Tod oder auf eure und eures Volkes
Vernichtung wiirden sie nicht viel geben. Aber ihr, Herr, seid so klug, daD ihr
es mit Gottes Hiilfe am besten schaflen werdet.
Dokiunente 675
Die Dinge waren lang zu schildern. Wenn es Gott gefallt, werdet ihr bald
kommen und ich werde euch alles erzahlen. Der Konig Karl und der Legat
erwarten euch zu Salerno und der Kardinal, Monsignore Randulf kommt, wie
man sagt, besonders um euer Bleiben zu bewirken; die, als ich in Anagni war,
mit Bartholomaus von Capua bestimmten und verhandeUen, indem sie nicht
wollten, daD ich dabei war, dafi ihr warten sollt bis Allerheiligen und von jetzt
bis Allerheiligen wiirde der Papst eine Erganzung auf 14 Tausend Unzen gemacht
haben und jetzt werden sie Bartholomaus 5 Tausend liefern.
Wisset Herr, daD ich sechs Tage nach der Ankunft den Papst nicht sehen
konnte. Und als ich eintrat, war der Besuch sehr kurz und dann konnte ich ihn
nicht sehen bis zum Abschied und er gab mir eine Antwort, welche rhr ver-
stehen konnt. Einige Male wollte ich gehen, so daD er sagte, daB er ebenso gern
ein Abkommen mit euch treflen werde wie mit einem Teufel! Und als er mir die
Antwort gegeben hatte, sagte er, er sei mude und matt und ich mochte gehen
und daB ich es den Kardinalen sage, wenn ich ihm etwas sagen woUe. Und
ich sagte ihm, daD ich den Kardinalen nichts zu sagen hatte, dafi ich ihm es zu
sagen hatte und daD er gestatten mochte, daB ich antworte auf das, was er gesagt
hatte. Er horte mir sehr wenig zu.
Ich hatte oben geschrieben, daB keins der Kapitel, die ihr sandtet, mir
genehmigt sei. Wahr ist, daB der Papst sagte, er werde eine tiichtige Person-
hchkeit nach Kastilien schicken um Waflenstillstand zu schlieBen . . . Wie ich
vernommen habe als sicher, wird er der Tochter des Konigs von Portugal und
dem Sohn des Don Sancho Dispens geben. Er wird ihnen sehr gunstigt sein und
euch entgegen sein wegen des Reiches Murcia, an dem ihr, sagt er, keine Spur von
Recht habt. Ich empfehle mich eurer Gnade. Gegeben zu Salerno am 16. August.
7. Roger de Brundusio (R. de Flor) an Barcelona: Klage iiber den Konig (Jayme)
von Mallorca, der ihm Einnahme von Wasser nicht gestattet Entschaldigung
wegen Wegnahme von Geldsummen, die angeblich Barceloneser Kaufleuten
gehoren. Im Hafen von Mallorca 1301 Juli 27.
Nobilibus et egregiis viris vichario bajulo et universis aliis oficiali-
bus curie Barchilonie dilectis amicis suis frater Rogerius de Brandusio '
ordinis sacre domus militie Templi, serenissimi domini, domini regis
Federici tercii Dei gracia regis Sicilie, ducatus Apulie et principatus
Capue consiliarius, familiaris et fidelis salutem et paratam ad eorum
obsequium voluntatem. Licet per id, quod a vobis nobis collatum exstitit,
de . . . ^ non possemus plenarie commendari, causam attendentes et con-
siderantes ingratulitatem et incurialitatem infelicis regis Majoricarum,
qui nobis indigne contulit et confert, videlicet quod non permitit nos
aqua(m) de suo regimine sumere, ac si essemus perfidi Sarraceni, de
vobis nos commendamus et vos adsurgimus ad omnia genera graciarum,
quoniam(?) tota^ spes predicti domini regis nostri et nostra in civitate
1 So das Or. statt Brund.
2 Loch fiir ein paar Worter.
3 tuta Or.
676 Spanische Foischungen
Barchilione dependeat tanquam in loculo singulari. Et propterea noveri-
tis, quod Perieglato(?)* de Barchiliona et Fazmondus de Gilar de Barchi-
liona ad nostri presenciam venientes ad presens exposuerunt cum
querela, quod, cum ipsi . . . cum barcha . . . in turonensibus grossis libras
quadraginta tres et^ . . . per nos fore ablatos. Super quibus vobis dici-
mus per presentes, quod Deum testamur, qui renos scrutatur " et corda
in predicta barcha non abstulimus sub fide, quam tenemus predicto
domino nostro regi, nisi in virgis argenteis marcas quinquaginta, doblas
aureas ducentas et turonenses gros&os centum Johannis Boldi de Pla-
cencia de societate, que dicitur Rustegaci (?); ad que omnia capienda
licite stendimus manus nostras. Unum tamen vobis [tenore]^ presen-
cium intimamus, quod, cum fecerimus aperiri omnes capsias predicte
barche preter unam absconditam per dictum et devenerimus ad portum,
q[uia] li[cenciare]^ volebamus ipsum cum barcha sua, invenimus cap-
siam absconditam supradictam, et cum vellemus dictam capsiam facere
aperiri, ipse nobis prestitit tacto corporaliter libro ad sancta dei evange-
lia sacramentum, quod predicta capsia erat cujusdam marinarii et cum
nos diceremus ei, quod nobis demonstraret dominum dicte capsie, dixit
nobis dictum marinarium non esse in barcha set . . . * Quia vos estis
sapientes, per premissa potestis presumere, quod est de . . . licito pre-
sumendum. Dat in portu Majoricarum vigesimo sexto Jullii quarte de-
cime indictionis.
Premissa omnia confessi fuimus, quemadmodum in presentibus
continentur, coram testibus infrascriptis videlicet Guilelmo de Peralada
de Terragona, Raymundo Palia(?) et Guilelmo Villari.
GRD Jayme II 4154. Or. Pap. Ssp. Sehr schwer lesbar, das Papier stark
durchlochert. tjber Roger de Rrundusio (Roger de Flor) vgl. oben Darstellung.
8. Jayme I. von Mallorca an Jayme II. von Aragon: Klagen iiber das anmaBende
Benehmen der Genuesen. Roger (de Flor) nahm bei Barcelona zwei mallor-
canische Barken. Vor der Stadt Mallorca verlangt er refrescamentum vom
koniglichen Statthalter und schadete, als ihm dies verweigert wurde, der Insel
sehr. Man sagt, daB er den Infanten Ferrando entfiihren wolle. Sicilische
Korsaren schadigen sein Land. Jayme glaubt nicht, daB solches Konig Fiedrich
gefallt. Mallorca (1301) Oktober 7 (?).
Die Genuesen schadigen ihn ungeheuer (gravamina infinita). Er beklagte
sich in Genua. Die Stadt versprach Gesandte zu schicken; sie blieben aus. End-
lich kamen sie und benahmen sich so anmafiend und machten solche unsinnige
* Das "Wort ist mit Sicherheit nicht zu lesen.
s Das iibrige nur zum Teil lesbar.
^ scurtatur Or.
^ Fehlt Or.
8 Das weitere weggelassen, weil nur hier und da ein Wort lesbar.
Dokumenle 677
Vorwiirfe, dafi die Stadt anschelnend neuen Streit sucht. . . . Quibus per nos
intellectis processit de consilio nostro, quod contra Januenses, qui sub nostra fide
apud Majoricas venerant et erant, non faceremus progredi in aliquo quoad pre-
sens, set quod daremus eis comeatum, quod exirent et recederent de terra nostra
cum omnibus rebus suis, quod fieri fecimus et mandari.
Pretera vestre excellencie per presentes volumus esse notum, licet
ad vestri audienciam jam credimus pervenisse, qualiter frater Rotgerius
cum IIII galeis et uno ligno armatis venit ad . . . maris Barcliinone ante
civitatem et ibi cepit duas barchas hominum nostrorum mercibus honera-
tas. Et ad preces proborum hominum [Barchinonensium?] illas noluit
restituere uUo modo, immo dixit, quod inclitus Fredericus frater vester,
nepos noster, tenebat ac reputabat nos inimicum et quod . . . gentibus
nostris inferet omne malum, quod posset. Quod dicti probi homines
Barchinone nobis per suas literas sciri fecerunt, ut indempnitati nostra-
rum gentium provideri et precaveri faceremus. Posthecautem dictusfra-
ter Rotgerius venit ad insulam Majoricarum et peciit sibi dari refresca-
mentum a tenente locum nostrum, qui erat in civitate, cum nos essemus
extra civitatem per insulam spaciando. Et quia dictus locum nostrum
tenens respondit sibi, ut haberet eum excusatum, quia non poterat sibi
dare refrescamentum, cum ad nostrum magnum honus cederet pariter
atque dampum, ipse incontinenti desexivit se ab ipso et a nobis . . .
nostris gentibus, et licet jam sine deseximento nostris gentibus dampna
plurima intulisset, postea eisdem illa, que potuit . . . dedit . . . Alomarius
quondam . . . nos . . . dicti Frederici et [reserjavit (?)... furtive et
clandistine Ferrandum filium nostrum . . . eum in Siciliam ducere . . .
alii pirate seu curssarii de Sicilia dederunt [in] maribus nostris et
eciam in maribus Sardinie . . . Propter . . . supradicta opportet nos
facere fieri de novo galeas et alia . . . discurrendi mare et terram, pro
quibus opportet nos facere magnos sumptus. Tamen credimus, quod
predicta . . . armatam suam et alios cursarios Sicilie dicto inclito Fre-
derico non placuerint neque placeant nec sint grata . . . Dat Majoricis
septimo . . . Octobris (?) anno domini milesimo CCC primo.
Or. Pap. Ssp. (^riiher unter der cartas maltradadas). Nur Bruchstiicke sind
erhalten. Wichtig der Satz iiber den Plan der Entfuhrung des Infanten Ferrando.
Nach allem, was spater erfolgte (vgl. AA III, 211 und unten Nr. 13 sowie Haber-
kern, Register), kann man eher an Freiwilligkeit des Infanten denken.
9. P. de Casteyllo an Fr. P. de s. Just, Kanttiur von Alfambra: Schones Wellinaclits-
fcst in Mlravet. Nachriehten von den Gefangenen gehcn ihm zu. Nachrichten
vom GroBmeister. Verandcrungen in hohcn Ordensstellungen (1304 nach
W^eihnaehten).
678 Spanische Forschungen
Al molt honrat e religios seynor frare P. de Senjust, honorable
comanador Dalfambra del vostre hobedient frare P, de Casteyllo salutz
hen Jhesu Christ ab deguda reverencia are e per totz temps. Fem vos
saber, seynor, que som desigant de hoir vostra bona sanitat e el vostre
bon estament, e si de nos vos plau hoir, sans som [la] Deu merce. Item
vos fem saber, seynor, que volentat fo del seynor comanador, que nos
tenguesem festa ab ell a Miravet e estiguem hi tro al diluns apres les
huitaves, e la merce de Deu tenguem bona festa, alegra e pagada, car lo
seynor comanador es be e gint sa, la Deu mer^e. Totz los altres de
Qa compagnia avem agut de refrescament noveles de moltes parts, per
que ^ . . . avem pregat lo seynor comanador, que algunes cartes, que el
a agut dels frares de la preso, que vos deja tremetre, jasia que en
aqueles se contenen alcunes noveles, quens plauria, que fosen meylors,
mas. cove sof erir, qo que a Deu plau. Item Domingo misatger del maestre
Doltramar, que parti desta terra, con les vistes foren dels reys a
Tara^ona ^ . . . veng en Gardein lo divendres abans de nadall e compta,
quel seynor maestre e tots los altres frares son sans e en bon stament
e no y a negun altre remudament, salvant quel visitador de FranQa es
relexat de la visitacio, mas te loch de maestre en Franga e en Proenga,
frare Ramo de Quinsi, a qui hom solia dir Lo Xaperon, dit (?) es raaestre
de Puyla. Negun comanador de Provincia no es apelat de pasar enguan,
que nos sapiam. Lo seynor maestre Doltramar trames letres al seynor
comanador de Miravet de visitacio e en Riambau de Caro, qui es
comanador de la terra, e frare Ayma Dalyele, qui es menescall, e frare
Bertran de Gordo, qui es trocopler, de degunes altres no hagut letres,
que nos sapiam, frare Jofre de Xarnay es draper, frare P. de Druyes es
son menacxall. Les letres, qui venien al seynor comanador, foren dades
a LimaQo a XXV. dies Doctobre e no sabien negunes noveles de la nau
de Barcelona, hen que anaven los frares desta terra. Negunes altres
noveles no sabem daqueles partides, que us pusquem fer saber. Lo dit
missatger del maestre fo a Mivavet lo dimarts apres la festa de nadall
e nos avemvos tardat de fer saber les noveles per tal, que fosem cert
de totes parts, que noveles poguesen enquere alonguam lescriure, tro
que nos fosem tomat a Torres. E axi aureu nos a perdonar, com tant
ho avem laguiat, encara, seynor, no avem tremes ab ell . . .
CRD. Or. Pap. (fruher Ap. gen. Nr. 102). Der Brief kann nur nach der Zu-
sammenkunft der Konige von Aragon und Kastilien in Tarazona datiert
werden; diese fand im Sommer 1304 statt; folglich ist der Brief von 1304 nach
"Weihnachten. Kurz vor der Katastrophe geschrieben, ist er wegen der aufge-
zahlten Personlichkeiten, die im TemplerprozeB eine Rolle spielten, von beson-
derem Interesse.
1 Loch.
2 Der Konige von Aragon und Kastilien 1304. Dann folgt groBeres Loch.
Dokumente 679
10. Baymundus [Berengarii] an Jayme II.: Sein Vater (Karl II.) nnd sein Bruder
haben in Jaymes Saclie den Index Capitanus de Suessa an die Kurie gescliickt.
Der Papst reist nacli Perugia und ist mit der franzosisclien Saclie bescliMftigt
Darum gehen die Boten nach Perugia. tJber die Heirat Marias mit Sancho
berlchtet der Yater. ATer(a) (1305) April 22.
Dominus genitor noste.r, eo quod ipse una cum d. duce Calabrie
erant . . .^ regni negociis . . . tabiliter occupati pro negociis vestris, pro
quibus nuntii vestri venerunt, domino nostro summo pontifici et dominis
cardinalibus supplices et affectuosas litteras destinavit, mittens una oum
eis ad Romanam curiam pro pretactis exequendis negotiis magistrum
Capitanum de Suessa, iudicem appellationum magne curie sue. Quibus
d. summus pontifex, quia erat in motu migrandi [de] Urbe Perusium et
alias super facto regis Francie, cuius solennes nuntii in Romana curia
erant, plurimum occupatus mandavit, ut se Perusium sequerentur, pro-
mittens se eos ibi expediturum. Quo et idem d. genitor noster nuntios
suos solennes pro dictis vestris negociis est missurus. Super negocio
matrimonii contrahendi inter primogenitum illustris regis Maioricarum
et dominam Mariam sororem nostram, quid actum sit, d. pater noster
per suas literas vobis scribit . . . Dat. Averse die XX. mensis Aprilis
II indictionis.
CRD 9796. Or. Pap. Ssp. Vgl. AA I, 164. tJber die erwahnte Heirat vgl.
oben letztes Kapitel der Darstellung.
11. Garsias Michelis de Ayerbe hat Geld und Prokuratorenpapiere seinem Nachfolger
Michael Lupi iibergeben und ihn in Gegenwart des P. penitenciarius in die
GeschSfte eingeweiht. Er verzicbte willig, aber betone, daB er sich keiner
Schuld bewuBt sei. Perugia (1306) Jnnl 23.
Excellentissimo ac magnifico domino, domino Jacobo Dei gracia regi
Aragonum etc. vester Garsias Michelis de Ayerbe camerarius Terracho-
nensis clericorum vestrorum minimus, humilimus et devotus . . . Vestre
regie maiestatis literas recepi apertas, in quibus continebatur, quod consti-
tueratis vestrum procuratorem Michelem Lupi, archipresbyterum Cesar-
augustanum\ Cui de mandato vestre celsitudinis tradidi CCC florenos
auri ad pondus curie, ut receperam a Vitali de Villanova, et omnia alia
scripta tangencia negocia vestre excellencie, ut receperam, et eundem
in dictis negociis coram fratre P. penitenciario, ut plenius potui, infor-
mavi. Et sum paratus eidem procuratori, ut sibi dixi, consulere et
dirigere in vestris negociis et serviciis iuxta possibilitatem, cum ab ipso
fuero requisitus. Quare, que vestre claritati placent, reputo bene facta.
Verumtamen scio, quod non sum vestre magnificencie in culpa aliqua
* Oben fehlt ein Stuck Papier.
1 Der Brief datiert vom 18. Mai.
bHU Spanische Forschungen
modica seu magna nec ero. Confido in Deo toto tempore vite mee, immo
semper vestre . . .^ si non ut procurator, ut negociorum gestor naturalis,
familiaris et vestre pietatis consiliarius et clericus specialis . . . plenius
exaltari. Scitis, domine excellentissime, quod secrete vobis misi quedam
instrumenta publica, que liabui a mag . . . Saraynena et notificavi, qui
erant in curia contrarii vestris negotiis et specialiter in facto monasterii
de Xixena . . . aliquos dicto priori, quod infideliter egerat in reddendo
michi diota instrumenta et dixerunt, quicquid vobis scripseram super
istis. Nescio, unde habuerunt. Et dictus prior dixit, quod non erat pro-
curator eorum nec eis in aliquo tenebatur set vestre magnificencie ser-
vire modis omnibus afectabat . . . Dat. Perusii vigilia sancti Johannis
Baptiste.
Extr. series 915. Or. Pap. Ssp. In Mitte grofies Loch. Vgl. AA I,CXXXIf. iiber
diesen wichtigen Berichterstatter. Er blieb also bis nach der Wahl Clemens V.
(5. Juni). Seine Ausgaben an der Kurie waren ihm noch drei Jahre spater nicht
ganz ersetzt. Denn Reg. 237 f. 28 heiOt es: Garsias MicheUs de Ayerbe, camerarius
Terrachonensis ecclesie, musse 242 sol. 10 den. Jaccenses als decima prioratus
s. Christine pro tempore preterito, quo erat prior, zahlen. Er konne damit
warten, bis ihm das gezahlt sei, was ihm von der koniglichen Kurie geschuldet
werde racione provisionis per nos sibi assignate, dum erat procurator noster in
curia Romana cum littera nostra, que data fuit Valencie idus Aprilis a. d. mccc
tercio. Datiert ist dieses Schreiben vom 27. Marz 1308!
12. Bischof Raimund von Valencia und Willielm von Montecatiieno an Jayme 11.:
Bericlit iiber Audienz beim neugewahlten Clemens V. Nach Weggang der
Grafln von Foix mit Schwester und Kindern wurden sie empfangen. Tags
darauf bitten sie um Reise des Papstes durch Katalonien oder wenigstens um
Zusammenknnft mit dem Konig. Ersteres sagt Clemens bedingungsweise,
letzteres sicher zu. Die franzosischen Gesandten Itamen nach ihnen. Bordeaux
(1305) Angust 11.
Excellentissimo et magnifico principi d. Jacobo Dei gracia regi Ara-
gonum illustri devoti sui Raimundus miseratione divina Valentinus
episcopus et Guilelmus de Montecatheno dominus de Fraga cum omni
recommendacione se ipsos. Noverit vestra regia celsitudo, serenissime
princeps, quod die dominica proxime preterita, qua scilicet dicebatur
VI. idus Augusti, de mane intravimus Burdegalam et ad palacium domini
nostri summi pontificis descendentes post exitum nobilis comitisse
Fuxensis, que cum domina Constancia sorore eius et filiabus suis
erat . . . ^ dominum summum pontificem, patuit nobis aditus fuimusque
multum bene multumque gaudenter accepti per eum et fecimus reveren-
2 GroBes Loch in der Mitte.
1 Ganz verblaBt ein paar Worte, so ofter. Es handelt sich um den Besuch
der vielgenannten Grafin von Foix.
r- X
u —
o •-
Dokuniente (^H\
ciam . . . Et post aliqua verba inde discessimus et die martis tunc se-
quenti, que ad explicandum ambasiatam nostram nobis fuerat assignata,
ad eum redivimus hora prima . . . Litteris serenitatis vestre ex parte
nostra exhibitis vos dominum, reginam ac liberos vestros et terram
rocommendavimus et explicato ei seriose, qualiter de eius promocione
gavisi fuistis et gaudetis plurimum et quod vos et terram vestram suo
offerebatis servicio, demum ex parte vestra supplicavimus, quod
placeret ei per terram vestram transitum facere et ad hoc . . . vel saltem
placeret ei oportunitatem dare, ut cum eo videre possetis. Qui •. . . sin-
gula per nos dicta et ad ea singillatim vobis gracias referendo, super
primo articulo supplicacionis . . . de faciendo scilicet transitum per
terram vestram respondit, quod multum placeret ei esse in terra vestra,
antequam de partibus istis recederet. Super hoc tamen certum dare
responsum non poterat, donec aliqui cardinales, pro quibus miserat,
venissent ad eum, cum quibus deliberare super hiis et aliis intendebat.
Super secundo vero . . . hoc respondit, quod multum placebat ei vos
videre et de hoc daret oportunitatem et cogitaret de loco ad hoc congruo
et vobis non suspecto. Post hoc cum apud eum institerimus (?), quod
super hiis vobis certum aliquid portaremus, dixit, quod hinc ad diem
lune sequentem vobis responsionem faceret de predictis, propter quod
hic adhuc remanemus. Et ne interim predicta vos lateant, ea vobis pre-
sentibus intimamus. Istud autem in sumna concludimus et presertim ex
verbis eius et ex verborum expressione coUigimus evidenter, quod per-
sonam (?) vestram (?) vehementer diligit et favoribus intendit prosequi
graciosis.
Nuncii regis Francie, videlicet dominus Ludovicus frater eius, dux
Burgundie et alii venerunt heri et mane post proposicionem nostram
pre . . . fuerunt cum dicto domino summo pontifice, qui Clemens quintus
appellatur. Datum Burdegalis III idus(?)^ mensis Augusti anno domini
millesimo trecentesimo quinto.
CRD. 2433. Or. Pap. Ssp. Stark verblafit. Kurzer Inhalt AA I, 198. Weitere
kurze Berichte daselbst.
13. Drei Briefe zur Geschichte dcs Infanten Ferrando von Mallorca: 1) Konigin
Selaramunda von Mallorca an Jayme II. bittet diesen die Aussohnung ihres
Sohnes Ferrando mit seinem Vater zu bewirken. Vermittler ist der Templer
Ramon de Guardia. Perpignan (1306) April 20. — 2) Jayme II. teilt Ferrando
mit, daB aus dem Eheprojekt zwischen ihm und Clemenza von Ungarn nichts
werden kann, da ihr koniglicher Bruder sie fiir einen ungarischen GroBen
bcstimmt hat. Valencia (1310) Februar 28. — 3) Kiinig Sancbo von Mallorca
teilt Jayme II. den Tod seines Bruders Ferrando mit. Perpignan (1316)
Oktober 17.
- So eher als VI die wie AA I, 198.
682 Spanische Forschungen
1. . . . Significamus, quod Ferrandus filius noster misit duos pre-
dicatores ad illustrem d. regem nostrum, qui ex parte ipsius Ferrandi
eidem d. regi viro nostro karissimo exposuerunt, quod dictus F. sup-
ponebat se ad mercedem et voluntatem eius et hobedire sibi iuxta suam
voluntatem in omnibus et mandatum. Qui dictus d. rex respondit dictis
fratribus inter cetera, quod, nisi daret se et conferret dominacioni vestre
et vestram voluntatem sequeretur in omnibus, non parceret sibi nec
suam graciam redderet nec amorem. Super hiis autem venerabilis fr. R.
de Guardia, preceptor domus mansi Dei, ex parte nostra plura alia vobis
dicet. Cui placeat dominacioni vestre de huiusmodi negocio fidem plena-
riam adhibere. Et quia vos, domine mi, estis nostrum et suum refugium,
placeat serenitati vestre adhuc procurare, quod dictus F. manu vestra
veniat ad manum et graciam sui patris . . . Dat. Perpiniani XX die
mensis Aprilis a. d. millesimo ccc sexto.
CRD Nr. 2546. Or. Pap. Ssp. In Nr. 2547 beglaubigt auch der Konig Jayme
von Mallorca den R. de G.
2, Inclito suo karissimo consanguineo infanti Ferdinando illustris
regis Maioricarum karissimi patrui nostri filio la. Dei gracia rex Ara-
gonum etc. salutem et sinceram dilectionem. Ad noticiam vestram
deferimus per presentes, nos noviter ab illustri principe Roberto Jhersa-
lem et Sicilie rege litteras recepisse, per quas significavit nobis, venisse
ad eum quendam clericum regis Ungarie nepotis sui, qui ei litteras
ipsius regis Ungarie presentavit continentes regem ipsum Ungarie pre-
fatum regem Robertum affectuose requirere et rogare, ut de spectabili
puella Clemencia sorore sua ad desjX)nsacionem vel virile consorcium
nullam faciat novitatem. De hocque similiter a reverendo in Christo
patre domino Gentili cardinale in Ungaria apostolice sedis legato
litteram asserit recepisse, qui sic etiam significavit eidem ipsorum regis
et iegati fore intentum antefatam puellam cum aliquo ex magnatibus
regni Ungarie matrimonio collocare, a quo rex prefatus auxilium
obtinere valeat pariter et favorem. Rogavitque nos memoratus rex
Robertus per suam litteram supradictam, ut hec dicto regi Maioricarum
patri vestroetvobissignificare continuo deberemus, cum ex nunc, ex quo
sic est negocium, in tractatu, quem nos hactenus duximus, sicut scitis, de
matrimonio contrahendo inter vos et puellam iam dictam non sit aliqua-
tenus insistendum. Litteram autem regis Ungarie, de quo predicitur,
prelibato regi Maioricarum genitori vestro in littera nostra, quam de hoc
ei direximus, transmisimus interclusam. Hec igitur vobis curavimus
intimanda tum ex dicti regis Roberti significacione et precibus, tum etiam
quia conspicimus nos a dicto tractatu, quem fecimus, ulterius retra-
hendos. Dat. Valencie II. Kalendas Marcii anno predicto.
Dokumente 683
Reg. 335 f. 346. Vorher geht der Brief an Konig von Mallorca und Robert.
3. . . . Non absque dolore cordis, sed tristicia magna refferimus,
quod habuimus rumores certos, inclitum inf antem Ferrandum germanum
nostrum carissimum diem clausisse extremum, cuius corpus portari
debet in brevi ad terram nostram et tradi ecclesiastice sepulture. Dat.
Perpiniani XIIII. Kalendas Novembris a. d. millesimo trecentesimo
sexto decimo.
CRD 5527. Or. Pap. Ssp. Schon am 5. Juni war Ferrando bei .Clarenza
gefallen.
14. (Letzte) Briefe des GroBmeisters Jacob de Molay an den neuen ProTinzial-
meister Eximen de Lenda: Ernennung; Bitte Frieden und Zuclit zu lialten;
soll nacli Weisung der prudhommes vorgelien; sendet Bericht der Ernennung
an Jayme IL; sendet Bulle und Burse; soli Dienerschaft des (Terstorbenen)
Komturs gut behandeln; Renten der Laien vom Orden sind abzulosen. Poitiers
10. und 11. September (1307).
1. . . . Nous vouis facons a savoir, que par la longue conissance et
pour le bon portement, que nous avons toujours oy et ve[u] en vous,
vous avons fait comandour de la bailli Daragon esperant en nostre
seygneur, de qui tous les biens venent, que vous hy fereiz et lonour et le
profit premerement de Deu e apres de la religion dou Temple et de
vostre persone.
Zuerst bittet er ihn, daB er Frieden und gute Ordenszucht bei den Briidern
halte; daB er die prudes homes ehre und nach ihrem Rate sich mit dem Konige
und den groflen Herren gut stelle. Molay sendet Empfehlungsbriefe, die er dem
Konig iiberreichen oder ubergeben lassen soll. Er bittet ihn, so sehr er kann,
Gutes zu wirken; darum woUen beide Gott bitten.
Nous vous mandons la bourse et la bolle per monsire Gibesot(?)
nostre feel. Done a Peyties a X jours de Setembre.
2. Nous vous prions, que vous soyez amiables et favorables a la
compaignie dou comandeur, qui fu, en tel maniere, qu'il ne pussent dire
per rayson, qu'il aient perdu leur servist et que aucune durte ne leur
soit faite.
Soll die ewigen Renten an Laien im Orden ablosen. Empfehlung des Schrei-
bers Mayneguerre in Gardeny.
Escrit a Peytiers a XI jours de Setembre.
Templarios Nr. 86 und 148. Beide Or. Pap. Zwei Tage darauf war Molav
gefangen! Seine Empfehlungsbriefe Hegen vor. Der Schreiber Menaguerra schreibt
684 Spanische Forschiingeii
(len langen Bericht iiber den Besuch des Legaten in Monzon (Papsttum und
Untergang des Templerordens II, 17911.). Am 4. August hatte Molay die vom
Konig erbelene Ernennung des Dahiiatius de Tymour abgelehnt, obwohl er seine
Giite und Geschicklichkeit aus hinger Erfahrung kenne, denn moris est usitati,
quod, cum ahquis provincialis preceptor ab hac luce subtrahitur, frates sue pro-
vincie facti existencia denunciata magistro consuhint secundum ipsorum cognicio-
nes et conciencias de substituendo rectore. Quod quia nedum fccerunt fratres
nostri, bono modo nequivimus ipsorum consilio non audito novum constituere
preceptorcm. Or. Perg. Ssp. (Ohne Nr.).
15. Jayme I. von Mallorca aii Jayme II.: R. de Caneto wiinscht letzteren wegen seines
hochangesehenen und beiden Herrscliern beliebten Oheims des' Templers
Raimund de Guardia zu sprechen und bittet um Schonung Raimunds. Spatere
Templerschicksale. Perpignan (1307) Dezember 28.
. . , Noverit vestra celsitudo, quod nobilis R. de Caneto, intellecto
eo, quod facitis de Templariis, supplicavit nobis, ut vellemus, quod iret
ad presenciam vestram specialiter pro venerabili fratre R. de Guardia
preceptore Mansi Dei patruo suo, qui est in partibus vestris, et vos
rogare, ut eum dignaremini benigne admittere et audire, quod ei duxi-
mus concedendum. Et cum dictus frater R, sit persona, quam vos et nos
tenemur diligere, et id orrendum, quod dicitur contra Templarios, debeat
omni bono liomini displicere, inter ceteros tamen dictus frater R, apud
omnes de eo habentes noticiam religiosus obtimus reputatur, quapropter
serenitatem vestram attencius deprecamur, quod eidem fratri R. existatis
favorabilis, quantum poteritis bono modo, Dat, Perpiniani quinto kalen-
das Januarii a. d. millesimo trecentesimo septimo.
CRD Templarios 607. Ramon ya Guardia, wohl der angesehenste Templer,
vor der Katastrophe in diplomatischen Aktionen und in den Templerbriefen
1307 ff. ofter genannt. Nach dem Inventar von Perpignan S. 48 erhielt er eine
Rente von 350 livres. In einer Streitsache schreibt Sancho an Jayme II: Mitten-
dum duximus nobilem et venerabilem fr. R. de Guardia, quem scimus diligere
honorem et regnum vestrum atque nos. Dat Perpiniani septimo idus Octobris
a. d. mill. trec. sexto decimo. CRD 5517. Nach Miret, Les cases usw. S. 383 waren
1319 in den Landern der Krone Aragon noch 109 Templer am Leben; sie werden
daselbst aufgezahlt. Es sind nur Ritter, nicht dienende Briider. t)ber die milde
Behandlung in Mallorca erfahren wir u. a. aus einer Urkunde der Reales cedulas
1311 — 1316 S. 102: Sancius Dei gracia rex Maioricarum . . . venerabili ac dilecto
Guidoni . . . episcopo Maioricarum . . . Super expeditione duorum militum, qui
fuerunt de ordine Temph, de quibus nos rogastis, non oportet ad alium retractare
nisi ad vos ipsum, curn dominus papa ad nostram instanciam vobis comiserit
expedicionem negocii Templariorum, qui sunt in Maiorica, prout in rescripto
apostolico videbitis contineri. Dat. Perpiniani XVII kal. Julii a. d. 1313.
Die qua supra, cum venerabilis episcopus Maioricarum requireret domino
locum tenenti, quod permiteret ire, quocumque vellent, per civitatem et insulam
Dokiunente 6fi.')
duos fratres milites Tenipli quondam, videlicet G. de Montanyana ^ et A. Duyl
de Molins absque custode seu custodibus aliquibus, cum asseveret ipsum habere
plenum posse ipsos absolvendi et de hoc fecisset fidem dicto domino locum
tenenti per litteram regiam supradictam, dictus dominus locum tenens absolvit
dictos duos milites, quod possint ire quocunque voluerint per civitatem Maioricam
absque custode seu custodibus aliquibus.
Templarios 214 lange Abrechnung mit dem beriichtigten Hospitaliter Ray-
mundus de Impuriis wegen der Templerpensionen.
Templarios 687 beantragt der Komtur des Mallorcanischen Hauses fr. Petrus
de s. Justo beim Konige: quod dictus bajulus de Polancia posset homines tor-
mentare secundum franquesiam a vobis datam; delinquentes compescerent se ad
male faciendum. Ein tragisches Geschick wollte, daD in den Gebieten der Halb-
insel bald darauf die Tortur be^m TemplerprozeB angewandt wurde.
Aus Miret, Les cases usw. S. 375 entnehme ich noch zwei Stiicke vonl310Juli5
und die Antwort von August 19: Com nos novellament siam requests per los in-
quisidors, . . . que dejam restrenyer lo preso dels dits Templers et de ferlos
guardar ab major diligencia, que no son estats guardats tro a?i, e hajam ordenat
per tal, que en un dia se fa?a per tota nostra terra, que en lo dia la festa de
sancta Maria Magdalena, qui ara ve, . . . sia fet per vos et per los altres guar-
dadors dels Templers fo que nos manam dejus. Per 90 deim vos e us manam,
. . . que vos en lo dit dia restrengats la preso del Maestre et dels altres Templers,
. . . ferran aquells et en altres guises guardan los ab tanta cura, . . . que tota
hora, que nos vos demanem, los nos pugats retre. — Reebi una carta vostra, en la
qual me manats, que ferras los frares del Temple. Lo qual manament compli
encara que fui en tots aquells lochs, qui en les cases del Temple son. Per los
quals a mi fo semblant, que dan no poguessen fer, 90 es que alcun frare sen pogues
exir. La qual cosa, senyor, no creu, per que les frares son fort be guardats. Ara,
senyor, de pochs de dies, al mestre del Temple, son inflades les cames ey feyt
venir metges et finalment han me dit, que, si nol fa? desferrar, que els a la
malautia no H porien dar conseyl. Per que, senyor, lo dit mestre ma request et
pregat, quel fees desferrar . . . On yo, senyor, veen lo manament, qui per vos es
estat a mi sobre lo feyt tan expres, no men son volgut plevir sens licencia vostra.
16. Herzog Robert an Jayme II.: Geriicht iiber Sardinienzug; Bitte um Mitteilung, da
er personlich ihm helfen will. Bitte um Angabe des Weges und Versprechen
des Geheimhaltens. Entschuldigung wegen nicht erfolgter EntschSdigung der
in seinem Dienste stehenden Untertanen Jaymes. (1308) November 18.
A molt alt princep moncyg Jacme per la gracia de Dieu rey
Daragon son honrat et car frare Robert premernet del rey de Sezilia
et de Jerusalem et duc de Calabria saluz et bona amor de frayre i>er
tous temps. Per 90 que nos avem entes, que vos faes alcuna armada et
crehom, que la fassas per anar a Sadeyna conquerre, pregam vos tant
com podem caremen ossi com frare, que, se es essi, que nos ho vullas
^ G. de Muntanyana und Arnal de Ull de Molins folgen bei Miret S. 38 auf-
einander.
586 Spanische Forschungen
far a saber. Car nos nos aparlerem danar en aguda vostra personalmen.
Encara vos pregam, que nos o fassas a saber tant com podres bonement
enant vostre anada. Cor sapie vostre altesa, que nos lo tenrem secret
enessi com fach nostre. Encara vos pregam tant com podem, que nos
agas per ecusas, se no avem pogut far nostre deute vas vostre gent, que
nos sequis, car pro podes saber la condicion de ^a segon aquel, qui laves
provada. Mas quant Dieu volra, que siam en estamen, que mostrar o
pus*cam, nos lentennem de mostrar per obre et lavem mostrat segons
nostre poder. Escrite de nostre man a Napols XVIII. Novembre.
CRD Jayme II. Nr. 13 137. Or. Pap. Das Jahr 1308 ist gewahlt, weil in dieser
Zeit Verhandlungen mit den italienischen Stadten und die Vorbereitung fiir
Almeria stattfanden.
17. Drei Berichte nach der Gefangennahme der Templer. 1) Bernat dez Fonoyllar
meldet die Instandsetzung der Templerburgen. Bote mit dem Brief des A. de
Mora angekonunen. Befehl des Papstes zur Beschlagnahme der Giiter
(Ende 1307). — 2) Komtur von Cantavieja an Frau Berengerona de Entenca:
Befinden. Tagliche Kampfe. Gliickliche Abwehr. Hoffnung das Kastell zu
erhalten. Cantavieja (1308) Juli 3. — 3) Die in Montson eingeschlossenen
Templerkomture an Raman ^a Guardia und die Komture in Miravet: Templer-
konzil in Valencia. Schlechter Besuch. Sendung von Boten. Rettungsplane.
(Angebliche) Erklarung der 10 neuernannten Kardinale gegen das Verhalten
des Papstes: der Papst sei bisher Herr der ganzen Christenheit, der Konige und
Kaiser jetzt sahen sie das Gegenteil im Verhalten des franzosischen Konigs
gegen die Templer. Montson (1308) Januar 23.
1. Alavostra altea faz saber, senyor, que le terra, la merce de nostre
senyor, esta en pau et en ben estament, que, puis yo tinch la procuracio,
tan pochs daffers noy hac. Altre novell, senyor, no ha en esta terra,
salvu lo fet dels Templers, lo qual creem que sapiats. Els Templers han
establits los castells forts et son si tots meses e han venut tot lo movent
a gran mercat. E ara, senyor, ha venguda noveellament una letra de frare
Ar Camora de la orde dels Prehicadors, quies en Paris, al arciach de
Barcelona . . . Tramet treslat e aytal . . . al prior dels Prehicadors . . .
dia quel papa ha ordonat, que tot lo moble dels Templers sia req[uest]
et ques meta cert . . . e dels bens . . . que tomen al linatge daquells, qui
dat los o avien . . . XII kal.
Or. Pap. Ssp. Bruchstuck. Der Brief von A. de Mora vom 26. Oktober 1307,
gedr. AA III, 168. Vermutlich ist der 20. November oder 21. Dezember 1307.
2. A la moltnoble e molt honrada madona na Berengerona de Enten^a
de nos frare R de Galines tinent loch de comanador en Cantauella humill
sotzmes vostre salutz ab tota honor e aparellada volentat a vostre plaer.
A la vostra noblea, madona, fem saber nos et totz nostres frares et
Doktimente 687
nostra compayna esser sans et alegres, la mer^e de Deu . . . Lo nostre
estament, madona, es aquest, que en Berenger de Touia procurador del
senyor rey nos te asetgatz ab la ost de Morella et conbaten nos totz dies
regeu et fort ab gins et ab tota res, que dan nos poden fer de nuyt et de
dia, pero la merge de Deu et de la verge . . . mare sua nos som en tal
manera aparellatz dintre lo castell de tot 90, que mester avem ab molt
bona conpanya et valent, qui es ab nos. Et avem molta vianda . . . molt
bon arnes, si que ab la volentat de Deu Jhesu Christ et ab nostre bon
dret, quens ajudara, nos salvarem lo castel al Temple, mentre vida . . .
Encara madona vos fem saber, quens an feyt de fora VII gins ab quens
an treyt et combatutz fortment de nuyt et de dia . . . Suplicam la vostra
noblea, que vos a^o fagatz saber a Miravet et quens fa^en resposta ab
letra de lur bon estament. Lo castell de Castellot es asetgat et combatut,
pero la mer^e de Deu estan ben et gint. Vileyll axi matex en Cantavella
et per tota la batlia . . . Dat . . . dimecres apres sent Pere de Juyn.
Templarios 9. Or. Pap. Sehr stark durchlochert.
3. Folgt am Sohlufi der Sammlung.
18. Erzbischof Tedesius von Torres und vier Sufifragane scliildern die Situation
Sardiniens und senden den Meus. Sassari (1308) 1309 Februar 15.
Tedesius . . . archiep. Turritanus, Johannes Sorranus, Ranerius
Plovacensis, Bernardus Castrensis et Belardus Gisarelensis . . . episcopi
suffraganei ecclesie Turritane, Comita archipresbiter eiusdem ecclesie:
Antiqua scripta manifeste declarant et fama publica protestatur,
quod veri ac naturales domini insule Sardinie vocati iudices ab antiquo
semper fuerunt iure et facto ecclesie Romane vinculo fidelitatis astricti
eidem ecclesie singuli eorum in signum veri dominii certum censum
reddentes. Quibus siquidem absque legitimis heredibus decedentibus et
sic ad ius et proprietatem atque dominium ipsius Romane ecclesie est
dicta insula devoluta. Hereditas nostra iuxta quod Jeremias deplorat,
versa est ad alienos, domus nostra ad extraneos. Nam partem ipsius
insule Pisani, partem vero aliqui Januenses et adherentes eisdem hosti-
liter invadentes prefatam insulam occuparunt et adhuc detinent occupa-
tam. Tandem ille, qui vocat ea, que non sunt, tanquam ea, que sunt,
dudum in mentem preclare memorie domini Bonifacii summi pontificis
dignatus est inspirare, ut ad ipsam insulam oculos sue pietatis dirigeret
et eam in statum debitum reformaret. Qui . . . maiestati vestre contulit
insulam memoratam . . . \ Ut . . . de statu et condicionibus ipsius insule
1 Klagen uber die lange Verzogerung. Jetzt sei Zeit, die Insel ohne Muhe
und Krieg zu erhalten.
688 Spanische Forschungen
et eorum, qui dominantur ibidem, nec non et de voluntatibus incola-
rum . . . possit maiestas regia plenius informari, . . . Meum camerarium
nostrum supradicti archiepiscopi . . . ad vestre celsitudinis presentiam
duximus destinandum . . . Dat. Sassari . . . MCCC VIII. die XV. mensis
Februarii.
CRD Jayme II caja 99. Spuren von sechs spitzovalen Siegeln. Jayme ant-
wortet am 18. April (1309), dankt. Rogamus, quatenus . . . erga nostra negocia . . .
soliciti intendatis, . . . prout ad utilitatem nostram vobis expedire videbitur.
Reg. 238 f. 66, an Theditius besonders f. 66 ^. An Saladinus de Aurea in derselben
Sache f. 67. Der Erzbischof zitiert seinen Neffen dom. Mondascum vicecomitem
nepotem nostrum, caja 22. Ich schlieBe noch folgende Briefe an: B. de Bruna(?)
de Montealbano archipresbiter Suellensis . . . Licet potencia vestra altisima,
sapienzia vestra sagacissima, benignitas vestra clementissima sit supra mundi
reges et principes comendata et in agendis suis provideat tam presentia quam
futura: cogor tamen ob naturalem subieccionem, quam mei et ego erga domi-
nacionem vestram habemus, reducere ad memoriam, benevolenfiam et affectum,
quam ergo vos habeant exteri, ymo ut verius fatear vestri, Hcet vive vocis ora-
culo non valeam, per scripturam. Est namque in Sardinea provinfia quedam,
que Barbaria nuncupatur, fortissima valde, que vestrum prestolatur dominium et
desiderat ali et regi sub habenis dominacionis vestre pari voto et unanimi volun-
tate. Placeat ergo serenitati vestre per latorem presencium vestrum declarare
affectum, ut predicti animentur ad vestrorum diligenciam mandatorum. Ego enim
sum ille, qui cum Raymundo de Muntros, qui primo anno regnl vestri in Aragonia,
ivi in Angliam et fuimus capti in iurisdictione comitis Fuxensis, quos vestri gracia
et honore liberastis a vinculis capcionis . . . Dat. in castello Castri XX. die
Januarii IIII. indictionis (CRD 9890 Or. Pap.). — Illustrissimo domino nostro
domino regi Aragonum Obertus de Rego et Talon de Manulla et archipresbyter
de Tore celsitudinique suis pedibus humiliter inclinati notum facimus per pre-
sentes, quod placeat vobis impetrare litteram a summo pontifice, quod filii nostri
spurii possint legittimari et littera comitatur episcopo de Taralba, ut ipse
legittimet illos filios nostros et nos sumus et filii nostri semper servitio vestro
parati. (Pap. Pedro IV caja 38) Zettel Pap. — ... Dyegus de Larat miles vester
fidelis . . . Ecce nobilis, sapiens et probus vir dominus Vagni Gatarella Pisarum
esul, missus per comune Florentie et Luce ad serenitatem vestram informatus, qui
intincionem predictarum comunitatum, si ad conquestani Sardinie et Corssice
venire intenditis, qualiter ipsi dabunt vobis consilium et auxilium in conquesta
predicta, specialiter ad vos venit. Dignemini ei credere ea, que serenitati vestre
oretenus explicabit. Scripta Florencie XVI. Aprilis IIII indiclionis. Or. Pap. Ssp.
CRD 9878. Wohl 1306. — Serenissimo et mansuetissimo domino . . . Jacobo . . .
frater Johannes de Septimo de ordine fratrum Minorum se ipsum et celestis
regni pacis continuum incrementum. Ecce, serenissime domine, iam videtis
completa et omnia vestre dominacioni collata per nostram humilem fidelitateni
promissa; ex quo potestis arguere et merito sperare civitatem Pisanam debere
velle in vestra perdurare dileccione, ex quo cepit a tam cara et liberali tra-
dicione. Noverit eciam vestra maiestas omne verbum nostrum fuisse fidelissimum
et veritate plenum, quod frequenter diximus, non ad decepcionem, ut multi arbi-
Dokumente ()U0
trabantur, ut scilicet a vobis haberemur meliora pacta, sed solum ad pacis maius
et firmius complementum, ut magis cognosceretur nostre dileccionis signum,
videlicet quod castrum de Callari erat ab adventu nostro ad vos usque ad VIII
menses continuo consequentes munitum, licet pro consolacione amicorum, qui
videbantur dolere de castri tradicione, frequenter a sociis nostris dictum fuerit
contrarium. Pisani de pace gaudere sunt visi, tam magni, a quibus fuimus missi,
quam parvi, et ad amorem vestre mdnsuetudinis, quam eis multis laudibus
extollimus, ut decebat, videntur reducti. Idcirco vestre sapientissime maiestati
ego inter fratres Minores minimus supplico omni alleccione, qua possumus, qua-
tenus per vestram prudenciam et domini Alfonsi primogeniti vestri tam clementes
et lideles officiales, qui oderint avariciam, sicut et vos oditis, regimini Sardinee
deputentur, ut Pisani et Pollini Castelli castri, qui multum fuerunt fideles eis, qua
fidelitate michi videor esse certus, quod magis erunt fideles vobis iuxta vestram
mansuetudinem, qua inter mundi principes singularissime resplendetis, benigne
tractentur et gloriosa promissa iuxta vestre veritatis assercionem plenissime
observentur. Vestram maiestatem et vestrorum filiorum graciositatem ad sue
fidei defensionem et vestri regni proteccionem et nostre et Pisane civitatis con-
solacionem conservet allissimus per tempora longiora. Datum Pisis, die XVIII.
mensis Julii. CRD Jayme II. Extra series 142. Or. pap.
19. FFiedrich III. an Jayme II.: Empfang seines Briefes, naclidem Arnald von
Villanova zu ihm (Jayme) gekommen. Jubel iiber Obereinstimmung ihrer
Gesinnung im Dienste Chrlsti und Danli. Freude iiber Plan zur Verbreitung des
christlichen Kultus die Sarrazenen anzugreifen. Hoffnung auf Zusammenkunft.
Besonders Dank fiir den geheimen Plan zur Erhohung des sizilianischen
Hauses, den Jayme dem zu Friedrich zuriickkehrenden Arnald mitgegeben hat.
Bei den Arginusen (1309) September 13.
. . . Serenitatis vestre litteras, quas nuper misistis nobis, frater
reverende, presertim postquam advenit ad vos venerabilis homo Dei
magister Arnaldus de Villa nova multa et grandi cordis affectione rece-
pimus. Miroque modo animus noster exultavit in domino serie lecta et
perlecta multociens earundem. Nimirum multa namque notavimus in
eisdem, quibus operante Deo fraterne caritatis vestre erga rem, pro qua
misimus ad vos dictum magistrum, fervet affectio et in conformitate pre-
paratur unanimis voluntatis, ut con[iec]tamus, ad idem in servicium
precipue domini Jhesu Christi. Quibus omnibus particulariter intellectis
sic vobis duximus rescribendum. Quod primum [et ante] omnia gracias
agimus domino Jhesu Christo, quoniam prospiciens ex alto, uti lupus
rapax hu[mani] generis hostis antiquus tepescente ^ . . . subiecerat(?),
hoc tempore fortiter gregem suum, illa eadem dilectione misericordia-
que motus, quibus olim humanum genus a suis . . . ponendo eius animam,
cum crucis subiit passionem . . . ^
^ Loch fiir drei Worter so oft.
- Folgt weiter das Bild vom guten Hirlen, viele Bilder und Stellen der Hl.
Schrift. Zerstort.
690 Spanische Forschungen
Vestris etiam fraternis caritatis . . . et preciosis hortacionibus animati
ac declaracionibus letiticati iam dictis, de quibus re^aciamur vobis plus
quam litteris possimus exprimere . . . et cultus dilatetur per universum
sue fidei orthodoxe, quantum ipse permiserit, ad extremum anelitum . . .
huiusmodi proposito persistentes spiritum vestrum suo reddere creatori.
Super eo insuper, quod dicte vestre littere continent, qualiter . . , Deo
volente, cuius resagitur, depressionis eteradicacionisagarenorum partes
incolentiumciteriorisHyspanie, contraquos iamactu [extenditis] ...vires
vestras feliciter, firmiter tenetis, ut optamus, quod ordinabit ipse Deus,
ut convenientes in unum recipiamus gaudia . . . visionis sicque ad pro-
secucionem intencionis nostre predicte eff ectualiter procedetur. Supplica-
mur domino Jhesu Christo, orantes pro vobis assidue . . ., quod ipse, ad
laudem cuius dictum negocium assumpsistis, cito det vobis assequi vota
vestra cum gaudio . . . Denique super illo, quod scribitis excogitasse et
invenire [illam] viam, quam ad promotionem, prosperitatem et securi-
tatem domus nostre et huiusmodi desiderii nostri credatis . . . et nulli
alii quam antefato magistro voluistis erprimere, qui nostram adibit pre-
senciam et nobis illa clarius et perfectius intimabit, regraciamur adhuc
fraternitati vestre ut fratri et patri, quia in hoc caritative vestram opera-
mini bonitatem. Et potissime circa perfectionem intentionis vestre
habendam . . . consistit desiderii nostri finis. Et hoc, frater carissime,
qualiter sit et quando futurum, totum Deo et vestre voluntati dimittimus,
prout placuerit et fuerit visum vobis. Dat apud Arginusam XIII. Sep-
tembris VIII. indictionis sub impressione anuli nostri secreti.
CRD extra series 922. Or. Pap. leider zum guten Teil zerstort. Der Brief ist
die Antwort auf das Schreib >n Jayme vom 11. Juni 1309 (Menendez Pelayo,
Heterodoxos I, 737 f. 1. Ausgabe). Der Inhalt: Empfang Arnalds, der von Friedrich
kommt, und Briefe und scripta divino instinctu condita iiberbringt. Inhalt dieser:
Friedrich wiU vitae residuum in obsequium expendere Jesu Ghristi et ea agere,
per que nomen eius . . . laudetur et quod exterminentur populi illius virtutem
sanctissimi nominis blasphemantes. Er ladt Jayme zu gleichem ein und sendet
capitula. Jayme hat in quibusdam capitulis addiciones gemacht. In derselben
Zeit hat Jayme beschlossen, mit dem Konige von Kastilien die Sarrazenen zu be-
kriegen. Darnach hofft er auf eine Zusammenkunft. Zur Ausfuhrung seiner
geheimen Plane fur das sizilische Haus halt er Arnald noch zuriick, der spater zu
Friedrich zuriickkehrt. — Arnald erscheint aber zuerst an der Kurie, teilt im
August den Kardinalen Peter Colonna und Napoleon Orsini die Plane der beiden
Konige mit (AA I, 883), worauf er im Oktober 1309 das „Rahonament" vortragt
(Heterodoxos I, 755). Am 17. Januar 1310 zeigt Jayme Friedrich die Ankunft
Arnalds vor dem belagerten Almeria an und am 25. Januar schickt er mit folgen-
dem (AA I, 88G zum Teil gedrucklen) Briefe den Arnald, der in der Angelegenheit
des sizilischen Hauses ganz informiert ist, an Friedrich (Reg. 335 f. 358): Ad notici-
am vestram hiis diebus per aliam litteram nostram rescriptive significavimus,
quod remisso ad vos Sanccio de A)rvar milite, quem nuper ad nostram presentiam
Dokunienle 691
Iransmisistis, retinuimus virum venerabilem comunem familiarem A. de Villa-
iiova, quem ad vestram presentiam infra brevis temporis spatium mitemus. Nunc
autem serenitati vestre per presentem deferimus, nos cum cerciori significacione
eorum, que ad promocionem, prosperitatem et securitatem vestram et domus
vestre credimus fructuosa, antefatum magistrum Arnaldum, quem plene mentis
nostre super hiis fecimus conscium, ad vestram regiam presentiam destinamus
Cui profecto fraternitas vestra credere poterit de omnibus hiis, que serenitati
vestre super hiis pro parte nostra duxerit referenda. Sane, karissime, frater,
huic littere non minus fidei adhibeat veslra serenitas, quam si manu propria
scripsissemus eandem. In presenti etenim quadam fuimus detenti discrasia, que
nos propria manu scribere comode non permisit. Datum in obsidione civitatis
Almerie VIII. kalendas Februarii anno domini M CCC nono.
Bernardus de Aversone m. r.
tJber den hochst eigenartigen Briefwechsel der beiden Herrscher im Jahre
1309 und 1310 handelt nach dem bekannten Buche von Diepgen, A, v. Villanova
neuerdings K. L. Hitzfeld, Studien zu den religiosen und politischen Anschau-
ungen Friedrichs III. von Sizilien, S. 18 ff.
20. Friedrich III. an Jayme II: SehluB der Verteidigung Arnalds von VillanoTa.
Sendet das von ihm (Friedrich) eigenhandig geschriebene Enformament (1310)
November 25.
. . . E totes gens conexirien, quel nostre moviment no serie de rao mas
de volontat desordenada ves Deus e ves homens. E per tal que vos siatg
pus cert del seu ^el e de 90, que diu e desiga de vos e de nos, trametem
vos sotQ nostre segel lo tranlat del enformament, quens a donat ara en
aquesta venguda, lo qual enformament nos per la gracia de Deu avem
comengat a metre en obra e avem esperan^a en nostre senjor Jesu Christ,
quem o fara complir. E per 90 car divulgar les coses damunt escrites
nons par, que fos on [or] vostra ni nostra, per 90 nos matex o avem escrit
de nostra ma. E si per aventura i avia alcuna cosa, que no fos ben dita,
pregam vos, quens o dejat? perdonar, car tot o cuidam dir a vostra onor,
la qual tenim per nostra.
Or. unter den Autografos. Gedruckt Menendez Pelayo, Heterodoxos I, 775.
Gehort zu der oben angegebenen Zeit.
21. Fr. Gunsalvus ord. Fr. Minorum generalis Minister an Jayme II.: Ordensgeneral
verzeiht mit Riicksicht auf den Konig dem Fr. Arnald Oliba seine schwersten
Vergehen. Avignon (1311) September 15.
. . . Juxta quod promiseram, per alias litteras, quibus ad dignitiva
rogamina regia pro fratre Arnaldo Olibe michi transmissa cum dilacione
quadam et impletionis promissione respondi. Statim cum veni ad curiam,
692 Spani.srlie 1' oischimf^cn
habita collacione cum ven. patre et domino, domino iratre Johanne
i^ortuensi et sancte Rufine episcopo super negocio dicti fratris Arnaldi
liabitoque, prout teneor, intuitu reverenti ad regia rogamina, que pre-
ceptorum vice susceperam, decrevi de consilio et beneplacito domini
memorati excessus prefati fratris Arnaldi, quamvis enormes et dignos
aspera ultione, dissimulare clementer, ut ex regia gracia sentiat se in-
dulgenciam et misericordiam consequtum. Et ecce, super hoc scribo
ministro Aragonie vel eius vicario . , , Verum quia fratres pensata eius
condicione solliciti sunt et dubitant, ne sua cervicositate ipsum ad pre-
terita impellente revertatur ad vomitum, supplico . , , quatenus . , .
fratrem Arnaldum , . , cohibere dignemini, quod, sicut ipse regio inter-
ventu indulgenciam liberalem sortitus est, ita et ordo de non attemptan-
dis ultra per eum insolentiis solitis sit securus . . , Dat Avinione XVII.
kalendas Octobris.
Or. Perg. Ssp. Arnald wird in Diensten des Konigs ofter genannt. In
Klosterstreitigkeiten war er eingekerkert, dann befreit. AA I, 890 zu 1311. Jayme
hatte ihn schon 1304 als Kardinal vorgeschlagen! Noch 1326 wird er bei Streitig-
keiten wieder genannt. AA I, 823.
22. Jayme II, an den ehemaligen Bisehof (Taneredus) von Nicastro: Auf seinen
Wunseh, die Pontifikalien wieder zu erlangen, teile er ihm mit, daB er sich
bereits (vergebens) darum bemiiht habe. Besser sei es, daB er in einfachem
Stande sein Leben vollende. \Jm eine Pension von 50 Unzen habe er sich fiir
ihn bel Friedrich III. bemiiht, Barcelona (1310) September 26,
Ja etc, venerabili et dilecto , . . olim episcopo Neocastrensi salu-
tem etc. Recepimus literam vestram noviter nobis missam . . . Unde
quo ad ea que postulastis super pontificalibus, ad que desideratis restitui,
vobis taliter respondemus, quod iam, sicuti et nostis, alias pro restitucione
vobis de dictis pontificalibus facienda interposuimus efficaciter preces
nostras, quas adhuc paratos nos offerre . . . Verumtamen utilius saluti
anime vestre nobis fore visum est, ut dictorum pontificalium requisicione
relicta statu egeno et simplici ad laudem et servicium omnipotentis Dei
divino famulari curaretis cultui, etiam in hoc dies vestros laudabiliter
explicare. Ad alia vero, que petiistis in dicta litera, ecce quod per
specialem literam nostram illustri regi Frederico . . . pro assignando
vobis aliquo membro ad vitam, super quo possetis recipere quinquaginta
uncias annuatim, sicut et postulastis, dirigimus efficaciter preces nostras.
Apparatum autem capelle vestre, quem peciistis in vestra litera predicta,
non invenimus aptum in capella nostra . . . breviter transmittemus,
Dat. Barchinone VI. Octobris a. d. mccc decimo.
Reg. 238 f. 206. Tancred war 1290 von Nikolaus IV. exkommuniziert und ab-
gesetzt. An Friedrich: Soll wegen der Verdienste des ep. N. fur ihn sorgen.
Dokumente 693
23. Jaymc II. an Simon de Lauro: Bcfehl Nicola de Quinto, der als angcblicher Sohn
Kouig Manfreds von Konigen, Fiirsten und Pralatcn, auch von Jayme, groRe
Summcn crschlichen, und den Bctriiger und Alchimisten Poncius Clavelli auf-
hangcn zu lassen. Gerona (1312) Scptembcr 9.
Ja etc. dilecto suo Simoni de Lauro vicario Barctiinone et Vallesii
vel eius locum tenenti etc. Noveritis, quod nos attentis excessibus, faci-
noribus et delictis comissis diversimode et enormiter perpetratis tam
per Nicolam de Quinto quam per magistrum Poncium Clauelli, qui in
curia Barchinonensi capti existunt, super eo videlicet, quod dictus Nicola,
qui illustris regis Manfredi bone memorie ut falsarius et mendoso modo
et mendaciter se filium faciebat, multas et diversas peccimie quantitates
sub illis modo et specie a regibus et principibus, prelatis, magnatibus
et nobilibus aliisque pluribus personis fraudulenter tam per se quam
[per] interpositas personas extorsit et habuit, inter quos etiam a nobis
habuit quandam peccunie quantitatem, plura etiam circa hoc comisit,
que per talem personam erant fieri aborrenda, et super eo etiam, quod
dictus magister Poncius Clauelli, fingendo se scire alquimiam facere et
argentum, circa id plures fraudes comisit tam in derisionem nostri
quam aliorum et ad ipsum opus faciendum se obligavit sub pena mortis,
in quo fuit inventus falsarius atque mendax: Propterea nos . . . dictos
duos homines reputamus suis exigentibus meritis reos mortis. Quare
vobis dicimus et mandamus, quatenus . . . ipsos ad suspendendum . , . ^
Dat. Gerone V (?) idus Septembris anno domini MCCCXII.
Reg. 240 f. 68 V. Stark beschadigt.
24. Ungenannter an Dalmatius dc Pontonibus: Yerglftungsversuch gegen den Con-
stabularius Francie in Paris. Am 4. Marz hiclt Konig (Ludwig X.) Rat im Walde
von Vincennes. Karl (von Valols) verlangte AusstoBung dcs Enguerrand de
Marigny aus dem Rate. Der Konig widersprach. Karl ging mit seinem Anhang
weg. Heutc wurdc Engucrrand gefangen. Protest der Grafen, Barone und
Stadte gegen das Subsidinm. Die Flanderer riisten. Rufe eines Verriickten
gegen den Klerus. Paris (1314) 15 Marz 5.
Nova sunt in hac curia, quod dicitur pro certo, quod hiis diebus fuit
factum quoddam convivium Parisius et in dicto convivio fuit iK)cionatus
constabularius de Francia et III 1°"^ milites ejusdem, qui milites paulo
post prandium decesserunt et constabularius fuit in puncto mortis, set
suspicans, quod pocionatus esset, potavit triaclam et evomit et projecit
dictas pociones. Post hec, eri, que fuit dies martis, quarta die Marcii,
dominus rex Francie in nemore de Vicenis fuit in suo stricto consilio
cum fratribus et avunculis suis et constabulario et comite sancti Pauli
et nepote suo. Et dicitur, quod dominus Karolus petebat et supplicabat.
1 Das Weitere durchlochert.
694 Spaiiische Forschuiigcn
quod dominus rexFranciecompelleretdominum Gelramum de Mayrrenni
de consilio suo vel saltem redderet iusticiam volentibus exponere
querimoniam de eodem. Et ibidem proposuit quedam capitula contra
ipsum, que obtulit se paratum probare, propter quodlibet eorum debebat
suspendi et trahici. Et dicitur, quod dominus rex Francie respondit,
quod non expelleret eum a consilio suo pro ipso nec pro aliquo alio,
quia ipse credebat, quod dictus dominus Gelramus fideliter serviverat
(lomino patri suo. Et tunc dictus dominus Karolus dixit, quod dictus
dominus Gelramus diu tenuerat in malo statu domum Francie et etiam
totum regnum tempore fratris sui et enormiter ipsum dampnificaverat et
quod adhuc ipsum dominum regem magis damnificaret, si ipsum
retineret, „unde, ne possit michi ascribi, quod ego foveam suas fraudes
nec fiant de consilio mec ad nunc ad Deum sitis, quia nunquam ero in
vestro consilio, nisi de ipso aliquid aliud duxeritis ordinandum". Et
hiis peractis iratus surrexit et recessit de dicta camera et cum eo comes
sancti Pauli et constabularius et dominus Milio de Noeriis, nepos dicti
constabularii. Et cum essent victualia parata in nemore in quadam
domo, quam ibi habet dominus Karolus, totum arnesium suum et omnia,
que ibi erant, fuerunt portata Parisius. Et ibi pransus fuit. Et cum
recederet de dicto nemore et vidoret furcas de p[atibulo], dicitur, quod
dixit quibusdam associantibus [eum] : „ [V] idetis vos illud giubetum,
ego faciam, quod honorabitur in brevi". Hodie vero circa prima dominus
Lodovicus de Francia et dominus Lodovicus de Claromonte exiverunt
de missa domini regis, qui est apud Vicenas, et venerunt Pari[si]us
et ibi ceperunt dictum dominum Gelramum et adduxerunt ipsum apud
Luparam; et ibi in turrim de Lupara ipsum intruserunt, 1111°'' servientes
pro custodia deputando eidem pontemque, per quem habetur ingressus
ad dictam turrim, elevari fecerunt. Et certe murmuratur et dubitatur,
quod dictus dominus Gelramus pacietur vel penam corporalem vel
diminucionem status et tota sequela ejusdem, que erat de domo
domini regis.
Super facto subsidii sunt hic multi comites et barones et procura-
tores multarum universitatum de lingua cocitana \ Et dicti comites inter
alias petitioiies -, quas intendunt de novo facere, una petitio quod teneat
eos et terras eorum in illa libertate et franquesia, qua ipsos tenuit
beatus Lodovicus, et quod etiam remittat penitus dictum subsidium. Et
pro certo dicitur, quod multi comites et barones de novo fecerunt con-
federationem inter se, quod defendant ad mortem, quod non levetur
dictum subsidium. Universitates etiam supplicaverunt, quod omnino
remittatur dictum subsidium. Et alia capitula volunt proponere et est
eis dies assignata ad diem veneris, unde [mi]rabiliter est hec curia
arduis negociis occupata et ideo, utinam vos veniretis.
1 So Or. - So Konstruktion.
Dokumenle 695
De facto Flandrensium alia non dicuntur de novo, nisi quod faciunt
magnum apparamentum ballistarum et arcuum, telorum et lancearum
contra bidandos, qui cum dictis generibus armorum dictos Flandrenses
devincere et superare consueverunt.
Item sciatis, domine, quod quidam stultus est in curia domini regis,
qui, bene sunt VIII dies, non fecit nisi clamare in presencia domini
regis: Domine rex, non habeas clericos in consilio tuo et facias suspendi
per gulam illos, qui tenuerunt et furati sunt thesaurum regis Philippi,
patris tui, quem depauperaverunt. Nisi hec facias, non bene poteris
regere regnum tuum.
Datum Parisius die mercurii, V. die Marcii anno domini M°CCCXIIII.
Item signiflco vobis, domine, quod Flandrenses et Normanni et
Picardi sunt hic et requirunt regem Francie, quod reducat eos ad statum
et libertates, quas habebant tempore beati Lodovici; alias si ipse non
fecerit erga eos, prout tenetur, quod ipsi non tenentur obedire eidem,
nisi eo modo, quo tenebantur tempore beati Lodovici.
CRD 4848. Auf dem Riicken: Venerabili et discreto viro domino Dalmacio
de Pontonibus, legum professori et vicecancellario domini regis. Vgl. Langlois bei
Lavisse, Hist. de France III, 2, 217 f. AA I, 358. Besonders J. Petit, Charles de
Valois 149 ff.
25. Friedrich III. an Jayme II.: Wenn auch Konige und Fiirsten die Oberhoheit des
romischen Kaisers nicht anerkennen, so gesteht er die Superioritat sowohl ex
evangelica veritate wie ex legum Romanarum auctoritatibus. Da er dem
Kaiser Heinrich verschiedenfach verpflichtet gewesen, zumal er das ihm
angebotene Admiralsamt iibernommen, und da Rohert rebelliert habe, habe
er sowohl ex debito caritatis als auch ex superioritatis agnicione recht ge-
handelt. Palermo (1315) Januar 17.
Si reges et principes orbis terre catholici, quacumque dignitate vel
auctoritate prefulgeant, illud forsitan egre ferant, quod dicatur Roma-
norum princeps tam in ipsos quam naciones omnes atque provincias
gencium superioritatem et ius habere imperii, nos tamen hoc egre non
ferimus, qui manifeste cognoscimus et fatemur, quod Romanorum
princeps superioritatem habeat supradictam, tam ex evangelica veritate,
quam Christus Deus noster tributurus pro se suoque vicario Petro,
apostolorum principe, tributorum Cesaris exactoribois exolvisse proba-
tur, de quo Cesare in libro regum scribitur, quod, si quis ei non obedierit
morte mori debeat, . , . quam ex legum Romanarum auctoritatibus aliis-
que racionibus manifestis. Cum itaque nos tam ex debito ad obediendum
ei pro defensandis imperii et per consequens tocius rei publice iuribus,
quam ex convencionibus inter nos et quondam Henricum, serenissimum
principem Romanorum, amiciciis, federibus, parentela, contractis sacro
6% Spanischc Forschungcn
inhesissemus imperio, recepto per nos ab eo si>onte oblato imperii sacri
ammaracie officio, et . . . [cum?] quondam illustris regis Karoli secundi
natus contra eundem Cesarem rebellionis ct contradiccionis postea
[crimen commisisjset, tam ex debito caritatis Deique mandato, quam
ex superioritatis agnicione et necessitate iniuncti nobis et suscepti per
[nos?] officii supradicti, precedente mandato cesareo nobis facto provide,
ea, que nobis imperavit dictus tunc Cesar, in omnes habens imperandi
proculdubio potestatem, iuste (?), non dubie fecisse credimus, que patet
auctoritate legitima nos fecisse contra eum, quem constabat multiplici
racione perduellionis crimina contraxisse hostemque publicum a Cesare
nunciatum . . .
l'"olj,'t, wie dieser Sizilien ungerecht angriff und schadigle. Es ist der Inhalt
(ics Ericdens gewesen, nec minus et expressa voluntas ecclesie, daB ich auf
Lebcnszeit Sizilien mit den adiacentibus insulis regis more haben sollte, hocque
cciam ex Cesaris voluntate devenit, qui hoc ipsum, quatenus de iure potuit,
c-xprcssc permisit per suum . . . pragmalicum constitutum . . .
Datum Panormi XVII. Januarii XIII. ind,
CRD 10 223. Or. Pap. Das Stuclv ist leider vom Wurm zerfressen und weist
in der Mitte ein grofies Loch auf. Vgl. AA I, 340.
26. Justinus (?) de Justinis de civitate Castelle illustris Jherusalem et Cipri regis
advoeatus et consiliarius an Jayme II.: Unberechtigte Angriffe genuesiseher
Schiffe. Konig (Oschin) von Armenien heiratet Tochter (Johanna) des Fiirsten
von Tarent, was wegen der Umgehung des Konigs nicht ohne Gefahr. Opposition
der Johanniter gegen den Konig von Cypern. Der Bruder des Konigs und
Philippus und Ugo von Ihelin starben im Gefangnis. Der Konig ist wieder
gesund. Nicosia (1316) August 26.
Alique galee comunis [Janue] regno Cypri guerram fecerunt,
dampna intulerunt et recurrunt(?) in regno Cypri. Et certe non ctilpa
d. regis nostri, quia comuni Janue et nunciis ipsius facere voluit, quod
debebat, et ultra. Set tanta est superbia ipsorum, quod suis f inibus
non contenti, aliorum iura quacunque via petere et usurpare conantur . . .
Item secundo noveritis, quod rex Armenie [qui est v]icinus et in
confinio regni CypTi [se] fedderavit cum principe Tarentino cognato
vestro et filiam ipsius in uxorem rec . . ., quod non sine tractatu offen-
sionis pro tempore regis et regni Cypri . . . est non immerito adverten-
dum eique esset cautelis salubri[bus] . . . debitas obviandum, quia ille
rex Armenie habet circa se [ali]quos Januenses de Spinolis et alios et
eciam aliquos exicitios regni Cypri, quos . . . consiliis gloriatur, cum
sit voluntatis malivole et auctoritatis alterius, quam dignitas regia
exposceret.
fai-t^ ^^j^ 9-^1^1 /o-t^^,^ i^fr/"^^
«.-I- . fi^C / ^.
(^^ti.4('fe
-4»Aer er|4^<t-l-^^K e ^o4-»-^ jerm^l- •if-xM'*^
L crr-tr->.«r- ^o jh^^Airin^ -^fi^A ^L&t-uiTA xAm^
- 4
3 "■'
z r I
Eigenhandiger Brief Friedrichs III. Doknmente Nr. 20.
Dokumcnle 697
Item tertio magister Hospitalis aliquas novitates [per] gentes suas
fecit moveri et fieri contra regem . . . multa locuntur. Credo tamen, quod
male facta ad invicem componentur.
Quarto noveritis, quod conestabilis, fraier dicti regis, qui in carceri-
bus pro suis excessibus tenebatur, viam extitit yeme preterita universe
carnis ingressus, Nuper vero domini Phylippus et Ugo de Ybelino, qui
dicta de causa erant similiter carceribus mancipati, expiraverunt.
Quinto dominus noster rex, qui anno isto in hyeme et estate fuit
aliquando minus valens, est modo per Dei graciam bene sanus. '
Sexto status regni est satis convenienter bonus et . . . meliora
continue Deo faciente recipiet incrementa. Alia non sunt nova . . .
Data Nicossie die XXVI. mensis Augusti MCCCXVI.
CRD 5488. Or. Pap. Ssp. Viele Locher. Vgl. AA III, 282 f. Hugo Beduinus in
regno Cypri gentis armorum forensis capitaneus, der als Gesandter 1314 in Barce-
lona war, hat zwei Briefe von J. II. erhalten iiber Heirat und Schutz des Konigs
von Cypern (28. 8. 131C). Konigin Isabella an J. II., karissimo filio nostro iiber
negocio dotalis peccunie (28. 8. 1316) bittet, ihre Tochter gut zu halten (5497),
Nicolaus de la Blanchegarda miles et camerarius des Konigs empfiehlt sich
(ultima Augusti) 5498. Hugo de Lusiniano dankt Gott fiir die Nachrichten:
de periculis passagii karissime coniugis vestre, regine Aragonum, amite mee, et
quod faciente Deo ad vos incolumis pervenerat et quod cum eadem in facie
ecclesie solempnisatum extiterat matrimonium ac eciam consumatum (31. 8. 1316)
= 5499. Konig Heinrich an J. iiber Verhandlungen mit Barcelona, das seinen
consiliarius Guillelmus de Calidis gesandt (31. 8. 1316). Or. Fast alle von der-
selben Hand.
27. Friedrich III. an Jayme II.: Sendet das Schreiben des Kardinals und Vizekanzlers
Petrus an ihn und seine Antwort in zwei Fassungen, die eine (prolixa) enthalt
eine vollstandigere Antwort auf die Anschuldigungen als die zweite Fassung.
Jayme soll die ihm passendste nach genauem Lesen und Beurteilen auswahlen
und Friedrichs Gesandten an der Kurie senden, die andere entweder auf-
bewahren oder vernichten. Die prolixa ist ohne Abkiirzungen und Titel, die
andere hat beides. Catania (1322) Januar 9.
...Utvestra fraterna paternitascopiosius etmelius inf ormetur super
contentis in litteris, quas reverendus in Christo pater d. Petrus tituli s.
Stephani in Celiomonte presbyter cardinalis per venerabilem in Christo
Petrum Stephani, d. pape capellanum et nuncium, nobis misit, ac eciam
in responsalibus nostris, quas sibi propterea destinamus, formas littera-
rum et responsalium predictarum alligatas presentibus nostrisque aliis
culmini vestro directis litteris providimus transmittendas. Cumque pre-
dictarum responsalium sint forme due et altera earum prolixior, eo quod
in eis predicto cardinali ad omnia responsionem exigencia, que nobis per
698 Spanische Forschungen
easdem scripsit litteras, plenius respondetur, altera non ita prolixa, eo
quod in ea post primam earum composicionem fuerunt aliqua densa et
aliqua immutata. Et predictas responsales nostras in utraque forraa
predicta clausas et nostro sigillatas sigillo vobis providimus destinandas,
ut altera earum, quam acceptandam duxeritis et serenitati vestre vide-
bitur, Michaoli Stephani de Fraga procuratori nostro in Romana curia,
familiari et fideli nostro, per aliquem de cursoribus vestre curie aut
aliquem alium de vestris ad dictam Romanam curiam accedentem de
mandato celsitudinis vestre mittatur ac eciam assignetur cum aliis nostris
litteris perventuris ad manus vestras, quas sibi propterea destinamus per
eundem procuratorem nostrum cardinali prefato postmodum assignanda.
Paternam fraternitatem vestram tenore presentium exoramus, ut, si
placet, priusquam procedatur ad missionem alicuius responsalium pre-
dictarum, formas ipsarum per nos vobis propterea, sicut pretangitur,
destinatas mandetis coram vobis diligenter videri, legi et inspici ac
vestro supponi iudicio ita, quod earum altera, quam elegeritis et decreve-
veritis fore mittendam dicto procuratori nostro, mittatur, ut diciur, ac
eciam assignetur et alteram aut conservari aut mandet et faciat vestra
fraternitas lacerari. Ut autem premissarum responsalium nostrarum
noticiam facilem habeatis, prolixam sine abreviaturis et titulis et minus
prolixam cum abreviaturis et titulis mandavimus et fecimus superscribi.
Domine frater, hec vobis tamquam patri scribimus confidenter. Dat.
Cathanie VIIII. Januarii V. indictionis.
CRD 9881. Or. Pap. sp. Vgl. hierzu AA I, 726: Brief des Kardinals mit Hin-
weisen auf die Gerichte Gottes iiber Friedrich II., seinen Vater Pedro usw
AA I, 730: Brief Friedrichs mit Hinweisen auf das tragische Geschick des h. Lud-
wig, der Papste Coelestin und Bonifaz VIII. Es ist CRD 9804 die forma minus
prolixa. Ich lasse nunmehr den in der forma prolixa (CRD 9807) hinzugefiigten
Teil folgen. Es handelt sich um die Geschicke Karls II. und seiner drei Sohne,
die alle in aragonischer Gefangenschaft waren. Die Stelle mufite an der Kurie
besonders aufreizend wirken. Ob eine Kopie von 9807 an die Kurie geschickt isf^,
wissen wir nicht. Der Text schlieOt sich an AA I, 735 Z. 22 iudicium quam
divinum an und lautet:
Nichilomlnus certum est, quod ex uno inconvenienti plura incon-
veniencia oriuntur. Et ideo, quot et quanta inconveniencia orta fuemnt
ex eo, quod factum fuit imperatori predicto et heredibus suis tota
christianitas sensit propter magnas et graves guerras, que fuerunt ab
illo tempore citra propter illam , . . occasionem. In quibus quidem
guerris infinita fuit effusio sanguinis christiani et specialiter sensit terra
sancta de ultra mare, que perdita extitit propter impedimenta guerrarum
christianorum, que fuerunt et sunt adhuc propter causam superius
enarratam. Rex eciam Karolus secundus, pro cuius liberacione tres filii
Dokumcnle 669
eius, quorum unus fuit predictus cognatus noster, in regno Aragonie
obsides fuerunt, deinde princeps Pliilippus eius filius captus in nostris
manibus extiterunt et per graciam Dei manus nostre munde ab eorum
sanguine remanserunt. Qua de causa gracias Deo agimus quam de
victoria ampliores, quasi hec a suo iudicio et beneficio cognoscentes.
Maximum eciam iudicium fuit factum per illum, qui ait: Michi vindictam
et ego retribuam. Et adhuc non cessat iudicium. Finem autem ipse
omnipotens novit. Et certe ex hoc apparet, quod vere sit verum iudicium
Dei, quia ab eo tempore, quo Ctiristus venit ad virginem gloriosam,
usque nunc non invenitur, quod tam magnus fuisset factus excessus sicut
auferri regnum per christianos a christianis interficiendo et decollando.
Vere fuit hoc contra caritatem regis pacifici et doctrinam, in cuius nativi-
tate: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus, fuit cantatum,
secundum quod fuerat prophetatum, quia ipse est princeps pacis et
doctrina eius est pacifica, que aufert omnem guerram et pravam eciam
voluntatem et taliter ipse eundo per terram suos discipulos salutabat
dicendo eis: Pax vobis!
Damit hort die pars prolixior auf. lch fiif^e den Schhifi, der allen gemein ist,
da er S. 735 nur auszugsweise gegeben ist, vollstandig an:
Adhuc eciam, quod itis exemplificando diversas personas a predicto
domino imperatore usque ad dictum dominum patrem nostrum, magnam
nobis materiam perhibetis recognoscendi potentiam et bonitatem Dei,
hoc est, quod illos, quorum potencia restringebat orbis partem non
modicam, non placuit sibi in ista temporalitate servare, et nos, qui sumus
cum ista Sicilia, quam parvum mare concludit, dignatus est salvare et
defendere contra tam magnos vicinos fortes atque potentes tot vicibus
tempore longo. Ex quo clare ostenditur, quod nullus est, qui sue possit
resistere voluntati, quantumcu.rnque sit magnus et potens. Nam minorem
potest contra maiorem defendere iuxta prepotentis illius libitum volun-
tatis. Vestra insuper paternitas maximam nobis exhibet materiam ad-
mirandi, dum a tanto et tali patre possunt talia verba proferri. Set ne
longis sermonibus ulterius immoremur, responsioni finem imponemus et
istud postremo concludendo adicimus, quod propter predicta intolera-
bilia nobis gravamina, que sub colore predictarum treugarum predictus
cognatus noster contra nos et nostros, ut predicitur, intulit, ex quo veri-
similiter dubitamus, ne sub colore simili gravamina similia et peiora
forsitan in futurum inferret et eo eciam, quod in observando treuguam
per eundem dominum papam secundo indictara a proximo futuro festo
dominice nativitatis in antea per annos tres aiios duraturam, quod non
modicum nec parvi rem ponderis reputamur, nedum egemus collate-
ralium nostrorum consilio verum eciam quamplurium amicorum nostro-
rum, quos in diversis habemus partibus orbis terre, quorum in talibus
700 Spanisclie Forschungen
disponimus uti consilio et postmodum, quantocius fieri poterit, respon-
dere. Paternitati vestre placeat interim nos suscipere racionabiliter
excusatos, si voluntati d. pape in hoc, cui tamen in maioribus iam
obedivimus, parere distulimus, cum pacienter feramus ob reverenciam
Dei penam per eum nobis et fidelibus nostris impositam videlicet inter-
dictum. Facta demum nostra vobis semper ut amico et compatri nostro
karissimo propensius commendamus.
Es gibt sechs Exemplare: CRD 9804 — 9809. Die zwei ersten mit Adresse und
Datum und von einer bekannten Hand der Kanzlei Friedrichs. 9806 — 9 ohne
Adresse und Datum und kursive Schrift. 9807 ist die forma prolixa, 9809 die
forma minus proHxa.
28. Eigenhandiger Brief des Erzbisehofs von Toledo an seinen Vater Jayme: Juan
Manuel teilt ihm.mit, daU Kiinig (Alfons XI.) von Kastilien die Biirger von
Sevilla dureh einen Juden auffordern lieR, ihn zu fangen. Juan ist ihnen
entschliipft und bittet Jayme ihn zu sehiitzen. Der von ihm schlecht behandelte
Erzhischof unterstiitzt die Bitte. (Um 1325.)
Excellentissime princeps et domine carissime. Ad instanciam
magnam domini Jo. misi ei pridie Rodericum de Pina, per quem signi-
ficavit michi secrete, qualiter dominus rex Castelle post mortem
domini . . ,^ miserat quendam Hebreum su[um] [I]spalim cum literis
ad cives, ut caperent dominum Jo, Simili mo[do] misit quendam militem
Cordubensem, ut eum comprehenderet, si esset [ibi]. [Dominus] Jo.
presenciens ista sub . . .- cum paucis valde recessit et per loca deserta
et invia ad terram suam venit et ibi . . . ^ cum proposito nunquam videndi
regem, quamdiu in posse istorum fuerit. Suplicat autem dominacioni
vestre, ut, si forte rex vellet aliquid incipere contra ipsum, defenderitis
ipsum, sicut de vobis sperat. Ego autem, licet sim lapis per eum quon-
dam reprobatus, illa omnia postponens et obliviscens instanter suplico
pro eodem modis tamen oportunis et iustis, sicut de hoc nobilis Blasius
Ma^a lator presencium vos lacius informabit, qui ad vestram accedit
personam pro facto comende Montisalbani. Placeat igitur dominacioni
vestre sibi super illo ad dominum nostrum summum pontificem et ad
amicos nostros [in] curia ..." literas eficaces. Personam vestram con-
servare dignetur dominus Jhesus Christus per [tempora] longiora. Scripta
propria manu in [castro?] de Rugafa feria sexta ix)st epihaniam . . .
capcione, si placet, sit penes vos, quia etiam ipse Blasius ignorat.
Archiepiscopus Toletanus humilis eius filius et devotus.
CRD extra series Nr. 960. Das Papier stark durchlochert und stark verblafit.
Die Zeit nur ungenau zu bestimmen. Ob nach 1325? Vgl. AA I, 863 fl.
1 Unsicher zu lesen.
2 Zwei bis drei Worte fehlen.
Dokumente 70]
29. Berengar de Jorba an Jayme II. iiber Unterhaltung mit Johann XXII.: Zahlung
des Census unbedingt verlangt. In Ampurias-Frage hat J. verkehrte Auffassung
iiber das Lehensverhaltnis. Streit bei der Ankunft des Hospitalitermeisters.
Form der Absolution des Infanten Alfonso. (1326) Juli 2.
Instruktion vom 23. Mai (eine andere vom 24. Mai Reg. 339 f. 217) iiber Sar-
dinien.
Primerament quels recoman humilment en la sua gracia. Depuys "'gali, com
es cosa covinent e raonable, que per lo senyor rey e per lo senyor infant sien
notificats a la sua sanctitat los feyts notables, que ells han en lo regne de Sardeny;t
e de Gorsega. E per aquesta raho signifique a la sua sanctitat, quel comui ha
trameses ambaxados als dits senyor rey e senyor infant sobre tractament de pau
per pacificar la dissensio, que era estada moguda entrels dits senyor rey e senyor
infant e el dit comu de Pisa, apres que ja altra vegada fo fermada pau entrel dit
senyor infant e el dit comu sobrel contrast del dit regne de Sardenya e de
Corsega, en axi, que apres diverses tractaments hauts sobrea^o es concordada e
firmada pau entrel dits senyor rey e senyor infant de una part e els ambaxados
del dit comu de Pisa en nom del dit comu del altra en la forma contenguda en
la carta publica de a^o feyta, de la qual lo dit en Berenguer de Jorba porta
translat al dit senyor Papa.
Apres digali, com sap la sua sanctitat, que entre les altres coses contengudes
en la carta de la donacio feta per la sancta esgleya de Roma al dit senyor rey
del regne de Sardenya e de Corsega, es espressat, que lavors sia tengut lo senyor
rey e els seus hereus ab acabament al cens e al servey faedor per ells a la sancta
esgleya de Roma per lo dit regne, con ells hauran conseguida la possessio del
dit regne o de la major partida de aquell. E que es certa cosa, que, apres quel
comu de Pisa hac feta la pau primera, de que es feta desus mencio, ab lo senyor
infant dessusdit, de mentre que era en Sardenya, no passa molt temps, los Sas
saresses foren units ab los marcheses de Malaspina en la rebellio, en que tota
hora han continuat los dits marcheses, axi que per la dita unio fo en rebellio e
es encara vuy Sa?er e els dits marcheses e la major partida del judicat de
Logodor, lo qual es dins la isla de Sardenya, lo qual judicat de Logodor es la
mellor e pus notable e pus honrada partida, que sia dins la isla de Sardenya; axi
que haut sguart a la partida dessus dita de la isla de Sardenya, que es en
rebellio, e a la isla de Corsega, la qual vogi D millas e pus fom la isla de Sar-
denya no vogi sino DCC millas, esta en veritat, quel dit senyor rey no te vuy ne
posseex la major partida del dit regne de Sardenya e de Corsega majorment com
feta la paga dels M. marchs dargent, los quals foren pagats al senyor papa per
lo cens del any prop passat, encontinent torna la guerra entrels dits senyors
rey e infant e el comu de Pisa sobrel feyt de Caller, la qual guerra ha durat
entro ara, que es pacificada en la forma dessus dita; per les quals rahons suppli-
quen los dits senyor rey e senyor infant al dit senyor papa e preguen lo sanl
collegi dels honrats pares senyors cardenals, que haut esguart a les rahons dessus
dites e a les grans messions, que han haudes a fer daquest any passat per la
guerra dessus dita, e que encara an a pagar a alscuns mercades de la lur senyoria
e del rey de Maiorches, qui foren arrestats en Pisa ab tot qo del lur en comen?a-
ment de la dita guerra, als quals, segons que es empres en la dita pau los dits
1 Pisa.
702 Spaiiische Forschungeu
senyor rcy c senyor infant han a satisfer 90, quels fo levat en Pisa, que puya a
mes de XX niillia libras Barchinonesas, placia a la sua sanctitat lexar e remetre
la paga dels mill marchs dargent, la qual los dits senyor rey e senyor infant deven
:ira fer al dil senyor papa per lo dit regne en la prop csdevenidora festa de sent
Pere e de sent Paul del mes de Juny, e puys per V anys seguents. E a a?o se deu
moure lo dit senyor papa graciosament per les rahons dessus dites, que son
ruiidades en gran justicia e en gran raho e egualtat, e a ayo faga son poder tant
com pugu lo dit en Berenguer de Jorba, suppUcan tota vegada ab reverencia e
lundanse en les rahons dessus dites.
E si lotes les gracies dessus dites axi de la remissio dels dits M. marchs,
coiu dc la dilacio de la paga dels, eren negades per lo senyor papa, diga lo dit
(11 Bercngucr a la derreria: „Pare sant, lo senyor rey e el senyor infant, con jo
|)arti dells, no dubtaven en nuUa munera, esser fadigats en la gracia dessus dita,
la qual es fundada en gran raho e en gran egualtat, e per a^o nos erem appa-
lelials dc Irametre a la vostra sanctitat los M. marchs dargent, quis deven pagar
a la iesta prop esdevenidora de sent Pere e de sent Paul, mas pus axi es, per
lal quel seayor rey no encorrega perill de la sentencia de excomunicacio, que hi
cs, si al dia no son pagats los dits M. marchs dargent e la revocacio de la gracia
leta al senyor rey ?on vench a la vostra sanctitat lo senyor infant don Pedro,
fiU seu, placia a la vostra sanctitat, que vullats donar aqueU temps, ques parega
covinent, dins lo qual lo dit en Berenguer de Jorba puga significar afo al senyor
rey, quens puscha haver trameses los dits M. marchs, dins lo qual terme sien
sospeses la sentencia de excomunicacio e la revocacio de la gracia feta, con vench
a la vostra sanctitat lo dit infant en Pere."
E sia membrant lo dit en Berenguer de Jorba, que, si lo senyor papa,
apres que ell hagues hoyt una vegada, no li dava altra entrada, que ell diga al
cardenal Neapolio, que per lo perill, que es en lo fet, parle ab lo senyor papa,
(jue vuUa donar resposta al dit en Berenguer de Jorba sobre la gracia de la
remissio o dilacio de la paga dels dits M. marchs o al menys del terme dessus dit,
dins lo qual poguessen esser trameses al senyor papa los dits M. marchs.
Reg. 424 f. 56 f. Uber die Personlichkeit Berengars de Jorba vgl. AA I, CLVII.
Ober die gleichzeitigen Kopien seiner Briefe AA I, 827.
A la vostra molt alta real magestat fas saber yo Berengar de Jorba,
que vuy, que es dimecres apres la festa de sent P. he parlat largament
et assegurada ab lo papa dels affers, per que vinch; et finalment dix me
de no escusadament del fet del trahut, axi que dix, que non faria nuyla
gracia e que lesgleya avie grans affers. E yo li dix totes les rahons de la
informacio e encara mes, segons que micer Napolio mavie infonnat^.
Et el se tench molt ferm. . . et dix, queu proposas, sim volie, el con-
.sistori^ Quant al fet del comdat* era molt malament informat, entenen,
quc nous fos de res sotsmes mas exemt. Et com jo li agui dit, . . . com
- AA I, 825 Unterredung erwahnt
^ Ablehnung im Konsistorium AA I, 828.
* AA I, 818 Ratschlag Napoleons.
Dokumente 703
era en regalia vostra et avie a tenir vostra pau et vostra treva et avie
esser en guerra, con vos senyor . . . erets, encara . . . que yo moltes
vegades lavie feyt fermar dret, con tenia la vegueria de Gerona, et con
avie a venir a vostra cort et a jurar et a tenir vostres ordonements et
que aytant aviets sobrel con sobrels altres richs homens: et dupta molt
et dix, que nolin avien dit , . . dien donchs: no es alou. Pare sant, nos
tenim per alou qo, de que nos dona portat (?), ma no es tan alou, quel
senyor rey noy aja aquestes coses et mes encara, sens contrast,
tostemps . . . Certiffican que per honor sua vos sots estat, con nous avets
pres tot co del espital . . .
Lo maestre del Espital es vengut, per que jo dema, si a Deu plau,
li dire 90 que vos, senyor, me manas.
Sobre la absolucio del senyor inffant avem molt contrastat, que el
la volia fer a el a cabal et yo vul la a tuyt, ho no a negu, el conten
molt en a^o. Pensarem nos, en P. dela Abadia et yo, que aguessem la
absolucio a el et carta de comissio al arcabisbe ho al bisbe, que ell
pogues absolre los altres, donan los covinent penitencia a coneguda del
dit absolvedor. Sapia jo, si als non podia fer, si sera bona manera.
Quant es del fet de la dispensacio, non faria res en nuylla manera. En
consistori he a posar lo fet del trahut e veure quen pore fer . . .
CRD Pedro ohne Nr. (Die ubrigen Berichte stehen AA I, 824 flf. Es fehlt nur
noch einer.) Die Datierung sonderbar, da „la festa de sent P." (also ohne Paul)
nur der 29. Juni: commemoratio PauH sein kann. Das Stiick fallt zwischen AA I
Nr. 512 und 513 (Juni 24 und Juli 4). Auf einem andern Blatt von Jorbas Hand
(Letzte caja Jaymes II.) steht ein Bericht vom 14. Juli (uy, que es diluns a XIII
— er vertut sich wie AA I, 830 um einen Tag, es ist der 14. — ) dies de Juyol.
Hat alle Punkte der Gesandtschaft, abgesehen vom erledigten Census, mit ihm
durchgesprochen. In der Absolutionssache les cartes van a la boUa. In der Dis-
pensationssache betr. Sohn des Konigs von Portugal sagte er: Que pus el ha en
aquel dispensat, que farie desonor al rey de Portegal, si fahie altra dispensacio,
sens que no ages ardit del, que no li desplau et que tota via, que aital carta li
vinge del part del rey de Portegal, que el fara aquexa dispensafio, en altra gisa
que per res nou farie. Als da^o no e pugut fer ab el.
trber die Stellung der Grafschaft Ampurias begann der Papst von selbst zu
reden: el avie sabut et entes, que ja comte Dampuris ere ates et reconegut per
jutge en aquesta cort en tems de papa Nicolau quart. Ich sollte ihm schriftlich
geben, was ich in der Unteredung mit ihm gesagt und was ich weiter woUe. Ich
sagte sofort: Hl. Vater ich habe keine schriftliche Information und keine Kapitel
zu geben. Ich habe Euch nur gesagt, was der Konig und der Infant mir aufge-
tragen haben und ebenso dem Hospitalitermeister. Ich lasse mich auf keine
Disputacion ein. Er erklarte, ich solle es ihm schriftlich geben. Auf nochmalige
Weigerung wandte sich der Papst an den anwesenden Prokurator P. de la
Badia, que el lom sabrie fer. No pare sant, sagte ich, jo no romanarie aquets afers
a negu, que ami son estats comanats. Der Papst sagte: Si jo no ho dare per
704 Spanische Forschungcn
escrit, que el avie per no dit tot ^o, que jo sabra, quel feit li avie dit e que no avie
la creen^a per res que dit li ages. Heiliger Vater, Wahrheit ist, daB ich Euch
vollstandig die Beglaubigung gesagt und das genugl mir. Nehmt Jhr daraus, was
Euch gefiillt. Er sagte, dalJ ich morgen wiederkommen soUe; dann werde der
Ordensmeistcr da sein und man wiirdc diiriibcr sprcchen. Dem Nepoten P. de
Osa befahl er dic iicstcllung des Hospitaliters. Ich sagte ilim, daC ich mich weder
mit ihm noch dem Mcister in einen Disput einlassen werde. E el dix, que volie,
que y tornas. E jo li dix: queu farie, pus e lo volie axi. Diese Unterredung muB
am 14. JuH stattgefunden haben, da am folgenden Tage die weitere Besprechung
stattfand (AA I, 830).
Der Konig teilt dem Berengar am 15. Juli seine Zufriedenheit mit (Reg.
339 f. 223) und fiigt wegen Ampurias hinzu: Empero havem entes, que la part del
Espital diu, que frare R. Dempurias fo mes en possessio corporal del comtat e
quel infant don Pedro hach dell la dita possessio. E a a^o podets dir ab veritat,
que no es axi, (|uc anch frare R. no possehi lo dit comtat ne altre per ell ne
lenfant hi es \». cll, ans hi es per avinenca, quen ha feta ab los marmessors del
comte, qui mor es, qui li han liurat lo dit comtat e la possessio daquell, lo qual
e la qual elis Iv^nien axi, com aquells aqui pertanya, e navien poder.
30. Jayme II. an seinen Sohn Pedro: Nach seinem Briefe gefalle ihm die Heirat
mlt Konigin Konstanze von Cypern, doch gefalle ihm, da er Eile hahe,
noch mehr die englisohe Heirat. Jayme schiclit die Gesandten Friedrichs, zwei
Dominikaner, zu ihm; will er Konstanze, so wird Jayme alles beschleunigen;
jedenfalls muB er sich kiar entseheiden. Barcelona (1326) September 15.
En Jacme per la gracia de Deu Rey Darago. Al molt car fill nostre
linfant en Pere comte de RibagorQa e de Empuries salut e benediccio de
pare. Ffill, femvos saber, que reebem vostra letra en la qual entre les
altres coses nos fees saber, que a vos plahia molt lo matrimoni de la
reyna de Xipre, mas com a vos o a vostres affers sia molt necessari
acabament dalcun bon matrimoni e ivagosament, per qo havets tractat
e escoltat lo matrimoni Danglaterra per tal que, si la un matrimoni dels
damunt dits venia menys, que poguessets pendre laltre, e si amdosos
venen be que presessets aquell, que nos tendriem per mellor. E entes
cumplidament ago e tot lals, qui en la dita letra era contengut, vos res-
ponem, que, pensat e acordat en ago, havem provehit e tengut per be,
que aquests dos preycadors missatges del rey Ffrederic vagen a vos per
saber clarament vostre enteniment, si vos, mentre nos farem nostre
poder ab nostres missatges o vostres sobre obtenir dispensacio del dit
matrimoni vostre e de la dita reyna de Xipre, vos abstendrets e cessarets
de tot en tot de fer cap de vos mateix en altre matrimoni, cor si ago
volets fer, los frares tornaran a nos e nos punyarem en totes guises,
quens parega de haver e de obtenir la dispensacio damunt dita. E si vos
a^o no entenets a fer, deytsho atressi clarament als frares, cor en aquest
cas, si fer no u entenets, nos los trametem en altres parts per procurar
Dokumente 705
marit a la dita reyna, cor no seria honor nostra ne de la dita reyna ne
del rey e la reyna, pare e mare della, si sesdevenia cas, que lexat lo
seu feessets altre cap de matrimoni. Per que, fill, digats als dits frares
clarament vostre enteniment en les coses damunt dites cor la volentat
e lacort nostre es segons que damunt es contengut. Dada en Barcelona,
(liluns a XV dies del mes de Setembre en lany de nostre Senyor de
M. CCC. XXVI.
Reg. .{.39 f. 303 — 365. Vorher geht Brief Jaymes an Konig Friedrich. Domingo
Turpi sprach iiber Ileiratsplan der verwitweten Konigin Konstanze mit Anfrio de
Muntfort, einem Verwandten des neuen cyprischen Konigs. Friedrich wvinscht Unter-
bringung seiner Tochter im Westen. Jayme ist trotz Bedenken fiir den ersten
Plan. Sonst Dispensschwierigkeiten. Valencia 1325 Mai 4. Weiterer Brief Jaymes
an Friedrich: Empfang seines Briefes iiber eventuelle Heirat Konstanzes mit dem
altesten Sohn Philipps von Tarent. Gut, aber sie beide konnen nicht tractatores
sein; darum schickt er ihm den Kanzler Bischof Gaston von Huesca und Berengar
de S. Vincencio. Barcelona 1326 Mai 4. Weiterer Brief an Alfonsus de Hispania,
Ilerrn von Lunel, locumtenens des Konigs von Frankreich, seine Nichte in
Frankreich unterzubringen. Er empfiehlt die claris virtutum graciis et comen-
dandis moribus insignitam et in annis iuvenilibus constitutam. Creditur sue
virginitatis florem habere ex defectu quondam regis mariti habetque pinguem
dotem, videlicet iocalia et mobile, percepcionem annuam et rendualem in regno
Cypri in valore librarum XH millia. Barcelona 1326 September 16. — 1328 Okto-
ber 1 empfiehlt sie Alfonso dem Konig Philipp von Frankreich zur Versorgung in
Frankreich. CRD Alf. 549. Die Antwort des Alfonsus de Hispania lautet: Quod
non est aliquis consideratis omnibus infra regnum Francie, excepto domino
Karolo de Ebroycis, fratre germano d. regine Francie, qui non intendit con-
trahere cum aliqua extra regnum Francie et habet in redditibus usque ad 6000
libr. Turonenses in anno, quod multum exiguum est in partibus illis. (Reg.
339 f. 365v.)
31. Pedro an Jayme II.: Empfiehlt den Beichtvater der Konigin Maria von Mallorca,
der ihm eine ihr Seelenheil hetreffende Angelegenheit vortragen soll. Gerona
(1326) 27 Januar 26.
Senyor. Lo religios frareFerrer Reyal (?)^ . . . a la vostra senyoria
de part de la molt alta senyora reyna de Malorques tia mia molt cara e
segons que per ell he entes, deu dir a la vostra altea de part de la dita
reyna algunes paraules sobre affers, qui toquen molt la persona de la
dita reyna e sa honor e estament e encara sa anima. Perque, senyor,
clamant merce, tant quant puch, a la vostra senyoria, que remembrant,
que la dita reyna es germana de la molt alta senyora reyna dona
Blancha de bona memoria, mare nostra, per la qual raho vos, senyor, la
1 Loch. In lateinischen Briefen heifit er F. de Reali oder F. Regalis. An an-
derer Stelle wird er als confessor der Maria bezeichnet.
706 Spanische Forschungen
devets tenir en compte de sor, vos placia benignament oyir go, quel dit
f rare Ferrer de part sua vos dira. E sobrels dits aff ers donar conseyl, favor
e ajuda en manera, que venguen a bon acabament. E sera, senyor, gran
benestar vostre e farets ne gran be a la anima et: a la persona de la dita
reyna e ami gran gracia. Dada en Gerona sotb segell nostre secret
XXVI. dies anats del mes de Janer del ayndenostre senyor MCCCXXVI.
Ejus humilis filius ac servus suus infans Petrus.
CRD 8562. Or. Pap. In Judios Nr. 13 schreibt er iiber einen Streit der Judeu
in Villafranca. Der bajulus hat den Juden Salomon Caravida verhort, der einige
Juden nannte. Bei einem spatern Verhor nannte er einen fruher erwahnten
Streitenden nicht. Nun furchtet Salomon, gefoltert zu werden. Sane, pater
justissime, . . . ex hoc recto judicio nec vacillasse nec variasse aut contrarius sibi
esse aliquatenus dici potest, cum plerumque, eciam per viros sapientes talia de
facili oniittantur nec ob celandam veritatem id subticuisse presumi debeat . . .
Ea propter supplico paternitati vestre, quatenus . . . dictum Salomonem supponi
tormentis vestra clemencia nullatenus paciatur, eciam ubi supponi debere inveni-
retur, cum persone hujusmodi more judaico timide questio seu tormentum hujus-
modi posset esse mors seu mortis occasio . . . Dat. Gerunde idus Januarii
MCCCXXVI. Or. Pap.
Auf der Hochzeit Alfonsos trug er Gedichte vor. Einige Zeit vorher schreibt
er seinem koniglichen Bruder: Er habe discrasia. Los metges han conseylat, que
nons metam en camp encontinent ne fa^am grans jornades. In 4 — 5 Tagen kommt
er nach Barcelona. Dort muD er noch verhandeln wegen der messions e despeses,
que havem a fer per retre nostre deute a la coronacio vostra. (1327)8 Februar 9.
CRD Alfonso 89.
32. Prokurator Bernardus Lulli an Jayme II.: tlberreichung des Dispensgesuches fiir
Jacobus de Xericha. Johannes antwortete sofort, er dispensiere nicht, wenn
er die andere Person nicht wisse. Information iiber den Magister von
Calatrava. Wichtig, da die Kastilianer das Amt fiir einen spurius erbitten.
Auch sonstige unanstandige Bitten der Kastilianer: 3 kastilianische Kardinale,
kein fremder Benefiziat in ihrera Lande, Ablasse, Zehnten usw. Wahrschein-
lich bekamen sie wenig. Ludwig d. B. hat Italien betreten. Avignon (1327)
Marz 21.
, . . Hjodie, que est dies sabbati XXI. Marcii, archidiaconus Daroche
[et ego secundimi] mandatum regium literatorie nobis factum et eadem
die receptum excellencie vestre literas super facto dispensationis pro
nobili viro Jacobo domino de Xericha obtinende domino pape presen-
tavimus^ quibus presentatis exponentes sibi supplicationis tenorem,
qualiter vestra celsitudo eidem affectuosissime supplicabat, quod pre-
fatus nobilis, qui de vestra regali stirpe procedens intima affectione
dilectus posset dispensative cum quacumque in tercio gradu parentele
1 Es handelt sich um die ungliickliche Ehe Jakobs mit der Konigin-Witwe
Maria von Mallorca.
Dokumente 707
seu affinitatis sibi oonjuncta matrimonio copulari: Et statim respondit,
quod non dispensaret cum eo, nisi exprimeretur persona, cum qua in-
tendit contrahere dictus nobilis et causa inductiva ad disx>ensandum. De
causa homo leviter transit, licet non sit evidenter necessaria. Idcirco
magnificencie regie placeat de dicto negocio disponere iuxta votum et
michi in predictis et aliis precipere id, quod placebit. Die martis pre-
terita presentaveram alias literas vestre excellencie domino pape [et]
informavi eum super facto magistri de Calatrava. Et erat satis necesse,
quia ambaxatores regis Castelle, qui ipsum prosequntur, fece.rant in-
formacionem contra eum et supplicabant ex parte domini regis Castelle
pro quodam spurio in dictum magistratum de facto intruso, ita quod
dominus papa habuit gratam informacionem per me sibi factam. Dicti
ambaxatores fecerunt ex parte regis Castelle eidem domino pape multas
supplicaciones inconvenientes (?) et indecentes, inter quas fuit illa de
dicto spurio et intruso abilitando et alii, qui verus est magister, silentium
imponendo. Alia peticio, quod crearentur tres cardinales de terra sua.
Et pecierunt bona Temploriorum quondam, tanquam dicto regi debita.
Item quod nullus prelatus nec alius beneficiatus extraneus poneretur
in regnis suis, et darentur cruciata et indulgencie [contra] regnum
Granate. Pecierunt super hoc decimam totius terre sue et tercias
fabricarum, quas iam occupaverint, ut dicitur. Et omnia hec et quedam
alia petierunt, ut dixit michi quidam cardinalis, [qui] honorem vestrum
diligit [in]sipide et cum faustu Castellanico. Creditur, quod de p^etitis
parum obtinebunt. Intellexi tamen, quod decimam concedit papa eis, si
caveat dictus rex, quod eam in dicto actu Granate expendat. De duce
Bauarie sunt nova, quod intravit Ytaliam, et ita est fama. Alia nova
non sunt. Soripta die quo supra Auinyone.
CRD s. f. 639. Or, Pap. Einige Satze gedruckt AA I, 837.
33. Infant Pedro an Jayme IL: SoU Edelsteine nicht an Sultan von Marokko senden,
um Freundsctiaft oder andere Edelsteine zu gewinnen, sondern zum Loskauf
von Sklaven. (Um 1327?)
Senyor. Del feyt del missatge de Marrochs fuy informat largament
per en Bn. Dauerso. E perque yo no pusch anar a vos, tramet vos a
dir mon enteniment en trametre les joyes al rey de Marrochs, que a
mon enteniment, salu tota ora, senyor, vostre meylor consell, nom
sembla, que dejats trametre joyes al dit rey per haver pau ne amistat ab
ell ne per cobrar majors joyes, mas tan solament deu esser vostra in-
tencio de trametre les dites joyes per trer de catiu molts christians, que
li ha de vostra [terra] , qui ab gran miseria e ab gran dolor hi estan e
ab perill de lurs animas. Dels quals catius, senyor, alguns vos ne
scriven, segunt que he entes; e semblem, senyor, que sera benestar
708 Spanische Forschuiigen
vostre, quels tregats de catiu en haurets gran merce. E he entes, que
liugerament ne podets traure molts. Per que, senyor, per raho daco vos
clam merce, que en una manera o en altra fa^ats tot vostre poder, que
alguns catius ne puguen per vos esser trets.
Or. Pap. Ssp. Judios 419. Aus einer spateren Zeit fiige ich noch folgendes
kostliche Stiick an: Pedro berichtet Pedro IV., daB Cavaller P. Boyl, kaum ge-
nesen von schwerer, in Sardinien erhaUener Krankheit, wieder hin will (per son
propri moviment). K parme, senyor, que co, ques diu en Evangeli: Tu solus
peregrinus es in Jherusalem, se puxa dir dell en aquest cas. Per tal, senyor, com
non tan solament dels no aemprats, ans encara per mi de part vostra aemprats,
non he trobat I, qui sens condicio haja atorgat de passar a vostre servi, si no ell
tot sol, qui sens aemprar si es ofert, axi com dit es. Per que en veritat, senyor,
merex doble merit . . . Dada en Valencia a VI. dies de Juliol . . . MCCCLV. —
CRD Pedro IV caja 31 Nr. 629. tfber das innige Verhaltnis von Jayme und Pedro
zeugt auch der Brief, den der Vater ihm am 17. August, zwei Monate vor seinem
Tode schrieb (Reg. 250 f. 45): Jacobus etc. inclito infanti Petro karissimo nato
nostro Rippacurtie et Impuriarum comiti salutem etc. Fili carissime, quia scimus,
quod de statu nostro anxius existitis et inde felices rumores audire avidus ex-
pectatis, idcirco vobis ad gaudium intimamus, quod divino munere satis in bona
disposicione persistimus, set adhuc tibiarum infirmitate vexamur. Sane ut de
rumoribus, qui nobis significantuF, noticiam habeatis: ecce quod recepimus
litteras ab honorabili et carissimo filio nostro archiepiscopo Toletano, per quas
nobis signiflcavit se per dominum papam et cardinales multum honorifice fuisse
receptum. Et insuper per aliquos de curia missum est nobis transsumptum cuius-
dam littere domino summo pontifici per Romanos destinate, cuius formam vobis
mittimus hic inclusam. In qua multa perpendere poteritis et videre. Dat.
Barchinone sexto decimo kalendas Augusti a. d. MoCCCoXX septimo.
34. Cnstruccio, Herzog von Lacca an seinen Yiliar Baverio und die Stadt Pisa:
Kronung Ludwigs d. B. und seiner Gemahlin. Ernennung Castruccios zum
Lateranensischen Grafen. Sein Ritterschlag. Oifentliche Yerlohung Alixia
Colonnas mit seinem Sohne Arrigo. Rom (1328) Januar 17.
Nobilibus viris dominis Bauerio, vicario ^, capitaneo guerre, ancianis
populi et" consilio et comuni civitatis Pissarum^ amicis karissimis
Kastrucius Dei gracia dux Lucanus sacri Lateranensis palacii comes et
Romani imperii visilifer salutem omni prosperitate fecundam. Inter alia,
que vos tamquam fideles imperii dexideratis * expectare, cognovimus, id
f erventer ® affectatis, ut imperialis celsitudo, a qua vestra cunctorumque ^
1 Winkelmann, Banerio Vich.
2 Fehlt W.
3 W. civ. Pis.
* Auch Hs. W.'s desideratis, W. korr. desideratius.
^ W. ferventius.
* cum quorum W.
Dokumente 709
fidelium salus etvitadependit', votive promocionis titulis** extollatur. Ea
propter sinceritati ' vestre ad iocunditatis cumulum nonciamus, quod
serenissimus princeps et dominus noster dominus Ludovicus divina
favente clemencia Romanorum imperator et semper augustus et inclita
Romanorum imperatrix isto dominico mane per Romanum populum iuxta
ritum antiquum in basilica sancti ^° Petri de [Urbe] cum mirifico venera-
cionis et lionorifficen [cie] cultu imperiali sunt diademate coronati, ser-
vatis solennitatibus tam hiis, que modernis temporibus conveniunt",
quam hiis, que pristinis ^" consueverunt temporibus observari. . Corona
vero suscepta princeps prefatus erga nos magnificencie sue manum
aperiens de comitatu sacri " Laterani palacii nos et successores nostros
imperpetuum insignivit ^\ jure cuius dignitatisipsumad sanctam uncionem
deduximus, suscipientes et tenentes imperiale diadema, quociens ^ ' fuit
de ipsius capite deponendum. Et sic perpetuo hoc ius " eiu&dem comi-
tatus decrevit competere dignitati et sic in publico promulgavit. Preterea
supradictus dominus, sicut ^ ' predixit ante, voluit, quod essemus primus,
quem post suam coronacionem milicia ^* decoraret ". Cuius in hoc, prout
et in omnibus aliis tamquam fidelissimus eius, adquiescentes beneplacito
de manu eius militare decus -" recepimus. Et post modum nos eundem
honorem milicie certis nobilibus"^ duximus conferendum.
Voluit insuper d. imperator videre Alixiam sponsam Henrici primo-
geniti nostri et quod in publico matrimonium firmaretur in platea capi-
tolii --, ubi cum multitudine militum, nobilium ac Romanorum imperator
ad prandium residebat, Xaram -^, eius patrem ut sibi largas dotes con-
stituat, exortando, soluturum ipsas dotes offerens se gene[rose?] ^*. Hoc
autem ad noticiam vestram proferimus, ut exinde letici[am] assumatis.
' dependit Kopie.
^* tittulis Kopie.
^ Qua propter fidelitati W.
0 beati W.
^ modernis convenerunt.
- pristinis temporibus observari W.
3 sancti Kop.
* insignavit W.
^ tociens W.
^ iuxta Kop.
" sic — antea W.
* post coronacionem milicie Kop.
" decoravit W.
20 dictum eius milicie decus W.
21 certis nob. fehlt W.
22 campidolii W.
23 Syaram W.
-* graciose se offerens W.
710 Spanische Forschungen
Dat. Rome in miliciis [die] dominico XVII. Januarii.
CRD caja 99 Jayme II. Gleichz. Kopie Pap. Auf Riicken: Lucani. — Text
nicht fehlerlos, aber besser als Druck bei Winkelmann, Acta imperii inedita II
Nr. 1131 aus einer spaten Hs.
35. Guilleni des Lor an Alfonso: Ludwigs d. B. Kanzler predigte in Pisa, Ludwig
fiihle sich Pisa verpflichtet; er wiirde ihnen Sardinien wieder verschafien. Zur
Geschichtc Sardiniens. Gefahr. Zug Ludwigs nach Rom und Itoberts zum
Schutze seines Landes. Castruccio bringt in Pisa seinen Sohn unter. Abreise
des Herzogs von Calabrien nach Neapel. Cagliari (1328) Januar 28.
. . . Sapia la vostra altea, senyor, que per altres letres vos he fet
saber longament lestament de la terra. Encara, senyor, vos fas saber,
que per tot sert lo canceller daquest, quis diu emperador, si feu molt
gran preyc el domo de Pisa lo jorn de sent Nicolau e si dix palesament
devant tot hom, que aquest, quis diu emperador, se tania molt per tangut
a els e que estaguesen ab bon cor, que per tot sert el lus torneria
Sardenya. Per que ho, per que no, senyor, totes les galees sedoben en
Pisa, e axi con se doben, si les meten en lo riu, qui a nom Arno, quen an
en volentat de fer, ne que no podem saber.
Encara, senyor, sapia la vostre altea, que misser Bartholomeu, lo
qual feu la pau, es vengut en Sardenya e done fama, que es vengut per-
curador de la terra del comte, mas yo, senyor, no creu, an senten, que
noyc sia vengut si no per so quant sap mes en les affers de la pau que
negun altre e per conseillar II frares de sent Agustin, quels Pisans ne
sic an trameses e vannes demanant alscunes novitats, que demanen, que
sien revocades lesstimes dels alberchs de Caller, que dien, que nos son
fetes justament, e encara nos van sercant alscuns punts dela pau. Per
que mes semblant, que tot asso sia alcun tractament de sercar maneres,
per que posquessen dir, que hom los trancas la pau e parrien ben,
senyor, dels trets de Castrutxo, per so quant Castrutxo ten vuy en dia
Pisa e son fil nes vicari per aquest, quis fa dir emperador. Lo qual fil
es I gar^onet poch. E sapia la vostre altea, senyor, quel ha fet duch de
Lucha, de Pistoya e de Colle e de Euelterra, per que creu, que el tratara,
aytant con el puxa, en ques que suspita vos, senyor, lagats, per que el
puxa fer sos affers.
Perque, senyor, ya per altres letres ne scrit a la vostre altea longa-
ment tot mon entaniment, e parrie, senyor, que dels affers vos deguessets
ansiar, que nols esperassets tots en I colp, e quey masessets alcun
myan (?), que mils, senyor, se deffen hom ab molts que ab pochs. E vos.
senyor, ab pocha de cosa poriats fer la pau entre el senyor rey Frederich
el senyor rey Robert . . .
Sapia la vostre altea, senyor, quel governador quem cita , . . el dix
Dokumente 711
me, que el avia entes, que yo avia manassat al arcnabisbe de Caller, per
quem manava, que el asseguras el e sa companya, e jo, senyor, resposli,
que nuyl temps no le avia manassat ne res dit a el. E el . . . dixme
tantes de vilanias e de desonries, que nuyl hom del mon no les volgra
aver dit al pus sutil del mont . . . E encara, senyor, quem pres rabou pel
bras . . . e dix me: Vos sots pres! E feu cridar lalguatzir, per so que
posavam, que yo li avia respost I vegada, que no li avia selvada honor . . .
Lendeman matin fuy devant el en lo Castell de Caller . . . e el escusas
ami e dix, que tania tort per arrat dasso, que fet mavia ...
Aquest, quis diu emperador, ha de IIII milia a V milia homens de
caval, los III milia de bona gent de la sua. Hi era a XX miles de Roma
a Viterbi e pensam nos, que el de vuylmes sia en Roma. Lo senyor rey
Robert deuria axir de Napols per venir a la frontera a Lagila ab tota
la sua cavalerja. E feu fer gent serta de tot . . . prelats de la sua terra,
aytant con pooh, e qui noy volc anar, as preses totes los sus rendes e
les sus besties hi el senyor duch trames li, qui era en Florensa, tota la
gent, qui era ab el, salvant M homens de caval, qui romangeren ab el
en Florensa.
E despuys, que aquest, quis diu emperador, fo partit de Pisa, Ca-
strutxo toma en Pisa e hordona, con hi degues star son fil, e que y
stagues vicari per son fil. E hordona gent sert de caval en Pisa en Lucha,
en Pistoya e manassen ab si CC homens de caval a la sua bandera, no
pus, e seg lemperador en continent, quel fo al lemperador. Lo duch ho
sabe e parti de Florensa ab tot la cavaleria e anassen ves lo rey Robert,
quen sera, ho queno, no sabem encara . . . Despuys, senyor, que aquesta
letra fo feta, vench I leyndeNapols e comtava per sert, que aXVI jorns^
de Jener aquest, quis diu emperador, se corona en Roma e quey stech
III jorns e a cap de III jorns el sen parti, quen sera ne queno, no sabem,
encara mas el feu la via de Pula. Dat. en Castell de Caller a XXVIII
jorns de Gener.
CRD Alfonso 3126. Viele Locher. Der predigendeKanzIer: Minorit H. v. Thal-
heim. Vgl. Riezler, Gesch. Baierns II, 531. Chroust, Romfahrt L. d. B. S. 9411.
36. Johannes XXII. an Alfonso IV. Empfang seines Schreibens betreffend Ernennung
des Ferrarius Columbi zum Bischof von Yic. Kann die Wahl .des langjahrigen
mallorcanischen, von Alfonso friiher selbst empfohlenen Prokurators Gauceran-
dus za Costa nicht ablehnen. Will fiir Ferrarius spater sorgen. Kann einem
Empfohlenen das Tabellionat nicht geben, da er es keinem Verheirateten gibt.
Avignon (1328) Dezember 5.
. . . Missas nobis regalis excellencie litteras, per quas dilectum
filium Ferrarium Columbi, prepositum ecclesie Ilerdensis per nos
1 Statt 17. Janiiar.
712 S|);uii.scho Fnrsclningcn
Vicensi ecclesio prefici petiisti, sollite benignitatis affectu recepimus
et earum intelloximus seriem dilligenter. Et licet optemus, fili carissime,
super hiis, quc cum Deo et nostra decentia possumus annuere favora-
biliter votis tuis, quia tamen ad notitiam nostram et fratrum nostrorum
deducto, quod dilectus filius Gaucerandus za Costa electus Vicensis, qui
ut procurator carissimi in Christo filii nostri Jacobi regis Maioricarum
illustris, filii tui, et inclite memorie Jacobi ^ regis Maioricarum sui patrui
et predecessoris, in Romana curia longo tempore serviendo, circa
ipsorum honores et commoda promovenda prudenter et fideliter se im-
pendit, pro quo etiam super promotione sua tam tuas quam eiusdem
regis Maioricarum alias preces recepimus efficaces, per capitulum dicte
Vicensis ecclesie, in qua existebat canonicus, concorditer fuerat electus,
considerato etiam, quod ipse diutius in eadem curia moram trahens per
suam honestam conversationem et placidam se nobis et fratribus nostris
gratum multipliciter reddidit et acceptum, visum nobis et ipsis fratribus
nequaquam exstitit, premissis sic circa ipsum concurrentibus, eum fore
decenter a provisione huiusmodi repellendum . . . Prefatum autem
Ferrarium opportunis loco et tempore habere intendimus optentu celsi-
tudinis regie commendatum. Nec miretur magnificentia regia, si petitio-
nem pro dilecto filio Petro de sancto Antonino super concedendo sibi
officio tabellionatus porrectam non exaudivimus, cum officium huius-
modi non consueverimus concedere coniugatis ". Dat. Auinione nonis
Decembris pontificatus nostri anno tertio decimo.
Or. Nr. 151. Rechts: B. de sancta Speria. Auf Riicken Adresse. Am 16. Nov.
hatte Johann XXII. an Alfonso geschrieben („gratie divine"): Olim habe er sich
die Besetzung der Kirche von Vic reserviert. Nach dem Tode des Bischofs
Berengar hatte das Kapitel, das vielleicht diese Reservatlon nicht gekannt, den
Galcerandum electum Vicensem. archidiaconum Urgellensem et vallis Andorre in
ecclesia Urgellensi, in presbiteratus ordine ac apud sedem apostolicam persona-
liter constitutum per formam compromissi in Vicensem episcopum . . . concor-
diter elegerunt. Der nahm nicht an, da er von der Reservation horte. Die Wahl
ist ungiiltig. Da aber der Kirche schnell geholfen werden muI5, ernennt ihn
Johannes de fratrum consilio. 1328 November 16 (Or. Nr. 150). Vgl. Vincke, Staat
u. Kirche I, 330 f., 334.
37. Instruktion fiir Ferrarius de Caneto an Konig Philipp VI. von F"rankreich:
(Dringende Bitte, zur Eriangung der Dispens fiir Infant Pedro und Konigin
Konstanze Gesandte an den Papst zu schicken). Beide haben Vertrag, wenn
die Dispens erlangt ist, sofort zu heiraten. Die Konigin kommt demnachst nach
Katalonien. Sollte der Papst nicht wollen, weil ihm Friedrich verhaBt ist, so
^ So statt Sancii. Also war Gaucerandus fiinf Jahre mindestens Prokurator.
2 Interessant, da schon unter Johannes Nachfolgern das kein Ilinderungs-
grund war. Vgl. P. M. Baumgarten, Von der Apostol. Kanzlei, S. 12.
Dokumente 713
sollen die franzosischen Gesandten erklaren, daR Peter nie gegen Robert,
Papst, Kirehe kiimpfen wird. (1328 Ende.)
. . . Latere non decet vestram regiam celsitudinem, quod inter
dictum dominum infantem et dominam reginam predictam intervene-
runt iam convenciones et pacta validis et iuratis caucionibus roborata de
matrimonio predicto, Sic videlicet, quod, si infra certum tempus pre-
fixum obtineatur dispensatio supradicta, statim contrahent dicti infans
et regina matrimonium per verba de presenti, et quod medio tempore
nullus eorum ad aliud matrimonium convolabit. Extitit insuper ordi-
natum per dominum regem Aragonum, quod dicta domina regina statim
venia^ ad partes Cathalonie, que etiam in brevi ad dictas partes venire
et duci indubitanter speratur per certos nuntios iam propterea per
dictum dominum regem Aragonum ad partes Trinacrie destinatos. Et
predicta ordinata sic fuerunt per dictum dominum regem, ut idem domi-
nus papa ad dictam dispensationem concedendam facilius vestris preci-
bus condescendat . . .
Et si forte domino pape videretur, quod vestris precibus super
dicta dispensacione non esset prebendus assensus, quia hoc redundare
crederet in comodum illustris domini Frederici regis predicti, qui dicto
domino pape odiosus existit, ambaxiatores per vestram regiam celsitu-
dinem destinandi exponere sibi poterunt et cum veritate, quod super
hoc domino pape non est aliquatenus hesitandum, propterea quia dictus
infans cum assensu domini regis Aragonum supradicti intendit se effi-
caciter obligare, quod in casu, quo obtineatur dispensacio prelibata,
contra dominum papam, sanctam ecclesiam Romanamvel illustrem regem
Robertum vel inclitum Karolum eius primogenitum ducem Calabrie
non prestabit dicto illustri regi Frederico vel illustri regi Petro eius
filio auxilium vel iuvamen.
Reg. 562 f. 45v. Folgt dann in Romancio. Falls der Konig von Frankreich
keine Gesandte schicken will, soU er wenigstens an den Papst schreiben. Item sia
memoria al dit en Ferrer de Canet, quel dit senyor rey de Franfa scriva per lo
dit fet als seus cardenals es assaber a aquells, qui sien famihars et devots seus et
de qui ell confiy mes. Geht der Konig bald zum Papst, so soll er personlich da-
von sprechen. Vgl. die andern Auftrage Ferrers AA I, 442.
38. Bernardus de Boxadors eonsiliarius et ammiratus et gubernator regni Sardinie et
Corsice an Alfonso IV.: Da Bischofe und Orden in Sardinien von Pisa ab-
hangig sind, werden grobe kirchliche Irrtiimer begangen. So wandte sich ein
Bischof von Civita an den Gegenpapst Nikolaus V. und an seinen Pisaner Erz-
bischof. Der Konig soll fiir vollstandige Trennung von der Pisaner Kirche
wirken, das ist auch Wunsch vieler, besonders der Katalanon, die jene Bischijfe
usw. beim Beichthoren usw. nicht verstehen und sie fiir Schismatiker halten.
Cagliari (1328) 1329 Februar 21.
714 Spanische Forschungen
. . . Ad eandem serenitatem non desino cum reverencia intimare,
quod error quidam et abusus in regno predicto existens causamque
tribuens ad indevocionem et infidelitatem potissime contra sacrosanctam
Romanam ecclesiam, prout certis sperimentis ^ manifestissime demon-
stratur-, si permittatur in sua perseverare nequicia, multo amplius
posset perversitatis materiam preparare, scilicet inordinata et indebita
provisio quorundam episcoporum et aliquorum aliorum prelatorum et
eciam ordinum Predicatorum, Minorum et plurium aliorum religiosorum
regni premissi, qui, cum subsint cum eorum domibus et ecclesiis archi-
episcopo et ecclesie Pisanensi et aliis quibusdam prelatis et ministris
seu prioribus, domibus et ecclesiis infra districtum existentibus Pisano-
rum, eorundem secuntur errores: inter quos est, quod eleccionem per-
versissimi Nicholay iustam dampnabiliter asseverant, adeo, quod quidam
electus in episcopum de Ciuita pro consequenda confirmacione eleccio-
nis eiusdem, eundem Nicolaum et Pisanum archiepiscopum, cuius suffra-
ganea est ecclesia de Ciuita, ut verum papam adire et requirere non ex-
pavit. Et quod est peius, animos plurimum labi faciunt, et nisi occurra-
tur, facient amplius in eosdem. Quam ob rem cum per me non possit ad
premissa, ut convenit, provideri, serenitas vestra ad tam neffandissimum
errorem occurrens cum domino summo pontiffice procurare dignetur, ut
a regno predicto evellat tante dampnacionis causam, ordines, prelatos,
ecclesias et loca et eorum rectores regni predicti a subieccione Pisane
ecclesie et eius archiepiscopi et ab aliis quibuscumque prelatis, superi-
oribus premissis penitus liberando, in eisdem ecclesiis de prelatis,
fratribus et ministris gentis Cathalanorum et Aragonum graciosius pro-
videndo. Aliter enim non reperio, licet multas et diversas deliberacio-
nes habuerimus, posse perf ecte occurri ad callidas astucias premissorum.
Essetque premissa provisio grata quam plurimum incolis regni eiusdem,
potissime illis, qui de natione prefata Cathalanorum et Aragonensium
existunt, quia, cum sint in idiomate plurimum discrepantes cum dictis
prelatis etfratribus, perconfessiones etpredicacioneseorumnonpossunt
per eos, ut convenit, informari, et eo potissime, quia suspicantur, quod
sint predicta labe dispersi, quam ut nefandissimam excecrantur . . . Dat.
in castro Callari IX. kalendas Marcii anno domini MCCCXXVIII.
CRD Alfonso234. Cop. pap. Gleichzeitig. Auf dem Rucken: Translatum littere
misse domino regi per gubernatorem Sardinie, cuius originale fuit missum pro-
curatori domini regis [ad] ostendendum domino pape, et cuiusdam sedule inter-
cluse in dicta littera. Fuit retenta [?], que hic intus habetur. Die cedula lautet:
Senyor, per so he feta aquesta letra ordonar en Lati, que, si la
vostra senyoria acordava, que la enviassets al papa per mostrar, con son
1 Statt experimentis.
2 Or. hat demostratur, sacrosantam usw.
Dokiiniente 715
request de les coses en ela contengudes, ques puxa rails ter, Encara
sapiatz, senyor, quels religioses, qui de les parts de Pisa hic son tra-
meses, son personer de grans tractamens e molt eniques contra vos,
senyor, e la vostra gent, per que porien dar don en alscunes coses. E
axi placiaus, senyor, que fassats vostre efforts en acabar so, que en la
letra se conten, quel vicari dels frares Menors, qui era en aquesta illa,
per lo lur vicari, lo que vicari es Pisa, publicament en alscuns lochs e
amagadament en moltes parts de la ila deya a molts els enformava, quel
Bauer sesforssaria de venir en la ila aquesta e en daltres parts. E en-
cara loava Nicholau, lo qual se fa dir papa, en moltes maneres, segons
que io he entes. Per que, senyor, io le gitat de la ila.
tjber weiteren EinfluD der kirchenpolitischen Verhaltnisse auf die Sardini-
sche PoUtik gibt ein Schreiben des Bernardus Ferrarii an den Kanzler Erz-
bischof Petrus von Saragossa Auskunft. In den cause et raciones, weshalb der
Gouverneur dem iudex Arboree und dem Phihppus decretorum doctor secretus
intimusque consiUarius des iudex glauben soUe, quod iUi de Auria et Pisanenses
expellantur de terra Sardinee:
Et erat deliberatum per eos, quod statim in principio Marcii inci-
peret processus contra illos de Auria, set quia Bauarus est Pisis, nunc
est intencio domini gubernatoris, non, quamdiu (?) ibi erit, et quousque
sit in aliis negociis tentus, sic quod ad hec non posset succurrere, inci-
pere aliquid de premissis . . . A[d]pre&ens ipsi de Auria sunt pauperes
in peccunia . . ., prout dicti domini certisunt etspecialiter, si ad Bauarum
non possent reccurrere . . . Dicti Pisanenses hobediverunt et hobediunt
dicto Bauaro et illi, qui se dicit papam, et eos sustinent et defenduRt
publice et palam . . . Nono kalendas Marcii (1328) 1329 (CRD 241).
39. .lohannes XXII. an Alfonso: Kann die von Ferrarius de Caneto verlangte Dispens
fiir Infant Pedro und die Konigin von Cypern nicht geben. Dispense sollen
nur, wenn notwendig und der Kirche niitzlich, gegeben werden. Hier wiirde
die Dispens schaden. Konig Friedrich von Sizilien (Vater Constancias) ist mit
Ludwig d. B. gegen den Vasallen der Kirche, Robert von Neapel, verbunden.
Schilderung der schlimmen Folgen, Betonung des Einflusses der Fraa. Bei-
spiele. Bittere Klagen uber Friedrichs Verhalten. Entsetzte Verwnnderung
iiber die XuBerung, daB die Ehe auch ohne Dispens geschlossen werde;
energische Warnung vor solchen Gedanken. Alfonso soll wie ein katholischer
Furst handeln. Ober die Friedensverhandlungen. Bitte, daS Alfonso sich das
Schreibeu auslegen lasse und mit seinem Rate bespreche. Avignon (1329)
Februar 20.
Johannes episcopus servus servorum Dei carissimo in Christo filio
Alfonso regi Aragonum illustri salutem et apostolicam benedictionem.
Serenitatis regie litteras una cum quadam aperta scriptura sigillo im-
716 Spanische Forschungen
presso regio in eadem nobis per dilectum filium nobilem virum Ferra-
rium de Caneto militem nuncium regium presentatas benigne recepimus
et contenta in eis et que idem miles proponere voluit pleno collegimus
intellectu. Quarum equidem scripturarum effectus principaliter postu-
labat, ut, quod inter dilectum filium nobilem virum Petrum comitem
Ripacurcie germanum tuum et carissimam in Cliristo filiam nostram
Elionor ^ reginam Cipri, non obstante, quod ex utroque stipite sint se-
cundo gradu consanguinitatis coniuncti, posset celebrari matrimonium,
vellemus per disi>ensationis beneficium providere. Quod utique caris-
simus in Christo filius noster Philipp us rex Francorum illustris per suas
litteras nobis per eundem militem exhibitas efficaciter suadebat. Sane,
fili carissime, quamquam libenter tam regis prefati Francorum quam
tuis affectibus, quantum cum Deo possumus, annuamus, sicut de tuis
docente magistra rerum experientia circumspectionem regiam credimus
non latere, super dispensationis tamen postulate negotio sine Dei offensa,
proximi et ecclesie preiudicio impresentiarum, quod moleste ferimus,
annuere non valemus. Cum enim statuta sacrorum canonum non sint
nisi pro necessitate vel utilitate ecclesie mutilanda et hanc dispensatio-
nem, ut clare patet, necessitas aliqua ecclesie non requirat nec ex ea
speretur utilitas aliqua probabiliter subsequi, cum nec inter comitem et
reginam predictos seu inter ipsum comitem et eiusdem regine progenitores
discensio vigeat nec subsit materia, ex qua inposterum debeat proba-
biliter excitari, patet, quod propter bonum pacis, propter quod plerumque
consuevit ecclesia ad dispensationis beneficium inclinari, non potest sine
transgressione canonum tale beneficium super hoc imi>ertiri.
Riirsus nedum non expectatur utilitas ex copula supradicta, immo
quod subsequi debeant pericula gravia, probabiliter formidatur. Novit
enim providentia regia, regem Trinacrie fore dicte genitorem regine nec
ignorat . . regem ipsum Trinacrie cum Ludouico dudum duce Bauarie
hoste Dei et ecclesie ac de fautoria hereticorum et crimine heresis con-
dempnato carissimique in Christo filii nostri Roberti regis Sicilie iHustris
persecutore atrocissimo colligatum existere ac actualiter una cum dicto
Ludouico dictum regem et regnum, quod ad ecclesiam Romanam iure
directi dominii pertinet et pro quo idem rex eiusdem ecclesie vassallus
existit, persecutus est estate preterita, et ut in futuro persequi valeat,
sicut dicitur, se disponit. Nunquid igitur, durante statu huiusmodi, si
regis talis filia iungeretur cum domo sic fideli, sicut est domus Aragonum,
possent tam ecclesie quam regi Sicilie predicto quam fidelibus aliis
Tuscie et Lumbardie partium pericula varia probabiliter formidari.
Profecto, fili carissime, si potestatem, quam sibi uxores in viros
vendicant, attente consideres, non poteris, ut credimus, aliud, quam
dicimus opinari. Attende, fili, ad quid virum illum sapientem, cui nullus
^ So irrig statt Constanciam.
Dokunicnte 717
purus homo in sapientia precessit similis, nec sequetur, uxores eius
traxerint et a quo revocaverint eum: utique a Dei veri dilectione ipsum
separaverunt et servicio et ad deorum suorum falsorum cultum et obse-
quium non absque ydolatrie vicio pertraxerunt. Si igitur in tam sapienti
talia potuerunt, quid putas in minus sapientibus possunt?
Et si dicatur, sicut et dicitur, quod facta dispensatione huiusmodi
super pace reformanda inter dictos reges et ecclesiam curabis tunc cum
fratribus et aliis amicis tuis pro pace huiusmodi reformanda curam
sedulam adhibere, procul dubio medicus prudens ad administrandum
medicinam infirmo tempus oportunum eligit, in quo medicina salutem
possit efficacius operari. Attendat ergo prudentia regia si ad procuran-
dam pacem predictam tua diligentia post dispensationem esset adeo
efficax sicut ante et supponimus indubie, quod post ipsam adeo non
reperies efficacem. Primo quidem, quia rex Sicilie supradictus nec de
nobis nec de te sperare poterit, sicut ante speraret. Secundo, quia dictus
rex Trinacrie, ex quo intentum suum per dictam dispensationem fuerit
assecutus, non erit sic obediens votis tuis.
Adhuc prefatus rex Trinacrie nobis et ecclesie in multis aliis in-
iuriosus existit. Primoquidem, quia, licet iuramento corporaliter prestito
idem rex summis pontificibus homagium facere, ligium et iuramentum
fidelitatis infra certum terminum sit astrictus prestare nobis, tamen hec
facere pretermisit. Secundo quia, licet certum censum pro regno predicto
iuramento corporali prestito certo termino solvere nobis et ecclesie
teneatur, in solutione tamen huiusmodi annis pluribus iam cessavit.
Tercio, quia inaudita gravamina inferre ecclesiis et personis ecclesiasti-
cis non formidat, Attendat ergo circumspectio regia, si, eo in iniuriis
huiusmodi persistente, sit equum, quod ecclesia sibi gratiam faciat, per
quam possit in tanta malicia pertinacius perdurare. Sane quia salutem
eiusdem regis paterno more intensis desideriis affectamus, benivolentiam
regiam hortamur et rogamus attente, ut, sicut iam te cepisse novimus, de
statu tam periculoso, tam ignominioso regem ipsum eripere studeas et ad
pacem reformandam inter reges predictos ipsumque regem Trinacrie ad
devocionem ecclesie reducendum et gratiam interponas efficaciter soli-
citudinis tue partes. Ex hoc quidem et divinam uberiorem promereberis
gratiam ac nos et reges ipsos tibi constitues ad tua beneplacita
promptiores.
Postremo autem prefatus miles nuntius regius extra scripturas
oblatas nobis ex parte exposuit regia oraculo vive vocis, quod, si nos
dispensationem huiusmodi concedere negaremus, quod prefatum matri-
monium nichilominus compleretur. Nos autem hoc admiranter audito,
vix potuimus credere, quod de mente regis tam catholici processerit
dictum tale. Presertim quia sicut audivimus, cum diebus preteritis per
nonnullos consuleretur, ut inter te, fili, et reginam predictam etiam sine
718 Spanische Forschungen
disi>ensatione, si dispensatio negaretur, deberet matrimonium celebrari,
tu velut princeps catholicus et devotus ecclesie filius timens Deum
offendere indignanter talem consiliarium repulisti. Unde credendum non
est probabiliter, quod tu id, quod in tua persona illicitum et inconveniens
reputasti, in cuiusvis persona alia procurares, vel etiam, quantum esset
in te, cum pacientia sustineres. Et ut celsitudo regia non ignoret, quam
detestabile apud catholicos principes fuerit crimen istud quantisque
penis persecuti fuerint commitentes, pauca tibi duximus presentibus in-
serenda. Ecce, quid unus statuit catholicus imperator-': Si quis, inquit,
illicitas et contra ius nature, quas lex incestas et nefandas ac damp-
nandas vocat, contraxerit nuptias, siquidem non habuit filios ex prioribus
legitimis et inculpabilibus sibi contractis nuptiis, mox ei suarum rerum
casum imminere, simul autem et eis, que nomine dotis data sunt ei, in
nullo potiri, sed omnia erario assignari, eo quod, dum licuerit facere
nuptias legitimas, contra leges amaverit et confundere quidem sobolem,
nocuerit autem et generi, egerit vero, que impia sunt et celerata, sitque
ei pena non confiscatio solum sed et cinguli privatio et exilium. Et si
vilis fuerit, corporis verberatio, quatenus discat caste vivere et intra
naturam se continere, non autem delectari et amare ultra terminum et
traditas nobis a natura etiam et legibus repugnare. Mulier quoque, si
legem sciens hanc quidem neglexerit, incestis quidem semetipsam tra-
diderit nuptiis, sub eadem pena constituenda. De hiis autem unus canon
sic dicit-; Omnis pollutus incesti macula est infamis. Alius autem sic
dicit*: Nos sequentes patres nostros illos, scilicet incestuosos, notamus
infamia et infames esse censemus, quia infamie macula sunt aspersi.
Audi, fili carissime, quid contra tales statuerit concilium Viennense:
Eos, inquit, qui divino timore postposito °, in suarum periculum ani-
marum scienter in gradibus consanguinitatis vel affinitatis, constitutione
canonica interdictis, matrimonialiter contrahere nonverentur, refrenare
metu pene ab huiusmodi eorum temeritatis audacia cupientes excommuni-
cationis sententie ipso facto decernimus " subjacere, precipientes eccle-
siarum prelatis, ut" illos, quos eis constiterit contraxisse taliter, excom-
municatos publice tamdiu nuncient seu a suis faciant subditis nunciari,
donec suum humiliter recognoscentes errorem separentur ab invicem
et absolutionis mereantur beneficium obtinere.
Ad hec, carissime fili, quia excellentiam regiam successibus habun-
dare prosperis intensis desideriis affectamus, eandem rogamus attentius
2 Cod. jur. civ. Nov. XII c. 1. Stark geandert.
3 Decr. Gratians c. 4 CIII qu. 4.
* Decr. Gratians c. 2 CXXIV qu. 2 und 3.
5 Im Druck temeritate presumpta (nach Vat. Reg.).
•5 sentencie decrevimus subjacere. Druck bei Raynald.
■^ ne. Druck bei Raynald.
Dokumenle 719
et hortamur, quatinus sic in cunctis te prudenter et provide dirigas, sic
laudabiliter actus tuos et opera velut princeps catholicus et ex devota
prosapia genitus modereris, ut regi regum, per quem regnas et regeris,
iugiter occurras acceptior magisque reddaris in eius oculis gratiosus ac
in orbe terrarum nominis tui fama clarioribus titulis augeatur, quod
utique assequeris, si declinare vetita studueris, teque in preceptis di-
vinis sedule exercere.
Quid autem circa tractatum reformande pacis inter reges predictos
nobis per dilectum filium Guilelmum Coste de ordine Predicato.rum, in-
quisitorem in illis partibus heretice pravitatis, noviter pro parte regia
presentatum et que via alia nobis expedientior videatur, per prefatum
nuncium et nostras litteras regie celsitudini duximus intimandum. Que
omnia in cedula interclusa * presentibus ad cautelam inserenda duximus,
super quibus responsum regium prestolamur.
Premissa, fili carissime, omnia et plura alia exposuimus et osten-
dimus prefato germano tuo in responsione, quam sibi fecimus de mul-
torum fratrum nostrorum consilio ipsisque presentibus vive vocis ora-
culo, eodem in nostra presentia constituto. Quare non absque admira-
tione istam petitionem recepimus, cum pro securitate nichil offeratur
presentialiter, quod tunc oblatum non fuerit per eundem. Quibus tamen
oblationibus nostro ac fratrum nostrorum predictorum iudicio sufficienter
resfMDnsum extitit, sicut et nunc sufficienter respondisse credimus per
predicta. Rogamus insuper serenitatem regiam, ut hanc litteram sibi
exponi fideliter faciat et cum suo generali concilio super ea deliberet
diligenter. Gratia Dei cor regum in agendis dirigat et protegat ab ad-
versis! Dat. Auinione X. kalendas Martii pontificatus nostri anno tertio-
decimo.
Leg. Johannes XXII. Nr. 154. Or. BuIIe an Hanfschnur. Auf dem Rucken:
Adresse, sonst nichts. Der Hauptteil gedruckt Raynald, Ann. eccl. ad annum 1329
Nr. 88 aus den Vatikanischen Registern.
40. 1. Instruktion fiir Franciscus Marquesii und Haymundus de Valle zu ihrer
Gesandtschaft zum Sultan Abilfat Mahomet fil del molt alt rey Alman^or:
Schutz, freien Aufenthalt und Wache fiir den 1'atriarchen Petrus von Jerusalem
und drei Ordensgenossen, freien Gottesdienst erhetcn. Bitte um den Leih der
hl. Barbara und Arm des hl. Simeon. Wunsch nach Befreiung dcr Christen-
sklaven. (1329) August 15. — 2. Bericht Raymunds: Audienz heim Suttan.
Bitte um den Arm. Der Sultan will ihn im NachlalS eines Offiziais suchen
lassen. Er hat nur einen Christen aus Alfonsos Reich, den er liebt; nach
seinem Tode soll er frei sein. Den Leih der hl. Barbara hat cin groBer Cadi
(friiherer Christ). Er hat die Kirche der Heiligen kiirzlich restaurieren lassen
und den Leib wohl verschlossen; er bringt dem Volke Segen. Der Sultan will
» Fehlt jetzt.
720 Spanische Forschungcn
ihn geben (?). Franzosische Gesandtschaft reist ohne Erfolg ab. Marques wird
Rom und Assisi besuchen. Riickfahrt. Tote und Kranke. (13.S0) September 13.
Aquestes coses deraana lo rey Darago al solda de Babilonia, que
li sien atorgades en favor et gracia del patriarcha de Jherusalem:
Primerament, quel dit solda per honor et amor del rey Darago vula
reebre et tener en la sua commanda et special guarda lo dit patriarcha
et los seus et tots los seus fets et coses.
Item que li placia atorgar ab letres sues et assignar de fayt casa et
habitacio covinent en Jherusalem prop del sant sepulcre pro habitatio
al dit patriarcha ab sa compaya etqueldit patriarclia ab III frares dorde
o IV frares sens ell, los quals aquell patriarcha ordona, pusquen estar
prop la clausula del sant sepulcre et puxa mudar ajustades, segons que
ordona les persones, les quals tota hora sien en lo nombre desusdit.
Item que li placia atorgar quel dit patriarcha ab frares dorde et
compaya sua puxa anar et estar per tota la terra et lochs del dit solda
salvament et segura.
Item que en tot loch, on sera lo dit patriarcha en la terra del dit
soldan puxa celebrar et fer celebrar misses et altres divinals officis.
Item queli placia assignar una persona covinent per guarda et
defenssio del dit patriarcha, qui a espeses del dit patriarcha lo accom-
pany en tot loch et en totes partides, hon ira per la terra del dit solda et
nos partescha dell; et lo qual defena et guart lo dit patriarcha et els seus
et les sues coses ab tota libertad et franquea de tribut et altra qualsevol
servitud. En la qual letra entre les altres coses als precs, quel dit rey li
avia fets per aver lo cors de Santa Barabara, li feu saber lo dit solda,
que, quant lo rey Darago enviava naus e vexels gravaas, en los quals
lexas venir mercaderies gravales: lavors manaria e concentria deliura
la sua demanda. De la qual cosa lo dit rey Darago ha molt gran plaer
et lin grayx molt. Per que tramet a ell los dits seus misatges ab naus
e mercaderies gravades. E prega molt curosament lo dit solda, que . . .
li vula atorgar e trametar per los dits misatges lo dit cors de sancta
Barbara e el praza de sent Simeon, en los quals lo dit rey Darago ha
molt grand devocio.
Ucii. r)()2 fol. 81 (f. Falchons, griHalts, peces de preset vermeyll, peges de
drap de Xalon, penes vayres, peces de teles de Rems, als Geschenke genannt.
. . . EI honrat en Fransech Marques e yo fom devant lo soldan de
Babilonia. Et demanans grasiosament del vostre bon estament. Disem
li, senyor, largament so, que per vos nos hi aviets trames. E el respos
nos, que el hi avia son acort e faya per gisa, que nos nos niriem pagats.
E apres, senyor, quant lo soldan fo vengut de la cassa, hon estech ben
II meses, tomam devant el, donam li per escrit en Saraynesch, per so
Dokumente 721
que el fos rails emformat, con nos de part vostra, senyor, demanavem
lo cors de senta Barbara, que el vos avia promes . . . per sa letra, quel
vos dara , . . e que li tramatices nau ab misatges e ab mercaderyes richa,
eque vos, senyor, ho aviets complit axi con el vos ho feu saber, per que
fos plaer seu, quel nos dones. Encare, senyor, demanara lo bras de sen
Siraeon, e las asclaus, que el ages, crestians. E el respos nos, que per
la sua . . . no avia lo bras de san Siraeon nes fora trobat apres la raort
de I gran oficial seu, qui la tenia, que raori, ben ha IV ayns, et axi que,
sil ages, quel nos donara. E dix nos, que el no avia raas I asclau, que
fos de vostra seyoria, e que era raaestre deles scales de les obres del
soldan, e que li araava raolt rails que, si era de&a, e que no sen desaxiya.
E acabam, senyor, que apresvidadel soldan, que fos franch loditesclau,
que a nom Bonanat.
Axi matex nos respos del cors de sancta Barbara, que sen raonaria
ab lo cadi Taysach e que el cadi nos en respondria. Finalment altre
resposta non agera, raas que us saludasem molt de part sua e letres
ques tramet. E aquel cadi Taysach . , . es un gran cadi de la lur leg, qui
es estat crestian de la Sentura . . . e a feta adobar . . . novellaraent la
esgleya de santa , . . e a feit raetre lo cors de santa Barbara dins moltes
tencadures en la esgleya^ . . . e lo soldan raon, quel vos donas; per so,
con vos, senyor, el rey de Castella hera cert, queus , . .
Encare, seyor, sapia la vostra altea, quel honrat en Francis Marques
promes en Alexandria, que en lo priraer loch de crestians, que el preses,
parten de Lalexandria, axiya de la coqua, per anar a sen P, de Roraa e
a sen Fransesch de Sis, pensanse, que presesem en Cicilia o en Caler,
Eaxi, senyor, presem en la hila de Cret, que es . . , de Venecians e
vo[l]ch romanir la pergrans precs, que yo lin fiu, romas en la coquer . . .
E partim, senyor, de Cret . . . e a cap de XXX jorns tornara la raatex c
so fan hi gran fortuna. Dix, que volia roraandre de tot en tot e que Deus
volia, que el ateses la covinenga, que avia feta. Per que, senyor, yo e
los raercades de la coqua lo pregam e li protestara, que el roraases, que
no ho pogera acabar. El, senyor, nescriu a vos per ses letres e a sos
araics. Deus lo torn san e alegre . . .
Los misatges del seyor rey de Fransa foren, seyor, devant lo
soldan e res no an acabat, que demanasen, per que sen anaven despa-
gats. Nos, senyor, . . . ab la coqua Dalexandria a XX. Debril e fom en
Barchinona salvament, raerce de Deu, a V de Setembre. E no avem pres
en ningun loch de Cret a ensa ne avem audes vista de Malta ne de Sisilia
ne de Serdeya. Avera perduts al viage de raalalties XLIII presones e
ben LXX raalalts, que navia en la coquer. Escrita digous a XIII de
Seterabre.
^ Anscheinend heiflt das Folgende, dafi er dem Sultan erklarte, dafi der
Korper der hl. Barbara seinem Lande Regen bringe.
722 Spanische Forschungen
Alfonso IV. setzte caja 27. Fruher cartas maltratadas Or. Pap. o. Nr. Bruch-
stuck. Die Erlaubnis zur Sendung gab Johannes XXII. Alfonso bat um zwei
coche wegen des Genueser Krieges und weil die Gesandten vornehmer als die
andern seien (30. Marz 1329. Reg. 521 f. 62^). "Wahrscheinlich ist der franzosische
Gesandte G. Bonesmans (G. Bonnes Mains), der um 1327 zum Sultan vom Konige
Karl IV. von Frankreich gesandt wurde. G. Bones Mans burger de Figach e
missager per lo molt alt e molt poderos senyor rey de Fran^a beklagt sich bei
Alfonso, daB ihn ein katalanischer Sthiffbesitzer nach Aigues Mortes habe brin-
gen soUen, um dem franzosischen Konige zu berichten. Lo qual mercader ha
reebut et pres per mi so de la dita companya quis munta a I gran summa et
quantitat et lo qual non vol retre rayso ne compte defo de ha per mi reebut,
ans malonga et per noves me mena per tal que yom enuyga^i. La qual cosa es a
rai gran lagi et gran tarda. Der Konig soU den veger von Barcelona veranlassen,
den Kaufmann zur Rechnungsablage zu zwingen (Alfonso 3627). G. Bones Mans
wird ofter genannt. Vgl. G. Golubovich, Bibl. della Terra santa III, 272 u. 318.
41. R. de Melans Bericht iiber seine Reise nach Deutschland zu Johann von Bdhmen
nnd Frankreich: Am 19. April Ankunft in Trier. Abraten seitens (Baldnins)
des Erzbischofs von Trier zur Weiterreise nach Deutschland wegen der Kriege
und Wirren daselbst. Sendung von Boten an Johann auf dem Wege nach
Litauen. Nach 37tagigem Warten empfing er Brief von Johann aus Breslau.
Von Bohmen aus kam Johann nach Niirnberg, wohin er Erzbischof Balduin
einlud. Mit Balduin und seinen Truppen reiste Ramon 15 Tage nach dem
Innern Deutschlands nach Bischofsheim, wo Ramon den Konig sprach. Wegen
der Angelegenheit des Mainzer Krieges und des Zwistes Brabant-Fauquemont
konnte der Konig erst am 19. Juni in Bingen auf die Einladung zum Granada-
zug antworlen. In Trier erhalt R. bei Anfertigung dieses Briefes geheimen
Auftrag des Konigs nicht eher nach Katalonien zu reisen, bevor er den Konig
gesprochen. Im Auftrage Johanns arbeitet Ramon an dem Ausgleich mit
Brabant und an der Teilnahme des Hennegauers und des Brabanters am Kreuz-
zug. In Aachen trafen sich der Graf von Hennegau und Konig Johann. In
Paris trifft er Johannes von Viana. Seine Besuchsplane fiir franzosische
GroBe. Zusammenkunft mit dem Konig zu Maria Geburt geplant. Ob er
solange bleiben soll? Drei Bitten des bohmischen Konigs. Paris (1329) vor
September.
Molt alt e molt poderos senyor meu. Alavostra molt exellent senyo-
ria fa? saber molt humilment e devota axi com humil vasall deu ne pot
fer a son excellent e sobira senyor, que axi, com sab la vostra senyoria,
io parti de vos de Saragoza a XXVII dies del mes de febrer per venir en
les parts Dalamanya e per 90, senyor, com agui a reebre draps e altres
coses den Ferrer de Gualbes a Barchelona e encara que agni a fer
vestedures de mi e de ma companya e agui de mon oors e de anima e de
ma terra a ordonar no fui en Alamanya entro dimecres a XIX. jom
Dabril, que fuy en la ciutat de Treues en Alamanya. E per qo senyor
vingui a la dita ciutat, cor no trobava lo senyor rey de Beanya ne em
Ffran^a ne el comdat de Lucemborch. E sobre a^o io senyor dre^e a la
Dokumenle 723
dita ciutat de Treues per saber totes noveles del. Car larchavescha de
ia dita ciutat es son avoncle e ffrare del emperador, pare del dit senyor
rey de Beanya. E cant fuy aqui, vingui denant lo senyor archavescha e
dixi li com io venia al senyor rey de Beanya de part vostra senyor e quel
pregava de part del dit senyor rey de Beanya e encara per honor del
matex, que el me degues dar consel e ajuda, que io pogues esser denant
lo rey de Beanya, a qui io venia molt cuytosament. El dit senyor archa-
vescha respos me, que a^o era cosa impossibil de fer, per go com lo
senyor rey de Beanya avia esperada ^ la resposta de vos, senyor, e que al
temps, que el la devia aver, no la havia auda, el sera partit Dalamanya
e encara del regne de Beanya e era sen anat en la frontera dels Sarra-
hins" en lo regne de Letoue, qui es en los parts de Leuant, que pus en
la no ha crestians, per que lo dit senyor archavescha vehia, que era
molt dur de venir denant lo senyor rey de Beanya. E jo, senyor, respus
li, que en tota manera, com que men sabes pendre, io volia anar la, on lo
senyor rey de Beanya era, que axi navia manament de vos, senyor. EI
dit senyor archavescha dix me, que a^o nos poria fer, per Qo cor tant
eren grans les guerres e les morts els homeys, qui seren fetes es fahien
en Alamanya, que no seria hom el mon, qui hi pogues passar segur, ne
que per son consel ne per sa ajuda io nou faria ne ho poria fer ne el
no so carregaria. E sobre aQO, senyor, io agui mon consel e trobe dacort,
que pus no podia passar al senyor rey de Beanya, que esperas tots temps,
entro que certa resposta pogues portar a vos, senyor. E sobre a^o prisi
aquesta carrera, que logue I misatge deffregat e tramis le en Letoue,
la on lo senyor rey de Beanya era e trames aquest misatge, logue I altre
e ab un dels vostres correus senyor, Guillamet per nom, jols tramis
deffrepats entro la on lo senyor rey de Beanya era. E fos ventura de
deu, que els lo trobaren ©n Beanya, que venia del dit regne de Letovo
e no agui respost de les derreres letres, que portaren los II dits correus,
mas agui la de les primeres, que porta lo primer correu E espere en la
dita ciutat de Treues XXXVII jorns, que no agui neguna resposta, la
qual resposta, senyor, fo feta a una ciutat, qui ha nom Besselaga, la maior
ciutat del regne de Pollana, la qual senyor vos tramet. En la qual porets
veer la volentat, quel senyor rey de Beanya ha als afers. E entretant fos
ventura de deu, que axi tant tost, com lo senyor rey de Beanya ac auda
la novela de vos, senyor, e les letres mies, el se parti del regne dc
Pollana e vench sen em Beanya e de Beanya en Alamanya a una ciutat,
qui ha nom Noramberch, qui es a la fin Dalamanya. E daqui el feu saber
al dit senyor archavescha, avoncle seu, que sen anas a el e el aytantosi
aparaylas danar. Empero mantinent feu aparaylar . D . homens a cavall
1 Johann hatte Mitle 1328 Hilfe zum Kreuzzug angeboten. Miret ini
Anuari II, 266.
- Die heidnischen Bewohner werden in danialigen Briefen ofter so genannl.
724 Spanische Forschungen
que daltrament noy pagra ney gosara anar segur. E plach li per mon
tracftament, que io anas ab el e mesem nos el cami e cavalcam encara
del emperi Dalamanya bon XV dies e venguem a una vila, qui es a la
exida Dalamanya^ qui ha nom Bissusschem, e aqui iom presente
denant lo senyor rey de Beanya e fiu complidament segons mon poder
e mon saber relacio de tota ma misatgeria e hi pose go quim sembla
que hi faes a posar. E el oyt qo, que io de part vostra senyor li aportava
ne li dehia, ach son acort e pres manera, que sen vengues pus pregon en
Alamanya, e segons que aqui trobaria adregament de sos afers, si m
faria la resposta en axi que, com fo aqui, el troba la terra molt empatxada
axi com de la guerra del dit senyor archavescha de Treues duna part e
del archavescha de Mayenga daltra, a la qual lo dit senyor rey no deu ne
pot falir, per go com lo senyor archavescha de Treues es son avoncle.
E daltra part troba la guerra del duch de Brabant e del senyor de
Falcamunt; lo qual senyor de Falcamunt es parent del dit rey de Beanya
e hom seu. E axi el, segons que diu, no li pot ne li deu falir, per qo
encara com es hom seu. E que en la guerra, quel dit senyor rey ha ab
lo rey de Crotha metria mils consel, que no pot fer en neguna daquestes.
Per que, senyor, el ha estat si empatxat entre la dita guerra dels
Sarrahins e les altres coses desus dites, que es una gran maraveyla, qui
ho veu. per que, senyor, en la resposta quen ma feta no pot aver tan
gran enantament, con el volgra ne con agra mester als afers. Mas em-
pero, senyor, ab lajuda de deu los affers iran ben e gint mils, que io
encara nous pusch fer saber. E per cert sapiats, senyor, que entro
diluns, qui fo a XIX jorns del mes de Juny, io no agui la resposta. La
qual agui a una vila, qui ha nom Binguen, e per cert, senyor, sapiats,
que entro a XVI setmanes dia per dia io no agui neguna resposta del
senyor rey de Beanya, e si estigui ab el, depuys quel agui trobat vinent
ab el per lo cami a grans jornades XI dies, ans que agues la resposta.
Enapres, senyor, auda e reebuda la dita resposta iom parti del e vingui
men tot dret em ves la ciutat de Treues e aqui, senyor, dicte totes
aquestes letres. E fos ventura, senyor, que estan que io dictava les letres
e eren quax fetes, abans que la data fos en les dites letres, io agui ardit
e misatge secret del dit senyor rey de Beanya, que per neguna condicio
io no men tornas ves vos, entro que el agues parlat ab mi altra vegada,
per tal, com el avia trames em Beanya e em Pollana, que sens que noli
calgues tomar, que sos procuradors presessen treva ab lo rey de
Crehoa a volentat e a ordonacio del rey Dongria, la qual cosa el no
avia volguda atorgar, entro que ach la imformacio, que io li fiu de vostra
part. En apres senyor encontinent, que io fuy partit del, axi matex pres
treva en una partida dels affers del dit archavescha de Treues son
avoncle e de go Maen^a en tal manera, quel archavescha de Mayen^a,
^ Wohl Bischofsheim bei Mainz.
Dokumente 725
qui tenia la ciutat de Mayenga per tractament e per ordonacio del dit
senyor rey de Beanya fo gitat de la dita ciutat en aquesta manera, quel
digaus apres la Cinquagesma *, el senti, quels ciutadans de la dita ciutat
de Mayenga lon volien gitar per forga e el secretament, ans que li
donassem (!) lo dit comiat, exissen per son propri moviment e ordonacio,
axi, senyor, que tant tost, com lo senyor rey de Beanya ac aordonades
aquestes dues coses desus dites, el me trames lo misatge, segons que
desus, senyor, vos fa§ saber molt cuytosament e molt espressa. E encara,
senyor, fo ordonat per el molt secretament, que io degues passar per lo
comte de Haenaut, e si yo podia ne sabia trobar manera, per quel comte
de Aenaut sen trameses dels affers del duch de Brabant e seus, que el
me camiaria la reposta primera, e que del temps, que el me dava en la
primera resix)sta de esser, que el lom a breuyaria en tal guisa, que vos,
senyor, e tot hom, qui ho oys, sen maraveylaria. E io, senyor, oyt go,
que el me trametia a dir, ia? me fos estranya la terra e ab poch saber
e ab poch poder acordan e pensan ab mi matex prisi una soptil manera
e ab aquella anemen ves lo comte de Haenaut e fui e tracte ab el en tal
manera, senyor, que per lespay de . II . jorns, que io romasi ab el, jol
emforme en tal manera, que primerament el pren los affers del sant
viatge de Granada a honor e a gloria de deu e a servey e a honor de si
matex e a servey e a fraternitat vostra mils e ab maior affeccio segons,
senyor, que el nos nera entrames de res, que io per nuyl temps nom ho
pogra cuydar. E dago, senyor, vos escriu el una partida de sa volentat
per ses letres e maiorment ho a comanat a mi en carrech e en creenQa,
que io ho deya a vos dir, senyor, de bocha e de paraula e de dreta
affeccio, que par, que el hi aya. Apres, senyor, fui tant sobre la manera
desus dita, que per mon tractament que el pres los affers sobre si del dit
senyor rey de Beanya e del dit duch de Braban. En axi que ans, que io
partis del munt de Haenaut, hon jol trobe, el parti daquen per veer se
ab lo dit duch de Braban e per fer ab el que el meses les affers en son
poder. E parten daquen anava sen tot dret a Aychs la Xapela en Ala-
manya, la hon emperador se corona, hen lo dit senyor rey de Beanya era,
pregan lo, que el meses los affers en son poder semblament matex com
lo duch de Brabant, segons que desus es dit. E a aytal fin, senyor, que
cel, qui no ho volria metre en son poder, que el sia ab laltra part. E
podets vos pensar, senyor, que, si el es ab la una part, ia laltra part non
fara grans caminades. E tot a?o, senyor, fa el afin de la volentat, que el
ha en los affers del santviatge de Granada. Cor per cert, senyor, mentre
quels affers fossen tant grans ne tan perhilloses entrel dit senyor rey de
Beanya el dit duch de Braban, nel senyor rey de Beanya nel duch de
Braban nel comte de Haenaut ne negun altre gran senyor no poria partir
de les parts Dalamanya ne Dardena ne Haenaut, per qo cor cascun de
* Am 15. Juni.
726 Spanische Forschungen
tots los grans senyors es de la una part ho del altra sal lo dit comte
de Haenaut, qui entro ara non ha estat en res, mas ara si met per la
manera desus dita en tal manera, que io he esperan^a en nostre senyor,
que tots los affers ne vendran a bona perfeccio, si que'l dit senyor rey
de Beanya nel dit senyor comte de Haenaut nel duch de Braban ne
neguns dels altres, qui an volentat danar en lo dit sant viatge, no calra
romanir per affers, qui sien en la terra, que pus aquests sien adobats,
tot es pacifficat. E axi, senyor, veus 90, que fiu apres ab lo comte de
Haenaut, mas empero, senyor, tot axi propriament oon lo senyor rey de
Beanya volch, que io nom partis de la terra, entro quem fos vist ab el
altra vegada tot axi propriament, senyor, ho a volgut lo comte de Haenaut
matex, a aytal fin, que els volen pendre . I . cert jom, en que seran los
desus dits senyors ab daltres princeps ensemps e quel senyor rey de
Ffranga hi sera per metre tal ordonacio en lo dit sant viatge e en les
faenes, per que vos, senyor, mavets trames, que sera a honor e a gloria
de deu primerament e de tota la fe catholicha e de vos, senyor, aqui
deus par que vuyla perfer lonor, que entro al dia de uy vos ha mostrada.
E per co, senyor, sembla que els vuylen, que io sia de vostra part al dit
jorn empres pertal, que io pos les condicions dels affers de la frontera,
axi oom esta em veritat. Placia a Deu, senyor, que io hi puscha e hi sapia
fer 90, que sia a honor e a gloria de Deu e de la vostra corona.
ApresaQofet, senyor, men vingui agrans jornadesaParis, en lo qual
loch, fuy dimecres a. V. jorns de juliol e aqui, senyor, trobe mo senyor
Johan de Viana, lo qual es fet novelament avescha de Vranges^ e al
qual vos, senyor, trametiets letresper mi; ab loqual, senyor, Joparle em
emforme ab el duna gran partida de tots los affers e ach molt gran goig
e gran plaer de vostres le^tres e de co, de que iol emforme de vostra part
e dels affers, qui son comencats aytant ho pus segons son poder com nuyl
hom, que jo auch vis, segons mon semblant e par ho ben en la proferta
que hi f a. E apres, senyor, agui emf ormacio del de la volentat del senyor
rey de Ffran^a, del qual el senyor lam pot ben dir, que la . I . es dels
pus privats homens, que el aya el mon. E am aci emformat, senyor, quel
senyor rey de FfranQa sabtia, ia peca a, que io venia ael e al rey de
Beanya e a daltres princeps e ques maraveyla fort, con pe^a a, no era
vengut e que io sabes per cert, que io trobaria tal reposta ab lo senyor
rey de Ffran^a dels affers, que vos, senyor, avets comen^ats, que Deus
e vos e tota crestiandat nauria plaer e bon saber. Per que io, senyor, de
cami men vaig a el, emves lo comdat Deumans, hon el es. Lo duch de
Borbo, senyor, es en Alverya e io senyor he hi trames per saber, si
acostara aenga ho sun calra, que vaya a el la on sia. Mosenyor de Lango,
senyor, e mosenyor de Beumunt cuyt trobar ab lo senyor rey de Ffranga,
■' Johannes de Vienne, Bischof von Avranches (1328 — 30). Woher stainmcn
die Beziehungen?
Dokumente 727
segons que hom ma dit, e si nou fas, ire la on els sien. Veus, senyor,
tot 90 que he fet tro al dia de vuy, saul empero, senyor, quen retench
les respostes, que audes he ia per 90, que totes les vos port ho totes les
vos trameta, si vos volets que io romanga, senyor, entro que la jornea
desus dita dels dits senyors rey de Ffranga e de Beanya e dels altres
princeps sia tenguda. La qual jornea, senyor, e parlament sera lo dia
de sancta Maria de Setembre. E enten per persones secretes e dignes
de fe, senyor, que a requesta e a consel del senyor rey de Beanya e dels
altres princeps desus dits vos serets request de vista per lo senyor rey
de Ffranga e queus pasara la vista tam prop [e] tanavinent, quevos noy
porets falir. Empero, senyor, per qo con lo temps es lonch e les despeses
son grans, placia a la vostra senyoria quem fa^ats saber, si vos volets,
que io esper entro a la dita jornea del parlament, ho sim nire ab go, que
he fet e que aure fet com vostre misatge sera retornat. E[no] entena,
senyor, la vostra senyoria, que en aquests afers aya aut gran sejorn, que
entre les altres coses, com par*ti de vos, senyor, en totes les coses desus
dites, que io avia a fer per mi e per aver den Ferrer de Gualbes qo quo
a reebre avia del a Barohelona e fer vestedures de mi e de ma companya
e arnes e totes altres coses, no laguie ne estich [e]n qo del meu si no
XI jorns, que tot lo romanent del temps he mes el dit [vi]atge e en la
continuacio dels affers, perquevos, senyor, mavets trames. Item, senyor,
placia a la vostra senyoria, quens avisets sobre III capitols, los quals lo
senyor rey de Beanya ha afets als primers capitols, qui [son] entre vos
e el; los quals III capitols, senyor, son aquests: Primerament que, si per
aventura lo dit senyor rey de Beanya avia aentrar en lo regne Despanya
ne la senyoria del rey de Castela que aquels priviletges e aquela
franquea, que vos li dats a el e a ses gens per vostra senyoria e per
vositra terra, que aquela matexa li don lo senyor rey de Castela per sa
senyoria e per sa terra ab letres ab segel pendent, axi com vos matex,
senyor. Lo segon capitol, senyor, si es, que, si de les gens, qui son en
certa tatxacio de vostra part en los capitols qo es a saber de CCC a CCCC
fins a D. homens a caval, que el requer, que puga amenar aquels ho
M. ho MC D. ho de MM''^ fins a. V. milia en aytal condicio empero, que
el vos fa^a aytal segurtat com princeps pot fer, que, si per aventura tots
aquells ho la majortat ho una partida ho negun daquells fahien res en
dampnatge ne en preiudici de vos ne de vositra terra, que el ab tot son
poder em propria persona sua ab vos semps agues a esser a castigar e a
corregir aquells e cascun daquels e vos, senyor, semblantment matex ab
el ensemps per los vostres per los seus semblament, sils uns nels altres
fahien res contra el ne contra vos los seus contra vos e vositres coses
nels vostres contra el ne contra ses gens ne oontra ses coses. Lo terg
capitol, senyor, si es, que si batayla era en lo regne de Granada e en la
dita batayla el ab ses gens se trobava e Deus i>er sa gracia volia, quels
728 Spanische Forschungen
enamichs fossen vensuts, que pus que el no demana res en la proprietat
de la conquesta ne del heretalge de la terra, que en los mobles e en los
presoners ses gens aguessen sa part, segons que de batayla campal e de.
cavalcada reyal es custumat segons f et darmes '^ . . .
CRD Alfonso 3749. Or. Pap. Keine Siegelspur; aber gleichzeitig. Wohl selhe
Hand wie 3400. Dieses von Miret und von mir iibersehene Stiick wurde von
K. "Willemsen aufgefunden. Es ist der umfangreichste Bericht des R. de Melan.
Vgl. hierzu Miret im Anuari II, wo die andern Berichte iiber Konig Johann.
AA III, 544. Regg. archiep. Magunt. Bd. II.
42. Garsias Viscarre und Petrus Cima berichten iiber die Granadabulle. Lage erst
giinstig; dann zeigte die Minute, an der eine Dreierkomniission der Kardinale
anderthalb Monate gearbeitet, so daB nur ein Fetzen Papier entstand, vicle
Liicken. Korrekturen. Preis der Bulle 130 Gulden. Avignon (1330) Juni Ifl.
Seit 1328 betreiben die Staaten der Halbinsel einen Kreuzzug gegen die
Sarrazenen, Kastiliens junger Konig Alfonso XI. an der Spilze. An der Kurie wird
fiir Unterstiitzung gearbeitet. Kastiliens insolite peticiones erzielen vierjahrigen
Zehnt. Fast die ganze Regierungszeit (1329 — 35) sucht Alfonso IV. durch zahl-
reiche Gesandte an der Kurie einen mogUchst langen, umfangreichen, bedingungs-
losen Zehnten. Das miBlingt; und das ist der Inhalt der Berichte, die uns hie und
da an die Lebhaftigkeit der Jaymeschen Berichterstatter erinnern. Am 28. Augusl
1329 erhalten Blasius Vergua und Garcias Petri de Carrione tenens sigillum d.
regine (Reg. 562 f. 93 £f.) Instruktion: Einen lOj. Zehnt segons veritat de la valor de
les rendes e no segons hi taxatio antiga. 2. Einkiinfle eines Jahres der vakanten
Benefizien. 3. Kreuzfahrende Kleriker behalten ihre Beneflzien. 4. Plena e larga
indulgencia wie fiir Hl. Land. 5. Kreuzpredigt des Infanten Johann. 6. No assiguen
die cert ney obligen lo s. rey zur personlichen Teilnahme. (Vgl hierzu Miret im
Anuari II, 275.) Einen Bericht aus Ende 1.329 fand ich nicht. Der Papst bewilligte
einen zweijahrigen Zehnten unter erschwerenden Bedingungen der personlichen
Teilnahme. Alfonso beklagte sich (Reg. 562 f. 101) am 27. Dezember 1329 iiber
concessionem decime . . . cum duris . . . condicionibus hactenus minine assuetis . . .
Cogimur admirari super predictis condicionibus . . . et parvitate temporis, ad
quod fuit concessa . . . In presenti negocio . . . ad minus 2500 equites necessarios
habemus . . . Potuisset luce clarius intueri, quod concessio decime . . . non suffi-
ceret solum pro tribus mensibus, pro annonapreter stipendia equitumpredictorum
et triginta mill. peditum et accurrimenta ipsorum et galeas ad minus viginti et
naves plures pro victualibus deportandis . . . Etenim decima regnorum et terra-
rum nostrorum, licet multo plus valeret, si iuste et debite solveretur, ad viginti
mill. libr. Barchin. pro anno veraciter non ascendit. Blasius teiUe spaler einige
Milderungen mit, die aber nicht geniigten.
Der Papst antwortete am 6. Februar 1330 (Leg. Joh. XXII. Nr. 160): „RegaUs
excellencie litteras." — Er entschuldigt sich. Noli parvum reputare subsidium
antedictum, sed in precibus personarum ecclesiasticarum confide potius quam in
« Hier hort das Blatt auf.
Dokumente 729
earum decimis, quas solvendo non sic devote nec cum tanto caritatis emiterent
incendio, sicut in earum exactione minime gravarentur. Daruber soll Blasius
Massa ihn informieren. Tags darauf bittet er die Konigin und den Patriarchen
Johannes, sie sollen ihn beim Konige entschuldigen (Vatikan, Reg. Joh. XXII. 115
Nr. 2013). Blasius brachte zweijahrigen Zehnt, bei personlicher Teilnahme, und
Aussicht auf weiteres heim. Viscarra soll 1330 Marz 31 nach Avignon (Reg. 544 f.
118) und bedingungslosen dreijahrigen Zehnt verlangen mit Stellung von 500
Reitern fiir 2. und 3. Jahr. So ist der Brief des Guarssias Viscarre und Petrus
Cima, consiliarii klar von (1330 Juli 13).
Noverit regia celsitudo, quod, secundum quod iam alias nostris
litteris fuit altitudini regie explicatum, exposita leguatione nostradomino
summo pontiffici super facto triennalis decime, secundum quod ex parte
vestra per venerabilem Bonanatum de Petra in civitate Barchinone tam
verbo quam scripto f ueramus latius inf ormati, respondit dominus summus
pontiffex, quod non videbatur sibi, quod aliquo modo in ordinacione con-
cessionis iam vobis facta de dicta decima triennali posset aliquid immu-
tari, maxime in eo, quod noviter petebatur, videlicet quod in secundo et
tercio anno vobis mittente (!) uno sufficiente capitaneo cum quingentis
equitibus cum armis ad prosequendum guerram regis Granate, ex quo in
prima anno essetis dictam guerram personaliter prosecutus, concedere-
tur dicta triennalis decima per eundem: ex eo maximum, quia secundum
formam prime concessionis fuerat per eum concessa decima ad biennium
illustri regi Castelle cum illo honere, videlicet quod in primo et secundo
anno ipse haberet personaliter prossequi guerram ipsam. Tamen post
aliqua verba, que sibi per nos dicta fuerunt circa reformacionem nove
peticionis, respondit, quod istud negotium non poterat sine consistorio
expediri. Et quod in primo consistorio ipse exponeret negocium cardi-
nalibus et ipsum, si posset commode, favorabiliter expediret. Idem dixit
super deffectu procuracionis nostre, quam immediate non sufficientem
asseruit, prout similiter iam per nostras literas fuit altitudo regia infor-
mata, ita quod primo immediate consistorio celebrato fuit nobis dictum
per dominum cardinalem Ispanum, quod iuxtavotum erant nostra negocia
expedita.
P6st[ea] vero circa reformacionem minute fuit facta commissio
domino de Monte f avencio et domino Jacobo Guagetani et domino Ispano,
qui secundum novam peticionem et provisionem deberent ordinare
minutam et negocium refformare. Quorum congreguacio plus quam diffi-
cilis fuit nobis visa, quod bene uno mensse et dimidio fincxerunt se
laborare circa ordinacionem minute, et tota eorum nova ordinacio reci-
peretur (?) in dimidio folio papiri, et per totum istum tempus non nisi
semel simul super isto negocio convenerunt. Finaliter facta dicta
refformacione per eos et nobis [de] contentis in ea facta relacione
verbali, vidimus, quod secundum ordinacionem ipsorum, si vos in pre-
730 Spanische Forschungen
senti anno personaliter non prosequimini negocium dicte guerre, aufer-
retur vobis tacite decima unius anni, posito, quod preterito isto anno
vos prosequeremini negocium per tres annos juxta formam pro parte
vestra petitam noviter et obtentam. Vidimus etiam alios deffectus et
alia honera in dicta minuta, que iam pridie ego Petrus Cima scrip[si]
lacius dicto venerabili Bonanato de Petra \ circa quorum refformacionem
coram dominis cardinalibus fortiter insti[tim]us et etiam diligenter. Et
fin[aliter] cum per eos fuisset nobis responsum, quod ipsi per se nichil
poterantinmutare, suplicavimus eis, quod vel ipsi super hoc consulerent
dominum papam exponendo sibi raciones per nos propositas coram eis,
vel quod non displiceret eis, si nos circa reformacionem eandem suppli-
caremus eidem, ita quod ipsi responderunt, quod hoc libenter facerent.
Et finaliter exposito per eos negocio domino pape de expressa voluntati^
sua fuit noviter refformatum negocium sub formavidelicet subssequenti :
Primo conceditur in una litera decima ad biennium et in alia ad unum
annum, ita quod in primo anno vos teneamini prosequi guerram per-
sonaliter per tres menses tempore itineris eundo et redeundo minim'^
computato. Et in secundo et fercio anno si volueritis et vobis magis ex-
pediens videatur, possitis abstinere a personali persecucione et ponero
unum capitaneum idoneum, qui cum quingentis equitibus cum armis per
tres mensses in quolibet dictorum annorum, tempore itineris minime
computato, dictum negocium prosequatur. Et si forte aliquis vel aliqui
de numero dictorum quingentorum equitum mortis casu vel alia racione
defficeret, quod quam cicius commode poteritis, teneamini illius vel
illorum alium vel alios subrogare. Et si per treuguas vel aliter cessa
retur ab prosecucione predicta, quod pro rata cessacionis a prestacione
dicte decime cessaretur. Et quod solvatur decima, videlicet prima solucio
in proximo festo omnium sanctorum, et secunda in tunc sequenti festd
pasce resurrectionis domini. Si vero in presenti anno vos, princeps
reverentissime, nolueritis vel non poteritis personaliter prosequi nego-
cium dicte guerre et circa preparatoria guerre vel alias indigueritis
•seu volueritis habere peccuniam decime presentis anni, mandatur collec-
toribus, quod eam tradant vobis, vobis idonee assecurante de restituenda
ea vel parte ipsius, si deffeceritis in tanto servicio vel in parte. Intellecto
tamen semper, quod, si in presenti anno negocium guerre personaliter
non prosequebamini, dum tamen prosequamini in sequenti, prosequendo
dictum negocium per tres annos, habeatis decimam triennalem. Predicta
nos ut procuratores et nuncii nomine et pro parte vestra promitimus (?)
solem [pn] iter et iuramus, in quantum, et non plus, nostrum procurato-
rium se extendit. Et quia de procuratorio nostro sic deficiente dubitatur,
adhibetur cautela, quod vos teneamini infra unum annum a data . . .
numerandum ratifficare predicta et infra dictum tempus ratifficacionis
1 Der Brief fehlt.
Dokuniente 731
publicum instrumentum ad dominum papam seu successorem ipsius vel
ad Romanam curiam mitere, alias, quod concessio dicte decime sit irrita
et inanis.
Altissime princeps et domine! In effectu sunt per istum modum
neguocia decime refformata . . . Cum nos hic diu moram traximus et
propterea non habeamus in promptu peccuniam, cum qua possimus buUis
satisfacere, minutis et grossis et aliis, . . . que necessario sunt fiende,
suplicamus humiliter altitudini regie, quod nobis incontinenti vel quam
cicius comode poteritis, centum et triginta florenos auri, qui secundum
quod numeravimus simul cum arehidiacono Tirasonensi sunt necessarii
ad predicta, miti protinus faciatis, cum deinde solum pro pecimia differa-
tur erpedicio predictorum. Deus per sui graciam vos conservet ad
supernum servicium per tempora longiora. Script. Auinione XIII.
kalendas Julii.
CRD 3370. Or. Pap. Siegel fehlt; gehorl zu einem nicht aufgefundenen Blatt.
Urkunden bei Raynald, Ann. eccl. ad annum 1330 Nr. XLVI, merkwurdigerweise
zum 2. Mai (VI. nonas Maii) der zweij. und zum 31. Mai der dreij. Zehnt (II. kal.
Junii).
Am 15. Juli 1330 wurde Bernardus Jordani de Insula an die Kurie gesandt.
(Reg. 562 f. 106) Klage iiber zu starke Belastung des Zehnten, keine personliche
Teilnahme, gefordert Einkiinfte der vakanten Benefizien auf drei Jahre.
Johanniter soUen wahrend dieser Zeit keine responsio an Ordensmeister zahlen
und statt der alten Taxe von 2000 libres Barch. eine erhohte. Beginn des dreij.
Zehnt in spaterer Instruktion fiir Ostern 1331 verlangt. Dariiber folgender Bericht
(der des Prokurators archidiaconus Tirasonensis vom 20. November CRD 3613
enthalt nichts Neues) des Bernardus Jordani de Insula:
Sacre regie magestati. Senyor. Jo Bernat Jorda senyor de la
Illa ab humil recomendacio besan vostres mans me coman en vostra
gracia. A la vostra altea signiffich per les presens, que jo ensemps ab
los discrets en G. Ritxer, archidiasne de Santa Gracia, e en Gon^alvo
Capata, procurador vostre e en Bernat Lobet, escriva vostre, dita prime-
rament vostra recomendacio ab reverencia deguda presente a nostre
senyor lo papa les supplicacions o capitols per la vostra serenitat a ell
per mi trameses ensemps ab algunes altres supplicacions o capitols per
vos senyor al dit archidiasne de Santa Gracia trameses ultra sells, qui
a mi foren liurats. E supplicamli tuyt ensemps per part vostra, senyor,
ab aquella major affeccio e reverencia, que poguem, que li plagues
breument e bona espeegar los dits affers per lo breu temps, que vos
senyor haviets a espeegament del benaventurat viatge de Granada. E el
dit senyor papa, reebudes les dites supplicacions o capitols benignament
e graciosa, respos, que aquests affers eren tals, que sens consistori nols
732 Spanische Forscliungen
podia espcegar, e que ell, cora pus breu poria, bonament los espeegaria.
Finalment, senyor, es cert, quel dit senyor papa ha entes curosament en
los dits afters e meses aquells en consistori, no tan solament una vegada,
mas II ho III, e a la perfi havem hauda resposta del dit senyor papa, e ha
provehides e atorgades tan solament algunes de les dites supplicacions
o capitols quaix a forga e desvoluntat dels cardenals, qui molt son
venguts tirant a aquests affers, de les quals supplicacions o capitols
atorgats vos tramet translat en una sedula de paper interclusa dins esta
present letra, e tots los altres capitols foren denegats, e entre les altres
capitols, senyor, qui son denegats, se son fort esquivats e maravellats los
dits cardenals de II capitols davayll contenguts:
Lo primer capitol es de fet de la decima, car dien, que las esglesias
son ja raolt carregades e raalmenades, e encara demanavera, que fossen
raes carregades e destruuidas, e que, si el senyor papa vos atorgas la
dita decima, segons la valor de les rendes de les dites esgleyas, que axi
matex e en serablant raanera deraanarien lo rey de Franga e el rey de
Castella e els altres reys la deciraa en lurs regnes, e que, si a^o atorgava
nostre senyor lo papa, ques valria tant, con si raetia foch a totes les
esgleyes.
Lo segon capitol, senyor, de ques esquivaren serablantraent los
dits cardenals es aquell, en que es feta supplicacio de leslexes, quepapa
Cliraent e alguns nobles del regne de Franga faeren en lurs testaraents
cn ajuda del passatge Dultraraar, que fossen convertides en aquest bon
viatge de Granada per raoltes bones rahons allegades en lo dit capitol.
E la rahon, per que sesquivaren daquest capitol es aquesta, que dixeren,
que la hon lo senyor papa volgues a^o atorgar, que no era en ell nes
poria fer, car a tart sofferria lo rey de Ffran^a, que les dites lexes isques-
sen de son regne per la dita rahon, sino per los affers a que deputades
eren dretaraent.
Segons que damunt es ja dit, senyor, los capitols, qui us son atorgats,
son contenguts en la sedula, que us traraetera dins esta letra. E es ver,
que del segon capitol contengut en la dita sedula, ab lo qual es atorgat,
quel senyor patriarcha puxa absolre de sentencia de vet aquells, qui son
anats en Alexandria etc, jo ne els altres damuntdits nons tenira per con-
tents del dit capitol o atorgaraent daquell, per tal cora nos conten en lo dit
capitol, ques puxen avenir ab lo dit senyor patriarcha e ell los puxa
absolre per aquella quantitat, que a ell serablara segons son arbitre. E
sobre aquest capitol sora tornats denant lo senyor papa e havemli sopli-
cat, que li placia lo dit capitol ampliar e mellorar en la forraa damunt-
dita. E el dit senyor papa ha repost, quen Uch de Mirambell devia esser
assi a festa de nadal, e que mantinent, que fos vengut, se certifflcaria
ab ell dels affers Dalexandria, e hauda la dita certifficacio, quens faria
resposta dago, que poria fer sobrel dit capitol.
Dokumenle 733
E axi, senyor, vistes e regonegudes per vos e vostre consell les
dites supplicacions o capitols atorgats per nostre senyor lo papa, segons
que en la dita sedula son contenguts, placius signifficar e manar per
vostra letra al dit archidiasne, procurador vostre, de quals suplicacions
o capitols a vos atorgats en la dita sedula vos plaura e tendrets per be,
que fassa fer letres bullades. Nostre senyor vos mantenga al seu serviy
per raolts anys e us do exalgiament e victoria sobre tots vostres enamichs.
Scripta en Avinyo XXI dies anats del mes de Deembre.
CHD Nr. 13 398. Or. Pap. Ssp. Damit horten die Verhandlungen wegen der
Storungen in dem Granada-Unternehmen bis 1332 auf.
43. Zur Geschichte der Bistiimerbesetzung in Sardinien unter Alfonso: Berengarius
Oliuarii, Sozius des Erzbischofs von Torres, ist von Alfonso bei seiner Kronung
als erster dem Papst empfohlen. Schilderung, wie er bei einer Reihe von Be-
setzungen iibergangen wird, so daB der Erzbischof keine Supplik fiir ihn mehr
wagt. Der Grund liegt in der Schwache des Konigs fiir jeden, auch den Fremd-
ling, einzutreten. (1330) Ende Mai. Weitere Bitten und Empfehlungen.
. . . Serenissime princeps et domine! Multum condecet benignitatem
regiam, ut, quem pio aspicere cepit intuitu, a sua clemencia non repellat,
quinymo in eo perficiat graciam, quam incepit. Et, sicut dixit Jacob pri-
mogenito suo Ruben, qui prior in donis, maior in imperio habeatur. Sane
clementissime princeps et domine, dono vestre gracie ego, quamvis in-
dignus, sum prior, ex quo Deo disponente regnatis, pro quo vestra
excelsa benignitas apud summum pontificem intercessit, ut haberet
episcopalem in Sardinea dignitatem. Adhuc enim eratis in felici coro-
natione vestra, quando sibi scribsistis, ut episcopatus quidam, quem ipse
dominus papa dixerat domino Turritano vacare in Sardinea, michi vestro
famulo conferretur. Dominus autem papa postea recordatus, quod
episcopatus ille non erat in Sardinea set in Corsica, et quod nichil
valebat, vestris precibus de tam modico satisfacere non curavit. Post-
modum vero ego sub spe vestre iam in me experte clemencie in Sardi-
niam veniens, ubi fructum spiritualem exerceo predicando, confessiones
audiendo et vestros fideles spiritualiter ac temporaliter pro viribus con-
solando, in Civitatensem episcopum fui a canonicis postulatus. Et cre-
scente adhuc dono vestre gracie erga me humilem servum vestrum,
iterum pro me domino summo pontifici supplicastis. Set hoc non obstante
provisum est de dicto episcopatu cuidam Pisano \ Et de dicto episcopatu
Galtiliensi ' cuidam Siculo ^ et de Turralbensi - cuidam nobis incognito
1 Laurentius de Viterbio O. Pred. 1329 Sept. 10.
2 Laurentius de Viterbio O. Pred. 1329 Sept. 11.
3 So Or.
734 Spanische Forschungen
et ignoto*. Tercio vero dominus archiepiscopus Turritanus supplicando
scribsit vestre regie magestati, ut adhuc vestra gracia se extenderet ad
rogandum dominum papam, quod de episcopatu s. Juste michi vestris
precibus provideret. Et cum hoc crederemus totaliter expeditum, scivi-
mus, quod pro quodam Sardo, qui ante istum verum credebat se esse
Galtiliensem episcopum, summo pontifici supplicastis . . . ^ Precedunt . . .
me humilem servum vestrum alii plures et non sine admiracione multa
dominacionis vestre extranei et ignoti. Propter que iam dominus Turri-
tanus de promocione mea, quandiu hic erimus, desperavit, set ego
certe . . . hiis non obstantibus de Dei et vestri gracia non despero nec in
perpetuum desperabo. Scribtum enim est: Qui incepit, ipse perficiet . . .
Quamvis dominus Turritanus desperans pro me alicui scribere de cetero
non intendat, ego met, quia plus me tangat, de vestra gracia non diffidens
set pocius toto corde confidens vestre dominationi precelse supplico humi-
liter, quantum possum, ut sitis memor mei . . . Causa enim retardacionis
mee, domine mi rex, nisi dubito, [debet] esse: Tanta enim est dulcedo
liberalitatis vestre, quod nescitis alicui petenti vestram graciam dene-
gare . . . Reputarem me fatuum, si de vestra clemencia desperarem.
Quare, domine mi, si inveni graciam in oculis vestris . . . placeat vestre
dulci clemencie mandare Clementi de Salauiridi, qui fuit a puericia meus
socius et amicus, ut ex parte vestra sub sigillo secreto regio affectuosam
domino pape faciat literam, ut michi, ante quemcumque alium de episco-
pali dignitate dignetur in Sardinia providere, dato quod vos forte incon-
sideranter pro alio scriberetis. Aliam vero domino Petro Yspano cardinali,
qui eam domino pape presentet et aliam vero procuratori, qui una cum
domino cardinali, cum tempus affuerit, ad hec diligenter et sedule
elaboret . . . Dat. Sassari in fine mensis Madii.
CRD Alfonso 3351. Or. Pap. Ssp. Angeklebt ist gleich das vielfach korrigierte
Konzept einer Supplik an den Papst von der Hand desselben Berengarius Oliuarii
Ord. Pred. mit ahnlichem Inhalt wie oben. Das Jahr muB 1330 sein; all die
genannten Besetzungen fallen ins Jahr 1329 oder in den Anfang 1330. Dazu paBt
das Schreiben des Raimundus de Monpahone, der am 20. Juni 1330 (CRD 1206 Or.
Pap.) fur den Beliguerius bittet. Er sei muhum sufficiens clericus, predicator
optimus, et in conversacione et moribus suis honestissimus atque gratissimus,
vestrisque fideHbus in Sardinea temporaliter et spiritualiter multum utilis et con-
solatorius. Berengarius versucht es noch einmal: Quamvis d. Turritanus desperet,
. . . quia videt provideri extraneis et ignotis, ego tamen nunquam desperavi. Et
quia nunc vacat episcopatus Alensis . . . de provincia Arborensi, episcopus enim
* Martinus, Prior des Augustinerstiftes s. Lucia in Iglesias 1329 Oct. 20.
^ Das stimmt kaum, denn ernannt wurde Petrus de Deo O. Cist. von S. Creus,
der in naheren Beziehungen zum Infanten Jayme stand, am 23. Marz 1330. Vgl.
AA III, besonders S. 554.
Dokunienle 735
cessit circa X dies, ideo faciat vestra clemencia erga me, quod dominus inspirabit.
Dat. Sassari XVIII die m. Junii (CRD 3369). Auch hier gelangle er nicht zum Ziele.
Das Bistum Ales (Usselensis) erhielt Johannes Juerii, den die Kanoniker in
Gualtelli ohne Wissen, dafi der Papst sich ihr Bistum reserviert und auf Bitten
desKonigs dcn fraler Gualtcrius ernannt hatte, gewahlt, worauf Johannes sofort ver-
zichtele. Aber nun bittet fiir Ales fur ihn der Erzbischof Petrus de Portello von
Torre: Johannes und seine Familie fuerunt fideles et devoti sacre regie majestati.
Summum genus infelicitatis est fuisse felices (Boetius, de consolatione II, 4)
CRD 3149. Dat. Saceri 2 m. Januarii. — Auch der Erzbischof Guido Tyrensis et
Arborensis verwendet sich fiir ihn, qui in principio acquisitionis regni vestri
Sardinee ipse cum fratribus suis et amicis fuit studiosus fidelissimus et promotor
(CRD 2142). Noch andere traten fiir Johannes ein: ne idem vester servitor cogatur
in cleri opprobrium mendicare! Bernardus, friiher Bischof von Sebaste, war auf
ein Geriicht von der Vakanz des Erzbistums Naxos im Konsistorium fiir Naxos
providiert. Das Geriicht war irrig, so erhalt er die ecclesia Sorrensis (1332 Mai 13.
Or. Johannes XXII Nr. 176). Auch der Bischof Vitalis von Ajaccio, der von scele-
ratis et discolis tirampnis von seiner Diozese ferngehalten wird, bittet den
Alfonsus primogenitus um Hilfe: Per insulam Sardinee opporteat me, licet sit
absurdum dicere, curialiter mendicare panem. Vgl. Eubel, Hierarchia unter
Adjacen. Vgl. auch AA III, XLVf.
44. Instruktion Alfonsos IV. fiir Gesandten Fr. Dominicus Turpini ord. Pred. und
Berenguer Sort de domo infantis Petri an Konig Friedrich: Sollen iiber die
Mission F. de Caneto beim Papst berichten. Der Papst sagte: Was fiir Teufe-
leien sind das, daB man die verweigerte Dispens wieder fordert? Das ware
Verrat an Robert. Den sollen sie bitten, erlaube er es, so wolle der Papst
auch. Dann verlangte er die Instruktion fiir Robert. Der Konig von Frankreich
sprach mit dem Papste, der sich iiber seine Befiirworlung zum Schaden seines
Onkels Robert wunderte. SchlieBlich miBlang ein Versuch des Gesandten, daB
der Papst die DispensbuIIe bis naeh dem Frieden zuriickhalte: er wollte nichts
mehr davon wissen. (1330) September 7.
Item li diguen 90, quel dit en F. de Canet sobre los dits affers feii
per si ab lo sant pare apostoli. Es assaber, que ell li dix complidament
la missatgeria, segons ques conte en lo dit translat. E el papa squivant
se fort respos: Quines diablies eren aquestes, que tornas hom demanar
la dispensacio, la qual personalment era estada denegada al dit infant.
E encara al rey Darago e al rey de Franga. E encara dix, que per cert
no faria tan gran traycio al rey Robert, que senyor no devia enganar
vassall, com ago fos cosa, qui seria gran dan del rey Robert. Mas que
lin faes hom soplegar al rey Robert, e que, si ell ho volia, que la atorgaria.
Empero apres dago dix, quel dit missatge, que donas translat dels capitols
de la missatgeria, e danalli qo e dels capitols, qui eren en Lati. E. dix
lo papa, que ell trametria al rey Robert, e puys quen respondria al rey
Darago. E les dites paraules foren significades per lo dit missatge al
senyor rey. Per que paria, segons aquesta resposta, quel papa meses
hom en esperan^a dels affers.
736 Spanische Forschungen
En apres lo rey de Franga tantost apres alguns dies vench en
Romaria a sent Loi? de Marsella e lo dit en F. fo encontinent ab ell. Lo
qual rey segons la informacio, quel dit missatge li hague feta molt com-
plidament, com fo a Auinyo, parla ab lo papa dela treva e dela dita
dispensacio. E el papa resposli, ques maravellava, com procurava tan
gran dan al rey Robert son avoncle. Car la dita dispensacio, sis fahia,
seria axi gran dan al rey Robert, que no poria pus! E el rey de Franga
entre les altres paraules li respos, que per la dita dispensacia vendria
la pau pus tost a bona fi e que almeyns la atorgas, com la treva seria
presa e quel dit infant non pogues usar, tro presa fos. E el papa respos
finalment que non faria res. Apres de les quals coses lo dit missatge
volch parlar ab lo papa, qui li dix, com lo viu, que demanava, que ja 11
devia haver respost lo rey de Franga de ga intencio. E el missatge li
respos, que salva sa gracia, la resposta no era aquella, que sos seynors
desyaven. Per que 11 plagues, que meses la bulla dela dispensacio en
ma del rey de Franga o daltres, e que linfant non pogues usar, tro que
la treva e encara la pau fossen meses en estament. E ell respos molt
cruament, que allo no faria e que callas daquella dispensacio, car per res
fer nos podia. E que, si la metia en ma de negu, que ell trobara de dret,
quel dit infant poria usar de la dita dispensacio, com encara nos seguls
la treva ne la pau. Per les quals coses par, non calla hom estar en
esperanga, majorment con en la fi lo missatge li digues tan f orts paraules,
segons comanat li era, e encara pus forts, que no poch mes, segons ques
dits missatges diran pus largament a la sua altea.
Reg. 562 f. 169v Q. Es folgt lateinisch und katalanisch die friihere informacio
des F. de Canet. Am 1. Oktober schreibt der Infant Peter an den Konig: non esse
de obtentu dicte dispensacionis aliquahter sperandum neque in prosecucione dic?i
matrimonii uherius insistendum. Ob quod intendebat . . . ad aUum tractatum
procedere, videlicet de sorore comitis Fuxensis, wenn es dem Konige und der
Konigin gefiel. Antwort: Der Patriarch habe mit ihm gesprochen: de matrimonio
ihustris domine ducisse Calabrie contrahendo. Parati sumus apud illustrem regem
Francie dicte ducisse fratrem zu reden. Will Peter heber die Schwester des
Grafen von Foix, so ist er und die Konigin zufrieden. (f. 178). Dann schreibt
Alfonso an Kopig Friedrich am selben Tage. Der Infant sei vom Papste klar ab-
gewiesen. So musse es Konig Friedrich nicht iibel deuten, wenn er lapsu temporis
nach einer andern sich umsehe. Er habe Griinde dafiir. Vor allem wiinschten
seine Untertanen, daD er, da er im nachsten Jahre mit ihm nach Granada ziehe
und ihm dort etwas passieren konne, eine Frau habe, von der sie Nachkommen
in suis terris et comitatibus erwarteten (f. 178'').
45. Zwei Briefe Alfonsos IV. iiber den Eintritt des Infanten Ferrando in den Minoriten-
orden: 1) An seine Mutter Isabella von Ibelin, daB er es bei Konig Robert
verbindern wolie. (1330) September 26. 2) An Konig Robert, daB ihn seine
Dokunienfe 737
fiir den eventuellen spateren Eintritt Ferrands sprechenden Griinde iiberzeugt
liatten. (1330) September 26.
1. Alfonsus etc. inclite Isabelle de Ibillino, coraitisse Jaffensi,
Scalonii domineque Ramarum ac senescalisse regni Jherusalem salutem
et dileccionis af fectum. Vestram recepimus litteram super eo, quod nobis
significastis, qualiter inclitus infans Ferdinandus filius vester karissimus,
consanguineus noster, intendit habitum et regulam fratrum Minorum
recipere. Et intellectis, que in littera continebantur, displicuit et displicet
nobis valde, quod dictus infans tale propositum asumsit, Quare vobis
significamus, quod super predictis scribimus illustri domino Roberto
Jherusalem et Sicilie regi carissimo patruo nostro, eum rogantes, ut pro-
videat taliter in predictis, quod dictus infans suum propositum in meliora
convertet. Dat. in loco de Celha VI. kalendas Octobris anno predicto.
2. Illustri et magnifico principi domino Roberto Dei gracia Jheru-
salem et Sicilie regi karissimo avunculo nostro Alfonsus etc. salutem et
felicitatis continue incrementum, Pridie quasdam serenitatis vestre
litteras per quendam cursorem vestre curie nos noveritis recepisse,
quarum scriptura exterior nomen nostrum et titulum, ad quem dirige-
batur, interior vero responsionem per vos factam ad diversa capitula
vobis missa per illustrem regem Maioricarum super facto incliti infantis
Ferrandi eiusdem regis germani^ et eius mirabili proposito assumendi
religionis habitum seculo derelicto appertissime continebat: quibus omni-
bus scripturis et eorum effectum matura deliberacione pensatis com-
perimus, quod responsiones predicte composite sincere mentis affectu
et vero iudicio racionis tendebant effectualiter, ut propositum dicti in-
fantis de seculo relinquendo, si a summo rerum omnium conditore pro-
cedat, cum etatis legitime fuerit ^ . . . Cumque vestre responsiones pre-
dicte divino proferantur affectu et in vera fide ac religione fundantur ^
nostroque conveniat proposito atque voto, ea&dem * approbare cogimur et
amplecti nec inmerito ac laudare. Dat. in loco de Celha VI. kalendas
Octobris anno domini M°CCCXXX.
Reg. 523 f. 130v. Auffallig ist der Gegensatz der beiden Briefe. Ferrando ging
iibrigens nicht ins Kloster, sondern heiratete Echive von Lusignan.
46. Archidiaconus Tirasonensis, Prokurator Alfonsos, berichtet die Ernennung
Johanns von Bobmen zum Statthaiter Ludwigs d. B. in Italien und die Ent-
riistung des Papstes. Avignon (1330) November 22.
1 Beide waren Sohne des beriihnitcn Infanten Ferrando.
2 Loch fiir einige Worter.
3 fundentur, Reg.
* eisdem, Reg.
'«'•» Spaiiischc Forscliuiigeii
Por scierto se dige, que el Bauaro a feyto vicario suyo general en
Toscana e cn Lombardia e cn toda la otra tierra del imperio, exceptado
en Alamanya, al rcy de Boemia, de la qual cosa se siente muyto el papa
e fa^e ya sus processos, quanto mas fuertmens puede contra el dito rey
de Boemia. Dige se que a cobrado el Bauaro a los suyos agora nuevament
a Milano . . . Dat en Auinion XXII dias de Noviembre.
CRD Alfonso 3613. Das papstliche Schreiben bei Raynald, Ann. eccles. 13.{0
Nr. 34. Vom selben I^iokurator stammt neben dem Bericht vom 24. April 1328
(AA III, 53U) noch folj^endes Schreibcn, wolil aus dem Sommer 1328 (CRD Al-
fonso 3774):
Senyor fago saber a la vostra alteza, que de aquellos nuevos, que yo
vos envie dezir del Bauaro, que avia seydo (?) . . . por micer Stephano
de la Columpna, que non fae ninguna cosa, sino tan solament, que un
cavallero del Bauaro mato a un carnicero de Roma, e saber aquesto movio
se el pueblo contra la compania del Bauaro e . . . el Bauaro lo , . , fizo
tantost prender al cavallero e fizel tallar la cabeza e con aquesto . . .
satisfecho al pueblo , , . cesso todo el movimiento.
47. Ferrarius de Caneto und Franciscus de s. Clemente an Alfonso IV.: Waren mit dem
mallorltanisclien Gesandten beim Papst; nahmen an der Vesper teil und dann
lange Unterhaltung. Der Papst tadelt stark die Genuesen, die nicht zu den
Friedensverhandlungen erschienen. Bittet sie noch einige Tage zu bleiben, um
die Gesandten des franzosisehen Konigs abzuwarten. Avignon (1331?)
Januar 1.
Serenissime princeps et domine! Ad vestre dominationis defferre
noticiam properamus, quod eri una cum ambassiatoribus domini Maiori-
censis regis illustris vocati de mandato domini nostri summi pontificis
interfuimus in eius vesperis non publicis set privatis. Quibus dietis
remansit solus nobiscum in camera superiori, ubi dictas vesperas fecerat
celebrari. Et fecit nos omnes coram se sedere in scabellis cardinalium
iam paratis et traditis sibi literis vestris per me humilem vestrum Fran-
ciscum de sancto Clemente factaque recomendatione vestri per eum
graciose ipsis literis receptis ac eisdem lectis et perlectis, dixit: Multum
gaudemus de vestro adventu et literis filii nostri Aragonum regis et de
humilitate et devotione eiusdem necnon et filii nostri Maioricensis regis,
a quo similem literam habuimus per suos nuncios iam presentatam, qui
hic fuerunt termino assignato et adventum vestrum nobis significarunt.
Et bene apparet, quod pacem diligunt dicti reges, de quo multum gau-
demus, notando et arguendo perfidiam Januensium, qui nondum vene-
rant, licet eidem scripserint literatorie se venturos. Et ironice loquendo
adversus eos et eorum malicias replicando dixit: Non videmus causam
retardacionis adventus eorum, nisi quia volumus vos scire, quod dicti
Dokumenle 739
Jannenses nos noviter et filium nostrum Francorum regem et ministros
nostros graviter offenderunt, quam offensam non intendimus oculis conni-
ventibus pertransire nec etiam credimus, quod prefatus filius noster
Francorum rex paciatur sub dissimuhatione tantam offensam seu iniuriam
aboliri. Nichilominus tamen ob honoremDei et sancti passagii siveniant,
placeret nobis pacis tractatus. [Et?] volumus et consulimus ad eoruni
maliciam superandam, quod, ex quo dicti reges, filii nostri devoti, vos
mitendo devotionem suam, humilitatem et obedientiam mostraverunt, ob
honorem Dei et nostri et sancti passagii et ob honorem prefati filii nostri
Francorum regis remaneatis per aliquos paucos dies videlicet usque ad
festum Epifanie domini, quo elapso, si non venerint Januenses predicti,
placet nobis, quod in Dei nomine recedatis.
Quibus verbis per dominum summum pontificem prolatis, ego Fran-
ciscus dixi: Sanctissime pater! Ex quo vos videtis humilitatem et obedien-
tiam dominorum regum, qui subvestraconfidentianosmiserunt, sperantes
per vos considerata eorum iusticia et adversariorum iniusticia confoveri,
placeat sanctitati vestre, quod dictorum dominorum regum honorem non
patiamini diminui sive ledi. Videtur etenim michi, quod, si etiam per
paululum tempus eos nos opporteat expectare, erit diminutio honoris
ipsorum dominorum regum. Et tunc dominus papa resurasit verba sua
dicendo cum bona facie: Vos debetis moveri ad expectandum illos usque
dictam diem rationibus, que secuntur. Prima, quia in mora modici tem-
poris non erit periculum. IP quia iam aliis temporibus ipsi vos diucius
expectarunt. III ratione ob honorem pre[fati] Francorum regis, qui est
causa vestri adventus et de quo nobis displicet et admiramur, quia non
misit huc suos ambassiatores termino assignato. Set forssan abstinuit
propter iniuriam predictam per dictos Januenses sibi et gentibus suis
illatam. Quarto debetis ad hoc moveri ob honorem Dei et nostri et
sancti passagii et nepossitvobis inputari, quod propter moram tam modici
temporis tantum bonum posset perturbari. Et tunc omnes concorditer
respondimus, quod ex quo ei placebat, nos expectaremus usque dictam
diem. Et tunc dominus papa leta facie dixit: Domini, considerate interim
super negociis vestris, ut, si illi perversi homines veniant, sitis bene
parati. Nam considerare potestis, quod ipsi sunt homines cauti et credi-
mus, quod venient bene parati. De quibus omnes eidem insurreximus ad
merita graciarum,
Diximus etiam sibi, quod senescallus Bellicadri dicta die esterna
circa horam tercie erat in palacio, ubi nos similiter eramus, et traxit nos
ad partem rogando nos omnes instantissime, quod nollemus adhuc rece-
dere, quia ipse sperabat nuncios dicti domini sui regis Francorum bre-
viter adventuros, dicens etiam, quod, licet ipse scripsisset domino regi
Francorum, quod miteret aliquos nuncios ad curiam Romanam pro nego-
ciis predictis, ipse erat nichilominus unus de deputatis, set quod, quamvis
740 Spanische For.sthunfjrii
Januenses ibi essent, ipse non presumeret per se tractare de premissis,
nisi alio vel aliis sibi adhibitis et adiunctis. Et tunc dominus papa dixit
ridendo, quod prudencior persona esset necessaria quam sit dictus
senescallus et quod bene sperabat, quod, si dictus dominus Francorum
rex miteret, solle[m]pniores miteret porsonas. Quibus dictis et per
ordinem explicatis gratiose recessimus ab eodem.
In principio tamen cum diligentia interrogavit me dictum Francis-
cum de sancto Clemente de statu persone vestre regie et audita vestra
Imna convalessentia et spe convalessencie letissimus extitit, nedum
letus regratiando domino Deo de convalessencia vestre persone. Cum
aliqua alia occurrerint, significare curabimus vestre regie magniticencie
sine mora. Quam conservet altissimus nobis et universis eius subditis
per tempora longiora.
Preterea certifficamus vestram regiam magestatem, quod nullam ad
huc fecimus menssionem domino pape nec ipse nobis de treuga seu
pace mediante domino rege Frederico cum Januensibus ineunda. Sumus
tamen intencionis, quod in recessu nostro, si non venerint iidem Janu-
enses, dicamus domino pape, quod, ex quo dicti Januenses nolunt pacem
per manum suam nec domini regis Francorum ob honorem Dei et santi
passagii, si pacem honorabilem habere possumus, inhiemus pacem cum
eis mediante domino rege Frederico. Dat. in Auinione die festo circum-
cisionis domini hora vesperorum.
Sui humiles et devoti Ferrarius de Caneto miles et Franciscus de
sancto Clemente.
CRD Alfonso Nr. 3152. Or. pap. Einige Satze gedruckt AA I, 443 f.
48. Zur Geschiehte des Minoriten Arnaldus de Canellis: 1) Alfonso an den Provinzial-
minister. Verwunderung, daB er auf Veranlassung von oben den Fr. A. be-
lastige. Soll jede Krankung lassen, wenn er in seinem Reiche bleiben will.
Er wird A., den er sehr genau kennt, nicht im Stich lassen und fiirchtet dabei
keine noch so hohe Personlichkeit! Der Papst, der ihm ziirnte, ist aufgeklart
und anscheinend zufrieden. Barcelona (1331) Juli 11. 2) Bischof Gaston von
Gerona an Alfonso IV.: Leugnet, daii er dem Papst angeboten, den Fr. A.
gefangen ihm zuzufiihren. So verriickt sei er nicht, denn 1) habe er nicht die
Gewalt, 2) beleidige er auch dem Papst zuliebe nicht den Konig, 3) liebe er den
Monch. (l.SSr?) Januar? 3) Herzliches Schreiben des A. de Canellis an
Alfonso IV. mit religiosen Ermahnungen.
1. Alphonsus etc. venerabili et religioso fratri Petro de Sauinacho
ministro fratrum minorum provincie Aragonie. Quorundam relacione
didiscimus admirantes, quod vos nutu seu jussu aliquorum vestrorum
superiorum, si injungeretur forsitan, haberetis vexare vel offensam
irrogare notabilem dilecto nostro cappellano fratri Arnaldo de Canellis,
quem in nostri cordis visceribus affectu precipuo gerimus. Quod satis
Dokumente 741
potuistis advertere, si recolitis verba, que alias vobis diximus preci-
piendo efficaciter, ne ipsum fratrem A. pro cujuscunque vobis facto
precepto tangeretis vel offendere temptaretis, si in regno et terris
nostris velletis vivere et morari. Quare pro utili vestra cautela nunc et
in posterum eadem validius replicantes vobis dicimus et expresse man-
damus instancius, si in nostris terris et regnis, ut diximus, vultis vivere,
quod predictum fratrem A, recommendatum habentes in omnibus in-
tactum ipsum, sine quacunque molestia, offensa seu vexacione verbo,
scripto vel facto fiendis penitus relinquatis. Non enim possemus, quem
in sua justicia, quam habet, nobis agnita proteximus usque nunc, dimit-
tere sic desertum, nec in hoc veremur personam quamcunque altam,
quin ipsum defendere conaremur. Et ne ulterius habeamus in hujus-
modi laborare, caveatis, ut, sicut nec per vos, sic nec per aliquem vobis
subditum fiat predicto fratri Arnaldo aliquid, quia totum vobis impu-
taremus, sicut et merito deberemus. Si enim dominus papa, qui indi-
gnatus fore dicitur contra ipsum, propter quem ista fierent, ut audimus.
aliquid de ipso fieri vellet, nos conveniemus bene cum ipso, apud quem
jam excusavimus ipsum fratrem A. veraciter et excusatum habuit, ut
apparet, quia de hac re amplius non curavit nec nobis rescripsit aliquid
in adversum. Dat. Barchinone III. idus Junii anno domini millesimo
CCC XXX primo.
Reg. 562 f. 237v. Daselbst f. 248^. An fr. Gerardus generalis minister ord. Min.
Er wundert sich, dafi fr. A. de Canellis, capellanus noster, den er seit langem
kennt, quem propter petenda consilia et alia nostra tractanda . . . tenemus . . .
nobiscum, von ilim vexiert werde, et a nostris brachiis . . . avertere, eo quod
dominus papa sibi fuit aliquando indignatus adversis informacionibus de ipso
sibi factis. A. hat sich selbst beim Papst entschuldigt. Unser Gesandter hat Er-
klarungen abgegeben, und der Papst ist zufrieden. Er ersucht ihn, nichts zu tun,
sonst beleidige er ihn, viele Adhgen und Pralaten personHch. Quinto idus Junii 1331.
.\rnaldus de Canellis begegnet oft in den Briefen, besonders zur Zeit, da er
Beichtvater Alfonsos war. Er war auch minister fr. Minorum in prov. Arag. und
hatte gleich die angeblichen Exzesse des fr. Galcerandus de Angularia zu unter-
suchen (CRD 6823 um 1321). Ofter schreibt der Konig, daB er ihn zum Troste
oder zur Beichte bei sich haben wolle (z. B. Reg. 525 f. 82, 408 f. 124v usw.).
Reg. 544 f. 27v schreibt Alfonso seinen Gesandten an der Kurie am 22. Oktober
1333, als es sich um Kandidaten fiir das Kardinalat handelte. Encaraus fem saber,
que nos esguardades les bones condicions de frare A. de Canelles confessor
nostre, e com havem entes, quel papa ha bona oppinio dell, volem e tenim per
be, que en aquell cas, que vos deviets nomenar lo dit frare Bernat [Oliuer], que
nomenets amdoses ensemps, co es primerament lo dit confessor nostre e apres
lo frare Bernart damuntdit.
2. Gasto bisbe de Gerona . . . Sapia, senyor, la vostra altea, quel
noble en Ramon Corneyl ma feyt saber, que a vos a hom dat a entendre,
742 Spanischt Forschungen
que jo dix a monsenyor lo papa: Si el ho volia, que jo li menaria pres
frare A. de Caneles. E reverentia vostra, senyor, salva anch daquesta
raho nostre senycr lo papa nuyl tems no parla ab mi ne jo ab el. E
podets, senyor, vos be pensar, que jo no so tan fol, que digue aytals
coses. E ay III bones rahons: La primera, que jo nom sent tant de
poder, queu poges fer, la segona, que per plaer a fer a nostre senyor lo
papa no faria res, que a vos, senyor, tornas a desplaer. Car tot, quant
he, reconech queu he per vos. E la ter^a, que no se hom el mon de reli-
gio, que jo tant am, com fas lo dit frare A. e ago sab el. Per queus clam
merce, senyor, que vos no vuylats aver aquesta sopita en mi . . . Scrita
de ma ma a Gerona diluns apres sent Ylari sots mon anel,
CRD Pedro (statt Alfonso) ohne Nr. Or. Pap. Ssp.
3. Frare A. de Canelles . . . Vostra letra reebi lo disapte de pascua
hora tarda ab gran plaer e consolacio per moltes de raons. La primera
car he molt gran goyg, con veyg ni sent per vostra letra, que nostre
senyor vos mante en amor e en devocio sua e fay mester, que en aquela
fermament estigats. Car cert so, que el a tro a^i fets vostres affers a gran
honor e profit vostre e de tota vostra casa e de tot lo regne e fara daqui
avant pus complidament, si vos vos tenits fermament ab ell. Perque,
senyor, vos clam merce, queus guardets, que no desviets per re de la
sua santa volentat, mas en tot 90, que agats a fer, vos sia la sua temor
davant vostres uyls a fer dretura e justicia guardan vos de tot mal e de
tot peccat. La segona rao es, que he gran plaer, que tots los frares del
orde qui han hoyt e saben, que vos sots amic de tot en tot molt coral del
orde nostre e pare e governador e protector, ne vegen en senten queu
com per letres vostres e per benefici. La terca rao, senyor, es, con vos
plau, que jo de part vostra port aytals noves e aytal almoyna, Jasia que
en totes coses vos podets fer de mi axi con daquel, qui es tot vostre en
cos e en anima aytant con se pot dir ni pensar. Quantes de lalmoyna
que trametets al capitol, vos faz saber, que no la he reebuda. Encara
mas esper la tost e fer sa complidament Qo que vos manats, si a Deu
plau . . . Dades en Avinyo lo diluns de Pascua.
CRD Alfonso Nr. 3652. Or. Pap. Ssp. Wohl eigenhandig.
49. Philippus princeps Tarentinus an Alfonso IV. Sein Schwiegersohn Herzog
Gualterius von Athen zieht nach Griechenland zur Wiedereroherung seiues
Besitzes in Begleitung zahlreicher Adeliger. Neapel (1331) August 12.
. . . Spectabilis vir Gualterius Athenarum dux, Wrenne et Licii
comes, filius noster carissimus, est in procintu itineris transeundi ad
partes ducatus eiusdem pro illius velut hereditarie terre sue recupera-
Dokumente 743
cione votiva, ducens secum [ultra?] mille sexcentos equites et pedites in
copiosa et non modica quantitate, quorum equitum pro maiori parte sunt
comites, [barojnes et nobiles de ultramontanis partibus, qui motu pro-
prio in eiusdem ducis serviciis degere cupientes se contulerunt ad illum
et permanent similiter cum eodem, parati in societate ipsius ad dictas
partes accedere, differenciam minime facientes, eorum propriis sumpti-
bus et expensis in dictis partibus pro honore fidelitatis et commodo pre-
fati ducis vivere atque mori . . . Script. Neapoli die XII. Augusti XIV.
indiccionis.
CRD Alfonso Nr. .'i(378. Or. pap. Ssp. Gualterius war Gemahl der Beatrice
von Taranto. trber seine groCen Plane vgl. Caggese, Roberto d'Angi6 II, 335 ff.
50. Infant Pedro an seinen Bruder Alfonso: Arbeitet an der Kurie fiir ihn. Stimmung
nicht gut. Konig miisse baronivolment vorgehen. Avignon (1332) April 13.
Sobira senyor meu e molt car frare. Sapia la vostra senyoria, que
yo son agi en cort de Roma ab lo senyor papa e he trebaylat ab mils,
que he pogut, en los vostres afters. Lo religios frare Bernat Oliuer del
orde de sent Agiisti maestre en theologia, lo qual yo he dapo informat,
vos dira, senyor, de paraules 90, quis pot fer en los dits affers. Pero,
senyor, certifich la vostra altea quel senyor papa nel collegi, quant es de
present, nous volen esser fort larchs, per tal con no veen, que vos co-
mengets los afers baronivolment. Mas be enten e creu, senyor, de ferm,
que, con vos baronivolment comengets e enantets en los affers, traurets
e haurets de la cort ultra les gracies, que vos ne ara haudes, tals gracies
mes quant que vos, senyor, ne serets pagat. En les dites coses, senyor,
he yo fet tot quant he pogut, segons que el dit frare Bernat Oliuer vos
dira, al qual, senyor, vos placia creure en les dits affers. Dat. a Auinyo
sots mo segell secret dilluns XIII. dies anats del mes Dabril a. d. MCCC
XXX secundo.
Humil frare vostre infant en P.
CRD Alfonso 1884. Or. Pap. Siegelbruchstiick VierpaB.
Am 11. Dezember 1332 (Reg. 544) Auftrag Alfonsos fur B. Oliuerii und G.
Ritxerii u. a. betr. Granadakrieg: Certus numerus galearum teneatur continue in
yeme et estate in strictu Gibaltari. Quod decime regi concesse condicionaliter sibi
tribui absolute, wenn er oder die Seinen Krieg personlich in frontaria fuhrten.
Neccssaria singulis diebus tria millia libr. solum pro tribus milibus militum et XX
milibus peditum et galeis. Trotz Waffenstillstand Kastiliens remansit in guerra
specialiter sub spe adjutorii, quod rex Francie . . . obtulerat.
Bernat Oliuerii, der in der zweiten Gesandtschaftsperiode Hauptbericht-
crstatter war, ist eine bekannte literarische Personlichkeit. Ob er, wie Miret ver-
mutet, der Clericus war, der im Jahre 1312 von Clemens V. den Auftrag erhielt,
744 Spanische Forscluingen
nach einer Schrift Arnalds von Villanova zu forschen (Rubio y Lluch, Documents
I, 50) ist nicht unmoglich. Spater erscheint er als Augustiner, studierte in Paris
(vgl. AA III S. XXXIV und Denifle, Chartularium II, 419 u. 6.), schrieb Excitatorium
mentis ad Deum, ediert' von Fern^ndez, war in der Zeit Alfonsos Gesandter aii
der Kurie, 1337 Bischof von Huesca, dann Barcelona und Tortosa und starb
1348. Auch Pedro IV. verwandte ihn. In der Sache des letzten Konigs voii
Mallorca sucht er die Stellung des Papstes zu erforschen und findet, daB dieser
nichts tun werde, was dem Konige miDflele, si dret e raho nol ne forsava. Ober
die neueste Wendung solle der Konig dem Papst nichts sagen, sondern tun, als
ob er nichts gehort hatte (que dissimulassets axi com si no avets res hoyt dir)
(CRD caja 36 Pedro IV).
51. Zur Geschichte der Konigin Sancia: 1) Sancia an Alfonso IV. Sendung zweier
Monche in Sachen Philipps von Mallorca und des sogenannten Minoriten-
generals Gerhard. Neapel (1332) Oktober 7. — 2) Alfonso an Konig Jayme
Ton Mallorca: Neue Gesandtschaft wegen der Beleidigung Sancias durch den
Mlnoritengeneral. Entriistung. Will sieh an den Papst wenden. Yalencia
(1332) Dezember 7.
1. . . . Religiosis viris fratri Petro de Reate cancellario et fratri
Mansueto de ordine fratrum Minorum confessori spectabilis Yolande
Romanie Despine, carissime neptis nostre sororisque vestre, cum eadem
Despina de provisione nostra ad partes ipsas presencialiter redeunte,
de ordinacione reverendi domini et viri nostri Jerusalem et Sicilie regis
illustris et nostra accedentibus nunc ad presens quedam commisimus
vobis ex parte nostra per eos vive vocis oraculo explicanda super facto
domini nostri summi pontificis ac venerabilis viri domini Philippi de
Maioricis, carissimi fratris nostri et fratris Gerardi, qui se dicit ordinis
fratrum Minorum generalem ministrum. Eapropter dileccionem vestram
attente precamur, ut eisdem fratribus in omnibus, que super hiis vobis
ex parte nostra retulerint, fidem velitis credentie adhibere . . . Dat.
Neapoli sub secreto anulo nostro die VII. Octobris prime indictionis.
Or. Perg. Ssp. Ohne Nr.
2. IUustrj principi Jacobo Dei gracia regi Maioricarum . . . Alfonsus
. . . rex Aragonum etc. . . . Serenitati vestre tenore presencium defferi-
raus, quod Petrus Augerii et Jacobus de Campo marino, milites, nuncii
ab illustri domina Sanocia Jherusalem et Sicilie regina, consanguinea
nostra karissima, noviter destinati nostram adeuntes presenciam et
litteras credenciales tam ab ipsa regina quam ab illustri Roberto Jheru-
salem et Sicilie rege, viro eius et avunculo nostro karissimo, exhibentes
reserarunt nobis lacius ea, que per ministrum generalem ordinis Mino-
rum adversus dictam reginam irreverenter et inprovide attemptata
fuere: de quibus displicentiam in animo nostro suscepimus vehementem,
Dokumente 745
veluti qui negocium ipsum tanquam proprium gerimus et in hiis, que
statum ipsius regine possent ledere, honori nostro detrahere senciamus.
Ad prosequendum autem negocium ipsum juxta votum et ordinacionem
dicte regine nostros ordinavimus sollempnes nuncios, qui nunciis suis
assistere debeant, ad domini summi pontificis presenciam breviter desti-
nandos, prout dicti nuncii nunc recedentes a nobis, qui ad vos ea causa
se personaliter conferunt, lacius poterunt explicare. Dat. Valencie
VII. idus Decembris anno domini millesimo CCCXXX secundo.
Vorher gehen zwei Briefe an die Konigin Sancia und Konig Robert des-
selben Inhalts. Aber der Ordensminister wird darin nicht genannt! Alles bleibt
im Dunkeln. trber dieGesandtschaft an den Papst flnde ich nur, daO fr. B. Oliuerii
kurz ijber ihre Anwesenheit berichtet und daB K. Sancia am 6. Marz 1333 Alfonso
dankt: Relacione audita nunciorum nostrorum, qui pro nostris negociis presen-
ciam vestram adierant, de grata receptione ipsorum, clementi audientia et
prompta voluntate, quam in ipsis nostris negociis flliali benivolentia ostendistis,
pro quibus solempnes nuncios vestros ad Romanam curiam transmisistis ad
grates vobis assurgimus innumeras atque dignas. Dat. Neapoli sub anulo nostro
secreto die VI. Martii prime indiccionis. (Or. Perg. Ssp.)
52. Fr. Bernat Oliuerii, s. pagine professor et consiliarius, ord. fr. Heremitarum s.
Augustini an Alfonso: Der Papst ist mit der Frage der visio beatorum be-
schaftigt. Zehntsache im Konstitorium. Geneigtheit des Papstes zu Konzes-
sionen. Philipp VI. will nach Granada. Angelegenheit der Konigin Sancia.
Vorsicht gegeniiber den Genuesen. Avignon (1333) Januar 22.
. . . Noverit regia celsitudo, dominum papam ita occupatum esse
circa quandam questionem de statu animarum sanctorum et circa negocia
regis Francie, quod vix valet [nunc] attendere ad negocia aliorum ex-
pedienda. Et idcirco, postquam ego sum in Auinione, nullum consisto-
rium est factum nisi unum et in illo de mandato domini pape proposui
ex parte vestra peticionem decimarum et indulgenciarum iuxta aliorum
seriem rescriptorum, hoc dumtaxat excepto, quod non teneamini vos nec
exercitus vester stare tempore determinato infra terram Sarracenorum
sed solum faciatis guerram in frontaria et faciatis custodire mare, ne ad
inimicos victualia asportentur. In predicto consistorio non fuit pre-
dictum negotium expeditum, set dilatum est usque ad sequens primo
fiendmn. Et spero omnino, quod obtinebitis hanc conclusionem. Nam
dominus papa, cum quo super hoc, quotiens potui, habui colloquium,
effectus est multum voluntarius ad hoc concedendum. Ex hiis etiam, que
a quibusdam fidedignis, ut apparebat, audivi, credo verisimiliter, quod
rex Francie, quando optinuerit ab ecclesia ea, que p>etit, non intendit
immediate transire mare, set ire contra regnum Granate, si vos ipsum ad-
mitatis et continuetis guerram.
746 Spanischc Forschungen
De facto autem regine Cicilie nichil est perfectum. Dominus papa
nullam habet turbacionem ergua mittentem nec contra missum. Et
quantum possibile erat, per eum satisfactum est nunciis domine regine,
quibus statim, ut fui in curia, optuli me ex parte vestra ad exsequendum
una cum eis, quidquid pro predicta domina iusticie peterent et veritatis,
quod habuerunt pro grato acceptum. Et sto paratus assistere eis, quando
per eos fuero requisitus. Set adhuc palam in consistorio nichil propo-
suerunt et credo, quod absque rumore finietur hoc factum cum pacis
tractatu.
De prioratu de Cathalonia nichil potest ordinari . . .
Quando primum fui cum domino papa, multum stupui, quia dixit
michi totam informationem, quam ego portabam, super facto predicti
prioratus et ego attendens, quod istud cedebat ad destruccionem debite
expeditionis neguavi majorem partem. Setquandoerimus in tali tractatu,
recipiam a vobis litteras novas, ut expediens fuerit . . . Ceterum nulla
alia peticio ex parte vestra vel alicuius alterius per me est tradita adhuc
nec tradetur, donec factum decime . . . fuerit in consistorio consu-
matum . . . Dat. Avinione XXII. Januarii.
CRD 3134. Or. Pap. Am 10. Mai 1333 dankt Alfonso fiir einen Zehnten sub
condicionibus (Reg. 544 f. 8), iiber den ihm B. Oliuerii berichtet haben muB. Er
wunscht schleunige Erledigung. Am 10. August (f. 9) tadelt er scharf, daB noch
nichts gekommen sei: Post([uam nobis innotuit ex significatione nobis litterarie
per vos facta, dominum summum pontificem nobis ad tres annos et sub certa
forma in auxilium expensarum guerre Sarracenorum Granate decimam eccle-
siasticorum terre nostre reddituum concessisse, vobis signilicando rescripsimus, ut
rescripta apostolica super concessione huiusmodi procuretis habere et nobis
mittere indilate. Et miramur quam plurimum, quia ipsorum rescriptorum missio
sic diutius retardatur. Befiehlt zu senden oder den Grund der Verzogerung an-
zugeben.
53. Jacobas Konig von Mallorca schildert Alfonso IV. seinen Empfang bei Johannes
XXII. und seine Zusammenkunft mit dem Konige von Frankreich. (1333)
April 2Q.
Serenissime princeps. Vestre celsitudini defferimus per presentes,
quod nos die iovis post festum pasche proxime preteritum intravimus
Auinionem cum plena per Dei graciam corporis sospitate, qua eadem
gracia utimur de presenti, illud idem tamquam de patre de magnifica
persona vestra scire et audire jugiter affectantes. Ubi tam per dominum
summum pontificem quam per omnes cardinales nobis obviam fere per
mediam leucam exeuntes multum honorifice et graciose fuimus recep-
tati. Et cum dicto domino summo pontifice quolibet die quinque dierum,
per quos ibi fuimus, colloquia ad nostrum beneplacitum, ipso leto animo
Dokunicnte 747
volente et nos audiente, habuimus plura valde. Inter que affuit de facto
Januencium, de quo ipse nos comovit. Et loquendo de illo et per nos
sibi mencionem faciendo de litteris domini regis Francie, quas vobis et
nobis debeat destinare, respondit nobis, quod sibi admodum placebat,
quod per ipsum regem Francie et in eius manibus inde fieret pax et
tractaretur; et non sibi in aliquo displicebat, dicens, quod, si idem
dominus rex Francie ipsam pacem ad felicem effectum nequiret dedu-
cere, ipse dominus summus pontifex de pace ipsa se intromiteret eo
tunc, quantum posset, maxime visa vestra littera per ipsum, quam nos
super ipso facto duximus presentandam. Cum nos vero erimus cum
dicto domino rege Francie, faciemus cum eo, quicquid expediens fuerit
super illo et cedere videbimus honori vestro et nostro. Et inde vestram
magnificenciam curabimus confestim informare. Dat. in loco de Monte
pesato sub nostro secreto sigillo XX. die mensis Aprilis anno domini
millesimo CCCXXX tercio.
Jacobus Dei gracia rex Maioricarum.
CRD Alfonso 2198. Or. Pap. Ssp.
54. Alfonso IV. laBt auf Bitten genannter engliseher Beamten durch seine Xrzte den
ihm von Konig Robert zugesandten gefangenen (Konigsmorder) Thomas de
Gorney untersuchen und stellt Schwindsucht und Todesgefahr bei Weiterreise
fest. Montblanch (1333) Mai 11.
Notum fieri volumus universis, quod constituti personaliter coram
nobis Alfonso Dei gracia rege Aragonum etc. Guilelmus de Cuhinga
miles et Petrus Bernardi serviens armorum, nuncii illustris principis
regis Anglie, consanguinei nostri karissimi, nobis humiliter supplicarunt,
ut, cum ad villam Montis Albi, ubi nunc Cathalanis generales curias
celebramus, duxerint captum quendam militem nomine Thomam de
Gorney, quem illustris princeps Robertus rex Secilie et Jherusalem,
avunculus noster karissimus, captum eisdem tradiderat deportandum ad
regem Anglie supradictum ipseque captus existat in mortis articulo gravi
infirmitate detentus, ad exonerationem eorundem nuntiorum, si forsitan
ipsum mori contigerit, dignaremur de benignitate regia ipsum adduci
facere coram nobis eundemque interrogare de eius nomine et si per
eundem regera Robertum in civitate Neapoli captus ipse traditus fuerat
supradictis, hoc idem (!) veritatera sciremus a nostris medicis, qui ipsum
captum viderunt et curabant, cuiusmodi paciebatur dolore et an posset
absque mortis periculo continuare dietas pro accedendo et portando
eundera ad regem Anglie supradictum. Quibus quidera supplicacionibus
nos rex predictus inclinati benigne, ut premissorum plenariam veritatera
scireraus, iara dictura captum duci iussiraus ante nostri presenciam,
assistentibus ibidem nobilibus viris Raimundo Cornelii, Berengario de
748 Spanische Forschungcii
Villariacuto nec non G. de Jaffero legum doctore, F. de Apilia, Petro
Marci et pluribus aliis consiliariis nostris. Inspecto per nos, quod captus
ipse paciebatur et erat valde debilitatus, ut ex eius effigie apparebat,
interrogavimus eum, si vocatur Thomas de Gornoy, etiam si traditus
fuerat captus eisdem nunciis in civitate Neapoli per antedictum regem
Robertum, prout superius continetur. Qui quidem captus respondendo
vive vocis oraculo dixit ac confessus extitit, se nuncupari Thomam de
Gornoy ac fuisse traditum captum iam dictis nunciis per regem Rober-
tum in civitate Neapoli supradicta. Et confestim volentes informari
ulterius de infirmitate, quam paciebatur, etiam si absque mortis articulo
posset continuare dietas, fecimus evocari coram nostri presencia magi-
strum Garciam professorem in medicina, magistrum Dominicum de Cris,
magistrum P. de Castella, christianos, necnon magistrum Alaya iudeum,
medicos nostros, qui interrogati per nos responderunt, dixerunt et as-
seruerunt unanimiter et concorditer, quod antedictus Thomas paciebatur
egritudine tisica cum febre cotidiana et quamquam iudicaretur per eos
mortalis, tamen efficeretur mor ^ . . ., si itineraret aut continuaret dietas
in veniendo ad regem Anglie supradictum. In quorum omnium testimo-
nium presentem testimonialem cartam supradictis nunciis fieri iussi-
mus nostro sigillo pendente munitam. Dat. in Montealbo V. idus Madiii
anno domini MCCC XXX tercio.
Reg. 527 f. 82v. Es gibt eine Reihe Berichte in den englischen Chroniken,
aber keiner erwahnt das Obige. Die Untersuchung von T. F. Tout, Captivity and
Death of Edward II (1920) war mir nicht zuganglich.
55. Alfonso IV. an Friedrich von Sizilien: Freude iiber die Wiedereroberung von
Castellamare. Ablehnung einer Flottenunterstiitzung, da seine Schiffe zum
Schutze Gibraltars bestimmt sind. Im auBersten Notfall will er helfen.
Montblanch (1333) Juni 30.
Litteram excellentie vestre per singula enarrantem sinistrum even-
tum Castri ad mare, quod duo filii cuiusdam militis Gallici nomine
Galeoti de Floriaco quondam, quorum alter detinebatur captus in eodeni
castro suis exigentibus demeritis, in manu hostis vestri prodicionaliter
tradiderunt, quod quidem castrum divina cohoperante gracia et subdi-
torum fidelium vestrorum strenuis conatibus fuit vestro dominio et
illustris regis Petri primogeniti vestri, karissimi consanguinei nostri,
post dies aliquos restitutum: recepimus et, que in ea continebantur,
pleno collegimus intellectu. Ad que excellencie vestre taliter respon-
demus, quod auditto eventu castri predicti, prout innuebat relacio
plurimorum ante receptionem predicte littere vestre, tanquam ille,
1 Leider hier groBeres Loch.
Dokumente 749
qui in prosperis vobiscum utique prosperamus, et in adversis, si,
quod absit, contingerent, participare tanquam de propriis cogere-
mur, turbacionem suscepimus' . . . Auditaque recuperacione celeri
et potenti de castro predicto inde noster animus vehemencius exul-
tavit. Regraciantes celsitudini vestre, quia de omnibus ex premissis con-
tingentibus seriosius scripsistis. Quo ad subsiduum, quod a nobis
postulat vestra serenitas de galeis jam armatis et deinceps per curiam
et gentem nostram armandis contra Januenses, ut de eis in regni vestri
defensionem tantum possetis, si expediret, vos iuvare, quod equidem
honeste vobis, si nobis placeret, possemus concedere, quia in partibus
regni vestri galeas Januensium, quas signanter contra vos hostis vester
sepius fecit et facit armari, ex causa iusti belli, quod habemus in eos,
gens nostra offendere posset et vobis sub ipso pretextu ad deffensionem
prefati regni vestri subsidium impertiri: celsitudinem vestram volumus
reddere cerciorem, quod super armandis galeis, que nunc per nos et
gentem nostram armate fuerunt, intervenerunt certa pacta et conventio-
nes iuramentis et aliis certis cautelis vallata, quibus nos in aliquo tan-
gere non possemus. Et specialiter ac principaliter armate fuerunt et
misse dicte galee ad deffensionem et succursum castri de Gibaltario,
quod per innumerabilem multitudinem Sarracenorum diucius obcessum
oxtitit et districte, presertim quia restauratio ac perdicio dicti castri
tangebat universos Christi fideles . . . Ceterum vestram excellenciam
nolumus ignorare, quod in casu necessitatis, si occurreret, quod Deus
avertat, intentionis nostre existit, paterno ductus affectu eiusque vestigiis
adherendo cum galeis et aliis, prout nobis esset possibile, vos juvare . . .
Dat. in Monte albo II. Kalendas Julii a. d. MCCCXXXIII.
Reg. 527. Der Konig tadelt am Schlusse, dafi Friedrich die Genuesen zu sehr
in Schutz nehme. Das castrum ad mare war wegen seiner Lage in Nahe der
Hauptstadt so wichtig. "WiederhoU wurde es in den zwanzigjahrigen Kampfen
von den Truppen Roberts genommen und wieder verloren. Vgl. Haberkern
S. 63 u. 6.
56. Bernat Oliuer an Alfonso IV.: Viele Xnderungen in der KreuzzugsbuUe, Leute von
Mallorca sollen ausgeschlossen sein, da sie mit Frankreich ziehen woUen.
Verlangerung des Aufenthaltes des Konigs an der Front. Entrustung Olivers.
Der Kardinal von Spanien, der die Sache verhandelt, wlll nlchts mehr damit
zu tun haben. Verzogerung durch die franzosische Sache. Endliches Uberein-
kommen, das er empfeblen muB. (1333) August 21.
Senyor, fas vos assaber, que de puys, que la decima vos era . . .
atorgada molts mudamens an volgut fer lo papa e los cardenals en les
condicions, que eren primerament feytes. E lo primer mudament fo.
1 Loch fiir 1—2 Worter.
750 Spanische Forschungen
que di^eren, que les gens del rey de Malorqua nos podien posar en la
croada, car els avien entes, que lo rey de Malorqua avia promes al rey
de Fransa, que iria ab el oltramar. A la qual cosa yo respongui, que la
croada atorguada ales gens del rey de Malorques no forsava a negu
daquels danar contra Granada, e que aquels, que volrien anar contra
Granada, hy porien anar e aquels, qui volrien anar oltramar, quey
anassen. Item que fer se poria, que los tres anys, en quals la croada
era atorguada, serien possats, abans que el rey de Fransa fes lo
passatge, e per aquestes raons e per altres, que per res no traguessen
les gens del rey de Malorques de la croada, almenys aqueles, que eren e
son en les terres, que el rey de Malorques te en alguna manera per vos;
e ja asso fo atorguat, que axi se fes.
Lo segon mudament fo, que digueren, que dels III. anys vos esta-
guessets lo primer personalment en la frontera. E yo assats mogut, digui
en consistori al papa, que gran maravela era, que els aguessen atorgada
una cosa e ara ho mudassen. E dix me davant tots los cardenals, que
el no ho avia atorguat.
De que fo molt trist lo cardenal de Spaya, qui de part del papa e
del consistori mavia dit, que yo us escrivis so, que yo us escrivi. E pre-
gui al dit cardenal, que a escusa mia el vos escrivis com so, que era
estat ordenat, axi com yo us avia escrit, era revocat, axi con es sobre dit.
E dix me, que no gosaria e fort despagat partis de la cort ab licencia e
no es estat en tractamens de passatge ni de neguns affers altres.
Yo celavors pensi en los affes e fom vijares, que massa fora, si yous
obligas a estar personalment VI meses en la frontera e comensi appro-
posar del tot novels pacts, so es assaber, que lo primer any vos estagues-
sets en la frontera dins la vostra terra III meses e que en aquel any no
fossets a res obligat, si no que vos per los dits III meses hi estaguessets
a vostra honor, axi com vos seria vijares; e que cascu dels altres
II anys, si vos nohus podiets estar, que hy tinguessets per III meses
cascu any D. homens a caval. Digueren me: Be iran los affers, mas
lexets nos abans desenpaxar lo rey de Fransa!
Ara lo rey de Fransa es desenpaxat . . . E finalment aquesta es la
summa, que volgueren, que yous escrivis, que, con decima bastas a D
homens a tenir per III meses, que vos escrivissets, quey entenets vos
fer en la guerra mes que no es tenir hy D homens per III meses. E
Jassia que yo los digues, que so, que vos auriets a fer en profit de la
guerra, nos podia metre en pacts(?), que, segons que los negocis ven-
drien, auriets a proceyr, ara per mar ara per terra, ara en un temps,
ara en altres: no si pot alre fer, car cove, que almenys aquels CCC hy
sien ajustats, axi que sien DCCC per III meses, axi con eren CCCC per
VI meses. E axi, senyor, sens lagui placia us descriure al papa, que lo
cardenal de Peyragorth vos ha feyt assaber, con ultra los D homens a
Dokunieiile 751
caval, los quals en nom vostre yo avia promeses, el e els cardenals volen
saber,vos que farieu en la guerra. E que vos no podets en temps cert ni
en manera certa posar en pact tot so, que vos hy entenets affer. Mas que
a satisfer a la lur volentat hy ajustats CCC homens a caval, axi que
sien DCCC per III meses. Item sera bo, que semblant letra escrivats al
consistori. Item placiaus de escriure a III cardenals, recomanans los
aquets negocis e faent los gracias de so, que ja hy an trebalat, so es lo
cardenal de Peyragort e lo monge blanch e lo de sent Papol . . .
Sapiats, senyor, que noygua negu, que crehegua, que lo passatge
se fassa, tanta malenconia e tant desplaer e de ansia he agut daquest
lagui que dels altres vostres negocis fort. Yo frare Bernat Oliuer del
orde de sent Agosti . . . Dades en Auyyo XXI. de Agost.
CRD 3402.
57. Bernaf Olivarii an Gonsalvus Garcia: Die Minule der Zehntbewilligung war
gemaeht, da stieB die Ankunft der franzosisehen Gesandten alles um. Papst
und Kardinale wollten von einer Einbeziehung Mallorcas trotz selnes Ein-
wandes anfangs nichts mehr wissen und dann wollten sie, daB Alfonso das
erste Jahr personlich am Kriege sich beteilige. Das gab er zu. Dann verlangten
sie hohere Reiterziffer, da 500 Reiter den Zehnt eines Jahres nicht gebrauchten.
Nach seiner Berechnung hatte er schlieBlich einwilligen konnen, da sie aber
immer mehr fordern, je mehr er zugesteht, verlangt er vom Konig schleunigste
Entscheidung. Vorsicht mit dem franzosischen Zehnten, da das passagium
nie stattfinden wird! Geschwatzigkeit des Prokurators. Krieg in Genua.
Ludwig von Clermonts Bitte. Abfassung der Minute. Avignon (1333) August 22.
Facta concessione decimarum domino regi et ordinata jam minuta
per tres cardinales scilicet dominum Yspanum et dominum Album et
illum de sancto Papulo, secundum quod in rotulo quodam Jam vobis vel
domino regi mitto, antequam R. Ferrarii janitor domini regis cum pecu-
nia veniret, supervenerunt nuncii Gallici pro rege Francie, et statim
dominus papa et cardinales inceperunt, quantum ad aliqua, retrocedere
ab hiis, quae fuerant ordinata. Primo dicentes, quod in indulgencia non
poterant esse participes gentes regis Maioricarum ex eo, quod, ut dice-
batur, rex Maioricarum promiserat regi Francie cum eo transire mare.
Et cum hic multa dixerim, primo quod indulgencia vestra non prohibe-
bat regem Majoricarum et gentem suam, quin possent ire ultra mare,
set forte aliqui nollent ire ultra mare, qui vellent ire in Granatam, et
ideo una indulgencia non impediebat aliam; secundo quia forte totum
tempus indulgencie vobis concesse esset preteritum, antequam rex
Francie poneret se in via, et postquam bene per mensem stetimus in
istis, concedentes, quod omnes gentes regis Maioricarum, que sunt extra
terras regis Francie, consequerentur prefatam indulgenciam, posuerunt
se ad aliud, scilicet quod aperirent, ut rex personaliter in primo anno
752 Spanisclie Forschungeii
essct in frontaria, et in illo anno non assignaretur sibi numerus militum
vel equitum, in sequentibus autem duobus, quod, si non posset esse ipse
ibi personaliter, teneret, ut dictum fuerat, CCCC equites per VI menses;
ego autem primo quidem in consistorio incepi satis curialiter dicere (?),
quod multum mirabatur rex Aragonum de hoc, quod, cum jam sub
certis pactis fuissent sibi decime concesse, modo retrocederetur ab illis
pactis. Et dominus papa incepit respondere: Nichil per nos fuerat firma-
tum, Tum interrogetis eos! Dixit de cardinalibus.
Et tunc tamquam de primis pactis incepi negotium de novo. Et quia
inposibile erat aliquid facere, nisi rex personaliter saltem in primo
anno esset in frontaria, formavi novas condiciones, sicut sequitur: Primo
quod in primo anno rex teneretur stare in frontaria per tres menses ad
defendendum terras suas et invadendum bona et terram et personas Sar-
racenorum, quando oportunum esset et eligeret III menses, quos vellet,
dummodo essent continui et quod in aliis duobus annis quolibet anno
per III menses debet ibi tenere quingentos equites. Et istud admiserunt
et promiserunt et dixerunt, quod expeditis Gallicis essemus expediti.
Et ecce, modo quod expeditis Gallicis adhuc non stant in hoc, set
dicunt, quod, cum quingenti equites per III menses non expendant deci-
mam anni, volunt, ut ad plus dominus rex obligetur. Et licet satis dictum
sit pape et multis ex cardinalibus, quod ea, que dominus rex facturus
est, non posse poni in pactis, quia secundum varium modum, quem tene-
bunt Sarraceni, diversimode oportebit pugnare contra eos, modo in mari,
modo terra, modo in yeme etc. multa (?), nichil tamen aliud fieret, nisi
plures equites in ultimis duobus annis tenerentur; et quia ego dicerem,
quod non poteram plus regem obligare, dixerunt michi, ut scriberem sibi,
quod plus oportebat offerre in tantum, ut preter decimam aliquid de sua
caderet in obligacione; et licet ego bene viderem, quod poteram addere
pro quolibet anno CCC, quia octingenti per tres menses et CCCC per
sex menses, qui primo fuerant oblati per dominum regem quantum ad
onus in idem reddunt, et unus cardinalis dixerit michi, quod, si ad-
derentur CCC, ipsi essent contenti, tamen quia videtur, quod quicquid
ego dicerem seu offerrem, semper peterent et expectarent plus ofieri per
regem: cogitavi omnino scribere sibi.
Et ideo ordinetis sine mora aliqua, quod dominus rex scribat unam
litteram pape et aliam consistorio continentem, quod, cum condiciones
per me nomine eius sint oblate, scilicet ut ipse primo anno stet per tres
menses in frontaria, et in sequentibus duobus annis, si ipse non posset
ibi esse, habeat ibi tenere iutorium (!) cum quingentis equitibus per
III menses quolibet anno, et nunc de mandato domini pape et consistorii
scripserimus sibi, quod omnino volunt, ut ad maiorem numerum equi-
tum ipse obliget se pro ultimis duobus annis, si contingeret, quod ipse
ibi personaliter non esset, cum ipse dominus rex ea, que facturus est,
Dokumente 753
non possit bene ad utilitatem guerre ponere in pactis, quia nunc in
maiof i numero in terra, nunc mari apparebit procedere contra eos extra
illos tres menses: nichilominus ad satisfaciendum voluntatem eorum
placet sibi, ut addantur: CCC pro quolibet anno.
Rogavi aliquos ex cardinalibus, ut scriberent domino regi ad excu-
sationem meam, quomodo prima facta primo fuerant concessa, Etrespon-
(lerunt, quod non essent ausi. Unde non videretur prodesse, quod in
literis domini regis sive domino pape, sive dominis cardinalibus aut
consistorio missis fieret improperacio (?) de hoc, licet cum veritate fieri
possit. Noveritis insuper, quod dominus cardinalis Petragoricensis, qui
inter alios dixerat michi, quod bene suficeret, quod rex offerret CCC
equites, ut premititur, dixit michi, quod loquerer cum domino papa, et si
posset, haberet verbum suum, ut dictus cardinalis posset scribere
domino regi, quod suficeret seu contentaretur, si offeret dictos CCC, sed
quia ego credo, quod, esto quod papa debeat contentari, non diceret:
ideo nolui excitare illud responsum, item quia sive papa dicat istud sive
non, sibi non est plus offerendum; sed bonum est, ut vos scribatis michi,
si ante aliquid plus offerrem, quod non esset magni gravaminis, quam
dimitterem acceptare ex toto decimas. Item attendatis, quod decima non
est colligenda per sex annos et nisi dominus rex nunc habeat, totam
habebit papa in futurum, quia vera re passagium non fiet, Item si rex
non habeat decimam et colligat pro passagio, non recipietur (?) in quo-
tam prelatis illud, quod dederunt in subsidium domino regi. Item atten-
datis, quod, si omnino oportet, ut dominus rex subsidium sibi promissum
per prelatos habet recipere pro rata in partem decimarum, secure potest
dominus rex scribere pape vel ego dicam, si michi scribatis, quodminus
concedunt sibi, quam credunt, quia jam de quantitate decimarum subtra-
hitur sibi tanta quantitas. Ubi tamen crederetis, quod rex possit com-
plete habere decimas ultra prefatum subsidium, nulla est de eo mencio
facienda.
De omnibus supradictis faciatis, ut michi bene et breviter respon-
deatur. Ego . . ., quia audio, quod dominus rex infirmat, sub . . . scribo
sibi predicta, sed vos cum hac litera informetis, si placet, eum. Procura-
tor domini regis satis sollicitus fuit in juvando michi, sed utinam ali-
quando tacuisset, quia, licet bono animo loqueretur, multotiens . . . dedit
eis occasionem, ut peterent conditiones vos aggravantes, que fuissent
pretermisse. Raymundus Ferrarii multum etiam fuit sollicitus et nunc
cum istis literis libenter recessisset, sed visum est michi, quod expectaret
adhuc, ex quo per tantum tempus steterat. Tanta opprimor tristitia et
malinconia super prolixitate istius negotii, quod vix possem de aliquo
alio cogitare! Si omnium literarum, quas dominus rex mittet pape et
consistorio et tribus cardinalibus super isto facto, tenor michi mittere-
734 Spnnischc Forscliuiigen
tur, esset bonum, III cardinales, quibus esset scribendum, noraino in
litera domini regis.
Dicitur iiic, quod tanta guerra est in Janua inter Gebelinos et Gelfos,
quod nunquam fuit major. Non tardetur responsum pro Deo! Cogi-
tetis, si esset bonum, ut dominus patriarcha vel vos scriberetis domino
pape, ut placeret sibi expedire scito istud factum regis, ne daretur sibi
occasio faciendi treugam vel pacem cum Sarracenis, eo quod nunc ma-
gnum periculum ymineret regno Castelle propter multitudinem Sarre-
cenorum, si rex esset cum eis in pace. Item quod multum miratur rex,
quare cum tanta difficultate sibi conceduntur decime cum pactis aut ob-
latis, cum considerato honere injuncto regi Castelle et decima sibi con-
cessa multo plus offerat rex quam ille omnibus computatis.
Item sciatis, quod dominus Ludovicus de Claro Monte, qui persona-
liter venit ad curiam, petebat decimas de terris domini regis nostri ad
eundum ultra mare, set denegate sunt sibi. Dominus Petragoricensis
cardinalis scribit domino regi supradicta, non omnia ad plenum, quia
non audet. Item sciatis, quod pecunia missa in nuUo suficiet pro bullis.
Verum est, quod ille, qui ordinaverat minutam, secundum quod jam
fuerat concessa, qui est de melioribus abbreviatoribus de curia, petebat
sibi satisfieri. Sed ego nolui, quod haberet aliquid, set quod recurreret
ad cardinales, qui fecerant eam fieri et modo impediebant, ita quod nulle
expense sunt facte in hoc adhuc nisi istud, quod expendit pro vita sua
Raymundus Ferrarii portarius domini regis. Sic igitur habeamus cito
responsum omnino et quod, ut premititur, rex omnino offerat ultra CCC
super jam oblatis, sed michi scribatis, si aliquid adderem, ubi omnino
opporteret. Dominus per sui misericordiam conservet vos et dirigat ad
sui gloriam! Dat Avinione XXII die Augusti.
CRD Jayme II 12 369.
58. Bernat Oliuer an Alfonso: Papst halt wochenlang Antwort auf Koniglichen Brief
hin; endlich Konsistorium und Bewilligung von drei Jahren usw. Die croada
nicht erwahnt. Neues Konsistorium, worin alles zu nichts wird: Zwei Jahre
und viele Klauseln. Er iiberlaBt Annahme und Ablehnung dem Konig. Viele
Kardinale bedauern die schlechte Behandlung des Konigs. Er sagt nur
zweierlei: Viele wundern sich, wenn er an der feindlichen Grenze einen
6jahrigen Zehnt aus seinem Lande ziehen laBt fiir einen Kreuzzng, der nie
stattfindet. Dann: An dieser Kurie erreicht man nur etwas durch Furcht oder
Geld. (Avignon 1333 November?)
Senyor, f as vos assaber, que com agui ahuda la vostra resposta sobre
lo feyt de les decimes, porti la vostra letra al papa e no la legi
davant mi e dixme, que aquel vespre la veuria. E yo esperava, que tra-
metes per mi per aver informatio de la vostra resposta. E con foren
passats III dies, vehent yo, que el non avia cura, parli li dels aSes.
Dokunicnlc 755
E dixme, que eneare no avia uberta la vostra letra e preguil, que la
legis e que volgues hoyr la resposta. Car yo la havia a dir, segons que
el trobaria en la letra, En apres passaren ben XII dies, que ni yo 11
podia parlar ni el savia cura de mi nil dels affes. E selavors yo li fiu dir
per lo cardenal de Peyragorth, que no era be feyt, que lo rey Darago en
tan gran necessitat fos en tan gran menyspreu e quem duptava, que els
teyts no vendrien be. Car con vos ho sentissets, auriets affer cosa, que
a vos meteyx desplauria. E selavors lo papa mana, que yo feys la
resposta en consistori e proposila. E respos lo papa, que al seguent
consistori donas per escrit so, que avia a dir e fiu ho. E agrem la
resposta, que la decima vos era atorgada a III anys tinent CCCC cavalers
per VI meses, axi con primerament era estat tractat e atorguat. Mas que
prenguessets en conte la ajuda, que avien donada los prelats al concili de
Tarragona e que mentre duraria aquesta decima, nols poguessets alre
demanar, so es de tailles III anys, e yo la vulia rehebre ab aytals
condicions.
E con fom a ordenar les cartes, no hy feyen mensio de la croada.
E yo digui, que la croada era pus necessaria e de major profit, que els
nos pensaven. E finalment covench men altra vegada parlar ab lo papa
e el volch, ques proposas en consistori. E proposi ho el dia vuy am
moltes raons. E aqui meteys lo papa comensa a allegar al contrari e dir
paraules, de ques poguera calar, si li plagues. E complit lo consistori
aguem aquesta resposta, ques seguex, en laquell tot vos ho tornen en
aygua de faves= Primerament la decima tornen a II anys, per cascun
dels quals siats tengut de tenir CCCC cavalcans per VI meses. Item lo
perdo an restret, que nol guany, sino aquel, qui hy morra per nafres.
Item volen, que tota la ajuda, que los prelats ho los clergues vos han
feta en lo consili de Tarragona ni depuys, que ajats a rehebre en conte
de la decima, e que jurets, que I daquets II anys no demanarets al
sobredits prelats ni farets demanar ni a nengun dels deguna cosa. Item
que sera feyt manament a els, que res nous donen. Item ab asso estan
totes les altres condicions, que en los altres atorguaments eren feytes.
So es, que en los CCCC cavalcans no sien contats los altres, quius son
tenguts de servir en la frontera ni aquels, qui jassi stan. E que la
moneda tingua I prelat. Aquesta decima yo no he vulgat rehebre ni noy
e vulgut dir de no sens volentat vostra. Molts cardeuals se pensen, que
no prendets la decima axi, con hom las dona, e son despagats de la mala
manera, que han tenguda enves vos en aquest feyt. Enpero lo cardenal
de Peyragorth diu, que . . . escrivats una letra al papa e altra al con-
sistori, con la decima que els vos donen, nous torna a profit de decima
de I any, pus que volen, que prenguats en comte la ajuda dels prelats.
Vos, senyor, no oyts les coses, que assi se dien a honor vostra ho al
contrari ni yo les metria en letra. Mas quant toca a aquets afes, vos
756 Spanische Forschungen
dic II coses. La una es, que gran re del mon se maravelaran, si vos,
avent los enemichs de la fe al vostre costat, les decimes de la vostra
terra de VI anys vos lexets traure del vostre regne per escusa del pas-
satge, loqual no se fara, e que les se partesquen gens e persones, que
non faran nengun profit. La segona cosa es, que en aquesta cort nos fa
res sino per paor ho per dines. Deus vos lex elegir so que sia a el
plaent e a vos honor e profit.
En Ramon Ferrer porter vostre, portador de la present, ha estat aci
molt per los affes damuntdits e no es culpa sua ni mia de la varietat,
que han pres. E avem dit a aquels cardenals, qui deyen, que gracia era
de dos anys, que no anaven tan primament als altres reys, qui an aguda
la decima e la han a III anys sens negun carrec e sens profit de
Christianitat.
Frare Bernat Oliuer vostre humil servidor e conseler.
CRD .')()G0. Or. Pap. Stiick ist undatiert. In einem Schreiben des ^enannteii
Kardinals Talayrandiis (von Peyragorth) wird unzweifelhaft auf diese Situation
angespielt. Es stammt vom 7. November (133.3). Darum die obige Datierung. Am
1. Marz 1.3.34 (Reg. 534 f. 34) erklart Alfonso, dafi er den kleinen Zehnt anniihme.
59. 1. Konig Robert an Alionso: Yerlobung seiner Enkelin Johanna mit Andreas von
Ungarn und Maria mit Ludwig. Papstliehe Dispens. — Bittere Klagen iiber
die rberfalle der Katalanen, die seine gefangenen Intertanen Friedrich von
Sizilien ausliefern. Neapel (1334) Marz 3. — 2. Berieht eines Ungenannten an
Infant Pedro aus IVeapel: Heute feierliehe Huldigung des koniglichen Kindes
Carl. Lage des Landes verzweifelt. Kardinallcgat hat momentanen Frieden
unter den reyals (regali) gestiftet; es ist nur ein schones Gemalde. Die Konigin
(Johanna) verzogert die Antwort. Probleme ihrer Gattenwahl. Bevorzugung
Ludwigs von Tarent. Papst verweigert Dispens fiir einen der reyals; Griinde.
Deshalb Ferrando (von Mallorca) der beste Heiratskandidat. Kommt der
Ungar, so hat er das ganze Reich, da das Volk ihn wiinscht. Kardinal drangt
auf Bestrafung der Miirder des Andreas. (1346) Dezember 6.
1. . . . Carissime nepos! Non ignoret vestra dilectio filialis, quod,
cum a principio eminens princeps rex Hungarie nobiscum Neapoli pridie
convenit, non solum inter ducissam Calabrie ducis quondam primo-
genitam et Andream secundogenitum dicti regis fuerunt sponsaliura
solennia celebrata, set inter filios suos, ipsam ducissam nec non et
Mariam eius sororem sponsalia sub variis casibus et condicionibus jurata
in anima utriusque, nec non ibidem per prelatos, comites et barones,
comunes inibi presentes ad majorem cautelam roborata publicis et
solennibus juramentis, interveniente ad premissorum firmitatis robur
dispensatione domini summi pontificis paucispost hec diebus interpositis
subsecuta . . .
Dokumente 757
Utinam . . . fideles vestri, qui in vestris navigant galeis et qui illis
presunt, se vestre capitis caritati tam sincere et intime velut membra
per omnia conformarent, qui fideles nostros ubique disrobant pariter et
offendunt. Et quos de nostris capiunt, domino Frederico nostro adver-
sario assignant diro et mortifero carceri mancipandos, quinimmo se cum
illis implicant in nostras fugandas galeas et pro viribus offendant. Dat.
Neapoli sub anulo nostro secreto die III. Marcii II. indictionis.
Or. Perg. ohne Nr.
2. Sapia, senyor, la vostra seyoria, que vuy, que es dimecres a VI de
Deembre, lo senyor Carles Martel ^ fiyl de madona la reyna Johana fo
jurat per esser rey apres la mort de madona la reyina per tots los reyals
e per los altres grans senyors del regne e per los barons e als cavalers
e per los sindichs deles universitats sens neguna contradiccio. Lo trach-
tament, en que lo cardenal fa pus son poder, ara es, que mezes iustici&
en la terra, de la qual hic ha gran necessitat, que tans son los mals, que
sioh fan, sostenen alguns grans senyors del payis, que, si Deus conseyl
noy dona, tot hom te tota la terra per perduda. So que sen seguira, a la
vostra seyoria signifficare. Lo cardenal ha feta pau entrels reyals, qui
dassa son, mas par ma de sert e tot hom daquest payis nes dequesta en
tener(?), que sia estada beyla pintura. Car , . . ^ de pocha £mior ne de
confiansa sen son crescuts dasso, per que son assi. Senyor, avia trigat
descriure a la vostra seyoria, esperan, que la resposta de madona^ la
reyina clarament vos posques escriure. La qual ma par sens dupte, que
eyla nom fara de questa pessa. Car tota vegada ma respost, que
nomanuyg, que encara nom pot respondre e la raho, per que nom
respon, mapar sertament, que sia, que totes les persones, qui li estan
entorn, de qual que condicio que sien, son en tal concordia, que volrian,
que la un dels reyals dassa la ages per muler. Mas nos acorden tots a
un, ans volrien los uns un, e als altres altre, per que tots ensems son
contraris a tot altre matrimoni, qui parlat li sia. Per que eyla nom
respondra, segons que ami pare, entro sapia, si el papa volra consentir,
que eyla aja misser Luis de Taranta, lo qual, segons que enten, li plauria
mes, que neguna persona. E asso per enduchcio delgunes persones, qui
li son entorn per tals rahons, que no gos escriure. Lo papa, segons que
sich diu, sertament si a escrit, que en negun chas no dispensaria, que
eyla ages negun dels reyals dassa per dues rahons, la primera, que de
qualque casada, quel prenges, encontinent auria laltre contra si, la
segona, quel rey Dongria li ha soplegat, que no dages dispensar, que
eyla aja negun dels reyals dassa, car eyl ha sospita, que eyls ajen con-
1 Geboren am 26. Dezember 1345.
- Meist Liicken fiir einige Worter.
•* tlber die Veranlassung ist mir nichts bekannt.
758 Spanische Forschiingen
sentit a la mort de son frara, affi que la un dels fos senyor, per que si
eyla hi dispensaria so, de que ha sospita, auria per clar, per que en
negun chas eyl no lexaria de venir en aquest regne, per venjar la mort
de son frare.
Aquestes, senyor, son les rahons, per que nuyl hom, qui dassa sia,
no creu, quel papa hi dispensas, e con eyla e aquels, qui la aconseylen,
veien, que neguns de qu[es]t aver no pot e trachtaran dels astraygers,
si eyla es be aconseylada, consantira abans al enfant don Ferrando que
en negun altre per tres rahons: La primera, que pus honrat nol pot aver,
la segona, que la edat e la persona li es pus covinent que de negun, quis
trop fora dassi, qui a eyla sia soffissient de linatge, la tersa, que per lo
acostament del dit senyor enffant auria mayor sechos per la mar, quo
per negun altre, lo qual sechos li es de gran necessitat, que diu sich ser-
tament, quels Jenovezes armaran aquest estiu per passar lo rey Dongria,
per que, senyor, tots aquels, qui savis son en aquest payis, ab qui yo ne
parlat, conexen be, que en monsenyor lo rey es, que eyl pas ho no. Car
si monsenyor nol enpatxa, los Jenovezes e els Cecilians lo passaran e
cant monsenyor ho volges ^mpatxar, els Cecilians seguirien la sua via,
per que los Jenoveses nou gosarien assajar contra monsenyor ne el
poder de quest regne e de Cecilia e de Proensa els Venecians nol passa-
rien, car han dupte, quels vuyla seyorrijar ni el nos . . . en els. Per
que esgordades totes aquestes rahons eyla no pot fer tan profitos matri-
moni con del senyor enffant. Creu, que si mal conseyl no la anpatxa,
que a la fi con veya, que misser Luis no pot . . . , que eyla ho fara. Jo
continuament f^are mon poder, quem respone.
Placia a vos, senyor, que escrivats, si madona la reyina ma alon-
gava, que volets, que fassa, si men hire ho si esperare aquest fet, quina
fi aura sertifican (?) vos, senyor, que segons que yo veyg, entencio es de
tot hom comunament dassa e mi ho apar sens tot dupte, que, si el rey
Dongria passa, que eyl aura tot lo regne. Car tot lo pobol comunament
lo desiya fort per la gran iniusticia, qui assi es e el seu poder es molt
raajor, que negun nos pensa en nostres parts. Car los anbaxadors de
quest regne, qui foren ajorra, con eyl hi fo, dien, que CL milia homens
a caval hi mena e que havia M M M. rendes en la sua ost. Per que,
senyor, tot lo fet de quest regne va, si eyl vol ni pot passar, per que lo
cardenal a fi, que eyl no aja raho de passar, affet jurar lo dit senyor
Carles Martel fiyl de madona la reyna Johana. Ara fa son poder a
aquela fi matexa, ques fassa justicia dels traydors, qui foren ne consen-
tiren a la mort del senyor rey Andreas, que Deus aja. Apres aquestes
cozes diu hom, que fara son poder, que, si el rey Dongria no sestava de
passar per las rahons desusdites, quey trop deffensio, la qual coze ma
par fort defer. So que senguira, continuament a la vostra seyoria signiffi-
care, als peus de la qual humilment ma recoman.
Dokumenle 759
Riicken: Al molt alt e poderos senyor, a monsenyor lenffant en
P. comta de Riba gorssa e de Prades.
CRD Kasten 99 Jayme II. Or. Pap. Ssp. Der ISjahrige Andreas wurde am
18. September 1345 ermordet. Johanna heiratete dann 1347 den Ludwig von
Tarent. trber die Ehekandidatur Ferrandos fand ich nichts.
60. Alfonso IV. an Konig Philipp von Frankreich: Der Konig von England habe ihni
nie Dm Unterstiitzung gegen Frankreich geschrieben. Soweit er es rechtlich
k5nne, verhindere er, daB seine Lente jenem helfen. Teruel (1334) April 11.
. . . Prout cuiusdam vestre littere nobis directe series innuebat,
serenitas vestra perceperat regem Anglie quibusdam nostris subditis
scripsisse, ut in sui auxilium accederent apud eum, et nos etiam depre-
casse, ut quoscunque nostros subditos ad dictum regem declinare
propterea intendentes abire permitteremus libere et quiete; sicque roga-
batis nos affectuose, ne aliquem ex nostris regnicolis ad succurrendum
dicto regi accedere sineremus. Quibus et aliis nobis in dicta vestra
littera intimatis pleno intellectu collectis vestre excellencie resp>onde-
mus, nos super predictis a dicto rege Anglie nuncium seu litteram ali-
quam adhuc minime habuisse. Verumtamen ob honorem vestri et nexu
ac debito sanguinis et mutue dilectionis, quibus ad invicem iungimur,
prohibemus, quantum absque lesione libertatum et immunitatum regno-
rum nostrorum et eorundem incolarum ac alias bono modo poterimus,
ne quis ex nostris subditis pro subveniendo contra vos eat regi Angli^^
prelibato. Dat. Turolii III. idus Aprilis anno domini MCCCXXXIIII.
Reg. 529 f. 20. Am 30. Marz 1331 hatte ihm noch sein consiliarius Johannes
Eximini de Urrea mitgeteilt: federacionem per matrimonia et alias inita ad
presens inter illustres reges Francie et x\nglie, und er hatte seine Freude ausge-
druckt, quod inter reges ipsos amicicia et intima cordis affectio feliciter soli-
detur. Reg. 524 f. 25'.
61. Alfonso IV. an das Kardinalskoileginm: Da der Papst im Streite des Patriarchen
mit dem Dompropst von Tarragona widerrechtlich einen Richter eingesetzt,
bitte er die Kardinale beim Papst dahin zu wirken, daB der Patriarch Richter
wertte und seine nnd des Konigs Ehre nnangetastet bleibe. Bei Temel (1334)
Juni 26.
. . . Cum nuper . . . dominus summus pontifex preposito Tarrachone
favorem nimium ac eidem non debitum, salva sue sanctitatis gratia, im-
pendendo inquisitlones super quibusdam certis criminibus, quas
reverendus dominus Johannes, divina proviaencia patriarcha Alexan-
drinus, administrator ecclesie Terrachone, karissimus frater noster,
760 Spanische Forschungen
contra ipsum prepositum facere inceperat, ad sui cognicionem auditorii
reservasset necnon favorem ipsum continuando super omnibus causis
tam principalibus quam appellacionum, que essent inter dictum pa-
triarcham et ipsum prepossitum in Romana curia, ad dicti prepositi
instanciam judicem deputasset, qui^ . . . de eisdem, etiam si de sui
natura non essent in dicta curia pertractande, nos ex hiis non modica
admiracione comoti eidem domino summo pontifici per nostras litteras
supplicavimus, quod a dicto favore vellet desistere et pateretur dictum
prepositum cum ipso patriarcha super premissis sub juris comunis regu-
lis remanere. Set cum postmodum idem patriarcha ad dicti prepositi
peticionem super premissis per dictum judicem fuerit ad judicium in
dicta curia evocatus et ad diminucionem honoris nostri et dicti patriarche
cedere intendamus, quod reservacio et deputacio predicte facte fuerint,
et quod idem prepositus dicti domini summi pontifficis suffultus presidio
memoratum patriarcham trahat invitum ad dictam curiam, ut ibi secum
super causis, que de sui natura non sunt in curia ipsa tractande et
presertim super ipsius prepositi excessibus et delictis habeat litigare,
nosque tangamur plurimum in predictis, cum dicti patriarche honorem
proprium reputemus et ipse tangi non possit, quin etiam nos tangamur,
admodum admirantes, quod per Romanam ecclesiam eidem patriarche
in hiis honor debitus non servetur, que personas sublimes et literatas
semper consuevit in suis actibus honorare et dignis digna reprendere
ac attollere insigniis dignitatum: idcirco vos et vestrum quemlibet, de
quibus plene confidimus, attenta instancia deprecamur, quatenus pre-
missis in examine vestre consideracionis deductis sic penes ipsum domi-
num summum pontificem velitis insistere pro predictis et circa ea sic
sibi salubre consilium impertiri, quod ea, que facta sunt, ut predicitur,
ad statum ^ . . . dictus patriareha non possit in hiis plangere so gravatum
nec nos etiam cum eodem. Insuper cum pro predictis dilectos consi-
liarios nostros Andream Martini de Peralta, militem, ianitorem maiorem
illustris domine regine, consortis nostre karissime, et Guillelmum
Richerii archidiachonum sancte Engracie, [de] nostre intencionis pro-
posito super predictis plenius informatos ad ipsum dominum summum
pontificem, propter hoc specialiter duxerimus deputandos, ea propter
amiciciam vestram rogamus attente, quatenus in agendis velitis eisdem
assistere et super eis ipsos nostri honoris intuitu dirigere et iuvare.
Datum in loco de Sarrione aldea Turolii VI. kalendas Julii, anno Domini
M. CCC° XXX° quarto.
Reg. 562. Da Patriarch Johannes schon am 19. August starb, wurde die
Sache nicht weiter verfolgt. Vgl. den Brief Olivers vom 4. Juli.
1 Loch fur mehrere Worter.
Dokumenle 761
62. Bernat Oliuer an Alfonso: Uberreichung eines Briefes des Konigs in der Streit-
sache des Patriarchen mit dem Propste von Tarragona. Der Papst betont, der
Patriarch lasse den Konig schreiben, Bernart sagte, der Kiinig handle von sich
aus. Der Papst verteidigt die Berechtigung und Praxis solcher Kommissionen.
Wiederholt weigerte er sich den Brief zu lesen. Sendung in Sachen Genuas.
(1334) Juli 4.
Senyor. Fas vos assaber, que diluns XX dies de Jun rehebi les
letres vostres, les quals devia presentar al papa per lo feyt del senyor
patriarcha e del prebost de Tarragona\ Et lo dimecres apres entri
davant nostre senyor lo papa, e no obri la letra e yo dignili- de part
vostra les paraules, que vos me manavets e respos, que lo patriarcha
vos feya axi escriure, e yo digui, que no hy sabria res; mas que lo
raissatger era vostre e que vos donavets a entendre, que lo feyt vos era
fort greu. E el respos, que tort navets, car aytals commissions el les
podia fer e tot dia les feya e que ja les avia feytes el vostre regne daltres
vegades. E yo digui, que del seu poder negu no duptava, mas que li
plagues deguardar la vostra honor e del senyor patriarcha, e que li
plagues de veure la letra, que vos li enviavets. E dix, que ne uvria la,
mas no la obri davant mi. Lo dia de sent Johan, con vespres foren aca-
bades, demanili resposta e dix me, que no avia vista ho legida encara
la vostra letra. Lo digmenge apres, con missa fon dita, demanili resposta
e dixme, que no avia legida la vostra letra. Lo dia de sent Pe[re] e sent
Paul apres vespres demanili resposta e nom volia respondre. E diguili;
Pare sant, no sera covinent cosa, que neguna resposta no lassats al
senyor rey! E placiaus, que yo ne pugua trametre los seus missatges
ab qualque resposta. E guardam, non se com, e dix me: E nos li volem
respondre, mas encara no avem legida la sua letra. E asso dit anassen
davant mi. Lo dicmenge apres, III dies de Juliol, trames per mi e dema-
nam, si avia nengun correu aparelat, que pogues anar a vos. E digui
que hoc. E dix me, que el vos volia escriure algunes noves, que los
Jenoveses li avien escrit e que les vos tramete tantost e yo digui: Paro
sant, placia us, que per aquest missatges fassats resposta al senyor rey
daquel feyt del patriarcha. E respos, que encara no avia legida la vostra
letra, e axi, senyor, no creu, que duymes hy respongua. E axi en trames
los correus. Enpero no cessare de demanarli resposta . . . Dades IIII de
Juliol. Yo frare Bernat Oliuer humil servidor e conseller vostre me
coman en vostra gracia.
CRD Alfonso 3384. Or. Pap. Ssp.
63. Bernat Oliuer an Alfonso: Erinnert an Falligkeit des Census zu Peter und Paul.
Entschuldigung durch den Kardinal von Spanien im Konsistorium mit
1 Vgl. Nr. 61.
762 Spanische Forschungen
Sendungsschwierigkeiten. Yerlangernng bis Ende Aagust. Bitte um Eriedigung.
Avignon (1334) Jnli 4.
Senyor. Fas vos assaber, que del sens, que lo papa et els cardenals
(ieven aver per Serdeya a la festa de sent Pere et sent Paul nos es f eyta
neguna pagua enguayn ni non iga deguna sabuderia. Et per tal, que no
encorreguessets les penes, ales quals sots obligat lo dia dela dita festa,
pregui lo cardenal Despaya, que enpetras alongament ab lo papa. Et el
papa no volc alonguar lo terme sens consistori sino VIII dies. He lo
diluns apres fo feyt consistori e eldit cardenal feu me donar entrada et
proposi, que vos aviets assignades rendes a mercades ali aquesta con-
dicio e aquesta fi, que al temps ordenat els aguessen feyta la paga del
sobredit sens, que vos creyets, que el sens f os ja paguat, et encara, que per
aventura los mercades los avien trameses, mas tans son los perils en la
mar, que aviay vengut algun destorp. E quels plagues de alonguar lo
terme, tro que yo vos ho agues feyt assaber et vos hy poguessets pro-
vehir daltra part Et an vos alonguat lo terme per tot lo mes Dagost.
Et axi, senyor, fets hy provehir, segons que avos placia. Cor altre alon-
guament quant aquesta pagua no poria hom aver . . .^.
Feytes en Auiyo IIII dies de Juliol lany de M CCC XXXIIII. Yo
frare Bemat Oliuer . . .
CRD Alfonso 2690. Or. Pap. Fluchtig mit vlelen Schreibf ehlern : consitori,
sengons, sabuderia usw.
64. Jaymc IL Yon Mallorea an Alfooso: Sendet Brief seines Bruders Ferrando aus
Florcnz, wonach dic Gennescn in cincr Rcihc von Stadtcn Italicns Tmppen
sammcln. Pcrpignan 1334 Novcmbcr 12.
. . . Hodie recepimus quandam literam nunciorum, quos misimus
Neapolim pro habendo in istis partibus inclito infante Ferrando de Ma-
joricis germano nostro carissimo, qui intravit Florentiam ad partes Pro-
vintie se transferens octava decima die mensis Octobris proxime pre-
teriti. Et ibidem fuit data dicta litera vicesima prima die mensis ejus-
dem, in qua inter cetera est quedam clausula sub hiis verbis:
Cetemm nolumus dominabilem sublimitatem vestram latere, quod
Januenses pro certo {M^ocurarunt et procurant adhuc continue festi-
nanter soldatos tam hic quam Mediolani, Janue, Pisis et alibi, qui
enmt in equis septingenti numero, qui in proximo debent mare ingredi,
Pisis aliqni et alii Plombini. Et intendunt, ut fertur, accedere Sar-
* Felip Boyl fragt, wieviel Geld er fur die Zehntbulle braucht. Er kann es
vor der Bullierung der Urkunden nicht sagen. Man sagt, daB ihr einen Waffen-
stlUstand mit den Mohren geschlossen habL Der Kardinal schreibt dasselbe
rCRD 3383).
Dokumenle '"-^
diniam. Jamque ante eri, ex quo nos sumus hic, recesserunt de
Florentia euntes verssus Pisas de dictis soldatis sexsaginta. Estque
Pisis quidam comes filius quondam comitis Nigri de Pisis, qui ad hec
consentit, ut fertur. Est etiam quorundam opinio, quod ad eadem alii
teneant manus. Dominus provideat de remedio opportuno! Astutia
etenim istarum malarum gentium est nimis et calliditas infinita, ut
experientia nimis claret.
Provideat igitur vestra serenitas inpremissis, proutvideritexpedire.
Continue enim audimus, quod male provisum est insule Sardinie, que
multum respicit honorem vestre corone et statum. Dat Perpiniani pridie
idus Novembris anno domini millesimo trecentesimo tricesimo quarto.
CRD 2820. Or. Pap. Auf Rucken Siegel und von der Hand des Schreibers:
Registrata.
65. Alfonso an Konig Robert: Selt.sames Benehmen der Konlgln Marla von Mallorea
In Ihrer Ehe mlt Jaeobus de Xerieha. Nach dessen Tod wlll sie wieder heiraten.
Robert soll sie zu sich nehmen. Valencia (1335) Mal 20.
. . . Sicut plane novit vestra circumspecta magnificentia, dudum in-
clite recordationis Sanccio Maioricarum rege, consanguineo nostro, prout
Deo placuit, sublato de medio, inclita domina Maria eius consors, tunc
Maioricarum regina, soror vestra amitaque nostra, ad secunda vota
aspirans cum nobili viro Jacobo domino de Xericha quondam matrimo-
nialiter se coniunxit. Sane cum dictus nobilis ex conversatione mutua
dicte domine uxoris sue animi instabilitatem ac gestuum inhonestatem
apprehendisset, suam et suorum ac domus sue tanquam discretus et
providus confusionem et scandalum vitare cupiens cum animi displi-
cencia sub decenti custodia i[>sam dominam a quatriennio citra quadam
honesta necessitate compulsus habuit detinere. Et licet de dicti viri sul
beneplacito horis debitis et opportunis ad spaciandum et recreandum
extra domum potuisset exire, quia tamen libertati sue inordinate non
erat dedita: ea propter quadam desperatione deducta domum, in qua
erat, exire nec ad divinum audiendum officium nec penitencie sacramen-
tum recipiendum a biennio citra, quamquam per felicis recordationis
dominum patriarcham Alexandrinum, germanum nostrum, anno preterito
ac per nonnullas religiosas et devotas personas ad hec piis persuasio-
nibus ac plurimis precibus inducta fuerit, nullatenus voluit, sicut nec
adhuc vult, in sua persistens duritia inclinari.
Verum quod displicenter refferimus, prefato nobili Jacobo . . . ab
hac luce subtracto, ad status pretacte domine Marie mentis nostre occu-
los dirigentes, confestim personas honestas et honorabiles cum decenti
familia apud locum de Xericha misimus, que ipsam ad nostrampresenciam
764 Spanische Forschungen
adduxerunt. Et ut eius dotem et bona alia, prout decet recuperare
valeret, eidem suadendum duximus, ut actorem seu procuratorem ali-
quem discretum et sibi gratum constitueret, qui predicta sciret et posset
utiliter procurare. Que velut racione abutens id facere aliquantulum
recusavit, asserens, quod predicta recuperare minime seu liabere cura-
bat, quamvis postmodum sano ducta consilio, procuratorem nos insti-
tuerit ad premissa. Nos vero eius discretionis deffectum nimium adver-
tentes ac quorundam fide dignorum relatu videntes, ipsam ad tercium
matrimonium anelare: idcirco timentes, ne occasione inventa in oppro-
brium et abicionem (!) sui generis rueret, nisi . . . debita custodia
frenaretur, predicta, sicut in veritate se habent, vestre magnificencie
seriose intimare decrevimus, ut diligenter attentis et consideratis immi-
nentibus periculis, que circa eius honestatem versantur, vestra circum-
specta providentia celeriter, cum in mora sit periculum, providere
valeat, mittendo ad has partes decentem et honestam familiam, que sive
per mare sive per terram . . . ad vos propter premissa vitanda pericula
dictam dominam cum honore decenti deducant. Interim autem dictam
dominam in nostra Valencie civitate fideli et lionesta familia sibi per
nos assignata disposuimus remanere. Et nichilominus aliquem virum
providum et discretum actorem et procuratorem pro domina sepe fata
substituere curavimus . . . Dat. Valencie XIII. kalendas Junii anno
domini MCCCXXXV.
Reg. 544 f. 88. Ein vorausgehender etwas spaterer Brief wurde nicht ab-
gesciiickt. Alfonso schreibt auch der Konigin Sancia. In der f. 87 stehenden,
nicht abgesandten Fassung stelit: Sane cum dictus nobilis usw. appreliendisset,
que eam frequenter ad mentis insaniam et quandam furiam per abruta ac in-
discretionis invia deviabant. Darnach miiBte man an zeitweiligen Irrsinn glauben.
Am 28. April 1335 (Reg. 536 f. 52^) schreibt Alfonso an Guillermus Richerii, archi-
diaconus s. Engracie in ecclesia Oscensi und an Peregrinus deMonte: Intelleximus
per tenorem littere vestre nobis misse, quod inclita infantissa d. Maria, illustris
regis Karoli bone memorie filia, improvide contradicit venire ad civitatem
Valencie, ut nos ordinaveramus, et vos ex parte [nostra] explicastis eidem. Sane
cum nos velimus omnino . . ., ut veniat ad dictam civitatem, . . . expresse man-
damus . . . quatenus, si alias ipsam abducere non potestis, inhibeatis ac inhiberi
sibi prolinus faciatis per unam diem victum eidem necessarium et finaliter, nisi
huiusmodi convicta remedio venire voluerit, adducatis eam ipsa invita.
66. Friedrich III. an Alfonso IV.: Empfang seiner Briefe iiber ein Gesprach des
Infanten Peter mit dem verstorbenen Papst iiber seinen Frieden mit der
Kirche, iiber Ehedispens seines Sohnes mit der Schwester des Jacob de Xericha
und iiber die Riickberufung Raimunds de Peralta, da Bernhard de Soriano das
Admiralat nicht mebr versehen kann. Antwort: Erieg habe er nie mit der
Kirche, sondern nur mit dem ihm feindlichen Johannes XXII. gefiihrt. Zu
Dokumenle 765
Benedikt XII. habe er schon Gesandte geschickt. Sonst einverstanden. Lentini
(1335) April 3.
. . . Serenitatis vestre binas nuper recepimus litteras, per quarum
unam de colloquio olim habito per inclitum dominum infantem Petrum
Ripacurcie et Empuriarum egregium comitem fratrem vestrum, nepotem
nostrum nobis carissimum tanquam natum, cum domino papa Johanne
tunc vivente super iucunda concordia ac pacis federe renovando inter
ipsum dominum papam, sanctam matrem Romanam ecclesiam ex una
parte, nos regnumque nostrum ex altera, vestrum nobis super' hoc in-
sinuando consilium et videre ac efficaces opem et operam offerendo, et
qualiter inclito domino infanti Raymundo Berengarii . . . ad Romanam
curiam f eliciter prof ecturo pro inpetranda inter alia dispensacione matri-
monii infantis Guillermi nati nostri carissimi cum sorore minori nobilis
Jacobi domini de Xerica commisistis domino summo pontifici ex parte
vestra supplicacionem debere porrigere. . . . Et per aliam, qualiter Ber-
nardo Soriano in etatis iam decrepite terminis constituto et regnorum
vestrorum amiracie officium exercere comode nequeunte, dicto officio de
viro ydoneo providere volentes nobilem virum Raymundum de Peralta ad
ipsum officium et presertim racione armate, quam contra Januenses in
isto proximo veris tempore facere preparatis, vestra decrevit serenitas
pluribus condicionibus in ipsius persona nobilis concurrentibus assu-
mendum, qua ex causa per nos sibi veniendi ad vos concedi licenciam
postulastis . . . Taliter respondemus, quod novit altissimus, . . . quod a
tempore pacis olim inite inter nos et illustrem dominum regem Karolum
secundum tempore pape Bonifacii tractatu domini Karoli de Francia, qui
ad componendam pacem eandem exstitit mediator, nunquam cum sancta
matre Romana ecclesia guerram habuimus nec haberi intendimus domino
permittente, licet cum predicto papa Johanne quondam, qui erga nos se
gessit inique, videremur habere nec immerito animum inpacatum, quod
non contra prefatam matrem ecclesiam set tunc presidentem eundem
nos agere certum erat, eo maxime, quod ipso sublato de medio et domino
Benedicto ad regendam ipsius Petri naviculam subrogato statim ordi-
navimus sibi mittere nostros nuncios speciales, qui devocionem, quam
erga predictam sanctam matrem ecclesiam ab hactenus gessimus ac
gerimus, et alia nos regnumque nostrum contingencia devocius expli-
carent: quod utique minime faceremus, si predictam matrem ecclesiam
reputaremus nobis fuisse aliqualiter inimicam, quam nunquam talem
nobis esse credidimus, quamvis tunc ipse presidens nobis se ostenderet
inimicum.
Im iibrigen hatte er dem Infanten Pedro ausfuhrlich geschrieben und kann
Alfonso durch ihn sich informieren. Dank fur die Bemi"ihung in der Dispens-
sache. Seinem Verwandten Raimund de Peralta gestattet er die Ruckkehr, ob-
766 Spanische Forschungen
schon er seiner bedarf: eo quod hostis noster maximum contra nos et insolam
nostram marinum exercitum dicitur preparare. Dat. apud Lentinum III. Aprilis
III. indiccionis. CRD Alfonso 3679. Or. Pap. Ssp. Der Brief an Peralta ist vom
20. Februar. B. de Soriano ist decrepitus senio. (Reg. 530 f. 147v.) Das Schreiben
Friedrichs ist kiihl. Alfonso hatte ihm am 9. Marz die Reise des Infanten Pedro
raitgeteilt: Noscat vestra celsitudo, quod inclitus ac carissimus frater noster
infans P . . . comes habito pluries nobiscum colloquio et tractatu super con-
federacione fienda inter d. papam et sanctam ecclesiam Romanam ex una parte
et altitudinem vestram eiusque regnum ex altera, nunc de consilio, voluntate et
mandato nostro vobis dirigit scripta sua, ut in eis vestra circumspectio latius
poterit intueri: igitur, excelse ac amantissime princeps, vos attente precamur et
orlamur, quatenus habendo respectu ad statum persone et regni vestri velitis et
placeat . . . taliter deliberare et ordinare, quod ea vestri ordinatione ac voluntate
valeat ad felicem effectum perduci (Reg. 544 f. 100). Inzwischen war aber
Johannes XXII. gestorben und eine ganz neue Situation entstanden. Konig Robert
wandte sich gegen die Riickberufung des Raimund de Peralta: Cum idem nobihs
se reddiderit in partibus insule Sicilie vobis suspectum, non deberemus ad hoc
nuUatenus procedere et vellemus in irritum penitus revocare, schreibt Alfonso an
Robert. Er habe ducti instantia consiliariorum et procerum civitatis Barchino-
nensis, qui negocium guerre contra Januenses principaliter prosequntur, den
Peralta gerufen. Er tat es auch, ut quedam promissio per nos sub certa pena
domino summo pontifici facta, quando dispensationem super matrimonio ipsius
nobilis a dicto summo pontifice habuimus, videlicet de revocando dictum nobilem
a servitiis . . . regis Frederici, suum haberet effectum. Peralta werde sich gegen
Roberts Truppen sicut erga nostras fraternaliter et amicabiliter verhalten. (Reg.
530 f. 175, 1335 Mai 24.) Schon 1330 hat Alfonso Peralta verlangt. Friedrich
schrieb (CRD 3711) am 27. Febr. 1331: Er behalte ihn noch tum occasione brige,
que noviter orta est inter Catalanos et Januenses, tum quia sibi accessus cederet
plurimum sumptuosus, tum quia in agendis nostris nobis dignoscitur plurimum
oportunus.
67. Alfonso an den Infanten Pedro: Die Priorissa von Sigena hat naehtlieherweise
in der Kathedrale von Tarragona mit ihrer Begleitung sich aufhaltend den
dort bestatteten Patriarchen Johannes (ihren Bruder) ausgegraben und nach
Sigena bringen und dort armlich bestatten lassen. Er hat seinen Bruder, den
Infanten Pedro, mit der Riickf iihrung beauftragt. Barcelona (1335) Dezember 12.
Alphonsus etc. inclito infanti P. carissimo primogenito et generali
procuratori nostro salutem et benedictionem paternam. Detestande feri-
tatis abusum et segregatum a qualibet humanitate propositum, que reli-
giosa priorissa de Sexena absque horrore feminino et dementi consilio
prorsus ducta nuper extitit prosecuta, vobis, fili karissime, providimus
intimandum. Predicta namque priorissa civitatem pridem adiens Terra-
gone et cum quodam suo pravo consorcio in ecclesia l^athedrali vigilare
se simulans ipsius ecclesie petitis clavibus et obtentis non attendens,
quod reverendus dominus Johannes patriarcha Alexandrinus et ammini-
Dokumente 767
strator prefate ecclesie, frater noster et patruus vester carissimus, suam
in ea elegerat sepulturam tanquam metropoli antiqua et multis nobilitatis
et antiquitatis insigniis preceteris Hispanie insignitaet in qua nusquam in
Hispania posset honorificentius sepeliri corpus ipsius patriarche, sibi
quodam impie dileccionis affectu fecit immaniter exhumari et nondum
ab ossibus, sicut creditur, tegumento carnis excusso^ ipsum sic honori-
fice sicque sollempniter in dicta ecclesia tumulatum, omni abjecta de-
cencia et honore, de nocte deferri fecit ad monasterium de Sexena et ibi
viliter tumulari, quod non solum divine magestati abhominabile redditui-
set nobis molestum et humane consideracioni occurrit vehemeritius ab-
horrendum. Volentes igitur illud in hac parte adhibere remedium . . .
inclitum infantem P. Rippacurcie et Impuriarum comitem . . . ad dictam
priorissam et monasterium pro recuperando predicto corpore et ad
dictam metropolim reducendo et alia faciendo, que sibi oretenus duxi-
mus injungenda, providimus transmittendum . . . Dat Barchinone pridie
idus Decembris anno domini MCCCXXX quinto.
Reg. 530 f. 257. tJber Blanca vgl. CRD Alfonso 3553.
Zu Nr. 17,3.
Fem vos saber, seynors, que nos, entenen, que larquebisbe e tots
los altres prelats deguesen eser a Valencia per una citacio, quel senyor
rey los fahia, trametem la I misatge nostre ab cartes e ab misatgeria de
paraula als dits prelats e encara als richs homens, qui li eran. E com
larquebisbe nils altres prelats noy fosen, salvant lo bisbe de Carago^a
e de Vich . . .
Seynor, bisbe de Vich con aquell, qui ama la religio del Temple,
nos trames a dir conseyllan, quels nostres procuradors . . . a tot lo sant
concili de Taragona, que I bisbe o II fosen trameses a pare sant
apostoli . . .
Noveles altres nous podem fer saber, que vos no sapiats, salvant que
es venguda una carta al comanador de Gardeny de son frare, en ques
conte, que un escuder del bisbe Delna es vengut de cort de Roma . . .
Folgt die Geschichte der 10 Kardinale Clemens' V., die ihm den Kardinalshut
zuruckgaben mit der Motivierung, alle Papste seien Herren und Leiter der ganzen
Christenheit und der Konige und Kaiser gewesen, und jetzt sahen sie das Gegen-
teil. Der Konig von Frankreich habe mit Ubermut und sehr groBer Ungerechtig-
. keit den Ordensmeister und die Templer gefangen. Vgl. Finke, Papsttum und
Untergang des Templerordens II, 110 f. Und dann abweichend:
^ Johannes starb 1334 August 19.
768 Spanische Forscliungen
E que per el nols volie lexar nels li volre trametre. E sobre a^o
lo papa trames hi II cardenals. El rey de Franga a trames los dits
maestre e frares a senyor papa. El papa vol veer en lo dit feyt, per que
son fora del rey de Fran^a. Dat en lo castell de Montso lo dimarg apres
de sent Vigent.
Gefunden unter den cartas maltratadas. Nur teilweise erhalten. Or. Pap.
Der Bischof von Vich ist Berengarius de Guardia (1300 — 28), wohl ein Verwandler
des beriihmten Templers.
DP Finke, Heinrich (ed.)
130 Act£t Aragonensia
.3
A^
1908
Bd.3
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY