^ .-'
0
0
-^-- ^^^
c<^af>^<^^f4 ^t^ea^Gf:
r-
CORPU S
JURIS CIVILIS
R O M A N I.
TOMUS OUARTUS.
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/corpusiuriscivil04gode
C 0 R P U S
JURIS CIVILIS ROMANI,
I N Q U O
INSTITUTIONES, DIGESTA ad codicem florentinum emendata,
CODEX iTEM ET NOVELL^,
N E C N O N
JUSTTNIANI EDICTA , LEONIS ET ALIORUM IMPERATOr.UM NOVELL/E,
CANONES APosTOLORUM , FEUDORUM lieri , LEGES XIL taeb.
ET ALIA AD JURISPRUDENTIAM ANTE-JUSTINIANEAM PERTINENTIA SCRIPTA,
CUM OPTIMIS QUIBUSQUE EDITIONIBUS COLLATA , EXHIBENTUR.
CUM NOTIS INTEGRIS
DIONYSII GOTHOFREDI,
QUIBUS ACCESSERUNT
F R A N G I S C I M O D I I
ET ALI.E ALIORUM JCTORUM CE L E B E RR I M ORU M ,
QUAS INSERUIT EDITIOM S U iE
SIMON VAN LEEUWEN. '
^DDITI QUOQUE LOCIS CON FENIENriBUS
INDICES TITULORUM AC LEGUM EMENDATISSIMI.
PR^IMISSAEST
IIISTOIIIA ET CHRONOLOGIA JURIS CIVILIS ROMANI ,
QU^ Sir,GULi\I{I IVlliTHODO LEGUM LATAEUM TEMPUS DESIGNAT.
E D I T I O N O F J ,
Omni , qva llcidt cum , aique labore indefesso a quamplunmis , in notis prcecipne ,
mcnchs Jalsisque allcgatioiiihus rcpurgata et correcta.
TOMUS QUARTUS.
■ '~^ »<>0<»O^<X»><3.
NE APOL I,
APUD JA?s^UAR]UM MIRELLI BIBLIOPOLAM.
MDCCCXXX.
%\
o
D. JUSTINIANI
SACRATISSIMI
PRINCIPIS PP. A.
C O D I C I S
REPETIT^ PR.ELECTIONIS,
L I B R I XII.
A
I M P E H A T 0 R U M: N 0 M I N A
QUORUM COA-STlTUTIOr<;ES DUODECIM LIBRIS CODICIS SU.XT IXSEnT.E.
HADr.uscs.
.Antoninus Piiis.
Divi fiahes, sive M. Avitonlniis
ct Verus.
M. iElius Anlouinus soliis.
./Elius Pertinax.
Scvcnis et Antoninus Cai-acalla.
Autoninus Caracalla solus.
Anloninus Heliogabalus.
Alexandcr.
Maximinus.
Gordianus.
Philippus.
Decius.
Gallus et Volusianus.
Valerianus et Gallienus.
Gallicnns el Valerianus Junior.
Gallir;nus solus.
Claiidius.
Aurelianus.
Probus.
Carus , et Carinus ct Numcrianus.
Carus ct Nuinerianus.
DiocletiannS'. ' "
Dioclotianus et Masiniianus Her«
culiiis.
Constantius et Maximlanus Ga-
leriiis.
Constantinus Magniis.
Coiistantiiuis Junior , Constantius
ct Conttans.
Con$lantius et Constans.
Constantius solu?.
Constantius et Julianus.
Julianus.
Jovinianus.
Valcnlinianus et Valcns.
lideni et Gratianus.
Valcns.,GratianusetValciilinianusir.
Gratianus ^t "^'alcntiniauiis II,
lidfni ct Thcodosius.
Valcntinianns II. Theodosius et
Arcadius,
Theodosius et Arcadius.
lideni et Honorius.
Arcadius et Honorius.
iideni ct Theodosius Junior.'
Honoriuset Theodo&iiis Junior,
Thcodosius Junior 3olus,
Idem et Valcntinianus III.
'^'alenlinianiis III. solug.
Idem ct Martianus.
Marliauus solus.
Lco.
Idcm ct Anthcraius.
Lro Junior ct Zeno.
Zcno solus.
Anastisius.
Justinus.
Jiistinus et Jnslinianus,
Jusliuianua sulus.
LITERARUM NOT/E,
QVJ^ PER DUODECIM LIBROS CODICTS , VEL IJf CANSTTTTTTIONUM INSCRiPTlONIBUS , VEL TEMP0RU:M DEN0TATI0N1BU5
HINC IIMDK VISUNTCR , KE CUI FORTE CALIGINEM OEJICIAi\T , AD HUNC JIODUM LEGI DEBENX.
y?.
■Augustus.
JA.
Augusli.
A. et C.
Augustus ct GcBscir.
AA. et CC.
-
Augusti et Ccesares.
Accept. ',■
Accepta.
C.
Ccesar vcl Clarissimus.
cc.
-
Cccsares fe/ Clari^simi.
CC. Coss.
Clarissimis Coiisulibus.
Cces.
Ccesar.
Ccess.
CcEsaribus.
Cwitat.
Civitatis.
Cl. Cces.
Clarissiinus Cccsar.
Com.
Coines.
Coin. R. P. i'el
rer. pri'^.
Comcs rcriim priyalarum.
Coin. s. l. i'el sacr. lar^.
Ccnws sucraruiri largitivnum.
Cos.
Consule.
Coss. cel Conss.
Corisulilus.
Cons.
Consularis.
Cotist. i>el CP.
vel Const.
Constantinopoti.
vcl Constantinop.
Correct.
Correctori.
D.
Data i>el dicta.
Dat.
Data.
D. S.
Data sulscripta.
D- PP.
'
Daia proposita.
DN.
Domino vel Domino ncstro.
Dix.
Dixerunt.
Emiss.
Einissa.
Fl.
Flavius.
G.
Gesta.
Geii. P. P.
"
Gcnnadio Praefectn Piwiorio
Jd.
Jdus vel idibus.
Iinp.
Jmperator.
Jmpp.
Imperatorcs.
In for. Tr.
Iii foro Trajani.
Quarto
IV.
Kal.
Kakndas t'</ Kulendis.
L. Jul.
Lcgcin Julinin.
Lcct.
Jjpcta s. apud actu.
J/.i,'-.
Mugistro.
3fagist. niil.
3Iagistro militum.
Mag. ojf.
Magistro <JJicioru/n.
N.
Nobilissimo.
N- CCBS.
Nohilissinio Ccesare.
NN. Ccess.
Nobilissimis Cce.saribiis.
Non.
Nonas vel Npnis.
N. P. vel Noh.
P.
Nobili uel Nobilissiino pueio.
OJ^
OIJicioruDt.
P. vel Pr.
Pra:s. Prou.
P. P.
Pf-
P. P. G.
P. U.
P. Vlg.
P. V. R.
P. i'el Pf Aiig.
Pp. ciniss.
P. P. Gal.
P. A.
Pct.
Pieb.
Prccf ann.
Prcet.
Pr. vel prid.
Prop. vel propst. vel propos.
Procons.
Proconss.
PubL. judic.
Quwst.
n. p.
R. P. orieiit.
S.
S. D.
Sahfcr.
S. L.
Sacr. Ut.
S. JMt.
S. P.
S. PP.
Supp. t>el suppos. ucl supposit.
S. pt-tu.
Ta.
Trib. plcb.
V.
V. c.
vr. cc.
fic. vel ficar.
K. N.
Prcesidi.
Prcesidi Proidncice.
Proposita , vcl perpetuo , vd Prce-
fecto PrcEtorio.
PrcBfccto.
Propnsita gesta,
Prcefccto urli vel i>igilum.
Prcefecto vigilum.
Praefecto uibis Romce.
Prcefcclo Auguslali.
Proposita einissa.
Pracfecto Prcetorio Gcdliarum vel
prcetoriorum GaUianoium.
Perpctuus Augustus, vel Perpetuo
August.
Pctita.
Plebis.
Prcsfecto annonce.
PrcBtoribus.
Pridie.
Prnposita.
Pi cconsidi.
Proconsides.
Publicis judiciis.
Qiicestori.
Rcriim privatariim.
Reruin privatarum orientis.
Satutcm , i/ei sciipta , vel suh-
scripta i'el supposita.-
Saluicin dicit , vcl dicunt , vel
sulscripta data.
Subscripta.
Sacrtiruin largitionum , vel su'
craritin litcraium.
Sacraruni litcrirum.
Subscripla petita.
Supposita.
Subscripta proposita.
Supposita.
Subscripta petita.
7'itulo.
Tribunus plehis.
Firo.
V^irct Clarissimo.
T^^iris Clarissimis.
P^icario.
Karissimo nobis..
5
T I T U L I
C 0 D I C I S
D. JUSTINIANI
SACrcATISSIMI PRmciPlS , PP. A.
REPETIT^ PR^LECTIONIS
CONSTITUTIONUM IMPERIAHUM.
LIBERPRIMUS.
/|-\E summa Trinifate et Gde catholica , ut nemo de ea pulilice
J_/ contendere audcat, Tit. i. De sacrosantis Eccksiis , ct de
C rehus et 3 privilcgiis earum , 2. De cpiscopis , et ckricis ,'et or-
jphanotropliis, et xenodochis , et brcpliolroplus , ptocholrophis , et
oscelnis, et monachis , ct dc piivilcgiis wnnn , ct caslieusi pccu-
Lo , ct de redimcndis captivis, ct dc nuptiis chricorun. vdilis scu
Fcrmissis, 3. De cpiscopali audicntia , ct de divcrsis capiliJis, quse
ad jus curanique, ct revcrcntiam pcrlincnt pontificalcm , 4. Dc
Imelicis , et Manichaeis , et Samaritis , 5. Ne sanctum baptisma
ilerclur , 6. De apostatis , 7, Ncmini" liccre siguum salvatoris Cliri-
sti humi vel in silice , scu maimore aut sculpcre aut piuqerc 8.
Dc JudKis et coelicolis , 9. Ne Cliriaianum maiRipium llauelicus
Tcl Juda>us vcl Paganus habcat , vcl possidcat vel circumcidat , lo.
De Pa^^auis sacnficiis , ct tcmplis, 1 1. De his, qui ad ccclesias
coniugiunt, vcl ibi cxclamant [ et nc quis ab Eccksia citraha-
tur, ] 12. De his, qui in ccclesiis manumiltuntur , i3.
Leges.
T>e legibus et constitutionibus princ?pum,ct cdictis , U. Dc man-
datis prmcipum , i5. De Scnatusconsullis , 16. Dc vctcri jure enu-
cJcando et de auclontate jurisprudcntium , qui in Digcstis rcfcrun-
]^.F.' '7: -Uc juns el facti ignoranlia , 18. De piccibus imixratori
0 crcndis: cl dc quibus r.),us supplicaie liccat Vcl nou, 19. Quan-
do hbeius pnnc.pi daUis htis coutcslationcm faciat, qo. Dl Iifc
hlo.^1 ' , ''"'^ r'"^ocalioncm , aut dcCnitivam scnlenliam nulli
liccat Jmpcraton supphcari, 2,. Si contra jus vd utililalcm publi-
t.m ' n *^' Bicndacium fucrit aliquid poslulalum vd impctia-
Deslah,;; ,■ T '■'^'^"'■fs 't pragmalicis sauclioinbus, 23.
uc staluis et imagimbus, 24. Dc his, qui ad siatuas couiu5iuuf,25.
re proprias sedcs sedificent [ sine sanclione praamatica , ] 63 De
modo multarum , ^,,^ a judicibus i..fligu,it..r , 54. De defensoribus
cnaaium j5. [ De magistratibus municipalibus , ] 56. Dc officia
juridict Alexandrise ,5;.
L I B E II II-
JudiciaUa,
JL^ actiombns, 4. Dc errorc cakuli , 5. Dc posUiiando . G. Dc
diann l' T''rT J"" .'^'°'"!" ' 7- C De advocatis diyersorum ju-
r I • ■' ^- ^^ '-'tlvocatis fisci , 9. Dc crrore advocatorura vel li-
Jjclos seu preces concipientium etc. 10. Ut qure desunt advocatis ,
juacx suppeat, 11. Ex quibus causis infamia irrogatur , 12 Da
procuratonb,,s, ,3. Ne liccat potcntionbus patrocinu.m litigantibu*
lomi.^irtlt "') ^"'T' 'V ''-^"«'in-c, 14. Dcl.is q.,i potentiorum
iion uie titulo., pneJi.s afligunt , vel eorum non.ina in litcm prs-
icnclunt , 15. Ijt nemo pnvatus tilulos praediis suis vel alicnis im-
ponat, vel vela iRgia suspcndat , 16. Ut n<mo sine iudici^ auctori-
tate signa impnmat rcbus alicnis , ,7. Nc fiscus vcl rcspuLIica pro-
curationcm aliciu palrocmii causa in lite proesltt , j8. De oegotiis
gesas j 19.
Rcstitutiones in iiilcgrum.
Magistratus.
i^Simtt P'"f;'=^'"'-"'» 0"'^»tis ct Illyrlci , 26. Dc ofHcio pra^-
o/IiciJ,^,'',-'^ '.''''' ^' ^"'^ ^""^i *^i"^'''>" diopcccos slalu, 27 De
fico o.^. *. ■ ' ^':^'^;.^«-/^'-- ''"^-^ '""^i«"i niililum , 2C) Dc of!
comit?s :;"'' ^r- ^^ ""'"'^ "'-'•e'^^*'^ <flicion,m, 3.'. De cffic:io
tamn 33 T iv '?,F'.''°"^"". '. ^^- Dc cfEcio comi'tis rerum priva?
con" lis et"lJe ? dV" fl""'r """^ ^'''^*'' ' ^ ^''- ^' ^f""' T--
officio rn y^ ^- ''^'"'' «^om.t.s ct sacri Palrimonii,] 35. De
IHov/ncir /' ■!.^; ^'^ '^'^'o.f^^K^x^ni, 39. Dc officio rccfons
permissu miti" '" r*°^"'^''^ -^' •-« administratio siiie spcciali
d. m;,i J r !'' r"-"'."''-""'-- [ ConslitulioGia-ca. ] .,. Dc q.:a-
lur, 3"Vv^r''^'''%'''""-^^^- ^^°'"^^'" r.irccti vi,l
De offi i^ '.c 5'"'^'o prafccti annrn. [ Consliluho CuTca. ] A
c^ic;:\"';;-;;i^;:;--i ;"''•- '---^ ,,.s,.nlur, 47: U
quam milii„rl . ""^"n\ » 48- Ut on.ius judics lam civilcs
in c?vi? iH.r^^?'"'"'';''^'''''' '^"^"' «^n--'^»' qufnq,.aginla dies
Ticcm alir, ,,' ," .^f'"^'oc's peim.-,ncant, 49. Dc officio c.Vs, qul
dcmSt t i '7'"' ^'' T'-''*''^''^ obt.iKt, 5o. De asse.^sor [ e 1
mS L iur"e ''"T ^•^''"" ' ^'- ^^^^' '^"""^^^ '^ cq.i.alioread-
«es gCH-nti,n-'vc r " «■^'^^■^-Jn , alionmve publicas .oliciludi-
Be cci,l.act'il,;.s ,dL'um ' 'v"l '^""' '""'•'"'"' '"■"* «"gnifalcs, 52.
Ucdis docalionibi rf» ' V "V'"' ' 'l'" '^""^ "'^^ c°« > ^t inbi-
"««^«li^nibus m cos WtUs : tt cc adwiniilraUcn L ttmic-
D, f» ■ .' 'I""' ^' ra^l"'vc causa gcsta sunt , 20. De dolo malo.9T.
JJe in intcgrum restiU.tionc minorum [ xxv. annis ] 22. De filio.
lamiiias mniore , 23. Dc fidcjussoiibus minorum , 24. Si tulor
vtt curalor intcr, e.ieril , 25. Si [ i.i ] communi cademque causa
in intcgrum rcstitutio postulctur , 26. Si .-idversus rcm iudicalaia
L reslifutio postulefur. ] 27, Si advcrsus vcndilioncm , 28 Si -ul-
vcrsus ^cnditioncm pignorum , 29. Si advcrsus donalionrm , 3o.
feiadycrsu3hbcrlal.m,3i. Si advcrsus transactioncm vcl divisiomm,
[ iu infcgrum niinor rcsfilui vcl.t. ] 32. Si'adversus solutioncm a
li ore vd a se faclam , 33. Si adversus dotem , 34. Si advcrsm
ddiclum , 35. Si advcrsus usucapioncm , 36. Si .-idversus fiscnm 3-
Si acncrsus crediforem , 38. Si mii.or sb hcredit..!c se ab>tineat'3o
Si u\ omissam hercdilaUm , vd bonorum pc.sc^.ionc m , vd ciuij
«l.nd adqu.rat , 40. In quibus causis nst.tulio in intcg.um neces
sana non c.sf , 4 1 . Q,,. ct advcr.^us quos in inlcgrum rcstitui non
Fuiril /^'^''c:^ "•""'• '" '"'''"""^ dixcrit,vd [ major ] piobatiK,
lu.nl ,4J. S. ssrpius m ii,t(n,,„i, icsliiut.o rcftulclur, ii T De t,;.
q..a vnuam a;latis impdravcrunf , 45. Si majcr facfus Valum l.abue
ndaltf '" ^f/r'"' qncm cogn.lio in inf.gn.m i cstit,„io„is Pgi-
■"tiluti^m-s^V? f?-^"''''™'''''^' ^""' '■" J"^'''^'° '■" int^'^'^-^"
icst, ution.s, 48. Eliam jcr ricc.aatorcm causam in inlcsrum re
'''InlK^n.s r.gi pc^s.c , 49. In intcgium rcstitu.ione rostula la L
qu.dnc.vi '-«t 5o. De rcslitutione milif um , cf corJm,q,i Edp
cu^a aKn,nt, 5,. De nxoiibus milil„m , et con.n. q..i IkinuH ut
non,in'?r'."r ' ^''- ^' ""'I'^''^"--" '""P"- -s.iiulionis /ani mK
noium ct ahari.m pcrr,„r,m , c,v.^ ro.slilui possunt, q„am ttiam
uan r -'"' ' '}■ ^?;."^- ^-^ ^-'^'^ "'^'io'" in infc,\um re"!
tuanlui , 54. De alicnationc mutandi judidi cau;a facfa , 55.
j4}iit7 ia et judicia,
re i-fcq tis aibilri.» , 56. De sati.^dan.Io , '7. De.foimul-s d irr-
rond,cmIn,s ac.ic,,um s.blau. , 58. T>.' \.M^^!^^^:
tun.;.iJm daj.do, oy, , i f^ ^ <^
B
RUBRIG^ CODICIS.
L I B E R III.
D'
E jiidiciis , 1. Dc sportiilis et suinptibus in divrrsis jndiciis
) faciendis , ct dc cxcciitoribus litinni , a. Dc pcdaneis judici-
Vius 3. Qui pro sua jiirisdictionc judiccs dare darivc ]iossunt , 4»
Nc quis in sua causa judicct , vcl jus silii dicat,5. Qm lcgltiinain
personam C standi ] in judiciis Lalicant vtl non , 6. Ut nemo m-
vitus agcre , vcl accusare eogatur, 7. De ordine judicioruni , 8. De
lilis conlcstalionc , 9. De plns pctitionibus, 10. De dilationihus, 1 1.
Dc fcriis , la. Dc jurisdictionc onniium jiidicum: ct dc foro coin-
pctcati , i3. Quando impcrator intcr pupijlos ct vidiu;s, vcl(alias)
niiscrabilcs personas cognoscat , ct ne exiiibcduiur , i^- Ubi dc cri-
niinibus agi oportcat , i5. Ubi de possessionc agi oportcat, 16. Ubi
fideicominissum peti opoitcat , 17. Ubi convcnialur qui ccrto loco
dare promisit , 18. Ubi in rcra actio cxcrceri debeat , 19. Ubi dc
bcrcditalc agatur , ct ubi hcrcdcs scripti in possessionem mitti po-.
stulare dehcaut , tio. Ubi dc ratiociuiis tam publicis quam privatis
agi oportct, 21. Ubi causa st;itus agi dcbcat , 22. Ubi qiiis de cu-
riali , vel cohortali aiiavc condilione convcniatur , 23. Ubi scnato-
res vd clarissimi civilitcr vcl criminaliter ccnvcniantur, 24. In qui-
J)ii3 causis militautes fori pra;scriptionc uti non possunt , 25, Ubi
causre liscalcs, vcl divinae domus homiuumque ejus agar.tur , >?.(').
Quaudo liocnt mncuiquc sine judice sc viudicarc, vel publicam de-
vqlioaem, 27.
p^iii dicatio nes.
De inofilcioso Ie;lamcnto , 28. De inofiiciosis dcnationihus , 29.
*ic inofficiosis dotibiis , 3o. De petilioue heroditatis , 3i. De rei vindi-
oatione , 3?. De usvrfructu ct bahitationc, ct muuslenc seryorum, o>/.
Dc servitutibus , el aqua , 34-
Danvii injurice actio,
De lcge Aquilia , 35.
Mixtce seu divisorice acliones.
Familice erciscund» , 36. Coromuni dividundo , 3^. Commimia
utriusque ji:dicii tara familia; crciscunda; , quam commuui dividuu-
do , 38. rinit.m regundorum, 29. De coiisorlibus cjusdem litis, 40.
Noxalcs actiones.
De noxalihus Sctionlhus , 4r, Ad exbibendum , 42. Dc alcarum
laai et alcaloribus, 43. De religiosis , et smuptihus fti^erum , 4-|.
L I B E R IV.
Condictiones.
DE rehus credltis , et jurejurapdo , i. Si ccrtuni petafur , 2.
De suffragio , 3. De probihita sequestratioue pccuuise , 4. De
condictiouc indebiti , 5. Ne condictione oh causam datorum , 6.
De condictiooe oh turpem cs.iisam , 7. De condb.tione furtiva , 8,
De condictione ex Icge , ct sine causa , yel injusta causa , 9.
OUigationes et Actioncs.
Dc ohligalionihus etactionihus,io. Ut actiones et ah h.^rcdihus, et
contra hercdes incipiant , 11. Ke uxor pro marito, vcl maritus pro
uxore , vel matcr pro filio convcuiatur , 12. I\e lilius pro patrc ,
vcl patcr pro lilio emancipato , vcl libertus pio patrono , vcl ser-
vus pro domino couveniatur , i3. Au servus iiio suo facto post ma-
numissionem tentatur , i^- Quando fiseus , vel privutus dcbitoti^
sui dehitores couvcnire possij., vel deheat , i5. De actionihus herc-
ditariis , 16. Ex dclictis delunctorum in quantum heredes copve-
niantur , 17. De coastituta pecunia, 18.
Prohaticnes.
De prohalionihus , 19. De testihus , 20. Dc Gdc instrumcntoruni,
ct amissione eorum , et de apochis ct aatapochis facicndis : et dc
his , quae sine scri[)tura fieri possunt , 21. PIus valerc quod agilur,
qunm quod simulato concipitur , 22.
Ccndictioties quccdam. f
De commodato, 23. Dc actione pignoratilia , a^ I^^ exercitoria
itcliouc et inslitoiia, 25. Qucd cum eo,qui ia alieua pcle^ldlc es'.,
negotiiim gestum csse dicetur': vel de pccuho , scn quod jussu , vel
dc ia fcm vcrso , 26. Pcr quas personas nobis adquiralur , 27.
'Exceytiones qucedam.
Ad senatuscousnltum Macedonianum , 28. Ad senatusconsuUum
Vcllcjanum ,
Lus , 3x.
2g. Dc Don flumerata pecuDia,3o, De compcnsatioru.-
Usura;.
De usuris, 32, De nautico foeuore, 33. Depositi vel contra,34.
Obligationcs ex consensu.
Mandati vcl contra , 35. Si servus extcro se emi mandaverit,36.
Pro socio, 37. De contrahenda emptione ct vcnditionc, 38. De 1 ere-
ditate vcl actione vcndita , 39. Quae rcs venire non possunt , et
qui vendere velcmere vctantur, 40. Quse res exporlari non debeant,4i«
De eunucliis , 42. De patrihus , qui filios suos dislraxerunt , 43»
De rescindenda veaditione , 44- Quando liceat ah emplione dj-ce-
dcre , 45. Si propttr publicas pcnsitationcs venditio fiierit cclcbia»
ta , 46. Sine ccnsu , vcl rcliqiiis fundum comparari non posse , 47*
De periculo ct coinmodo rci venditae , 48- De .actiouibus cmpti eS
venditi , 49- Si quis alteri vcl sibi sub alterius noininc , vel aliena
pccuuia cmcrit, 5o. De rcbus alicnis non alienandis : ct dc prohi-
bila rcruiu alicnationc vol bypotheca ,5i. De commiinium rerum
alicaalione , 52. Rcm aiieuani geientibus non intcrdici rcrum suarum
alienatione, 53. Dc pactis inlcr cmptorem et venditorcm composi-
tis , 54. Si servus cxportaadus vencat , 55. Si mancipium ita ve-
nierit , ne prostituatur , 56. Si mancipium jta fuerit alienatum ,
ut maaumittatur vel contra , 57. Da aedilitiis actionihus , 58. De
moiiojioliis , et coaventu negotiatorum illicito , vcl artificio ergola-
bonuu , neciiou balneatorum proliibitis , et pactioni])Us illicitisj^g.
De nuiidiuis ct mercatioaibus, 60. De vectigalibus ct commissis, 61.
Vcctigalia iiova institutui non posse , 62. De commerciis et merca-
loribus , 63. De reriim permutatioae , et prtescriptis verbis , 64.
ds locato ct gonducto , 65. De jure emphiteutico. 66.
L I B E R V.
IfupticE,
DE sponsaiihus et arrhis sponsalitiis et proxeneticis , i.Si rector
proviiicife , vel ad cum pcrtincntcs spoasalilia dedcrint , 2, De
donationibus antc nuptias, vcl propter nuptias , ct spoasaliliis, 3.
De nuptiis , 4- De iaccstis et inutilibus nuptiis , 5. De interdicto
matrimonio iiitcr pupillam et tutoi'cm scu curatorem filiosque eo-
rura. , 6. Si qiiacunquc praiditus potestate , vel ad eiiin pcrtiuentcs
ad suppositanan jurisdictioni suk; aspirare tentaverint nuptias , 7.
Si Euptiai cx rescripto petautur, 8. De secundis nuptiis , 9. Si se-
cundo nupserii mulier, cui maritus usumfructum rcliquit , 10. De
dotis prouiitsioiic ct nuda pollicitalionc , 1 1 . De jare dotium , 12.
De rei uxori;e actione ia c.x stipulatu aclioncra transfusa , et de na-
tura dolibus prrestita, i3. De pactis coavcnlis , tam super dote ,
quam super aate nuptias doaatione , et paraphernis , i4- De dote
cauta non numerata, i5. Dc donationihus inter virum et uxorem ,
et a parcntibus in liheros factis , ct de ralihabitione, 16. De repii-
diis , et judicio de moribus suhlato , 17. Sohito matrimonio quem-
adinodum dos pclatur, 18. Si dos constante matrimoaio soluta fue-
rit , 19. Ne fidcjussorcs , [ vcl mandatores 3 dotiura dcntur , 20.
Rerum amotarum, 21. Ne pro date mulieris boua quondam mariti
addicantur , id cst , in solutum dentur , 22. De fundo dotali, 23.
Divortio facto , apud quem liberi raorari, vel cducare dchcant, 24.
De aleadis liberis, ac pareahbus, 25. De coacuhinis , 26. De na-
turalibus Hberis , ct matribus corum , et quibus ex causis , justicf-
ticiantur, 27.
Tutelce,
Dc tu!ela testaraealqria , 28. De confirmando tutorc , 29. Dc le-
gitima tiilchi, 3o.. Qui petant tulores, vcl curatores , 3i. Ubi pc-
t.uUur tutorcs , vel cuiatores , 32. De tutorihus , ycl curatoribus
illustrium , vel clarissuuarum jiersoaarum , 33. Qui darc tutores .
vel curalores possunt , et qui daii non possunt , 34- Quando mu-
iier officio tutcla; tungi potest , 35. In quibus casihus tutorcra , ve
curatorem hahcnti tulor , vcl curator dari potest, 36. De admim-
stralione tutoruni , vel ciiratorum , et dc pecunia pupillari foene
randa, vel dcponeada , 37. De pericalo tutorum, vcl curatorum, 38
Quando ex facto tutoris, vel curatoiU jniBores as.-cre vcl convenu
posMint , 3t). Si cx pldiiLus luloribiis, vcl cmalorihus oiniics, vcl
ijiius agcre pro miiioic , vcl coiivcniri possint , /jo. Nc liilor vcl
ciualor vcctiir.il condiic^it , 41. Dc lulorc , vel cnratorc , c[iii satis
non(ltdit, /|'2. ])c su^pcclis ( lulorilnis vd curatorilius , ) /|3. ])e
■ in litcm dando lutorc vcl curalorc , 44. Dc eo , qui pro tulorc nc-
f;otia {;c.sit , 40. Si inalcr indonnifatcm promisit , 46. Si conlra
malris volunlatcni tulor datus sit , 47. Ut caasx post piibcrtalcm
liitor adMt , 48. Ubi pupiUi cducari dcbcant, 49. De alimcnlis pu-
pillo pricstandis , .^o, Arbitiiiira tulda? , 5i. Dc dividcuda tulcla ,
ct [uo qiia pnrte quisquc tulor convcniatur , .')2. Dc in litoin ju-
laiido , 53. Dc licicdil.us tulorum vcl curatornm, 5^^. Si tulor vel
c-ui;!l;.r iioii gcs.s(rit , 65. Dc usuiis piipillaribus , 5(i. De fidcjus-
Mnbiis tulorum vd curatorum, 57. Dc coiilrario jiidicio tutda;, .58
De autoritale prx.standa , 69. Quando tulores , vd curatorcs essc
dcsiiiaiU, Oo. De actore a tutore, seu curatorc dando,6i. Dc cs-
cu!,ationi])us ( tuloriim ctciiralorum) ct lcnij.oribus cariim , G',^. Si
tnlor vd ouia(orfalsisal!(-ntionibusexcusalus sil, Gi. Si tutor vd ni-
ralor llcipublict; caiisa abcrit , 64. DccxcusaUone vcleranorum, 05
Qui iiumcro libciorum sc cxcusant , 6G. Qui morbo so cxcusant, G7.
Qui relalc sc cxciisant , 68. Qiii numero tutdarum , 6.,. Dc cura-
torc funo3i vd prodigi , 70. J)c pradiis et aliis rcbus muiorum si-
ne dccrcto non alienandis , sive obligandis , 71. Quando decrcto opus
Don cst , 72 Si quis ignorans rcm minoris essc sine dccrcto com-
paravcril, 73. S. major factiis aliei.ationcra f.ictam sine dccreto ra-
lam tjaLucnt , 74. Dc magistratibus convenicadis , 75.
L I B E R yi.
Sen>i ct Liherti.
irvE .cervi.s fugiiivis , d libertis , mancipiisfine dvitalum , artifi-
J-^' cibus , ct ad divcrsa opcra depulalis ct ad rcm nrivatam , vd
dom.nicam perluicntibus , 1. De furtis , et scrvo corninlo , 2. De
opens libcrtorum , 3. De bonis libertorum ct jurc patronalus , 4.
M in fraudcm patroni a libertis alicnatio facta sit , 5 Deobser.u.is
jaliono praslandis, 6. Dc libertis , ct eorum liberis , 7. De lure
ciJicorum anuulorum , ct de nalalibus restituendis ,8.
R U B Pr I C /E C 0 D I C I S,
Bonoriim possessiones.
hmnn/'^"'''A' "^ ''"""'""'" f'"''''''^""'" possunt; el intraqnod
n ,'. ^' V"^^'"'».non pctcntium partcs petcnt.bus accrescant 10.
sio rc)!!"i ^T^T"' ^'-■*="»''"'" ">1'»1«^> '«• Dc bonorum pos-
. rum n?' ' "'"'' '^"'"" J^'"''^'^^ ^^^*^"^ poUicetur, 12. Dc bo-
0 in £ u'r'T3' TK" rf "''^ *'^'^'*' ' 1"=« r''^tronis llbcrisque
Vndev , f •^•*"^'° '^"c^-^^orio , ,6. Dc Carboniano cdiclo , 17.-
collati.Jbn. '"""' A ^^' i*T"^l'^i'i^'a bonorum possessione, 10. De
couationibu. , 20. Dc tcstamcnto militis , 21.
TestameiHu t'cl quasi.
auSndmlT""!' .^''"■' 1^°'^""*' ''"' """' '-^- De fesfamontis , et
rrfpcZ 1 ''?"'" "■.'l''^"^'"'-' 23. Dchcredibusinslitucndis,
]/mr,lu-f """."•'"'','■'' '«'""lionil^-ssub condit.onc flictis, 25.
.ccEs ns'r, "' r"' ^""^l"-"i""i>>"3,26. De ncccssanis [ scrvis]
i ex licd '"'f',^ ''' r.''"'"""^'"^' ■''^•^' ^''^^'-'^ pra.tcritis
.crcd.i Is ' l' ^S- ^J.^.l'"^^''""''^ bcrcd.bus institucnd.s , vd cZ
1, ; ' ^^*' r''Cf^-'-'t's, 79- De JU.-C dcliberandi , ct adcumla
"ai; '"/''oJ'"?''''^ '"• ^*^ -l'-''""J^. vd al^st.ncnda bcre:
. smci',,,, ,; ^ r 'n ' ""' 'f.=*'':""'^"l« npciiantur, dcscribantur , et
m '^ ' 1 ^ ■ "^""' '^'^' "•"''■*^'^' ^«"'■'■^''o ^t q.icnadmo-
Us iri n ' ,'■. "-f "',P°-''^^'-^-^'""""' Hiilt^>t"r, 33. Si quis aliqucm
Sc,l w'^.? 'r ', '■'' '^"^■-^•••"' 34. Dc bis, qiiibiis ut indignis
'XilJuTio. ■" ■' "' "'^ S..-naiuscousuUum Silanianuzn, 35. De
Legata.
nini-.''ifif '.' ' '^^; "" v^r';orum ct rcrum significationc , 38. Si
vc' c Ll f^^^^ '"?' 'i"^ 1^"^""= '^•^'"'"^ in lc=tamcntis,
sY; "V;;'^"' f «"■.''•""'"r vc ] rdin.iuuntur, 4,. Dc fidcicommisl
t U^nd." ^r.l"","'"';/''^' ''■S"t'^ ^' <i"c.com. ct de in rcm inis.sione
I i b h 'r.l^' '■' 'f '^."''" ^'^1'^'='''' ''^8'"° ' ^'^1 fideicommisso, 44.
'e oV.iS^Tn n '""'^^:. '^?'-"" ' vd fidcicommi.sa rdinquuntur 45.
M lib rt b f ifi T''' ' *■'•" "}'''"^"^ ^"^'"^ ''' fidc commissis ,
"'^«'tat.bu»,46. De usuns ct ft-uaib.us lcgatorum , scu fidcicom-
nnssoriim , 47. Dc mccrlis pcr.^sonis , 48. A,\ senatuscoM^^uUum Tre-
Jx-Uianum , 49. Ad lcg,,,, ].alcidiam , 5o. JJc cad-acis toliendis, 5i.
Dc Iii.s, qui anle ap.Mlas tabulas heredit.atem traasmittunt . 52.
Qiiando dics lcgati , vd fidci.ommissi ccdit , 53. Ut in possessio-
ncm lcgalorum ,>vcl fidcicommissorum scrvandorum causa mittatur
et quando saUs;iari dcbcat , 5\. '
Intestati succcssio.
Dc snis ct Icgitimis libcris , el cx filia ncpolibns ab intestafo ve-
Jn.ntibiis , 55. A(X sciialusconsnltum Tcrlyllianum , .56. Ad scna-
tusconscltuin Orfilianuin , 57. nc Icgitimis bcredlbus , 58. Com-
muni.a de su. ccssionibus , 59. De bonis malcrnis, et matcrni gene-
ris , 60. r)c bonis , qua; libpris in pole<tate patris conslitutis , ei
nialrimonio , vd alias adqiiiruntur : et corura adminislrationc ,'61 .
3^c bcrcditalibus dccurionum , [ navicuIa:iorum , cohorlaUum miU-'
tum , ct Fabricensium , ] 62.
L I B j; u yii.
' 31amimissiones.
E vinJicla, [ libcrlate, ] ct apud concillum mannftiissione, i.
Dc tcstamenlaria manuniis-ioiic , 2. Dc lcgc Fiism Caninia tol-
Inida , 3. Dc fid^iconimissariis Jil.rrlatlbus, 4. bc <,..-ditifia l.bcrtate
tolicnda, 5. De Lalina libcitat.- lollciida, cl pcr ccrtos modos in ciri-
1 it' m Jlomanam transfusa, 6. Dc commi.ni .scrvo manumisso ,,7. De
S'.-rvo pignori dato manumi.sso,8. Dc servisRcipubUca2manumitl'enclis
9. Dcbis,qui anon doinino manumissi sunl, 10. Qiii mauumitlere
jioii pos.^unt, ct nc in fraudcm crcditorum mauumittatur . 1 1 Q.ji non
po.ssunt ad libertalcm pcrvcnirc , i •;. Pro quibus cau?is scrvi pro pr.-emio
Jib.Tlalcra accipiunt , i3. De ini^cnuis manumissis. 14. Couimunia
dc manumissionibus , i5. Dc libcrali cau.sa , 16. Do adserfione tol-
lenda, 17. Quibus ad liljcrtatcm proclamare non licct ; ot de rebus
coriim qiii ad libcrtalem pro.lamarc n,m probibentur , 18. De or-
dine cosnilionum , 19. De coUusioue dclceci.da , 20.
PrcRscriptioncs ct iisucapiones.
Nc de sfatn defuncforiim post quinqurnnium quKrafur , 2r. De
longi tcmpoiis prGescn],tione , qu.-e pro libertate , non advcrsus Ji-
bcrtatcm opponitiir , 22. Dc pcculio cjiis , qui lib-rtafcm mcniit, 23
Dc .senatusconsulio Claudiano tollcndo , 24. De nudo jurc Qiiirifum
tollcndo , 25. Dc usncapione pro cmj.toic , vcl t.ausactionc , 26.
Dc usiicapionc pro donato , 27. Dc iisucanione pio dofc , 28. De
iHucapionc pro heredo , 29. Communi;! dc usucapionibus , 3o,
Jjc usiicapionc tan.sformanda et sublata diUcrcntia rcrum mancipi ,
ct mc maucipi, 3i. De adquircuda et rcliucnrla possessionc , 3i'.
De prsescriptione longi tcmporis , dcccm , vd viginli aunorum, 33.
In quibiis causis ccssal longi femporis pra-scrmtio. 34. Quibus non
objiofur longi temporis j.r.-escnptio , 35. jR advcrsus crcdilPreni
]>ricscr.ptio opponatiir , 36. ]3c quadriennii pr.-csrriplioue , 37. Ne
Jci domiu.cac, vcl lcuiptoriun vindicatio temporis pr.Tscriptioiie sub-
movcafur,38. Dc prcescriptionc triginta,vel quadiaginta anii jrum ,
39. Dc annali esccptionc Italici contractus follcnda , ct de da.rsis
lcmpor.bt.s,cto.^sccptionibus, cf pra>scri].iionib!is , tt inlcrrupLic.inbus
eariim , 40. Bc aUuvionibus ct palud.bus , cL 1 ascuis ad aiiuni
statum trauslatis ,41.
S^'ntrntice.
De scnlenliis pi-.-Brectorum prajlorio , 42. Qiioniodo ct quando
judcx scntcntiam profc.re dcbcat pr.Tscnfibiis paitibiis. vcl uua oar-
te al)scnte , 43. De sentcntiis cx piriciilo rccitaiidis , .','4. Dc sciitcn-
liis ct lutcdocnlionibiis omnium judiciim , 45. Dc sentcnlia . qua
sinc ccrfa quanlifalc i.rofertur , 46. ]> scnleiitiis, qiiic pio cq q;,od
mlcrcst, profcruntur, 47. Si a non compctcnle judice judicatuin
c.vsc dic.itiir , 48. Dc pccna judicis , qui malc judi^^avit , vd cjiis
qui judiccm , vd .advcrsarium corrum|,crc ciiravit , 49. Sr-nlcnfi ,m
rcscindi non posse , 00. Dc fruolibus ct lifinin c.vpcnsis. 5i. Dc rc
jiKucala , 6>. Dc c.vecutionc rci ju UcatiC , 53. Dc usuris rci judi-
calpn, 54. Si pliircs una seafcniia condcinnati sunt,55. Quibus rcs
judicala non norct , 56. Comininaliones , cpistolas , i>rogramm.ita .
sul)Scriplioncs , auctoritalcm rci judicat;c non Imbcrc , 5;. Si cx
falsis instrumcntis, vcl teslimoniis judic.at^.m sit, 58. Dc confcssis, 59.
( llcs ) infcr aiios acta , vd judicata aliis non noccre , 60. Du rl-
lationibus , 61,
^ppeUationes.
De appdlalioaibus ct consuUationibi:; , 62. Dc lcmpoilh.a vt re-
10
R U ]] n I G .E G 0 D I G I S.
parfltionibns appcllatioriiin , seu coiisulialioinnn, G3. Quando pro-
vocaieiioii ost i-ccessc, 64- Quonini appcUalionc» hod rccijMuntiir,Gj,
Si pendciUc appcllatiorc irii rs iiUcrveiicrit , 6G. De his , qiii jicr
inetuni judicis non appcllariint , 67. Si unus cx pluii])ns appcila-
vcrit , 68. Si de jiiomenfaiica posscssione fuerit appclJaluni , G9.
Ne liccat in una cadcnTjue causa tcrlio pjovocarc , vcl ])Osl duas
fcntentias judicum , quas dcfinitio pr.Tefectoruni roboravcrit , cas
letractare , 70. Qui bonis cedcre posbunt , 'ji. JJc boiiis auclorila-
te judicis poisidendis , scu vcnundandis , ct dc scparationilms bono-
rum , 72. De privilegio tisci , 73. Dc privilcgio dotis , 74. Dc rc-
Yccandis his , quae iis fraudtjn crcditorum alicnata sunt , 75.
L 1 B ]•: K \ lil.
InleulicUi.
DM inlodictis , i. Quorum bonorum , 2. Quorum legalorum, 3,
Unde vi , 4- ^i j cr vim , vel alio jDodo alibcntis peiturbata
iit posscssio , 5. Uti possJdctis , 6. Dc tabulis cxhibcndis , 7. ]Je
Jiberis cxliibcndis scu dcduccudis , ct de libcro liomiiic cxhilicndo, 8.
De precario ct Salyiano intcrdiclo , g. Dc axlificiis privalis , 10,
De opcris novi Tiuntiationc , 11. De opcribus pidjlicis , 12. Dc ra-
lirjciiiiis operum publicorum , et patribus civitatum , i3. .
Pignora , et Hypothecce.
De pifnioribus ct hypolbecis , 14. Tn quibus causis pignus vcl
liypoihcca lacite contrahiiur, ]5. Si alicua res pignori data sit, 16.
Qure rcs pignori obligari possint, vel non : et qualitcr pignus con-
traliatur , 17. Qui potiores in pignorc liabcanlur , 18. Dc his, ipii
in prioruni crtditorum locum succcdunt , rg. Si antiquior crcditor
pignus vendidcrit, 20. Si coininunis les pignori data sit , ai. De
prsetoiio pignore : ct i;t in actiouibus dtbitoruin missio praelnrii pi-
gnoris jiroccdat , 22. Si in causa judicati j ginus cajitum sit , 23.
Si pignus pignori dalum sit , 24. De partu pignoris , ct orani cau-
-la , 2;). De rtinissionc pignoris , 26. Etiam ob chirographariam ]ic-
cuniam pignus teneri poste, 27. De dislractione pignorum , 28. Dc-
bitortm vtnditionem pignoiis impedire non posse , 29. Si vendito
pignoie agatur , 3o. De luilione pignoris, 3i. Si unus ex piurihus
heredibus crtdiloris , vel dtbitoris farlein suain dcbiti solvcrit , vcl
acccpcrit, 32. Si pignoris coiivpntioncm numeratio pecunia; scquuta
lion fuerit , 33. De jure doniinii iiiipelrnndo, 34. ]Je pnctis piguo-
rum , et de Jege commisaoria in pignoribus rescindenda , 3J.
Excefjtiones (jucedarn.
De cxccptionibus seu praescriptionibus, 36. De Utigiosis , 87.
Siipulationes.
De contrahenda et cominittenda stijiulationc , 38. De inutilibus sti-
pulationibus, 3g. De^Raobus reis stipulandi ct promitlcndi , 40. ]3e
fidcjussoribus et mandatonbus , 41. Dc novationibus et delcgationi-
bus , 4.2. De solutionibus , et libcrationibus , 43. Dc acceptila-
tionil)Uj , 44- t)e evictionibus , 4n..Creditorem eyiclionem ( pigno-
ris ) iiou debere , 46.
Patria potesta.i.
De patria potcstate , 47. De adoplionibus , 48. De cmancipatio-
nibus libtroriiin , 49. De iugratis libtris , 5o. De postliminio rc-
versis , et de icdcniptis ab hostibus, 5i.De infanlibus expositis li-
bcris ct servis , ct dc his , qui sangulnolcntos nutricudos acccpe-
runt 5 52.
Consuetudo.
Qu£c slt longa consuciudo , 53.
Dcnationcs,
De douationibus , 54- Ee donalionibus quse sub modo , vcl con-
dttioiic, vel ctrto tenipore coi.ficiuntur , 55. De revocandis dona-
tionibus , 56. De mortis causa donatiouibus , 57. Dc infiiniaudis
fcenis ccelibatus ct crbitatis , et ( de ) decimariis tublalis , 58. Dc
jure libtronni, 5g.
L I B E R IX.
Judicia puhlica,
E bis , qui accusarc nnn po^sus-l , 1. ])c arcusationibus ct i'i-
Krijilionibus , 2. De txhibtndis , ct tran.sinit',tndis itis , 3.
De custodia reoiujii , /;. De privatis carceribus inhibcndis , !>. <;i
rcus , vcl accusator mortuus fuerit , G. Si quis impcratori iii.dedi-
xcrit , 7. Ad legem Juliain majestatis , 8. Ad legern Juliam de adul-
tcriis ct stiij^ro, g. Si quis eam , cojus tutor fijcrit , corruperit , d.
De muliciibus qune se scrvis propriis junxcruut, 11. Ad legcm Ju-
liain de vi j)iibiica , vcl privata , 12. De raptu virginum , stu v/.
duaruni, iicc non sancfimonialiuin, i3. De emcudatioiic servorum, \\.
Dc cuiendationc propinquorum , i5. Ad legem Corneliain de sica-
riis, 16. De his , qui parcntes , vcl lilicros occidcrunt , 17. Dc
maleficis et malhcinaticis, et caeteris simiiibus , 18. De sepiilchro
violato , 19. Ad legem Fabiam de j)lagiariis , 20. Ad legcm "Nisel-
liaiu , 21. Ad Icgein Corneliani de falsis, 22. De his , qui sibi ad-
.sciibuiit iji lcstainento , 28. De falsa moneta , 24. De muialif^ne
nonunis , 25. Ad lcgein Juliam de ainbitu, 2G. Ad lcgcm .luliaia
repetuiidarnra , 27. De crimine peculatus , 28. Dc criiuine sacrile-
gii , 2g. De sediliosis et his, qui pltbem contia Ucnip.ublicam au-
deiit eoUigcre , 3o. Quando civilis actio criniiuaU prnjudicet , et
an utraque ab codcm excrceri j.ossit, 3i. Dc criicine exjiilata; hcre-
ditalis , 32. J3e vi bonorum laptonim , 33. Dc criinine stcllioiia-
lus , 34. De injuriis , 35. De faniosis libellis, 36. Dc abigeis , 37.
De Nili aggeribus non rumpcndis , 38. De his , qiii latcones , vci
aliis criminibus reos occultavcrint, 3g. De requireudis ( reis, ) ^o-
Dc qua'.t,tioni])us , ^i- Ue a))olitionibus , l^i. De gcnerali al)olilio-
ne , 43. TJt intra ccrtum ttinpus criminalis quaestiu lcrminetur, 44>
Ad scnatuscousultum Turpilliannm , 45. De caliimniatoribus , 46.
De poenis , 47- Nc sinc jussu priucipis certis judicihiis liccat conli-
scarc , 48. De boiiis proscriplornm , seu damnatorum , 4y- De bo-
nis eoruin , qui niortem sibi couscivcrunt , 5o. Dc senleutiam pas-
sis ct restitutis, 5u
L I C E R X.
Fiscalia.
lE jurc fisci , I. Dc convenion(h's fisci debiloribus , 2. Pc fidc
et jure hastfB fiscalis , et de actionibus, 3. De venditione rc-
ruin fiscalium cum privatis communium , 4- Ne fisciis rcra quaiu
vtndidit , evincat , 5. De his , qui cx publicis rationibus mutu.im
pccuniam accepenint , 6. Pceuis fiscalil^us creditores praefciri , 7. De
fiscalibus usuris , 8. De senttntiis adveisus fiscuin laLis retiactau-
dis , g. De bonis vacantibus , ct de incorporatione , 10. De dela-
toribus , II. De petitionibus bonorum sublalis , 12. De his , qui
sc dcferunt , i3. Si liberalitatis imperialis socius sine herede dcccs-
serit , 14. De ibcsaiiris , i5. De annonis et tributis , 16. De jndi-
ctionibus , 17. Dc sujicrindiclo, 18. De exactoribus tributorum, ig.
Dc siipcrcxactionibus , 20. Do cnpicndis ct distrahendis pignoribus
trijiuiorum c.iusa , 21. De ajioclus pnbiicis , ct de de criptionibus
curialibus , et de distributionibus civilibus , 22. De canone lar-
gitionalium tliidorum, 23. Ne opcrEe a callatoribus exigautur ,
24- De iinniunitatc nemini conccdcnda , 25. De condiiis in pu-
blicis borrcis , 26. Ut nemini liccat in emptioue specicrum se tx-
cusare , et de muncrc sitocomite, 27. Dc collatione donatorum , vt-l
rclcvatoruin , aut transhitoruin , seu ada;iatorum , 28. De collatio-
ne ?jris , 2g. De discussoribus , 3o.
Curim,, Civitatuin 3iuncra ,, et eorum excusalioncs.
De decurionibus el filiis eoriim : et qiii dccuriones habeantur: et
qiiibus niodis a fortuna curi.^ libcrcntur , 3i. Si scrvus , aul libcr-
tus ad dtcurionatuin aspiravcrit , 32. De prajdiis dccurionum sine
dccreto non alicnandis, 33.Quando ct quibus quarta pars debetur ex
bonis dccurionnm : et de modo distribulionis eorum , 34. De im-
ponrnda lucrativa dcscriptione , 35. De j-irKbendo salario , 36. Si
curialis relicta civitate rus hal)ifare maluerit , 37. De municipiis
[ ft ] originariis , 38. De incolis ct ubi quis domiciliuin hi;bcre
vidtlur, et de his, qui studiorum causa iu alia civilate deguiit, 3g.
De loiioribus et muneribus non contiuuandis inti r palrem et fihum,
(t de intervallis , 40. De nnmeribus patrinioniorum , 4'- Quemad.
modum civilia muncra iudicuntur , 42. De his , qui sponle pubk-
ca muncra snscipiunt , 43. De his , qui a princij^e vacationtra ac-
ccpcrunt , 44. De vacalione publici muncris , 4^- De decreiis de-
curionum su|;er immunitale qui]>usdain conccdcnda , \Q. De excu-
salionibus munerum , 47- De quibns rauiicribcs vel praestatioaibus
neinini liceat se excusare , 48- Qni setate vel profissione se cxcu-
taut , 49- Q"i mcrbo se cxcusant , 5o. De his , qiii numcro libe-
rorum , vel pauptrtatc excusationem merucrunt , 5i. De profcssori-
bus et mtdit^is , 52. -De athlttis, 53. De his , qui non iinj letis sfi-
peiidiii sacramento soluti sunt , 54. Quibus nnjufribus excusantur
R U B R I C .£ C 0 D I C I S.
1 r
lii qiii post implclnin milltiam , vcl advocnllonein per provincias
sdis conmiodis v.icantts ronnnoranlur , et de privilegiis eoruni ; ct
dc conductoribiis vcctigalinm /isci, 55. De liLcrtinis, 56. Dc inlanii-
l)us , 07. De rcis poslulalis, 58. Dc his , qni in cxilium dati , vcl
al) ordiiu; moti [ .siint, ] 59. De (iliisfamilias , ct qiiemadmoduiii
])io liis'j!alcr icncalnr , Go. De pcriciilo siiccessorum parcntis , (ii.
JJe miiliirihus , cl in qiio loco miiiicra scxui coiigriicnlia , vul lio-
iioics agiioscant , G-i. Dc lcgationibus , G3. Dc cxcusalionibus arti-
lioum , (i4- Dc potioribiis ad muncra nominaudis , G5, Si, propti.r
inimicilias crcatio facta sit , 66. Dc sumpluiim recnperatione , 67.
Si posl crtatioiicm qnis dcccsserit , G8. De tabulariis , de scribis ,
l<'f;(n^iapliis , ct ccnsiialibiis , 69. D,e suscci^loi ibus , prrcpositis, ct
aicariis, 70. Dc poiulcratoribus ct anri illalioiie, 71. Dc auri pii-
Mici ])ros(ciit()ribiis, 7^. Dc bis , qiiee ex i^ublica <olbitione illata
(iint , iion nsurpandis, 73. Dc aiiro coronario , 74. De licuarclusj^S.
De ar^inli pr.etio , (piod Ibcsauris inlcniir , 76.
L I B £ 11 XI.
Patn'moiii<dia.
Jlic agitnr clc iiauigiis vi/I. l. i. rtcl 5. Monclis , l. 6. Kcstilius,
t. 7. 8. armis , t. 9. ]Sumniis.,t. 10. Frenis ., sellis , lattlteis ct
simili siiiii/)iu , t. 11. Classicis , t. 12. Corjjoribus et collegii' ,
unwcrsilulihus , ciuilatibus , t, i3. ad 21. Fruincnto et anivnii,
t. aa. ad 28. JMunicipiis , rebus publicis , t. ac). ad 39. Specta-
culis , ludis , aejiuvductUius , gladiatoribus , vunuLione , inajuina,
arnurum usu , t. l\o. ad 46-
DE iiaviculariis , scu nauckris ])ublicas specics IrnnsportaDlibus ,
et dc tolkiul.i ln,'.tralis auri coUatione , i. De prcediis et om-
iiibiis rcbus naviciilarir^rum , 2. De navibus noa cxcusaiidis , 3. iVe
(jiiid oncri j-)td)Iico impon.itiir , [\. Dc naulragiis , 5. De inetallariis
ct mctallis , ct prociiratoribiis mctallorum , G. Dc miirikgnlis ct
gyna;ciariis, ct procuratoribns gynrecii : et de monclaiiis, et de
haslagariis , 7. De vcstibus liolobcris ct auralis , ct dc intinclione
sacri tnuricis, 8. Dc fabriccn^ibus , 9. Dc velcris numismatis pote-
slalc , 10. Kulli liccrc in frcnis et etjucstribus scllis , et in ballacis
margaritas ct smaragdos , ct byacinlos aptarc , ct de artiOcibiis jw-
latiiiis, II. Dc classicis, 12. Dc dccurialibus urbis Roinic , i3. Dc
privilcgiis corporatoium urbis Roiiise , 14. De ])istoribus , i5. De
suariis ct susccjitoribus vrni, [ ct creteris corpoialis , ] if>. Dc coiie-
giatis,ct cbartopratis , ct numinulariis , 17. De studiis libcralibus urbis
RomaB, ctConstantinoioIitaiKe , 18. Dc bonoratorum vcbiculis, 19. De
privilegiis urbis Conslanlinojiolitaune , 20. Dc mciropoli P>orylo,2i.
De canonc frtiincntario nibis liomae , 22. Dc fn;ni(uio uil.is Coii-
stanlinopolitanoc , 20. Dc annonis civilibus , 24. Dc mcii(3ioanlibus
validis, 25. De naulis Tibcnnis, 26. De frumciilo Alexandiino, 27.
De AlcxandriBO priinalibns , 28. De jurc Rcipublicra , 29. De ad-
minislralionc rerum j^iibbcariim, 3o. De^eudcudis ri-bus cLal.itis,3i.
Dc dcbiloribus civitatuiu , 3i. Dc pcriculo iiominalonim , 33. Do
I)criculo coruiu, qni jiro inagi.slratibus inlcrveuerunt , 34. Quo quis-
qi.c ordiiic convciiiatiir , 35. INc quis libcr invitus acUim icip. ge-
rcrc cogatiir , 36' Sumptus injinicli muncris ad omiics coUcgas per-
tincrc , 37. De his, qui ex oiiicio quod adminislravcrunt , convc-
muutur , 38. De soliiti.onibus et libcralionibus debilorum civitati.s, 3^.
Dc .s])(!ctaculis ct sccnicis, ct lcnoiubus . 40. Dc c:;pcnsis publi(;o-
riim iMdoruni , 41. Dc aq,;.x(hictu , ^a. Dc gladiatoribus jHnitus
tolloiidis, 43. De vcnatioiic iciarum , 44. Dc majnma , 45. Dt ar-
mcann usiis mscio Princijic inlerdiclus sit , ^G.
trimoninlibii.s ct s.illucnsibus ct empbytenticis , el couJuctorih'js pq-
rum , Gi. De maiicipiis , et colonis patiimonialiam , ct saltueniium
ct cni|)liylcuti(:orum fiindorum , 62. De fugitivis colonis patrimo-
nialibiis saltucqsibus ct cinpliileufi(as , 63. 'Dc coUatione fundorura
palrimonialium, et enipbylL^uticaiiorum, G^. De fundis ici i^rivalae,
ct saitibusdivinae domiis, G'j. \i: lundis et saltibus rei domiiiics; , 66.
Dc agrici.lis cl mancipiis dominicis vcl fiscalibus reipublicae vel pri-
vatac, 67. Dc piadiis tamiicis , ct de liis , qni ex colonis domini-
cis, aliisquc libei-Ee conditionis procrcantnr , 68. De divcrsis pra-
dus iirbanis , ct rusticis tcmplorum , ct civitatiira, et omni rcditu
civili, G9. Dc locationc priiedium civilium , [ vel ] Cscalirm , sive
tcmploiiim, sive rci |>rival;e, [ vcl ] dominicae , 70. De conductoribiis
ct proc irator'biis sivc exaclonbus pi'cediorum liscalimn , domus Aa-
giistse ,71. Quibus ad conductionem prTdiorum fiscaiium accedere non
liccl , 72. Dc collalione fnndorum fiscalium , vclrei privatae, vcl domi-
nicDe, vel civitatnm, vcllera])li, 73. De prjvilegiis doinus Augustse,
vel rei privatas, ct qiiarnm collationum cxcusationcm b^bcnt, 74. De
grcgc dominico , 70. i)c palatiis ct domibus dominicis , 76. De
cu]-icssis et luco Diipbinnsi , vel per.seis per ^Egy; tMiu noQ exci«
dciidis , vel vcndendis ,77.
L I B E R XIL
Pahtina :
Seu de pcrsoms , qu-e sunt in divnilat'! . t. i. Senniorlai ( illu'
.-tre^i , t. 2. ad G. Spcctabde.t , t. 8. ad i5, Clarissimce, t. 16.
•ud 3i. Equcstris, tit. 32. Perfectissimoi , t. 33. Mditrires,t.Z^,
ad 02. Apparitorice , seu aliis npparentcs , t. 53. ad finem.
T"\^'- dignilatibus, i. Dc prfcforibiis ct de boiiore prstuije , et col-
i^ laUonc , et glcba , ct folli , cr. seotc-m solidorum functione sub-
lala, 2. Dc consuhbiis ct uon .■.pargcnriis ab bis perunlis • et de
Pra;fcctis ct Magistris militum . et P.ilriciis , 3. Dc prajfectis pra-
tono , si.ve urbi , ct magistris miliium in dicfnitatibus exjcquand.s-^X
Dc prsejiositis sacri cubiculi , et de omnibiis cubiciilariis , et ] t\xC>
lcgiis corum , 5. De qtiaestonbus ct m.igiMiis oflicioriinr . ct (Joini-
tibus sacrarura largitionuni , et rei privalfe , 6. De primiccrio . ^t--
cundiccrio , ct Kotariis , 7. Ut digiiitrjlum ordo scrvelur , 8.'Dc '^^99^'
Magislris sacrorum scriniorum , y.Dc Comitibiis coasistnrianis, 10.
Dc Comittbus et tribunis scbolarnin , 11, Dc Comitibns rci milita-
ris , 12. De Comitibus et Arcbiatris sacri ]^alatii, i3. De Coniiti-
hus , qui provincias rcgunt , 14. Dc profcsson!)us , qni in urbo Con-
staniinoj)olitana doccntcs , ex le^e comitivam meruerunt , i5. De
silcntvanis et dcciirioiiibns eorum , iG, Dc domcsticis ct protcctori-
])iis , 17. Dc pracpositis laborum , 18. Dc proxirais sacroram scri-
nionim , .cfetcrisque qui in sacris scriniis railitant , 19. Dc ag.-nti-
bus in rehus , 20. Dc prrepositis agcnlium in rebus , 21. Dc jjrin-
cijnbnsagcutinm in rchus , 22. Dc cnriosis et stationariis", 23. De
Palalinis sacranim largitiouum , ct rcrum privatarum , 24. De Stra-
tonbns, 25. De Castiensianis et miDisleriaiiis , q6. De Decanis.a^.
De Mcnsonhiis , 28. De iirivilegiis eornm , qui in sacro palatio mi-
htant, 29. Dfi privilcgiis schoiarura, 3o. 13« casticna omnium pa-
latinornm ]?ccuIio,3i. De cqMcstri dignilate, 32. D.; yjtTToctissima-
tus dignilato , 33. Qui milifare possnut , vel noii iwssunt , ct de
s.rvis ad militiam , vcl dignitatem adspirantibus : ct iit iicmo d ipli-
ci iaiiitia,vcl dignilutcel militia [ simul ] utatui-,3^. Negoiiatores
iic militcnt, 35. De le militari, 36. De castrensi peculio "mililum ,
ot iiiKrcctianornm, 37. De erogatione militaris annonai , 38. Dc cx.
cottionc ct translalioac riilitaiiiim aiinonnrum • Sp. Do militari ve-
slc , 4o. ])e mctatis ct cpidcmcticis. 4'- De salgamn iio?pifib'is non
pricslando, 42. j.e coinnHalu, 43. IJe fjTonibus, 4 |- L)<^ liltonim ,
ct itinfriirn custodia , 40. Dc dcjC!-tonhi*i5 ct occultUoribns cornra ,
4G. Dc velcranis, 47. Dc filiis oflicialium milttarium . qui in hello
nioriiintur , 48. Dc ohlalione votorum . 4g. De nnmorariis , et a-
cdiaiiis, ct charlulariis, ct ailjiitoribus scriniariis , ct cxcc-ptoribus
scflis excelsna , c.TtcrorMmqnc pidicunuf^tain civilium , quam inili-
Agricolcc , colnni , cciisiti,
IJe his t. 47. ad 49. Cofniiis et rusticanis, t. 00. et deisiccps. Agris,
funais , fhtscuis , s(dlibus , prxdiis , eoiunique mancipiis , ron-
duclonhus , proviu-atoribus , exactoribus , t. £8. ct dcincops.
Doiiio principis ct ylugusta: , i^ici-c , palatiis cl liortis , t. '-i.
Dc .,...:r,^li. !i. ^ ■.• . 1 • ' T> •. ■ . . t->oini , 5o. De cursti ptiblico . ancariis . ct parauaariis , '5i. De
cc sib^s e ira..' H ^s l" I """ ' ' '"• , ■ '^•'l^'^'^"?'^ .'^'^'""^ Tru^lalonis , et.stativis , 52. Dc ap]witorihus' pra;i; ctornm l^r;.!.-
c ..ai-c nots, t n' ^n' \ ^l'."'','^"''/'';'-^'^ coloni cai.stU dominos ac- lono , cf privilcgiis corura , 53. De apparitnribn. prxfecti mbis ,
(115311, possiiit , 49. Dc cob)iiis Palaestinis , 00. Dc colonis Thracen- •"• '■ i»" A,v.,.,..;t.,..;K.,„ ..•., -.•{ ' . ..' !..•.._!:.
.sibiis , 5r. De colonis lllyricianis , 52. Ut iicnio ad suum palroci-
nitim «uscipiat nisficanos , vcl vicos eorum , 53. Ne ruticani ad
nllnrn obs(;quiuiu dcvoocntur , 54. Kon liccrc habilatoribus inetro-
coun.y lcca si a ad Citranctiin transfcrrc , 55. Ut nulhus cx vicaucis
pro a!i<;ui»"\i(:ciicoruin dchitis tiiic;,lnr , 5G. Dc ccnsibus , cl ccn-
«itonbus et piife.juatoribus, cl iiis])cclrribns , 57. , Dc omni agro
(le.^crto et qiiando fcteriics fc.tilibiis imponunfur , 58. Dc fundis°li-
nutroplns, et lcrns . cl j iilndihns ct jj^iscuis ct limitancis, vcl ca-
itolQrum . 59. Dc j a.cnis publicis , vd privalis, Qo. Da fundis pa-
.•)i. De .Apparii:(>ribns maglslrorum milifum , ct dc' privjlcgiis eo-
riim , 55. Dc ai>p.uitoribus procon.sulis ct Icg.iti . .W. })e aji-
]-)ai-itoribus comitis Orienti- , 57. De co!iorl;ilibus , principibns
coruicnlariis , ao iirimipilaribns, 58. De apparitoribus pr.xfccti annc-
ii.-fl, ;)9. De diversis ofliciis , ct apj-iaritoribus jndictini , ct piolw-
toriis eornm, 60. De cxcouforibns et ex«ctorihus, Gi. Dc hicris ad-
vocatorum , et concnssionihus ofllciorum, sive apparitornm , 6>. ])c
primipilo , 63. Pnblicaj lcfitia» , vcl consulnra niinlialorcs , vcl insi-
iKi.ilores co-.istitutionum, cl aiiHrum .sacraruui . vel jiidicialium ^'(^•a-
rura, cx descriplionc, ycI ab inyitis nc quid accipiaul iramauicuiUjG^.
12
I N D E X
T I T U L O R U M C O D I G I S
OPiDlNE ALPIIACETIGO DIGESTUS.
PRIOR iSU.MERUS LIBKU.M , rOSTJ-RIOa TIIULUM INDICAT.
A.
D'
Ahigcis
9-
37
i)-
4'>.
8.
44
•y. 2
4-
4'j
5.
6i
3.
4-2
9-
22
9-
i6
6.
5o
9-
20
9- '•2
9- 8
9- 27
9- 21
iJe Abolitlonibus
De Acce[iti!atioiiibus
l'e Accusatiouibus et iuscriptionibus
iJe Actloiiibus empti tt venditi
De Actoie a lutoic , teu curalcre
dando
Ad exbibendum
Ad legem Corneliara de falsis
Ad kgem Corneliam de sicariis
Ad legcm Falcidiam
Ad legem Faljiam de plagiariis
Ad legem Juliam de adultcriis et stupro 9. 9
Ad lcgem Juiiain de ambitii 9, 26
Ad Icgem Juliain de yi publica vel
privata
Ad Itgem Juliam majeslatis
Ad legem Juiiam repetunda; uni
Ad lcgcm Visclliam
13 AdminisiraUone rcrum publicaruin 11. 3o
Sj, Adminiblralione tutori.m , vel ca-
ratorum , et pecunia pupiliari fce-
ncranda , vel depouenda
De Adoplionibus
De Adquirenda et retinenda posses-
sione
Ad .senatusconsultum INIaccdonianum
Ad tenatusconsultuin Orlitianuni
Ad tenatuscousLltum Silanianum
Ad Scuatusconsultum Tertyllianum
Ad tenatusconsultum Trebclbanuni
Ad senatusconsult^m Turpillianum
Ad scnatusconsultum Vellejanum
De Advocatis diveisorum jiidicum
De Advocalis dlvcrsorum judiciorum
De Advocatis Fisci
De -fEdificiis privatis
De jEdibtiis aclionibus
De Agentibus in r;bus
De Agricolis , et censilis et colonis
De Agiicolis et mancipiis donnnicis,
vel li^calibus rei pub. vtl privatee 11. 67
De Aleatoribus , ct alearum lusu 3. 43
De Alcndis libcris , ac pareutibus 5. 23
De AlexandriaB primatibus 11
De Alienatione judicii mutanJi cauia
facta
De Aiimcntis pupilio prastandis
De Alluvionibus , et paludihus , ct
pascuis ad aliuin slatum trauslatis
De AiniaU exceptione Italici contra-
ttus tollerda , et dc dwm-bis tem-
por:bus et exceptionibus ct | ra-tcri-
ptionibus et intci riiptioni bus ci,ruin
De Aiaiouis civilibus
Ce Annpnis tt capitalione adiuini
stjautiuiu , et con m assessornm ,
aliorumve publicas solitituuines ic-
rcntium , vel eorum qui
ccusccuti sunt djgnilalcs
De Annonis tt Iribulis
An tcrvus pio suo facto po;t m;nii-
5.
37
8.
4«
<>
7.
o:i
4-
■jS
6.
^7
6.
35
6.
56
6.
49
9-
45
4-
29
2
. 8
2
• 7
2
• 9
8.
10
4.
58
12.
20
1 1.
47
2,
5.
28
55
5o
7. 41
7. /|0
1 1. 24
bu3 civihbus 10. 22
De Apostatis i. 7
De Apparitoribus comitis orientis 12. 57
De appariloiibusinagiblrorummilitum
cl priviiigiib toium 12. 55
Dc Apparitonbus pra;fecti annonse 12. 5^
De Apparitoribus piaefcctorum preeto-
rio ct privilegiis coruin 12. 53
De Appari.tonl)Us pra-fecti urbis 12. 54
De Appuntonbus proconsulis ct le-
gati 12. 56
De Appellaliouibus c£ consultatioai-
bus 7. 62
De Aquaeductu 11. 4^
De Aibitris 2. 56
Arbitnuin lutclae 5. 5i
De Argenti prelio quod tliesauris in-
fcrtur 10. 76
De Assertione tolbnda 7. 17
De Assessonbus , [et] doinesticis , et
cancellariis iudictna f, 5i
De Atblclis lo. 53
De Auro coronario 10. 74
De Auri pulilici pcrsccutoribus 10. 72
De Autontiite prieaUnda 5. Sy
B.
DE Bonis autoritatc judicis possi-
dciidis seu vcnuudaadis , et de
scparationdjus bonoi um
De Bouis corum , qui mortem sibi con-
sciverunt
De Bonis libertorum ct jure patro-
natiis
De Couis inalciuis , et nia'crni genc-
ris
Dc Bouis proscripforuin , seu damna-
torum
De Bouis, quee libcris in potestale pa-
Iris constltulis, ex. matrimonio, vtl
aiias adquuuntur, cl corum admi-
nislratione
De Bonis vacantibus ct de iccorpora-
tioue
De Bouorura posscssio.ne contra tid)u-
las liberli, quie palrouis , liberisque
eorum datur
DeBonoruin posscssionc contra labulas,
quam Pr.Ttor libcris pollicctur
De Conorum possessione secundum la-
bulas
C.
aiiqi,as
1.
10.
16
5o
9
6. 4
6. 60
9- 49
6. 61
10. 10
6.
i3
6.
13
6.
I I
6.
5i
9-
46
1 1.
22
10.
23
ir.itsiontm teneatur
Dc Aj.ocliis publicis, ct dcdf-cripl"o.
n:li:s tfriidibus tt dc litili.Lulioi i-
4. 14
DE C.idiitis loilcndis
De Calumiualonbi;';
De Canoue frunici.t.irio ur!)'s Rcm;»
De Canone largitionalium titulorum
De C'ipiendis et dislrabendis jigno.
libus (ribiiloriim car.sa 10. 21
De Capitiilioi.e civiuin ccnsibus exi-
inenda ii. ^S
De Caiboniano ediclo 6. 17
De Castreusianis ct uiinislcrianis 12. 26
De Ca^trensi cmniuni palatiuorum pc-
culio 12. 3i
] e Gi tifuii jfculio mililum , tl pijc.
1 1.
37
7-
71
11.
12
6.
36
12.
53
6.
20
10.
29
II.
73
1 1.
G.\
1 1.
•7
•-.
20
1 1.
52
II.
5(1
1 1.
5i
12.
10
12.
i3
12.
1 1
12.
14
12.
12
12.
43
4.
63
fectianorum 12. 87
De Ceiisibus et censitoribiis , ct Ccr-
Kqiiatoribus, et inspecturibus
De Ccssione bonorum
Dc Clasbicis
De Codicillis
De Colioitulibus principibus , coTDi-
culariis , ac primipUariii
De Coilationibus
De Collatione aerla
Dc Coilatione donatorum , vel relc-
vatorum , aut translatorum , aea
ada?ratorum lo. 26
De CoUatione fundorum tiscalium , vel
rei privatse, vel domiaicte , vel ci-
vilatis , vcl tenipli
De Collatioiie fundorum patrimonia-
lium ct empbytcuticariorum
De Collegiatis , et cbartopratii , et
uummulariis
De Colhisione detegenda
De Colonis Iilyriciauij
De Colonis PaLiestinis
De Colouis Tbracen^ibus
De Comilibus coiibistorianis
De Comitibus tt archialris sacri pa-
latii
De Coniitibus ct tribunis scholarum
Dc Cumitibus qui provincias reguat 12
De Comitibus rei miUtaris
Dc Comrneatii
De Commerciis et Mercatoribus
Comminaliones , cpistolas , program-
mala , subscriptioiies, auctoritalem
rei judicat.e nou babcre
De CoiniUv.dalo
Cominunia de Icgatis et fideicommis-
sis , et de iu rem luissione tollenda
Connnimia de manumijbionibus
Commuuia dc succc^sionibus
Comuiunia de usucapiouibus
Communi dividuudo
De Cuiunuiuiuui rerr.in aiicn.i.tione
De Coiunuuii scrvo inaniuiiisso
Coniimuiia utriusqce judicii , tain fa-
mil. cicibcundaj quam comin. divi-
dundo
De Compcnsationibus
De Coucubinis
De Condictioue ex Icge , ct sine cau-
sa , vel injubta cauba
De Condictiouc furtiva
De Coiidictionc iudebiti
De Condictione ob c.iusam. datorum
De Condictioiic ob turpnn caubain
De Conditionilus inscitis, tam in le-
gatis quam in fidciccmm. et Iiber-
tatilius
Dc Conditis in piiblicls borreis
De Conductoribns •■ t ]mcur;H!oribus ,
sive acloribus piaedioruni fiscalium
doinus Aiigustie,
De Confe^bis '
De ConGim;indo tutore
De Con.-oil.bus eju-dcin litis
De Con.titiita pccunia
De G0i.stiti.itionibu5 principum
4-
2.)
6.
43
7-
i5
6.
^9
7-
3o
3.
37
4-
52
3.
38
5.
3i
26
/
• 9
, 8
. 5
. 6
• 7
6.
46
10.
26
1 1.
7«
7-
59
5,
3.
1.
29
40
18
'4
INDEX TITULOliaM CODICIS.
i3
Dc ConsiiIib\i3 , cl non spargcndis ab
J]is jjcciiiiiis : cl ilc pi;ef'cclis ct ma-
gistris niilitiim , ct patriciis
De Contiaclibus jmlicuin vcl conim ,
qiii suut circa cos , ct inliibcnclis
doiiationibus in cos facicndis: et nc
adniinislralionis tempore proprias
ttdcs adificcnt [ sine sanctione prag-
matica ]
De Contrahcnda emptioneet venditione 4
3e Contrahcnda et coiamittcuda stipii-
latioiie
)e ContrarJo jiidicio tiitclna
)e Convcnicndis lisci dcbiloribus
Iroditorcm evictioncni [ pit;noris ] non
UcIjcic
)e Crimine cxjiilatae hereditatij
)c Criniino pcculatus
)e Criminc facriltgii
)e Crimine stellionatus
)c Cuprcssis cx Luco Dapbnensi, vel
Perseis pcr uEgyptum non exciden-
dis vel vendendis
)e Curatore luriosi , vel prodigi
'e Curiosis et stationariis
)e Cursu pubiico , et angariis ,
parangariis
>e Custodia reorum
ct
I.
53
4-
38
8.
38
5.
58
IC
1. 2
8.
46
9-
9-
28
9-
9-
29
34
II.
5.
77
70
12.
23
13.
5t
9
,. 4
3a
46
i3
7. 0
1. 55
10. 1 1
4-
12.
\2
3.
10.
o
o.
D.
DE Dcbiloribus civitatitm U
Dcl)ilorcin Yciulitloncra pignoris
impcdire non posse 8. 29
)c Decanis la. 27
!e Dccrctis decurionuni siipcr imnui-
nilate (piibiihdam conccdtncla 10.
)c Di;ciirialibus urliis Romaj II.
)e Dtcurionibus ct (iliis coiuni , ct
qui dccuaoncs hubcantur , et .pii-
bus in(,dis a fortuna cuiiee libe-
rentur ,o_ 3,
)e dcdititia libcrtate tollenda
'c Dcfeiiboiibiis civitalum
'e Delatoribiis
)epositi vei tontia
lc Detcrloribns et occultatorilnis eo-
runi
'c Dignitalibus
'e Dilaliqiubus
)c Disciissoribus
'c Dislractione pignornm
»c Divcr.is o/iiciis et apparitoribus
judicuin , ct iTobatoiiis coruni 12
I* DiTCr.is pr*diis url.;.nis ct riisti-
CJS , lcinplorum et civitatum , ct
cmm rcditu civili , ,
e Divtrsis resciiptis, et pragmaticis
sanctionibiis ,
'e Di\idcnda tutcla et protpnpiule
qiiisquc tiilonim convciiialnr ^:
ivorlio Lclo, ai ud quein libcri mo-
riin, vcl cducari dcbcant.
« Dolo n:aJj
e pomes.cis et protcctoribus
e Donaticnibus
e Doualioiiibiis ante nuptlas,vcl pro-
ptcr nuplias et sponsaliliis
e Llon,uiunilus causa mortis
e Donaliombi.-s intcr virum et nxo-
'•j-fu, tt a parentibus in libcios fa-
"'* , tt de ralibabitionc
e Donationibus qu.e sub modo , vd
condaioue, vcJ etrto tcmpore conli-
ttiuutur
^ j^olo cauta , «on numcrafa
. Uotis promiwionc , .t uuda poUi-
5.
1.
12.
8.
34
. I
1 I
3o
28
C,o
23
24
21
«7
54
5. 3
8. 57
5. 16
8. 55
5. ij
De Duobus reis stipulanJi ct proniiL-
tendi
12. 3
8. 4o
B.
6.
33
8.
49
9-
15
9-
>4
5.
45
»1
47
I. 4
DE Edonclo a. 1
Dc Edicto divi Hadriani tnllon-
do: et (jucmadmodum scriptus hcres
in posscssioncm mltlatur
De Emancipationibus libcrorura
Dc Emcndatione propinqiioruiu
De Emciulatione scrvoruin
Dc Eo , tpii pro tutorc ncgotia gessit 5
De to ciMOtl intcrest
De Episcopali audicntia , ct divorsis
ca] itulis , qu?e ad jus curaraqiic et
revcrentiam pertinent pontificaiem
De Episcopis et Clcricis Orphanotro-
phis , et Xenodocbis , et Brcphotro-
pliis, Ptocbotiophis, et ascetriis et
Monacbis , et privilegiis eoriim et
castrensi pcculio et de rediincndis
captivis , et de nuptiis clericorura
vetitis seu pcrinissis i
De E({ucstri dignitate 12.
De Eiogatione militaris annonjE 12.
De Errore advocaiorura , vel libcllos,
seu preccs concipientium
Dc Errorc calculi
Etiam ob chirograiibariam pecuniam
pigniis tcneri posse
Etiain per procuratorem ca'isnm ia in-
tcgrnm rcstituliouis agi posse
De Evittionibus
De Eunuchis
De Exacloribns tributornra
De Exceptionibus , scu praescriplioni-
bus 8. 3G
De Excoctionc et translatione milita-
riiim annonarum
Dc Excusationibus artificnm
De Excusationibus muncrum
De Excusationibus [ tutorum ct cura-
torum ] et de tcinporibus carum
De Excusationibus veteranornm
Ex dtlictis defunctoruin in cjuantum
hcredes convcniantur
De executoribiis ct txactoribus
Dc Exe^iitione rei jiidicat.e
De Exhibcndis ct transmittendis reis
De expcnsis ludorum publicnrura
Ex quibiis caiisis infaniia irrogatur
Ex quibns caiisis majores Xiy, aunis
in intcgniin reslituantur a
3
32
38
2. lo
2. 5
8. 27
3.
49
8.
/,5
4-
42
10.
'9
12.
39
10.
6 +
10.
47
5.
62
5.
65
4-
'7
12.
61
7-
53
9
. 3
I r.
4'
2.
12
54
F.
DE Fabricensibus
De Falsa causa adjccta legato ,
vel (idcicomm.
De lalsa inoncta
Familiie crciscundra
De Famosis iibellis
De Fcriis
De Fide et jure hastte fijcalis , «t de
ad,fct.
De Fideicommissariis libtrtatibuB
Dc Fideicommissis
De Fide instrumentorum , et amissio-
nc cornin, [ et tlc apocbis ] et aa-
tapocbis facicndis , ct tle his quae
sine scriptiira fii-ri possunt.
Dc Fiiicjussoribus tt niandatoribus
De Fidcjussoribus minorum
Dc Fi(!cjust.oribus lulorum , vel cura-
loriirn
De Fiiiisfamiliis , et qt emadmcdum
II.
6.
44
9-
3.
34
36
9-
36
3.
13
I }
. 3
4
6.
• 4
42
4- 21
8. 41
2. 34
De Filiofara. minore
Dc Filiis ofiicialium militariuin qui
in bello moiiiintur
Finium rcgundoriim
De Fiscalibiis usuris
Dc Formiilis et itiipetratlonibus aclio-
nuin sulil.itis
De Fructibus , et litium e.xpensis
De Frumento Alexandrino
De Frumento urbis Constantinopoli-
lanse
2. 23
12. 45^
3. 39
10. ti
5.S
5i
27
I I . 23
De Fugitivis colonis palrimonlalibu»
saltuensibus et empbitcuticij n. f^Z
De Fundo dotali 5
De Fundis ct saltibus rei tlominic» i i
Dc Fundis limitrophis , ct tcnis , et
paludibus , ct pascuis , ct limiti»-
ncis , vel castellorum 1 1
Dc Fundis patrimonialibus et saltucn-
sibiis , ct cmpbiteuticis et eorum
couductoribus n, 5t
De Fuudis rei privataB , et saltibus
divinae domus n
Dc Furtis et servo corrupto
63
■^
«5
. 2
9-
G.
T~\E Gcntrafi abolitione
-L^^DcGladiatoribus penituS toUendis m
De Grcgc dominico 1 ( .
H.
43
7 J
5. II pio liis jater tei.eUur
10. Co
DE ILie»clicis et Manicbasis , ct .S.*-
maritis
De Heicditarils actionibus
Dc ncieditatibus decurionum etc.
Dc Hercdibus inslitucndis , ct quai per
sonae beredes institui non possuut
De Ileredibus tutorum vcl curat.jrum
De Heredilate vcl aclioue veudita
De Heredilalis pelitione
De nis,qnas e-v publica coll.atione il
lata sunt , non usiir|iaiidis
De His qute pcena; noinine in te^ta-
menl.o, vcl codicillis [ scribuntur ,
vel ] rclinqiiiintiir
Dc His , qij.o; s ib modo legata , vel
fidcicomiuissa relinquuntur
De His quoe vi metusque causa gesta
sunt
De flis qui accusare non possunt
De His qui ad ccclesiam confugiunt,
vel ibi exclamant : [ et ne quis al>
ecclcsia extrahatur ]
Dc His qui ad slatuas confugiunt
De His qui a non domino manuiaissi
siint
Dc Ilis qui ante apcrtus tabulas here-
ditalom traiismittunt
De Ilis qui a principe vacationera ac-
ccpernnt
De Ilis qiiibus ut indignis hcrcditates
aurcruntur, ct ad SC. SiLnianaiu
De Ilis qtii ex oflicio qnod admin'-
strarunt , couveuiiintur
De His, qui in exilium dali , vcl ab
ordine moti [ siint ]
De His qiii ex publicis rationibiis mu-
tuam pocuniain acccjioiiiiil
De Ilis qui iu ccclcsiis luinuinittnnfiir
Do His qiii iu pritiruiu creaiioriun lo-
ciiin siuccdr.nt
De His qui latrones , -vd a!iis criml-
nibiis tcos occiiltave.int
De His qtii nou iinplot;s siijindii^ sa-
cnmcnto soluti sunt
ij<i Uis qni aumtro I bes ;ram ,
t
. .1
4-
iG
6.
6i
6.
i 5.
4-
3.
-4
■H
39
3i
10.
:3
6.
41
6.
4^
2.
20
9
. 1
I.
12
1.
25
/ •
10
6.
5-i
10.
44
6.
35
1 1.
3S
10.
.V,
10.
. 6
I.
i3
8.
'9
9-
H
10 51
i4
INDEX TITULORUM CODICIS.
( vcl paupciiatc excusalioncm mc-
ntciuiit !0. 5i
Dc Ilis qui pnrcnlcs , vil liberos occi-
dcnuit . . U- '7
Dc Ilis qiii potcntlorum nomine tilu-
los prfcdiis afli^unt , vcl coi um uo-
inina in lilcm pr.etcnduut 2. l5
Dc His qui pcr metum judicis non
appcUarunt 7- <37
Dc His qui sc defcnmt lo. r3
De Ilis qui sili ad.scribunt in testa-
mcnto y- '■'■3
Dc His qui sponle p.iblira nuuicia
sulicunt 10. 4^
De His qui vcuiam eotatis impetra-
vcruut 2. (j^
Dc Hoaoratorura ycIucuUs n. 19
l-
kE Immunilatc ncmini concedcnda 10. 2^
Dc Impoucnda lucrativa dcscn-
ptionc '"■ ^^
Dc Irapuberura ct aliis suhstiUUioui-
bus
De Inccrtis personis
De Inccstis ct inuliiibus nupliis
De Incolis , ct ubi quis domiciiium
babcre vidctur , ct de his q:ii stu-
diorum causa iu alia civiiatc de-
gunt 10'
De Indictionibus lo.
De Tndicta viduitate , et lege Julla
Miscella tollenda - 6
De Infamibns lo,
De lufunlibus csposllis libciis ci ?er-
Vis ; ct dc bis qui sangiunoieutos
nutriendos accei crunt 8. 52
De Infirmandis pccnis coelibatus et or-
bitatis , ct (de) dccimariis sublalis 8. 58
G. 2G
6. 48
5. 5
39
40
^7
4
"t
5o
De Ingenuis manumissis 7.
Dc lugratis liberis _ 8.
De In intcgrum restitutione minorum
[ 20 anuis ] 2. 22
Iii intcgrum rcstitutione postulata, ne
quid novi Cat
De Injuriis
De In jus vocando
De In litcm daudo tutorc vcl curatore 5
De In litem jujaudo
Dc Inofticiosis donationibus
De Inofficiosis dotilms
D'c Inofiicioso testamcuto
In quibus casibus tulorcm ,. vel cura-
2.
00
9-
35
2
. 2
5.
5.
44
53
3.
3.
59
3o
3.
28
torcm liabtnti , tutor vel curator
dari potcst
In qnibus causis ccssat longi icmporis
prrescriptlo _ y
In quibus causis coloni ceusiti domi-
nos accusare possmt ii
Tn quibus causis iu infcgrnra restitu-
tio nccessaria non cst 2
In quibus causis militantes fori pra:-
scriptione uti nou possunt
lu quibus causis piguus vjel hypolbe-
ca tacite coulralutur
De Institoria ct esercitoria actione
De Institutionibus Cl substituliouibus
et rcstitulionibus sub conditione
factis
Inter alios acta vd judicata aliis nou
noccre
De Intcrdictis
De Iiitcrdicto matrimonio inter pupil-
lam et tutorcm , scu curalorcra fi-
lio.squc eorum
TJe Inutiiibus stipulationibus
De Ircjlarchis
5. 36
49
4'
3, 23
Dc Judxis ct ccelicolis
De Judu-iis
Dc Jiirc aiucoinm anmiiuruin , cl de
natalil)us restituendis
Dc Jiire ddibcrandi, ct de adcuada,
vcl adquirciid.i Jicrcditale
Dc Jurc domiiiii impctrauuo
De Jurc dotiuiu
De Jurc ciuj^liytcutico
Dc Jurc fi^ci
De Jurcjiirando propter c/ilumniara
daiido
De Jure libcrorum
Dc Jure Itcii).
Dc Jiuusdicliouc omniuui judicum , et
dc foro coinpctenti
De Juas ct facti iguorautia
L.
E Latina libcrtatc tollcnda , et pcr
ccitos juodos iu civilatcui lio-
i5
25
20
60
8
I
5
6
8.
39
JO.
75
I.
3.
G. 8
6.
3q
8.
5.
34
12
4-
GG
10
. I
2,
8.
'>0
••9
II.
29
3.
i3
I.
18
mauam transfusa
Legatiouibus
D(
De Lcgati»
De Lcgc Aquilia
Dc Lege iusia Cauinia-tollcnda
De Ltgibus et constitutionibus princi-
puui ct cdictis
De Legilimis bcredibus
De Lcgitima tutcla
De Libtrali causa
Dc Liberis Cilubcndfs , seu deducen-
dis , et dc Iibcro buminc c.xiiun.iKlo
Dc Lilicris prsetcritis , vci cslicredaiis
Dc Libcrtiuis
De Libcrtis et eorura Libcris
De Litigiosis
De Litis contcslatione
De Ldtorum ct itinci nra ciisiodia
De Localione pia;dioi iiin civilium ,
vel fiscaiuim , sive tcmploruui , si-
ve rei privatie [ vcl ] donuuicaj
De Locato t;t conduclu
Dc Longi tcmpuiis j r.cicriplione, qna;
pro libcrtalc , et uon advcrtus li-
bertatcm oppouitur
Dc Luitione pignoris
De Lucris advocatorum, ct concessio-
nibus oJliciaiuui sivc apparitorum
M.
7
10,
. G
63
6.
37
3,
35
7
. 3
I.
6.
U
5.
3o
7-
iG
8
. 8
6.
28
10
56
6
8.
y
37
3
■ 9
12.
40
11.
70
4.
65
22
8.
3i
12.
G2
E Maglslratibus convcnicndls 5.
De Wagistratibts muuicipalibus i.
Dc Magistris sacrorum scriuiorum 12
Do Majunia "•
De MalcOcis et matLcmaticis , el; cae-
fcris simliibus 9*
Dc Mancipiis ct colonis patriraonia-
lium, salluensiura ct emphitcutico-
rum fundorum ii--
Dc Maiidatis principura !•
Mandati vel coutra 4-
Dc Mcndicantibus validis 1 1 .
De Mensoribus 12.
Dc Mctallaiiis , ct metallis, ct procu-
ratoribus roctalloiiim 11
De Mctatis et cpidimeticis 12.
De Mclropoli Bery to - 11.
De Militari vcste 12.
De Modo muitarun>,qu?e a judicibus
inlliguntur i- *4
Dc Mcnopcliis, ct convintu ncgotia-
torum lilicito , vel artiQciim ergo-
l.diorcm, rccnon baineatorum pio-
liibilis , et de pactiomlius illicitis 4- -^9
De Mulieribus, ei iu quo loeo muno-
56
9
45
18
62
i5
35
25
28
G
4r
21
40
ra .'^cxiii CJngrucnlia , tcI honorcs
agnoscant 10.
De ]\lulieribus qiiaa se propriis servis
juw.vcruut G.
De Mumribus ct honoribus non con-
tiniiandis iulcr palicm ct (iiium
<t d.e inlervallis 10.
De Miiucribus patrimoniorum 10.
Dc Miuiicipiljus -[ ct ] originariis 10.
Dc Muiilcgiilis ct gyufeciariis, et pro-
cuiatoribus gyua:cii : et de jQonc-
lariis , et bastiigariis ; i
De Mulationc nomiuis q.
N.
DE Nai iiralibiis llLcris , ct matri-
J)us eornm , cx quibus cciueis
jii^ti cffici.intiir
De Naiifragiis
De ]N'aviJ)us non excusandis
De ISaviculariis , seu naucieris piAii-
cas spccics transportanlihu? , ct dc
toilcnda lustralis auri coLlalioue
De Nanlico focuore 4.
Ke Nauli.s Tibcrinis - 11.
De JNecessariis [ scrvis ] beredihiis ia-
slitucudis , vel substitucndis
Ne Cbristianum maiieipiiim hairclicus,
vel Judieus , rel paganus babtat ,
vel poisideat , vcl circuincidat 1.
Nc de statu dcfunctorura post quiu-
quennium qua?r.itiir 7.
Nc iiiJejiissorcs [ vel mandatores ] do-
tiuin dentur 5.
Ne liiius pro patre, vcl patrc pro fi-
iio emanripato , venihertus pro }).i-
trono , vel servus pro domiiso coii-
vcuiatur 4-
Ne tiscus ■rciu quam vendidit evir,cr.t 10
Ne fisciis . \\l rcjpulilica pruC:;r:.'io-
ncm alicui palruciuii cai.ia in lile
prtestet 2.
Negotialores nc miJifcnt 12.
62
1 1
40
4'
38
• 7
20
0.
1 1 .
1 1.
1 1
G.
33
%6 II
^7 1
■11
10
!
De Negotiis gestis 2
Ne liccat in una endcraqiie causa ter-
tio provjDcare , vel post dii.TS scnten-
tias judicum. quas dctinitio pra-fcto-
rum roboraverit, cas retractare 7
Nc iiccat potentiorihus patrccinium Ji-
tigantibiis pr?r,vtare , vel actiones in
sc traui-fcrre 3
Ncmini liccre signum s.ilvatoris Chri-
jsti bumi , vel iu silice , vel iu mar-
more , aut sculpere aut pingcrc
Ne operae a collatonbus esigantur fo
Ne pro dotc niulicris , bona quon-
dani mariti addicautur , id cst, in
soHdum dentur 5
Ne qiiid oucri pubiico imponatnr 1
Nc quis iu sua causa judicct, vcl jns
sibi dicat
Ne quis libcr invitus actum reiputil-
ras gcrci e cngatnr 1 1
Nc rei domiuicae, vel templorum vin-
dicatio tcmporis praesciuptione sub-
movcal^ir 7
Ne i'ci miiitaris comitlbus, vcl tribu-
nis hivacra pr?e.slciilur
Nc rusticani aduilum obscqiiium de
voceJitur
Ne sanctum baptisma ileretur 1
Ne sine justu principis ccrtis judici-
bus liceat confiscare 9.
Nctutcr, vcl curator vectig.ilia eonducat 5.
Nc uxor pro marito , vel maritus ])ro
uxore , vel raatcr pio filio conve-
niatur 4 •
1 j
5
18
35
•9'
I.
1 1.
'4
8
22 '
4'
51
36
38'
12,
INDEX TITULOIIUM CODICIS.
)e Nili aggnlbus non iiimjicndis 9. 38
lOti Iirer<! b.'ihilatori])iis niclrocfirnise
lora bua ad c\lrunc;iun traiisli;iTC 11. .'J5
)e ]\on niMTicral;! pcciiiiia 4- ■^'^
)o No\;ilicHii)nis , cl (lciegationiJjtis t^. /yi
lo Novi ojicris nuutialiouc 8. 11
ic JNoxalilius aclioiiilius 3. 4'
ic Nutlo jtuc Qiiiritiim lollcmlo 7. 25
ulli liccic in ficnis ct cqucslriJjUS
tcUis , ct in Ijallh(;is ni.irijarilas ,
ct sjnara^ulos , ct liyacinlos aptarc :
et clc arli(i<il)us jialalinis II. it
'c K^unicrariis , aclnariis , ct oluir-
tulariis, ct adjutoribus, OTinianis,
et cxccjiloribtis scdis cxcJsre, ca-tc-
rorumquc juclicuui, lani Juiiilmium
qnani civiliiini 12. 5o
le Nuudinis cl mercalionibus 4- ^o
e NujJtiis . 5. 4
O.
3E OMatione Yolorum 12. ^9
De Obligalioni])us ct nclionibus 4. 10
c ob.scquiis j'ationo jir.T.stajidis 6. 6
c 0/Iicio civiliuin jtuliciiin i, 45
c (Jflicio coniilis oricntis 1. 3(>
c Ofricio cojnitis icnim privafaruni i, 33
cOfficiocomitis sacianun largitioiuim i. 32
c Ofiicio comiti.s sacri palalii 1. 34
e Ollicio coinilis sacri j)atriinoiiii i. 35
c Oflicio di\crsoriim j;;dicuia I. 48
c Gliicio cjiis tpii viccin aJicujus ju-
dici.s, vtl j)ra\sidi^ o])tincl j. 5o
c Oflicio juridici Alcxandrioe i. 67
c Cfiicio niaf;is(ri milituni i. vq
c Cflicio mapsUi i fliciorum l. 3'i
e Oflicio mi!ilaiii;m jndiciim 1, 46
'c Cdlicio jiiocCccli Annoiiie I. 4'^
c Oflicio jiixficli Augu.slalis l. 3;
c Oflicio jia^rccti jiratoiio Africw ,
el dc oiiini c/isdcin diarcscos statu i. 27
c Oflicio pncfccli praLtoriorum Cricu-
tis (t lU^rici j. 25
c Oflicio piafccli vigUum i. 43
e Oflicio piicfccli urbi l. 28
c Oflicio jiTJtorum i- ^9
c Oflicio jiim-onsulis et legati 1, 35
e Oflicio qua\sloiis 1. 3^
c Oflicio rcctoris jTrovincite i. 40
c Oflicio vicarii ,_ -^^
c Omni agio dcscrto , ct quando stc-
rilcs fiitilibus imj)onuutuj.- ii. 53
e Opcris libcrlojum (^. 3
e Opcj-il.us j)ublicis 8. 12
B Oidinc cogniliuiiuin "[ ,q
; Ordiijc judiciorum '3 g
■yi Paclis
■^ Dts paclis convcntis , lam snpcr
dotc, qiiam suj-( !■ donationc aiile
nu['!ias d j aiaiibcinis
' Paclis intcr cmjilortm ct vcndilo-
rcm coiupositis
■ J^i^clii j)i^norum , ct de Icgc <om-
Uii^ssoria iu jatiuiibus rcscindcnda
■ Paf;aais ct bacrifeiis ct tcmjilis
' Paiatiis ct domibus dcininicis
PaJaliuii, sacrarum laigilionum ct
•crum j)rivalaruui
Parlu jiigiioiis , ct omni causa
lascuis puLlicis, vd pijvatis
ratiia i)olcslale
Patnhus qui blios suos distiaxcrunt
; D j'-'''^ ^.'"* '!"' libcMatem weruit
■ fcdancu judicibus
3. 3
5. ,4
4. 54
8. 35
I. II
11. 76
12. 24
8. 25
n. 60
8. 47
4. 43
7. 23
3. 3
iJc Pcrfcctimatus dignitsle 12. 33
De Periculo cornm qui pro magiitra-
tibus intcrvcncriiiit 11. 34
Dc Pcriculo cl coniniodo rci vcndilin 4- 4^
De Pcricuio noininatorMin 11. 33
Dc Pcriculo succcs.soriiin Parcntis 10. 61
De Pcriculo tulorum ct curatoniin 5. 38
Pcr quas jicrsonas nobis adqiiiraliir 4- ^7
iJc Pctilionibus bonorum suljJatif 10. 12
Dc Pclitionc licndilatis 3. 3i
De PiL,'iiciatitia aclionc 4- '-^^
I)c Pif;iioriliiis et liypotliecis b. ;4
Do ri:-lori]ius II, 10
Dc Pius j)elitionil)n3 3. 10
Plus valcre quod uL^ilur, quam quod
siiiinlalc concipilur ■ 4- ^^
Dc l^ocnis 0. 47
]'«>nis fi^calibus creditorcs pracfcrri 10. 7
Dc Pocna jiidicis ([iii male judicavit,
vcl cjus qui jiidiccin , vel advcrsa-
riiim corriirapere curavit 7. ^9
Dc Poiidcratoiibus , ct auri illationo 10. 71
De Poslliininio rcycisis , ct l"cdcmptis
nl) lioslibiis 8. 5l
Dc Postliumis licrcdibus institucndis ,
vcl cxbcrcdandis, ycl prsutcritis 6. 29
Dc Poslulando 2. G
Dc Polidiibus ad miinera nominondis 10. 05
De Pralicndo salario 10. 36
De PiKdiis dccurioiuim tine dccrcto
nnn alienandis 10. 33
Dc Prscdiis el aliis rcbus roinorum si-
ne dcciclo non alicnandis , vel ob«
ligandis 5. 71
Dc Pi£cdii'3 ct omnibus rcbus nayicu-
laiionim 11. a
Dc Pia-Hliis tamiacis , ct de bis qni
cx coloiiis dominicis , aliisquc libe-
rae condilionis jirocicantur 11. 68
De Piafcctis pralorio , sive urbi , ct
inai.;istiis militum in dignitalibus
c.swquandis la. 4
De Pra>j)ositis agenfium in rcLus 12. 21
De Piffjios. laborum i.j. jg
De Prcejiositis sacri cid)iculi,ctdcomni-
bus cubiculariis, cl ]">rivi!cgiis eorum la. 5
De Prsescriplioiic longl tcniporis , dc-
ccm , \'cl viginti annormn 7. 33
Dc Pixscrijilione Irigiiita , vd qua-
drapiiila annonim 7. 39
Dc Pia^lorilius ct bonorc prfctiirfe , et
foll.dione , ct plcba , ct folli , ct
septcm solidorniti functionc sublata la. d
Dc Proctorio pignorc : ct ut in actio-
iiibiis dcbilorum missio pnetorii pi-
gnoris jiroccdat g. 23
Dc Prccario , et Salviano interdicto 8. 9
De Piccibiis Impcralori ofrcrendis,et de
qiiibusrcbus siipplicarc Iiccat,vel non I. ig
De Priiiiicerio , et sccundicerio , ct
notariis 12. 7
Dc Primipilo 12. 63
Dc Principibns agcnlium in rebus 12. 22
Dc Privalis carceribiis inliiljcndis o. 5
Dc Privilcgiis corporatorum urbis Rq-
nirc II. 14
De Priviicglis domus Augnstne , rcl
jci privatne : ct quarum collationum
cxciisat. liabcnl 11. 74
Dc Pri\ilogio dolis r. 74
Dc Privilcgiis corum qui in eacro pa-
latio niililanl 12. 29
Dc Privilcgio fisci • 7-7^
De Privilc>giis scliolariim 12. 3o
De Privilcgiis uibis Constanlinopoli-
tanrc n. 20
Dc PiobationibuB 4- '9
Dc Procuraloribus a. i3
l)c Profcisoiibu.s ct mcdici?
JJe Piofc.ssoribus,qui in urbe Constan-
tiaoiiolitaiia doccntcs , e.\ lc-c mc-
nicruiit comilivam 12. ij
Dc Proliibila scqiiestratioue pcuni-B
Pro qiiibns causis servi pro j>r.emifj
liijcrtatcm accipiiiat 7. !3
Pro socio . 4- '"
De Proximis sacroi;um scriniorum, cje-
tcrisqiie cjui iu sacris scriuiis miii-
4- 4
tant
la. J9
PublicaB Ixlilirn , vd consubim nun-
tiatorcs , vcl iiisinuatorcs coustilu-
tionum , et alianim saciarum , vtl
judicialium lilcraniiu , cx descri-
plionc, vel ab invitis flc quid acci-
piaiit immodicum ; 2. f>4
Q.
DE Quadricnnii prascriplione 7. S^
Dc Qiiadrimcstruis brcvibus j. 4^
Qiia; rcs cxportari non debcant 4* 4'
Quae res pignori obligari possunt ,
Ycl non , et qualiter jiigims con-
traliatur 3. .»7
Qiuc rcs venire non po.vsiint , ct qui
vcndcre vel cmcre vctantur 4. 4^
QiKX sit lonf;a conxietudo 8. 5.^
De Qiircslionibus y. 41
De Quaeotoiibus et inagistris ofTicio-
rum , ct comitibus sacraruin lirgi-
tionum , ct rei privatie 12. 6
Quaiido ci\ilis acti > crimluili jmciM-
dicel , ct an utiaque ab codcm
cxeiceri possit 9. 3i
Qnando dccreto opus non cst j. -1
Quaiido dics lcgali . vel fidcicoinmissi
cedit 6. 53
Quando ct quibns quarfa pars d'f)e-
tur ex fionis decurjoniim , ct de luo-
do dittrib-.itionis eoniui 10. 34
Quando cx facto tutrris , vd curalo-
ris minorts agerc , vti couveniri
po.ssuut 5. 39
Quando (iscus , vcl piivatus debiloris
sui debitojcs convenire possit , vcl
dcbcat 4- '^
Qnando imperator intcr pupiUos, vel
vidiias , vcl [ alias ] miscrabilcs
Iicrsonas cognoscat : et ne exbi-
jcantur 3. i4
Quando libcllus principi datus , litis
contcstationem faciat i. 20
Qtiando liccat ab emptione discederc 4- ¥^
Qiiando liccat unicuique sine jii<lice
se vindicare , vel publicam dcvotio-
nera 3. 27
Quando mulier tutelre oilicio fungi
potcst 5. 35
Quando non pctcnlium parles pctcn-
tibus accrescant 6. 10
Quando ]n'ovocai'e ron est neccssc 7. H4
Qnando tutores vtl curai.pres esse de-
sinant 5. 60
Qucmadmodum ctYJlia nii.ncra iiidi-
cunfur 10. 4^
Qucmadmodum te<tamenta apcrianfur,
inspiciantur , et dt.^^criiaiitur 6. Zx
Qni accui^arc non |"0.*funt y. i
Qui admifti ad bonorum jiosscssioncm
possunt , et inlra quod tempus 6. y
Qui setalc se excusanfc. 5. 0.8
Qiii a?tate vcl profcssione se oxcusant 10. 49
Qiii bonis ccderc po^s^unt 7. "i
Qiiibu.^ .ad condiictirnim prardiorum
fi^caiiuni acccdcrc non licet 11. '■a
Qtiibus ad lib^it.ln.i proclamarc non
iG
IISDEX TlTrLORUM CODICIS,
2.
lirct : cX dc icbiis corum , q«' atl
libcitalcm jiioclauiare no" jjiolii-
L<iiUir
Quibus cx causis inajores in inlcgrum
icslituanlur '-^
(Juil)us muiicril)U5 cxcusanlur lii, qui
yoit iii]])lctani iinriiani, vcl ailvo-
catioiion })cr j^rovineias suis com-
inodis vacantcs commorantur ct dc
j-rivilegiis coruni , ct de conducto-
ribns vcctij^aliuiH fisci lo
Dc Quibus luuncribus , vd prsestalio-
nibus Dcniini liccal sc cxciisarc lo
Qaihus uon objicilur loUgi tcmporis
pra:scri]">tio 7
(^)uiLus rcs judicala iion nocct 7
Qui darc tutorcs , vcl cuiatores pos-
sunl , ct qui dari non possunt 5
Qui ct advcrsus quos in inlegium rc-
stitui non possunt
QuL lcgitimam pcrsonam [ slandi ] in
judiciis LaLcant , vel iion
Qui inantuniltcre iion posiunt , et nc
iu Iraudcm crcdilorum mauumitta-
tur
Qui inilitare jwssunl , vcl nou pos-
sunt , et de servis ad niiiiliam ,
Vtl dignitatcm aspiranlibus , cL ut
nemo duplici miUtia , vel dignila-
lc et militia [ simul ] utalur
Qui morbo
Qui morbo sc cxcusant
Qui non possunt ad Ul>crtatcm [ler-
venire
Qui uumero liberorum sc cxcusaut
Qui uumero tulclaruiu
Qui petant tulores vcl curatores
Qui potiorcs in pignore haLeantur
Qui pro sua jurisdiclionc judices da-
re , darivc possunt
Qui tcstameiita facere possunt , vel
nun
Quod cum eo , qui in aliena potesta-
le est , negolium gcstum esse dice-
tur , vcl de pcculio slvc cjuod jus-
su , aut de iii rem verso 4
Quoraoiilo et quaudo judcx sententiam
proferre dcbeat prajsentibus parli-
i)us , vcl UU3 partc abfcule 7
Quo quisque ordiue couvcniatifr n
Quorum appcliatioucs uqu rccipiualur 7
Quorum l)onorum
Quorum legatorum
R.
7 iS
54
48
35
34
. G
II
2.
34
5.
67
0.
5o
7-
12
5.
66
5.
(^9
5.
3i
8.
iS
3
• 4
6.
23
2b
43
35
65
2
3
8.
8.
virginum
, necnon
, scu VI-
sanctimouia-
DE Eaptu
duarum
lium
J)e Ratiociniis operura publicoruru ,
ct dc Patribus civitalum
De Rebus alienis non alicnandls : ct
de prohibita rerum alienatione ,
Ycl hypotheca
De Piclins crcditis , et jurejurando
De licccptis arbitris
De Reis postulatis
De Re judicata
De Rci vindicationc
Dc Rei uxoriae actionc in cx stipula-
lu actioncm tran.->fusa, et de nalura
ilotihus prKslitd
Vit Relatioaibus
De Rcligiosis , ct sumptibus fnncrum
Rtm alienam gcreritihus non intcrdici
rerum suarum alicuatioue
J.!e Te mililari
pi Remissionc pignoris
13
9
8. i3
4. 5i
4. .
2.
'9
3i
>7
Dc Rcjiudiaiidi hoiioruni jiosscssione G.
De R •pudiauda , vd uhiUuciida hc-
rcditatc 6-
Dc Rej)udiis , cl judicio dc tuorihus
suljlalo 3-
Dc Rc|iutalionihus, quic fiunt in judi-
cio iii iiitcgruiu rcalitulijuis
Dc Rcqiiircndis rcis
Rerum amolarum
Dc Reiiim pcrmutatione , et pr.ncscri-
Y>lis vcrhis
De Rcjcindcnda vpridilione
(Res) inter alios ai;la , vcl judicata
aiiis uon noccrc 7. 60
De Rcstitutionibus mililuin , ct torum
qui rcipi;hlicae causa {.hsuut
Dc Rovociindis donationibu.s
De Rivocandis his , quai iii fraudcm
creditorum alicnala suut.
2.
4S
9-
40
5.
21
4-
64
4
44
2.
8.
5i
56
7^
I,
DE Saoro.santis ccclcsiis, ct de (rc-
hus) ei j)rivilcgiis earuin
De Salgaiyo hospilihus nou prsestando 12. 42
De Satisdando 2. 5-]
De Secundis UTiptiis 5. 9
De Seditjosia, ct do his , gui plchcm
contra rcmpuLlicara audcnt coUigerc g. 3o
De Scnatusconsultis i. 16
De Senatusconsulto CLiudiano loUcndo 7. 24
Dc Scnatuscojisuito Tcrtylliano 6. 56
De Senatusconsulto Tcllciano 4- ^9
Dc Scntentiis adversus (iscura latis rc-
tractandis 10. f)
De Scntentiis et interlocutiouihus oia-
nium.judicum
Dc Scntenliis es perlculo rccitandis
Dc Scntcntiam passis ct rcstitut.s
Dc Scnkntiis prafecloruin jjrtctoi io
Dc Scntentiis qua; firo eo quad inte-
rcst profciunlur 7. 4"
Dc Scnicntia quae sinc ccrla quantltate
7-
45
7-
44
9-
5i
7-
42
j^rofcrtur '7-
Sealcntiam rcscindi non posse 7.
Dc Scpuichro violalo 9.
Dc Servitutihus et aqua 3.
Dc Scrvis fugitivis et liherlis^mancipiis-
que civitatum artii^cihus, cd ad di-
versa opcra di putatTs , ec ad rcm
privatam , vel dominicam pertiuen-
tihus G.
De Servo pignori dato nianuraisso 7.
Dc Servis reipuhlica; niauumittcudis 7.
Si advesus crcdilorem 2.
Si advcrsr.s creditorcni prESacriptio op-
ponatur 7.
Si adversus dclictum 2.
Si adversus donalionciji 2.
Si advcrsus dotcm 2.
3i advcrsus fiscura 2.
Si adversus lihcrtatem 2.
Si advcrsus i'cra judicatam [ rcstitutlo
f.ostuletur ] 2.
Si ad\crsus solutionem a tutore , vcl
a sc factam 2.
Si advcrsus transactiL^ncm , vel diriiio-
nem [in intcgruiD minorresiiluivcUt] 2.
Si advcrsus vcnditionein 5,
Si advcrsus venditioncm ptguorum 2.
Si advcrsus usucapionem 2.
5. i3 Si aliena rcs pigMori dala sil 8,
7. 61 Si a non compelcnlc judice judic. cssc
3. 44 dicatur 7.
Si,antiqiilor crcditor pignus vaididerit S
4. 53 Si ccrtuin petatur ;
12. 36 Si communis ros pi^nori data sit 8.
8. 26 Si conlra jus , vcl ulditateni puhiicam,
46
5o
19
34
10.
56
58
52
32
10.
I. 21
5. 47
37
69
'9
•S. 4o
.■>.
2.
16
>4
74
43
1
. 8
' 9
38
36
35
3o
34
37
3i
27
33
32
2S
■29
36
16
48
20
|. 2
21
vcl pcr incnd.iciurn fuerit aliquid
liosliiljtuin , vcl iiiiiictr.iium
Si conlra uialris volunlatdj Lutor da-
tus sit
Si curialis rclicla civilate ru8 habita-
rc malucrit
Si tle moinintanca possessionc foerit
appiUaliiin
Si dos coataute matrimonio t.oluta fue-
rit
Si cx falsis instrumcntis , vcl le-ilimo-
niis judicaliiin sit
Si cx I iuiibus tuiorihu'; , vcl curalo-
rihus omnes , vd unus , agerc pro
inincrc , vcl couvcniri pos.iint
Si in causa judicati pignus capluni sit 8. 23 i
Si [ iii ] conimuni , c idcmq-ie caui^a
in inlcgrum rs.^tit-itio pc;-tu!<tiir 2. 26
Si in fraiidcin palroni a Idicilis alic-
iialio facla tit 6
De Sileiiiiariis ct decurionihus forum 12.
Si lihcraiitatis im])crialis socius s;ne
hcreJc dcccsscrit 10.
Si niajor factus aliciiationcm factam
sinc decrctp ralam hahuirit
Si major factus ratum hahucrit
Si maucipiuin ita fucrit aiiciiatum ,
ut manumitlatiir , \el contia
Si raancipium ita veuicril , ne prosti-
tualur
Si matcr indemnitatem promisit
Si minor ah hercdilale sc ahstineat
Si minor sc majorcra dixeril , vel
[ major ] |:iroh.itus fuorit
Siiie ceusu , vel rehquis fundum com-
parari non jiosse
Si iiupti;ie cx rcscripto ]>ei.intur
Si omi.ssa sit cansa testaincnti
Si pendentc ajipcliatione mors in!.?r-
venerit
Si pcr vim , vel alio rnodo absentls
turhala sit iios.sessio
Si pignoris convciitionein nuracralio
jiccunine secuta iion fiieiit
Si j)igiuis piguori datuni sit
Si ])lui-es una scntentia condcmnati
sunt 7
Si post crcalionem quis deccsperit lo
Si projilcr iuimicitias crc;.'io iactasitio
Si proptcr ji.jblicas' pensitationes ven-
ditio fuerit ccli'])rala
Si quacunque praedilus pote.state , vel
ad cuin pcrtlncules ad suj-.posit^^rum
jurisdiciioni sua; aspirare tentave-
riut niiptias
Si quis aliquem lestari proliibuerit vel
4
56
I.
46
«.
39
«.
i3
4-
4f
5
. s
6.
39
8.
66
8 33
24
55
68
66
4. 46
5. 7
34
5c
cpcgerit 6.
Si quis alteri , vcl sihi suh alterius
noniine, vel alicna pecunia cmcrit 4-
Si qnis cam , cujus tutor fucrit , cor-
ru})(Tit 9.
Si qiiis ignorans rera minoris csse sine
dccrcto comparaverit 5.
Si quis iniperatori maledixerit g.
Si rcctor provinrice , vcl ad eum per-
tineutc; sjionsahlia dcdcriiit 5.
Si reas vel accusator mortuus fucrit 9.
Si sacpius iu inlegrum rcstitutio po-
slqlctur 2.
Si sccundo nupicrlt mulicr, cui ma-
rilus usumfruclum rcliquit 5.
Si servus aut. lihertusad decurionatuin
aspiraverit
Si scrvus c^portandus vencaf
Si servus cxtcro se cmi mandavcrit
Si tutor , vcl curator falsis allcgatioiii-
bus cxcusatus sit
Si tutor vel curalor inlcrvcncrit
ic
^i
INDEX TITULORUM CODICIS.
Si lutor , vel ciirator non gesserit 5
Si tutor, vtl ciualor rcipublica: causa
a))crit 5
Si veniiitio pignore agatur 8
Si unus ox j)liiriLi:s appellavcrit ^.
N^Si unus ex plurilnis licrcclibus crcdito-
ris , vcl debiloris partom suam dc-
biti solveril , v<'l acctpcrit 8.
Si itt omissam bcicditatcm , vtl bono-
rum posscssioncni , vcl quid aliud
acquirat 2.
Dc Solutionibus ct liberationilnis 8.
De Solutionibiis et libcrationibus debi-
torum civitatis ii.
Soluto matrimojiio quemadmodum dos
petatur 5.
Dc Spectaculjs et scenicis ct lenonibus ii.
De Sponsalibus et arrhis sponsalitiis,
et proxeneticis 5
Dc Sportulis et sumptibus in diversis
judiciis faciendis , et de executori-
bus litium 3
De Statuis ct imaginibus i.
De Stratoribu£ 12,
De Studiis liberalibus urbis Roraae et
Constantinopolilanse 1 1 .
De Suariis ct suscej)l,oribus vini , [ ct
caeteris corporatis ] n,
De Succcssorio edicto 6.
Dc Siiffragio A
De Suis et legitiinis libcris , et ex fi-
lia nepotibus ab intestato venicntibus 6,
Dc Sumina Trinitatc, et fide catboli-
ca, et ut nemo de ea publice con-
tcnderc audcat i,
Sumptus injuncti muneris ad omnes
coliegas pcrtincro n.
Dc Suinptuum rccupcratione lo.
De Superexactionibus lo.
De SupcTindicto lo,
Dc Susccptoribus , praepositis , et ar-
cariis lo.
De Suspectis [tutoribus,vel curatoribus] 5.
, 55 Dc tcslamentis, et qucmadmodum te-
stariienta ordinentur 6. aS
G^l De Teslamento militis G. ar
, 3o De Tcstibus 4- 20
G8 De Tbcsaiiris 10. i5
De Tractatoriis et stalivis 12. 62
De Trans.ictionibus 2. 4
32 De Tutoribus , vci curatoribus illu-
striiiia,vtl clarissiinaniin personarum 5. 33
De Tutorc, vcl curatore qui satis non
4o dedit 5. 4^
43 De Tyronibus 12. 44
7. ■id
39
V.
i8 T~\E Vacatione pnbllci muneris 10. 45
4o J-J Ubi causaj fiscales , vel divinse
[lomus , bominumquc ejus agantur 3. 26
' ' ■ 3. 22
„_ j j t ■-
. I Ubi causa stalus agi dtbcat
T.
DE Tabulariis , scribis , Jogogra-
pbis , ct ctnsualibus 10.
Dc Tabiilis cxhibcndis 8
De Ttinporibus ct rcparationibus ap-
pellationiim , scu coiisultationum 7.
De Ttinporibiis in integruin restitjj-
tionis tam niinoruni et aliarum pcr-
sonarujn qu:e rcstifui possunt,quam
ctiam bcrtdiim coruin 5.
De Ttslamciifaria maijumissione 7.
Pe Tcslamcntaria tuttia 5.
Ubi convcniatur qui certo loco darc
l^romisit 3. 18
. 2 Ubi de criminibus agi oporteat 3. i5
24 Ubi de hereditate agatur , vel ubi
25 bcredes scripti in possessionem mitti
postulare dtbeant 3, 20
18 Ubi de possesbione agi oporteat 3. i6
Ubi de ratiociniis, tam publicis, quam
16 privatis agi oporteat 3. 21
16 Ubi et apud quera cognitio in inte-
. 3 grum rcstitutionis agitanda sit 2. 47
Ubi fideicommissum pcti oporteat 3. 17
55 Ubi in rem actio exerceri dcbeat 3. 19
Ubi petantur tutores vtl cui'atores 5. 32
Ubi pupilli educari dcbeant 5. 49
I Ubi quis de curiali , vel cohortali ,
aliave condilione conveniatur 3. 23
37 Ubi senatores, vel clarissimi civiliter,
67 vel criminalitcr conveniantur 3. 24
20 De Vectigalibus et coaimissis 4. 61
18 Vcctigalia nova institui non posse 4, 62
De Venalioue ferarum •'■ 44
70 De Vendendis rcbus civitatis 11. 3i
43 De Vciulitione rcrum fiscalium cum
pri^atis cominunium 10. 4
De Vcrborum ct rernm significationc 6. 38
De Vestibus holoberis et auratis , et
de intinctione sacri muricis 11. 8
69 De Velcranis 12. 47
. 7 De Vcteri jure eniioleando, et dc au-
toritaic jiirispnidentium qui in Di-
63 gestis rcferuntur i. 17
De Vetcris numismatis jiotestate 11. 10
De "\i bonorum raptorum g, 33
De Aindicla , [ libertate , ] et apnd
63 concilium raanuniissione 7. i
2 Unile Itgitimi , et unde cognati 6. i5
28 Unde liberi
'4
17
Unde vi g '
Undc vir ct uxor 6. 18
De Usucaj)ionc pro donato 7-27
De Usucapione pro dotc '•. 28
Dc Usucapionc pro emptorc, vel trans-
actione
De Usucapione pro bcrcde 7. .^9
Dc U-,utapi()ne transforinanda , et dc
sublata difltrentia rerum mancipi ,
et ntc mancijji „ 3^
De Usufructu ct habitatione , et mi- ^'
nisterio servorum 3 33
De Usuris / d.,
Dc Usuris ct fructibus legatorum , scu
fidticommissorum g /-
De Usuris pupillaribus 5] 55
De Usuris rei judicatae r^" 5^
Ut actiones et ab hercdibus et contra
hcrcdes incipiant 4_ ,j
Ut annorum usus inscio principe in-
terdictus sit , j , /g
Ut causae post pubertatem adsit lutor 5. 48
Ut dignitatum ordo servetur ,2. 3
Ut in possessioncm lcgatoriim , vcl /i-
dticoinmissornm scrvandorum causa
millatiir, et quando satisdari debeat 6. 54
Ut inlra certum tcmpus criminalis
quaestio terminetur g. ii
Uti postiilttis g_ g
Ut lite ptndtnte , vel post provocatio-
ncm , aut dcfinitivam scnttntiam
nulii liccat Imperalori supj.licait i. 21
Ut neraiui liceat in tmptione specie-
ruin se cxcusarc et de inunere sito-
comiae 10. 27
Ut nemini liccat sine judicis aiictori-
tafe sigiia rtbus imponere alir;nis 2. 17
Ut nemo ad suum pafrocinium susci-
piat rusticanos vtl vicos cornm 11. 53
Ut nemo inyitus agere , vel accusare
cogatur 3_ „
Ut nemo privatus titulos praediis suis,
vtl alicnis imponat , vel vela regia
suspendat ^. 16
Ut nullus ex vicaneis pro alienis ?i-
caneoruia debitis teneatur 11, 5S
Ut nulli patriae suae administratio si-
ne spcciali pcrmissu printipis pcr-
miftatur ,_ ^j
Ut omncs judiccs , tam civilcs , quam
niilitarcs post administratloncm de-
positam qiiinquaginta dies in civi-
tatibus , vel ctrtis locis pcrraancant i. 49
Ut quae desuut advocatis parlium 'u-
dex supplcat 2, 11
De Uxoribiis militum, et eorum qui
reipublicae causa absunt 2. 5?
I N D E X
OMNIUM LEGUM ET AUTHENTICARUM TOTIUS CODICIS
OIIDINE ALPHABETICO DIGESTUS,
A.
A Cahgato nnlite , lib. 5. t. 4, I. 21.
LX A cobcreihbiis, I. 6. t. 5o. l. 17.
V Judire Juiitx , I, 3. t. i. 1. 5.
^ Legatis gentium , I. 4. t. 61. I. 8.
V. marito in uxorcni , 1. 5. t. iG. 1. 18.
i niiineribus, I. 10. t. 3i. 1. i3.
i nullo Judice , 1. 3. t.- 72. I. 4.
\ Palatinis ,1. 12. t. 29. I. i.
V iiatre vciJiis prccarhs , 1. 6. tit. 20. 1. 10.
V plerisque pjudcntiuin, I, g. t. 3i. 1. ;,
\ liossidtntibus , I. 3. t. 32. 1. 21.
K proccds.nLc Judice, I. 3. t. ii. 1, 4,
A proconsulibus,. I. 7. t. 62. 1. 19.
A procujatore dolum , I. 4. t. 35. 1. i3.
Ab administratione tutelae, 1. 6. t. 3^. 1. 8.
Ab Anasta^io, 1. 4. t. 35. 1. 23.
Ab to judiralo, I. 7. t. 43. I. 3.
Ab to , qui bona , I. 7. t. 8. 1. 3.
Ab co, qui neque , 1. 6. t. 42. I. 9.
Ab execiitione ajipellari , 1. 7. %. 65. 1. §.
Ab bis, qiii, 1. II. t. i. I. 5.
Ab honoribus , 1, 10. t. 4o. 1. 2.
Ab hostibus capti, I. 8. t. 5i. 1. 12.
Ah liostibus caplis, 1. 8. t. 5i. 1. i8.
Ab hostibus captus , 1. 7. t. 35. 1. 6.
Ab hostibus rcderapti , 1. 8. t, 5i. i. 2.
At) ilhistrib;is pcrsonis, 1. 10. t. 47. I. 16,
Ab ince,-tii nuptiis , I. 5. t. 5. 1. g.
Ab ofhciis , I. 12. .t. 24. I. 6.
Ab uno e.x tiitoribiis , I, 5, t. 40. I. i.
Ab uno beredc, 1, 2. t, 19. 1. 19.
Abacti aniiii.dis accusatio , 1. 9. t. 3-. t. i.
Ab.licatio, qiias Gr.Tco , l. 8. t. 4-. 'l. 6.
Abducli pl.igio ,1.9 t. 20 1. 1 1 . '
Abborrtt a s.eniiio nostro , 1. a. t. 18. l. 3.
AlMlitio }irx;e:ilibiis , i. c). t. la. 1. 2.
Aboiitionein adulterii , I.q. t. 9. 1. 16.
Abrogationes eorura , 1. 8. t. 4», 1. 6,
i8
INDEX LEGUM TOTIUS GODICIS.
Absentein capitali ciiniinc , 1. 9. t. 2. I. G.
Absit, iit nos , 1. II. t. 74- '• 4'
Absliiieiidiini jirorsiis, 1. 7. t. 65. 1. 4-
Atccpl;iin miiliio soitnn , 1. 4* *• ^2. 1. 19.
jAccii^atinium , a tjua , 1. 9. t. i. 1. 6.
j^ccusatioiiis insliliilre, 1. 2. t. 20. 1. 10.
j^ccusalionis ordinem , 1. g. t. 2. 1. 17.
AcAn siniiilata , I. 4> t. 22. 1. 2.
j\ctio quidcm pcrsonalis , 1. 8. t. 32. 1. 2.
J\ctionc adniinisliata; curae , !• 2. t. 4- !• 4*
jictionrm ei , qui , I. 2. t. i3. I. 5.
.Aclor qiiod asseverat , 1. 4' *• '9- '• ^3.
iictor rci forum , 1. 3. t. 19. 1. 3.
T^ctores , 1. 10. t, 19. 1. 4«
iVctori delalo , 1. 4- *• '• '• ^«
Actiiarii , 1. la. t. 38. 1. 5.
^ctuarios, I. 12. t. 5o. 1. 7.
^ctus onines , 1. 3. t. 12. 1. 8.
Ad sgnutos pnpilli , 1. 5. t. 3o 1. 2,
Ad avunculos , 1. 5. t. 3o. I. i.
Ad Barbaricuin , 1. 4- t. /\i. 1. I. —
Ad bonoriirn posfcssionem , 1. 2. t, ^o- '• ^.
Ad collalionnn auri , 1. 10. t. 74. !• '•
^d Comincntaricnscn] , 1. 9. t. 4- '• 4^
Ad comjiarandas mcrces , 1. /\. t. 35. 1. 16.
^d eos , qui , I. S. t. 38. I. 2.
Ad eos solos, 1. 5. t. 9. post 1. 9.
Ad enm , qni ex Trtbelliano, 1. 6. t. 40. !• 2.
Ad cxacliorcm dotis , I. 5. t. 11. 1. 6.
Ad cxbibcndum , 1. 3. t. ^i. 1. 6.
Ad fiscum pcrtincntcs , 1. 3. t. 26. 1. 5.
.Ad fraudcm , I. 2. t. i8. I. ^.
Ad ba^c ctsi , 1. 5. t. 35. post 1. 2.
Ad ba;c cx bis, !. 4- t. 21. post I. 20.
Ad ba;c qui fructus , 1. 4- t< 32< post I. iG.
Ad liac si , ]. 3. t. ,1. post. 1. 5.
Ad lioc qui suani , I. 7. t. 6. 1. un. post §. 9.
Ad iiifrriorum Curialium , 1. 10. t. 22. 1. i.
Ad instri;cticncs ilincrnm, 1. 1. t. 2. 1. 7.
Ad inteslati succcssioncm , 1. 6. t. 58. 1. 5.
Ad invidiam , I. 2. t. 20. 1. G.
Ad lifcm dalus tntor , 1. 5. t. 44. 1. 4.
Ad rnutiindum liberK! , 1. 7. t. 14. J. 12.
Ad officiuin arbitri , 1. 3, t. 37. 1. 3.
Ad Palatinorum ciiii;m , I. i. t. 34- I. I.
Ad pcilus cl aquaductus , 1. 8. t. 12. I. 7.
Ad probationcm dominii,!. 4- t. 19. 1. 21.
Ad prohationcm ingcnuitatis, 1. 7. t. 1G.I.18.
Ad probationcra rci , J. 4« *. 63. I. 23.
Ad pro))iitioncm scrvitntis , 1. 4- t. 19. I.22.
Ad prolcfiendam causam , 1. 5. tit. /i/\.l.3.
Ad recoenosccndos , 1. 7. l. 14. 1. lo.
Ad reparationcm ,1. 11. t. 42. 1. 7.
Ad rcscindendain , ]. 4- t. 44- ^- 4-
Ad siiniiifudiiiein sanclionis, 1. (2. t. 24-1. i ' •
Ad simiiiludincm scxaginta , 1. 2. t. 7. 1. 16.
Ad fiinilitndinein tam Episcoporum , 1. i.
t. 3. i. 21.
Ad Polntjniieray 1. 7. t. 52. 1. 5.
Ad splrndidioris , 1. 12. t. 60. !• 7.
A>d siiIicMiida , 1. 10. f. 3i. 1. 46.
Ad fcnipus cxularc , 1. lo. t. 69. 1. 2.
Ad tcmpus in opus , J. 2. t. lu. 1. 6.
Addictos supplicio elc. nulli Clericorum ,
1. I. t. 4. I. 6.
Addictos supplicio etc. "nulli per vim , 1. 7.
t. 62. 1. 29.
Adfinitatis jurc , I. 6. t. 69. 1. 7.
Adi Piteidcm Proviuciae , 1. 8. t. 8. 1. 2.
Adite Pracsidem , 1. 3. t. 8. 1. i.
A.dilus conipctens , 1. 7. t. 21. I. 1,
Admonc Adolcsceiitem , 1. 5. f- 3i. 1. 1.
Admonc cam , quae , ibid. J. 7.
AdoIesccnliGe timpus , 1. 2. t. 41, 1. 2.
Adopfalum , 4. 4. t. 48. 1. G.
Adoptio non tibulis , 1. 8. t. 48. I. 4.
Jid criptitios , 1. i. t. 3. post. I. 36.
Ads€Yeratio debitum , i 4. t. 3o. 1. 10.
Adversus cohcredes , 1. 3. t. 36. I. 3.
Adsersus ciedilorcm , 1. ^. t. 3-2. l. 5.
Advcr.ius cuialorem , 1. 5. t. 3^. 1. 2.
Advcrsiis dtbilorcni , 1. ^. t. lo. 1. 10.
Ad^tisus tos , a quibus , I. 4- t. 65. 1. 2.
Advtrsus cos , qui a malje , 1. 3. t. 32.1.4-
Adversus cos , qui iicgotia , 1. 2. t. ib.l. 8.
Adversus eos , qui sub , 1. 6. t. 47- ^- 2.
Adversus eum, cui agrum , !• 4- t^ ^D- '• '•
Advcrsus euni , cujus , 1. 4^ t. 35. 1. i.
Advcrsus eum duntaxat , 1. 6. t. 2. l. 4-
Advcrsus fralrcm tuum , I. 8. t. 36. 1. 3.
Advcrsus bcredcs quondam , ]. 5. t. 54-1.3.
Adversus beredcs tutoris , 1. 5. t. 53. 1. t.
Adversus noininatorem , 1. 5. t. 75. 1. ^.
Adversns pctitiones , 1. 4- t. 3o. 1. 5.
Adversiis scnttntiam , 1. 3. t. 27. 1. 3.
Adversus uxorim , 1. 9. t. 32. 1. /^.
Adulter post qiiinqucnniuui , 1. 9. t. 9. 1. 5,
Adultcrani si pusltaquam , 1. 9. t. 9. 1. i3.
Adulttrii accusatioric proposita , ibid. 1. 33,
Adultcris vtiLeratis , ibid. 1. 3^.
Ad^ ocati , qui dirimunt, 1. i. t. 7. 1. i4'
Ad\ocationis causa , 1. ^. t. 6. 1. 11.
Advocatos fimplissimae tuae,l. 2. t. 8. 1, 2,
JEde , quam tc , 1. 4- t. 65. 1. 3.
jl^dificia , quaj vulgo , 1. 8. t. 12. 1. i^-
iEqualitas , 1. 5. t. i4- post. 1. 9.
JEiis alicni , 1. 8. t. 54. 1. i5.
^iis prctia ,1 10. t. 29. 1. i,
JEs alicnum , 1. 4- *• ^9- ^- !•
iEs quitkm alienum , 1. 10. t. 16. 1. 2.
^ternam fiximus legem ,1. 11. t. 7. 1. 8.
Aflinitalis jure. p^ide , Adfinitalis.
Agc cum Geminiano , l. 2. t. ^. 1. 3.
Agcntes in rebus , in curis, 1. 12. t. 23.1.2.
Agcntesia rebus post palmam,!. 12. t.22.1.i.
Agcntes in rcbus , qui per ordincm , 1. 12.
t. 21. 1. I.
Agentes in rtbus , singulos , l. 12. t. 23.1. 4.
Agentium in rtbus. JJac lcx est in lib. 12,
t. 60. 1. 10. vcrs. Scrinii memorise.
Agricolarnm alii , 1. n. t. 47- 1- 18.
Agricultorts , 1. 8. t. 17. post I. 8.
Agros limilancos, 1. 11. t. 69. 1. 3.
Agruni pluiibus rtlicliiin , 1. 6. t. 53. 1,2
Alearuin usus antiqua res , 1. 3. t. ^3. 1. 3
Alexandrinis , 1. lo. t. 3i. 1. 5G.
A!ia cau.sa cst , 1. G. t. 35. 1. 8.
AHinaia scctae meae , 1. 9. t. 8. 1. 2.
Alitnam sutcipcrc , I. 2. t. i3. 1. 18.
Alicnum scrvuiu, 1. 6. t. 2. 1. 6.
Alii dtsponsata , 1. 5. t. i. 1. i.
Alimcnta quidcm , 1. 2. t. 19. I. ir.
Alio jure cst tulor , l. 5. t. 53. 1. l\.
Altius quidcin , I. 3. t. 34. 1. 8
Alumnos tuos , 1. 8. f. 17 I. i.
Anibiguitaltm anliqui , 1. 3. t. 33. 1. 12.
Ambiguitates lcgis , l. 6. t. ^o. 1. 2.
Ambiguitatcs , quffi , 1. 6. tit. aS. 1. 24.
Amita tutorcs , I. 5. t. 3i. 1. 5.
Amitae cni , 1. 6. t. 59. 1. 5.
Aiupliorem providcnlicini , 1. 7. t 62. 1. ^9
Amplissimi ordinis , I. 5. t. 6?. i. 4-
An in totiim , 1. 8. t. 10. 1. 3.
An respublica , J. 11. t. 29. I. 2.
An tibi ]«rtis fuiidi , I. 5. t. 44- J- 2.
Ancilla , quae, 1. 4. t. 55. 1. 3.
Ancillce dominus , 1. 6. t. Sg. ]. g.
Ancillffi subtractcc , ]. 6. t. 2. 1. 12.
Ancillam , sivc scrvnum , 1. 7. t. 4- '• i5
Animadverlimus , 1. 2. t. i5. l. i.
Animalia publica , I. 12. t. 5i. 1. 18.
Annonas omnes , 1. 12. t. 38. 1. i5,
Annonas pnblicas ,1. 11. t. 24. 1. i.
Ante divisionem , 1. 5. t. 12. l. 16.
Ante oblationem, 1. 4^ t. 8. 1. 2.
Aat« otnnia , 1. 12. t. 26. i. 4<
Ante sentcntiae tcropus , I. 7. f. G5. 1. -.
Auttquam sciiptus hcies , l. G. t. 59. 1. g.
Antiqiia lex , I. 8. t. 32. post I. 23.
Antiqu;e jurisdictionis , 1. \. t. 29. 1. 23.
Antiqu;e subtililatis , 1. 7. t. 2J. I. i.
Antiquitas dnbJtabat, I. 3. t. 33. I. 1 .\.
Aiitiquitus statulum est , I. iv.. t. 3. 1. i.
Antistittm , qui , !. 1. t. 6. 1. 1.
Aptrtissimi juiis est , l. 3. t. i. 1. 16.
Apobtatarum sacrilfgum nonH.ii, l. 1. t. 7. I.4.
Appaiitioni tuae , 1. 12. t. 56. 1. 2.
Appaiitoits pcr , 1. i. t. 29. 1. 2.
Appanlores quicunque , 1. 10. t. 19. 1. 5.
. Apparitores urbanae , 1. 12. t. 69. 1. 1.
Apptllatione interposita , ]. 7. t. 62. 1. 3.
Apud antiquos quat:rtbalur , 1. 6. t. 2. I.21.
Apud toncilium noslium , 1. 7. t. i. 1- 4-
Apud cloquentissimum ,1. l^. t. 2i.postl. 18.
. Apud cos , qui rem , 1. 4- t. 2! . 1. i3.
• Apud tos , quos ,1. I I. t. 32. 1. 2.
, Apud cum possessio , I. 11. f. 57. 1. 7.
Apud liostts , 1. 6. t. 55. J. 8.
Aqiiara , qiite in alicno loco , l. 3. t. 34.I.4-
Aquarum posscssores ,1. 11. t. 42. 1. i-
Arbilri nulla sententia est, ]. 7. t. 44^ '• '•
Arbitrorum ex compromissio, 1. 2. t. 56.1.3.
Archiatri scientes , 1. 10. t. 52. 1. 9.
Arcbiatros intra ,1. 12. t. i3. 1. i.
Archiatros nostri Palatii, ]. 12. t. l\\, 1. 8.
Arcliigcrontes nicecetaeque ,1. i. t. 4- !• 5.
Arianus mota , 1. 7. t. 16. 1. 27.
Ariani , ct Macedoniaui , 1. i. t. 5. 1. 5.
. Anbis sponsaliorum , 1. 5. t. i. 1. 3,
Arrogationes corum , 1. 8. t. 48. 1. 6.
Artem Geometriae discerc , 1. 9. t. 17. I. 2.
. Artifices aitium , 1. 10. t. 64. 1. i.
. Asseveratio debitum, Vide , Adseveratio de-
bitum,
Assiduis aditionibus , 1. 8. t, 18. 1, I2.
. Alhlelis , ]. 10. t. 53. 1. i.
. At qui scmel , 1. i^. t. 19. post 1. 19.
Atrocem sine dubio , 1. 9. t. 35. 1. 4^
At si contractus , 1. 4^ t- 21. ])Ost 1. 20.
Auctore laudato , 1. 8. t. 45^ 1- 7-
Auctoritatem \obis , 1. 8. t. 4- J- ^.
Avi paferni, I. 7. f. 16. 1. 28.
. Avia tua , 1. 5. f. »2. 1. 6.
Auratas , ac sericas ,1. 11. t. 8. 1. I.
Aiireorum usus annulorum , 1. 6. f. 8. 1. 5.
Auri persccutores, 1. 10. t. 72. 1. 1.
Auii statuta , 1. 11. t. 8. 1. i.
Aurum , quod , 1. 10. t. 71. 1. 1.
Aiiruin , sivc argcntum , I. 10. t. 70. 1. l5.
Avunculo priori, 1. 6. t. ^g. 1. G.
B.
BA]jhii , et ginaecii , 1. 1 1 . t. 7. !• 2.
Basilicam inaiiiatam, I. 8- t. 12. 1. 3i.
Bene a Zenone , I. 7. t. 37. 1. 3.
Binos , qui priorcs , 1. 2. t. 7. 1 10.
Blandifus fibi cst , 1. 8. t. 41. 1 12.
Boetbos , logistas , ]. 10. t. 69. 1 4^
Bona damnatorum , 1. 9. t. 49- po^t. I. H-
Bona mariti tui , 1. 7. t. ^3. 1. 1.
Bona quaecumquc fibi , 1. 3. t. 36. 1. 8.
Bana quondam mariti , 1. 5. t. 16. 1. ».
lionam fidcin in , 1. 4. f. 10. 1. 4-
I3onorum possessio , 1. 6. t. 9. 1. i.
Bonorum quidem posscssionem ex edicto ,
]. 6. f. II. ]. 2.
Bonorum qiiidcm jiosseaeicnem pupilli , !• o.
t. 9. 1. 7.
C.
GAlumnia eo t€mpore , 1. 9. t. 4^- '• *'
Calumniae poena, ibid. 1. 4^
Gaptatoriae instjtutiofles , 1. C. t. ai. '• "•
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
Captum ah hosli})ns, 1. 8. t, 5i. 1. 9.
Carlwnianum edictum , 1, (). t. 17. 1. 2.
Cassa , et irrita, I. i. t. 2. post 1. 12.
Castitati temporura , 1. 9. t. 9. 1. 9.
Casua corporis , 1. 10. t. So. 1. ^.
Casus cjus , qui , 1. 9. t. 5i. 1. 1 i.
Casus majoris , 1. 0. t. 23. 1. 8.
Causa jurejurando, 1. 4- t. i. 1, 1.
Causa , quae fit , 1. x. t. 3. post 1. 33.
Causam in inlcgrum , I. 2. t. 49- '• '•
Causaria missus ,1. 12. t. 36. 1. 8.
Causas , in quibiis , l. 10. t. 9. 1. i.
Causas , vel lites , 1. 2, t. 4- *• 16.
Cautio ratihabitionis , 1. 2. t. i3. 1. I.
Caulioncs scrvorum , 1. 11. t. 39. 1. i.
Celehrandis intcr , 1. 5. t. 4- !• 19-
Ccusemus si quis. f^el , Censcmus , ut si
quis , l. 8. t. 37. 1. 4.
Ccnsualis quidem , 1. 8. t. 54» !• 7-
Ceatum vigintiquinque , 1. 11. t. 24^ 1. 2.
Certa cst forraa , 1. 6. t. 54. 1. 6.
Certa forma , 1. 10. t. i. 1. 4.
Certa ratione , 1. 7. t. 04- !• 5-
Certae quidem sunt, 1. 12. t. 19. 1. i5.
Ccrti, et iudubitati , 1. 4. t. 39. 1. 9.
Certi juris cst , ea , quje , 1. 4, t. 65. 1. 5.
Certi juris est , railitcm , 1. 6. t. 21. 1. 8.
Certi jurisest, quod conccssa, I. 3. t. i. 1. 17.
Cmis dignitatibus. Hcec lex est in I. 2.
t. 47^ !• lo.
Certissime credimus, 1. 1. t. 4. 1. 34.
Certam est ejus , qui , i. 8. t. i5. 1. a.
Certum est cos , 1. 5. t. 64. 1. 2.
Ccrtum est liberorum , 1. 3. t. 36. 1. i3.
Certum est maLx fjdci , 1. 3. t. 32. 1. 2^.
Ccrtum cst non solura , 1. 5. t. 55. 1. i.
Certum jus cst ,1. 7. t. n. 1. 1.
Ccrtum quidcm cst , 1. 6. t. i5. 1. 5.
Ccssante omni ambitione , 1. 4. t. 63. 1. 5.
Cessante quoquc causa , 1. 7. t. 43. 1. 2.
Cessaute succcssionc , I, 6. t. 58. post l. 3.
Chartularii , 1. i. t. 2. 1. 26.
Chnstianis , qui verc sunt , I. 1. t. 11. 1.6.
Christiauos proxiraonun , I. i. t. 4- 1- i »•
Circa locatioiies , 1. 4, t. 65. 1. 19.
Circcnsium.^eZ, Cyrenciisium,l.io.t.3i.l.20.
Civis tt incolse, l". 7. t. 62. 1, 11.
Civcs quidem origo , 1. 10. t. 39. 1. 5.
Cmle est, qiiod ,' I. 6. t. 2. 1. 5.
CiviJi discrptjitioni, 1. 6. t. 3^. 1. i.
Civilia mnnera , 1. 10. t. ^i. 1. 1.
Civitai Rljodionim ,1. j. t. 40 1. 6.
Cirifatum incolae , J. 10. t. 27. 1. 3.
Clari , ct aperti juris est, 1. 6. t. ^a. 1. 19.
Clanssimis , i. 12. t. i. ]. i5.
Clanim posteritati, J. 5. t. 59. 1. 4.
Classein Seleuccnam ,1. n. t. 12. 1. i.
CJeincntuE noitr.x placuit , 1. n. t. 45.1. 1.
CJmcus quoque , 1. ). t. 3. post 1. 33,
Codiciliis, 1. ,2. t. 33. 1. i.
Codicillos, seu scripturam , 1. 6. t. 32, 1. 4.
CceJicolariim nomen, I. i. t. 9. 1. 12.
Coeiiaticorum nomine, 1. 12. t. 38. 1. 3.
Cogi possessurora , 1. 3. t. 3i. I. 11.
CogfKiscere volentes, 1. i. t. j. 1. -.
Cognoviinus a nonnuilis , I. 11. t. ^>i. 1. 3.
Cognovimiis iiuillos cssc , 1. i , t. 5. 1. 19.
Cohcicdibus divisionem , 1. 3. t. 36. 1. 17.
Colveredibus relicta legata. Vicls , A cohe-
radibus.
Collegiura, si nullo, i. 6. t. 24 i. 8.
Coloni censibus , 1. 11 . t. 49. 1. 2.
Coloni , id cst , conductorcs , }. 5. l. 62. J. 8.
Coionos , inquilinotquc , I. 1 1 . t. 52. 1. i.
Colonos nostros , i. 11. t. 67. 1. 2.
Colonos nulJa , 1. n. t. 47. 1. 19.
Colono» nunquam , ibid. 1. i5.
Commercio redemptse , I. 8. t. 5i. h 16.
19
Commissoriae vcnditionis , 1. !\, t. 54- 1. 4-
Commissum antea , 1. 9. t. 9. 1. 27.
Coraraoda primipilatus, 1. 12. t. 63. 1. 1.
Coraraune ncgotium , 1. 3. t. l\o. 1. 2.
Communium rerum , 1. 5. t. 27. 1. 9.
Coraparandi scrici , 1. l^. t. 40- !• 2.
Comparonlem ab eo, qui,l. 9. t. 20. !• 10.
Comparationes iiterarura, !, L. X, a;, )• .20,
Comparationi ,1. jo. t. 48. 1- !•
Compensationcs ex , 1. /J. t. 3i. 1. i4-
Compensationis Eequitatem , 1. 5. t. 21. l.i.
Comperiraus divinilus , 1. 12. t. 19. 1. l3.
Coraperiraus nauck-ros , I. 11. t. i. I. 4>
Corapcriraus provinciales , 1. 12. t. 5i.l. 19.
Comperit nostra Seienitas , 1. 7. t. 3^. 1. 6.
Corapetcns Judex a filio , 1. 5. t. 25. 1. 2.
Competens Judex non , 1. 5. t. 41. 1. 1,
Conditio libertiuitatis , i. 10. t. 56. 1. i.
Conditioni , sub qua , 1. 6. t. 25. 1. 2.
Conditiouis iucertum , 1. a. t. 3. 1. 1.
Conductores aJienarum , 1. 4^ t. 65. !• 33.
Conductores, hominesve , 1. 11. t. 71. l. i.
Confessos in jure , 1. 7. t. 5^. 1. 1.
CengrucQtius quidem , 1. 8. t. 47^ h 4-
Congruit Eequitati , J. 11. t. 70. 1. 4.
Consanguinitatis jure , 1. 6. t. 58. i. i3.
Consccratas nobis sedes , 1. 11. t. 76. 1. i.
Consensu iicita , 1. 5. t. 17. 1. 8.
Consentaneum juri fuit , 1. 7. t. 43. 1. 8.
ConsiJiarios Judicum , i. \. t. 5i. l. 3.
Consobrinorum tuorum , 1. 6. t. i5. 1. i.
Constante raatrimonio , 1. 8. t. 5^. !• i-
Constantinopolitana , i. i. t. 2. 1. 26.
Constat virum , 1 8. t. 2. I. 3.
Constitit in quacunque , 1. 7. t. 49- '• '•
Constitutio assignat , 1. i. t. 2. 1. 18.
Constitutio conscquens, i. 4- t. 20. i. i5.
Constitutio jubet non solura , 1. 4. t. 20.1. 16.
Constitutio jubet , privntas , 1. 4- t. 5. 1.2.
Constitutio jubet, si milites, 1. 12. t. 38.1. 19.
CoDstitutio jiibct, ut in, 1. 12. t. 33.1. 18.
Constitutio juLct , ut nc , 1. 9. t. 47. I. 26.
Constitutio jubet , ut si , 1. 7. t. ^5. 1. i5.
Constitutio praeripit, ut quivis, 1. 7. t. 5i .1.5.
Constitutio probihct ducirum, i.a. t. i3. I.27.
Constitutio pruhibet ea , I. 3. t. 43. 1. 2.
Consritutio prolubet ludos , 1. 3. t. 43. an-
te I. 1.
Coustitutio viilt a singulis.l. 12. t. 64. 1. 2.
Constitiitio vult, iic proxeneta, 1. 5. t. 1.16.
Constilutione divae meinorise , 1. 5. t. 3o.L3.
Constitutioncm , quam, 1. 5, t. 3^. 1. 27.
Constituliones Piiucipura , I. i.t. 18. 1. la.
Constitutionibus saciis , I. 4- t. 32. I. 20.
Constitiitionis novre , I. 6. t. 61. 1. 2.
Consueludinis, ususque , 1. 8. t- 53. 1. 2.
Consulta divalia , 1. 6. t. 23. 1. 23.
Contra cum rogatus, 1. 6. t. 49. post 1. 6.
Contra eos , qui Rpiup. I. 1 1 . t. 3o. I. 2.
Contra cos , qui res , 1. 2. t. 36. 1. 1.
Conti-a cos , sive successores , 1. 6. t. 54- 1-8.
Conti-a impuberes , l. 2. t. 19 1. 2.
Contra majores , 1, 3. t. 28. 1. 16.
Contra negantem , 1. 3. t. 35. 1. 4.
Contra nostra prgecepta , 1. 12. t. 61. 1. 5.
Contra palroniim tuum , 1. 6. t. 6. I. i.
Contra publicam , I. »2. t. 36. 1. i4-
Contra qui propriam , 1. 4. t. 3o. post l. 4-
Contra scriptum , I. \. t. 20. 1. i.
Conlra voluntatem raatris , 1. 7. t. a. 1. 7.
Contractus locationis , 1. 4. t. 65. 1. a^.
Conlractus vwidilionum, 1. 4- t. ai. l. 17.
Conventiciila illicita, 1. i. t. 3. 1. |5.
Cornicularii , 1. \i. t. 53. l. 3.
Corporaios civitatis , l. n, t. 28. 1- i.
CoiTuplionem ususfructus, 1. 3. t. 33. 1. 16
Crcdentes praeteica ,1. j. t. 5. post 1. 4-
Crcditor ad petitwaem , 1. 8. t. 14. 1. ao.
Credilor debito soluto , I. 5. t. iG. 1. 20.
Creditor Jiy[)othccas , 1. 8. t. 28. 1. 4*
Credilor iustrumcutis siiis, i. 4- t. 32. I. 7.
Crtditor probiberi non , i. 8. t. [\0. 1. 2.
Credilor, qiii fiindo^ , I. 4- t. 24. h 7.
Creditor, qui hypothecae 1. 8. t. ^8. 1.2.
Credilor, qui pnndium , \. 4. t. i4. 1. 3.
trcdilcr si ^ ''.;^/;;„re , j. g. f 3;. i. 16'.
Crcditorcm de)jitori))us , I. 5. t. 34. 1. 8.
Crcditores licrcuitiirios , I. A. t. 16. 1. "■.
Crcditorcs , qui non , 1. 8. t. 14. 1. 3.
Credilori , qui pro , I. 8. t. 41. 1. 2.
Creditori tuo , I. 2. t. 3. 1. 5.
Creditoribiis tuis , 1. 4. t. i^- i. 2.
Crediloris falso, I. 4- t. 5. I. 8.
Creditiicera palrui tui , 1. 8. t. 26. I. 7.
Cretionum scrupulosam , 1. 6. t. 3o. 1. 17.
Crimcn aduUcrii , i. 9. t. 9. 1. 11.
Criinen lenocinii , ihid. i. 2.
Crimen non dissimile , I. 9. t. 12. 1. g.
Criminaies causas , 1. 9. t. 44« ^- 3.
Criminis accusationem , 1. 9. t. 1. J. i5.
Cruenta spcctacula, 1. 11. t. 4^. 1. i.
Cul)icuiarios , 1. 12. t. 5. 1. 3.
Cuidain , qui justum , 1. 5. t. 27. 1. 12.
Cui relictura , I. 6. t. 4». post 1. 2.
Cujuscunque adnolationis ,1. 1 1 . t. 63.1.3.
Culpa similis cst , 1. 9. t. 18. 1. 8.
Cum a inatre , 1. 3. t. 32. I. i^.
Cura a rnatribus , I. 5. t. 3i. 1. 8.
Cum a nobis , 1. 3. t. 11. 1. 5.
Cura a Pr^efecto jEgipti, 1. i. t. 6. 1. 1.
Cum a socero tuo , 1. 5. t. 12. I. 7.
Cuin abscnti rco , i. 9. t. 40. I. i.
Cura acutissimi ingenii , 1. 6. t. 42. 1. 3o.
Cum ad cas ttiam , 1. 4» t. 29. 1. 19.
Cum adi felicissimam , 1. 10. t. 48. i. 2.
Cum ad raunus, i. u. t. 57. I. i.
Cura ad quamlibct ,1. i o t. 26. 1. 2.
Cum adfirmcs , 1. 7. t. j6. 1. 8.
Curu adoptivum , 1. lo. t 3i. 1. 4-
Cura adseveres , 1. 7. t. 39. 1. 1.
Cura advocatio prnetoriana , 1. 2. t. 7. 1.8.
Cura afiirmes. F"ulc sup, Cuin adfirmes.
Cum aiicnam rem , 1. 6. t. 3;. 1. 10.
Cum aliis quidera , 1. 5. t. 70. 1. 6,
Cura aliis sanctionihus, 1. 5. t. 9. I. 4^
Cuin aliquid colonus , 1. 3. t. 26. 1. 8.
Cura aliquis scripsit , ). 6. 1. 3o. 1. 21.
Cum allegas partem rerum , i. 2. t, 18. i.2.
Cum allegas te a fratre ,1. 12. t. 87. \. ,^.
Cum allegas uxorem , 1. 4- t. 32. I. i-.
Cum allegatis, I. 12. t. 36. 1. 5.
Cum alter ex , 1. 8. t. l\\. 1. ji.
Cura ancilla contrahcnti, 1. l\. t. 26. i. II.
Ciim ancillara, 1. 4- *• 6. 1. 6.
Cum ancillis , 1. 5. t. 5. 1. 3.
(,um anlea per , I. ij. t. 47- !• lo-
Cuin anlca baucitum fucral , 1. 2. t. 56. l. 5.
C'um anterioribiis lcgibus,!. 7. t. (33. i. 5.
tum aiitiqiiioribiis legihus , 1. 6- t. 3o. 1, 19.
Legilur et in aliis Codic. Cuin in ariti-
quiorihus.
Cum autiqnis lcgihus , 1. 3. t. 28. 1. 3;.
Cum antiqiiilas dubilabal, 1. 3. t. 53. i. i3.
C:!in aiitiq.iilas testami^^uta , i. 6. t. 23.1. 28.
Cura apcrtissiine, 1. 5. t. i). 1. lo.
Cum appcllasse , i. 10. t (io. 1. 1.
Cum appeilatio, I. 7. t. 61. 1. 23.
Cum Artliemidoram , 1. 6. t. 5^. I. 4.
Cum ap'(d compromissarios, 1. 4. t. 20. I. ao,
Cuni apud omues Jtirisperitos, l. 7 t. 7.I. 2.
Cum apud veteres dubitabatur . i. 2. t. «.2.
1. 2. '
Cum apud veteres qu.-estionem , 1. 7. t. 72.
1. 10.
Cura articulari morbo ,1. 10. t. 5o. l. 2.
Cum asseveres. yuie supra, Cum adseveres.
20
Cum avum nialcinuni , 1. G. t. 25. 1. i.
Cuni cciUiin fcit , 1. G. l. 5o. 1. 19.
Cuni ciicd |iiiili;ii,(luin , 1. 2. t. 4^ 1. 4-
Cuni cida /idtin , 1. 5. t. 12. I. i5.
Cum civili disctptationi , 1. 3. t. 8. 1. 3.
C^um Clcricis , I. 1. t. 3. 1. aj.
tum cocnutos tuos , 1. 8. t. 5i. I. 3.
(]uni cognatum liuim , I. ^. t, 14. 1. 4'
Cum cognilioiialilcr. hicipit , Prinunu scr-
vi, Vih. ij. t. 4i. 1. 3. Yide tamen litu-
luni lcf^is liujus.
Cuin coiuluctorcm, 1. 4 t. 65. 1. 29.
Cuin constct, 1. 8. l. 17. I. 2.
Cum Constitutio Divi , 1. 7. t. 2. 1. l5.
Cum contra bonain fitlem , 1. 8. t. 3o. 1. 4-
Cuni convenit , ut, 1. 4. t. 48. I. 2.
Cuin cicdilur ])igiius , 1. 8. t. 3^. 1. i.
Cum dc boiiis tuis , 1. 8. t. 54. I. u.
Cum de iiiofiicioso , I. 3. t. 28. 1. i.
Cum de niortis causa , 1. 8. t. 5^. 1. 4.
Cum de novo jurc , 1. i. t. 14. 1. 11.
Cnm de nuptiis , 1. 5. t. 4. 1. i.
Cum de posscssione , 1. 7. t. Cf). 1. i.
Cuni ((cl^itoris tiii , 1. 3. t. i. I. 7.
Cum dcbitiini palernum, 1. G. t. 3o. 1. 2.
Cuni dccurlonalus , 1. 10. t. 3i. 1. 3.
Cuin dcdititii Jibcrti , 1. 7. t. 6. I. i.
Ciim dicas te , I. 4. t. 33. 1. 2.
Ciim Divus Aurclianus , I. 11. t. 58. 1. i.
Cum Divus Claudius , 1. 7. t. 12. 1. i.
Ciim dominam , 1. 8. t. 14. 1. i3.
Cum donationibus , 1. 3. t. 29. 1. G.
Cum donationis, 1. 2. t. 4. 1. 34.
Cum dolcm , 1. 5. t. 12. 1. 10.
Cum dubitabatur , utrum Constitutio , 1. 8.
t. 10. 1. i3.
Cnm dubitabatur , utrum cmplivteuta , 1. 4.
l. 6G. I. 3. f J 5 4
Cuni duolnis , 1. 3. t. 28. 1. i3.
Cum ea , quse, 1. 2. l. 4. 1. m.
Cum cmanciiiatis , 1. 5. t. 71. I. 3.
Cum co tcmpoie , 1. 9. t. 43 1. 2.
Cum eoruin , tp,i ,1. 7. t. 45. I. 5.
Cum ct liliifamilias , 1. 7, t. 71. 1. 7.
Cum ct ipsc confessus cs , 1. 7. t. 19. 1. 1.
Cum et profitearis, 1. a. t. 38. I. i.
Cum [et] Judicci, 1. 2. t. Sg. I. 2.
Cum et ininorcs, 1. 2. t. 27. I. 4.
Cum ct postliminii jus, 1. 8. t. 5i. 1. G.
Cum el toluta indtbita , 1. 4. t. 5. 1.' 3.
Cum etiam a pui^iliorniu , 1. 4. t. 1. 1. 5.
Cnm eum , (jurni , 1. 8. t. 48. 1. 3."
Cum cuni, qui , ]. 4. t. 23.' 1. 2.
Cum cs cau.sa fidcicommissi, 1. 3. t. 28.1.4.
Cum ex can.sa fidcjussionis, 1. 4. t. 35.1.2.
Cnm e.\ cau.ia mandati , 1. 8. t. 2G. 1. 9.
Cum cx so!a , 1. 12. t. 63. 1. 4. '
Ciim facultafes tua^^ I. 10. t. 5i. 1. 4.
Cuin fiLv.T dcnjonstrafic ne , 1. i. t. 18. 1.5.
Cum fidcm cautionis , I. \. t. 3o. 1. 4.
Cum (iiios tuos , 1. 10. t. 49. 1. a.
Cnin filiiiin tuum , 1. 3. t. a8. 1, 17.
Ciim filiu.sfamilias , 1. 4. t. 26. 1. i.
Cnin fjalrcin tunm , I. 6. t. 35. 1. g.
Cum fuuosus, 1. 5. t. 70. 1. 7.
Cum Lcicdes cx disparibus , 1. 6. t. 2G. l.i.
Cnni liei cdcs instituuntur , 1. 6. t. 22. 1. 7.
Cum hcicdilas , 1. 4. t. 34. 1. 9.
Ciim heicditalis ptlilloni , 1. 3. t. 3i. I.12.
Cum hi , tjui ftpatis, 1. 6. t. 43. 1. i.
Cum ignoraniia juris , 1. i. t. 18. 1, 2.
Cum in adoptivis fiHis , 1. 8. t. 48. 1.' 10.
Cum in antitjuioribus lcgibus , 1. G. t. 3o.
1. 19. Lcgitur ct in aliis Codicibus, Cum
antiqiiioribus.
Cnm in causa judicati , I. 8. t. 23. 1. 2.
Cum in civitale , 1. 10. t. 27. 1. 3.
Cum in integrum , l 2. t. 32. I. j.
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
Cum in libris Ulpiani , 1. G. t. 24. 1. 14.
Ciim in hiiigi tcmporis , I. 7. t. 33. I. 12.
Cum iii nostris lcmpjoribiis , 1. 7. t. 24. I.i.
Ciim in rem actioncm , J, 2. t. 55. 1. i.
Ciiin iii sociclatis, 1. 4- t. 3;. 1. 3.
Cuin in te , 1. 5. t. 3. 1. 6.
Ciiin indulgcntia nostra , i. 9. t. 5i. I. 10.
Ciiin inspe.\inius in , 1. 8. t. 4y- 1- 6.
Cnm instrumcntis, 1. 4. t. 11. I. 10.
Cum intcr emplorcm, 1. 4. t. 48. 1. 4-
Cuin mlcr institutum , I. G. t. 33. I. i.
Cum inter vetercs, 1. 7. t. 4- !• i^-
Cum intcrdictoe venditionis , I. 5. t Si.l.G.
Cuin introiisscnt. Incijiit , Impcrator Con-
slanlinus , cum , 1. 12. t. 47- !■ !•
Cuni ipse lulor, 1. 4^ t- 38. I. 5.
Ciim Judcx in , 1. 7. l. 40. 1. 11.
Cuin Judicem , J. 7. t. 4G. 1. i.
Cuin jure crcditoris , 1. 8. t. 46. 1. i.
Ciiin jure habenti tutorcin,!. 5- t. 3i.I. 9.
Cuin Lcge Lconina , 1. 1. t. 3. l. 5o.
Cum iihcrtatcm , 1. 7. t. 4. 1. 3
Cum Magistratus , 1. 7. t. 64. 1. 4.
Cum mandati negotii \ 1. 4
t. 35. 1. 12.
Cuin maritum tuuin , i. 8. t. 43. 1- n
Ciim mota inofficiosi , 1. 2. t. 4- '• 6.
Ciim mulla privilegia , 1. 6. t. 61. 1. 7.
Cum multaj nobis , 1. 5. t. 3; 1. 20.
Cum navarchoruin coetus , 1. n. t. i. 1. G.
Ciirn n(.'c patronos , I. 9. t. 3G. 1. 6.
Cum necessitatem , 1. G. t. l^i. 1. 18.
Cum ncmo causam, 1. 7. t. 32. 1. 5.
Cum neque originales ,1. 10. t. 39. I. 4-
Cura non eo die , 1. 7. t. 64. 1. 6.
Cum non frumentum, 1. 4. t. 3-2. 1. 16.
Cum non redemptum , L 8. t. 5i. 1. 5.
Cum non solum , 1. G. t. Gi. 1. 8.
Cum non voluntatis tuffi, I. 7. t. 43. 1. 10.
Cum nondum finitam , t. 8- t. 36. 1. 4.
Cum nostii aniiui , 1. 7. t. 3i. 1. i.
Cum notissimi juris sit , 1. 7. t. 39. I. 7.
Cum nulla ralio sit , 1. 11. t. 60. 1. 1.
Cum ob augmeutum, i. 5. t. 36. 1. 5.
Cura ob provecta3 astatis , I- 10. t. 54. L 2.
Cum olim inccrtis pcrjonis , 1. 6. t. 48. l.i.
Cuin oinnia bona , i. 3. t. 3o. 1. i.
Cum oportct , 1. G. t. Ci. L 6.
Cum Papinianus, 1. 7. t. 4^- 1- l4^
Ciiin patrem pro filia , 1. 5. t. 12. l. 19.
Cum palrein tuum fitci , 1. 7. t. 73. 1. 6.
Cum patrein tuum in , i. 9. t. 5i. I. 2.
Cum patrcnifamiiias fidcicommissi , l. 6.
L 46. 1. 2.
Cum ]ier absentiara luam , 1. 7. t. 3j. 1. 2.
Cimi per alias jjiovincias , 1. ij. t. 5o. l.i.
Cum pcr eos, qui , 1. 4- t. 5o. l. 7.
Cum jjcr liberain personam, 1. l\. t. 27. L2.
Cum ji(?r procuralorem , I. 4- L 35. 1. 9.
Cuin pignoris titulo , 1. 8. t. 25. 1. 2.
Cum jjost molam , l. 7. t. 33. 1. i.
Cum jDost onincs , i. 6. t. 28. 1. 1.
Cum post scutcntiam , 1. 7. t. 62. 1. 26.
Cum postcaquam , i. 2. t. 3^ I. 9.
Cnm pirescntibus , I. •;, . t. 43. l.ij.
Cum Pi^x-.sidcm Provincia , i. 11. t. 41. 1. i.
Cum prccibus tuis expresseris, i. 4. t. 64.I.4.
Cum prccibiis tuis significes, 1. 4- t- 19-1.18.
Cuin jnccum tuarnm , 1. 7. t. 16. 1. 9.
Cum pro co , quod , I. 7. t. 47. 1. l.
Ciim jiro liercde , I. 7. t. 29. L i.
Cum pro patre , i. 8. t. 19. L 2.
Cuin pro [iccunia , quam , 1. 8. t. 43. 1. 24.
Cuin procuralores mctailorum, L 11. t. 6.I.4.
Cuin jirofitcaris , 1. 8. t. 56. L 4.
Cum jiropioiem sobrinum, 1. 6. t. i5. 1. 2.
Cum jnopitia Divinilate ,1. i. t. 29. 1. 5.
Cum proponas ab ca , 1. 2. t. 4. L 17,
Cum proponas Alcxaudrum , L 6. t. 24. L 3.
Cum
Ciim
Cuni
Cum
1.
Cuni
C u m
Ciim
Cum
C 11,11
Cuxri
Ciim
Cum
Cum
Ciiin
ClIIU
Cuin
Cutn
Ctim
Cum
Cuin
CuiU
Ciiui
Cum
Cuni
Cum
Cum
Cum
Cum
Cum
Cum
Cum
Cuin
Cum
Cum
Cum
Cuin
Cuin
Cuin
Cura
Cuin
Ctiin
Cum
Cum
Cuin
Cuin
Cum
Cum
Cnin
Ctim
Cum
Cnm
. Cum
Cuni
Cuin
(kini
Cum
Cuin
Cum
Cum
Cuin
Cum
Cum
Cum
Cuin
Cuni
Cuin
Cuin
Cura
Cuiu
Cum
Cnm
Cum
Cum
Cura
Cum
Cum
Ciun
pnjponas ciiratorcm , I. .5. t. 74. L t,
proponas ei , qiiam , 1. 5. t. 0. 1. 3,
projjonas eura , 1. 7. t, 72. I. 9.
pruponas fideicomini^^ariam, 1 - t i
8. "**
|iropoiias lilioi, 1. 2. t. 3. 1. iG.
pnjponas hcreditatem , I. 7. t. 4. 1. 1.
projjonas intcr tc , 1. 2. t. 21. I. 1.
projjonas iiitcr vos , 1. 2. t. 3. I. 21.
proponas partibiii , 1. 4. f. ,. J. (5.
projjonas radicibns , L 8. t. i. 1. i.
proponas servum , i. 4. t. 58. L 1 .
jjropoiias te nauticuin , 1. 4^ t. 3. 1.3.
pro]jonas te prffilium , 1. 4- t. 3^. 1. 2.
Ijroponatis, J. 6. t. 36. J. 3.
propria pecunia , 1. 4- t. 5o. 1. 5.
quaedara muiicr , I. i. t. 37. I. 26.
quaerebatur , I. 8. t. 4- 1- i'.
qiiaeritur, 1. 3. t. 28. 1. 6.
qiiaestio talis , 1. 6. t. 3;- 1. 23.
quidam dotes , 1. o. t. 1 2. 1. 3 1.
qtiidam dnobiis , 1. 6. t. 26. 1. 10.
quidam instruincntuin, 1. 4- !• 21. 1. 21.
quidam per leges , 1. 7. t. 5i. I. 6.
quidam praegnanteia , I. 6. t. 23. i.9.
quidam rei stipulindi , I. 8. t. 4o. 1. ii.
quidam servum suum , 1. 7. t. 4. 1. 17.
quidam sic , vel , 1. G. t. 38. 1. 4.
quidam sumn {ilinin , 1. 6. t. 37. 1. 24.
quidam suum pupiUura,l. 6. t. 27. 1. 4.
quidam testaraento , 1. 6. t. 46. 1. 7.
quis a raiilierc libera , 1. 5. t. 27. 1. m.
quis jus ignorans , I. i. t. 18. i. 10.
quis legatura, J. 4. t. i. 1. i3.
rationibus juris , i. 9. t. i. 1. 16.
rccta, 1. I. l. I. L 5.
res manifesta , L 9. t. 4;, 1. 18.
rem pecuniariam , J. 2. t. i3. 1. 2.
rempublicam , i. 8. i. 18. I. 3.
repudiante , L 5. t. 70. I. 4.
res filio tuo , 1. 8. t. 54. 1. 22.
res non instrumenti* , 1. 4. t. 19. I. 12.
res , qtiae , 1. 8. t. 16. I. 5.
res tibi donatas , 1. 4 t. 38. I. 4.
responso, viri, I. 6. t. 37. L 12.
sa-pe contiiigat , i. 12. t. 38. 1. 17.
Salvatoreni , i. i. t. i. 1. G.
salutatus esset , 1. 9. t. 5i. 1. 1.
satis inbumanum , J. 11. t. 47. 1. 23.
scimus esse , 1. 2. t. 47. 1. 3!
scimus nostia jura , 1. 11. t. 47. 1. 22.
secundum voluntattm. I. 6. t. 42. 1. 3.
sententiain Ptresidis, 1. 7. t. 45. 1.6.
s(uvi constituti, 1. 6. t. 2". i. 1.
servum inatris tua: , i. 7. t 20. i. i.
seivum quispiam , 1. 6. t. i. 1. G.
Silaniantiin SC. 1. 6. t. 35. 1. ii.
sit adjecta, 1. 5. t. 75. i. 6.
sil injiiaura , 1. 9. t. 19. 1. 6.
sit nobis cura , 1. 1. t. 8. I. i.
sit ijrobatum , 1. 7. t. 2(5. 1. 6.
solito inore , L 7. t. 71. 1. 8.
solitum cst, i. 7. t. 4d. L i6.
sjjccialis Judex , I. 3. t. r. 1. 18.
speciera venditara , L 4- t. 48. 1. 5.
.s'<.itus , J. 7. t. ig. I. 5.
stipulalioues , 1. 4. t. 11. I. r.
siicce.ssores , 1. 8. L 45. 1. 23.
super vernis , 1. 3. t. 32. 1. lo.
suppositi partus , 1. 9. t. 22. 1. 10.
supra virentes , 1. 12. t. 36. 1. 12.
talis qtiaebtio , 1. 3. t. 34. 1. 14.
tc a debitore incrcatura . 1. 8. t. 26. 1. 4.
te Byblium origine ,1. 10. t. 38. !. i.
le ciiratorem, l. 10. t. 42. 1. i.
te domus, et horti , 1. 2. t. 20. I. (J,
tc , et collegam ,1. 11. t. 35. 1. 4.
te fisci causam agitasse , l. 2. t. 9. L i.
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS.
2i
Cum te fiindum tuum , I. 4- t. b^. 1. 6.
Cum tc ideo ex , 1. 4- *•• la. 1. 4-
Cum te in G;iliia , I. 4- *• 2. I. 9.
Cum le lVI('fli<irin , 1. 10. t. Sa. I. 1.
Cum te minoidii , 1. 4- ♦• 19- '• 9-
Cnm te non ex , i. 5. t. 4- '• 10,
Cum te non soiiim cavifse, 1. 2. t. 20. 1.2.
Cuin te omnil)iis , J. 10. t. 4^. 1. 3.
Cuiij tc jcciiiiiani .'iciic^j^issc , 1. 8. t. i^. 1- 4*
Cuni te j.ictatis , I. 3. t. 28. 1. 18.
Cum tc jiosscsiionco , l. 4. t. 12. 1. 3.
Cuin te jirojioiias , 1. 2. t. l\. 1. 2.
Cum lc jMojilcr , 1. 4- *• 7- 1- 2.
Cum tc sjions.TE filii , 1. 5. t. 3. 1. 9.
Ciiin tc tiaiiscgissc , 1. 2. t. f\. 1 5.
(Juin lcstaincnlo , 1. 7. t. 2, 1. 4-
Cum teslainciiliiiii faisuni,!. 9. t. f\\.\.\o,
Cuni tcsianiciiliini nuHo , I. i. t. 18. 1. 8.
Cuin teslator , 1. 7. t. 2. 1. 8.
Cuin tcstaloicm , 1. 6. t. 4^- '• '•
Cuin til)i iii ca Bclntc , 1, 5. t. 34. I. 1.
Cuni til)i hljcruin , I 8. t. l\b. I. 22.
Cum til)i j.>i() clote , 1. 8. t. 18- 1. 10.
Cum liilclae aiiininislrata.' , 1. 5. t. 5i. I. i.
Cum tulorcs (iliorum , 1. 2. t. 19. 1. i.
Cuin vindciile jirocnratore , 1. 3. t. 26. 1. 4«
Cum vcndilorcin carnis, I. ^. t. 49. 1. 10.
Cam vcncraiidie lcj,'cs , 1. 6. t. Gi. 1. i.
Cuin vctciuni sciUcntia , l. ii. t. 3. 1. i5.
Cuin vir iiiibit , 1. q. t. 9. 1. 3i.
Cuin virniii jinidciitissiinuin, 1. 6. t. l\i. I.16,
Cum ultra lioo , qiiod , l. l\. t. 3o. 1. 9.
Cum vos adliimetis, 1. 10. t. 49- 1- ••
Cum vos jiioprio ,1. 10. t. 63. 1. 2.
Cnm iixori ususfructus , 1. 6. t. 53, 1, 4.
Cuncti Jliciclici , 1. i. t. 5. 1. 3.
Cuncti , tjiii pcr jirivatorum , 1. 11, t.6. 1.3.
Cunclis niolitionibns, 1. 3. t. 39. i. 6.
Cunctis , quos iii, 1, n. t. 25. 1. i.
Cunctos Jiidices, 1. 12. t. ^i- !• 3.
Cunclos populos , 1. I. t. 1. 1. I,
Cura puvii^ili , 1. 12. t, 34. 1. 3.
Curabit Piivscs, I. 4. t. 49. 1. 5.
Cuiae Uii jMipctui , 1. 1. t. 3i. 1. 4.
Curalor adolcsccnti , I. 5. t. 34. 1. 12,
Cuiitor adiilli , I. 8. t. 16, 1. 3,
Curator adnllis , 1. 5. t. 62. 1. 20,
Curator rcipnliljca; , 1. i. t. 54, 1, 3,
Ciiratorcni adulto siio , 1. 5. t. 6. 1. 5.
Curatorcni liabcnli , 1. 5. t. 34. 1, 10.
Curatorcm li])i , 1. 2. t. 19. I, 6.
Curatoics iin|iicla lcgitima, I, 5. t. ;o. I. 1,
Curaloics quidini , I. 5. t. 43. 1. 2.
Curaloris ctiani , 1. 2. t, 19. 1. in.
Ciirialcs oniiics , 1. jo. t. 3". ]. i.
Curialcs oiniiiuin civiiatum nullam', 1, 10,
t, 3i. 1. 21.
Curialcs omnitiin civitafum , 1. 1. t. 5, 1. ■;.
Ciinalcs , qiii honorai iam , 1. lo, t. 3i,l. ^■i
Cuiialcs, qui sc , ibid, 1. 39,
Ciirialcs vcndcic , I 10. t, 32. 1, 3,
Curiai(s ultia tcrininos , 1, 10. t, 3i. 1.25,
Curialibus consortiis , 1. 10. t, 3i. 1. 66, '
Curialibiis, ct Naviciilariis, 1. 12. t. 62. I.4,
Cunalis , ncquc Piocurator, 1, 4. t. 65. 1. 3o.
Curiosi, et stationarii , I. 12, t. 23. 1. 1
Cursum ambulaicni , J. 12. t. 5i. I. 22
Cyicncnsium Magistratus, 1, 10. t. 3i.l, 20
D
D.
Amnalo portcntosae , 1, 1, t. 5, I. 6
Damnum jicr injnriam , 1. 3, t, 35, ] 1
Djmnum, quod , 1. 4. t. 65, 1. 12,
Damus liccntiain , 1. g. t. 22, 1 23
Data ccrl.T jiccunioe , 1, 4. t. "10. I. "i,
Data jampndcm lcgc , 1, 8, t, 54. 1. 2-7
Uala opcra palris, I. 9. t. 1. 1. u. ^
Datuin legatuin , 1, 6, t. 37. 1. 17.
Dc ulimciilis prreteritis , 1. 2, t. ^. 1. 8.
De ancilla matrc iiatam , 1, 7. t. i6, 1, 29.
De boiiis nialris, 1. 9. t. 49- '• 6,
De constitutione , I, 2. t. 8. 1. 9,
De contractu vcnditionis , 1, 4- t. 44^ '• ^-
De creatiouibus curatoriim , 1. i. t. 4- 1.27,
JJe ciiuiine adullcrii , 1. 9. t. 9. 1. 10.
Dc cjiiuine , qu')d , J. 9. t. i. J. 12,
De cubiciilis nostris , 1. 12, t, 29. 1. 2,
Dc dolo actio , 1. 2. t. 21, I. 2.
De emanci])atis filiis , 1. 6, t. 58. I. i3.
De eo , qui prctio , 1, 3, t. 49- !• 2,
De fide teslamcnti , 1. 9, t. 22, 1. i6.
Dc fideicommisso , 1, 2. t. 4. 1- ii-
De lieredile , quam , I. 1, t, 3i. 1. 5,
De liis Cicricis, 1. i . t, 3, 1. 3,
De his , quae cxtra dotem , I, 5. t. 16. 1. 17.
Do his , qu?e in dotcm data , 1. 5. t. 1 2. 1, 11,
Dc his, qua; in fraudciu,J. 5. t. 3^. l, 12.
De liis , qiue scrvus , 1, 9, t, 33. 1, [\.
De liis , qiix singulis , I, i. t, 4- 1- 26,
Dc his , quae subtraxisse , 1, 6. t, 2, 1, 11,
Dc his , ijuos tenet , 1. 9. t. 6, 1, 5,
Dc his , quae pcr injuriam, 1. 3. t. 35, 1, 6,
De inoflicioso tcstaiueiito , 1, 3, t. 28. 1. 9.
De iiistrumcntis , I, 3, t. 38. 1. 5.
Dc iatronuju fainilia , J. 7. t, 18, I, 2,
Dc opcris novi nuuciationc , 1, 8, t. ii, 1, i.
De ordinario Judicc, 1. i, t, 26, 1, 4.
Dc pccoribiis tuis , I, 3. t, 35. 1. 5.
Dc pcrsonalibus , 1. 10. t. 5i. 1, 5.
De quifistione tali, 1, 2, t. 3, 1. 3o.
De rcbus in spoasain , 1. 5. t. 3. 1. i3,
De rcbus , quas , 1. 5, t. 21, 1. 3,
De rcstitucndis rcbus , 1. 4. t. 23. 1. 3.
De socictate , 1. 4- t. 3^. i, 6,
De snbinersis navibus , 1, 11, t. 5, 1, 5.
Dc siiccessioiie sua, 1. 5, t. 37, 1, 17.
De tormentis , 1, 9. t, 4'. !• 18.
De tutda avunculi , 1. 2. t, 22. 1. 7.
De usuris , 1, 4- t. 32. 1, 27,
Debcri etiam alicnre , 1, 7, t, 4- !• 6,
Debitor , qui pignoribiis , 1. 8. t, 14. 1. I.
Dcljitorcm , ncque , 1. 8. t. 14. 1. i5.
Dcbitures prajscntes , 1. 8. t. i4^ !• lo.
Dcbitorcs , qui bonis , 1. 1. t. 12, 1. 11,
Dcbitoies quidcm , 1. 8, t, 36, 1, 1,
Dcbilorcs tuos , 1. 4- t. 21. 1, i.
Dcbilori tuc , 1. 2. t. 3, 1. 7.
Dcbitoribus pupnise , 1. 5. t. 37, 1. ^8.
Dcbiloris dcaunciatio , I. 8. t, 29. 1. 2.
Dcbitorum jiaclicabus , 1. 2. (. 3. 1. 25,
Dcbitum, ciijus mcnunisti, 1. 8, t, 26.1,5,
Dcccin jjost primicerium ,1, 12. t. 41. I, 11,
Dccernimus , n.- quid , 1. 11, t, 42. 1. 10,
Dcccrnimus , ut antiquitati.s, 1. 1. t, 2. I. 16,
Dcccrnit jus noyim, 1. 2, t, 56. 1. 4. post
5. 5.
Dcccie arbitramur nostrum, I. 1. t. 7. 1.3,
Dccernimus , ut posthac , 1, 1, t. 3. 1. 26.
Dcccrnimus , ul quicunque , 1. i, t. 4.1.i3.
Dccisione nostia , 1, 6. t. 27, 1. 6.
Decrcfo amj:Iissimi, 1. 2. t. 12. I, 10.
Decurio fortunani , 1. 10. t. 3i, 1. 41.
Dccurioncm in ojius , 1. g. t, 4". 1. 3,
Dccurionc» ud , J. 1. t. 56, 1, 1.
Dccuriones uostri paJalii,!. 12. t. 16, 1. i,
Decuriones quidem , 1. 2. t. 12, 1. 5.
Deciiriones, sivc ob , 1. 9. t. 4i. I. 16.
Dccurionilius , 1. 12. t. 16, 1, 3.
Dcciirionum Clii , I. g. t, 47. 1. 12.
Dedit nol)is , 1. 2, t, 17. 1. '3.
Dedititia conditio , 1, 7. t. 5. I, i.
Defensioncs, sive exceptioncs, 1. 8. t, 36, 1, 1 1.
Drfcnsionis faciiltas , J. 10. t, i. 1. 7.
Dcfeusorcs civitaluui, iion ex, I. i. t. 55. 1.2.
DefcusQics ciYilatum oblatos , 1. i. t. jj. i. 7.
Defensorcs ita prneci|)imii5 , 1, 1. t. 55. J. 8,
Defcnsorcs nihil sibi insolcntcr, I. 1. t. 55. 1.5,
Dcfiniinus , ut , J, 11, t, 47. '• '3,
JJcfuiiclis rei» , J. 9. t. 6. 1. 5.
D'-fiincti3 suis , I. 6, t, 58. 1. 6,
Dcfuncto qiiidcm liJjcrlo , l, 6. t. 5, 1, -2.
Dcfuucfo sine liberis , 1, 6. t. 56, post I. 7.
Dcfunctoruin , J, 12. t. 36. 1. 4.
Dclata conditioiic , \. 4- t. i. 1, g.
DeJcgatio debiti , 1, 8. t. 42. J, i.
Deuunciamus vohis , 1. i, t. 12. J. 5.
Deo auctore ,1. i. t, 17, I. 1.
Deo nobis auxiJium ,1. 1. t. 5. 1. 56,
Deportati ncc carum , i. 9. t, 49- 1- 2,
Deportatoiiim in insiilani , I, 9. t. 47. '■ 8.
Dcscriplioiiii oncre, 1. lu. t. 35. 1. 1.
Desidcriain tuuui , 1. 4- l- S^. J. 7.
Dcvolissimos milites, i. 12. l. 41 • 1- 7-
Devotum j.os.^essoreiu , I. J2. t, /\\. 1. 5.
piaconis.sain , i, i. t. 3, jiost 1. 9.
Dicit coiistitutio valerc , 1. 6, t. 48. jiost I. i.
jJictaiu lcgcm douationi , 1. l\. t. 6. I, 8,
Diclaiitibiis testamcnta ,1.6. i. 23. 1, li.
Die sabbalhi ,1. 1. t. 9. 1. i3,
Dics fcstos mnjcstati , 1, 3, t, i3. I. 10,
Diliamari statuiu , 1, 7, t, 14, i. 5,
Diflereiite Doiuiuo, 1. i. t, 4. J. 32.
Digna vo.\ , J. 1. t, 14, 1, 4,
Diligcnter, 1, 11, t, 42, 1, 9.
Directas libcrtates , 1, 7, t, 2, 1. 14.
Directis verbis , i, 7, t, 2, 1. 10,
Discretis surdo , 1, 6, t, 22. 1. 10.
Dispar causa cst, l. 7, t, 18. i, i,
Disjjositioncm , i. 10. t. 28. i. 1.
Disputare de jnincipali , 1. y. f. 29, 1. 3.
Dissentientis patris , 1. 5. t. 17. 1. 5.
Dissolutae quantitatis , 1. 4- t, 9. 1. 2,
Distractis a dcbitore , 1, 8. t. 14. 1. i^.
Distraheutc luarito rcm , 1, 4. t. 5i. 1, 2.
Diu minirae ,1. 10. t, 70, 1, 7,
Divse memorire Zcnonis , 1. 10. t. 3i,l, 65,
Diversarum homines , ), B, t. 5i. 1. 20.
Diversis tcmponbus , J. 8. t. 18. 1. 8,
Divi Constaiitini , i. 5, t. 27. 1, 5,
Divi Iladriani cpistolam , 1. 4, t. 18. I. 3.
Dui Patris nostri , i, 11. l. 70. 1. i,
Divuiam dispositioncm , 1. 11. t. \i. I. u.
Divinam n istrain sauclioncm, i. 1. t. 5.1.22.
Divi.ie admodum , i. 2, t, 14, 1. 1,
Divisioncm p ri-diorura , 1, 3, t. 38. 1. 1.
Divo Marco auctorc , I. 7, t. 11. 1. 3.
Divo Marco placuit, i. 9'. t. 41. l. 11,
Divortii causa , 1. 5. t. 21. i. 2.
Diuruos ceutum , ct deccm , 1. 11, t. 27. 1.2.
Dintina jiosscs.sio , 1, 7. t. 33, 1, 4.
Diuturniim silcutium , 1. 7. t. 36. 1. i.
Doce ancillam , I. 3. t. 32'. i. 9.
Doctilii viri dariss. I. 10, t. 3i. 1, 63.
Dolo , vcl mctu adliibilo , 1, 8, t. 3^. 1. 5.
Dohun aucloris, 1. 4. t, 48, 1. 3.
Dohim tx iudiciis, i. 2, t. 21. 1, G.
Dolu.s cmpforis , 1. 4. t. 44, 1. 10.
Domcstici ac profcclores , 1. 12, t. 17. 1. I.
Domcsticus jiidicis ,1. i, t. 5i, 1. 4.
Domini prKdiorum , J. 11. f, 47. 1. 5.
Doiuinis scrvorum , i. 9. t. 46.' 1. 6.
Dominicis colonis, 1. 3. t. 26. 1. 7.
Douiinicos colonos , I, 11, t. 67. 1. 5,
Doraiuii jurc , I. 8. t. 34. 1. i',
Dominos ila consfringi , 1. 4, t. 26. 1. i3.
Dorainuni jicr serviiiu , i. 4. t. 26. '■ 12.
Dominum pro atroci , i. 9. t. 35, 1. 8.
Dominus horrcornm , 1, 4. t. 65, 1, i -
Dominus litis , 1, 7. t, 6a, 1, 9.
Dominus scrvorum , l. 9. t. 46. 1, 6.
Doniuin cliam ,1. u. t. 2. 1. 1.
Domum , quam . I. 3, t. 32. I. 5.
Donantcm aacdlam , i, 7. t. 27. 1. 2.
3«
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
Ponatariim rernm , I. 7. t. 32. 1. 3.
JJoiiatiu inancipiorum , 1. £<. t. lO. 1. 3,
IJonatio , sivc directa , 1. 8. t. 54. l. aS.
Jionationtrn qunqne,l. 5. t. 12. post. l. 29.
])oiiati(iii(.'s circa liliuin , 1. 8. t. 56. 1. 9.
DoiKilioiics , (juas Diviis , 1. 5. t. iG. 1. '.iC
Duiiatioiics, (jiiis pnrcnlcs, iLid. 1. 26,
Dos a patrc profccfa , 1. 4. t. 18. 1. ^.
Dos (lata , 1. 5. t. 3. posl 1. 20.
Dotcm niuncratio, 1. 5. t. i5. 1. i.
Dotis actionc , I. 5. t. 18. 1. g.
Dolis quidcm petilio , 1. 6. t. y.o. 1. 5-
Dotis tuse pofiorcm can.sam , 1. 5. t. 12. I. g.
Dubium non cst coiifcstatjoncm, 1. 1. t.ao.l. 1.
Dnbium non est oinnia , 1. 5. t. 17. l. 3.
Dnbium non est post, 1. ^. t. 18. 1. i.
Diiccnarii, ct centcnarii , 1. 10. t. 19. 1. i.
Duccs niilifum ,1. i. t. 46. 1. 4-
Dudum proximis consortil us,l. 4- t. 38. 1. i^-
Duos tabularios ,1. 10. t. 70. 1. i3.
Duplex ratio , 1. 10. t. 3. I. 2.
Puumvirum , 1. 10. t. 3i. 1. 53.
E.
E'A conditione , 1. 4- t. 44- '• '4-
Ea dcmum ab , 1. 6. t. 20. 1. 6.
Ea letjc in vos coliata , I. 4- t. 6. 1. 3.
Ea lege rcbus donatis , 1. 4. t. 64. 1- 8.
Ea , quK a patre gcruntur , 1. 2. t. 5i. 1. 7.
Ea, qua? a te , 1. 3. t. 22. 1, i.
Ea , qure advocati , 1. 2. t. 10. 1. i.
Ea , qux causa cognita , 1. 7. t. 5^. 1. 3.
Ea , qiiffi de tcmporibns , 1. 2. t. 53. 1. 5.
Ea 5 qnae in noniinibus Bunt , 1. 3. t. 36. 1. 6.
Ea, quce pater , 1. 2. t. J2. 1. i3.
Ea , quce per alluvionem , 1. 7. t. 4'. ^- ^'
Ea , quae per inficiationem , 1. 4- t. 5. I. 4-
Ea , quiB slaluuuiur, J. 7. t. ^3. 1. j.
Ea , quffi tibi , ut , 1. 5. t. 3. 1. 5.
Ea quidem inaiicipia , 1. 4- t. 5^. 1. ^,
Ea quidcm, quae pcr oflicium , 1. 9. t. 2. I. ^.
Ea quidcm quse vi majore , 1. 4- *• 23. 1. |.
Eam lcgcm quam , 1. 10. t. 47* ^- '4'
EaiU! , quse aliunde , I. 10. t. 62" I. i.
Eam quae in possessione , J. 7. t. 16. I. 21.
Eam , quae ita vcnit , 1. 4- t. 56. 1, 3.
Eam , quam frater tuus , 1, 6. t. 42. 1. i^.
E conUa .si , 1. 5. t. 17. post 1. 5.
Edicinius, nc qua , I. ij. t. 7. 1. 7.
Ediclo Divi Hadriaui , 1. 6. t. 33. 1. 3.
Edicto quideni Divi Marci , 1. 2. t. 37. 1.3.
Edita actio spem, 1. 2. t. i. 1. 3.
Educatio pupiliorum,!. 5. t. 49- '• '•
Ei , quae diuti.ssimc , 1. 2. t. 02. I. 2.
iSi , qui appellat , 1. 7. t. 63. post 1. 2.
Ei , qui scr^o alicno, I. 4- *• 26. I. 7.
Eisdem pioenis , j. 5. t. 9. post I. i.
Ejus quantilatis , 1. 8. t. ^3. 1. 7.
£jus , qui pcr contumaciain . 1. 7. t. 65. 1. 1.
Ejus, qui requirendus , 1. 7. t. 66. 1. 2,
Ejus , quod ad causam, 1. 6. t. 32. 1. 3.
J.JU3 , quod ex causa , 1, 5. t. 56. 1. 2.
Ji^fis , quod in potcsfatc , 1. 8. l. 4?. 1. 2.
Eju», quod non ei , 1. 4- l- 3i. 1. g,
Jljus rci nomine , 1. 4. '• -^6. 1. 2.
£jus suinmne , quam , 1 10. t. 8. 1. i.
Slectione Episcopi ,1. i. t. 4- 1. I7-
Sligcre debcb , 1. 5. t. ^7. 1. i.
Emancipata , 1. 6. t. <). 1. 4.
EmancipatKme facta , 1. ij- t. 21. 1, 11.
Emaucipatoi: libcros , 1. 6. t. 20. 1. i.
Emancipatus kx-pudiala, 1. 6. t. ly. 1. i.
Impbyleuticarii posseasorcs , 1. 1 1. t. 64.I.1.
Empbyteutic.iri«,s gravaut , I. n. t. 62.!. 1,
Empti aclio , 1. 8. t. 45. 1. 2.
Euipti lides , 1. 4- t. 38. i. 9.
Emplione pjgnoris , I. 4- t. -^2. 1. 3.
Emplionem, ct veiulitioncm , 1. 4- t- 38.1.2.
Em|)tioni;ni rebiis ficri , 1. 4. t. 64- 1. 7.
Era| tionura mancipiorum , I. 8. t. 54. 1. i.
Euiplor })ona fide , 1. 7. t. 33. 1. 9.
lunplor fundi, I. 8. t. 45. 1. 8.
Junptor bcrtditalis actioiubus, l. 4. t. Sg.l.S.
Emptor licridifatis n.m , I. 8. t. ^j. 1. i.
Eniptor scrvoriim, 1. ^. l. 49- l- '4.
Emptori ctiain , I. 8. t. ^5. i. 28.
Emptorem quidcm fuudi , I. 4- t. 65. l. 9.
Eo casu, qiio apparitor, I. 7. t. 62. 1. 33.
Eo dcciirsiim , I. 5. t. 3. 1. 20. post 5. 1.
Eo qiiod a multis, 1. ^. t. 2. I. 10.
Eo tcmpore , quo , 1. 2. t. 22. 1. 2.
PJorum dcinum bona , 1. 9. t. 5o. 1. i.
Eorum est scientia ^ 1. 9. t. 18. 1. ^.
Eorum patrimonia , I. 10. t. i. 1. lo.
Eorum , qui a Principihus , 1. 4- t. 23. l. 26.
Eoriim , qiii apiid consiiium, 1. 7. t. i.l. i.
Eoruui, qui in reatu, 1. 9. t. 5o. 1. 2.
Eos cfiau) , qui imaginem,!. 7. t. 62. 1. 16.
Eos indulscrunt vetcres, 1. lo. t. 3i. 1. 22.
Eos, qui a principali, 1. 4. t. 32. I. 26.
Eos , qiii a servo , 1. 6. t. 2. 1. 14.
Eos , qui acceperuut , 1. 8. t. 18. 1. 9.
Eos , qui administratione , 1. 12. t. 14. 1. u
Eos , qui agitandi munus ,1. 11. t. 40. 1. 2.
Eos , qui aquae copiam , 1. 11. t. ^2. l. 3.
Eos , cjui auctione prima, 1. 3. t. 69. 1. 4.
Eos , qui catbolicarum ,1. i. t. 7. 1. 6.
Eos , qui condemuati , 1. 7. t. 54. 1. 2.
Eos , qui cum Jionore , 1. lo. t. 47- '• n.
Eos , qui curiali fortuna , 1. 10. t. 43-1.4.
Eos , qui cujuscunquCj I. 10. t. 5i. 1. 6.
Eos , qui de appeliationibus , l. 7. t. 62. 1.6.
Eos , qui in officiis nostris ,1. 13. t. 55. 1.5.
Eos , qui inter fabricenses ,1. 1 1 . t. 9. 1. 6.
Eos , qui ne testaraentum , 1. 6. t. 34. 1.2.
Eos , qui ofGcia , 1. 4. t. 2. I. 3.
Eos , qui ordinario , 1. i. t. 54. 1- 5.
Eos , qui oidiue , I. 12. t. 21. 1. 5.
Eos , qui principali , L 4- t. 32. 1. 26.
Eos , qui stcum , 1. 9. t. 3g. 1. i.
Eos , qui sub comitiva , 1. 12. t. 12. 1. 2.
Eos, qui termjnos etlodcrunt, 1. g. t. 2. 1. i.
Eos, qui tranquillitatis , I. 12. t. 10. I. i.
Eos , qui vel iu bac ,1. 12. t. 35. 1. i.
Eos , qui veniara elc. impetraveruqt etiamsi,
I. a. t. 45. I. I.
Eos , qui veniam etc. impetraverunt , vel
iaipeiraverint , ibid. 1. 3.
Eos , qui ultra statutos ,1. i. t. 29. 1. 3.
Eos , quos , 1. 7. t. 53. 1. 9.
Eos testes , I. 4. t. 20. 1. 5.
Episcopo nuUam ,1. i. t. 3. post 1. 19.
Episcopale judiciura ratum sit , 1. i. t. 4- 1. 8.
Epi.-.copaUs ordo, I. i. t. 3. post 1. 38.
Epiacopis interdicimus, 1. i. t. 3. 1. 3o.
Equites Romanos , 1. 12. t. 32. I. 1.
Equos , qui publico, i. la. t. 5i. I. i.
Errat , qui tibi persuasit , 1. 12. t. 37. 1. 3.
Error facti necdum , 1. i. t. 18. I. 7.
Eiror facti , quarts e.^ , i. 6. t. 5o. 1. g.
Enore scribentis , 1. 6. t. 23. 1. 7.
Etrorem calcuii , I. 2. t. 5. 1. i.
Eriords eoniUi , I. 2. t. 10. 1. 2.
Est in arbitrio v<;»tro, 1. .1. i. 10. ], 14.
E»t jurisdictionis tewor , 1. 7. t. 72. 1. 2.
Est verum , l 10. t. Sg. 1.' 3.
Et ab aniiquis legibos , 1. 6. t. 23. 1. 3i.
Et balneum , 1. S. t. 10. 1. 1.
Et cousi-quenter , I. 7. t. 4-'> post i. i^.
Et cum sislis , j. 6. t. 56. post 1. r.
Et in epistoia , ! G. t. \.i. 1. 22.
Et in legatis , l. 6. t. 5o. 1. 4.
Et iu majoribus . i. 7. t. 62. I, 20.
Et in luuitis, i. 7. t. 6i. 1. 20.
Et iu privatorum causis , 1. 7. t. 48. l. 4«
Et in provinciati pridlo , 1. 3. t. 34. 1. 3.
Et militibus nostris , 1. 6. t. 21. 1. i3.
Et nomen , tt materiam , 1. 6. t. 5i. I. i.
El non observato , L 6. t. 23. post 1. 29.
Et publicaruin neces-itatum, 1. 7. t. 65. 1. 8,
Et qiiae a Divo Antonino , 1. 2. t. i. 1. 8.
Et qiii jurat , 1. 7. t. 72. posl 1. (j._
Et qui noii provocavcrunt , 1. 7. t. 58. 1. a^'
Et qiii notitisB causa, I. 5. t. 38. 1. 1.
Et qui sub imagine , 1. 8. t. 28. 1. 10.
Et Scnatus censuit, 1. 4- *• 3i. I. i.
Et sine intcrpositione , 1. 5. t. 72. 1. 4*
Et sine sciiptura, 1. 6. t. i^g. l. 5.
Et virtutum praeinia, 1. i. t. 24. 1. 4«
Et si a patre tuo , 1. 5. t, 28. 1. 2.
Et si a muliere , 1. 4- *• 25. 1.^4^
Etsi ad te negolium , 1. 9. t. 2*. I. 19.
Etsi contra mandata , 1. f>. t. ^. 1. 6.
Etsi criraine adulterii , 1. 9. t. 9. 1. 12.
Etsi de tua pccunia , I. 5. t. iG. 1. 9.
Eisi dotis exactio , 1. 5. t. i2._l. 3.
Etsi duobus simul , 1. 11. t. 35. 1. i.
Etsi excejita tormentis, 1. 9. t. 18. l. 7.
Etsi frater tuus , I. 8. t. i^- 1. 16.
Etsi instrumenta , 1. 10. t. 3. 1. 3.
Etsi inutiliter, 1. 6. t. 42. !• 2.
Etsi is , (juem , 1. 5. t. 71. 1 9.
Etsi legibus consentaiieum , 1. i. t. 22. 1.5.
Etsi libidine, 1. 9. t. 9. i. 25.
Etsi Marcellus , l. 9. t. 6. I. 2.
Etsi minor viginti annis , 1. 2. t.
Etsi non adscripta , 1. 7. t. 4. !•
Etsi non cognitio ,1. 1. t. 22. 1
3i. 1. a
9-
Etsi perfectis donationibus, 1. 8. t. 56. I.
Etsi Praeses Proviuciae, 1. 5. t. 71. 1. 5.
Etsi scisses te, L 5. t. 37. 1. 8.
Etsi severior , 1. 2. t. 12. 1. 3.
Etsi tufores tui , 1. 5. t. Sg. 1. 2.
Etiam a pupillorum , 1. 6. t. 42. !• 20.
Eliam adversiis venditiones , 1. 2. t. 29. 1. 1.
Etiam coastaute matrimouio, 1. 4- t- 29. 1.(1
Etiam ex aliis causis , 1. 9. t. 8. L i .
Etiam furti actione , 1. 6. t. 2. 1. 8.
Etiam hi , qui , L 10. t. 47^ l- ••
Etiam id , quod pignori , 1. 8. t. a^- ^* *,
Etiam in his, quae , 1. 2. t. 25. 1. 3.
Etiam in opus perpetuum , 1. 9. t. 4?- l- '•
Etiam jure civili , 1. ^. t. 20. 1. 3.
Etiam liberis damnatorum , 1. 6. t. 6. 1. 5.
Etiam minores aetate , 1. 10. t. ^i. 1. 7.
Etiam mulieres , I. 5. t. ^o. 1. i.
Etiam nomen dcbitoris , 1. 7. t. 5. 1. 5.
Etiam per alienum servum , 1. 3. t. 32. J. r
Etiam post mortera , 1. 7. t. 66. 1. i.
Etiam , qui pactione data , 1. 6. t. 6. 1. 3
Etiam testamento patris ,1. 5. t. 43^ E 4'
■ 2. t. 25. i. 5.
5. t. 71. 1. i3.
;. t. 35. 1. 4.
•1
> •
i
Etiam tutoribiis , vel , 1.
Etiam vectigale , vel , 1
Etiam si coutrariam , !• .
Etiamsi dc jure , i. 8. t. /^J . 1. 9-
Etiaiusi fideiccmmissum , 1. 4- t. 3». 1.
Etiamsi is, l. 3. t. 38. L 2.
Etiamsi nou dotcm , 1. 5. t. 12. L 8.
Etiiiipsi non mandante , L 4- ' ^6. I. 3;
Etiaiusi tacifum , L 6. t. 5q. 1. 3.
Etiamst verilas dtbiti
1. 6. t
Etiainsi usoris tua , 1. 5. t.
Eveclioues, 1. 12. t. 5i. L 3.
Evecticnem copiam , itid. L 6.
Evicta re , qna; , i. 5. t. 12. 1.
Evixkuler ,1. 10. t. 47. L i5.
Eum , a quo nnituam 1 !• 8- t.
Eiim , ad quem ususfructus , 1.
44.
6. l.
43.
3.
1. 7.
1.
t.
i3.
i6.
33,
Eum : c»i mutuam , 1. 4- *• '°' ■
Eum , quem , ut , 1. 5. t^ 4'- ♦• .
Eum, qui a pupillo etc. comparavit , longl
lemporis, 1. 5. t. -'^g. !• •
'
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS.
23
Eum qui a pupillo etc. comparavit, nullura
Umioib , l. :• t. 26. 1. y.
Euui , qiii ad febtituenda , 1. 4- t. 7. 1. 7,
Euni , q«i alieiia iicgotia , 1. 3. t. a 1. 1. I.
Euiii , qui abscveiat, 1. 9. t. 16. 1. 5.
Eum qui Loois patcrnis , l. 5. t. 5i. I. 4-
Euin , qui celavil , 1. 9. t. 22. 1. i4-
Euin, qui Collegio , 1. 11. t. 65. I. 6.
Euin, qui ciini teslauioiilo , 1. 6. t. 3y. 1.2.
Eum qui duas , 1. y. t. 9. 1. 18.
Eiiin qui inolficiosi , 1. 3. I. 28. I. >4-
Eum , qiii inaDcipium , 1. 9. t. 20. l. 9.
Euin , qiii muluain , 1. 4. t. 2. 1. i3.
Eum , qui jnobabilem , 1. i. t. 3. J. 19.
Eum , qui res agit, 1. 2. t i3. 1. 3.
Eum , qui seivos, J, 7, t. 10. l. l.
Eum , qui servuiji ^ 1. i. t. 7. 1- .'».
Eum , qui Uiginta uiinos , 1. 20. t. 3i. 1. 58.
Eum quicuinjuc scjyum. f^ide siipru. Eiiin ,
qui strvum.
Eum tutoicm , I. 5. t. 42. 1. 2.
Euuucliis liceat , I. G. t. 22. 1. 5.
Ex agcntibns , i. 12. t. 22. l. 4-
Ex arrhali j>aclo , 1. 4- t. 49- !• 3.
Ex aula noslra , 1. 12. t. 29. 1. 3.
Ex causa donalionis , 1. 3. t. 36. 1. 25.
Ex causa cxbercdalion. I. 6. t. 28. jiostl. 4-
Ex causa quideni judicati, 1. /f. t. 3i. I. 2.
Ex causa Iransactioiiis , 1. 7. t. 26. 1. 8.
Ex comj^lexu , I. 5. t. 5. post I. 6.
Ex conlraclu , qui , 1. 7. t. 72. I. 3.
Ex coiitraclu ])ccuniae, 1. 8. t. ^i. 1. 2.
Ex coulractibus servonmi , 1. 4- t. 25. 1. 2.
Ex convcnlione elc. daret , ut crcdiloribus,
1. 2. t. i3. 1. 11.
Ex conventionc ctc. daret , ut ipsa , 1. 4-
t. 47- 1- >■
Ex Divi Anlonini Pli , I. 4- t. 65. I. 4«
Ex duobus captivis , 1. 8. t. 5i. 1. 1.
Ex co instnimenlo , I. 8. t. Sg. 1. 4«
Ex co , quo, I. 12. t. 20. I. 4»
Ex fideieonimisso , 1. 6. t. ^i, 1. 28.
Ex Iiis , jiiacdiis , I. 8. t. 45. I. 5.
Ex bis verbis : Do Irgo , 1. 6. t. 53. 1. 5.
Ex bis vtrbis : l''vrlunuto , 1. 6. t. 21. I.7.
Ex bis verbis , TUio , J. 6. t. !\^. I. 2.
Ex illo uniporc , J. 7. t. 62. 1. i3.
Ex imiieilicto, I. 6. t. 23. I. 3.
Ex iiigeni.o, I. i i. t. 67. 1. 4-
Ex imlio ialsi comniitsi , 1. 9. t. 22. 1. 18.
Ex Ifcgalo , I. 6. t. 37, 1, 18.
Ex libcia concejDtus , I. 6. t. 55. 1. 6.
Ex libris ^;;binianis qurestio, 1. 3. t. 33.1.17.
Ex libris Sabinjanis qutcslionen) , 1. 7. t. 32.
1. 12.
Ex Manicliaeo , I. 1. t. 5. 1. 16.
Ex morte ancillse , 1. 3. t. 35. 1. 3.
Ex mortc ciijuscuuque, 1, 5. t. 14. I. 9.
Ex noiuinis tmjitione, 1. 4. t. 39. I. 8.
Ex omnilius dinnibus , 1. lo. t. '3i. 1. 3i,
Ex jxilroni , vel domini , 1. 4. t. i3. 1. 5.
Ex pccuniu dolali , I. 3. t. 12. I. 12.
Es pcisona colKgre, 1. 4. t. 19. I. 3.
Ex jKTsona fratrum , I. 2. t. 53. 1. 4.
Ex jiignoie peiccpti, 1. 4. t. 24. 1. i.
Ex j)lacito permulationis, 1. 4. t. 64. 1. 3.
Ex piirdiis jiigiiori , I. 4. t. 32. I. 1 1 .
Ex prrcstationc vcctigalium , I. 4- t. 61. 1. 7.
Ex quo, 1. 8. t. 10. I. 12.
Ex repudialjiDiic fidcicommi&si , 1. 6. t. 42.
I. 26.
Ex sententia arbitri , 1. 2. t. 56. 1. i.
Ex aijiulationc , in qua , I. 8, t. 39. 1. 1.
Ex stipulationc , jiarta, 1. 7. t. 45. "l. 7,
Ex tcstamcnto dclinicti , 1. 7. t. 2. 1. 2.
Kx testamcnto et , 1. 6. t. 20. post 1. i.
TLi tcslamcnto militis , I. 6. t. 21. I. .*!.
1;». lcstamcnlo qmdcia , 1, 6. t. 9. post, 1,3.
Ex tcstamcnlo, quod , 1. 6. t. ^i- 1- 29.
Ex tcstameiito , \cl, 1. 6. l. 14. 1- 2.
Ex tribus uiiciis , I. 3. t. 28. 1. 26.
Ex varia ,1. 10. t. 11. I. 4«
Ex vcrbis, qua;, 1. 5. t. 16. I. 14.
Ex verbo , C< innicndo , I. 7. t. 4' '• 12.
Exactorcs tiiJuloium , i. 5. t. 62. 1. 10.
Exactores, vel, I 10. t. 70. I. 8.
Excellentia lua , 1. 12. t. 38. 1. 9.
Exccjita jiosscosioiiis causa , 1. 4- t. 27. J. 1.
Excejjtioiie doli , 1. 8. t. 45- 1. 11.
]ixcej)tioiitm dilatoiiam^ I. 4- t. 19. 1. 19.
Exceptis bis vcctigalibus , l. 4. t. 61. I. i3.
Exceptis, qui , 1. 10. t. 4^. 1. l.
Excepto jiatrimonio, 1. 11. t. 74. 1. 5.
Excepto temjiorc, 1. 4- t. 65. 1. 18.
Exccptores omncs, 1. 12. t. 5o. 1. 5.
Excijiitur qiiod , 1. (5. t. 61 . jiost 1. 6.
Excusationem JNavicuIariis , 1. 5. t. 62.I.24.
Excusatioiiis quidtni tiife , ibid. 1. 3.
Executorcm eum solnm , 1. 7. t. 53. I. 8.
Exccutores a quocuncjue , J. 8. t. 17. J. 7,
E-vemplo caterorum dtJjilorum, I. 2. t.33.J.i.
Exemjilo jiernicidjum cst , I. 4- t. 19. 1. 7.
Excmilo stnatorii ,1. 10. t. 3i. 1. 36.
Exbibitionis necessitatc , 1. 3, t. 42. I. 7.
Exigcndi a filio tuo , I. 2. t. i3. 1. 12.
Exi.cditam anlea, I. 7. t. 17. 1. 2.
Expcrlcs lileraiuni, 1. \o. t. 3i. I, 6.
Exuilatse bcredilatis crimen adversus , 1. 0.
t. 32. 1. 2. ^
Exi'iJatae beieditatis crimcn loco, ibid. J. 6.
ExjnialaB quidcm bereditatis, ibid. I. 1.
Explosis , atque rejectis , I. 3. t. ^o. J. i.
Expriinere debucias , J. 8. t. ^o. J. 3.
Exjiulsos vos de fundo, 1. 4- t. 49- b 17.
Exlraneum ctiaiu , cuin quis , J. 6. t. 24. I.9.
Extraueum etiam i>e:ntus , ibid. 1. 11.
F.
FAbriccnses , 1. 10. t. 3i. !>32.
FaJwicensium domibus, I. 12. t. 4i-l-4*
Factuin sponlc se , ]. 9. t. 2. I. 12.
lalcidise rationcm , J. 6. t. 5o. 1. 2.
Fallaciter accusanlibus, 1. 9. t. 42. 1. 3.
Failacilcr incusantibus , 1. 9. t. 46, 1. 9.
Falsa suasione ciedis , 1. C^. t. 62. 1. i.
Falsam quidem , !. 7. l, 58. 1. 3.
Falsi quidcm crimcn , i. g. t. 22. I, 5.
Falso adseveratur , I. 1. t. 23. 1, 2.
Fal.so tibi pcrsuasum est, J. 4- t. 52. l. 3.
Falsus procurator , I. 6. t. 2. 1. 19.
Familiiie crciscundas , 1, 3. t. 38. J. 9.
FcJicissima , quam , I. 7. t. 10. t. 2.
Fideicommissaria quiuem , I. 7. t. 4- !• 10.
Fideicominissura cjus , J. 6. t. a^. i. 2-.
Fideicomiuissum ibi pclcndi:m,l. 3. t. 17.J.1,
Fideicommissum, vel legatum, J. 4. t. 5. 1. 7.
Fidcjussor , seu mandalor, 1. 8. t. 41. I. 10.
Fidejussorcs Magistratuuiu, J. 11. t.S^.I. i,
Fidcjussoris quidem bei"cs , 1. 8. t. 4'- I-Z^-
Fideli, dcvotaque ,1. i. t. 12, 1. 2.
Fidem runipcns societatis, J. 2, t. 12. I. 22.
Filia in orJjitatc patris , I. 3. t 28. J. 20.
Filia Jegaloruin , I. 6. t. 37 I. ii.
liJia tua non solum , J. 8. t. 47- I- 5.
Fili.x', ciijus norainc palor , 1. 3. t. 36.1. 18.
Filia; divorlium , I. 5. X, 17. J. \.
Filix dotein , J. 6. t. 20. I, 4.
FiJioe, Jicet mancaf, ibid. I, 12.
FiJia! pecuniam adimcrc , l. 5. t. 18. I. ",
Filiam cum fralribus , J. 6. t. 20. I. 16.
FiJiam prretcritam, I. 3. t. 28. I. i5.
Filiam tcstamcnto patris, J. 6. t. 20. I. 7.
FiJii palris leslamentum , 1. 3. t. 36. I. :6.
Filiis inatrcm, 1. 3. l. 28. J. 25.
FUio delataiu bonorum , 1. 6. t. 19. 1. 2.
Filiofamilias delata , 1. 6. t. 3o. I. 4-
Flios apud originem , 1. 10. t. 38. 1. 3.
Filios debiloris ei , J. 7. t. 75. J. 4.
1'ilios , el fiiias, ceettrosque , 1. 8. t. 5o.l.i.
F^ibos in potestate patris , 1. 10. t. 3i. I. 5-
Filios primipilariorum, 1. 12. t. 48. 1- 2.
Filium ab bostibus, 1. 10. t. 5i. l. 2.
Filium habere , 1. 6. t. 55. 1. 7.
Fliiim , qutni , I. 3. t. 36. 1. 24.
Filiuslamilias alitnationcra , 1. 12. t. 3^.1. 2.
Filiu.sfaiiiilias, qui , 1. 8. t. 4'- !• 8.
Filiusfamilias si minor, 1. 2. t. 23. 1. i.
Filius paciscendo , 1. 2. t. 3. I. 23. v,
Fisci advocatus, l. 2. t. 9. 1. 3.
Fisco qiiidfin , 1. 10. t. 2. 1. 2.
Fiscum etiam noslrum , 1 10. t. 8. 1. 3.
Fcedissimae mulieris, J. 8. t. 5i. 1. 7.
Foedisbimam tarum , J. 9. t. 9. 1. 20.
Fceminte , quae sustcpti? , 1. 5. t. 9. I, 3,
F<eminis alienas , 1. 4- t. 29. 1. 18.
Fcenoris reipublicae , 1. zi. t. 38. 1. 1.
Fori lui ciilininis, I. 2. t. 7. 1. ^.
Forma tsl, 1. 10. t. 4- !• '•
Formam a Piacfecto ,1. 1. t. 26. I. 2.
Fortissimi, p,c , I. 12. t. 38. 1. 6.
Fortissirais militibus , 1. 12. t. 4o. 1. 3.
Frater emancipalus, 1. 5. t. 3o. 1. 4>
Fraler tuus miles , I. 6. t. 21. 1. i.
Frater tuus non ideo, I. 5. t. 62. 1. 9.
Fiater tuus si solam , 1. 3. t. 3^. 1. i.
Fraler vester rectiiis fecerit, 1, 9. t. 16.I. i.
Frater vesttr , sicut , 1. 8. t. 21. 1. i.
Fratres, vtl sorores uterini,]. 3. t. 28.I. 27.
Fratris tui filiis , 1, 2. t. 4^ '• 'O^
Fratris , vel sororis Clii , J. 3. t. 28. J. 21.
Fratris uxorem ducendi , 1. 5. t. 5. 1. 5.
Fructus post perfectum, J. 4> *• 49^ '• »3.
Fructus praediorum, 1. 5. t. i^- 1. 2.
Frumenta , tjuae ,1. 10. t. 70. 1. 6.
Frumenti , vel hordei , 1. \. t. 32. 1. 12.
Frustra adhuc servum esse, 1. 9. t. 5i. 1.8.
Frustra disputas, 1. 4- t. 12. 1. i.
Frustra exislimas , 1. 5. t. n. !• !•
Frustra opinaris , 1. 4- *• 3o. 1. 6.
Frustra Scnatusconsulti , 1. 4- *• ^9- '• ^-
Frustra liines, 1, 5. t. 3^. 1. i.
Prustra tutores, 1. 5. t. 3^. 1. 5.
Frustra vercraini, 1. 4- t. 19. 1. 8.
Frustra vcrcris ,1. 12. t. 36. 1. 7.
Fucandae , atque distrahendae, 1. 4- *• ^''•'•'-
Fundi ju-itrimoni.nles , J. ii. t. 61. b 4^
Fiindi itipublicae ,1. 11. t. 70. 1- 2.
Fimdo , siciit in.^-triiclus est, 1. 6. t. 38.1.2.
Fiindos patrimoniales , 1. n. t. 61. J- 10.
Fiindum jiignori , J. 8. t. 28. I. i.
Fnndiira vectigalem, J-. 11. t. 3o. !• '•
Fiiriosnm in .Miis , J. 6 t. 61. 1. !<>•
Furti actionc minime , I. 6. t. 2. !• »5.
Fustibus caesiim , I. 2. t. 12. 1. 16.
G.
GAzaros, Patarcnos , I. 1. t. 5. postl.19.
Gencrali definitione , 1, 5. t. 20. 1. 2.
GeneraJi lege decernirnus , 1. 3. t. 5. J. i.
(iencrali legc prosptctum est , 1. 5. t. 33.1.2.
Generali lege sancimus , sivc vidua J. 1.
t. 2. 1. i3. '
GcncraJi Jege sancimus , nt si ciuis , I. in.
t. 3i. I. 54.
Generali lege sancimus, ut sive, J. 10. t. 6q.
1. 3. ' a
GcHcralis induJgentia , J. 9. t. 5i. 1, 7.
GencraHtrr autcm, J. '. t. 3. post 1. aS.
GeneraJiter ccnsemus, 1. 5. t. 9. 1. 5.
GeneraJitcr de omnibns . 1. 4. t. i. 1. 12.
Gcneialil(r sancimns omnes donationcs, I. 8,
J. 56. 1. 10.
34
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
Gcneraliter sancimiis , omncs viios, I. i.
t. 3. 1. 52.
(ieiieraJilcr sancimus , quemadmodtim , I. 8.
t. 4i. I. 2«.
tieneralitcr sancimiis , ut si qqid scriptis ,
1. 4. t. 3o. J. i3.
Gencralilcr sancinius , ut si quis ila , 1. G.
t. 20. J. G.
Generalitcr sancimus , ut hi quis major ,
J. 4- t- 29. J. 25.
Gesta, , quce gunt translata,]. 7. t. 52.1.6,
GLfcbam , vcl foUem , l. 12. t. 3. I. 2.
(iloriosissimi quoquc, 1. i. t. 23. post I. 7.
Graccbus, quem Numcrius , 1. 9. t. 9. 1. 4.
GrfEcus , scu Pagamis , 1. 1. t. 10. J. 2.
Grammalicos, Oratores,!. 10, t. Sa. J. n.
Gramm.-ilicos , ,sou Oratorcs , ibid. I. 2.
Grammaticos , tam Grsccos, J. 12. t. i5.1.t.
Grave cst, J. u. t. 56. J. i.
Gravissima; pcense , l. 12. t- 5i. 1. 10.
Gravissimum , J. lo. t. 5. J. 1.
H.
rAbeat imnsquisque lircntiam,!. 1. 1.2. l.i.
L Habita quidrm super, J. ^.t. i3. post J.5.
Habitantis precario, 1. 8. t. 9. 1. 2.
Hubitatio niortc linitur , 1. 3. t. 33. 1. 11.
Habito scniel bonse fidci , I. 4. t. 58. 1. 5.
Hac consultissima lege sancimus liccre , 1. 6.
t. 23. 1. 21.
Hac consultissima legc sancimus , ut caren-
tes, J. 6. t. 22. I. 8.
Hac dcfinitione sancimus,!. 1 1 . t. 58.1.12.
Hac edictali lcgc, I. 5. t. 9. I. 6.
Hac in pcrpetuum valifura ,1. n. t. 69.I.6.
Hac lcf^c dcccrnimus , ut qui , i. 1 2. l. 3o. 1.2.
Hac Icge dccernimus , ut vir,J. 5. t. 14. 1.8.
Hac Icge perpctuo , J. 7. t. 44. 1. 2.
Hac lcge sancinnis, »1 ,1. 12. t. 19. I. 14.
Hac lege sancimus , ut si quis ampiissimam,
1. II. t. 42. I. 8.
Hac lege sancimus , ut si quis consularem ,
1. 12. t. 41 • 1- 10.
Hac lege saijcimus, ut sive agat , 1. S.t. 26.
1. II.
Hac nostrre mansuetudinis , 1. 12. t. 5. 1. 2.
Hac parte statutos , 1. 12. t. 19. J. 10.
Hac perpelua lcge, 1. 3. t. 23. 1. 2.
Hac providentissima lege , 1, 10. t. 48.1.3.
Hac saluherrima sanctione,!. 12. t. 21. 1.2.
Hac sanctione , I. 12. t. 60. 1. 10.
Hac valitura in omne , J. i. t. 9. 1. ig.
Hae res lucro, 1. 5. t. 9. post 1. 5.
Hssc Coiistitutio Grseca , 1. 12. t. 34. I. 8.
Haec constitutio pcrmittit, I. 4. t. 65. 1.33.
Hkc sententia : Omnem ^ I. 7. t. 46. 1. 3.
Haec sciitcntia , qua:, J. 7. t 46. 1. 4.
Hsc usu§ praastatio , 1. i. t. 2. post 1. »4.
Heeredem fideju.ssoris , 1. 8. t. 45. J. Si.
Hceredem mariti , 1. U. t. i6. 1. 3.
Haercdcs eoruni , qui , 1. 5. t. 54. J. 4,
HiEi-edcs qijoque midieris, I. 4. t. 19. l.aq.
Heercdes, quos nccem , 1. 6. t. 35. 1, i.
Hsredes scripti, 1. j £. t. 58. J. 4.
Hxredes tuiorum ob, I. 5. t. 54. 1. i.
Haeredi scri|.to, 1. 8. t. 3. 1. i,
Hsrcdi1a«e.\traneis, 1. 5. t. 14. 1. 5.
Haeredilas in tcstamento , 1. 6. t. 35. I. 4.
Hsercdiias niaterterffi pctita , J. 3. t. 3i.I.3.
HaercdiSatcm ejiis , qucm , 1. 8. t. 2. 1. i.
Hwreditaieai quidcm dcfuncti , J.6. t. 26. 1.2.
Haercdit.item qiiidem nequedari, J. 6.t.36.i.3.
HaeredUatcm qiiidein petentibus, J. 7.1.34.1.4.
Haereditatis pclilioneui , I. 3. t. 3i. I. 7
H^reditatis , veJ Jcgati , I. 6. l. 24. i. 13.
Haeicdiim ttiaiu , J, 6. t. 42. 1. a5.
Haeres institala maUis, I. 6. t. 26. 1. 3.
H.-eres qui post aditam , 1. 7. t. 75. 1. j.
Haerctici coinmunicantes , 1. i. t. 5. 1. 20
Hajrctici legitimo, 1. i. t. 5. post 1, '9,
Hicretici palres , I. 1. t. 5, 1. i3.
Hairetici syuacteria , 1. 1 . t. 5. J. 14.
lianc autem qucrelam , J. 4. t. 3o. postl.i^
Hanc Jegem restituit , I. 4- t. 20, J. i5.
Heres , Vide su-pra , H;eres.
Hi , pcncs , quos, J. 11. t. 47. I. 4.
Hi , qui a te, collcgaque, J. 1 1 . t. 33.1. i
Hi , qui ad civilia miincra , I. 7. t. 62. 1. 7
Hi , qui e,\ fiiiabus, 1. 11. t. 7. 1. 12.
Hi , qui ex Officialibus, I. 12. t. 48. 1. 1
Hi , qui fisco, J. lo. t. 2. 1. 4.
Hi, qui fundos, 1. n. t. 2. 1. 3.
Hi , qui imposita muuera, 1. 4. t. 44.I.17
Hi , (jui in aliena potestate, J. 8. t. 48. 1. i
Hi , qui in scbola , J. 12. t. 26. J. 3.
Hi , qui sanctam fidcm , J. i. t. 7. J. 3.
Hi , quibus patrimoniales , 1. 11. t. 61. 1.6
Hi , quibus per fideicommissum , 1. n
t. 46. J. 7. ' '
Hi, quos commoditas, I. 11. t. 65. 1. 2.
Hi , quos inundatio Niii , 1. 7. t. 41. 1. 2
His nosirje serenitatis, 1. \q. t. a5. J. i.
His, qui couficiendi naves , 1. 9. t. 47. 1, a5
His , qui temporc , I. 7. t. 67. I. 2.
His quidcm , quibus , I. 12. t. 34. I. 5.
His scbolaribus quit>us, I. 12. t. 38. J. 14.
His solis matribus, 1. 8. t. 56. 1. 7.
His tantummodo , 1. 12. t. 5i. 1. 16.
Hoc ampJius qui, 1. 6. t. 42. post J. 32.
HoL fructuum nomine , 1. 7. t. 5i. 1. i.
Hoc inter Jiberos , 1. 6. t. 23. \. 21. post
5. i. ^
Hoc ita si deJntor, 1. 8. t. 14. post 1. 14.
Hoc ita si pactum , 1. 8. t. 40. post I. 2.
Hoc jus porrectum , I. i. t. 2. post J. 14.
Hoc jns stabit, J. 2. t. i3. post 1. 25.
Hoc locum habet, 1. 5. t. 10. post. 1. i.
Hoc nisi debitor , I. 8. t. 43. post 1. 16.
Hoc prospectum est , 1. 12. t. 41. 1. 6.
Hoc, quod placet, 1. 9. t. 41. 1. i3.
Hoc sacraraentum, I. 2. t. 59. post 1. i.
Hodie autem cuilibet, I. 7. t. 62. post 1. 6.
Hodie jurant, 1. 3. t. i. i. 14. post pr.
Hodie novo jure, 1. 9. t. 4- post J. 3.
Hodie quantiscunque , 1. 5. t. 17. post 1. 7.
Honor veteranis, 1. g. t. 47. 1. 5.
Honorati , qui, 1. i. t. 45- 1. i.
Humanitatis, ac religionis ratio , 1. 5. t. 62.
J. 23.
Humanitatis intuitu natnralibu3 , I. 5. t. 217.
1. 8. '
Humanitatis intuitu pareutibus , 1, 6. t. 26.
'• 9^
Humanum «sse probamus , 1. i. t. 14. 1. 8.
Humanum , et pium , 1. j. t. 5. 1. 9.
Huinilcm , vel abjectam , J. 5. t. 5. 1. 7.
Humilioribus ofiiciis , J. 10. t. 70. l. 14.
Hydraula; , 1. 10. t. 47. I. 4.
Hypotbecis, yel pignonbus , 1. 8. t. 28. 1.3,
J.
JAtn tihi scripsi, 1. 8. t. 44- |. i.
Jam trigesimasecunda, 1. 7. t. 62. 1.35.
Janidudum a nobis slatMtum , I. 3. t. 22. 1. 6.
Jamdudura placuit , 1. i. t. i3. J. i.
Jampridem quidem , 1. 7. t. 3o. J. a,
Id ab unaquaque , 1. 10. t. i(i. I. (2.
Id , qiiod pauperibus . 1. 1 . t. 3. 1. i\.
Idem e=t de Nestoiianis, 1. 1. t. 5. post 1. 19.
Idcm cst in his , 1. 6. t. 61. post. 1. 6.
Ignominiae cuusa saeramento, J. 10. t. 04. 1. i.
Ignorantia crtditoris, J. 9. t. 34. j. 4.
Ignorare non debes , J. 2. t. 5i. J. 4.
Ignoli juris non est , J. 7. t. 7J. J, 5.
lisdem privileglij , I. 2. t. 7. 1, 7,
Illam injuriam , quae , 1. 8. t. 39. 1. 2.
Illam incrilo dubitatiouf m , J. 6. t. 20.I.19
Illam subtilem , J. 8. t. 54. J. 33.
IJlala: dispensatoii pecunia;, J. 4-. t. 21. J. 4
. Illic, ubi rc8 hereditarias , J. 3. t. 20. 1. i.
Iliorum, qui publica, J. 4. t. 62. J. 5.
Illud a;quitatis , J. 3. t. 38. I. 12.
Illud convenit praecavcri, J. 4. *• kl' '• 9»
Illud inspiciendum est, 1. 2. t. 22. 1. 1.
. Illud, quod dc legatis, 1. 6. t. 3^. 1. 26.
Illud , quod ex veteribus , J. i. t. 2. 1. 19.
Illud requirendum cst , J. 5. t. 72. 1. 2.
Illud sine ratione , 1. 6. t. 20. I. 20.
Illustres viros jirfefectos ,1. i. t. 54. 1. 4.
. Illustribus praefectus urhi , 1. 5. t. 33. 1. i.
. Immunitafes specialiter , 1. 11. t. 47. 1. 9.
Imo a debito, I. 4. t. 10. post 1. 12.
Imperator Constantinus , 1. 12. t. 47. 1. i.
. luiperialis Jjenevolenline , I. 5. t. 4- !• ^3.
Impclrata rescripta noa placet, J. 7. t. 5o.
Improba possessio, 1. 7. t. 32. 1. 7.
. Improbum fcenus , J. 2. t. 12. 1. 20.
Improbum quidem , et, 1. 9. t. 34. 1. i.
. Impuberem , quem , 1. 8. t. 48. 1. 2.
Impr.nitas delicti , 1. 9. t. 47. 1. 7.
In actione etiam dcpositi , 1. 4. t. i. 1. 10.
In adoptioncm patre, 1. 8. t. 48. 1. 8.
In adoptioncm quidem , ihid. 1. 7.
In adulterii quaestione , 1. 9. t. 9. I. 32.
In aestimatione frumenli, 1. 1 1. t. 2-. 1. i.
In albo decurionnm , J. 10, t. 3i. J.'^.
In annalibus legatis , 1. 6. t. 37. 1. 22.
In arenara non damnato,l. 3. t. 28. 1. 11.
In bonse fidei contractibus iti , 1. 2. t. 3,
1. i3.
In bonse fidei contractibus, I. 4. t. i. J. 3.
In Jjonae fidei judiciis, 1. 4. t. 32. 1. i3.
In bonis mortui , J. 7. t. 72. 1. i.
In causa judicati , 1. 8. t. 23. I. 3.
In causa, quae spectat , 1. i. t. 5o. 1. i.
In causarum deJegationibus , 1. 3. t. 4. 1. i,
In causis criminalibus , 1. 9. t. 2. 1. 16.
In causis jamdudum, 1. 5. t. 17. 1. 10.
In civilibus causis , 1. 1. t. 38. 1. i.
In conimunes servos , 1. 7. t. 7. 1. 1.
In communione, I. 3. t. 37. I. 5.
In conjunctione filiarum , 1. 5. t. ^. 1. 20.
In Consiliariis ob^ervari , 1. i. t. 5i. 1. lo,
In consilio quidem , 1. 2. t. l^i. 1. 1.
In contractibus , in quibus , 1. 4. t. 3o. 1. i^,
In contractihus, qui bonfe , 1. 2. t. 54. J. 3,
In contractibus rei verilas, J. 4. t. 22. 1. i,
In copulandis nuptiis, J. 5. t. 4 1. 8.
In corrigendis minoribus, J. 9. t. i5. 1. i.
In criminali negotio , 1. 3. t. i3. t. 5.
In criminibus quidem , 1. 2. t. 35. 1. i.
In defensoribus , 1. 5. t- 55. 1. 4.
In donatlone , 1. 5. t. 9. post 1. 3.
In donationibus inter virum , et , 1. 6. t. 5o.
1. 12.
In donationibus , quae , J. 8. t. 54. 1. 3i.
In dotibus , quas , 1. 5. t. li. 1, "5.
in dubium non venit , I. 5. t. 42. 1. 3.
In ea , qua? , reip. J. 4. t. 3i. I. 3.
In EccJcsiis , quae , J. j. t. 3. 1. 11.
In emancipatione, J. 8. t. 49. 1. 2.
In emphyteuticjriis , J. 4. t. 66. 1. 2.
In eurn, qui e.x naufragio , I, 6. t. 2. l.iS.
In excoctione buccellati . J. 12. t. 39. I. 2!
In esecutionibus criminum,I. 9. t. 45.1.6.
In exercendis litibus , J. 4. t. •.?!. J. i5.
In e.\traneos, J. 8. t. 54. I. 29.
In lamilire erciscund.aejudicip,l. 3. t. 36.1. 20.
In restivitatibus ,1. i . t. 9. J. 2.
In filiis decurionuni , I. 10. t. 3i. 1. 23.
In fiscalibus debitis ; I. \q. t, 19. J. 6.
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS.
In fiaudcm annonarise rei, 1. lo. t. i6. I. ^.
In fraudem creditoruiu , J. ^. t. 2. J. 3.
In fuga bcrvuin , J. (j. t. 20. 1. 6.
In liac saciatissima uilie, 1. 8. t. S/j. I. 3o.
in lieredcs raagislratus , J. 5. t. 75. I. 2.
In his, in quibus Jaesus cs , 1. 2. t. 53. I. i.
In his (jfficiis , J. 12. t. 60. 1. 6,
in his, quae navicularii , 1. n. t. 2. I. 2.
Jn illis , qu.Te metrocomisej I. 11. t. 55. 1. i.
In imponenda ratiotie, J. G. t. 5o. 1. 6.
In insiiJam dcporlalo , I. 9. t. 5i. I. 6.
In intcgrum rcstitntionc , J. 2. t. 28. I. 2.
In ipsius mariti tui , J. 3. t. 36. I. 5.
In islo jurarnento , I, 2. t. 5q. post I. 2.
In judicio de liberaii causa , J. 2. t. 3i. 1. 4.
In judicio lam locati , I. 4. t. 65. I. 28.
In Jegatis , ct fideicommissis, J. 6. t. 47. 1. 4.
In legalis quidcni , 1. 6. t. 45, 1. i.
In Jccatis , vcl fidcicom. 1. 6. t. 3;. 1. 21,
la Jitibus, in quibus , 1. 3. t. 22. 1. 6.
In Jocum tutoris dcluncti ,1, 5. t. 3i. 1.3.
In Magistratus municipales, I. 5. t. 75. 1.5.
In mclalium damnatus , 1. 9. t. 49. 1. 4.
Jn njinoriim persona , I. 2. t. 4i. I. 3.
In nomine Domini nostri ,1. 1 . t. 27. 1. 2.
In nostrae Sercnitatis ,1. 1 . t. 24. I. 3.
In nullis Jocis, aut , I. 9. t. 3o. I. 2.
in nullo quopiam loco , 1. 3. t. 44. 1. i5.
In ollcrendis , J. 7. t. 62. I, 37,
in ofiicialcs l^r.xfcctorum , 1.' i. t. 40. I. 4.
In ofiicio Comitis, 1. 12. t, 67. 1. i.
In ollicio spcctalnlitatis , 1, '12. t. 26! 1. i.
In omni ccssione , 1. 7. t. 71. 1. 6.
lu omnibns causis , J, 2. t. 50. 1. 1.
In ominhus provinciis , 1. 12. t. 5i. 1. 7.
In pecuniariis causis , I. 9. t. 40. J. 3.
In pecuniariiscontroversiis, I. 2. t. i3. 1. 26.
In possessionem fundi , 1. 9. t. 12. 1. 5.
In possessionciu rei , 1. 7. t. 72. 1. 8.
In postiilandis suspcctis, J. 5. t.' 43. 1. 5.
In potcslate ejus cst, 1. 8. t. 43. 1. 1.
In proconsulari provincia , 1. 12. t. 56 I 3
In provinciis singulis , I. 12. t. 5o. 1. 4.
in quacunquc causa , l. 9. t. 4. J. ,
In queestionc tcstamcnli , 'l. 9. t. 5i 1 i3,
In quahb.t , vd, I. ,2. t, 4j. I. 2.
iL. qiubus casi1)iis , 1. 5. t. 9. 1 7
In re niaiukua , 1. 4. t. 35. J. •> ,
In n.bu5 dolahbiis, I. 5. t. 12. I. 3o.
|n rebus, «p.ye , 1. 3. t. 6. 1. 2.
In rcdbibilionc opcrarum, 1. 6 t 3 l
In rem actio , J. 3. t. 19. J. ,. '
}n 'em | upijji , J. .^. t. j^ ^
In reslituciida heredilate I. 3 t
Xn satiis noslris scrinils,'l. 12 t
1" sacris sciiniis militantcs, ibid.
n sacns ,'cnniis nostris, il,id. I
in scnmis p;ih,tM niilit.mlcs , ibi,
In servili conditionc, !. 5, t. 3.',.
In Survoriiin, J, y. t. 3^. i .. '
In soluturn iiomiiic dato , 1
In succcssioue Curi.iliuin , I
In succcssionc filii , | fj. 't.
In succcssionc intcstalre , J.
In surcc.vsionc , qiiae , ibid
aD
3i. I.
.9. I.
I. 12,
2.
. I. 3.
1. 7.
i3.
4- t. ,5. 1.
10. t. 3i.I. 4
. 56. I. 2.
• 6. t. 58. I.
I. i.
12.
9-
4.
12.
In successioncm , J. 6. l. 55.' post I.
in suninia dciiili , 1. 8. t. ,4. ]. g.
In sjnaEOgain Jtidaica;, J. ,. t. o I
J" lestaniciuis , I. 6. t. 23. J. 26.
•" tcslonicnlo mililis , I. ti. t. 21. I.
In lestanunlo (jui<!cni cjns , 1. 6. t. u. i„
In leslamento qnidcm inililis, 1. 6. t. 00. 1 "
n testanunto (p.'oquc, I. 6. t. 56. po.st 1. n".
!''• vciulcntis, vcl (iijcnlls, I. 4. t. 38.1. i.3
i" nna , cadciiKiuc causa , I. 2. t. ', ',. 1 3
i'- nniveisis litibui |.l3cct , I. 5. t. 3 j 1 1 , '
liiceiuiu.m ;erc alicno , 1. 4. i. ^. 1. 11.
Incali jnris ncn cst, in lamilia- 1.3.t,36.l!io
Tom. IV. ^
Inusitatam rem dcsidcr.is , 1. 5. t. C2. I. 19,
Ipse dispice , queinadrnodum , J. 2 t. 1. I.i.
Ipfe significas , 1. 9. t. 22. J. 7.
Ipsis rcrum expcrimentis , 1. 6. t. 54. 1. 2.
Irenarcbae , qui ad , J. 10. t. 57. 1. 1.
Iiritam faccre donationcm , L 7. t. 27. 1. 3,
irritum quidciu propterea, I. 6. t. 5o. I. 8.
Is , aj ud qucm ics agilur, I. 2. t. 1. I.
2.
Incerti juris non cst orta , 1. 8. t. r. I. 3.
Inccstas nuptias , 1. 5. t. 5. post. I. 6.
Incivile, atque inusitatum , 1. 3. t. 32.1. 12.
incivile esl , quod postulas, 1. 7. t. 72. 1. 4.
Incivilcm rtm dcsideralis , 1. 6. t. 2. 1. 2.
Incrcdibile cst , 1. 9. t. 47- 1- 6.
Indcbitas usuras, I. 4- t. 02. 1. 18.
Indcbito lcgato, 1. 2. t. 33. 1. 2.
Indcbitum solutum scicns , 1. 4. t. 5. 1. 9. Is j cui commissse sunt ," I.' 3'. t 2' 1 4'
indecoram obscrvationem , J, 5. t. 60. 1. 3. Is , cujus tacilae fidei , 1. 10, t i3 1 1
Indicia certa, quse jure , J- 3. l. 32. I. 19- is demum in , I. 9, t. 45. j. ,.
Indictiones non pcrsonis, 1, 10. t. 16. 1. 3. Is , pcnes qucio , i. 4. t. 34." l 6.
Indubitali juris ett, 1. 4. t. 3o. i. iG. Is , qui ap.grcssorcm , vel , 1. 9 t iG I 2
Inductis Firmino, ct , 1. 10. t. 47. 1. 2. Is^ fj-ji bona secunduin , 1. 7. t 5,i I ",
Inductum , id est , canccllalum , l. 8. t. /jS, Is, qui cum teJo , I. 9. t. 16. I, 7.
'• 22' , Is, qui Jiber conslitulus , J. 8. t. 01 I 1 -,
Indulgenlia , 1. 9. t. 43. 1. 3, - - — • ■ ■ ■ - - ' " '''•
Infames j ersonae ,1, 10. t. 67. 1. i.
Infamia, quae libi, i. 10. t, 3i. 1. 8.
Infamiae detrimenlurn , 1, 2. t, 12. 1. i.
Infantis nomine , 1. 6. t. g. 1. 3.
Ingcuuse muliercs , 1. 11. t. 7. 1. 3.
Ingcnuam natam , I. 7. t. 14. 1. 2.
Ingcnui nascuntur , 1. 7. t. 14. 1. 8.
Ingenuum quis se , 1. 7. t. 14. 1. i3
Is , qui rationem futeiae, 1. 5. t. 53. I. 2.
Is , qiii solvendo non est , J. 6. t. 27. 1, 2,
Is quidcni, qui in , 1. 7. t. 12. 1. 2.
ita demum siipcr life ,1. a. t. i3. 1. i3.
Ita nobis cordi pudor est , 1, 9. t 9. I. 28.
Itaque mortuo, J. 6- t. 59. posi I. 11.
item a privatis, 1. 8. t. 54. I. 3 4. post pr.
Item bcrcditas , I. 6. t. 61. posl 1. 6.
Item nulia communilas, I. i. t. 3. postl. 2.
1.6.
Ingrcssi monastcria, 1. i. t. 3. post i. i3. Itcin rosscssor , J. 8. t. 18 "doH 1 -
Tniti/-. TT«r..-i;»i<M.i.; ci r^o,.!.... 1 /. «. C Z 1 C T. •* i- . r ^'- ■ /
Initio venditionis si paclus , I, 4. t. 54.1.5.
Iniquum , ct longe a , I. 9. t. i . 1, 17.
Injunarum actio , I. 9. t. 35. 1. 2.
Injuriarum causa , ibid. 1. 7.
Injtirtarum ex persona , 1. 2. t. 12. I. jo.
inquisitio veritatis tolli , 1. 8. t. 43. 1. ,8.
Insignis auctoritas, 1. 11. t. 60. 1, 2.
insolilum est , et grave , 1. g. t. 41. I. 2.
instar rci judicatae , 1. 10. t. i. 1. 2.
Institoria tiJii adversus , 1. 4. t. 25. 1. 3.
Ittm prsediiim , 1. i. t. 2. post i. 14.
Item piivikgium , 1. 1. t. 5. post 1. r.
Item qurecunque , 1. r. t. 3. post I. i3.
Ilem qui doiuum , J. 9. t. 19. post l. 6.
Itcm ti)u inviccm ,1. 1. t. 2. post I. 14.
Item sin,' legitimis , J. 5. t. 26. post I, 11,
Jubemus adscriptitionim creationes, 1. i. t.3.
i. 37.
Jubcnuis advocalioncm , 1. 2. t. 7. J. i-;.
Jubcmus apud , 1. 1, t. 57. I. r.
Instrumeuta ad jus tuum , 1. 3, t. 42. 1. 6. Jabtmus , atque bortamur , I.n.t. 2^^. 1. 4
Instrumcnta doinestica , J. 4. t. 19. 1. 5
InsLrumcnla pra.diorum , I. 6. t. 42. 1. 2!
Instrumentis etiam nori , 1. 4. t. 21. 1. o.
Inslrumentoium excmpla , 1. 1. t. 19. 1. 8.
Intcliigere dckcs , I. b. t. 3i. 1. 2.
Intelligis filio , qui , 1. 12. t. 37. 1. 5.
Iriter aequit.ildJi , jiisquc ,1. 1. t. 1 ',. J. i.
Inlcr slius prerogutivas , 1. 12. t. 24. 1. i3.
lutcr alios faclam, l, 7. t. 60, 1. 2.
Inter alios res gcslas , 1. 7, t. 60. 1. i.
Intcr anliquam |inidciitiain , I. 3. t. 33. 1, ,5.
Intcr cliaitulas coiifiscati ,1. 10. t. 2. I. 5.
luter claias sapiciiiiae , I^i . t. i. 1. S.
Inter fiiios , et filias , \jK. t. 36. J. n,
Inter oranes duntaxat, i^d. 1. 26.
Intcr omnes minores ^ I. 5. t. 71. 1. 17.
Ititcr piivatos, ct fiscuiu , 1. 3. t. 11. 1.6
Itit(
inlcrd
Jubcnius clarissimorum , i. 12. t. 16. I. 5.
Jubcmus cura , ac solertia, I. i. t. 53, I. 9.
Jnbcmtis duobus viris , J. 12. t. 5. 1. 5.
Jiibcmus cos , quibns , J. 5. t. 27. 1. 6.
Jiilicmus eos tantum.modo , I. i. t. 4. I. ig.
Jt;bcinus eum ad , J. 1. t. 3i. 1. 5.
Jtibcnuis in omnibus , 1. 2. t. 4. I. ^3.
Jubemus liccre mulienbus , I. 4. t. 29. I.2i.
Jul cniiis Jiccie parentibus , J. 8. t. 49. l. 5.
Jubcmus , nc quis , I. 4. t. 59. 1. i.
Jubemus neminem Curialem , 1. n. t. 58.
1. 17.
Jubeimis nemini licere , 1. 12. t. 5i. 1. 33.
Jubcmijs ncmini penitus , 1, 9. t. 5. 1. r,
Jubeinus niillam navcm ,1. 1. t. 2. I. lo.
ct I. II. t. 3. I. 2.
Jubemus niilli po.-lhac , 1. i. t. 2. 1. 14.
r Tiium , et uxortin , 1.* 8. t. 58- 1. 2. Jubcmus omnes epislolas , 1. 7. t. 16. i
in
I.
1 1.
t. 61. i. 14.
qui scripluras , 1. 4- ^- KJ.
Icrdicimus sanctissiniis , I. 1. t. 3. post Jubcmus oinnes , qui
'/• Juborotis oinnes, qui
Inttrcst inultiini , 1. 8. t. 43. I. 21. J
Intercst usumfnictmn , I. 3. t. 33. 1. 6. Jubemiis omnes, qui vel iain , 1 i-^ t 5
I.Uerioculio Pne.sidis ajisid, 1. 7. t. 5;. I. 4. b^. . - • >/•
Inlerloculio 1'rKsidis, quae , 1. 2. t. 12.J.19. jLibcmus omnino , 1. 6. t. 23. 1 2()
Intcijw.Mt.-is mctus causa , 1. 2. t. 4. I. r3. Jubemus pcr hanc divinam , I. ,2. t. 38.
Inlcrio.2aii sirvos, 1. 9. t. 41. J. ij, |. ,6.
Tntenogaiain (t , J. 7. t. 16. I.
intcrvalla t(.mj'oniin, J. ,0. t. 40. i. 3
liiteslata mortna qiiondani, I. 8. t. £7. 1. 2
Jubcmiis per omncs Provincias , ib. 1. 10.
Jiibcmiis pro tcnipore , 1, 2. t. 8. 1. 3.
Jubcmus Fro\iiiciarum , I. S. t. i3. 1. r.
In tc.Malo quuJcm d.funclo, 1. 6. t. 55. 1. 4. Jubcmns .quotiens pater', I. 6. t. An. 1. 6.
lu <s!atori:ni curialium , I. 6. t. 62. I. 4, Jubcmus salvo hoiioie , 1. 12. t. ,1. .8
lutia urbtm Homam . 1. 8. t. 12. 1. 5, Jubcmus, si qi,,-, sucee.^tio. 1. 7. t. (v2. 1 3i
Invasor locorum , 1. 8. t. 4. 1. 5. Jubcmus, viro. dtvcUos , I.' 12. t. il. l". ii,
Inviccmdebit.comptnsalione,). 4. t. 3i.l.,2. Jubcmus , ut 1 rimum , 1. 12. t. 1.1 1, 1
Invito , vcl jgnoranle creditore , I. 8. t. 43. Jubcmus , v.t pro ,1 10 t. -6 I j
1. 12
liivito , vcl ijrnoranlc fe , 1. 3. t. 44. 1. 2.
Invitos condiictorcs , 1. 4- t. 65. 1. 11.
Invilum .comparaic , 1. 4. t. ?S. 1. ,,.
Iiivitns agtrc , vtl procuraiv, l. 3. t. 7. 1. i.
JnvUu» piocuratioisem , l. 2. .t. i3, 1.' i;.
ipost
Jubinin.. , nl qnitunqut- , 1. ^. t. 17. 1. ij
Jiibcnnus , nt si quando , J. 3, t. i
1. 9.
Jubcinus , iit si qnis , 1. lo. t. 14. 1. 1.
Jutlari commuiii Komano, I. i. l. 9. 1 S.
Jud.vi ct bciitirum , ibid. 1. ,6.
4
26
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS.
Judsci , qui reatii aliqiio , 1. i. t. 12. 1. i.
Judaeis ct ccelicolis, I. 1. t. (j. 1. 3.
Ju(la;oriim priiiiutes , 1. 6. t. 9. 1. 17.
Jiul.Tos qiiosdiiiii , I. r. t. f). 1. ii.
JuiJncus, qui ,1. 1. t. <). 1. 18.
Jiid.xus scrvuni CIirisli;iniini, 1. i.t. 10. I.r,
J'<dcx ad coi taiii iciii datus , I. 7. t. 4>^.
/. r.
Jiidcx , qiii Jisceptationi , 1. y. t. 67. 1. 5.
Judicali cxcculio^ J. 7. t. 58. I. /f.
Jiidiccs aljscutiuia , 1. o. t. 5. 1. i.
Judiccs Doniinicis dicbus , «. 1 . t. 4- '• 9-
Judiccs oportct in priiiiis , I. 3. t. 1. I. y.
Judices , qui in , 1. u. t. i. 1. 8.
Judiccs , fjui se furtis , 1. 12. t. i. I. 12.
Judiccs , qui teniporc , I. y. t. 28. 1. i.
Judiccs , qtios , J. 10. t. 16. I. 11.
Judiccs , sivc in Iiac , I. 4- t. 21. 1. 18,
Judiccs lam Latina, I. 7. t, 45. !■• 12.
Judicibus facicndae , J, 12. t. 5i. J. 9.
JudiciJjus non solum , J. 7. t. 62. I. 24.
Judicio coRpto usurariim , I. 3. t. i. J. i.
Judicium iixoris , I. 6. t. 34. I. 3.
Juliaiia , cujus tiln , J. 5. t. 3^. J. i.
Jure niariti adultcrii , I. 9. t. g. 1. 6.
Jure nostro est jwtestas , I. 8. t. 4'- ^- 5.
Jure provisum Cbt , 1. 11. t. 9. 1. 5.
Juris formuloe aucupatione , 1. 3. t. 58.1. i.
Juris ignorantiam , 1. G. f. o. i. 6.
Jurisjurandi contempta , I. 4. t. i. !. 2.
Jnrisjurandi rciigioue , J. 4- t. 20. 1. 9.
Jtiris mauifeslissimi est , I. 7. t. 56. J. 3.
Juris ordinem convcrti , I. 3. t. i3. J. 2.
Jus castrcusis peculii , I. 12. t. 3^. J. 6.
Jtis empliyteuticarium , I. 4- t. G6. I. i.
Jtis empliytcLitici praedii , J. 11. t. 61.I.11.
Jus familiarium , 1. 3. t. 44- '■ 8.
Jiis postliminii , I. 8. t. 5i. I. 14.
Jus Senatortim , I. 12. t. i. 1. 8.
Jus sepulcri tam , I. 3, t. 44- '• i3'
Jussio , qua sil)i , 1. j. t. 9. I. 5.
Justas ctiam , et , I. lo. t. i. I. 6.
Justissimos ct vigilantiss. J. i. t. f^o. l. 3.
Justum cst dcsideriuui cjus, I. 3. t. i.l. 6.
Juxta edicti noslri , J. 7. t. 16. I. 4,0.
Jtista invetcratas, 1. lo. t. 70. J. 2.
Jiixla sanctionem, quani , I. i. t, 3, 1. i.
Afa sentcntia ^ 1. 7. t. 62. I. 22.
J Latam seutcnliam diciiis, I. 7. t. 64-Ii.
Laudabile , vitreque , 1. 2. t 8. J. 4.
Legati non soliim , I. i. t. 3.^. I. 1,
Legatorum , scu fideicommissorum , I, 6
t. 47. J. I.
Lcgatum a defuncto tlbi , J. 3. t. 44. J. 3.
Legalurn alii sub , I. 6. t- /jo. 1. i.
Legatum , sive fideicommissum , }. 6. t. 46
j. 4-
Lege duodecim tabularum , 1. 6. t. 58. I.14.
Lege Xconis , J. 5. t. 14. !■ 10.
Lege pragmalica , J. 12. t. 17. I. 4.
Lf^ge repetita eehsemus , J. 1 j. t. 38, I. i3,
Lege vcndftionis , 1. 4- t. 55. J. i.
Lcgem Anastasii , 1. 5. t. 27. 1. 7.
Legcm Juiiam Misccllam , I. G. t. 40. J. 3.
Legera , qtiam dixisti , cum dotem , J. 2.
t. 3. I. 10. et I. 5. t. 14. J. 1.
Lcgem, quam rebus tuis, I. 8. t. 5^. I. 9.
Lcgi-m quidem conductionis , J. 4> *• P^-
l^ 16.
Leges decurialcs , !. ii. t. i3. J. 2.
Leges , ct Constitntiones , I. i. t. i^- J. 7.
Leges quoque ipsas, 1. 3. f. 53. J. 3.
Leges sicratissimae ,1. 1. t. 14. 1. 9.
Lcges ut gencrales , I. 1. t. 14. I. 3.
Legis Aquilise actione , l. 3. t. 35. I. -j.
Legis Juliai de bonis , L 7. t. 71. L 4«
Lcnones patres , ct , t. 11. t. ^o. J. 6.
Lfcx , qu;'! tutores, I. 5. t. 37. J. 22.
Lex Viicilia, 1. 9. t. 21. J. i.
Ijiliilliis Pr;ctccto pra;loiio, I. 1. t. 26. I.I.
Lilicllum vcro, J. 3. t. 9. poft I. i,
J^iber captus ab bostibus , I. 8. t. f.i. J.!^.
Libcr , n.ciie fucrit , 1. 3. t. 3i. 1. 8.
Libera coucubiiialus , I. 7. t. 16. 1. 34-
Libcra matriinonia , I. 8. t. 39. I. 2.
Libera qiiidem Tbcodora , 1. 7. t. 45. 1.8.
Libcram resistendi , J. 3. t. 27. I. l.
Libcrari fidcjussores , 1. 8. t. 43. 1. 2.
Libcri coucubinas , 1- 5. t. 4. I. 4-
Libcri conlra tabulas , J. 6. t. 12. 1. i.
Lif>-.ii dc inofticioso , 1. 3. t. 28. I. 2&,
Liberi rri»iosi , J. i. t. 4- post. J. 28.
Libcros a parcniibus , L 4- *• 43- ^- '•
Libcros privatis pactis , 1, 7, t. i6. J. lo,
Libcros, qui pcr , J. 6. t. 20. 1. 18.
Liberos, vclut servos , 1. 7. t. i6. J. 3g.
Libcrta , eademque nxor tiia , I. 5. t. 5.1.1.
Lii)ertse, quae voluntate , 1. 6. t. 6. I. 2.
Libcrtae tu.e , I. G. t. 3. J. 8.
Liberlas a dcbilore fisci , 1. 7. t. 8. 1. 2.
Libcrtas tcstamento dcfuncti , J. 7. t. 2. I. 3.
LibcFlatcm scrvorum , J, 8. t. 9. J. 36.
Libcrtates , quas , 1. 11. t. 62. 1. 2.
Libertati a majoribiis , J. 8. t. 47- '• lo.
Liberti , libertaequc , 1. 6. t. 3. l. lo.
Libcrti non inodo advcrsus , 1. 6. t. 7.I. 3.
Libertina maire procrcatam , 1. 7. t. 14. I.9;
Libcrtinse conditionis constitutis , I. 7. t,20.
1. 2.
Libcrtinaj conditionis homines , 1. 6. t. 7.
Libcrtinnm, qui filio suo , I. 5. t. 6. I. 4-
Libcrlorum adversus patronos , i. 4^ t- 20.
J. 12.
Libertorum fiJios , I. 12. t. 1. 1. g.
Libertos a tiitela , vcl ciira , I. 5. t. 62.1.5.
Libertos exemplo , 1. 8. t. 47"- •■ 8.
Libcrtos, sive libertas , J. 6. t. 6. J. 6.
Liberturn , qui patronam, I. 5. t. 4- t- ^-
Liberlum tunm , cl , I. 5. t. 43 i. i.
Liljcrum est filite tua;, I. 5. f. 17. I. 2.
I,ibcruin fuit , I. 8. t. 4'- 1- '^'-
Li'jeruni , sciciis^, I. g. t. 20. l. i5.
Licenliam habi.at ,1. i. t. 3. post I. 34-
Licct acccjvta pe^|iia , J. 7. t. 16. I. 33.
Liccat cuilibct agPfcssorcm , 1. 9. t. iG. post
I. 4.
Liceat omnii)us , 1. 1. t. 5i. I. 12.
Licet adicris patris hereditatcm , I. 6. t.5o.
1. 14.
Licet adversus heredcs, 1. 5. t. 53. I. 5.
Licet ante lempus , t. 4- t. g 1. i.
Licct antiqiiis legibus ^ 1. G. t. 21. 1. iS.
Licet ccrtis animis , I. ^. t. G5. I. 8.
Licct dos jure , 1. 5. t. 12. 1. ■?.'^.
Licct dotale mancipitim , J. 7. t. 8. I. i.
Licct cpistolae, 1. 8. t. 38. 1. i.
Licct ex cau,sa fideicommissi , I. 6. t. 1 .■>. 1. 1.
Licet ex tabulis , quas , I. 9. t. 22. 1. 3.
Licet iisdLin pignoribus , J. 8. t. i8. 1. 7.
Liset in delictis »tate , J. a. t 35. I. 2.
J,icet in principio , I. 2. t. i3. I. 24.
Licct in contiiicnli , 1. 6. t. 3o. J 8.
Licet indivisa hona , J. 10. t. 3i. 1. 7.
Licct intcr piivatos , I. 3. t. 3. 1. ig.
Licct Judicc acc( pto , 1. 3. t. r. 1. 2.
Licct libcri malrihus , J. 6. t. 56. J. i.
Jjicct ncqne nostia , I. 5. t. 24. 1. 1.
Licct onitionis sub , I. 5. t. iyj. I. 17.
Licet pacto divisionis , I. 3. t. 2G. I. 2J.
Lioet patri , 1. 5. t. 27. post I. 8.
Licet possessio nudo , 1. 7. t, 32. I. 4-
Li«ct , postquam, i. i. t. 21. 1. i.
Licet tcstator, 1. i. t. 3. post I. 28.
Licct quid;nn .(Kgyptiorum , I. 5. t. 5. I. 8,
Licet repiidii libcllus, I. 5. t. 17. J. 6.
Licet rclio priii'ipcs , J. 4- f- G5. J. 35.
Licct .scrvilis coiuiitio , 1. 1. t. 19. 1. 1.
Licet .servituti:. Icmpoic , I. \. t. 14. I. 4'
Licet tutorcm habeiiti , J. 5. t. 3G. 1. 4-
Licct liitoriim, J. 4. t. 62. I. 3.
Licct, Uiide ui , J. 8. t. 36. ?■ 5.
Liquct i^ilur. Hac lex p.U ^. in I. 8. liht
I. siih. finna tii. 1. Iiicipil , Liquel i^»-'
tur Im|><Talor.
Lite ordiiiafa , J. 7. f. iG. 1. 4-
Lite pcndcntc , J. 8. t. 87. J. 2.
Litcin tc rcdcmisse , J. 2. t. i3. 1. i5.
Lites supcr .•■erviJi , I. 7. t. 17. h i-
Litibus imponcntes, I. 11. t. 47- '• "^o.
Litigaiitibus iu amplissiino, 1. 7. t. !\i, I. 1.
Litigator victus, I. 7. t. 5i. 1. 2.
Litigatoribiis copia est , I. ",■ i- 62. l. 14.
Litigiosa , I. 8. t. 3^. post I. i.
Loca omnia fundi, J. 11. t. 70. 1. 3.
Locorum doinini , I. 11. t. 58. 1. 11.
Locum quidem rcligio.sum , I. 3. t. 44- '•9'
Longo diversam causam . I. 7. t. 23. I. i.
Loiigi tcmporis possesacne , 1. 7. t. 33.
!• 7-
Longi temporis pr.-escriptio , 1. 7. t. 33.J.2i
Lotas in postcrum , J. 11. t. 7. J. 10.
Lucrum lioc aequaliter, 1. 5. t. g. post 1. 3.
Ltiminibus capttim , I. 5. t. 3^. I. 3.
Luminibiis captus , I. 5. t. G7. 1. i.
M.
rAcedoftiani Senatusconsulti , \. 4- f. 2&.
Magistcriae potestati , I. 3. t. i3. I. 6.
Magistralus conficiendorum , J. i . t. 56.1.2.
Magistratus ejus civitatis , I. 5. t. 32. I. ».
Magistros studiorum , J. 10. t. 5j. J. 7.
Magna etc. Constitutio assignat, 1. 1. t. 2,
J. 18.
Magnam legura veteruin, J. 8. t. 38. J. ra.
Majestatis rei , eliam post , 1. 9. t. 8. 1. 6.
Major annis XXV. J. 8. t. i^. 1. 2 3.
Major dignitas , I. 12. t. i. I. 3.
Majurcm scveritatem oiigit , 1. 9. t. 22. 1.4«
Majoribtis etiam , 1. 3. t. 38- I. 3.
Majoribus hoiioribus , i. ro. t. 42. 1 2.
Malae fidei pos^essore , 1. 7. t. 33. pu>t I. i,
IMala fidc morato , 1. 7. t. 22. 1. 1.
Mala fide possidens, I. 4- ^- 9- 1. 3.
Male agilnr ruai , 1. 7. t. 38. 1. 2.
Mancipia divcrsis artibus , 1. G. t. i. J. 5.
Mancipia patiis , J. 4^ t. 5r. J. 4-
Maneipia , quoruni niLminiati , 1. 4. t. ^
I. 3.
Mancipia tiia , si , J. 7. t. 26. \. i.
Mandali actio pcrsonalis , I. 8. t. ^\ . \. li.
Mandatum re intcgra , I. \. t. 35. I. i5.
Mauichaei libei-os , I. i . t. 5. I. i5.
Manicha;i undiqiic , I. i. t. 5. 1. n.
Manichaeo in loco, I. r. t. 5. p.osl J. n.
Maui<.h.eos , scu Manicbceas , I. i. t. 5. J.^.-
MaiiifLSli, et indubitati juris, I. 8. t. Sa.I.r.
Manifisti juiis est , maj(..rcs , I. 10. t. jo.
J. 3.
Manifesti juris est , tam alio , I. 8. t. 43.
I-.>7-
Manifcstisaiml qnidcm juris,!. 6. t. 2.I.''.2.
MaTiircstum est ntqfiis , l. 5. t. 4- post l.S.
Manumissionis caus.r , I. 6. l. 3. 1. 2.
Mariti, qui fi!iuiniu , I. 5. f. 23. I. 2.
i',uifiis citra raand;.<uin , 1. 2. t. i3. 1. ar.
Miritus, et uxor ab intestalo . I. G. t. i&.
1. I.
Maritus etsi r<;buSj 1. 5. t. 34. 1. 2,
I
INDEX LEGUM
Mnritus manumissionis causa , 1. 5. t, )6.
i. 22.
M.itci inter eas pcrsonas , J. g. t. 46. 1. 2.
M;ikT pupill.x", 1. 5. t. 6. 1. 2,
Maler , qu;i; defunclo tilio, 1. 6- t. 56. 1.5.
M-tler (cstaincnlo, 1. f>. t. 28. 1. 4-
Matcr tua ab co , quem, 1. 6. t. 3. 1. 5.
Mater tua , vcl inaiitus , 1. 3. i, 82. 1. 3.
MaHieina(icos nisi ,1. 1. t. 4. 1. 10.
Matre , vel legiliniis (iliis , 1. 5. t. 27. I. 5.
Maliem tuam , 1. 4- '• iQ- I- 17-
Ma(res , naluralil)us ctiani , 1. 5. t. 3i. l.ii.
Madcs , quce amissis viris, 1. 5. t. 35. 1.2.
Matrcs , qu.ce uubercs amiserunt , 1. 6, t. 56.
1. 3.
Mafri et aviae , 1. 5. t. 35. post 1. 2.
Matri intcstato dcfunctoe , 1. 6. t. 5^. 1. 3.
Malriculam agcntium ,1. 12. t. 20. 1. 3.
Matrimonium quidcm , 1. 5. t. 17. 1. i.
Matris pielas instriicre, 1. 5. t. 5i. 1. 6.
Maximarum culmnia , 1. 10. t. 47. 1. 12.
Maximis dccorati , 1, 5. t. 4- 1- 23. post
Maxinnim vitium , I. 6. t, 28. 1. \.
Wcrlianicos Gcomelras , 1. 10. t. 64, 1. 2.
Medicos , et maximc , 1. 10. t. 62. 1. G.
Mcditcrranea' civitatcs, I. 10. t. 16. 1. g.
Mciniueriut ciincli , I. 8. t. 4- 1- 6.
Meiniiiimiis anlca , 1. Q. t. 58. 1. i5.
Meminiiniis nuptr, 1. 10. t. 34. 1. 2.
Mcnunimus praginalicam , 1. 11. t. 68. 1. 2.
Mcmmisse oporltbit , 1. 9. t. 8. 1. 7.
Mercalcm tc hahiiissc , 1. 4. t. 7, 1. 5,
Mercatores tam imperio, 1. 4. t. 63. 1. ^.
Mttallarii , sive , 1. 11. t. 6. 1. 7.
Mctalli sii])j)licium , 1. 9. t. 47- !• ii»
Mclaiiicos. Vule Meclianicos.
Mctuni non jacfalionibus , 1. a, t. 20, I, g-
Miles, si castrcnsiuni , 1. 6. t. 21. 1. a.
Militarcs viros , 1. 12, t. 36, 1. 16.
Militaribiis viris , 1, 10. t. 3i. 1. 42.
Militaris adaralio, 1. 12. t. 40, I. 4.
Mililcm nec pro patre, 1, 2, t, i3. I. 7,
Mihtes dc locis , in quihus ,1, i. t,
1. 4.
Militcs i£;nominia mi.ssi , 1. 12. t. 36. 1. 3.
Miiites in exiicdilionc, 1. 5. t, 21. 1. i5,
Milites iie((ue lormeiUis , 1. 9, t, 4i. 1. 8,
Mditcs noslros , 1, 4. t. 65, 1. 3i,
Milites qiii a rcp. armantur , 1, la, t, 36.
I. i5.
Mili(es qui prsestint, 1. i , t, 4. 1, 18,
MilKine arma(a- muiierihus, I. 5. t. 34.1,4.
Mililis voluiilatein, I. 3. t. 44. 1, 5.
Wimrc, et quie ludibrio , 1. 1. t, 4, 1. 4.
Minime fa.'? cst , nt, i. 7. t. 63. ], 12.
Miiior aiinis lcge dcfinitis , 1, 7. (. 4. 1. 5.
Minoris dehilor , 1. 5. t," 3.|, po.^-t l. 8,
Minorcni iiecuniam lc, 1, 4. l. 3o. 1. 2.
Mmorcs XXV. annis i;cn , 1. a. l, i^o. 1. 1.
Minorihus icla(e ra;iniiiis , 1. 5, t. 3, I. 17.
Miiiorihus aunis XXV. l. 2. t. aS. 1, a.
Miiiorihns in liis , |. •.). t. U2, 1. 8.
Minonhus iu integiuiM , I, 1. t. 22.
Minonhus XXV, aiuiis , lieredihus
t. .35. 1. 6.
Minorihiis XXV.
t. 41. 1, I,
Minovnm posses.>.ionis vendilio , l, 5. t
1. 6.
Minus ex lukl.e judicio, 1
39-
1. 5,
, J, 6,
annis , praescrtiin , I, 2,
I,
t. T
Minus inslriictus cst , 1. ,7. t, 3-2. 1
Missi oi.inaloris , 1. lo. (
I.
•9-
. l.
»•7.
t. 40. l.ii.
<)•
Moderatorcs provinciarum , I,
Modios aeiicos ,1 9. l. 70. 1.
Moeniana, qu* Giaeco vocahulo^l. 8. f. 10,
I. II.
Mamcntanca: possicssionis actjo, 1. 3. t. 6.1.3,
TOTIUS GODIGIS.
t. 4.
44.
Momentarife possessionis , interd. 1. 8.
J. 8.
Monastcria degunt , 1. 1. t. 3, J. \o.
Moiicute oflicii , 1, 10. t. 11, J. 2.
Monclarios iii suo , 1. 11. t. 7. 1. 1.
Monumcnta (luidi ni , J. 6. t. 37, 1. i4
Monumentoruiu inscriptioncs , J, 3, t
J, 6,
More Jitis causain, J. 3. t. 32. 1. 26.
Moitis casus ancillae , l. 4- t. 4^- '• ^-
Mortuorum reJiquias , J. 3, t. 44^ '• '^-
Moveor , quod ic a scrvis, J. l\. t, 55. 1, 4-
Mulicr in minori a;(atc , 1, 5. t, 12. 1. 28.
MuJier juris sui constiluta , J. 5. t. 1. 1. 5.
Mulicr , licct spccialitcr , 1. 8, t. 28, 1, 11.
MuJier, qua3 , 1. 11, t. 47- '• ''^-
Muliercm contra Senalusc, I. \. t. 29. 1
Mulierejn , quam ita , J. 4- t. 56. 1. 2,
Mulierem quidem , 1. 8. t. 48. 1. 5
Mulieres honorc marilorum , 1. 10.
1. 9. et 1. 12. t. I, i. i3,
Mulieiihus quidem , 1. l{. t. 29. 1. i.
MuJla damnum fanise , 1. j . t. 54. !■ !■
Multarum seyera , J, 1. t. 54- 1. 5.
Mulli magicis artihus usi , J. 9. t. 18. 1. 6.
Mulli modi , 1. 6. t, 4. 1.
Multi navcs suas , 1. 11. t.
Miiltis devotissiiiiae , 1, 12.
Multis rationihus
14.
t. 39.
J. 7.
3. 1. I,
t. 22. 1. 8.
16. 1. 17,
Multo niagis eigo , J, i. t. 3, po»t. 1,
Multo magis proJiibetur , 1, i. t. 2.
1. .4.
Muitum interest , si ea , 1. 5. t. 3. I.
Multiim interest , utrum cohcrcdes , J
t, 52. 1. 2.
Multum interest , utrumne usore ,
t, 5o, 1. 6,
Multum interest , utrum quis , 1. 6.
1, I.
Muncra , quae , 1. 10. t. (^i. 1. 2.
Muncribus rivllihus, 1. 10, t. 67, I. i.
'9^
post
4.
4-
Muneris publici , 1.
Muriiegui; , qui , 1.
Mutuae pccnniae ,
10.
4^
H.
1.
t. 45.
, t, 7.
t. 2. 1,
1.
I, I
14.
6. t.
3,
I.
I.
1,
10,
t.
29,
I.
4-
1.
I.
18,
t.
16.
I. 4.
), J.
. 2.
, 1
j
. t.
NAtales antiqiios
Nati ex inquilinarum , 1. 10. t. 3i,
1, 39.
Naturalihus lil)eris, I. 5, t,
Nautici apud , I, 11. t. 22
Navigia , 1. 6. t. i, post 1. 18
Ne ad divcrsa tracti , i. 12.
Ne casii amissa , 1. 10. t. 3o
Ke causas , qua: in noslram , 1. 7. t. 6a,
1. i5.
Ni.^ codicillos quidcm , 1. 6. t. 36. i. 5.
Ne coiitra juris , J. 4 t- i3. 1. 2.
Nc cui liceat Prae])ositorum , 1. 12. t. ij3- '■'•
Ne cui lice;;t , qui , 1. 4- t. ()5, 1 3i.
Ne diu a))pariti;rum , 1. 9. t, 4"- !• 21,
Ne diutiu.s ad , l, ij. t. 5o. 1. (i.
Ne diutius dul)ilctm , 1. 11. f. l^-j. \. j.
Ne cxaclorum , l. u». t. 19. 1. 9.
Nou frumtnluni , quod , I. 4. t' ^o. 1
Ne ideo lis protrahaUir, 1. 2. t. 7. 1.
N<; in arhilris cuin , 1, 2. t. 56. 1. 4.
Ne iiccat , 1. ip. t, 1 1, 1. 8,
Ne lucrum quidcin antea , 1. 5. t. 70.
Ne Magislralnum , 1. 5. t, 3^, 1. i3.
Ne passim iiccat , i. i. t. 18, 1. i3.
Nc pcr divcrsas , l. 12. t, 61. 1. 1.
Nc qiiid Pra?fcs . 1. j 2. t. ^i. 1. ri.
Ne quidam ]mlarent , 1. 6. t. 21. 1. 17
Ne quis (.:hri^tiaiiam , i. 1. t. 9 I. 6,
Ne qiiis Comitum , i. iq. f. ^•j. 1. i.
Nc quis dcinceps , 1. j;. t. 40. 1. 7,
4^
19-
1. 5.
.Ne quis ex corpore , 1. 2. t. 7. I. 3.
Ne quis cx rusticana plehc , 1. 11. t. 54.
1, 1,
Ne quis cx ullimis, 1, 12. f. i. I, 6.
Ne quis Jndicum iu , J. 1. t. 40. J. 8.
Ne quis moifaliiim, I. 1. t. 11. 1. 2. «
Ne quis Onicialiiim , i. 10, t. 3i. 1. 38.
Nc qiiis pro coercitioiie , I. 9. t. 47. 1. 19.
Ne qnis quo sit, i. 1 j . l. i. 1. a.
Ne quis siiic sacrileizii , 1. g. t. 29. 1. 4.
Ne quia vcla icgia , 1. i. t. 16. 1. 2.
Ne quis vicanis . 1. n. i. ,-,3. J. 2.
Ne qiiis ut, I. 11. (. 7. I. iG.
Nc Senatornm quidcm, i. 5. t. 62. I. i3.
Ne splcndidissiina; uihcs. i. 8. f. j^. l. 11.
1. 6.
. . t. 24. 1. 7. .
Nec avus ne)>tem suam , i. 8. t. 49. h 4^
Nec boua (ide possessioncm , I. 7. t. 33,
1. 10.
Nec ca'lerorum liberti , 1. 2. t. T». 1. 2,
Ncc codicillos quidem, 1. 7. t. 36. 1. 5
Ncc amhigi opor(( t , 1. 8. t. 54
Nec ajjiid percgrinos , i. 6
Nec crcditorcs , iicc
qui , J. 4. t. 24. 1,
Nec crediloiis crcditori , 1. 8. t. \'i. i. 6,
Nec d;unuosa fisco , 1. i. t. 19. 1. 3,
Nec dcstalu, ac patrimouio, 1. 3. t. i 1.1.7.
Ncc (mauci])ati , 1. 6. t. 20. 1. i5.
Nec cmerc , ncc, 1. 6. t. 3o, 1. 16.
Ncc cx vera venditionc, 1. 7. t. 32. 1. 9.
Nec cx sacra forma , 1, 1. t. 2. i. 20.
Nec exdnpiiim edilionis, 1. 1. t. 22. I. 20.
Nec fidcicommissariam , i. 7. t. ii. i. 6.
Ncc (ilium ntgare , 1. 8. t. 47^ 1. 9-
Ncc .Oliuin quidem , 1. 5. t. l\. 1, 12.
Ncc iilius , nec qiiisquam , 1. 4- t, i. 1- 7.
Ncc fratris .sui , 1. 8. t. 57. 1. 3.
Ntc honore , ncc icgibus , i, 1. t. 3. 1, 7.
Ncc igiioians, nec invilus.l. 8. t. b!\. l.io.
Ncc inij)eriaie rc.^ponsum , 1. g. t. 5. 1, 2.
Nec in siinili ncgolio , i. 7. t. 56. 1- ^-
Nec infamcs , 1. 10. t. 3i. 1. 12.
Nec intenlio creditoriim , 1. 2. t. 4- '• ^3.
Ncc inter cas quidem , I. 5. t. i'^. 1. 4^
Ncc intra numerum prBe.lilulum , 1, 10,
t. 52. 1. 5.
Nec i|)si , qui , I. 10, l, Sg. I, 2.
Nec inaritus , 1, 5. .t. 18. 1. 8,
Nec miilicrem per maritum, 1.
Nec nos pia^tcriit, 1. 8. t. 5i,
Nec omissa ]:>r()fcs>io , 1. ". t.
Nec palronis pro opcris , 1. 6.
Nec petcntcm domiuium , 1. 7
Ncc protostasiae , 1, 10. t. 41 •
Ncc quis sinc sacrilegii , J. 9.
Kec scrvis qiiidem alieuis, i. 9. t, 35. J. i.
Nec si major ;;nnis , J. 8. t. 16. J, 4-
Ncc si major XXV. annis, J. 2. t. 26. 1 I.
Ncc si mors tcstatoris, I. 9. t. ^\ . I. 5.
Ntc si voicns scrij sisses, I. 7. t. 16, (, 6.
Nec vcndiiio rei , 1. 10. t. 33. I. 2.
Nec vini stijiulationis . 1. ■- . t. 5*;. 1. r.
Nefaudissiiuiim sceliis fratiis , 1. 5. t. 8.1.a,
Ncganda cst accusalis , 1. 9. t. i. J, 19,
Neganlcs dthitoics , 1. 4. t. 10. i. 9.
Negotiandi caiisa , J. 8. t. 10. I. 2.
Negotiaiilcs vesfiarios, I. 10. t. 47. 1, 7,
Nogotiatorcs si qui elc, ne modum ,
t, 4, 1. 1.
Negotiatorcs si qui elc. potcntiorum ,
t, 63. 1. I.
Kegotiis gesfis , i. 2. t. 19. 1. ^3.
Ncgotiuni geriMitis , 1. 1. 1. ic), 1. q^.
Ntuiiiiciii
Ncniiiu m
Ncinineni
Ntuiiucm
NeiuLuem cporlet , I. 9. t. 4 •
1.
16
, t. 1.1.3.
4^
. 1. i5.
t.
3. 1. 6.
. t.
33. 1. 5.
1.
8.
t.
28. 1. 4.
I.
ib aiig;niis ,1. 1. t. 2.
c\ \n> , qui ,1. 10. t.
in jiidicio, I. 9. t. 3.
in ul!o luiintro . i.
1.
3i.
1. 3
12.
1.
1 1.
1. GJ
28
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS.
JVeminctn patimiir , 1. ir. t. 22. 1. 3.
IVciiiintin (jiii .sub (litioiu; , 1. 5. t. 5. 1. 2.
Ncmiiiem scquilur, I. 2. f. 12. I. 9.
IVeminciii susccj/tiotiis , i. 10. l. ^o. 1. ^.
Nemincm volnmus in custodiam , I. i. t. \,
1. 22.
Ncmiiii ad sublimem ,1. 12. t. 3. I. 3.
Ncmiiii coliirrmas , 1. 8. t. 10. 1. ^.
IVdDiiii jiidicum jiccat , 1. 8. t 12. I. 12.
Ncmiiii liccat coiitrahcrc , 1. 5. t. 4. 1. 15.
Ncnjiui liccnlia concedatur , 1. 5. t. 26. l.i.
Ncmini licerc deinccps, 1. 12. t. 5o. 1. y.
Neminc licere sancimus, 1. 2. t. 7. 1. n.
Nemiiii liccre volumiis , 1. i. t. 4. I. a/j.
Ncmo a;rcntiiim in icbus , 1. i. t. 3i. 1. ■.>,.
Nciiio alicni<;(iiis liai baris , 1. ^, t. 41.I.2.
Nemo ambij^it, 1. 7. t. 32. 1. 10.
Kemo Apostolorum, 1. i. t. 2. I. 2.
Nemo arbitretiir in , 1. 7. t. 63. 1. 3.
Ncmo aruspiccm consulat , I. 9. t. 18. 1.5.
Nemo caiccrcm , 1. 10. t. 19. 1. 2.
Ncmo clericus , vcl militaris , 1. i . t. 1.1.4.
Nemo de domesticis , 1. i. t. 5i. I. 0.
Nemo dc Iiis, qui in , 1. i. t. 46. 1. 4.
Ncino dcinceps, 1. i. t. 4. 1. 3.
Ncmo dcinplo canonc, 1. 11. t. 65. 1. 7.
Ncnio dnciim ingressus , 1. 12. t. 5i. 1. 20.
Nemo ca , qii;e ssepius , 1. i . t. 11. 1. 8.
Nemo ex clarissimis , 1. 12. t. 2. 1. i.
Nemo cx his , qui , 1. i. t. 5i. 1. 14.
Ncmo ex Icge , quam , 1. 6. t. 22. I. 11.
Ncmo ex viris darissimis ,1. i. t. 49. I. i.
Nemo exccpta Mcnandri , I. 2. t. 8. 1. 8.
Ntmo cxtcrns Religionis, I. 1 . t. 9. 1. 9
Ncmo fiat, 1. 10. t. 3o. 1. 4.
Ncmo hiiniaiuini corpus, 1. 3. t. 44. 1. 14.
IVemo in postcrum , 1. 10. t. i5. I. i.
Nemo in Provinciis , I. i . t. 5i. I. 5.
Ncmo Jiidoeorum , 1. 1. t. 9. I. 7.
Ncmo Judex aliqncm Olllcialem ,1. i. t. 48,
1. I.
Nemo Judex aliqncra suo , 1. 10. t. 3i. I.14.
Nenio Judex , vcl arbiter,!. 7. t. 45. I.i3.
Kemo Judicum ex, 1. u. t. 40. ). 5.
Ncino Jiidicum in id , 1. 8. t. 12, 1. i3.
Ncmo Marlyres dislraliat , I. i. t. 2. I. 3.
Nemo inilcs ex liis , i. 12. t. 36. I. i3.
Neino mililet ,1. i. t. 4. I. 20.
Nemo nuilionem , I, i^j. t. 5]. 1. i".
Nemo ncque fratcr , 1. 5. t. 3o. 1. 5.
Nemo ob id , qijod, i. 2. t. 12. I. 7.
Nemo possessorcrn ad , 1. 10. t. iG. 1. 8.
Ncmo post depositnm , ]. 3. t. 21. I. 2.
Neino post litcm , I. 3. f. |3. l. 4.
Ncnio posthac a /abis, 1. 8. t. 'h). 1. i.
Ncmo Pra-rcelus uibis , 1. 12. t. 'i. I. 5.
N(.ino prohibetnr rcin , i. 4. t. 6.i. 1. 6.'
Neuio rcs ad te pcrtinenles , 1. 4. t. 5i.
1. 6. '1
Nemo vcl in.foro,!. ,. t. A. 1. i5. etl. 2.
t. 6. 1. 8.
Nemo venerandi , adorandiqiic animo , 1. 1,
t. II. 1. 7.
Ncino vir anratas ,1. n. t. 8. 1. 2.
Ncjiolc-s cx diversis fi'iis, I. G. t. 55. 1. 2.
Ncfiotes Joco parenluia , i. 10. t. 5i. I. 3.
Ncjiotibus avi inatcrui , I. 6. t. i5. 1. 3.
7V(potibus fralris tui , I. 5. t. 3i. 1. 10.
NLptcni defuncti , I. 3. t. 28. 1. 7.
"N.qne a Pireside , 1. 5. t. 34. I. 5.
Nequc a tutcla, neque a, 1. 5. t. 62. 1. 7.
Nequc ab inilio, 1. 5. t. 4. 1. »4.
Ncquc actioncs, 1. 5. t. £(). I. 2.
Ntque ad exhibenduin , 1.' 3. t. 42. I. 3.
JNeqiie requam , neque , 1. 4. t. 2. 1, i.
IVcque Comcs ,1. i. t. 33. 1. 2.
Neque commi.sum , qnod , 1. 4. t. 6r. l.a.
Ncqv!c Doiulheuiu ,1. 10. t. 3i. 1. 61,
Neqiic ex ejus fdii persona , 1. 4-*t. i3.I. 1.
Ncqiie famosis , ct nolafis , I. 12. t. i. 1.2.
Ncqiie filia amis^^a , 1. 5. t. 66. 1. 2.
Ne^juc fructuarium , 1. 3. t. 33. 1. 8.
Neqiie furti , neque vi , 1. 2. t. 12. 1. 2.
Ncqiic libcrlis novcrcae , 1. 6. t. 6. 1. 7.
Ncqiie mater \>m filia , I. 5. t. 12. 1. 14.
Ncqiie Moiiachus, ncque , I. 8. t. 12. 1. 3.
Ncque mului, ncquc commodati , 1. 7, t. 35.
o.
Ncque nalales tui , 1. 4- t. 19. 1. 10.
Ncquc pactio , ncqiie, I. 2. t. \. 1. i.
Ncqiic jjalrona; tiioe , I. 6. t. 6. I. 8.
Ncqiic per cpistolam , 1. 5. t. 29. 1. 2.
Ni-qiic pcr sacras, 1. i. t. 2. I. 21.
Ncijiic jicr sc hcredcs, I, 6. t. 24. 1. 10.
Ncquc j.rofcssio, nequc , I. 6. t. 23. 1. 5.
Ncquc reipublicoe cau.sa , 1. 2. t. 5i. 1. 5.
Ncque saciaruni , vcl , 1. 10. t. 23. 1. 2.
Ncque scriptura , qua , 1. 4- *• 3i. l. 6.
Neque servo , 1. 10. t. 11. 1. 7.
N(-'quc scrvum , neque , 1. i. t. 4. 1. i^.
Ncqiie sine nuptiis , 1. 5. t. 4- ,1- i3.
N(;quc suam , neque , 1. 7. t. 5o. 1. i.
Neque tcmjiore a;latis, 1. 10. t. ^i. l. 5.
Ncquc tutorcs, neque , 1. 2. t. i3. 1. 11.
Nequc lutoris, ncqiic curatoris etc. stipula-
tioni nocet , I. 8. t. 38. 1. 7.
Neqiic tutoris , neque curatoris eto. stipu-
lationi jjro jiupillo , 1. 5. t. 59. 1. i.
Nexum non facit , 1. 8. t. 16. 1. 8.
Niliil arbitramur intcressc , 1. 2. t. i3. 1. 20.
Nilii! civitali Romanae , I. 7. t. 1. 1. 2,
Nihil intciest, ntrum , 1. 8. t. 43. 1. 4.
Nihil omnino uUis, 1. 12. t. 24. I. 4-
Nihil pro herede jiossc , 1. 7. t. 29. I. 2.
Ntliil jirohibet , altcro , I. 4. t. 5o. 1. 9.
Nihi! sibi deilectens a , 1. 9. t. 4 1. 1. 17.
Nihil supcrindictoriira , 1. 10. t. 18. 1. i.
Nimia credulilate circumvenla , 1, 4- t. 10.
1. u.
Nimis grave est, qiiod , I. 4. 1. 20. 1. 7.
Nimis propcre Judex , 1. 7. t. 53. 1. i.
Nisi brcvcs sint , 1. 7. t. 4'(. post. 1. 3.
Nisi cani pccuniam, quam , 1. 5. t. 3;. I.4.
Nisi rogati, I. 6. t. 49. pcst 1. 6.
Nisi triccimale . I. 6. t. <io. posl 1. i.
Nobilioies na!:a!ibus , 1. 4. t. 63. l. 3.
Nolumus convelli , I. 6. t. 23. 1. 20.
Nomeii qiioqiie dcbitoris , 1. 8. t. 17. I. 4.
Nomiiia paternorum , 1. 5. t, 5i. 1. a.
Nominationes libelli,vel, I. 7. t. 62.1.27.
Nouiinalionum fornia ,1. 10. t. 3i. I, 45.
Nominatori pignori , l. 8. t. 14. 1. 11.
Nominihus in dolem , 1. 4- t. 10. 1. 2.
Nominis vcnditio , 1. 4. t. Sy. 1. 3.
Non abs re est , 1. 8. t. 4. l'. i,,.
Non abstulil tibi , 1. 8. t. 42, I. 4.
Non adversus tc , 1. 4. 1. 2. I. i5.
Nou alios a inuncribus , 1. 10. I. 55. 1 i.
Non aliler quilibet , 1. 12. t. 24. 1. 9.
Noii aniiiiadvertimns, I. 3. t. 26. I. 2.
Non codicillini, scd , 1. 6. t. ?3. 1. 14.
Nou cor.\tiiit dubitari , 1. 3. t. 20. 1, n.
Non dainuatos quidem , 1. 2. t. 12. 1, 18.
Non dtfonise niortis , 1. 3. t. 26. 1. 1.
Noii d!j))itandum est , 1. 2. t. 11. 1, i.
Non dubitatur , ctsi , 1. 8. t. 45. 1. G.
Non dubiuin est , in , 1. 1 . t. i^. i, 5.
Non dubium , nec incerlum ,1. 6 t o^-
1. 16.
Non eo minus .scntentia , 1. 2, t. i3. I 14.
Non C])islolis ncccssitudo , 1. 4. t. 19. I. ,3.
Non esl amhiguum , 1. 3. t. 36. I. 9.
Non cst anibigui juris , 1. 5. t. :■-. l. 2.
Non est duhium denegari , 1. 6. f.' 3". 1. 5.
Non pst diibium , si , 1. 6. t. 3o. 1. 'i5.
Non est ignotum , qucd ea , 1. 6. l, 7. l.i.
Non est ignotnm , tutores, 1- 5. t. 87. 1,6.
Non est incerti juris, 1. 2. t. ■'>-,. I. i.
Non est incognilum , 1. 7. t. 3"i. I. 3.
Non est inteidicdirn , 1. 4. t. 53. I. i.
Non cst novinn, I. 2. t. i. I. 5.
Non est jjrobabilis cau,a , I. 4. t. 44. 1. 6.
Non est vobis necetsaria , I. 5. t. 71. I. 2.
Non ex eo , quod duphim , 1. 8. t. 45 1.3o.
Non exceptionibus, 1. 8. t. 36. 1. lo.
Non hoc, an lenuerit , 1. 6. t. i5. 1. 4.
Noii idcirco minus cmplio , 1, 4. t. 38. I.12.
Non idcirco minus in vacuani , 1. 4. t. 21.
1. 12.
Non idcirco ininus is , 1. i. t. 22. 1. i.
Non idcirco minus jurc factuui , 1. 6. t.23.
1. II,
Non idcirco minus , quod a vobia , 1. i .
t. 18. 1. 9.
Non idcirco minus , qiiod inlcstato , 1. 6.
t. 36. 1. 4.
Non idcirco minus , quod pupiili . 1. 7.t.i6.
1. 35.
Non idcirco ininus , quod te Limenarcha
I. 7. t. 16. i. 33.
Non idcirco minus venditio , 1. 4- t. 44.
I. 12.
Non idco divisio inter te , I. 3. t. 36.1.12.
Non idco miniis criinine , 1. 9. l. 2. 1. 5.
Non ideo minus in , 1. 7. t. 16. 1. 5.
Non idco ininus uxor tua , 1. 6. t. 24. 1.5,
Non ignorabit Judex , 1. 3. t. 42. I. 4.
Non ignorat competens , 1. 9. t. i. 1, g.
Non ignoret is , cujus , 1. 7. t. 5i. 1. 4.
Non injusta rationc , I. 10. t. 2. 1. i.
Non intcrest , a quo vis , 1. 2. t. 20. 1. 5.
Non invidcnius , sed ,1. 11. t. 40. 1. i.
Non jiistain tc gerere , 1. 6. t. ^tj. I. 4.
Non licere, 1. 3. t. 43. 1. 2.
Non licct parenti , 1. 6- t. 28. post 1. 4.
Non ininorcm auctoritatem , I. 2. t. 4. 1.20.
Non niinus adsessoribus , 1. i. t, 5i. 1. 11.
Non modus pr.ediorum . 1. 3. t. 34. 1. 12.
Nou morituriiin , I. 8. t. 38. I. 8.
Non inutant servi statum , 1. 7. t. 16. 1. 11.
Non nudis adseverationibus , 1. 4- !■ 19.I.14.
Nou luido consensu , 1. 8. t. 4!)- !• 3.
Non omni tilulo rcs , I. 5. t. 'ij. I. 16.
Non omnino siicccdunt , 1. 8- t- 19. i. i,
Non omniiiin tiitoriim par, I. 5. t. 42. l.^-
Nou oportet , ut indi;,'nis , 1. 6. t. 35. 1.5.
N<ni palimur hippocomos, I. 12. l 5i. 1. i3.
Non plurcs , quam, I. 1. t. 2. 1. .\.
Non possunt obessc tibi , 1. 1. t. 21. 1. 3.
Non pritis ad eos , I. 4- t. i5. 1. q.
Non prius debitorcni , 1. 11. t, jj. 1. i.
Non jirius quenqnam , I. 9. t. 4"^- !• ?•
Non pro numcro , 1, (i. t. 5". l- 2.
Non prohihcntur rnilile.i , 1. 9, t. 1. 1. 3.
Non quidcm fuit , 1. 3, t. i3. 1. 1.
Non quidem temere , 1. 4- t- ''-'■ ' '■
Non rccie procuralorcs ,1. 8. t- 4'- '■ 3.
Non scmper compcllcris , 1. 7, t. ,^3. 1. i.
Non scrvum , qiicjii , I. 3. t. 3i, I. 20.
Non sine ratione , 1. 6. t. 61. !• o-
Non soic-nt nova , 1. 4- t. 62. I- 3.
Non -soliim Baibaris, I. 4- t- ^^. 1. 2.
Non soliun pcr , 1. 5. t. 71. I. 4^
Non .^ohim verba , 1. 9. t. (). 1. 3.
Non tautum Dccurioniim , I. 12. t. 3.(. !. 2.
Non tantum duorum inensium , 1. 6. t. 37,
Non tibi ohcst , si , 1. 10. t. 3^. I- i-
Non \ak't jirociiraforis , I. 9. t. 20 I. '^.
Non vi(i. tiir ahhoncrc a , I. lo. t- 4'- ^-^-
Noa \idolur circumscriptus , I. 2. t. 22.1,9.
Non videlur nobis , 1. 7. t. 4^^ '• '•
Non uiide originem , I. 4- *• '^- ^- 7'
Non utiliier uominatus , 1. 5. t, 4^^ ^- ^-
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
^9
No« rcJdcntes. Ilcec lex est §. l. 7. t. i.
lib. 1. Incip. Rcddciites liouoicin.
Nosli-ne jiiclatis , I. 2. t. 27. I. 2.
ISO.^t^raiu provisioncni , 1. 6. t. 23. 1. 3o«
IVoslris, tt parcnlnni, 1. 9. t. 4(5. 1. 8.
IVOluin est a (iiro , 1. 7. t. 3^. 1. 1.
IVovationc lcgitime , 1. 8. l. 4'- 1- 4'
TSov.ilioiiuni iio('(>ntia , l. 8. t. 42. '• 8.
Novcriiil jiulicci , 1. <j. I. 44' '• '^-
Novis.Mnia I' j^c , 1. 3. \. 28. post I. 6.
Novissinic caiiltini , 1. .'>. t. 37. pr.
Nova alia constilnlio , 1. .5. t. 27 post l. 1.
Novo jurc rausa , I. 7. t. 61. post 1. i.
Novo jiirc (jui , l. 7. l. 49- V^^^ '• '•
Novun», qiiod posUilas , 1. 7. t. 62. 1. 2.
Niida pollu ilalioiic , I. 8. t. .^8. 1. 5.
Niilla dubifatio cst, 1. 2. t. i3. 1. 23.
Niilla lc^c ]>rohibituni cst , 1. 5. t. 12. 1.4-
Nulla niaciila , vcl, 1. 10. t. 11. 1. 3.
Niilla , nisi cmoiisis ,1. i. t. 3. 1. 9.
Nulla res pioliibcl , 1. 4' *• 26. I. 5.
Nulla libi advcr.siis , I. 8. t. 43. I. 5.
Nullain cxistiinalioiiis , 1. ■?.. t. 12. l. I^-
Nullain posscssioncin , 1. 12. t. 61. I. 4-
NuUain vim oporlct, 1. 1 1 . t. i. 1. 3.
Nulli (lcfcnsoriiin liccrc , 1. i. t. 55. l. 10.
Wulli haercticorum danda liccntia ,1. i. t.6.
1. 3.
Niilli jam in poslcrum ,1. 1 1. t. 61. 1. i3.
Nuili Jiidicum liccal, 1. 9. t. 48. 1. i.
Nulli Judicum , qui , 1. i. t. l\o. 1. \!\.
Nulli liccrc dccernimus , J. 1. l. 3. I. 28.
Niilli mililarium ,1. 12. t. 38. 1. 7.
Nulli , iic (livina; domiii, 1. 11. t. 23. l.l.
Nulli OfficiaUum a , 1. 7. t. 65. 1. 3.
Nulli oranino ex tabulariis , I. 10. t. 69.
I. I.
Niilli patrise adniinistratio , l. i. t. 4'- "• '•
Nulli postiiac horreaticis , 1. 10. t. 26.1.3.
Nulli posthac sine , 1. 12. t. 20. 1. 2.
Nulli prorsus audiculia , 1. 3. t. i. 1. 10.
Nulli piorsiis liccal , 1. 1 1. t. 1 1. 1. i.
Nulli piorsus, nobis, 1. 11. l. 46. 1. 1.
Nulli prorsiis non , 1. 2. t. 58. 1. 2.
NiiUi, qui slatiKiuli, 1. 7. t. 45. 1. 10.
NuPi salanuiu Irihuatur , 1. 10. t. 36. I.i.
Nulli sciiiiiario li.wd , 1. 12. t. 5o. 1. 10.
Niilli sil libcrmu ,1. n . t. 14. 1. 1.
iNiillo juslo tilulii, 1. 3. t. 3-2. 1. 24.
Niillum e.\ oflicio , I. 3. t. 26. I. 10.
Nnllum rx jiriiuipihiiibns , 1. 12. l. 58. 1. i3.
Niillum Palatiui^ libi , I. 1. t. 40. 1. 10.
NNlluni pciiiliis, cinn , 1. 4. t. 20. 1. 14.
Nollus apjuiritor , I. 12. t. 60. 1. 3.
Niillus ariis|ie.K, 1. 9. t. 18. !. 3.
Nullus do schoia, 1. 12. t. 20. I. i.
Niillus (\)rum . qui , I. 12. t. 47. 1. 4.
NmIIus cjjiscopus ,1. I. t. 3. post 1. 90.
Niillus evcclionu ulatur , 1. 12. t. 5i. 1. 11,
Nulhis (^x hi.s, quos, 1. 12. t. 60. 1. 2.
Nulhis rabriccnsium , I. ii. t. 9. 1. 7.
Wullns Uaercficis iniuisteriorum , I. i. t. 1.
1. 2.
Nulius in carcercm , 1. 9. t. 3. 1. 1.
Nullus jndiciim ad , 1. i . t. 5 1 . 1. 8.
Niillus Jiuiiciiui i(J, qnod,I. 10. t. 73. 1. r.
Nullus Judicum quenquam , 1. 12. t. 58.
1. 2.
Niillus miiUre dictioncm , 1. 2. t. 7. 1. i3.
Wullus oinnino oii;;iualis , 1. ii. t. 67. 1. 1 .
Wullus oinnino principalum , I. 9. t. 26.
Nullus omuino , qui , I. 9. t. 8. 1. 4.
^nllus ]'al;(finorum , qui , 1. n. t. -2.1.1.
J^UIIUS pcllitus Cujuslih(.t , 1. 12. t. .5'l.l.2I.
^" his pcuiliis c\ co, 1. 10. t. 73. 1. 2. ■
^"lus IVovliuire. 1. I. f. 40. 1. 9.
NuUu» tiUiUibct, 1. 10. t. 3i. l. 23.
Nullus , qui nexii generis , 1. 10. t. 3i.l.Go.
Nnllus .solius matcrni , 1. lO. t. 3i. 1. 44-
NulUis taiiqiiain Jiid;eus , 1. i. t. 9. 1. i4-
NuUus thcsaurensis , vel , 1. 12. t. j.\. 1. 2.
NuUus tyro vaf^us , aiit , 1. 12. t. 4i- '• >•
Nullus vacationcin , 1. 10. t. 44- '•"'•
Numerarios amplissimae tuae , 1. 12. t. 5o.
1. 3.
Numcrarios virorum , I. 12. t. 55. 1. 4-
Numerat haec constilutio , 1. 6. t. 8. post
1. 1.
Numcrus iLbcrorum , 1. 10. t. 5i. I. 1.
Nunc autcin cum , I. 1 . t. 3. post 1. 20.
Nunc aulem nisi,l. 5. t. 9. 1. 8. post ^.1.
Nunc inhibetur, 1. 5. t. 3. post 1. 20.
Nunc si haeies , 1. 8. t. 37. pust 1. 4^
Nunc soli liberi , 1. 5. t. 27. post I. 2,
Nunquam omnuio , 1. i. t. 4^. 1. X-
Nunquam safionibus , vcl , 1. 11, t. l^-^.X.^.
Nunquam siue Judicibus, I. r. t. 5i, I.i3.
Nupcr legcm con.scrip-siinus, 1. 5. t. 27. 1. i i.
Nutritorihus hoc noiuine , 1. 6. t. 59. 1. 'o.
0.
OB ses aliennm scrvire,!. 4- t. 10. 1. 12.
01) ?es aliciium lantiim , 1. 5. t. 71.I. 12.
Ol) causain proprii , 1. 4. t, 10. I. 3.
Ob conimi.ssa arlulteria , 1. 9. t. 9. I. 21.
01) debitiim viri , 1. 9. t. 12. 1. i.
Ob maritorum culpam , 1. 4. t. 12. 1. 2.
Ob inctallicura canouem , 1. 11. t. 6. I. 2.
Ob ncgotium alienum , 1. 2. t. 19. 1. i8.
Oh rcstitiicnda [ca] , qua: , 1. 4- t- 1- •• ^-
Ob tiitorem non , 1. 5. t. f^Q>. 1. 3.
Oblipata pignoris jurc , 1. 8. t. 20. 1. 2.
Obligatis pignoii , 1. 8. t. 28. 1. i5.
Ohno.xios criminum , 1. 3. t. 44' '• •'•
Ohscrvare curabis , nc , 1. 7. t. 65. 1. 2.
Ohservare oportibit, 1. 10. t. 3i. 1. 2.
Ohsignatione totiiis , I. 8. t. 43- !• 9.
Ohsistcrc coininodis ,1. 10. l. 16. I. 10.
Obtcutu cxpilala3 , 1. 9. t. 32. 1. 5.
Ohlcutu nominis priniipili , I. 12. t. 63. 1.2.
Ofcidciidorum lconinu, 1. 11. t. 44- '• '•
Odiosas coiiliahcnliuin , I. 3. t. 10. 1. 3.
Oflcratur ei 1. 3. t. 9. post l. un.
Officia, et coiiditioues , 1. i. t. 3o. 1. 3.
Offiria Rcctorum ,1. 12. t. 58. 1. \.
Oiliciales rationalcs , l. 1. t. 3. 1. \.
Onicio , ncc minc.s , I. 2. t. 19. 1. 5.
Ofhrio , qiiod fuis merilis .1. 12. t, 56.1. i.
Oliirio f.uae magnitudinis I. 12. t. 5o. I.ii.
Ofiiciiim Hcllespouti , 1, i. t. 35. 1. i.
< )ico quidem , vel , 1. 4- t. 32. 1. 23.
Omissis qnoqiie iiignorihus , 1. 8. t. !\i.\.\'^.
Omne semcn , 1. 10. t. 12. 1. 2.
Omne territorium conscatur , 1. 11. t. 5^.
1. 4.
Omnc vcrbum significans , 1. 6. t. 43. 1- 2.
Omiicin adhibentcs . I. 1 . t. 3. I. 42.
0'ini(>m ambiguilatis confusionem , 1. 6. t.6o.
I. 4.
Omncm cnnonem vcstiiim ,1. 12. t. 4'^- 1- '•
Omncm bonorem salviim , I. 7. t. 64- 1- 10.
Omncm inquietudineiri ,1. i. t. 47^ I- ••
Omnoin matri , sivc ab iiitestato , 1. 6. l. 56.
1. 6.
Omncm scmjicr , 1. 7. t. 3. 1. 43.
Oinncm siimmam auri ,1. 10. t. 23. 1. i.
Oiniics adolcscentes , qui , 1. 2. t. 45. 1. 2.
Oinn(>s cognitores, et , 1. 9. t. 27. 1. 3.
Oinncs cuiusciinquf^ , 1, 1. t. 22. 1. 6.
Oiniic.i; dics julvmus esse , 1. 3. t. 12. 1. 7.
Omncs fimdi palrlmonijles , 1. 11. t. 61. 1.8.
Oiiincs honorali , 1. ir. t. 19. I. 1.
Oinnes Judiccs , cujiiscunquc , I. 11. t. 77.
1. 2.
Omnes Judices invigilare , I. 10. t. 11. 1. 5.
Omiics Judices , provinciarumque , 1. 10.
t. 3i. 1. 33.
Omucb Judices , urbanaeqiic, 1. 3. t. 12. 1. 3.
Omi.es legihus rcganlur ,1. i. t. 14. 1. 10.
CJrimcs magisUalus, 1. 3. t. 1. 1. 12.
Oruncs minoris lalerculi , I. 1 . t. 3.3. I. 2.
(Jmnes nocciidi ,1. 7. t. 3g. 1. ^.
Omnes omuino ad , 1. 10. t. 16. I. 5.
Omiics omnino curlales, l. 10. l. 3i. 1. 5o.
Omiics omnino curialcs , I. 12. t. Z\. 1. 4-
Onmcs omniiio doruesticos , 1. 3. t. 25. l.i.
Oiuiics omnino fiigitivos , 1. 11. t. 47- !• 6.
OmiKJS omnino , quihus , 1. 6. l. 22. 1. 12-
* Oiniies omnino quocunque , 1. 10. t. 17.I.1.
Omnes Palatinos , quos , 1. 12. t. 3 1 . 1. i.
Onines pensilare, I. JO. t. 16. 1. ^.
Omnes percgrini , 1. 6. t. 58. post L 10.
Umnes privilegia dignitatum , 1. 12, t. 8.
1. 2.
Onines pro his agris , 1. 4- *• 47^ ^- ^*
Omiies profiigi , I. 11. t. 47- ^- 8.
Oinnes proviuciarura apparilorcs , I. i.t.^o.
1. 12.
Omnes provinciarum Rcctorcs , 1. 8. t. 12.
I. 12.
Oinnes , qui curiali , 1. 10. t. 3i. t. 43.
Onines , qiii in palatio , 1. 12. t. 29. 1. 4-
Omncs , qui inclata , I. 12. t. 4'- h 9.
Omnes, qui patriinonialcs , 1. 11. t. 64.1-3.
Omnes , qui q.iascunque res , 1. 7. t. 3^.
1. 2.
Omnes , qui (juolibct, 1. 10. t. 3i. 1. 49^
Omncs , qui ublquc sunt , 1. 1. t. 3. I. 33,
Omncs , quihus vcl cura , I. 8. t. 12. 1. 8.
Omnes , quos , I. 9. t. 47- ^- 23.
Omnes stationarii , 1. i2. t. 58. 1. i.
Omnes slipulatioiies , 1. 8. t. 33. 1. 10.
Oiniics tiitores , seu , 1. 5. t. 5i. 1. 5.
Onincs velits lcgibus ,1. i. t. 5. 1. 2.
Omni inuovatlone cessante , 1. i. t. 2. 1.6.
Omnia cilatoria ,1. 12. t. 22. 1. 2.
Omnia corporatorum ,1. i. t. 28. I. 4-
Omnia loca , qu?e sacris, 1. 1. t. 11. I. 5.
Omnia praedia , tam ca , quae ,1. 1 1 . t. 73.
I. 3.
Omnia privilcgia , quae ,1. 1, t. 3. I. 35.
Omnia , quae in lioneis, I. 10. t. 26. 1. i.
Omnia tributu pcr , 1. i. t. 37. 1. 1.
Omnibus fabricis , 1. 11. t. 9. 1. i.
Oiunibus in re propria , 1. l\. t. 20. 1. lo.
Omnlbiis JiKlicIbiis , 1. 3. t. 2. 1. 3.
(Tninihiis mihtihiis nostris, 1. 4- t. 61. I. 3.
Oinnibus pcr civitales, 1. 9. t. 12. I. 10.
Oinnibus laiii viris , t. i. t. 52. 1. t.
Omnimodo tcstalorum , 1. 2. t. 28. 1- 3o.
Oinnium prredioriim actores , I. 11. t. ;)3.
1. r>.
Oiuuium reium, ac pcrsonarum , 1. 4-t. 61.
I. 6.
Oinniiim testamcntorum , I. 6. t. 23. I. 19.
Oinnis a Cle:icis ,1. i. t. 3. 1 1.
(^innis actor sivc masculiis , 1. 3. t. 10. l.i.
Oiiini; publica actlo , 1. 10. t. i. 1. 11.
Oiiinia servitus aquarum , 1. 1 i . t. 4*- '-^'^
Oncri piihlico , 1. 11. t. 4- !• i-
Opcroruni praebitioncm , 1. 10. t. 24. 1. i.
Opinalores , qulbus , I. 12. t. 3o I- 1.
Opinatnnbus, id cst , I. 12. t. 33. 1. 11.
Opinionc falsa morlis , 1. 7. t. 2;). l. 3.
0|iOitcl post omnem liLeni , 1- 7. t. IJ2. 1. 36.
O|)priiuendoruin descrtorum , I. 3. t. 27.
1. 2.
Opfimam qu:estionem , I. S. t. ^'3. I. 14.
Optimum duximus , 1. 2. t. 21. 1 8.
Oiotionem llivi Pli , I. 10. t. 5j. 1. 4^
Or.itionis D. Sevcri , 1. 5. t. 70. i. 2.
Oido rei geatwt , et , 1. 7. t 53. l. 3,
3o
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS
Or(1iii.'irii jmis ost , 1. 3. t. !?2. 1. i3.
Or>liti;irioriiiii Jiiciicuin App.iriturci , 1, 12.
t. f,S. I. 7.
Ordiiiarioniiii Jiuliciiin officiis, 1. u. t. 'j3.
1. I.
Ordincm coiisiilalus , 1. 12. t. .3. 1. 2.
Ordiiiis anibitioja decrcta , I. lo. I. /jG. 1.2.
Orif^iiiiiiios coloiios, 1. 11. t. 47. 1. 11.
Oiiyiiic propria , 1. jo. t. 38. 1. 4-
Orphaiiotrophos liiijiis , I, 1. t. 3. i. 32.
PActa novissima, 1. 2. t. 3. 1. 12.
Pac(a , quie contra logcs, 1. 2. t. 3. 1.6.
Pacta succcssorum , I. 2. t. 3. I. 26.
Pactum curaloris, 1. 2. t. 3. 1. 22.
Pacluin dolal.e , quo, 1. .t. t. i^. 1. 4-
Pactum dotali instrumento , 1. 6. t. 20. 1.3.
Pacluin , qiiod bona (idc , I. 2. t. 3. 1. 17.
Pacliim , quod dolali , ibid. 1. i5.
Pactiiin vulj^arc , 1. 4- *• ^J. 1. 4-
Palatini pro capitiLus ,1. 12. t. 24- 1- 1.
Palatiuis haec ciira ddnt, 1. i. t. 32. 1. 1.
Palatinos , qui a viro , i. 11. t. ^3. I. 2.
Palalinos , qui sacraruni , 1. 12. t. 24. 1. lO-
Pan)j)Iiiliri; eliani , 1. 11. t. 69. 1. 2.
ParairjJanos , qpi ? 1. i- t. 3. 1. 18.
Pareiilcs , et liberi , I. 4- t. 20. 1. 6.
Pareiites , natalcs , i. 7. t. i6. I. 22.
Parentibus arbitrium , I. 3. l. 28. 1. 8.
Pareiitum neccssitatibus , 1. 5. t. 25. l. 1.
Parhippuin eum vidcri , 1. 12. t. 5i. 1. 4-
Parliculari dclegalioiiuin , 1. 10. t. 17.1.2.
Faitiun anciliae inatris , 1. 3. t. 32. 1. 7.
Partus pign.oratse ancillre , l. 8. t. 25. i. i.
Patcant sununi , 1. i. t. 12. 1. 3.
Pateat ormiibus nostram , 1. 2. t. Sf). 1. 3.
Patcr donalionein , 1. 5. t. 3. post "l. 20.
Pater pio fiiia doteni , 1. 5. t. 14. 1. 7.
Pater trimu incolnminm , l. 10. t. 63.'l.i.
Pater tuus adversiis eum , 1. 9. t. 20. 1. 1.
Pater tuui , si cx residua , 1. 6. t. u^. 1. 2.
Pater tuus , s; niajor est , 1. 5. t. 68. I. i.
Pater vester tutor, 1. 5. t. 54. I. 2.
Patrcm emancipato filio, I. 10. t. 60. 1. i.
Patrcni , qui iiliam exposuit , 1. 5. t. A.
1. 16.
Palrimoniales fundos , 1. ji. t. 64. I. 2.
Patrimoiiialis fundi , I. n. t. 61. 1. 2.
Patriinonioruin niuuera , 1. 10. t. 41. 1. 9.
Patris nomine , 1. 4. t. i3. I. /..
Pationi tiii filii , I. 5. t. 3i. 1.^2.
Patiomis liljcrti , 1. 6. t, i3. 1. a.
i-'atruo , ac malertcra; ,1, 6. t. 58. 1. 7.
Peculiari prajci ptionis , 1. 12. t. 19. 1. 5.
Pficunia , quam credilor , 1. 7. t. 73. 1. 5,
Pecuuice indcljitre , per , I. 4. l. 5. 1. i.
Pec;inia5 ,.K)lutae piorcssio , l. 8. t. 43. 1. i^.
Pecuniam a tc dalam , 1. 4. t. 6. 1. 10.
Pecuniam , quam le ob , 1. 4. t. G. 1. i.
Peciimam , qtiam tibi , 1. 4. t. 16. 1. i,
Pendeute ap|)cllatione , 1. 6. t. ti. !. 1.'
P«nes iJliim vcctigalia , I. 4. t. 61. I. 4.
Per agrum quidcni , J. 3. t. 34. 1. 11. "
P«r aniios singiilos , 1. 11. t. 6. 1. 5.
Per Aqniliauain, 1. 8. f. 44. 1. 3.
Per Bityniam ,1. 10. t. 25. 1. 2.
Per coionum prsBJudicium ,1. u. t 4-;.
1. 17.
Per div-rsas interpellationes, I. ^. t. 35.
1. 22.
Per hanc divinam pragmaticam , j, 12. t. 5o.
1. 12.
Per hanc divinam sanctioncm , 1. -. t. 61.
1. 4.
Pcr ijanc juhcmus sanctionem , 1, 6. t. 62.
1. I.
Pcr hanc lcgcin drcernimus, 1. 2. t. 8. I.7,
Per id tcmj.iis , quo , I. 12. t. 23. 1. 3.
Per liJyiicum ,1. 12. t. 58. 1. 9.
Per libciani jjcri.onam , 1. 7. t, 32- 1. i.
Per ouiiics Provincias IJdiclum , I. 12. t.25.
1. I.
Pcr oinnes Provincias patrimonialium , I. u.
t. 64. J. 5.
Pcr omnes regiones ,1. 1, t. 55. 1. Q.
Per Procui-atorem , J. 7. t. 32. 1. 8.
]'cr Proviiicias , J. 8. t. lo. 1. 10.
Per retenJioncm pignoris , 1. 4. t. 32. 1. 4.
Pci- singulas Proviiiclas , 1. 10. t. 3o. 1. 3.
,Pcr lutoicm pupillo aolio , 1. 5. t. 3g. 1. 5.
Prr uiiivcisara dioecesim , 1. 11. t. 5i. I.i.
i'i.ia;quatores , ac discussores , 1. n. t. 67.
1. 6.
Peicinptorias cxceptiones , 1. 7. t. 5o. 1, 2.
Pcrficla donatio , J. 8. t. 55. i. 4.
Perlcctam ciDjrtioMCi» , 1. 4, t. 45. 1. 2.
Pcigit audacia ad busta , l. 9. t. 19. i. 5.
Pcriniquum , et temeraiium , 1. 3. t. i3.
1. 7.
Permissa cst , 1. 5. t. 3. post 1. 20,
Pcnnutationcm , utpotc , 1. 4. t. 64. l. 2.
Pcrjicnba dcliberationc , 1. 11. t. 6. 1. 1.
Perpclua quoque , 1. i. t. 2. post l. 14.
Persecutione pignoris , I. 8. t. 14. I. 24.
Per.secutioneni eorum , I. 2. t. 20. 1. i.
Petendae in inlcgrum ,1. 2. t. 53. I. 6.
Petens ex stipulatione , i. 2. t. 3. I. 27.
Peiilioiiem virorum disertiss. 1. 2. t. 7. 1. 13.
1'elitiones virorum disertiss. 1. 2. t. 8. 1.5.
Piotalis fungcris munerc, 1. 5. t. 43. 1. 6.
Pignoriljus datis a rco ,1. S. t. 4'- I. 25.
Pignoribns quidem, i. \. f. 32. 1. 22.
Pignoris causa les , i. 4- t. 24. 1. 11.
Pignoris, vel hypothecas, 1. 8. t. 14. 1. 18.
Pignnrum gratia aliquid , i. 8. t. 1". 1. 8.
l> k,iius in bonis dthjitoris , 1. 4. t. 24. 1. 9.
l^ignus intcrcidit , si , l. 8. t, 27. J. i.
Piacet nobis , Praesides , 1. 3. t. 3. 1. 2.
Placet nosUae ciementiae , 1. i. t. 3. 1. 17.
PJacet nuHuin omnino , 1. 10. t. 47. I. 8.
PJacet raiionabilis coiisilii , i. i. t. 2. 1. 5.
Piacet , ut Judicibus , 1. 3. t. 3. 1. 3.
PJacuit cos, qui nascuntur , 1. 7. t. I^.I.^^J-
Piacuit in omnibns rebiis , i. 3. t. i. i. 8.
Piacuit juste omnibus , i. 12. t. 24. i. 8.
Placuit oinnibu,-i , 1. i. t. 11. 1. 1.
Placuit qiioties pcdanei , 1. 3. t. 3. l. 4.
Placuit , ut emphiteulicorum ,1. n. t. 64-
Plagiarii , qui viventium , i, 9. l. 20. 1. 16.
Plagii cfiminis accusatio cessat , ibid. I. 14.
Plagii criminis accusatio pulilici , jbid.i.iS.
Plebs url)ana , i. 11. t. 48. 1. 1.
Plures apochis , vei redituum , 1. 4. t. 31,
1. .9.
Plurimi immnnitates operum , 1. 8. t. 12. 1 «.
Plus est honiinem extingucrq , l. 9. t i8.i.i.
Podagn-e quidem , 1. 10. t. 5o. t. 3.
pgenain sua dictara , 1. 9. t. 47- 1- i5.
Poetce nulla iminunitatis , I. 10. t. 53. 1.3.
Polla quidcra iiberam , 1. 5. t. 35. i. 2.
Poliicifatione a fratrc, 1. 5. t. 3, 1. 3.
Porcinarii urbis nclernae , 1. 11. t. 16. 1. 1.
Portionem propriam , 1. 8. t. 5^. i. 12.
Pcrtionem qiiidcm tuam , 1. /j. t. 52. 1. 4-
Possessionein , quam in vos,l. S. t. 56,1.3.
Possessiones , quas ad te , 1. 4. t. 19. i. 2.
Posscssioncs tuae rusticfe , l. 5. t. nS. 1. 3.
Possessionum divisioncs , 1. 3, t. .3'3. 1. 11.
Possessores , vci , I. 11. t. 61. 1. 12.
Post adiiam hercditatein , 1. 6. t 26. i. 5.
Po-t certi temjoris, J. 7. l. 16. 1. 35.
Fost dccjsioneni furti , 1. 6. t. 2. 1. i3.
Post D. Marci , 1. 9. t. 8. 1. S.
Post diios fi,ci palronos , 1. a. l. 7, 1, jS,
l^ost fiatres aulem , l. G. t. 57. post 1. 3.
Post fraties , fratrumque , ibid.
Post jusjurandum , i. 3. t. i. post I. 3.
Post lilis conleslalionem , 1. 4- t. 17. J. 1.
Pobt morteni suam , 1. 6. t. 4a. I. la.
I^ost j)erfect;iin vendit onem , fcetus quideiQ,
i 4. t. 49. 1. 16.
Post perfectam venditionem , omne commo-
diim , 1. 4. t. 48. i. I.
Post senlentiam , qii.Te , i. 7. t. 4^». 1. 9.
Post soJiilionem a se , 1. 4- t- 35. I. i8.
Post venditionem , i. 2. t. 3. 1. 2.
Poslhumo nato , qui , 1. 6. t. 11. I. 2.
Pastlinmo p.-aetcrilo , 1. 6. t. 20. 1. 11.
Poslquam co decursiim est , l. 4- t- 3^. i.7.
Po^tquam in inlegruni «tatis , 1. 2. t. 24.1.1,
Postquam liti de praedio , I. 2. t, 3. 1. 4.
Postulata in integrum restitut. 1. 2. t. 5o.l.i.
Potes , auctoribus nobis , 1. 2. t. 9. i. 2.
Potest de faiso cabsam , i- i. t. 40. 1. i.
Potiores gradus Judicibus ,1. 1. t. 40. i. 5.
Potuit pupillus pro , i. 6. t. .3o. i. 5.
Potuit quidem , et debuit , 1. 5. t. 36. I. 2.
Prata proviucialium , J. 1 1 . t. 60. J. 3.
Praebeinus licentiain , ut, I. 9. t. 22. 1. 24,
Praecipit noslra serenitas , 1. 10. t. 23. i. 3.
Prtecipimus cx appcllationibus , 1. ". t Ga
i. 3j.
Praecipimiis , ne qiiando , 1. i. t. 46. 1. 2.
Prscipimus , ut Senatori , 1. 12. t. i. l.i^.
Pra.cipimu3, iit si forte , 1. 10. t. 23. l. i.
Praecipua est noslrae, 1. 12. t. 7. I. i.
Pijeclaram , nobilemqiie , i. 12. t. r. 1 . 2.
Praedia domus nostrae ,1. i i . t. 70. J. 5.
Praedia oijligata iicr lesatum , 1. G. t. ia.
I. 6.
Praedia rustica , quae , 1. 5. t. 71. 1. 8.
Praediis instructis Jegatis , J. 6. t. 38. I. r,
Prajdiorum , qua; sine , i. 5. t. 71. J. 10.
Pr,Tdium rnsticum , vei , I. 5. t. 72. 1. 3.
Pmsfecli vigiium hujus ,1. i . t. 43. 1. i.
Pr.xtectianos ad pcrniciem, i. 12. t. 53.1.2.
Praeicclorum priiua sit , 1. i. t. 26. i. 6.
Prsefeclum urbi , 1. 12. t. 4- 1- i-
Prrefectura urbis , i. i. t. 28. 1. 3.
Pr.Tfeclurae cornicukrios ,1. 12. t. 53. 1. 1.
Praeiectus annonaj canonem , I. - 12. t. 5g,
J. 2.
Praefectus Praetorio , i. 1. t. 3". J. 2.
Praefectus urbi , aniicus , 1. 4- t. 56. 1. i.
Praejiositos , ac tribunos , 1. 12. t. 11. i. i.
Pn-epostcri r.iprehensionem , i. 6. t, 23. 1.25.
PrKscriptio lemporis , 1. 8. t. 12. 1. 6.
Prasscriiitione bona lide , I. 7. t. 35. 1. 7.
Pr£sscripli')ne mcndaciorum ,1. 1 . t. 22. la,
Praescrintionem percroi toriam , 1. 8. t. 36.
1. 8.
PrrescriptioneiE XL. annorum , l, 7. t. Sg.
l. 5,
Pr.Ticriptiones fori , I. 8. t. 36. 1. i3.
Pr.iesens Ccnstilntio declarat , 1. 1. t. 32.
1. 3o.
PrneseiLS Conslit. raantionem , 1, 1. t. 35.
1. 24.
Praeseni les ,1. i. f. 3. i. 57.
Pne^enu; tai,ieu , 1, 8. t. 41. po>t 1. 3.
Prisesenti le.ge deceriiiiuus , 1. i, t, 12. 1. 6.
Pr;i>>e.< provincis , ad que.n , I. 7. t. 6a,
1. 5.
l^rsses jirovincire aditus , i. 8. t. 3o. 1. 1.
Praeses provinciae , disoreto , !. 9. t. 20,1,7.
Procses provinciae ea.qiiae, 1. 4- t. 65.1. 17.
Pr.Tse9 provincioe e.\nminahit , 1. 2. t. 4*
l. 12.
Prx-ses provincia in eum , 1. 8. t. i. 1. 2.
Pr«sts provincia; , ne , 1. 8. t. 5i. 1. 8.
Pracies prOTinciie nqn , 1. 7. t. 45. 1. 3.
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
3r
Prsses prdvincise probatis, 1. 8. t. 53. 1. i.
PrKscs provincise sciens , 1. 4- *■• ^. 1- i-
Praeses provinciic si cnm , K lo. t. 32.1.2.
Praeses provincijc si prospexcrit , 1. 9. t. /42.
Pncses provincire tiilorcs , !. 5. t. 43. l. 3.
Prreses provinciie, vir ciariss. 1. 8. t. i4-l-5.
['rocses provimucc nsii aqua! , 1. 3. t. 34- l.(i'
l'nBsi<lcb <;(>nliinii , I. 1. t. 4- ['ost 1. 17.
Pricsides non p<r, I. (. t. 5i. 1. 2.
1'rsesides provinciimun ,1. 1. t. 40. 1. 2.
^aesitlibiis , <'t ll.'ilj<i|-»alil)us, 1. I2.t. 5i.l. 2.
Piie^tat (irniani , 1. 7. l. 22. 1. 2.
■'rieter cos , qiii tlc , 1. 2. t. 5^. 1. i-
Prailcr solcnnes , ct , I. 12. t. <>2. 1. 2.
PrpBtcrea qui legitiuiani , 1. 5, t. 27. post
I. n.
frcelerea si liabcat , 1. i. t. 2. post 1. 18.
Priettrca si niaUifeionium , 1. 6. lit. 18. post
1. I.
PritleXtti «bbiti , 1. 4- *• ^^. 1. 4.
Proelori (lcfcrliir hicc ,1. 1. t. 3^. 1. i.
i^riEtoria Judicnm , 1. 8. t. 12. 1. 4-
Precibiis quidem tuis , l. 3. t. 2<). i. 3.
Prccibns luis maniio^tius , l. 6. t. 26. 1. 8.
^iesl)yleri cilra injnriam , 1. 2. t. 3. 1. 8.
Prosbytcii seu diiiconi , 1. 1. t. 3. postl.8.
Prcsbyliros, diaconos , 1. i. t. 3. 1. G.
Prcsbyliros , diacoiios , 1. 1. t. 3. post 1.52.
Presbyteros ct diaconos ,1. i. t. 3. post 1. 32.
Piesbylcrum minorcm , 1. 1. t. 3. post 1.<J.
Pretii ciiusa , 1. 4- *• 4'l' ^- 9"
Prctii rcruin distraclarnin , 1. 4- ''• 35. I.19.
Pridcin placiiit donicstica, 1. 9. t. 41 • 1- tJ.
Primicerium f;ibric;c , 1. n. t. 9. 1. i.
Primiccrius adjntor ,1. 1 . t. 28. 1. 5.
Priiiiicerius mensornm ,1. 12. t. 28. 1. i.
Primiccrius (juidcin , 1. 12. t. 17. I. 2.
Piimum scrvi alicni , 1. 9. t. 4'' !• 3.
Princiiialcs , J. 2. t. 8. post 1. 2.
Frinciiialilcr causam , 1. 7. t. iG. 1. 19.
Principalitcr de sl.itu , 1. 7. t. 16. 1. i3.
Principes ajidilinm ,1. 12. t. 22. I. 6.
Prior quidcni crcdilor , 1. 8. t. 18. 1. 5.
Prisco jam nunc ordiiic , 1. 12. t. 24- 1-3.
I'riv.',t8e rci iu)t.lriv , 1. 10. t. 47^ !• 'o.
Privafse vel linlcaria! ,1. n. t. 7. I. 14.
Privatas posscssioncs , I. n. t. 74. 1- i-
Privatorum <-()nscnsns , 1. 3. t. i3. 1. 3.
Privatos Ciiiccivs , I. j . t. 4. I. 23.
Privilcfjia ni;i|jnir Ecclesiae,!. i. t. 2. I.17.
Privilcgia , qiia; conldnplaliorie , I. i. t. 5.
Privilcgia , qiirc gcncralibus , 1. i. t. 2.1. 12.
Pcivilciiiis (hidum scboipB , 1. i. t. 3 1 . 1. i .
Fiivil(}ii() niiliti.T , 1. 10. t. 3i. 1. 2".
Fiivilcglo s|i(ciali civitnlis , I. 10. t. 39.I.G.
Fiiiis dc po.sscssionc , I. ^. t. 62. 1. i ."
Fiius c.-l , iit criminibus, 1. 9, t. i. I. i.
Pio a'dibus, qtias , I. n, t. 69. 1. i
Pio aiiio, ct argcnto, 1. 4. t. 32- 1.
Pro liicmiio annnm , I. 12. t. 19. 1. G.
Pio (1(1). lo , I. 7. t. 72. 1. 6.
Fro duliitl.ite eorum,, I. 4. t. 5. I. 11.
Pio hcrcdilariis , 1. \. t. 16. 1. 2.
Pro liis , qiiae .scmel, I. n. t. 4. 1. 4.
Pio iinminulione , 1. 11. t. 10. I. 2.
Pro locis , ac pro,\imitalc , 1. 10. t. 10. 1.6.
Pro onicio adininistrafioiiis, 1. 5. t. 3; i.io.
Pro oncribus malriinonii , 1. 5. t. 12. 1. ao.
Pio porlione tua , 1. 8. t. 3G. 1. 2.
Pro lyronlbus ,1. n. t. 74. J. 3.
Frobnri apj ai itoiTs , 1. 12. t. 55. 1. 3.
Frobalorias nicniorabiliuin , I. 12, t. (io.l.g.
FrocoiiMiiaiis apicis , 1. 12. t. 22. 1. 3.
Piocuii»ior citra domini , 1. 8. t. iG. 1. i.
piocur;;lor incus tlc. uon funsjitHr , J. 3.
t. 2G. 1, 3. = '
2,1.
Procurator meusetc. non fungeb. l.^.t. 47.1.2.
Proouralor privaiiie , 1. 2. t. 1. 1. 7._
Procuialorein non tantum , 1. 4- *• 35.1. n.
Prociiialorem , v( 1 , 1. 2. t. i3, J. iG.
Prociirafores ab>ciiluiin , J. 10. t. 47« ^- ^-
Procuratorcs mcos ,1. 1, t. 5k I. 2.
Procurulorcs iio.^lios , 1. 3. t. 22. i. 2.
Piociiriifctics rcipubli<a3 , 1. to. t. 3i. l,3o.
Procuriiloii noslro , I. 3. t. 3 1. i.
Procuraloiihus inslilufis , 1. 2. t, r3. 1. 22.
Profcssio , ct dcsKicrium , 1. 10. t. 4''1^6.
prof^rainnia si quod a , 1. 7. t. 57. 1. 6.
Probibituin cst , 1. 10. t. i. 1. 5.
Prolatiun a Praesidc, I. 7. t. 45. I- 4*
l^roinissse tibi pccunii« , 1. q. l. i4- 1- 3.
Proniissis transaclionis , 1. 2. t. 4- 1- ^7.
Properantlum nobis visum est , I. 3. t. i.
1. i3.
Propositis edictis , 1. 11. t. ^5. 1. i.
Proprias tuas res , 1. 6. t. 3^. 1. i3.
pi-oprictatis domlniiim , 1. 4- '• '9^ !• 4^
propter ?cs alicnuni , 1. 4- t. i5. 1. i.
Propltr bonorcm , 1. 7. t. 71. 1. 5.
Propler insidias , qiias , I. 9- t. 1. I. i4^
pioplcr iiislruincnla , I. 'i- t. 34- I. 5.
Proptcr late dillusum , I. 5. t. 3G. 1. 3.
Proptcr mullas, justasqiie, 1. n. t. 21.I.1.
Proptcr mutiKim uni , I. 8. t. ^o. 1. ^.
Propter violalam vii-ginein , 1. 9. t. 9. 1. 7.
l-*rovi<lcndum cst eorum ,1. 11. t. 3i.l.23.
Provitlcnduin est , ne bi , J. 2. t. 6. J. 7.
Providencluiu est , ne velcrani ,1. 12. t.47'
I. 2.
Provincice Thraciarum ,1. 12. t. !\o. 1. 2.
Provincialium commodis , J. 12. t. 38. 1.8.
Provinciarum Pric.sidcs , 1. 3. t. 12. l. 10.
Proximos mcmoria; , 1. 12. l. 19. 1. i.
Pro.\imos sacioriini scrinioruin , ibid. 1. 8.
Pnbcrem agnoscenteni , 1. 6. t. 3o. 1. 12.
Piiblicas , ac <iscalcs caiisas , 1. 3. t. 12.1.5.
Publicati semcl , I. 6. t. 23. J. 2.
Publici cursus e.\lii])itio , 1. 12. t. 5i. I.14.
Publico jiidicio , J. 9. t. 9. 1. I.
Puniri jnbcmus , J. l. t. 22. 1. 3.
Pu]illiorum rcpiidiatio , 1. 6. t. 3i. I. 5.
[ Pupiiiorum , seu ] 1. 5. t. 3^. I. 21.
Piipillus ageic , J. 5. t. 56. J. ^.
Pnpilliis, si ci alimenta , J. 5. t. 5o. i. 1.
Puipurae nundiuas , 1. 11. t. 8. 1. 5.
Q-
OITadraginla dicbus , 1. 3. t. 12. I. 6.
^ Qiia in provincia , I. 3. t. i5. postl.2.
Qiiae adiilterium comniisit , J. 9. t. g. J.29.
Qii.ie de aica , 1. i. t. 4- '• 25.
Qu.x dc Siiinarifis ,1. i. t. 5. J. 18.
Qii.ie cx rciationibiis , V( i , J. i. t. t^- 1.2.
Qii.x foituilis casibus , I. 4- *• 24- 1- 6.
QnK in lcsfamcnlo , 1. 9. t. 23. 1. 4-
Qu;e niipcr ad lc^lanicnta, 1. 3. t. 2S. I, 3r.
Qii;t! opcrilius pidilicis , 1. 8. t. 12. I. 2.
QuK pr.Tdiuni in filios , J. 8. t. 16. 1. 6.
Qiiie spccialilcr, J. 8. t. 28. 1. 9.
QII.-E su|)piicafio , I. i. t. 19. post 1. 5.
QiKT tcrti<-B , I. G. t. 20. post 1. 19.
Qi;xciiiiquc pro rcliquis , J. 10. t. 3. 1. 5.
Qiacuiiqiic res aJ , J. 6. t. 61. 1. 4.
Qiixdam piipillorum, 1. 5. t. 46. I. 2.
QMiidani t.nnt ncgotia , 1. 3. t. 3. 1. 5.
Qiixstionem de servis , 1. 9. t. 4'^ !• '•
Qu.v.-tioncm c.v f;iclo , 1. G. t. ^7. 1. 32.
^,..-^.^1^0:105 coriim , I. 3. t. 15. J. I.
Qii.uiidiu ron cst infcgra , I. 8. t. 28. I. G.
Qi-aindiu pcr f;icti qua;stiontin , 1. G. t. 9.
I. 5.
Qiiimqi:am ita , I. 9. t. 23. 1. i.
Qu4iaq^ur,ui mililuiu tc»tamciit»,l. 6. t. 21. 1.3.
Quamquam omnium bonorum , I. G. t. 22 .
1. I.
Qiiamvis adultcrii , J. 9. t. 9. I. 3o.
Qiiamvis ancilla , 1. 7. t. G6. 1. 5.
Q)iiainvis Bassa , 1. 4- t. 32. I. 8.
Qiiamvis codiciili , qiiibus , i. 7. t. 4- 1-2.
Qijamvis constct spccialiler , 1. 8. t. 1^.1,2.
Qiiamvis , ciim caiisain , 1. i. t. iS. 1. 1.
Qii.imvis cum statntib.iro , I. ^. t. i^. 1. i.
QiMinvis de inofiicio-o , 1. 3. t. 28. 1- :>.
Qiiiimvis deAincfus sit , 1. 7. t. 21. I. 3.
Quanivis ea pccunia , I. 8. t. 14. 1. 17.
Quamvis ctiam e.xpiiatae , I. G. t 2. I. i".
Q)uamvis cum t)rdiiiem , 1- 9. t. 45. 1. 3.
Qiiamvis enni , qui , 1. 2. t. 4- 1- 3^.
Qiiainvis cx causa dotis, i. 7. t. 73. I. 2.
Quamvis fluminis natur;iiem , 1. 7. t. ^i^l-i.
Qiiamvis friictus pignori , 1. 8. t. i5. 1. 3.
Q)uamvis heres ini-titiitus , 1. 6. t. 37. J. 2.
QJiiainvis in liicro , 1. 1 . t. 18. I. 1 1.
Qiiamvis incremcntum , 1. n. t. 3i. 1. 2.
Qiiamvis indiibitati , I. 9. t. 9. 1. 19.
Quamvis instniinento , 1. ^. t. 5o. I. 4-
Qiiamvis iniilicr pro alio , i. 4- '• 29. I. 9.
Quainvis pater tuu.s , 1. 5. t. i^- 1- 3.
Qiiamvis pcciiniam tuam , 1. 4- t. 2. i. 2.
Qiiainvis pcisonali , 1. 8. t. i^- !• 8.
Quainvis piacucrit , 1. 6. t. 26. 1. ^.
Quaravis provisiim fuciat,!. 10. t. 3i.l.5i.
Quamvis quis se liliuin, 1. 6. t. 33. J. 2.
Quamvis Senatiisccmsultum , l. i. t. iG. J.i.
Q)iiamvis siinplicifer te , I. G. t. .\i. 1. i5.
Qiiamvis V(^rbis his , 1. 6. t. 37. I. 1.
Qnamvis usurfe fcencbris , J. 4- ^- 32. I. 3,
Qnando quis quolibet , J. 9. t. 49^ '• 'f>-
Quaiido vofis communibus , I. 12. t. ^g.l.i.
Qiianquam curatores pupilKie, J. 2. t. 44-1^2.
QuaiKpiam in lutela , 1. 5. t. 62. I. i5.
()uanquani patcr tiuis , J. 6. t. 5o. J. 10.
Quanqiiam pecuniae , J. 7. t. 46. J- 2.
Quantum acl extraordinarias , J. 10. t. 4'-
1. 10.
Quas actioncs , 1. 1. t. 2. post 1. 24.
Qiias giatias, aiit , J. i. t. 27. J. i.
Quatuor , qiri ex , 1. 12. t. 27. 1. 1.
Quem dicis tibi tutorem , I. 5. t. 28. I. I.
Quemailmodum oiiginarios, I. n. t. 47-l-7^
Qucrda faisi , I. 9 t. 22. J. 12.
Qui a crctiiforc , 1. 8. t. 28. 1. 18.
Qui accusare vohmt , 1. 2. t. 1. 1. 4-
Qui ad siatuas , vcJ, I. i. t. 25. 1. i.
Qui aJ tuttlam , veJ curam , J. 5. t. 6G.I.1.
Qni agros , doinino , J. n. t. 58. I. 8
Oui aiitna pccunia , I. 4^ t. 5o. I. 8.
Qiii aliqr.cm ex f.iiniiiis , 1. n. t. 7. J. 5.
Qui aiit palrc conchylcguln , 1. 1 i. t. 7.I.I.).
Qui bonis cesseriut ^ 1. 7. t. 71. 1. i.
Qui caiumniatorcs , 1. 9. t. 46- 1- 5.
Qiii causaria missionc , I. 5. t. 65. I. i.
Qiii certo loco stsc soluturum , J. 3. t. iS.
I. i.
Qui conditioni non , I. 10. t. 43. 1- 3.
Qiii coiifiigicnfcm , J. 9. t- 29. 1. 3.
Qiii conteii;iplatione, 1. 12. t. 12. 1. i.
Q li contra lcgiim pr.Tecejita , 1- 5. t. 5.1. 4.
Qiii crimen puliliciiin , 1. 9. t. 1. 1. 3.
Q .'i do crimine publico , I. 9. t. 2. I. 9.
Qui deportantiir , si , 1. 6- t 24. I. i.
Qui depositinn non restiluit , J. 4- *• ^i-
1. 10.
Qui dereiicta ciiria , J. 10. t. 3i. 1. 17.
Qiii divinse Jcgis , I. 9. t. 29. J. i.
Qiii ea Jcgc pra;diuia", 1. 4. t. 54- 1- 3.
Qiii ex coiidiicto possidct , i. 7. t. 3o. I. i.
Qui ex qu.Tsturx lioiioie , I. 12. t. G. I.i.
Qui e.wrcen<Jormn mercatuuin , I- 4^ ^^ 6»».
1. I.
Qui e.^pJicaitdi ncgolii , I. 9. t. 2. J. lo-.
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS,
Oiii cxportandus a doniino , 1. !\. t. 55>. 1.5.
(^ui falsa in lcslinionio, 1. ^. t. 2o. 1. i3.
(^Jui l;il>as kibujas dixerit , 1. y. t. aa. J. G.
(^Jui tideiconunissoiiam , 1. 6. t. /ja. 1. 8.
(^;ui lilios \t;tios, vcl , 1. 8. t. ij. I. 6.
()\\i fiscalcs species , 1. ii. t. i. 1. ^.
(^>ui fuiidos jiatiinionialcs , 1. |i. t, f^S.l.Q.
(Jiii gravatos sc csse a, 1. ii. t. 5j. 1. 5.
(^ui iiabet ,1. i. t. i2. I. n.
(^ui imniunitatcm , 1. lo. t. 4'- '• 3.
i^ui inipcratoic , 1. i. t. 12. I. 8.
(^ui in contractibus , 1. lo. t. i . 1. 8.
(^ui in Monastcriis , 1. i. t. 3. 1. 29.
^)ui in officio Magislrorum , J. 12. t. 55.
1. 2.
(Jui in polestalc patruin , J. 2. t. 2. I. 3.
(^ui jure vcteri , I. 8. t. 58. I. i.
Q>\i legati , sivc fidcicommissi , 1. 6. t. 54-
1. 5.
(^)ui libcros , 1. 9. t. 35. I. 9.
(^ui Hcilam , 1. i. t. 21. 1. 3.
(^)ui manuinittuntur , 1. 6. t. 3. 1. 12.
(^ui mihtiam , 1. 10. t. 55. 1. i.
(^ui navem Tibcrinam ,1. 11. t. 26. 1. I.
(^ui necessario patiuc , 1. 2. t. ^. 1. 1.
(^ui uon probassc crinien , I. 9. t. 4*J. J-S.
Qui nondura ccrius de , I. 4- t. 3^. I. 4-
Qin uumerarii appellari ,1. 12. t. 5o. 1. 2.
(^ui nummis acceplis ab , 1. 6. t. 3. 1. 3.
(^ui ordinaiiam gcsserit ,1 i. t. 40. 1. 7.
Qui pactus cst , nisi , 1. g. t. 35. 1. i.
Qui per potcntiam , 1. n. t. 58. J. lo.
(^ui pignus sccnndo loco , 1. 8. t. 18. I. i.
Qui post sanctum , 1. i. t. 11. 1. 10.
(^ui post testaraentum , I. 6. t. 3^. 1. 3.
(^ui post XXV. annurn , 1. 1. t. 46. 1. 2.
Qui potentatus , I. 9. t. 43. 1. i.
(^ui pra'diuin obligatiiiri , 1. 8. t. 28. I. i3.
Qui prnepo.siti laborum , 1. 12. t. 18. 1. i.
(^ui pro parte bcres, 1. 8. t. 3i. 1. i.
Qui publici myncris , 1. 10. t. 43. 1. 2.
(^ui pupilla; ncgotia , 1. 2. t. 19. J. 4.
Qai relictis miJitaribtis , 1. 12. t. 46. 1. 3.
(^ui religiosa pjcntc , I. i. t. i3. 1. 2.
Qui rem emit, ct , I. 8. t. 45. I. 3.
Oui rem hiijusmodi , I. i. t. 2. post. I. i^.
(^ui rera propriam conduxit , I. 4. t. 65.
1. 20.
Qui res jam dicfas , 1. i. t. 2. post J. 14.
Qui lestituitur iu iiUcgrum , 1. 2. t. 48.I.I.
Qui sacia piagmatica , 1. 3. t. 2. 1. 2.
Qni se non immisciicrunt, 1. 5. t, 55. 1.2.
(^iii se patris , J. (i. t. 14, 1. 3.
(Jui secutus domini , 1. 4. t. :\5. 1. 6.
(^ui scmd attioi.cni , !. 7. t. 43. post I. 8.
Qui scmcl in jus vocavif , 1. 2. t. 2. I. 4.
Qui senleiiliam lalmus, J. 9. t. 47. J. iG.
(^ui s:pu!cra violunj , 1. 9. t. 19. 1. 4.
Qui scsc in officiis , 1. 12. t. 55. I. 1.
(jni sine ajicloritate , J. 8. t. 12. 1. 20.
(^ui sua Monaslcria ,1. i. l. 3. I. 3^.
«^ui stip<ndia mcrenlur , 1. 2. t. i3. 1. 9.
Qui tub picUxtu , 1. I. t. 2. 1. 9. et l.ii.
t. 17. 1. 1.
Qui tcxtrini nosfri ,1. 11, t. 7. 1. 6.
Qui libi hereditstem efc. et ideo mannmit-
tendo, 1. 7. t. 10. 1. 3.
Qui tibi ered. etc. et idco vcnd. 1. 4. t.Sc.
1. (i. ^
Qiii liilores , ve! , !. 5. t. G\. 1. i.
Oni vel exiguam ,1. 12. t. 60. 1. 4-
Qui vcbit piaeH-iiUin , i. 9. t. 22. 1. i3.
Q\n utilia reipiiblicce , 1. 11. t. 58. 1. 5.
^Quia abscnle , 1. 2. t. i3. 1. 4.
<^uia iionninvjiiam , 1. 4. t. 4o. 1. 3.
Qiiia f.h.riniae domiiji , 1. 8. t. la. 1. 19.
Qiiilms ]h)..LL;ic ordiiii suo , I. lo. t. Sq^I.i.
Qiiibuscunijue jEodi>, i. 1. t. 2. post. i.i^.
Quicquid animi largitatc, 1. 2. t. 7. 1. 5.
Quicquid avus, avia , l. 6, t. 60. J. 2.
<^)uicquid confra vectigales , 1. 4. t. 61.I.12.
Quicquid nostrorum , 1. 12. t. 64. 1. i,
(^uicqiiid lutoris dolo , 1. 5. t. 5i. 1. 7.
(^*i;icquid ullra dcbiium , 1. 10. t. 20. \. 1.
Quicunquc ad erupbytcusim ,1. 11. t. 61.
1. 7.
Quicunquc adrainistrationem, I, i. t. 53.1.1.
<^)uicnDqi<c apparifores , 1. 12. t. 60. l. 5.
(^iiiounque castcllorum ,1. 11. t. 5^. I. 2.
(^uicunque cbarlas, vcl, I. 12. t. 58. 1. 10.
(^uicunque de provincialibiis , 1, jo. t. 22.
1. 3.
Quicunqiie do scriniis ,1. 12. t. 43. I. 2.
()uicunqiic Decurionum , l. 10. t. 69. J. 2.
Quicunque dcserta ))raedia , 1. ii. t. 58.1.3.
Quicunqiie ex corpore , 1. 12. t. 22. 1. 7.
Quicunquc ex corporibiis, 1. 11. t. 16. 1.2.
Quicunque ex eo dic , 1. 9. t. 4°' !• 2.
Quicunquc ex Judajis , 1, i, t. 9. 1. lo.
Quicunquc ex mancipiis , 1. ii, t. i5. 1. \,
Quicunquc cx palatio, 1. 12. t. 6i. 1. 2.
Quicunquc fugitivum , I. 6. t. i. 1. 4-
Quicunquc babent , vel , 1. 9. t. 49- 1. 11.
(^)uicuiique iliuslris, I. 12. t. 54- !• 2.
Quicunque in bac sacra urbe, 1. i. t. 5.1.8.
Quicunque locus in , 1. 8, t. 12. 1. 17.
Quicuriqne makficiorum , 1, 9. t. i8. 1. 9.
(^uioiinque militum , 1. 12. 1. 36- 1. 10.
Quicunque non illustri , 1. 3. t. 24. 1. i .
(^uiiiuique parvuli, 1. 1 1 . t. 63. 1. i.
Quicunque per Osroenam , J. 12. t. 58.1.5.
Qnicunque pojsessionem , J. 11. t. 6o. 1. 3.
Qiiicunque possessiones , I. 11. t. 61. I. 3.
(^uiciinque praeLDriacae , 1. 2. t. i3. 1. 25.
Quicunque rcm Jitigiosam , 1. 8. t. 37. 1.3.
Quiciaique res ex , 1. 6. t. 9. 1. 8.
(^uiciiiique residentibus ,1. i. t. 3. 1. 14.
(^iiiidam ancillae sui« , 1. 6. t. 0.7. 1. 6.
Qiiidam , cum testam. conderet , 1. 6. t.27.
• I. 5.
Quidam , cum testam. faciebat , !. 6. t. 25.
I. 4-
Quidara clogio condito , 1. 6. t. 3o. I. 20.
(^)uidain filium suum a , !. 6. t. ^i.. 1. 3i.
Quidam ignaviae , 1. 10. t. 3i. l. 26-
(^)iiidam post impletura ,1. 12 t. 24. 1. 5.
Qiiidam testaniento condito, 1. 6. t. ^g.l^S.
(^uidam vetusti jiiris , 1. 5. t. 8. 1, 1.
(^iiilibet executor , 1. 12. t. 61. 1. 7.
(^uiliLet principalium , 1. 10. t. 3i. 1. [^o.
Qiiinquaginfa dies , qui , 1. 5. t. 62. I. 6.
Quinque pcdum praescriptione , l. 3, t. Sg.
1. 5.
Quinqiie Sumraatcs , I. 10. t. 3i. 1. 57.
(^uis tam inveniri , ibid. 1. 52.
(^uisquis accusator , 1. 9. t. 44^ '• '•
(^uisquis alieni juris , 1. 12. t. 44' !• "^-
(^uisqiiis censibus , 1. i. t. 3. 1. id.
(^uisquis coliortalibus , 1. 12. t. 58. 1. i^.
Quisqiiis colonum , I. 11. t. ()3. 1. 2.
(^uisqiiis coloiiiis , 1. 11. t. 49- J- i.
(^iiisqiiis conductor , 1. 11. t. 5i3. J. 6.
(^iiisquis crimen inteiidit , 1. 9. t. 46. I.io.
()uisquis cum miiitibus , 1. g*. t. S. 1. 5.
()uisquis emensis , 1. i. t. 3. 1. 27.
Quisquis equos , qiios ,1, 11. f. 40. !. 3.
Quisquis cx descrtis , ]. 11. t. ^- . 1. 3.
(^iiisqtiis fuerit e.xhibifiis , J. 3. t. 2. !. i.
Quisquis in criminc , !. 10. t. 1 a. I. i.
Quisquis Judici fa-nehrem , 1. 4. t 2.1. 16.
(^)uisquis inagisteriiim ,1. 12. i. 4. 1. q.
Qiiisquis major a;!ale, 1. 4. t. 44. !. i5,
Quisquis ne voliintas , 1. 7. t. (.>5. 1. 6.
Qiiisqnis rcm aiiqiiarn , 1. 8. t. :■']. I. 'iS.
(^uisquis vitem succiv-!ciit , I. li. t. 07.
i. 3,
(^iisqiiis viilt esse causidicus , I. 2. i. 6. 1.6.
(^)uo jme utatur , 1. 8. t. 18. post 1. 12.
Qiio minus creditor , 1. 8. t. 20. 1. 3.
Quo minus frucfuum , 1. 4^ t. 24. 1. 12.
Quod ad pra;scns , I. 11. t. ^. !. !,.
(^)uod adbibitus ad , I. 9. t. 23. I, 5.
Quod certatura est , 1. 6. t. 39. 1. 3.
(^iiod Cornelia Salvia , 1. 1. t. 9. 1. i.
Quod de suo maritus , 1. 5. t. i5. I. a.
Quod di.ljitori tuo , I. 8. t. ^3. 1. i5.
(^iiod dicis , matrtm filiis, I. 5. t. 3^. 1.6,
(^uod eis permitlitur , 1, 5. t. 4- '• 23.
po=t ^. 3.
Quod esl constitufura , post 1. 7. t. 2t. 1.5,
Quod evitandi tyrocinii , 1. 4- t. 7. 1. 3.
Qxiod ex liberta muliere , 1. 6. t. 3. 1. 11,
Quod ex operis ancillae , 1. 4- t. 24. 1. 2.
(^uod favore quorundam ,1. i. t. i^. !• 6,
Quod fieri non debet , 1. 3. t. 11. post !. 2,
(^uod liodie non , 1. 5. t. 17. post I. 9.
Quod in libellura contulisti, 1. 10. t. 3.1.i,
QiKxl in uxoicm tuam , 1. 2. t. ig. 1. i3.
Quod jus locuin , I. 5. t. 27. po=.t J. 11.
(^)uod locum liabet si , 1. 5. t. i5. post 1.3,
Qiiod locum liabet sive, l. 6. t. 20.post!.5.
Qtiod magno conflictu , 1. 5. t. 57. 1. 7.
Quod mater , I. 8. t. 56. posl 1. 7.
(^)uod nunc generale , 1. 5. t. 70. j. 7. po8(
5. 5.
Qiiod obtinet omuimodo , 1. 4- t. 19. post
Quod obtinet oi , 1. 8. t. i4- post 1. 27.
Quod placuit , veteraaos , I. 5. t. 65. 1. 2,
Quod plerunque , 1. 5. t. 30. 1, 2.
(^uod pro hac causa , 1. i. t. 3. post 1. 3i.
Qiiod promulgatis , 1. i. t. 28. 1. 2.
(^uod quis sibi debitum , 1. 2. t. i3. 1. 8.
Quod res cura nterinis , 1. 5. t. 62. 1. 21.
Qiiod scitis prioribus , 1. 6. t. 61. 1. 3.
(^uod si quis , 1. 7. t. 33. post }. i.
(^)uod sine subscriptioije , 1. 6, t. 23. post
I. 21.
Quod sponsae ea lege , J. 5. t. 3. I. 4-
Quod tempore militiae , 1. 2. t. 5i. 1. 3,
(^uoniam adversus emptoicm , 1. 5. t. 73.
1. 4.
Quoniam Alexandrnm , 1. 9. t. 9. 1. 26.
(^uoniam asseveras , patrem , 1. 4- t. 64J. 5.
Quoniam Augerio , !. 10. t. 2. 1. 3.
(^uoniam aviis tuus , 1. 8. t. 4^- ^- 2.
Quoniam circumventam , 1. 2. t. 34. I. i.
Quoniara civili disceptatione, I. 3. t. 8. l.^-
Quoniam consulis , an , 1. 3. t. 12. 1. i.
(^uoniam desideria , 1. 5. t. 27. !. 4-
Quoniam diversi Judices , !. 12. t. i. 1. 7.
Quoniain ea , qua; iu transact. 1. 2. t. 47^
1. 2.
Quoniani in plerisq:ie . 1. i. t. 2. I. 27.
Quoniam in prioribus , 1. 3. t. 28. 1. 3j.
(^uoniam indigiiuni est , !. 6. t. 23. 1. i5.
Quoniam inter .alias captiones . 1. 8- t. 35.
I. 3.
Quoniani Judices , !. 7. t. Gi. 1. 21.
(Juoniaoj liberi teslei* , i- j- t. 20. I. 11.
(^iioniam liberum fundum , I. 4. t. 3i.l.io.
(^'.['^riiam nuiita iacinora , 1. 9. t. 12. 1. 6.
Q.ioniam inulti Jr.iicos, 1. 1. t. 5. 1. 21.
Quoniam niiii! aotor amplius , 1. .6. t. 54-
I. I.
(Juoniam nonnuiit (isci , 1. 7. l. 6j. 1. 18.
Qiioniara nonnulli inonetarii , 1. 9. t. 24-
!. I.
Quoniam novella constitulio , I. 3. t. 28.
I. 29.
Qupniam plerui^qiie cvinit, 1. 3. t lil.i.
Quqniam praeteritiT; !cg;:s , 1. 5. t. 9. 1. 9.
.QiiO!i:a;n ri.ligio>a, I. 7. t. i3. 1. i.
Quoniam Jtrvos a , !. 9. t. 30. 1. 7,
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
33
Qiioniam sororcm tuam , 1. 6. t. 3o. 1. 7.
<j)iioi)i:im tJibularii civilaliini , 1. 11. l. 67.
1. I.
Quoniam vcncraliilis rccordat , J. i. t, 3.
i. u3.
Quoniam vcrtilonim , 1. 12. t. 5i. 1. la.
Qucriiaiii iiiiiiiji Ciucciis, 1. y. t. 4- !• 3.
Quos rclialu 111 .^civiluUm , 1. 1. t. 3 1.1.3,
Quosdiim opcria ln 1110 ,1. jj. t. 6. 1. 6.
Quulieiis a lutoriliiis singulis,!. 7. t. 55.1.2.
Qiiolicns ab i\lc.\andriiia , 1. 10. t. G3. J.G.
Quolicns a)j oinnibus qiii.l. 6. t. !\->..\. n.
Quoticns a(Li))iciilis , I. 4- I. 7. 1- 4-
QuoticiKs aliciii , J. II. t. G7. I. G.
Quoticns aliqiiis , vel , 1. G. t. 55. 1. 12.
Quoliens ccili quidcm , J. G. t. i!\. 1. i3.
Quoticns coni|;tilsnr, 1. 12. t. 62. I. 3.
Quoticns de domiiu) , 1. 9. t. !\\. 1. 12.
Quoliciis dc (|uaiitalc , 1. lo. t. 71. I. 2.
Quoliciis dc cnianciiiati , 1. 6. t. 67. 1. 4-
Quoticiis (lonatio ita , J. 8. t. 55. 1. 3.
Quoliciis diiobus , 1. 3. t. 32. 1. i5.
Quolicns duobiis non , 1. n. t. 35. J. 2.
Quoticus c tiitoribus , J. 7. t. 55, 1, 2.
Quoliciis .X )invala , 1. 12. t. 1. 1. 17.
QiiOlicns cx qiioli))ct, 1. 4. t, !\. 1. J.
Qiioticns iii (li.scc)il,ilioiie , J. 10. t. 3o. l.i.
Qiiolicns iiilcr onmcs , 1. 3. t. 36. 1, 10.
Quoliciis obrnla , 1. u. t. 5. 1. 3.
Quoticns pluribus liJicris, 1. 6. t, 10. 1. i.
Qiioliciis ))riiici)iali lo^o, I. 6. t. 42. 1. i3.
Quoliciis quaeslio slalus , I. 3. t, i, 1. 3.
Quolicns quis , ct , I. 10. t. 19. 1. 3.
Quolicns rcs acslimatffi , I. 5. t. 12. 1. 5.
Quofiens rcscripto nostro , J, i. t. 19. 1.2.
Qiioticns siipcr caiisa , J. 12. t. 3o. 1. 3.
Quoliens yiio forte Patricio,J. 3. t. 24. 1.3.
Quolicns urgcnte , 1. 10. t. 27. I. i.
Quoticscuiique certa summa , I. 10. t. 70.
1. 5. ' '
Quolicscunquc sc cx rcscriptis , I. 10, t. 32.
1. 37.
n Aptorcs virginum honeslarum , J. 9. t,i3.
Itaptorcs virginum , vel viduarum , 1, i.
t, 3. J. 54,
Batio jiiris postulat , 1. 4. t. Sg. J. 2.
KalionaJcs juivatae lei , J. 2. t. 9. J. 4.
Rationcs cuise adininistral.T,I. 5. t. 37.I.T4.
Balioucs clrfuncti , quae , 1. 4. t. K). 1. 6. '
Kalas niaiicre scmjicr , J. 4. t, 44, 'j. 7,
Re quidcm intcgia , I. 4. t. 45. 1. i, '
Rc tua a))iid aliuni , J. 3, t. 32. J. 18.
Rcbus ccrta Icgc Iraditis , 1. 4. t. 64. 1. 6.
Rcbus, <nias aliiis dclinct, I. 2. t. 17 1. 2.
Rcbiis (luidcni jiidicalis , J. 7. t. 52. I. 1,
Reccplitia aclioiic ccssante , J. 4, t, 18, 1.2,'
Rcclc jiossideiiti , I. 8. t. i. 1. i.
Reclores 1'ioviiiciaruni , 1. 9. t. 47, I. 24.
Rcddatur nuusquisque , I. 10, l, 52. 1. 8.
Rcddcnlcs lionorcm aposlol. 1. i. t. i. post
1. 8.
Rcfcrt largilcr dolcm, I. 6. t. 44. 1. 5.
Rcgiae niaje.statis cst , J, 2. t. iG. I. 1.
Regioncm ccrtam fundi , |. 3. t. 3^. J. i.
Rci aiiiionari.-e cmolumcnta , J. 4. t. 47. 1.2.
Rci crcditor oblii^ai.-v; , |. 8. t. 28. 1. i'^.
Rci judicala: dUc I u ni , 1. 7. t. 57. 1. 2''
Rcipiiblica; juribiis , 1. 2. 't. 18. 1. i.
Rclalioiics Vicaiioruni, J. i. t. 38. l. 2,
Rem in pipetcnti non I. 5. t. i3, J. i,
Rcm majoris pictii , j' 4. t. 44, j. 2. '
Rcm noii uovam , I. 3. t. i. 1. 1 4.
Rem pnvatam noslram , I. 11. t -4 J 2
Rem),ublicam , i.l , 1. ,,. t, 39, 'j.' 3!
Rcm, quam a j.alrc vcstro , J. 2. t. ag.l.a.
''^ i. IV.
Tom.
Rem quam patcr in dotem , J. 5, t, 12.
J. 22.
Rcin quidcm illicitam , I. 7. t, iG. I. i.
Rcm suani jitrscqucuiibiis , I. 10. t. 7, 1. i,
Rcniiltit , i. II. I. I. 1. 1.
lUliiiciilc tc jatci liius , 1. G. t. 3o. J. 11.
Rcos aduitcru , duos , I. 9. t. 9. 1. 8.
Rcos ca)utalium criininum , 1. 9. t. 2, I. 3.
Rcos criminis postulatos , 1. 10. t. 58, 1. i.
Rccs priiicijialcs , 1. 8- t. 4'- ^- '-*3.
Rcpttila consuclurio , 1. 12. t. 38 1. i,
Rc])ctila )iiomulj;ati()iic , 1. i. t. 3. J. !\i .
Rcjclilio jcciilii 1(11, iii , 1. 7. t. 21. J. 8,
R< ) iclu luiciida tii niagis es , J. G. t. 20. J. 5,
Rcquiiciidi liigili^os , J. G. t. 1. 1. 2.
Rts aJitnas jossidens , I. 3. t. 32. J. 28.
Rcs coium , qui , J. 10, t. 21. J. 1,
Rcs iu judiciiim ijcducta , I, 3, t, 9. 1. i.
Rcs inlcr alios jiidicatce , 1. 7. t, 56. 1. 2,
Rcs jiidicala; , si .sul) , J, 7. t, 52. 1. 2,
Rcs iuobilcs iii dolcm dalte , 1. 7. t. 28. I. 1.
H(s oJ' cuusam judicali , 1. 8. t, 23. 1. i.
R(s cbijgalas cxlerus , 1. 8, t. 14. 1. 21.
Rcs oLligatas sibi , I. 9. t. 33. 1. 3.
Rcs j)ignoris , bypollietseve , 1. 8. t. 26,
1. 10.
Rcspublica minoriini jure , J. 2, t. 54. I. 4-
Rcs , cjuae ex matris successione , I. 6. t. Go.
1. I.
Rcs quje subjaceut , 1. 6. t. !\^. 1. 3. post
5. 3.
Rcs , quas iisufructu , 1. 5. t. 12. J. 17.
Res rcligioni d(Stinatas , I. 9. t. 19. J. 1.
Res uxoris , qiiae , 1. 5. t. iG. I. 24.
Rescripta contra jus elicila , J. 1. t. 19. J. 7.
Restaurationi mceniura , J. 11, t. 69. J. 3,
Restituendie , I. 2. t. 8. J. G.
Retractaix fiscum , quod ,1. 10. t. 5. 1, 2,
Rcum criminis , 1. 2. t, i3. J. 6.
Rogati ut , J. 4. t. 20, post 1. 18.
Roinai.'pe genlis lioiuines , 1. 4- t. !\'}.. 1. 2.
Ru))lo quidcni tcslanjcnlo , 1, 6. t. 36. J. I.
Rura , rt possessioucs , quas ,1. 1 1 , t. 58.
1. 14.
S.
SAcram fecimus , 1. i. t. 4. 1, 33, et 1. 5.
t. 4. J. 29.
.Sacramenta pulierum , 1. 2. t. 58. post J. i.
Sacranienlum quidcm , 1. 5, t. 35. post J. 2.
Sacri aflatus , quoscunquc , J. 1 . t. 23. J. G.
Sacri cubiculi prrcpositi , 1. 12. t. 5. 1. i,
Sacrilegii insfar est , 1. 1. t. 23. 1. 5.
Sacris Canonibus , 1. i. t. 3. 1, 45.
Sacris nostris ,1. 1. t. 2. I. 47.
Sacrosaiicla Thcssalonicensis ,1. i. t. 2. 1. 8.
Sacrosanclae oithodosae fidci ,1. i. t. 3.
1. 34.
S.iepe quidam .nios obnoxios, J. 7. t. 39. J. 9.
S.c))e icscniitum csl , 1. 2. t. 17. J. i.
S;rpenumero pra^ccptiiin ,1. 7. t. 38. 1, i.
Salariiiin iiiccrlae , J. 4. t. 35, I. 17,
Salul)crrinia sanctionc ,1. 12. t. 4^, 1. i.
Samaritanoriim , J. i. t. 5. J, i",
Sancinius, cautionis nomiue , 1. 6. t. 38.
J. 3.
Sancimu? , crcationc , I. 5. t. 37. 1. 25.
Sancimus dc invtctis a , I. 8. t. i5. 1. 7.
Sancimus cjusmodi \iros, J. 9. t. 27. J. 6.
Sancimus favore , 1. 2. l. 4i- 1- 5.
Sancimus , bis solis militibus , I. 7. t. 35.
I. 8.
Sancimus, his solis , qui , 1. 2. t. 5i. I. 8.
Sancimus, ibi cssc jioenain , 1. 9. t. 47- 1- 22.
Saiuimiis igitur , iit , J. 1. t. i. post. I. 3,
Sancimus in curalioiiibus , J. 1. t. l\. 1. 3o.
Sancimos , liccutiam csse , 1. 6. t. 49- '• 7.
Sancimus , mulicros suse , 1. a, t. 56. i. 6,
Sancimus , nc qiiis ,1. 1. t. i5. J. 2.
tSaiicimiis , neinijicnj a<l ICpiscopaluin , I. 1,
t. 3. 1. 48.
Sancimus , neraincm oninino , I. i . t. 3. I. 53.
Saiiciuius , ncminem tuloiuui , I. 5. t. 3;.
1. 28.
Sancimus nemini Jiccre sacralitsima , 1. 1.
t. 2. J. 22.
Sancimus , ntmiui litcre , sivc , J. 8. t. 02.
1. 3,
Sancimus , nuptias, (pi:e , I. .^. t. 4- '• 25.
Sanciiijus, omiitin , 1. 8. t. 54. J. 34-
SanciiJius, oiiJiKS Judiccs , J. 3. t. 1. I. i5.
Sancimus , ) alionuin fisci , 1. 2. t. -. I. 13.
Sancimus , quemadmodum de , I. G. t. 5ci,
J. II,
Sancinius , res ad vencraljilts , J. i. t. 2.
I. 23.
Sancinuis , si proj>rictarius , J. 7. t, i5, 1. i,
Sancinius , si quis Icgitimo , J. 6. t. 23. J. 27.
Sancimus, si cjuis moricns , I. i. t. 3. 1. 4^-
Sancinuis, si quis nujiliaruui, J. 5. t. 4- !• 24,
Sancimus , si quis pro alio , 1. 8. t. ^i- 1- 2G.
Sancinuis , si\e bx, 1. 4- t. 5i. J. 7.
Sancimus \(lcruni duhitalioue , 1. 4> '. 37.
Saiiciniijs Tiris Exctllcntisi-imis , 1. 12. t, 3.
J. 4.
SaiiciiiJiis A iros Excelsos , 1, 12. t. 3, 1, 5.
Sancimus , iit Ad\ocatis, I. 2. t. 7, 1. G.
Sanciuius , iit a\thcnlica, 1. x. t. 23. J. 3.
Sancimus , ut euin , cui , 1. 12. t. 61. J. G.
Sancinius , ut nemo , 1. i. t. 4- !• 29.
Sauciiuus , ut quoscunrjuc . l. 8. t. 52. 1. 4.
Saiicimus , ut si quando a).)iu< ril , 1. i . t. i.
1. 3..
Sancimus , si quis condtmnalus , 1. 7. t. 54.
J. 3.
Sanctae etc. Samaritai orum ,1. i. t. 5. I, 17.
Sauclissiniariim Ecclcsiarum ,1. 1, t. 3. J. 44'
Saniim mcu c , lictt aegium , 1. 2. t. 4' E 27.
Salis aj eite Divorum , I. 9. t. 22. J. 2,
Salis novum est , J. 8. t. i5. J. 4^
Satis sit tibi dtliitortm , I. 10. l. 21. 1. 2.
Scliolarium nostroium, 1. i. t. 3i. 1. 3.
Sciant cuncti accusalores , 1. !^. t. 19. J. 25.
Sciaiit Judiccs niliiJ , 1. 10. t. 73. J. 3.
Sciant Judices sujier admissis , J. 9. t. 27 . 1. 2.
Scianl oinues, accijiicndi , J. lo. t. G. J. 2,
Sciant Principes , et , 1. i. t. 48. J- 3.
Sciant , qui ad , 1. 6. t. 58, 1, 10.
Sciciitis conditioncm , 1. 7. t. 14. !• 6.
Sciens liberum veiiundando , J. 3. t. iG. I. 2,
Scicns servum aJienuiu , 1. 7. t. 26. J. 7.
Scimiis aiitca constiUilioncm , J. 3. t. 28.
I. 36.
Scimus jam duas esse , I. 6. t. 3o. 1. 22.
Scire tbbcs oraissa Falcidia , I. 6. t. 5o. I. I.
Scirc dclics privilcgiuin , t. 7. t. 74. J. i.
Scire d<bit gravilas tiia . 1. 10. t. 10 1. i,
Scire di bctis fideicomniissi , 1. 6. t. 54- '• 7.
Scire debuisti , fratre , 1. G. t. Sy. 1. 1.
Scire debuisti , quae sub , 1. S. t. 38. 1. 6.
Scriniarios , vcl apparitores , 1. 6. t. 21. J. 16,
Scriniarios, vel niimcrarios ,1. 12. t. jo. J. 8.
Scriuii mcinorix, J. 12. t. 60. in uicd. I. 10,
Scriniis oninibus , I. 12. t. i!\. I. 7.
Scriplura tcslamcnti , 1. 3. t. 38. 1. 10.
Scii))luia; divcis.x, 1. 4^ t. 21. I. 14.
Scrij.turas , qiiae srrpo , 1. 8. t. iS. 1. 1 l.
Scnipolosam \cteruiii, l. 8. t. 38- I. ii.
SccuikIo iiubcns aiit , I. 5. t. 9. post 1, 11,
Sccimdum D. Lcoiiis , I. 8, t. 34. 1. 32.
Scciiudum jilaciti fidcin . I. S. t. jS. 1, 20.
Secundiun lationcm juris , 1. 5. t. 18. 1. a,
SecuudiJin rcsponsuin , I. 8. t, 38. 1. 4-
Scoiindiis crcditor. 1. S. t. 14. J- 22,
Securitas scmcl , 1. 10. t, 70. 1. m>
5
H
INDEX LEGUM TOTIUS CODIGIS.
Securitatibiis , qurc, 1. lo. t. 22. 1. 4-
Socl curii festator, I. 6. t. 5o. post 1. 7.
Sc.d episcoj.alis, I. i. tit. 3. po.st. 1. 3^.
Scd ct in ca , 1, G. t. 49- I""''^ '• 7-
Sctl Pt lis , I. 7. t. G3. post J. a.
Sed ct pcriciilum , 1. 4- ^- 'l;- po''* ^- ^-
Sfil et pcrrniitarc , I. 1. t. 2. jio.st 1. i^.
ScfJ ct si quis al) , 1. 4- t. 20. jiost 1. ly.
Scd ct si quis cx , I. 5. t. 9. post 1. 3.
Sed hodic adultcra , 1. 9. t. 9. post I. 3().
Scd liodic cs quo , J. 7. t. 11. j^ost 1. 4-
>^'td Iiodic iiemo , 1. :>. t. 16. post J. 24.
Sod Iiodie iion , I. ^. t. 17. j>ost i. 10.
Scd liodie novo jurc,l. 4- t- 10. post i. 14.
Sed liodie novo jure , 1. 1. t. 4G. po.st l. i.
Sed liodie nulla, I. i. t. 3. post J. 25.
Scd Iiodic qiiia, 1. 6. l. 8. post I. 2.
Sed jam caulum , I. 4- t. 34. ])Oht 1. 11.
Scd jam ncccssc , J. 5. t. 3. jiost 1. 19.
Scd judex mittat , I. 1. t. 3. post J. 7.
Scd nequc ante , 1. 9. t. 19. post J. 6.
Scd ncque ciirialcm , 1. i . t. 3. post 1. 4-
Sed nova conslitutio , 1. 5. t. 26. post 1. 11.
Sed novo jurc Inijusmodi , I. 5. t. 27. post
I. f.
Sed riovo jure nuUa, J. 5. t. 4- l^o^t I. i5.
Scd iiovo jiire jiotest , 1. 9. t. 9. j)ost I. 11.
Scd iiovo jure pro, I. 1 . t. 3. post 1. 10.
Sed iiovo jurc quiuque , J. 4- *■ 2. yosl I. 17.
Scd iiovo jure si , J. G. t. 1. post I. 3.
Scd iiovo jurc vir , I. 5. 1. 17. jiost J. 8.
Scd oranino , 1. 4- t. 12. post 1. 4>
Scd qu;e nihil , 1. 5. t. i4- post 1. 9.
Sed quamvis , 1. 5. t. i3. post 1. un.
Sed si aurum , J. 5. t. 9. post I. 6.
Scd si post . 1. 3. t. 28. post i. 9.
Scnicl causaria missis , J. £2. t. 36. J. 6.
Semel securitatcm , J. 10. t. 22 1. 2.
Senator, vel alius , J. 12. t. i. J. 11.
Senatores in j^ecuniariis , J. 3. t. 24. 1. 3-
Senatorcs in sacralissima , J. 10. t. 3^. I. 8.
.Senatores , seu Praifcctos , J. 5. t. 27. J. 1.
Scnatorum substantias, I. 12. t. i. J. 4-
Scnatusconsulti auctorilaicm , 1. 5. t. G. 1. i.
Sciiatiisconsulto , ef edicto, I. 9. t. 23. I. 3.
Senatuscousulto pcrmissum , 1. 9. t. 1 . I. 5.
Seiiatusconsultuin , auctorc , I. 3. t. 3i. J. i.
Scuatusconsullum lociim , J. 4- t. 29. J. 4-
Scnectus ad doiiationem , 1. 8. t. 5'(. 1. 16.
Scniiira quidcm aetatis , 1. 6. t. 22. 1. 3.
Scntcntia bonorum', 1. 8. t. 4i. 1. 20.
Scntcntiis finita negotia , I. 2. t. 10. I. 3.
Scptem dicbus per , J. 12. t. 38. I. 12.
Servi, atque coloni , 1. 11. t. G7. I. 3.
Scrvi ob viol.ilum , J. 9. t. g. I. 23.
Servi , qui monetarios , I. 7. t. i3. l. 2.
Scrvis , si doraiuorum fucrint , 1. i. t. 3.
I. 38.
Scrvis tostamento dominoruin, 1. 6. t. 3?. I. 4.
Servo es. sentcntia damnato , I. (i. t. 47.
J. i3. ' ^'
Scrvo, qui fuer.at pignori , 1. 8. t. i^. I. 23.
Servo tuo defiiiictus , J. 7. t. 2. I. 9.
Scrvorum caj)itis criniine,!. 9. %. 49. I. i.
Scrvorum libcrtates , 1. 7. t. 3. I. i.
Servos meos , nec pcr , 1. 7. t. 1 1. i. 2.
Scrvos non solum pro , 1. 9. t. ^i. 1. 14.
Scrvos pro doniino , I. 4. t. 20. J. 8.
Scrvos , qui fecisse , 1. 9- t. 12. 1. 8.
Servos , qui proprii indubitate , 1. 9- t. 4 ' •
c '' 7-
Servos , quos nullo jure , I. 8. t. 3o. I. 2.
Servos , vel tribiitarios , 1. n. t. 47. l. 12.
Servum communein , I. 3. t. 36. I. 22.
Servum domini delatorem , 1. 10. t. il. J. G.
.Scrvum emptor non trnditum , J. 3. t. 32.
1. 27.
Servum fugitivnm sui , I. 6. t. I. 1. i.
Servus creditoris , I. 2. t. 3. 1. 3.
Servus in judicio , I. 3. t. i. 1. 6.
Servus sul) poena , J. 9. t. 47- !• 'o.
Scrvos succes^orcs Iiabcre ,1.6 t. 09. J. 4-
Scrvu.s tuiis fxciiiii.ini , I. } t. 25. I. i.
Scveram indagatioiuin , I. 12. t. 1. 1. 10.
Severiter J'ra;ses provinci;c , I. 5. t. Gi. I. 14.
Si a crcditorc nomen , 1. 4- t. 10. 1. 7.
Si a creditrice jiire pigiioris , I. 8- 1. 46. I. 2.
Si a fratrc tiio miiitanlc,!. 6. t. 21. I. i^.
Si a patie cmanci[ata, i. (i. t. 3o. 1. 1.
Si a patre enMiici|)alus , 1. 4- ^- 5. I. 5.
Si a inatre vc»tia supcrstitc, 1. 5. t. u. I. i3.
Si a iion domiuis , 1. 7. t. 10. 1. 7.
Si a sj^onso rebus sponsa; , 1. 5. t. 3. J. 16.
Si a tc coin[)aravit is , I. 4- t. 5^. 1. 7.
Si ab JCliano , I. 9. t. 20. I. 2.
Si ab co , cujus scrviis, 1. 7. t. iG. 1. 7.
Si ab co , qui cx sacro , J. 6. t. 58. I. 11.
Si ab co , (jui iicgotia , J. 1. t. 19. J. 7.
Si ab hoslibus ciim patrc , J. 2. t. 5^. J. 5.
Si abducta inancipia , I, G. t. 2. 1. 10.
Si abscntibus ncccssariis , 1. 5. t. 63. 1. i.
Si abscntis jiccuniam , I. 4- *• 2. J. 4.
Si accusatoribus absentil)us , I. 9. t. 2. 1. 4«
Si actionem legati , I. 2. t. 3. 1. a^-
Si actor a curatore , l. 7. t. 62. I. 10.
Si actori servo , tam , J. 8. t. 43. l. 19.
Si actu solenni , 1. 7. t. 70. I. (i.
Si ad cxcludcnil.iin , 1. 4- t. i. J. 4-
Si ad instar iuterdicti , J. 8. t. 8. J. 3.
Si ad magistratum , I. 10. t. 3i. J. 18.
Si ad resolvcndam , J. 5. t. 71. 1. 7.
Si ad scribatum nominatus, 1. 7. t. 62. t. 4-
Si adcmptis bonis , J. 9. t. 5i. J. 5.
Si advcrsarius luus apud acta , J. 4- t. 21.
J. 3.
Si adversarius tuus non , I. 4- *• 29. J
Si adversus jjrivatos , l. 2. t. 37. J. 2.
Si adulta , cujus curam gcris , 1. 4- t
1. 6.
a;stimala praedia , I. 5. t. ■?3. 1. i.
alicujus , I. 10. t. 3. 1. 7.
alicnam a rco , J. 8. t. 41. I. 19.
aliquando homines , 1. 8. t. 12. 1. i5.
aliquid a susccptorc , 1. 10. t. 70. 1. 12.
aliquid |)er ej^istolam , I 8. t. .54- 1. r3.
allerius circumvcnicmli , 1. >. t. 43. J. 3.
ancillam ex cinpliouc , i. 4- '• 38. i. 7.
ancillam nuinmis tuis , 1. 5. t. iG. 1. 2.
Si ancillam tibi ex causa , 1. 4- t- 49- '■ i'.
Si ante conceptus cst pmr , 1. 9. t. 47. 1. 4^
ante dicm , J. 10. t. (>8. 1- i.
ante matrimoniiiin , 1. 5. t. 3. 1. 8.
apparitor defugerit , I. 12. t. 58. l. 6'
appellatione , 1. 7. t. 63. p^o.st 1. 2.
appellationem oblatam , !. 7. t. 6 >.. I. 3i.
apud priorem dominuii! , I. 4- t. :i8. 1. 3.
Si apud Provinci.-B , 1. 8. t. 56. J. 2.
Si apud utruinquc , 1. 7. t. 6y. J. 17.
Si aqiiam pcr possessionem , 1. 3. t. 34. 1- 2.
Si arbiter datus a, i. 7. t. 45. I. 2.
Si avi tui herediiatcm , 1 9. t. 3^. l. 3.
Si avia tua patrem tuiiin , I. (5. t. 3o. 1. 6.
Si avia vcstra proprias , I. 8. t. 04. 1. 19.
Si avia veslra sibi, 1. 8. t. 3^. 1. 6.
Si aviae eorum fratcr , 1. 6. t. 16. 1. 2.
Si aviam tuam uti anciHaiii,!. 7. t. 14-1.3.
Si aut uullura fcNtaiiuiitum . I. 6. t. 58.1. ^.
Si aviis tuus , qui ])afrem, I. G. t. 28. 1. 2.
Si aviis tuus rellrtis, I. G. t. i^ 1- i.
Si Barsatorem lafioucin , I. 8. t. Lfi. I. i3.
Si bona debitoris tui . I. 7. t. 72. 1. 5.
Si bonam causam , 1. 5. t. 37. L 11.
Si bonoriim pos.sessio . I. G. t. 9. l. 2.
Si captivi , J. i. t. 3. post J. 49^
Si causa copnita , I. 2. t. 4- '• 32.
Si causam judicali , 1. 7. t. 53. 1. 2.
10.
16.
Si cautiones , quibus , I. 9. t. r. 1. 2.
Si certis annis , 1. 2. t. 3. I. 28.
Si cessaote solutione , 1. 8. t. 28. I. 7.
.Si circumscripta malre , I. 5. t. 18. 1. 6.
Si cifra iillairi tran>.actiotiein, i. 4- t. 5. 1. 2.
Si Cl ■ricus anle dcriiiitivaiu ,1. i . t. 4- '• *•
Si co.iicilios nidjor x.\v. au. 1, 7. t. 3. I. i.
Si cogitafionc futurae , J. 3. t. 3(5. J. Ji.
Si cognati tui .lervo-i , 1. 2. t. 19. I. ai.
Si cohortalis apjiaritnr, 1. 12. t. 58. 1. 12.
Si coloiii , (jiios hoiia ,1. 11. t. 47. 1- '4*
Si coin|)ensaiidi dcbiti , i. G. t. 24. J. (>•
Si com| ctcnli Ju'!ici annua, I. G. t. 53. I. i.
Si compclenti Judici ciira , 1. 5. t. 25. 1. 3.
Si coiidiictionis iinplestis, 1. 4^ ^- 65.1. 26.
Si coiifidis sponsain , 1. 9. t. ti. l. 3.
Si consenticnre m.ific , I. 3. t. 3. J. 14.
Si coustanle inatrimiiiiio , a inirita-, i. 5.
t. 19. 1. 1.
Si con»tantc matrinionio , comiiiiini , 1. 5.
t. 17. J. 9.
Si constante matrimonio coasilium , J. 5.
t. 3. 1. 19.
Si constante mafrimonio maritus , l. 5. t. i8.
I. II.
Si constante matrimonio tilii , J. 5. t. 16.
J. 19.
Si constat pecuniam , I. ^. t. 3i. 1. 4-
Si constiterit , cum , qtii , J. 3. t. 39. i. 4-
Si cousisterit projirictatem , 1. 4- t. 21. 1.8,
Si contia ampliss. Ordinis , 1. 5. t. ^3. l. 2.
Si contra compromissuin , 1. 2. t. 56. 1. 2.
Si contra defuncti , 1. 7. t. 26. 1. 2.
Si coutra licitum litis, I. 4- t. 35. l. ao.
Si coiitra majorem xxv. an. J. 7. t. 62. 1. 8.
Si coutra raatris ultimam , I. 5. t. 47. 1. i.
Si coiilra pupillos , 1. 3. t. 14. i. 1.
Si contra te jui-c , 1. 7. t. 67. J. i.
Si controversia tibi , J. 8. t. 45- J. 9.
Si convenit , ut in matrimonio , I. 5. t. 14.
J. 6.
Si conventus quis negaverit , J. ^. t. 21.
J. 16.
Si creditor colludetis, 1. 9. t. 22. I. i5.
Si creditor conditioni , 1. 8. t. 4'- '• 7-
Si creditor non veslrara peisonam , J. 2.
t. 25. 1. 4.
Si crcditor pigiius, J. 8. t. 3^. 1- 2.
Si crcditor jiossessionem , 1. 8. t. 24. J. t.
Si creditor sinc vitio , J. 4« '• '^^- '• ^-
Si crcditore pignus , 1. 8. t. 3o. 1. 5.
Si creditores vcsfros , 1. 2. t. 3. 1. 18.
Si civditoribiis satisfactum , J. 7. t. 8. I. 5.
Si crcditoris volunfas , 1. 6. t. 4'-. 1. 17-
Si creditrici , quae , 1. 4- ^- ^^- '• *'•
Si crimen ad tuam , l. 9. t. i. 1. 10.
Si criraen aliquod , 1. 7. t. 19 1. 3.
Si criminis accusationem , I. 9. t. 12. J. 4«
Si criminis alicujus rciis , I. 3. t. 42. I. a.
Si ciii loci proprictas , 1. 8. t. lo. 1. 9.
Si cui non numcratae , l. 4^ t. 3j. 1. i5.
Si cuidam crimini , 1. 9. t. •.». 1. 2.
Si cujuscunque modi , 1. 2. t. i4 '■ 2.
Si cujuslibet tributarius ,1. 11. t. 53. 1. 3.
Si , cura anfe nuptias , 1. 5 t. 3. l. 7.
Si , cura avi tui testamenlo, I. 2. t. 39. 1. 2.
Si cum ea , qusB tibi , l. 5, t. 11. 1. 3.
Si , cum esses pupillaris , I. 3. t. 6. I. i.
Si , cum exigiiam pecuiiiam , 1. 4- '• 6. J. 4«
Si cum fiatre tuo, 1. 7. t. (3o. 1. 3.
Si cuin Hcrmes vectigal , I. ^. t. 65. l. 7.
Si , cuin ingenuus esses , I. 11. t. 36. 1. 2.
Si , cum intcr te et aviain , 1. 7. t. 64- 1. 2.
Si , ciim ijise , 1. 4^ '• "^9- '• ^-
Si , cum militaribiis , 1. 2. t. 5i. 1- 6.
Si , cum minor annis xxv. 1. 2. t. 43. i. i.
Si , ciim patcr fuus , 1. 2. t. 27. 1. 2.
Si , cum paler vester , 1. 4- '• ^9^ '• '7*
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
35
Si cwm patnio vcslro , 1. 3. t. 38. 1. 6.
Si ciuii jialnms tuiis , J. 4- t. G^. 1. 1.
Si ciiin peciiniani pio , 1. 7. t. yJ. 1. 3.
Si , cuni pecuiiiani luam , I. 8. t. 38. J. 3.
Si, cuin (pi.-Bs(io tibi supcr, 1. 8. t. 45. 1. 17.
Si , cum scivus liberani , 1. 8. l. ^^. 1. 3.
Si , cum tc pater , I. 10. t. 3i. 1. 1.
Si , cuiu tilii pictiuin , J. 3. t. i. I. 4-
Si, cuin vel iu ulcio iiabcictur , 1. G. t. 21*
1. 10.
Si curator post ileccrctum , 1. 5. t, 5i. 1. 3.
Si curalorcm babens , 1. 2. t. 22. I. 3.
Si curatoies daii , J, 5. t, 62, J, 2,
Si curatorcs iiabciis , 1, 5. t. 3^, 1. g.
Si curatorcs tiitoiibus , I, 5. t. 60. 1. I.
Si ciiraloris tpioniiain tui , I. G. t. 3o, I. g.
Si dc ccrta re , i. 2. t. 4- I- 3i,
Si tlc Juiiclo a locatoie , I. ^. t. 65. I. i5.
Si de licrcilitate , ct , 1. 7, t. 19. I. 2.
Si <lc jiosscssionc scrvitulis , I. ^. t. 19. 1. 20.
Si dc posscssioDC vi , I. 8. t. 4- '• 4-
Si dc pi()|>riclate datus , I. 7. t. 48. 1. 3.
Si dc j^roprio suo , I. 10. t. Gi. I. i.
Si deliitor cujus , J, 8. t. ^3. I. 4-
Si d())ilor ex adiniuislralione , I. 7. t. 11.
I. 7.
Si dcbitor pccnam , I. 9. t, 5i, J. 3,
Si dcbitor rcm tibi , I. 8. t. 28. 1. 12.
Si dcljitori litrcs ,1. 7. t. 36. I. 2.
Si dcbitiim noii , I. 4- '■ '^- '• 3.
Si dccrelo prictoris , 1. 8. t. 18. I. 2.
Si dccretiini Ordinis , J. 7. t. 9. I, 2.
Si decuri;)iKim , J. 10. t. 34- J- i.
Si defunclus ciijnscuuque , I. 9. t, 55. 1. 9.
Si dcfunctus tutclam , 1. 5. t. 5i. 1. 10.
Si delcgatio nou est , I. 8. t. 42- '• 3.
Si dcporlationis sentcnti.-e, I. 9. t. 5i. i. 12.
Si dciorlatus suos , J. 9. t. 49- ^- 8,
Si dejiosila pccunia, I. 4. t. 34- i. 4*
Si dcpositi cxpcriaris , I. 4- t. 3^. I. 3.
Si daserta piredia , i. 4. t. 46- 1- 2.
Si dcscrlorcin militiae , I. 7. t. i3. J. 4.
Si dcscrtores inventi ,1. 12, t. 4^- '• 2.
Si div( rsa j^ars coiitra , I. 2. t. 4- ^- '4*
Si diviiia doiniis , I. 10. t. 19. J. 8.
Si divisa coiiduclio fuit , J. 4- t. 65. I, i3,
Si divisio administrationis , 1. 5, t. 52. I. 2.
Si divisioiicm convcnlioiie , I 3. t. 36. I. i5.
Si divi.Mim aduiiiiistrationis , J. 5. t. 40. 1. 2.
Si doceas , ut affirinas , J. 8. t. 55, I. 1.
Si do( uci is apiid Pi wsidcm , J. 9. t. 22. I. 9.
Si dolo advcrsarii , I. 4. t. 44- '• ^-
Si domina pioprictatis , I. 3. t. 33. 1. jo.
Si domiiiiiim cjus, I. 8. t. 14. I. 9.
Si doiiiinum ancilla' , I. 3. t. 42. I. I.
Si donatio pcr cpislolam , 1. <S. t. 54. I. 5.
Si doiialiune contincalnr , I. 9. t. 57. 1. i.
Si doiialioiic tibi post , J. 9. I. 20. 1. i3.
Si doiialioncni litc fccisti , I. 8. t. 56. J. 5.
Si donatioiiis can.>-a , furti , I. 8. t. 54- 1. 18.
Si donalionis causa veiiditionis , I. 4. l. 38,
I. 3.
Si donalionis gratia , I. 8. f. 44' I- 2.
Si donationis , vci , 1. z. i. -20. I. 7.
Si donulioniim anle , 1. 5. t. 4. J. 22,
&i datarc (iliani voicns , I. 4- t. 29. I. 12.
Si dottin niarito , J. 5 t. 12. I. 24,
Si dotcui , iit proponis, J. 6. t. 44. J. f^.
S: dnm In liio niati iinoiiio , 1. 9. t. 9. I. i^-
Si duo, j)liiic.-.vc, I. 8 t. 4o. 1. 1.
Si duo , vcl jiluics, 1. 4. t. 27. I. 3.
Si duobiis , vcl fribus , 1 6. t. 43. I. 3,
Sj cii circilalc palcr , !. 10. t. 5o. I. i.
8i ca condiiionc, I. 6. t. 46. J. 3.
Si ca , cuj.is (iliuin , 1. 6. t. 5o. I. i3.
Si ca U>^v Oicsics , \. 4. t. 57. 1. 2.
Si ea lcgc posscssipncin , 1. 4.' t. 32. I. 17.
Si ea lcjjc praedium , I. 4. t. 54. 1, 1.
Si ea jiactione uxor tua , I. ^. t. 32. 1. 14.
Si ca , qu.x crinicii iiilcndit , I. 9. t. i,l. 7.
Si ca, qua; donavcras , I. 8. t, 54^ !• 23,
Si ca , (juai iii jura tutoris, 1. 5. t. 73. 1. 1.
Si ca , qua; stupro iihi , l. g. t. 9. I. 23.
Si ca , qutc libi vcndidil , I. 2. t. 24. 1. 2,
.Si ea quiestio infcrtur , I. G. t. 35. 1. 3.
Si ci , qui capcrc jiotcst , 1, 10, t. 1 1 . J. I.
Si cjus , a quo nunc , I. g. t. g. I, 24.
Si ejus , quffi vos licrcdes , 1. 6. t. 58. I. 2,
Si eniancijiata a jiatrc , 1. 1. t. 18. J. 3.
Si emancijiati utritiuc , I. 6, t. 20. I. 9.
Si emancijjatis -vobis , 1. 4> t. 5o. J. 2.
Si eo tinijiore , quo , J. 8. t. 26. I. 6,
Si cx. alio coiilractu , 1. 4- '• 26. 1. 9.
Si cx caulione tna convcniri ,1. 4- t. 7. 1- i.
Si ex cautionc tua licet , I. 4- t. 3o. J. 3.
Si cx centractu , J. 4- t. 26. 1- 4-
Si cx ea jiecunia , qiiam , I. 3, t. 32. 1. 6.
Si cx cdicto sororis, J. 8. t, 2, I, 2.
Si cx 1'alsis instrumciitis , J. 2. t. 4- '• ^^-
Si cx libcrtatc natum , I. 7. t. 16. 1. 12.
Si cx inajorc dcbili , J. 8. t. 36, 1. 7-
Si ex multis causis , 1. 7. t. ^o. 1. 3.
Si ex pcrsona minorum , I, 2. t. 82, 1. 2.
Si cx posscssioiie servilutis, 1. 3. t. 22, 1, ^.
Si cx jirctio dcbiUc , 1. 4- t. 2. 1. 6.
Si cx quocuiupK; contractu , J. 3. t. 42, !• 9-
Si cx senalusconsulto, J, 6. t. 48- !• i.
Si ex venditione , I. 4. t. 3i. 1. 7.
Si ex voiuntate patris tui , 1. 5. t. 16. I. 7.
Si extat corpus numinorum, I. 3. t. 4i- '• i-
Si falsos codicillos , I. 9. t. 22. 1. 8.
Si falsum instrumcnlum , 1. 4- t. 22, 1. 5.
Si familire trciscuudaj, 1. 3. t. 36. 1. i4-
Si fideicommissum ab , 1. 6. t. 53. l. 6.
Si fidcjussor a creditore ,1, 2. t. 2 1. I. i.
Si fidcjussor nullam , I. 8. t. 4i. l- 27.
Si lidcjussor jiro reo , I. 4- t. 35. I. 6,
Si lidcjussor jirocuratoris , J. 2. t. i3. 1. 28,
Si filiae luee , quani , I. 8. t. 38. 1. 2.
Si filise tiiae sjionsiis , I. 5. l. 3. I. 10.
Si liliam tuani , co quod , J. 3. t. 28. 1- ig.
Si lilii , quorum jianntes, 1. 5. t. g. I. 11,
^i lilii Ini cmancij.ali , 1. 5. t. 16. 1. 16.
Si filiis dcbiloris tui , I. 5. t. 3i. 1. 4-
Si filium tuum in potcslate , 1. 8. t. 47- !• !•
Si filiiim tuuin libirum , I. 7. t. 16. I. 3^,
Si liliusfamilias aliquid mercatus , I, i. t. 28.
I. 3.
Si filiusfamilias citra patris , ibid. 1. 7.
Si filiusfamilias cum in jiotcslate , ibid. 1. 1.
Si liliiisfamilias ddalam , J. 3. t. 3i. J. 10.
Si filiiisfaniilias fui^ti , J. 3. t. 36. J. 4"
Si liliusfiimilias invito , 1. 4- t. i3. 1. 2,
Si lilins |iio pilre suo , 1. 2. t. 19. I. 12.
Si liliiis tuus , cuin cssct , I. g. t. 49- !• 3.
Si liiius tuus immodcratae , 1. 3. t. iQr l. 4.
Si lilius tiius iu jiolcstatc tua agens , 1. 4-
t. 28. 1. G.
Si filius tiius in potestate tua ost , 1. 8. t. 47.
1. 3.
Si fibus luus res , 1. 8. (. 5^. I. i4-
Si fincs agri veiiditor , 1. 8. t. 4^. 1. 10,
Si fcemiiia siiam , 1. 9. t. ^o. 1. 5.
Si ftEnebris pccunia , J. 4. t. 2g. J. i3.
Si foite mulier, I. 9. t, 16. J. g.
Si roitidianuin fundiim , I. 6. t. 3^. I. 7,
Si fr.ilcr patmclis tuus , I. 6. t. 22. I. 4-
Si fratcr tuus cuin , I. 2. t. 23. I. 2.
Si fratcr tiius , postqiiara , I. 6. t. 42. 1- 5.
Si fratrcin tuum , 1. 9. t. 20. 1. 5.
Si fralrcs liii minorcs , j. 2. I. 12. 1. 21.
Si fralres vcslri , 1. 3, t. 38, i. 7.
Si IVatii luo lcgilima , 1. (>. t. 55. I. i.
Si iiatris tui filius , I. 6. t. 3o. I. 3.
Si frjudc , cl dolo , l. 7. t. 33. J. 6.
Si fructus corum pneJiorum , l. 5. I. 16. 1. 8,
Si fugitivi bcrvi , J. 6. I. i. I. 3.
Si functioncs , I. 8. t. :'j\. I. 4-
Si lundi nomiiic , I. 8. t. .'5. 1. 2.
Si fiinduin parentis lui , I. 4- t. 54- 1. 2.
Si lunduin jjigiujri , 1. 8. t. 18. I. 4.
Si fundum scicns alienum , I. 8. t. 45. 1. 27.
Si lundum tuum patir, I. 4. t. 5i. 1. 5.
Si fundum ve.^triiiri, J. 3. t. 32. 1. 17,
Si furiosi parenlis liltri , J. 5, t. 4- '• 25.
Si furti condcmnata cs , I. 2. t. r2. 1. 8.
Si Gaudcnlius in maliem,!. 4. t. 38. J. C.
Si gcneiaJiter boiia sint , I. 8. t. 18. I. 6.
Si gcncre dolem dando , I. 5. t. 12. I. 26,
Si gravius uUuin facinus , I. 12. t. 1. 1. 16.
Si beredes jure facto , J. 7. t. 2. J. 12.
Si bcrcditas ejiis , a quo , 1. 7. t. 2. J. 6.
Si bercdum Qiiinliniaui , 1. 3. t. 28. 1. 10,
.Si lii , coutra qiios , 1. 4- t, 65, I. 22.
Si bi , qiii a voJjis , J. 4^ t. 65. 1. 14.
Si bi, qui cum patrc , I. 10. t. 60. I. 3,
Si lii , qui tc in pupillari , 1. 5. t. 3g. 1, i,
Si bi, (jiios scrvos tuos , 1. 7. t. iG- 1. 2.
Si bis, de quorum , J, 6, t. .'.8. 1. 8.
Si bommes certi , 1, 6, t. 4/. I- 3.
Si bypotbccas lisco , I. 8. t. 26. 1. 8.
Si jain piibcrcs utriusque , 1. 2. t. 20. 1. i.
Si il)i strvitiilcm , I. 3. 1. 34. 1. 10.
Si idcirco apud ail ilrum , I. 2. t. 54. 1. 2.
Si idem codiciUi , 1. 6. t- 36. 1. 7.
Si idco iiltio iiccis , I. 6. t. 35. J. 7.
Si ignoraiis statum Erotis, J. 5. t. 18. I. 3.
Si igiioranlc , vcl invito , I. 8. t. 26. 1. 3,
Si iilc , qui cx filia , I. 10. t. 3i. t. 62.
Si inipcrialis majcstas ,1. i. t. i^- b I2.
Si in sedibus vicini , 1. 3. t. 34. i- 9-
Si in arca commuui , 1. 3. t. 32. 1. 16.
Si iu cansa judicati , I. 4^ t. i5. 1. 2.
Si iii fraudtm eorum , qiine fisco , l. 7. t. i r.
1. 5.
Si in fraiidem eorum . quse tcstamento . i. 6.
t. 37. J. 9. '
Si in iraudem legalorum , I. 6. t. Sg. t. i.
Si in fraudem jiatroni , 1. 6. t. 5. I. i.
Si in boc , qiiod jiire tibi,l. 8. t. 28. I. i^.
Si in libcrlatcm evictus , 1. 8. t. 4-"'^ 1- 12.
Si in locum cjus tutoris , I. 5. t, 36. I. 1.
Si in nomine , vci , I, 6, t. 23. 1. ^.
Si in patria uxoris tuae ,1. 10. t. Sg. 1. 5.
Si in personam j)atiis liii , 1. 6. t. 4^- '• "Ji-
Si in posscssione libcrtalis, I. 3. t, 22. 1. 3..
Si in j-otcslate patris , 1. 8. t. 7. I. j.
Si in jiotcstate tua , 1. 12. t. Sr. I. i.
Si iii rem commuiicm , 1. 4- t- 2. J. i3.
Si in rem minoris , l. 5. t. Sg. 1. 3.
Si in rcm suam aofcpla. 1. 8. t. iG. I. 7,
Si in solutum nomcn , l. 4- *• 'O- i- 6-
Si in tc , ac, fraticin , 1. 2. t. 3o. l. 2.
Si in tc jus (isci, 1. 7. t. 73. I. 7.
Si in una , cadenKjue , 1. 7. t. 6B. 1. 2.
Si inciir^u lalroiium , 1. 4^ t. 34- !• i.
Si indcbitara pecuuiain , 1. 8. t. l\i. 1. i5,
Si infanti , I. 6. t. 3o. I. iS.
Si inlisriorcm jiarlem , I. 3. t. 32. 1. 2.
Si ingciiiiuin te , 1 7. t. i4- J- i.
Si iuter miiiores, J. 2. t. 4^- '• '•
Si inier palrcra tuum , 1. 8. t. 43- b 6.
Si intcr viriiiu , ct uxorcm , I. 5. t. 12,
I. 21.
Si iiiter vos majorcs , 1. 3. t. 38. !. 8.
Si iiiterrogalionc pnaccdtnte , 1. 4- t. 32. i. i.
Si iiitcst.tic muiieri , l. 6. t- 57. 1. 1.
Si iiitra a;tatcm , cui , I. 2. t. 22. I. 6-
Si intra annos , qtiibiiii , I. 2. t. 5i. I. 3.
Si iiitra Icgibus deiinitoin , I. 4' t 3o. 1 8.
Si intra Jcgilimam SBlalem , I. 2. t. 53. 1. 2,
Si invita dctinetiir ii.xor , 1. 5. t. 4- '• ''•
Si invito , vel ignorante , 1. 8. t. 32. I. |.
Si ijise Yocatus ad ,1. lo. t. 65. 1. |.
36
Si is , conha qtioni prcccs,!. 8. t. lo. 1. 5
Si is , coiilra (iiicm bu|ij)licas , 1. 7. t. 33
I. 8.
Si is , cui colcniliiin , 1. 7. t. 34. 1. i,
Si is , ciii te [icciiiii;iin , 1. G. t. 2. I. 7.
Si is , di: c/no sii|ijilicas , I. 9. t. /|5. 1. 4
Si is , quciii honiicidii , 1. (j. t. 6. I. •>.
Si is , qiicin in sdvitutcin , 1. 7. t. i(). I. A
Si is , qiicia scrvinn tiiiini, i. 7. t. 21. I. 4.
Si is , qui ademptis bonis , 1. 7. t. GG. I. 3.
Si is , qui dcpositam a tc , l. 4- t. 34. 1. 8.
Si is , qui minorem , 1. 2. t. 43- 1. 2.
Si is , qni pretium , 1. 4- t. 57. 1. 4-
Si is , qiii pucllain , I. 5. t. i. 1. 2.
Si is , qui tc ab hostibus , I. 8. t. C)\. 1. i3,
Si is , qui' tc cuni uxore , I. G. t. 22. 1. 2.
Si is , qui tc hcredcm fccit, I. 7. t. 21.I. 2.
Si ita duiimviri , 1. 11. t. 35. 1. 3.
Si ita ut lcgc nuinicipali , 1. 7. t. g. I. i.
Si Judajus jicrtrahere , 1. i. t. g. post 1. 18.
Si Judici proliatum fucrit,!. 7. t. G8. 1. i.
Si jurc maniimissus es , 1. 4- t. 61. i. j.
Si jurc non siibsistit , 1. 7. t. 2. I. ii.
Si Justa Saturnino , 1. 4- t. 07. 1. 3.
Si lcgata rclicta , 1. G. t. 37. 1. 6.
Si lcg.itarius , vel tidcicommissarius , 1. 6.
t. 37. I. 25.
Si lcgibus proliibitpe , 1. 1. t. 4- 1- 16.
Si lcgis Aquiliae actione , 1. 3. t. 35. 1. 2.
Si lcnones patrcs ,1. i. t. 4- '• 12.
Si lex. iniinicipii , 1. 8. t. 4g- !• i.
ki libcUum dc communi , 1. 1 . t. 23. 1. 1.
Si libcr colonus , 1. 11. t. G8. 1. i.
Si libcr conslitutus , ut , 1. 4- t. 6. l.g.
Si liber homo alienae , 1. 7. t. iG. 1. 3.
Si liberam peculii ad , 1. 4- t. 2G. I. 10.
Si liberis ex priore , 1. 5. t. 3. 1. i8.
Si libertatem quis uxorem , 1. 5. t. 4. I. 28.
Si libcrtatcm libi , 1. 9. t. 23. 1. G.
Si libcrti accusalores , 1. g. t. i. 1. 21.
Si libcrti connivcntibus , 1. G. tiL 4. 1. 2.
Si liberti , ejusdemque , I. 5. tit. 3^. 1. lo.
Si libertus , vel , 1. jo. t. 33. I. i.
Si liberura captum te , I. 8. t. 5i. 1. 11.
Si liqueat inatrcm tuam , 1. 3. t. 29. !. 8.
Si lis pccuniaria apud , 1. g. t. 22. I. 11.
Si literarum Auxcnonis , I. 8. t. 43. 1. 23.
Si lileras ejus secutus , 1. 4. t. 35. 1. 7.
Si longis , apertisque , I. 7. t. 53. I. 7.
Si Lysias adempta parlc , I. 8. t. 41. 1. i.
Si inagislratus a, 1. 5. t. 75. 1. i.
Si magnuin ct capilale , I. 9. t. :. 1. i3.
Si major annis xxv. fundum, I. 4. t. 44.1.i3.
Si major ainiis .\xv. Iransegisti , l. 2. t. 4.
1. 36. o , ^
Si inajor annis xxv. veluti , 1. 4. t. 52. 1. 5.
Si major quinqnagenaria , 1. 6. t. 58. 1. 12.
Si niajor quinquc ct xx. annis hercditatcra,
1. 2. t. 21. 1. 7.
Si major quinque et x.x. annis soror tua ,
1. 3. t. 37. 1. 4.
Si major tran.segisti , 1. 2. t. 4. I. 22.
Si majoics xxv. annis , 1. 2. t. 4. I. 25.
Si ma!a fidc scrvuni tunra , I. 7. t. 3o. 1. 3.
Si manciiiium tuum , 1. 3. t. 32. 1. 23.
Si mandator pro filio tuo , 1. 4. t. 2G. 1. 8.
Si mandatiim solius, 1. 2. t. ig. I. 14.
Si manifestc doceri possit , 1. 3. t. 34. I. 7.
Si manumissori tuo , I. 6. t. G. 1. 4.
. Si manumissus ingratus , I. 6. t. 7. I. 2.
Si maritus quondam tuus 1. G. t. 20. 1. 14.
Si maritus quondam uxoris,!. 5. t. iG 1. 10.
Si marilus sororis tu« , I. 4. t. 35. I. 5.
Si maritus tuus crcditores , 1. 5. t. 16. l. 12.
Si maritus tuus facto , 1. 3. t. 28. 1. 22.
Si inarilus tiius mutuam , I. 8. t. 28. I. 19.
Si maritus tuus , licet , J. 8. t. 47. 1. 7.
Si matcr cum fiiiorum , 1. 4. t. 29. I. 6.
'INDEX LEGUM T 0 T I U S CO D I C I S.
. Si matcr filiis duobiis , 1. 3. t. 28. 1. 3.
. Si mater Icgitime , 1. 8. t. i5. 1. G.
Si mater tiia mijorannis, 1. 4. t. 32. 1. 24.
Si malcr tua jiatrimoninm ,1. 2. t. 29. 1. n.
Si niatcr tua propter , i. G. t. 16. I. i . '
. Si niatcr tua qiiasi ingenua , I. 7. t. 21 . 1. G.
Si maler tua vclut ex , 1. 4. t. 38. I. 10.
. Si mater vestra filiaesuK, 1. 5. t. 3. 1. 12.
Si matcr vos sul) , I. G. t. 25. I. 3.
Si matre sujierstite , I. G. l. 55. 1. ii.
Si matiem ejus , cujus , I. 7. t. 2G. I. 3.
Si inalrcm luain , I. 9. t. 47. 1. 9.
Si miles in provincia , I. g. l. 3. 1. i.
Si iniles K;ivo7oc>t'.ii( , 1. g. t. 6. 1. i.
Si militaris Judcx , I. 7. 't. 48. I. 2.
Si inililcm ad ncgolium , 1. 4. t. G. 1. 5.
Si militiiK; nomen darc , 1. 12. t. 34. I. i.
Si ministerium tuum , I. 7. t. 16. 1. iG.
Si minor a vcnditore , 1. 4. t. ^g. 1. 9.
Si miaor annis xx. ad , I. 7. t. 11. I. A.
Si minor xxv. annis de , 1. 2. t. 52. post
1. 5. ^
Si ininor annis xxv. emptori , I. 2. t. 28.
1. I.
Si minorcs xxv. annis , 1. 5. t. 71. I. i5.
Si miuorcm tc quinquc ct viginti annis ,
I. 2. t. 22. 1. 4. .
Si minor, vel cx patris, I. 5. t. 71. 1. i3.
Si minori prctio , 1. 10. t. 1. 1. 3.
Si modo subjiciatur , 1. 3. t. 3G. jiost 1. 26.
Si monumento corpus , I. 8. t. 17, 1. 3.
Si moriatiir, l. 2. t. i3. 1. 28.
Si mortis causa , I. G. t. 5o. 1. 5.
Si nuilier alienam , 1. 4. t. 29. 1. 16.
Si muiicr dotcm a viro , 1. 5. t. 11. i. 25.
Si nuiher niarito suo, 1. 5. t. i^. 1. 11.
Si mulier perfectse «itatis , I. 4. t. 29. i. 22.
Si mulicr repndii , I. 9. t. 9. 1. 35.
Si mutuam pecuniam , I. ^."t. 25. I. 5.
Si nccdum pei-pctua; , 1. 3. t. 44. !. lo.
Si ncgotiiim sororis tuss , 1. 2. t. ig. 1. 16.
Si ncque mandasti fialri . 1. 7. t. 56- l. 1.
Si noniinis jjer.sccutionem , 1. 8. t. 54. 1. 2.
Si non convitii consilio, 1. g. t. 35. I. 5.
Si non dcsignata certa , 1. G. t. 44. I. 3.
Si non donationis causa , 1 4. t. 38. 1. 8.
Si noa cs nuntiator , 1. g. t. 35. 1. 3.
Si non est nuincialam , f. 4. t. g I. 4.
Si non ex propria cuipa , 1. 5. t. 58. I. 2.
Si non iiiducla , et ill.ila , I. 8 t. i5 I. 5.
Si non injuria judicantis , !. 3. t. 45. j. r5.
Si non omnein patcinam , I. 3. t. 3:3. !. i.
Si non proprictateia , 1. 7. t. 10. 1. 4.
Si non simplicilcr , sed, 1. 4. t. 58. I. t.
Si non singuli in soliduin accepta , 1. 4.
t. 2. I. 5.
Si non singuli in solidum, scJ , f - t 55
1. I. ' ■
Si non speciali jjrivilcgio , 1. 6. t. oj. 1. 9.
Si non sul>scripsisti , 1. 5. t. 3-. !. i5.
Si non suspectum , 1. 5. t. 43. 1. S
Si non trausactionis , 1. i. t. 18. !. G.
Si non verum contractii;n , 1. 5. j. iG J ,5.
Si nonduin rcm tcniplo , 1. G. t. 2. 1. 3.
Si nondum vobis .letas , I. 5. t. jj. !. i.
Si nuUa culpa , seu segnitia , i. j. t. 24.
I. 8.
Si nulia ex causa , I. 7. t. 32. J. G.
Si nulla usucai)i(inis , I. 4- t. 5i. 1. j.
Si nupliis patcr liius , I. 5. t. 4. 1. 2.
Si ob causam judjcali , 1. 8. t. 45. 1. ;3.
Si obligata prredia venundedisli, ibid. 1. ig.
Si obligatum lioininem , 1. 8. t. r^ 1. i3.
Si olci certa jiondcratione , I. 4. t.Gj. 1. oj.
Si omncs crcditorcs , I. 2. t. 3g. po,t 1. i.
Si ojicras ccrti scrvi , 1. 8. t. 43. 1. 20.
Si opcris jiublici , 1. g. t. 47^ I. i^.
Si paclo , quo poenam , 1. 3. t. 3. 1. 14.
Si pactum intcrcesslt, I. 8. t. 36. I. 6.
Si parentes ve^tri , J. 8, t. 45. I, 20, * I
Si jjartcm pos.sej8ioiii8 , 1. 7. t. 26. 1, 5. ■
Si partus subjecti crimcn , 1, 9. t. 22, 1," i,
Si jiascenda pccora , 1. 2. t. 3. I. 8.
Si |)ater cauMm , I. 5. t. 24. po.t. I. un.
.Si pater dotcm pro filia, 1. .5. t. 11. 1. 7.
Si jiatcr filiurn , qu,.m , I. G. t. 20. I. 4,
Si pater intcslatns , J. G. t. 20. 1. 2.
Si paier marito tuo , J. 5. t. u. J. 5.
Si jiater onine , J. 3. t. 29. I. 2.
Si jjalcr [lactiim dc filiae , 1. 5. t. 7. I. If.
Si pater puellae , cnjus , J. 3. t. 28. I. i ..
Si jiater sccundum nostram , I. 5. t. 35. 1. 3.
Si jiater servum vestrum , I. 7. t. 10. 1. 6.
Si Jiatcr luus ad , 1. 7. t. 6G. I. 4.
Si patcr tuus bonis ccssit , 1. 7. t. 7 1 . I. 3.
Si pater tuus , ciii te , 1. 8. t. 42. 1. 5,
Si jjatcr tiins, cuin , i. 7. t. 64. J. 8.
Si jiater tuus eum quasi , 1. 6. t. 24. l. 4.
Si pater tuus in te , 1. «j.-t. 34. I. 2.
Si pater tuus mentis, 1. 5. t. 70. I, 3.
Si pater tuus per vim , 1. 4. t. 44. 1. i.
Si pater tuus post , 1. 3. t. 28. I. 5.
Si pater tuiis pro Cornelio , 1. 9. t. 42. 1. G.
Si patcr tuiis propius sobrino , 1. G. t. 59.
Si patcr t:iu3 , quem , I. 5. t. 53. J. 3.
Si Jiater tuus tibi sui juris , I. 4. t. 3 5. l, 3.
Si patcr tuus velut , 1. 7. t. 21. 1. 7.
Si pater tiius veaundedit , 1. 4. t. 49. J. 8.
Si pater vester iu insulam , I. 9. t. 5i. L^
Si patcr usumfructum , 1. 3. t. 33. 1. 5.
Si paterna bercditate abstinuisti , I. 7. t. 76.
1. 3.
Si paterna hercditate te abstinuisse , 1. 6,
t. 3i. 1. ,.
Si patcrna licreditate tc abslinuisti , ibid.
I. 2.
Si paternam obiigationcm , I. 4- t. 29. 1. 8.
Si jiaterno aiTcctu , 1. 2. t. ig. 1. i5.
Si Patroclus , posteaquam , 1. 4. t. 67. l. i.
Si patri tuo heres , 1. 8. t. 54. l. 24.
Si jxitri tuo ususfrnctus , 1. 3. t. 33. 1. 3.
Si jiatris tui pupillam , J. 5. t. 6. I. 6.
Si jjatronum causre , 1. 2. t. 7. 1. t.
Si |>atriius tiius , I. 3. t. 38. 1. 4.
Si jiatrcm luuin officio , I. 5. t. 2 5. 1. 4«
Si peciinia patris , i. 4- t. 5o. f. 1.
Si jjeciinia tua , I. G. t. 2. I. i.
Si J)ecuniam pupillarem , I. 5. t. 56. I. 3.
Sl pccuniam , qiiam , 1. 7. t. ^j. 1. 3.
Si pccuniam tihi non osse numeratam , I. 4.
t. 3o. J. I. et I. 8. t. 3. I. I.
Si ])ecimiain tuam , 1. 2. t. ig. 1. ^.
Si per fidcicommissiim , l. 6. t. 4l). '• 3.
Si pcr ignoraiitiam facti , 1. 4- ^- ^- ^- G.
Si per impressioncm , I. 2. t. 20. 1. 11.
Si pcr tc non stat , J. 4- t. 32. 1. 9.
Si jJcr vim , vel metum , 1. 2. t, 20. 1. 4-
Si j5ermiUcnt.? jjalrc , I. 4- *• -^ !• 4-
Si perrautationis gratia , 1. 8. t. 4)- '. 29^.
Si peroequatore misso ,1. 11. t. 5^. 1. 3.
Si plurcs personae , J. G. t. 4^- f- '^-
Si Pontionilfa aii eam , I. G. t. 53 l. 3.
Si possessio inconcussa ,1- 7. t. 35. 1. 4.
Si Possidonium , I. 2. t. 12. 1 4-
Si post decretum Praetoris , I. 2. t. 3i. 1. i.
Si post dcpositam , I. i. t. 5i. 1, g.
Si post divisioncm factam, J. i . t. 18. I. 4-
Si j^ost fiuituin , I. 5. t. 52. I. i.
Si post inolam controversiam , I. 3. t. 3i.
I. 2.
Si jJost perfectam , 1. 8. t. ^5. I. 24.
Si post scntcntiara Proconsulis , f. 2. t. 44-
1. I.
Si post tcstamenlum , f. 6. t. 29. 1. i.
Si postquam seryandi legati , f. 6. t. S^.l-S.
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
Si postulctnr ab aliquo , I. 4. t. 21. 1. 22.
Si potioros croditorcs , 1. 8. t. 19. 1. 3.
Si preedioniiTi dotis , 1. 6. t. 5o. 1. i5.
Si proedium quis , I. 4- *• 58. 1. 4-
Si prfediiuri nislicum , 1. 5. t. 71. 1. lo.
Si prmdinrn tibi pro soluto , 1. 8. t. 45- l-^-
Si praedium u\(,r lua , 1. 5. t. ti. 1- 23.
Si priEScn,-> (juideni sit , 1. 1. t. 4- '• 2''
Si Pnescs Frovinciae , I. 8. t. 5i. 1. 8.
Si Pra-scs qnasi d(;scrtam , 1. 7. t. 43- I. G-
Si Prxsidi Proviiicire probatuni fucril , 1. 4-
t. 5i. 1. I.
Si Pr.-csidi Provinciae probavcris , 1. 5. t. 3.
1 2.
Si prpetorinin pigiuis , 1. 8. t. 22. 1. i.
Si pra-tiiiin (piidcin , l. 2. t. i3. l. 19.
Si prior Rc.s|)ul>lica oontraxit, 1. 8. t. 19. i. 4-
Si piiii.sqtiani distialicrelur , i. 8. t. 28. 1.8.
Si piiiis , qiiiuii fis('i ,1. 10. t. 1.1. I.
Si Jiro alitiio dcbilo , 1. 4- t- 18. 1- i-
Si pro contutore judicalo,!. 5. t. 58. 1. i.
Si pro dotc proinissa , 1. 5. t. 11. 1. 2.
Si pro ca , conlra quani , 1. ^. t. 35. 1. 10.
Si pro co , (jui iii ci iincn , 1. 9. t. 45- L 2.
Si pio fiiudo , qiuni , 1. 2. t. 4^ ^' 33.
Si pro luiitiia |ii'i;iiuia , 1. 4- t. 2. 1. 8.
Si probare potcs , l. 5. t. 72. 1. 1.
Si pro]iatuni fuciit Pnrsidi, 1. 3. t. 3^. 1. 2.
Si probavciis Dcmelriuni petiisse , 1. 6. t.
42. 1. I.
Si probiivcris Pra^sidi , 1. 8. t. 16. 1. 2.
Si probavcris te fuuduin , 1. 8. t, 26. I. 2.
Si Pro!)iis in miuorc a;tal;c , 1. 2. t. 37. 1. i.
Si Proculiaua , I. (>. t. 39. I. 3.
Si procurator ad unani , 1. 2. t. i3. 1. 10.
Si propriis liabilis , 1. 5. t. 16. 1. 21.
Si projitcr fnictus , 1. ^. t. 3i. 1. 8.
Si proptcr oliiciuiii , 1. 2. t. 54. 1. i.
Si provincia , 1. 10. t. 16. 1. i3.
Si provincialium nostrorum, I. 4- t. 62. 1. 4«
Si pucllam ca Icgc , 1. 4- t. 57. 1. 6.
Si pucriim non pro , I. 7. t. 34. 1. 5.
Si pupilloiiiin patcr , I. 5. t. 28. 1. 5.
Si ptitas uou jure tutorcs , I. 3. t. 3i. 1.6.
Si fiua btnclicia ,1. i. t. 23. 1, 4.
Si qua cuin scrvo , 1. 9. t. ii. I. t.
Si qna c\ firniinis , 1. 5. t. 9. 1. 2.
Si qtia fidcicoinmissoruin , 1. 3. t. 36. 1- "]•
Si qua illiistiis muiicr , I. (>. t. 57. 1. 5.
Si qua iii publicis , I. 11. t. 40. 1. 4-
Si qiia inlci Cliristianos , et , I. 1. t. 9. I. i5.
Si qua loia ad .siicrnm , 1. 11. t. 66^ 1. 2.
Si qua nnilirr, aut ,1. 1. t. 2. post 1. i3.
Si qiia niiilicr crcditi , 1. 4- t. 29. post 1. 22.
Si qiia iiuilicr nequaqiiain luctus , 1. 5. t.
9. I. I.
Si qua inulier ncqnaquam rcliaioncra , 1. 6.
t. 50. I 4.
Si qua i^cr calumniam postulalio , i. 1.
t. 3. l ■?.'>..
Si qiia uiiqtiam loca , 1. ■;;. t. 38. 1. 3.
Si quK borcdilalis ,1. n. t. 3i. 1. 3
Si qiue rcs iiitlc nnptias , l. 2. t. 3o. 1. i.
Si qure.stio fibi , 1. 3. t. 8. 1. 2.
Si quam tibi pocnniain , 1, G. t. 3. 1. 4.
Si quaiido ac^notatioiics , 1. 10. tit. 10. l. 2.
Si quaiido , aut alicujus . l. 10. t. 10. 1.3.
Si quando conccssa a nobis , 1. 8. t. 12. 1. 9.
Si quando Diiciano , l. 7. t. 62. 1. 38.
Si quando injuriiirtim , 1. 9. t. 35. 1. 11.
Si quaudo inviios tcstcs , 1. 4. t. 20. 1. 19.
Si quando naufraoio , 1. u. t. 5. I. i.
Si quaiulo iiegotiiini , 1. 7. t. 19. 1. 7.
Si quaudo noslia; slatuix; , 1. i. l. 24. 1. 1.
Si (lu.iudo Prarcctiis, I. 12. t. 60. 1. i.
Si quaiido quis pro , l. 4. t. 18. pc.st 1. 1.
Si quiindo quis icscripluni ,1. 3. t. 1 1. 1. a.
Si quaiido ratio aut , 1. 7. t. 6i. 1. 3.
Si quando sine decrcto , 1. 5. t. 74. 1. 3.
Si quundo talis conccssio , 1. 3. t. 28. 1. 35.
Si qiiando vis in judicio , 1. 8. t. 4. '• 9-
Si quando usiis c,xci;crit , 1. 8. t. 12. I. 16.
Si fpiantitntem , quain licct , 1. 7. t. 71. 1. 2.
Si quas actiones , 1. 3. t. 3^. I. 1.
Si quas ])elilioiies , I. 5. t. 44^ ^- '•
Si qiias ruiuas , I. i. t. 2. post 1. i^-
Si qiiasi acccplmi , 1. 4- t. 3o. 1. 7.
Si quenquam vci iu bac , I. i . t. 3. I. 3 1 .
Si qui a prioribns coloiiis ,1. 11. t. (ii. I. 5.
Si qiii adscriptiliiB , 1. 11. t. 47- !• 24.
Si qiii adiilterii, I. 9. t. 9. I. 34.
Si qiii itdvocalorum , I. 2. t. 6. 1. 5.
Si qui dcsideria sua , I. 4- ^. 3. I. i.
Si qui eortim , qni ,1. 11. t. 5^. 1. 2.
Si qui ex conscnsii ,1. i. t. ]. I. 7.
Si qiii ex titulo ,1. ii. t. 69. 1. 5.
Si qui iuclytas nominatim , i. 4- t. 63. 1. 6.
Si qui Judiccs pcrfii;i;lo , I, 8. t. 12. 1. 10.
Si qui latroiies , seu aliis , 1. 9. t. 39. 1. 2.
Si qui ortbodoxpe ,1, i. t. 5. 1. 10.
Si qui postliac , 1. i. \. 26. 1. 5.
Si qui proscribente , l. 10. t 3. 1. 6.
Si qui publicorum scrvorum , 1.6. t. i.l. 8.
Si qtiid a proctiiatorc , 1. 2. t. 47^ 1- '•
Si quid advcrsus llcinj). 1. 11. t. 29. 1. i.
Si quid datum fuerit , 1. i. t. ii. I. 9.
Si quid de Jionis eoruin , 1. 2. t. 5i. 1. 2.
Si qiiid cx rebiis , 1. 8. t. 18. post 1. 12.
Si quid frnmcnti , vcl ,1. 1 1 . t. 22. 1. 2.
Si quid maler filiie siia; , I. 8. t. 5.3. 1. 5.
Si quid negolioruin , 1. i. t. 33. 1. i.
Si quid pars adversa , 1. 3. t. 3^. 1. 5.
Si quidcni ante donationcm , 1. 5. t. 16.
1. i3.
Si quidcm aviam tuam , 1. 9. t. 35. 1. 10.
Si quidcm donalionis . 1. ^.'t. 10. 1. 8.
Si quidem cx causa , 1. 2. t. 4- •• 24.
Si quidcm iutentioncm actoris , 1. 8. t. 36.
1. 9.
Si quideni sine decreto , I. 5. t. 71. 1. 11.
Si quidem vivit apud bosles, 1. 5. t. 18. 1.5.
Si quidcm Zenoni , 1. 8. t. 38. 1. 9.
Si qiiis a ducciiariis , 1. 12. t. 62. 1. I.
Si quis ab emphyfcuticario, l. u. t. 58. I. 2.
Si quis ab cxacloribus , 1. 10. t. 6. I. I.
Si quis actor in misso , 1. 3. t. 10. 1. 2.
Si quis ad dcclinandam legem Falcidiam ,
1. I. t. 3. 1. 49.
Si quis ad se fundum , vel , i. 9. t. 12. 1. 7.
Si quis adscrat , 1. i. t. i5. 1. 1.
Si quis adversus conductorcm , I. 3. t. 26.
I. 6.
Si nuis adversus Pr;cfcctorum 1. i. t. iQ.
1.5. ' -^
Si quis Advocalus , 1. 8. t. 37. 1. 12.
Si qiiis apcrt cx tcslamcnto , 1. 6. t. 36. 1. 8.
Si qiiis aliriii ninjosfafis , 1. 9. t. 8. 1. 3.
Si qiiis nliqnid (lari , l. 2. t. 45. 1. q-
Si qtiis altcri;!s noinine , l 3. t. 19. I. 2.
Si qiiis aliiinuam suam , 1. 5. t. 4- '• ^6.
Si quis arircnliim , I. 8. t. 5^. 1. 35.
Si qiiis asscral ciim mandafis , 1. i. t. i5. 1. i.
Si quis aiiitoritatc , I. 11. t. 58. 1. 16.
Si qiiis barbaris , 1. 12. t. 36. 1. 9.
Si quis colioitali conditionc , 1. 6. t. 62. 1.3.
Si quis colioi-lalihns , |. i. t. 4o. 1. l3.
Si quis condiiclionis, 1. 4. t. (15. I. 25.
Si quis consorfinm ,1. it. t. g. 1. 4-
Si quis contra evidentissimam , ]. q. t. 3o.
!. I.
Si qiiis ctiin cajiitali pcpna , 1. 9. t. 6. 1. 6.
Si qiiis ciiiu ox majore , 1. 10. t. 38. 1. 5.
Si quis ciirialis clcricus ,1. i. t. 3. I. 12.
Si (fiiis rtiri.ilibns , i. 10. t. 3 j. 1. 3.
Si qtiis napbueufis luci , 1. 11. t. 77. 1. i.
Si quis dc c:e ero ,1. ii, t. 4''. L 2.
Si qiiis dc tcnuioribus , I. 1. t. 55. 1. i,
Si quis dc togatis fori , I. 2. t. 7. 1. g.
Si 'Jiiis dccurialem ,1. ll. t. i3. I. l.
t. 3i. I.
I.
Si qiiis iJecurio , aut , 1. 10
Si qiiis Dccurio pafcr , ibid.
Si quis Decurio testanientii:n ,
1. 21.
qiiis Dcciirio vcl ,1. 10. t.
cjuis Decurioniirn , I. 10. t
quis dcfiinclum , I. 1. l. -
qiiis dcscrtii pra^dia ,1. 11.
qiiis doincsticoruni , 1. 12.
qiiis doiiavcrit ,1. i. t. 2. 1.
qiiis duobus bcrcdibiis , 1. 6. t. 2G
qiiis ei , 1. 9. t. 9. jiost i, 3o.
■j.\.
I. o.
3i. 1.
33. I.
1. 2.
t. 5S.
t. 17.
t. 22,
16.
I.
I. i5.
I. 3.
1.
1 1.
quis cmptionis , vel , i. 7. t.
1.
quis cpiscojuis , 1. I. t. 3. post. I. 14.
quis cx ct)r|iore , 1, ii, t. 7. I. i3.
qiiis ex famiiiitribus , I. 9. t. i. 1. 20.
quis ex fjrcfic , 1. 12. t. j.S. 1. 11.
quis ex rusticana , 1. 11. t. 54. 1. i.
quis fabriccnsissine lib. ris, 1. 6. t. (J2. 1.5.
quis famosum libelhim ,1. 9, t. 36. 1. i.
quis fidejusserit , 1. 8. t. 4>' 1- 29.
qiiis filinin proprium , 1. 6. t. 28. I^ 3.
qnis filitim suuin , 1. 3. t. 28. 1. 3^.
qiiis forte desertorem ,1. 12. t. /jG. I. i.
quis fuiidos , 1. 11. t. 61. 1. i.
quis fuiidum , vcl , 1. 4. t. 46. 1. 3.
quis gestiim a se , I. 4- t. 22. 1. 4-
quis heredem scrijiscrit , I. 6. t. 25. I. 7.
quis bomicidii crimcii , 1. 9. t. 2. 1. 11.
quis Impcratorcin , 1. 6. t. 22. 1. 6.
quis in aliquo, 1. 2. t. i. post 1. 7.
quis in Archiatri , 1. 10. t. 52. 1. 10.
quis in conscribcndo etc. propler cingu-
lum , 1. 2. t. 3. 1. 29.
Si quis in conscribendo ctc. projter Saccr-
dotii , I. I. t. 3. 1. 5i.
Si quis in cujiiscunque , 1. 8. t. 17. 1. 9.
Si qtiis in ea culpa ,1.9. t. 4- !• 2.
Si quis in cmancijiatum , 1. 8. t. 54. 1. 26.
Si quis in hoc genus sacrilegii ,1. i . t. 3.
1. 10.
Si quis in libcrtatem , 1. 7. t. 18. 1. 3.
Si quis in melallura , I. 9. t. 4;. •• i7-
Si quis in potestate piiblica , I. 5. t. 2. 1
Si
Si
Si
Si
Si
Si
quis in quacunqiic iite , I. 7. t. 70
1.
I»
I.
1. 11.
1. 7.
1. 16.
I. 6.
qiiis in sacris noslris.l. 12. t. 19.
qiiis in tant.tm furoris , 1. 8. t. 4-
quis in testamento suo , l. 7. t. ^.
qiiis incesfi , vctitique , 1. 5. t. 5.
qiiis indebitiim sibi , I. 12. t. 8. 1
Si qiiis iulra Provinciain , I. 9. t. 49^
Si qiiis itit jiariscafiir , I. 4- t. 54- '• 9'
Si qiiis .riidirtim acre|isse ,1. i . t. 24- I
Si qiiis Judiciim dtixcrit , l. 7. t. 6i. l.
Si quis Jiidicum vir , 1. 1. f. 3j. 1. 2.
Si qiiis jiisjnrandiim , I. 4- t. i. 1. ii-
Sl (itiis lc^e vcncrabili , I. 1. t. 7. 1. i.
Si quis libcllos . 1. 7. t. 62. 1. 28.
Si quis libcros , 1. 5. t. ■x']. post 1. 11.
Si qiiis liligantiiim ,1. 1. t. 4- post 1. H.
1. 7.
I.
Si qiiis major annis xxv. 1. 4- '•
Si qtiis mcliitorum , l. 12. t. 4'.
Si quis modcstiic ncscius 1. 9. t.
Si quis natiiralcm , I. 5. t. 27 I.
Si quis navictil.im , 1. 11. t. 7. I.
Si quis navicularius naufrajiiiiui
t. 5. I. 2.
Si qiiis naviciilaritis sinc , I. 6. t.
Si quis nccandi infantis , 1. 9. t.
Si qiiis nolentc , 1. 2. t. 19. 1. •> j
Si qtiis non dicam rajicrc .1. t. t,
Si qiiis luiminos falsa , I. 9 t. ■.• j
Si quis ordinaria vcl , I. 5. t. 7.
Si quis oviimi ,1. 11. t. ()(), 1. 1
Si quis parentis , aut filii , 1. 9- t
4. 1.4'.
I. I.
7. I. I.
3.
<).
, 1.
62.
16.
1 1.
r .
S,
. 3. 1.
. l. ■)..
1. I.
I I.
'38
Si quis palronoriim , I. 6. t. 4- '• 3.
^ii quis j)ii- ;ili<(;iili;iin , 1. ^. t. G3. 1. i.
Si tjuis }i(i- (liviii;iii) ,1. ii. t. /j?-- I- 5.
iji qiiis jiCKliicHioiii.s , J. g. t. ^g. post 1. i i
Si quis jKT jiubliciini , I. 12. t. 6i. 1. 5.
Si quis j riTu.ssoicin ;i(l .se,I. q. i. i6. 1. 3,
Si qiiis po*l liaiic lcgem , 1. 8. t. lo. 1. G.
Si quis j.osl lianc no.stri ,1. /i. t. .03. 1. i.
Si qiiis j,ost luinc sanctioucin , 1. /■. t. A>.
I. I. '
Si qiiis jjoslhac per /Egyplum, 1. g. t. 38. I. i.
Si qiiis posthac styhiin , 1. g. t. ^g. ]. g.
Si quis pra-dium vciidcre,!. ii. t 47. 1. 2.
Si quis piesLytcr ,1. i. t. 3. 1. 20.
Si (,|iiis prioris inalrimoiiii , 1. 5. t. 9. 1. 8.
Si qiiis pio j)u])lici,s , I. 1 . t. 45. I. 2.
Si quis pro icdcinplionc , 1. 8. t. 54. 1.36.
Si quis procurationcm ,1. lo. t. 3i. 1. 34.
Si quis proptcr iiiiniam , 1. 4- t. 43. 1. 2.
Si qiiis provocatioiie , 1. 7. t. 6 . I. 3o.
Si quis qiiadriiigcntorum , 1. 6. t. 5o. 1. 18.
Si qiiis qiiociuiqiie modo , 1. i^a, t. 48. 1. 3.
Si quis quodlibet , 1. 8. t. i. 1. 4-
Si qnis rebaptizare , 1. i. t. 6. 1. 2.
Si quis sciens alicnum agrum , 1. 3. t. Sa,
1. 11.
Si qiiis sc iiijnriara ab , 1. 9, t. 2. 1. 8.
Si quis scpiilcriini , 1, 9. t. 19. I. 3.
Si qijis servo a'lieno , 1. 6. t. u. 1. 20.
Si quig servo suo , 1. 7. t. i5. ]. 2.
Si quis servos credidcrit , 1. 9. t. 2. I. i3.
Si quis .'xrvum cerli , 1. 4- t. 5. 1. 10.
Si quis scivuni fiscalcm , J. 6. t. 1. ]. '1.
Si quis serviim fugitivum , 1. 9. t. 20. 1. 12.
Si quis scrvuin suuni , I. 12. t. 34. 1. n,
Si quis servus raptus , i. 7. t. i3. 1. 3.
Si quis sine commcatu , 1. 12. t. 43. 1. 3.
Si qnis sine pcrsona , 1. 4- t. 61. I, n.
Si qiiis sine uxoic , 1. 7. t. i5. 1. 3.
Si qiiis spojiondent , 1. 8. t. 38. 1. i5.
Si quis sno tesUuiiento , I. 3. t. 28. 1. 33.
Si quis super cudendo , J. 9. t. 24. 1. 3.
Si quis super sui juris locis , I. 3. t. 39. 1.3.
Si quis suus rccusaverit , 1. 6. t. 3i. J. 6.
Si quis te icuro legis Cornel. 1. 9. t. 16. 1.6.
Si quis fcsiibiis usus fueril, 1. 4. t. 2o. 1, 17.
Si qiiis tibi serviim , 1. 8. t. 45. 1. 26.
Si quis tutoris , vel ciiratoris , 1. 5. t. 6.1,8.
Si quis vel curiae , 1. 3. t. 2S. J. i.
Si quis vel jiecniiias , vel , 1. 4. t. 34. l.ii,
Si quis vel j^ro una . J. 2. t. 5i. 1. i5,
Si quis , vcJ si qiia , 1. 6. t. 56. 1. 7. '
Si quod e.\iraordiu;u-ium , 1. 10. t. 63.1.5.
Si quondam uxor tna , 1. 9. t. 9. l. i5.
Si quos dcLitonim mole ,1. 4. t. 44. 1. 16.
Si quos forte nccessilas , 1. 8. t. 5i. 1. jg.
Si quos Judices , vcl ,1. i. t. 26. !. 3.
Si quos sionfancos, J. 10. t. 3i, 1. 69.
Si reddita dcbita qunntitate , J. 8. t. 3i. I. 3.
£i repclendi , quod donabas , I. 4. t. 6.' 1. 7.'
Si rerum tuarum , 1. 8. t. 55. 1. 2.
Si res moLiies , quarum , J. 9. t. 33. 1. 2,
Si res piijMllaics , J. 5. t- 38. I. 3.
6i res tuas commodavit , I. 3. t. 42. I. 8.
Si res lii;is raptas , J. j. t. 19. J. G.
Si rcsiduum dc])iti , 1. 8. t. 28. I. 5.
Si Rutinus , vir clarissimus , 1. 6. t. 21. 1. 4.
Si scicns cicditor a marito,]. 4. t. 29,1.7
Si scrij^ii liciedes, I. 3. t. 3i. J, 9.
Si .-criiaiim Iicjcdcm , 1. 4. t. 19. 1. n,
Si fcciinduro legcm ,1. n. t. 29. i. 1. '
Si secutidiim liiandatum , 1. 4. t. 35. J 14
Si Senaior, vd alius , 1. 21 . t. 1. 1. i ,
bi sepulcrum , J. 3. t. 44. ]. ^.
Si scrvi vfislri nrscicnllljus , !. 3. t. 4i I 2
Si servos disiraAisti , 1. 4. t. 40 1 I.
Si -servum alicnum , 1, 2. t. 19. 1.' /(^
fci tcrvuci vestruiu , I. 6. t. 2, 1. 16, '
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS.
Si scrvus ciijusquam , 1. 1. t. 12. 1. A.
Si servus exltro , 1. 4- t. 36. J. 1.
Si .scrvus fuisti , ac tiln , J. 7. t. 4. ]. n
Si scrvus ignorantc , I. 3. t. 41. 1. 4.
Si strvus iii dcmoliendis , ]. 9. t. 19. 1. 2
Si scrvus scicnte ,1. 1. t. 3. jiost 1. 37.
Si scrvus tuiis , 1. 4. t. 26. 1. 6.
Si siiie dccrtlo Praesidis , 1. 5. t. 74. 1. 3
Si siue ulla conditione , i. n. t. 3i. 1. j,
Si sinc voluntate tua , 1. 4. t. 29. 1. 5.
Si socero filiai tuae dotem , I. 5. tit. i8.
1. 10.
Si .socictatis jure , 1. 4. t, 37. 1. 4.
Si socrus lua , 1. 5. t. 12. 1. 18.
Si solciinibus stij>endiis , 1. 4. t. 21. 1. ".
Si .'olvcrc libi pecuniam , 1. 8. t. 42. 1.'^.
Si soror tua in , i. 6. t. 20. 1. 8.
Si .sororcm tuam , J. 9. t. i. J. 18.
Si soioii suae Jiattr tuus , 1. 6. t. 3o. 1. i^.
Si soroiis tiias liliis , J. 5. t. 34. 1. 9.
Si stalus controversiam , J. 7. t. 19. 1. A.
Si slatus libi sujjer , 1. 8. t. 45. 1. 18.
Si sfipulatio de rcstituenda , ]. 5. t. 12. 1. 2.
Si sub pignore , ]. 10. t. 8. 1. 2.
Si sub sjct.ie honorarii , 1. 2. t. 6. 1. 3.
Si succtssionc patris absentis , 1. 7. t. 75.
1. 2.
Si sutces.soris tui , 1. n. t. 33. 1. 2.
Si sui juris constituti , 1. 5. t, 61. 1. i.
Si sunt , qui emere , 1. 8. t. 29. 1. i.
Si supcr possessionc , quae , 1. 2. t. 4. I. g.
Si supcrstite patrc , I. 2. t. 21. 1. 5.
Si iabuias icstamcnti , 1. 7. t. 58. I. i.
Si lanica abstineat , 1. 5. t. 9. post 1. 5.
Si tanicn in incdio , 1. 7. t. 63. post 1. a.
Si te bonis patcrnis major , 1. 6. t. 3o. 1. 10.
Si te donalaiu ante malrim. 1. 7. t. 4. 1. i3.
Si te , et tilios tuos ingenuos , 1. 7. t. i^. 1.7.
Si te eipilassc hcreditaiein, 1. 2. t. 12. 1. 12.
Si te in vacuam posscssiouera ,1. 5. t. 16.
1. 23.
Si te manumissum , ct , l. 8. t. 26. 1. 1.
Si te non rcniiltente pignus , I. 8. t. 9. 1. i.
Si tc jMiens , in cujus fuisti , J. 6. t. 55.1.5.
Si tempota , quae in , i. 10. t. 3. J. 4.
Si tcmpore manumissionis , 1. 6. t. 3. I. 1.
Si ttstamento jure facto , J. 6. t. 26. I. r.
Si testamcnium ita scriptum^ 1. 6. t. 20.1.8.
Si testamcntum jure factum* , I. G. t. 23.
1. 10.
Si testator codicillis , 1, 9. t. 23. 1. 2.
Si testis produclus , J. 4. t. 20. post 1. i.
Si tibi , ac filio tuo ab his , 1. 6. t. 17. i. i,
SI tibi controversia ,1. 4. t. 20. I. 2.
Si tibi libcram , 1. 8. t. 45. I. 25.
Si tibi notarium jiignoris , 1. 8. l. 14. J. 26,
Si iibi patcr avunculum , 1. 5. t. 28. 1. 6,
Si tibi per furtum nec , 1. 3. t. 4i. J. 5.
Si tlhi pupillorum pater , 1. 4. t. 35. 1. 8.
Si tibi , qua3 pio colonis , 1. 4. t. G5. 1. 27
Si libi rcs jiroprlas , 1. 5. t. 3. 1. 11.
Si tibi scrvitutcm aqus duccnda; ,1. 3. t
34. 1. 10.
Si tibi servitutisimprobe, 1. 7. tit. 16. 1. 32,
Si tibi test.iniento directa, l. 7. tit. 16. 1.23,
Si tolas t'acult;iles tuas , 1. 3. t. 29. ]'. '5.
Si tradita sunt ex , 1. 7. t. 10. 1. 5. '
Si Iraditio rci venditEe , I. 4. t. 49. i, 4.
Si transaciionis causa , 1. 4. t. 3o. 1. 11,
Si ties tutcJas , vel curas , 1. 5. t. 69. J. i.
Si tn , et collega tuus , 1. 5. t. '-5. 1. 3.
Si tiiis nummis emptiis , 1. 6. t.'3. 1, 7.
Si tutor anciUam tuaui , 1. 6. t. ^^^. 1. 3,
Si tufor noniiuatus , I. 5. t. 62. I. 22.
Si tutor petiius , i. 5. t. 38. 1. .'•.
Si tutor puiiillam , 1. 9. t. 10. J. 1.
Si lulor tuus de jjecunia , I. 1. t. 8. 1. 6.
Si tutor tuus , qui , J. 2. t. /j 1. 1. 4.
Si tutor , vcl curalor , I. 5. t. 6. I. 7
Si tiitorts j.upiJlK, , J. 4. t. 3,. i_ ,,'■
Si tutoies testamtnto , J. 5. l. 28. I. 3.
Si tiitoiis , vtJ cur.iloris, J. 5. t. 3^. 1.23
Si vacantia , vel alio ,uodo ,1. 10. t. 10. i. 5
Si^aleiianus (tnlurio , 1. 2. t. 5i. 1. i.
Si vdut in id dchituin , J. 4. t. 3i. 1. i3
Si vendidisset , qui ante , 1. 8. t. 20. 1. i
Si vcnciubilis , J. I. f. 3. 1. ,3.
Si vcritas, \d soJennitas, 1. 6. tit. 42. I. 23,
Si vtio autc.juam , t. ,. t. 49. post J. un.
Si vtio coiitiigent , I. 3. t. 1. post 1. ,6
Si vero cnminis , i. 9. t. 9. post 1. i5.
Si vcro Dominus, |. ,. t. 5. post 1. 4,
Si vcslram posstssionem , 1. 7. t. 14. 1. ,,,
Si VI Jluiniuis, 1. 3. t. 44. 1. 1.
Si vi , vtl iiictu fundum, 1. 2. t. 20. I, 3.
Si vicinis , vel aliis , 1. 5. t. 4. 1. 9.
. Si vindicari in aliquos , 1. 9. t. 47. I. ao.
Si viucK , quas mater tua , 1. 7. t. 33. 1. 3.
• Si viigis, aut loris , 1. 9. t. 14. 1. i.
Si viva matie einancijiali , i. 6. t. Go. 1. 3.
Si ultra boc,quod accepit, 1. 8. t. 41. I.22.
Si ultra septuagesinuim , i. 10. t. 3i. l. 10.
Si uiiiversa; facultales , 1. 6. t. 37. 1. i5.
Si uiujuam libcitis , 1. 8. t. 56. 1 8.
Si uuus de scptcm tctlbiis . 1. 6. tlt. 23. I.12.
Sl unus ex his , qui , I. 'j. t. 16. 1. 27. *
Si unus ex Iitigatoribus, 1. 7. t. 66. 1. 6.
Si voluntatc doiniiii , 1. 7. t. 4. I. 4.
Si voluntate dolantis , I. 5. t. 11, 1. 4.
Si voluntate tua fnndum , 1. 5. t. 4^. I. 8-
Si vos jiatcru.e hereditati , 1. 2. t. 39. 1. ,.
Si nsumfructum , 1. 5. t. 10. 1, i.
Si usuras j^rK.stari , I. 4. t. 32. 1. 21.
Si ususfructus omnium , 1. 3. t. 33. 1. i.
Si (ut allegas) antequam , I. 4. t. i^. I. 5.
Si ( ut allegas ) latiocinantem, 1. 9. t. 16. 1.4.
Si ( ut allegas ) minor , I. 2. t. 38. 1. a.
Si ( ut allegas ) pater tuus, 1. 6. t. 5o. I.n.
Si ( ut allcgas ) futor , 1. 5. t. 62. l. 16.
Si ( ut allegatis ) raater , 1. 3. t. 29. 1. i.
Si i.t matius injcctionem , 1. 4. t. 5.^. 1. a.
Si ( ul nunc asseveras ) 1. 8. t. 33. 1. 3.
Si ( iit proponis ) bona ejus, l. 9. t. 49. 1.5.
Si ( ut proj)onis ) causa , 1. 9. t. 6. 1. 4.
Si ( iit proponls ) cousenlienle , 1. 7. t. 8.
1. 4.
Si ( ut proponis ) rum tuae , 1, 8. t. 8. 1. i.
Sl ( ut proponis ) decrtto , 1. i i . t. 36. 1. i.
Si ( ut jiroponis ) ea, qiioe .1. 10. t. 38. 1.2.
Si ( ut propouis ) fundum, I. 8. t. 41. I.iS.
Si ( ut propoiiis ) pars adveria ,1. 3. t. 3a.
I. 8.
Si ( "t projionis ) pars diversa ab admini-
ttratione , 1. 5. t. 63. I. 3.
Si ( ut projionis ) pars diversa die , 1. 7.
t. 43. 1. 4.
Si ( ut proponis ) pater qiiondam , I. 5.
t. 4. J. 5.
Si ( ut proponis ) pater tinis ea lcge , 1, 4.
t. 6. J. 3.^
Si ( ut proponis ) pater tuiis , ia cojiM
1. ^. t. 16 J. 5.
Si ( iit projwnis ) post querclam , 1. 5, l.
4. I. 7.
Si ( ut i^ronouis ) PrsEfcs l^rovinciaB , ]. 7.
t. 43. I. 5.
Si ( ut proponis ) pupillo ,1. 5. t. 29. ]. 3.
Si ( ul propoiiis ) rerum,']. 7. t. 53. 1.«,
Si ( ut pio|.oiiis ) socius , 1. S. t. 10. 1. 4.
Si ( of proj)onis ) siispeiisa, 1. 7. t. 64. I. 3.
Si ( iit pro|.0!iitis ) ct aviim.I. 12. t. il.i.
Si uleris instruincnlo , I. 4. t. 21. I. a
Si uxor jiro marito , 1. 4- t. 29. 1. i5.
Si iixor lua Prresidi , 1. 8. t. 3o. 1. 3.
Si uxor (.3 pro pecunia , I. 8. t. ] \. I. 12.,
Bi iixor tua pio Intnic , 1. 7. t. 72. I. 7.
INDEX LEGUM TOTIUS C 0 D IG I S.
Si uxorem tuam , I. 6. t. 46. 1. 5.
Sicut alicnalio , 1. i. t. 2. post 1, 14.
Sicut bonis nioribus , 1. 2. t. 2. 1. i.
Sicut cetti juris cst , 1. G. t. 21. I. g.
Sicut ccssut pclitio , I. 5. t. 16. 1. 11.
Sicut coiivictis, tonlessisque, 1. y. t. 41.I.4
Sicut daiJiin It^icrl.ilini , 1. 7. t. 16. 1. 2(5
.Sicut cligciidi tidcjussorcs , 1. 8. t. ^i- '• 21
Sicut /ahi lestaniciili , 1. (). t. 22. 1. 17.
Sicut ficri pcr ,1. 12. t. 38. 1. 4-
Sicul hcicdilas , 1. 5. t. 3o. post I. 1.
Sicut lioiKircs , ct iiiiincra, l. 10. t. ^f'- 1- 1'
Sicut iri inilio noniitiis , I. g. t. 25. 1. i.
Siciit iii rcin s|)eci;tics , 1. 7. t. 3g. 1. 3.
Sicut inilio libera poleslas, 1, 4- t. 10. 1. 5.
Sicut iniquuni cst , I. 4- t- 21. 1. 6.
Sicut iiibtiunjcnlii , 1. 7. t. 16. I. 25.
Siciil liliciis (■;ii.lis , I. 8. t. 5l. 1. 10.
Siciit tii.ijor x.w. aiiiiis , I. (>. t. 3i. I. 4-
Siciit leriruluin viiii , 1. 4. I. 49- ^- '^-
Siciit sacrilicia l( in|iloriiin , 1. 1. t. 11. 1. 3.
Sicut scnitl jineslitani , I. 7. t. ifi. I. 20.
iicut viiii majorcni , 1. 8. t. 14. 1. ig.
Sicut usumfriiclum , qui , l. 3. t. 34.1. i3.
simiiilcr Falcidia , 1. 6. t. 5o. post 1. 7.
>inc niclii lcgis Jiiliie , 1. g. t. g. 1. 17.
5inc p(riculo tiio , 1. 10. t. (Jo. l. 4-
Singiilariim urbiiini Ciiriales , 1. 8. t. 10. 1.8.
singiili quiquc Jiidiccs ,1. i. t. 48. 1. 2.
iinguli, iinivcrsique Judiccs, I. g. t. 2. 1. i^.
sive a uie , I. 4- t. ag. post. 1. 21.
sivc apud acta Kcctoiis , 1. 2. t. 4- !• 28.
MVc ciim nupsisscs ,1. 7. t. 8. 1. 7.
jive einancij)atis filiis , 1. 8. t. 64. 1. 17.
»ivc cx jurc , sivc , 1. 5. t. 20. 1. i.
>ivc cx pricloriano ,1. 12. t. 61. 1. 3.
>ivc cx tcsl;inicnto , sive [ cx jure , ] I. 5.
t. 44. I. 5.
>ive fucrit dominus , 1. 7. t. 27. 1. i.
»ive in liberlatem cvictus cst servus , 1. 8.
t. 45. I. 12.
>ive inilio , quse fuerat , 1. 6. t. 36. I, 6.
>ive nc^otioruni gcstorum , I. g. t. 33. 1. 5.
>ive purs , sive iiilt(;ra , 1. 3. t. 11. I. 3.
Mvc posscssio vcndiloris , I. 8. t. 45. 1. 14.
iivc possidclis pr;rdia , 1. 4- t. 19. 1. 16.
iive pro fralic colKicdc , I. 2. t. 19. 1. 3.
livc s(rvi sunt bi, ([iiorum, I. 4. t. 14. 1.6
live .s(rvum ]i\n^u paras , 1. 3. f. 4'. 1. 3.
iocicl;il(iii iino je(iiniam,I. 4 t. 37. 1. i.
ola tciii|'()iis , I. 7. t. 22. 1. 3.
ola lcslalioiit; proiatain , 1. 4. t. 20. I. A.
olcnuibiis peiisioiiil)iis , 1. 3. t. 3^. j ^5
olidos vclciiiin Principiini, 1. n. t. 10. 1. i.
olila coliortalibiis , I. i-i. t. 58. 1. 3
olila providciitia , 1. 8. t. 26. 1. n.
olo obsrquio non prxstiti , 1. 7. t. 16. 1. 3o.
jlutioiicm asscveranli , 1. 8. t. 43. 1 25*
^rdidorum muneruni ,1. 10. t. 47. 1, i3
nrorciu fialris , 1. 6. t. 35. 1. 10.
|eci(bus primipibiribus , I. 12. t. 58.1.8
pcm coiuin pntniioiuin , 1. 8. t. 17. 1.5*.
pem fiiliiric ;u tionis . 1. 8. t. 54. 1. 3,
;atuas sc|)iiliio , 1. 3. t. 44- !• 7.
atui in^cnux cx co solo , I. 7. t. i^. 1. 14.
atuimiis boc edicto , 1. i. t. 4. post 1. m.
atuiniiis ut luiUus , I. 1. f. 3. post 1. 33
atubb ■■■ ' ■'- - i-i - ■
bbcris dalara libcrtafcm , I -7 t
i3. ^" ■
atuin tiuim nal.ili , 1. 4. t. 21. 1. 6.
alufis f;cneralibns , I. 7. t. 44. I. 3.
cllionalus accusatio , 1. g. t. 34. |. 3.
igniata , boc cst , nofa , 1. n. i. g. 1. 3.
ipcndia , rt doualiva , 1. 12. t. 36. 1. i,
qxu.lia rclioci i , l. 7. f. 53. 1. /
i'd(Nitibus nobis , 1. i. t. 28. 1. i .'
iidioriiin labor mcretur , 1. 1. t 5i l 1
b priettxlu letatis , 1. 4. t. i6."l. 4". '
Sub praetcxtu instBumenti , 1. 2. t. 4- 1- 19
Sub jiraelexlii spccieruin , 1. 2. t. 4- !• 29
Sid) sjiccie novorum , 1. 7. t. 52. 1. /f.
Subscriptio filii domini , 1. 7. t. 16. 1. 32,
Siiblililatcm , 1. 3. f. 1. 1. 11.
Siibtiacto furfo , I. 6. t. 2. 1. 9.
Siicccssioiium varictas , 1. 3. t. 3^. 1. 3,
Siicccssor ejus , qiii , I. 8. t. ^3. 1. 10.
Siicccssores lcgata , vcl , 1. 6. t. 5o. 1. iG
Suggcrcntc in;ii. iiidcentia , 1. 1. t. 5o. !. 2,
Suggc.stioucm viri illiistris , I. 2. t. 8. I. 1
Suggcstioni lllyriciaii.-B advocationis , 1. G
t. 38. 1. 5.
Siimma senlcntia , 1. 5. t. 53. 1. 3.
Siimptus in pupillum Iniiin , i. 5. t. 37. 1. 3.
Siio potius jKTiculo , 1. 5. t. 4G. I. i.
Sujicr aunali exccj^tione ,1. 7. t. 40. 1. i.
Siij)cr cbirogr;ipfia:iis , I. 4- t. 2. 1. 17,
Sujicr crcandis, I. 10. t. 1. I. 9.
Snjicr cklictis , I. 7. t. Gi. I. 2.
Siiiicr cmjiti agri quiestione , I. 8. t. 45.
1. 16.
Supcr byj-iothecis , quas,l. 8. t. 14. 1. 27.
Supcr longi temporis , 1. 7. f. 33. 1. 11.'
Super naufragiorum , quee , 1. 11. t. 5.1. 6.
Siiper palrinionialium , I, n. t. 62. 1. 4.
Supcr rcl)iis venundandis , 1. 4. t. 38. 1. i5.
Super .servis , qui , I. 12. t. 34. 1. 6.
Super statu ingcnuilatis , 1. 9. t. 41. 1. 9.
Su|:)crvacuam dilicrcntiam , 1. 2. t. 53. 1. 7.
Super^-acuam observationem, 1. 6. t. ^i.l. 1.
Supervacuain vcterum , 1. 4. t. 34. 1, 12.
Suppiicare , causa peudcnte , 1. i. t. 21. 1. 2.
Susceptores novi ,1. 10. t. 70. 1. 3.
Susccjitorcs pr<Te,sentibus , ibid. 1. 10.
Susceptores publicos , ibid. 1. i.
Suspccfos tiitorcs ex dolo , 1. 5. t. 43. 1. g.
Suum bercdem , I. 6. t. 3o. 1. i3.
Suus heres exccptionc pacti , I. 6. t. 3i. 1. 3.
39
Transactio nullo dato , vel, 1. 2. t. 4. I. 38,
Transactionc finita , 1. 2. t. 4. 1. 3o. " "
Transactiouc matris , 1. 2. t. 4. 1. -jj].
Trdnsactioncra , quae , I. 2. t. 4. 1. 35.
Tran.sactionis placitum ab co,l. 2. t. 4. 1. -.
Transigere, vel pacisci , 1. 2. t. 4 I. 18.'
Traiismarina lcgationc , 1. 10. t. G3. 1. 3.
Trfs denuiilialioncs , I. -. t. 43. 1. 9.
Tres tantiimmodo praclorts , 1. i. t. 4 nost
I. 3. ct 1. 1. t. 39. I. 2. -»• 1 "V
Tribuni , vcl milites , 1. 12. f. 3G. I. u.
. Tunc convcnit , I. g. f. .j. 1. ,5.
Turres novi muri , qui , 1. 8. t. i3. I. 18.
Tiilclae actio, tam , 1. 5. t. 5i. t. 12.
• T;itel;e actionc contra , I. 5. t. 28. 1. 7.
Tulelifi solicitiido , 1. 10. t. 47. 1. 3.
. Tufclam administnirc , 1. 5. t. 35. 1, ,,
TutclaiM pupillorum tuorum, 1. 5. t. 37. 1. 7.
Tutor tilioruin tuorum , 1. c;. t. 5i. 1. i.
Tulor licct absens , 1. 5. t. '37. 1. ig.'
• Tutor jiost piiberera , 1. 5. t. '5i. 1. n.
Tutor , qui satisdationem , 1. 5. t. 4>. 1. 5.
Tutorera quondam , 1. 5. t. 5i, 1. g.
Tutorem , vel curatoreni , 1. 5. t. 56. 1. i.
Tutores debita pupillarid , 1. 5. f. 37. 1. i3.
Tutores etiam Gr.iecis , 1. ■). t. 28. 1. 8.
Tutores nominalos , 1. 5. t. 62. 1. 18.
Tutores, qui nccdum , 1. 5. t. 48. 1. i.
Tutorcs , quos postea , 1. 5. t. 63. 1. 2.
lutores tutclse , 1. 5. t. 5i. I. 8.
Tutores , vel curatorcs , 1. 5. t. 37 I 24
ruton, vel ciiratori, I. 2. t. ig. I. 20.
rutoribus , vcl curatoribus , 1. 5. t. 38. 1. 4.
Tutoris officiura , 1. 5. t. Go. 1. 2.
Tutoris tui lege Jdia , 1. g. t. 12. 1. 2.
Tjrones in scholis ,1. 12. t. 44. 1. 3.
TAIis de antlqno jurc , I. 6. t. 35. I. 12.
Tam coilatores , I. 12. f. 36. 1. 18.
Tara dcmcntis , quam furiosi liijcri , 1. i.
t. 4. 1. 28.
Tam mandatori , quam , 1. 4. t. 3o. 1. 12.
Taindiu sociclas durat , 1. 4. t. 3^. 1. 5.
Tanta ciica nos , 1. i. t. 17. I. 2.
Tcmperent univcrsi , !. 11. t. 8. I. 4.
Tciupora fatalinin dicrum , 1. 7. t. 63. 1. 2.
Tcnif.oralcs actioncs , I. 1 . f. 20. 1. 2.
Tcm|30ialibiis actionilius , 1. 2. t. 52. 1. i.
Tempore contractiis , 1. 4. f. 5^. J. g.
Temj^oris , quod inscquitur , 1. 5. t. 38. I. 6.
Tcmpiis expeditionis , 1, 7.' t. 35. 1. i,
Tcrminalo , traii.saclocsno , I. -. t. 5i. I. 3
Testamcuta omnia , 1. G. t. 2,3. I. 18.
Tcstamcnti factionem per, I. 3. l. 28. 1. 23.
Testamcntl lalnilas , I. 6. t. 32. I. 2.
TcsfaiTicufo jiirc facto , 1. 6. t. 26. 1. 6.
Tcstamcnto matris , I. 5. t. 2g. 1. i.
Tcslamento fiitor datiis , 1. 5. t. 62. I. n.
Tc^sfamentiitn militis ,1. 3. t. 28. 1. 24.
Testamcnfiim non ideo , 1. 6. t. 23. 1. 17.
Tcstaudi caiisa de pecunia , 1. 6. t. 23. 1. is!
T('Ntcs scrvi , an liberi , 1. Q. t. 23. 1. i. '
Tcstiiim facilitatem , 1. 4, t. 20. I. 18.
Tiberianiis ad , I. n. t. 5g. I. 1.
Tifius si ciiin testamci.tutn , 1. 6. t. 3. I. q,
Tifiilis non praecedcntiiius , 1. 7. t. g. I.' 3.'
Titulos, qui Alyfarchiae, 1. 1. t. 3(j. 1. i.
Totiiis miiioris ialcrciili , |. 1. t. 3o.' 1. i'.
TrarlaloriiB ctmi slativis , 1. 12. t. 52. I. 1.
Tradilionibus et usucapioiiibus , I. 2. t. 3.
I. 20.
Tia cctiff.-ie quidcni jicciini.T. , 1. 4. f. 33, |, 4.
Tiajcctitiam pecuniaia , 1. 4. t. 33. 1. i.
"I/Acantes , 1. 10. t. 16. 1. i.
T Vacanfia mortuorum , 1. 10. t. 10. 1. 4.
Xacualts rescriptis , qu£e , 1. 10. t. 3i. I. 19.
Ul)i adhuc matriraonio , 1. 5. t. 12. 1. 29.
Ubi aviarum succcssio , I. 6. t. 'i5 1 10
Ubi aiit vis facla dicitur , I. 3. t. ',6; 1. I.
Ubi talsi examen inciderit , 1. g. t. 22. 1. 22.
Ubi pactum , vel transactio, 1. 2. t. 4i. I.40.
Lbicuiique , 1. i . t. 5. 1. 1 1.
Vtctigalia nova , 1. 4. t. 63. 1. 2.
Vectigalia qii;ccimquc , i. 4. t. Cu. 1. 10.
Velameiilo ab,cnti.s p.atroni , 1. 2. t. 6. 1. 4.
Vcllera adultciino colwie ,1. m. t. 8. 1. 3.
Velles, necne, iilio tuo , 1. §. t. 56. 1. G.*
Vclut castreuse j^cculiuiu , 1. i. t. 5i. 1. 7.
Venales scufciitias , qus , 1. 7. f. 64. 1.* 7.'
Venatoribiis immunilas , 1. jo. t. 4-. 1. 6*
Vcndili actio, si , l. ,\. t. 4g. 1. 6.'
Vcnditi aclionrin , ibid. 1. 2.
Veiidilio quidcni praedii , j, 5. t. 71. 1. i.
Vendilioneiu ob tributorum, 1. 4. t. IG. l. 1.*
^'eudilioucs , doitationcs , 1. 2. t. 20. 1. 12.
Venditiones , etsi in alio , I. 4, t. 38. 1. i.
Vcnditioni ancili;e , 1. 7. t. 26. 1. 4. "
Vcnditor faclunv^emptoris , l. .{. t. ai. I. n.
Venditiici succeifenti , 1. 4. f. .5,. J. 3
Venia Edicti non jiefita , I. 2. t. 2. 1 2.
Vcrba sujicrnua , qu« , 1, g. t. 54. 1. 3-.'
Verba testamenti , quae inscruisti , I. G.' t.
- 44- '• '•
Verba testamenti , quibus , I. 6. t. ^3. I G.
Verbis fcstamenti , qure , I. 3. t. 33. I. j.
Verbum precibiis , 1. 2. t. 12. 1. 1 -
Verbum, ^„/0, licet , 1. G."t. 42.'!. 10.
Verum et si iegitimo , 1. i. t. 3. i.u^f I 53
Vesftiiin , auri , et argenti , I. 4. t Ai'
I. 18. s 5 ^ i- 'H-
Vcfcrani, qui cum possint, I. 10. t. 4.1.1. r.
Vcterani , qui ex iiegligcrUia, I, 12. f, ^^.j 3]
INDEX LEGUM TOTIUS CODICIS
Veteranis ila dcmnm , 1. lo. t. 54- 1- 3.
Vctcranis , qui in lcgione , 1. 7. t. 6^. 1. 9.
Vetercjn diilifationem , 1. 5. t. 69. 1. 5.
\ct(ies tircuilus , 1. 8. t. 49- ^- ■'•
Veteris juris allercationcs , 1. 8. t. 38. 1. i3.
Veteris juris dubilalioncm dccidentcs ad du-
plum , 1. 8. t. ■?.?.. I. 2.
Vetcris juris dubitationcm decidentes sanci-
mus , 1. 5. t. 5i. 1. i3.
Vetcrnm ambiguitatem , 1. 4- t. 29. 1. 24.
■\'ctustissimam obscrvationcm , 1. 8. t. 34-
1. 3.
Vi bonornm raptorum , 1. 9. t. 33. I. i.
Vi pulsos reslilucndos , I. 8. t. q. 1. -2.
Viaia verilatis ignoras , 1. 4. t. G3. 1. 10.
Vice donatricis , 1. 8. t. 54. 1. 20.
Viccsimo non amplins ,1. 12. t. 38. I. 2.
Vicluni in , 1. 3. t. 43. 1. 1.
Viduae inlra cpiintum , 1. 5. t. 4- ^* J^-
"V igiiiti stipendia si , 1. 12. t. 36. 1. 2.
^"iri illuslres Comites ,1. 1 . t. 29. I. r.
Viris spectabilibus Comitibus , 1. 12. t.
3o. 1. 1. .
Viris spectabilibus Magisfris, 1. 12, t. 9. 1. i.
Viros clarissimos , 1. 5. t. 62. 1. 25.
Viros devotos Palatinos , 1. 12. t. 24. !■ 12.
Viros spectabiles Ccmites ,1. 12. t. 10. 1.2.
Viros spectabiles Duces ,1. 12. t. 60. 1. 8.
Vis ejus , qui se dominum, 1. ^. t. 19. 1. i5.
Vitia possessionum , 1. 7. t. 32. 1. 11.
Vitrico privigni possessionem , 1. 6. t. 5q.
1. 3.
"Ultra modurn sumptuum , 1., 10. t. 42.1.4-
XJltra modum tritici , 1. 4- t. 49 • !• |5.
'Cnaquseque civitas , 1. !. t 3. 1. 36.
Cnde et si parens , 1. 3. t. 28. post 1. 6.
Unicuique, qui in sacris , 1. 12. t. 19. I. 7.
XJniversa bona eorum , I. 8. t. j5. 1. 1.
XJaiversa rescripta , qiise , i. 3. t. 19. 1. 4-
Universa rcscripta, sivc in, 1. 1. t. ■j3, 1. 7.
Univcrsas tcrras , qu£c , T. 7. t. 38. I. 2.
Universi cognoscant lias , I. 11. t. 65. 1. i,
Uuiversi cognoscant , niiiil , 1. ii.t. G1.I.9.
Univcrsi fidu'iam geraiit , I. 3. t. 26. 1. 9.
Univcrsi fundi , 1. n . t. 65. I. 4.
Universi omnino ex , 1. 10. t. 63. 1. 4-
Univcjsi provincialcs , 1. 4. t. 61, I. 5.
Universis simul lianc , 1, i. t. 19, 1, 6.
Ujiivcisis tam legionibus , 1. 6. t. 62. 1. 2.
Univcrsos auctoritas tua , 1. 1 1 . t. 10. 1. 3,
Univcrsos Dccurioncs, 1. 10, t. 3i, 1. i5.
Uiiivei-sos , qiii usui-pantes , 1. 11. t. 18. !• i.
Unus cx inultis , 1. 8. l. 28. I. 16.
Unus individuum , 1. 7. t. 34. 1. 3.
Unusquisque Dccurio , 1. 12. t. 16. 1. 2.
Unusquisque procurator , 1. 9. tit. 27. 1,5.
Unusquisquc sobolcm , 1. 8. t. 52. 1. 2.
Voluntaiise tutclfie , 1. 5. t. 62. 1. 12.
Voluutas patris piohibentis , 1, 6, t, 42. 1, 4-
Vuluntatis defuncti , 1. 6. t. ^2. 1, 7.
Voiax , ct fraudulentuin , I. 12. t. 5o. 1. i.
Uibs Coustautinopolitana , 1, 11, t. 20. 1. i.
Usucapio nou prsccedcnte , 1, 7. t. 29. 1. ^.
Usiicapio pignoris , 1. 8. t. 14. 1- 7-
Usufiuctu constituto , 1. 3. t. 33. 1. 4-
Usufructu matri tuae , 1. 3, t. 33. I. 8.
Usura3 in depositi actione , 1. 4. t, 34. 1. 2.
Usurre minutiin , et , 1. 4- t, 32, 1. 29,
Usurie per tempora sohjtae , 1. ^. t. 32.
1. 10,
Usujas eraptor , cui , 1. 4- t. 32, 1. 2.
U^suras , quae quotannis , 1. 8. t. 43- ^- 8.
Usurpalionem totius , 1. 4- t. 6t, 1. g.
Vult constitutio , 1. 5. £. 17. 1, 12.
Usum aqufie vetcrcm , l. 11. t. 42. I. 4-
Usus aqune ,1. 11. t. 65. 1. 5.
Ut agendi ilineris , 1. 12. %■ 5i, i. 8.
Ut credilQf , <jui pecunidjjj , l. 4- t< IQ- l- i-
Ut debitum tibi , 1. 4. t. 16. 1, 5.
Ut in die Duminico , i. 3. t. 12. 1. 2.
Ul intcr absenles , 1. 8. t. 59. 1. 3.
Ut iiitcr divinum , publicmuque jus , 1. i,
t. I. 1. 24.
Ut inlestalo defuncti filius , 1. 6. t. 55.1.3.
Ut lcgis I-abice poena , 1. 9. t. 20. 1. 3.
Ut liberis , tain masculini , 1. 6. t. 20.
1. 17.
Ut nemini de caetero , 1. 6. t. 20, 1. ar.
Ut non Jiceat ,1. i . t. 3. 1. 55.
Ut nullo modo usura; , 1. 4- t. 32, 1. 28.
Ut perfectius omnibus , 1. 7. t. ^o. 1. 2.
Ut profanos ritus , I. 1. t. 11. 1. 4.
Ut responsum congruum , 1. 2, t, 4- !• 15,
Ut testamentum , quod , 1. 6. t. 32. 1. i.
Ut verborum inanium , 1. 6. t. 9, 1. 9.
Ut unius pcena ractus , 1. 9. t. 27. l. i.
Ut uxori pro dote , i. 1 . t. 22. 1. i.
Utere viri prudentissirai , 1. 5. t. 71. I, i^.
Uti possidetis fundum , 1. 8. t. 6. 1. i.
Utili ratione peispcctum ,1. i. t. 55, 1. 3.
Utilitas publica ,1. 12. t. 63. i. 3.
Utrum nepos ttuis cx filia , 1, 5. t. 49- 1. 2.
Uxor patrui tui , 1. 6. t. 37. 1. 20.
Uxor , quae iii militiam , 1. 5. t. 17. 1. 7.
Uxor tiia , si consobrini , 1. 9. t. i. 1. 4-
U.xor tua , si mortuo patre , 1. 3. t, 36.
1, 2.
Uxore mortua , 1. 5. t. 9. post 1. 5.
Uxorem libertam suam , 1. 5. t. 4- '• i5.
Uxorein pro marito , 1. 10. t. 3i. 1. 11.
Uxoris abortu , 1, 6. t, 29. 1. 2.
ZEnodorus si . cum sui juris csse , 1. &.
t. 28. 1. 2.'
Zenonis div» memorise , 1. 3. t. 10. 1. a.
4i
DE RATIONE ORDINIS
JURIS CONSULTO IN CODICE SERVATI.
Rocemia, qiiae ad constitutionum compositionem pertincnt.
De novo Cotlice facicndo i. in Gruegoriano Co-
dice coiitiiiebantiir lcgcs ab Adriano ad Vaierianum:
iii Hermoj^iniano a Claiidio ad Dioclelianum : in
Tlicodosiaiio a Constantino ad Tbeodosium : Aliae
qiioque crant leges lalae a Theodosio ad lempora
Jiisliniani. Ilac constitutione Jiistinianus declarat
sibi ciirse es»e , ul lia; onincs constiliitioncs in unum
Codicem ( quem novum et Jusliniaiieiim vocari ju-
bet ) rediganlur , et in titiilos disserantur.
De JiisLinianeo Codice conjinnando i. Haec consti-
tutio lata est anno circiler 53 1.
De emendiitione Codicis Juslinianei 3. Hac con-
stilutione lata aniio 536. ciiciler^ jubct Codicein
novuin repurgari ; alquc is est , quo niinc utimur,
qiu idco repetila: preelectionis seu iectionis yocatur.
LIBER PRIMUS.
Objccta constitutionum sunt jus puhlicum vel privatum.
De jure pu/dico , quod consistit vel in
Saciis, in qu biis consideramus
Jiis ipbuiu divinum , vel ipsam fidem et do-
clrinam.
De summa trinitate , et Jidc Ccuholica,
et ut nemo dc ea puhlicc coiitendere
audcut I. id est , an unus Deus sit in
tribus personis : item an Filius sil Pa-
tri a/xoao-<®-'.
Rcs i-acras.
De sacrosanctis Ecclesiis , id est , sedi-
])us Deo consecratis , quaj et JJominica
vocantur et de [ Relus et ] priyilegiis
earum 2,
Personas , ceu rainistros vcrae Eccicsia;.
De Episco[>is, a vigilanlia sic dicti sinf,
el Ciericis a sortc qua antiquitus eli-
gebantiir , et Orpkanoir-ophis , qui sci-
iicet Orpbauos substantiis destilutos
alimt ; Brcpholrophis , qiii infantes ;
Ptocholrophis , qui paiiperes et men-
dicos alunl ; Xenodochis qui advenas
egentes ct debilesj Ascctriis , mnlieri-
biis scil. qna: tota; divinis mcdttatio-
nibiis deditc-ie , et Mowichis et privile-
s,iis eorum ct rastrensi pecnlio , imi-
talione coriim qui in castris militant ,
sic dicto : rt de redinicndis caplivis , ab
iis scil. quibus ob cain caiisam aliquid
relictiim e>t , ct de nuptii': , sccuudis
scil. CL-ricorum uetitis seu permissis,3.
anlc scil. Clcrioatiim.
De Episcopali audientia , id est , notio-
ne Episcopi : ncquc enim jurisdictio-
iicin ncc ai>paritorcTn,ncc e.xecutionem
liabet , et diucrsis capiiidis , qum ad
jus, qiio in conciliuni adliibciitur , cw-
rumque Clcricnnini , pauperuni, capti-
vorum , infaiiliiim cxpo.Mtoium et ali-
meiitorum , niiptiariiin , testamcntorum
iniplendorum liabcnt , et reverentiam ,
ut seil. ab iis a[i|)(llari non possit ,
pertineut Pontificalein .\.
De minislris falsoe l>>clesi?e.
De Ha:rrticis , qnorum bic multas spei-
cics cuumcrat : ita dicti siml a pcrti-
naci clectioue opinionis. Est cnim llx-
rcsis pcrtinax in articiilis fidci enor ,
quos e\lirp,ire ad curara vcri miuistri
Tom. IV.
Legibus
pertinct , qiiique ab Ecclcsiae privilegiis ita alieni
cssc debcnt , ut et silentium iilis inponi, ioca adi-
mi , corura ccetus noii Ecclcsiae , sed conventicula
appcllari dcbcant , ci MunichcBis , qui inter caetera
Christo corpus pbantaslicum ct veris humanitatis
proprietatibus destitutum tribuebant , ef Sumaritis
qui mixti erant ex Judaismo et Paganismo 5.
JSe sanctum baptisma itereturO. qui Baptismum ite-
rant, Anabaptiitae dicuntur.
De Jpostatis 7. bi siint , qui penitus e Cbristiana
religione dcfecerunt iu aliam , quae Christum aperte
ncgat , qualis est Judeorum, Ethnicorum et Tur-
carnm. IIoc cpitbclon Juiiano Imperatori a scri-
ptorihus Ecciesiasticis ob eam causam datum cst.
Nemini liccre siqnum , id cst , effigiem ( quidam si-
gnum crucis inferprctantur ) Salvatoris C/iristi
humi , vel in silice , vel in marmore , aut inscul-
pcre ciut pingere 8.
De Judctis , quihus II. synagogas permittunt.et ccbU-
colis 9. possunt lii esse , quoram Proplietae niemi-
nerunt , qui reginae et militiije coeli seniebaut.
Hier. 44- Sopb.
Nc Christianum mancipiuin, id est , serviim Hcere-
ticus , i^cl JudcBus , vel Paganus habeat vel possi-
dcat, uel circumcidat 10.
De Pnganis. Pagani dicuntur , qui qiiasi es agre-
stium locorum compitis et pagi.^ alieni sunt a civi-
tate Dei , suntque hi , qui Geiitilium sacra retinent,
quae in pagis diutius quam ia urliibus custodita ,
quia rudiores diflicilius a falsis abducuntur, utpo-
te juris ignari , et sacrijiciis , eorum scii. tollen-
dis , et templis corum claiidendis , simulacris 11.
eorum tollendis , et confiscaiidis.
De his, qui ad Ecclesiam confugiunt , ob res alie-
num scil. vcl delictum , vel ibi exclamant , qtiale*
sunt ii , qui tumultu quielem turbant , et ne quis
ab Ecclesia exlrahatur 12. fruuntur cnim jure
Asylorum.
De his , qiii in Ecclesiis manumittuntur i3. b»c
manumissio introducta , quia non orauibus aeque
faciie erat Romain ad comitia proficisci , et qua-
cunque manumissione eam libertatem cousequi.
De legihus , quarum ferendarum jus olim fuit pcnes po-
piilum Rom, dc quibus iii genere liic agit, et dc eaiiim
observationc , ne Imperatorc quidera exccplo , et de frau-
de in eas commissa , ct bcnigna ct ieni interpelralione
non ad praetcrita ncgotia e.xteadenda , ct constituti<. ndiu
Principuin , qiiarum condeudai iira jus a populu in Im-
pcralorcs translatiini cst, et ediclis i^.
De inaiidatis Principum i5.
De Senatusconsulds ifi.
De ueleri jiire , Jiis vetus appellat lil)ros prudentum, qui-
biis potcstas de jurc rcspondendi ab impLratoribus data
cst , eniicleando , id est , in ordinem rcdigcndo , subla-
tis desiietis siraiiibus et coutrariis , utilibus iii certos
quosdara titulos redactis , et dc autoritate Juri.-niudenr
tium, quL in digcstis rcferuntur 17. nequata stil. uL Pa-
piniani autoritas aiiis non sit potior. Lex I. liujiis fit.
refcrt propositum Justiniani de Jurc enucleando : Rx 3.
juris jain enundati narrationem.
Dc Juris , de cujus.speciebus vaiiis supra dictum tst • ct
facti , id cst , rci gestae ignonmtia. iliius , ut cerU
ignoraiilia non cscu-iat , bujiis cxciisjt 18.
De precihiis, quas in proximo fril. vocat libfJlum, Impe-
ratori ojfcriinlis , ctiam a scrvo honiiue qui iauau-
bili e\eiii|>lo lidei mortera doraiui vcndicarc ciijiit, et ae
tpiihus rehii<: supplicare Uccnt , nempe pro dilJt. ria dt:-
biti solvendi, uon pcremptoria , pra;>tita tarai.n ciutioiiC
de solvendo ab imptlraule, uon autem de damnosis fisco,
6
/,2
RATIO ORDINIS CODICIS.
ct semcl tantum, ncc contra scntcntiam Praefccti Praeto-
rio , nec rcfert, a quo fiat impctralio , dum Juri non
sit contaria , i^cl non
•9-
quo-
Qnnndo libeUus Princijn ilitus litis contestationcm fa-
ciat 20.
l/t litc fjcndertte , \is iicn(]il jurc civili a contestatione,
Jiire canonico post olilatnin lilielluni , w/ /toit vrovo-
cationem ^ omissam scil. (juia cum a senteiitia provo-
caliir, nec rcscriptum postea secutum retrahet ea , qute
jiidicata sunt , aut dcfiititivam senlentiam, quae non
cst appellationc rcst;issa scil. mdli liceut Inipcratori
supplicarn 11.
St coritra jiu vel utditatom pnhlicam ccl per menda-
cium fuerit aiiquid pcstufatum ^-el inipetratuni ■2-j>..
De diversis rescrijitis '. quibus scil. Princcps libcllissup-
plicibus rcscnbit, quibns contraria est snbrcptio , et
obieptio et incivilis pelitio : diversa autein bic dicit ,
quia qu.xdam jus non faciunt , qu.TCfiara pcrsonalia et
tcmpoialia , peri.etua : valida , invalida, et pragmati-
cis sanctinnibus 23. vcl jiissionibus scil. in quibus Prin-
ceps difficilius prccibus rospoiidet consilio adbibito ad
relationem Judiciim, ncquc ad preces singuiorum ct
in privatis, scd civitatiiin ct provinciarnm.
De statuis et imagimbus •24. qnae iutcrdum Imperato-
ri , intcrdum Judicibus eripebantur.
De his,qui ad statuas cuifugiunt Principum scil. Ad
statuas eniin Iniperatoris qui confiigiiint , vidcntur
Praicipi supplicare ct aux.ilium petere couti-a violen-
liam aiterius 25.
Magistratibus, qui sunt viva vox Juris civilis et lcgis
rum tractalio considerari potcst
Iji spccic , suntque vcl
lHustrcs
f \n provinciis.
!De ojjicio Prcefccti prcetiornm, duo enim
crant, Orientit , qui in Asia, et Il/y-
rici , qui in Europa 26.
De ojjicio Prcefecti pra:lorio AJiriccc ,
qiiam Justinianus a Vandalis, qui eam
occiipaverant , reciiperaverat , et de omni
ejus diceceseos statu 27. qui statiis in
septem provincias divisus erat, In lege 2.
hujus Tit. mandat Justinianiis Bellisa-
rio , ut in frajcctu Africa; , qui est
coiitra Hispani.iin , militcs collocarct ,
qui observarent ea quae in partibns
Galliae sive Francorum agcrentur , ut
mirum sit, cum Gallia Justiniano non
parucrit, qiii fiat ut in Galliis provin-
cia; rci eriantiir , qure ntantiir hoc Jurc
a Jiistiniaiio conscriptio, nisi si repete-
re libeat ab Alexandri Severi tempo-
ribus , sub quo Pauliis scribit Gallos
Lugduncnscs , Viennenses , et Narbo-
nenscs juris esse Italici.
In urbe.
Dc officio Prcefecti urbi 28. Costantlno-
polciys scil. neque enim meminit Ro-
manne : huic Praefecto cura urbis ct
centosimus ab ea lapis commissus erat,
ultra centcsimuni Pra;fecti praet. erat.
Castris.
De OJficio Magistri mUitum 29. qui
scil. in militos et eoriim duces id po-
terat , quod Pr;rfectus Praetorio in pro-
vinciales , et PrEesides.
In aula.
fDe officio Qucrstoris 3o. Qiiae.stor quse-
renda pecuuia prinnim dictus : Princcpcs
postea iis iisi sunt ad orationes et cpi-
stolas et libellos in Senatu recitandos ,
quorum demiim autoritas ita crevit ,
ut non tantiim recitarent , sod compo-
nerent edicta et leges vicc Principis.
Quidam putant hac voce signiKcari eum,
quem canccllarium vocamus.
!Dc ojflcio Magistri officiorum 3i. au-
licorum scil.
In
I
I
Deojfic.io Comitis sacrarumlargitionum 32.
Comes dictiis a comilando sive sequendo.
sacrarum largitionuin dicitur , qui olitn
Praefectus arario , deincepa Procurator
fisci vocatus cst.
De rjficio Comitis rerum priuatarum 33.
. De (J/icio Comitis sacii palaiii 34.
Spcctabilcs , quce dignitas mcdia c.t intcr lUustre»
ct clarissimos.
* -Oc Ojficio ProconsuHs , qui in ccrtas provin-
cias mitfibatur ciim Imperio Consnlari , tt
lcgati, qiii Proconsiili dabatur 3.5. Proconsul
ct lcgatus cognoscebat de civilibu< et crimi.
nalibus causis : itcm ( Dc ojficio Cornitis sa-
cri patrimonii ).
Dc fjjicio comitis Oricntis 36. Wcsenbeciu»
hic notat, bunc comitem Jurisdictionem non
habuissc , sed Magistratuuin actus tt provin.
cialium querelas obscrvare , easquc n.renc ad
Principem solitum , ut ita differat a Prajfeclo
Praetorio Orientis.
De ojficio Prcefecli Augustalis 87. ita dicti ,
quod ab Augusto in iEgypto fuerit coustitu-
tus , hujus scdes crat Alexandria.
De ojfieio Vicarii 38. PraefL-cto preetorio scil.
luc vicarius iu civilibus cau^is comitibus mu
litum anteferebatur , in militaribus iisdem
postponebatnr.
Clarissimi.
Ordinarii.
In urbe. De ojficio Prcetoris 3f).
In provincia. De officio R -ctoris piwincice 4o.
is de falso cognoscebat , ct ejiis iucidentibii»
et de causa proprietatis , de contumacibus ad
Praefcctum Praetorio vel ad Imperatorem refe-
rebat. iidem si boni ut laudaii , ita officio
nnn fungentes acciisari solebaat. Ue officialibus
Praefeclorum delinquentibus cognoscere debeat,
Ut inilli patr-icB suce administratio , sine speciali
permitsu Piincipis permiitatiir ^i.
De cjua/rirnenstruis brevibus 42.
Extraordinarii.
\ De ojficio Proefccti vigihtm 43.
j \ ^'' <Jficio Prcefecti annance 44»
{ In gcncre quos consideramus vel
- In urbe scil- Constantinopoli et Rom;e.
In Provincia , et dioecesibus.
De officio cii^ilium Judicum ^5. qualcs sunl
Praefecti urbis , Praetor , qui vel iuter priva-
tos vel intcr militcm actorem et priratum
^ rerum Jurisdictionem habent.
In Militia.
IDe officio militarium Judicum 46. q lales sunt
Comites , Magistri equitum cl pediUim , qiii
inter privatum aclorem ct militem rerum co-
S gnoscunt.
1 iVe r-ei militaris comitibus i>el tribunis lafacra
{ pr-cestentur 47-
Pcrmixtim.
' De qfficio diversorum Judicum \%. n€ scil.
l jiibeant raatremfamilias de domo siia in pu-
blicum profrahi.
Ut ornnes Judices tam cifiles, quim militarcs
pnst administrationeni tleposiiani L. dies in
ci. itatibus fel certis locis pcr-riiancant 49- pu-
blice , et ante omnium , quos gubernaverunt,
ora , ut pateat omnibus facultas lihera , eorum
furta atque etiam eorum crimina accusandi.
IDe officio ejus , qui vicern alicujus Judicis vel
i Pr-CEsidis obtinct 5o.
I De assessoribu.! quorumciimque Judicum , scil.
■ qiiales sunt ii , qui Judicibiis assident ad con-
silia Judicibiis danda, qui ct ideo Consiliarii
vocantur l et ] domesticis , id est , uxore ,
liberis et f.imilli, ct CanceUai-iii JudicumHi.
id est , scribis, actuariis , notariis, apparito-
ribus , lictoribus , satellitibus.
De armonis , Amiona ab anno dicta annuam
RATIO ORDINIS CODICIS.
43
•vcluti alimoniam eignificans : liic pro rcbus,
(jii.-e .nd victum et vcstimcntum pertiiicnt ,
i,um\Uiy, ctcapitatione., quidum leguut capitu,
y.i,i yiitcm cajiitatio Iribuluui, quod juo lui-
iricro jugcruui .scu cajiitiim , qnae crant in
jugo , iniponcbatur : liic pro pabiilis jumcn-
lorurn ctmulorum suniilur , administitintium,
et eoi um ussessorum , aliorumye puLlicas so-
licUudines gerciuium , i^cl ccrum cjui alicjuas
coiisecjuuntui- digiiitates 5i.
De coiilracliius judicum vel eorum , qui siuit
circa eos et inhibciidis donatiombus in cos
facieiidis ; et iie adininistrutiotns tcmpore
proprias ades adijicent \_ sine sanctione prai^-
matica ] 53. id cst , nisi specialiter lioc coii-
ccssum sit a Piincipe.
De niodo mulctarum , Mulcta cst pcciiniaria
cocrcitio arbitrio judicis irrogata, <jiute a Ju-
dicihus injlii^uiitur 54.
L In Muuicipiis cl singuiis civilatibiis.
Dp. defensorihus civitatum 55. Li similem po-
testatcni Tril)iinis pleb. coiiscqiKbantur, erant-
quc viilgi dcfcnsorcs cl tenuiorum , ct ex
j)icbe sunicbautur.
[ Dc Magistratihus municipalilus ] 56. qui
ut pliirimum crant Duumviri , et ex ordine
Dccurionum sumcbanlur. Ilorum qiiam de-
fcnsoriini , major cral potcslas.
^ De ojlJicio Juridici Alexandria S^. Civitatis.
L I B. II.
DE JURE PRIVATO, qnod in Judiciis rcdditur.
Jndicioriim alia sunt civilia , alia criminalia. De civilibus
ab initio biijus libri ad fincm octavi dicctur : nono de cri-
ininalilitis. 3iidicia constaut tribus pcrsonis, Judice, Actore
et Rco : dc Judicibiis multa supcriori libro diximiis ,
quaedam dc iisdcm dicturi initio libri 3. de actoris ct
rci partibus anteqnam ia ipso judicii actu versentur ,
videamus.
Aclor.
Dc. edcndo i. id est, dc actione rco edenda et dcmon-
stranda , (jua adversus eum in lilc ftitura uti volumus.
Ilic tilulus \)'i cdcndo pr?eponitur titulo de in Jus
vocaudo contra quara in Pandcctis, et mclius : ncque
enim Judicia inciperc debent a violenta in jus voca-
tione, sed poliiis ab cdilione acliouis.
De in jiis vocando 1, id cst , advcrsario, ad Judicem,
apnd queni pcrsecuturi sunius jus uostrura , hodic fie-
ri consuevit pcr apparitores.
Rcus ct Actor.
De pactis 3.
De transactionibu.t ^,
l De errorc calculi 5. id est , rationum- Error ssepe
\ couimiililiir in pactis et transactionibus.
Dc postuUindo ().
Dc advocatis dii-'ersorum Judiciorum y. de advocatis
diversorum Jiidicum 8.
f Dc advocatis Jisci 0.
De crrore adwocittorum vel lihellos seu preces
concipieiilium 10. id cst , libcliiouum et rce-
rciularioriin!.
Vt qiicB desiint ad\'OCtitis partitim , quod fit scil.
quotics ub advocatis aliquid dc jurc ejus , ciijus'
causam agunt , omissum e^t,Judex suppleatM,
I atquc ila judicct.
» 7?.T quthiis causis infamia irrogatur la. Infamcs
noii possunt (ssc adxocali.
De procuriilorihus i3. qui cum maiidato alicna nego-
tia gcriint, ct alicnis causis inciimbiint solicitudine
et opcris, ut advocati vocc et consilio ; ncc inlamia
inipcdit, ul quis sil jirocurator , quod non idem cst
m ad\ocatis.
Dc cilumiiialoribus , clsi infra titulo Sg. scu ultimo
biijiis libri dicctur dc jurcjurando projitcr ealiiinniam
daudo : tamen hi tiluli sequontcs videntiir impedire,
nc reus ab adversnrio alteriiis jtatrocinium emendicanle
et cmcnliente vchiti calumuia quadam in jus raijiatur.
' Ne liceat potentioribus patrocinium litigantilus prcBsta-
re vel actiones in se transjhre if\.
Dti his (jui poicntiorum nomine tittdns prccdiis irffiaunt
vcl eorum nomina in litent piatcnaunt i5.
Ut nemo prifatus tiiu/os piadiis suis vcL a/itnis inipn-
iitit, i'el vela rcgia ., id cst , principis vcl cjus libcro-
rum suspendat i(j. alias praedium vcndicabitur iisco.
Ll nemini liccut sine Judi< is aiitoritate , id est , pro-
pria autoritale , signa 7'ebus iinponere , quas alius tt-
nel 1']. id est , possidet.
iVc Jisctis uut liesptibl, procuratiuitem alicui patrocinii
causa in litc prastet 18.
De ncgotiis aiiortim ga^tis ly. in Judicio vel cxlra ab eo
qui mandalum riun babuit.
Dc rcstitutionibus in intcgrum. Reslilucre cst retro statucre
scu rcvocare in j islinuni slatum id , quod cum aliqiia la;-
sione gcslum fuil. Restitiitio criim rcponit ct revocat omnia,
qu£E abstulit la-sio. Hae nobis compctuut.
Jure actionis, ctsi nonnulli bas duas sequenles rcstitutio-
nis causas rcfcrunt od oflicinm Judicis.
!De his , c/ua vi mctusve causn , metus cst instan-
tis vcl fiituri j)criculi causa trcpidatio. gesta.mnt Qo.
De do/o malo 21. Dolus nialiis cst oniuis calliditas,
fallacia , macbiuatio ad circumvcnicndum , lallen-
dum , dccipicndum allerum adhibita.
Ofiicio Judicis.
^ Minorum brcc aetas mnllis captionibus supposito
cst , cnjus idco Praelor tulclam susccjiit.
*• In gcnerc. De in wtegrum restitulione mino-
rum [ "jS. annis ] 'i-i,
An quae rcstitutio miuori data cst, aliis persoDM
jorodcssc po^sit.
De Ji/iofami/ias minore 23. Restilutio mi-
nori conccssa nou j^rodcst cjus patri.
De Jidcjussdrihus niinviuni 'j.^. Re^titutio
mmori couccssa non prodest ejus fid«-
jussori.
Si tutor fel curator intervencrit 25. etsit
circumscriptus, rcslilr.tioucm in intcgrura
petct , ut rcs illi rcstiluatur, eicjue dabi-
liir pcrsonalis coutra tutorcm actio.
Si [ in ] communi eudcmque causa in in.
trgruni restitutio postuietur 26. Restitu-
lio minori conccssa non prodcst majori
cum juijiillo rem , ob quam minor peliit
restitutioncm , communcra habenti.
Causm ex quibus reslilutio datur , et persoiKB
advcrsus quas minor icslitutionem pctit.
/• Si adver.tus rem judicutum reslilutio po-
stulctur 27.
Si adversus venditionem 28.
Si aducrsus vcndiiionein pignorum 29,
Si udi'<Tsus doiuittoncm 3o.
Si advcrsus iibertatcni 3 1 .
Si adversus transactionem vel diuisinnen^
[ iii intcgrum minor rcstitiii velit ] 32.
Si advcisus so/ulionem a tutore , u/ii ler
giint a dehilorr , vci a se factam 3.1.
Si advcrsus dotem 34- ul quia dolem «1-
Ira viics sui palrimonii dcdit.
Si advcrsus dcitctum 35.
Si udfcrsus usucapionem , id cgt ,
qui rem ejus nsucepit , rcslitutio
lctur 3G.
Si adversus fiicuin 3^. sive a fisco emerit
vcl ei vendidcrit.
Si adversus crcditorem 38.
Sl miiior, jictierit scilicct , ab hcrcditale
se u/>stineat 3(). id cst, illi liccat ab ea
hcrcditatc abstincre , cui se tcmcre iia-
miscuit.
Si ( minor pcfat ) ul omissam hercdiia-
tem , ^e/ bonoium possessicnem yel quid
aliud ucquirut !\o,
In cjuihus caiisis in inlcgrum restftutio necessaria
nnn est .j 1 .
Qtii minorc.< , et advcrsus qnos in integrum i-estitui
non possunt 42. «juando scilicel diligcntcs p,.Uc!>i'«i-
*
t
eum ,
j>o»ta-
44
RATIO ORDINIS GODICIS.
milias fiicrunt ct in actibus publicis se indu-
strios docucrunt. Item coutra parentcs vel pa-
lionos.
^ Si minor sa majorem dixerit [ i>el ma-
jnr ] prabuLus fiicric ^^.
Si sa-pius , id <!st , si postquain rc-
puls.uu passi sunt a pelita in intc-
grurn rcstitutioric in inlc^rtim resti-
tulio, aruinoriljus scil. postuletur /^f^.
non adinittirutiu-, nisi cx nova causa
rcslitutioncin [iclaiil.
De /ns , (}ui veniutn cetatis impetraue-
runt 4^-
ij «5** major factus ralum huhuerit 46.
Vbi et apud ciucrn co^nilio in integrum
rcstilutionis ugitanda sil 47.
De repulalionibus, qucB Jiunt in judicio in
integrurn restitutionis l(8. Rcstitutio ini-
nori concessa omnia in iiristinuin statum
restituit : sed si ininor fundum a se ven-
dituin cum fructil)us sibi restitui petat ,
non audietur , nisi pretium , quod acce-
pit et usuras pietii item sumptus melio-
rati fuiuli rcstituat , quorum oranium re-
putatio ficri delict in Judicio rcstitutionis
in intcgruni. Rcpulationibus igitur mlnui-
tur judiciuin in intcgrum restitutionis.
Etium pcr procuratorcrn causam restitutio-
nis in integj-urn agi posse 49-
//j integrurn restilutione postulata , a mi-
nore scil. ne quid no\'iJiat 5o. atque ita
omiiia iu suo statu esse debtnt , doncc res
finiatur, sicut et alias pcudcnte lite, quo
tempore seutcntia non poterit executioui
inandari.
De restitutionibus militum et eorurn qui reip.
causa ubsunt 5i. quibus dari solct restilutio
ob damni qualitatem dimidiam justi pretii
excedentis,
De uxoribus milituni et eorum , qui reip. causa
absunt 5a. quorum uxori))us , si eos secutae
fuerint, et pcr absentiam damnuni passae sint,
solet dari rcstitutio iu iutegrum.
De temporibus in integrurn lestitutionis tam mi-
norurn , et aliarum personarum , quce restitui
ossunt , quam ctiam hcrcdum eorum 53.
uibus ex causis rnajores in intcgrurn restituan-
'tur 54. si legatione fuugebantur , si in carccre
aut captivilate eiant tunc , cum damaum passi
sunt , vcl si laesi sunt.
De alicnalione Judicii mutandi causa factaSS.
Talis alicnatio dcbet rescindi.
De receptis arbitris 56. Id cst, compromissariis. Officium
boni Judicis csl facere , ut lites arbilrio potius definian-
tur quam in Judicium veniatur. Titulus Digfstorum ple-
nior cst , in quo legimus de receptis arbitris , et ut
sententiam dicant.
De satisdaiido 5"]. Procurator cavere tenetur de causa
defeadenda et Judicato solvendo.
De formuUs ct impetrationibus actionum sublatis 58. olim
impetrari solitae erant , antequam Judex adirctur. Po-
tuisset hic titulus coramodissime subjungi titulo de eden-
do supra.
I De Jurejurando propter calumniam dando Sg. ab acto-
\ re scil. se non animo calumniandi litcm intcndere.
L I B. III.
Jftdex et de ipsis Judiciis.
Judex.
f -Oe judiciis i. seu de officio Judicum , quod versatur in
ipso Judicii actu.
Dc sportnlis y hoc cst salariis personarum forensium , et
sumpiibu^ in diwersis judiciis facicndis , et de exccuto-
nbus litium a.
De pedaneis Judicibus 3. sic dicti , quod non pro tri-
bunali ( quod emiuens ecat ) sed de plano stantes aut
^.°
Actor
sedentes judicarent , quibus sin|TulaB causae a maei'tra-
tibus cogno,ccndae delegabantui , Alii dictos ita putant,
quod ad pedes tribunalis in muioribus subselliis ius di-
cercnt.
Qui pro sua Jurisrlictione Judices dan , hi scilicet
qui Jun:,dictioiiein ordinariain hs^hcrW.durivc posiUntL
JSc quis in sua causa judicet , ucl Jis dicut 5. licfi-
niciido vcl arbitraudo , vel interloqui udo.
Actor et Rcus.
{ Qui legilimam personam [ standi ] in Judiciis haheant
\ uel non G.PupiJlus etscrvi nisi in quibusdam casibusetc.
Actor.
f Ut nemo invitus a^'ere, in civilibus scii. t/eZ accusar'r, ia
l cniniiiaiibus, cogatur-^. hac tam<n e.\c' plioiie uli n<»n
^ potint actor , negans se compelli ad iifem persequendam,
Reus ct quajdam ejus exceptiones, quas aclori solct opponcre.
Dc ordcne Judiciorum 8. Is ordo in J udiciis observator,
ut dc causis pi-aejadicialibus, majonbus , crimiualibus,
ducctts , possessionum prius cognoscatur : cuinulari
tainen interdum possunt.
De htis contesiaiione 9. quae cst principium et exordinm
Judiciorum formale , fitque litis coutcstatio iioa sim-
phci causae narratione , citatione , aut postulatione; sed
rei negatione et contradictione.
Dc plus petitiornbus 10. oppositis Actori : pbjri» eoim
petitio ut inepta olim jaclura causee constabat.
De ddationibus 11. a Judice datis , qii» ssepissime a
Reo petuutur,ut vel instrumenla suasque raliones pro-.
ferat , personas etiam exhibeat.
I De fcTiis 12. quae sunt ddationes a lege datje.
I De Jur-isdictione omriium Judicum , ct de foro com-
pctenti iS. Judicis incompctentis Jurisdictionem reus
invitus non cogitur subire. Causae , quae forum com-
petcns efficiunt , sunt , Lex , consuetudo , partiura
convcntio , Judicis priEventio , ncgJigentia et justitias
dcuegatio , origo propria vcl paterua , domicilium
pruilegium, coutractus.
Quando Imperntor inter pupdlos, vel s>iduai , vel
irnserabdes personas cognoscat et ne exhiieantur 14.
id est , avoccntur a suo foro , suaqiic provincia \
ctsi tales personae possint cxtra suum forum ad-
versarios estrahere,
Ubi^ dc criminibus agi opoj-tcat i5. ibi scil, «jfci
vel cnmen est commissuin, vtl causa iuchoala, vel
ubi deprebenditur reus haberc domiciliuin.
Ubi de possessionc agi oporieat i6 Ubi ea sita
«.st: is , qui vi dcjectus est ayere polest.
Uii Jideicommissum peti opoiteat 17. UJii relicta
e.-,t hcreditas , ibi fideicominissum peti debet.
^r'{ <^P'^^'eniatur,qui certo loco dat^e protnisit i8.
Cbi iri rem actio exej-cer-i debcat 19.
ULi de hercditate agatur , vel ubi heiedes scripti
m possessionem mitti postuhire debeant ao. Ubi
rts sunt sitae , Judicium ibi possessorium agitatur:
pctitorium iu loco domicilii beredis et ejus , qui
convenitur.
Ubi de ratiociniis , id est , de administrationibut
ct negotiis tam publicis quain prifatis agi cpoV'
tcat 21. co loco scil. quo adnuui^rtialio gesta cst
cum propter instructionem sufficieutem tura noti-
tiam tcstimoniorum.
Ubi de causa status agi deheal 22.
Ubi qiiis de curinli , Curiales sunt , qiii alicui cu-
riaj obnoxii. Curia autcm in muuicipiis erat lo-
cus in quo concilium publicuiu liaholiatur , vel
cohortali.^ Cohortales erant officia ct a])paritores
PrjEsidis iii provinciis , alia^-e conditione conve-
niatur 23.
Ubi senatores vcl clarissimi civiliter vel crimina-
liter conveniantur 24.
In quibus causis militantes , de quacunque militia
hoc intelligit , fori prcBscr-iptionc , qua forum ut
iucompetens declinant, uti non possunt 13.
Uhi^ causcB fscales , vel divince domiis , id c*t ,
, Priticipis, hominumque ejus agantur 26.
Quando lice.at urdcuique sine judice sc vindicare , quo-
ties vis illi inicTtar ,vel publicam devntionem 37. viii-
dicarc, Publicai» deYOtionera yocat priyatam cujusquc
RATIO ORDINIS CODIGIS.
defcnsloncra , quam permitti ex Jure publico ,
et omninra votis inlerest.
De Aelionibus. Omnium actionum , quibus inter aliquos Ju-
diccs arbilrosve de quacunque re quaeritur , haec summa seu
praecipna jjenera esse possunt , sunt euim vel
Vindic;ili<)ri(;s , quibus agimns advcrsus eum, qui nullo jure
nobis olilitralus est cx coiitructii , dclicto vel quasi , niove-
uiiiS tarnen ci de aliqiia rc coiilrovcrsiam , et iii rcm aclio-
ncs vocaiitiir, nol>iMpjc coinjiclunt qnotics dominium rci no-
bis asserimus, cujus posstssio apud alium sit , suiitque vcl
/ Uni\<rsalcs , seu iiniversilatis.
De im^icioso ifistumciitof.S. Officuim dicitur ab cffl-
ciciKio vel ofRciendo, quod unusquisque cflicen; dc-
bcat, \d ut nulli o(Iirial,servala boneslate loci, lcm-
poris ct j)ersonarum. Huic conlrarium esl inoliciosuni
ccnseri : quolics igilur parcnfcs libcros suos lcgi-
tirnos siiie causa ( possunt cnim id facere , dcli-
niti noTcrcalibus odiis vcl furore ) exberedant aut
|)i-;cteitunt , pcriuiltitur libcris de inolbcioso tcsta-
inciito agerc , qiiod judicium acciisatio non voca-
tiir , scd quercla , quae voz. modcstix causa usur-
pata est.
Dc innfficiosis donationihus 29. factis a parcntibus
inler vivos in fraiidcm liberoium , ideoque *i ii-
bcri nascuntur donatoribus postquam suas faculta-
tes exbau.scrunt donationibus , tum non penitus
iTsciuditur donalio , sod j)ars bonorum donatoriim,
cf qiiaiituin su/Ficit ad legitimam portionem hcredi-
tatis conscqiiciubira repetitur. Quidam tamen vo-
lunl penitus rcvocari , cum non sit vrrisiiuilc pa-
trem alicnos succcssiones suorum necessitatibus an-
teponere.
De inofficiosis chtibiis 3o. a matre scil. marlto da-
^s
tis ,
quae dodrantem cxccdunt , aut consumunt
omnia bona materna , ut liberis postca non sit
salva Ict>itinia.
^ De pctilinne hereditutis 3i. ha;c actio introducta est,
quia dcfunctorum bona plerunquc iiijuste occupan-
tur , vel ab bis , qui causam testameuti vel ab in-
iestalo prretcndiint , vel a prsdonibus , estque in
nm ct j.crsonam. Competit ei , qui heres est cx
lcstamcnto co jure facto , vel ab intestato ,
et hercdi hercdis adversus eum , qui pro hercde
vel jios.scssore nossidct rem hcreditariam ctiam mi-
niniain : jiro hcrede jjossidet qui putat sc hercdem
vel justuni possessorem , adversus denique uuein-
cumquc possidentcm competit.
llci singulai is , suntquc rcs vel
Corporales, vcliiti fundus , homo , vestis , aurum ,
arsiciidiin ct alia; imuimerabiles.
!De rei K'iiidicutione 3-2. si rem corporalem pos-
sidcas qiiam mcam esse anirmem , et te ejus
doininiun asscras , in rem actio crit.
lucorporalcs sunt , quse tangi non possunt , qualla
sunt ca quae in jurc consistunt , sicut ususfructus ,
usus , bercditas ct jiira prsediorum urbanorura ct
riisticoruni qune scrvitutes vocantur , suntque vcl
Pcrsonarum.
f De usufructu et habitationc , et mini-
I sterin servoruin 33. ususfructus cst jus
' alicnis rebus utendi fnicndi salva rerum
k siibstantia. minus juris cst in usu quam
[ in usnfriictu , dilFerlquc a proprietate.
Pi rediorum , qu;«; et rcalcs , quia rei a rc
debcntur.
> De servilutihus , et aqn* 34. Tpe^^vTtpov
hic notat Cujacius. Ca:teruni servitutcs
praediorum aliae sunt uibanae vel rusticae.
.Pracdia nrbana sunt a;dificia ad usum
familiarcm extriicta sivc in urbe sive in
agro : neque cniin locus scd usus facit
uibaimm praedium. Harum servitufum
alia; afljrmativaj , qum jiotcstatcm faciendi
confcriint , ut tigni in viciiii pariefem
inimittcndi : aliae ncgativne, quibijs no-
bis comjxtit Jus probibcndi , nc talia
iu prscdiis urLauis fiaut, utputa , ne
vicinus aedcs Suas altius tollat. Rustic.l
vero proedia non sunt .Tedilicium , sed
fundus rcbus rusticis , ct agriciiltiirK
idoneus , quorum scrvitutes sunt ittr ,
actus , via , aquaeducfus etc.
Noxales , de quibus tilulus infra legitur.
•» De l,'ge AquUia 35. ha;c Icx pcrseq;iitur damnnm da-
Ui.n uijiuia , id est , culpa : per quaia alleruiii ctiam
Ixdi uiiquum est , cli;i.n si doiiis absit : buju. juiinum
caput pert.ncbat ad damuum injuria dat.iin „llcnu.
scrvo, qiiadrupcdi , vcl jiccudi : tcrlium raj,„t ;hI <(am-
» niini c;eLcns rebus dat.im. Ca:lcrum impropnc Iquilia
j, lex dicitur , cst eniiu Plebiscituin.
AciiDUcs inixta; in rciu ct pcrsonam.
FainiLice erciscuiidcE 36. Familiw vocabulum sionlficaf
rcs , quae ad substanliam jiatrimonii pcrtinerit. Ercisce-
re ab j/)''5s» , id cst, divido , dcdiicitur, ideoquc l.aEc
actio comi.ctit hercdibiis pio dividenda hcrcditatc , seu
polius cohcredi advcrsus coheredcs , cs.que rci j>crbecu-
toria in simplum, univcrsalis, bonae fidci , n.^sciturquc
post aditam hcrcdilatein , quo tcmpore incinit csse
conununio.
Communi dividundo 3;. Haec actio intcr eos redditur
inter quos aliquid commuue est , ut scil. "illiid divida'-
tur , nc alias quis invitus in commuoione detineatiir :
dilicrt a Judicio familine erciscundae , quod heredibus
tautuiu , et cx sola caiisa successionis et ad res univer-
sales pctendas comj)ctit. Communi dividuudo vcro Ju-
dicio rcs singulse ct ex quacunque alia causa , quam
successiouis , ut puta ex contraclihiis petuntur.
Commania utrimque Judicii tnm famiUce erci-^cundce
cjuam communi dividundo 38. In his dnoljus juJiciis
tt scquenti , Judici permittitur rcm uni litigatorum ex
boncj ct sequo adjudicare , et si unius pars j,r.Tgravata
videbitur , eam cerfa pccunia alteri condemnare.
Fuuum regundoium 3g. quo Judicio intcr cos agitur
qui confuics agros habent. Rcgere hic discerneie et
constUuerc significat , vocaturque limitis et finalis actlo,
qua; id pra;stat , ut quis suis limitibns fruatur , nec
ahenos altingat. Proderit igitur ad imponendos et
retinendos cum vicino fines , vel a venditore conse-
qucndos.
*■ De coiisorlibus ejusdem Utis 40. huic tit. respondet ti-
tulus Digcslorum , De quibus rebus ad cundein Judi-
cem eatur.
De noxalibus actionibus ^i- Noxa est ipsum servi caput ,
quod nocuit. Noxia est ipsum malcficium. Ex maleficiis
scrvorum noxales aclioncs projTOsitae , cpiibus domiuo con-
dcmnato pcrmiltitur , aut litis aestimationem suL*crie, aut
ij^sum hominem noxa; dederc: iniquum enim cssct ncquitiam
servorum ultra ipsorum corpora domlms damnosam cs.se.
Qiiare iioxae deditione liberabitur.
Praeparatorlae.
u4d exhibcndum ^i. proditae csl h.TC actio cxplorandi
causa , an de rc , quam pctlinus nobis ex.bibiri, agcre
exjicdiat , cum definirc non posMimus , an cadein sit ,
nccric quam petcre volumiis, nisi cjus vi.Lnd.c ct con-
treclanda; potfstas nobis fiat ; et ne rci transforraandse
facultas leo jieriuiltafur. Est autcm Exhibcrc ici spe-
ctandae copiam facere , et ad res mobiks proprie jjcr-
tiiict. Hac pelerc possumus nobis cxbiberi Ilbcros,ser-
vos , tabulas , testamenta , et instriiin.iita.
De [ nlcatonbus et ] alecB usu 43. Quidain l.aniit de alca-
toribns , alii iitrunque : alii itcm conjungtinl h.iuc lituliiiu
supcrloii, alii pra;ponunt, alii subj.mgunt. Hic fit. vidctur
esse posifus loco non suo. Usus autcm^alcae ultra nniiin .so-
lidum hic non pcrmittltur. Pecuniae ludo amiss.T pr^v.^cii-
ptlo 5o. annorura est. BlasphemiBe et pcrjuria circa aleam
commissa vetantur.
Edictum de rebiis sacrls.
^ De reU§iosis et sumptibus funerum 44-
L I B. IV.
Condictloncs , ct eanim spcclc« , quibus atjirans cum co, qui
nobls ijbligatns cst , vel ex contr;icfii vel inaklino , qiiibai
ctiam Infcndinius advcisarium nobis dcbcie aut facereopor-
tae. Compctunt igitur nobis coiidicfiones vcl ex
46
RATIO ORDINIS CODICIS.
)
Conlrnrtibiis ( clc quasl coiitraclihiis a Titulo a8. scqucntis
Jilui dicciur ) ex quibus variiie oljligatioiics conlraliiiiiliir.
Horum contractimm vis ct nalura hoc libro et scquenti acJ
(iiicm iisque Tiluli 27. cxjilicabitur.
* lii sjiccie : Constant autcm
][(■ — i Uc contialii dicantur , non qiiod consensn dcsti-
tuanlnr, sed quod rc jjrtTcijnic contraliantur, adco
nt absqMe rc ne stipiilationc quidcm , non consi-
slat luijiisinodi obligatio , nc(juc ad plus obligari
posfimus , quam rc ipsa acccpcrimus.
De Tcliis credilis , bacc j^.ars rejicitur in tilu-
lum seqiicntrni , cl de Jurejiuando 1. dc quo
bic agitur. C.iitcnini si quis postnlantc ad-
versario juraverit sibi dcbcri jiccuniani, quam
jietit , ncquc ci solvatur , justissimc ei accora-
modabitiir talis in factum actio ad similitu-
dincm Judicati , vel utilis , ncqiie pr-ietcxtu
pcrjurii causa juramcnto rescissa rctractabitur,
nisi spccialiicr ac lege excipiaUir. Juri.sjuran-
di autcm dclalio ob inopiam probationum in-
venta cst.
Si certum petaiur 2. ccrtum hic vocamus res,
qure jjondcre , numcro , mensurave constant;
liis enim rebus constat niutui datio: Mutuuni-
que dictuni cst quod ex meuni tuinn fiat ,
qiiod ita datur ut flat accipientis , ulque no-
bis non cadein rcs scd alise ac ejusdcm na-
tuise et qualitatis rcddantur.
De sujfragio 3. Suflragium hic significat mer-
cedem ob intcicessiouem et patrncinium alicui
prEestitnm promissam , ad quam conscqncn-
dam ei coinpctit actio , cui proniissa crit ,
adversus eum , qui j^roniisit.
De prohibita srqucstratiriie pecunice ^. quam
fieri actor a dcbitore pclit eo instanti quo
jirimum incipit ex aliquo contractu ab eo j>e-
cuniam postulare : cst enim iniquiim eam
prius peti , qiiam debitor sit convictus. Se-
questrutio autcm cst rei iiti^iosK dcpo,sitiini .
sic dicta quod occurrcnti aut qiiasi ^equenti
eos , quL conlendunt , conmnttitur , vel quod
ejus, qui clcctus est, lidera scquantur litigantes.
De condictione indehiti 5. is (jui non tlcbitum
acccpit ab eo , qui ei per cjrorem solvit, re
obJigatur , ac si rautuum acccpisset , ct in
eum condictitia actio datur.
De condictione ob caiisam datorum 6. ob causam
damus, quee preetcrita est, vel quae speratur:
solet eo casii causa uon sccuta id , quod da-
tum est, condici.
De condictione ob turpem caiisam 7.
Dc condictione furtiva. 8. qua tcnentur fures
ex rcbus a se subrcptis.
De condictionc cx legc et sine causa vel inju-
sia causa 9. sinc causa apud te est meum
chirographum , si nihil crcdidcris, vel si quod
crcdidisti , tibi persolvcro. Ex injusta causa
apud te cst , quod ex pacto injusto ( ut puta
ob dolum ct vim ) tenes.
Ilic diccndum erat dc commodato, deposito et
jjignore , contractihus , qui re perficiuntur :
horura tamen tractatio rcjecta est in tit. 23.
24. et 34. hujus Jih.
k In geneie
De ohliqationibiis ot actinnibiis 10.
Objecla ohligalionum , seu an ex alterius contra-
ctii et facto quis obligetiir.
Ut acliones ct ab hcrehibus et contra heredes
incipiant 1 i .
Qui non tcnentur.
iVc uxor nro marito , vel maritus pro
uxore vel muler pro Jilio convenialur 12.
JSe Jlluis pro patrc , vel putrc pro Jilio
emanciputo , veL libertus pro patrono
conveniatur !3.
j4n servus ex Jacto suo post manumissio-
nem tcneatur i4- hoc idco quKsitura est,
quia servus post inanumissiouem yidctur
Qul
esse alius ah eo qni fuit ante liliertateia
consecutam , qucni idco teneri non pla*
cet , nisi connexum id sit cum eo,quo(l
post libertatcm gessit.
tcnentur.
Quando Jiscus vel privatus dcbiloris su£
debilores convenire possit vel debeal i5,
tiinc scil. cum dehitor condemuatus sol-
vcndo non est.
Dc actionibus hercditariis iG. quibus
hcres tenctur pro defuncto , ut successo*
juris universi : iinde ut utiiitates omae*
bcrcditatis , ita et ejusdcm onera et ia«
cominoda sustiiiere debet.
Ex delictis defunctorum in quantum
heredes convcnianlur i^.Qiiando iis esl
contestata vel dcfunctus judicatus.
De constitula pecunia 18. de constituta
pccunia ciim omnihus agilur , quicunqo»
vel pro se rel pro aiij se soluturos coi
stituerint ac jjromiserint , nnlla stip
latione interposita : nam alioqni si
pulandi proiniscrint, jurc civili tencutur.
Adminicula cjuibus constat de obligalione.
De probationibus 19.
De testibus 20.
De Jide instrumentorum et amissione eorum ,
qiii allegat perdituin instrumentum , tenetur
probarc , l et de apochis , ] Apocha cst , quai
debitori datur a credilore , quara vulgo
Quitantiam vocamus , estquc catitio in qu«
crcditor se peciiniam a dehitore acccpisse te-
statur, et antapochis , Jaciendis. Antapocha
datur a debilore creditori , qua faletur debi-
tor se pecuniara crcditori persolvisse , idqoe
introduclum , ne dcbitor pirescriptionem pea-
sionura annuaruui , quas debet , j:o-sit obji-
ccre : potest enim , si id faciat , vel suo scri-
pto suaquc antapocha convinci , ct de his ,
(jucB sine scriptura Jicri possunt 21. In muW
tis enim rebiis scriptura tanquam substantia-
lis requiritur, jn aliis non seqiie. Ex contraclu
autein in scriptis nisi completa scriptura raan-
da sciJicct sine vilio ct forina consueta ob-
servala sit , non dahitur actio.
Plus valere , quod agitur , id est , vcritatein
rei gestre , quam quod simulate concipitur aa.
quara scriptura , quae simulata esse potest ,
ideoqne qiii subscripsit instruineuto quod non
relcgit, existimans co contiiieri vel quod man-
davit , vel quod illi persuasum fuit , sihi nul-
luin afFcrt praejudiciura.
Nunc redit ad duas alias species obligationuni,
quse re pcrficiuntur , qiias a tit. 9. hiijm
lib. in hunc locum distulerat.
De comrnodato 23. Is , cui res aliqua datir
utcnda , id est , comraodatur , rc obligatur ,
teneturque commodali actione. In commoda-
to res non ita datur ut fiat accijiientis , eain-
que ob cansain is , qui rem accipit , tenetur
de ipsu reslitiicnda , nisi si aut vi majore ,
aut casu et sine siia ciilpa res iiJi ablata sib.
De pignoratitia actionc 2zj. Creditor , qui p^
gniis accepit, re ohligatur , teneiuique actio»
ne piguoiatitia ad rera ( qiiam in pignus ao-
cejjit ) dcbitori rebtiluenJam.
I Hic qiioque diccndum erat de deposito , cuj"w
^ titulus in 34. hujns lib. rcjectns est.
Objccta. Rcdit ad intcrmissuni tractatuin obligaticv
num ex aliorura facto et coutraclibus descendcntiutn,
an scil. qiiis ex alterius conUactu vel facto ohl*-
getur vcl otiligari potest.
De institoria et exerciloria actione 25. b«
dnae actiones dantiir iu soiiduin. Institor K
est , qui negotialionihus ct tabernoe prapo-
nitur. Tabcrna autem a Tabiilis dicitur, est-
que locus , in qiio res ad usiini hominura
utcessariae divenctuntur , ut ah ollicio Offi«i*
0« ^
RATIO ORDINIS GODIGI
S.
na in qua artifices operas 8uas exercent. Inde
dictus est Institor , quod hujusmodi uegotiis
instet et in iis gercndia versetur. Excrcilor
autem is appellatur , ad qucin quaestu.s , ob-
vcntioncs ct rcditus navis pcrtinent. Magistcr
vero navis , cui totius navis anchora al) cxer-
citorc njandata cst , cum hujiisniodi ma^^nstris
proplcr neccssilalcm navigandi , et institori-
l)iis proptcr usiim connncrciornin s.-cpe con-
trahimus, ignari cujus sint conditionis , eo-
rpie noniinc, si quid cum institore vcl navis
niagistro aut co , qui a magistro pneposilus
cst, contraxcrimus, datur nohis aclio advci--
siis ciim , qui institorem tahcrna^ , Exercito-
rcm vcro qiii navi magistruin praposuit.
Quod, si ahqiiid scil. cum en , qui in aliena
titpotc patiis vel domini polestata est , nrgn.
tiiiin gesiiim esse dicctur , arlioiics quiE sc-
qiiiiiitur , noliis competiint , vel de pecidio i
Pccidium crat priscis teinporihus parliciila
qua;dam gregis : nain a pccore iieculiiim di-
citur , qiiam parentes suis filiis , domini suis
servis industria; e.xerccndae causa conccdehant:
nuiic vero sumina quwdam est pecunife ca-
dcm de causa conccssa ct a patcrnis domini-
ci.sqiie rationihus scjuncta , sii>e quod jussu,
uut dc in reni verso 26. Itaquc si cum (iho
aut scrvo sinc voluntate patris aut doinini
coriim aliqnod negotiu-n gesscro , nihilquc in
rcs parentis aut eorum domini ncccssarias
vcrsiim crit .scu impensum , miiii dahitur in
patrcin vci dominum , dc pcciilio actio , ut
scihcet ab eo dehitum catcnus conscquar
qualcmis peculium patitiir : neuler vero mihi
tcnchilur ullra vires peculii. Si vcro aliquid in
rcin eorum versum crit,id totiim prrestare tenc-
huutiir actione dc in rcm vcrso , scd et in
solidum adversus eos actio d.ihitur , si corum
jussii cum eorum vel filio vcl servo contraxero:
quoties enira ita contraho,fidcm corum sccutus
vi(lcor,ctdircctoah illis condici potcrit, ac si
principalitcrcum iilis negotium gestum cssct.
An ut per alios obIigari,'ita pcr eosdem, alios
ohlig.irc possumus.
Per quas ]>ersonas nohis acquiratur. 27.
per nosmcllpsos , per eos , qiios in po-
testate hahcmus , scrvos usufructuarios
, ct hona fide a nohis posscssos ctc.
t^ontraria seii cxi-cpiiones qusedam advcrsus ohliga-
fionrs ct condictiones, quse ipsas ohligationcs aut
«ucrvaiit aiit iiiinuinit. ~
Ad SC. Macedomanum aR. quo quls prohi-
hetur mutuum dare filiofam. ne filii ouerafi
aere alieno , et crcdilis ix;cuniis , quas sajpis-
sime in hixurias consunnmt , vitce parentiim
insidientiir , ideoque hujns SC. cxceptionc
cum ipse fihus tiim cjus paiens adversus cre-
dit„mn mutuiim condicentcm , defenduntur.
Ad AC. relleianum -29. cujus exceptione uti-
liir muher ( et cjus hcrcs ) adversus crcdi-
lorcm , cui se pro alio ream fccit. Mulicris
t.iincn hercs in quibnsdam casihiis Velleiano
noti juvatur.
Dr ,wn nimerata perunia 3o. saepissime con-
tigit caiitioncs script.-»s crcdilorihus spc fu-
tiir* numeiationis ( quae tamen postea facta
nan sil ) dari .• ideoquf quoties id evenit ,
vel ohligationein condiccre yel exceptio-
ncm opponere de non numcrata pccunia pos-
siimiis. '
De cnmpcnsationibus 3i. qune oppositae plc-
rumqne efiiciunt , ut rainiis quisqiie conse-
qualur quain ei dehcatur , nostraqiie potius
intcrcst dchitiim compensaii quam solvi , cst-
quc compcn.salio dcbiti ct crcdili inter sc con-
tributto. Habct iocum in iis lantum ohligationi-
bus, (ju.ne constant pondcrc, nuuicro ( t mensura.
Accessiones ccu lacremcnta ohligationum.
4;
De usuris 32. terrenis. In solo mul'io
stunt usurse.
De nautico Jcenore 33. quod majus
conai-
c,t
teireno , propter inccitum maris j.cri
Hi
culum , quod in se recipit trajc-ctitiac pc-
cuniae crcrdilor.
redit ad aliam sptciem confiactus , qiii
i-e jKn-ficitur , de quo post nonuin huius Iih.
litulum conjniodiiis dixis.^cl.
De,,ositi wd contra 3^. is apud qucm rc. de-
9 p(3sita e.st,re ohligatur. tenefiirqiic actioiie dc-
Po»)ti ad rcm, qiiam acccpit, rcslituendam.
Conscnsu. Lontraclus , ipios diximiis re conslare , non .^uhsi-
stunt nis. rcs ititirveniat. His autem , de quibus dicturi su.
mus, solus sufiicil couscnsus , ex quo ciiain nascuntur • ctvi
autcin coiiseusus sit dc natura oiuiiium conlracluum . pcr se
tamcn ac solus nusqiiam sine alio adminiculo parit ct obli-
gationcm et actionem , quani in Us, qii« scquuntur. In qui-
btis neijdc scnptura ncquc pra^.seiitia opus cst , ac ne dari
qmcqn.i.n iiccessc cst , ut suhstantiam capiat ohligalio.
Mandati vel coiitra 35.
J Si seruus extero se emi mandaverit 36.
Pro socio 3^.
De contrahenda emptione et venditione 38.
Qua: res vcndi possunt, ct non.
' De heredilate vel actione \>cndita Sq.
Qua rvs vcnire possiint., el qui vendere vel eme-
re uetanlur 4o.
Qua: rcs caportari non debeant /ji. ad Car-
baros scil.
De Euiiuchis tyi. quos vcndcre et emcre non
licct.
De patribus, qui Jilios suos distraxerunt 43.
oh nmiiam paupertatem , alias ycndi noa
possunt.
Contraria , ct pugnantia.
De rescindenda uenditione 44. altcro contra-
hcntium invito , cujus rcscis-sionis multse cau-
sae htc cnumerantur.
Quando liceat ab emptione discederc 45 ex
mulua scilicet coutrahcntuim voiuntate.
Si propter publicas pensitationes , id c^t , tri-
huta , wenduio , bonorum dchitoiis , fiierit
celebrata 46. et minus justo pretio, in dcbi-
torum fraudcm consccutum fucrit , rcscindi-
tur venditio , ohlafa fisco pensioue dehita.
•Sme censu uel rcliquis fundum coinparari non
posse 47. ahassiquis fuiidum ccnsum dcben-
tem emat aut vendat ca legc , ne onus cen-
su? emi.torem sequatur , rcscissa vciiditione
emptor prctuim , vcuditor fundum auiitlct ,
utroquc in 8er.aium rcdacto , ut ex Cod. Teod
i. nofavit doctiss. Cujac.
I '/r''"""J^ ctcommodo rei i>endita: 4S. ad qucm
■ pertincat ? scil. ^
De actionibus cmpti et venditi 49.
i Si quis alteri ucl sibi sub aUerius nomine ucl
< ultcna pccunia emerit 5o.
\ Cui scilicct et acqiiircfur et aclio dahiliir?
JJe rehiis nlienis non alicnandis et de prchibita re-
rum aiwnatione, vel hypothsca 5i.
Dc cominunium rerum ulienationc Sa.
Aem alicnam gerentibus non intcrdici rerum sua-
rum ahenatione 53.
De pactis inter emptorem et vendilorem compnsi.
tis 34. quae solcnt lcgem dare emptionibus. s^.nt-
que vol '
E.xpressa.
' Si servns cxportavdus veneat 55. id csf
ut ahquo ex ca urbe vcl proviiicia ubi
veniit , moveatiir.
Si mancipium iia venierit , ,v: prostitua-
tur 56. ct prostitutum sit coi.tra ven-
ditoris volunfafcra , venditw maucipinm
revocare potcst : si vcro convonserit
mancipium lilicrtatem conscquelur.
Si mancipium ita fucrit alicnatum , ut
manumiUaliu- yel conlra 07.
48
RATIO ORDINIS GODIGIS.
l
Tacita
f Dc adiluiis aclionihus ^iZ. Duae sunt
actioiics, (jiiae onptori coinpfitiint; Rtdhi-
bitoria , (]ijae agit tinptor ad rcscindcn-
(laiu vcnciitioncin ob niorljiiin vitiumvc
latcns rei veiidilae , (juod nesciclmt.- vcl
quia rcs cnipta , alia est tradita quara
dicta ct promissa cum venirct , ct quan-
lo ininoiis , qna onij^tor pctit ut vendi-
lor ci solvat id , qiiaiito niiuoris res va-
l^ luerit cuin cani einorct.
De monopoliis ct <:oni'entii np.goliatoruni illicUo i>el
arlijicio er i^olahoruin , hi sunt qui opus coiidu-
cunt faciedum , nec non balneatorurn prohibUis et
puctionib. iUicilis 69.
De nniidinis ct incrcationibus 60.
» De veclig(dihiis , proptcr merces solvcndis , et
coinmissis 6i. id est , confiscandis rchus ve-
nalitiis , quaruni professio apud publicanum
facta non crit.
Vectigalia iios'a institui ncn posse 62. civitatis
dccreto sine Principis autoritate.
k De commcrciis. Comnierciiiin cst oiuis mercatorum
pro facultate cxerccndi commercii , portoriuni c=t
onus merciiim , ct nicrcatorihus 63. alii legimt
iiiercibus ab omnibus solvendis etiam al) iis , qui
sunt ex domo Impciatoris.
De reruiii permutatione et prcescriptis feihis 64. Sic
dicta , quia datur ex conventioue , uti pi"aescripta est.
De locato et condiuto 65.
De jure enpkyteutico 66. quod vcluti raedimn cst inter
emptionem ct locationem , estque contractus, quo do-
iniis vel fumiiis descrtus et iucultus dalur colcndus auh
anuua quadam et certa pensione.
L I B. V.
Nuptice , si\re matrimoniuin , et de omnibus conventio-
nibus inler maritnm et uxorem et earnm couvcntionum
accessoriis.
De spoiisalihus , et arrliis sponsalitiis , et proxenc-
ticis 1. id cst , dc modo praemii imposito iis, qui
nuptias conciliant.
Si rector provincicB , vel ad eum pertincntes
sponsalilias dedcrint arrhas 1.
De donationibus ante nuptias , olim ita voca-
bantur , vel propter nuptias , quje hodie ita
dictre snnt , et sponsalitiis 3. muneribus scil.
quae a sponso sponsae vel contra dabantur.
Dc iiuptiis 4-
De incestis et inutilihus nuptiis .'1.
Dc intcrdicto matriinonio intcr pupillani et
tutorcm seu curatorcm Jiliosque eoiuin 6.
Si (juncunque prceditus potestate vel ad euin
pei tinentes ad suppnsitarum jurisdictioni suce
nspirare teutaverint nuptias '^ . puniuntur poe-
uis lioc tit. coinprehensis-.
Si nuptiiB cx rescripto Principis petnntur 8.
ab iis , qui aliasnec parentum consensum ncc
puellte habcnt , bonortiin amissione et pcena
de|iortalionis punientur.
De sccundis nitptiis 9. ad quns si mulier in-
tra anninn luctiis convolat , fit infamis.
Si secnndo nupserit inulier , ciu maritus usum-
frucluin rclicjuit 10. usiiinfruclum amittet ,
qucm liberis restituere cogctur , et in rebus
ijli donatis ante nuptias solum usumfructum
conscqiietiir.
dotis proniissione et niida poUicitatione 11.
Da jure, id Cat, (jbiipationc, natura,causa,condi-
tione dotiuin 1 2. quod corapetit inarito .-.d ipsain
dotcin corrdicendam, rctineudam , fruendain.
I I B De rei uxori^ actione , ita apud veteres vo-
cabatur, in ex stipulatu actionem , qiia sola
liodie utitur uxor vcl ejus patcr pro dote re-
petcnda ac reciiiicnda , traiisfhsa et dc nntu-
ra dotibus prcEstita i3.Doti bona mariti tacite
obliganiur,et ad e^oi reslLUiendsm cendcpiuari
De
de)>et in quantum facere potcst, qua actlo ia
heredcs uxori transil. Qua de re infra tit.18.
quxdam dictuius cst.
Exccptioncs inarito compctcntes ad dotcm in-
tcgrain non rcddendam.
De pactis convcntis tam super dnte quam tw-
per donatione ante nuptias . et puraphnrnis i^.
Paraplierna sunt ea , quae praler dotis causam
ab uxore ad maritum dereruntur.
De doie cauta , quam scil. raaritus confessus
L vst sibi numeralam , non nuin:rata i5.
Dc donationihus iiUer wtrum et uxorein , (X)Qstante
matrimouio fieri prohibitis , e£ a parentihus in li-
beros factis , in ]jotestate scil. et da ratihabitione
iG. earum donationuin in testamento facta , qua
tunc valere incipiiint.
De repudiis ct judicio de moribus suhlato l". quo
scil. olim agebatur dc moribus ejus , qui c^usam
divortio dedissct.
Soluto martimonio quemwimodum dos petatur 18.
supra incepcrat tractare de dotihiis , quarum ei
plicationem hic piTscquitiir.
Si dos conslante mutrimonio soluta , id es* ,
refusa uxori a raarito sine causa legitima
g fuerit 19. non yalcbit refusio , quinimo ma
H ritus eain cum frucfibus rcpetet.
Ne Jidcjiissorcs [ i^el mandatorcs ] dotium
qui scil. fidojubeant dotem a marito bene coD
servandam , dentur 20.
Rcruin amoiarum 11. uxori post divortiu
dotein repetendi inaritus res quasdam sibi a^
eadcin fuissc ainotas objicere iK.tcst, quo no _
mine maritns caruin compensationem petet.
Ne pro dote mulieris bona quoiidam marili
I addicaniur id est in solutuin deiitur ni.
\ Dc. fundo , restimato scil. di^tali 23. Si fun-
dus in dotein .estiraatus marito datus sit ,
uxor vel fiindum vd ejus a:stimationera eliget.
Divortio facto apud quein liberi m >rari vel educari
debeant 24.
(. De alendis liheris ac pnrcntihus i.i. quo-
l ties unus eorum ver.satur in sumiua pauper-
f tate , alter Tero divcs est.
De concuhinis •xPi.
S De naturalibus liberis et matribus corum , et »x
f quibus caiisis juiti ejficiantur 27.
Ex quasi contractibus: cum antea dixcrimus de Jure pubhco
et juris privati civilis prseparatoriis et actionibus quee la ]u-
diciis privatis cxcrcentur , eas actiones quoque esse vel vin-
dicationes vcl condictiones , has itcm con^tare es contractibus:
superest altera siiecies quasi contractuum cxplicanda , ex qui-
bus condiclioucs etiam competunt. Sed quia mterruptus ortk;
raatcrinrum in sequentibus apparct ( ut kctoii cemmodiu»
consulatur ) hac quasi contractuum specie oinissa , m hae*,
quffi secjuuntur capita futuras seqiieutium librorum qucestioaes
sic distinximus.
De Tutorum , Curatorum , et piipillorum mutuis negotiis ge.
sfs , cum eorum accessoriis.
Specles Tutchc et Tutorum.
De testamentaria tutela 28. .
De confirmando tutore 29. Testamento quidem
{ dato , sed non jure , ut a patrc faiio eman-
' cipato , aut a matre vel extraneo.
De legitima , quae scU. a lege defertur , tutela 3o.
a^natonim. ,
Qai petcint , id est , petere possunt, tutores vel CJ*.
ratores 3i. a Pra.tore , vel a P.msidc? Qm cum
pupillo vult litiaare creditor , hbertus patrrs pu.
pilli , matcr eiiisdein , et ea neglig^^.ite. cognati.
tur tutores vel curntores 3'i.Vbi pg-
■ahit ongincm , ve! majorciu parte^
m habct , vel domiciliuin.
De tutoribus ct curatoribus ilhistnum vcl cto
rissiinnrum personarum 33. id est,qui Into
res dare ct dari luijusmodi |icrsonis po.«unl
Qui darc , in gencre et omnibus pupiUw
tiitores vcl cwalores possunt et quidanryit
possu;it 34.
luii , maicr c)
IlJhi petant
piilus tral
facultatun
/
RATIO ORDINIS CODICIS.
Q,,i<l liccat piij iUo siib hitorilnis.
De aiitoritalc , a tiitoribiis , pra'standa Sq. iis .
f[nx a pii|.illis aonntiir: nam siuc tiitorc iion pos-
siiiit aclioiicm iciiiiUcrc , cssc iii Jiidicio criini:;a-
1» , ct ita vcnilcrc , ut cmplor pr;cscriptioncm ac-
<l"irat , nt antcm aulorilas prae>tita censcatur ,
bnllK.t, unani cx tntoribus capi pra;stilissc.
iom. IV",
Quando muUer , id cst, ct ayia , tutelce ojjicio
fungi prUesl 35.
//* cjuibus casibus tutorem vel curatorem
liabenti tulor wel curator dari potest 36.
qiinndo scil. nnus bonis pupilli adniiuislraa-
dis sulficcre non potcst , aut cum tutor rcip.
caii.sa abcst , vcl cam rcmotus est vcl relcgalus.
Administratio tutorum.
De adminislratione tutorum vel curatorum et pe-
cunia pupiLli Janeraada vel dcjionenda 'i'] .
De pericuLo tutorum vel curatorum 38. id cst
qiianim rcrnm lcncantur tutoi"Cs vtl curatores ob
tutclam cnramqiic gcstam.
Quando cx facio tiuoris vel curatoris minores agc-
re vel conveniri possunt 3(j.
Si ( an ) ex pluribus tutonbus vel cura^>rihus
omiies vel unus agerc pro miiiore vel conveniri
possit 4o. qiiando alii ncgligcntcs sunt , unus agere
polcst, admiiiistratione autem divisa a tcslatore vel
Judicc non dcbct unus pro rcbus ad alterius ad-
miuistralioncm pcrtineutibus convcniri.
ISe tuior vcl curator vectigalia conducat^i. cum scil.
tutclam cxcrcct vcl nondnm rcdditis rationibus ,
ne scilicct pliiribus in soiidum bona sua obliget
( quod C.4 spcscies falsi. )
De tiUiire vel curatore fjui satis non dedit ^i. cum
satisdarc tcncrclur , is rcmovctur ab adminislra-
tione ;iiit ad satisdandum com[icllitur.
De suspectis [ tutoribiis vel curatoribus ] 43. qui
ab adminislratione reraoyentur e.\ causis boc tit.
enuineratis.
De in lucm , ut eam administret , dando tutore ,
oliin ciiim dabatur , vel curatore 44- ?uo jure
bodic ntimiir.
De eo tjui pro tulore nogotia gessit \o. pro tutore
ncgotia gcrit , qui tutor non iitilitcr nominatus cst.
Si matcr indeinnitatem promisit 46- ^^ e^lj pericu-
lum adminisUalionis in sc rcccpit,cjus tutoris q;iem
tiliis suis dari postulavil, an et quomodo tcncatur.
Si contra matris voluntatem tCbtamcntariam tutor
dalus sit 47. fiUo, a tulela rcraovcbitur.
Ut causce post pubertatcm adsit tutor 4S. Ut cam
scilicct dcrcndat , nisi si curatori instrumciUa
rcddiilcrit.
Ubi pupilLi cducnri debcant 49. apud niatrem , nisi
ad scciinda vota tiausicril, aiias Judcs. arbilrabiUir.
Dc aLimentis pupilLo prcesiandis 5o. a tutore etiam
si de statu ejus pendcat qua;,tio , quorum faxatio
a Judice peti potcst : qu;cc(Uiquc autcm tutor ju-
stc co nominc impcnilcrit , im[iutabit.
Acfioncs cx caiisa tutcla; provcnientes.
^ Arlniriiim tutclce 5i. id est, de actionc tuteli£,ap-
pcllatur autcm arbitrium , quod b-.ijus judicii po-
lesfas sit in arbilrio jndicantis ^ qui cxcussis tutclai
rationibus , cx bona (idc statiuit , quid tutorem
pupillo pr.-cstarc aut rcslilucrc oportent.
Dc diriilenda, ii Judicc vcl divisa a dcfunclo,«wre/rt,
et pro fjua parte quiscpie tutorum coiivenicUur S2.
\De in liicm , id cst , in id qiiod sua intcrcst, ju-
rando 53. a pupillo , cliaiu in licrcdcm tutoris.
De heredibiis tutorum vel curatnruin 04. convcnicn-
dis a piipillo ct quatcnus ci tcncantur.
Si tutor vel curator non gesscrit 55. tutclam vel
ciiram , qnomodo , quando ct quo nomine conve-
nictiir.
De usuris pupd/aribus 56, pupillo a tutore solven-
dis cx cjiis i>ccunia , ([iiam in usns siios convcilit.
De fidejussoribus tutonim vcl curatorum 07. a
pn|ullo aclionc cx slij ulatu coiivcnicndis.
De contiario Judicio tutclce 58. quo liitori pupU-
lus tcncliir
49
Quando tutnres vel curatores esse desinunt Go. ti is ,
cui qnis adjuiictus datus cst , tutor cssc dcsinat , non
voluntate jaijiilli.
De actore a tutore seu curatore dundo Gi. pro rcbui
scil. piij)illi i.ctcudis.
De excusutionibus [ tutorum et curaCorum ] ci de tem-
poribus earum 6'i.
Sl tutor vel curator falsis allegationibus excusa-
tus sit 63.
M tutor vel curator reip. causa aberit 64.
De excusationibus veteranoram 65.
Qui numero Uberorum se excusant 60.
Qiii mvrl>o sc excusant 67.
Qiii cEtate se excusant 08.
^ Qui iiurnero tutcLirum 69.
Dc curaiore furiosi vcl prodigi 70. llcet majoris.
De prcediis et cdiis rcbus minorum sine decreto non
aLienancLis vel obUgcuidis 7 1 .
■ Quando decreto,Prxtoiis vciPrincipis,<-)^i« non est-^2.
Si quis ignorans rem minoris esse sine decrelo
comparavrrit 7 3 .
Si major factus alienationem factain sine decreto
ratdin hcduerit 74.
De magistratibus , idem diccndum est dc ccstima-
toribus patrimonii pupilli , conveniendis 70. in
cos piipilli babent regrtssum , cxcussis tamen priua
tutoribus, collegis et fidejussoribus.
L I B. TI.
De jure Dominorum in servos.
/ De scrvis fugitivis et libertis , mancipiisquc civitcUum ,
] arli/icibus ct ad diversu opera chpniatii , el ad rem
i privatam vel dominicam pcrtinentibus 1 .
\ De Jurtis et servu corrupto 2.
Dc jurc patronorura in libertos , de quo latius infra Ub. 7.
dic.tur. •'
De opc7'is libcrtorum 3.
De bonis libertoium , ct jure pcUronatus 4.
•Si infraudcm patroni a Ubertis alicnatio fucta sit 5.
De obsccjuus patrcno jyrastandis 6,
De li/)crtis ct eorum Uberis 7.
Dejurc annulorum aureorum, et de jmtalibus restituendis 8 .
Dc j
urc succcsjorum in bona defuncti , suntqiie successorcs vcl
Praetoni, qui bonorum posscssores dicuntur.
Qui admitti ad bonorum possessionem possunt ct
intra quod tempus 9.
Quando non petcntium partes petcnlihus accic-
scant. 10. quolies unus cx iis qiiibus boiiorum
jiossessio dcfcrtur , vel tcmpore vcl repudiando
cxcluditiir a bonorum posscssione , ejus pars aliis
accrcscit.
Sjiccics.
f Ex fcslomento.
De bonoriim potsessione seeundum labu'
ias II. dcfuncti scii. si niodo jnslae ac
legitimpe fucrint , quae datur a Piivlore
omnibus scrij.tis bcredibus.
De bonoriim possessioiie contra ta/ ulas ,
quam Prator Uberis polUcctur 1 J.
De bonorum possessionc conlra tabulas
h/>crti , qucB patronis Uherisque coruin
j datur i3.
Ab intcstalo.
Lrdc liheri 14. dabatiir cmancipalis ,
qnos Prirtor nd pntris bcrcditatcni ad-
mifti voluit , cum illis , qui iii patria
potcstnfe inanserant.
Vndc lcgitimi , idl cst adgnati , ct uncle
cognati i5.
Dc successono edicto 16. Si prinii gra»
dus agnali vcl cognati omittunt ^<1 re-
puiliant licicilitalem , cam transmilluut
vad subtcquentes.
5o
RATIO ORDINIS CODIGIS.
E
De Carboniano edictn 17. quo liberis a
patre ia tcstando practeritis , et quihus
lit coiitroversiu slatus , Lonorum jios-
sessio datur conlra tabulas , dilata sta-
tus eornm confrovcrsia in pubertatis
teinpus.
Uiide i^ir et uxor 18.
De repuduinda boiioruni jiossessioiie ig.
De col/alioiiilnis 10. eniancijiati ct alii liberi a pa-
tre in testaniento pra;terili bonorinn possessionis
jiarteni a ca;tci is liberis ct suis ct scriptis avocant.
An auteni c()j»antur confcrrc ea boua , qii;e patre
connnuui niorieute babucrunt , bic c.\plicatur.
X jiire civili qui licredcs dicuntur , suntque heredes vel
Ex fcstarncnlo.
Da testaineiito militis 21. qui scil. testatur
jiire quodain singnlari , cuin aiii , de quibus
niox dicelur , jure corninuni testcntur.
Qui tcstanicnia jacerc possint vcl noii -xi.
De testainentis , et qiieiiiadinodum testamcnta
ordinentur 23.
\ Dc heredibus instituendis , et quce per-
j sonoB heredes institui non possunt 2^.
De institutinnihus et substitulionibus
et restLlutioiubus sub conditioiie
factis 25.
De iinpuberuni et aliis substitutio-
nibus 26.
De necessariis [ senns ] heredibus
inslituendis fel sid/stituendis 27.
De liberis prceteritis uel exhei^eda-
tis 28.
De posthuinis heredibus instituendis
li vel exheredandis vel pi'CBteritis 29.
Dc jure deliherandi et de adcunda i-e/ acqui-
renda heredilate 3o.
Ve repudianda ^>cl (drslinenda hereditiUe 3r.
Qaeinadinoduin tcstamenta aperiiinlur , in-
spicianlur , et dcscribuntur 32. id est , insi-
nuentur.
De edicto D. Adriani tollendn, quo cavcbatiir,
ut is qui ,sc in j)cssessionein mitti vcllet ,
tricesimain bercditatis reipublicae daret , et
queniadinot/iiin scriptus /leres liodie in pos-
sessionein inillatur 33.
Ex quibus causis liereditas aiicui anfertur.
Si quis aliquein testari prohibuerit vel
coegcrit 3'|.
De liis , quibus ut indignis hcredilales
aufci-untitr, qiialts snnt ii , qui non
vindicaiuiit niorteni defuncti , quas res
minoribns lamen non nocet , etadSC.
Silaniunuin 3ri. quo cavetur ne cjus
hererlitas adeatur , qiii inteifectus est ,
antequain babita sit quaestlo dc servis ,
qni sul) eodem tccto morantes domino
vcl periditanti vel interfecto auxilium
non prwstitcrunt.
', De Codicidis 36.
Ex quibiis causis bereditas minuitur.
/)t' U-giitis 3-. legatuin cst donalio qiinedam a
defiincto facta , ab iiercde pr»6landa.
/■:x
Cn.
di-
Cll-
Us.
De uerboruin , ad lej;ata scil. pcrtinen-
tium , et rerum signijicntione 38.
Si ., in succcdcndo , oinissa sit cauia te-
staincnti 3(). Ab hcrede qai ab intestato
vel alio modo iieieditatein possidere ma-
luit , ut ita evitaret onera legatoriim :
adversus cum dabitur iitilis actio pcr-
indc ac si es. tesfamonto adiisset.
De indicta induitatc et /ege Julia 3fi-
scel/u., qiiie legata ex ea causa compro-
l)at , tol/enda ^o.
} De his , quce pociite nomine in teUain ■n-
l tn vei codici//is [ scribuntur vei ] relin-
fc quuntur 41 •
De fideicoinmissis f^i. qnotics Tesfator berr-
dem rogat , ut quid cui del , Gdei comtnil-
tcre dicitur. Et fideicommissa appelbla sunt
quia nuilo vinculo juris, sed tantum pudore
coruin qui rogabantur , coutinchantur.
Comrnunia de /rgaiis et fidricominiius et de
in rrm missioiie tnUenda 43. iit bodic suffi.
ciant legatariis actiones personales , in rcin ,
et bypotbecari.-c.
* De faisa caiisa adjecti legato vel Jidci-
conimisso 44-
De his , qucB sub inodo /egata vel fidei-
ci-mmissa re/inquuntur 45.
De conditionibwi inserlis lam in legali»
quam in fideicnininissis et libertalibus ^6.
De usuris et frueiibus /egatorum seu /i-
deicoinmissorum 47- fimbijs legala et fi-
deicommissa aug( ri solcnt.
De incertis personis 48.
Ad SC. Tiebeilianum , quo legata uni-
versalia minuuntur 49-
Ad legem Faicidiam 5o. qua legandi po-
testas , quae leg. 12. Tabularum iuGuita
erat , imminuta cst, caveturque ne plus
legare liceat, quam dodrantem bonorura,
ut sive unus heres instituatur sive plu-
res apud eos easve pars quarta remaneat,
et quidem hac lege particularia legata
minuuntur.
De caducis tollendis 5t. Caduca legata
sunt , quae jure quidem relicta sunt ct
quidem personae capaci , sed qnae post
mortem testatoris ab eo ob aliquam cau-
sam in fiscum cadunt, unde caduca di-
cta sunt , quod fisco Ci;dant.
De liis liberis in infinitum scil. qai
ante apertas tabulas patris testato-
ris dcfuncti liereditatein transinit-
tunt 02. in posterum , ita ut talis
hereditas non sit caduca : nain lex
Papia volebat dicm legatorum cetle-
re , non a morte testatoris sed ab
apcrtis tabulis. Ideoque lege Papia
qui intcr mortem tcst.itoris et aper-
tas tabulas dccedebat, cjas legatum
^ caduciim fiobat.
Quando dies legati wel fdeicommissi ce-
dit 53.
Ut in possessionem legatoruni vel fdei-
coininissorum seiMandorum causa inittU'
tur , et quando satindari debeat 5\.
Ab intestato. Intestatiis decedit , qui aut omaino
teslamenfum non fccit , aut non jure fecit , aut id
quod foccrat rupt'nn irritinnve factum est : aut si
ex eo nemo hercs Cititorit. Ex qiia causa jure ci-
vili heroditates deferuntur iis personis , quae se-
qiiiintnr. ^
fDe suis et /egiliinis iiheris. Sui hcredes cxi-^
stiinantiir , qui in potc^tate unrientis ct vi-^
vente patre quasi domini rcium licrcditaria-
rum fuernnt , et ex filia nepolihus ab inte-
statn uenientihus 55.
Ad SC. Terl\ /lianuin 5G. qno luinc avipe et
matres etiamsi tor euix;e noii sinL aut quater,
ad liberorum etiain vulgo quaesitoruia legiti-
mam successionem vocantur , post tVatres et
sororos defincti filii. ^
Ad SC. Orphitianum 07. quo liberi niatribus^
et aviae iib intestato succodunl.
De legitimis heredibus 58. po.st su)s heredes
aut quasi suos leg. 12. tabnl. n ( agnatum
proxiiuiim pcrtinet hcreditas. Sunt autcrn
agnati cognati per virilis sexus poioonas quasi
^ a [lalre coiinati.
Cninmuiiia dc successionlhus oc). quae jure Praeforio et
civili dcfcruntnr. Fratri aiitom cmancipato aUer eman-
cipatus cuin altcro nou emancipato suocedit. Privigno
autcm vitricus , novercae jirivigniis , ancillae cum qiia
contuberniuin fccit dominns , cducato is (}ui cducavit ,
non succeduat. Adveuis peregrinis , scripti ab iis hcre-
RATIO ORDINIS CODICIS.
5i
des , vel ab inteslato proximi , non eorum liospites :
si dcsint proximi , Episcopis tradantur , ut iu pias
caiisas erogentur.
De bonis maternis , a matre scilicet filio suo datis vel
relictis , et matcrni gencris 60. quae ab avo et avia ,
proavo et proavia niatcrnis ad eum , qui est in pote-
state palris , deferuntur: in iis paler habet solum usum-
friictum , eaque in Judicio persequi potest.
De bonis , qucB liberis in potcstatc patris constitutls ex
matrimonio vel alias acquiruntur et eorum administra-
tione 61. pdtri competente.
De hereditatibus dccurionum ^ qui si ab intestato mo-
riuntur nullis rclictis bcredibus , fiscus ilUs non succe-
det , sed curia in qua erant [ naviculariorum , quibus
corpus naviculariorum, coJiortalium militum, erant Prae-
sidis Provincise officiarii , quibus cohortales ejusdem
provinciae ct Fabricensium ] 62. qui versabantur in
publicis fabricis , quibus alii coUegae fisco escluso suc-
cedebant.
L I B. VII.
De jure Dominorum in servos et Patronorum in llbertos, dc
quo nonnuUa superius dixit Ubro superiori a tit. 3. ad ti-
neni octavi. In hac qusestione explicauda consideramus
Manumissionem ipsam.
Species.
De i'indicta [ libertate ] , apud praetorem et
praesidcm , et apud concUium Principis manu-
missione 1 .
De testamcntaria manumissione 2.
De lege Fusia Caninia toUcnda 3. qua
cerlus modus servis manumittendis con-
stitutus erat , hodie vero cuique licet
r
omnes servos testamenfo libertate donarc
cum et boc quisque inter vivos facere
possit.
Dc Jidcicommissariis libcrtatibus 4. his
verbis fieri poterat , ROGO TE HERES
UT STICHUM SERVUM MEUM MA-
t KUMITTAS.
Effcctns.
De dcdititia libertale tollenda 5. Olim non
omnes qui manuraittebantur , cives Rom. fic-
bant; non eam qiiain mannmiltenles liberta-
ttni conscquebantur , ut Dcdititii es iciic
Scntia.
De Latina liberlate tollenda. qni jta mann-
mitlcbantur cx lege Julia Norbana , Ijberi
quidcm vitam su.im peragebaiit , ipso tamen
uitiino sjiiritu sinuil animam atque Iibertatcm
amittcbaiit, et qiiasi servoruin ita bona eorum
manninis.sores dctinebaut. Dicebantur Latini
et Jnniani-, et per cerlos modos in civitatem
Ronianam , ut nunc radem manumisso libci-
tas comj)ctat qiiam babct manumissor fiaf-
que civis Romanus, transfusa 6.
Objccta.
P De communi servo mannmisso 7. scrviis plu-
rininni scu comrounis , si ab uno domiuornm
manumittitiir , non ut jure antiqno , altcri
domino acciescit , ncc libcrtatcm ab altcro
domino acquisitani ainittit : alteri tanicn ilo-
mino pars cjus prctii dari dcbet , atque ila
servus plcne nianiiiuitti.
De srruo pignori dato maiatmisso 8. an et
qiiomodo niaiuimilti liiijnsmodi scrvus possit
De sei t'is Reipubl. manumittendis q.
De Jus , qui a iion dominis mninimiisi sunt 10.
bi non conscquunlnr lihcrtalcm tali manu-
luissioiic.
Qiii maimmitterc non possunt et ne in frau-
dein cteditorum munumiliaiur \\.
Qiii inm posmnt ad liberlalem pciTenirc la.
danuiati ad pcrpclua vincnla , ct piohibiti a
tcstatore ne ruaiiumiltercnlnr.
Pro cpiibus caitsis sen>i pro pncinio libcrtatetn
accipiunt i3. quolies scilicet necem Domini
vindicarunt, falsitalem moneta;, raptum vir-
ginis , militiae desertorem dctulerunt.
De iiigenuis manumissis i4- "on sunt liberti-
ni: natalibus enim non oflicit manumissio.
Coinmunia de manuniissionibus ij. quac fiunt
vel a proprielario vel usufructnario , et quo
modo ita manumissus liberlatem coiibeqiiitiir.
Ipsam actionera liboralein.
9 De liberali causa iG.qiiae status ct praejiidicialis dici-
tur, pcr quam quaeritnr, an' aliquis iiber vel serviis.
De assertione tollenda 17. si quis ex servitnle in
libcrtatem proclamaverit per sc , ipse Dominum
sese potcst asserere , non tamen prociiratorein da-
rc. Qiii autem ex libertate in servitutcm, utrum-
que facere potcst , neuler eorum taraen tcnetur
hodie aliquem proferre , a quo in libertatcni as-
scratur , propter assertoris reperiendi difficultatem.
Quibus ad libeitatem proclamare non Jicet et de
rebus eorum , qui ad Libertatem proclamare non
proJdbentur 18. His , qui se vendi passi sunt ad
pi'etium participandum , servi effecti proptcr deli-
ctum insigne, et qui descendunt ex latronum familia-.
De ordine cognitionum 19. Quaestioni status inter-
dum alia quaestio adjungitur , quod cum evenit,
de statu servi prius quaiu de crimine, quod objicit
et de libertate prius quam de bereditatc cognosci
debet.
De collusione detegenda •10. De quo dixi in Di-
gestis , Lib. 4«. tit. 16.
Ne de statu defunctorum post quinqueniuum quce-
ratur 2 1 .
De longi temporis prcescriptione , quce pro libertate
et non aducrsus libertatem opponitur 22.
Dn pecuho ejus , qui libcrtatem meruit 23. inter
vivos manuinissns peculiiim suura acquirit si noa
sit adcjittiin , testamcnto manumissus non acquirit
nisi nominatim datum fuerit.
De SC. Claudiano , quo mulier libera servi ali-
cujus cupidine et amoie capta e natalium suorura
ingenuitate in seivitutem dcdncehatnr, tollendo 24.
neque cnim quod ab hostium ferocilale contra li-
bertatem uaturalem inductum est , ad libidinem
Lncquissimorum hominum inferri placet.
De iiudo jure Qtnritum tnllendo 25. apud quosdam
dominos nudum jus Quiritum vel tantum in bo-
nis rcperitur. Qui servi usucapti , in jure cessi ,
manci])ati erant, ex jure Quiritum servi eraut, et
manumittendo cives Romani fiebant: qui vero traditi
excausa emptionis non mancipati vcl cessi, ii erant
in bonis emj)loris, venditoris , vero ex jure Qui-
ritum, quia servi emplori acquirebant cx omiubus
causis , ut hic notavit Cujacius.
De jiire acquircndi per usucapionem.
' Causne usucapionum.
De usucapione pro emptore vejpro transactionc 26.
De usiicapione pro donato 27.
Dc usucapione pro dote 28.
De usucapione pro Jierede 29.
Communia de usucapionibiis 3o. colouus quin non
sibi sed domino jiossidet , non praescrihit , rcs fi-
sci usiirapi non potcst , mala fides defuncti iiocet
successori.
( Forinae.
- De usucnpione «Ai>2s/o?7«rtnr/a, melius dixissot refor-
manda , et de sublata differcntia rcruni nunicivi
et nec mancipi 3i. usucapioncm tantMUi in Itili-
cis soli rcl)us veteres admittebant , et cam qiiidem
biciuiii spalio : mobilium vcro anno : in provin-
cialibns vcro excludebant. Hanc primam parlrni
rcformat Justiiiiaiuis , iiec jialitur lom ullani i'n-
mobilcni vcl soli jjraescribi nisi decennir) , vicen-
nio, tiiccnnio , mobilcm vero nisi tricnuio, idque
in provincia qnoqiic , si modo bona fides a Ifiierit.
Dc acquircnda et r.^liiiendn posscssione 3i. iil c>t,
per quis personas et quomodo acqiiiratur.
De prcewiiptione longi teinpoiis dccem vd viginii
annorum 33.
r //( qndus causis cessat Jongi temporis pra-
I scriptio 34.
52
RATIO ORDINIS GODIGIS.
Quihwi non ohjicitur longi temporis prcescri-
pLin 3j.
Si adui^rsas creditnmin prcsicriptio , longi
tciriporis scilicct , nppDnaf.iir 36.
7Jn qnaJriennii prcescriptinna 3^ .
Ne rei doniiniccB , id cst , Cxsaiis , Rcip. vel tem-
jilorn/n vindicatin temporis prcescripiione , qiiaa-
(iiiiivis li)iigi temporis scii. snbmoueatur 38. i(( cst,
iinpi.iiialiir.
])i' prcescviptione triginta i>el qnadraginla anno-
rum 39.
De annali cxceptione Italici contractrLi , fjiiotn cir-
ca niult:i; altcrcationcs oricb:iiitiir , tollt-ndii el de
dii'ersis tempniilnis et cxceptLonihus ci prmscriptio-
nihus ct iiitr.rruptinnihit:: carum 4'^- oliin pcrso-
iialcs actioiici iii proviiiciis pcrpctiia; craiit , ncc
prrescribebaiitnr: in Italia aniio pricscribi potcrant.
Hodic anno tricesimo proesciibi dcljcat , non ta-
mcn iiitcrriipto.
Dc jiirc acqnircndi ])cr alliivioncm.
f De allufinnihus et paludibus et pasciiis ad alium statum
j[ translatis 4 ' •
De jurc acquirendi per scntentiam , per quam etiam miltimur
in possessionem, quaequc intcr genera posscssionum numeratur.
Scnlentia autem sunt carum pcrsonarum , qiiae sequuntiir.
De sententiis Picefectnrutn Prwtorio l^i.
Qiiomodo ct quando Judex sentcntiam proferre debeat,
prcBtentibus partibus vel una partc absnnte 43-
De sententiis ex periculo , alii legunt ex Lrcviculo,
rfcitandis 44- "O'^ enim sufficit senteutiam descri-
bi , nisi lcgatur , pcriculum hic significat libel-
lum aut fabeUam in qua senfentia prrescripta crat.
De sententiis et intcrloculionibus omninin Judicum^ri.
De sententia quce sine certa quanlitate prof'rtur A6.
De sententiis , qua: pro eo quod intcrest prnferun-
tur 47- iii omnibus casibus qui ccrtam habcnt
quantitatcm , hoc quod inferest, dupli quantitatem
non dcbet cxcedere : in iis qui iiiccrtam non
licet in inrinltura compufationein reducere , sed
Judex. requiret quod rcvera damnum sit : nam ha
poenx tantiimmodo exigi dcbciit , quae et mode-
ratse sunt ol Icgibus comprehensre , qune discretio
in lucro quoque eestimando habenda cst.
Si a non eompetente judice judicatum esse dica-
tur 48.
De pccna Judicis , qui male judicavit vcl cjus ,
quiJudicem vcladi'crsariuin corrumperc curawil^c).
Scntcntiam , in qua ea qiise in sententia csse dc-
bcnt , scrvata sunt, rescindi nnn posse 5o.
De fructihus et litium cxpcnsis 5r.
De rc jndicatn 52. ct ejus efTectibus.
Dc executione rei judicatce 53.
Dc usuris rei judicatce 5^.
Si plurcs una sentenlia condemnati sioit 55.
qiiomodo fiat in eos sententia executio.
Quibiis res judicata non nocet 56.
Coniminationes , epistolas , programmata , id
est , edicta Judicis contra latitantem propo-
g sifa , subscriptiones autoritatem rei judicatce
non hubcre 5^.
Si ex falsis instrumeutis vcl testimoniis judi-
catuin sit 58.
De confessis Sg. qiii habcnfur pro judicatis.
Inter alios acta i'cl judicata , exti-a judicium,
aliis non noccrc 60.
L)c relationibus 61. a Jndice ad Principem faciendis,
si quis Judicum dixcrit esse referendiira ante sen-
tcnfiam ad Principem , nihil pronnnciabit.
De appcllatinnihus ct consultationibus 62. Appclla-
tio e>t Jurlsdictionis inferioris Judicis per invo-
cationem superioris rile facfa susjicnsio , filque
corrigendae iniquilatis aut iniperifi;e in Judicio
causa ; iutcrdum etiam ad opponendum qiiod op-
positum iion fuit , et ad probandum quod non
probntum fuit , impedifque cxeciitionem priin.c
scnfpnfiac : cousultglio vero hic siguificat rclatio-
neni Judicis ad Principcm , ut quid statui relit ,
definiat. |
De temporibus et repirationibut appellationum
seu consuUationum 65. Reparatio hic signifi-
cat instaurationem lapsi et amissi temporig.
Quando provocire non est necesse 6\.
Qiiiruin appellationes non recipiuntur 65.
Sc pendcnte appellatione m irt iiUervenerit6Q.
D.: his , qui per meturn Jj.dicis non appeL-
latunl G7.
Si unus ex pluribus appcUw^c.ril 68. sententia
in causa appellalionis lata pro uuo , alii»
prodest.
Si de momentanea possessione fuerit appeiia-
tuin Ci<).
Ne iiccat in una eademque cauia tertio pro-
vocare , vel post cluas sanlentias Judicum ,
quas definilio Prcefcctorum roborauerit , eas
retracture 70.
Qiii honis cedere possunt 71. Ut condcranati^ pcr
appellationem subvcuiri potest , ita per bonoruin
cessioncm.
De honis autoritate Judicis possidendis seu
ucnundandis et de separalioiiihus bonorum']^,.
petuut enim saepisslme creditores hercditarii
bona defuncti sui debitoris scparari a bonis
heredis advcrsus creditores ejusdcm heredis.
De piii,'ilegio fisci 73. Fisci privilegium est
utbona secum contrahentis taciteei sint obli^a-
ta, et caeteris creditoribas saepis^^ime praefcratur.
Dc privilegio dotis 74. cira hyiT^thecam scil.
De revocandis hii quce in fraudcin creditorum
alienuta sunt 75.
L I B. VIII.
PrcBtojis.
' De interdictis i. Interdicta crant forniae atque
conceptioncs verborum , quibus Praetor atit
jubebat aliquid ficri , aut fieri proliibtbat :
quod tunc masime ficbat , cum de j)03scssio-
nc , aut quasi possessione , vcluti usiifructu ,
servitiite , et alio jure corporali agebatnr.
\t Redduiitur autem interdicta vel ex causa
Privata suntque vel
Adipiscendse possessior.i^.
Quorum bonornni •2. est adi-
pisccnd;e posseisionis causa iu-
tcrdictum accommodatum bo-
norum possessori , id est , ei,
qui dcclaravit apud Magistra-
tiim se talem cssj qui possct
ac vellct jiiic Prxtorio amplo
cti bereditatcm , Ciijus vis ac
potcstas haec cst , ut quod ex
iis bouis , qiiorum possessio
alicui dafa est , quisque pro
hertdc aut pro poisessore pos-
sideat , id ei , cui bonorujn
posscssio data est , restitu^^e
debeat. Pro hcredo autein pos-
sidef , qui falso sc heredera
putat : pro possessore vero ,
qui nuUo jure aut titulo Xe.-
mere occupat heicditatem de-
functi. Hoc igitur inlcrdictum
mihi competet ad adipiscen-
dam nunc priiuum possessio-
nem , Quorum b.jiiorum , es
edicto Prictoris niihi possessio
dafa est.
Quoruin legatoruin 3. Datur
noc interdictum lieredi adver-
sns eum qui sua autiritate rem
sibi testamento relictam occu-
pavit sine voluntafe aut rati-
habitione heredis vel bonorum
poss.essoris , quorum inferest
nonita occupari legata propter
detrahendaiu sx iisFalcidiaui.
RATIO ORDINIS GODICIS.
53
L
Publi
Recuperandae,
Unde ui 4> est recuperandae posses-
sionis interdictum ; quod quidera
datur ci qui cx posscssione fiindi
v(l a:dium vi dcjectus cst : ct ap-
jicllalur, Undo vi > quia liis vcrhis
Significatur cau.sa propter quam in-
tcrdictum rcdditnr.
Si j/cr uim ueL ulio modo absentis
perturhuta sit possessio 5.
RcflnendaB.
Uti possidetis 6. cst rctincndae pos-
scssiouis interdictura , datur cura
ab ulraqufi parte dc proprictale oli-
cujus rci controvcrsia fit : ct in co
Praf!lor dcccrnit , ut unusquisquc
possidcat , ut posscdit , donec de
Jiirc posscssionis dcfiniatur. Datur
pro rcbus fundi vcl iramobilibus ,
Utrubi pro mubilibus.
Exbibiloria.
De tnbulis exhibendis 7.
De Liberis exhibendis , seu deducen-
dis et de libero homine exhibendo 8.
De precario, quo dorainus rera suara
utcndam conccdit , altci-i cjususura
prcoibus pctcnti , cique datiir ad-
vcrsus cum,qui rcm precario datain
babet , ut scilicct rcs prccario dati»
rcstituatur, e<^^/Zi'fVt«o interdicto 9.
quo dominus pnedii pro conservan-
do jure suo et ne defraudctur pen-
sionc , vult adipisci posscssioncm
carum rcriim , quae illi obligatse
penes conduclorem multis argu-
mciitis suspcctum tutae non sunt ,
vcl quas ad alios jam transtulit.
Ob cam causam proposita quoquc
est actio Scrviana , qua quis dc rc-
bus coloni , quae pignoris jure pro
incrccdibus fundi ei tenentur ex-
pcritur , utilius tamcn est Salviano
uli , quod sobim posscssorium cst
adipisccnd.-E possessionis ncque cxi-
git ullani probalioncm , de jurc dc-
bitoris, qui rcraobligavit : cum a]io-
qiii in Scrviana docerc oporlcat rcm
pignoralani fuissc in bonis debiloris.
De adificiis privciiis 10.
De noi'i operis nuntiutione 11.
ca.
De cperibus publicia 12.
De ratiociniis opcrum publicorum , ct de
palribus ciidtatum i3 cura hujusmodi
rationum ad curatorem Reipub. sivc pa-
ti-cm civitatis pertinct : noa ad Prsesidcm
proviucire.
Dcj,J»rc quod in rcbus alicnis habcmus.
f De />ii;noribNs cthypothccis i4-pig"iora au
[ vd convciitionc tacila vcl cxprcssa , vc
aulcm contrahuntur
j ., ' 1 ^■'^1 ex aliis causis.
In quibus ctuisis pignus vcl hypoiheca lacite con-
trahitur i5.
Si alirna ?vs pignori data sit iG.
Qua res pignori obllgari possunt , vcltion , et qun-
litcr pignus contrahatur 17.
Qui potiojvs in pignore habcantur 18. jure suo ,
ut mulicr , prior tcmporc , Rcspub. cfc.
Dc his , qui in priorum creditoriim locum
succedunt 19. qui altciius bcneGcio potiores
ccnscntur.
Si antiquior creditor pignus vcndidcrit 10.
ct ab eo pignus cmcro , a postcriori crcdito-
rc convcniri non possum.
Si communi': res pignori data sit 11. non potcst
])ignus tcnore nisi pro una partc.
Quomods cx aliis causis quam cx conventionc par-
tium pigiius contiahatur.
i De PrcBtorio pignore et iit in actionibus de-
l bitorum missio prcBtorii pignoris pivcedat 2-i.
\ Si in causa judicati pigtius caplum sit aS.
Si pigirus pignori datum sit 24.
Dc partu pignoris , id est , aucilla; pigaoratffi , et
oriini causa 25.
De remissiune pignoris 2G.
Eiuim ob chirographariam .pecuniam pignus tene-
ri posse 27.
De distractione pignorum 28.
Debitorcm vendilionem pignoris impedire nonposse2Q.
Si vcndilo pignore agatur 3o.
De luitione pigiioris 3i. Luerc cst soluta pecunia
iiberarc. Unus hcrcdum dcljiloris partcm suam
solvcns, non liberat pigaus.
Si unus ex pluribus licredibus creditoris uel
■ debitoris parleiii suam dcbiii soli^rrit vel ac-
cepcrit 32.
Si pignoris conuentioncin numcraiio pecunia: secuta
non fucrit 33. datur ci , cui pccunia nuu est nu-
mcrata, actio ad pignus rcpetcndura.
De jure dominii impetrando 34. id evenit, quoties
piguus emptorera non repcrit , et creditor ob eam
causam pignus sibi adjici postulat.
De paclis pignoruin , et de lege commissoria in
pignoribus rescindenda 35. Pactura legis coinmis-
[soria; cst , ut nisi solvatur intra certum tcinpus
crcditori pccunia , pignus iili committatur ct
cjus sit.
Ue jurc qiio actioncs civiles , de quibus multa superius dixi-
mus , cxcludimus.
^ De exceptionibus , snu prcBscriptionibus 36.
^ De litigiosis 3;. quorum nomine nobis competit
J exceptio.
De jure qno ncgotia et civiles actiones confirmamus , vcl
toUmius : confirraamus his , quae scqiuintiir.
De contrnhciida ct commiitenda stipulatione 3S.
I De inutilibus stipuliitionibui 3cj.
\ De duobus reis stipuiandi et promittcndi \o.
De fidrjussoribus et mandatoribus ^\ .
Tollitur obligatio multis modis , sed bis prresertim qui
scquuntur.
De no^ationibus , et delegationibus 42. Novatio est
cum intervenfu novne pcrsonee , nova nascitur ob-
ligatio, et prima tollitur in postcriorcm translata.
De solutionibus , et liberalinnibus 43. solutione ejus
quod dcbctur , tollitur oljligatio.
De acceptildtionibus .\'^. acccplilafio ab acceptum
fcrendo dicifur , eslque imaginaria solutio , qua
verbis facta obligatio , aliis vcrbis dis^olvitur.
Oc efictionibus 45.
f Creditorem e\>ictionem [ pignoris ] non debere ^6.
Dc jure parentuni in iibcros.
De patria potcstate 4/.
De adoptionibns 48.
De emancipationibns liberorum ^g.
Dt- ingratis liberis 5o.
De postliininio recersis et redemptis ah hostibu.i 5 1 .
^ De infaiitibus cxpositis liberis et seivis ct de his qui
sanguinolcnlos iiutriendos accepnrunt 02.
Dq jurc non scripto.
r Qua: sit longa consuetudo 53. hinc de consuctudinis
^ aiiloritate , vi et cflcctu traditur.
De donatioiiibus 54 .
' De donationibus , quce sub modo i>cl conditione t^cl
ccrto tempore conficiuntur 55,
Dc rei^ocandis donationibus 5G.
De doiiationibus causa rnortis 57.
9 Dc injlrmandis pacnis ccelibatus . pocna cteli-
batus olini crat in viris vcl tnulieribns ex
leg. Julia ct Papia , ne quid ad cos c.\ alio-
ruin tcstamcntis frnnsmittorctur , nisi infra
100. dies mati-imonium contrahcrcnt , orhi-
tatis , orbus liberis ex festamcnfo plus quani
semisscm caperc non poterat , alias fisco cr-
dcbat , et [ dc ] dccimariis sublutis 58. per
lcsem cnim Papiam slatiituni crat , nt dcci-
ma pars corum quw reliiiquc])antur u\"ri a
54
RATIO ORDINIS CODICIS.
viro vel e convcrso fisco applicaretur , si noi
csscnt lil)cri ex co mafrimonio : liodie si quid
altcr alk-ri rcliquit , solidurn caperc potcrit
aeque ac si filium superslitcn: '•abccet vel ami-
sissct.
De jure liberorum Sg. ut conjuges ex tesla-
mento inlcr se solidum caperciit , requircba-
tur ut libcros snstulisscnt : postea jns t(H li-
berorum , quot sufliciebant ad obtinendam
assis capacitalcm , a principiljus pcti ct im-
petrari solilum fiiit pcr cos , qui ncque libe-
ros babcrent ncque amisisscnt , ut ita solidum
conjugum altcr ab allcro consequeretur: quod
jus oDinibus lioc tit. concessum est , ut a ne-
mine post liac jus libcrorum pcti debeat.
L I B. IX.
De criminalibus judiciis : nam superius lib. 2. de civilibus
egimus.
P De his qui accusare rion possunt i .
Dc accusatiombus et iiiscriplionihiis 2. Jura civilia
nolunt quemquam admitti ad accu&andum de cri-
mine , nisi prius se obstrinxcrit ad subeundam
pccnam , cui accusatus victus subjiceretur , si suc-
cumbal Judicio. Qufe obstrictio vocatur inscriptio.
inciimbere autem est accusationi subscribere, suum-
qiiC nomen iibcllo accusationis adscribere : iteui
nisi datis iidejussoribus dc litc prosccpienda cavorit:
quod bodic non ita observatur. Inquisitio vero fit,
quando Judex cx suo officio de criiiiiue alicujus
incjuirit.
De exliibendis et transmittcndis reis 3. nt sc. exliibeantur ,
quo accusari et lis contcstari cum bis possit, et rcmittantur
ad proprium forum , in quo crimen admiserunt.
f Dc custodia reoruin ij.
De privatis ctuceribus inhihendis 5.
Si reus i>el accusator morluus fucrit 6. pendcnte
accusalionc : accusatio tamen noii cst abolila quoad
cajtcros , qui ejusdiin criminis postulati sunt.
Specics.
t Si
qnis Imperntori mn/edi.rerit 7.
!yld /eg. Jidiam majcstntis 8. Majcstalis rei sunt,qui
ct Princi]>is, et reipivblicse et caput et slatuni la-
bcfactare conantur.
.Ad leg. Juliam de adultcriis et slupro 9.
!Si quis enm , cujus tutor fucrit , corruperit 10.
De midicrihus, quoi se propriis senns junxerunt II.
Aa teg. Juliam de vi puhlica et privata 12.
De rtipiu yirginiim , i'iduarum , nccnon sanctimO'
nialium ?3.
De emendatione senwrum i^- n
De emcndutione pro]nnquarum i5'
j4d leg. Cvrnelidin de sicariis i6.
f De /lis , qui parentcs vei /ihcros occiderunt 17.
De Mnleficis et mathematicis et cceteris simiiihus 18.
appeliatione niatliemalicorum non sunt accipiendi , qiii
sidcriim niotus , posilioius , et qui cx illis sequantur
eliectiis ct iiifluxus inqiiirunt : scd qui praesciciitiam
fiituroriun sibi arrogant ex observalionibus potius su-
perstitiosis quam probabilibus : quales sunt magiae pro-
fcsscros.
Dc sepulc/iro vio/ato 19. sepnlcbrura violat , qui illud
.kforitiat aiit cx eo aliquid surripit.
Fiirtonini gcnera.
u4d /cgcm Faliam de p/agiariis 20. Plagiarii sunt,
qui siue ^ i , dolo malo scientos abducunt ingenuos
aut libcros homines , et veudunt pro servis aut
suppriinunt , vel qui scrvos aliorum subducunt ,
et fugam pcrsuadent , aut fugitivos celant : liujus
pceiia est capilalis.
Ad /cg. Ju/iarn f^isceliam 21. qua libcrtinse con-
ditionis homines prohibentur lionores et digaitates
kij , o,iu. sibi adscribunt in teslatnento aB
Iingenuorum usurpare , nisi jus aureorum anQulo
rum a Principe impetraverunt.
Ad lee. Corneiiam de FaLsis 11. Falsarius is esl
qiii imitatione vcri coinpendium suum alteriu.
dispcndio per dolum quxrit.
I De fulsa moneta 24 • "'•™ *^^ ipsarum r'rmi
depravatione falsum cominittitur. Caeterun
monetam corrumpcntis pcena est concremalio
De mutatione nominis 20. in alterius fraudem
Ad legem Jutiam de amhitu 26. qua coercetu
corum ambitio , qui pecunia suffragia sibi compa
rant ad obtincndas dignitates.
Ad legem Juiiam rcpctundarum 27. qua puniantu
hi, qui preetextu publicae potestatis amplius quid
dam quam illis jure debetur per comminationen
extorquent : quee pecuniae ab iis repeti possunt
et Concussores appellantur.
De crimine peculatus 28. quo tenentur qui publica
pecunias surripuerunt.
De crimine sacrilegii 29. hujus poena capitalis.
De seditiosis , et de his , qui p/ebem contra Rempuhi
audent co/ligere 3o.
Quando civi/is actio crimina/i prcejudicet , et an utraque a
codem exerceri possit 3 1 .
De crimiite expi/atce hereditatis Zi. id cst , rel quae ki
ne domino est , poena arbitraria est.
f^i bonorum raptorum 33.
De crimine stel/ionatus 34- quo tenetur is , qui rcm al
quam pluribus pignorat et caet. hoc crimine notantu
dclinqucntes , ubi specialis titulus criminis deficit
hujus poena est cxtraordinaria.
De injuriis 35. quidquid in alterius contemptum fit
injuriam vocamus. fit autem injuria , re , verbis , liU
ris , alfcctu : aestimatur , ct crescit pro ratione perw
narum : dissimulalione toUitur.
De famosis tibei/is 36. si quis ad infamiam alicuji
libcllum aut carmen aut historiam scripserit, cons
posuerit, ediderit, vel dolo malo fecerit , qiio qui
eorum fieret , iujuriam fecisse dicitur.
De abigeis 3"]. quo crimine tcnetur is, qiii ex pascu
animalia abigit vcl surripit.
De Ndi aggeribus non rnmpendis 38. quia Nilo flum
ne agros suos irrigant .(Egyptii ; poena ustulationis ij
ei'm lata est , qui Nili aggcrcs ruperit.
IDc liis qiii /atrones , ve/ aliis criininibus reos «
cuitnveiint Zq. pari poena puniuntur criminis «
eorumque reccplores.
De rcquireiidis reis t^o. absenlibus scil. qui si citati 00
comparent , bona eorum anuotabuntur.
De quccstionibus 4 1 •
De ubolitionibus 42. Abolltio est vcnia omittendae a
sationis , quam petit accusator a Judice , in cujus
cio accnsationem instituit : alias acciisatores ab accus;
tione desistentcs incidunt in Turpillianum r alii ita d<
finiunt, ut sit Abolitio accusationis institutse per sei
tcntiam interlocutoriam pcrcraptio.
iDe gciiera/i aholitione 43. qua; scil. fit vel a Prii
cipe vel ratione cujusdam snlennitatis , abolitiou
non infamia criminis lollitiir , scd {loeua.
Ci intra certum tempus criininaiis quccstio terminetui 4'
Ad SC. Turpii/ianum 45- quo tenotur is , qui no
cunctatione aut negligentia , sed quadam animi desl
nalione ab accusatione destitit.
Dc ca/umniatoribus 46. Calumniator is est , qui fals
crimina scienter alicui objicit.
De poenis ^n.
Ne sine jussu Principis certis Judicibus liceat 001
fiscare 48-
I)e bonis proscriptoruin seu damnatorum 49-
Dc ixinis eorum qui siii mortcm conscivcrunt 5o.
» De sententiam passis et restitutis 5i.
l IHI
n
ICCB f
ofi I
55
PRiEFATIONES CODICIS TRES.
IN NOMINE DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI,
D. J U S T 1 N I A N I
SAGRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
c
0 D I C I
REPETITiE PRiELECTlONIS ,
LIBER PRIMUS.
s
DE NOVO (i) CODICE (2) FACIENDO.
Imperalor Justinianus ad Senatum urbis
Constanlinopolilance .
TPjT^c , quae necessario corrigenda esse mullis re-
B Iro principibus visa sunl , inlerea lainen nul-
B lus eorum ad eflectum ducere ausus est : iu
3 praesenli rebus donare comraunibus auxilio Dei
nipotenlis censuimus , et prolixilatem litiuin amputare:
Itiludine quidem constilutionum , quae tritus codicibus
egoriano , Hermogeniano (3) , atque Tiieodosiauo (4)
ilincbaniur , illarum etiam quae post eosdem codices
riieodosio divinse recordationis , aliisque post eum re-
Principibus , et a nostra eliam clementia positse sunt ,
ecanda : uno aulem codice sub felici nostri nominis vo-
lulo componendo , in quem colligi tara memoratorum
un codicum , quam (5) novellas po«t eos positas con-
utioncs oportct.
. 1. Id(0({ue ad hoc raaximura , et ad ipsius reipu-
;3C suslentaljonem respiciens opus eiGciendum , elegi-
5 lanto fasdgio laborum , tanlaeque solliciludini sulli-
ites , Joaiinun virum exoellentissimum exqua;slore sa-
noslri palalii , consularcm atque patricium : Leoutiuni
im sublimissimum raagislrum mililum expraefecto prse-
0 , consnlarem atque palricium : Phocam virum emi-
tissiinum iiiagislrum militum , consularem atque patri-
n : Basilideni virum excellentissimuin ex])r£efeclo praj-
0 Oricnlis , atque patricium : Thomani viruiu glorio-
mum , Quaeslorem sacii noslri palatii et exconsule :
honianum virurn magnificum , magisteria dignitate in~
agentes dccoratum : Constantinum virum lliustrem
) Ad diflerciitiam Gregoriani , Hormog. et Theodosiani , est
n vctiis , liabita ralione ad ciiin, quo iiiinc utiinur, dcquo j/i/r.
) Prudentcs i-c<iponsa sua cLarlis aiil nicmljianis solelxint con-
cro , Conslilutiones vcro ct rcsciipta Codicibns , ct inis-illaii-
:liaiUccis , lii;ncis , aeneis , vcl cbnrncis inoris erat ptrsciihi
poslea in scriniis nicmnria: ct dispositionuni servabanlur. E()
in est , ut libcr conslilntionnm potins Codicis , quam mcni-
'nini noinen olitinucrit. Cujac.
I Hi duo Codiccs noniinantnr ab autorc , piior Codox ab A-
10 ad Valcrianum , secimdus a Claudio ad Diocictiauum lalas
contineliat.
A Theodosio Iiap, in co Codicc lcgcs Coastantini ad TLeo-
com.teni saijrarum largitionum inter agentes, et raagistrura
scnn.i JibeJlorum , sacrarumque cognitionum : Theophilum
yirum clansM.num , comitem sacri noslri consistorii , et
juns m hac alma urbe doctorem : Dioscorum et Pro!-
se/./.,mm , disert.ssimos togatos fori amplissimi praetoriani.
$. 2. Qu.bus spec.aliter permisimus ( resecatis tam su-
pervacuis quantum ad legum soliditatem pertinet pra?fa-
tionibus , quam simil.bus , et contrari.s , pr^terquam si
JU..S aha d.visione adjuventur: illis etiam qu* lu desue-
tudinem ab.erunt ) certas et brevi sermone conscriptas ex
usdem tr.bus codicibus , et novellis constitutionibui leees
componere , et congruis titulis subdeie , adjic.entes qui-
dem et detralientes , imo et (6) mulanles verba earum ubi
hoc rei commoditas exigeret : colligentes vero m unam
sanclionem , qus variis constitulionibus dispersa sunt , et
sensum earum cJariorem efficientes : ita tamen ut ordo
temporum ea.-^am constitutionum non solum ei adiectis
diebus consuhbusque , sed eliam ex ipsa compositione ea-
rum clarescat, pnrais quidem in priuio loco , posleriori-
bus vero m secundo po.iendis : et si qu.T carunf sine (n)
die et consule in tribus vetenbus cod.cibns , vel in (iVi-
bus noveJlae constituliones receptoe sunt , inveniantur • ita
iis ponendis nuJlaque dubielate super generaJi earum ro-
bore ex hoc oriunda , sicut et ,Ilas vim generalis consti-
ti.t.o.us obli..ere palam est , qua3 ad certas personas re-
scnplaj , vel per pragmalicam (8) sanctionem ab inilm
dataj , e.dem novo Codici propier udhtalem saucliouis in-
serla; fuerunt.
$. 3. llac igitur ad vest.am notiliam ft-rre proneravi-
mus,utsciat.s qua.Ua nos d.utunia super rerum commu-
ni ul.htate cura solhcitet , sludentes certas et iudubilata, ,
et m unum codicem collectas esse de ca-tero constilutio-
dosium crant.
(.3) Constitutiones a Theodosii tcmporibus ad su.un scculum Lnta,
intcUigu.
((>) Contius i. l,ct. Q. non yerba , scd .lutores le^um mutalo.
notat quum a Justmiano eversam Theodosii K.rem,de mtcrduti.
consobruiarum nupliis: et Arcadio faiso ■MUcvxhi l. in. C de luipt
tr..d.t. ad.k' qiia.' dc facinoribus Triboniaiu s.Tipsi ad / 5 < i"
J[r- de pra-.acr. i>erb.
(7) \i<l. qnre uotavi ad /. 4. C. de diver.i. incriut
C8) ^i.l. /. 7. ,„ f^nnc. ct j. 1. C. de di\,er,. rescnptis . rt
prai^in. Sauclioi.ib. '^
56
PRiEFATlONES CODICIS,
nes ; ut ex co tantnmraodo sulj Iclici nostro noinine nun-
cupando Codice , ncit;uio coustitulionuin in onmibiis ad
cilioies litiurn dccisiones flat judiciis. Datum Idib. Febr.
CP. DN. JusxijsiAivo PP. A. 11. CojNS. Au. Christi 5^8.
DE JUSTINIANEO (i) CODICE COMFIRMANDO.
Imperator Justinianls Pius , fclix , inclylus , viclo.r
nc triumphalor , si'inpcr Juguslus , Mcivuk pnvfccto prcv-
torio , cxprufcclo hujus alnuv Urbis CP. ac Palricio.
SUmma reipublicae tuitio de stirpe duarum rerutn , ar-
moruin ('.>.) scilicet , atquc legum vcnicns , vimfjue
suam exinde muniens , ielix Komanorum genus omnibus
anleponi nationibus , omnibusque gentibus dominari tam
prffiterilis efiecit temporibus , quani Dco propitio in jeter-
num eiriciet : islorum etciiim alterum alterius auxilio sem-
pcr eguit : et (am militaris res legibus in tuto collocata
est , cjuam ipsae leges armorum pra^sidio servalaj sunt. Me-
rito igitur ad primam comnumium reruin sustentationem
iioslram sententiani , et mentem laboresqne nostros refe-
i'entes , mililaria (3) c^uidem agmina multiplicibus , et
omnem providenliam continenlibus niodis correximus : et
tam veteribus ad meliorein stratum brevi tempore reductis,
quam novis non soluin exquisilis , sed etiam recta dispo-
sitione nostri nominis , sine novis expensis publicis con-
stitutis , primo servando posita (4) , deinde nova (5) po-
nendo , firmissima subjectis eifecimus.
^. 1. Sed cum sit necessarium multitudinem constitulio-
num tam in (6) Iribus vetc ribus Codicibus relalarum, quam
post earum cotdeclionem posterioribus temporibus adjecta-
ruin,ad brevitatem reducendo , caliginem earum rectis judi-
cum clefinilioniljus iusidiantem penitus exlirpare : ad hoc
cominune prasstandum beneiiciumDeo pra.'sule prono animo
nos dedimus : et clectis viris gloriorissiinis , tam docti'ina
legiim , quam experientia rerum , sludioque i-eipublicas in-
defesso , et laudabiii proposilo pollentibus , sub certis fi-
iiibus magnum laborem commisimus : per quem , lam
Irium veterum , Gregoriani , iiermogeniani , atque Theo-
dosiani codicura constituliones , quam plurimas alias post
eosdem codices a Tiieodosio divinas meinoriffi , ceterisque
post eura letro principibus , a noslra etiam clemen.tia po-
sitas in uuum codicem felici nostro vocabulo nuncupandum
colligi priecepinius. Tollendis quidem tara pra^fationibus nul-
lum sufliagium sanctionibus conferenlibus (7) , quam coa-
trariis constitulionibus , quae posteriore promulgalione va-
cualas sunt : simiiibus etiam , praster eas , qua3 eadem pe-
ne faciendo , divisionera juris aliquam facere noscuntur ,
ex qua dividendo vetera novura aliquid nasci videtur ,
multis insuper aliis ad rectam hujus Codicis compositio-
uem pertinentibus , iisdem prudentissimis viris a noslro
numine mandatis : et nostro studio pro republica instilu-
to 5 suum pra^sidium Dcus omnipoteus aunuit.
§. 2. Ad islum enini laborem , et tanti operis consum-
jiiationem elecli , vir excellenlissimus exquaestore nostri pa-
latii , consularis atque patricius Joannes : et vir sublimis-
(1) Qui et novijs ctiam dictus est Const. sujjr. h. i. alius ab
emcndato. ufr. de crmndut. Cnd.
(2) pr. el §. j. Lut. proanz.
(3) De coiislitulionibus ad rcin militarcm pcrtinentibus , vid.
tit. 2. C. Theod. 34. a4 5o. st ^c,. ff. tit. i6. 17. 18.
(4) Al. leges posiitis,
(5) A!. nouas.
(6) De quibus constit. i. in pr. supr. hio.
(7) Pugiiat Uuaea /. 74. iF. ad SC. Tieb. Antonini Pii cura
i- 4°- ff- ('(^ cond. et dem. Antonini Caracalla3 et cum /. 3. Cod.
Cjuando dics lcg. l. 49. in pruic. Jf'. de leg. i. (juse sunt AlcJfaadri.
(8) Nota de raagistro intcr ageatcs,
simus expnefecto prcetorio consularis alque patricius Leon
tius : vir quoque erninentissimus magisier militum , con
sularis atque patricm-i , Phocas : etiam vir exccllentijsi
mus expnefecto praetorio per orientcm , et patricias , e
nunc pra?lectus praetorio per Illyricum , Basilicks : et vii
gloriosissimus quacstor sacri nostri palatii , et exconsuli
Tliomas , imo et vir magnificus magisteria (8) diguitaK
inter agentes decoratus , Tribonianus : et vir jllustris co-
mc>s sacrarum largiiionum inler agentes , et magister (g
scrinii , et libellorum , et sacrarum cognitiouum , Coii
stanliniis : et vir illustris exmagistro , et juris doctor ir
hac alraa urbe Theophilus : viri etiara discrlissiini togat
amplissimi fori tuaj sublimitatis Dioscorus atque Prctsen-
tiniLS omnia , quae eis mandavimus , cum sedula et pervi-
gili iudustria , moderataque digestione , cum Dei auxilic
ad prosperum tulerunt terminum , et eundem novum Ju-
stinianeum (10) Codicem nobis obtulerunt ita coraposi-
tum , ut et rebus profuturus esset communibus , et nostrc
convenisset imperio.
§. 3. Hunc igitur in aeternum va^iturura judicio tu
culminis intimare perspeximus , ut sciant oinnes tam liti
gatores , quam disertissimi advocali , nullatenus eis licer
de caetero constitutiones ex veteribus tribus codicibus , qua
rura jam mentio facta est , vel ex iis , c^uae noveliae con
stitutioues ad praesens tempus vocabanfur , in cognitionali
bus recitare certaminibus , seu solura cidem noslro Codic
iosertis constitutionibus necesse esse uti (ii) , falsi crirni
ni subdeudis his , qui contra hoc facere ansi fuerint : cun
suftlciat earumdem constitutionuiii nostri Codicis recilatio
adjectis etiam veterum juris interpretatorum laboribus a(
omnes dirimendas lites : nullaque dubitatione e.-nergenda
vel eo quod siue (12) die et consule qu.Tdam composita
sunt , vel quod ad certas personas rescriptae suut : cun
omnes generalium conslitutionum vim obtinere proculdu
bic est , sed et si quae earum constilutionuiu detractis ve
additis , vel permutalis certis verbis ( quod et ipsuin praj
fatis excellentissimis viris speciahter permisimus ) coinposi
ta; sunt : nullis concedimus ex libris veterum juris inter
pretatorum aliter eas hobentes recitare , sed solam juris iu
terpretalorum sententiam commendare : ut tunc teneat , cun
minime adversetur ejusdem nostri Codicis coustitutiouibus
5. 4- ^i 1"® ^^'^^^ pragmaticae (i3) sanctioues , qaa
minime in eodem nostro Codice receptae suut , civitaiibu
forle , vel corporibus , vel scholis , vel scriuiis , vel olC
ciis , vcl alicui personjE impertitae sunt : eas siquidem ali-
quod privilcgiuin speciali beueficio iudulgent , omni mo-
do ratas manere : si vero pro certis capitulis factae sunt )
tunc teuere cum nulli nostri Codicis adversantur constiti^
tioiii , praecipimus. Sed et si qua regesla (14) i" tui cul-
minis judicio , vel in aliis judicijis civilibus , vel militari-
bus , vel apud priucipia numerorum pro publicis expeu-
sis , vel quibuscuiique titulis ad publicum pertinentibu'
posita sunt : ea etiam prout communis rei commoditas exi-
git , firma esse censemus. rs
(9) Qui ct a.9Ttyp%^(i; et princcps scriniornm dicitur , a Lara-
pridio spectabilis , liouore comitis oraatus , adses;or quodammoik
prineipis , dilierens a reftrentlario. Utriusque munus in Gallia ina-
gistri lequestarum coinplectuntur. Cujac. /. \. C. de magisU
Sacr. Scrin.
(10) Et ita dccem viri electi sunt ad compoiitionem veteris ao-
dicis Ju.^lin.
(11) Constii. ad senntum. infr. 5- hac igitur. 19. ct l. 2,1. /•
ult. Jf. l. 4- C. ad l. Corncl. de fals . adde l . i . Jf. de concussiotie,
(lu) \'id. l. 4- C. de dii'ers. n-sciipt.
(i3) /. /(.';. ^. idt. C. dc. dii^ersis rescript.
(i4) \k{. ia i.uac locura Cujac. 10. obs. 37.
PRiEFATIONES CODICIS.
5?
§. 5. Illuslris igitur et magnifica auctoritas tua pro in- opus foret , hanc facerent non tilubante animo , sed no-
nato sibi circa rempublicam noslrasque dispositiones ex- slia aucloritale Ireli : constilutiones vero superfluas , vel
j)lendas sludio , ad omnium populorum nolitiain eundem ex posterioribus sanclionibus nostris jam vacuatas , vel si
Codicem ediclis ex more propositis pervenire faciat : ipso qnae simi]cs vel conlraria; invenirentur , circumducere , et
eliam textu Codicis in singulas provincias nostro subjectas a proprii Codicis coiigregatione separare : et tam iinperfe-
iraperio , cum nostra diviua subnotatione mitlendo , ut eo ctas replere , quam nocle obscuritalis obductas nova eli-
modo ad omnium notitiam ejusdem nostri Codicis consli- malioois luce deltgere : ut undique non solum Inslilulio-
tuliones valeant perveuire , et ut exlanlibus (eslis diebus , num , et Digeslorum via dilucida et aperta paleat , sed
id est , ex die sextodecimo Kalendarum Maji pi-iesenlis etiara conslilulionum nostri Codicis plenum jubar omniLus
seplima; (i) indiclionis , consulalu Decii viri clarissimi clareat : nulla penitus nec simili , nec diversa , nec inu-
recilationes constutionuin ex eodem nostro Cod. fiant Dat. sitata rclicta [ constitulione : ] cum nemini venit in du-
7. Id. y\pr. CP. Decio V. C. CoNS. 629. bium , quod repetila pra;lectio probavit , hoc suiis vali-
DEEMENDATIONE CODICIS DOMINI dum , satisque esse foimosum. In aniiquis etenim libris
JusxmiANi ET SEcujjDA (2) EJus EDiTioNE. non solum primas editiones, sed etiam secundas ( quas re-
Imp. Ccnsar , Flavius , Justinianus , Alamanicus , Got-- pelilas (^) prselectiones veteres nominabanl ) subseculas
\icxis , Francicus , Germanicus , Aniicus , Alanicus , esse invenimus : quod ex libiis Llpiani viri prudenlissimi
'"'^andaluus , Africanus , pius , fdix , inclytus , i^iclor oc ad Sabinum scriplis promplum erat quserentibus reperire.
'•lumphator , scniper Augustus , Senatui urbis Constanti- ^. /j. His igitur omnibus ex nostra confectis senNjntia ,
'opolitance , S. commemoratus JustinianeusCodex a praedictis gloriosissimis
, . - . X . i , — peUla prs
Jurima simjlitudme , nccnon diversilate vacilJabant , in aucloritate niteniem in omnibus judiciis solum , quantum
num corpus coljjgere , ommque vilio purgare proposui- ad divales consliluiioues pertinet , frequentari ex die quar-
lus: et lioc jam per viros excelsos et lacundissimos per- to Kal. Januarii , quarti nostri felioissimi consulatus , ei
;ctum est , el a nobis poslea confirmatmn : quod gei.jiiiae Paulini viri clarissimi : nulla alia extra corpus ciusdem
MistJtutiones nostra; , qua; anle positae sunt , ostendunt. Codicis constilulione legenda : nisi postea varia rerum na-
V I. Postea vero cum vetus jus considerandura recepi- tura aliquid novum creaverit , quod nostra sanclione indi-
ms , tam qumquaginla (3) decisiones fecimus , quam geat. Hoc etenim nemini dubium est , nuod si quid in
lias ad commodum propositJ opeiis pertinenles plurimas posterum melius inveniatur : et ad constitutionem necessa-
Mist.tutiones promulgav.mus : quibus maximus antiqua- rio sit redigendum , hoc a nobis et constituatur , et in
am legum ariiculus emendatus et coarclatus est , omne- aliam congregalionem referatur : qu^ Novellarum nomine
le jus auiiquum supervacua prohxilale Jiberum atque . ° . .^ ^i
luclealum in nostris Institutionibus et Digeslis reddidimus.
§. -i. Sed cum novcllaj (4) nostras tam decisiones (5) ,
lam conslilutiones , quae post noslii Codicisconfcctionem
tae suiit , extra corpus ejusdem Codicis divagabanlur , et
constitutionum significetur.
$. 5. Repetita itaqiie jussione nemini in posterum con-
cedimus , vel ex decisionibus nostris , vel ex aliis consii-
tutionibus , quas antea fecimus , vel ex prima Juslinianei
Codicis editione , aliquid recilare : sed quod in pripsenti
oquenl.ssjmos logatos fori amplissim^ sedis , cta est
idem constituljoncs noslras decerpere , et in singula di-
eta capilula , ad perfcclarum constilulionum solidita-
a competenlibus supponere titulis , et prioribus cousti-
lonibus eas adgjegai"e.
J. 3. Supradictis itaque magnificis et prudentissimis vi-
permisiraus liaec omnia lacere : et si qua emendatione
0 Indictioncs t.rule diclrc , ct quid .sis.unccnt , esplica.it Bc
''^fAT. ►./'"'";'? 'T''':^'; <^'"V'*^- /'"■''■« ''^- C<^d. de indictioui.
Lt l\lat. Ijoroaid. 4. Chroiiic. 4.
3) Uac cditione lioilie uli.nu.'.
3) ^uae cx Coi.M.latu La..ii,adii ct Orcstis , ct scquentibus di-
4) \'u\c qua: fcripsi ad Nov. inifiitm.
^) riaru.u plcrisque ,us v.tus , quo<l crat ccrtum , cmcndavit :
>um vcro no.,n,dlis certu.n fccit , quod crat conlrovcrsu.n. Cu-
*^V^^'"'tT-"' '"' ''^"^ ^^rKticiumur cmeiidationi Codicis JusLinia-
§. 6. Ut igitur , sanctissimi et florentissimi patrps , no-
stii labores vobis manifesti fiant , et per omnc lempiis
obtineant : hanc praesenlem legem ad fiequentissimuiu or-
dinem vestrum duximus destinandam. Dat. xvi. Kal. Dec.
Constantinopoii , Domino Justiniano , PP. A. iv. et
Tjieodoto Pauli^^o Viro Clariss. Go^ss. 534,
nci. Decein novo Codici faciendo : «eptcmdccim pandcctis : tres
institutionibus componcndis pra;fucrunt.
(7) Praclectioncs traiit lcct.OKCs , qnibns praeccptoi-cs viva voce
aut sirij)to discipulis vias disccndi prx.iioii.vtiaba.if. Cujac. idem
liinc colhgit 4. ad Africanum. vclorcs Juriscoi.sultos yari.isse , et
qu.dnn Papii.iam.m ,/. G. 5. .. //'. de sen>. export. l. nlt. $. 3.
C. de Jurt. Juliauun. , /. ,y. /» /m. //; ad SC. FeUeianftm. et
Scxvolam , /. 2J. 5. idt. Jf. de adq. r-er. dom.
(8) Et tcslamciitoruin. /. (i. 5. uU. (/] de bvn. pons. i\W/A lo-.
c. 2. nou militarium tamcn , /. ^u Jl dc mila. lcst. de iio:is et
Iiglis , vid. Cujac. 3. obs. 3. et 12. ofo. ult.
b
D. J U S T I N I A N I
■i
. In SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S(,,,
REPETITiE (.) PRiELECTIONIS (3)
LIBER PRIMUS.
%
INCIPIT FELICITER.
DE (4) SUMMA (5) TRINITATE, ET FIDE (6) CATHOLIGA (7) , ET UT (8) NEMO
DE EA PUBLICE (9) CONTENDERE (10) AUDEAT.
TITULUS PRIM US(ii).
De una deitate el trinitate. i. De nomine eoruni , qui
veram fideni amplectuniur , et de pcsnis haereticoruni.
I. Imperaioruin CiRAxiAN. Valetin. et Theod. (12)
AAA. Eflictum ad populum urbis
Coiistantinopolitanae.
Unctos (i3) popnlos , quos (i4) Cleraentise no-
strae regit iraperium , in tali (i5) volumus re-
ligione versari , quam divum (16) Petrum (17)
Apostolum tradidisse Romanis (iB) , religio
c
usque adhuc (19) ab ipso insinuata declarat : quamque Pon-
tificem Damasum (20) sequi claret , et Pelrum (21) Ale-
xandriae Episcopum , virum Aposlolics sanctilatis : lioc
est , ut secundum Apostolicam (22) disciplinam Evange-
licamque docU'inam , Patris et Filii et Spiritus sancli unam
deitatera sub pari (28) majestate et sub pia Trinitate
credamus.
§. I. Hanc legem sequentes , Christianorum Calhotico-
rum (24) nomen jubemus amplecti : reliquos vero Jemen-
tes (25) vesanosque judicantes , haeretici doguiatis infa-
(1) Coflicis libri sunt xii. ad iniitationem ut quidara putant xii.
tubul. continet legcs fiiB^. Cont. lect. sul;cisi\>. cap. 8. ti. '2. Edi-
tiis est )6. Kalcnd. Dcccmb. An. Christi 533. vel, ut alii volunt ,
An. 536. j^nscfmo,
(•-!) Id cst , secundx cditionis , §. 3. supr. de emendutione Co-
dicis Jitxiinuinei.
(3) Prccleclionis. i. c. editionis. Est etiara prcelectin , prEecepto-
ris Icctio.
(4) '. Dccrct. I. et i. Sext. i. et i. Cletn. i.
(5) Sumtfia Trinitus , dc qiia tunc inaxiniae erant iu Ecclcsia
contr()vi.rsia- : vii qiiae hiimanam cognitioucm exccdit : vel de suin-
nia Dci uinfate iu tril)us pcrsouis. Trinilatis epitheton hoc frequens
vetcribus , iit oiyix , sancta diccietur. Alhanas. Dialect. vspi tJI;
<iyix( iptdl^. Dicitur pia l. i. iii. fin. pr. infr. h. t. et incoi-
rupla , Z. 2. 5. I. infr.
(G) L. 16. C. Theod. i. id cst , de pnecipuis fidei Catholic»
articulis.
(7) Catholica fidcs , quce scmper , qiiae ubique, quae apud omncs:
qux' tcin|iore , loco , multitudine , anliquitatc , universitate . et con-
sensu , r.ovitali , parti , ct paucorum eiTantium dissensioni priefcr-
tur. V. Vinccnlium Lyrinensein advcrsus profanas nouationes. Ea-
dcm Apostolica , /. 1. iifr. h. t. Tert. de ptascr. Evangclica ,
d. l. I. Christiana , /. 4- ".'/'■• It. t. 1. Ecloga i. Aclor. 11.
m-i. 26. Tert. 3. Apolog. Euscb. 5. Uistor. i. Orthodoxajfic/oif.
ilid. et Romana , de quo alibi dicam.
(8) L. 16. C. Theod. 4.
(9) Vid. l. fiti. infr. h. t.
(10) Id est , coutcntiosc (lis[>utarc , d.
(n) Vide liic Alciatiiiu el (jorasiuin ,
profcso scripscre. 3Iod.
(12) Iliijus Icgis a Thcodosio latre nieminit hac eadem scntcntia
Sozoincntis 7. historia; Ecclesiasticce 4- "i fin.
(i3) Lcgem hanc fusc satis cuarrat Gotliofrcdus , pra»tcr qiicin
tanion adi ctiani Meicoriuni lih. 2. opin. cap. 7. ct Wallliciuui
lih. 1. Misccll. c. 3. Mod. Cuiicli , omues qiiiclem , scd conjuu.
Cti : omiics , cliam locis disjuncli. Fcsl. in Cuiicti.
(i4) Relativiim lioc anlcccdcns suiim rcslringlt : quippe nec faclo,
nec jiirc ( sempcr cnim )ib(-ri quidani populi , libcnvquc fiu-runt
civitales , /. 12. 5. 10.^ de cciptivis ) B^iantiuo , vtl si lUiiyis ,
qui ad hunc titulura cx
Romano imperio universus orbis ea tempestale paruit : prccant
etiam Historiae cognitione ct jure , qui negant impcria suos habuis-
se limitcs , et occasus , suaque decrementa , vel ob juslam intcr
phires coheredes divisioncm , etiam a parentibus testamento factain
( cujus extat exemplum Constantini Magni. 2. Sozomen. 32. ) vd
sequam talionis , et postliminii vicissitiidincm : Nullum univeisi
oibis pcrpctuum irapcrium , uisi Dei , Majora inttrire possunt. Ro-
manum inleriturum praedixit Sibylla apud Lactant. 7. c. i5. in
fitie. Notum cst illud Antonini lib. 4- de vita sua , tsVx; U vo-
Ksti iKut , ifx r(Q-vi)ix<ri. Notum est ct illud , Latium iii L<itio
rcquiri : adde quaj scripsi ad /. 20. ff. quib. mod. usu.fr. ainilt.
Nulla dcnique perpetua , vel ita constituta , ut ad orbis' intcriliun
usque pcrdurent. Ideoque negant interpretes , Imperatores jurisdi-
ctionc controversa uti posse extia territorium. v. Rolanduin a A'.il.
le i. Cons. 88. num. 22. adde /. 5, ibi : Li Eomatmm locuin infr.
dc hairet. et Mtinich.
(i5) Sic alibi sicut Athanas. Theoph. et Cyrillus crcdcbant. /. 8.
iifr. de hcerct. ct Manich.
(16) Divinuin , /. i. C. Th. de fide Catholica.
(17) Possis ct ipsum Pauluin adji(;ere , ti. Epist. ad Gal, c.i.et 2.
(18) Apud quos crucifix.us fuit. Tcrtull. in lib. dc pra:scr. Fc-
lix ccclcsia ( Romanain intelligit ) ubi Petrus passioni Douiiuicre
atlicquatiir.
(19) Usque ad nunc , C. Theod.
(•20) Dc cujus electione vid. Ammianura , /. 27. RuQin. 2. c. 19.
Socr. 4 c. 24.
(•u) Successorem Athanasii 2. Rufllnus 3. 4. Socrates 3o.
/. 5. c. 3. 7. Sozom. 3^. Epiph. /, 2. Tom. 2. hcsres. 63.
ras tj/i;io 377.
(•J2) Aposlolica disciplina dicitur , quae non modo sub ,
ab ipsis Apostolis , aut Apostolicis tradit;» , aut ab iis , qui in ca-
dcni (idc et consangiiiuitatc doctriuic fucrunt. Tert. lib. dc prccscr.
(23) Siib parili. /. 2. C. Theod. dcfide Catholica l '<r>, flaa-ix i.
Eclog. 1. hiiic illa : Rapiii;im non c.vt arbitratus tr.xi <«■« ^iu.
l hiL 2. v>. 6. i<ro» txu~,»r TOiuj Tto-9-.-4(. Joan. 5. i^.iS.
Q.'.-\) Id est , in co prolitcntur se Chri^tiano'; (iatholicos.
(•i5) kiriuisi siyxt KXi Ti^upittt Tptfirf i'xfj3-Jt» i iufaines et poena
aflici 5 Soioin. 7. c. 4-
Idem
Zona-
seil et
6o
LIBER PRIMUS
miam (i) sustinore (2) t divina (3) primum vindicta ,
post cliam motus [ auimi ] nostri (4) , quem ex coele-
sti arbilrio sumi^serimus , ultione plecleucfos. Dat. 3, Kal.
Mart. IViess. GnAxiANo A. V. et Thkouosio A. Co^ss. 38o.
De hcereticorum et fiddiuni congregationihus. 1. Summa
coneilii Nicccni. 2. De hcereticis ejicienclis et
calholicis episcopis ecclcsice restilucnclis.
1. lidem AA. Eulropio Prmfecto Pra^lorio.
NUllus (5) Jia-relicis ministcriorum locus (6) , iiulla
ad exercendam animi obstinalioris (^) dementiam
paleat occasio. Sciant omnes , etiamsi quid speciali (luoli-
bct rescripto pcr fraudem (8) elicilo ab hujusmodi ho-
niinum genere impetralum sit, non valcre. Arceantur cun-
clorum haereticorum ab illicitis congregationibus turba; :
unius (9) et summi Dei nomen ubicpie celebretur. Nica-
nae fidci dudum (10) a majoribus tradilae ; et divinje re-
ligionis lestimonio , alc^ue adsertione firmatje , observautia
somper mansura teneat.
5- I. Is autem Nica^nse adsertor fidei et Catliolicae re-
ligionis verus culior accipiendus est : qui (n) omnipoten-
tem Deum et Christum Filium Dei uno (12) nomine con-
flletur : Deum (i3) de Deo , lumen de lumine : qui Spi-
rilum sanctum , quem ex summo rerum parente (i^) et
.speramus et accipimus , negando non violat • apud quem
intemerala; fidei sensus viget , et incorruptae (i5) Trini-
tatis iiicjivisa (16) substantia , quae Graeco (17) verbo o^on-
ctct (iM) recte credentibus dicilur. Haec profecto nobis ma-
gis probanda , haec veneranda sunt.
5. 2. Qui vero non iisdem inserviunt 5 desinant affecta-
tis dolis alienum verae religionis nomen assumere : et suis
apertis (ig) criminibus denoteniur , afque ab omni sub-
nioli Eoclesiarum limine penilus arceanlur : cum oranes
h<Trelicos iHicitas (20) agcre inier oppirJa congregation«
vetemus. At si quid eruptio factiosa teniaverit , ab ipsis
eiiam urljium (21) mojuibus exterminato iiirore propelh
jubemus : ut cunctis ortliodoxis Episcopis , qui Niccenara
fidem tenent , Calholica; Ecclesis toto orbe reddantur
])at. 4. Id. Jan. CP. FL. Eucu. et Fl. Syagrio Cc!
Coss. 383.
Prcsfatio. i. De lihris Porphyrii contra Christianam
rcligionem. 2. Dc Nestorianis punicndii,. 3. De libris Ne-
storii et similibus comhurendis. De synodo Niccena et £"-
phesina. 4- De Irena;o. 5. Epilogus.
3. (22) Impp. TnEODOs. et Valentin. AA.
Hormisda; P. P.
DEcere (23) arbitramur noslrum Imperiura , subditos
nostros de religione coramonefacere : Ita enim et ple-
niorem adquiri Dci , ac Salvalons noslri Jesu Christi be-
nignitatem iiossibile esse existimamus , si quando et nos
pro viribus ipsi placere studuerimus , et nostros subdilos
ad eam rem instituerimus.
$. I. Sancimus [ igitur , ] ut omnia , q uajcunque Por-
phyrius (2^) sua pulsus insania [ aut quivis alius ] con-
tra religiosum Christianorum cuitum conscripsit , apud
quemcunque inventa fuerint , igni (26) mancipentur. O-
mnia enim provocantia Deum ad iracundiam scripta , et
pias mentes oftendeutia , ne ad aures quidem horainuni
venire volumus.
(1) V. Authentic. Gazaros. et l. 21. itifr. de hcereticis et Manich.
(2) Ailditur /. 2. C. Thcod. dc fide Cathol. nec eormii coiici-
liabiila Ecclcsiarum noincn accipere.
(3) AiMe /. 2. infr. de reb. cre.d. i. e. aeterna. Possis ctiam
inlelligcrc ccnsiiram Ecclesiaslicam. v. can. 63. Canon. Apost.
(4) Hujiismodi motus , pio ratione magislratiiuin et piovincia-
rum , sunt divcrsi : de quibus vid. Pap. i. Jrrest. 2. Clarum 5.
acnt. §. hcEresis.
(5) Plenior extat liaec lcx in C. Th. tit. de hceret. et est lex 6.
ejus luul. lib. lO.
(6) /. 3. in fin. l. 5. infr. de hcer. et Munich. Notf. 142, vcl
Pontifcium. i. c. potestas Ecclesine ohtinenda! , /. 3. in fin. C.
Tlicod. defide Catholica. vel colligcndi ( se sc. ) copia /. 4. C.
-Th. ibid. et l. i. /. n. /. 56. h. t. lib. tit. 4.
(7) Hai-esis (imCi csl ? obstinatioris unimi dementia.
(8) Privilcgia per fraudem clicita , nullius suiit momenli.
(9) Arianos perstriugit , vclut filium diversum Deum statuen-
tes a Patre.
(10) Sub Constantino Magno.
(11) Nota \xt.oixyiv symboli Nicceni.
(12) Id cst , pariter.
(i3) Addc Yictorini confessionem de Trinitatc huic planc simi-
lem hb. I. adversus J rium : scd et formiilam fidci apud Socratcm,
hist. I. cap. 5. et CyrilH cpistolam ad Ncstorium apud Evagrium 2.
cap. 18. Hac ctiam formula utitur Marius Victor. /. 2. in fin.
Deum in Deo , lumcu in himine : ct PliaBl)adius adversus Arianos,
Denm cx Dc > , lumcn dc luminc.
(i4) Et filio , nam ab utroc(uc procedit. Datur a palrc. Joan. \\.
vers. 6. mitlitur, ibid. vcrs. 26. promittitur , Lucoi i\. vers. 49.
Acl^ I. vers. 4. fKTropiuioS-ixt , Joan. i3. v. 26. Iiide appcllaliir
■7r,tvuoc^ss-^Jx"m- S. v. 14. .^a varpsi- Malth. 10. v. 20. 7» ,'5,,;-
pxyj©-' lii<rir f\ vexpZf. Rom. 8. v. 11. dicitur etiam irvfv/ixx y.-a.
Gal. \. V. 6. X/3I, s. Act. 1. JRom. 8. f. 9. 11. et a (ilio acciiic-
rc. Joan. 16. v. 14. i5. Hujusmodi emanatio ThcoXo^^is processio
dicifiir ; vocc , meo judicio , invcnta non tam ad e.x^primcndum
modum cmanationi.s , qunm ut modus ille distingucretnr a gcnrra-
tionc filii. Qui pJura volet de processionc Spiritus s.mcti , Ic^at
Hu^onem Eterianum. Ad hunc etiara locum yide qua;dam aimd
Cujacium , 12. obs. 2G.
(i5) Incorruptam Trinitatcm appellat , quam Proculus , epkt. ad
Arm. au(-)ifO'j rpicn^oi di.^it.
(16) Nou si tres persouae , tres ideo essenti». Male Arius in di-
vinis, a tribus personis ad trcs naturas : Male Sabenius , ab una
natura ad unam pcrsonam : male quoque Eutyclies , ah una Chri-
sli pcr.soiia ad unam naturam : male Nestorius a duabus naturis ad
duas personas duxeruut argumentum : qua de re v. Vi«nl. lib. 1.
aclvers. Eutychem.
(17) Maritis Victorinus lib. 2. adversut Arianos : magiuim mi-
racuhim : Vcrhum vos hrereticos facit : vel potius sonus verbi quod
Graece dicitur , et post. Verbum cfjLoi^riov nnn Cst obsciirum , nam
ct nos dixinuis quid significet. Conlrarium non est , qiiia ad sub-
stantiam pcrtinet , quam omnes fatenlur : Scd miuus aut amplius
exprimit ? coirigcndiim potius qiiam aufercndum. Supervacuum
non est , quia coustat ubi ct quomodo dicatur. Est utilc , quia ex-
cludit ha;rcticos , maxime Arianos. Scd iiuper est positum ? quia
nuper criipit venenata cohors ha;reticorum , probatum vero a patri-
bus in Niciena civitate , et ab Imperatore.
(18) Al. j,V<'« , ut habet quoque Codex Thcodos.
(19) Haerctici vocentur , non Ortiiodoxi vcl Catliolici , ct voccn-
tur quidcm ab autore secta: suae /. G. Jnfr. de har,'t. et Manich
(20) Vid. qua: scripsi ad /. 8. §. 3. infr. de hcereticiset Manich.
(21) Adde /. 4. in fn. infr. h. t. Gotli. Ergo qui modeste se
contincnt , ncc scandalum praehent , proscribcudi non sunt. Ans.
(22) Coustat hauc lcgem esse tertiam hujus tituli cx Evagrio t.
cap. i2,
( >3) Magistratus civilis raunus est , non tuitura Epi.-^coporum
siiis l.gihus divinas confirmare , /. i. supr. h. t. non timen novas'
conAcrc. Act. 4. v. ig. 20. Gal. i. f. 10.
(24) Porphyrius , patria Tyrius , Graecus philosoplius , autor
Isa!-,oges quae "Porphyriana dicitur , de quo v. Epiphaniuin lib. i.
tom. 2. hcEresi 5i. Aug. 10. dc civit. -ii. ad fn. libt i. Socratem 5'.
liist. 19. Vincentium Lyrinenscm advers. profan. novit. Ejus ta-
men eucomia v. apud Euuapium lib. de vitis Sophistarutii . Sai-
dam in Porphytuus.
(25) Socrates i. kist. 6- in 2. Constantini Epistola v. tom. 1.
Coiicil. iii Epist. Constantini ad omncs Episcopos , /. 6. iti fin.
infr. de ha:relicis et Maiiich. Nw. 42. c. i. In fin. adile C 3.*
infr. h. t. J 3
CODICrS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
§. 2. Praeterea sancimus , ut qui adfeclant impiam Ne-
storii (i) opinionem , vd nefariam ejus doctrinam (2)
ieclantur ; si Episcopi aut Clerici sint , ab Ecclesiis eji-
;ianlur : si laici , anaihemalizentur , [ secuiidum ea ,
[ua? jam a uoslra divinilate sunt consliluta : ] Jicentiaju
jabituris orthodoxis , quicuncjue voluerint , seciindum no-
(ram legislationem , absque metu , et damno ipsos pro-
^aJare et accusare.
^. 3. Quoniarn vero pervenit ad pias noslras aures ,
uod quidam doctrinas quasdam conscripserunt , et edi-
eruut anibiguas, et non per omnia ac praecise congrueu-
es exposilw ortliodoxa; fidei a Sancta Synodo eorum san-
torum palrnm , <jni Nicaae (3), et Ephesi (4) convene-
unt , el a (Jyrillo piac memcria; , qui fijcrat Jiiagna; A-
•xandriae civitntis episcopus : jubemus , facta hnjusinodi
;ripta , sive anlea , sive nunc , [ potissininm aultm ea
uae Neslorii suut , ] comburi (5) , et perfectissinio inte-
itui mancipari : ita ut in nullins cognilionem venire
ossint : liis qui talia scripla , aut lales libros hahere ,
ut legere sustinuerint , ultimum (6) supphcium expertu-
s. J)e cffitero nulli pateute licentia , pra;ler expositam fi-
3m ( ul diximus , ) tam Nica;ae quam Ephesi , aljud
aid vel dicei'e , vel docere : transgressoribus nimirum
ujus noslri divini prajcepti , ei poen« , quae conlinetur
la adversus impiam Neslorii fidem , lege subjiciendis.
§. 4« Ut autem omnes re ipsa discant , quantum no-
ra (iivinilas aversetur eos , qui impiam Keslorii fidem
Jfectant : praecipimus Ire/ia-'iim (7) dudum ob hancce (8)
msam nostra; indignationi supposilum , et postea ( ne-
;imus quomndo ) post binas (9) nuptias ( ut didicimus )
ra;ter aposlolicos canones , Tyriorum civitatis Episcopum
ictum , ct Tyriorum quidem ecclesia dejici , in sua au-
m duntaxat patria degere quiescenlem omnimodo , et
-•hemale alque nomine sacerdotis exuium.
5. 5. Jla;c igitur tua magnificentia , sequens nostrse re-
gionis scopum , observare et effectui dare sludebit. Da-
JOi (10) i3. Ral. Mart. 449.
(I) Dc Nestorio ct Ncslorianis , adde ^. 4. infr h t l 5
r' / «■ ^-/- \- ?• ^ •'• '• ^- ^- '-'i- ^- ^- 6. infr. h. t.
0. l. 8. u.fr. cle hmetic. et Manich. No^. n5. c. 3. circa /i-
ni. Rusticu,n aducr.us Jcrj,ha/as : Rocratcm lib. 'j.passim : Eva-
uim I. c. 6. et c. i-j. ubi mcniiiiit l.ujns coustitutionis : Viui-
ini I. ct p<tssiiii buidam in j\estorius.
(i) Qiinenain Aiait , dicctur suo loco.*
(3) Nica:„u Synodus advcrsus Aiium anno 20. Constanlini. Eu-
;•, ''V , '''"^ ^""^(""tini. 47. Anno Doinini 3^5.
Cj) Ej.l.csinum concilmm inldligit , coacluin adversus Nestorium ,
no CJ.nsti 43o. v.d. acta concilii Ephesini tom. i. conciliorum :
ciatcni 7. hist. 33.
(f») Vid. 5. I. supr. h. t.
(0) V/timum suppiicium,mors, vid. /. 28. /. 2q. ir. dcpanis.
(7) Iici.a.us Imc Nctoiianus Tyrius Enisconus. dc qi.o vid. Eva-
lum 1. c. 10. Niccpliorum 14. c. 47.
(8) Ncsforii sc. Eutychianum tamcn fuisse rcperio ainiJ Eva-
iiim. d. l. "^ *
(9) ^'«'1- «■«'»• 16. Cannn. Apost.
(10) Intcrcidit luijtis constitufionis subscriptio : sed vidctur edita
terio, ct Piotogcnc Coss. v. hic Contium.
(II) Exfat haec conslitutio in actis concilii Chalccdonensis «ct 3
lu Sjiio|.si Basilicon i. tit. i. cap. 4. AMe hiiic lcgi fifuh.m
cgn.m Codicis Thcodosiani , de his qui de reli^ione conten-
rit. L 16. tit. 4. 1 o
:i2) In Ecclesia Dci tcnfatio cst populi , crror magistri : et tan-
inajor , quanto ipse cst doctior , qui crrat. Vinccntius Lyrincu-
>3) Vd monachus is Eclog. i. c. 4.
.i4) Adunatis, ct advcnicntibiis : acta concilii Chalcedoncns.
. J) Contciiderc , pia-scrlim publicc , de Christiana rdisionc
.lubcmur , V. nr,ypx;piv hujus tituli. Contcndcre plus cst q.i.im
6r
Ne quis dt fide publice conlendat.
4. Irap. 1\Iarcianus (u) A. Palladio prcefecl. prcet.
Emo (12) clericus (i3) , vel militaris , vel .'.1161 ius
cujuslibcl condilionis , de hde Chrisliana , jmblice
t:ir!jis coaduiialis (i^j , et audiciifibus , Iraclare (i5) co-
ni;fiir iu poslerum , ex hoc lumulliis ef perfidite occasio-
ncin refjunens. Nam et injuriam (16) lacit judicio reve-
nudissimaj (17) Synodi , si quis seniei judicata ac rectc
disposila revolvere et publice disputare coniendcrit ; cuni
ea qiire nunc de Christiana fide (18) a sacerdolibus , qui
Ciialcedone (19) convenerunt (20) , per (21) noslra pra;-
cepla sfaliita suut , juxta Apostolicas exposiiioiies , et iu-
stiliila sanctomm pairum trectnloruni decein et octo f iu
Nicaea , ] et centum (22) quiuijuaginia [ in hac B.e-
gia (23) tJrbe ] definita esse noscanfur. Nam in conlem-
ptores hujus legis poena (2^) non deerit : qnia non solum
conlra fidem vere expositam veniunt , sed etiam Judaeis
et Paganis ex hnjusmodi certamine prophanant veneranda
mysteria. Igitur si clericus erit , qui piiblice traclare de
religione ausus luerit , [ a ] consorlio clencorum renio-
vebilur : si vero militia pra^ditus sit , cin^ulo (2')) spo-
liabitur : Caeteri autem hujus criminis rei , si quidem Ji-
beri sint , de hac Sacratissima Urbe (26) expdlentur :
pro vigore judiciario etiam competcntibus suppliciis sub-
jugandi : [ si vero servi , severissimis animadversionibus
pleclentur. ] Dat. (27) 8. Id. Feb. Constaut. Patkicio
et PiicHiMER. Cowss. 459.
Prcefatio. 1. Summa catlioHcce fidei. 2. Jnathematizantur
Nestorius , Eutyches , Jpollinaris , el se< taiores.
5. (28) Imp. JUSTINIANTJS A. *.
Unr rccta atque irreprehensibiiis fides , quam prajdi-
cat sancta Dei Catholica et Apostolica ecdesia nul-
C
tractnre : contendere enim est tiimiiltiis , ct pcrfidiae occasioncm
rcquircre cx siia d''sputatione , ut hic turbarc poptihun , /. 3. C.
Jhrnd. dc iis , qui de religione coiUendunt. profanaic Juda?is , ct
Paganis invsteria Christiana dispiitaiido , acta Concilii Chalcedn-
nen^is ibid. Hujusmodi disputationcs mci ito reprcheadunlur ah
Apostolo 1. ad Timoth. 4- i'- 5. ciu.hus addc /. G. 5. i. nifr. de
hcercticis et Manich. vid. Ammiaii. Uh. xZ.
(16) Et nieiito. Quisquis cuiin posf veritafcin reperfam , aliquid
ullci iiis disquirit , mcndacium quffiril : acta Concilii Chalcedonen-
sis ibid.
(17) Religiosissimae , acta ConcUii Chalcedonensis.
(18) Fide statiita sunt ac juxfa Aposfolicas cfc. acta Concilii
Chalcedonensis ib.
(19) BithyuiM metropoli , iu Ecclesia martyris Euphcmise. vid.
acta Coiicd. Chalccdoncnsis. hodie vicus cst c.xiguu» .-ine ma-iii'.
bus. vid. Ortelium in synanymia Geographica.
(20) Adversus Eiifychcm ", Diosconim et Nestoriura. vid. acta
Concilii Constantinopolitani. v. Evagrium 2. c. 3. 4.
(21) Synodos antiquitus coaclas Impcratorum decrcfo , hic loous
ostcndit: idque coufirmant acta concilii Chalccdonensis . act. 1.
et praBscrtiin illa verha apud Evagrium 2. hist. 18. luodo placue-
rit diviuissimo , sancfissimo nostro Impcimtori.
(22) Sonsus cst , Nictno coiicilio 3 18. adfuissc Episcopos : Con-
stantinopohtano i5o. Chalcedonensi ( de quo hic agit.ir ) G3o.
(23) Td est , Constantinopoli.
(24) Poenam publice dispulantium , ct coutcndentium dc i-cii-
gioue ol'serv3.
(0.^) Tk cpxTtlxi fKirta-il-r»!. Synops. h. t.
(26) Inler pcenus hxreticis indictas lixc satis usitala fuit , urLi-
bus cxpcHi. vid. /. 2. in fin. supr. h. t.
(27) Alia cxtat subscriptio in acfis Coucilii Ch.ilce^IonPiwis. «ci. 3
(28) tnterpietatio Co!:ti;.
62
LIBER PRIMUS
lo niodo innovationem (i) recipiat : nos sequentes san-
ctoriim Aposlolorum , et eoium cjui post eos in sanctis
Dei ecclcsiis coiiversaii sunt , dogmata , justum fore exi-
?-liiuavimu5 , cunclis rnanilcslum lacere , qualiter de fide ,
qua; iii nobis est , sentiainus , iiisislentes et adliaerentcs
Iradilioiii et confpssioni sancla; Dei Ecclesiae Catholicse.
§. 1. CredenUs enim in Patrem et Filium, et Sanctuin
Spiritum , unani essentiam in triljus hypostasibus (2) ,
seu subsistenlibus persoiiis , adoramus unara deitatein ,
uiiam potestatcm , trinitatcm consubstantialem (3) . In ul-
timis autem diebus conlitemur unigenitum Dei filium ,
Deura de Deo , Fiiium ex Dco , aiile secula et sine tera-
pore ex Patre iialum , coa?leriium Palri , ex quo omnia ,
et per quein omnia , desceadisse de coelis , inoarnatum
esse ex Spiritu sancto , et sancta gloriosa , et semper vir-
gine Maria , liominein factuin esse , crucem perlulisse ,
sepullum (4) fuisse , et resurrexisse tertia die , unius et
ejnsdem miracula et passiones , quas sponte carne susti-
jmit , agnosceiiles. Neque eiiim aiium Deum Yerbum no-
vimus , alium Chrislum : sed unum et eundem consub-
slantialem palri secundum divinitatem , et coiisubstantia-
lem nobis secunduni humanitateiu. Mansit namque Trini-
tas etiam post incarnatum unum ex Trinitate Dei Ver-
biim : necpie enim quartse (5j personae adjectionem re-
cipit sancla Trinitas.
5. 2. Haec igitur cum ila se habeant , analheraatiza-
mus omnem hseresin , praesertim vero Nesturiutn Anlhro-
polatram (6) , dividentem unum Dominum noslrum Je-
sum Clirislum Filium Dei , et Deuni noslrum ; nec diser-
te et secunduin verilatem confilentein sanclam gloriosam
semper virginem Mariam iheolocon (7) esse , hoc est ,
Deiparam : sed alium esse dicentem Deum ex Deo patre,
aliura , qui ex sancta semper virgine Maria natus est :
hunc (8) autem gralia , et proximilate , quam habuit
cum Deo verbo , Deum factum esse. "^" Neque vero Ne-
storium solum , sed et Eutycheiu (9) mente captum ,
phantasiam inducentem , negantem autem veram ex san-
cia semper virgine , et Deipara Maria incarnationem ,
hoc est nostram salutem : neque confilenlem per omnia
consubstantialem Patri secundum divinitatem , et consub-
stantialem nobis secundum humau/tatem. ^ Simili modo
et Apollinare.m. auimicidam , seu psychophthoron (10)
dicenteni , Dominura nostrum Jesura Christura Filium Dei
et Deum nostrum inanimem esse , et confusionem seu per-
turbationem supcrducentem inhumanationi unigeniti FiU
Dei. Sed et omnes , qui idem cum eis sentiunt. Si enin
aliqui post hanc nostram praemonitionera , certo et liqui-
do id cognosceutibus et comperientibus locorum Episcopi;
Deo araantissiinis , inventi fueriut posthac in contraria hi;
opinione esse : hi nullius (11) indulgenliae expecleut ve-
niara : Jubemus enim talcs tanquam confes-os haereticoi
competenti animadversioni subjugari (12). Dat. 528.
Prcefatio. 1. Summa calholiccB fldei. 1. Nestorius. 3.
Eutyches. 4- Apollinaris , et eoruni seclalores
anathematizantur.
6. (i3) Idem Imp. Constantinopolitanis.
CUm Salvatorem (»4) 5 et Dorainuui omniura Jesua
Christum verum Deum nojtrura colamus per orania.
studemus etiam ( quatenus datum est huraanaj menti as-
sequi ) imitari (i5) ejus condescensionem (16) seu deinis-
sionem. Etenira cum quosdam invenerimus , raorbo (17]
atque insania detentos impioruin Nestorii , et Eulvchetis.
Dei et sanctae catliolica} et Apostolicae ecclcsiae hostium ".
nerape qui detrectabaut sauolain gloriosara s-raner virgi-
nem Mariara theotocon sive Deiparara appellare pro-
prie (18) , et secundum veritatem : illos festinaviraus
quae sit recta Christianorura fides , edocere. JNain hi incu
rabiles cum sint , celantcs errorem suum passim circu
raeunt , ( sicut didicimus ) et simpliciorum animos extur
bant et scandalizant , ea astrueutes , quse sunt sanctae Ca
tholicae ecclesiae contraria. Necessarium igitur esse pulavi-
mus , tani haereticorum vaniloquia et mendacia dissipare
quara omnibus insinuare , quomodo aut sentiat sancta De
et catholica et apostolica ecclesia , aut proidicent sanctis-
simi ejus sacerdotes : quos et nos sequuti , manifesta con-
stiluimus ea , quae fidei nostrae 5uut : noa quidem iano-
vautes (19) fidera ( quod absit ) sed coargueales eorun
iasaniam , qui eadem cum impiis hserelicis sentiunt. Quoc
quidem et nos in nostri imperii priraordiis pridem sata-
gcntes cuactis fecimus manifestum.
§. i. Credimus itaque iu uuum Deum Patrem ommpo
(1) Vid. TertuU. lib. de prccscr. vide 'Vincent. Lyiinenscm
adversus profaiias rnj^utivnes.
(2) Hinc Cliristus dicitur x<*j'*'''isp t«j yVjtaVaaj t» ffaTpsf-
Hebr. i. v. 3.
(.3) O^Cicriau-
(4) Hic omittitur descensiis ad infcros , ut et alias in Nicseno ,
Constantlnopolitano , Ephesino, Chalcedoucnsi eL Roniano , et orien-
talibus synihohs.
(5) Trii!>t<iti per iiicarnatioaem vcibi non accessit quarta perso-
na , fliiod Marccllus et Photinus volucre , teste Mario Victorino
adi^ersiis Arium lil>. i.fo!. i()6. non est qnartum in Trinitale ,
vid. Rusticum Diaconum advers. Accphahs fol. 'j\b. 768. nulius
unquuni Cliristiauoruiu dixil , quia quatcniiontin coliinus aut qui-
nioncm , vcl senioncm , Bustic-is ibulcin fol. 'j\Q>. -.pia^x efjiois<^toy
vrftoa-wvnij-isi ., TfTc^p-o) tu dpi&/!AZ isK (■irt<j-<pii,sp.tf. Procl. iri epist.
nd Arin.
(6) Vid. /. 6. 5. 2. infr. h. t.
(7) y.pnQjcy.ou non ^is-roKOv , hoc est , Christi gcnitricem ,
non Dci gcnitriccm. Duas cniin in Chrislo pei-sonas constituebat
Nestorius , Christum , seu homincin , ct Dcum , ncgaliat auteiu
^lari^m ])ci genilriccra. Erpnt ct alii, qui •3-fOT»W hoc sensu ad-
niittcbant, quod horainem pcperissct , qui postea Deus factus esset.
f^lncent. Lyrinensis,
(8) Clnistus non proxiraitate aut gratia verbj Deus , scd quia
jpsC vcrbimi.
(9) Hic diirerentiam naturarum } iUe nnitionem earura abjurg-
fiat. Piustic, d. locQ,
(10) Id cst negantera animam in Christo fuisse. Fulgent. «>
Thrasim. saltem ratiouc prseditam. Vinc. adu. profanas no^at. D
ApoUinari adde Tertull. Lib. dc patientia. l. 5. /."8. 5- '■ 5- ^
5. 3. et seq. Infr. de kcsretic. et Manich. Epiph. /. 3. tom. 1
hcercsi 76. RntKnura /. 2. c. 20. Sozomen. 6. hist. 25. et 27
Thcod. 5. cap. 5.
(11) Pocnitentem primo adinitti , vult Clarus , scd tamen ii
peijietuos carceres detrudi : n;lapso nou parci , nc quidem pceui
lenli 5. sent, ^. hcervsis. vers. sed qncero.
(12) Mdetur data Justiniano A. Cnns. quia in sequenti Edict
ail, se in priinordio sui Imperii similcJidictum composuisse. Contius
(i3) Contius hanc constitutionein Latinam fecit.
(i4) Aidc Cujac. lib. 12. observ. 26. Ans.
(i5) Ita Pdul. I. Coj'. II. fxiju^Tai ju4( y/»-o5-«;cx-S-u;X3(>« ?^?-'f*.
(iG) ^uyKHTCifixa-ty , (}-uyxona.^cicr(Vf autcm vocc videtur iutclli
geic ductndi inunus : mo.x. cnim scquitur : Eteniin et post illos ft
stinauimns , qiicB sit rectn Christianorum Jides , edocere. Quaii
quam scio et Iiac voce Chri.-ti incaj nationem intelligi apud Pro
chim , cpist. ad Arinenins.
(17) Uajrcsis niorbus atquc insania.
(18) rscstorius Chrisfotocon fatehafur , ac si Deus dc Maria D3
sci nou potuisset in sacrosancto my?tcrio: Axt^xXo' Dei genitriceni
ac si niinl Immanae naturK post unionem in Christo rcinansissel
Rust. fol. 610. non alio modo , quara cpiscopi dicitur , quoe euij:
qui cpiscopiis factus est , pcperit. "'/inccnt. Lyrincnsis yb/. 652.
(19) In l''idei .irticulis nihil iimovandum.
CODICIS REPETlTiE PRiELECTIONIS.
63
tentem , et in unum Dominum Jesum Christum filium
Dei , et in Spiritum sanctum , unam essenliam in tri-
bus (i) hypostasibus sive subsislentibus personis, adoran-
tes unam deitatem , unam potestalem, Irinitatem consub-
stantialem. In ultimis autem diebus confitemur Dominum
nostrum Jesum Christum unigenitum Dei Filium ex (2)
Dco vero Deum verum , ante (3) secula , et (4) sine
tempore ex Palre (5) natum : coaeternum (6) Patri ,
ex quo omnia , et per quem omnia , qui descendit de
coelis , iucarnatus de Spiritu Sancto , et sancta glorio-
sa et seraper (7) virgine Maria , et inhumanatus sive ho-
mo faclus est , et passus crucem pro nobis sub Pontio (8)
Pilalo , sepultus est , et resurrexit tertio die. Unius ae
ejusdem passiones et miracula , quae sponte pertulit in
carne , agnoscentes. Noa enim alium Deum Verbum , et
alium Christum novimus , sed unum et eundem , consub-
stantJalem Patri secundum deitatem , et consubstantialem
nobis secundumi humanitatem. Ut enim est in divinilate
perfectus , ita idem ipse et perfectus est in humanitale.
Nam ejus secundum hypostasim seu secundum personam
unuatem suscipimus : et confitemur : Mansit enim Trini-
tas , et post incaruatum uuum ex Trinitate Dei verbum :
Keque enim quartae (9) personae adjectionem admiltit san-
Cta Trinilas.
§. 2. His ita se habentibus , analhematizamus omnem
hjeresin, praecipue vero iVestor/um anthropolatram (10),
et qui eadem cum ipso sentiuni , vel senserunt , qui di-
vidunt (11) unum dominum nostrumJesum Christum Fi-
Iium Dei , et Deum nostrum : et qui non confitentur pro-
pne (12), et secundum veritatem sanctam gloriosam , et
semper (x3) virginem Mariam theotocon seu Deiparara,id
est , Dci nuarem : sed qui duos (i4) filios dicunt , unum
ex Deo Paire Deura verbum , alterum ex saucta seinper
vngme Deipara Maria , gralia ct habitudine , et propin-
quitate , quam cum Deo Verbo habet , nalum esse : et
qui negant , uec confiteutur dominura noslrum Jesum
(0 Tiinifas ex scriphiris ita prolatur. Filins non solus ice',®-
Jnan. j. uers. iG. Sc.l est j.iieterca Pater HjU. ver.i. 37. llli duo
t^t,..lu,s, Joa,.. ,4. u. ,(,. 11, rpui.id cst , trcs cssc dicuntur i.
n! ,'!!!; V. ''■ '■ ''^ ^T"" ""'""• Auguslinus ,{c rera innocantia ,
2r3 n' 'T'"; ^'■'"°' P^'-'^'^"*^^ <!"""> ait, 5,^»« , Sabeliium
niVle A^ i^'''""'"' ""'•^ confuadit:addcndo :mum , unit , ^uod
niaic Ariiis disccruit
S?^ l '•• ^- ^- '• '"^'•- ''• '•
{.^) B, uox>, J'h. I. »,. ,. .^^- ^i^^^,^ Col. 1. t.. 17. vpi „.
loflK c.":?" 'p",'^ •'• ^- •• '^''"'•- '• •'• ^«- -*>.oo.,uIest,
fuit Ilod.e De. seu .n Dco cst ips.i actcrni.as.
W 1'ii't en.in anic tcmpoia , et al> codenj rcs oinncs crcalae
rV V' <^""'''"-.'- ''<■"• 'R- 17- ffcr.r. .. uers. ,0.
riVnf / '•c-'PWtu oifxiiap : ut incarnatior.is iiiluitu JvdTua. La-
',": •^•,.<^"/'. '3- Aususlini.s .S. Jc hoercsib. unus .si.ie conjnse
patcr , alius sinc matrc fllins.
n„S •^""1"''"" 1'aler .sinc niio , quia n„n<in,,m sinc veil,o, nun.
7-W. ^'••1"«'^ , nnuqnan. sine .snpienli.i esse polnit. E.,s"hi,is
rcrn!.^»D*l ''"'■' ^'"" *•""""' ' ''"'''*^ ^^"" ^* ^^aler.scd sem-
liLenZn ' ""^ '""''"^ ''"'^ ^"''" ^*'''* ^'^''' •'^Sn<il'.s «rf
^4% (^*""«o^»'«'.s'^'"P'-'- vir^ine, .intc pnitnni, iti parlu,postpartuni
(S) Pont.us Pil.,t„s P..,e,i.ntor C^s.nis iu Svria. T.icif. ,";
JJC. 19. c. i3. qi,aiu opinioneni soniiiin tiilnlt Rolerlus i
yininiiuiycrs. 1,. co nomine nolalns ab Ai.ton. Merealorc . . N»J>,r 1
K3) V .nccntius Lyi incnsis , advevsus pr-ofanas nwalioiKs. Aiia-
Christum Filium Dei , et Deum uostrum incarnatum , et
hominem factum et crucifixum , unum esse ex sancta , et
consubstantiali Trinitate. Ipse enim solus est coadorandus
et conglorificandus Patri et Sanclo Spiritui.
5. 3. Anathematizamus insuper et Eutychetem mente
caplum , el qui cum eo sentiunt , aut senserunt , qui
phantasiam introducunt , negantque veram nativitatem ,
seu generationem domini , et salvatoris nostri Jesu Chri-
sti ex (i5) sancla virgine et Deipara , hoc est , nostram
saUilem : et qui (16) non confitentur ipsum consubstantia-
lera (i';;) Patri secundum deitatem , et consubstantialem
nobis secundum humanitatem.
5. ^. Similiter autem anathemalizamus , et JpolUna-
riuni psychophthoron (18), sive animicidara , et qui cum
eo sfnliunt , vel senserunt , qui dicunt inanimem , hoc
est animae humanae expertem , esse dominum noslrum Je-
sum Christum Filium Dei et Deura nostrum , et qui con-
fusionem , aut conturbationem introducunt , et invehunt
in unigeniti Dei Fihi inhumanationem sive humauitatem :
et omnes postremo , qui eadem cum ipso senserunt , aut
sentiunt. Dat. Id. Martii , Constantin. D. N. Justinian.
PP. A. III. CoNs. 533. Scriptum est su|>erius Edictum
eodem (19) exemplo Ephesiis , item Caesariensibus , item
Cyzicenis , Amidenis , Trape,!unliis , Hierosolymitanis ,
Apanieis , JustinianopoHtanis, Theopolitanis (20), Augu-
stanis , Tarsensibus , Ancjrenjs.
Prcnfatio. i. Hcereticorum opinio , et anathema. 1. Con-
fcssio Caiholica. 3. De edicto Justiniani. 4- De qualuor
conciliis. 5. Epilogus.
7. {11) Idem Imp. Epiphanio sanctissimo et bealissimo
Archiepiscopo regia» hujus urbis , et Oecuraenico
Patriarchae.
COgnoscere volentes tuara sauctitatem ea omnia quie
ad ecclesiasticum spectant statum : necessarium duxi-
thema Ncstorio , neganti ex vlrgine Deum natura , asserenti duos
Clinstos , et explosa Trinitatis fidc quateraitalem nobis introdncen-
ti. Kusticus Diaconus aduersiis Accphalos : NuUus unquam Chri.
slianornm dixit , quia quatcrnionem colimus , aut quinionem vel
sen.oncm. Marius Victoriaus i. adi^ersus ^rm»». Marcellus ct Plio.
tinus dicunt esse et Deum , et \oyov et spiriltim , Quartum autem
filmiu , id est , homincra , qui ex Maria, quem assurapsit ^jvss ,
ct ut ministrum refcit.
(10) Ho m in icnla, qui hominem colit. Idcoque non tanquara ho-
m.nein cuin vcibo coadoramus , ne divisionis specics iiiducatur.
Cyrill. apud rigil. 5. non coadorandus , ut alter alteri , scd ut
unus uni. Busticus.
(m) Naturarum nnitionem dividebat ; earum differentiam Euty-
ches ncgahat. Rusticus.
(i^i) Uc eo dixi hujus legis initio.
(i3) A.<7r«o-9-fVoi;.
04) No'a dogma Nestorii.
(i5) Sed ex ccelo, ut Valens et Mai^cion. v. TertuU. m/i^m
Mai-cionem , et advcrs. f^alentiiiianos. \igilium Ub. 3
(16) Nota dogma Eutychctis.
.(•:) Ncgant consubstantialera , qui per unilionein ,polcstate di-
Vina , confusionein natur?e introductam cxistimanl.
(18) V. /. 5. 5. 2. Supr. h. t. alio scasu Dci*:ida appellatur ,
qiiod ipsum Dcum m carnem coavci-sum , ct ita niortuum diccret.
Rusiicus.
(19) Moris crat exempla edicton.m ad plurcs transmitli. Noi>. 6.
(■20) Nni'. 42. c<tp. i. id est , Antiochcnsibiis. Ncv. ii3. c. 3.
quornra civitas cvcrsa , rcstaurata a Jnstiniano Thcoifolis noracn
assinnpsit. v. Cedrcnum 2. anno Imperii Ju^iiniani. v. Cui. 8,
ohs. 21. ,'t ad ]\ov. 7. Jifr.
(^t) Latina intc«prctalio (Jr.-ecie constitulionis.
6A
LIBER PRIMUS
mus , hisce ad eam uti divinis compendiis (i) , ac per
ca manifesla eidetn facere , quae jam moveii coepta sunt ,
<juam(]uam et ilJa eandem cognoscere sumus persuasi. Cum
ilaqLu; comperissemus (juosdam alienos a Sancta Calliolica
et Aposlolica Ecclesia , impiorum JNestorii et Eutjcljetis
sequulos deceptionem , divinum anteiiac promulgaviraus
E(Jictum ( quod et tua novit sanctilas ) per ((uod haereli-
corum lurores reprehendinms , ita ut nullo quovis omnino
modo iramutaverimus, immuleraus , aut praetergressi simus
eum , qui nunc usque coadjuvante Deo servatus est , Ec-
clesiaslicum slatum ( quemadmodum et tua novit sancti-
tas ) sed in omnibus servato statu unitatis sanctissimarunx
ecclesiarum cum ipso (2) SS. Papa (3) veteris P».omae ,
ad quem simiiia hisce perscripsimus. Nec enim (4) pati-
mur ut (|uicquam eorum , qua3 ad Ecclesiasticum spectaut
statum , non etiam ad ejusdem referatur bealitudinem :
quum ea sit caput omniimi (5) sanctissimorum Dei sa-
cerdoCum : vel eo maxime quod , quoties in eis locis iise-
retici pulhilarunt , et sententia , et recto judicio iliius ve-
iierabilis sedis coerciti sunt. Ideoque ex praesenlibus divi-
nis noslris breviculis (6) sciet lua sanctilas qua; a nobis
proposiia sunt quam et quibus studio est , pessime inter-
pretari , quae a nobis statula sunt , comprehendetur.
§. 1 . Pauci quidam infideles et alieni a sancta Dei Ca-
tholica et Apostolica Ecclesia contradicere Judaice ausi
sunt adversus ea , quae ab omnibus sacerdctibus recte ob-
servanlur , probantur et annunciantur : negantes doniinum
iioslrum Jesum Chrislum unigenitum (7) Filium Dei , et
Deum nostrum incarnatum ex Spiritu sancto , et sancta
gloriosa , seinper virgine , et Deipara , et hominem factum
et crucifixum , unum esse sanctae , et consubstantiaHs Tri-
iiilatis , coadorandum et conglorilicandum (8) Patri , et
Sancto Spirilui , co^isubstantialem Patri secundum Deita-
tem (9) , consubstantialem nobis eundem secundum hu-
manilatem , passibilem carne , eundem impassibilem Dei-
tale. liecusantes autem Dominum nostrum Jesum Chri.
stum unigenitum filium Dei , et Deum nostrum fateri ,
uiiuiii ebse saiictae , et consubstautialis Trinitatis , manife-
sle depichenduntur impii iNes^om siequi pravam doctrinara,
secundum gratiam (10) eum dicentes EiJium Dei , el aliuDi
Deum verbum , et alium (ii) Christum dicentes , quos
anatliemate daniDamus , eorura etiam dograata , eos etiain ,
qui eadem cura ipsis senserunt aut sentiunt , ut alienos a
sancta Dei CatJiolica et Apostolica Ecclesia.
§. 2. Et revt;rendissirai sacroruin raonaslerionim Aj-
chiraandritae (12) sequentes sanclorum patruin Iraditiorieai
( ea sciJicet fJde , ut nihil omnino antehac immutaverint
aut hodie immuteut , ab eo qui nunc usque , sicuti di-
ctum fuit , obtinet ecclesiastico statu ) unanimiter faten-
tur , et cum gJoria annunciant Doininum nostrura Jesura
CJiristum unigenitum FiJium (i3) esse , et sine tempo-
re (14) ex Patre genitum (i5) et in novissimis (i6) die-
bus descendisse (17) ex cceiis , et incarnatum ex Spiritu
sancto , et sancta , gloriosa semper virgine , Deipara Ma-
ria , et Jiominem factum , et crucifixum , uuum esse san-
ctae et consubstantialis Trinitatis : ConsubstantiaJem euim
ipsuiii scimus Patri secundum Deilaiem , et consubstantia-
lein nobis eundem secunduui hiimauitatem , passibiJem car-
ue , eundem impassibiJem Deitate. Quemadraodum enim
est in Deitate peilectus , sic idem in humanitate perfe-
clus. Ideoque eam , quae est secuudum hypostasin (18) ,
unionem (19) amplectimnr , et coufitemur : quemadmo-
dum etiam unigenitus Filius verbum Dei ante secula et
sine tempore ex Patre genitus. Idem quoque in novissi-
mis diebus descendit e coelis , et carnem assumpsit (20) ex
Spiritu Sancto , et sancta , gloriosa , et Deipara Maria ,
et homo factus , id est , Domiuus noster Jesus Christus
proprie et secundum veritatem Deus est , ita et sanctam ,
(i). *-/«;« <ruXXoc/8a7?. ut et Infr. h. t. g-uh\oi$uv edicti cora-
peudiis : Est enim haec lex quasi coinpcndiuin cdicti alterius a Ju-
btiniano proiTiulgati. Sacji apices qui sint , dicam alibi.
(2) Joannem intelligit , de quo /. 8. Infr. h. t.
(3) Papce aliaiiim ctiam Ecclcsiarnm cpiscopi appellati sunt :
tiinc Cypriano Papie presbyteri , et diaconi Romae consistcntes sa-
lutem , Cyprianus 2. epist. 7. Sic et Alhanasius in Apologiis sy-
iiodicis Papa appellatur: et apiid Epiphanium. v. quee notavi ud
Nou. 123. c. 3. Mitto plures autoritates iu re notissima referre :
videndus est passim Sidonius.
(4) Hinc illud Ammiani lib. i5. Id enim ille ( Constantium
intelligit ) Athanasio semj^er infcstiis , licet sciret impletum ( id
cst , Athanasium sede sua jam dejectum ab Arianis ) tamen aulori-
tate ( qua polioros urbis Beternse episcopi ) firmari desiderio nite-
batur ardenli.
(5) Hinc coUige , errare eos , qui volunt Tmp. Phocam primuin
pro Gregor. Magn. pontidce, scntentiam tulisse contra Johanncm
Patriarcliam Coiistaiitinopolitanum •, quum ex his verbis constet
teraporc Justiniani priniatum summo pontifici donatiira fnisse : fa-
cit eliam /. 8. i^crs. reddetites : injin. h. t. et Novell. i3i. c. 2.
in Jin. Ans.
(6) SuXXx/SsIj.
(7) '^\o'joyfn\ ut et Infr. h. t. J. 2. Johanni in Evang. l.
vers, 14. dicitur etiam irpu-rcroKog- Lucas "i.fers. <]. Hehr. i.t',6.
id est , primogenitus , non quod post eum ahos , scd quod ante
euni , nujlum Maria pcperit. Sic in legibus supremus seu pritnus
dicitur , ctiam is , post quein nemo , /. 9. ff. de reh. dub. quem
nemo scquitur , /. gi. ff. de verh. sigii. ct proximus qui solus.
/. I. §. "i. ff. uiide cogiiati. l. i55 .^^ de verb. sigii.
(8) ^'•virpocrKvyiiJ-ivo» ii, <ruvJo|«C»Vfi'0''- Iropie igitur negant
Pii-cuaiafoniachi , Spiritnm sanctum patri et fjho conglorificandr.m-
V. Basilinm lib. de Spiritu saticto. c. 27. 28. Sic alia in causa
legiiuus JNcblorimn docwisse hominem verbo co^dorandurn , tanquam
allcrum alteri , non sicut unum. Rusticus contra Acephalos.
(9) ©.•«TJiTx. Ilinc iilud , ia quo Christo habitat v^ipiiu* tJ)?
•9-e57JjTOf. Col. 2. t', 9. (licitiir etiam de Deo -S-ustiis- Paut.
Roin. I. V. 20.
(;o) VcrbLim non sic filius , quemadmodum nos : Ivos adoptione
filii : illud naliira. Etiam quadam adoptione filius est Christus ,
scd secundum canjcm , Mar. Victor. 1. advers. Arian.
(11) Et sic duae.
(12) ./4rcA//«a/ic?7-/ta , Tyrannis primos Christianos coegit vj Txlt
ix,xylp»ii , id est , speluncis , i^Kxyitv- Eorum primi seu prsefecti
Arcluinandrita dicti. Golh. Archiiniindrita , Agminis scu gregis
prmceps , hic pro Pastore , seu Abbatc suroltur , a Graeca voce
/wav^ojs 1 quae speiunciam signilicat : solent euim raonachi speiuncis ,
ct cavis montibus habitare. Vide Aiciat. ad l. 8. C. h. l. iium.
12. Ans.
(i3) Male Arius de "\'crbo : fuit tempus , quando non fuit.
(i4) Kt ita existente , male Ariu» , 1« fx^ c.twv-
(i5) INec filius iogcnitus, nec duo ingenita.
(16) Hcbr. 1. vers. i. cx simih voce videntur hausisse errorcm
suum , qui Pauli netate docebant dicin Christi instare 2. Thess. -i.
uers. 2. in fin. novissinium diem intelligi , ibi cri- (\^s '.0 u\)i}tr
H* ri X^^-yy- Gal. 4. ^ers. 4-
(17) Epist. ad Eph. 4- ^'crs. 8. 9. et tamcn citr.i rautationcm loci.
(18) Tirc;xirii persona f/ebr. 1. i^ers. 3. Iiiiic unio iiypojtalicai.
Verbuni proprie est persona : caro vcro adsunqta aliara personam
ci non adjicif , sed ei unitur tantura , ac conjungitur.
(ly) Eyiaa-iy- aliud unilio , aliud unitas : 'iyo^ri; uiiio , seu iini»
tio , fVoJT!;; uiiitas. in Christo est unitio , non unitas naturarum ;
Haec numerum iion dcnioiistrat , scd illa.
(20) Mntth. 1. V. 20. in fin. ct liic et illic particiila /« , vir-
tutem Spiritiis saucti sigraficat , non substantiam. Et scholastici
notant ]>articnlam de , hic siguifieare causam efficicntem : respectu
MariiB . in^iteriaiiai.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
G5
semper "Virginem Mariam proprie et srcundum vei'itatem
malrem Dei dicimiis , uon (i) rjuod Dei vcrbum priiici-
pium ex ipia sumpsit , sed «juia novissimis diebus dcscen-
dit ex coelis , et ex ipsa incarnalus , et natus , et liomo
lactus est , quein confitemur , queinadmodum dictum est,
consubstanlialem Palri secundum divinilatem , et consub-
slaulialem etmdem nobis secundum humanilatem, ejusdem
miracula et passiones quas ultro sustinuit carne coulitenics.
^. 3. flaec igitur sunt in quibus per divinum nosirum
Edictum liasreticos coarguimus : cui divino Ldiclo vel
oranes reperti Jiic verissimi Episcopi et reverendissimi Ar-
chimandritse cum tua sanclilate subscripserunt.
§. 4- iJtquenles in omuibus sancia quatuor Concilia (2) ,
et quae ab unoquoque eorum constiluta , id est INica.num (3)
cccxviii. patrum , et hujus regiae (4) cl. et Ephesinum
prius , et Chalcedonense manifeste omnibus ( qui una no-
biscum sentiunt ) lidelibus sanctae , Calhoiicai , et Aposto-
licae Ecclesia? traditam regulam fidei , hoc est , sauctam
lormiilam , seu synd>olum lenemus , et custodimus a
cccxvm. sanctis patribus expositam , et illud (juod in hac
regia urbe CL. sancti patres apertius exposuerunl: JNon (5)
quod defectuosum essel prius , sed quoniara veritatis ho-
sfes partim subverterc coeperant sancti Spiritus Deitatem ,
parlim ex saucla semper Viigine Maria , Deipara , veram
incarnationem Dei verbi ucgavcrant. Propterea scripturje
testimoniis idem sjnTjbolum supradicti cl. sancti patres
apertius expdsucrunt , idque el aliae omnes sanctce sjno-
di , id est , Ephesiua prior , et Chalcedonensis eandem
fidem sequentes susceperunt et custodierunt , sanctam ,
gloriosam , semper Virginem (6) Mariam Deiparam pu-
blicarunt , et nou confltcntes eam Deiparam anaihemate
percellucrunt : simihter analhemalizarunt eos , qui aliud
symbolum , ahamve sanclam formuJam traderent , prajter
eam qua? a cccxviu. sanctis palribus exposita esset et ex-
phcata , et corroborata a cl. sauclis palribus in hac re-
gui urbe coiigregalis. Et quidem Epliesinum prius impium
Nesionum , et cjus dogma susluht , et anathematizavit.
Ad ha:c eos <|ui cum eo senserunt et senliunt , et qui con-
seuserunt , e consentiunt. Chalcedonense vero sanctum
concdium damnavit et ejrcit e sanctis Dei Ecclesiis , et T
analhematizavit impium Lulychcni ejusque dogmata , et X
(I) Hoc vcllc vidctur , Maria propric est ^.eTcxo? , non quod
Ueum al, aelcrno gciiuil; : non quod Jioiniu.ui nuduni f.epoit, qui
poslca Deus : scd (juod iii ejus ulcio per sacrosanctuin uiystcrium,
Mniuonc uaturai uiu ludivisibili facta l.omincm ila parere non po-
tuit , quin et Dciis quoquc ex ea nasccrctur.
(a) His qualuor, poslca accesscriint tria alia , in Ecclesia Gra--
Ta "'"" /^''r'^"!^ •• "■' '''■• '^f'*'^'" ^nmui , quae commcmorantur ab
Isidoro l,b. 6. Ori^u,. cap. iG. Ans.
(3) Nica:na synodus Arium sub Conslantino : Conslantinonolita-
iia Alaccdonium , siil, Tbcodosio senlore : Epbcsina Ncstorium sub
Iticodosio juniore : Cbalccdoncnsis , Eutycbem , Dioscorum , et
ipsiim rursu,' Nc.tonum sub Marciano , liKreticos damnavit. H;bc
quutuor concilia prnxipiia a vclcnbus cxistimata sunt. vidc acta
MnciUi Cluttcciloiumsis iii princ. Nou. ii5. c. 3. §. lA.
(4) Constaiitiuopolim iiiti:liiirit.
(j) A'iiircntiiis Lyrinensis. NuIIusne in Ecdcsia Cbrisli iirofcctus
K.bob.tiir rcbyion.s? babcalur j.Ianc , et maximus : scd ita ut vcc
•u prolcclus bdei , non p(>nniilatio : crescat in scicntia , sed in suo
^lunlaxat gcnerc, eodcm dogmatc , codcm scnsu , cadem scntentia.
-I post. Quid unqiiau. aliud coiiciliorum dccrclis enisa cst Eccle-
'la: nisi ut cjuod sin.plicitcr , bntiiis ct sccurius crcdcbalur . boc
t!i' iul *''''8'"^'"' ' inslanlius et solicitius crcdcret ? clc.quae
.(<>) Ay/ vxfi^ivov anlc parlum ct in partu ( scrintum cstcniin •
■n-So panet : sed ct illiid , ../,•„,„ „on cv!g.a.co , ct rursiis : ,';■";.
7'(m ,psi conren.rau , uuriua uirriun fhre. Mutth. i.^-ers^S^
addc e^post^a.tum: ncc fcrcndi suut ", qui abuluulur Ulis iocis -*
qui eadem cum illo senserunt et sentiunt , et qui consen-
serunt eidem , et consentiunt , et omucs liapreticos eorum-
que dogmata , et qui cum illis senserunt , ct sentiunt anu-
thematizavit iNestorium , scilicel ejus(juc dogmata : et eos
qui cuin eo scnserunt et senliiint , eosque (jui cum eo con-
senserunt , et consentiunt. Clialcedonense vero sanctiim con-
cilium , Magni Procli ad Armenios couscriplam Episto-
lam , ( quod oporteat diceie Domiuum noslrum Jesum
Christum fihum Dei , et Deum noslrum unum sanclse
Trinitatis per propriam (7) relationem ),suscepitet con-
firmavit. Quae supradicla quatuor sancta conciha , si ue-
gligimus , aut ea , quse his constituta , damus hcentiam
dainnalis ab iis ha^reticis eornmque dogmatibus suam pe-
stcm rursus in sanctis Dei Ecclesiis ostendere. Optanduta
itaque ul quod noudum contigit fieri , hoc ahquando cou-
tingat. Idque eo magis quod supra dicta quatuor sancta
conciha speciaii confessioue haereticos , eorumque dogmata
damnarunt. Ideocpe si c[uis ab uno supradictorum sancto-
rum Conciliorum dissentiat, palam est , eum amplecti dog-
muta a sanctis illis patribus damnata , et anathematizata.
§. 5. iNullus ita(|ue iruslra nos turbet spe yaua inni-
xus , quasi nos contrarium a supradietis quatuor Conciliis
fecerimus , aut faciamus , aut fieri a quibusdam permitta-^
mus , aut aboleri eoruudem sanctorum quatuor Coucilio-
rum piam memoriam ex dictis Ecclesiae diptjchis (8) su-
stineamus. Omnes enim , q^ui ab iis damnati et anathe-
matizati sunt , et damnatorum dogmala , eostjue , qui ea-
dem ac ipsi senseruut aut sentiunt , aualliematizamus.
§. 6. Itaque bene precetur nobis , et noslro imperio
beatitas tua , omnes de uostra iuteutione , et nostro erga
irrepreliensibilem fidem studio , docens et ccrtiores faciens.
Dat. 7. Kal. Apr. CP. DN. JtSTiKUN. PP. A. IH.
Cojxs. 533.
Epistola Joannis (9) Archiepiscopi et sanctissiini
PatriarchcB urbis Ronics.
8. Gloriosissimo (10) et clementissimo fllio Justiniano
Auguslo Joannes Episcopus urbis Romae.
Kter claras (11) sapieutiae ac mansueludiuis vestra? lau-
des , Christiauissime Principum , puriore luce lamquam
non cognouit eam donec peperit primogenitum , ecce mater tua ,
ecce fratres tiii foris staiit : et quod Jacobus frater Domini dici-
tur. Placent qui Ezccbielis cap. 44- ^'"c accommodant: Poitahac
clausa erit , et non aperieiur , ct vir iioii transibit pcr eam : quo-
niain dominus Deus Isracl ingrcssus est pcr cam. ut mcriio co$ ,
qui id negcnt , ignorantia soniitcrum I;d,i , Epipbanius .-icripserit ,
hb. 3. lom. 2. hares. 78. Et vero partus nibil derogat viiginita-
ti , scd hominis conjunctio.
(7) &td. T)if otKftxf aVa(j)opa?. Hrec vcrba non rcperio in cpistola
Piocli ad Armenios. I^orro liic scnsus esl : filius e.st uniis e.\. tri-
nitate non quatcnus siibstantia aut Deus , sed quatcnus filiiis. \ox.
filii relaliva ad jwtrem , vox Dcus idem cum Patrc : Tcrlullianus
ad^crsus Praxcum : Ires non statu , sal gradu ; non suhslantiu ,
scd firina-. non potestate , sed specie. Hiuc illae enuncialioncs fal-
sa3 apud Scbolasticos , Essentia cssentiam , Esscntia peison.iai , Pci-
sona essentiam gencrat ; sed illa vcra est , persona personaui.
(S) ^:vj{i)(fi,v b"gitur dypticbis in /. 1. C. Theod. de cxpens.
liidor. lib. 16. j4ctioiie i.\. concilii Cbalcodoneii^is ; ct actioiic 4.
quiiitaj Synodi. Anliquus ctiam inlerpros Horatii , Ubcllas inter-
IJrotalur, cpistolas diptycbas. vide Suidam in t/wio c^b-ti,';^ K.Dcpo-
Jypticis dicam ad l. 9.. Lfr.de discussor.Ub. to. iit.3o.v.Cii].ic\.obs.'i'],
(<)) Iluic Joanui Arcbicpiscopo , ct Patriarcluc urbis Roin;e J...
stiniauus jirimas dcfcrobat in Eccltsia : idcoquc Joaunis cpistolam
surc fidci priifessioni idim adjunxil. v. Cujac. ri. obs. 26.
(10) EjiiscojHis Komanus iiomeii suum bic jiostponit Imperalono.
Alciat. /ac.
(u) ^'ide Faclijn. lib.S. contr. cap. i. ci niru Hcllumau. A/is.
y
66
LIBER PRIMUS
aliquod sidus irrarlial , quod amoro fidci , (juod charitafis
sUidio etlooli (•cclcsiaslicis disciplinis , iloinana? sedis rcve-
rentiam cons(>rvalis , et ei cuncla subjicilis , ct ad ejus
d( diicifis unilaK^m , ad cnius autorem , lioc csi. , Aposlo-
lorum primuin (1)1 Doinino ]o(\uvulo. pra^ceptum cst ,
Pasce oves iite.is : Quam esse omiiium veie ecclesiarum
caput (2) , cl palnim regula^ et priiicipuin slatula decla-
rant , et pieialis vcslras revcrcndissimi leslantur affalus.
Patet igitur , in vobis implctura fore , quod scriptura? (3)
Joquuntur : Per me Rci^es regiian/ , er. poleu/es scribunt
juslitiam : NiJiil est [ cnim ] , (jiiod luminc clariore prae-
fulgcat , quam recta fidcs in principe : Nihil cst , quod
i(a ne([ueat (4) occasui sidyjacere , quam Vera religio: nam
cum auctorem vilae , vel luminis ulra(jue respiciant , re-
cle ct tenebras rcspuunt , et nesciiint siibjacerc dcfeclui.
Quam ob rcm , Gloriosissime Principum , votis omnibus
exorabitur divina potentia , ut pietatem veslrarn in hoc
ardore fid(^i , in liac devotioiie raentis , in hoc integra? re-
ligionis studio , sine defectu sui in longiora tempora con-
servct : hoc enim et sanctis credimus ecclesiis expedire.
Scriptum (5) est enira , Laliiis regil re.r : et iterum , Cor
regis in manu Dei est , et uhi voluerit , inclinavit iUud.
JHoc est enim , quod vestrum firmat imperium: hoc quod
vestra regua conservat. Nam pax Ecciesia? , religionis uni-
tas , auctorem facti in suhlime provecliim grala sibi tran-
quillitate custodit. Neque enim parva ei vicissitudo a po-
tenlia divina tribuitur , per quem nullis rugis ecclesia di-
visa secernitur , nullis inscrtis maculis varialur. Scriptum
est enim : Quia cum rex justus sederit supra scdem , non
adversahitur ei quicquam malignum. Proinde serenitatis
vestrge apices , per Hypatium atque Demetrium .sanctissi-
mos viros , fratres et coepiscopos meos, revcrcntia consueta,
suscepimus : quorum etiam relatione comperimus , quod fide-
libus popuhs proposuistis Ediclum amore fidei pro submo-
venda hacreticorum intentione , st>cundum Aposlolicam do-
clrinam , fratrum et coepiscoporura (6) nostrorum inter-
veniente consensu. Quod , quia Apostolica? doctrina» con-
venit , nosira auctontate confirmamus.
Textus autem epistol(t Tniperatoris talis est.
Pnrfatio. 1. De hoereticorum opinione. 2. Catholica con-
fessio. 3. De quafuor conciliis. 4- De legatis ad Papam
missis. 5. Petitio. 6. Suhscriptio.
Victor JusxmiANTJS , pius , fehx , inclytus , triuraphator ,
semper Augustus , Joanni sanctissimo Archiepiscopo
ahna3 urbis R.om. ct Patriarchas (7).
REddentes honorem Aposlolicoe scdi , et vestrae sancli-
tati ( quod semper nobis in voto et fuit , et est ) et
ul decet patrem , honorantes vestrara Leatitudinera, orania
qurc ad ecciesiarum slalum perlinent , feslinavimus ad no-
litiam deferre vesira; sanctitalis : quoniam semp(?r nobis
fuit inagnum studium iiuilatcm ("8) vstrse Aposiolicaj se-
dis , el slalum sanclarum Dei Ecclesiarum cu^^todire , -^ui
hactenus obtinet, et incommote permanel nulla intercedea-
te coulrarietate. hleofjue ornnes sacerdolos universi Ornu-
talis tractus , et subjicere (9) , et unire sedi veslrs san-
clifatis properavimus. In pra?senli ergo , fjuas commot;i
sunt ( (juamvis manifesta et indubilata sint , et secundum
Apostolicae vestra; sedis doclrinam ab omnibus seraper sa-
cerdotibus firme cuslodifa et prsedicata ) necessariuin du-
ximus , ut ad notifiam vestrae sanctifatis perveniant. iNec
cnim pafimur quicquam , quod ad Ecclaiiaruin sUitum
perliiiet , qiiamvis manifestum et indubifafuin sil , quod
movetur , ut non etiam ves^rae innotcscat sanclilati , quai
caput (10) est onmium sanclarum Ecclesiarum. Per omnia
enim ( ut dictum est ) properamus honorera , ct auctori-
tatem crescere vestra? sedis.
5. I. Manifestum igitur facimus vesfrae saucfitali , quod
pauci quidam infidcles, et alieni sancfss Dci Cafliolicje atque
Aposfolicse ecclesioe , contradiccre Jiidaice atque apostafice
ausi sunt adversus ea , ([uas ab omuibMS sacerdofibus se-
cundtuu vestram doctrinam recte tenentur , et glonficaufur,
atque praedicautur , deiiegantes Doininum uostium Jesum
Christum unigeoitum Filium Dei , Deum et Dominum no-
sfrum incarnatum de saiicto Spiritu , et ck saucta atque
ghiriosissima semper Virgine Dei genitrice Maria Jiominem
Jactum atque crucifixum , unum esse sancta^ et consubstaii-
tialis Triuitatis , et coadorandum , el conglorificanduni
Palri et Spiritui sancto, consubstantialem Patri secuuduiu
divinifafem , et consubsfanfialem nobis eundem ipsum se-
cundum Iiumanifatem , passibilera carne , eundemque im-
passibilem deitate. Recusantes enim Dominum nostrum Je-
sum Chrislum unigenitum Filium Dei , et Dominum no-
strum faleri unum esse sauctae , et consubstantialis Trini-
tatis ; Videntur Nesforii malara sequi doctrinain , secun-
dum grafiam (11) dicentis unum filium Dei , et alium di-
centis Dei verbum , et ah'um Christum.
5. 1. Omnes vero sacerdotes sancta? Calholicae afque
Apostoficae ecclesia? , et reverendissimi Arcliimandritai san-
clorum monasferiorum , sequentes sanctltalem vestrain , et
custodientes statum , et unitatem sancfarum Dei ecclesia-
rum , quam habent ab Aposfohca vestrse sanclitatis sede ,
nihil penifus immutantes de ecclesiaslico statu , qui ha-
ctenus obtinuif atque obUnet , uno consensu confifentur et
glorificaut , prajdicanfes Domiuum noslrum Jt^sum Chri-
stum unigenitum Filium , et Vcrbum Dei , et Dominum
noslrum anfe (12) secula , et sine terapore de Patre na-
(i) Petrnni intelligit , ante qiiem tameii An<3reas ejiis fi-atei- a
Domino vocaliis esl Joun. 1. vers. 40. 41. 42. qiiem Constantiuo-
politana ( Romana; a-raula ) sua? scdis suoeque Ecclesioe , sui deni-
que throni autorem facit atqiie ads('rit.
(2) V. 4o- distitict. can. ult. et rescripfura orientaliiim ad Jti-
lium Papam , et epistolam conciiii Carthaginensis ( cui proefuit B.
Augustinus ) ad Bonifacium et ad Celestinura.
(3) Proverb. 8.
(4) \'cra rcligio occasui non subfacct. Esniaa l\o. Matth. 5.
vcrs. 18. I. Pet. 1. vers. ult. paucorum quidcm hominmn 3.
Rcg. 19. vers- 18. Rom. n. c. 3. et locoriim esse |)otest. ^/'cc. 12.
vers. 6. non est tanien sola , si Chrislum in fuga semper comit('m
haVict. Cyprianus ad Tiberitanos apud Fulgcnt. -i. a<l Thrasimund.
(.'>) Prouerh. 11.
(6) Ad enndem moduni Petnis , Seniores qui in uohis sunt
ebsecro «' a-ufxvci-<T$inep'^ i^ /uuo-up i. Petr. cap. 5. uers. i.
(7) Ahas Papue /. 7. sufjr. h. t. Novell. i3l. cap. 2.
(8) Vidctur hic ad Imperatorem pertinere , in schismate procu-
rare , ut oongrcgetur concilium : sed contra , conijregatio Syiiodi
ad Pontificcm spectaf. cap. Synodum. cap. neclicuit. distinct. 17.
Yide Dec. Cons. i55. Ans.
(9) Pltjs est subjicerc quam unire. Phocae Imperatori idem tri-
bnitur. Viennensis in Chixmico Go^. Ivo in Chronico. Platma in
Bonifncio \\[. ct Michaeli Palreologo : ciijns constitulionem i^. Infr.
Golh. Ecclesias Orientales Jiistiuianns univit , et Apo^tohcae reli-
gioni snbjrcit. De Ecclcsiaruni unione , et unitar:iin separalione
ivicnoch. uol. 5. Consil. 477. Oidrad. consil. 207. 261. ^«262. Ans.
(10) V. Gregorium 4. rcgist. epist. 21. 24. 36. 38. Porro yi-
dctur huic legi' contraria lex 24. Infr. tit. prox. Huc pcrtinet No-
vella i3i. cap. 2. qua constitntura , ut Romaniis ante alios sedeat.
(11) Si vcrbum , Dei filius esset per solam gratiam non per na-
turam , non unus ex Trinitate esset.
(12) Hinc Christus dicitur vpuTCTOi'^ v^>ii KTi(T:<*i- Colos. i.
uol. i5.
CODICIS REPETIT^ PEiELECTIOiMS.
67
tum in ullimis diebus dcscenclisse de coelis , et incarna-
tum de Spirilu sancto , el [ ex ] sancla aujue gloriosa
virgine , tt Dei genilrice Maria natum , et liominem la-
ctum , et crucifixuin , unum esse sanclae , et consubstan-
lialis Tririilatis , et coadorandum , et congloriiicanJum
Patri el Santo Spirilui : nec (1) enim aiium Deum Yer-
hum , et alium Chrislum cognoscimus , sed unum alque
eundem ipsum consLibstatitialern Palri secundum divinila-
lem , el (onsubslanlialciii nobis eundem ipsum secundum
humanitalcm , passibilem carne , eundem ipsum imi^assi-
bilem deitate. Ot enim tst in divinitale perfeclus , ita idcm
ipse , et in iujmanitate perllectus est : m uua enira sujj-
stantia deitnlem suscipimus , et coniilemur : quod dicuut
Graeci , twj' k«5' virosaaiy IvcotTiv 6(xoKo'^v[/.tv. Id est ,
eani , qucp, secundum pcrsonam est , uniuUent confileniar,
Et (juoniam unigenitus Filius et Verbum Dei anle secuia,
et sine tempore de Palre natus , idem ipse , et in ullimis
diebus des(;endens do coclis incarnalus de Spiritu sancto ,
et ex sancla atque glorjosa semper Virgine , et Dei geni-
trice Maria , homo factus , Dominus uosler Jesus Clui-
stus , proprie et (2) vere Deus est : idto et siiiictam at-
que gloriosam Virginom Mariam proprie el vere Dei ma-
trem esse dicimiis : non qiiia Deus verbum , principium
ex ipsa (3) sumpserit , sed quia in ultimis diebus descen-
dit de coelis , et ex ipsa incarnatus , et bomo factus , et
nalus est. Quem confitemur et credimus , ( sicut dictum
est ) , consubstantialem esse Palri seeundum deilatem , et
consubstanlialem nobis eundem ipsura secundum humani-
talem: ejiisdera miracula (4) et passiones , quas sponte
in caiue suslinuil agnoscentes.
§. 3. Snscipinms autem sancta quatuor (5) Concilia :
id est , trccentorum decem et octo sanctorum Palrum ,
({ui in INica^na urbe congregali sunt : el centum quinqua-
ginla sanclorum patrum , qui in hac Regia urbe eonveue-
lunt : ct sanclorum patnim , qui in E^jiheso primo (6)
congrcgiiii sunt , el sanclorum palrum , qui in Clialcedo-
ne convenerunt : siciit veslra Aposlolica sedes docet , at-
quc pra;dicat. Omnes ergo sacerdotes sequenles docliinam
ApostolicT scdis vestrae ita creduul , et coufitentur et
pra?dicant,
5- 4- Unde properavimus hoc ad notitiam deferre ve-
stra; sanclilalis per f]\patium , et Dcmelrium beatissimos
l.piseopos , ut iiec veslram sanclitalem lateat , quae et a
quibusdam pa^cis monachis male et Judaice secundum Ne-
storii perfidiam denegata sunt.
5. 5. Petimus ergo veslrum paleinum affeclum : ut ve-
stris ad nos deslinalis literis , et ad sanctissimum Epitco-
pum hujus alma) urbis , et Palriarciiam veslrum fia-
Irem [j) \ ( quoniam el ipse j)er eosdcm scripsit ai ve-
slram &anclilateijj , f slinans in omnibus sedem scvjui Apo-
stolicam Jjeatitudinis vtsira; ) manifestum nobis faciatis ,
quod omncs , (jui pra^dicta recte confilcntur , suscipit ve-
stra sanclitas 5 et eorum f^ui .iudaice ausi sunt reclarn
dtinegaie fidein , condemnat perfidiam. Phis enim ila cir-
ca vos omnium amor , et vestrae sedis cresccl auctorilas j
et qna; ad vos est unilas sanctarum Ecclcsiarum inturba-
ta servabilur , quando per vos (H) didicerint omncs bea-
lissimi Episcopi eorum , quse ad vos relata sunl , since-
ram vestra; sanctilalis doctrinam. Petimus aulem vestram
beatiludinem orare pro nobis , et Dei nobis adfjuirere pro-
videntiam.
Ilem subscriptio talis fuit.
^. 6. Deitas te conservet (g) per multos annos sancte
ac religiosissime pater.
Sequilur residuum epistohx; Papcn.
Llquet igitur , Imperator Gloriosissirae ( ul lectionis fe-
nor , et legaloruin veslrorum relatio patefecit ) vos
Apostolicis eruditionibus studere , cum de religione Ca-
thoJicae fidei ea sapilis , ea scripsistis , ea protulistis , ea
populis fidelibus publicastis , quee ( sicut diximus ) et se-
dis Apostolicse doctrina et sanctorum patrum veneranda
decrevit auctoritas , et nos confirrnavimus in oranibus. Op-
portunum est ergo voce exclamare Prophelica (lo) : Ju-^
cundetur tibi , et abundct ccduni desupcr , et effundant
montes jucundiluteia .) et colles lcviiiia lcelahuntur. tltec igi-
tur in tabulis cordis fideJiter scribere , ha?c ut pupillas
oculorum convenit observare. ISeque enim qiiisquam est ,
iu quo Christi charitas fervet , qui tam rectse , tara veroe
conJessionis vestrae fidei refiagator existat : cum evidenter
impietatem Nestorii , Eutjchetisque et omnium ba'ielico-
rum damnantes, unam (11) veram CatJioJicam fidem Do-
mini et Dei noslri Salvaloris Jesu Christi magisterio insli-
tutam , et propheticis Apostolicisque prsedicationi} us ubi-
que diffusam , et sanctorum per tolum orbem confessioni-
bus roboratara , patrum atque doclorum sentcntiis aduna-
tam , et nostra; doctrinae consentaneam , inconcusse alque
invioiabiter devota Deo et pia mente servalis : Soli ele-
nim professionibus veslris aJversanlur , de quibus divina
scriptura loquitur,dicens (12) : Posuerunt mendjcium spcni
suam , et mendacio operiri speraverunt : et iterum qui se-
(1) Is fuit error Ncstorii : contra Christiani , unus Christiis ,
non uniiiu : In Cluisto non cst alkis , et alius , sed aliiid et aluid.
At iii Triiiitalc alius est , et alius , non aliiid et aliud : uon unus,
sed uuiijii.
(2) (^)uid diniidias niendacio Christum ? totus veritas fuit. Tci-
tull. lih. de cariic Christi,
(3) Id csl , ejiis subslantia. Chrislus enim quatenus cx patrege-
nitus , niatrcm uon habet , quatcnus ex nialre , pntre caret.
(4) De niiiaculis et passionibns Chrisli pie ct sancte Vigiliiis a.
conlra Eutychelem , Iifec jnihi visus cst couiparassc ; Mauiciiiciis ,
inquit , diini tantaniin viitulum niiracula rcspicit , qunc Dci filius
operatiis cst , nou vult cuin homincm conljlcrJ : Pbotinii.s dum in
co nuturam nostri corporis allcndit , Dcnni esse non judicaf. lile ,
ul semiiiet viitiites , iste ul infiuuitates icpleat. lllc deitalis pi;cco-
nia , iflc hunianilalis alkgat. Illum majcslas tanti nominis ab hn-
manitati.s professiouc rcvocat , istiim IiuniiUlas iiijiiriarum , quas
Doo ciinit indignas , in honiinis tanluni oonfcssione rcliactat. il-
bini iiiiiaciila avocant: istum passioncs rctardant. Illc dcilalc falli-
tiir , istc humanil.ite olfenditur. lllc dicit , Dcus cst , Isfc dicit ,
hoino est. Granctc miiacuium , ut cxpiigiiatlone sui veritus confir-
«iictur , ut verum utcique dicat , diim ulcrqije mentitur.
(5) Novell. i3i. c. I, /. 23. infr. de Episcop. et cler.
(()) Hoc addidit , ut cxcluderct Epiicsinma secundum concilii»-
buliim verius quam conciliiim.
(7) Soltt Poiitilcx E[^iiscopos , Archicpiscopos , Palriarchas , ct
C*rihnalcs appcllaie iVatres , Cfetcros omncs filios ; Quaj forma iii-
si servata sit , praesuniitur rescriptum falsum. can. suiu isilur, i5-
c. 24. q. 3. Ans.
(8) Pcr nos , Hal.
(<)) Data fuit haec Imperator. cpist. 5. Januar. 533. Grol. Jloi .
spuis. hic.
(10) P.s-. 95.
(ii) Magna hnec sunt ad coramcndationem Cliristianse fidoi. quod
una , vcra et Cathoiica ; quod iiistituta Chrisfi magisterio ; quoil
ubiquc dilfusa a Proplictis et Apostolis : qnod roborata j>cr totuni
oihem sauctorum ( intelligit martyrcs ) confcssiouibiis : quod adu-
iiafa j)alrum atquc doctonim sonttntiis : quod Episcopcrum urbii
i\om;<' Actcium doctrinoe conscntanea : qiiod ab Impcratore et j io
magistratu inconcusse et inyiolubilitir Deo dcvola et pia mcnte
Ecrvetiir.
(12) Esa. 28. vers. 35.
68
LIBER PRIINIUS
cuiidum rroplielam (i) dlcunt Domino : Recede a nohis ^
vius tuas sciiv noltiinus : propter quod Salonioii dicit ; Per
semitas propriw cultune crraverunt : coUigunt auleni nia-
nil)us in/ruclunsa. Jficc est igitur veni voslra fides lidec
ccrla rcligio : Iioc ljeal;p recordalionis , ut dixinuis , pa-
Ires omncs, pra^sulcsqiie Romauae Ecclesi.c, quos in omiii-
bus sequimur : hoc sedcs Aposlolica pra^dicavit hactcnus,
el inconcussc cuslodivit : huic confessioni , huic fidei quis-
ffuis conlradiclor extilcrit , alientim se ipse a [ sancta ]
coramunione , alienuin ab Ecclesia judicabil esse Calholi-
ca. f Nos enim Cjrum cum scqiiacibus suis in Romana
jnvenimus ciyitaie , qui de Cumitcnsi (2) monasterio fuit:
quos Aposlolicis suasioiiibus ad reclam fidcMn et velut
ovcs qua^ perieranl errantes ad ovile contendimJs revoca-
re domuiicum , ut agnoscant secundum prophetam linguaj
halbulienles loqui , quas ad (3) pacem sunt. Ad non cre-
dentes auteni per nos primus Apostolorum Esaize (4) pro-
phetae verbu/n dicit , anihulate (5) in luniine ignis vestri^
ct fianwuK quani succendistis. Sed obduratum est cor eo-
rum , ut scriptum est , ut non intelligerent : et pastoris
vocem ovcs , quae meae non erant , audire minime volue-
runt : in quibus observantes ea , qus ab ipsorura sunt sta-
tula pontifice , eos minime in nostra communione recipi-
mus , et ab omni Ecclesia Catholica esse jussimus ali^nos:
nisi , errore damnato , doctrinam nostram qnantocyus se-
qui , habita regulari professione signaverint. ^quum quip-
pe est , ut qui nostris minime obedienliam accomodant
statutis , ab ecclesiis habeantur extorres. -]- Sed quia gre-
miura suum nunquam (6) redeuntibus claudit (j) ec-
clesia : obsecro Clementiam vestram , ut si proprio depo-
silo errore , et prava intentione depulsa , ad uniiatem ec-
clesise reverti voluerint : in vestram communionem rece-
piis , indignationis vestrse removeatis aculcos , et nobis io-
tercedentibus benigni auimi gratiam condonetis. f Deum
aulcm ct Salvatorem nostrum Jesum Christum exoramus
quatcnus longa^vis ct pacificis vos dignelur custodire tein-
ponbus in hac vera religione et unitate , et veneralioae
Apostol.ca^ sedis , cujus principatum , ut Christiauissi-
nu (Hj , et pn conservatis in omnibus. y Praterea Se-
remssime principiim laudamus Legatorum vestrorum wr-
sonas Hypalii et Demelrii fratrum et Coepiscoporum no-
strorum : quos clementi^e vestr* gratos fore ipsa manife-
sta\Ml electio. Nam tanta^ causse pondus non nisi perf.,-ctis
m Christo poluisset injungi : tant« vero pietatis , tanla;
revcrentu-R plenos afFatus , nisi per amantes minime di-
gnareraini desimare. f Gralia Doraini nostri Jesu Chrisli
et cliaritas Dei Patris et communicatio Sancli Spiritus sil
semper vobiscum , Piissime filii , Amen. Iicm suhscriptio:
Ommpotens Deus regnum vestrum et saiutem vestram per-
petua protectione custodiat gloriosissime et clementissirae
mi ,^9) Irap. Auguste. D. Rom. viii. Kal. Apr. D N.
JusTiNiANo PP. A. [iv] et Pauli.^o V. C. CoNss. 534.
T I T. rr.
DE SACROSA^CTrS ECCLESIfS (10) ET DE
[ ReBUS , ET ] PRlVILEUnS (11) E.\RLM.
De relictis Ecclesiic. ^
1. Imp. CojvsTANTiNus August. ad Populum.
HAbeat (12) unusquisque (i3) licentiara (i4) sanctissi-
mo Calhohco (i5) , venerabilique con;iIio (i6) de-
(i) Job. 22. ws. 17. addc Jer. 44. vers. 16. 17. et seqq.
(2) Ac.iiTntcnsi , Groeci dKHO^i^uy. Cuiac. 12. obs. 26.
(3) Psal. 28. vers. 3.
(4) Cap. 5o. V. uh.
(5) Bellovisanus torquct hunc locura , iit probet ha;reticos esse
cojnburcndos 2. Pract. i3. n. 10.
(G) Nwell. 109. iii fin. Contrili cordis holocanstum non pati-
tur repulsam , Cypr. de ccena domini. In ultiinis Dei clemenfia
roenitentcs non exciudit : ncc ulla hora sera est , cui compunctio
tiistricta occurnt , idcin ^^e passione. Adde ex decrcto distinctio-
nem de pcEnitentia.
(7) Confer ca«s. 24. quasst. 3. can. corripiantur. 17. Ans.
Iran claudU Apostalis. /. 3. hifr. de apnst.
(8) Christianissimi epithcton hodie sibi vinrlicint rcgcs Gallia;,
unde ct a Pontificc aliisque principibus eis tribaitur passim : ut ct
Catholici Rcgibus Hispaiiia;. '
(9) Rcrum s.icrarum antistites solent ita ovcs appcllare. Paul. 1.
Cor. 4. 14. ,id Philcni. ,.. ,0.
. (10) L. 16. C. Tli. 2. iVo,W/. 37. 3. Decretorum. 48. Eccle-
siae sunt sedcs Deo consccrat.ne. Latini etiam Dominica appcllarunt,
yua vocc etia.n Gcrmani utuntur domo , wpto^Kdy. Die Kirch.
(11) 5. Eclog. 3. Aoi^. 46. i3f.
(12) /, 4. C. Thcod. can. funiram. i5. c. 12. quoest. 1. in
luturum , ui postcrum scil. nam ante Constantinum forte , aut
Jion licuit , aut parum usitatum fuit : justis vcl pneccptis , vel e-
xemphs. Deiitcron. 10. d. can. fntnram. can. videntes. 16. can
hatwhat. 17. c. 12. qucest. i. quin Vcstales nihil cx testamento
capicbant. i Gell. 12. Symmach. i. ep. 40. ct Judffiorum coilc-
%^^^ l- y.lnfr. de Jndceis ., Q\.hrcv\\.t\: collcgia illicita , l. 8.
Injr. dc lier. iusiit. Arcadius postca vetuit Ecclcsiasticis quicquam
donari ctiam tcstamcnto , /. 20. /. 27. C. Th. h. t. ad id forte
alludit Hieroiiymus ad Ncpotianum 7. parte 3. Pudet , inquit ,
diccre saccrdotcs idolorum ( facit /. 20. Jl de annuis legatis )
aurigoe , mum et seorfre , hcrcditatcs capiunl : solis clcricis ct Mo-
nachis id Jcge proh/hcfur , ct prohihctur non a pcrsecutorihus
sc(t a juincipibus CliristiaMis ( Valentinianiim , Yalenteiu e» Gra-
tianiim perstringit,cujus Icx ad Damasum extat,/. 20. C. Tlteod.
de Episc. ) nec de lege conqucror , scd doleo , cur racrucrimui
hanc icgcm : Cautcrium bonum est , scd quo milii vulnus ut indi-
geam cautcrio ? Provida , sevcraque legis cautis , et taiucn uec sic
rcfrenatur avaritia : per Hdcicommissa lcgihus ilhidimus. Apud
GaJlos novas posscssioncs , immabiiia , feuda ct ceusudles reditus
Ecclcsise sine Regio diplomatc ncqueunt adipisci , ct nisi irapetrato
morticiiiii jurc vcl a rcge , vel iis quibus id licct , v. Papon. i.
Jn-est. tit. ^. d' amortisscment. Nicephori PhocK iconstitutione id
videtur Ecclesiis remissum fuisse , v. cjusdem conslitiilioueiu infra,
Goth. Confirinatur h«c lex Concil. Trid. sess. 25. c. 5. Nota
tamen , hujus et seqiientis tituli leges , quoad clericos , licet illis
favorabilcs sint , proptcr defcctura jurisdictionis uoa valcre tanquam
legcs, sed tit privih-ia. Dec. in l. Senium. i5. ff. qui teuam.
fic. pnst Gratian. discept. forens. tom. i. cap. 64. num. 13.
Alexandtr Spercllus decis. 10. mim. 33. .4ns.
(i3) Cui tamen testamentum licet faccre. Ideoqije furiosus , mu-
tus , siirdus , pupilius , damnatus ad mortcin , deportandus , et
bannitus non possunt pias etiam ad causas tcstari. Au idem in ex-
communicato? v. siiper ca re Socin. regul. i34. Num et iuem est
in nsuiario manifesto , filiofamilias dubitante de suo statu ? vide
Bald. hic. Tcstandi facidtatem nuraerari inter actiis voluntarios ,
hinc etiara colliguut , v. Nov. iS^. c. 3.
04) Testamenti ad pias causas privilegia cx hac lege colligas ,
quihuscunqiie videhcet persouis , cuicunquc coUegio , qiiantas sum-
mas optaverit , quo volucrit stilo rciinquere licere , dc quo vidc
Claruiu 3. i.^/it. j. testr.mrntum. qucEst. 5. TlraqixAUm tractat. de
privilcg. pice causa; , Grassum lib. 20. sentent. j. tcstamentum
qucBst. 17. 18. 19. 20. 21.
(i5) Aliud in non Catliolico et illicito , /. i, Infr. dc Judceis.
An spurio ? non ultra alinicnta , licet pia sit causa. Baidus hic.
(16) Id est loco. An ad fahiicara tcmpli ? d. can. futuram. |5.
c. 12. qu. I. An templi habitatoribus , puta ciericis , raonachis ?
licuit cnim gentibus iegare sacerdofibus ct hierophylacis , /. 20. D.
de annuis , ct Diis. /. i. §. 5. jf. ad l. Falcid. Ncque tamea
oranibus. Ulpiau. tit. 22. §. Deos G.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
ceJens honorum , quod (i) oplaverit relinquere (2) : et
non sint cassa judicia [ ejus ]. Nihil enim est quod ma-
fjis hominibus debealur ; quam ut supremse voluntatis ,
postquam jam aliud (3) velle non possunt , liber (4)
sit stylus (5) , et licitum (6) quod ilerum non redit
■irhilrium. PP. V. Nom. Jnl. Homce , Cris^o II. et Cojn-
5XANTIN0 II. CjES. GoNSS. 321.
69
Dc scdc Jposlolorum et Marfyrum.
2. Imppp. Gratian. Valentin. et Theod. AAA.
Pancratio Praefect. urbi.
NEmo Aposlolorum vel Martjrum sedem (7) huma-
nis (H) corporiI)US (9) exislimet esse coucessam.
)at. 3. Kal. Aug. Ileraclecs , Euchakio et Syagrio
loKss. 38 1.
De reliquiis Martyrum.
3. Irapp. HoNOR. el Theod. AA.
Emo Marljres (10) distrahat , nemo mercetur (11).
" - " ■ ^j^j,j Q^ HoNOR. N. P. et EuoDio
jN Dat. 3. Kai
^oKss. 386.
Dc Decanis Eccksicn ConstantinopolilancB .
4. lidem AA. Niceno (12) P. P.
NOn plures , quam nongenti quinquaainfa (i3) deca-
ni (i4) sacrosancta? hujus amplissimae urbis drputen-
tur Ecclesiae : nullique his addendi , vel mutandi , vel in
defuncli locum substituendi pateat copia : nulli alii cor-
poralorum (i5) prajter diclum numcrum per palroci-
nia (16) immunitate (17) concrssa , npgataf[ue omiii no-
valionis facuUate similia vindicandi , his quae in iionorem
vel necessaria obsequia sacrosancta^ Eccleaise iudulta sunt.
J)at. 7. Kalend. Sep. Eudoxiopoli. Hoxor, A. viii. et
TnEOD. Juniore A. vni. (18) Conss. ^\o^.
Dc iinmunitatibus Ecclesinrum.
5. lidem AA. Melitio PF. P.
PLacet (19), rationabilis consilii tenore perpenso (20) ,
districta moderatione prajscribere , a qnibus speciali-
ter necessitatibus singularum urbium EccJrsis habeantar
immunes(2i). Prima quippe illius usurpationis contumelia
depellcnda cst 5 ne praedia (22) usibus coalestium secreto-
rujn dedicata , sordidorum (aS) muneruni fsece vexentur:
nil exlraordinarium(24)ab hinc superindictumve (23) fla-
giletur : nulia translalionum (26) soUicitudo signelur: po-
slremo nihil praeter (27) canonicam illationem , quam ad-
veutiiiae necessitatis sarcina repentina poposcerit , eius lun-
(1) Dcmus res inalicnahilcs ob piam causam lcgatas : Num dc-
xbitur Kslimatio ? ncgat Baldus hic. Demus proctcritis vel cxhere-
latis injuste lihcris , piam causam esse institutam ? Augustinum ita
^"spondcalcm audianuis. Quajrat , inquit , altcrum qni suscipiat ,
on Auguslinum. Imo Dco propltio , neminem inveniet , qui su-
2ipiat , Augusl. scvimme de viia Clericorum 17. qucBst. 4. 5. ult.
if hiuc coUigus , in bonis tcstatoris , testatoii propinquiores cssc
iheros , quam sit Ecclcsia : ct in hac spccic Ecclesiam post libc-
Oi CSSC.
(9.) Bchnqucndi vcrhum non ad donationes intcr vivos pertinet,
L'd ad leslainenla , ct si quai similia judicia posUcraa , ibi , quam
t suprema: uoluiUatis.
(3) ah.rluus vclie non polcst.
(4i Nwell. 22. c. 2. et lamen adstrictus instilutioni heredis ,
on conalus m arhitrium hcrcdis , munitus solemni tcstium numc-
D. lialdus hic. An pio parte testatu.s , pro partc intcstatus quis ad
las cansas mori potest ? Barlotus ait , Baldus ncgat.
hX ?'"i fy'".'7'^''^ 1"'^ f*icam , infr. quce sit lon^a consuetudo.
(()) tialdus vidctur legisse liherum , qua de rc vid. Novell. 20.
//>. 2.
0) Martj-rium l.xdt C. Theod. ,7. ^,?,/, .', .^^Xn^l^ ^x^-
f;w vM/)sy. Miillus m Lcclesia scpcliat mortnnm Syn. Basil. 3.
t. i. cx lih. 5. tit. 1. eam eliam templi partcm intciligit Bal-
us , quac clencis ad.sicnata : cui adcssc laico non licct
(8) Sepclicndis 5. Ecl. 3. ex lib. 5. tit. i. c. 1. aut human-
is Z. 6. C. Th. 9. tit. 17. caus. i3- q. 2. c. nulhis. 18. c.non
stimemus. ip.
(()) An collcgiis aiit contractibus , elcctionihns magistratuum
ilicndis? au hahilationi , in jus vocationi , citationi , prehcnsioni ?
^P ^ 7" ' '^'" ^'^ ^'^^^' ^''*^^° scrvum in iis manumitti possc ,
r /r j^ '''" '" ^^^^' '"«""'"'"""<"'•• tiitorcin dari, a»i,'. /. 3.
^. JT- de tutel. ct jurari , /. i3. in fin. iiifi: de rcb. cred. nro
stationcm ficri , /Voi», i - ^" - .- .• .. .. . i
(i5) Corporati , cjusdem corporis et collcgii , vid. /. unic. infr.
dc collegiatis.
(iG) Numerus uhi ccrtus cst , non valct impetratio supra numc-
rum , utcunque patrociuio summi^iri Gat.
(17) Kecepti snpra numerum non fruuaturprivilegioordinariorum.
(18) Vitium cst in hac subscriptioue.
(19) /. 40. C. Theod. iG. tit. 2. GotJi. Hpec lcx canonizala cst.
caus. 16. qucest. ). can. placet. An Ecclesiastica; persouai teacan-
tur ad solutionem oncrum mihtarium : vid. Cacheran. decis. 6S.
Addc Aiciat. hic. Ans.
(2f)) Princcps in dubio omiiia consilio agere praesumitur.
(■21) Kcclesiae habcnt immunitalem ab oiiiriibns collcctis , gabcl-
hs et cxaclionihus. vid. /. 2. iiifr. de cjiisc. et cler. et cau. 1. ct
cap. quanquam pedagiorum. 4- de cens. exact. et procurat. inQio.
et Clem^nt. prcesenti. h. t. Mod.
(■22) Omnia scil. ad Ecclcsiam pcrtinentia.
('!3) Pr:edia Ecclesiastica a sorclidis muneribus immunitatem ha-
hent , Nov. i3i. c. 5. de quib. v. /. i3. 14. i5. iG, Infr. de
excus. muner.
(2.^) E\traordinaria muncra sunt , «jua; ncc ccrtam , ncc ordina-
tam formam pr.xst.itionis habont , /. 10. §. 1. Jf. dc annuis. co
]']cc]csi?e non tenentur , nisi de extraordinario faclum sit ordina-
rium , /. 1. in fin. infr. de indict.
(■>.5) Siiperindictiliuin , /. \o. C. Theod. 16. tit. 2. vid. injr.
de suprrindicto.
(2G) Vid. infr. de coll. don.
(27) Alias , J-Icclcsia; teucntur ad ordinarias praestationcs , ncc
hcct abiiti nomine Eoclesire cvitandoruiu canonum causa iVot/. 37.
ordinaria igitur jugatio Ecclcsiae non est remissa , vid. /. 3. infr.
de Episcop. et cler. Ambrosins dc Impcratorc loqiieiis , 5/ tribulmu
petis , non negainns : Agri Ecclesiae tributuin solvunt. c. 11. q. 1.
,-- «^flM. si tiibutum 27. Si ccnsum lilius Dci solvit , quis tu tantiis
c. ult. An seHlcntia , .an arbitrium , es qui non ptitcs cssc solvcudum ? 11. q. i, c. masnum 28 ad-
1 cxaimnatio tcstium ficri ? sic puto: duromodo non rcpugnct nsus
(10) Mart.yrcm /. 7. 9. C. Thcod. .7. ^,!^,,^ „•;„„, id cst ,
l.q.nas sanctorum i. Ecl. c. 5. fol. 1. 3. Harmen.^3. h. t. ^cn]
■iWuiuv ayrjii^j. "^
(11) Cuni contractus irritus fuerit , quaenam pccna constituta ?
Ltraordinaria. Baht.
(i^) AI. Decio Rujf. Al. CYncgio. Contius.
(li) Imo octoginta , d. Ncv. 69.
(i4) Decani , l,lc , sunt vcspillones , copiat.-n , Iccticarii , fo.ssa-
1 , Uargenae aut Bcrgenae nKpopipai , addc Noi-cll. 43. Nw. ;"k).
de c. 23. qu. 8. can. tributum 22. De hac tamcn re couqueritur
Grcgorius VII. epist. ad Theodoricum ct Thcodehcrtum fnmco-
rtiin reges 114. Sane a trihtitis immiincs fuisse Saccrdotcs apud
■^Y^^JP*'"^ ' Jiida^os . Pcisas et G allos , in vetcrum moniuucnti.'; lc-
giinus , Ctciics. 47- Dion. 2. i. Esd. 7. XenopL. de vcciii^. Ck-
sav. 6. de bell. Gall. sic in Boeotia agri dcorum csceplL erant , 1.
ccnsoria : quam tamcn Icgem jviblicam ad novos dcos subtilifcr
pertinerc iicgab int : eosve qui aliquaudo mortalcs fuissent , Cir. 3.
de nat. dvor. IIoc codcm pi;«tcstn iidcm niihlicuii pi-o|H.' Cay.-tniiu
loca quaeilaiu Luaae cousicraU ai sc rapiicrunt. Suubo 14.
:o
LIBER PRIMUS
clioniLus adscribalur. Si quis conlravcnerit : post (i) de-
bila^ ulliouis acrimoniatn , quas erga saci-ilegos (2) [ jure ]
pronicnda csl , exilio deporlalioiiis perpeluo subdalur. Dat.
8. Kal. .lul. Jiav. HowoHio ix. el TuEODosio v. AA.
CoiNSS. 4 12-
IJe ohservatione et interpretalione Canonuni
Ecclesiaslicoruni.
6. lidem AA. Pbilippo PrseJecto Praptorio Illjrici.
OMni (4) innovalione (4) cessante vetuslalem et cano-
nes pristinos Ecclesiaslicos , qui (5) usque nunc te-
iiuerunt , etiani per onmes lllyrici provincias servari pras-
cipimiis : ul , si quid dubielatis cmcrserit , id oporteat
( nen (6) absque scientia viri reverendissimi sacrosrnctae
legis Antistilis [EcclesiseJ urbis Constanlinopolilanse , quas
E.oma3 veleris (j) pra;rogativa (ii) la^tatur (9) ) conventui
saceixlolali sanclocjue judicio reservari. D. Pridie Id. Jul.
EusTATino et Agricola Cgnss. ^^i.
De insfructioniims itinerum et pontium.
7. lidem AA. Asclepiodoto P. P.
AD (10) instruclioncs (1 1) itinerum (iGs) potiumque (i3),
etiam divinas doraos ct venerabiles Ecclesias (i4) lani
iaudaliili (i5) titulo libeoter adscribimus : quia (iG) non
est inler sordida nmnera nunieralura. Dat. i5. Kal. Mart.
CP. AscLEPiODOTO et Marimano Conss. 423.
De capitationc.
8. Imp. Carus (i^) Praesidoro P. P.
SAcrosancta (18) Tbessalocinensis (19) civitalis Ecclesia
aperle sciat , propria; tanturamodo capitationis (20)
jnodum beneficio nostri numinis sublevandum : nec extra-
ueorum gravamine tributorum E.empublicam ecclesiastici
nominis abusione (21) Isedendam. Dat.6. Id. Oct. CP. Vl-
CTORE V. C. Cos. ^i^.
De decanis seu collegiatis litulo tenus.
9. Impp. TiiEOD. el VALENTirJ. AA. Cyro Pra;fecto Urbi.
QUi sub pratextu decanorum seu coliegiatorum , cum
id niunus non impleaut , aliis se muneribus conantur
subtrahere , eorum fraudibus credimus esse obvlandum : 1
f(uis sub (22) specie muneris , quod minus exequilur , a
terius nuiueris oneribus relevetur : ne argentariorum y.
numinulariorum munera declinentur ab bis , qui dici tai
lummodu collegiati vel decani feslinant : ideoque si qu
eorum sub uuda; (^3) appellalionis veJamine coUegiatui
seu decanuin se appellat ; sciat , pro se alium suJMogai
duin (24) , qui pra;dicto muneri sufliciens approbetur
subrogatione videlicet loco memoralorum , vel eorum , qi
inoriuntur , primatura ejus , qui subrogatur , admissa (2:
judicio 5 ab hac dispositione neinine se excusante Sacn
sanciaruin Ecclesiarum [ rcverenlia ]. Dat. x. Ral. Api
Tjieod. xvii. et Festo Cosi. 4^9.
De naiibiis et cmhola.
10. lidem AA. Florenlio P. P.
JUbeinus (26) , nuUam navem (27) ullra duorum mi
iium modiorum capacem anle (28) felicem embc
lam (29) , vel publicarura specierum transvectionem , ai
privilegio dignitatis aut religionis inluitu, aut prajrogaliv
personae (3o) publicis (3i) utilitalihus subtractam , excu
sari posse : nec si coeleste (32) conlra proferalur oracu
luin (33) , sive annotatio sit , sit divina pragmatica sar
clio , providentissimae legis rcgulas excusare debebit. Quo
etiam in omuibus causis cupimus observari : ut general
ler , si quid hujusmodi conlra (34) jus vel uiilitatem pi;
blicam in quolibet negolio proferatur , non valeat : Quic
quid enim in fraudem istiu* legis quolibet raodo fuerit a
tenlatuin : id navigii , quod excusalur , publicatione (3;
corrigimus. Dat. Theod. A. xvii. et B'esto Coss. ^Zq.
De angariis , parangariis , et plaustris.
11. lidem AA. ad Taurum Praefectum Praetorio.
^JEminem ab angariis , vel parangariis , vel plaustris
1 vel quolibet muuere excusari praecipimus , cum a
felicissiniam expeditionem (36) nostri nurainis oranium Prc
vinciaJium per loca , qua iter arripimus , debeant solit
(i) Et ifa duabus poenis afficiuntur : cxcomiaunicatione scil. et
cxilio.
(j2) Sacrilegiura committit , qui immiinitatera Ecclesiae violat.
(3) /. 4-^- C- Th. de Episcop. l. 16. Goth. luuovatum contra
Canones iion siilisistit. Vifie Gotdd. de Sequestrat. cap. i. num. 3g.
e1 /|0. ad 46. ct Alciat. hio. Ans.
(4) Quaj forte obliiuierut tenijjore Tyrannidis , /. 16. Infr. h. t.
(5) Atide /, 12. Infr. h. t. Novell. G. cap. J. Noi'. 83. c. i.
Nov. 1-23.
(6) Atqui ad Imperatorem enndum videtur , /. x. iiifr. de legib.
(7) /. 62. iii fin. inir. de Episc. et cler. ad differentiam novse.
/. 4' Infr. de oper. puhl. cst eiiiui duplex Roiua. /. ult. Infr. in
quib. caus. pign. 7. Eclog. 17. c. i3. Coustantinopolim Grseci
VGcant , yjjcu fGJfx^v- Zonar. act. concilii Chalced. cap. 22.
(<S) /. 45. 6'. Theod. 16. til. 2, id est , Patriarchatus , /. iG.
Jnfr. /... l.
(9) Imo ei fintistat. /. 24. hfr- h. t.
(10) Purs lcfjis G. C. Theod dc itincre muniendo lib. i5.
(11) Ecclesiac a muiierihus pr»scrtim sordidis immunes , 5/ jxjj
iti d- uv l<.>a tv ^sjiuoac ^ iSoipo(TtZv , hoc est , exceptis pontium et
itineruui instructionibus , Synopsis Basil. i c. 5. /. 7. Infi\ de
o/Jier. pub. l. 4- Infr. de priu. domus August. l. 6. C, Theod.
de itiufyv municndo , IVoi'. 3^. et 1^9. c. 3.
(12) cioipsa-ioy 5- Eclog. 1. c. 5.
(i3) Stratum , /. 6. C. Theod. i5. tit. 3. /. 4. Infr. de pri-
vH. dom. August. murorum civitalis , putei publici ct similiiua.
(i4) Locupleles scilicct , non si solae aut destitutae reditu.
(i5) Noq sortlido infr. h- t.
(iG) Piiiitiura et itincrum instructiones non censentur inter mu-
nera sortiida.
(17) Al. Imp. Theodos, A, Isidoro PP. Illyrici . ut legitur in
C. Th. Russard.
(iS) Pars legis 33. C, Thcod. de annon. et tribut. l, li.
(19) V. /. 12. Infr. de annonis ct iribut.
(20) Capitatioais voce tributum soli interpretatur Molinaeus.
(21) Privilejjii praetextu illicilum non debet committi, /. 1. infi
uhi senatorcs.
(22) Pars l. I. infr. de collegiatis.
(2 3) /. 5. Jf. de jure immunitat.
(24) IIa:c lex nou pertinct ad eum qiii se fingit clericum : ne
enim se decanum mentienti alius subrogari polest , cum non si
dejanus. Scnsus est itaque : Non servientem Ecclesiae privilegio C3
rcro , cjusque loco alium subrogari.
(2 5) Adinisso.
(26) Idem /. 2. Infr. de naiabus non excus.
(27) V. /. 2. Infr. de na^ibus noii excusand.
(28) Quo anni tcmpore fuerit felix hac emhola , vide Edictan
Justiniani i3. c. 6.
(29) Emhola felix transvectio specierum publicarum , v. Edict
Justin. i3.
(30) Forte railitaris.
(3i) Puhlica utilitas cuilibet privati priviicgio praeferenda.
(32) Coelcste oraculuin quid est ? principis dispensatio.
(33) Ilinc coUigit Baidus privilegiura generaliter indultum noi
inchulere casura utiiitati puhLicae coulrariura , quem sequitur Lud
et Fiortut. cons. 4^7. col. 2. idemque tradit in l. id pnesens. ii
fiii. C. de prii>ilegiis Ub. 11. Plura autem de iiac re vide apiu
Ludov. Roin. in l. si vero. 5- de inro. jf. solut. matr. et Felra
ad c. nonnulli. extr. de rescript. Mod.
(34) Rescriptnm obreptitium ipso jure nullura.
(35) Eccicsia; nocet factura pra;lati , v. c. 76. de reg. in 6
Edict. Just. i3. c. 10.
(36) Ecclesiae ab onerihus expeditionis non excusantur, 5. Ecl. i
cap. 7. /. 2. Iiifr. de quibus muneribus , i>el prcest. l. 21. Injr
de cursif, publico.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
7'
lohis miuisieria exhiberi : licet (i) ad sacrosanctas Ec- contra fiat : poence qucB statutcB sunt^immlnelunt. Scclsiper
;lesias (2) possessiones perlineant. Dat. i3. Ral. Mart. annum hujus novellce constitutionis alinui invenli fudrint
ZV. Val. A. V. et Anatoi.io Coss. 44^- contemnlnrps . hmin ^nr.,,,» „,,.. <«/,.,.. „„„/ _-.. .
Corfirmatio pricilegiorum ecclesiis concessoruni . 1
gntio sanctionum sacris rannnihus adversnntium.
salariis , cjuce de puldico ecclesiis prccstantur.
J2. Impp. Valent. et IMakcianus A. A.
Palladio P. P.
Abro-
1. De
contemplores , hona eorum per totum nostrum imperium
impune ah oinnihus occupentur.
De idlima oohcntate nudicris Deo dicalcB.
i3. Tidcin AA. Palladio Pr.Tfecto l>ra;torio.
"^ Enerali Joge (i^) sancimus , sive vidua , sive Oiaco-
3 nissa , vel virgo Deo dicata , vc-I sunctii.ionialis iim-
. ,„, ,., ,,, . ., lier , sive quocunque alio nomine reli^iosi honoris , vel
pUiViJcgia (3) , ffi.3R gcnerahhus (4) constulionibus diguilatis fooinina nuncupata , vel testamento vel rodi-
L universis sacrosanctis Eccksiis orthodoxa^ religionis re- ciJio suo ( quod (.5) tamen alia omni ju.is ratione mu-
o PriDcipes piJEstilerunt , firraa ct illibata in perpetuura nitura sif ) Ecclesia? vel martvrio (16) \:4 Clcio vel
ccerniraus cuslodiri. Monachio (17) , vel paupe.ibus aliquid ', vrd cx'integro
y i. Umues sanc pragmal.cas sanctiones , quae con- vel cx parte , in quacumque re vel spccie , cifdiderit le'-
a (D) Canoncs ecclesiasticos mlerventu gratiae vel am- linquendu.n : id modis omnibus ratum nrrnum.n.o ro.isi-
tion.s eJ.cita: sunt , robore suo el hrmilate vacuatas ces- siat : sive (18) hoc institutione , sive subslitutione , seu
ire pra;cipiraus. ^ legato aut fideicommisso per universitalem scu spec-iali ,
^. 2. Jit ouia humamtatis noslrae est , egenis (6) pro- sive scripta , sive non scripta voluntale fuit dfrel.ctum •
ucere , ac dai-e operam , ut pauperibus alimenla non omni in poslerum in hujuscemodi negotiis ambiguitate sub-
;sint (7): salaria (H) etiam quae sacrosanclis ecclesiis in mola. Dat. x. Kalend. Maji CP. Arthemio c^t VALtNT
iversis .spcciebus dc publico hactenus (9) ministrata sunt, viii. Conss. 455.
bcmus .lunc quof|ue inconcussa , et a nullo prorsus im-
inuta pr;eslari : liberalilatique huic promptissima? per-
ituam iribuimus firmitatem. Dat. Aetio et Studio
owss. 454-
De statutis , et consuetudinihus contra libertatem
ecclesicc , ejusque personas.
Nova constilutio Fhider.ci (10) Imperatoris.
'~y^ssa et irrifa (11) esse de.nwiciari per totam Ilaliam
De rehus Monachorum.
In AuTHENT. de monachis. §. illud quoque. col. i.
tit. 5. seu NoveJ. 5. c. 5. el ^ovel. 76.
TNgressi ( 1 9) vionasleria ipso ingrcssu se suaquc (20) de-
J. dicant Deo : Nec (2.) ergo de his testanlur (22): ut-
pole nec (aS) doniini rerum.
In Authejvt. de sanctissimis Episc. §. si qua. col. q.
tit. 6. al. i5. seu Novel. i23. cap. 38.
.J'TfT'''T. '''"."'''' ''""'^'' ^^ consueludines conlra li- O/ (^4) qua midieV aut\h] liherirnonlxtantibus (-i-^),
ca- O monasiicam (26) (.-itam elegcrit , et monastcriuin in-
Ttatem Lccles,c^ cjuscjue personas , induclas achcrsus ...- -^ ............. ^..,^ .„,„„ ,,^^rru , ec monastcrmm m-
omcasetimpcTialessanclwnes.eteadeCapitularibus^i-^) tra.erit : monaslerio {-.'j) , qund inira.il, re'^ (^^) ciu.
TZf/V "/%\ "''^'' <^<^'^^'itutio : et de ccetero si- compctere jubemus. f Sed si persona llhcros ha/Ls\ in-
uia aiientaia [^ii) ipso jure mdla esse decernit : si quid tequam de rebus suis inter eos (29) disponcit , monasterium
juri civili pi-ae-
(0 Ecclcsiee oLnoxise sunt anga.Jis et parangariis expodltionis
Uiutih. t'cl prCKsUUioitih. • '
(2) Ef ;.li,uM .|iun,CMnqnc d. c. 7. scd nec reqis domus expe-
tion.s l,i„,,<,re ab angaiiis ct paranjrariis imnu.ncs. /. 2,. Infr
cunu rubUco. Synops.*Bas{l. ib. e:c lib. .56. tit. ,7. cap. L'.
■ ./; Ji' ^J' ^'\ ^'''"•"^''- '/<^ sortlidis et cxtraord. munerib. ...
0.1 M: ■*• "' ^^- ^- ^'''"'^- ^- ^^- ^- '• ^"f^- de Episc.
(4) Piivilegia qunedam -eneralia essc possnnt.
cidi "*-'' ' "''' "S''^'"'" ^"^ re Ecclcsiastica ,
rnl ,^P'''"i r.r'"cipis onicinm ost , egenis prospiccre.
u usfm,^;' c"»'S'f"«-, voto panperi alimenla , aut qnid hujnsmo-
»->U!.trnctns nomme legari possc.
£./^r'","'''\ ■'"'!""""''' " veotisalibus s.ils dcfracta per slnculas
uatcs Cl,r,st,am pr.ncpcs alendis Ecclesi.x ministris addixcn.nt ,
luc , qna- sul.lata a Jnliano Jovianus restiluit 4. Th. 4. Ad
'" modnm Numa Tcstalibus stipcudium de pnblico staluit. /.A'. .
^ppli rc-es saoerdotil.us iR!.'vp|i tcrtiam vccti<Tali„m. Z>;W. 2.
i.ato cos, qu. rcip,d.licne pnrficlunlur, ex publicoalc.dos ocnset.
.y; JUecmosyn.-B cons.,cf;e p.?E.standrB snnt. Alqui sunt incertre ?
' f ' '"n" ? *'?'^^"""»"di"c , qnm et quants sint , appareat ,
"4- y I. JJ. de ahmentis vel cibariis lesat.
10) Secund.. Goth. Frederlcus II. ab Ho..o.io III. Pontificc co-
iJm accep.t. Anno 12 .3. Jns.
,'0 Ipso J,ue, /. .2. 5. ,. supr. h. t.
.'?.) Capuularia, libri statutorum c. omnes in fui. 36. caus. 11.
.|3) Atfciilala alien.^ jurisdictionis usiirpatio , v. Paponc.u .n.
est. i. d attcntat. r y
■'"^\ nT ■''"'^'*^ imm.itafa duabus antlienticis sequentlbus.
'In ,, ^'°^* personae etiam solenniter tcsta.i debeiit,
.'^V J^lartyriiun tcmplu.n inartyrum,/. i6. Infr. h. t. l. 'j.C.
(17) Id est , ccetui , aut templo monacbonmi.
(18) Rcliiiqiiiinus morienfes vel scripto , \d non scripto , 'ulvac
ve! .nslitiicndo , substitueudo , lcga.ido , fidci co.nmittcndo.
(19) Vidc ad hanc Novell. Socinura reg. \^o.
(20) Aliud ante ing.-essum. No\'ell. 5. c. .i. ct ccrto casn post
ingrcssu.Ti , v. Atuhen. pro.ximam. H:ec intcriin aulhcnfica non
servalur in Galiia , monasterinm eni.a non succcdit rcligioso , seJ
ab inlcstalo pro.xi.ni. Quin religiosi non succcdunt proxijnis , ncc
monaslciium eorum loco .■ nec potcst sccnlaris factus succcssioncm
revocare : sed nec religiosos libcios patrcs tencntur hodie heredes
inshtiiere, aut legitimam eis relinqnerc , v. Rcbuirmu in proamin
comlit. gloss. 5. n. 20. 21. 22. o3. 24. Putarcin tamen casibiis
istis habendam rationem paupcrtatis niraine , et qiiae sajpius accidit
mcndioitafis. Goth. Ncqiie scrvalur b.iec autbentica in Bclg. iibi
mon.asteriis ad adquireiiduin principali rcscripto opi.s est. Edict. 19.
Octob. jbio. et lat. introit. art. .4. addit. 2. Aus.
(2.) Testari de rebus Dl-o dioafis non possu.niis.
(2->) Hoc ut verum sit , v. Aulhenticam pi-oximam.
(23) Testan non possumus de rebus alicnis.
(24) Haec authentica non servatur in Gallia, ut di.xi in suncrio-
rc authcntica. '
(25) Vide Johan. Dauth. de Testam. ad rubr. qui testam. lUc.
poss. num. 176. Ans.
(26) Monostica vita stringit arctius , quam sacerdotium siniplex.
(27) An salfem rei alicujus usum et disposilionc.n e.xciperc , seii
rcsei-varc sibi possint? Possunt utique : sed permittcnte tantum ^uo
Tcl prreposifo , vel superiore.
(28) Oiiines : etiam ususfructus commoditatcm ct cmphytenscos
privata; , immobilia , si modo monasfcriu.u ipsum talimii sit caj.a^
( quod in fcudis qua3ritur ) maxime opcrarum obvonfiones , lucra
futura , iit Icgata et rclicta , v. Papouom .. arrest. 8. n. 7.
(ay) Non extraneos : binc Baldus uegat , .nouaoho tum liocre
uxori dotem constituerc , aut quasi ;\b ca quondam icceptam cavc-
re , vcl de restituendis usuris alicui cavcrc.
LIBER PRIINIUS
inlrct , liceat ei poslea inler eos clividcre ( i ) , lcgitima (2)
7iulli deminulu : ct quod eis non dedcrit , monasterlo com~
pelcl. Scd si ornncin {Z)suhsfantiiini inter eos filios diiidere
volucrit , siui persona Jiliis cuii/iuiiieraia , parlem sil/i reti-
ncat , (juK monastcrio compelerc dchet. Sed si post ingres-
siim nionasferii nioriatur (4), ante(jiirini inter eos dii-idaf-,
Jilii lcgitimani percipient , reliijua suhstanlia monasfcrio
coinpciente (5).
De alienalione , oppignoralione^ cmphytcusi reruni Ecclesice.
De acijuisitione prcedii sferilis aut onerosi.
l4- Impp. Leo (6) (t AiNTiiEMTTrs AA. Hanatio (n)
Pioefeclo Praetorio. ^
JUbcmus (8) , nuUi poslhac Archiepiscopo in hac urbe
llegia sacrosauclae (9) orlhodoxae Ecclesia? praesidenli,
iiuni Oeconomo , cui (10) res ecclesiiistica gubernanda
mandalur , esse facultatera fundos , vel prasdia sive ur-
bana , sive rustica , res posiremo immobiles , aut in his
praidiis colonos , vel niancipia conslituta , aut annonas
civiles (11) cujuscunque suprema, vel superslitis voluntate
ad reli5.',iosas ecclesias devolutas, sub cujusque (12) aliena-
tionis specie ad (i3) quamcunque transferre personam :
sed ea eliam praedia dividere (i4) quidem , colere , au-
gere , et ampliare : nec ulli iisdem praediis audere cede-
re : verum sive testamento quocunque jure facto , seu co-
dicillo , vel sola nuncupalione , legato seu fideicomniisso,
aut mortis causa donatione , aut aJio quocunque ultirao
arbitrio , aut certe inter vivenies habita largitate , sive
coutraciu venditionis , sive doualionis , aut alio quocun-
que titulo quisquam ad pra^fatam venerabilem Ecclesiam
patrimonium suum , partemve certam patrimonii in fun
dis , praediis , sive domibus , vel annonis , inancipiis (i5)
et colonis , eorumque pecuJiis vohieril pertinere : incon
cussa ea omnia siiie uila penitus immulalionc conserveu
lur. •]- Scienles nulla sibi occasione vcl tempoie , ad' vi
cissiludinem beneficii collocati (16) , aul grati* rcferenda
donandi , vel certe /jominibus volenlibus emere , alienan
di aliquam facultaletn pcri/xissam : nec si oniiies cura re
ligioso Episcopo , et Oecononio ckrici in earum posses-
sionum alienationeiri consenliant : ea enim , qua? ad l^ea
tissimaj ecchsia; jura perlinent , vel posthac forte perve-
nerint , lanr[uam ipsam (i^j) sacrosanctam et religiosan
ecclesiam , intacta convenit venerabihler custodiri : ut si-
cut ipsa religionis et fidei inater (18) perpelua est , it
ejus patrimouium (19) jugiler servelur illqesum.
^. 1. Sane , si haec nostrae perennitatis staluta audac
spiritu et mente sacrilega (piisquam Oiconomorum , ve
hoininura lemeranda credideril , ipse quidem , qui proter
vo ausu Ecclesiaslica praedia donalionis , vel emptionis sei
commutationis [ tilulo ] , vel cujuscunque conlraclus al-
leriiis nomine ( nisi eo modo , quo nuuc (20) slatuimus
acquirere [ vel habere ] tenlaril 5 omncm hujusmodi fru-
ctum propiiae temeritatis amittal : ct pretia quidem et mu-
nera (21), qua; ejus rei gralia data fucrint 0(3coaomo .
sive aliis quibuscunque peisonis , ecclesiae lucris et com-
modis acquirantur (22) : praedia autem , et in his omni
bus constituta , ab ipsis clericis (23j et temporalibus ceco
nomis cum fructibiis seu pensioiiibus , vel accessionibus
totius medii temporis vindicentur , ut lanquam penitus £
nullo empta vel vendita teneanlur : quia ea quae contr.
leges fiunt , pro (24) infeclis habenda sunt.
5. 2. Oeconomus autem , qui hoc fecerit , imo fier
(1) Tostari monactius potest inlcr liberos , hoc casii ut ex No-
vcHa Lconis V. de his , quse adquisivit post ingressuiti. Ideoque
posse videtur in iiis substiluere. Ad hsec potest testis esse quoque
iii testainento , ct teslanienti cxecutor dari : aut si id ei uon licet,
exccutoii a consiliis esse. Bald. hic.
Qi) Moiiacbus liberis relicturus , quam ininus potcst lcgitimam
eis relinquit ; quara pluriraum virilera sibi retinere debet.
(3) Jason liic num. 5. colligit cx hoc vers. Monasterium loco
filii liabcri , cup. iii prwseiilia , J^xtr. de probat. vide can. 9.
t:aus. icj. qucBst. 9. Ans.
(4) Patre raonacbo ante divisionem bonorum praemortuo , liberi
solam lcgitiniam deducunt , quibus ideo monasterium fayorabilius
videlHr,
(5) Non jure hcreditario , scd cujusdam acquisitionis. Indc ne-
gant intcrprctes , monasterium ad iuventavii coufectionem adstrin-
gi : cuin pioprie non sit beres , v. Grassum lib. seiit. ^. hercd.
qucEst. 6.
(6) Hujus legis mcntio sit Not^, 7. Goth. De hujus legis mate-
ria vidc Salicet. Barl. Bald. h. l, Tiraquell. cle constil. possess.
purt. 3. limit. i3. Mcnocb. de arhitrar. lib. Q. cent. 2. cas. 172.
Guillifchn. Rodian, tr. de reb. Eccles. non alienand. conier, L fin.
C. de fuiid, rei yrivat. l. i\. et ihi notat. Ans.
(9) Armasio , ut l. 3i. Infr. de Episcopis et Clejic. cujus in
Zenone inentioncm Aug. Qlycas ct (Joustantinns Manasses faciunt.
(8) Ad lcgis hujus plenioreni inlcUcctum vide praster allegata et
notata boc loco QppQrtuuc a Gotbofrcdo , Tiraquellum in tract.
de jur. coiistit. 3- part. i3. liinil. Lapura cons. ^g, DocX. ad caj'.
edoceri. extr. de Jiescript. Oldrad. cons. 209. Guid. Pap.-e «jMcci;.
3J5. Rot. decis. 10. de restit. .?/;<■>//«£. Alcxand. co»i. 81. imin. 16.
et seq, Parjs. ad cap, in prcKsentia. n, io5. extr. deprob. Pilcum
quoist. 2, Ludov. de Penna in l. litihiis. in 1. col. iii/r. de agric.
ct censit, Hostiens. denjque ad cap, cum inter nos, y i. extr. dc
^^ab, sig. Mod,
(c)) Id est , roajori EcclcsisB Constantinopolitante. Hoc privile-
gium postea porrectum est ad rc|iqr,*s majori subjectas , / 17.
Jnfr. h- t, ct tandem ad omnes Eccksias Ncveli. 7.
(10) Oi-'Conoini gcclesioj munu» id erat , res Ecck-si^sticas guber-
nare , ut hic , qute cura post Episcopis ipsis demandafa.
(11) Annonse , sportulae , pensiones iramobilibus adnumerantur
Nov'. 7. in pr. Nou. 120. c. i. sic ia feudis , feudura de camer;
est , cuin e.s. arca domini certura stipendium solvitur : de cavena
cum ex cellario domini praestantur annonae "i.Jeud. i. v. Cujac. i
Fciid. I . in princ.
(12) Cujuscunque. Hal. Alienationis verbo continetur venditio
donatio , perniutatio. Interpretes tamcriji volunt , praelatum poss
ecclesiae prrejudicare in adquircndis , non in adquisitis , v. Roland
a ^all. i. consil. i5. miin. 23.
(i3) Rcs Ecclcsiasticre iramobiles , aut quasi immobiles a nullo
et in nuilum alienari possunt.
(i4) Puta cum alieua Ecclesia. Nov. 94. c. 2. vel culturae gra
tia ; ( Hujusmodi divisio non est allenatio , l. 38. D. famil. er
cisc. l. 86. injin. D. de leg. 1. ) vcl si privatus agit ad divisio
iicm. Neccssitas enim probabilem facit divisionem , l. 27. jff) di
munumiss. test.
(i5) Rusticis scilicct arg. l. &. ^. i. infr. de secund. nupt. /.4
5. 5..^'. de cennb. v. Cujac. Novell. 7.
(16) Colorati , ita legit Baldus , adde Cujac. Nov. 7. color hk
plerumque donatione quaerilur , ut donari dicatur iV' aPTilufm ■
id cst , reinunerandi gratia , Noi'. 120. c. i.
(17) Intclliguntur ipsa terapla , vide J^ov. 7 c. 10.
(18) Ecclesia fidei mater , /. 16. in Jiii. Jnfr. h. t.
(19) Patrimonium Ecclesiaj ( quantum fieri potcst ) perpetouai
esse debet.
(20) Id est , Jnfr. h. t. Goth. Adcoque hic Einptor pro mak
fidei possessoie babetur : Rationem vid. apud Govar. Jlelect. cap-
malcc fid. %. 7. de erraixte et dubitante. num. 10. adde /. 7. C.
de aqric. et ceiisit. lib. 1 1 . Ans.
(21) Cujacius d. l. hoc verbo iutelligit dy-.ilap^t.
(22) Illicite coulrabens , pretii soluti ( aliud si uondura solutuD3
est ) aniissionc privatur : quod tamen ei ab Ecclesia remilti potest.
(23) Aut eis taccntibus , a quovis , quin ab ipso ceconomo
qui alicnavit.
(24) Contra lcges quaB fiunt pro infectis habenda. v. /• 5. Jvjr
de le^ibus.
CODICIS REPETITvE PE^LECTIONIS
73
passus fuerit (1) , vel quacunque prorsus Imjusmodi ven- posl stalulum autem tempus et placitum (i4) ipsorum
ditione , seu «lonationc , vel comrautalioue , [ nisi ca , rediluum proprietate ad dominium , et jus ecclesiast icum
"'" " "^ ■ ■ recurrente lirmiter : ita scilicet ul sive coinpleto spa tio ,
quod fuent inter eos constitutum , sive mortis sua; tiMnpol
re ( si hoc ((uoque convenerit ) is qui possessionem ec-
clesiasticam el certorum redituum usumlructum lia bendi
gratia interveniente pacto susceperit , non minus quara
aJlcnus tanl* quantitatis , quantae (i5) accepcrit redJtus
cum ipsorum prajdiorum dominio et rebus immobilibus *
eorumque colonis el mancipiis ecclesias derelinquat : Kisi
eniiu bac conditione pacta inila fuerint , ea quoque decer-
nimus non valere , sed possessionem Ecclesiasticam lan-
quam nullo jure transcriplam , in jure ipsius , alquc do-
minio permanere , et ab ecclesiasticis oeconomis vindicari,
D. CP. JoRDA^fi , et Severo Coss. 4^0.
qua; pra^senli lege concedimus ] postremo in quacunqiio
alienalione consenserit : commissa sibi Oeconomalus admi-
nistralione privelur (2) , deque ejus bonis , quodcunque
exinde incommodum ecclesise conlingerit , reformelur : lie-
rcdpsque (3) ejus , et successores , ac posteri super boc
facto sive consensu , compelenti ab ecclesiaslicis personis
actione pulsentur.
5. 3. flis tabellionibus , qui hujusmodi contractuum
vetitorum (4) ausi fuerinl inslrumenta conscribere , irre-
vocabilis (5) exilii animadversione j^lectendis.
§. 4- H's quoque judicibus (6) , vel jus gestorum ha-
bentibus , qui hujusmodi donationum vel contracluum ve-
tilorum gesta confecerint , dignitatis propriae et bonorum
omiiium spolialione damnandis.
§. 5. Sane ne (7) omnis rcligiosis Oeconomis com-
Tiodoe provisionis via , et occasio venerandis Ecclcsiis pro-
ulura videatur exclusa : id , quod utile plerunque judi-
:atur , sub cautelae observatione ncccssario procedere con-
;edimus. Si (8) cjuando igitur vir religiosus oeconomus
lujus regiae urbis Ecclesiae perspexerit (9) expedire , ut
lesideranti cuicjuam cerfarum possessionum atque prsedio-
um ( urbanorum scilicet sive rusticoriim ) ad jus Eccle-
iasticum perlinenlium lemporalis , ususfructns possessio
)ro (10) ipsius petilione praestetur : lunc ejus temporis ,
[uod inter ulrosque convenit , sive (11) in diem vilce suae
ib eo , qui desidcrat , posluietur , pacta cum eo , qui
loc elegerit , ineat Oeconomus , atque conscribat : per
\ux et tempus , intra quod hoc prajstari placucrit , sta-
ualur : et manifcslum sit , quod quisque acceperit ab in-
'icem (12) hujusmodi beneficii (i3) gratia ; prjestando
[uidem ccclesiastici praedii pro tempore usurafructum :
ff'
In AuTHENT. de non alienaudis aut permutandis. §. non
igitur. col. 2. lit. 1. seu Novel. 7. c. 1. et iu
aulh. de Alienat. et emphjt. §. hoc etiam
super ipsis, et §. hoc vero jubemus. col. 9.
t. 3. seu Novell. 120. c. 6. et 7.
CTOc (-iG) jus porrectum est ad omnem (17) venerahi-
J- lcm locum , omneque coUcghun , quod actio pia con-
stitua : ut nec res eorum pignormtur (18). El hoc perpe-
tuo .«ervetur in his rebus iminobilibus , quce (19) ab inipe-
ricdi domo priedictis locis applicantur. Jn cceteris (20) eate-
nus excipitur , si dcbitum urget. f Quod si e.v mobiUbus
sohi non possit : primo (21) res immobdes speciidiwr den-
tur pignori : qucirum frurtus crcditor sibi nputet tam in
sorteni, quam in usurus usque ad quurtam (22) centcsi-
rnce. f Quod si (2 3) nolit creditor ita uccipere : tunc or-
dmator (24) donius apud eum , « quo ordinatur habi-
(1) Agcns , ft consentiens pari poena piiniiuittir. l. i3. ff. de
is qui riot. infam. l. Q,. ff. de iure palnmat. Aus.
(a) Pcr scntcntiain. Uiidc colligiHU verbum pioesentis vcl prw.
:iiU lcn.poris intdhgi ipso jnre .• futuri vero jicr senlenliam , si
i':ta luenl scntcnt.a : nisi vcrl.o fut.iri lcmpo.-is addat.ir verbu.n
u>x illtr.o, vmnimoclo , vcl simile : nisi verbum futuri femporis
rof<r,-.tur a fcslatorc , G/o«. /. ,6. in ^erb. decermmiis. infr.h. t.
aiit. / .. injr de /us , qitai poencE. Gl. in les. criminali. 5.
"Jr. de jurisd. l. si quis in tantam. 7. C. unde ui. l. ,. /,,/;-,
'/^l Z" ' "■ /■ ^''■'^""^"•''<-''" singulnri^. Romanum sinsularit.
i^i) Ob rcm male admimstratam , datur actio in oecouomum .
tJ.sqiie s.icccssores. '
(4) Scriplor pmYtur , v.de /. 5. 5. 9. D. de iniur. l. ,5. m/}-.
./<-c«/,o«,/,„.. iabclUo vetitum inst.-nmentum co.if.ciens irrcvo-
ibd. cxibo pun.cdus , V. /. .6.# ad l. Corn. de falsis. Bello-
%'■ !;'■ '•."^ 8' "• 'o- ^'"'- «34. c. i,. et -X. feud. 52.
(3) iloc ...nu.t , non o.nne exilii.m irrevccabile. v. Papon 3
nar. tit. de Rtipeau dc f>an. ' " '
(6) Judiccs cl actuarii , conlrartui vctilo antoriatem prrebentes
pnvantiir d.gn.latc , ct omnia bona amiltuut.
(7) Adde /. 24. 5. i. D. de minorib. l. 12. ^. i. fT. de ud-
m. et pertc. tut.
(8) Hiec vcrba refcruiitur c. 10. qucest. 2. can. cu enim S si
::onomus. ■>
(9) lu alienatione rei Ecdesiastic.-E requiritur , ut justa ca.isa
bstt : neccss.talis sc.l.cet vej uliiitatis : idcoque transactio snpc-
Hibus causis dcstituta, reddctur inntilis , vidc Roland. i. con-
• 10. num. iG.
(10) Id cst, pra^dia Ecclesiastica urbana v.I rustica in tempora-
n .isu..,lrt..;f..... pctc.li dari poss.mt , Noiull. 7. oap. L
(.. I) Ususfructus tcmporaiis (it pacto ad certuip tcmpirs , vd ad
la... siiscipic.ifis. "^ '
(»■>.) Sic rcslilue rrrf /m'/rfm. Hujusmodi beneficii sratia vrce-
kI{' r T- ^T" ''"=" ^'''■^•'' '""'■""' >'icagid;.mutuo,,su,
tcdcsia n..Kl„n. ( iortc remotum ) aiyili alicui cui ( is proxi'
lom.ly, > ■ t
mus est ) in usum vita! dare possif , ea lege , ot vidssim ab eo
tundum al.ura ( sibi forte vicinum ) fruendum accipiat , Noi^ 7
cap. 4. ibi fr.po, ,\S6; vpuy.ux K*z^ hcrnTsUi Sikxio, dvjtitli-
(.3) Mutui sdl.
(i4) Pladtu.u lemporum proprietate ad dominium etc. Hal
(i5) Quantam acceperat redilus ctc. Hal.
(16) 10. qucBsl 2. c. ea enim 1. Id specialiler Ecdesiarum ia-
tuilu concessum fuerat , /. ,4. supr. h. t. Goth. De ju.e Canoni-
co in ai.enatione rei Ecclesiae noa reqi.iritur tanfa solennifas ; ^ed
suliicit utiliias qua; ahenationera suadet , accedentc tamcn consen.u
et subscr.pf.one Capituli. cap. i. extr. de his , qucc /iunt a pra:.
lai. junct. can. sinc exceptione. bi. c. 12. qucest. 2. Adeoqt.e so-
lennitatcs hic rdat;e bodie non servantur. Ncque iUud mulatiim •
proptcca , qiiod hae authentica; d. caus. 12. qucest. 1. insort»
et quasi canonizatae sint , a Gratiano enim privata auforitafe in-
serfio .lla facta est. v. Canis. de diff. utr. jur. n. ao. Ans.
(17) rsullus locus rel.giosus alienari aut pig.iorari potcNt
(.8) Subaiidi , sine solennitate , de qua vid. Sodn. rc' 110
(19) tcclcs.. rcm iromobilem .ib Impcratore acceptain aliena.e
ac p.gno.-arc non pofest cliam alteri Ecclc.Mce , v. JSfd 110 c -
(2(1) Eccles.a res immobiks a privato acccptas alien.ire potest'!
si acbitum urget. r •■ »
(21) Adde /. ,2. inftn.ff. de relig. In alienationib.,s rerum
Ecdcs,ast.carum aha solennifas bodie .scrvat.ir , vide Decisioncs
Jiotce , dccis. ,3o. rxd.uir. in procvmio const. gloss. 5. n. 26 et
in compendio alicnalionis rerum Ecclesiustic.
(22) Qiiarla centesima: cst quadrans usura lcvissima , nt si sol-
vant.ir an.uiat.m trois pour cent. quadringentesima parssorlis uuo.
tibtt mcnsc. '^ ^
(•'.3) Sublata spe qnaestus , languent commeicia /. 8. infr. de re-
scind. i'end. •
(24) Vd cjus loco procurator specialis , ant cum libera, aut cer-
ti ncgofii Ls e.um potcst acciperc , sincgotium aliter explicari
uon ptcsl, Bald. hic. ^
iO
74
LIBER PRIMUS
lis (i) al^srjne dhpcndio gestis , jaret (2) ( mcijorc prtr-
(e ibidcia sirviciniani (3) coinentiente ) , et debitum exi-
slere , nec e.v mobilibus (4) sohi /josse : quo subsc^cufo ,
j>er viginti dies rein EcdcsicG (5) i^e/ialciu csse publice (6)
nolum sit ; ut plris offerenti (7) detur , pretio (.'3) «io-
r//s omnibus pro debiio dando : alitcr (9) e/i/m rcA ciiiplo-
ri non conccdilur : et hoc inscribulur (10) nihil esse la-
ctum in ea re ad (larrinum divinac domiis. -}- Emplore ue-
ro non invenln , res mlimula dislricte crcdilori detur in
solutum ^ addita (11) in prctio universce ccstimationis de-
fiima porle , ct cucedrnlc consensu ordinaturis , el majoris
partis ibidcm scrvientium : Sil tamen ea res mediocris (12)
intcr caiteras , inspecta ipsius cfucditate (i3) et cjuantitdte
et oncrc. ^ Et is crediLor hic intcUi^alur , cjui , cpwd
<:redidit, probcU in (i^) ulilitatem divinct domus proccssisse.
In AuTHEjNT. de non alienandis aut perrnulandis. §. sicut
aiitcm. col. 2. tit. 1. seu Kovdl. 7. cap. 12.
^Jcut (i5) alicnatio rcrum Eccksict; interdicilur : ita
kJ prohibclur ., nc c/ua stcrilis (iG) ei detur (i^j) /josses-
sio , aut alio(/ui oi.crusn , vehili fisccdium nomine vcl onerc.
In AuTHENT. de noii alion. §. quia vero cognovimus.
col. 2. lit. 1. seu Nov. 7. c. 11. el in aulli. de
alieu. et empli. §. et quoniam. col. 9.
tit. 3. seu rVov. 120. c. n.
7|yTt/'//o (i8) magis prohibelur ipsius Moncislerii alienatio,
IVA cfua redeat in aiitic/uum statuin , ct sccularcm usum.
\x\ AiiTUENT. de alien. et emph. §. si vero non sint.
versi. oeconomis. col. 9. tii. 3. seu Nov. 120. c. 5.
QlJdniscunc/ue (iC)) modis hoc jus aliis pcrmittitar : in-
terdicitur ccrtis /jcrsonis , res hujusnwdi accipcre , ut
Oeconomo , ejusque cogiiatis : alioc/ui bona eorum et
Occonomorum , ct ordinaiorum , c/uibus conjuncli sunt ,
puit moricm eorum /jcivenicnt ad Ecclesiam \ dc qua rcm
cuxi/Jiunt.
In AuTiiENT. de non alien. aut permut. J- quia vero
Leonis. col. 2. lit. 1. seu Nov. 7. c. 5. el coJ. 9.
til. 3. de alien. el empli. j. Si vero praster hac.
seu Nov. 120. c. 11.
QTJi res jam didas non (20) giatuito a/icnatioms titulo
citra {11) formam legis (^ii) acce/iit:rctin quidcni cum
omni incremento medii tem/joris reslituat : cjus autem c/uod
dcclii , nullam actionein contra veneiabihm locuiii (23)
sed advcrsus eum (2.}) , qui ulienavit , habei. -[• Donata-
rius (23) autem et rem cum omni causa , et fructum rc-
stituat , et aliud tantundeni. j- Creditor quoc/ue restiltUci
re pignorila , crcditi ciclioncm contra soUim pi^noris da-
lorc.m hubccU. \ Em/jhyteusis acceptor , et cih eu cadat :
nec c/uocl dcclit rc/jctat : iinmo slatiin sohat , quod solu-
turus cssct uno qao^^/ue anno , si jurc contruxissct : sed
meUus cUcilur.) omnimodo denegandas esse acliones hujus-
modi acceptori.
In AuTiiENT. de ahen. et emph. ^- si vero quaedam sunt
col. 9. tit. 3. seu Nov. 17.0. c. 1.
O/ c/uas ruinas hnbcnl memorcUcz divincc dornus , qucu
O rcccdificcuv. iion valcnt , et hce in em/jhyleusini chn
tur /jcr/jeluain : c;mphytcuta usuro m ,tcrin huMicUionis dci
positcc doinus (atJ) , ui /jensio diminwUur., in tertiam par
tem ah ea , qiuK stantihus aclhuc cedjficiis colUgehalur , aiu
primitus eo rccKihficanlc ex adjcctis ilU per wstimationeii.
pensionibus , meiUclas chtur rcU^ioscti doinui : iiam /Jrujri
casu ah initio em/jhyteusis prcestaiida est jjcn.no.
In AuTHENT. de non alien. ^. quia vcro Leouis. coL 1
til. 2. seu jNov. 7. c. 3. et in auth. de alien.
et emph. ^. et hoc quidem. ver. licentiam.
col. 9. tit. 3. seu Nov. 120. c. 6.
PEr/jclua quoque emphyteusis in his permittilur rebus .
si rcs in eorum geratur prceseniii , quibus i.oc udsi-
gnutur lcgc {7.-]) : jurantibus his quorum intercst , ex eo
(i) Hodie ctiani in Francia sciiptura adhlhetur ah initio. Re-
biilfus in conipeiuliu de aliniiatio/i. rerum Ecclcsiastic. rnini. 10.
{'x) llcliiilUis ncgnt iiodic reqiiiri jiiramcntitm oidinatoiis ca/^. i.
de rcbus Ecclesiar. non alienancl. in 6.
(3) Sen capituli , d. cnp. 1. vide Rebuflhm ibid. nuin. 17.
vel fpiscopi. Ciijns ? ntiinsqiic : el ejus in cujus dioecesi res sita
est , ct ejus in cujus diceccsi ipsi contrahentcs vivunt. Rebullus
ilid. nuin. 22.
(4) Quo noininc intcllignntnr aclioncs , et nomina ex rc mobi-
li , non immobili proveiiienlia. Babl. Iiic.
(5) De cujus utilitate agilur. Interpretes tamen volunt , unitis
duabus Ecclcsiis fiindinn unins pro altcrius utihtate di>trabi posse.
V. Bald. hic. v. qnre scripsi ad l. 11. Infr. de prcediis , et cdiis
rehits miiioram.
(6) Subhnst.itioncs iHinornin Ecclesia; ticri dcbent. ari^. l. 4.
Infr. de fdc ct jiire hastce ■ per viginti dies , tit hic : Rolandus
a \'al. j. ro«s/Z. 33. nuin. i3. quas tamcn lichuilas d. l. imin. 10.
negat requiri jure Canonico.
(7) Plus lic.tanti , au plits offiaiit et dcrnier cncherisseur , res
addici solct. /. 4. Infv. de fide ct jure hiatcc.
(8) Id cst , ea lege , ul prctiiim acccptum crcditoribus Ecck-
siae riiuneretiir.
(9) Eiuptiir rci Ecclciiasticae curiosus esse debet , quo pretlmn
verlalur : facit /. 3. §. 9. in fn. ff. de in remverso.l. i^.$. i3.
Jf. de reh. crcd.
(10) Actuarii vice , ad cmptoris sccurifatem. Puto ifaque , sic
iibi , maximc scrijifuram in liiijusniodi alicnatiouibus reqiiiri.
(ti) An id reqiiinn , aut licitum jurc poli ? vide quDe notavi ad
jSovell. 120. c. (j. in fin.
(12) Qiiid si alienari prohibita ? v. AW. 120. c. 9.
(j3) Itci fp.stimatio qtialilatc , quantitalc , ct onere jiidicatur.
(j4) Qiiod in duliio priPMimifnr ex confcssione Episcopi et Ca-
pifuli : -(113.5 qui euiif ab Eccle.sia , qui cidem crcdit , nuiuciatio-
nem factam , et convcrsionem pecunias in ntilitatem Ecclesia pro
bare cogitiir. Bald. hic.
(i.'>) Quid si nuncius Ecclcsira pccuniam amisit ? uon est peri
cidnm emptoris. /. 11. infr. de relus cred.
(iG) Aut damno.sa.
(17) Fingamus liercditatcm damnosam ab Ecclesia aditam , noi
confectr> inyentario? ultiM vires bercditarias noii tenebitur. Buld.
(18) Rcs ad Ecclcsiain pertiucntcs prohibentiir alienari , ergc
ninlto magis ipsa ]i!cclesia. Propter Ecelesiam res vetantur alienari .
iiiulto niagis iion alienabitur ipsa Ecclesia. Potcntior euim est prohi-
bitio iu causa , quam in causato.
(19) SensHs est: cerlis casibus rcs Ecclesiasticae a qiiovis emi au
condtici possunt , at non ab Oecomuuo cju.^que cognafis; quiu rai
nns ab illo , quam ab ejus cognalis : et merito , nain alieuatio fa-
cta pcr pradatum iu consanguincos uon jiraisumitur iu Ecclesic
scd ipsorum cousanguineorum utilitatein facta , v. Alc^, i. pic£
siimp. 29. Et tamen quibtis casibus tutori rts pupillares licet ven-
dei-e , easdem eidem cmerc licct , sed et ejus uxorl /. 3. Infr. di
contrahend. einpl. Baldus addif, Episcopo permilti bcnclicium con
ferfo adgnatis.
(20) Gratuito res non cmitur , cum ex forina legis cmitur.
(21) Res illicife disti-ahitur, quoties cessat causa vcl forma requi-
sita ia alienatione.
(2O /. 54. Supr. h. t.
(23) IVisi facia sit loctipletior.
(24) Id cst , adversus administratorem.
(23) Nota dc his actil)us prKsertim qti.xri iu rcbus Ecclcsiasticis :
de donatione , ut hic , de vetulitione , Supr. h. t. de mutuo .
vers. cred. Iiifr. h. t. cuiphyteusi i>ers. emphyteusis. infr. h. t.
(26) Domus ruinosa Eccicsiae in perjietuam enjphytcusim dari po-
test. lino in tcrliam gencrationcm tanlum , Aoi'. 7. c. 3. v. d.
c. 3. (■'. Aoc. 120. c. I. in fiii.
(27) /. 14. Supr. h. t.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
contraclu niliil ad lacsionem divinsc domus eilici : solilo
rcdilu ipiius rci , qui fuil cum (i) divino juri dcdicarc-
tur non rni/tuendo nisi in sextcwi parlcrn : uut , si (2J
ob clcidem dcniinuta fuerit , tunc pro conslante nunc pen-
sionc in cnipliylcusim de/ur. "j" Quod si res prctiosa (3)
quidem est , puruin tomen , aut nihil prxstat pensionuin ,
res siibtiliter wslinicinda cst , ut ex hcic pensio Justa con-
stiluaiur. Ea taiiien sola dcntur in cmphyicusiin , (jucn ad
hoc congrua vidcnlur Oeconomo et aliis gubernatoribus.
In AuTHEisT, de nou alicn. et permutan. §. Sinimus
igilur. col. 2. const. 1. scu iNovell. 7- c. 2.
C^Ed ct perniulare (4) Principi (5) licet pro re ma-
A3 jori , nieliori , vcl ivcjuali , si Rcspubtica hoc expo-
scit (G) , cl prat^nuitica forma super lioc proeccdentc.
In AuTHFNT. cuiisliliitio qusc cx adscriptio. §. quia igilur.
col, 5. til. 9. al. 7. seu iNov. 54- c. 2.
/Tcm sibi inviccni recte perniutant (7) cum utriusque
indcmnilnie.) corum stil. consensu inlerveniente , qui (8)
supra njeiuntur.
In AuTiiEJNT. de aJicn. ct cmpli. ^. Si vero quis de
pradictis. coJ. 9. lit. 3. seu Aov. 120. c. r.
Tem prcrdium propler onus (9) fiscidc inulile aliena-
iur , gesds ( ut supra ) conficicndis , eodem Juramen-
to prcvbtito , id cst , ([iiod alia de caiisa non alitnalur ,
nisi ut inununilus cjusdem venerandse domus servetur.
/
Non solvens canoncm per biennium vel rem deteriorem
faciens , privalur enipliyleusi.
In AuTHENT. de alien. et emphjt. ^. Si vero quis aut
locator. col. 9. tit. 3. scu JNov. 120. c. 8. et
de non alien. §. scire. col. 2. tit. 1. seu
]Nov. 7. c. 3. 5- 2. et 120. c. 8.
QUi (10) rem hujusmodi conductam vel in emphyteusini
occcptaia , feccrit deteriorem , aut cmphjteuiicum ca-
(1) Hic ca.siis rcfirciulus cst ad rcs Ecclcsiasticas , quarum rc-
diUis sok) tcmporc noii clade aliqua diminulus est. Dc anulogia ju-
sti jirctii fundoruin el rcdiluuni vid. Moliii.Tum tracl. de mur.
qu1r.1t. 5. n. 11 3.
{•i) Noii Iiic agitiir de rcmillciulo colonis reditu ob cladem :
agitur j)o(ius de locaiida rc P^ecle.Ma.sfica , cladc aliqua diminula.
(3) Prctio.sa jirffidia inU rdiim j)ariim aul iiilul jirffistant pensionum.
(4) liei Ecclesia.sticre certis casibus dominium permulari potest,
iit liic. *
(,5) Id e.st , cuin Inipcratore.
((j) \ ulo Salicet. hic. Scd ct compelli potcst Ecclcsia , propfcr
pubhram ulilUatcin , ut rcin snam vendat. Qua ratione et doini-
nii3 lenetcir aijriun suum oi^jiorluno loco silura ad crigendum iii eo
pati])uliini , rii^eiidaui\e crucem , pro supplicio de facinorosis su-
nieudo , magislratui vcndcre. Joann. Andr. m addil. ad Sp.cu-
lat. Ut. de exccut. sciitent. Hippolit. dc Marsil. in l. i- Jf'. ad
lee^. Coiit. de sicai: nuin. 9.7. Kaudcinqiic ob causani vieiuus cogi-
ttir viciiio vendere viani jii.slo i^retio. Doer. (juast. 3i2. nuui. 2. Aits.
(7) Eccle.sia; scilicct doiuinium.
(8) Meiatum e.sl in refcrcntc , addc c. ult. de reh. Eccles.
(y) Piwdia propter onus fi.scale Ecclcsiae inutilia alienari possunl.
(10) Id e.st , qiiicunque, sive pri\alus, sivc alia Ktclesia.
(11) Conlinuuin scil. triennium e.\|)cctanduin ist inttr privatos
JSw. 7. c. 3. ' ■
(!■.<) (^)iud si Knescrit ? Baldiis praesenli nsn , non oerpetuo priva-
n j,o.ss,. putal. /. 3. /,;/>-. dc hcato. La^sioncm inlelligc , non mo-
dicam, ,uea piO|,riclatem dolo vel lata cul|.a datam. Ouid si co-
oiuis iguorct vivat ncciie , j.ensio tamcn Eccleoue solvatur ab tius
puH.u-alore? l..,pell, non jiotcril , riisi ,,robata coloni morte , Ll-
nn jier famam aul coujeeturam : pr.esuuiilur eu.m quis vivcre ,
vule Alciat. 1 . /;rav//w/-t. 4 ]. ^ '
V»^) gui re male ulitur , ea cxpelli polbst : quod in Galli.i lo,.
nonem per bicnniuni (n) non soherit (12) , hac lcge re-
pelli (i3) potesl (i4) : ut lamen solvnt totius tcniporis peii-
sionem , et id , in (juo rem loesit , resarcint : non (i5j re-
pctiiurus , si quid inipendil nomine meliorationis .
In AiiTHEWT. de alien. et cmph. 5. Si vero aliquis
volucrit. col. 9. lit. 3. seu iNovdl. 120. c. 2.
TJAlc usus prccstatio locum habet ia omni domo religio-
JLJ- sa , (iuo fmito , res utraque pleno (16) Jure perve-
niat in domuni Jcim diclani : nec iributis (juidcm gravidu
majoribus sit ea res (juce dutur invicem , ei ejusdcm re-
ditus sit.
Si quis donavcrit oratorii seu xenodochii aul nosocomii ,
aut ptochii construendi causa.
i5. (17) Imp. Zeao.
SI (18) quis donaverit aliquam rem mobilem vel (19)
inimobilcm vel se movenlem (20) , aut jus [ aliquod]
pei-sono3 Martyris aut Pronhetae , uut Angeli , tauquam
ipsi postea oralorium ffdiricaiunis : et uonalionem insi-
nuaverit (21) , apud quos nccesse est , cogitur opus (juam-
vis (22) nondum inchoatum lucni , pcrficcre per se vel
per heredcs , et pcrlccto operi darc ea . qiicC donatione
contineutur. Idem et in Xenodochiis , et ^osocomiis el
Plochiis obtinet , liccntia danda Epibcopis et occonomis
convenire ipsos. His vcro adimplctis , administratio secsiu-
dum ea qua? his , qui liberalitalcm exercuciunt , visa lue-
runt , et secundum proescriptos fines fiat.
Rescissio eorum quce tempore tyrannidis fuerant innovatn.
16. Impp. Lio et Anthemius AA.
Scbastiano (^3) PP.
Ecernimus , ut antiquatis ac inhrmaiis fundilus his
quse contra ipsum orthodoxae religionis Deum quo-
D
cum non liabet , v. qu« notavi ad /. 2. Infr. de jure emvhrleutico.
(14) Nisi inlra modicuni tcmpus morara purgaverit : modicum
puta dici uniiis. Bald.
(i5) /. 2. Iiifr. dc jure emphytcutico. Nov.'^. c. 3. N^well. ijo.
c. 8. ahas si non fmsset iu culpa , lepeliturus. /. 3. Infr. de jur.
cmphyt. -^ *
(16) Id est , directo.
(17) Contii interpretatio. Hanc antcm lcgcm cdidit Antonius Aa.
gustinus. Ahain cditionem habet Cujacius 12. obs. 2S. sumpUin
ex 3. Ecl. 3. fol. 35. ^
(18) O i^v<>i(ruiisys; ^wjfasfx» etc. ab eo qui donalionis in»tru-
mcnluni confiei curavit ad extruendum vel oratorium . vd xeno-
nium , vcl nosocomium , promissa pcr Episcopos et ceconoinos cxi.
gautur : niluloininus tanien arbitratu suo rcm adminislret. Syiio
psis Basd. 3. ex tit. 5. c. 8.
(ly) Nota l.rec rerum genera ;,/,,,,, , <i.;,,„, , ayr.^.V.TO, ,
fi<x(ov : qmlHis addi cupio quod scrijisi ad /. ^3. /^: de F. 6isn.
adde /. lo. ff. de usurpat. et usucap.
(m)) Moventia sejiarantur a nioliilibus. Ut ia /. 7. C. de bon.
qna: lib. vid. Joaun. llobcrt. Rccrpl. lcct. 1. cap.' 3o. Ans.
(■;*i) Instrunientum iusinuatse donationis Grieci lupsxfrKiv ut
uytxKsv inslruincutiun cm|itioi.is , v. Cuj. d. loco.
(•.!i) l!cs ita liabet : Olim donatio re perficiebaUir , hodie vero
con>cnsu /. 10. D. de donarionibus. sine acceptatione non est /. 8.
5. 3. />. de bon. lib. ct in illo loco Terciitii , Dos Pamphilc est
deccm tatenta. Pamph. Accipio. Nisi dixissct , Accipio. dos uon
c,«ct , iuquit Donatns. Debct igitur donalarius scirc rem sibi d<>
nataiu. tt boc cst , qund Gneci dicunl donationein /uovsfttpZ; fa-
clain non valere : c.\ccpto lamcn casu hiijusce legis , qno donatio
faeta ( insinuata tamcn ) valct ;cxt« (io,ou.iri'.x:> ex pollicitatiyne ,
vide Cujacium d. loco.
(23) Mde qiiK bcnpsi ad /. 9. InJ}-. de iiicestis.
76
LIBER PRIMUS
dammodo (i) facta sunt , in integrum restituantur (2)
uuiversa , ci ad suum oitlinem revocenlur , quce aute pro-
fessionem (3) nostra? niansuetudinis de orlhodoxse religio-
nis fide , el sancti.ssiniarum Ecclesiaruiri cl raarljriorum
slatu iirmiler obtincLanl (4); his , quae conlra hsec tem-
pore (5) Tjrannidis (6) iimovata sunt , tara conlia ve-
iierabiles ecclesias , quarum sacerdofium gerit beatissimus
ac rehgiosissimus Episcopus Palriarcha nostrae pietatis pa-
ler Acacius (■^) , quam contra ca:leias , qua? per diver-
sas (8) proviucias collocatae sunt , necnon et reverendis-
simos earum antistites , seu de jure saceidotalium creatio-
imm , seu de expulsione cujusquam (9) Episcopi a quo-
lihet his temporibus facta , seu de prauogaliva in Episco-
porum concilio , vel extra concilium arite alios residendi,
vel de privilegio Metropolitano vcl Patriarchico (10) sub
iisdem impiis temporibus , penitus anliquandis : ul cassa-
ijs (11), et rescissis , qus per liujusmodi sceleratas jus-
siones aut pragmaticas sancliones aut constituliones impias
sive formas subsecuta sunt , quae a divae recordationis re-
tro principibus aute noslrum imperium , et deinceps a
nostra mansuetudine indulta vel consiituta sunt , super (1:1)
sanclis ecclesiis et martjriis , et religiosis ppiscupis el cle-
ricis aut monachis , inviolata serventiir. -j- Sacrosanclam
quoque hujus religiosissima; civitalis ecclesiam , et matiem
nostrae pietatis , et Christianorum orthodoxse religionis
omnium , et ejusdem E.egiae Urbis sanclissimam sedem ,
(1) Id est , quocunqiic modo : vel dic , in Deum factuni vide-
n , quod in ejus Ecclesiam factum est.
(2) Ad intellectum h. I. vide Cujac. lib. 3. obseiv. 19. Et cau-
sam , se^j historiam , ciir haec lcx fuerit lafa , vide Baron. tom. 6.
^nnal. ad anniim Christi 472. fol. 225. Gnidon. Pauciioll. i'ar.
lect. Ub. 2. cap. i65. Ans.
(3) Profectioncra : et recte : intelligit autem suum profugium
in Isauriam inctu Basilisci.
(4) l- 22. Infr. de Episcopis et cleric.
(5) Tyrannidis tempore acta adversus Ecclesias anfiquanfur.
Gotk. Vid. Panorraitan. consil. 61. Ans. Dc tyrannis hoc nolalu
dignum suh Gallieno ct Valcriano tri.ginta tyrannos im|ieriuin Ro-
nianum dchoncstasse , et hiuc inde di.^^cerpsisse , "\'aleriano ip^o
bellis Persicis occupato : Gallicno ejus filio abdoinini et ventri ita
nato , ut dies ac noctes vino et stupris orbem tcrranun perderet ,
ut vel mulicres eo melius imperareiit. Trcbell. Pollio in Gallien.
et 3o. tyrannis. Aliis ctiam tcmporihus , sui , hoc est , alii quo-
que tyranni fueie : de quibus v. 2. Evagr. 7. et 16.
(6) /. 6. Supr. h. t. Leo intelligit Basilisciim , qui fere bien-
mo Oricutis imperium tenuit , ct in eo Chalcedonensc conciliuin
ac Leonis tonuim condt mnavit , missis ad universas Episcopos lit-
t^ris , (\uAs jjuXKa.^tx<; tyKVKKiHi , Evagrius et Niccphorus vocaut :
Acacio Palriarchae Coustantinopolitano raultas subditas provincias
ademit, parumque abfuit , qnin ipsum expcUeret. Suidas in vocc
&*<riKttrKO(. queraadmodum mullos ctiam Episcopos cx variis iirl)i-
bns expuht: sed opera Hanarii , de quo v. ad l. 14. Supr. h. t.
liasilisco cxpid.^o Zcno imperium rccepit , v. Niccphornra E\a-
gnum scliolasticum 2, c. 3. et seq. Thcodorum auagnostem /. 2.
/.onarain in Basihsco , Procopium , Jordanem , qiii hanc legcm
constituit, qiia mfirmantur acta Basilisci. De eadein (yrannide Ba-
Silisci , adde /. ult. Infr. de incestis . De tyianuide Odenati ,
V. /.4. C. de ingen. manumiss. Trebel]. Poll. in Odenato et
Zenobia . AvuHi et Cassii /. 7. Lfr. ud l. Jul. majest. Li-
cinn /. I. C. Theod. de infiirmandis his , quoe suh tyrannis .
Maximi /. 7. C. Theod.' d. tit. Herculiani /. i3. C. TheoJ.
ib. de Totila adde pragmalicam Justiniani c. ult. his adde
iiartoli fiactatum de tyiaimis : et Baldum hic explicantem , qui
sint tyranm , v. Cujac. 3. obs. 19.
/«N ^^!'"'^''^''^ t^onstantinopolitanus , de quo supcrius dixi.
(») tpistolas , lyKUKKly; intclligit , de quibus dixi Supr. h. t.
(9) td pcrpetravit Baailisciis apud Antiochiam , Alexandriam ,
^.phesum , Tharsura , Chalcedonem , Hierapolim , Constautiau. ,
Theodosiopohin , Mopsuesliam.
(10) Praerogatfvain. vocat Ux 6, Suvr. h. t. prc-erosafiva hrec ad-
sidendi et pra;cedeudi autc aiios fu„ , /,^,, h. t. uudc Tpo.op;»
privilegia et honores omnes super episcoporum creationj-
hus , et jure ante (i3) alios residendi , et csetera ornnia
f|uae anle nostrum imp-^rium , vel nobis imperantibus ha-
buisse dignoscitur , habere in perpeiaura firmiter Regisc
Urbis intuifu judicamus , et sancimus. Datum 16. Ka-
lend. Jan. Armatio V. C. (i^) Cos.s. 4"G.
De alienalioue , oppignoralione et emphyt. rcrum ecclesice.
17. (i5) Imp. Anastasiu.s.
PRivilegia magn.e Ecclesiae Conslanlinopoleos (16) , et
sub ipsa administratarum et sustentatarum venerabiiiuru
domorum ciislodiuntur.
§. i. Aliae autem Ecclesiac et monasteria et ptochia el
xcnodochia el orphanotrophia ejusdcm civitatis el confi-
niorum ejus , el quae sub ordinatione Episcopi cjusdem
sunt , quique ab eo ordinantur Metropolitas , aiit ;:ui ab
illis , imiiiobile quid aut civiles (17) paues ne aliei/aiHu ,
nisi utilis sit venditio aut liypolheca , aut permutatio, aut
perpetua emphyteusis. Hoc est , quando prctium cjus ,
quod venditur (iB) , aut mutuum , quod siib hjpotheca
sumifur , profuturum est ad liberationem dcbiti ex succes-
sione coutracti , aut ad usus alios necessarios luco vene-
rabili impendcntes , aut ad aliaiQ magis nocessariam rem
redimendam (19) , aut ad imminentem venerabilis doruu*
restauratiouem : et si perinutalionem (20) faciauf , eam fa-
ciant curn (21) re magis necessaria, et rediliun non mino-
rem eo , quod datur, habeute , et emphjteusim (22) quo-
etiain dicitur. Ccdchat uni Romano Constantinopolitanus Novell.
)3i. cap. -2.. Ditfcrt aiit privilegium patriarch;e a privilcgio me-
tropolitani. Sunt enim inferiores metropolitani patriarchis ti.e ar-
chiepiscnpis : superiores tamen sunt Episcopis , vide Cujac. hic.
(11) Adde Authcnt. cassa ct irrita. Supr. h. t. Hiiic Baldus ,
inia fiicta teinporc tyrannidis justo dominio adveuiente cassari de-
oin
hcnl. Baldus A/c , ct Kolandus a Valle 1. consil. 4. num. 24. a;».
negaiit fyrannum praescribere posse dominium : seu dominium ty-
ranntciim pnescribi posse. Eodem modo intrusi nunquam pra^scri-
biuit heneficium. c. 12. qucest. 2. can. aliennliones. ininiis legiti-
rae quffisita diguitas vel oflicium etiam nou pr.TScribitur, /. 55. Infr.
de decurionibus. adde /. 11. Infr. de liberali caus.
(12) Vaient tamen emancipationes , donatioiies insinuatae , vemli-
tiones , .scntenfiae , arbitria , compromissa , pactiones , professiones ,
depo.sita , ct similia tempore tyrinnadis facta , de quibus v. /. 9.
C. Tk.de infirmand. his quce sub tyran. etc. lib. i5. tit. i\.
Bald. hic , etiam de statutis , proce.ssibus , et judiciis , ct contra-
ctihus , et testimoniis, de eleclionibus praelatorum fdctis sub tyran-
nide agit. Valent etiam prc-escriptiones: cujus rei extat elegaus excm-
pluin a]iud Cic. 2. offic. ubi de Arato Sicyonio loquitur : cujus
meminit Plutarch. m Aralo. Alias , quae tyrannidis terapore gesta
snnt , tyrannide sublafa , nuHius sunt moincnti : undc dicendum
vidctur , civilntein hello captam , si libertatera suain recuperaverit ,
reciiperare siia pristina jura , nomina et actiones ah ipso tyranno in
aJiuin tcinporc tyranuidis trauslatas : de quo vide Fabium 5. c. 10.
Hototn. quxst. 5.
(i3) Dixi dc Patriarcho supr. h. t.
(i4) Adde et Basilisco , sed hic in fastis omittitur ut tyianmis, et
quod ejus meinoriam damnaverit Zcuo. Quod accidit ctiani Eutro-
pio sub Arcadio et Honorio. /. 17. C. Tkeod. dc paen. ct Hera- '
cliano , suh Honorio , et Theodosio. /. i3, C. Theod. de infirm.
his , quce' sub tyrannis gesta sunt , /. 21. C. Theod. de poenis ,
vide Cujac. 3. obs. 19. et iG. obs. \if.
(j5) Interpretafio Coutii. Hujus legis meminit Noi'.'). et specia-
lcin appellat , directam scil. tantum ad Ecclesiam Constautiuopoli-
tanam , non gcneralem.
(16) V. /. 14. supr. h. t. Nouell. 7. i>i princ.
('7) noA<T.'X«'.' crtr>ia-::i.
(18) Res Eccleliastict vendi aut pignorari justis de causis potest.
(19) Puta captivos JS^oif. 120. c. 9.
(20) Res eccicsiae perinuiari potest , si id Ecclesias utile sit.
(25) Qiti rcm magis n^ceociariam , aut reditus non minoris adqui-
rit . non I.Teditur.
(':2) Rcs Ecclesiastica iu EinphytcosLm daripolcst. Novell. 7. c. 3.
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
ue [ faciant ] absque reJitus diminulione , aut de re seu
ossessione ininus idonea [ seu foenea (i) ] : nam quae
b slcrilitalcm daranosa sunt , donari (2) et concedi
ossunl.
5. 2. Id vero , quod gpslum erit , non aliter valeat ,
isi una ex supradiclis causis in actis manifeslelur , J3j-
77
clesiasiicis rebus , et in praeteritis (i5) aut prsseniibus.
5. 5. Existentibu5 autem rebus mobilibus extra (16) sa-
cra vasa , et sufficientibus ad dictas causas , cesset neces-
sanarum immobilium rerum , et panum (17) tam alie-
ualio quam hvpotheca.
--.'mr , iiy~
intii quidem apud Magistrum (3) census (4) : in pro- De reclllu (cdesm Constant. assiendlo , ut exeauice
ir)cn.5 autem apiid defensores (5) ( civitatum ) proposi- gfatis fiant
s saMclis scripiuris (6) : et pro Ecclesiis quidem pra^- ,8 (18) Jmp. AnastaSius (10).
nlibus Oc-conom.s (7) , et qui in his morantur , cleri- l^/TAgna elc. Constitutio adsignat magna^ ecclesijE Con-
s : pro (8) monaslerus aulem , praesentia requiritur Ab- IVl stautinopoleos , septuaginta librarum auri rcditum
itum, et ca:terorum monachorum: pro ptochiis vero ad- eam ob causam , ut scilicet exequi^ (20^ siue sumpiu et
unstratons, ct m.mstrorum , et pauperum : pro xenoni- gratis fiant in urbe Constanlinopoli.ana ,'et usrme ad no-
is aulem , admmistratons , el omnium , qui invenien- vos (21) muros , et Blachernas (22). Nam Sycce ( seu
r , min.stroru,,, gubernationis : et similitcr in orphano- Svcornm (aS) transitus ) pars sunt civitatis. Statuit con-
>pl)ns observator (9) : ua ut obuneat , quod plui-i- ira delinquentes poenam quinquaginta auri librarum
is (.0) placuent , conscnf,ente etiam episcopo locorum , Be insinuatione donationis.
quibus consuetum est fien. Non valente Magistro cen- 19. Imp. Just.nianus A. Menn^ P P
5, aul delensore se excusare , quominus suscipiant ac TLlud , quod ex veteribus legibus ( Jicet obscure" positis ^
mprcbendant vcnerab.lem domum , in qua talis confici- 1 a qJibusdam attentabatur , ut ^^o^a/.-oVrf^irs ner
r acl.o mdcnn.ter , et defendant ipsam : ..ubjiciantur piis (25) causis fact^ , licet minus in ac^s int maL 2^6>
Et'nt ^'''TT"""' ' ^'^''^ '"" ^''^''^'■"™ ^'S"" ''''''' ' ^^'"^" ^«^«^''«"M certo et dilucido jure laxWus •
Et pos h^c fiant instrumcnta mentionem facientia can- ut in aliis quidem casibus jura vetera supcr^ntimandrdol
um et monumen ornm confect.on.s , et appellatio- nationibus intacta maneant.' Si quis vero donalione u^
. (1.) eorum,qui adfucrunt, et ap,Kl quem confecta sunt. que (27) ad quingentos solidos in quibuscunque rebus fel
S- 3 S q„Hl antem suprad.c.orum pr^termissum fue- cerit; vel in (28) sanctam ecclesiam , vel^n xenodo:
Jnn r ' ^''^' *J"""- ""P^"'" ^'^'^'^"^ 'P^^ '' ^'^'"™ ' ^^^ '" nosocomium, vel in irphanotropWum
cied.to et prel.o , qm vero m permutationem accepit, vel in p.ochotrophium , vel in gerontocomium 20 vel
id (i3), quod dedit, et id qnod cepit , amittat : qui in brephotrophium , vel in ipsos%auperes , vel in aLam-
d naiZeij; veTc"r -^'^^ P"^'r -•^^-/--P'^ -"-i- civit^atem :'ist. dona^ioneLtilim cirla ("o)'a "
LnrTn^..l r''"'^ ™ confectiones convalescant (3i) , sin vero \.nn?'ons
.^pu^, etquantuatem alteram , quanU est id, quod da- quantitatis donatio sit ( excepta^S^) scil. Lperiali do-
§. 4.-Locum autem habent pr.dicta , et in fUturis Ec- "0^^^^^ Wijf ^aiJ^^^^X^ciC!^
:i) H *»*rshZ{ dvips onot , lilnc foenea possessio. ivono: tk
mi ^tI^"''*''!''"'''' i"»crdum donari possunt , vel saltem non
1111 , u\m'. j. c. 12.
3) i)v Muf^iMro ccmus, vidc Noi'. Lcon. U
4) I..s..,u;,t,o„cs ficbant apu.i Manisfrum census.
r< T^ . ■^''- ^'^ f^<:f'-'»son/jus chniatum.
\ ^*"" «"«"«"fttidine alihi dicam.
£ododfii c?7T"''/'^-''' '' '^'^'"'■^ish-atoribns plocbii ,
vcnoucx.iiji , et orpli.tnoti-ophu. *^ '
^L'^'crl>mnLT°''''''"''""''''"*'T*'' '-«^""•it"'- i" alicnatione,
;>) 6.;i.Z.?phir "' ''"""'" ""^ n,onasterium pertinentis.
10) Plmil,„s quod placct , sequendum.
• '; Upotrtiyopm.
i>.) C.odilor Joe"«.«),','.
?^ ^ttL "■■ h 1--^ ^' ndmininr. et pcric. tut.
,-' ;.'"'' '■ 7- /"/>•• dc le^ihus.
S ^' c^vr.m*''"''''-''''' '■"'''' "'^^'^'^ ^'^ ' i"^''oandum a mo-
icra v^^ /''"" ''"'* ' ^"* -'«^•••'' snpcllectilc . Nec igi-
sacia ^.,^a potcrur.t pis.iorar, ? I,no pos.sui.t apud Gailos
17) Ciyilium .sciJ.cct. vidc i„ princ. suvr. h. t.
18) It.lcipicla(.o Contii.
i<}) Ni's.'clla ^Q.
.0) Excqnitc sine sun.ptu ct gratis flcri dcbent. vi.fc ]S\w 5q
-^'vi.ic-T?;,:;n.T-.r'2;c/" '""■ '""'"""• ''■''
|i) l)e qu.lM.s vidc /. 8. infv. ^c opcrfhu, puUicis.
1 crno'.!^ .?"! "'"'!i'." P''"'^'»"" Constantinopolita.ium , mulc
T>r,^:'r'77^''^"''^'--S'''- '^^- "''^' ^P"^ ^^''"^^'-
ijriiinu a. de bello sacro 7. Blasquema.
(23) Ts locus hodie Pera appellatur. vide Not^. 5g. c. 5.
(^4) Quid , si liberatio fiat sortis , non tis jraru.n ? Quid , si re-
muneiatio juris qu.nesiti , non quaerendi ? idem diccndum. At non
idcm in donationc facta ob prse,nium cma,icipationis ct mcritum
specialilcr cxpres.um , et confcssione judicialiter facta coram jujice
iiisiniialionis. Quid , si donator rcuunciavit ii.sinnationi , vel jnra-
vit ralum babiturum donationcm , non iasinuatara? IIoc nou pro-
der,l_donatori , nain qui ita jurat vd renuntiat , donat.
(2 )) Ut cst icdcmptio capti\oruin , /. 36. infr. de donat. Porro
de pnv,logii.s pi.ne causae vide hic Bart. et Ba!d. Socinu,n rc^. 3,o.
tdn cnumerat (yi. privilegin pice causcp- : Tiraquellu,ii m tvact. pfa
cau.sa; , ubi plura , hoc est , 167. privHegia enumcrat : Grassuiu
lib. scnt. ^, teslamcntum , qucest. 17. 18. 19.
(26) Id est , insinnatae.
(■27) Donatio ccclcsia; , vel paupcribus usque ad 5oo. aureos fa-
cta , valot : ctiamsi non insinuata sit. Jam fingamus ita douatum :
centum ex fundo A. duccnta ex fundo B. tieccuta ex fundo C. do-
no. Hujusmodi donatio estue insinuanda ? Si conjunctas summas in-
spexcris , crit , ut vult Bartolus et Baldus , insinuanda : sin mlnus,
non ent insinuanda cx Speculaloris scntaitia. Prior lamcn scntcu-
t.a vc-.or cst : propter actus unitatem , et f.audis vilationcm , v.
BaU. Juc. Gotb. Adde Paris. Consil. 77. ^o/. ,. Oldrad. cons.
2D2. Anton. Mc.cnd. controv. lib. 1. cap. 14. Ans.
(28) Piarum causaru,n gencra obscrva.
(29) /. 22. infr. h. t.
(30) Cilra Hal. ct ita restituit Lcunclavius ex Basilicls. .idde /.
36. mfr. de donat.
(3i) Nisi in fraudem alterius factaa : possunt cuim revocari , ut-
cunque .^int insinuata;.
(?>i) Vide /. 34. infv. dc donat. vide Novcll. 02. c. 1.
(33) Donatio facta pauperibus non alitcr valct , quam si facla
sit pr;Tscuti alicui, qui donationcm paupcrum nominc ratam ba-
l)cat. vidc Soci,ius r>'j?.To7.
(34) Judicis o.-.linarii , .scil. cujus tamcn dccrct;im noa est ne-
cessaruim. vidc Nov. i5. c. 3.
^8
L I B E R p R I :\r u s
pielalis jure suLnixa , prjcter Ci) eas, quas sptcialitcr (2)
oxposiiimns , inlroJucencla , veleruin scita supcr iutinian-
tlis donadonibus permulare. l)at. 52b. (3) Cont.
Dc annona militari.
10. (4)
NEc (5) ex sacra forma vel Arcliiepiscopi (6) jussu
niilitavis (7) ad oraloria , vel clericos , vei mona-
slei ia transferatur 5 quasi dcficicnlibus numero cor-
poribus.
Sequitur nl'a cpitotne a Contio in hunc cocliceni relata.
21. Inip. JtisTiiSiA^us A.
NEque (8) per sacras foruias , neijue per jussionem
Magistratuum , Jicet transferrej militares annonas aJ
pias domos , aut clericos.
De alienalione rei sacne.
22. Idem A. Demostiieni Prajfecto Praetorio.
SAncimus (9) , nemini licere , sacratissima (10) aique
arcaua vasa , vel vestos , ca^teraque donaria , <{ua: ad
divinam religionern necessaria sunt , ( cum etiam veteres
leges ea , quse juris diviui sunt , humanis nexibus nou il-
ligari sanxerint ) vel ad venditionem , vel bjpolhecam ,
vel pignus trahere ; sed ab his , qui ha?c suscipere ausi
fuerint , raodis omnibus vindicari tam per (11) reJigiosis-
pimos Episcopos , quara per Oecononios , nec non et sa-
ororum (12) vasorum cusiodes : nuUa eis aclione reliu-
quenda , vel super recipiendo pretio , vel foenore exigen-
do , pro quo res pignoratye sunt ; sed onmibus Iiujusmo-
di actiouibus respuendis , ad restitulionem eorum oniuibus
modis coarctari ; Siu auteni vel conflata sunt , vel fue-
rint , veJ alio modo immutata vel di?persa : nihilominus
yel ad ipsa corpora , ^el (i3) ad ipsa pretia eorum exa-
ctionem competere sive per iii rem , sive per condictio-
nera , sive per in factum actionem : cujus tenor in mul-
(i) Adcle ct donationcrn factam pro rcdemptione captivorura ,
ut et eorum , qui in custodia piiLHca sunt , qniLus fiicta donatio
etiam idtra 5oo. solidos , valet siiae insinuatione , l. 36. infr.
de donat.
(■2) Jura specialia non debent extendi , nisi ad similia , in qui-
bus aut par , aut major cst ralio , /. 10. j. Q- Jf- de excus. tut.
( fallit hoc in odiosis , /. 2. iuft: dc patr-ibus qui Jilios suos )
tuno enim uon fit {roprie cxtensio , scd incsse jure ici dicitur.
(3) Data videtur Jiisliniano A. )i. Cos.
(4) 54. Sfnopsis Basilic. 7. ex lib. 5. tit. i. c. 10,
(5) Tntcrpreiailo Lcunclavii.
(6) Alii !^'giait dp)(^ovsuy. Cujacius lcgit etpx"^Vi ' '^. obs. 28.
(7) MiJilaris annojia ad oratoria , cleacos , et monasteria non
transferenda.
(8) Interprctatio Contii.
(9) Huc referenda cst sanctissima Ambrosii sentcntia , quoe of-
ficiorum libris continp.tur.,relata incan. 70. aurum.caus.ii.qucBSt.2.
Aurum , inq^uit , lialjet Ecclcsia , non ut servct , sed ut eroget et
sulivciiiat in nccessitatiljus. Quid opus est custodirc , quod niliil
adjuvat? et post, Nonuc mclius conflat sacerdos pro alimonia paupc-
rum , si .diqua suJjsidia dcsnnt , c[u;im si sacrilegus , contaminat et
asportat tiostis ? et vost , melius fncrat , ut vasa viveutium serva-
res , quam inetallorum. Dices , timui , ne templo Dei ornatus de-
esset ? Aurum sacramcnta non quccruut ; ncqiie auro placcnt , qupe
auro non cmuntiu- : ornatns sacrorum , rcdemplio cst captivorum;
et post , in his triJins generibus ( alimcuta panperum , captivo-
rum rcd nqitioucni , ct mortuorum scpulturam intelligit ) va,>a Ec-
cle<iie etinm iniliata ( }ioc cst consccrala ) confringere , conflare et
vendcrc licet. il;i3c sanctus Ambiosius.
(10) 5- 8. Jnst. de rerutn divis. /. i. infr. de sepulchro , No^*.
7. cap. 8.
(11) Episcopns.potest pro rebus s^cris sui Episcopatus agere.
(12) Vasorum sacrorum custos n-.ijutiXidfxii? '• ^ou. ^o. cui nsf
u>iK!^ Ecclesi,!fi commissa , Theoph. §. 8. Inst. de rerum dwis.
JLocus ubi ea vasa custodita , K(i^.ii\:<^xs'io-^ i ^' x(!fj(,tiK'<(t}ti\x-4.-ic'.<.
Aof. ^o. c. 4- itijiu, l. 20. §. I, injh. de agricolis , ct censitis.
lis , et variis juris arliculis saepe cst admissus ; Exce-
pla (i4) videJicet causa captivitatis , [ et famis ] in loci:
his , in quii)us Jioc ( quod aliomiuaifiur ) conligeril: Kan
si necessilas fuerit in redemplione captivorum , tunc t
veudilionem praeJatarum rerum divinarum , et hvpolhe
cam , et pignoraticmes fieri conoedimus : quoniam non aL
surdum est , animas (i5) hoinuiura rpiibuscuintfue vasis
vel vestimentis praeferr'. Hoc o!.'linente non solum in fu
luris negoliis , sed etiam in judiciis pendentibus (i6j.
In AuTHENT. de alien. et emphjt. §. penult. in fin. col. q
lit. 3. seu jNovcII. 120. cap. 10.
TjRcrterea sit habeat Ecclcsia supnrf.iui (17) vasa , cun
J^ il bilrix sit , ncc aliunile folvere possit , ne quid im-
mobile alienetur , vel distrakutur : iniegra ea ( gestis hi
bitis corani eo cujus est loci ordi/iatio ) vel aliis locis vt
nerabilibus oblatu deiitur , vel conflata cuilibel alii vendan
iur , quo magis debilutn pcrsolvaiur. Qui au'<:ni ac<eperi
Jioc contra hanc observalioneni , eisdeni vctnis subjuceat
qucc in rebus inimobiliLus sunt prodiun.
De lucralivorutn inscriptionilwi.
23. Idem A. Demosthem i-*r.cfecto Praetorio.
SAucimus , res ad veuerabiies Ecclcsias , vel xenones
vel monasleria , vel orpiiauolrjjhia , vel ^eronloco
mia (18) vei plochotropltia , [ vel nosocouua, ] vel bre
pholrophia , vcl denifjue ad aliuJ tale consortiura deicen
dentes ex qualicunque curiali (iq) liberalitate , sive inle
vivos , sive mortis causa , sive m uitimis volunfatibus ha
bila , a lucrativormn (20) insoriplionibus (21) libcras iin
munest[ue esse ; lege scilicet , quae super Jiujusmodi in
scriptiouibus posita esl , in aliis quidem personis suun
robur obtinente : in parte autem Ecclesiastica vel aliarun
domuum , quae hujusmodi piis consortiis deputatse sunt
(i3) Libellum observa , Peto rein , si extat : ali'is , si non ei
tat , cestirnationein.
(i4) D. §. 8. d. c. 8. A^oi'. 65. Not^. 120. cap. 10. adde k
qu. 2. cart. Aus^uslino. 1. can. Apostolicos i3. can. et sacrorui
14. cun. sacroruin i5. can. sicut 16. et can. Auriini ecclesia hi
bet , nonr ut seri'et el can. Gloria cpi<;nopi est , pauverum inopu
proi'idere etc. Ob cam causain Socrates 7. c. 21. narrat Acaciui
Amidenum episcopum conflasse vasa oninia aurea et argcntea , ho
clericis dicto paiam , c 5-f«'s ^Miiy »Tf ^ij-Kav, hts iroripi'^-} •j(P>i<r.
St; >«p 'oliii , 4(J« ttI s: , iirs! ^i; trpoa-lcfi^ egiv- Cur smiije e.
illud Ale.\anclri Imj)eratoris , iu sacris quid facit aurura ? Pcrsii
siitvr. 2. in fin. vide Cujacium ad Novell. 7. Estat et aiiud eseii
plum elcgans de veuditis vasis Eccle^ije , ob famera publicam a Cj
riilo Hicrosolymorum cpiscopo , cujus meminit Sozomcuus 5. TVif
37. Trndit quoque Vicior lih. i. de persecutione P^andalorum
Caittiaguieusem cpiscopum , ut captivos a Yandalis et Mauris libe
raret , vasa aurea , ct argentea vendidissc. Ita Marius et Carbo ad
versus Syllam diffidcntes aurea atque argentea tempiorum oruamei
ta couflarunt. 7. Vider. 6.
(ij) Animas hominum, vitara , sc. et corpora , vasis et vest
mentis quibusvis praifcrre oportet.
(16) V, /. 7. iifr- de hgib.
(17) Yasa supcriiua ecclesi^e distrahi possunl , ut hic , et Noveh
120. cap. 10. Lignea quaedam olim eonstat fuisse j de quibus Bod:
facius intcurogatus , an licerct in v.isculis ligneis .sacramcnta confn
rc , re»pondit : Quoudam sacerdolcs aurei ligueis cal.cibus utebar
tnr : nunc e Contrario lignei sacerdotes aurcis ulur.tiu- cahcibus. v
acta Concilii Triburiensis , cap. 18. et de consecralione , distinct
1. cap. 44-
(18) /. 19. suj r. h. t.
(19) ISosiell. i3i. c. 5. in fn.
(20) Vide /. un. infr. de iinponenda lucrat. descript. Lucrali'
tituli siuit, hercditas , legatum , fideicommi.ssura , donatio caui
mortis , donatio inter vivos , dos , dnnatio pro^tcr uuptias : OO
emptio , non pcrnmtatio , vide Cujac. ad d. l. un,
(21) Descriplioiiibus,
CODICIS IlEPETITiE PR^LECTIONIS.
igorem suum , pietatis inluitu , mitigante. Cur enim non
ciamus discriiuen (i) inler res djvinas et huinanas ? et
uare non compelens pracrogativa c«lesli favori conservelur?
^. 1, Qii;irn oportel nou solum in casibus , qiios futu-
im tenipiis creaveril , scd eiiam in adliuc pend.'iilibu.s et
idioiali termino , vel amicibili compositione iiecdum (2)
ipilis oblincre.
§. 2. Kecilala Soplimo (3) miliario luijus inclj t£e civi-
lis , in novo (lonsi^torio Palulii Justiiiiuni.
De tempoie aclnmis loco jno compclcnlis , de actionihus
ex Lcgcilis , i'cl fiile.icommissis.
24. Idcm A. JuLiAjNo P.
T inter (/|) diviuuin publicumque jus et privata com-
moda , coiiipitciis discrelio sit : sancimus , si qiiis
quam rclitpiciil hcrcdilalcm , vel h-gatum , vel fidci-
'nmissum , vcl douationis titulo aliquid dcderit , vcl
udiderit , sive sacrosanclis Ecclesiis , sive venerabilibus
iionibus (5), vel ptocholrophiis , vel non asleriis niascu-
Him , vcl virginum , vel orphanotrophiis , vel brepho-
qdiiis , vel gcrontocomiis , necnon (6) juri civitatum ,
1 douatorum , vcl venditorum , ve! rehclorum , eis sit
)ga-;va exactio (j) , nulia lcmpornm solita pra^scri[)tio-
coarlanda. f Scd ct t-i in redemptionem capiivorum
asdam pecunia^ , vcl res rcdicla) , veJ Jesitimo modo do-
loe sujit : et carum cxaciionem longissimam esse censc-
is. •]- Et nobis quidem cordi eral, nullis lemporum me-
hujusmodi actiones circumcludi : sed ne vidcamur in
fimlum hanc cxKndere , longissinuim (8) vi(« homi-
m l('m])iis cligimus , el non aliler eam aclionem finiri
icedimus, nisi (9) ccntum (10) annorum curricula ex-
seruit : tunc cnim tantummodo hujuscemodi exaclionem
;i) Z. 23. iiifr. h. t.
>) l.j. infin. infr. clc cnntract. iudic. addc Nr>i>eIL n
i) J\oi'eiL 1 18. •' ^- '^ ■•■ •
'" fin. Sciuimum iiiiliaiium palatiiun , qiiod
novnni consisliuiiiin
itur. vidc CtiiiK.
:i).Vi,l,; /. .^.,i.
aliiiil sacrniii ,
f ; Ji;s cst ]inl)lifMai v< 1
1(1
iniaiui.s
jnri diciin-
in suliiiil.u) Consiaiitinoiwlcos, in qiio Ju.sl
" ' '■""" ^'xlnixcrat : quod ct stmuUdlcv' Septimum
. ■'D. ollS. 3.
xiil'}-. ]i. t. Porro qnod Ansonius sic dlstin-uit
Mil.liciim ct privatum, ad ^,y',ou!x, rcduc. ])o1
v<l j.nvalum , PuLlicum aliud sacrnm ,
111 lu.iVi^lraliiius. vidc Cujac. iS. ohs. 33.
,>) Xrn.^ms >(.(■,■ „on nuxlo ])cici;rinornm Iiosnitia , sed fcrroto-
n s.,,u(,can..a. Imo ct qualihct l,os,.itia. H^h. Polli^x 3 ," 4
(y) \^.lc q.KP scrips, c,d l. ,G.# ,/. ^,,rb. lis^n. ^
,-L 1!^1:.. ''"'" r'''' ' ■^'"''- "■■"'iJione , dominium rcrum cm-
■um , donala,u,„ , l,.j;atarum , tiansit^^in 'Ecc-losiam'": dnmmo.lo
icnad,,u..s„u,n,„, ,,,,„;,,,,. Polc-l cni.n Ecclcsia nLstincrr c
n .caic l.cu^ icu. l.ujuslcnis. vidcMolin.i.co,..,,,.,. ^. V"T hf
\ \i l'-^^; J '''"0-"ct. L 8. m fm. [f. de. usufruct b. ' ' '
Iiiin annis vivci-c: dc
/,,r.(:(rj«,lam «„«,/,/n"8.Contra Dccius in l.nll irfr.cJe c.lict D
'■lani, H d>i Molin. rt Mcnocl.ins 6. '^ ciu.t.lK
imc c\|.lual , (luanidli! lu,n
^^citn:
ictnnt nonnnlli, (7uciiililict ,)i-;rsumi
qna i)rivsum,Mioiie v.AIcial. i .;),ym,/w;,<.44.
,,„..,, ,, , , rrn.^^um/jt. 4p. uhi ,^,lc-
|"ii'ii, (luamdii; honio vivcrc i-,rwsumatiir: di.\i ad / 5
'■■ J"i'"o >',mr. Oricum quando quis pr.Tsumalnr mortnus , •i-id!
acl L (.. J/. ,/e Senulusc. Silanicwo.
f)) ^"
'• <). qua; ad occidcntalcs Ecclcsias pcrtlnct , ut Ii.tc ad
dr"^".',:,,; '' '"^'''''^'' "*• H„ic pnr.scri,,tioni ccnlum annorum
uia inia .innorum pra-scriplio sul.sliluta c^f , pcr Now. ,,,. c.
evanescere sinimus. -1- Sive itaque memoralis reh'giosissi-
niis locis vel civitalibus hereditas , sive legatum vel fi-
deicommissum fuerit relictum , sive donatio vel venditio
processerit , in quibuscuncjue rebus mobitibus , vel immo-
bihbus , vel se moveiilibus , sive pro red.-uiptiotie capti-
vorum quacdam luerint derclicia , vel douaia ; sil eorum
pene perpetua vindicatio , et ad annos centum ( secunduin
(jiiod jain dictum e.st ) exlendatur : milht aha exceptiono
tcmporis inliibenda , sive contra primas peisonas , sive
contra h('redes vel succes3f>res eoruoi moveaiur.
§. I. Iii liis autem omnibus casibus , nou solum pcr-
sonales aclioncs danius ^ sed etiam in (11) rem , et hjpo-
fhecariani , secundum nostrac constitiitionis tenorem , (lua;
lcgaiariis et fideicoramissariis hjpothecariam donavit : et
siipiadiclis omnibus unum tanlummodo (eriiiinum fia) Im-
niaiioe vita) (i3) i/nponitnus , id est , centiua metas an-
noruni.
^. 2. IJaec autem omnia ohservari sancimus et iu his
jam in ju-
P. P. A.
casibus , qui vel postca fuerint [ nati ] , vel j
dicium deducli sunt. D.
Coss. 528. Golli. 4^
D. ]N. JusxtrviANO.
de ecclcs.
9. lit. 14.
cap. 6.
tit.
al.
(j.
pro
De prjEscriptionibus , in auth
tcmporalibus autem. col.
s(;u IS ovel . 1 3 1
QUas (i4) (tctioucs alias deccnnalis , alias uiccn/udis
(dias tricennalis prcvscriplio excludil : ha^ , si loco rt-
ligioso competant , qucidraginta annis excluiluntur :
usucapione tricnnii , vel quadriennii prcescriptione in suo
robore durantilms : sola (i5) Roniana ecclesia guudc/ite
centuni annorum spalio vel privilegio.
'o . a. .j\j. au. ULilicaiiuun» ixiii*uiAx luliuijiu lll .,, iujllb (iCCltiaCar, In-
fieri , nt annum 100. homo non e.\cedat. iiadcm fuit opinio ^-
ptiorum rclata a Plinio , 11. c. 3;. Varro 5. de linsua Litiua
,.,! __ - ■; I :„,: „•. _ ■ ", ■ '
c. Ct. ct ita qiiiie privalis comi-^etimt actioncs , cx-
. ohseiv.
ad lc
unliir ,n-:x-scrii,lion,- anno,-„m 3o. qu.T Ecclcsiis 4o. vide Cujac.
, , III. An hnpc corrcctio ctiam norli-
y^aui captivornin rcdimcndorum o;,usa rclicla ? Thcollorus
]',', m . '"■ "'■^'•^^ P«V"''"'" = »"'V<nur , quod i,l noniinalini noa
. J' ot;at„n, , „| ni Ecclcsiis : vcrum i<l
i-it. i. BcmL ;,. c. 3. vide Cujac. c. 34. d,i prascr.
q.ioque aliropatum cs.sc
■V ,,- , . "• ■" ""^ v.uj.n. c. o^. rt<; prcEscr.
o I.oucm |,i,c gaudcl Rcs,)ublica , et civitas. vidc Hart. B.ild
.""';"• ""• '"''• ^''''*'^- Afflict. rf.c». G7. r.oland. a Val-
.fiA '^"'■'l"'^''- 1'^- "■ 3o. A. Gahricl tit. ,Ie pra:s. Con-
'6. Ans. Causam ef historiara cui
ct qua occa.siono hicc lcx nale. C. dc lion
"t , post Procopium et Suidam «arrat Grot. Jlor. spar. hic
S. L. Cur ccntiim anni vitai honiinis longissimum tcmpus hio coi,-
stitniintnr ? Dioscoridcs coinmcntiliam haiic ralioium adfcrt, uuud
cor liominis ad annos 5o. crcscat duabus dracluuis 'a sinoulos au-
iios : a 5o. ad ccnfesiraum anuum totidcm dr;ichmis deciescaf. In-
de "
?yp
seculum 100. annorum spatium , lonsi,ssim;e vit;c in hoiuinc csse
reCdt Indc iii ludis scculaiilnis iirreco jiopuiuin ad cosdcm ludos
vocahat , quos neino unquam vi,lissct aut viiunis csset. 7. Pliu.
rc;t!is iii .<!^culares. Ccnsoriiuis di; dif. nat^di. Plalina in vita Fa-
hiani. Trel)ell. Poll. in 67((;«/<'o di.vit 120. ;iimos homini ad vivcn
(;3u,n d;,tos : quo loco ctiam rcfc.t Moscn laS. annis vixisoc, idquc
vil.e .s|)aliuin ci a ntimiiie conslitulu.n. adJe Gciics. 6. St.,.sca3 Pj-
ri|,;iti ticus annos 84. vitre human;e spatio trihuit , eo ahs spalio ,
cxtr;! .stadium quasi vilse hoinincs dcciin-ci-e. Ceiisorinus de die nu-
tali ., c. J^. unde Varro la. Hebdotnidihus fatalcm hominls vitatn
(iesci ihit , Plafo 8i. Solon 70. aniios tantnm tnbuit. Lacit. in So-
lonc Alii Cw. lih. e}>i^riim. Gicecoruin 3.
(11) '\')de /. I. 2. Lijr. comin. de lcgaiii. Goth. Ergo doiuinium
)ci civititi, vcl E>:clesi.-e , aiit in rcd('iii;>lioncm faptivonun lcga-
t,e, aiit donata; , ipso jiire sine traditioue transit. facit L ■;ti.Jf.
de rei rindic. contirinat Jason iuc nuin. 4- 5. 7. ccip. 1. exlr. de
crnsuetud. Bald. IL'). 5. Consd- ^G- Tiraqnell. dt; prii^ilrg. piis cau-
sai cap. i3. j^. .'^Ci. ct 107. /. 1. et ibi Gloss. Cod.de Doi.it. qitu-
sub nind. addc /. Titia. 64. ^erh. recta fiu. Jf. de furt. Aus. '
(r^.) \'idc s///,r. //. t. in princ.
(i3) Consule Bartuium in L tnbuUtrum. 5- si dubitctur. iu princ.
ff. (^uemadm. tcstam. apcr. Cardiualc.n in Clein. i. de reb. eccl.
non nli,'iiand. de homine aufem centum ct viginti annorum \id.^
textiim in Auth. de monnch. $■ '• ct ad alia lcgis capitu Fcrran-
diiin e.rpUc. lib. ■?.. cap. ■?.. ct Pileuin quccst. i33.
(i4) (■• placuit , i;>. caus. i6. ijucBst. 3. et c. decenuii , caus.
l6. qucEH. 4- c. nriiio , qucest. 3. caus. 16. et can. 3. qua:st. 4.
ccius. iC. Ans.
(i5) r<nretla c). Goth. .\n henc '>ic excipiat Ecclcsiam rvom.i-
nam : vi.i. Rittc.sh. in expos. JYo^'. p.irt. n. cap. 1. n. 10. ct
scqq. et lih. 4. cap. \\. dc di/fcr.jnr. Aiis.
script. I. q:iint. priiicip. q:ta:<:t. l. ct Pincll.
niaterii. S. L.
Ad.lc Balb. t/.: prx-
ad uuth. nisi Iriccn-
8o
L I B E R P R I M U S
De prccrogatha ecclesicc- Constatmopol i. Dc jure colo-
nario. 2. De inagislratu vcl aconorno rtni ecctesiaslicarn
accipicnlc. 3. Dei rei ecclcsiaslicce localione vcl enipliyt.
25. (l) Imp. JUSTITIANUS.
COiistanlinopolilana (2) ecclesia omnium aliarum est
caput (3).
^. 1. Jure colonario (4) facta concessio , irrila est in
Ecclesiasticis , ulpote neque jure cognita.
§. 2. Si in actu magistralus Consiantinopoleos , per se
vel mediam personam a magna ecclesia iminobile accepit ;
id , quod geslum erit , irritum erit ct dabit Ecclesiae asli-
mationem rei. Simililer et Occononius. Si vero el per alium
rnodum persuascrit , aut coegerit pervenire ad se ecclesia-
sticam rem : et id , quod gesturn fuerit , infirmum sit , et
pro illo datum in personam ecclesiae , restituitur ipsi •• et
praeterea subjicitur pcenae viginti auri libraruni ipse , et
ille qui rem dedit , et qui accepit ob eam rem , quod cu-
ravit fieri contractum , datum ipsi raldit dupium , et
omnia adquiruntur ecclesiae.
§. 3. Ultra (5) viginti annos res immobilis ecclesiae
ne locator.
5. 4. Solis locupletibus licet , et oportet Ecclesiasticas
res in empbyteusim dare propter restitutionem aspeclus.
Excedi aulem non oportet vitam emphyteusim capienlis ,
et (6j duorum deinceps ejus licredum : neque revelari
amplius sexta parle servati canonis in tempore traditionis.
Si aulem laedatur res instanle terapore , expellitur, et da-
tnnum sarcil. Si vero ncgligenter versatus fuerit Oecono-
mus , aut minus idoneis in emph} teusim dcderit , ipse
agaoscat damnum.
De chartulaiiis , et ceconomis.
26. (7).
CHartularii (8) ecclesiae magnae , neque per interme-
diam personam possunt accipere reni immobilem ip-
sius per conductiouem , aut emphyteusim , aut aliuni
modum.
§. 1 . Fiunt Chartularii , prajeunte libello , et ferente
subscriptionem tam Batriarchse quam Oeconomi.
§. 2. Et si qvns ipsorum apparuerit surripuisse , aut
transtulisse , aut alias inutilis esse , licet Patriarchee , et
Oeconomis eum expellere de caialogo.
5. 3. Fiuiit autem ad sorinium Orienlis , chartularii
XV. ad Asianse , xvi. ad Ponli , xv. ad (9) domestia
ruin , XV. ad Thraciae , viii. ad Autiochi , vi. ad Calc
podii , VI. ad expensaruiu , x. ad legatorum , it.
^j. 4- El accipiurit ralione consu^tuiiinuru pro emphj
teuticis quidem iustrumentis , quinquagesiiuas (10) : pr
conductionalibus vero , et caeteris contractibus , ccutesiman.
^*. 5. Si vero supra (11) pra'falum uiimerum chartul;
rius fiat , ejicitur , et dat ecclesiae xv. libras : et qui U
cit illum , XX.
^. 6. Cum inquisitione diligenti ceconorai discutiuntoi
sententia Patiiarcliae , factam iirqjen,am ab emphyteutis
et conductoribus , et adininistratoiibus , unoquoque ex 0(
conomis iuquirente in si]>i commissa ailministralione : n
liquarum vero rationem in({uirent ex jussioue scripta Ps
triarchae , qui rationibus subscribet hoc , Relci (1 2) : 1
quod extra hanc obsorvationem discussum fuerit , de d<
mo sua Oeconorni piaestabunl.
^. 7. Impulalae autem seu acceplo latac impensa? , 1
illatarum pecuniarum accipiuut Oeconomi (i3) centes
mas (i4) • <iui autem plus accipit , et minislerii charti
larii , et sacra dignitate excidil.
5- 8. Incontinenli oportet Oeconomos singulis mensibo
aut ad summum binis , rationcs redd^re apud ai-carios (iS)
siu miuus periclitabunlur.
Si quis domino nostro Jesu Christn reliquerit , i. /iut
alicui ankangelo vel martyri.
27. Imp.
JuSTlNlANUS A. JULIANO P. P.
QUoniam in plerisque nuper testamentis invenimus ejo'
modi institutiones , quibus ex asse quis scripserat Dt
niinum (16) nostrum Jesum Christum hercdeni , non [v
adjicieiis oraloriuin , aut templura uUum , aut ipsum Jk
minum Jesum Christum ex seraisse , vel aliis iuffiqualibi
partibus , alium vero quempiam ex diniidia , vel a!
portione ( jam enim in complura hujusmodi testamen
incidinuis ) cum videremus multam exinde incertitudinei
secundum veleres leges exoriri. Nos hoc etiam emendanti
sancimus ; si quidem Dominum noslrum Jesum Christui
scripsit (18) quis heredem vel ex asse , vel pro parte
manifeste videri ipsius (19) civitatis , vel caslelli, vel agri
in quo couslitutus erat deiunctus , Ecclesiam sanctissimai
(i) Epitonje interprete Contio.
(■2) Inio non Constaiitinopolitana sed Romana , /. 8. ibi ; Red-
(tcntes hoiiorem. 'Siipr. de suinma Tnnitate.
Q) Aliarum ■, id est prseter Rornanam : capnt , id cst , ordine
prima. ex dccret. concil. Coiistantinopolit. et Chalced, et l. decer-
nimus. 16. siipr: \id. Grot. Jlor: spais. hic. S. L.
(4) TIoippiKtK^ IdiciiA. Jiis Colonarium ct vxpoitixi» de qiio hic,
Nov. 7. Nov. Leo. i3. cst libellaria alia ab empbyteusi. Libella-
ria venditio fit scriptura intervcniente certo pretio , et hoc amplius,
certa pcnsione constltuta in annos singulos , ct hac pleruiique lege ,
ut stalo condictoqne tcmpore contraclus rcnovetur nuracrato certo
pretio vel arbitrario t Emphylciisis vero non solet renovari , non
mutato pnssLssorc. Eadcm cmphyteusis sub lege mcliorandi praedii
datur. Libellaria noii itcm. Libellaria , in pcrpetunni : emphj-teu-
^is , ad tcmpus. In libellafia alifiui interpreles vohint commisso
locum Cbse post biennium , sicut in locatione : ia emphyteusi post
trienniuin , vide Cuj. i. Feud, "i. fol. 480.
(5) Imo ultra permittitur , Aulhent. perpelua 7. post. l. i^-
supr. h- t.
(6) Vido Tfov. 7. c. 3.
(7) Epifome interpretc Corktio.
(8) De (juibub dicam Jtifr, tii, de numerar. actuar. et churt.
o
(9) E/j 73 vjoiKtor. Sed Cujac. legit , sii 1» ^lyinmt 12. ol
serp, 28.
(10) Et alio casu centesimas. Infr. h. t. et 5- 7. infr. h. t,
(1 1) Chartularii superniunerarii esse non debent.
(12) Aviyai ■) non absimilis subscriptlo imperatoria , dc qua v
de qiK^ notavi ad const. Justini de Jiliis liberarum in Afiica.
(i3) Le^e Chartularii.
04) ^^ quibus adde ^- 4- ■'"P''- ^»- ^-
(i5) Arcarii ., qui , dicam adl titulum de susceptoribus , prapi
sitis et arcariis. iifr.
(16) Dii hcredes institui sic apud Geutiles poterant , /. 1. 5*'
jf. ad l. Falc. non quidem oiiines .sed certi. vid. Lllpian. 22. \
deos. 6-
(17) Hinc ratio dubitandi sumitur. Videtur eniin iiiccrta ins'
tutio ideoque nulla ; certum eniin esse debet coasilium testantis >
Ulp. 22. $. 4.
(18) Vide Noir. Emnnuelis Comiieni , c. 2.
(19) Fiam in rem si quid testator jusserit 6cri , non adscript'
loco , in ca civitate fiet , in qua testalor domicilium habuerit. 1
49. 5- 2. infr: d' episc. cl ch-ric. Nov. i3i. c. 9. /. 3^. in fi'i
Jf. de cond. et demonstrat. i. e. in ejus ecclesia , ut vocant
parochiali,
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
8
inslltutam esse heredem > et hereditalem peti debere per (i) xime ei lemplo ex multis ejusdem nominis videatur reli
Deo amantissimos ejus Oeconomos ex asse, vel pro parle ,
ex qua hercs inslitutus est : Eodem obtinenle et si lega
ctum legatum , vel hereditas , quod (9) est ca;teris indi-
gentius , et magis opis et eleemosynje e^ens. Dat. i3. Kal
Novemb. CP. Lampad. ei Orest. YY". CC. Cokss. 53o".
T I T. iir.
lum , vel fideioommissum rehctum sit: ut ipsa competant
sanclissimis ecclesiis ad hoc quidem , ut ad pauperum (2)
ahmoniam conferaut.
^. 1. Si vero unius ex Archangehs meminerit , vel ve-
nerandorum Martyrum , nuJla facta aedis raeniione : ( quod DE EPISCOPIS (lo) , ET CLERICIS (n) ET Or-
juidem etiam novimus a quodam factum , qui ex Illustri- phanotrophis (12), et xenodochis (i3), et brephotro-
bus erat , ct in omni verborum , et legum docfrina spe-
jtatissimus ) si (3) quidem aliquis sit in illa civitate , vel
iricinia ejus , venerabihs locus in honorem illius reveren-
lissimi Arcliangeli , vel Martj^ris constructus , videri
psum scriptum esse heredem ; si vero nullus talis locus
ist in illa civilate viciniave ejus , tunc venerabiha loca ,
luae in Metropoli ejus sunt , videri instituta : et si qui-
leiu in ipsa melropoli inventus fuerit , talis ahquislocus,
lli procuidubio videri relictam , vel hereditatem, vel le-
;alum , vel fideicominissum : si vero illic nullus talis lo-
:us apparet , denuo Ecclesias , «juae in illo loco sunt ,
apere id debere. Sane sanctissimis (4) Ecclesiis omnes
PHJS (l4) . PTOCHOTKOPHIS (l5) , ET ASCETRUS (l6)
ET (17) MOJVACHIS (l8) , ET PR1V1I.EG11S (19) EORUM '
ET CASTREKSl PECULIO (20) , ET DE REDIMEiXDIS (21)
CAPTlViS , ET DE JNUPTIiS (22) CLERICORLM VETlTiS Stu
PERMISSIS.
De novis collationihus. De hospiiihus.
I. Imperator Constantinus A. clericis salulem dicit.
JUxta (23) sanctionem (a^) , quam dudum mcruistis .
et (23) vos et mancipia (26) vestra nullus novis (27)
collationibus obligabit : sed vacatione gaudebitis : Praeterea
,.' ] , . . , \-tj — - -- vv/wi»i.vi..iju^ uijiigtijjii. . oc<a v«(jctuuue t^auueDitis : 1 raeterea
liae domus cedunt : nisi consiet , defunctum almd nomen neque (28) hospites (29) suscipietis (3o) Dalum 6 Ka
ensisse et volujsse adjicere , et aliud dixisse : nam tale lend. Sept. Placido et Romulo Coss. 343
[uid accidisse , et nos scimus in cujusdam Pontifici testa-
nento , et tunc etiam constitutum fuisse , ut contra (5) De muncribus sordidis , vel a nesotiatoribus prceslandis 3
cnptum veritas obtmeret. £,e muneribus extraordiuariis.'' ^. De paran.ariis l
$ 2. Si autem testator certum locum non apposuerit , De clericis , et eorum uxoribus , liberis , ministeriis
tiulta (6) autem teinpla ejusdem tituli aut nominis in il-
1 civilate inventa fuerint , vel ejus vicinia , si quidem ia
liquo illorum defunctus frequenter (7) versabatur , et ma-
orem erga illud habebat afiectionem (8) , illi templo vi- ^Mnis (3^) a clericis indebu^^conventionis iniuria et
•ei-i legatum rehctum , si vero nihil tale invenietur , ma- V^ iniqua. (33) exaclionis repellatur impnobitas: nulla-
2. Imp. CONSTANTINUS (3l) A. [ et JUL. C.ES. ]
Felici episc.
(1) Occonomis competit actJo nd petcnda legata Ecclesice facta :
!conomis rcspondent Ecclcsiarura qusestores , provisores et matri^
ularii , Gall. marguHliers.
(i) Il(s cnim Ecclcsise ad pauperes , non ad divites pcrtincnt,
nus. iG. qucBst. i. caii. ult.
(3) E\ hoc loco cl sequcntilnis nola legatum D. puta Pauh
cbcn lioc ordine : Primum paroci.iali , dcin urbano pofius quaia
xtranco , aut vicanco , tuin inclropolitano. His delicientibus cc-
Ie,us urbanis allenus cognonunis : et ila defectu certi tcmpU ,
lunquam dcficit talc lcgatum. adde /. 20. Infr. de episc. et cleric.
(:}) Nota senteutiam. '^
(5) Adde /. 4. Infi: de testamentis.
(6) Ambiguitas tollcnda quantum fieri potest , ut actus sit in
ito , vide l. 22. f. dc rehus duhiis.
('] f7 ,'*^-/'' qusB sint consuctudinis ct moris , considcrari
iwrtet /. 3i. %. :^o.Jf. de cEdiUlio edict. l. 5o. in fin. ff de
gat. I. J M- ""
(8) Ex. frcqucnti coavcrsationc major affectio colligitur / A Infv
i cast. jiecul. ' ^' v •
(g) In dubio favendum paupcriori , JVou. j3i. c. o. in fui l
). 5- -''■ i']fr. lit. prox. J ' '
(10) /.. i6. C. Theod. 2. Nov. 123. Episcopi, primicerii prc-
ylcrorum , apices et pnncipcs omnium , Optato. addc /. 6. Infr
'.. pi-ox. iisdem sacerdotes dicunlur, 3. Ecf. 1. et l. 7. /, ,8'
>fr. h. t. GoM». Nomcn Episcopi cst nomcn sollicitudinis* et cu-
e : 'ETia-KOTrs~,v enim cst specidari vel intendcrc. Episcopi sunt
.eculalo.es moruni ct rcligiouis pop.dorum. cap. i.distinct. ai.Aiis.
(11) dynop.us Basdicou 3. c. i. Nov. i23. cap. 19. Clerici di-
uitur, qm divmo cultui ministeria rcligionis impcndunt / 2
. Ih. de episc. qiix lc.x c.xtat apud Eu.scbium Iih. lo. Hujusmo!
L sunt prcsbylcn , d.aconi ulriu.squc scxus , subdiaconi , archi-
laconi, lcctorcs d.v.n;e scriplurae , cxorcisla: , osliarii , psalla :
. iuimi.e ''''•5. v7rofio\(ii y i. c. monilorcs vcl potius interprc
:s, ut ap.id NiccMni, qui omiics ctiaiu minislri divm^ lcfiis in
msntution.bus d.cunU.r ; ab iis scparantur juvcnes , seu acolytl.i.
I , /'•('■■• ^- '• ''•"•='l^>ol'-'"i , vidc Cujac. l\o.'. 3. Oui nul-
■m babent c encorum ^^a , plcbc app.llautur , et laici , / " j
«tulha..us/,/,. de e^hortat. ud castilicein. Diftcrcnt.am ,'inqi i
Iom,l\. ^ '
inter ordinera et plebem constitiiit Ecclesise auctoritas.
(12) Orphanotiophiis, Xenodocbiis , a,sceteriis , IJaloand. ct ma-
le : nec et.am hic agitur dc rcbu5 ( de qu.bus dictum e.st titulo
supcriori ) sed de peisouis. Qui sint orphanotrophi , vide /. 3a
J-"jr. h. t. r r 3
(i3) Xenodochi, qui advenas excipiunt , /. 49. j. ^. Infr. h. t.
(i4) Brtplwtrophi , qui infantes recentesque a partu expositos "
aut carentes parentibus natos alcbant , /. .9. /. 22. supr. tit. vrox
tinjans trouuez. Plurima in eum finem Lutetire loca constituta sunt
xcnedocliia.
(i5) Ptochnirophi d. /. 19. /. 22. qui pauperes alunt.
(16) Asceiria , pcrsonae devotse sacris raeditationibus : quod in-
sfitulum Majonanus Noi>. de sanctim. ct ^'iduis vocat philosophiam:
vocatur a Nananzeno et Hermia fMOyx^ui,<!>!Sr,cro(pU. vide Cujac. hic.
(17) Monachi alu sunt ab ascetriis , ut asccteriura aliud a mo-
nastcrio /. 54. Infr. h. f
(18) De quibus vide /. 26. /;./?-. de decurionihus.
(19) /. 33. §. n. Infr. h. t.
(20) /. 20. /. 5o. Infr. h. t. No^elL laS, cav 10
(21) /. 28. /. 46. 5." I. Infr. h. t.
(22) /. 2. 5. 4. /. ,9. Inf): h. t.
7/^0^ '■• '; ^' '^^^"'^- ^'- ^- •Synopsis Basilicon , 54. tit. a. ««
iw. 5. tit. 6. cap. 5.
(24) /. 5. Supr. tit. prox.
(20) Clerici et eorum mancipia novis collationibus ne gravenhir :
scd nec metata pivestent.
(26) Id cst , fainilia , de qua vide hic Bald.
(27) i^. quast. i. can. generaliter. 40. f no^mrum. id est , «.
traord.nar.is , /. 2. §. 2. //./)■. h. t.
(28) M;)(^f fxnxT^t l:ieT6(r»- , Sinopsis ihid.
(29) cap. I. in ftn. cjlUu. de jure immunit.
(30) Id non servatur in Gallia. Buignion au traicte drs loix
ahrogees lib. i. sat. 6;. Gotl;. Vide tamca Chrislin. w/. i. drcis
23o. Ans.
(3.) Tp. Constaiuius ut etiam habct Codex Theod.
(32) /. 14. C. Thcod. jO. 2.
(33) Illicit», 1. feud. 53. 5. 2. in fm.
\ 1
82
LIBER PRIMUS
que convenlio sit conlra eos niunerum sordidonim : Et
ciim (i) negolifilores (i) ad aliquam pr.Tslationem com-
peteiilcm vocantur , ah his universis istiusmodi slrepiius
con([uiescat. Si quid enim vel parsimonia , vel provisio-
ne , vel mercalura (3) ( lioneslati lamen conscia ) con-
gesserinl 5 id in usum pauperum atque egenlium miuistra-
ri oportel : Al id cjiiod ex eoriindem ergasteriis (4) vel
tabcrnis conijuiri potucrit et colJigi , collectum id religio-
ins exisliment lucrum.
§. 1 . Verumetiam hominibus (5) eorundem , rjui ope-
ram iu mercimoniis habenl, Divi Princi])is (Jeiiitoris mei
slaluta multimoda observatione caverunt , ut iidem cleri-
ci privilegiis plurJbiis redundarenf.
§. 2. Jtacjue extraordinariorum miimerum a praedictis
necessitas alcjue omnis moleslia conrpiiescat.
§. 3. Ad parangariam (6) quoque praestalionera non
vocentur (7) nec eorundem facuhates atque substantiae.
§. 4> Omnibus clericis hujusmodi piaerogativa succur-
rat , lu (8) et conjugia (9) clericorum ac liberi eorum
«■{uoniam , [ et ] niinisleria , id est , mares pariter ac
fceminae , eorumque eliam hlii [ et filia? ] immunes sem-
per ab hujusmodi muneribus perseverent. Datum g. Jdib.
Decemb, liJed. Lecta 5. Kal. Jan. apiid acta , CoasxAJV-
Tio A. jx. el JuLjANo C^s. IJ. Coss. 357.
De coUcctis , exactionibus , angariis , pamngariis.
Nova constilulio FRiDERiciImperatoris de statut. et consuet.
conlra lib. Eccles. col. lo. §. item nulia. pag. 744»
/Te?n Jiidla communitas (10), vel persojia publica , vel
prwuta collectas , vel exacliones , angarias , (•<?/ paran-
garias , Ecclesiis , vel aliis piis locis , aut Ecelesiasticis
personis iniponere , aut imadere Ecclesiaslica bona prcesu-
mant : quod si fecerinl : et requisiti ah {\\\ Ecclesia vel
iwperio , emendare contempserint , tripluin ( 1 2) refundanl:
et nihiloniinus bona imperiali banno (i3) subjaceant: quod
absque (i^) satisfactione debita nullctanus reniittalur.
)
De fiscalihus.
3. Idem A. et Csis. ad Tauruin praef. prset.
E (ir>) liis clericis , qui pi.Tdia (16) possident , su.
bliinis auctoritas lua (17) non solum eo» aliena ju
ga (18) nequaquaui statucl excusare : sed eliam pro hi
praediis , quaj ab ipsis possidenlur , eoidera ad pensitand
fiscaha (19) periirgeri ; Lniversos nainque clericos possts
sores duulaxat provinciales , peusitatione fiscaliuin , traus
lationesque (20) faciendas recognoscere jubeinus. Data epi
stola Prid. Kal. Jun. Med. Co.nstaktio A. x. et Jui,
III. Cass. Cowss. 36o.
De officialihus rationalilnis .
4. Idern A. ad Taurura P. P.
OF/iciales (21) ralionales (9.2) 5 si exhibitione cursu
seu primipili (2 3) necessilate neglecla , iutervcrs;
etiam ratioue fiscali , ad clericatus honorem putaverin
transeundura , ad priorem conditionera relrahantur. S
vero obnoxii (a^) ratiociniis vel necessitatibus non sint
sub notione Judicum , OJBciis consentientibus , si proba
bilis vitse studium id postulaverit , Iransferantur , nec ces
sionem metuant facultalura (^5). Quod si clandeslinis ar
tibus jiutaverint irrependura , duas partes suarum lerun
concedant liberis : aut si proles defuerit , propinquis : e;
propria substantia portionein terliara sibimel retenturi. Sii
vero projiinquorum necessitudo defuerit 5 geminae portione
Oificiis , m quibus mililaiit , reUnquantur ; portione lan
tummodo tertia sibi retenta. Dat. 4- ■^^'' Sept. Tauri
et Fx,OR. Coss. 36 r.
De curialibus aut officialibus. De Monachis.
In Authe:nt. de sauctis Episcop. sed neque curialem,
col. 9. tit. 6. ah tit. uh. seu Novell. i23. cap. j5.
C^Ed (26) neque curialem aut officiuleni , ciericum fieT
i3 pennittimus : ne ex hoc venerabili clero fial inju
ria (27). -^- Si vero tales persome in cicro consfitunntur
tanquani nec ad ordinatiunem perductce , proprice forunn
rcstituantur ; nisi monasticam forsitan vitam alnjuis eorun
(1) Clcrici ab exactionibus et sordidis inuneribus , et extraordi-
najiis , licet ncgotientur , imniunes cum conjugibus et liberis sun-
to. Syn. d. t.
(2) Hinc coUigit Baldus , Clericos immunes a tributis venditio-
m bonorum iiiiposilis.
(fi) Clcrici non removenlur a mercatura bonesta.
(4) Officinis : atqui neutrura clcrico habere licet 44. distinct
can. nulli. 3. ■ ->~t .
(j) Id est , minlslris : Galll Buliculos vocant. Hominunt voca-
bulo qui Uitelligantur , vide /. i. Infr. de cvmrncrciis. et l. 10.
C, Theod. dc Episcopis.
(6) De qua abbi dixi. adde d. l. 10.
,.(7) -Nisi forte ipse Princcps ia profcctione vcrsetur , quo casu
aluid diccndum cst , /. n. Supr. til. prox. l. ib. et 18. de extr
tt sord. mun. C. Theod. Mod.
(8) Parentibus conccssae immunitates , ad eornm liberos porri-
riguntur. v. /. \. ff. de jure immunit. An etiam post mortem pa-
tns ? ncgat Baldus hic.
(9) Hmc notare licet uxorem gaudere privilcgio viri , qua de
re vidi Tiraq. in leg. connul. gl. 2. /:, 53. cum seq. et n. 6t.
cum seq. ubi hsec malcria late admodum deducitur et dccidilur.
Mod. Clerici ohni conjugati.
(10) Communitas dclinqucre potest,
(n) Hinc coiiigunt , ratione delicti , laicum sortiri forum Ec-
clesiasticiini,
(12) hno , duphim , 1. feud. 53. J. 2, vcrs. ilucitas. circ. Jin.
(lo) Banniti Lnna confi-cari ut sapius solent.
(i4) £x contrario culhge bannituni reJaxari posse ex justa causa.
.(Ki) Pars ult. l. jo. C. Theod. h. U
(16) Subaudi , privata et propria, Nam de Ecclesiasticis prredii
dictuni est , /. 5. C. de sacr. Eccles. £st vero hic scnsus apu(
autorem Synopseos d. cap. 5. Clericos qui suiit in provinciis , noi
soliim non .ilicna , scd nc quidein sua prsdia excusare tZp vurtt
/>tivr , a compidsionibus fiscaliuin , et eoruin translatione.
(17) Rationc censuum et tributoriiin pcrsonifi Ecclesiastic;e ccii
vcniri dcbcnt ajiud judiccm laicuin. adde /. 10, Infr. de annoni
et trih. l. 12. Infr. de palatinis sucrur. largit.
(18) Id est , jugatione , atque ita chrici iioii sunt iininunes a ju-
gatione : quod cx Ambrosio iu supL-rioribus prohatuiii cst.
(19) Rcalia scil. non personalia.
(20) ])c quilius alibi dicara.
(21) Bineficiarii vel oflicialcs rationaUs etc. il.i legitur /. 7. C.
Thrnd. de coh.ort. v. cap. un. extr. de obl. tid ratiocin. ordinand.
(^2) K«SoA.x(«yo/. Auctor paratitli communicatus Cujac. a P.
Fahre ., ut ille tcstatur ad l. 5. Infr. de jure fisci : Ofliciaics pro-
curatoris Csesaris. Nain procuralor i]ise cathohciis saejic appellatur,
V. Ciijac. ihid. adde /. 9. ^. 2. in Jiii. Iiifr. de him. prosrr.
(23) Adde /. 27. Infr. h- t. ]\oi'i:ll. i>3. cap. i.
(24) Rationihus reddentis obno\iiis , inutiliter fit cltricus. Gath.
(25) Rcj>onunt alii : nec cessationcm metuant fm ultatum. scdba-
sfra siint , noii perinittebatnr enini curiali ad clcruiu transire , nisi
facta ccssione f.icullatum ilh cnii;B , qiiain relinquebat , aut alia
persona subrogata pro sc. C. Thod. lib. 12. tit. i. Mod.
(26) Hoc noii servatur iu Gallia : nain ct c;incellarii sacerdofes
esse possuiit : quin et Curiales ingressuri monasleriuin dc sua siib-
stantia possunt testari , Pct. de Bcllapcrlica , quisst. a38. Rebafl.
in procEmic const. glosi. 5. num. 20.
(27) Clero lit injuria , si indignus ad clcricatum admittatur.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS,
83
De teslimonio dicendo.
Pars actorum habiiorum in consislorio apud ImperalO'
s Gratianum , Fcdenlinianum , et Tlieodosium , consu-
latu Syagrii y et Eucherii virorum ciarissimoruai , die m.
Kal. Januar. Conslantiiiopoli in Consistorio.
7. Imp. Iheodosius dixit.
non minus quindecim impleoerit ; tales enini ordinari pras-
cipimus , cjuarla proprice subslantice sibi retenta , reliciuis
vartihus curice et fisco vindicandis .^ si in clero constiluti res Gratianum , Falentinianum , et llieodosium ^consu-
monaslicam et dccentem vitam impleverint. ' "
§. I. Sed si post Clericatus honorem cdiquis enrum uxo-
rem , aut concuhinam accepcrit , proprice jbrluncB redda-
twr , Ucel tali Ecclesiastico gradu tenebatur ., in quo quis TVIEc (i4) bonore (i5) , nec legibos Episcopus (i6) ad
;onstitutus uxorem ducere non prohibelur. Idem est et in J-^ teslinionium (17) [ dicendum ] flagiielur, 4^ Jteni
minihus cdiis mona'his , licet nulli fortunce prius suhjccti dixil , Episcopum ad lestimonium dicendum admilti nou
Mcrint. Et generaliter quicunque in quolibet Ecclesiastico decet : nam et persona oneratur (i8) , et dignitas sacer-
yradu constitutus , ad secularem (1) vilam redierit , ho- dolis (19) exempta confundilur.
lore nudalus , curiali fortuncn proprice civitatis reddatur. In Authent. de sanctis Episcop. ^- uuUi vero judicum.
Si quis sacrati^simam virginem rcqmerit ., vel attentaverit. col. g. lit. 6. aJ. tit. ult. seu Novell. i23. cap. 7.
5. Imp. JoviNiAN. (2) A. Secundo Praifecto C^Ed juclex miitnt ad eos quosdam de suis ministris ^ ut
Praetorio. O propositis (20) sacrosanctis evangeliis secundum auod
r^I quis non dlcam rapere , sed atteniare (3) tantum decet sacerdoies , dicant ea quce noverinl , ( non lamen
3 jungendi causa matrimonii sacratissimas virgines ausus jurent ) (21).
uerit , capilali poena ferialur, Uat. 1 1 . Kalend. Mart.
iRATlANo (4) A. ^v. et ]Merobaude Cojnss. 377.
De muneribus personcdibus .
6; Imppp. Valektimanus , Valens et Gratianus
AAA. ad Calaplironium.
PResbjleros (5) , diaconos (6) , subdiaconos (7) , atque
exorcislas (8), et lectores (9), ostiarios, (lo) [ et aco-
j'thos(ii) ] etiam personalium (i2)munerum (i3) exper
Preshyteri occasione testimonii non torquentur , puniuntur
tamen , si fcdsum dixerint.
8. Idem A. Paulino Pralecto Augustali.
PResbyteri (22) citra injuriam quaestionis (23) testimo-
nium dicant : ita tamen , ut falsa nou simuleiit. Ca;-
teri veio clerici (24) qui (26) eum deinde gradum , vel
or<^Jnem sequuntur j si ad teslimouium dicendum peliti (26)
es esse praecipimus. Dat. 3. Non. Mart. GftAXiAKO A. fuerint , prout leges prscipiunt , audiantur : [ u»t ] salva
V. et Meroraude Conss. 377. tamen sit litigatoribus lalsi (27) actio si forte presbyle-
(0 Apostata non fruilur Leneficio clerlci. Bald.
(2) Tp. Jovianus. Ante tcmpora Jo\>iiiiani ., imperante Juliano
mpcratorc , cui Jovinianus successit , impune quidvis in perniciem
elisionis catliolicae moliri ; .ndeoque vi illata , vel persuasione ad-
libita , nuptias cum virginilnis Deo consecratis coutraliere, Virie
lorro de ratione et causa hujus legis Sozom. Histor. Tripait. lib.
I. cap. 4. Wicephor. lib. 10. cap. 89. Aus.
(3) \ide /. 20. lufr. de furlis. l. un. Infr. de rapUi Vive,in.
■AZ lege punitur conatus : qimd in GalUa non servafur , Rchuirus
l. l. ruin. 28. ad 3i. Dc ea re dixi ad l. 12. ff. dc patiis. Fa-
etnr tamen llchuir. ibui. num. 3i. conatum puniri niulcta pecu-
laria , quin ct iutcrriuui capitali poeiia. adde Bellovisanum. 1. c.
3. Cujac. 5. obs.ib. i. i. Jf. ad lcg. Cvrn. dc Sicar. Goth.
fon punitur conatus , nisi iu crimine laesae niajcslatis. IJarhat. i'o/.
. ct)nsii. 23. num. 17. Farinac. pi-ax. criminai. qucest. 17. nuni.
9. et qiuEst. 3o. num. Zi. et qucest. 28. n. 3. Est tanien Cano-
isala hxc Jex can. 6. de poenitcntia , quaest. i. Ans.
(4) Rcponcndum Joviniano et Farroniano Coss. ut hahetur
jioquc ui Cod. Thcod. itcm addcndus locus , nnde hrec les data
intioclnai. ut eodcm Cod. Thcod. continetur , et habent quoque
ianuscrij)ti nonuulli.
(5) Dc quihus dicam ad /. 8. infr. h. t.
(6) /. 24. C. Tlieod. de episcop. de Diaconis. vide Duarcn, i.
e sacr. hccies. ininistr. 12.
(7) De subdiaconis, vide Duar. 1. dc sacr. 12.
(8) Esorcistw. de qiiihiis vidc Duar. ihid.
(9) Lcctores , de quihus vidc Duar. ibid.
(10) Osiiarii Ecclesise , de ([iiihns ^ide Duarcn. d.ioc. Porro hii-
iis loci lia;c scnlenlia est ; Oninis clericus ad ipsos usque ostiarios,
pcrsonalibus muncrihiis cxcusatur. Synops. Basiiicon. 54. til. n.
t lib. 3. tit. 3. cap. 5. '
(11) Acolylhi qui et juvcnes, /. 10. C. Theod. h. t. Corrupte
ic )\Migunlur clcricis , ut qni c.\ conun immcro non sint , /. 24.
'. Tlieod. ibid. ccrcos ct hmalia (lcfcrchant : vetantnr ceiarium
xigere ab hercdihus dcfunctorum , Noveil. So. Dc acolythis pl
ide ajnid Duarcn. i. de sacris 14,
(12) /. 8. C. Tliod. defde testium Hb. 11.
(i3) /. 52. infr. h. t. 3. Ec/og. 1. cap. i.
.C'4) /• '• C. Thecd. de fide tcstium iib. !i. In Gallia Episco-
•1 etiam fcstimonuim fcric ," sicufi laici coguntur : non famcn jn-
■int fjictis h^vangclus , scd posita ad perf„s manii. Fieri ctiam pos
"/ r^ri,*^*"' ' '^'"''^ Rebuirum in prvcfm. const. iiioss. 5. num. 27
)'^) ,, '° •Hlditum ah Iincrio notat Contius.
Qib) Id cst , ncc volcns , ncc invilns , .scd domupi nuftgr , ut
ura
os-
fit in /. 2. 5^ '• Infr. de jurej. propt. calumn.
(17) Hoc specialc" Nam rcliqui cogi possunt , /. 7. Jnfr. de
testibus.
(18) Dehonoratur , C. Thcod. de fide testium , lib. 11.
(19) Id est , Episcopi , cui sacerdotis nonicn sjepius trihuitur ,
/. 18. Injr. h. t. interdum clcricis et omnihus Christianis , Ter-
tnll. dc cxhorlcuioiie ad castilatcm : Nonne et laici sacerdotes su-
nius ? scripfuin est enim , Chri.vlus saceidotes nos Deo et patri fe-
cit. vide Cujac. hic.
(20) Hoc non servatur in Gallia , ut Supr. dixi.
(21) Hoc falsc» additum ab Irncrio existimat Contius : qua sola ,
inqriit , propositionc evangcliorum intclliguntur jurare. •/. rem non
novam Jiifr. dc jtidic. Mod.
(■>.2) Vule ad lianc lcgein omnino Joannem Aurpachum lib. i.
sing. alleg. cap. 44. Mod. /. 10. C. Thcod. de fide testium lib.
iK apud Har. i. tit. 6. 5, 16. .',0,7? yi, 0/ Tsp/ -ri,-' •^.«.'ay Ai/t«-
yi*v Ma-x.o\iiij.t»oi , sacerdotcs ct omnes dcniqiie divino rainisterio
addicti niviti testimoninm non dicunt , 0/ Jt a>x<£pf7{ , Episcopi
vero ncque sponte neque inviti : si tamcn opus sit eorinn te.-^timo-
1110 , propositis sacris Evangeliis domi intenogantnr. Goth. Quod
in propriis aedibas , non in foro Seculaii ficri debct : Salicct. hic.
Fann. detcstib. qu. 6. n. 544. ad 673. M iscard. de probat. Con-
clus. i358. vid. cap. 36. caus. 11. qucest. 8. Ans.
(23) Prcsbyteri , ratione testimonii , toniucri uon dcheut ,11.
C. Theod. 39. /.10.
(24) Clerici torqneri possunt.
(20) Prcshytcros siipciiorem iiiter clcricos locum obtincre hinc
collige : Apostolorum vice sunt, ut Icgimiw i? fixjxyalc conindcm:
eisqiie nonjninus quam cpis. opis incumbit jus annnnciandi verbi ,
(rvufiaf'ot^ tS fvnrKs-ru Kxi rrii UKKna-t»? s-f|>avo« : el Panlo KOViZj-
y( tj \'.y(fi yi^ J^xa-K-i\i* , cpiscopis proxuni , /. 5. C. Th. de
licerct.^ vidc t.iijac. ibid. Mdco Petrnm vocari <ruiivt,ir$v\!pey , 1.
J^et. 5. vcrs. i. Pau/iis ad presbfteros Ephestos , Act. 20. vers.
17. 28. Fos Spiritus Sanctus posuit Episcopos ad j-eqcfdctm Ec-
clesiam Dei .- et Epist. ad Tit. i. v. 5. iieliqui te Crcta; , ut op-
pidutun constituas presbytcros etc. Oportct enim episroi'uni incul-
J)atiim cssc. Prc;.bytcri oiabant pro inrirmis , ob eis acccrsebantur ,
ungebanl cos olco , Jac. 5. v. i'\. Adversiis toi accusaiio non fa-
cile admiitebatur , Paul. 1. ad Tim. 5. v. 17. 19. Duarenus exi-
stunat Canlinales olim fnisse pie^bytcros , non qnosvis , scd qui la
inajoie Ecclcsia , qnani c.ithcdr.dcm diciiniis , rcm diviuam cum
cpiscopo suo facicbaiit . i. de sacris i3.
(26) Prod;icfi , citali , moniti.
(27) Prcshytcri ialsi tcncii possunf.
8/i
L I B E R P R I M U S
r\ , qui suo (i) nomine superioris loci testimonium dice-
i'e citra aliqiiam corporaJem injnriam snnt praecepti , hoc
ipso , qiiod niljil meluant , vcra siipprcsscrint : Mullo ma-
gis (u) enim pocna digui sunt , qnibus cuoi pJurimurn
lionoris per nostiam jussionem delalum est , occullo in-
vtniunlur in crimine. Dat. 8. Kal. Aug. Arcad. A. et
Bautojve Conss. 385.
In AuTENT. de sanctiss. Eplscop. §. reverendissimis ,
col. 9. tit. 6. al. tit. ult. seu JNoveli. I23. cap. 20.
PHcsbyteri seu diaconi , si fahum lestimonium perhihais-
se cotwincantur , 5/ cjuidem in causa pecuniaria , a
dicino minislerio duntaxat per tres annos separati , mona-
steriis pro tormentis trnclantur : sed (3) si in crimincdi ,
clericatus honore nudali , legitimis poenis ajjiciendi sunt :
Ccvteri vero clerioi ^ communi jure ab officio Ecclesiastico
repulsi , sine delectu causce verberibus coerceantur.
De cviate Diaconissce.
9. Imppp. Valkntinianus , Theodos. el Arcad.
AAA. Taliano P. P.
TV f^'ila (4) 5 nisi emensis quinquaginta (5) annis , se-
i ^ cundum praeceptum Aposloli , ad diaconissarum con-
sortium iransferatur. Dat. 11. Kalend. Jul. Mediolani ^
Valentiniano A. IV. et Neotherio Gonss. 390.
De cBtale preshyteri , diaconi , suhdiaconi , episcopi.
In AuTHENT. de sanct. Episc. §, Presbylerum , col. 9.
tit. 6. al. tit. ult. seu Novell. isS. cap. i3.
TjResbyterum minorcm (6) xxxv. annis fteri non per-
* millimus : sed neque diaconum , vel sabdiaconum nii-
norem xxi\ annis ; neque kctorem minorem annis xviij.
I Item episcopum , minorem annis xxxv. ordinari pro-
hibemus.
De cEtale diaconissce , et ea quce pervenit
ad secundas nuptias.
In AcTHENT. de sanct. Episc. §. diaconissam vero , coll.
9. lit. t). al. tit, ult. seu JNovell. lai. cap. i3.
Tr\Taconissam in sancta Ecclesia non ordinari prcscipi-
■L^ mus , quce minor sit annis f^uudraginla (7) , aut $i
ad secuncLis (8) pervcnerit nuptias.
De injuria facta sacerdolibus , et ministris , uel ipsi sacrc
cuhui , locoque.
10. Imperatores Arcadius ei Honorius ,
AA. Theodoro P. P.
SI (9) quis in hoc genus sacrilegii proruperit , ut in
Ecclesias catholicas (10) irruens (11) , sacerdoti-
bus (12), et ministris vel ipsi cuitui (i3), locoque (i4),
aliquid iraporlet injurise , quod geriiur , a provinciae re-
ctoribus animadvertalur (i5) : atque ita provincias mode-
rator , sacerdotum et cathohcse' Ecclesiae rainistrorum ,
loci quoque ipsiu5 , et divini (16) cultus injuriam capita-
li in convictos , seu (17) confessos reos sententia noveril
vindicandum : nec expectet , ut Episcopus (18) injuriae
propriae ultionem deposcat , cui satictitas ignoscendi glo-
riam dereliquit. Sitque cunctis (19) laudabile , factas atro-
ces sacerdotibus , aut miuistris injurias , veluti (20) cri-
men publicum persequi , ac de talibus reis ullionem me-
reri. Quod si multitudo violenta a civilis apparitoris (21)
execulione et adminiculo ordinum [ vel ordinatorum 1
possessorumve non poterit flagilari , quod se armis aut lo-
corum difllcviltate tueatur : Prajsides provinciarum etiara
militari (22) auxilio per publicas liiieras appelito , cora-
petentem vindictam tali excessui impoiiere non morentur.
Dat. 7. Kal. Maji , Mediolini , IIonorio m. et Euty-
CHIANO CONSS. 398.
(i) Sul) notnine , C. Tho.od. suh nomine superioris loci testi-
monium dicere citra corporalcm injuriam cst , pra;textu et honore
dignitatis , ac nnnieris saccrdotis cogi teslimonium diccre , citra
injijnani quaestionis ct toiinentorum.
(•i) Quo quisque honoratior , co gravius punitur , si deliquit.
Lno miliiis, l. 2&. in fm. jf. de poBn.
(3) Nota poenam preshyteii , ycI diaconi falsum dicentis.
(4) Pars prinia /. 27. C. Theod. dc episcop. lih. 16.
(a) Panl. sexaginta , d. l. 27. ut et epist. i. ad Tmi. 5. vers.
9. quinquaginta , ut hic , ct Nov. 6. cap. 6. Chalccdonensis Sy
nodus c. i5. Sexta Synodus in TruUo , c. 14. hodie quadragin-
ta , J\ou. 123. c. i3. et sic utraquc discedit a pisecepto Apostoli.
(P) Hodic id non ohservatur: potcst cniin quis admitti ad sub-
diaconatum anno 18. ad diaconatum anno 20. ad sacerdotiura 25.
C.emcnt. dc alate. ad cpiscopatum anno 27. Apud Gallos , v. Ee-
buir. m pivcem. const. gloss. 5. n. 32. Golh. Varia de hac fetate
juia referl Simon Majolus de Irregularih. lih. ?. c. 29. n. 18.60.
annos dcMdcrat , can. juuencidas. qucest. i. caus. 20. cap. iixde-
fninuaibus. (^Z. pr. de elect. in 6. 3o. anno , cap. cuin in cunctis.
7. $. infcriora. de e/ertioiie. aLhatissas 26. annorum achnittere vi-
detur. Tan.lcm. Concd. Trid. Sess. 25. c. 7. Abbatissam «tatis
40. prolcssioncm 8. annorum rcquirit. Jns.
(7) Di.Ki ad. l. 9. Supr. h. t.
(8) ]Je pa"nis sccuiidarum nuptiarum alibi dicam.
(9) ^-31. C. Theod. de Episc. lib. i6. Goth. Pro intellcctu
huiu6 legis vide Menoch. de arlitr. iud. lib. 2. cent. 4. cas. 38o.
n. 3. S. L. 7 f j
(10) Siib. cum divina mysteria et alii saai cultus peragunlur.
Syn. Jianl. 60. t!i. 21. px lih. 5. tit. i. c. 43.
(1 1) Piae-icrlim cuni divina mystcria et sacri ctiltus reraguntur
Oo. Echig. 3;. et lib. 3. lit. i. c. 43.
(J2) Episcopo, clericis , et aliis ministris , Syn. Baiil. d. loc.
(i3) Vel in ipso cultu. Hal. adde Not» i23. c. 3i.
(14) Tria hic vindicantur , injuria videlicet facta personis, actio-
Fiis , ct loco,
(i5) B«o-«'o(? vTTBKsifCit J^ iif f^opix-j vsu^S-ij^xi xsX.-00/xr' ) ver-
bei'ari jubemus, et exilio multari. 1$"^/^ Basit. h. t. mos tamen hac
lcge fit mentio capitalis vindictae : verum ad aliam facti spccicm
pertinet id genus poenje. Goth. Poenam ejus , qui turbat Sacerdo-
tcm sacra facientem , vide apud Menoch. de urbilr. jud. lib. 1.
cent. 4. cas. iog. n. 3. Ans.
(16) Diversa hxc facti species a superiore. Prior pertinet ad eum
qui Ecclcsiam ingressus injuriain intulit Episcopo , clericis et aliis
niinistris : Haec ad eum qiii t« ^tlx nvii!p:x »9 tk; •9-;(sc5 A?<T»p-
y'i'x; lupa.-.Ts: qui ipsa divina mysteria et cultus divirios turbat ,
quein nttpx^^KV'; ri/uupsl^cti '■ et x.-(^»\r^:> Kf.Swjov UTrs/ji,i:-:t , capi-
tc ptiniri jubct lcx. Quid si non ^f.mpyixf , id est , sacra mys^te-
jia , sed -ra? \tT«g , hoc cst , preccs , ct supplicationcs turbaverit ,
aut simpliciter in iis injuria atlecerit miiiistrum aliquem Ecclcsia-
sticum ? Injuria verbcrihus et exilio vindicatur : turbatio supplica-
tiotiis, capite puuitur , Syiopsis d. loco.
(17) Convicli , ct coufessi par pcena et conditio.
(18) An rcligiosis non hccat \in(lictam cxposcere ; item an quis
cogi possit ad injuriam rcmittendam ; dcnique an peccct ofieusus
qui paccin denegat. vide Bonifacium in tract. malcfic. in rubr. qui
possit alium offendere. Doct. ud l. ut viin. ff. de just. et jur.
Alexaud. ad l. qid bona. ^. si qiiis. 11. 4. de damn. infect. Ab-
bat. ad c. i. infn. de malef. Aibcrt. in tract. stalut, 3. part.
4- qn. 62. vers. de secundo articulo col. 3. Mod.
(19) Injuria Ecclesioe vel ministro facta potest a quoyis in j«di-
cium deduci.
(20) Injuriam faccre ministro crinien cst pHblicum.
(21) Appatitionis.
(•i3) V. L OS.ff, de ni vind.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
85
De injuria , ut supra. De Utaniis.
AuTiiENT. de sanct. Episo. §. si quis cum sacra. col.
9. lit. 6. al. tit. ult. seu Novell. i23. cap. 3i.
'^Ed novo jure pro tali injuria verheratur , aut in exi-
\ lium iiiittilur. Sed si sncra (i) nvnisteria turljaverit ,
l celcbrare proliibuerit , capitc (2) puuialur. Idern est ,
in litaniis (3) : nam pro injuria verberatus exilio tra-
ur : si eas concusserit , capite plectalur.' Laicis (^^) Ja~
c litaniris interdicimus sine clericis \ quos sine onUionibus
cruce ficri non dehcnt.
IJnde et quot clerici eligendi.
11. lidem AA. Eulychiano P. P.
V (5) Ecclfsiis (6) , quan in posscssionibus ( ut fieri
adsoJet ) (liversorum , vicis etiam vel quibuslibct locis
t constituta? , Clerici iion (j) ex alia possessionc , vel
0 ; sed ex co , ubi Ecclcsiam esse constilerit, ordinen-
(8) : ut propriaj capitationis onus ac sarcinam reco-
iscant. Ila ut pro magnitudine , vel celebrilate unius-
usque vici , Ecclesiis cortus (9) , judicio Episcopi ,
ricorum immerus ordinelur. Dat. 3. Kal. Aug. Minizo.
NOn. A. IV. el EUTYCHIANO CONSS. 898.
De curialihus.
12. lidem AA. Eutjchiano P. P.
1 (10) quis curialis (11) , cJericus fuerit ordinatus ,
ncc statira , convcntione pra?missa , pristince conditio-
reddatur , is vigore ct solertia judicantium , ad prisli-
n sortem, veluli manu injecta , mox revocelur (12) ;
ricis enim ullerius legem (i3) prodesse uon palimur :
e, cessione (i/|) i^atrimonii subsecuta, decuriones cleri-
esse non velabat. Dalum 6. Kalend. Aug. Minizo.
N. A. 1111. et EuTYciuAW. Coss. 398.
De privileaiis Ecclesiie.
i3. Iid(;m AA. Fidiano (i5) Vicario.
I (16) venerabilis Ecclesia^ piivilegia (17) cujusquam
fucrint , vel teraeritale violata (18), vel dissimulatio-
ne neglecta , commissum [ hoc ] quinque librarum auri
condemnatioue plectetur. Datum ^. Kalend. Jul. Brixice^
Theodoro V. C. Coss. 399.
De excommunicatis.
Nova constiiutio Friderici de slatu et consuet. contra lib.
Eccl. 5- ilem qua?cuiif(ue , coll. X.
/Tem quoecuncjue cammunUas (19) vcl persona, qucB an-
num in excommunicatione propter libertalcm Ecclesice
fractam et \.iolatain perseveraverit , ipso jurc iinpcriali baii~
no suhjaceat : a quo nullatenus extrahalur: nisi (20) prius
ab Ecdesia beneficio absolutionis obtento.
De episcopo exauctorato.
14. lidem AA. Iladriano P. P.
QUicumque (21) , residentibus (22) Sacerdotibus , fue-
rit episcopali loco, vel nomine delrusus (^3) , si ali-
quid conlra custodiam vel quietem (24) publicam moliri
fuerit deprehensus , rursusque (23) pelere sacerdolium , a
quo videlur expulsus , procul ab ea urbe , quam contur-
baverit , centum millibus vitam agat : nec nostra adeat
secreta , nec impetrare rescripta speret , sed etiam iinpe-
Iralis careat : deleusoribus (2G) eliam eorum [ nostram ]
indignationem subiluris. Datuui Prid. Nou. F^ebr. Raven.
Stilichone et Auuehano Conss. 4oo-
In AuTiiENT. de sanct. Episc. §. si qnis aulem Episcop.
coll. 9. tit. 9. al. tit. ult. seu Novell. 123. cap. 11.
O/ ciuis episcopus sacerdotio pulsus , prassuinpscrit ingre -
O di civitalem , ex qua pulsus est , relinquens locuin ,
in quo degerc jussus est , jubemus hunc rnonasltrio in alia
'regione constituto tradi : ut , quci in sacerdotio deliquit ,
in nionaslerio corrigat.
De illicitis comenticulis.
l5. lidem AA. Studio P. U.
Onventicula (2^) illicita (28) etiam (29) extra Eccle-
siam in priyatis aedibus ceiebrari prohibeiuus , pro-
c
2) hctng. d. loco.
3) E'j Tx7f A(Ta7? , id C8l, stippllcationibus Lifanis , /. 3. In-
cte />ar. ct Mun. ^^^oa-lx vpi<roloi, A^oc. 67. Litaniarum usus
lanuTco in Galli.a iTpciius.
0 Litania- ()liiii ul fi.rt.r fucrint , observa.
>) /. 33. C. Tlicod. dc Episcouis , l. 16.
)) ifi. C. Thcod. ■>.. /. 33.
0 Ex(raii(>os d pcrcgiinos benc6ciorum ( corum prjesertira qni-
animanim cura conncxa est ) in Gallia non csse capaces , hlnc
1 colli^uiif , vid. coust. Caroli Fll. aimo i/jSi. Simile est
1 iniioccntu JII. /„ c. Bonoi 4. §. intcllcximm dc postul. Prcel.
1, uuiuil ,11011 potcranius salva conscicnlia , in alia pcrsona ,
df icgiio Ilungaii.T origintm duceict , congrue providcre: ncc
:nius ci pucfciic alicnnm , adde c. imllus ini>itis. Gi. distinct.
171. distinct. ct c. quoniaiH iii plcrisquc. i^. de oj/ic. ordina-
et c. ult. di; clcr. pereiir. il). Cathalicum prcB.<:entem nalioiiihus
coiiforiiiciH. gloss. in pioam. Pragtnat. in ucho , cxtcrorum :
m. i. Jyotnr. (>. cap. dcs lcttres de Naturalite. de quibus , ut
c lurc Jlhinagii dicam ad /. wiic. Jnfr non licere hahitat.
•iKoin. Possis addcie lioc bodic iion observari in Gallia in eum
^ 'v ' w*"''* ' "' ^ocant , lilcras a regc impctravit.
') V. distuic. 71. passim ct c. nohis. de cler. peres^r. vetat
m rationc Aiigustiniis , .'tennonc ad populuin iii c. hortamur.
iict. 71. aliuudc vcnicnlcs presbyteros suscipi , nisi coiisecratos
opno loci ijuscopo, aiit coinmcndnt1ti.is lilcras babciilcs. Ea-
(li.stiiicfuinc , can. ultim. cx coiicilio Anliocbcno , peres;rinos
cos suscipcic nnliibi iicet absque formata eiiistola ; addc cano-
Apostol. :2. 3i. ct 32.
) Kovcll. 123. cap. 18.
0) Hars lcgis 3. Cod. Thcod. dc his , qui ad Ecclesias caii-
uU , i. 9. '
0 Noycll. ia3, c. i. ^. i. m-f. curialem.
(12) /. 53. 5- I- Infr. h. t. adJc /. 16. InCr. de decur.
03) /. 56. ct 104. C. Theod. de decur. tib. 11.
(i4) /• 5 //;/)•. qui bonis cedere.
(i5) Saiiidiano , ut C. Theod.
(iG) /. 34. C. Theod. ii. t.
(17) /. 22. Infr. h. t.
(18) Poena violautis privilcgia Ecclesiie 16. C. Tlieod. 2. /.34.
(19) ConT"- initas cxcommiinicari potest.
(20) Baiinuin roniitti polest.
(21) /. 35. C. Th. h. t.
(22) 16. C. Theod. 2. /. 35. id cst , in synodo.
(23) ISlov. 123. c. II. in fin.
(24) Masjistiatus oflicium est seditiosos minislros Eccli-siae inrrc-
pare : sic Constantinus titain aliquaiulo Tyri synodiim noii dubi-
tavit reprcbcnricie , quod Atbanasio iiijiiriam fecisset : iiuo ct ca-
stigare , Socrates i. historiw. Sozomenus i. idcm INicomedictisem
clcriim suo jure rcprehendit , eique poenas minatus tiiit , si quid
turbaret aiit miaceret , Theod. i.
(25) Episcopatu repulsus , saccrdotium mrsus pelere non poteit ;
Hic locus etiam ostendit , eosdem oliin fuisse episcopos et »acerdo-
tcs : adde distinct. 5o.
(26) liuprolns nuila defonsio prasstanda.
(27) Pars interpoiata legis 3^. C. Th. de episcopis , /. 5. Jiifr.
de hcereticis et Manich. convcnticulas illicitas , Cujac. a. Fcud. 53.
§. I. i>crs. coiwenticula. Baldus legit conventiculain , qucm vidc
hic , cxplicantcm varias ( pcr siu^ulos locos ) ar<;iiinentandi spe-
cics , ut Topicoruin loco juris stiidiosis cssc possint.
(28) Quid licita ? potcslne sacrum cjiiiliim cxlra Ecr.Iesiam celc-
brari ? Vide NouclUim Lcoiiis q. Potcstne etiain baptisinus exlra
tempbim conrerri ? vide Notetlain Leonis i5.
(29) Ut nuUiis omnino locus Larcticis pateat , vide /. 3. lufr-
de liarcticis et Mauich. est euim Ii;bc vox etii.in iiaplicativa.
86
LIBER PRIMUS
scriplionis (i) doimis periculo imminente , si dominus
ejus ia ca clericos nova ac lumuliuosa (2) conveuticula
exlra Ecclesiam celebranles susceperit. Dat. /^. Kal. Sept.
CP. IlowoRio A. VI. cl Arisi^weto Coixss. 4o4-
De ccnsibus.
16. Impp. HoNOR. el Theodos. AA. Anthemio PP.
QUisquis censibus (3) fuerit adnolatus , invito agri do-
mino temperet ab omni Clericalu : adeo , ul etiarasi
in (4) eo vico , in quo noscitur inansitare , clericalus
fuerit , sub hac lege rehgiosum adsumat sacerdolium ^ ut
et capitationis saicinam per ipsura dominum aguoscere
compeilalur , et in ruralibus obse([uiis , quo maluerit ,
subrogato (5) utatur : ea scilicet immunitale induha, quae
certae capilationis venerandis Ecclesiis relaxatur : nuUo coa-
tra hanc legem unquam vahluro rescripto. Dat. ^'^Hono-
Rio A. viii. et TuEOD. A. ui. Cojnss. 409.
De puhlicis actiojiihus , vel ad curiani perdnentihus ei
puhlicis spectaculis. i. De Porabolanis.
17. lidem AA. Maximo (6) P. P.
PLacet (7) nostrae cleraentise , ut nihil commune Cle-
rici cum pubUcis aclionibus (8) , vel ad curiaui per-
tiuentibus [ cujus corpori non sunt annexi , ] habeant.
^. I. Prselerea his qui Parabolani (9) vocautur , ne-
que ad quodiibet publicum spectaculum (10) , neque ad
curi« locum , neque ad judicium accedendi licenliam
permitlimus : nisi forie singuli , ob causas proprias et ne-
cessilates judicem adierint , ali([uem pulsantes lite , vel ab
alio ipsi pulsati , vel [ in commuues tolius corporis cau-
sas ] syndico ordinato : Sub ea definitione , ut , si quis
eoruin haec violaverit , et brevibus (n) parabolanis exi-
iiiatur , et compctenti supplicio subjugetur , nec unquam
ad eandem sollicitudinem revertatur. Datum 3. Kalend.
Octob. CP. Tn£oD. A. vii. et Palladio Coinss. 416.
De ludis et spectaculis.
In AuTiiEMT. de sanct. Episc. $. Interdiciraus. col. 9.
tit. 6. ai. tit. ult. seu Novell. I23. cap. 10.
TNterdicimus snnctissimis Episcopis^ et prcshyteris , dia
-L conis , et subdiaconis , et lectoribus , et omnibus aliii
cujuslibc.t ordinis venerabilis collegii aut schematis conslilu-
tis , ad {12) tabulas ludere , aut aliis ludentihus parlici-
pcs esse , aut inspectores fieri , aut ad quodlibet spectacu-
lum sprctandi (i3) gratia venire. f Si quis autem ex his
m hoc deliquerit , jubemus , hunc tribus annis a venx-Ta'
bili ndnisterio prohiberi ., et in nwnaslerium redigi : sedit
medio tempore si se pcenilentcm ostenderit , liceal sacerdo-
ti sub quo constitutus est , tempus minuere , et hunc prior,
rursus miniiterio reddere.
De paraholanis.
i8. lidem AA. Monaxio P. P.
PArabolanos (i4) qui ad curanda debilium £Bgra corpo-
ra deputantur, sexcentos constitui pr«cipimus : ita (i5)
ut per (i6) arbitrium viri reverendissimi Aniistitis Alexaa-
dnnae (17) urbis de his qui antea fuerant, et qui pro con-
suetudine curandi gerunt experienliam , sexcenti parabola-
ni ad hujusmodi sollicitudinem eligantur : exceptis videli-
cet honoratis , et curialibus. f Si quis autem ex his na-
lurali sorte fuerit adsumptus , alter in ejus locum pro vo-
luntate ejusdem (18) sacerdotis ( exceptis honoratis et cu-
riaiibus ) subrogelur , ita ut hi sexcenti (19) viri reveren-
dissimi Sacerdotis praeceptis ac dispositionibus obsecundent,
et sub ejus cura consistant : reliquis , quae dudum latae
legis forma complectitur , super his parabolanis , vel de
spectaculis , vel de judiciis , cjeterisque ( sicut jam (20)
statutum est ) custodiendis. Dat. 3. Non. Febr. CP. Ho-
jvoRio xii. et Theod. x. AA. Conss. 4i8.
(1) Publicatur (iotnus , in (lua fiunt illiciti conventus.
(2) d. l. 37. C. Th.
(3) V. l. 37. infr. h. t.
(4) No\'. 123. c. 17. in fin.
(5) Substituto. l. 11. Infr. h. t.
(6) Monaxio. C. Thcacl
(7) Pars Irgis 42. C. Theod. h. t. adde Novell. Leonis 86.
(8) Clcrici noii possunt essc advocati , aut procuratoros , adde
1. 26. l. 41. in fin. infr. h. t. AW. i23. c. 6. addc distinct. 88.
(9) De (juibiis , v.'l. 18. infr. h. t.
(iD) i6. C. Th. 1. l. 42. AW<?//. 123. c. 10. Lactantius , in
Epit. c. 6. gladiatorum scoleribus non minus cruore perfunditur
ijui spectat , (pjain illc qui facit etc.
(d) Jl. btevibus parabolaoi , J. /. 42. C. Thsod. h. t. Brcvis,
Iiic , inatrictila csl , in qua parabolani inscripti.
(12) Txli^.i^.ij vidc /. 34. Infr. de cpiscop. aud.
(i3) Dixi ad j. 17, Su/jr. h. t.
(i4) /. 43. C- Theod. h. t. adde /. 17. Supr. h. t. qui et pa-
raholaru Jidio Finnico ; pa^^aboli Socrali : parabolani 16. C. Tkcod.
2. /. 42. 43- iitquc iuibi uotaluin cst iii niaigine , Parabailaui. Cae-
tcrum , ita dicti , quod s« conjiciunt in inagna pericuia propler
fmpienltni ;.3gioJoruin contactnai. v. Cujac. ad Nw. 3. Suntcnim
Gr.Te.':is .ra;a'/3oA« summis pcricuiis objecta , Canon. 2. e. 10.
num- J. Ti.rueb. aduers. i3. Alciat. 4. disp. 9. Goth. Parabola.
jios jAccursjus vult esse medicos , quem sequitur TiraquoU. de no-
hdilale cap, 3i. n. 438. Alii u.putatos scrvitio hospitaliura , Ec
f ie:,iaruin , vel Xenodochiorum , qui ut aJscriptitii a cultura agro-
vm , H scrvifo Jegrorm» recedere nou poterant. Cael. Rhodigm.
Lect. Antiq. hb. 28. cap. ii. Alciat. dispunct. lib. 4. cap. 9.
Ans. Parabolani qui sint , vide Alciat. 4. dispunct. cap. 9. Tur-
mh.adi'crs. iib. i3. cap. 23. Cujac. ad No^ell. 3. S. L.
(10) Medici tainen ounstituebantur in municipiis non ab episco-
po , aut praeside , sed ab ordine , et possessoribus cujusque civita-
tis , yid. /. T.^: de decretis ab ordine faciendis.
(16) Parabolanos medicos arbitrio antistitis Alexandrini electos
hic locus apertissimo indicio est , nnde parabolanos non simplicitcr
medicos , aut medicinam excrcentes fulsse suspicio cst , sed eos po-
tuis , qui certo gcnere voti et quasi religioso , cnrandis cegiotis
pauperUjus destinati publice : quales angiista Lut»tia , nnde nuhi
origo , paucis abhinc annis inslitulo s.tncto ( iieq.ie dnbito quin
alujuando iargius ) ac certo numero con^tituit. Alias mcdici eli-
gendi jus civitatum ipsarura fuil , /. i. Jf. de decrelis ab ordine
jaciendis.
(17) De Medicis et studio mcdiciu;e in urbe Alesandrina , hoc
scitu dignum rcfert Ammian. 22. in fin. ad coinmendandam , in-
quit , artis peritiam , mcdico pro oinni ex.pcriincn(o sullicit , ji
Alc.-iandriae dixerit se eruditiim.
(18) Cujus ? utique Episcopi , de quo supcrius facta est mcntio.
Idem crgo antiquitus fuit sacerdos ct cpisc.
(19) Hlcc est constans lectio librnrum manii cxaratorum : alii
taincn icponuut salis confidentcr cx Thoodosiano Cudicc : ita ut hi
quingenti. et paulo ante : quingentos constitui prcecijninu^. porro
videautur ad pleniorem hujus legis intellectum Docius ad cap. de-
cernunus. coL. 4. exir. de Judiciis ct Felmus ad cai>. i. de
ma Triutt cL fule Caihol. Mod.
(20) /. 17. Supr. h. t.
sum-
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
87
20.
De bonis dericorum et monachorum.
Impp. Theod. ct Valeivt. AA. ad Taurum
Praefect. P. el Patriciuru.
Quoe mulieres cum clericis habitare possunt.
19. Iidem AA. Palladio P. IJrb.
EUin (1) , qui pr^^babiJcm (2) soculo discipbnam
agit , dpcolorari (3) coiisortio (4) sororiaR (f)) ap-
pellationis uon dccot (6) : Quicun(|ue igilur cuj(jscun(|ue
l^radijs sacrrdulio liilciunlur , vcl clericatus bonore ccn-
>eiiliir , cxtraneaiuni (y) sibi nuilierum interdicla consor-
ia coiiuoscant, bac tanium eis facultate conccssa , ut nia-
res , filias , alqiie gcrnianas (8) inlra doniorum suarum ad eum , vel ad cam pertinueruijt, sacrosancla; (iG) Ec-
SI (i4) quis presbyter (i5), aut diaconus, aut diaconis-
sa , seu subdiaconus , vel cujuslibet allerius loci cle-
riciis , aul nioiiacljus , aut mulicr , quce solitaria; \\Ur. dc-
dila est , niillo condilo lcslameiito d"ccsscrit • ncc ei pa-
rentes ulriusque sexus , vel liberi , vcl cjui aguationis co-
gnaliouisve jure junguntur , vd uxor eMiteiit : bona qnas
epta conlineant : in bis enirn nibil sa?vi criininis exisli-
lari (c)) fccdiis naluralc pcrmiltit. Illas etiam non rclin-
ui caslitalis bortalur afTeclio , cjuae ante (10) saccrdoliimi
)arilorum , lcgiiiiTium meiuere conjugium : neque cnim
Jericis inconipelenlcr adjunctae sunt , quas (11) digiios sa-
erdotio viros sua conversalione fecerunt. Dat. 8. Idib.
laji , Raven. DN. Tueou. A. ix. el Cokstantio V. C.
iONSS. 4^0.
In AuTnENT. de Nupt. ^. sed et si quis inter,
tit. 1. seu Novell. 22. cap. 42.
Ulio • ' •
col. 4-
/|^i7//o niagis (12) ergo cessant corum conjugia :
.YJ. cnim caiitores leclorcsijue nuptias cnntrahcre pc
soli
rmil-
mtur : uliis aulcm omnibus peniius intcrdicimus. f^erum
xmen si et ipsi ad t.ecundas pervenerint nuptias , nequa- et Aspere (19) Coinss. 4^4
uam ad sacerdotis cidmen ascendant.
cicsiae , vel monasterio , cui [ forle ] liierat destinatus ,
aut dpslinala, omnifariam socienlur : exccptis (i^j) li's fa-
cidialibus , quas forle censibus adscripti , vel juri palro-
naius subjecti , vel curiali conditioni obnoxii clerici , vcl
monacbi , cujuscunque sint sexus , relinquunl. Neque cnim
juslum csl, bona , seu peculia (18) , cjuie aut palrono le-
gibtis debentur , aut domino possessionis , cui quis eoruni
liierat adscriptus , aut ad curias pro tenore dudum latae
constitutionis sub certa forma pertinere noscuutur j ab Ec-
clesiis , aut monasteriis detineri ; aclionibus vidciicet com-
petentibus sacrosanctis Ecclesiis , vel monasteriis rcserva-
tis , si cjuis forle pi.cdictis condilionibus obnoxius , aut ex
gcslis negotiis , aut ex cjuibuslibet alus Ecciesiasticis actio-
nibus obligatus obierit. Dat. i^- Kalend. Jan. Arioyijnuo
n AtiTHiivT. quoinodo oportet Episc. ^. haecautem. vcrsic.
neque aulem. col. 1. tit. ult. seu Novell. 6. cap. 5.
In ArTHENT. de Monachis. ^. illud quoque. col. 1. til. 5.
seu NovelJ. 5. cap. 5.
IVTUnc autem cum monaclius factus esl : hoc (20) ipso
xT suns rcsomncs obtulisse monasterio videtur ., si prius
yPiscopo (i3) nullam mulierem secum habere pcrmitli- teslatus non sit , et exinde de judicio cjus cess mle , ley,c
■d tur : sed si habcre probetur , ab Episcopatu dejicia- disponitur : ut si liberos habeat , in (juos aut tuhil , uut
ur , (juo se /ccit indignum. minus /egilima portiune tjuoquo donandi tilulo contulerit ,
(1) /. 44. C. Theod. h. t. Gotb. Vide Novetl. 1-23. cap. 29.
•t ibi tftul. Pclr. Buguoii. de leg. abrog. lih. 4. sat. 98. Ans.
k'ull ;iulcin lisec constitntio , ut clerici ,'qiii niiptias coiitralierc ca-
lonihus vctantur , i-nda-xinov imilicrein clomi adscitani , et quasi
ocariam , ct iit eo teiii|i(uc loqucbanhir , soroicin habeant exccpta
uatie , (ilia , sorore 1 1 siniilihiis , qure ab onini siispicione iininu-
les j hpiscopos vcro nuliaui etiain earum , uisi episcopalu priva-
i velint. *
('.») Prdli.ibUem in seculo disciplinam agit , cujus scicia alque
ontiilio lioncsta est.
(3) 1(1 (st , (lciionestari.
(4) (^)iiat(nus hm: prxsuinptio siniilitudinis monini ciini iis ,
nilms faimliarilcr ularis , se exlcndat , vide apud Tiraquellum m
.cgitnts Cvintiil.ialihus 5. part. i. g/. ;(. 25. et pait. 16. n. i5
t iG. quibus conjnnge /. ai/iln. §. Paditis. Jf. de osdilit. edict.
t jiuth. de Momich. 5. cogitaiidiim. injiii. Mod.
(5) Ila solebanl «piondam cleiiei ai"j>i(rtiK-,i,i ninlieies , sorores,
iialies aiil libas , api.ellare , irt propudia siia ( sub liis vldelicet
|ielalis^noniiiiil)iis ) oblc-erent. Id qiiod nicionyinns indieat , in
bro ad Jiusliciiru moiuichuin de vivendi forinu : et in liiro da ui-
indo suspectu conliibcrnio : et in eodcm strmone Joh. Chijsofto-
fUs : et ./incyranum Concilium ciip. i8. (iotli. Kx consucliidine
t familiaritalc siinilis vilae siiniiltir pi<T.suin|itio. Yid. Tiraquell.
e leg. Connuli. 5. pnrt. gloss. 1. lutm. -.'tj. Ciijac. ///'. 2. obseri'. 29.
(6) Giaeci ita (listiugutinl inlcr pic.sbjtcros , diaconos , subdia-
oiios , ef epistopos. Iliis licct (r«vj/<ra«7»« baberc : his non .Teque.
ynops. JJasil. tit. 3. cap. /ji.
(7) 5* '• ''^- '• d<! presb. H diaconis ne hahitent ciim nndie-
ih. cap. I. lcgum Jioioaiiorum . addc Aoce//. i23. c. 29. ^"'oi'.
33. c\ 3. Koi'. 137. c. i. iii /in. quas liutlin. ^quiicicn^is in
"/'. 3. Aita;(/ Concilii , try»;/o-a'*T7S inlei)iielatttr. Alii vei ti;nt
ibmlroductas , inliomissas et adscililias, can. nuliits. c. interdirir,
w«. 32. Superinductam vertit interpres Aoi'. i23. c. 29. qiiaiu
»H<ro«x70v Giacci , 3. Eclog. i. cap. 4"- adde cap. Sp. Jcntis-
runensis Concilit: et cap. 4. Arelatcnsis sccundi. Eii.sel). ^ hist. 3q.
bi libuianus cx Cbrysostomi qitodam s<rinone , <piales ene niulic-
cs fucnut , diligeuler interprctatu» cst, v»d. Cujac. 2. vbseiv. 29.
ut non male jactarefur in eos ilhid Marfialis , 12. epigram. ao.
Quare non babeat , Fabullc , quaeris TJxorem , Tbemibon ? lialjet
sororcm. vid. Cujac. ad ISouell. (i. in Jin. Tibullus : Hasc tibi vir
quondam , nunc iiater , casta Mcccca Mittil. Seiieca in J^hcedra ,
Me vel sororem , Hippolyte . vei laiuulam \Ci<a. Pelronius , Kcci-
pies nervos tuos , si fnduo sine fratn: doiiniciis. Idem : Concilio
tiiji , o juveiiis , sororem. Maitiabs , 2. ipigi: 4- i'i"atrcm le vo-
cat , ct soror vocatur. Idcin 10. vpigr. Go. (^uare desiiie me voc.i-
re bafiem , Ne te Carmeuioii voceni sororein.
(8) In Nicajiio concilio additur ^■,. <«. ct (pi.-elibet luijusinodi
nccessitudiiie conjiincta inulnr , i;L ]iruci.il abiiL oinnis ab ea su-pi-
cio , adde /. '}• ff- de usu , et habit.
(9) Koii pra,-sumilur fornicutio , iiiccstus , aut criinen inter coii-
sangiiineos , /. 34- infi: ad leg. Jid. ile adult. vid. Alciat. 1.
procsiimpt. 34. /. 68. _/r. de ril. nupt. adde ^Vuims. 1. pruct. 21.
capit. 2.
(10) Episcoptis , saccrdos aiit ciericiis cam quae uxor anfe Sacer-
dotium fuit , domi babcre potest.
(11) Videfur alluderc ad fers. i4- '6. Epist. i. ad CoriiUh. c. 7.
(12) Sensus csl , Si non pcrinitlifur ad lenipus alicui iiuiliirca
domi babcre , inulto minus in perpctuum , jus enini illud iiialri-
monio quis adipiscitur. §. i. Instit. dc palr. put.
(i3) 3. Eclog. cap. 4'.
(i4) /. unic. C. Thcod. de bonis clcr-icorum. lih. 5. tit.3.
(i5) Clericus : aliud in episcopo. vide Cujac. ad ACfiSi.
(16) AW. i3i. c. i3. in fin. Golb. WA. Saliccl. /i/<- , Koinan.
Cons. 396. Tileman. de Benignis ohseiv. 40. fol. 1-. Ans.
(17) Post liberos aguatos et cognatos el uxorem , cuiiaiu , patro-
nuni , ct dominuni , inlestati religiosi boiia ad monaalcriuni defe-
nuilur. Coth. Vide Gudeliu. de Juie Noyist. lib. 2, cap. iC.
nuin. 25. Ans.
(18) /. 5o. Infr. h. t. Nocell. 123. cap. 19.
(,19) 18. C. ThcoU. Aspaie.
(20) IIoc bodie ul veruin sit apud Galb«, di.vi aJ .Aulbenlir.iin
Ingressi i3. Sujr. tit. piox. Golb. Coufer. can. 9. cuus. ly.
qitast. 3. Ans.
88
LIBER PRIMUS
catenns suhslatiticp- mona^terio destinalce delrahatur , nc quid
conlingat circa liberos iniquuni (i) , salvo lanicnjure uxo-
ris , et alioruni creditoruni.
JJe munerihus curicc.
21. lidera AA. Thomrfi PiEcfecto Prsetorio.
AD (2) similitudinem (3) lam episcoporura orlhodo-
xre fidei , cjuam preshyterorum et diaconorum , hi ,
qui honorario titulo (q) ilhislrem dignilatem conseculi
sunt , per suhslitutos (5) , periculo (6) suarum facuha-
tum , curia? munerihus satisfacere non vetentur. ])at. 4«
]Non. April. CP. Isidoro el Senaiork Coss. 436.
De accusatione episcopi. i. De privilegiis ecclcsiuruni.
2. Dc literis sysiaticis.
22. lidem AA. Florlintio P. P.
SI qua per calumniam ('^) postulatio super criminalihus
causis apud compelenlem judiceni deposita exhibitio-
nis causa fuerit , sacrosanct« religionis antistiti ti-iginta
pondo auri condemnatione (8) publicis calculis infereu-
da , ut percellatur , prsecipimus.
§. I. Quin etiam omnia privilegia (g) , qua? sacro-
sanctis Ecclesiis confugarum , aut cJericorum , decanorum ,
aut ahorum Ecclesiasticorum causa , legihus suut praesti-
ta , intacta atque iHibata servari.
§. 2. Praeterea jubemus , ut omnes clerici atque mo-
nachi , qui de suis (10) civitatibus ad liauc ahnam Ur-
hem Ecclesiastici negotii , vel rehgionis causa proficiscun-
tur, litteris (11) episcopi (12) , cui unusquisque eorum iter
faciens obsequitur , muniti adveniant : scituri , quod si
cilra hanc fiduciam accesserint , sibimet imputabunt, quod
non clerici vel monachi esse putabunlur (i3). D. Theou.
A. xvii. et Festo Coss. 439-
In AiTTjiEWT. de sanct. episc. C. sed neque pro qualibe
col. 9. tit. 6. al. tit. uk. seu Nov. i23. c. 8.
jyrij ilus episcopus invitus ad (i^) civileni , vel militan
J. T judiceni in qualibet causa producatur , vel exhile
tur , nisi Princeps jubeul : judex uuteni , qui duci , t
cxluberi iniperaverit , post cinguli privutionem , viginti
hras auri Ecclesite illi , cujus episcopits est , persolvcu
executorc post cinguli privationeta verberibus suhdendo ,
in exilium deporlando.
De Fubiano seu Flavinno et Eutycliete.
28. (i5) Impp. Valent. et MtKCiAN. AA. Palladio .
Prajfecto Practorio.
QUoniam venerahihs recordationis Fabianus (16) huj
almae Urbis episcopus , cuni venerabilis sjnodi i
numerabiiium pene sacerdotum , qui Chalcedone (17) co
venerunt , tanto et tali decoratus est testimonio , ut E
tyches , qui contra senserat , cum sceleratis dictis suis ;
omnibus uno ore damnaretur : abolealur quidem Eutyct
tis damnosa meraoria (iB) , Fabiani autem laudabilis 1
cordatio reveietur (ig^.Data Constautinopoli, pndie Noni
Asporatio (20) V. G. et qui fuerit nuncialus Cojjs. * (21
Dc relicto pauperihus,
24. Tidem AA. Paliadio Praefecto Praetorio.
ID , quod pauperibus (22) teslamento vel codicillis relf
quitur , non ul incertis (23) personis relictum evan
scat , sed omnibus modis ratum firmumque consistat.
De foro compotenti. 1. De cautione. 2. De sportulis.
25. Imp. MARCIANtJS A. CONSTANTlKO P. F. P.
CUm clericis in judiciura vocatis pateat episcopalis a' \
dienlia (2^) : volentibus (26) taraen actoribus ,
actor disceptationem sanclissimi Archiepiscopi noluerit < 1
(i) Legitimam auferre (iliis iniquum est.
(2) Sumpta hcec lex est ex /. 187. C. Tlieod. de decur.lib. 12.
Igitur Ciuia; rauneiibns pcr snbstifntos periciilo suarum facaltatum
satisfacere jubentur epijcopi , presbyteri , diaconi , iilustres.
(3) Arguraentiim ab episcopis ad inustrcs personas nola , Epi-
scopi simiks illustribns , non sunt tamen illustres : aliud iu Cardi-
nalibus Baldus cxistimat.
(4) Yid. l. uh. C. ubi Senat. uel Clariss. Bald. hic. Fr. Mi-
gnon. url Coiisuetud. Andcgnvcns. fol. 121. llonchegal. ad l. 5.
J^\ de duob. reis. num. 29. 32. 33. 34- Ans.
(5) Ob dignitatem supervenientcm potest quis servire per sub-
stitutura.
(6) Snbstituens suo loco aliquem , suo periculo substituit.
(7) Poenam calumniatoris episcopi observa.
(8) "Tu ^tjuccriu 1 id cst , publico aut fisco , Syn. Basil. &o.
tit. I. ex lib. I. tit. I. cap. 2. 6. Harm. 9. 5- 2. ut sit sensus ,
cum qui in crimine aliquo Episcopum calumniatus fuerit , 3o. au-
ri libras lisco pendere.
(9) Piivilcgia iKnkiia-txfrKa firma essc dehent , Synopsis ibid.
(10) Clcrici jieregrini sine iiteris testimonialibus direcesaMi ve-
nientes non habcntur pro clericis , adde Nor. 86. c. 1. in Jln. et
Cujac. il}.
(11) Et quidem signatis , alias non faciunt fidem , de liujusmo-
di littcris , vide Relnillum toin. 2. tract. de litcris requisitor. num.'].
(12) Ut ne cicricus aut monacliiis habeatur 0 cr:>XxlSZv ( alii
ypx[j.^XTUv ) «TO? 7» etKsi^s iiriffKoirts 7« «OA/^jraTO» ( alii t^'j tts-
Kyj ) KUJrttKij.^ui Synopsis ib. qui alisque litteris seu syliabis epi-
filolis episcojii sui comitatum aut Urljem adierit , ffvy^x&xi igitur
e|^istolffi ac literK : quffi commtndalitite ab Augustino : formata; iu
actis Conciiii Antiocheni dicuntur 71. dist. c. pen. et ult. Goth.
vid. Bart. hic. n- 2. Bald. part, 3. Cuns. 320. Oldrad. Cons.
100. Am.
(i3) An percutiens ignoranter dominnm , vcl clericnm , incidat
in feloniam vel canoncm , vid. MoHn. i. consuet. 3o. num. iSo.
l5i. 102. i53.
(i4) Episcopus noii trahitur invitus ad judicium seculare , Su'
iic-^t. floth. Confir. c. 8. caus, 11. cj. i. Quando tameu sine pce-
pa ad Judicenj laicnm trahi possint , vide Vasq. illustr. contro'
yerf. cap, 5. nur)}. i-. Ans.
(i5) Hanc constilutionem intcgram e manuscriptis eruit Le.
clavius iii notis ad Synopsin Basil. c. 98.
(16) Ffaviauus Episcopus Consiantinopolltanus : de quo v
Evag. 2. hist. 4- De ejnsdem rescriplo ad Leon. V. tom. 1. C
ciliorum : vid. in Epist. L^nn. fol. 6^9. Ejusdem rescriptum
fide ad Tlieodosium. Acta Concilii Chalcedon. foL. 716. Ejusu
appcllationem a Dioscori senteutia , ibid. Act, i.fol. 823. Cu
meminit Pliotius g. Nomocnnonis 9.
(17) Vid. ./. 4- Sujir. de sumina Triiiil.
(18) Sceleratorum mcmoria abolenda. Vid. Decian. pract. c
min. lib. 5. cnp. Sn.fol. ^ii. Historiam hujns tex.t. vid. aj:
Guidon. Panciroll. var. lect. lib, 2. c. i6y. Niceph. lib. i^. a
47. Ans.
(19) Reveletur.
(20) Sporatio.
(21) 4^2.
(22) Pauper , parum : inops , nihil habet.
(23) Cnr ita ? jus et nomen heredis d:itur cpiscopis , oeconom
et exnoni. Nomen , ut sint heredes : jus , ut debita exigant ,
creditoribus defimcti respondeant , et pauperibus reliota dividanl
/. 49' §• •• I'dr. h. t. An ut Falcidiam vel Trthi.llianicam (
trahant , quasi lcgatis aut fideicommisjo oncrati ? non detrahan
d. l. 49- alias nou valet legatum , /. 18. in Jin. Jf. da usufr, .
giit. §. 25. Inst. de leg. Uip. 22. ^. 4- Incertis tamen de cci
iegare possumu^ , dict. §. 20. /. 4- J?- '^^ '"'^^- diib. ntsi de lib
tate agatur , /. ^i. Jf. de manu. tesi. At bic ut siut incertae p
sonae , certa tameu sunt subjccta pietatis exerceuds. Paupero sr
instar collcgii quod vicem pcrsonre reprasentat teste Baldo ( ap'
quem liic vide integrum traclatiim de e.^ecutoribus teslamentariis
quiu et lioc casu , legatum certiun dici potest, qiiia Deo relictni
qui ccrius est : scd et id privilegio Heri dici potest : vel cer
pauperes deraonstrari ab exccutore testamentario vel lcgitinio , \
ta episcopo , /. 28. §. 1. Infr. h. t.
(24) ^ idctur esse pars legis Dccernimus i3. lufr. de episcop
audiefttia.
(20) /. i3. in fin. /. 29. Infr. de episcopali audientia. H:'
collige . Ex plnribus lcgitimis judiribus eleclionem (.ermitti actc
Ubi reiis liabct plura fora jure conimuui nQn privilegiato , el«
est actoris , £ald,
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
penri , ommenlissimse tuse (s) Sedis examen contra ca-
iholicos sub viro revereudissimo Archiepiscopo hi'ijus Ur-
bis clericos conslilutos , vel conlra reverendissimum Oe-
conomum , lam de suis , (juam de Ecclesiaslicis negotiis ,
sibimet noveril expelendum : qui in nuUo (2) alio foro ,
vel apud quemquam alterum judicem eosdem clericos liti-
bus irrclire , et civilihus vel criminaliljus negoliis tentet
inneclere,
§. 1. Memorati autem reverendissimi clerici orthodoxa-
rum Ecclesiarum. quae sub viro religiosissirao antistite hujus
inclyta? Urbis sunt ; in causa , in qua vel ipsi vel procura-
tores (3), quos pro se dederinl, sententiarum tuarum autori-
tate (4) pulsanlur • execuloribus, per quos coeperint conveni-
ri 5 fidejussorem , sacralissinjse hujus IJrbis Ecclesiae oecono-
inum,vel defcnsorem praebeant j qui usque adquinquaginta
libras auri fidejussor exislat. Ipse vero reverendissimus oeco-
Qomus aJmae liujus urbis ecdesiae lite pulsalus , fidejusso-
rem pro se non prspbeaf. ut (5) pole qui et aliorum (6)
clericorum fidtjussor lulurus est , sed fidei (7) suae com-
roiJlatur. Quod si lis diversorum ( excepto reverendissi-
Imo oeconomo ) clericorum , quse agitanda sit , memoratam
summam videatur excedere : clericus lite pulsatus , del
^xeculori pro rcMdua quantitate cautionem suam : cui nul-
lum tamen insertum erit jusjurandum : quia ecclesiasticis
reguhs , et canone a beatissimis episcopis antiquitus insti-
jtulo , clcrici (8) jurare (9) prohibentur.
5' ^- ^tatuiinus aulem , ut executoribus idem reveren-
dissinius occonomus , vel aiii diversi clerici sub beatissimo
Archiepiscopo hujus splendidissinise civilatis , senlentiarum
tuarum auctoritale commonili , duos solidos tantummodo
dent pro commonitione sua , et pro institutione procuralo-
ris , si pcr eum voluerint litigare. Quod circa alios quo-
que diversos apparitores eminentise tuae , in his quae ex
consueludine pra^benlur officio , observari in causis prjedi-
clorum clericorum jubemus^ ut litis sumptus vel e^pensse
a clericis pauciores humanioresque (10) prsstenlur. Dat.
8. * Aprii. Varari (ii) et JoAnwe Coss. 456.
In AuxuENT. de sanct, Episc. §. sportularum. coll. 9.
til. 6. al. lil. ult. seu INovell. iiS. c. 28.
r^Ld ludie nulla persona in ecdesiastico officio constitu-
kj ta , m (jualibet cuusa criminali , vel pecuniaria cu-
(1) Id cst , Praefecti Pr?etorio , /. 33. in fm. infr. h. t. ct ita
Ucric» Coiibtant. convenai poterant, vel corain cpiscopo Constant.
veJ praefccto. Cuilcs enim magistratus , initio indiccs sacerdotum
et clcricoium fucre.
(2) Ul)i ccrli judices delagali nuUus alius potest cognoscere.
(3) Citatio pruna potest incipere a procuratorc. vide /. 3. /f.
it altmcutis et cibdv.
(4) In criminalibus ( secus in civilibus ) sine prscepto jndicis
reus citari non .sok-l. Hujusmodi commissio cst intcrloculoria. £aW.
(5) bcnsus cst,4Ui nomiuc alicno (ide)ubct,suo cavcre non tcnclur.
(G) Iidcjussor clciiconim, a-cononuis , /. 33. 5. 2. Injr. h. t.
Qui lidci sua; commitlanlur , alibi dicam.
Jiuatoriam cautioncm clcrici non pra^.^^lant.
>.,, Ulio modo , ulla in cansa. At forte dc calumnia jiirare te-
nentur? Cujac. nc{;at. Noi>. /,9. in ftn. ubi notat illas formulas
^ncisas juraiuh : Si Deus , ex Julum» : Si valcas , cx Gre^orio
Turoiiensi. lUpci io tamen orcononnm jurare ' ' ' ^ "
jus porreclum. post l. i^. sujn: lit. prox. l.
oroptcr calufun.
(10) Ilmc coJligunt , Humanius agendum v
cmn laico , qmbus jtclamal lex 8. in /,n. Supr. h. t.
(11) \ arano.
(I?) Sdi-iua scu sicilicnm , /. 9.,. 5. 2.^ c/e ann. ct menst.
«:,ra:ci Kffanov viccsmnuiuarta ]iars nummi sive solidi. Avuti Gal-
los aunlices Carat , csl viccsimaquarla pars auri nnri. vid. Molin.
t/e usuvLs, man. 64. 68. De sdiqnarum c.xactionik.s , de oncnhus
WonopolH , auiar;a; functionis, ct siUqualici, vid. Cuiac. 16. obs. 23.
S9
(7)
(8)
jiuthen. Hoc
injr. de jiirejur.
cnm clcrico , quam
juscunque quanlitatis , vel diaconissa , uel monachus , vel
ascetria , t>el nionacha amplius fjuatuor siliquis (la) per-
mittantur dare : nisi cuni ex jussioue Prindpis ad alias
proviticias vocantur : ubi non ullra ununi solidum accipiet
executor. ■^ Episcnpus pro rebus ecclesict} suce nihil prct-
stet nomine sporlularum : actiones contra ecclesias proposiics
(cconomis suscipientibus , vcl Ulis , qui in eam cauiom sunt
ordinati. "^" Qui contra hoc exegerit , in duplum , quod
exactum est , reddet , nudandus cingulo , si miles est : si
clericus , a consortio clericorum removendus.
De sportulis ut supra. Ue cautione cib actore prceslanda.
In AuTHENT. de letigios. §. ad excludendas, col. 8. tit.
i3. al. lit. 8. seu JNovell. 112. c. 2.
GEneraliter autem judex provideat , libellum pulsalo
non porrigi , sportulasve ah eo non exigi , nisi prius
et in libello actor , per se , aut per iabularios conscrihat ,
el actis intervenientibus fidejussorem idoneum(i3) periculo
competentis cfjicii prcestci. Quod (i^) usque ad finem litis
permaneat , eamque vel per se , vei per procuiatorem ex-
erceat : et , si convictus fuerit injuste movisse htem , ex-
pensarum sumptuunique nomine decimam(i5)partem quan-
titatis in libello comprehensae pulsato reslituat : aut si Ji-
dejussorem dare non valet , super iisdem juratoriam expo-
nat cautionem , et taclis (16) sucrosunctis evangeliis , ad~
Jirmet , se fidejussorem dare non posse : pcena judicis et
ejus qfficio imminente , s/ aliter versati fuerint , in denis
libris auri : execuioris autem boi.a publicabuntur , et da-
^inabitur in exilium : nisi causa moveatur ex consensu
utriusfjue partis.
De reliquiis sanctorum.
26. Imp. Leo A. Juiiano (17) Pra?fecto Praetorio.
DEcernimus , ut poslhac neque monaclii , neque qui-
cunque alii cujuscunc^ue status atque fortunas ia
aedes (18) publicas , vel in quaecunque loca populi volu-
ptalibus fabricala, venerabilem (jg) crucem et sanctorura
martjrum reliquias illicite inferre (20) conentur, vel oc-
cupare (21) audeant ea, quae vel ad publicas causas , vel
ad populi oblectamenta constructa sunt. Cura enira re-li-
giosae aedes non desint ; possunt ibi , consultis prius ( ut
oportet ) religiosjssimis Episcopis , reliquias sanctorum
martyrum , non quorundam usurpatione , sed arbitrio re-
(i3) Jure veteri aclor non tenebatur satisdare .,pr. Instit. de sa-
tisd. vid. Bugn. de legib. abrog. i. 1. c. 228. Ans.
(1 4) Hodie auditur actor persequcns litem, licet dc ca prosequen-
da ad finem usque vel de solvendis expensis non caveat , v. Rebuff.
in promm. const. gloss. 5. nurn. 37. Iloiand. a Valie, i. cons. 71.
num. 19. Demus cam solennitatcm desuctudiue non sublatam , oinis-
sam esse , num vitiabitur proccssus ? negat Rolandus a ^'aUc ibid.
num. 25. Ciir ? ordo judicii non cousistil proprie iu praeparalo-
riis , quorum omissio ( cxcepto libello ) nou vitiat : maxime si.
non siut polita , ibid. r.tun. 26. Mcrito autem sublata est ea ne-
cessitas satisdandi ; alioquin cgeni suum judicio numquam recupe-
raient , utpote satisdatione destituti.
(i5) Docima liaec apud Gallos non praestatur, nisi in Curia par-
vi sigilli Montispossulaui. Robulf. d. loco. n. 17.
(16) Yid. qnae not. ad Auth. sed judex. post l. 7. supr. h. t.
(17) "\ iviano.
(18) Ei> J^j/ioir/i» 75T4) i ('j u ■3-1« iTrnsXslix'.^ in publico loco
vel nl)i spectacula populo c.iliibentur. 6V«. Basil. 1. tit. i. Trtfl
Ksi-^/xpuv aytiir , c. 5. et t. wspt «atuoS 7«f»ia- c. j5 adde /. 26. 5»
4- lufr: de cpiscop. aud.
(19) I. Sinnps. I. tit. TTfpt AfivJ^aVw». wipi r«uoi ti/wi'»- c. i5.
(20) Eadcm ratione templa paganorum cvcr'i vetanllmpcratores,
/. 3. infr. de puganis saciif.
(21) Huc tamon lofor dictuin Aloxandri Si veri ex Lampridio.
Cum Christiani quondam locuni , qui pubiicus fucral , occupassent,
cuiUra popinaiii dicoiont sibi eum dobcri , rcscripsil , molius esse
ut quomodocuuque ilUc Dcus coler«tur, quam poj iiariis dcderetar.
90
LIBER PRIMUS
verendissimorum Antistitum coilocarc. Idco patientinm et
modesiiara suam , quam leges nostrae et publica discipli-
na , et ipsorum mun.ichoruin nomen (i) exposcit , stu-
diose uuusquisque , tam monachus , quam cujuslibet alte-
rius professionis relineat , et perpetuo observare procurct.
Z?e his , qui ojficia , sni munera expleferunt.
Dt priniipilaribus,
27. Idcm A. Eutjchio P. P.
QUisquis emensis (2) militige suae stip-ndiis , expletis-
que officiis , sive muueribus , qu.-e cuicuuque coudi-
Done , aut consuetudine , aut lege debsbautur , ad (3)
consortium se contulerit clericoruin , et int(;r ministros ve-
rx orlhodosae fidei maluerit , et elegorit numerari , nul-
Izus pi-orsus sententiae acerbitate revocetur : nec a Dei tem-
plis , quibus se consecravit , importunis inlentiouibus ab-
strahatur : sed in iisdem bealissimis ministeriis securus per-
maneat et quietus , ad quas post longi laboris lassitudinem
ob reiiquae vitae requiem consilio meliore protractus est :
his actionibus , si quse contra eum ejusque patrimonium
Jegilima intentione compeiunt , pro iuris ordiue respousu-
iHis (4) : exceplis primipilanbus (5) , quos pi-aeceptis tui
culminis , et publicis utilitatibus in perpetuum esse subje-
ctos , sacralissimae constitutionis statula sauxerunt.
Legatum relictum in redemplionem rapficorum valet ,
non obsianle inccrtitucline personarum.
28. Idem et Anthemius AA. Nicostrato P. P.
NUlli licere (6) decernimus , sive testamento heres sit
institulus , sive ab inlestato succedat , sive fideicom-
missarius , vel legatarius invenialur , dispositiones pii te-
slatoris infringere (7), vel improba mente vioiare, adse-
rendo incerlum esse legatum (H) , vel fideicommissum ,
quod (g) redempiioni caplivoi iim relinquitur : sed mo-
dis omnibus exactum , pro voluntale testatoris , pise rei
negotio proficere.
§. 1. Et si quidem leslalor designaverit , per quem de-
siderat redemptionem fieri captivorum , is qui speciali-
(1) De Monachi etymo et officio , v. diliganter 12. can. pla-
cuit omnibus , 14. dist. 11. et can. placuii comimmi , 8. caus.
j6. q. i.
(2) i. e. Itnpletis,
(3) V. /. 4. supr. h. t.
(4) Per prrc uatorem , Noudl. i?.3. c. 27.
(5) Priinipilaiiorum causa ita durior est quam aliorura. adde
liijr. de primiyilo.
(0) Ad intcllectum hujus leg. vid. Barhos. dc jure Eccl. lib. 3.
«ap. 27. n. 27. et scq. Aus.
(7) Summae improLitatis est pia dcfunclorum jndicia iufringere.
(8) Colligitur hinc vulgo , nec niale , projiter incertitudinera
pwsonarum non vitiari legatura relictum in redemptioncra captivo-
rum , nt et cx 5. seq. ncgligcntiam excculorum cfliccrc , ut episco-
po facultas exequcndi sit , qui cur ea tencatur ohservarc , quse tc-
nebatur executor , vide apud Jasonem in l. si eum. §. qiii injuria-
rum.Jf, si quis caut. et an possit alii committcre , Decium cons.
73. in 2. col. sic auteni etiam restitutio pro male ablatis per epi-
•copum fit. Felinus ad cap. ciiin sit n. 3. exir. dc jud. dc fructi-
bus vcro perce|;lis pcr heredem anfe constructioiicm monastcrii quid
juris sit , item quid do commutationc relicti pro raonasterio , an
illa sit in episcopi vel Papae tantum raanu. vide Bart. coiis. .58. et
5.9. cuni seij. lib. 1. et euiidem ad l. legatum dc usufructu lcgato.
«t ad l. fin. de oper. pull. rursumquc coiis. 109. lib. 2. dcnique
ne ejiifcopus post amium clapsum po5sit efJici esecutor , vide cau-
telam Coepol. caut. 207.
(y) Kediineudo.s ad captivos quod relinquitur , non habetur pro
ter (lo) designatus est , legati vel fideicommiisi habsat
exigendi (11) licentiam . et pro (12) sua conscientia votutn
adiinpleat lestatoris. -j' Siu auteiu pirinia non designata ,
testator absoJuie lantumtnodo suminam legiti , vel fidei-
commissi laxaverit , qua; debeat mein.jraue causa» profice-
re : vir reverendissimus (i3) Episcopus (i4) iUius civita-
tis , ex (i5) qua testalor oriiur , liab^at facultatem exi-
gendi , quod hujus rei gratia fuerit deieliclum , pium de-
funcli propositum sine ulla cunctatione , ul couvenil ,
implelurus.
§. 2. Cum aulem vir religiosissimus Episcopus hujusmo-
di pecunias pio relictas arbitrio fuerit consecutus : statira
gestis (16) intervenientibus , earum quanlilatem , et lem-
pns , quo eas susceperit , apud JR.'-ctorem proviuciae pu-
blicare debebit : Post unius vero anui spatium , et nume-
rum captivorum , et data pro his prstia eum maniiestare
praecipimus : ut per omnia impleantur £ tam ] piae (17)
deficientium voluntales : Ita tamen , ut religiosissimi An-
listites gratis (18) , et sine ullo dispendio praedicta gesta
conficiant : ne humauitatis obtentu relictae pecuniae , judi-
ciorum dispendiis erogentur.
§■ 3. Quod si testator (19) , qui hujusmodi legatum
vel fideicommissum non designata persona reliquit , Bar-
barae sit nationis , et de ejus patria aliqua emerserit am- '
biguitas , vir reverendissimns Episcopus civitatis ejus , in
qua [ idem ] testalor defunctus est , ejusdem habeat lega-
ti seu fideicommissi petitionem , defuncti propositum rao-
dis omnibus impletiirus.
§. 4- Quod si in vico , vel territorio teslator mortem
obierii , iliins civitatis vir reverendissimus Episcopus exa-
ctiouem habebit , sub qua vicus , vel territorium (20) es-
se dignoscitur.
§. 5. Et ne pium defuncti propositum improba frauda-
torum calliditale celetur : qnidquid pro hujnsmidi causa
a testatore relictum fuerit , universi (21) , qui id quocun-
que modo cognoverint , vel in viri clarissimi Rectoris pro-
vinciae , vel in urbis Episcopi notitiam deferendi liberam
liabeant facultatem : nec delatoris (22) nomen suspicio-
nemque formident : cum fides atque industria eorum tam
laude , quam honestate , ac pariter pietate non careat ,
cum veritatem in publicas aures luceuijue deduxerint.
legato incertis personis relicto , /. 24. supr. h. t. l. 49- 5- ^-
infr. h. t.
(10) Executor specialifer est nominandus in testamento. De cxe-
cuforibns testauicutorum v. Baldi tractatura in l. i\. supr. h. t.
Ikirtolura ad l. 9. in princip. num. G. Jf. de aliin. vel cibar. Fer-
raricnsem in fornia libelli reddendcs rationis tutelcB 35. in \'erbo ,
uc cxccutnres 6.
(11) Exeoator ad pias causas agerc potest adversus heredejn gra-
vatum.
(12) Executorem dcfuncti testainenfarium , vel legifimum noa
possc altcri ofiicium , ct muuiis suum committere , hinc colligitur.
Imo ne qaidcm ei jus subsfitiiendi a testatore dari posse nisi ad
pias causas , notant. vid. Tiraqucll. pri\fUeg. 3i. pia: causce.
(|3) Executor legi-timus testamenti ad pias causas , Episcopus.
04) V. /. 5o. in fin. ff. de herad. pct.
(r5) Leg. in qua testator moritur , ut in 5- 3. Infr. h. t.
(16) Exccutor tcstamenti iuventariuin rerum acceptarum facere
tciietur, et raLiouem reddere. Si ita est , ejus bona tacitc subjicum-
tur hypothecae. tacit lex 20. in fin. supr. h. t.
(17) An impiae , injustse , an superstitiosiC ? v. /. i4- S- ^" "
^\Jf- de rehgiflsis: adde /. 5. §. g. ff. de admin. tut. l. i. S- !•
ff. ubi pupill. educar.
(18) Hinc iUud , gratis accepistis gratis date , Matt. 10. v. 8.
(19) Vid. Bugn. de legib. abrog. l. 5. sat. i5.
(20) Id est , fundus , adde /. 3o. ff. ad municip.
(21) Cuilibet legatum ad pias causas def«rr« lic<et.
(23) /. 2. injln. infr. dc jure fisei.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
In AuTHENT. de Eccles. tit. §. si quis autem
pro redemptione. col. 9. tit. i^. ai. t'l. 6.
seu JNovell. i3i. cap. 11.
9»
Zlcet (1) testator , \^el donator inlerdixerit (2) ei all _ ^ , .^„„. ^ _ ^^^.^ ^ „„ ci„.^^pa-
^jio^/ iid lioc participium in ea re habere. Idem est lus gradum provehi Deo auclore coDlincerit puris (i5')
De electione episcopi.
3i. lidem AA. Armasio (i^) Praefecto Praelorio.
SI quemcjuam vel in hac regia urbe , vol in caeteris
proviuciis , quaf? toto orbe diflusae suut , ad episcopa
lus gradum provehi Deo auclore coDlingerit , ] -
hominum menlibus nuda electionis conscicntia
sincero
in ctconomo.
3. I. Scd si fn ., (jui facere jussi sunt ., neglexcrint {3) , omnium judicio proferatur. INemo (i6) gradum sacerdotii
senicl vcl bis ab Episcopo vel Oeconomo admoniti per (J\) pretii venaJilate (17) mercelur : quantum quisque merea-
pubhcas personas , cunitiunt lucrum (5) , quod eis con- tur , non quantum dare sufEciat , a^sljmelur. Profeclo enim
lingebat ex voluntule dcjuncli : et Episcopus habeat licen- quis locus tutus , et quae causa esse poierit cxcusata si
tiam vindicare illud lucrum : et illud (6) quod dislribui veneranda Dei templa pecuniis expugnenlur 5 quem murum
debet , distribucre : quod si non fecerit , rationem redde- integritatis , aut vallum fidei providebimus , si auri (18)
re debet. sacra fauies in penetralia veneranda proserpat ? quid deni-
29. (7) Impp. Leo et Anthemitts que caulum esse polerit , aut securum , si sanctitas incor-
. -^A. Zenoni Stialego. lupla corrumpatur? Cesset altaribus imminere profanus (ig)
QUi m monaslcriis degunt , polestatem inde exeundi ne ardor (20) avaritiae , et a sacris adylis repellatur piacula-
habento , vd m Antiochensi civilale , seu aliis qui- re flagilium. Itaque caslus et humilis noslris temporibus
busounque ciVJlaiibus (8) convcrsandi : exceptis duntaxat eligatur Episcopus : ut quocunque locorum pervenerit ,
apocrisjanjs , quibus liccntiam damus volenlibus , ut apo- omnia vitiepropriaeintegrilate purificet(2i).Necpretio (22)'
cijseon (9) solajum causa exire possint. f Caveaut au- sed(23) precibus ordinelur aniisles. Tantum ab ambitu de-
tem hi quj iia cxjbuni , ne de religione vel docliina di- bel esse sepositus, ut (24) quaeratur cogendus (25), rogatus
spulcijt (10) , veJ conciliabuhs (11) pracsint , vel turba recedat , invitalus effugiat 1 sola iJli suffragctur necessitas
concitata sjmpJiciorum ammos scducant : scituri , quod si excusandi. Profecto enim indignus est sacerdotio , nisi fue-
nostiK P'elatis slalula negJexerint, Jegum austeritati subji- rit ordinatus invitus (26): cum sane si quis haiic sanclam
cjeutur. Dat. Kai. Juu. CP. LEONEctpROBiANoConss. 466. et venerandam anlislilis sedem pecuniBe intervenlu subiis-
E3o. (12) Ve excommunicatione.
Piscopis interdicimus , ne quem a sacrosancta Ecclesia
vei communione segregent nisi (i3) justa causa pro-
bala sit. Qui vero cilra probationem hanc segregat , a sa-
cra corarnunione quoddam ad tempus arcetur.
(0 Teslatore ctiam invifo , episcopus se pro eius voluntate exe-
qienda iiigcierc potcst. Salicct.
W llujusmocli iiitmlictio formam jure communi constitulam
niutarc nou potcst. B,dd.
roSi ^^' r''^"^!' ^«'""f^K^m defuncti implcre , commodo sibi
rcliclo .nvatur , l. .,5. infr. de legatis.
biijn-in, *'"*'"^ nior.iiio per publicam pcrsonam facta , constituit de-
ca.S,l ,?"'? 'V"''"' '■f*'' "'°""" committ.it in rclictis ad pias
ac si ., n . /' ' "" ''^•'>-^''^'('^ p.-ivabaur.> Non privabitur , ^L^
ac " " libcrtatc pra-standa moram admiltcret , f.S. 5. sin autern
h^hiZnJ ', '^'"" '*'^'*' '''■ ^'■^«^'•'^^ «' 'd ita esset, o„„s
1 „0/ , /"'Po^^^relur a patre , contra /. c,uo,dam. iq. infr. dc
l" Cu";i„r "^'•'^^^■'l^'-'":; fi'-« '-"t"'^ EcclcMa c^ontra consi-
Ta d ci ,, ?• "^ ''"' ^""T' P'^^'^''''"^i« hereditate paterna pri-
redit nrKai-i ,7 " '^"r "»1''«^"'"-- T>indc nihil velat bc-
r^a d 'h .. . "" """•"" "^.'"'^»"^« ■" '«^?"»is ad pias causal
pre.tand.,, bacd.tatcm p..„ns a.niUa, imo nec jus primogenitnnx ,
£• je '.Vi-J- ""■ '' '''' '• ^"^- Covairuviam \n. c. u. kere\
(6) Liicrum ,sc.
(7) Itcrprotalio Coittii.
(8) Ilinc iUud, si cupis csse, quod direris , q„id facis in ur-
tic , lii qucEst. 1. c,,n. si cnpis , adde l. 53. £. 3. infr h t
Q9; Id cst , responsionum. vid. Noi'. 128. c. 25.
(10) Adde l. 4. sui>i: de summa Trin
(ii) /. i5. infn. supr. h. i.
co^ J^^iSs'!'''' ^'""'''■'^" ^* 'P''"'"' ^^^iticcn Michaclis Prc
*i;^li^f .' T, '"'^"' ''' V''""^'."- 1- ^- '■ """'" ^«"'•'^o-
7'-^ ;, "'"""" "' P''^ ''" "■'*'" criminilms. /,3.
(i;l) Ilanat.o, nt /. .^. supr. de sucros. Eccles.
AI^uaTgIT T?:" ^'"''''/' '^"'••'' -'--*='^'i-^ . ^"'-ero iudicio
M.Benau». Goth. l.acit cun. 4. ^am. ,5. </«. 3. vid. Mcmtan. de
se , aut si quis , ut (27) alterum ordinaret , vel ehgeret,
aliquid accepisse detegitur , ad instar publici criminis et
laes^ majestatis accusationc pioposita a gradu sacerdotii
retrahalur. Nec hoc solum deinceps honore privari , sed
perpeluae quoque infaraiae damnari deceruimus : ut eos ,
lutel. cap. 26. niim. 53. Ans.
(16) Episcopatus ( ut et beneflcii ) incapax quis redditur ambi-
tu , seu Simonia , ut hic , c. noiis. dc simonia , c. cum clericis.
de pact. ut et alibi ob ciinien biereseos , can- odit. 62. 1. g. i.
scbismatis, c. inter hceres. 24. q. 3. majestatis , c. felicis. de pae-
nis in. 6. sacrilcgii , c. uenerabilem. dc elect. falsi , c. ad falsa-
riorum. de crimine fulsi. perjurii , c. querelam de jurej. b'oinici-
da , c. occidens. de accus. c. 7. ad aures. de cetate et qualitate.
c. ult. de tcmp. ordin. ita incapax. £il infamis , vel apud bonos tan-
tum et gravcs viros , can. laic. 33. dist. c. ult. de furtis , deiicti
postulatus , licet noiidiim damnatus , c. ult. de tesiib. c. omnipo-
tens. de accus. communione vcl officio interdictus , neque restitu-
tus , c. postulatus. cxt. de cler. excomm. c. cum bonum. de atat.
et quiduate. c. cum dilectus. 7. de consuet.
(17) Simonia quid t^. i. q. 1. Noi'. 6. c. i. §. 9. sed omnino
vide ad bunc locuiii Atlialarici cpistobim ad Joauncm Papam apud
Cassiodorum 9. wunar. i5. De annatis alibi dicam , addc /. unic.
ff. ttd Leg. Jul. de ambtt. ZVop». i23. cap. 3.
()8) Quid nou mortalia pcctora cogis, auri sacra famos : Virgil.
3. .Eneid. lers. 55. 56.
(19) Avaritine ardor profanus.
(20) Ardor avaro tribuilur , ut alibi , forvor : ut illo loco , fer-
vet avaritia , nuscraquc cupidiiic pectus.
(21) JVon Episcoims a loco,sed lociis Episcopi vita puriGcandu*
esl , V. ad bunc locum distinctionem 4o. passim.
(22) Episcopus non prctio , scd precibiis ordin^ndus.
(•^3) Sio onincs mamiscripti : AUi leguut , ncc piecibus.
(24) (^)iii£ri , cogi , rogari et invitaii Episcopus , non obtru-
di debet.
(25) Sic Alexandcr Sevcrus pr..Efectum urbis a Senatu accepit, al-
teriim prKtoiio piaefecit , qui ne fieret, etiam fugerat , diccas : /n-
i^itos non ambicnies in Republica tolerandos "sse. vid. Lampridiiim
iti Alexaiidm Severo. adde omnino Novellain Martiani , vid. tit.
i. i/i princ. Ffbx rcspublica , si a nolcntibus et aclus publicos re-
pulsantibiis adniiiiisttctur.
(26) Magnum ist, nudije virtulis prxmio reluctaatem ad bonores
promovori.
(27) Vid. i\W. 6. cap. I.
9^
LIBER PRIISIUS
quos par facinus coinquinat et acquat (i) , utrosque si-
niilis poena comitctur. D. viii. 1(1. Mart. Conslanlinop.
RlARCiANO el Zeinone Conss. 469.
]n AuTHENT. de sancl. I.pisc. §. pra? omnibus , col. 9.
lil. 6. al tit. ult. seu Novell. 1 5.3. c. 2.
QUod pro hac cama ddlum est , el prelium , quod ex-
pensum est , rcslilunlur ecclesice , cujus sacenlotium
voluit comparare.
De orphanotrophis .
32. lidcm AA. Dioscoro Proef. Prst.
ORphanolroplios (2) hujus inclitae Urbis , ( nulla sub-
lililate juris obsislente ) qui (3) quidem pupillorum
sunt quasi tulores (4) , adolesceutium vero quasi (5)
curalores , sine ullo fidejussionis gravamine in emergenti-
bus causis tam in judicio , quam extra judicium ( ut opus
exegcril ) ad similitudinem tutoris , et curatoris , personas
et negotia eorum ( si qua possint liabere ) defendere ac
vindicare jubemus : Ita videlicet , ut pra?sentibus (6) pu-
blicis personis , id est tabulariis {j^ , aut (8) interve-
nienlibus geslis in hac quidem incljla urbe apud virum
perfectissimum raagistrum census , in proviuciis vero apud
moderatorcs earum , vel defensores locorum , res eorum
eis tradantur , a quibus sunt custodiendte : ut , si quas
earundem rerum , propler foenus forsitan , vel aliara ur-
gentem causara , vel eo quod servari non possunt , alie-
«andas esse perspexerint , prius habita sestiraatione , liceat
eis alienationis inire conlractura : ut pretia eorura , quae
exitide culliguntur , eisdem personis custodiantur (9) .
•]• Hujusmodi aulem pium atque religiosuin ofhcium pro
teinpore Orphanolropbos ila peragere convenit , ut mini-
me (lo) ratiociniis lutelaribus seu curalionibus obnoxii
sinl : Grave enim atque iniquuin est , callidis quorundam
( si ita conlingerit ) machinationibus eos vexari , qui pro-
pter timorem Dei , pareutibus atque substantiis destitutos
minores suslentare , atque veiul affeclione palerna (11)
educare feslinaut.
De foro competenti. 3. De cautione judicio sisti. ^.Quis
cofweniri debcat in causis ecclesiasticis. 5. De sportulis. 6.
i\e clerici fcxeiitur ab executoribus. 7. De privdegiis prior.
loc. et mnneribus exlraordinariis. 8. De puhantibus eccle-
siasticas peisonas sine jus'a causa et leqitini i petilione.
33. lidem AA. Eutropio P. P.
OMnes , qui ubique sunl , vel poslhac fuerint orlliodo-
X.T fidei saccrdotes et clerici cujuscunque gradus sint,
inonachi quofjue , in causis civilibus (12) ex nuUius pe-
ritus majoris minorisve sententia Judicis [ commonitoria 1
ad exlranea judicia pertrahanlur : aut provinciam , aut
locum , aut regionem , quam habilant , exire cogan-
tur : Nullus eorum ecchsias , vel monasleria propria ,
quae religionis intuilu habitant , relinquere (i3) miserabili
necessitate jubeatur : sed apud siios Judices ordiiiarios (14),
id est , provinciarum (1 5j reclores , in quibus locis de-
gunt , ecclesiarura rainisleriis obsecundent , omniumqae
contra se agentium excipiant actiones : ut his horis Sil-
t^m atque temporibus , quibus religiosos viros a turbulen-
ta observatione praetorii vacare contigerit , cumque eos ad
tempus petitorum intentio calumniosa laxaverit , ad sua se
mon3steria et venerabiles ecclesias conferentes , sapienti
anirao , precalione sollicita (16) , faciliusque de proxirac
sacrosanctis altaribus obsecundenl , in suis laribus (17) do-
miciliisque conslituti.
§. 1. In hac autera regia Urhe , si quando cujuscuD-
que rei causa Episcopos , vel presbj^teros , cajterosque cle-
ricos , qui sacrosanctis ecclesiis obsequuntur , sive raoDa-
chos ex aliis quibuscunque provinciis contigerit reperiri .
quos tamen in litetn quisquara vocare voluerit , iu nullc
alio sit licitum meraoratos cuiquara pulsare judicio , ni-
si (18) in tuae subliraitatis duntaxat examine , ubi eis et
beatitudinis honor (19) debitus reservetur , et oratoriim
adfluens in defensionibus copia large praestetur.
^. 2. Prsterea cura in provinciis ex ejus , qui regil
provinciara , luerint sententia , vel interlocutione conven-
ti : sive illi sacerdotes , sive cujuscunque gradus clerici ,
sive monachi habeanlur , dummodo approbentur orthodo-
xi (20) , qui in propriis causis contractibusve pulsaulur .
non alios quara ecclesiae propriae defensores , seu (21) quo:
Oeconomos appellant , fidejussores praebeant : ne , dun
executoris perlinax (22) , et avara prolervitas extraneos .
et idoneos fidejussores flagilat , multiplex innoxiae (aS^
pauperlati infligatur incoramodum.
§. 3. In hac autem incljta Urbe inventi , ex quacun-
que provincia venienles , cum in tuoe aiuplitudinis judicit
(i) Par ubi dclictutn , ibi poena aequalis esse debet , /. ult. infv.
ad lcg. Jul. repet.
(a) Eclog. 3. cap. 12.
(3) Oi pbanofrophi sunt , qui parentibus atque substantiis desti-
tulqs niinores suslenlant el cducatit , veluti aftectione paterna , hac
l, injin. aut quasi tutores pupillorum , ct curatores adolesceatum.
(4) Et patres.
(5) OrphanotropUi quasi tutores et curatores. vid. Nwell. i3i.
cap. i5.
(6) Adde l. 54. infr. de adminin. tut.
(7) Orphanotiophi inventariuin facere tenentur : quinani alii :
vide Rolandum a Valle , i. cons. 49- Est ne bic satis corara solo
notario sinc testibus inventarium facere ? Dixeris : quod in aliorum
invenlariis non cst. vid. Cujac. Noi'. i.
(8) Nibil interest , invenlariura fiat apud notarium , an apud
judicem , si tamen apud notarium fiat,judicis confirmantis , ct ad-
ministrationem concedentis autoritas requirenda erit.
(9) Vcl alias res pro cis einant , ut buic legi addunt Graeci ,
Syn, Basil. 5. tit. 2. c. 12.
(10) Orphanotiophi noii tenentur ad rationes orpbanis rcdden-
das , ut hic , sed Episcopo , iVoi'. laS. cap. 23. Imo non teneiitur
rcddcre raliones , Nov. i3i. cap. i5. solve : d. Nou. i3i. iudefi-
nile loquitur : ideoque potest ita intclligi , ut orphanotrophi teneau-
tur reddere rationes , non ipsis orphanis , arg. I. ult. §. 4- C. di
lon. quce lib. sed Episcopo.
(11) Educator ei quera educavit , quasi pater , Theopb. in Jin.
princ. Inst. de satisd. tut. I, cuni oportet. 6. 5- <^"'" autem. infr
dc bon. qucE lib.
(12) 16. C. Theod. II. /. 23.
(i3) /. 32. 5- 4- ^- '^'^ reccpt. qui arhitr,
(i4) Vid. /. 6. Infr. de modo mulctarum.
(i5) Theodorus Icctor , novo jure monachi , Nou. 79. et cleric
coram suo Episcopo conveniuntur , Noi'. 83.
(16) Id est , solita.
(17) Lares et domicilium monaclii , monasterium.
(18) /. 25. sup?: h. t. l. i3. infr. de Episcop. aud. Nov. 83.
Gotb. Si vero Episcopus difterat judicare , reducetur ad seculai-em.
Nofcll. 123. cap. 21. §. 2. adde Nrn-ell. ii5. in pr. Ans.
(19) Clerico , quamvis litiganti honor habendus est.
(20) Clerici , non orthodoxi , sortiuntur forum seculare.
(21) Ecclesise defensor idem , qui oeconomus Ecclesise , ut hic 1
et 5. 3. Infr. h. t. qui et dispensator quoque pauperum. J. 4'
itfr. h. t.
(22) Ea sunt vitia executorum.
(23) Pauper fidt;jussorem fdcUe reperire non potest. aJde Nov.
88. c. 2. S. i. in med.
CODICIS REPETIT^ PRjELECTIONIS.
93
quod eis soliim delegavimus (i) ) lile pulsati fuerint , naclios , caetcrosque superius designafos , vel in tuae nia-
•evcrcndissimi orlhodoxae fidei sacerdotes , seu certe Oeco- gniludinis examine , vel in provinciali judicio , pruposila
lonii aut (n) ecclesiae deleusores , seu cJerici in causis actione convenerunt ^ si causa cognila convicti f uerint si-
ivilibus suis , sivo ccclesiaslicis , nuHa pr.rbendi fidejus- ne jusla eos causa et legitima petitione pulsasse j omnes
sores iriolcstenliir iiijiiria : sed aul vicariis (3) fidcjuSMo-
libus conlradaiitur, quas tainen stipulationum solennis cau-
ela vallaverit : aut (4) caulioni , et professioni propria),
lut (5) lalcullalum suarum obligalionibus commiltatitur.
§, 4- I'<J^ niliilominus observando , ut iu causis eccle-
iaslicis nuiluin aliuiu (G) conveniri fas sit : nisi eum ,
[uem dispensatorem pauperum , id (7) est , occonomuiu
Lcdesire , Episcopi traclatus elegerit : hunc enim sine du-
lio a (8) sacujrdolc conveuit ordinari : quem tamcn con-
enluuj defeusoris Ecclcsise fidci commitli pr.ecipimus.
5. 5. ]^xcculoril)us (9) iu niiaoribus quidcm judiciis
mnilius , in ipsa couvcnlione sacei'dolum , seu clericorum,
on (10) amplius , quam unum semissem aut sperantibus ,
cis lcgitimas cxpensas (20) sumptusque , quos ab px.ordio
caiplae controvcrsiae ipsorura viiio tolerasse eos constiterit,
redbibere cogantur : ut hac sallem censur» justissiina; for-
niidine revocati , qui iraprobis assidue conflictationibus oc-
cupaalur , acquiescant : jam([ue sopilis claraoribus jurgio-
rura , magistra deinceps necessitale retinere se adsucscant.
De foro competenti .
In AuTiiFNT, apud quos oportet causas dicere monachos.
5, 1. collat. 6. tit, 8. al, tit. 6. seu Novell.
79, c. 1. et 4-
/^Ausa , qiice Jit cum monacho , vel cum mulierc
^ Qualihet in monaste
monasterio consistente , non (21) apucl
ut etiam audenlibus accipcre. Verum si apparilor lua; judicem cinlem i^entiletur 5 sed apud Episcopum , qui
nagniiudinis, cx sentcntia tua; sedis amplissimae in (11) ^^ personce prcesentia , cjuod convenit , statuet : JiVe
novincia dcgenles eos (12) commoverit : jubemus , non „g^ Ahhatem , i>el antistitem , ^el per alios hoc fieri
mplius eum quam duos solidos sportularum nomine ac- ^^.^^^^ . ■ secundum lescm rem disponat , et sacras
ipcre. Jn hac voro urbe magnifica idem appantor tujE ^^^^ J^i^ j^^-^^ personcB reverentia. Si vero con^
aagniludaas uno aureo , sportularura gratia a provmcia- ^^.| J ^^^^^^^^ ^^^^^ ^^„iinehunt : Ju-
ibus clericis contentus sit : quanlaelibet summae qui con-
'cnlus fuerit , exponatur obnoxius.
§. 6. Praterea nullus executor vexare (i3) conlume-
iis (i4) clericos ullos , nullis impulsionibus molcstare ,
lullis exprobrare conviciis aut corporalibus (i5) iajuriis fa-
dex cnim , qui de his sententiam proferre prcesumpse-
rit , ah administratione depulsus tancjuam dii>inilati
contumeliam faciens , pcena decem lihrarum auri , una
cum ofRcio suo multcihitur ., sacratissimo nostro cerario
igare couetur : his , qui hujusmodi aliquid a^gressi fue- infcrenda : executorihus , cjui cidmonitionem facere
•int , post amissioncm cinguli et palriinonii ultima proti- prcesumpserint ah ipsis sanctissimis Episcopis in locis
rjus animadvcrsione plectendis. decanicis (21) detrudendis : de ccetero nullam exaciio-
§. 7. 1'rivilcgiis (16) sane singulis , quibuscunque sa- nem facere permittendis.
;rosanclis Ecclesiis orlhodoxae fidei , xenodochiis , sive t » ^i ■>- •
ptochotrophiis , lam generaliter , quam specialiter attribu- ^" Auteut. ut Cler ap. prop. Episc. conv. m pr.
lis, perpcluo obscrvandis : nullis cas (17) , earumque (18) ""'''■ "^ '' quis habet , col b.tit. 12. al. tit. xi.
iaccrdoles , aut clcncos cuiuscunque gradus sint , aut mo- ^^ • j-'»uvc.i. uo. mj. pi.
nachos , ptochoirophos , aut xenodochos orihodoxae fidei f^Lericus quoque in lite pulsatus pecuniana causa ,
depulatos , extraoidinariis muncribus prtrcipimus prsgra- ^ /^'"'"^ ^P^^ Episcopum coni>eniatur , per qiiem
v^ari : Eas clcnim sarcinas oueris , quas plerisque perso- ^^^^ damno causa deciclatur. Quod si natura causce ,
tiis divcrsa ratione r(>mittimus , imponi bcatissimis viris ^^^/ alia ratio faciat ^ ut ncgoiium apud eum dccidi
riostro seculo inconveniens esse judicamus. . non possit , per civilem procedat judicem , ohserwatis
§. 8. Praeterca , nc cui tomeriias sua lucrativa (19) con- dcricorum prit^ilegiis : nec mora circa taliafiat.
;edalur , ct ut inipudens calumnianiium refrenelur audacia: ^. i. Sed i?i cii>ili crimine cif^ilis {i'i) prccsit ju-
iubemus , quotieus Jii qui sacerdotcs , seu clericos ac mo- dex , ut lis intra (24) duos non egrediatur menses :
())S Harc jnris delcgatio non est proprie delecatio : sed ordinaria
polcslas. Jidld.
(•■») Hoec parlicnla , aitt pro id cst , sumitnr, ut snpr.
(i) Jd tst , innluis. Quolies cnini plnres conveniuntur , possunt
Vice nuilua lidcjns.^^oics cs.m;. /. 28.^ cle tutarib. clati^;.
(4) /. •25. 5. I. supr. h. t. JNW. 1-23. c. 11. infm.
(5) Utcnnquo piojiUr inopiam quis fid» jussorcin darc non pos-
5it , cogilur laincii pati bonornin suoniin liypotliccam.
(6) ISov. 1-23. c. -28. in causis Ecclesiae conveniendus est aeco-
QOinus.
(7) Dispcn.sator panpcrum est cpconomns Fcclcsia!. Idcm postca
Vicedoniinns cl major dominns appcllatus. dist. 89, c. Valumus 2.
erat lerum Efclcsiasticanjm administiator, procurator Ecclcsiie, mi-
lor defonsGie ct advocalo. 1. <y. 3. c. sahator. 8. vers. nominc
'ero. arbitrio cjiis Kpiscopium disponebatnr. c. diaconus. 3. dist.
■>9. ex adniiniainlore Inndcm jiidcx , viliiim tamcn caii.sarum , ct
juasi pcdancns. Eum lamcii dignitatulam quidam principcs non il-
ibenlci- involarunt postca , vcl ctiam adfcctarunt : forte vel picla-
is, vcl uhlilatis alicujus occultre cansa ; Dc viccdominis , adde
>peculatorcra Lifr. parlic. 3. rubr. de vicedom.
(8) Id cst , ab Episcopo.
(9) Ue quibus v. /• 12. infr. de prox. saeror. scrin.
C'o) /. a5. 5. 2. supr. h. t. adde Not'. 123. c. a8.
(ii) Hinc colligunt Bald. et Wiirms. i. obs. 6. /. 9. citatinnem
verl)alem in aliono territorio ficri posse. Aliiid lamcn fore , si ter-
ritorio divcrsorum fuerint principuin : vcl .^i corpoialis fiat prchen»
sio. adde /. 2. infr. de ojj'. prcef. urb. vid. Bald. hic.
(12) Eos convcniri moiiuerit. Hal.
(i3) fclxccuforcs vesationi indulgcrc non licct.
(i4) Jubct igitur clericos iininuncs cssc contunicliis , impulsioni-
bus , convitiis , et cor|ioralibus injuriis cxeciitonim : qualcs ipsi
e.xccutorcs infcrrc dcbitoribus solent in ipso cxcqucndi ofiicio.
(i5) Corporales injurias hic vocat , manus injcctiouem.
(if)) /. 22. 5- '• supr. h. t.
(17) /. 5. supr. dc sacrosanct. Eccl.
(i8) /. 2. supr. h. t.
(19) Lucrosa. ^quuoi enim est qiicmque temeritatis suse , non
alicn.ie pcenam pati.
(20) Victus victori condomnatur ad cspensas. /. 4- /'«/r* '^* /'''<"
ctibus ct litium cxpensis. l. 79. ^ff". de jitdic.
(•ii) Et ita abrogalur principiura lcgis 33. supr. h. t.
(22) llecanica loca qure esscnt , dixi Nov. 79. cap. ^.
(23) Hoc abrogalur prr aiithcnticam proxime sequentem,
(24) Hoc specialc cst in ckricis : nani in caetcris instantia crt-
niinalis non cxcedit bicauijiu. /. i. /. 2. /. 3. irifr. ut intra ar-
tum tempus.
'^
94
LIBER PRIMUS
nec tanien pimiaiur ■, etiam si reus sit invcntus ^ prius-
ijiicun pcr Episcopum saccrdotio spolietur.
^. 'A. Si vero crimen sit Ecclesiasticum (i) : Epi~
scupalis erit exauiinalio , et castigatio.
De kis , qui justitiam denegant Eeclesiasticis personis.
JXova conslitulio Friderici Imperatoris , de statu et
consuet. cont. lib. Eccles. §. item slatuimus ,
ut nuUus , col. 10. conslit. fiu. pag. ^44«
'Tatuimus (2) , ui nullus Ecclesiasticam personam
in criminali quceslione ^c/ cii^ili (3) trahere acl
judicium seculare prcesumai contra constitutiones impe-
riales , et canonicas sanctiones. Quocl si actor Jeccrit^
a suo jure cadat : judicatum non teneat : et judex ex
lunc potestate judicandi privetur.
5. I. Sancimus etiam , ut si quis clerieis i^el cccle-
siasticis personis justitiam denegare prcesumpserit , ter-
fio requisitus jurisdiclionem (4) suam amittat.
De peculio clericorum.
34. lidem AA. Eutropio (5) P. P.
SAcrosanclae ortbodoxa} fidei Episcopi atque presbjteri ,
diaconi quoque , qui , semel probatis moribus inte-
gritate castissima , ad hunc gradum meruerint pervenire ,
ea , qusecanque in eodem clericatus gradu locoque viven-
^es acquirere , et babere potuerint , eliamsi in patris avi-
que aut proavi poteslate constituti sint (6) ^ et adbuc su-
perstiles babeantur , tanquam {j^ bona propria vindicent :
de bis ( si quando eis Jibiluni luerit ) eis testandi , vel
donandi , vel quolibet alio titulo abenandi bbera (8) fa-
cultate concessa : ut ea bona quoquo tempore [ nunquam
ad divisionem veniant , ] nunquam fralribus vel sororibus
aut ex bis genilis conferanlur : sed ad eorum filios , po-
steros , el quoscunque exiraneos (9) beredes pervenianl ,
nec a patribus , avis , aut proavis , sed ab ipsorum bbe-
ris tanquam pracipua vindicentur : [ et ] certe liis lucro
cedant , quibus ipsi id peculium , vel iuler vivos aliena-
tione babita , vel mortis tempore , ultima et jure cognita
voluntate conccsserint. Dat. 5. Kal. Aprii.
De solutione patrice potestatis.
In AUTHENT. const. quae digu. col. 6. tit. lo.
al. tit. 9. seu INovel. 81.
C^Ed Episcopalis dignitas solfit ( 1 o) Jus patrice poi
^ statis : sicut etiam et Consularis , et Prrfectu
sacrorum proetoriorum , ei IJrbicaria , et Magisteriu
militare : el omnis dignitas t^alens liberare a curic
liberai a pairia potestate : cum hoc quodcunque cing
lum suce potestatis pracmium honoraiis prcBstet. Ita t
men , ui Jilii eorum posi mortem ui^orum recidant
potestatem , ac si contigisset eos morte parentun
et non ex prcesenti lege suce potestatis Jieri.
De honis clcrieorum.
In AuTHENT. de Eccl. tit. §• interdicinius , col. 9.
tit. 14. al. tit. 6. seu Novel. i3i. c, i3.
T Iceniiam (11) haheat Episcopus (12), qucecunq
■^ ante Episcopatum probaius fuerit habuisse ,
qucecunque posi episcopatum jure cognaiionis usque
quarium gradum ad eum pervencrunt , ad quos voLi
rit , ultima voluntatc transmiltere : cceteris (i3) rel-
alio modo acquisitis ab eo , dominio ecclesioe reserp
tis : nisi in uiiliiatem ecclcsice , uel opera pieiatis cc
sumptce sini. Eadem disiinctione habita in adminisU
toribus cujuscunquc ioci rcUgiosi.
5. I. licm si quis Episcopus aut minister eccles
moriatur sine iesiamento , et successore legitimo , f
legiiiriia , successio competit ecclesice , in qua cons
tuti sunt.
De peculio clericorum.
In AuTnENT. de sanct. Episc. §. presbyteros , col. 9.
tit. 6. al. tit. fin. seii Novel. 128. c. 19.
T}Resbyieros (i4) , et diaconos , et suhdiacono.
J- caniores., et leciores ( quos ( 1 5) omnes clericos app^
lamus ) res quolibet modo ad dominium eorum i>enit
tes., habcre in sua potestaie prcecipimus , ad similit
dinem castrcnsium peculiorum : ct donare cui volu
secundum leges , et in his iestari , licet sub pare
tum potestaie sint : sic tamen , ut (16) horum JHi\
(i) Criniiniiin alia EcclesJastica : alia secularia : alia nilxta.
Prioris generis , lia.resis ac siinonia : sccundi , fiutuni et similia :
tertii, adiilterinm , cuncubinatiis , mollities. v. Ciarum 5. sent. 5.
i. qucest. I. %'ersic. prcemiuendum.
(2) Ad liunc Frideiici constitntioncm vide Socinum co«s. ii. col.
S. num. iG. vers. solus enini Episcopus. vot. i. Fcder. de Sen.
cms. 99. Roni. cons. 3ij6. n. 09. Cottam , in mcmor. in verb.
clerici noa possunt. Mod.
(3) Et iia aJjrogalur §. 1, ^utlicnlicce superioris . Is tamen in
usuni rediictus cst apud Gallos , liac Antlientica Fridcrici dcsueta ;
qija'de rc vajde queritur Rel)uff. in procem. conslitut. gloss. 5.
tium. 3. Golh. In hanc constitutionem vide Socui. consi). 12. et
Pvcman. consil. 3(Uj. Ans.
(4) Hoc item specjale esfc. In aliis enim causls junsdictioncm non
mniltit , qui juiisdictione abutitur : sed extra ordinem punitur.
]Soi'eH. de inandalis P. P. 17. c. sit tibi. 3. ]Soi>eU. ut litigan-
tes jurent. 124. c. 1.
(5) Al. liotufdcio ., al. J^loreiUino , al, Erytvin , ai. Enchio.
(G; Ilodic ipto jnre , Ejiiscopatus filios palria potejfate liberat,
^Oi'. 81. c. 3. pv. At non liberat oianimodo a curia. No\'ell.
123,
c. 4.
(7) /. 5o. iiifr. h. t. Nou. ia3. c. 19.
^8) Scryata taracn legitima parenlibu». Authent. preshyteros. in-
fr, h. t. Novcii. ,23. c. 19.
(9) Hodie nonuisi in ccrtis bonis, .Authent. licentiam. infr. h.
t. Noyell. )3i. c. i3. v. etiam l. 42. §. 3. infr. h. t.
(so) yide Jasonem ad l. qui se liaijis, num. 18. C. unde liler.
ct limita procedere hoc , si sit utile ipsi filio , cujus si ca solu
cederet ia dctriinentuin , aliud dicendum esset. Tiraquell. in tra
le mort saisit lc t^if. part. 7. declnr. 1. nuni. a. et in tract.
nobiiit. c. 6. num. 49. et cap. i\. num. 7. sed quid si desiit e
cpiscopus , an reiucidet filius in potestatem ejus? respoudeo qu
non , juxta /. qui liberatus. jf. de adopt. ct Tiraqnell. de /efi-
connub. gl. 1. pcr totuin. Mod, Et ita abrogatur pars legis. i
supr. h. t. ibi : etiamsi iii patvis potatate sint.
(11) Baldus hanc licentiara ita explicat: Praelatum regularem n
posse teslari. Piaelatum secularem de propriis posse testari , non
Ecclesiasticis : eaiidem distiricUonein servaudam , si de cjminunib
bonis siiit quaesita. Quid si incertum est , unde quaesita ? BaW
putat in dubio prsesumi quaesita ex reditibus ecclesiiE , et iti de I
testari non posse. adde Wurmseruin i. prict. 3g. n. 3.
(12) Et idem statuenduin de clencis, qui etiam de bonis , qi
ante ecclesiasticse dignitatis proinotioiietn possidebant , vei aliun
durante ea acquisiverunt , testari libcrc possunt cap. 1. et cap. qi-
,ios. de iestam. Mod.
(i3) Et ita re.-.tringitur pars legis 34, supr. h. t. ibi : et quf
cuncjue extiancos.
(14) Authenticas hujus explicationcm pete a Bartolo in l. leg'
mos. 5- fn.ff. de legit. tut. et Abbate in cap. ex varte^de i
pel. Mod.
(i5) Clericorum appellatione comprchendunlnr piiesbyteri , d
coni , ii.!b(liaconi.
(iG) Et ita tcstringitur pars legis 34- snpr. h. t. ibi , alienw
libera facullaie.
•it bis non cxtaniibus , parentes eorum legitimain fe-
\nt partem.
De privilegiis locorum piorum.
35. lidciii AA. Dioscoro P. F.
)Miiia privilegia (i) , quse a retro Principibus , aut
a noslra Serenilale , vel judiciai-iis dispositionibus ,
t iiberalilatibus, pro singulis quibuscunque temporilius ,
consueiiidine , [ vel conslitulione , ] sive circa jus mo-
lorum (2) , sive jn aliis qiiibuslibel rebiis pra;stita sunt
phanolrophiis , sive asceleriis , vel ecclesiis , aut plo-
oirophiis seu xeuodocliiis , vel monasleriis , atque c.sc-
is ommbus ac [ ciiam ] rcbus juris eoruni , ad curam
conomi ^3) viri religiosissimi presbyteri , et orphano-
phi , vel ad eos , qui post eum loco ejus successerint ,
iSlinenlibus , ad (4) simililudinem (5) Zotici (6) bea-
t iina; memoriae , qui primus hujusraodi pietatis officium
'iijenisse dicitur ; per hanc pragmaticam sanctionem fir-
^' ilhbalaque in perpetuum cuslodiri decernimus : Vaide
lu lioc videtur esse necessarium : cum exinde susteu-
' , vel educatio orplianis , atque egenis , et usibus ec-
c. .asljcis ac ptocliolropbiis , vel asccteriis comparetur.
iftnus eliam aliasque res superius nominatas ad curam
*i|morati (7) viri pertinentes , vel postmodum quolibet
tnjlo ad ejus solliciliidinem , vel eorum , qui post eura
ajejusdom orphanoliophii curam vocali fuerint , perven-
,,t as: ad inslar majoiis venerabilis ecclesije hujus incly-
tl Uibjs : omnibus privilegiis , quae eadem sancta ecclc-
s vel nunc adipiscitur , vel postea merebitur , perpeluo
p hn pietatis iniuilu decernimus. Dat. Nou. Januar. CP
B RTiAwo A. Cos. et Zknojne.
c Episcopis , tcrritorio , et jure siimulari ciuitatum.
^l 36. (8).
1 ^^aquKque (9) civitas pioprium Episcopum habeto.
j^ lil si quis vel per divinum rescriptum civilatem ali-
tj im aut suo Episcopo , aul territorio . aut alio quopiam
|_ie privare audeat ; exuiiur bonis , et' influnis reddilur.
tpipilur autem Tomensium (,o) Scyihia; civilas : illius
eiin ±.pi,scop,is reliquarum (,i) etiam civilatum cu,am
'R!'t : inm etiam Leonlopohs Jsauria; subesl Episcopo
i Mopolilano (12). 1 r
)c adscriptitiis. ,. De savis. 2. De loco judicii.
p. Jidem AA. Sebast. P. P.
Ubcmus a<}scrl,„itlorum (.3) creatioues ( secundum ve-
M terem consUiutionem ) nisi (x^) dorainorura possesiio-
CODIGIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
95^
num , unde oriundi sunt , evidens concurrerit consensus ,
nullius penitus esse momenli : sed eisdem fundoium do-
minis , qui faciendai creationi non ( sicul dictum est )
evidenter consenserint , jus proprium ad similitudineiri cae-
terorum colono,-um in suos adscriplitios exercendi , tan-
quam si nulla creatio inlercessisset , tribui facultatem.
>f Idemque hoc super iilis qiio jue agricolis decernimus
observari , qui cuin essenl adscriplilia; coudilionis nexibus
adstricli , solitariain vitam videlicet appeientes , quibusli-
bet sese monasteriis contra volunlatem domiuorum fundo-
run, duxerint offerendos.
5- 1. Servos sane sociari clericorum consortiis , volen-
libus atque consenlienlib.us domiuis , modis 'jinnibus prohi-
bemus : cum liceat eorum dominis , data (i5) prius ser-
vis libertate , licitum eis ad suscipiendos iionorcs clerico-
rum iter ( si hoc voluerint ) aperire.
5- 2. Omnes praeterca virorum clarissimorum provin-
cias moderantiura senlentiis absque ulla privilegii differen-
tia , ( qui tamen praesidali jurisdictioui aubjecti sunt ) si»
ye Episcopi , vel quilibet clerici , aut jnonachi , aut cu-
juslibet condilionis sint , pariter respondere deceroimus :
nulla (,6) in posterum vjris clarissimis provinciarum re-
ctoribus ad loca , in quibus incusatre personae consistunt ,
pejveniendi necessitate penitus impo,ieuda : cuin non so-
lum legibus , verura etiam nalurali quoque juri (1;) con-
veniat , quos res exegerit , judicialibus ad judicium voca-
ri sententiis , non ipsos judices ( quod dictu etiam inju-
stum est ) ad subjectos deduci , sed per dalos ab his ju-
dices ad causae examinationera in locis , ubi iucusati de-
gunt , procedere.
De adscriptitiis.
In AuTHENT. de sanct. Episcop. 5. adscriptitios. col. g.
7-
tit. 6. al. tit. ult. seu Novel. I23. cap.
yjDscriptitios in ipsis possessionibus, in cjuibus sunt
■^ adscripti ^ clericos etiam prxtzr (18) voluniateni
doniinoruni Jieri permittimus : ita tamen, ut clerici fa-
cti, impositam sibi agriculturam adinipleant^ subroga'
to aliquo quem maluerint.
De Servis.
In AuTHENT. de sanct. Episc. $. si servus. col. 9. tit. 6.
al. tit. fin. seu Novel. 123. c. i;.
C^ ^cri>us (19) , scicnte domino, et (20) jion contra-
^ dicente in clcricum ordinalus fuerit ab Episcopo:
) V. /. 22. 5. ,. ,npr. h. t.
) Hoc psl , liosintmm recipiendoriim.
».( lia T" ' '""^"' ""'"™ '■''^ '^^^«^'^ ^^''» ostendunt verl.a sc-
?i iiia , ad cnrniTi iDcniorali viii.
JL^Ill/'""''""''"^"' •''.'''luo.nin ant alicnjus loci , conccssa ali-
J ,r > n"^ "^ 'j" •' '■'■"'^" '"" angonlur privilrs,'ia , ct Iiac angc-
. lor; "1, •?""'"''''"^"' P'-i^-^cntin„. tantum privilcgiorum
1 c. ..lien loco privilcpia dala sint , ar^. l. si ita. -,. £.
riv /"'^'''"'- ^''^"- ) ^■^'-'' ' P»'°"'^ 'o^' deminutis nrivilcslis
. ' "' ' '^':' ,"T ''"""'-«"'"••• <ir§. l. .0. in /!n. D. de bon.
"^"- ^l- J^- <^e coful. vt drmonst. ^
liiiTVnJ ''" ^''■"'''^S'^ Fosl.nodniu allributa snnt Xcnoni Samso-
XL"^'> ""^- ^, 'n '"""''^- '^'- ^•""'■^P- ^''*- •• ^"^' rZ, V
1» « xt;,o-^o,76,». vid. Cnjac. i. obs. 12. . ' '
' ^oticus Conslanlinopolllani orphanolropliii primus fuit Or-
.Uoplu,s, cui uon mullo post Nicon snccc.ssit. Piocop. /,/; dc
tiis Justiniani. *^ '
Inlap/ct^tSrcLVii"^'" °°"'" P''^""'" ^^"' ^"P^''^'
Vid. Paul. ad Tit.' i. mv. 5.
(10) Sozomcnns Icgit Torniensium , quornm Episcopalui intcr
caetcros pr.-Bfuit Tlicotiii. '].histor. 25. vcl Theotimus. 6. Socrat. u.
(1 1) 1)0 uiiione beneficiorum , v. qufe scripsi nd l. .'|0. infr. h. t.'
(12) Isaui-ia Ammiano ,4. Ptolcmreo r<rxwox mclropolis quondara
Isaurias. In cadem pi-aecipucX urlici Sclcucia et ClaudiopoUs. Am-
nuan. i/nd. '^
(i3) Dixi ad c. 81. Jpostolorum.
('.4) Hodic adscriptitii ad clcricatuin possunt promo%eri invllis
domiiiis : scd pcr sul>sfitutum servirc dcbent. Aiuh. prox. infr. h. t.
(i5) Hodic servus conscnlicntc domino in clciicum ordinatus irso
jure censetur libor. Authent. si sctvus infr. h. i. buc refcr di.
stinct. 54.
(16) r/t l. 33. supr. h. t.
(17) Jure convcuit Htigntorcs ad judices deduci , non judices ad
Iiligatores : et, u tBaldus jociilariter scribit , pons irc non dobet ad
asinnm , sed c convcrso : escipc tamen casus /. i5.^ de jurej.
et l. 1. 5. i. tnfr. de jerejur. propter calumn.
(18) In co dcrogatur /• 3;. supr. h. t. ibi : nisi dominorum t^i-
dens cvr.riirrcrtt mnsensus.
('!)) Vid<> Gndclin. dc jmv Noui.ts. lib. t. c. 4. 3. Aii*.
(ao) Favorc religiouis , (|ui nou contradicit, cou>entii« iDteilisifar.
96
LIBER PRIMUS
cx hoc (i) ipso , (juod consiitulus cst ^ liber ct inge-
nuus crit. Si vero , ignoiante clomino , ordinalus Jue-
rit : liccat domino , intra anni unius spatium , et ser-
i>ilcnr yortunam jjrobare \ et sen>uni suum accipere- Si
ycro scri^us , scienie s^el nescientc doniino ( sicut diri-
mus ) ideo quod in clero constitutus , lilcr cst fa-
ctus , ministcrium ecclesiasticum reliqucrit , et ad se~
cularcm i^iiam transierit : suo domino ad seruicndum
tradatur.
38. lidem AA. Sebastiano Prffifecto Prantorio.
SErvis si doininorum fiieriut volunlate miiniti , solita-
riam vilam pailicipandi licenlia iion denegetur : dum
lamen eorum doniini (2) non ignorent : Quod si sei-vis
suis ad monasteriorum cultum migrandi tribuerint facul-
tatem , eorundem servorum dominio , donec (3) iidcm
servi ia eodem monacborum babilu duraverint , spoban-
dos esse censemus : alioqui , si relicta forte vita solitaria ,
ad aliam quamlibet sese conditionem transtulerint , cer-
tum est eos ad servitutis jugum , quam monasticap profes-
sionis cullu evaserant , reversuros. Dalum Non. Febr.
De sen^is , adscriptiiiis, et curialibus seu ojfflcialibus.
In AuTHENT. de sanct. Episcop. §. sed lia^c qaiidem.
col. 9. lit. 6. al. tit. fin. seu Novel. i23. cap. 4*
'TPPiscopalis ordo libcrat a fortuna scivili , uel ad-
JOj scriptiiia : sed non a curiali sive ojjiciali : nam
et post ordinationem durat : ita ut per subjectam , vel
interpositani personam adimpleatur : nisi curice , ^el
ofhciQ reslituatur.
monasterris perrnancre , postea vero si monachi fac
Jucrinl , liberi erunt.
Dc monasieria relimjuentibus. i . Defructuum oblationi
De angariis , et quibuscunquc vexationibus.
39. (4j.
^LU sua monasteria relinquuiit , non recipiunt , qua
attulerunt ad ea , res (nobib^s , cujuscunque quaali
^ tatis sint ; etiamsi nori sint confecla monumentorur
gpsta super illis. In donatiombus autem immobilium
O'
In-AuTHENT. de Monacbis. ^. hinc autem. col. 1. tit. 5.
seu INovel. 5. c. 2.
jyErum ct si legilimo probaius experimento mona-
' chus c^icialur , cvadet jugum sen^itutis. Debent
enim per trieiinium , antcquam monachi cjjiciantur , in
oportet jura servari , quando non adimitur ei , qui dona
vit , eviclio (5) ( earum ).
5. 1. Non oporlet , Episcopos aul clericos cogere (6
quos([uam ad fructus oflerendos , aut augarias dandaj
aut alio modo vexare , aut excommunicare , aut anatlit
malizare (7) , aut denegare communionem , aut idcirt
non baptii^are : quamvis usus ita obtinuerit. -|- Transgre
sor cadit ab Ecclesia , et administratioue ipsius , et d.
decem Hbras. Haec vero obtinent in sola imperatrice ( c
vitate ) et territorio ejus , et locis ad eos qui a patriarcb
ordinantur , pertinentibus , aut ad ordiuatos ab his Ep
scopos.
De monasieriis , monackis , Abbatibus , Episcopis.
40. (8).
MOnasterJa (9) degunt ( seu censeniur ) sub Episcop
territoriorum suorum, et Abbatum (10) quidem ci
ram gerunt Episcopi : monachorura (11) vero Abbates.
^. I. Non (12) sit vero Abbas (i3) duorum (i^) mi
nasteriorum.
Insinuatio testamenti coram quo fleri debeat.
4i. Imp. JusTmus A. ArcJielao P. P.
Epetita (i5) promulgatioue , non solum judices qu
rumlibettribunalium (16), verumetiam defensores^i
ecclesiarum hujus AJmae uibis , quos lurpissimum (1
insinuandi ultimas deflcientium voluntates genus irrepsen
prsemonendos esse censemus , iie rem attingant , quae t
mini prorsus omnium , secundum constituiionum prs(
pla , pra:terquam (19) Magistro census , competit : Absi
(i) Olim cxpresse liLcrtas erat confcreijda : et ita derogalur /.
37. 5. 1. supr. h. t. ibi : data prius servi lihertate.
(2) Sciciitibiis , ncc cxpressim vetantibus doininis servi solita-
riam vilam possunt protiteri.
(3) Causa finalis commeusurata tempori commcnsurat sibi effe-
ctum secundum illud tempus. Bnld. A el ita , consensus , tavor ,
privilegium et immunitas concessa alicui conteraplatione certae cau-
sae finalis , tamdiu durare intelligitur , quamdiu causa "ipsa finalis
perdurat.
(4) Interpretatio Contii.
(5) /. 2. iiifr. de evict.
(6) ]Nec enim ab aliis coguntur ipsi , h 2. supr. h. t.
(7) Anathematismum distiuguit ab excommunicatione recte : Est
tnim plus analhemate percelli , (juam nuda communione privari.
(8) Ex nomocanone i, c. 20.
(9) Interprctalio Contii,
(10) Abbatcs in Episcoporum potcstate consistunt : ct si quid ex-
tra legem feccrint , ab ipsls corriguntur , can. ahbatcs. 16. can.
monaslcria. 17. caus. 18. ou. 2.
(11) Monachi Abbatibns omni obedieutia , et devotione subjici
debent. d. can. abbat.
(12) Bcneficiorum multitudo jurc civili pioldbita, i^« hic. et jure
Canonico , c. cnm in cunctis. |. rum vcro. de clcct. cap. post
lectioiicm. de coiiccssione prcrheiidce : vide titulurn de prcehendis
dist. 89. c. sin^ida , id est , nisi fortc ea sit doctoram penuria ,
iit unum phiribus eccksiis , quam sirgulos singulis pra-fici magis
cspediat. 7p. dist. c. sanctorum. Quin inventse sunt bencficiorum
totjjuiicliones seu nniones , ob dcsertas civilates , deminulos leditiis ,
et similia, /, 36. supr. h. t. c. ct tempvris. !\%, c. postquam. 49-
j6. q. i. c. quia monasicrium. 2. de religiosis dcmibus. e. eam
fc, 4' de (ttaie ci ciualitate. (Hujusmodi magistiatuiim conjuctiones
j«ult32 apud Juslinianujn , I^ovell. 8. 24 • 25. 26. 27. 28. 29. sic
populus AlbsB, ct Romae in unum coiit. Livius 1. Ovid. 6. Fastot
uniones autem ista; fiunt vaiue ; uno modo ut plane unum bent
cium sit , unus E[iiscopus , imaque Ecclesia , JSov. 28. in pr.
tero , ut una sit superior et principalis , alia inferior et accessor
cui ideo vicarius certus constituitur , rainislerii sacri obeundi c;
sa , cap. extirpandce. 3o. ^. qui \>cro. de prcebend. T^rtio ,
neutra subjiciatur altcri , scd ambabns suum titulum , et gradi
retinentibus idem minister prseficiatur , c, Novit ille. "] . de ^
et potest. jud. del. ne Sede vacante. c. et temporis. 48» '
qUCEil. I.
(i3) Id in civilibus quoque magistratibus constitutum : /. uA-
pr. infr. dc adsess. et domest. l. 5. in pr. infr. qui^mdilare^ ;
dc /. lecta. l^o. ff. dc reb. cred,
(i4) Hic versiculus bodie non est in usu. Solcnt enim dispen
tioDes ad duo , tria , plurave beneficia obtineri. cap. de multa.'
de prcehendis. Recte Duar. 8. de benej 4- "o° minus , iuqi
raonstruosi videnlur , qui fot persoaas in ecclesia sustii;eut , (fn
Biiareus iile , qui manus centum habuif , ut est in iabulis : ;
Geryon , quem trium corpornm fuisse porliibent. Qcth. BeneGc
rum muUiludo prohibita hic. Adde c. cum in cunclis- j. non
ro. de elect. cap. post. electionem. de coiicess. prcthcnd. Exc
casuni 70. distinct. cap. sanctorurn. uniones taracii t\ causa p
iiiittunliu'. An^.
(i5) /. 23. in i^-crlo repetita promulgat. Infr. dc lestameul.
(16) Pro triliunali. Cujae. ad. /. 7. in wcrbo , si paciscar . J
u3. ff. de pact. ^
(17) De qiiib. /. 33. J. 2. supr. h. t.
(18') Turpe est defensori ecclesiae , affectare munus insinuandi
stamcnti.
(19) Apud rcagLstrum census testamentu insinuari solila. *
/. 23, tnfr. de iestam.
dum eienim clericis est , immo eiiara opprobriosum (i),
si peritos se velint [ ostendere ] disceplalionum esse foreii-
sium (?,) : Temeraloribus hujus sanctiodis poona quinqua-
ginta librarum auri feriendis. Dalum i3. Kal. Dec. CP.
JusTiJXJAivo (3) A. II. et Opiliajvo Coss. 624.
De Electione ct rehus cpisco/ji. 5. Dc ceconomis. 6.
Dc rcbus xenodochi , nosocoini , ptochotrophi , orpha-
notrophi. 7. De his , qux post necessariam erogatio-
nem supersunt. 8. De successorihus. 9. Ne quis per
largitionem ordinetur.io. De psalmodia. 11. Conclusio.
42. Imp. (4) JusTiNUNus A. Alarbio Prcef. PrjEt.
Omnem adhibeules providentiam circa sanctissimas ec-
clcsias in honorem , ct gloriam sanctae , el incorru-
ptae (5) homousioc Trinilatis, per quam et nos , et com-
innntm rempubhcani salvos fore credidimus : insistentes
eliam doctrinae sanctorum Apostolorum , de creandis irrc-
prehcn.sibiUhus (6) saceraolii:us , qui quidem ob id po-
tissmium ordinanlur , ul (7) suis precibus benignitatem
humanissimi Dei rebus adquirant communibus , prcesenti
lege sancinius , ut (juoties in qualicumque civitate sacer-
dotaiem sedem vacare conlingerit, decretum fiat ab Jiis (8)
qui earn civitalem incolunt , super tribus (9) personis
iect.Te lidei , et Jionestae vilae , aliornmque bouorum , et
vjrlutum testimoniura (lo) Jiabentibus , ut ex ipsis ido-
neior ad l.piscopalura proraoveatur : si enim sancli et
gloriosi ApostoJi sacerdolium a Domino Christo Deo con-
secuti , et (jui bonis oninibus lerram repleveiunt , et ejus
doclrinam omnibus iraparliti sunt , nequ4 ipsi vil* suse ,
quam in Jioc mundo degebant , salulis nostriE causa pe-
percen,nt : (juomodo a?quum non fuerit , ut qui subin-
gre(Jiunlur eorum ordinem , et instituuntur sanctissimarum
eccJ(;siaium sacerdoles , purum habeant propositura et pe-
cuaias (11) conleranaut , oranemque vitam suam ad cle-
«lentissimum applioent Deura.
§. 1. Coiivenit igitur hujusmodi eligi , el crdinari sa-
ccrdotes , quibus nec (12) liberi sint , iiec nepotes : ete-
lum heri vjx potesl , ut vacans hujus quotidianffi vitie
cuns (ij) , quas Iibcri cieont parentibus maximas , omne
siudium , omnemcjue cogmtionem circa divinara litur-iara,
et res ecclesiasticas consumat. Nam cum quidam , surama
(I) Opprobrium , adde /.17. supT. h. t.
(3) R(.ponciuliim Justino.
(4) Interpixtatio Contii.
vSV V'^'-' «'"•'^'^«■'■''«^ '"■'^- «« I- ad Timoih. 3. vcrs. 1. sic
ratii. aa 1 ttiini i vfvt i >," i • < , < - .
Wc» OlKOvcnOtj. /•(.;«<,
(7) Wcla munus Episcopi : et ita Pctrus j4ct. 6. vers. 4. ,Vi7j
infV TT^" "^ ? a""'",;"" V. ^"'^" ^PO<rKxprepi<ro[ji,,.Ciddc l.%.
(8) liinc illud Lconis : N.illa ratio est ut infcr Episc. habcan-
nroWnrri'r'' " ''■"" *""* '^'^^' ' """^ ' P'^^'^"^' «P^titi , ncc a
prONiucu,hbus cpi.scopis onm marcpoUlani j.ulieio consccrali. vidc
.\ni ■■ ^""- ""'" ''"'"• '■ '^"'- 63. ct Apostoli in cligcndis ilia-
ob : "■'"•:" '»"'^''-''- ^'isc.p.,bn.,im , Di,spicitc , incfmunt , ex
™t m .h? r"-' V r'^^"^'"'""^ ' P'-'""" •^'^'^ °'-'''io t°'i
lranst«li't,'l,,'^""'' ^'l''''^T^' ^t Abhates ad Clerico. rt religios(«
^(9)^AWe//. ..3. ciip. 1. 5, ,. c„r nop du.ibus ' ut Act.
(•o) i. ad Tirn. 3. ^^. 7.
Tom.iY.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIOxNIS.
97
in Deum spe , et ut animas eorum salva; fiant , ad san-
ctissimas adcurrant ecclesias , ct eis omnes suas facultates
adferant , et derelinquant , ut in pauperes , et egenics
et alios pios usus consumantur : indecens est , Episcopos
in suum ilJas auferre Jucrum , aut in propriam sobolem
et cognatos iinpeiidere. Oportct enim episcopum minime
irapedilura affectionibus carnaliuni (i4)liberorum, omnium
lideliuni sj)iriliialcra esse patrem. Ilas igitur ob causas (i5)
prohibemus Jiabenlera natosaut nepotes, ordinari episcopura.
§. 2. Do Jiis vero episcopis , qui nunc sunt , vcl fufu-
ri sunt , sancinius , nullo modo Jiabere eos facultalem te-
standi , vel donandi , vel per aliam quamcurnque excoei-
tationem (16) alienandi quid de rebus suis , quas post-
quam (17) facti fuerint episcopi , possederint et adquisie-
rint , vel ex testamentis , vel donationibus , vel ex alia
quacuinque causa : exceptis (i8) duntaxat his , quas ante
Episcopatum habuerunt ex quacunque causa , vcl quas
post Episcopatum a parentibus et theiis , hoc est ., pa-
truis , vel avunculis (19) , et a fratribus ad ipsos perve-
nerunt , perveuturaeque sunt : quaecunque enim post ordi-
nationem ex quacunque causa exlra (20) prsefatas perso-
nas ad ipsos pervenerunt , ea jaberaus ad sanclissimam
Ecclesiam , cujus Episcopatum tenuerint , pertinere , et
ab ea vindicari , et evinci : nuJla alia persona potestatem
Jiabenle , ex eo proprium quid auferre lucrura. Quis euim
dubitaverit eos , qui ipsis proprias res relin^juunt , aut re-
liquerint , etsi in aliam personam transferunt , aut trans-
tulerunt , non (21) potius ipsum sacerdolium contemplan-
tes , quam ejus personam , et cogitanles , quia non so-
lum ab ipsis relicta pie insumeut , sed et suas ipsorum res
adjicieut , id fecisse ?
§. 3. Ab Jiac autera generali nostra lege excipimus
ea (22) sola , quaecumque et qualiacumque in hunc usque
diem fuerint Epiphauii Archiepiscopi felicis Jiujus civita-
tis , et sanctissimi PatriarchoO. Nam super his , quae ab
hoc tempore ei adquirentur , ea , quae a nobis constituta
sunt , obtinere,et ipsa ad sanctissimam majorem ecclesiam
periinere jubemus.
§. q. Post mortem vero Deo amantissimorum Episco-
porura, jubemus , ut pro tempore illarum ecclesiarum Oe-
conomi rationes (28) reddant earum (2^) , quaj ab iUis
relictoe sunt , rerum : idque sanctissirais ccclesiis profice-
le , quod ex Jiac nostra lege eJs debetur.
(n) Sic inter cjetera Paulus ait, non oportcre Episcopnm esse
uiX.pOKtpSH sed uQ.vKti^yuav). i. ad Tim. 3. vers. 3,
(12) /. 48. Infr. h. t. Imo qinbns liberi sint. i. ad Tim. 3. v,
4. et ad Tit. 1. vers. 6. adde ISov. Lcmiis 1. et 3.
(i3) Qiias (ppovr/Jxf Gra;ci , Paubis aydyK>,r. i. Co7\th. 7. ^>ers.
26. etprinc.. uers. 32. volo vos csse iif4.p!fjLvs',. huc refcrvers. 3'.. 3{.
(i4) Vi(|e ?\ovell. Leonis 3. quos tamen possumus Jxf" «' uVo-
7«>n //«7« ■rr-zutrj^i (rcjxvcjjTOs- 1. ad Timolh. 3. vers. '^. possuiit
eliam iid(m essc fideles , ad Tit. i. vers. 6.
(i5) \ide Lcon. Nov. 2. 3.
(17) Vide Novell. i3i. c. i3.
(18) Kpiscopi possiint dc propriis bonis lestari;
(19) Ad qtiartiim gradum. diclo cap. i3. in medio.
(9.0) Adquisita per lCpiscopum , eo morluo dofcruntnr al eccla-
siain ; nec in bis tesfari potcst.
(•>i) Nofa deridendi rationem , pcrsonrc c^tranex si quid donant
aiit bgaiit cjiiscopo , ejus sacerdotium potius spcclant , quam per-
soiinm.
(32) Vide qijfc scripsi ad Nov. 38. in fin.
(•j3) Occonomi rationib:is i-cddcndis obno.\ii.
(i4) Oecononii inUr caRlera miinus fuit m )r!uo Episcopo r<;i d«-
functi Episcopi cogcre , ct earum ralioncs reddere.
i3
98
LIBER PRIMUS
§. 5. El ipsos quideni csconoLiiofi cum judicio el diJi-
genli discussione creari pracipimus : scieulibus ipsis, quod
siiigulis (i) auriis latioiii^iu icfereul sarictissimo (?,) Epi-
scopo suae adiuinistralionis : et quacuiii<[ue in re videbuu-
tur i'es ecclesiaslicas rniuuisse , vel Jaesissae , vtl propiiuin
quaestum quresisse , lioc ecclcsiasticis rebus leslituf-nt. lla-
que si quidem superslites istiusinodi rationes subierint, fiant
quae supra dicia sunt : si vero non redditis rationibus de-
luncti iuerinl : tunc jpsorum heredes (3) subjiciantur ta-
li discussioni , et conveniantur pro restitulione ornniurii ,
quai ex ea causa debere iilos conslilerit.
J. 6. Necessarium quoque esse credidimus, etiam super
his aliquid definire , qui curam susceperunt suscepturive
sunt venerabiliuin xenonum , et nosocomioruui , et pto-
chiorum , et orphanolrophiorum , et brepliolrophiorum ;
nam ('f) et ipsis omnem licentiam aufeiimus , de adqui-
silis rebus post susceplas hujusmodi curationes vel per te-
stamenlum vel per ahum quemhbet modum , vel machi-
nationem quicquam in alias (5) transferendi persouas :
exceptis qua? prius Iiabuerant , vel postea a parentibus vel
tiieiis , vel fratribus ad ipsos pervenerunt. Omnia enim
quaecumque ad sancta pertinent loca , vel quae ad ipso-
rum prsepositos post susceplam hujusmodi curam pervene-
runl , vel perventura suat , ad (6) ipsa venerahilia per-
tincbunt loca : eaque pie in eos distribui (7) et erogari
volumus , qui in iliis locis sunt , vel curantur. Manife-
stum enim est : quod quisquis derelinquit yel donat, sive
in scriptis sive siae scriptis xenodocho , vel nosocomo,vel
plcchoiropho , vel orphanotropho, idcirco dat, ut pie per
jpsum dispenselur : ut qui multain (8) de eorum pietate
pra;sumptionem et occasionem habeat , qui iis locis prse-
fecti suut : neque vero juslum est , ipsum ea , quae suh
praHextu (<)) eorum , qua) sub ejus cura sunt , accipit ,
non in ipsos vel pro ipsis impendere , sed in propriain
personam auferre , et pi"oprio (lo)lucro applicare limore
Dei contenipto : Quis enim lali curae praeposilum non
exisliract idcirco eani suscepisse , ut noa solurn quoe ex-
(1) Oeconomus Ecclesiae singulis annis rationem reddcbat.
(2) Oeconomus Episcopo rationcs redclere tenetur.
(3) RalioDibus reddenJis obnoxiiis , si eas non reddiderit , onns
earum reddendarum ad heredes transmitlit , v. l. 12. infr. arb. tut.
(J\) Piorum locorum adniinistratorcs adquisita post susceptam hu-
junuodi administrationem , sive testamento , sive alio modoinalium
trnnsfeire ant donare alii non possunt, sed ea loco pio , quom ad-
niinibtrant , riiinquerc ooguntur, nisi. ea habuerint a pareutibus ,
patruis , vel fratribus.
(5) Pra;positi iocorum rehgiosorum , de adquisitis testari non
posiunt.
(6) Loca rcligiosa in adquisilis succedunt prseposito.
(7) Donanlis pio loco men.^ est ea , ut relicfa pie dispensentur.
(8.) Piaesinnptio maxiina juslae administrationis sumeuda c^t pro
co , qui pii loci adiuinistrationi praefectus est.
(9) Quod prselextu alicujus accipitur iu ejus utilitatem ver-
ti debet.
(10) Qiii dispensandi fecultatem habet , scipsum eligere non po-
t',-it,, arg. l. ^- Jf. de tiitor. et curat. v. Bart. in l. 43- n. 33.
^\ dc i^ulg.
(ii) lieditiis ccclcsiastici in aliinciita persjnarum, dein sedificia ,
post bjec in einptioncm prsediorum convertuniiu- , addo /. 3. hifr.
de usur. pupill.
(12) Eo libcnfius committitnr alicui difpensatio , quo fidcs ejus
uotior : quo dcnique speratur , res ita reliclas juste ac pie per e mi
dispensakira iri.
(i3) Canone 9.8. Apost.
(i4) Damasus in epistola Laodicensi, c. ^7. Zonaras X4);ss-/j-ko-
rsi r,t ■ i/v \^yc^(yoi (iX(;Xo- addc ^- 10. infr. h. t. ruris aut sab-
'iibii episcopi sub ditione cpiscopi-, aut inetropolitanL : defer.so-
res ccclesiae , ap-/iiv,i^ ', iidem qui ct arcbidiaconi vel archiprcsbj-
teii iere ut Leo ait , ct ul est jn Synodo Neoci3csariana , c. 14. <id-
trins'cus ad eum pervonient , sed etlam omnia , quE ha-
bcre eurn ccnlinfjeril , in eam rem impendat ?
'j. ". Ainplius id quo jiie jubsinuo , ut rjua;cun.<ue post
necessariam crogationcm in eos , qui eorurn curae coramis-
si sunljCt dehitam (li) curalionem rerum et a^.dificiorum
superesse contingerit , ea ad redituura comparationein pro-
ficiant ; undique eaiin nosler scopus uostraque intenlio
est , ad amplificalionem et augmentum adducere res ad
pios usus segregalas : sic cnim quisquis pro sua anima
quidquam facere volet, promptius erogabit 5 si (12) credi-
derit , ea qua^ ab ipso data fuerint , pie adininistranda esse.
5. 8. Si autem contigorit aliquem ab adininisiratioue
sua cessare, quam acceperat : saiicimus , eum qui m ejus
loco conslitutus est , cum limore Domini ratiouu.m reddi-
tioni subjici gestae sub eo administrationis , sicul divina
nostra lege contiuetur : sciente el eo , qui post ipsum con-
stitulus est , quod Domino Deo pro iiis rationem reddet.
5. 9. Praeterea sancimus , ( quemadmodum et divi-
nis (i3) canonibus definitum est ) ne quis epis-^opus aut
chorepiscopus (i4), aut (i5) visitator (i6),sive circuitor (17)
aut presbjter , aut alius cujuscunque diguitalis clericus
per laigitionem ordinelur. Sed nec oeconomus , nec eccle-
siccdicus (18) , nec xenodochus , nec nosocomus, nec pto-'
chotroplius , nec orphanotrophus , nec brephotrophus ,
nec quisvis ptochio (19) praeficiendus est , per takm fiat
largitionem : sed per judicium et probalioucm eorum qui
in iUis locis sunt , Deo amautissiraorum episcoporum. Si
vero quis invenlus fuerit occaslone prxdictarum ordinatio-
num et aduiinistrationem aliquid dedisse , vel accepisse ,
sive episcopus sit , sive dericus : et eum qui praebuit ,
et (20) eum qui accepit, extra sacerdotium et clerum fie-
ri jubcmus : ut post haec Domini Dei subjaceant conde-
mnatioui. Si aulem quis propter praefecturam dedisse (21)
quid comperlus fuerit , eum qui ita prsefectus factus fuerit,
exlra clerum esse jubemus : si vero oeconmnus vel eccle-
siecdicus (22) seu defensor vel chorepiscopus , id est , vel
periodeula (23) , visitalor vel xenodoclius , vel nosoco-
dc cnp. 10. Antiochena Synodi , BasiL cpist. ad Choivpiscopos ,
us crvtO^snnpyol th -jivof t«>- Sigebertus , aicbidiaconi , qui di-
cunlur choicplbcopi in aiitiquis inonumentis. Abbas d. IrLiiaei ct
Jtisfi apud Lugduncnses ita appellutur , v. Cuj. hic. Datar cbore-
piscopus certo vico vel pago ab cpiscopo urbis. v- c. 10. Synodi
Aiitioch. et c. i3. Synodi Neoccesaricnsis et c. i3. Ancyrano$.
Papias ngionarios vocat. v. Cujac. ad l. 6. D. de excus. tut. di-
cti quasi xtypus/ , id «st , rustici. vide Diiarcn. i. de henef. 9.
Video clioicpiscopos conferri 72. discipubs GS. distinct. c. quam-
i'is. nt nierito possis dicere a cborepi»copis cardinale^ suam digui-
tatem inntuatos.
(i,5) Idem fiiisse videtnr y^vp~vl<rito-TO( et vtiio^-.VTK-
(16) HfjtaJiOTij?, de quo dicara infr. h. t.
(18) Id e.st, Syndicus Mouastcrii , vid. /.34. 5. o. nfr. de epi
scop. aud. iSW. 123. c. 2,i. 27. iVo... i33. c 4. No^>- i^S. Ans-
(19) ? T5» tV; T?? TT<ax«?- I» erat gcneralis mendicorum cura-
tor , diversHS a ptochotropbo et ceconomo.
(20) Danteiu pariter et accipientem damnatio Simonis involvil ,
can. quos constiterit. i. q- !•
(21) Airdiitus Ecclesiastici po^na , /. 3i. supr. h. t.
(22) Ut sup. eod. i-M\*i(rtKix.ci , defcnsor ecclesiK. ^
(23) Ut supr. h. t. Tr.pislrJTxl dicunlnr , U t» v pupx^off' *■
kx-xptIKscv t»s vtiu; i "t Zonaras ait , visitatores c. non dnbere
dist. 80. In locum rcmolniuui Episcoporum substitui soleat. Joan
ncs in epistola ad episcopos Gallix de Contumelioso cpiscopo , 'i'
cjm ecclesia destituta. videatur , in ejus locum visitatorein dmr
decernimus. v. r.uj. hic , i.lem derensor ct adjutor episcopi a fa
pia nulii ccrto loco dcputatus : scd ubique iinplens absentis episco
pi vicem. De peiiodeutis , adde quae scripsi , ad /. 6. §. 1. ^
de excus. tut. nbi vide Cujac
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS. 99
mus , vel plocliotrophus , vel orphanolrophus vel ptochio commeanlium huc sacerdoluni et comitantium clericorum
pracpositus comperietur praebuisse quid . ut sibi cura illa impensas , unde sa?pe et sub fcenore accipiendi necessitas
commillerelur , et hunc removeri ab hujusmodi cura , emergit , et ex ea re onus ad ipsas saoctissimas eccltsias
J
uberaus.
vcnil: simul etiam , ne ecclesiahlicaruin reium non con-
^. 10. Pra^terea sancimus , ut omnes clerici per singulas venienter proccdat adminislratio per ai^sentiie Deo .'«man
ecclesias constiluti , per seipsos psallant (i) nocturna (2),
et matutina , et vesperlina , ne ex sola ecclesiasticarum
rcrum consumplione clerici appareant , nornen (3) qui-
dem habenles clericorum , rem autein non implenles cle-
rici circa hturgiam Domini Dci : Tui'pe enim est , pro
ipsis scriptos , necessilate ipsis inducla psallere. Si enira
tissmiorum episcoporum tempus , his ad tuam bealiludi-
nem divinis apicibus uti oportere exisiimavimus.
§. 1. Pcr quGS ipsi jubemus , fieri orunibus manife-
slum , per singulas Melropoles uniuscujusque provincise
ipsi subjectis sanctissimis sacerdotibus 5 quoniam non de-
cet aliquem ipsorum , aut eorum , qui m aliis provincia-
multi laicorum , ut sute animae consulant, ad sanclissimas rum civitatibus sub metropolitano ordinati sunt , episco-
ecclesias confluenles studiosi circa psalmodiam oslenduniur, porum , secundum propriam voluntalem absque divina no-
quomodo indccens non luerit clei-icos ad id ordinatos non slraspeciali jussione(i2) , relinquere (i3) quidem guberna-
implerc suum munus ? Quapropter omnimodo clericos psal- tam a se sanctissiraam ecclesiam, in hanc vero felicem com-
lere jubemus , et ipsos inquiri a Deo amantissimis pro meare civitatem , qualiscunque emergat res : sed mitlere
tempore episcopis , et duobus presbj leris (4) in singulis oportere huc unum , aut duos ex sibi subjecto pio clero :
ecclesiis , et ab eo (5) , qui vocatur archos vel exar- et facere manifesta nostrae pietati ea , quibus opus habent
chos (6) , et ab ecdico , sive defensore cujusque sanclis- aut jier se ipsos , aut per inlermediam tuam beatitudinem :
sima) ecclesia; : et eos qui invenli non fiierint inculpate in sicque perfrui justa et compendiaria nostra ope : si enim
liturgiis perseverantes , exlra clcrum conslitui. Nam qui quippiam eorum , quae ad nos relata fuerunt , lale nobis
conslitucrunt , vel lundarunt sauclissimas ecclesias pro sua visum fucrit , ut indigeat ipsorum Deo amanti^simorum
salute et commnnis leipublicae : reliqurrunt illis substan- sacerdotum praesentia , confestim tum proficisci jubemus
lias,ut per eas debe;uu sacra? lilurgi* fieri , et ut in illis a ipsos : absque vero tali divina jussione , nemiuem profici-
ministranlibus piis clcricis Deus colatur. -^- Licentiam au- sci concedimus.
lem concedimus oumi (-) personae , quee quid horum §. 2. Sciente horum transgressore et recte ac pie intro-
prfflermissum esse cognoverit , ea denunciare et publicare. ductam a nobis pro sanctissimarum ecclesiarum honore ob-
§. n. Eu vero , quae a nobis sancita sunt , fini tradi , servantiam praelereunte , quod non parvam indignationem
et ad eflectum perduci cum Dei benignitate jubemus : eos experielur : sed et sub excommunicalione fiet , si quidein
vero , qui in suspicionem venerint , aliquid horum ausu Metropolites sit a tua beatitudine: si vero civilatis sit epi-
lemcrario praclermisisse , priinum (8) quidem ex Domi- scopus , quae Metropolita? subjecla sit , ab ipso Metropoli-
ni Dei judicio pcriculum , ac deinde posilas in hac lege ta : Pecuniariam namque poenam dcfinire coulra conte-
poenas suslmere. Dat. Kal. Mart. CP. DN. JiisL P. P. A. mnentes divinara nostram disposilionem non necessarium
Cons. j-iS. esse putavimiis , ne (i^) inde ad sanctissimas ecclesias ,
quod inde evencrit danini , redundet : quarum res ab omni
deminutione libcias mancre cupimus.
§. 3. Ha;c igitur ad singulorum notitiam sub ipsa ordi-
natorum Deo amantissimorum Melropolitanorum Episcopo-
rum perferre tua sauctilas sludeal , et ab unoquocjue mis-
sas responsiones tam per Melropolilas , quam per ipsarum
reliqunrum provinciae civitatuin Deo amanlissimos episco-
pos de his , qu.ne Jiac de re didicerint , ad nostram reli-
ligionem referre. Dat. lo. Kal. Mart. CP. DiN. Justima-
Ko P. P. A. II. Cos. 528.
De monnchis , el monnstriis separnndis.
44. (i5) Idem A. Menns P. P.
SAnctissimarum ecclesiarum , et piissimorum monaste-
riorum decori consulentes , interdicimus omuibus ha-
bilautibus monasteria couversari cum (i6) mulieribus mo-
nastriis , aut occasionera aliquam excogitare , qiia com-
nuinicationem aliquam cum ipsis habeant , ( ijoc enim
II.
Prcefatio. i. De Episcopis Constaniinopolimpro^^cisceniibus.
2. Sanciio, 3. Epilogus.
43. (9) Idein A. Epiphanio Archiepiscopo
Coustantinopolitauo et Patriarchae.
OMnem semper adhibeutes providenliam circa sanctis-
simas ecclesias (10) , per quas et nostrum imperium
suslineii , ct communes res clemeulissimi Dei gralia muni-
n credidimus , necnon et nostras , et caeteroriim omuium
animas studentes salvari , et eam ob rem solliciti assidue,
iie commoda sanctissimarum ecclesiarum , in quacunque
civitate siut conslitula; , aliqua ralione minuantur : neve
quac in ipsis hunl , divinae liturgia; (n) ex Dco amantis-
simorum sacerdotum abseutia impediantur , aut non con-
venienler ciMcnlur : ac ne eliam sauclissiinarum eccIcMa-
rum consumantur res , lam propter iliuerum , quam eliam
jiistam suspicionem introducit , assidue aut cum volue-
(0 Psalmodi.-e in Kmpli* noct(ini.-B , matutinje , vespcrtinffi.
(2) Prccum publicariiiu , aliie iiocUun.-E , alijB niatutin.-e , alis
vespertinx.,
(3) Nominc lantum sunt clerici , qui ckricis bona dcstinata
adscclantiir , caqiic (oni-umunt, per se autcm niunia clericorum
uon iiiii.lcnl : eo noniino iiuligni privilcpio clcriconira. /. 9. supr.
de saciosaiictis ccclrs. l. 5. 5. 12. J^! de jiire immiin. De pseudo-
clericis , V. nuarcn. 1. de sacris. 17.
(4) K«j iuo •^panoTrixa-^u-jipcov et dnobus iiiotoprcsbytcris , scu
rmnis prc.^byUris.
(()) Id csl j choiepiscopo ; dc qno di\i §. y. siipr. h. t.
(7) TJt sit actio qnasi popularls , /. i, ff. ds pnpular. action.
(8) V. /. 2. infr. de rebiis crcditis.
(f)) Inteiprctatio (!onlii.
(10) tcclesise prcces impcria principum snstinent , reuipnblicaoi
ranniimt , et aniraas oinninm seivaic studcnt.
(11) Liturgise non impcdiend.-e pcr absenliam Episcoporum.
(lu) iYo.-p//. (5. ciip. -2. 3. Noi-cH. G7. c. 3. ]Soi'e.ll. i'i3. c. 9.
(i3) Ilnc refcr illiid Syncsii , XP<'a ■ybtou , Itrot ■ja.t oi<tUi
tKK>^n<rixc aTi/Toro vctj-x in.KK^.Tixr aV-irao-S-ai-
(14) Poenani alkrius ]n>ccato alteri intigi , iniquuin est. /, san.
cimiis. 22. infr. de pceiiis.
(ifi) (^ontii inicrpirtatio.
(Ui) N(v. ia3, c. 2y. er 36. et l. 19. mpr. h. t.
100
LIBER PRIMUS
rinl ciini ipsis congi-etliciuli ) sed ita s'grcc;atos r*?c , ut
nuUain (\) parlicipationoin ad invicoiTi ob quaincunquc
causani liabcaiit ipsJ , ncqnc excoiiitnri aliquam occasio-
ncm , Yt'1 illis , \cl lii? nuitu;r intcr sc c^Mumorationis '.
scil soli pcr sc hotniiies in quolibet monaslorio do^ant , a
vicinis sibi per quamcunque causaiu monaslriis so^icgati :
SoKo iloni por so muliorcs nou coinmisla' viris : ut oinnis
suspicio iiuloconr (2) convor-alionis ptnitus tollalur (3) .
Scd si viri rueriut pliuvs , oporlcl providontia sini^iilarum
civilalum ripiscoporuin faMuiuas in alium couvcuicntom
Jocum traiislorri , cl dari monasiorinm ipsis, in (luo opor-
toat ijvsas iu postonnn apud sc ips:is honosic convcrsari :
sin pluivs invcniantur lannina? , aul otiam pari uumero :
viros quidoin Iransforri , foMninas auf mu in monaslorio
nuinorc , ita ut rcs ipsius inonastorii mobilcs ct immobi-
les , el se uioventes hi , qui cxeuut , cum lus , qui nui-
nont , pvo rata dividant. Noccssariis aulcm rosponsis (4)
apud se dogonlium soparatiin muliorum , uuum sonom (3)
;v Deo amanlissimo Kpisoopo civiialis scgrogari : ad divi-
nas voro poragendas lilurgias , et sauota (^6) conimuniono
participandas umnu pvosbvtorum , ot unuin diaconnm ho-
ucsta^ vila^ dari , qni Iiav- s>da supradiota agoro doboant ,
uou etiaui couvesci cl conversari , aut cohabitare cutu
ipsis. llis cnim sorvalis . ct ipsis folix vita crit , qui soli-
taruuu vil.un obgorint , ct coinnuinis nostra" roipublioa;
rcs paratioreui consc<picutur a Dco clemoutissimo opoiu.
Quae igilur supor comnuiuibus rcbus , et uunc nvto ha-
hcre cxi.-timavimus , hujusmodi sunt. Sc\i et cralidimus
Mou parvaiu hinc visuin iri additam esse his ex diviua
uostia consiitutionc utiliiatoiu.
5. i. Sod ct olsorvatioiio ol oaulola diligonli opns est ,
no ullo modo praMoroantur lurc : Qtmd nou alitor coutiu-
got , cjuaiu .si Doo amaiuissimi cnjusque civitatis Episco-
pi (7) inspioiant diligontor monaohornm dcc;outhm\ iu
Jiumaslcriis sub sua cnra ordinatis, oonvorsatioucs: ot, si qnid
senscriul hujusmodi lapsus , omnibus modis composoaut
talo ipsorum inooplum : ct poMns subjiciant eos , qui post
uosiram prohibitioncm adhuo talia porpeliant : ot ooiiant
ut eorum couvcrsalionos siut purse , et soparaia' ab onuii
commercio uiuliobri. Nam et ipsis Hoo amantissiuiis Epi-
scopis , si hoo ivotc a\siimaro voluorint . porspiouum cst ,
quod c\ obsorvatiouo houosiA' hujus dovotissiiiKnum mo-
uachormn couversatiouis , ct si eis contigorit uihil indo-
ccns , aul inlioncstum accidorc : olemons" Dcus propitius
res communos uostra^ roijniblica" socundabit.
,V 3- Sod ue vel i^vsi Dco auuintissimi P'piscopi super-
vaouuiu ducaut hoc uostrum praxcptum , nosse ipsos vo-
Inmus . quod si quis ipsoruiu mauitestus sit , uou cum
omni diligcntia (S) haec investiearo , aut manifeslum la-
pjuin non secundum pracdiclos inodos emcndaro 5 obnoxijs
quidom erit judicio DomiQi Dci , ct nuuc iii ipsum v. niet
iinperii uostri indignalio , et circa ip>um periclitabitur
saccrdotium , uoquc alia majore opus crit indignatione.
§. 3. Tiia igitur Pxocllcntia divinain iiostraiu Iianc le-
gis posilionem nianirostam faciat cujuscunque mctropoleos
Deo amantissimis Episcopis , et clari>simis IV.Tsidibus pro-
vinciarum : addcns ct hoc : quod et ipsi , si opus sil
omno fcrant (q) auxilium piissimis civitatum Episcopis ad
hiijusmodi [ lapsus ] ccerccnda , qua? tolli ju>simns , ct si
qna ucgligc ntia oos usos cssc invcnorint , mauifestam oam
uobis proprio fiicicnt judicio , ut ntitpic onmcs cogiKiscant,
et quamani ab ipsis sorvari dcbcant,el ex u^gligonlia (10)
deliiiitaiu (11) paMuam. Curcnt autoin ct Doo amantissimi
^lotropoliUc , etiain aliis rcvercndissimis civitatuiu Episco-
pis ejusdom proviucia; facore inanifostaiu divinam iuiuc
uoslram loconi , et dcnunciai-c oinnibus . ut vieili studio
hav cuslodiant , vorontos dohnitam paMiam,
V 4- ■^'^ "•-' protrahatur plcna obscrvatio diviuae noslrae
hnjus logis : atquc oliam ne ipsi rovorondissimi monaolii,
c]ni iii pra^sentia ("ouvcrsantur cum luouastriis , [^arvuin
putont lompus sibi dari ad dobilam , et iujuuctaiu ipsi^
separalionem facieudam : annale(ia) ipsis dcliuimus decre-
tum ab cHi [ die ] cpio nunuifosta divina uc>slra lex haec
lacta fuorit : ita ut post anni currionlum , si appaieant
ea . (]na^ ad (^nvictum atlinent , in oodem manere sclie-
mato . lociis sit oinnimodo insorlis divin.v luiio nostr.x^ \e-
gi pcvnis. Daiuiu i5. Ral. Eebr. CP. DeciO ^i3) V. C.
CoS. 53C>.
De ffliiS prcslnfcrorum n d:tu\morwu , f:r>J:aronorum.
45. '(i4) Idcm A. Juliano P. P.
SAoris canonibus (i5') u^«iu<^ Doo a!nan!iss:mis presbvte-
ris nc\|uo rcvoriMKlissiiuis diaoonis . aut sulxhaconis
nuptias contrahere (i6) post hujusmcHii ordinatiouem jvr-
mittcnitlbus , sod solis rovoiondissimis psallis, et lcotoribus
id ooucwlontibus , auimadvcrtiiuus quosdam despicieutes
quidom sacros canones , pueros auteiu generantes ex cjui-
husdam mulioribus . quibus coujuugi secuuium saoordota-
lem consuram nou possuut : Quoniam igitur pcvua facuno-
ris hujus lu sc»Ia (17) sacerdotii erat aiuissiioue: s;icros au-
tetu cMuoues uon (iS) mituis , quam loges . valere etiam
nostra^ volunt logos : s;«K-itmis obtiuere in illis . et (juje
s;\cris visa sunt oaucMiibus , jvrinde ao si civdibus inscri-
ptum csset legibus : et oinuc>s istiusmcxii homines tam (19^
saceixiotio , cjuam divino luiuisterio , alque etiam diguita-
(n AiJdc y.H-. 133. o. 3.
(i") ^ . /. 19. sitpr. h. t.
(j) Qii.tiitumvis eos .^aoplavcrinl sibi fr.itrnm ccMjnatoruni , .lut
«ulcclorcuu Kw.
(4) ■Apoc.niiii.u-uv^ iutollioit , Xv. loS. o. 36.
(5) ScL<picioiu$ cuim mincis cst in .-cuo , qnam in juvcnc : ct co
un£;is , si nou mocio scncx sit , scd cli.^m cunuchus , «uiovl .nKidct
Ao»'. >.>3. r. 5.
((») S.uicta cx»mmunio lilui-siara si\pu solct , cl sic solcnl coiu-
nuinic.uc. tjui iituixi.* .tdsunt.
(^;) A\W/. i33.\\ 4.
(S) Kpiiscopo inai^na i-st ncgliccnli.u vid. 84. din.
(cj) Sccabu m.nui cpiscc->|n .sunt juvandi. Sic alihi. Judiccs m.v
nu mihl.ui uttmtur in c.\c\).icn(lis scntcntiis. /. GS. j: dt »vi ^imi.
(10) Pcftiu m^ijjcntis cpi,HX)pi.
(11) ^^\ a. »j<;>j-. /j, I.
(ii> Ai;,»,^ lcmpus l.vitc inc\*sot 1 u5c impcrio , /.i. J. 6. f. de
fo (jiHHi K^rt. /W. /. 1. uijin Jf'. Jc e^r../ tt de^ix^nstr. 1. a^.
JF. (/(• o»'("r-. Til^n.
(i3) Roiua" .iUqu.indo nnus con,<ul fiiit, ut hic. Aliqiwndo tres ,
nt in /. I. 5- 'i-,^' «/<? f^jffic. </w.r.a. aUqu.iado quatuor , ut in
/. J,"». < t^- .^- de petit. ht-r^. Ans.
(i^^^ Intcrprchitio Coutii.
(i5) Dc quibus r. o<j/j. yic^iuv Srnoii. dist. 3i.i. oii Tim, 3.
cers. 1. et 4- et c. 4- *'frs. 1. i. 3. a.i Tu. i. vers. O. ct t>av>-
ttcm 3o. .4p^\<:t.^I. 1. <."*(T. 7. (•(•rs. 7. ct c. 9. ftrs. 5.
(16) Niipti,* piYsbytcris . diinvnis et subdiACxwis , postqiiam in
ccvs cnxiincs sunt rccepti . hic .«idix» intcj\lict« sunt . ut contralicn-
tes uuptias hujusmi.xli ministcrio cxcid.int , Ubcri cx liujusiiiodi
coraplcxu suscerti . fi.int spurii. addc JN^^»». ZcOf?t< 3. .\t tbrtc p^ar-
niissu cpi,*copi id ficri poUiit . ut Syiuxlos Anc>"rJna voluit, c. 10.
Scd yo^tU. JusUn. i?3. (.'. 14. idvetuit Ratu->acta t. apud Cu-
}ac. A"i>«<77. aa./(V. 3S3.
(17) V. A'o«'. a-3. c, 4^.
(iSS Hac de re t. </jst. lo.
(To) A"c).'. ia3. c. I.
CODICIS REPETITyE PRiELECTIONIS.
lOI
ipsa , qiiam Inbcnt , inulnri : Qucniadniodutn enitn sa-
ris canonibus prohibita siint talia , sio (i) ol socuiuliim
ostras legps rein ipsatn prohibcri : et pvacter supradictaiu
xcidendi a minisierio pcvnam , ne (a) lci^iiimos (|uiilem ,
ut proprios csse eos , ijui ex hiijusmodi inordmata con-
upiatione na^ennlur , aut nati sunt : scd eam , qu;o ex
ilibus scniinibus orilur , parlieipari turj)itudiiiein : lalrs
ui/n cos e<se disponimus , quab>s quos leges e\ inci stis
iit ne(:uiis natos inipliis dv(iiiiunt 5 ila nt necpie iiatura-
s , aul nolhi seu spurii intelligantur : sed prorsus ct uu-
jue proihibiti , i-t sueeessionis geniloruni indigiii : ac
V dou.ilioiieiu (3) ab illis tapere possint , nctpie hi , ne-
horum niulres , ne jier iiilerjiositas quidem personas ,
d ommiiiis m hos collatis a jiatiibus beneliciis ad saii-
atu ccclesiam , ex (jua sunl , (jui talia delii|ueruiit , re-
■rtenlibus : Qiiod enim sacri canones prohibent , id (4)
iani el nos jier nostras abolemus leges (5). Si vero si-
ulata qua-dam obligalio sub sjiecie mutui , vel alterius
intraclus inslrumenli llat , qua> obligitum laciat euin ,
jii Jmjiismodi eonstiiprationis particcjis factus est , hanc
lam inliriiiam esse volumus : vl talium nMum datiouein ,
>u ad eam j<ersoiiaiii , iii <|uam coneepta siiiit seripla ,
d ad sanctissimam ecchsiani j>erveiiire. Data. ifi. Kal.
ov. Cl*. La.mi-. ct Ou^sTK VV. CC. CoNSs. 53o.
J)f ivliito ad ffias causas. q. Atuiali.
46. ((1) Idcm A. Juliano' P. P.
^Anciimis , si <juis morions piam leeerit dispositionem
J vel jnr institutionis niodiim , vel jn>r legaliim , aut
leicomniissum , aul nuutis causa donatiiuiem , vel aliiini
nicuiu|ue [ inodum ] legitimum : sive injunxerit j>ro
iipcre J"piscopo curam agere , ut imjdeantur , (jua' ijise
luit , sive et lioc PtMicuerit , sive etiam in conlrarium
roliibuerit : necessitatem (•;) liabero lieredes id , (juod
•diualum est , flieere et adimplere omiiimodo : Quod si
I sponle nou reeerint , conlesiiui loci Deo amabili^s Eju-
0J10S , curiosos esse circa Iktc , et postularo , ut illi
iiinia jmpleanl siviiudum voluntatem doruncti. Sod si (|ui-
om er.el(\sia3 a'dilIcationem iujunxeril testalor, iutra trien-
ium inslare eos , ul jierHciatur : si vero xeiiouis jvdiliea-
luni , intra uiiniu (8) annuin duntaxat id fieri coge-
; taiujuam sufVuicnte lemporo hoc eonstilulo ad perli-
eiida , quu' plaeuerunt leslaloribus : cum sil possiljiio, et
(i) CanonilMis al> aliqno actn jiroliiliitus . piohibitns qijocinc in-
lligilur lcpiluis : i,( iia li.,t illntio a canoiiiluis ;ul los;<s.
(•') \ on^iinilc <.st iil novo jmo nuitatnm c,-so . jui>oiilnr oniiu
cnci conlralicntos nnptias , suis ailha rorc nsoribiis , \o.'<-//. r^.
7'; 4-»-^
^3) l^iijac. «viu. a. binc collipit Lcpafnin a prosbyl<M'o filia-
0 tactiuu , j»n) non scrijito baWii : qnasi inoapaoi roiiotmn : l<l-
vcrius cssc , si cam cx iixoio .lUcrins snsccpcrit. Iii ila nnoipic
ulit Hotoui. ,v»i.<. i{). H<-s ita c.-t. Novo juro , ( lioc c^t . AV-
•//. 89. c. i5. ,1 A<H'. 7.J. cap. li. ) spinios c\ daninato conoii-
ktu snscoptas ns<p,o a<lco a proj;onitoriiin lortunis arccri , nt ctiani
ircntcs cos abro non tcncanlnr. Jiu-o tauKii canonico natuiali jiio-
tc inspccta jiatcr tcnctnr co* alei-o : quin ipsis roUn.jMcrc pot.-st
inicnta aut a.l ca ns.pic lopatuin aliquo.l , nou nlloiiiis. c. cuiii
y*'*'- *'• r.vrni. «/o co , qiii iluxit m tth.lniit. <iu<itii poll. />rr
JuU. Eainqnc c.>ninuinoui os,<c oiMui.Mi. m rorott K.^l.nuliu a \ al-
» l. cons. 7.,. ,1. 3i. rt scq. hlciu icfcrt Mich. Giassus . ///..
nt. J. hi^atuin qucrst. (>.
tX\ ^*-^! "*^'* il<Hlii;nantur sacms canom\s iinilari, .Voi'. 8.>.c. i.
(5) Cur ita ? o(>///j;c ex cati. cotulitutiours. \. dist. 10.
W intcrpiolatio Coutii.
(?) AijiW/. I. ,-. ,.
(8) Aoiy//. I. c-. 1. ^. I. si quis. et cnv. 4.
V9; ll«u^cau.is , nisi adita , non tr;uisiuiltitur , /. un. §. 5. infr.
domum conducere , et infirmos illic in leclis stcrnere, do-
lu 0 oj>us axlilicatioiiis xenonis scu liosjiitalis comjiloatur :
Si vero quaxlam dare siniul cl uua pra?stalione in jiias
causas damiuili iucriut : coureslim cogere eos facore , lioc
e>t , jiost lostiimenli insiuuaiKiueni , et posl ajqireJion-
sam («)) hcroditalein , vol legatum ab Lis qui lioiiora-
ti siiiit.
!^\ 1. Siu autom tiansieril jir.Tdietuiii temj^us , ac ne-
(jue ecelesia , necjue hospitale addioatum liicrii , noqiie ho-
sj)ita!is aliijuis sit , qui Jioc ordinel : raox ipsos Deo araa-
biles l-"j)ise<ij)os (10) exigere ea , ijua? jiro eo ordinata
suiit , et in id eonvenieutor (juxsita , et facere Tdilloatio-
nos sanclissimaiuin ecclesiarum , cl Iiospitalium . ot geron-
tooomionim (11), aut orj)IiaiiotropIiioium jira^jiarationoni ,
aul ptocliolrojiluorum (1-2) , aut uosooomiorum constru-
clioiiem , aul captivorum (i3) redemjitionem , ant aliaiu
(juamlibel aotionom piam , a testatore ordiiiatam : dosigna-
ro eliam seu j)ralicore , (jui Ji.tc administrent , xenodo-
chos , vel orphanotrophos , voJ broj)liotrophos (14) •> gP-
rontocomos , veJ simjiJiciler piarum (i5) actionum diccce-
tas (i()) et cm;\tores: iion amplius valentibus ])OSl dictf
loiiii^oris bipsiim et dictaiu iudovolionom liis , (jui ill.i iiou
l(>ceriut , immi.scere so pra^dictarum rerum admiuislratioui,
;iut Doo amaltilos Episcopos impedire ab iJlaruiu rerum
admiiiistr:Uiouo.
^. 2. Clarissimis Prxsidibus jiroviuciarnm necessitatem
imjionontibus Jioredibus oiunimodo ea jierficere : namijue
et vetoribus (17) j)ia:dioaluin est legibus , uecos>il.item im-
junii imjiiere dilioieutium voluntates cis , qui liabere per-
milliintur , (ju;e illi reIi(]uorunt.
^. j. Sed Deo amabilos Episcopi , si «juidcm ali.juos di-
serto Iii , qui defoceriiiil , jira^jiosueriut robus ( vi iuti xc-
nodochos , ptocholrophos , aut nosocomos , aut brephotro-
phos , aul orphaiiotroj>Iios , aut geroiKooomos , aut ])ara-
monarios (i^), ■lul loooiioinos , aut simj)lioiter [dicoiulo,"!
}>iaruin actiouum adminislraloros ) iJlos quidem jurmillaut
Iiabcre admiiiistrationeiu ; ipsi vero nou admiuislrent qui-
dem ; sed admiiiistratiouem illoruin iuspiciant aut obser-
voiit : el rooto cjuid.Mn hal>eiU(iii laudent : iii qmbusdani
autcm alicjuid pr;vlergredientem corriganl : pessima autc-m
admiuislralioiio faola etiam eos oxpellaut , el alios iusti-
tiiaut , cjui cogitent et auimo couoipiaut magui Doi tiiuo-
</(• Ciulucis toll.
(lo') (}ii.>ri,in onori incninbit , pcrsonis ad id spccialitcr dcputa-
tis <1< li.icntibus <~o uoininc agcrc , /. u). §. i. supr. h. t.
(1 O /. u). /. •ii. supr. de sacins. ecclesiis.
(\i) A XT<uXo« /•«'«/'"■ ft •tpi^uulo. hiijus mcminit Imp. in
/. 33. 5. 7. /. ii>. ct /. 4<). h. t. Ans.
(i3) Capii\oi(un rc<loinplio pias intcr causas nnmcialur . ;// /uc ,
et /. i8. in />/•. ct ^. ult. supr. h. t. l. si qiiis pro iYii,iiiptione.
3l> iiifr. (ic (loiiat. (^niiiiiuo lcgaltim a.l libcrau.los carccralos ui.i-
lctioii cansa piuin clicitur. Uald. /. quatnois. infr. de solut. et
Ko\>. 1 3 1 . c. 1 1 . ct 1 3 .
{\.\) IJrcpholrophium cst locus inf.intibns cxposititiis clucandis
closlinatiis , dc qiio in /. ic). /. ai, ct l. iZ. Siipr. dc sacivsanct.
ecclcs. Aus.
(i;">) Dicvcota csf is qui post rci;cni totius rcgite curationoui ha-
bct. Alc.van.l. ab Alcxand. Genial. dier. IH>. 4. cnp. ^3. vid. /. 5.
iiili: df ICpiiCop. iiud. Ans.
(iG) Nota dc |)iaruin actiouuin dia;celis ct cnraloribus , addc
({ 3. inir. h. t.
(17) .A.ldc A\)i'. I . <■. i .
(1.'^'' VltfXiAOxfin^. Hi oraut villici sivc aclorcs pos.«ossi.')nntn ,
cx c.iiuin j^oncic , qui i-cs ciolciia>licas adiniuistiant : <|iuiuvis alias
in vid.antiir ap|>cllari salcllitcs , adseclae , bnccoll.irii. Est euim Ni-
ccts Txp«(UO'.i| , vthev^of;: , fiafS^po!. vid. Ciij.xc. Aic.
102
L I B E R P 11 I M U S
ixm , ct torribilem niagni et nunqiiarn finieridi judicii
diein , ad quain (i) illos rcspicieutes coiiveuit ornuia l'a-
cere cum ad Deuni coordiuala rnente. •f' Si vero neini-
iiem diserle hi ((ui rnoriunlur , priesiitucrinl administralio-
ni , scd iii Ijcrodiim polcslate totum posucAit j hi autera
rcm neglexerint 5 conlinuo jpse Deo amabiles Ej)iscopi et
a*dmini.slrenl , et prseficiant suprascriplas personas , ( ut
ptocholrophos , aut nosocomos , et ca.'teros deinceps , qui
etiam niagni Dei honorem menlc praeferant ) ut omnimo-
do et via et artificio ad eilectum perducantur , qu£e ordi-
nala sunt.
§. 4- Supra autem omne tempus quo distulerint facere
disposita scripti heredes , eos cogi solvere et fruclus (2) ,
et rcditus , et omnem legitimam accessionem a tempore
ejus qui disposuit , niorlis sancimus 5 non (3) inspecla
mora a Jitis contestalione aut conventione , sed ipso (4)
jure intellecta ( quod dicitur vulgo ) mora prajcessisse , et
locuin habente fructuum et aliarum rerum accessione.
§. 5. Jloc eodem obtiaente 5 et si non ab herede , sed
a fideicommissario (5) aut legatario rehctuni fuerit hu-
jusmodi pium legatum , et illud acceperit is , qui legato
lionoratus est : et mox quideni hcentiam esse Deo amabi-
libus Episcopis poscere tales personas quibusdam rebus ho-
noratas fecere disposila.
§. 6. Si (6) vero negligentes fuerint locorum Deo ama-
Liles Episcopi id agere , forte gratia corrupti a scriplis
Iieredibus , vel legatariis , vel fldeicommissariis : licentia
crit , aut Metropohlano provincise (7) , aut Archiepisco-
po iUius dioeceseos , haec cognoscenti, inquirere , el coge-
re , pium opus , aut piam liberalitatem omnimodo imple-
ri : et cuicunque civium idem etiam facere licentia erit :
cum sit enim comnumis pielatis ralio,communes et popu-
lares (8) decet etiam afiectiones constilui harum rerum
execulionis : habituro unoq.uoque licentiam ex nostra hac
lege niovere ex (9) lege cvndiclitia et poslulare relicta
adimpleri : sciente , qui ha^c neglexerit , Deo amabili E-
piscopo , quod el ipse , praeter immineutes e ccelo poenas,
etiam imperialem moturn super hujusmodi contemplu ex-
peri' tur.
$. 7. XJt autem adJiuc raajore metu terreanlur beredes
inorienlium , vel liarum rerum procurandaruiu et facien-
daruni onere gravali 5 quominus harum reruin effeclum
differant ; et hoc sancnuus : ut si impetiti a Deo amabi-
Jibus Episcopis , qui liis rebus honorati sunt , postea ces-
saverint , seu distulcrint , ila ut Prsesidum exactione opus
fuerit , confestim xion solum ipsi simplum ( quod dicitur )
exiganlur , sed omuino duplum (10) 5 Si enim apud ve-
teres erant qua^dam themata, in quibus ex inficiatione (
dupla condemiiationis iiiducei>anlur , quomodo utique
fcliam hic eos , qui non soluni ne sponts fecerint
tempus pra^lerea prolraxerinl , et po-.trcmo impetiti a
amabilibus Episcopis , ac deinde neque ipsis slaliin pa;
tes , opus habuerint etiain Pra-sidjali exaclione , dupli
uclione non convenit castigari ?
5. 8. Si vero morientes suos heredes voluerint quai
morituri essent ipsi heredes , aclionera aliquam imp
piam , non autem in ipsorum vita , et hoc custodiri
non (12) in medio heredes cogi facere quirl eorum c
leslator post ipsorum rnorlem voluent fieri : curn vero i
rientur ipsi , necessilatern habeant oinnimodo ista imi
re : dilatioue autem aliqua ab ipsorum heredibus fac
tunc necesse est , illa fieri qua; ante disposuirnus.
^. 9. Si vero aliqua eoruin , qux vocantur annalia (
lcgata , relicta fuerint aut donata clero forte , aut rao
sterio , aut ascetriis , aut diaconissis , aut plochiis ,
xenonibus , aut nosocouiiis , aul brephoiropliiis , aul s
ctissimarum ecclesiarum pauperibus , aut ( simplicite
coetibus quibusdain piis, aut omnino non prohibilis ex r
be collegiis (r4) ? velint autsm secundum alirjuod tera
hi , qui lunc reperiuntur , auro acceplo super tali acti
transigere (i5); non liceat id agere , neque quod facl
luerit , ratum esto : imo et (16) privationem reruin (i
qui haec redemit vel transegit , suslineat. Quandoquir
uecesse erit: his quidem , qui aliqua pnrte temporis J
rint , esse pecuniarum copiam : his autem , qui fu
su:it , omnimodam relictorum privationem : Sed nec ips
Aiinaliorum noraen , neque perpetua defuncti memor
ob quam et annuum hoc reliquil , conservabitur , sed
tim extinguetur una cuin ipsa relictorum inleriens alie
lione. Manere igitur perpetuo(i8) ipsos obnoxios hujusi
di datiouibus sancimus : adeo ut , si qua fiat alienat
et ipsa irrila sit: et hi, qui quandoque praecrunt piis lo
licenliam habeant persequi , et exig;re ipsa , nuUa lera
ris praescriptione opponeuda ipsis , cum (19) per nm
quenique annum talis nascatur actio. -^ Quiniino hy
thecae suljjecta suit ejus , qui reliqnit bona hujusmodi
gatorum causa : ita ul Iicentiam habeant , ex ipsis re
salis piis operibus facere , non solum pro relictis , sed
pro fructibus ipsoi-uni , et reditibus , et o.nni legitima
cessione : temporali ( ut dictum (20) est ) nulla retiue
bus prasscriptione couvenire queunte , quantumcuuque (
niimeraverit tempus : INisi iiiler huac (21) annali leg
oneratum , et eum , qui secundnm sacros canones , et
stias leges praesul constitutus est , istiusmodi exactiouis
(1) Si non amore , terrore saltcm ac nietu poenae hoLnines a vi-
lio ahstinere dtbcnl. Brevis d.ifi'erciitia Icgis et ovangelii , amor , et
tiraor. adde Aiigustlniim a. qnastiomim iu Exodum.
(2) JSfoi'. i3i. cap. 12. in Jin.
(3) Hic casus est specialis. ]Sov. i3i. c. 11. Aliud euim in
aliorum lcgatis , /. o.i. ff. de leg. i.
(4) Mora 6t inteidum ipso jiire. vid. /. ii. ff. de usuris.
^5) Et merito : sunt enim {idcicomniissa legatis exgequata. /. i.
ff. de leg. 1.
(6) Episcopi euram gerit Metropolitanus : Metropolitaui Aj.
cluepiscopus.
(7) De metropolitano ct arcbiepiscopo rldc dist.i\ . c. cleros. 1.
Caeteriim hic Episcopi , MctropoHtani , et Archicpiscopi rectis ver-
bis distinguunlur. Episcopi locorum seu singularum urbium : Mc-
tropoliiani provinciariun : Archiepiscopi , dioeceseos totius curara
geiebaut.
(8) /. 1, ct seq. Jf. de pnpularilus aclion.
(9) Cur ex. lcge condiclitia , collige ex I. unic. ff- de cond.
t£ iege.
(10) jPioruiji Jegatorujfu actio 5 nou iBodo inficiatione duphtur ,
sed ex mora.
(11) §. 19. §. 23. in ffn Inst. de act.
(12) Nec enim juste agi potest ante conditionis eventum. /.
5. 2.^1 quando dies i'gat.
(i3) Sl;u annua. v. tit. ff. de anmiis legatis: adde /. ult.infr.'
(ij}) Collegio prohibito Icgari non potest. Qiis sint i^ohlbi
v. /. I. ff- quod cujuscunque univers. et l. i-ff de coUegiis K ct
(i.S) Tiansigcre monaslerio de ann.io legato non licet.
(16) Emptor ictl vetits ahfnari , leiu emptam restituere cogit!
nec diitiim pretiiim repetit , quu^i indebitum , ui hic. 5- ui-l- i
de obligat. quce quusi ex conitactu.
(17) Xpiif^-x-rui-
(18) A.ij <.<0),7 hoc vcibum intelligendum es.t pro subji'cta qu»'
ne , V. /. I ■ ff. pro socio. Cur pcrjictuo ? coilige ex /. -20. ff.'
annuis et menstr.
(19) OuaruTi rerum actio singulis annis nascitur , earum pc '
tua petitio est , nuUa praescriplio.
(20) 5- 4- ^upr. k. t.
(21) iUqui Ecclesire concessa est tantum pennutatio, vel t'unj •
Ecclesia , ISov, ''.^. c. 2. vel cuiu piincipe , JSov, 7. c. 2.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIONIS,
io3
lani funrlt pactnm , quo placuerit , Ul rcclitus pro apiid oranes teslimonium et probationem esse , fieri ordi
muo legdto (larclur « gravatu pcrsona , scmpcr vigcns ac
rpeluus , el non inuUis pablicis onerihus obnoxius : s>ed
utycssio'ii'ni liihens , ftiinino fiuidcin non (i) minorein
tarta partc puri rcditus , uui aiiipUus iiufinLuin srilifct in-
r cos plaruerit : Si e/iim lale qiiiddam in scriptis fiat
icium , el dadis fuerit talis rcdiius et receplus iu scri-
nationi ordinem.
5. 1. Manifpsla aulera haec fieri Dco amabili episcopo :
m , cum is didicerit eum qui electus est , et hoc se recte
h;ibcre ad|)robaverit \ consenlicntcra electorihus calculum
f.rat , et proinoveat ipsum ad liujusmodi Abbatis ordi-
ncMii. Adprobaro vero oporlel lianc ipsim ebctionem , et
s, pactiotiibiis ct Iransaclionibus , et id manifcstum per pro t"mpore Palriarcliam , et qui in bis iocis suut , Deo
sla moinmicnlorum conslilutiim fuerit : cessare exaclio-
[m aimiii iegati conlra cum , qui eo onrratus est , san-
niis : cuni vcro mlitiim pro b'^ato constitui , perpcliio
i(J dcpiitalum , et qui alicnari a nemine quocuiiqiie
naliouis uiudo possil : nuilo (2) autem horum subs'>
amabiles Episcopos , habenles et ipsos judicium Dei , el
fufuram condemiiationem raetuentes , si n-in per electio-
nem , sed ad aliquam passionem (11) scu afTeclionera re-
spicientes humanam , promolionem liecerint : liabituris
ipsis , et in liac vita , et in fulura a Deo iminissam poe-
k
'*(ti) , subjaccrc jierpcliio ( ul anlca a noi)is dictum est ) nam : vidclicel ipsorum negiigentia animabiis plurimis pec-
lioni aniiuoruiu lcgalorum eos , qui iiis gravali suiit, san- catorum causas pra;bente.
nus : ul el nomcn et niemoria dcfuncti , et ut annui $. 2. liis omnibus et in revei-endissimis foeminis aut
"'ijlilus iu ipsis opcribus pcrpetuo conserventur. Dat. 1 5. virginibus , quae piis monasteriis prffsunt , obtinentibus.
*)}il. Novemb. Conslanlinop. LAMPAD.etORESTECoss.53o. $. 3. Eeliquo omni sacro ordine , sacro ministerio se-
^ ' I cundum suos gradus praesidcnte, et nuUa in re per praesentem
Je elcctione , 1. Etcoufinndlione abhatis ■> 2. Et abbatisscc, nostrara innovato legem. Dat. i5. Ralend. Decemb. CP.
leii
Lamp. et Oreste Coss. 53o.
Ue elcclione cpiscopi.
48. (12) Idein A. .ioanni P. P.
SAncimus , neminem ad Episcopatum ordinari , nlsi et
iii aliis rebus utilis et optimus sit , et nctj^ue mulieri
cohabitet , iieque (i3) bberorum exislat pa!er , sed loco
uxoris , adliaereat quidem et coutinens sit circa sanctissi-
mani ccclesiam : loco (i4) vero libcrorum, omuein Chri-
slianum , et orthodoxum habeat jjopulum : cogaosceiis
sic ab initio ea , qua; de successione Deo amabilium Epi-
scoporuin sunt , nos disposuisse , ct cum ejiismodi cogita-
ica ])ium cxercitium coustaulia , et comniune reliquorum tione processisse nostram legem : et eos qui praeter hffic
I^Hi^ouachonim complemeiitum , aut maxinia eorum pars ido- quid liiciunt , aut fecerunt , omni Episcopatu indignos es-
"1 linn ad hoc piilaverit , et sacris cvangeiiis propositis ele- se : qui enim , post hanc nostram constitulionem , facere
rit , ad pr.-clccluram vocari j ila ut , si quidcin prinms aliquos Episcopos praeLer ejus vim , aut fieri ausi fuerint ,
M l>st defuncluin utilis sit , el monacbis prseesse dignus , il- neque in Episcopis numerabuntur , ueque raancbunt in sa-
ni» I aliis pra;feratur : si vero qui post illum est , similiter cris , sed expulsi ab his , aliis dabiint locura ordinalionis ,
i. Et ccetcrorurn.
/i-j. (3) hb-m A. Juliano P. P.
'''|Acris (4) noslris legibus existimavimus oportcre et hanc
'^'iP addi 5 (|ua3 cx virtute, non (5) aiitcm ex temporibus ,
'liigiosas Abbalias (G) , scu pra)('ecluras Iribuit : ita vi-
'Ftjlicel , ul in piis mouasieriis , aut asceteriis , 11011 onini-
™'i jdo mortuo abbale , vel abbatissa , is , vel ea , qui ,
» |l qu.T leiupore antiipiior est , aut sccundus secundave
iiiccps cligatur. Coiiscnlimus enim natur.Te , ncque omnes
iiiliter bonos , ne(|uc oinnes in aecpio facienti malos : sed
lem ulique el vila (7) optiina , et mores honesti , et
^J ipstim fcratur fuluri jn-Kfecti calculus : si vero nullus
ol Irum digniis vidcattir ; confcslim is (8) , qui ex omni-
n is idoncus erit
, cujuscunque gradus sit , pra^ordiueliir
s«.bbas, qui sit vidcl. et vJla; honcsl.-B , et honest3e coii-
nii rsationis , cl tpji scrvare crcditos sibi possit j cuin sit
'"■ nvenicns , omueni principatiiiu , et omnem hoininum
cum iii primis diligentissimae , tuin etiam Deo pcr omnia
placenlis. Dat. 4- Ralend. Sept. CP. post Co.^sljlat.
Lampad. et Orest. 53 1.
Dc institulione captivorum , nut panperum.
49. Imp. JusxiNiAwts A. Joaniii P. P.
SI quis ad (i5) declinandom (16) Icgcm Falcidiam , cura
des"'
iif' a'fecturani , non ex tempordjus , neque (9) ex sorti- li^ desiderat tolam suam subslaniiam pro rcdemplione c
1«! is (lo) , neque cx forluitis circumstantiis , sed cx ele- plivorum (17) relinquere , eos ipsos captivos (iH) scrips"-
et tone , el ex eo , qtiod praestantius est , fieri ; et bonuiu rit heredes (19) : ne videatur , quasi incertis (20) perso-
(1) Adde /. 8. infn.ff'. de trausacU
(v») Foriiia juris otni.ssa acdim vitiat.
(3) liitcijdvlalio Conlii.
(4) Hiijii.s lcgis fil uuntio in Novollis.
(;j) Alilialue iioii |,)c) xtato , scii tnirito vifne confeivnd.T snnt.
i uon al is , scd vita sciiiorcin facit. Hinc illiiJ , L.kjiicus jiive-
m omiics vos : et ruisiis , ]\Ialc(bctus \mvv cciitum annorum. 2.
i«*t. 7. c. Paulus c/icit: Scniorcrn tion irwrvpweris. 28.
(0) Nota foi-niam clisciidi Alihafis.
(7) Dignilas , aiit iiomcu uoii fucit opisropum , setl vila : non
iscopi tionicn , scd vila rcvcrontiam mcrclnr. c. plernrnque. 27.
Jiii, c.rinn omnes. 20. c. /io;j oinnis. 3o. ciius. 1. cjuce.st. 7.
(8) Hinc illa piicfoiiim nicnia , apud noratiiim t. Epift. i.
-\ Jis , aJMiit, , Si rccte facios. Hinc et illnd Actii .ipud Varro-
■»" 4- de liiii^iiu : Qui rcctc consulat , consui fiat.
(9) Atqiii sorto A[allliias clcctus est , j4rt. i. fcrs. ult. Ccrlc ,
iwdam «jrlil.ns (iunl , dc quiinis dixi ad l. 3. infr. corrim. dii
?«(«. Dtc iiidc lamci) soitilcgi arlem suam dtfenderc debcut. caus.
•• q. 1. c. iwn stntirii et seij.
(10) SLc Virgil. lii,^ .j_ j£ncid. vers. 201. Laocoou duclus Ne-
uni Borttf sacerdos.
(11) Vidc /. 3i. supr. h. t.
(12) lutci |irotatio Coutii.
(i3) /. 41 5- '• ^'V"'- h. t.Novell. Leon.-i. 5. i. Tim. ^.vers.l.
(14) Hiiic iliiid Fauii , Non , iit coiifundam vos , luec scribo ,
ecAX' 4)5 TfK'j* fih oiyxiDiToi ya-^.-TSj- i. Cnr. 4- vers. l.\.
(in) Id est dcclinaturiis , aut tacitc prohibiturus.
(1(1) Sensus est , tpii captivos in nnivci<um instituit heredcs ,
totani licroditatcm cis confcrt , nulli Faicidise subjoclain. Qui vo-
huit sua bona nulli Falcidiae subjici , captivos aiit pauperes hcre-
dcs instilnant : sod hoc aportius c.xponaui j. 4- infr. h. t.
(17) Captivi vox cst inccrta , ideoque videbalur legatum non
valcro. inf}-. tit. de incert. persoti.
(ifi) Captivi liorcilcs institui possinit.
(ly) Iil cst , institucrit. An idcm si snbstitucrit ? Baldus ait.
(9.0) (^Tptivis quod relinqiiitiir , iion reluiquitur incci tis personis.
/. 24. /. 28. supr. h. t. Novel. i3i. cap. 11. Cur ita ? licot
stricto jr.ro instituti siut captivi , ac paiipcres , qnorum siiigulae
persona! inccrlaF- : jiielatis lamcn ratio hacc est , tit jus et nomen
bercdis tribuatur ccrtis panperum , et captivorura adininistratori-
bus. Ili soinper corti : niniiniin 0]>i-:C0jni3 , onconoinus , xciion :
licet ipsi paupcres , quibus viiitun tiat dislribulio , iacerti siot.
io4 X I B E R P R 1 M U S
rjis Ijercdibiis instilutis , ju(l'icium suurn oppu^nanduin it-
liquisse : sancimus , ejusmodi el laleru JiJititutioutui pie-
talis (i) iutuitu valere , et non esse respucndanrj,
§. I. Sed et si paupcres (a) quideui scripserit here-
des , et (3) non inveuiatur cciiuni ptocliolropiiiuiu , vel
certa? ccclesias pauperes , de (juibus teslator cogilaveril
sed sub iiicerto vocabulo paupcrcs fuerint licredcs instiluti,
simili inodo el hujusinodi iiislilutioiiem valere decerniiuus.
§. 2. Et si quidem captivos scripserit heredcs , civila-
tis , in (4) qua testator larem (5) fovere ac dcgere no-
scitur , Episcopus et oeconoinus liereditatem suscipiant : et
omnimodo iii redcmplionem captivorum procedat heredilas
sive per annuos rcdilus, sive per venditionem mobihum (G)
seu se niovcnlium rerum sit : uullo penilus ex hoc lucro
vel Oeconomo , vel Episcopo , vcl sacrosancla? ecclesia; re-
linquendo. Si enim propler hoc a (j) speciali herede re-
cessuni est , ut non Falcichoe ratio inducatur , quomodo
ferendum est , hoc , quod in sacrum (8) vencrit , per
Falcidiam vel aliam occasionem minui ?
5- 3. Ubi autem indislincle pauperes scripti sunt Iiere-
des : ibi xenonem ejus (9) civitatis omnimodo heredita-
tem nancisci , et per (lo) Xenodochum (11) in «grotan-
tes fieri patrimonii dislribulionem , secundum quod in ca-
ptivis constiluimus , vel (12) per redituum aunaiium eio-
gationcin , vel per vendilionem reruiu mobilium , vel se-
se moventium , ut cx his res immobiles comparentur , et
annuus victus segrotanlibus accedat : Quis (i3) enim pau-
perior est hominibus , qui et inopia lenti sunt , et in xe-
none reposili , et suis corporibus laboranfes , necessariuni
victum sibi non pussuut alFerre ?
5- 4- Licentia omnino dauda et in priore , et in secun-
da specie , et actionem movere , et debila exigere : ut in
captivos , vel in segrotantes consumanlur. Si enirn here-
dum (i4) ejs et jus (i5) , et nomen dedimus , sine (16)
(i) Cujus raaximus est favor.
(2) Captivis coiiccssa , et qnae superius dicta suiit de captiyis ,
eadem locum habent in institiitione paiiperiim.
(3) Ratio dubitandi ex l. 9. §. 9. j^ de her. instit.
(4) Vide /. ult. sitpr. tit. prox.
(5) De lare , vitle /. i. §. 1. ff. de agnosc. et alcnd.
(6) Vidc quac notavi ad l. go. ff. de i^efb. sign.
(7) -A spcciali herede intcrdum ita reccdere possuinus , ut Fal-
cidia non utatur.
(8) Captivis , aut paupcribus quod rclinquitur , sacro corpori
relinqui intelli^itur. Indc fit , ut hujusmodi reUcta non minuanlur
jicr legem Falcidiam. Vetatur cniin rcnim sacraruni diininutio.
(9) Xeijoncm qui here(3em inslituit , in dubio siiae civitatis xe-
jionem instituisse inlelligilur. Etenim suam quisque magis , quam
alienam civitatem diligere piKsumitur : ct ita recte judicari potcst
cx pisesumpta vohmtate testatoiis.
(10) Xenodochium qui instituit , Xenodochii uominc £egrotos
advenas instituere videtur.
(11) Xcnodochus is est , qui advenas acgrotos , inopes , debiles ,
invalidos , necessarinm sibi victum parare nequeuntes hospitio excipit.
(12) Sensus eit , Xcnones ita solent institui, vel ut certain suin-
iaam paupcribus semei distribnant , vel iit reditum annunm ero-
gent , vcl ut cx niobiiiura pretio immobilihus cmptis annuum vi-
Ctum aegrotantibiis pra;stent.
(i3) Sensus est , vos Paupcris a propria significationc non est
detorqnenda. Ideoqije pauperibus instilutis non tam eorum hospes ,
quam ipsi hosnitio excepti ac egentes , inslituti videntur.
(i4) Tcstamentarius executor actiones movere potest sicut he-
res. Jiart.
(i5) Piorura locorum administratores si quid ipsjs piis locis te-
«tainento sit relictum , ipsi , inquam , administratores , eo casu
jus , ct nomcn heredum sortiuntur ac fcrunt : ncmpe ut dcLita te-
sJatoris exigant , et ejus crcditoribus sati^faciant , et creditoribus
jiiniissis , rdicta ipsis pauperibns dividant , seu distribuant. Hoc
cum fit , vidcnlnr comparari heredibus fideicommissi restilutioni
pbwsiis, I^icet igitur ali(juis Trebellianiva.ai , aut ralcidiam ab iis
Falcidiae tamen legis emolumenfo : necesse est eos deb
e.>;igere , ct cn-ditoribus respondcre.
5. 5. Sin autein ampliores in civilate xenones vel pt
cbotropliia sint , ne iucerla vid(;atur pecuuiarum daiio
tunc ci xeuoni vel ptochotrophio , qui pauperior ( i-^) ^
sc dignoscitur , easdein res vel pecunias adsiguari^ ceov
miis : hoc videlicet disciifiendo a viro reverendi>simo 1<
corum Antistite , et sub eo constitulis clericis.
5. 6. Sin aulein nuilus xenou in civiiali^ inveniatur
tunc , secundum de captivis saiictioneia , pro lempore Oe
conomus sacro.aucla? ecclesire vel Episcopus hereditale
accipiat : ct sine (1')) Faicidia; ralionr; pauperibus qi
in civilate sunt , vel penitus meiidicantibus . vel alia ii
stentatione egentibus , eaidem pecuiiis distrijjuantur.
5. 7. Ha3c tamr^n omiiia locuin habere sancimus , quai
do non cerli xenonis vel certi ptocliotrophii , vel ceii
ecclesisf) nominalio a tesiatore subsecuta est , sed incerti
est ejus sensus. -Y Sin autem in personam certam vener;
bilemve certam domum respexerit , ei tanluminodo her
ditatem vel legatum competere sancimus , nulla (19) Fa.
cidia nec in hac parte intercede.iie.
^. 8. Jn omnibus autem hujusmodi casibus coele^'
iracundias sacrosanctarum rerum adminislratores expect .
si qualecunque hicrum ex hujusinoli gubernationibus sin
met acquisierint , vel si hoc commitli ab alio coiisenj
rint , et non gravissima pocna , et intermiuatione , qm
perperam factura est , studeant corrigere.
De captivis redimendis .
In AuTHENT. ut cuin de appell. col. ^. si unuca
de praedictis. col. 8. tit. 16, al. lit. 12.
seu Novell. 11 5. c. 3.
O/ (20) captiui(%i) alicujus libcri seu cognati reden
^ ptionem ejus neglexeiint : noti soluin. exhereda
dediicit : eo magis quod hac Icge jiis,et noinea heredam accipiani ,
sed non ila jus cst : alio eniin fini heredes iiistituuntur , nemi
non ut lucrum faciant , sed ut intcgruin rclictum distribuant : ni
lo lucro eis rclinqucndo. §. 2. supr. h. t. sine Falcidi;e ralia
5. 6- infr. nulla Falcidia "inlcrccdente. ^.7. infr. h. t.
(16) Sic iiicllino, Xenodachum ( irlem sentieiiduin in siniilibi
pcrsonis ) hercdcm institutum , universam hereditatcm pauperibi
distribuere tencri : nec es ea dcdiicerc quartam jure institutionis
5. fi. infr. h. t. Alias nimis generale est , quod ex hac lege coll
gi solet : Ex rclictis ad pias cansas non lietrahi legitimam : cu
legitiina jure nafurae dcbita scraper detrahcnda sit , licct ahud ;
in kgitima debita jure institutionis , vid. Wunnser. i. Pract. 3(
cap. 8.
(17) Scnsus csl , Relictum certo xenodochio , ei deberi. C. ;
Infr. h. t. incerto , civitatis xenoni deberi. 5- 3. supr. h. t. Qai
si plura sint in civitate xenodochia ? pauperiori : Quid si nullor
sit in civitatc xenodochium ? Episcopus relictum pauperibus diilri
buit integruin , nulla deducta quarta.
(18) Vide 5- 4- ^^pr- h. t. §. 7. infr. h. t. IVoc. iSi.crtu. «
(19) 5. 8. uifr. h. t.
(20) Usus hujus Authenticae hic est apud Gallos.Captivus de sui
lestari potest , si postea libei-atus moritur intcstatus , ei succedel
non ecclesia , sed proxiinus : qiiamvis redemptioncm captivi k
glexerit , quia ipse ingratitudinem videtur reinisisse , si non est ii
vitu coiiqucstiis. /. ult. infin. iifr. dc rcroc. donat. Quid si ii
ipsa oaptivitate moritur intcstatus ? Bona ejns posse applicari fis*
putat Rebiifius in piOixinio consLii. gloss. 5. num. 8.
(21) Suiaudi , a latrotiioiis , furibus , hostibus , piratis et MHi'
libus : (puniino custodia pubiica clausi , ctiaiu pro quantilate ali
qua pcciiiiiaria : modo noa pcrpctua sit custodia , ajt judicis sea
te;itia defiiiita. Friistra nainque pro cjusraodi captivo redimenu'
laboralur. Goth. Hsec aiithentica plisribus in locis in dctuetudineo
abiit. "\'ide Groenwveg. hic ad ictellectuin authent. vide Ludovit
Rolog. ad l. 4. 5- Cato. ff. de vcrb. oblig. nurn. I23. Fulgo-',
consil. 81. Tiraquell. tract. cess. ctuts. in 1. pnrte num. 25. t
post le^. connul. gloss. 8. num. 284- S. L.
CODICIS BEPETIT.E PR.ELECTIOMS,
io:>
possitnt, sccl ctiam lege (i) clenegaiur cis successio :
et si fuerint scripti hcredcs , tantum valeat testamen-
tum in aliis (?.) capitulis. Hccc ergo successio defer-
tur Ecclesiie (3) cii^itatis ejus , cjipendenda sciiicet in
captii^orum rcdcmptionem. Multo (4) magis , si extra-
ncos insiitucrit , (jui reclimere supersedeant, Exeipitur
minor octodecim annis.
f Qhi (5) ciutcm redimere siudent , si proprias non
haheant pecunias , super (6) quihuslibet rehus ipsius in
eam causam recte conlrcdiunt , etiamsi minores s^igin-
tiquincjne annis sint , majores tamen octodecim , cjui
iamcn (7) pro majorihus ^^igititi^iuintjue hic accipiun-
tur. Et capiii^i , si rcversi fuerint , cogunlur (8) ha-
bere ratum contractum, -f Eadem (9) pana est pa-
rentum ^ si redcmptionem ncglexerint (iherorum (lu).
De peculio clericoruin , et (juerelu inoj/iciosi.
5o. Ideiu A. Joaniii (11) Jr*. P.
CUm lege Leonina viris revercntlissiniis Episcopis , et
presbyteris et diacouis peculium (12) babere quasi
castrcusc coiiccssum csl : co addito , ul ct iu ipso leslari
possiul: duLitabalur, si laijusmodi leslameuta dijbeaut de iu-
oflicioso (|ucrcla cxpuguari : cum de omnihus persoriis, qux
J)ujiismodi peculiiim iiierueruut, cadem fnerat quoestio exorta?
Sancimiis itaquc, viris reverendissimis Episcopis, et presLy-
teriSjCl diaconis, qui talc pcculium quasi castrense possident,
supcr his lanlummodo rchus , quae quasi caslreusis peculii
sunt,non solum ultima coudcre secundum leges elogia licere^
( (jiiod cx Leoniua couslilutione desceudit ) sed etiam eo-
rum ulliinas voJuntales supcr his tanlummodo Jialjitas, de
inofllicioso querelac minime (i3) subjacere. Dat. Non. Fe-
(i) Ipso jurc : iirqiic stntentia jiidicis rcquiritiir.
(2) Lcgala igitur ntl pias causas hic praeslautur : lictt ex tcsta-
nifnlo iion adoatur hcrctlitas.
(3) 1^011 ))ri).\imis. vid. /. i. infr. de secund. tiupt.
(4) ncicdita,s lacihus cripiliir extianeo heredi , quam conjunclo.
(.')) Kliani e.xlranci.
(('0 Dc re caplivi , redimendi cjus causa , conlrahere cliam ex-
traiK-us potest.
(7) Minor vigintiquinquc , major oclodecim aiinis pro majorc
liahctiir , ul captivi l)ona , pro to rcdiniendo possit obligaru vel
vtfi(i( Tc , afqiic ita ]'lttatis caiisa jctas niinoris siipph tiir.
(8) litiam inviti caplivi rediini possunt. aig. l. G. Jf'. de ap-
pell. l. 3. itifr. de lib. causa , /. 02. ^. 10. Jf. pro sccio.
(9) Itcdiiiiere captivos iiberos parcntcs dtbtnt , ut a libcris re-
diini dtl)cnt.
(10) Qiiid si lc<,'itimam captivus consccntiis sit a patre? vtl hoc
cfiam casii paicns (ilium libcrare cogifur , nc in hujus lcgis pce-
iiain incidat. INain ut i)ia.\iiuc itgitiinam (iiio captivo jam dedcrit,
pictatis taincii otlicia in tilium cxercfTc cogitur. Castrtnsis hic,
Quacii hoc utiiiter potost , utrum q'iod filii rtdimcndi cansa pater
riuiufravcrit , id in lcgitiniara filii possit impiitari nccne ? Barto-
lus ncgaf rcctc inipdtari i)iclatis favorc. /. liber cctpUis. 17. itifr.
dc poillitiiiitio rc<.'cisis. D.ut. iii l. Slichus. 16. in fin. ff. de pc-
iidio lis^dio. Qiiid si (ilii ta|ill\i IDitraiuli noniinc se [latcr ohli-
yavit , ntcduni nunitiavit? Miiida oljli-jatio kgltiinre fdil non im-
piitahiliir , si pittate pattrna , sc pattr obligavit : secus si neccssi-
tate sfatuti. Da!d. l. Jilio- 18. 11. 19. itifr. fatnilice.
(11) Is fiiit Joanncs Cappado.\ honio illiltralus , scd ad avari-
liani Imjnraloris in^cnioMis miiii.^lcr , iiiiain dum satiartt , non
Ocuin , 11011 homliitm pcnsi habcre soiilus. Lt tx Piocon. Pcrsic. i.
uotat Grot. hic. S. L.
(r.>.) Clerlci petulium quasi caslrcnsc habcnt. /. 3^. supr. h. t.
(i3) Puto hoc abroi;atuin esse pcr Novcll. i23. c. 19. et Au-
thenticam , presbytvros. inCr. h. i.
(' i) /. 29. iiifr. de pact. Hrcc lcx nou scr\atur jurc canonico,
(• siddis^i-nli. i-i. cxtr. dc Joro compet,
(lij) Piila. clcricus.
(16) Puta niutus.
(17) Ultro , vcl jwclis vcl pcr stipiil.itionem.
(ib) Qua alias uti possct , nisi ei renunciassct,
rom.IV.
bruar. CP. posl Co^ss. Lami-Adii cl OnE.STis , amj.o
II. 532.
Dc prcescriptione fori , ct rcnanciationc juris sui.
5 I • Id( 111 A. Joauui P. P,
SI (i4) quis (i5) in conscribcudo instrumeuto (16) bese
conifssus (17) Juerit non (18) usuruni fori prcvscriptio-
ne (19) propter saccrdotii (^o) prccrogatiuani, : sancimiis
non Jicerc ei adversus (21) sua pacta. veuirc, ct conlrah(iu-
tes decipere (22) : cum {'23) rogula (24) sit juris aniiijui,
Onincs (25) Ivciitiara huLcrc his ^ tpuc pro sc indulta (26)
sunl , renunciare. Quam generalcm Jegcm in omnibus ca-
sibus obtinere sauciinus , qui necdum per judicialem sen-
tcntiam vel amicibiJcin convcuiioiiem sopiti sunt. I)at.
Kal. Scpt. CP. post. CojNss. Lampad. et Oresiis \\\
CC. 532.
De tutela ct cura.
52. Idem A. Joanui P. P.
GEneraJiter (27) sancimus 5 omnes viros revendissimos;
Episcopos , necnon pnsbyicros , diaconos et subdia-
conos , et pra^cipue mouacbos , Jicct (28) non (29) sint
cJerici , immunitatein (3o) ipso jure oranes Iiabcre tule-
Ia3 (3i) sive tcstameutarioe , sivc legitimse , sive dativa; j
et non soJum tutclae eos esse cxperles ^ sed etiam cura (32)5
non solum pupillorum , et adultorum ; scd et furiosi , et
muti , et surdi , et aJiarum personarum , quibus lulores ,
vel curatores a Vetenbiis Jegibus danlur.
5. 1. Eos tamen cltricos et monachos hujusmodi habe-
bere benelicium sancimus , qui apud sacrosanctas eccle-
sias , vel monasteria permauent , non divagaiilcs (33) ,
neque circa divina minisleria desides : cum propler hoc
jpsum benelicium cis iuduJgcamus , ut , aJiis omnibus dc-
(19) Id est , exceptio. Paucis ita habc : Qucmlibct foro suo rc-
nunciarc posse , si modo foruin liligaloris fuvori atlrihutiira est ,
non honori judicum. Sic vasalli , cliam inviti coguntur tle feudo
aptid pares Curits3 litigare. Caiisae douianiales regis Galliie etiam
volcntibus partihus apud alios judlcts quain superlorcs Curije agi
non possunt. Ad ha-c piivati jurisdicliontm nou habcntes Iribuere
eam non possunt, v. Bald. hic.
(20) Saccitlotii cnim prrerogativa jus fori speciale tiibuit. Au-
thent. stuluinms. post l. 33. supr. h. t.
(21) lltiuuiciare potest quis etiam foro suo. Hujusmodi rcnuncia-
tioni stari oporttt , ne alioquin advtrsus pacta vtniatur , ut hic.
Iludie cltricus foio suo renunciare uon polest. Cur ? vid. c. si di'
ligcnti. 12. cxt. de Jvro conipet.
(22) Prima ratio dccideudi.
(23) Altcra ratio dccidcndi.
(-4) IJe qua vide quoe iiotavi ad /. 29. infr. de pact.
(20) rvtnunciarc juri suo jlro se introducto quisque regulariter
potcst , V. tamcn cxccptioncs varias ajuid Socin. regula , " i'.tnun-
ciarc. 33g. ct d. c. \i. et c. 18. extr. de fot\ compet.
(26) Al. inducta : al. introducta.
(27) Hicc tonslitutio estat , caus. 16. (p.ioest. i. can. ^enera-
litcr. 40.
(28) Clcrlcorum appcllatione qui contincantur , \id. yov. \i3.
cap. 19.
(29) Monaciii non sunt clcrici , fieri tamen possunt ckrici , /. 1:
Cod. Theod. de cpiscop. 16. qu. i. can. de inonachis. 3. ut Ju-
lianus Ajiostafa cx monacho factus cst clericus in Jicclesia Niconie.
diai. Aug. L'pist. 7G. v. Cujac. Noi^. G.
(30) Cltrici invitl lutoits non danfiir.
(3i) Qiiiin tulorcs cos dari toncilia vetant , ut Cypriauus scri.
hit i. Cjiist. 9.
(32) Adde Canoncm Apost. 6. et 80.
(33) A". AW. 123. cap. 9. huc refr !S'oTelIara i23. Hietony»
mus ad Paulinam , si cupis c^;e quod dictris , itl esl , si cujiis
monachus .'•cii solus csse , quid facis in urhiLus : c(Uis. 16. tni. 1.
can. si cupis. 0. Eugeuius Papa : sicut pisccs tine aqua carcnt vi-
ta: ita sinc moiia^tcr:o monatl.us , caus. 16. qucest. i. caii. pla^
cuit communi. 8. Diijlex est opus inonachi , aut divinis vacare
scripturis , aut opera maniiaria mcditari. INW. i33. c. 6. in pr.
14
io6
LIBER PRIMUS
relictis , Dei omnlpolenlls minlsteriis inhsereant (i).
5. 2. Et hoc non solum in vctere Roma , vel in hac
Brgia civitiite , sed et in omni (2) terra ubicunque Chri-
stianorum nomcn colitur, obtinere sancimus.
Jn AuiHEjvT. de sanct. Episc. §. Deo ,-iutem amabiles.
coll. 9. tit. 6. al. tit. ult. seu Novfll. i23 cap. 5.
TjRcsbyteros , diaconos , aut suhdiaconos , jure co-
-[ guationis ad tulclani vel curam vocalos , suscipe-
re pennittimus (3) : si tamcn intra quatuor (4) men-
ses , cx quo vocaii sunt , apud judicein coinpetentem
in scriptis dcclaravcrint , talcni adniinistrationem pro-
pria se voluntatc suscepisse. Si quis autem sic fecc-
rit , jiullum ex hoc prcejudicium circa alienam tute-
lam , «^e/ curam patiatur.
§. I. Episcopos autem vel monachos tutelam alicu-
jus pcrsonx subire non permitliinus.
De curialibus et taxeotis. i. De clericis aut mona-
chis suum ordinem dcserentibus et in arinatam mili-
tiain transeuntibns. 2. De substitutione aut Jidcicom-
misso sub condilione defcctus liberorum. 3. De solu-
tione matrimonii , et dotc^ ac donatione propternuptias.
53. Idem A. Joaiuii P. P.
SAncimus (5) , ncminem omnino , nerjue curialera (6) ,
neque taxeotam , episcopum aut presbylerum de caete-
ro fieri : nihil (7) attincnte , aut attingente hac lege eos,
qui ante eam liujusmodi sacerdotio digni habiti sunt : de
ca?tero vero neminem omnino , qui supradictre sit fortu-
n« , ad prasdictas consecrationes ascendere (8) : et ma-
xime si et jam antea ministraverat , aut taxeoticis servie-
ral jussionibus: eum euim , qui enulritus est in execulio-
nibus vehementibus ( seu asperis ) , et liis , quae ex ea re
accidunt, peccatis ; non utique sequum fuerit , modo (9)
quidera el iUico esse laxeotam , et buleutam , et facere
omnium accrbissiraa •, mox autem sacerdotem ordinari, de
humanitate el innocenlia exponentem dogtnata. -f- Prae-
terquam si (10) ab infantia , et nondum quidem ephebiam
excedente actate , ei contigit inter reverendissimos niona-
chos connumerari , et morari in eo ipso schemate (u) :
tunc enim permittimus ipsi , et presbj^terum fieri , el ad
Episcopatum venire : cura sit manifestum , simulatque ta-
!e quid evenerit , et dignus sacerdotio apparuit ; quod
conlestim hcentiam habebit maiiere in Episcopatu , et mi-
nislrare , duinmodo quartam (12) partem suae substantiae
universse prsbeal decurionibus , et fisco ( secundura nu-
ppr (i3) de quarta parlc positam a nobis legem ) aut so-
li fisco , si quidera taxeoticae fortunae ei esse tontigerit.
•y Si vero , et in reverendissimis Archimandritis censea-
tur , et manserit inter ipsos : et hoc etiam modo damus
forlunae hbcrationem , quarlam et tunc partem suoe sub-
stantiffi ( ut praediximus ) praebiluro : aliier autem neque
ilh ordinari concedimus , neque ordinato tale quid agere
permittimus. "f- Sciente lua excellentia , quia hajc obser-
vari debent ab omnibus Deo amabilibus Episcopis , poe-
nam expeciaturis circa ipsum sacerdotium , si quid tale
fecerint ; prjeter id , quod etiam nec ipse ordiuatus sacer-
dotio fruetur , licet fucril antea in aliquo gradu sacordotii
ordinatus , sed inler privatos redigetur , el niinisleria (i^)
exequetur , quibus subjacebat. -|- Qua? omnia obtinere in
fulurum volumus tempiis : quoniam lunc priinum a nobis
inventa sunt : non pertinente ullo rnodo hac lege ( ut di-
xiinus ) ad eos, qui semel hac dignilate sacerdatali deco-
rati sunt : sed licentiam habentibus ipsis per substitutos
ministrare , juxta Theodosii , et V^alentiniani piae rnemo-
riai conslitutionem (i5), quae ad Tlioinain rescripta est.
5. 1. Ad haec et illud justum esse, et obtinere , et in
usu esse sancimus ; quod positum ab initio , et usu obser-
vatum, nescimus quonam modo in dissuetudinem abiit. Me-
minimus enim , nos in Arcadii , et Honorii piae memoriae
constitutionem (16) incidisse , volentem clericos , si uegle-
xerint suum ordinem , et in qualemcunqui; armatam mili-
tiam transierint; ve« depositi a Deo amabilibus Episcopis ,
militare ausi fuerint 5 railti quidem ipsos militia adepta, tra-
di vero civitatum curiis rainistraturos in poslerura publi-
co 5 quando et Domini Dei servitio , quaradiu militarunt ,
se abdicaverunt. -^ Quas omnia obtinere ex hac nostra
sancimus lege , jubentes , ipsos statim et confeslim civita-
tis illigs , e\ qua sunt , fieri curiales : nisi veheraenter
curialibus abundet civitas : quo casu vicince (l-j) , vel
ulterioris eliam usque ad unam provinciam alterara , ubi
maxime curialiura constituta est penuria. Si vero latitau-
tes (18), ( ut probabile est ) fiant : licentiam damus cu-
rialibiis statim ingredi res eorum , eorum bona 4etinere ,
et satis sibi secundum legein inde facere. Hsec igitur super
revercndissimis clericis cujuscunque gradus obiinere in
perpetuum sancimus 5 et in his, quae jam perpetrata sunt,
obtinere legem eam vohiiites , quae et prius erat.
•j- Quoniam autem et quaudara conslilulionera (19) in-
venimus de monachis disserentem , et volentein ipsos non
relinquere propria monasteria , neque tuibare civitates ,
quam ct ad quoddam sancitara esse tempus quidain suspi-
canlur ; oportere existimavimus occasion*ni iuile accipieu-
les perfectionem , et in omne teinpus eliam hoc reforma-
re , ita ut neraini de caelero reverendissimorum monacho-
rura licentia sit , tale quid agere , et relinquere ([uidem
monaclncum habituiu (20) , circuinciusjere aulem (jualem-
cunque militiam , aut cinguluin , aut dignitatem , aut eo-
rurn , qui in judiciis versantur , sequi vitam , et Dei ser-
vitio humanas occupationes praeferre aut cognoscere : illo ,
qui tale quid fecerit , dando (21) curiae civilalis illius ,
(1) /. 32. 5. 4.^: dc ivcept. qui arhit. Nov. r>3. c. 6.
(2) Subaiidi , quae iiiiperatori sit subjecta : alias extra territo-
riuni con!.titutio viiu non cxcrit. /. utl. Jf. de jnrisdict.
(3) Non tanien invili accipient. v. Cujac. ]So^'eU. ii^i.cap.b.
(4) V. Ciijac. cap. 16. de prcssciipi.
(.'>) Interpietatio Contii.
(6) Bi(\tu7)('y fin i rK^stiiJiv. Gneci hic. v. T«$f»Trxo/ , cuiia-
Jcs decuriones , curiae civitatis obnoxii : ^a^^uTiKit jixi ■> curiaiis
conditio , distinct. 5i. 53. Novell. i23. c. i5.
(7) Lex ad prretcritos casus in dubio noa extcnditur.
(8) ispXTllX^.
(9) H.inc illud Hicrouymi ad Oceanum : Heri catcchumcn"? ,
liodie pontifex : heii iii ainjihitlieatro , hodie in ecclesia : vespere
in circo , mane in altaiio : duduni fautor histrionum , nunc vir-
^iniini consecrator. adde qiise notavi ad No^'. i33. c. 1. in Jin. el
/. 7. §. >.. Jf. de iiijur. ibi ; Hcri servus , hodie Ubertus.
(10) Noi-ell. 6. cap. \. ^. I. Nov. Leonis 6.
(i () Id est , habitu , Plautus in Amphitr. Nnnc ne Ininc orna'
tuni vos meum admiremini , Quod ego huc processi , sic cum ser
vili sclicinate.
(i^) Qiartam bonorum decurionis applicandam fiso:> observa.
(i3) Id cst , anno 5 28. /. ult. iiifr. quuiido , et quibus qiuirtH^
pars. adde Noi'ell. 6. c. i.
(i4) De quibus /. ult. infr. de decurionibus .
(i5) /. 21 . supr. h. t.
(16) /. 12. supr. h. t.
(17) Adde /. 26. 5- '• ^"P''- ''^ sacroianct. Eccl.
(18) Poenam latitantis curialis nota.
(19) Forte /. 29. supr. h. t.
{20) Mo»xx"t5i' X*lf^*-
(21) NoveU. 5. c. 6. Ex Novella Leonis hujusraodi desertor non
(latur Curiw , sed ad monachismum reyocatur. Nov. Leon. 7. 3.
a
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS
10'
aul illius ex qua est , aul etiam alterius , ut prsediclurn
est , ct si tjuidem locuples sit , eliam pecuniaria subilurus
muncra : sin minus , corporalja munera , et hic licenlia
danda curiis,(ut prnedixiinus ) si invisibilcs (i) fiaut, oc-
cupare bona , et sibi ex bis salisfacere seciindum legera.
In omnibus autom casibus , in quibus accipere ex liis cu-
rias jubemus causis , volurnus mediam quidejn liorum
partem curiaies suscipere non iu auro , sed imniobili pos-
sessione, vel qua; siibsit, vel quae sit comparanda secundum
prius a nobis emissam le^em,aliam vero dimidiam gencrali
mensffi tua; excellentiae inferri 5 ut tuus (2) etiam thronus
provideat vigilanler , ne quid tale ( commissum ) lateat :
sed , sin)ulalque quid facliim fuerit , conveniens super boc
fiat medela , praterquam si (3) nunc ipsi ullro et sponte
I militiam reliqueriui , vel simpliciler quod habent scbema
fl ad monacbicam rursum serio et vere revertantur vitam,
et inier reverendissimos clericos connumerari lisstinent. Si
' euim lioc fecerint intra animm unum ab bac lege lata ,
• remiliimus eis poenam , siiflicere ipsis ex exercitio putan-
' ||tcs emendalionem.
-f- Ifa!c autem oblinere in sequens volumus tempus, ne-
que iiJos cxtra dictam rclinf[uentes poenam , quolquot a
nosiro principatu monncbi facti , lale quid fecerunt : id
, cnim , quod pra^cessit (4), simul quidem ob humanitatem,
I simul eliam tem])us vcrenies dimitlimus , quando nihil di-
serte statulum prius erat.
§. 7.. Item illiid statuimus : sive pater , sive mater , si-
ve alius quis ex deiisctu hberorum restitutionem aut sub-
stilulionem (5) induxerit quibusdam sive ma.sculis , sive
foeminis , hi autem ad nuplias venire propler conVersalio-
nis non elegennt modum : rescindi tales restituliones aut
substituliones ; et babere ipsos potesiatera , in quem vo-
lueiint modum , pium tamen , quas inde proficiscunlur ,
«onsccrare 5 et aut consumere superstites , aut relinqueie
monenlcs : sicut et si sub conditione liberorum susceptio-
nis (6) , ipsis quid leliclum fuerit: oportet et hoc ipsiim
habere eos , liberos suscipere minime coaclos. f Eandem
qiio<|Ue legis posiiionem , et in mulieribus virginitatera (1)
profe.ssis , ct uxon.s ducere omiiiiuodo probibitis revercn-
dissimis clericis extendimus et reponimus : et hanc gra-
tiam J)eo pro nostris lemj^oribus dignain referimus.
5; 3. Ad hacc sancimus : sive vir ad solitariam vitam
venire voluerit , sive mulier , viro dcreliclo ad exercita-
lonem monaohicajn venent : ne hoc damni causam prae-
(0 E/ d^D^mHf yl'otv^o , id cst , .si latitent,/. 7. f. i, /r auib
■xcausis ,n fn,ssess. al.o scnsu ilhid Luci« 2^. Jrs. 3i. «"a^^;
ytvno , accipitur. »(p*ms
(j) ]'ia;fccfiiin Piajlorio alloqnilur
■ ^^\f'd!: i"".8*"%""" ""'-'• ^: 7# <fe in intcg. resnt. l. ,35.
• \jlf- dt: ve>b. obti^. t. io5. Jf. de solut.
(4) V. /, 7. In/r. dc lcifibus.
(5) Si.hslilutio'prec;.ria li.cta sub coiulitionc , si sine lileris /,,■
(0) Dcinus filio aiiquid relich.m a ,,atrc s„L ca conditionc si
.beros su.ccp.rn. Dcnn.s f.i.un, clcr..u.n (i.r. , ct ita pZ in
.lend* cond.l.oms .m.ttcc, an dcbcbiu.r ci lcf;aU,m ? uturue Re-
.ultiU.r c.,.n. cicncs coiKlmo su*cij)icndor...n l.hc.ornm. QuanL
cgati pcl.1,0 ent ? stal.,n ah ingrcs.u monasleni. Addc .Yo. ,"
,im ?°«1 ^r»**^ '" conditionibus liheris masculis relieioncin ali-
luan prohtcnt.hus appo.s.t.s , .dem ct ad fn.m.nas cxtcNdiu..
ntoL ,''V?'"'''''/""';''F'"''^"'*-' ' ''"-^ "■■^^" «^' ''"•-'""' ex do.
S^ 7 'iV'"'*''''^^ '*' *!"" *=""^^"'' '" "^^"°' '"-'•ti. ,on
r rlf " ' ".'" '^'" ^"''t'"-)'"- ^itan, p,-oGtca(ur.
irau :^'''" ";,^'»-'^-l'>-^'"> , s,vc mon.chi.Mnus, mo.ti magis com.
beat : sed ut sua omnimodo rccipiat ; ila ul liceat uxo-
ri [ et ] dotcm reciperc suam [Hj et propter nuptias do-
nalionem ei , qui cum ea cobabitaverat : et quod inde ve-
nit iucrum , non secunduni eara , qua; per repudium Ct,
disjiinctioneni vindicare , aut maneie apud eum , qui non
divertil , std secunduin quod in casum (9) inortis faclum
est pacliiin j quasi videatur is , qui tlivcrtit a communi
alterjus convictu , mortuus esse in alterius contubernio
cum cohabitanli sit omnino inutilis (10): quicquid aulem
in dotalibus inslruraentis receptum luerit ex pactis in ca-
sum mortis , id debilum intelligatur. -j- ISon audente mu-
liere ante anni lapsum in aliud respicere matrimonium
propler (11) generalionis ( aut seminis ) incertitudinem.
-f Sed si quid tale fiiturum sit , statira mitli divortium ,
quod idcirco bona (12) gralia vocalur , ab ea , quae con-
versionem non eligit , persona , atque ita agat , quod vo-
luerit , lucris ( ut ante dictum esl } ad ipsain pertinenti-
bus : Sane eo quod lucrandum esset ex tali causa omni-
modo , si et in prioribus nuptiis , vel vir vel mulier man-
sjssent , communibus liberis ex eo matrimonio natis , si
qui fueriut , conservando. Dat. 5. Kalend. Decemb. CP.
Post Coss. Lampad. et Orest. an. II. 682.
De raplu mulierum Deo dedicalnrum.
54. Idem A. flermogeni magistro ofliciorum.
RAptores virgmum (i3) vel viduarum , vel diaconissa-
rum quae Deo fuerint dedicatas , pessima criminum
peccantes , capilis (i^) suppbcio plectendos esse decerni-
mus : quod non solum ad injuriam hominum , sed et ad
ipsius otnnipotentis Dei irreverentiam commitlitur. Qui
itaque hujusmodi crimen commiserint , et qui eis auxilium
tempore invasionis prsbuerint : ubi inventi fuerint in ipsa
rapina , et adhuc llagrante crimine deprehensi a(i5)pa-
renlibus sanctimonialmm virginum , vel viduarum , vel
diaconjssarum aut earum consanguineis , vcl tutoribus , seu
curatoribus , convicti interficiantur. Sin autem post com-
missum tam detestabile critnen , aut poteniaiu raptor se
defendere , aut fuga evadere potuerit , in hac quidetn Re-
gia Urbe tara viri excelsi Pr^efecti prcEtorio , quam glo-
riosissimus Praefectus urbi : in provtnciis autem , tam vi-
ri eminentissinii Pra;fecli praetorio per Illjaicum , et Afri-
cam , quam Magislri miliium per diversas noslri orbis re-
^iones : ncc non vir spectabilis Praieclus ^gypti , et Vi-
carii , el Proconsulcs , et nihilominus viri speclabiles Du-
ces , et viri clartssimi Rectores provinciarum , nec noa
cap. 5. ideoque quod pacti s.int conjugcs in casum niortis , locum
habct in casuin ct eventum monachismi.
(10) Etiani latione hahitationis , quod non cst in clericis, /. iq.
supr. h. l. ^
(ii) /. u. 5. -i. ff. de his , qui notant. Goth. Poenae nnhciitis
intra annum lucU.s suhiata; sunt jure Canonico. cap. pcn. et uli.x.
de secund. nupt. can. 7. Euphcmium 1. qucBst. 3. Q.iod au ad
inlamiae pcei.am rc.lringendum , an vero ind.stincte oniurs aha poe-
nae suh!al« s.nt ^ffirm. Gloss. in l. decreto. infin. Cod. ex au,b-
cuu'!. infam. Archidtacon. ad d. can. Euphemmm. Scd c contra,
omncs ai.as ptena.s manere v.Juit , /,,«oc. d. cap. fm. x. de mipt.
vid. Affl.ct. decis. 75- Gail. -i. ^bs. 08. num. S. Ans.
(la) Nov. 2i. c. 4.
C'3) Quid si muhcr virum rapiat ? Tiiaqnellns raro quidcm fa-
fctur id cvenirc ; idem tamcn s!atu..ndum hic csse put..t de retract.
\. 10, stos. 2. n. 4. Bald. hic. eor.im senlcnt.am juvai.t ca verha
m Jin. h. t. sivc siat fop.ninae.
04) r««iam raj^toris vii-g,num observa <.'c. addc /. 1. infr. d«
tuptu f^irgi/i.
(.5) Kchulit:s n.pat in Gallia id obscrvari . rcquc licere consaij.
giiinejs puellae rapto.cm inltrhceie , in pjx.am cvnst. ^lvss.b.nJ.
i^. Golh, Idfm de ahoruiji moribus, Gioencwfg. «t ibi DD. hic.
io8
LIBER PRi:\IUS
alii cnjuslibet ordinls Judlces , qul in locis illis inventi
fuerinl, simile sludium cum magna solliciludine adhibeant,
ul cos possint comprehendere 5 ct comprehenso.9 in lali
cnmino , post lei;ilimas , et juri cognilas probatioiies ,
sine (i) (bri pra;scriptione , durissimis pocnis afficiaiit ,
et morlis condcmnont supphcio. -^ Uona aulein eorum 5
si hoc comniissnm fuLril in saiictimonialein virginem, (juie
vel in asceterio , vel monasterio dcgil 5 sive eadem virgo
diaconissa constituta sit , sive non , eidem (7,) monaste-
rio , vel asceterio , ubi consecrata est , addicantur : ut cx
his rebus et ipsa solatium liabeat , dnm vivit , sulliciens :
et res oranes sacrosanclum asceterium seu inonasteriuni
pleno habeal dominio : sin aulcm diaconissa cujuscunque
ecclesias sil , in nuUo tamen monasterio , vcl asceterio con-
stitula , sed pei' se degit : raploris ejus substantia eccle-
siae , cnjus diaconissa est , adsignetur ; ut ex. his faculta-
libus ipsa quidem usumtVuctum , dum superest , ab eadem
ecclesia consequatur 5 ecclesia vero omnem proprietatem ,
ct plenam possessionem carundem reruin nostro habeat be-
ijelicio : nemine vel judice vcl quacunque alia^ persona
hoec audente .contemnere. •\- Poenas autem , quas pra^dixi-
mus ( id est , mortis , et bonorum ainissionis ) constitui-
nius non tantum adversus raplores , sed eliam conlra eos ,
qui hos comitati (3) in ipsa invasione et rapina fuerint.
■j^ Casteros autem omnes , qui conscii (4) et ministri hu-
jusraodi criminis reperti et convicti fuerint , vel eos susce-
perint , vel quamcunque opem eis tulerint ; sive mascu-
li , sive foeminje sint ; cujuscunque conditionis , vel gra-
dus , vel dignilalis , poena? capitah tantummodo subjici-
mus. "^ Ut huic ptjenae onines subjaceaui , sive volenli-
bus (5) sive noleutibus sanctimonialibus virginibus , sive
aliis supradictis mulienbus , tale facinus fuerit perpetra-
tum. Dal. i5. Kalend. Decemb. GP. DN. JusriNiANO
P. P. A. III. Corsss. an. 533.
De filiis fivnilias.
55. Idem A.
CT non (6) liceat parentibus impedirc , quominus li-
beri eorum volentes monachi aut clcrici fiant , aut
eam ob solam causam exhcredare : sed si ipsi testamen-
tura condant , necesse habenfo quadrantem illis rclinque-
re : sint autem Jioc non fecerint , locus sit ab intestato.
5. 1. Quod si illi monasteria aut ecclesias relinquant ,
ntque mundani (n) fiant , omne ipsorum jus ad mona-
slcrium aut ecclesiam pertinel.
r>c arrhis sponmlitiii. De dote , et donatione pro-
pter nuptias. i. De filiis familias. 1. Dc his qui san-
ctinionialein i>itain deserunt. 3. Ne Judcnus vel Paga-
nus vel hcereticus scruos Christianos habeat.
56. Idem A. Joanni P. P.
DEo nobis auxiliiim prsebcnte , omoia quae pro hono-
re sanclae ecclesia? catholica; ad Dei placitum fierj
properamus , Jegiljus constituere , et operibus adimplert
desideramus. Et jam quidem multa cum ejus auxiUo sta-
tiiimus, qu.-E ecclesiastica? doctrinae alque slatui conveniunt
in praesenti vcro hoc pia deliberatione duximus corrigen-
duin , quod hactenus contra Dei timorem fiebat. Cogni-
tum etenim nobis est : quod si quis sponsus , vel sponsa .
post datas et acceptas arrhas , voluisset se divino (B) de-
putare serviiio , et a scculari (9) conversatione recedere.
ac sancliinonialern vitam vivere , alque in Dei timore per-
manere ; compellcbalur vir quidem ea qua^ arrharutn no-
mine dederat , amittere 5 sponsa vero in duplum id quod
acceperat reddere : Quod nostrae mansueludini , religioni
contrarium essevisum est. Unde per prys^mlem legera ir
perpetuum valiturani jubemus : Ut si (lo) quis sponsu;
vel sponsa [ desideravcrit seculi istius vilam conteranere
et in sanctimonialium conversatione vivere , ] sponsus qui-
dejn omnia , quoe arrharum nomine , futuri causa conju-
gii dedit , sine ulla deminulione recipiat \ sponsa auterr
non duplum ( sicut iiactinms ) sed hoc t.mlummodo spon-
so restituat , quod arrharum nomine accep^^rat , et uihiJ
ampliiis reddere compellalur , nisi quod probata fuerit ac-
cepisse. Nam et maritis et uxoribus qui seculo renunciant,
jam anleriore (ri) lege a nobis provisum est : ut , siv(
maritus sive uxor religionis causa a conjugio rccesseril , ei
solitariam vitam elegerit , imusquisque eoruin res suas re-
cipiat , quas pro dote vel anle nuplias donatione prjesti-
terat , -et. iioc tantummodo lucri nomine consequalur at
eo qui solitariam vilam elegerit , quod debuit iegitime vel
ex pacto per casum mortis (12) exigere.
5- i. lioc eliam cognitum nobis correctione nostra di-
gnum esse judicamus : lU , si quis in parentum potestate
coubtitulus s^el constituta , vel forsan hujusmodi jure abso-
lutus vel absoluta , elegeiit se nionasterio vel ciero socia-
re , et reliquum vitne suas tcmpus sanctinionialiler degert.
voluerit ; non liceat parcnlibus eosdem vel easdem quo-
cunque modo abstrahere (i3) , vel propter hanc tantum-
modo causam quasi ingratum (i4) vel ingratam a sua iie-
reditate vel suecessione repellere , sed necesse sit eis omni-
raodo , cuQi ultimam voluntateni suain sive per scriptu-
(1) Raptor virginis fori praescriptione uti iion potest . potest
enim uLique conveniri. v. plures 5pccies apurl Socinuin res. dc-
licta 87.
(2)
27. qiiast. I. can. si quis rtpucrit. 3o. c. cxcommuiii-
camus. i3, exlr. de /laeret. in G:iliia id ncgat servari Rebuilus ,
d. loco lium. 34. scd Jjona raptoris fisco applicari , rcscrvatis mo-
nasterio quiJjusdam anicndis , id est , multis aibitrio jiidicuni ini-
ponendis. Ideoquc Gallis parum utilis erit rcgula , quam ex )ioc
fextii quidam colligunt , possessionein mptoris monasterio sine iilla
apprehcnsione adquiri .
(3) Agentes et consentientcs puninntnr e.i.dcm pocna.
(4) Raptus conscii ministri susccptorcs cjus opeiu lcrontcs capi-
te puuiendi sive ujasculi sive foeminae.
(t) Etiam volenti facla injuna puniri potest , si id publice
expediet.
(6) No{>. 123. c. 4i. vid. Cujac. 12. ohscr. 2G. in fin. ubi
iiotaf ]\Tonacliismo deleri iiiijralitudinem erga parentcs , et e con-
tra. Coliigi etiain jjotest , liivito parente liberos monacljismum pro-
fiteri jiosse , nec eo }.rpelc\tu quasi ingratos exbondari.
(7) Vid. xVot'. 123. c. '\i. Id est , laici , qui et idiotae. iV"^. 6.
c. I. 5- 2- seculari conversationi dcditl. /. .^6. Infr. h. t.
(8) /. 60. injin. D. de don. int. vir. No^. 22. c. 5. No-
vell. 117. c. 12. No\>. 123. c. 39.
(9) \'\A. AW. 6. c. 1. 5. 2.
(to) Nota regulam.
(11) /. 53. 5. 3. Supr. h. t. Novell. I23. cap. Sc).
(12) Mouacbismus morti coniparatur. /. 53. ^. 3. supi\ h. t-
Est enim mors vcluti civilis vita solitaria.
(i3) Libcri a parentibus inviti e monasterio non sunt relraben-
di. Goth. Adi Gomesiuin tom. i. i'i»". rcsol. cap. 5. riainablum
Corsum /. 2. indag. cap. 23. Berojum quecst. 3^. Lapuin aUeg. 102.
ct 109. Rom. sing. 3^. Tiiaq. in tract. le niort s<usit le \'if. 2.
part. dcclar. 14. in fn. Doet. //; repciii. ad l. GdLus. §. ei quul
si tantum. Jf. de liher. ct posthuni. uh\ Fortun. Gaiz. nuni, 55.
Socinus Jun. num. 19. Tir.iqucUus deniquc de utroque retractu
tit. I. 5- '• gl. 8. n. 19. Mod.
(14) Hoc innuit , justam ingratitndinis causan'. non csse , solita-
riam vitain j)arentibus invilis proliteri , qua de re vid. Alc. 4-
parerg. .>3. et 19. qucest. 3. c. ult. Novell. 123. cap. !{\. nbi di-
xi. 5, Harm. 9. injin.
CODICIS REPETITyE PR/ELECTIONIS.
loy
im sive allo Jegilimo modo perGciunt , quartam (j)
uidnri portioncm sccundum lcgcs noslras eis n'linf|ucre ;
n autein cl aniplius volucrint eis laryiri , hoc eoruni vo-
inlati concediinus. Sin vcro ulliinam volunlaleni parcn-
s ncfnie lcstaniciilo ncque alio ultiino clogio «lccLuasse
onslrati fuerinl : oninem parenlum subslanliam licredcs ,
libus ab intcslalo compclit , sccunduin legcs iiostr.iS , si-
dcfciidant : nullo eis impcdimento ex sanctiinoniali (2)
uvcrsalione g''iicrando , sive (3) soli , sive cum aliis ad
ccessioncm vocantur.
§. 2. lliijus aulem pcrpctuas noslrao lcgis bcneficia eos
lu;nus oblinere , qui in nmnastcrio vcl clericatii pcrse-
ravcrinl. Nam si qui eorum , de quibus pra^scnlcm le-
in posiiimus , sanclimonialem vilam clcgerint , ad secu-
( Ircnt autcm convcisationcm poslca rciaeaverint : jube-
jj is (4) omnes corum res ad jura cjusdem ecclesiae vel
jnasterii , a quo recesscrint , pertinere.
§. 3. Jlis ila disposilis , rcpelita (5) lege jubemus , ut
llus Juda:!us , vcl Paganus , vel Iiffireticus servos (6)
uislianos habeal : Quod si inventi in tali reatu fucrint 5
icimus scrvos oinnibus modis liberos csse , sccundum an-
iorcm noslrariim lcgiiin tcnorcm. -j- In pra^sciili autcin
ic ampliiis dccernimus : ut si (|uis cx pra^dictis Jadacis ,
I Paganis , aiil lia^ielicis habuerit servos nondum ca-
Dlicae fidei sanctissimis mysteriis imbutos , et prar^dicti
, .ivi desideravcrinl ad orlhodoxam fidcm vcnire^ poslquam
; ilholicnc ecch'siae sociati fuerint ; in (7) libertatem modis
- 1 inibus e\ pra^senti lcge eripiantur ^ ct eos tani Judiccc
ovinciarum , quam sacrosanctac ecclcsiae defcnsorcs , nec
n beatissimi Lpiscopi defendanl , nihil pro eorum pre-
5 pcnitiis accipicntibus dominis. Quod si forte posthac
am ipsi doniini eorum ad orthodoxam fidem convcrsi
.'rint , Jion (H) liceat eis ad servilutem reduccre illos ,
i eos ad fideiu orlhodoxam prapcesscrunt. Sed si quis
!ia iisurpaveril , poenis gravissimis subjacebit.
■f- Ilacc igiliir onmia , qua," piclatis intuilu nostra sanxit
ernilas , omncs Judices , ct rehgiosissimi antistites , sive
'ricanae diocccscos ( in (pia maxime buiusmodi vitia fre-
icnlari cogiiovimus ) sivc aliarum provinciarum , giiavi-
i- (I siiidiosissime observari procurcnl. jNam contemplo-
i non soliim pecuniaria niulla , scd etiam capilis sup-
icio ferionlur.
De lcgato annali.
5;. (9) Idcm A. Joanni P. P.
)Racsens lcx in allerius lcgis scripioc a nobis referlur
menijonem : cj^uam proculdubio , ct denuo confirma-
10 Lihcris monaclusmiim profcssis parenfcs qnartam relinfrijcrc
• tiir ; scrl l.oc noii scrvatur in Gallia. v. Rcl.i.ir. in m-occm
gloss. :>. niiin. vs^.
'■) Saiictimoiilali vit;c liio opiionilnr scciilaris convcrsatio. Se-
ins uominc vilam (lamnal.ilciii nc inlclli<;as , scd proclivcrn ad
iis vilia proplcr fit(p;itiitcm liominnm convcisalionem. Alias
\m ctiam esse potcst , cpiod ab Aristolclc dicitiir i. Poluic. 3.
11 , qiii sit aks(jiic civitatc pcr iialinam ,11011 pcr fortunam , aut
uaui cssc, ant poliorcm lion.inc , iit .al> Ilonicro notatur , vc-
sinc tnhu , f.inc jurc , sii.c (loino.
3) Monaclii paitnliljus sncccdiint ah intcstato , sivc soli sint ,
cuin ali.s. Std hoc iiou scrvatur in Gallia , nec cnim succc-
I parcntih.is taics lihcri. vidc Eehiifr. ibi num. na.
») P«Miam monastcrium suum dcfcrcntis , ct ad sccularcm vi-
traiiscuiUis ohscrva,
>) ^cl dc qua sa'piiis dixit , vcl qiiia supcriorcs cmendat. S. i.
•\ \^A *^° '""'"'"" ^''''*-^ rcpctitaj prajlcctionis dicitiir.
v y<^- iiifr. iie Christinn. mancip.
7) Chri.vtiana profcssionc Jiidseorum scrvi ct ccntilium fiimt li-
: quod tttatc Pauli non fuit. epist. ad Philrim.iuun ^rrs. 10.
5; &cmcl miptlrata hhcrtaa inyito cl iiinoccuti uon polest adi-
re cum quadam mcliore putavimus oportcre adjeclionc ,
raajori;m pcflnam contra delinqiientes profercndo-, non (10)
(juia augmentis delectcmur pccuarum , ( nihil enirn noLis
tam gralura est , quam humaniias ) sed ut nielu pcen»
eos , qui ad peccandum procliycs (11) sunt, a peccando
arccamus. Scimns igitur , nos scripsisse lcgem (12) dii-cri-
tcm nullam csse liccntiam sanctissimariim ecclesiarum Oe-
coiiomis , aul antislilibus xcnonum , aut nosocoiniorum
aut plochionim , aut monasteriorum sive virorum sive mu-
licrum , aut aliorum lalium corporum (i3), quorum prae-
fala constiliilio meminit , ea r[uae in pcrpetuum illis rcli-
cta snnl , quse Annalia vocant lcges , sccundum aliquod
pacluin aiit auro dislrahere certo , aut alienare alilcr per
«[uemcuiK|ue inodum , et posleris adimcre id , quod eis
obvcnirel exiude , solatium : et convenicnlcs Icgi adjeci-
mus rationes : ut quia non amplius propter tale commen-
tum , nec appellatio fjuidem annui conservelur , nisi per
singulos annos contingat prseslari , sed semel rcpr.xsenfa-
tum (i4) 5 poslea perfecle pereat. Banc iterum cum ali-
qua adjeclione renovanles legeni sancimiis ; si ([uis aut
JR.everendissiinoriim Oeconomorum , aut xenodochorura ,
aut nosocomorum , aul ptochotrophorum , aut gerontoco-
morum , aul hrepholrophorum , aut orphanotrojihorum ,
aut archimandrilarum , aut aliorum contentorum (i5)
priore noslra divina conslilutione personarum , id (juod in
perpeluum reliclum est venerabilibus domibus, qiiibus prai-
sunt , sive in auro , sive in aliis rebus , tentaverit trans-
mutare , ne videatur esse perpetuum , sed trnnsaclionibus
aut venditionibus , aut cjuibusdam aliis machinationibus ,
ut f[uod pcrpetuum manere debebat , terminetur , lcnla-
verit , prsctcr vim a nobis nuper profectae in hujusmodi
rebus divina? Icgis : nullam Iiabere ullo modo liccnliam
hoc facere ; sed et si fecerit 5 irrilum esse ([uod factuiu
fuerit : et licenliam esse ei (16) , qui post ipsum candem
suscipiet curam , vel etiam eo ncgligente ( ut ficri potcst )
cseteros ueinceps omnes statim revocare id , quod faerit
factum , et ita infirmum declarare, atque si ab initio nou
processisset : ul et fructus medii lemporis , et usuras , et
omnem ulililatein ad pium pertinere oinnimodo locuiu :
omnibus qua; medio tempore altenlata sunt , q^uicscenlibus.
Honiini etcnim cuicjue cursus (17) unus (18) est vila: ab
opifice dalus , cujus finis est oinuuno tuors (ic)) : vcue-
rabilibus vero doinibus , et earum cocfibus , indcsinenl.T
a Deo custoditis , non est ne(jue secundum earum posscs-
sioncs induccie aliquam inetam : sed ([uousrjue uli(|uo p"r-
manserint venerabiles domus ^ ( manciit (20) auicm in
mi , vid(diatnr aiitcin rcs ad caiisam ntdcm rcdiisse. Cl.rlsliani .ser-
vos Cl.rislianos hahcrc possimt : at uoii Judici.
(9) luteriiiclatio Contii.
(10) P(eiiariiin aiip:mcntis princi|)cs dclcctari non dehcnt./. S.i';.//-.
de judiciis.l.go.l.iSj.D.cle n^g.jur.yid.Scwecixm i.de Clcinentia '?>.
(11) Addc/. f). D. de extraord. criiniidbus.l. 16. ^.10. D.Uepaeu.
(12) /. 4^. 5- "''• supr. h. t.
(|3) /. 46. 5- 9- supr. h. t.
(i4) Transactio improhatur, qu:e flt idco ut repraesciitafa pecu-
nia consumatiir. /. 8. 5- 6- J^- de traimict.
(iS) Tls^tspxo^ihw 1 i(l (^st, dc (jiiihtis dixiinus , /. ,55. .'supr. h. t
(ifi) An et ei , qui ipse transegit ? id vidctur. ar^. l. pcii. i
ult. ff. dc poslul.
(17) VA qiiasi ciirsores viti^ lampada tradunt. Lucrct. rt.
(18) XJnus hic vilae status , quid cst status pt.TCscri; tus , finitiis
ac ccrtus.
(•9) 17»;«« TS ^*» , 5 ^dfxrof Aoc. F. c. I. in f:n. viv-rx
ioL^C-jv d-dvxrof- Aoi'. ui. c. 20. Dc morte vid. S^h.ijLianuin Me-
diccm in traclalu , jMoi s c innia soh^it.
(io) Vofo saltem : nam inlcrdum diruuntur, /. 73./;; jr.JT.de
coiil, cinpt.
et
I 10
LIBER PRII\IUS
jjerpftuum , et usque ad hiijus seculi consunimationem ,
«{uousque ChrisUanoram nomeu apud homines eril ct co-
lccur ) aequum ilid(TO (i) est , manere et in perpetuum
reliclas erogatioiies , aut reditus immortales semper piis
aclionibus nunc|uam cessaturis servituros. Eum igilur , qui
tale quid deliquerit , et Iransferre rem auro accepto, aut
per aliam occasionem pra;sumpserit , damnum quidem
uullum induci ( secundum ea , qua praidicta sunt ) his
conlra quas talia perpetrarunt , domibus : sed illas qui-
dem domos , et aurum , et rcm lucrari (2) , quam ac-
ceperunt 5 et nihilomiuus relictum exigere absque ulla
quacumque diminutione , tam ab ipso qui hoc egit , quam
ab ejus heredibus et successoribus , et ilJius res , et boua
obligari ipsi , qui cum eo contraxit ; et ea ipse vindicet ,
tam contra illius personam , quam bona ipsius , usque
ad pienam et compelentem ipsi indemuitatem : ne scil.
conlra venerabilem domum , quam contra fas fraudavit ,
ullam spcret datorum recuperationem , aut ejus quod fa-
clum est instaurationem : Quod autem ad in^ura , quo
cum contraxit , attinel : ornnem habeat a lcgibus licen-
tiam (3) regredi contra ipsum , et heredes ejus , et ejus
res , et quod datum est , si possit , exigere , ut , si mi-
Kus ob Dei metum , metu saltem proprije ipsorum sub-
stanliae , et suorum heredum tardiores fiant ad liuiusmodi
pactiones ; quas in confesso est eos nuUius boni causa ce-
lebrare , sed vel pecuniis corruptos , vel afFectionibus qui-
Jjusdam superatos. Quce omnia per hanc divinam legera
prohibentes et ipsam sacris nostris inscribi legibus sanci-
mus , et offerimus ipsi Domino universorum Deo et sal-
vatori nostro Jesu Chrislo , pulchrum quoddam et conve-
iiiens ipsi sacrificium et ipsam adducenies. Datum prid.
Id. Septemb. CP. Dn. Justinujv. P. P. A. iv. et Pau-
Lmo V. C. CoKss. 534.
T I T. IV.
DE EPISCOPALI (4) AUDIEKTIA (5);ETDIYER.
SlS CAPITTJLIS , QU^ AD JUS (6) CURAMQUE (;), ET RE-
VEREWTIAM (8) PERTINENT POINTIFICALEM.
De modo mercandi.
1. Impp. Valentin. et Valeks AA. (9) ad
Julianum comitem orientis.
NEgotiafores , [si] qui ad domum noslram pertinent ,
ne (xo) modum (n) raercandi videantur excedere ,
(i) Perpctua pei-petuam causam hatcnt.
(2) Nouell. 7. c. 6. Galli le drap et l' arsent.
(3) JVof^. 6. c. 6. r 5
(4) De episcopali jiidicio , C. Theod. l. 16.
(5) Z. 25. supr. tit. prox. 16. C. Theod. i. l. ult. Audientja
Episcopahs , non est jurisdiclio , ut vult Accursius : non est dioe-
tesis , tit vult Haloander, qiiia ut foro , ita apparitione et execu-
Itone carent Episcopi. Audicntia , judicium est atqne notio , quae
Episcopo in clericos et monaclios competit.
(6) /.21. injin. princ. l. 3i. injin. l. i7. infr. cosnitioncm.
l. 8. infr. h. t.
(7) '• 8. Infr. h. t. I. 18. l 46. Supr. tit. prox. et provi-
dentiam , /. i. Lfr. h. t. ofTicium , l. 5. Infr. h. i.
(8) /. 8. infr. h. t. l. 14. /. 7. supr. tii. prox.
(9) Secundo P. P.
(10) Si modo mercandi videantiir exerccre solertiam ita refer-
t«r in /. 5. C. Th. de Imtrali collat. l. 33.
(11) Episcopalis providentije cst , ne mercatores carius ( quani
par fiit ) meiccs suas vendant. Est enim servandus modus in pre-
tio et ejus oHicii paupcres adjuvare.
(12) Id est, Episcopi pnBsertim.
(i3) Maji , C. Theod.
(i4) Divo Joviniano et Varroniano Conss. in C. Th.
((5) Haec lex intcipolata cx /. 2. C. Theod. quorum appella-
times non recipiuntur. /. ji.
Christiani (12) , ( quibus verus cultus e>t adjuvare 1
peres , et posilos in necesbilale ) provideant [ episcot
Dat. i5. Kalend. Mart. (i3) Conslant. \ale>tiwia»o
ct VALtwT. AA. Co>ss. 368.
Dc clerico ante definitivam senlentiam appellanle.
2. lidem AA. ad Claudium P. P.
SI (i5) clericus ante (16) defiiiitivam sententiam ,
stratoriae dilationis causa ad appellationis auxil
convolaverit 5 multam (17) quinquaginta (i8) libra
argenti , quam contra hujusiuodi appcHatores sanctio
generalis imponit , cogatur expendere. Hanc autem
hsco (20) nostro volumus (21) accedere , sed pauper
fideliter erogari. Dat. 6. li. Jul. VAJL£isim,A>o N.
et Victore Coisss. 369.
Qui ex carceribus die Pasckatis dimittuntur.
3. Impp. Valentinianus , Theou. et Arcad.
AAA. Neotherio P. P.
TVfEmo (22) deinceps tardiores fortassis affatus nc
1 1 perennitatis expeclet : exequantur Judices (23), (
indulgere consuevimus (2^) : ubi primus dies (23) Pas^
lis exLiterit , nullum teneat carcer inclusum , omE
vincula dissolvantur. f Sed ab his secerniiuus eos , a
bus contaminari potius (26) gaudia laetiliamque com
nem , si dimittantur , animadverlimus : Quis (27) e
sacrilego diebus sanctis iudulgeat ? quis adultero , [
stupri , ] incestive reo tempore caslitatis ignoscat ?
non raptorem [ virgiuis ] m summa quiete , et ga
coramuni persequalur instaniius ? nullara accipial viuc
rum requiem , qui quiescere sepultos quadam sceleris
maniiate non siuit : patiatur (28) tormenla venefic
maleficus , adulter , violatorque nioiie;» ; homicida, [
ricidaque ] quod (29) fecit , semper exspectet : reus ei
majestatis (3o) , de domino (3i) adversus quem taJia
litus est , veniam sperare non debet. + JJis ergo tali
adstrictione damnatis , iudullum noslrae serenitatis eo j
cepti fiae concludimus , ut remissionem venia crin
(16) Appellare friistratorie ante definitivam sententiam non 1
(17) Quae et piaejudiciaHs dicitur. vid. Cujac. 12 ols 6.
(18) /. 10. /. i5. /. 16. /. 3o. C. Theod. /. n. tit. 36.
(ly) L. 11. C. Theod. 36. /. 10. non est le.\ 5. injr. cjuo
appeilationes : c^iue hac posteiior cst. Est potiu* le.\ lo 1.5 et
d. tit. TJicod.
(•20) Quod fit , si laicus fnistratorie appeliat.
(21) Hoo non servatur in jure cauotiico. Bald. hic.
(22) /. 8. C. Theod. de indulgentiis criniinum lih. 9. tit.
Syn Bas. 7. tit. 17, cap. 16. 1. Harm. 4. 5. 10.
(23) Convenit eti^m Episcopis , id ut fiat , adde 60. Ecl.
cap. 12.
(24) Ubi jus deficit , ad consuefudinem Principis rccurri po
(25) Qui sempcr Christianus insignis fuit. addc /. 8. D. ud
Turpi/l.
(26) Hujusmodi liberatio, relasatio est potius. qua/n vera dimi
(27) /. 10. Infl: deferiis, adde /. 3. in Jin. infr. de alc
nibus. aJde quae notavi ad l. 7. 5. 2. Jf. ad t. Jul. Majestat
(28) QiiOEstio habcri potest die fcriato.
(29) P«:iam talionis homicida sustinet sine remissione,at vull I
(30) Lcx de seditiosis quotidie queri jubet. Cic. pro M. d
(3i) Id est , a principe , quain appellationem recusavit A
8tus. De Principis bencQcio dcsperet , qiu iu Principoja comm
ar§. l. 37. 5' i- D. de ntmoribus 25. annis.
'pii(!|
m
lits j
»il
CODICIS REPETIT/E PRiELECTIONIS,
III
Sl
i (i) semel commissa non habeant : nec in eos libe-
lilatis Auguslse referatur Jiumaniias 5 qui impunilatem
:teris admissi non emendationi potius , (juam consui;lu-
nj (2) , depu(averint. Dat. Kal. (3) Maji , Arcadjo
et Bautoixk V. C. Coss. 385.
M
De archigeron. et dicecetis ergasiotanor-
5. Impp. Arcad. et Honor. AA. Gennadio
Praefeclo Auguslali.
ARchigerontes (10) dioccela?que(i i)ergasiotanorum (12)
nonnisi (i3) Christiani diiigantur: (]Uod Oilicium tu-
un^) sollicitis oLservet excubiis. iJat. Non. Februar. Con-
slantinop. PP. Alcxandrice , Eltycheo , Ahcad. iv. el
HoivOR. jii. AA. Co^ss. 3g6.
Ne quis damnatuni exirnat. De oppellaiione.
6. (i4) Iidem AA. Eut^chiano.
ADdictos (i5) sujDplicio , et pro criminum immanitate
damnalos , nulli clericorum vel monachorum , eorum
etiarn , quos synoditas (16) vocant , per (in) vim alque
usiirpationem vindicare liceat ac tenere. Sed et reos ad
locurn poenae sub peisecutione (18) pergentes nullus teneat
aul defendat. Sed sciat se cognitor (19) triginta librarum
auri multa , et primales Oificii , capitali esse sententia
feriendos , nisi usurpalio ista vindicetur. At si tanta cle-
ricorum aut monachorum audacia est , ut bellum potius ,
ciunt , publice habilu (7) earum virgi- quam judicium fulurum esse existimelur : ad Clementiam
n (8) , quae Deo dicatae sunt , non ulaniur (y). nostram commissa referantur , ut arbilrio (20) nostro mox
De nurncro , electione , et officio Prcetorum.
[ Iinperalor.
[''Res (4) tarituniiTiodo Pra;tores clectae opinlonis in
hac lirbe per singulos annos judicio Sennlus prseci-
nus ordinari : qui compelentes causas et debitos actus
egre discfplaie , atque reiractare dcbeant. ]
De luibitu virginurn Deo dicataruni.
4. Imppp. Theod. Arcad. et Honor. AAA
Rufino P. P.
1/f Tma; (5) , et qua; liidibrio (6) corporis sui quae
f I I stuin faci
Ir) Geminatiim delictum venia caret. vid. quae notavi ad /. i5.
''in.Jf. ud SC. Tuvpdl. l. 28. 5. 3.^: de pcenis , v. \i<i\\o\. i.
t. c. jG. n. 7. ei. c. li). n. lo. Paj). 24. Annt. 10. n. 8.
' "' j^) Q"i ilerum clcliqiiit post veniani scniel impetratam , con-
!3),(8 tijdincm tinandam jicccandi haberc dicitur. Et tamcii ne liinc
Pijc
ijja-s
[]lia>i>>ciiii |i<A.<^iiiiui uuijLn; UK.ii.iii. ILL lilllJCII lie IlinC
consueludinem ex bino actu geneiari : agitur enim non de
*IS - sr/l fi»rl i R:ilrJ hin. Innnifnf *>i'fyr\ -•.. -iff„v. ..."■.
j^ sucliidiiie juri.s , scd facli. Bald. hic. loquitiir ergo Cn,p$o\t>iZi,
n| <nim luiLitus c.\ uiio aul allcio actu iieiieratur , y. (Juiuc
"''a oii. I. D , j
f« l) V. Kal. Wart. C. Theod. h. t.
!i)l k) Hacc lcx dccsl in scriptis , ct in Haloandri cditione. Est au-
) |l( ullima , /////•. tii. de off. jnat. Et veio quomodo luic pertine-
,jj)y"^|)os.sit , noii video. v. ct liic Contium.
\' i) Pars /. 1-2. C. Theod. de scenicis , lib. i5.
' f 3) Addc Noi>. 6. c. 6.
m ") Novelt. 123. c. ult. vid. Pct. Grcg. 38. syntaii. cap. 5. infin.
ka 10 ^t ct matronarum , Tertull. cup. 6. apologptici , vefanlur
,„j|^ Lodcm Theodosio , /. n. C. Theod. de scenicis l. 10. uti
jj rj,' inis , .iigdlalis , sciicis ct tcxtis , uti ainatis.'^
I ;) Vctantur cliam uti aliis votibiis ,• ct inlcr caetcras,iis qiise
M«c.,la. dicuntur. /. , , . C. Ihod. l. ..5. tit. 7. Ccctcrum e Co-
lalnd ; Ihcodosiano , /. 12. Uc tit. suj.plc.ida SMb.^c.ijitio ; Dat. n,.
Jul Uevuct. Aicud. A. \\\. et llonorio A. w. Conss. id
, a. 3y.^,.
o) /.i C. Th. dr AlexandrincE plcbis primatil. l. \A. tit ■>"
<jui cl dia;<.cla;, fucrunt dcf. n.Mires Ale.xandrin.-e iirbis- ne alio-
pulcs c.m Acriiis.o arcliij.rcsbytcros , aul arcl.iopiscopo.s , aut
.les sa.Tnlolcs fui.sse. Hoton.anus legit ArcbipoionJcs , quos
•.pes fabroium, q.u regiis ac publicis .xdificiis p.-ssunt , inter-
lU.r. Vulto cos vocari principaJes Alcxandrinos , /. .%. /„ pr.
Ue tlecurtoinhiit snminiii^c rv...j;„:. n 1 • .' • . . '
crfj
I'
ciira piaecipua frumenti comparandi injuncta est. Quod si rogcs ,
ci.r bos c.\ Cbristianis eligi maadet Iinperator , fortassis ea fucrit
ratio , quod Ale.\andrini factiosi , Pbilo in Flaccum , Dion. Sg.
qiios ct aJias fidci Christianae contemptu , commercia monasterioruin
usurpasse constat e\ Noi>. 7. cap. w.
(12) Ergasioctonorum , Hal. tayxcrUi lenie^m , Alc.3. disp. 18.
qiio nomiiic ^lispcnsatoies principalis annonae intelligit. Hotoiuanus
lcgit, Ergasticorum. Ergasticos intelligit operas quae io operibus
pubiicis conductis ab aliquo , quasi principe et magistro gubernan-
tur. Alii legunt , Ergasiotarum. Ergasiotanorum vocabulo Accursius,
[ ut est accuratus et felix in vocabulorum difBcilium interpretatio-
ne ] , Christianos intelligit damnatos ad Metalla. Sunt eui.n ei sco-
tona mclalla. Ego vero legendum puto , dicecetEe Ergositonoruui ,
ac si dicas , Praefectos eorum qui fn.mentum Alexaudriae compa-
rant , a-naj*i naraque est curator frumento comparando. /. idt. ^.
5. D. de muneribus. Id munus Justinianus appellat «(V<'«j t/u0oKtf
iioiKiO-iv. Edict. i3. de Alcx. in c. 4- c. 8. in fine. quemadmodum
ct id quod Alcxandria Romam mittebatur xia-tx i ifji$oK>ii a-nov ibi
et cap. 8. uia-ixr (rntTro/xvsixf. Superiorem etiam seutentiaiu cou-
firmat /. 17. inji: h. t.
(i3) V. /. 9. infr. de divcrs. qjfflc. ct appar. lib. 12» tit. Go.
(.4) Eegis hujus explicationem pctc ah /Egidlo Bossio tit.de ca-
ptuvd , nwn. i5. e.t scq. de quo et .^Golbofredus monuit. Mod.
(1')) Pars legia 16. C. Th. de panis, /.9. et l. 07. C. Tiieod.
de appell. l. 11.
(.R) Lib.n. C. Tlieod. tit. 3o. /. 07. coenobitas Z. 9. C. Tlieod.
4o. /. 16. Gennadius in Efugrio , composuit coenobitis ac synodilis
cloctrinam aptam vit.-e conimuni. Soc. 4- hist. 23. -tt/is? th( i* wt
v^fiioii H (TovoJ/o/j fjLQxyi^ii Synoditse et Cocnobitae bunt, qiiibus una
et cadcm domus, ct omnia communia sunt. v. Cujac. ad Noi'eli.5.
ju d,- dccuri.,..;/ I- — l">-»./i'cx.ina.inos, i. .10. in pr ^^,..^., ... „ „ -^ ^....... .... ^,^..^....
/A Alev.u.lr '1 '"•"""'^'^' "•"^'"'•■* Al.'x,-.n.lrini , /. 67. in pr. (,7) Ean, liccntiam fortc usmparunt clerici e.\empIo Pontificum:
' fe Uexan.inn,. i^lcl^i^^Zl^i!!^ ^iiJTl^E!:^:^^: \- 9.\ The-^- ^"orum occ.irsus saepe servabat ductos ad suppliciuiii. Cuj..c. hic.
Qui ad vei-bcra diiccbatur si aa pcdcs llaminis Dialis j^.rovolvisset ,
eo die verbcrari piaculiim crat. 10. Gell. i5. Pliitar. in Nuni. ubi
u II I ■ , ,r"""' I" ■"-=' 1 t- ■^rcnii^crontcj. 1. C. J/ieod.
fe llexandnnw plcbis pnmniibus. s.uic Arcbitjerontcs nibil aliud ,
^^ yifscrixi , i.l .-st, se.iatus ct curis primi : cu. i* , inquam ,
hi n-.p.iiis , seu S<iiatorum niunici|.nliim. , principalcs curi». Ne-
l,iu.-nini laro m jun- muncra civilatis Alcx.ii.drlna; Grcecis voca-
>u exi.riiiiiinli.r . cvciiiiiIm «int • .. . ' 1
') Hoc cst, ciiraforcs corjioris ergositonort.m. Fuerunt cnim ci-
i.us sua coi|,„,a, ut et curiae. His dilioros : illis tenuiorcs ad-
I'. aar.un j.nini, Arcbigciontes , ut paulo ante dictum cst ,
t'^s et iu-.i,.;,i,>s , /. .57. i„f,.. dc. dccurionibus. ct pro urbis
<i..linc .iiic-diim paiiciorcsvcl pli.res. Ilinc t.es jMiniatcs , /
,. :"""'"''"'; •■»:■ ix-rs. sin autcm. infr. h. t. quinque summates
s, a. i. jy. ,„ ^,. ,i,.c,.m priini ciiri.ilcs , /. ?3o ^, 5 ff. dr
w^,a/ corj.orum vcro priini ho:x>,Tcc: , hir ut\'t'Nn^ ipS.
«-.urato.e.s corporis, /. 3. 5. 2. D. de collc^. palroni cor-
1..I1. ni'^; T-^^f- ^?" P"^"^''""- l- 9- C. Theod. de sua-
i.ju. corporal, , /. ult. C. Thcod. de Alexnndrincs plcbis
"^'" , ui,, ,4. tit. \dtim. hic itaquc sunt crgositonse : quibu*
eo (t.e verhcran piaci. ... .
de yestalilius , et prolitematiim 3. ubi de jlam. Dial. Quin vin-
ctum , si aidcs cjus flamcn Dialis introiisset , solvi ncccssmn erat :
et ejus vincula per impluvium in tegulas sulxiuci atcji.e inde fo-
ras cjici. Gell. d. l. ia Vestalibus eti.im concessiim. Pluf. in Nu-
ina \. V. Alexandrum ab Alexaudro 5. genial. 12. ut ct hodie ,
cominuni quorundam opinioue , Cardinalibus. Cl.irns 5. sent. 4- $•
ult. quccst. 98. vers. ulteriut quaro : cam rationein r.'ddil , qm>d
Cardi.ialcs regibus a?q.iiparentur, et in Cardinalibiis tota fcrc m.tje-
stas cl.ristianae rcipiiblicaj rcsideat. Eorundcm domibi.s ac nalatiis ,
idem lib. 5. ^. uli. q. 3o. uers. item adde , jus asyli tiibuit. vi.l.
Corselum , Marsil. in singularib. Cotlain , Tiraq. de poen. tempt-
randis c. 55.
(18) Pcr.sccutione L. 9. C. Th. \o. l. iG. vers. rcos.
(.()) M cst jiidcs.
(Pk) Pa-na arbitraria jmniliir is , qui condemnattim eripuit , quae
ctiain cajiitalis essc potcst. v. Bald. hic : tt Uoisium tit. de Captu-
ra 3. 11. i5. iG. 17. et 18.
1 12
LIBER PRII\IUS
sevciior ultio procedat. Afl Episcoporuin sane ciilpaia lii Autiient. de sanct. Episc. $. si quis aulem liligaQtiui
( ut ca;lera ) vecluuclabit , si (piid iorle in ea parle rcgio- eol. <). tit. G. al. (it. ull. sfu >"oveli. 12'j. cap. 21.
nis , in (jiia ipsi populos Cluistiaii;e religionis doclrina; in- C^I quis UUi^anUutii (i^) intm deceiii dies contrac
sinuatione moderaniur (1) , ox iis , (pue liiJiri liac legc kJ cat (ib) his ^ quce judic.aia suiii : tunc locon
prohiljuiiiuis , a nionacliis peipelratuui csse coguoverint , Jadex exainiiiet causain : ct si invenerit judiciutn 1
nec viudicaveriut (?.) . Quil.us iu causa (3) critninali , ^.^^ faciuin , ctiatn jjcr senteniiain suani /mjpiiam h
huinanitatis consideratione , si teuipora suilraganlnr , iri- c,^„y,y,„g^ (^,G) , ct execulinni (17) hroprice trada
lerponendae provocationis copiam non ncgauuis. JJai. b. -^^ jadicata sunt : ct non iiccat uicto iterwn in l
Kal Aue Mnvzo. lloiNouio A. iv. et JLutycuiawo ' ^ „ ,, . , .• r 7 •
ivai. -^"g^ lutij^u. ^iyj^ uui^ ±^ causa apiJctUire. Si ^^ero scnicntia Judicis conirai
Lonss. 090. ,., • . 7 •„„ ,„.^ fucrit ; tunc licet a senteniia Judicis aijpeUare. Si ,
De his, qm ex consemu litigaiit avud episcopum. -f ' . ..... , • /•^•' /• / q\
' Ti AA V >i, 1 •.,„ . p P '"<^« e.^ iinperiali lusswne . aut nuUciaii (10) prxi
7. lideni AA. ji,uiln cniano i.i. -,.'./..' J \ ■> r
SI (4) ,pd ex consensu apud sacrse (5) legis antistitem pl<>_ Lpiscopus judicat inicr tjuascuntiue perscmas , c
liligare voluerint , non vetabuntur : sed experien-
tur illius in civUi duulaxat negotio , more (6) arbitri ,
sponle residentis judicium. Quod liis obesse non potc-
rit , nec debebit , quos ad pracdicti coguitoris cxamen con-
ventos , potius abluisse (7) quain sponte venisse constite-
rit. Dat. 6. Kalend. August. Mecliolaiii , Honorio A. iv.
et EUTYCHIAINO CoSS. 898.
8. Imppp. Arcaditjs (8) , Honor. et Theod.
AAA. Theodoro P. P. _
EPiscopale judiciuin ratum sit omnibus , qui se audiri nisirari libellis (28) duobus , aut tribus diurnis , yel q:
/ a Sacerdotibus elegerint : eamque (9) illorum judica- existimaverint Cominentarienses (^4) , decreds (23): cf^
pclUitio aut acl Principcin , aut acl euin , qui transi.
sit ncgotiuin , transferatur.
9-
I
m
pp.
De custodiis.
HoNOR. et Theod. AA.
Caeciliano P. P.
JUdices (19) Dominicis (-20) diebiis productos reos
custodia (21) carcerali videant et interrogent , ne
humanitas clausis (22) per corruptos carcerum custodes
getur ; viciualem substantiara noii liabentibus iacianl 1
ve-
iciuiu
elegeriut : eamque (9)
ticni adhibendam esse reverentiam jubemas , quam
stris (10) deferri neeesse est potestatibus , a (11) quibus
non licet provocare (12). Per Judicum cpioque Ofllcia ,
ne sit cassa episcopalis cogiiitio , deiinitioni (i3) evecu-
tio tribuatur. Dat. Idib. Decembr. Basso et Philippo
Cojxss. 408.
rum (26) sumptibus proficianl alimonite pauperurn : qi
ad lavacrum sub iida custodia duci oportet. Multa Ju.
cibus viginti libraruin auri , et Officiis (27) eoruni e-
dein ponderis coustitula , Ordinibus quoc£ue triura lil.
rum auri inulla proposita , si saluberriina statuta conli.
pserint. JNec deerit Antistituin Chrisliaua; religionis
(0 Eniscopi miiniis populos Cln-istian^e religiouLs insinuatione Quidl cujus jndicis fueril eam sententiatn e^^qrin ? Dic , in ■
reoderari. ininalibus , ut ssepuis rcmitti renrn ad locnin delicti. lu civi s
(2) Delicta moiiachornm ab episcojiis sunt vindicanda.
(3) Vide /. 29. infr. da appellation.
(4) Sumpta hffic le.v videUir cs. /. 10. C. Th. de juri^dictione,
et uhi quis coiiveniri delcat lib. 2. Est eniui eorundem impLruto-
rum , et ad eundem Eulycliianum : nisi quod illa de Juda;is , h;ec
de Christianis loquitur: ilia Coiistanlinopoli,hxc 3Iediolam scnpta.
est. Dies etiam variat : nam iu Cod. Theod. cst 11 1. Non Feir.
(5) Jdera licuit Judieis apud suos Patriarclias, d. l. 10. C. Theod.
(G) In civUi ncgotio laici possnnt ia episcopum , quasi arbitrum fr. h. t. , . . . •, , > . . j- ■„,.;.^..^ „f ,
ct cognitorem , comprom.ttere : cjusque judicium tirmiuu est : la- (2.) Diebus dommicis PJ^^ii^^^^^l^^.^t.^^^^^^^todias m^
abooiutoriam sententiam secum tralierc executioncm : conecto o
e.\ecutioni mandari a sccundo judice : quod ex ea jiis oriatur. <i-
fumata sententia judicio secundo , uon utriusque est executio , 1
judicis secundi , conOrmata tcmpore , seu desertione appellatj
prioris. v. Bald. hic.
(18) Secularcs judices possuiit causas episcopis delegare.
(19) Lex 7. C, Theod. de custodia reoruni lib . 9.
(20) Alus eliam dicbus episcopi tenentur id facere , /. 22-
tum tamen advcrsus solos prfesentes.
(7) Adfiiissc. HaL Goth. quara varietatem recentiores velcrcs-
que omnes sibi iiotandam putarunt , cujus causa haec est , quod
afui pro abjui scribebant antiqui : ut hodicque probissimae qureqiic
inembrauae altestantur. porro ad rem vide Benedictum Capram in
regulis. in tract. de prorogat. post conclusionein i53. ]\Iod.
(8) Espiingcndiim est Atcadii nomcn.
(9) Episcopus comparatur Praefecto Praitorio ut hic^ ut et alibi
Consuli , in Auth. sed cpisccpalis 34- suyr. tit. prox.
(10) Qui es Prsefectus prsetorio.
(11) A Pr.iefecto Pnclorio non appellatur , scd supplicatur. /. un.
infr. de scnlcnliis prwf. prcet. l. 19. itfr. de appell.
(12) Prorogatio jurisdictionis si fit, hoc e^t , si consentitur iu
judiccm , a cujus sentciitia noii appcllatur , in causa prorogata ap-
ptilari non potcrit , Bart. hic. Ludov. Romanus singulari 11.
(i3) Quid si ita leges , dctinitio cxeciitione tribualur.
(i4) Dc iure Canoiiico in praxi huic Autlicntic.-c dcrogatiim est:
Non eniia a sentcntia Episcopi anpcllatur ad judicem secuiarcm ,
sed ad melropolilirum , vcl ad Pontiticem , ci/;?. duo. de ojjic. jud.
Ordin. c. i. de OJ)ic. del. et cati. ad Roiaanam. 2. cj. 6. Nec
tantum semel apptUare licct , t:t hic , sed bis , non tertio. Cle-
ment. 1. de SctU. et re jud. Ans.
(i,i) Contradictio aiiimo appeHandi, est species appellationis.5a/J.
(iG) Scnlciitia rccta lata cnnfnmnnda.
(17) Ne dicas simpliciter , Eam qni sententiam confirmat, eam
exequi. Secundus judex hic scntcntiam excqniuir , qnia priori , id
cst , cpiscopo nulla competcbat cAccutio. .Et ita magistratus seciila-
ris rogalus ab epibcopali raagistratu sentciitiam exequi dcbet , tiicit
i, 5. itfr. de jurisdict, addc .RolaDd. a Yalle i. cciis. 37. n. j.
re , ut comraentarienses eos tractent liumaniter , cisque ( ms :
suo vivant ) piffibeant tt alimonias et la\acra.
(22) Forte in intimis tenebris. /. i. itft: de custod. reori
C. Th. 3. /. 7- , , .
(23) D l. 7- libelli , suntne librae flirris ( nt vult lex 12. l •
larum apud Gell. 20. e. i. ) aut , ut legi ibid. vult Forneriu .
sclect. 6. seliinM ? Libclla hic suntne liba ( a libo deducU t
vult Accursius? An potius vox Libellis a libro deducitur, ut [i
Spi^elius? An vero a plurali libclloe ( librce diminutivo ) derivab .'
HocAlciatus putati. Parerg.^^^.eo scilicet scnsii, ulchosnix vict B
sub=tantire custodiis sit praestandus. An potius cum Forcatuloc •
veiudt in fin. dicemus legendum , Libellis duabus ; iii fcemin •
el illa voce nummos signilicari ? ut sit sensus : ui carcerero cc
ctis iisque egenis , pecuniam ex publico dari , quanta ad teni
alimoniam satisfacere possit, eamque custodiis emi a coinmeata ^
si sumptibus duarum aut triuin lihcllarum.
(24) Ul commentariensi d. l. 7. ct male : sic lcge co/w«e«j« i-
si , ilac scntentia : Judices decernant libcllas duas vel tres du"
commentariensi dispensandas pauporibus custodiis.
(2f>) Dccretis : quornm etc. Hal. decrelis quorum ctc. d.
C. Thevd. . . _ ,. , j cf ••
(26) Si vera cst lectlo Akiati, et Forcatnli , legendura cst •
riim • ncc enim vox libeliis , libri aut libelli diminutivum est -
Idic^ ■ nisi co relativo intelligamus ipsos nummos , ut sit sei _
Coiiimcntariensi duas aut tres libellas diurnas , pauciores rel p»
in usum custodiarum , quce iuopcs sunt , decerni. Ego vero H
gendum puto , qna: prficiaiU alimonicE , et sumptibus paufei-
quos ad ia\>acrum etc.
(27) Id est , ministris.
CODICIS REPETITiE PRiELECTlONIS.
ra (i) luudabilis , quae ad observationem constituti judi-
cis hanc iijgerat nionitionem. Dat. 7. (2) Idus Febr. lia-
vcnnce j lloii.OMO \iii. el Tueodosio iii. AA. Cokss. 409.
JJe niathcmcuicis-
io. lidem AA. Cacciiiano P. P.
MAthemalicos (3) , nisi parati siut , codicibus (^^
eiToiis pniprii sub oculis Episcoporum incendio con-
cremalis (5) Caiholica) religionis cuJlui fidem Iradere ,
nuQfjuam (6) ad errorem primum redituri 5 non solum
Urbe Roma , scd eliain omnibus civilatibus depelli decer-
nimus. Quod (7) si hoc non iecerint , et conira clemeo-
tiae nostrae salubre conslitulum in civitatibus fuerint eom-
prehensi : veJ secreta erroris sui et professionis insinuave-
rint , deportatiouis poenam excipiant. Dat. Kalend. (8)
Fel)ruar. Ruvcn, IIonor. viu. et Tiieodosio 111. AA.
CoKSS. 409-
De reversis ah hoslihus.
11. lidcm AA. TJicodoro P. P.
Cllristianos (9) proxiniorum (10) locorum volumus so-
licitudincm gcrcre , ut Piomanos [ caplivos , ] qui
revcVsi fuerint , nemo tcncat (iij , nemo injuriis aul da-
mnis afhciat. Dat. 3. (12) Idus Decemb. Honorio vm.
i et TiiEODosio Jii. AA. Cojvss. 409-
De lcnonihus.
13. Impp. TiiEOD. ct Vaeent. Florentio P. P.
SI (i3)Ienoncs palres et domini(i4) suis fiJiabus vel an-
ciUis peccandi nccessitalem imposuerint 5 liceat fiJiabus
et ancilJis , Episcoporum (i5)impIorato suffragio , omni
miseriarum necessilate absolvi(i6). Dat. (27) Kal.JMaii
Felice et Taubo Coinss. ^28.
De dericos lite pulsantibus.
i3. Imp. Marcianus A. Constantino P. P.
DEcerninuis, ut(iy) quicunque (19) Catholicarum eccle-
siarutTi , quffi sub viro religioso Archiepiscopo hu-
jus (20) alniae urbis suut , revereudissimum Oeconomum
( sive de eccJesiasticis , 'sive de propriis , et ad ipsum so-
lum perlincntibus causis ) vel quemcunque alterum earun-
dem ecclesiarum clcricum aJiquo voJuerit lite pulsare ;
apud(2i)nieinojalum beatissimuin Archiepiscopum causam'
dicat, in ncgotiis audiendis fidem ac sinceritatem gemi-
nam (22) prKbiturum , et sacerdotis , et Judicis : Volen-
ii3
tibus (^3) tarnen acforibus pateat Episcopale jndicium :
ac nuJlus , qui hujuscemodi juundit in sacroianctas eccJe-
sias , vel in pra,diclos clericos aclionem , ad religiosissi-
mum Antistilcrn ducatur invilus. Dat. 8. ApriJjs \arari
et J0AM«£ Co^ss. 4^6.
De lchonihus. 1 . Ne mullfr invita conjungatur mimis aut
choris , uu( aliud specLaculuni ai iheairo agat.
N14. (24) IiTjp. Leo ad populum.
Eque sorvum , ncque liberum corpus , sit , qui (25)
audeat in meretriciam vitam producere , aut prosla-
re : sive ihjmelicus (26) fucrit , sive aho pacto sccnica
persona : ac , si mancipium sil , quod prostat , in Jiberta-
tcm vindicelur a quocunque sine ulJis sumptibus apud eius
oppidi magistralum aut Episcopum.
'§. i Quibus curae erit , ne etiam invitam mulierem
liberam , aut anciiiam conjungi paliantur mimis aut cho-
ris , aut aliud spectaculum iu theatro (27) agere inyitam.
De udi-ocatis.
^iS. Impp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato P. P.
jEmo (28) vcl ia foro magnitudinis tuse , veJ in pro-
1 vinoal' judjcio , veJ apud quemquam judicem acce-
dat ad logatorum consortium , nisi (29) sacrosanctis ca-
thoJics reJigionis fuerit imbutus mjsieriis. f Sin autem
aliquid , quoquo modo , vel quadam etiam macJiinatione
lactum , vel attentalum fuerit : OfHcium nuidcm sublimi-
tatis luffi centum Jibrarnm auri jacluram pro condemna-
tjone sustmeat : Idem vcro , quicunque ausus fnerit, con-
tra providum nostra.' serenitaiis decrelum , officmm advo-
calionjs per surreplionein arripere , et prohibilum patro-
cinium prceslilerit , ab advocationis officio remotus , str.
lum proscriptionis ac perpetui exiln speciaJiter sustinebit:
scituris et.am provinc.arum Rectoribus , quod is , siib cu.
]us adminisirat.one aliquid Jiujusmodi fuerit attentatum ,
partis bonorum dimidiae proscriptionem , et pcenam ex.Jii
per qumquennium suslinebil. Dat. pridieKal. Aue. Con^
stantinop. Akxhemio A. H. Cowss. 468.
De arrhis sponsalitiis.
S 16. Iidem AA. Erjthrio P. P.
1 legibus prohibilce (3o) uon sint speral» nupliie , et
poit arriias sponsalitias sponsa conjugium sponsi pro-
(1) V. hujus tit. Epigraphcn. 8. Kal. Febr. C. Theod,
(3) \I. sed inalo d. l. C. Thcod.
(3) l- penuli. Cod. Theod. de nial>^cis , ct mathematicis , et
fits simdib. lib. o. et Svn R,iu7 i «., « a -
AJaiiicmat.ci , su.it imposto.-cs , qui malheinaticoium liberali no-
mme ad,.ml)ran{cs incptias snas , profitcntur se fata cnjiu.que nos-
k: , ct natalilias buicnnu ohscrvalioiies : qiiibus siiniles arioli , aru-
pices , augurcs , vaticuialoics , somniorum inlerprctcs , v. 2/i/r d^
(4) M est , libris.
(■)) V. /. 6. infr. de harcticis ct Manich.
(6) Id est , ac juicjuriando dato te n.imquam in cnm errorem
clapsuros.
(7) Tribonianus hic somniavit. Rcctii.s Gr.Tci 5/ yi. «,- J -. - ,
d cst, s. poslca: nt sit ^rnM.s , S. po.st ha..c kgcm^iaUm.' ' '
(3) 8. K,il. Febr. C. Th. " . •
(9) Pars i.ltima lcgis ultimcc C. Th. da postlimimn lib. 5. Por-
iorum.'""'""""'"'" ''°" '""^ '"""'"" '"""'S'' ^\>'^^^Vos Chnstia-
(10) Scnsus cst; Snhdili Ro.nani hostiura vicini , opera.n dare
kbent utcapt.v.s Bomanis l.bera s.t ad suos redcund. faculUs!
. 0. L.. 1 11. i). /. -j,
(11) Suh juic pigiioris.
('^) /- 4- C.Th.
li'lVinVT;V^'/^^'' ''' ^r"'^- ''•*• '5. E.tat ct eadem
Tom.lv, '
04) Sed ct redemptores , l. 7. Infr. de pnstlim. revcrsis.
9. l. ult '"•^''' ^/'^'^'«^"^" /'^•"- ''«• 4o- L i5. C. Theod.
d. ^c'^^ ^'"°' '"' ^""' ' P"^"^ poteslate huac in modum solut.i ,
(17) £>at. II. Kal. V. /. ult.
("8) Adde /. 25. supr. de episc. et cleric.
(19) Etia.n laicus.
^-") n^^' ^' ^' "*"'"' '^^ ^^*^'-'" *' ^^^^^-
, >o? D ' ^' ^" 'f *" ''""^ •'«brogatur , /. 29. 1« pr. infr. h. t.
^22; Fcrso.ia.n duorum sustinere quis iuterdum potcsl , wcerdo-
iis (.1 indicis , ut hic. .
/!^^ J '. ^' ^^' '• ^^- "'P^- '^^ epiicopis et clcric.
(24) Intc.prctalio Antonii Augustini.
(-1^) \ . /. ult. tnfr. de nuptits.
)'y. P'U1"° V\'- '"• ^- "^" Poliicitat.
(.•*>; /. iS. II fr. h. t.
ve//'^\^^''''^ ^'^ *^^ '■ "^'' "^''" '^* postidando lunt c.-sdem. No-
slin.anus Giii.ueii r.egavit patric.atus dign.tatcm, quam quod \na.
m.s osset. Procyius. H.nc coliigc , non alios qnam Chri.-,tianos or-
uiorto.\os ad Ropubl.c» u.ram , vel admiuutrationem , vel institu-
t.onun admi.t. adde /. 5. supr. h. t. l. ,q. infr. h. t. l. ,8. m-
Jr. ti.. prox. Mc^: ^. ttt. 3 Kubric. jitsjuraud. quod prtEstaiur.
(3o) Pai-s /. j. ut ftn. mfr. dc spc>.suiib.
l5
ir4
LIEER PRIMUS
ptcv religionls (i) diversitatem (2) recusaverit , si qui-
dpm pi-obalum fuerit , ante datas easdem sponsalitias ar-
rhas , hoc idera mulicrcm vel parentes ejus cognovisse ,
sibi dcbeanl iiupulare : si vero horum ignari , sponsali-
tias arrhas susceperinl , vel post datas arrlias talis causa
poenitenti.'e intcrcesserit , iisdem tanlummodo redditis , su-
per alterius simpH poena liberi custodiantur. Quod simiii
modo etiam de sponsis siiper recipiendis , nec non arriiis
pra?sti!is , custodiri censeraus. Dat. Ral. Jui. Martiano
et Zewone Comss. ^Gij.
Jlipi tS ariTCovis. id est , De curatore frumentario.
•7- (3)-
X/^Lectione Episcopi ct primorum civium Sitonae (4)
J_J fiant ex mihtaribus ordinibus , aul ex. veteranis , aut
ex tjronibus , sive militaturis : Qui id transgressus fue-
rit j triginla hbris multetur.
De annonis niilitum stationariorum.
18. (5).
Mlliles qui prai-sunt , et in custodia consistunt , in suis
( ut vocant ) sedetis (6) sive stationibus , species
ad se pertinentes ex civitaiibus , aut ex ejus regionis agri-
cohs ad suas annonas arbitratu Episcopi , aut Magistralus ,
aut defensoris , si desit magislratus , accipiant. Neque co-
gatur collator numeratam (-;) pecuniam prasstare.
De defensoribus cii'itatum.
19. Imp. Anastasius A. Eustacliio P. P.
JUbemus eos tantummodo ad Defensorum (8) curam
peragendam ordinari , qui (9) sacrosanctis orlhodoxae
religionis irabuti mjsteriis , haec inprimis sub gestorum
testificatione , praesente quoque religiosissirao fidei ortho-
doxte Antistite , per depositiones cum sacramenti religione
celebrandas paiefecerint. Iia enim eos prsecipimus ofdina-
ri , ul reverendissimorum Episcoporum , nec non clerico-
rum et honoralorum , ac possessorum , et curiah'um de-
creto constituantur. Dat. i3. Kal. Maji , Sabiniano et
Theodoro Conss. 5o5.
In AuTHENT. de defens. clv. $. interim. coU. 3. tit. 2.
seu Novell. i5. cap. 1.
)Rcesides gentium per unamquanique cif^itatem jnce-
parent homines non i^ilissimos , sed nohiliores ci-
vitatum habitatores , quihus aliqua ratio est honx opi-
nionis constituta , nominare defemores per circulum :
ut , co expleto , rursus ad eandem sollicitudinem re-
vertantur : dccreto facto cum jurejuriando omnium
possessorum in ea cii>itate consistentium : electione fa-
cienda a Deo amahili Episcopo , et venerahili clero ,
et aliis in civitate bonoe opinioni studentihus. f Et
(i) Sponsalia dissolvuntiir propter rcligionis diversitatem , ut
hic. addc /. 6. infr. dc Judceis. Harm. 4. tit. 1. ^. 5. Idera Har.
4« tit. I. ^. 28. in speciein magis Imnc locum refert , vult eniin
sponsaiia solvi , l^^ Kxtvmariiv 9^>iir>isizy ixy>o>]6('a-%v >^ iayfxiTm
hcKpopur. |jropter novum aliquod , et ignolum rcligionis genus , ct
rdigionum diversitatcm.
(2) Hi tnpo^u^ot dicuntur Harm. d. 5- 5.
(3) Iiitcrpnfatio Antonii Augustini.
(4) V. qu3B notavi nd l. 5. supr. h. i.
(5) Inlcrpietilio Antonii Atiguslini.
(6) SsSffojj hic. adde T/ieophilum in ^. iv ot<; i" piinc. tit.
Inst. dc niilit. totam. Sedetaeiant aedes. /«if.c/e milit.tesiam.fossala,
vel slativa, teste Suida. Actns dicuntur, inl.penult.lnfr. de miUt.test.
princ.iiist.de mdit.test. in pr. Vegct. I.c./j. Ctijac. co/i?m.'<. 49- "o-
4at , Euin , qui in expeditione fuerit , militem , in castris, in fos-
lato , in hyberiiis , in sialivis , in praesidiis jure militari testari
posse. Jurc mililari, inqnam, vel unico trste , Ht Tlieoph. scripsit,
ye\ nullo , duinmodo aliis probationlbus legitimis cons tare possit de
nulli liceai defcnsoris ordinaiionem declinare : alioqu
quinque Lihrarum auri poena coercehitur , qucQ in (lo
opcra civilaiis impendetur : et post poence solutioner,
nihilominus defensoris oficium iuscipere cogetur , e
jurahit , omnia secundum (i i) legcs et jus agere. -j- £
confivmahiiur ex proicepio gloriosissimorum Proefecto
rum nosirorum- •]' Et in hiennio solo adminisirahii
•f Et iudex poiius , quam defensor esse videbitur : u
etiam testamenia et donationes apud hanc insinueniur
et acta apud eum componantur. Et haheat unum ex
ceptorem , et duos officiales ex proinnciali OJficia
\ Et iudicet in causis pecuniariis usque ad trecenlo
aureos. \ Prceterea habeat defenscjr publicam habiia
iionem , in qua monuinenta recondat , et unum homi
neni , qui acta consen^et.
De jurejurando a magistratihus prcesiando :
de exterminandis hcereiicis.
Nova constitutio Fridkrici Imperatoris , de statut. et
consuet. contra hbert. eccl. §. statuiinus etiam.
coll. 10. constit. fin. p. 744«
C^Taiuimus hoc edicto in perpetuuiu i>alituro., ut potestates
^ cousulfs , sive reclores , quihuscunque funganlur cifficiL
pro defensone fidei prccstenl puhlicf Juramentum (12), quo
de terris suae jurisdictioni suLijecus universos ha^reticos a
ecclesia denotalos , bona iide pro viribus suis exterminai
studt bunt: Ita ut a modo quandorunque quis fuerit in p(
tesialein seu perpetuani , seu /emporaL-m nssumptus , hc
tenculur cupiluhim firmare jwamento : cdioqui neque pr
potcslatibus , neque pro consulibus , neque pro recfordui
habeantur , eoruinque sentcnlias ex tunc irritas judicamu
et inanis.
De jurejurando a militibus prcBstando.
20. (i3).
NEmo (i4) mililet , qui non apud acta teslificalus cui:
-^ tribus sit , propositis sacrosanctis evangeliis se ess
Chrislianum orlhodo.cum : fianlque acta ad euin Magistra
tum , sub quo militalurus est : et duo tantum aurei pr
ea re piajbeantur. Si vero id neglecluni sit , dabit libra
quinquaginta is Magistratus , ejusque Oflicium viginti
Qui vero mihlavit , decem , alque a mihtia ejicietur: te
stes , qui pejeraverint , in corpus punientur : lllae ver
multa; Coraitis periculo rebus privatis inferentur.
De non numeraia pecunia. i . de dote.
21. Imp. JusxiMANus A. Mennae P. P.
SI praeseas (i5) quidem sit, qui pecuniam numorasse
vel alias res dedisse scriptus est , aliquam (16) verc
administiationem in proviuciis gerat , ut diflicile esse vi'
mililis volimtale.
(7) 'ATr;«;>u/)(a-jnoV, id est , adcerationem seu pretium adceratum
ita verti dcbuit.
(8) V. /. 8. infr. de defem. cifit.
(9) V. /. 9. infr. de di^-er. offic et apparit.
(10) Adde /. 26. in pr. ufr. h. t.
(11) Vide Iiist. de off". judic. in pr.
(12) Bart. negat haiic Auth. consuetudine reoeptam , sed aliar
fiwtnam jurameati introductam esse.
(i3) Videtur esse haec lex Justini. Noit. 109. in pr.
(t4) /. 9. infr. de dii^ers. oJ)ic. ct apparit. Haec lex rcnoral
quod antea Honorius conslitucrat , et, tit Zosimus refert , iBoi mu
taverat propter Geaericuia copiarum Dalmaticarum ducem. v. C«
jac. hic.
(i5) Eadem verba e&taat m /. 14. §. 4. rert. sed si prasem
quidem sit. inji: de non nuiner.
(16) Puta Diagistratuin. /. a. ff. d« in jus vocando.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
Idem A. Mennac P. P. (i3)
ii5
T)Rivatos(i4) carceres niodis omuibus m uibibus aique
deatur , dennnclationcm (i) eidem non numeralje pecu-
uiae rnitfcre , licentiam damus oi , (jui memorata exccptio-
ne uti velit , alios (2) judices adire et per eos ei mani- XT in vicis constitui vctamus (16) : ipsis, qui custodiun-
lostare quia exc(^])lionem liujusmodi objicit , factarn a se tur , Dei amicissimorum Joci Epibcoporum providenlia a
super non nunier.iia pecunia (jucrelam csse. -j- Quod si dctentionc lemissis. Dat. 12. Kal. Jcb. CP. Dtcio Cos. 629.
non sit ^3) alius adminislralor civilis , vd mibtaris, vel
per aliquam causam ei sit diificiie , qui inemoratam que
relam opj^onit , (um adiro , et ea quaj dicta sunl facere :
Jiccntiam damus (4) etiam per virum reverendissimum
Episcopum (5) candcm suam exceptionem creditori ma-
nifestare , et ita lempus slalulum interrumpere.
24.
De irifuntibus exjjositis.
Idem A. Demostliiini P.
P.
1V[Emini licere volumus, sive (16) ab ingrnuis genilori-
L\ ]jus puer parvulus procrealus , sive a Jibcrtina pro-
genie , sive servili condilione niaculalus , expositus (i")
sit , eum puerum in suura donjinium vindicare , sive no-
§. 1, Quod etiam in exccptione non numeral3e dotis (6) mine dominii (i8j,sive adscriptiiia; (i9),sive coIonari:e (20)
locuni Iiabere , receptum est. Dat. Kal. Jul. Constantin
DN. JUSTINIAKO A. II. CoJNS. 528.
De custodia reorum.
0.1. (7) Imp. Jtjstii». A. Mennffi P. P.
NEminem volumus iu custodiam conjici absque (8)
jussu gloriosissimorum , V(^l illustrium , vel clarissi-
morum magistraUuim bujus fclicissiniae Lrbis , vel pro-
viuciarum , aut dclensorum civilatum.
§. 1. De his autem , quicun^jue conjecti , aut conji-
ciendi sunt , Dco amabiles locorum Episcopos jubemus
per unam (g) cujus(|ue Jiebdomada) diem , id est , feria
quarta (lo) , aut scxla , quae et Parascive (11) appella-
conditionis.Sed uequehisqui eos nulriendos susiulerini f-j 1)
jiceiitiam concedimus peniLus cum quadam distinctione eos
tollerc : Sed nullo discrimine habito , lii , qui ab hujus-
modi hominibus educati , vel nulrili , vel aucti sunt , li-
beri et ingenui appareant , et siJji acquirant : et in po-
sleritatem suam , vel extraneos heredes oniuia , quje jja-
buerint , quo modo voluerint , transmitlaut. Haec obser-
vantibus uon solum Pransidibus provinciarum , sed etiam
viris religiosissimis Episcoj^is. Dat. Clialcedone 8. Kal.
Jul. Lampauio et Oreste W. CC. Co^ss. 53o.
De alea seu cottis.
25. (22) Idem A. Demostiieni P. P.
de alra (28) sive ( ut vocant ) cottis , ac de eo-
m pKjhibitione a nobis sancita sunt , ea liceal Dei
V_/ rui
lur , eos , qui in custodia habcntur , visitare (12) : el di- amicissialis Episcopis (2^) , et perscrutari , et cohibere
ligenter in^juirere causam , ob quam delinentur : et sive si fiant
ilS
servi sint , sive liberi , sive pro pecuniis , sive pro al
criminationibus , sive pro homicidiis conjecti , illustiissi-
mos , et spcclabiles , et clarissimos magistratus adm«nere 5
lam eos qui sunt in Jiac telicissima Urbe , quam qui sunt
in proviuciis , ut ea exequantur circa ipsos , qna? divaHs
nostra consiitutio ad illuslres prsefectos ea de re emissa
si nani , et flagitiosos per clarissimos Proesides provincia-
rum , et Patres dcfeiisoresque civitalum ad modestiam re-
ducere. Dai. lo. Kal. Uctob. CP. Decio Cos. 529.
Dc his , quoe singidis onnis ad ciuitates pertinent. i.
De discussoribus , aut ratiocinatoribus , aut excequa-
toribus. 2, De sportulis. 3. De Jbrniis non cmiltendis
praecipit : licentia data Deo ciarissimis pro lempore Epi- ^. magistratibus. 4- ^^ locis publicis , seu unii^ersita^
scopis , si quam negligentjam admissam cognoverint ab ^'•^- ^- De aquarum distributione. 6. Dc cautionibus.
iliustrissimis , et magnificenlissimis atque clarissimis pro ^"
tempoie magislratibus , vel iis , qu« illis pai-ent OJhciis ,
tal
em 1
psoiu
m
ncgiigenliam indicandi , ut conveniens ad-
versus ncgiif-enles ammi nostri motus insurgat. Dat.
Kal. Feb. CP. Dfccio Cons. 529.
i5.
7. De sportulis , et descriptione- 8. De ojfficio episco
pi. De metatorum exactione. De rapinis.
26. (20). Idem A. Juliano P. P.
D
E his , quae (26) singulis annis ad civitales pertinent
( SJve civiles reditus sint , sive fructus , ex publicis ,
(1) Citationum, H.nec dcnunciatio manifeslationis , ct intimatio-
nis vim lidbct.
(2) OriJinario, vcl cpiscopo. Bart. Oidinaiio , inquam , ji.dice
conlractus , apud quem partcs sortiuntur forum. Bald.
(3) Aut sit suspcctus. Potcst cnim qnis sns|xctum judiccm ha-
bcrc tr9vxK!ioa.T iv -^^i J,x?5 Kxnfiuni» tcv iitla-KoiroM. Quod si mo-
nilus al) Lpiscopo judcx ik,u ol.tcinpcravcrif. episcopus rera omnem
ad luipcratoroin deferrc debel.il. 3. Eclos. 3. e.x tib. 6. tit. n.
(4) Addunt cs lioc loco propler absciiiiam judicis cpiscopum adi-
n cique attcruni confectionem porinitti.
(5) Hinc colligunt , adiri cpiscopum possc , ubi contracliis cst
iMuranus , non ut co{;iioscat dc contractu , sed nt advocet judiccm.
(6) Nnmeratur cnim intcr pias , et favorabilcs causas.
(7) Inlcrprclatio ('ontii.
(8) /. 6. infr. de cusi. reor.
(9) Eiiamy cdilio Parisicnsis, U<x<;^f, ila lcgit Cujac.3. dcprascr.
(10) Quam Tsipu:» vocanl Gr;cci hoc loco 60. Ecloe. 5. c. 21.
quartus sejtinianx dics cst Mcicurii: addc Nos^rll i3- c 4 Pe'
trus Ale«andrinus rap. .5. rs.o^h ya'o y; T*p«<r«.«,~ y.^t.^i'^, ^,
10 <Tti;¥(iiOf To-^o?. V. Cnjac. ibid.
(11) Id esi , dic Mcrcurii , ut superius di.\i
nam Cbri>ti passionis.
(10) Muuus est cpi.-^cf.pi , custodias visitire
causas diligcnler inquircrc.
(i3) Interpretatio Anton. Aug.
('0 V. /. un. infr. da /.r/v. carcerilus : adde Go.Synops. Ba
idque ob mcmo-
et eorum miseriae
sil. 53. ex lib. 55. c. i.
(•5) Excipe certos casus , de quibiis v. quae notavi ad 1.25. ff.
ad I. Jul. de. aduk.
(16) Hominiiin alii ingcnui , alii libertini , alii servi.
(17) Haec verba extant in /. 3. in pr. infr. de infant. expot.
(ib) Sive ut servuin. Hinc colligere possis , Alios revcra nobi«
scrvire , quia tales suiit : alios agricolationis lantum caiisa , quales
sunL adscriptitii , et coloni , de qiiibns ino\ dicetur.
(19) Adiciiptitii quasi scrvi sunt, dominum iiabentad quera eo-
rum pcciiliuia pcrtinel : cui etiam rcddi solcnt. Inspecto veio fi-
6Co , et aliis , libcri sunt el propriorum possessores. v. Cujuc. infr.
ad tit. de ugricol.
(ao) Coloni simt liberi , et rcs proprias habent, tcrram tamen
diniittcrc non possunt , dominum non hal.ont. Terra potiu.^ coioni
domina est , quam pcrsona : colonus redditur tcrr.-e. vide titiiios
de ui^ricolts , censitis et colonis : de. colonis Palcestinis : de cclo-
nis Thracensibus : de colonis lllyricianis. li si yiraedio rustico ser-
viuiit , roloni proprie dicuntnr : si urbano , iuquilim.
(21) AUnnuis.
(22) Interpretatio Ant. Aug.
(23) \u\e Srnops. Basil.S.tit.i.vspi' ko^tuZv ^zoi kv3 ^Z, , l- '3.
supr. de epLtc. Nov. Lecn. 8~. I. 17. supr. de episc. et cieric. i.
ult. §. I. 5. 3. infr. h. t. Nvell. 123. c. lO
(2^) Episcopi innnus est in aleator&$ inqiiLivie , eosque castigare,
(25) Interprelatio Antonii A.igust.
(26) Hujus lcgis priiuum caput repetltiim fuit iu l. ult. infr. de
oper. pubi. Mod,
ii6
LIBER PRIMUS
aut privalis pecuniis , quse ab aliquiLus eis , aut relin-
quunlur , aut donanlur , aut alio pacto excogilantur , aut
inslituuntur , sive ad opera (i) , sive ad rem frumenta-
riam , sive ad publicos aquaeducLus , sive ad balneorum
caleiactionem , sive ad porliis , siv! ad murorum , aut
turrium aDdificalionem , sive ad ponliurn atf^ue viarum re-
feclionem , sive ad publicas denique causas pcrliuennt ;
tam ex publicis , jquam ex privalis , ut diclum est , cau-
sis ) sanciraus j i|^in unum conveniant religiosissimus E-
piscopus (a) , ac'^res bonse exislimalionis , et tjui ca^le-
ris prasstant in ea civitale , ac singulis annis iiispiciant
opcra facta •, et cureat , ut et meLianlur , et ralionem con-
ficiant , qui ea administrant , aut qui administraverunt ,
et in monumcntoruin gestione ostendant implclionem ope-
rum , aut adminislralionem sitonicarum (3) et balnearia-
rum pecuniarum , sive quae in viis muniendis , aut aquae-
ductibus , aut aliis rebus consumuntur. Quaj orania nun-
quam omnino minui volumus. In monumentorum vero gc-
stione appareat 5 sitne solutus , an obligatus , qui ea ad-
minislravit : et an , quod debuit , solvent : atque ita erit
cauium ei , qui eam curam suscepit. Mittemus enim nos ,
cum placuerit , quem commodum erit , ut inspiciat (4)
raliones ab eis facLas : et cum recle factas esse repererit ,
calculum feret , quo ipsis beredibusque , el successoribus
consuletur : neque aliarum rationum , aut controvcrsiarum
occasio relinquetur. Omnia vero , propositis sanctis Evan-
geliis , diligenter fianl : nam inquisitionera nos cum libue-
rit fieri jubebimus. Oportet itaque sludere religiosissimum
Episcopum , et qui cum eo rationes conficiunt , ut opera
in ingentes sumptus praescripta , singulis annis diligenter
fianl ex publicis fructibus at({ue reditibus reparanda, Sin
aulem noluerit rationibus subesse , qui ea administrat ,
neque ferat sanctissimum ejus loci Episcopum , ct illos
possessores , qui ad eam rem conslituuntur , et qui ad ra-
tiones reddendas eum vocant : cogatur (5) id agere per
clarissimum provinciaj Prsesidem , et cobortem , quae ei
parere solet : ac sine ullo damno compellatur , ut raodis
omnibus rationes submittat religiosissimo Episcopo , et pri-
mis illius civitatis : quodque appareat ab eo deberi , civi-
tati reddatur.
$. 1. Oranem vero libertatem l-ollimus noslris Praesidi-
bus mitlendi in agros discussores (6) , aut ratiocinatores ,
aut exaequalores ad publicarum rationura execulionem.
Sed si quid bujusraodi nobis ignorantibus fiet , si quidem
sacra forraa ad aliquos per subreptionem (j) emanaverit,
liceat rcligiosissimo Episcopo ejus civitatis suscipere qui-
dem sacram formam , renunciare tamen uobis , ut nos co-
gnoscamus , an ex nostra ad illum Praesidem jusslone, aa
per (H) obreptionem facla sit : ut si psr subreptionem
facta esse vidoatur , quod factum sit inulile fiat , et pe-
riculum subeat , qui eam quaesivit. Si vero ab aliquo e
nostris Praefectis emissutn decretum , aut commonitorium
sit , aut prfficcptum aliquOd , aut rationum Tg) scriptu-
ra 5 et de aliquo ex praedictis capite permittatur ; volu-
mus ut modis omnibus non ejus urbis Episcopus , et pri-
mi (jo) civilalum illis rebus prceficianlur , sed liceat pro-
vincia; Prfesidi , et ipsis possessoribus , ac civibus jussio-
nes rejicrre : ac ne obulum quidem ea de causa pragsia-
re. Si vero in ea re sanctissiinus Episcopus negligeus fue-
rit 5 habebit et Dominum Deum noslrum inlensum , et
imp-rialem vindicfam expectabit , si ea servili (ii) silen-
lio , sacerdofalique licenlia indigno , pra^terierit.
§. 2. Si quis autem in provincia rcnunciaverit Magi-
slratuum , aut Consulum processiones (12) , sive geuerales
formas gloriosissiroorum Praefeclorum , aut alicujus alle-
rius e nostris raagislratibus , sive constitufionem , sive sa-
crum commonitorium (i3) , sive gcncrales literas , sive
erectionem Imperialium statuarum (i4) indicaverit : noa
liceal araplius sex (i5) numrais aureis in singulas nuncia-
tiones , aut in singulas formas , aut conslitutiones , aut
sacra commonitoria , aut generales literas , aut statuarum
erectiones accipere in singulis proviuciis , ad quas lileras
accepit : ac , licet multaj sinl in ea provincia IJrbes, nihil
ampbus praestetur , quam illi (16) sex nummi. Si quid
vero anqilius acceperit , ejus quadruplum restituet : liceat-
que ejiis Urbis Episcopo hoc probibere. Eadem tamen
pcena decom librarum auri , et provincise Praesidi , et ei
subdito» O/Ticio , et Episcopo (17) imponitur , si illis per-
miltant plus pelere, neque id modis omnibus prohibueriut.
§. 3. lYemini (18) enim omnino permitlinius nostrorum
Magistratuum hujusmodi formas (19) circa provincias
eraittere de rivorum , aut de cloacarum purgatioue , aut
de araolilione aedificiorum a muris , aut stationuin , a por-
licibus , aut eorum , quae produlia (20) appeilantur , aut
de ruderum ac diraidiatarum columnarura eversione , aut
de imaginibus , aut si quid alio pacto sit excogilatum ,
aut etiam de civilibus quibuscunque controversiis. Sed li-
ceat Episcopo , et iis (21) 5 ^"' primi sunt cjus urbis ,
et pra-sidibus proviuciarum , et possessoribus ac civibus
insinuata aliqua forma , ei quidem non deferre, sed prohi-
bere , ac coercere omnem exactionem , omnemque vim ,
quae ex co eveuiat. Eademque poena afficiat sanctissimos
episcopos , nisi id proliibuerint.
§. 4- Sed et oportet Episcopum , ac patrem (22) ciyi-
(1) Cura fnmientaria , et aedificiorum , puta aqufeductuum , bal-
nearum , porluum , mnrorum , turrium , poiiHum , viarum et si-
niiiinm etiam ad episcopum pertinct.
(->-) V. Edict. Ju t. 2. c. 2. Id etiam curee csse dchct prsesidi-
Jjus. /. '].Jfde ojf. prcesid.
(3) J^ecuiiise Sitonicse suiit pecunipe fiumcntariae. Sitonia est cu-
r«tio frumento cocmendo , l. "i.. jf. dc. uacat. et exciis. mun. vid
Cujac. I. obscrw. 35. Ans.
(4) Iterata ctiam rationum redditio ficri potest.
(5) Episcopnrum sentcntias secularis jiidcx exequi solet.
(6) DiXcussores « Koyoii^xi; ti i^iireorx? GrcBci hic. Nou- 17. c.
4- Gotli. Discussorcs suut cognitores. et disceplatores ratioimm fi-
scalium ab aliis tractatarum , Rub. de discussor. lib. 10. l.jnn.
Cod. Quoriim cipj!cll. iion recip. Ans.
(7) j^uKustiiuis in Josue , Juris est forensis , ul qui in precibus
rrwrtitus fuerit, non ilii prosit quod impetraverit. vid. /. 29.^
mJ lcg. Corii. de falsi^i.
(8) \ixia. a-uvxair^ynv.
(9) Aoj^flfifVfO)».
(10) Ho? -rs'? Ij Ti» vo\si vauT fuonaf appcllant Graeci , ut hic ^
et §. 3. Infr. h. t.
(11) Ad eorundcm vxppy\<Tt^*<.> referri potest /. 33. 5» •• infr. h.
t. infin.
('2) \[,o%yuyii ., de qiiiJuis v. ISov. ?o5. c. i.
(<3) Y.'^fxu.<ivno^1oiv ., editio Parisiensis a-ufji^oxdtaa. Basil. apud
Cujac. 22. obs. 22.
(14) Statuarum iii civitate ponendarum beneficiiim a Principe
tribuebatiu-. Hujus sane rei cupiditate summa tencbatitur tum civi-
tdtes. vid Cujac. infr. de statuis et imagin.
(i5) Et bic non immodico pretio. /. unic. infr. publiccc lceiitia
adde Cujac. 12. obs. 22.
(16) De qiiibus superiiis dicfum est.
(17) Episcopi multa pccuniaria coei-ceri possunt.
(18) /. ult. infr. dc opcrib. publ.
(19) Nouell. 17. cap. 4-
(20) 11-7'« Tuv Kxfinuevov '"potnXiiiiv.
(21) ToTf ej Tvf irsMt "pajj-fyso-/, ut. §.t. supr. h. t.
(22) Tc^Tj ir«Tfpse. Grceci hic , ui 5- 6. Infr. h. t.
CODICrS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
1 1
tis , et caeteros bonae opinionis possessores providere , ne §. 8. Atijue oporlet singularum urbium Dei amantiss.
icus ali.juis civilis , aut publicus juxta (i) muros ur- Episcopos , cum orania cogrioverint , qu« a nobis de his
is , aul in publicis porticibus aut in plateis , aul in quo- rebus disposila sunt , et de rrielalorum (q) exaclione ■ et
jnque alio loco ab aliquo indebite possiJeatur , neve pu- de rapinarum prohibitione , ac de ca;teiis rebus quaj no-
licus locus alicui sinj nostra sacra forma tradatur. stra sacra constitutione continentur , quae de omnibus edi-
§. 5. liflem incjuirant de aquarum distribulione , qiiae
cra aliqua /brma cuiqu'3 pertineal: ut ne bio phis , iile
inus habeal , quarn ei compelit.
§. 6. ^equc vf 10 fiflpjussionis causa , aut supra man-
ti formarn nobtros siibjcctos aililci patereinur , sed siqui-
rri iinmobiiis (^) res Jiabeant idoneas , jusjurandiim
iiluin praestcnl , et conscribatur : sin autem non lia-
Hnt , us(|iie ad quantitatis ansliinationem , fidejussionem
le ullo damno piVTbeant. Si vero dubitaverint (3) exa-
jvcs <k fidcjiissoiuin fidf» , facultatibus aut caulione: in
ndem Jocuni religiosissimiis Episcopus , et palres (4)
'itatis , ac deiensor conveniant , ac decernant , an ido
ta est , finem competentcm imponere. Dat. b. Kulciid.
Jul. Chalced. Lampad. Cojvs. 53o.
De curuiore furiosi.
27. Idem August. Juliano P. P.
DE crcationibus curatorum , qui furiosis utriusque bexus
dantur , necessarium nobis visum est constiluere
(|nemadniodurn eas celebrari oporleat. El , si (10) quidem
pater curatorern furioso vel fuiiosc-e in ultimo elogio Iiere-
dibiis inslilutis , vel exheredatis dederit , ubi et iideius-io-
neni cessare (1 1) necesse est, palerao (12) testimonio (i3)
pro ejus salisdatione sufhciente , ipse , qui datus est ad
in
. , , curalionem pervenial : Ha tamen ut in jirovinciis apud
us esse hdejussor videalur usque ad quantitatem , de pra^sides earum , pra^senle eis tam viro reiigiosissimo Jo-
a agitur , ct necesse habeat exactor suscipere eum in corum Antistite , quam tribus priioatibus , actis int
iterve-
ejussorem , qni niliil pro fidejussione , aut sacramento nientibus , tactis (i^) sacrosanctis scripluris , depromal
rsfabit , pra^terquain si privata nostra , aut cujusquam omnia se recte cl. cum utiUvde furiosi gerere , /leque (i5)
igislralus majoris jussione persnnam dnrcndam esse , pra-.tcrmittere , qucc utiliu esse furioso putaverit , nequi
ejussuri non cssc credcndum deccrnaiur : Tunc enim admittere ca , (pKV non utilia furioso esse e.iistima^^erit •
ebit exactori fjdcjussorem non accijiere , id vero agere et, iiiventario (iG) cum omni sablilitate (17) publice(i8)
e (5) ullo detnmeiilo. Ca;terum eadem multa adversus conscripto (19), res suscipiat , et secundum sui ojjinionem
•giosissinium J^piscopum , et clarissimum provincia; Pra?- disponat sub hjpollieca reruni ad eum pertinentiui
lunc et fidejussio in quanlum possibile est , ab eo evulo-
retur : creatione omnino , sacrosanclis scripiuris j^roposi-
tis . iu omni causa , celebranda : ipso auteiii curatoie
m (jriamvis causnm , qiia; omnibus placeat propter ur
honoiem (H) fieri , ex quo Resp. adjuvetur : Contii
• vero qui Ji.rc transgredi tcntaverint , et si ad nos re- ... ,
'^'a'n;.ls''3o!;!ir"m '"''""' ' '' '''"'"'"'' ^"^^ -i--»^- substanti. vel dignitatis sit , ju.efatu,n sacra
cuuimoniu sunt. meniuin pro utililer rebus gerendis pra;siante , et invenla-
IJ/l 27' dT"''^""'' ''"'""• ^'^'*- '^ '^^^"orib. l. cj. 5. (i.-?) Testimoniuni p..tris pro sati.-latione snfr.cit , i.. hic. ut quo
tostiinonio nulliiin niajus sit , aut csse ((ebtat libtris. /. 7. 5. 5.
infr. dr curctl. furio.i.
(•4) Exigiliu jiisjuranclnm a curatoic fiiriosi.
(i">) Tuloris odiciuin est ct curatoris , utilia non praetcrmittcre.
inntilia iioii adinilterc.
(16) Invcntariuin exactissimiiin curalor furiosi faccre (Itbtt. rf.S.
5. iujiii. quott ita vcrum cst , ut pr.cMunatur iii ilolo veisari si
inv.ntariuni facore ne§lexciit. /. 7. in pv. J}'. de udin. ci peric. tui.
t. if). iii yr. Jj: qui sutisdare.
Exactor et apparitor cau.sae co^nitioncm non habct.
iovrs vxnvx xxf «^,«01- 1« Tc*Afs,j , ut §. 4. supr. h. t.
iU csl, imin.ii,- , siiic fraiulc.
De (jmbus f ^. in pr. supr. h. t. Noy. io5. cap. i.
hl <;sl , d. §.7. '^
jTItlilicia acl l.onoicm , ct dccus urLiuin pcrtincnt , /. 20
]'>uTl"''^' ''' "^'"'' """• '■ ^- -^- '"• ^- "^'- ^- "' '/"'^ '■"
) Mcfaloios .s„„t , q„i),us pr.-«p.iranili hospitii procuratio iu-
•ni. Uptat. hl,. 3. Ctim ante vcnlnros milifcs metaforcs
^•»1 solct, milt.nciitiir : mclata snnt bospitia , quae militibus
uiciales prai)e„t. vidc infr. de mctutis ct epidcmet.
J^; Latlcin verba extant m /. 7. 5. 5. in pr. iiifr. de curat.
1) Tiitor feslament.iriiis non satisdat , ut /ac , et d. f. 5.
7 ^ vitlctur innuoiT, tcstamentarios non c.os\ ad satiulatio-
rrncsiaiutam. IIoc lamcii in Gallia non .scrv.anir , ubi omnls ,..., ^. . .,
Tt n.n?il'"""."' '''^'"■- ^°'*^"' ''"'"' consaiig.iinei tiitoris pro- tur. dixi Id le
, ' 'P'"' i»i«lcinni(.itcm , cum omnium boiioriMii s
V. Roland. a Vail. 1. cons. .^j. nwn. .")'). Curalor ad litcni ad iu-
vcritai iiim facieiidum cstne obstriclus ? Bart. ait. Accuiaiiis ncuat '
ulquo ita observari iu Camera imperiali ,
08. Cogi tamcn ait ad salisdationem
loruni obli-
le 1) 1 (»' • -«.-- ^ ./V...V/I <iiu .'.i'/i uiii uiJu- l-i) nota per
"laitT ' 1'" ^"■''°".''" .^*"".'-.^/""- G. "• 3(). Ncq.ie sa(isda:c (■.,,) Sufficit c
icrif ;i n V'^; " ^' '^"'^"' *"*°''' etiamsi ad paupcrlatem (o3) A d.itivo
a ,1 r "^'^' """"■■'• "^' ""'• P^<^^i^ionaUb.\irt. 3. Cdejuiio.
qiicin omncs scqiiuntur
rcfcrt Andr. Gail. -i. obs.
leni pupilli salvam forc. Aliud est ni curatore. glvss. i. ifiu fin
in verlo Venter ., ff. de curat. hon. dando.
(17) Id est , iiuUis omissis.
(18) Ncc cnira isrivata conscriptio , aut notalio siifliccret.
(19) Scriptura in invcntario rcqiiii itur : clpioindc noii anditur
tntor tcslibus boua pupilli .sui probatiinis.
(■20) Lcge 12. Tabularum adgnatorum tiitelam adenali sorliebau-
12. lab. tit. de tut. et cuiat. cap\ de curatorib.
(■>i) IVota peison.is a qiiibns dari tutor , aut cuiator potest.
(■.^?.) Siifticit cnim datum fuisse cx inquisilione.
tulorc
, c„in creatur , cxigi justa de causa pot«t
ii8
I. I B E R P R I M U S
rjuui puljlice conscrihente : et hypolhcca (i) lerurri cu-
raloris uiodis oniuibus adhiljcuda , cfuatcuus rcs possint
furiosi undique utililer guberuari. Dat. Kal. Sept. Con~
itaniin. Lamp. et Ok£Ste VV. CC. Cojnss. 53o.
De lihcris Juriosi , vel demenlis nuptias co/Urahentibus.
28. Idem A. Juliano P. P.
rt^Am dementis (2) , quatn furiosi liberi , cujuscun-
.1 que (3) sexus , possuut (4) legiliuias (5) con-
trahere nuptias : tam dole , quam anie nuptias donalione
a curatore (6) eorum pra^standa (7) : a?stimalione lamen
iu hac quidcin Regia urbe excellcntissimi pra-fecti (8)
urbi , iu provinciis autem virorum clarissimorum earura
praesidum vel locorum Antistitum , tam opinione (9)
personae , quam dolis moderatione (10) , et ante nuplias
donalionis , slatuenda ; pra:scntibus (11) tam curatonbus
dementis , cjuam furiosi , necnon liis , qui ex genere (12)
eorum nobihores sunt : ita tamen , ut nuUa ex hac causa
oriatur , vel in liac E.egia urbe , vel in provinciis jactu-
I3l substanlia^ furiosi , vel dcmeutis , vel mente capti : sed
gratis (i3) omnia procedaut : ne tale hominum infortu-
rium etiam expensarum detrimento praegravetur.
De his qui parentes J. aut liberos furiosos negligunt.
\a AuxnHNT. ut cum dc appell. cog. ^. si quis de
praedictis parentibus furiosus. coll. 8. tit. 16.
al. 12. seu Kovell. 11 5. c. 3.
T Iheri (^i^) Juriosi , cjui curam ejus negligunt prce-
J-^ here , tam exheredationc digni sunt , quani aliis
pcenis legitimis, Nam si quis alius , altestatione ad
eos missn , cum aclhuc negligant , in domum suam
eum susccperit , et procunwerit : ex hoc erit ejus suc-
cessor legiiimus , licet testatus esset etiam iii liheros
sorte : mancntibus tamen aliis testamenti capiiuUs.
§. I. Eaclem pcena pareniihus iniponcnda , si qui-
dem de liheris in Jurore constiiutis curare neglexerint.
De foro clcrici et episcopi accusati.
29. (i5) Idem A. Juliano P. P.
SAncimus , ut nemo venerabilis clcricus ab aliquo sive
clcrico , sive laico ab initio apud bealissimum provin-
ciffi Patriarcham accusetur ^ sed prius (16) juxta saci-a in-
«tituta apud Episcopum civilatis , in qua clericus versatur :
tum , si is suspeclus est , apud Metropolitanum episcopum
reum agat : sed si forte ne ei qaidem accusaiio placuerit ,
(i) Tutores datlvi acl lieec tria cogunlur : Jurare rem pupilU
salvam fore : invcntariiuii conscribere : bonorura proprioruin iiypo-
tLecam pati , /. ult. §. 6. infr. de curat. fur.
(2) Demcns alius est a furioso.
(3) Wullo discriiiiiue habito inter masculos ct fo^minas. v. /. 25.
ir^r. de nupt.
(4) Sinc mctu exhcredationis.
(5) In quibus setas legitima scrapcr requiritur.
(6) Jam sc. conslitulo , aut si nullus cs, curator , couslitui de-
het. l. dif- dc jur. dot.
(7) Nou conlrahenliiun , aut cnratoris , scd judicum , et carura
personarum , quae sequuntur arbitrio.
(8) Dotis , aut donationis propter nuptias quantitatem faciendae
liberis in furiosi pareutis potcstale jjositis judices restimare dclient,
(9) Dos et doiiatio proptcr nuptias constituenda est , habita ra-
tione marili , ejusque uxoris. /. 60. JJ. de jure dot.
(10) Nec enim pequum est universa boua in dotem dari. /. i'i.
J. ^. JJ. de adnnn. et peric. tut.
(11) Dotem pupillo constlluere solus judex noa potest, absente
curatore, nisi ciualor ultro latitet.
(13) ]3os muhcri quoties constituenda , agnatorum praasentia re-
quiritur , nou omuiuin , scd nobiliorunt ac pro.^iraorum.
(i3) Vi.x cst ut id servetur liodic.
(i4) Exheredaxi juste filius potest , si parentis furiosi curain
jiejiexerit : et c contra. v. J^oyell. Ji5, c 3. ^- 12. et c. 4.
ad sacram ejus regionis Synodum accusatum deducat : j
cuiii Mi iropohtano tribus couvenientdjus leiigiosissirais e,
scopis (jui cateris propler ordinationem praeferunlur ,
causa coram tota Svuodo cognoscatur : et si quidem e
quaj judicala eruut , placueriut , ab accusando disceda
Si vero se la)di existimaverit , provocet iliius provim
bealissimum Patriarcham , atque iis , qua; ipse judica
rit , omuino pareat : perinde ac si eurn ab initio judic
esset consecutus : nam (17) contra horum antistitum s
teutias non esse locum appellatioui a majoiibus nostris 0
slitutum est. ■\' Hoc idem servandum est , si Episcoi
ab ahipao laico , sive ab aIi<|uo clerico , sive ab altero
Iigiosissimo Episcopo accusatus sit. Nam (18) ut stal
accusatio ad sanctissimo.s Patriarchas defcratur 5 et ut
cusali iu aliam proviuciam miitantur , omnino prohil
inus (iq) : praeterquam si accusationem quis ob eam r
intuleiit , quod causa illius regionis religiosissimo episcc
commissa fuerit : quo casu licet ad ipsos quoque sanctL
mos Patriarclias deferre accusaliouem. Litn-a; tainen ci
ficjantur ad aliquem ex Episcopis eoruin locorum , ut
causam audiat , ut antea a nobis dictum est.
^. 1. INou vero ei iiceat facere , ut descendant in p
vincias venerabiles clerici , et iminodicas sportulas , di
accusaatur , inferant , (jua in re hucusque peccatura a
cognovjiuus. Neque eniin iu singulas leorum personas (■
plus sexta aurei nummi parte pro sportulii (lari cunci.
mus iis , qui a sanctiss. Patriarchis ac Metropolitanis n
tuntur : aut , si Episcopus missus est , sex tantum at
ex quacuncjue quantitate ac causa , ueque amphus p
beatur. Hoc in Metropolitanis etiam teneat , cum ad
accusatio coutra Episcopum , qui sub eo sit , aut e
provinciae clericum defertur. Nam si in civilibus judi
moderari sportularum (21), et sumptuuni modum cuk
mus , ea(£ue ex lege praestari volumus \ multo magis
ecclcsiasticis accusationibus modura servari sancimus.
^. 2. Enimvero , si remissa causa ad saiictissimum ]
triarcham , aut ad aliquem ex religiosissimis Metropoli
nis , aut ad. aliuin Dei amantissimum Episcopum sent
lia iata sit , quae alicui parti displiccat , ac provocetu
ad Archiepiscopaleui hauc sedem referatur appelIatio,i
qua ( ut adhuc servalum est ) lls cognoscatur.
§. 3. Si vero quis ausus fuerit advcrsus Jisec quicqui
tenlare 5 is quidem omne , quod accepit , cum altero (:
5. 6. quin potest filius patris et matris esse curator, /. 1, m^
/, 2. infin. l. t\. JJ. de cur. fur.
(i.5) Intcrpretatio Antonii August.
(;G) Fori ecclesiastioi gradus notcat clerici : apud episcof
prima accusatio instituenda : ab eo ad raetropolilanum provocat:
ab eo ad Synodnm , ab eo ad Putriarcham , a Patriarcha ad i-
lum : quod uotatu dignum est. adde ^- ^- i"fr- ^"^- j^o^- 6- <■
8. vers. Si vero hoc non. Est igilur episcopus clericoraoa ;
taus Judcx.
(17) A Patriarcha ad nullum apucllatur.
(18) Autor taiiien Synopseos B.tsil. 3. tit. i. cnp. vtat Trxjr
5^», scribit posse quem apud Patriarcham primam accus.itioi'
iastitueie , ac |ielere per literas ejus , dari sibi judicem a locoi'
episcopis : cujus sententia si recusat» fuerit , rursus Patnai'
judicabit.
(19) Potest tamen quis , ut jam diximus , etiam apud Pati •
cliam piiinam accusationem institucre , ac petcre , per literas
dari sibi judicein a locorum episcopo, 3. Eclos;. 1. c. 5. ef
fr. h. t.
(•30) Sportularum judiciahum a clericis praestandarum qualita"
observa
(21) SportuUs modus adhihondus, /, 33, §. 5. snpr. de epis''^
cleric. et t. tot. udr. de sport.
(22) Iino , cum tripio. ^. 24. in princ. Instit. de act. Id i
quadruplo. /, 2, Iiifr. de sport.
CODIGIS REPETIT/E PRyELECTIONIS. uy
nto ei , <jui ncgoliura passus est , praestabit , fietque ec- dis , praeserlim cum hac maxime de causa haec posita est
lcsiasticae multa; suhjcctus apud sanctissimum Palriarcliam, constilulio , poena imminente . si qnis plus accipere ausus
ut rcligiosissinium ^lelropolitanum , f[ui tunc eril eccle- fuerit , aut disfulerit constituere lutelam seu curationem
asticorum numcro ejicictidus. spe majoris lucri : et eo non solura triplum reddiluro
§. 4 I^'''s autcm acliones , sirjuidem ad ecclesiastica ne- omne , rjuidcjuid acceperit , sed eliam ab ipsa sollicitudi-
otia perlinent , necesse fore jubemus , ut a solis rcligio- ne et administratione removendo. Cum antem factffi fuerint
5simis Episcopis aut Mclropolilanis , aut a sacris Svno- tuforum aul curatorum creaiioncs , praesente etiam rclieio-
is , a-.it a sanctissifnis Pali iarchis cognoscantur : si vcro sissinio civitaii.s Ipiscopo , in ipsis sanotissima; ecclesiae
\iliuai reriim controversia sit , voleules (i) (|ua'Stioncm archiis (12) dcponi gesta sancimus : ul sil perpeliia rei
)ud Anlislitcs insliiiicrc , palicmur , invitos (2) tamcn menioria , ct non iniercidat casibus forliiitis curaiioujs ex-
m cogcnius : ciiin judicia civilia sint , si ca adire nia- inde cjurcsifa cautela. His , qua? in magna hac civitate
liiint , lulelis aut curatiojiibiis apud solum clarissimum
Pra^lorem facicndis , ut jam sancitum est. Dat. 5. Kalend.
Aiig. CP. posi CoNs. Lamp.
Dc inhTnipdone prcescriptionis,
3i. Idem A. Joanni P. P.
Sy\ncimus , ut si (i3) quando abfuerit is, qu! res alie-
nas v(
ciiin juoicia civiiia sini , si ca
it , apnd qua; Jicet eliam de criminibus cognoscere
^. 5. Qiioniain vero (juidam sunl sanctissimi Patriar-
ap , qiii in j)rovinciis , in (juibus cxistiint , Metropobta-
irum ofliciiiiii ^cruni • alii pcr lolam Diwccsim , episco-
irum Melropolitanorum , atquc aliorum qui sub eis sunt,
dinaiioncs (aciunl : ea de causa illud observari sancimus,
lod de Mclropolilanis antea disposuimus : is enim jure O nas vel creditori obnoxias detinet , et desideret domi-
flropnhiatws vocalur , (jui in episcopos minores (3) ex nus rei , vel creditor suam intentionem proponere , et non
cris rcgulis cam poteslatcm habet. Dat. i5. Kalend. ei jicentia sit , absente adv(?rsario suo , qui rem detinet ,
'V. CI'. l.AiMP. CoKS. 53o, vel infanlia , vcl furore laborante , et netninem tutorem,
IJe lulorihus , vel curatorihus dandis. vel curatorcm lialicnte , vel in snmma potestate constitu-
3o. (4) Idcm A. Joanni P. P. to , [ eandem reni auctoritate sua usurpare : ] licenlia ei
JAncimus (5) , in curatoribus juniorum , sive (6) pri- detur adire Praesidem proviiicias , libeliunujue ei porrige-
' mae , sive secunds sint octatis , aut alii quidam , qui- re , cl hasc in (juerimoniam deducere , el jntia coustituta
s lex dat curalorcs , siquidcm usque ad quingentos (7) tempora interruptionem facere : sin autem nullo poterit
r(}os ct solunimodo facullales sint juniorum , non Prae- modo Praesidem adire : saltem(i4)ad Episcopum locorum
luin provinciarnm cxpcclarc crcationem , ncqne iinj^cn- cat , et suam manifcstare volunfatem in scriptis deprope-
inaxiniis subjici , jHansidibus forte ncque morantibus in ret. Dat. Conslanlin. Kal. Oclob. post Co.nsulat. Lam-
bibns 1II1S , in quibns piospici curationi contiugit , scd PADii et Orestis W. CC. CosS. 53i.
De eniphyteusi.
82. (i5) Idem A.
ud civitaiis illins Ecdicum (8) [ defensorcm ] aiit stra
^um [ Maglslraium municipalem , ] vel in Alexandri-
clvitalc apud rjus Juridicum (9) , una cum rcligio-
•■"o eju5 Fpiscopo , aut aliis etiam publicis personis ,
sim
lianim copi;un habcat civitas , fieri creatioiips curalo-
s «.mmbus inoccdcniibus quaccuntjue sujier tutorum vel
ratorun) fidfjussionc (10) et secundnm modum faculla-
n constKta snnt : sola jtcrsonarum transmutatione , per
as hav fianl proptcr minorum uliliialem a pwrscnti saii-
one inlioducia : omuibus vidclicct bis sub sola duorum
imismatum (n) [ id est , solidorum ] datione confi
T^IfTcrente domino rccipcre emphyleuma , licentiam lia-
bet cniphyteuta, consignare (i6) ipsum, et Constaiiti-
nopoli quidem in fine triennii contestari id ipsuin apud
m seu tutoriim ; fidcjussorc sccundum mensnram facul- hyparchos [ seu Pi^fectos praetorio , ] aut apud Prsfe-
iiim daio scciindum diclanim personarum judicium : et cium urbis , aut competentem recusantis magistratum ,
aut Pratriarcham , si dominus homo sit potens : in pro-
vinciis autem apud Praesidem , aut , eo non morante \h'\^
apud defensorcin , aut Episcopum civitalis , in qua est is
(jui recusat : et unius ipsorum assumere teslationem : ac
nisi aul sic acceperit canonem , canon solvitur , et lucra-
tur cauonera emphyteuia ctiam sequenlis temporis : et eous-
icien-
'iLlil'; ^^' '" '"'■ ^"^"■; ''" ^'"''''' '^' ^''''■'■''- '"t<^'- volcntcs cuius.
jiKhcus consci.sus csl. l. 9.. m pr. f. de jud.
'1 ~.'"y"r' V"""^" jiKlicl.Mn nci.litnr , ,^c.l a suis j.idicibus.
; l4.y M-rra Djv ju;;TOiVoA(v lvi<rKl-rr^') , ut sit, sensns , Mefro-
/, '.' r .' .'>:"' |H>l'-stalcni l,ab.>t in ininoicm civilatuin ci.i-
.os tu. ,lcf,n.|,oni .onvcuit, c«„. cWv. 1. S. ordo. uer,. me-
Lr- "^f- '^'^■'-1^^'"^- '■ ■'• 5- ^- infn^ff. de n/P. po-
s. inalcr url..u.n al, Ain.niano dicitur : niatcr ct cn,n,l provin-
/• "; P'"' Jf- (I. off'. prorons. Mcliocon.ia vcro malcr vico-
I. V. ^"p- ("/^ 8. Infr.de exact. tribut. nict.oiiolis {j.-ntiutn.
. 5. 1. tn fni. JJ. dc cxius. tut. ubi niinoruiu , inajoruni et
TZrti '.'"'"" ''' '"«^"l'»- De incUojioli i>Iuia , y. (nfr. de
i) Inlcr|iVclalio Conlii.
>) llujiis C(,nsiiiuiionis ars,nimcntum rccitat Justinianus Jnsti-
ite ^tiluwo tulorc $. „ov autcm. ct Tbcopbilus Gra;cc. Mod.
inc iJ'"'"'^ W'^.'' 7'*« ^ixnhxi «\«/«r , cun, dicit , iiunillos et
o innu.t. }'r,ma «las pupilli : sccinda adulli cst. Hujus cnim
> ul.oms cum fact mrnfioncm Juslinianus , 5. „0. autcm. ^.
„„;/ '"' r' ^["'- '''' ^"■/'■«"- ttitor. pupilli ct a.lulti momi-
qu.bus s. facultatcs co. um .Goo. soli.lornm fucri.it , a dcfcnso-
t a.r V ^ ."'•''^'slrat.bus , a Juridico t.itorcs ct curatorcs aeari
i ascno civ.talis Antislite.
; Qui solidi ctiam dicuuluf . §. 5. I,ut. de AtiUano lutor.
(8) Pio diversarum provinciarum idiomatc , ita judiccs anpclla-
bantiir {<?.•<«;, ct ita quoqiie dicmitiir , ISovcU. i5. irspl iK^iKii ^
et Tluofjh. J. .5. Tnst. de AtUidno tut. Juridici , t/« hic , cpx^r,yoi^
ut hic. et ,'». Ilarmcn. 11. c. i9- <'lji intcrprcs pcrpcram |>io stra-
tpgn vcrlit exercitutim duce. Qucmadmodiun pcrpcrain apud Thcoph.
illo loco lcg;!fi,r. Dcfensorcs civilali,m ad.scito episcopo , ct aliis pu-
blicis persoiiis , ■mri.t (Pxrr.yi r, (" AAf|xr^pf /» 7» /»or<r^;xtr , tiito-
rcs ct curalores crcarc : ciim sit sensus potitis : Dcleusorcs civita-
tum , ubi ii fucrint adscito Episcopo, tulores ct curatores crcare ,
ubi nou t-ucrint , 7»% soxi>iyHf r tr 'A\sU'^ps}x ItspuriiKev , hoc
est magistiatus municipales ct Juridicun. Alc.\andri;e.
(9) De qiio v. Infr. h. t. et Jf. de off. juridici.
(10) /. 4. in fn. l. 5. 6. 7.^' de fidejuss. tut. et tit. Instit.
de satisdat.
(■1) Numismata aurei solidi.
(ri) De aichio dixi ad l. g. ^. &. Jf. de pan. de archeotis r.
/. 18. 5- ^o. ff. de mufi. et honor. De Ecxlesire Archivis adde
Nov. 74- c. 4. 5- 2.
(i3) F.adcm vcrb.i cxtant in /.a. m pr. Lfr- da aniiali except.
(i4) /• 21. supr. h. t.
(i,^) h.tcrprclatio Aufonii Ausiustini.
(i(>) Adde /7 in fir.. Infr. di pact. int. tmpt. et veiidit. l. 2,
infin. iufr. de jur.' cinphyt.
I 20
LIBER PRIMUS
(jufc (juo doniinus miuat per (estationem pelilum : exinde
elenini , non aiitem ex pra;lo,'rilo lempore accipiet , et post
triennium (i) post altestationem ejusmodi indevolum em-
phjleutam expellere poterit.
De sccnicis mulicrilms ct cle nuptiis.
33. (9.) Idem A. Ubiqne lerrarum constitutis Episcopis.
SAcram fecimus constitutionem (3) , nemini permitlen-
lo^s , neojue invilam mulierem aucillam , aut liberam
in scenam , aut orcbcstram pertrahcre : neojue couverti
volentem , probibere eam ejus fidejussores , quasi sup^er
Iioc ipso cerlum auri modum proniissum repetendo : sed
&i quid tale factum fuerit probiberi liaec et a clarissimis
provinciarum Pijesidibus et a civitalum religiosissimis E-
piscopis constituimus , dantes iicentiam religiosissimis E-
piscopis una cum clarissimo provincia^ Praeside , etiam in-
ritos (4) Irahere ad se eos , (jui compulerint , aut qui nm-
tari , seu converti ab ea actione prohibueriut : et publi-
cam quidem fieri eorum substantiam , ipsos vero civitatc
expelli. Si vero qui provinciam regit , ipse sit , qui eas
compulerit , aut a pra^dicta actione conversionem seu re-
sipiscentiam prohibuerit : damus licentiam , et solos reli-
gicsissinios Episcopos adire eam , qua; talia patitur , aut
ejus fidejussorem , hunc vero ( Episcopum ) adversari (5)
inagislralum habenti , et non permittere injusle agere :
aut si minus fuorint ad id exec|uendum potentes , indicare
id nostro Imperio , ut a nobis competens exerceatur pcB-
na 5 fidejussionibus simul lilierandis , et fidejussoribus in-
demnibus conservandis, licenliam dantes conversis (6) hu-
jusmodi mulieribus liberis et ingenuis existentibus ad ma-
Irimonium transire logilimum , eliamsi conligerint hone-
stissimis dignitatibus qui illas duxerint , decorati non am-
plius indigentibus imperialibus ro^scriptis , sed sua potesta-
le nuplias celrbrantibus , nuptialibus nimirum inslrimien-
tis omnimodo inlo^r ipsos faclis. Eademque et de filiabus
scenicarum constituentes.
5. !• llanc autem dictam constitutionem , et in quin-
to (7) libro omnium constilutionum hujus scil. nostrse
pieiatis cognominis libri , ad civiles inagistratus rescri-
ptam , posuimus. Quoniam enim oportebat per praesentem
sanclionem et vobis ubique terrarum positis religiosissimis
Episcopis hsrc facere manifesta , propterea congregantes ,
quae ad ipsam perlinent , expositione latiore sancita etiam
eandem divinam constitutionem fecimus etiam ad vos , ut
gacerdolalem conservantes reverentiam , et contiuentiae stu-
diosi , hsec custodiatis : tam magni Dri metum , qui
impcriale/n indignalionera, si ofuid hoium praeto;rraiserit
consideranles. Dat. Kal. Novemb. CP. D.\. Jusdn. \
el pAUi-i>o Couss. 534.
De ludis et spedaculis.
34. (8) Idem A. Epipbanio sanclissimo Archiepiscopc
hujus felicissimae urbis , et universali Patriaichae.
C^^Ertissime crediraus , quia sacerdoium puritas (9) ,
i decus , et ad dominum Deum et Saivatorem nostru
Jesum Chnstum fervor , et ab ipsis missae perpetuae p
ces (10) , multum favorem uoitrae Reipub. et increrr.
tum prffibent , per quas datur nobis , et Barbaros suL
gare , et ia dominium redigere illos , quae aatea noa <
tinuimus : et quanto plus rebus illorum accedit honesti
et decoris , lanlo (11) magis , et nostram remp. aug.
crednnus. Si euim hi praetulerint vitain honestam , etr
dique itreprehensibilem (12) , et reliquum populura
struxeriut , ut is ad illorum houestatem respiciens mu;
peccatis abstineat, planum est, quod inde et auimae omni],
mehores erunt , el facile nobis tribuetur a raaxirao Di
et salvatore nostro Jesu Christo clementia conveniens.
§. 1. jHaec igitur nobis speculantibus nunciatum e-;
prajter commuuem reruiu fidem , quosdam ex revereoc.
simis diaconis , itemque presbyteris , ( nam eo amp):
eliam dicere erubescimus (i3) , Deo amaniissimos , nea:
Episcopos ) quosdam , iuquam , ex his non verentur, i
quidem per seipsos ,cubos (i4) , seu tesseras contrectar
et adeo pudentum atoj^ue ipsis eliam idiolis (i5) a no
frequeuter inierdictum spectaculum (16) parlicipare : {
vero talem ludum non accusant , sed vel communic.":
lacientibus , aut sedent spectatores actus indecori ; et S|
ctaut quidem cum aviditate omnimoda res omnium rer
importunissimas : sermones vero audiunl blaspheraus (i'
quos in talibus necesse est fieri : polluunt etiam suas n
ims (iB), et oculos , et aures sic damnatis et proiiib
ludis : aiii vero ne^jue obscure , aut latenler , aut etp
rura (19) certaminibus se immiscent : aut etiam inviti
aliquos super equorum profligatione aut victoria , vel j
seipsos , vel per aiios quosdam , ut quia non decenter ■
lia ludant^: aut scenicorum , vel thymelitarum (20) sj
ctatores fiunt ludorum , aut earum , quse in theatris c
tanlium ferarum (-21) pugnae fiuiU , neque cogitant , que
admodum ipsi vel his , ojui modo et recens ioitiati suc
et adorandis mjsteriis dignati , ipsi praedicunt , Ut abt
(1) h 2. vers. sin autem. Infr. de jur. empyt. bienaii in casn
legis 56. in Jiii. Jf. locati.
(2) Interjjrctatio Autonii Augustini.
(3) /. 14. supi: /i. t. l. ult. infr. de nupt.
(4) De servili silcntio episcopormn v. l. 26. 5- '• suyr h. t.
(5) Theatri , sctnae ct spectaculorum vitiis episcopus mcderi
oportct.
(6) Mimnc , aut scenicae mnlicres ab hujusmocJi vita possuut di-
scc-dere , eoque facto impuue nubere honestis viris. Nvycll. 78. c.
3. Noyell. 117. c. 6. el ita abrogari videtur /, 7. infin. infr. de
incestis. et inuiil.
(7) /. ult. infr. de ntipt.
(8; Intcrprctatio Coutii.
(9) Puritas auinii in Episcopis requiritur.
(10) Muuus episcopi precari. i. '^i. in print. Supr. de episc. et
cler. Prcccs e]u.scoj>i reijiublicK utiles.
(ii) Aot'. 1.33. e. 3. injin.
(12) A'vj5r<'A);T7fji , ut hic , ct 1. Tim. 3. ». 2. liviyKXyiroy ad
7it. i. vers. 6. 7.
(i3) Omne anuni vitium tanto conspectius in se CrimeQ Labet ,
quanto major cpii pcccat liabctur.
(i4) Gubi , ic.sscrffi, et alese cleyicis , ct episcopis interdicanUir.
/. 17. auth. Interdicimus. supr. dc episc. et cler. l. 26. Siipr.
t. Nowelt. 123. c. 10. in mad. Noi'. Leon. 87. et can. apost. .
et 42. lidera To&Klt,Hv ., id cst , tabulis kidere prohibcntnr. 3.«Sj
Basil: i. c. 16. Vcpi TX^Ki^ivruj iy.KKr.a-ia^iKly) wpijiiVs;:; > tX^
Jox©^ alcatorum susccptor. v.Cujac A>v. i23.c. lO.Golh. Adde ci
clerici extr. de iita ct honest. cleric. cap. 1. cxtra. ne cler.
monach. ViUagut. pract. criminal. 1.3. til. de Inquisil. ca^J. 8. c
cius. 6. Ans.
(16) Id est , privatis ; et laicis.
(16) Ecclesiasticis personis non modo alea non licet ludere , •
ncc iudeutes spectare.
(17) Blasphemi.e aieam consequi soleat , /. 2. vei^. non Uct
l. ult. in pr. Infr. de a/eatoribus.
(18) Ludus nefarius , in quo et maniis , et oculi ct aures hoi
num pollr.uutur.
(19) De qmbus vid. l. 3. infr. de spectaculis.
(io) J)e thymeUcis alibi dixi.
(21) Multo magis eorum iu quibus homines inter6ciimtur. H
omnia non moL<o ad bcatam v'tain nihil confenmt , sed cti.ini
cent plurimum. vid. I..)ctant. 6. cup. 20. v. Tert. lib. de */?«<
culis , Lipsuim lib. de g/adiat.
CODICIS REPETITiE PRyELECTIOMS.
I 21
nuncienl cuhersarii clcvmonis (i) cultui , el oninihus poni-
i)is ejus (fuarum non minima pars talia speclacula iiunt.
§. 2. Ssrpo quidem ipsis talia cuslodire dcijcre pra;dica-
vimus : vidciJlcs aulcm dc his faclam nobis rclaliouem ,
in necessitatem incidimus ad pra?sentem veniendi lcgem ,
tum proplcr iioslrum siipcr rcligione sludium , tum eliam
proplcr sacerdolii ipsius siinul , ct communis Keipuliiicie
utililalem.
%, 3. Et sancimus ncminem , neque diaconum , neque
presbyterum , ct mullo magis , rreque Episcopum ( rpiod
ijuidein , el incrcdibile furte vidcri possit 5 ut quorum
in (2) ordinationibus preces (3) ad Bominum miltun-
tur Christum Dcum nostrum , ct invocatio sancti et aiJo-
randi lit spiritus , et corum capilibus (4) , aut manibus
imponuntur sanclissima (5) eorum , qua; apud uos suut
mj^sterioruin , ui scil. ipsis sensoria (6) omnia iastru-
'nenta pura fianl , et consccrcnlur Deo ) ncminem igitur
Imrutn audere de ca;tcro , ct post divinam nostram legem,
lut cubicare (7) [ i. e. lcssoris , seu aleis ludere, ] ([uo-
.;uniquc alcai gencrf , aut Jiido , aut ita ludcniibus com-
nurncare , aut conversari , aiit una recreari , aut una cum
^is agere , aut eis tcslimoniu/n perliiJjere , aut interesse
)lcI)i.'iJs Jiujusmodi spcctaciilis , qu;c prius diximus , aut
piid eorum , quo; in his proibenlur , facere , sed omni ad
Ila participio in postcrum abstinere. Quod enim pra^ces-
iit jam , tametsi (8) eliam inquirere oportuerat , nec pai'-
iciparo indecentcr oportebat , tamea proptcr Iiumanita-
ein (9) indulgcnius , pra;sentis legis observationem omni-
3US in postcrum injungejites tempus. Decel enim ipsos je-
uuiis et vigiliis (10) , ct meditalionibus , seu exercilalio-
iif)us in divinis oraculis , et pro omnium salule fundea-
lis vacare precibus : at (11) eos , qui talia non reiique-
'int , nec cessavcrint , omnino polluta et prohibita con-
reclare. -^ Idem enim eliam sancimus, et in reIi([uos cle-
icos , (' subdiaconos nempe , et leclores : ) ([uaado e£
|>si (12) sacraj mensa; (r3) , et omnis circa sancliss. ec-
desias ornatus conslituli sunt ministri et opcrarii , et sa-
'ra cnntreclantes eloquia : duin sacras noI}is ex sacris no-
Iris i)il)liis illi (i4) quidem legunt scripiuras , Iii vero
iv-mnos et odas canunt.
5- 4- Si vero qiiis de caetero tale quid faciens deprehen-
us fuerit, et delatus fuerit id vel in Jiac ielici civitate
iia? sanclilali , vel in provinciis sub ipsa positis , Deo
muuissiaiis Mctropolitis et caiteris Episcopis , quoruin
rdinationem tuae beatiludinis facit thronus , et talis qure-
dani supervenerit accusatio , aut diacono , aut presbjte-
ro , et multo inagis Episcojiorum Deo amabilium cuidam :
tuam hic bcalitudiuem , ct in provinciis positos iub te Dco
amantiss. IMclropolitas , et , qui sub ijjsis sunt , E{)isco-
pos , ha?c cuiJi diiigenlia omni sccundum ordiiiationis or-
diuem quserere , el [jcrscrutaii , nci^uc defuncloriam lace-
re inquisitioncm , sed ct tcslcs fidc dignos audire , et per
omnem viam procedere ad erucndain vcrilalcm , sicut enim
i[3sis talia inlerdicimus , ita et calumniam (i5) peti a qui-
busdam vetamns : et si , undique discussionc diviuis pro-
[Josilis cloqujis facta , vere se haljcic accusalio a[>oarue-
rit , ct convictus fuerit diaconus aut presbjler , vcl alea-
tor esse , vel alcalorum parliccps , aut talibus adsidens
vanilalibus , vel praidiclis inlcresse speclaculis , aul cliara
forte aii([uis Deo amabilium E[)iscoporum ( quod quidcm
neque eveaturum esse coniidinuis ) prorsus talis cujiisdani
particeps (i6) esse spectaculi, aul cum aleatoribus una se-
dere et dis[3ouerc ac pacisci , aut spoasioncs facore de coe-
tero ausus fiierit : eum mox a tua beatitudine , aul (i-^)
a 3Ietrop(jiita , aut Deo amantissimo Episcopo , sui) quo
ordaiatus Cat , si quidem aliquis praedictorum sit clerico-
rum , a sacra separari (iH) iilurgia , imponi aiitem ipsi
canonicam pcenam , et definiri tempiis intra quod conve-
liiat ipsum jcjuniis et supplicationibus iitentem , raa<'num
jiro^oitiari Deum supor laii transgressione : et si per d.-fi-
nituin tem[3us , qui talem pcenain suscepit , maneat la-
chrjmis et poeaitoatia , et jcjunio et ad Doruiiuim Deum
oralione , remissionem delicti cxorans , coafiisiiin cuiu
cui sul)jectus est , hoc diligealer cognito , el solicite re-
quisito , commuaem quideia pro ipso oralionem fieri cu-
rabit , el cum omni diiigonlia injunget J[)si , ut postea a
tali sacerdolii dedecoralione abstineat; et si putaverit ipsum
suiTicieater ad ptenilenljain venisse , tunc sacerdotali eum
restituere (ig) dignetur clementisc : si vero et post excom-
municationeai iaventus fuerit neque vera pffiiiilenlia usns ,
ct alias etiam aspernalus eam rem , et maaJfcste ab ad-
versario diabolo mente Jnescalus , Jpsum quidem sacordo.s,
sub quo degit , sacris eximat calologis , omnino eum de-
ponens : ille autem non amplius ullo (20) modo lic.entiam
haboat ad saccrdolalem venire gradum : sed si quidem ha-
beat facullates , civilalis jJIiu» cui.iam , m qua consecratus
est primum , aut si aon habeat curiani ea civitas , alia
cuna proviuciaj , quas jnaxime indiget curiali , accipiet il-
lum ia posterum curiie (21) cum suis facultalibus servitu-
rum : si vero iacuilates aon habet , oilicialis in posleruin
(i) Spcclacnla ficntniiini daemonmn ciiltus , et ponipK : qiio no-
line dctostanda. IVrtullinniis cx Davidc d. l. concilia iinploi-um ,
lam p.'C(Mtornin, ot catlictham pcsliiini appcllat , ilHs rcspundens,
III ncyaliaiit millibi iii scriptiiia rcporiri , Non ia circum ibis ,
"•n in llicatrLim : at;oniim intiims noii sptctabis. adde disi. 23.
• his. 3.
(2) Kpiscopi pr;vciintc oratione cligcndi. Act. i. \>. 24.
(3) Fiunt etiain jojiinia. dist. 75.
(4) Addc dist. V.3. c. cpiscopus.
.(■') AytuTocTct 7C0» rup ^u,i\; fxir))piv»- oleum iutelligit et un-
lonom.
(fi) Ai-j^>i'p:xi scnsus.
(:) Kvisu.jy.
(8) Praitoritis dehctis faciUus in(hilj>ctur , qnam fuluris : sed et
;a!torili dolicti [lactio admittitur , fnluri aoa xqnc. l. ^r. L 4.
de pact. / J t
(9) xVoi'. r>. cfip. 8. in pr.
(10) Addc .To.'. i3'.. c. 6. alii lcgunt uyycix;.
(n) Ita vcrtcre debnit , at noii hiec rolinqucntcs.
(li) Id cst , s.ibdiaconi , nota siibdiaconi ollicuim. 11. dist c
''■"t- '• ''S''^- '»r"'^'''Coni. addc Dnar. 1. de sucris i\.
(il) Ito«? T;3CTf^,,-. huc loferi visionom Antouii ma"ni , aua
Joni,l\ , = ' -1
li^Ky ToaTt^x» a niultis subverti vidisse scribitur , teste Sozomsno
6. fnst. 5. in Jin.
(li) Leclio est corrupta. Loquitur aiilcm Tfi/ avacy «pu • de le-
ctoribiis ; id itaque vult , Lectoris officiuin in Ecclc.~ia fiiis,c . ft
e.^ Bibliis scripturas Irgere , ct hymiios (t odas caneie. Eo iDiinore
Juliaiius cogiionicato Apo.-lata , quondam fuiictus est. Theodor. 3.
c. i. Et Iccloris qui.Lin vidi tnr gcnoralis ap])cl!atio : pi-.jprie suin-
pla , pvoiiiinciatorom signifioat : alias , moduLilorcni , qui cantor :
aJ) co picecentores , succentores , concenlores. ii. dicl. c chros.
vers. lcclores, et seq. post id munus ad subdiacnuos tranvlatmn vj-
detur. 7. Isidor. 4- '"• clar. liist. 21. vol hoc Ju.-liniauiis vull :
subdiaconos sacra Liblia ctidni,i nolii.t kgere : lcclorcs vero hy-
luuos caMcrc.
(i)) A . /. 1. ihfr. de calainniatoribus. adde et 1. quce<t. 8.
(iG) Aicffi parti.-Lps cousetur qiii non ukhIo ludlt , s«.i.l qui cum
aicatoribus scdit , qui paciscitur , qui sponsiones facJt.
(17) Clcricus alcaior potest dcpoui vei a Patriarch.x , vcl a me-
tropolitano , vel ab Epi.-copo.
(18) PaMa Ecclo!.tiastioa , privari litnrj;ia.
(19) Cloricus e.vuictoratus justa de caus.T re-=titui pitcst.
tfio) Clorici in perpetimm cleiicatu privari possunt.
(21) Id vidoLnr a)>ioyari Xov. Lcon. "• ct 8.
12.2
LIBER PRIMUS
fiat provincialis oiTjcli pro (i) eo , quod ante fuit sacra-
liis , (l cam ob rom quod Dei ofiicium dereliquit , erit
oilicialis provincialis , jjanc sihi lurpiiudiiiem pro prislino
honore imponens.
§. 5. Uffic igiiur omnia sancimus in Iiac quidcm felici
civilate tuam custodire sanclilalem , cl siifgularum Eccle-
Siaium dclcnsorcs et occonomos (juibus cun« erit liaec in-
quirere , et denunciare , et conviclos privare dalae eis a
sancfis Ecclesiis annonae erogalionc : in provinciis aiilem,
qui sub tua ordinati sunt bcatiludiiic , Dco amantissiini
Melropolilse 5 ad Iiacc etiam , qui illis subsunt religiosissi-
mi episcopi , et eorum Ecclcsiccdici (^2) et ceconomi (3)
et ipsi ad eundcm modum qui prajdictus cst , re uteules ,
et sacram venerationein undique irreprcbpnsibilem et in-
culpabilem custodientcs , conservabunt quidem ista : ut et
gloriosissimi sacrorum nostroruin piffitoiiorum praefecti
( dicimus (4) autcm orientis cum subditis gcntibus eorum
jurisdictioni , item IUvrici , atque eliam Afrorum praee-
mincnles dioscesi ) et parentia eis olficia et clarissimi pro-
Vinciariim praesides et civitatum defensores : ipsi quidem ,
qui maximos magistratus gerunt indignationem nostram
subverentes , officia autem non obsecundantia ipsis , decem
auri librarum expertura poenam , prsesides vero provincia-
les majores pariter et minores , et obtemperantia ipsis of-
ficia et insuper civilatum Defensores quinque auri libra-
rum poenam meluenles , si ha^c cognoscentes , non adnun-
ciaverint et ipsi sacerdotibus , ( id est , aut Deo amabili-
bus episcopis , aut sanctissimis Metropolitis , aut uniuscu-
jusque dioeceseos sanclissimis patriarchis , secundum suam
cuique regionem , ut ipsi lia^c intelligentes , secundum
quod antea definilum esl , omnibus se opponant et resi-
stant ) et postquam ab eis , is qui harum rerum convi-
ctus fuerit , deposilis fuerit , non curiaj (5) civitatis aut
officio eum tradi curavcrit : et gloriosissimus prafectus bu-
jus felicis civilalis hsec custodiet, siquidem in hac peccetur
regia noslra civitale, una cum obcdiente ipsi officio, ipse qui-
dem indignationem uostiam subverilus , ipsius autem offi-
cium decem librarum auri metuens poenam.
§. 6. Verum ista quidem nos lcgislationis modo confe-
cimus. Jllud vero in confesso est : quia nobis quidem con-
secrata sunt Deo pro sacerdotum ipsius honestate. Si vero
jpsi transgressi fuerint ea , quas sunt ordinata , et dissimu-
lent, et non vindicent : sed quadam videlicet humanilate
non laudabili capti fuerint , praeter ccelestes (6) poenas ha-
bebunt et ilhnc condemnationem quT. illis in ipso Dei re-
praesentabitur tribunali , quae indecentem dissimulationern
arguet et vindicabit. Si vero et aliquis civilium magistra-
tuum majorum , aut minorum officiahum , aut defenso-
rum , aut cum hsec didicerit , non judicaverit , aut cum
vindicare liceret , neglexerit , aut rem mercede prodiderit
sciat , quod prreler interminatas a nobis poenas babebit el
a maximo Deo nosiro poenam sequenlem , et obnoxius eril
execrationibus omnijjus , quaj sacris continentur libris.
§. 7. Sicut autem bscc nobis ob nihil aliud , quam cl
Domini sancita siinl cultum , sic et hoc addiraus , ut in-
quisiiiones cum summa diligentia flant , et ne (7) quis ca-
lumniator insurgat in aliquos aut laho accusaturus , au
falsum tcstimonium laliirus his de rebus : sicut enim sa-
cerdotibus , si quid tale cgerint , tales imposuimus pcenas ,
ila et his , qui calumniarr ipsos tentariot , ex coelo et le-
gibus nostris pcenas imminere volunius , si accusationc
caqita , seu adnunciatione aut persequi noluerint , aut per-
severare in hwjusmodi accusationibus non quivtrint. D.
Pr. Non. Nov. CP. Justijsiaino P. P. A, iv. el Paulinc
V. C. Couss. 534.
T I T. V.
DE H^RETICIS (8j ET MANICH.EIS (9)
ET SAMARITIS (lO).
De prmlcgUs et muneribus.
1. Impp. (11) CONSTANTIN. [ CoJJSTANTIUS et CoNSTANS '
ad Dracilianum [ Prsefect. (12) Lrbi. ]
PRivilegia (i3) , quae contemplatione religionis iiidult;
sunt , Catholica; taiitum legis observatoribus prodessc
oportet. Haerelicos non solum ab bis privilegiis alieno;
esse volumus , sed etiam diversis muneribus constringi e
subjici (i4)- P. P. Kal. Septemb.
TINO A. VII, et CONSTANTIO CoNSS.
In Authent. de privileg. dot. hae.
vers. quia enim dedimus. coll.
seu Nov. 119. c. 1.
/Tcm prhUegiwii (i5) dotis , quo niulier crediiorihv
tempore priorilms antiponitur , nec non de lacitii hypo-
thecis , et alia oninia niulieribus a lege dala , claudunluT
his , auce Catholicam non participant communioneui .
Ut omnes hcereses perpetuo cjuiescant. i. Qui
dicuntur hceretici.
2. Impp. Grat. Valfntin. et Tiieod. AAA. ad
Hesperium PF. P.
OlMnes (16) vetitae legibus divinis et imperialibus con-
^ stitutionibus baereses perpetuo qiiiescant. -l- Nemo (17)
ulterius conetur , quae repererit profana pra^cepta vel do-
cere (18) , vel discere : Nec Antistites eorundem audeant
fidem iusiuuare , quam (19) non babent (20): nec mioi-
Generasto , Constan-
326.
mul. §. quae igitur,
8. tit. ro. al. 5.
potest.
. Supr.
de
(i) Mutari militia Ecclesrastica,, seii sacra in civilcm
ip.) Ecclesicfdici , de quil.us ad"de /. 42. ^. q. in pr.
Episc. et cleric. ^ 3 y r
(3) I. (jucBst. 3. c. saluator. 8.
(4) V. Infr. de off. yrcFf. prcet. Orientis et lllyr. et tit. de off.
prcBf. piat. Afric.
(5) 5. 4. uijm. Supr. h. t. ct T^oi/. Lcon. 8. in fin.
(6) Solent injperalore.s Episcopis ccelestes poenas primum , deinde
tfumanas proponeie ac ininari
0) V. 1. c,. 8.
^(8) _^i6. C. Th. -1. 5. Decr. 7. 5. Srnop. Baiil. 2. c. -rspi
Ki/jfT/Jtiuv 4- et 6. Harm. 11. adde iVbc. 45. Nou. 109. A^oi-'. i32.
I. Papo. Arre.it. 2. Clar. .''.. sent. 5. hceresis. Boss. tit. 27. Gotli.
VkIc eham Menocli. de ailitr. pid. cas. 372. Brun. Iract. de hce-
ret. S. L.
(9) I. Ecl. 1,
(10) Niwell. 45
C. 2... irsfii ijia.ri)(^aiuv
in pr. lay. 144.
(11) Iinperatori Constantino M. sc. tribuenda , ut C. Th.
(12) Id abcst a C. Tlieod.
(i3) /. I. C. Th. de fiosr/ticis Kb. 16. Ecclesiasticis data privi-
legia ad licereticos non pertinent. Novell. 109. c. 1.
(i4) Sic alibi , Noi^ell. l\i. hnereticos odio prosequiinur.
(i5) De qno in l. 12, Irifr. qui potiorcs. adde iVoi'. 109.
(16) Sumpta ex initio /. 6. C. Theod. h. t. ad /frsperum.
(17) Sumpta cx /. 24. C. Theod. h. t. ad Eufuiuin prcef. prat.
(18) Eadcm culpa est , prohibita discere ac docerc. /. 8. Iitfr.
de inalpfic. et math.
(ig) Nemo fidem anntmciare potest , quain non habet. Nemo
creare episcopum potest , qui ipse episcopus non est , iG. C. J""
5. /. 22. /. 24.
(20) Hinc consequL voluut glossograpbi dcnarium falsura non esse
denarium : vide Doctor. m l.eleganter. ^. sed cjui repjvbos. ff. cie
pignor. (tcl. atque iti etiam decidit Bartolus in l. lecta. iii prine.
ff\ ii ccrt. petat. repiobain pecuniam bou liberare solyenlcm. Mod.
CODICIS REPETIT^ PR/ELECTIONIS.
slros creare , qui non sunt. Nec pei- connivenliam Judi-
cantium , omniumqne quibus per constituliones paternas
supcr Jioc cura mandala est , ejusmodi audacia negligalur,
et crescat.
J, 1. H(ereiicorum (i) autem vocabulo continentur ,
ot Jatis adversus eos sanctionibus succumbere debent ,
(jui (2) vel levi argumento [ a ] judicio (3) calJiolicae
religionis , el tramite detecti Juerinl deviare. Dat. 3. Non.
August. Mcdiolini , AusoNio et Olybrio Cokss. 3jg.
De locis. 1. De litaniis.
3. Impp. Arcad. et Honor. AA. Clearcho
Pra^lccto nrJji.
CUncti (4) Jianrelici proculdubio noverint omnia sibi
loca adimenda (5) esse : sive sub colesiurum nomi-
ne tencantur , sive diaconica (6) appeJJenlur , vel etiam
decanica (j) : sivc in privatis sndiljus , vel locis Iiujus-
modi coetiJ)us copiam pra^bcre videanlur : his a^dibus , vel
locis privatis , ecclesise (8) Catliolicae vindicandis.
§. 1. Ad Jioc inlerdicatur Jiis omnibus , ad lilanias (9)
Jaciendas nocle , vel (lo^ die proplianis coire conveuti-
bus:sfatuta videJicet condenmalione centum lihrarum au-
ri conlra offjcium suhlinjitalis tuae : [ vel Praesidiale, quiu-
quaginta , ] si quid Iiujusniodi fieri veJ in publico , vel
iu privalis acdibus concedaiur. Dal. 5. Non. Marlii Ar-
cADio IV. et HoKoitio lu. AA. Co«ss. 396.
Ve k^ihus et morihus. 1. De puhlico crimine. De pu-
hlualione honor. 2. De lihcralitate et successione. 3. De
donaiione et contractihus. 4- De morte et memoria rei. 5.
Dc ultima ^'oluntale. 6. De liheris ., de pienitentia. 7. De
his , qui hivreticos recipiunt. 8. De sen^is luereticorum.
4. lidem et Tiieod. AAA. ad Senatorem
P. Urb. (i,).
Anichaeos (12) seu Manicha;as vel Donatistas (l3) mo
ritissima severilale persequimur. Huic ilaque homi-
I 23
M
num generi nihiJ ex moribus , nihil ex kgibus commune
sit cum cateris (t4)-
5. I- Ac primum quidem volumus esse publicurn (i5)
crinjen : quia cj^uod iu rchgion^ni (iG) divinam commilti-
tur in omnium fertur injuriam : quos bonorum etiam
[ omnium ] publicalione (17) peisequimur.
5. 2. Jpsob quoque volumus aiiioveri ab omni libtrali-
lale (18) et successione quolihet tilulo vcnifnte.
5- 3. Pra^tcrea non donandi , non ernendi , non ven-
dendi , non poslremo conlrahendi cuiquam convicto reiin-
quimus facultalem.
5. 4- I" (19) mortem quoque inquisilio (20) extenda-
tur : iSara (21) si in criminibus Majestalis lieet momoriam
accusare deluncli , non immcrito el hic debet subire [ la-
le ] judiciura.
$. 5. Ergo et suprema ilhus scriptura irrila sit (22) :
sive testamento, sive codicillo, sive (23) epistola : sive (24)
quolibet (25) alio genere reliquerit volunlatem , qui Ma-
nicliaeus luisse convincitur.
§. (j. Sed nec fiJios Iiercdcs eis existere , aut adire per-
miltimus , nisi (26) a palcrna pravitale discesseriut : De-
licti enim veniam poenilentibus damus.
5. 7. In (27) eos eliam aucloritatis nostrae aculei diri-
gantur , qui eos domibus (28; suis damnanda provisione
defeudunl.
^. 8. Servos insuper extra noxam esse volumus : si do-
minum sacriJegum evitanles . ad Ecclesiam Catliolicam
scrvilio fideJiore transierint. Dat. 8. Kal. Mart. Ronuc ,
HowoRio VII. et Theodosjo n. AA. Cowss. 407.
Si donnnus tempomlis fcrn/ni suam purgare ncglexerit
ah hcerelica pr.ivilatc.
Nova constilulio Friderici Imperatoris de statut. et
consuet. §. si vero dominus. coUat. x.
constitut. fin. pag. 744-
C/ vero dominus temporalis recjuisitus (29) et admo-
^ nitus ab Ecclesia terram suam purgarc neglexcrit
0) Lex est 28. C. Theod. ad Aurel. procons. Asive.
(i) Hacrcliciis cst , qui lcvi arguinento a judicio et tiamile Ca-
kl.olicae jcliiricius dcvial : nt liic , oinnis non ortliodoxus , vid. l.
12. ui pr. Infr. h. t. aliain dcfiiiilionem vid. in JSovell. 109. in
pr. uars. harelicos , caus. i\. (jucBst. 3. c. hmresis 27. et seq.
Ccrlc a pertinaci spuitu et opinioiic singulari haeretici dicuutur. v.
rcrt. /(6. de prasc. His affines schismatici : inter utrosque tamea
ahcjuid intcicst ,. caus. il^. quwst. 3. c. iuter h<xresini. 26.
n\ / o^^lT a^ '"'"^' ' "^'^' ^ dccrctis ct canonibus conciliorum.
U) IJ C-. Jheod. h. t. adde Noi^. 37. et 182. /. 2. Supr.
Ae siun. Tnn. '^
(5) 16. Theod. 5 3o. /. ,.5. Supr. de Episc. et cler. l. 5.
Infr. dv pagan. ct Sumurit. No^eli. 3,. 5. nulla. NoCetl. i3i. c.
I4. iAot'. 1J2.
(6) C. I. Synodi Laodiccn«^ ,'v ^J itxKD»r<u. In decaDicis ha-
bentur ctM.vcntus , ct iu ca cliam coi.j.ci solent rcs prscliosse. vid.
Lujac. ad Nou. 79. c. 3. ^
(-) Dccanonica /. 20. C. Theod. /. .6. tit. 5. De dccanicis
Vid. qiKC scnpsi ad Aof. 79. c. 3. in fin.
(8) Fisco nostro adcoriioiandis ; ila lcpitur d. l. ao.
(9) Litaniain facici.dam d. t.xo. Lita.nre sunt preces , quag rd
die vd nocle fiunt. Ao... -23. c. 32. vd .nocessus sacri.
(10) \iA mtcrdiu. d. l. 20.
(n) /. P. C. Thead.
(li) /. 4o. C. Th. Ii. t. Manichaei a Manctc vd.it nova ct ino-
..nata prodisK. in i.unc mu..d..m dc goncrc Pcisico prod.crunt.
i. rSi', ^'"'"'"■"^ C. Grrg. Fulgc.ti.is ,. ad Tras.m. Mane,
^ Cl.mto carn.s , l-^nlas.am c.clorc inah.il , quam naturam : de
Man.cb^.s v.d. Auj^ust. 10. Kpiphan. 2. tnm. ^, W. 66.
y,{ r' • '^"K"*'' ""«• a. adi^crs. Donatistas.
(ih) Lt.am hificticis.
(i5) Manetis hsresis ct Donatl puHicum crimcn cst.
(16) Rcligioni illata injuria ad omn€s perlinct.
(17) C.tduiitae Jisco ? non cedunt , scd proximis ad secundum
usqne sr^duiii.rf./.^o.idem quoque exslare in Ras.licis refert Cujac.
i2.ol>s.3u.So\os iibcros postca excipi animadverti in/.i5. infr. h. l.
(18) Ma.iichaei ct Doi.atisfae donalion.ira et seccessionum" incapa-
ces. De Dunal.stis vid. Augusf. contra x. cpiit. Parmeniani , /.
5.J. C. Th. dc hoereticis.
(19) Id cst, pojt uiortem. 6. Harmen. i\. Goth. Licet oidinarie
criin.i.a inorialitate cxtii.guantiir, tair.cn hic est casus, quo poH innr-
tem accusatio institiii polcst. Adde /. ult. (f. ad leg. Jul. majest.
/. ex judiciorum. Jf. de accusat. t. uk. infr. Si reus vel accwio-
tor. t.Aposiai. infr. c!e ApostiU. dc jiire Canonico vidc can. ult.
caus.bZ. q. 2. cip. si quis. 5. extr. de haretic. can. ne quid.
dist. 88_Crt/i. placuit. 24. q. 4. can. si Episcopum. 17.7. 7. Ans.
(20) E\coiniuuiiicantur cliain nonnuUi post mortem. 24. q. 1.
can. sane profrtnr. 6.
(21) Aigumentiim a niajesLile terrcna ad ccelestcm suraptoin
obscrva.
(22) Dummodo defucrint projimi ad sccundum gradum. v. Cu-
jac. 12. obvcrs. 3o.
(23) /. ult. infr. familice ercisc.
(24) Ultimne voluolatis pli.rcs sunt spccie», vid. Manticam i. de
coiijecturis iiltimariini i-oluntanun.
(20) (^)..od non.ine prdjnio iiou possit expriini.
(2(i) i:t ita forte iiildligtnda est lox i5. Inlr. h. t. Solet cniin
pfeu.tenti ignosci. /«(r. h. t. 4. q. 3. c. si' luibes. t. 28. Lnfr.
de appcll.
(27) Plenior cxtat hic locus , /. 40. C. Th. h. t.
(28) Qui scieiis i)(>uati>tain ct siitiiKs Jcmo excipit , punitnr.
(J9) hx hac Aiithcnlua Fndcricuin liiifcialoicin fuisse destru-
ctum a Pana retlrt Bal.tus hic. Ex hac uaniquc authenlica Papain
regnum 6icili.e Carolo Andigaverisi deuasse.
124
L I B E R P R I IM U S
ah liocreiica pmviiate , j)osi annwn a tempare moniiio-
iiis chijtsuin , lcrraiii ipsins exponiniiis Caiholicis oc-
cupancluiii : qid eaiii eiicrininalis hwreiicis ahscjuc ul-
la contradiciione possiclcani , ci in Jitlei puritaie c.on-
serveni : salyo jure domini principalis , clumnioclo su-
per iioc nullum prceslei obstaculuin , ncc ali(juocl iin-
pediiucniuiu appoiiat. Eadcni nihiloininus lcgc ohscr-
vaia conlra cos , tpu noii liahcnt clonios principcdes.
De credeniihus , rcccpiaioribus , dcfcnsoribus ,
ct fautorihus lucreticorum.
JNova constiluljo Friderici Inip. de slalut. et consuet.
^. credentes. collat. x. const. fin. p. 744»
J^ Rcdcnies praiterca , rcceptatorcs (i) , dcfcnsores ct
^ fautores hcvrciicorum damnamus ,firmiter staluen-
les , ut si posicpiam cjuilihei talium fucrii cxcommuni-
calioTie notatus , satisfacere conternpserit inlra annuni^
ex iunc ipso jure sii in/amis , ncc ad publica officia ,
seu consiiia , vel ad eligcndum aliquos adhiheatur ,
necpie aci testimonium admiitaiur. Sit ciiam intesiahi-
lis , ut ncc tesiandi lihcrani hcdfcat facultateni , nec
ad hercditatis succcssioncm acccdai. NuUus prceterea
ci supcr cpiocujKjue negotio , scd ipsc aliis respondere
cogatur. Quod si foric judcx extiterit : ejus sententia
nullam obiincat firmiiatem , nec causce aliquce ad ejus
auclientiarn peifcrantur. Si vcro fuent adpocatus: ejus
patrociniuiu nullatcnus admitiatur. Si iabcllio : iiisiru-
menta per ipsum confecia nullius pcniius momcnti
ccnseaniur.
Ne hoiretici in loco Romano con\fcniendi morandivc
facaltatem haheant. De Manichxis pcllendis , et ulii-
mo supplicio tradendis. Confirmatio lcguni contra hoe-
reiicos latarum. De donationihus. De ultimis volunta-
tihus. Dc oidificiis. De procuratore. De auxilio ciui-
li , militari , curiarum , defensorum. judicum, Demi-
litia , et v>ariis pcenis. De benfficio ach>ersus legcs
impetraio.
5. Impp. (■?.) TiiEOD. et Valknti.masus
C. FJorenlio P. P.
ARiani , ei (3) Macedoniani (4j , Pnovmalomachi (5) .
Apollinariani (6) , -Vovaliani (-) , scu Sebaliani '8)
Eunoniiani (9) , Tetraditae , seu Tessaresca;dccadita; (lo)
Valentiniani (11), Pauliani (12), Papianisla; , Monlani-
slac (i3) , seu Priscillianisla? (i^) , vt.l PJirjf^os (i5)
vel Pepuzitae (16) , Marcionista; (17) , Borborilse (18)
Messaliani (19) , Euchitae (20) , sive Enthousiastae (21)
Donalislae (22) , Audiani (^3) , Hjdroparastataj (2^)
Tascodrogila; (2:5) , Eatraclula; (26) , IJermogeniani (27)
Photiniani (28), Pauliniani, Marcelliani (29), Ophitse (3o)
EncratisOe (3i) , Carpocralila; (3^) , Saccophori , et qu
ad imara usque scelerum nequitiam pervenerunt Maui
chaji (33) , nusquam in Komanum (34) locuni convenien
di raoiandique habeant facullatcm : Manichasis etiam d
civiuilibus pellendis , et ultimo supplicio tradendis : quo
niain his nihil relinqjcndum loci est, in quo ipsis ctiad
elementis fiat injuria. "j- Cunctis quoque legibus quae con
tra eos carterosque , qui nostrae lidci refragautur , olin
div^ersisque teniporibus lata; sunt , semper viridi observan
tia valiiLU-is , sive de donationibus in haereticorum conven
ticula ( qua; ipsi audactcr Ecclcsias lumcupare couanlur
factis , sive ex uhima voluntaie rebus qualitcrcumque re
lictis , sive de privatis aedificiis , iu quae domino permit
tenie vel connivente convenerint , veneranda; nobis catlio
licae Ecclesi« vindicandis : sive de procuratore , qui hoi
iiescienle domiuo lecerit , deceni librarum auri raultam
vel exilium , si sit ingenuus , subituro : metaliura ver<
post verbera , si servilis conditionis sit. •]- Ita ut nec it
(1) Confor tit. ff. dc rcceptatorih, puniuntur enim eadem poe-
na , fjna ii , (jui rcccpti snnt. Ans.
(2) Sumpta ct iiitcrpolala est lia-c lex ex /. 65. C. The.od. h. t.
(3) De qmhns v. Epiplianinm 2. tom. 3. hccres. 69. Dc Semi-
naiiis v. cli.nn cimdcm 3. toui. i. Iiceres. 73.
. (4) De Maccdonio vidc Tlicotlorum 2. hist. 6.
(5) De quibiis vidc Epiplian. /. 3. lom. 1. liccrcs. 73.
. .(6) De Aponinarioiuui lilnis v. Euseb. 4- hist. 26.
(7) De Kovatianis v. Eiisil). 7. hist. 7.
(8) Qui ct Sabatiani a Saljalio Novalianoi'um presbytero. So-
crat. 7. Iiist. 3. Sozom. 7. cnp. 18.
(9) Qui Eunomianis . v. Kcbufl". i, hist. 25. Thcod. 4. Jnst. 29.
Sozom. 5. c. 27.
(10) De quibus vidc Epipban. 2. tom. I. hceres. 5o. ct i\. q.3.
can. qiiidam. 89. 5. Tcssarescccdecoditce.
(.'') V. Tcilull. advers. Vcdent. ct de iisdcm Epiphanium 1.
tcm. 2. hcrirs. 3i. quos Gnosticos vocat.
(12) A Pdido Saniosateno 21^. q. 3. cnii. qiiidam 3g. 5« Paii-
liani. dc quibus v. Epiphan. 2. tom. 2. Jiccres. 65.
(i3) A Monlano dicli can. quidam. §. Montain. iidcm Pbry-
ges seu Phiy^asta; ct Cata]i]iry-cs d. can. quidam. §. Catapliry-
gis. \. Epiph. 2. tom. i. hares. /|8.
(r4) A ]^i isciila , quam ut Froplictissam jactabant , cum Maxi-
milJa , Epiplian. diclo loco , et hocrcs. l\Q).
(i5) sitpr. dixi.
(16) A Pcpii/a nrJjc , in qua Priscilla , dc qiia supra dixi ,
ai!t ( ut alii volunt ) Qnintilla suas prophetias inclioavit. v. Epi-
ph. 2. tom. 1. hccr. ^9.
(17) d. cnn. qtndam. §. Marcionistcc. adde Tcriull. adi'crsus
Marcionem: Epipb. tom\ 3, hocr. !\i. lidem Marchionislee j/t /. 65.
hcerct. 16. C. Th. 5.
(18) Qui ct Borliotiani 16. C. Th. l. hcer. 65. vcl ut alii Co-
diccs babcnt. 36. Coddiaui , Slrafiotici , PJiibionitae , Zoaclci ,
Barbolila; ctiam appcUati sunt. v. Epipban. i. toin, 2. hcer. 36.
Gotb. ^'p$opiTa,i sunt liaeretici dicti quasi ccenosi , Bcf^sc^ti enin
signiticat sordes vel coenuni sive Intum. Ili iioniincs dchciis sa!cu
li , et concupisccntiis fa-minarum dediti , non credcbaut futurun
judiciuin extremum. Ans.
(19) lidem Mcssaliani , de qiiibus v. EpipJianium 3. tom. 2
hceres. 80. sorte legcndum , Mcletiani : de quibiis v. Epiph. 2.
tom. 2. hctres. 68.
(20) lidem qui et Messaliani.quasi dicas prccatores. v. Epiph. d.t,
(21) Enlliysiastae d. l. 65. C. Th. ct uialc : Eutbonsiasts dicti
quod se correptos numine lingcrcnt. Thcod. 4. Inst. i i.
(22) Y. /. 4- supr. h. t. qui ct Donaliani , Epiph. 2. t. i.
hcer. 59. in Jin.
(23) Qui et Odiani , Epiphau. 3. tom. r. hxres. 70. adde Thc-
od. 4- hist. 10.
(24) Hydroparastatse aquam pro vino ad communionem exbibe-
baiit : iidcm Aquarii.
(25) Tascodrogitae , qni et Tascodrugitte. Epiphau. 2. tom, i.
hcer. 48. quasi diceres Peiticonasati , aut Pertieotostrati , ib. li-
dem Ascodrogitas , in l. 18. Infr. h. t.
(26) Forte legcndum Hydracilse , dc quibus v. Epipbanium 2.
tom. 2. Iiccres. 67.
(27) Hcrmogeniani , v. Tertuli. adversus Hermcgenem d. cap.
quidam. §. Hermogeniani.
(28) I-e quibus vid. Epiphan. 3. tom. i. hceres. 71. a Photino
GaIIogr<ccice Episcopo : d. c. quidam. §. Photiniani,
(29) De Marcellianis v. Ejnphan. 3. tom, r. hieies. 72.
(30) De Ophitis , v. Epiph. r. tom. 3. hares. 3^.
(3i) Qui et Eucratita; , dc quibus vid. Epiphau. i. tom, 3-
hccres. 46. et 2. toin- 1. lioeivs. 47-
(32) I3e quibus vide Epiphanium i. tom, 2. hceres. 27. malc
apud Haloandrum legitur , Apotactitce,
(33) De MaaichKis v. Epiphanium 2. tom, 2. iiceres, 66.
(34) liomano loco. E.\tra suum fcrritorium Imperator nihil jurit
habet. adde /. i. supr. dc suinina Trinit.
CODICIS IlErETlT.E PR.ELECTIO^'IS.
12J
iibllcum convcnire locum , nec (i) acdificare sibi (|ua-
(2) Eocl(.'sias , nco ad circuniscri^ilioncin lcguin quic-
uam nicdilari valcanl , oinui civili el niilitari , curiaruni
.iam cl definsoiinii , ci. jiidicum sub viginli librarum au-
inlcrminalidru' (iroiiil^cndi auxilio. llll>> eiiani omnibus
1 sua rnancnlihiis liiniilatc , quffi d(i niililia p(xnis([ue va-
is , d(.'f|ue divcrsis siinl Ii.XMclicis promulgaia : ut ncc
cciale quidem bcnclicium advcrsiis lcgcs valcal impcira-
in. Dal. ( oiisltintiiiop. 3. Kalcnd. Jun. FKLicii ct Tau-
CoNss. l\S.
l)t: noininihus luvrctic. I. De Ub. Ncstorii. De
ilispufuliciii/jus. Dc coiwcnlicul. sanctio.
i). Ijdciii AA. ad Lconliiiin P. Urbi.
^ Anmalo ('>) porlcnlosx' supcrslilionis auctore Nesto-
J rio nota c;j!i;j,rui (4) noininis ejus iiinratiir yicgali-
is , ticc Cbiislianoruin appcllalionc abutantur ; scd quc-
;idni(Hlum Ariani ab (5^1 Ario , lcge divas memorice
inslautini ob similitudinom impiclatis : Porphyriaiii a
>rpbvrio (G) nuncupanlur: sic ubique participes nclaria?
cl.T iNcslorii, rScsloriani voccntur ; ut cujus scclus sunt lu
sercndo Dcum imilali , cjus vocabulum essc vidcantur
■lili.
5. 1. JNec vcro impios libros nefandi ct sacrilcgi Ncslo-
advcrsiis vcncrabiJcm ortbodoxorum scclam dccrelaque
iictissimi ctclus anlisliluin Lpbcsi babiti scriplos haberc,
I lcgcrc , aiil doscribcrc (7) quisipKiin audeat , quos
ligcnli sliidio rc(|uiri ac publice comburi (8) deccrni-
us , ita nl ncmo in rcligionis disputatione (9) aliquam
pradicli nominis lacial m(.'nlioncin : aut quibusdain co-
m habcndi ccnciiii gralia , in adibus aut villa aut su-
irbano suo , aut ipiolibcl alio loco conventiculum clam
it apcrlc' ['lalxal : (pios omncs coclus celebrandi liccnlia
ivari slatiiinuis. Scicntibus univcrsis , violalorcm bujus
[:;is publicalionc bonorum essc coercendum. Dat. 3.
;d. (lo) Aiigusl. Coiislantinop. TuEODOsio xv. VALtN-
JN1A3NO IV. AA. CoJNSS. 435.
De nnineribus.
7. lidcm AA. Florcnlio P. P.
'Urialcs (11) oinnium civiialum onerosis , quinetiam
J miliiia; , scu divcrsis ofliciis lacullaium et pcrsona-
im muiicrum obiioalos , suis ordinibus cujuscnmpie sc-
T) (la) sinl , inli.TiTic ccnscmus , iic vidcamur homini-
s cxc(;raii(lis conlnmclioso anibilu innnunilatis bencficiiim
a^stilissc , (pios volumiis jmjus constiluiionis auctorilate
mnari. J)al. I'rid. Kal. Fcbr. Tiieodosio A. xvi. et
.sio Co^ss. 4-^9'
De ApolUnaristis seu Eutychianistis.
8. Impp. Valekt. ct Marcianus AA. Palladio P. P.
QLicunquc in hac sacru (i3j urbe ,. vel Alcxandrina ,
vel in ornni jEgypliaca dif.eccsi , diversis([Uc aliis
provinciis Eiitvchctis profanam pervcisitatem scquun-
liir , ct i(a noii cicdunl , ul trcccnli dccem et oclo sancti
Patrcs Iradidcriint , calholicam fidem iu i\ica;na civilale
fiindanlcs : ceiilum (pio^iue ct <|uin(piaginla alii vcneiabi-
Ics Lpiscopi , fjui in aJma urlje Lonstrinliuopolitana uo-
slca conveiicrunt : ct sicul (i4) ALhaiiasiiis , ct llieophi-
lus , el Cyriilus sanclaj recordalionis cjiiscopi Alcxandri-
na:' civit.ilis cicdcbant , quos cliam Lphe,-,ina synodus ( cui
bcal.X' mcmoria; Cyrillus praeluic , in rpia iNcslorii crror
expiilsus cst ) in universis sccuta cst , quos et nuper ve-
norjibiJis CliaJcedonerisis synodus est sccula, prioribus cou-
ciliis sacerdolum ex omni prorsus parie consenticns, niJiil-
(pic adimcns sacrosancto symljolo , neijue adjicicns , sed
Lulychclis dogmala funesla condcmnaijs : sciant se esse
ha-rcticos [ ApoUinarislas : ] ApoJIinaris eniiu Jaciiioro-
sissimam scctaiii Eul_)cJies et Dioscorus (i5) meutc sacri-
lcga sunt seculi.
§. I. Idcofjuc hi honiines , qui ApoUinaris vel Euty-
chctis pervcisilateni sef[uunfur , illis pccnis , qu3e divoruni
relro Principum constitulionibus conlra A])ollinarislas , vel
scrcnilalis noslrse postmodum sancliones conlra Lutychiu-
nislas , vci liac ipsa Augustissima lege contra eosdem de-
crcla; sunt , noveriut se csse plcclcndos.
5. 2. Idcirco Apolliiiaristas , lioc est , EulyoJiianistas
( quibus elsi est in appellatione divcrsitas , lamen e;t Ju
hai-resis pravilale conjunctio , ct dispar quidcin nomen ,
scd idem (iG) sacrilcgium ) sive in Jiac aJiiia urbe , di-
versisqiic provinciis , sive in Alexandrina civilalc , sive
intra TEgypti.ncam dicecesin sunt , [ el ] neque ila cretluut ,
ut pra^dicti venerabiles Patres credebant , ueque viro re-
vercndlss. Alexaudrina; urbis anlistiti Procerio (i-) fideiu
orlhodoxain tenenti communicant , Episcopos , ct presb\-
leros , aliosve clericos crcare , et habeie [iroJjibcmus" ;
scieulibus lain his Eutychianistis , et ApoUinaristis , qui
ausi iucrint cuiquam episcopi , vel presbytcri , vcl cleri-
ci nomen impouere , quam liis qui passi lUerint im^MJsi-
tum sibi nomcn sacerdotale retinere , pcenani exilii cuai
facultatum siiarum amissioue se siibiturus.
5. 3. Lniversi pra^lcrea ApoUinarista; vcl Eutycliianistaj
non ecclesias , non monasteria sibi constiuai.L , parasy-
naxcs (18) , et couventicula tam diurna quam nocturnu
non conlrahanl (19) : ueque ad domum veJ possessioues
[i) 'N . TMolina^nni <lc uswis quast. 20. iiitm. 2i4.
>) V. /. 8. 5. .!. Jnfr. h. t.
;3) /. ////. C. Th. h. t. adde c. fiataniuais 4. in fin. exir.
hwrct.
\i) N(>st(>il;mi ;» Ncsloiio .sno autoie (lioiintiir.
;5) II.Tiilici a siiis .scclac anctoiibns d(ii< inin.mlur : qnod mc-
) tuit con.-lilnliim. Nullnni cniin iiciins cMirliini cst ciroruni
h1 it.i sit i,|,(iiMin (.'liristi.iiiiv loligioiii iuivcrsnri , nt uon aflc-
vcrit ;il(jMc ;iinliiMrit Clnisli iioniiiic piori.iri. Aiigii.st. toni. 4.
dc/!dc inMstlUlL Addc Tirtnll. c. 3. Jpoloiretici. et Noucf.
' 'oj)-
fi) Nov. 4t. c. I. §. 1.
;?) Dc dc.<icriplionc, v. /. 5. ^. 9. {f. c/c injur.
b) /. 8. 5. ult. l. 16. ^. -2. infr. h. t. l. 3. ^ 1. Supv. clc
'■»/'"'• '• '"• '" /"■• '^"/"■- <'" '->''^<^- «"^- 5"^'- "Upr cons\.
Ma^mtm Scuuum. /. 4. 5. ,. ff. Jhmil. crcisc. AMc Jct. 10.
>•• 18. Livium 59. P;u.l. 5. sciit. 23. ?. ,2. Adde cundcln
J). ht. 2. 5. uii. /. 5, /,wj.. ^p „^^ii,,r iVor. 42. c. I. S. a.
c. 09. Jposlotonim. ././■»:)
(9) \'h\. Siipr. dc summa Trinit
(10) Non. C. Theod.
(11) Sumpl;! hcec Ic.\ cst ex Novcil. Tlicoflosii de Judceis , Sa-
imiritunii , harcticis et paganis 3. ^. et quon. decet.
(i-.'.) /. (i. /;;//•. //. t. et snpcrstitionis. /. 12. Lifr. h. t. l. 4g.
/;;/)•. dc decurion. Nov. 45. ubi v. Cuj. ad Nov. 109. c. i.
(i3) Id cst , Coustanliuopolilana.
(i4) Ad(ic /. 3. 5. 3. Supr. dc summa Triiiit.
(i5) Noi'. 109. in princ.
(16) Hoc vidclur innueie utiosquc carnis Christi vcras piopric-
tatcs su.stullssc.
(17) P/otcrio.
ijj. i'.\is(ini;(inni , se(i non siiiiT cccksi.-e :
coiis.'oi;:ilioncs coruiu iliicili- dicuntur , /. 2. /'// ;//•. 47/^/-. dc sum-
ma urinitnte. .iddc Cujac.
(19) Id tit , iKju buijc;iul , vcl ul mox scquilur , nou collisjant.
26
LIBER PRllMUS
cujusqiiain netpie ad inonaslerium vcl ffiieincunfjue alt(;runi
locuiii operalun sectae funeslisbiinfe congrcgentur. Quod si
fecerint , et hoc factum fuisse domino volente coustiteiit :
post rem in examiue judicis approbatani , domum (i)
vel posscssionem ejus in qua convcnerint , vel nionasle-
rium ejus civitatis orthodoxae ecdesia; , in cujus territorio
est , juberaus addici. Si vero ignorante doniino , scienle
vero co qui pensiones domus exigit , vel actore [ vel con-
ductore ] pra^dii parasjnaxes , et conventicula inlerdicta
collegerint , conduclor vel procurator , sive actor , vel
quicunque eos in doinum vel possessionem , vel monasle-
rium receperint , ac passi fuerint illicilas parasjnaxeis (2)
convenlusque celebrari , si vilis et abjeclae sint conditio-
nis , fuslibus (3) publice et in poonain suam , et in alio-
runi coerceanlur exemplum : si honeslae vero sint perso-
nae , decem libras auri , multaj noniine fisco nostro cogan-
tur inferre.
§. 4- INulIum praeterea Apollinaristam vel Eutychiani-
stam ad aliquam jubemus aspirare militiam. Et si inventi
fuerint mihtari cingulo soluli : honestorum hominum et
palatii communione priveutur. JXec in aliqua nec in qua
iiati sunt civitaie , vel vico , aut regione versentur. Si
qui vero in hac alina urbe nati sunt , tam sacratissirao
comitalu , quam omni per provincias metropolitana civi-
tate pellanlur.
§. 5. NuIIi insuper Eutychianistae vel Apollinaristse pu-
Llice vel privalim convocandi coetus , vel circulos con-
trahendi , et de errore haretico disputandi (4) , ac per-
versitatem facinorosi doginatis adserendi Iribuutur facultas.
•f" Nulli eliam contra venerabiiem Chalcedonensem Syno-
dum liceat aliquid , vel dictare vel scribere , vel edere ,
atque emiltere , aut aiiorum dicla vel scnpta super eadem
re proferre. Kerao hujusinodi habere libros (5) , et sa-
crilega scriptorum audeat monuinenta servare. Quod si
qui in his crirainibus fuerint deprehensi perpetua depor-
talione damnentur. Eos vero qui discendi (6) studio adie-
rint de infausla haeresi dispulantes , decem librarum auri ,
quae fisco nostro iuferenda; sunt , jubemus subire dispen-
dium. Ultirno etiam supplicio coerceantur , qui illicita do-
oere ('^) tenlaverint. Omnes vero hujusmodi charlae , ac
libri , qui funcstum Eutychetis [ scil. ] et Apolliuaris
oomplcxi fuerint dogma , incendio concrementur : ut fa-
cinorosjE perversitatis vestigia flauimis conibusta depereanl.
.^quum uamque est , ut immanissima sacrijegia par poe-
cas magniludo percellat. "^ Scientibus moderatorihus pro-
Yinciarum , eorumque apparitonbus , defensoribus etiam
civitatum : quod si ea , quae legis hujus religiosissima
sanctione custodienda deceruimus , aut neglexermt , aut
aliqua permiserint temerilale violari , denarum librarum
auri muham fisco [ liostro ] inferre cogantur : insuper
etiam exislimationis suae periculum sustinebunt. Dat. Con-
stant. Id. Aug. Coivstaktio et Rufo Cojnss. 4^7^
De sepultura.
Hanc consiitutioneni edidit Cujac. lib. 12. ohs. cap.
Aotutur in Nomocan. tit. 8. cap. ;. esse hujus til. const.
al. 9. in (jua caocatur , u( rjui inopia prernunlur hcsr.
ci , a^i&)//.«TiX«' noa accipiant a juiliriis , vel Eccksiis
9. Irap. {b) Martum;s.
HUmanum et pium hoc arbitrati ha?reticos permi .
nius (9) sepelin (10) legiimiis sspulchris. Dat.C-
slaiitinop. Id. Augusl. Constakt, et Rlfo Conss. 457.(1
Epitome superioris constitutiunis ex Aomocan. tiL
cap . 2 .
lJa;retici legitinio modo , ut caeteri (12), sepeliuntor
De his , (ju(» in hoereticos couferuntur , de limplis.
10. Imp. AwASTAS. A. Er>ihrio P. P.
Sr qui orthodox» religionis , emptiorie vera , vel fi..
tia aut quocunque alio jure , vel litulo pra;dia , l
possessiones , resque immobiles , in quibus orthodoxae fii
Ecclesiae vel oratoria constituta sunt, in(i3) hffiretica •
ctae , et contrariae orthodoxae fidei sentieutem quamcu-
que personam Iransferre voluerint : nullam hujusmodi 1
inter vivos habitam \el secreto judicio compositam vai;
volumus voluntatem , etiainsi ab orthodoxa» fidei vend .
re , vel quocunque modo ahcnatore comraenlilio siib ^-
libet occasione Juerint assignata : sed irrita omnia hu;-
modi docunienla , et tanquam nec penifus scripta '<;
ceusemus. Ijffic enim pia;dia et posses,iones , quae in 1-
reticas personas quocunque modo iransIalEe fuerint I
collatae , Jisci nostri juribus dccernimus vindicare. S;
cnim apud dominos possessoresve orthodoxos ea praei
maiieanl, sive ad iisci (i^j nostri jura pervenerint : ne(-
se est in his ecclesins et oratoria constiluta diligentius t
solicitius instaurari. Kostraj etenim serenitatis undique 1
hunc exituni providentia ducit , ut omnipotentis Dei te.
pla [ in quibus nostra? fidei instituta perdurant ] cu
assiduo per omnia secula reditiva (i5) serventur.INcc eui
dubjtari potest : si in iia^reiicos tales veniant possessiooi,
in quibus verae fidei Ecclesiae vel oraloria conslituta suu
et iutegntas colilur : onuiiraodo ab his deseri , atque
stitui, [et] orani cultu vacare, omnibus sacris et sol..
viduari m}sleriis, omui splendore privari, [ nullis popa-
rum conventionibus , ] nuUis clericorum observationil
celebrari , et ex hoc sine dubio easdem ecclesias perin
ruere , et coraplanari. Nec enim de earum inslauratic
ha-retici potuerunt aliquando cogitare , quas penitus e
nolebant. Quae oinnia resecantes ad praesentem legem p
veumius. Dat. 5. Id. August. Boetio V. C. et Euw
RICO CoKSS. 5n.
TJc Manichoiis supplicio cifficiendis.
II. GrcPca constitutio Anastasii aul Justiniani.
Uejus epitow.e.
Ijicunque Manichaei inveniantur , capile (16) datnna
di sunt.
(i) Domns in cfua conventicula illicita habita sunt , nionasterio
addici solila , iit iiic , et l. 3. Supr. h. t. I. 10. Infr. h. t. Nov.
38. cap. 6. vers. curiales , <?i i3i. c. 8. Gloss. distincl. 3o. c.
si quis cxtrii Ecclesiam. 11.
(2) Vid. Supr. h. t.
(3) Hseielicos non seniper capitali supplicio affeclos fuiiss ,
binc possis coHioere.
(4) Vid. /. 4. sdpr. de summa Trinit.
(5) Vide /. (3. 5. 1. Supr. h. t.
(6) Discens illicila punitur.
(7) Doccns illicila punitur. adde l.i. infr. de malejic. et rnathem.
(8) lnterprclatio Contii.
(9) Vid. taincn c. Sacrii. 12. exlr. de sepuhura.
(10) Sepulturae jus non ademptum est haereticis ^ hac enim 1
baertticus in familiare et gentilitium sepulchrum inferri potest. 1
tur ab orthodoxo inferri iri id genus sepulchri non prohibetur.
(i i) Aliam subscriptionem habet Cujac. 12. ohs. 20.
(12) Qnidam hic addunt negativam ex. nomocanone.adde cap.
Ecclesui. ult. extr. de consecratione .
(i3) Noy^ell. i3i. cap. 14.
(•4) Ilodie Ecclesias , iVoi'. i3i. cap.il^. neque id novum:p
ruuKjuc enim novae constitutiones daul Ecclesise , quod veteres"'
sco. vide Cujac ad d. Novell. i3i. injin.
(i5) Rediviva. Rcditiva tamen sccula accipe , quae scmper C"
rcdeiuit ct pcrp* tua sunt.
(16) /. 12. Infr. h. t.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
dt. vtpi
127
^lia epitome. ex Fclo^. (SaciK. W>. 1
Metf/^aicoif , (ap. 25.
i/f Anicliaeo (1) in Joco Komano dcgere deprehcnso ca-
Vl put ampulalor.
De Miinic/i(v/s cripi/e f iinienclis. T)e dignilatihiis et
miliiiis. Oc Goiltis. 1 . Si parentes diversia
fidci et rcli^ionis siint.
17. (7) Gnvca cnnstiliilio Justini (3) A. Ejus
epilome c.c collal ioi/c Grwca conslilutionuni
h C( lcsiasticanini.
lor , et capitc jmniiinlor
deliquerint , (juarlam facultatum ipsorum [ parteni , ]
lestamenlo facto.
^. 2. Eadcm et in Judaeis et SamarJtis obtinent.
Qu(e inlerdit uiitur hccrciicis.
i4' (i5) Graeca consiiruiio ejusdem Imperatoris.
Epitome ex Graeca coUcctione conslilulionum
ccclesiaslicarum , el INomocan. lit. 12. c. 2.
HJilrctici sjnacleria , seu collcclas laccre non possunt
aut parasvnaxes (16) aut synodos, aut ordinationes,
aut baptismnia (17) , aut Exarclios liabere , aul paterni-
talcs scu abbalias aut defensioncs insliluere , aut curare
yIAnicb.Ti undirpie expelhinl
\ I "1- RcJicpii aulcm bKielici ( bareiituis (4) est ouinis scu adminislrare villas per seipsos , aut per interposilas
n filbodoxus ) et Grarci [ seu pagani ] et Judei , ct
nianla; probibcntur niai^islraium gcrere , et digtiilalcm
bei^e
personas , aut cjuid probibiloruin faccre. Qui Iransgressus
ba?c fucrit , ullimum (18) supplicium luit.
JDc l\Iiiiic]ia:is hahcnt/bus lilicros oi-lhodoxos.
i5. (19) Gra^ca conslilutio. Epitome ex indice
Basilicorum xaT«yi;)(f''&)»'.
MAnicbapi (20) liberos (21) quidcm babcntes orlhodo-
xos (22) , in eos et solos ab inlcstato transmittant :
nulJi autcm alii vivenles aut morientes alicnanlo , [ seu
per inslitutionem , scu por b^gatum , seu per donationem , ]
onmjinodo eoruin facullatibus ad fiscalem redituris ra-
tioncin.
De l\lanicha'is , 2. el eoruni lihris nianifcstandis.
16. Gra-ca; conslilulionis epitorae ex collcctioue
Grseca ecclesiasticarum constilutionum.
fuerit
, aul jiib dicerc , aul dcfciisoics (5) , aut patres
'ifalum ficri , ( ue Labeant liccnliam vexare , aut ju-
are Cbrislianos , aul Ipiiicopos. ) Item mililare (6)
oque proliibcntur , pr<Ttcrquam si ex genere coliortali-
'"""' (7) *^'"^ • ''i ^"'"1 maiient , oncra (8) quidem
linentes : noii oflciidcntcs autcm , neque in ortbodoxos
id cxc(|U(!nics in publicis , V(I privalis causis. Qui au-
ji teniavcril quid liorum facere , praner((uam (piod fa-
fim pio inficlo eiit , dabit ctiam XX. libras , et ([ui
IbJicis ipsos dcscriptionibiis inscrerc conati fuerint , ctiam
i. et piffsidco qiiin(|uaginta : ct onincs bae privalis re-
^ inferuntur. -j- Excipiuntur (9) Gotibi, qni fiunt Fce-
ati, etalitcr pront visum linperatori fuerif, honoranlur. L'A ManicJiEeo laclus orlJiodoxus , si inventus lueru ea
Jha cjusdciii fmrs ex- Thcodoro HenwpQlita. JLJ quae [ pristini ] erroris erant , facere , aiit saltem
). 1. rarcnlibiis (lo) diversae fidei existcnlibiis et reli- una dcgere duniaxat , et convcrsari cum Manicba?is , nec
nis , ilbus scnicntia pra^valcat , qui ad orlbodoxam il- confestim prodiderit illa competenti judici , ullimo (28)
clegcrit (11) penducere fidem : ct quamvis patcr sit , supplicio punilur.
1 conlradicit : ne exindc succensendi materiam caplans , §. 1. Idcm qui in dignitalibus et mililiis sunt , sollici-
:essaius eos privct alimentis , aut aliis necessariis expensis. te eos , qui in suo consorlio sunt ejusmodi , inquirant ,
Dc fitiis orthodoxis patruni non orthodoxoruni. et prodant : quia si comprehensus Manicha-us dixcril sci-
i3. (12) Gra^ca constitulio Jiistini vcl ri se , el nosci talem a cpiibusdam , congrue illi puniun-
I Jusliniani. (^jns epitome. tur , ut qui eadem deliquerint , fametsi non sinl tales :
/Lrclici patns uihil baboiitcs lcgilimum (pio accusent eadem enim deJinquere videntur scientes quidem dclin-
!!!_'!' 1^"' ^'''°' ' ^^r|',''<"'- l'»''»^«fi- facullates (i3) quenlem , non facientes autem illam manifestum.
5. 2. Qui babet libros Manicbaicos , el non manifeslat
eos ut comburanlur (2^) , puuitur.
De sjna^ ogis , 1 . Successionihus , donationibus et
aliis alienalionibus Saniariiaiioruin.
17. (25) Grajca? constilutionis Justin. epitome ex
eadem colbcti^iuc.
is etiam alimcnla (^ogare illis , et rcli(pia necessaiia ,
conjiingcre ( in niatrimonium ) orllKxloxis et daie do-
ct anlcnupiialcs donalioues , providcntia Praesidum ct
iscoporum.
). 1. Orthodoxi filii ha^rcticorum , qui (i^) nibil de-
icrunt in paientes , ilJibalum accipiunt , ct indcminu-
11 quod eis ab intcstato competit, et adversus lia-c factn
inia voluntas infirmatur : conservatis liberlatibus , nisi
pia lege i^robibcantur. Si vcro (|uid deliciiun-inl in pa-
lcs , accusanlur , et puniuntur. IlabcnU aulcm , et cum
1) Syvops. Bnsil- i. tit. i.
2. /. 16. /. ai. ir.fr. h. t.
p Intcrpretntio Conlii.
'<) Aoiclt. 109. //, p,.,
i) ^a^rcticus quis ? v. /. ■>.
X ,; '^- '." /"■• ''!/'■• /'• t-
ex Noif. 4. c. 4. addo /. 5. sitpr.
§. I. supr. h. t.
) Vicl /. 3. in fu.ff. dc dccttv. l- T'-,. ^.6, 7). deexcus. tttt.
) uouioniin onini pii-iiqiic Ariani ciaiit": $cA ct lcgcs civilcs
los non tciicnt. "
o) Parons orliiodoxns altcri parcnti nonorlhodoxo prifcicndns.
•; l. 18. 5. i. i„fr. h. t.
L i2**!'"^^''^';%''^"''* r'"^ praeslarc cognntur hneictici patres ,
» l.a:rclKis. Nou. n5. c. 3. 5. .4. ^
1} , ,'*• 5- ^'- $■ -i. stipr. h. t. adde /. i5. Infr. h. U
^) Inferprctatlo Contii. "^
^) '• »• S- 3, supr. h. t. y. Noi-eU. i3a.
SAnctae etc. Samaritanoruin (26) s^ nagogae destruuniur ;
et , si alias tenleut facere , puniunlur.
5- 1. Non (2^) possunt successores habere ex testamen-
to , vel ab intestato , pra^ler (28) orthodoxos : ne^pie do-
(17) Nov. 37. vers. Hereticus. Baptismi jus iiiterdictum videtur
lifci-cticis , hac lcge.
(18) /. 20. infr. h. t.
(19) Intcrprctatio Contii.
(20) Synops. Basil. 1. tit. i. c. ■jripl ftxvt x,iiii>v. Ecl. i. c. 27.
(21) Kt ita restringenda est les 4- ^- (>• siipr. h. t.
(22) d. §. 6. et l. i3. 5. !• supr. h. t.
(23) Gravior po-na contumaci bic imponitur , quam in /
supr. de episcop. atid.
(aj) /. 6. 5- I. supr. h. t.
(20) Inlcrprctalio Contii.
(26) .Samaritanornni (3t inenfio iVi Novell. 129. i44- Edict. Jn-
stiniitni g. cap. 1. apiid Epiplian. toni. i. hares. 9. Iloruin va: ias
.scctne , alii namque Esscni , tbid. hacres. lo. SeluiaM , hccics. ii.
Gottlicni , harcs. 11. Dosithci , hceres. i3. Dosithei : memimt
Tcrtiillianns in lih. de prcrscr. cirKaJiit.
(27) Hoc abrogafur. No^'. 129. in /^r. revocatur per JVc^-e//. !44-
(28) /. i5. supr. h. t.
o.
I2S
L I B E R P R I ]\I U S
uuiil , aul alilcr alifnanl bi qui non sunl orthodoxi : sed
fiscus ipsa vindjcal providcijli.i T.\>hc<)[H>iutn el praesidum.
Produciio iitperiovis lcgis dc Sainaricis
ad alios Inrrcticos.
18. (1) GraecoR constilulioais ejusdcin Justiniani
epilome ex eadem coilecllone.
QUa; de Samaritis lege slalula sunt (2) circa sjnago-
gas et successiones : oblinent , et in Montanistis (3) ,
el Ascodrogilis (4) , et Ophilis (:")) . Soli eninr ortho-
doxi succedunt ipsis ex lestanieulo , et ab inlestalo el Je-
gata capiunt : caeteri autem ha'retici , id est , qui non
sunt orthodoxi , et Grajci , seu pagani ct Samaritae non
inilitant (6) , neque ulla digniiale decoranlur , neque
publicam adipiscuntur curam , neque docent , neque ad-
vocationiljus lunguntur. Si vcro quis ad ea obtinenda si-
mulet se orthodoxum , et appareat uxorem habens , aut
liberos Ijserelicos , et non adducat ipsos ad orlhodoxiam ,
ejicitur. Si vero eliam lateat , non potest quid suarum
rerum donare , aut aliler alienare ha^rctico , sed ha;c et
Jiterelicam delatam ipsius successionem vindicat (7) fL-
scus : In universum enira qui participes suiit mililia; , aut
dignitatis , aut advocationis , aut publicas liberalitatis ,
aut applausus , solos orlhodoxos Iiabet successores , et res
ipsorum q_uocunque modo ad haerelicum delatas fiscus
vindicat.
^. 1. Si alter conjugum orthodoxus sit , et ahcr iisere-
licus , oportet (8) lieri lib^ros eorura orthodoxos : Quod
si ex his aui orthodoxi fiant , alii haeretici maneant , so-
li succedunt utrique parenti orthodoxi. Si vero omnes
sint hseretici , cognati orthodoxi succedunl , aut iis nou
existentibus fiscus.
§. 2. Habet ( constitutio ) diversas pnenas conlra nc-
glectores , et non persc(]uentes aut indicanies proEsides et
oflicia civiha , vel militaria , et Episcopos , qui quidem
et de neglectoribus prsesidibus relerunt priucipi : poenae ve-
vo fisco applicaniur.
De parentibus non orlhodoxis liahentibus , vel non
hahentibus liberos orihodoxos.
19. Idem A. Juliano P. P.
'Ognovimus mullos esse ortliodoxos Lberos , cjuibus nec
pater , nec mater orlhodoxse suDt religionis. Et ideo
c
sancimus : ut non fantum in casu , ulji altcr [ non 1
thodoxK rehgionis est 5 sed etiarn in his caaibus , in q.
bus uterque parens alienae sectse sit , id est , pater etii.
ter : hi tant;;mmodo liberi ad eorum succcssioijfrin , si.
ex (9) lestamento (jo), sive ab inteslato vocejjlur , et -
nationes, seu afiaj Jibeialitates his acccdere possinl, qui u
orthodoxorum vcneraljih suiit nomine decoiati : ca;leris
beris eoruni , qui iion Dei omnipoteniis amorem , sed 1
teinain , vel niateruam impiaui aneclionem seculi sun
ab omni (12) beiieficio(i '4; rep,.llendis. -j- Liberis aut
orthodoxis nou existentibus , ad fi^) agnalionem , vel 1
gnatiouem eorum ( orthodoxos lameu ) easdem res ,
suocessiones pervenire. j- Ouod si [ nec ] agnatio vel (
griatio recta invenialur ^ tuuc eabdem res fiici (i5) nos
juribus viiKhcari.
§. 1. Sed ne videaraur morientibus quidem gcnitoribt
Lberis providere ^ viventibus aulem nuDain inlerre pro
dentiam ( quod enim ex facto nobis cognilum est ) neo
silatein (i6) iiuponimus talibus geuitoribus ortiiodoxos li:
ros secundum vim (17) patrimonii alere j ct omnia eis pi
stare , quse ad quotidiana; vitse conversationem suilici&nl
sed (18) et doles (ig)pro fiiiabus et npptibus dare , el (2
ante nuplias doualiones pro fiiijs , vel nepotibus persc
bere , in omni casn secuiidum (21) vin;s patrimonii 1
jusmodi liberaiilatibus ajstiinandis : ne propler divini an
ris electionem , paterna , vel malerna sinl liberi provis
ne defi-audati. -j- Omnibus videlicet , qus nostrae con
tutiones de poenis Paganorum (22) , el Manichjeorum (2
et Borbonlarum (2,4) , et Samarilarum , Monlani>tarur
el Tascodrogitarum , ec Oplularum , caeterorumque hx
ticorum jam constiluerunt , ex hac nostra lege confirma
dis , et in perpetuum valituris. Uat. Const. 10. K
Decembr. La:mpadio et OatsxE VY. CC. Co.nss. 53o
In AuTHEKT. Et cum de app. cog, ^. generalera. collat.
tit. 16. al. tit. II. seu JSoveli. 11 5. cap. 3. §. i^-
/Dem est (25) de Nestorianis et Acephalis (26;
qiiia si (juis ex his liberos habet ecclcsice sanc
coimnunicanies , his soHs ex testamento vel ab inies
io hereditatem transmiitere polest. Si vero porm.
(i) Intcrpretatio Contii.
(2) l. 17. supr. h. t. adcie d. c. 1.
(3) De quibus lex 5. supr. h. t. Epiphan. 2. toin. 1. hceres. ^8.
c. qiddain. caus. i\. q. 3. §. Montuni. Tertnll. in lib. da jeju-
rdo adversus Psvchicos in pr. et in libro aducrsus Praxeam.
(.j) Oui et Tascodrogitsc. l. 5. m pr. supr. h. t. l. 19. injin.
infv. h. t.
(5) /. 5. i<ers. cunctis. supr. h. t. l. ig, in Jin. infr. eod. d.
q. 3. can, quidam. §. Ophitce. de qiiibiis vid. Tert. in l. de
prcBsc. civca fin. Augiislinum de hares. ad Quod t-ult deum :
Ejiiph. i. tom. 3. JuTv. 37.
(6) t. 20. in pr. Supr. tit. prox.
(7) AW. 144. c. I.
(8) V. l. i'i. m Jin. supr. ii, t.
(9) Testamenluin inter iiberos orthcdoxos hsei-eticus paterface-
re potest.
(10) Hoeretici non succedunt patri ab intcstato, vei cx teslamento.
(11) Palri bBeretico soli hberi Chriitiaiii succedunt. t. i5. Z. 18.
§. i. sujir. h. t.
(12) Intcr vivoj vel ultiiiio : ita ut ex testaraento vel ab intestalo
noa succedant.
(i3) Etiam dotis.
(i4) Liberis non orlhodoxis, hsereticis , ognati orthodoxi in snc-
CCssione ab infeslato adquircnda prsefenaitur : et post agnatos tlscus.
(i5; Sccus si defunctus tbrct clericus , ]S'of'ell. ii5, cap.di. §. 14.
iters. si vero liheri. vide Gudelin. de jure noviss. lib. 1. cap. 17.
sed neijue hsec Jocum habent in locis , qnibus quilibet sectarii lo-
lerautur , ut in Gallia , Gcrmaaia alilsque locis, Ans. Adde Gi
iicv.eg. hic. S. L.
(16) Haerctici parentes liberos orthodoxos coguntur alere.
(17) Expensffl ad instar patrimonii semper redigendae.
(18) Argumentum ab alimentis ad dotem obseiTa.
(19) (^)uarum causa semper favoi-abdis.
(2c) Tales enim donationcs exa?quat» dotibus.
(21) Dotcs pro ratioae patrimonii patei-ni , fihabus conslltuei.
/. 60. Jf. de juv. dot.
(22) De qaibus dicam infr. de paganis seu sacrijic.
(23) De his omnibus di\i supi\ ad t. 5. et t. 18.
(24) De Borboritis adde t. 5. supv. h. t. ubi dixi, ctl.i\. infr.h
(20) Es hac Aulhcntica itiud coiligitur. Rcstitutum ad boaa
ahum alienala , uon per hoc recupeiare fructus : qua de re 5
utili et quolidie iii quEestionem incidente vide Jasonem ad l. 6
tui. 5- ct quid si tantum. num. 64. et seq.ff. de liber. et posth.
Decium ad Reg. in condilione. V i. ninn. 2. de Reg. jiir. F
tun. Garziam ad d. i. Gallus. §. et quui si tantum. num. 2
rursus J.isonem ad l. fin. ff. de Constit. Pnnc. n. 17. Jo, Ci
ccns. 127. num. 9. Iklod,
(26) Qui et Acephalitae , c. quidam. caus. ?4- qucest. 3.
AcephalitcB. v. Rusticum Diaconuin advers. Acep/ialns. Ldcm
■\erita; ct JuHanista; ( a Juliauo , ct Coutobabdit;e ct Angelil
ut ait Damascenus, Acephaii dicti , quod nullos halicrent epi;
pos , nullos prcbbytcros , nuUos conventus. 18. iV^icephor, 45-
et l. 17. c. 7. 8. et sic sine capite,
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
129
sunt , portio infidelium interim resideat penes orlho~ ^. 3. Vctantur (ii) mercari mancipia , neque erogatio-
doxos : ipsis , si coui^ersi Juerint ^ rcstiluenda quidcm ^ nes percipiunt , qui ex his egentes sunt , eas quae dicun-
sed ahsque ralione Jructuum et administrationis . Per- t"r lionoraria ex judiciis , vel Ecclesiis : et qui liiLuit eis
manebit autem apud orlhodoxos , si ipsi perset^erenl JJrationabilem praefecturam , decem libris mullatur , et de-
in nequitia. Si aulcm omncs libcri pcrversi sint , 1^0- *^^'" q^oque l^ris Prasides ex nejiligentia , et Comes pri-
\centur agnati rcctai Jidci. Quibus non ini^cntis , sicle-
\ricus fucrit ^ ab ccclesia intra annum admittaiur: quo
transacto si non Juerit dcricus , succedat /iscus.
Dc pccnis hcereticorum. i. De suspectis.
Iq Autuejnt. De statut. et consuelud. §. Gazaros. coll
10. constit. fin. p. 744-
vaiarum , et Ofidcium eorura.
De teslimoniis. De hmreticis., quihus onmibus legilima
conucrsatio inlerdii itur.
21, Idem A. Joanni P. P,
QUoniam multi judices in diiimendis litigiis nos inter-
pcllaverunt , nostro indigentes oraculo , ut eis rese-
/~^ Azaros ri), Patarcnos (2) , Leonistas ^ Spc
^-^ nistas (a) , Arnoldistas (4) j Circumcisos ,
rctur quid de testibus (12) haereticis statuendum sit
cro- utrumne accipianlur eorum teslimonia , an respuantur
,,.--. — ' ' ■ f^ sancimus , contra (i3) orlhodoxos quidem lilieanles uemi-
omnes ha^reticos utriusque sexus , quocunque nomine m li^retico , vel his eliam qui Judaicam (i4) superstitio-
censeantur, perpciua darnnamus injamia , dijidamus , ncm colunt , esse in testimonia communionem : sive utra-
aUiue banmmus : censcnles , ut omnia bona talium que pars ortiiodoxa sit , sive allera. Inter (i5) se aulem
con/iscentur , nec ad cos uLtcrius rcucrUmtur : ita quod haereticis , vel Judaeis , ubi liligandum exislimaverint ,
fihi (5) eorum ad successioncm eorum pervenire non concedimus fcedus permixlum, el dignos Ii(igatoiibus eliani
jossint , cum longe grcwius sit , ceternam , quam tem- ^^^^^^ introducere : exceptis scil. his , quos vel Manichai
foralcm ojjcndcrc majestatcm
§. I. Qui autcm invcnli Jucrint sola suspicione no'
abiles : nisi ad mandatum Ecclesioe juxta considera-
lonem suspicionis , qualitatcmque pcrsonce , propriam
nnocentiam covgrua purgatione monstrai^crint : tan-
luam injamcs ct bannili (6) ab omnibus habeantur :
ta quod si sic per annum pcrmanserint , ex tunc omnes
'anquam hcercUcos condemnamus.
De his , quoc interdicuniur hcereticis.
20. Coust. Graccc epiiome ex ead. colleclione
cus furor , ( cujus parlem et Borboritas (16) esse mani-
festum est ) vel Pagana suprrslitio delinet : Samaritis
nihilominus , et qui illis non (17) absimiles sunt , INIon-
tanistis, et Tascodrogilis (i8) et Ophitis ; quibus pro rea-
tus similitudine omnis legilimus (19) actus iuierdictus est.
Sed his quidem , id est , I\Iauicha;is , Borboritis , et Pa-
ganis , necnori Samarilis , et Moulanistis , el Tascodrogi-
tis , et Ophitis omne testimoninm , sicut et alias legitimas
conversaliones sancimus esse inlerdiclum. Aliis vero hcere-
ticis tantunnnodo judicialia (20) testimonia conlra orlho-
doxos , secundum quod constilutum est , volui
H,r. . . . , .• - . / T — - "V, ^.„... ^.. , .^x^mus esse
/Lrelici (7) communicantes , aut sjnaxes (8) , aut inhibita. Creterum testamenlaria testimonia eorum , et (21)
baptismala facientcs puniuntur , ut qui leges transgre- qua; in ultimis elogiis , vel in contraclibus consislunt
liunlur : et qui domos (9) ipsis ad hoc praebent jam propter (22) ulilitatem necessarii usus eis sine uUa distin'
ancitis pcKms subjicmnlur. ctione permittimus , ne probationum facultas angustelur.
J. I. Soh orthodoxi mtra sacra sepla habenies ergaste- Dat. 5. Kal. Aug. Constuntinnp. post consulatum Lam-
la utunlur pnvilegiis , non ilem h.cretici , qui nec intra tadh et Orestis W. CC. 532.
acra sepla negolianlur , ne divina audianl mjsleria. De teslamenlis mililuni.
^. 2. Moiilamsra^ (10) vero neque commoranlur cum 22. Idem A. Joanni P. P.
"s , qui ex his orlhodoxi facli suiu : et qui dicuntur ex pjvinam nostram sanctionem , per quam jussimus n^-
>bis episcopi , aul clerici , expelhmtur urbe Constanti- L' minera eirore constrictum liaereticorum , heredita-
^ ' ^"''* tsQi (23) j vel legaium , vel fideicommissum accipere ,
(•) Quos Grcgorius Calharos appcllat , c. excommunicamus i5.
^lr deha^ret. ct rectc ,J ^ in t, 1111.1010 , ut ct D. niutatur in
. ^iabiiuis pro diaboliis.
(i) Palharc.os, d. c. i5. Alii , Patharinos : alii Patrinos : d.
excnnunumcamm. ita lot.itu,- : Calh.uos , Pnla.cnos , paunorcs
i Luyc nno , Pas.sasju.os , Tossopinos , Ariialdistas , Spcro.nstas.
(D) a. c. 10. '
(4) Aiual.Ustas, J. c. i5. ah Ainahio Sigonius ... rr^ni La-
■/ , btriianl. •>.. c/ust. 193. Sabcllicus 9. cnnead. 9.
(5) l'tiaui catholici. v. quae dixi ad Nowell. ii5. c, 3 C. i4
larum 5. seiit. §. /laresis. ^^ers. Et scias.
(6) Bannili , cxulcs. .
(7) Inl.rpictatio Contii.
(8) /. 14. Siipr. h. t.
(9) /. i5. sujir. dc cj>isc. et clcr.
(.0) In .juorun. ctiani cinncn Tcrtulllanus incidil , v. Vinccn-
iini LjTincnscm adi>ersus j.rop/.anus iKwationes.
(11) i>oi'. 144. c. 2. vers. fwrro nul/us.
(la) V.d iVo.'. 45. c. I. Synops. Basil. 11. tit. i. c. 43. 3.
ir.ucnop. G. f "•
(i3) (.:ontia orlho(loxos , h.T.oticus aul Judccus testis cssc non po-
M ; exoipc crMis .nfra tnuincralos.
(.4) Vul.^ 3 ,•,«/,„. jf. de dccur Goth. Qul npud quos tc-
Mi |H.s.u.t nt plcn.us intclligas,adi prxler Gothofrcdum hic Fe-
iom.IV.
hnuin ad cnpit. Judcci. de testibus. AfnicUim decii. 2.4. Cravet.
consil. "ji. num. 18. Mars. sing. 4t. JuJceus. Alber. in tracia.
de tcstibus 1. part. sub riibr. Quando test.cs repei/unlur ratione
criminis. niim. 5. Nah Asten. cons. 894. num. iG. Mod.
(i5) IL-erolicus ( excipeiiic cnuin.Taios ) hnerctiro tostis csso pote»t.
(16) Yid. /5. /. ,9. infn. supr. h. t. Grscis fi',pj3i,:~xi, 11.
Jbcl. 1. cap. 43.
(17) Sainarita; non ahsimilos paganis. Vide iVWe//. 129.
(i») Qui ct dtj-KiUisytTXL , d. c. 43.
(19) An hic agiiur de iis actibus legitimis , quonim 6t mcntio
i» /• .77-.//' de reg. juri<i. Hototnaniis putat 3-2. l//ust. fo/. aiy.
Cujacius nogut , i5. obs. 16. hisce vocabulis intelligit conversatio-
nem furc.iscin.
(20) n.xreticns adversus orthodoxum judicio teslis osse non j>o-
tctt. G-jt/i. Potest igitiir in tcstamcnlis ct conlractihus rilc te^lis
adhibon. uudc nota mih.i , facilius aliquoin adhihcri in ttstaiiienla-
rium testcin , quam in Judiciahm. Mod.
(21) OilUodo.xo ha;icticHS tc^lis csse potc.<t testamcnt.Jrius , et ia
contiactihns. vid. Oldcnd. c. 4- de testib. /1. 17.
().-i) Xcipiy TQn olirohfi^iiir , quo amplior sit prohationum facul-
tas. Synops. d. /. Vid. /. 5. et 19. supr. h. t. v. /. i.J'. dt l.-stib.
(:>3) Ha.'reticus incapa.\ est horcdilalis , lcgati ct 6d< icomnii>si ,
ot consequenter douationis causa mortis , de quibns vide Cuj.tciHU»
ccnsu/t. 32.
^7
i3o
LIBER PRIMUS
etiam in ultimis (i) militum voluntalibus locum habere ut nulli judicum liceat delaium ad se crimen minori, aut
praecipimus , sive commimi jure , sive niilitari teslentur. nulli coercilioni mandare : nisi ipse idem pali velit , quod
Dat. Kal. Septemb. post consulalum Lampadii et Ore- aliis dissimuiando concesserit. Dat. 3. Kal. Jun. Comlari'
siis W. CC. ann. secundo [ Iniperii Justimani ] 532. tinopoU , Felice , et Tauro Cokss. 428.
T I T. VI.
IVE (2) SANCTUM BAPTISMA ITERETUR.
Imppp. Valent. (3) Valejns et Grat. AAA.
ad Flavianum vicarium Africse.
ANtistltem (4) , qui (5) sanctilatem baptismatis illi-
cita usurpatione geniinaverit (G) , sacerdotio indi-
gnum csse censemus. "^- Eorum (7) enim condemnamus
errorera , qui Apostolorum prsecepta calcantes , Christia-
ni nominis sacrameuta sortitos , alio rursus baptismate
non purificant , sed incestant (8) , lavacri nomine pol-
luentes. Dat. 16. Kal. Nov. Coiislant. Gratiano A. nii.
et Merobaude Conss. 377.
2. Impp. HoNOR. et Tueod. AA. Anthemia P. P.
Sl (9) quis rebaptizare quempiam de rainistris catho-
licae sectae fuerit detectus , una cum eo , qui piacula-
re crimen commisit , ( si tamen criminis per aetatem ca-
pax sit ) et hic cui persuasum sit (10) , uhimo supplicio
percellatur. Dat. 12. Rul. Aprilis , Coiistani. Lucio V.
C. CoNS. 4i3.
3. Impp. Theod. et Valent. AA. Florentio P. P.
'jVIUIIi (11) hjBreticorum (12) danda licentia est , vel in-
. . 8^""^^ 5 ^^^ servos proprios , qui orthodoxorum sunt
initiali mysleriis ad suum rursus baptisma deducendi ,
necnon illos , qnos emerint , vel qualitercunque babue-
?int , necdum suse superstitioni conjunctos , proUibendi ca-
ilioiicae sequi religionem pcclesiae. Quod qui fecerint , vel ,
cum sit ingenuus , in se fieri passus sit ,• vel factum non
detulerit , exilio , ac decem librarum auri multa damna-
bitur : testamenti (i3) et donationis faciendae utrisque de-
neganda liceutia. Quae omnia ita custodiri decernimus ,
T I T vir.
D E A P O S T A T I S (i^).
De pulUcalione honorum.
i. Irapp, Constant. et Julian. CC. ad
Tbalassium P. P.
ST (i5) quis lege vencrabili constiuitus , et ex Chrislia-
no Judaeus eftectus , sacrilegis coelibus aggregetur ;
cum accusatio fuerit approbata , ficultates cjusdem domi-
nio fisci (iG) jubemus vindicari. Dat. 5. Non. Jul. Me-
diol. CoNSTANTio A. IX. et JuLiAN. Caes. 11. Conss. 35;
De accusationc defipicti.
2. Imppp. Gratian. Valenx. et Theod.
AAA. ad Kypatium P P.
SI (17) quis defunctum (18) violatae (ig), atque deserta
Christianae religionis accusat , eumque vel ad sacrile-
gia templorum , vel ad ritus Judaicos transisse contendit ,
eaque gralia lestari (20) minimo poluisse confirraat : in
tra (21) juge (22) quinquennium , quod [de] inofilciosi.'
rnnstitutnm est , proprias exigat aclioues , fiturique judi
cii hujuscemodi sortiatur exordium. Dat. xii. Kal. Jlid
Patavi , Merobaude 11. et Saturmno Conss. 383.
De ieslimonio , testamenti factione , successione ,
restitutioiie , pcenitenlia.
4
3. Imppp. Theod. Valent. et Arcad.
Flaviano P. P.
I (23) , qui sanctam fidem prodiderunt (2^) , et san-
clum (25) baplisma hseretica superslitiune profana
runt , a consortio omnium segregati sint , a testimonii
alieni , lestamenti ( ut anle jam sancimus ) non habean
(1) Vid. /. Fj, infr. de testam. miUt.
(2) L. 16. C. tfieod. tit. 6. Baptisma ilerari non debet.
(3) Keponendum Valens , Gratianus el Falentinianus.
(4) l. I. C. Tli. h. t. qua est ad Jutianum proconsulem A-
fricce : afqui episcopi jiiLtnlur dtponi , nisi pollviluni ab licereticis
rcbaptizarint .? can. episeopum. ^S. in canonibus Apost. Pollutum
intelligc non baptizatum in Trinitate. Idera dicendura , si dubita-
tur de aliquo , sit baptizatus necne. Nam in dubio uon praesmni-
tur baptizatus. v. Alciat. 2. prcesumpt. 4- cap. dc quihus 1. cx-
tra. de laptismo.
(5) Odio contrariae religionis id fiebat a quibusdara , c. ult.
«Xtr. de baptismo.
(6) Jam lotum non revocaraus ad fontera : .ibsit ut iteremus
quod serael est: aut duplicemus guod unum est. Optat. de Donat.
nec in ipsis haereticis baptisma commune rescinditur. August. de
hceres. In modura semel nati bomiais , baptisma scmel conceditur
a Deo. /. 58. C. Th. dc haret.
(7) l- 4- C. Theod. h. t.
(8) Qui rebaptizat , id aufcrt , quod geminat , /. 5. C. Theod.
de hcF.rei. Sccnndus baptismus non cst purificatio , sed incestus.
(9) Pars Ir^is 6. C. Theod. h. t.
(10) In hoc casu scil. alias pccuniaritcr , /. ult. infr. h. t.
(11) Pars ultiraa /. 65. C. Theod. de hcBreticis :" Synops. Ba-
sil. iit. I. c. I. iript XI ptriKWJ-
(12) Et merito , quod enira Christiano non licet , /. i, sapr.
h. t. id multo minus iiaerctico permittitur.
(i3) AnabaptislK testamenti faciendi aut inter vivos donandi jus
)ion h.ibent. An idem lu rellquis haercticis ? vid. /. ai. in fin.
supr. de hcxreticis.
(»4) 16. C. Th. 7. 2. Synopsis Busil. 60. W.54. 6. Harm. 11
qui sunt , v. /. 4- "!/''• ^*- '■
(1.5) /.7. C. Theod. dc Jud^eis. Ccelicolis et Saniaritanis, lib. 16
Qui c.\ Christiano factus oit Jud.eus t^/xfVi^-^-u 1 proscribitor , se.
l>ona ejus publicantor. Srnopsis Basilic. Go. tit. 5'\. c. 20. 6
Harm. n. §. i.
(16) Aposlatfe bona confiscantur. Salic.
(17) Pars ullima /. 3. C. Th. di apostatis.
(18) Mortnus dcsertae religionis accusari potest , /.4. 5- 4- ^"?J
de hcej-et. Quod ad instautiam , id cst , pclitioncm Rcgis Francia
factum fuisse adversus Bonifacium Papam rcfcit Clarus 5. scnt. J
hceresi. uets. iteni de crimine.
(i()) Criraen violatoe aul dcsertae religionis.
(20) ApostataJ non licct tcstari.
(21) Post qainqucnnium de religione deftmcti non c?f qurerendum
Adde et similcs casus , /. 5. iufr. ad I. Jidiam de adult. l. >7
€. 6. ff\ ct l. 5. infr. de injur. L ';. ff. ad L. Jnliam peculatu^
et Titulum ff\ ne dc statii defunct. post quinquen. Snctouius i'
^''espas. vetuit inter caetera quaeri dii cujusquam derunctorumstati
ultra certos annos.
(22) Id est , coutinuum , ut in /.22. infr. ad scnat. yellejan
l, I. inft: si quacunque prcedit. potrst. in mcd. S. L.
(23) /. 4. C. Theod. h. t. 5. Hana. 11. 5- 2.
(24) O/ aLV0(iv7ii- d. 5. 5.
(25) O Trao^t^k aytoy. ^oijTKriJL* ctc. Qui sanctnm baptisma pro
didit , testimonium non dicit , ncc testamentum facit , nec ali.
succcdit. Nam rsse apoilatam iutelligitur. Sjnops. Basit. Qo. W
54. eap. 21. et 22.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS. ,3i
faciionem : nulli in Lercclitate (i) succedanl , a nemine giiima successio , hujusmotli personarum hercdiiale potian-
scribanlur heredcs (?-). Quos eliam praecii^eremus procul lur. Dat. 7. Idib. ApriL. Ravennm , Theodosio xa* A.
abjici , ac longius ainandari , nisi (3) pajuje visum luis- el Valewxiwiaino A. 11. Co^ss. 42G.
sel csse majoris , versari inler homines , et hominum ca-
rere suflragiis. f Scd nec unquam in slatum prislinum De eo , (jui alium in nefanduin sccfam rUumve
revertantur : nec flagilium horum oblilerabitur pocniten- transiluxit.
tia (4) : ne(jue umbia aiiqua exquisiiae defensionis , aut 5. lidem AA. Flon.utio I'. P.
muniniiuis obducelur : quoniam quidem eos (5), qui fi- T^Um (i4) qui servum sive ingenuum inviium (iS")
dem , quam Deo dcdicaverant , polluerunt , el prodentes J_J seu suasione plecienda , ex cullu ChrislianK reliuiol
divinum mjstcrium in ])rofana migraveruul j lucri ea quse nis in ncfandam sectam (16) rilumve transduxerit c^uni
suni comnienlilia et concinnala , non possunt, Lapsis ete- dispendio fortunarum capite punicndum esse cen^emus
nim et errantibus subvenitur : perditis vero , hoc cst , Dat. Prid. Kal. Febr. Theouosjo xv. (1-) ei \al£»ti-
sanclum baptisnia prolanantibus , nuUo remedio pocnilen- jsiajno iv. AA. Co^ss. 435.
liae , ( qua; soJet ahis criminibus adcsse ) succurrilur (6). De clericis , vel nionacliis Apollinaristis ,
Uat. 5. Id. Maji , Concordice , Tatiaj\o et Symmacho uel Eutychianis.
°^^^" ^9^- 6. Impp. Valent. et Martian. AA.
n . ^ Palladio P. P.
Ue prwscriptionc tcmpons. Dc lestamenlis , donalionibus ^ "COs (18) , qui catholicarum ecclcsiarura clerici vel
vcnditionibus. ij orthodoxae fidei monachi (19) , rehcto vero orthodox»
A A T, T^ T. r(.ajgion)s cultu , Apollinaris vel Eutychetis hieresim , et
4. Impp. TuEOD. et ^alewt. AA. Basso P. P. dogmata abominanda secu... fuerint; oinnjbus pcenis , quae
j n . . , ^ i . , prioribus legibus adversus ha^reticos constiluiK sunt', iu-
JPostatanim (7) sacr.Jegum nomen , singulorura vox bemus teneri , et extra ipsum quoque Koujani imperii so-
/tl contjnua accusat.one jucesset , et nuJJ.s (8) finita lu.n repelh , sicut de Manicha^js pKcccdenl.um Icium sta-
emponhus hujuscemod. crjminis arceatur indago. Quil)us tuta sanxerunt. Dat. KaJ. Aue VALEttTJKUKo A vr
juanivis prajterita inlerdicta sufliciant , tamen eliam illud et Aviako Conss. 45o. .....
tcjamus , nc (9) , postijuam a fide dcviavcrint , leslan-
li aut donandi quippiam habeant facultatem. Sed nec T I T. VIII
'Cnditionis S])cci(> (10) faccre Jcgi fraudem sinanlur , to-
umquo ab ji.tcttalo Chrislianitalem sectantibus propinquis NEMINI (20) LICERE ^21^ SIGNUM ^22) S\LVA
)ot.ssjmim) dcfe.atur. f In tanlum aulem contra lu.jusce. tobis ChisTi , humi .VeI jn siljoe vel ik mapmoI
nodi sacnleg.a i.cijx-luan volumus aclionem ; ut univer- re , Aui iksculpere .' aut p.kg..re '
is ab intcslalo veuicntibus , etiam (11) post mortcm pec-
antis , absolutam vocem insimulationis congruoe non ne- i. Impp. Theod. et Valektin A\
,»'mus. JNec id i^aiiemur obstare , si nihil in contestaiio- Eudoxio P P
.c pro],ha..o dicalur vivente productum. f Sed nchujus pUm sit nobis cura diliaens per ;.mnia superni Numi-
.Ucri>,elal.o (12 cr.m.nis lat.us m mccrto vagelur crio- l^ nis religionem tueri : ^iguu.n Salvatoris Chn ti n m .
e : eo praescnt.bus insectamur oraculis, qin nomi.ie Chri- ni licere vel^n soio , vel inSiI.ce vcl in ri.rn;; • urhu
t.a>n,a^is ...dui. , sacnlicia (i3) saciiloga vcl fccennt , vcl mi (^3) positis inscu pere , v Ige e sTZd unau;
1X:^ ^:^''^: :T'''''' fT r'' ""■^^■"; ^"^- -P-i'- tolli, grav.Fsima'pe.na^llt:ndrl7qui^T^^
roLala pt.hd.a , hac rat.one plecte.ida e,t , ut donaiio- tiarmm stalutis nostris tentavcrit snccialiter i n.Jerimu.
^bus testamentisque rescissis , hi quibus hoc defeiret le- Dat. .2. KaJ. Jun. iJiEKio et A^DiBumo ^^^^^^^
I /.^ K\\: . n ■ ■ ... C ■'} Hariii. a. loco.
>sila.n in Ba.il.ns : sc.l ut auricuv.u ct iuhu.naniorc.n onlLnT! ^^'T/r"J!2tT2'' '''''" ^'^^' '''' inlcrj.oi.la
V;.::^^: rttTi;: ^:Zrn Tt 'rV'l ' y^ irt:. ""^'^^'^' ChnsUanlad apostasia. facicuaa. obscrva.
. «. h. B.ci;^cajn.\npr. l- suL^TnnHaU. ^^.i^oI^^Zt i }.f ].' '"'"° "^"''=" ^*^"^^"^'" corrumpcntc adac 6. Har.u.
llcC , ut /ilc. . •' . nnc
(5) IIoc innuit Qui fidcm vroaiclit , tueri commcntitia non RcclJ id^^M a" il'^"' ^"'"' """'^^*"^ = '° NovcUis Thcodo.ii.
Dtcst ; scd quo tauilc.n scnsn ? sic ic^lilnp , cos qui f n n ,1 ^ V^ N.? Il', \i ?" •
ct p. d. m. i. ,,. „.. tuci non po..sumus ^ ^' ' J S v "•'"' ' ''"^ '^*'' '" """' ^"°^''>' Cl.alceJonensi*.
(6) riclr,., l,a:rclico d.xUmr non.scrvare, num licet ? Clarus ne J'?^ uVT^ ^ ' ct mo..acl.. n. l..r<;s,m prolaj.si , nota.
n c. .orvaudam a pr.vato , 5. svnt. «. ha:,es^ 7e,s',rlZ. r ^ ) " °°" «^^^^" ^^lur ... Galha. Autor trgu,,! in GaL
-^d ccrte durum : Vst cnin; grave nd5n/fd£": TW ^TTff ''^(^^'{'l^T^V r r, ■ .
e pecun. cc,,.st. Clarus ,!n,L ,t in i-ers u/terius nccat r,-..,(mn . ' V^ Kxku.m in prmrat. /:/>ri de sncmsanct. el Cathrl.
'is^tari paUvnun, , auf procu.atorcm ^ CO..tumaci ecclcs. rapara,id. num. 5. AValll.crum /. 2. Misce/l. ei texiu.n m
(7) /■ :• C. Th. d- apost. ' *^- f- ^"""'»^'': "/• '^e ':ffic. o,din. l. 6. Mod.
(8) Quanidin vivunt. /. -i. suvr. /;. t. adde alios cim.<; / ,.. 7 ^^?) ^•«''P*' -'V^oi- •• i^c/og. ,. c. i5. vener.d.ilem cniccm ,
(9) 5o. E.4: 6.;. c. .3. ^ f""'''"'^' C--3) T. c. -J. Syncdi in TruUo. PauU.m Di.Kom.m ,>. TiLerio.
l32
LIBER PRIMUS
;/ T I T. IX.
BE JUDiElS (i) , ET COELICOLIS (2).
JDe legotis.
I. Tmp. Antonin. A. Claudio Triphonino.
QUod Cornelia Salvia Univcrsilati (3) Judacorum , qui
iii Antiochiensium civitale consliluti sunt, legavit (4) •,
peti non polest. Dat. Prid. Kal. Jul. Aktokijjo A.
IV. ei Balbijno Conss. 214.
De ffstivilalibus.
2. Grcecjfi constilutionis epitome ex eadem collectione,
et Nomocan. tit. 7. cap. 4- e^ Eustathio
de temporihus.
IN feslivitatihus aut Sabhatis siiis Juda;i corporalia (5)
munera non oheunt , neque quicquam faciunt , neque
propter publicam privatamque causam ia jus vocantur ,
aut ipsi Christianos in jus vocant.
De his , qui concersos ad Christianismum injuria
afficiunt.
3. Imp. CoNSTANT. A. ad Euagrium P. P.
JUdseis (6) , [ et Coclicolis , ] et Majoi-ihus (7) eo-
rum , et Patriarchis voluraus intimari , quod , si quis
post hanc legem , ahquem , qui eorum feralem (8) fu-
gerit sectam , et ad Dei cultum respexerit , saxis (9) ,
aut alio furoris genere ( quod nunc fieri cognovinius )
(i) Synops. Basil. i. tit. i. c. ii. i6. C. Theod. 8. Adde
Tfonell. 137. TTtpi \fipa.icov. Adde 5; Decret. 6. et 5. Clem. 2.
et 5. Exlr. 2. de Judais et Saraceiiis : e£ Extrai>. Joannis. 22.
tit. 8. de Judceis et Saracenis. hic titulus abi-ogatus No^'. Leonis 55.
(2) De Ccelicolis vid. /. 12. infr. k. t.
(3) Vid. Cujac. obs. 3o,
(4) Judaeorum universitati legari non potest. Goth. Quia coUe-
giuin est illicitum l- 0.0. Jf. dc reb. dub. Ans.
(5) Judseis erunt hierei , archisynagogi et patres synagogarum ,
presbyteri , patriarchse , apostoli ad exigendum auruni , /. 1. Z. 2.
didascali , /. Hiercos. 4. /. 14. /. 23. C. Theod. deJudais. ^ocpxoii
et procercs , l. 9. Infr. h. t. primates , /. 17. Infr. h. t.
(6) Pars prior /. i. C. Theod. h. t.
(7) Coelicoiis erant majores et Patriarchae. vid. quae notavi ad
t. 12. infi: h. t.
(8) Fcralis secta ignis supplicio digna. v. /. 6. injin.lnfr. de
tnaleficis ct mathcm.
(9) 16. C. Th. 8. c 5. I. Sjnopsis Basilicon i. cap. 11. ex
lih. 54. cap. 19.
(10) De poena Jiulaji in neophytum seditioncra moventis. Hic
tainen notandum , neophytum non liberari Christianismi professio-
ne a dehctis anterioribus. Vide Clar. 5. scnt. ^. ult. qucBst. 5i.
vers. ult. qumro. l. 2. C. Thcod. dc mclcitis.
(11) Synagogae Judaeorum immunes ab hospifatura.
(12) Addc quffidara ex /. 21. in fn. Infr. de operibus puhlic.
His addenda lex Francica i. c. i44- q"^ cautum fuit , ut nullus
prcsbyter annonam , vel foenum in ccclcsiam mittat , adde ]So\'.
Thend. 2.
(i3) Maji. C. Theod.
(i4) /• 99. C. Theod. de dccur. lib. 12.
(i5) /. 10. infr. h. t. Judyei non sunt a curia? muneribus im-
munes. Hinc collige scctam Judffiorum non jnohiliori. Circumcisio
eis pcrmittitur , /. 11.^. ad l. Coni. de sicar. Eclog. i. c. 11.
ex lib. Go. tit. 39. c. 11. dccuriones fieri possunt , /. 3. in Jin.
ff. de decur. inunera civiUa obire coguntur. /. i5. ^. 6. Jf. de
axcus. tut. Civcs Romani sunt.
(16) /. 2. C. Theod. de nuptiis. l. 3. /. 4. C. Thcod. ad leg.
JiU. de adult. lib. 9.
(17) Etiam si publica et vulgaris sit raulier. vid. Covar. in rpi.
<'Vrt. 4: decret. 2. pnrt. 6. ^- H- num. 3. Gomcz. in c. mulieres ,
mim, 12. dc Judccis in 6.
(18) Judaeus nofjue Christianam ducere: nec Chrisfiana Jndpeo nu-
bffl-e legitinie potesi , quin adultcrii viccm id crimcn obtinct , itifr.
h. t. Eulem prohiliitio hicum habet in allis etiam sectis ; ut sic
calhoiici cum iinpiis contiubium non hal)cant. Gcnes. 6. fcj's. 3.
Exod. 34. f'. i5. 16. JJeut. 7. u. 2. 3. 4. Judic. 3. i'. 6. i.
Ecg. 3. i^. I. et eap. 11. f. 2. Ezrce 9. »». 1. 2. et c. 10. c. 3.
ausus fuerit attentare , mox flarnmis (10) dandus est , e
cum omnihus suis participibus concremandus. Dat. x5,
Kal. Nov. iI/urg///o , Cowstanti.no A. iv. et Licinio iv
CoNss. 3i5.
De militibus velul hospitii merifo irruenlihus in
synagogam Judciicam.
4. Impp. Valent. et Valens AA. Remigio
magistro oflic.
IN synagogam (11) Judaicae legis , velut hospitii (la"
merito , irruentes milites juheas emigrare : quos priva-
torum domus , non religiosarum loca habitationum merit(
convenil attingere. Dat. Prid. Non. Martias (i3) Valeh
TiwiANo et Valente AA. Conss. 365.
De muneribus.
5. Imppp. Gratiancs , Valentiniands et Theod.
AAA. flypatio P. P.
JUssic (i4) 7 q^i^ sibi Judaicae legis homines hlandiim
tur , per quam eis curialium munerum dabatur imran
nitas (i5) , rescindalur. Dat. 18. Ral. Maji , il/eif/o/a/it
Meroeaude II. et Saturnino Conss. 383.
De nuptiis.
6. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
Cynegio P. P.
NE (i6) quis Christianam mulierem (i^^in (iB) raatr
monium (iQ^Judaeus accipiat ; neque Judaeae Chnstii
18. Nchem. 10. i>. 3o. et c. i3. v. 23. 24. 25. 26. 27. 2. Cor.i
f. 14. i5. 16. Goth. Adde /. 16. Supr. dc Episcopal. aud.
pen. infin. infr. dc Sponsal. Pr. Instit. de JSupt. l. 17. ff. c
stcUu homin. Mozz. de Contrahcnd. matrim. n. 25. Treutler. i
Spons. th. I. litt. 6 Ans. In lianc lcgem vide eliam Alciat. 2./*.
7erg. c. 22. Menoch. de arbitr. jud. cas. -290. Covarruv. ir. cpi
ad lib. dccret. 1. part. cctp. 6. 5- "• "«'«• 3. Boer. decis. 3i(
num. 5. S. L. 28. qucest. i. can. cai>e. i5. cOn. nonoportet. i(
vid. Concilinm Laodicenum , c. 3i. Chalcedonense c. i4- et Ca
thaginense c, 21. Tertull. 2. ad uxor. Cyprian. 3. ad Quirinun.
August. i. de adult. conjug. Deraus sponsaha contracta esse? etiai
contracta rescindi debent , /. pen. vcrs. Sin rero. infr. de sponri
lib. Dcmus non orthodoxos intcr se matrimonium re ipsa contr
xisse ? utique consfabit matrimonium j habent enim hwretici si
conjugia , ut et Turcae et Ethuici. Demus alterum conjugatorui
orthodoxum fieri?dennis e contrario , inuim ex duobus orthodox
in hffircsini labi ? vetat Paulus fidcleni ab infideli disccdere : si t
mcn discedat , manerc inniiptum jubet. i. Corinth. 7. i^ers. U
II. 12. Potest ergo fidelis sola tbalami sive thori ratione scparari
dicto i'ers. 11. idque Gregoriiis IX. etiatu voluit , cap. ult. exti
de com'crs. conjugator. Hinc constat , propter hoeresiin matrim<
nii vinculum non separari. vide .<:ynodum Tridenlinam , sessior
pcnidtima. Quod cum ita sit , abrogatur Canon 76. Syuodi sest
Constanlinopolitance habita; in Trutlo , qui jubet hujusmodi m;
Irimoniuin uKupov ^yiic^-xi , KHt a^^.-cruoi' SitKvfO^tti ■> id cst, irr
tum fieri, atque ilhcitum dissoivi. Redcainus ad thori separationeu
Eane ullio fieri a fldeli potest ? An vei'o judicium Ecdesiae reqii
ritur ? Url;anus ncgat requiri praecisc , cogi lainen eo casu mulii
rem reverti aa viruni pceiiitentein : quae ahas iuvita non cogen
lur , si judicio ecclesise divcrtisset , c. de illa. 6. extr. de diyoi
tiis. Jani demiis orthodoxsim cum infideli ( nuuc enim nou loquo
de Judseo , Saraccno , Pagano et siniilibus , scd haeretico ) qi-
Christum invocat , scientcr confraxisse , ac mox poenitere vcUe
nuin audictur ? dicetur alibi.
(iq) Etiain si illa sit meretrix. et corpore quaistum facial. Dida
cus Covarruv. iu Epitom. ad '\. Iib. Dccict. -2. part. cap. 6. §. 11
tuim. 3. contra Gomesium ad cap. mulieres. mun. 12. de judic
in 6. sed quid si aUoqui rem cuin (Jiristiana habeat Jiidaeus ? qu
tuni pceua pkctendus erit ? anne arliitraria , nt Oldradus voltiiss
videtur. cons. ult. ubi etiain dicit vidis^e se hoc noinine cujusdar
Jiida?i virilia publice susjicnsa , ct oxjjosita , an potius capitali , u
pluribus visum est ? super liac quaestione vide plene Dccium a.
/. 1. col. 2. num. 20. dc ser. fugit. Gand. in tract. malefic. i
Rubr. de raptu. num. 7. ISarbar. cons. 63. lib. 4- Bertac. «» ('«ri
Judccus. Corncl. cons. 11 4- Hb. 1. iterum Dcciinn ad cap. 1
n. 17. de constit. Boeriuiu decis. 3 16. Menochiuin in tract. d
arbitr. Jud. iib. 2, cent. 3. cas^ 290. u. 2. Mod.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIONIS,
33
100
9 conjuglum sorliatiir. nara si quis aliquid hujusmodi
miserit adullfM-ii (i) vicem commissi hnjusmodi cri-
en obtinebit : Jiberlale in accusandum publicis quoque
cibus relaxata. Dat. Prid. Idib. Mart. Thessalonicce ,
lEOD. A. n. et CYNnGio Co^ss. 388.
Nuplke inter CLrislianos prolii/nfce , etiam inter
Judceos prohihcntur ipsorum lege cessanle.
o, Imp{)p. Thdod. Ahcad. et HoNon. AAA.
Inratilio Comiti Orientis.
TEmo Judaeorum morem (aj suum in conjunctionibus
\ retineat , nec juxta Ifgdm suara (3) nuplias sortia-
■, nec in divcrsa (4) sub uno tempore conjugia conve-
t. Dat. 3. Kal. Jan. Theouosio A. iii. el Habun-
VTIO CoNSS. 3^3.
De judiciis et arhilris.
8. Impp. Arc.\u. et Uonor. AA. Eutjchiano.
Udaei (5) communi Romano jure viventes (6) , in his
causis , quae lani ad superstilioncm corum , quam ad
nm et leges ac jura perlinent , adeant solenni more ju-
ia , omncsque Romanis legibus conferanl , et excipiant
iones. 'J- Si (7) qui vero ex his comrauni pactione ad
.ihtudincni arbiliorum apud Judacos (8) in civili dun-
al negotio putaverint liligandum j sortiri eorum judi-
ciura jure pubhco non vctentur. Eorum ctiam senlentias
Judices exequantur , fanquam ex sentenlia cognitoris ar-
bitri dati fuerint. Dat. 6. Non. Febr. Honor. A. iv.
el EUTYCHIANO CoNSS. SgS.
^ De pretio rerum venalium.
9. lidem AA. ad Jud.ros.
NEmo (9) exierus (10) religionis Judi^orum , Judseis
pretia slaluct , cum venalia proponant : Juslum (n)
est cnini sua cuiquc coramittere. Itaque Rectores provin-
ciarum vobis nuliura discussorem (12) aut moderatorem
esse concedent. Quod si quis sumere sibi curara ( praeler
vos , proceresque (i3) vcslros ) audeat : eum velut alie-
na appetentem , siipplicio coercere festinenl. Dat. 4- Kal.
Mart. Const. Arcadio iv. et Honorio iii. AA. Conss. 396.
De curice ohnoxiis.
10. lidem AA. et Thkodosius A. Eutvchiano P. P.
QUicunque (14) ex Judaeis obnoxii curiae (i5) compro-
bantur , curiae mancipentur. Dat. 3. Kal. Jaa.
TlIEOO, A. I. et RUMORIDIO CoNSS. 4^3.
De solemnihus. De sancta cruce.
11. Impp. HoNOR. ct TiiEOD. AA. Anlhemio P. P.
JUdaeos (16) ([uosdaui (i^) fcstivitalis sij;e solemnia (18)
ad pocnaj quondam recordationem (19) incendere (20),
1) Et ita capifalc crimcn cril. Qunerit Alciatns 7. Parnrg. iiZ.
) .supplicio afTicipticliis sit , qui ciini Jiififea rem liaLiicrit ? nolat
.•m ul. adultpriim piiniri , si aniuio conlralicndi malrinionii .• siu
uis , c.\liaoidiii.iria pa>ua , qiia de re vidc aiia quaedam apud
ruin 5. ieiUiiilinr. ^. Jhrnic. 5. vers. ciiin Judctis.
2) Non omnem taiu(;n , nam ct apud eos ■vclilse sunt nuplise in-
ascendeulcs , ct dcscendcnles , sed et intcr collalcralcs ccrtis
dibus : ranrem ilaque iulcllige cum qui .'cqiiilur : possis et ad-
c jiis su.scilaiidi .sciiiinis fratri mortiio, Genes. Sy. Dcut. 25. »^.5.
3) Sed jiixla lcgcs coiniiiuucs , 6'f;jo/ji<i Baiilicon i. lit. i. ev
60. tit. 3y. ef. cap. 33. 3^. 35.
,'\) Novell. 8y. cnp. 12. ^. 5. 6. Harmcn. 4- <^^/^- 'fe^i tZv
.»TUf Juc >u»o(ix«? , l. 5. infr. Je doiiat. ante nupt. Duae siint
lygamiae .spccics. Prior , qiiotics dua; uno tcmporc liabcntur tixo-
. Allcia , quolics piiore luorUia , altcra diicitnr. Dc priore spe-
hic a^iliir , dc qiia si qiiaras Jiirc diviiio nura adinitti dcbcat?
jpoiidco , non admitli. At, iii([iiics , iiullil)i proliibitam. Dices
iin dibcl.-e ct e.\os;c u.\oris , Deut. 21. u. i.5. ct plurium us.o-
u , a. Sum. \}.. vers. 8. mcntionera ficri : Patriarchis qiioque
cris tcst;iincnti pliircs iixorcs liiis.sc? Grnes. \. vers. 19. ct
f. 22,-»^7'i. 24. Jittlic. 8. vers. 3o. i. Cfnvnic. 3. \>crs. g. 2.
iro/i. i3. vers. 21. P()lyt;aiiiiaiii in ccclesia Cliristiana rcccptam,
,'. ). Tiiiwlh. 3. i-ris. 8. ct ab Atliciiicii.sibiis , i5. Gell. 20.
Iy};amiaiii uon rcpugnarc iicccssariis ad .salufcm : usitata divorlia
s bciicficio cvilari : non iuconvcniens es.se , ut uni capiti phira
t mcmbra ? Rcspondco. lu rebiis confroversis ad initia rccurren-
m. MdUii 19. w. 8. ab initio ita non fiiissc conslat cvidcnti.ssi-
. ISota siint enini liaec , lirunt diio in carnc iina , Geiics. 2.
■s. ■>.]. MaUh. 19. vcrs. 9. Jiic. 16. vers. 18. Nou. Lcniiis 3o.
fin. suaiii qiiisqiic uxorcm cl propriuni quorqiie virnm babeat. 1.
r. 7. i'<7\f. 2. Qiiiii si ualui.i: rafioncm qii;i'rinuis , ipsa gcncra-
iion pcrficitur , nisi c.\ duobus : si amoriMn conjiig.alcm , solidus
iT diios lanfuin cssc potcsl : ncc sic crit individua vilne conjiin-
r> , si ntriquc pluribus adb:ercrc pernii.ssnui cst. Ad li^cc , si spe-
bimiis id qiiod lioiuo pcr ,sc pol.sl , iiniis pluribus non ita pos-
siifhccrc : si nfquilalcm , pliircs luarili tixori pcrnmtendi csscnt :
libcroruin ct faiiiiliaruin ccrtitudincm , si parcntibus bonorcm
iilum , loUcndus maritorum aiit usornin illc numcnis : si jiiris-
idenles , et cos quidcm vcl Ktbiiicos in consiliiiin adhibuciis ,
lygamiam non piobabnnt. /. i. infin.JJf. Je hi<: aui notant. si
pcratorcs , iiiUin Polygamiam viMucriiiit , lU hic . l. 2. Iiifr. Je
cstis ct inutif. l. 18. iii pr. Infr. ad L. Jut. dc ndult. Now \9.
>. 5. vers. sicut ciiiin qiiis ic^ittnia: u.zori coiijunctus. Coustat
tiir , ncc candcin duobiis nuplam csse possc , ncc cidcm hc( re
lcm lciuporc dii;is uxnrcs baberc. §. 6. Imt. dc nupt. l. i5. ^. 4.
de maiiunnss. vindicta. iit jani diiae Jacobi iixorcs , gicgcsve
iciil)in.iruin Salomouis ad Cbristianos non pcrtincaut. Qnidqnod
>rcm li.ibcufi concubinam apud Romaiios habcrc uoii liciiit , /.
ic. uijv. de concubinis, Paul. a. sent. 20. J. unic, et quod ma-
gis mircre , unicam tantnra concubinam , noii plures. vid. Cujac.
ad Novell. 18. cap. 5. Nov. 89. cap. 12. ^. 5.
(5) /. 10. C. Tti. de Jurisdictione , et iibi quis coiiveniri dc-
beat. hl>. 2. til. i. Judaei secumdura jura coinraunia vivaat et
conveuiantur. Synops. Basil. 1.. iTcpi Uloiiuv c. 3G.
((5) Judaei ligantur iegibus , conjfitutionihus et statutis loci.
imiuunitasque conccssa boraiuibus alicujus loci certi , cxtendiUir
ctiain ad Jiidjeos ibidcm habitaiites : ut et salvus conductiis datiis
alicui ciim sociis , j)crliiict eliain ;i(l Judseos , qni in coinitatii cjiis
suiit , habent ciiira Ju(l;ei ; quee sunt civiiiin Roiujnoruin. Feiiiius
cap. I. 10. col. vers. faflit. 5. de consl.it. Angclus ad l. utiinur .
Jf'. de scputchro violato. Bald. in l. Spadones. ^. tam aiilem. de
excus. tutor. Alexand. cons. 'j^. fol. i. vers. Ite.in fuic parte ad-
duco. Paris. late cons. 2. iii pr. lib. 4- Decius iii l. fu^itivi. de
ser. Jli^it. Corn. cons. 114. hb. i. Gwad. consil. 1'^'. col. penuft.
Fcrra. caut. i\. Rom. coiisif. i5j. ad fncni. Jasoii. ad f. 3. §.
in earum. num. lo. Jf. de Jurcjiir. Alllict. dec. i5i. iterum De-
cius ad cap. i. n. 90. extr. da probat. Mod.
(7) Judaei , si pactione commuui apiid Jud;eos in negotio pc-
cxiniario , vcl civili Iifigabunt , valcbit scntcnlia , tanquaiu lcgiti-
mi cognitoi-is et arbitiu dati , eamquc judices cxequaiitur , Syno-
psis Jiasil. d. c. 3().
(8) Archisynagogi Judseorura , arhitii intcr suos csse possnnt.
huc refcr /. 7. supr de episc. auil.
(9) h 10. C. Th. de JuJccis iib. 16.
(10) Puta Christianiis idcmqu(! privatus ofBcialis , l. nemo. lo.
C. Tfi. de Judaeis. i. Eclog. 11. c. 37. Af non pra;scs. in fin.
Infr. h. t. t. I. 5. 4.jf dc offic. pra:f urb.
(11) Suae rei qiiisque jiistus csf modcrator ct arbifcr. /. "^o. Jf.
de rei vind. l. 21. Infr. maiidati. l. g. Jf. rer. ainot. f. 1. ff. si
a parent. rjuis mnnumiss. l. i3. J. utt. ff'. de injur. l. uit. ff. ad
l. Jui. de annnna. l. 9. §. "^. ff. de acquir. rerivn doin. J. '\).
Inst. de rerum. difis . Iiiuc colligiiiit , hcrcdoin prohil>eri uon pos-
sc a testatore , ue rcs proprias disfrabat. vid. qua; nolavi ud f. 55.
ff. de tcg. I.
(12) Discussoris munus intcr ca;tcra fuit rcbus vcualibus prctia
statucrc.
(i3) i^xp)cifi vocat autor Sjiiopseos Basilic. i.tit. i. irspl h^u.ut,
cap. 37.
(i4) /. i65. C. Th. de decurionib. lib. 12.
(1.5) /. 5. Supr. h. t.
(iG) /. 18. C. Ttt. de Judoeis , lih. 16.
(17) Quosdara /. Judoiis C. Th. ti.t.
(18) Solcnni Amaii. ita legitur in C. Th. l. JudcEos titul- de
Juda.is. dc qua solennitate , vid. tiist. Eillter . c. 11. vcrs. 21.
ct Joscpti. I 1 .
(19) Siimpt.Te scil. de .Ani.uio.
(20) Puto lcgcndum , tnccderc , ut fpeciiim qnaDdam ambarTa-
lium dcmonstrct.
i34
L I B E R P R I M U S
ol saucta? (l) crucis adsimulatarn sppciem iii conlemplum
Clirislianse fldci sacrilega iiaiile exurcie , proviuciarum
lUclores proliibcanl : neve loois suis fldei noslra; signum
immisceant , sed ritus suos citra contemptuin Christianae
legis (2) rctineant ; amissuri sine dubio permissa hacte-
vus , nisi ab illicilis tcmperaverint . Dat. /\. Kal. Jun.
Coiisi. Basso et Phiuppo Cowss. 4oB.
De cadicolis , et eoriim (vdificiis.
12. Iidcm AA. Jovio P. P.
/~1 Oelicolarum (3) nomen inauditum quodarnmodo no-
vy vum criraen superstilionis vindicavit. Wx nisi ad Dei
cullum veneralionemque Christianam conversi fucrint , his
legihus , quibus prcecipimus hrerelicos adslringl , se quo-
que noverint adstringendos. \ .-Edificia aulera eorum, quae
nescio cujus novi dogmatis convenlus habcnt , ccclesiis vin-
dicenlur. Certuin (4) enim est , quidquid a hde Chri-
stianorum discrepat , legi Christianse es&e contrarium. Dat.
Kalend. April. Ravennoe , Honok. vui. et Tjikod. la.
AA. CoJiSS. ^OC).
De feslivitalihus.
i3. lidem AA. Jovio P. P.
Dle (5) Sabbati ac reliquis sub tempore , quo Judaei
cuhus sui reverentiam servant , neminein aut facere
aliquid , aut uUa ex parte conveniri (6) debere praecipi-
mus : ita [jf) tamen , ut nec illis detur licenlia eodem
die Cliristianos orthodoxos coiivenire , ne Clirisliani forte
ex interpellalione Judseorum ab officialil)us , praefalis die-
Ijus aliquani susiineant molestiam : cum fiscalibus commo-
dis , et litigiis privatorum constet reliquos dies posse suf-
licere. Dat. 8. Kal. A. Ravtnma , Hli. INN. Hoinorio
viii. et TnEODO. m. Aug. Comss. 4o9«
Ne Juda'i lceduniur , et ne iusohscant ,
14. lidem AA. PJiilippo P. P. per Uljricum.
NTJllus (8) tanquam Juda^us , cum sit jnnocens (9) ,
obteratur , nec expositum eum ad coolumeliam reli-
gio qualiscuuque perficiat (10)5 non passim eorum Sjna-
gogffi , vel Jiabitacula concremenlur , vel perperam sii
ulia ratione Ja^daniur : cum alioquin , etiam si sit aliqu
sceleriLus im|)licitus , idcirco tamen judiciorum vigor
jurisque pubJici lutela videlur in medio cousliluta £
quisquam sibi ipsi permitlere valeat uJlionem. Sed ut i
h(,c personis Judseorum voJumus csse provisum : ita i
quoque moncndum esse censemus , ne Juda^i forsitan insc
lescanl , elatique sui securitate , quicquam pr^cipites ii
Christianain reverentiam ultionis admittant. Dat. 8. Idit
Aug. Conslantin.\\o:io?.vo ix. et Theou. v. AA. Conss. 4^2
De judice competenti.
i5. lidem AA. Aureliano P. P.
SI (ii)qua(i2)inter Christianos et Judseos sit contentio
non a Semonbus Juda;oruin, sed ab Ordinariis C3
judicibus dirimalur. Dat. i3. Kal. iVovemb. HoioR
■nii. (14) et Tiieod. viii. AA. Conss. 4 18.
De circumcisione.
16. lidem AA. Asclepiodoto P. P.
|TJd3ei et bonorum (i5) prosciiptione, et perpetuo exi
*7 lio damnabontur , si nostra; hdci hominem circumci
chsse (ib) eos , vel circumcidendura mandasse consliterit
Dat. prjd. (i;) Kalend. Februar. Tueouos. xvii. et Fe
STO CoKSS. 439.
De anniversario canone.
17. Impp. TiiEou. et Valljnt. AA. Joanni
Comiti sacrarum largilionum.
|Ud3eorum (18) primates , qui m utriusque Pal^stina
»/ synedrus (19) dominantur , vel in aliis provinciis de-
guut penculo suo anniversarium canonem de synagogi'
ommbu. , Palatinis compellentibus , exigant , ad eam for
mam , quam PatriarcJia; quondam corooarii (20) auri no-
mine postulabaKt : et hoc , quod de Occidentalibus Pa-
tnarcfiis confern consueveral , nostris iargitionibus infera-
tur. Dat. o. Kalend. Jun. Constantinop. Florektio e
DlOKYSlO Co^SS. 429.
(i) Scnsus est , Jtidsei in memoriam crucifixi Amanis , annua-
tim ciucem ligneam contumclias causa vicatim prEefertbant , camque
postea exiu tbant : inde quidam ex JudBeis irridendae passiouis , et
mortis Domini occasionem arripielant.
(a) Invocatio enim divini nominis ab homine religionis alterius
et sectfe diversae vidtUir ticri in contemptinn. vide Bart. ad Ru-
bric. I. constit. de C. inslit. num. 1.2. «bi intlrl , j:t quando
JudKus contra fccerit , a quo sit judice puniendus , secularine an
«cdcsiastico. Guid. Papsc q. 63. Jr'ehn. ad cap. postulasti. num. ^.
H sequeiu ext. da jud. Hqi{). Ilim. intcr consil. dii^ers. ud caul.
ult. volunt. consil. iG5. voL. r. et praeter hos Constautium Laudum
fraicrmiss. cap. 12. et Jacobum Cujacium observ. lib. 12 cau
3o. Mod. ^'
(3) Ccelicolarum nomen iuauditum et supcrstitiosum ut hia
t^in Epigraphe liujus tituli , et l. 3. Supr. h. t. Addc /. lo C
Tlu dc Judais m pr. lib. 16. Horum dogma novum a))pi»ellant
Imperatores ut hic. Synopsis BasUicon lib. 1. cap. vtot J^- , -
eos appeiiac a-it6ofi.niVi to'j npxvcv , crelum colentes , boplionias re
prcliendit qnosdam ex Judpeis , qui militiam coeli colercnt : ad auos
Juvenahs videtur ailusisse , Sat. i/,. ^.ers. 92. ]S'il mmcr nubes
et cahnumeu ud.jrant ; et Fctronuis in Catalcctis loqueus de Ju-
daep : Et cwh sumwa.i advocal auriculas : sed hi ad Chvi^tianorum
hKret>cos non pertinent. Angustinus cpist. i63. refert majorcm cce
licolanun novi apud Donatistas baptismi autorem hnsse : crant enim
ecEhroiis majores /. 3. Supr. h. t. y. h,c. Cujac. Constat tamea
cx hac lege , Ccelicolarum. nomen Honorii et Thcodosii tempore
maudUum , ct quodammodo novum fuisse , et novi dogmatis con-
ver:us l)at)uisse hac iege , suos esse , item majores et patriarchas
/. 6. Aupr. h. t. An JudKorum Cbristiani fuerinl et Esseuorum
portio : Gt ab eis Messaliani profecti , et Cmlicolce d,cU , q^.od e.-
laie 5r;o9-{ux«* cssei^t (, sc'£p< ^^l ^,^p,- ^,^«^ in Commentarus
ad hunc locum nostris , plenionbus olim , Deo dante dicemus.
(-f) Qui iion cst mccum , contra m" esf, Accurs.
9?-. i\-^" ^'■, ^l''°'^- '^'^ /•'•'" , lib. 2. Adde Nolell. Leon. 83.
(O; Die sabbatlii Judaei nec conveniri , nec conyenire alios pos.
suni : Cujac. 3. de pras. ^
(7) ^. I. in pr. Jf. quod quisque Juris.
(8) Lcx -ii. C. TJi. de Judais. Ncrao Judsos nlhil delinquen.
^1.0'tt : aul synagogas eorum , aut habitacula concrcmet. Quod
si quid dehquerunt , apud jndiccm accusantor. Non tamen uJUJu-
daeo las esto quidquam contra reverentiam Christiani cultus injo-
lenter adnntt.re. Synopsis BasU. ibul. c. Sg. et io.
(9) Judffli innccentts non sunt ofifendendi. adde / 6 /«/?• de
pagan e^sacrif.i. Ecl. 1. ^.^; 1,?„',^„ cap. 3,. 'fol'. 2. '
(10) Ad himc locmn volunt proprie q.ndam pertiiiere illam qiia-
stionem , an sit licitum Pnncipibus Chnstianis intidehbus belluDi
rehgiom. ergo mdicere : de qua vide Oldradum consd. 72. in. lit.
de JuduEis et Sarac. Mod.
(11) Pars q«8edam legis 11. C. Theod. de Judceis
(12) l. 22. i. 78. C. Th. h. t.
(i3) Judseus actor vel reus forum Christiani sortitur. Sal.
(i-l) In Cod. Tii. Honorio X. et Theodosio Vl. AA.Consi. id
est , A. 4 10. Recte.
(13) Pars ultima legis 26. C. Theod. de Judceis
(.6) t. 2«. C. Th. h.t.i. Eclog. i. cap. ^,,1 'l,U.^^ 4.. 42.
cx lib. 20. f. 39. 4o- -I -»
(17) fn Cod. Th. r. Id. Apr. Constant. Asclepodoto et Md-
nniano Coss. id est , A. D. 423. Kccte
(18) l. ui. C. Th. h. t.
09) Vid. i. ult. ff. de decrctis ab ordine faci^nd,
(So) Vid. l. i.dnjr. de auro coroiuirio.
i35
De Judoeo Christianum ad suam religionem
iraducente.
18. Tdem * Gvaeca conslllutio ex lib. 60. Basil. litul.
54. cap. 3i. ct Nomocan. titul. 9. cap. 25.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
rasse. Et qui ad honores [ et dignitates ] Irrepserit , ha
bealur , ut antea conditionis extremae , etsi honorariara
[ illicile ] protneruerit dignitatem. Et qui Synagogae fa-
bricam coeperit , non studio reparaodi , cum darano (10)
quinquaginta librarum [ auri ] fraudetur ausibus suis.
Oernat praelerr-a bona sua proscripta , mox poenae sangui-
nis deslinandus , [ quasi ] qui fidem alterius expugnavit
pervcrsa doclrina. Dal. Prid. Kal. Febr. Theodos. A.
JUcJjeus , qui eum qui Judaica; religionis non esset ,
conlraria doclrina ad suam religionem traducere (1) xvii. cl [ Festo (11) ] Cojiss. ^Z^.
irffsunipserit , bonorum proscriplione damnetur , mise-
umque in modum punialur.
X.
Eadem conslitulio Graece et Latine ex Basil.
lib. i. ex ]ib. 60. tit. 54- cap. 3i.
^I (2) Judajus pertrahere Cliristianum ad rebgionem
3 siiam ailsus fuerit , proscribilur , et sanguinis pcenam
ustinet.
De adminislrationihus et dignitatilus. \ . De sjnugogis.
if). lidcm AA. FJorentio P. P.
BAc valiitira in orane aevum lege sancimus , nemi-
nem (3) Jnda-orura , quibus omnes (4) aduiini-
ilralioncs v.l dignilalos iulcrdicla} sunt (5) , nec Defoiso-
lis civitalis fungi salicni officio , nec patria; (6) hono-
rem arripirc conccdin^us : nrc adquisili sibi oflicii auclo-
rilale munili , advcrsns Cbristianos , et ipsos plerunrjue
sacrae rel^gionis Anlibtilcs , vcluli insultanles fidei nostrsp,
judicandi , vcl pmuunciandi qufinilibet habeant polestatem.
§. 1. lllud eliam paii consid(ratione rationis arguentes,
prascipimiis , iie [ (jua ] Judaica sjnagoga in novam fa-
iiricam surgat (y) : fiilciendi (8) veteres perraissa licen-
tia , qua^ ruiiiam minantur (9).
§. 2. Quis([uis igilur , vel infulas acccperit , quffsitis
dignilalibus non polialur ; vel [ si ] ad ollicia vetita ir-
n^pserit , ab his penilus rcpelJatur : vel [ si ] Synagogam
cxlruxcrit , coiupcndio Calbolicse Ecclesise noverit se bibo-
T I T.
NE (12) CriRISTIANUM IMANCIPIUM ILILRETICUS,
VEL SVDJEVS j \'EL PaGANTJS HABEAT, VEZ. POSSlDEAT ,
VEL CIRCUMCIDAT.
t. Impp. HoNOR. ct Theodos. AA. Monaxio P. P.
JUda^us (i3) sorvum Christianum nec comparare debe-
bit , nec Jargitatis , vel alio quocuoque titulo conse-
quelur. Quod si aliquis Juda;orum mancipium , vel Chri-
stiaimm habuerit , vel seclae alterius , seu nationis credi-
derit ex f|uacuiKjue causa possidendum , et id circumcide-
rit : non solum mancipii damno multetur , verum eliam
capilali (i^) sententia puniatur (i5): ipso servo pro prae-
mio libertate donando. Dat. 4- I^^ib. April. Constund-
nop. HoNoR. A. XI. et Consta^tio V. C, 11. Conss. 417.
2. Constiintioms Croec(s epitome ex lib. 60. [iaaiK. ex in-
dice KotTustt^sicov et ex colleclione Grcfca constifutionum
ecclesiasticarwn , et aliis auctoribus.
G
Rrecus (16) [ seu Paganus ] et Judneus , et Samaiita-
nus (17) , et alius lia^reticus , id eat , non exiilens
ortliodoxus non potest Christianum mancipium Iiabere ,
neque cateclrumenum (18) circumcidere (19) : rjuia et
ipsum mancipiura CJiristianum ad Jiberialem pervenil , et
qui possidet , dat privatis [ Jargitionibus ] Iriginla libras.
(i) JEctog, d. laco cap. 3i.
(2) .[ntt'i]>r<latio Ldinrlavii. vid. d. c. 3i.
(3) P;us Kovtllii; TlicotiObii de Judicis , Samaritanis , hareti-
cis ct Pugtiuis 3.
(4) Jiuiivi ai<.cnliif alj lionoiiljus.
(:'i) Dc jiilliri.s iioii diiliiiiiii : scd an cti.im privatae administi-a-
lioiips ? Aidc .las. ad- Huhr. £'. dr. Jiisiit. ct Jur. col. 2. AfTlict.
sui>r. comiit. rpg. in pri. oper. Fdinuni et aljos ad c. fin. ext.
dc Juaans. Jas. ad 711I}'. de nvu. oper. nunciat. col. 2. Cravettani
cons. 73. 71. V.6. ]Mod.
(G) IV(c patiis lionorcm , Cujac. ii. ofjs. 3o. vetantur enira
Judaci cssc (KiiKOC iroKhUii n vxiip^- PatiTs civitatis sunt curaloics
civitatis. /. 3. fcrs. si quis fpro. Iiifr. de his , cjui spnnt. puhl.
muiwra. nbi vid. Ciijuc. Graecis ctiain dfrjMOfxof teste Ulpiano in
JJemostheiicm,
(7) Judaei novas silii adificare synagogas prohibentnr. vid. Cu-
jac. 16. vl/s. 3.
(8) Vid. Cassiodoriira in rescripto quodam Tlieodoieci ad Ju-
dtnos Q. lib. 1'ariar.
(9) Qiiid »i jciiilus collapsse , .^n restaurari poterunt ? Gregorius
peimisit. c. consuluit. 7. cxtr. de Judceis . ct a?quo jure ; rcstau-
1 itSB namqiic non nova: , sod exdem sedes iukllignntur , secus stri-
clo jurc. /. 20. 5. "i ff. de scrv. prced. ur/j.
(10) 3'Jagts(ralus arceiit quantum possunt hnmines a falsis rr/i-
gioni/iits : sed rr/igiu inipcrari noti potcit : iiiliit ca magis csl vo-
luntarium. Lactaiit.
(11) Et qiti fuerit nunciatiis in Nov. ipsi Tbeodos.
(13) ifi. C. T/teod. 7. Nc Christianuni mancipium Judapns ha-
Ual. Viglius vuo <>i lib. i.ff.si cert. pet. jium. 14. ita kgit :
Ne Cliristiannin raancipium , ha?rcticnni , vcl Judseura P.igauus
habeat etc.
(i3) l. 4- ^- T/ieod. /i. t. /i/j. 16. Judfens Chrislianum inaaci-
pium Uc habclo , dciqo sua religionc ducftido imljutiiin circuracidt-
to : Nec item qiiivis alius hferelicus mancipiuni Cliristianura habe-
to. Synnps. Bw^il. l. lit. 1. irept ^yloilv» c. 39.
(i4) Poenam circumcidcntis Chribliaiiiuu obsciva. Adde 6. Har-
raea. i. Ecl. Tnpi Itsldtu') c. ^^\ . l^o,.
{i5) Hinc notant phiiimi jjcnine capitalis appcllationc venire cxi-
Ilura , Doct. ad l. impei iiim ff. de Juiisd. omn. Jud. Bocr. de-
cis. 254. nitm. 10. et seq. Jason ad l. si quis iniquum. ^. hcec
pccna. num. 3. ff'. quod quisque jiir. Panl. de Caslr. ad /. prae-
senti num. 2. Cod. de /tis , qui ad vcctes. coitfiig. et pleiic ad
/. 2. ff. de puht. jud. quare cum jude.\ condemnat ad mortcra :
addit , ut caput a collo scparetur ; aiit jubct laqiieo , ign'j , aqua
puniri reum , ita iit mors consequatur. vide Fulgos. ad /. 1. de
his ; qiii ad ecc/esiam confngiunt. et Ftlinuin tid c. qitiditer. §.
ad corrigen. pcr totuni , pr;eserliin nitni. J'.. dc ncctiiut. Cora^.
/ib. 3. miscel/aneor. c. 17. Maran. de ordin. judic. \. part. i.
distinct. n. 47- et 2. distinct. n. 12. et seq. Mod. Aiicon. in
tract. de merc. 4. "• 18. et seq. Coutia aiif<"ra haec , vide diserla
verba te.^tus in l. ciim autem. y excipitur. ff. de (zdilit. edict. >:Aii
dicitur : cavitalis fraus est , propter quuin quis capiie piinitur ,
de quo Afllict. dccis. 4^4 . n. i^. Mod.
(16) Inlerpr. Conlii.
(17) iVW. 199. 14 4-
(18) Calec/iumeni sunt adjutores baptisrao designali.
(ij)) Vid. Greg. epist. 3. c, 11. A'^. 144- c. 2. in Jin.
i36
LIBER PRIMUS
T I T. XI.
DE PAGANIS (i) , ET SACRIFICIIS , ET
TEMPLIS.
De templis Paganorum daudaidis. i. De. sacrijiciis
prohibilis. 2. Sanctio.
I. Imp. CoNSTANTius ad Taururn P, P.
PLacuit (?) oninibus locis , atque urbibus universis
claudi (3) prolinus templa , et accessu vedto omni-
bus Jicenliam delinquendi perditis abnegari.
^. 1. Volumus etiam cunctos sacrificiis (4) abstinere.
^. 2. Quod si aliquid forte Jiujusmodi perpetraverint ,
giadio (5) ultore sternantur , facultales etiam perempli
lisco decernimus vindicari , et similiter puniri (6) llecto-
res provinciarura , si facinora vindicare neglexeriut. Dat.
Kal. Decembr. CoiNSTAiSTio iv. (j) et CopjstAinte AA.
Cojvss. 342.
De sacrificiis prohibilis.
2. Imppp. Theod. Grat. et Valent. (8)
AAA. C^negio P. P.
IVfE (g) quis mortalium ila faciendi sacrificii (10) su-
-L 1 mat audaciam , ut inspectioue jecoris, exlorumque (n)
praesagio vana3 spem promissionis accipiat , vel ( quod est
deterius ) iulura sub execrabili consullalione cognoscal.
Acerbioris etenim immiuebit supplicii cruciatus ei , qui
contra vetiium , praesenlium vel futurarum rerum explo-
rare tentaverit verilatem. Dat. 7. (12) Kal. Jun. Akcad.
et Bautoue Cokss. 385.
De sacrificiis , de publicorum opemm ornamenlis.
3. Impp. Arcad. et IIoivor. AA. Macrobio P. P.
Hispaniarum et Procliano Vicario quinque
provinciarum.
Slcut (i3) sacriflcia templorum prohibemus , ita volu-
mus publicorum operum oi-namenta (i^) servari, Ac
ue sibi aliqua auctoritate blandianlur , qui ea couautur
(0 L. 16. C. Th. 10. vspi iTO^ivui» I. Syn. Basil. i. c. 3.
vtpi iT^iiviXiviuv 0. Harmen. 11. id est , de Giaecis , ita dictos
c^inor , quod initio nascentis Ecclesiae inter cseteras genles , Grae-
ci obstiteriut Evangelio ; Pagani vero qiiasi in pagis viventes , alie-
ni a civitale Dei , Oplat. Puto paganos ob contcmptum vocalos
fuisse , quasi diversos a Christianis Chrislo railitantilnis , et Chri-
stianis ignoLiliores. Nam et in jure , pagani militibus ojjponunUir ;
Gentiles vero Ethnicos , et nationcs dictos opinor , comparationc
habita ad Christianos , qui nuniero erant paucissimi : vcl ita Chri-
stiuni cum initio pauci esseut Idololatras Gcntiles , et Kationes ap-
pellarunt : cum eos autem in ordincm redei:is=ent , pagauos nuiicu-
parunt qr.asi in pagis non in urbibus , iit olim viventes.
(2) l. 4. C. Theod. h. t. adde Alciat. i. paierg. i3. ubi ele-
gantera recitat locum ex Cassiodoro.
(3) CoDstautinus teropla Paganorum claudi jubet. 8. Niceph. 18.
«£ 25. 2(i. C. Th. 10. c. 4.
(4) 6. Harm. ii . c?. cap. 4. Adde /. 1. l. 7. Infr. h. t. vid.
quae notavi de vetitis sacrificiis ad /. \^. Jf. ad l. Corn. de sicar.
adde /. im. Infr. de ihesuur. Paul. 5. sent. 3. 5- 9-
(5) Pcena Gentillsnii et sacriiicantium : et ita deterior conditio
Paganorum quara Judieorum , quorum sccta prohibita non est,
(G) Rector provinciae negligentice piinitur.
(7) In C. Theod. Conslanlin III et Ccnstante II. AA. Conss.
scd iicutrum rcctuin : leponendmn enim Constantio VI. id est ,
A. D. 353. l. G.
(S) Tribuenda liaeclex Vakntiniuno., T7ieodosio,et Arcadio.I.G.
(9) d. l. 9. C. Theod. h. t. adde Niceph. j8. c. 4.
(10) l. i. ^. I. Supr. h. t.
(11) Extispicina prohibiia.
(12) 8. C. Thead. h. t.
(i3) /. !5. C. Th. h. t.
evertere , si quod rescriptum , si qua lex forte prjeiendj
tur : abrept;e hujusmodi chartje ex eorum raanibus ad nc
slram scieiiiiam referantur. Dat. 4. Kal. Febr. Ravtn
TuEoD. V. C. Co^s. 399.
De ri/ibus et feslis.
4. iidem AA. ApoJlodoro Proconsidi Africae.
UT (i5) profanos rilus jam saiubri lege submovimus
ita lestos conventus civium et coramunera omniuD
Ja?titiam non patimur submoveri. Unde absque ullo sacn
Ixcjo (16) , atque ulla superstjtioue damnabili , exhiber
populorum voluptates , secundum veterein consuetudinem
ministian eliam festa convivia , quando exigunt public
vola decernimus. Dat. i3. Kal. Sept. Palani , Tueod
V. C. CoiNS. 399.
De veleribus templis.
5. Impp. HoKoR. et Theod. AA. populo
Carthaginieusi.
Mnia (17) loca , quse sacris error veterum deputavit.
nostr* (i8) rei j ubemus sociari. Quod autem ex ec
)ure ubicunque ad singulas quascunque personas vel prse
cedentiuin Principum Jargitas , vel nostra majestas volui
pervenire , id in eorum patrimoniis jeterna (19) flrmitaU
perduret. Ea vero qua; multiplicibus constitulis ad vene-
rabilem Ecclesiam voluimus pertinere , Chrisliana sibi me
lito religio vindicabit. Dat. 3. Kal. Septe/nbr. Ravenn<6
HowoRio X. et Theodosio vi. AA. Cowss. 4i5.
De Judceis i>el Paganis non lcedendis.
6. lidem AA. Asclepiodoto P. P.
GHristianis (20) , qui vere sunt, vel esse dicuntur, spe-
cialiter demandamus 5 ut Judais , ac Paganis quie
te (21) degentibns nihilque tenlanlibus lurbulentum, iegi-
busque contrarium , non audeant manus inferre religionii
aucioritate abusi. JNam si conlra securos fuerint violenti
vel eorum bona diripuerint : non ea sola , qu£e abstuie-
rint , sed convicti in duplum quae lopuerinl , restituere
compelleutur. Rectores etiam proviuciarum , et Officia , e
Principaks (22) cognoscant se, si non ipsi talia vindicent
sed fieri a popularibus ha^c permiserint , ut eos , qui fe-
(i4) Qualia sunt in urbibus , nam teir.pla , quae in agris , aul
abditis locis constituta , ntdla ornamenta habebant. Patres in Con
cilio Africano dostrui postulaut- Eo muuere , si quis nnquam str&
nue B. Martinus apud Gallos suo tempore functus est. vid. Sulpit.
in ejus fita.
(i5) /. 17. C. Theod. h. t.
(16) SacnticJa superstitiosa Gentilium vetita , at non voluptates ,
festique conventus et festa convivia in iis observari soUta,ui hic ,
ut nec templa corum ideo eversa , /. 3. Supr. h. t.
(17) Pars legis 20. C. Th. h. t.
(18) Occupabantur picrumqiie a monachis , /. 26. Supr. deepise.
et clericis, Igitiir ex hoc loco possis coUigere Tenipla Paganorum
Principis facta fuisse , non ecclesiae.
(19) Dominium Principis alienari non posse , liiiic colligunt ;
apud Gallos id ila obscrvatur : et mcrito : nam quae provinciae a
populo regi adferunlur vel traduntiir, dotis publicae locum obfinent :
jdeoque , ut mulieris dos alicnari non potest , ita nec ilegis dorai-
niurn. Atqui secundo genitis Rcgum iiberis certae provinciae adsi-
gnantur .' Sic saae : sed earum dominium a Corona non abscindi-
tur. Quemadmodiim etiam jiossessiones quoedam patrimoniales iQ
privatos transferuutur , autoritate curiae Parisiensis accedenle , salvo
tamcM scmjxn- regis doniiiiio. vid. Papon. 5. Arrest. 10. Domuiia
regnonun inalienabilia ita ccnscntur. Jus tamen belli nonn inqiiaiE
ab ista rcgula discedit.
(20) Pars ultima legis 24. C Theod. h. t.
(2i) Gentilismus simplex capitis supplicio non puuitur, sed cer-
tis tantum casibus , vide /. i. J. 2. Supr. h. t. l. 7. vers. Quis-
quis. Infr. et l. 10. Infr. h. t.
(22) Subint. Curiarunj , de quibus disi /, 5. Supr. de epise.
audient.
?rlnt 5 punienclos. Dat. 6. Id. Jun. Constantin. Ascle-
iODOTo et Mariniano Conss. 4^3.
De clclubris , simulachris , sacrifzciis et ritibus.
7. Impp. Valent. et Mart. AA. Palladio P. P.
^ Eino (1) veneiaiidi adoiandique anirao delubra (■2) ,
1 quse olim jam claiisa sunt , reseret. ALsit a sectdo
ostro infandis execraiidisque simulachris honorem prisli-
um reddi , redirairi (3) sertis templorum impios postes,
rofanos aris accendi jgnes , adoleri in hisdem thuia , vi-
imas caedi , pateris vina libari , et religionis loco exi-
iniari sacrilegium. Quisquis autem contra hanc Serenita-
5 nostrae sanctionem, et contra interdicta sanctissimarum
Jterum constilutionum sacrificia exercere tenlaverit : apud
iblicum Judicem reus tanti facinoris legitime accuselur,
convictus proscriptionem omnium bonorum suorum , ef
timura (4) supplicium subeat. Conscii eliam criminis ,
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS. 187
lud accipiet (7), in (8) qua personae habitant , aut suh
qua loca subjacent : et expenduutur ad similitudinem im-
perialium rediluum.
^. 1. Paganorum autem impietates puniunt Proesi-
des : et qu£e supra suam poleslatem erunt , referent Im-
peratori.
i. De Baplismo. 4- -^^ sacriflciis. 5. Ne pagani doceant.
De publica aunona.
10. Gra^cce constitutionis epitome ex eaclem collectione ,
ct Nomocan. (9) tilul. 4- cap. 4- ^i tiluL 1.
cap. 10.
QUi (10) post sanctum baplismum in errore pagauo-
rum manent , ultimo (11) supplicio plectuntur.
^. i. Qui vero nondum sunt baplizati , ipsi cum libe-
; minislri sacrihciorum eandem poenam , quse in ilium ris et conjugibus , et omnibus suis perducant se ad san-
erit irrogata , sustineant : ut hac legis nostraa severitate ctas ecclesias , et suos parvulos (12) liberos sine raora ba-
jrterrili , metu poenae desinant sacrificia inlerdicta cele- piizari (i3) curent : majores vero prius scripturas secun-
are. Quod si vir clarissinius Rector provincia; post ac- dum canones doceantur.
sationem legitiraam et post criraen in cognitione convi- §. 2. Si vero propter militiam , vel dignitatem , vel
jm , iantum scelus dissimulavei'it vindicare : quinquagin- facullates habendas , fingant (i^) baptizari j et liberos ,
libras auri ipse Judex , quinquaginta etiam OfEcium aut conjuges ipsorum , aut domesticos suos in errore reli-
us confestim fisco noslro inferre cogatur. Dat. Prid. Id. querint , et eos qui sibi allinent , et uecessitudine juncli
ovemb. Mabtja. A. et Adelphio Conss. 45i. sunt : publicanlur (i5) et competenler plectuntur , et rem-
De his , c/uoi Paganis interdicta suiit , publ. non attingunt.
non pertentandis. ^. 3. Si vero non sint baplizali , nec participes erunt
8. Impp. Leo et Anthemius AA. Dioscoro P. P. iu ulla parte reipublicas , neque domini eruiit rerum mo-
JErao ea quae sajpius Paganae superstitionis horainibus bilium , vel immobilium , sed flscus ipsas vindicabit , et
1 interdicta sunt , audeat perlentare : sciens , quod cri- congrue punientur , et exulabunt.
en publicum commiltit , qui hasc ausus fuerit perpetra- §. 4- ^i autem apparuerint sacriiicantes , aut idolola-
. In tantum autem hujusmodi facinora volumus esse re- trantes , ut (16) Maniclizei puniuntur.
canda , ut eliamsi in alieno pr«dio vel domo ahquid §, 5. Non docent autem pagani quaiemcunque doctri-
le perpelretur , scienlibus vidihcet dorainis , praedium nam , neque puldica fruuntur anuona , nec secundum sa-
jidem , vel domiis sanctissimis juribus serarii addicen- cram quidem formam.
r (5) : domini vero pro hoc solo , quod scientes con-
iiserint sua loca talibus contaminari sceleribus , si qui- T I T. XII.
m dignitate , vel militia quadara decorantur , amissioue
lilias , vel dignitatis , necnon rerum suarum proscriptio-
pltclentiir : privatae vero conditionis vel plebcice con-
Luli , post crucialus corpoi-is , operibus metallorum ,
t perpetuo depulabuutur exilio.
De eo , cjuod paganis donatur , vel relinquitur.
I . De pagiuiorum impietcitibus puniendis.
Grcecce constitutionis epitome ex prcvfata collectione ,
et Nomocan. tit. 6. cap. 3. et tilul. X2. cap. 9.
I (6) quid dnlum fuerit aut relictum locis , aut perso-
nis , aut ad consliuclionem Paganici erroris ; urbs il.
,1) SYti. Basil. 1. tit. 5. T£/)/ -^uo-,^, c. 12.
■2) Puganoium supeistltio liic fuiidiUis tollilur : Jubenlur eniin
ubra claudi. Prohibeiitur ctiam hoiiorcs siiuulachris reddi , po-
I teniploruin scrtis rcdiiniri , igncs aris aeeendi , thura in arls
ilen , victiinae cscdi , vina paleris libari. Prohibet etiain baec
isiaulio itligionem vocari eorum sacrilcgium , et pcenam njortis
euin , qui seeus fccerit , indicit.
^3) Nola ceremoriiiis , el cultus simulachrorum.
.4) '• I. 5- 2. Supv. h. t.
.->) Fisciis bonorum Principum non tanlum spoliis hostium >^ed
gentiiuun saccrdolum daijiiiis augctur.
;6) Intcr|iraat;o Contii.
[7) Hinc illa Sjinniaehi (picrcla : Oro vos , juslilije sacerdoles ,
iiiDis Tcstrae sarns reddatur privata successio , dictent testaraenta
^Ti , et sciant sub Pnncipibus iion avaris stabile esse nuod «cri-
'int ctc. ^
.8) Vide /.16. infin. ff: dc itsH ct usufr. lcg.
fo) 1;CSk. ConU;" '^'"'^"" '• '''• '•'^''^•-^' '^'--
DE (17) mS , QUI AD ECCLESIAM (18) CONFU-
GIUJNX (19), VEL IBl EXCLAMANT (20) , [ ET NE (si)
QUIS AB ECCLESlA EXTRAHATDR ].
De Judccis.
I. Impp. Arcad. et Honor. AA. Archelao P.
Augustali.
JTJdaei (22) qui reatu aliquo , vel debitis fatigati simu-
lant se CliristianaE! legi velle conjungi , ut ad Eccle-
(i'2) Pcedobaptismus hic probatur.
(i3) Baplismus gentilibus impeialur.
(i4) A(ldc /. 18. in pr. i'ej-s. Si t^ero. Supr. de hcerclici^.
(i5) FceniL recusanlis baptismum , adde partig. 3.
(iG) Id est , summo siipplicio , /. n. 12. supr. de hcereticis.
(17) y. Syunps. Basit. 5. 9. C. Th. 34. c. eos. G. cfist. 87.
qucBil. 4- c. rcuni. 9. 2. Harm. 9. bic lit:iliis iion est in usu
apud Gallos. Solent etiam deliiiquenfes , et debitores in Ecc1£mLs
capi salvo jure redintrgrandi , si recle confugerint. vid. Luciuai i.
Placit. 1. Papou. A^rest. i. nwn. 17. 18. 19. ad 24. Rebnff. in
proiem. conslit. gl. 5. n. 40. Idem in traclutu iinmuniiUis ecclc'
siastica , t. 1. disserit de immnnitatis etyjuo , causis , locis , per-
sonis , j;ceiiis , judice . et efiectu.
(ib) Ecclcsias. C. Theod. cod. Hal.
(19) Confugas hi dicuntur , /. 32. C. i. Supr. de epis&op. et
clcric. icfug;e , l. G. §. 1. /,</>•. h. t.
(■10) Vid. /. ;"). m pr. Iiifr. h. t.
(21) Asyii jus tjibutuiu Ecclesiis hoc titulo : de temploruin viQ-
latione viii. DamhouJtruim i>j praxi CriimnuU , cav. 106.
(22) /. 2. C. Tiicod. h. t.
18
i38
LIBER PRIMUS
sias confugienles evitare posslnt crlmina (i) , vel ponde- sit , cnm discrinoen suum videat , ad expetendam opem
ra debilorum , arceantur ; nec ante suscipiantur , quam ipsi quoque confugiant. Hanc autem spalii (12) latitudi-
debita univcrsa reddiderint , vel fuerinl innocentia demon- nem ideo induigenrJS - ne in ipso Dei templo , et sacro-
slrata purgali, Dat. 5. Ralend. Jul. Constanlinop. C^sa- sanctis altaribus (i3) confugientiar?» auemquara mane vel
vespere cubare , vel pernoclare liceat : ipsis hoc CJericis
religionis causa velanlibus : ipsos qui confugiunt , pietatis
»10 et AxTJCo CoNss. 897
]Se con/iigientes ad sacras ecclcsias inde abducantur.
2. Impp. HoNOR. et Theod. AA. Jovino P. P.
F
raJfione servantibus.
T^. 1. Arma quoque in quovis telo , ferro , vel specie ,
eos qui confugiunt , minime intra ecclesias (i^) habere
prapcipimus ; quos non modo a summi Dei teinpJis (i5j ac
Ideli devotaque prxceptione sancimus , nemiui licere divinis aharibus prohibentur , sed eliam ceJlulis , domi-
bus , hortulis , balneis , areis , atque porlicibus.
§. 2. Proinde ii qui sine armis ad sanclissimura Dei
templum , aul ad sacrosanclura allare , sive usquara gen-
tium , sive iu hac alma urJje confugiunt , somnum inLra
templum , sive ipsum altare , vel oinnino cibum capcre
absque aliqua eorum injuria , ab ipsis clericis arceanlur.
designantibus spatia , quai in Ecclesiaslicis seplis eorum
tuilioni suiBciant , ac docentibus capilalem (16) poenaa
esse propositam , si qui eos conenlur invadere. Quil)us s;
perfuga non adnuit , neque consentit , praeferenda huma-
ad sacrosanctas Ecclesias confugientes abducere (2) ;
sub hac videhcet definilione , ut si quisquara conlra hanc
legem venire lentaveril , sciat se majesialis (3) crimine
esse retinendum. Dat. 10. Kal. Apr, Cokstahtin. ct
CojiST, Coss, 4l4'
De spatio ad tuitionem conjungientiuni concesso j
et de arniis.
Extat quidem Jicec constitutio Grceca integrior in 3, tSy-
nodi actis , sed qualem Theodosius , et post eum Just. in nitati religio est , et a divinis ad loca quae diximus tur
suuni Cod. retulit , demptis vidclicet procemiis et epilogis^ banda temeritas,
udeni ex Cod. Tlieod. edidimus. §, 3, Hos vero , qui templa cum armis ingredi au
dent , ne hoc faciant , praRmonemus : dein si teJis cincti
3. Irapp, Theodosios et VALENTiNUNtrs AA. quovis Ecclesiae loco , vel ad templi sepla , vel circa
Antiocho P. P. vel extra sinl ; slatim eos ut arma deponant , auctoritati
PAteant (4) summi Dei lempla limentibus ; nec (5) Episcopi a solis CJericis severius conveniri praecipimus
sola altaria (6) et oratorium {j) templi circumje- dala eis fiducia (ly) , quod religionis (18) noinine melius
ctum , qui (8) ecclesias quadripartito parietum septu quani armorum pra^sidio niuniantur. Sed si Ecclesias voc»
concludit , ad luitionera confugientium sancimus esse pro- raonili , post tot tantorumque denunciatioues noluerint ar
posita ; sed usque ad extremas fores Ecclesias , quas ora- ma relinquere , jam clementiae nostrae apud Deum et E
tum gesliens populus priraas ingredilur , confugientibus piscopum causa purgata , armatis si ita res exegerit , in
aram (9) salutis esse praecipimus ; ut inler templum , tromissis , traiiendos se abstrahendosque esse cognoscant
quod parielum descripsiraus cinctu , et post loca publi- et omnibus casibus esse subdendos, Se neque Episcopo in
ca 5 [ et (lo) ] januas primas ecclesise , quicquid fuerit consulto (19) , nec sine noslra sive judicum in hac almi
interjacens , sive (11) in cellulis , sive in domibus , hor- urbe , vel ubicunque jussione , arraatum quompiam al
tulis , balneis , areis , atque porticibus , confugas inlerio- ecclesiis :ibstrahi oportebil, ne si mullis passim Jioc liceat
ris templi vice tueatur, JNec in extrahendos eos coneiur confusio generetur, Dat. 10. Kal. April. Const. AntiocH'
quisquam sacrilegas raanus immiltere ; ae qui hoc ausus V. C. Co]ss. et (20) qui fuerit nuulialus. 43 1.
(i) Jiidaei criminura rei , vel debitores , jure asyli non fruuntur.
(2) An dehitor in loco sacro arreslari possit , vid. Peckium
tap. 6. (le jiire sistendi , tium. i. 2. Goth. Huc adde , confogien-
leni ad saceidotem deterentcm corpus Christi minime posse caps ,
qua de re vide Hostiens. in cap. sane. ext. dc cclebr. mis. Alexand.
ad rubric. ff. de twv. cpcr. tnwl. col. 4- Joau. Fabrum in §.Ji-
lium. liistit. de his , (jui sni ce/ alien. jur. Alciatum lib. 2. pa-
rerg. cap. il\. et Guidon. Papae q. 12 f. Mod.
(3) Confugam qui ex ccclesia abducit , tenetur raajestatis ; ali-
hi verberalus , et dttonsus deportatur. l. 2. iiifr. dc crimine sacri-
legii : Srnopsis Bnsil. 5. lit. 5. ex lib. 60. tit. l\^. c. 17.
t. Sjrnopsis Basil. 5. tii. 5. cap. »1.
, (4) /. 4, C. Theod. h.
2 Harm..Q.
(5) Tem])Ii Conslautinopolitani descriptionem observa.
(6) @iiiTta.^yp!x-
(7) Ka<' 7CV evKTifinv mov- Lcx Graeca , 5. C. Tleod. h. t.
alias liv itjKr^p:o> va.v- vid. Cuj. 3. obs. 09.
(8) Hrc inmiit qualuor parietibus septum fuissc oratoriun» templi.
(9) JSofcll. 17. c. 7. fAf'» /S<a/ijy , id csl , miscncordiaK : qua-
le fuit Athenis. Tbcoptiil. Jnstu. de jure natur. §. i, itijin. Paii-
sanias m Atlicis. Alibi etiam fit mcntio aree salutis. Theod. et Va-
leutin. imperatores , /gi.uJv (mtripi»? KXi *'' 70<^f i/uiy,i(fo:<; alis:-
ioi/l/ctiri , a dpx^^iioTti^ dffS-iix.B- huc refer illud Eurijiidis m An-
dromach. tt^tt ydp tt%Tx(pi>.ti-j Q-ijp fxiv vctpuv , i»A.o; Js 0a/iibi
^■ei'j- Ciiremes a]iud Teretitium JJeauloiitiin. act. 5. .?m;a 2. Ncc
tu arani libi , neque prccalorem pararis. De aris phua vidc apud
Fcfrandum 2. explic. 14 •
(lo) Haec particula snpcresl.
(i 1) E"7f i* oiKtinii ii K>ir9:i ■, H auKieit , >; ASTpa.'? » ^ i» ?e»«?
ut binc constct templi Constantiiiojiolilani cam fuisse faciem : Prio
rem altaribus ^ et oratoriis dcstinatara eainque quadruplici mun
distinctam a poslcriore , de qiia mox : Postcriorem vero occupatar
cellnlis , sive dornibus corum , qui Ecclesia? rainistraliant , sed c
conim bortulis , babieis , areis et porticibiis. Hanc posteriorem rui
sus parlem fores et januas habui.sse. qua; bic cxlremae fores Eccle
siae , et januaB primce EcclesiaB versiis loca publica dicunlur. Fueri
igiSur ( lil vetercni iilam rafionem tcmpli ctim nostris conferamiis
pars ilia prior ea , quain iiostri appcliant, l' Eglise , et lc tcmple
Posterior , qiiam iios vucamus le Cloislre. In utramvis partem K
confiigerant , ad Ecclesianr confugisse dicebantur : ct confugii s«
asyli jure fruebantiir.
(ra) Siijiradicti : altcriiis fit mentio , pufa Iriginla passuum
foribus Ecclesia? in can. definivit. 35. caus. 17. quccst. ^. etibid
cti). id comtituiinus. 36. domibus Episcopalibus ijem conccssun)
(t3) &aa-Mi>jpit>:i; ij,ii£ir , ri f:r5-'isiv , x Kx9ivli'.'j , >t rwvvuj^jj,^!»
id est , in altaiit)us iijaacre , vcsci , cubare , vel pernoctare. Gra
ci ita iegunt in ecclcs. (j-^io 'i vtvs». 5. Jicl. 5. cap. 11.
(>4) Arnia a tcmplis ])rohibentur.
( 1 5) Scd apud c])iscopos dcponant. Eclog. d. loco.
(16) Pcena confugas invadentium.
(!7) EA7r.'S®- Ky.i opy.H.
(sS) CoMlngM rcligioni magis , qriam armis innixi,
(19) Qua cautioue confugne exlralii pobsunt.
\io) Et Basso. et in C. Theod.
CODICIS REPETim PR^LECTIONIS.
i3g
De servis.
[, Impp. Theod. et Valent. AA. Imperio (i) P. P.
rVl r^) servus (3) cujusqnam in Ecclesiam allanave ar-
O malus, nuUis iioc suspicantibus , inopinatus irruerit ,
exinde protinus di..rahalur , vel continuo <J«^,"'"« '/^^^m.;
unde eum tam furiosa formido pronpuit , indicetui , eique
raox abstrahendi copia non negetur. Sed si arn.orum ti-
ducia resistendi animos insania impelleute , concepent ,
abripiendi (4) extrahendique eum dommo , quibus ]d po-
test efficere viribus concedoH.r. Quod si iHum etiam con-
fiei f5) in (6) concertatione pugnaque coutigerit , nulla
erit ejus noxa , nec conflanda criminationis relmquelur
occasio , si is , qui ex statu servili in hostilis , et homi-
«ida; conditionem tiansiliit, sit occisus. Dat. 5. Kai, Apnl.
Valerto , et [ Aetio (7) ] Cowss. 432.
De iedilione , conclamationihus , tumultu , impelu ,
convenlicuUs.
5. Imp. MARCiAjNtis A. ad populum.
DEnunciamus vobis omnibus ; ut in sacrosanctis Eccle-
siis , et in aliis quidem venerabilibus locis , in qui-
bus cum (8) pace et quiete vota competit celebian , ab-
stineatis ab omni scditione : nemo conclamationibus (9)
utalur : nemo moveal tumultum , aut impetuni commiltat,
vel conventicula (10) coUecta multitudine in quabbet par-
te civitalis , vcl vici , vel cujuscumque loci colLgere ac
celebrare conetur. Nam si quis aliquid contra leges a qui-
busdam [ sibi ] existimet perpetrari , liceat ei adue Ju-
dicem , et legitimum postulare praesidium. Sciant sane
omnes : quod si quis contra hujus Edicti normam aut age-
re aliquid , aut seditionem movere lentaverit , ultimo sup-
plicio subjacebit. Dat. 3. Id. Jul. ipso Martiano A. et
Adelphio Cojsss. 451'
Ne quis de Ecclesia pellatur , vel trahatur : de rebus vi-
ctualibus el vestibus et quiete. i. De munitione judicis ,
2. Et de eo , qui latel inlra fines eccleske , reprcesentan-
do. 3. -5"/ monitus respondeat\ 4- ^^l non. 5. 6. De of~
ficio oeconorni , vel de/ensoris ecclesice.
6. Imp. Lto A. Lijihrio P. P.
PRjesenti (11) lege decernimus pcr orania loca valitura
( excepta hac Urbe Rcgia , in qua nos divinitate pro-
pilia degeutes , quolies usus exej:,eril , invocati , singulis
causis alque personis prarsentanea constituta pracstaraus )
nullos penilus , cujuscunque (12) ccndilionis sint , de sa-
crosanclis Ecclesiis , orthodoxae lidei expelli , aut trahi ,
vel prolrahi confugas (i3) , nec (i4) pro his venerabdes
Episcopos , vel religiosos Oeconomos exigi , quae ab ipsis
debeantur : his , qui hoc moliri , aut facere , aut nu-
da (i5) sallem cogitatione atque tractatu ausi fuerint len-
tare , capilali (16) , et ultimi supplicii animadversione
plectendis. Ex his ergo locis eorumque finibus , quos an-
leriorum lcgum praescripta sanxerutit , nuUos expelli aut
ejici aliquaudo patimur : nec in ipsis Ecclesiis reverendii
ita quemquam detineri atque constringi , ut ei aliquid vi-
ctualium (17) rerum , aut veslis negetur , aut (18) requies.
§. 1. Sed si quidem ipsi refugae appareant in Ecclesia
publice , et se in sacris locis oflerant , quaerenlibus con-
veuiendos , ipsis servata locis reverentia , Judicum , qui-
bus subjacent , sententiis moneanlur , responsum datuii ,
quale sibi quisque perspexerit convenire.
§. 2. Quod si in finil>us Ecclesiasticis lalilant , religio-
sus Oeconomus , seu defensor Ecclesiae , vel certe quena
his negotiis commodiorem (19) autoritas Episcopalis ele-
gerit , reconditam lateulemque personam decenler sine ul-
lo incommodo monitus intra fines Ecclesiae , si invenitur ,
praesentet.
§. 3. Cum autem monitus (20") fuerit in publico priva-
vatocfue contractu actione civih (21) : in ejus sit arbi-
(0 merio. P. P. C. Theod.
(■2) Fars iegis 16. C. Th. cod. Synops. Basil. 5. tit. 5. c. ii.
ex l. 6. tit. 3. c. 17. 5. 4. l. 6. §. 5. infr. h. t.
(3) V. Alciat. 1. parerg. ^■>. et Othon. rrisingcasem^. Chronic.
(4) Captura , iit ficri ct cujns jussu fieri debeat , qui capi pos-
sunt, vid. Bossium tit. de cap. 3. Papon. 2. not. 7. c. Forme dc
proceder au criminel. Clar. 1. senteut. $. ult. q. 28. Nemo dih-
gentius ca dc re Pcckio scripsit , qucm vide passim in tract, de
iure sistendi.
(5) Hinc oritur quacstio , an fngicntcs reos homines liberos liceat
ofliciali vulnerare : de qua vide lalc Giammaticum decis. 4'- e* '^-
legis Iiujus originc consulc ctiam Alciatum Parerg. lib. 2. cap.
45. Mod.
(6) Qui alicujus corporaliter prchendendi justam causani hatuit ,
ai advcrsariurn rcluctautcm ac [)ugiiantcm , in conccrtatione inler-
fecerit , impnnc id iccerit. ttt hic. ari^. l. 29. 5- p^^nult. injinjf.
ad lee,. Aquil. l. nh. Jnfr. cpiando ticcat iinicuique se siiie jitdi-
ce. Marsil. l. i.Jjf. de sicar. itti/n. (\i. Id ita scrvari rcfcrt Cla-
rus 5. sent. §. ult. in princ. addit tameii , apparitori judicis id
non pcrmitti , si reum possit alio modo prehendere : Quin reuiu
impunc apparitori rcsistere posse , dipluma piehensiouis permissae ,
aut oflicii sui insignia pulilica uon oslcntanti. Addit ctiam jiidici
rcsisti posse, quolics ad in.tar piivati proccdit, /. i^^o.ff. de reg. jur.
(7) Et qui fueril nnnciatus in C. Theud.
(8) NoveU. 123. cap. 3i.
(9) Exclaniare in cctlesiis non licet , /. ult. in pr. Infr. h. t.
adde epigraphen tituli , id enim ad earum vencrationcm pcrtinct.
addc qv.a scripsi ad Fcslnm in pcscito lingtiani. adde Ambro«
iium 3. de vclandis inrginibtis. Colleclanca Bcncdicti Levilae , 6.
*•. 173. et 193. Arrian. 4- Kpictct. 3.
(10) Cujacius lcgit Qoiivcnticidas. in 1. Hac edictali , de Fcu-
dii 2. tit. 53. a. Convcnticula; ccetus illiciti. Convcnticula prohi-
bcntur. vid. /. 1. ff- de coUeg. et corp. l. i5. Supr. de episc.
et <iUri«.
(11) V. Jas, in l. vinum. n. 6. ff. si certum- Boer. decis. 109.
Guid. Pap. qtia:st. 121. Alc. 3. p»tE5«nz. 33. Coras. 5. J^/«ce?/. 23.
(12) Etiaui publici dcbitores. v. 5- 4- in Jin. Infr. h. t.
(i3) Possunt tamen citari in ecclesia et si citati. non comparue-
rint per se vel procuralorem saltcm , procedetur contra eos ad pri-
mum ct secundum decietum. Vitie Jasonem in l. vinum. num. 6.
ff'. si cert. petat. et ibi Decium. Boeiium decis. 109. ciim seq.
Guid. I^apas qucest. I2i. Alciatum dc prcesumpt. Reg. 33. Coras.
lib. 5. misccllan. cap. 23. Mod. Coiifuofe sunt , qui ad ecclesias
coiifugiunt . /. 22. ^. I. siipr. dc Episc. et Clericis.
(14) Videbatur enim aequum , locum dari clarigatloni , et re-
pressaliis. . .,
(if)) Nuda cogitatio , nudusque traclatus interdum punitnr. vid.
qu;« iiot. ad /. 18..^. de pcen. quod iu Gallia prEBcise lociim noo
hahct , ut scripsi ad l. 5. Supr. de episcop. et cteric.
(16) Ecclesias immunitalem yiolans , jure civiii suinmo supplic;o
punitiir , ut hic. Jure canonico , pceiia aibitraria. c. nun w./iMs 4-
c. adversiu. 7. extr. de immiuiitate eccles.
(17) Victus vcrbo quid contincalur , vid. quae not. ad /. l^"^- ff.
de vcrb. sign. adde Michaelcm Grassum /. sent. §. legatum. qiuxst.
22. vibi inlcr caelera de alimentis hoc tradit ex communi opinio-
nc , Pharmaca alimentorum vocabulo comprehendi : ahmentorum
legatarium nnn cogi ad hablfandum cum heredc: nou tencri eidem
objcquium domcsticuin pra:stare.
(18) Hoc vcrbo tectum inlclligunt. His enlm tribus vita sustiae-
tur , victu , vcsiitu, et fecto.
('9) Q^'o commodius actus exerceri potcst , eo melius.
(20) Id est , citatijs in civili judicio. Citari seu vocari in Ec-
clesia quis potcst , at non extrahi aut rapi. Vis asyli hrec est , ut
inde inviti non extrahanlur. Sic invitus nemo domo ex.trahitur.
/. 18. /. 21. if. de in jus. Si quis tatULn aJitum ad se prasbuerit,
aut ex publico consjicctus fuerit , in jus vocari polerit. /. 19. d. tit.
(21) lu crimiuali secus , /. pen. $. idt. ff. de pukl jud.
I^o
LIBER PRIMUS
trlo (i) , sive per se , sive ( si magls degerit ) instniclo
soienmter (2) procuralore tlirecto , in ejus Judicis cu-
jus puJsatur sentenliis , examine respondere. '
§. 4. Sed si hoc facere delreclet , aut differat : iiidi-
ciorum legunKjue solitus ordo servelur. Itaque si res iin-
mohiJes (3) possidet , post ediclorum (4) solennium ci-
lationem , ex sentenlia judicanlis (5) usque ad modum
debjti , bonorum ejus sive pra-diorum traditio sive ven-
djlJO celcbrelur : Quod si les mobiles habet , easque extra
terminos occultat Ecclesise , sentenlia judinatitis , et exe-
cutons solhcitudine perquisits , quocunquc loco occulten-
lur , erulae , pro acquitafis tramite , modoque debili pu-
blwis ratiombus privatisque proficiant. Sane si intra fmes
hnbentur Ecclesioe , vel apud quemlibct ex clericis abscon-
du« , sive deposilae , fuisse firmautur : studio el providen-
tia hae quolibet modo ad socrosanctam Ecclesiajii oerve-
cientes proferantur : ut pari aequitatis ordine , iisdem ex
tonis fisco (6) , vel Rcipublicaj , sive creditoribus , et
quibuscunque justis petitoribus ad (7) modum debiti con-
sulalur. Sicubi deposita? vel commodata? dicuntur , inqui-
rcndi lalem vohunus esse cauielam : ut si sola (8) suspi-
oone apud aliquem adseraulur abscondilce , de sua (q)
etiam conscientia saiisfacere auctoritate venerabifis Anlisti
tis jul)eatur : adjicientes , quod ea , qua, (10) de princi-
palibus personis decrevimus •, [ in causis ] fid-qussorum ,
S)ve raandalorum , seu rerum ad eos perliuentium , vel
iarailianum , et sociorum , seu participum , et omnino in
3i.sdera causis obnoxiorum personis pra;cipimus observari •
sciiicet si ipsos quoque secum confugje iutra Ecclesiarum
termmos habere vohierint : ut eorum quoque bonis publi-
ca (11) debita privalaque solvantur , et per eos rerum
uLicurique deposita; sunl , procedat inquisitio. Et hjec quil
dera de ingenuis liberisquc personis.
5. 5. Sane si servus , aul colonus , vel adscriptilius ,
iamil.ans (12) , sive libertus , et hujusmodi aliqua perso-
Da domeslica (i3) , yd conditioni subdita , conquassa-
(1) Vid. t. 26. Infr. de procurat.
(2) De hac solennitate , vid. Instit. de satisd.
(^) Discussis pruno inobilibus , l. i5. ?. 2. fF. de rc iud ct.u
mobilibus inchoare polest , ex statuto Curi* et cdicto rcgis Fran-
osc. I. auno ,,39. vid. Guid. Pap. decis. 2,8. uisi de ?e nnnons
Y Suitjcfuniciuc anxns agatur : adeo ut omissa iUa discussione , pra3-
dium mmo, is pluns iiciianli solcnnibus programmatis propositis ad-
dietum senatusconsulto sit ablatum. Luciu^s 7. Placl !Z\nt.
\J\. , ^""^ «q""-""t'»' , vid. /. m.ff. de jud. adde Cn-
U,?K^^'"i-^ ^"''^' ""'!i° '" universa-bona : hodie , nro rata de-
Wii. Ivci^. 5J. c. 4. iri fin.
e. JS. 1%' '^"''" ^°'' ''" "^- '• ^- *• EJictun. Justiniani ,3.
locupletfrL ""'" '"''^"""' '''^'""' incommodo , et jactura quem
(8) Sola suspicio contrectationfs rei alieai« sufficieus esse potest
wt quis cogatur jurare. ««^ioicsi,
(9) De sua quisque conscientia jurare , justa dc causa , cogi no-
t^st, l. 6. Injr. de proc. l. 3. Infr. dc reb. credit. l. 2, ^ Ss
jm. ««to« dicat. infr. de f,d iustrum. l. i(y. ni rm. infr. de usur.
a:£: t ^^'Sfj/^lj^lnt' ' "'■ "'>'• ^'^- ^ ^--
(10) Jurare si persona^ extraneae rco principali coguntur , multo
itiagis^re, hdejussor , mandator, famiiiaris, socius, ejusque part.nns
frnVi,\ 7, .^ "'.''•""'.' ^"m""' P"''^^"' ' ^^'i "^^ publicus dcbitor
rru, potest ? ( ct ,fa ,us illud ad cujuscunque coriditionis homincs
pertinet , in pr. Supr. h. t. ) „ec eorum nomine episconi convc-
nicntur, §. eod qua i„ re allegatur lex ,. C. Theod. eod. in
causa tamen tnbutornm aliud omnino est , nec servatur jus asyli.
Te,.et«r etiam ceconou.us ct cpiscopus, si confugas non e.^hlbucit ,
JSov. 17. c. 7. 5. ,. et edicio Juslin. 10. c. i. et edict. ,3. In
aiiiiwr.ahbus causis non seryatur jus asyli. d. NouelL 17. c. 7 in
is (,4) rebus cert,8 atque subtraclis , aut seipsum fura-
lus (,5j ad sacrosancta se loca contul.rit : statim a re
ligiosis Oeconomis sive defensonbus , ubi p.imumhocsci
rc potuennl pcr eos videhcet , ad quos hoc pertinet
ipsis praescntibus pro Ecclesiastica disciplina et quabtate
commissi , aut u tioue compelenti , aut intercessione hu-
mani.ssuna procedeute remissione venia? (16), et sacramen-
II (17) mtervenlione securi ad locum statumnue propnum
revertantur: n bus , quas secum habueriul , ifonnan-
dis (uS;: duiuus enim eos in Ecclesiis nou convemt mo-
ran , ne patronis seu domiuis per ipsorum abseutiam ob-
s.^quia pista deuegentur , et ipsi per (,9) incommodum
Ecclesiae egentmm et pauperum (20) alautur expensis.
§.6. Inter haec autem quae sedulo ad rehgiosi Oecono-
rn, sive defensons Ecclesia. sollicitudiuem curamque re-
spiciunl enl etiam dlud observaudum , ut singulomm ia-
tra Ecclesias confugientium personas (2.) , causasque in-
cessanter conquirant : deinde judices , vel eos , ad quos
causas et personas pertinent , instantius instruant : et ^uui-
tati corivenient.a d.ligentius exequantur. Dat. Prid Kal
Mart. Leoive A. ,11. Cons. 466,
De nmgislraubus adeundis , et Erclesus non turhandis.
JJe Jmperalore per Archiepiscopum mstruendo.
7. Uraec* constitutionis epitome ex Greeca collectione
Ecclesiasticarum constitutionum.
QUi (22) habet actionem aut coulroversiam cum ali-
quo , ne turbet (2 3) Ecclesias per se aut alium , sed
adeat mag,st,-atus. Si vero Imperatore in crimiuibus opus
iiabeat , per Archiepiscopum ipsum instruat. Adversus hffic
faciens castigatur.
De exclarnatione. 1. De eo , qui propter potentem
personarn ad Ecclesiam confugit.
8. Griec^E constitutionis epitome ex eadem collectione.
( l^' (24j Imperatore ad maguam Ecclesiam in festo
\f pvocedente exclamalione (25) usus fuerit : excidet re
sperata , et per praefectum ejectus castigabitur.
luJ"'' ''f'-.^^''^^"S''"erms. 1,7. r. ult. §. Quia ,'ero. Imo ex
altarx extrah, possunt confug... Constant. d k.. .,,; ^'ZnZ
M^r^ ^,0yi. Erant asyla apud Judecos , sed iis tantun. piVcrant
eL7 T.T^Ar' ^«'""f^tcm sanguincm alienum 'efiuderant
i^xo/. 2,. ^. ,3. A«;«. 3a. ^. „. Deutcr. 4. .'. ^,. et cap. ,0.
''• r>. Jos. 19. u. 2. 3. i?.^. ,. ^>. 2. ^ ^
(.0 Familiai-is, l. 20. infh. ijui accusarc , /. 2,5. C. 2 ff de
antiquitus fam.hares : ut domini ,psi , palres!:imilias , Sencca 6
notis Mvsaic. c. 9. da susceptis alibi dixi.
{}i) Doinesticae persoiiae censcntur servi , coloui , adscrintitii
farmUarcs hberf,:qu,dome,stic.,vid. /. 24. # de\est.ius^T\u
5. I. #. de pccnis. l. 3. infr. de tcstib.
_ (14) Convasatis, Contius" m cditione Parisiensi. Asyli jure fuir*
in..goes non fruuntur, et ita intellig,. c. reur,^. 9. caus.tj.^uJstT
Sane quoque mferpretan oportct cap.tulum inter alias. G^^extr de
mmun. ccct. quo ex Ecclesia prohibetur exlrahi quilibet reus
quantacunque gravia inaleficia pcrpelraverit. Paulo post enim Innol
centius excipit publicos latroncs, et nocturnos agro.um popnlato,-es.
y5) Id est, fugitivus. /. I. infr. de fugitiuis.
(.6) V.d. qua^ nof. ad No.cli: ,17. c. ,4. ,23. c. 3i. 5. c. 2.
(.17; l^lenci interdum jurare coguntur.
(18) Rcsfjtiicndis.
(19) CiHjfugas e.xpensis Ecclesiae alcndos hic locus ostendit
scoT etcTetJ''"'^^^^'^ ' ''""'* P'*"?*'''""' ' '• ^' '" /"• ^'W- ^e Epi-
(2.) Jus en.m variatur pro ratione circamstaiitiarum. yid. /. 16.
S- '• .if- de pcenis.
(23) Intcrpretatio Contii.
(23) Vid. /. 5. supr: h. t.
(24) Interprctatio Contii.
(a5) Vid. /. 5. iupr. h. t.
CODICIS REPETlTiE PR.ELECTIONIS.
i4i
§. 1. Qiii vero propter potentem personam ad Eccle-
jiam conJugit : doceat iniperaloriam inajestalem per Ai-
-hiepiscopmn et Ecclesiac defensores.
T I T. xriT.
DE (i) IIIS QUr IN ECCLESIIS (2) MANUMIT-
T U N T U R.
Domirius comni anlisdte et plehe polest serviim suuni
niiinuniiilcre scripiiira intervenientc. Salic.
1. Imp. CojNSTANTiwTjs A. ad Prologencm I'piscopum.
IjAnidudurn (.^)) placiiit, ul in Eccltsia (4) Calholica li-
i/ berialcrn doniini snis iannjlis prteslarc possint , si sub
ispectu plebis (fij adsislenlibus CbrisLiancrum Antistibus
d laciant : ul (6) propler lacli memoriam vice nctorum
nferponatur (piaHscnnque sciiptnra , in qua ipsi vice le-
itium signenl : unde a vobis qucque ipsis non immerilo
landai et relinquendae sunt libertates , quo quisque vestrum
jaclo voluerit , dummodo vestra? voluntatis evidcns appa-
:eal tcslinioniuni. Dat. 6. Id. Jun. Saeino et Rui^iwo
JoNSS. 3 16.
Ckricis pcrmillilur inter vivos , el in ullinia volunlate
servos suos nianumitlere , et plenani liberialem .
conseijuiintur. Salic.
2. Idera A. Osio.
QUi (7) roligiosa nienle in Ecclesiaj gremio servis suls
meritam coiiccsserint liberlalem , eandem eo (8) jure
ilonasse vidcantur , quo civitas Romana solennilalibus de-
[jursis dari consncvit. Sed hoc dunlaxat his, qui sub aspe-
ctu Antistilum dcderint , placuit relaxari. Clcricis autem
amphus conccdir.ius , ut cum suis (g) farnulis tribunnt li-
berlalem , non solum in conspcctu Ecclesise ac religiosi
populi plenuni fruclum liberlatis conccssisse dicanlur , ve-
rumetiam cum postremo judicio dederinl libertates , 5ea
quibuslibet (10) verbis dari praeceperint j ita ut ex die
publicalje volunlalis sine aliquo juris leste ,- vel inlcrpre-
te comp.lat directa hbertas. D;\t. Raknd. (11) Maji ,
CriSPO C. II et COWSTANTI^O C. II. Co^ss. 322.
T I T. XIV.
DE LEGIJJUS (12), ET CONSTITUTIONIBUS (i3)
PKmClPUM (i4) , ET EDicns.
De inlcrpretatione inter a^quitatem et jus.
I. Iinp. CoNSTANTiNCS A. Ba so , Praefecto Urbi.
INter (i'")) axjuilateni , jusque (iG) iutfrpositam inter-
prelalionem nobis solis (i^) et opor'et el licet inspice-
re. Dal. 3. Non. Dccemb. Sabino et Rufijno Cokss. 3i6.
De privile^iis.
2. Impp. Theod. et Valent. C. ad Senatum.
QUse ex (18) relationibus (19) vel suggeslionibus Judi-
cantium , vel consullatione in commune florentissi-
nioruin sacri nnstri palatii proccrum audilorium inlrodu-
clo negotio slaluimus , vel quibuslibel Corporibus , aul
Legatis , aut Provincios , vel civitati , vel Curiae donavi-
mus : nec (20) generalia jura sint , sed leges (21) faciant
his (22) duntaxat negoliis at([ue personis , pro quibus fue-
rint promulgata , nec ab aliquo retracientur (23) : notam
infamiae subituro eo , qui vel astute (2^) ea iuterpretari
voluerit , vel impetrato impugnare rescripto , nec habitu-
ro fructum per surreplionem (26) eliciti , et Judice , si
dissimulaverit , vel ulleiius litigantem audierit , vel ali-
quid allegandum admiserit , et sub quodam ambiguitatis
colore ad nos retulerit (26) , triginta librarum auri con-
demnatione plectendo. Dat. 8. Id. Novemb, Theodosio
A. II. et Valejnthniawo Caesare Cowss. 4^5.
(1) De inanunii.ssionibiis in Ecclcsia , C. Theod. lih. t\. tit. 7.
aildiUlj]ian. tit. i. 5. 8. l. i. injin. l. 2. Jnfr. comm. de ma-
tutmisi. H Gajum 1. Init.. i. §. 2. Conciliuin Africaimm i.
Thifo,)!). IiifiUt. de Itbertinis 1. Haim. 18. ^- 9. Livium 2. Plutai-
ciiuiii in fifjjlicola.
(•>-) 4- ^- 'Ht- 7- Gajus 1. Iiisdt. i. 5- 2.
(3) lloc liiincn gcnus inanuinissioiiis trilniitur Constanlino patri
Cunslantii i. histor. tripar. 9. 7. Niceplior. 16.
(4) Li\ilas IJoniana nonnisi .solcnnihus dccursis conierebatur ,
vel in coiiiiliis P.iimaDis vd in tcinjilo i-eroniae Dcse , in quo servi
capitc raso , pileuni lilieilalis insi^ne accipiebaiit. Servius ad A'ir-
giliuin 8. /Eneidos. lil aulcni valilc molestum erat, i. Harin. 18.
ij^) Et aulistitis. /. unic. C. Theod. h. t. manumissionis hoc
gciuis coiislal sucecssissc iu locum cjus , quoe per ccnsum ficbat.
addo /. 2. Infr. h. t. §. i. Inst. de libcrt. adde Ulpian. i. J. 8.
(tj) Scnsiis cst , plcua et jusla libcrlas iu Ecclcsiis conferri po-
tcst , tc.sle popiiio ct sii;natorc epiacopo. Dc servoruui in Ecclcsia
manumi.ssionc , vid. FoVn. i. selccl. 4.
(7) /• i. C. Thcad. h. t.
(8) Civitas Roniana , quo jnrc olim ccrtis solcnnitatibus decursis
dcicrebalur , eodcm liodic dctcrri pofcst in Ecelcsia,
(9) Clerici servos babere jiossunt , nec enini piignat cum libcrfa-
tc Chrisfiana , quae est spiritus , scrvitus corporalis. vid. epist. ad
Philemonc/n.
(10) Clciicoium scivi qnlbuscnnqnc verbis , quacunqne scriptu-
ra , quocunqiie loco etiain abscnlc Episcopo cives fieri possunt.
(M) 14. Koteiid. C. Theod.
('2) I. J9. 3. I. p, Thcod. I. Harm. i.
(i3) 1. D, 4. TTtpi hxTei^fuv «2. Ecl. 20. de vofds constitutio-
mbus , addc Nou. 17. </ G(3. Constitulionnm vocabulo intellige rc-
sciipta , snbsciiptioiics , adnotationcs pragmalicas , dcereta , nianda-
ta , inlcrloculioncs , edicta.
('4) ^^ constitutionibus pontificum vid. i. Dccrct. 1. 1, sexl. 2,
dist. i5. de Apostolorum canonibus dist. iH. dc generalibus conci-
lii» disl, 17. dc coiiciliis episcopalibus dist. 18. dc cpisloiis decre-
talibus dist. 18. 19. 20.
(i.'i) Vid. /. 9. infr. h. t.
(ifi) Strictum scil.
(17) Nec dccreto opus est. Arist. 5. EtJdc. 19. sensus est , ubi
lcx negotiura quaesitum paiani detinit , judex cam sequi dcbct ,
quautiinivis duia sit : solius Principis est eam mitigare , ut hic.
i. 9. II. 12. infr. h. t. Nov. 43. in pr. et l. i^i. §. 1. in fin.
D. qui et a quibus manum. verbis edicti iuservire tutius est /. i.
5- licet autem. 20. Jf'. de exercitoria. ubi vero lex scripta palam
negotium non deiinit , judcx polcst cx diiarum vel diveisaruin lc-
guin senlentia , et collcctione , una scil. stricti )iuis , altera aeqni-
tatis jjlenu , argumentum ad lacli coiitroversi dccisioneui duccre ,
et banc ilU piaferre. Huc etiam refer , quod de juris et conslitu-
tionum diflerentia utiliter Cujacius .scripsit 7. obs. ao.
(18) Ayxzocoiv ^ijfOa-iv, >^ fj.i ts/xivtit cty.tr» vocat aulor .SjMiopseoi
Basil. 2. tii. G. cap. 7. rciatioiK 111 , biiggcstioiipm , motam litcm.
vid. /. 3. infr. h. t. prccatio , rdatio , lis mota.
(19) Id cst , appcllalionibus , vid. Infr. in pr. de rtlationib
(20) Personales , aut unius negotii constifutiones non sunt ge.ie-
rales. Atqui leges Codicis sunt luijusmodi , ergo ad omnes non per-
tinent ? solve : Hujusmodi rcscripta legcm generalcm faceie possunt,
si animus principalis fuit , tc xpr^tv jrsih MMO-9-fT^M» 5 ^^^ ^
legem edicti nomine nuncupavit. /. 3. Infr. h. t.
(21) Privilegia suat leges specialcs.
(22) Personalia suum indrvidiuim non cgrediuntur. ^. 6. Instit.
de jure naturali. l. i. §. 2. D. de constitut. princ. l. 4^- D. dc
reccpt. qui aibitr. l. 7. D. de exceplionibus. l. 12. /. i3. D. jo-
iuto matrim.
(23) Privilegia scincl concessa Princeps retractare non potest.
(24) Privilegla Principum benignc iiitcrpretauda. /. 43- "i pr.
D. dc i'ule.
(.>5) Privilcgium priori contrarium , prsesumitur obteptitium ,
uec a judxc audieiiduin.
(2G) Judcx nou im pune colorata , iJ «sl , graliof.a relalione apud
Pfiucipcm utitur.
i4a
LIBEJEl PRIMUS
Spccies Coristttutionum.
3. lidein AA. ad Seualum.
LEges (i) ut (2) generalcs ab (3) omnibus oequabi-
liter ia posterurn obscrventur y quoe (4) vel missae a
nobis ad vciierabilem coetum (5) Oraliouu conduntur ,
vel (6) inscrto Edicti (7) vocabulo nuncupautur : sive
eas nobis sponlaneus (8) motus ingesserit , sive (q) pre-
cntio , sive relatio , vel lis mota Jegis occasionem poslula-
verit. INam satis est Edicti eas nuncupalione censeri vel
per omnes populos judicum programmatibus divulgari :
vel exprtssius continere , Quod Principes ceiisuerint ea ,
quce in ceriis negotiis statula sunt , sitniliutn quoque cau-
sarum fata (lo) compoiterc. -^ Sed ot si Getieralis let- vo-
cata cst , vel ad omnes jussa est perlinere , vim oblineat
Edicli : interlocutionibus , quas in uno negotio judicantes
protulimus , vel postea proferemus , non in commune
prcejudicantibus : nec his , quae specialiler quibusdam con-
ctssa sunt Civitatibus , vel Provinciis , vel Corporibus ,
ad generalitatis observantiam pertinentibus. Dat. 8. Id.
Kov. Rin>eim(e , TiifiOD. A. xu. et Valepjtiniajno A. II.
CoNSS. 426.
De Principe soluto legihus.
4. lidem AA. ad "Volusianum P. P.
Dlgna (ii) vox est majestate Regnanlis , legilus alli-
gatuin (12) se Priucipem profiteri (i3j. •j' Adeo
(i) Quariim fit immediatc mentio,
(2) Etiam ia personam Priiicipis locum habcQt 0/ yivis:i liyisv
tt xx^^yiKo! yofjLOi- Syiiops. h. t. c. 9. 1. Harm. \. ^. 3().
(3) JNota cx liac legc vim , cflcctinn , et not.Ts legum generalium.
(4) Leges generalcs csse liis signis deprcheuduutur , si ad Sena-
tum mis^ns ut confirmcnlur : si edicti vocabulo nuncupatee : si jus-
SSB divnlgari : si ad omnes similes causas jut.sse exteudi : si genora-
les nuncupatoe : adde si in corpiis juris relatae. vid. Bald. hic.
(5) Id Cit , Senatum. Senatus venerabilis coetus , ut hic , glorio-
sissimus. /. 8. in pr. iiifr. h. t.
(6) Id est , si lcgem edicti vocabulo nuncupavit.
(j) Edictum 12. cap. i.
(8) Motus spontaneus Principis , qui bic dicitur Theophilo {|
Oixstoii q>u(rsiig Iiist. f/e yare /iafazvt/i, iccentiovibas motus propjius,
yid. /. 23. 5. similes. Iiifr. de iiuptiis , l. ult. Iiifr. de crimine
sacrilegii , /. 1. Inft\ de petit. bon. subl. l. ult. Infr. de cohort.
princ.
(9) Vid. quas scripsi ad l. i. supr. h. t.
(10) Facta. Haloand. quam lectiouem probat Cujac. 16. obs. 9.
(i i) Proprium Impcratoris legibus vivere , /. 3. infr. de tssta-
nitnl. principcm deccL legcs servare. /. 23. D. de lcgatis 3. addc
quae scripsi ad /. /j. Infr. ad l. Falc. ct Novell. io5. cap. 2.
^. 4- in fin.
(12) Hinc ilUid Symmachi ad Tmperatorem , Plus apud vos ju-
stiiia qiiani liccnlia vaiet , Synimachus in oral. pro veteri deoruni
cullu. Lkid certe inulto clegantius , Principcm legibus sulutun» non
essc , sed vidcri. /. 23. D. de leg. 3. nani quod legimus lcgibus
solutum , /. 3i. jf^ dc legib. -rZv vltJi.m sVaVs). Chryr.ost. ^c^STOt' yo-
(j-ii UK dvvirsv-^uvcy- Piato. ]\'oi'. io5. de poenis inteilige : ciuapTt)-
g-xt; yxp 8 KsAa^-70!;. 1. Harin. i. 5- 4^- ^^^- Cujac. i5. obs. 3o.
(i3) Quoero igitur ad hfec: an possit Princeps revocare iuduUuin
alicui privilcgium : an quando , et quatenns Princeps legibiis sub-
jcctus sit : et quid diccndum sit de privilegio a principe concesso
non subdito ? quferenti autem rcspondent ad heec plenissiine Alh.
de Bosat. ad banc ipsam legem. Ahbas et alii ad c. novit. de Jud.
Baldus in l. niipLce. ff. de senat. Felinus in c. quce in Eccles. '.>..
sol. de constit. et in c. 1. \. fallent. ib. Ferrandus deniqnc tib. 2.
szplicut. c- 3. Mod.
(t4) Piincipis autoritas a jiire dependct, idcoque si quid Priii-
«eps st;itiierit , jutta causa moveri praesuiuitur. vid. Alciat. 3.
prcBsunipt. 8.
(i5) Non est Princeps supra leges , £ed leges siiprai principeni.
?Un. in Paneg. ad Trajan.
(16) Oiacuhim vocat scntentiam hanc aiiro dignam et cedro. nt
^pud Plin. 18. c, G.
(17) An succcssoribws , ut putat Accursias ? Au et aliis etiam
de (i4) auctoritate jurls nostra pendet auctoritas. Ei re-
vera majus (i5) Imperio est , submittere legibus Princi-
palum. Et oraculo (ifi) prae.senlis edicti , quod nobis li-
cere non patimur , [ aliis (i;) ] indicamus (i8). Dat. 3.
Id. Jun. Raveniuv , Fx.oat;KTio el Dionysio Conss. 429.
De eo , quod est coutra legem , vel in fraudem legis.
5. lidem AA. Fiorentio P. P.
NOn (19) dubiura est , in legem committere eum , qui
verija legis amplexus , contra legis nilitur volunta-
tem (20). j\ec pocnas insertas legibus evitabit , qui sc
contra juris sententiam sajva (21) piverogativa verborum j
fraudulenler excusat. f iXullum (22) enim pactum , nul- '
lam conventionem , nullum contraclum inter eos videri
volumus subsecutum , qui contrahunt lege contrahere pro-
hibente. Quod ad omncs etia.m Jegum interpretationes tam
veteres , quam novellas trahi generaliier imperamus : ut
legislatori quod fieri non vult , tantum prohibuisse (2 3)
sufficiat : ca;tera [ que ] quasi expressa ex legis liceat vo-
luntate colligere : hoc est , ut ea , qus lege fieri prohi-
bentur (24) , si fuerint facta , non solum inulilia , sed
pro infectis etiam habeantur : licet legislalor fieri prohi-
buerit lantum , nec speciafiter dixerit inurile esse debere
quodfactum est : Sed et si quid fuerit subsecutum ex eo ,
vel ob id , quod interdiceule lege factum est , illud qoo:
Qon successoribus , qualescunque illi slnt ? quod et aequum est.
(18) Honeste. Putemus tainen hoc sequentibus esse exemplo el
prsecepto. Vice versa , jus regium cujus fit mentio i. Sainuel. 8.
vers. II. bonis regibus , nec praecepto nec exemplo , iliic eaim
ostenditur , quid acturi sint reges reprobi , qnid vitaturi sint boai.
Greg. I. reg. 10. cxposit. 4.
(19) Haec lex. sumpta est et interpolafa e.x Novella Theodosii
ne curialis prcedium alterius conducat , aut fdejussor conduclori»
existat 4. in prurcip. adde cap. 88. de regut. jiir. in 6.
(20) Pars legis prsecipna ejus voluntas ; qui contra hanc nitilur,
in iliam cominittit : voUintas sententia /, 29. D. h. t. l. 6. inkn.
D. de uerb. sign. ^tuvot». l. 3o. D. h. t. Goili. Ad plenam hUJDJ
iegis intelligenuam praeter Gothofredum videat , qui volet , Jaso-
neni in additionibus ad Port. Inslit. qnibus ex caus. manumit.
iion licet. 2. Col. e.t in §. prcBterca. Insut. quihus mod. jus patr.
potest. sohitur. item ad l. 2. j. i. num. 10. ff. solut. matr. et
ad l. I. nuin. 10.^. de tiber. ct poslhum. et ad /. i. num. 38.
de sumin. trinit. ad Auth. Sacramsnla puberum. col. S.inprinc.
fers. quarto dicutU. si ad^>ers. uend. Alexandr. in Aulhen, Ex
caiisa col. 2. de lib. proeter. Socinuin jun. coiunl. i-i. n. 6. vo-
lum. 3. Mod. "*'
(21) ?riiav scriptum d. l. 3o, verba d. /. 29. d. l. 6. ssva ye*-
borum prajrogativa.
(22) Pacisci , convenire aut contrahere lege prohibente non po*
sumus. Golh. Factum contra legem prohibitoriam ipso jiire nuUura
est. h. l. Aluid tainen est in matrunouio nisi adjcctum sit decre-
tum irritans. Dec. in cap 2. extr. dj testcb. nuin. 2. Zanch. di
macrimun. lib. 3. disput. 32. Si tamen lex. aliain spccialcm poe^iam
addit aut imponit , non inducetur nullitas. /. sanctio. 41. tf. d«
pornis. Ans.
(23) is speciem fieri velle non videtur , qui genus prohibuit.
LeK multa fieri non vult , quae expressim non vetuit. Fiaus fit !••
gi , ubi id fit , quod lex. non vetuit.- noluit lainen d. l. 3a. Fraiis
fit a re ad aliam , /. 3. §. 3. in fta. l 7. 5. 3. D. de SC. Ma-
cedon. a persona ad aliani , /, 5. D. de don. inter uir. ct uxor.
l. 26. in fin. ihfr. de usiiris. l. 5. 5. 3. D. de aiitmt. tutorum.
Novell. ■x-i. cap. 27. Noi'. i23. cap. 2. circa fin. l. i. 3. infr,
de pactU pignorum. a confractu ad alium , d. I. 5. 5. 5. /. 23.
/. ult. §. I. infr. rnandali. a raodo ad alium , /. 8. §. 14. D. ad
SC. Vellej. de noinine ad aliud noincn , /. ult. in pr. infr. d»
as.Kssoril/us. de tempore ad aliiid teinpus , /. 3. S. i. D. de mi-
nor. l. !i(). D. soluto. dc quanUtate ad aliara qnantitatem , /. 4-
§. 1. D. de his , qui notant l. i(5. D. de jure pulrou. l. a6.
5. I. i^ers. Si quis autem. Infr. de umris.
(24) Piohibita si fiaat , inutiiia et pro jnfoclis habeada , /. i(
ff. de rcg- jur.
103.
CODICTS REPETITiE PR^LECTIONIS.
143
■ue cassum (i) atque inutile (2) esse praecipimus.
«. 1. Secundum itaque piffidictam regulam , qua ubi-
lunque [ non ] servari factum (3) lege prohibeiile cen-
uimus , certum est nec stipulaiionem hnjusmodi tenere ,
.fl« mandalum uUms essfi in'>»yi°riti , nec sacrainentum (4)
idmitti. Dal. 7. M. Apnl. Conslantinop. TtiEouosio A.
i:vii. et Festo Conss. ^Z^-
De interprrfalione conslilutionis favorabilis.
6. Fidrm AA. Floronlio P. P.
QUod favore (5) quorundam constitutum (6) est , qui-
busdam casibus ad laesionem eorum nolumus inven-
um videri. Dal. Kaleud. Aug. Theodosio A. xtu. el
Fy.iyo CoNss. 439-
De iiegoliis pnvterilis et fuluris.
7. lidera AA. Cyro P. P. el Consuli designato.
LEges (7) et consiitutioncs futuris (8) certum (9) est
dare formam negotiis , non ad facla pra^lerila revo-
t:ari : nisi (10) noniinalim , et de pra:terito tempore, et ad-
huc pendenlibus (11) negoliis caulum sit. Dat. Non.April.
Const. Valewtiwiano A. v. et Ajnatolio Conss. ^l\o.
QucB ohservamla sunt in lege condenda.
8. lidcm AA. ad Senatum.
HUmanum esse probamus , si quid de caetero in publi-
ca privatave causa emerserit necessarium , quod for-
mam generalem , et nniiquis legibus non inscrtam expo-
scat , jd ab omnibus anlea lam proceribus noslri palalii ,
quam gloriosissimo (12) coelu veslro , patres conscripli ,
tractari (i3) : fl s» universis (am judicibus , quam vobis
placucrit , lunc legata (i4) dictari : et sic ea denuo col-
leclis omnibus recenseii: et cum omnes consenserint, tunc
denium in sacro nostri numinis consistorio recilari ; ut
universorum (i5) cons"nsus noslrae serenilatis autorilate flr-
metur (16). Scitole igitur , patres (17) consciipli , non
aliler in posterum legem a nostra clementia promulgan-
dam , nisi supradicta forma fuerit observata. Bene enim
co^noscimus , quod cum veslro consiho fuerit ordinatum ,
id (18) .'id bcalitudinem nostri imperii, et ad nostram glo-
riain redundare. Dat. 16. Ral. INov. Aexio ui. et Sym-
MACiio Co^ss. 446.
De scientia , interprelalione et emendatione legum.
q. Impp. Valentiivun. et Martiakxjs AA.
ad Palladiura P. P.
IEges (19) sacratissimae , quae constringunt hominum
-J vilas , "inlelligi (20) ab oranibus debeul (21) , ul uui-
veisi pr.x'scriplo earum manifestius ccignito , vel inhibita
dechnent , vel permissa sectenlur. Si quid vero in lisdem
legibus lalum fortassis obscurius (22) fueril , oportet id
[ ab ] imperatoria interpretalione patefieri , duritiamque
legum nostrse humanitati incongruam emeudari. Dat. 6. (23)
Id. Febr. Ai«themio (24) Corns.
Qui tenentur legilus.
10. (25).
OMnes legitus regantur , etiam si ad diviHam domum
perlineant. Dat. 8. Idib. Febr. Ajnxbemio A. 11.
CoKS. 455.
Si de novo jure dubitetur.
11. Impp. Leo et Zeko AA.
("'Um de novo (26) jure , quod invelerato usu non (27)
Ji adbuc stabilitum est , dubitatio emergat : necessaria
est lam suggestio (28) judicantis , quam sententiae princi-
palis auctoriias. Dat. xo. Ral. Maji , Leoke Juniore A.
CoNS. 474«
(i) Casgum ct inutile cst ipso jure , quod fit lcge interdicente.
(v.) Minus quani perftcta lex cst , quce id , qr.od vctat , non
rescindil : ut q.ionaam kx Ciucia. tJipian. tit. I. Hodie quaelihet
lcx esl ])errccta , ut hic. vid. Cujac. 19. ob$. 3o, adde c. qu(B con-
tra jus. 64. dc reg. juris in G. addc Nov. i^- c. i. in fin. ubi
de lenocinits.
(3) Facere , slipulari , raandare cl jurare lcge proluhente , non
]X)SSU1UUS.
(4) /. 7. 5. iG.^ de piictis. Jnre Cauonico mulier jurejuran-
do rcnunciaus cxccplioni dolis alienatae non auditur , c. cum con-
tins^nt. 'iS. exti . de jnrejiir. in 6.
(")) /. -r.-). ff. h. t. c. induhum. 17. c. quod a jure. iS. c. quod
ob gratiiiin. 61. de reg. jur. in 6. adde qua; not. /. 2. Jf. de le-
i;c commiss. l. 3. §. 5. in fin. ff. de Curb. edict. vid. /. 19. in
ftn. Infr. de fide in.itrum. vid. Dynuin ad d. c. 61.
(G) Vcl lcge , \cl iirivilcgio , vel contractu.
(7) Oiunia cpnstituta non praeteritis calumniam faciimt , sed fu-
turis irgulam iiuponuut , /. 3. C. Theod. de consl. pr. lih. i.
' (8) \id. /. 27. Infr. de usur. l. \1. Infr. de suis et legitim.
l. i3. 5. 3. Infr. mandati. adde siecies huic legi ex ISoi^. 73.
c. 9. ii5. c. i. i58. c. I. /. uh. infin. Infr. de curatore fu-
riosi , /. unic. §. i.5. infr. dc caducis tollrnd. 1. Feud. 55. vers.
ms autcm. 5. Feud. 19. Cic. 3. Vrrrina. JSov. 3^.
(9) Idctil , ca lcginn nnlura csl, in dubio id legibus inesse creditnr.
(10) L<'.\ iioniinaliin de praelcrilo potc^l disponcre. vid. l.unic.
^. Jin. infr. de coiUract. jud.
(ii) Piinccps potesl eliam pcndenli negolio_ novam legem dare.
/.21. infn. Sufjr. dc sacros. eccles. vid. Kovell. 19. cjrc. me-
dium pr.
(17.) Vid. /. 3. Supr. h. t.
(i3) Lcx primun» examinalur,dein scribitur, tertio recitatur,nl hic.
(i/j) Legem diclari.
(iS) Adde /. 2. D. de decret. ah ord.
(16) Legcs a Principe confirmandiE 6unt.
(17) Hac fonuula pleruinque ipsi Principes cdiclis siiis Senatutn
alloquebantur , ut in Nov. Theod. 8. Principinm vero rescripti
plerumque ila incboabat , si es. ipso excrcitu raittebatur : 5/ vos
Lberique vestri vateiis beiie est : fios exeicitusque noster valemus.
Finis vero : Munu divina. Oplamus \os felicissimos ac Jlorentissi-
mos nostrique amantissimos , per multos aniios bene valere , saiir
ctissimi ordinis P. C. Ad bunc niodum M. Lepidus Imperatorad
Senatum lescribit apud Cicer. 10. Jhmd. 34. Si vos libcriquc ve-
stri valetis bene csl : cgo quoque talco. Deos hominesque testor ,
P. C. elc. Cotfi. Ad intelleclum liiijus legis et §. scitote. et quan-
do lcgis requiratur expressa derogatio , vel actus gestus contra le-
gcm teneat , vid. Sarmicnt. lih. i. select. c. i^. nuni. 4- An>.
(18) Scnalus est imj.trii be;ititudo ct Principis gloria.
(19) Haec lex crat prafalio Novellae Martiani dr matiimoniis iSV
natorum: quae hodie cxtat iulegra in Hbro Novcllarura Martiani ,
et in breviario Alarici.
(20) /. 12. infr. de jur. ct fact. ignor. l. l. J. "2. ff'. de oedit.
vid. Corasiuni 4' Misc. 10.
(21) Ideoquo praesumuntur ab oninibus sciri. vid. Alciat. 1.
prcesunipt. 3i. v. Nov. Lconis 77. Goth. quoniodo el qaaloiiu»
docebuiit te Aret. ad ^. suspectus. Inst. de suspect. tut. Akx. ad
l I. §. si quis ita. num. ()■ ff. de vcib. ollig. Jason. ad l. qiiod
te. num. i^. JJf. si cert. pet. Bartol. ad /. de qiiiius. ff. de lct;i-
bus. Rip. ad c. swpe . nuin. 92. ext. de restil. spol. et ad d. /. i.
§. si quis ita. Abbas ad cap. 1. num. 9. cxtr. locati. \'\Ac eliara
Corasiura lib. l\. Misccll. cap. 17. et Benedictura Capram in Rc-
gul. conclus. 3. 4. ct i4' 5- 9- ^^^^'
(aa) Obsciirara leTcm Princeps j-olct interpretari.
(33) Prid. Non. April. Constantinop. Aetio et Studio Coss.
Ua in ipsis Novcllis i. A. Dat. 454-
(24) Hanc sub.scriptioncm Cnjac, non probat , 12. obs. 3f.
(25) Haac icgcm Cujac. restituit , 12. obs. 3i.
(26) Novum est jus confra rationem juris ccmmunis introductum,
/. 14. i5. D. h. t.
(•>>7) Jus singulare nsii in\cterato pr.T£crihi yvlt»l.
(ib) /. ^T-ff de fdcicommiss. libert.
i44
J)e sententia Imperalors. i. De legiim interpretalione
et legiilalione.
12. Imp. JusTiiviANus A. Demoslheni P. P.
SI (i) impeiialis majeitas causam cogmiioualiler exa-
minaverit , et panibus (2) cominus constifulis (3)
sententiam dixerit : omiKS onjnino judices , cjni suL no-
stro imperio sunt , sciant lianc (4) esso legein non solum
ilii causiB , pro qua producla est , sed et omnibus sjinili-
bus (5) . Quid eni^n majus (6) , quid sanctius (n) im-
periah est majeslate ? \el quis lantK superbiie Ikslidio tu-
inidus est , ui regalem seusum coniemnat (8) : cum et
veteris juris conditores , conslituliones , qu£e ex iujperiali
decrcto processeruut , legis vim oblinere , aperte diiucide-
que definiant ?
$. 1. Cum igitur ct hoc in vcteribus legibus invenimus
dubitatum , si imperialis sensus legem iiiterpretatus esl, an
oporteat hujusmodi regiam interprelalionem oblinere : eo-
rum quidem vanam sublilitalem (9) tam risimus , quaui
corrigendam esse censuimus. Deiinnnus autem omnem Im-
peratorum legum interpretalionem (10) , sive in precibus,
sive in judiciis , sive alio quocuuque modo factam , ralam
et indubiiatam haberi : Si enim in pra;senli leges conde-
re soli (11) Imperatori concessum (12) est: et (i3) leges
imerprelari solo dignum imperio esse oportel. Cur (i^) ^u-
lem ex suggeslionibus procerum , si dubilalio iu linbus
criatur , et sese non esse idoneos vel sufllcientes ad deci-
sionem liUs ilh existiment , ad nos decurralur ? et qua-
le (i5) omnes ambiguitates judicum , quas ex legibus ori-
n evenit , aures accipiuut nostra^ , si uon a nobis inler-
pretatio mera (16) procedit ? vel quis legum (17) tenig-
niala solvere , et omnibus aperire idoneus esse videbiiur ,
T,i%i is ciii soli legislalorem esse concessum est ? Explosis
itaque \ns ndiculosis ambiguitatibus , tam (18) conditor ,
quatn mterprcs legum solus Imperalor jure existimabitur:
LIBER PRIM US
nihil hac lege derogante veteris Juris conditoribus : qui
et eis hoc majcsias imperialis permisit. Dat, 6. Kal. Nov
Decio V. C. GoAs. 529,
T I T. XV,
DE (19) MANDATIS (20) PPJNCIPUM.
An mandata non scripta valeant.
i. Imppp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
ad Fusiguium P, P,
CI (21) quis (22) adserat cum mandatis (28) nostris se-
f /\^^'^ ^j ^^°^^*^ ' o"i"es sciant , nemini quicquam ni-
si (24; quod scnplis (25) probaverit esse credendum : nec
uilius dignitate terreri , sive (26; iUe Tribuni, sive JVota-
Mi (27) , sive Comitis (28) proferat diguitatem : sed sa-
cras nostras literas esse quaerendas, Dat. 16. Kal. Jul
/W/ece (29) , MEROBAuor. 11. et SiTuaNiKo Co^ss.
S2. Impp (3o) JusTiNus (3i) et Justikiakus AA.
Ancimus (82) , ne quis clarissimorum uostrorum ma-
gislraluum maximorum , vel mediorum in suis sen-
tentns adscnbat , nos diviuo verbo (33) jussisse alinuem
injus duci aut exhiberi, aut aW,uid di^ersum judicari ah
iis (jum apud ipsos fiunl : nisi (3^) si de judicis adsessoris
clatione qUcTstio sit , aut de recte ferenda sententia, Id si
accident, volumus ut judices in suis sententiis mentionem
laciant , se noa de scripto , sed ore lamum illa aut a no-
bis accepme , aut a ghriosissimo Quces'ore nostri palatii,
aut aliquo spectahilium referendariorum. His tantum casi-
V' ''"f Jf^P^'' «^'^"o jussioni nostrae fidem adhiberi yo-
lumus (35),
(0 . Principis sententia ( aV^Vr;? dicitur Gfcecis ) inter duos
lata ni sumlibus yim habet. Synops. BasiUcon , 2. tit. 6. c. 20.
(2) Duabus scilicet actoie et reo. vid. /. 5. 5. 5. /»/>•. de temp.
ttppeu. JPnnceps igiiur i.on poterit sententfam ferre contra partem
on?.»f, ,•'"" ^ ™ 1"o.que pertinet , quod a quibusdam dicitur ,
constifut.oncm Pnnc.p.s justitiam denegantem nuUam esse , vid
Antonuun Corsetum in i>erbo Princeps.
■P) ^''i"' "'^'" ^^'"'t Principis scntentise , etiam in notoriis slne
3o. 2"re wli"'"'" '■ ^'"''^" ^^' ""'"• '^- ''^'^^ Oldendorp. cap.
(4) Senientia Principis jus dubium declarans , jus facit etiam
«jtioact cmncs.
0) /. 3. Supr. 1. 12. /. i3. D. h. t.
(6) Nibil majiis aut sanctius imperio.
(7) Sap.cti Principcs.
C«) Nolum est ciiim illud ^J, fi.,„,),'^ -^ ,. p,,,. ^_
'"s- ^l- adde Rom. i3. ,. ad Tunoth. 2, mC. 2. vid. Canones
Apostol. xn fin.
(9) Suhtilitas vana repudianda , /. /,7. 5. i. Z>. de negot. gest.
/■ ^.§. 16. Jf. qnih. mod. pii^n. l. 7. in fin. Infr. de mstit et
sub.tit. l. 7. /„/;.. de SC. Trebell. "^ "^
(10) Batae sunt et indubitatae legum intcrpretationes ab Imi.era.
toriDus lactae. *i.jvi.»
(ip Soli Imperatori leges condere perraissum. Non igitrr Du
habentr^l! I ^^,"™'^'^'" , P^P^'"^'» d.gnitatem ct junsd.ctionem
babent. ? R„L,„du3 a Vallc I.cere putat , e..rumque decreta ius ci-
vilfc nuncupaii posse. .. consit. 86. mim. 11.
„.vl") <^,«;'i""8e /. onmes.ff. de JusUt. et Jur. $. Jus autem ci-
u.le. Instu. de jur. nat. gcnt. 1. non amhigitur. ff de lesibu- ad
dla au.em quie paub ante pr.cedunt , s, Lperds L^^ids^
Tn S Mod''' Wcnocbium de arbur. Jud lib. i. ^«Jff 7
^ij^i?^;s'csi?'"'^''''''° '' ''"'"'"■ ''' ^^^'""^^ ' ^- ^«^' i"^ con-
(i4) Fiu=t,a co.nsuIiter is cui consilium darc non bcet
(I-J) Aigumentum a facto ad jus obs^rva : Fit , ergo ju» est.
(i6) Mera interpretatio , id est , jus interpretandi.
(./) H;uc lUud Juvenalis , Satyr. 8. Feniet de plebe togata ,
(^ui jnris nodos et legum cBnigniata soluat. ^ ^ '
0») Pr.nceps cond.tor et interpres legum unicus. .
(.'9; '-^ <-• Iheod. 3.
(20) iSov. 17. Mandata Principum sunt praecepta , sive monita ,
qu^ certis person.s dantur a pnncipe ; veluti pr4cUs et procura-
tonbus Dionysius 2. .■,roX:i, vocat , Gi^ci etiam ^.o«>>.V»t»
(2.; l un. C. Theod. de mandatis Principum.
(22) Nuntius et quidem absente Principe
(23) Puta privilcgii , digmtatis , delegationis.
C4) Pro Junsd.ctione delegata a Pnnc.pe ( aliud in prifato.
B.dd. hic. ) iion prssumitur , nisi probctur. V r ^-
<.^/') .^^^^:^^^^»m P.-inci].is scriptura probandura , l.b.Infr de ju-
Zk. *"' non babetur mandatis , q.,a secreta quis^ se habere
adbrmat ex ore Prip.cipis sia.- scriptp.
Nof^ ^' ^^''^^ ordinem ia piovincias mitlebantur , vid. Cujac.
(27) Notariatus dignitas cst ; unde coliigunt , infamera notariuni
esse non posse , arg. l. 1. Infr. de digniiatibus. Prscipuum nots-
^''/'^l'"A'* "^' ^'"'^™ publicam Eicere : quod iufamis vix faciet
(2b) Consistonani , vid. /. 25. Infr. de provuratjrib. Cujac." ad
riovdt. 17. ei 71. '
(2()) Accepta prid. Kal. Au?. C. Theod.
(3o) Hanc iegem Cujac. ex Basilic. restituit , la. ohs. 3i at
Jyoi'. 194- c. 4.
(3i) Nvi>. 124. c. 4-
(32) Latina ititerpretatio.
(33) Id est , oie sine scripto.
(34) Mandaia Priucipis quibub judex aut collega JHcIiri danti.r '
aut acta celentcr tdi , et l.iem ibun Princeps jubct , noa ,-equi'.
rurit sc!ipti)ram. ^
(35) in niubusdara edi,tionibus , addita cst huic fitulo Novcl>a 17
sed male : cum ea sit eiuissa pcst editiouem Codicis , Belisaiitt
CODICIS REPETIT/E PRiELEGTlONIS.
14;
T I T. XVI.
DE SENATUSCONSULTIS (i).
Scnatusconsulta sunt servctnda , et contra ea rescripta non
valent , et impcLralor punilur. Salyc.
1. Imppp. Grat. Valent. et Tiieod. AAA.
ad Senalum.
QUamvis Senatusconsullum perpetuam per se oblineat
firmitatem , tamen noslris legibus eliam idcni piose-
quimur : adjicienles , ut si quiscjiiam speciali supplicalio-
ne eliciendum aliquod rescriptum tentaverit , ul transire ei
formam liceat stalulorum , terlia palrimonii parle mulle-
tur et damnatus anibitus criuiine , maneat iuiamis. Dat.
7. Kal. Aug. HeraclccB , Richomere et Glearcho
Co»ss, 384.'
T I T. XVII.
DE VETERI JURE ENUCLEANDO , ET DE
AXJCTORITATE (2) JURIS PRUDENTltJM (3) ,
QUI IN DIGESTIS (4) REFERUNTUR (5).
Prcefatio. i. De compositione Coclicis. 2. De conceptio-
ne Digcstor. 3. De compositorihus. 4- Qaid , et ex qui-
hus libris colligendum est in Pcmdectarum compositione.
5. Divisio , et ordo Pandeclaruin. De aucloritate Juris-
consultorum , et eorum lihris enienchndis. 8. JJt nulke
sint antinomice. 9. Vcl similitudines. 10. De legihus , r^z^ce
in desuetudiuem ahierunt , prcvJermittendis. \i. De lihris
juris. 11. Nomina luijus opcris. De commentariis , parci-
tillis , indicibus. i3. Quomodo libri juris scribi debent.
i4- Epilogus.
I. Irap. JnSTiNiAisus A. Triboniano viro eminentistimo
Qu3PStori sacri palatii (6).
DEo (7) auctore nostrum •gubernante Imperium , quod
nobis a coelesti Majestate traditum est , et bella feJi-
citer peragimus , et pacem decoramus , et statum Reipu-
blicae sustentamus : et ita nostros ariimos ad Dei Omni-
potentis erigimus adjutorium ; ut neque armis coufida-
mus , neque nostris militibus , neque bellorum duciLus ,
vel nostro ingcnio , sed omnem spem ad solam referamus
summas providenliam Trinitatis , unde «t raundi lotius
elementa processerunt , et eorum (8) disposilio in orbem
terrarum producla est.
§. I. Cum ila([ue * nihil tam studiosum (9) in omni-
bus rebua invenitur , quam (loj Legum auctoritas , quae
et divinas, et (n) humanas rcs bene disponit , el omnem
(i) I. D. 3. qiise fieri vctat Nouella Leonis 78.
(a) iEquali scilicct : ul altcr allero non sit potior,el ita abro-
gatur lcx I, C. Theod. de responsis prudentium.
(3) Adde d. l. i.
(4) Digesta sic dicuntiir ut Graecis ep(,'fj(,xTX , vel ut ipsc Jnsti-
nlanus ait , iixipe^siT >9 h^iuTriJa-eii' l'it;<.sta cliam dicuntur , quae
«conomiani liabcnt. Cur dig(sta iii liiinc niodum i\\ vctcres pinxe-
rnnt,frustra quaeiiluv ab Alciato 3. di.sfiuiict. 16. notariorum enim
inveutum est , quod plerumqiie nullam habet rationcm , Cujac. 12.
obs. uitim.
(5) In ipsarnm legum non tantiim inscriptionibus , sed ct qui
in ipso legum conlcxtii a reccDiioribus laudantur , id esl , aUegantur.
(6) Al. quoestori suo. Sitlutem.
Tom.iy.
iniquitatem expellit •, reperimus autem omnem Legum tra-
mitem , qui ab urbe Roma condila , ct Romuleis desceii-
dil temporibus , ita esse confusum , ut [ in ] inlinilum
extendalur , et nullius humanae natura: capacilale conclu-
dalur , primnm nobis fuit studium a Sacratissimis letro
Priucipiljus inilium sumere , et eo)uin Conslitutiones emtn-
dare , et vife dihicida; tradere ; quatenus in unum Codi-
cem congregatae et omni supervacua siinilitudine , et ini-
quissima discordia absolutse , universis hominibus prom-
ptum'suae sinceritatis praibeant praesidium.
§. 2. Hocque opere consunioialo , in uno volumine ,
nostro noniine pra;fu]eente , coadunato , cum ex pausis
et tenuioribus relevati ad summam , et plenissimam juris
eraendationem pervenire properaremus , et omnem Roma-
nam sanctionem et colligere el emeudare , et tol auctorum
dispersa volumina uno Codice (12) indita ostenderej quod
nemo alius neque sperare , neque cplare ausus est , res
quidem nobis difficillima , imo magis impossibiiis videba-
lur , sed manibus ad coelum ereclis , et seterno auxilio in-
vocalo , eam quoque curam noslris reposuimus animis ,
Deo freli , qui et res penitus desperatas donare , et con-
summare suae virtutis magnitudine potest.
§. 3. Et ad ture sincerilatis optimum respeximus miai-
sterium : tibique primo et hoc opus comraisimus , ingenii
tui documenlis , ex nostri Codicis ordinatione acceptis : et
jussimus , quos probaveris tam ex facundissimis autecesso-
ribus , quam ex viris disertissiniis togatis fori ampHssimae
sedis j ad sociandum laborem eHgei'e. His itaque coliectis,
et in nostrum palalium introductis , nobisque tuo leslimo-
nio placitis , totam rem faciendiani permissimus : ita ta-
men , ut tui vigilantissimi animi gubernatione i'es omnis
celebretnr.
5.4- Jubcmus igitur , vobis antiquorum prildenlium (i3),
quibus auctoritalera conscribendarum interpretandarumque
legum sacradssimi Principes praebuerunt , libros ad jus
Romanum pertinentes et Jegere , et ehmare : ut ex his
omnis raateria coUigalur , nuUa , ( secundum quod possi-
bile est , ) neque simihtudine , neque discordia derelicta :
sed ex his hoc coUigi , quod unum pro omnibus sufficiat.
Quia autem et ahi hbros ad jus pertinentes scripserunt :
quorujn scripturse a nuUis auctoribus receptae , nec usila-
tce sunl : neque nos eorum volumina uostram inquielare
dignamur saiiclionem.
^. 5. Cumque haec materia summa nostri numinis libe-
ralitato collecta fuerit , oportet eam pulcherrimo opere ex-
tiuere , et quasi proprium et sanctissimum templum justi-
tise consecrai-e : et in hbros quinquaginta , et cerlos titu-
los totum [ jus ] digerere , lam secundum Codicis nostri
conslitutionem , quam Edicli perpetui imitatioiiera , prout
hoc vobis comraodius esse patuerit : ut nihil extra memc-
ratam consuuiraationem possit esse derelictum : sed his
quinquaginta libris totum jus antiquum per miile el (i4)
quadringentos pene annos confusum , et a nobis purgaturu
(7) l. I . C. de veteri jure.
(8) Al. lerum.
(9) 1'1 esl , expetondiim.
(10) Addo /. I. /. 1. D. delegib. Kovell. \^\. inpr. et Le.onis'?^.
(11) /.10. in ftn. D. de justit. et jur. olim lcgum interprclan-
darum S':ieutia ad collcgium Pontificum pcjtincbat , /. u. ^. 6. in
fin. D. de oiig. jur. ad quos de di^iuis oxnuibus et humanis etiam
refcitbatur, Cicer. 3. de Orat.
(12) «4/. uni Codici. S. L.
(i3) /. 1. 5- 47' ^'-^rs. ft ut nhiter. D. dc orig. jur.
(i^) Atqui Justiniau; Impeiium incipit ab anao ijSo.urbls. vid.
comt. ad senat. m princ.
»9
r46
rimsi qucrlam rouro vallaliim , nihil extra se habeat •
omnibiis ancloribus juris cequa (i) dignitate poUeniibus "
el nciruni quadam prierogaiiva servanda -. quia non omnfs
m omnia 5 sed crrli pcr certa , vel meliorcs , vol delerio-
rfs inveniiintur.
§. 6. Sed neciue ex muliifudine auclornrn , quod melius
et acqtuus esL , judicatole , cum possit unius f forsilan ]
ei dctcnorjs senteniia ct mullas ct majores in aliqua par-
te superare. El idoo e. , qua^ anlca in notis yEinilii Pa-
pmmn, ex TJlpiano , el Paulo , nec non Marciano adscri-
pfa sunt, qu.-c aulea nullam vim oblinebanl proriler hono-
rem spJeodid.ss.mi Papiniani , non stati.n rcspuere : sed
si quid ex his ad repletionem summi ingenii Paniniani la-
i>orum , vel mtcrprelationem necessarium essc persp'xcri.
Hs 5 et hoc ponere legis vicem oblinens non inoren.ini ,
ut omnes qu. relati fnerint in hunc Codicem i.rud-ntissi-
m. v,n , habeaut auctoriiatem , tanquam si eorum studia
ex pr.nc.paiibus Constitulionibus profecta , et a noslro di-
vmo tuenut ore profusa : omnia enim merito noslra faci-
n.us:qma ex nobis omnis eis imperlietur auctoritas • nam
qm L non J subliliter factura emcndat , laudabilior est eo
qui pnmus inveuit. '
§. 7. Sed et hoc studiosum vobis esse volumus : ut si
quid m velenbus non bene posilum lib.is inveniatis , vel
ahqu.d supe.fluum , vel minus perfeclum , [ supervacua 1
Jongiiudmc semota , et quod imperfectum csi , replcalis
et omne opus moderalu.n , el quam pulcherrimum oslen-
dalis Hoc et.am nihilominus observando: ut, si aliffuid in
veteribus Jegibus , vel Constitutiombus , quas anti< ui i„
5u.shbns imposuerunt , non recte scriptum inveniatis : ct
hoc (2) reformet,s , et ordini mode,-alo fadatis , ut hoc
v.deatur esse verum , et optimum , et quasi ab initio scri-
pt.im , quod a vobis electum , et ibi positum fuerit Et
Kemo ex comparatione veteris volummis quasi vitiosam
scnptux-arn arguere audeat. Cum enim lege antiqua , 11
Regue (3j nuncupabatur , omne jus omnisquc poiellas
popul, Roman, ,n (4) imperatoriam translat? su,u pote-
statem : nos vero sactionera omnem non dividimus in ah-as
et ahas cond,torum partes , sed totam noslram esse volu!
mus : quid poss,t antiquitas nostris legibus ab,-ogare ? Et
in tantum volumus eadem omnia , cum leposita suni
obtmere : ut , et s, (5) aliter fuerint apud Veteres conscril
pla , ,n coutrar.u.n autem in positione (6) invcniantur
nulhmi cr.meu scriptur^ imputetur , sed noslra; eleclioni
hoc adscr.batur.
§. S. Nulla (7) iiaque in omnibus pra;dicti Codicis
membris antimonia ( sic enim a vetustate Gr^co vocabu
io nuncupatur ) aliquem sibi vindicet locum , sed sit una
concordia uua conseque„tia , adversario nemiue constituto
5. 9. Sed et similitudinem , ( secundum quod dictuni
(2) L.vor GraeculMs rIo.-is Ronianee ac jnri nlu.s dctrimenti af
tui.t quam Gotthoruin incendia et vastationes. Snlomnnlm
C^; Lex Regia de imperio Principis. f 6. Instit dp inr^ „„
tu,aU. Goth. Dicaur lex I.x,pe.ii. /. 3/ C. de tLaln. ^De ut
liegia, vid. Hottoraann. in indic. %. Roman. S. L. ^
rij ^"^^^ ^'- '■ ^- '"'^ ^^ ^"'^ sludiosum. hujus 5. i^et-s. et nemo
i^oa. de ucteri jurc.
/*/^^ <^r"cis uomen , de quo apiid Pauluin 5. sent- n. ^. 3 et
€ ^^'i^\o ' J'"'^°f''a!>'<s in furcae vocabulura sic commutavit. /.28
^\r^' 'J ^- ^••^" "^" P'^"-
(.o; Al. composiiione.
(7) Po:it Uolmxnm C.jacius 8. ad Africanum , fol. r^G. no-
T- r,T"l V/ 'l'^-^, '^' '■'*• ''''"^'■'- """^» rationeconciliari pos-
*: t'1 '■.^^:-^- 'J^''"dau , ide.ii refert , .',. o^>.,. 38. in fm. er.o-
re irxboniani coaflatum eise t,«,T;«A'* inexphcabile iuferlcgem 68.
l^IBER PRIMUS
cst , ) ab hujusmod, consummatioDe voluinus cxulare «
ca quae sac.-alissimis constitutionibus qu.is in Codicem no-
strum rcdcgimus , cauta sunt , ilerum poni cx veteri \\xxt
non coucedm.us , cum divalium constitutionum sanctio
suHiciat ad eorum auclorifatem : nisi fortc vel propier di-
yisioncm , vel propier leplefioncm , vcl pr ^pter pleniorem
mdaginem lioc contigerit , et hoc tamen perra,-o , ne ex
continualione hujusmodi Japsus oriatur aliquid in tidi pra-
lo spinosum.
§. \o. Sed et si qua? leges in veterilms lil)ris posifa
jam in desuetudinem abierunt : nullo modo vojjis easdera 1
poncre permittimus 5 cum ha?c tantu.niuodo obtincre ve-
li.nus , quae vel Judiciorum frequeutisimus o,do exer-
cuit (8) , vel longa consuetudo huj.is alinae mbis com-
probavit , secundum Salvli Juliani scriptu.am , qua; indi-
cat deljere omnes civitates consuctudiue.n Homx sequi , et ,
leges , quse caput est orbis ferrarum , non ipsam alias ci- |
vitates. Ptomam autem inleliigimus non solum veterem ,
sed etiam regiam (9) nostram quae Deo propitio cum mel
lioribus condita est (10) auguriis.
§. ir. Ideo jubemus duobus istis Codicibus omnia gu-
bernari : uno constitutionum : alfero juris enucleati , et ia
futurum Codicem compositi, vel si quid aliud a nobis fue-
lit p,-omuJgatum istitutionum vicem obtinens 5 ut (1 1) ru-
dis animus sfudiosi simpJicibus enutritus , facilius ad al-*
tioris prudcntiae redigalur scienfiam.
§. ,2. Nostram aute,n consummationem , qua; a nobis
Deo adnucnte componetur , Digestorum vel Pandeclarum
no.nen habere sancimus , nullis juiis peritis in posterum
audenlibus com,nentarios iJJi applicare , et verbositate sua
supiadicti Codicis compendium confundere : quemadmo-
dinn in antiquioriJ^us temporibus factum esl , cu,n per
contrarias interpretantium sententias totum jus pene con-
lujJjaium cst : sed sufilciat per indices (1-2) tantummodo
et titulorum suJitiJifafem , [ qu« irApuTirKa. nuncupan-
tur ] qua>da,n admonitoria ejus facere , nullo ex interpre-
tatione eorum vitio oriundo.
§. i3. Ne autem per scripturam aliqua fiat in posfe-
rum dubitatio : jubemus non per sigJorum (,3) capfio-
nes et compendiosa a?,iigmafa , qu^ multas per se et per
siium vitium (i4) antinomias (, 5) induxerunt , ejusdem
Cod.cis texl.Hn conscribi , etiamsi nmnerus Jibi-orum signi-
licetur , aut aliud quicquam 5 nec eni.n per speciaha si-
gna uumerorum manifestari , sed per lilerarum ccisequen-
tiam explanari concedi.nus. .
§. 14. Ha^c igifur omnia Deo placido facere tua pru-
dei,fia una cum aJiis flicundissimis vi,is studeat ; et tam
subtili , quam ceJerrimo fini tradere : ut Codex consum-
matus : et in quinquaginta Jibros digesfus ofFeratur in ma-
ximain et aeternaiu rei memoriam , Deique omnipotenfii
in fin. D. dc cedil. cdict. et t. 7. ffi de prohat. et prce^.
(8) Adde /. 34. l. 35. et seq. D. de Irg.
(9) Constantinopolim , qnoe alibi urbs aeterna appcUatur , /. 5.
in pr. C. de dluers. prced- urb. lib. \\. tit. 69.
(10) Reini nccein subinnuit. Hoc si Zosinio crediraus Constanti-
nns Rotuulo iion erit probior ob uxoris ct fdii necem.
(n) Institnti<3mim scopus.
(12) Pcr indiccm. 5. uk. Inst. de publ. Judic. ?£« tniti/Aif
Tbcoph. ibi. v. Cujac. 5. ohs. 25.
(i3) Al. signorum. al. siglorum. de siglis vid. constit. ad ante-
cessnres. J. hcec autem. al. singuloriim.
(i^) Ex eo fonte vitinin in /. 07. infm.Jf. dc judiciis , pro-
nianare fradit Petrus Fabcr i. Semest. |3. in Jin.
(i^5) El obscuritatcs in conti-actibus et testamentis. vid. quanot.
ad NofelL 47- c. 2. injin.
Lampadio
prudentise (i) argumentum , nostrique imperii vestrique
miaisleni gloriara. Dat. l8. Kal. Januariis , t »^»»n,n
et OftESTE viris clarissimis Cojsss. 53o.
r E L I C I T E R.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS. i47
§. 1. Omnia igitur confecta sunt , Domino et Deo no-
slro Jesu Chrislo possibilitatem lam nobis quara noslris ia
hoc satellilibus praeslante. Et principalcs quidem Consti-
tuliones duodeciin libris digestas , jain anle m Codicem (3)
noslro nomine praefulgeniem conluiimus. Postea vero ma-
xiuiuni opus aggredieules, ipsa vetusLatis (4) studiosissima
opera , jam pene conrusa et dissoluta , eidem viro excel-
80 permisimus tara coUigere , quam certo moderamine tra-
dere. Sed cum onmia percontaLamur , a prsfato viio ex-
" i librorum esse couscri-
ecem miliia versuum a
esset ] omnia et legere et
perscratari , et ex' liis si quid" optimum fuisset , eligere.
iQ.^De "Y Quod coelesli fulgore et summaj Trinitatis favore con-
leclum est , secundum nostra mandata , quae ab initio ad
memoratum virum excelsum fecimus : et ra quinquaginla
libros omne quod utilissimum erat , collectum est : et omnes
ambiguitates decisje , nullo seditioso relicto , nomenque li-
auibus Diaesla composiia sunt , et de autorilale Juriscon- bris .mposuimus Digestorum , seu Pandectarum quod (6)
Luorum. 21. De interpralioniLs juris. ii. Quomodo li- omnes d.sputat.ones , et dec.siones in se habeant leg.timas
. Terlia. 5. Quarta. 6. Quinta. j. Sexta. dere. Sed cum omma percontaba.imi
, Dif-estor. q. De composilor. pandect. celso suggestum est duo pene mill.a
.5 Jurisconsidtorum , eorumque Ubror. et pta , et plus quam (5) trecent.es de
iat. II. De compositione Inslilutionum. veter.bus eEusa : quse necesse 1 esset
De beUicis Justiniani facinoribus , et juris composilione
I. De compositione Codicis , et pandectar. i. De prima.
3. De secunda. !\. Te.rtia. 5. Quarja. 6. Quinta. 7. Sexta.
b. Sepliraa parte
10. De nondnibus
veter. leg. cmendat. 11. De composit
12. Deo gratia; reddantur. De ulilitaie compositionis Ju
stiniaiiece. i3. De legilms simil. i5. De contrariis "
prceterrnissis. 17- Collalio juris antiqui^ et juris Justiman.
De libris ex (juibus pandccice collectie sunt. iB. De rebus
novis constituendis. 19. De gratiis Deo ngendis. De legi-
bus Justiniani observcmdis. 20. Dc catcdogo librorum ex
bri juris scribi debeiit. 23. De legibus Justiniaricis obser-
vandis , et manifestandis.
2. Imp. Caes. Flav. Jdst.nian. A. ad Senatum , et
omnes populos.
TAnta circa nos divina^ hun.anitatis est providentia ,
ut semper astcr.iis liberalitatibus nos sustentare digne-
tur. Post bella eniin Parthica aeterna pace sopita , post-
que Vandalican. gontem ereptam , et Carlhaginem , immo seposita est
iNam quod undique fuit collectum , hoc m sinus suos re-
ceperunt , in cenlum quiuquaginta pene millia (7) ver-
suum totum opus consummantes : et in septem parles eos
digessimus non perperam , neque sine ratione : sed in
nuaierorum naturam et artein respicientes , et consenla-
neam eis divisionem parlium conficientes.
§. 2. Igitur prima quidem pnrs totius contextus , quas
Grseco vocabulo w/swt» nuncupatur , .a quatuor libros
magis omnem Libyam Romano imperio iterum soc.atam;
et leges antiquas jara senio praegravatas , per nostram vi-
gilantiam prsebuit in novam pulchriludinem , et modera-
lum perveuire compendium : quod nemo ante nostrum im-
)erium unquam spcravil , neque humano ingenio possihi-
e esse penitus existimavit: erat eni.n mirabile , Roraanam
sanctionem ab urbe condita usque ad nostri Iraperii ti-m-
r;
pora , quae pene in mille (2) et quadrigcntos annos con-
§, 3. Secundus autem articulus (8) septem libros habet
qui de judiciis appellalur.
§. 4- lo terlia vero congregalione omnia quae de rebus
tiominantur, contulimus (9), octo libris eis (10) depulatis.
§. 5. Quarlus autem locus , qui et tolius compoiitionis
quasi quoddam invenitur umbilicum , oclo iibros susce*
pit: in quibus orania quae ad hjpothecam (n) pertinent,
reposita sunt , ul non a pignoratitia actione iu libris de
currunt, inlestin.s piaeHis vacillantetn , hocque et in im- rebus posita multum dislarent. AIio(i2) libro eodeni mser-
periales constilutiones extendentem, in una.n reduccre con- to volumme , qui aed.Iitium Edictum , et redhibitonaai
sonanliam : ut nihil neque contrarium , ne([ue idem , ne- aclionem , et dupla; slipulationem , quae de evicliombu*
que siraile in ea inveniatur , et ne geminae iegcs pro re- proposita est , conlinet : qui hasc omnia tilul.s emptionum ,
bus singulis posila; usquam appareant : namquc? hoc coe- et venditionum consentanea sunt : et praedictae actiones ,
lestis quidem providentiae peculiare fuit : htimanae vero quasi pedissequae illarum ab initio processerui;t , in vetu-
imbeciilitati nullo raodo possibilc. Nos rtaquc more solito stioris quidem Edicti ordinatione in loca devia , et multo
ad immortalitatis respex.iraus praesidium , et sumrao niimi- distantia devagantos : per nostram aulem prov.dentiam his
x.e invocato , Deum auctore.n et totius operis pra?sulera congregata; : cum oportuerat ea , quae de eodem pene lo-
fieri optavimus : et orane studiutn Triboniano viro excel- quuntur , in confmio ponere. Alius denique (i3) li^ber
so , magislro ofijciorum , et exquaestoie sacri nostri pala-
tii , et exconsule credidimus , eique omne ministeriura
hujuscemod. ordi.ialionis iinposuiiuus , ut ipse una cuin
aliis ilhistribus et prudentissirnis vi.is nostrum desidcriu.n
adimpleret : nostra quoqi:e majestas semper inveslignndo ,
et pei"scrutando ea, qux; ab his componebanlur ; quioquid
dubium et incerln.D inveniebatur , hoc numine coelesti
post duos primos nobis excogitatus e^l de usuris , et tra-
jectitiis pecuuiis , et de instrumentis et tesl.bus , eL proba^
tionibus , [ necnon praesumplionihus , ] et meraorati Ires
siuiiulares libri juxta compositionem de rebus posit: sunt.
Post hos si qua de sponsalibus , vel uuptiis , vel dolibus
legibus dicta sunt , rcposuimus , tribus (i4) librorum vo-
Juminibus ea concludentes. De tutelis autem , et curatio-
erecia emendabat , et in co.npetentem formam redigebat. nibus geminos (i5) libros conscripsimus. Et memoratan».
(0 jil. providentix,
(2) Vid. consut. ad Tribon. ^. 5. Goth. jdl. mille el trecen.
los. S. L.
(3) Codcx.
(4) Paiidecta;.
(.5) Vid. §. I. Infr. consl. aci mngn. Senatum.
(6) j41. qtiia.
(7) Hic locus Ostondit Ycrsuum yocibulo lcges ct paragriiphos in-
telligi uon posse , scd potius lineas, vid. Contium i. lect. 8. Diuir.
2. disp. 6.
(8) A 5. ad finem 1 1.
(y) Qui a \i. incipienles in 19. GniuDt
(10) Al. ei.
(1 1) ))e qua lib. 20.
(lu) Ncnipe '21.
(i3) Lii)cr sc. 22.
(i4) Nenipe a3. a^- ^^.
(i5) 16. 37.
i4B
LIBER PRIMUS
nobis ] Digestorum ar-
et (i) ] codicillis tam
ordiuationrin octo hbrorum , mediam totius operis repo-
siiimus, omiiia nndique tam ulilissima quam pulcherrima
jiira coiitiiK'nlem.
^". 6. Quintus auteni exoritur
liculus , in fjuem de lestunenlis .. . .,„..^
privalorum rjuam niilitum , omne quidquid antiquis di-
ctum invenial quis depositum , qui dc testameutis appel-
Jalur. De legalis aulem et fideicommissis quinque (2} li-
brorum numerus adgicgatus est. Cum<|ue uihil tam pecu-
liare fuerat , quam ( ul ) legatis quidem legis Falcidiai
Tiarratio , fideicomraissis autem Senatusconsulli Trebellia-
»ii , singulis libris (3) utrique eorum applicatis lola pars
quinta in novem libros coadunata est. iJolum autem Se-
natusconsultum Trebellianum ponendum esse cxistimavi-
rnus : capiiosas clenim , et ipsis veleribus odiosas l'egasia-
ni Scnatusconsulli ambagcs , et utriusque SenrUusconsuIli
inter se tam supervacuas cpiam scrupulosas divcrsitales re-
spuenles , lotum jus super his posilum Trebelliaiio Sena-
lusconsulto adjudicavimus. Sed iu (4) his nihil de cadu-
crs a nobis memoralum esl : ne causa , quse in rebus non
prospere gestis , et Iristibus temporibus liomauis increbuit
calamitalibus , bello coalescens civili , nostris remaneal
tempoiibus , quas favor coeleslis , et pacis vigor firmavit
et [ super ] omnes gentes in bellicis [ viclori ] periculis
sup-rposuit (5) : ne luctuosum monumentuui lajia s«ecu-
ia inumbrare concedalur.
§. 7. Sexta deinde pars Digestorum exoritur ; in qua
omnes bonorum possessiones positae sunt , quaB ad inge-
nuos , qurc ad libertinos respiciunt: ut et jus omne quod
de gradibus et adfiuilatibus descendil , legitimceque here-
ditates , et omnis ab intestato successio : et Tertyllianum
et Oiphitianum Senatusconsullum , ex quibus mater et fjl
in invicem sibi heredes existuut , in gerainos (6) libros
contubraus : bonorum possessionum multitudinem in cora-
pendiosum , et manirestissimum ordinem concludentes.
f Post hsec ca quaj de operis novi nunciationibus . damui-
que mfecti , et pro asdificiis dirutis , et eorum insidiis , et
qua? dc aqua pluvia arcenda veteribus auctoribus placita
sunt : necnon de publicanis , et donationibus tam inter
vivos , quam mortis causa conficiendis , caula legibus in-
vemmus , iu librum singularem (7) deduximus. f De
manumjssionibus autem , et de liberali causa alius (8)
hber respondit : queuiadmodura , el de adquisitione tam
doriiinii , quara possessionis , et tilulis,qui eam inducunt,
midi^ el varia? lectiones (g) uni sunt insertje volumiui •
aiio (10; id>ro depntato his , qui judicafi , vel in jure
coatessi sunt : ct de bonorum detentionibus , et venditio-
mbus , et ut ne quid in fraudem credilorum fiat. Post-
que ha?c omnia interdicta glomerata (11) sunt : et dein-
ceps exceptioues , et de temporum prolixilatibus : et de
obi.gationibus , et actionibus , liber (12) iterum singularis
extend.tur : „t pra^fita sexta pars totius Digestorum volu-
mims oclo>Iibris definiatur.
5- B. Septimus autem et novissimus articulus DJ<^esto.
rum duobus libris formatus est : in quo de slipulationibu.
L stu J verbori:;r. obligationibus , et fidejussoribus et man-
datorjbus, necnon novalionibus , et soluiiombus , et acce
ptilatiombus , et de Praetoriis siipulationibus , omno quod
jus mvenitur ( 1 3) geuiiuo volumine niscriptum est , quod
m Jibiis antiquis nec numerari possibile fuit. Et post hac
duo (i4) terribiles liLri positi sunt de delictis privatis et
e.vtraordmariis necnon publicis criminibus , qni omnem
continent severitatem , pocnarumque atrociiatnn. Ouibus
permixta sunl et ea , qua? de audacibus homimbus"cauU
sunt . qui se celare conaniur , et contumaces cxistunt : et
de poenis qua; condemnalis infliguntur , vel conceduntur
nccMon de eorum substaniiis. Liber autem (.5) sin^ularis
pro appellatiombus nobis excogitalus est conlra sententias
(am civdes quam criinjnales causas finientes. Csetera au-
tem oomja qua) ad mumcipales (jG) , vel de decurionibus ,
et munenbus , vel publicis operibus , vel nundinis , el
poHicjtatiouibus , et diversis cognitionibus [ et censibus ]
velsignificalione verborum a veteribus inventa sunt qule-
que regulaiiter definita , in sese recipit (17) quinquagesi-
mus lotius consumiTiatioais perfectus.
5. 9. Qua? orania confecta sunt per (18) viram excel-
sura necnon prudeiitissimum magistrum , exquastore et ex-
cousule Tnbonianum , qui similiter eloquentiae , et le^iti-
ni« scieutiaj artibus decoratus , et in ipsis rerum expm'-
mentis emicuit 5 nihilque majus nec carius Hoslris uuquara
jussjombus duxit , necnon per aUos magnificos , et studio-
sissimos perfecla suut , id est , Conslanlinum virum iUu- .
strem , Comitem saci-arum largitionum , et raagistrum
sciMuji libelforura , saciarumque cogniliouum ; qui semper
nobis ex bona opinione et gloria sese commendavit : nec-
no!i Thcophiluin virum illustrem , magistrum jurisque pe-
ntum jn hac splendidissiraa civitate (19) laudabiliter opti-
mam legum gubernaiionem extendentem : et Dorotheum
[ Yirura ] iliusti-em et facundissimum qua^storiufa , quem
m Keruliensium splendidissima civitate leges discipulis (20)
tradentem propter cjus optimam opinionem , et gloriam
ad nos deduximus , participemque hujus operis fecimus :
sed ot /Inaioluun virum illustrem magistrum , qui et ipse
apud .Bcvutienses juris interpres constitutus , ad hoc opus
ailectus est , vir al) anliqua stirpe iegitima piocedens, cum
et pater ejus Leontius , et avus Eudoxius , [ qui post
1 alrjcium mclviaj recordationis quffistorium , et anlecesso-
rem et Leontium virum gloriosissimum prajlorium , con-
sularem , atquc Palncium filium ejus , ] opUraam sui me-
moriara ju lcgibns reiiquerunt , necnon Cradnum virum
lilustrem , et conntem sacrarum laigilionum , el optimura
antecessorem hujus alrajfe Urbis constitutum. Qui omnes
ad prajdictum opus electi Sunt , una cum Stephano, Mcn-
na , Prosdocio , Eulhohnio , Timotheo , Leonide , Leon-
tio , Plalone , Jacobo , ConslanUno , Johanne , viris pru-
dentJssimis. Qui palroni quidein sunt causarum apud ma-
(i) ConHncns lib. 28. et 29.
(2) Nempe 3o. 3i. 32. 33, 34.
(3) 35. sciiic. et 36. quanquam trigesimus qiiinlus initiiiHT (Ju-
cat iion a Traclatu legis Falcid. sed a tit. dc coud. ct detuon.t
(4) Contra quam m Codice qui hodie extat.
(5) Al. posiiit,
(6) /.. 37. 38.
(7) £. 39.
C«) /.. 40,
(9) /^. 4'-
(io) Z. 4a.
(li) I^il»- 43. ct 44. a Tit. I. ad Baem 6.
(12) Imo non libcr sed Tituliis 7, lib. 44.
(|3) /.. 45, 46.
(i4) L. 47. 48.
('.'>) L 49.
(16) \. Cuj. 9. oLs. 37.
(17) L- 5o,
(f8) Nota de septemdccim viris ^electis ad coinposilionem Di-
gcstoruni. '^
(i<)) Constantinopoli,
(5o) E jndcm ant(;ces<;oi-cm vocavit , $. 2. circa pr. const. nd
amrcessores ut el Tlicopliilum , legum doclorem, {. 9. Infr. comt.
aa mai^n. Ser.at,
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
^9
:imam se(3em prsnfecturrx; quae Orienlalibus praetoriis prse-
jdet. Omne autera suse virtulis testimonium undique ac-
;ipienles et a nobis ad tanti operis consunimationem ele-
;li sunt : et cum omnos in unura convenerunt , guberna-
.ione Triboniani viri cxcdsi , ul tanlura opus nobis au-
loribus possint couficere , Deo propilio in praedictos quin-
fuaginta libros opus consumtualum est.
§. 10. Tanta autcm a nobis antiquilati liabila est rcve-
entia , ul (i) noraina prudciiliura taciturnilati (2) tra-
lere nullo patiaraur inodo : sed unus(|uisque eorum (|ui
jiuctor lcgis fuil , nostris ].)igestis inscriplus ost: hoc tan-
jummodo a nobis (.'ITeclo : ul si qnid in legibus coruni vel
'upervacuum , vel inq)crfectum , vcl minus idont.^uni vi-
um est : vel adjcctioncrn , vel detninutionem necessariam
tccipiat , et rcclissijnis tradatur regulis , sed el in multis
>imilil)us , vel contrariis quod reclius habere apparebal ,
loc pro aliis oranibus posilum est , unaque onniibus au-
3torilaie indulla : ut (juidc^uid ibi scriptum est , hoc no-
slrura apparcat , et ex noslra ^oluntale compositum : ne-
tiiine andcnle conq)arare ea qua; anlicpjitas habebat , et
juae nostra auiorilas introduxil : cpiia multa et maxima
sunt , qua; propter utditatem rerum transforniala sunl 5
[ideo ul elsi principalis Constitulio fuerat in veteribus li-
bris relata , neque ci j^epercimus : scd et hoc corrigendura
esse putavimus , ct in melius restanrandum : nominibus
etenim veteribus relictis , quidquid legum veritali deco-
rum et necessarium fuerat , lioc nostris emendationibus
servavimus : et proplrr lianc causam , et si quid inler eos
dubiiabalur , hoc jam iu tutissimam pervenit quielem ,
nullo lilubante rcliclo.
§. 11. Sed cum prospeximns quod ad portandam tan-
tae sapienliaj molem non sunl idonei homines rudcs , et
qui in primis (3) legum vestibulis stantes intrare ad ar-
cana corum properanl : et aliam (4) raediocrcm enienda-
tionem prKparandam esse censuimus , ut sub ea colorali ,
et quasi priraitiis omnium imbuti , possint ad penetralia
eorum intrare , et formam lcgum pulchenimam non con-
nivenlibus oculis aspicerc (5). Et ideo Triboniano viro
exceliO , qui ad lotius operis gubernalionem electus est ,
necnon Thcopbilo , et Dorotheo , viris illustribus et fa-
cundissirais antecessoribus accersitis , mandavimus , quate-
nus libris quos veteres composuerunt , qui prima legum
argumenta continebant , ci InsUtudones vocabanlur , se-
paralim collectis , quid(|uid ex his utile et aptissimum ,
et undique sit elimatum , et rebus quge in praesenti a?vo
in usu verluntur , consenlaneum inveniatur , hoc et ca-
pere sludcant , et quatuor libris reponere , et tofius (6)
eruditionis prima fundnmcnta , aique elementa ponere :
quibus juvencs siiffulti possint graviora et perfectiora legum
\ scila sustentarc. Admonnimus autem eos , nt memores
i etiam noslrarum fiant Constilutionum , quas pro emenda-
j tione juris promulgavinms , et in conf(>clione Tnstitutionum
etiam eadcm emcndatione ponere non morenlur : ut sit
f manifestum , cl cjuid antea vacillabat , et quid postea iu
(i) Quae iilnquc praetcndit , ct ea quiflem nonnunquam sola ,
I licet cx corum monto siiinoucve subscquatur nilul , Ciijac. et con-
j traria Lis quse abquaudo scripscnint posteritati tradat. vide Con-
.tium I. lect. 9.
^9.) Vid. qiiae scripsi nrl l. 5. J. 2. ff. de prcEs. verb.
(3) l)e Institutionihus coinpositis a justiniano,
(4) Inslllulionum usus.
(5) Alii : accipcrc.
(6) InstkulionuHi dcfinitio.
(7) Facit ca res , ut mcrito suspcctum Triboniani opns videatur.
(8) Eodcm mndo Flavius laudcm raerctur , quod cum mystcria
jHris 4 Pontiacibus tanquani dies a Chaldais pcli oportcret : jiis
stabilitatem redactum est. Quod opus ab liis perfeclum ,
ut nobis oblatum ct relectum cst , et prono suscepinms
anirao , el noslris sensibus non indignum esse judicavi-
mus : el pr.Tedictos liLros Consiilutionum vicem Jiaberi? Jus-
siinus : quol c( in oralione nostia , cjuam eisd(-m liLris
pra^posuiiniis , apertins' declaralur.
^. 12. Omiii igitiir Roniani juris dispositionc com-
losita
ct
liibiis voluminibiis
[ id
CSL
In-
stitutionum , et Digestorura , seu Paiidcclarum , nccnou
Coiistiliilionum , ] pcrfecta , et (7) in Iribus annis con-
suiuinala ; ({nzp, iil piimura separari ca-pit , neque in to-
lum de(.emiium conq)!eri sperabalur : oinnipolenli Deo ct
hanc operam ad hominuin suslenlalionein piis obtulimus
aniiHis , uber('S([uc gratias maximse Dciiali reddidimus ,
({ucc nol)is iir.cslilit , ct Lella l(,'licitcr j'gere , el honcsla
pacc perpotiri , et non tanlum noslro , sed etiam omni
a;vo , tam instanti quam posteriori leges oplimas ponere.
§. i3. Oranibus itaque hominibus eandem Saactionem
manifeslara facere , neccssarium [ esse ] perspexinms : ut
sit eis cognilura , quauta coniiisione el iniinitate absoluti ,
iu quam moderationem et legitiniam veritalem pervencrint;
legesi|ue iu posterum- habeant , tam directas , quani com-
pendiosas , omnibusque in promptu positas , et ad possi-
dendi libros earum facilitafera iuoneas : nt non m(Ie divi-
tiarura expeusa possint homines supervacuae legum multi-
ludinis adipisci volumina (8) , sed vilissima pecunia fa-
cilis corum comparatio pateat tam ditioribus , quam te-
nuioribiis , minirao pretio raagna prudentia reparanda.
§. 14. Si quid autem in tanta legum compositioue quae
ab immenso librorum numero collccta est , simile lorsitan
raro inveniatur , nerao hoc vituperaudum existimel : sed
priuuim quideii) irabecillitati humanse , cjuae naluraliter
inest ., hoc inscribat : quia omnium habere memoriam ,
ct penitus in nullo pcccare , divinitatis magis quam mor-
t.alilatis cst : quod et a majoribus diclum est: deinde sciat
quod similitudo in quibusdam et his brevissimis adsumpta
non inutilis est : el nec citra nostrum propositum lioc
subse([uulum : aut enim ita lex necessaria erat , ut diver-
sis titulis propler rernm cogiiationera applicari eam opor-
leat : aut cum fuerat aliis diversis perraixla , impossibile
erat [ eam ] per partes detrahi , ne totum conluiidf-.tur ,
et in his partibus in quibus perfectissimae visiones (9) ex-
posit* velerum fuerant , quod parlicnlalim in eas fnerat
sparsum , hoc dividere ac separare penitus erat incivile :
iie tam sensus , qnam aures legentium ex hoc pcrluibcn-
tur. Siniiliijue modo , si (|uid principalibifs Constiiutldni-
bus caulum est , hoc in Digestorum volumine poni nullo
concessimus modo : quasi Constitutionura recitalione sufti-
cienie , nisi ct hoc raro ex iisdem causis quibus similitu-
do adsumpta est.
§ i5. Contrarium (lo) aulem aliquid in hoc Codice po-
siluin nuUum (ji) sibi locum vindicabit , nec invenidir;
si quis subtili animo diversilatis rationes excutiat , sed cst
aliquod novum inventum (12), vel occulle positum , quod
in penelralibus Pontificum abditum evulgavit. Cicer. pro Murcna.
Liu. 9. ^''al. 2. Plin. 21.
(9) Thcoriae ^. i3. infr. const. prox. vid. l. 23. 5- ^^- ff- (^
petil. hercd. al. jussioncs.
(10) De Antinoniiis.
(11) Vid. §. 8. Supr. cotist. ad Tribomamim.
(la) Cnjacius tradit, loges permultas in concordiam reduci pDSSc :
si alire ad jus conslitutioniim benignum , ah^ ad leges vcleros , et
jus sevcrum referantur. 7. obsctv. 19. eaqtic dissolvcndi lcge ,
idcm 8. nbs. 8. ulilur. Hiiic afline est quod extat in /. ■?.Q>. ff. de
leg. l. ull. ff. de const. pr. ct §, 19. Irfr. nd nin^tnim Senutum.
i5o
L I B E R P R I M tJ S
dissonai)liae querelam dissolvit , ct aliam naturam iuducit
discordia} fiiies efTugientem.
§. 16. Sed et si quid forsitau praelermissum (1) est ,
(|Uod in lanlis milliijus quasi in profundo posituni lalita-
hat , ct cuin jdoneum fucrat poni , ohscuriiale involulum
necessario dereliclum est : quis hoc ieprehendere r(;clo ani-
mo possil? primo quidem propter in^enii morlalis exigui-
tatcm : deinde propter ipsius rei vitium , quod multis inu-
tiJibus permixtum , nullam sui ad eruend(!m pra-Luit co-
piam : dein (2) quod njulto utilius est , pauca idunea ef-
fugere , quam muhis inutilibus homines praegravare.
§. 17. Mirabile autem ahquid ex Jiis libris emersit ,
quod Tnulliludo ai/tirjua prcvsenle brcvilale pauciur itweni-
tur : Jiomines etenim , qui anlea lites agtdxant , licet nml-
tae leges fuerant posita; , tamen ex paucis liles perfere-
bant , vel propter inopiam librorum quos comparare eis
impossibile erat , vel propter ipsam insciliam , et (3) vo-
luntate judicum magis , quam legitima auctorilate lites
diriniebantur. In praesenti autem consummatione nostrorum
Digestorum e tantis leges coUectae sunt voluminibus , quo-
rum et nomina antiquiores Iiomines non dicimus nescie-
bant , sed nec unrjuam audieJjant , quae omnia collecta
suut substantia amplissima congregala , ut egena quidem
anliqua multitudo inveniatur , opuientissima autem Jjrevi-
tas nostra efiiciatur. Anlitjuae librorum copiam maxime
Tribonianus vir excellentissimus praebuit : in quibus mul-
ti fuerant , ei ipsis erudilissimis hominibus (4) incogriiti :
quibus omnibus perlectis , quidquid ex his pulcherrimum
erat , hoc seujotum in optimam nostram compositionem
pervenit. Sed hujus operis conditores non solum ea volu-
mina perlegerunt , ex quibus leges posit« sunt: sed eliam
alia multa , quae isti , nihil vel utile , vel novum in eis
invenieules , quod exceptum nostris Digestis applicarent ,
optimo animo respuerunt.
§. 18. Sed quia divinos quideni res perfectissimoe sunt .,
huniani vero juris condilio seniper in infiniiwn decurrii ,
et nihil esl in ea , quod stare perpetuo possit : multas
enim formas edere natura nocas deproperai : non despera-
mus , qua?dam postea emergi negotia , quaj adhuc legum
laqueis non sunt innodata (5) : si quid igitur tale conti-
gerit , augustum imploretur remedium : quia ideo impe-
rialem fortunam rebus humanis Deus prasposuit , ut pos-
»it omnia , qua; noviter contingunt , et emendare , et com-
ponere , et modis et regulis competentibus tradere : et hoc
con primum a nobis dictum est , sed ab antiqua descen-
dit prosapia : cum et ipse Julianus legum et Edicti per-
petui subtilissimus conditor, insuislibris hoc retulerit: ut si
quid imperfectum inveniatur , ab imperiali sanctione hoc
repleatur , et non ipse solus , sed et Divus Hadrianus in
eorapositione Edieti , et Senatusconsulto , quod eam secu-
tum est , hoc apertissime defiuivit , ut , si quid in ediclo
posilum non invenialur (6) , hoc ad ejus ragulas ejusque
(onjecturas ct imifationes possit nova inslruere auclorilas.
§. 19. Haec igitur omnia scienles patres conscripli , et
(t) De PrBetermissis,
(2) Jl. IDeiiuIc.
(3) Ad(]e Z. -2. 5. 3. 5. &. ff. de crig. Jur.
(/() Huc facere potest quod Ammian. /. 3o. de advocalis loquens ,
KTihit. Hi , inqiiit , ut aitius jura callere videaiilur , Trebaliura
ioquuntur , et Caisellium et Alfeiium , ct Aurumcaurum , Sicano-
ifumque jam diu lcgcs ignotas , cum Evaudri maU-e ab hinc secuhs
*brulas multis.
(5) Fliir. al. id e.st , innovata.
(6) Adde /. 1-2. Jf. de legib. l. 7. 5. 2. injin.ff. de jurisdict.
Y. i. ii. ff. dc pnescr. verbis.
oiTines orbis terrarum homines , grafias q.fidem ampli^i,
mas agite summae divinitafi , quae vestris temporibus , la;
saluberrimum opus servavit : quo enim antiquitas dign
divino non csl visa judicio , Jioc vestris temporibus induJ
tum est. Hasce itaque leges adorate (7) et observate omoi
inrs antiquiorjbus quies(;eutibus , nemoque vestrum audeat
vcl comparare eas pii(jribus, vel si quid di,sonans in uiro
que est , requirere: quia omne quod hic posilum est, ho
umcum et solum observari sancimus. Nec in judicio , ne,
m aho certamine , ubi leges necessariae sunt , ex aliis li
bns , nisi ab jisdem insliiutiotiiI)us nostrisque Digestis e
consl.tutKjn.bus a nobis compositis , vel promulgatis ali.
qu.d , vel rec.tare , vel ostendere coaetur : nisi temeratoi
vel.t lalsilatis (8) crimini subjectus una cum judice
qux (9) eorum audienfiam pafialur (10) , pcenis gravis
simis laborare. ^ y i i o
$. 20. Ae autem incogtfiium vobis fiat , ex fn) qui
bus veterum libris haec consummatio ordmala est , jussi
mus , et Jkjc in primordiis Digestorum nostrorum inscri
bi : ut manjfesuss.mum sit , ex quib.js legislatoribus qai
busque l.brjs eorum , et quot miJiibus hoc jusfifia? Roma
naj templum aedificatum est. Legislatores aulem , vel com
mentatores eos elegimus , qui digui tanio opere fuerant
et quos anlenores pii,ssjmi Principes admitiere non sun
mdignatj : omnibus uno dignitatis apice impertito , ne.
s.bi quoquam afiquam (12) praerogafivam vindicante : cun
entm Conslitulionum vtcem , et has leges obfinere censui
mus , quasi ex nol^js promulgatas : quid amplius , aut mi
nus in quibusdam esse intelligatur : cum una dienitas
una poteslas omaibus est indulfa ?
§. 2x. Hoc autem , quod et ab initio nobis visum est
cum hoc opus fieri Deo adjuvante mandabamus , tempe.
stivum nob.s videtur , et in prajsenfi sancire , ut nemo ne-
que eorum qui m pra;senti juns perifiam habent , nequt
( qui ) postea fuennt, audeat commentarios (i3) hisden
leg.bus adnecteie: nisi tantum si velint eas in Grsecaa
vocem translormare sub eodom orditie , eademfjue conse-
quet.tia , sub qua et voce Romana po.itaj sunt : hoc quoc
Gia?ci (14) x«T« 7ro<r« dicunt , et si quid forsitan per U-
tulorum sublil.taleni adnotare maluerint , et ea quae Pa-
ralitla nuncupantur componere , alias autem legum inler-
prelafiones , immo magis perversiones , eos jactare not
concedimus : ne verbositas eorutrx aliquid legibus noslrii
adferat ex confusione dedecus : quod et in anfiquis Edicti
perpetui commenlatoribus factum est , qui opus moderate
confectum , huc atque illuc in diversas sentenfias produ-
centes ( contrahentes ) in infinitu.n d.straxerunt , ut pene
omnem Romanam sanclionetn esse confusam ( cerueres. ]
Quos si passi non sumus , quemadmoduai posteritatis ad-
mittatur vana discordia ? Si quid autem tale facere auji
fuerint : ipsi (juidem falsitatis rei con,tituanlur , volumin?
autem eorum omnimodo (i5) corrumpenlur. Si quid ve-
ro , ut supra dictum est , ambiguum fuerit visum : hoc
ad iinperiale culraen per judices referatur , et ex aoctori-
(7) Ad laudem scientiae juris facit /. u$. b.ff". de extraord. eoen.
(8) 5. 19. infr. constit. ad magnutn Scnatum.
(9) Al. eis.
(10) Accoinmodavit.
(11) Qiiibus ex libris Pandect. excerpti» sunt.
(12) Adde constit. ad Irihon. Supr. 5. 3.
(.3) De commentariis legum 5. 21. Infr. const. pr~x.
(14") Juxta pcdem , pci-inde ac si diceret , ea Ie;j>; , ut iisdein
vestigiis msistant , et pedctcntim suhsequantur ho^- opus. vid. Al-
ciat, 1 1 . Parcrg. 6.
(i5) Addc /. 4._J. I. in ftn. ff. famil. eivi^.
CODICIS REPETITyE PR^LECTIONIS,
i5r
ate Augusla manifestetur , cui (i) soli (2) concessum tliicus , Francicus , Germaniciis , Anlicus ^ Aianicus ^ Va
st leges , et condere et interpietari.
laiicus , Africanus , pius , fdix , inclilus , i^iclur , (riuni-
§. 22. Enndrm aulem poenam falsitatis conslituimus , et phalor , seniper colendus Augustus : ad ma^nurn Scnalum
(iversus eos , qui in posterum leges nostras per siglo- ct popubim , et oinncs orhis noslri civilafes.
um (3) obscuritates ausi fuerint consciibere. Omnia | ]LK<ii' noF>is (to) Deus post pncem cum (i 1) Persis ini-
nim , id est , el nomina prudeniium , el tilulos , et li- L/ larn , posi "Vandalica trophaa , et tolam LibvJB ad-
rorum numeros per constquentias literarum volurnus , tjuisitionem , postque nominatisjjmara CarlJia^inem nostro
on per (4) sigla manifeslari : ita ut , qui talem librum ierum Imperio (12) socialam , ut velerum leguni reno-
bi paraverit , iii quo sigla posita sunt , in qualemcunque valionis opus ad oplatim» finera perduceremus ; quod ne-
3cum libri , vel voluminis , sclat inulilis se esse Codicis mo Principum ante nostrum imperium , ;;ut jn nienlom
oniinum : neque cnim liccnliam aperimus cx tali Codice induci posse , aut humano ingenio possibile esse existima-
1 judicium aliquid recitare , qui in quacunqne sua parle vit. Erat enim mirabile , omuem Eomanam sanclionem .1
'glorum liabct ni;ililias. Ipse aulem librarius f[ui eas in- condila veiere Pioma usque ad nostri imperii tempora
jribere ausus fucril , non solum criininali (5) poena , qua; (i3) pene in mille et trecenlos annos ooncurrunt ,
,'cundum quod dictum cst , pleclelur : sed etiam libri non solum secum in variis suis partibus , sed in imperia-
:stimationem in duplum domino rcddet , si et ipse do- lilnis quoque prassertim sanctionibus inter omnem nutare
nnus iguorans talem librum , vel comparaverit , vel consonantiam pariter ac discordiam : non tamen id solum
onfici curaverit : quod et antea a nobis dispositum est , quod secum pugnabat, tollere 5 sed etiam quod idem , aut
l in Latina Constitutione , et in Grajca , quam ad legum simile reperiebalur , expellere , variamque ipsius pulchri-
rof(.'ssoies dimisiuuis. ludinis ideam tribuere , ita ut pro singulis rebus sin»uK-B
§. 23. Leges autem noslras , quae in his Codicibus , id leges couslitulai viderentur. Quod proculdubio superioris nu-
st , Instilutioniim seu Elenientorum , et Digestorum , vel minis et fluentis inde benignitatis fuit, non humanse cogiia-
•andectarum posuiinus , suum oblinere robur e>; tertio no- lionis, aut incepti, aut potcslatis. ]>ios itaque, more sclilo
iro felicissimo sancimus consulatu pra^senlis duodecimce iu- manibus ad Deum erectis , eoque , ut nos complecli di-
1 . . - -- l^.
jictionis , lertio Kalendas Januarias , in omne aevum va-
turas, et una cum nostris Constitutionibus pollentes , et
uum vigorem in judiciis ostendcntes in omnibus causis ,
ive (6) qiuT posiea enierserint , sive qua^ in judiciis ad-
luc pendeiit , nec eas judicialis , vel amicalis forraa com-
lescuit: quae enim jam vel judiciali scntentia finita sunt.
gnaretur , invocato , et rem aggressi sumus , et omnia tan-
dem confecimiis , Triboniano gloriossimo magistro et ex-
qua^stove sacri nostri palatii , et exconsule ad omne mini-
sterium usi 5 necnon aliis quibusdam illustribus , et pru-
denlibus viris , inquirentes semper ea quae ab eis compo-
nebantur : et id quod erat dubiura peiscrutantes , omni-
el amicali pacto sopita , ha;c (j) resuscitari nuUo volu- bus quoque secundum datam nobis a Domino Deo et Sal
aus modo. Bene autcm properavimus iu tertium nostrum vatore noslro Jesu Chrislo scientiam et intellectus vigorein
onsulatum , el has leges edere : quia maximi Dei et Do- imponentes competentem formam.
iiini noslri Jcsu Cliristi auxilium felicissimum eum nostrae $• 1. Et piissimas igitur constitutiones jam ante in duo-
leipuijlica; donavil : cum in hunc et bella Parlhica abo- deciin libris comprehensas, Codiccm nostrffi pietatis cogno-
ita sunt , el quicii pcrpetuaj tradila , et terlia pars mun- niine fulgeniera composuimus : nunc vero omnium velerum
li nobis adcrevit. Post Europam enim , et Asiam , et to- juris condilorum sententias ex multitudine , quse ad duo
a Lib)a nostro imperio adjuncla est , et tanto operi le- millia pene librorum, el trecentas (i^) myriadas versuum
um c-jput imposilum est : et omnia coelestia dona nostro pertingebal , in nioderalum et perspicuuin colle^imus com-
ertio coiisulatiii indulta. pendium. Quinnuaginta igitur libris onmia complexi nunc
§. 9.^. Onincs itaque jiidices noslri pro sua jurisdictio-
le casdem legos suspiciant (8) , et tam in suis judiciis
iiam in hac regia Urbe habeant , et proponant , et pree-
ipue yir excelsus hujus almae Urbis praefectus : cura; au-
nm erit tribus excelsis pra^fectis prsetoriis , tam Orient
sumus ccelesli favore , colligenles omne id quod eral uti-
le , et onines ambiguilatcs dccidentes , iiullo sedilioso re-
licto. Quos libros Digesta seu Paiidectas appellavimus ,
ex (i5) eo, quod lcgum habeant divisiones(i6) et decisio-
. . . , "f^ ; itemque ex eo , quod omne in iinuin congregalum
ihus , quain Illyncis , necnon Libycis , per suas aucto- receperint , lianc eis appellaiionerri imponenies: necultra
ilales omnibus , qui sik-c jurisdictioni supposili sunt , eas quindecim mvriadum versuum nuinerum eis danles : et in
namlcstare. Dat. 17. Kal. Jan. Justiniako Domino no- septem eos disponenles traclaUis : idque non perperam
iro ter consulc. Feliciter 533. ' ' r i _ ■>
3. IN (9) NOMINE DOMTNI ET DEI NOSTRI
Jfsu CiimsTi.
Imperalor Civsar Flav. Justiniunus , Alanianicus , Got-
0)
(2)
C3)
(4)
(S)
(6)
(7)
(8)
(9)
(.0)
\h. 3.
Vid. qiicE riot. ad I. i . C. dc legih.
Alqiii Soiwilns jus farcro polcst , l. c^. ff. de lcgib.
Lcgos sijilis iion ossc scriliendas oliscrva.
\\d. caiist. ad magn. <S'ennt. Iiifr. §. illud aiUem. 2t,
Falsi 5. 21. Iiifr. coiist. ad magn. Scnatum. arg. l. ult.
l. Corii. dc fuLns.
Addu /. 7. C. de Irgib.
!• iG. C. de transact.
At. suscipiant.
HiKc conslilntio Latina facfa cst ab Antonio Contlo.
Ad lianc log. vid. Cont. 1. lect. succcsiv. 7. Auguslin.
tmcnd. cap. i. Goycan. lib. i. var. lect. cap. 29. Anton.
ncque sme lalione , sed ad numerorum naturam et har-
moniam respicienles.
§. 2. Ea igitur qu?e apud omnes irpwTo. , id est , pri-
mordia (17) , nuncupantur , in (i8) qualuor libros sepo-
suimus.
Rosc. lih. 3. memorab. cap. t). S. L.
(11) Vid. Procop. de bollo Porsico. .idde §. pen. Infi. hic.
(12) Kalendis Decciub. meusis superiorij- Procop. de bell. Kun-
dalico , Cedrenus , Paulus Aquilegiensis.
(i3) Hic nuiucnis annorum cmendat J. 5. supr. constit. nd Trib.
(i4) Tricics centena , §. et antea. const. ad Antecessnres. Tie-
centies docem niillia vcrsiium. §. i. uers. ssd citia oinnia. Supr.
cnnst. ad seiiatum.
(i5) Pandcctaruin \tvfi0V'
(iG) Af^/pfVy /< xj iixixjTutrnf.
(n) Priuia pars Pandf.ctariiia.
(18) Lib. 4.
l52
L I B E R P R I M U S
f. 3. Deinceps (i) ea (jua; de judiciis traclanl , in alios
septem (2) JiLros.
(). 4- J''-'" ^^ 'p^ ^*^ (^) ^^^^^^^ •) QO" ""^ plurcs quam
oclo (4) JiJjros.
^. 5. SiquentPin vero operis p;ir(ein , qu.T qiiarla (5)
et media y.is^oi/ iit rii •jrocvToi est lolius opcris , in aliis (Gj
octo libris deposuinius , in quiljus est quideni (7) Jiypo-
tJiecaria , noii longe adMJoduni a pignoratitia aclioue di-
stans : est el^dilitium (8) edictuni, et de evictioniJjus sli-
pulatio : quae duo accessoria , et consequenlia conslituta
vendilionum (9) , longe tamen admoduui in veleri juris
ordiiiatione ab bis devaganiia congregavimus propius pro-
pler nmluain intf-r se cognationem 5 ne , quai de eodem
pene locjuuntur , longe a se drstareut. Post Iiiec inlrodu-
ximus post duos illos libros ea, quoe sunt scripta de usuris
tam terrestribus , quam trajecliliis seu maritimis , et de
probalioaibus, atque praesumplionibus in unum librum (lo);
his autem tribus mouobiblis , [ singularibus libris ] post
tractalum de rebus sibi invicem proximis depositis , et
lursum ea quse de sponsaiibus , et nupliis , et de dote le-
gibus dicla sunt congregantes , liis etiam (11) tria habere
in Iiac ordinatione voluiniua concessimus, JJe tutoribus au-
tem Diiuoris a^tatis (12) geminos libros , ecs , inquam ,
qui de iutelis apud omnes nominantur , et liic etiam in
compendium concidinuis memoratam octo librorum ordi-
nationem , et mediam ( ut dictum est ) Iianc partem to-
tius operis confecimus , pulcherrima et utilissima jura in
his describentes.
§. 6. De testamentis (i3) autem , et legatis , et fidei-
commis-is omnia congregavimus in novein librorum nume-
rum : quorum principatum obtinent ea , quae sunt de te-
slainenlis , et codicillis , cum ornnium , tuni etiam miJi-
lum qui ea , ut voJunt , faciunt (i^); duoLus Jibris ordi-
Data , et de testamentis inscripta ; quinque (i5) autem se-
quentibus continenfur ea , quae de legatis et fideicomissis ,
et omni eorum arnbiguitate dispulata sunt : et quoniam
Falcidias navratio continens , et consenlanea erat legato-
rum et fideicommissorum proprio tractatui : propterea
et ipsam continuo legatorum supposuimus iractaiioni , ii-
hro integro rei apphcato , cum brevi quadam adjectione:
et rursum quia ad Falcidiae (16) imitationem ( introdu-
ctum ) erat TrebelJianum (17) SenatnsconsuUuni in fidei-
commissis : et Jiuic ullimum Iiujus ordinationis tribuimus
locum , tolum jus super his positum , Trebelliano Sena-
tusconsujlo attribuenies , et supervacuam esse Pegasiani Se-
natusconsuiti positionem invenientes , et absurdas liorum
Senatiisconsullorum inter se differentias, et communiones :
qiias sane el veteres perosi , captiosas et damnosas appel-
runt : simphciore quadam narralione , onine lioc soliema
cpngregantes , et ad umus Seiiatiisconsulti Trebeiliani or-
(1) Pars secumla dc judiciis.
(2) A. 5. ad fiii':m 1 1 .
(3) Pars tcrtia de rebus.
(4) A 12. ad ijiiem 19.
(5) Pars qiiarta qiiae et hypolhecaria,
(6) A 20. ad {inem 27.
(.7) Lib. 20.
(8) Lib. 21.
(9) Propofiieiat tamen biinc ordinem scqui , /. 2. infm.ff. de
itaiu lioiniriiun.
(10) L- 23.
(11) L, 23. 24. 25,
(12) L. 26. 27.
(i3) Pars qiiinta de testamentls.
(14) L. 28. 29.
(i5) L. 3o. 3i, 32. 33. 34.
dinationem applicanlcs , et hanc quintam partem totiu
ordinalionis novenr Jiis perfocinius libris : in quibi's noven
libns mJiil de quondaiu (18) caducis dictura a nobis est
quia propter usum quendam non prosperurn curn iricre
Jjuissent in republica , et luctuosum monumentum bello-
rum civilium cssent : non oportehat in Jiis manere tenMjo
ribus , in quibus et Deus dedit pacera agere domi et fo-
ris , et , cura oportuil bellum gerere , Tacile cum ipsiu,
favore hosles superare et capere-
5. 7. Sequiiur deinde et exorilur nobis ct sexta (ig"
pars totius compositionis , oclo conclusa libris. Pulchn
autem incipit ab Jiis , qua) possessiones nominantur , quai
non simiJjter , ut caetera diJigenter considerantes , tam ea;
quae ad ingenuos , quam quae ad hbertinos pertinent , ei
multa anteriorum temporuin confusione et obscuritate ir j
purum deduximus compendium , geminorum (20) illis li- '
Jjrorum numerum sufficere arl)itrantes. Adphcavimus au-
tem ipsis , et onines ab intestalo appellatas successiones
et ipsos generum ordines , eoruin gradibus etiara hbro in
scriptis , et circa omnium finem , Tertjllianum et Orfi-
cianum composuiraus senatusconsultum , ex quibus matre
et hberi invicem successores fiunt. Procedit autem pos
liiGG alius liber (21), qui de sedificiorum operibus , et d(
ea qua^ ob ruinosa et diruta aedificia ( datur ) satisdatio
ne , et bis qui in Iiis aliquid insidiarum aut fraudis aA
miserint , et de his qui ex aquarum impeiu vicinos laese-
rint , et de publicorum vectigalium coactoribus, atjue in-
super de donationibus tam indefinitis [ seu simplicibus
quam in cogitationem mortis relatis leges ac jura ordinat*
liursum autein quicquid de quacunque manumissioae ex-
tat , vel de his , quaj super ipsa agitantur causis , et hoc
uni (22) traditum est hbio. Amplius autem , et ea qaa
de possessione , et per ipsam adquisitione , et de causis
eam introducentibus sunt , in (23) unum scposuimus tra-
ctatura [ seu hbrum. ] Et quidquid etiam de judiciariii
exlat sententiis , et Jiis qui in his aliqua contra seipsos
confessi sunt , et de bonorura cessione , et creditorum de-
tentione , et venditione , et de bonorura separatione et Cu-
ratione , el ne quid paliantur crf dilores fraudis , et id
in (2/4.) unum similiter coILitum est librum. Sed et in inter-
dictorum modum non phiribus , quam (26) uni dedimus
hbio. Inde (26) autem et ad prxjscriptiones [ seu exce-
ptiones ] et in his ordinata tempora venimus. Et obhga-
tionum quidem , et actionum seposuimus modos , et coe-
gimus omnem hanc partem , cui prsesunt possessiones ( ut j
dictura est ) octo librorum numero descriptam , sextam '
hanc partem totius voluininis seponentes.
J. 8. Totius autera extreraa pars , quae et seplima (17)
est totiu.s ti-act.Jtionis , sex librorum numero demandata
est , incipiens quidem (28) a stipulationibus , procedenj
(16) Trigesimus qiiintus tamen liber iDitium non ducit a tracta-
tu legis Falcidiee , seJ a Titulo de cond. et demonst.
(17) i. e. 36.
(18) Cur in Codice potius , quam ia Digestis caducorum men-
tionem fecit ?
(19) Pars sexta.
(20) L. 37. 38.
(21) L. 39.
(aa) L. 40.
(23) L. 4i.
(24) L. 42.
(25) L. 43.
(26) Lib. 44.
(27) Pars sejtima.
(28) i, e. Lib. 45. 46.
ae
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS. i^3
.Pro ad ea quai scrlpta sunt de fidejussione , et debito- Berylienses ea quae ex legibus [ proficiscunlur , ] pulchie
rZ numerltione , solutione et Jiberatione ipsorum , et de docet , vir ex lertia stirpe laudabih )uris apud Plioenices
intrr.durtis cx Prselorum iurisdiclione stipulationiLus : quae interpretum descendens : ( rcfert enmi [ genus J ad Leon
Dmrna duobi.s a nobis contracta sunt libris : cum apud ve- tium , et Eudoxium , homines in legibus opt.mae memoria
teres nec dici posset , quol essent libri [ ea de re. ] Pro- post Patricium inclMoe recordalionis , quaestoiium et anti-
cedit et deinceps (i) acl dehclorum narralionem : et censorem , et Leontium glor.osiss.mum , expraetecto , et
omnia recenset c|Uc« ad majora dclicta pcrlment , qua? vo- excousule , alque Patncium ejus fihos summae adm.ral.o-
nrivala , et ilem quae ad ea qucE necdum ordinaria nis viros ) el Crat.num (12) magmficentissimum alque
lant , sed ipsis extraordinariorum appellalionem im- prudenlissimum comitem sacrarum largitionum ( el opti-
ponunt: descendit etiam et ad publica crimina qua^ alro- mus quoque est .s legum enarratoi^ in reg.a hac urhe : )
Idssima sunt : et magnam sibi advocant poenam. Duo (2) et pra;ter hos etiam blephanum Mennam , Prosdocium ,
lautem et hic sunt libri qui iHa quidem , qua; ad delicta Eutolmium , Timolheum , Leonidem , Leoniium , Plato-
et crimina pertinent , co.Dplectuntur : quibus permixta nem , Jacobum , Conslaiitinum Joannem , viros priiden-
Isunt, et ea qu<E de reis criminum , qui se celare taraen tissimos , qui universi Rhetores (i3) qu.dem sunt glono-
lconantur , scripta sunt , et de eorum bonis , ct de ea quaj sissimorum prselectorum sacrorum nostrorurii Praetonorum,
infligitur condemnatis poena , vel indulgent.a. Initium au- gloriam autem seu laudem apud omnes prude..ti« juste ha-
- - sum (3) hbri fit narralio de ap- bent , et a nobis merilo judicati sunt digm , ut ehgeren-
cant
lappell
tem nobis alterius rursum (3)
pellationibus , qnoe communis est profecto ad rescindendas
lam pecuniarias [ seu civiles ] sentenlias quam crimina-
les. Quxcumque autem (4) de civibus [ seu municipi-
bus , ] et dc decurionibus , et muneribus , et publicis ope-
ribus , et nundinis , et redituum poUicitationibus , et va-
riis cognitionibus [ seu interrogationibus , ] et publica de-
scriplionc , vetciibus inventa sunt , et qutecunque de ver-
[borum extant significalione , et de his cjuae pro regulis
[apud veteres dicta sunt : hscc omnia in sese recipit ulli-
mus fiber. Hujus igitur compositionis , cujus initium est a
stipulationibus , hic liber est sextus quidem , si ai pro-
prium principium comparelur : sed est quinquagesiraus ,
tur tanti certaminis participes. Hsec igitur nobis circa Di-
gcstoruin elaborata sunt conscriptionem per jam dictos glo-
riosissimos viros.
5. ]o. Tanta aulera nobis reverentia antlquitatis fuit ^
ut neque mutari nomina veterum Jurisconsuhorum susli-
nuerimus , sed uniusquisque illorum appellationem legibus
inscripsimus , mutanles qiiidem , si quid jam habere vi-
sum est non recte , partes vero illas nunc toUentes , has
nunc addentes , ex multis denique optiinum efigentes , et
unam (i^) [ alque parem ] (i5) omnibus prsebentes po-
testatis vim , [ seu robur ; ] ila ut quicquid scriptum est
in eo fibro , id nostra sit sententia : nemine audente com
si conferalur ad totam consummationis perfectionem , [ seu parare ea quae nunc facta sunt his qute prius erant: quia
harmoniam. ]
§. 9. Quae omnia composita sunt , et elaborata per-
optime , et ut nostra jussione dignum fuit, per (5) Tri-
boniauum (6) illustrissimum , necnon prudenfissimum ma-
gistrum , et exquaestorem nostrorum palatiorum , et ex-
consulem , virum et iu ipsis rerum experimentis , et in
eloquentia , et in lcgibus scribendis salis spectatum , et
qui nihil unquam nostrarum jussionuin conteiiipsit : nec-
non per alios [ viros ] qui sub ipso nobis hoc opus ela-
multa et numeratu non facifia iransposuimus in rnefius ,
etiamsi quid imperiafi aficpa antiquorum imperatorum
constitutione in afiaiB dictum fuerat formam. nam nomi-
na quidem veteribus servavimus , legum autem veritatem
nostram fecimus. itaqne si quid erat in ilfis seditiosum ,
( multa autem tafia erant ibi reposita ) hoc decisum est
et definitum , et in perspicuum finem deducta est quse-
que lex.
§. II. Sed cum oportebat , et afiqiiam (16) medio-
borarunt , id est Constanlinuiu (7) raagnificentissiinuiTX crein (17) isagogem facere in eorum gratiam, qui recenter
comitem sacrarum largllionum , et antigrapharium [ seu leges attingunl , nec majorem doctiinam portare possunt :
magistrum ] sacri scrinii , et sacrorura libellorum et co- neque hoc extra nostram providentiam reliquimus , scifi-
gnitioiium imperialium , qui nobis bonam de se opinionem cet Triboniano gloriosissimo , qui et ad totius operis legi-
in omnibus pra^buit : i.ecnon Theophihim (8) magnificen- timi grfbernationem electus est , necnon Theopliilo , et
tissimum magistrum , et leges [ seu jura ] in regia hac Dorotheo magnificentissimis et prudenlissiinis anlicensori-
urbe laudabihter (9) , et cum summis vigifiis, et ut ma- bus accersitis raandavimus : ut sefigerent ex his, qiiae apud
gisteria sedufitate dignura est , docentem : et Doiotheum (10) veleres erant isagogarum modo coinposita , ea , quie es-
magnificentissimurn qusestorem , et Doclorem in legum ci- sent aptissima , et in ipsis rerum arguraentis obtiuentia j
vitate designalum ; cticiinus autem verendam et splendi- utque cofiigerent , et nobis offerrent , et ut menlioue.oi
dam Berj tiensiura inctropolira , qucm de ipso optima opi- etiam faeerent nostrarum Constitutionum , quas pro cmen-
nio et gloria , el ad nos deduxit ipsum , et ut liujus ope- datione veteris juris provulgavimus : et ila comporjerent
ris participem faccremus , horlaia est : sed et Anato- libros quatuor futuros prima elementa toUus isagoges , quas
lium (11) maguificentissimum magistrum , c|ui et ipse apud vocari Lislitula visum est , quam sane legitimi operis par-
(0
(^)
(3)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(.0)
C")
Lib.
Lib.
Lib.
Lib.
47.
47-
49-
48.
Pandcctannn compositorcs.
Tribonianiis.
Conslanlinns,
Tlieopliilns.
Antecfssoris
Dorotlieus.
Anatolius.
(12) Cratiniis,
rom.iv.
tnunus.
(.5) Pfl70/i£? vcrtendum fuit aJvocati : nam apud Pr?efoctum P.
Illyrici advocatos i5o. fuisse constat , /. !■;. in pr. C. de advocat.
diifprs. judicinr. ut et apr.d Praefect. Ur)). i;'>o. /. 8. /■ u- C.
eod. ut apud PraRsidem Syriae 3o. l. ^. C. de advocat. diycrs.
Jud. "i. apud Pr*recto3 urb. 80. l. 7. in pr. C- cod.
(^4) V id. §. cumquc. in fin. supr. comt. ad Trib.
(i5) De autoritate .Turisprudenluin.
(16) De Instituljouibus coiaposilis.
(iij) Institiitlonum iisus. In^litutioncs , ufTi/se it^^nyi.syYi ., uthic ,
priina elemcnta lcgitim.T scientire , pwtrm. Lnt. ^. ^- prima lcguin
nrpnmenfa , prima fundamenta atque elcinenta , ^. ii, vcrs. el ideo
Triboniano, supr. constit. ad Scnat. et onin. popul,
20
i54
LIBER PRIMUS
tem compositam nobis obiulerunt , el nos eam tolam con-
sideratam a nobis , et perpensain , rccteque habere visain
nostris sensibus non indignam esse jutlieaviinus , el (i)
pro nosins haberi Consliiutionibas , el noslrarum Corisli-
tutionum robur habere jussimus : quod et ex his quce
in prjcemi/s ejusdem voluminis disseruimus, omnibus ma-
nifeslum fecimus.
§. 12. Sic itaque omni Romani juris dispositione ordi-
rata , ct in Iribus integris et voluuiinibus , et annis lan-
to opere perfocto : ( quod nobis ab initio omnem spem
excedere : circa finem aulem , cum jam pcnelrabilem esse
)Lm docuimus , ne iu decem quidem annis totum absolvi
posse videbatiir ) tanta ergo trium (?.) annorum celcrita-
te consummaLo opere , el hac opera Domino Deo oblata,
qui dedit et pacem agere , et beila feliciler dirigere et
leges ponere pra^terito , pra^senti , et futuro tempori :' ju-
stum esse pulavimus , omnibus honainibus fjceie manife-
stam nostrum in his rebus stiidium simul et providentiam;
qiiomodo nempe priore soluti perturbatione , et confusio-
re , et nuUum finem habente juris positione , usuri sint
posthac legibus rectis , compcnJiosis , et ommbus ad ma-
iium promplis , et htium compendium adferentibus et
paratis , atque expositis omnibus [ volentibus ] ad (3) fa-
cilem adquisitionem , nec amplius egentibus multis pecu-
niis , ut illorum inutilium librorum congerant muliiiudi-
nem : sed vilissima pecunia , tam ditioribus , quam ex te-
nuiore profectis palrimonio , copiam sui comparandi prse-
bentibus.
5. i3. Si quid autem ex muliitudine ea , qu^ nunc
congesta est , et ex tantis myriadibus collecta videbitur
esse simile [ et geminatum (4) , ] ( hoc autem pulamus
rarum esse ) attamen humans natura^ [ imbecilliiatcm ]
consideranlibus , non extra justam apologiam ne hoc qui-
dem videbitur esse : in nullo enim abcrrare f seu in
omnibus inreprehensibilem seu inemendabilem 'esse ] di-
vinae utique solius , non aiitem mortahs est constantise ,
[ seu roboris , ] quemadmodum et a majoribus dictnm
est ; demde est , ubi et similium adsumpsiums positionera :
vel rebus subjectis id exigentibus , ut oporteret idem plu-
ribus applicari titulis : vel quia cum extraneo loco esset
commixtum id , quod simile superiori vidcbatur , impossi-
biJe fujt eam similitudinem detrahi : vel etiam quia sa-pe
custodienda fuit integra totius theoriae (5) [ seu visionis ]
coDtinentia , nec [ separanda , aut ] divellenda mens et
inlrllectus [ legentium ] per eorum , quje jam scripta
iuerant , ademptionem , quin et hoc sicubi adsumptum est
propter rei ncccssilalem . lamen id breve est , nec ullum
lere sui sensum pra^bens.
§. i/\. lioc etiam ipsum , et in Constitutionibus jara
inter imperiales Constitutiones relatis , et jure , quod ex
Ins resuUal , observavimus : nam quoe in illis jam cauta
erant , ea nec in hoc volumine poni conce^.simus , nisi ob
aliquam inlerdum ciroumstantiam simililudinis aliqua cau-
sa relicla est.
$. i5. Conlrariam (6) autem aliis legibu, legera ex
hi« , quae in hoc voluraine posilae sunt , uon facile quis
repererit , si raodo ad oranes contrarietalis fiies animmn
iniciidere festin^t. ssd (7) inest aliqui 1 diversum : quod
ad^umplum altenus generis furte Iiaua et ;ilara legis posi,
lionem apparere laciat.
§. 16. Sed et si quid forte prastermissum (S) est eo-
riim , quae poui d.'d>ebant , ( forte enim et aliquid tale
conligit propler humanae imbecillitatem nalurae ) muho
saue meiius at noslris subditis multis iuutilibus liberari
[ legibus ] dum privantur forle paucis ([uibusdam , qu»
videbantur idonea , mjriadibus prope infinitis defossa et
deposita , et nemini forte murtalium animadversa.
§. 17. Hanc enim ob causam tot Iibris (9) ( quos an-
tea scribi oportebat , ) destiluti judices , facilius ex pau-
cissimis juris auctoribus : et libris ad finem litium perve-
mebant , et judicia decidebant , vel propter inopiam li-
brorum , vel quia non sufficiebaut multis laboribus ad ia-
venienda multa utilia necessariis , et viribus erant impa-.
res. In pra?senti aulem consummatione maximus legum ob-
tinentium congestus est numerus ex libris raris , et qui vix
inyeniri potuerint , et quorum nec nomina nec eruditissi-
mi quidem in legibus complures homines noverant. Quo-
rum sane copiam [ seu materiam ] nobis uberrimam di-
ctus gloriossimus Tribonianus prajbuit , multorum libro-
rum , et qui vix numerari possunt , suppeditata multitu-
dine : quibus omnibus perfecle lectis , cougesta sunt haec
volumina ; sed ex horum mullis et variis hi , qui a no-
bis ad hoc congregati erant , cum nihil invenissent ido-
neum , aut novum ab his quae jam congregata erant , il-
lationem ex his ia hoc opere faciendam optimo animo re-
spuerunt.
§■ 18. Si vero postea aliquid novi (10) controvertetur,
quod non apparebit legibus his inscriptum : ( '^ multa (u)
enim novare novit natura ) sed Imperium Deus proptef
hoc imposuit hominibus , ut emergentia et legls egentia
lege definiat , et humana? naturae incertum repleat , et
certis concludat legibus ac regulis : neque hoc nostrura
nunc dicimus : sed jam omnium juris conditorum , qiii
ohm claruerunt , prudenlissimus Julianus hoc ipsum vide-
tur di3{is3e , qui et ab imperiali auctoritate implorat fieri
!egnm replelionem iu emergentibus ambiguitatibus et qusB-
stionibus : sed et D. Adrianus pia? meraoriae ; quandoea,
qiiae a prfetoribus quotannis edicta fuerant , brevi com-
piexus est libello , adsumpto ad id optimo Juliano j io
oratione , quam iis commune habuit in seuiore Roma ,
hoc ipsum quoque ait : ut , si quid praeter id , quod jara
ordinatum est , emerserit : conveuiens est , eos qui in Ma-
gistratu sunl: , iliud conari decidere , et rcmedium impone-
re secundum corum. , quae jam ordinata sunt , consequea-
tiam [ imitationem. ]
§. 19. H^c igitur omnes ( dicimus autem vos , magni
Seualus et omnes nostrse reipublicae homines ) cognosceu-
tes , graliam quidem confitemini Deo , qui nostris tera-
poribus lautimi bonum servavit : utimini vero nostris le-
gibus ; nulii (12) earum , quae veteribus libris inscriptae
sunt , attendentes ; neque ad ea quae nunc posita sunt ,
illas comparantes , quia etsi videantur quaedam invicem
(O^ Paulo alitei Tlieophilus , 5. pen. proeem histk. iiriyva pr- .ff". de Juvisd. cura legc 32. in pr. ff. ad l. Aqu. aoa potest
*," *'i7°'"^ 6tX7a.%(i ri^ ixw 0iKort/4Yi'<riic<rS-xc. aliler conciUare , quaia si dicat ia d. l. 9. aliter vel inale scri-
(2) Ue tncnuio feiici .Imtiti. ptum fuisse.
(3) j. i3. Supr. const. ad Senatum , et omnes vopulot. (8) Dc prstermissis.
(4) De similibus. (9) Ue lihris vetcn.m Jurisconsulton.m.
{>) Visioiies. ^. t4. Supr. const. prox. (10) 13e novis ac futuris quaestioaibus , et constitutionibus.
-5 ^*",^"''"^''"'^- (11) ^Well. 7. c. 2.
(7) Vid. j, (5. const. ad Senalum. Sad Goveanus IsgcBi 9. m (12) Ue abrogatis veteruat Iinperatoruin legibns.
CODICIS REPETITiE PU^LECTIONIS.
i55
..„ .«n.nnire tamen prius (i) illud et vetustius nobis futuro , et quod coraposuerit , eripielur , et modis onuii-
don <^°";°°,'^ '.• ii^uit\ nune autem hoc visum est de- bus corrumpelur.
wro^b"intirNaT pioh be , Hlis in posterum uli : § .2 Eaden. poena imposita el adversus eos , qu. no-
W .„X sdi obsefvari in repubJ.ca , et oblmere con- tis 9 ( seu s.gms ; qmbusdam m scr.plura ul.ntur ,
A pTrnrimus ita ul (iui conatus fuerit ex priori- ( qu* signa Singlas (,o) vocant ) et qm per ea contur-
l!'Zn. el non ex his duobus solis , et Constilu.ionum b.re scr.piuraui tenlaverint , nec per tolam consequent.am
MibrT a nobis compositis , vel factis , uti qu.busdam l.lterarum nu,neros , et noma.a ^-el.ru.n p.uden.um , et
LJbus vel eas in iud.ais legere , vel si quis jud.caverit totam legum pos.t.onem scnpser.nt ^c.aul el.a.o hbrorum
legibus vu cds jL. c 3 5 , 7. , .' • jta scr ptorum comparatorps se im.tiJis fore hbri dominos ;
ex h,s apud se rec.lar. ea pas us fa s^ (2^ dd e ^l "eque e.um damus^l.cent.am taJ.bus hbr.s in jud.cns uti ,
et pubhcorum cr.m.n.m. 3"f;' : f^o^nft stu sset et^al.qu.d agere : et.amsi contingat lib.u.n in L .psa parl
nnnd pfii non d.ccrcmus , vel ex noc .pso u.dii.it&iuiu i.ssi.i. i o .1.1 r.
^ ? 20 Sed et ]'oc op imum fore jud.cavimus , pra^po. te qu^ rec.latur , nullum habere tale s.gnum [ aut no-
Je DLstorum volumm , et veteres jur.s cond.Ues et tam ] scd m al.a quacunque su. parte quamv.s semel
llorumClu."L (3) , et unde coUecJ.o facta sit legum tantum id adm.ssum s.t. liaque .pse qu.den. eum l.brum
nunc a To Is rn-estarum : «lucd et fier. jussimus : et pro non scr.pto p.orsus habeJj.l I. au em , qu. eum scr.-
Eme"t et .rfulea, qul. de his rebis conscripta psent , et .gnorant. emptor. deder. : dup un^ s^olve ejus
jsunt, supponi huic divinse noslrse Constitutiom pia;cepi-
jmus : ut omnibus fiat .nanifeslum , et quid prioris inex-
I perientiae simul , et incertitudinis esset , et quid a nobis
»it adinventura. Legislalo.es autem seu Jegum interpretes
ffistin.alionis ei , qui ita m quantilate damiium passus lue-
rit , nihilominus infligenda criminali (11) poena. Hoc ete-
nim , et in aliis conslitutionibus ea de re positis scripsi-
mus , tam his quae Lat.na processerunt voce , quam ea
8)t ad.nventura. Lecisialo.es aucem seu icgum 11x1^^^,1 ^<.vo , j^ i i 1 r ,
. , •''-""^«"^"'" b nrnbaii et .eceDti erant qu« Craecorum l.ngua , quam qu.dem ad legura prolesso
iJlos congessimus , qiii apud omnes proDaii ci icLcpii cidut, 1 o 7 1 1 <j a
et piionbus Imperatoribus placiieiant , et qui ab his no- res rescripsimus.
miuari meruerunl. Si e.ii.n aliquis nondum veleribus Le-
gisJatoribus cognilus est : nos et huic interdixinms hujus
Toluminis communicationem. Omnibus sane his positis
unum ordinem et dignitatem parem dedimus : nulli cui-
piara majore , quam caeteris , data praerogativa. Si enim
his , quae ab iJlis scripta sunt o.nnibus imperialium Con-
stitutionum (4) dedimus robur : quid est , quod in his
amplius, quodque minus haberi debeat?
5. 21. Ulud autem quod statim , cuni hanc composi-
tionem legura congipgari .nanda.-emus , jussimus : iterum
ct nunc sa.icimus iJlud confirmando : omnibus similiter
interdicimus , ne nuis audeat hominum qui sunt nunc ,
§, 23. Hsec igilur volumina ( Institulorum et Digesto-
rum dicimus ) ex iine terlii noslri felicissimi consuiatus
suum robur obtinere sancimus , id est , ex ante tertium
Ralendarum Januariarum praesentis duodecimae Indictio-
nis , in omne aavum valilura , el una cum imperialibus
constitutionibus vigorem , et locum habitura tam in hjs quae
postea (.2) emerserint , quam iu his quae in judiciis ad-
huc pendent, necdum amicalibus tradifa sunt transactio-
nibus : * quodcunque enira hactenus, vel judicalum vel
transacium est , retractari non sustinemus. Quem quidenx
consulatum tertiuin nobis nominatissimum dedit Deus ;
quando et sub ipso (i3) pax cum Pe.sis confirmala est ,
mierclicimus , ne nuis aucieai noininuiu qui siiut .iuiiv. , ^ -- — r- \ '-'r . j „
aut in posterum erunt , commentarios (5) scribere harum et hoc tantum legum volumen repos.tu.n est : quod a ne-
legum : prsterquam si velit .mis in Gra^oam linguam haec mine majorum unquam excog.latu.n fu.t •• «tque ad haec
transtcTre , quem etiam voluraus sola secundum pedem seu terlia pars mundi ( d.cimus aute.n totam (14) L.byam )
x«T« (6) vo^x nuncupata uti legum interpretatione : nostris adjuncta est sceptr.s : omma ha?c a suramo Deo
et 'ii quid secundura nomi.iatorum paratitJorum ( ut et Servatore nostro Jesu Christo dona tertio nostro consu-
convenieus est ) adscribere voJuerint usum : aliud latu indulta. .... t, • iv
autem nihil omnino ne taniillum quidem circa ea fa- §. 24. Omnes itaqne laudatissimi noslr^ Re.pubi.c»
cere , nec ru.-sum dare sed.tionis , et dubitalionis , aut Magistratus d.vinam hanc aoslram susc.pientes constitut.o-
infinila? muh.tudinis legibus occasionem : id (7)quod nem , ut utantur prsdiclis nostr.s legibus , uuusqu.sque in
antea in anliqui edicti factum est ordinatione : ita ut iljud suo procurabit judicio. Praeponet autem eam ... max.ma
brevissimum constitulum ex difFeientium commeutariorum et regia hac urbe , el ejus glonos.ss.mus 1 ragieclus. Li.'ra?
difrere.ilia seu d.versitate in infiuilam extenderetur n.ulti- autein erit excellei.tissimo et laudat.ss-mo nosti-o magislro ,
tudinera. Si quid eui.n forte arabiguum fuerit visum , vel et gioriosissimis at<[ue beatiss.m.s piaetectis sacrorum no-
lilium certatoribus , vel his qui rebus judicandis pra^sunt : strorum Prffitorioium ; ta.n in his <|uae ad soiem on^^n-
hoc Imperalor interprelabitur recle : nam haec lacultas il- lem •, quam his qu£E in lilynde : necnon his el.am quae
li «oli (8) a Jegibus permissa est. Itaque quis<juis ausus in Libxa sunt •, per sua edicta his qui sub ips.s oidinali
fuerit ad banc nostram legum compositionem commenla- sunt , ista facere manilesta , ad omn.um iiosfror..'m suDdi-
riura ahquod .idjicere , ali^fer at^jue nostra> hujus jussion.s torum mexcdsabiJem uotitiam. Data .7. Kal. jKn. Dom.-
forma prsescribit : is sciat , quod et ipsi falsi reo legibus no nostro Justiniajho perpetuo Auguslo 111. Co»s. ^33.
(1) Vid. ^. 19. Siipr. conat. nd Senatum.
(^) Arg. l. uk- Jf. lul lcg. Corn. de fahis.
(3) Qii.Tiiam volutniiia a veleribus Jmisperilis composlta.
(4) III J. 11. supr. h. t.
(5) Quales legu.n commcntarios cfse oporteat. § ^'- ^upr.
contt. prox.
(.ti) Karol vclit. vitlelur idem sigi^iticare h^ loco quod Ttf.-
(;) Quod vitiiun vidctur Cajns siiuuno studio fugere yeUe ,
l. ^- ff- de orig. jur.
(8) Imo el Seriatni , l. 9. ff. de Isgih. t\ -Mibdltis alqiie judi-
cibr.s, l. r.J. /. i3. /. 37. 38.^. de legih. Ct episcop.i ,
C«d. de Sacros. ecclcs. et poinilo , /. y. circa pr. J). de
tia el jure.
(q^ Libros icginii notis non es.-^e describoiidos.
(10) V'id. ^. 8. cn$itt. ad Antecessoivs.
(11) Falsi , 5- 2'- s/</'/\ const. ad Senatum.
(n) Vid. /. 7. C. dc legib.
(i3) Procopiiis , de hello Persico.
(i4) Piocopius , de bvllo f^andalico.
l. 6.
justi-
i56
T I T. XVIIL
DE JURIS (i) ET FACTI IGNORANTIA.
De milile.
I. Imp. Antonitjs A. Maximo Militi (2).
OUamvis , cum causam tuam ageres (3) , ignoran-
tia (4) juris propter siraplicitalem (5) armatte (6)
)n]l](joe allegationes (7) competentes omiseris : tameu
si (8) nondurn satisfecisti , permitto (9) tiLi , si cceperis
ex- sententia conveniri, defensionibus luis (lo) uti. Dat. 7.
Kalend. Maji , duobus asperis Cokss. 2i3.
LIBER PRIMUS
De divisione et testamenti vitio.
4. Impij. DiocLET. el MAxmuNus AA. Julianae.
01 post divisionera (17) factam , testamenti vitium ;„
O lucern emerserit : ex his quae per ignorantiam confe-
cla sunt , prajudicium tibi non comparabitur. O.ien.
de (18) igitur boc apud Correctorem (19) Virum Clarij!
mum amicum (20) nostrum , teslamentura , vel fide ve-
ri (21) deficere, vel juris (22) ratione slare non posse :
ut infirmata scriptura , quae teslamenli (28) vice prolata
est , solidam successionem obtineas. Dat. 8. Id. Jul. Dio-
CLETiANo IV. et MaximiAxNo III. AA. CONSS. 290.
De renuncialione hereditalis.
1. Tmp. GoRDiANUS A. Juvenali.
CUm ignorantia (11) juris facile excusari non possis , si
major (12) annis [ vigintiquinque ] beredUali matris
tuae renunciasti , sera (i3) prece subveniri tibi desideras.
Dat. i3. Kal. Maji , Ariano et Papo Cojvss. 244.
De honorum possessione omissa.
3. Imp. PniLiPPus A. Marcella?.
SI (i4) emancipata (i5) a patre , intra annumbonorum
possessionem petere cessasti (16): praetendere juris igno-
raniiam nullis rationibus potes. Dat. 16. Kal. Jul. Pere-
GRINO et iEMlLIANO CoKSS. I^S.
(1) Lib. 22. D. 6. yi^n-, 3. Syn. Basil. 4. i. Harmenopul. i.
c. jtpi ctyvolxf vons etc. Legis vocabulo intellige conslitutiones
Pnncipiim , Senatusconsiilta , responsa prudcntnni et similia. Goth.
Extant ad hunc tilulum commentarii nescio ciijus Antoiiii Mensii.
prseter queni vidc ct Coustantium Landum enarrationum in titul.
de Justit. et Jur. cap. 4. et 7. quod autein mox dicetur ignoran-
tiam juris non excusare : veruni cst , nisi duljiura aliquod juris
probabile incidcrit : bic cnim talis error , de quo probabiliter et
non sine causa dubitatur , aequiparatur errori facti. qua de re vi-
deantur Franc. de Aret. in l. qui in rerum. $. fin. de leg. 1. et
Feiinus in cap. nam concupiscentiam. 2. colum. de constitut. Mod.
(2) Idein dicendum in rustico , si non potuit consulere pcritio-
res. /. 9. 5. 3. D. h. t. Gotb. Scripsit ad banc legem Corasius •
praefer quem vide cliam Meiceriuin lib. 2. apin. c. 10. Mod.
(3) Agit eliam , qui excipit , l. i. D. dc except. vid. Oldend.
de jure singidari , c. i i. n. 2.
(4) Pro milite hiec tria faciunt , quod miles exceptionem omi-
serit , quod certet dc damno evitando , quod reus sit. Duo contra
laciunt , res judicata et juris ignorantia.
(5) Id est., ignoranliam , qua dcstituitur , si peritiores consu-
luit , aut si ipse peritus juris habetur. Bald. hic , yid. /. 3. /„/)•.
de testam. milit. •
(6) Woii i.;em iii militia togata , vix est eniin , ut in advocato
juris ignorantia excusetur. vid. /. n. $. i. Infr. de advoc. di-
yers. judicior.
(7) Puia cxceptioncm peremptoriam , vebjli doli , rei judicatre
pacti de non pttcndo , 5. 9. Instit. de except. quod estcoutraius
commiine /. ■?.. mfr. sentrnt. rescind. non posse.
(8) Exccplio , quae non excludilur per senteiitiam , excbiditiir
pet- execiitioricra sententiae.
(9) Vid. Socin. leg. i3a.
(10) Id est , alle.j;ai-c juris ignorantiain. Goth. Vid. A. Padill.
Duaren. et Coras. hic. Merecr. lib. 2. opin. cap. 10. Yi^\. de mi-
litar. tcst. §. iltijt autrni , rium. 3. Everhard. consil. ■3. Ans.
(11) Tria faciunt conlra Juvenalem ( dc quo hac lege) quod ma-
jor lerinnciaverit ; quod jus ignoraverit ; quod de lucro ceilet.
(12) M'iiori vigintiquinque annis juris ignorantia prodest. vid.
/. 2. D h. t. *
(i3) Scrae non Mint preces , quee fiunt intra annum. /.6. in fu.
.V • / 7 ^^" ^'"r/'- 4"o i"' t- • non striclo , sed ck aequo ct bono.
IJaid. hic. ^
De fulsa responsione.
5. lidem AA. et Constantinus et Maximiaxt.
Nobilissimi Caess. Martiali.
CUm falsa (2^) demonstratione mutari substanlia verita-
lis miniine possit : respondendo (2 5) id , quod pater
num erat , ex maternis esse bonis ., nihil (26) egisli. Dat
Prid. Kal. Jan. Diocletiano v. et Maximiano iv. AA
CoNSS. 2g3.
De promissione indebiti pro partc.
6. lidem AA. et CC. Tauro et Polb'oni.
ST non transactionis (27) causa , sed indebitam , erron
facti , olei materiam (28) vos Archantico stipulant:
spopondisse (29) Rector provincia; animadverterit , reddi-
10 (3o) quod debelis , residui (3i) libeiationem condicen-
les audiet. Dat. 5. Kal. Maji, CC. Conss. 294.
(i4) Tria quoque hic Marcellse obstant , quod major intra tem
pus non petierit , quod de lucro certet , quod jus ignoret.
(i5) Aliud in non emancipata , quia tunc intra trieunium. vid.
/. ult. infr. de repud. i^el abstin. hered.
(16) Cessatio aunua petendae boiiorum possessionis commissa al
emancipato tacitam renuncialionem inducit.
(17) Advcrsus erroncain divisioncm datur restitutio errorem pro-
banti. Goth. Quando errorcm intcrvenisse allegatur , eo dctecto ,
judex veritatem sequi debet , /. 67. 5. 3.^ de condict. indeb.
l. 39. infin.ff. de prohat. Pinell. ad l. 1. Cod. dcrescind. vend
part. 3. cap. 3. num. 32. An /. 2, Cod. de rescind. veiid. locuir
habcat iu divisione bonoruni , vid. Caspar. Rcderic. de redit. ann.
lih. I. quast. n. num. 33. Anton. Meread. contr. jur. lib. i.
cap. 37. Aus.
(18) Prsesuraitur pro scriptura testamenti. Praeterea negationem
adseveranti ad scripturain impugnandara , incuiubit onus probationis.
(19) Rectorem.
(20) Hiiic ilia forte Gallorum' regis ciausula ad judices , a no-
strc ainie ct feal.
(ai) Probata rei veritate facti error osteiiditur.
(22) AUas testainentum priEsuraitnr solenne.
(23) Id est , quae pro testaraento.
(24) /. 9. Infr. h. t. l. 1.5. Infr. de liberal. caus. Rerum veri-
tatcra gestorura ; ( ita lcgit Hotomanus non gestarum , i5. ilhistr.
fol. 169. ) crror non vitiut , /. 6. 5. i. D. dc off'. prcesid. adde
'Cujac. 12. obs. 19.
(2.S) Rcsponsio qna;- justa causa destituitur , nou officit respon-
denti. vel ita : Qui falsam qualilatem rei per crrorem attribuit ,
sibi non nocet.
(26) Hiiic Molinsus de usur. num. 209. Siraple.\ recognitio in
feuduin vel cmphytcusiin , licet non semper disponat , tanien indu-
cit probalionern : non tantum qiioad illiim actum vel praeteritam
.solutionem , .sed eti.im in futurum , douec contrarium probetur.
(27) Sccus si non aniino transigendi , /. 2. infr. de coiid. indeb.
(28) Id est, quantitatein.
(29) Sponsio pcr errorcm facta spondenti non officit.
(30) Soluto, ut iii l. ult. infr. ne fscus vel Respubl. procitr.
(3i) Quatenus erratum est in proinittendo , eatenus proraissiore-
vocp.ri potest , addc /. 7. 8. D. dc leg. 3. /. 54. in fin. D. ad
SC. Trebell. l, 11. ff. de verh. ohlig.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
107
De causa dexisa vel non.
n. lidem AA. ei CC. Zoae.
ERror (i) factj (2) , necdum (3) finito (4) negotio ,
nemiiii nocet : Nam causa decisa velamento tali (5)
non insiauraiLir (6). Dat. 6. Non. Jul. CC. m. Cowss. 3oo.
De leslanientis.
8. lidcm AA. ei CC. Dionjsia;.
GUm testamenluin nullo jure (7) consliterit : ex ejus
qui ab intestato succcssit , professione (8) sola , ve-
luli ex testamenlo liberlos per errorem profJtentis , orci-
ui (()) vel proprii (10) liberti , si non ipsius accpssit ju-
diciiim ( cum erianlis (11) voluntas nuUa sit ) effici non
polueruut. Dat. 5. Kalend. Septemb. CC. iv. Conss, 3o2.
De liberali causa.
9, lidem AA. et CC. Cajo et Anlhemio.
NOn idcirco minus , quod a vobis ve]uli(i2) a liberis
debilam acccpisse pecuniam Sanius dicitur ( cum nul-
i llus (i3) sit erranlis consensus ) movere slatus quaeslio-
nem proliibeiKur ejus heredes. Dat, 6. Id. Decemb, CC.
V, CojNSs. 3o5.
De solutione indebiti.
10. lidem AA. et CC. Araphise.
C^^XJm quis (i4) jus ignorans , indebitam pecuniam sol-
J verit : cessat repetilio (i5). Per ignoranliam eiiim fa-
cli taiilum repelionem indebiti soluli competere tibi nolum
est. Dat. 5. Kal. Jan. CC. vj. Conss. 3o6.
De sexu el ccfate.
11. Imp. CoNsTAjNTiNUS A. Valoriano agenti
"Vicariam praefecturam.
QUamvis (16) in lucro (17) nec foeminis(i8) jus igno-
ranlibus subveniri soleat : attamen conlra a^tatem ad-
buc impcrfcctam (19) locum hoc non habere , retro Prin-
cipum statuta declarant. Dat. 3. (20) Kalend. Maji ,
GalIiIcajso et Symmacho Conss. 33o.
De conslitutionibus Principnm.
12. Imppp. Valent. Theod. ei Arcad. AAA.
Fiaviano PF. lUyrici el Ilaliae.
C"^Onslitulioucs (21) Priucipum nec ignorare (22) quem-
jt cjiiam , uec dissimulare permittimus. Dat. 6. Kal.
Jun. Fincentia; , Taliawo et Symjiacuo Cokss. Sgi.
De mulieribus.
i3. Impp. Leo et Ajnthemuis AA. Etytbrio P. P.
]V1 E passim liceat mulieribus omnes si-os contractus re-
1 1 traclare , in his quae prslerraiscrint vel ignoraverint:
statuimus , si per ignorantiam juris daninum (^3) aliquod
circa jus vcl subslantiam suam paiianlur , in his tan-
tum (24) casibus , in quibus prajteriiarura lcgum auctori-
las eis suffragatur, subveniri. Dat. Ral. Julii, MARTiA:soet
Zeivojne Cojnss. 4^9-
T I T. XIX.
DE PRECIBUS (25) IMPERATORI OFFERENDIS :
ET DE QUIBXJS REBUS SUPPLICARE HCEAT , YEL NON.
De precihus a servis ohlatis.
I. Impp, DiocLET. et Maximian. AA. Firminae.
Llcet servilis conditio deferendse precis facile capax
non (26) sit : tainen admissi sceleris atrocilas et lau-
dabilis fidei exemplura super vindicanda (2^^) ciede domi-
ni tui , nobis hortamento fuit , ut pra^fecto praetorio ju-
xta annolalionis (28) noslrae decretum demandaremus
( quem adire cura ) ut auditis his quae in bello contuli-
sli , et reos investigare , et severissimam vindi^tam juxta
legum censuram exigcre curct. Dat, 8. Id. Octob. Dio-
cletian. IV. et Maximiano ui. AA. Conss. 290.
(i) Adde /. 9. iiifv. ad leg. Falc.
(•>) Dcinus miiiorein absque tutore in judicio dclictum aliquod
conlcssum cbsc , jotcstiic ad\ersus confcssioucm antc latam senten-
tiani rcslilui ? |)ossc ait Kolandus a Valle i. consil. 5i. num. 3g.
(3) Finitui vero pcr transactioncm , /. 6. supr. h. t. et rem
judicatam et cjus exccutioncm , /. 1 . supr. h. t.
(4) Error facti ntgotiis decisis non prodest, Syn. Basil. 2.
tit. 6. c. iG.
(3) Id est , crroris.
(0) Ad liunc locum monent Doot. qiiod in revocatione erroneae
oonfcssionis sive propria; sive procuratornm necesse est probare er-
i-orcm : quod in rcvocalionc confcssionis crroncre advocati aliter sp
liabct : V. cap. Jiti. de coiifess. et c. cum causam. de jjrobat. ubi
idcm dicit ctiain ITosticns. tu consule et Bossium intit. de confess.
n. 60. et seij. Mod.
(7) Utpotc dcsUlulum solonnibus.
(8) Qui profiletur Titium tcstamento manuinissum , videtur fe-
stamentiim agnosccre. Id ita cst , si testamentum alias solenne fuit.
Alias talis professio , ca , qure lcstamonto dcsmit , non supplct.
(9) Orcini libciti dcfiincli : jiroprii vcro licredis,
(10) Id cst , pcr crrorcm confitcntis.
(11) Vid, /. 9. i,}fr. h. t. /. iTi./^^ dr jurisdict.
(i-i) Qiii vciut a liberis pccnniam acccpit , libcros quidem fate-
tur : si lann n vere noii simt libtri , movcie cis stalus quscstionem
potest , nocct ci laiiicn tuntispcr confcssio , doncc constet do crro-
10. Moiliianis de usur. quasl. 10. nuin. 209.
(|3) /. 8. Supr. h. l. l. un. Infr. dc errnre cak-uli , l. 1. Infr.
de errore adi'oc. l. i3. Lifr. de proh. ^. 33. in pr. Inst. dc act.
'•^ 37. //' dc aiiro , aigeni. i. S-^.Jf. de obl. cl act. l, 116. §. 2.
Jf. de rcg. jur.
(i4) Non minor famcn , /. nc). Jf. dc cond. indeb. non niulibr.
vid. /. i3. infr. h. t.
(i5) Iino nou ccssat. /. S4- i^ dc condict. indeh, sed dicenduiu
eam legem loqui non tam de solutione facta errore juris , quam cx
causa ipso jure nnlla , vel quae eifcctum non habuit. quo tamen
iiosito adhuc obslabunt huic Jegi nostr» /. 7. et l. ^- ff. hoc tit.
ubi respoudendum , illas cum gencialcs sunt , accipi dcbcre in alia
specic quam in condictione indebiti , de qua agilur in bac lege ,
ad qiiam vide Corasium eam explicantem plurib. Joan. Robcrtum
lil). i. Sentent. jur. c. 6, 7, et 8. el Vitalem intriar. lect. l. 2.
cap. 22. Mod.
(16) /. 3. C. Th. dc sponsalih. et anle niiptias donat.
(17) Ut si ei accepto latuin , aliiid in danino. /. y. supr. h. t.
1. 7. 8. ff". h. t. l. 6. Infr. qiii admiai , /. 110. in fin. Jf. de
res. iur. vid. Cujac. i^- ohseri'. 3q.
(18) Bc majoribus vigintiquiuque annis scilicet.
(ro) Id est , contra minorem.
(20) Vid. C. Theod.
(21) Synops. h. t. d. c. 21. 1. Ilar. i. J. S^. /. 2. C. Th.
de coTV^tit. Piincipum, lib. 1.
(22) Legum ignorantia non excusat , /. 9. supr. de legib. prx-
scrtim in deiiclis. vid. Clar. 5. sentent. $• ult. q. 60.
(23) /.11. supr. h. t.
(24) Aliud in lucro , d. l. 11.
(2.5) 2. Syiiops. Basilic. c. Ttpi an^a-ew (8x<ri^-7 ■rpo(rj)-po/u,i-
pu<j , >9 iripi 74).' olirBVTW ipxttv i» t» <i.'a tVx?X'x- ^^ ]irccibus
Imperatori offerendis , et de iis , qui administratioiicm in sua pro-
vincia potunt , eas solent subsequi rescripta , subscriptiones , ad-
notafioncs.
(26) Kst hodie /. 6. infr. h. t.
(27) ludicauda , Cujac. 12. obsciv. 11. ct ita logendum csse a:l
in l. I. infr. pro quib. causis sen^i. adde /. 3. 5- '^- et 'i- ^-
de SC SHaniano , /. 4- '" P^iuc. Jf. dc bon. iibtrt. l. igZ-ff
de vcrb. sign.
(28) De auuotatiou. yiJ. Duar. i. disy. 3.
i58
L I B E R P R I M U S
Q
T)e exceptionibus.
2. Imp. CoNSTANxmus A. Severo PF. V. (i).
Uolies (?.) rescriplo jiostro inoraloria (3) pra;scriptio
permilliHir (4) , adilus supplicaiiti pandatur . Quod
aiTeni tolius negotii cognitioncin toUit , et vires principa-
lis negotii exl)aurit : sine gravi parlis alterins dispendio
convelli non potest. Wec (5) praescriptionis ifjilur perenri-
ptoriae relaxalio pelalur. Dat. lo. Kal, J un. 'iVicecc (6) ,
PALf.irvo et JuLiAKO Cor(SS. 325.
Dc daiiviGsis fisco. De juri contrariis,
3. Idem A. ad populum.
NEc (7) damnosa (8) fisco , nec juri (9) contraria
postulari oporlet. Dat. Prid. Kal. Oct. Cojnstatio
A. VII. et CoJNSJAiNTiiNo Ca?s. IV. Comss. 354.
De dilatione solulionis.
4. Irappp. Gratianus , Talljnt. Tueod.
AAA. Floriano P. P.
C' Kiversa (10) rescripta , cjuae in debilorum (11) causis
super praesiandis dilationibus(i2) proniulgantur; non
aliler VtJeant, nisi (i3) fidejussio idonea super debili solu-
tione praebeatur. Dat. 8. (i^) Kai. Mart. Constantinop,
Aktojsio et Syagrio Cokss. 382.
De senlcntiis prcpfeclorum prcctorio.
5. Inipp. VALEaT. et Valens AA.
ad Volusianum P. P.
SI quis adversus Pradectorum Praetorio sententias duxe-
nt supplicadum (i5), victusque defueril (16) : nuliam
kabebit licentiam ilerum (1-) super eadem causa suppli-
candi. Dat. i5. Kalend. Octob. Bonicv , Vajlentijnia^o
et Valewte AA. Cojnss. 365.
In Acthejnt. Ut sponsal. larg. §. aliud. collat. g. tii.
2. seu INovell. 119. cap. 5.
QUw supplicaiio gloriosissiniis Prcvfcclis , vel eorum con
siliariis , vel causas ( 1 8) introduccntibus inlra decer
dies posl senlentiani offercndn tst. (^>uq subseculo , senten
tia non aUier executioni mandabiiur , nisi victrix pars di
gnam fidejnssionein pixebuerit tanlum restiiuendi cum legi
limis augmcntis , quanium fueril in condeninatione , si le
gitima retractatione senlentia resolvatur. Nisi sub hac for
nia supplicatio porrigatur. exerutio causce sine fidejussion
procedet : relractationis jure illi sen-mdo , qui se gra
vatum putuverit , ui intra biennium (19) supplicare pos
sii irnperalori.
De eo , per quem preces offieruntur.
6. Impp. HoMOR. et Theod. AA. Isidoro P.P. (20).
I TNiversis simul hanc observantiam reraittimus : ut j
kJ quocunque liberae conditionis constituto , vel ser
vo (21) supplicante impetratum fueri» rescripium , mini-
me requiratur , per quem (22) preces oblatse sint. Dat,
3. Id. Nov. Theod. A. vii. et Falladio Conss. 4i6.
De contrariis Juri.
7. Impp. Theod. et Valenti^'. AA. ad Senatum. •
REscnpta (23) contra (2^) jus elicita (^5) , ab omni-
bus judicibus relUtari (26) prajcipimus : uisi forte sii
«iiquid , quod non (27) laidat alium , et piosit petenti ,
vel (28) crimen (29) supplicantibus indulgeat. Dat. 8. (3o).'
Id. iMovemb. Ravennce , Theodosio xu. el Valektinu-
wo u. AA. Coi>*ss. 426.
anc
(r) PF. P. C. TJi.
(2) /. 3. C. Theod. de div^ers. rescript. l. r.
(3) Moratoria prsescriptio , dilatoria exceptio. Paponius hc.i.
legem refcrt ad iittcras , quas Galli vocant lcttrcs de souffrance. 3.
7,ot. 7. c. de lettres ds soujfrance. ILi , si le Roy peut , ct qnand
par ses letlres de sviiffrance arrestcr la suisie de seigr.eursfeodaux.
An moralorire exccptionis vocabnlo intclligere hic etiam po.ssninus
iiidiicias biennii ant qninquennii , qnse solent tribui rgcnis debito-
libus , quarum fit mentio in /. 4- lifr. h. t. Cujac. 2. obs. .10.
iregat : qui lioc verbo moratoria , intcUiglt pacti conventi exceptio-
nem : puta nc intra quiiiquennium .pelatur ; cui oppouitnr perem-
ptoria , ne nuquam retalur. Prior creditori a Principe relaxaii po-
test , posterior i;on f otcst. Cujac. ilnd. Gotb. vid. Marc. Anton.
Euch. de morator. prcescr. et Gloss. hic. Ans.
(4) Jl. petitur.
(5) Omnis illegitima rejiciatur exccptio. 2. Sfn. Basil. 6. c. 9.
i>fr. 1. Harm. i. ^. ^o.
(6) Nicce. C. Th.
(7) Ncmo qirid feco vel juri damnosum postulet , Sj-n. Basil.
h. t. 6. TTipi «'(TiiViSjv etc.
(8) Yid. /. u/t. Infr. si contra jus vcl utilit. vid. Old. c 9.
sxcept. n. 3. ad p.o. q. 2. can. ncc damnosa. i^-
(9) /. 6. in pr. infr. de opcr. pullic. Goth. Facit cap. il{.
*aus. 25. q. 2. Ans.
(10) l. 6. C. Th.od. de divers. rcscriptis.
(fi) Dilatio , de qna bic agitur , non babet locum ( ut notat
papon. 10. Arrcst. y. ) in debilis post diiationem datam contra-
ctrs vel priviiegiatis , sed nec in snmma ex senatusconsulto ve! sen-
tentia , a qua nou est appclialum , dtbita , vel ex reliquatione ra-
lionum , emptione fundi ct pensionibus , locurn habct in debito ex
atimentis pragitilis contracto. Papon. ih. num. 6. et seq.
(12) Bicnnii puta , vel quinqucnnii. /. 8. in pr. infr. quibon.
(U.dere , vid. P;ipon. 10. Arrest. 9. des respits et quiriquenneHes
el 3. Notar. 70. des leitres de respit et quinqucnnelles : Rcbuff.
t. 2. iii tractatu ue litcris dihitoriis , annalihus , quinquennulib.
etc. Cujac. 2. obs. 80. ex Cassiodoro 2. variar. testatur idem
obscrvatum a Tlucdorico Ifaliae ct GotLorum rcgc. adde Wiirni-
se . obs. I. pract. 28. n. y. alias nemo cx.cusari potest a dolo .
/. ult. §■ !■ ff- dc manumiss. tcstament.
(i:5) Hi'c non ttrvatur in Gallia, in diialione anaua , vd bisnnii
reus aiiditur dans fidejussorem qualemcunque , si id non potest .
juratori» cautiooi conimittitur. Jure olira cogebatur ad pignus dan-
dum. arg. l. cun debitoris. infr. de judic. 7. in verh. pignnrum.
hoc eliaiii uon servatur in Gallia. Papon. 10. arrcst. g. ibi.^Debteia
impelrant de respii ne doit garnir. Adde Rebuft". in proxmio Cona.
gl. 5. n. /p. alias rescripta feie semper supplicanti esse inutilia.
(•4) {■ 7- .C. Theod.
(i5) Supplicalur adversus sententiara prrefecti piaetorio. non ap
pelialur. Non appellatur lic! t/. cyKO» ««/ 70 u^o,- t«? «px« ' "'
uit iheodorus Hermopolitcs. Et ita supplicatio subsidium est ap-
peUationis. Hujusrnodi suppiicaiionem St'ox<TAxK'iiiv Gr.-eci appellant,
Aoi/. 119 c. 5. addc /. unic. infr. de sentent. praef. prcEt. de re-
mcd. supplicationis , vid. Oldendorp. in tract. de re jud. iibi tra-
ctatur de remediis adversus iniquam sententiam •• ibi , tcrtium rt-
inedium : Rebuti. toin. i . tractat. de supplicalionibus seu trrorum
proposil iontbus.
(16) I)e uno fuerit etc. Hat.
(17) Semel supplicari potest.
(18) Id est , refcrcndariis.
(19) ]n Gallia intra annum. Rcbufl'. in proaem. const. sl. 5. n. Li.
(ao) Ai. P. r.
(2.') Et ita pars legis prlra?E hoc tit. videlur abrogata.
(p.i) Utruiii per iLberuin homineni vel servum.
(T3) /. i3. Supr. h. t. Syn. Basd. 2. tit. 5. c. Jt. Harm. 1.
5. 36. 25. qu. 1. c. rcscripta i5.
(24) Vid. /. ult. infr. si contra jus vel utilitutem. adde Papon. 3.
Notir.5.cap. Quand , et comment pcutle Prince dervgerau druict.
(25) Pi.ta si quis impetret rcscriptum per mendacium . el cau»
non aperiatur ut decet , GIoss. Iiic. fac. c. i5. caus. 22. q. 22. Ans.
(26) /. 10. supr. de sacros. Ecclcs. l. ult. infr. si conira jus
vtl utilit. l. 4- infr. de emancip. liber.
(27) Princeps an Ecclesiam onerare possit , vid. Papon. 5. No-
tar. 8 I ap. Dcs lettres pour snldats en religinn et d' wc^mnmat.
(28) Tlctfiu iy>i.\-^/u,-zTo; xocpl^iTXi irxoxx'^»)")''"'''' •> Syn. d. ioco ,
id c-.t , f{:ioiios citra criminis acciisationem veniani indulget. Har-
nienopiiius vcro d. loco ita legit , iu^, iyK\>lfJLono; X^P-K-Tt: Trsoa
yptla-fj , id est , si praler consuet'idineni crimiais gratiuni f.icit.
(29) Durum est tamcti dici , homicidiora dedita opera iiclum
remitti pos.-e . .'cd ea de re pleniils alibi dicetur.
(30) 7 C Tf.sod.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
i5g
De inslrumentis. Supcrflua non tlebent inseri
supjjlicationi.
8. lidem AA. Florentio P. P.
rNstrumentorum exempla non (i)prosit precibus acljnn-
L xiise ; sed ncccsse sil eorum in supplicatioiic vin^ (^)
xprimi , ut responsuro Principi vera precalio rem ape-
ial cognoscendam : [ his ] solis ( cum necessilas exege-
il ) verbis precihus inserendis , quorura de sensu iiiter
)artes ila dubilari conligerit , ut etiam merilo noslrum
•xpectolur judic.iuin. Dat. 6. Kal. April. Consianiin.
'"'tOREMIO el DlONYSlO Co^ss. 4^9«
T I T. XX.
QUANDO (3) LIBELLUS (4) PRINCIPI DATUS
LITIS COWTESTATIOJSEM FAClAT (5).
Resrriptum Principis non soluin hnbetur pro libello , sed pro
conicslal. iil. et transit ad lieredem. babl.
1. Impp. Arcadius et Honorus AA.
Remigio P. P. (6).
DUbium (7) non est , contestationem [ litis ] (8)
inleUigi (9) , etiam si noslrae (10) fuerint tranquil-
(ilali preces (ii) oblalai : easque adversus heredem quo-
tjue ejus , in quem porrectae sunt , vel ab herede ejiis ,
qui nieruit , exerceri. Dat. 3. Kal. ApriL CP. Akcadio
IV. et HoNoRio AA. m. Cowss. 396.
2. Imp. JusTiNiANUs A. Mennae P. P.
fl^Emporales (12) actiones , quae per oblationem precum
JL et ad eas rescriptionem perpetuanlur , definire neces-
sarium esse dtduximus , ne quis putel ad alias etiain, aur
cerlis laxautur temporibus, hoc pertinere. Sciant igitin-
omnes, eas tantummodo per oblalionem preciini, et ad (i3)
eas rescripta perpetuari , quac a Praitore c<.nstituta? annali
tempore coailatae sunt. Dal. Kal. Aprii. Constanlinop.
Diicio V. C. CoKS. 529.
T I T. XXT.
UT LITE PFNDENTE (14) , YEL POST PRO-
VOCAXIONEM , AUT DEFINITIVAM SESTtATlAM ,
NULH LICEAT IMPERATOR) SUPPLICARE.
De scntentia non rttraclanda.
X. Imp. Alexander A. Caperio.
Llcet postquam supplicasli , prius (i5) quam rescriplum
impetrares , Prseses provinciae vir clarissimus pronun-
ciaverit : cum tamen a senlenlia non provocaveris , rescri-
plurn quod postea (16) secutum esse suggcris , ad retra-
lienda ea quse decreto lerminata sunt , non patrocinatur.
Dat. Kal. Mart. Lupo et Maximo Conss. 233.
De causrt pendenle vel lerminata.
2. Imp. CoNsTAKTiN. A. Probiano suo salutem.
SUpplicare (17) , causa pendente non licet , nisi (18)
vel actorum (19) communium vel pronunciationis edi-
tio denegeiur. Qui autcin termiualam (20) rescripto , vel
coosultatione quaestionem , exquisilo sufiragio , refricare
conabitur : in (21) omnem litis a?stimatiouem adversario
suo protiiius condemnetur : omni venia deneganda, si quis
contra haec supplicare tentaverit. Dat. Id. August. Arelate'.
PP. Id. Octob. Theheste.^ Sabijso et RuFFino Conss. 3i6.
(i) Sic intcrpretor : non nocet supplicanti , si integra verha
instrurncnti ( qtiod inijingn.ire noa vuit , vcl non potcst , ) et eo-
runi teaorcm sup])li(atioiii iion inseruerit : ei naraque sufiicit eius
articuU , ( de quo liligare cupit , ) vini et siimniam libello suo
complecti.
('.*) Id est , ea , quie in se dubitationeni habcnt. ii\fr. h. t.
(."}) Adi eruditissinium Barnabam Brissonium select. Antiq.
lib. i. c. 7. Mod.
(4) Libellis ttiam , qui pricsentes eiant , interpcllabaut Impc-
ratorem vetcri more , ut hic , ct /. 23. ff". de re judic. Tacit. 4.
Suet. m AugUslo 55. et in Domitirmo 17. Martial. tib. 8. Hinc
iJibcUus Principi datur. /. i5.^: de in Jus uocando. l. i5. J. 29.
j^. de injur. L '^. Jf. ad SC. Turpill. l. 7. §. ,8. ff. de inter-
\dict. et relci^nt. llis libellis vel ipsc Iinpcrafor subscribcbat , vel
aliis subscribendos dabal , id vim logis habebat , Z. 1. $■ i. ff. de
iconstit. princip. l. ii. §. 14. ff. de rec-pt. qui arhitr. recrpt.
Aliis inquam , puta Jiirisc. IIluc Papiniaaus libellos cgisse dicitur,
I /. 12. in pr. ff. de distract. pign. Hinc Aurelius Arcadius , magi-
j ster libellorum dirilur in insrriplione legis , i . ff. de off. vrcef.
! prcBt. Porro hsec formiila libclloruin crat. Factum narraliaiit sup-
j plicaluri : rogabant deindc Imperatorem , iit supplicationi adnue-
rct : Princeps siipplicationi adnuens adscrihcbat , /?erj pfacet. Po-
j strerao qui piwcrat libeilis promagislcr fcstabatur , se tali die , fa-
li Consulo snbscripsisse : de qiio vid. plura apud Brissoniain 3.
select. 17.
(5) 'Noi>. 82. A^oi'. 11 3. Bugnonius in tractntu leguin abroga-
tni^um , notat hunc tituhnn noii usitatuni in Gallia
(6) Pr.Tfcclo Augusf, C. Theod.
(7^» /. 8. C. Theod. de rcsc.
(8) Eliam criminalis, Bartol. per /. miles. 11. 5. sexagintri. 6.
J^. ad L. Jul. de adulter. Contrarium pulat Bald. hic , quem vide.
.(9) Quoil ad evitandam pracscriptioncm attincf , /. 24. D. de
liberuli caiis. et quidcm annalem , non alias , vid. /. 2. infr h t
non accusaiionem , /. 5.^: ad SC. Turpill.
(to) Non idcm est , si datse fuerint Praefecto Prsetorio , /. i.
infr. de off'. pj'(xf. prcBt. Oricnt.
(1 i) Rescripto conceditur jns contestationis ,/. 33. infr. de donat.
(12) Verbi gratia aflnales et siniiles.
(i3) Libdlus Principi datus litis conlestationem tantuin facit in
actionibus praetoriis annaiibus non civilibus.
(i4) Bugnonius d. 1. negat lumc tit. in Gallia servari , in Gal-
lia namque regi supplicari , uhicumque subest sequitas e re iiata
procedens : Rescriptuin autcm ca ibrma concipi : Non obstunt l' estat
du proccz instruict , couche en droict et conc/u , rigueui- de droict ,
uz t't couslumes du puys.
(i5) Notat hic tria tempora , supplicationis , senlenti.T laliE ,
iescri])ti ad supplicationem.
(16) Qnid aute scntentiam potestnc ntilitcr rescriplum impctra-
ri .^ potest jion ad iinpediendum cursum litis jam contislatic ; sed
nondum contestat«. Potest etiam rescriptum pendentc lite impctra-
ri , quo mandatar jndici , ut ex a?qiio et vitatis dilatioiiibti,- ct
moris judicct , vid. Papon. 3. Notur. 5. cap. Des lettres inciden-
tis en gensral , in fin. Dicendum plenius etiam lile pendente co-
gnitionein sustiuendara : humanum eniin esse dilatiouem accipi ,
cognitioncmqiie ad aliquem modiim snstineri , /. 36. in pr. ff. ile
jud. Idccquc militia , morbo , legatione , et Betafis imbecillitate oc-
cupatis id conccditur. Gaill linjnsmodi litcras vocant, /<?«rcs(/'ef<'if,
quia causa in eodein statu quo relinquitur quiescere , et ut ila di-
catur , dormire solet. Impefratae soitiiintur eflectum demonstrato
ciogio Ducis , Mcdici , Principis , libris irx/^oy/ia^Z);»!) , de qiiibus
vide Pa)>on. 3. Notar. 8. cap. Des lcttres d' eslat.
(17) /. 6. C. Theod. de appell. lib, 11.
(18) Nofell. i:3. cap. 2.
(19) Vid. /. 6. infr. dc edendo.
(20) /. 3. lafr. de error. advocat. /. uit. lafr. quomodo et
quando Judtx , /. ult. Injr. sentent. rescind.
(21) Poenam suppUcantis advcrsus litciu scntgnlia termiuatam
obscrva.
:6o
L I B E R P
De provocalione omissa.
3. Idem A. ad universos Provinciales.
QUi (i) licitam provocalionem omiseril (2) , perpe-
luo silore debebit : ueo a nobis impudens petere per
supplicalionem auxiiium : Quod si fecerit , desiderio suo
caiebil , et ignominiae (3) poena nolabitur. Dat. Kalend.
August. PP. Ral. Sept. Basso et Aulabio Cowss. 33i.
T I T. xxn.
Sl COJNTRA JUS (4) VEL UTILITATEM PU-
BLICAM , VEL PER MENDACIUM FUERIT ALlQUlD
POSTULATUM Y£L IMPETRATUM.
De omissione.
I. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Gregorio.
TVfOn idcirco minus is , cui cx noslro rescripto cognitio
JL 1 delata est (5) , judicnre potest , quod ex geslis quae-
dam (6) in precibus omissa proponis. Dat. 5. JNon.
Maji , DiocLETiAjvo iv. et Maximiano 111. AA. Cojvss. 290.
De mendacio.
2. lidem AA. et Coinstawtius et Maxim. CC. StatIjE.
jE.aescriplione (7) mendaciorum (8) opposita : si-
ve (9) in juris narralione mendacium reperiatur ,
sive in facti , sive iii tacendi (10) fraude pro tenore ve-
ritatis non deprecanlis affirmatione datum judicem cogno-
scere debere , et secundum hoc de causa convenit ferre
sententiam. Dat. Kal. Decembr. Sirmii ^ CG. Cowss. 294-
Si precum falsilas arguatur.
3. Imp. CoiNSTAiHTiNus A. ad Bassum P. P.
PUniri (11) jubemus decem librarum auri mulla judi-
ces, fjui veluerint precum (12) argui falsitatem. Dat.
Kai. Oct. CoJNSTANTiiNo A. iii. et LiciNio C. lu. CoNss. 3x4.
(1) i. 17. C Theod. de appellntion. lib. l\.
(2) Vid. l. I. Injr. de his , cfui propt. met. jud. l. 3. Infr.
sentent. rescind.
(i) Rebuliiis negat se vidisse hoc in Gallia servari , in proce-
mio constit. gloss. i. n- l\^.
(4) Natur;ile gentium et civlle. Idcm dicendum , si contia so-
lennitatem juris. vid. Papon. 3. Notar. 5. cap. Quand , et coin-
ment peut le Piince deroger au droict. Oldendorp. in tract. de re
jud. cap. si contra jus , et seq. ubi de nuUitatibus sententiarum
traciat , addc eundem c. 58. de exceptionib. n. 4- ^^ scq. Inter-
dum tamen contra jus potcsl judicaii ; ut si a Principe kx nomi-
njtira edatur cum !iac clausula , Tali lege non obstante , c. i.
(ie const. princ. Bart. Aoc. 107. n. 107.
(5) Vide hic Menochium de arbit. Jud. lib. i. q. 37. ct Be-
wedictuin Capram in Regul. conclus. 46. et 47- Mod.
(G) Quse aiias expressa fuisscnt a Principe concessa.
(7) Id e.st , exceptione. Non appellatur a concessione rescripti,
{. 1. l. i5. Infr. de appellat. ct consultat. sed ab cjus cxccutione.
rid. Kebuii'. torn. 2. in tracl. de rescriptis in prcefationibus , ibi
diMdecimo : adde Papon. 3. Noiur. 5. cap. Comme /' on peut ap-
j-eller des rcscripts. OhJ^ndorp. cap. 9. de except. ibi exccptiones
s.duersus rescriptum. Wurmserum i, pract. 8. obs. 8.
(S) Mendaci mcndacium non prodest , /. 5. Infr. h. t. adde
/. "iQ. ff. ad leg. Corn. de falsis. l, l. ff- de natalibus restiiuend.
(9) Supplicans aut verum dicit , aut falsum : si falsum , aut in
iure , aut in facio. In facto dupliciter id accidit , nempe dum fa-
Gtura id esse asserit , quod factiim non est , vclle contra ; huc res
ledit , pcr obrcptionem impctrata rcscripta nullius esse inomcnti ,
■vid. B.oland, a Vo,U. i, Consil. 3^. ». 5. adde Papon. 3. notar.
5. cap. Des leitres non reccuables.
(10) Mentiri non taatnm dicitur , qui falsum asserit , sed qui
ves-ura reticet , qui omiltit , /. i. supr. h. t. Mendaciura denlque
sst aut in narrando , aut iii taccndo.
(u) Pcfiiia judicis non admitlentis exceptionem adversus subrepti.
tiu.Ti rtscriptura.
(12) preces etiam subsignafne ab iraperatore irendacii seu obrcptio-
yis arguj pofsunt : ncc fit injurja Principi : ut qui falsuifi jurare
E
O
R I M U S
De eo , cui cxecutio mandafur.
4. Idem A. ad Pompeianum (i3) Consularein Campaniae.
ipT (i4) si non cognitio (i5) , sed executio mandatur
J de veritate precum inquiri oportel(i6) : ut , si frau
intervenerit , de omni negotio cognoscatur. Dat. 3. Id
JNovembr. .^quis , Dalmatio et Ze^ophilo Conss. 333.
Dc rnend icio-
5. Impp. TnEODos. et Vale^tin. AA. ad Senatum.
["■T si legibus(i^) consentaneum sacrum oraculum men
dax (18) precalor attulerit , careat penitus impetra
lis : et si nimia mentientis invenialur improbilas, etiam (19
severitati subjaceat judicantis. Dat. 7. Id.JNovembr. Tiuo
Dosio XII. et Valemtiiniako 11. AA. Conss. 426.
De his , (jucB juri vel utilitali publiccB adversantur.
6. Imp. Anastasuts A. Malroniano P. P.
Mnes cujuscunque niajoris vel minoris administratio
nis universaj uostrae E.eipublicae judices monemus
ut (20) nuUum rescriptum , nuUam pragmaticam (21
sanctionem : nullam sacram adnotationein (22) , quae ge
nerali juri vel utilitati publicge adversa esse videatur , ijll
disceptationem cujuslibet litigii patianlur proferri : sed g("
iierales (23) sacras constituliones modis omnibus non du
bitent observandas. Dat. Kal. Jul. Consian. *
T I T. XXIII.
DE DIVERSIS (24) RESCaiPTIS (^5) ET PRAGMA
TICIS (26) SAKCTIOiNlBUS.
De causct communi.
1. Irap. Alexander A. Supero.
Sl (27) libellum de communi causa , tu fraterve tuu
dedistis : (juainvis rescriptum ad unius (28) personar
nolle praesumatur.
(i3) Barbarum Pompeianura.
([4) /. 4. C. Theod. de rescr. lib. i.
(i5) Puta evocatio.
(iG) A quo ? ah ipso judlce executionis , qui non tantum fae
e.\ecutor , sed juris. Bald.
(17) Conjunge /.7. supr. dc precib. Imperat. qfferendis : ita enii
faciendiim et inscriptionum et subscriplionum similitudo ostei
dit. Mod.
(18) /. 2. supr. h. t.
(19) Pcena raendacii nimii , id est , impudentis. adde /. 29. C
ad leg. Corn. de fals. adde Paul. i. sent. 12. §. penult.
(20) Omne rescriptum cujuscujusmodi srt , ad quemcunque jud 1
cem irritiim csto , si juri gcnerali vel utilitati publicae nocet. Syr I
Basil. 1. tit. 5. c. 19. Noi'. ii3. c. i.
(•21) Pragraatica sanctio fit de consihi sententia , /. idt. ven
Scd iii prcBsenti. infr. de prox. sacror. scrin.
(22) Adnotatio sacra Gt ad iibelhira breviter adnotato nooiiD
Principis.
(■.!3) Constllutiones generales rescriptis potiores.
(24) Rescripta alia jus faciunt , alia non faciunt : stintque »<
pcrsonaha , generaha , perpetua , temporaria : alia valeat , aha nc
valent : alia adnotationes et subscriptioues ad libcHum breves , ah
pragmaticae sanctiones.
(25) II-^* $y.c-iyix.Z) d'jTiyp'X(pZv , 2. Ecl. 5. i. C. Th. 2. a<i
de ex jure Canonico i. decrct. 3. i. sext. 3. i. Clem. 1. P-
pon. 3. Notur. b. fol. 3i6. 3i8. et sccj. Reb. tom. 2. tract. "
rescript. seu litcris regiis.
(26) /. 7. in princ. infr. h. t. Princeps in iis adViibito copsib
et tractatu , fusius respondet ad preces , relationein vel suggestK
neni jiidicnm , vel aliorum : et aliis quidem rcscriplis praeces n
seruntur non pragmaticis. August. in collat. tcrtia diei cum Dcr.t
tistis , vid. Cujac. hic.
(27) Adde /. I. infr. si uims ex pluribus appcllcaertt.
(28) Rescriptura comniuniler impetratum priEsumitur utriqi
concessum. Eeneficium collatum uni consortiura ad alium etw
pertinet.
CODICIS REPETIT/E PR/ELECTIONIS.
iGi
direcmm sit , ulrique (i) lamen prospeclum est (2).
Dalumld. Oul. At.exahdro A. u. et MAKctLLO LoNss. 227.
De ilurcuione rescripti.
2. Imp. Claudius A. Epagalo.
FAIso (3) adseveraliir (4) , auctorilatem rescriptorum
devoluto (5) spatio amii o])tinere firmitaleiu suam
non oporlere : cum ea , quaj ad jus rescribunlur , peren-
De sacro encausto.
6. Inip. Leo A. Hilariano inai^istro officiorum (20)
et Patricio.
SAcri affatus , quoscumque nostrce mansuetudinis in qua-
cumque parle pnginaruin scripserit aucloriias , nou
aho vultu i^enitui , aut colore (21 j , nisi purpurea tan-
non oporlere • cum ea , nua. uu ju. .c,..u.u.c.. , y.. - tummodo inscriplione lusirenlur : sc.licet ut cocti muricrs
nia ese debeant (6) : si modo tempus , m quo aliegari et Inlr conchUn (22) ardore s.gm lUur : Laqi.e lantumrno-
vel audiri dcbent , non sit comprehensum. Dat. 7. Kalend. do las s.t proferri vel dici Rescripla in qu.buscumque ]u-
Nov. Ai^TiocHiANO et Okphito Co«ss. 271. diciis , quce in charlis sive membrarlis subnotalio noslra^
De ori^inulilms et exemphs. subscript.onis impresserit. Hauc aulem sacri cncausti (2J)
3. Impp, DiocL. et Maxim. AA. Crispino Pr^sidi conlectionem nulJi (^4) sit hc.lum aut concessum habere,
Provinc. PhoeniciEe. aut qua>rere , aut a quocunque sperare : eo videhcet ,
SAncimus, ut authenlica (7) ipsa atque originalia (8) qui hoc aggressus fuent Tyrannico spiritu , post proscn-
rescripta , et nostra et.am manu subscripta (9) , ptionem bonorum omnium capilah non immento po3na
- ^ ^ ' ■ • • ^. T.^-, T/_i pieciendo. Dat. 6. Ral. ApnL Joruane et Severo
Cowss. 470«
De dausula , Si preces veritate nilantur.
I. De pragmaticis sanctionibus.
7. Imp. Zewo A. Sebastiano P. P. .
Niversa rescripta , sive in personam precantium , si-
_ ve ad quemhbet Judicem nianaverint 5 qua) vel ad-
LlA«o \ V. CC. CoKss. 322. ' ' notatio , vel quaevis pragrnatica sanctio nominentur 5 sub
De adniiiiistrationihus el dignitalibus . ea conditione proferri praecipimus (2 5) , Si (26) preces ve-
5. Imppp. Valentin. Theodos. et Arcadius ritate nitantur: Nec aliquem fructum precator oraculi per-
AAA. ad Njcentium prffifectum annonae. cipiat impetrati , licet in judicio adserat veritatem , nisi
SAcrilegii (i5) instar est , super quibuscumque admini- quaestio hdei precum iraperiali beneiicio monstretur inser-
stratiouibus vei dignitatibus (16) promulgandis (17) , ta. Nam et vir magnificus Qutestor , et viri spectabiles
divinis obviare (18) beneficiis (19). Datum Kalend. Febr. Magistri scriniorum , qui sine prsefata adjectioi.e quale-
Mediolani ., Arcadio A. et Bauxojne Conss. 385. cunque divinum responsum dictavermt: et judices qui su-
Kal.
non (10) exemphi eoruin insinuentur. Dat. Prid
April. Ajsniealiano et Asclepiouoto Conss. 292.
De beneficiis personcdibus sine die et Consule
j 4- I'"P- CoissTAiNTiwus A. ad Lysitanos.
SI (11) qua beneficia personalia sine (12) die et Con-
sule fuerint deprehensa , auctoritate careant. Dat. XT^
|5. (i3) Kal. Augusl. Samaricv (i4) , Probiano et Ju- U
(0 '• 4'-# de rcg. jur.
(•j) Cur ita ? prajsmnuritur in subsequentibus repetita , quae in
eorum prajfatiouibus diciintur , /. lecta. ^o. Jf'. de R. C. si cer-
tum. l. Titia. iS^. 5- idem. D. de verb. uLlig.
(3) Rescripta Piiucipuin perpetua sunt , nisi certura in cis spe-
cialiter sit dcfinitum , Synnps. BasUic. 1. tit. 5. c. 21.
(4) Jurc civili scilicet , noa Canonico , cap. Si autem aliquis.
da rescript. et Galllco , Guido dccisione i35. Rcbullus tanicn iii
proamio constitutioiaun , gloss. 5. num. 44- addit literas prehen-
sionis non tolli anno , unde vulgo dicitur , prinse de corps ne su-
ranne jamuis.
(5) Id est , e.xacto. Executio rescripti perpetua est in dubio ut
liic. An et sintenliae execufio ? vid. Conccratium i. qucest. 6.
(6) De qna re late Guido Papse qucest. i35. Felinus ad cap.
licet undique. col. 2. Je <J]ic. dcleg. Socinus Jun. cons. 89. ad
Jin. voluin. i. Aret. ad ^. pralerea. num. 10. Inst. de exccpt.
rursinn Felinus ad c. cuni acccssissent. num. 26. de Constit. Ja-
cobuia Menocbium denique de di-bitr. Judic. l. 1. cent. 3. cas.
ao^. n. a. et cas. 202. n. 77. Mod.
(7) Per aiitbentica , non per c.xcmpla rescriptum probatur. Au-
tlientita iii ninltis allis causis reqtiirunlur , /. h. ff. fainil. ercisc.
l. ult. f}'. qucinadm. tfstam. l. ri.. ff. de fide inslrum. l. ^S.ff. de
cict. cinpt. pcncs qiitm csse dcbeant , succcssorem aiit hcrcdein ,
vid. /. 4- $. 3. /. 5. ff.fanntiae , creditorcm , vid. /. i5. inprinc.
ff. de reb. autorit. judic. Quid si autlientica aut cbirographa pu-
pillorum sunt amissa , aut exnsta ? dcbitores ex. inveutario convc-
niri potsunt. /. 57. in pr. ff. de admin. et peric. tutor.
(8) Ai/9.-yT.'J(«' Synops. ii. t. c. 22.
(9) /. 6. injr. h. t. c. diccnti. i^ers. Sancimus. 20. q. 1.
(10) Exempla 7« ;>«• Synops. h. t. dict. c. 22. undc dicitur
cxempla instruineutorum non probare , nisi citata parle , et judicis
commissionc prlila siiit. Castrens. hic.
(il) /. I. C. Tlicod. de constitnt. prindpnm.
(12) No!i valcut rtscrii>ta sine die ct consulc , c. diccnli 16.
vers. Si qua. 25. q. 2, nisi rclata sint in coipus jtuis. Constit.
de noi^o Codic. ^. 1. et Constit. de Justiniunco Codice con/irinan-
do ^. 3. Hinc Auguslinus, in coltatioite tvrticv diei cuniDonali-
stit. Evideulissime lcgibus dcfinitum est , impcrialia conslituta
eliamsi consulcs non lci^antui' , in dtibium non vocari , vid. Cujuc.
/iic:hif addc Papon. 3. Notiiv. 5. cap. Dc la dutte dcs rescripts.
Totn.[\,
Sic dies et consul in acciisatione et testamento inseruntur , non in
editione , vid. quae iiot. ad /. 3. ff. de accus.
(i3) 7. C. Tlteod.
(i4) Sabarice , C. Theod. Recte.
(i5) Sacrilegii instar rescriptis Principum advcrsari , Sjrnops.
Basil. h. t. cap. 3^. addc /. 3. infr. dc crimine saciilegis.
(16) Puta tnbunatu militari , centurionatu et similibus : quae
Cicero , Suetonius et Lampridius vocant beneiicia ad aerarium de-
lata : ct Hygenus adscripta in Ubris beneficiorum , vid. Cujac. hic.
(17) Id est , a nobis concessis.
(18) Vid. Novell. i\\. si judex eas contemnat,
(19) Beneficia appellal admiuistrationes et dignitates a Principe
conccssas.
(20) Sub quo scrinia : quibus reseryatus Encausti usus. /. 3. C.
Theod. ad leg. Corn. de falsis.
(21) Et hic color encautum appellatur. infr. h. t. Cauteria legi-
mus ad pictoris instrumeiitum perlinere. /. 17. in pr. ff. de m-
struct. vel instruin. leg.
(22) Ita legitur apud Phnium 25. cap. 11. Nota formam e/icau-
ti componendi. Sic Palaeologus Imperator Constantinop. Roinae , in
Bedc Spiritus sancti , Ecclesia; Romauce subjectioncm jtirans Syngra-
pham , conchylii sanguine a sc subscriptam testatam reliiic{uit. Epi-
tome Chronicorum Wcrveronis Leodiensis monachi apud Bris^onium.
(23) Encaustri. Haloand. Encauti Cuj. Encauti fit mentio in
/. 4- C. Th. de extraord. muner. l. 1. J. i. in pr. iiif'r. dc col-
leg. I. 9. infr. de ugric. et ceiisit. Rhodig. 7. c. 11. Encautum
fKK-KxiJUfvo»- Gneci etiam appellant osffxffijLix K-poiix , a- fixj^uixt
Kxi ^sutuiii «f&9v«!- Godi. Encansti sunt Jitlerae , seu signa ,
qu;e rescriptis Imperatorum imprimuntur. Padill. h. l. num. 8.
Adde Pancii-oU. Meinorab. tit. de Encausto : qui dicit '^ncaustum
esse atramenti gcnus quod cx purpura conficitur. Hoc soli Impp,
privilcgiis , et hlleris subscribendis ulcbaatur. .4ns.
(24) Facit /. 3. C. Theod. ad /. Cornel. de falsis lib. 9.
(2j) Innoccntius vuU hanc ckxiisulam , .Sz prcces veritate nitan-
tur , cliam subinleliigi , quamvis uon sit expressa c. ex parte. a.
extr. de T-escript. vid. And. Gaihum i.' obseiv. 14.
(26) E«'v Tot «AJjfi* fJiJa|-jr , Sjfiiops. Basii. h. t. cap. 20. ad-
dc /. 4. supr. si coi.tra jus icL utilit. jSoweltam i38. infin. Ao-
vellain i58. c. 1. in pr. l. 5. in fin. iiifr. si quis alleri ^'el sibi.
ai
162
•scepennt , reprehensionom subibunt : Et qui illicite dicta-
ta scnbere ausi fucrint , cnjuscunqne scriiiii memoriales ,
seu pragmaficarii , vel adjutores primicerii , amissione ciu'-
LIBER PRIMUS
guli feriaulur.
§. i. Pragmaticas proetcrea sanctiones non (1) ad sin-
gulorum preces super privatis negoliis proferri : scd si
quando corpus , aut scbola , vel oflicium , vel curia, vel
civitas , vel provincia , vel qua^dam universitas bomiuum
ob causam publ-icam fuderit preces , manare dcccruimus :
ul ,n his etiam veritalis (2) quopslio reservclur. Dat. 10.
JVal. Jan. Constat. post consulatum Basilisci u. et Ar-
AIATll. 477.
De suhscriplione Qncestoris.
in AUTHENT. Ui divin.T jussiones subscriptlonem habeant
glonosiss. Quaest. col. 8. lit. i5. al. 10.
Novell. 114. cap. i.
r^Loriosissimi quoriue qucvstoris suhscriptio est necessa-
^ ria ; in qua continealur et inler quos , qiI ciuem ju-
dicem et per quem sacrum clirigatur oraculum : alioquin
a nuUo judice suscipiatur : etqui contra feceril , xx. lih.
auri plectalur, et ejus officium simili poena percellalur.
T I T. XXIV.
DL (3) STATUIS (4) , ET IMAGINIBUS.
Dc Juclicihus.
Si. Impp. Arcad. et Honcr. AA. Theodoro P. P
l quis Judicum accepisse aeneas , vel areenteas , vel
raarmoreas statuas (5) , extra Imperiale beueficium
in administratione positus , detegelur : emolumenta , quj^
accepit m ea positus dignilate , quam polluit , cura extor-
tis tilulis , vel praesumptis in quadruplum fisco nostro in-
lerat : smiuique noverit exislimationis (6) sua^ poenam se
subiturura. f Nec eos sane a periculo pudoris (n) habe-
n voiumus immunes , qui adulandi studio , aut melu in-
constrmtis ignavias transire , quje sunt interdicta , tentave-
rinl. Dat. ,2. Kalend. Januar. Mediolani , HoNOaio A. '
IV. el ilUTYCIIANO CoNSS. 3q8.
QucK servantur in statuis , vel imaginihus
Principihus erigendis.
S2 Impp. Theod. A. et Valent. C. Aetio P. P.
1 («; quando (9) nostra? statua?, vel imagines erigun-
tur ; sive diebus [ ut adsolet ] festis , sive communi-
^i '^cS ^ "" """ '^ -ngulornm' , sed ad corporis , colle-
gu , civitahs tt provinciae preces profcrtur.
sir f-.m J."'. "■^''^f ''*« *«' «'^•- T«^'"f a-x.oyrHU.lvnt , Sfnopsis ilid.
sic tamet. ut ui h.s quoq„e speclctur vcrilas '^
(3) De 'magnubus Imperialibus, Cod. Theodosiano /,/.. i5. tit. 4.
^Jll {;.^--^ '^^ ''"^" publ. frueuclo.
(6) Fit infamis.
(7) Id csl , infamia;.
(8) /. wiic. Cod. Theod. h. t.
(9) i5. C. Th. 4. /. ,aL.
TTi^nrVi '"•''''' '^'*"* """ '""^ adoranda: Ambros. 6. Hexarmer.
Hinc xii.enus, auctore Suetnnio , statuas inler ornamenta domo-
liim , non uiter suiiulacbra deornm poni voluit.
(n) <:ol!eclionis , Haloand.
(12) Numum , la in corpore De Urnitib. et Novella infcr 77*^0-
dosianas 3i. c< 32.
(r3) Praemia bene mcritis Iribuenda.
(i4) Honor luiins alterius damno esse non dcbct.
(n) Scfl ei , cujus:
(16) 9 C. Ttieod. 44. slatux initio meritissimis posit« , tvran-
mculis Harmodio ct An^togitoni apud All.enienses 34. PliniL 4.
.^rrianus 7. apnd Gra;cos iis qiii olympico certaminc vicisscnt. Ex-
cepta cleuidc res a toto 01 be tcrrarum .• ncc hominibus modo , sed
rt p„s H, t.;mp!.., et muhenbus quoque publics posit.-e , 3'',.
J^un. 4. 5. b. r.eligio porro divini.s stattiis nttributa , Plaut. in
Rudcni,. Just. 20. in 3. /. 3. f ;. in fin. supr. de his qui ad
ecclesias. ut el Pnncipum staluis , Phil. i. de ma Jpillonis.
bus, adsit Judex sme adorationis (10) ambitioso fasiidio •
ut ornamenlum diei et loco , et nosirrs recordationi sm'
piolut accessis=e pra-scntia;;). Daf. 3. Non. Myji , Tueo
uos. A. XI. et Va/.entii\jano Caesare Cokss. ^aj.
r>e privata collntione.
3. lidem AA. et C. Flonntio P. P.
TN nostrje Serenitatis imaginibus , ac statuis erigendis pri-
X vatae collationis (11) injuriara propuisari pra-cipiraus
ne quid m eis suuni collator cognoscal. Dat. 3. Non. a'
prilis Theodosio A. xvji. .et Festo Conss. 439.
De sunqjtihus.
4. lidera AA. et C. ad Nouura(i2) Comitem
et Magistrum ofiicioriim.
PT virtutum praemia(i3) tribui merentibus convenit, et
-L/ ahorum honorcs aliis (.4) damnorum occasionem fieri
non oportel. Idcirco , quoties vel judicibus nostris , vel
cuihbet ahi statua fuerit a quocunque coUegio , seu offi-
cio , vel in liac sacratissiraa civitate , vel in provinciis
poslulata : nequaquara ex descriptione suraptus colligi pa-
timur 5 sed ejus (i5), cujus ad honorem petitur , expensig
propnis statuam collocari pr^cipinius. Dat. 5. Kal. Aprjl.
Theodos. A. xvui. et Alejno Conss. 244 '
T I T. XXV.
DE HIS QUI AD STATUAS (16) CONFUGIUNT.
Qui confugerunt ad stutuas Principis ah omni viohntia '
debent esse tuti. Salic.
1. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
Cynegio P. P,
QLi (17) ad staluas , [ vel ] vitandi metus (18) , vel
creanda? invidiae (19) causa , confugerint , si certas
liabuentil causas , quibus confugere ad Iinperatoria simu-
lachra debuerint : jure ac legibus viudicentur (20). Sin
vero probati fueiint arlibus suis invidiam inimicis creare vo-
luisse : ullrix in eos sententia proferatur. Dat. Prid. Non.
Jul. Constantinop. IloNOr.io N. P. el Evodjo Conss 386
T I T. XXVI.
DE OFFICIO (21) PRZEFECTI (22) PR^TOPJO (23}
OrIFNTIS , ET iLLyRJCl.
De lihelli dalione.
Li. Imp. Alexander A. Theodoro.
IbelIusPra;fecto Prsetorio (24) datus,pro litisconlestatione
(17) l. unic. C. Thcod. h. t.
(18) /.2. i>ers. ideoque cognosce. ff. de his , ^«/ sunt sui.
(ig) Vid. /. ^.ff. dc extraord. criminihusj. -iS. j. '^.ff. de panis.
{o.n) Sulmudi , ab injiiria. Ciceio 1. de Jinib. Sapienlia soia nos
a Iibidinum iinpetu , et formidmum terrore vendicat.
(21) De origiue , oflicio , potcntia et insignibus Prxfectorum
PicTelnno , vid. Petrura Fabrum 1. .$•<-/«. i .-i. 3. eorum polcstas dicitur
«/'X" JfOTfpx AcfToe -.i <rK»TrTpx a Zosimo , si;cunda ab Imperatore.
(22) Rolandus a Valle i. cousil. '•jO. refert nuin. iti. Prcefeotis
Proetorio exsquari scnatus ct parlamcnta. ForcaUdus vero Concata-
bilem , crt/7. 17. Penu! juris cifilis , num. 1. Sed Paponius censet
confcrri cum co quem nunc Cancellariiim vocamus. 3. notar. 7.
fol. 495. et male. Pra;fecti namque Pr.Tetorio ad eos m^cr\s accc-
dunt,quos olim Galli indi^HdHint , Maistres du /^«/aw '^ quoruni
dignitas temporibus Merovingiorum uiagua fuit. Si fas est compa-
rare vetercm summamque illam dignilatem cum prssenti aliqua :
Praifecti Prajtorio vicein sustinere bodie videutur , qui ab Hispaao
regc rcgnis aliquol Pr.iefecti delcgantur : qiiules deniquc possis dice-
re , Vicc reges provinriariim Hispanic^ dilionis , Liisitanicos ,
Neapolitanos, Siciilos, Mcdiolanenscs, Belgicos, Indicos et Iiis similes.
(23) Duo in urbe fuerunt tcmpore Justiniani P.-sfecti Pratorio
Orieiitis , /. 54. fen. sin. antein , Supr. dc Episc. et Cler. et
sub eorum cura dio-ccses qiiinqiio Oriens , .Egyplus , Asiana ,
Pontica , Tbracia : ct ciijusque dioeceseos provincia' vari;E , quibus
prfesidenles dabantur. Fiui et alius PicTefectus Pra>lorio Iliyrici ,
sub cujus dispositione dioeceses duae fuerunt Maccdoiiia ct Dacia.
Fuit eliam quodam temporo sub Justiniano Prcefectus Pr;etorio Ifa-
lia- . de quo No^'. 69. cap. 4. i'ers. Gloriosissimi. ei 79. c. 1.
(24) Aliud si Principi. /. 1. supr. quando Ubdlus Pnncipi.
haberi non poiest. Dat
GRICOLA et Ci.tMEJN'TU\0 Co^SS. 23 1
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS. i63
Prid. Ralend. Octobris , A- Quidain libri notant hic desiderari Grcecam constiluiionem ,
De formis P. P.
2. Idcm A. Ileslituto.
mam (i) a Praefccto Pratorio datam , etsi genera-
is sit , miuimo? Ifi^ibus vel constilulionibus conlrariaj
si nihil poslea ex auetoritale mea iiinovalum est 5 servari
aquum est. Dat. Idib. August. Severo et QuiiNTiAiNO
CoNSS. 236.
FOr.
Jis
Ejus epitomen e.x Ecl. Busilicon putat
Leunclavius hanc esse.
6.
Prsefectorum (5) prima sit ante universos scdes
eos Senatorum.
post
Dejudicihus mutandis , et furihus puniendis
ad Principem.
ei relalione
T I T. XXVII.
DE OFFICIO PR^FECTI PR^TORIO AFRICiE ,
ET DE OMKl EJUSDEM DIOECESEOS STATU.
De judicibus civilium administrationum et officiis eorum.
In nomine Domini Jesu Chrisli.
Imperator Ccesar Flavius Justinianus , Alamanicus , Got-
thiciis , Gernianicus , Francicus , Anticus , Alanicus ,
PVandalicus , Africanus , pius , felix , inclylus , victor ac
3. Imppp. Valejnt. Theod. et Arcad. AAA.
Tatiano P. P.
^T quos Judices , vel (2) propter adversam et longin'
J quam corporis valetudinem , vel propler negligen
tiam (3) , aut furlum , vcl simile aliquod vitium Subli- triumphalor , semper Auguslus , Archelao Prcnfecto prcB'
mitas Tua (4) inuliles esse repererit : his ab adminislra- torio Africce.
tione remotis , et vice eorum aliis subrogatis : furibusque
Ipoenis legitimis subactis , ad noslrae Mansuetudinis senten
tiam non crimina sed viudicla referatur. Dat. 5. Id. De
cemb. Cap. Akcad. et Bautone Cowss. 385.
Cognitio de Judice ordinario.
4. lidem AA. Addeo Comiti el Magislro ulriusque
mihtiae.
- /^Uas gratias , aut quas laudes Domino Deo nostro Je-
- V^ su Christo exhibere debeamus, nec raens nostra po-
test concipere , nec lingua prolerre. MuUas quidem et an-
tea a Deo meruimus largitates , et innumerabdia circa nos
ejus beneficia confitemur , pro quibus niliil dignum nos
egisse cognoscimus : Prae omnibus tameu hoc , quod nunc
omnipotens Deus per nos pro sua laude , et pro suo no-
DE ordinario judice semper illustris est cognitio Praefe- mine demonstrare dignatus est , excedit omnia mirabilia
cturae : licet mililari viro ab eo facta fuerit injuria. opera , quas in seculo conligerunt , ut Africa (6) , per
Dat. Prid. KaL Jan. Constatin. TiiEOD. A. 111. et Ha- nos tarn brevi tempore reciperet liberlatem , antea nona-
BUMDAiNTio CoiNSS. SgS. ginta quinque (7) annos a Vandalis captivata : qui ani-
marum fuerant simul hostes , et corporum : nara animas
De rescriptis. quidem diversa tormenta atque supplicia non ferentes , re-
5. Imppp. Arcad. Honor. et Theod. AAA. baptizando (8) ad suam perfidiam transferabant : corpo-
Anthemio P. P. ra vero liberis natahbus clara , jugo barbai'ico durissime
subjugabant : Ipsas quoqiie Dei sacrosancfas Ecclesias suis
SI ,jui posthac velut indebitis oneribus gravati , ad pre- perfidiis maculabant : aliquas vero ex eis stabuLi (9) fe-
ces crediderint convohmdum , sive de naviculariis ra- cerunt. Vidimus (10) venerabiles viros , qui abscissis ra-
tionibus , sive Iransveclionibus : rescripta , quaj de omni- dicitus linguis suas poenas miserabihter loquebantur : Ahi
bus his atque liujusmodi ordinalionibus emilli contigerit ,
ad Sedem sublimilatis tuas rescribantur. Dat. Idib. De-
cembr. Stilicone 11. et Awthemio Cojnss. 4o5,
vero post diversa tormenta per diversas dispersi proviucias
vitam in exilio peregerunt. Quo ergo sermone , aut qui-
bus operibus dignas Deo gratias agere valeamus , qui per
(1) Formas Prsercclorurn Proelorio GrsEcI vocant iVa^X""»' ' ^^
quihus vid. Cujac. 6. obs. 10. adde /. 16. Infr. de jud. l. 27.
in pr. litfr. di: fidejuss. et mmidtUor.
(2) 01) advcrsain vaktudincin , neyligcntiam vel furtum , jiidex
removcri [mlcst.
(3) t-lrpo potcst nci^ligcn.s jiidc.x rcpclli ab oflicio , ct petente
parle alt'.ri dcbct cauba ciuiuuilli. Jasoncin vidc ad l. 1. snpr. ut
iite pendeitte. porro aii eliam appcllnri po.ssit a tali judicc , vide
quae ad d. l. 2. s<ribant idcin Jason ct Baldus , quaeque aflcrt
Bart. ad l fin. J}\ de exUuvrd, cot^nil. Mod. Adde /. 14 in Jin.
ff. de ojjic. proRsid.
(4) /• 38. infr. de. deciir.
(5) Intcrpieiatio Lennclavii : cxtat autcni liaec constitiilio apud
autorcm Synopscos Basilic. i. 6. tit. i. c. 12.
(C) Africa de Yaiidalis rcccpta a Justiniano.
(7) Q'JOt annis a Vandalis Africa fucrit occupala.
(8) Anabaplisnio Vandali polluti hoc foitc didiccrant a Do-
nalistis.
(9) Ecclesias in slabula vcrtcre , cl cs Ecclosiis stabula facere
ausi sunt Vandali , nt et Donatistae , vide Optaluin contra Do-
natistas.
(10) Nota Ju.stinianum vidisse CbriMinnos , qiiibiis yundaliVin-
guam exciderant , ncc tamcn cis loqceiuii facuUatem ademerant.
Hac s?evitia Honoricus usus est adversus Catliolicos , cuni ab iig
impetrare non posset, ut Arli doctrinam scqiicrentur. I.cginius quo-
quc niutum quendam ita naUim post abscissam lingiiam staliin lo-
quutum rcfutasse Ariauorum haeresim , ct de fide Chrisliaiia \cras
voces emisisse , quod ct se vidisse Marcellus Comcs rctnlit. Idcni
sc vidissc in multis rcfert jEncas Gazeus in Tbeopbrasto , idcm vi-
snra fiiisse Constanlinopoli rcfert Procopins lil^ro dc bello f^anda-
lico , el ex his duos cum se scortis miscuissent , loqni desiisse.
His adde Victorem Uticensem libto de perscciuionilms Jfricce , et
Paulum Diaconiim in Odoiiric. vid. Cujac. ly. obscrt'. (j. Forca-
tiilus in Cupidine jurisperito cap. ult. infn. boc quoqiic de Ar-
go navi rcfcit ex \'alcrio Flacco : vcnturos, iuqiiit , caiiit errores,
canit et Jovis iras vocibus humanis , stcllati conscia cccli. Kara
quod dc asina Balaami huc prcferiur JSum. cap. 32. non magis
hiic pcrtinet , qnain illud Livii , Bovcm in Capilolio loculum.
Goth. Leo lil. in Romana sede sublimatus. Cujus subllmationera
propinqiii segrc fcrentcs , ciim lailanias majores agcret , contra po-
pulo concitato , insiirgrntcs ocnlos ei cruenint , et linguam prresci-
dcrnnt. Sed Deus sibi miraculosc linguam, et visum i-cstitnit. Joan.
a Leyd. Carnielit. Cltronic. Bel^. l. 4. c. i5. Baron. nd an. -99.
Ci^tcriim , quod Justin. hio refcrt de Christianoriim evul.s;» linj;na,
nec^amissis vcibis , cdiifirinat t^iijac. /. 19. observ. cap- 6- Evagr.
histor. Eccles. lib. 4- <■'"/'• i-i- -A-Us.
i64 L I B E R P R I M U S
nie ulliiTium servum suum (j) , Ecclesioe suae injurias §. 5. Optamus crgo , ut omnes judices noslri secunduni
vindicare dignalu!) est , et tai)(anim provinciarum popu- volunlalem el tiniorem Dei , el noslram eleclionem atque
]os a j'Jgo servilulis eripere? Quod JjODeficiuni Dci anle- ordinalionem si>; suas ad!iiiin--li jLiones guljcrnare studeaiit-
<:essoros noslri non meruerunl : cjuibus non solum Africajn ul nullus eorum , aut cupidilati sit dedilus , aut violea-
liberare non licuit , sed et ipsam (2) Romam videruut tias aliquas vel ipse inferat , vel judicibus aut oilficiis eo-
ab eisdem Vandalis caplam , et omnia imperiaha orna- rum , aut quibuscunque aliis collaloribus inferre permittat
menta in Africam exinde Iranslala : Nunc vero Deus per JJcet enim per omncs provincias nostras ( Deo juvante )
S!iam misericordiam non solum Africam , et omnes ejus feslinemus , ut illa^sos liabeant collatores j maxime laiimti
provincias nobis tradidit , sed et ipsa imperalia ornameu- tribulariis dioeceseos Africanaj consulimus , qui post tanto-
la , quae capla Iloma fuerant ablala , nobis reslituil. Er- rum temporum caplivitatem mcruerunt , ( Deo juvanle )
go post lanla beneficia f[ua3 nobis divinilas conlidil , hoc per nos lumen libertatis adspicere. Ergo jubemus oranes
de Domini Dei noslri misericordia poslulamus , ut provin- violentias et omnem avaritiam cessare , et justiliam atque
cias quas nobis resliluere dignalus est , firmas et illlaesas verilatem circa omnes iiostros Iributarios reservari. Sic
cuslodiat : el faciat nos eas secundum Volutatem suam ao enim et Deus placabilur : et ipsi possunt celerius , sicat
placilum gubernare : ut universa Africa sential [ omni- collatores alii nostrae reipublicae relevari , atque florere.
potentis ] Dei misericordiam : et cogooscant ejus habito- §. 6. Sportulas (7) etiam ab ofTicio , tam viri magni-
tores a quam durissima captivitale et jugo barbarico libe- fici , pra;fecti [ pra3torio ] Africani , quam rehquorum
rati , ia quanta hbertate sub fehcissimo nostro imperio de- judicum sic exigi jubemus, quomodo in nostris legibus est
gere meruerunt. Hoc eliam deprecantes exoramus sanctaj disposilum ; et ab omni republica noslra custoditur : ut
et gloriosse semper virginis et Dei genitricis Mariae preci- nuUus audeat quocumque tempore , vel quocumque modo
Lus : ut , quic(juid minus est reipublicae noslrae , per nos earum excedere quanlitatcm.
ullimos servos suos reslituat in suo nomine Deus , et di- ^. y. Hoc eliam praesenti sanctione credimus ordinaa-
gnos nos faciat servilium ejus adimplere. dum , ut non muha dispendia pro compietione charla-
§, 1. Deo ilaque auxiliante pro felicilate reipublicae no- rum , vel codicillorum , vel in noslro lalerculo , vel in
strae per hanc divinam legem sancimus , ut omnis Africa, scriniis prsefecti praetorio per Africam judices sustinere vi-
quam nobis Deus prasstilit , per ipsius misericordiam opti- deanlur : quia , si ipsi dispeadiis laesi uon fuerinl , nullam
mum suscipiat ordinem , et propriam (3) habeat praefe- habebunt necessitatem ejusdem nostrae Africae Iributarios
cturam : ut sicut Oriens , alque Illyricum : ita et Afri- praegravandi. Jubemus ergo , ut judices dioeceseos (8) A-
ca , praetoriana maxima poleslate specialiler a nostra cle- fricauae tara civiles , quam mililares in nostro laterculo
mentia decoretur. Cujus sedem jubemus esse Carthagi- pro codicillorimi atque charlularum promotionis suae con-
nem (4) , et in praelatione pubhcarum charlarum prae- suetudinibus liiliil uUra sex solidos praebeant : at vero in
fecturis ahis ejus nomen adjungi : quam nunc tuani ex- scrinio praefectorum non ultra duodecim sohdos cogantup
cellentiam gubernare decernimus. inferre. Quem modum si quis excesserit , ipse quidem ju-
§. 1. Et ab ea ( auxiliaule Deo septem provincias cum dex triginla librarum auri dispendio subjacebit : oflicium
suis judicibus disponanlur : quarum Tingi (5) et quae vero ejus non solum simile dispendium , sed et capilale
proconsularis anlea vocabatur , Carlhago et Byzacium (6) periculum sustinebit. Nam si aliquis ex quacumque partc
ac Tripohs reclores Iiabeant consulares : reliquae vero , ausus fuerit jussiones nostras excedere , el non fosiinaverit
id est , Numidia et IMauritania , et Sardinia a prassidibus cum Dei limore eas servare : non solum digniiatis aut
cum Dei auxilio gubernentur. substantiae periculum sustiuebit , sed eliam ultimo suppli-
§. 3. El in officio quidem tuae magnltudinis , nec non cio subjacebit.
pro lempore viri magniflci prasfecti praelorio Africae tre- §. 8. Et est notitia (9) Deo auxiliante. Pro annonis et
ccntos nonaginla sex viros per diversa scrinia et offlcia capitu (10) pro tempore prjefecto praitorio per totam Afri-
mililare decernimus. In officiis vero Consolajium ac prae- cam , auri libras ceulum. Pro annonis Consularium (n),
sidum quiuquanginta homines per singula ofhcia esse auri libras xx. Pro annonis Cancellariorum (12) auri h-
sancimus. bras vii. *|" Ilem ofTiciis cjus ita. In scrinio primo homi-
5- 4' Quse vero emolumenta , sive magnificentia tua , nibus decem pro annouis xviii. pro capit. sol. xu. Fiunt
sive Consulares , et praasides , et qnod unusquisque ex of- sol. cxLviii. Item numerario , pro annonis solid. v. et
ficio eorum de publico consequi debeat , notitia subler au- pro capit. sol. im. Fiunt sol. xlvi. Secundo pro an. \\\.
nexa declarat. annuos sol, v. et pro capit. vu. cap. sol. v. et pro ca-
(:) Magislratus servus Dei. %. 23. circa fin. infr. h. t. dnx Byzac<?nse , /. 2. (J. i. infr. h. t.
(2) Roina a Vandalis capta. malc Byzanciiiin : corruptiiis Hieratium apnd Scxtiim Ruffum.
(3) Africa teinpore Justiniani proprium habuit Prsefectum (7) l. ull. injr. dc annonis civilihus.
Prastorio. (8) Dioeccsis muUarum provinciarura administralio atque coni-
(4) Hsec cst illa Cartliago Romani iraperii aeraula , Strabo W. 17. plcxus.
in fin. coiulita a Didone et colonis Tyriis , Virgil. i. Mnc.idos (9) Notitia cst brcvis , aiit llbclhis , in quo descrijilio status ,
vers. i5. 16. Terlull. lih. dc 31onogainia ., et Apologetico adi-er- adiniiiistiationis et dicecescos alicujus continetur. /- 3. §. 3. /. 5.
sus gentes , Slrabo lih. 17. i«^;2. septuaginta duobus annis anle J. 3. Infi: de adi>oc. divers. judicum. l. i. et-i. infr. de excu-
Romam , ut ex Trogo rcfcrt Justinns lih. 18. aut 112. ut vull Jo- sat. artific. l. peimli.. ct l. ult. infr. de dii'ers. ojf. et apparil.
sephus I. coiitra ./Ipinneni : eversa a Scipione 2. J^ior. 5. rcslaura- Hinc de statu ini]5erii sub imperotoribus Constantinopolitanis agens
ta ab Augusto. Strabo lib. ult, Pomponius Mela lib. i. cap. de hber , Notitia imperii Romani inscribitur : adde et aliam Notiliain
Africa. Plin. lib. 5. Phitarch. in Jul. Ccesare : capta a VaiulaHs. quae extat in l. 2. 5- 2. infr. h. t. in l. 7. infr. de pal, sacr.
Procop. I. de bello Vandalico. recuperata a BeUsario Justiniani larg. ISov. 8. c. i. 5- '•
praeficto. Procop. ihidcni. Prlnceps ohm Africa; , Tertull. lih. de (10) Vid. infr. l. u/i. de annonis et cap.
paliio in princ. hodie vicus mediocris. Leo 5. Afric. (ti) Consihariorum.
(5) Zeugia a qua Zcugitana. (12) Canceharii judicum scci'etarii. yid. /. 3. /. 5. Infr, de as-
(G) A qua Byzaceiia proyiiicia. /. 2. §. 19. yers. Item ^iro. sesiorihus et domest, et cancell, jud.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
1 G j
il. II. cap. solid. IV. Fiunl. solid. \\u m. vevo el iv.
d ann. L. ann. solid. v. et ad cap. l. capil. solid. iv.
-'iunt XXIV. Rcliquis iii. ad ann. L. ann. solid. v. et ad
anit, L. capit. solid. iv. Fiunl. solid. xxvui. In scrinio
ecundo , ut siipra scriptum cst. In scrinio lertio , ut su-
ira scriplum vbl. in scrinio quarlo (i) , ut supra scripluin
sl. In scrinio primi scrinii , quod est suhadjuvcK (2)
loniinibus x. ann. xiv. cap. xu. Fiunt solld. cxvi. scili-
;et. Iia primi scrinio pro ann. ui. ann. solid. v. et pro
ap. u. capilu soiid. iv. Fiunt solidi xxui. Secundo pro
nn. 1). ann. solidi , ut supra scriptum esl , et pro c;ip.
apit. solid. ut supra scriplum est , et fiunt solidi xvi. Ter-
jc et quarlo pro ann. 1. annona solidorum , ut supra
criplum cst , el pro cap. 1. cap. solidorum , ut supra
criptum est. Fiunt sol. xxui. Reli(|uis hominibus vi. ad
nn, 1. annona solidi v. et pro cupitu capit. solid. rv.
^'"'iunl solidi Lvai. In scrinio commentariensis (3) liomi-
libus xu. ann. xvu. cap. iv. Fiunt solidi CLui. Primo
:ommcnlaricnsi , ami, ui, solid. v. pro capit. u. capit.
ol. IV. Fiimt solidi xxui, Sequentes homines lu. ad ann.
T, ann, solid. v. j^ro cap, u. capit. solid. iv. Fiunt so-
idi XLVui. Rcliqni liomines vni. ad ann. i. ann. solid.
r. et cap. 1. capit. solid. iv. Fiunt solid. xxvu. In scri-
lio ab actis hominibus x. ann. xiv. cap. xu. solid. cxvui.
[ta prirao ann. lu. pro ann. i. solid vi. cap. 11, capit.
jolid. iv. Fiunt solid, xxiu. Sccundo et tertio ad an, u.
ann. solid. v. el ad capit, 11. capit, solid. iv, Fiunt so-
lid. xxxii. Reliquis xvu. ad ann. 1. solid. v. ad capit.
i, capit. solid. viu, Fiunt solid. Lxiv. -1- In scrinio li-
hdluruin (4) hominibus vu. ann. vi. cap. vi. Fiunt so-
lidi v. pro cap. 11. cap. solid. iv. Fiunl solid, xvi, Se-
cundo u. pro ann. solid. x. pro capit, 1. solid. iv. Fiunt
solid. xu. Reliquis hominibus iv. ad ann. 1. ann. sol. v.
et ad cap. 1. solid. iv. Fiunt solid. xxxvi. "Y In schola
exccptorum (5) hominibus LX, ann. Lxxiv. capit. Lxu.
solid. Dcxviu. Ila primo et secundo ann, ui. pro anno
solid. V. it ad cap. capit, solid. iv. Fiunt solid. xlvi.
Aliis hominibus vi. ad aun. u. ann. solid. v. ad cap.i.ca-
pit, solid, IV, Fiunl solidl cxvi. Reli([uis hominibus x.
ad ann. 1. ann. solid. v. et ad capit. 1. capil. solid. jv.
Fiunt solid. cxv. Reliquis hominibusxLiv. ad ann.i. solid.
v. cl ad capil.solid.lv. Fiuntsolid. cccLXXxvi. "^- In schola
sin^ularium (G) honiinibus L.ann.ui.capit.i.solid.ccccLxxui.
Ila 1. ann, u, ann. solid, v, capil, 1. capil. solid, lu.
(1) Scrlnia quatuor h^^c erant , incmoriae , libelloinin , epistola-
ruiu , (lispositionum. /. 20. i^nfr- de Jldc iiisirunientovum. l. ult.
vers. yiri ctiain. iiijr. de dacurionilms. l. 3. iiifr. dc ojf. qucest.
l. 3. 4- <:t 11. Infr. de proxirn. sacroi: scrin. l. 2. ;>/ pr. Iiifr.
de jirii'. coruin , fjui in sacro : iiitcrdum scriniuin dispositlonum
omittitur. /. 3. 6. 10. //(/;■. de proxim. sacr. scrin. l. 1. Infr. de
privileg. eor. qui iii sacr. pidut . Erant et scriiiia rxceptorum ,
tahulariorum . canoniMii , niiriKnarioruin , mittcndaiiorum. /. uU.
Iiifr. de uestdms holobvris , l. 'J. §■ i- injr. de palatinis sacr.
liirg. l. 10. //;/'■• de murilcg. rt i^y-iiaciariis. Fabricarnm , barba-
' ricariortiin. /. 1. in pr. infr- dc procpus. agcni. in rclus. auri aj
rcspons. dicl. l. 7. vcrs. Scrinii uuri ad. binc scriniarii. /. 16.
infr. de tcstam. milit. l. ult. infr. de castrens. pecul. /. 10. in pr.
infr. dc numcrar. actiiar. l. ull. Infr. de appar. prcef, proetcr.
Scrinii inai;istcr Lami^ridius.
(•i) Subadjuva , id csl , adjutoris adjutor , /. ult. yers. hujus
aulcm infr. dc agentiLus in i-ebus. cnjus iniinns iZ fiovS-u ffsyStlv.
Synesius rjii.it. ad Jlcruncianum : Snidas /. 3. C. Theod. de agcn-
tilius in rcbiis. Ea fornia dicitur subcnrator , /. 3o. D. dc negot.
ge-tt. ft subdoctor ab Ansonio ad A^ictorinuni subdoctorcin. Hic Gvx-
cis npox^^^^oi ordinarii doctoris Vicarins , morum Koa-fjDnfif. Jos.
Scabg. lib. I. lcct. Ausonianarum c. t5.
(3) Commcntariensis , cujus manu
$• "^-Jf- i^« jure fisci.
aclus subnotautur, /, 4^.
Fiunt solid, xxxiv. Secundo , terlio et quarto ad anu. v.
ann. solid. v. et ad capit. 1. capit. solid. iv. Fiunt so-
lid, xxxiv. S. Reliquis xLvi, ad ann. 1. solid. v. et cap.
1. cap, solid. IV. Fiunt sol. ccccxvui. "^- In schola mit-
lendariorum (7) hominibus L. ann. Lii. S. capil. L. so-
lid. ccccxLu. lia primo ann, u. ann. sol. v. et ad ca-
pit. 1. cap. solid. IV. Fiunt solid. xiv. Sccundo , lerlio
et quarto ad ann. 1, ann. sohd. v. el ad cap. 1. capit.
solid. IV. Fiunt solid. xxxiv. S. Reliquis hominibus xLVi.
ad ann. 1. ann. sol. v, et ad cap. 1 cap. solid. iv. Fiunt
solidi cc(^:xxiv. "]• In schola (8) cursurum hominibus xxx.
ann. xxii. S. cap. xxx. sol. ccxxxu. Ita priino anno ann.
sol. V. cap, 1. cap. sol. iv. Fiunl solidi xvu. Secundo ,
teriio et quarlo ad ann. 1, S, ann. solid. v. et ad capit.
1. capit, solid. iv. Fiunt solid. xxxiv. S. Reliquis homi-
nibus XXVI. ad ann. 1, ann, solid. v. et ad cap. 1. capit.
solid. IV. Fiunt solidi ccxxxiv. 'j^ In schola nomenculato-
rum (9) horninibus xxu, ann. soiidi v. capitu xu. solid.
IV. Fiunt solidi cxv. Ila primo anno ann. solid. v. capit. 1.
S. capit. solidos iv. Fiunt solid. xvi. Reliquis hominibus
XI. ad ann. 1. ann. solid. v. cl ad capit. 1. capit. solid.
IV. Fiunt solid. xcix. -f- In scliola stralorum (10) homi-
nibus VI. ann, vii, capit. vi. solid. nx. Ila prinio anno,
ann. solid. v, cap, 1. capit. solid. iv. Fiunl solidi xiv.
Reliquis hominibus v. ad ann. 1. ann. solid. v. et ad cap.
I. capit. solid. iv. Fiunt solid. XLV.
"Y lu schola pnetorianonim (11) hominibus decem ann.
xu. capit. XI. solid. xcvu. Ita primo annonaj pro ann.
II. solid. V. pro capit. solid. iv. Fiunt solid. xvi. Reli-
cjuis hominibus ix, ad ann. i. pro ann. solid. v. capit,
1. pro capit. solid. iv. Fiunt solid. Lxxi. 'f- lu schola
draconarioriim (12) liominibus x. ann. 11. cap. x. S. so-
lid. ccvi, Ita primo ann. pro ann. solid. xiv. capit. i.
pro capit. 1. solid. iv. Fiunt solidi xvi. Reliquis homini-
hus IX. ad ann. 1. pro ann. solid. v. cap, 1. pro capit.
solid. IV. Fiunt sol. Lxxx. •\' In scrinio operum (i3) ho-
minibus xx, ann, xxiv, cap. xxi. solid. ccxxiv. Ita pri-
mo ann. iii. pro aun. solid, v, cap, u, pro capit. solid.
viii. Fiunt solid. xxiv, Reliquis hominibus iii. ad ann.
u. pro ann. solid. v. et ad capit. 1. pro capit. solid.
IV. Fiunt solid. Lxii. Reliquis aliis hominibus vi. ad ann.
1, pro anu. solid. v, et ad capit. 1. pro capit, solid, iv.
Fiunt sol, xc. •]• In scrinio cwas (i4) hominibus xx. ann.
xxviu, capit. xxi. solid, ccxxiv. lla primo anno 111, pro
(4) Nola de scrinio llbellornm.
(5) /. 5. /. 12. Infi: de prox. sacrorum scrin. l. 5. /. 7. §. i.
in pr. /. ult- infr. de Palat. sacrai: laigit. l. ult. §. 3. iiifr. ile
ra milit. l. ult. infr. de castr. pec. /. 5. infr. de niimerariis,actuai:
(6) Sintjularcs sivc siugularii , qui pcr singula sive singla , id
cst , abbrcviituras scribebant. Sic singula , singla , sigla , et tan-
dem vigla. Notae distant a singlis vcl siglis. Sigla , vcl siglce snnt
singularcs lilcrae : notoe , non sunl hterae. A siglis singularii , nt a
notis notarii dicti sunt. vid. Cujac. 13. obsciv. ult.
(7) /. 3. /. 7. 5- !• vsrs, Scrinii mittendariorum. /. 8. iiifr.
de Palat. sacr. lai-git,
(8) Nota dc schola cursorum,
(9) Alio scnsu accipitur hic, quam in /. 7, §. ^.Jf. de oper. lihert.
(10) Stratorum. vid. infr. de stratoribus.
(i r) Prjetoriani milites praefcctorum pra:torio Graecis iepy^ipoi'
vidc Pctrutn Fabium i. semestr. 3.
(12) Diaconarii fcrL-bant ad praelium Draconem signnin niilitare
cohortis. Primum siguum totius legionis aquila. Vide Vegetium 2.
cap. i3. vide elcg.ias cxcmplum apud Animianum 20. uhi de Ju-
liano loqnilur a militibus in Impcratorem elccto.
(i3) Nola dc scrinio opcruin.
(i4) Hinc arcarii , pr;epositi Iiis suscipiendis , quoe in arcain
Praifecli Prretorio iafcrunlur. yid. infr. de suscejjloribus , jjrapos.
et arc. Ub. 10. til. -o.
i6(3
L I B E R P R I M U S
aiJii. solid. V. capit. u. prc rap. solid, iv. Fiunt solid.
xxui. lleliqiiis liominiLtus iv. ad ann. u. pio aiiii. sol.
V. i'l ad c.ipll. 1. pro cap. sol. iv. Fiunt solid. xLii. Ile-
liquis aiiis Jioiiiiniljus vi. ad ann. u. solid. v. el ad cap.
t. pro cap. sol. iv. Fiunl solid. Lxvui. Rcliqnis aliis ho-
fjiinibus cx. ad ann. i. pro ann. sol. v. et ad caiiit. i.
pro cap. solid. iv. Fiunt solid. xc. -[- In schola (i)
charlulariurum (2) honiinibus L. ann. Lvui. cap. u. pro
capit. sol. IV. Fiunt sol. xxiv. Ita primo anno ui. pro
ann. solid. v. cap. 11. pro cap. solid. iv. Fiunl soi. xxiu.
E.eliquis horainibus ui. ad ann. u. pro ann. sol. v. et
ad capit. 1. pro cap. sohd. iv. Fiunt solid. xLvui. Reli-
c>uis aliis honiinibus vi. ad ann. 1. pro ann. sohd. v. et
ad capit. 1. pro capit. sol. iv. Fiunt. soi. xLix. Reliquis
hominibus xl. ad annuin priniura pro ann. soi. v. et ad
cap. 1. pro capit. soiid. iv. Fiunt soiid. ccLx. Finut Iio-
inines cccxcvi. anno ccccxcix. soiid. u. ccccxc. capit.
ccccxx. Fiunt solid, iv. Lxxui. ui. dclxxxu. Item pro an-
ijo et cap. censuaiium solid. ccccxlvui. Officiorum ejus
solid. CLx. polest medi Iiominibus v. ann. XLvur. capit.
Xvin. sol. ccccxvui. Ita primo ann. pro ann. xv. capit.
y. sol. V. Secundo pro ann. x. capit. v. solid. lxx. Re-
Lfjuis hominibus iu. ad ann. vni. et ad cap. u. soiid.
CL. •]- Grammaticis (3) hominibus u. ad ann. x. et ad
cap. ii. ad soiid. lxx. sortitas. -j- Oratoribus (4) homi-
hus u. ad ann. x. cap. v. ad soiid. lxx.
$• 9- Ha:c igitur , quae pro dispendiis , civiiibus Judi-
cibus Africs , eoruraque officiis , id est , tam scrinia-
rjis [j) amphssinise ejus PrcTfecturae , quara cohortali-
bus (b) , per hanc divinam consliiulioninem statuimus ;
tua magnitudo cognoscens , ex Kai. Septemb. futurae ter-
lia?decimae Indiclionis efiectui raancipari , observarique pro-
inret , atque edictis publicis omnibus innolescat : tlis sci-
licet , qui ordinati fuerint a tua sublimilate secundum prae-
sentem divinam constitulionem , firmitatem sui sialus in
perpetuo habiluris. Nam Deo juvante de miiitaribus Judi-
cibus , et de ofFiciis eoruin , et de alio noslro exercitu
per aliam sanctionem slatuemus. Dat. ConsLant. Domino
tjostro Jusliniano P. P.
Dc Judicihua mililarihus , el officiis corum.
2. Idera A. Belisario Magislro mililura per Orieutem.
IN noraine Doinini nostri Jesu Chri,ti ad oinnia consilic
oninesque actus semper progrediuiur : pcr ipsurn ('•'
eiiin» jina Impeiii suscepimus : Per ipsum pacein cura Per^
sis in seternuin confirmavimus : per ipsuin acerbissimos ho-
sles , et forlissinios Tjrannos dijecimus: jier ipsuin mul-
tas diflicuiiaies superavimus : per ipsum Afiicain defende-
re , et sub noslrum imperium redigere , nobis concessura
est : per ipsum quoque , ut nostro moderamine recte gu-
bernetur , et firme custodiatur , confidinius. Lnde per eius
gratiam eliain civiliuin adrainistrationum Judices et oflS-
cia snigulis Afiicanis provinciis constituimus : altribuentes
quidein emolumentum , qnod unusquisfjue percipere de-
beat. Ad ejus igiiur providenfiain eliamuum animum no-
slruin refeientes , et armatas railitias , et duces miiilum
ordinare disponimus.
§. 1. Sancimus itaque , ut Duv militura Tripolita-
me (8) provincije in Leptimagnensi (9) civitate (10) sedes
uilerim habeat. Dux vero ByzacencB (11) provincise [et]
in Capsa, et altera (12) Lepte civilalibus intcrim sedeat.
Dux vero Numidice (i3) provincis in Constantiuensi (i^) ci-
vitate sedes interim habeat. Dux autera M lurilanice (i5)
piovincia> in Gaesariensi (16) civiiate iuterim sedeat.
§. 2. Jubennis efiam: ut in trajectu (i7),qui est con-
tra Hispaniam , qiii Septa dicitur , quantos providerit tua
magniludo , de inililibus una cuin Tribuno suo homine
prudente , et devotionem servaufe R.eipublicae nostrae, per
omnia constituas , qui possiot et ipsum trajectura seinper
servare , et omnia , quaecunque in partibus Hispaniae ,
vel Galiiae , seu Francorum (x8) aguntur , viro spectabi-
li Duci denunciare , ut ipse tuae magnitudiui referat. In
quo trajectu etiam dromones (19) , quantos provideris ,
ordinari facias.
5. 3. In Sardinia (20) autem jubemus Ducera ordina-
ri : et eiim juxla montes , ubi Barbarica; gentes videntur
sedere , liabcntem railites pro custodia iocorura , quantos
et ibi lua magnitudo providerit.
5. 4- ^^ omnes diligenter pro commissis sua; custodia;
(i) Scliola , corpus et coHcgiinu militantinm. Quidam intei-pre-
taiitur locura , in qiio militant : meo tanien judicio male.
(a) De quibus dicam infr. de numerariis , actuariis et chartu-
lariii , hl). 12. tit. 'jo.
(3) Adde /. 2. /. uli. infr. de professor. et medic.
(4) d. l. 1. d. l. ult. in pr.
(p) 2«pwap(o? o x^^/i-oipiJAal , antor etymologici xtnp^uKaipioi 7»
tvapxn- Siiidas : inciiiorialis Pm-fccti Prsetorio , magistn mililiim ,
toniitis ulriusque aerarii. Proconsul Asiae et Castreusis ac Palatii
suos habuere sci-iniarios. vid. infr. dc numer. act. char. adjutonb.
scviniariis.
(6) Cohortales , officiales praesidum , consularium correctoruin.
■»id. Infr. de cohojtdlil w: j>rincip.
(7) Ay-xcpopci Ii!.iira ilictionis , ciim in principio multaruin ora-
tioniim idcai verbum rcpctitnr. Goth. Ad hanc ieg. vid. Cujac.
iib. 3. ohsvru. cap. 2^. S. L.
(8) Qiise Orosio et Aetliico Subventana et Arzugnm. hodie forte
Garegarc. vide Orfclium. Quiie hodie Afric:e Tripolis norainatur ,
Mova est , ab Airicanis extructa circa velerem dtotruclam a Mau-
ris. vide I.eon. 5. in Jfica.
(9) Lepli magniie. Leptis magna hodie Lebida.
(10) lilagna tst in his et simiiibus lectionum variefas, in qua cum
roojnenta rerum posita non exislinicm , tacitus eas praetereo , ct cn-
nosiori alicni relinqu.o examinandas acc.uatius. hic tanien non di-
sp.icet quod aflcrtur ox libris manu exaralis ; In Leplis magnce ci-
vUate . quod ul iidcm rccle monent , civitas haec sit Tripolitanjs
f.rovinciae , cujiis mentio e.st apud Solinum et Plinium itemque in
l. ull. ff. de cemibus. SFod.
(m) Vide /. j. j, 3. supr. h. t.
(13) Id est , parva , quae hodie Africa nuncupatur.
(i3) QuEe hodie Biledulgerid. Joann. Leo in Africa.
(i4) Constantina haec fuitallomanis sedificata :'de qua vide Leo-
ncm lib. .5. AfriccE.
(i5) Maui'itaniae. Hal. Mauritania ( Hebraeis PA/it.) duplcx Tin-
gitana , quse ctiain BogudiaDa , Mauritania , Sitifensis , Hispania
Transfretana . Hispania Tingitana , inurior iviauritania. Hodie re-
guuiu Marrochi nuncupatur , si Caslio Sec. Curioni , rcgaum Fez-
zfe , si Nigro crfdinms. Altera Csesariensis , quae Massilia et Alas-
saesj'iia : hodie regnum Ti'eniessenimi.
(iG) Hanc hodie nnncnpari Cabo Figato , refert Pinetus. vid.Pro-
copium lib. 8. dc cedifcits Juniniani.
(17) Hic ti-ajcctus hodie dicitur , Estroii de Gibraltnr et Je
Marrvch. Thevetus dicit ab .3£thiopibu3 Gebelhon , Geliettharat ct
Zuchat nuncupari : qnae iiomina valde mihi niia cum antore Mispecta.
(18) Franci tempore Justiniani Gnilias occupah.mt : ncc iis im-
perabat Justinianus : ut hic liquet : et se taracn Francicum appellat
multis iocis , et in.scriptionibus : fortc quod diis quidara Iranco-
rnin a Naisete J ustiniani e.xcrcitus duce prope Taientum fuerat tu-
peratus : ciim duobus et viginti antca annis Franci Tlieodebcrto
rege dnos instructissimos excrcitiis Jusfiniani , et Gofthorum ( qui
in procinctu erant , iit intcr se diinicarent de Medioiani posstssio-
ne ) fiidisscnt. vid. Procop. /. t. de bello Goilior.
(19) Dromones , navigii longioiis, et ad cursum expediti genus.
Isid. 19. Eiymnlogiar. i. Cassiodor. 5. variar. Dromoni contia.
rius muscufns , curlnm navigii geniis. Zonar. iotn. 3. in M.turi-
cio, et Justinian. RhitnUmito. A Dromone , Droraonarii. Cassio-
dor. 2. tt 4- variar.
(20) ^. 23. y 19. iiifin. i/fr. h. t.
CODICIS REPETIT.E PR/ELECTIONIS.
i6'
)yOVincils invigilont , et ab omni hostiuni incursione sith-
eclos noslros tueantur illaesos : et li^slinent clie uocie-
lue (i) Dei invocando auxilium , et diligenlcr laboran-
io usuue ad ilios fincs provincias Africanas extendere ,
ibi ante invasionem Vandalorum , et Maiironim Respu-
jJica Romaiia iiius Ijabiieiat , et ubi custodes auti(|ui scr-
et castra , et civitalis limites defendere , et terras colerc :
et ut alii provinciales videntes eos per partes (8), ad illa
loca se conlerant. Et exemplum (9) feeimus unius nu-
meri limitaneorum : ut secunflum exemplum , quod nos
misimus , per castra et loca , quae providcrit tua magni-
ludo , eos ad .iimiliUidinem ncslii cxeuipli ordincl : sic
vabant : sicut cx clausiiris (2) et burgis (3) oslendilur: tamcn , ut si iiivcneris de piovinciis idom a corpora , aiit
naxime aulem civilates , qua; prope clausuras et fincs an- de illis , quos anlca milites habtbant ^ limilaneorum con-
ea teneljanlur , cum cssent siib Komano imperio conslilu- slituas in nimicro , in unoquoque lim.ile : ui si aJiqiia for-
X , auxiliantc divina misericordia cum bosles per partes sitan commolio fucril , possint ip:,i limilanei (10) sine
.xpellunlur , fcslincnt compichendere , atque munire : et ComitatensiLus militibus , una cum Ducibus suis adjuva-
n illis duces et mililes per partes acccdant , ubi antea re loca , ubi dispositi fuerint non longe iimitem exeuntes,
Ines (4) et clausiirie provinciarum erant , qiiando inie- nec ipsi limitanei , nec duc.es eorum 5 ut tiiillum eliani
;rae Alrican.T scrvabanlur sub Romano imperio provin- dispeudium a Ducibus (n), vcl ducianis pradicti limita-
:iae , quod Deo aniiuente ( cujus auxilio nobis reslitutae nei suslineant , nec aliquas (1:1) sibi consuetudincs de co-
iunt ) speramiis cilo nostris provenire temporibus ; et ut ruin stispendiis per fiaudcm ad suum lucruin converlant.
in securitate el pace provincia- cum antiquis finibus inte- Hasc aulera non solum in limilaneos volumus obsnvari ,
^re serventur , et vigiliis ac laboribus devotissimorum mi- sed etiam in Comitatenses mililes.
itum , et cura spcctabilium pro lempore Ducum custo- §. 9. Et unumquemque Ducejn et Tribunos eorundem
lianliir illapsa^ : (pioniam ita convenit , ut semper cusfo- n.ilitum jubemus , ut semper milites ad exercitatio-
les fines provincia^ seivcnt: nec detur hostibiis liccntia in- nem (i3) aimorum teneant , el non concedant eos diva-
:urrcndi aut devastandi loca , quae nostri subjccti possident. gari , ut , si quando necessitas contigerit , possint inimi-
§. 5. Quantos aulem mililes , sive pcdites , sive equi- cis resistere , et nuUum audeant Duces aut Tribuni com-
ics , per unumquemque limiltra collocari oportet ad cu- mealalem (i4) de ipsis dimitleic : ne dum sibi lucium
stodicndas Provincias ct civitates , tua magniludo , prout sludent couliceie , incustodilas nostras rehnquant provin-
;:onsidcraverit ordinct , el nobis referat : ut si pifevideri- cias. Kam si usurpaverint memorali Duces, vel officia eo-
mus sufricientem esse ordinalionem , confirniemus eam : rum , seu Tribuni , commeataiem de militibus relinque-
iin autcm perspexcrimus , et aliquid amplius fieri , ul eam re 5 aul aliquod lucrum de eorum emoluraentis sibi acqui-
lugmeutemus. rere ; hoc non solum in quadrupluin jubemus publico re-
§. 6. Quid autcm Dux (5) slipendiorum nomine pro pendere , scd etiana dignitate cos privari. Magis enim de-
ie suisqiie hominibus , ct quid ejus officiura consequelur 5 bent , et Duces et Tribuni supra deputala sjbi emohuuen-
Iioc in subdita dcclaratur notitia. ta secundum labores suos de nosli-a iargitale remuneratio-
§. 7. Sicut ergo prsediclum est , interim nunc (6) Du- nem sperare , et non de commeatis (i5; militum, aut eo-
ces ac milites secuudum nostiam disposilionem in locis , rwm stipendiis lucrum sibi acquirere : quoniam ideo ordi-
seu civilatibus , in quibus jussimus , sedeant , donec Deo nati sunt milites , ut per ipsos provinciae vindicentur :
:\uxiliante nobis ac Reipublicne noslrse per labores nostros pi"secipue cum sufficienter et ipsis Ducibus , et eorum of-
ji illis locis conslitui possint , in quibus uniuscujusqiie ficiis emolumenta praestitimus , et semper providimus unum-
provincise anli(puis limes constitulus erat , quando floren- quemque secundum Jabores suos ad me!iores gradus , et
l.e Piomaua repuLlica mcmoralse provinciae integrte tene- ad raajores dignitates perducere.
bantur. §, 10. Postquam vero Deo placuerit , el (16) per tuam
§. 8. Pro Uniilancis vero ordinandis neccssariura nobis raagnitudinem limes omnis iu autiquum statum perveue-
esse vidciur , ut extra Coniiiaten.ses militcs , qui (n) per rit , et bene ordinatus fuerit 5 tunc ubicunque necessitas
caslra sunt , milites fimitanei constituanlur , qui possint, eracrserit , viri spectabiles Duces invicem sibi , quando
(1) Hinc coUigmit doclorcs oum , qui frnctur ad custociiam ,
fciicvi ctiam ad iiocliiniam cuslodiam. vidc Bart. et Alcx. nd l. si
quis iicni (Jicain. Si/iu: clc Episc. et cler. Mod.
(2) Clausurw (luid ? vid. /. 4. ii,fy. cfe <^ic. magi.-^t. off".
(3) BurKu.s a Grccca voce iripy^ (lcducilur. Yr'j>ctius Uh. 4.
iasUliuni iiarvum burgum vocat Paulus Orosius in Valcntiniano ,
..,.1,.... .,„.. l;.„:i„... 1 .!!..._ 1. .:. . r> 1 .1 .
ciclira ]Kr limilcm lial.ilariila con.^tiluta Biu'i;os vuli^o ajipcllat.
Fadom vux rc|)<ritur iii \es.c pcniilliuia Inf): t/c Cmulis rei j>riva-
t(t , Itii. II. lit. (>;"). vidc Ciijac. .1. obsrri'. 9^. A Inirgis dicti
Biugarii , !;oc csl , Burgorum , qiii in limililnis crant , cuslodcs.
l)c biiigariis IIit.paniac , vid. /. u,\ic. Cod. Tlieod. de Burgariis.
lil/. 7. tu. 14. Iilqiio .salis ostcndiliir scqiicnlil)iis titnlis i5. 16. i".
(|U()rum lirpc c^t iiisciiplio , ])c tirris limilancis , Dc littoriim et
iliiicriim ciislcdii , Dv lusoriis Paniiliii. Diclos BurpuiiHiinics a
Burj;is Paulus Liiilpiaudus , ct Isidorus c.xistimant. vid. Pitlia-um
I. Advers. 14.
(4) Iinpcratorcs PiOuiani liabiicnmt in limitibus -« iyyouiuu-T*',
qiise ipsi cliiiMiras appcllant. id al> Iladiiano vidctiir instituliim.
Sparlianit.i. ]Vr ca tcui|iora , ct alia firqncnlcr in plnrimis locis ,
iu quibiis Barbari non fluniinibus , scd liniilibus disidiintur , sti-
pifibus maguis in modnm miivalis scpis fundilus jactis atqiic con-
nixis Baibaios sc]iaravit. JJccc illc. Hariim clausanim vel cliisoriim
vcl clausurarum propugn.icula castclla ( undc castcUani militcs )
*t burgi. Lc ca re alibi dicain. vid. Pilliccum d. loco.
(5) Ducis vocabulum hic nomen dignitalis : binc diix railitiiiii
Tripolitanae provincirc , B^Viaccnae , Numidirc , Maiiritaiiire 5- '•
supr. h. t. Sardinipe , §. 3. supr. h. t.
(G) TVec cnini omncs Comitateiises in castris : scd in anla rt
comitatu Principis. /. 2. Infi: dc privileg. eor. qiii in sacr. Pa-
lat. l. i3. 5- '• infr. de re niilil.
(7) Limita:!eL militcs nndc dicti , et corum miiniis.
(8) Pcr parfcs , id est , intcrdum : aut disposilos iii illis parli-
hiis. Partes cnini pro regionc usnrpavit siiperiiis , ^- 2.
(9) Exempliim possis Gallicc interprelari lui estul.
(10) Limitanci a Comifatensibus diffcrunt : illoriim proprium
nmnus est , in limite tuendo versari : horum extra ordinem , ^.
hcc. 8. ibi : qui per castr.t suiit. A Coinitatcnsibus Comitatcn.^e»
Icgiones , /. 7. 1/? princ. Infi: de Palat. sncr. lurg. Coinitaten^es
nuincri , /. 14. I'ifr- dc re milit.
(11) Nota dc ducibus vel ducianis limitancorum raililuui.
(1:?) Aliqua sibi consuetiidine dc coruin elc.
(i3) Yid. Vcgct. de excixcvd. tyivii. i. derc niilil. 9. et sequent.
(i4) Ommcat.ilis milcs est , cui in stipeiidii parlem dautur ali-
mcnta c\ coinmoatu , ac alimento piiblico.
(i.'"i) Alii lcsuut cninmcatibus. Commeafus militum vel c-ommea-
ta , siinf cibarin . ot alimcnta c.Kcrcifus.
(i()) Bclisarius limilcm omncm iinpcri! restituit rtcteque orriia.^yit.
68
I. I B E R P R I M U S
usus exegerit , auxilium pranbeant ; ut provinciae , scu li- in Praetorio (8) per Africarn Pjscrecliirje Cl IVIafflsi.
nules eonun vigilirs et laboribus ( Dco juvanle ) illa:si ria; (9) poldati j.rseljcant , nisi quaiituin subter annex;
dcclaiat nolitia (10) : nani si quis aniplius , quarn in sub
<iila nolilia taxatuni est , usurpaverit , seu acceperit , tri
ginla JiLias auri inuha? clepdulat nornine , cuni quo e
peijculo iiulignaiioiiis iiostrie [ sfienitutis ] suJjjacebit
iiiiiJa alia (juaiijjet persona , aul dignilale , aut oificio ac
cipiente aliquid ab eis , pra;ler iJlos (juorum nomiua ii
cuslodiantiir.
^. rr. Sicut autem jubemus audaces ct feroces contra
iniiriicos judices ac inilites iiostros csse : sic volunius eos
iniles et Jjcnevolos circa collatores (i) noslros exislere ,
et nullum damnum , nuilani<juo la^sionem in eos efiicere.
Sin autem qiiisquam de mililibus ausus fueril , quemcuni-
que la^sionem tribulariis (2) nosuis infisne : periculo vi- suJjjccta notilia coiilincnlur.
ri speclaijilis Ducis , scu Tribuni ct Principis digna vin- §. 18. Ad lioc juiwmus , ut ( Dco juvante ) unusouis
dicla aJllcialur , ut indcmncs Iributarii nostri cuslodianlur. c{ue Dux seu eorum ofTicia (ri) secundum quod noliti;
5. 12. Si vero pro quibusdam causis interpellatio apiid subtcrannexa conlinct , emolumenta sua ex tributis Afri
nosUos Judices facla fuerit : jubeinus non amplius sportu- cana; Provincia; ex Kal. Seiit^tinibris instanlis felicissims
larum nomine , quam nostris legibus definitum est , exe- tertiae deciniae Indictionis percipiant.
cutorcs accipere , poenam eisdem legibus insertam ex traus- §• 19. Et haec notitia (12) , Deo volente debet dele
gressione formidanles. gari Ducibus , et eorum oJliciis in Africa constitutis pr.
§. i3. Cum autem Deo annuente Africanae nostra? pro- annonis , et capiiu per singulos annos praebendis. Ita Cla
vincia? per tuam magnitudinem (3) , secundum noslram rissimo «>o Duci Tripolitance provincije et hominibu
dispositionem ordinatJE , et Jimites in anliquum statum re- ejus singulis sol. v. cap. CLix. singulis cap. sol. dcclxxxui
ducti 5 ct omnis Africa sic delenta fuerit , sicut crat : cuni Adsessori DucJs , et oiJlcio ac liominibas eius , xl. aan
ergo haec omnia ( Deo juvante ) prsesente lua magniludi- xcvi. S. sing. anii. cap. sol. vr. Simul flunt pro ann. f
ne , disposila et perfecta luerint , et per labores tiios (4), cap. sol. dclxxiv. Dividuntur sic , Adsessori in ann
[ anti<juos ] fines cmnes Africa receperit 5 ct docucrit nos '^iii- cap. iv. Prirnicerio (r3) Jn ann. vrri. cap. n. Duce
de pmni oidinatione totius Africanse dioeceseos : id cst , nariis iri. ad aiin. vi. sol. Jiunt. ann. capitis fiunt capi
quanti et qui mililes , in quibus locis , vel civitatibus con- tum. cap. Centenariis (i^) vi. ann. v. sunt. Fiunt anil
slituti siint , et quanti limitanei , et in quibus locis et mi- iv. et ad cap. 1. fiunt ann. xvi. et ad cap. rri. fiun
liliis collocaii sunt : lunc jubemus tuam magnitudinem ad cap. viu. Circitoribus (i5) ix. semis. Aliis xr. ad ann. 1
nostram clementiam remeare. S. flunt. ann. xiv. sunt. et ad cap. ui. fiunt cap. xi
§. i4- Interea vcro si aliquas civitates , seu caslel- 'f Jtem viro clarissiino Duci By.-.acence Provinciae , e
la (5) per limiles constituta providerit tua magnitudo hominibus ejus ann. cxc. singulis in ann. sol. v. cap
niraiae esse magnitudinis , et propler hoc non posse bene CLViii. singulis cap. sol. x. Siinul fiunt pro ann. cap
cuslodiri : ad talem modum ea conslrui disponat , ut pos- sol. dclxx. omnes dividuntur sic , Adsessori in ann. vii
sint per paucos bene servari. cap. iv. Primicerio in ann. v. cap. 11. Numerario in aun
§. i5. Cum autera magnitudo tua , omnibus disposilis , vi. cap. lu. Ducenario iv. ad ann. ui. fiunt cap. ni
ad nos remeare jussa fuerit 5 tunc Duces uniuscujusque Centenariis vi. ann. * ann. xv. et cap. 1. fiunt cap. vii
Jimitis ; quotiens pro componendis civitatibus , aut ca- Circitoribus ix. ad ann. * fiunt ann. xiii. et ad cap. 111
stris (6) , et pro stipendiis suis , aut pro annonis ^liquod fiunt c. vu. Circitoribus ix. ad ann. ir. fiunt xvur. et ai
opus iiabuerint , celerius ad virum magnificum Pra^feclum cap. fiuirt an- ^ xiii. * cap. ix. serais. Alii xi. ad ann
per Africam significent : ut ipse , cjuae necessaria fucrint , lu. * fiunt an. xui. S. et ad cap. xr. •f' Item viro cla
festinet facere , ne aliqua protractio provinciis noceal. rissimo Duci Numicl/ce Provinciae , et hominibus ejus ann
§. 16. Ea vero , quae ipse fecerit , vel quSe adlruc ne- cxc. singui. ann. sol. virr. cap. cLViU. singulis cap. sol
cessario procuranda sunt postea , et meraoratus vir ma- ]x. Simul fiunt pro ann. et cap. sol. cccLi. xxxiv. Ad
gnificus Prsefectus [ prsetoiio ] Africas , et viri spectabi- sessori duciset oflicio ejus Iiominibus xl. ann. et cap. sol
lcs Duces , et de aJiis omnibus , quse ibi agunlur , fre- y. cap. xLix. singuli cap. sol. v. cap. xLvu. u. smguli
quenter ad nos rcferant : ut benefacta confirmemus , et cap. sol. 111. Simul fiunt pro ann. et cap. solid. cLxiv
qua; ppporiunius debent fieri , ex nostra dispositione pe- S. Dividuntur sic , Adsessori in ann. xui. cap. vi. Pri-
ragantur. micerio * ann. cap. lu. Numerario (16) in annum iv. '
§. ly. Hoc etiam decernimus , ut judices , qui ordi- Fiunt ad ann. xvi. et ad cap. v. centenariis ad ann. xi
nandi sunt per Africanos limites , nihil amplius in sacra- S. Fiunt duodecim. et ad cap. capita vi. BiarcJiis vui
lissimo PaJalio (^) cuilibet personae , aut dignitali , vei Circiloribus (17) ix. ad ann. 11. fiunt ann. cxxvu. et ac
(1) Collrtorcs , qiii postca clicuntur tributarii , conferentes tri-
buta. vid. A^ot^. de coUaionbus 128,
(2) Qiii Uibuta coiifcrnnt.
(3) Ex liis satis anparct , commentum esse quod Pctr. Crinit.
de Jionesta ^Jisciplina Ub. 9. cap. 8. tradit , Belisariuni ab Imp.
Jusiiniano cx livore occsecafum (uinque stipcm a viatoribus petiis-
se his vprbis ; Obolum i'ialor Jielisario coiicecfe , qiiern lii'or , non
error <j[fixit. vid. Alciat. parerg. Uh, 4. cnp. 24. Ans.
(4) ■1-"^"'' enira recuperala a "Vandalis Africa , duce Bclisario.
(5) Vid. 5. 4. supr. h. t.
(6) Civitutes et castra hic junguntur , ut superius civitales et
castella , §. i^. supr. h. t.
(7) Scrinia sacri latcrculi , siye Palatii. Sacro latcrculo jiro cq-
dicillis suarum dignitalum infercbant Diices, de quibus 5. 8. supr.h. t.
(8) Scriniis ct cifficiis Pracfccti Proetorio pro codiciilis suarum
(iignitatuni prsesidcs infcrcbant.
(0) Militpris fcil. Duccs militares infcrebant pro codiciilis sua-
rum dignitatum sciiniis niagistri luilitura
(10) ]Xotitia quid sit , vid. l. i. §■ 8. supr. h. t. Galli Eslat
Idem quod exemplum d. §. 8. supr. h. t.
(11) Id est , liorum homines.
(12) Vid. /. I. ^. 8. supr. h. t.
(i3) Primicerium Graeci defiiiiunt , 751/ irpuTOi t?< Ta|r<ii i^'^
infr. cle primicerio et seciindicer.
(i4) /• !• infr. de lucris (uh'oc. l. 4- infr. de ogenlibus in reL
l. I. Jnfr. da exoct. tribiit. Olim ceiituriones dicAiantir , 2. Ve
g.t. t3. Centcna , ordo et digiutas piromotionis. l. 1. C. ThenU
de CcEsarianis. l. i . C. Tkcod. dc murilegulis ct Gyneciar. lib. J
C. Th. dc decur.
(i5) ^id. infr. i'ers. Item viro.
(16) Hi tabulariorum muuere fungebantiir. vid. infr.de numert
riis, actuar.
(17) Cirritoics vigilias circuraib^nt , et si qua emersisset culpi
reuuncicbant. 3. f^eget. 8.
COBICIS REPETIT^ PR.ELECTI0N1S.
[69
cap. in. fiunt cap. viii. semis. Aiiis xi. ad ann. n. fiunt
ann. xvi. sunt xv. et ad cap. 111. fiunt cap. xi. f Ilem
viro clarissimo Duci Mauritankn Provinciae et hominibus
ejus an. cxc. singulis an, solid. v. cap. solid. cc. CLX.
XXXV. Adsessori Ducis , et ollicio ejus hominibus XL. an.
xcvi. S. * iii. S. (iunl simul pro ann. et cap. sol. dclxx.
S. Dividuntur sic : Adsessori in ann. ix. cap. iv. Pri-
lU.
ni.
111.
niicerio in ann. v. cap. 1. Numerario in ann. cap.
Ducenariis ui. ad ann. ni. S. fiunt ann. * el cap.
fiunt cap. li. Centenariis 111. ad ann. ui. S. fiunt ann.
et cap. ui. fiunt cap. ii. * [ Centenariis ix. ad ann. x.
el ad cap. lu. fiunt cap. v. ] Biarchis (i) vui. Circito-
ribus ad ann. vui. fiunt ann. xviu. el ad cap. ui. fiuut
capil. ui. fiunl cap. xi. -^- Item viro clarissimo Dud (2)
Sardinice insulae , et hominibus ejus ann. cxc. singulis
ann. solidi cclxxxu. Adsessori Ducis , et officio ejus ho-
minibus xL. ann. xcvi. S. singulis ann. sohd. * cap.
xLvui. singulis c.ip. solid. ix. Simul fiunt pro ann. et
cap. cL. CLxxxvi. Dividuntur sic , Adsessori ann. ix. et
cap. lu. Primicerio in an. 11. cap. 111. JNumerario iu an.
cap. 111. Ducenariis (3) iv. ann. ui. sunt ann. xvi. et
cap. iu. sunt el cap. ix. Circitoribus ix. an. ui. Fiunt
an. XXIX. et cap. iu. fiunt cap. ix. Circitoribus ix. ann.
ui. fiuut ann. iv. cap. ix. semis. Aliis xi. ad ann. xvi.
sflDl et ad capit. lu. fiunt cap. xi.
5. 20. Notilia consuetudinum , quas in sacro laterculo,
et in praetorio anjplissimse PraBfecturaj per Africam , et in
officio Magislri mililum , pro tempore Dux pra;bere debet
uniuscujusque militis (4) , sic : In sacro lalerculo sol. vi.
In ofiicio Magisteris militum potestatis pro insinuandis ad-
minislrationis suse divinis nostrcC Serenitatis adfatibus so-
lid. xu. In officio amplissimse Pra^feclurap per Africam
pro insinuandis ejusdem chartis , solid. xu.
§. 21. Gloria itaque tua , quae per hanc pragmaticam
sanclionem nostra slatuil seternitas , effectui ea mancipari
observarique pra;cipiat.
§. 11. Emissa lex Idib. Aprilis CP. D. N. Justiniano
P. P. A. IV. et Paulino V. C. Conss. (5).
§. 23. Et ha;c nolitia , Deo volente , debet delegari Ju-
dicibus , et eorum officiis in Africa constitutis pro anno-
nis , ct (;apitu per singulos annos praebendis. Item viro
clarissimo Duci Tripolitanoe provinciae , et hominibus ejus
anno * nonagesimo singula annoua solidos quinque capit.
ccutum quinquaginia novcm singulis cap. solidos ducentos
ocloginta duos : adsessori ducis , et officio ac hominibus
ejus quadraginla annis nonaginta et septem. Item viro cla-
rissimo Duci Byzacence , et liominibus ejus simililer. Item
viro clarissimo Duci Nuinidicv , et hominibus ejus simili-
ter. Item viro cianssimo Duci Mauriianice provinciae et
hominibus ejus similiter. Item Duci Sardinice , el homi-
nibus ejus similiter.
§. 24. Item notitia consuetudiuum , quas in sacro'(6)
laterculo , et in prajlorio amplissima^ Pra;fecturse per Airi-
cam , et in officio Magistri miiitum pro ternpore Dux prse-
bere solet uniuscujusque limilis, sic ; In sacro laterculo sex
solidos. In ofiiciis magisleria^ mililum poteslatis pro insi-
nuandis diviuis administrationibus , seu divinse serenitatis
affatibus , solidos duodecim : pro officio amplissimEe Pra-
fecturse per Africam pro insinuandis ejus cliartis solidos
duodeciin.
§. 25. Gloria itaque tua , quse per hanc pragmaticara
sauctioncm nostram staluuntur, aeternitatis eifectui mancipari
observarique praecipiat.
T I T. XXVIII.
DE OFFICIO PRJ::FECTI URBI (7).
De cura annoncc.
1. Impp. Valent. et Valens AA. ad Volusianum
Praefectum Urbis.
STudentibus nobis slatum Urbis , et annonariam ratio-
nem aliquando firmare : in animum subiit , ejasdem
annonae curam non omnibus deferri poteslatibus. Et ne
Praefectura Urbis abrogatum sibi aliquid putaret , si totum
ad officium (8) annouarium redundasset : eidem (g) Prae-
fecturae sollicitudinis necessitatem mandamus : sed non ila
ut lateat officium Annonariae (10) Praefecturse : sed ut am-
bse potestates , in quantum (11) sibi negotii est , tuean-
tur civilem annonam : sitque societas muneris : ita ut in-
ferior gradus meritum superioris agnoscat 5 atque ita supc-
rior potestas se exerat , ut sciat ex ipso nomine , quid
praefecto debeatur annonje.
De personis advocandis , vel non.
Prcefectus urbis in provinciis agcntes non evocat ,
nisi duabus ex causis.
2. lidem AA. ad Ampelium Praefectum Urbi.
QUod promulgatis sanctionibus tua Sinceritas rescriptum
esse non nescit , etiam ex prsecepto nostro competen-
ter observet : nec quasdam personas de provincia exisli-
met advocandas , uisi (12) tantummodo suos officiales , et
homines populares (i3) hujus almae urbis seditioni ob-
noxios.
(0 Biarchi officialfs siint , victui prnefccti , quoruni meminit
Hicrcnynius ad Panimnchium : Jiinc Biarchia , /. i. infr. de off.
magistri ojf.
(2) Do quo 5. 3. supr. hic.
(3) Duccnarii qui ducenti.s scholaribus jjr.-csunt /. 3. infr. de
agentib. iii rebus , l. i. infr. de lucris advoc. l. i. injr. de exact.
trib. l. Q. C. Tlieod. de exact. tribut. Typrianus i. epist. 4- Du-
ccnarius potius quain Episcopus. Mtminit luijus niunciis Nicepho-
rus 6. cap. 3o. Ducin.nius cst Vcgctio , qui duccntos houiiues du-
cebat , 2. c. 8. Hinc (hiccnaria , /. i. infr. de qfj^. niagist. ojf.
C4) Al. hmilis. vitlc /. 4. infr. de <JJic. inilUar. jiid. S. L.
(i) Id est , anno Clni.^ti 534-
(6) De sacro lalcrculo alibi dicam.
^ Cy J-i. ^- Jf- i^. Vffii tToJp^» ircAfiii xl Ta|s«ui; , ^ tdoou/»
«WT* , Synops. Basil. 6. tu. A. Hic uiaci:tiatus ( Pni.lectu3 urbi
Tom.lW
scilicet ) institutus ab Augusto, testibusSuetonio et Aurelio Vlctore.
(8) Id est , ad munus praefecti annonae , infr. k. t.
(9) Adde /. i. §. w.Jf. ii. t.
(ro) Eadcm anuonaria potcstas , /. 22. C. Tlicod. de pistoribus.
(i 1) Vidc ad hxc late Grammaticum decis. 3a. a nuin. 2. ubi
cxaminat , utrum juiisdictio competens inferiori dicatur coiupetere
privative ad supcriorein , an curaulalive. Jfod.
(12) Hinc colligunl , Ccrtis casibus citalkinem extra tcrriloriura
permilti. vid. qiue not. ad /. 33. §. 5. supr. de Episcop. ct Cleric.
(i3) Hanc vocem Cujac. hic , et 8. obs. 28. rcfeit ad factioncs
agitatorum quatuor , qu» in urbe eianl : 'X^enctam , Prasin.im ,
Alhiitam , Russatam , qtias Gr;rci JJ/u»,- ^oc^nt. Nov. i3. et 17.
et lib. 5. Epigramrn. hiuc fiiotionarii , /. t. C. Tlieod. dc eqiiis
cur. adde qua; not. ad /. 28. ^. ^- ff. de pcenis.
22
ino
1
L I B E R P R I
S
CoUatio prcffedum iirhis , et aUarum dignilalum.
3. Imppp. Valens , Gratiainus et Valentin.
AAA. ad Rufinutn Praeleclum Urbi.
PRacfectura url>is (i) cunclis (2) , qua? inlra urbem
sunt , antecellat dignitalibus , tantum [ ex omni (3)
parte derivatis , ] quantum sine omni injuria ac detrimen-
to honoris alieni (4) usurpat. Dat. 6. Ral. Jul. Valen-
TE A. V. et Valentinuno Jun. Conss. 376.
Qui suljiciuntur prcefccto urbi.
4- Imppp. TiiEoD. Valentiinianus , el Arcad.
AAA. Severino Coraiti (5) sacrarum largitionum.
OlMnia Corporatoruni (6) genera , quK in Constanti-
no^JoJitana civitatc versanlur , universos quoquc ci-
ves , ac popularcs (7) Prsefecturae urbanae regi modera-
mine cognoscas.
De primicerio.
5.^ Imp. Theod. A. Constantiao Prsefecto Urbis. "
PPtimicerius (8) adjutor tua? scdis officii per bien-
nium , quod in eodem gradu ex consuetudine priscae
f)rdinationis (r)) meruit , curam insuper personarum (10) ,
usurpatione omni , alque ambitione cessante , suscipiat :
hoc eliam adjecto : ut , si quis ex memorato ordine , vel
conditionis humanas fine pra^ventus , vel alia quacumque
ratione , militige gradum proprise amisisse monstrabitur ,
solitge ambitionis injuria vacante , locum is , qui juxta
[ Djatriculae ] (u) veritatem sequitur , obtineat.
T I T. XXIX.
DE OFFICIO MAGISTRI MILITUM (12).
De provincialibu. De prosfectura.
j. Imppp. Valent. Gratian. et Tiieod.
AAA. ad Ensignium P. P.
Vlri Illustres Comites , et Magistri pedilum , et equi-
tum , in (i3) provinciales nullani penitus habeant
poteslatem : nec amplissima prsefectura in militares viros.
De apparitorihus.
2. Inipp. HoNOR. et Theod. AA. ad Hypatium
Magistrum militum per Orientem.
APparitoies per Orientcm staiutos officii (i^) lui ad
aliud judicium trahi minime oportebit. Sciat igilur
illuslris magnificentia tua , sub te , sive civililer , sive
criminaliter appetantur , eos litigare debere.
M U
De his , qui ujtra statutos militant.
De trihutariis coUationibus.
3. Imp. Zeno A. Sebastiano P. P.
EOs , qui (i5) ultra statutos in officio Magisteriae per
Orientem potcstatis miiilant , civilium quoque judi-
cum s:,'ntentiis super quolibet nogolio subjacere [ praecipi-
mus : ] ipsis quinetiam statutis in tributariis colJationibus
civilium quoque judicum dispositionibus proculdubio pa-
rituris.
De translatione mililum.
4. Imp. Anastasius A. Joan. Magistro militum
per Illyricum.
Mllites de locis , in quibus consistimt , ad (16) alia
loca sine speciali nostrae Serenitatis auclorilate nulla-
tenus transferri , prccipimus : ne eorura expensae in lo-
cis , in quibus consistunt, minuantur. -^ Sed si forte quae-
dam urgens et necessaria causa emerserit , uiditati ac se-
curitati publicse , tam araplissimam Pra;torianam praefe-
cturam , quam tuam sedem sine ulla procraslinalione pro-
spicere protinus oportet , et suggestioncs ad nostras aures
destinare , indicantes tam loca , de quibus mililes transfe-
rendi sunt , quam ea , ad quae pervenire eos oportel : no-
minaque fortissimorum numerorum (17), in quibus iidem'
milites referuntur : nec non quantiialem annonarum ; et
ante omnia causam , ob (|uam iideni milites transferendi
sunt : ut post talem suggeslionem , a noslra auctoritate
competentia procedant.
De Armcnia et Ponto Polemoniaco , et gentibus.
5. Imp. JusTiNiANts A. Zeise Viro Illustri , Magistro
militum per Armeniam , et Pontum Polemoniacum,
el [ caeleras ] gentes.
CUm propitia divinilate Romanum nobis sit delatum
iraperium : sollicita cura , cauta diligentia pertra-
ctantes perspeximus oporlere etiam partibus Arnieniae(iW),
et Ponto Polemoniaco(i9) et gentibus proprium Magistrum
milifum per hauc legein constituere : tuamque magnitudi-
nem , quae nobis ex ante gestis oplime commendala est ,
idoneam ad talem fore dignitatem confidenfes elegimos :
certasque Provincias , id est , magnam Armeniani , quae
interior dicebatur, et gentes Aiizitenam (20) videlicet , In-
gilenam , Astyanenam (21) , Sophcnain (22) , Sophone-
nam (^3), in qua est Mavlj ropoIis(24), Belabitenam (25),
(1) Etiam Constauliuopohlanae , G. Synops. Basil. 4. c. 11.
adde 6. Harm. i. ^. 7.
(•-!) Nou. 07. c. 1. in fin. Noi>. 62. 5. 2. eassiodorus in fov-
tnuta prcefecturce urbance , Considens supr* omnes consularcs sen-
tcnliam ^irimus dicit.
(3) Tantuin ex ominitm parte clerii^ans.
(4) Ea de causa Capitolin. in Pertinace dicU , Praefcotum uibi
cimi onHiibus participassc sermonem.
(5) Comiti R. privat. l. ult. C. Th. ad L. Jul. rep. Coraiti
et Castrcnsi , /. 12
C Tlieod. de Patcit. sacr. lcn'i^.
(6) Corporati a corponhus. Corpora 5-4)/oia'7<Ji , 6. Synops. Ba-
sil. cap. 12.
(7) TlohlLTan dicuntur apud aulorem Synopseos , h. t. cap. 12.
(8) Id est , primus , prior. antiquus adjutor.
(9) Non intelHgit lesem 7. infi: de adv. divers. juclicuin. qiire
.scripta cst de advocati.s Prsefcctnrae prsetoriance non urbicarire , scd
ahani quandam. vid. Ctiiac. i3. obs. \.
(10) Cuinm epistolarum , Cnjac. ibid. nam bsec cura niimcra-
tiir inter ofiicia pr:tfecti mbi , et dicitur a Cassiodoro , Cnra ca-
nonicarnm epislolarum , lib. 12.
(li) Ain leguiit mateicutcc. De matric/ila alias dixi.
(12) Primus Constantinus ( auctorc Zosimo ) disciphnam mili-
tarcm transtulit in magistros mibtdiii a Pn^lectis Pra;torio.
(i3) Yid. /. 2. infr, de ojf. inilit. jud. Edict. Justiniani 4.
cap. 2. 5- '2-
(i4) A'id. l. ^]"!.. Jf- cle fnrtis.
(i5) l. .5. infr. de appnritnribus iiiagist. initit.
(16) /. i5. infr. de re milit.
(17) Virorum. Quidam ita legunt : nou recle mco jiidicio , nec
oriim milites refcruutiir in viris , sed in numcris , intcilige ei.go
numcros niilitaros. Niimcriis est catalogiis militum scu Ijrcviciiluin ,
quo nomina niilitum continentiir , l. 4. /. 38. §. 1 . /. \i. ff.
l. 16. C. de testam. milit. Nuineri fortissimi , .Kieiltes bandes.
(18) Vid. Noi>eU.3j. de descriptiouc qiiatuor pnx'siduni .-irmoniae.
(19) De qiio vide Nouetl. 28.
(ao) Anzethenam , No^'. 3i. c. i. §. 3.
(21) Astcancam , dicl. cap. 1. (J. 3.
(20) 0|ibcnam , di(-t. cap i. §. 3.
(23) "S-o^p-iviyn Arrian.
(24) dicL. cap. I.
(25) B. iabilbcnam , dict, cap. i.
^71
Pt orlraam (i) et secundam (2) Armemiara , et Pontum
Pole.noniacum luw cuise cu.„ suis Ducibus comnusnnus ,
comile ArmeniJE penitus sublalo ; cunclosque subdmms nu-
rneros non modo quos in praesenti novoi constituimus ,
sed eti'am de pra^scnlalibus (3) , et Orientalibus , el alus
agminibus segregatos , nou lamen eoru.n quanljlalem ag-
minum minuenles : s<d <iuia plures eis add.dimus s.ne Rei-
publicae ciavamine : et siue augmento sumptuum , aii-
quantos sublraximus : ila tamen , ut post hanc sublracl.o
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
ad Magislrorum miiilum potesUtem , disposltionem que
transicrant •, placuit nunc Clementiae mea; , vetustt ternpo-
ris more revocalo, ad prisca deinceps jura rcvocare. JJat.
3. Kal. Maji suprascriptis CoMSS. ^"2^.
De officiis el condilionibus non usurpcindis.
3. Imp. Ajnastasius A. Eusebio Magislro ofiiciorum.
/^\Fticia et condiliones , qua; perlinent ad viros devoios
^ in sacro sacrinio memoriae niilitantes , nemini liceat
sub quacunque occasione sine ulla divinse subscriplionis
quantos sublraximus : ila tamen , ut post nanc ''"^^-- '"" ,-,_ ^jj^te peraoere • eo , quicunque in hoc fuerit posiea
Lm amphores remanserint , quam usque ad nostra fehc.a J^^^^J^^^^^ publi'calne binorum suorum mlhan-
fueranl lempora
T I T. XXX.
DE OFFfCIO QU^STORIS (4).
De minoris lalercuU cura.
X. Imp. Theooos. A. Salustio Quaeslori.
TOtius minoris (5) latcrculi (6) curam scias ad tuae
Subhmitatis soUicitudinem pertinere : ita ut tuo ar-
bitratu , et (7) scritiio memoriae totius minoris latercuii
dignitales , hoc (8) est , Prcefeclurae , omnes Tribunalus,
et Praepositurae castrorum , juxta consuetudinem priscam
Clemcnli.-e meas aucloi-itate deinceps miitantur. Dat. 6.
Kal. Maji , Const. Castino et Victore Conss. 424.
do ; Olficio quoque rectoris Provinciae , in qua non alle-
gato super gerenda soliicitudine sacro rescripto aliquis au-
sus fuerit eandem curam sibiraet usurpare , Iriura libra-
rum auri dispeudio feriendo. Dat. Kal. Mart. Const. A-
KASTASio A. et RuFipJo CoNSS. 492.
T I T. XXXI.
DE OFFICIO MAGISTE.I OFFICIORUM (10).
De privilegiis seri^andis. De creationihus.
I. Imp. ConstainhnxjS A. ad Agenles in rebus.
nte-
tena-
2. Idem A. Hehoni Comiti et Magislro officiorum.
Mncs miijoiis hiterculi dignilates ; quse sub cura qui-
dem ac solhciludine viri iUustris Quaesloris esse antea
PRivilegiis dudum scholae vestrae indultis , [ et ] i
gris reservaiis , ad ducenariam (11) , cent.
riam (12) , et biarchiam (i3) nemo suffragio, sed kbore
unusquisque perveniat : Principatum vero adipiscalur ma-
|-<M;c7"mino.j7Taier..uli djgnitates ■ qu^ sub cura qui- Incula (j^) decurrente : na "^.^^ curas agendas , et cu^-
(J dem ac solliciludine viri illustns Quaesloris esse antea sum ilh exeant , quos ordo mjhtiae vocat ( 5) et e u.
videbantur , postea (9) vero , vel univers^ , vel medi^ laborum adjutor. Pr^terea m (16) quo totms schol^ Ma-
vid. Cujac. hic. de cancellario vid. Luciura 3. placit. 7. Papon. 3.
Noiar. 5. fol. SaS. et sequent. et 4- Arrest. 8.
(6) Laterculum dicitiir , ducto nominc a quadrata figura : qua-
si vKr.dtg- Galli , le petil roule. vid. Gujac. hic.
(7) Exque scrinio.
(8) Nota dignitates ad curam rainoris laterculi pcrtineutcs.
(9) Munus laterculorum aliquando commissum fuit magistro
militum : hodie qusestori.
(10) /. 2. /. 3. in pr. Jnfr. ubi senat. l. 38. Infr. de appella-
tionibus. l. 2. i^ers. Sin autem. Irfr. de temporib. et reparat. ap-
pcll. l. ult. infr. de his , qui pcr metum. l. 7. 8. 9. lo. ii- 12.
14. l5. in Epigraphe. infr. de proxim. sacror. scrin. l. \. ^ • ^;
4. in Epigraphe. infr. de agpntibus in rebus. l. i. 2. ct in Epi-
graphc, infr. de prcepos. agnitium in reb. l. 4- 6. et in Epigrai>/ie.
Infr. de princ. agentium in reb. l. ult. et in Epigraphe. Infr. de
curiosis. l. 3. Z. 4. in Epigraphe. Infr. de castrensiar.is. Am-
mian. 20. Ambros. 7. epiit. 58. Nicepiioriis 10. et aliis infimtis
locis : aulicorum scilicct ^i, yj t? «v^? 7a'|fw- Suidas m Tlicodo-
sio ; iyifjLi^,^ iw ^x^tKsicv , Thaodoiet. id est , nnni.-.licrum
Principis , qiiorura inoribus pra?erat : ministri Principis , niiniMe-
riani , cuttcttlarii , silentiarii , dccani : ct brevitcr , disciplinn mo-
rmn ad cum iu Palatio pcrtinebat. Senatores eliam in conslstormni
1'rincipis inducebat , unde a Cassiodoro , donator aulici consisto-
rii , quasi alter lucifer appellatur. Curam prsterea gcrebat ciirsus
piiblici. /. 9. Infr. de cursu publicn. et fabriciB armoruin , fabri-
censium limitaneorum mililum , militum supcrnumciariorum. vid.
Ctijac. hic , et Pctrum Falirum i. Semestr. 5. si ita est , is solu*
plurium Gallicorum magii^tratuum munus sustinuit.
(11) Vid. /. I. i/fr. de exact. tribut.
(12) Vid. /. 2. 5- '9- suj>r. de ojf. prcef. prcet. Afr.
(.3) dicl. 5- »9- '•'ers. Item viro.
(14) Matercula , Hal. l. ult. in fin. supr. de off. praf. urh.
(i5) Al. vocat , et labore Adjutor prwterea etc. Ciijac. ad l. 5.
infr. de principibus agi^ntium in rebus : ut in l. 20. C. Theod.
de agentibus in iebu<!. qui militiK laljore alqiie ordine decursis ,
/. 4. C Theod. de curnsis. qiiatenus labore atque ordine ad cur-
SMin dirif^aniiiii.
(16) Securilas schola; in probis scholaribus cousistit.
(1) Armenia prima , quae et minor Leucosyria Grfecis , Hebrseis
Ararat : liodie Anaduole , si credimus Gyravse : Pegian , si fides
adhibcnda CastaUlo.
(2) Armenia secunda , qune et major , Hebra^is Aram , teste
Aria Montuno , liodie Turcomania dicitur Mercalori et Gyravae :
Thevetiis scribit a Mesopctamiis , et Persis Thoura Aremiioe , id
est , montrs Arinenise : et a Nestorianis Zelbicdibcs, id cst , mon-
tes a hjpis habitatos appeUari. Verum mihi suspcctiis ille semper
aulor est.
(3) Pi-Eesentales militum magistri , qiii in praesenti erant , en
cstat ,, quartier ou .feivice : hoc est , Comitatui Principis juncti. /.
ult. §. 1.7. 8. Infr. de re milit. /. 4- Infr- de apparitoribus ma-
gist. milit. Sic prEeseiitalcs domestici , /. 6. 5- ^- ^'\P''.- '^'^ udvoc.
divers. judicum. l. ult. Infr. de domest. et protccloribus. Id est
obscqnio Principis diurno deputati , /. i3. Iifr. de re mdtl, Sic
prnesentales mvlitcs , prxsentales nnmpri , /. ult. in fin. Infr. dc re
milit. et prstsentcs ordincs apud Niccplior. 17. Histor. 1. et prae-
scntalis ciiriosus cursu.s publici , in Nolitia Imperii Romaiii : et
ipaiTyiyiit^y vps<Tey-,atK'u<j.,in Edict. i3. Jitsliniani. vid. Brissonium.
(4) Infr. tib. 12. tit. (). i. D. i3. Nov. 80. 6. Eclog. G. ad-
ile Aoi'. 4'-
(5) Latei-culo minori continebatiir notltia minorutn dignitatum :
in inajori luajoriim. Illi qua;t.lor : huic primicerius iiotnri or.iin ct
tribiinoruin praecrat. Pcr qua>storcin igitur Principes largiebantur
minores dignilates. Per eundcm ctiam interdum princops pcciiiiias
suas largiehatiir ct majores digniiates , Cassiodorus in formulis.
Qucniailiuodum et Qiia;sfori nou hoc taiituin munus fuit : pcr eura
etiam iu Scnatu oralioiics , cpistolre et hhclli Principis rccitaban-
tur , et quia s.-epe e.\ plche ( ahoiiiin littc laloriim penuria ) assu-
mebatur , hoiior et titiihis ()iia;storis ei <itfcrohatur , ut ingrcdi se-
natiun possct : Lapsii temporis cousiliis Principuni qusestores adfiic-
rtint , ct ad preccs rcspondcrunt , leges dictarunt ; undc a Symma-
clio qurestor dicitiir jdcciiin arbiter , ct leguin condilor : ct a Cas-
siodoro 12. Principis iinago , vos: ct cu>tos Icgum : et in Novcll.
Vdl.nt. de homicid. casu f.ictis. Juslilii^ ct hgiim custos , thesau-
rus lamre pul)lica; , arinarium legum. Idcin po^lea ^tj-x? A^>'0^^f ,)»«:
novis.sime CaiiccUarius , Nicelas 7. Annid. Qiuestor ipse a (.assio-
Uoro , dignilas litcrarum dicitur , quod literatis tantum defcrretur.
'72
lijs , et mngistri securitas constltuta est , icloneus(i) pro-
bilale morum ac bonis artibus prseditus , noslris per Ma-
gislrum oblutibus ofienilnr , ut nostro ordinetur arbitrio.
•l • 1 . Rornce in foro Trajani.
De ordine militue servando.
2. Imppp. VAr.ENT. TuEoD. et ArcAd. AAA. ad
Patricium Magislrum officiorum.
lyfEmo agentium in icbus ordinem (2) miliiige , atque
i- ;^ stipendja praeverlat , etiarasi nostri norainis per obre-
puonem detulerit indultum ; ac si quis formara adraissi
istjHsmodi docebitur obmlisse : in locum , ex quo inde-
center emeiserat , reverlatur : ut is gradu cffiteros antece-
Tn\:uTTv''ir}'^ ™''^''^ ' ^'^ ^''^°'' P^-«^i^i«»- fecerit
anieue. r,r, liadrumeli.
De senalorihus el ducenariis.
3. Impp. TuEODOs. et Valent. AA. Pleitio ("3")
Comiti , et Magistro officiorum.
CCholarium nostrorum devotio probata a nostris parenti»
r-. TT T'''^ niaxmiae serenitatis noslrse affeclionem eni-
luit : Unde quidquid ad fovenda servandaque eorum pri-
viiegia poslulatur , statim credidimus admitlendum Ideo-
que suggestionem tui culrainis approbantes , viris snecta
bd.bus Coraiubus scholarum verberandi , degradandil
ve (4; benatores et Ducenarios licentiam denegamus • Ea
namque , quje tali coramotione digna sunt , ad tme subli-
miiatjs volumus refern notitiam.
De militum numero , castrorumque
el clausurarum cura.
4- lidem AA. Nomo (5) Magistro officiorum.
G^u?s,!ni ^ ^"'^'v' 3 '^»^™'"'^ ''^^^^^^^ injungendum :
«d3?" °'""' ^'T' '"'^ '"" i""sdictione cojistituto,
quemadmodum se mjjjiura numerus habeat , castrorum
ScLrnobr"""'" ^'^ ^"'" P^-^^^^^^ ' q-^«nnis s g t
1 nobjs propna suggeslione procuret. Dat. 2 Id
^epl. Constanl. Maximo a. et Paterio Cokss. 443.
I^IBER PRIMUS
De creandis, 1. Fel subrogandis scholarihus. 2. De
quadnmenslruis brei^ibus consrribendis.
5. Impp. JusTiN. et Jr:sTjNiAN. AA.
Taliano Magislro officiorum.
TUbemus eum ad militiam devotissimorum scholarium de
cT ca^tero pervenire , qui nostrum meruit judiciura • nee
licere pro terapore tui culmiuis admisiratiouem liabenli
sine hujusraodi probatoria (7) aliquem inter eosdem vil
ros devotos scholares (8) suis referre prKceplionibus : sed
sciat is , qui sme sacro rescriplo ad eandem pervenire rai-
litiara ausus fuerit , non solum ea se privari, verum etiam
pojna; vigjnti librarum auri subjici.
$. 1. illud etiara observari de ccctero volumus • ut si
qujs locus statusve Scholarium iu quacunque schola vaca-
vent , ille subrogelur , quem nostra pietas per sacrum re-
scriptum vacantem subire locum praeceperit.
5. 2. Ad haec quadrimenstruos (9) breves eorundem Scho-
lanum curae tuaj Sublimitatis , et pro terapore viri excel-
lentissimi Magistri officiorum conscribi volumus , et eos
sacro scnnio laterculi pra^stari , ibi deponeudos : ut sem-
per notitia eorundem Scholarium cerla sit , neque publi-
co damnura ahquod infligatur. Dat. 10. Kal. Maji Con- .
stantinop. Mavortio V. G. Cos. 523
T I T. XXXII.
DE OFFICIO COMITIS (.0) SACRARUM
LARGITIONUM (ll).
1. Impp. Arcad. et Honor. AA. Limenio (12) Gomili.
pAIatinis h^c cura debet esse pra;cipua , ul , periculo
•J- propno Notariis destiuatis , super negligeniia Judi-
cum ( si ita res exegerit ) conquerantur , ue eorum sit
impunita desidia.
$. 1. Judices quoque de eoruni nominibus referre con-
venit , quos coraraodis propriis raagis , quam uljlitatibus
puLhcis studere providenut : Breves etiam quadrimen-
biruos (13) ad officium paJatinum noverint diri-endos •
aurumque exactum ad sacras (i^) largitioues siue°ulla dil
latione esse mjttendum. Dat. 3. Ral. Maji , HoNOuio vn.
et Theodos. 11. AA. Gonss. 407.
C.5 \-l r .. i.r. riL^:....'; ^" P--.Q-S ? adjutor. 9) De ,ujb,j. vid.^ x. .ers. HocAan. inft: dlll^Uis puhlic.
tur IdZTiZ^il^r" '■^'•.1'^'°""'" "'•'" F-foc.us .^-ano ficeba-
iT^iT ■?. T" '^'""''^"^ P«*fea magislratibiLs data , qui Prin-
cip . conjJtatum observarent , et tandcni ad o.nnes pj-.x,,osUos
nis^ W^air' *^<^';f.^"""i largjtj.mnm , Comcs Thcsanro,!um Princi-
d an' H-K ' ■'^"' V'* exerccndam libejalitatcm dcstinati csse
fus nc. . "'^' '"':"-■'■•''"' 'I^'"'^*'^* ^-""''«s lar^itionum , dif-
Sr fs t^^I'l ''"''^' ' •'°'°'*'' 'netaliorum . .ationales sun.marum ,
ccin .?m TT"?' n''^'^"'-^*^^''^^ monetarum, procnratorcs Gy-
uccaeojum , ,d est , tnxtnnorum s...-Joru.n , et sim les. vid. Cuiac.
cap. ,5.'° P^^'^''^'""^'^'- P'^"'l^^" -»■' . ^--Senti , cens. JVo.ell. U
cuu.?mfm;mfR '"' ''^;T ?''"" ^^ Galliarum fuisse videtur .-
r o 7, ■ ^ ^7'T ''*• "• P"-- ^'^- I- G. Eidem inscribitur
/. 10. infr. de. off. Reclor. prov.
^,' 1; via. i. I. injr. de canone largitioiialium.
3i^ ^t 3'l:"i3ilum'Su.:;.''"''" ''^- Q--W^^rninNo.ena Theod.
dra-dif h.f T ' ''/'''"•'««TXT'«"'^'«/3aVis,y,Suidas.
rLvonic,:,P '"'F*^'-;'^»'-'-^ Aloxii, lib. ,0. Cassiodor. o..a.
11 l-u.n d. nJ''' '""r ^^''"'^'««^ Burgi , cast.a , castella , /, r,.
k;i;.-r pS^mS?^^,s^- ,f Vi7:'!r ' P^^'"'^°^- -
probd.ndis barba..ru.j; incuSbuf idoi^a^^^^^^^r' 3^ W
rus Dannhn. v,d. Pdrum Pilho^um r. Ahers. ,4.
(J De probatona dxcam ad /, 9. i„fr. de di.ers\jfic. etapparit.
CODICIS REPETIT.E PR^LEGTIONIS.
T I T. XXXIII.
DE OFFICIO COMITIS (i) RERUM
PRIVATARUM (2).
De actis ad ojficium rei privatie transndttendis.
I. Impp. Valejnt. ct Valens AA. ad Ilonoratum
Consularem Byzantii.
^I quid negotioruin aclilalum fuerit , in quibus aliquid
/ commodi flscalis appareat , ad Ofidcium rei privatre
a Gravitas acta transniillat : ul inslruclione percepta ,
lid sibimet juris auxilio debcalur , agnoscat. Dat. 6. Ral.
n. Valentin. et Valeinte AA. u. Conss. 368.
empbyteuticarii juris exactio revertatur. Dat. Kalendis Ja-
nuarii , Mediolani , Cesario et Attico Conss.
397'
2. lidem AA. Ursatio Comiti rer. privat.
SI quis Judicuin vir illuslris , vel Praefectus TJrbi co-
gniiionem Comitiva^ rerum privatarum examini debi-
lam , sibimet vindicandara censuerit , vel tuitionem con-
tra ejusdem staluta sedis pra^stiterit : ad quinquaginta li-
brarum auri ilJalionem pajnaj nomine officium ejus tenea-
tur , quam decet in articulo (7) exigi , mansuetudinis no-
slrae aerario sociandam. Dat. 6. Idib. Aug. Ravennm
CoNSTAJNTlO , et CoNSTAMi;yo (8) Coivss. 4i4-
De thesauro. 1. De cautione prcvstanda. 2. De rehus
nunciatis ante sentcntiarn cx scripto latam.
Lex hsEc Graeca a Cujacio primum edita ex lib. Qo.
Basil. ct a Coulio sub hoc titulo ita rcsliiuta.
j^Eque (3) Comes privati patriuionii , nccjue quivis alius
\\ eorum Magistratuum , qui vel in urbe Constantino-
ilitana , vel in provinciis sunt , eum qui super (4) the-
uro aliquem deferl , admiillaf.
§. I. Sed si super j^io fiscali jure nuntiationem quis
ciat , sub fidejussione mox nou minus quinque librarum
auri ] id fiat.
§. 2. Et ne quod sigilhim , vel descriptio, vel alia ul-
i innovatio inlcrveniat supcr rebus nunliatis aute senten-
am ex scripto latam.
T I T. XXXIV.
[ DE OFFICIO COMITIS SACRI PALATII ] (5).
1. Irapp. Arcad. et Honor. AA. Minervio
Comiti rerum privat.
k D Palalinorum curain , et Ratioualium officia , omnium
"X. rcrum nostrarum , et lolius perpetuarii (6) , hoc est.
(i) Comcs- rcrum ]iriva(arum vidctur succcssissc iri loctim procu-
itons rci piivala; seii ]uitrimonii , de quo dixi in l. 89. in Jin.
\ de legatis i. Porro (it incntio luijus Comitis in l. \ilt. 5. 2.
'rs. Si quis. liifr. de udscss. l. uU. Infr. de petit. honor. siibla-
9. l. 3. Infr. de Lonis vacantilni<;. l. i. hifr. de udfocatis diuer.^i.
idicum. l. 64. Infr.de dvcurionibus. Nouell. 128. cap. 9.5. Noi>.
Nov. 123. cap. 43. injin.
ipsain vcro.
(2) Additiir in editionc Iluloandii , Sacri palatii , sacrique patri-
lonii. Sacri |iatrimonii fit mcnlio in /. i3. m pr. infr. de vecti-
alibus. Rcs piivatne Priiicipis , siintne scparatre «,'? ^ae /J ('«sxP*»'*?
» $oi<riKio; , uf voliint intcrprctcs Gi\Tci lib. (>. fixa-iKtitZv^ Suntnc,
iiae dicuntur «JfVTroToe , «d cst , rcs vacantcs , ut viill Sfraljo ?
unlnc rcs oniiics . quando ila cst , oinnia ccnscri vd dici Piinci-
17. cap. i3. fers. Porro: circa incd.
^ovell. 124. cnp. 3. vcrs. '
is , l. 3. Infr. dc quadriennii pra:sc. Rem ila quidam ex])licant,
'res fuisse Princijiis Trepmtrixf , Pro|)rias ct privatas Principis , ut
ic : quasi proprias , ut fiscales , ( (fiiibus jiriecrat Comes , cujus
icta est mentio tilulo siiiicrioro : fiscalcs tanien perlincnt ad hiinc
ilulum , /. 1. /„/-;.. /,. i, NoK'r!l. 60. cap. •->.. ^. i. circa fin. )
ostmatas ad cpulas aulicas : liinc Comcs sacri jjatriinonii. Puto id
(iuinbrari qiiodainmodo jio.^sc : si dixcrimus Coniilcni , qiio dc hic
tjitur , a Gallis apiicUai i , lc Thresorier ct receveur du domainc :
jiim dc quo .igittir titulo supcriori , Thresoricr de V Espargne
|um verii cujus fit mcntio , Infr. tit. prox. Thresoricr de la mai-
on du Hof.
(3) Lex rcstiluta a Cujacio lib. Go. Basilic. extat apud autoreni
ynopseos Basil. 6. tit. ,. cap. ^epl KctTXixfi.v^ro,» etc.
W *• 7. iiifr. dc delatoribus.
T I T. XXXV.
DE OFFICIO (9) PROCONSULIS (10) ,
ET LEGATI (11).
I. Imp. CoNSTANT. A. JEIio proconsuli Africje.
LEgati non solum civiles , sed (12) etiam criminales
causas audiant (i3) : ita, ut, si sententiam in reos fe-
rendam providerint , ad Proconsules eos transmittere nou
morcntur.
[ DE OFFICIO COMITIS SACRI
PATRlMONll (l4)- ]
I. Inipp. HoNOR. et Tiieodos. AA. Simphcio
Proconsuh Asiae.
OFficium Hellesponti Consularis , seternae recordationis
patrem Serenitatis nostrae adiit : et expositis suis in-
commodis , quibus a Vicarianis (i5) apparitoribus urge-
batur , oravit sub tuae Sublimitatis agere potestate, cujus
allegationes humanse prochvius pium Priucipem commo-
verunt ; quod et nos obtiuere censemus.
(5) In editione Haloandri non distinguitur hic tituhis a titulo
superiori. Cujacius Icgit de Ofiicio Comitis sacri patrimonii. Ait
t^inicn hunc titulum nullam habcre lcgeni Latiaam , Greecam qui-
dcm hahnisse , sed quas desiderctur.
(6) Al. perpctuarii vel emphjtcuticarii. Cujac. ad l. infr. de
iocatione pra:d.
(7) Vid. qu;e not. ad ^. 127.^ de reg. jur.
(8) Et ConstanEc.
(9) L. i. D. 16. 6. Eclog. 2. adde iVot^. 3o. io3. Post illu-
stres , dc quibus superius egit , ad sjwctabiles dcscendit.
(10) Pioconsulcs mittebautur in provincias cum imperio consu-
lari. Salic. 7. Procousul , quantura ad nomen , procousul : quan-
tum ad potentiam consnl.
(11) Lcgatus proconsulis hahetne propriam jurisdicfionem ? Cu-
jacius ait , 7. obs. 21.
(12) Idque ordiaatione Augusti , Suetonius , Slrabo.
(i3) huo audire non possunt , /. 2. in fin. ff. h. t. l. i. $. 4.
ff. de suspectis tutoribus.
(i4) Hic titulus deesl in editione Haloandri : improbalur ctiam
a Cujacio.
(i5) Aicarianus a A^icario. Vicarii provinciarum , viccs pr.-efccto-
rum pri¥torio in dioecesihus gcrcbant. In Oricntc tres erant , Asia-
nae , Poiiticas ( de quo liic ) et Thracix ; Potiicrunt esse ct alii
in Occidonte , variis temponbus , ut Romse , Afric» , et Hi.-^pania-
rum : qua dc re altln dicam in cdiclo de Vicario Ponlicac. adde
/. I. et -2. wfr. dc <ff. licciii, l. ult. vcrs. El cst nolitia. infr.
dc diyers. o^'. ct .ippuritoi:
1^4
LIBER PRIMUS
T I T. XXXVI.
DE OFFICIO COMITIS ORIENTIS (i).
I. Imp. Leo A. Useo (2) P. P.
TIlulos qui Alytai-chioe , et (3) Syriai-chise (4) niu-
iieribus in prima Syria deputati sunt, per ofiicia tam
viri spectabilis Comitis Orienlis , quam viri cL-irissimi Re-
cloris provinciae flagilari prnecipinuis : Alytarchia: (juidera
ludi , cura viri spectabilis Coniitis Orienlis , et cjus offi-
cio : Syriarchiae vcro , solliciludine viri clarissimi mode-
rantis provinciam (5) , ejusque appariloris exerceanlur :
Nullique penitus curialium , nec si volucrint , idem mu-
nus vel honorem subeundi licentia permiltatur.
T I T. XXXVII.
DE (6) OFFICIO PRZEFECTI (7)
AUGUSTALIS (8).
De tributis.
1. Imppp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAA.
Florenlio Prsefecto Augustali.
OMnia tributa per iEgyptiacam dioecesim (9) cura ,
et providentia Claritatis tuae a moderatoribus provin-
ciarum exigi jubemus. Si qui tamen ex possessoribus , si-
ve railitaribus , sive non militaribus , ad inferenda quae
debentur , audaces extiterint , eos per militare etiara au-
xilium ( si opus exegerit ) ad solutionem compelli san-
cimus (10).
De jucUcihus ordinariis.
a. Irappp. Theod. Arcad. et Honor. AAA.
Rufino P. P.
PRsefectus (xi) praetorio Augustali Ordinariorum sub se
Judicum examinandi flagitia , et saper his referen-
di (12)5 non amovendi , vel puniendi habeat potestatera.
(i) Sub Orientis Comite erant quiudecim provinclje , Palaestinse
tres, Syriae duffi , ( Optat. tres facit ) Cilicise duae , Phoeniciaj do.-e ,
Cyprus , Euphratensis , Osroena , Mesopotamia , Isauria , Arabia ,
ISoi^tll. 8.
(2) Urseo , Ilal. Puseo , Cujac. 2. obs. a3. al. Uleo.
(3) Liminarcliiffi. Cotta. in memorahilibm in voce Liminarcha.
Lyciarchiae. Hal. et niale , Quia Lycia ( ut ex JNotitia constat )
liou Orientis sed Asianae crat dioeceseos. Neque interim dicas non
fuisse Lyciarcliem : quum vel ex Strabone lib. i/j. coustet a Lyci.-e
civitatibus eligi solitum : quo loco perperam Xylander vertit Ly-
cicB Principrm. Porro Alylarcha fuit sacerdos Antiochise in Syria :
ita dictus , quod iii hidis , ( qui in honorcm deorum fiebant ,
Infr. h. t. ) -jo"; aKtjTxHg , id est , Mastigophoris prsecsset. vid.
Ciijac. 2. olts. i3. Alytarchae fit mentio , /. utl. infr. de cuprcs-
sis. l. 12. C. Theod. de jure fisci. l. utt. C. Theod. de ex-
pens. lud.
(4) l, I. infr. de iiatnratihus. L 6, 5. il\.ff. de excusat. tut.
(5) Syria; salutaris scil. Alytarchia ad Syriae primse , seu An-
tiochiae prcesidem , cujns metropolis Antiocliia , Theopolis postea
vocata a Justiniano , Novetl. ^. cap. 8. vers. Simiti. 109. in pr.
vers. Hcereticos. 124. Syriarchia vero ad Salutaris Syriae praesidem.
vid. Cujac. 8. obserf. 21. adde eundem ad ISwetl. 8. et lih. 2.
ahs. i3. et ad l. 6. ff. de excus.
(6) L. x.D. i-j'.
(7) Ne dicas proconsulis. Trebellius enim Pollio refert , Fasces
consulares Alcxandriam ( fuit ea sedes prxfecti Augustalis ) ingre-
di non licuisse.
(8) Id est , ab Augusto primum constituti in jEgypto , provin-
cia facta , /. i. infr. de postulando. l. 35. 5- 3. jf. ex cjuibus
causis major. Tacit. 12. Diou. 52 Arrian. 3. de expedit. Alex.
■^^.^71'*'' iinnos ctiam numei-abant ex suo Augustali , ut ex Chro-
Uicis Alexandrinis Cujacius probat hoc tii.
T I T. XXXVIII.
DE OFFICIO VICARII (i3).
Cotlalio vicarioruni el comiiurn. De dignitalc.
I. Imppp. Valent. Valens et Gratianus,
AAA. Antonio P. P.
IN (i4) civilibus causis Vicarios (i5) Comilibus railitur
convenit auleferri : in militaribus negoliis Cornites Vi
cariis anteponi. Quotiens socielas in judicando conli^erit
priore loco Vicarius ponetur , Coraes adjunctus accedat
Siquidem Prffifecturcic merituin cseteris dignitatibus anii
stet : et Vicaria dignitas ipso nomine ejus se traliere ju
dicet (16) portionem , et sacrae cognitionis habeat pot(
statem , et judicalionis nostrae soleat reprsesentare revt
rentiam.
De relationibus.
2. lidem AAA. ad Ilesperium P. P,
RElationes (17) Vicariorum , si quando usus attule
rit , ad nostram mansuetudinera referantur : Rela
tiones enim Judicum libenter audimus : ne administrati
rum decrescere videatur auctoritas , si eorum consulta V£
luti profanorum preces a nostris advtis repellamus.
T I T. XXXIX.
DE (18) OFFICIO PR^TORUM (19).
De jurisdictione.
1. Imp. CoNSTANTiNtJS A. ad Senatum.
PRsetori (20) defertur haeo juris(]ictio , sancientibus nc
bis , ut liberale negotium ipse disceptator esaraiQet
Sane (21) inlerponi ab eo decreta (22) couvenit 5 ut siv
(9) Sub cura Augustalis proefecti fucrunt sex Provinciae : Lybi
duoe , Thebais , jEgyptus , Arcadia, Augustannia.
(10) Vid. /. 6. infn. infr. de exact. irib.
(i 1) Praefectus Angustalis ordinariori^m etc. vid. Cujac. 8. ohs. 2
(12) Suidas tamen de Iioc prastore tradit , habuisse eum t^j i
fixa-tKsm liltt • Tacitus regis loco fuisse : adde Ammian. 22. 1
\. 09. de decurionibus.
(i3) Vicarius pro Prsefccto Praetorio mlttebatur in tractum , v
dicecesim aliquam aliquot in se Provincias continentem. Dioeces
Thraciae scx. Pontica undecim vel duodecim. Asiaua undecim ( t
ste Theodoreto quiuque , sed tamen Notitia imperii orto tanlin
adscribit. ) Fuit eliaui Maccdoniae , Romae , Itaiize ( sub eo erai
decem ProvincicB ) A^iae , Brilanniae ( singulis subcrant quinqi
Provinciae ) Gallioe , H.ispaniarnm ( siugidis suberant septem Prt
vinciae. ) Reliqua vide apnd Cujacium hoc tit. His adde quae scr
psi ad /. un. supr. de ojjf. Com. sacr. patrim. Goth. A^ide Alcia
paradox. tib. 2. cap. 12. Ans. Adde Corras. Misceltan. lib. l
cap. 19. S. L. ^
(i4) Vicarii ct Comitis militum notio quce.
(i5) HosToJrsT^jp^jTa? Graeci appcUant Synops. Basilic. 2.6.<if.il
(16) Judicat. Hat.
(17) ^ice sacra vicarii judices dicuntur , ut ttic : et tamen a
his apptllatur , non appellatur aulem a Praefeclis Praetorio. vi(
Cujac. 16. obs. 2. ubi probat ab his , qui vice sacra judicaot
ap]iellari posse.
(18) Adde tit. C. Th. cle Pratorib. lib. fi. tit
(19) lib. 12. til. 2. infr. L. \ . ff- \\,
adde Noi>. i3. aS. 26. 29. 104. Cujac.
magistratuum clarissimorum.
(20) L. 16. C. Tlieod.
(2t) /. 4' infr. de vindicta lihertat.
(22) Observa causas , de quibus oiim praetor cognoscebat.
4-
Cujac. legit , PrCBtnn
putat hic initiura du
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
170
inlegrum rcstilutio referenrla est , probatis tluntaxat
lusis , ab eodem [ etiam ] iuterponatur decretum : [ seu ]
loris dandi , seu ordinaudi curatoris , irapleatur ab eo
terpositio' decretorum : quippe cum apud (i) eum (2)
ioque adipisci debeat palronorum judicio sedula servitus
bertatera. Nec sane debila filiorum volis patrum vola
ssabunt , ut patenti (3) copia liberos suos exuant po-
slate 5 magis propriis obsequiis raancipatus : cum sesc
ifelligant liis obsequii plus dcbere , [a] (juibus se me-
inerint sacris vinculis exufos. Dat. (4) 6. Kalend. Ja-
jar. EusEDio et Hypatio Cojnss. SSg.
De crealione. De sumptihus.
2. Impp. "Valeint. et Mart. AA. Tatiano P. P.
["'R.es (5) lanlummodo Pi-a^tores eleclae opinionis in hac
urbe (6) pcr singulos annos judicio Senatus (7) prae-
piraus ordinari : i^ui competenles causas , et debitos aclus
tegre disceplarc alque iraclarc debebunt ; ut lii lantum
es ex his , (jui proprium larem in (8) hac alma urbe
tbeant , non ex provinciis eligantur. Nec si quis forte
opter alias causas ad hanc urbera de provinciis vene-
i , ad Prailuraj raunus efferatur , scd hi tanlumraodo
ut diclum est ) qui hic domicilium fovent : ita tamen ,
t nec ipsi sumptus (9) quosdam inferre cogantur invi-
(io),sed habeanl spontaneum liberalitatis arljilrium.
'at. i5. Kal. Jan. Conslant. Valentiniako VII. et
-ViENO CojNss. 45o.
T I T. XL.
DE (11) OFFICIO RECTORIS PROVINCIyE.
De caiisa falsi , et cle proprietate.
I. Inip. Alexand. A. Juliano.
POtest de falso (12) causam cognoscens PnTses provin-
cia?, incidenlem (i3) proprietatis quaeslionem dirime-
e. Dat. 6. Kal. April. Maximo a. el Ukbano Coinss. 225.
De potenlioruin insolenlia.
2. Imp. CoNsTAJNxm. A. ad Maximianum Praisid.
proviuc. (i4)'
JRssides ptovinciarum oportel , si quis potentiorum ex-
tilerit insolenlior , et ipsi vindicare non (i5) pos-
sunt , aut examinare , aut pronunciare nequeunl j de ejus
nomine ad nos , aut certe ad Pisetorianae Pra^feclursc scien-
tiam referre ; quo providcatur , qualiter publicse discipli-
nae , et laesis tenuioribus consulatur. Dal. 5. Kal. Maji ,
ProBIANO et JULIAKO CoNss. 822.
De acclarnationibus , et ciccusationibus judicwn.
3. Idera A. ad provincia.les.
Ustissimos ot vigilantissimos Judices publicis acclama-
tionibus collaudandi damus omnibiis poleslatem , ut
honoris cis auctiores proferamus processus (16): et e con-
frario injuslos , et maleficos querelaruni vocibus accusan-
di , ut ccnsuia: nostrae vigor eos absumat. Nam si vera;
voces sint , nec ad libidinem per cLenlelas effusse , dili-
genter investigabimus ; Pra;fectis pra?lorio , et Comitibus ,
c{ui per provincias constituti sunt , provincialium nostro-
rum voces ad noslram scientiam relerentibus. Dat. Kalend.
Novemb. Constantinop. Basso et Aelavio Conss. 33 1.
De officialibus prccfectoruni.
4. Idem A. ad Periclem Praesidem.
1N ofEciales Praefectorum cursum (17) publicum lanian-
tes , vel prava contra utilitatem publicam molienles ,
vindicandi libi dedimus poiestatem : ita ut Prsefectos de
eovum culpa facias cerliores. Uat. 10. Kal. Noverab. Ni-
copuU , CoNSTAjixio et Albiwo Coivss. 335.
De majoribus et minoribus juclicibus.
5. Impp. Valen. et Valens AA. ad Apronianum
Pra^f. urbi.
POtioris gradns judicibus ab inferioribus competens re-
verenlia (18) tribuatur. Sed ubi publica tractalur
ulilitas , elsi (19) minor Judex veritatem investigaverit \
nulla majori irrogalur injuria. Sane qui insignia dignilatis
ad hoc exercet , ut indignis injuriis exislimet adficiendos
cos , qui officia cum polestate moderantur , non declinabit
nostraj indignalionis aculeos. Dat. 5. Kalend. Jun. Arin-
THEO el Mouesto Cojnss. 3-2.
(i) Drcrolornin iiiterpositio proprie pcrtinet ad Coiislanttiuaniiiu
nKlorcm ; dc cpio yidc qute dicain Infr. adde Cujac. 7. ol>s. 23.
{;>.) Ulpian. I. §. 7.
(3) Patciitc.
(1). 3. C. Iheod.
(,')) /. li-cs ntiitummndo , 1.3. snpr. de episc. aud. paris lcgis 1.
nft: de pratnr. Fiaviaii.s , Constantinianiis l. ult. infr. dc prced.
niu. triuni|.lKilis , /. 5. /. i3. /. •'.5. C. Th. de Prcxtor. l. 6.
iitcrduin habuit qnalnoi' , infcrdnin qiiiiique , interdiun octo ,
Jonstanliiiiainiin, Conslanliaiunn , Tlicodosium . Aicadium , Trimn-
>lialcin , Aiiguslalcin , Romauuni , Lanrcatuin. /. -iS. C. Th. h. t.
i\ anliqua Konia priniis tcinporibus tucrunt octodccim , /. 2. ^- '34-
/. de o/ii,'. juris. addc quje scripsi ad Theopli. ^. 29. Imt. de kg.
((>) Conslanliiiopolitana scil.
(7) Oliin pr.Ttoiis dcsignatio , cl nominafio ScnatonbMs crat con-
xssa,/. ,3. 2G. 27. C.Th. h. t. scd haiic lcsem a!)ro"avit Leo,
Nu^cil. 47. = n .
(B) ENtranei ad dignifotcs non sunt promoveiidi. vide tamen qnce
licam infr. iit nulli patrice siioe.
(9) /. 2. infr. dc prcctorib. Olim pra^torcs codrebanlur ad cerlos
mnptiis facicndos , vd in urliis fahricas , vct in populi volupfalcin.
• ^- !>• ^^' S- commodati. Plutarchus in Bruto ; adde Lipsiuni
»/>. de filad. cap. g.
C'o) Ad hoc olini cliam coacti quaestores. Laiuprid. ;>/ Alex.Se-
\>ero , Qii.Testores candidatos ex sna pecnnia jussif munera populo
darc. Vid. lapsium il. l. fol. 35.
(11) Lih, I. C. Th. G. Z.i. D. 18. adde Jffovell. 24. 20. 2y.
104. III- Riclorcs unius provincire craut , vel pr.-e^idcs , vel cor-
rectorcs , vel cousidares , eiant sub cuia conim , quihus plurcs pio-
vinciae d<inaiidal)antiir , ut Proconsiilis , Comifis Oricnfis, Praefecfi
Augusfalis. Ordiiiarii <.'t jiublici jiidices cfiam appcUantur , ct a
Graecis ifx^x^fio' ■, Noucll. 20. c. 3. et 112. cap. 3. in pr. vcrs.
julcmus. et frafres interdum ab Iinpcratoribus in suhscriplionihus
consfilulionum ad cos dircctarnm. vid. Ciijac. hic.
(k<) Puta instrumenlo.
(i3) /. T. infr. de ordine jud. i.iQ. infr. ad Leg. Jul. de adult.
alias reponendiiin.
(i4) Malim PrcBf. Prat.
(iS) l'ia;sidis provinciaj vires interdum seditiosis noii .<;nnt pa-
rcs , cxeinplum vide apud Ammian. /. 6. Brachium , ut ita loqua-
mnr , Pia.>fcrti Pra^Unio pra?scs : Prcefectus Praeforio Principis invo-
caf. addo /. (jui reititucre. 68. ff'. de rei vindic.
(16) Prodcuntii)us rccloribus provinciarum licuit acclainare.
(17) \ id. infr. de cursu publico.
(18) \'ide /. ">.. 3. //)//•. dc off. dis^crs. judic.
(ly) Majoribiis judicihus ollicio suo non fiingentibus miaores
partibus eoruin possunt sc imraiscere.
■ ;G
L I B E R P II I M U S
Ue hyemaiione.
C. Imppp. Valewt. Grat, et Theod. AAA.
cy
negio P. P.
Clvitas Phodiorum (i) injuriam suam non tam decen-
ter, quam sero conquesta est : Unde inviolabili ob-
servalione sancimus , ut , quoniam tempore hyemis (2)
navigalio sa^pe periculosa est , [ et ] semper incerta : ia
illis (juinque (3) _ urbibus , qua? (4) poliores esse caete-
ris asseruntur , vicissim hyemanduut sibi Judices recogno-
scant. Quod si cuiquam tale exis(at ingenium , ut pr«-
cepla noslra contemuat , quinquaginta ab eo argenti li-
hrse , centum ab ejus Officio , si aliter factum fuerit , fl-
sci nostri juribus inferantur.
De co , qui ex ventunn delegationis titulis profligcmt.
7. Imppp. Valepjt. Theod. et Arcad. AAA.
Cjnegio P. P.
QVi ordinariam (5) gesserit dignitatem , qulcquid ex
venturaj delegationis titulis profljgaverit : cum dispen-
clio pudoris atque fortunae de propriis facultaribus intra
provinciam posilus inferre debebit. Dat. 7. Ralend. Jun.
Constantinopoli , Hojnorio nobiliss. puero et Evodio
CoiNss. 386.
De intercessore sive execufore trihuendo , vel non.
8. lidem AAA. Cjnegio P. P.
TVIE quis Judicum in provincia sua Pra^fectianum (6) ,
i-^ vel Palatinum , vel mililem , vel ex his etiam omni-
Jbus , qui antea in hujusmodi officiis fuerint commorati ,
intercessorem (7) , id est , executorem cujusquam litiga-
toris petitione in quolibet seu privato , seu publico nego-
tio putet csse tribuendum : Nam peccantem contra consul-
ta ccelestia cum officio suo non solum detrimentum fama;,
sed etiam patrimoniorum damna comitentur. Dat. Non.
Aug. Constant. Honorio N. P. et EvoDio Coss. 386.
Ve Augustiss. urbe in jussu Principis non adeunda.
9. lidem AAA. Polemio P. P. Illjrici.
kj Ullus provinciae moderator augustissimam Urbem (8)
^ sine jussione nostra adire audeat. Nam si patuerit
(i) Rhodiorum , ffal. Is error natus est es Grseca littera P.
accepta pro Latina R. ut in illo Liiciiii vcrsu apud Tereiitianum
Maurum. Apes apes Graeci ut faciunt : Martialis 9. epigr. 12. lo-
quens de Grsecis , et quos «pj^ aps(; dccet sonarc. Vide Cujac. 16.
obs. 6. ^iniiVi evroYc^ Jrione ^vo Apione\egiXm- in Novell. 78. in fin.
(j.) T>e niense Januario ita praecepit Aratus , ^,' «{«Vii «n |U)(!)/
vip}KKijZ,OiQ 5-o£Xc;o-(T»(5 rifTTKiutVu ■nriKayei KiKp>i iiinoi' et Cicero ,
IIoc ccwe tfi PoiUe stiuleas commiHme mciise. Et Festus Avicnus ,
]\on tum mihi longa pliasellis /Ecjuora tententur , non tum freta
turhida ponti , Quis pctat.
(3) Cujacius dicto loco hoc refert ad quinque metropoles quin-
que provmciarum , quibus pr?eeral; Qumstor exercitus : ut sit seu-
sus , Quresfores exercitus uno anno hybcrnare iii Ilhodo , ibique
audire causas appellationum : alio in Cypro , et sic deinceps in
aliis , quod tameu aliter definitur Novella 41. adde Nd'. .5o.
(4) /. I. infr. ut cmnes judices , tam civiles , id est , quae sunt
pieuopolcs ; pDliores enim urbuim cuni dicit , metropoks osten-
dit , /. 4- 5- 9- Jf- de damno infect.
(5) Puta Prsesidis, consularis , correctoris.
quem conlra decreti noslri praocepta venisse , is congr
condc-rnnalione plectetur. Dat. 10. Kal. Jan. Mediolan,
post Consulatum Timasii et Promoti. 390.
Ui non palatini, sed judices exigani a provincialibm.
10. Impp. Arcad. et Honor. AA. Limenio Coraiti
sacrarum largitionum.
■jVrUIlum palalinis tibi obsecundantibus cura provincial
ll bus voliimus esse commercium : sed judices scire d.
hent , hoc sibi pra3cipue esse commissum , ut ipsi a pr(
vincialibus exigant , et consueta Jeposcant : palatinura v.
ro possessor non horreat , qui (9) non sibi , sed judic
bus alque officns praeceptus est imminere. Dat. 6. Ka
April. *
De potentum procuratoribus.
II. Imppp, [ Arcad. ] HoNOR. et Theod. AAA.
Theodoro P. P.
\TOderatores (10) provinciarum curam gerere juberaus
ITA ne quid potentum (n) procuratores perperam iniL
steque committant. Dat. 6. Kal. Decemb. Ravennce.^L.
SO et PlULlPPO CoNss. 4o8.
Dc apparitoribus.
1-2. Impp Ho?fOR. et Tiieod. AA. Monachio P. P.
i^\Mnes proviuciarum appahtores pro inveterala auctori
V./ tate juxta motum (12) judicis nudatos , verberibu
( si ita res tulerit ) subjacere pracipimus : ut et facil
executio rerum publicarum sit , et Officiorum insolenti
comprimatur , et Judicum severitati competens reddatu
auctontas^ Dat. 6. Kalend. Januar. Honor. ix. et Theod
V. AA. Cojsss. 412.
De cohortalibus.
i3. Imp. Leo A. Constantino P. P.
SI quis cohortalibus (i3) adhuc obsequiis obligatus , re '
gimen proviuoiae , vel cingulum cujuslibet railitiae di
gnitatisque quoquo modo meruerit : contra licitum usurpa
tis impetratisve careat : etiam si ultrouee a nostra libera
lilate jus regendaj provinciaa , vel militi^ , seu dignitati
cujuspiam stbi jactaverit delatum fuisse. Dat. 7. Idib. Au
gust. LEOKa A. IV. et Pkobiano Cojvss. 471.
(6) Prsefcctianus , Prxfccti Praetorio apparitor. vid. /. 2. l. 3
injr. de apparitoribus Prcefecti Prcetorio : adde /. unic. C. Tlieoa
Nc prsefechanus esactoris , vel curiosi vcl horreoium custodis fui'
gatur ofiicio , /. 12. tit. 10.
(7) Miles iutercessoris , id est , csecutoris munere fungi noi
potest, /. 5. mfr. de jurisdiction. omn. de intercessore disu a^
/. 7. Infr. qucE res pign.
(8) Sjrncps. Busil. tit. 6. cap. 80. Constantinopolim.
(9) Palatuius , domcsticus Principis . Conan. 4. c. i5. nnm. \
et male. Pertinet enim ad Comitem i-acrarum largilionum , vel le
rum privatarum , ut liic. Ejus paites erant urgere , instare , monc
re , ne quid advcrsus chartularios attentaretur. Cujac. ad l. 1. 3
inji: de canon. largition. tribut.
(10) /. ult. C. Th. h. t.
(11) Potentium. C. Tlieod. i. tit. 6. /. ult.
(12) Id est , indignationein. ut l. 14. infr. de tcstib. l. 20. jj
communi dividundo : vide Cujac. i3. obs. '29.
(i3) /. 12. /. i3. 14. infr. de coliortalibus princip.
CODICIS REPETIT/E PRiELECTIONIS.
77
Uhi reclores provindariim habitare debent.
i\. Idem A. eidem P. P.
NUlli judicum qui provincias legunf , in civitatibus , in
quibus sacra palalia , aut prseloria (j) sunt , liceat
jhis reliclis privalorum (2) sibi domos ad habitandum vc-
Ilati prjetoria vindicare : sed sacratissima modis omnibus
'inhabitare palalia , seu prsetoria [ coganlur ] ut hac ne-
cessilale compellanlur eorum reparationi providere. Dbi
autem et palatium est , ei praetorium ; palatium quidera
ihabitalioni prffisidis , prsetorium aulem vel suscipiendis (3)
conservandisque speciebus publicis horreorum vice , vel
alii necessariae rei depuletur. Quod si quis aliquando dis-
siraulare tenlaverit ; protiaus eura atque officium ejus
quinqnaginla librarum auri mullam ad reparandum sa-
crum , quod neglexerit , Palatium solvere sancimus. Dat.
6. Idib. Febr. Clemejntino et Probo Coss. *
T I T. XLI.
UT NULLI (4) PATRLE SU^E ADMINISTRATIO (5)
SINE (6) SPECIAH PERMISSU PRlNCinS
PERMITTATUR (^).
* Grceca conslitutio Anastasii (8) Imper. ut scribit Jac.
Cujcic. ad Paul. lib. 5. sent. tit. 12. qui tamen putat
esse const. ult. tit. De offic rectoris provincico ; at nos ali-
ter sentimus , moti et auctoritate librorum veterum , qui
novam Ruhricam minio scriptam post illum titul. descri~
ptam habent , et Grcrcorum interpreium consensu , qui ad
leg. ult. inf. do crim. sacrileg. hunc titul. numcrant ^i.
lib. 1 . Cod. In eadem est etiam nobiscum sententia prcB-
stantissimiis Ant. Jug. CcEterum crediderim , idem hac
constitutione fuisse cautum , (juod suprudicta ult. constit.
til. de crim. sacrileg. continetur.
T I T. XLII.
DE (9) QUADRIMENSTR.U1S (10) BREVIBUS (1 i).
"^ Grceca constilutio deest.
Ilunc titulum diserte ita scriptum in veteribus libris , et
a nemine adhuc recentiorem aniniadversum inlrepide resti-
tui , ut qui et hoc loco oppovtune sit insertus. Putat qui-
dem Jacobus Cujac. vir doctissimus ^ eum fuisse additwii
tit. De apochis lib. 10. quia et quadrimenslruorum bre-
vium l. I. illius tit. rnentio fit , sed idcirco non fuit ad-
ditus , (juia hic jam proprio fuerat loco collatus. Extat si"
niilis lit. lib. n. C. Theodosiani tit. 25. De quadri~
menst. brevih. et sub eo constit. singul. Tiieodosii j Arca-
dii , et Honorii AAA. Cont.
T I T. XLIII.
DE OFFICIO PRJEFECTI VIGILUM (12).
1. Impp. Theod. et Arcad, AA. Nepthidio
Praefecto urbis.
PRaefecti Vigilum hujus urbis nihil de capitalibus cau-
sis (i3) sua auctontale statuere debent: sed si quid
hujusmodi evenerit , Ctflmini tuae potestatjs referre: ul de
memoratis causis celsiore sententia judicetur.
T I T. XLIV.
DE OFFICIO PRiEFEGTI (i4) ANNON^E (i5).
GrcBca consfitutio sub hoc tit. miniato deesse nolatur in
manuscriptis. Hoc igitur pacto restitutis quinque titt. in hayc
primo lib. C. qui antea ckerant ( id est , tit. De c^c.
(1) Praetoria non sunt villae , ut putat Rhcnanus apud TerluU
lianum lil>. ad Scnpulum , scd doraus inagniflcae Prses.idum , Judj-
curaquc tausa in uibibus extrucfse , l. 33. in pr. Supr. de episcop.
l. 4- "i/}*. de op. pull. l. 3. infr. de melat. ct epidemet. i. ult.
Cod. Theodosian. de off. cmn. jud. Nouell. 24. in princ. Vopi-
scus in Aureliano , Foi um nominis sui in Ostiensi ad mare funda-
re ccepit , in quo postea praetoriura publicum constilutum. PrcE/o-
rium ctiam veleres aj^pellanmt partem villa; iatius a;dificatam , ct
patiifaniilias babilalioni relictam , /. 12. _^ de usu , /. 2. jff". de
iervit. rust. Vide /. 108-^ do uerb. signif.
(2) /. 3. in/r. de metut. ct epidemet.
(3) \ ido infr. de conditis iii publ. horr.
^4) .^i ^{"'5 provincialis a Principe peticrit administrationis of-
fioiuni in sua provincia , sacrilogii tenetur : nisi ultro Princcps eum
jnapistratum fcccrit. Synops. Basil. 2. irfpl dnria-tasr etc. adde
/. 14. supr. tit. prox. l. ult. injr. de crimine sucrileg. et il>i not.
(5) Etiam fiscalis cl adi.cssoiia. /. 10. infr. de adsessorib. et
domest. l. j. C. Th. h. t. l. 3. Infr. de divers. ojf. ct appur.
addc /. 5. Jf. de ojf. ndsess.
(6) /. 38. _^' ex fjuil). c«m*. w^yor. sic legimns Cassiodorum pa-
tiiae suoe Lucanix ct Brutioiiim correctorcni fuisse. Cassiodor. i. Var.
(7) Ne aut gratiosus , aiit caluniniosus apud suus csse vifieatur.
Paul. 5. scnt. 12. ^- ^- Idem constilutum fuerat a Pliilippo Pul-
chro anno i3o2. et Caroio V. an i366. Callorum regibus , adeo
ut ex corum Conslitutione , niulti pi'ivarcutur senalorio muneie ,
quod Parisienses cs^sont. Vid. Papon. 3. noiar. 8. cap. dcs provi-
siont d' (Jjice , fol. Go^- id taiuen liodic non observatur , videtur
autini niii /. 1-. J. i\. Jf. ud municljxtl.. qu.-c vult in dignilatibus
confirendis originarium procfcrri. CwUrtim cxlraneus dignitatis non
cst CA\yA\., l.iiti. supr.de ojfic pr&^t.Uoc ita e.-t , si modo omiiino e.\-
traneussit.- qnales uticjue nou sunt, qui tidem Principi siint subjecti.
TQni.lY.
(8) Ante Anastasium vetustissima lex reperitur Anlonini apwd
Xiphilinum , f4>ili'jx tv 74.' (S^m c6ev t«' upx'*'^^^ ii'» k^x*''-'*
(9) Adde /. unic. C. T/ie&d. de privil. domus Augustce lib. 10.
tit. 25.
(10) /. I. i>ers. Hoc ctiam. infr. de apochis puhlic. Yide l. 1.
supr. dc (JJ. com. sacrar. larg. l. pen. C. de canon. lurg. trilut.
Quadrimeubtrui dicuntur , quod quarto quoque mense conticiuntiir.
Tribus enim pensionibus anni. cujusque indictiones sohebantur. /.
ult. infr. de annonis et tribut. l. 1 5. /. i6. C. Tlicod. h. t.
Cassiodorus , ut trina illatione devotus possessor siiara compleat
functionem. Idem 12. yariar. Expensarum Gdelem notiliain ijiiatuor
mensibus comprehensam. Hi brcves a chartulariis conlicitbautnr ,
et ad oflicia Palalini , aut Proefecti Prcctorio transniiltebantur. vid.
Cujac. de apoc/iis.
(ii) Breves , brebia , ffpiSnt, brevicula. Zonar. m concil. Cur'
thug. Anna Ale.s.and. G. Juliauus epist. ad commun. Judaorum.
l. ult. infr. de conveniendis Jisci debitoribus , l. 1. infr. de apO'
chis publ, sunt chartulas breves.
(12) Lib.l.ff. ICI. yifi 7^, TpX/TUpffl» T*i J;)'u» HnOt VUKrtVapXUVi
iyoc. i3. irsfj ywjcTfra/jX» ?to< v^itTupoi i^f^i/. 5. Ecl. 5. Ideo
dicitur obscurus judex , arbiter silentiosus , inccndiariorum et fu-
ruin indagator. Elegantcr Cassicxlorus 7. vufiarum 7. de rrxrecfo
vigilum, Furta eum facere iu furibus, dum illos noctu ciicnmvenit.
(i3) Gravioribus scilicct et in liberos. vid. Novell. i3.
(i4) Praefectus annonae extra ordinem pro lempore et ncccssitale
cxigente constituebatur.
(i5) Praefectus annonse inter caetera per oflicinas pistorum discur-
rebat , pensumque et nuMdiliam pan'S exigebit. Cassiodorus 6.
variar. 18. Cognoscebat etiam criminaliter de his quae ad annonaoj
pertinebant. vide Cujac. in hunc tit.
a3
78
LIBER PRIMUS
Comilis sacri patrimon. til. De ojlc. Ficarii , qui in omni-
hus manuscripiis cxlat. tit. Ut nulli pafricc sucs admini-
slratio etc. tit. Dc r/uadrinicnsr. brevih. et tit. De ofjic.
prcpf. annon. ) pcrpuhhrc numerus tit. hujus lil. ver
oinnia concenic cum nuincro GrcKcoruni : quos duos nuine-
ros conciliare anxie studuit Anl. Aui^. ncc tamen pncsta-
re poluit. Cont.
T I T. XLV.
DE (1) OFFICIO CIVILIUM (2) JUDICUM.
Dc Jiouoralis litigaulilnis.
i. Imppp. Arcab. TiiEOD. ci llojvoK. AAA
Cuilio P. P.
HOnorali (3) qui litpin liabore noscunlur , his horis
[ vel lemporiLus (4) ] rjuibus causarum , vel me-
rita , vel fata (5) panduatur (G) , rcsideudi (7) cum
Judicibus non habeant facuhalem. Dat. 3. (8) Non. Febr.
nuvennie (9), Basso et Pjjilip. Coss. /joS.
De puhlicis fiinclionibus .
7.. Tmpp. HoNOR. et Tiieod. AA. Anthemio P. P.
SI f(uis pro publicis functionibus , qua) flagitantur , ali-
<}uo se dcfendcrc; tcntet munimine : adeat Judicem et
promat, qua; duxerit adserenda. Quem si Judex ( quod
non (10) arbitramur ) minus audire maluerit (11), ipse
quideni administrator triginta librarum auri , apparitor
vero ejus fpinquaginta feriatur dispendio.Dat.i3.Kal.Au-
gust. Constantinop. noNORio vni. et Theodosio m. AA.
Coss. 4^9.
T I T. XLVI.
DE OFFICIO MILITARIUM JUDICUM (12),
De ncgotiis privatorum.
1. Imppp. Valent. TiiEOD. et Arcad. AAA.
Magislris et Comitibus ulriusque (i3) militi».
■]V^'"quam (i4) omnino in (i5) negotiis privalorum (i6)
i T? *"'^'° militaris, vel executio Iribuatur. Dat Prid
Id. Febr Constantinop. Theod. A. lu. et Habundantio
i^OSS. JQj.
(0 Extat Cod. Thcod. i. tit. 7.
(2) Civilcs judiccs Dppommtur militaribus : de quihus infr tit
pj-ox. adde /. i, C. Th. h t ^
(3) /. i. C. Th. h. t.
(4) Nec cmm omnihns tcraporlbus judices adiri poterant p,,
Va"ns"'nn,h„°'" '';"."■, ^•- ^^" '" ^" ''^^ -^- conSu^.^t
cis 0 dl'nn?. ; ■ .^^^'''^^•"'^"'«""S' it^id. Ne quis dom.nn judi-
cis oianan postmendiauo tempore ex occasione secreti in"redi f-.
nul,ar„.^ afl..cte.. Il.jusmodi leges judiciarias .Au.ustus t.di quas
edicta Macrohn.s vocat i. Satum. 10. in iis intcr ca^lc a ca.Uun
v".;„"fni:stir' ^^T- ^'-"■■™.i"^'- ingrederetur. Idenro sc".
(5) Facta. viJe Cujac. iG. obs. 9.
r\ f"!''""»"'-- /. unic. C. Tlicod. h. t.
rreVaVi; n,^ <l"8e di^am ad /.3. ihid. Sedcndi quoque in alia S€-
'^''^^l^^ V^vic u£. ubi scnalores , vel clariss. ^
(9) Ron.ae Cod. Th. rectius.
Al^l:;! S^^r '9. ^"'^ ^"'"^^ "'^= ^' ^"» p.-umptio„e , v.
quod 1^)""/, "'''Vff ^"™i «''1'":"» f^<^ere aliter q„am deheret ,
qnod ei / ,,cmA6,/««. de pcxnis attcstatnr. Atquo i)a volur.ta
pnnc.pKs tal.s esse prfcsumitur , qualis esse dehet Baldus ad ilit
do aL-^d f';/'"'"-;' '^"'■- ^"''' '■"''•'"-■'"'• '^'^^'iYnd. Itemq.,an.
i », Tl o V"" ^■''^ ' l''-«=*"'nitur ab eo factum , q„i id focere
debehat Ba.toh.s ad l. nomina. infr. arhitr. tutei: luuTinl \
P Kcestrii T'!* '"''''■. ^"'■'"' '' "°" '1'P"''^'' ' "t"^'- -^^ ^'"'''^'"«'
piBeccssent . i. pi-.Ts„m,tur prx^cessisse , qm prfficcdcre dehuit. Fe-
\Zl/\ n ''■■ /"''^""■"''■^- f oolu. vers. ad i,„plet{on,>,n ext. de
^^^ciipt. Dcn.qne e„m q,..s accipit pec.miam expendendam in re
oecess«„a prsMMu.lur ... cam iHam expcndisse. Bartolus et alii ad
l.fn. infr. de jnsnor. et adt.fn. injr. ad SC. Macedonian. Mod.
De foro compelente.
2, Impp. HoNoR. et Tueod. AA. Monachio P. P-
Pia?cipimus , ne (17) quando curiales (;8) vel priva-
ta? conditionis homines ad inililare exhibeantur judj.
cium (ig) , vel contra sc agenlium acliones excipiant
vel liligare in eo coganiur. Inierminationem autein quin
quaginta librarum auri adversus Comitianuin (20) offi.
cium proponi decernimus , si quid conlra hoc aliquarid'
tentaverit. Dat. 6. Kal. Sept. Theod. A. vh. Palladu
Coss. 4 16.
De his , qui in virorum spectahilium ducum
officiis militafcmnt.
3. Impp. Theod. et Valeut. AA. Anatolio
magislro milititm.
NEmo de his qui in virorum speclabilium ducum of-
ficiis militaverit , scholai agentium in rebus quacuQ-
que subreptione post completam mililiam societur , nec
agendi vices viri clarissimi Principis accipiat facultatera.
Si quis autem adversus haec nostrae perennilatis decreta ve-
nire conetur : mihlia spoliatus , prosoripiiouis poena prc
parte bonorum tertia conslriiigalur. Dat. 5. Kalend. Fe-
biuarias , Constantinopoli , Maxiaio u> et Paterk
Coss. 44^-
De ducibus milituin.
4- lidenii AA. Nomo (21) magistro ofiiciorum.
DUces inilitum (22) et piffcipue , qi.ibns gentes (28) ,
quse maxime cavendag sunt , appropinquant , in ipsis
limilibus commorari , et mibtes ad j.ropriuin redigere nu-
merum imminentibus magisteriis poteslatibus , diutunjisqu€
eorum exercitationibus inhaerere prajcipimus. Castrorura
quineliam refectionis [ lustralionisque (2 4) ] curam ha-
beant. Quibus cura Principibus castrorum praepositis , pro
laborura vicissitudine , limilaneoruni milituin dtiodecimam
annonarura partem , distribuendam videlicet inter eos raa-
gisteriae (aS) potestalis arbitrio , deputamus. Dat. 2. Id.
Septeinb. Constardinop. Maximo u. el Paterio Co.^s. 443.
(13) I. C. Th. 8. Militares j.idices opponuulur civilibus , de
quihus dict.im est tit. superiore.
(i3) /. un. Cod. Theod. h. t. vidrU.r iiiteliigerc comites mili-
tum Onenfis : quorum unus in ^Egypto, aitcr per Isa.iiiam. /. 1.
Supr. de ojf. uicar. L 6. infr. de adscssorib. et domest. et tit.
prox. infr. ne rei milit. coinitib.
(.4) /. un. C. Th. h. t.
(if)) /. 2. infr. h. t. l. 8. supr. de nfjlc. rect. profinc. i.
Hannen. 4-
(i()) Vide pragmaticam Justiniani cap. i3. /. 2. infr. si a non
compoteiite judice.
(17) Id est , ne unquain oranino , /. unic. C. Th. h. t.
(18) Id est , adscripti curiis civitatum.
(.'9).W P' 1 forum , ut sit scusus : Paganum non cogi in foro
mihtari litigare. /. i. supr. h. t. I. \. supr. de off. magist. milit.
l. \i. iifr. de decnr. Noi-ell. i/p.
(2'>) Cnmitianum officium hic , id est , comitcs militum , de qui-
bus dixi in epigraphe /. 1. supr. h. t. ofliciales.
(ui) Nonio. yid. /. 4. supr. de off. m.igist. off.
(■'.2) Al. liinitum , ut in /. 2. j. 20. siipr. dc oQic. praf. prcBt.
Afric. pro limitis legitur militis.
(■23) Ut Sophonenaj, Balhiteuae , et alise : de quihus vid. /. ult.
supr. de offic. magist. milit.
(24) Qiiidam legnnt iustriarum ■ alii , luxuriarnm : Cujacins ve-
ro 3. obs. 24. clusnriarum. ex l. \. supr. de offic. magist. off-
cior. Goth. Lusoriaruin censct lege.idum Sahnasms , teste Grot.
Fhr. Spars. hic. S. L ^
(25) /. a. Infr. dc jiu-isd. l. ult. iiifr. uhi qius de curiali. I. 3.
tn pr. infr. ubi senatores i'e/ claviss. /. 20. Injr. de fide instrum.
l- 33. /. 38. infr. de appdlat. Goth. Adde /. 2. 5. 17. et f. 24.
Siipr. de offic. prcej". proet. Afic. l. 19. infr. de agricol. et cen-
su. l. I-. 18. infr. de ic militari. et l. bj. ff. de" i>,'ib. signif.
S. L. Magisterium militarc , /. 25. infr. de procuralorib. Suid,
M^ytfspixv dpxij-
CODICIS REPETITtE PRiELECTIONIS.
T I T. XLVII.
NE REI MILITARIS COMITIBUS (i) VEL TPJ-
BUNIS LAVACRA PR^SXEMUR.
I. Imppp. Arcad. IIonor. et Theod. AAA.
Anlheaiio P. P.
OMnem inquietudinem a curiis et civilatibus praecipi-
mus prohiberi , nec uUa priyata ab his succendi bal-
nea ad Tribuaorum , vel ducum , aliorumve (2) milita-
rium comitum usus : nec adajrationem aliquam pro hac
causa profligari. Iliustribus enim tantummodo vins comi-
tibus ac magisiris mihtum ( si lamen id voluerint ) hoc
ministeriura indulgemus : dupli pcena violalonbus hujus
sanctionis imminente. Dat. 5. Kal. Decembr, Arcadio A.
VI. et Probo Coss. 406-
T I T. XLVIII.
DE OFFIGIO DIVERSORUM (3) JUDICUM.
De mulieribus.
I. Imp. CojssT. A. ad Domitium Celsum Vicarium.
TVTEmo (4) judex [ aliquem ] ofBcialem ad eam do-
i\ mum , m qua materfarailias (5) degit (6) , cum
aliquo pra^cepto exislimet esse mittendum , ul eandcm in
publicum protrahat : cum certum sit debita ejus , quse in-
tra domum considerato sexu semet conlineat , domus ejus
vel cujuscunque rei habita distractione , publicis (7) ne-
cessilatibus posse servari. Quod si quis in publicum ma-
tremfamilias posthac crediderit protrahendam , inter maxi-
mos reos citra ullam indulgentiam capitali poena plecte-
tur. Dat. 4. Id. August. Sabino et Ruffino Coss. 3 16.
In AuTHEWT. ut nulli jud. §. necessarium. col. 9. tit. 17.
se vel per procuratorem suum '. vel iiiitlat unuin vcl alte-
rum , quatenus ncgotium lcgitinie excquanlur. Si cordra
faclum fuerit , majorcs judices viginti libris auri , niino-
res decem punianlur. Obedienles autem eis cingulo spolia-
buntur , et pcenis subjaccbuiit corporalibus , ct in exdium
dainnabuntur.
s
al. 9. seu Novell. i34. cap. 9.
Ed hodie novo jure pro fiscalihus vcl privatis dcbitis
nulla mulier debet includi: sed ad judicem veniei per
De honore viris celsioribus defcrcndo.
1. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
ad Principium P. V.
Slnguli quique judices scianl , cclsioribus viris , el his
quorum nonnunquam judicio provehuntur , lionorifi-
centiam (8) debitam esse pr«siandam , nec in proscriptio-
nibus suis (9) fratres audeant nominare : apparitione mul-
tanda , cujus haec est cura. Dat. Id. Feb. Richomere et
Clearcho Coss. 384.
3. lidem AAA. Constanlino (10) P. P. Galliarum.
SCiant principes , et cornicularii (i 1) et primates (12) of-
ficiorum , et judices etiam , ternas libras auri a suis
facultalibus eruendas , si honoralis (i3) viris (quibus etiam
consistorium (i4) nostrum ingrediendi facultas prsebetur )
secretarii judicum non paluerit ingressus , aut reveren-
tia (i5) non fuerit in salutatione delata, aut sedendi cum
judice societas denegata. Dat. 5. Id. Novemb. Tyberia~
de (16) , TiMASio et Proiioto Coss. 889.
T I T. xlix.
UT (17) OMNES JUDICES TAM CIVILES QUAM
MILITARES POST ADMINISTRATIONEM (l8) DEPOSITAM
QUINQUAGINTA DIES IN ClVlTATiBUS (19) YEL
CERTIS LOCIS (20) PERMANEANT.
1. Imp. Zeno A. Sebastiano P. P.
TVfErao ex viris clarissimis Praesidibus provinciarum , vel
1 1 Consularibus , aut Correctoribus , vel qui admini-
stratiouis majoris infulas (21) meruerint (22), id est, Vi-
(1) Dixi ad epigraphen lcgis i. siipr. tit. de ojffic milit. jud.
(9.) AUoruinvccoinitum etc. /. 2. C. Thcod. h. t. vid. Cujac. hic.
(3) Id cst , ct civilium et militarium omnium , 1. C. Theod. 9.
(4) /. I. C. Throd. h. t.
(5) Vide acl hunc locum Socinnm rcg. 269. Marcs carcerem
|iatiunlui'. Mulicrcs invit.-B ah apparitorc domo ahdlrahi , ct iu pu-
Llicum cduci non possnnt. In causa criminaU fidejussorihus com-
mittiuitur , vcl jmaloria: c.intioni : vcl si grave crimen intcntetur,
custodiJE nuilicrum. vid. iVoi'c//. i.^^- cap. 9. et ibi Cujac. Ad
liiEC , c sua patria non trahcndne iii .sacrum comitatum. vid. /. un.
infr. qitando Imperator. iioc liodic dcsnclum.
(6) Ad plenum luijns lcgis ct scqucntis Anlhenticae intcllectnm ,
liroitationem , ct declarationcm vidc Jasoncm ud l. ad cgr-egias.
num. ^. ff. de jiirejiir. ct ad l. pleriqiie. ff. de in jus vocand.
Hippolyt. siugul. 248. ct ••>1Q. Philipp. Franc. ad c. muliercs. de
Jud. lil). G. Socinum in Rcg. 229. 1. fuilent. Dccium in rcg.fiB-
mincB. n. "j'}-- ff- de reg. jur. Alcxand. in upost. ad Dartolum. ad
A:uh. matri ct <n'ice. infr. quando mulier tulor. (ffic.fung- pot. Mod.
(7) Quid si fisco dchcat. vide Authenticam proximam infr.
(8) /.3. infr. h. t. l. 5. Supv. de offic. rector. proi>inc.
(9) Snpcrscriiitionihus.
(10) Constantiano /;( Cod. TJtcodns l. 8. de inftrm. h. q. sub
tyr. ct 4- da lcgit. hered. At Constantio in l. 5. dc proxiinis,
«ndc dct.umpta.
(11) Grcecis \iTi%ffTrti;v!,l ^ Synops. Busil. 6. tit. i. c u5. ofiicia-
les qui adsunt cornihus secretarii , yide /. 2. infr. de prox. sacr.
scrinior.
(12) O/ 7*15 td^iux; irpu7Bi , Syriops. Basil. ibid.
(i3) Hi u%tu^a.TiKoi , Synops. Busil. ibid.
(i4) Honoiati consistorium Princij)is ingrcdinntur.Porro coasislo-
rium ad truvlipiov Principis rcfertur , ah co aiitem dicuntur CoUbi-
storiani , /. J . itfr. de comitibus consistor. Consistoriani , iii esl ,
comites consislorli.
(i5) Vid. /. 2. supr. h. t.
(16) Trii'cris , ut C. Theod.
(17) Idem legc Julia repetundarum cautmn esse refcrt Cicero.
(18) ETctotv K%Tct^oinoinv ^w^jv , postquam cingulum dcposue-
rint , Synops. Basil. 6. tit. i. cx tit. 3. adde Nov. 8. cayu. 9.
(19) Ev 7« iirx?)cia., Syn. BasiL ihid. id cst , in prjvincia. ^
(20) E^ rZ ^ijuctr! 1 Eustalhius lib. de teniponbiis c. -rspi fJiJivut'
f% 5' «*" ° «/'X'"' ^^^- Provinciara igitur ^i/x^x, vocat : ct ita Zo-
navas in Heraclio , i.j tZ» d-(u«'Tuv , id cst , cx Provinciis. Theo-
dor. Hcrmopolites 6. c. 1. eii zii iTra.px'*^ ^yv'* d^ iix. d-iaomx ,
et alio loco , i-.KXioloa-txv lx.^i iu toT? S-fux^n^indc apud Harme-
nopnlnm i. tit. 4- ^ ^ ixx-: ik'^ 1 x-fjnxi >^ ■^iixa.T.Kol ap-^o^Te , ^erti
dicique dcbucrunt judices provinciales , non jicdanci , aut dciegati-
vid. Cujac. c 88. de picescr.
(21) Insulas , 7/«»/. ct male : Infulas wercrj est houorem adipisci.
(22) Mereri hic , «t ct veterihns non cst lahore vel opi-ra vcl
lucrito aUquircre , sed aliquid adcptuin esse et ohtiauissc simplititcr.
;8o
n speciabiles (i) Proconsules , aut Prffifeclus Aucustalis,
aut (.onies Oneutis , aut cujuslibet Iractus Vicarius aut
(juicunque Dux , vel Coraes cujuslibet (2) mililis ' vel
aiviuarum (3) Comes domorum , postquaui sibi succcssum
iucnt , audeal excedere de locis , quos rexisse noscifur
aniequam qumquaginia dicrura conslitulus numerus finial
tur : bed per id tempus Pra^sides quidem , et Consulares
nec noii Correctores (4) in metropoli : Speclabiles vero
judices lam civiles quam milttares in civitalibns admini-
stratae dioeceseos iJlustrioribus (5) , publice , non dorai
vel intra sacrosanclos ((]) lorminos , vel reeiones aut
polenles domos lalitautes , sed in celeberrimis locis' ante
ommum , quos nuper gubernaverant , ora verseutur • ut
pateat omnibus facultas libera super furtis , aut crimini-
bm quenmon.am commovendi : ita ut ab omni defensus
S"^ ' Provisione post eum adminislrantis , ac periculo
OHjcn , nec rainus curialium , et defensoris civitatis , iu-
raloriae lantum cautioni commissus , postquam fuerit in
quer.moniam devocatus , pulsare volentibus ( ut dictum est ^
pro legum ratione respondeat. Nec ullam ante pra>finitum
tempus de provincia discedendi excusationem ei tribuat vel
divma^ (7) vocis copia , vel codicilli alterius administra-
lionis obiati , vel prfcceptum Amplissim^ tu^e Sedis , ut
alterms provinaae moderatoris vices obtineat , aut pr!ece-
ptum praefatae , vel altcrius civilis vel miliiaris cuiuscun-
que potestatis , ut quandocunque sollicitudiaem publicam
gerai, aut exhibeatur , vel deducatur , aut postremo cu-
juslibet ams asiuiia , cujuscunqne occasionis excogitata cal-
l.d,fas escludatur : m modis omnibus , qus pro univer-
sarum provinc.arum salute sancimus , sortiantur effectum
yuod si quis temeritate punienda saluberrimam leeem
circumscnbendam vel violandara crediderit , licet et fna-
jestatis reus non immerito judicetur , attaraen quinquaein-
ta librarum auri multam puldicis calculis inferre cogetur •
bim.h poena plectendo [ eo , ] qui post eum admim-stral
iione suscepta mimme eum curaverit honeste retinendum,
^"J^ ^"Fi'/^)"s fuga protinus rcferendum.
^.1. Adminisirationem autem deponere non volumus
«erve'r?.^-'"'v'"''^^(^)^""^^^^^^^ ^^ provinci^ fines
pe vencri : licet htcris ad eura , seu prograraraate , vel
Edicto ad Officium , et provinciales usus fuerit. '
V 2. Jpsc autem , qui prjcspntera fugiens (q) non ob-
eivavent legem , ubicunque'reper.us fuedt , & in hac
lioieni,ss.ma civuate , ad provinciara sine ullo penitus ob-
LIBER PRIMUS
staculo, prsceptione tm Culminis , cura etiam virl daris
simi Rectoris provmciae , in qua reptrtus fuerit , deduce"
tur, pcr scx (loj mensium curricula i\M<m moraturus
quatenus interea minime possint crimina vel furia ctkri"
Oflicium etiam , qucd eum , debito tamcn honore serva
lo , non proliibueril contra lcgis lenorem discedere tri
ginta hbrarum auri dispendio feriatur. '
5. 3. Quod si intra quinquaginla dierum nuraeruni
uer.t forte pulsatus , et preefato tempore clapso uerdum
hn.ta lis fuer.t , civilitcr quidem super furtorura sceleri-
J)us pulsatus , dalo procuratore insiructo , post quinaua-
gmta d.es proliuus liabeat licentiam disccdendi • aocusa-
t.one vero super criminibus facta , per inscriptionum la-
qucos irret.tus , usque ad tcrrainum causK ibidem neccsa-
rio perdurabit.
§._ 4. Sciant autera universi Judices , apud mios vel ad-
mmislrat.onis j.ire , vel ex prajcepto an.plissima; tuae Se-
cJis , hujusmodi controversiae civihter vel crirainahter ven-
tilantur , mtra viginti dierura spatiura deberc se prsfata
iitigia , postquam orta fuerint , lerminare : Nara si suner-
sedermt, ipsos quidem dccem (n) librarum auri conde-
mnat.onem sub.re censemus : accusatione.n vero seu civi-
le.n mtentionem semel in judiciura deductam prafato rao-
do Ieg.time terminari. Dat. 5. Id. Octob. Constantinop,
ZI.NONE A. n. Cos. 479. '^ •
In AuTiiENT ut judices" sine quoquo suff. §. necessitatem ,
coll. 2. lit. 2. seu Novell. 8. cap. 9.
r^/ vero , anteqiiam compleantur quinquaointa dici . fu-
FT'' ^^P^"-^^^ ' detinealur a provincialibus , et omne
quod datum fuit ea occasione , furli actione exisatur • prce-
sente tamen Uco amabili Episcopo , et causam ex non
scnpto sxaminante.
T I T. L.
DE OFFICIO EJUS QUI VICEM (.2) ALICUJUS
JUUICIS VEL PH.^SID.S OBTINET (l3).
De causis ad Rempuhlicam spectantihus .
1 1. Irap. GoBDiANus A. Domitio P. P.
N causa , qua? spcetat ad ulihtatem Reipublicse , eum
qui vice Praesidis provinciara administrat , potuisse co-
gnosccre , in dubium non venit. Sane si in aliquo captmn
(1) Speclnbilcs qui sint ohscrva.
(2) Ciijnslibcl limitis.
r\ n"-»'^ divinaruni doiTioruni.
Sn >:'".,"* rais rrovinciarum demandata. /. 10. ^ de off" vr,vs
(n^ 1)\^\T '''^^''-J- 4- C. Th.de officiorecto^-ism-ovincicB
(7) iJ.v.na, levocaloiia , vcl codicillis flterius administral onls
P.S . aurn,;^? "* .f^git/^--^^' «ed rcus: sensus est autem , „t
m.aSi;^?n tn;'pist.alu contra pra3ccpta Icjjum antc die.-qmn-
quaguila prov.r.ca cxc^ssent , rcducatur , ct in m-ovincia rem.incat
p<«t scx luenscs p.-ovincialinm actiones excepturuJ. '^^'"'''"«'t
iii) Libmnun deccm auri poena.
oua' vl/"'L'"p'r' '"' '■^'"''^'° '^^ vicereglbus nostri temjwis ; de
qiu «.llonum /. I. mpputat. c. 13. Mod.
(•-) A.ccm p.-^sidi.s obfinct quis ? qui vicem pr^sidis obtiuct .
ad temp.is scil. idque jussu Principis tcI prsfcct. maelorio. /. 2.
1«;/-. Ii. t. judice vel pi-ffiside dcfuncto: vcl quia ad tciupus ci pro-
vincia commissa est. Hoc munerc nonrmnquam fungebantur proea-
ratores C^sar.s, / ,. i,fr. de pedan. jud.c. /. 3. infr. ubi caus<B
Jiscales , /. 2. infr. de pcBu. Sic Pontins Pilatus procurator Cssa-
ns cral, ni Syria vice prsesidis. Cujac. hic , et 19. obs. 10. quod
a Itojerto non probatur , .. animad. 21. in fin. piobatur vctx) ah
Antonio Mercatore, 1. JSotar. ai. Cujac. ad iVV. 8. pulat derc
gat.mi hn.c t.tul. vct.to piKside To:r»r,ma; , seu vicarios in civi-
tatihtis ( se absente ) co.istitucre : utpote eo munere ad defensorem
civitatis translato. Pancis sic sentio. Eum dc quo liic agilur , vi-
oem judicis vel pra-sidis obtinuisse , m hic : vicc prssidis piovincia;
ad.mnisuasse. /. i. infr. h. «. locum rcctoris provinciaiura tuitum ,
ju.^su Prmcipis vcl ipsius praesidis. /. 2. ijfr. /,. t. Unde constat ,
hnic vicar.o , defuncto tantum pr.xside , locum nnii fuisse /. i.
nijr. h. t. ^oTToj^p^od , Noi'. 8. c. 4. Videtur auleni hic fuisse
locorum tantum quorundam , non intcgrae provincire dcfcnsor , ut
res co redeat : a Pra>sidibus mandari potuisse integrce provincife
administrationem , sel et jurisdictionem , non tanun ab eo potuis-
se ccrtis locis ac civitatibus defensores dnri , l. 1. JT. de tiitor. da-
tis. Caelerum vicem pr.-^sidis obtiuens , hic est diversus a vicario ,
Ue quo siifn: tit. 38. et legato , eor« cui raandata est a pfsgside
jurisdictio, '
CODICIS REPETITJ: PR^LECTI0]N'IS.
i8i
t ius HeipuLlicac : juxta scila divorum Principum , de- De subscripliombus .
nsores Reipublicse si modo adesse fiduciam negotio pu- 2. Imp. Constajjtinus A. ad Bassum P. V.
,nt reslitutiouis auxilium possunt flagitare. Dat. 3. Non. "pRgesides non (16) per adsessores , sed per se (17) sub
ovem
b. Sauino u. el Veinusto Coss. 241.
AA.
T)e Jurisdictionc.
0.. Mandala Impp. Theod. et Vale t. AA. missa
Antiocho , cjcltriscjue . P. P. per referendarium (i) :
qua; sic babenl.
■^Ueeerente magnificentia veslra , docta imperialis aeter-
^ nilas , debere eos qui (2) pra^ceptione principali (3)
?u veslra) Sedis amplisMuiai lueri locum ll.ectorum pro-
iiiciarum noscimlur , aucloritalem habere tutorcs (4) seu
uratores pctcnlibiis dare , decretum eliam inlerponere (5)
d alienandas niinorum simihuinque eis personarum seu
:urialium (G) facultates , et emancipaliones quoque lo'
IJ scribant libellis. Quod si quii adsessori subacriplionem
inconsullis riobis permiseril: mox adsessor , qui subscripsit ,
exilio puni;iUir ; Pi.Tsidis vcro iiomen ad nos referri ju-
bemus , ut in uum scverius vindicetur. Dat. i5. Kal. Se-
plemb. CoHSTAiJTiNO A. vni. ct Constantino C. iv
Co.ss. 329.
TJt consiliarii , ct canccUarii el dorneslici post deposilarn
udniinislralioneni fjuinquaginla dies
in provincia resideant.
3. Impp. Akcad. tt IloNOK. AA. iMessalae P. P.
C^Onsiliarios judicum , et Cancellarios , et eos qui do-
> mesticorum (iB) fungunlur officio, post deposilam ad-
ministrationem quinquaginta (19) dies in provinciis reside-
re prsecipiraus. Pro confesso autem tenebitur, qui accusa-
,ibus (7) celebrare , et omnia , quae ad jurisdictioncm lus Imjusmodi personam sublraxerit : Eaque in quadruplum
lectoris provincia; pertinent , aclitare , pra?cipere dignala restitui (20) jubemus , qufe docebuntur ablata: ut duplum
8t pro disposilioue veslra; Celsiludinis pra;fatas hujusmodi spoliatus accipiat , et (21) duplum nosler fiscus adcjuirat.
ollicitudines ptragcndi liabere licentiam. Dat. Prid. Id. Dat. 6. Kalend. Jau. Mediolani.^ Tiieodosio et Rumori-
" ' Dio Coss. 4^3.
De doniestico judicis a pullicis actihus arcendo.
4. lidem et Tiieod. AAA. ad Csecilianum Vicarium.
DOmesticus (22) Judicis a publicis actibus arcealur. Quod
si neccssitatibus publicis sese conviclus fuerit miscuis-
se ; statim eum ad majoris poteslatis examen deduci opor-
tet , ut competens in eum vindicta promatur. Dat. 6. Idib.
April. HoNoR. A. VI. et Aristeneto Coss. ^o^.
De minisleriis non iterandis.
5. Impp. HoNOR. et Tiieod. AA. Seleuco P. P.
NEmo iu provinciis , qui semel domestici vel cancella-
rii (23) ministerium gcsserit, ad (24) eandem observa-
tionem aliqua ambitione iterum remeare concedatur. Dat.
3. Id. Decembr. Ravcn. AA. x. et vi. Coss. 4i5.
6. lidem AA. Vitaliano Duci Libjae.
NEmo de Domesticis (26) Ducum vel Comitum[milita-
rium , officiis eorum connumeratus , post compJetum
sui lemporis actum ad (26) eandem rursum sollicitudinem
audeat adspirare 5 decem librarum auri condemnatione pro-
posita , si quis hanc violare voluerit sanctionem , eadera
3ct. Constantinop. Hiekio et Aruaburio Coss. 4^7-
T I T. LI.
DE (8) ADSESSORIBUS (9) , [ ET ] DOMESTI-
CIS , ET CANCELLAUIIS (lo) JUDICtJM (>!)•
Ut consiliorum participes spe prcBmiorum provocentur ,
non metu cogantur.
1. Impp. Diocletianus et Maximianus
AA. Paulino.
STudiorum (12) labor merelur , ut hi , qui in publicis
adminislrationibus conslituti sociari sibi consiliorum (i3)
participcs cupiunt , spe pra;niiorum (i4) atque honorifi-
cenlia sua provoccnt eos , quorum prudentiam sibi pu-
tant esse necessariam , non metu terribili , et necessitate
incoiigrua liberlali. Dat. Prid. Idib. Jul. TlBeRio et Ma-
xiMO (i5) Coss. 291.
(i) Roforenclarius rst , qiii rccitat Principi snppliciim desitleria ,
ei mandata Principis jiulicibus insinuat. Isovell. 10. in princ. Nn-
pell. II 3. iii j;rinc. Novcll. ii\. cap. 4- iri pr. Procop. dc bello
Persico : Anunian. ^. c. 4'- Forinulam Kcferendarioruin vidc apud
Ciis.si()doriiin , 6. J^ariar. 17.
(9.) Yiccn» judicis vcl pracsidis quis oblincbat , jussu Principis
vci praefecti pioplono. Goih. Yide ad banc legem Bellon. Suppu-
lat. lib. I. cap. -x. Ans.
(3) /. 1. stipr. clc inaiiJntis Princip. l. i. J. 4- (T- d'^ ^^§- ^*
(4) '• ^-JF- '/'■ tiitorib. datis.
(5) Imo , cani lacultatoin niaiidarc praescs potest , l. Q. iii Jin.
ff. de ojljic. ejiis , cui maiidata.
(6) Hinc ct cx. vcrlio , Dccrctitm supr. h. t. coHigunt , Nou
valere venditioncni prcpdioiuin ciirialiura , iiisi fiat causa probata
apud acta prnesitlis. vidc Cujac. ad l. i. iiifr. de prccd. curial.
potcrat eliani (icii apiid acta vjcarii , de quo hic agitur.
(7) Hinc colbi(iiut , Yicarios coiistifui , ut oa , qiiae legibiis spe-
cialitcr Pi-xsidilms dala snnt , excquantur : vid. Cujac. ad Noi'elL 8.
(8) L. i.ff. 12. ct 7. Eclog. I.
(9) Yidc /. 14. injr. h. t. adsessorc« ctiain vocantur i. C.
Thcod. II.
(10) Yid. l. 3. l. 8. infr. h. t.
(n) Oinniuin judicum \ l. 6. 11. 12. iiifr. h. t.
(i'i) Jurisprudcntia requiritur in adsessore , ut liic , et t. i.
inft: h. t. NovcU. 82. iii pr. vers. Non enim. At non in co , ai i
.lilsidetur : idcoquc adsessori impntatur iniprudentia , non magi-
stratui. 1. i- Jf- qnod quisque juris.
(i3) li suut jurisprudenles oiaxi^^T^ v^tLVOwt , 7. Echg. 1.
cap. 1. BoiiiToi- Macariiis Honiil. i5. consiliaiii , l. 3. 7. 11. 1».
i3. infr. h. t. adsensores. C. Theod. h. t. ubi quidani logunt ad-
sertores. Ul differant a judiciljns , vide /. 2. et i3. *;;/}•. h. t.
(14) Alcxander Scverus adscstorilius salaria instituil: sncicdiccns,
ad rempublicam csse promovendos , qm pcr se rempublicaiu gcrcie
possent , non pcr adsessorcs , Spartian. in Alexand. Sever.
(i5) Al. Tiberiano et Dione.
(16) Adse^sores non sunt judiccs : nec enim possunt libellis sub-
scribcrc. Noi'. 60. cap. 2.
(17) Non per adscssorcm. An cum adscssore potest 2 1. j3.
infr. h. t.
(18) Nota qui sint domcstici judicum. De domestico, adde /. 4-
5. 6. 8. J-nfr. h. t. adde /. i. infr. ad l. Jul. repel.
(19) /. un. supr. nt omnes judices.
(20) /.1. itifr. ad leg. Jul. repet. caEterum 7(,i^^ hicest : dixi
ad /. 3. C. Th. ad l. Jul. repet.
(21) Sensus est: Quadruphira hic dividitur iutcrGscum ctspoliatum.
(22) Yid. /. 3. supr. h. t.
' " /.8. iiifr. h. t.
l. 6. infr. h. t.
l. 3. supr. h. t.
Supr. h. t. /. un. Infr. ad l. Jul. de ainiitu.l. \. in
fui. infr. de castreii^ianis , l. l^- Jf ud mimicip. /. i^. in Jin.Jjf.
de munerib, et honor.
(23) Yid.
(34) Vid.
(2 5) Yid.
(26) /. 5.
l82
L I B E R P R I M U S
poena officio quoque ejns coercendo , si per ambilionem
vel avariliam ex his aliquid lejnerarie consenserit. Dat.
8. Kal. Novembr. IIojvorio A. xi. et Cojxstaktiivo ii.
Goss. 4 '7'
De pecuUo quasl castrensi.
;. Jidem AA. Euslachio P. P.
'lyElut (i) caslrense peculium filiifam. adsessores etiam
V posl palris obilum vindicenl , qui consiliis propriis
administralores juvare consueverunt , si quid licilis lione-
slisque lucris coadunare polucrint. Dal. Ka]. April. Con-
stanlinop. lloyoR. xiii. et Tiieod. x. AA. Coss. 422.
De eletlione ei accusatione doniesticoruni ^ vel cancellariorwn.
et de quceslioniims
8. lidem AA. Asclepiodoto P. P.
IVlUllus (2) judicum ad provinciam sibi commissam
1 ^ quemquam secum ducere audeat , cui domestici , vel
cancellarii (3) nomen imponat : nec profectum ad se un-
decumque suscipiat , ne famse nota cum bonorum publi-
catione pleclatur. Periculo enim Primalum Officii cancel-
larios sub fide gestorum ex eodem officio electos judicibus
applicari jubemus : ita ut post depositam administratio-
nera , nec miliiiam deserant, et provincialibus prjesentiam
sui exbibeant , quo volentibus sil accusandi eos lacullas.
Si enim idonea causa exegerit : ad delegenda judicis fla-
^itia , qua^slioni eos subdi oportet. Dat. Prid. Kal. Jul.
AscLEPiODOTo et Marijnuno Coss. 423.
De domeslicis exliibendis.
9. Impp. Theodos. et Valejnt. AA. ad Taurum (4).
SI post depositam administrationem judicum , prjesen^
tiam , vel exhibitionem domesticornm (5) , querimo-
iiia provincialium aut curialium , vel aliqua publica ne-
cessilas postulaverit : per eosdem administratores , quorum
domestici fuerunt , judicio legibusque tradantur. Dat. 5.
Kon. Jul. Constantinop. Theodosio A, xiv. et Maximo
Coss. 433.
De eo , qui ullra quatuor menses assedit
in sua provincia.
10. lidem AA. Florenlio P. P.
TN (6) consiliariis observari censemus , ut in eum , qui
X m sua provincia ultra (7) quatuor menses moderato-
nbus adsederit adversus leges antiquas , et divorum re-
tro (8) Principum scita , proscriptio bonorum et accu-
satio pubhci (9) criniinis immineat , nisi per coeleste ora-
culum , vel amplissimae tuce sedis pra?ceptionem sese de-
ferjdat. Dat. i3. Kalend. Februar. Theodos. xvn. et Fe-
STo Coss. 439.
De onerc indiclionis.
Nii. lidem AA. Zoilo P. P. Orienlis.
On miniis adsessoribus Majorum Magistratuum , quai
ipsis judicibus nostra^ benevolentioi liberalitas tribuer.
da est. Idfor|ue consiliarios virorum illustrium Prafectc
rum tam pratoriorum , quam huju^ inclytaj urbis : emi
nentissimorumque magi,trorum mililuin , nec non etian
vin illuslris Magislri officiorum , sive piffidiclo officio iari
luncti sunt, seu fungenlur m postermn , post depositun
etiam officium ab (10) omni indictionis onere seu civiliun
seu mihtanum judicum prorsus immunes es,c pr^cipimus
ut nec ab Amplissima qmdem Sede tui culminis eis uUa
moleatia super suscipiendo rjuolibet gravamiue penilus ia-
jungatur : qumquaginta librarum auri officio tui culmini
condemnatione multando , si quid adversus statuta Cle-
mentia: nostrs innovari concesserit. Dalum 5. Kalead.
Mart. Teodosio A. xvih, et Albino Conss. 444.
De iisdem consiliariis scepius adjun<'endis.
12. Impp. Valent. et Mart. AA. PalLadio P. P
j Iceat omnibus judicibus illustri prseditis potestate, con.
X-^ sihanos sibi eosdem secundo , ac tertio , et sspiu.
adjungere: qma qui semel (n) recte c»guitus est , non
debet ob hoc solum , quod jam probatus est , improbari.
Dat. \al. A. ***.
De jure dicendo.
i3. (12).
NUnquam (i3) sine (i^) judicibus consib"arii , eorum
nomma ponentes , jus dicant.
Ne quis eodem tempore ad^^ocatus et adsessor sit :
neve duorum magistratuum adsessor sit.
2. Sanctio.
14. Inip. JusTiNiANus A. Demostheni P. P.
NEmo (i5) ex his , qui advocati causarum constituti
sunt , vel fuerint etiam in hac Regia Urbe , in quo-
cunque judicio deputati , et in ahis omnibus provinciis
nostro subjectis imperio , audeat in uno (16) eodemque
lempore tam advocalione uti , quam consiliarii cujuscun-
que xMagistratus , quibus respub. gerenda commitiitur ,
curam arripere : cum satis abundeque sufficiat , vel per
advocationem causis perfectissime patrocinari , vel adsesso-
ris officio lungi : ne , cum ad utrumque festinat , neutrura
bene peragat (17): sed sive advocatus esse maluerit , hoc
cum debiia solertia implere p^t : vel , si adsessionem
elegent, in ea videlicet permaniHal ; Ita tamen , ut post
consiliani solliciludinem depositam , liceat ei ad munus
advocationis reverti.
ds milit. test. .^ ^ j
C^) /. 2. C. Th. h. t.
J^Kt' » ''J'' '^"'"'- ^- '• ^- '• ^- ^- ^"Z"- ^^"ff- prcef.prcet.
Afr. jyoi'ell. 16. c. i. CanctUaiil a seci-etis judicum dabant ope-
jam scnbendis et expediendis episfolis , jussionibus , edictis , rela-
tionibus , responsis , et sententiis in loco qnodam ut consistorio
proxiino , rclicuhs sive cancellis clauso , ut fit etiara hodie in Cu-
nis. Per eosclem fiebat ad judiccs admissio : dictos ait Agathiai
lib. I. f^ tZj KiyKKiSav. videnliir ctiam vccari viri epistoiares ,
'j. ^: 5- 2. irifr. de temp. et repar. appell. Ceelerum hoc erant ju-
uicibus, quod Principibus tribuni et notarii.
(4) P. P.
(5) Vide l. 3. supr. h. t.
(6) Vidc Brisson. i. sclcct. 13.
(7) Adsidere prfesidi nemo in sua provincia poiest ultra menses
quatiior , ut hic , qiiod ideo constitutuni , ut ne quid ^raliose, vel
per caluinuiam tu suos admittat , /. 3;. /. 38. ff. cx quib. caus-
Zonnra : ve\ Pescennini Nigri , testc Spart.
(9) ^id. l. ult. infr. cie crimine sacrilegii.
(10) Immunitas eorum , qui adsident majoribus magistratibiM.
(11) Scmel bene probata non sunt improhanda.
(12) H.-ec lex sumpta est ex 7. Synopieos Basilicon 1. cap. i.
(i3) Leunclavii interprctatio.
(ij) Possunt ergo cum judicibus, vid. /. 1. supr. Novell.Qto. c. 3.
(i5) Adscssor pariter esse , ct advocati munere fungi ncmo po-
test , ut nec duobus inagistratibus eodem tempdre opcram SKHiio.
praestare , id si quis fecerit ab advocatorum ordine submovebitur ,
auri dccem hbras ut hic ( apud autorem Syuopseos d. l. cap- a.
legitur , niia auri hbra ) lax-gitionibus infertt , indignatioWm Prin-
cipis subiturus.
(.6) /. b.jr. h. t.
(17) Pleruiaquc enim , qui duos scctatur lepores , neufruni ca-
pit , et neniu potest duobus dominis simul apte inservire c. diver-
sis fallaciis. de clcr. ei c?ns. c. pr-esbyt. i6. a. 1. Baldus ud /.
/?.'!. ff. cornm. de leg, Mod.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
iS3
§. I. Nec sit conccssum cuiquam duobus Maglslralibus
Isidere , et utriusque judicii curam peragore , ( neque
lim facile credcndum csl eliam duabus (i) necessariis
:bus unum sufllccre : nam cum uni judicio adfuerit , al-
ri abslrahi ncccsse csl : sic(|ue nulli corum idoneum in
tum inveniri ) scd allcra adsessionc penilus semota , unius
agislralus esse coulejjUim judicio.
§. 2. Wec callidis machitialionibus , hujusmodi legem
ilel quis esse ciicumscribLudam , elsi non consiliarii si-
lum (2) , quod solilus est , cliarlis imponat , sed ahas
jasdam lilcras cxcogilatas adsimulaverit , exislimans ei ]i-
re fungi qiiidcni memorato officio, sub luijusroodi tamen
nbra laiere ; cumiu legem cotnmitlant [cl] hi qui vigorem
us scrupulosis , ct excogilalis arlibus eludere feslinant.
eque sibi blaiidiri <[uein(|uam oportct , quod praesenlis
etiam ] legis aculeos possit evadere , quemadmodum et
iteriorcs lcges super hac re posilas deludebat : si quis ete-
m in tali cotTimisso fuerit invenlus , sciat se de matri-
ilis (3) advocatorum penilus esse delendum , et de-
m (4) librarum auri mullam noslris privalis largitioni-
is illalurum pcr virum ilhislrem comitem rerum priva-
rum exigendam , ct aham majorem Piegalis Culminis su-
lurum offensam : cum nec ipse judcx , qui hoc fieri pas-
s est , et scicns prudensque lioc commiserit , sine impe-
ali coinraotione remanebit. Eidem poense quidem subji-
endo ctiam co , veJ eis , qui in his causis, quarum pa-
ocinium adepli sunt , quibusque advocationem suam piae-
iterunt , adscssiones cujuscunque magistrafus colore au-
eat , vei audeant vindicare , ne affeclionis suae [ vel ]
dvocationis memor incorrupti judicis non possit nomen
erferre. J)at. 5. Ralend. Octob. Chalcedone , Decio V.
i. CoKS. 629.
T I T. LII,
)E AJNNOINIS (5) ET CAPITATIONE (6) ADMI-
HISXBA^TJUM , ET EORUM ADSESSORUM, ALIORUMVE PU-
BLICAS SOLLICITUDI^ES GERINTIUM , VEL EORUM QUl
ALIQUAS COINSECUTI SUNT DIGMTATES.
1. Impp. TuEOD. et Yalekt. AA. Florenlio P. P.
'"^M-.iibiis (7) tam viris spectabilibns , quam viris cla-
<J rissitnis judicibus , qui per provincias sive militarem
sive civilem adrainislrationem gerunt , necnon comlti (8)
commerciorum , magistro seris , sive privaia; rei ralionali
per Ponlicam atque Asianam dioecesim,item et adsessoribus
judicum singulorum in praeben^^is solaliis annonanjm hic.
fjxus ac stabilis servabitur modus , ut ea pro annonis et
(•apiie dignitati sucS debitis prelia consequanlur , quie par-
ticularibus dclc^^alioniLus (9) sol(;iit contineri. Dat. 3. Kal.
Jun. Constantinop. Tiinou. xvii. el Festo Co^ss. 4^9.
T I T. LIII.
DE(io) COKTRACTICLSJUDICL"M(ii)VEL EORLM
QUl SUNT CIRCA EOS (12), £T )^R1BEM)1S DONATlONlEUS
IN EOS FACIENDIS : ET JNE ADMINlSTRAa JOMS TEMPORl:
PROPRIAS .ffiDES .«DlFICEiST [ SIJS E SAMCTIONE PKAGMATICA. ]
PrcKtores et provinciarum rectores non possunt per se vei
per alios contrahere in loco sibi (.ommisso , nisi
pro necessitate victus et vestilus. Salic.
I. Imp. JuSTiN. A. Mennse P. P.
QUicunque(i3)administra!ionem in (i^J hac florentissi-
ma urbe gerunt , cmere(i5) quidem mobiles res vel
immobiles , vel domos exlruere non aliter possunt , iii-
si (16) specialem nostri numinis ]joc eis permiltentem divi-
iiam rescriplionem meruerint.
^. I. Donationes (17) vero omnimodo recusent ; sciente>
non esse validas eas , in quibuscunque rebus , et quacuu-
que «stimatione , nisi post administrationem dcpositam ,
vel specialiter iii scriptis donator eandcm donalionem ra-
tam habuerit , vel tempus quinquennale praelerierit , iii
quo nuUa cperela super iisdem donatioiiibus , vel ab ipso
donatore , vel ab ejus successoribus facta sil.
§. 2. Provincias (18) vero moderantibus , non solum
donationes , sed (19) etiam ejuptiones quarumcumque mo-
bilium vel immobiliiim rerum ( praeter eas , quae ad ali-
mouiam vel vestes perlinent ) et aedificationes , licet (20)
sacri apices aliquid eorum permiserint , penitus interdici-
mus. Kec ratum sit , quod his donalione , vel venditione
datura est, licet (21) quinquennale tempus post depositam
administrationem excesserit , vel (22) consensus donato-
(0 Hujus leg in princ. l. 9. t^ers. Nec non. jff'. de pact.
(•i) A(ls(ss<)i<s rliailis judicialibiis sit^na sna imponehnnt , et
uidcm <oii,siitta. Vcium nt tVaiictem hiiic le}>i fiicorcnt , qiuE velat
iicinqiiam sinnil iimgi adse.-soris , ct advocali officio , signnni ail-
nod novum cliartis juditialibus adscribclant , ut ipsi actis vidc-
cnJur non intciruisse.
(j) Ex5aMf<r-9-iu luv ffvtjycouf.
(4) Kcti Kijpxf fxiac 1 Syiiops. Basil. 7. tit. 1. cnp. 1.
(5) Annona- siml , qnibus vitam nostrain toleramus.
(6) Et caiiiUi. IJal. l. I. 5. 8. supr. cJe cjjic. prcEf. prcct. Afr.
a|)Ua suiit iiabula «quoruin ci jumentorum. Hesycb. icxTDjTC» 7rx;a-
\k^\L% u\lyw- Iiabiila jnnientoriim , qna; viiltjo diclilant capila ,
Uiimian^. ■>.■}.. ad cqnos caiiilnm d( Mniluin. Cas.-iod. 7. Ta itivin-
»DTX KaVi)7c< Jiilict. Just. i3. c. 3.
(7) Ad lcRis biijns limitntionem vidc Socinnni Rcg. 278. ot
as. ad /. priiiciiuilihns ff. si crrt. jct. Mod.
(8) Coniiti eoninicrcioriim curse fiiit , iie commercia illicita cxcr-
crcntur. Eulem soli a Barbaris comparandi scrici in usuni Princi-
ns jus poteslasqiic fiiit : et sinc co cuni barbaris nltia iincs con-
titnlos neootiari non bcuit. /. 2. infr. qtia: irs vcnire non pcssunt.
(9) D<^Ie^ationes qiia- ct delc<,'aloi-iW , Notiline sunf qnse siiioulis
idiuinutralorilms et ofliciis dek'i;aiitur : qiiibiis annonre cis dchilre
axanlur , et capita , ct prctia corum : quae sumunt vcl cx tribu-
is , vel ex publicis borreis . Sunt et ali<x> dclegationcs liis conlr.v
m quariim memiiiit /. i. 2. infr. de indictiunibus , et Nouell.
'i%. cap. 3.
(10) Vid. ad hunc tit. Cujac. iG. obsav.iS. Cceteriim liic titu-
lus non servatiir in Gallia , scd nec apud eas gentes , apud qiias
pcrpetiii mapistratus sunt. Gnid. Pap. dec. ly"). (^)uin Leo iV^«t'. 84-
permittit urbanis judicibus uegoliari , redificarc et munera capcre :
vetantur tamen ab eo praesidcs , JVoi'. '23. iu provinciis domtstica
sponsalia contrabere.
(n) Et uibanorum et provincialiiim.
(12) Vid. /. I. 5. 3. infr. h. t. /. 33.^ de reh. cred.
(i3) Synops. Basil. g. tit. 1. ex tit. 3. et ig. tit.i. el Ub. 10.
tit. 2. c. 33. /. n. iiijr, de his , (jucb ui metuscjue cnusu 1."^.
Earm. 3. ^- • ••
(i4) C. Eclog. ^. fol. 45.
(i5) Vide Cujac. 16. obs. i3.
(16) Melior est urbanorum in co condilio , quam proTincialium.
5- 2. Infr. h. t. Quid si paterna eorum bona a fisco distr.iliautiir ?
utiquc ciuere possiuit , /. 62. in pr. Jf. de coiitr. cnipt,
(17) Etiam c.\ teslamento , extrauei laincn, ut ex Theojbilo re-
fert Anastasius Bibliothecarius , vid. Ciijac. hoc tit.
(18) /. !\(3. Jf. de contr. einpt. l. ^. ff. ad lcg. Jid. lepet. l. \6.
5. "i- Jf- de jure Jhci. Goth. Adde /. iG. C. si cerUini peititiir .
/. 33.^; de rcb.'^ cicd. et ibi Gloss, et Zas. /. &>., J}- dc conlrah.
empt. Ans.
(Kj) (/. /. 8. 5. I.
(20) In eos diirius agitur cum piovincialibus , qnam cum urba-
nis , 5''' supr. h.t. et mcrito. Major est eiiiur iii proviiiciis gras-
sandi copia.
(21) Abrogatiir, / 5. C Theod. dehis. qui admiitist. vel<]ff'. fu'l.
(22) Cur ita ? coUige ex l. 29. Z?. de leg. jur.
i84 L I B E R
ris , vel vcnditoris post eandem adminislralioncm adje-
ctus sil.
^. 3. IJscc (i) aulem etiam ad domesticos (2) et con-
siliarios (3) eorum Irabi necessarium duxinius : illud etiajn
■•idjicientes , ut nec per (4) interpositam personam alicjuid
corum sine periculo possit perpelrari.
§. 4- [ Quae etiain ad prsterita (5) negotia referri san-
cimus , nisi (6) transactionibus , vel judicalionibus sopi-
ta sint. ] Dat. 5. Idib. Decenibr. Consiaminop. D. N.
JusTiJ^iAwo A. II. Cos. ''■
T I T. LIV.
DE (7) MODO (8) MULTARUM , QU.E A JUDICI-
EUS (9) JNFjHGUKTUR.
M
De fama.
I. Impp. Severus et Antojj'. AA. Firmo.
Ulta damnum famae (lo) non irrogat. Dat. 5. Idus
Aprilis, Aktonino A. et Geta ulrisque u. Coss. 206.
De procuratore Ccssaris vel rationali.
2. Imp. Alexand. A. Decimo P. P.
PE.ocuratores meos : vel (11) rationales , mullae indicen-
doi jus non habere (12) saepe rescriplum est. Dat.
14. Kal. Septemb. Modesto et Probo Coss. 229.
De curatore reipublicce.
3. Imp. GoRD. A. Celeri P, P.
CUrator (i3) Reipublicse ( qui Gra^co vocabulo logi-
sta (i4) nuncupatur) multandi jus non habet. Dat. Id.
Septemb. Gordiano A. et Aviola Coss. 240.
(1) An quse dicuntur initio hujus legis , an quod ^. 2. supr.
h. t. continetur ?
(2) Sunt enim judicibus suppositae personae , /. 3. infr. si ccr-
ium, l. iin. infr. si rector jjrovinc.
(3) Quos Grapei cru^jifs; , ■^xpi^pu; , o-uyt^Jp»; , (TU^-^tx-S- tJpsf ?
trtjfifii^^f , Latini consiliatores , Lactant. 2. Plin. 4- epist. consi-
liantes , /. 12. C. Theod. de legat. participes, /. un. Infr. si re-
cior provinc. consiliares , /. 5. ff. de ojf. adsess. adde Cujac. Nw.
119. cap. 5.
(4) l. i3. injr. de re milit. 1, 3. infr. de reb. cred.
(5) Leges trahuntur ctiam ad prseterita , si hoc Dominatira sit
cxpiessura. /. 7. supr. de legibus. l. ult. infr. de pact. pignor.
3oc. ii3. cap. 1. Nou. 66. rap. 1. Noif. ii5. cap. 1.
(6) /. 22. §. I. supr. de sacr. Eccles. adde Novell. ii5. cap.
1,. iiL Jin.
(7) rifp/ vpoaTtfxuv etc. 43. Echg. 7.
(8) Kec enim licet in infinitum , /. idt. infr. h. t. /. 5. i/i/i-.
quandc provoc. non est.
(9) I)e qiiibtis superioribus titulis dictiim cst , exceptis procura-
tore Caesaris , et curalore Reip. l. 2. /. 3. infr. h. t. et defensore
plebis , /. 5. Infi. tit. pro.r. dixi plenius ea" de re , et ad quos
pertineat jus multas diccndse in /. lii.j^.de ^erb. sign. adde /. 2.
in Jin. jf. de judic.
(10) Multa damnum pecuniae irrogat , non famee , ut dififerat a
pceaa . vid. /. i3i. ^- ^- jf- de \>erh. sign.
(1 1) Mcos id est , rationales : quidam ila iegunt.
(12) Cur ita? vid. /. 2. in fm. Jf. de judic.
(i3) De quo /. lUt. jf. de ojf. ndsess. l. 'i'). ff. de pact. adde
/. 4S- 5- ' ff- ^^ administ. ct pericul. tutor.
(14) Curator Reipublicae , id est , cenkor rerum ad civitatem
pei-tinentium. Idem iipnlif ^wfixiyU '■ pradia publica ct vectigalia
locat , pecuniam publicam tiactat , opeia et loca puWica ciirat.
/. 46. Jf. de doimio infect. l. 3. 5. 4. /. 5. 5. 10. ff. quod wi
aut clam. i. 2. /. 3. ff. de administ. rer. causas reipul^licae agit ,
ex decurionibus ligcbatur. Idem patcr civitatis appcUabatur , /. u/j.
circajin. Ivfr. pulliccc latitia:. vid. Cuj^c. ad l. 3, C. de his ,
P R I ]\I U S
De prcefectis prcptorio.
4. Imppp. GuAxiArv. Valent. et TaEOD. AAA.
Eutrop. P. P.
ILluslres viros prajfectos praeloriis usqiie ad quiiiquagir
ta (i5) hbrarum auri raultuin, cum peccaluin gravi
simum erit , pervenire sinimus. Dat. ». Id. Jan. GaATii
wo v. et Theodos. AA. C0.SS. 38o.
Cui qucBrilur multa.
5. Imppp. Valent. Tueod. et Arcad. AAA.
ad Prsetextatum P. P.
MUItarum severa compendia jerario nostro protinus e
se quaerenda uulius ignoret : nisi (16) ipse judex i<i
quod ad poeaam admissi facinoris exsculpitur , vel publ
cis operibus , vel cursui publico , vel aliis necessariis cat
sis specialiter deputaverit. Dat. 5. Idib. Septembr. Aau.
leicB , RichOxViere et Clearcuo Coss. 384.
De niodo niultarum.
6. Impp. Arcad. el HoMOR. AA. Messala? P. P.
EOs (jui ordinario (17) provincias ju.e moderanlar
erga eorum personas , quos culpa reddit obnoxios
uitra (18) duarum unciarum auri suiaraam condemnai
non patimur (19).
5. I . Proconsuiarem vero potestatetn , si multandi n*
cessitas immiuebit , senarum unciarum auri summa coli
bebit : in qua (20) forma etiam Comes orieutis , atqt
praefectus Augustaiis erit.
5. 2. Cseteri vero spectabiles judices , et qui vice (21
nostra administrationis gubernacula susceperint , ultra tr<
am-i uncias sibi intelligant licentiam denegatam.
5- 3. Id quoque observandum a moderatore esse ceD«
rpus , ut iu unius correptione personse ( si ad id conl
nuatio peccati impulerit ) trin« (22) tantummodo iu at
no (23) condemnalionis sub praestituta summa severita
exerceatur.
qui sponte munera : curator opcrum , curator civitatis , dwoM
vid. Cujac. 12. obs. 3o. in fin. curator emendi frumenti. /. 21.1
pr.J.ad murncipal. l. ult. j. b. ff. de muner. ct honor. l. ul
§■ ii-ff. dc! administr. rer. ut crearelnr. vid. /. ult. Infr. ut Tji
mim ticeat in coempt. coiiectie tributorum pecunise ad eum defer
bantur. /. ult. injin. C. publicce lceLiiice , No.etl. 128. cap. i(
Bnssonius tamen 3. select. 18. haec de procuratore Caesaris accipi
(i5) 43. Eclog. 7. c. 3. Ea suprema multa est praefecto prst(
rio concessa. Caisiodorus 6. variar. 3. magna quantitate mulU
errantes.
«co
ve
(16) 44- Eclog. 7. cap. 3. omnis multa plerumque acccdit f
J : potest tamen a jiidice spccialiter deputari publicis operibos
l cursui publico , vel aliis necessariis causis , ut hic. et l. 2. i
fm. infr. de aleat. vel pauperibus , /. 2. supr. de Episcop. auc
l. 20. C. Theod. quorurn uppell. non recip. Cassiod. 8. quod <
Parlamenta Galliae saepius usurpant.
(17) Prxsides mtelligit : et eos quidem qui sunt in actu , i^«,p£
!£TJs; Graci, Eclog. d. l. adde /. 33. m pr. supr. de Episcop. aua
l. 2. infr. de prox. sacr. scrin. Nr.i^ell. 20. c. 3. 3i. io3. et 112
c. 2. 5. I. c. 2. pr. i'ers. Jubemus , quasi iQfimi ordinis. Sic 0»
dinani milites , gregales ct manipularii , ijnfixB/uBc etiam dicualui
vid. Cujac. ad l. 4- infr. de annonis et tribul. et ad tit. de oj^
rector. prouinc. supr. h. t.
(18) Jude.\ multarii hic definitam excedere non potest. vid. S<
cin. rrg. 48.
{_\<J) Hodie tamen de consuetudine judices exccdiint modnin bJ
lege conlentum; vide Jasonem in l. 1.5. qiu)d vrcsior. in fin. jj
ne quis eum. ct caet. Socinum in Regut. 3o5. Rainaldum "Cofsw
lib. I. Indag. cap. 7. .^gidium Bossium denique j;t suis trac
tit. de mulctis. Mod.
(20) tJchg. d. /.
(21) Kaj i! iy Talit T4)w Cirapx^uj c»tH i Eclog. d. loc. cup. •
id est , et qiii vicem prsefectorum gerunt.
(22) Eclog. dict. loc. cap. 4.
(^3) Kxra toy uuw (ytxvTcv , id est , in eodem anno. .pc/. »7"'
CODICIS REPETrTvE PR^LECTIOMS.
18:
%. 4. Quod si quis prsedictum modum (1) excesserit ,
huius auclor admissi condemnalo (2) ad dupli lestitulio-
nem : fisco vero nostro ad inferendam eam quanlitaiem ,
quam mullae nomine inflixerit , tenebilur.
S. 5. Nec (3) lamen ad hujus legis moderationcm
pertinere se credanl , qui in peculatibus aut manubiis , id
est depra^dationibus aut concussionibus , lurtis , aliisque
flaeiliis, quae coerceri severius convenit , fuerint depreben-
si : scilicet ut scripta (4) per judices memoratos
m cu-
luslibet fuerit dirigenda dispendium , senlentia proferalur.
-§. 6. Nec pulent faclu facile esse (5) , ut aut praicw
piti persuasione condcmnent , ([uem culpa non ingravet ,
aut erubescenda (6) varictale judicii pro arl)ilrio proprio
imrautaudum essc , quod jusserint : nisi ('j) pauperlas
condemnati hoc persuaserit. Dat. 12. Ral. Sept. Theod.
A. 11. et Cyhegio Coss. 388.
T I T. LV.
DE (8) DEFENSORIBUS (9) CIVITATUM (lo).
De quibus causls dcfensores cognoscunt.
I. Impp. Valem. et Valews AA. Senecas Defensori.
SI quis de tenuioribus (11) , ac minusculariis (12) re-
bus interpe]landu?n le esse crediderit , in minoribus
causis, id est , usque ad qiainquaginta (i3) solidorum sum-
majTi j acla judicialia conficiat ; scilicet , ut , si quando
quis vel debitum justum , vel servura , qui per fugam
tiierat (i4) elapsus , vel quod ultra delegationem dederat ,
poslulaverit , vel quodlibet hujusmodi tua disceplatione
restiiuas. Cseteras vero , quae dignae forensi magnitudine
videbunlur , Ordinario insinuato Rectori. Dal. i5. Kal.
Jan. Terici (i5) , Valeminiaivo et Valejnte AA.
Coss. 355.
Ejc quihus eligencli defcnsores.
1. lidem AA. ad Probum P. P.
DEfensores civilulum , non ex decurionum seu cohorta-
liuin (16) corpore , sed ex aliis idoneis (17) perso-
(1) Mnllarum judicialitnn modus ccrtiis cssc deliet , ut hic,
quld in stipuiationihus ct {'actis ? possumusnc jioenam infinitam sti-
pulari ? vid. Cujac. 16. obs. 4. adde l. pcEiicim. \\. Jf. de usur.
H.-CC iiUcrca regula notanda est , Ncmincm jiosse pneuam stipulari,
urira lcj^itimam usurrc quantitatcm. /. ib. infr. de usur. l^l^. Eclog.
7. cx l. '.j3. tit. 3. c. 58.
(•2) Coudemnatte : quidain ila lcguut : Grseci rem totam expres-
scrunt , 76 «fj iiv\(xa-ioy ci>xl(ii(r-i -.ai vpoit^iJTi '• vcl ut ibidcm al-
ter legit , Trpoa/jDi^fnii » nt sit .scnsiis : Eum qui modum in iudi-
ccnda multa eAccsscrit , tencii dualnis pfcuis , ct ipsi condemnato
ad dupli rcstilutiomm , ct fisco ad parcui multam quam indi.\it.
(3) /. I . u)fr. Je sciitenl. a\ periculo.
(4) SiLi scil. Nani siipcrior jiide.x ])a',uam potest remittcrc.
(5). Scnsus cit , inodum multarum , de quo hoc tilulo agitur ,
non j.crtincre ad sacriicgos , lurcs et huju.smodi {jraviorum dclicto-
riim rcos. 43. Eclog. 7. cup. 4. IIos ciiim gravius niuUaii jiosse.
(6) Varietas in judicc crubcscenda. vid. /. i!^. Jf- de ic juc/ic.
l. i5. infr. de pan.
(7) Judex contnirio judicio mullnm modcraii , ct lemiltcre po-
tcst : non jiassim vel ahscissc : scd justa de causa : verbi gratia
proptcr inopiam rci , /. 6. in fn. ff. de off. prccsid. Plin. 4. epist.
Prsetor Scnatori mulfam di,\it , eg.t ille 'in Senatu causam sunin
sic , ut deprccarctiir : rcmissa c»t multa. Intcrdum jia;ua pccuniaria
mutatur in corjtoralcm , /. 4. i'f/'i. (jund .u. injr. de scrvis fugit.
l. i. xn fln. if dc pa-n. i. Feud. [ij. ^. qui i'eio.
(8) Exlat tit. i. C. T/ieod. 10.
(9) '• C. Theod. 10. No\'ell. i,'). Tr.pi T^p UltKZ-j-
(.10) Dcfensoie». Hi defonsorcs erant civilalinu siuiiilarum : si-
mile» erant trihuuis piehis nrhis Rouise. lidem locoruin ('clensorcs ,
^;, ^'."^/^- ''• '■■ r'>«"i~'it^s plchis , /. 4. dcfcnsoic» plcbis , /. un. in
fii. infr. dc rJJ\ Juridtci. dtfciisores diicii^luiie , /. 6. i.rfr. h. t.
Torii.l\. 1 . /
bis huic ofGcio dcputeniur. Dat. 3. Non. Novcmb. iisd.-m
CoNSs. 365.
De rusticis.
3. lidem et Cratiamj.s AAA. ad Sonatum.
UTili ratione pcrspectum esi , ui iuuocens (18), et quie-
ta rubticit.is peculiaris patrocinii , id csl , delensoris
locorum beneficio peifrualur , et apud eum in pecuniariis
causis litigandi habeat facultatera. Dal. 4- ^^- Augxist.
Hierapoli , Valentiniako et Valente AA. utiisque
11. (ic;) Coss. 368.
De officio defensorum.
4. Imppp. Gratiajv. Valent. et Theod. AAA.
Theodoro defensori.
IN defensoribus (20) universarum provinciarum crit ad-
ministrationis haec forma (21) , et tempus quinciuen-
nii (22) spatii metiendum: scilicet ut in primis parenlis vicem
plebi exhibeas : descriptionibus ruslicos urlanosf|ue non pa-
tiaris adfligi : oflicialium insoleritiae, et Judicum procacitali
( salva reverenlia ipudoris ) occurras : ingrcdiendi , cum
voles , ad Judicem liberam habeas facultatem : superexi-
geudi damna , vel spolia plus petenlium ab his, quos libe-
rorum loco tueri debes , excludas : nec patiaris qiiicquam
ultra delcgationem solilam ab his exigi, quos certum est,
nisi lali remedio , non posse reparari. Dat.u. Non. (23)
Jan. Constanlinop. Arcadio et Bautoke Cokss. 385.
5. Imppp. Valekt. Theou. et Ap.cad. AAA.
Potamio prapfecto Augustali.
DEfensores (24 ) nihil sibi insclenter , nihil indebitum
vindicantes , nominis (25) sui tantum fungantur ofrl-
cio, Nullas infiigant multas : Sseviores non exerceant quae-
stiones (26): Plebem vel decuriones ab omni improborum
insolentia , et temeritate lueantur , ut id taiitum , quod
esse dicuntur , esse nou desinant. Dat. 3. Non. Mart.
Constantinop. Arcadio A. 11. et Rufino Coss. 392.
6. lidem AAA. Tatiano P. P.
PEr (27) onines regiones , in tjuibus fera et periculi sui
nescia (28) lalronum fervet insania , probatissimi qui-
que et districtissimi defeusores adsint disciplinae , et quoli-
vid. /. 4- S- ^'f'^- '*• '• ^dde Alciat. 3. disput. 3.
(11) Majores euim reinittuntur ad Prsesidem , /. 7. infr. h. l.
(12) Munusculariis , Hal.
(i3) Pauj)crtatif h.xc summa dcfinitur , /. \o, ff. de acciis. et
inscriyt. Hodie est trecentorum , ex Novelia i5. cap. 3. ^. 2.
(14) /• 5. infr. de seru. fugit.
(lo) Treviri.
(16) Id cst 5 ex plebc.
(17) Quin ne quidein illuslres et milites hoc munus dcclinare
possuut . JVoc. i5. c I.
(18) Rusticitas innocens et quieta patrucinio indiget.y. PicnatMm
Chopjdnum tractat. de privilegiis rusticorum.
(19) RepoueiKlum puto III. id cst , A. D. 370.
(20) Dcfensoriluis singularum civitatum,(y«/^am ita legunt,et recte.
(ii) rorma defensoris civitatum , adde aliam e.\ Cassiodoro 7.
var. 1 1 .
(22) Ilodie hiennii. 'Nov. i5. cap. i. 5- '•
(23) Error hic.
(24) /. 2. C. Theod. h. t. lib. 1.
(2,j) Nomini suo re,-pondere magistratum laus est, ul hic , et l. 2.
C. Th. h. t. Cassiod. 7. variar. 11. seu in forinula defensoris ,
niliil vcnale , nihil improhum fiicere velis , qui tali- iiomine nun-
cuparis.
(26) Jus etiain prcliensionis habucnmt , sicuti lrih'Aii plebi».
/. 22. iti pr. supr. de Episc. aud. Noi\ i5. c. 6. ^. 1, qux il
lis denegala crat. /. 5. C. Thccd- de exJtib. rris. vid. Cujac. 9.
dd prcBscript.
(^.7) /. 3. C. Thsc^d. h. t.
(28) Lation^iiu vita peucul'. sai cessia. uthic. tl l. 3. C. T/ieod.
l. I. tit. 10.
^4
r86
tlianis aclibus praesint , quJ non sinant crimina impuni
la (i) coalescere (2) : removeani (3) patrocinia , quse
favorcm reis , et auxilium scelerosis iinpartiendo , raatura-
ri scelera fecerunt. Dat. 5. (4) Id. April. AncADio A.
n. et Rufjwo Coss. 892.
LIBER PRIMUS
De fraude susceptorum coercenda. 1. Be aclorum
conftclione injurias suns conteslari cupientiOus
non deneganda.
7. Imppp. Arcad. Honor. et Theod. AAA.
Caeciliano P. P.
|r\Efensores (5) civitatum oLlalos sibi reos in ipso la-
M-J trocinio (6) , vel congressu violenlia) , ant pcrpetra-
to liomicidio , aut slupro , vel raptu , vel adulterio de-
prehensos et actis (7) publicis sibi traditos , expresso cri-
mine cum his a quibus fueriut accusati , mox suL idonea
persecutione (8) ad Judicium dirigant. Dat. Prid. Ka-
Jend. Januar. Jllediolani , Stilicoke 11. et Antuemio
Cowss. 4o5.
De ordinatione. i . De eo .> quod Jit in lcesionem
possessorum.
8. Impp. HoNOR. et Theod. AA. Cscilio (g) P. P.
DEfensores ita praecipiraus ordinari , ut sacris (lo) or-
tliodoxa^ religionis imbuti mjsieriis, reverendissimo-
rum Episcoporura , necnon clericorum , et houoratorum ,
ac possessorum , et curialium (11) decreto constituanlur :
de quorum ordinaiione referendum est ad illustrissimam
Praetorianam polestatem : ut literis (12) ejusdem magnifi-
cas sedis eorum solidetur auclorilas.
3. 1. Quod si quid a qualibet persona contra publicam
disciplinam in Isesionem possessorum fieri cognoverint de-
fensores , referendi habeant potestatem ad iliustres , et ma-
gnificos viros Praefectos praetoriis , et illustres viros Magi-
stros equilum et peditum , Magistros etiam officiorum , et
Comites , tam sacrarum largitionum , quam rerum priva-
tarum. Dat. i5. (i3) Ral. Februar. Rafennce , Hoj<oiiio
vui. ei Theod. 111. AA. Coisss. 409.
9. lidem AA. Caccilio P. P.
JUbemus (i4) cura ac solertia defensorum minirae pos
sessores majoril)us (i5) mensin-is (16) et ponderibus ,
susceptoribus praegravari: sed eos depreliensos ad iudiciuii
dirigi cum ipso coinmissae fraudis indigio (17).
§. 1. Illud eliam fieri permittimus : ut , si provincia
libus nostris contestari injurias • scu laesiones suas cupien
tibus (18), actorum (19) confectio a defeusoribus denege-
tur , licenlia eis tribuatur querelic propriae libellum con
scriptum , eo tempore , quo fuerat coutestandum in fre-
quentioribus (20) civilatum locis propoiiendi (21) , con
veniendique scribas , tabularios, et cajlera officia pubhc
commonendi , per qujc libellum colligi oportebit , atqiw
invitis supra memoratis personis , sub actorum coufectioD
ingerendi , quorum quaestione fides possit inquiri : qu.
probata , in eos quos geslorum petitam confectionem oe
gasse con.stiterit , vigor judiciarius exeratur (22). Dat. 11
Kal. Februar. Ravennce , 1Io.\orio viii. et Theodosi'
xii. AA. Coss. 4^9*
De ahdicalione.
10. Impp, Theod. el Valentin. AA. Cyro P. P.
^■[Ulli (28) defensorum licere decernimus , si de publi-
^ ca sollicitudine se voluerit liberare , nisi divinos af-
fatus intiinaverit tuae Sublimitatis judicio : triginta libra
rum auri poenam , tam nioderatoribus provinciarum , quan
caeteris judicibus , vel lemeratoribus sacri nostri oraculi .
snbituris, si neglecta fuerit auctoritas priucipalis. Dat. iS!
mbr. Constantinop. Cybo V. C. Cons. 44''
Kal. Septembr. Constantinop.
l
(0 rinpiinlfate , /. 3. C. 2h. h. t.
(3) Id cst , couvalcsceie , vel ut quidam legunt , colescere.
(3) Hinc coliigunt , Ob delicti qualitatem Iiaereticis dencaari
dchiiqiunliljiis advocatiim. Quidam negant hoc in Gallia ieivan.
Rebufl'. iii procein. cnmt. gi. 5. n. 45. iiegare videtur : nec enim
mtjns est in Gailia delinquentibus advocatum dari : ut qui ore
propno respondere teneantur , quod omnia criminalia extraordiiia.
rie expediaiitur.
(4) "S id. C. Th.
(j) /. 5. C. Ttieod. de exhibendis , i>el transinittendis reis ,
9. tit. 2.
(G) /. 6. Supi: h. t. l. 8. 5. I. Injr. eod. Noi^. i5.c. 6. 5. i.
(7) Apud delensoies acta edebantur , etiara adveisus poientio-
res , /. g. infr. h t. qua de caufa et arcliivum iialtcbant , sne
scnniuin et sciiniariuni ununi , et exccptorfin et officialcs duos.
Apud eos ncnio cmancij^abjlur , aiit manuiuittcl.atur : lia^r enim
•jndices exiguiil , apud quos sit legis actio. Ideoque de his acla non
conficiebant. vide Cujac. ad Nouell. i5. in fn.
(8) Prosecutione C. Theod. et recte. Inde prosecutores. /. 7.
^. de cusiod. idonca piosccutione mittere : Faire conduirc lc cri-
minel (wcc .■trure et J-onne gardc.
(9) Caeciliano.
<io) Yid. /. 18. Supr. dn Judceis : addc Nov. i5. c. 1 , /.
supr. de episc. aud. l. 9. wf, . de div. ojf. et aifaril.
'9-
(11) /. 19. infn. siipr. de cpisc. aud.
(12) De literis prastorise sedis , vide Cujaciura ad Nocell. 18.
(i3) XH. repoiicnduin.
(i4) /• ult. C. Theod. II. tit. 8. de supji-exactiotiibiis. ib
(1.5) Dcfonsoris inter caflera fuit , commciciis civitatura provide-H
re , ut lioc ex loco potest colligi , sed apertais ex fjrniuia ejasdem
defensoris , qu;e extat apud Cassiodorum 7. Variarutn 11. Coin-
mercia , inquit , civibus sccuiidum teinporum quaiitaiiin aequali
moderalione dispone : quia non cst labor vciidendi summas inclu-
dere , nisi .statuta pretia castissime custodieris.
(16) "S'id. /. 9. Infr. de susccptor. prcEpostt. etc.
(17) Id est , cnm ipsis poiideribus et meiisuiij.
(18) Nov. i5. cap. 3. (. 1.
(19") Yide qu8e notavi /. 8. .'nipr. h. t. adJe /. 3o. /"/)•. de donat.
(•20) Proscriptio fit de futma auctiom; , proposilis liliellis in ce-
leberrimis locis. Cicero pro Quviiio. Tlieopliil. jj 70;; vipKDoiurt
TH? yrcKeiii (Mi^ic-i. , /• ult. ^. 5. mfr. de dclator.
(21) Adfiugcndi. /. ull. C. Theod. 11. tit. 8- Novell. 120.
cap. 6. §■ 2.
(^'2) E.\erccatur.
(^3) Defcnsor civitatis a])dicarc piil)licam sollicitiidinem non po-
te.st , :-.ine impcriali peimissionc. adde /. 20.^' dj njjf. proesid.Jid-
de /. a. infr. (juando tutores esse dcsinant.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
187
T I T. LVI.
r DE MAGISTRATIBUS MUNiaPALlBUS (i) ].
De nominatione el excuscilionibus.
\ CowsTANTiuws A. ad Florentium P. P.
DEcuriones (2) ad Magistratum , vel actionera anno-
narura anle (3) tres menses , vel ampluiS nominari
tdebent , ut , si qnerimonia eorum justa videalur , sine
impedimento in absolvendi locum alius subrogetur. Dat.
|ld. April. Conslant. Severo et Rxjfino Coss. 323.
Oe aclis conficiendis.
2. Impp. Valewtiinianxjs et Valens AA. ad
Germanianum.
MAgistratus (4) conficiendorum actorum (5) habeant
potesiatem. Dat. i3. Kal. Jan. GratiANo N. P. et
Dagalaipho Coss. 366.
T I T. LVII.
DE OFFOCIO JURIDICI (6) ALEXANDRI^.
1. Impp. Leo et Anthemius AA. Alexandro Duci ei
Praefect. Augustali.
JUbemus apud Alexandrinae duntaxat clarissimae civitatis
Juridicura licitum et concessum esse , singulis quibu-
scumnue volentibus donationis conscriptae solenmter mstru-
menla reserare , eisdemque robur adjiciat geslorum senes
apud eundem confecta , tanquam si apud virum clarissi-
mum Moderatorem (7) provinciae , vel Magistratum (8),
vel Defensores (9) plebis habita fuisse dicerenlur.
(0 Maglstiati.s niunlclpales ut plurimum erant Duumvin simi-
lej auobus coiisulihus ropuli Romani. Snmcbantur duumvui exor-
dina dccurionum : dixi phua in l. 4. $ 4- # ''« danmo mfect.
(1) /. 8. C. Tiieod. de decnrionib. lib. )2. tit. 1.
(3) /. 8. C. Theod. vi. tit. I. , , •
(4) MunicipaWi scilicct , quibuscum hoc eommuue habent etiam
defemores clvitatum. l. 9. 5- '• *"/""• *'' prox.
(5) De aciis adde /. un. infr. tu. proxini etl. 3. infr. de edendo,
(6) Lib. i. ff". ao.
(9) Id cst , rectorem provinciae , /. 3o. infr. de donat.
(8) /. ult. $upr. tit. prox.
(9) l- 9 S' '• ^^*P^- ^^ defensoribus cis^itctum.
irfif^
D. J U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A
C 0 D I C I S
REPETIT^ PR^LECTIONIS,
LIBER SECUNDUS.
5
T I T. I. (i).
DE EDENDO (2).
De deposito. De reo rationes exhibere cogendo.
II. Imp. A?JTONiNUS Pius A. iEmilio (3).
Pse dispice (4) , quemadmodum (5) pecuniam , quam
le deposuisse dicis , deberi tibi probes (6). Nam
quod desideras , ut rationes suas adversaria (7) tua
exJubeat : id ex (8) causa ad (q) Judicis oilicium
pertinere solet. PP. 4. Kal. Octob. SABm. 11. et
OEVERO CoNSS. l55.
RiiiT ,^'*^'3tum , Pupam, Cagnolum et Ferrettum in lecturis.
RamaJdu,„ Corsum hb. .. indigat. jur. c. 2. et /. 3. c. G. Mod.
t.a; Z.. 2. U. i3. ^tol USca-eixj 7. Ecl. 18, fol. 86. D(
vtpi
, , .^- ^^.'^^ 3. id est de cdilione actionis. Quid sit edere , vid.
t. 3. mfr. h. t. et l. i. §. i. £ h. t.
ohlato 2. extra 3.
3. infr. h.
O) Maniiio.
(4) Ad iniellectum h. l. vid. Rellon, Supput lib
Purpurat Fachin. /i7). ,,. cap. 85. Leouin. «>z«;
libello
cap. 8. Ans.
Leouin. emendat.
c.
lib.
1 1.
5.
S ^?."'' 'I^^.g^^^ere probationum,alio tamen ab editione rationum.
{')) Ueponenti depositi aicumbU probatio.
(7) Id cst, pars tibi adversa , *5;,« ^«•, ^.^^ 7«V /J.V , ,' «v«-
adversans tucx brev.a. Synopsis Basil. 7. tit. 18. c. ,4. Adversa-
rium suum ad album produceie in l. i. 5. \. ff. h. « non id si-
gn.hcat rahones iMmultuarie confectas in mundura redigere , ut ibi-
dcm nolavi Alc.alum sentire. Possumus domi , abscnte et ignoran-
tc adversaiio , id facerc , nec ta.nen ci edcre. Nec omnis rationum
lr.insc,ipiio c.,t cditio. Producere ad album est jV(J.;|x, «V» t»
Xa/)7» ( quida.n legunt ^a^T^» thV iymyh ) 7- Eclo^. jS. c. i
V; t'b. id esl , dig.to demonstrarc ex albo Praetoris , aua actioiie
sis usurus. ^
(8) Reus non sinc causa ad editionem rationura co^endus est
Cau.sce ex cccjuo ct bono j.etuntur a judicc. Editionum' causis in
sequ.tate fundanlur. vid. Meuochium 2. de arbitr. casu J^S, /mni. 5.
(9) Editio iit adversario judicis oflicio nobili non iure actionis"
yua de re vide Bcllon. 2. Supputat. u.
(Jo) Acta fucta in uiio judicio , in alio fidcm non faciunt : vide
tamen Soc.n. reg. 4. Golb. Vide Purpurat. et Alciat. hic. Bellon
•yupput. lib. 2. c. 12. Ans.
(11) Confccta apud publicas personas , qualcs sunt ipsi iudices
actuain , notaiii. ^ '
(i^) Non modo apud se edita in alio judicio , ut vuJt Zoanel!M
.°ed etiam apud judiccm primre instantife. '
(i3) Cui ? reo : qualiacumquc ctiam sintii
instrumcnta. yid. C!ar. 5.
seui. y ult. q. 49. ub. traclat de publicationc processus crimina-
i.s : et .psi aclori , ctiaiu criminalia ; scd ab actua.-io , notario ct
sjinil.bus personis, non ab ipso rco. Reus enim actori nou tcnetur
edere acla , s.ve sint civilia , sive criminalia : Civilia non , l. A
infr. h. t. nisi justa causa sit , /. i. Supr. h. t. Ciijuinalia non '
ne alioqu.n cogatur cum pocta d.cei-e, Heu palior telis ^-uhura fa-
cta „ms. At einin dices , dclalorem .-ogi , adversa.io pctcnte ,'
«^and.aoKm edere , /. 2. §. 5. /. ^. ff. de jure fisci? Ei m.va, .
iX.iBi deialor parles accusatoris sustinet : ideoque l'cx ilk rco c\li
De actis publicis edcndis.
2. Impp. Severus et Anton. AA. Fausto.
TS (10) , apud quem res agitur , acta publica (li) , tam
7 ^'^^'^^{"^"^"•''"^«alia (12) exhiben (i3) inspicien-
da (14) ad (i5) mvesUgandam veritatis hdem iubebit. PP
Non. Julii , Sev^ero A. et Aebino Coss. iq5.
De einendatione vel mutatione aclionis.
3. lidem AA. Valenti.
EDita actio speciem (16) fulurae (17) luis deraon-
stral (.«): quam emendari (19), vel mutari licet
non actori jubet.
(i4) Nndis enim acluarii , notarii , /. 4o. in pr. ff de testam
nulit. verb.s non est credendum. Scriptu.a tabellionis et instrumen'
U pra;lerea requiiitur , aut fit nihil. vid. Papon. 3. Notar
cap. hi partie principate dc tout notaire , est l' escript. ' '
(i.5) Vid. Socin. reg. ii3.
(.6) Spem Hat. et male. Species id est , geuus actionis , /
i2mc. infr. de lit. contest. L.bellum sine conclusione non valere
binc coll.gunt. vid. Socin. reg. 23 1.
ii^) Ediiio, litis indiciumest , ut conlestafio ejusdem initium
De orduie judiciorum d.cam infr. de litis contcstatione Hic taii*
tum addo : Ed.t.onem extrajudicialem , vocationem iu jus anteoe-
de.e , /. j3. ff. de seri'. prcBd. urbun. judicialem subsequi Est
enim incivilc et an.m. ad lites propensi indicium ignorantem et
110.. prffimon.tum in jus vocaie : qui alioquin ( edita sibi actionc )
potu.sset sponte actori satisfacere , et ita re<;ulariter ab apparitori
bus leo dici solet : Sol^^e dicm , alioqui tibi dico , ^e/ in jus te
duco. Prxsenti in judicio reo ileru.n editur actio : In civilibus
causis hbelli summaiias causas petcndi contincnt. Quod ita verum
esse Csepolla uotat cautela 34. ut reus ( eo ordine ncrlecto ) ia
jud.c.o ultro debitum coiifessus , ad expensas conden.nari°non possit.
(18) Unde coniicitur l.bellum s.ne conclusione reaulariter non
valere: Doctor. late hic , et ad c. cxaminata. de judiciis. sed yi-
dc fallent. 7. apud Soc.num in Reg. 23.. et 2^2. quod autem se-
qmtur libellum ante htem contesL£.tam emendari et corrigi posse
id an et quatenus ita sit , vide cundem Socinu.n Reg. 235 porro
adi etiam ad pkuiorem intellectum hujus te.xtus Vaconiuiu lib 1
declarat 26. et lib. 6. dcchir. 87. cum duab. seq. Menochium rfe
arbitr. Jud. cas. 176. Afflict. decis. 44. num. 3. C.avettam com
273. num. 7. Tiraqucll. de utroque retract. primu part K s'
ghss. 7. num. i ',. RBevardum protribunalium cap. q. alios"deni-
que ab aliis bic allegatos. dli>d.
(19) Libellus einendari , aut mutari potest ab actoie €.34 Jnst-
de actiombus Emcndatio ejus ad partem : Mutatio ad totiim re-
feilur. Eit emendat.o adjiciendo vel defiabendo : l.inc illa clausula
I.bellis inseri sol.ta , Sah'o jare addcndi. An alte.ulrum actori
leo inv.to, l.cct impune ? Non licet , /. ^3. J^ de judiciis. l. 3.
y i.Jf. de accusalionihus ct mscripc. qna de re vide apud Fer-
ranLiisem tit. de forma libelli in actione reali 2. num. 20 ibi
Snh'o jnre addcndi. alias si libellus ineplus sit , leo iusla exceptio
compet.l. de qua vide Oldendorp. in tit. de exceptionib. cap. 21.
et nt tnictatu de forma libelli. Libellum ante litem contestatain
cmcndare quis polest. vid. Sociu. re^. aSj. post conte»lataHi noa
iwtcst. viJ. Socin. reg. 236.
CODICIS REPETITJ^ PRtELECTIONIS.
189
mt Edicli (1) Perpetui monet auctoritas , vel (2) jus exbibilis conslet , quantum [ sub ] nomine suo sobitutn
Ideniis decernii aequitas. Dat. 2. Kal. Septemb. Seye- sit. PP. 16. Kal. Decemb. MAxmo 11. et Muxao
111. (3) et AwTONiNo AA. Coss. 2o3. Coss. 224.
De imlrumentis privatis communibus cumjisco.
•j. Idem A. Valenii.
)
Ve onere probationis. An reus edere cogalur.
L Imp. Antoniinus A. Epaphrodito.
PRocurator privaloe rationis , instrumenlorum , quae
^, ^^j ^^ ^^j , ^. - _^ coinmunia (17) tibi esse cum iisco. dicis , dcscriben-
) bent (6) : cum nequc juris , neque sequitatis ratio dorum (18) facultatem secundum moretn fieri jubebit : et
rmiltat , ut (7) alienorum (8) inslrumentorurn inspi- si quando res exegerit , ad fidem petitionis tuae apud abuni
ndorum poleslas lieri debeat. Actore enim non (9) judicem probandam aliquod (19) eorum proferri , deside-
obante : qui (umvenitur , etsi nihil ipse pra^stat , ob- rante eo qui convenitur , [ ut id fiat , pra;cipiet. ] PP.
ebit (10). PP. 5. Idib. Mart. DuoBUs et Aspris 10. Kal. Mart. Fusco (20) el Dixifto Coi\ss. 226.
)SS. 21 3.
De rationibus privati crediloris. Si in alic/uo documento alterius documenti mentio Jiat.
w
5. Imp. Alexand. A. Valenlinianse.
On (11) est novum , cum (12) a (i3) quo petitur
pecunia , inq^lorare rationcs creditoris (uj) , ut fides
ri conslare possit. PP. 7. Id. Mart. Maximo 11. el E,-
ANO Coss. 224.
De rationihus puhlicis edendis.
I 6. Idem A. Uranio.
rUstura est desiderium ejus , a quo pecunia petitur , li-
' cet (i5) nomine (16) publico , ut ralionibus publicis
(i) Id est , qucmadmodum Edictis praetorum licet.
(■2) Ubi jus scriptum decst , judex. ex sequo supplere solet.
(3) IV.
(4) Synops. Basil. cod. c. 17. Theoph. §. 3. Inst. de act. l.
It. infr. de rei viiid. vide ad huuc locum Socin. reg. 112.
(5) Vel agcrc : Accusatori , et actori proLatio iacurabit , l. 8.
//'. de probatioiiibus.
(6) Vide Menochiura de arbit. Jud. lib. 2, cas. 98. Uccium
uis. 87. col. 2. in ^■. actore. c. fin. dc jurcjur. c. 1. ut eccle-
ust. lenefic. Hippolyt. ad l. uiiius. §. in ea causa.ff. de cjucest. Mod.
(7) Nemo cx. aiicnis instrumentis , aut probalionibus juvari de-
l litcmvc suam iustruere. i. Harmen. 2. 5. 4. >id. cap. 1. exlr.
". probat.
(8) Id cst , eorum , qui ad id speciali jure non coguntur. Qui-
bct fisco «Ure tcuetur , /. ^. ff. h. t. Argentarii privato etiara
Dguutiir cdcrc , /. lo. 5. \. ff. h. t. Qiiin reus cogitur exhibere ,
ispouderc ct interdum jiu-are , ct ita cansam adversario cdcre ,
i3. tiifr. do rcb. cred. In criuiinalibus ctiam causis rcus qure-
loni subjcctus cogitur vcrnm adversus se evulgarc , infr. de qucesi.
lagua vidctur ab.surditas : Eeum uou cogi instrumenta adversario
rodorc ; ct tamcu compelli responderc , cxliibcre , jurare , vcrum
iteri , ct quod co occultius cst , animi sccrcla iu scipsum evulga-
.' , scd ea de re alibi dicetur commodius.
(<)) /. 9. infr. dc obl. et act. l. 2. infr. de probat. l. 9. infr.
c except. Fallit in casu /. ull. C. dc fideiconim. et i fin. Inst.
(10) Id cst, .nbsolvctiir dcfinilive vel non dcfinitive : an ct ab
bscrvationc judicii ? vid. Ilippolyt. sing. 169. ct Mattlicsilanum
t/ig'. 17. ni.si qiiod limitaliir lioc , ut pcr cnndcm Hippol. de
larsil. in singul. 170. praelcr quos adi cl consnlc Curtium Jun.
d l. uinc. mfin. de sent. qitoe sine ccrla (piantitate. Speculafo-
im m tit. de probat. 5. probare. niim. 9. n srq. Rot. decis. i5.
li|). ad l. admoneiidi. n. G5. Coltani in mcmoral. in verb. acto-
e. Jas. ad §. omnium. n. ni. Instit. de action. Alcxandrum ad
properunduin. $. ct si quidcin. infr. de judiciis. Mod.
j ("0 Syn. Basil. 7. tit. 18. c. 17. in fin.
(12) Is a qno pctiJiir , rcus : vid. /. G. infr. h. t.
j (i3) Aclor suas ratioucs cdere reo teuetur. Expiinctarum enim
):itionum qualitas a rco pclitur injustc : nihil ilaciuc rco nocet amis-
|io secuntatis , cnm soluiiouis fidcs ci servari possit cx creditonim
;ationibus. Cselerum cum dico creditorein , liscum eliam iutolli-o.
jKl. /. 6. infr h. t.
j (i.|) I)c hbris argcntariorum et mcrcatorum quam fidem h.ibeant,
lOc Mcnocluum dc arbitr. Jud. l. 2. cas. 91. gi. et 93. Mod.
In AuTHENT. ui sponsalitise largilaies §. et hoc insuper ,
coll. 9. tit. 2. seu Novell. 119. cap. 3.
O/ guis iii aliquo documento mentionem (21) faciat al-
AJ terius documenti.) nulla (22) e.x hac memoria fial ex-
actio '. nisi (23) aliud documentum (2^) 5 cujus memoria
in secundo facla est ., proferatur (aS) , aut alia secundum
leges quantilatis dehitce prohatio exhibeatur : (/uia et r/ua/t-
titas , cufus nicmoria facta est , pro verilale debeatur: JIoc
enim et in veteribus le^ihus invenitur.
\
(i5) /. 4- infr. de fide instr. l. 1. infr. de coUat. ceris : adde
Nov. 128. c. 4-
(16) Sive sit debitum woKnrKo» sive J^j^cVfo;» civitalis vcl fiscale.
Syn. eod. c. 18.
(17) Instrumenta rerum earum , quas cura fisco communes habc-
mus , apud fiscum esse dcbent : ut ct regularilcr apud digniorem ,
puta majoris partis heredem , /. 4- §• '^. ff- fanal. eicisc. l. ult.
ff. de fide instr. penes heredem , non fidcicoinmisaarium , /. 24.
infr. de fideicom. penes heredcm vendilorcm , non cmptorem ,
/. 48- ff'. de act. empt. penes cum , qucm digniorem creditores
duxerint , /. i^- ff- de reb. auct. judic.
(18) Ut scil. privatus habeat exemplum authenticum, d. l. \.iii ftn.
(19) Authenticum scil. et originalc. /. 24. infr. de fideicomm.
l. !\^. ff. dc pign. act. l. 48. in fin. ff. de act. empt. vide ad
liunc locuiu clegans Arrestum Parisiense ajuid Lucium 9. pluci[or.
I . num. I .
(20) lUifo.
(21) Glausula motus proprii inducit probationem , ut etiam aieu-
tia vcrba iu rescripto probent. jilbeiicus.
(22) Exemplum non probat : vidc lamcn Socinum 7'j:g. i36.
Goth. Vide Purpurat. ct Alciat. h. t. Fachin. lib. 12. cap. 3.
BcIIon. Supput. lib. 3. cap. 17. Ans.
(23) Exemplo instrumenti nou crcditur , sed authcntico. Cur ita ?
In iis tantum notario creilitur , dc quibus rogatus cst : ut ct in iis
solis qu.e tomporc ini-trumenti coufccti gr^ta sunt. Ad h?ec , qnee
ad aliud refcruntur , ex eo ad quod icferuutur sunt pi-obanda. Po-
tcst ctiam falsum argui cx ipsius aulhetitici scripiura et siii;uis.
Quid si originale sit amissum , utique excmplo lcgilimc conffcU)
credi poterit , /. 3^. §. 5.^' de leg. 3. et ita chirographo dcbi-
toruni jHipilli amisso , creditores cx invcntario possunt conveniri ,
/. 57.^/! de admin. et peric. tut. addc A^ouell. 127. cap. 2. /. 6.
in ftn. l. "j-ff'. de edendo. ut hiuc colligas , excmplo inltrdum
credi : Exemplum instrumenti ctiam prubarc. ut l. ^j. ^. 5. ^. G.
ff. de jur. fsc. nisi promptum sit , ac descriptum partc non ci(a-
la , vcl cilra judicis jussuui , /. 3. Supr. de di^/ers. rescript.
(24) Vid. omniuo ad explicationem , cxtcnsionein , ct liinit.;tio-
ncm hujiis autlicuticae Alex. ad l. sciendum. 2. col. ff. dc \cib.
oblig. ct ibid. Bart. in oppnsitionem. t. 2. ff. de fide instrum.
l. 3. dc dii>ers. rrscript. Bartolum rursus ad l. i. num. it). ff. u
cert. pctdt. Afllict. dec. 72. n. 7. Mod.
(25) Fallit , quando iii documcnto cxliibito fii alterius do<-.un^n-
ti mcnlio cum ccrta desigualionc et pcrfccta docbrationc. p» r Ma-
scard. de probat. vol. 2. conclus. y23. nutn. j. 6. i£ ibi DD. .\\m.
I()0
LIBER SECUNDUS
Actor reo , nou reus actori edit.
b. Idem Aug. Floro.
'f7T (i) quae a D. Antouino (2) patre meo , et quae
X^ a (3) me rescripta sunt , cum juris el aequitaiis ralio-
liiljus congruunt : Nec enim diversa siml , vel discrepan-
lia : quod multura intersit , an ex parte ejus qui aliquid
petit , qui([ue doli exceplione sul)movcri ab iutentione pe-
titionis suse patest , rationes promi reus (4) desideret , qui-
hus se posse iustruere (5) contendil .^ quod utique ipsa rei
a;quilas suadet : an vero ab eo , a quo aliquid petitur ,
actor desideiet rationes exhiberi : quando hoc casu non (6;
oportet originem petilionis ex inslrumentis ejus , qui (7)
conveiiitur , fundari. PP, Kalend. Octob. Fusco et Dk-
XTBo Cowss. 226.
T I T. II.
DE (8) IN JUS (9) YOCANDO (10).
De uxore palroni.
1. Imp. Alexakd. A. Throphinio.
Qlcut bonis moribus conveuit , reverentiam (i 1) manu-
»3 missoris uxori (12) pra?beri : ita re exigente , in jus
eam sine permissu Prsetoris vocari prohibitum est. PP. 4-
Kalend. Aprilis , Agricola et Clememino Coinss. 23i.
Dc Patrono , palrona . eorumque liberis , parentibus
et heredibus , absque venia non vocandis.
2. Imp. GoRDiANTjs A. Nocturno.
V'Enia (i3) Edicti non (i4) petita patronum, seu pa-
Ironam , eorumque parentes , et Lberos , heredes in-
(i^ Vide Synops. Basil. 7. tit. 8. cap. 20.
(2) /. 1. ^ 2. /. 3. /. 4- ^upr. h. t.
(3) /. 5. /. 6. /. 7. supr. h. l.
(4) Reus JListe desiderat , ut actor ( quem doli mox cxceptione
submoturus est ) rationes edat , /. 6. supr. h. t. ut crassius loquar :
Originem exceptionis suae reus in ipsis instrumentis actoris fiindare
potcst. In quibus causis libellus neccssario nou requiratur , vide 01-
derdorpium in tract. de forma libclli.
(5) Yide /. i-^ de fide ini.truni.
(6) Originem pctitionis ex adversaril instrumentls adversarius po-
s>tulare non dcbet , cap. 1. extr. de probat.
(7) Actor origincui petitionis ex instrumentis rei fundarc non dc-
bcl , /. I. 4. supr. h. t. Gofh. Sed an ad replicationem fuiidan-
dam reus exhibcre actori instrumenta tencatur. Ass. DD. h. l. Sed
famen videtur quod nou. \ idc Trcutler. uol. 1. disput. 6. thes. ^.
liit- a. Ans.
(8) L. a. D. 4. 5. 3. Inst. de pana temere litig. i. e. de his ,
qui in jus vocari po&sunt , 7. Eclog- 8. Yid. Cujac. 10. observ. 10.
Scd liceat nnnc illud disquircrc , Citatio in quocunqtie actu neces-
saria sit , necne ? Mynsingcrus ex communi sententia doctorum 2.
obs. QT. negat , queniquani cogi ad euin cilandum , qui sit prae-
*ens , ciii nulia competat dcfensio , qui dolose latitet , qui absens
iit quidtui , sed qni actum impcdire non posset , si praesens esset :
ubi de tribiitis , collcctis et functionibus fiscalibus agitur : vel ubi
quis suspectus est de fuga : si periculom in mora : si pro absente
pronuncictur in car.sa criminali : in omnibus actibus , in quibus
figura judicii non rcqniritiir , qui expediuntur apud judicem ante
citatioij( m partis , in causa princi])ali : qui soli judici concludunt :
aut expediiintur fccundiim solam conscienliam : si pactum sit de
caj icndo dcbitorc , ejusve bonis : Item in relatione agriniensorum :
in juramento defeiendo super taxatione vel liquidationc rcrum vi
raptarum : si de abfuluris testibus interrogandis agitur : si prodigo
intcrdicitur bonorum administratione : si actus aliurn tangit per
uudam consequentiain , non principaliter : ideoque negat citandura
fidcjussorcm , si fcrenda sententia sit advcrsus principalem. De ci-
tationibus arlde Andreara Gailium i. obsen/. 48- ad fin. 60. de
requisitis libeUi viJe eundem ibid. obscrv. 61. ad Jin. 69.
(9) Scripsit ad hunc tituluiu Cujacius quaedam observat. lib. i3.
super , etsi extranei sint , a hbertis , seu liberis (i5) ei
ruiu non debere in jus vocari , jus cerlissi«ium est : ]N',
in (16; ea re rusticilati venia praebeatur , cum (i-) n;
turah ratione honor hujusmodi personis debeatur.' Cui
iyitur confitearis patroni tui filium sins permissu Praesid
te hi jus vocasse 5 poenatu Edicto perpeiuo praeslitutam
rescripto (18) tibi coucedi lemere desideras. PP. 8. Ic
Novembr. Gordiajno A. et Avjola Conss. 240.
De parenlibus absque venia non vocandis.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Rosana;.
QUi in potestate patrum agunt , adversus eos (19) ex
periri non possunt. Si igitur emancipata es , ve
niit (20) Edicti pelita , hoc facere non prohiberis. Quo.
et in Matris (21) persona observandum est. PP. 8. Id
Nov. DiocLETiANo u. (22) et Maxi.vhano AA. Co>'Ss. 287
Ne in jus vocatus ad aliud judiciun vocetur ,
et de fori prcescriptione.
4- (23).
QUi (24) semel in jus vocavit aliquem in Regia Ur
be , vel in provinciis post hbellum ei oblatum , am
plius eundem reum ex scripto , vel sine scripto ne pera
gat : hoc est , ne judicem sine scripto adversus eunden
adeat , sed apud (25) primum judicein permaneat.
5. I. Qui Jibellum accepit , etiainsi ia aliud officiur.
translatus sit , miles forle , vel clericus factus , respondea
omnino in primo foro , quod secundum priuiam ejus cod
ditionem ceusetur competens, nullam habens fori prjescri
ptionem.
$. 2. Qui setnel in jus vocavit , si post admonitic
nem (26) reo oLIatam eum ad ahum (27) judicem 0.
easdera causas vocaverit , et eura (28) inderanem (29
praestet , et causa cadat , etsi justam habuit actionem.
cap. II. ex professo vero Alciatus. Mod.
(10) Gravius est in jus vocare , quam aclionem edere : hoc e.xtr
judicium : illud in judicio fit.
(ii) E contrario , Mariuis injuriam patitur , axore injuria affi
cta , ^. i. Instit. de injuriis.
(12) /. 4- 5- ^- ff- b. t. ergo nec maritus patronae vocari pob
rit sine vcnia ? non poterit , ut quein patrona colit , colat etian
libertiis ac revcrcatur. Accursius aliud esse putat ex l. 6. jf! d
oper. libert. quse de operis loqnitur,non de honore. v. Cuj. 10. obs. 10
(i3) Gratia cdicti Hal. adde /. 3. Infr. h. t. l. fo. 5. 4, /
uh. Jf. h. t. Macrobius 7. Saturnal. 5. Gratiara edicti fac^t , qoi
id permittit , quod Edictum vetat.
(i4) Aliud si impelratur.
(i5) 1'ilius liberti patrono acceptam ferre ingenuitatem debet
l. nlv infr. de libert. et eorum. vide Novcll. 22. cap. 21.
(16) Kusticitati alias solet ignosci , vid. Socin. reg. 348.
(17) Rusiicitas noa excusatur adversus naturam , eave quae jari
naturae prohibentur.
(18) Jus alteri , puta patrono , adquisitum , rescripto Principi'
remitti non potest. Ideoque male hinc colligiuit , Princifiem gene
ralitcr posse reinittere oinnes poenas. vide Papon. 2. Notar. 7-
yb/. 464- 4^"- tlar. 3. sent. ^. ult. qucsst. 69.
('9) ^ 4- 5- ^- ff- '^- *• 5" ^* Inst. de pcena temers tiligant.
(20) Vid. /. 2. supr. h. t.
(21) Et merito , nec enim ex jure potestatis , quod jure civili
introductum est , hoc jus descendit : sed ex jure naturali et revt-
rentia , quae debetur parentibus ex pequo. adde Cuj. 10. obi. 10.
(22) 111.
(23) Hanc legem restituit Cajacius i3. obseri'. 11. ejus etiam fa
cit mentionem 10. obs. 10. in Jin.
(24) Latina interpretatio.
(25) Quia post litis contestationem judex recusari non debet
Nofell. .53. cap. 3. in pr. vers. Quidam x>ero.
(26) Hanc citationem vTS/u,ntirip Graeci appellant. Synops. Ba
sil. 7. tit. 8. cap. 18.
(27) E/f hsDov iiKXT^ptoy , ad aliud forum. Synops.
(28) Id est , accusatum.
(29) d. Noycli. 53. c. i.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
»9^
T I T. III.
DE P ACTIS (i).
Dc. fJdeicovimisso cnndiiionaU.
1. Impp. Sevirus et AivTONimJS AA. Philino.
"^Onrlilionis (2) incorlum (3) inter frafres non ini.(iiis
^ rationibus (4) convenlione finilum est. Cum igilur
erbis (itleicotriiiiissi pctiliim a patre tiio (5) profitearis ,
U , si vita siiie liberis decederet , heredilatein Liciuio
yniitoni reslili/nrt : paclum eo tempore de sextanle (G)
Liciiiin ] Frontoni dando : cuni (7) libcros Phiti-
us (8) tion sustiilcril , iniorpositum , non idcirco potesl
liquum videri (9) : quod facla ( sicut placuit ) divisio-
le diem suum , te (10) fiiio ejus superstite , functus es-
•t. PP. 7. Kal. Decemb. Severo A. n/. et Victoriiso
iONss. 201.
Si actum sit adirrsus emptores hereditatis.
2. Inipp. Skverus et Ajntojniwus AA. Claudio.
POsl vendiiionem hereditatis a te factam , si creditores
conlra cmplores (11) actiones suas movisse probare
^oleris , eosque eas sponianea (12) voluutate suscepisse :
(1) Lih. -i.ff. \!\. ■>.. C. Theod. 9. i. Paul. sent. i. 11. ^^;^-
\wps. Bmit. I. 5- 3. Instit. de except. i. cxtr. 35. i. Sext. iB.
Haim, 9, Goth. Ad hunc quoque tit. scripsit Alciatus , Fer-
itltus , Cagnohis , ot Donelhis. ]]lod.
(u) Conditio haec fuit , Si sitic liberis decesseris , hereditatem
"ratri restituito : Keiiunciari alias jiiri futuro simpliciter iion po-
est. vide Socin. r<g. 338. Goth. Adde Goedd. de contrah. stipul,
uip. G. num. i^. i(>. 17. Purpurat. 7i, l. i5. Ans.
(3) Est eniin valde incerlum , aHquos liheros quis sit hahitu-
•iis nccne.
(4) Hacc vide Lite a Ripa cxphcata , et adi prsetcrea Corasium
'il. 2. MiicelL. cap. 19. Socinum Reg. 'j8o. Barhar. ad L cum
tcutissimi , /';//•• de fideicvmm. n. 186. 194. et 202. Forcatul. in
Neiyvmant. jur, diatog. 5i. num. i. Baldum ad l. pacta qucc
:unlia. infr. h, t. et ad l. quamvis. infr. de fideicommiss. rursus
Sociiuun B.eg. 338. Mod.
(5) Fiu^anius , aviini meum a patre nieo pctiisse , ut si sinc
Ubriis deiedciel ., Tilio palruo meo Jiereditateni restitueret,
((')) Id cst , <liiahus nnciis , jicrindc ac si giavatus hercs fidei-
coiuinissario dixissct , Si morivr sine Uberis , cogor quidem ex te-
.slanicnto palerno hcieditatem libi rcsliUicie : sin minus , non co-
gor : quin , ut condilio cveuiat , possurn iimjuc ad quadrantis quan-
tiliilcm rclincre , vel alienaic. Si tamen illi spei fiitura; renunciare
volucris , duas uiicias ex supiadicta liercditate rcjiifesentaho , ut
in icliqnis porlioiiibiis milii sit lihera alienandi facultas , ntcunque
siiic liberis moriar. l)e lioc intcr fratrcs ( patrem videlicet pa-
triiiiuiqiic mcum ) convcnit. Quarilur quid juris sit ? Pliilinus ego
Piiilmi filiiis , pntre mco mortuo , pactum id rcscindi postulaas
admitli aiulirive non dehcho.
(7) Id c>t , utcunque.
(S) Parcns mens scii. ciijns nomcn itidcm fcro.
(9) Milii .«cil. id est , Conveiitioncm supcriorcm factam a patrc
t5um mco patnio noii possum iiiiprol)are.
(10) Hinc (iuhitandi ratio suiuilur. Nam ct nntiqiio jure , Roga-
tis invicem sihi , si sinn /ibiris deccssissciu , hercditatcm restitue-
rc , altcro decedeiitc sinc Jiberis , liereditas ad euni perxenicbat ,
qni supervixisset , ncc de co pacisci ])oterant contra \oluntatem tc-
staloris. l^aul 4- sentent. 1. ^". i3. Idein iii liac spccic diccndiiiu
vidcbatur. PiiTterea : vidctiir Liciiiius Froiito pacisci ciim fratre
vivcnfc de cjus successioiic , quotl prohibitum dicitur , /. ultim.
Infr. h. t.
(11) Creditor hcrcditatis , ca vendita , in ejiis cmptorcm cxperi-
ri j'Olest. /. 2. §. 9. jf. de hered. fcl actioii. vend. Quacritiir ,
«111 si ncglecto vcndilorc , in emptorcm egerit , tacile videatur he-
redi pactiini fecisse de noii pctendo.
(12} Hinc ratio dccidendi sumitur , ct cx /. i^- 5
KdHitio rdict.
Q.j: de
(i3) An ipso jure qui nostro nomine judicium cxcipit , nos li-
exceptione (i3) tacili pacli (i4) mo" inutiliter (1 5) defcn-
deris (16). PP. Prid. Id. Februar. Severo ui. (17) el
Antoniko AA. Conss. 2o3.
Dc servo.
3. lidem AA. B.estituto.
SErvus creditoris meliorefn (18) causam domini faccre
potpst : in deterius autem reformare novo pacfo non
potest obligationem recte constitulam. P. P. 8. K.ilend.
April. Sevep.o 111. el Antonino AA. Conss. 2o3.
De litis reniincicitione.
4. lidem AA. Valeria?.
}30slquam (19) Jiti de praedio moUe (20J renuncia-
^ sti (21) , causam finitam inbtauiari [ posse ] nuUa
ratio permittit (22). PP. 4- ^^- ^^'"^- Albi.no ct /Emi-
LIANO CoMSS. 207.
De solutione partis , et pacto de parte non petenda.
5. Imp. Ajntokikus A. Demagorae.
CReditori tuo si parlem pecuniae exolvisti , de parte ve-
ro non petcnda inter te et eum convenit ob causas
negotiaque ejus tiio patrocinio fideque defensa : ea obliga-
tione partim civili jure (^3) , partim honorario (24) , li-
beraluses. Nam exceptio peipetua (2^) pacti convcnli (26),
vel doli (27) , residui petiUoiiem repellit , cum et solu-
herat , quemadmodum is , qui nostro nomine solvit , /. 5. Infr.
h. t, non ipso jure. Nec enim cmptor hcrcditatis actiones crcdito.
ris cxcipit vcnditoris nominc , sed proprio. vidc Dondlum hic.
(i4) Alqui niillum pactum interrcssit ? Dic , tacitum intcrvcnis-
sc. IJnde id coUigitur ? ex ipsa actione mota in cmptoreiu hcredi-
tatis , iicglecto ejus vcnditore : iu qua nec ipse cmptor aulorcni
suum laudavit,nec creditor ullam in agcndo vcnditoris mentioiieiii
fecit. Spontc creditor actiones suas moverat in emptorem , cmptnr
sponte eas suscepJt .• utique scire debiiit veuditorem teneri : si id
neglexit , facilitati suae acceptura ferre dehet. Demus pactum : ne-
gari tamen posse adhiic videtur pacto crcditoris , et emijtoris exce-
ptionem venditori adquiri , /. i. in fin, infr, per quas peisonas.
(i5) Vide Cuitium Jun. cons. 97! ad fui. nuin. 7. Jacohumdc
Alher. in repetil. nd Rubr.ff. dc verb, oblig. nnm. 83. et .^eq. Mod.
(16) Etiam si emptores non sint solvcndo. Atqui tacita minus
noceut quam expre;-sa ? si ignoranti crcditori fac;a tuisset exprc.ssa
delegatio , delcgato dehitore non solvendo in dchitortru pnorcm
daretur ei icgrcssus , argum, /. 4i- S- ^- ff- de jure dot, Eigo tl
hoc casu multo magis , cum credilor eirasse deprchcndatur.
(•7) IV.
(18) Yide quae notavi ad /. i33. ^. de reg. jur.
(19) Postquam semei liti inol« iciiunciatuin est , milla ratio pcr-
mitlit eam ex pceniientia instaurari , Synops, liasdic. 11. tit, i.
c. 4'- in fiu.
(ao) Lis nulla cst , nisi mofa sit : mnta cer.setiir eliam si sol.i«
aclor cgcrit : contestatur cx acloris intenlionc , et rei (lepulsione.
Quid liti contestatae potestnc icuiinciari.' Aliud cst enira l:ti rcnun-
ciare , ct rei in litcm dcductw , scii causte. Causa a lile sejiucta c.-t.
(21) Expiesso vel tacito pacto , ut sit sensus : Nou lautuin r<;
judicata , jurcjurando ct trans.actioiic litein (iniri , /. i . tn fin, ff.
ad SC, Tertjlt, sed et pacto. hiijiismodi reiiniiciatioiics liebant
apud acta , /. 3. infr. de repudiunda vrl ahslincnd, l- i&- mjr,
de donat. l. 11. infr. ad l. Cornel. de falsis.
(22) Qui renunciat liti motne , renunciarc videturtam instantise ,
quam juri in iUud judicium deducto. Capel. Tholos. decis. 1 . Lu -
chi dc Curt. cons. III. n. 18. intcr cnn<!. divers. Ripa ud l. ii<t-^
turaliter. §. nihil communc. num, 107. JT^ de acquir, pnssess. li-
raq. ad l. si tinquam. niim. 2o3. in \eib. donatione. Iuir. de r^-
vocandii donat. Baldus postrenio hic ct ad i. i. »npr. ut ttte
pend. Mod.
(23) Qiiia paifem pecunia? rc ipsa solvisti.
(24) Quia pactum tihi factiim cst dc non pctenda alfeia parte.
Pactum autem jiirc honorario , id est , a pi?elore defcuJitur. /. 7.
S.^.j-.h.t, _
(25) rerpctua cxcepfio peipeluam foiut acliouem.
(26) De non pelendo.
(j7) Quaj facti subsidiaria est.
193
LIBER SECUNDUS
tum (i) per ignoranliam repoti poluisset. PP. S: Kalend.
Aug. Hornce , Akt. A. iv. et Ijalbiko Coass. 214.
De pnclis contra jus , ce/ honos mores.
6. Irlem A. Basiliaj.
PActa (2) quaj conlra (3) leges conslilutionesque vel
conlra Jjonos (4) mores fiunl , nuUam vim habere
indubitali juns est. P. P. Kal. Aug. iisdem Coivss. 214.
De creditore , fjui successit dehitori.
7. IHera A. Julio Maximo.
DEbitori tuo si (5) hcres extitisti , actio , quam contra
eum liabuisli , adita hereditate confusa esl. Sed si
eam hercditatem , posleaquam in ju.licio obtinuisti , ei (6)
tradidisti , quem sententia superaveras : ea conditionc pa-
ctoque , ut tam ccvleris creditorilus (7) , quam tihi (8)
in eo ., fjuod tihi deheretur , «(9) eatii hereditateni non
adisses , salisfaceret , pacti conventionisque fides servanda
est, quas si non servafur , ex stipulatu (10) , si modo na-
cto subjecta esl, dabitur actio : [ vel prjescriptis (11) ver-
bis , si slipulatio non intervenil. ] PP. 3. Kalend. Au-
gust. AisTOJNJNO A. IV. et Balbiwo Conss. 214.
De pecorihus parliariis.
8. Idem A. Mucalraulio (12).
SI pascenda (i3) pecora partiaria (i^) ( id est, ut /c-
tus corani portionihus , quibus placuit , inter dorninunt
e/ pasforern dii-idantur ) Apollinarem suscepisse probabi-
lur : fidem pacto praestare per judicem ccnjpeJlelur (i5).
PP. 4- Kalend. Octob. AlexAndro A. n. el Marcello
Corvss. 227.
De dolo.
9. Imp. Alexaad. A. Dionjsio.
C^^Um , posleaquam adversarius m.itris luje victus f
i set(i6), matrem luam circumveneril (17), ut ei cas",
ret nullam se controversium de servis nwturani, id paclui
m.tla fide faclum , irritum est : et cuin ex ea conventir
ne cum (iS) matre tua agi cocperit , judex eam liberi
bit. PP. Prid. Idib. Sept. ALExAftu. u. et Marcell
COINSS. 227.
De dotc , dijferentia legis , et pucli nu.di.
10. Idem A. ISica?.
LEgera (19) , quam dixisti , cum dotenx pro alumn
dares , servari oporlet. INec obesse libi poteril , quo
dici solet, ex (20) pcicto actionem non nasii : tunc (21
enim Jioc jure ulimur , cum pactum nudum est : alioquii
cum pecuma datur , el aliquid de reddenda ea convenit
uldis est condictio. PP. 3. Kalcnd. Mart. ALBiNo(22)e
IMaximo CoiNss. 228.
De dote.
Eii- Wem A. Capitoni.
X (23) conventione quidem , qua pactam novercan
tuam cum palre tuo dicis, cum funJum in dotem da
ret (24) , Ut creditorihus , quibus futr.mt pnedia ohtiga
ta , usuras sohrret (aS) : actio tibi adversus eam comp^
tere non potest , elsi paclum in siipulationem deductaa
probetur. Sed si fundus Shtimatus ( ila ut pars instrumen
li significat ) in dolem datus esl : ex vendito (26) actio
ut piacilis sieiur , competit (27). PP. Non. Decemb. ipsc
A. m. et DioK£ 11. Cojsss. 23o.
(i) Scilicct quod remissum erat. Vid. Zangcr. t/e excepf. »ajf. 3,
csp. i5. jium. 20. Ans.
(2) Syrwps. Basil. eod. cap. /j5. i. Ilarmen. 9. 5. 27. et sti-
pulationes , /. 4. i„fr. de iiiutilibus stipulat.
(3) /. 7. 5. 7. >: h. t. Paui. I. sentent. 1. $. 4. /. 3o. infr.
n. t. l. un 5. 16. C. de rei uxor. act.
(4) Dict. 5. 4- /• 4- '"/'•• de inutilibus stipulat. /.1 £ r /F.
depositi, / )4. 5. i,j: ,olut. nuurim. l. 26. #! de yerh. obiis.
Mi. cup. 58. de regutis in 6. °
(5) /. 5. ///;■. de hered. action. vid. /. 96. §. 2. ff] de soLi-
tiombwi. ""
(6) la cst , tcitio alicui , piita heredi defuncti aL intestalo et
Irgitimo : qm forie testamentura injustum , aut falsum , aut inof-
iiCio.sum dicebat.
(7) Hereditaiiis sciiicet.
(8) Qui ejijsdcm licrcdilatis crat creditor.
(9) !• e- Perinde ac si. Sil li;iec hypoLliesis : solve qnod ex he-
icdilate Titii dcluncti mihi ddutur. Jctio. Si quae tiJn .-jctio com-
{setit, ea sul,lata cst , siqiiidtm scmel dcfuncto snccessisti cx cjus
tistameiito : adiliunc ejutmodi tuum dcbitum bublatum confusione
cxtiiictum cst,/. yi. 5. -i.Jf. de solution. Exceptio. Hoc ita cst,
scd candem bcrcditatcm libi rcstitui ea icge , ut mihi sati.facorcs
l.eplicatto. Pacti fidcs servauda. Decisio. Quk actio eo nomine
actori ccmpctat? dic lu infr. h. t,
(10) /. i/j. i„fr. h. t.
(ii) Stipul.:itio impcdit praescriptis verbis actionem : auiastiou-
latio ipsa novalio esl. -1 i"
(12) Mucatraub. C„jac. adde Z. 4. infr. de jure fisci.
(id) /. i3. ^. \. fj. de prcescripi. verh.
(i4) Partiaria pecoia sunl , dc qiiorum fo:-tu inter dominiim
ct pastorem ccrtis portionibus dividendo convenit ,/.25 ^ 6 /F.
iocau. Scd Hotomanus hic lcgit Parliario adverbialitcr.
(i5) Ratio dubitandi hinc orla est , qund s.altcm non ex locntio-
ne tciicrctur , ciim hicationis merces rei:;id:iriter in pecunia numpra-
la consistat, /. ,. 5. ^. jf_ ^,/,„,,-,- , ^. ,^. ^ , ^ ^^ pr^scripi.
ferb. sod neque c.x societate , quia nnlh, bic necorls socictas est ra-
t4oncdomi.m, /. ,3. §. i./f deproe.aipt. verb. non ctiam c^
pacto, qtiod pactnm nullam pariat actionem , /. 27. infr. de Inca.
rc. Quid jur.s ? Donellns hic nudum e.s.se pactuai neqat , cum sit
adjuuclum t.adit.oni: Ait , h?nc couvcntionem esje societ.tis Ho-
tomanns prajscriptis verbis actionem dari putat hic.
(16) Idque ipse sciret.
(17) Ei persuadens nondum eam judicio vicisse : et noadum it
ejus favorem rem jndicatam fuisse.
(i8) Hinc fingere sive consfitucre debemus , servo^ ( de quibu;
agebitur ) in potcstate mulieris.
(ly) Sensus est : Rebus certa lege datis ex ea lege aclionem dari.
Tid. Giijac. II. obsen\ 17. in fin.
(20) Vide ad hanc sentcntiam Socin. reg. 9.
(21) /. 7. 5. l^. ff. h. t. l. 27. in fin. iiifr. de locato , /. I.
mfr. de pactis convent. l. 5. infr. de contrah. stipulal. Paal. 2.
seiit. i4- in fin.
(22) Ballriiio.
(23) H;ec Icx extat in /. 1. infr. sins ansu vel reliquis. Golh,
Haec kx , ut et Gothofredus raonet , iisdeiu fere verbis repetilur
in^r. in /. \ . sine ceiisu i'el reHq. sed est in co diversitos ; quod
baec lex loquitur de pactione facta de re priv.tta , illa vero de re
publica : nempe dc tributis. Nota auttin hic simulatus coatractiB
quo pacto probetur , ct Batoliim hic. Pctrum de Anchor. co«i/7.2.
et consil. 2j8. Bald. consil. 118. i. col. Feder. de Sca. consil.
ult. Paulum dft Castro consil. 19. Rom. consit. 202. Mod.
(24) Tao pafri scilicct.
(25) I])sa noverca scil. Sit autem hasc hypothesis : Meus paf;T ,
idemque tuus raaritiis nsuras a te debiias multis annis tuis credito-
ribu: solvit : refunde : hsec jlctio. Fiindum ei dotalem dedi obsiri-
ctum S'ipradictis usiiris. Ad euin fructus ejus f'iiidi pei-tiuucrunt ,
onus itaqiie ejus sustinere dcbuit, /. x^i. ff". de inipensis in res do-
tnl. haec Exceplio , at Replicatio. Fundum dedisti quidein , scd
sestimatum. Quse dantur ps.stimafa , dominium in accipienttm
fransferunt: jEstiniatio nanique locum vendilioni» olitinet , /. 'i- .ff"-
locali . /. 10. in princ. ff. de jiire doi. Si quoi it iquc fiucliiic.t
ep perccjut , ejus fticrunt , nou tui. E\ re enim sua non tua \>tt-
cepit. Proindc cum usnras tuis creditoribns solverit , tuiiin nego-
titiin gcssit , quo nominc tcneri tc .Teqtium est , eo luagis qaod cum
dictuin funduin patri raeo vendercs , ita conventum cst , ut ttebili
tui usurae soiverentur : nam vendilor id prasstare dehet , quod ia
renditione se pra stitnriim pioinisit , /. 2. /. 6. ^. penult. /• H-
5. i-./?' dc act. einpt. Rcplicatio. Notum est jam qind jddicari debeat.
(26) E.^. enift) . Hotoman. /. iT. 5- ^Qjf- <^" "cr. enipi.
(27) Non cOKipetit, ^ i. infn. infr. sine eensu vel nlicj. ttm-A^.
CODICIS REPETITiE PIlJi^LECTIONIS
tgS
Z?e prioribus et posterioribus pactis.
12. Idem A. Flacillae.
PAcla (i) noi^issima (2) servari oportere , tam juris
quam ipsius rci aefjuilas postulat. Quapropler si con-
iventione , quae pracessit , diversa pars usuram sc non es-
jse consensit , et maxime (3) si ( ut proponis ) id etiam
apud ac(a Pracsidis adseveravit : actionem , quae super pn-
ma conventione fuerat , exercere non prohiberis. PP. 3.
jKalend. Marlii , Agricula et Clemejst. (4) Cojnss. 23i.
De contractibus bonce Jiclei.
i3. Imp. Maximinus A. Mario.
1N bonae fidei contractibus (5) ita demum ex pacto
actio (6) competit (7) , si (8) in conlinenti (9)
fiat : Nam quod postea (10) placuit , id non pelitionem ,
sed cxcepiionem parit. PP. 5. Idib. Januar. MAxiMirvo A.
et Africano Cojnss. 237.
'i
(i) Ut ct Icgata , /. 6. 5. 2. in fin. Jf. de jure codic. l. 12.
3.J?\ de Iflgat. i. ridticoinmissa , /. 19. injr. de fidcicomm.
crcdum iiistitutioiics. /. ifi. J}'. de uulgar. et pupill. conslitutio-
iies Principiim , /. ult. Jf'. de const. Ptincip. Icycs. undc illud XII.
tabularuin , Ut quodcumiue po.s^trcmum populus jussit , id jus ra-
tuinque sit. Liv. 7. et ij. vidc Hotoman.
(3) Id cst , ultima : addc /. 3. Jf. de rescind. vendit. adde
/. i3. infv. de donat.
(3) Quod apiid acta fit , violentius obligat quam quod privati.-n.
Hinc coUiguut Tcstainentum , qiiod alias septcm testcs exigit , do-
nationcin causa mortis , quic alias quinquc testcs rcquirit , valcre
coram duobns apud Judiccm , si apud acta insinuelur. Praesumi
iiamque omncm metum et dolum abesse , ubi judex suum decretum
interposuit. Vide Wurmscrum i. pract. i. ohs. 11.
(4) Cicmentino.
(5) De quibus vide ^. 28. Instit. de actionibus. An idcm est
in stiicti juris judiciis ? Accurs. ait , arg. l. 27. /. 28. infr. h.
t. l. 4». vers. Dicebam , Jf. de reh. credit. Idem conGrmat Cu-
jac. 10. observ. 34- Donclius vcro negat pacta stricti juris judiciis
( pula slipulatione et mutuo ) adjccta parerc actionem sive ante ,
sivc post , sivc in conlincnti , scu in ipsa traditione facta sint.
Rlovctur , quod snpra quam dafum sit , rc contralu obligatio non
possit , /. i"]. Jf. fi. t. adde /. 9. infr. de non numerata pecunia.
quod prn omisso sit liabcndum , quidquid in stipiilatione vcrbis
cxjircssum non csl , /. 99. //; priuc. JJ. da verb. oblig. Hinc scqui ,
[pacta sui natura contractiis stricti juris non ingredi , multo minus
cos pacto informari. Si jus spcclamus , posteriorcm banc sentcntiara
vcrainputo: sin usum, subiata utpolc bodie diflereutia contractuum
stricli juris et bona: (idci , prior vcra dici i^otcst.
(6) Non propiia : sed aclio cnipti , si jumtura est pactura cm-
plioni : locati vcro , si localioni : idcm dicatur in similibus.
(7) Id est., pactiim in continenti adiectum format actionem.
/. 7- 5- 5.# h. t.
(8) Adde i. Ilajm. 9. §• 21.
(9) Ex coiitininli, /. 7. §. 5. t>ers. Sed koc. Jf. h. t. scu tem-
porc contraclus, /. jien. Infr. de pactis. intvr empt. slalim , /. 27.
\lnfr. h. t. in ingrcs.iu cotitiaclus, d. §. 5. vers. Idcm MarceUus.
' iv cipx>i i '•• Evlog. I. cap, h. initio confractus , /. 5. Infr. de
pact. inter empt. Id cst , antcqnain contractus perficeretur, id est ,
nondum contractu pcrfccfo , non post contractuin jam pcrfectura ,
cum nonduni lox contraclui data essct.
(10) Pacta ex inlcr\allo j\'uiunt (xccjitioncm. Ex inlejvallo fie-
ri , est confractum snbscijui , (icii nsTa ^cPofov , Eclog. dict. loc.
re jam contracla , post contraclum jam ncrfcctum.
(11) Si pacto siibjccta sit j-oenre stipuinlio , oplio slipulatori da-
tur , ut aut stipulatione ulatur aut cxccptioiic , si modo acccpto
fcrat pccnam , dcquc ea non pelcnda cautioncm intcrponat. i.
IJariu. 9. 5. iG. adile euiulcm ibid. §. 10.
(12) Pacto pocna proniitli pote^t : at , jicti non pofcsf , ni.-i sti-
puiutio sit su])jecta.
(i3) Ad luijus kgis dcclaraticnrm \idc Prwpositum Ser
(juasticiiibus ^. casu 5. qua:st. Deciiim ad /. lesem. hoc
De pacto pocnali et stipitlationc suhjecta.
14. Imp. GoRDiAKUs A. Ca^lio nuliti.
Siatum ad Riibr. de yeihor. obHs;. n. i\. Dyuum ad /iV
Tom.lY- D 1 j
tn sius
tit. AI-
Non
&•
SI (ii) pacto (12), quo pccnam adversarium tuum pro-
misissc proponis , si placilo non stetisset (i3) , slipu-
ialio subjeclu (i4) est •, ex stipnlalu ageus , vel (j5) id ,
quod in convenlionem devenerat , ut fiat , consequcris :
vel poenam slipulatione compreiiensam more (16) judicio-
rum exiges : nam bona (17) adversarii tui in le Irarisffcrri
citra (18) solemnem ordinem Irubda deprecaris. PP. Ka-
lend. April. Gokdiako A. 11. ct Pompeiano Cokss. 242.
De fuliira successione.
i5. Impp. Yalekt. (19) et Gallien. AA.
et ValekiAnus Nobiliss. Cccs. Pactumeio.
PActum (20) quod dotali iustrumento (21) comprehen-
sum est , (Jt si pater vita fungeretur , ex cequa (22)
portione ea , (jitce nuhebat , cuia fralre hercs patris sui
esset : neque ullam (^3) obligalionem contrahere , neque
libertatem (24) lestamenti faciendi mulieris palri poluit
est in mora. dr. Reg. jur. in 6. Socin. Jun. ad l. Ita slipul. n,
iS^j.Jf. de i>erb. obtig. Mod.
(i4) Stipulatione pacto subjecta , non ex pacto quod antecessit
stipulationera , sed ex stipulatiouu quse subsecuta est agitur , /. 27.
infr. h. t.
(i.5) Et res debita , et poena ejus loco simul peti non potcst.
(t6) 3Ios judicioj-um quid ? qui receptus in ipsis judiciis nec
imjjrobatus legibus.
(17) Quo jure nitcbatur actor ad id pottulandum ? puto convtn-
tionc poeiiali , de qua hic agitur : Ut nicrito possis hinc coUigere ,
ncque jiacto neque stipulatione lieri posse , ut creditor propria au-
toritate bona debitoris in se transfcrat , citra solemnem juris obscr-
vationem , idque ca de causa constitutum , ne via foeiicratoribus
patcat. In hac quaestione le.x heec tota prorsus occupata cst.
(18) Id est , non servato juris ordine , cura nuUa sententia prge-
cesserit , /. S<i.Jf. de re judicata.
(19) Tp. p^aleJ'ianus.
(20) Adde /. pactum dotal. 4- iufr. de pact. convent. l. 3.
injr. de collat. l. ult. ff. de suis et lcgitim.
(21) Pactum hoc vestitiim est litleris.
(22) Huc res rcdit : An quis hereditatera suara contraclu intcr
vivos , puta dotis vel socictatis omnium bonoruui , in aliquem ,
praesertira in liberos , deferre possit ? vel ifa : An succcssioncs pa-
ctis vel stipulationibus possint obslringi ? jXcgatur ut hic. et l. 5.
iifr. de paclis cojwenlis. l. 4- i'Jr. de iimtil. stip. Confrarium
exstat in /. ult. infr. h. t. ibi. nisi ipse forte. Idcin quoqne negat
Lconis const. 19. sed et praxis teste jNlasuerio : et ita judicatum
fuisse in Scnafu Tholozano et Parisiensi Paponius retulit 20. j4r-
rest. 1. Ari-est. i. Atqui boc admisso licita boiiorum omniuin do-
natio fuerit , et ea conccssa , libertas tCstaiidi tollttur , quara toili
jus non patitur. /;j/7'. h. t. ? Bespondeo , iibertatcm non toUi , sCil
restringi : ut mox dicetur plenius.
(23) Hoc non servatur , ut paulo ante diximus.
(24) Donatio omnium bonouim , puta jnKsentium , el futurorum,
non valere hiuc colligunt. «7rg. /. stipulatio hoc modo conceptn. 61 .
Jf. de vcj-h. ohlig. sivc testaracnto (iat hujusmodi donatio , sivo con-
tractu. vidc Clanim 4- scnt. ^. doiuitio. et Socinura j-egida io3.
Non idcm cst si quis donavit bona sua , yel oinnia bona stia mo-
bilia ct immobilia. His cnim casibus tenet donatio , quia liberta-
tem de bonis futuris lestandi sibi non abstulil , sed ea sihi exce-
pisse jiraisumitur : Quid si alicno meain bereditatcm donavi ? noti
valct donatio : hoc enim genere testandi ficultatcm mihi abstuli ,
quod jus non patitur. Bart. /. ult. infr. h. t. Clarus rf. loco. Quid
si dona^i fibi omnia mca bona , ct usumfructuin eoriim mihi ex-
cepi , ut de cc non possim testari ? non valct donatio. Nain ut do-
natio omnium bonoruni valeat , oportet ut quod donator sibi reser-
vat , ejus condilionis sit , ut de eo tcsiari possit. de quo Claius ^.
sent. 5- donatio. q. 19. Et hisc regula ita vera cst ; ut donatio
oraniuin bonoruin pr.T^cntium , ct futurorum non jvo.ssit ouGrraari
juraniento. Rolaud. a \'all. i. cons. 3^. num- i. 2. Golh. Necrat
Chassan. Rubric. 7. §»12. veib s' il nc luy c est expresseinmt.
nnm. 5. usque ad num. 11. Tholosan. decis. 454. et ^5S. adde
Alciat. h. t. Aqs.
a5
9
LIBER SECUNDUS
niifVnrc. PP. lo. Kalenc!. Martii , iE.\iiLUHO et Basso
CojNss. y.G-j.
De precaria substilutioiic.
16. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. DlapJiamo.
CUni propoiias , filios lcstamenlo scrip(o.s heredcs roga-
los csse , Ut (1) , (jid prinms reius Jminaiiis exiine-
rcfur , aheri portionem heredilatis restitueret : quoniam
precariani (2) substitutioneni fralrum conseiisu (3) re-
jnissam adseris , fideico/umissi pcrsecutio cessal. PP. 4.
Id. Feb. Maximo 11. et Aquiliawo Conss. 286.
De Scriptura.
17. Idem AA. Dcximacho.
^Actum (4) , quod bona fide iiiterposilum docebitur ,
ctsi scriplura (5) non existente ; lamen , si aliis
probationibus rei (6) gestae veritas comprubari polest, Prse-
6es proviuciae secundum jus custodiri eiliciet. PP. 9. Ka-
lend. Jul. iisdem Conss. quibus supra 286.
De parte acccpta ab uno ex corrcis debendi.
18. lidem AA. Julio iEmilio.
C^I creditores vestros ex parte debiti admisisse quemquam
O vesirum pro (j') sua persona solventeni probaveritis :
aditus Rector provincia?, pro sua gravitate , ne alter pro
(i) Adile l. I. Supr. h. t.
(2) Precaria substitutio mutuo consensu remitti potest. /. 11.
Snpr. h. t. potest etiani remitti , noii mutuo , l.i.supr.h.t.ci bre-
viter ; Spes futurse successionis , seu fideicommissum sub conditione
relictum , jicndenle conditione pacto remilti potest, si causa subsit.
(3) Solemni tamen. vis. cnim in Jurisconsultorum libris nlia
renunciatio hereditatis reperietur , nisi formalilius et discrlis verbis
expressa, ai hic, et l.i.i.et /{. infr.de transact. vide Hotom.co/wi/.S.
(4) Synops. BasU. h. t. c. 58.
(j) Pactum nou requirit scripturam ul hic. i. Harm. 9. ^. 8.
ut et divi.sio hereditatis , /. 21. infr. h. t. l. 5. infr. de trans.
vide /. 9. infr. de fide inslr. pignijs. vide /. l\. ff. de fide instr.
venditio. /. 10. infr. de fide inst. l. 3. irifr. dc fide et jure ha-
stoe. localio. /. 24. infr. de locat.o. nuptiae. /. 9. infr. de nuptiis.
cniantipatio. /. 11. m/r. de fids inst. ]ngnus , liypotheca. /. l^.ff.
de pii^noiib. 1. [^. ff.' dc fide inst. Usurarum stipulatio. /. i.infr.
de usuris. societas. I. /j. infr. pro socio. et geiieraliter , Scriptura
in nullo actu rcquintur. i\W. ^3. c. 8. Eos tamcn excipe , in
quibus sciiptura morc ac soleiinitale , vel partium conventione ne-
ctssario rcquirilur. vide /. 17. infr. de fid. j«*«. vehit in testamen-
to scripto. /.21. infr. de testanwntis. emphyteusi , /. i . infr. de
jure eniphjteutico. Jiterarum obligalionc : sententia defmitiva. /.2.
infr. dc sent. cx pcriculo. in lcgitimandis per matrimonium liberis
in concnbinatu susrepfis , /. 10. 11. i^crs. Sufficial. infr. dc natu-
rul. liber. in nuptiis Senatorinn el honestiorum personarum. Nou. 74.
c. 4- idem in hypotheca mutni , ad emcndae militiae casum , iVoi'.
97. c. 4' ^el si jus TrpvTovp^x^ixi; , seu prior in bypothcca esse af-
tectat. ±>ot'elL i3fi. c. 3. /. scripturas. 11. infr. qui poiiores : in
aibilrii homologatione. /. 4. infin. l. 6. infi: de urb. in conte-
statione uon nuraerata; pecuniae. /. 14. 5. 4. Infr. de non nuin.
JSoifelt. loo. c. 1.5. '• yers. Contestationein. in emancipatione.
/. 2. /. iilt. iiijr. de cinancip. in adoptione. /. ult. infr. deadopt.
vide Speculatorem tit. de inst. edit. ^. restat aute.m. vers. Azo ve-
»0; Ferrarienscm zn /o7v«a prodtictionis testamenti i3. in verbo,corain.
(6) T» Trcix78 , Sji.opsis, id est , vendiloris aiit rei vendita;.
(7) Si uni ex coirelb debendi fit pro sua porsona liberalio , ta-
cite videlur crcditor cum eo pactas, iie pro suorum correorum per-
ionis coinTiiiatur : futuium alioqui , ut si non ca formula libera-
tus sit , ob reliquos possil convcniii. /. 2. 3. infi: de duobus reis.
<ioth. Si allcr ex duobus reis portionem suam solvat , an et qna-
tenus inde obligaiionis divisio inducatur, ila ut is pro rata allerius
ampliiis convei iri non po.ssit : Vid. Doncll. Gilkcn. Pac. Purpu-
rat. Tboming. d.as. 47. Hartman. Pistor. quast. 9. Roncliegal.
in l.ubi duoff.dc duni.reis. Leoniu. emcndat.lib.3.c. 4./(«;«.8.Ans.
(8) Sjnops. liasil. h. t.c. 60.1. Harrag. ^.Zo. et i. tit.xQ.^.Q.
(9) Putu paganos , non milites.
(10) Adi Socinura .Tun. cons. i43. ».46. lib. T . Forcaluhim i\v.
cjomarit. duilog. .55. „. (5. ,1 Sarmienfum /ti. 2. select. c. 3. Mod.
(11) Etti irotpdrxX^v, ubi in aciem prodeunt. Synnps. Ilarinenop.
(12) Non valet coii\entio intcr duos facta de mulua successione.
/.^4- *'f'/ de iiiutilibus siip. ( eam Giaeci vocant a'^\),\o*A),ps>vo-
^/«* ) vide 1. Ilmm. y. w-tp,' dW^iiKwhiipsvof^ioii. nisi inter com-
altero exigatur , providebit. PP. 7. Idib, Jan. DioclE-
TiA.\o Tu. cl Mavivua.-vo Ali. CoNss. 28-.
fJc ficura successio-ie-
jg. lidem AA. "Victoriano militi.
Llcei (8) inter privatos (9) hujusmodi scriptum quo
comjn-chendilur , Jjl is qui supercixcrit {10)., alterius
rebus potiatur , ne donationis rjuidera mortis causa gesta»
efficaciter speciem oitendat : tamen cum voluntas railiiurr)
qua; super ullimo vitae spiri'u, deqne familiaris rci dccre-
lo quoquomodo contemplatione mortis in scripturam de-
ducilur , vim poslremi judicii obtineal : proponasque te
ac fratrem luum ad (n) discrimen praelii pergratcs ob com-
muncm moriis forlunam invicem (12) esse paclos , ul ad
euni , qui supcrstes fuisset , res ejus , cui casus fliu-.in vi-
t(t atlulisset , pcrtinercnt : exiitenle conditione inteiJigi-
tur (i3) ex fratris tui judicio , ( quod principalium con-
stitutionum ptomplo favore firmatur ) etiam rerum ejus
corapendium ad te delalum esse. PP. i5. Kal. Decerab.
Sirniii j ipsis xv. et lu. AA. Conss. (i^)
De reruni dominio.
rri 20. lidem AA. et CC. Martiali.
Radilionibus (i5) et usucapionibus (iG) dominia (in)
T
militones. ut hic. et l. 4. "?/'• de inutil. stipul. \n ipso procin-
ctu , fTTi vxQon^x^iv f|;o'Toe< 1 21. Eclng. ?. c. 60. Harm. d. lo^
co. non valct iiiter virum et nxorem. vide Cujac. 16. obs. 3g. et
ad l. 10. ff. de yerb. obl. Valcbit crgo hujusmodi coDyentio inter
solos milites ? Paponius 20. jfrrcst. 2. Arrat. i. ait , usu iiodie
receptum esse in Gallia , prse^ertim inter nobilcs , ut in socielate
omnium bonorum alter alterum hcredem possit instituere : Holoma-
nus conf.il. \. scribit , hujiismodi donationcs inter vivo.= reciproce
factas valcre : praesertim , nt familiae conserventur , vcl si inter co-
gnatos et agnatos fiunt. /o/. d. et fil. 48. et seq. Idem ex conirau-
ni opinione refcrt, banc legem ad paganos e.\tendi communi omiiium
gentium usu. Hujusmodi confratcrnitatem in Gcrmauia initam et
contractam ann. i^^S. inter Duccm Sasoniae et Landgravium Has-
siae : et aliam diverso tempore inter Duccni Sa\oniaeet Marchionem
Brandenburgcnscm : el iu Galiia quoque talcm donationem initam
iiiter Dominos d' Alegre : iu Italia inter Dominos de Mulza , et
breviter passim valere hnjusiuodi conventiones refert Cynus , Bald,
Castrens. Salicet. ad l.si pater 5. infr.de mo//' Hippolytus siiigulari
i5o. et 33S. Tiraquell.ad l.si unquam.num. 10. \\ . infr.de reuocan-
dis A);za<.Myusinger.2.oZ>i.33. Dixi ad /.5. infr.dc paclis convenlis.
(1 3) Imo pactum mutuae successionisnonvalet./.^o.Jf.i/e hered.instit.
(i4) Tp. ipsis IV. et IH. AA. Coss. id esl , A. D. 290.
(i5) Subint. faclis a domino ex jusla causa : idqiie jure gcnfium.
/. 'i. ff. dc criininc stellionatus , l. 7. infin. ff". pro emplore. ll.
Ecl. i. c. 61. Ulp. 7. /. 9. infr. de doniuionibus intcr virum et
uxorein , l. i3. Infr. de distract. pign. id es| , traditione eaque
iion nuda. Nuda non cst quaj causam habet ac titulum non qucm-
vis , sed alienationis causam contincntem. /. 3 \ . ff. dc adquir. rer.
doin. E contrario , solus titulus dominium non transfcrt , nisi so-
quatur traditio , /. i5. infr. de rei cindicat. Ad haec , Traditio
non fit cujusvis rei. /. 'jo. ff. de coiitr. emvt. l. 83. ^. S. ff. de
verb. obl. /. 182. ff. dc rcg- ^. 8. last. de rer. divis. a quavis
persnna. /. \. ff. de fvido doudi /. 22. iafr. dc admin. tut. No-
vell. de non aiienandis reb. Ecclesiast. 7. c. i. et 120. c. 7. ^. i.
adde cnsuiii legis 3. supr. h. t. aiit quavis forma , dc qua dicam
ad /. 2. infr. de acquir. et retin. poss. Etljotus traditionis est , In
adquirendo domiuio tcinpiis traditionis magis considerari quam ti-
tulos ; qua de re dicetur ad /. i5. infr. de lei vindic. Illud inte-
rini adjiciendum , quibusdam casibus dominium transr-rri et ad
nos rcdiie sine trauitione : qua de re quoqiie dicetur ad t. 6. iifr.
quando dies leg.
(16) Si traditio facta sit a non doniino , idque fit jure ciyili.
vide /. ^. ff. dc usurpat. et mucap. de quibus dicam i'/;//-. de usu-
capion. transformanda . Hinc coUigunt , Directum domiiiiura prae-
scriptione non transferri , sed istile tantum dominiuin. de quo ¥1-
de Socinum reg. 97
(17) Domiuium , est jii.^ de re corporali perfecte disponendi ,
nisi le.K obstet : estque uaicuni numero et subslautia. /. i4- 5- ^-
ff. de except. rei jud. bibet tainea qualitates diversas. hinc dire-
ctum , utile , vel quasi domuiium. Utile interdum concurrit cuin
direclo nt in Emphyteuta , aut ei repugnat , vide Fcrraricnscm in
forma libclli actionis rcalis , 2. !:i i^erbo jure dominii yel q, y.
CODICIS REPETITyE PR/ELECTIONIS.
rerum , non (i) nudis (2) pactis transferuntur (3).
PP. Kalend. Januar. ipsis v. et iv. AA. CC. CoNss. 293.
De divisione el transactione.
21. lidem AA. et CG. Eusebio.
CUm proponas , inter vos sine (4) scriptura placuisse
fralruin tuurum successiones cvquis ex partibus dividi ,
et transaclionis caiisa probari possit hanc intercessisse con-
ventiouem : exceptione (5) te tueri potes , si possides :
Quod si adversarius luus teneat (6) : ex lioc placito nul-
lam actionem natam esse (7) , si tibi stipulatione non
prospexisti , debes iutelJigerc : nec adversario tuo transa-
ctione uti (8) concedendufu est , nisi (9) ea quse placi-
ta sunt (lo), adimplere paratus sit. PP. Ral. Maji, Fau-
STo 11. et Gallo Conss. 298.
De tutoribus et ciiralorihus.
22. lidem AA. et CC. Archelao.
PActum curatoris (11) recipere miuorem quandlatem
paciscentis , adultae selatis suffragium , ne noceat , ef-
ficiet : tutores (12) cnim cl curatores exigentes pupillis et
adultis debilum , non etiam remittentes (i3) pra^slant obli-
gationis liberalionem. PP. 18. Kal. Decembr. Sirmii ,
ipsis vu. et vi. AA. Conss. 299.
TJe filio.
F23. lidem AA. et CC. Honorato.
Ilius (i4) paciscendo (i5) , aut debitum accipiendo :
nihil detrahit patris obligationi. PP. 17.
Sirmii y ipsis vxi. et vt. AA. Conss. 299.
195
Kal. Bm.
An pactum cum quihusdam fcvclum aliis prosil.
24. lidem AA. et CC. Dominae.
SI actionem legati , vel fideicommissi , quara adversus
Jieredcs mariti (16) quondam tui habuisli , le adieclio-
ne (17) lieredum aliis remisisse probetur , exceplionf;m
pacli contra debitores (18) inslitu< nli., actiones nocere ti-
bi minime posse inlelligis (19). PP. 18. Kalend. Jauuar.
Sir/nii j CC. 111. Conss. 3oo.
De pactionibus dehitorum.
25. lidem AA. et CC. Euhemero.
DEbitorum pactionibus (20) , credilorum petilio nec
tolli , nec mulari potest. S. 4» Kalend. Maji , Sir~
mii , CC. 111. CoNss. 3oo.
De pacto successorum dehitoris.
26. lidem AA. et CC. Corneliae.
PAclo successorum debitoris ex lege (21) duodecim la-
bularum «s ahenum hereditarium pro portionibus
quaesitis singulis ipso jure divisum , in solidum unum obii-
gare credilori non potest : Quod et in honorario succe-
dentibus jure locum habet. De chirographis itaque com-
TOunibus exhibendis coheredem , vel non pcrfeclis in divi-
sione placitis convenire , quanti tua interest , potes. PP.
111. Id. Oclob. Fariani ., CG. Conss. *
(i) OJ /Aiu liu AiiXB ff^/x^uvis ., i. e. non nudo pacto , Syno-
psis d. c. 60. 8 (j.cvBv -^thoti a-Ufj,(I>uvoti- ibid. c. Trtpi vpiAijS ivxy
yi\i»f » c- 69. id est non iuidis tantum paclis.
(2) Nucla pacta hic intellige quse traditione destituuntur : nuda,
ut m /. x.ff.de pign. act. $. l\\. Inst. de rer. divis. l. 8. Injr.
de action. cmpt. Pacta an obligaliones dixeris , nihil interest. /. 3.
ff. de obligat. et aclion. Goth. Quia usus legis hujus laUssime pa-
tct , ne pigeat ut plenius eam iuleUigas , adire Duarenum commen-
tario de pactis fot. 38. Contium lib. i. disput. cap. 8. Zoannet-
tum rcrum qiiotidianarum cap. i. Gomesium tom. i. variar. reso.
lui. c. 2. num. 5. in fn. Decium arf /. legem. hoc tit. Tuaqueli,
in tract. de utroque letract. 2. part. §. i. gloss. 7. num.6. et 12.
Jasonem ad t. .Jivilas. num. 6. Jf. si certum pet. et ud l. quotiens.
Injr. de rei vind. Corn. cons. aSy. num. 2. 3. et 9. vol. i. So-
ciu. Rfg. 97. Bartolura postremo ud l. 1. e£ ad l. 3. ex contra-
rio. ff. de acquir. possess. el ad /. a Titio. ff. de furt. itcmque
ad l. si tibi homo. §. cum setvus. ff. de leg. 3. Mud.
(3) Transferuntur ctiam aliis modis. Sunt enim alii raodi trans-
lereodi doniinii , quain Iraditio et usucapio. vid. /. ult. infr.
(juando dies Irgat. scd hi modi , de quibus hac constitutione tra-
dilur , usitatiores sunt aliis. Vcrum qwaeri potest , cur non donii-
nia pactis transferuntur ? Dic , quia rcrum dorainia a naturali
possessione co-pcrunt. vide Cnjac. ad l. 1. Infr. de usucap. adde
/. oblisiittonum. 3. ff. de oblig. et action.
(4) \ ide t. 17. iupr. Ji. i. l. 9. injr. de fide instrum. Divisio
fit intcrdum instrunientis intcrposilis. /. 35. ff h. t.
(5) Possidcnli cx causa Iransactionis justa competit e.^ccptio.
(6) /. 3(i. infr. Jhmil. crcisc.
(7) Nullum cnim intcr\cnil pr?etcr conventionem negotium , ex
quo aotio dari possit : quod tanicn inlcrvenit in l. cumm->in. infr.
de Traits. unde constat lcgcs has conlrarias non esse. Mod.
(8) Cur ita ? vid. /. 4:.. f. h. t.
(9) Cuin eflcctu scil. /. 28. iijr. de transact. Ncmo mihi im-
putaie pole.-it , sihi promis.snm non scrvari , quando primus ipse
promissum iion ser\at. vide c. 76. de reg. in 6. Advcisario fidem
contractus servarc non cogimur , si eam ipseitu-t non scrvavit : fi-
dcs franpenti nou scrvatur : s<(l ncc juraincntiim , ( cui inest taci-
ta conditio , 51 ipse fdem servaveris ) quia pucna noii commitlitur
ci , qui hac dc causa rccusavil contractutn servare. vide /. ult.
mfi: de non uumenita pecunia , /. i!^. ff. prn socio. Qiiin qiiod
ni.igis cst , ad pornain contra adversariuui potcst agcrc. Plur\ vide
apud Rolandum a \Mc 1. consil. 67. iittm. i<). ad 2.j. Socinum
rcg. 149. Fidcni frangenli lidcs frai,g;:tur cidem.
(10) \ ide /. si convenerit. ff". pro soc. ct <■. peryenit. de jitre-
jur. c. infidclis. iCy. q. 2. Yallil tamcn licc , ut per Socmura
Reg. 293. adi et Tiraq. in legibus connubialibus part. i3. n. 42- Mod.
(i 1) Idem iii patre , qui in praejudiciuin filii renunciare succes-
sioni et hereditati 1200. aurcorum , pro summa mille aureorum
non potest. /. 12. injr. de jure dcliberandi. l. 26. infr. de fidci-
comm. l. io.ff. de transactionib. vide Holom. consitio 8.
(12) Tutoribus pupitli debitum exigere concessura est : at non
remitlere. /. 28. §. i.ff. h. t. donare , dirainueiidi causa transi-
gere /. 46. in fn. ff. t. 28. §. 5. infr. de admin. tut. pupillum
spoliare , /. 7. ^. i. ff. pro emptore : deteriorem ejus coaditionem
facere , /. i5. 28. ^. i.ff'- hoc tit.
(i3) Imo remittere po.ssunt ; suut eniin dominoruin vice /. 56.
§• ^- ff. de furtis. et l. i^"]. ff- de reg. jur. Solve : Sunt domini
loco , cum pupillum non spohant. dicta autera lex 56. agit de
transactione litis dubiae , cujus eventus dubius ac incertiis pupillo
oncri esse poterat.
(i4) Adde /. 4. infr. si aliena res pignori , l. Zo. ff. h. t. l. 22,
ff. de solut. et liber. Idem in afBni vel quasi sine maudato. vide
Bald. hic.
(i5) Id est , pactum dcbitoris patris faciens de non pctendo.
Quid si alimentorum , vel etiam valetudinis causa , vel ut studiis
libcrallbiis erudiretur , vel ut legatione funperetur , mutuum acce-
pit , nura illis casibus patcr obligabitur ? Sic saiie. Hoc e.\ piclate
patcrna colligiraus. vide /. 5. infr. ad SC. Macedoniiinuin , et
ipsa necessitate. Nenio enim vento vivere potuisse intelligitur. /. 2.
inftn. infi. de atiment. pupitl.
(iG) Maritus uxori legare ct fideicommitteie potest.
(17) Id est , si prohavcris te legata remisisse aliis qnam veris
heredibus , vel si cuin libi inens ea fuissct legata remittcndi veris
heredibus , tu opiuatis ac faisis remiscris : tale pactum vciis here-
dibus non proderit. Car itu ? quia speciali quadam priorum atic-
ctione potuisli legatiim remittcre veris heredibus tibi ignolis , nal-
laque aflectione tibi conjunctis , aut forte inimicis.
(iS) Id cst , contra veros hercdes.
(ly) Unde ? superiiis dixi.
(20) Quantumvis d< bitorcs intcr se paciscantur , crcditori nihil
dcporit. /. 39. ff. de neg->t. gesl.
(21) Scnsus cst : Lcgc 12. labaiarura singuli hereues pro portio.
nihus , qiiae eis sunt quaasitse , /. i. infn. infr. sj art. pet. te-
ncntuc. Qiiid si coheredi sno aliciii reliqui cohcredcs onus eeri» alie-
ni dissolvcndi injiiiixcrint , ea lcge , ut vicissun nomina heicdita-
ria ( chirogruphi.s ei traditis ) exigat ? poMUU.t intcr se quidciu ita
p.icisci : non tnmon in credilorum necein et iVaudem. /. 3. ff. /a-
miLiCE ercisc. Qmd si lisrcs ilh- credit^rihus u.in solvit ? cohiTcdes
iu eum .ngeut , partim de chirographis communibus e.ihibendis ,
partim iu id , quod sua iuterest.
196
Ds st ipulatione pacium confirmante.
27. lidem AA. et CC. Aurelio Chresirao.
PEleris ex stipulatione , f|une placili servatidi causa se-
cula (1) est : seu antecessit (2) paclum (3) , seu
posl statiin interpositum sit, rccte secimdum se ferri
tentiam postulal. S. 6. Idib. Novemb. Hcracle(C ,
CoNSS. *
Si certis annis cjuod conveneral , clatum fuerit.
28. lidem AA. et CC. Lcontio.
^T certis (4) annis , quod (5) uudo (6) paclo convene-
LIBER SECUNDUS
pler (12) cingulum militicB (i3) 5mcc, vel dignitatis (i^)
vel etiam sacerdotii (i5) prcnrooativam , licet antea dubjl
tabatur (iG) , si (i^j oporteret eandr:ni scripturam lene-
re : et eum , qui hoc pactus est , non debere adversus
siuim couvenlionem venire: vcl licentiam ti praestare, di-
scedere rjuidein ab scriptura , suo autnm jure uli ; sanci-
rnus (18) , Nemini licere adversus pacta sua venire , et
contrahentes decipere : Si (19) enim et ipso Praetoris E-
dicto (20) , Pacta conventa , «y/^aj neque contra leges ^ ne-
f/uc dolo mcdo inila sunt , 'minimodo obs<Tvanda sunt : cjua-
sen-
CG.
V^v 1 j^ — ■^- ^^ j ^^.^^ y^j j^,.i.^ik^ v^uii>>^in,- tyMrt, iiutu iiiuiu iritiii ourii , niiuuinun-^J uiy:>i i vuiiUlI awu , (lua-
rat , dalum fueril ; ad prsstandum in posierum inde- re ct in liac (21) causa pacla non (22) valeant : cum (aS)
bitum solutum obligare non potuit euin , qui pactum fe
cit (7) , nisi pl.icitis stipulatio intercesserit. S. 3. Non.
Decemb. JBuriodixi , ipsis viu
et VII. AA. CoiNSs. 3o3.
alia sit regula (24) juris antiqui , omnes (^5) licentiam lia-
here , liis , cpuxi pro se introduda sunt , renunciare ? 0-
mnes (aG) itaque Judices nostri hoc in litibus observent:
et huj*usmodi observatio , et ad pedaneos (27) judices , el
ad comproniissarios , et arbitros electos perveniat : scilu-
„-^. — ^,. „ >,„^... ....,..., .^. „..„.j.„ j. . j. . ri , quod si neglexerint , etiam litem (28) suam facere
SI quis in (8) conscribendo instrumento sese confessus iutelligantur. Dat. Ral. Septemb. Constantinop. Post coo-
fuerit, non {cf) usurum fori {10) prcescripiione {11) pro- sulatum Lampadii et Orestis VV. CG. 53i.
De fori pra^scripdone , ct juris sui renunciatione.
29. Imp. JusTiNiANus A. Joanni P. P.
(1) Hic agitur de stipnlatione pactum suLseqiiente : ideoqiie ma-
le hinc colligunt , pactnm cx coiitincnti adjectiim stijnilationi iues-
se ex partc actoris. Hotom. tamen hic lcgit facta.
(2) Id est , si in instnimento ( pactiimenua hic sumi oportot
pro instrumento pactum contincnte ) pacti narratio stipiilalionein
subseqMitiir , vel pactuin. Quod ut intelligatiir , sciendum est eam
csse naturam stipuiationis et pacli , ut pactum stipidationeiu imiti-
liter subsequatur. Stipulatio pacto adjecta obiigat , at non e conver-
so. At si scripturee seu instrumenti ordinem intuebimnr, pacti nar-
ratio , et anlecedere , et subsequi stipulationis narrationem poterit.
jN^atura igitur paclum stipulationcm non potcst subsequi , sed scri-
ptuia. vid. DoneUuin hic : et Cuj.ic. 10. obscru. 24. In eo tamen
sunt divcrsi , qucrnadmochim ct Hotom. Ciijacius d. loco in medio
etfine. paclum stipulationi adjici posse in contincnti tantum ait :
idque in solam utilitatem rei , non actoris : Hotomanus vero q.
Illiisir. Z[{. fol. 243. scribit , pactum confestim adpositum contra-
ctui stricti juris in adminiculis inesse ex parte actoris ; ex interval-
lo ex parte rci. Douell. vero , utrovis modo , id est , sive ante ,
sive post adjici inutilitcr pro actore cxistimat ad I. i3. sim\ h.
tit. n. 33. '^
(3) Alciatiis l. 5. paradox. c. 2. Forcatijlas dialog. necyomant.
go. num. ,5. Torn. ad vuhr. de verb. obl. num. 3/\. et 5i. Feru-
ad l. pacta conK^enta. £\ de ccintrah. cmpt. 2. c. num. 3o. Mod.
(4) Non , si quis quid prsestat ssepius , ideo consentirc intelligi-
Jnr , scque in id obligare , ut idcra in perpetuum praestet deinceps.
Donel. vel ila : Onu.s pcrpetuse praestationis pacto vestito ctiam ali-
quot annorum proestatione adquiri non potest , sed stipulatione ,
/. 7. infr. de usuris , Z. 3 1 . ^' de oper. liberl. vel ita , Rei inde-
liilae per ahquot aiinoa proestaiio non obligat ad perpetuain prresta-
tionein , nisi praestatio uiiiformitcr continuata est , ut dcbita ( quod
hic ccssat ) et tempore immemoriali : quo casu non est necesse al-
lcgare , vel probaro aliam causam : quia tanti tcmporis observatio
habet vim cnustituti : ubi constat de praestatioue causali , sufliciunt
decem continuorum annorum preestationes , et ita inteUigc /. 6. jff".
de nsuris : ne .ilioquin cuin bac dissideat : adde /. iT infr. de
agricotis et censiiis. vid. Molinaeum in iract. de usuris , qucBst. 19.
n. 200. infr. (juaat. 20. n. 2o5. Triennii tamcn tcinpus in casu
/. T. Infr. dejideicnmmisiis. sufficit : ut ct in reliquis prsestatio-
iiibiis qiias causam evidentem habent.
^(.5) Pufa quinquaginta aureos. Synops. Basil. 11. tit. i. c. vs-
(t)) Xvpii iTripuriitrsai , sine slipulatione , Synops. Basil. eod.
(7) Adi prsetcr caeUMos Corasium Ub. 3. miscell. c. i5. Moli-
riEeum ad consuet. Paris. tit. i. ^. 7. gl. i. num. 19. Pileum
q. 21. et 84. Berojum </. 14. Mod.
(8) Id est , si quis in ipso contractu , .lut in oontincnti contra-
etus. Ex crtjusinodi pacto jure civili uascitur aclio : jure praetorio
cxce|itio et leplicatio.
(9) yit^e ad hunc locum Socinum rcg. SSg. Goth. Qnatcnusqnis
renunciare jxissit favori suo , et legi prohibitoriaj , docelniiit te
Tiraquelhis in iracl. le mort saisit lc vif. 7. part. i. dcclar.
num. I. cl 4. Cliassaneus in Cat. ghr. mund. 'J.part. i3. cousid.
Marsilius siiig. 3Gi. Fclinus ad cap. cceterum. num. 10. cum seq.
de Rescript. et ad cap. cum accessis^ent. num. 4- de const. Soci-
nus Jun. cons. 17. cot. 2. num. i. Guteiius i. part. tesol, C.2S.
num. 8. Mod.
(10) Foro quisque in suo convenicndus. Foriim peciiliare sorti-
niur ratione militioe , dignitatis , sacerdotii. Si alio loco conveni-
mur , comjjetit nobis esceptio. De exceptionibus declinatoriis adver-
sus jurisdictioneni , vide Oldendorp. c. 6. Enchiridii, except. 7.
(11) Id est, cxccptione. Porro fori prcescriptioni renunciat , qui
boc advcrsario largitur , iibi conventus ab eo fuerit , se ad suum
forum vol judicem siiuin litem non revocaturum : majus est expres-
se co'.isentire in quemvis jiidicem , cjuain simpliciter poUiceri , se
ad eum judicein non ituruin , ad quem jure possit revocare. Prio-
re casu in quemvis judicem consenlitur : posteriore , non consenti-
tur , scd in eos tantum , quos judices jure communi haberes , si
miles non csses. Itaque in hac hypothesi , tametsi miles non pos-
sit revocare adversarium ad judiccs privilegio datos , noii ad quos-
vis tainen trahetur ab adversario , sed ad eos tantum , quoruiu 69-
set jurisdictio , si donatus privilegio non fuisset.
(12) Id est , occasione milituin etc. Fori prrescriptio , seu exoe-
ptio tribus ex causis liic competit , propter militiam , dignitateoi .
sacerdotium ; igitur militi , magistratui , et sacerdoti competit.
(i3) Milites apud magistrum militum. /. /.>p;i. infr. de jurisd.
omniuin jud. Clerici apud Praesidem in provinciis , apud P. praB-
torio in iirbe conveniri possunt. /. 3t. Supr. de episc. audient.
(i4) ^id. /. 7. infr. de jurisd.
(i5) /. 5i. supr. de episcopis et cleric. Aoi'. i36. c. i.
(16) Forte ex /. si com>enerit. 18. Jf. de jiirisd. Verum ibi li-
cuit ante aditum judicem jicenitcre. Alias aditione fit coinpetens.
(17) Graeca locutio , Si , pro ^n , ut /. 3o. in/r.
(18) Pacto renunciare foro possumus.
(19) Prima decidcudi ratio.
(20) Quod proponitur in /. 7. §. "). ff. de pactis.
(21^ Foro possumus renunciare.
(22) Imo valere debet , praesertim re integr.i. /. 18.^. de Ju-
risd. Solvc : dicta l. 18. uegat pactum nuduiu ad fori renunciatio-
nein sufficere. AUud est autein in pacto vestito cohaerentia contra-
ctus , ut hic.
(23) Secunda deoidendi ratio satis infirma , multis ciiim casibus
renunciare non licet juri suo : puta dotis jjrivilegio , /. 1. ff. de
pactis dotalib. alimentis. /. 8. in pr. Jf. de irans. cautioni ususfru-
ctus. /. 1. infr. de usufr. Veriira dici potest , quemque juri prose
introducto posse renunciare , lege nominatira id perraittente , vel si
publica utililas in eo non vertatur.
(24) Eodeiu pacto ex regiilis juris jus a se introductura oonfir-
inat Justiiiian. /. 3o. infr. h. t.
(25) /. 7. 5. 14. /. 3i. /. 43. /. 46. infin.ff. h. t. /.4.5.4.
Jf. si quis caution. l. ^\. Jf. de minorib. l. 24. $. ^.Jf- de damno
infect. l. 21. 'i']. Jf- de rcg. jur.
(26) Nota genera judicum , qui sequuntur , Pedanci , compro-
missarii , arbitri electi.
(37) Judiciiin alii pe.Ianei , compromissarii , arbitri.
(28) Litcm suam ficen (i\xid, yide in/, ult.ff. de extraord, »ogn.
CODICIS REPETlTiE PPxiELECTIONIS.
197
' Pacium de hereditate viventis.
3o. Idem A. Joanni P. P.
3E quKSlionc tali a Cscsariensi (1) advocalione inter-
rogali sumus : Duabus vel pluribus personis spes alie-
e lieredilatis fucrat ex cognatione forte ad eos devolven-
- : nactaque inler eos ii.ila suut pro (2) advenlura he-
difale quibus specialiter dechtrabatur , Si ille mortuus
crit , ct herediias ad eos pervenerit , cerlos modus in eu-
m hereditate ohscnari : vel , si forte ad (^uosdaia ex
s hcrcdilalis coinmodum pervcnerii , ccrtas pacliones eve-
re . Et dubilabalur , si (3) hujusmodi pacta servari
est introductum. -j- Jubemus elenim , neque donationes ta-
lium rerum , neque hypolhecas penitus ess» adinitteudas ,
iieque alium quemquam contraclum : cum iu alieiiis (11)
rebus contra domini volunlalem aliquid Heri , vel paci-
sci secla temporum nostrorum non patialur. Dat. Kal.
I\ovcmb. Constantinnpoli , post Consulaluju La:mpa]jU et
Orestis YV. CC. 53i.
T I T. IV.
DE TRANSACTIO.MBUS (12).
De pactione vtl traiisactione facla cum quihusdam
ex tutoribus vel curatorihus.
1. Imp. AjNXOJNiJNUS A. Ceierio.
)orteret. Faciebat aulem eis quseslionem , quia adimc su-
:rslite co , dc cujus lieredilate sperabalur , hujusmodi
ictio proccssit : et quia non suut ita confccla , qnasi
unimodo licrcditate ad eos perventura , sed sub duabus *• — r- — --
ndilionibus composita sunt , si ille mortuus fueril , et si IV Eque pactio , ncque transaclio cum quihusdam ex cu-
/ hereditalem voceniur hi , qui hujusmodi pactionem /e- i^ raloribus (i3) sive tuloiibas facta , auxil.o cccteris
runi. Sed nobis omnes huiusmodi pactiones odiosa; esse cst in his , qua; separalim commumlerve gesserunt , vel
dentur {[{) , et pleua) tristissimi ct periculosi eventus : gerere (i4) debuerunt. Cum igUur tres curatores habue-
'unre cn.m , quodam vivcntc (5) et ignorante de rebus ris , et cum duobus (i5) cx his Iransegens : tertium con-
usquidampacisce..tesconve..iunt? Sccundum veteres (G) venire non (16) prohiberis. Dat. Kal. Maji , CtEKXIAWO
1.- • Omnimodo hujusmodi pocta , ct Basso CojnSS. 212.
■■■'•' J)e nietu lilis.
2. Idem A. Luctalio.
''^ Um te proponas cum sorore lua de hpreditale transe-
J gisse , el ideo cerlam pccuniam ei te dchere cavisse :
ctsi (17) nuUa (18) fuisset qua^slio hereditatis , lamen pro-
pter tiraorem (19) hlis transactione interposita , pecu-
- ■- (20) recte caula intelligitur : ex qua causa si fisco
aque legulas sancimus , - - _, , .
\ucs conlra bonos (7) mores inita sunt , rcpelli , et nihil
|i his pactionibus observari : nisi ipse forte , de ciijus
ereditate pactum est , voluntalcm (8) suam eis accom-
lodavcrit , et in ea usque ad exlremum vitae suae spa-
ium perscvcraverit : iunc ctcnim sublata acerbissima spe ,
icebit eis illo scienle (9) et jubente hujusmodi pactiones
ervare : Quod etiam anlerioribus [ legibus et ] constitu-
C
ervare : Quod etiam anlerioribus [ legibus et J constitu- ma [^io) recte caula mteujgitur : ex qua causa si iisco
ionibus (lo) non erat incognitum , Hcet a nobis clarius solvisses (21) , repetere (22) non posses : el si non (28)
(i) Ne dicis Cxsaris advocatum cum Accursio , sed urbis Cee-
larcse Palacstinse advocatos : unde Palaestina advocatio dicitur, /. 12,
bifr. de legitimis heredibus. l. 27. in pr. Iiifr. de fidejuss.
(■i) Corvina conventio cst pacisci de vivcntis iieieditate , eo
gnoiante , /. 2. 5- '^- Jf- d'^ fulgar. el pupillar. l. i. §. 21. ^.
ie coiiut. bonor. Gotli. Dc pacto futurse successionis vide Tessaur.
lecis. 225. Alciat. et Purpurat. h. l. et si fiat inscio eo , de cu-
us lioiiis agitur, Merend. /. 1. controv. c. 17. 18. 19. Ans.
(3) id est , an : ul /. 29. Supr. h. t.
(4) Qiion.odo ct quatcnus , discc ex Alexand. consil. 28. fo-
Jum. 3. Sociuo Juniore consil. 94- ^'^'- ^- ^tcpli. Forcatulo necyo-
mant. jur. dialog. 55. num. l\, Doct. ad /. i. supr. h. t. ubi vi-
ie Jasonein num. i3. Decium /;u/w. 17. injin. Curt. Jun. nuin.il^.
Marsil. singul. 333. Cagnol. qui in hanc legcui ex profcsso scri-
psit. Cov.irr. /. 3. variitr. resol. cap. 12. Aurpach. lib. 3. epist.
cap. 2. Pii. deniqi.c </. G7. Mod.
(5) "N^ivcntis non cst hereditas. Tdcoquc si quis ita eincrit , pro
sc suisque Jiliis et hercdibus : vcl si quis ita conccsscrit , mihi .. et
filiis , et heredibus : vel ila heredem instituerit , mc , liberos incos ,
rt heredes , Hheri nicciim uon concurrunt , quia rae vivo hcrcdes
non suiit. Aliud erit si quis mc , ct Jilios heredes instituerit. v.
Grass. /ib. scnt. J. her. quwst. 4'
l(a vclcrilnis icgulis suas dccisiones confirraat Justinianus ,
Supr. h. t.
l. G. Supr. h t.
l. 4G. Jf- de her. itist.
(6)
29-
(7)
(8)
(9)
Eo , de cujus succcssionc agitur , scicnte , jubentc , addc ,
tt ne quidcin in niorlis arliculo revocantc , de cjus liercditale , li-
cet vivcntis pacisci possumus. Inio iion possiiiiius , eo ctiam per-
luittcntc ; confiiraatur e.iiin spes paeiscentium , qui nihil non au-
suri sunt in eura , ex ciijus morte sperant aliqiiid. Ad haec , is de
«uju3 succcssione quis paciscitiir , de sua hereditate transferenda
pacisccns non ohligatur , /. i5. supr. h. t. /. 5. infr. de j>act.
tionvent. l. 4- Infr. de inutil. stipul. Ergo nec paciscentihus con-
sentirc. Solve : hoc nostro casu , qui consentit hereditatem suam ,
non promittit ahsolute , cum anto mortem suara voluntatcra rau-
tarc possit.
(10) l. 2. C. Th. fam. ercisc.
(ii) /. 1. Jf. de pign. et hipoth. l. 38. §. 4- # de verb. obl.
Rcra allerius tbnare non possumus.
(12) L. "i. JT- '5. 2. C. Th. 9. C. Grcgoriann ct HermogeiUa'
no. tit. de pactis. et trans. -iripi hi oc Kva-evj- ii- £'i"/<'g- 2. 1 . Har.
10. I. Extra. 36. Transigepc est causam seu lilcm , /. 16. infr.
h. t. l. i.Jf. h. t. controversiam , /. i4- #• h. t. vel futuram ,
/. 2. infr. Ii. t. vcl pendentcm , aut raotam , /. ult. infr. h. t.
dubiam tamcn , /. 12. Infr. h. t. inccrtain , nondum finitara , d.
h \. Jf. conscnsu , /. i3! /. 4i. infr. h. t. ccrta couditionc, /. 26.
infr. h. t. ccrta lcge , /. i4-.#- h. t. id cst , aliqiio dato , /. 6.
/. 38. Infr. h. t. /. 65. §. i. Jf. dc coivl. indeb. relento , /. 21.
/. 38. Infr. h. t. vcl accepto , /. 24. infr. h. t. vel promisso ,
/. 2. /. 37. 38. Infr. h. t. finire , /. 10. /. iG. /. 29. Infr. h. t.
l. \. Jf. h. t. ac dcciderc. /. 7. /. 17. //;//•. h. t.
(i3) Idem si cura uno fidejussorc. Paclum enim ab altcro ex
duobus fidejussoribus factum uih.l prodcst. /. i5. $• ^'Jt- dejide-
juss. et mandator.
(.4) Cnratores ct Tutores non inodo tenentur ex male gestis ,
sed ex his quoque , quae dobent ge.-orc. Quainqiia.n is ctia.n male
gercrc dicatur , qui qua; gei-ere dclicat , omitlit.
(i5) Qui transigit cum duohus sihi ohnoxiis , tertium tacite li-
herasse nou ccnsctur. /. ib. Jf. dc tut. et ralionib. l. 3. Jf. h. t.
l. 3. infr. res inter ulios acta.
(16) Cur non prohiberis , cuia obligcntur pliires tulores in soli-
dum et in eo sint correi. /. 38. /. 55. in pr. jf. de adm. ct pe-
ricid. tutor. l. 5. injr, arb. tutel. et pactum unins corrci alleri
jH-osit. /. 25. ff. de pactis , /. 3. §. 1. Jf. dc lib. lcg. Pactuin fiiit
personale , quod alteri uon prodest. /. 25. §. ^..ff. de puctis.
(17) Dc lite nondum mota possumus transigere. /. ult. infr. h. t.
(18) Inio non est transaclio, nisi rei dubia:, /. i. Jl- h. t. 1. 2J.
Jf. de in jus i>ocando l 2. jf. si quis caut.
(19) Propter litis mctum trausactioni locus csl. Satis est ad Iran-
sactioncm iitis raetus. Hoc ipsum quod a litc disccditur , caiisa vi-
detur cssc transigendi. /. 65. 5- '-.^- de cond. indcb.
(20) Pecunia traasactionis nomine cauta jure pcti potcsl.
(21) Quid ? quam summam , nuni dicemus vicesimain heredita-
tis , qu?e fisco sohchatur , ut vult Cujac. 9. obs. 24. Aut vcro id
quod Luctatius ex transaotioiie dare dcbuit sorori suae , cui fi^cus
jam succcsserat , ut vult Accurs. et Hot. aut cirtc qui sorori suc-
cessisset , ut vult Donellus ?
(22) /. 23. infr. h. t. Sjlutimi traniaclionis caiisa non repctitur.
(23) promissum tiansactionis cauaji oondici nou potest.
19^ L I B E R S
solvisses , lamcn Jure convcnireris. PP. 3. Id. Aug. An-
TOMKO A. IV. et Balbijno V.otiss. 214.
De actione adrninistratce curce.
3. Jmp. Alexajvd. A. Tulli*.
AGe cum Geminiano (1) , quod pater ejus curator li-
Li datus negotia tua gesserit : et si apud judicera ne-
gabit se hac aclione teneri , quoniani (2) transaclio
et (3) Aquiliana stipulatio (4) inlerposita est : judex
conlcmplalione (5) judicii quod bona; (G) fidei est , quae-
let , de quanla pecunia nominat)m transactum sit 5 et ,
si apparuerit de minore trarisactam (7) , quaniam pecu-
iiiam reliquam ex administralione curai deberi probatum
luerit , solvere eum jubebit (8) , quod non in stipula-
lionem Aquilianam obligationis jure tanium deducluni est ,
quanta erat quanlitas pecuniae , quce debelatur. Dat. Prid.
Idib. August. Maximo h. et -^liano Conss. 224.
4- Idem A. Numidio.
ACtione administratse cura; ab eo , qui legitimje setatis
annos complevit , in Aquilianam stipulationem de-
ducta, et per (9) acceptilationem extincta , nullam (10)
aliam superesse (11) , nisi de dolo inlra (12) conctssa
tempora (i3) non ambigilur: nisi specialiter etiam (i^) de
dolo transactum sit. PP. 2. Kon. Mart. Alexajndro A.
li. et Marcello Conss. 227.
De iramactione cuni herede tutoris sine scriplura.
5. Idem A. Evocalo.
CUm te transegisse cum herede ( 1 5) quondam tutoris tui
profitearis, si id post legiiimam (i6) xtatem fecisti ,
(1) Herede tui curatoris scil.
(■2) Prinia diibitandi ratio hinc sumitur. Nam lis per transa-
ctionem finita praetextu miiioris quantitatis iastaurari noa notcst
/. 78. injhi.ff. ad SC. Treb.
(3) Altera dubitandi ratio hinc sumitur. Nam Aquiliana stipu-
iatio actioncm pcrimit. /. ^. Jjf. h. t.
(4) W est , acceptilatio. Solct enim Aqniliance stipulationis ver-
bo acceptilatio , quse illam sequitur , intelligi. I. 5. /, ib.JV.h t
ete contra. vide Ciijac. 5. obseri>. 36. . m • •
(5) Decidendi ralio.
(6) Negotiorum gcstorum actionem intcUigit. 5. 28. Inst. de
act. l. '^.ff. de negotiis gcst. l. i^y. ff. de obl. et act.
(7) Transactura esse quantitatem pecnuiae , quam ex administia-
tione etc. Hal.
(8) Cur ita ? vide /. 5. ff. h. t.
(9) Actio pcr acceptilationcm extingui solet. Extincta semel
actio resuscitari non potest altcro invito. Atqui dixeris , eum qui
accepto tulit , dcceptum fuisse ? Antiqua ei non restituetur , sed
ejus loco dabitur de dolo actio , nisi transigcndo dolum quoque re-
miserit adversario.
(10) Ciir non tutelae et cura; ? quia subtiiitate juris Aquiliana
stipulafio , licet dolo malo facta , tutel» administrationi interposi-
ta , ipsuis tuteliE actionem esUnxil.l.Q.§.-i.ff:h.tl.36.ff.de verb.obl.
(ei) Doli actio subsidiaria c!,t ei , qui dolo inductus reo debito'.
n accepto tulit debitum , ut hic , et t. i. §. si quis. ff. de dolo ■
queniadmodum et metus causa actio ei datur, cui acceptilatio me
t« extorta : /. 21. 5. si mcui. l^. ff. quod mctus causa.
(12) Doh actio ohm aniuia ; jure novo , biennalis est. / ult
iiifr. de dolo.
(i3) Biennium , /. ult. infr. de dolo.
04) Si de dolo transigendura, specialiter dolum remitti oportet
(i5) Heredes tutornm tutela; tenentur.
(16) Transactio lcgitimc facta a majorc a5. annis nonrescinditur
9t' ^^ T •''"' "'l ^•''- ^''/"■•«"•/^r„x.adde/..7 infr. de fd.inslr.
(.1 b; Contessione advcrsaru nulla mthor et efficacior bnbci i potest
probatio. vidc Eoland. a Valie x. cons. 21. „. 2. Idon pr^stat ct
oneralur confessio , quod publicum instrumentum. Bald.
(19) Insivumcnta sunt in id inventa , ut probent.
(20) Id est, A.D 207. Quod si ita est , neque error est in Con-
si:hbus , tribuenda ha;c Icx noa Alexanri.u , verum Severo. Atque
ita fuent haec kx a Triboniujo prima oranium hoc titulo con-
stituenda,
(2!) ConjiiHgcnda est l.si imtitiila. ff. de inojjic. testam. et ad-
E C U N D U S
frustra desideras , ut a placitis recedatur : licet enlm ( .
proponis ) nullum (17) inslrumentum iutercesserit, tan»
si de hde conlractus confessione(ibj tua constet : scripiu-
quaj (19) probationem rei gesta? continere solet , necess-
r.a non (st PP. Kal. Mart. Albino ei ^.viiLua
Coivss. * (20).
De Querela inojlciosi , de actione ex slipulatu ,
vel prcfscriptis verbis.
C6. Idem A. Pomponiis.
Um mota inofficiosi qaerela(2]) matrem vestram cut
diversa parle transeg.sse , ita (22) , Ut (23) paHe,
bonurum suscipcrcl (24) , et a lite disccderet \rononsnh
mstauran quidem semei omissam (25) querelam per (26
vos , qui matri heredes extitistis , juris ralio non (27) si
Dil : Verum , si hdes placiiis pvaestiia non est, inV^S) i'
quod interesl , diversam partem recte convenietis: Aut 20
enim stipulatio conventioni subdita est , et ex stinulatl
actio competit : aut , si omissa verborum obligatio est
ulilis actio qus praescriptis verbis rem gesiam (3o) de
nionstrat danda est. PP. 8. Id.b. Jau. AanicoLA et Cle
MEJVTE CoJiSS. 23l.
De procicraiore.
ri^Ransact.onis (3i) placitum ab eo interposifum , cu
J. cau,^ actionem (3^) , „on (33) decisionem luis man
da,li, u.h.l (34) petitioni tuae derogavit. PP. xL Kal
Jan. GoRDiAMO et Aviola Copjss. 240.
clio'velTr.n''"r°'^"-^ "^^ '^'"P':.'^^ renunciatione , qu« cst nuda pa
eTal}Z l '• "V-^J"* ^*^'''"^^ ""!'""» intervemt negotium
ex quo prajscnptis verbis actio darctur : ut in bac le-e d.fficili
bente ad rubr. ff dc .erb obbg. et ibi ante alios Crot. inprisnc
lect. num. ^o. col 9 mfin. et Aret. num. 33. Hispa. ad i. sic
itaquc. num.&. Instu. dc Act. Fernan. ad l. pacta com.eJiL: 3
cup. num. 75. ff. de contralu empt. Mod.
(22) bolet enuu transactio interponi dato aliquo vel rctenlo.
/. 08. uifr. h. t. ^
(•i3) Negotmm hic quodnam gestum est .> Do ut des. Nam acto.
hic rcmittit actionem , ut ei pars hereditatis detur
JV\ T'^'''rr''''' ^- ^- ^- ''"'" '■ ^7- ff- de inoff.c. test. Vide
apudFachin. Ub. i. controt^. cap. 10. An^
(25) De querela inofficiosi potest transisri.
(26) Justam defuncti transactionem heredes rescindere nonpossunt.
(27) Imo sinit: quomam trausactio inofficiosi queielam inteerara
reimquit. /. 27. m pr. ff. de inoffic. tesiam. Dic aliud esse in ti-
ho , qui querelam in^tituit , ahud m ejus heredc. /. i5. S. i. /. 5.
mj.n. cum l. seq. dc inoffic. testam. Cur aliud ? quia beredi alia
actioiie succi.rr.tur : aequum fuit g.avem act.onem inofficiosi non
couccdi Defuncti enim e.Yistimationcm Itedit instituta inofficios.
ac 10. 1-7.. /. b. JJ. h. t. Quod si quaeris^quae sint iilse actioaw .
quibiis hereui succurratur , dic , ut m ^ers. uerum. infr. eod.
yb) Qui uijusiam transactionem impugiiat , tenetur m id quod
inteiest. j o , 1
(-29) Ob non scrvatam nobis fidem transaclionis . id quod inte-
rcst petimus , vel ex stipulatu ( si .tipulatio trarisactioni iaterv«-
lut ) aut pr.iescriptis verbis , si stipulatio omissa
(30) Prasscriptis verbis actio rem gestam , Id est , ipsum fact.im
demoi.s rare so.et. /. .. infr. de re.oo. i.s , qu<B- in fraud. vide
qiiae notavi J^. de prcesc. verh. hiuc etiam colligunt \ Transactio-
iiem contractum esse imiorainatum , cum detur ex ea pne^cr.plis
verbis actio. r f
(3i) /. 2. C. Gregor. h. t.
(32) Actiouis e.iccutor , l.tisve procurator transigere , decidere .
soiutionem accepUre non pofcst, i.i^. ff.de pactu.t.mjfde solut.
(33) Actionem causae habentis procu.-atoris , et decisronem Im*
habentis ditlerentia. Hic , no.i ille Iransigci* potcst.
(34) Imo derogare videtur. Nam post litem contestatam, pi-oci.-
rator eibcitur rei domuM.s. /. , , . f, de doli maii ejccept. Solve :
procurato. , de quo hic agitur , procurator ad iiegutia eeienda i
non ad uln dectsionein fust.
CODICIS REPETIT^ PR/ELECTIONIS. 199
De Jideicommisso reciproco.
i\. Impp. Valeriantjs [ Galliejsus ] AA. et Yaleriakus
Nobilis Ccesar Caiano militl.
De alimcntis.
8. Idem A. Licinio.
)E :ilimomis (i) pratciilis (2) , si qusnsiio defera-
tur , transi^i polesi: De fuluris aulem sine (3) Prw-
•0 , seu Praeside itil(;rposila transaclio niiHa aiictorila-
juiis censclur. PP. 10. Kal. Jan. Pio (4) ct PowriA-
Cuass. 239.
De possessione.
9. Idem A. Agrippino.
I super (5) posiessioue , quce libi quaesita est , cum
> qua-stionem patereris a fralre uxoris tuae , pactum con-
ntum , el slipiilatio inter vos ( ut allegas ) inlerposila
Ul , si (6) inlra diem ccrlum idem adicrsarius tuus
tccrn aureos lihi uwnerasseL , possessione ei cederes :
•' (7) 1 *^ """ i'lf^i^''G (juanlitalem non curasset , ulle-
jp quceslioncm non paiercris : et is , qui ita spopondit,
jpmisso satis non fecit : consequens est ,16, ad quem
]i pertinel , vim (8) ab eo pati non debere: Cujus (9)
]i ^ralia , Vir Clarissimus praeses (10) provinciae inter-
]llalus (11), vim [ fieri ] proliibebit (12) : pi-secipue
im , etiam si in (i3) reni diversas parti aclio compete-
:t, hujasmodi paclione (i^) propter utilem exceptionem
isset submoveri. PP. 6. Id. April. GordiANO Aug. ii.
POMPEIAKO CoNSS. 2^2.
De liie non revocanda.
1 10. Imp. PniLiPPUs A. Apollophanise.
T^Ratris tui filiis de paterna successione , ac statu etiam
nunc contra (i5) lldera sanguinis , itemque placito-
im (i6), quacstionem inferre parum probe poslulas : nul-
is clcnim erit lilium (i^j) flnis , si a Iransactionibus bo-
a fide inlerpositis coRperit facile discedi. PP. Prid. Kal.
pr. Peregrino ei JEmilaiko Conss. 2^5.
(i) De alimcnlorum Iransactioiic hoc paucis notandiim : De ali-
enlis tcstamento , codicillis aut niortis causa donatione relictis ,
aiisigcrc non possunius. /. 8. $. 2. ff. h. t. nisi prnetcrita sint ,
t hic. Alqui dc inltiris ctiam pacisci possumus. vide hic Donel-
pin ri. 8. crgo ct transigcrc? proniores siint iiomincs ad transigen-
um , quam ad iiacisccndiim. Paciscenics donant. /. i. ff. h. t.
■ansigciitcs ctiam aliquod modicum prsesens accipiunt vel relinent.
35. infr. h. t.
(2) Cur de prcctcritis alimentis Iranslciere licet , de fiituris non
cet ? Ncnio in pitetcritiiui vivit , iicct jain vixcrit , ea tainesi
unquain ad praclcritam vilam a dcfunclo fucrunt destinata , ideo-
uc lioc cav.u contra tcstatoris voluntatcm recte non transigitur.
(3) Ciir de alimcnlis testamcnto rclictis transiocre vetattir : non
t non cgcat lcgataiius ( id enim falleret in diyite , ac prcetcrca
limcufa le^ata potest quis gratis rcmittere ) non nt honos pracise
abeatnr volunlati dcfuncfi ; nunquam enim fransactio pcrmitfere-
jr. Dicendum crgo est, prolii1)eri non prajcise , sed causa cognita.
(4) XJIpio.
(5) De. ffal.
(6) Traiisacfio (icri potest sub conditione.
(7) Qnin fctiam possidendi caiisam nobis sfipulari possumus.
(8) Is , cui transactione libera fundi posscssio cessa est , vim
lati non ddict.
(9) Minas aut vim infcrcntcm rcpeilit Pr.Tlor ofEcio suo : vel
)Otius interdicfo Ufi possidetis. /. i. ff uti fjossidctis.
(10) l. ult. D. (juod mctus caiisa. l. \. D. uli possidctis.
(11) Judcx oificiiini sunm non impertitur nisi rogatus. Yidc ta-
uen hic Decium.
(la) /. ult. D. quod mctus caus.
(i3) Ex liac pactionc cxccpfio datur advcrsus actionem in rcm ,
it hic , rcctc : duplex cnim relincndvT posscssionis via cst , aut
•xceptio , aut intcrdictum. /. i. §. 3. D. uti possidciis.
.(.'4) Transaotio potcst fieri sola promissione , hoc est , ctiamsi
lihil datum sit.
(i5) Patrui ncpoJibus cx fratre contra fidein sanguinis quaestio-
icm «tatus , ct succcssionis paternae movent.
DE fideicommi^so a palro inter te , et fralrem luum vi-
cissim (iH) dalo , si alier i>eslrum sine libcris cxces-
serit vita.^ interposita transaclio rata (19) est : cum fratrura
concordia (20) remoto captaudae mortis alterius (2i)voto
improbabili rclinelur : el non potest eo ciisu rescindi , tan-
quam circumvenlus sis : cum paclo tali' consenseris : ne-
que eam (2?,) , cui subveniri solet , aetalem agere le pro-
ponas (23) : ncc , si agcres , iisdem iilis de (24) causis
in intcgnim rcstitulionis auxilium impetrare deberes. PP.
i5. Kal. Decemb. Valeriajno et Gallieno AA. utrisque
II, COJNSS. 256.
Z?e administrationibus civitatis.
12. lidem AA. Primo.
PRseses provincise examinabit , utrum de (^5) dubia (26)
lite Iransactio inter te et civitatis (27) tuae administra-
tores facta sil : an ambitiose (28) id, quod induljitate de-
beri posset , rcmissum sit : nam priore (29) casu ratam
manere transaclioncm jubebit : posteriore vero casu , no-
cere civitati gratiam (3o) non sinet. PP. 16. Ral. Mart.
.^MiLiANO et Basso Conss. 260.
De metu ct dolo. De domino et servo.
i3. Impp. DiocLET. el Maximian. AA. Probae.
/Nicrpositas (3i) metus cctusa iransactiones , ratas non
haberi Edicto (32) perpeluo continetur (33). INec la-
nien quilibet melus ad rescindendum ea , quae consensu
terminata sunt , sufficil : sed talem metum probari opor-
tet , qui salulis (34) periculum , vel corporis crucia-
tum (35) conlineat. -^- Ad vim tamen , vel dolum ar-
(16) De statu et successione transigcre licel.
(17) /. 16. infr. h. t.
(iS) Vid. /. 16. supr. de pactis , et l. i. h. t.
(19) Et ita abrogatur sentenlia apud Paul, ^. sent. 1. ^. l3.
(20) Quae , ciim rata sit , sumiiinpi»re retincnda.
(21) Votum inortis nlterius improbandum.
(22) Id est , non es miuor.
(23) Minor non restituitur adversus Iransactionem.
(24) In reciproca remissione ininor non restiluitur : quia ubi par
conventio est , lcedi nemo intelligitur.
(25) In eo transactio differt a pacto , l. 1. ff. h. t. i. Harm.
10. §. i4-
(26) Dubietas , nofa causaqiie Iransactionis. /. 1 . ff- li- t.
(27) Dubitandi ratio elicitur hoc cx loco : quoniain hic adniini-
stralor plerumque tutor appellatnr , et sicut tiitor aut curator do-
mini locum oi>tiuet. /. 27. ff. de aJniiii. et pericul. liitor.
(28) Id est , gratiose. Infr. h. t. l. 4- in pr. ff'. de decretis iib
orditi. faciend. quodcuiuque fit gratiose in perniciein Reipub. ntil-
lius est momenti.
(29) Transigere admiuistiator Reip. vel civitatis potesl : at noa
donare. Aliud cst eniin donatio d adminisliafio. /. '].ff'. de donut.
l. 7. 5- '" tutor. 3. ff'. pro emptore. l. 2. §. jus reipublicce, 8.
ff^. de admin. rerum.
(30) Civitatis adrainistiator transigere potest de re civitalis , at
non debitum liquidum remitlere.
(3i) 10. Echg. 2. ex lib. 11. tit. Q. c. ai-
(32) /. ult. ff. h. t. l. T • ff- (fuod met. caits .
(33) In genere , at indefiaite : videtur hinc Edictum ad qnem-
cumque metuin pertmere.
(34) Vide /. 8. tri/r. de rescind. vendit. liinc videfur mclus rc-
verentialis excludi ; ut sit sensus , Transaclionem intcr patrcm et
filium habitain valere , nec rescindi mctus reverentialis praetextii :
cum is tantum raefus transact.ioni sit contrarius^ , qni salulis peri-
culum eto. infeiat : quod in filialjus verum essi; n.gal Hofoinan««
coiifi}. 7 .
(35) Tif*upi'cii I Syriops. Bcuil, d. ioco.
200
LIBER SECUNDUS
guendum qualilas causse pvincipalis non (i) suillcit: Un
de , si nilul lale piobari poli.sl , consensu quaBstioues tei'
minatas niinime instauran cportel. Sed quoniam eum ,
De. lite nnn resuscitanda.
i6. lideni AA. ct CC. Cacilio.
cum quo le (ransegisse commemoras , ex aucilla [ tua ] /^Ausas ( 1 3) vel lites transactionibus legitimis finitas
nt , VJ JmpenaJi rescripto (i^) resusoilari non (r5j oporte
S. 5. Id. Mart. ipsjs v. et iv. AA. Cowss. 29^.
Si is , qui r/uid iransactionis cima accipil ,
de convenlione resiliat.
17. lidem AA. ct CG. MarcelJo.
CUm proponas , ab ea , conlra quam supplicas , liten
quani tecura babuit , Iransactione decisam : eamqi
acceplis (16) Jiis , quae negotii dirimendi causa placuen
dari , nunc de conventioue resiluisse ^ ac petas , vel p;
, - , 1 ., . ^- ' .^ ' ^ V ^^^ stari , vel (17) dala restitui : perspicis , sinuidem c
et (9) tu hoc desideras ) causam ex lutegra agi. PP. 4. liis reddendis nianente (18) transacliunis placito.slatimH
Pvon. Jul. ipsis IV. et lu. AA. Conss. 290. pulatione , si contra fecerit , prospexisli , et vigintiquit
que annis major fuerit: quod exceptionem Tig) pacti (20
et (21) aclionem (22) datorum haJjeas: Quod si nihil taJ
U._ . . "-• "— ""• - "• conveuit : exceptio tibi (23), non etiam eorum , quae d(
T (10) responsum congruens accipere possjs , inse- disti , repetitio competil, parta securitate. PP. 5. Id. Jui
natum , servum tuum esse adscveras : si (2) vera su
qu3e precibus complexus es , alia ratio paclum reformat :
nec enim dubii juris est , dominos cum (3) servis suis
paoiscentes , ex placilis tencri alque obligari nou (4)
posse. S. 4- Non. ApriJ. JJyzantii , ipsis iv. et ui. AA.
CoNss. 290,
Si a transaclione rccedatur.
14. lidem AA. Sopatrse.
Ql diversa (5) pars contra placiium agere nititur (6) ,
aequitatis ratio suadet (7) , refusa (8) pecunia ( cum
De Aquiliana stipulatione , et acceplilatione.
i5. lidem AA. Pontio.
re (ii) pacti exemplum : ita enim intelligemus ,
utrum scJa conventio fuerit , an etiam Aquiliana stipula-
tio , nec non et acceptilatiq secuta fuerit : qua? si subdita
esse illuxerit , nullam (12) adversaria; tuse petitionem he-
redilatis , vel in rem specialem competere palam est. PP.
1 5. Kai. Aug. ipsis IV. et ui. AA. Co^ss. 290.
(1) Irao qualitas facti sulTicit. l. 10. infr. dc rescind. vendit.
Solve : facti qualitas , id est , atrocitas sufllcit. /. 9. infr. de his ,
(juce vi. Causa , id est , personarum qualitas , non sulficit. /. 6.
fl. tu, l. ult. ff. qiiod rnet, caus. Qualitas peisonarum , puta sii
patroaus , ut hic.
(2) Nec enira falsis precibus Principcs indulgont.
(3) Transactio inter dominiiin et sci vum non consistit. l. 6.
Injr. an sei-fus pro suo. l. 36. irfr. dc liberali causa. l. ^ JT-
de judiciis. An idem in adscrip'iti'o ? vid.- Cujac. 12. obseiv. 35.
(4) Teneri posse videbatiir. nam pacto naturalis oLligalio con-
stituitur. /. p5. 5. naturalis. l. 4. Jf- de solut. Est vero servus
mturah's obligationis capax. l. i3. /. 6^. Jf^ dc cond. ind. l. 14.
ff. de obl. et act.
(5) Id est , adversa , quse transactionis causa aliquid acceperat.
(6) Adde , et sic ipsam noa impedias , quoininus , tiansactione
in-ita , causa ad priorem statum redeat.
(7) Imo dissuadet : Nani cum jus trausactionis edicto sit confir-
matum , publicum videtur. : jus autcm pubiicum paclo niutaii nou
potest , /. jus publicum. 38. _^ de pactis. Dic , paci.sci nos non
posse advcrsus Edictum jubens aut prohihens. /. 7. 5. ait piwt. 7.
jff. de pactis. posse , si Edictum permittat. /. ^\ . Jf. de minorib.
(8) Ti-ansactione rescissa muluo parlium consen»u , quidquid
aut ab uno , aut hinc et inde daltim et acceptum fuit , restitui
oportet , /. 17. itfr. h. t. adde /. 40. Irfr. h. t. l. cf,. \. i. ff.
de solut.
(9) Adyerstis transactionem utroque consentiente instaurari hs
potest.
(10) Transaclio ipso jure tolhtur per acceptilationem ei suLjun-
ctam. /. 2. /. 3. Itifr. de accrplilat. l. 4- /. 32. hoc tit. Qnod si
non sit subjecfa ? per cxccptioncm tohctnr : idque Pr.-etoris bcnefi-
cio. /. 28. iufr. h. t. Idem in re judicata cst. /. i \ .ff. de cxcept.
rei judic. ahas transactione , nt re judiota . finiri htes dicuntur ,
/. 20. infr. h. t. l. r. in fin. ff- ad SC. Tcrtull.
(ij) jus cx facto oritur.
(12) Acciptilatio peiimit omnera transacfionera. /. 4- supr. h. t.
/..32. infr. h. t. l. 3. infr. de acceptilationib . /. 10. i^.supr. h.t.
(i3) Synops, Basil. 11. lit. 2. cap. 24. i. Harmen. 10. 5. 10.
(i4) V. Fapon. Aoiar. j5. cap. Des resiripts coiitre transactions.
(r5) Cnr non oportet , ciim capite dumnatos restituat , /. 27.
ff. de pmiis. /. b. §. pcn. ff'. de injusto , rupt. et irrit. Rescri-
ptum illo casu nemini damiiosum est , alias non admitterctur. l. 3.
/• 7. supr. de precibus ., l. -i. _§. merito. 10. ff". ne quid iu loco
vuhlico. /. 12. in pr. ff. de religios. l. penuh. ff. de liercd. inst.
Inio transacliones rescuidit princrps , /. ,1. in Jin. infr. de abolit.
ipsis AA. V. et IV. Coinss. 293.
De publicis criminihus.
18. Jidem AA. et CC. Valenti.
nr^^Ransigere (24) vel pacisci de crimine (^5) capilali
X excepto (26) aduJterio (27) , prohibitum non est
(•6) /. a4. infr. h. t.
(17) AUeinatnffi petitionis. geuus observa , vel pacto stari , y,
datum restifui; adde /. i^. supr. h. t.
(16) Possumus hanc clausulam transactioni adjicere, Si quid coi
tra hanc tratisactionem fcceris , neque audieris , et co ampliu
quod a ine transactionis causa acceperis , restitues.l. 16. ff. h.
Synops. eod. cap. 27.
(19) Ex stipulationc actio : ex claa^da exceptio competit.
(20) Sl adversiis trausactionem quid inolitur.
(21) Imo alterulrum tantum competere vidctur : quoniam qui
transactione recedit , commodiim ex ea percipere non debet .• hae
enmi repiignant , actum oppugnaie , et ex eo comraodum quaerere
/. 8. §. fnrminisse. i^. ff. de^uwffic. lestam /. i3. $. penult. J
de jurejisci. Denique tran^actione resouita , datum ejus causa cor
dicitur , /. 23. in pr. ff. de condict. indebiti. Pratcrea qui
transactionerecedit, Hdem et uaturalem tequiiatem vioiare videtui
'" '• ff- da pactis.
(22) Id est , repetitionem,
(23) Nolcnti scihcet a transactione rccedi. Sic itaqnc distingueii
duni : Indulges adveisario restitutionem .' restituere a te pccurtiau
acceptam teuetur. /. 14. supr. eod. /. 40. Itift\ h. t. Non vis traB;
actionem rescindi, dupliciter tibi consultum :' habes enim vel exoe
ptioiicm ct datorum repetitionem , si ejus repetitionem stipulata
sis , rata nianente transactione : aut si id uon sis slipulatus , solan
exceptioncra. /. 23. 5, p^muh. in fin. ff. de condict. indeb. Illin
amphus est, juiatara transactionem oppugiiantem , infamia notari
/. 4i- i'fr. h. t. privari dignitate. /. 17. ittfr. de digr.ilatibus
stehionatus teneri , ideoque puniri e.\iho , aut cjus loco posna p;
cuniaria , arbitrio judicis. vid. Ferrar. in forina , ut pacta serven
tur. 36. in ucrbo Transact. 7. n. i3. infin.
(24) Synops. h. t. c. 26. i. Harin. lo- §. 3.
(25) Noii capitali. Hotoraanus 21. lllustr. fol. i^r.
(•j6) HaBc verba desunt in C. Gregor. Cujac. 6. obs. 11. Ai
putat maritis hodie pcrmissum transigere , et pacisci cum suis uxo
ribus adulterii noraine. Noi>all. i34. c. 10. Goth. Haec verba ai
imperito interpreto addita putat Ant. Fab. conject. 1. conj. 20
vid. Alciat. ct Purpurat. h. l. Ans.
(27) Tribus quFestionitius res tota definiri potest Primo , Nnr
aduLterii crimon capitale semper fueiit apud Romanos. de quo vid
qiiiie notavi ad l. 3o. in fin. iifr. ad l. Jul. de adull. Deinde
An de aduUerio' pacisci liceat. Postremo , An de eodem liceat trai
sigere : Da utraque quaestioue dicam ad l. 10. infr. ad Leg. Ju
de adulc,
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
201
in aliis (i) aulem pablicis criminibus , quae sanguinis
pcenam non ingerunt , Iransigere non licet, cilra (2} taU
li (3) accusalionem. S. 3. Kal. Seplemb. AA. CoKss. 29 j.
De inslrumentis post tmnsaclionem reperlis.
19. Jideni AA. et CC. Irenaco.
OUb (4) prJEtexlu inslrumenti post rcperti transactio-
»3 nem bona fide finitam resciiicli , jura non patiun-
tur (5). f Sane si per se, vel (6) per alium subtraclis
instrumentis , quibus veritas argui potuit , decisionem Ii-
tis extorsisse probctur • siquidem actio superest , replica-
tionis auxilio doli mali , pacli exceptio removetur -. si ve-
ro jam perempla est , intra constitutum tempus tantum
aclionem do dolo potes exercere. Dat. 4- ^.^1' Octobr.
Sirmii , AA. Conss. 293.
Dc vi tsansactionis. De nncte.
20. lidem AA. et CC. Anlistiae.
TVlOn (7) minoreni (8) auctorilatem transactionum ,
iN quam rerum jiidicatarum esse , recla ratione pla-
(1) Publicorum criniinum aiia sanguinis poenam ingerunt : alia
noii iiigerunt. In illis , pacisci licet : in his , non licet. Cur tam
varic ? Licet cuifinc no quovis modo sanguinem suum rcdiinere.
/. i. jff' dc bonis ecr. licet ctiiim accusatori dcsistere : quia si non
probaverit , punicndus cst cadcm poena , qua reus. /. utt. infr. de
accus. et itiscript. puniri tamcn volunt pcena pccuniaria. l. 3. in
fiii. ff. de proeviiric. sed et a quovis potest accnsari , l. 5. in Jin.
ff. de vi public. Hartm. 1. Piact. 20. obs. Aliud omnino dicendum
videtur ( ct sic admilti liujusinodi transactionem ) si justam accu-
salor dcsislendi occasioncm habuerit ; potuerunt enim probationes
ei deesse -, sin justam ncglexil , puniri. /. 2. iiifr. dc abolitionibus.
V. Alciat. 5. paradox. 1 1 .
(3) Id esl, nisi dc falso. n- Eclog. 2. c. 26. ct i. Harm. 10.
Aocurs. hic. Bartol. hic n. 4- Bald. hic in pr. Salic. Alex. hic.
Cujac. 6. obs. II. €t 19. obs. 3g. Dekio hic n. i^i. Alii alitcr
interpretantur , bac niniirum scnlcntia , Ncininem de criminibus ,
quic poniam capilalcin non ingcrunt , possc transigcre , quin falsuni
comniitlat. Alciut. hic. qnln in falsi accusalionem incidat. Donel.
hic. n. b\. 5G. et seq. nisi falsi accusationem subirc vclit , sine
falsi crimine. Hotoni;.n. 21. lllustr. fol. \f\i. Sans coinmctLre fa-
iissetc , Imbci-tus in Enchiridio in verbis , En tjud cas est permis
de trunsii;er , Sans soy socsincltre ct cstrc aucuse dc fatix , Pa-
pon. I. Nolai: 6. c. dcs transactions , fol. 4 '8. Citra , pro Sine ,
usurpatiir in /. 3. infr. de iisii): l. 1. infr. si rcs alicn. pign.
l. "j.ff- de servis cipoi tandis. l. 8. §. G. 17. -20. ff. de transact.
Poslcriorcs notant hoc ctiara servari in Gallia , ubi do falso transi-
gcre non licct. At forte dc jurc licuit transigcre de falso. Prioris
•cntcntia: intcrpretcs lioc voJuerunt : postcriores ncgant. qua de rc
dicam suo loco ad l. 7. infr. ad leg. Corn. de fnlsis. Quid ? pa-
cisci licuitnc ilc falso ? Ibidcm dicam. Cur potius falsi bic tcnctur,
qiii transigit dc crimine non capitali , quam capitali ? quia rcvera
falsum committit. Qiiod fiilsum scu quam falsi spccicm ? dum ve-
rum dissimulat , praivaricatur : diim desistit ab accusatione , tergi-
vcr.-.atur. /. i. in pr. ff. ad SC. Turp. ct hoc quidcm Azo ani-
madvcrtit hic , et Accursius in /. dc crini. 10. inji: nd L. Jul.
de adult. cujus scnlciitiam vidco a Dducllo hic dcfendi n. (uS. Gy.
(3) Niim onine falsi crinicn capilalc ot ? vid. qiue dicam ud
l. 7. et 16. infr, ad Leg. Corn. de falsis,
(4) Syu. 'Basil. 11. tit. 2. c. 27. et \. Harm. 10. ^. 14.
(5) /. i5. 5. i. ff. de re judic. ubi Goth. /. Lucius. $. ult.
ff. ad SC. Trch. addc /. 2. ff'. dc jurcjur. l. 20. infr. h. t. Pro
diss. allegatiir /. 3. j. \.ff\ dc tran.-act. l. 16. ff. dc F. O.L^.
C. da don. l. 65. §. \.ff de coiidict. indeb. ncc obst. li. I. pcr
ca quae tradit Zangcr. de cxcept. part. 3. cap. i5. num. 27. vid.
Alciat. h. /. Ans.
(6) Qui pcr se vcl pcr aliiim instrumcnta advcrsarii sulrfraxit ,
ut cum co transiyrrcl ulilius , traiisactioue non jnv;itur , ut hic.
An aliud , si nlcrquc justa igiiorationc diictus , vcl neulcr in do-
lo ? Iioc vcUc vidctiir lex :>(). infi: h. t. ct ita foite c^t intclligcii-
da /. 78. i;» fin. ff. ad SC. Trcbell. qiias ncgat d;iri rcsiitutioncin
advcrsus tran.sactioncs factas cuui bdcde ( cujus justa c>t igiioran-
lia ) g^avato fidcicoinmissi rcslitutionc : '.ilcunquc quadrupli hTsio
fa cdiitinttur. Imo , ut sit ututcr in dolo , si tanicn tiansactuiu
Tom.W.
cuit : si quidem , Nihil ita fidei fp) congruit hurnarue ,
(juam ea quce placuerant , custuditi : INec (lo) enim ad.
rescindendum pactunri sufTicit , quod boc secunda (ii) bo-
ra noclis iniercessisse proponas : citm nuHum tenipus sa-
nae (12) raentis majoiis vigintiquinque annis consensum
repudiet. S. 4- K.al. Octob. ipsis AA. CoKss. 298.
De simulata emptione.
21. lidem AA. et CC. Geminiano.
CUm ea , quse transactionis causa dari (i3) aut reline-
ri convenil , velut (i^) emplorem euni , quein acci-
pere placuerat , obtincre praescribitur : his , cpiae simula-
te (i5) geruntur , pro infectis habitis , frustra ficii (ib)
pretii postulatur numeratio. S. 5. JNon. Octob. ipsis AA.
CoNSS. 293.
De doli contestatione.
S11. lidem AA. et CC. Alexandro.
I (17) major transegisti , ad rescindendam transactio-
est cx testamento , ac poslea reperti sunt codicilli , competet actio
ei , qui laesus erit. l. ^. ^. \. ff. hoc tit. Ad hsec , qui sic tran-
segit , de suo jure nou visis veris instniincntis decidit. Nulla cst
aulem transactio non visis neque cognitis vcrbis lcstamenli. /. 6.
ff. h. t. l. i. 5- '• iii- f">^- ff- iestainenta qucmadin. Solve : inler
ignorantcs tran»actio inita tenct , i.^-^tamcntariis causis exceptis , ut
supr. rcip. /. 35. ff. de rc jtid. ct piipilli. /. 3. iifr. de jure reip.
Ecclcsine. Bald. hic. Idcm in jurejinaudo a judice inopla probatio-
num delato. /. ^t.ff. de jurcjurando : in quibus proptcr instru-
menta reperla litis a finitione receditiir.
(7) Imo minor est : Nain ex rc jiidicata in factum , et ex ju-
rejurando datur actio , /. 8. infr. de rcb. cred, noii ex transactio-
ne. /. 27. et l. seq. D. de jurejur.
(8) An idem si transactio jurcjurando finnata ? Cajus ait in d.
l. 3i. in fn. Rolandus a Vallc refert , coutrariain scntentiam ve-
riorem communi interprctum opiuione esse , 1. consil, i3. n. 27.
huc rcfcr Fornerium , 2. select. 9. quod ex utraqnc nascitur exce-
ptio , /. 28. infr. h. t. I. \. infr. de exception. Harmenop. ait ,
transactionis majorem antoritatcm essc. i. tit. 10.
(9) /. \. D. de pactis. Goth. Yide Alciat. /1. /. Zanger. de
exccpt. part. 3. c. 18. niim. 49- Mynsing. cent. \. obs. 3. And.
Gail. lib.-i. obscrv. 70. AriumPiwell. part. \. cap. 4- num. 12. Ans.
(10) Noctu pacta , tramacliones , stipulationes fieri possunt , ut
hic. An ct actiis civiies , lcgitimi et lcgis actioncs ? Hcc quidani
ncgant , ideoque noctu tostanieutum ficri non posse , licct noctu
signari possit , /. 22. in fm. D. qui testam. quod non probo. Naiu
si noctc testamentum signari et subscribi polest, &Ynops. Basil. 25.
tit. I. cap. 25. 5. Harin. i. §. lo. igitur et Geri nocte testamen-
tum potest : uno cnini et eodem actu tcstaraentum fieri debet. /. 28.
C. dc leslamentis.
(11) Secunda noctis est nobis septima post mcridiem. Qune nobis
hora septima post meridiem , ca Romanis secunda hora noctis : h-.ic
refcr /. 8. D. de fcriis , /. \. D. dc manuiniss. l. 3. D. de op,
lihert. l. 5. in fin. D. qui test. /. 2. D. de annuis legat. l. 7.
D. de usuc l. 2. in fin. D. de verb. sign. Transactio uoctu fieri
potcst , si tcstamcntiim noctu signari potest . /. 32. 5- ^'- -^- ^^
teslarn. Potcsl eliain arbilrium ferri. An sententia? Oldond. ncgat ,
arg. l. 1. §. 3i. D. de orig. jur. l. 1. ^- 8. D. quando appcU
landum. adde Soc reg. 309. Nov. 82. c. 3. v. Oldeiid. d. c. 22.
de re jud. v. Ripam tractatu de nocturno tempore.
(12) Hora ipiavis sanae incntis hoininibus licet transigere. Tem-
pus igitur transactioni non oHicit , sed mentis imbccillitas.
(i3) Trans;ictio ficri solet, re aliqua data vel rttcnta./ 3S.i'i^r.'i.<.
(i4) Sensus est : Quolies iu aliquo in^lrumciito , dicis causa ,
scribitur rcum transactionis causa dcbcre , cmptionis noniine pix>-
tinm ab eo pcti non potcst , quia ficti , id est , simulali pretii ,
vel simulatae vcnditionis nulla pclilio est , et ila veritas transactio-
nis prrevalct fict;c vcnditioni. /. 55. D. de ccntr. cmpt. l. h\. D,
dc obl. /. 16. D. dc rcg. jtir. Igifur cx tran-actiono cui vcudctio-
nis nonicn accominodatur , \enditi actio non compctel.
(i5) Simulata pro infcctishabcntur. v. infi: pjusyalare qiwdagitur.
(16) /. 9. in fiu. infr. de contrah- empt.
(17) Srnops. Basil. u. tit. a. cap. 3o. <t i, Harni. 10. $■ 1 5.
20 2
LIBER SECUNDUS
riem dc dolo coiileslalio (i) non sufficit. S. Kal. De-
ceml). ij;sis AA. Conss. agS.
Dt condklioni {iidcbiii.
23. lidem AA. et CC. Tatiano.
■|VfEc inleulio (2) credilovLiai Arcliimcdori (3) , cui
J 1 alios succcssisse profiteris , si obJigalus pro eo non
fuisti , tenere te (4) potest : sed hoc integro (5) nego-
lio iractari conveneral : nnm cuni jam (juaeslionem trans-
actione decisam , et a te dari placitam, numeralam pecu-
niam proponas : hujiis indebiti soluli pra^lextu , improbe
libi pelitionem deccrni poslulas : cum (6) elsi lautum in
slipuiationem fuisset deducfa , indebiti promissi velamento
delendi non pos.ses. Dat. 8. Mart. CC. Cojsss. 294.
De solutiouc parlis.
■xf\. lidem AA. et CC. Viclorino.
ST (7) quidem ex causa transaclionis acceplis [ Iiis ] ,
quae inslrumenlo conlinentur , niliil (8) atnplius pe-
W ■) convenit , adversariam tuam exceptjonis auxiiio defen-
di perspicis. f Sin vero cerfam quantitatem , quasi (9)
solam ab ea dcbitam , reddere se debere , sine litis deci-
sione confessa est : lam eam , quam residuam debiti par-
iem petere minime prohiberjs. S. 5. INon. April. Sirmii.
CC. Coisss. 294.
De trcmsactione vel donatione ob speni fulurce
sucressionis fucla.
25. lidem AA. el CC. Marcella; el Ouirillse.
01 majores vigiuti quinque annis cum patruo sive avun-
^ culo veslro fransegistis , vel ei debita donationis cau-
sa sine aliqua conditione (10) remisislis : non idcirco (11),
quod (12) hoc ejus hereditatis captandae (i3) causa , id
(0 Eclcg. 1. c. 3o. id est, protestatio facta extrajiidicialiter
paiilo anle vfil jjaiilo post cnm amicis vel vicinis , abscnte eo, quo
cnm Uaiis.g.lur,/^^.. uj. infr. de his , quce wi. ( paulo post Lx
7« yivea-^xt mv SiaKva-iv, Ecl. ibid.i. Ilarni. ro. in /7». ) transa-
ctioni facla; non obest.
(2) Exceptio , non siim beres , opposita crcditoribus beredila-
rns est exceptio intentionis. Bald. hic. intentionis dicitur , qiu-e
m tacto versatur. Ea juris cxceptioni opponitur , jnris exceptio
est , quoties aeqnUas stricto jnri opponitur. v. Oldend. cav. 3.
cte exccpt. n. 5. '^
(3) Artemidori. Hal.
(4) Te iivn jwiesl , quidam ita le£;unt , ct male : sensus est ,
iion bcredcm non teneri pacto defuncti , nisi vel pro eo obligatus
tuent : vcl nisi ut heres solverit.
(j) Id cst , nulla qnantitate crcditoribus defuncti a te mmierala .
(O; Argumcntum observa : cui denegatnr indcbiti promissi ex-
ceptio , inuKo magis ei dencgabitur indebiti soluti repetitio. /. 6f..
*^' ;■/• f'-''^°"^^- ^"^'^'-^- adde/. 3.Jf. de conCcss. l. b^.ff. dereq. iur.
(II ^°." /•'«^"miluf isilur facta Iibec confessio anlmo transigcndi.
(8; Cui tacta e^t proniissio , uihil nmpllus pcti , is debere desi-
nil : dcbere , mquam , ejus rei nomine , de qua agebatur : non
aliarum. /. 3i. infr. h. t. igitur partis confessio rcliquam debiti
parteni non extniguit : neque transaetionis vira obtinet , nt bic. sic
partis solutio m reliquam dcbiti partem lilem non extinguit. dixi,
/. 1- lujr. de. except. l. 6. infr. de sotut.
(9) Sit boc argumentura. Qninquaginta aurco3 debes , solve ,
h(£c actiu. Atqui vel cbirograpbum vei mea confessio , qua nite-
ris , ndnl aliud arguit , quam me quinque redditurum , hosc px-
ccptio. Tua confessio qualitates aHas nou excludit : hcec replicatio.
Rei veri1,as , non opinio debiloris spectanda : hacc decisio.
(10) Expressa. /. 7. (;;/,•. de cond. nh caus.
(11) Regulariler enim ob causani datam , causa non secuta , con-
dicitur. /. i. ff'. de cond. caus. data.
(12) Hmc illud interprelum , propositura in mente letcntum
mh.I operatur. /. 7. infv. de cond. ob causam dator. adde i.
Harm. 10. in fin.
(i3) /. II. infr. de test. milit.
(i4) "^Vei aliciijns causa datum , spe non secuta , non condici-
'iir. /. 3. §. sed si scn'us. '; . Jf de cond. causa data , l. 12. infr.
»e Uonat. anle nupt.
est , spe (i4) fulurse (i5) successionls , vos feclsse propo-
natis , aliis ei succpdeniibus instaurari finita debent. S
2. Id. April. CC. Conss. ap^-
.^n (ransnctio niatris noceal lilerus.
26. lidem AA. et CC. DionysiadK.
TRansaclione matris , filios ejus non C16) posse ser-
vos (17) fieri , notissimi (18) juris ejt. S. Id. Apr.
CC. CoNss. 294.
De a'gro(o.
27. lidem AA. et CC. Catoni.
SAnum (19) menle (20J , licet (21) a^grum corpore, re-
cle trausigere , manifsstuni est : uec postulare debue-
ras improbo desiderio , placita rescindi valetudmis corpo-
ris adverscc velamento. S. 7. Idus Maji , CC. Co^ss. 294.
De actis et scriplura.
28. lidem AA. et CC. Sapparitse.
Slve (22) apud acta Rectoris proviucia? , sive sine (28)
aclis scriptura intercedente velnon (24), transactio in-
terposita est : hanc servari convenit. -^- Sed quouiam
Vl (i5) certuni c/uid accipias.^ convenisse te, licet siae (26)
scriptura , propouis , nec hujus rei causa stipulationem
secutam esse : quamvis ex pacto non potuit nasci actio
lamen rerum vindicalione (27) pendente, si exceplio pacti
opposita fuerit , doli mali vel in factum replicatione usa ,
poteris ad obsequium placitorum adversarium tuum urae-
re. Dat. 3. Non. Jul. CC. Co.nss. 294.
De speciebus posi transactionem repertis :
et de Errore.
fi^. lidem AA. et CC. Martise.
SUb (28) pra;lextu specierum (29) post repertarum : ge-
nerali (^o) Iransactione finita, rescindi prohibent jura.
(j5) Spes haec inbonesta. /. pen. supr. de pact.
(16) Possc videbatur : quia mater ad liberalem causam exercen-
daiu admittitur. /. 3. 5. a. ff. de liberali causa.
(17) /. 1. infr. inter alins acta , l. i3. infr. de prob. l. 6, l. Hi.
infr. de liber. caus. aut sjinrios. /. 29. in fin. ff. de pmb.
(18) Ctir nolissiiui ? jijs (ibertatis pacto inutari non potest. /. 6.
/. 10. mfr. de liberali causa. Mater liberorum suormn libertatcni
transigendo minuere non potest.
(19) Adde /. 3. infr. l. 'i. ff- qui testam.
(20) Alias mentc non sana consentire noa potest , qui sentire
ndn posse dicitur. /. ^. ff. de optione lcgata.
(21) Alias corpore afleclo mens atti?cta niimis sana est. /. 1. f.
apud Vi\ianum. l. 4- 5- ^ • ff- de cedilitioedict. l. -i.ff. quitestam.
(22) Kxi i<j vTro/u:ifXxa-!v >^ x*P'' yTrofiyijuctiuy 19 iyypti^pi)! ,)^
dypxjii}; , id est , et apud acta , et sine actis : et scriptura , et si-
ne scriptura tiansactio facta stabiiis est , Sjnops. Basil. 11. tit. 3.
c 3G. et 1. Ilarm. 10. ^. 2.
(23) Transactio extra judiciura fieri polest, 11. Ecl. 2. c, 36,
(24) Transactio scripturam non requirit. /.5. in fin. Supr. h.t,
quaj scripturaip. non cxigant , dixi in l. 17. supr. de pact.
(25) Hoc sa;pe evenit in transactionibus. /. 37. infr. h. t.
(26) Transaclio scriptura niunila Cx stipulatu actionein parit.
(27) Casiis, Praesta quod tiansactione te mibi dare oportet , actw.
Tibi non tcneor , pactnin cniin nndum inlereessit , quod actionera
non parit. Exceptio: Atqni parum te jiivat ista exccptio , cum do-
lo facias fideiu non adiuiplens , replicatio : Promissor tenetur. Z?*-
cisio : adde /.21. supr. de pact. l. 27.^ de inoff. testam. l. 33.
Infr. h. t.
(28) Synops. Basil. h. t. o. 3o.
(29) i. e, lustruinentorum.
(30) Generalis transactio propter instriimenta de novo reperta noa
rcscinditur. Generalis est , quotics reium oinnium nomine debitori
fit acceptilatio : aliud erit , si acceptilatio fit rei certa; ac specia-
lis. /. i. infin. infr. de reb. cred. aut si coactus a judice tibi ac-
ceplo tuli. /. Si.ff de jurejur. l. ult. infr. de reb. cred. aut si
instrumenta milii sublraxisti. /. 19. supr. h. t. aiit si ex falsis in-
struinciitis sit transactum. /. pen. irifr. h. t. alios casus addidi ad
l. 19. hoc addenduin , quamvis trausactionem jusfa dc causa a
Priucipe rescindi possc. /. 27.^ de pcen. adde /. 16. supr. h. t.
Error autem circa proprieiaiem (i) rei apud alium ex-
tra personas transigenlium tempore Iransactionis constitu-
tae , nihil potest nocere. S. 4. Kalend. Octob. CG.
Co^ss. 294. ^ , ,
De dolo.
3o. lidem AA. et CC. Antonino.
IlRansactione finila : cum (2) ex partibus luis magis
dolum inteicessisse , quam eorum contra quos pieces
CODICIS BEPETIT^ PRJ^LECTIONIS. 2o3
pore minor annis vigintiquinque fuisti, licet (i4) ^ioc prae-
dium obligatum post , vel (i5) alieimm pro parie fuerit
probalum : inslaurari decisam litem prohiLent jura (16).
Ex stipulatione sane , sl placita senari , sccula est : vel,
si non intercesserit , praescriplis (17) verbis aclione citii:
sul)dita apiid Reclorern provinci;* agere potcs. Si (18) ta-
men res ipsas apud le conslitutas , ob quarum quaDSticnem
litis intercessit decisio ,
iiistauran grave ,
nec non
S. 5. Idus Octob. Crebro
crimi-
, cc.
fundis , confitearis
nosum tibi est (3)
CoKss.
De clausula , Nihil amplius peti.
3i. lidem AA. et CC. Proculo.
SI de certa (4) re pacto transactionis inierposito hoc
compreliensum eral , nihil (5) amplius peti: etsi (6)
non additum fuerat , eo nomine , de cseleris tamen quae-
stionibus integra permaneat (7) acfio (8). PP. 4- ■*^"^
Octobiis , Byzaniii , CC. Conss. 294.
De re judicnla.
32. lidem AA. et CC. Cyrillo.
SI (9) causa cognita proiata sentenlia , sicut jure tra-
ditiini est , appeJJalionis vel in integrura rcslitutionis
solennitate suspensa (lo) non est , super (11) judicato fru-
stra iransigi , non est opinionis incerlae : Proinde (12) si
non Aquiiiana stipulatione et acceptilatione subsecuta com-
peteniem tibi actionem peremisti , Praeses provinciae usita-
fiscus vel aJius a te vindicavit
nihil pelere potes. S.S. Id. iNovemb. Mdantiadce ., CC.
CoNss. 294.
De administratcB tuldos obligatione. De hereclitatis
poUicitcitione.
34. lidem AA. et CC. Cyrillo et PtoJomaidi.
'Um donatiouis , seu (19) Iransactionis causa admini-
luteJse debiti scienies vos oJdigalionem fratri
G
stralae
vestro remisisse proponalis , nec unquam volentibus (20)
dolus inferatur : frustra de dolo querimini : Kec ad im-
plendum promissum heredilalis propriae pollicitatione (21)
quisquam adslringilur. PP. 6. Idus Kovembr. CC.
CoiNSS. 294.
De prccsentia amicorum et de metu.
35. lidem AA. et .CC. Hammoni.
Ransactionem , quse dorainii translalione vel actione
_ peracta (22) seu pererapta , finem accipil : cum ea
amicis (23) etiam intervenienlibus (2^) re vera ostenditur
processisse , metus velamenio rescindi postulanlis professio
T'
fo"ra7rrie'e^ura"7eb7s"pridem"Tud^^ detegit improbitatem. S. 9. Kaicnd. Bccemh. Mcomedia:,
.. ^».. ,, , ,^ >. i^^ ....... -_/ CC. CONSS "'-'^
curabit. S." 8. Kalend. Nov. CC. CoNss. 294.
De evictione.
33. lidem AA. et CC. Euchrusio.
SI pro fundo quem ipetehas <, prcBdium certis finibus libe-
rum (i3) duri transactionis causa placuit , nec eo tem-
(1) /. 18. infr. ele rci yind. ii. Ecl. 1. c. 36.
(a) Qui dolum commisit , transactioiiis rcscissioncra petere non
debet. l. 10. ff. h. t. I. 1. 5. "i. ff. ad SC. Fellsian. /. .34. m
Jin. ff. de reg. jur. vid. /. 4- '"/''• de 7'ewc. don.
(3) Turpe cnim cst allegare turpitudinem suara. Bartolus ad l.
jusjuraiiduin. $. procuratot: num. ^- ff- de jurcjur, et ibidera Ja-
»on. r.uni. 3i. cuin scq. Grammaticus consil. 4^- Tiraquel. dc
utro.]ue reiract. tit. 1. $. i. gloss. 9. num. G-]. et latiss. gloss. 18.
num. 20. 24. 25. et 27. et gloss. t^. n. 46. Dccius corii. 14. col.
final. et consil. 687. num. 10. Cravctta cons. I25. nitm. 6. Mod.
(4) Tltpi fJlict^ d.ntxi.
(5) Id est , de una rc , Synops. h. t. c. 09. ct 2. Harin. 10.
5. 20. tit certum sit liic idem quod unum. dixi adl. 24. supr. h. t.
(G) II. Ecl. 1. c. 3o.
(7) Transactio gencralis non extenditur ad ea , de quibus vcri-
similiter non cst transaclum , ut hic , quid cnim si quis de depo-
jito transegit , mutui autcm actionem habcbat. v. 1. Har. 10. J. ult.
(8) Notant bic Doctor. chuisulam geimaicm trahi ad specifica-
ta. Afflictus drcis. ^iSf). Alcxaud. cniistl. 117. lib. i. Jason. ad l.
qui Romce. ^. duo Jrntres. ff'. de i/erhor. oblig. num. 47- Curtius
JUD. consil. 101. n. i. Mod.
(9) Syn. Bds. h. t. c. 40. et 1. Har. 10. §. 4- ^- 4« ^-
Greg. h. t.
(10) /. 7. in pr.ff. h. t. aut ignoietur an sit judicatuni./. i i.ff.h.t.
(i i) Super judicalo non subscquuta appcllatione frustra trausigi,
non est ojiinioiiis iiiccrtas. /. 4 C. Greg. h. t. judicalum cst rcs
ocrta. Transigitur autcru de re dubia : ideoquc siiper judicato non
potest traiisigi. 11. Ecl. i. c. ^o. et l. 23. 5- ^- ff- ''<-' cond. in-
deb. potcst tainen rcs adjudicata donari. Paiil. i. scnt. 1. §. ult.
(12) Ici est , quia , Donciliis hic n. 27. 28. et seq.
(i3) Id cst , iion pigiioratuin.
(i4) Id c.>.t , licct is fiiniius sit evictus :
«victioiiis noii rcsciiuli transactioncin , dari
^criptis verbis. addc /. 28. supr. h. t. \'ui.
oum dccis. loi.
(i5) Duie quscstioncs binc nascuntur : an si j rsediuin , ( quod
iiaii^actionis causa dotiim cs-t ) vel oiili^atuni vel alieiiuiii fuerit ,
rtsolvi possil tiaiisactio , ro jctentc , cui talis fuiidus datus fuerit
traiuactioni» causa.
hinc coHigc , ralioiie
tamcii aclioncin prae-
omnino Jos. Ludovi-
294.
Si quid convenit , ncc datum sit , nec offerdtur.
36. lidem AA. et CC. Achillee.
SI major annis viginliquinque transegisti , quamvis da-
ri tibi placita reprsesentata (2 5) neodum probentur ,
(16) Adi Alexand. ad l. naturuliter. $. nihil commune. ff. de
acq. posscss. Crcmeus. singul. i3i. Coepo]. cons. i33. /iiun. 81. 1.
pari. Alciatum lib. 5. parad. cap. 7. Corasiura Ub. 1. Miscell.
cap. 10. porro quod opponitur huic nostrae legi /. natiiralis. J.
qiiod si. ff. dc prcescript. {■eibis. ad boc rcspondetur : Aut ex fa-
cto meo tibi aiiquid abest , et tnnc datur actio prsescriptis veibis :
Aut nihil tibi abest , et tunc datiir de dolo actio. Mod.
(17) Quia pro fundo quem petebas , fundus tibi promissus evi-
ctus est. Est autem contracta hic pcimntatio.
(18) Sensus est , Si fundus , .qucra a Titio pctebas , re ipsa tibi
rcstitutiis , et is postmodiira ab aliquo sit evictus , nuUum habes
regressiim adversus eum , qui restituit.
(19) Libcratio fit interdum donatione , interdiim transactione.
(20) Sciens et voicus non decipitur : ideoquc nec de dcio potcst
conqueri. /..i. in Jin- ff. de ciction. empt. l. 3. 5- ^- ff- <^<^ ''"'*
mine libcro. vid. /. 109. /. i^o. ff. de rcg. jur. hinc coHig-unt ,
venditori scienti verum rci sure pretiuni noa compotcre reincdiura
/. 2. Infr. de rescihd. vendit. qua de re vide plura apud Koiaii.
dum a Valle i. consil. 69. num. 10. et scq.
(•21) PoUicitatione hereditatis nemo adstringitur. vid. /. 3o. S.ipr.
de pact. addc /. 61.^. de i>erb. obl. addc /. 25. supr. h. t. vtn-
to pascil creditorem , qai bereditalem suani ei poliicetur.
(22) Pacta. Hal.
(23) Nou praesumitur dccipi , qui praescntibus amicis transegit ,
cTu q),hix iiiv »' $ix 7pxK~xiKsrxi- i- Harmen. JO. 5. i3. Aiiii-
corum praescutia , securitalis , ronsllii ac judicii testimouiuiu e.st.
De hac priesuraptioue , vid. Alciat. i. prissumpt. 61. plar.e si uQus
tantura intervenerit amicus , aliud esse dicendura cxistim.it Tira-
qiiclius , in l. si unquain 8. in verb. Susccperil liberus. infr. de
Revoc. don. n. 2 38.
(24) Hippolytus dc Marsil. intclligit boc locum habere , ubi noQ
agitur de commodo coruin , sed aitciius ttrtii. liarf.^his ad I. ^i-
duce. C. dc nupt. Cotta in M^-morab. in uerb. contractus. Tira-
qiicl. post Ifigcs coitiiub. gl'^ss. 5. nuin. 37. et seq. porro idcm
quod amicorum , operatur piaoentia honcstorum virorura , ( t de-
crefuin judicis : Casliensis hic cl contiimatip supcrioris supplet cle-
fectum form« , soleniiilatib , pt.rsonae , cl :itio3 dcfcctus secinidura
5. Mod.
Sllli
Baldum ad l. Jin. ff de test'. tut. Hipi'ol. .....^. .
(afi) Id est, oblala,iSy«. Basil. h. t. c. 44. ct i. U.irm. 10. $.
^JO.f
nec offeraiit lii (jui coiiveniuntur : ne (i) quid amplirjs
ab his exigi possit , exceptiouis proflcit aequilas. S. 6. Id.
Decemb. CC. Coinss. 294.
De stipidatione poenali.
37. Iidem AA. et CC. Basilica?.
PRoinissis (•2) transactiotiis causa non inipletis , poe-
nam (3) in stipulalionem deductain , si contra fa-
ctum fuerit, exigi posse constat. S. 12. Kal. Jau. Nico-
meclici} j CC. CojNss. 294.
Quoinodo transigitur.
38. lidem AA. et CC. Theodotioni.
npRansaclio (4) nulio (5) dalo , vel retcnto (6), seu
J- promisso minime procedit. S. 8. Kalend. Jaiiiiar.
Niconiedue , CC. Cojnss. 294.
De pcvniteniia.
39. lidem AA. ct CC. Martian^.
OUamvis (7) eum , cjui pactus est , statim (8) poeni-
leat (9) , transactio [ lamen ] rescindi , et lis in-
slauran non (lo) potest : et qui tibi suasit , intra certum
tempus licere a transactione recedere , falsum adseveravit.
S, Kul. Januar. Sirmii^ CC. Cojnss. 294.
JDe scriptura. De Aquiliana stipulatione , et acceptilutione.
De pcsna.
4o. Imppp. Gratian. Valent. et Theod.
AAA. Eutropio P. P.
UBi pactum (11) vel transactio scripta cst , atque A-
quilian^ &lipuIationis, et acceptilationis vinculis fir-
mitas juris innexa est : aut subsecutis secundum leges ac-
(/) In contractum transactionis , tanquam sfricti iuris , non vc-
niunt usurK a temporc moraj. /. i3. infr. l. 32. C. -i. JF. deusur.
II. Syn. Basil. 2. c. 44. i. Harm. lo.
(2) Syiiops. Basil. h. t. c. 45. in pr.
(3) Reo transactionis promissum non implente , poena promissa
potest ab 60 exigi. Quid si poena non fuit promissa ? aliud. /. 6.
supt: h. t. l. 6. infr. de contr. stip.
(4) fjrn. Basd. 10. c. 45. injin. et i. Hnrm. lo. S. r.
■ 9^ ^ 21. 5«;;r h t. l. I. infin.Jf. h. t. adde /. 3. in fin.
infi: de repud. uel ahstin. di.xi supr. in Epigraphc : adde 11.
Mcl. 2. c. 45. infin. i. Harm. 10. in pr.
(6) •Utrumque ; unde coliigimt tranvictionem esse contractMm
Hoiiunatum , adde quae scripsi /. 3g. infr. h. t.
{Tj) Syn. h. t. c. i-j.
(8) ^dde /. 5. infr. de ohl. et act. l. 12. m fin. infr. de
contr. empt. "^ ./ "«^
(9) II. Sjn. BasU. 2. c. 47. i. Har. 10. in fm. addc /. 3.
Injr. dp. resc. uend. ^
(10) Transac»ionem contractum csse nominatum hinc coUisitur •
qui si iniiominalus esset , revocari possct , /. dedi. 3. ff: de cnii
dirt causa dala , /. si quis. 1^^. fj: de pact. adde /. 38. supr. h.
t. tartolus hoc csse verum e.xislimat ; vcrum speciale lihcrationis
mu uendarumque Iiti,nn fevore esse subjicit. Alii dicunt reum poe-
iiit.ntem adm.tti re adhuc intcgra , /. sicut. 5. infr. de ohl. et
act. adde Coras. i. Miscell. 25.
(i 1) Vid. ad hgls hujus intclligentiam Molineeum in labyrintho
ilc rtiuid. et indii^id. part. 2. n. ^79. et Menochium de arhitr.
jud. l. 1. q. 1^5. Mod.
(12) Dchita ex stipulatione. l. 3^. siipr. h. t. n. Ecl. 2. c 48
• V^ ^'j- '^"/"'- ^'- *• ^- 4'- '"/•• eorf. /. 16. # /*. t. l. 23!
^"■J^-u-Jf. de cond. indeb. Paul. i. sent. 1. ^. 3.
(■4) l- 8. C. Theod. dc pact. et trans. /.'2. i. Harmen. 11.
5- ir Syn. BasU. ii. tit. 1. c. 49. hauc lcgem nimis duiam es-
se refert Rol. a Valle i. cons. 57. n. ijG. 47. Idcoque vi.x usu vel
praxi oljtmere , aul saltem locum non hahcre , nisi coiicunant et
venticentur omnia , qua; hic contincntur. Requiritur autcm ut coii-
travemcns sit major , ut quaUtas aetalis allegetur , ut contract>is
nullo cogente miperio sit mitus , ut juratus sit , ut de rei circum-
vcntioue et dolo coustet.
(iJ) Hac voce etiam comprtlienduntur muliercs. Tiraqurll de
relract gentilum §. i. gtass. 9. «. 21 3. l.lem tamcn in l. si un^
quum. 8. in i^erb. Jict^erlatur. n. alg. infr. de revoc. ti-adit hanc
LIBER SECUNDUS
coniodandus est consensus , aut poena (12) una cum his
qorc data (i3) probantur, ante cognitionem causae (si adver'
sanus h)c inalu-rit ) inferen.la esf. DiC. 3. Non. Jun
Constantinop. Eucherio ct Svagkio Conss. 38 i.
De jurejurando.
4i- Impp. Arcad. et IJoaor. AA. Pujfino P. P.
CI (i4) quis raajor (i5) annis [ vigintiquinque ] ad-
^ versus pacta vel transactiones nuilo cogente impe-
rio (i6) , sed libero arbilrio , et voluntate conteclas puia-
veril esse veniendum , vel (17; intcrprdlundo Judicem
vel supplicando Principibus , vei non implendo promissa:
eas autem , invocato (18) Dei omnipotenlis noinine , eo
auclore solidaverit : non (19) solum notetur infamia (20)
verumetiam actione privatus (2i)restituta poena ^22), qua
pactis probatur inserta , et rerum proprielate careat , el
emolumento , quod ex pactione vel Iransactione illa fue-
rit consecutus : Itaque omnia eormn mox commodo depu-
tabuntur , qui iniemerata pacta jura servaverint. 4- £os
etiam hujus legis vel jactura(23) dignos ess- jubemils, vel
munere (2^) , qui nomina nostra placitis inserentes, salu-
teni (2.5) Principum , conflrinalionem inilarum juraverint
esse paclionum. Dat. 5. Idus Octobr. Constantinop. Oly-
BRio et Probiivo Conss. 3q5.
De fulso. De jurejurando.
42. Impp. Leo et Anthem. AA. Acrochirio P. P. "
01 (26) ex falsis instrumentis iransacliones vel pactio-
O nes (27) initas fuerint, quamvis(2S) jusjurandum (29)
[ de ] his interpositum sit , etiam civiliter falso revela-
to , eas retractari prxcipimus : ita dcmum , ui , si (3o)
legem locuni advcrsus tertium non ohtinere , si unus tiansigentium
rcm vendiderit. °
(i'i) Adi,quia multum haec aliaquc hujus legis controversa sunt
Dccinm cons. 452. Alexand. consit. i3i. lib. 4. Curt. Sen. con-
sil. 43. num I. Cephal. consil. 192. nuni. 17. et consil. 265.
nurn. 2. Bolog. consd. 28. nuin. 3. Plot. ad l. si quando. nuni.
545. unde i>i. Jasoncm consd. 118. Cravettam cons. tSz. num. 16.
Cornel. consit. 266. Cagaoh.m toni. i. Portium lib. 2. re-^ul. con.
ctus. 10. Contium ad leg. Jul. Majest. pag. 28. Guterium i.
part- ■2. resol. cap. 61. ,uan. 3i. et seq. Hauialdum Corsum lib.
i. indag. cap. 9. matei-iam autem perjmii iiabes tractatam a Julio
Claro §• perjuriuin. Mod.
(17) Nota modos, quibus quispeccaf in non implenda transactione.
(18) Eo noniine datur exceptio jurisjuiandi. yid. Olden. c. 38.
de ejcccpt. ']m;imu\\.o cxcludi facullateni moire purganda hiuc coU
ligitur : ahud tamen esse jure canonico. gloss. 32. (7. i. c 2 Ro-
maniis singular. 446. ^ / • •
(19) Nota recedentem a tronsactione jurala quatuor poenis subiici,
nen infamem , actionem amittere , poenam promissam luere , et
accepta restitucre.
(20) A tran.sactione jiirata reccdens notatur infamia. i. Ecl.2.
c. 49- et. I. Harm. 10. et 2. C. Th. 9.
(2i) \id. /. I. 5. 2. infr. de assertione tollenda.
(22) Vid. /. 40. supr. h. t.
(23) Hoc respicit perjurum ipsum.
(24) Hoc refcrendum ad cuin , cui poena et multa eius , qui pe-
jeravit , lucro ccdit.
(25) Pcr satutem Principum vetcres jurabant, eliam Christiani ,
minquam vero per Principis gciiium. Tertulli.uius c. 32. Apologe-
tici , sicut non juramus pcr genios Ca;saruin , ita per salutera eo-
ruin , quas augustior est omnibus gcniis. Ita Polycarpum jussum a
proconsulc pcr Genium Caesaris jurare legimus. Euseb. 3, hist.
Eccl. 14. jurasse quoque vetcres pcr Piincipum vencrationem con-
stat, cx /. 2. infr. de reh. cred.
(26) Adde infr. Si cx fulsis instrumentis.
(27) Cujacuis ///.. 6. ohseivat. cap.n. Mcnodiins dc arbitr. Jul.
l. 2. casu i5. Joann. Aurpachus /. i. ep. c. 11. Mod.
(28) Transactio ex falsis iustnimeatis intcrposito jurejurando
confiimaii nou potcst , ut hic : addc /. ult. Jnfr. de non numera-
ta pecunia.
(29) 11. Syn. Basil. 2. c. 2. ^e/ 5o.
(30) Transigere dc phirihus causig ct capitulis simul possumos.
CODICIS REPETlTiE PR.ELEGTIONIS.
200
pluribus causis vel capitulis eacdem pactiones seu trans-
iones inila) fuerint , illa (i) lanlummodo (2) causa
pars retractclur , quas [ px ] faJso instrumento com-
iilo (3) convicla fucrinl: aliis (4) capilulis firmis ma-
rilii)us (5) : nisi forlc cliam de (6) eo , quod falsum
;ilur , conlroversia orta decisa sopiatur. Dat. Kalcnd.
l. Conslantlnop. Martuko et ZtjsoNE Cokss. 469.
De quoeslione super servili vel achcriplitia conditione.
42. Imp. Anastasius A. Thomae PF. P.
per Illyricum.
Ubemus in omnibus liligiis jam motis et pendenlibus ,
seu poslea super servili vel adscriplilia (7) conditio-
j| movendis , Iransactiones cdcbrandas , vel jam celebra-
> ( si non alio juri cognito modo eas vacillare coulige-
. ) vires suas oblinere : nec ob hoc videri tenorem ea-
m litubare , <piod pro condilione servili vel adscriptilia
nfecla; sunt. JJal. i5. Kalend. Dccemb. Patricio et
ITAXlO Co«ss. 5o3.
T I T. V.
DE (8) ERRORE CALCULI (9).
1. Impp. DiocL. et Maxim. AA. et CC.
Aureliano Quarlo.
ERrorem calculi (10) , sive ex uno contractu , sive ex
plurihus cmerscrit , veritati nou afferre prcejudicium ,
epe constitutum rsl : unde rationes etiam saepe compula-
is denuo (11) tractari posse , si res judicatre (12) non
unt , vel transactio (i3) non intervenit , explorati juris
st. Sed et si (i4) per errorem calculi velut debitam quan-
taleni , cuui essct indebita , promisisti , condictio libera-
onis libi competit. Dat. 6. Kal. Mart. AA. Cowss. 287.
T I T. VI.
DE POSTULANDO (i5).
De prohibilione Judicis.
1, Imp. Antonijnus A. Artemidoro.
CUm a prafecto -^gypti perpeluo (16) causas afiove
proliibitus non appeliavcris , placilis oblempera. JPP.
3. Kalend. Aug. Sabijno n. et Anulijno Conss. 217.
De liberlis.
2. Imp. Alexajnder A. Poljdoro.
TVTEc c^lerorum liljerti (17), nedum mei quidem , si
i 1 ita sunt lileris eruditi (18) , ut patrocinia desideraa-
lil)us praestare possint , prohibeutur id facere. PP. JNon.
Marl. JuLTANO n. et Crispino Cowss. 225.
Si causa , oh <]uam promissuin cst , noa sequatur.
3. Imp. GoRDiAiNus A. Fiaviano.
81(19) siib specie honorarii (20) , quod advocato usque
ad cerlum (21) modum deberi poluisset , eam quaa-
titatem , quam desiderio luo coniplecteris , te daturum
cavisti : et quasi mutuam pecuniam accepisses , eam te
reddilurum promisisti , nec temporis spalio , gesio nego-
tio consensum ac fideni accomodasti : compelenti exceptio-
ne non numeratae pecuniae tutus es , et ex hac causa cau-
tionem iulerpositam , usitato more potes condicere. PP. 5.
Id. Jun. Sauino 11. et Venusto Cokss. 241.
De ahsentia patroni.
4. Impp. Dioclet. et Maxim. AA. et CC.
Theodolioni.
VElamento absentis (22) palroni causae rursus ad fini-
tas qusestiones redire quis frustra conatur. S. 4- ^^^.
Januar. JSicomedice , CC. Cojnss. 294.
(1) Vid. l. 5. w fin. supr. de leg. Nni>ell. 5i. in princ.
(2) Ulile pcr inutiic iion sfnipcr vitiatur. vid. /. '^o.Jjf. de usuris.
(3) A noniiullis rodicihus hac vox abest,
(4) Jurala transnclio calonus rescinditur , quafcnus praetextu
lisoruni inslruincntortiin facta cst.
(5) 'Ulilc pcr inutilc non vitiatur , vid. quse scripsi ad /. 12.
iji: de testam.
(G) Ilic casus est divcrsus .■» supcriori , aliud csl enim ex falso
islriiniento trausif^cre , aliud dc co quod falsuni dicilur. vid. Cu-
•c. 6. ohseni. 3 1 .
(7) Ilinc tanicn colligit Cujac. 6. ols. 11. e« ig. ols. 3^. dc
cilso , jurc traiisigi possc , /. 18. supr. h. t. Ilotomanus vero 11.
lluslr. adniittcrc id vidctur , si criminalitcr agitur , non si civili-
jr, /. 7. siipr. h. t. l. if). /. ifi. /. pen. l. ult. infr. ad lcg.
Corn. de fals. dc ca rc dicam «// /. 7. infr. ud lesi. Corn. ae
iUsis. vid. plura apud Ciijac. J2. oLs. 35. addc /. 3. in fin. supr. h.t.
(8) II. Erlog. 2. c. 52. et 53. tit. 3. et lib. 11. tit, 1, c. 52.
id. edict. 9. c. 2. in fin.
(9) •^yn. Busil. II. tit. 2. cap. 52.
(10) Id cst , compulationis , qiifc srepissimc in transigcndo accidit.
(1 •) Stepe computalce ralioncs dcuuo Iractari possuiit , cliam in-
cr mcrcatorcs , quamvis pcritos iiumcrandi , quanlumvis rcs sit mi-
iim;» : ut cnim rcsciiidaliu' calculus , uon cst qiiivrciula l.xsio ultra
limidium , uisi judicatum sit aut trausactuin . vid. IMolin.-eiim dc
isur. quast. i^. num. 182. Rolaud. a \'alle i. coiis. 49- num. 49.
uas rationi ct calculo stari debet , nisi de crrorc probotur. Fcriar.
n Jhrmd , ut pucta serv. 36. ihi -, discuss. a. niim. 4-
(»2) Ncc sentenlia , ncc transactio icvocatur ob crrorcm calculi.
mo res judicata rcvocatur , /. i. J. i . ff'. (jncs sfiil. siiie appell.
iolye ; si error caiculi iu seulcntia uou exprimilur , uon polcst
revocari. vid. Oldcndorp. cap. 26. de sententia et re judicatu,
vid. hic. Bald.
(i3) Imo crror impedit transactionls cffectum, /. o/'//^a//oi»//w. 3.
5. ^. ff. de ahli". et act. ct ita liagucriiis putat. Alii valere trans-
actioncm crrorc factam ccnscnt ; ctiamsi erroi- cxprimatur : arg. l.
sed et si quis. 4- iu /""'*-'■.#'• -^' 7"" ctintionih. l. si (jnis poslquum.
Z^i.ff. dc fidejuss. et inandat. ct ila Petrus Butrig. et Bart.
(i4) Synop.<:is h. t. cup. 3i.
(i5) L. 3. D. I. 2. C. Th. 17. I. Extr. 37, addc 8. Synops.
Basil. ct Lucium 5. plnrit. i.
(16) /. I. 5. i^i- ff de off.prcEf. urh. l. C). inprinc.ff. depcenis.
(17) Liljcrti postularc possuut , ut liic , sive Principis , si\e pri-
vatorum : at non scrvi.
(18) In patrono rcquirilur cruditio , /. 7. infr. de profess. et
medicis : adsessore /. '^- ff- de off. adsess. At in judice , vid. /. 1.
supr. dn off. adsess. vid. quae dicam ad /. pen. Infr. de judic.
huc pcrtinct iilud Ammiani 3o. Advcrsus imperitos advocalos : E
quibus , inquit , ita sunt rudes aliqui iit nuiiquam se Codicein
habuisse meininerint , et si in circido doctorum autoris i-eteri'; iiir
ciderit nomen , piscis aiit edulii peiegrinum nomen arbilrantur.
(19) Qui advocaturo sibi , de iis , qua; advocationis uoinine ck-
biturus cst , quasi cx mutui causa cavcrit , non numcratce pocuul.e
c.xccptionc ulatur , nisi tcmpus pr<Tetcricrit , et cautioucm suaiu coii-
dicat. Synops. Basil. 10. cap. i3.
(20) Liliros a typograpbo ipsorura auctori pro corollario deberi,
liinc Hotomanus coiligit consil. 3.
(21) Id cst , ccntum anreos , vid. /. 1. §. 12. iit Jin. ff. de >ix-
traord. cognii. vid. Liicium 5. Placitor. i. arrest. ult.
(22) Absciitia advocati noii vitiat scntcutiain. ;^xi ad /. \.infi:
de reuiui, bon, poss. addc spcciem l. G. iiji: dc rctocand. doiuit.
io6
L I B E R S E C U N D U S
Pactum cIp quota litis.
5. Imp. CoNSTAiv. A. IlelJadio.
SI qui advocaloiiim , cxislimalioni (i) suae immensa
atqiie illicita compendia praelidisse sub nomine hono-
lariorum ex (?,) ipsis negoliis , rjuae lucnda susccperiiit ,
emolumenla sibi ccrlfe (3) partis cum gravi danino lili-
gatoris et depraedatione poscentes fuerint inventi : placuit
nt omnes , cjui in hiijiismodi sa^vitale (4) permanscrint ,
hac professione penilus arccanfur. Dal.' 3. Kal. ApriJ.
PauLIKO et JUJVIANO CoNSS. 325.
De officio cuhocati,
6, Impp. Valent. et Valens AA. ad Oljbvmm
Prasf. urb.
QUisrpxis (5) vult esse causidicus , non idem in eodem
negotio sit advocatus (6) etjudex: quoniaru aliqueni
mier arbitros et palronos oportet esse delectum.
$. i. Ante omnia aulem universi advocali ila praebeant
patrocinia jurganlibus : ut non ultra quam litium posdt
utilitas , in licenliam conviciandi (7) , et maledicendi te-
meritatem prorurapant : agant , quod causa desiderat :
teniperent se ab injuria. JNam si quis adeo procax fuerit,
tit non ratione (8) sed probris putet esse cerlandum ,
opinionis suae iraminutionem patietur , nec enim coniuven-
tia commodanda est , ut quisquam negotio derelicto iu
adversarii [ sui ] contumeliam aut palam pergat , aut
subdole.
$. 2. Prscterea nullum (9) cum (10) eo litigatore con-
iractum , queni in propriam recipit fidem , ineat advoca-
lus : nulJam conferat pactionem,
5-3. Nemo ex his , quos licebit accipere , vel docebit,
aspernanter habeat , quod sibi seniel oflicii gratia libero
arbitrio obtulerit Jitigalor.
5. 4- Nemo ex industria protraliat (11) jurgium,
5. 5, Apud urbem autem Romanam eliam honoratis ,
qui hoc oilicium putaverint eJigendum , eo usque Jiceat
orare , quousque maluerint , videlicet ut noa ad turpe
compendjum stipemque deformem hsec arripiatur occas
sed laudis per eam augmenta (juaTantur. Kam si
cro (1:?) pecuniaque capiautur : veluli abiecti alque de
neres inter vilissimos numerabunlur.
$. 6. Qiiisfjuis igiiur ex bis , quos agere permisimu
vult esse causidicus : eam solam quam sumet tempore agc
di,sibi sciat esse personara quousquecausidicus esf Nec f 1
putet quisquam Jronori suo aJiquid eise detractum • cu
ipse necessitatem elegerit standi (.4), et contempserit ,
sedendi. PP. lo^Kaiend. Septemb. VALENTiMAio et V
LENTE AA. 11. CONSS. 36S.
De ce.juii.ate in advocatis concedendis sen>anda.
7. Iidem et Guat.anus AAA. ad OJybrium Praef. urbi
pP.ov.dendum est , ue (.5) Jn , quos in foro aut m
X ntum nobibssimos (ib) fecerit , aut vetuslas , in ui
parte consislant , aliam a rudibus atque tyronibus necc
se sit sustmeri : atque ideo si in uno auditorio duo tantu
pra3 c^tens fuerint, vel plures , quorum fama sit hil
rior : i„ judicant.s olficio sit , ut par causidicorum disti
t^ulio (17) hat: et exaecjuetur partibus auxiliura sineul
rura : et aequa divisio procedat, Si quis vero monitus
Jiidice , ea excusatione , quae nequeat comproJjari , c.
cunquc^partipatrociniumdenegaverit, ca.-eat ([«) forofic
^ciat eliam nunquam sibi ad agendum copiam ,3osse ie^
tuj. Si quis autem ex litigatoribus detectus fuerit separ
timtractasse (20) cum plunmis, et adversano suo taJi fra
de subtraxisse paris defensionis copiam : ostendet proculdi
b.o iniciuam a se litem foveri , et auctoritatem judici,
riam a se deJusam experietur. Dat. Kal. Mart. Treveri
VALENTiNiANo et Valente AA. utrisque IU. CONSS. Zy
De eo , qui non est sacrosanctis CatholicoB religionis
nnbutus mvsieriis.
N8. Impp. Leo et Anthemius AA, Nicostrato P, P,
Emo (2i) vel in foro Magnitudinis tuae , vel in orc
vinciaJi judicio , vel apud quemcpam judicem aca
dat ad Togatorum consorliura, a.si (22) sacrosanctis Ca
(0 Existimr.tio, id est , honor compenflio pecuniario piaefertiir.
(2; T))'; lUyig ^iipa.yy hoc est , de arcipicnda post Yicloriam
«jerta parte htis. Synops. h. t. c. ?i. Hi non jure caus^ , sed fun-
dorum , pcconun et mancipiorum qualitate , rationeciue tractata ,
cli.entum prseapua poscere dicuntur coacta pactionc , l. .. C.
J heod. h. t.
(3) Advocato, ut hic , /. 53.^^. dc pact. /. 1. ^. 12. /}] de
extraordiH. cogmt. 8. Eclog. 1. cap. i5. /. 6. ^. 2. infr h. t
procaraton, /. bi.Jf. de pact. de quota litis pacisci non licet \
suiit enim conscelcrataj hnjusmodi pactiones , l. i. C. Tlitod. h t
De hujusmodi ergolabis litium , vid. Cujac. 8. ohs. 3i.
(t) ScBevitatc
(5) /. 2. C. Thcod. h. t.
(6) In eodem negotio meo advocatus et iudex , /. i/J. suvr. dc
ad,essor. ct don,est. l. 5. j: dc off. adsrss.l. .7 /F. dc nJisdict
quod ohm proh.bUum non fuit , f lin, 3. episl. Po4 et^ hoc at
iZ \ ^'^"''^fT "'/'"" '"''^^ ^"*«^^ ^^^^« "«"■ Possc. vide Wurmse-
rum i. jract.J. obs. i. Synops. Basil. h. t cap. ,n
(7) Umc lihid .Ammiani 3o. eura ad inopiam venerunt aUeffi
Uonum , ad etlrtenatam dcfleclunt conviciandl hcentiam ■ quo no
Sna^tf '^ '" porsonas honorabdes probra diebus dklis sunt
(8) Ratione , non probris ccriandum
(9) NulJum ncq.ic pactum , neque contractnm de lite aufc mer-
cedc. Synops. Bas. i. cap. 18.
fr,fr;?l,!^'s'* c" '"'«"«/^^^C'^^®-'. cum confugiente ad suma pa-
Uocimum a. Ayn. }. d. c. }8. ut et c. i5.
(ii) De his Ammianus 3o. pcr morborum simnlationem consul-
:Ja'w^ '. '^"' P'^''^'"'?^'*' J"''is profaatur lect.o una , sentem
vendib.les introKus priBpara.,t , dilatiinum examina longiss ma co^
texentes. Moratorcs dicehantur. vid. Cujac. 4. chs. 40.
(12) Ai^xPOKfp^lx m advocato tnrpis , ot et aljas in Episcopo, i.
Tunoth. 3. ver;. 3. ad Titum i. ^ers. 7. in phiiosopho , /. 8. <. :
Jf. de^ucat. num. L i. $. b. ff. d. cxtr. cognit. ^ '
(li) Judex honori suo nihil detrahit , cum postulat , et advoc;
ti munerc apud ahquem judicem fuusiuir.
(i4) Stat advocatus , sedet judex ,\id. /. 3. infr. ubi senaton
uel clariss. Tam est honesta causidicina , ut ea funsi iud-lci no
sit innonestum. ° ••
(i5) Jiidcx causidicos ex aequo partibus tribuat , ut non iti udi
parte eruditi , in .-Utera rudes et inexercitati reperiantur , Srnopi
n. t. cap. 22. J r
(16) Advocatos esse nohiles hinc quidam colHs^unt , quod hi
non dicitur. Alii coUigunt , scientiic vctustatem hSraines nobihla
re. Sed verius est has particulas , nobilissimos , pi-festantissimos
c^cellentcs et pnraos signihcare , et ita nob.lis et nobilissiraus d.
atur apud Ciceronera , i. et 2. de Oratorc. 2. de fin. et pn
Cluentio : Macrob. 7. Saturn. j5. sic nobiics scelere. Ciccro r,n
Rnscio Amerino : virgo nob.lis. Horat. 4. Carm. Nobilcs agri
Ovid. 3. Amor. 2. Nobiles fcrae , Claud. 3. pancgyr. Nobihssii».
prKdia , Ciccr. pro Roscio Amerin. cquulei argentei nobiles , Ci
cer. 6. in Verrem. bellum nohilc , Horot. adde Tuaquell. cap- 2
de nobihtate.
(17) l- 1- $. {■ .f. h. t. l. 9. 5. 5. jf. de off. procons.
(18) Polest qms etiam siib poena munfcris et o/iici. araittendi eo
gi ad i^atrocinium pnestandum , vid. quffi notav. ad /. i56. in vr
J/. de re^. jur. adde Nov. 17. c. i^.
C'y) JJe hoc ptenae genere , ut quis foro abstineat , vid. /.9. C. 4
ff. de pcEn. Mynsing. 4. ohs. 32.
(20) Paui. 5. sent. 2,5. §. 7. /. 38. §. 8. 9. ff. de pcen.
(21) Hasc iex cura l. i5. supr. de Episc. uud. est e.idem.
(22) HKrcticus advocafus esse non polest , /.i5. supr. de Episc
aud. iTov. 144. c. a. i'ers. Prreterca. ut et alia pennult.x perio
nae, vid, /. 9. i,.fr. de divers. off. et apparil.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIO^aS.
20'
Jicae religionis fuerit imbulus mysteriis. Sin aulern ali-
(1 quoquo modo vel quadam machinatione factum , vel
juiatum lucrit : O/iflcium quidem Sublimitalis tuse cen-
n librarum auri jacluram pro condemnatione sustineat :
■m vero , «juicMrjque ausus fuorit contra providum No-
ge Seienitatis decrttum ofiicium advocalionis per subrc-
1 onein arripere , el prohibitum patrocinium praestiterit ,
i advocationis oflicio rernotus , stylum pioscriplionis at-
ce perpetui cxiiii specialiler suslinebit : scituris ctiam
pvinciarum Rccloribiis , quod is , sub cujus adininislia-
t|iie ali(|uid hujusmodi fuerit attentatum , parlis bonorum
Jnidiae proscripiioncm : et poenam exilii per (|uinquen-
iiin susliiicbil. Dat. Prid. Kal. April. Conslanli/iop.
jWTHtMIO A. II. Cojss. 4^^'
T I T. VII.
DE ADVOCATIS (i) DIVERSORUM
JUDICIORUM.
Dc prcei>aricatione.
1. Imp. Antoninus A. Doloni.
'I palronura causa) prsevaricatum (2) putas , et imple-
P veris accusalionem , non deerit adver-sus eum pro te-
erilate (3) commissi scntentia : alque ita de principali
usa denuo quKrelur. Quod si non docueris proevarica-
im : et calumnia notaberis , et rebus judicatis , a quibus
)n est provocalum (4) , stabitur. PP. 3. Kal. Oclobr.
NxojNiNo A. IV. cl Albino (5) CoNss. 214.
De decurionibus.
a. Imppp. Valens , Gratianus et Valentin.
AAA. ad Antonium P. P.
"XUi necessario patria> (6) suse debent municipio fun-
^ ciioncs , eos dccurionibus aggregatos nolunius evaga-
i (7) • permittentes , ut Jn negotiis causidicorum fun-
^antur ofticiis , et in tivilalibus propriis subeant munera
urialium 5 ita lamcn (8) , ut non (9) contra Reiupu-
ilicam civiialis , in qua honorem hunc consecuti sunt ,
is adessc permilialur. Dat. i5. Kal. Scptomb. Eavennce .,
/"alente VI. et Valenxiniano xu. AA. Conss. 378.
De provincialibus functionihus.
3. Impp. Arcad. ci HoNOR. AA. ad Africanum P. P.
^jE (10) ([uis ex corpore Togalorum (11) [ minime cu-
\ rialibus iKixibus illigatus ^ proviiiciales (12) suscipiat
fLinclioncs : scilicel ut ambienlibus claudatur ingressus , et
invitis necess.itas auleratur. Dat. 3. Non. August. Con-
slanlinop. AncAD. iv. et Honorio 111. AA. Conss. 39G.
De peculio quasi castrensi.
4. Impp. HoNOR. et TuEOD. AA. Eustatbio P. P.
FOri (i3) tui Culmi:iis , et universorum judiciorum ad-
vocali quidfjuid ox hujusmodi professione , vel ipsius
occasione quoesicrint , id [ etiam ] post patris obituin ,
pra^cipuum , veluli (i^) peculiam castrense , ad exemplum
mililum , proprio dominio valeant vindicare. Dat. 10.
Kalend. April. ConstanUnop. DD. NjS. Honorio xiu. et
TnEODOsio X. AA. Conss. 4^4-
De munerihus nccnon privilegiis , et inimunilalihus .
5. Impp. TnEOD. cl Valent. AA. Cyro Pra:f. urbi.
QUicquid animi largitale , et munificentia principali
praistilimus Togatis per Orientem emiuentissimae prie-
lcciurae revcrentia (i5) sludiorum : id ipsi prajsenli san-
clione pra;stilum esse cognoscant palroni causarum illustris
Urbicaria3 praefecturas. Dat. 7. Kal. Jan. Canslandnop.
TiiEODOs. xu. et Valentinjano II. AA. CoKss. 426.
6, lidem AA. ad Florentium P. P.
SAncimus (iG), nt advocalis , qui apiid tuain Magnifi-
centiam causas acluri sunt , a nulio judice , nec ab
ipsa emincntissima prsefectura soilicitudo ulla peuitus iu-
jungatur : Sed nec advocalis provinciarum vel spectabi-
lium judiciim quisquam rxistimct ahquid injungendum.
Nulla igitur T^galis inspectio , iiiilla peraequalio ingera-
lur , nuUa operis constructio , nulla di^scussio (17) , nul-
him ratiociniuin imponalur , nullum denique aliud (18)
eis mandclur , praiter arbitrium (19) in (20) eodem dum-
taxat loco , ubi advocationis excrc^nt oflicium ; quinqua-
ginta (21) librarum auri [ pccna ] officio feriendo , si
,l(^gis istius rcgulas lemerare t< nlaverit. Dat. 8. Kalend.
Mart. Constanlinop. TuEou. A. xvii. et FestoCo>ss. ^Z^-
(1) Advocatus est , qiii in consilium advocatur : pntrmms , qtii
ausam agit. Ascon. Hodic palioni et advocati causiclici ctiain di-
untiir , ct oralorcs. Tacit. lib. dc oratnrih. scd rhelorcs et togati :
nimiis eoriiin causidiiiim , Aminiauo , ct l. 18. C. Thc<>d. de
iecur. ca forina qna juridicina a TcrtuUiano m /j7». ac Pallio et
ndicina ab Aindeio 7. addc Ciijac. 4- "l>s. 4o.
(2) 8. Synops. Jlusil. i. caji. -^.^.l.x \ .infv dp. accusat. /.3. 5.1 3.
f. de hoin. libcrd.Z ff.ad SC.Tarp.MUc l. \%.$.i. ff.de mwicribus.
(3) Advocatus pru\aricator e.\traordinaric punitur. vid. Cujac. 6.
jbserv. ull.
(4) Pia-v.iricatum , quidam ita lcgnnt.
(5) BaUuao.
(6) Adde /. 116. C. Tfieod. de deciir. lib. la.
(7) Sfaluti advocati suo foro nunquam cxcodunt : suixuninnwa-
rii obcrianl per foia oinnia. vid. Ciijac. /,/<■.
(8) Kt merilo , csl eniin indignum , nt qui magi>lialum rt sa-
larium a Rcpublica accipit , contia rcmpubUcam patrocinio funga-
lur , /. 1. infr. de adv^ocat. fisci.
(9) Imo , contra rcmpublicain possutit, , /. 6. /. ppnnh. ff. dc
postul. Solvc ; j)0S5unt pro alljne ct cognato ycl coiijuucta ptrsona ;
pro aliis non possunt. vid. /. i3. infr. h. t.
(10) /. 5-2. C. Tlwod. de dcciirionibus , lib. \1.
(11) Id esl , ad\ocatorum.
(12) Advocatum nedum cogi , sed ne volenlein quidem admitti
ad vectigalia exigenda hiuc colligiint.
(i3) Sumpta ex l. 1. C. Thcud. de postulando l. 2.
(14) Qii.i?sila ab advocatis filiisfamilias ad inslar quasi castrensis
peculii redacta. /. 7. su]>r. de adsessoi: et d<mest.
(1.)) Revcrcntia literarum contcmplatione litcratre mililise. lHov.
J^iilcnt. de postulanda.
(16) Hccc lex dcsumpta ex Thcod. ct Valent. Nou. de postuLtn-
dn et pcrpetuanda adi'Ocatioue, q\ia\ii P. Pilhccus integram edidit.
(17) Iino soliiciludo potcst injimgi , /. 3. injr. de discuss.
(18) Bald. his verbis etiam iuuui putat .idvocalos immuiicb esf«
ab excubiis facicndis.
(19) Advocati arbitri daii possunt. In Gallia abfuluri prsefccti
ac judicos , rcgii juilicaudi imuiiis diguiori vcl autiqiiiori advocato
solenl , imj si nulli consiliarii .siiif , dcbciit dclegarc.
(20) Extra foriim s-iuiii advocalus patrucinio ftiir^^i copi nou debel.
(21) Pofaatu obscrva eoruui , qui viyl.mt advocatorum privilc|^ia.
208
LIBER SECUNDUS
7. lidem AA. Tlialassio P. P. per IUjricura.
Ilsdern privilegiis , iisdemque immuni[atibus potirl to
gam (i) illuslrissimae pcr Illjricum pra^fecturae , qui- CoNss. 4^2
bus fruitur toga per Orientem Pra;torianae sedis excelste ,
decernimus. Dat. 7. Id. Septembr. Conslantinop. TiiEoD.
A. xviii. et F£STO CoNSS. 439.
insignibus ambiendos [ e;se ] prsecipimus , qulbus ai
hac utebatur is , qui solus fisci creabalur palronus. D;
14. Kal. Jul. Consianlin. ilERCULAJSo et Asporai
De numero adcocatorurn. De curiali vel alia viliori
conditione. De quasi casirensi peculio.
8. lidem AA. Cyro P. P. ConsuII designalo.
CUm advocatio praetoriana centum quinquaginta (2)
numero togatis minime vel rainuendo , vcl augendo
concludatur , jubemus eos , qui ex his ad fisci palrona-
tum pervenerint , a cohortis (3) vel alterius vilioris con-
ditioiiis nexibus cum liberis quandocumque (4) genitis
liberos custodiri ; postque tale ollicium depositum , an-
iiumque (5) completum , advocatorum consortio abscede-
re cum Comitiva consistoriana : omneque , quod togatis
fori Celsitudinis tuae quolibct casu , quolibet adquirilur ti-
tulo , quasi (6) caslrcnse sibimet vindicare : nec palri-
1)U3 , nec avis paternis earum rerum comniodiim acqnire-
re , legis istlus auctoritate decernimus. His omnibus eiiam
ad Urblcarise prsefecturae advocaliouem traheudis. Dat. 3.
Kal.Januar. Valejntikuno A. v. Anatolio Conss. ^^0.
De adi^ocaio , qui adminisfrationem alicjuam peregit,
9. lidem AA. ApoIIonlo P. P.
SI quis de togatis fori Celsitud. tua^ , vel Illyricanse ,
seu urblcariae prajfeclurse , sive de his , qui in pro-
viuciallbus judicils causarum palrociniura profitentur , ele-
ctione tuae Sedis regendae provlnciae nuinus potestateinque
susceperit : post peractam integre ac sine ullo opinionis
labe admlnlstratlonem , el ad Illud officium , unde abstra-
ctus est , et unde sibi vltae subsidla comparabat , reniean-
di (7) habeat facultatem : nec causas orare denuo qua-
fiam probibeatur invidla. Dat. 12. Ralend. Sepiemb.
Constantinop. Eudoxio et Dioscoro Conss. 44^.
De patroiiis Jisci.
10. Impp. Valentin. ei Martianus AA.
Palladio P. P.
Inos (8) , qui priores C9) In tui Culminis sede in-
veniuntur ad patronatum fisci singulls quibuscuncjue
ajiiiis accedere , paribus (10) dignitatis et privilegiorum
De nwnero et Jiliis advocatorum. i. Qualcs el quontod'
creandi advocati.
1 1. Imp. Leo A. Vlvlano P. P.
NEmini licere sanclraus aliquem sub (11) adsidendi c
lore statutis centum (luinquaginta (12) advocatis
quos slbi eminentissima praefectura m consllium assumps
scrit aggregare.
5. I. INon aliter vero consorlio advocatorum tuae Sed
aliquis societur , nisl (i3) prius ia exaraine vlri clariss
rai Rectorls provinciae , ex qua oriundus est , praesenlibi
cohortalibus gesta conficiant , quibus aperte pateat cohoi
tali (i4) vitae ac fortunae cuudem minime subjaccre. [A
que haec fierl volumus ] si prasens vlr chirissimus Recl'
provincia; fuerit in ejus examine : si vero abfuerit , apu
defensorem sui oppidi gesta conficlant. Jurisperitos (1:
etiain eorum doctores jubemus juratos (16) sub gestorur
testificatioiie depromere , esse eum , <jui posihac suhroid
voluerit , perilla juris instrucluin (17). Filios (18) aule,
togatorum Excellenllae tuae , qul vel nunc causas agunt
veJ futuris temporibus actitaverint , csterls supernumer
riis anteferri.
§. 2. lilud insuper decernimus , ut etiam his qui ulti
c^utum quinquaginta advocalos EininentlssimcE tu» Sed
reperiuntur , llceat et apud Vlrum spectabilem Proconsi
lem , vel prajfectum Augustalem , vel Comitem Orienlis
apud vlros eliam speclabiles Vicarios , et apud Recton
provlnciarum negotla perorare. Dat. Kal. Febr. Constar,
tinop, Magno et Apollonio Conss. 460.
De patrono fisci.
12. Idem A. Eusebio P. P. Illjrici.
SAncimus patronum fisci judlcio Celsitudinls tiwe . nor
jam quotannls (19), sed biennlo pro vetere consuetu
dine finem oilficii sui sortiri : salvis eidera consorlio privi
legils omnibus quae a retro Principihus meruit , manenti
bus. Dat. 10. Kal. Mart. Constantinop. Basilio et Vi
VUNO CoNss. 463.
De advocatis Alexandvice , el de aduocato fisci.
i3. Impp. Leo et ANriiEMius AA. Alexandro Ducl
-/Egjptlaci limitis , et Praefecto Augustall.
PEtlfionem virorum diserlisslmoruin advucatorura Ale
xandrinoe splendidissimae civltatls , quam de fori su
(1) Id est , togatl seu advocati.
(2) In unoquoque foro certus crat advccatorum numerus , cer-
taque maincula : addc l. 11. et ult. infr. h. t.
(3) l. iilt. infr. h. t. l. 2. Infr. tit. proxim. hiuc cohortalis ,
id est , vihs. ' ^ '
(4) Vid. /. 66. infi: de decur.
(5) Advocati non crant oliui porpetni. Pancitas eorum fecit po-
stea , ut pcrpttui Gorcnt. qua de re vid. Cujac. 16. ohser<,. 11.
Ai:nus ctiam de quo liic agitur , in hiennium mulatus est . i. 12.
mjr. h. t.
\6) l. 4. supr. h. t.
(7) Advocatus si ad officium aliquod assumitur , co finito po-
tsi. ad advocationis officiura rodire ac reverti.
(8) Dno oliin dsci advocati.
(()) Fisci advocatio prioribus advocatis dccerncnda.
(10) Quando una dignitas duohiis coafeitur, iu solidum eoafcrtur
(11) Vetitus consilium dare , adsessor csse non potest.
(12) l. 8. Su/jr. h.t.
(i3) Addc l. r. Infr. de profess. et mcdic.
(i4) Adde d. l. S.'
(i.5) l(i est , professores. De Jurisconsultorum ajjpellationibu
variis , vid. Cujac. 7. ohs. 25.
(lO) Assertioisi doctoris statur de peritia di^cipnii. Bald.
(17) Advocatum laesum juris impcritia non restituj hinc collignnf
(18) Togatoruin hlii non to"atorum filiis prcefirendi , /. '3
Infr. h. t.
(rg) Ut o!im , /. 8. supr. h. t. l. 3. in prii.c. iufr. tit. proxim
CODICIS REPETIT^ PB7ELECT10NIS
nalilcula , et fisci patrono obtulerunt , merito admitlen
20
9
quaiuor (i4) togatos , qui in prarsenti tuvt , a primo us-
que ad sexagesimum quartum iui[ierialiLus fceneficiis per-
frui censemus , quibus fisci palroni liberique eoruni liono-
rali sunt.
Q. 1. His quoque illud adjicio-ndum esse statuimus : ut ,
si (luis patroni fisci adt[)lus gradum , fatalem diem obie-
rit universa (i5) tolius anni soialia , ex quo lioc idcm
oflicium peragere coeperit , ad lieredcs scu successores , si-
ve liberi sive extranei fuerinl , iransmillendi lam ex le-
stamenlo , quam ab inlcstalo liberam' habeat facullatem.
l)al. 17. Ralend. Januar. Conslanlinop. Fesxo et Mau-
xiANo Co^ss. 472»
De privilcgiis.
16. Impp. Leo Jumor et Zeko AA. Jusiiniano
Pra^f. urbi.
AD similitudinem sexaginta qualuor (16) advocatorum
fori amplissima; prsetorianaj [^ra^fectuiaj , quindecira
tantum ex foro tuag Rlagniludinis^ qui in prsesenli gradus
primos obtinent , post fisci videlicet patronum , eisdeiu
priviiegiis nostrae Mansuetudinis beneficio perfruantur, qui-
bus fisci palroni liberique eorum muniuntur. Dat. 17. Ka-
leud. Apiil. Constantinop. Leone Jcjsioue A. CoKb. 474-
De adiocatis pnvfecturoi per Illyricum ^ i. et eoruni
prifilegiis.
i". Lnp. Zeno A. Paulo P. P. per Illyricum.
JUbenms advocationem fori tui Culmiuis centum quin-
quaginta (17) ( sicut antca constitutunr fueral ) ad-
vocatis conciudi ; eundemque numerum , quoties vei pro-
fessionis fine (18) , vcl morte , vel quocumque fuerit ca-
su imminulus , electione niagnificae tuae Sedis impleri; ila
ut in praesenti quidem, et liinc usque ad biennium (19)
ad implelionem supra defiuili numeri subrogandi , sine ul-
hac sanclione decernimus , quinquagmla statulos na-
i: eorumque nomina pro lempore matriculs (1) con-
scribi : et eos advocationis oificium m judjcio
:am viri speclabiiis Prafecti Augustalis , quam viri spe-
nabilis Ducis iEgypliaci iimitis [xtenlibus adhil>eic : ca^-
'eros vero ullra niemoralum numerum consHtutos , apud
ilios judices ejusdcm Alcxandrinae civiiatis perorare : Fi-
iiis (2) scilicet slalulorum in loco dcficienlium supernu-
aerariis anteponendis. Fgredienlem autem post biennium
"(isci patronum , contempiatione ialjorum , exconsulans
iTioderatoris provinciae digmiate decorari : licentia iaculla-
eque ei uon deneganda , cum usus exegerit , tani pro (3)
ie , quam pro filiis , parenlibus , et uxonbus , nec non
Bliam personis ex transverso latere usque ad quartum gra-
lum constitulis palrocinium suum adhibeie. Quanto autem
iisci patronum mori contigerit , gradu eum stquentem si-
ue ullu ddatione in locum ejus subrogari : heredibus de-
(uncli niliil exinde (4) sibi commodi acquiri posse S[iera-
luris : cunclis privilegiis , quae hactenus liabuisse noscun-
Lur , nec non his , quse suggestio tua Magniludinis con-
linet , etiam in posterum inlactis inviolatisque seryandis :
qualenus hujusmodi delato eis iiberalilate nostrai Serenita-
tis honore possit in otio , el tranquiliitate reli<[uum vitae
suw leinpus peragere , nuila eis invitis ingereuda soliici-
ludiue.
Collatio ndvocatorum et militum.
14. lidem AA. Caiiicrati P. P. lilyrici.
ADvocati (5) , qui dirimunt ambigua (6) fala causa-
rum (7) , sua;que defensiouis viribus in rebus saepe
pubiicis ac privalis ia[jsa erigunt , fatigata reparant ,
non (8) minus provident liumano generi , quam si pra?- ^ ..-,...
liis atnue vulnenbus patriam parentesque saivarent. Nec la cohortalis (20) aul cuiuslibet detenons couditionis quae-
enim soios nosiro im^ierio miiitare credimus (9) ilios , qui stione succedant : salva videiicct adversus eos appanton-
gladiis clyiieis , el thoracibus nituntur , sed etiam advo- bus , si qua corapetit , aclione , quam certum est , post-
catos : Militant (10) nam([ue (ii) causarum patroni , qui quam fisci patrouatum oflicio implelo exegennt , evane-
gloriosa: vocis confisi munimine,laborantium S[)em , vitam, scere : posl iapsum yero bienmum , foro — " — - — -
et po.slenjs (12) df-iendunt. Dat. 5. Kai. April. Couitan-
tinop. Ze^one et Martiano Conss. 469-
De }>rivilegiis. i . De sohrio.
i5. Iinp. Leo A. Dioscoro P. P.
Ost duos (i3j fisci patronos , qui ex anlerioribus con
tuae magnificae
potestatis inseri postulantes , non aliter , uisi sub gestorum
confeclione minime eos cohortaii condilioni subjacere pale-
factum fuerit , admittantur.
§. 1. Cuiicta sane privilegia , quae raagnificse per O-
rienlem prsefecturai advocalis ex divinis retro Principura ,
slitutioniLus iisdcm beneficiis muriiuntur , sexaginta seu inclyla; recordalionis Leonis , vel noslris sanctionibui
vcrs.
Si
(1) Erat ccrla atlvocalortun matricula , l. ult. §. 2
quis iti ined. supr. ile adsessoribui ct domest.
(i) /. I I. 5- '• ufjr. h. t.
(3) Addc /. 6. /. penult. j[f. de jiostul. Sanguiiiis rationc muUa
periiiiltuDfiir , qii.x alias iioii parmiltcn iitiir : qiia de re vid. Ilo-
land. a V allc 1. cvns. ^i^. isum. l^V>. et iia advocatus fi.sci, se suos-
que fi.ico jiraifcrre polost : ul privata caritas puhlica lioc ca.-u vi-
dcalur j>oUor. lliiu: eliani colliguut , nciuiiioni praesunu advocalio-
ne suaccpla , poniccri officium suum advcrsus liberos. adde /. 3.
J. i. i. 5. §. i. iiijr. tit. proxini. adde quae scripsi ad /.8. infr.
dt locato.
(4) Id est , nihil prreler salarium iliius anni , iu quo dcccdit ,
/. i5. injin. itijr. h. t.
(5) Dc mililia; castrciisis ct quasi castrensis comparatione \id.
Cicer. Orat. prn Murcna.
(6) Fatta. Hal. utruin^iue rccte , sunt cnim et inciduut in cau-
»as fala qnxdam ct dies , qui appcUautur fataks. Isocr.ilcs advei-sus
Calliinachum : Trswi ■K»pd yuvifxtiv tv ".rli S.xotcjjprj;? ixTto0a.iystVi
*i C7i TtXf) fxaAAOu /■' 7tJ iuaupiu Kplvfrxt. foitui.w judicio , /• i3.
ff dc stutu honi. Lalinns Pacatus : ]>olo niiscroruin \el iaotum
ouirarc vel fatum. Cujac. if>. ibs. 9. Huc rtfer illiid Aminiani 3o.
I(i habct causidicina cum Cirteris luclueiidum , quod accideiitia se-
i.ui in potCitatc (ssc ( xislimtnt patroiuucm , el oiuiie» tcitum Cii
tuni ludcni .Mtleanl
Tom.W.
itsi^nare , it nou lili rerum elc. i.t. l. ^t. C
Th. de appell. disccptationis fala. Adde quLC de fatalibus scripsi
ad ISop. 49- cop. 1.
(7) Feirandus tib. 2. explical. c. 6. Hugo Cynus m co/u. pro
fdia senat. vide et Ciccronein pro Muiena. Mod.
(8) Advocati uon miiuis prosunt rcij^ublica; , quam mililes.
(9) ^ iile Lapuin ad lianc leijeiu idtcg. loi. cul. i. et c. para-
tus. in fin. c noti. c. milittire. 33. q. 1. Mod.
(10) jNoii soli inilitcs, sed eliam advocati militant. N^bil laia si-
mile hello cst , quaiu lis et jiulicium.
(11) In quibus relnis consistat advocatorum militia.
(12) Adi si lubtt BalJum ad l. si tuis r.uwmis. Infr. de oper.
hb. Jas. in L. ut \im. 0. col. in glvs. ibi sed quid. jf'. de jusiuia
et jiire. Mod.
(i3) /. 10. supr. h. t.
(I.',) /. 16. infr. h. t.
(i5) Adde /. i3. in Jin. Supr. h. t. Advocatus Gsci ante annjfcm
coinpktuin dtctdens aii hercdem trausmittit salaria anni integri :
facit /. \. Jf. f/<: oJ\ adsessor. l. 19. in fn- Jf. locati.
(ifi) /. i5. supr. h. t.
(17) /. 8. /. II. siipr. h. t.
(18) Advocalorum tinis aliquis lcgitiraus. vid. Cujac. 16. oLs. 12.
(if)) Vid. /. li. Sttpr. h. t.
(io) /. 8. Supr. h. t.
27
210
inrluUa sunt , iux (i) quoqup gloriosissima? Sedis causi
dicis nbsque ull.i discrctione competere , per hanc in jelcr
num valituram legem sanciinus. JJat. 6. Kal. Jan. Con-
stantinup. Dixio et Lojvoino Consj. 4^6.
De multis.
a8. (.).
LIBER SECUNDUS
- una cu/n libcris jara natis , vel poslea procreantlis ab omni
- coliorlalis (ii), se.j cujuslibet dclerioris condilionis vin
■ culo jmmuncs ac liberos cum patrimouio suo conservan'
decernimus : [ Cum ] constet hoc jara piidem tam advo-
calis amplissimae prrrtorian.-e per (12) Orientcm , qu;,,^
magnificas Urbicaria; (i3) [ Praefcclur« ] sacris con,li'tu.
lionibus esse indultum : et non dubium sit , non tantum
cas , sed eliam .sublimissima) Iu.tp Scdis germanas (\i) es-
se potestates. Dat. 12. Kal. Decemb. Patricio et IItpa-
NUIlus (3) multae diclionem habeat in eos advocatos , xio' Cokss. 5oi
qui inlra lori Prsniori.mi slatutum (4) nnmerum
sunl , prscler jpsum Pra^f. prat.
N
De lite non protrahenda.
^9- (5).
E (G) ideo ]is protrahatur , quod in ca reperianlur
advocati (j) tres , cum duo sufficiant.
T I T. VIII.
DE (8) ADVOCATIS DIVERSORUM JUDICUM.
De dignitate cjus , qui deposuit officiuni advocathnis.
I. Imp. Anastasius A. Eusebio Magistro officiorura.
SUggestionem viri Illustris Comitis rerum privatarum (o)
et Proconsuhs Asise duximus admitlendam • per quain
noslrae S. renitatis auribus intimavit , fori sui advocalos
coramum petiUone magnopere postulasse , ut , postquam
advocaijonis deposueriut officium , dignitate quadam , no-
slra hberalitale, potiantur. Jubemus itaque post denosi-
tum ( ul d.ctum est ) pra^fatum officium , unumquemque
eorura , qui in praeseuti sunt , vel postea matriculis eo-
rum pro terapore fuerint inserti , Clarissimi primi ordinis
comitis perfrui dignitate : quatenus et tempore quietis fru-
clum (10) proeleruorura laborum cousequantur : quoque
hde alque induslria erga clientes suos comprobala f a -l
privata? condilioms hominum multitudine scgregati Cla
rissimis mento connumerentur. Dat. 2. Ral. Jan ' Co/;
stantinop. AjjastAsio A. II. Cows. 499.
De cohortali , vel deleriore conditione.
2. Idein A. Thomaj P. P. per IHyricum.
A Dvocatos [ araplissimae ] tu^ Sedis , qui pro tempo-
-^-*^ re ad lisci patroni gradum ei offlcium provehunlur ,
De privilcgiis palronorum fori Comiiis Orientis et fisd.
3. Idem A. Constantino P. P.
JUbemus pro tempore primatem (i5) advocatorum fori
viri illustris Comitis Orientis per biennium (16) fisd
patroni fungi Officio , et solatia sibi communi consensu
deputata per idem biennium consequi : hoc qiioque trans-
acto , professionem advocationis deponere : cous.jrtio vide-
licet eorundem advocatorum ad quadraginta lantum viros
rcdigcndo : iia ut , si qui superflui sunt , jam eidem con-
sortio sociati , de advocationis officio miuirae reiiciantur :
nemine alio eis adjiciendo : ne quadraginta virorum nu-
merum advocatorum consortium excedere conlinoat.
5. I. Ad ha?c eos , qui ( prout slalutum est ) fisci pa-
troni deposuerinl officium , postea quoque non prohiberi
singulos tara pro (17) se , quara pro jugali (18) sua , et
socero , et socru , nec non genero et nuru , iiberisque
propriis , colonis , et servis ad se pertinentibus advocalio-
nis fungi officio.
5- 2. Nec aediculas eorum metatorum (19) onore mole-
slari , si tamen in una tantumraodo suaque doino sin^uli
talem prserogalivara sibi vindicare raalueriut.
5. 3. Pro sporlulis praeterea inodura , quem notitia (20)
nobis porrecta declarat , tara pro his , quam pro colonis
el eorum servis custodiri : neminique praeberi licentiam
eumdem inodum circa sportularura exactionem coulra eos
cxcedendi-.
5. 4' Nec de caelero quenquam , antequam per statu-
ta (21) tempora legum erudilioni noscatur inhaesisse , su-
pradicto consortio sociari.
5. 5. Et filios advocatorum , vel adhuc in tali consli-
tutorum officio , vel eorura , qui fisci patronatum depo-
suerint , superstitum vel mortuorum , extraneis ad idem
officium accedentibus anteponi : eique gratis , et sine sura-
ptibus sociari , et si ipsi ( prout depositum esl ) solito
lempore legura doctrinam merueriut.
5. 6. Ut aulem his , qui fisci patroni officiuin adepti
(0 /. 7; •Siipr. h. t.
(a) Latina interpietafio.
(3) Ciijac. i5. obsei\'. 2.
(4) /• 8. in princ. l. n. m pr. Supr.
(^) Latnia inlcrpiclatio.
(6) Cuj.ic. i3. obspri'. 1.
(7) Plurcs advocato.<! sibi advocare licet , l. 7. /„ »,-. supr dc
postulando. E^ frequcn.ia advocationis deprebendclitur J ,,at
(^uintio et pro Cacinnn. Curtiuin lib. 6. ubi de Pi.iloia • c4a
rem .. Lommentnr. „bi de Orgentorige. H.-kc advocafio c/feci. di-
ceijaiur Trxoo^KKtjjLi , ul ,rxp««MTOt' , advocati. vid. Pollctum i. de
/iiitorKi /ori Romuni i.
(8) Hujus tituli insciiptio in multis codicibiis decst
(y) Dc quo Md. Snpr. de off. comit. rer. vrivat. '
(Ju) tnni, legUimus .idvocatorum , frui quibusdara privilcgiis.
yid. Cujac. 16. obs- 11.
(ti) /. 8. /. 17. supr. til. prox.
(12) d. l. 17. in fin.
(i3) d. l. 8. infn.
(i4) PrKfectisra pisetoris Orienlis , Hlyrici , Urbicaria , germanae
pofestates.
(i.5) Inter advocalos disrrimcn fuit. Nam cum liic priniatis fiat
mentio , distincfum primattm a casteris 1'uissc colligi potcst.
(16) /. 12. supr. tit. pmx.
(17) Vid. /. i3. Supr. tit. prox.
(18) Id est , uxore.
(19) Mriatuin quid. vid. Infr. de mntatis et epidem,
(20) Notitia quid , dixiimis alibi.
(ai) /. 5. 5 4- ^']^'' /'"^- oliin quadriennium constiliittim crat ,
liodie quinqucnnium. Const. ad lUUecessores. §. 1. in fiix. vid.
Cujac. 12. ob%. uh. in princ.
COmCIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
3T !
sunt , vel fuerint , non tanlum superstitibus , sed et am
morte prjEvent.s prospicialur : tam ad heredes fisci pat o-
ni <iui semel ad talem gvadum vocalus sit , solatia (ij
ejus tnmsire , his(|ue servari : quam ipsos , qui hsci pa-
tronatum jam deposuerunt , vel poslea deposuermt , ra-
nirae cujuslibet aclus pubiici sollicUudmcn. nolenies subi-
re comr.clli , nec cxh.i.itionis seu deduclionis oncre (^ msi
speciali auctoritale no.lra ) moleslari : et^in proy.nc.a .n-
cusandos per sententiam viri speclabilis Comitis Or.enl.s ,
utpote comnetenlis judicis , convcniri atque l.Hgare decer-
nimus. Dat. Kal. Jul. C onstanlinop . Sabinuno et luEo-
DORO CoNSS. 5o5.
De privilegiis patronoruni fisci.
4. Idcm A. Eustalhio P. P.
LAudabile (2) vitaeque hominum necess:. rium advoca-
tionis officium , maxime Prmcipalibus pracmiis opor-
let remuncrari. .
§. I. Idcoque jubcmus , viros clariss.mos hsci {i) pro
tempore patronos Ibri tuac Celsiludinis . solenni die (4)
festivilatis Kalcudarum Januariarum ipsius tantummodo
anni , per queiu talc peragunt officium , inter spectab.les
sacri nostri consistorii Coinites divina nostrae Serenitatis
manu (5) puncii ((i) coiisequi solalia.
§. 2. Et postqurim tale dcposuerint officium , si quidem
fjlios ingenuos hal)e;inl, eos clarissiinorum iNolanoruin in-
seri consortio , Tribuno.um sacras solilas epislolas sine (7)
quadam sufliaggii solutione percepluros.
§. 3. Et si quis per senlentiam Sublimitatis tuae moni-
tus , super agnito dcbito vel agnita causa , qus ingentur
ei , conressionem exponere paratus sit ^ eam non arbi-
tro (8) (ielcgalo , sod tunc temporis fisci patronis , vel al-
terutri eorum , si alter adesse non possit , pro more ta-
men solilo sub actorum leslificatione mtimari.
5. 4. Quoliesqiio de nuptiis [ quis ] sine (9) dolalibus
instrumentis mulito conlrahendi n.atriiuonium (10) animo
celebialis , supcr aflectu suo Iibcris ex hujusniodi conju-
gio jam extantibus vel necdum procrcalis , legilin.is alle-
g,-»tionibus uli maluerit , eas apiid eosdem pro tempore fi-
sci palronos , vel allerutrum eorum ( ut dictuui esl ) ge-
stis intcrvenientibus coniraeiidari , ita videlicet , ut jure
cognilae allegalioncs absentibus personis, si quse competunt,
serventiir intactre.
§. 5. His insuper , quicunque apud viros gloriosos pro
tempore con<!ulcs(i 1) maucipia sua libertatc donare volue-
rint : antelalos lisci patronos ad easdem libertates pera-
gendas propriam advocalionis vocein aecomodare.
§. 0. Ahis niliilominus privihgiis , quai jara pridem
memoratis vel fisci patronis , vel adhuc advocanonis pro
tempore peragentibus officium togalis , diversis mcd.s m-
dulia sunl , cx hac ctiam sanclione nostia in sua stabihla-
te duraturis. Dat. 12. Kal. Dcceinb. Conslantii.op Amc-
viNio , et JMlssala Co^ss. 5o6.
J)e privilegiis palronorum fori Prcesidialis secundos
SyricB etfisci.
^ 5. Idem A. Sergio P. P.
PEliiioncs virorum disertissimorum fori Prasidialis se-
cunda Syria; provinciai advocatorum cuin compelen-
ti moderal.one censuimus admilienJas : el jubemus , pro
tempore primatem eorum per bitnniura fisci patroni lun-
gi officio, et solatia (12) sibi communi consensu deputata
per idem bienniura consequi : hocque transaclo professio-
nem advocalionis deponere , consortio videlicel eoruudem
advocatorum ad triginla tantummodo viros redigendo: ita
ut si qui snperflui sunt , jam eidcra consortio sociati , de
advocaiionis officio minime rcjiciantur : nemine aho eis
adjiciendo , ne irlginta virorum numerum advocaiorum
excedere consortium contingat.
5. I. Ad haec [ eos , ] qui ( prout statutum est ) fi-
sci palroni deposueiint officium , posica quoque non pro-
hiberi singulos tam pro (i3) se , (iuani pro jugah (i4)
sua , el soc<'ro et socru , necnon genero et nuru , libe-
risque propriis , colonis et servis ad se perliuentibus ad-
vocalionis tungi officio.
§. 2. Nec a^diculas (i5) eorum , mcta/orum onere mo-
lestari : si tarnen in uiia tanluinmodo suaque domo smgu-
li talem piierogativam sibi vindicaic maluerint.
§. 3. Pro sporlulis praeterea modi.m , quera notitia (16)
nobis porrecta doclarat , tam pro his , quara pro coloms ,
et eonim servis cuslodiri : neminique praebeie licentiam
eundem modum circa sportularum exaciionem contra eoi
excedendi.
§. 4. INec de csetero quemquara , antequam per statu-
la (17) tempora legum eruditioni noscatur inhaesisse , su-
pradicto consorlio sociari.
%. 5. Et filios advocatorum , vel adhuc in tali consli-
tuloruin officio , vel eorum , qui Csci patronatum depo».
suerint , superstitiim vel mortuorura,exlraneis ad idem of.
ficium acccdentiLus antoponi : eiqiie gratis (18) et sine
sum!)tibus sociari , si et ipsi ( prout disposilum est ) soh-
to tempore legum doctrinam meruerint.
§. 6. Ut autem his , qui fisci patroni officium adcpU
sunt , vcl ruerint , nou tantum supeistitibus , s.^d etiuiu
morte prtevcutis prospicialur : tam ad (19) heredes fisci
(i) /. 5. infin. Infr. h. t. l. i5. in fin. Siipr. til. ]>rnr.
(2) Advocalionis officiiiin conimendaliir , et ipsa honestale et
ncccssitate.
(3) Sic rcstitiio , pdlronos fcri tiice c. s. d. f. Kal. Jan. pro
tcmpore ipsius taiUitniiiiodo awd.
(4) Ralcnd.-iiu.n J.uni.Tri.iriim dies solcnnis ct fcstivus. Is ctiam
dies , laigitiomim dics fuit. 10. Niccpb. -iS. vid. Cujac. iifr. de
Canonij iaigition. tit. 2.
(5) Id est , noslia libcralilale.
(6) Aiii leguiit , punctu sotalii. Ahi , puncta cnnsequi soltttin.
Cujac. i3. olserv. ■!. nioiicl lcgi possc , / acti soiaium , aut pacta
solalia. Puiiclnm solatii fcrrc , jiossiunus iutcrpivt;.ri , punclurn scu
mtrceiicm lionoris : 1). G. vcrum Pui.cti hic iccluin cs>c . alibi
prohaho. 3. G.
{',) Filii st.itutonim nihil impcndunt pro introilu . .ndde l 6.
infr. todem. Uoctonan , id est , Pjoicssorunj tihos gialis promo-
(^9; Ilinr. ioilit,it v^ujac. iJ. 'Jvs. .f.- pti iiiijjn»-' .....^- ;
suos , ct lcpitiinos hcri posse , ctiain sinc dotalibus uistt dmcnlis ,
quod icpiignat alias ^. ult. inslit. de nupt. JSo^-eU. 12. vap. 4.
Tcndos hic coliigunt.
(8) Jl. arbitrio. ^,. ,
(9) Hinc lolligit Cujac. i3. obs. 4. per nuptias fdios natnrales
si
quod
(10) Matrimonii.
(11) Vid. /. ult. infr. de viridicla rnanum.
(12) l. 3. in priiic. Siipr. h. t.
(i3) /. 3. 5. I. Snpr. h. t.
(i4) Jugalis conjox.
(i5) d. I. 3. $. 2. ^ .-
(16) Qi.id notilia.vid. /. i. 5. S. Supr. de rf. praf. pral. Afr.
('/) QuiniT .'enniiini scil. d. l. 3. ^. ■*..
(18) Id est, nihil impcnduul pro iElioila.
(io) d. l. 3. j. uh.
212
patroni , quj semcl ad talem gradum vocatus sit , solaiia
ejus iransirc , hisqnc^ s-rvaii : qurun ipsos , qni fisoi pa-
tronat.nn ja.n deposueruiit , ve! po.lea deposucrir.i , uii-
nune cujuslibet actus publici solliciludinem nolr^ut-s subi-
re compelJi , nec exhibitionis seu dcductiouis onero ( nisi
special. auctonlato noslra ) moleslari : et in provinc.a in-
cusandos per sententiam viri clarissimi provinciam , in
qaa degunt , n.oderantis , utpole compelentis judicis , coii-
vemr, atque Iiiigare deceri.imus. Dal. Kalend. Deccmb.
Anatolio et Agapito Co.^ss. 5o8.
De prwilcgiis patronorum Jisci.
6. Imp. JusxiN. A. Marino P. P.
Tl Estituenda; sunt clarissimis eloquenti^ luminibns sexa-
J- V gm(a auM l.bra? , ,juas sub imperio Zenonis divae
memona) pedaneis depulatas arbilris , ncc non iidejusso-
rum (i) vires aeslimantibus , taracn auferendas credidit
pra>parca postenoris subtilitas Principis , ut jam liberalita-
te nosln numinis , viri clarissimi fisci patroni prajfalam
aun summam sine fraude (2) annis singulis consequan-
tur , ab ampbssima tua Sede pari lance in ulrumque di-
videudam. Nam universis (3) reddilur , quod pro voto
omnium pnmatibus indulgelur.
§.1. Sacras insuper epistolas (4) , quibus approban-
tur vin clanssnni Tribuui pi^toriani et nolarii, non unius
tantum nomine , sed alterius quoque ulrius pra-slandas
persp.cimus , sive suos filios , sive alios quosdam duxerint
iJlustrandos.
5. 2. Ad haec , altiore beneficio codiciilos , quibus 11-
ustns honoratur dignitas , consequaniur : quos unius so-
ium nom.ne eisdem viris facundissimis daturos „os polli-
cemur , profuturos scilicet alteri eorum aliero concedente •
seu qui ex provinciis suis , vel ex amicis voluerint , in
provmcns lamen degentibus.
§. 3. Licentiam eis pra^lerea facinujs binos homines sin-
guhs annis u.dem ofFerendi , nostram (5) adoraturos pu"-
puram , statulis ms.rendos pra3sentialil>us (6) domeslicis
r^rioT'"" ' -'^r"'" -'-'- P«l'tum , in vaca,uem :
runt I "•'.v'^"' diem funcli sunt : nullo , dum supere-
unt de mihlia venuudanda (7) pacto cum eis interposi-
m'iZ;"' •?''""?' conveutiones intersunt : ita tanL ,
dJnTh *^^"'!'^'^s'">i , cum offerendos eosdem credil
d.r nt homines , bma solidorum pro singulis milba , ni-
mi ibus'7 !"'•' "°^''''''"' d^P«"denda viris «lagnifici Co-
rni/ibns dicatissimorum (8) domeslicorum : id est equi-
tZ ?1 " ^''^ '^ ' ^"' '"^-- ^^-'- '«eritus e \ pld -
tum autem , pro eo , qui inler\edites inserendus est :
LIBER SECUNDUS
solitis videlicet statim stipendii, , nec non etiam c«ieri.
dtie^iif ^"^ ^^^^'"■'^"^ ^^p"^-'^'^ ^'- ^-iiber':^
S; 4- Al''s cliam privilegiis poliantur , quK diversis lem-
ponbus consecut. sunt , sive per Augustos aplces , Z,
per dispos.t.ones et srm.nli..s Ampli.sima, lua) Sedis • nam
f/m nob.s digni judicati sunt , hi multo magis in amerio
nbus quoque sunt adjuvandi. Dat. R.I. Decembr Co,i
stantmop. ipso A. ei EuniERico CoNSs. 52 1.
Dc nwnero advoctUnrum. 1 . Be tcmporis ordine sen>an.
vancio. 2.uhi dcge.ndum. 3. Sanctio. 4. De sexccntis au-
reis. 5. Deprwdcgiis olim induUis. G. De sporlulis , et
swnptibus litis. ^ ' •> j c£
7. Idem A. Theodoro P. P. (9).
pEr hanc legem decernimu. , ne antequam fn octogin-
1- la tan um virorum numerum , furi tui culminis To
ga orum collegium deductum fuerit', aspirare quis mali
bet arte concedalur , aut possit : nis^ vel eorum flii^ ,u
rigirita priorum (,o) obtinent nu-neru.n , facundi.l liS
erud.ti, gratis (r,) videlicet , et sine ullo sufFra.io au
fortasse exten non ultra duos per annos singuIosCund a
et ipsi consp.cu. , taxali fuerunt : nullo deinceps , pos'
quam m oclog.nta v.rorum numerum redac-ti fuerint^su.
perare quahbet rursus amb.iione vel astulia quant t^t^m
§. i. Interdicmda quo^ue cunctis liceatia pra^verten-
supped tat . el ut m mercalorum contractibus , loca per-
rautandi : et adhuc tjrones jam interesse vetenbus. ^
J. 2. Hoc etiam pronuuciandum censemus , ne guis ex
h.s m ahis degat regiombus , reJ.cta observatione glorifi.
ca. tua. Sed.s. Novenut e.en.m , qui , post nomen^npe-
tratum patrom litmm , ultra triu,;? (.'3 annorum spa.iSm
cx sacratissima hac urbe morandum duxerint , nec nun-
cupationem togati , nec privilegia virorum hujusmodi con-
cedenda sib, : ut ne repelitis (i^) ex industria pra^dicts
bedis auciontatibus protrahantur , aut multiplicentur pe-
regmationis excursus. ^ '^
§■5. Quorum omnium si <juid vcl minimum quocun-
que tempore fuerit violatuui : vigiuti primales eiusdem or-
dmis , et qu, pro tempore solicitudinem ab actis frS^ in
Amphtudinis tua. gerent ofhcio , adjulores etiam eorum
dems smgidx hbris auri feneutur , quod adversus impe-
naha consulta Seremtalis noslr* tendentibus non statim
objecennt inte,-cessionem legis p.-^esenl.s , aut non restite-
rmt , et ommno noa prohibuermt , ne quid tentaretur
(•^) Id est , sLne (Hininntione.
to.
fi-
fi.::TTJ:^'''T''' ""--'^' '^0.™;:':^;!,'. 'f';f ^-
i«t,u...o„.ueiudinenn,ei^tori.Lo;:£f:;:£::x.;s^^:;^
Ito. 12. ta. 17. adde Edictnin Justm. i3. c. 2,
non possunt. /. uh. infr. de pign. n hjpoth. Vide quse not. ad
; • A "^'■- 'i"" ""^"- possunt vd non. adde Noi>. 53. cau 5 et
lOi Cujac. "'
(8) Domestici epitheton nota : hic enim dicalissimus anndlatur.
(9) Pra-fecto uibi. Cujac. i3. obs. i. '
(10) Priores advocatorum sunt i)iimicrrii ct primatcs, «. 3 /,/«-
h. t ethac l. infin. pr. et l. 3. in pr. supr h. t. "^
(n) /. 5. 5. 5. supr. h. t. /- ^
(12) Ordiue suo dignitates adipiscendae , l. 8. infv h t
(i3) \ide Cujac. d. loco. J ' - -
(i4) Pctilis.
(i5) Nolilia impcrii Romani inter ofJicia Prafwti «rbi Jiaac
diam qui dicitur ah accis numerat.
CODICIS REPETITiE PR^ELECTIONIS. 2i3
mtrarium cum nec in admlnislratores sublimissima; luse tu , Illyricani advocati posiulaverunt a nobis , [ eis ] cla-
(Jis si non inlenti custodierint disposita salutaria , et , rum fieri , si (12) locum etiam circa eos possit habere ,
l non temerentur , prospcxerint , poena deerit (1) decem sive cum commeatu , sive sine commeatu judicio cjusdem
iri librarum. Subliraitatis [ tua) ] abfuerint. Sancimus itaf|ue , [ laleni ]
^. 4. Scxcenti autcm ain-ei , quibus pro tempore fisci legem gcneraliter etiain in persona eorum valere , ut si
Uronis lori tua^ Cclsitudinis , ad exeniplurn priorum tem- (iuis sine coininealu ullra c(jiniiiuuiii biennium (i3) ab-
)rum ex arca tui judicii consulalur : ne posl dccur- iiiorit , vel cum conimcalu ullra (juiticfuennium , de ma-
m (2) cclcrem (3) advocalionis , et labores gloriosos tricuia peuitus aboleatur : nulla licentia ei danda gradiim
cni exeanl : nou ( ut sappii contingil ) inccrto die pra?- suiim viiidicarc , ncc iteruin viris diserlissiinis Togalis cjus-
enlur sed cuin [ ad ] nicdium (4) iter pervenerint deni Sedis adsistcie. Perfruantur igilur advocati ejusdein
itrocinii rorum fiscaliiini : id est , Ralendis (5) Octo- Sublimilalis bac noslra generali sanciione.
ibtis per annos singulos sine cunctalione solvcnlur.
5. 5. Quid([uid insiiper privilo^giorum relro Principum
cris adalibiis vcl auclorilalc tribunalis ((>), cujus inter-
t , huic cidein (y) ordini daluni oslendilur , inviolatum
rvari.
§. 6. Cumque lile quis(|uam eorum pulsaius fuerit , seu
vilis causae ccrlamine , aut criminalis quaestionis obtentu,
ic , vcl in provinciis : cum pcr concessum tempus eo-
ini adessc qucnquam evcnit , nullas cxcculorcs sporlulas
Jsequi , uec <pii conlroversiis movendis inserviunl , aul
ncipieudo , seu pra;parando , vel oflicio quolibet alio ,
uocuinquc nomiiic sumpliim exigendum censemus. Dat.
J. Februar. Conslantiuop, Justiino A. II. et Opiljojne
!oHSS. 526.
De prii>ilegiis patronoriim fisci.
8. Idem A. Archclao P. P.
NEmo , excepta Menandri fisci paironi persona , speret
de caelero (8) permutalionum saltibus (9) superio-
e gradu captalo fruiturum se beneficiis , quae patronis
^rarii , seu dum oflicium cxbibent causis fiscalibus ,
aut
30St impletum agmen (10) importita raouslrantur. Dat.
2. Kalend. Seplemb. Justi»o A. H. et Opjltone
.Jowss. 52G.
Productio §. 2. /. 'j. ad advocutos lUyricanos.
9. Imp- JusTiNiAKUS A. Joanni P. P.
T I T. IX.
DE ADVOCATIS FISCI (14).
An contra fiscum palrocinium prcvstari possil,
1. Imp* Antoninus A. Claudio.
CUni te fisci causam agilasse proponas, quaravis (i5) te
salarium percepisse neges , tamen placilis acquiesce.
Eos enira, qui causain fisci egissent , prohibiluin (j6) est
adversus fiscum patrociniura pra^stare. PP. i3. Kal. Ja-
nuar. Antonino A. iv. ct Balei.\o Cohss. 214.
Qui in una causa fisco prccstitit patrocinium , in alia polest
contra Jiscum postulare. Bald.
2. Impp. Valerianus et Gallien. AA. Frequentio.
POtes auctoribus nobis adversus^iy) fiscuin quoque pa-
trocinium exbibere privalis : dum eam scilicel causam,
quam tu , cuin fisci advocatus fueras , forte tractasli , su-
scipere declines. PP. 6.
HENO AA. Conss. 255
Kal. Mart. Valerian. et Gal-
De commodis fiscalibus non occultandis.
De calumniis non mo^cndis.
3. Imp. Constantin. A. .Tlliano Proconsuli Africae ,
post alia.
DE constilulione (11) divinne recordalionis Justini pa- T?Isci advocatuj poenas inetucns, caveat (18), ne fiscaiia
tris nostri super togatis amplissimoe luae Sedis prola- X/
commoda occultet , neve ullo negotio existenle , fi-
(i) Deccineltir.
(2) Disciirsum.
(3) uil. cclcbiom.
(4) S.ilarium solvi doctoribns , ct advocalis jn inedio anni Bald.
hiiic colligil. Qiiid iniisio domus locala; ? in linc amn , nisi alifcr
diclum sil , l. I. 5. 4.^: de migtamlo. l. i\-i. Jf. de i^erb. oblig.
l. 9. jff'. de teg. jur.
(5) Octobcr , iiudiiis olim anni mcnsis : anno ab Aprili inci-
picnte , dc quo aliquaiido dicam.
(G) Tribuuali.
(7) Eidcm oidinalum o.ilcnditur ctc.
(8) Id csl , in jiostorum.
(9) Saltibus .«uiicriorcs gr.idus non captandi. Qni pcr saltum
jnomovclur , non Iruilur privilcgio. vid. c. unicuin. de cteiico pcr
\saUum proinoto.
' (10) Nc dicas oliicium , cum Accursio. Jgmen , bic significat
numcruiD.
I (11) /■ 7. supr. h. t.
(la) Id cst , an.
f (i.'?) Vid. Cujac. i3. ohs. \.
I 04) Addc L.(i(). Jf. 14. Dc oflicio advocaloruni fisci. Cjefcrum
jlioc notandum cst : Fisco suuiu ac proprium patronum fuissc a M.
JAulouiiio primum instiluluni , si Capifolino cicdcndum. Aderat
bi« fiscalibus causis , /. uU. infr, h. i. l, ult. Jf. de jurejisci. ac
libcralibus , quae eo non intcrvcnicnte in intcnrnm restiluebantur ,
/• 3. 5- 9- in Jin. l. '',.J}'. de jur. Jisci. Porro cx advocatiouc cu-
jusque scdis creabantur singuli vd biui , et interduin bieunii ran-
iicre fungebanlur , pro vaiia cujusque fori cousuetudine. Bini iii
praefectura jiraelorio Oricntis ct lilyrici , /. lo. supr. de advocat.
divers. judicior. bicnualcs erant in Pifcfectura liiyrici , /. 7. Siipr.
de udvocat. divcrs. judicior. F.i onuies cum bbcris , postcrisqiie
liberabautur omui viliore conditionc : et comitiva , cousistoriana ,
aliisquc lionoribus ornabautur , /. 7. /. 8. /. 11. supr. de advocut.
divers. judicior. l. 4. /• 6. Supr. dc advocat. div. judicum. utro-
]bique scsaginta quatuor priraores advocati , patronoruin (i.-ci pri-
vilcgiis fruebantur , /. i5. supr. de udvocat. divers. judicioi .\Iui-
cus fisci pafronus crat , ct quidcin biciinaiis Aioxaudria; , Excon-
sulari dignitatc dtcoratus , /. i3. supr. de advvcat. div. judicior.
vcrs. Egredientcm. Erat etiam unicus et biennalis in foro Pr.-esidia-
li Syrix , </. /. i3. ct in foro Comitis Orieiitis , /. 3. supr. de
udvocni. divers. judicum. addc Brisson. 3. select, i3.
(i5) l'r?etoxtu salarii non soluli , advocali causain fiscalem Acne-
rere non dcbent.
(iG) /. a. infr. h. t. t.i. supr. de ndvocat. divers. jitdicior. E\-
cipc casu* /. i3. supr. de advocal. divers. judtcior. t. 3. ^. 1.
/. 5. 5- '• *"/"'. de udvoCitt. divers. judiciim. /. 1. IiJ): h. t.
(175 Dixi Supr. ud /. i.
(i 8) PNola quo: siut cavcuda fijci advocatjj.
2l4
5ci noniine privatis audeat calumnias (i) commovere. Dat.
6". Id. Noveinb. Triumvir. (a; Cujnstast. A. iv. et Li-
tlMO C^SAR. IV. CoiNSS. 3i5.
De Rntiotialihus , et Prcpfeclis ccrario.
4. Imppp. Gratian. Valent. ei Theod. AAA. ad
Ammianum Comilem rerum privalarum.
RAtionales (3) , privatae rei causis , vel sacris a^ra-
riis (4) pra:sidtnles , exameu prajsente fisci advoca-
to (5) suscipiaiit. PP. i^. Kal. Jauuar. Merobauue 11.
el Saturnijno Cowss. 383.
T I T. X.
DE (6) EHRORE ADVOCATORUM , VEL LIBEL-
LOS ShU PRECES CONClPIEnTiUM;.
De prcvsentia principalis liiigaloris.
1. Imp. Aeexand. A. Aurelije.
A (7) , qua; advocati praesentibus (8) his , quorum
causse aguntur , a]legant , perinde liabcnda suut , ac
si ab ipsis dominis litium proferantur. PP. Kal. Mart.
Albino (9) et Maximo Conss. 228>
De errore scripturce.
2. Imp. GoRDJAiNus A. E.oga!o militi.
EErores (10) eorum , (jui desideria , id est , preces
sciibunt (11), venlau praejudicium afferre non pos-
se , manifestum est. Et ideo si condemnationem , cujus
menlionem iibello insertam esse proponis , nianifeste pro-
taie potes non intercessisse : allegationes tuas Jtedi non
cportere , is qui super negotio disceptaturus est, non igno-
rabit. PP. 10. Kal. Jul. Pio (12) etPoNTiAWo Cowss. 239.
(0 Vid. 7. 6. supr. de postuland.
(a) Tp. Trevcris.
(3) De liis vkle /. nlt. in fin. Infr. ad leg. Jul. Majcst. Pro-
curatoi- Cffsaris , abseutibus advocalis fisci , cansas rei privatoe, vel
araru sacn disceptarc non debet , /. 41. C. Th. de appetl. lib. 11.
(4) Advocati fisci , paUoni terarii , /. pen. supr. lit. prox. Phi-
l06tratus H. Cyiino,(;.c, advocationcm vocat. ^„V t? txtislH yX<:,r-
TX<j , et Ijasil. a-\)»nyopov 7« tu/uitn , id est , qui intervenit pro fi-
sco in aula apud Coinitcni tlic^aiirorum . sacrarura largitionum ; in
provincus ap.id procuratorem Caesaris : iu urbe , apud Pra^fectum
aTaru. vid. Cujac. kic.
(5) Advocationc , d. l. 4i. C. Th
(6) L. 2. C. Ihecd. 11. /. 8.
(7) 7- '^'ynops. Basil. i. cap. 45.
(8) Et taccnlibus , /, 3. mfr. h. l. l. 79. J=-. de veib. ohlig.
(9) Balbino. ^
(io) /. umc. C. Theod h. t. l. 9. Supr. de jur. etfacti ignor.
i- 9^-S ^e reg. jur. -^ *
(11) Scriptores precnm sunt Jibelliones , pragniatici / Q K 4
3.^. de pan, diversi ab advocatis. Hi agunt , illi scribunt
(12) U/pio.
(i3) /. 2. supr. iit lit. pcnd. vid. /. ult. Infr. sent. rescind.
(i4; Prsesentcm , Hal. adde /. i. supr. h. t.
(i5) INota. Ex coiitincnli, id est , triduo. adde /. ull. uers. Si
autem. injr. de judic.
(iG) Haec vciba , id cst , triduo proximo , desunt apud autorem
bjnopscos Basil. 8. lit. i. cx lih. 5i. tit. 4. c. 47.
(17) Sic gians legtuda inlra triduum , /. i.ff.de glande leacnd.
l. 9. ^. I. m fin. ff. ad exhib. adde casum /, ult. infr. deiudic.
Yid. Cujac. cup, 5. de prwscript.
LIBER SECUNDUS
De prasentia litigatoris , et de sententia lata.
3. Impp. DiocLETiANus et Maximiancs AA
et CG. LIpJBe.
SEntenliis (i3) finita negotia , rescriptis revocari n
oportel. iNec enim quae conslitula sunl , [ id est .
ut advoraroruni error litigatoribus uon noceat , tibi etii
opilulari possuut : cum i.e praseute (i4) , neque cau
palam ex couiiuenti (i5) , id (jti) est triduo (i;) proj
mo contradixisse , neque post (18) sententiam appeliati
nis remedio ( si libi bac displicebant ) usam esse prop
nas, Dal. G. Kaleud. Septembr. Fiminacii, CC. Conss. 29
T I T. XI.
UT QUiE DESUrsT ADVOCATIS (,9) PAR-
TIUM , JUOEX SUPPLEAT (20).
Judex €x officio siipplere potest in jure ,
non in facto. Alex.
I. Impp. DiocLETiANus ct Maximianus
AA. et CC. ad Honoratum,
IV' On dubitandum (21) est , Judicem, si quid a litie
-L 'l lonbus , vel ab bis , qui (22) negotiis adsistunt, a
nus luerit dicfum , id supplere (^3) , et proferre (2
quod sciat (25) legibus , et juri publico conveniie. S. i
Kalend. Mart. Diocletiano v. et Maximiano iv. Ai
Co:vss. 293.
T I T. XII.
EX (26) QUIBUS CAUSIS INFAMIA (27)
IRROGATUR (28).
De carcere , et vinculis.
I. Impp. Severls et ArvTOMNUs AA. Manilio.
Nfamiae detrimentum minime tibi affertur pb id solur^
I
(18) Ante senfentiam licet errorem corriscre , /. L. in fin. I
de noxnlib. S. Si quis aUud. 35. Insut. de act.
(19) Quidam lcgimt adi>ocationi.
(ao) Judicem ji.dicare non sccundum acta , sed ex conscienti
hinc colligunt , de qua quaestione vid. /. 6. 5. i. et ibt DD.J,
dc nffic. prasid. Cujac. 11. obs. 19. Hotom. 25. Illuitr. Pauci
Harmeuopulus 1. tk. 4. definit , Omissas rationes juris ab advoca
to a judice suppleri : at noa factum tamen seu negotuim.
(21) Dubitandum videbatur , quia ludex supplendo , patrocinar
videtur non judicare , 14. Gel. 2.
(22) Hi ^ui^^jyopo/ boc sensu , Quaecunqne , vel a litieantibus ve
ab advocatis omittuntur , a judicibus suppJeantur. Svnops. Basd. 6
ex hb. 8. tit. I. cap. 48. et i. Harm. 4. 5. i8.
(23) /. ult. infin. pr. Infr. de appell.
(•24) Atqui judex non inlcrponit suum oflicium nisi iraploratus
/. 4- 5- ^'"c autem judicium. ff\ de damno infect. verum est regu
lariter : sed vide cxccptiones 35. apud Socia.zVi ri:g. ilifi. incipit
judcxpoiest. et ad Benedictuin Capram ia regul. conch-.sione 17. Mod
(25) Judex rogatus suum iuterpouit oIL-cium , non alias. Tid
tamen Socin. reg. 197.
(26) Commode hic titulus subsequitur titulum de advocatis. U
fames eiiim postuiare probibe;itur. Paul. i, sentrnt. 2. j. i.
(27) Adde Lib7um 10. ufr. 57. 5.ff. -2. et 21. Sfn. Ba,d. 2,6
Harmen. lo. Infamia ab Augtistino diffamia dicitvr in qucBstioni
bus i>eteris teslatnenti : adde Lamprid. in Alexand. Porro infamu
est bfisio dignitatis , status , et dammim fam» ; duplcx constituitHr.
juris vcl facti,
(28) Non inogatur , ita concipii-jr titulus in Bas.lici, , rn
xirim li (J; drfxit -.fji b ir^oa-yi^^rxt- Cujac. hic. AfErmali<(
taraen concipitur m Eclogo.
CODICIS REPETITiE PRyELECTIONIS.
21 J
.0(1 in carcprem (i) conjectus es , vel vincula tibi
5SU legilimi Judicis injecla sunt. PP. sine dieet consule.
De eo , (jui plus debilo exegit.
2. lidcm AA. Venerio.
wl Eque furli , neque vi honorum raptorum , nec|ue pe-
S cuJalus damnatus inlcUigi potest, qui , cum plus de-
lo nomine drbilorum (2) exegisset , in duplum a Prffi-
le condcmnaliis osl. PP. 5. Id. Januar. Laterano et
[uriNo CoNss. 198.
De €0 , f/ui ad tem/nts ordine motiis est.
3. fidcm AA. ad Mctrodorum.
7T si severior (3) senlenlia dici debuit , tamrn (^)
LJ cum ProconsLil vir clarissimns cerlis rationibus (5)
otus (6) miliorem (7) senlenliam dixerit , et ordine
■curiomim te lieimio cdjstinere jusserit , transaclo (8)
mpore non cs»e lc in numero infamium palam est :
» (9) quod post biennium remisisse libi prohibilionem
ccurionalns Judcx videlur. PP. 10. Kal. Januar. Late-
\S0 et B.IJIIJNO Cowss. 198.
De exilio tem/jorali.
4. lidem AA. Venustiano.
■^I Posidonium in (10) tempus anni relcgatura , senteu-
J liam non exccssisse Proconsulis probavcris , quinque
nnis exilio lemporali daranandum inter infames Iiabpri
lou oportcl -. qunniam senlenlias severitas (11) cum ca;re-
is damnis iransigcre videtur. PP. G. Kal. Mart. Satuk-
iiNo et Gallo Conss. 199.
D
De Justibus et injuriis.
5. lidem AA. Ambrosio.
Ecurioues quidcm, ilcm filios decurionum fustibus (12)
casligari prohibilum est. Verura si injuriam (t3) tc
fecisse Procousul vir clarissimus pronunciaverit , ignomi-
nia notatus es. PP. Kal. Jul. Saturni.no et Gallo
CoNSS. 199.
De condemnatione in opus publicum ad tem/ms.
6. lidem AA. Juslo.
AD tempus in opus publicum damnati pristinum qui-
dem slalum (14) retinenl : sed d.imno infamiae
post (i5) implelum tempus subjiciunlur. PP. 7. Id. De-
cemb. Geta et Plautiano Conss. 204.
De eo , (/ui bonis palernis abstinuit.
7. lidem AA. Demetrio.
NEmo oh id quod bonis patcrnis se abstinuit (16), in-
famis est. P. P. 6. Id. Januar. Antonino A.^et
Geta u. ulrisque Conss. 20G.
De furto , et de eo , apud quem res furtiva inventa est.
8. lidem AA. Ulpis.
SI furti condemnata es , cilra verbera quoque (17) fu-
slium, infamiae damnum subiisli. Quod si res furliva,
quam aller surripuit , apud te ignoranlcm conqjerla est :
iion la^sit exislimalionem tuam durior setitenlia. P. P. lo.
Kal. Mart. Antonino A. et Geta ulrisque n. Co^iss. 20G.
De /mblicis negotiis dcfensis.
9. lidem AA. Laelo.
TVfEminem sequitur infamia ob (18) defensa publica ne-
1 1 golia patria; suae. P. P. 12. Kal. Mart. A.nxomno
A. et Geta utrisque 111. Cokss. 209.
(1) Carcer , scu sola vinciila , non inf.iin;int , ut hic : Scrvis
taiiicu , qiii c)h (iclichim |'a'na' causa vincti fuisscnt , vinciila no-
ccbaut cx lcgc JEUn Scnlia , ut ncc Latini , ncc civcs Roniani ina-
ininiissioiic licrcnt , sctl dcililitioruni luiincro : qiii vilis propcnio-
duni , alijcclus ct infamis nunicnis crat. Plura vidc apud (Jujac.
i5. ol)S. 7.
(>) Trihutoruni , Tfol. .Scd nil opxK : Dehitorum appellatio pro
dchilis puMicis scii tribiitis pi-ojiric : Scnsus , ]inl)licaiiitni non ideo
licri infamcin , qiiod in diiplum iucrit condcmnatus injustaE cxactio-
iiis causa. Coth. Debilorcni , cnicudat Ralmasius. Scd <irot. Flor.
Sputs. hic : piilat scriplum fiiissc , jjlits Hehito iionii/ia rxrgissft ,
ut nomina dicta sint pro ijisis dcl'itoribus , ct , dcliloruin , glossc-
ma fucrit. S. L.
(3) Grarci banc legcm ita cxpoiiiint , npjiil autorcm Synopseos
II. tit. 3. c. 3. Condcinnatio gravior irropala , ultra poeuam a le-
ge dcfiiiitam , rcvclalioiicm infaminc largitiir.
(4) Addc qu:e dixi act l. w. (}'. tle pccn.
(5) Quid ? aniicilia , jiistanc judici caiisa sive ratio cst , nt in
aniicum initioicni scntcntiam fcrat ? Tiiaquclhis ita ccnsct tract. de
panis ^ cuusa i(». ct 17. sivc amicitia ipsius rci ductus id faciat ,
sive aniicorum cjus.
(6) /. 3t.J/'. dc pccnis.
(7) Ex duabus fortc lcgibus. Qiiid ? potcstnc scvoriorcm scnlcn-
tiam diccrc? vid. l. i3. §. 7.. /7". h. t. l. n.J/'. dc pcen. Es. his
colligunt , Jutiiccm in orclinariis criminibiis po-nani minucre aut
augcrc iion possc : iii cxtraordinariis possc : idquc pro qualitatc re-
riiin , factonim , pcrsonaniin. vid. Gandinum tract. du mulejicis ,
rubr. utrum pccnn possit nugci-i.
(8) Scntcntia tcmporalis "liabct cflcclum tcmporakm , /. 8. j^.
I
Dc injuriis.
10. lidem AA. Severo.
Njuriarum ex (19) persona (pioque servi damnatus, in-
faraia nolaiur. P.P.4- Kal. Aug. iixdem Co^ss. 209.
de postul. l. I . infr. de his , qui in exilium . IniO ct ultra teni.
pus vim suam cxcrit. /. 6. iiifv. h. t. Hiuc ctiam collipe , iiila-
iniam ad teinpus inuri posse. Goth. Infamia nun duiat ult:a tcin-
piis /. 4. Infr. h. t. l. ^.Jf. dc postut. l. .0. /. generali e^e. 54.
Jf. de decurion. l. i3. 5. 1 . Jf. cid Leg. Cnrn. de fals. Am.
(y) Bicnnii probibitio scqucntium aniiorum indulgentia cst.
(10) Exiliuni temporaie non iiifamat.
(1 1) Nec scvcrioris legis sculciitia infiraat , ut hic , ct l. 10. in
fin- JT- de pccn. neo mitioris , /. 3. supr. h. t. vid. Cuj.ic. ao. obs.^S.
(i^) /. 9- 'njr. /• 9. 5- '^- Z^- ^^- 1'^"- . . , ■ ^ .r
(i3) Injuri.x nomiuatim daninatiis lit inlaiuis , /. 4. «.•; Jin- J/.
h. t. §. -2. List. dc pceiHi tenure litigantium: ixMcl. \c^. iiiCr. h. t.
(i4) Id cst , libertatcm ct civitatcm" Damnati vcro in jcipelur.m
opus , civitalcm tantura araittuiit , iion libcrtutcm , /. 17. iiijin.
J)'. de pa:n. vid. Cujac. i5. obs. 12. iii Jin.
(i5) Damnalio in opus publicum , relcgalionc iu opus nravior.
llxc , temporc finito , non infamat , /. 4- ^upi: h. t. illa iiifaniat,
ut hic. Gotb. Distingue iiitcr factum quod ipso jure fainosuui cst ,
iu quo infamia ctiam post tciiqnis durat , ut hic et l. i^. jf. «.'/
Municipalem ; ct intcr dclictum punitiouis arbilr.iri^je , iu quo iion
durat post tempus : ut /. 3. 4- h. t. Ans.
(16) Alistinero a bonis palcinis infamiaiu abstincnti non infcrl.
(17) Et furti damnatiis , /. 63. infr. de furtis . rt /.1. i-rrs. qui
furti. ff- hnc tit. ct fustigatus sit infamis. vid. /.16. Lifr. h. t.
(18) Ob non .lefciisa. Hal. ct malc , Scnsus ai.citc colligi polcst
cx /. 4- infr. dr dolntorib. /. 2. in pr. (/'. de jure ftsci.
(19) Scnsus est , Condviuiutuin iujuriae f.*cta3 ctiain vili peisons,
nolari. adde /. 5. supi: h, t.
2l6
LIBER SECUNDUS
De cessione el vendiiione bonorum.
II. Inip. Alex. A. Herennio.
[ TAEbilores ] qui bonis cesserint (i) licet ex ea causa
M-J Lona eonim venierint , infames non fiunt. P. P.
10. Kalend. Majas , Maximo n. et ^liano Cojnss. 224.
De expilala hereditale.
12. Idcm A. Donato.
nien quaestione Labita , ] si sententia non pracessit icn
ininia? macuJan. inogaus. Dal. Kal. Sepl. p,o Vs»
POMIAKO CoiSSS. 23y.
De luclu.
SI te expilasse (2) hereditatem , sententia ProDsidis con
si.iterit, non ex eo , quod non ct alia pceca tibi ir-
logala est , furti improbioris (3) infauiiam evitasti, PP.
Kalend. Jul. Jdliako 11. et Cftispmo Conss. 225.
De his , quce pater in testaniento ,
Jilios increpans scripsil.
i3. Idem A. Juventio.
EA quas pater lestamenlo suo filios iucrepans (4") scri-
psit , infames quidem filios jure non faciuut', sed
apud bonos et graves opinionem ejus , qui patri displi-
euit , onerant. i3. Kal. Novemb. ipso A. m. el Digny-
SlO (5) CoNSS, 23o.
- a
N
De fustihus. De qucestione.
14. Imp. GoRDiANUs A, Jovino.
Ullam (6) exislimatiouis mfarniam avunculus tuus
perlimescat ictibus fustium subjeclus [ ob (7) cri-
i5. Idera A. Suipjtia:.
T^Ecreto Amplissimi Ordinis luctu (9) fo^minarum de
-!->' nunuto (10) , tristior (,,) habilus cs.craque hoc «
nus insigma mulieribus remittuutur (.2) : non etiam in
la lempus (i3;, quo his elugcre maritum moris est , mn
tnmonium contrahere permiltilur : cum euam , si nJptia
ahas mtra hoc tempus secuta est , tam ea , quam is qu
scieos eam duxit uxorem , etiam si miles sit , perpetuo E
djcto labem pudoris conlrahat (li). PP. ,n Kal JmI
OoRDiA^o A. et AvioLA CoKss. 240.
DefusLihus coeso , et super dicto UuKopi.Tuercif.
i6. Idem A. Domitiano.
■pUstibus caesum , cui per prsconem (i5) ita dictuti
J- est , sauKodxtyTuacte (i6) [ id est, calumniatus es , '
ut calumniatorem videri notatuui , ideoque esse faraosum'
manifestum est. PP. 3. Kal. Aug. SAbiNo et Vi
CONSS. 7.^1.
EiVCSK
De interlocutione Judicis sine causce cognitione.
V17. Idem A. ad Magnum.
±.rbum precibus insertum potius verecundlam onerare
quam uliam existimationis maculam videtur asperge
re. i.tenun cum non (17) causa cognita dictum est ^crvxo-
(0 BonoriHn cessio , eonimque venditio infamiam non infert.
i. 2. t. ult. infr. qui bonis cedere : Id jure qLudem veruin cst :
luhilominus tamen bonoium cessio species est quffidam ignoniiniee.
Nov. 3. 4. i35. in princ. adde Hotom. 24. lliustr. in fin. prae-
sertim si fiat cessio honis decoctis. Hotom. ihid. Cuiac, ad No-
fell. i35.
(2) Expilatae hereditatis damnatus fit infamis.
_ (3) Furtum simplfx cst quid improbum: cxpilata hereditas,quid
improbuis. l. i. §. i.Jf. de effraclorihus. Baidus adjicit , rapiuam
ctAC improbissimum quid. vid. Cujac. 6. ohs. 2.
(4) Non ideo infames liberi , quod a patre suo in testann nto
•ujit notati. /. 3. in pv. ff. dc Uh. et posihum. l. 29. 5. i. ff.de
prohat. vel exliejedati : licet exhercdatio species sit queedam inju-
ri« et nolifi. l. 8. ni pr. ff. de imff. testam. l. 1^2. ff. de uerh.
oblig. l. 10. infr. de test. milit. vide Cuiac. ad Novell. 18. fol.
36;. injin. ^
(5) JJione.
(6) Suivpta ex Codice Grcgoriano tit. de postul.
(.1) ^'^'"tigatio non iiif;;mat , sed causa. l. 22. f. h. t. nisi pu-
l.Tice facta si(. l. i6. infr. h. t. et inter caedenduiii prreco ita dixe-
'^'',oN ^t"." ""''^° "'^" ' "^ ""'^ 7"*'^ "^«"^^ accusationem iiutituas.
(8) Ulpio.
(9^ l. I. vers. qui eam. l. 8. in fin. l. w. ff. h. t.
(10) De luctu r ut Pliilosophus ) 'ifa ioqiiitur Sencca epist. 64.
-'^cc sicn sint oculi amisso amico, nec fluant; Lachrymandiuu cit .
nou plorandum. Dui;un tibi vidcor legeni ponere , cum Poetarum
CriKcorum maximus jus Qendi dederit in unum duntaxat diem •
cum di.xeMt , etiam Niolicm de cibo cogitasse. Pcr laclirymas ar'.
gumenta desiderii qujerimus , et dolorem non sequiraur , sed osten-
duaus, adde Paulum i. ad Thess. 3. vns. 4.
(11) Abstincre a conviviis , ornaracntis ct alha veste. Paul. ^
sent. 2j. 5. 3. ha^c cnim iuguLria. Di.xi nrf /. %. ff: h. t.
(12) Olim consistehat luctus mulierum itiam in habitu,
(|3) Tempiis luclui nndieribus pr^estitutum olim eranf menses
\. min cl hoc fuit lcgitimum pariendi icmpus. HoUia prisslituti
sunt menses XII, non ob confusionem modo sanguinis , sed ob re-
vcrentiam mariti : quandoquidem etiamsi intra anaura peuerit
aunum iuctus peragere debet , nisi hoc a Principe vel Senaiu in,!
pelraverit, ut sibi intra legitimum teraiius nubere hceret. Oidd si
man us hostis s.t patriae ? quid si non mortuus , ab ea tamen d.-
yertit? cum pnmum pcpent , potest nubere : /. ,,.5. i. ff. h.
«. 4^Harm. b. ubi iract. de adulterio. Po=t partum mulier ,-, ,J
^k3-c, alii noa potest nubeje : ,', ^Z T,v3:'a^ potcst : ^Uc, ejt
v.rorum luctu d.goorum ; x,'„^..«05 , jnd.gnorum. 4. Harm. 6.
cap. rrsp, f^o^xcjaj. JYou. 22. c. ^o. vid. Cujac. c. 20. de nrcsscr.
Eadem distinclione idem utUur 6, obs. 82. adde 21. Eclo" 2
cap. 5. et seq. °'
04) Nisi infamiam Princeps remiserit. vid. /. 4. in pr. infr. ad
SC. Jertull. Sunt et aliae psn^e nubentis intra tempus luctus. Ni-
h.l capere potest ex bonis prioris mar.ti : n.h.l ex donatione pro-
p.er nuptias. /. 2. ,«/>.. de sec. nupt. nihii ab extraneo potest ca-
pere : nullo titulo potest in secundum mantum ultia lert.am bono-
rum transfene uon existentibus hhens. Exi.tenfibus non poti^.t
uiira vir.lem , /. G. mfr. dc secund. nupi. non succedit cognatis ,
msi usque ad tertium gradum. /. r. injin. infr. de secunl nupt.
bunt et ahae pcenoe , dc quibus v.d. Cujac. ad AW. 22.
(10) Mos autiquus et a Platone probatus in leg. iih. 11. pid.
'■ '^- '"/'"•# de jurejur. Ad re.n redeo ; quod hic dintur ,
±Jer praconem, idem est quod p.oeconis voce. Lam^^rid. in Jle.zan.
aro , lunuin nccan jussit , pra.'coue dicente. Fumo punitur . qui
Jumum vcndidn. Spart.anus in Scvcro : Fustib.is .nui sub elo?io
rr^coiu, occida , Legutum pop. Rom. homo plebems temere afr..
pUcti r.oli. Ai.a quaedam r, petita ex antiquitatis iiore , vid. api«I
i^ujac. b.^ oas. 7. ex Zoaara ui Faleniirdano , ex Xiphilino m
Jul. et Sei^cin. ad haec ex more Va.,conum : sed et ulia cjusmodi
rctert, i3. obs. 3. in fm. cx Ambrosii serm. 00. Petronio : S^lJa
in Pisistraloj Jos^phom M.ichabais : Arr.ano 3'. dvr.Rolc ,^:, N.ccla.
(.10; /. .7. infr. h. t. '2-jx.o(pa.:T..U i'a icgendum Uiouct Cuiac,
i3. obs. 3. '
('?) h »9- /.'/'•• h. t. /. .3. 5. ^. ff. h. t.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
217
iuruiTHf (t) , sed ad postulatum patroni interloculio-
ri dfcis rL^onsum sit^ ne^uaquam hoc -fanna- -
,gat. rP. B. Ral. Octob. Atxico et PR^XEXXAro
owss. 24^*
De wjuriis , dc pacfo , transactionc , Jurejurandj.
,8. Iinpp. ValeriAnus el Gallienus AA. Aniiocho.
\On (2) damnatos <iuidem duntaxat injuriac , sed pa-
ctos r3) quoque Pcrpeluum Edictum mlamal. Ve-
'um paclos eos demum , qui ullos advei-sari.s nummos
,ro raala cunscientia ex tra.isaclione numerassent , m hac
;ausa placuit intelligi. Cicterum simplem (4) ejus )_ rei J
katiainteg.am pacl. existimalionem illibatamque conservat.
Quod si iuieiurando (5) decisa contcnlio sU : nemo du-
Ditaverit quin rdigioncm absolulio jud.canlis sequatur.
PP. 14. Ral. Jan. Seculare 11. et Doisato Cowss. 2bi.
De interlocutione Pnesidis.
19. Impp. Cari.ncs et Numehian. AA. Arislocrati.
IWieilocutio (6) Pra^sidis , quae indicla (7) esl , mfa-
mem eum , de quo quaeris , fecisse non videtur , cum
non speoialite'r cb injuriam , vel admissam vim conde-
mnatus sil , sed ita Pia-sidis verbis gravatus et ad.noni-
tus , ut ad melioris i>it(B frugem se reformet. P^- /7' *^*^-
tVhr. Carino ii. et Nujier.ano AA. Conss. 2»4.
De fvneraloribus.
20. Impp. Dio',LET. et IVlAXiM. AA.
el CC. Foriunato.
et t.Li. xoriuucuu.
IMprobum (8) fccnus (9) exercenlibus , et usuras (10)
u,urarum lilicile exigentibus infamiae (11) n.acula ir-
roganda (la) csl. S. 17. Kalend. Marl. ipsis AA.
CoKSS. 28^.
/■.\ ^ ^ - n„l Cxi\:ie i^ nhs 3. Forcatnli« in Svlice-
ra leaaU , fol. 17. l.inc cx /. .6. supr. h. t. l. i3.infin.jr. de
juiejur. /.G. $. 8. //: cle pcen. coUii^it Romie (.racis veibis per-
lutilUis bcntci.lias lalas fuisi.e. Caelcrum qiu jocos hic , et ruus au-
dirc volet , legat Accursiuni lianc particiilain cxplicaiilem
De minore , qui artem ludicram exercuit.
21. lidcm AA. et CC. Stat.o.
SI fratres lui minores (i3) dumtaxat aetate [ in ] ludi-
crse (i4) arl.s ostenlaHone spectaculum sui populo
pra;buerunl , inviolatam exislimationem obtinent. Dal. 5.
Rai. Septembr. ipsis AA. CoNSS. 287.
Pro socio.
22. lidem AA. et CC. Doraltiano.
Fldem rumpens (i5) societalis , cum infamiae periculo,
suo nomine pro socio conver.tus , ad laciendum sa-
tis urgetur. Dat. 6. Id. Decemb. ISicomeduz , CC.
Co^ss. 287. _ ^,„
' T I T. XIII.
DE PROCURATORIBUS (16).
Cautio de rato.
1. Divus Antoninus Pius A. Seveio.
CAulio ratihabitionis (17) tunc (18) exigitur a procura>
tore , quolies (19) incerlum (20) est , an ei negotmm
mandatum sit. PP. 4- ^^- Octobr. Gall.ca^o et Venu-
STo Cowss. i5i.
De causa appellationis pecuniarice.
1. Divi Fratkes Sexliliae.
CUm rem pecuniariam esse dicas, potes per (21) mari-
tum tuum soleiimibui impletis, appellationi adversa-
ri» tuae respondere : cum appellaliones pecuniarise (22)
etiam per (28) procuratores exerceri ab utraque parte hti-
gantium possini. Accepla 8. Ral. Aug. ipsis 11. et ui.
AA. Co^ss. i63.
(a) riijuriic darnnatus, aut injnripe sil.i illalae noniine pecunia
data tran.sigcns fit infaniis. Eani eniui ob causaui pccuniam dare
tidetur , quod sibi con.scius sit : secus fnerit , si suuplicilcr ct abso-
lute sine pecunia pactiis fuero , et injuria adfcctus in mc injuria-
luui nou rgcrit : cx liujusiuodi nainque pacto remissa mihi injuria,
infamis uon cro , 21. Synops. 2. ex lit. 3. c. :6. et&. Hariu. i5.
5. 8. guid , damuatus iujurine , aii scmper infamis cst .'■ nou fit m-
tiainis , si modica sit injuria. vid. Gail. 2. obs. 3o2.
(3) Qui |)aciscitiir , pretio acceplo scil. Infr. h. t. de injuna
«ihi illala , fil infamis. /. 6. §. 3. ff. h. t. 1. Harm. 10. Trausi-
gendi vorbo utitur idem Harra. 6. dt. i5.
(4) Gratis possum injuria liborari , at non prelLo dalo.
(j) /. 6. 5. :^.ff. h. t.
(<)) /. 17. siipr. h. t. i. i3. §. O.ff. h. t. puta generahs.
?7) Dicta esl. Nal.
(8) Md. qua;dam ad liuric locum apud Cujac. 9. obs. 28.
(9) 21. Eciog. 1. c. 18. 3. Harm. 7. ubi tracfat de usura cc-
elesiastioa , ct 6. tit. \h. j. 0. r j
(fo) Usuras usuranim exitcir noii licct. vid. /. 28. infr. de wur.
(11) ^tgat Accursius hic , ct Molimeus »j. 46. de usur. cam in-
jamiam ipso jurc fu^neratori inuri , nisi usur.x siiiuil cum pruici-
pali legitimum usurarum modum cxcedant ( licet contia sentiant
multi lac , cl Gcininiamis cons. 77. Covarr. 3. rrsotut. 3. Clarus
5. scnt. 5. 5. usuia. ) Apcrtius ibid. n. 614. falclur ipso jure
fienus im|!rol.um luraiuarc. Qu;eri poto^t , An usurarius criminali-
ter sit puuicudus > Clarus 5. 5. usura. 20. versic. sed quccro ,
puniri extra ordinem ccnset : "scd Moliiia-us d. l. n. i5G. rejccta
Baldi opinione , aiuplcctitur Bulgari , Cornei , Dccii , Angcli , So-
ciJii opinioncm , ct criminaliter puiiiri , ct torqiieri posse refcrt ,
licct id jurc uon »it cautmn •. cl it.-v te v.\ Senalu l'ar;sun»i yLdis-
Tom.iy.
se ait. Idem refcrt Paponius , a. Arrest. 7. num. 24. Movetur/.g.
5. 5. infin.ff. de pubiican. ubi qui exigunt aliquid illicitum ,
extra ordinem puniuntur.
(12) Quid , dominium usurarura pcrceptarum num transit m
usurariuiu ? Ncgant Thcologi et Canonistai , Summa Syli^estns ,
m §. usura , quasl. 6. Covarr. 3. ^-esolut. 3. Clarus d. /. Potestne
usurarius tcstari , vel inortis causa donaie? Ncgat Clarus rf. /. ni-
sL pic-estita cautione de usuris restituendis. Oldendorp. etiam e. 4.
de tcstib. n. 9. 11. ct c. 66. de except. num. 10. 11. 12. i3.
ucgat tcbtem esse posse. arg. l. 3. 5- ^- ^- ^^- $• "^- ff- «« '"'•
(i3) Aliud , si majorcs.
(i4) /. 2. infin.ff'. h. t. adde 6. Harm. i5.
(i5) Condcmnatus aclione pro socio fil infamis. /. '• ♦'^''•f- 9^^*
pro socin.ff. h. t. 5. 2. Inst. de jcena lemere litig. ^. Harm. i5.
in fin. 21. Srn. Basil. i- c. 20. , o c
(16) L. 3. D. 3. ef 2. C. Th. 12. Paul. i. scnt. 3. 8. Sjn.
Basil. 2. ex lib. i5. t. 4. i. extra. 38. i. Sexto 10. et i.Cl-m.
10. LuciusS. Placit. 2. Papon. 6. Arrat. 4. et 5. ct /. 2. JSotar.
2. c des prorurcurs.
(17) Rati caulioue procurator fit legitiraus.
(18) ^egalio rein dubiain facit. vid. tainen Socln. regul. 073.
(19) /. 39. $. i.ff. h. t. i. 2. Infr. de consortib. ejusd. lit.
5. 3. inst. de satisd. Alios casus , vid. apurl SocLn. reg. jiS.
(20) Ergo a cuutrarLo , aL ccrtum fuerit , dc co iion cavebit. Yid.
Socin. reg. 3 18.
(•>i) Maritus potfst cssc iixoris procurator ad litem ; adie /. j.
infr. qui dare lulores. . , , n>
(.42) d. 5. 3. /. unic. iitfr. de satisdando. l.i\. Jf. ralum rem.
At in crimiualibus ncu datur procuralor , scd dcfeu^or. /. 33. $. 2.
ff. h. t. Paul. 5. sent. 16. $. U- .
(^3) Hinc colliguut, causain iuLtium poss>2 sumere a citatioue ad-
minislratoris , tuloris , cur.itoiLs , et sLiuiliuin. atWe /. 25. $. i.
supr. de episc c; ckric. vid. /. 1. 5- -2. ff. dc adniin. it pertc.
tut. I. 3. ff ds alim. >el cibar. leg.
28
2l8
LIBER SEGUNDUS
De fiddconwiicso.
3. Jmpp. Severus et Antoninus AA. Pomponio.
'CUm , t|ui res agit horcdum , a quibus tibi deberi fi-
X^ deicomraissum dicis, evoca (i) ad Pra;tore»n (2) vi-
rum darjssimuui : qui aut tibi respondere (3) coyiur
aut ab (4) administratione negotiorum secundum formam
]urisdJcl)onis projnbebilur. f Deliberabit (5) aulem Pra;-
tor , si non defendatur beredes , an niillere te in posses-
sionem (6) debeal , secuturus jurisdiclionem , quje exerce-
ri adversus (7) indefensos solet. PP. 10. Kal. Septemb
Chilone et LlBOME CONSS. 2o5.
--^ De ahscntp. De muUcnhus.
4- lidem AA. Saturnino.
OUia absente te judicaium dicis ; aequum est , tibi re-
stitui (8) causae defensionem. f Nec oberit tibi
quod uxor (9) tua iuterfuit judicio ; aut etiam acquievit
senlentjae : cum alienu (10) negotia per raulieres non ali-
luer agi possmt , nisi (i,) in rera suam , et proprium lu-
crum mandata» sint eis actiones. PP. Prid. JNon J^n
Apro et Maximo Cojnss. 208. " '
De rccotwentione.
A5. Imp. AwTOiNiNCJS A. Pancratia;
Ctionem ej , qui absentis nomine agere vult si (iT.)
non eura delendat , denegari oportere , jaii Edicto
Perpeluo expressum est. 4. Kal. Mart. Duob. et Aspris
CONSS. 2 1 3.
De reo criminis.
E 6. Imp. Alexand. A. Marliano.
i.um (i3) cnminis constitutum , defensionem causs
suscipere non (i^) pcsse, ai.tequam (>5) purget inno-
cenl.am suam , mcogmtum non est. G. Kal. Mart Maxi-
Mo j/. et A.L1AN0 CoNss. 224 *
De milite.
7. Idem A. Macrino.
1%/fIJitem (iG) nec (1;) pro palre , vel matre, vel eilan
J.»J uxore , nec ex sacro rescriplo , procuratorio noini
ne expenn oportet : cum neque defensionem ali^^nam «u
scjpere , vel redi.nere negotia „ vei quasi suiriagaiorfi,
accedere , utiliiale publica permittatur. PP. 8. Id. Marl
Maximo II. el iELiANo CoNSS. 224.
An procuralor procuratorem facere possit.
8. Idem A. Mansueto.
OUod^is sibi debitum exigeie tibi mandavlt an-
te (j.S) Iitis contestationem , tu alii (,q) peteuduo,
mamlare non potes. PP. 8. Kal. Septembr. iMIx.mo u.
ei yLLiANo CoNss. 224.
De mililihus.
9. Idem A. Aufidio.
QUi stipendia merentur , suis negotiis superesse inof-
fcnsa disciplina (20), possunt. iVec polest dici eura
qui honesta et verccunda praecedente causa mandatas (21'
sibi actiones e.xeicuejit , alieno negotio fuugi : cum ii^
cet conteutio ex persona alterius bona fide sumatur hunc
tamen rem suam gerere non ambigatur. Quod miliiibus mei-
jnterdici non modo absurdum , verum etiam iniquum est.
Sine dic et consule.
Dejinihus mandati. De fraude , vel dolo.
10. Idem A. Castiae.
SI procurator ad (22) unam (23) speciem constitufus
oftjcium mandati egressus (24) est , id , quod gessit
nullum domino praejudiciura facere potuit. f Quod si
plenam (^5) potestatem agendi habuit , rem )udicatara re-
scindi non oportet (26) : cum si quid fraude , vel dolo
egerit , couvenue eum more judiciorum noii prohibea-
(0 l. 3. infr. quorum appellatianes.
(3) Piociirator cogilur respondei-e.
re.itled.'^'''"' ad.ninislrator , vcl tutor ob contunjacia.n polcst
(5) M.ssio ex pri.no decrelo , non fit sine causs co^nitione
(6 Do,n,ni sc.hcet. Ob contu.naciam p.ocuraloris fit.nissfopon
reLtTte';"!^ '' '""'" "'" <^«"iS>t--, Wocuratoris co "tumaCa ,;
reguldi.ter do.nu.o non nocc.-e , vid. Socin. res. 3^1
^Jl Ti.Tnf"'^ T"- '" '^"' '^°"'^'''™ ^««'^«sioneni ndtti-
1 J' "'/"'■"'/>: ubi in rem aclio. l. 8. in /in. Infr auomo
C»; No.i Ieg,|.,ne defensus tota.n ad causam restituitur
(9) Absens non legiti.ne defcnditur per uxorem.
(i«) Nota regulan..
fcn*j:?. *■;.«.''■;.' 'fr.ii^r;''''» "^'"'vr''"^'"" •■■■" ""
l74t';";-.r"'" ' ^"- «»■"■-■-"" - «:.:£:':
( G Jel'^;.!,,r;r' 'i'- ^- ^- ^- ""'''"'■ ^his^quiadecci.
u,\r J ""■;-»' '""' ''•■'t susceptor defc.sorve causannn • nec
ad eo.n,t.o,^,„ ai.en. ju.oi, .nir.a^ator aceedat. /. 6 C. TV/ "bi
i»l..pic. : Md.tantcs non peru..ttu..lur le.ibu. lites su^ipejt al^
nas, nec Procui-atoi-es fieri possunt. /. 6. C. Theod. h. t. Golh.
^^'i ^i ^- 9- ''.'/''"• '*• «• nisi in rem suam , aut noiuine cohortis.
/. 8. f -i. ff. /1. t. Ans.
(17) Filius idemque railes , patris p.wurafor esse non potest
etiam ex rescrqjlo principali. /. 9. infr. h. t. l. 8. S. 2. D. h. t.
5. ult. Inst. dc cxcept.
(18) Ante litem confestatam p.ocurator ad litein alium suo no-
mine non potest substituere. /. i ! . /. 23. infr. h. t. L 8. C. 3.
n. mand. /. 4. in fm. D. de appell. et r«lat. nisi speciale substi-
tuendi aulei.tem mandatum habeat. v. Wunns. i.pract. 5. obs. 14.
Ahud ,n procuratore ad negotia. d. §. 3: et in rem suam. /. 33.
Infr. de donal. ■Wunns. d. loc. nbs. i. et 19. ^erum d. l. 33.
loquifur de jnocurato.-e in lein sua.n.
(19) Procu.ator regularitcr alium pi-ocuratorem suo loco substi-
tuere non potest. vid. tamen Socini.m reg. 3.9.
(10) Sinc ofFensa disciplin;e ; Hal. niilitaris scil.
(21) Qui raandatas actiones exe.cet , alieno negotio nou fungitut.
/. i3. infr. h. t. l. 8. §. 2. /. 55. D. h. t.
(22) Huic mox opponitu, procuiator plenam potc^Latcm agendi
habens.
(23) Potest enim ad unam fantum constifui. /. 1. 5. 1. Z?. h.t.
(24) Procuiator fines mandafi egiessus do.nino non prsejudicat.
(25) Vel hbe.am administiationem. /, 7. 5. i. in fin. D. de pr-
culio : vel ita si datus est , ut id oinnc agcre possil , quod praescns
dominus faceret. /. i. D. de off. procur. Caesar. l. 60. infin.B.
mandali.
(2G) In hujusmodi lamen libe.o m.indato non includitur potesfas
donandi. /. 7. infr. de don. et deiegandi. /. 6. $. 2. D. de cond.
indcb. l. 2. D. de his quce in fraud. credit. Paponius 2. Not. 2.
c. dcs procureurs . fnt. lop. ad .18. vigintiquatuoi- casus ^.ume-
rat , (juos ncgat ccuseri peVmissos procuratori cuiu libera
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
2lt
is (,) . PP. 3. Kalend. Mart. Albino (^) et Maximo
^''"'' iHpupaiis, adulds, cl eorum tutorlbus ,
(/e/ curaiorilius.
II. Idern A. Scbastiano.
i%7Tr..,p t.,tore3 ncdue curatores ex sua persona iri rom
N'',^mrveU;io.lsccnUsrrocu..a.o.e™facercj,^
tj «-1 aclorem (4) constiluere debcnl . t i^lip'""* ."'
; 1 ^ lel n, pnia/aduUus , vel adul.a la,n ad ag,„rlum
b„'. ad adc„'clum, .u,ore s™.cura.ore ,n,cnen,e, ,e
"^^ ^rLra,oru,„ , . f .l^™,!,""'^'";!^ ■';' A ' ^
procuratores non prchibentur. ii^i^. 1 ria. iq. j ,
A. m. et DioNE Coisss, 23o.
Qui sine mandato admiitnntur. De cetate.
12. Idem A. Fronloni. , c ■ •
1- /'!• » f \ »««nf1iii aui se deiensioni
I?Xieendi a fi ho tuo (7) manciaii ,401»^ r . „ ,
L ;ro.rerebat, dupl^i -trone necessaas non fu.t , u
auod def.'ndere (8) quis , s.ve hberlus , sive extraneus
r sine mandato polest saUsda.ione (9) tamen pro de-
J mone pr^slita, ct aha'proculdub.o observaUor^e subje-
cu aut^uod filius (10) eliams, uhro acuonem patns no-
mine dn .fial , n.auda.um probare non coB.tur. f Sane ,
Zd n c V 0 dum lcg.limam (..) .-e.atem idem fihus tuus
rnplever t , ob hoc q.ndem depellere a procuralion.s o -
fi:7eum judex non mjuste poiuit : sed "-^^J- -^.(^ ^^
fua, huiusmod. (.4) ^^'--Sn::m ",r'avTrnd n^^^^^^^^^
tem nuasv conlumaccm cl ludeiensum giavi
le aflicere. 5. Ral. Ociobr. Aonicoi.^ et CLEME«Txr.o
Co^ss. 23 1.
Dc proescrlptiorte rnilUicv.
i3 Imp. GoRDiA^cs A. Luciano mihli.
ITa demum siper li.e perseqnenda , quam tibi ma cr
1 mandavit (i5i , ac.ioncm in.en.are poies , si , cum
^■^Jum h.em'co;aestareris,non cst Ub. eo nomine opposi-
aTra-scripiio f.6) mih.i» (17 : quod nec cum (.b; ap-
nellafio' gf.ur, i.bi cbj.ci potesU^^am s. intes.a res est, rauo
noTne acl.onem' intendere. 3. Idib. Jau. GoRLiANo A.
et AvioLA CoJNSS. 240-
Ve minore vigintiquincjue annis.
iL Idem A.. Sabiniano.
IVTOn eo minus senlenlia adveisus le lala , juns ral.one
rN subsistit , quod adversaria tua ----^\\-^l\f2}Z'
que annis constUuta , causam suam '«^^f C';!) ^'""^^^J
ratore aeendam mandav.t. Mmor.bus (22) enim (23) aeias
rdamnl subvcnue : non m rebus P-P^ S-^-^p^" !
consuevit. PP- 3. Non. Octobr. Gokdia^o A. n. et Jr^oM
PEIANO CC. CoW.S. 242.
De redemptione litis.
i5. Impp. DiocLETiANus et Maxim. AA. et CL.
Cornificio.
Lltem (24) te redemisse (^5) conlra bonos mores pre-
cibus^ liin.feste professus es : cum pro^^^^f '«"^,^'!"':
dem susc.pere ( quod offic.m gratuitm^ (26) esse deDet )
non sit res iUicita : hujusmodi autem cfficia noa sine re-
prehensione suscipiunlur. S. 3. I^on. Aprd. CC. Cons.. 294.
De vendilione.
16. lidem AA. et CC. Paconiae.
PRocuratorem (27) , vel actorem praedii (28) , si noa
speciahter distrahendi mandatum accepU , jus rerum
(,) Q..id si procurator non sit solvendo ? no„ dabUur actiouv
tcrim nisL is c.m procn.atore colluserit. i. 3. §. i. Jf- He eo ,
ve, Sm\ 7. ^.9- Hr- de dolo : aut si qn.d procuraloii sub-
axenl / iJ \K. tK cle furUs . Hmc con.tat nu.lo jure, procu-
^to'- non 'xi.ste\.e ivendo' , don..:..u„. re.tilm advcrsus e.jm ,
q,u l,o.ia fidc cum proc.ralorc coutrax.l , quod tamen non obser-
>aii ret<!rl Gailius 'ii. ols. !\'.).
(i) Bilbiuo.
(3) Actoris ct Procuraloris difTerent.a. , a /r
(4) 5. uU. Instit. de cumtorib. l. i3. J?. cle tutelis , l. ^. Jf-
'"'"('5) 'dUi adl.i. Supr. h. t. Cur ita ? q..ia tunc domini htis
facti sunt.
(f)) l. a3. in fm. infr. h. t. . . • 1 j
(7) Amplia boc etiam procedere , ct servari m nsu , >D,valde
arn.co, Jason ad i TUlu. uurn. ^!,. Jf. de .erb ohbg. Mg.i.de.
eis. 143. in titul. de vrvcur. Fortn.i. Garz.a ad l. \.Jf. de Ju-
tlit. et lurc n. 5o. Cotta in M,;noru(>. in vers. conjuncta yersona
quod li.nita tamen ul Ln vcra non spirilua.i conjuncUone proccdat.
•relinus ad c. edoceri. n. 10. de Reu:rii>t. IVIod.
(8) Possumus aliuni deicn<l«rc suie niandalo.
(n) Adde AW. 1-28. c. 10.
(jo) F.lius etiam sinc mandato , palris nom.ne ultro agere po-
lest. SaUsdare tamcn dcbet, judicalum soh.. /• i^. M- ''• '• '■■^■y^-
jff". judic. solvi. ^ .* • - in
(.1) Minor viginllquinque annis , f<? tpowTifa 8 KxKmxt ,
rcruni ali<:.i;<rnin cn.ain .10.1 vocatnr, i. Harm. 12. y 4'-
(12) M..ior visi..liquinque annis , procuralor iion lac.te adm.t-
tcndus. / 5..#. /.. t. Golh. Lei;iliraa ?clas ad proccdcndu.n u.
puM.oum est .7. annorum. l. .. $. 3. Jf. de pnstulando. \ .de
Cujac. in. nbseri'. 16. in fn. in aliis 9.5. annornm cst. l. fm.
mfr. dc his am vcn. oetat. /. 4- ^upr. de Transact^ Ans.
(i3) E duoin.s malis minns eligcndinn.
(.4) Id cst . minor<m vit;intiquinq..c annis.
<i5) /. 9. supr h. t. l. 8. $• -^. M'. h. t.
(iCS Id est , exceptio.
(17^ Vide Joau. Baptisl. FerreUniii consilio 23. num. 8. et am-
pUa hunc texturn etiam proredere .n rel.gioso. Ma.^c • m no/<.6^
08. Paris. ad c. pastoralis. n. 5i. ext. de except Fchn adc^ad
tudLt^am. eutr^de resa.pus. Beoedict. Capra m regul. conclus.
^'(,«)°id est , excep.io declinatoria omissa in ^^^^^^PI^^^^^J;"''/
non potest oppon. .n causa appelkUon.s. Jiald. v.d. W urm.er. ..
'T^\i'T:cepuo pcrpetui cdicti. qu. leclio etsi nuUis hbr.,
mf.;.'?\f^atrs c?;a'«.'o a^tiquior.bus not.que mchor.s comprobe.
tur, ideo tamen iuibusdam ron disphcet , quia m.ht. -^gj^ ^o
lenti opponelatu.Vccf t.o , quam JusUn.anus d.latoi.am appdlat.
Instit. tit. de cxcept. 5. ult. Mod.
(..o) Sentcntia p.-o m.nove eliam .ndefenso valet. ut '."^ • ^'« f^
pro tdco indcfenso. GL l- 3. j. Di.us c,.,^- ^^ /.«:^/^.'j;', ^ ,;
/. sip^CBses. 6. C. quomodo el Cjuando judcx. ita ^tpioLccc a.
DoclLs hic , et d.l. si prcescs , Pa..orm. in causam de puhcus .
Y. Evcra.d..m , hco a minorthus ad fiscum 04. nrocnra-
(Z^) M.nor notest cansae vicroriara obt.ncre , eUam per Vrc<»xz-
torc .^..inns ifgit.n.o constilut..m , ncc eo P-^-^" ^^^^ f-^^^'
sam rest.tu. rcctc po.sUdat. Ex contrar.o , s. P^^^"^^,^°7", '^J f *'*
mum babrt . no.. potesl damnan , /. 4^- 5- ^- Jf- dc re judic.
(22) .S>-/io^>5. Basil. .0. ex Ub. 8. tit. -2. cup. »»•
('4) Kcmo'mc!ralterlus redimat , gratis quidem procurat<>r 6at ,
qu. volet, uec duta pec.mia act.onem susc.p.at : ita Gr«c. hv nc
locum accipinnt af.ud aulorcm Synops. Bas 8. cap.^sft .'ToAf^v ^9;
(,5) /. uo. mfr. mandati , /. 53. # de pact. l 7. m /.n. J.
mindL..l. 5. snpr. de postulando. vid. <;"'".^- ^.. l^f^^T.poe di-
(26) Hmc colligere poss.s , veU.s p,-ocnr..to..s ^A '^■""^ '^'-,". '".
versum luVsse ab co . qnod nosUo tcmpore procm-atorcs extrc.nt .
quorum oculatae manus n.h.l crcdunt n.s. quod tcnent.
^ (^n) Vide /. .9. 'nfr. h. t. Gcnerahs piocurator n.s. libcram
potcstatem habeat , rcs domini immob.les venderc non po.e.t ,
/. -^8 /. 63. ff". h t. , , c r ff J^ ad'
(28) Gener..lem scil. vide qu» not. ad /. 9 J- ^^ JJ- ^"
quir. rer. dorz.
220
1 trrni'^ Procnrauonem (2) suscipore nomo coei-
J^c Jo?mhiis. -^
i». IJdem AA. el CG. Dionvsi-p
^i «c/o,- /.,-^//«„i in rem domini verterit
S . 19. lidem AA. et CC. Firmo
l pretiujn quidem :,ctoribus aJienum fundum f9,\ 7
hoc i)bi reslitui iubebil . if P •^^"t ,'' P^^Pe^'^"! ,
CoNss. 294. ^ ^"> P^'^- Idus Mart. CC.
NlhHarS "^ ^^''""'" Pra^sidem S™.
trans.tum^ fe e U Dar^r'\'? K"^"^" procuraloris
I^IBER SECUNDUS
21,
Be ficminis et de manti's.
Imp. CoNSTArfTmus A. ad Conciljura
provinciK Alricje.
•jl/TAjit.s citra mandntum (,4) i„ rebus uxoris cum fi5
1^1 solemn, saUsdahone , et alia oLse, v.-Uione iniereJ!
dj ],beram habeat f.cultatem : ne fa-mina^ p "seTueJ
I.Us obtcnlu m contumeham matronaJ,s pud^r^ 7,6^, '"t'
verenter jiruant , et convenrihus v,rorum , vel iud,c,is L
eressc x^ cogantur. f S,„ autem man'datur u^e^c
Jt (, 8) , hcet mar.tus s,t (.9) , ij .oJum (.0) exequ d^;
bei , quod p.ocurat.o emissa p.-^scripseril.' Dat. 4 U
Mart. ^dnmetc , Co^sx.^Tiivo A. et Licj.mo CjesI
utijsque 11. Co«ss. 3.9.. '-^AitE
De litis trmslalione
P 22 Idem A. ad Bassum P. Url>,-.
Rocurator,bus (2.) inslitutis, et post contestatam litem
dom,n,s (22) effecl.s , hi , qui mandaverant, i7o, hT
beant facultatem negotia pe.secp/endi , „isi capii J s (23')
.n.m,c,l,^, vel morbus (.4), vel aJ,a'(25) necL.^ar^ J
sa ,ntercesser,t : tunc enim el,am iniitis his , t,ansferrj
hs potest. Dat. .3^ Kal. Jul. Co.^sxA^xm. A. 'e L r;,"
Caes. V. utrisque Conss. 319. ^'Uiiio
Dejure procuratoris effecti domini liiis.
NTTi, rr^ .?' JuLiANusA. Secundo P. P.
UJIa 26) dub,iat,o est , post (,.) causam i„ judicio
ag,tatam, utpole dom,num (.8) J.tis procura^orem
Pffectum , et,am post excessum (20) ejus „,,; ucrJ\
veJ^defe..dendam J,tem mandavi?! ^d ^lk:^"^,:
sarn p,g,umque fin,re: qu,ppe cu.n et p,-ocuratorem pos-
se (3o) eum ,nsl,luere , vcler,s juris voluerint conditom
Lect. 2. Non. Febr. Juljano A. iv et SatttcI.^
COKSS. 363. i>ALLtST10
(3) Ni8i p.-,uneri,.r. cau J vi/M ■'■• '' t"''"''- ^' °*^- ^-
»- prosequ.^? no,/te:Z :; Jd'"""" ^'^- "' i"d-io appellatio-
^^e ? .,0.. po.cst si..rspe*cial, uLL '"'''' 'PP''*''"' ^'' «'^«="'^0-
appellare ab o...... sc.Ca ^ , '. ,' '"''".'' Pe...,issu,.. fberit ,
h. t. l. 2. ' ^ Jnte, vcn.,0 pe,so„is , /. 5. C. Thefd.
f) Id esf , lutela,,,. I,aq„e lex hsec fugitiva est
v7) Ideoque no„ cad.t in la,nina.n 7 , ^ i"
de Bald. hir ^ ■ ^ ' ^^ «'"P'"« cnralo.cin tcnetur ccte
adde
de Bald. /,/" "' '" '^ »'"P'""' CTalo.cIn^icnetir* pc/ere.^tl'
imSJl'C: q\"i ;:; Jn''r-t"-'^""^' ' ^'' ^^- "-I^i'e.„ , noc
-ini voluntale'." S v " o ?n '^^«^1"" ' '''""'" 1^"*'^^^ ' '^''ra do-
ri pretium Jest.lu.tu.- \^-;, " '7.^"?'": P'-^^"™ Processit , empto-
ca//. 93. oj,to/ms Hasd. 7. m. 6. ex iib. 8. m. 2.
(y) Hmc oritur rafio dubilindi / ,fi 7
(lo) Decidend. .at.o '"""''"''^'- '• '^- «'Z^'-- '»• ^-
>'^j Q^o^ad dandi facu!t.-,te.n.
{\/{n ^?'««^'-'« •' a" Edessm?
te6 l.o,^eT«J/'"?/'r'^-^^'^' '^""'"^" non,docel,unt te sc.iben-
'te.n a„ locu.n I.ab ^, poCo ^''^'f '^'"'«'^^'«^ ^^''«- ^. «. ...^.
^/VTC.«,« ^e /.cro ii LS '2 ±''7 ',-''"'""• ^ •''^"^ '"
-» - c. co«.m«,„,. de\ro'urau^T ^" ^""""- ^"'"'"' 4'7.
(-) imo «e. co,.tur sat,sda,e. /, uU. infr. de pactis eon.eruis.
Solve: Agitur bic de boni« „xo.is , v.Vo non Iraditis, „ou de do.
te, aiit paiaphernalibiis. Z?ari. Bald.
(16) Pudo.is habeiida ratio.
(17) /. ult. iiifr. de recept. nrbitris
c4'^3l^MiX" "'""'''''""' "''"•^'"^''^- «'P- ''*• *• ^«/'0«^.
(19) Id est , quanfnmvis sit conp.nota persona.
(7.0) /. 10. .r.p- /.. i(. I,„o, et ult.a |,olc.st. /. 56. /. 62 /T
/.. .. Solve : Potest, sed quod necessa.-.o 'cohxreat u.a...d:;to "^
C2U MfT« 7roo;£«Trp|,p f.T^A.y; elc. P.^oc.i.ator post lite.n con
fes ata.n ( perpe.a.n Leunelavius .ta ve,t„. Qui ,L iitcT coZ
statam procurator tnsututus est : neque eui... hic ijrif,, 7
ratore .nstifuto post l.fcn contcsfafa^. ..'d ^..l.pl, f.crde' Vo"^:'
tons ,u.;e post hten, confesfata.n ) a do,niuo li is ne re,.!o eat "
ms, cap. ahs .n..„.c.t.a , vel .norhus , vel alia necessaria ci2 [„'
tercesscr.t. Syuops. Basd 8. ..p,' .•,,,„V , 5. '^^'^^ '«"
fic£u?,^"2r^:^!'ir^^^^^^^ ' '"^ ' --' '^^-^ - '^-'"'» ^^-
(■24) /. 20. ff. n. t.
(25) /. .0. l. 23. j: h. t. adde , .jisi procurato.i oonsentialur ,
ab ipso doinino , Bart. hic. "«:'»u.uur ,
(26) /. .. C. Th. li. t.
C27) /. ... /. 22. supr. h. t.
(28) d. l. 22.
a!...d ut oh.tu Marc.anae clar.ssuns Hk,,.,-,,^ .nandafu.n d.cere-
tur cxt.nctum , sed co..tra veucrahilis Jul.an. sanct.o stare S
jTrocoratorum officj^a , cau.a.um don.inis viventibus incho.ita. 'vide
Cujac. 2. ohscr^. :>,. adde qua nofavi ad /. 5y. /„ /7,,. //" de re
judtc. c X. §. uertr. hoc tit. Sed jan. ohfinuit , 4o.-tuo domi-
ZTl T 1/ ^'"'";' '■^^^■^"'"'"°''-"" ^eu continuaudam c.fan.
(^o) Yide /. ... supr. h. t. ^
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
221
De exccptione procuratoria.
24- Imppp. (iRATUN. Valent. et TiiEOD. AAA.
Pancratio Prscfect. XJrb.
r IcPl (i) Jn priiicipio (2) qiijrstionis pcrsonn (3)
L (Jcbcal inqiiiri procuraloris , an ;>d agenduin ncgn-
iiijnidaliini a ddiiiiiio lilis, Jiabeat : si tainfii iai
tis (4) procuralor invcniatur ,
ilfiiV,^ ncc potcsl csbC judi(;ium (6). IJal. 2. Kal
lonslaiilinop. Awtojm^o cl Syauiuo Comss. 38.».
res (i3) , maximi judicis vocabit auctoritas. Dat. Pnd.
Id. Octob. *
Ne (i4) 7"''^ ''« duobus foris procurator sil.
27. Imp. Zfci^o A.
COnslitutio (i5) proliibel duoruai judicicriim uimm (iG)
^ I (.undcnujue publicum procuratorein esse : sed alios
wlll) dici cvntroi^-eisia; qtii<lcm esse m maximis judiciis glonosissimorum magistra-
A
pril
2L»
De his , qui per se litigare non possunt.
Iinppp. Valk^t. Tueod. ei Arcad. AAA.
Taliano P. P.
luum procuratores , alios vero qui elocpifiiliisiinis judicibus
pedancis ministrent iii lilibus : ac neque euin qui litein
inclioavit procuratorem apud Diietetam , seu pedancum ,
eundcm ipsum terminare ipsam lilem apud gloriosissiinuin
magislralum , sed nec tntltntulina , id est , iranblationern
i-mano ±' r mandali fieri ab ipso ad aliurn procuralorcin , qui apud
r\UicuiK,ue Pra^toriana) (-) \d IJrbana. Pra-fectura; gloriosissimum mag.slralum adsideat : nulla mipensa pro
3subliria;tgil,velMg^ permutalione procuralons faa.nd. .. hoc naetenlalma-
^or an* Coinit 4 (8 insignia merucnl dignitalis , vel le (17) , neque communi (18) saUsdatione pro hoc iueten-
Cc nslre ius dixerit , aul Vicani fuerit administ'ra.io- talmale cxigenda , scd ct judicalam solvi satisdaUon m et
.. surullus: ^si quod abco vcl infertur jurgium (9) , vel de ratihabitione cautionem ila ab mit.o concp. , u com-
f,.,ur , procura\oris pcrsonam in negoUi sui ]^ sub- prehcndantur m his ct expensa^ ^-1"^ "'5'^"^^^';"; ^^ "'
.liluat. f Quod si quis sanctionis hujus statuta tiai.sg.es- )s a quo exigUur allerutra harum safsdat oncm slipu e-
us, judichs scse jlnga.u.us mgesseril , carcal cjus^litis tur , Quia p^ondeo me et hunc apud Du.lctan^ p,^c^^^^^^^^
orle , cujus non per procuralorem cxspectavit evenlum : r<,n pro judicatorum sohUioue aut satisdatione confirrnata^
Judex nihilo niinu» , qui conlra ieccrit , novcrit a se vi-
gin.i libras auri, [ item ] ab Ofhcio quoquc suo tantuii-
dem ponderis exigendum. Dat. i8, Kai. Octobr. Ahcau.
A. n. ct RiiFi^o CoKss. 392.
In AuTHEiNT. ul ab iiluslr. coll. 5. tit. 26. al. 18. seu
Novell. 71. cap. i . §. i.
! TTOc jus stulit uscjue ad illusires solos : cceteri enim
J.JL commune jus amplcctuntur.
De causis pccuniariis.
26. Imppp. Arcad. IlojsoR. et Tiieod. AAA.
Anlheinio P, P.
IN (lo) pccuniariis controversiis , etsi speciahter hoc prae-
cepli , vel senientiaa minime designat auctoritas , pas-
sim unicuiquc (11) ( si (12) tamen ita nialuerit ) per
prficiiratorcm vispondendi tribnimus facullatcm: nisi Ibrte
quosdam , jusliores nounuuquam ob causas vehementio- '^ juaicio.
rum , ct si contingat ex rclatione ducleta: , aul e.c appel-
latione data contra ipsius sentenliam transferri causam ad
maximum (i^) Judicium ., cui subest diccttta : etiani tum
ex metentalmate futurum procuratorem in maximo judicio
simili modo confirmaturum me spondeo. Si nou ha?c omnia
observala fueriut , si quidem ciroa niaxiinum judicium lex
hccc Iransilita fuerit , competenti scrinio quinque auri li-
bras persolvet poenam. Si vero circa diKtetas haec lex prcC-
terraissa fuerit , is , qui litem adimplet , qui apparet elo-
quentissimo Di^tetae , unius auri librae exigeiur pcenam.
Ahi vero duo qui ex officio segregati sunt , et altiibuli
dicelelse sive ex scholis , duarum auri libraruiu exigentur
niullam': ipse vero procurator , a quo quid peccatum con-
Ira hanc legem fuerit , plagis castigelur a magistratu aut
Diajteia , inlerdictus iu posteruin procura.oris ofiicio fungi
(1) 1. 3. C. Jlievd. li. t. intcrpolata.
(i) (^)ii;iciinque iii rc quaTcndiiiu cft prinio Jc personis. /. 4
JJ'. ifui teilcmeiUa , /. l\- J}'. de juie ccdicill. ct Instil. de juie
jHTiun. iii j rinc,
(3) Qtiitl cnim si mandiito caicat ? quid si inandati scn procu-
r;ilionis incapax , si cansse praescnli , aul ccrte a constitucnle non
potuit daii.'' (^Uiid si non cavil dc ralo ? De cxceplionibus adver-
kus piotuiatmcs . vidc Barl. hic .- Oldcndorpium c<if>. 3. derxcept.
Ilariiiii qiiadnm antc cl post lilcni contcstalam proponi possiint.
Anlc , ut , Non caviiti de roto , Tu niile.f , tu minor , tu rnulier :
Posl vcro , non hales nunidatutn , lu furiosus , injltns , scrius.
vid. Wnim^er. 1. jireict. 8. vlsen'. 9. Si quid lioruni fiicrit , il-
lcgilimi ]rocuraloiis protcssus eflicitur iiuilus , vidc Roland. a "\al-
lc i. cons. 71. iiuni. ^.
(4) /■ I. infr. quihus res judicatn nori vocrt : vid. l. .f). i/i^*.
de fiirtis. Fulius diciUir , qtu non liabct nia.idatum , aut si liabet
a nou idonea persnna , aut revocalum. Bnld. Gotb. Quis dicatur
falsus piccurator . dispiitat Joan. dc Anan. cons. 96. coiisil. lo^.
ilcm Alcxaiidcr hic Mod.
(5) TJlcunquc falsus procurator facto ipso sit admissus , jurc
iKiii nocct. Bitld. non va!ct lata sentcntia : vid. Oldendorpium
V. 38. de srnt. it re judic.
(6) JtidicionuIlonouprKcb.dilurviaex'-cptionidcclinatoriae.BaW.
(7) 11*0 le.x corrigitur pcr N('i'cll. 71. cap. 1.
(8) Dc comitibus vid. /. i. sufn: de mandat. jjrinc.
(9) Fecimiarium : aliud tamen in ciimiiiali ^ vid. /. 3. mfr.
itli senutores vel clariss.
(10) Litigare per se in judicio pecuniario ncmo rcfitilnriter co-
gilur : in crimiuali vero , secus , ut hic cl c. pMloriUis. 14. extr.
de iud. Fallit tamcn in qulbusdam pcrsonis , quae per aliuni pos.
sunl : ut cst magistratus , /. non soluin. Sy. j(}'. dc procurat . cpi-
scopus, 5. q. 3. caii. quia c/>isc(>/JUs. 3. uuiveisitas , /. 6.^! r/uoc/
cujusqae uniuers. illustris , arg. hiijus legis. piipillus , furiosiM ,
prodigus ct siiuiles , Butr. in c paslor. de jud. c.xcommuiiicatus ,
c. Intelleximus. 7. extr. de judic. qiii custodia publica dctiiietur ,
Bald. in l. eos. 6. J. super his. 3. injr. dc appell. ct coiiiult. ad-
de Soc. reg. 2^5.
(11) Yid. /. •i.Ji''- quibus ex caus. in poss. l. 6. 5- 3. Supr.
de his , qui ad Eccl.
(12) Ilinc coUiguiit in citatione simpliciter facta alterutrum ta-
cite inlclligi , ut citatus per se , vel pcr alium coinpaicat.
(i3) Negotia gravia quis per se , uou per procuratoiem tractap*
dcbct. cap. Si pro debilitate. extr. de ojjic. delegat. Aus.
(14) Hkc lcx. rcstituta a Cujacio i3. obs. 5.
(i5) Contii interpretatio.
(16) Adde /. g. Jf. h. t. f. i4- iupr. de adsessorib. et domest.
l. 5. $. -i.Jf. de aut. tut. l. 9- Jf. de pact.
(17) MfTfvTscV» ' ^^*' translatio negolii sive mandati.
(18) Satisdalio judicatura solvi , vulgaris el solila : nou qua for-
ma dicitur iu /. 5.^. dc i>erb. obligat. aut in /. i . Jf. de pra lor.
slipul. scd qua , iu /. 4.^ de separationibus , quod sit vulgaris ,
ct frequens.
(19) Miijus judicium dicitur , ciii adli.Teret judex pedaneus. Siu-
gulis euim judiciis ccrti adsciipli erant judiccs pedanei. Cujac. .3.
obseri>. 5. in fin. Nourll. 8.?. cap. 1- li noa ulcbautiir propria
jurisdictione : ncc sentcntias excquebautur , sed ad cas excqucud.n.H
suinebant ex coborlalibus . ct scbolis vel sciuiils. vide Cujac. 12.
ohsciv. I. infm.
222
Ve jidejussQre. i. Si morialur ^ aut alias non appareat
procuraior.
?.S. Constitutionis arguineritnm fix lib. Euslalhii
Ol (i) fidejussor procurarons non dc-finicrit tPnipus
O et dixerit forle , Ego ficijubco pro ipso , et si nior-
luus iuerit , aul anopljus non appareat , idque conli^erit
jutra viginti dies , alius fidejussor dandus erit.
$. 1. Si moriatur aut alias non inveniatur is , qui ad
lUem ab aliquo datus est procuralor , post vicesiinum diem
a judiciah decreto super aUerius procuratori? datione in-
terposito , sex mensium accessionem scu terrainum habebit
principahs reus peiegre degens in remota provincia ad
ahum procuratorem dandum , vel ad veniendum per se iu
judicmra : si enim in proxima , non aulem in longin.jua
provmcia absit , tunc judicis arbitrio terminus sive d;Ia-
tio definietur.
T I T. XIV.
NE (2) LICEAT POTENTIORIBUS (3) PATROCI-
»1UM (4) LITIGAJNTIBUS PR^STARE , VEL ACTIO-
KES (5) IJV SE TRAIVSFERRE (6j.
i. Irapp. DiocLETiANus et Maximianus AA.
Aristobulo salutem.
T^Ivine admodum constituit D. Ciaudius (7) consuitissi-
M^ mus Princeps , parens noster , ut (8) jactura causee
aiticerentur hi qui sibi polentiorum palrocinium (9) advo-
casscnt : ut , hoc proposito mctu , judiciarije lites potius
suo (lo) marte discurrerent , quam potentiorum domorum
opibus niterenlur, f Quem (ii) palam est in tantum
LIBER SECUNBUS
(1) Interpretatio Contii.
^(■2) Tituh.s Synops. Basilic. ita concepti.s est yrepl tb^ ^fiOc-Civ
yovjov (i<; Trpoca.a-ix.f Troiv ^uyaTw 7- tit. 9.
(3) Potcntioies st.nt , qni opibus et gratla valent. Pindarus :
XxKsTa.y tpii dpec^awo-.a-iv c/j.:\s1u xpCa-a-ova». Hesiod. a(DijUv h' 2(
"*' ^j.*'*^"' "'''"^ Kpfi(r<rovai iJ.:ri'p(p'iZ,iiv- vicle Cnjac. hic. cum hu-
jusmodi horainibus iiligarc periculGsum est. Porro hitic coliigitur ,
argiimento per contrariuin ducto , cessionem resculariter permilt .
de quo vide Socin, legula 48. o r
(4) De patrocinio , vide /. i. infr. h. t. No^ell. in. cap. j3
Porro in eo diflert hic titulus a tilalo dc alienatione ludicii mu-
tardi. Illo emm litulo agitur de re in potentiorem trauslata in
hoc aufcm agilur de lite tantum in aliquem translata. '
(5) l. 2. infr. h. t.'
(6) Do ergolabis, et redemptorlbus iitium, vid. Cujac. 8. oWp. 3i
(7) Sccu.idus scil. qui M. Aiuelins Ciaudius : cujus ct a Zonara
recuatur ana constitutio. De pet.tionibus bonorum sublatis. vid
Lujac. d. l.
(8) Ad patrociniam potenlioris litis causa confugiens causa cadit
ibYnopsis 7. tit. 9. cofK I. et ?.. Harmen. 10. $. 5.
(9) Id est, prociirutionem , non advocationem. arg. l. 6. 5 i.
mpr. de. postul. quia procuratores inagis instaal causee , quam
aJvocaii. ' ^
p.o) Marte suo discnrrere HMt decurrerc Wies dicuntur cum
Yia solenn. , et usitata cxpediuntur.
(11) Qui in p;itrocii>ium potciis litis causa aliuni suscipit ^^ly
<rW>irK,, :^rj , etun-n.i srnator sit , ^^ rZ, h>X7,ry.y/uiv<^'J liu^-
p.(3-d-c^, extra ordinem ponitur. Syiwpsis ct Harmcri. ibid.
(12) Polentioies s.iscipiunt alicnas liles , accepta interdiira pecu-
ma m lac : interdum dala. /. ,5. supr. tit. prox. Prius ita fit ,
!n m ^^ •"^•■^'^l^^n occeperis , ob lilem alienam .igendam quas.
tu.!tn sub pacHone tcrtiffl , vel d.m.dim aut quot.-s partis qt;cd 1--
ges velant. Idcm dicrndum , s. meiccdeni acccperis ut boi.a aiic-
"^^rTT'^.'''^"'^' defendr.cs. vid. Cujac. d. /oco.
(.iJ) Ut liujus constitutionis ac legis di.,ceplatores , et ultorcs s.nt
prcviiK.arum pr.Tsides. Synopsis iln. Atque ifa Prsses pun.t sib:
«quaiein , ul est , Clarissimum dignitate , irapaiem lamen m ad-
juinistratione. '
('^) /• unic. C. Th. dc actionibus ad potentes Iranslatis hb. a.
provincialium quaRslionibus es.se commotum , ut hului sai
ction-s Rectorcs provinciarum custodes , et conterapta h.
jus rei vindices lecerit : scilicet, ut in actores seu proci
ratorcs in sub.idia negoliorum vel n,urpatos cralia v
redemptos (12), severa senlenlia vindicarent. Ouare'cu,
Jntcisit in univcrsum omnium , et pi-ftcipue t^nuiorum
qui sspe imporlums potentium intercessionibus opprimuc
tur : inter hdgatores audicntiam tuam irapertiri debebi
+ ^ec metuas , ne prsejudices Chirissimis viris^cumfr
D. Claudius rei Rectorem piovinciK disceptatorem et "
res postularet , ultorem speciaJiter lecerit. Dat i Id S^
pleu.br. AA. ai. et n. Conss. 287.
2. Imppp. Arcad. Ho.\or. et Theod. AAA,
Joanni P. p.
CI (i4) cuj.jscunque modi actiones (i5) ad potentioruB
LJ fuennt delata3 personas (iG) , debili crediiores lactu
ra (17) multentur. Aperta eaim credentium videtur e^,
voracilas (18), qui alios aciionura suarura redira.mi Pxa
ctores. Dat. 5. Id. Jul. P.onor. vii. et Tiieodos. n. A\
CoiNSS. 407.
T I T XV.
DE (19) HIS QUI POTENTIORUM NOMINE (20)
TIIULGS PH^UIIS AITIGUNT, VEf. EORU:.: KOMUVA •
iN i.riEH PR^TEMDUWT (21).
1. Impp. Arcad. et Hosor. AA. Messalae P. P.
4 NimadvertimiTS (22) plurimos injustarum desperationc
J:\. causarum , poteiitium (28) titulos (2^) . et clarissi
mae privilegia dignitatis , his a (25) quibus iu jus vocan-
^SS- ^^"*i°°^^ ^- l'-i>->nc. ut sit sensus, Eum qui mutuumdat,
vel aho modo contrahU, si suo nomine recusaver.t , e«.^„\c,«. \
yp/.//.u.x-:uov >, a\\o <ro,u/SAx/ov , cautionem , aomen aut aliud in-
strumentum acc.pere , et ea in polentem aliquem tiaT..st.ilcrit . qui
m tccent , (^Trcrrftv t» to:»,-» X/Cf»? . tali dcbito exci.lcre ,^vh.
Uu/. c. 2. Harm. ihid. §.6. '
(16) An el qualenus possit in potenticrein fieri cess.o , vide Ja-
^ox^om ad l. si ila qnis. 5. ea lege. nnm. il. ff. de verb. obliBat.
Rot. Rom. decis. ,„. Soc.n ,„ Regul. 48. Petr. Rcb. adl. umc.
de sentent. qum pro eo cjuod interest. num. 34.. et^K. T.raqueli.
adl. si ur.quam. m prafat. num. 53. infr. de rcvocand. donat.
Ahh. adc. 2. extr. dc feud. in ult. notab. Mod.
(17) Pcenam obsc.va debitum in potentiorcm transferentis.
(!») \orare debitorcm veilc is videtur , qui suas in eum aclio-
nes potcntiori cedit , /. 22. irfr. mandat.
X'9) Hujiis titiih inscnptio est invcrsa. Sic en.ra conceptus est
iituius C. Theod. Be his , <jui potentiarum nomina in litem prce-
^Sl-ciunt aut titulos prcediis ffpgunt. Caeterum adde huic t.tuij
//•'?• ^' et Cassiodorura.5. i-nriaruin 18.
(20) Solms cst fisci tilulos ahenis priedii, imponcre. adde Cas-
siodorura 5. ^ariar. 6. Titulos sive sigt.a Gneci trU^^rp^- Editc.
Iiber. cap. i. autcrSfnop,. Basil. 7. ut. ,0. et tit 11. appel-
n y^^"^ ^^ a-^?xyi^x;. Huc illud Augustini referri polest cx
I salm. 21. Ne domos ipslus invadat aliquis polens , ponit ibi li-
tulos potentis , tituios n.cndaces : ipse vult csse posscssor et fioij-
tom doraus suas de lifulo alieno muniri , ut cuin titulus lectjs foe-
rit , conferntus qiiis poteiitia noinims abstineat se ab invJsioue.
vide Cujac. ad l. 3. infr. de bon. .'ric.
(.^-0 J^rstendere nomina iu litea. est (vmmZiip-
(22) /. unic. C. Thc^d. h. t. lih. 2.
(23) Piita senatorum.
(24) Qai et \cytxa.rx, chaiacteres , constit. Tib. de di\>. dornJ»
m cap. ; .
(2.'i) Pertinet hsc lex ad reos , qui potentioruin nomiue . aiit
tituio a.!,u.".cto actorcs lcnent : et rem cujus nomine conveninnlin- ,
tundant a!ten«s polentioris esse. Honorum poena biec est , i.l ailc-
cti plimioo , >.erpeluis metallorum suppl icas dcpulentur. hac lcge.
Synop-: Basil. d. l. rr i
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
223
,r opponerc. A le in frautlem legu.n advcrsariorumque
rorcmhishon.inibusabulantur (i) et tUuhs : quj
ujusmod. dolo scicntes connivmnl (2) aftacndi sunl
ilica^ srnltnlite noia. Quod si nullum hac in parle con-
■nsum pra^buerint , ul li!>e!li nul tiluli comm nonuni-
as r vcl 1 a'd>bus afllHcrcntur (3) alicnis , eatenus ni
>s qui lcccrint , vindi.Cur , ul aflecli (4) pl">nbo per-
rMuis inetallorun. suppliciis d( puienlur. f Quisqn.s igitur
(c luilsal.is , ( c.un ipse et rci sil possessor el juris , et
lulum illalae s.dcnnilcr pulsalionis exceperit ) contradi-
loriis (5) libcllis , aut lilulis alterius non.en credidcnt
leorendum : eius posscssionis (6), aut causa.-, quam sub
ac IVaudc aul ret.ncrc , aul cv.tarc lenlavcMt, "tmssione
aulieti.r (7) : nec r.pclcndae actionis , ctiam (») si ei
.robabilis negotii nierila sufl"rag;.nlur , habcal facullatcm.
':os sane , (|ui sc spontc aiicnis luibus iuscri patmmur ,
um his nc.pie posscssio ncque proprietas competal : ve-
uli famae suae prodigos , et calumniarum (9) rcdempto-
es , notari opoiubit. Dat. i5. Kalcnd. Dccembr. 3Ied.
hlHCHO^E et AuRliLlAISO Cojsss. 4oO'
T I T. XVI.
UT ^EMO rRl\'ATtS TITULOS PR^EDIIS SUIS,
VEL ALltMS IMPOKAT , VEL VELA REGIA (lo)
SUSVtNDAT.
Qui (ilulum Principis rei siicv imponit , illam perdil :
el juris publici illam Jacil. Bald.
1. Impp. lioiNoiuTJs ct Theodosius AA. Flaviano P. P.
REgiae majestalis est , ut noslrae tantum domus et pa-
Iriinonia tilulorum inscriplione leganlur. Omnes igi-
tur inlelligant , publico juri esse dcputanduni id (n),
cui nomen dominicum praescribitur. Dat. 3. Kalend. De-
cenibr. Ravenno; , Basso et Philippo Conss. ^oS.
■Jmponens titulum , vd vda regia rcbus ab aJio juste , vel
i/ijustc posscssis , si plchcius est , ultimo supplicio
punitur : si nobilis , deportcitur.
0.. Impp. Theod. et Yalewt. AA.
ad Florcnlium P. P.
■jyiE quis vcla rc^ia suspendere , vel titulum audcat ,
J.\ sine prjEceptione Judicis compctentis , alienis i-ebus
imponere , quas quocunque modo qualiscunque persona
possidcat : licet non dominus , licet injustus possessor , vd
tenierarius invasor , qui possidet , doceatur. 7 Eum au-
tem , qui hoc facere ausus fuerit , si plebdus est , uUimo
subdi supplicio : si Clari-simus , vel curialis , vel miles ,
V( 1 clcricus , proscril)cndum dcporlaudumq.xe , non solura
civilatc Iloinana , sed ctiaiu libcrtate privari censemus :
cxcculoresque hiijus lcgis onines Judiccs esse oporLere.
+ Dcponcndi aulcin , vel frangcndi (12) titulos , et con-
scindcndi vela , non solum eis , ad quorum pra^judiciuru
tale aliquid contra fas conlraque legcs coramittilur : sed
omnibus tam liberis , quain scrvis sine melu caiumniae ,
vcl accusatione (iS) criminis licentiam minislramus : de-
ceriicntcs , judiccs corumque oflicia Iricenis libris auri
miillari , si talcm accusationem vtl (14) admittaut , vel
deposilam scribi concedaut. Dal. i5. Ral.Jul. Theod. A.
XIX. et Festo Cojsss. 429.
T I T. XVII.
TJT (i5) KEINIIINI LICEAT SI^E JEDICTS AUCTO-
RITATE SIGNA (l6) REBUS IMPOHERE AHEMS (17).
Insignia imposita rei mece sine Judicis autoritcde licet mihi
propria aucloritate remOi>ere. Salic.
I. Imp. Probus A. Oclavio.
STEpe rescriptum est , anle senteutiam signa vebus quas
aliquis tenebat (18), imprirai non oporlere. Et ideo
ca rebus , aut fructibus apud te constilutis illiciie imposi-
la poteris ipse licite detrahere (19): ut amoiis his , cau-
sa , quje ex ofiicio tibi infertur , terniiuetur. Dat. 4- '^^^-
Jul. Proeo A. 11. et Lupo Cowss. 278.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Craugasio.
REbus , quas alius delinet (20) , impriraere signa ne-
miiii licet , etiamsi suas vel obligalas sibi eas esse
aliquis aflirmet (21).
(1) IN iH . 17. c. i5. Nov' 164. cap. I.
(2) Co.niivcnt d- l. \.
(3) AcUigantiir d. I. i.
(/() lyot fuioXi'/3o4) TrxvTxX^^fv vspta-ftyouLH^^ t»7tu'KMtO(^oped<) »
irXti^iSjeTi^.-Vf^ ^ij^ui? «i< TO jUfTxAXO'.' iH.V(air>iTCt- Synnps.
Biiiil. it. t. iii csl , iit tinili(i.ic pl.inibd conslricti , lioc est , nie-
tallum ucstantcs vel plnmliati in nietallum jH-rpctuo dcntur.
(.S) AvTipf\'.oif \i$ihkctit contraaictoriis ijosscssionilnis a.it ti-
tulis. d. l. I. contradittons possessoris titulis , quidam cliam ita
lcgunt. ^
(()) Tj$ Kiltnu^dmev ti, 7«< Jfoix^Vsws iKviinfi». Synops. pos-
sessione ipsa , el administralionc scu actu cjiis excideie.
(7) Nota pa-iiam litnlum aiicniim prsetcndontis. Rinc illud An-
gustini ui serm. L. 9. In ipsis deprccationibus suis tituluui Cluisli
lijerclici posncrunl : nt prjcdae ipsoruni il.fcndcrenlur per titolum
potentis. Quid faclt Christus ? cjicil prrcdatorcm , tiiulum nou dc-
ponit , scd possidct donnini . quia ibi invenit titulum suum
(8) Id csl , quanivis in eam justa quasdam allcgationes habeant.
(9) Eo>oAa|3ac <r./jco(r3ti'7 /x?- Synops.
(10) Vcla rciiaUa Hal. Ambrosius ca etiain appellat corlinas re-
gias 3. epist. 33. Publici tltuli ab Albalarioo apud Cassicdorum :
tituli fisci a Thcodorico apud eundcm Cassiodoruni : tiscalesi tituli ,
t. a. iiifr. de aquocdiict. lih. 11. tit. 4^- dicunlur , quas duo po-
etrenia "pcrlinerc possunt ad tit. 18. iiifr. h. t. Grcgorius aJ ron-
«laiUiam Aujjuslam 4. Epist, (jua^rilur dc Stcpbauo .iuodam chai-
tulario , quod noraine fisci , loca singuloium invaderet , ct l.tub.s
imponerct indicta causa. Goth. Qua sint vela Rcgia , vid. Rsevard.
Far. lect. lib. 5. c U. et i5. Ans.
(11) Huc rcfcr ilbid Au^ustini , de quo supcnus dixinius. tiinc
intcrea coUigcre possis , Urbcm impcrialcm censen , in cuj-.s por-
tis aut aedificiis publicis , insig.iia nnj»cratoris longissimo lcuipore
suspcnsa fucrint , nemine ea evertente.
(li) Jurc meo rcfringere possum tabulas,quas alter vi a*it clam
fixcrit ad mearum adium januas. /. i. iufr. tit. ptvx. l. -21 i- a.
J}: quod i'i aut clain. ]\ot'. 28. c. 5. Edicl. Tihcr. c l{.
(i3) Hoc igitur crimen capitale cst , cxtremique supplicii. t.
Tfov. 164. '" /'"•
(i4) Adversus eos , qui ejusmodi vela conciderint.
(i5) Vid. Nov. 60. c. i. iii pr.
(16) Propria scil. Dc regiis dictum cst tit. iG. de potenti^rum
titulis dictuni est tit. i5. supr. h. lih.
(17) Aiii : imprimere , quas alius dctinct : quod ex nigro , et
antiquisexemplaribusprobatRaevard. Far. lcct. lib. 5. c.ip. 16. Ans.
(18) Forfc ut sibi debitam vel obligatam , /. 2. injr. h. t.
(10) /• ult. supv. til. proxim. t ^ j
(20) Jure forte pignoris , iufr. h. t. addc /. 22. §. 2. .#. cuod
vi aut cUiin. • , ,■ 1 ,-
(21) INisi vellt suis omnibus rebus qnasi pul)hcat:s tilulos Iisca-
les apponi. No^^ell. 17. cap. i5. i\'()ir//. 28. c. 5. Imo , ct extr*:-
luum supphcium pati. Aw.'<;*'/. jG^. infiii. vide Ci.;ac. hic.
224
LIBER SECUNDUS
T I T. XVIII.
NE FISCUS (.) , VEL RESPUBLICA PROCURA-
TIOWEM ALICUI PATROCmu CAUSA IN LlTE PRii:sTET.
De prcBtextu debiti.
1. Imp. GoRD. A. Legiiimo et alii
REipublicae jiiribus adjuvaii le sub obtcntu (2) quan-
lilalis , quam eidem Reipublicae deLes , conlia juris
rationem desideras. 3. Id. Jauuar. Gokdiawo A. 1/. et
PoMPEJANO CoMSS. 2^2 .
De donalione partis rerum vel ctctionuni.
2. Idem A. Tertull.
CUm allegas , partem (3) rerum vel actionum dimi-
diam fisco quo magis ejus juribus protegaris , velle
te donare (4) : hujusmodi liiium donationem admitti lem-
porum meorum disciplina noii palitur. Unde jus luum si
«fuod tibi competit , citra invidiam (5) Csci mei tucri so-
lemnitcr cura. S. 6. Non, Aug. Gordiano A. u. et Pom-
rEJAMO Cowss. 242.
De prcctextu debiti.
l. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Amphioni.
ABhorret a seculo noslro , siib pra-textu (6) debiti pro-
curationem coutra privatos fiscum piaesture. Dat. 8
Kal. Jan. Philippopoli ^ CC. Cojvss. 294.
4. lidem AA. et CC. Achilli.
AD fraudem (7) creditoribus faciendam , invidiam (8)
fiscalium conlra seculi nostii tranquillitalem implo-
ran non debet. Redde (9) ilaque quod fisco nostro debes •
et , si convenius velut a creditore fueris , quein libi nu-
merasse pecuuiam negas , exceptione non numeratae pecu-
luas secundum leges uti potes. Dat. i6. Kalend. Un. ^ir-
ma , CG. CoNss. 294.
T I T. XIX.
DE NEGOTIIS (10) GESTIS.
*
De sumptibus factis affect.ione materna ,
vel domestica.
C I. Irapp. Severhs et Aivton. AA. Sopatrs.
Um tutores filiorura tuorum suspectos faceres , eisdem
J que tulores [ seu curatores ] peteres , munere iu
pietatis fungei..aris : quae causa non admitlit ne^oliorun
gestorum actionem, ut (12) sumptus , quos in ea Jite feci
sti , repetere possis : cum , eliam si quis pro afreclioi.,
domest.ca (i3) ahquos sumptus feceri., nulla raiione et
repaere possit. PP. 3. Non. Oclobr. D.xtro et Paisa
CoASS. 197. ""^^
Dc pupillo.
C , 2. Idem AA. Kufin^.
Ontra impuberes quoqne, si negotia eorum urgentib.s
i.ecess„at,s rationibus utiliter gerantur : in quaotum
ocupletiores (z^) facti sunt , dandam ac(ionem,1x ZZ
a.e ipsorum receptum est. Qua. tibi quoque jure decerni-
tur , quod sumptus in pupiUum , quem Romam tutorurr.
peiendorum grat.a duxisti , feci.se ti allegas : si (o not
matertera (16) ejusdem se facere paratam%roprii 1^^^.
diis ostendent. PP. 10. Kal. Februar. Laxerako et Ro-
ilMO CONSS. 198.
De soluto pro cohe.rede.
S 3. lidem AA. hadriano.
I pro fratre coherede (17) pecuniam solvisti", nagotio-
TK '"^. 8f ^«/"'" .^ct'o»« experiri po^es : sive pignons
liberand. (18) grafa debitum universum solvere coacti^
es , aclionem eandem habebis , vel judicio familice erci-
IT ' ''p"o"«''JT'/"^ ^■^^^'^"'" ' ^^™ quantifatem
assequeris. PP. 8. Kalend. Febr. Anulino et Frontom.
v^ONSS. 200.
De pupillcB negotiis lulorls mnnclato gestis.
Q4- fidem AA. Claudio.
Ui pup.lKie negotia lutoris mandalo (.9) suscepit , pro
tutore negotiu non (20) videtur gesslsse , sed nego-
tioium gesiorum actione pupillae tenebitur. PP, 3. Nonas
Decemb. Fabuno et Mutuno Conss, 202
(0 Nec potens privatus ut. 14. i5. nec fiscu? , nec re>T)ubHca
ralrocinuim htis alienae suscipere debet , ut hic , /. a1 Ta ^
Go ]ure jisci. ' ■>' m'
(s) /. 3. infr. h. t.
(3) d. 5. 2.
(4) Donationem litis suscipiendae c.usa f5scu3 non «dmitti».
(7) Fraus nujli infcrenda , ne quidem a Gsco.
(.8) /. 3. mfn. supr. hic.
(.10) A. 3. D. o. P;,iii. I. sent. 4.5. Haim. 11 can\- ."s
procuiatores volunL.T si;!;. ma./d^a-.o ' ^^^SOt.oium ges.oies sunt
n«m autcm co!l, .. po.est i„ dubio , ex <iua„Ue tpcnr m!
^^ flc£Jhf '"'■■ ""■■ "^ "^""'■"•''' piotestatione gerent,.
e. lacultalibus cjus , cujus negotium {^critur. '
C'2) {Isc est coatraria actio , negotU gesUjri competens. l 2
10. 20. J^. hic.
(.3) Aut amici , /. 44.^ h. t. aut marilali , /. i3. m/r. h. t.
C'4) I upillus factus locupletior obligatur . /. 6. /.2., C. (. /. 34.
in Jin. l. 37. f. /i, t. J ^
(iS) Pupillus non tenetur de negotio gesto , si ,dem negonura
alius gratis facturus eiat : Non cuivis tamen id affiiraanti temere
credi oportet : potest enim id pupiJJi gratia quivis ad id condu-
ctus^^emeutin , m damuum bon* fidei gestoris. adde /. G. in fr.
(16) Matertera admittitur ad dcfensionem negolii. Batd.
yll l,- ,^'; ^"-fy^-ff- A- «• vide/. y^i.infin. infr. famdliZ ercb,e.
y6) boiutio voluntar.a p.irit negotiorum gestorum aclionem ,
ntlnc: necessana pant actionem e.K dla causa , ex qua descendd.
«rt/r /1. t. vcl utile ncgotiorum gestorum iudicium. /. 3. S. 10.
Jj. h. t. ^
(19) Substitutus a tutore tenetur ei mandati : pui.illo negotiorum
gestorum. Et ita tutor ad ncgotia f.cit procuratorcm prorrio no-
mine. BalJ. Quid si nullo mandato tutoris gessit , scd ne fculor
tutelDe tenerctur ? negotiorum tenebitur. /. 6. ff'. h t.
(20) Quia nec ignorans , nec sciens se tutorem dicit. /. i. 5- 'i.
M- de eo , qni pvo tut. Paul. i. ientent. a. C. ult. sed simpliciter
manuato tui.orii gessit.
CODICIS REPETIT;E PR^LECTIONIS.
2 25
De liberto.
0
5. lidem AA. Tryphonio.
Fficio (i) nec minus obsequio liberti (2) funclus ,
iv, neeotiorum gestoruin actionem contra patroni hhas
Kiiras^u.bere non potest. PP. i3. Kal. Jul. Gexa et
tLAUTiAno Cowss. ao^.
De curatore dato patris testamento.
6. lidem AA. Gallo.
CUralorera tibi quidem patris testamento (3) datum di-
cis quod (4) non potest videri jure iactum: Quod
Bi ( ut proponis ) ad.ninistrationi se immiscuit : negot.o-
rum «estorum (5) actio tam adversus eum , quam con-
[ra (6) heredes^jus t.bi competU. PP. ^ Apuo et Ma-
xiMo Cowss. 208.
De aditione hereditalis ex parte.
7. Imp. Antoniinus A. Euphratae.
SI ab eo qui oegotia tua gessit (7) , heres ex duabus
unciis jnslitutus es (8) : etiamsi adeas hereditatem ,
in reliquis (9) decem unciis adversus (10) coheredem
competit tibi pelitio , si quam adversus defunctum habui-
sii actionem. PP. 6. Id. Mart. Romce , Sabiko el Awu-
Ll^O CONSS. 217.
De ter/iporis pnescriptione.
8. Idem A. et C. bevero.
ADversus eos , qui negotia tua gesserunt , negotiorum
gestorum judicio civiliter consisle : nec tibi obent ,
si propler occupationes (11) miliiares eam litem tardius
lueris execulus : cum hoc genus actionis longi (12) tein-
porii praescriplione excludi non possit. 6. Kal. Aug. Ak-
TOMNo el (i3) Advento Conss. 219.
De ratihabitione.
q. Idem A. Sahtstio.
SI pccuniam [ luam ] a debitore luo Julianus exe-
git (i4) , eanique soiutionem ratara habuisti : habes
(1) Oflicium ( unde inofliciosum , l. \. ff. de jure patron. )
hbcrtus patrono inaestat , ut houiini : obsequium, ut patrono. Bald.
(•i) Libertus piaeslans oflicium ot obsequium liberis patroui , ne-
gotiorum gcstorum actione eos non obligat.
(3) Curator tcstamcnto non datur : dalus tamen confirmari so-
let. /. 16. ff. de excus. tut. $. 1. In/^tit. de cur. l. i. injin.ff.
de confirm. tut. Si quid antc cani confumalioncm gcsscrit , ncgo-
tioruin geslorum aclione id servabit,
(4) Curatorcm palcr non polest liberis suis teslaraento relia-
qucrc , ui hic -. adde 5. Harnicn. 11. $. 33.
'*" Dixi ad /. 4- in fin. infr. qui darc tut.
l. 7. /. 17. infr. h. t.l. 3. 5. -J.ff. h. t.
Quique eo noniinc tibi tmtbatur.
Coufusio facta videtur tui cicditi cura eo quod tibi debebalur.
Seusus est , bereditatis adilioncm non confundere debitum ,
nisi pro hercdilaria portionc.
(10) Heredtm tui dcbitoris , /. 6. supr. h. t.
(n) Ncgotiorum gcsloris : is tacitc non videtur dcbitum remit-
tere,qui propter occupationes militarcs reura convcnirc non potuit.
(12) Ratio admiuistrationis exigi potost usquc ad triginta annos.
Batd. Actio negotiorum perpetua cst.
(i3) Vid. Cujac. i5. obs. 3.
(i4) Dcbiti exactio sinc domini mandato facta cjus ralibabitione
•OTifiruiari putest.
(i5) /. 10. infn.ff. h, t. \id. / i. ff. de impens. in ref. ex-
ro/n.IV.
adversus eum negotiorum gestorum actionem. PP. 8. Ka«
lend. Mari. Pr;esent£ et Extricato Conss. 218.
De €0 , (]ui servum cegrum curavit.
10. Imp. Alexand. A. Secundo et aliis.
s
I servum alienum non inutilem domino conslitutum ,
aegrum (i5) curaslis : negolium utiliter gessistis et com-
petenti vobis actione sum ptus recuperare polestis. PP. 12.
Kalend. Decembr. Alexandro A. 11. et MarceLlo
CoNss. 227.
De impensis a matre factis.
11. Idem A. Herenniae.
ALimenta quidem , quae filiis (16) luis praeslitisti , tibi
reddi non jusla raiione postulas : cum id exigcnte
materna (17) pietate feceris. Si quid autem (18) in rebus
eorum utiliter , et probali (19) moie impendisti : si non
et hoc materna liberahtate , sed (20) recipiendi animo fe-
cjsse te ostenderis ; id negotiorum gestoium actione con-
sequi potes. PP. 12. Kal. Februar. Albino et Maximo
CONSS. 22b.
Sijilius pro patre solverit.
12. Idem A. Theophilo.
SI filius pro patre suo debitum solverit , nullam actio-
nem ob eam solulionem habet : sive in potestate pa-
tris , cum solveret , fuerit , sive sui juris constitutus :
si (21) donandi anirao pecuniam dedit. Si igitur pater
tuus sui juris constitutus , pio patre suo negolia gerens ,
non praecedente mandato debitum ejus solvit : negoiiorum
gestorum agere cum pairuis tuis [ potes ]. PP. Kalend.
August
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
AgrIcola et Clementino Conss. 23 1.
De impensis in uxorem cegram , vel in funus ejits.
i3. Idem A. Aquiliae.
QUod in uxorera tuam aegrara (22) erogasti , non a
socero repetere , sed afiectioni (^3) tuce [ debes ]
expendere. f In funus (24) sane ejus , si quid eo norai-
cipe casus /. 27. $■ ij. ff- ad leg. Aquil. Alexander ipsc sumptus
reslilult in simili. vid. Lamprid.
(16) Mater si quos sumptus fecit in alendis liberis , nt hic ,
iisve redimendis. /. 17. infin. infr. de captiv. et postUmin. re~
vers. in dubio videtur donasse. vide quas not. ad /. i. supr. fi. t.
(17) /. I. supr. h. t. idem in patre. /. i5. infr. h. t.
(18) Parens sumptus faclos in rebns liberorum , ut hic , aut m
rebus eis emendis. Bald. hic : non videtur donare , ut hic , ui du-
hio tamen ^i eos alucrit , intelligitur cis donasse alimcnta. supr.
h. t. ut et cxpeusas facfas in petendo eis curatore vel lutore , /. i .
supr. h. t. Et ila favorabilior est expcnsa in persona , quam m
rcbus. De expensis studiorum , et dote alibi diccmus. Goi/i. Ratio-
ncm v. in l. fn. §. 5. infi: de hon. quce liber. l. i. $■ "^- ff- da
iustit. et jure. l. i5. infr. h. t. Ans. . . r •
(19) Mos ille vel ex quantitale sumptus , aut personis definilur.
(io) Vide quse notavi ad /. 14. §. 7. ff. de relig. et swnpt.
Donandi auimus non praesumilur.
(2') t k- ff- ''• '• ^- ^- "»/'"• '"/''• ^^ '■" vindic. l. 33. tn
fin. ff. de leg. 3. In dubio qiiid dicendum ? quantitas solut?e pe-
cuniae spec'anda.
(•22) Puta furio.sam. vid. /. ai. §■ 8. ff. soluto niatrim.
(•23) Maritali : qua nulla m.njor csse pote^t.
(a4) Marilus expcusas factas in funere uxoris repetere poteit .
adde /. 14. 5. 7- # de relig. et sumpt.
»9
126
-ne quasi rccepturns erogasll : palrcm , ad quem dos (i)
rediit , jure convonis. VP. 8. Kalcnd. Kovemb. Agkico-
iA et Clemejviuxo Co^ss. 23 1.
JOe negotiis manti , ct uxoris , mamlafo inariti geslis.
14. Idem A. Mutiano Rufo.
Ol mandatum solius marili secutus , tam ipsius quam
kJ uxons ejus ncgotia gcssisti , lam tibi , quam mulieri
mvicem ncgot.orum geslorum compelil actio. Ipsi sane qui
mandavit , adversus le maadali aclio est : scd (2) ct Hhi
adversus eum conlraria , si quid forle supererogasti PP
io. Kalend. Mart. Maximo 11. ct UflBAivo Gokss. 235.
De eo rjuod vilricus in privignas impendil.
Si5. Imp. GonD. A. Eutychiano.
I paterno affeclu (3) privignas (4) tuas al.iisti , seu
mercedes pro his aiiquas magistris (5) expendisti :
ejus erogalionis tibi nulla repelilio est. Quod si [ ut 1 (6)
repetilurus ea , qua; in sumptura misisti , aliquid erogasti :
negotiorum gestorum tibi intentanda est actio. PP. 6. Id.
Jul. GoRDiAJNo A. et AvioLA CojNSs. 240.
De tributis pro sorore solutis.
16. Tmpp. Gallus et Volusian. AA. Eutjchiano.
OI negotium sororis (7) tuae gerens pro ea tributa sol-
»^ visti , vel mandante ea , vel rogante id fecisLi : nego-
Dorum gestorum actione , vel mandati id quod soJvisse te
consdtent, repetere potcris. PP. n. Kal. Maji , Gallo
et VoLusiAiso Conss. 253.
De successoribus curatoris.
17. Impp. DiocLET. ct Maxim. AA. et CG.
Claudiae.
'Uratoris etiam successores (8) negotiorum gestorum
' utdi (9) conventus actione tam doium (lo), quamla-
LIBER SECUNDUS
tam culpara pra^stare debere, nec ad eos officium (it\ ^a
mm.slral.onis iransire (12), ideoque TiSj nullam alienand
eos res aduhaj potpstalfm habere conveail. Dat i3 K 1
Januar. ^innii , AA. Conss. 287. ' "
De lona fidc , de gestis ex necessitate.
18. lidem AA. et CG. Pomponio.
(y^ (i4) ncgotium alicnum gestum, sumptuum factorur,
W usuras (id) pra^stari bona (16; fides suasit: f)uo jure
contra eos el.am (17) , ^^oru.n te necessiiate compuhu,,
negot.um gessisse p.opon;s , per (18) judicium negoliorurn
gestorum uteris. Dal. 9. Kal. Januar. AA. Cokss. 287.
De re communi.
19. lidem AA. et CC. Alexandro.
A B uno herede pro solido re veluti coinmuni (iq) ve-
-rX nundata de pr. tio (20) cohercs vcndiloris negolio-
rum gestorum [ actione ] ratam (21) faciens venditionera,
agere potest. Dat. Id. Febr. Sirmii , CG. Cosss. 294.
Collalio tutoris vel curatoris el negotiorum gestoris ;
de dolo , et culpa : de his , quct: negotioruni
gestor exegerit , vcl non.
1 20. lidem AA. et CC. Octavianje.
TUtori vel curatori similis non habetur , qui cilra
mandatum , negotium alienum sponte gerit : Quinne
superioribus (22) quidcm necessitas muneris adminislrauo-
ms hiiem : hmc auiem propria voluntas facit : ac sa-
Us (23) abundeque sufficit (24) , si cui vel in paucis ami-
c. hibore consulatur. Secundum qua. super his quidem
quae nec tutor nec curator coustituius , ultro (25) quii
0) Et merilo: Nam impensa funeris ses aliennm dotis est / 16
JJ. de retig et sMnpt. Huic etiam collige , marit.un imneusas uxol
r . liomine factas ab eo repetcre , aJ qium dos uxoris rediit. Ouid
i finl T , ■ Tc"^^^ "'' "'testato convcniri possunt. Quid si nul-
1 sint ? paler defuncta; conveniri potest , funeris nomine. l. 28
rav V' /' ■' ^^'^*"* ''^'' unputabu. d. l. 28. Quid si tertius fune-
idvit . mantiis m quaiitum ftcere potcrit convcnicndus. J l 28
iuicrim hoc mirum videri possit , onus funcranda; filis patri' m/
gis incumbere , quam marito. '
(2) Idem actus respectu diversarum actionum diversi ffciicris
actiones potcst parere. giHcns
(3) Qm in hujusmodi personis prassumitur , cum eis p.ivioni
a pnvigna, necnon fii.i eorum sint hberornm loco. / 4o /T 'r/o
ruu nupt. v,de Cujac. 9. observ. 18. addc qu^ notavi ad /4 fl'
Srf'Tt"s ^'^^tainen fenetur vitricus onera privigni aJias susd-
r'\ iV ^' '^'"' "'unerdius et korior.
(7) Uicium est de ex.peDsis factis a matre /. 1. / m fit,„
i 3'- :r"'i ' ^- 1?' ^- '4- ^^^'-'^^ ' i- ' "^- i'f^^'to, i. 5. cohiii '
^ett" ;:':;* ^f"" *''"*^^'-° ^'^° ^ •^^'^'" ^' ^^ f-^^'- > >-
^u^l ^''''TT ^''^°"'' ^'"'■■'"'' "cgotiorum gestonun actione. / r,
tur / iTr 8.^':^'' • ^^"^™ negot.oru^. ges^orum Jct.oii; fe. "
u . /.4. I,,fr. cui darn tutnres , Paul. ,. sentent. 4. K. ult. U
?, iL Lr.V tutore negotu, p^essit propria actione*, Lsf p , -
mdx tcncatur , qua^ diversa cst ab actione negotiorum gestoiCu
/. I. 5. siquis quasi (j.ff. dc co , qui pro tutore. l. pen. ff. de
tut. et ratwn. distrahend. ^ -^
(9) Nam ipse cui;ator utili negotiorum gestorum actione t^netur
vide Cujacium ad ^. ult. Paul. i. sentpnt /1 «= w^nemr.
(!c.) Dolus et culpa defuncti purgant.r i„ persona beredi.s.
0 0 Non ofhcium,sed obl.gatio tutons in t.eredes descendit • of-
(. 2) Morte finitur officium. /. ,. Infr. si quu ,^nor^:, rcm minoris
.3 Qui autor.tatem tutoris nou habet', al.cnare non poTc
(14) Synops BasU. iD. tit. i. cx lib.^T. tit. 2. cup.iSetb
Haiincn. 11. §. xg. '
(.5) /.19^ §. k.ff. h. t. l. Ir.fJ-. de usuris.
(.6) \.d. qua notavi ad l.i.j: ue obUgat. et action.
(.7) Id es , muUo magis , nt sit sens.is , si quis ultro neeotia
gcssit, suniptuum a se factorum usuras polest pclere , ct xs multo
magis , qui ex necessitate ge.ssit. ^ > ei is mullo
^!iS :!;^^'sZprTZo''^ ^- ^^"°^^ -^°^-""'
ii^'tt^' ' ''• ''•^"- '• 4°--^ '■ '■ '■ ^- S- ^^.ff.fatm.
(20) Adde l. , inf,i. I,f,.. de rebus alicnis non.
l J,;';,,^,;^'^;'';^^'';^'^"^'"' «^Sotiorum gcstorum actio competit.
(22) Tutor , curator , cxf.aneus , alienum negothuH ger.iut. Hic
ultro : illi , necessitate. ^ "
afjj-fg- §■ -2. infin.ff. de admi,i. et peric. tut. vid. /. U.
5. 5.^ de leg. 1.1. ult. C. ne uxnr. pro marito.
iu/inffVT '" ' *'"'^"'' *'°'°' '' 1»*Jara noi. gesscrit. /. 6.
(25) Spontancus gesto,- tenetur de dolo , hta et levi culpa. /. ,,.
V i'- ■ \r' /• ^^•■•^ '/" ''"^- !'"'■ '"terdum de casu. /. 22. vers
^cd ita.ff. h. t. interdum , de dolo tautum. /. a. 5 9 ff /, /
aamlnistravit , c«m non (.) tantum dolum , et lata«x
culpam , sed et levem praestaio necesse habeat : a te con-
veniri polesl , et ea , quae tibi ab eo deberi patuer.t, cum
usuris (2) con)pcllelur reddere . De caeiens vero , quae
ab aliis tui consliiuia jiiris delenta exacta nou sunt , ab
CODICIS BEPETIT^ PR^LECTIONIS. 227
De prohibitione domini.
24. Imp. JusTiMANUS A. Joanni P. P.
SI quis , nolentc , et specialiler (9) prolubente (10 )
domino rerum , administratif ni earum .sese immiscuit :
apud maenos auclorcs dubitabalur , si pro exptnsis , qua;
ab aliis tui conslitula jiiris delenta exacta nou sunt , au ^puu ^^ ^^,^^ negoliorum gcstorum babeat ali-
hoc , qui nec (3) agendi quidem prop^"' exceptioms 4) ^'^;^ ^ ^j;,..;,", dominum actfonem. Qu.m Muibusdam (11)
obstaculum facuhatcin babrre potu.t , cxig. no" P^ "^^J ^ ^ollicentibus direclam , vel utilem : aliis neganlibus ( m
idcirco adversus eos , quos res tuas tenere dic s_, dctor- P^^^^'^':" Julianus fuil ) boc dec.dentes sancimus,
quere tuas pelitiones debes. Dat. 8. Ralend. Ma)i , >^ir-
mii , CG. Co.Nss. 294.
De manumissione.
2 1. lidem AA. et CC. Michrx.
'I cognati tui servos suos raanumiserunt : hoc , quod
' adminislrasse eos rem tuam conlendis , impedimen-
quibus et Salvius Julianus fuil ) boc dec.dentes sancimus,
si contradixerit (12) domiuus , el eum res suas admim-
strare prolubucr.t , secundum Jul.am sentent.am , nullam
esse adversus eum [ vel directam , vcl utilem ] conlranam
actionem , scilicet post denuncialionem , quam ei dom^nus
transmi.erk , non concedens ei res qus alt.ngere , h-
cet (i'6) res bene ab eo gestae sunt. Qmd de.nde , si do-
nuDus aspexerit ab administratore multas expensas ut.ht^er
factas
et tunc dolosa adsimulalione habita eum prohi-
^ duiuiiii:ii.«^^v. v,w^ .«,... ; r ' r.on,in nntpriores expensas praestet ? Quod nullo
to (5) eorum libertati fieri nou potuit. Qum autem ex buerU , " "1^"^^"*^^;^^^^ 'P« r ea^] testati^ ad eum
aclu ;ra.cedenti , po.t mar.umissionem (6) , s. utr.usque -0^0 pat.m r ' -^ ^x^(.4)^q ^_^L ^J ^^^^^.^ ^^^ ^^^,..
tem|)oiis administralio non connexa , sed separata sit
convoniri non posse , proculdubio est. Dat. 6. Kal. Octob.
Viniinui ii ,, CC. Coinss. ay^-
De cctsu fortuito.
22. lidem AA. et CC. Eulogio.
NEgolium gerentcs aheimm non inlerveniente speciali
pacto , casuin (7) fortuitum praestare non compel-
luntur. Dat. 11. Kaleud. Decemb. GC. Conss. 294.
Uirum hcec actio sit in rem , an in personam.
23. lidem AA. et CC. Theodoro.
NEgotiis gestis , non in rem (8) , sed in personam
est actio. Dal. 12. Kal. Decembr. Nicomedia- ^ CC.
CoKss. 294.
(1) Negotiorum gcstor bonam fidem , et ei.ac.lam diligentiam
rclius ojiis pro qno iutcrvcnil , piaeslare dtbct. Paul. 4- *«"£• 4-
S. i. dolum ct omncm cuipani , h. e. iiou lanlum lalam culpam ,
sed ct levcm , ut hic. Intcrciiiin lanicn pra;>tat dolum duntaxat.
/. 3. 5. inlerdum. <)■ Jf- h. t, interdum ctiam casum. /. si iiego-
tia. \\. ff- h. t. addc cjnx scriii.si ad /.3. §. Q.ff. de negotiis gest.
(j) Pecuni» quam apud se habnit. viclc /. 23. in Jin. ff. dc
Uiuris.
(3) Ce.slor actiones movcrc non polcst , ideoque usnras non
praesJat eoruni , quoe non c,\igit. /. G. iii fin. ff. h. t. l. 3i. J. 4-
iujin.jf. de hcred. pet.
(4) luutili.s cst actio , quam clidil cxctptio.
(.5) Non est buinaiiuin cb rei i>oi;uiuana: qiiasstioncni , libeitati
moram (iori. /. 37. in pr. ff. de Jidcicoinm. liiert.
(6) Seiisus cst , Sciviis c\ iics^olio ui sii vilnlc gcslo liber factus,
non 'teiulur. d. l. 37. circajin. l. 17. 18.^: /;. t. vid. /1./. 3.
infr. an seruus : nisi ncgoliuni ctiain post libcrtatcm continuave-
rit. d. l. 17. adde /. i3.^. de tnt. ct rationib.
(7) Gcstor casus non purstat. /. '>.').. ff. h. t. l. fi. infr. dc
pign. act. nifi boc futril cnnvciiluni. /. 1. infr. dc ccmmodato ,
/. a3. ff. dc reg. jur. /. 3f). Jf. niundati.
(8) Licet cx rc natcatur iiegotiornni actio ct lem icpclamus :
hinc ratio dubitandi suniitiir. vid. hic Accurs.
(9) A"ci//c dicitur , qui spccialitcr prubibct : vid. qune not. ad
/. ^. ff. de rec,. jur.
(10) /. 40.^; mcindati. vidc ad bunc locum Socin. reg. i^n.
(11) Nota (onfliclum ()|iinioiuini.
(la) Po.st doiuini probibitinncin ac (bnunriutiont.m factos sum-
ptus gestor nou rcyetit. Cur ita ? (piia iu aljono t-cn-ns suniplusfc-
cit : aliud si in suo quod Funm c.xistiniabat. /. i^. JV- piri einpt.
1)8 vi protMtalionis , dixi ad /. i^. §• "j. ff- de Religia. et sun-.pt.
facta est , vel (.5) m script.s , vel sme scr.pl^.s sub tesn-
ficatione aiiarum lamen personarum : ex eo ti.e pro ta-
ciendis mehoralionibus nullnm (16) e. competere actio.
nem : super anterioribus auteiu , si ut.hter lact^ sunt ,
habere eum aclionem contra dominum conced.mus sua
natura currentem. Dat. i^. Kal. Decembr. Lampadio et
Oreste Co^ss. 53o.
T I T. XX.
DE HIS, QU.E VI (.7) , METUSVE (18) CAUSA
GESTA SUNT (19).
De rei interitu.
I. Imp. Alex. A. Fehci.
PErspcutionem eorum , quse vi vel furto ablata sunt ,
eliamsi posiea interciderent (20) , integram esse , ju-
fun. Goth. Yide Goedd. de uerb. sign. ad l. 29. num. 6- Ans.
Adde Socin. reg. 1^7. Mcnoch. de arhiir. judic. lib. i. quast.
6q. niiin. 27. S. L. , . „
(i3) Imo , co casn malse fidei possessor , et prsdo snmptus re-
petit: adde /. 38. # dc rei uindic Qu.d juris? repel.t ex aequj,
ut ibid. dixi. Dominus antcm non censctur locupletmr , si sum-
ptus facti negotium ejus abjumuut. /. 38. ff. de rei s^md. tt bre-
viter : MalfE Bdci posscfsor ncccssarias impcnsis rcpetit. /. j. injr.
de rei uuid. ct utiles. /. 38.^: de hercd. pet. Vo upU.ar.as .U
demuni , si toili pos-;unt , abas non recupcrat. arg. l. i9^ dT- ««
rei wind. his adde Cuj.ic. 10. rbs. 1. et i3. obs. 26. inji,..
(i4^ DcnuMciationis ac probibitionis eticctus vircs tant.ini capU
a suo initio. Protestalio non trabitur retio. Bald. Scd tamen vi-
dctur rcpugnare. /. 5. Infr. de cedific. prhat. Abos can.s , w. qui-
bus expen.s^ etiam contra voUmtatem domini factae , rcputanlur ,
vide ai)ud Corsetum singulari Expensa: , ubi quinque casus adfert :
adde Sociu. rcg. Expensce iS;. ubi sex casus ponit.
(1") Protcslatio qi.cmadinodum ficri debeat.
(16) Id ut iulclligcudum , dixi supcrius.
(,7) .. Exlr. 4o. et 1. Sext. io. irspl /3.«;- i.o. Ectog. 2. rtc.
tiir n c. de force ct riolcnce : Paul. i. sentent. 7.
/,8) 4. D.'i. 44. ;;. 4 vidc Papon. 3. Nctar. g. c. de crainte.
(u)) Bcstttutionum bu; incipit tractatus. Kcstitiitiones autcm dan-
fur (5b cas causas : si qua in rc l.Tesi , vi . inctu , t.t htc : uolo.
tit. 21. aelate. iil. ^2. ad fin. 46. simpMcitate militi.-e armatje.
tit. 5i. ant alia quavis causn quae reslitulioncm mercatur. J4.
ttaiisbitionc i-.dicu in alium. 5.'.. vidc Paul. i. se.nt. 14. $. "^-
(.,0) Etiam s.ne dolo bais. /. .4. J. ii.ff h. t. ut »il sensus :
Inieritus pcriculum furem spectare.
228
LIBER SECUNDUS
♦ gust. GoRDiANo A. et AvioLA CoNss. 240.
De eo , qui cavit , dcinde solvit,
2. Idem A. Alexandro.
i^Um le non solum cavisse, verum etiam solvisse pecu-
V_i niam confitearis : qua ratione ut vim passus resti-
tui (2) , quod illatum est , postules , perspici non pot-
est : quando verisimile (3) non sit , ad solulionem te pro-
perasse omissa querela de chirographo , ulpote per vim
exforto , nisi et in solvendo vim te passum dicas. PP 6
iVal. Jul. Alexawdro A. II. et Marcello Conss. 227.
De vendiiione , de herede , de actione in rem ,
de longce possesionis prcescripdone.
3. Imp. GoRD. A. Cajo.
QI vi vel metu fundum avus tuus distrahere coactus est ,
kj etiamsi maxime emptor eum alii (4) vendidit : si ta-
men tu avo tuo heres (5) exlitisti , ut tibi reddito (6)
a le pretio restituatur, poslquam placuit in rem (n) auo-
que dan actionem secundum formam Perpetui Edicti , adi-
to l^raside provmcia) poteris postulare , si (8) modo qui
secundo loco comparavit , long^ possessionis prrescripiione
De venditionc , de anno , de causoe cognitione
quid veniat in hanc actionein.
4- Idem A. Primo et Euthjdico.
C^ (9) per vim vel metum mortis , aut cruciatus cor-
^ pons vendilio a vobis exlorla est , et non postea eam
consensu (10) corroborastis : juxla Perpetui formam Edi-
le.tas^P.?^''""""' 'f"''^"" •''g^«^^« ' ( q"o experiundi po-
le.las est ) si res non restitualur, quadrupli conderanaio-
«em referetis : scilicet reddito (x.) a vob>s prelio : post
sonum vero cau^a cognita , eadem actio m simplum per.
mumur: (^ua; causs cognitio eo pertinet , ut ita demum
(') A Jmisconsulto, cujus in libello Principi oUato mentio facf.
K^) <^ia solvit ( ut et qui ratuni habet. /. A. Jnfr h t ^ m,^A
ex caunone debet , non p,.lunntur .netu solvisse.7 .3 |: ^^ ,
'• ^^Jj- "«^ cond. ob turp. '^
Al£i ?"''"'" P"*^"'"'t'" ^pontanco factum , non metu. vide
«uccLora"!!?;,-';"*^'"^ '^'"" ''' '" ^^»» ^'^"P'- • ^^ -"g"Iarem
(p ^ Actio quod jnetus rausa , datur heiedi. /. .4. ^. 2. in fin.
/''A-\^r''^^"' "°" '^'' ••estituendus , nis, restitnat pretium. t. 4.
(7) Spoliato datur in reni actio utilis. /. 9. ^. 4 ff 6 /f /,
m al^ '■ ?"'* '■ ^- ^. ^J;"^' '" '■^'" ^'^'•^ concurrit cumactio:
(o; Rcs me^tu vcndifa , a seciindo auctorc prwscribi potest
\9) 'yyn. Basil. !o. tit. i. ex tit. 7. c. 20.
(10) Etiain lacito , pufa solntione. /. 2. Supr. h. t. Ratibabiiio
^tu, antecedentem actum , mefu gestum non fuisse demon.trat et
aiguit. Consensus geminatio toUit metus p.Ksumptionem.
1,11) Dixi ad /. 3. Supr. h. t.
(«2)/. 14. <|. a.# h. t.
(i3) Vim adhibuis..e ,s pr.Tsumitur , quo sciente vis iUala e«t .
rei 4u. eam submisit. /. 9. 5. ,. l. ,4. _^-. 3.^, j^ ,_ j ,5 ^;
De vendilione , de persona , a qua vis est adhibita.
5. Idem A. Rufo miliii.
NOn interest , a quo vis adhibita sit patri et patruo
tuo , utrum ab emptore , an vero sciente (i3) era-
ptore ab alio , ut vi metuve posessionem vendere cogerea-
tur. Nam si adhibita vi compulsi sunt possessiones suas
quae majore valebant , minimo (i4) distrahere : jurisdictio'-
nis tenore , ut id , quod improbe factuin est , in (i5)
priorem statum revolvatur , impetrabunt. PP. 6. Kal. Jan,
GoROiANo A. et AvioLA CoNss. 240.
De dignitaie Senatoria. s.
6. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. PoUise.
AD invidiam alicui nocere nullam (16) dignitatem opor-
tet : Unde inielligis , quod ad metum arguendum ,
per quem dicis initiim esse contractum , Senatoria (17)
dignitas adversarii tui sola non est idonea. PP. 3. Kal. •
Majj , Heraclice , CC. Co:fss. ag^-
De metu mortis , cruciatu corporis , capitalibus minis.
7. lidem AA. et CC. Cotui (i8).
St donationis (19) , vel traasactionis , vel stipulationis
vel cujuscunque alterius contractus obligationis confe-
ctura instrumentum , metu mortis , vel cruciatu corporis
exlortum , vel capitales (20) minas pertiraescendo , adito
Prajside provinciae probare poteris : hoc ratum haberi se-
cundum Edicti (21) formain non patietur. Dat. 2. iVon.
Jan. AA. Conss. 299.
De spe recipiendi , de nietu civilium munerum.
8. lidem AA. et CC. Tryphonio.
CUm te domus et horli venditionem fecisse , sub spe
recipiendi , quod de fiumento feceras , instrumentum,
vel timore ne ad (22) civilia munera uominareris, propo-
nas , el rescindi venditionem , veluti metus causa faclara,
f"^- ff- ^e dolo. l. t. 5. 12. ff'. da i^i et vi arm.
(i4) Vid. /. 8. Infr. de rescindeiida vendit.
(i5) Restitutione res in prioreiii statuin lesolvitur. /. 24. C. 4.
ff. dff minorib. 25. ann. l. i. Jntr. de srnt. pussis.
(16) Efiam imperatoriam et pul)liciim. /. 2. in fin. supr.neji.
scus , ce/ Respub. procur.
(17) Ex sola diguitate Senatoria non praesumitur metus iUatus ,
ut hic : multo luinus Senatori praesumitur metus in urbe illatus. /.
ult. in pr. ff. h. t. Quid revcrentia paterna ? estne rae.^us species ?
non cst justa. /. 26. <J. 1. in fni. ff. de pignor. ct hypoth. /. 22.
ff. de rit. nupt. Quid mariti ? ct ea quoqiie non est iu dubio ju-
sta. Bald. hic quid patroni? vid. /. i. j. S.J^ quaruin rerum aclio.
(18) al. Cocii^io.
(ig) E«i> v^^d^iui i firipvrilirien etc. id est, si venditionis , vol
stipulationis , 10. Synops. Busil. vept Si^h , c. 29. Hiuc coUigi-
tur , donationera rsse contr.ictum. /. 8. infr. de prwscript. 3o. vel
40. annorum. adde quae not. ad /. ly. infr. de ferb. sign. ct Bel-
bjn. 2. supput. 2.
(20) Minae capitales justum metum indiicunt. /.8. i. t. a. 3.
ff. h. t. Quando niinj; iUafae cciijeantur , vide /. 9. infr. h, t.
(21) li vafjitKv ^t'/.r<iyix%TOi , Syn. Basil. legalis edicti.
(22) IVlctus ne quis vocttur ad munera , noii iuducit actionera
quwl metus causa.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
ilderes : inlelllgis , ad ralum non habendura contra-
,m, metum hujusmodi (i) prodesse non posse. Dat. ii.
il. Sept. yiminacii , CC. CoNss. 3oo.
J)e jactalione , conlestatione , alrocitate facti.
9. lidem AA. et CC. Hymnodae.
/lElura, non jaclationibus (2) tanlum , vel contesta-
'1 lionibus (3) , sed alrocilate (4) facti probari con-
nil. Dat. Kal. Decembr. CC. CoNSS. 3oo.
De metu accusalionis.
10. lidera AA. et CC. Faustinae.
L Ccusaiionisinslitutae(5)vel fulura; metu (6) alienationem
V seu promissionem faclam rescindi postulantis , im-
obum est desiderium. Dat. 6. Ral. Febr. CC. CoMss. 3o2.
Dt €0 ijui est in oficio : de eo qui conjugis vel amici
noniiiie ahutilur.
11. Imp. CoNSTANTiNus (j) A. ad
Euagrium P. P.
'T per impressionem quis aliquem metuens sallem in me-
> diocri (8) oflicio conslitulum , rei suae in eadem Pro-
ncia vel loco , ubi tale officium peragit , sub venditio-
s tilulo fecerit cessionem : et quod emptum fuit redda-
r , et nihilo (9) miiius etiam pecunia relineatur ; simi-
poena servauda , si qui vel conjugis vel (10) aniici {ii)
ominibus abutcntes , prsedam tamen sibi acquirant. 10.
.alend. Octoh. Jquileice , Constantio A. vu. et CoN-
.ANTnso (12) Caes. Conss. 353.
De extortis per potentiam.
12. Impp. UoNOR. et TiiEoDos. AA. ad populum.
[/Enditiones (i3) , donationes (i^) , transactiones (i5)
T quae per poten"
229
infirmari. Dat. i3. Kal. Mart. ipsis AA. viu. et lu.
CoNss. 409.
T I T. XXI.
DE DOLO (17) MALO.
Si fidcjussor a creditore pignora emerit.
1. Impp. Severus et Antoninds AA.
Clementinse.
SI (18) fidejussor a (19) creditore pignora emerit (20):
oblata (21) quantitate sortis et usurarum (22) , libi
dominium cum (23) fructibus, quos bona fide percepit ,
consultius resliluet , ne fidei (24) ruptae gratia de dolo
possit actio exerceri. Accepta Dat. 3. Id. Maji , Plau-
TiANo et Geta Conss. 204.
Si alia aclio detur vel non. De causcB cognitione.
2. Imp. Antoninus A. Agrippae.
DE dolo actio , cum (^5) alia nulla competit , causa
cognita permitlitur. Dat. Nod. Novemb. Genxiano
et Basso Conss. 212.
De absentia Reip. causa.
3. Imp. GoRDiANUS A. Aquilino.
NOn possunt obcsse libi tempora (26) , quae in actione
de dolo solent computari , quibus Reipublica; (27)
causa ( ut allegas ) occuparis : sed exinde tibi incipiet
tempus cedere , ex quo muneribus liberatus , facultatem
agendi intra praestituta tempora coeperis obtinere. PP.
Idib. August. Sabino u. et Venusto Conss. 241.
De contractu , facio ut des.
4. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Manandras.
/^Um proponas , inter te , et eum quem in contuber-
potentiam (16) extortae sunt , prsecipimus V^ nio (28) anciUam tuam sibi conjunxisse memorasti ,
(1) Cur ita ? vid. /. 9. infr. h. t.
(■.<) Jaclationes metus infeicndi ad futurum pcrf inent : inetus au-
:in est vis prxscntis. Z. 9. ff'. h. t.
(3) l. i3. /. 22. supr. de transact.
(/() Yid. quac dixi ad /. i3. siipr. de trnnsact.
(5) Qui quid inrtuens facit , ne sibi daninum adferat accusatio
istitiita vcl lustituenda , metum sibi inferl potius quam ab alio
ccipit. Mctus sponlancMs non atlcnditur.
(G) Id cst , cum metiiercm ne me accusaret , vcl ne ab accusa-
onc inccpta desisterct. Syn. Basil. h. t. c. 32. adde /. 9. Infr.
e contrahend. et committ. stipuL.
(7) To- Constantius.
(8) Yid. /. unic. Supr. de contract. judic. Synops. Basil. 19.
t£. I. cx lib. 10. tit. 2. c. 33. nuillo magis in niajdri. /. 3. ^. i.
. ult. in fin. ff. h. l.
(9) V. /. pen. Infr. de lesc. uend. v. r.njac. 16. ohs. i3. iibi
laclat de his , quae administranlibus vcl officium publicum gcrcn-
ibus vcndita siint.
(10) Fiaudcm faciinns lc};i , quolies non ipsi , sed pcr intcrpo-
litas personas lcpis inrnlcm violainiis , dixi ad /. 5. supr. dele^ihus.
(11) Amici noniine abuli non oporlct , ul hic. Inio possumus
diuli. /. \{\. Jnfr. de coiUrah. et committ. stiput.
(12) Tp. Constantio.
(|3) /. ult. C. Theod. de contrahenda emplione.. lib. 3. tii. I.
!. a3. §, \.Jf. h. t. l. Q>.ff. de off. prxsid.
(i4) ^- 7. supr. h. t.
(t5) d. l. ^. Addc ct qiioscunqiie contraclus. d. l. 7.
(16) /. 3. 5. ^.ff. h. t. d. l. 6.
(17) I'- 4- D. 3. et I. Paul. sent. 8. et 2. C. Thcod. h. t.
\ i5> et lo. Eclog. 3. rtpi' iihu. et t. Ilaim. 3. c. vspt i«A».
et 2. Decret. 14. et 2. sext. 6. et 1. Clernent. 4. et 1. extnwng.
3. vid. Papon. 3. Notar. 9. cap. dc dol. et fraude, de simulalw-
ne. vid. Infr. plus i'alere , quod (i^iuir.
(18) Vidc omnino ad banc lepem Cujac. 3. obs. 3^.
(19) Fidcjiissor pig;nora a crediiore potesl emerc , non lamen de-
bitor jus dominii amittit , ut ciii compelat jus pretii ofTerendi.
Ponamus obtulisse .? pignus rcddcndiim. An ct fructus qiioqiie per-
ccpti ? utique si pigniis simplex erat , non usurariiim : ct ita hanc
lcqcm inl(lh>c,cum Molinaeo quast. 49. n. 349. de usuris. l. 69.
5.' \.ff. mandnti. t. 5. infin. l. G. ff. de dislract. pign. l. btj.
'ff. de fidejms. et mandnt.
(20) Pisniis dcbitoris fidejussor a crcditore potcst emere , ut hic ,
at non in^^pricjudicium sccuudi alterius creditoris. /. 1. ff. de >/i-
stract. pign. . . .
(21) Id est , si offeras fidejussori tuo sortem et usuras : vicissuu
tibi pignoris dominium ct fructus restituet.
(22) Easdcm usiiras seciindus creditor rei principalis . pignus a
fidejussore rcvocans , fidejussori offerrc dcbet. d. l. 1.
(23) Sorli mutui opponitur dorainiiim pignoris : sortis usuns
fructus pignoris. /. 2. Infr. dc usuris , /. 5. infr. de act. empt.
(24) Fidcm rumpit debitori,qui cum simpliciter pro co fidcjus-
serit , piijnus ejiis co inscio emit , nec debitum oflcrendo cum usu-
ris restituit .- vcl pigniis qiiidem oUert prclium et usiiras oUcrtnti
debitori , friictus tamen pignoris sibi rctinerc viilt.
{i^^ l. I. %■ 1-ff. h. t. doli actio curo nulla alia concurrit.
(^fi) De quibus vidc /. ult. infr. h. t. .
{1-1) Tcmpus inovend.Te actioiiis dc dolo pra;lcrituni absenli Rei-
piiblicai causa non nocct.
(28) Conlubernium quid sit , vid. /. 3. inf,. de incesi. ct inuiil.
23o
placuisse , Ut (i) tihi pro e.rdcm darct mancipium : in-
lulljgis , ([uod si inaiiuiiiisisii , vcl ei tradidisti , et ille
inauiuuisil , revocauda; (2) liberlalis poteslatem non Iia-
J)es , sed soJum , si nccduin slatulum teinpus exccsserit
et fidem placiti rumpat , dcsiderare debes , de (3) dolo
tiJji decerni aclioncm. Q„od si peues te dominium eius
remansit : adito Pra-side provinciae , cum naiis ejus hanc
potes rccupcrare , si nulla moveatur status (juseslio. Dat
3. Kalend. Maji , HeracUic , CC. Conss. 294.
De transactione inler fliani cmancipalam et patrem qui
lulelam ejus gessil.
5. lidem AA. et CC. Ampbidrosa>.
SI superstite patre per (4) emancipationem lui juris ef-
fecla , matri successisti , rebusque tuis per Jegiti-
mum (5) tutoreix» patrcm eundenique (6) manumiiso-
jem adminislratis , postea iransegisti {j) cum eo bona li-
de : perspicis , quod si paclum (8) lantum facluin sit
petitio tua per exceplionem (9) submovetur : Si vero no-
vatio (10) Icgitimo modo intercessit , et acceplilatio (n)
subsecuta est : nuUam (12) tibi jam superesse aclionem.
f Sane , si Jaesa es immodice (i3) liberaiioue solenniler
per novationem , atque acceptilationem tributa : non de
dolo propter (i^) paternam verecundiam , sed in factum
actio tibi tribuenda (i5) est. Dat. Id. Jul. CC. Conss. 294.
De indiciis.
6. lidem AA. et CC. Hymuodse.
DOlam ex indiciis (16) perspicuis (17) probari conve-
nit (18). Dat. Ral. Decemb. CC. Conss. 294.
De repudiatione herediiatis.
7. lidem AA. et CC. Sebastiano.
C'! major quinque et viginti annis heredltatem fratris tui
^ repudiasti : nulla tibi facultas ejus adeund^ relinqui-
LIBER SECUNDUS
lur. Saue , si e,us uxoris tibi subslitutae dolo ^iq) {.^uu
est , acl.om.m de dolo contra eam exercere potis d1
15. Kalend. Maji , CC. Co«ss. 294. ' ^ ^^
Dc tempore hujus aclionis.
8. Imp. CoNsTAM. A. ad Svmmaclmm Vicarium.
QPtimum (20) duximus , non ex eo die , quo se qu.s
V/ que aduussum dolum didicisse commemoraverit ne
que intra anni utilis tempus , sed potius ex eo d.e ,' qu,
adsentur commissus dolus , intra conlinuum bienniurn^l
dolo actio.K m moveri : sive abfuerit , sivc pra^sto sit is
qui dolum se pa.ssum esse con,,uentur. f Omnes igitui
sc.ant , neque (21) incipiend* post biennium ^22) , nequ^
ante completum bienuium cc«pta= , post biennium f verl '
liniendae <^ol, actionis [ esse ] concessam l.cenliam. Dat:
8. Kalend. Aug. Nesso (^3) , Co.nstantino A. v. et Li-
cmio C.ESARE CoNss. 3iq.
I
T I T. XXII.
DE m INTEGRUM RESTITUTIO_\E MINO-
RUM (24) [ VIGINTKIUKVQUI- ANJVIS ].
De querela inojjiciosi.
I. Imp. Alexander A. Plotianse.
TLlud inspiciendum est , num inofficiosi querelse vel pa-
X lam vel tacita (^S) dissimulatione sit reuuaciatum. Nec
hoc autem in tuam personam cadere posse auxilium ,
quod a;tati impertitur , ostendit. Dat. 5. Id. Jul. Maxi-
Mo u. et tEliano Conss, 224.
De bonormn possessione , ct numero liberorum.
2. Irap. GoRDiANUS A. Alexandro.
O tempore , quo soror tua auxilio aetatis juvabatur ,
si patris intestati bonorum possessioaem accipere de-
E
(0 Nofa contractiiiii , facio , ut des.
(2) Data semel libcrtas revocari non potest.
(3) /, 5. ^. Z.Jf. dc prcBscr. i>erb. v. Forcatulum c. 3. Cu-
pid. num. 5.
(4) Emancipatione jus patriae potestatis solvitur. S. 6. Inst
quib. mod. jus. pat. potest.
(3) yjn\. Irisiu. de tcgit. parent. futela. l. t. i. i. 2 /F. si
quis a pareiit. manumiss.
(6) ItJem patei- ci^se potest et raanumissor. vid, fF. si auis a va-
rente rnanumiss. . ^ ^
(7) Emancipatiis cum patre suo potest transigere.
(0) De non jieteudo scilicet.
(9) Pactum enim valet ad exceptionem. /. 27. f. 2. /F de nnrt
(.0) Novatio qu.d sit , vid. /. u JT. de no.aUonib. "^' ^
(li) Acceptilatio quid sit , vid. /. i . .#. de acceptilationib.
tJ2; yuia acceptilatio perimitur ipso jijirs. d. §. 2.
(!:.) Ub immodicam lajsioncm travisactio resciiidi potest. ct ita
L ^/ ^a V /■•'''' ^^ rescind. vendil. pertinet ad Iraiusactionem
, ,- ,\ ^">- <^omm. utv. judic.
(-4) iitlde l. io.ff. dc operis libertorum. l i,. §. ,. et l. .2.
/r-de dolo. et l. I. 5. 43. _^ j^ ,• ,, ,■ ,_ Harmen. 3. c r,'
f}' XPW-TtKs* etc.
05) An id abrogatnm , vid. /. nh. infr. qui rt aducrsus nuos.
v-^L} \'' "'^;^'>s,Cujac.' n. obs. ii. infn.. «V^ .V^.aJ/, 10.
£cio§. 3. <.. 45. et ita in l. 8. in pr. i>ifh. de rcscind. \endt.
(17) Atqui dolus interdum pr£esumitur. Z. 41.^. ad leg. Falcid.
, } ^^ *^"™ '^^?'^^'^ oportet in dolo objicieado. /. ig. ff. h.
t. t. 3. ff. de probat.
('9) Et persuasione. /. 9. f i. ff; h. t. l. 4. €. 28. jf da do-
ti niali et metus except.
(20) /. un. C. Th. h. t. ex qua hsec interpolata.
(21) Actio de dolo neque incipit a bieunio post dolum commis-
«im , neque finitur a biennio actionis de dolo institutae , sed ia-
choatur et finitur prorsus intra continuum J)iemuum. Synops. Bix-
sd. 10. tu. I. c 42.
(22) Biennii : olim erat annalis : vid. Cujac. 21. de prcEscript.
silentio perit actio de dolo. ui hic. Eclog. c. 43. h. t. at iion pe-
r.t excentio : cst enim perpctua , i. Harm. 3. c. vifi le\i<,$. 70.
et "ji. Quin etsi post b/cnnium noii coinpetit actio de dolo , actio
tamen in factum de eo quod ad reum pervenit , competit. /. 38.
in /tn. l. ig. ff. k. t. videri autein potest huic legi derogari , el
actionem de doio quadriennio praescribi. /. ult. infr. de temoori^
bus in iiitegrum restit.
(23) Naisso.
(24) L. 4. D. 4. Paul. I. sent. 9. et 2. C. Theod. 16. et 10.
Eclog. .\. et 1. Harm. 13. Papon. 3. Notar. 9. cap. de restitw
tio?i dc mineur. An ut minor , ita fiscus cL Ecclcia in restitutio-
nibus restituitur .' sic sane .• dixi infr. de jure fisci.
(25) /. 8 5. I. /. i5. 5. i. ff 'Je inojf. t-stam. hinc coHigit
Cujac. 17, 0/».?. 17. querelain inolliciosi umtari actionem injuiiarum.
CODICIS REPETIT/E PRtELECTIONIS.
23
) filios superstiles habuerit , non la- ^. i. Arile (i^) iraplctum etiam cjuintum et vicesimum
annum , de his, in quibus se captos existimant rainores ,
posse in intcgrum restiiutionem implorare , cerlissimi ju-
ris esi. Dal. 5. Kal. Maji , HemclUe , AA. Conjs. 293.
De morte adversarii.
6. lidem AA. et CC. Sententiae.
lit , licet quinque (i^
m ideo minus ad Edicti praerogativam pertinet; scilicet
nunc pcr «elatem bencficium restitutionis largitur. PP
Id. Aug. Ulpio ( Pio ) et Pojstiawo Cowss. 289.
De cantraclu minoris hahmtis vcl non huheniis
curatorcm.
3. Ira
pp.
DiocLiTiAr^us ct Maxim.
el CC. Altiano.
AA.
il (2) curatorem Iiaberis minor cjuinque et viginti annis
> pobl pu[)iilai('in a'l;ttein res vcndidisti , hiiuc conlia-
iiii scrvari (3) non oporl( t (4) '• cum non absiiiiilis (5)
habcalur miiior (6) curalorcm habens , cui a Prastoie-
raiore dalo , bonis inlerdictum esl. -f- Si vero sine cu-
tore constitiilus contractum iecisti , implorare in inte-
um rcbliluliotiem (7) , si uecdum tempora prafinila ex-
serint , caiisa cognila noii proiiiberis (8). Dat. i^. Kal.
iiji , HcracliiB
AA.
CoNSS. 298.
De prohatione minoris cetatis : et tempora
restitutionis e.vcessisse.
4. lidem AA. ct CC. Isidoro.
'I minorem te quinque et viginti annis fuissc , cum
> contraheres , ostenderis (9) : et lempora (10) restitu-
)nis pra^slituta excessisse , ab adversano tuo comproba-
m non fuent ; Pra^ses (11) provincia; in integruni resti-
tionis dare tibi auxihum debct. Dat. 6. Ral. Maji ,
eraclice , AA. Conss. 298.
*$■/ dolus adirrsarii non prohetur ; si ante impktum
2 5. annum rcstitutio petatur.
5. lidem AA. et CC.
Rufo.
in quibus se
s (12) probare (i3) possunt , etsi dolus adversa
/ITnoribus in integrum reslilutio ,
rl ptus (12) probare (i3
non probetur , compelil.
ca-
SI intra a^tatem , cui succurri solet , in inlcgrum resti-
tutionis [ auxilio ] ]is (i5) inchoata (16) est , nec ei
a te renunciatum est , mors ejus , conlra quem haec fue-
rit impb^rata , fraudi tibi esse rion potest. Dat. 5. Ral.
Maji , Sirmii , CC. Cowss.
294-
De tutore falso tetate prohuta liberalo.
7. lidem AA- et CC. Severjc.
DE tutela avunculi ejusdemcjue tutoris , cui (17)
astate prcbala pra?stilisli liberationem , quem ign
falso
prcbala pra?stilisli liberationem , f[uem ignarum
aetatis (i8) luae non fuisse tam oHicium (19) tutelse rjuam
sanguinis proximitas arguit (20) , si necduui slatulum tem-
pus cxcessit , ex causa in integrum reslilulicnis heredes
ejus convenire potes. Dat. ii. Ral. August. CC. CoKss.^g^*
De prxtermissis vel ignoratis.
8. Impp. HoNoR. et Tiieod. AA. Jciliano
Proconsuli Africae.
Mlnoribus ia his , quae vel praetermiserunt (21) ,
ignoraverunt , innumeris auctoritatibus coustat
consultum. Dat. JNon. Maji , Constantio V.C. Cons.
De co qui usus est jure communi.
9. Imp. Zeko A. jEliano P. P.
NOn (23) videtur circumscriptus esse minor , qui jure
sit usus comrauni (23). Dat. Kal. Jan. Basilio V.
C. CoNS. ^^0.
vel
esse
420.
(1) Vid. /. 12. infr. dc administr. et pericul. tut.
(.>.) Si absqiie ciuatoris sui conscusu miiior quidquam alienaverit,
liil vidcliir liicciT , i. llarincii. 12. ^. By.
(3) Dc qiio vidc Jasoiicin ad l. vidcainur. num. 17. ff- de in
cin jur. scd au possit donare causa morlis sine ciiiatorc , tractut
laqucl. post lcgrs cniinuhinl. gl. 5. n. 72. cl 83. Mod.
('() Alqiii possiuit cx sti|)iilalu oLligari. /. \o\.ff. dc verh. oblig.
(;')) Miuor hahciis curatorcn» ci cst similis , cui honis interdi-
jni , id cst , |irodig() com|iaratur. Neiitcr sua potcst alienarc. An
tantiiiii casu siinilis cst ? Uohcitus ncgat , i. aniinud. cis. in.
^itouius INlcrcator ait 1. Tsot. 12.
(6) Lcgcndiiin vidctur major , ut miiiori cuiatorcm hahcnti com-
iritur iiiajor hoiiis inlcrdictiis , ct idco ciiratorcm hahens.
(7) Qure datur , quotics cou.-lat de hiesioiic : et ita contractus
lulli non cst i]»so jurc niilliis. Nain si nuUus cssct , lion darctiir
stitutio. H.xc cnim ad ca tantiiin rcfcrtur , quae antea teuucrunt.
7. uijin. ff. dc exceptinnihus.
(8) Imo vidctur noii prohibcii, /. !0i.^' dc verb- ohlig.
(9) Qui retatcm alkgat , cain proharc tenctiir , /. 9. Infr. de
•ohtit. ncc ciiitn ])raesumitur quis miiior. vid. Alciatiim 2. pra:-
nipt. 14. nisi quid aliud aspcclus dcmoustict. /. 32. ff. dc tni-
>nh. 25. ann.
(10) Yid. injr. de tctnp. in integrum. adde /. 1. Infr. si tutor
i cuvat. intcrv. Novcll. 1.^5. cap. 1. vers. Pioptcr causas.
('0^"^»»'ba rex solus restitiiit , ideoque minor non auditur
GalUa sine Ulcrisrcgiis. Rchufl'. in proain. const. gloss. ^.num.]S.
(li) Gravitcr scd. ct ila uoii ia omiubus. /. uU. injr. h. t.
I. 44- ff- de minorihus 25. ann.
(i3) Aii miuori incumhat onus prchandae Ixsionis , vid. /. j6
vers. cmptor uutcm. Infr. de prosdiis , ct uliis rchus minorum
adde /. g. S.
#
ap-
iiite-
l. i3. ^. 'i. ff- de Publician. in rcin act
de jurcjur.
(i4) /. I. in Jiii. Infr. si minor se majorem.
(i5) IiislaiUia roslilutionis in inlcgruin Iransit ad licredcm.
(16) Ilestitutione postiilata niliil innovandum , ncc c.vocjtio ira-
pcdicnda , ut hic : nisi scutentia lata sit a Piincijic vel judici
parcat re»titutio in fraudem pelita. c. suscitata. extr. da m
gruin restiiut. vidc Socin. reg. 346.
(17) Id est , cui , cum falso te majorem cssc prohavissct , libe-
rationem fecisti. addc /. ult. lnfr. si minor sc inajor.
(18) jEtas tcstihiis probari potcst.
(19) /. 2. 5- 2. Infr. de jurejur. proptcr caluinn.
(ao) Conjuncti saiiguiiie praesumuntur scirc aetitcm cognatorum.
/. 9. infin.ff. uiide cognati , /. 87. Infr. de liberali causa. Ea
pnesumiitio tam cfficax cst , ut onus piohandi tiansfciat. vid. R<>-
land. a A alle i. cons. 19. adde /. 9. Infr. de nupi. alias igiioran-
lia privsiimitur. /. 6. injr. qui miliiare pvss.
(21) /. 44-.,^ d'^ miiwrib. 25. ann. vid. tit. Infr. si ut omiss.
(22) Syiiops. Baiil. 10. tit. 4- c. 58. et i. Ilarin 12. ^. 61.
(23) Siu puhlico. /. II. 5. 3. in Jin. ff. de miiiorih. 25. aun.
l. 5i. §. 4- in fin. ff. de fidrjiiss. et mandut, l. 47- «" fn. ff-
de solutioiiibus. l. 116. §. i . ff' de rcg. jur. vid. Mobu."
i3. de usur. num, 164. Cujac. 16. ols. 14.
qua:st.
232
LIBER SECUNDUS
T I T. XXIII.
DE BILIOFAMILIAS MINORE (i).
De Jidejussione.
1. Imp. GoRDiANUs A. Gaudiano militi.
Flliusfamilias , si minor vigintiquinque annis pro exlra-
neo fidejussit (2) , in inlcgrum reslitutionem implo-
rare non proliibeiur. Sed et si (3) pro patre suo fide-
jussor exlilit , eique diera suum luncto non (4) succes-
sit : in integrum restilutionem postulare potest. l)at. Kal.
Jul. GoRDlAKO A. 11. et PoMPElAAO COWSS. 2^0.
De mutuo.
2. Idem A. Trvphoni militi.
SI frater tuus , cum mutuam (5) pecuniam acciperet ,
in patris fuit potestate , nec jussu ejus , nec contra
Senatusconsullum contractum est : propter iubricum aeta-
tis , adversus eam cautionem in integrum restitutionem po-
tuit poslulare. PP. 3. JNon. Oclob. Ulpio et PontiAjxo
Co«ss. 23g.
T I T. XXIV.
DE FIDEJUSSORIBUS MINORUM.
Restitutio concessa minori non prodest Jidejussori.
Alex. De efictio/ie.
1. Impp. Severus et AKXojnmus AA, Mironi.
POstquam (6) in integrum aetatis beneficio restilutus
es , periculum evictionis einptori , cui praedium ex
bonis paternis vendidisti , praestare non cogeris. Sed ea res
fidejussores , qui pro te intervenerunt , excusare nou (7)
potest. Quare mandali judicio , si pecuniam solverint, aut
condemnati fuerint , convenieris : modo si eo quoque no-
mine restitutionis auxilio non (8) juvaberis 6. Kalend.
Oclob. Severo A. et Aleiko Conss. 195.
De obligatione fidejussoris ob venditionem et de dob.
2. Impp. DiocLEx. et Maxim. AA. Curioni.
dubium fide)ussorem ex (9) persona sua obnoxium ,
contractui : Verum si dolo malo apparuerit contracio
interpositum esse : manifesti juris est , utrique person
tam venditncis , quam fidejussoris cousulendum esse. S "
Kal. Maji, Djocletiano iii. et Maximiako AA. Conss. 2:
SI ea , quas tibi vendidit possessiones interposito decreto
prsesidis , setalis tautummodo auxiiio juvatur , non est
(0 Restituendo scil. /, 3. §. 4. /. 38. m fin. JT. de minorib.
25. ann. t. 8. §. 6. infr. de lon. qum lib.
(2) Si adversus iidejussionera. /. 7. ^. 3.^. de minor. 2.5. ann.
(3) ^.8. infr. de Jidejuss. et mandut.
(4) Fihus , qua filius cst , pro palre nou tenetur , sed qua he-
res. /. 3. /, 4. infr. ne filius i>ro patre. {. 12. infn de oblis.
«f action. "^ °
(5) Vid. /. 1. infr- si advers. credit.
(6) In integruni restitutis minoribus , tenentur nihilominus
qui eorum nomine fidejusscrunt. i. Harm. 12. ^. 64.
(7) Minore restituto cjus fidejussores rion restituuntur. l. 2.
infr. l. i3. ^ de minor. 25. ann. I»no restituuntur. /. 5i. ff
ae procur. ^ '
(8) ]d cst , noUs nti,
(9) Minore reslituto non restltuitur ejus fidejussor : eoque rt-
spectu , restitutio beneficium pcrsonalc dicitur , quoties autea» ad
heredes descendit , dicitur reale. vid. Wurmser. i. pract. 25. obs. 3.
iiociie pcrpetuo verum est , rcstituto minore fidciussorem non re-
stUui? restitui constat in /. 5..#. de procur. Imo non restitui-
tur hoc tit. I. ib.jff". de recept. (jui aibitr. Sic sentio : si dolus
T I T, XXV.
SI TUTOR YEL CURATOR INTERVENERIT (10
De aditione hereditalis.
I. Irap, Antomnus A. Martianae et aliis.
SI jam puberes utriusque sexus parentum hereditatf
adiistis 5 si etiam nunc in ea aetate estis , ut , eo qu
paternae hereditati vos obligastis , in integrura restitutiof
auxihum accipere debeatis : per (n) procuratores vestr
adite praesidem provmciae, Quod si legitimam aetatem ii
plestis , idque tempus (12) quo in iutegrum restitui poii
stis , excessistis , curatores vestros , si adversus eos no:
dum experti estis , judicio secuodum formam juris conJ
mte, PP. 2, Non. April. L^to et Cereali Conss 21
De gestis in judicio i>el extra judicium.
2. Imp. Alex. A. Martianse.
Mlnoribus (i3) aniiis vigintiquinque etiara in (i^) hid
quae praesentibus tutoribus , vel curatoribus , in j "
dicio , yel extra judicium gesta fuerint , lu integrum r
stitutionis auxilium superesse , si circumvenli sunt , pl;
cuit. PP. 3. Nou. Murt. Maximo u. etiELiAwo Co«ss. 22.
De male gestis a tiitore uel curatore , et de concurrentih
remediis.
3. Impp. Dioclet. et Maxim. AA. Nicomedi.
ETiam in his quae minorum tutores vel curatores ma
gessisse probari possunt (i5) : licet personali actioi
a tutore vel curalore [ jus ] suum consequi possint , 1
integrum tamen restitutionis auxilium eisdem minoribus d
ri jampridem placuit. Dat. 4. Non. Maji , Maximo
Aquilijno Cokss. 286.
intercessit in fidejussione , fidejussor juvatur ; ut hic. /. 7. $
ff. dc exceptionib. quemadmodum si Qibil creditori minoris dep
rit. /. 89. _^? de adq. vel omitt. hered. si ignoravit niinorem. l. 4'
5- ^- ff- de fidejuss. et mandat. si minori successit. /. yS. 5-
ff- de solut. Si hffic desint , non juvatur. /. i3.^ de minorib. 2
ann. l. "ib. ff. de fidejussor. et mandat. Rei cohaerentes excepti
ncs etiam fidcjussori competunt. /. 5. ^. •< . ff. de except.
(10) An restituendus minor? dic ut infr. h. t.
(ii) Per curatores vestros. Cujac. ad l. illud 25. J. i- ff- '
minorib. 25. iwn.
(12) /. 4- supr. de in integrum reslit.
(i3) Minores , qui sub tutela vei siib curatione sunt , in ii»
quibus circumscripti fiierunt etiain pree-entibus tutoribus vel cur
toribus restituuntur. Syn. Basil. 10. tii. 10. cap. 7. et i. Harn
12. 5. 34.
(i4) Minor circumventus in judicio vel extra , praesente etla
tutorc vel curatore , restitiiitur. /.4. uers. Nam si. infr. si advei
rem judic. l. ult.ff'. dein integr. l. 39. /. 47.^'. deminorib. -iS. fl"
(i5) Personatis actio ordinaria : restltutio cx.tr aordinaria , ati
que competit iniuori adversus tutores et curatores.
i
CODICIS REPETIT^ PD^LECTIONIS,
233
De contractu cum curatoribus.
4. lidem AA. et CC. Isidoro.
-^I credilor non vestra.n (i) personam (2) , sed cura-
^ torum secutns: cum .ps<s conlraclun. habuil , et ab
,s.s stipalatus est : nullam ei piorsus adversus v«s act.o-
,em compeiere n.anifeslu.n esl. 5. Kal. Ma]., //emc/.ce,
^A. Coisss. 293.
Ve concurrentihus rsmediis.
5. lidem AA. et CC. Valenlino.
ETiam luloribus vel curaloribus diilrahentibus , vel (3)
aliis contrahenlibus , minores tam rosntui lebus p.o-
priis , quam tutoruni vel curalorum damna seqm , nuHo
Ih prcojudicio per electioneni (4) generando , placuU. b.
[d. Decembr. CC. Co^ss. 294.
T I T. XXVI.
SI [ IN ] COMIMUNI EADEMQUE CAUSA IN
IWTEGRUM RESTITUTIO POSTULETUR.
Pactum sororis fratri non prcpjudicat , ul nec restitutio
sororis fratri pairocinatur.
1. Impp. DiocLETiANTjs et Maximianus AA. et
CC. Aphobio et aliis.
NEc si major vigintiquinque annis soror veslra fuit ,
vobis non mandantibus (5) , uec ratam (6) lians-
actiouem habentibus , de jure vestro quicquam minuere
poluil. Nam si cognitis , quae gessit (7) , his consensum
post vigii.li.iui.Kiue annos [ ffilatis ] commodastis : quam-
vis illa (B) minor pro porlione sua restitutionis auxihum
implorare possit : vobis tamen , ad con)municandum E-
dicti pevpetui beneficium , eius a>tas patrocinari non (9)
potesi (lo). S. 3. Idus August. CC. Cojnss. 294.
T I T. XXVII.
51 (11) ADVEBSUS REM JUDICATAM (12)
[ RLSTITLTIO (l3) POSTULETtR ]•
JDe judicio tulelce.
1. Imp. AlexA^d. A. Viliis.
Mlnus ex tulflse judicio consecuti , de superfluo (i4)
habere aclioneui ita poleslis , si tempore judicii rai-
nores annis fuistis , et nunc benefic.um atat.s vob.s largi-
tur: Ca^terum, si posl legiliinam Mem sententia prola-
a est iteralo (i5) eandtm act.onem de e.sdem speciebus
lnferre'no„ potest.s. PP. 5. Kal. Febr. Pompem^o et
PeLIG^O ColsSSi
De patria poiestate.
2. Imp. GoRD. A. Serenac.
SI cum pater tuus te in sua poleslate esse , rainimeque
emaucipationem (16) a se tactam valere d.ceret , Fro-
consul suncr causa cogncscens , te ejus polcstati subjeclara
pronunciave.it : cum adversus eam sentenl.am m integvum
festitui postules : is, qu. proviuciam reg.t , in .mpcrtifn-
da co"nitione suas partes secuiidum leges exhibeb.t. i'!'.
i5. Kalend. Decemb. Ulp. et Po^tiauo Co^ss. 239.
De sententm ejus , qui vice Principis judicavit.
3. Imp. PiiiLiPPUS A. el Philippus Caes. ^Elianae.
ADversus sentenliam ejus , qui tunc vice (17) Pnnci-
pis (18) judicavit, luintegrum restilutionis auxihurn
apud Prffitorera sea P.cesidem provinci» Clarissiinum A .-
rum flamlare nequaquam poteris : Nam adversus ejus sen-
tentiam', qui vice Principis cognovit , solus (.9) Pnnceps
restituet. PP. 18. Kal. Kovemb. Piiilippo A. et iiTiA-
No Cojjss. 246.
!. S. Sc-
iiifr. dc
(i) Id est , minoris.
(2) Tutor spomkns siii pupilli nominc , non ut tutor , scd ut
quivii sponsionc sua non obligat piipillum.
(i) llanc roUiginit cliffercnliain inler disliactnin et contractum.
(4) I\linor rcstiliii potcsl advcisus clectionem.
(j) Gcstuni ab aiitiuo , fit noslinm mandato , vcl ratibal)itione.
(G) R.'i!uni qui liabct vcnditionem rei suae , sihi preejudicat , ut
hic. Iniu non p.ivjudicat. /. 9. # d- negotiis ge.st.
(7) In minoii .-ctatc. Imo initiuni actus inspicitur. /.
io. 2.J/'. de minorih. 25. aiin.
(8) Factiun iinius ex frauibus non nocct aUeri. l. i
comm. rcrum alienat. l. 1. Infr. qiiihus les judicalu.
(9) Rcstitutio minori concessa nou pi-odest raajon, qnamvis mi-
nons consorti ct socio. vidc /. 47. §• !■.//• de minorih. ?5. ann.
Imo prodcst iu individuis , puta servitutibus . /. 4. 5- ^- "*/'•'•
Itacjuc. ff. si servitus vindicrtur. l. i. Infr. si unus ix plurit>us
uypell. l. 10. in fr. ff. qiumadin. servitutes. vid. hic Bart.
(10) Vide Akvandrum cansil. 55. uiim. 17. /ii^. Ruinum co;i-
sil. 77. lih. 4. Aflliclinn decis. 2i3. Mod.
(11) Mmores condcmnali restituuntur , nt litcm rursns moveic
pos-int. Syi.ops. BasiL lih. 10. tit. 7. tit. 9. Etiam adver.«ns rem
jadicatam minoribus liaturin inlcgrum rcslitulio.i . Harmcn.i2.§.47.
(r.') /. .8. ff, de minorib. Restitni miuor ctiani potest , si pro-
vocalionem o^uissit. /. 7. §. n-ff- de minonb. vel allegationem.
2W.IV-
/. 36. dict. tit. si conlumax fuit. /. .^3. ^. ff. derejud.c adver-
sus sententi.im cuju>que jndicis , etiam Pi.ncipis. /. 3. lufr. n. i.
l 18 i. i. m de minorib. etiamsi de causa statns agatur. t. 3.
infr. h. t. idcunquc a tutonbus defensus fucnt. /. ult. infi: h- t.
l '20 /. i-j- /F- de minorib. 25. ann.
ri3) Rcincdia advcrsns sententiam , restitutio. ut /.zc : appehatio.
inlr dc appdlation. vt consult. supplicalio adversus sentcntiam
Principis ct Prxfccti Praetorio. /, 5. et Auth. sequcnti , Sup'. Us
prrcibus imper. ojfcr. l unic. infr. de scntcnt. praf prat. quc.c-
la falsi Infr. si cx falsis instrument. nulhtatis proposUio. dt qua
vidc oidcndorp. c. 07. de exception. ct in tract. de seiitent. ct
re iudic. Panon. 2. Kotar. cap. Des exceptions.
(i4) ISIinor eliani adversus partein sententis potest restitui. /. 29.
S. i. ,/}'. de minorih. 25. ann. .
(i5) Mlnor ( ahud in majore ) potcst rcstitni adyersus seatta.
tiam. /. 18. 5. t. /• 4o# de minorih. 25. ann.
06) /. 5. m fin. ff. de probalionib.
(17) /. i8. ^3. §• 4-# de minoiib. 23. ann. vide quje ad
hnnc^ocum Cnjac. .6. oiiscrv. ri. , ■■,
08) ^cl Pra:rccti Pr.xtorio. /. 16. in fin. /• i^^i^- de mai^rib.
25 ann (Juld si lis in Principis auditono juduMta ? Herum judi-
cari potest. /. .8. §• i-iT d. minorib. 25. unn.
(.9) d. 5. ..
3o
^^4 ^IBERSECUNDUS
Be minoribus defensis vel indcfeksis.
4. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Urbinio et aliis.
pUm et mjnores vos esse aifirmetis , et indefensos f,),
y^ nullum vobis praGjudicium fieri Prgeses provincia> pro
sua gravjtale curabu. JNam si justa defcnsione tutorum
idque etiam jurejurando (9) corporali(er Cio) praestito ,
vare confirmasli ; neque (m\ nerfidi-P /,^' ^* P'^^"^» ser-
Nova constitiitio Friderici (lA)
QAcrammta puherum (i5) ^Mo/z/e facia V,,,.^^ ^.^,
yel curatorum vobis assistenle (2), aliquid sfitutum V.t • . , r ''"'^f' f"?""' ^'^^* "^'^ ^^^raaandis inviolalAll''r
H>te!l.gitis in integrum resutufo^n.Vau Jmm vot e"e n I mZnlTJ ^''l "^ '^'^' '^'"/''^ ""'^^ ' -^ /'-y' .
cessanum : eodem (3) oblinenle , etiamsi per procura"o. ^T T' " ''''''^"''^''' ' ^ '««^''«^ «^ ^ermo-
De commentitiir .enditionibus , .e/ «.ra/or«,;t ,/,,/,/,^5.
2. Imppp. COSTANT. [ COKSTANTIUS flQ^ et
T^ ro.^ • .^^^^"^^«^ ' AAA. ] ad popuW. ^^
TiN (20) integrum restitulione minorjbus adversus com
non (6) „.,n„s , quam si quid adversus eos fu.sset sta non dibiL^ "* DaV ^^"7"" P^"^'^" cautum^ss^
tutum , implorare m,nores posse constat. Dat. 10. Kal n (^TTcT: rn i"^""''- '^'''""' ^ Cor^sTANTio
Koyemb. AA. Conss. 298. ^^^^* ^^ Cokstante CC. Co«ss. 340.
De sententia lata contra tutores pel curatores.
5. lidera AA. cl CC. Martiano.
IN rem (5) pupilli , vel adulti contra tutores seu cu-
X ratores a Pr^side lata sententia , restuutionis auxilium
T I T. xxviir.
SI ADVERSUS VENDITIOJNEM (^).
De jurejurando.
J. Imp. Alex. A. Florenlio Milili.
T I T. XXIX.
SI ADVERSUS VENDITIOINEM PIGNORUM (.3).
Si res mmoris est vendita jure creditoris minor non
resiituitur , nisi ob enorme damnum. Bald.
I. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
CI (8) minor annis vigintiquinque emptori prjcdii ra ^--tT-o r /n 1 ^^^''^* ""^ ^liis.
^ v,s,. w.„ .. .„.. . L u,jw&r; 17-^2^ fi^^'^:i,!::M:2;, n
la ^'p J?'*"-^'^ Ir!^ f''""'^ ™'°°''*^« indefensos , est ipso iure n.iJ-
. /«^ '^r'^:?^ ''^^"'™' ''''■"" ' ^^'^' i'"i'c-m tt ,J„ten a.
(V Vidc /. 2. supr. si tutor ,'ei curalor intert^.
et r.L, "b ^.''^'^^^ ^^'1'"' ^^'^^' P«ocurator legitunns , quod tutor
m v;. ^."'"•'*"' «"toritatem pup.llo pr^sta.e ? Ba(d.'p^,tat po/se!
(5) Id est, confra commodum minorum.
l.ti in, t '™*'^/*'^ ™"*'^ '"'^''^*" "' «^ausa pupillari , dicitur
^7^0.?./"^'^'" '■ '^*^' P"P'""^ P°*-' restit,!ho^nem peteje.
modo ^ 1 ■ "'^^*^''':"' empt.ouom potestne restitui ? potcst noa
»iodo, si enm emptionis contracljfi pceniteat. /.,1.^4 / 27
3. >.^. rfe «7/.<o/76. 25. ann. scd si eam aflectet. /. 3.5 38 Jf
IkTn/ T- ^"'T'- «^'r '■"''"" ^'^^'^^■^"«^-■'""fatioi/cm:
vicina •/ / /^r " "' ''^"*" '■"*"* "''■"«'■"'" <^«t '^«''^' «^"'Ptiom
/n ,, /r !/• •■'''• '^^ '■'"''""' V^rmmat. ejusque quasi mater , / ,
Ptio^nenf; fld.T^f •. T^is^'^" '^ restitut.mbus adversus .„:
' (8) f nor r:tifui;ur^ad;t£^„2:?l:;;/^::^r^:,,„ s.
Er"fr\''65'T""'^"/^"''''' ^,^,, „.•;,,':;-; f '- .
(9) M.nor jurejurando potest sibi aufcrre restituUouis beneH;;,,,,.
M,ncres rcstduuntur adversus vendU.onem propria ^ e,'ainsi i
^ «r^r'' - ^^^^- - -''^^^^eV^T^'/^-:
^^^. Iv^£ ,^-„;:.::;-iJu r^ir B3,:::.r ^.^t "^ ^^-
(i.) Dic tamen ut i„ authentica proxima. ^ ^ ' -^' «f*^^"";"'
r!S m! v7l !''^t'"'^'°'- denegat jurisjnrandi veniam.
(.|) " /i/;'o:..'53:'t ^*"'"""' '"••^"""""" "^ "'^^§''"'»-
(i5) i„ ha..c authc.t. vid^ Joann. Yanc/.. rer. quotid lit, ,
^-/^. 4 /^er ror. et Moutan. d. tutel. cup. 33. /L/^ 5^: c\'s,l
an hoc locm.: h beafTn-,2o L."':'"'"'''''^''.''^' lat.sime :^d
poss.t ultra auadnenn.um^ dfc .' 1 eno-i;if '' T "' '"'j^ '.".''•^"^
iiiflicfus derh 3.,., if "'*-t"- st eoo.m.ter lassuiu , doceb t (e
do,.al":e*S*ec„t- coS ^8, ll.tSS, ''T'" ^"r?' '"""^' ■"
Hippolyt. sin^ul. 200 Ti.vm ,.|l / , '.f"=' '^'''^"- ^Q^- /'«//«. m.
^.^4An '"'do-.agL'^;;^" !;;,i,^'tcr:::f '^^"^ '■
donat.onibus remunerato, is. Curtius cons fi^" n? 3^" ^" '"
.^/. 639. Alcxander consil. r.J t^. ^ Mod ''"''• ''^"-
(17) Hoc non servalur in Callla a.f,- •
spensationem jurisjnrand. etU I^ L . "'^ ""? ^'■'"""' ^'^^ ^*'-
mi;£ !"• ^"^' '■'^'"'- '"• '-^- ^^-''^/' 5- 53. 5. item Sacra.
(19) Inducenda sunt hxc noinina rn„cf„ „• ^ ^
tribucda quippe ha.c le. Con^allL^o ^ "'""""* '' ^°''""'" ••
00 1: ]: l:'8')il t^r^'""'" '-'^"''-- ^^^- -
('?) lr/cS^.7,?' ''"'^'"'^'"^ ^- '^- '^ -'' A. D. 3aG.
<M) M.noies rcstituuntur adversus vcnditionem pignorum suorum
w' z,r:t'° ■''": • " "■ - -«- ^*™«?.o 1;="
(25) /. 9. /. 38. ff. de minnrib.
y^n. mji . de prced. et aln, rebus minorum.
CODICIS REPETIT^ PK^LECTIONIS.
235-
r«,,.no detrimentoaff.cianlur ) jampridem placuil:
,men magno ^^.^''^^ y ^^ ^istraclis , enorme da-
" '^'"L^^lfuTuUt teSone' passos vos ostenderU.s ,
„„um ex i'")"«"^r ■ ^ Jesse afilrmet.s , auxihum
.racsertinn cuin lioclie mnon* v Decembr.
restitutionis vobis m.pertie.ur Dat. lo.
^irrnn , ipsis AA. Conss. 293.
2.
lidem AA. et CC. Severae et Clementinae.
RFm rn quam a (2) patre vestro quondam credi-
"r eius' olgatam l.bi distraxU , per .tatem vestram
postulamirrevolr. deside.ium ^on J^i ^^^^^
Ouofl iuris est, etiamsi extraneo success.stis Wam si c e
Tps sive curatores vestros , qui tiam: veu r
sunt , conveniie. Dat. li. Kaiena. m«>) ,
Co^ss. 294.
T I T. XXX.
T I T. XXX!.
SI ADVERSUS LIBERTATEM (9).
De senteniia.
1, Impp. SEVERtJS et Antommjs AA. llamm».
01 nost decretum prxtoriis viri darissimi, qu i/f ^/com-
S nJsarTan l.berLm dehcri pronuncia.erU , Secundus
f qu m condi.ion. ron paruisse ccnc,uerens ) manum.ssu
Ln eTt Jetas tua litis instaurationem admUtit. Quod si (10)
hbertatem ( quarnvis .ndebUam } dedist. , non posse eam
liDeriaiem K H"'^' ^omTinrr. Vi i"» auod ob eam cau-
tuis esse sarciendum. rif. 2. ivdi-
FiNo Co^ss. 19B.
De manumidso vindicta.
SI ADVERSUS DONATIONEM (3).
I. Impp. DiocLET, et Maxim. AA. Theodorae.
01 r/i) quae res (5) ante nuptias congruenti (6) mo-
O deia ioni a minore an..is vigmt.quinque manto spon-
^.o?um teiq.ore , etian. curatore precsente , fb. donat.
sunt : obtenlu «talis non revocabunlur. S. S.^on. LNo
vembr. Diocletia>o et Aristobolo Cokss. 2»t>.
Pater non potest nlienare res donatas filiis emamipatis.
2. lidem AA. et CC. Medeae.
SI in te ac fratrem tuum emancipatos (7) pater vester
doaationem lecit : in alium postea transferendo por-
tiouem eius , niiul vobis abslulit : Nec si frater tuus [ s.bi ]
q..a'S.li n.a^dii rustici paitem donanti patn consens.t do-
minium ab eo discedere potuit p.opter SenatusconsuHi au-
ctorilatpm: nec auxilium m integrum restilut.onis hac in
re nece.sarium esl. In aliis vero rel)us quae el.am sine de-
creti rpcitatione alienari possunt : si , postquam sibi do-
iiaije luerint , postca alii donanti eandem palri volunta-
tem (H) in minori «tate commodavit , nec pranstituta tem-
pora iTslitutionis excessit : hoc auxihum implorare pot^st.
Dat. 8. Kal. Jan. AA. Conss. 298.
2. Imp.
GoRD. A. Solanoae.
E
Tsi (12) minor viginti annis , ut allega» , constituta
■ ^, servum tuum ab eo cucumscripta , ui cons.ho (i.)
;J;ium.IistT- tamen vindict» (M) impos.uo, qua hbertas
— unltur, nec obtentu ^uidem aetat.s re..ndi po^^^^^^
ndemn.tati (i5) vero tua. a ^-^-^^'''''X''^'^^^^^^^^
ah eo cuius iurisdiclio est , quatenus juris ratio permu
'' consu^i debet. PP- 6. Id.' Mart. GoEOt.^o A. u.
tit , ,
et PoMPEiANo Conss. 242.
Si uindicta vel alio modo manumissio facta sit : et dc
fraude curatons.
3 Impp. Valer. et Gallien. AA. Marthon»
et Sabinillae.
QUos retrahi in servilutem postulatis , si non (16) in
conc.Uo causa cogn.ta , cum minores anms vigmu
furetis, manumi!islis,n.n (17) pev ^ntegrum resU-
lutionem sed ipso (i8) jure persequi potest.s. Quod sx
pr b ta causa , [.beiias V.stUa est : -tHutio in integrum
contra hberiatem locum habere non potest. Si tameu m
ea e culpa seu fraude Hberti , ejusdemque curalor.s ra-
'. 1II .it • s^rciri (iQ^ damnurn ab eo , qui hoc
tio vestra laesa sit . sarc.ri ;^iy; J.,kifaiuru5 etiam
intuUt , Pr^eses provinci^e cuiabit , non dub.taluru. etiam
fO Rcstiluiintur rainores advcrsus vcnditiones pignonun 3 cre-
ditoiibus faclas : nisi fo.te eoiu.n patcr pignori ea obligavit credi-
loribus , iion irsi niinorcs. 1. llarm. 12. §. 49. ... „
fal Miuor adversns distractiones coviiin pignorum ct tiduciarum ,
quas rat.r obhgaveral ( si non ita ut oportet d.stract^ smt ) re-
stiiui ,n inlcgrum notcst. Paul. .. sentent. 9. §■ ult a^ide . .
C 2 Z 5 C 3 / de relm coruni qui sub tutel. ct .ta pignus
Lercd.tainuni , ul cst , succe.sionc ad nnnorem delalum , potcst a
creditoribus distrabi , Convenlionale , id cst , a m.nore conslitu-
tum non potest.
(Z) 10. Ecloq. ii. . ,.
(4) Synovs. Basil. 10. tit. 12. rt i. Haim. 12. $. 43.
(^) Mobiles. Na.n immobiles non potcst s.ue decreto ahenare.
l. 8. inf): de vra.d. cl aliis rebus miiionim.
(6) ivii.ior potest usorl modcrate nuptiarum causa donare , cu-
ralore praescntc : al.ud si nimium ci donaverit. /. 4. lnfr. de
prcEd. H allis rcbus minar. l. .2. S- ^J}' de admin. etpenc. tutor
(r) p.dcr non polest rcs donatas fiUis cmancipat.s ahenare : vel
ita .' Douatura a palre m.r.ori cmancipsto , nequ.t alten paler do-
nare. Sjn. Ba^. d. c. .0. uc quidcm m.nore ipso consenlieute. ..
"TsTq- alienare non potest , non potest alienatiour conscutire.
/. .60.^: de reg. jur.
?,}, EtiT...nor t.rc..n,scripl«s servuu. .o couc.1,0 m.uun..» , ,
sine conciho '»^«""°^'!e''^ '"„'"; Vo tit. 3 vid. mfr. de .-indi.
(,4) Dixi ad Ulp. l- S- "'■ , ,
(i5) Vid. /. I. infin. supr. h. t.
^S Srtafquirquod est nullum . rescind. r.on pote.t.
(,8) V. /. 2. infr. in (inibus cusis restitutio.
(19) Vid. /. i. infin. supr. h. t. ^
^.^^ I^ I B E R S E
jrariorem execuiionem arlhibere, si quid tam aperta fr.„
de commissum esl , m puniendmn i^ liberro lunJ?'
prehendaiur. PP 8 Kal OrinK « ^'ocrio cnmen de-
, T -.^ -^^ sen/en(/a.
4. Impp. DiocLET. ef Max/m. Av^ el CC T.r
6- W. Jan. ipsis AA. y. ei ly. Coss. ,93 ^ ' ^''-
C U N D U 5
s;Uu3ed,cTo rir^" -.-tegrum restitutionls pr,.
pJorar etan siFrT ^"^'^^""^ ^9) beneficiurn ^IL
f '-^ij, et an sit tnbuendum , ner caus»' r,r:\ ^ ■■
nem .sr^mari potest. Dat. 6. Id.^ebr. CC^ d^o^s^^'^"
T I T. xxxrr.
SJ ADVERSUS TRANSACTIONEM (3) VEL DT
VISIOIVEM (4) ( m IKX.CR.M Mi«{,a ^ ^^'
lesiuuiiur ad.crsanus ad merem actionem, CaJd.
1- Impp. Severus et Antojvinus AA.
C,, . Antonio.
ip;r''^-; j:7;;^ci:f '^'i ' •■*- ^^-^- "^^s
'■ '•"''?■ "^""^"^- « M^''»'. AA. et CC. Hymnod».
S\™.rrrpZ7:,;i 'r t '^''";"'° »<'---
<I"o<("e age„,i i Spo^rre^heaZe''.''' ,''''='" ^ '•''''
v;r:'^e:i-,,:';,ss'''" ~^
c..oneeo„3,.-ie„.r:x."s.'^*;uiL';^^
T I T. xxxrir.
SI ADVERSUS SOLUTIONEM (8) A TUTORE
nj- ^'^^ A SE FACTAM.
_ ■■ l.npp. D,aci.ET. e, M»x,m. AA. e, CC. .SolericK.
■pXem23lo ca;,e,oru,n del.iioru,,! ,„,0,« eli.„„ „
J^. .S;;s;';„'s.'5;',;:;: 't.™ Tf'r .'tt''-' '"-^™
il\ i 9- # //« appeUationih.
>;< ^«^'cfione Issus ininor restitnilur ,n T^ /
..^2.. ,^iir°:,L:r. -"■" -'■'"^-- "^^c?.- .fi;^.. ■i„.,„,
(9) Prom,s,,un, Cujac. ,7. oh.f-
(12) ,0. £c/o^. ^;"';^'"- '^'^'- ^r'^"/'*. ^rm/. ,0. tit. ,5.
rii^itJi^r;;^'::;^'!:;:'^;^'"^^ ■":!'■- circ,.„,scripta
C'0 Sunt, qu. p„,c„t pugnare cum ha^ ieH-^GS y^//^,-.
TNdr.bif. r \ /"^'"' "^^- ^^ ^^- Laurina..
F.S°/e :L!:S'ei"=,:;eeruT ..";rTeJ,r l?-
q"o i-estilufionis frib.,ifur auxiJium , ^xcTsZ
est. Dat. ,5. Kal. Apnl. Sirmu , CC. C^ir ^^^^^"^
T I T. XXXIV.
SI ADVERSUS DOTEM (,2).
inaigno , /zo/z /fi,2^„„j jpsa rcslituiUir ,
^e<f e/ia//2 heres ejus.
Q I. Imp. Alex. A. Valenti.
sorisir ij* :„,^,:,^^'^^«'5 - (^6) -J '^ ^-redaas so-
rWTn-^ 1 ""^ posscssio pertinnii , et temno
minabft. dS.T d jJl^^^Tr'' adv.rsa parte (,8) , exa-
o, la. Jul. Maxjaio et Pateuao Cokss. 284.
T I T. XXXV.
SI ADVERSUS DELICTUM.
Regula et exceptio.
1. Impp. Severus et ANTOKmus AA. Longino.
T-.^^mu^Z^"^^ •^"i^'^'" ^^^^'^ ^"ff-§- -'-res non
«ion excusat. i»i lamen delictum non ^21) ex -.,.,mn
?i,.L"e^,ur";';er"'' S"°^'' """ ™""-".'"" e.-%]
n tn ■=, "!''.„P'=<=''","' .J»«.......> nioge,,,,- : e, ideo n,ino,i-
£;- 5/ir Se;:r s-"r "::. r^:—
supra virespi,ri„,o„iu"r4 •f\'^7."7-'^; ^'l^''» ^''*^"Hl"n. si
. (.6) Hercs miuoris mulieri's deceof" if ff"'"- "' ^''"'^"'- '"^-
;^^s'2°- ?f r S ! f ;~"s:t?:;^
tegr. restit. ° fcsui. t. o. J/. de in in-
....V,S„;"„S' ;,r'S? v;: '-!? -'«f/ . /»'"-. p.o'cc.i,i... ,,.„„
'■ ti/i '*">''?• '• 4»5: 'i°» LL;;"^^ "''■"° "«"-•
,.19; /. 2. infr. h. t. l a C o / ^., c
(20; inlirmitas „o„ exc.sat i)eccautein.
(2>) Ha„c ncgativa,n Hal,.aiuIor „o„ leoit
.'^^, :^'rs';.,5;,;^ «.^a t'"- '="'"'»-• «'-'
"^/•-; .V .5. ita.. f/ ^. ,, vV.'?/4.7v,vrj''"''^''™"'- '•
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
237
De petUione tutoris omissa.
I. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Proculoe.
Icet in deliclis aetate (i) neminem excusari constet :
J matri laruen, qua; filiis tulorcm setalis lubrico lapsa
n pcliit, eorurri minime fleuegari succcssionctn convenit:
[H hoc in majorihus matribus tantum oblineat (2) . 5.
inas Mart. CC. * ag^*
T I T. XXXVI.
SI ADVERSUS USUCAPIONEM.
Conlra iisucapionis dainnwn minor restiluiiur.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Isidorsc.
^Ontra eos , qui res (3) minorum tenent ,
J pione (4) (loininium acqnisicrint
m eis decerui debct. Dal. Ralcnd. Maji , Sinnii ,
si usuca-
reslilulionis auxi-
cc.
JVSS.
294.
T I T. XXXVII.
SI (5) ADVEHSUS FISCUM (G).
De venditione.
\. Impp. Seyerxjs et Awtoninus AA. Longino.
'1 1'robus in minore retate constitutiis , circumvenlus a
^ llufino dispcnsatore (7) noslro , vendilioncm (8) rei,
aecipili animo , pretio longe minore (9) oonirahcre fe-
inavit : juiis publici (10) iiscus noster in inlegrum re-
lutionis jure scquclur auclorilatcm (11). Dat. * Seve-
A. 11. et VicTOKiKo CoJNSs. 201.
[i) iEUts non cxciisal a dcliclo : nisi tam iinLccillis sit , ut
n sil cajKix dolicti. vitl. Molin. dc itsiii: qutEst. i3. nitm. 164.
'2) Aliani rationcm adfcrt , nc ct filiiim ct hercdilatcm cjus
lul aniiliat.
[^) Confiise satis loquilur Imp. ncc cnim distingnit mobilcs an
inol)i'.(s.
^4) Sic staluo , R-s pu|)iUi mohilcs , vilcs prpcscrtiin ct tcmpo-
pcriluijis , Ufjitinie a tiitorc diblralii. l. 22. circajin. infr. de
inti. tnl. casque usucapi. scd cl imuiobilcs lcgis prsescripto , et
c ulla licsioiie alicnatas in eadcm causa ficri. supr. si adi^ers.
id. Si altcnitrx illcgitimc vcnditr« sint , non usucapi , ut hic.
l). ff. dc mitiovib. ^5. atm. l. 48. in j>riitc. ff. dc adq. /v/\
//. addi; /. uU. iiifv. iii quibus cuus. in iniei^v. l. 3, iii Jin.
'■. de pviescripl. 3o. cf/ 40. aini. et 10. Ecl. 4. lit. i8.
^.•)) Etiam advcisus H^ciiin rcstiluitur minor. addc i.Haim. 12.
46. ct Syn. Basil. tit. 19.
6) Ecloi^. 16. c. 19.
7) Dispoiisator Priiinpis , qni cjiis pccnnias administrat. C.
cod. dv his , qui cutu adiiiinistraiore conlraxeruiu lo. tit. 24.
Ic /. 4- Iiifr. de Jide iiislruin. t.\ qnx si"ripsi ad Varrouem in
V h(>. 4- Noniuin 3. uum. 18. Fesl. in dispensalor. Tlieopliil,
rectc. Inst. de niandat. l. 5i. 62. //1 de svlution.
.8) Vcl locationcm. /. 4,'^. §. J^.Jf'. de jitre fisci.
9) /. 2. 8. iifr. de rescind. vendit.
10) Id cst , coiniiiunis. Minor icslituitur cliam contra fisciim ,
it advcrsiis privatiim.
11) Al.jui 11011 videtnr reslitucndiis , ciim ti dcccpto conipetat
liiwrium beucficiuni. /. 2. Infr. dc n'ici//fl'. tr/?^/. liostilutio uti-
1- cst minori , quia noii cogiiur prohare se dcccpliiin ullra dimi-
m jnsti pictii. Bald.
12) De niiiiore resfitiicndo advcrsns fiscnmcofrnoscit procurator
«ris cuui Prasside , pi;cscntc Gsci patrono : advcrsus privatum
is Procscs.
i3) Quo emens a fisco : post quinqucnnium sccurus estadversus
iilcm.
"4) 5. uh. hisiit. de usurpat. et nsucap. dixi ad ThoopIi.jijV/,
mi. 3. tit. 3. 5. 95. addit Commodi.
De judice competenti , el de cawsce cognitione.
2. Imp. Alexand. A. Antioclio et aliis.
SI a
qi
'I adversus
' quara fr
ri Clarissimi nolio est
fuara fralrcs tui desideratis : Pra^sidis provinciae , Vi-
sque cognita causa a;5tiinaL)ir , an
aiixilium , quod imploratis , conferri vobis debeat. Quod
si (12) adversus fiscum id pcslulatis , intelligitis, Procura-
lorem meum , una cum Pra^iide , pi.'esenie flsci palrono ,
adire vos debere. Dat. Kal. Aug. Alexaj<d. A. u. &t
Marcello Cokss. 22^.
De Judice competcnti.
3. Inipp. DiocLET. et Maxim. AA. el CC. Laurentio.
EDicto(i3) quidem D. IMarci (i4)parentis (i 5) noslri res
minoruui exceptcC (16), nibil luum adjuvanl deside-
rium : siquidem debili^i^) causa patris minoris, vel ctiam
ipsius praedia venundala quinqueunii (i8) pracscriplioHis*iml-
lain admiltunt qua;slionem. Sed quoniani per collusionem
sive fraudem , tunc temporis Procuratoris nostri nimis exi-
guo (ig)prelio (20) fundum tuum cum uianeipiis venunda-
tuin asseveras : si adilus Kationalis (21) noslcr tuis adesse
fidem allegalionibus , uec (22) scrvatam solcranilalem ha-
starum aniuiadverterit: fisco te satisfaciente , revocala ven-
ditione fundum tibi rcslilui jubebil. Dal. Id. Februar.
Sinnii j CC. Co^ss. 294.
T I T. XXXVill.
SI ADVERSUS CREDITOREM (23).
1. Imp. Antokihus Pix]s A. Pruuico.
CUm et ipse profitearis , cuin Zeuodora minore vigiuti
(juinque annis [ te ] conlraxisse , uec (24) doceri
(i5) Imperatores solent prsedecessores suos (nc quidem agiialioiie
aut stirpe conjunclos ) paicutcs appdlare , ut hic : et l. un. supr.
ne liceat poteiitiorib. l. ult. supr. dn cdendo. l. i. InJr. in qui-
buscausis rcstit. l. 2. Infr. de reb. cre.d. l. 5. Infr. dc repndiis.
I. 5. Iiifi: d. magistratib. com^cn. l. i. /////■. dii>urt. facto. l. 6.
infr. de test. milit. l. 4. /////-. ad SC. Tribell. l. 2. 'infr. si pen-
dente appetl. l. 4. Infr. qui bonis cedere. l. 1 . /. ull. circa fin.
Injr. qui non po^sunl ad tiherl. /. 1 i . Infr. de accusat. t. 6. i/i/i-.
ad l. Jul. de adtdt. l. 1. Infr. ad l. Corn. de Jutsis. L 6. Lifr.
de servo pignori duto. l. 4- Infr. dc ra inilit. L. 2. infr. de impub.
l. penult. lifr. de his , qui numtro libsrorum. l. uiiic. Iiifr. de
reis posluluiis. l. unic. infr. dc pericnlo eoruin , l. 11. tit.
l. I. /////■. de omni agro. L 17. C. IVieod. de praloiib. L 4
Tlieod. de ?\'par.
(16) Exemptse , //«/.
(17) Rcs piipiiii, dchiti caiisa poic4 a fisco alicnari lcsitime : eo
secuto , ininoi- nou rcstitiiilur. Si lamcn talis venditio t;ialio.>e f.i-
cta iu ncccin iiiinoris fucrit , veiiditio ivscindi jioterit , minore l;i-
nicn dibitiiiii (i.^co persolvcnte. /. 6. injin. Infi: de fideetjure hastce.
(i8) Hodic qiiadrieunii. vide Cujac. ////}•. de quadriennii pioesciipt.
(19) /. 3. Inji: si vendito pignore.
(20) Alii pro , niinis rcponclwiit nominis vel iniminis et lotnm
hoc ila Icgchant : 7'i///c teinporis p7'ocurutoris nostri numinis , cxi-
guo pretio funduin tuuni euin inancipiis. sed ncquicijuaui , cuin
nimis ci quod immcdiate sequitur exiguo jiingcndum lecte staluc-
rit Charondas. Mod.
(21) Id csl , procurator Caesaris. /. 3. Iifr. dc jure fsci.
(22) Res immohiles ininorum dcciiisis hastis aiitoari (iebent. /. 2.
iiifr. si vend, pign. arg. /. 7. ^. S. J/'. dc minoribus.
(■:3) Id cst, si advcrsus nniliium :Mii)V'ribus eliam cuni miituuru
sumunt, ct id malc consumunl, suocunifur. Sjiiops.. Basil. 10. tit.20.
(24) INIinor non factus locupletior ex miituo , vel siui|iUci vcl
usurario , crcdilori solutioncm dencgare potcst i id iit faciat , priiis
in inlcgruin rcslitucndus. /. 2. infr^ h. t. L n.^Supr. de ftltof<im.
minor. L ■.i^. §. 4. /. 27. §. i ■ jf. dc miufj: !io<: iiitcrest ivtr.i-
rcus an ipse tiilor muluum dcdcrit. vid. JNIjlin. de usur. q.tast.
280.
.34.
C.
37. n. 27HI
233
LIBER SECUNDUS
pdluisse Praelorem 'Virum Clarissimum ex eo contraclu lo-
cupleliorem [ eam esse ] laclam : intelligis eam merito
iti iulegruiii reslitutam. JJat. 6. Non. Aug. Lakgo et
MtiSALiNO CoJVSS. l/{b.
2. Imp. GoRD. A. Cajano.
SI ( ut allegas ) minor annis pecuniam foenori accepi-
sti , nec (i) ea in rem tuam versa est , adversus cau-
tioricm , per tjuain eo nomine le obligasli , in integrum
reslit-utiouis auxiliura potes solemniler postuiare. PP. 3.
Noa. Febr. Gord. A. ii. Cows. a^^-
T I T. XXXIX.
SI MINOR (2) AB HEREDITATE
SE ABSTINEAT.
niunitam ) hereditatem parentum tuorum ( licet antea n.
adiisli ) uunc obtinere. PP. 3. Nonas Febr. Gorduso i
il. et PoMPElANO Co«SS. 2^2.
T I T. XL.
SI UT (16) OMISSAM HEREDITATEM VEL
BOJNORUM POSSLSSIOHEM , V£L QUiD
ALIUO ACQUIRAT.
I. Imp. GoRDiANus A. Protae.
Mlnores vigintiquinque annis non tantum in his , qu
ex bonis propriis amistrunt, verum eliam si hered
tatem sibi delelara non (17) adierint , posse in inlegrur
restitutionis auxilium posiulare , jamdudum placuit. Pf
Id, Octob, U1.PI0 el PoNTiAKo CoNss. 289.
1. Impp. Sever. et Antonin. AA. Florentio et alijs. 2. Impp. Dioclet. et Maxim. AA. et CC Sarapiadi.
SI (3) vos paternae hereditati non iramiscuistis : ob eam
rem tesiificatio (4) necessaria non fuit, cum iides (5)
veritafis veihorum adminicula non desiderel. Quod si
pro (6) herede gessistis , vel bonorum possessionem ac-
cepislis 5 propier aetatem , cui subveniri soitt, in integrum
restilutionis auxilium accipere debetis. PP. 6. Non. Maji,
Saturnimo et Gallo Copiss. 199.
Ja Authewt. ut spon. larg. §. ad haec quoque. coll. 9.
tit. 2. seu Novell. 119. cap. 6.
C^T omnes creditores (7) prcesentes suni , ubi restitutio
Lj postiilatur ., a judice vocentur'. ut intersint (8), cum
Ttunor se abstineat : Sed si onines absint (9) , vel quidam.,
sokniniler a Judice citentur {10) : r/uibus intra tres nienses
Tion apparcntibus , minor sine periculo ab hcreditate disce-
dat : judice providente (11) , ubi et qualiter res heredifa-
ncs dcbeant cuslodiri ^ quanlitate earum in actis (12) ma-
nifestanda.
2. Imp. Gord. A, Herodoiae.
SI , cum avi tui teslamento te heredem (i3) reliquis-
sent , hereditates eorum non adiisti (i4): liberum ti-
bi est , repudiata (i5) paterna successione , per in inie-
grum restilutionis auxilium ( quo te eelatis jure dicis esse
(i) Vid. /. 1. supr. h. t.
(a) Si ut se ab hereditate abstineat. vulg. ai se abstinuit here-
ditate. Hal. Eclog. dict. loco cctp. 21. 32. adde /, 3. C. 2. /f: de
pnnorib. 26. ann.
(3) Minor restitiiitur , si non commodo suo hereditati se imnu-
scuerit , vel cam adierit vel e contrario. Syn. Basil. 10. tit. 21.
(4) In filio pon est necessaria verbalis hercditatis paternas re-
p'jaIatio.
(5) Ubi de veritate constat , verbis non est opus. Interdum ta-
men ver])a reqiuruntiir ut jn stipulatione. /. i, m princ. ff. de
verb. oblig. in novationc. /. i. in fin. infr. de noi-ationib. iu to-
stamento nuncupativo. /. 29. in princ. Infr. de testam.
(6) /. j. j. 5. Jf. dc minoribus 25. ann.
(7) Creditores eitandi , quoties neglecti lasdi possunt, /. 3q. ff.
d* adopt. l. 47. ^ de j-e jndic. ^
(8) "\ ide omnino m hunc tcxtum Rot. dccis. 9. et Guidonem
Papae decis. 14 j. et i^S. Hfod.
(U) Pr^ssens in judicio , non est citandus,
(!o) Restitiitio adversus liereditatem conceditur post fres menses ,
31 c.itandi citati non coraparcant. vide Guidonem Papss tfecji, lAi.
143. Rotam dec. 19.
(11) Jiidex ex ofiiclo sno potest , parte non petcnte , providere
atque prospicere , iie bona percant minoris vel absentis.
(!2) Inventariuin tutoris apud acta conficiendum, Jta coDfectuni
aipitwr JJisii.uiitujR. J?«W,
AD bonorum possessiouera (18) in paternis rebus omi:
sam nunores in integruin restitulionis admitti benefi
cio jampridein placuit. Restituli autem deorelo, bona qu
hab( runt moriis (19) tempore patris , debent coufen
[ fratnbus. ] Dat. i6. Kal. Novemb. Sirmii , Cf
CoKSS. 294.
T I T. XLI-
IN QUIBUS CAUSIS IN INTEGRUM RESTITLTIO
KECESSARIA (20) NON EST,
De morie defuncti non defensa.
1. Imp, Alexand, A. Mutato,
Mlnoribus vigintiquinque annis ( pii-sertira qui per Ib
tores et curatores non defenduntur ) non obesse
si (21) mortem defuncti parentis non ulciscantur , innu
meris Divorum Parentum meorum ac meis rescriptis con
tinetur. 5. Idus Maji , Alexandro A, u. et Dici
Coicss. 23o.
De querela inq^iiosi.
2. Impp. Valerian. et Gallien. AA, Theodorae.
ADolescientiae tempus non imputari in id quinqueuniur
iiberis , cujus praescriptio (22) seram inofficiosi (a3
(i3) Patre suo forte vel exheredato , vel mortiio.
04) Id est , repudiasti , vel auno tacuisti. /. i. Infr. quandi
non petentium.
(i5) Minor potest paternam hereditatem repudiare , et avila:
antea non aditam amplecti.
(16) Miuor sive omiserit hereditatem vel bonorum possessionem
restituitur , ut hic Omittere est non adquirere. Siiperiori titiilo
de hereditate male , hoc est , cum incommodo minoris adquisJta
dictum est. adde /. 4- infr. arb. tutelae.
(17) Oniissam bereditatem minor adire potesf, /. 7. 5- 7'^
min. 25. ann. l. 8. 5- ^- ^']f^- '^^ ^°"- '/"<* liber.
(18) Ad bonorum posscssionem omissam , minores admitti possuBt
(19) /. 6. Infr. dc coll.
(20) Id est , Don habet locum.
(21) Poena multae mortis defiincti non babet locum inherediDii
Kiinoribus. Mortem defiincli non vindicasse , minoribus non nocf
aliis nocet. vid. /. 6. infr. de his , quib. ut indign. Syn. Basi
10. tit. 23.
(22) Quinquennii , /. 8. §. i') ff- dc incvff. testam.
(23) Tfinpus movendBe quercl.TK de inofficioso ipso jure non eu
rit minoribus. vel ita , Inoffiriosi testaracnti quereia legitimam a'
tem adsequuta , intra quinquenniiim jierimitur. Minoribiis autt
nisi 25. annum impleverunt , qninqucnnii tempus non currit. o-
nops. Basil. !0. tit. i3 adde /. r. Supr. de in inlcgrum r*itit*i
CODICIS REPETIT^ PR.ELEGTIONIS.
;stIonem movenlibus opponi solet , manifeste ante de-
psimus. Impleta igilur a;lale legitima, non est in inte-
ni reslitutio necessaria : quia non redintegralio (i)
ssae causac his dalur , sed integra ipsa causa serva-
(2). PP. 2. Id. Aug. Tuico et Basso Cokss. 25g.
De mora.
Impp. DiocLtT. et Maxim. AA. et CC. Decimo.
minorum persona (3) re ipsa , [ et ] ex solo tem-
>ore tardae pretii solutionis (4) , receplo (S) jure
am fieri crcdilum est : in Ins videlicet , quse nioiam
leraiit , id esl, in bonae fidei coniractibus, el fideicom-
is (6) , et legatis (7).
De sentenUa lala conira tutorem , qui pro officio
tutelari non caverai.
4. lidem AA. et CC. Stratonicae.
tulor tuu.s , qui pro tutelari officio non (8) caverat,
judioio expcrtus esl 5 contra eum lala sententia , juri
oilicere non potuil : nec ea quae ab eo gesta sunt
n firmitatem oblineni. Fiuslra ergo in integrum resti-
nis auxilium desideras ; quando ea , quas ab eo gesta
, qui legitimi adminislraloris personam susiinere non
it , ipso jure irrila sunt. S. i8. Ral. JNovemb. Ni-
(lice , CC. CoMss. 294,
Ds prtescriptionibus.
5. Imp. JiJsTiNiA^tJs A. Joanni P. P.
ncimus (9) favore imperfectae (10) aetatis exceptio-
lem non numeraiae (ii) pecuniae ab initio (12) mino-
i. e. in intcgium restitutio : ita definitur a Paulo i. sent.
I.
I Qiiiil liiiic stqnilur? mii)oies iion propo.sita qucrela inoffi-
iiilia ({lunqiuiiniuin , ipso jiire dcfcndi : Koruni silenlio ad-
liis Diliil adqiiiri, Plus est intcgram causani scrvari, quam re-
. Hiijii.smodi silcntium iiulliiin est : si valuissct ad tempiis
iaria esset icstilutio , iion valuit : et tamen minor iuvatur!
. igitui illi caiisa intcgra.
Favoic minoris, rc ipsa et sine tempore , sine interpcJlatio-
la ( nt et iii bona- fidci conlraclibus , et in tcstameiitis ) mo-
ntralntnr : ideoque debitor minori praestat usuias. /. 6. infr.
t. empt. l. b. ff. dc minnrib. 's5. atnu l. i. ^. ult. ff (/^
l. 2G. 5. i.ff de. fidcjms. Hiijusmodi mora a Moliii«o ir-
ris mora nuiicupatur , ^o. de iisur. n. 2o5. vcl ila , Dcbito
inoris , si dcbitum lcgatiiin aut fideicominissum ultro ei non
inl , niorain ci coniinittiint, Dcnique , Mora lit minori re
ine intcrpcllationc , ut hic , et l. 87. 5. i.ff. de leq. 2. ut
eo , Gloss. t. cutn (juidam. 17. §. /iscus. 5. in rcib. Infc'
ff. dc usuris. Baldus et Jason /. \.' Cod. dc Jiis , cmihus ut
m. ct trclcsiae pia-ve cans.T , Gloss. f item mi.xta. ubi Jas.
de oct. vid. Everardum /oco a minoribus ad /iscum G^.
In bon.-e fidci contiacttbus , et quibusdam stricti iuris iudi-
jsurac dcbciitur ipso jiirc.
Rccipi dicuntur , qiiac moribiis et consuetudine , seu illitc-
iiirraj;io adiniUunfur.
Tcstamcnia sunf stricti jiiiis et tamcn bic petiintur usur.-^
ra. Piivilcgitim ;vtalis qnam propriae actionis naturam inagis
•1 hiuc colligunt. /. 3. §. 1. ff. de adimendis uel transfer.
Coiira. /. 4,.^ de legat. 1. et l. 3\. ff. de usur. Ans.
lutor ( e.\cipe tcstainenfarium ) qui rcin pupilli salvain fo-
1 cavit , rerum pupillariiim ailininistiationein non babct.
le tutore , qui satis non dedit. Lata sentcnlia contra cuin
inimstralioncm lutelae non habtt , nulla est , ideoque minori
239
ribus (i3) non currere (i4) '■> ne , dum in integrum re-
stilutionem expectamus [ vel ] aliquod emergat obstacu-
lum , per quod hujusmodi beneficio minor uli non pos-
sit , vel (i5) substantia ejus subvertatur. Sed humanius
est , latius eandem legis interpretationem estendere , in
omnibus casibuj , in quibus vetera (16) jura currere qui-
dem lemporales praescripliones adversus minores concesse-
runt , per in inlegrum autem restitutionem eis subvenie-
bant , eas ipso jure non currere : Melius eienim est inta-
cta (i'^) eoruni jura seri^ari, quam post causam vulntralani
remedium qiuerere : videlicet exceplionibus triginta , vel
quadraginta annorum in suo(i8)statu remanentibus. Dat.
Kal. INov. Cousfantinop. posl Lampadium et Orestem
VV. CG. Copjss. 53i.
T I T. XLII.
QUI ET ADVERSUS QUOS IN INTEGRUM RE-
STITUI NON POSSUIST.
Si adolescens diligens , et industrius tsse dicatur •, si
decurio sit 5 si liberos susceperit.
I. Imp. AlexAnder A. Cononidi.
TN consilio quidem cognoscentis de reslitutione in inte-
M. grum esse oportet , num is , qui se minorem annis Ije-
sum esse dicit, diligens (19) paterfamilias fuerit , actibus-
que publicis industrium (20) se docueril, ut lapsum eum
per a?tatem verisimile non sit. Verumsi (21) causa cogiii-
la circumventus deprehendatur : propter hoc solum velut
praescriptione a solito auxilio removeri non debet , scilicet
quod urgentibus patriae necessitatibus decurio (22) minor
annis creatus sit , vel propagandae (28) soboli iiberorum
educatione prospexerit. PP. 20. Kal. Octob. Lui'o et
Maximo Cokss. 233.
talis scntentia non nocet.
(9) Saiicimus , Duar.
(10) Minor aetas imperfecta.
(m) Exccptio uon numeratpe pecunlae , minoribus non currit.
Ctfnops. BasU. 10. tit. 3. in fin.
(li) Id cst , antehac. .
(i3) Aliud in non rainoribns. /. 3. infi\ de prcescriut. 3o. vel
40 annorum. i. 3. Infr. quihus non objicitur.
(14) Qtiando praescriptio currat conlra pupillum et adullum , vi-
ae plene Ba!d. in tract. prascnyt. rnmu /mrt. 6. part. principa-
''•>• iS. cas. ubi reducit ad ordincm ouinium aliormn dicta. coiwu-
le etiam Decium cons. 556. et Balb. decis. 3iq. Mod.
(i5) Alias ne.
(16) Olim cuirebat quidem pise.scriptio advcrsus niinores . .*ed
adversus cam restituebantur. Hodie pi sscriptio.us miiiorcs an.iis
irigiiita minonbus non cuirunt : iit sit scnsus , Hodie nou modo
exceptionein pccumae non numeiafa; , oppoiii per luinorcs , univer-
so minoris a^tatis tcmpore et quadiiciinio post , sed et allas cxce-
pnones , quae tempore solent, prascribi.
(17) /. 2. injin. supr. h. t. Morbo praestat occurrere , quain
praescntem depellere. adde Terentium Eunucho act. 4. scna i\.
\\' d-' '^"^"^^ ^^^^^^- miicuit/ue sine judice se i'indic.
(>0) Qtits sfatus earum exceptionum adversus miiiores ? An iit
currant adversus minores mox restituentltjs, ut vull Accursius ? atit
non rcstituendos , ut vult apud eundcm Aldricus ? Ai» vero ut
non currant pupilUs , sed adultis , ut vult Baldus ? vid. h^rt. hic
num. 1 1 .
('9) i- II. §. 3. /. 44.^ de minorib. 25. ann. Synops.Basil.
10. tu. ^4. I. Haim. 12. ^. 66. - '
(?.o) PfKsumitur pro indiistrio.
(ai) Veritatis gratia rcceditur a verislmili, eove qu.xi tantum v«-
risimile est.
(2^) /.16. infr. de ftra^diis , et aliis ivlnis minor.
(2j) Yii. /. 12. infr. de adininislr. tut.
2^0
LIBER SECUNDUS
An contra parentes , vel palronos detur restitulio.
2. Imp. JcJSTiNiANUs A, Joanni P. P.
CUiTi (i) apud veleros dubilabalur , an liberi (2) pa-
reiitcs suos , vel iJberli p;ilionos in querinioi)iain de-
ducere possent , (juasi non (3) rite in eos versalos : Qui-
dam exislimabant , nullam esse contra hujusmodi personas
in integrum restilutioneni , pondere naturali , vel palio-
nali revereutia hujusinodi polulantia' rerraganle; nisi vol (4)
ex magna causa , vel adversus turpem eorum personam :
Alii autem personarura quidcm , vci causae distinctionem
respusndam [ esse ] censueruut 5 lunc autein lanlummo-
(io dandam esse reslitulioneiri putaverunt , cum miiior ex
sua simplicitate se deceptum , non ex dolo patris ,
vei pilroni circumscrjplum esse diceret . Sed ut ma-
neat (5) in oninibus honor parentibus , [ et ] palrono ,
vel palrouae illibatus , atque intactus : sancimus , nullo
juodo , neque adv(;rsus parentes utriusque sexus , necjue
adversus patronum , vel patrouam dari restitutionein (6):
nam personarum reverentia omnem eis excludit (7) re-
stitutionem ; cnm proculdiibio sit ^ etiam ipsas personas
cavere , ne quid sua? opinioiii contrarium existat Dat.
Kai. Sept. Constantinop. post consulatura Lampadu et
Orestxs VV. CC. 53 1.
T I T. XLIII.
SI (8) MINOR SE MAJOREM DIXERIT , VEL
[ MAJOE ] PROBATTJS fUEPaX.
De errore.
I. Imp. Alhkander A. Maximianae.
SI cum minor anuis vigintiquinque esses , tabulis (9)
quae sunt luarum professionum (10) , oblatis tibi ,
aetatem quasi major annis vigintiquinque decepta (11) pro-
^asti , in iutegrum reslilutionem intra statutiim legibus
(;) Minor adversus pafrein patronumve querelam movens noa
reofituitur. Synops. Ba.nl. lo. tit. 24. in Jin.
(2) /. 27. in Jin. Jf. dc minorib. ib. ann.
(3) /. ir. 5- ^ ■ ff- ^^ doio. l. 4- 5- ^^- Jf- '^'^ ^<^'' '"«^' '^^
metus cxcept. l. "}• ff- de obscq. parenc,
(4) JSovcll. iSf). cap. t.
(5) Novell. (55. cap. r.
(6) Datur tamcn in factuiu actio. l. 5. injin. supr. l. n. in
fin. ff. de. dolo.
(7) Imo 31011 excludit. l. 2. supr. si aduersus rcm jud. l. 2.
sujir. si advers. donnlionem. l. ult. §, i. vers. nolente , et j. 6.
infr. de bonis , (/(«ce liberis.
(8) ro. Eclog. 4- tit. aS.
(9) Addc l, 2. 5. 2. hifr. til. 45. ct l. 12. /. iQ. ff. de pro-
hat. t. n. ^. i. ff. de cxcus. tut. iEtas libcrorum probari ex. li-
bro palcrno potost. vid. Roland. a Valle 1. cons. 3i. num. 2. 3.
(io) Si minor errore lapsiis , sese majorem dixerit , nihiiominus
restituitiir. i. Ilarm. it. ^. 53.
(11) Hijjus generis suut ceusuales libri. /. i. ff. dr. censibus. ct
Ta.'.ioypdq)i')(, , libri celatiua , quos parentes solent memoriM causa
GODSciibcic.
(13) /. 6. injin.ff. de in intcgr. restit.
(i3) /. 37. §.\. ff.de mirwrib.-i5.ann. 1.2. ^.3.ff.ad SC.f^el/einn.
(14) Aliiis casus , quo denegatur minoii in integrum rcstitutio ,
est in /. 24. $■ "i. ff. de minorib. 25. ann. et t. n. $. 3.ff. h. t.
Ans,. Non rcslituuntiu- ergo qui dohmi adniiserunt. Vide Oddo ,
de rcstit. in integr. qucest. 34. Andr. Gail. /. 2. obseri'. 65. Ar-
gent. ad Consuetud. Britann. artic. 47i- num. 3. S. L.
/ (!5) VeJ m. ve! IV.
(16) Ai« -Jj oix-iiit^ ^ixr, , Synopi. Basil. 10, tit. 26, injm.i.
tempiis , etiam post impletam Ktatem , de omnibus (i)
inlra [ eam ] setatein adversus te geslis , poatulare apl
eum , cui de ea re juiisdictio est , poles. P P. 12. K.
Apnl. Maxi.mo et Patek.vo Cowss. 234.
De dolo et fallacia tninoris.
2. Impp. DzocLEx. et Maxim. AA. et CC. VitaliaDo.
SI is , qui minorem nunc se [ esse ] adseverat , falla
majoris a?tatis rcendacio le deceperit , cura jux
statula juris errantibus (i3) non etiam fallentibus min.
ribus publica jura subvenianl , in integrum reslitui n-
debet (i4). Dat. 3. Kal. Decernb. D10CI.ETIAKO 11. (i
et MAxunA.\o AA. Conss. 293.
De dolo niinoris 5 de injuria et circumventione
adversarii ; de jurejurando.
3. lidem AA. et CC. Theodorse.
SI alterius circuinveniendi causa , minor ?ctate majore
te probare aspectu (iG) laboraveris , cuin malitia (l
siippleat ajtatem , restitulionis aux-iliu;n , tam sacris co.
slitutionibus , quam rescriptoniin aiictoritate denegari st
tulura est (18). (^uod si pfr injuriam , vel circumveati
nem adversarii hoc fueril factum : durabit beneficiura
quo minoribiis causa cognita subveniri solet. Aditus itaq
Prasses provinciae , probationis ?eiatis examinata causa
si tuum dolum non repererit intercessisse , ac te minore
[ tuuc ] fuisse probaveris 5 causa cognita in integrura r
stitui providebil. Si (19) tamen in instrumento , per s
cramenti (20) religionem , majorem le esse adseverasti
iion ignorare debes , exclusum (21) tibi esse in iategru
restitutionis beneiiciuin : nisi palain et evidenter ex (2
instrumentorum probatione (2 3) , non per testium depo:
tiones , te fuisse minorem osteufleris. Hujusmodi autein 5
cramento corporaliter C24) pr.ieslilo nullum tibi superes
auxilium , perspicui juris est. Dat. i3. Ral. Oclobr. S:
iJiii , CC. CojNss. 294.
Harmen. 12. §. 04. id est , per proprium aspectum . /. 32.^ 1
minorit). iS. ann. vid. quae dicam ad /. 3. infr. quando tutor
vel cural. rsse.
(17) M.nlitia rainoris aetatem justam repraesentat ac supplet : *
sic , Malitiic non succurrilur. /. ^S. ff. de rei vindic. l. no.
fin. ff. de rsg. jur.
(i'S) An autem competat exccptio nullitatis , vide Paris. cotiS'
97. Hb. I. Ruinum consil. io3. lib. 4- Socin. Jun. consil. 3. /(
2. Gurt. Jun. consil- 119. Cremcnsem singul. i63. Rot. Rom. 6
cis. iSt. Jason?m ad Authen. Sncrammta pubcr. supr. si adve
sus i^end. Rim. ad §. 2. jium. 3o. In.nit. quib. alien. licet >
non. Rom. cons. 12. num. 4- cum sca. Mod.
(19) Si minor se majorem diserit , aut luobaverit apud Pr.x
dem , aut per sacrauienti rcligiouein in instramcnto adscvetaveri!
aut corporaliter juraverit , aliquando reslituitur ; aliquando aon r
stituitur. Sfn. Basil. 25. tit. 25. in princ.
(20) An minor adversus jur.\m?ntum restituatuc . vid. /. i.sup
si adi'e?'s. vend. l. 9. §. ^. ff. de jurejur,
(21) Imo iion vidctur e.Kclu.lendus. '/. 5. in fn. supr. dr. h
ct const. Sclve : Plus est corponditer jurare , quam instruiKei
aut nuda voce. Corporaliter jurai-e , est tactis sacrosanctis Evan?
liis vel altarihus. vid. /. i. supr. si advers. vend nddc 10. Bd
4. tit. 25. cnp. 4-
(22) Scriptuin scripto plerumque refutari liinc coUigit Cuj."!C
ad Ni^vslL 90.
(23) Prolatione. Hal. sic Gi»ci <rii^/3jXa';4)y t3Cm«' o"» <D?po/*y
(24) S(uuoiT.'X6J'.i Synops. Basil. d. c. 25. <r&)i/aT.x^« «'«'<
u\>i^J* , corpjraliter ct ipsa verltale. i. Harm. 12. §. 55. po '
corporflUter j^iiaie , quid sit , dixi ad /. i. supr. si advers. v''
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
341
De errore.
4. lidem AA. et CC. Labio.
"^Um circa probandum aimorum numerum , apud Re-
ji ctorem provinciae erralum esse proponas , et in hu-
smodi causis etiam filiisfamilias minoribus subveniri ad-
issum sit : ea , quse in prece (1) contulisti , Prsesidem
•ovincise examinare couveuit : qui , si sestimata aetate tua
ajorem annis falsa (2) opinione te praesumpsisse ex pro-
itionum luce cognoverit , erga miuoris personam fidem
ri sec£uetur. Dat. 6. Idus Decemb. CC. Comss. 294.
T I T. XLIV.
SI S^PIUS (3) IN INTEGRUM RESTITUTIO
POSTULETUR.
De re judicata.
X. Impp. Severus et Ajvtoninus AA. Romano ,
et aliis.
S[ ] post sentenliam Proconsulis contra vos lalam
desideraslis in integrum reslitui , nec obtinuistis :
iisira rursus , ut ea (4) quaestio [ in integrum restitu-
3nis ] agitetur , desideratis ^ appellare (5) enim debui-
's si vobis sententia displicebat : Sed (6) si adhuc in
aetate estis , cui subveniri solet , appellaudi jus vobis
stituimus. PP. 5. Kal. August. Ghiloke el Libone
OHSS. 2o5.
De novis causis.
2. Imp. Alexander A. Justo militi.
"^Uanquam curatores (7) pupillae victi sunt , cum iii
^ in intcgrum reslitui pupillam desiderabant : cum ta-
ea novis (b) defensionibus causam iustrui posse dicas ,
leant ciiratores uxoris tuae judicem , et petant , ut cau-
s in integruia restitutionis agant. PP. 5. Kal. Aug. A-
SXAHD. A. 11. Ot MarCELLO CoNSS. 11'].
3. Imp. PiiiLiPPtJS A. Anitiae.
IN una eaderaque causa iteratum (9) in integrum resti-
tutionis auxilium non jure , nisi novae (10) defensiones
praetendantur ,posci, saepe rescriplura est. PP. 2. Ral. Jul.
Pekegriwo et yEiniLiANO CoNss. 245«
T I T. XLV.
DE HIS (11) QUI VENIAM iETATIS IMPE-
TRAVERUNT (12).
De resUtudone deneganda.
1. Imp. AuRELiANUS A. Agathocli.
EOs qui veniam aetatis [ a principali Clementia ] im-
petraverunt , etiamsi minus idonee rem suam admi-
nistrare videantur , in integrum restitutionis auxilium im-
petrare non posse , manifestissimum est : ne hi , qui cuni
eis contrahunt , Principali (i3) autoritate circumscripti
esse videantur. PP. Ral.Jul. Aureliano A. et Capixoukq
CoNSS. 2^5.
De venia cetatis concedenda.
2. Imp. CoNSTANT. A. ad Verinum P. P. (i4)-
OMnes (i5) adolescentes , qui (i6) honeslate morum
praediti paternam frugem , vel avorum patrimonia
gubernare cupiunt , et super hoc Imperiali auxilio indi-
gere coeperint , ila demum atalis veniam irapetrare (17)
audeant , cum (18) vicesimi (19) anni metas impleve-
rint (20) : ita ut post impetratam aetatis veniam iidem ipsi
per se (21) Principale beneficium jdltgantes, non soiura
per (22) scripturara annorura numerum probent, sed eliata
testibus (23) idoneis advocatis , morum suorum inslitula ,
probitatemque anirai , et testiinonium vilae honestioris
edoceant.
§. 1. Foeminas quoque , quas morum honestas raen-
lisque solcrtia commendat , cum octavum et decimura an-
num egressse fueiint , veiiiam aetalis impelrare saucimus.
(i) Prcccs.
(a) /. 7. supr. de in integrum rcslitut.
(3) I. Paul. ient. 7. ^. 3. Eclog. d. l tit. a6.
(4) Id est , cadem.
(5) Excc|'tioiiis gcnus obscrva , Tili iinputa , si non appellasti.
(6) Advcrsus scntcntiam judicis restiUilio luiuoribus , datur.
rnops. Basil. 10. tit. 2G. i. Harmcnop. 12. ^. 47.
(7) Qui solciit piipillo dari ad lilcs.
(8) Mova dcicnsio novam causain facit.
(9) E« itvripn, Synops. Basil. ^o. til. 16. et i. Harmcn. 12. 5-48.
(10) Dencgala stmd rcstitulio non est amplius pctenda : nisi pe-
tur ad aliud , acI ad idcm ex nova causa , ul hic.
(11) 1. C. Theod. 17. 10. Edog. 4- tit. 27.
(la) Puta a Piincipe. hiic rcfcrt Papon. 3. Nolar. g. c. des
Itres de justicc. Lconis constitulionc , a;talis vcnla solet impetra-
a jsidicibus , AW. Leon. 28. in fm. Goth. Vid. Tiraquell. de
gih. connub. cap. 9. Mcnoch. lib. 5. Consil. 478. Montan. de
Uel. c. 37. rcg. 2. imin. 32. et seq. usque nd 61. S. L.
(i3) Principis auctorilatc ncmo dcbct decipi : idcoque prctiiira
istun» ccuscndum , quod Princeps inajorvc ma^istratus tasaverit.
id. ad b-..no locum Molinoeiim de usuris quccst. 69. n. ^o\.
(14) Maiiii» Pnvfecto urbi.
(i5) /. uii. C. Tlieod. dc his , qui veniam cetalis impetrarunt ,
h. 2. ti:. 17.
(16) Princeps id raro solet conccderc. /. ^. ff. de minorih. ib. an.n.
(17) jNota , c[iiibus veaiam astatis Princeps indulgere soleat.
To:n. ly .
(18) iElatis veniara inascuUis impletis annis viginti , fcemina im-
plctis octodecim annis a Principe potcst impetrare. Sjnops. Ba-
sil. jo. tit. 27. vid. 2. Harm. 12. ^. 22. Leonis vero consttutio-
ne , etiain ante yiccsimum aelatis aiinuni , veniam aetatis impetrant.
NcyeU- Lcoids 28. injin.
(19) Iii fceniinis octodccim , §• '• Infr. hic. dict. Novell. Leo-
nis. Porro hanc iclatem Constanlinus in dicta lege unica C. Th.
inter plcnam , pcrfcctamquc aiiolcjccntiani ct robuot.iishi.um juven-
tutem nitdiam locat , ct firmatain appciiat : eetatibus ila distriba-
lis , ut prima aelas sit pueritise : scqueas , adolescentiis : terlia ,
firmata : qiiarta , Jcgitiraa : quinta , senetlus. His addatur .'elatum
distinctio Scrvio Tidiio constituta , cujus cx 1. Tiibcrouis bistoria-
rum merainit Gellius 10. c 26. ScrviiJS enim Tullius cvm quin-*
quc classes juniorum , ccnsus laciendi gralia , institucret , pucros
esse existimavit , qji minores essent annis .'cj temdcciiu , alque in-
dc ab anno 17. quos idoneos jiim esse Reip. arbiliabatur , milites
tcripsit , eosqiie ad annum 47- junioics . siipraquc eum annum sc^
niorcs ccnsuit.
(20) Annus in venia ajtatis ccmplctus rcq'iiritur , non iiiceptus.
(21) Ubi pcrsonae e.\aminaUo tx.i{;itur, procutator iion admiuitur.
(22) Probatur a;tas per scriptnram. addc /. 3 supv.si mmor se
mnjorem.
(23) jEtas scriptura et tcstibus probari potcst consangiiticis. /.7.
sujir. de in integrurn icstiiut.on. 1. 3. K. 5. ff. dc Citiioiiia':^
edici. l. t3. J/". de prvbationibus. l. 2. (. i. ff'. de ejicusat. tiC
certe non tautum icuplura , sed ct teslibus idoucls piobanda.
3i
^42
Sed eas , proplrr pudorem (i) ac verecundiam foemina-
ruiri , cojtui publico demonslrari non coginnis : sed per-
ccpiu lEiaiis venia annos tantmn [ aelatls ] prcbari [" po^sc; "I
teslibns [ quinque (2), ] vcl istrumentis (3) misso pro-
cu r.tore (4) concpdimus : ut ipsa; eliam in omnibys nego-
tiis iale jus habeant , quale et marcs habere pianscripsi-
mus ; ita lamen , ut praedia sine (5) decreto nou alienenl.
§. 2. Scd Senatores ((>) c|uid(^m Clarissimi viri in hac
Begia urbe commorautes apud Sublimitalem tuam • offitc-
ri vero apud Praeiorem (7) , in provincijs auiem onmrs
apud earum rectores de suis moribus et honestate perdo-
ceant (8). ^
§. 3. Ili vero , qui contra (9) memoratam dispositio-
nem veniam a;tatis a Principali Clemenlia impetraverint
sciant eara nulJas vires obtinere. Dat. 3. Kalend. Jul!
nomcB «.Rispo JI. et Comstantiko Cses. II. Comss. 32 1. '
J)e rerum olligatione w.l alienalione.
3. Imp. JuSTiNiANUs A. Mennse P. P.
'^■Os qui vcniam a^tatis a (10) Principali Clemcntia im-
^J peliaverunt, vel impetraverint (ii) , non (12) so-
lum ahenationemjsed eiiam hypothecam (i3) minime pos-
se sine (i4) decreti inierpcsiiione rerum snarum immobi-
hiim facere jubemus , in quarum alienatione vel hjpo-
theca decretum (i5) illia neccssariura est , qui necdum ve~
tiJam aelatis meruentnt : ut similis (j6) sit in ea parte
conditio minorum oranium ., sive petila sil , sive non
«tatis venia. Dat. 8. Idib. April. DtCio V. C. Coks. 529.'
Qii(B sit legitiroa ^el perfecta (etas.
4- Idera A. ad Senatum.
'I quis aliquid dari vel fieri volueril , et Icgidmce cfta-
tis fecerit menlionem , vel [ si se ] absohite dixerit
perfectce (i^) cvtatis ^ ilJam tantummodo setalem inteJle-
ctam esse videri voJumus , quac et vigintiquinque aimorura
curnculis completur , ijon qua; (18) ab Imperiali btnefi-
cio suppJelur : et prsecipue (19) quidem in subsiitutioni-
tus vei restilutionibns hoc inteJligi sancimus ; nihilominus
tamen et in aliis : nisi specialiter quisquam addiderit , ex-
(1) Pudor interdum causa est privilegii.
(2) Nota casum in q.io probatio quinque teslium requiritur.
\J; »• I . supr. si minor se mnj.
(4) A personaR comparatione foenjinae excusantur , /. ult inf,-
dn recept. arbiiris. "■ int.
^fi> ^*'^^'* ^*'*^""» non conf.rt potestatem alienandi immobilia
*„i i f ''0"t'""0 r«o «wjore habelnr , -qni senatoriam .iieuita-
t.m adep us cst add- /. .. .nfn. supr. ^l n ad.ersas ouol
C7) Ohm apud Pfasiectum vijiilum. /. .. Cod. Tuodosian de
,Z'J''' Tu"' ''L'''''- ^'^ '^' ^"^*^'*' "t »•«<= vocabulo Prcetorrrn
^.ft^ n" ''^"^ P'«=(or<m plebis : ex No.ell. ,3.
(M) Pctens beneticmui , causam ejus unpctrandi tenelur . xprimere
{9) P.mlegia conlra leges impctrata nullius sunt momenn
Vo) A Judicibus. Now. Lconis 28. in fin.
y\) Perperam hic duplicari vcrbum , inipetraverunt , putat Lco-
Jnn. emer,dat. Ub. i. cap. .7. num. i. Ans. ^
(i'?) iEtatis veniam tcnsequuti , sine decreto alienare iraraobilia
siia non possunt.
(i3) Mnior , impetrata aetatis venia , immobilia sua non no\e<l
aijeiiare , aui obligare. I'""^'-'
('4) Arti; ,'j.j,9a^j, J/i)^<VAtX705 , et 3,4,^/5 aVojjccV*^^ Kpt-il , Sy-
LIBER SECUNDUS
venia ^tatis velle aliquid procedere. Dat. g. K.al j^^jA
Lampadio et Orbste VV. CC. Conss. 53o, '
T 1 T. XLVI.
SI (20) MAJOR FACTUS RATUM HABUEHIT (:,,).
1. Impp. DiocLET. el Maxim. AA. et CC.
EutvcIiiaQo.
SI inter minores quinque et vinginli annis vel scriptu.
ra interposita , vel sine (22) scripiura facia sine d.Jo
divisio esl , eamque posl (23) legitimam aetatem raiaiE
fecermt : raanere integiam debere convenit. S. 8. Kal
Maji , AA. et CoKss. agS.
2. lidem AA. el CC. Sorliri (24).
QUi (25) post (26) vigesimumquinlum annum selatM
ea , qus in minore aetate gesla sunt , rata hribue-
rmt : hustra rescissiouem eorum postulant. Dat. Id.
Feb. CC. CoNss. 2g4.
T I T. XLVII.
UBI (27) ET APUD QUEM COGNITIO IN LNTE-
GRUM RESTITUTIONIS AGITANDA SIT.
De sententia Procuratoris Cmsaris.
I. Imp. Antoninijs A. Severo.
SI quid a Procuratore (28) meo judicatum est , id per
in mtpgruni restitutionem Praesidis senlentia u«n pot-
est rescindi : Princeps enim solus (29) contra sentcntinra
Procuratorura suoruni iii inlegrum restiluere solet. PP. 6.
K.alend. Decemb. L^to et Cep.eali Coass. 216.
De repetitione dati ex causa trunsactionis.
3. Impp. DiocLETiAivus et Maximianus AA. et
CC. Aquilinas.
OUoniam ea (3o), quae ui iransactione dari pJacuerat ,
te tradidisse proponis : eonsequens est , si de his re-
petendis per [ in inlegrum ] restitutiouem , vel quam-
(16) Nota casuin in quo minoribus similes sunt ii , qui ven.am
a;talis impctrjrunt.
(17) In dubio, perfecta aitas inteiligitur Ectas 25. annornm natu-
ralitcr impleta , non beneficio Piiiicipis , aut fictione indulta. /. 5o.
"^/""•#' <ie fcg- 3. /. uh.^: de cond. et demonstr.
(18) Baldus Lic colligil , Einpbyteu.sim datam alicui pro se rt
libcrio , ad Icgitimatos libcros non extcndi.
(19) in tostameuiis, verba iiaturaliter ct propi-ic sunt intcUigcnda.
(■3o) Addc infr. lib. 5. tit. 74. ct 10. Eclog. tit. 4. ex lib. a8.
(2j) Id quod minor ipse gcsserit , non restii;:ctnr. /. i. /. 2.
infr. h. t. et ita abrogatur /. 3. 5. i. ff. de mntoribus ib. ann.
(22) Divisio bereditatis potcst ficri sine scriptura. /. ui. Supr.
de pact. l. 9. infr. de fide instrum.
(■23) /. a. /,./}.. h. 1:1. 3. 5. I. /. 3o.^ de minorib. ib. ann.
(24) Sotei-i.
(25) Synops. Basd. 10. tit. 20. i. Harm. 12. 5. 32,
(2(5) Hat.babitio facta a majori seu in majori setate , cootra^tum
in minori a-tate habitum , rcconcili.-il.
(27) SY}u:ps. Rusil. 10. tii. 29. adde /. 2. in fin. suvr. de his,
(]ui i^emam aetatis.
(28) Vide qua scripsi de Pro<*jratore Coesaris ad tit. de officia
Procuratoris Ccesaris.
(29) Adde /. 3. Supr. si advers. rem jud.
(.3o) Tiansactionis nominc solula roinor fcixjlit £t recipit. Sy ■
nops. Basil. \o. tit. 29. in fn.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
243
cumque aliam causara putaveris agendum : ejus adire te
provinciae Prajsidem , in (i) qua domicilium habent quos
convenis. Dat. 3. Kalend. Sept. Cap. post (2) terlium
Consulatum Lampadii ei Oresxis. 53 i.
T I T. XLVIir.
De his qui propriam
habenl
vel mandatam Jurisdictionem
et de arbitris.
c
3. Imp. JusTiNiANCs A. Joanui PP.
lUm scimus esse dubitatum de restitulionibus , qu» in
integrum postulanlur ; sive tantummodo apud judi-
cem , cui aliqua jurisdictio est , examinari eas oporLet ,
sive apud pedaneos judices : sive eas minores vigintiquin-
que annis pelierunt , sive majores , secundum quod ante-
rioribus sanctionibus , vel Veleris Juris , yel nostris de-
claralum est : sanciraus , non solum apud judices pro (3)
DE REPUTATIONIBUS (8) QU.^ FIUNT IN JU-
DICIO IN IWXEGRUM RESTITUIWONIS.
RestituUo concessa minori omnia in prislinum statum
reststuit , tam pro , quam contra.
1. Imp. Antominus A. Tatiano.
OUi restituitur in integrum , sicut (g) in damno mo-
rari non debet , ita nec (lo) in lucro : et ideo quic-
quid ad eum pervenit , vel ex emplione , vel ex vendi-
tione , vel ex alio conlractu: hoc debet restituere.
§. i. Sed et si intercessor (11) minor yigintiquinque
annis intervenerit " , in veterem debilorem debei resti-
§. 2. Sed et cum minor adiit (12) hereditatem , et re-
stiiuitur : roox quicquid ad eum ex hereditate pervenit ,
debet praestare : verum et si quid dolo (i3) ejus factuca
est , hoc eum praestare convenit. Sine die et consule.
T I T. XLIX.
ETIAM PER PROCURATOREM (i4) C.\U3AM IN
INTEGRUM RESTITUTIONIS AGl POSSE.
1. Imp. Alex. A. Licinio.
tribunali hujusmodi causae cognitionem proponi , sed etiam tui actio.
apud eos judices , quos Auguslalis dederit Majeslas , aut
nostrse Reip. Adminislralores , vel in hac Regia Urbe ,
vel in provinciis : ul videatur ipse qui judicem destinave-
rit , utpote pro tribunali cognoscens , in integrum dare
restitulionem , et causas ejus examinare : sic eienira non
difficilis erit causarum examinatio. "Y Sed ne quis ita ef-
fuse intelleclum nostra; constitutionis audeat esse (rahen-
dum , ut etiam apud compromissarios (4) judices , vel
arbitros ex communi sententia electos , vel apud eos qui
dantur a judicibus , qui propriam Jurisdictionem non ha-
bent , sed tantummodo judicandi facultalem , putet hu-
jusmodi extendi sanctionem : hos tantum generaliler volu-
mus tales causas dirimere , qui vel certas adminislralioni , i^^Ausam in integrum reslitutionis , si qua competit >
cui et jurisdictio adbaeret (5), praepositi sunt , vel ab his V^ etiam per procuratorera (i5j agi posse placet. Dat.
fuerint dati : et multo magis si a noslra Majestate dele- '' ■^-'— ^ /-> 1 .., „ ^
gata eis sit causarutn audisntia (6). •]' Sed ne quid pe-
nilus dubilandum relincjualur , et hoc addendum esse cen-
semus , ut his tantum (7) , quos supra enumeraviinus ,
lioeat dc in integrurn restitulione disceptare , sive hoc spe-
cialiter eis iuerit maudalum ( quod et Veleribus non lue-
rat iucognitum ) vel si generaliler dati sunt judices , vel
\n aliis speciebus inciderit qua;dam quaestio restitutionis
Dat. 3. Ral. Septembr. post consulat. Lampadii et, Ore
STis VV. CC. 53 1.
i3. Kalend. Ociob. Pompejano et Peugno Conss. 232.
T I T. L.
m INTEGRUM RESTITUTIONE POSTULATA ,
^E QtJlD NOVl FIAT.
I. Imp. GoRD. A. Secundino militi.
a- 13^**"'^^^ ('^) i" integium restitutione , omaia in suo
JT statu (17) esse debere , donec res tiuialur , perspicui
(i) Agens ad distraclum tenelnr seqiii forum rei , et ita resii-
tutio non pclilur in ioco contractus habili , sed in domicilio fo-
roque rci.
(i) Haec vcrba fuglliva sunt , et ab hac 1. aliena.
(3) (Jngnitio leslitulionis in inttgrura tribunal cxigit, Goth.
Ubi restiliitio in intcgruin pelcnda : vid. Joanu. a Sande lib. i.
tit. r5. de Jiit. 1. An.s. Addc Menoch. lib. 6. consU. 5o[). cap-
suscitata , <■[ cnp. cx (ileris cxtr. de in integrum restitutionc. ubi
Abbalcns : ct quee novissimcce«*M/a JTorensi nostra : l. 4. c. 38. S.L.
(4) De causa re.stitutionis in integruni uon potest in aibilnim
comprcmitti aut cornpromissum (icri , tiic de ca arbiter potest co-
gaosccre. vid. Wtirniscr. 1. Pract. 5. obs. 3.
(i) Juri.s(lictio ordiiraiia et contcatiosa territorio inhaeret , U-
roites jurisdictionis sunt limitcs territorii. Bidd.
(6) Ddogalus Principis ad audicndum , dclegalus ccnsctor ad de-
ftniendum ; inulto niagls ad incidentia , quorum concessioiiem spc-
«alem rcquiri ncgat Buld.
(7) liinr cliam colligiint , casum rcsfitntionig non possc com-
promitti. odde /. \^. in fin. J}\ de miriiynbus -i^. ann.
(8) 10. Sjfii(-ps. 4. cx tit. 3o. id cst , dc his quae adolescenti
pelcnli rcstilutioucni in inlegruin impulantur , ut ca vcl reddat ,
vel compcnsct. Qoih. Matcriaiu hujus titiili vide apud Vasq. ii-
lustr. coninwcrs. lib. 3. c. 66. S. L.
(9) Omnis rcstitulio iu inUgrim/est rociproca aut iniquissima ,
»1 tx. uno tanlum latcre cousislat. /. 34. 5. 4. jff". de minorib. 33,
ann. excipe l. pcn. supr. de his , qua pi metusi>e causa. adde
Molinaeum de usur. quaest. 11. iium. 107.
(10) Irao in lucro. /. 7. 5. 8.^. de minonb. aS. ann.
(11) /.48. in princ. l. ult. ff. de minor. 25. ann.
(12) Minor restitui potest adversus aditam hereditatem. .%upr. si
minor ab hercditate.
(i3) Dolus enim rem repraesentat.
(i4) /. 2.5. 5. i.ff. de minorib. 25. ann. Eclog. d. l^co. 3i. 1.
Harmeu. 12. 5. 67. excipe casuin , /. 2. in pr. Supr. de his ,
qui veniam.
(1.5) Mandatum spcciale habentem. An hoc perpetuum est ? ne-
gat Baldus dominum praecise cogi ila constitucre : Coasliluo le pro-
curatorem ad pctcndam rcstitulioncm in tali causa advcrsus N. Fu-
tat itaque sufficcre , si gcncraliler ad pctcndara restitutioncm datus
sit. vid. Wurmscr. i. pr.tct. i5. obs. 3.
(16) /. 3. infr. de apyetl. et consult.
(17) Ideoquc qui lucrum senlit cx conlractu vel senlenlia non
potc=t contraclum vel sentenliam cxscqui adversus c;rm , cui con-
cessa cst rcstilutio. idcm rera alicnarc minime potcrit. Vi» est ea
restitutionis , ut ncgotii vires suspcndat. /. 32. supr. de tranfnct.
tioth. Vide Robcrt. Lanccllot. tiact. de atteiitalis. part -i cap. 18.
n. 14. et seq. Fachin. l. la. contr. cap. 17. 19 Odd. de restit.
m integr. quixst. ^i. 43. Ant. Fab. hic. et JowiDa. a S'uJ decis.
Frisic. lib. \. tit. 8. defn. 4. S. L.
244
LIBER SECUNDUS
juiis cst : Idque curaLit is , ad cujus partes ea res perti-
«et. PP. 12. Kal. Jul. GoRDiANo A. et Aviola Cojnss. 2^0.
T I T. LI.
DE liESTITUTIONIBUS MILITUM (1) , ET EO-
RUM QUl REIPUB. CAUSA ABSUJVT.
1.
De bonorutn possessioiie.
Impp. Severus et Antoninus AA. Chiloui (2).
(') 10. ^yj^wops. BasU. l. 4. et tit. 33. Lih. L. ff. 6. adde Pa-
pon. 3. iVW-. 9./0/. 540.
_(2) P. y. Nam"ct P. U. rcstituit , /. iG. in fm. ff. de minov.
(3) Heifisex persona defuncti restitutiouisLeneficium potest petere.
(4) Hodie inlra quadrienniuin continuum , /. ult. in pr. infr.
de icmp. in integr.
(5) Heres resiiluitur cx persona defuncti , duinmodo bcjjeficium
rcstilsationis origincm ex minoris pcrsona suuipserit.
(o) /. i. Jf. cx quibus causis major.
(7) Hodie intra quadriennium continuum , /. ult. in pr. i/ifr.
de temporih. iii intrer.
(8) /. 40. ff. ex qnih. caus. major.
(9) Hodic iufra quadriennium. d. l. uh.
(10) Et coruni bonis curatores dari , quin etiam possideri qui-
deni mihtis Lona , donec in castris csset , aliquando edii.it tonsul
Romanus , ut Livius scrit-it lib. a. scd extra ordinem , nam ex or-
tJjoe possideri possunt. rid. Cujac. Uttrr. 3i. uLj Iractat d* taa-
fenduntur , bona tanturn possideri (10) : vendjtjoaem (\\\
autcm in id tempus diirerri , quo ileipubl. causa abesse
desierint.Dat.Kal. 12. Jau.GoRUiAwoA.et Aviola Comss, lio.
De (uadrlc.nnii pni:scriplione.
5. Idem A. Secundino militi.
Ol Valerianus Centurio cohortis duodecimaj Alpinorum
^ ante vita decessit , quam [ bonorum ] possessionem
acciperet , heres (3) ejus ex persona del'uncti reslitutionis
Jjuxilium inlra annum (4) utilem iia recte implorabit ,
si (5) "Valerianus post exactos dies , quibus bonorum pos-
sessio deferlur , in miblia defunclus est. P. P. Kalcnd.
I^ovembr. LAxiiRA^o ct Rufiko Conss. 198.
De bonorum deminutione , de aaione amissa.
2. Imp. Alexahd. A. Petronio Ceniurioni.
^I quid de bonis eorum , qui Reipubl. (6) causa absen-
O tes sunt, deminutum est, actioneve qua competente eis ,
aJiquis liberatus fuit , in integrum restitutio perpetua ju-
risdictione intra annum (7) utilem permittitur. PP. i3.
KaL NoY. Alex. A. n. et Marcello Coinss. 227.
De usucapione.
3. Idem A. Flavio Aristodemo milili.
QUod tempore militiae (8) de bonis alicujus possessum
ab aliquo est , posteaquam is Reipub. causa abesse
desiit 5 intra annum (9) utilem amota praescriptione
temporis medii possessionem vindicare permissum est : ul-
ira autem jus possessoris la-dere contra eum inslitutum
ncu oportet. PP. Non. Jan. Maximo a. et iELUwo
Cowss. 224.
De possessione et distractione bonoruni.
4- Imp. GoRD. A. Mastriano.
TGnorare non debes , eorum qui Reipub. causa sine do-
X io malo absunt , si absentes boni viri arbitratu non de-
TV^Eque ReipuUica; causa abseniibus , neque aliis maio-
Jl 1 ribus ad liluluin in integruui reslitutionis pertinorjii-
bus , pi a."scriptionem quadriennii (13J post factara a fi-
sco vendilionem obesse [ posse ] manifeslum est. PP. 6.
Id. Maji , Sabijso et Vhnusto Cojnss. 241.
De distractione hypothecie.
6. Lnpp. VALEKiAiV. et Gallie.v. AA.
Germano Ceulurioni.
SI , cum militaribus laboribus operam daies , crediloris
Jui lieredes poisessiones sibi obligatas distraxerunt ,
poteris adilo Praeside provinciae in integrum restitutionem
impetrare , retractataque (i3) venditione , recipies posses-
siones , oblato ante [ debito , vel ] prelio (i^j, si minus-
debito fuisset. PP. 4. Non. April. Valeriano et Gallie-
NO AA. Co]N'SS. 255.
De gestis a patre.
7. Impp. Dioclet. et Maxim. AA. et CC. Marinae.
[ r^-^ ] q"« (i5) a patre geruntur , non decet pro di-
JLJ scipfiua mililari a filiis ad irrilum revocari : prce-
sertim , cum nec patrem tuum iu rebus huraanis agentem
afiirmes conquestum fuisse super huiusmodi coulractu.
Dat. Non. Febr. CC. Conss. 294..
De iempore expeditionis aliove.
8. Imp. JusTiNiAivus A. Mennse P. P.
SAncimus , his sohs , qui in (16) expeditioaibus (17)
occupali sunt , ea tantummodo lerapora , quae iu ea-
dem expeditione percurrunt , tara in exceptiouibus decii-
nandis , quam in petendis in integrum restitutionibus , eis
opitulari : ilfis temporibus , per quae citra expeditionis
necessilatem iu alus Iocjs, vel in suis «dibus (18) degunt,
minime eos ad vindicanda n^emcrata privilcgia adjuvan-
tibus. Dat. 6. Id. April. Constantinop. Decio V. C.
COKSS. 529.
sis possessionis bonorum rei scrvanoK causa.
(11) /. 6. 5. i.jff'. quib. ex caus. in poss. l. ult. C. i. ff. de
rclus uuctnrit.
(12) Oiim quinquennii ex Ediclo D. Marci. Rebiis aLenis citra
debiti causam a Iisco venditis , earum domini iulra quadriennium
lisco lUem movere possunt : po>t quadricnuium non possunt. j.
ult. Inst. de usucap. nisi rcipublics causa abfucrint. ut hic. Ecl.
d. loco cap. .5.
(i3) Retractaquc. Hal.
(i4) Pularcm has duas voces , uel pretio , dispungendas esje : et
post , si miiius debitum fuisset.
(i5) Privilegium successoris legitiraum factum praedecessoris noii
rcscindit. Bald.
(iG) Vide /. pciiult. infr. de tfstum. milit.
(17) Aliud , j-i miiite praesente quid statutum. /. 16. 5. 2. ff.
ex quibus causis major. aut ejus procuratore, /. 39. d. tit.
(18) Sedibus Hal. i, ycTs iUsi; Graeci : yide /. »8. iupr. de
epacopali audientia.
CODICIS REPETIT^ PRtELECTIONIS.
245
T I T. LII.
DE UXORIBUS MILITUM ET EORUM QUI
REIPUBLIC;^; CALSA. ABSUINT.
1, Imp. Alexakd. A. Secundinae.
PEmporalibus aclioiiibus exclusis nmlieribus , quac cum
,1 marilis Rcipiiblica; causa abscnlitus peregrinalae (i)
unl , ad cxemplum militum subveniri solere non est Jgno-
lun. PP. 3. Non. Decembr. Alexandro A. u. el Mar-
ELLO CONSS. 227.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Quinliiiano.
FU (]uap. diutissime fuit cum niarito , qui militiac operam
j dabal , non oflicit prascriptio longi temporis : scd
uia hujusmodi diulinaj absenlia; commenla callidc adhi-
)ila , at(|ue composila obessc omnino non debent : decer-
limus , ut si talis niulier domum ad se pertinere moustra-
keril , quae in absentia ejus vendita est , refuso (2) pre-
io , quod revera solulum cst , eandem recipiat. l)at. 8.
[S.al. Decembr. ipsis AA. et Cowss. 298.
T I T. LIIL
DE TEMFORIBUS (3) IN INTEGRUM RESTITU-
TIOMS , TAM MINORUM , ET ALlAUUM PERSON ARUM, ,
qVM ntSTlTUl POSSUNT , QUAM ETIAM
HEREJJUM EORUM.
De militibus , et eorum successoribus.
I. Imp. GoRD. A. Pudenti niilili.
1N his , in quibus la^sus es , cum minor annis yiginti-
quinque esses •, toto mihtaris expedilicnis tempore au-
xiliuni restilutionis postulare potes : tempus eienim post
mipJetam rainorem Ktalera prseslitulum , ex die (4) mis-
sionis juxta rationem juris computari debet. PP. 3. Non.
Octob. Pio ( Ulpio ) et Pontiabo Conss. 23g.
Si minor succedit majori causa militia; absenti ,
toto tetnpore niinoris oetalis tempus petendcn
resliiulionis non currit. Bald.
2. Idem A. Secuudino militi.
il inlra K^gilimain artalem , vel ea impleta nondum ex-
> acto tempore pracstitulo , pater tuus iu fata concessit ,
tuque ei heres (5) extitisti , et intra viginliquiuque an-
nos , vel post eam aelatem inlra id tempus , quod ad in
intefrum restitutionem defunclo supererat , nouien militise
dedisti : Pra-ses proviuciac , causa cognila , per in inte-
grum restilutioaem cx persona defuncli subveniri tibi pro-
videbit. Dat. 11. Kal. Nov. Pio ( Ulpio ) et PtMjAKO
CoNSS. 239.
3. Idem A. Muliano militi.
SI intra annos, quibus in iutegrum reslitutionis auxiliam
indiilgetur , constituliis (s, vel eo tempore nomeu rai-
liliae dedisli , et expedilioue occupatus es , conlinua-
tum (6) beneficiuin reslilulionis , per usucapionem , li-
cet ante militiam suppleta sit , non palitur te dispendio
rei familiaris affligi. Dat. Ral. Novemb. Pio ( Ulpio )
et POJNTIAKO CONSS. 289.
4. Impp. DiocLETiANus et Maximunvs
AA. et CC. Dioinsio.
EX persona fratrum , si tibi eorum quaesita est succes-
sio (7) , potes contra quem supplicas , agere : non
ignoraus quod si minores vigiuliquiuque aijuis militavenut
Iralres lui , atque in militia diein luncti sunt : in inte-
grum restitulionis teinpus eis non cesserit , sed omne ad
successorem trausmiseriut. S. 8. Kalend. Januar. Philip-
popoli , CC. CoNss. 294.
De venia cctatis impetrata- i . Si minor minori ,
2. majorive., 3. aul mcijor minori successerit.
5. Imp. CoNSTAKTiNUS A. ad Bassum. P. P.
EA (8) qua; de temporibus in integrum restitutio-
num (9) legibus cauta sunt , custodiri conveuit : et
si forte quis beneficio nostro aetatis (10) veniam fucril cou-
sequulus : ex eo die , quo indulgentia nostra in judicio
competenti fuerit intiraata , eique administratio rei pro-
priffi permissa , ad persequendas in integrum restilulio-
num (11), finiendasque causas jure teuipus habeat \)ix-
stitulum : [ ita tameu , ut nuuquam muioribus viguiti-
quiuque annis constitutis , de his , quae ante impelratam
veiiiam aetatis gesserunt, auxilium in aitegrum restilutionis
dencgetur. ]
§. I. Si quando sane in (12) minoris jura successerit
minor : jninime prohibeatur , cum (jumtum et vicesimum
sua: setatis annum Irausierit , iu integrum reslitutionii be-
neficio uli tempore illibato.
§. 2. Quod si myjoris fuerit m.inor jura nactus 5 quan-
tum ad eas pertinet causas , quas ex persona majoris fue-
(1) Qiiihus ofllcium jiublicum danino esse non (Jebet , ut ncc
eurtini uxoribus.
(2) /. 6. supr. tit. prox.
(.3) 10. Eche;. 4- "'■ 34- vide /. uU. infr. h. t.
(4) Ordiiirm tcniporis obbcrva : Minoris ;ctatis , petendne rcsti-
tntior.is (clalis causa , inissionis a niiHlia. nnde possumus colligerc,
Tifnpus rcstilutionis petcnda; . quod ;'Iias clHuxit , si a-tatis privi-
lo};iuin sptcleraus , rclincii , proplcr novum privilogiuin cjusdoin
por.souae , pula militia;. Privilegiuni iKlalis contiuuari cum alio pri-
xilct^io. /. 3. ittfr. A. t.
(;>) Div ut in l. 5. §. 1.2. 3. infr. h. t.
(6) Dixi ad /. 1. supr. h. t.
(7) Beucficium restitutionis cx quacuuque causa competens suc-
c«isori compelil. Salicct.
(8) Pais lcgis a. C. Th, de in iiKegr. restit l. t. Syiiops.
Suiil. 4- ex tit. 34.
(()) Ad hanc logcin nolant illud iinprimis Doctoresadversus he-
reditatcin jaccntem pra^.icriplionem non currcic. vide Dynum ud
rfif;. Siiie possessione. de licg. jur. in G. Et ibi Bocrium in veib.
heredilatem. Mod.
(10) Yide Sujir. de his , qui veniam cetaxis.
(11) Rcstitutiones.
(13) Si major majori succcdit , hcredi idem tenipus compctit ,
quod dcfuncto : si miiior , ab adita hereditale. $. uli. Infr. /1. t.
quadrioiinium ex pcrsona defuncti. /. 4- ■Supr. h. t. l. 19..^ de
iniiiorib. -25. ann. Si minor luiuori succcJit , hcro^ c.\ sua per.-oiia
reslituitur , nec dcfuucti tempus numeratur , ut hic. Paul. i. sent.
9. i. 4. quod interdum etiain quadriciiuiimi potcst excedere , ut in
hypothcM , /. I. Supi. h. t. Si majort , post suam lcgitimain aeta-
tem taiitum lemporis habet , quantum dcfuucto supererat. J. a.
Infr. h. t. l. \^. ff. de minorib. 25. unn. l. ult. in fm. Infr. si
major. fact. alicnal. fact. sine decret.
346
rit conseculus j lanfum tcmporis ad exponendas in inte-
grum re.slilulioncs decideudascjue causas accipere debcbit
quantum defunclo , cujus heres aut bonoruru pojsessor do-
cebilur cxtitisse, reliquuni fuerat.
§. 3. Ciim vero inajor successionom Tuerit adopiiis mi-
rions : si quidem civili jure ab inlestalo , vel ex lesiamen-
to successerit , mox cum fuerit sdila (i) heredilas : si
vero honorario juie , ex quo bonorum possessio fuerit ac
cepta , exammando [ ac terminando ] in intc^grum resti-
(uaoms negolio , sohda sine ulla diminutione tempora
supputenlur. Dat. Non. Oclobr. RomcB , CoysTANTiso A.
Kt LiciNio Ca;s. utriscjue u. Cowss. 3 12.
De doie cauta non numerata.
In AuTHENT. de temp. non solut. pecuni^ super dote ^
generaliter. coll. 8. tit. 1. al. col. 7. tit. ro. seu
Nov. 100. cap. 2.
r^/ minor vigintiquinqiie annis de dote cauta non nume-
kJ rala stalim non qucritur ; restituitur eatenus , ut non
transcendat a iempore nuptiarum duodecinium annum . Eo
quocjue morluo inlraprcBdictum lempus, indulgetur a.nus he~
redi ejus. Sed si hrrs sitminor majoris^ seu minoris dtfun-
ca , quinque annorum gaudeat spatio , non expectato exi-
tu (ttaiis ejus.
De dilationibus .
P 6. Idem A. ad Jdianum Praefectum urbi.
Etendas in integrum restitutionis temporibus oLserva-
tis , si dilatio ab actore petatur , qua; intra metas
restitutioms valet artari : eandem quocunque fligitante
causis cogmtis tribui oportebit. Sin vero ejusmodi postu-
iaelur curricula , quae mtr.i spalium recepJum an^ustari
i^equeunt : ( quippe si m confiuio legitimi temporis
petantur et ejus termmos prorogabunt ) dilationem
petiton denegan conveniel : io ejus enim arbitrio (2) fue-
rat tunc mferre liligium , cum petifce dilationis mora su-
perstite spatio posset includi.
.^. I. Quod si defensio rei dilationis suffragium postu-
iavent: eandem asserta causa citra ol,stacuIum tempo.is
diilern sancimus : quia nequaquam steterat in ipsius po-
testate , quando litigio puisaretur. Dari igitar debet , et-
s« {6) impetrata dimens.o sese ultra temporis definilionem
proferat : Qua dilatione , si a reo impetraiur , etiam actor
m requnendis probatiouibus uti minirae prohibebitur. Dat
14. ilaJ Augusf. RomcB , CoasxA.NXK-to Css. et Maximo
<L.OMSS. 020.
(0 Crela. d. l. 2. C. 2h. Ver.,m Leec vox sublata eet a coin
posuoribus , j.roptcr ctctiones sublatas.
(i) Vide /. 4.i. Jf, de rcg. jur.
,//.^ fSy^":::^^'''' ^^*' • '^"^- -^°"- -^- q- -t.
(4) /. ult. Jnfr. de repiul. vd abstin. hacd. et ita ^ntra xxit
.mu.in.a;tat,s restitutfon.m m.jor petcrc tenetur. Apud Gallos ex
ierfali^v" 'wnnnr"' ^'''''''- ^''^, computentur in eo etiam die.
iiMds , nd. Oldendorp. ^^cass. 6. act. 8. ubi dc Hbello resiitutio-
nis tri mtegr Gotb. Ad-inteiiectum hiij.is Jegis et intra a,i.^T ,m
ten.p..s povtulanda s.r. restitutio , vid. ifflict^ decis ^^Y.uc^
Ahh,t. J.o. ad cap. ,„ lueru. Ue restUut. spoUat. C.rt. J„«. Jl
LIBER SECUNDUS
De anno utdi in quadriennium rontinuum transfuso.
1. Qu(e temporu excipiuntur in restitulionibus.
7. Imp. JusTiN. A. Joanni P. P.
CUpervacuam differenliarn utilis anni in integrum resliti
^-' tjonis a noslra republica separantes, sancimus et j
antjqua Koma , et in hac ahna urbe , et m Italia et 1
ahjs provinciis quadriennium (4) continuum (5) UDtuoi
raodo numerari , ex die , ex quo anous utiljs currebat
et id tempus toljus locj csse commune : Ex differentl
enim locorum aliquod induci discnmen , salis nobis ab
surdum visum est. Quod nou solum in minorum resinu
tjombus , ( quibus ulilis annus incipit currere , ex gu,
vjces.nai sexli anni dies tiluxent ) sed etiam iu maio
rum (b) hoc idem adhiberi sancimus • ut et hic pro ufi
U anno memorata continuatio temporis observetur ad iq
terponendam contestationem , fti,iendamc{ue litem.
^. 1. Et quemadjnodum omnis minor aetas excipitur .r
minorum restitutionibus ; ita et in majorum lempus , ir
quo lieipubhcaj causa abfuerint, vel al.is icgiiimis causij
quae vetenbus legibus enumeraljE sunt , fuennt occupati
omne exc.pialur: et non absimilis sit in hac parie mino
rum et majorum restitutio. Dat. Kalend. Seplemb. Con
stantinop. post cousulatum Lampadii et Orestis VY. CC
Cowss. 53 1.
T I T. LIV.
QUIBUS EX CAUSIS MAJORES (7) IN INTE-
GRUM aiSTlTUAWTUR.
De officio legationis.
i. rmp. AwroNiNus A. .^miliano.
Ql propter ofHcium LegaUonis (S) ad .ne bona fide fk-
<J cta? , absens et indefensus coudemnatus es , insiaura-
tionem judjcii Jure desideras , ut ex integro defensionibus
tuis utans : nam eos qaoque qai legatioois oillcio fu.iguQ-
lur , lu eo (9) pnvilegio esse, in quo sunt , qui Reipub.
causa absunt , receptum est. PP. 5. JNon. Murt. DuoBCi
et AspRis Coi^ss. 2i3.
De custodia militari.
2. fdem A. Dionysio.
m idc.rco apud arbjtrum praesenliam tui facere non po-
ij.» tuisti, quod sub Custodia (lo) miliiari jussu P.asidii
detiaebans , idque iu veritale esse Priesidi proviQcije prt-
s(^. 1.0. n. 14. Deciura cons. 36. n. 9. iEgid. decis. &'y^.mtit.
de in mtegrum ressUut. Jason. ad $. rursus. Instu. de acUon.
n. 74. tJoer. dcas. 39. Sociu. jun. cmsil. \-29. num. iGi. erim
seqq^ ub i^ Ba.t. ad i. cum jUius. j. i . ff. de uerb. oblig. Ujn.
rR\^'i' "^" ^'""^ i'-i jure. de reg. jur. in 6. Mod.
(.0; " est , s. cixia ab.ssetit reip^iblicfe causa , Ix-.-i fuerint , in-
tra <i(/a<l!-.ennium a suo red.tu reolilutioi.eai postuia..t. Dcmusma-
jorera m raUoni.m co.iiputatior.e dcceptu.n ? Erior calcuh quadrien-
n.o r.on pr.-escnb.lur. /. 8. £. de admnustr. rer. L ,3. M d, di-
i'ersis et te,nf,oral. pra^scr. q.u.i aclio de dolo suum bitnniuni rt-
t.ne'. /. ult. supr. de dclo.
(:) L. 4. D. 6. vid. Papoa. 3. Notar. q. fol. GS:. OlJeodorp.
class. (). act. y. c ./ / r
, ^"-^ ^;x-^/'-, ^^- ^- ^^- ^- '■ ^- 32. # h. t. l. ,9.^ d^te^^h.
'• H- Jc- de legation.
v9) Legati civilat.un hal.er.tur pro .ibsentibus Reirubl. causa.
C'o /, ..5. ,. /. 9. L ,5. /. ^3 jj. ^ ^ ^ ^ '^ ^ ^j
■• ^- %■ ^■Jj- <" <JUis Gaultoinb.
CODICIS REPETITiE PR.ELEGTIONIS.
247
ayeris (i) : accipies causae instaurationem. PP. i3.
.'iid. Octob. LJE.TO et Cebeali Conss. 216.
Causa cognita majorihus subveniri.
3. Impp. DiocLKT. et Maxim. A'A. et CC.
Pioculo decurioni.
Ka-
T I T. LV.
N contraclibus (2) , (ini bonaR fidci (3) sunt , etiam (4)
. majoribus olficio judicis caiisa (5) cognita publica ju-
i subveuiunt. Dat. Non. August. DiocLETiA^o et Ari-
roaoLo Cowss. 285.
De republica.
4. lidem AA. Prisciano.
^Esfuhlica (6) minorum jure uti solet (7) : ideoque
i auyilium reslilutionis iniplorare potest. Dat. 2. Id.
toveinbr. Diocletiano et AiusroiiOLo Conss. 286.
DE ALIENATIONE (9) JUDICII (10) MUTANDI
CAUSA FACTA.
Facta alienatione ratione rnulandi Judi/ii , posscssGr
poiest comeniri rei vindicalione , nuam
possessio parit. Bald. •
i. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. el CC. Attalo.
CUm in (11) rem aciionera posscssio pariat adversario;
alienatione etiam judicii mulaudi causa celebrala , ia
intpgrum restitutio Edicto perpetuo penuillatur : intelligis ,
si rem , ne secum ageretur , qui possidebat , venumdedit,
et emplori tradidit : (juem elegeris , conveniendi libi tri-
butam esse jure facultatem. Dat. 6. KaL Decemb. Vimi-
nacu 5 CC. GoNss.
294-
T I T. LVI.
5.
De reverso ah lioslibus.
lidcm AA. Liciniano.
DE RECEPTIS (12) ARBITIIIS (i3).
De appcllatione. De judicati actionc. De pcsna , si intra
diem compromisso comprchensuni Judicetur.
1. Imp. AntoMnus A. Nepotianae.
X?X sententia arbitri ex compromisso jure pprfecto adi-
X_J ti (i4) appeliari non (i5) posse (16) , saspe rescri-
uiic objici solet ) objeclu res vindicare non prohiberis. ptum est : quia nec judicati (i^j) aclio inde prastari pot-
Jat. i6. Kalend. Maji , CC. CoKss. 294, > est : et ob boc invicem poena (18) pr(jmiltitur , ut metu
ejus a placitis non recedatur. Sed si ullia (19) diem com-
1^1 ab (8) hostihus cum patre ac matre captus , postea
\J his ibi defiuiclis , legis Cornelia; beneficio revcrsus ,
nccessioncs eorurn quaosisli : exemplo utilis actionis , quae
!i iiitegrum restitutis dalur , cum exceptionis annuae ( quae
(I) Vid. /. 19. 5. i.J}'. dc yrohat.
0) /. 1. injin. l. 26. 5. 9. /. 28. 5. i.Jf\ k. t. adde /. 3.
ujv. cvrnm. utriusque. t. 2. infr. itc rescind. veridit. l. 7. JjT. dc
u ituegrurti. adiie Cujac. i3. oiiCM'. i\.
(3) An ct iii stj icti jmis ? uli«[uc. /. 4. Supr. dc dolo. dicam
(liiuus ad /. 1. Injr. de icscind. yfciidit.
(4) Vid. /. 3. Infr. comm. utriuique judicii.
(fi) Rcstitutionciii non pctunt , s< d otficio jxidicis eis subvenitur.
S)nop.s. Iiti.ul. 10. tit. I. tx tit. 3(^. c<ip. 3.
(6) /. 22. in fin. ff. h. t. }. 3. ln[r. de jnre reipuh. l. C). Jf.
Ic appcUat. ct rclut. An idein est in rege ct fi.sco ? negal. Cyuus
i)c. scd tuiido Paj SB decis. 3o2. icCtrt , CjuoIiiiu ret;rni Fr;a,ci«
esliluliiin luisse scnlcnna jiidicis advcrsus rcniissloncin Coinitalus
iiilcntiiii qiiam Lud. Piclaviensi fcroal.
(7) Alqiie ifa lo pupiili ct ccdc.Mje aEquipsianttir. Ablias in
■iip. audiiis. de in i-.itct^r. rrstit. Ctcpolla cmn. /^y. (^nod autcin
■u- quunic solent glusso{;iaj hi , an ca.sfruni vel vilia deLcat iii in-
cgruni rcstilui , ileiii quando civitas vel univcisitas in inte^nnn
cslituafur : de co vidc Sociiiuin conul. 299. Jasoncm ad §. "^rur-
u.«. n. :'5. Institut. de act. Coin. c<nsU. 148. Uh. i. n. n>. Dc-
uini rorJij/ 4'^- '",//". n. i3. ifenim Jasoncm consil. 118. /. 1.
Marsil. sini^. (199. Uhi agit dc coniiiii;ni. Mod.
(8) /. 23. $. i.j: /,. t. addc Paul. 3. scnt. 4. §. 8.
(9) ^^ 4- ^^- 7- «■' '• Dccret. 4.'.. Yidc forniulain hujus aclio-
lis apud Oldendoip. cltiss. 1. act. 11.
(10) Titulus liic pic)pnc ad icum perliiiet , qn{ rcm ad aliuin
Iraustulit niutaiuli judicii catisa : ideoque divcisus cst a lii. lA
ntpr. h. Ub. I\lo(l. * '
(II) Po.sscssio paiit in rcni actioi.cni. /. 17. J/: da pign. ct /n -
uiUi. In icni aclio j)oss<ssoiein tcnd. /. 1. j;i//-. nli in rcm uctio.
K posscssionc csl. /. 34. 5. :\. ff dc judiciis. Golli. Ad intelic-
•luin hujiis h>gis vidc Bellon. Supputnt. Uh. i. cap. 19. Ans.
(12) Hcccpii aihiiri , jiidices »unt conipioniissarii , noii rrdina-
ii. /. pen. 5- ^- ";//•. /). t. Rrcoptiini ciiiin cst conipioinissuni.
• i4' $■'• utfr. dc jtid. adeiiiitur auleni vcl cx paclo niulo , vcl
Hinslipulatiouc , vcl cx jurcjuiando , /. 4. infr. h. t. siihlato a
iiistiniano iVoi'. 82. alias dautur a judicilnis. ' Goih. Dc Arliitris
t ArLilralorilus vid. Beilich. part. i. conclus. 4. Eiucrio. a Ros!
bach. process. judiciar. cii>.tit. 6.tt Andv.G2n\.Ub.i.observ.ibo.6.h.
(i3) Arbitris , /Jal. acide L- k- ff- 8. et \. Dccr. 43. 1. sext.
11. 7. Ecl. 1. et I. Harm. 4- *^' •'f/" a^iptiu» kcisuv. Forinulan»
hujus actionis , vid. apud Ferrariciis. in fvrina comprornissi 26.
adde Oldend. in ench. exccpt. cap. 8. ubi tractat de eAceptioni-
Lus adversus arbitros : adde Rcbuff. tom. 3. truct. de arbitris «t
arbitratorihus , et quomodo illorum seiitcnlia reforinari dcbcant.
(i4) Lcge , addicti ., ptr ea quae not. ad /. 16. inJr.Jam. erasc.
et l. 2)0. Jf. de judic. S. L.
( 1 5) A sententia arbitri non appellatur , /. 32. §. i\.Jf. h. t.
Cat tliaginiensis synodus c. 98. et i*j3. Ea est arbitiii natura ac
ralio vcia , quani ct Gisecorura lc.\ coinjaobat apud DeiuostLenem ,
i<) iZ x.*i(i fxeihin » et Liicianus in abdicato. liiio appellatur. /. y.
Jf. qui salisd. l. iiU. in Jin. Infr. de jud. addc /. i^. in Jin. jf.
hoc tit. Solve : Ab arbitris datis a juJice appcllatur , non a com-
proniissariis. tid. Baronem ad l. 3. Ciijac. y. obseiv. 23. Quid ?
nunquam a compromissario appcilatur ? appcllatiir , sed co casa
quo cx. cjus sententia actio oiirctiir. Bart. hic num. 3. advcnus
^lnss. quemadmodiiin si de jiirc pronunciare debuit , ntc formam
juris servavit. Id etiam locuui habct in arbitro , in quciu consao-
guinci cx slatuto coguntur comj.romiltcrc : naiu ab eo potest ap-
pcllari. "Wurmser. i. pract. 24. <>bs. 16. Cujac. scribit , uioribus
Galli;.! a coinproniissaiio appellari , ac/ iN ot^c//. 82. in Jin. et ccn-
sult. 12. vid. Socin. rcg. 17.
(iG) Quando et quatcnus hoc verum sit , vlde prseter Gothofrc-
duin , hic Socin. in rcg. 17. versic. appcllare. Ftlin. ad cap. su-
(>er his. n. 7. extr. de accusat. Bocr. dccis. 284. n. 16. Aiiniba-
em Troysium ad l. nemo potcst. de lcg. i. n. 4^7 • Duennara
reg. ■j']. Arbitri. Ludov. \ italem denique lib. 6. i^ariar. lecl.
cap. G. Mod.
(17) Es sentenlia arbitri non oritur judicialis actio.
(18) Utilitalcm poenae debitae ex compromisso oiiserva.
(19) Quid .^ Potcstne coinpromissariiis termi-num prorogar»; .' po-
tcst nlique , si ei dala facultas iuerit : noii poierit tamen in luli-
niluin , quantumvis libcram potestatem habeat , scd ad duas aut
tres vices ad summuni. Jas. tui /. uU. Supr. de sacros. eccJes.
\Yurmscr. 1. pract, 3. obseiv. 2.
248
L I B E R S
proniisso comprehensum , judicatum est , senlentia nuUa
ett , ucc ullam poouam commiltil , qui ei non paruerit.
PP. 9. Kal. Aug. Ronun , Antonino A. iv. ei Balbino
CONSS. 2 1 4-
De co , qui pmsentiam sui faccre detrcctat.
2. Imppp. Carus, Carinus et Wumerianus AAA.
Clemonli.
Ql conJra compromissum advcrsarius tuus apud electum
i3 arbitrum prffisealiam (1) sui facere detreclavit , pla-
cita; poeuae videtur obnoxius. PP, 8. Ral. Januar. Caro
eC Carzwo Conss. 283.
De doli except. Dc doU clausula.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Pelronia;.
ARbitrorura ex compromisso sententia; non oblempe-
rans , si sordes (2) vel evidens gralia eorum , qui
arbilrati sunt , inlercessit; adversus filiani (3) tuam agen-
tem ex slipulalu , exceptioae (4) doli mali uti poteris :
sed ex doli mali ciausula , quae compromissi stipulationi
snbjici sojet , filiam tuaiu couvenire uou vetaberis. PP. 3.
Id. Januar. ipsis AA. Co^ss. 293,
De jurejurando. 6. De verhorwa subtilitate negligenda.
4- Imp. (5) JusTiNiANus A. Demostheni P. P.
NE in arbitris cum sacramenli reiigione eligendis per-
jurium committatiir , et detur iicentia (6) perfidis
hominibus passim definitiones Judicum eludere : sauctissi-
mo (j) arbitrio et hujusmodi rern censemus esse compo-
lieadani.
5. I. Si igitur inter actorem et reum , nec non ipsum
Judicem fuerit consensiim (S) , ui. cum sacramenti reli-
gione lis procedal , et (9) ipsi quidem litigatores [ in
scriplis ] hoc suis manibus (10) vel per publicas personas
[ scripserint , ] vel apud ipsum arbilrura in actis propria
voce deposuerint , quod sncramentis prccstilis arbiter ele-
ctus est , hoc etiam addito , quod et ipse (^n) arbiterju-
ramenlam pra-stiterit super lite cnm omni veritate diriineii'
da : ejus definilionem validam (12) oranimodo custodiri
censemus 5 ct [ neque ] reum , neque aclorem posse di-
sceaere , sed tenere omnifariam , quateaus obedire ei com-
pellanlur.
§■ 2: Sin aulem de (i3) arbitro quidem nihil tale fue-
E C U N D U S
rit vel compositum , vel scriptura , ip^je aulem parles
teris hoc roamfe.staverint , fjuod juramenti nexibus ge ii
gaverint , ut aibitri sententiaF; stetur , et in prajsenli cii
omnimodo dehiiuionem arbitri immulalam servari Uip.
videlicet eorum similem vim oblineiuibus 5 sive ab ini !
hoc fuerit ab his scriptum , vel priefito modo depositui
dum arbiler cligebatur , sive post definitivara senl€Qti<
hoc scriplum invenialur , Quod [ curn ] sacramenli n
gione ejus uudientiam amplexi sunt : vel , Quod ea qi
statutn sunl , adimplere juraverint. '
5. 3. Sed et- si ipse soius arbiter hoc liligatoribui p
scentibus , vel scriptis , vei depositionibus ( ut diciumesi
manifestum facienlibus , pra?stilerit juramentum , O^,
cum omni verilate liti Ubramenta imponat : similem es
[ etiam ] in praesenti casu prioribus ejus definitionern
et eam omuimodo iegibus esse vallalam.
5. 4- El 'Q his omnibus casibus liceat vel in faclUfn
vel couditionem ex lege, vel iu rem ulilem instituere acu
uem , secundum quod facti qualitas poslulaverit.
$. 5. Sin aulem ia scriptura qmdem aut depositioi
nihii(i4)taie apparuerit(i5) : una autem pars dicat yur
mentum esse pra^slitum , quatenus arbitrali stetur seaiei
tias : hujusraodi iitigatorura, vel solius (i(j) arbitri serm(
nes minime esse credendos : cum et si quis jurameatui
datum esse uou judice supposito , nec hoc scriptura pu
tiura teslante , concesseril : incerti certarainis composiii
( qua; inter homines imperitos sa:-pe accidit ) non a'liqui
vigoris rebus judicalis iuferal , sed in hujusmodi ca-
hsec obtineant , quae Veteres super arbitris eligendis m
xei-uat.
In AuTHENT. de judkibus, §. quia vero multae col. 6.
tit. ir. al. 10. seu Nos-eli. 82. cap. 11.
ryEcernil jus nocum , nullum sic (17) fleri posse arbi
-S^ truni , ut cum sacramenti religione judicet : sed pa
nam slatuat, qua prcvstita liccat a judicatis recedcre. S
contra hoc judicatwn fuerit , judex qui male judicat , s
dolo facit , pcenam a Deo expecM : si ignorantia , niht
prceter sacramentum ei erit , neque litigalores rursus dn
rnno a^icientur.
$. (i. Si nuis aulem post (i8) arbitri definitionem sab
scriiiseril (ig) s_w^/s'cs(f ( id est , permanere ) vei vXnfi
j>opuu (20) , ( id est, implrre ) vel .TiJ^ci'*; id est , darc
( Graecis enim vocabulis hoc enarrare propier consuetu-
dinem utilius visum est ) et si (21) non adjecerit o>c^3
eh-
(0 Vid / .7. 5. 4.^ k. t.
(,3) horries pvTrxplxi Synop.i. Easil. 7. 2. cap. 53.
(■') Compromitli potest iiitci- patretn et filiam.
(4) l- 32. 5. j4. infn.Jf. h. t.
(5) Hanc lcgein a BasiUcis abesse Cujac. notat h. tit.
(o) Pcrjiiria vitanda.
(7) Abrogatur , vide Nc.u. 82. c. 11 . 5. 1.
(S) Paija sunt junre , cX consentire , «t cum sacranaenti
gione as proccdat : modo (ie consensi! appareat.
(9) Nofa fonna<T] jurdndi m arhitrum. vid. tamen auih. pro.x.
injr. h. t.
(10) Idcm operatur scriptura propria aemanu tabcllionisfacta.^ftJa'.
•('■) Fola dc comprosiisso jurojurando . parlium , et ipsius ar-
bttri , delEto et rccepto. vidc tamea auth. prox. Infr. h. t.
(J^) Ab arbitri s.?;?{cnlia iurcjurando e!ccti non appeUatur. vid.
tam.r. auih. prox. mfr. h. i.
(:•) Nota rie arfaitrio so\o partinm iuraraento delato. vidc ta-
mea auth. infr. h. t.
(14) Wota dc arb;lrio nudo consensu p:-.rtium delafo.
(i:>) Kon prK.nimitur jiirat-im , nisi prohetur (uralum.
(16) Jutiex dc fictis et gestis in cauia" teitiGcari Doa potest vide
(17) Kodic arhitri non sunt cligendi cjm juramentn.Qaid si ele^
cti .^ Poterit ab iliorum arbitrio recedi. No^^ell. 82. cap. 11. ui
vidc Cujae.
(18) Scripturam requiri in arbitrii homola;;atione hinc coUigitar.
(19) Subscripserit « fj_; cl,-:K\yu ra ^io^ii^i,~x i.io^xt , Hal.
(20) Cujacius videtiir iegisse jr\),/!si;. 17. o/if. 16.
(■21) Causa dubitaudi cx eo videtur onri : quod infinitivi : »,a-
fjLen-iv vKiiy.tp^tit:, , hSiyxi , et similes nullaai aiiirai inclinationeni
ostcndant. InUaitivi namque ea est natura , ut omiies ipse sequa-
tur modos , atqne cum ipsis ad significandutn coalescat. Itaqo«
Criffici recte ar^pf^^xTS» appcUarunt , quippc quod nihil indictl
aut finiat : suus non est , sed aiiorum. vid. Scal. c. 114. de caus.
Itn^ucB LaUncB. Quod cum ita sit , htijusniodi inhnilivi dcstituii
alt.ruis modi verbo nihil signijicare videnlur , ct coDscquenlcr Don
obligarc iis utcntcm. Ratio vero decidcndi in co est , rcpeti verbiira
aVs wttls- Eodem modo tcstamentum nou minus ralct , quod in
nuuoupando heiede omissum sit verbnm drrccliiia Eslo. l. 7 inf'-
de testant. l- J. 5. ^- ff. de her. inst. Idem dic,>ndura iu fidci
coTumi.sso , si omissiim sit verbura P^olo. l. 10. Infr. dc fideicomm
3iu oinissum verbiini Darc non viti.it legatura. l. 106. jff'- de Isg. '
£1 constat de voluntatc , dcbctur legaium . licet minus scriptnui
sit. /. 70. §. q. jff: de leg. 3.
CODICIS REPETITiE PB^LECTIONIS.
=49
« (i) id ca , spondeo : et sic oninimodo per aclionem
n factum eum compelli ea facere , quibus consensit :
)ual.s enim differenlia est , si huiusmodi verbis etiam
),oXoy^ adjicialur , vel hujusmodi vocabulum ommno
jmillalur: si enim verba consueta slipulationum , et sub-
'ilis imo magis supervacua (2) observatio ab {6) aula
boncrssit •, et nos quidem nuper legibus a nobis scnplis ,
Luha vitia stipulationum , mullasque arobages , scrupu-
lososque circuilus correximus : cur non et hujusmodi scn-
Iptura tolam formidinem Veteris juris ampulamus j ut si
quis ha;c scripserit , vtl unum ex his , acquiescere eis
^njpeUatur , el ea ad eflectum omnimodo perducere /
Cum nou sit verisimile , ha;c propter hoc scnpsisse , ut
tantura non contradicat , sed ut etiam ea mipleat, adver-
sus quae obviam ire non potest. Dat. 3. Kal. Nov. Ue-
cio V. G. Cows. 529.
De exceptione , et aclione. i. De (emporis interruplione.
2. ut his quce apiid compromissanos facta suni ^
in ovdinariis judiciis uti liceat.
5. Idem A. Juliano P. P.
CTJm antea sancilum fuerat in arbitris eligendis 5 quos
neque (4) poena compromissi vallabat , neque (5)
Judex dcderat , sed nulla sententia pracedente commums
dectio , ut illorum sententia; staretur (6) , procreabat ^
si quidem pro parte pulsata forma arbilralis procederet ,
excepiionem ei veluti pacli generari : sin autem pro acto-
re calculus poneretur , uihil ex eo procedere ei praesidu :
sancimus in eos arbitros , quos prsdiximus , et quos ta-
lis consensus elegmt , sub eo pacto [ vel ] in scnptis ,
▼el non in scriptis habito , ut eorum definilioni stclur :
.wquidcra subscripserint (7) , postquam definilio processe-
ril , Quod non displiceat ambabus pariihus coruni scnten-
tia : non solum [ reo ] exceplionem ({3) yeluli pacti ge-
nerari . sed etiam aclori ex nostro numine in factum actio-
nem , qualeuus possit sententia ejus executioni raatidari ,
in hac quidem Regia civitate ab officio emineniissiinae
pT'^feclurae , vel e^us cujus (9) forum pars peisrquitur
fugientis : in provinciis autem tam per Moderatores , quam
per apparilores eorum , vel per Judices , quorum regi-
men [ pars ] pertimescit pulsata. Sin aulein post senten-
tiam minime quidem subscripserint [Se"] arbitri /ormam
omplecti , sed silentio (lo) eam roboraverint , et non in-
tra decem (ix) dies proximos attestatio (12) missa fuerit
vel judici vel adversario ab allerulra patre , per quam
manifestum fiat, delinilionem non esse amplectendam: tunc
silentio partium sentcntiam roboratam csse , et fugienti
exceplionem , et agenti memoratam acliouem competere.
Alleia aulem parte recusante secundum pra-fatum modum ,
et implere statula minime cupiente : uibil fieri prejudi-
cii neque parari vel exceptionem reo , vel acton actio-
neni : exceptis videlicet arbitris , qui cum sacramenli re-
ligione electi sunt , secundum novellam (i3) nostri numi-
nis conslilutionem : tunc etenim ea omnia scrvari [ opor-
tet ] , quse lege noslra super hujusmodi audienlia defini-
ta sunt.
§. i. Licet non ignoremus Julii Pauli opinionem , Pt
aliorum cerlorurn prudentium , qui tetigerunt [ quidem ]
hujusmodi qusestionem , quam in przesenti aggredjmur ,
non autem peritissime peregerunt , sed usque ad quasdara
actiones temporales standum esse existimaveruut : plenius
tamen , et geueraliler defmimus , conventum in scr:ptis
apud coinproinissarium judicem factum ita teniporis (i4)
inlerruptionem inducere , quasi in ordinario judicio lis
fuisset inchoata.
§. 2. Ad ha:c generaliter sancimus , in his quae apud
compromissarios facta sunt •, si aliquid in factum respiciens
vel professum est , vel attestatum , posse eo el (i5) io or-
dinariis uti judiciis. Dat. 6. Ral. * Lampadio et Orestk
YV. CC. CoNss. 53o.
Ds mulieribus.
6. Idem A. Joanni P. P.
SAncimus mulieres (16) suae pudiciiiae meraoies, el ope-
rum quse eis natura permisit , et a quibus eas jussit
abstinere , hcet summae atque optiraae opinionis constitulae
in se arbitrium suscepennt , vel , si fuerint patrouEe ,
etiamsi inler libertos suam interposuerint audientiam , ab
omni judiciali (17) agmine separari , ut ex earum el.^ctio-
ne nulla poena , nulla pacti exceptio adversus juslos ea-
rum conteoiplores habealur. Dat. Ral. Seplemb. Conslan"
tiriop. Lampadio et Oreste Co^ss. 53o.
(1) Inde homologatio et homologandi verbum practicis usitatum :
cjus loco Barbari Ei)ioiogare dicunt.
(a) Subliles ct nimis onerosae verborum formulae in judiciis ,
arbilriis ct stipulatiouibus dtsuctK. vid. tit. .58. i'ifr. A. tib.
(3) Ah aula coiiccssit , iJ est , non cst in usu.
(4) Quoties sine jicena compiomissuin est , scntenlia arbitri cst
inutilis : nisi taciturnilute vcl suhscriptione coufirmata sit. vid. Ol-
dcnd. c. 8. eie except. nuin. 9.
(5) Arbitri vcl mutuo partium consensu accipiuntur , vel a ju-
dice dantur.
(G) Adi raodo dictura Annibalcm ad d. l. rtemo pctest. n. 43o,
,437. 44 ■• *' 44-^- JMaiant. dc ordui. jndic. Zuccar. ad rubric. de
pact. Supr. post. u. 8i. DeLium coiisd. 60. col. Jin. Aiexand.
consil. r3i. lib. 2. Nota autcm lcgem hanc loqui dc arbitris , non
de arbitratoribus. Bartol. ad l. si socictatem. $. arbitrorum. n. 1C1.
ff. pro soc. Imolcns. ad l. si convcneril. ff. de re jud. jason. ad
i. Julianus. n. iS. ff. de condict. indnb. quol vcro sint gencia
arbitroruni vid. apud cuudcm Jasoncm ad ^. omniuin. Instit. de
act. Lt eo:.suic porjo ctiam Hippol. singul- 4^7- itcmque Sociuuiu
»1 ng. 5. Mod.
(7) Es. scutirlia arbilri clccli nudo pacto cum pocna ct illp.
claubula , rato manente pucto , acccptata cxprcsse vcl tacite a par-
tibus oritur actio cl «jACtplio Quid si >tl nudo pacto vel stipub-
Tom.lS.
tione psenali citra snpericrero clausulam compromissum csse dite-
tur ? ad poenara agetur. Quid sl nuda stipulatione ? ad interesec
sive id , quod intcrest. Bar. hic et Wurmscr. i. pract. 22. cbs. 8.
(8) Dc exceptione compromissarise pronunciationis vid. Oldend.
c. 40. de cxccpt. Interim notandum est , acla coram arbitro noa
valere , nisi scripta sint. vid. Socin. rcg. 5.
(9) Scntentia ar))itri executioui mandali.r pcr judicem rei , nee
respicitur locus arbitrii.
(10) Exemplum vid. in l. 5- Infr. de re jud.
(I i) Decem dicrnm silentio sententia srbitri approbatainfcUigilur.
(12) Clandestina attestatio noa infirmat ajbitri sententiam.
(i3) Nov. 82. c. n.
(i4) Cifatio facta coram arbitro inferrumpit prxscnptioncm.
(i5) Confessiones et altestationes cora.m aibitro valcnt ttiam 8-
nito compromisso.
(iG) Mulicr non potcst esse arbiter. Ante hanc constiluticnem
Cujac. i3. obs. 22. pufat mulicribus inlcgrs fama; id licuisse. Nam
et Homeii 8. Odyss. Arcta uxor Alcinoi dicitur etiam inter vuts
lites disceptasse /ct moribus Galli» nujlicr iutcr bencficiarios . aut
subditos suos ordinanam jurisdictionem habere potesf , q.:i mores
coufirmanlur cap. dikcti. 4. extr. de aroUr.
(17) /. 21. -Supr. de pn^cur. l. Q. §. i. Supr. dc his , q.ii fS'
niam tetatis , adde /. 4. Infr. de curat.furiosi , /. 2.^: de /cr. j.ir.
3i
25o
T I T. LVir.
DE SATISDANDO (i).
LIBER SECUNDUS
Kal. Febr. Conjtantio ui. et Cowstante n
COASS. 342.
/>« Impetratione actionis.
AA.
Procurator actoris fuctus apud acta non tenetur saiisclirc
de rato , sed de defcndeudo. Bail.
N
2. Impp. TiiEODos. et Vai.ewtiw. AA. Hiero P. p.
]V"UJ]i piorsus rion (12} imp^tratae actionis in maiore
-^ ^ vel minore judicio .-Jgenti opponatur exceptio i
JOn est incerli juris^ eunr^jur^puT^acla'}") faclus l?'cons,!l,.n.'' Tw^^''''" kTZ .^ompetenlem eam' ei^.
estagentisprocurator,nonW.p%ir./J.iJ:l! Co^TuH '" ^'^' ''^'^' ' ^"'"'^ ^'' '^■^^««
I. Impp. DiocLET. ct Maxim. AA. ct CC.
inmum hahiturum salisdarc : hoc cnini casu velut pra^sen-
IJS (J) procuraiorein interveuire inlelligcndum est. Itanue
ots] postea mulata (4) voluntate procuratorem esse (5)
r.oiuent tamen judicium , quo quasi procuraior expertus
est , Judex ratum haLeie dcbehjt. Sin autem ei ah ad-
versano 5uo opposita (6) fuerit in ipso liiis exordio de-
lensionis allegatio : etiam ipse quasi absentis in hac parte
procuraior satjsdationem super excipienda lite pra?stare co-
gitur : qua non pra;cedenle , Jis , quae ei data est , ulte-
JJus proccdere a judice non conceditur. Rei aulem nrnrn I ^o.-i^f , • ■ ' "1^"-^
rator vei defejjsoi- , etiam sub ge.slorum tmiSinc f^ ^^. t l' ''"' P''"?'^'' ''^^^'•"«lenta , sive propter^^qui.
ctus, in .pso htis^jnune >^/L.. (^) o/^r^^^^^^^ ^^,1.1'^'/^^ "'T''^^ probationis iU.nbit
«emin omnibus causis pLlare cogL Dat Q Kd" '' u- T.r'" "^ ^ ''' '''^^''" P'*^*^'^'"^^^^
T I T. LIX.
DE JUREJURANDO PROPTER (i3) GALUMNIAM
DAWDO {^1^).
De probationibus. i . De qucBslionibus.
1. Imp. JusTiNiANUS A. Demostheni P. p.
IN omnlbus causis , sive propter literas fuerit apud te
X certatuni , sive propter instrumenta , sive propter <,uic.
J
peJJi , nisi pnus qui eas exposcit , juramentum de cak-
mn>a pra^sl.terit , Quod non causa diff.rendi hujusmodi
proposuit allcgntioncs: \mm sacramenti tjmore (i6) conten-
tiosa (17) litiganiium (18) instanlia compescitnr.
$. I. Ne autem perperam in qna-slionem (19) servorum
quidam venientes , sui animi crudehtatem exerceant non
ahler concedi eis , qui (luaj.stionem servorum exposcunt
ad hoc venue , vel a judicibus audiri , nisi pims fjctis'
(20) sacrosanctis scripturis deponant, quod non odio ser^o.
ruin , rt'/ prnpter offensas coheredum ad hoc vencrunt •
Uris formulce (n) aucupatione svlhhir-im in=;r ^"f abter^-ii) rerum heredttariarum verilutem txaui
T I T. LVIII
CE FORMULIS (8) ET IMPETRATIONIBUS (a)
ACTIONUM (10) SUBLATIS.
De formulis.
1. Imp. CoNSTAKTiNus A. Marcellino
Prassidi Phoenicise.
t.29.
2. S. et 46. D. G. 7. et Paul. i. ^^m. i,. SatisdanL aclor Zn!
.oruxnquc procuratorcs : actor do lite persequenda et exp n i^ 1 tTs'
^t decima I.t.s sj succubuerit , id ut observarefur iu cillia „sten'
1I1 Jn Authenhca genauliter. l. 25. supr. de Episc etclri
pr.se..s saljsdat judicio sistj $. .. hJ. de sati^^d^l ^^.J^^
st^,.:vt;r- '■ '™^^'''^^°'- ^"^''^ ^^ -' -^'^^^^' ^■'oic';
(2) Procurator uatus ab actore apud acla , non satis.Iat r^t.,..
rem do.njnu,n Iiab.turum , sed s, datus ab abse. te et L .
«landato dubitatur , /. x . Supr de vrocur S ^ / \ [, -^?
-t.sdabitrem ratam. v.d. oKnd cC"V. t'" /'l" t.Xlo-
«e procuratons actoris , vid. Wurmser. ,. ,ract. Vo.lClf
{i) Procuialor praj.scntis non cavel de rato.
1.4) MulatiQ procuratoris clandestina nocet adveisario
Churond.' '"' ' '^''""'"" "''^""''' = '^'^ '■''^'' subauditur. Itussard.
(G) Piocnrator actoris tenetur cavere de dcfcndendo in ,-;,.,-,
jr.r;';;:»AL;f,;«.^''-^ *''— '--■ «--:;■„ ,t'™
(7) Procurator rei satisdat de judicato Solvendo. / 46 ^ o
i'JV'7%- .^^''"i"'* ^'^t'0"is ^ovmuU vid. Oldcndorp:^ c/J; J'
nct 1 et Jf. judwMum sohi. ^. 4. 5. 5. I„st. de sUisdnt X^:
«t.sdat.one procu.atoris re. , vid. Wurmscr. , ,rnclV
...il /■ '•.'"^'■- '^'- '^- ^'d. autorem ad Hereimium lih. . Cau.i
«debat, q,u nori, quemadmodum oportet , csiss.,. Erant aut m
formul. omn.um rerum apud veteres! Cic. ]J Rosct^n^^
iv) '■ 2. injr. h. t.
(10) Id est , dc formulis in aclionibus u..itafis sublalis S,mf
r .am scrupuios. huiusmodi .solenn.talcs .„ stipulationlb.i ' f
i ti.s 1 7'-^.; /^%-/-'a.K,n.bus , /. ./,. U. de donai \t L
'W. i^. jitj,. de testiun. bonorum possessioaibus , /. u/i. Infr. de
bon possess. tlennnc.atlonibus , /. si cjuis. C. Theod. de denun-
cuUuunL interd.ct.s,/. „/,. /,/j.. de\ucrd,ct. adaptjon.bu., T".
"•// subiai{r' ^ ^^^' '*' ""^"^'P^tioaibus , /. ult. Infr. de Inan.
(n) Non tamen actiones sunt subiats , /. 2. infr h t Aliud
en.m act.o , aliud actionis formula. Illa ad agendi sub^tantiam
'efcn-tur. '"''" ' "' '^'''^^"" ""■^''^'" ' *^^'"'I"^ «crupuluslm mmis
(la) Ifa ut bodie actiones ex Icgibus ct edictis nobis ipso jure
compctant , et.am sj noa postr.Jentur. ^ '
(i3) De hoc jurejurando calumniK v. Soc. rce. 208. 2oq Dixi
plura lu pra.xi c.vili , tit. de jurjur. ^'
(i4) Nec remlttendo, /. 2. Infr. h. t. c. cceterum. 5. extr dc
juram. calumn. et c. ,. f ,. de juram. caliwm. in G. et 22
Echg. 6. ^om'/. 49. No.>. Lenni, 97. ,07. vid. Wurmser. ,:
rract. .'4^ Hoc no.i servatur in Galba , quia non solent Galli uU
calumnia. Ilod.e tamen hoc observari essel uiile . vid Ikbufi' in
procm. con.^U. gloss. 5. num. 5o. Non se.vatur etiam jure Feu-
distico. 2. Feud. 33. 5. I. J ■^^'
(i5) /. 9. mfr de reb. cred. l.ult. infr. de fideicommissis. l. 34.
^V^r/v^^-^- '^'^/«'■^«^- /• "• .?• p^n.Jf.j-er. amot.
(.10; Cur invcntum juramcntum caluninite.
(17) Ilinc coUigunt in causis voluntariae jmisdictionis. nuta rura
ag.fur de i.npet.ando privilegio , vel impetranda dispeusatione hoc
juramentum locuiii non liabe.e.
(18) Dcn.us jud.crm cx oJiicio aliquid facerc , num ( ,ru.'>.^i lili-
K^ns ) jurabit de c.^ununa ? non jurabit : Cur ? cum inqu.rit e,
oJJJc.o non litigat. Bald. ^
(19) Qiii scjvos in quaestionem pctit , jnrat de ealumnia: sed et
ali.s sc probationibus dcstitui. Tornienta probal.onum rel.quarum
subs.d.a sunt. Infr. h. t. l. ult. Infr. de nucestu.ub.
(20) (^)ui ifa jurat , corporaliter jurat.
(ai) guaestio noa expo^citur , nisi desperatis alii. jMobationibus.
CODICIS REPETIT^ PRJILECTIONIS.
2j»I
In AUTHENT. de his qni ingred. ad ap. §. fm. col. 5.
tit. 4. al. tit. II. seu Nov. 49- cap. 3.
\H
Oc sacramentum hodie remittitur, cum in iniiio juret
nihil se calumniose in toto negotio exigere.
De litigatoribus et palronis causarum. Quid jurandum.
1. Ubi jurandum. 2. De administranlibus res alienas.
Qaid Jurandum. De aliis juramentis. 3. De absente. 4- De
I sacramento non remittendo. 5. Si mandatum esse non con-
\ stet. 6. Si actor ., ■;. Fel reus jurare noverit. 8. De uti-
litate et usu hujus legis. 9. De litibus icmpore hujus legis
lalas pendcntibus velfuturis.
2. Idem A. Joanni P. P.
GUm [ et ] judices (i) non (2) aliter causas dirimere
coucessennius , nisi saci'osanclis (3) Evangeliis pro-
posilis et palronos (4) causarum in ornni orbe terrarum
( qui (5) JRomauo iniperio suppositus est ) prius jurare,
et ita perlerre causas disposuerimus : necessarium duximus
praesentem legem ponere , per quam sanciraus in omnibus
litibus , quae fuerint post (6) praesentem legem inchoa-
tae , non aliter neque (7) actorem neque tUgienlem (8)
in primordio litis exercere certamina , nisi post narralio-
nem (9) et responsionem (10) , anlequam utriusque par-
lis advocaii sacramenlum lcgitimum proesieril , ipsa; prin-
cipales persona; subeant jusjurandum : Et aclor quidem
juret , hon calutnniaadi animo [ lileni se ] movisse , sed
cxistima/uio bona-n causarn habere : Rcus aulem non ali-
ter suis ailegalionibus utatur , nisi prius et ipse juraverit ,
Qucd putans (ii) se bona inslanda uli ., ad reluc/andum
pervencrit : et poslea (12) ulriusque parlis viros disertissi-
mos advocalos ( [ secundum ] quod jam dispositum est a
noLis ) juiamentuia prsestare , sacrosanctis (i3) videlicet
tvan^eliis anle jiidiccin positis.
§. 1. fcjin aulcm vel dignitas vcl sexus porsonae nou
concesserit eam ad judicem pervenire , in donio (i^) hti-
galoris sacramenlum procedere : altera videlicet parle vel
procuratoro ejus pra;sente.
Quid jurandum.
In AuTUENT. De his qui ingred. ad appel. §. fin. col. 5.
lit. 4- al« 11- seu JNovell. 49- cap. 3.
/N isto juramento adjiciendum est , Nullam m tota
lile exacturum proli&t.onem , nisi quam pso verilate
putat quis necessano esse exhibendaiix : ne scepius jurelur
in causa.
TJbi et coram quibus Jurandum.
In AuTHE^T. ut litigantes jurent. §. i. col. 9- tit. 7.
al. 5. seu Ncvell. i24- ^ap. i.
PRincipaks personce oel HIcb , ad quas negotium in me-
dio migraverii , coram Judicibus Jurent , Quod nihil
penitus causa palrocinii judicibus vel aiii cuicubque per-
sona; pro hac causa dederint , vel promiserinl , vel po-
stea dabunt , vel per se , vel per aliam mediam perso-
nam : exceptis his , quce propriis advocatis pro patrocmio
proestant . aliisque personis , quibus nostrce leges dur, dis~
ponunt.
5. 1 . Sed si in sacro consistorio lites vel consul/aiwnes
intromittantur , sub prcesenlia sacri Senalus prcedictujr.
jusjurandum prcestelur.
§. 2. Sed si qui litigan/iurn ad Judicem venire nequeunt:
prcediclum Jusjurandum prcestent corum cyfficiis ab admini-
strantibus directis ad eos curn adversa parte.
5. 3. Mulier honestce vitce absenie adversario Juret co-
ram cyfficicdibus .
§. 4- Sed si partes in aliis locis ahesse contingat y
vel una earum absens fueril , Jurel suh gestis monumento-
rum apud Judicsm provincice vel apud defensoreni locorum.
^'. 5. Si quis autern litigantiuni prcedictum Jusjurandum
proistare noluerit : per sententiam Judicis actor casurn acUo-
nis . reus condtmfuitionem suslineat.
§. G. Tutores et curatores in causis , quas agunt.^ prce-.
d.icturn Jusjurandum prcps/ahunl.
§. 2. Quod ol)servari oporlet , et si (i5) lulores , vel
curatores , vel alise (16) qu3odam sint person.-R , qua ad-
luinislralionem alienarum rerum auclorilafe leguirna ge-
runt. Convenit enim el ipsos jurejurando affici^t;): Quia
ipsi causain scien/es , ita ad cam pcrvcniunt : neque enim
pupilius (18) , neqne aduhus , vei alire hujusmodi perso-
nae ; sed ipsi , qui pro eis lutelam , vel curam , vel aham
iegitioiam geriini admiuistrationein , scire (19) pusiunl cau-
(1) Judictf non adinittunt liligatorum causas , nisi prius litiga-
lores juravcriiit.
(q) JSov. 90. e. uh. injin.
(3) l. i3. 5. 4. Jnfr. tit. prox. 7. Eclog. 8. ex tit. i^. 16.
(4) Advocatus muncrc suo lungi non polcst , antcquani jviret.
(5) Lcgcs impcratoriae non obli^jant extraneos. dixi /. i.Supr.
tU summa Trin.
(6) Lcgcs danl forinam futnris ncgotiis. /. 7. Supr. rle legil/ui.
(7) Juxare dc calumnia principalcs ipfae pcrsonse tcnentur. v.
Soc. reg. 207.
(8) Id cst , reum , qui ut sjepius iudiciiim soki defugere. l. 5.
Supr. de lecept. arhitris. ob id fugicns dictiis.
(9) Petilio actoris , rcique rcsponsiim , prwccdcre solet exactio-
nem juramcnti, Qijid hnjusraodi oinis.vio viti.itnc proccssum ? vid.
Roland. a VaJlc i. cons. 71. n. 7. 8. 3-2. Potest remitti ? pann-
tibus ct pationis rcmitti potcst. yid. Foincr. -2. selcct. 4- Cujac. 9.
obs. 37, /. 34. §. 4- .//■ de jii^^fjnr. Aliis )ta lemilti nou potcst ,
quin judices cx ofiicio possint cxig^jre. Bald. hic- vid. ^. 4- if\fr. hic.
(10) Kl cjl , lilis contcstationcm.
(11) Confesbio de crediilitale «que prat judicat , ac confessio dc
Terit.ife , vid. Socin. reg. 63.
(12) Nota ordineai jurandi. Priorc loco actor , secundo reus ,
tcrlio advocati jnrant.
(i3) In pr. Siij?r. h. t.
(14) Nqv. 123. c. 7. 124. c, I. vers. Si autcm. Ue demmcia-
tionibus ad domum , vid. Cujac. 7. obs. i5. vid. N^-*'- 124- c. i.
/, \5. Jf. de jurejur.
(i5) Nov. 124. c. 1. vers. In causis. Legitimi administratores
jurare debent de calumnia.
(i6) Etiam procuratores cx officio dali el Gsci. Gail. i. ohs.
83' €t 89.
(17) Sic Suetonius in Caligula , Cii/'. i3. ciVca med. ulomnibus
jurotnentis adficerentur : ubi tamcn vsilgo legitur adjiceretur.
(18) pupilli justa ignorantia priesumitur. Pciens non praesuinilur
pcjeidre aut fallcrc. /. i^. ff. de jwejur. Nibil posse scirc intiih:
gitu.-. /. ult. ff. dc jitr. ci faci. ipur. lliuc cclligit 3 Id. Perso-
nam in qua nuiia est discrctio juns et facti , non jurare dc calu-
mnia : ct tamcn admltti ad tcstimoniiiui , quod in eo ff.ccdo uou
exigatur scientia juris , sed facti , qa.e sensu corporaliilhinniitescil.
(lO^* /■ 7- Su['r. de in integ. refltt.
203
sam , et ita ad judicom pervcnire : eo quod ex animi sui
scicntia (i) jurenl (2) . Et licet verse causa; naiura alia
lorsilan est : ta.ncn cjuod ^3) quisque credit , et existi-
Jnai , hoc est jurandum. Om.nbus aliis juramentis , quie
vel ex praeterilis descendunt legibus , vel a uobis dis.isi-
ta sunt , in sua iirmitate duraturis.
§. 3. Sin aulem abfuerit (4) alterutra nars , et per
procuratorem causa ejus agitclur : non anle licentmm ha-
iicat aclor htem exercendam suo procuralori mandare, ni-
si prius actis intcrvcnienlibus in (5) provincia , in aua
oegit , sacramentum calumnia; subeat. Simili.p.e modo si
uus abhienl, et forsitan l^er judicaUcm sohi sUpuhlionem
procuratorem ordiuaverit , vel defensor (G) pro eo inter-
venerit : et ipse vel prssente actore per se , vel per (n)
inslructum procuratorem (8) , vel etiam absente eo ( si
noc judex perspexerit ) inler acta juramentum pra^stet ,
quod reum dare antca disposilum est.
§.4. Sed quia veremur , ne forsitan quidam collusio-
ne aliqua utentes , remiltere (9) videanlur inter se hu-
jusmodi sacramentum , et ex pra;dicta dissimulatione no-
slram sanctionem deludant : sancimus , omnes iudices
Jicet ex compromisso (10) cognoscant , vigorem suum exerl
centes ( quia uon pro commodo privatorum , sed pro (ii)
commum utilitate pra^.enlem kgem posuimus ) minirne 12)
pati lale sacramentum remitti ; sed omnimodo ]ioc ct ab
actore, tt a fugiente exigi : ne paulatim videatur huius-
niocli res defraudari , et sacramentum vtl principalium
Frsonarum , vel advocatorura ex quacumque parte mu-
S. 5. Hoc etiam huic legi addendum esse censemus •
ut si quis pro alio hlem movere (i3) voluerit , et nullo
mandato prolato , sed per fidej ussionem ratam rem domi-
LIBER SECUNDUS
nuin Jiabilurum , suam personam flrmaverit : ne vel e
hac machinatione lex circumscribi videalur , sancimus
si q.ud lale in j^osterum emerserit ( iive jjro una persoa
qiiis htem movere voiuerit , iive j)ro aliquo corpore Ci^,
vel vico vel aha univeisitaie j hdejubiion-.-m quideinViG
sohdam piieslare : iiiem aulem ullerius (16) mmime pro
cedere , nisi intra a judice statucndum tempus fuciat per
sonas piincijjaies (i;) sacramcntum subire , vei praeieni
adversario , si hoc maluerit , vel alio pro eo agenle
vel (i(S) penilTS ahr.ra parte cessante , inter acta apu(
defeusorem locoruiu Jiujusmodi saciauienlum [ calumniae "I
vel ab ipso pro quo agilur , vel [ a ] plurima (iQi paV
te vel idonea universitatis procedat. *
§. 6. Quod si actor noiuerit sacramentum celumnia
subire , et lioc legilimje fuerit approbatum (20) : non li-
ceat ei penitus ad litem pervenire , sed (21) cadal ab in-
stitula actione , quasi (22) improbus htigator , et tristJ.
tia (23) judicum ei cuin summa inlermiuatioue occurrat
et a judicio eum quam longissime expeJIat.
§• 7. Sin autem reus hoc sacramcntum suJjire recusa.
verit , in Iiis capitulis quae narratione comprehensa suot.
pro (24) confesso habeatur, et liceatjudici sentenliam pro^
ferre ,^ quemadmodum ei ipsa rei quaiJlas suggesserit.
§• S. Sic enim non lites solum , sed etiam calumnialo-
res minueniur : sic pro judiciis pulabuut se»e homines ic
sacranis (25) sisti. Si enim et ipsai principales IitJgantium
partes per juramentum IJles exerceant , et causarum pa-
troni praebeant sacraraentum , et JpsJ (26) judJces propo-
sitis sacrosanctjs scrJpturJs tam totius causae faciant exami-
nationem , quam suum proferant arbitrJuui : quJd alJud
nisi pro hominibus Deum in omnJbus causJs judJcem esse
credendum est? AutJqua itaque calumnia (27) quiescente el
(2) tcrtun, non est arbit.arlum lcgcndum l.ic , ex amnii sui
euimTr/"''?f- '"'/'"'" ^'"'^ vctus formnla in j,'reiurando : ic
«clS j.^i r" "T''"' ' Golhofredo allcsitos' lubens b c
se uocauernnt. M ^uod est , cum apud oratores frequentissi-
TZrJ^ T7 •"•"'" ''''''''""'' ^"^"^«'" relirjniashJ^t. Zn
diJZT V , '• "^'"'' ''"''-"''" , '^i sratulantes ex scntentia
t-Z/^rT "\^^''r: Talndas M:ris si^nat , quihusZc
u~Z rZ ] 'r."' '" Eucol,.on nec ^erho contumdiosl
u.s,(juaris nec ^-ultu. Ccnsorcsque adco Rorase olim in exiap„,^„
!"S:« y£^r"^ ''^'^ inter^gatione: ^. a,Zt t^r s^^^^^t,
PoUre • f '^"' P™ "°''''" "'"^^ ^P"^ Athenienses te.ce
. A ^'V','^.'^"' 3"'"at potest excusari .i periurio si id iiiriv..-.t
^uod crcdi,ler.t. Jurame.\t„m de calumn.a^^esrcL;, it U deaio
i ?;;L Tf 0^8."' •^"•'"'^" Gennani.locis,vide Wurm^
(4) Noi'. 124. cap. I.
ti^?f\./'"'"'i, "'■*'' P°'*''' '^'^ calumnia , quam in foro , in guo h-
mfe li '.' •'^r' "'K^' ""'"'""''^ J"'-^''^ P^^^^t ^o oco sui do
m.cilu , uon m foro judicis apud quem experitur.
vivat > Sr.inr^r^ conjuncta persona ? quid si ignoretur , ubi reus
^xat 7 cuiafor boms dab.tur juraturus de calumnia. F<^it 1 ,5
J". ex quihu, causis major. vide Bald. hic
(7) iJi.'!.i sujicrius de hac re.
«otayi /° '■"?'•« d^;^^«'""»niadomini procnrator possit , vide qux
ditur Pi . ; ^' f '^'^^"'.■''-/"'■""''•^^'^"^■^"'•'"•«-•Po^^seh.costen-
^itur, et est exemplum apud Livium 3,. Demus princii.alem seu
)'.r"cl/tr"ho: ^t---^ -/t-- procurat!;';^'^!'!
ju.are cogitui ? hoc uitcpretes volunt : eo taraen casu tant..m
^uo ,.ocuratori3 conf^sio et co«t„u.acia «oceiet doaauo vld:
Wurmser. i. pract. 5. ohsen> . 8. Quid ? heredi potestne deferri
juramentum calumniae ? vid. /. 12. in princ. Infr. de reh. credit
(9) Juramentum calumniae utruiu lemitti possit , vid. Gail 1
obseri'. 84. r 7 ■
(10) Coram compromissario jadice juratur de calumnia.
(11) Qiiod ad communcm utihtatem immediate pertinet ac re-
futur , pactis privatorum remitti iion potest.
(12) Juraincntum de calumnia non est remittendum , dijs.! supe-
ruis de hac quaestione. adde Forner. 2. select. 4. Ferrariensis U-
mcn pulat remitti , et partem allcgare , hoc est dicere posse se siin-
plici dicto adversaru stare velle. Ferrarienf. in formu libelli de op-
postt. contra testes 2. in ueibis, et non jurat. 9.
(i3) Id est , agere.
(i4) Piocurator admittitur ad jurandum de rato in caiisa priva-
torum , sed et in causa corporum vicorum , universitatum
(i5) Id est , de lato.
(16) Id est , ultra litis contestationem.
(17) 5- 3. Supr. hic.
(18) Actor jurare potest de calumnia : vel reo piaesente vel ab-
sente : ut et abscnte vel prasente ejus procuratorc , vel apud acta.
(19) Et in privatorum et in universitatum causis iurandum at
de calumnia. vid. /. uhim. ff. ad municipal.
(20) Juramcntum calumniae non commitli ipso jure hiac coUi-
gunt. vide Gailium 5. ohseiv. 86.
(21) Pcenam actoris nolentis jiirare de calumnia observa.
(22) Actor nolens jmare de calumnia , praesumitur iraprobus
litigator.
(23) Id est , severitas.
(24) Reus juramentum caluraniae tecusans , habefur pro confesso.
/. 38.^: de Jurcjurand. et §. i. Instit. de pcena temere Htigant.
(25) Judicia cuin rccte procedunt , aequitatis delubra : cum de-
pravantur , fovcae fallaces ct caecae. Aininian. 3o.
(26) In princip. supr. h. t.
(27) Id est , calumniae actionein : de qua Instii. de pena teme-
re Udgautium. §. lUriusquc.
CODICIS REPETITiE PU^LECTIONIS.
:i53
us ambaeibus , constiluuo nostra dilucida et compendio-
!nTerr^ clar'eat omnilms , et sit max.mu.u d.r.menda-
m fi^ r'iiisnrum reniediura.
? i.^SeTFa3dictum sacramentum ir. luibus qu.dem
i' necdum sunt mchoala. , pra^slari volumus m ,pso (^)
,is primordio. SiU autem causs adiiuc pender.tes mvc-
lar.tur : vel post litem conlestalam , el post solitas ,ud.-
alcs cautelas ja"» ?'^'''^''' •• '' 'l"'^^°? P/"^''" ^T l
ue persona , et in eadem civitate vel .u lerntono ejus
ioratur : et in his litibus sacramenlum locum habere ,
: in r)rimo post lianc legem ingressu eum compclli j.is-
uandum pra^stare. f Sin autem una pars abfucr.t , ne
idea(ur propter absentiam persons lis ditferri , et al.cmod
ontrariu.n eveniat i.ostro proposito , et quod pro {i)
ompendio litium introductum est [ prot.nus ] hoc in ad-
ersariara figuram iransformelur : juberaus prasenlem (ju.-
dem personam omniraodo dare s^cramentum , abseati (4)
autern in pendentibus dumtaxal litibus ( secundum quod
pi-aedictum esl ) hoc concedi. Sin autem utraque prmcipa-
lis persona abfuerit , ne diutius liles protelentur , etiam
sine daiione sacramenti liles pendentcs suo decurrant tra-
inile. PP. 4. Ralend. Aug. Jost.niamo A. iv. et pauu-
No V. C. CoNss. 534-
3. Idem ^
PAleat omnibus nostram rempublicam procurantibus ,
conventiculam seu conspirationem jurisjurandi rehgio-
ne , vel quoquo modo compositam , a nostra majestate
prohiberi et deteslari : Unde hujus rei fautores et soc.os
ab omni publico honore sibi commisso mfamiae nola pr.-
varaus : non habeutibus autem , ad ullum pubhc» honons
gradum accedendi licentiaro penilus amputamus.
(1) Juramcnliim rcinediu.ii niaxiinnm cxpcdiendarum litiuni.
/. \ff- de jurejur. Paiil. 2. sent. ^. i.
(^) Juraincntuiii dc caliunnia iu ipso litis primordio praejtandiim.
(3) Ut litium compcttdia sunt quirenda , ita eorum fugicnda tsl
compcrcndinatio , sive dilatio.
(4) Vid. qua scripsi ad /. \^. ff- de jurrjnr.
254
LIBER TERTIUS
D. JUSTINIAN
SACRATISSIMI PRINCIPIS PP a
C 0 D I C I
REPETIT;E PR.ELECTIONIS ,
LIBER TERTIUS.
s
T I T. I.
DE JUDICIIS (i).
De stipulatione usumrum.
1. Impp. Severus ei Antonimus AA. Clementi.
JUdicio coeplo (2) , usurarum (3) stipulatio non est
peiempta : Superest igitur, ut debitorem ejus tem-
poris, quod (4) noii est in judicium deductum, con-
venire possis. PP. Raied. April. Antonino u. el
Gf,TA n. CoNss. 206.
Si scepius tutelce agatur.
1. Iidem AA. Valerio.
T Icet judice accepto (5) , cum tutore tuo egisti , ipso
J-J [ tamen ] jure actio lutelae sublata non est : et ideo
st rarsus eundem (6) judicem petieris , contra (7) utilem
exceptionem rei judicatae , si de specie (8), de qua agis ,
(i) Seu cognifionitus judiaim datorum a magistratu vel Princi-
j)e, L. 5. ff-. I, et i. C. Theod. i8. et 7. Synops. Basil. i.
et 2. Decrct. i. et 2. Sept. 1. ei 2. Clem. 1. et 1. Exttauagani.
(2) fetncti juns sc. finge usuras stipulanti promissas .• et ita con-
cilia hanc /. ctim l. i3. injin. infr. de usur. Caeterum judicium
toeptum dicitur intcrdum lite contestata , intcrdum so!a cUatione.
(3) LUe contestala usurae currunt. /. 35. ff. de usur. Sortis
obhgatione ( adde ct praeteritarum usurarum ) in judicium dedu-
cta , pcena crescit. /. 99. ffl de verb. oblig.
(4) Pctitio sortis non iinpedit cursnm usurarum pendente judi-
cio. Bald. Usurse qiiae pendente judicio emergunt , si non eodein
judicio vel a principio litis petitae sinfc , alio judicio sunt petendss.
(5) Judcx acceptus delcgatus ab ordinario. /. 5. Infr. h. t. l. i5.
ff. de re judic. Zas. non ordinarius , ut vult Odofrcdus.
(0) Causre conlinentia non est dividenda. /. 16. infr. h t Quee-
n fotcst , qucmadmodnm hic ad eundem judicem sitcundum, cum
Gonstet judicasse , atque in o/Ticio suo jam functum esse. / 42 ff.
d-e-jre judic. Aliter hic species nobis est tingenda : Datus enim hic
judex fuit generahtcr ad finiendam tutelas actionem : unicam autem
tantum ejus ..peciem hic definit ac decidit , ideoque officium c.us
non extinctum. /. 43.^ de recrpt. cjui arhitr.
(7) Contra utilem exceptionem datur replicatio doli.
(8) Si petitio generalis , prosecutio speciaiis sit , et postea sen-
tentia grncrahter feratur , ca utique restringitur ad prosecnta et
auegata tanfiun , non ad ca qiiae in judicium non deducta fuerint
Sdde / o. Supr. de irav.r.act. /. 43. ff. de reccpt. qui arbitr.
(9) r^isi cum generahter petiissts . de una tantum specie proba-
veris. /. iQ.Supr. de transQct. nisi id qciod nunc petis contineba-
tt»r pnncipaii , ut sunl fructus, usurae, et cvictiones. /. 4. infr. h. i
(10) Si quaestio status .'n controversiam EOtam inciderit neele-
ata principuh c^us» status priori iocc cofnoscitLU-, l 6 mfr d"
Pfd. cogu- "^ j ■ -
in judicio priore tractatum non e.sse allegas , non inm,
ter replicatione doli mali uteris (q). PP^ y, Kal J
Faustxno et RuFo ( RunMANo ) Conss: 2xi.
Si qumtio status bonorum disceptationi coivcurrat.
3. Imp. Alexand. A. Faustina;.
QUoties qu^siio status (10) bonorum disceptationi co,
curnt 5 minl prohibet , quo (, i) magif apud [v
eum quoque , qui alioquin (i3) super causa%tatus coL
sccre non possit , disceptaiio terminetur. PP 6 Id Feb
JuuANo a. et Ceispino Conss. 225.
Bq qucBstione evictiords omissfs.
4. Idem A. Popilio.
QI cum tibi pretiura praediorum a curatonbus compara
kJ torum reputaretur (i^) , et mstrumenta emptionis tra
dereatur (o) , quaestionem omissae evictioms (ib) non mu
(II) Id est , quo minus. Azo et Gloss. interUnearis , Cujac. ai
t. 7. 5. 1. Jf. pro cmptore. '
(i^.) Qui de re aUqua principaiiter non potest cognoscere , si lu
cidenter ea movebitur , de ea cognoscet.
(.3) A contrano collige , eundem judicem qusstionis principahs
judiccm esse causa; et cmergentis seu incidentis. £ald
(i4) Dum ilh rat.onem tutels tibi redderent : possunt en.m tu-
tores et curatores contrario judicio tutelae pupUhs su.s reputare ,
quod eorum noraine nnpenderint. /. ,.5. 4. j^. Je contrar tut
(i5) Sensus est , pupilium curatori suo htem movisse . curatorem
ei reputasse pret.um fundi comparati , eamque empt.onem ut pro-
baret , instrumenta emptionis in judicium protulissc: mox Porilium
scntentia jud.c.s damnatum- , eam impensam cu.atoris a-noscere ,
curatorem empt.onis instrumenta Pop.l.o t.adidisse : iinita mox li-
te, Popiho fundum evictum fuisse ; venditore non solvendo . raci
adversus curatorem egisse, eo scil. nomine , auod cum supradictun
fundum emcret , caut.oncm emisisset eviclio.ns : Curator hujusmo-
di negligcnt.am nunquam sib. reputatam fuisse a PoplUo vel ir
ipso judicio , vel cum ei instrumenta emptionis traderentur' nesat.
Contendit itaque hoc negotium ct sentent.a jud.cis . et spont^«o
Popilit consensu finitum : semel finitam htem non instauran Qit^
jure pro cuiatore judicatum est. Quo jure , inquies , cum minor
a<..versus rem jud.catam restituatur , si se deccptum laesumve proba-
verij. 6upr. si adversu& rem judicatam. et minorcs iuris ignoratio-
ne decepti rest.tuantur. /. 2. Supr. de jur. etfacl. ignor. Zs^un
res ea moy.t hic. num. 4. ut dicerct , mino.em esse .4t.fuendum :
cu. non .Ihbenter acccdo , nisi dicas , Popihum jam m.ijcrem yi-
g-.nhqumque annis cijratoribus judicium dictasse.
(i6) Lvictio cst de appendicibus et appendis venditioni*. Qui de
pr.ncipai. eg.t om.sso acccssono . si pcstea in sententia nulik ac-
cessoru het mcntio , accessorium intcHigitur remissum . et ita fini-
tihm , ut postea ejus nomme quaestio raoreri non possit.
coDicis repetitj: prj:legtionis.
355
: inlelligis semel finitam litem insiaurari non posse.
Kal. Aug. MobESTo et Probo Comss. 229.
De judice delegcuo.
Imp. GoRD. A. MarcelJo.
5.
De servis.
6. Idem A. Juniac.
in judicio interesse (7)
uon
SErvus (6)
ost (9) : nec si condernnatio aliqua' in personam 'ejus
Judice (1) judex delegatus (2) , judicis dandi po-
teslatem non liabet (3) : cum ipse judiciario mune-
ungatur (4) : nisi a Principe judex dalus fuerit. PP.
IVon. Septemb. Ulpio et Pojjtuwo Cokss. 239.
(8) poN
. j, jonam ej
facla sit , quod slalutuin est , subsislit. Dat. i5. K.al. Se-
ptemb. GoRDiAjNO A. et Aviola Co>'ss.
240.
Quid sit judici per se , vel per Consiliarios
expediendum.
AuTHEMT. ut dcfun. seu fun. eor. non injur. a cred. §.
lud. col. 5. tit. i5. al. i3. seu JNovell. 60. cap. 2.
iD hac 5 si administrat.or sit , et puhlicis occupationi-
bus impediatur , liteni apud se agitandain saltem in
estatione audial : cl rursus in niedio sernel , et in fine
lia etiam qiicc sur/t examinata , consequenter audiat ,
nc feral senlcntium et appcllcdioiwm , si fiat ^ suscipiat:
ilcra licei expediri per consiliarios (5). Item judex ap-
'ationis rem per se audiut. Delegatus autern omnino
sc litcm una cum consiliariis examinet. Sed si contra
facturn fuerit , grai>es pcence sequentur : narn Admi-
ratores et dclegati viginti Uhrarum auri multam prcnsta-
■t : Ci nsiliarii , si quidem advocati sint , ab advncatio-
expellentur: si vero non sint , sed cingulum Imheant :
'^ulo privabuntur , et dt-.cem libras auri prcestabunt.
1) Juiisdictjonem habente , id co-t , magistratu. Li^>ius 3. et
■'. de jurisdict.
->■) Pedaiicus jndex deiegatus a judice non a Principe , judicem
'. non potest. /. ult. ff. de off ejiis , cui rnandata. l. 5. ff. de
sd. Cur tain varie ? Piincipis dclcgalus habet apparitores , exe-
ircs proprios , ct adsessores , ad instar niagistratus : quod caete-
clegati iion habint. vide Not'. 6i). c. CS. Cujac. 12. observ. i.
L- Hartinaiiiuun 2. pruct. 1. obs. 8.
i) lino habet , ut iegatus procoiisulis. /. 12. 5. i. ff. h. t.
•i.ff- de oj). iirocotts. solvc , Speciale est in proconsiile. Accurs.
i. Zas. htc. Au perpetuo veruin est a delegato judice non sub-
gari? Zasius ail hic ti. i5. idqiic ita veruin esse , ut ne qui-
1 111 causis nccessarii iinpediineiiti , vcl posl lilis conlcstationeiu
partiuin ronsensu subdelLgare possit.
',) L.ico aiterius tcil. non proprio. /. "i- ff. de off. ejus , cui
tdat. Qiiod proiinimi non iiabeuius , dare aiteri non possunni.s.
|iiuconsuhs icgatus nihil proprii habet , /. i3.^/: de off. pro-
V. et tanien sulxleiegat. /. la. d. tit. solve , In legato procon-
i vesligia (fua-daiu sunt inagislralus , ex quo iex ita censuit ac
lit , ul inamlaic siiain jiuisdiclioricm et siilKlelcgarc jiossit. Idoo-
|,roconsui dicitiir propriain jurisdictioncm legatis dare. /. 4.
■Je off. cjus , cui itunidat. Icx iila conciiiari ita polest cuiii
"S.ff. de off. jirocons. nt sit scnsus : Legatus proconsulis sub-
:^aie potest : qiiia jurisdiclioncni haliet , qiia nti potest qua«i
• |)i<)|<rio ; quod non cx aiitoritat.- ipsiiis proconsulis , d. l. i.S.
lcgis ul it.i staluenlis ac volenlls d.pcndel. Ita<|uc propriam
lial>el , si conditionen» proconsulis spcctavcris : balx t propriain ,
•gis viin ac potestateni consi<lcraveris , ciii id ita constifnrre
. Ueiiido cum <liciinus : Propriam juri.sdiclionem a pnicon.siile
lo conforri , nc intelligas eani conforri in indivi<Icio , qtiain ba-
l.roconsui ( alioquin ca data niliil apud eiiin leinaneret ) sed
lein »n spccie : ut semper sit ea propria ie^;ati : caqiie quasi
proi.no iiti possit , iion volunlafe ipsins proconsulis , sed vi
lotcslalc Icgis id ita slatiientis.
.) Nolalur liic facilins permitti judici ordiuario delegare cau-
Contra servum detenlorem rei pignori ohligatca non potesi
agi ex persona domini sui defundi , sed rnissio
in bonorum possessionern petenda est.
•j. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Hyrinae.
C^Ura (to) debitoris tui servum tibi pignoris jure obli-
J gatum , bona domini sui quondam rebus humanis
exempti lenere profilearis , adversus eum dari tibi aclio-
nos conlra jus postulas : si quidem inter (i ij servum ct
liberum consistere nuUuin [ possil ] judicium. Ad posses-
sionem itaque pignorum magis ofllcio judicis venire te con-
venit , quam illicita postulare. S. i^. Kalend. Maji, iS^/r-
mii , CC. Coisss. 294.
De cequitate et stricto jure.
8. Impp. CoMSTAKT. et LiciN. AA. ad Dionysium.
JT Lacuit(i2), in omnibus(i3) rebus praecipuam (i^) es-
sas integraliler , quam delcgarc rcservata sententia , cum contrarium
vidcaliir de directo piobari iii l. fjlacet. de Pedan. judic. secun-
dutn Bartoli intellecluin ibi. Vide Vacon. /. G. decLarat. cap. 236.
cui conjungc Joan. baplist. Ferret. in coiisil. ii6. Joann. Lon^o
ad l. iinperiuni. 11. 87. et ?>g. ff. dejuri.^.dict. otnriiuin judic. Mod.
(6) Servus non litigat , iiec lacta in euiu condcmnaLio subsistit.
SyiiKps. Basil. 7. til. 6- cap. Tripi iuM» (^- ct 5. Harmen. 14. j. 7.
(7) Sisti taiuen jiotett judicio. /. bi.ff'. de {'erb. obtig.
(8) /. li.ff. si (juis caiuioiiibus. l. lo"^. ff. de regut. jur.
(9) Nisi ex quibusdam causis. /. idt. inft: ubi caus. fsc. l. i.
injr. si per ^dm vel alio rnodo. l. vix. 53. ff'. de judic. Mod.
(10) Si bona debitoris tiii def.incti ab cjubileiu servo occupantur .
non debes iliuin servum conv<nirc , ut hic : et l. 6. supr. h. t.
sed heredes ^Jcfflncti , aut qiieinvis homin "ra causam liercdilatis de-
fen<icntein. Quod si neqiie hercs sit , utque cmator aliqiiis bono-
rum , potes a jiidice petere , ul te ex ofiicio suo in possessionem
honorum defuncti iinmittat. undc colligunt possessioncm ex primo
dccrcto peti posse , ct obtincri siiic aliqua citatione contra hercdi-
talein jaccnlem , vei bona vacanlia : cx sccundo vero decreto quo
jiis doininii constitultur , non possc , nisi curutore bonis dalo. ff.
de curat. boii. datido.
(11) /. ult. itifr. de itoxaHb. act.
(li) 7. Eclog. 3. ex ttt. 6. cap.S. Goth. Ad inteliectum hujus
legis vid. Aiiton. Aiigustin. /. 4- eincnd. cap. 8. Duaren. lib. \t.
di.sputat. cap. 18. rachin. lib. 1. coiitro\j. cap. 3. Andr. Gail.
lib. I. oh.<ie.rv. aS. num. 26. S. L.
(i3) Iino iion in omnibns : non in iegatis. l.6g. ff. de leg. 3.
non in coutractibus. /. 1. J. 20. t^ers. Sed si sciciUe. ff. de exer-
citoria. non in caiisis libcrlatis , ( utcumque sint favorabiles ) /. 12.
$• ^ • ff- <7'" et a quibus. non in scntentiis aut jndiciis. /. i.supr.
de legibus. Nuilo igitur casu. la omnibus , sed quae lege pal.im
Qon siint definila.
(14) Hinc aequitas yocatur suinma ratio in l. 43. iiifn. ff. dt
relig. ct sumpt.
256
LIBER TERTIUS
se (i) justitisD (?-) aequitatisquc (3) , quana (4) stn-
cli (5) juris (6) rationetn. Dat. Id
el AlN.MAJiO CoiNSS. 3i4-
Maji , VoLTJsiANo ,
De re plene inquirenda , et de pardlus interrogcwdis.
y. Imp. CoNST. A. ad Maximum.
JUdices (7) oporiel imprimis rei qualitatem plena (B)
inquisitione disculcre (9) , et tunc utramque partem
ssepius inlerrogare (10) , jSiuinfjuid novi addere desiderel :
cum hoc ipsum ad alterutram partem proficiat , sive de-
fiuienda causa per judicem , sive ad majorem jwtcslalem
referenda sit. Dal. 2. Id. Jan. Sirmii ^ LiciMo y. el Cri-
spo Cowss. 3 18.
De allegationilus et dilationihus.
In AuTHEKT. ut cum de appell. cog. §. sed et hoc. col, 8.
lit. 16. al. n. seu INov. 116. cap. 2.
Ubemiis : ut , si quaiuio uiia pars allegaiionihus suis
renunciai'erit , «//a fero pars se hahere aliquid quod
proponat , dixerit , Judex negotii modis omnihus eam par-
lem / quce ulilur dilatione , compellat intra triginta dies ,
/
(•) Cui ? num jndicibus : si judicibus , an omnibus ? dixi ad
l. I . supr. de lcgibus.
(2) De scriptura recta bujns legis vide Duarenum l. 2. disput.
cap. 18. et Anl;. Augustin. lib- 4' Einend. cap. 8. de materia ve-
ro consule Moder. Ancon. in tract. de mercat. in tit. quomodo in
casu mejcatur. procedendum sit. i. part. Ji. l\. Forlun. Garziam
ad l. i.ff.dc ]u$t. et jure. n. ^q. Mod.
(3) l. 57. Supr. dc Episc. et Cleric. l. 90. ff. de reg. jur.
^quitas justitia , ut hic , vcrum jus , germana jusfitia. Cicer. bo-
na fides. /, 29. ^. l\. ff. mandat. naturalis justitia. l. i3. ^.'^.ff.
de excus. tutorum. iiumanitas , bcnignitas , aequum , bonum , bo-
num et aequum. /. i.ff". de justit. et jur. l. 91. 5- ^■ff.dei>cib.
cht. ItKo^iOy , Synops. d. loco. utiiitas communis. /. 5i. ^. i. ff.
ad l. Jijuil. 16 iTinKii ., justum quidcm , scd non serapcr scri-
ptum , et iia opyionitur justo legituno ab Aristot. 5. Ethic. 10.
jEquitas rationem peisonarura liabet. l. i^. ^. 6. ff\ de rclig. et
sumpt. cducitur ex ipsarum rcrum natura. /. i4- §• ^^- ff' de re-
lig. et sumpt. judici ante oculos esse dcbet. /. 4- u*,fi'^-Jf- de eo ,
quod ccrto loc. unde religio judicantis dicitur. /. iZ. ff. de testib.
juris scrijjti duritiem et asperitatem , habita ratieue circumstantia-
rum , miligat. Qua via ? veluti si deprelicndens , neque plus aut
minus in iacio esse quara In iige scrjpta dixcris , scripfam Jcgem
facto controverso jiroprie convenire : si tamen legislatoris mentem ,
ipsjjmque facti tontroversiam altentius spectavcris , legem facto con-
sentire negaveris. Huc utique spcclat ars boni et sequi. /. 1. in
princ. ff. dc justit. et Jui: vera ciiilosophia non simulata , quje sui
btudiosos sacerdotes facit. ibi §. 1. De aequilate alibi etiam dixi ad
l. 1!. ff. de interrogat. in jure fac. oLitcr interea notandum est ,
originem aequi oriri e.i universali Jege: quippe icgislatores non omnes
casus definiunl; , sed cos , qui plcrumque accidunt. Aristot. 5.
Elhic. 8. DecisiO casus omissi in lege universali petenda , non ex
ipsa Jcgc , sctl ex co , quod bonnin el oequum diximus , ut ?equi-
talem ipsam possunuis appcllare , scriptee lcgis suppkmentum.
(4) iEquitas 1,'kxio'j- jus striclum , dKai8iiu. Synops. Basil. 7.
iit. 3. ex tit. 6. cap. 8.
(5) Jus strictuni hic , non esl jus scriplum , sed juris scripti
praedura et ab humanitatis regula aliena inlerprctatio : stricta ra-
tio. /. 43. in fin. ff. de relig. et sumpt. jus sunimum Ciceroni ,
apices juris. /. 29. ^, l\. ff. mandiui: mcra cognitio. /. i^- $• i3.
ff. di rclii^. ct sianpt. subtiiitas v(rborura. /. 20. in/in-ff. de reb.
cred. Opponitur ciequitati ( de qua supra dixi ) ut bomini politi-
co el huniano baibarus. ut fpiritui lillera, dicitur cl t-crupulositas,
nimiaque subtilitas. /. ii. ff. de iiijusto, rupto. cavillatio , subli-
litas juria. /, >'}■ ff. de injuslo , lurpto. autorilas juiis scicntiae.
/. yj. 5- ^- ff- (ie verb, obl. ralio disputaiidi. t. 5i. 5- 2. ff. ad
icg. Aquil. dKf'i0-ix, Synops. d. loco. suramum jus summa inju-
pia. 'IV-rtjit. IJeuuLcntimor. summum jiis , suniina crux , Columcl-
la !. Eam ob causam Coriolanus iu cxilium missua , ut nimius
exactor ligum , fialican.iiss, 8. jus nimis scrupulosuro , it ideo
postquatii atlcra parn aJlegationihus renunciavent ., quicrii
velit sine aliqua intermissione proponcre. Quod si non
ccrit , tunc ad ejus maliiiam superindam alius mensii^
dulgeatur a judice. Si vero adhuc dislulerit , allerius nu
sis dilatio ei prceheuLur : Ita ut si usque ad prcedicioi t,
rnenses suas non proposuerit allegctioues , causct coeni
tion amplius expectans , sententiam omnihus niodis lesiL
et morihus consonantem profnat : vel , si noluerit rei
rat : ne litigutorihus mcde traclantihus liceat causarum e;
tus ultra prolrahere.
De causcB continentia non dividenda.
10. Idem A. ad Severum Pracfectum urbi.
TVrUIli (ii) prorsus audientia praibeatur (12), qui ca
l.y sae continentiam (i3) dividit (i^) , et ex benefic
pijerogativa (i5) id quod in uuo eodemque judicio pot
lat t>?rminari , apud diversos judices volueru venlilare
poena ex officio Judicis imminente ei ; qui contra hai
supplicaveril sanctionem ; at.iue aliuni super posseij.i
ne (16) , alium super principali (17) quaestione Judicr
postulaverit. Dat. 3. Kal. Aug. JPaui.i^o et Juua5
Coj\ss. 325.
non admittendum. /, 33.^ de cxcus. tittor. subtilis ratio. /. 5
lafin.ff. ad leg. Aquil. subtiiis regula et humanitas oppoount
in /. t^. ff. dc liber. et posthum.
(G) Imo stricti magis quam aequitatis. d- /, 29. d. /. 20. d. l 1
d. l. 17. dixi superius ct ad legem primam.
(7) Hsec les inlerpolata ex /. i. C. Theod. h. t. lib. a. lii. 1
(8) Hoc locum non habet in rebus mininii momenti , et ali
causis , quae moram non admittunt, ut aliroentorum et simili'i[
de quibus vide Hebufi'. tom. i. tract. dc sentent. prcBJudiciaH
seu provisionalibus.
(9) Id est , cuncta rimari. /. judicantem. i. C. Theod. lib.
tit. 18. quam vide , et can. judicantem ult. caus. 3o. qucest. 5
(10) Ex otlicio , partc etiara non petente. vid. /. "xx.ff. de i
terrogat.
(11) /. 2. C. Theod. de judiciis. l. 2. tit. 18.
(12) Ad explicalionem hiijiis legis et confirmationem eorom
quoe ad eam notavit Gotbofredus , vide Afllict. decis. SS^. n. .
Alciat. /. I. parerg. cap. 9. et cap. 61. Joau. Ign. m repet.
nccessarios. §. non ulias. ff. adSC- Silan. in 1. part- io. (
mit. Bald. ad l. 1. col. 1. ueis. contra. de scitlent. quce sinect
ta (jiiant. Socin. jun. cons. i36. n. S. lib. 1. Jac, Menoch. c
arbiir. lib. 2. ccnt. 4- oas. 371. n. 4- Mod. Adde Alciatum /)<
raaox . lib. 2. cap. 5. Cujac. lib. 9. obs. cap. 10. S L.
(i3) /. 2. Supr. h. t. tlbi coeptum judicium , ibi finora accip
re debet. /. ^. ff h. t. neque hodie in hujus , cras in alleriu.» 6
ro lis finienda. vide qiiae notavi ad /. 5. infr. arbiirium tutela.
(i4) /• 2. supr. h. t. cur id ficri non oporteat , dixi ad /. i
ff. de quib. rcb. ad eiindem judic.
(i5) Id est , momenti beueficio , ut recle interpretatur Anisni:
C. T. intcrpres , quod ideo sic appcllatur , quia restitutio pos.^ei
sionis per vim aut alia aliqua latione ereptae , confcstim et siue u
la mora facienda est : atqiie illius magna est pra;rogativa. /. unn
Infr. si de moment. possess. Mod.
(16) Alia est cnim proprietatis , alia possessionis caiisa , ut bic
in hac de erepfa possessione : in illa de proprietate agitur : Mlf'
que in uuo eoderaque judicio debet cogr.osci. Greg. 7. epist, K*'
et liaec prius quam illa. An et simul ? Syramacbus 1, epist. refn
id ab imjieraioribus constiUilum , judices ad id non cogi : seJ t:!
men , si xelint de pcssessione cognoscentes posse etiam continui'
si casus tulent , de proprictatc cognosceie. qua de re plenius »"l
Cujuc. 2. cbserv. 35. Superiori quiestioni subooulraria est ea , a
pendenle judicio petitorio agi possessoiio liceat , et a rei vindic:
tioue ad po.iscssionis causam progredi ? de qua vid. /. i3. infr. 0
rei yind. l. 3^. ff. de judiciis. Hotom. qiicest. 29.
(17) Causa praicipalis . id est , proprietatis. /. 1. C. Theoo
undc vi , qiiae et ncgctium principale. /. 7. in fia. Infi: ad '<-"
Jut- de yi. Cassiodor. 4. furiur. Si in causa momeutaiiea ( id *>•■
poiscssionis ) vel priaeipaU justitiam adesse cognoscet. vid. Cujj'
5. obs. 19. infin.
CODICIS REPETJTiE PRiELECTIONIS.
25"
Tli Judcx Ic-es non verha Primiuis attcndat. liores (12) sunt , cl sccpe ipsa; maleriara (i3) crimimbus
^ ^- ruriienluin ex indice creare noscunlur ) pransenlem legem snpfr his per orbem
terrarum , nuliis locorum vel leinporum angustiis coar-
ctandam ponere.
§. 1 . Censemus itaque omnes lites super pecuniis , quan-
tsectinque quantitatis , sive super conditionibus , sive super
jure civitalum , sive privalorum fuerint illata:, sive super
posspssione , vel dominio , vel liypolheca , seu super ser-
vilulibus , vel pro aliis quibusdam causis , pro quihus
hominii)us inlcr se liligandum est , ( exceplis tantunimo-
sm iudicem adiens , sine jusla: causa difieratur , adeat do causis qu^ ad jus hscale (i4) perlinent , vel quae ad
' ,..',' puulicas respiciunt iunctiones ) uou ultra tnenua (i5) me-
las posl litem coniestatam esse prolrahendas ; sed omnes
judices sive in hac ahiia Urbe , sive iu provinciis majo-
(1) Gricc^c hiijus conslilulionis argumenlun
Ijasilicoriim et Theod. Hermopolita.
^Ublililatem (2) legura judex cura; (3) habeat : non
) aulem , his qua3 pra;ter jus dicla , vel proiala sunt
jb Imperalore alleiideus.
De dduiionibus. 1. De rrcusatione Judicis.
12. (4) Ii"P- Zeino. '^
3Mnes (5) magislratus ct diviui judices compendiose
liles decidanf. el si quis htiganlium crebro competen-
inncipem , auxilium ab eo expectans.
^. 1. Sin recuset quis judicem boua fide ante litis con-
estationem , judex alius ei ex divina aditione dabitur :
;)uod si el justc recusare (6) videbitur , post contestatio-
rem judex alius aut conjudex ue (7) petatur: apud uuum
:nim judicem omne moveatur causaj negolium : et si m
rera seu minorem peragant adminibtratiouem , sive in Ma-
tibus positi vel ex auJa noslra dati , vel a nostiis
non esse eis concedendum ulterius li-
licia-
gistra
proceril>us
deleguti
ajnuin , et sine fidejussoribus , et e)eratione ex
'iouveutione apud primum iutendet judicem.
•omnotcns ille super ahipio videalur cuusai capiiulo : ex tes , quam triennii spatio , extendere. Hoc etenim judici
iropria senteutia ad competcntem judicem illud capitulum lis magis esse poteslatis , nemo est qui iguoret : INam si
icmitlalur. Secundo enim aut srepius convenlus seu ex- ipsi noluerint , nullus tam audax invenitur , qui possit in-
nerlus quis , et ex secunda causa iii diiplum reponet da- vilo (iG) Judice hlem protelare.
•• • secunda ^. 2. Et si (juidem pars actoris cessaverit , quatenus
mulliplici dilalione reus faligelur , et triennii metae
post (17) Hleiii contestatam jam prope (18) finem veniant ,
ut semeslre tempus tantum ei supersit : hcentia erit judi-
ci (if)) per executores negolii aclorem requirere , parle fu-
eienle (20) ex una (21) parte acloris absenliam incusan-
te (22) , et judicibus omnimodo suas aures hujasmodi
qua;stionibus reserantibus : et si per (23) tres vices hoc
fuerit subsecutum , decem (2^) dierum spatio per unura-
quemque (2$) inlroilum (26) destinato , et nec ita pars
De lilibus triennio J^niendis , de eremodicio ,
ct de suinplibus lilis.
l3. Imp. JusTiN. A. Juhano P. P,
PRoperandum (8) nobis visum esl , ne litcs fiant pe-
ne (9) immorlales (10) , et vita; liomiinim modum
excedaut , ( cum criminales quidem causas jam nostra
lex (11) bieuuio conclusil : et pecuniarise causae frequen-
(1) Cujacins liano logcm restituit 9. observ. 10.
(•2) Intcrpictatlo Contii : scntentia lipec est , judires spq\u jus
*trletuin 1< giiin dclicrc , ;it iion ca , quaj plcriiinqMe a Priucipe di-
Cta prolatavc irx:,a.«o(A.u^ , prwlcr jus , Syiiops. Basil. r. tit. 6.
C II. vid. /. si viiulicuii. 20. iitfr- dc pccnis.
(3) /. .'3. liifr. dc scntent. ex periculo. l. 20
(4) Cnjaciiis lianc ligcni restituit 9. ohs. 20.
Basil- 6. ccip. 12.
(5^ Inlcrprclalio Conlii.
Infr. da pccnis.
cxi.tat 7. Syn.
(()) Cap^ 0. de oj}'. delcg. in G. Nof. 53. c.
3,
(7) Adde casiim /. uli. Siipr. de in jiis voc.
(8) (^ausa: criininalcs liiennio (iniciuia! : pccunianae vcro cujns»
cunquC fiicrint qnantilatis , a qnacnuqiie persona , in qiiaciinqiie
caiisa ( c\ccpla diinlaxat causa fi>ci pul)licariim([ne fnnctionum )
60I0 li icnnio ;\b omnilnis judicibiis qnicnnque fncrinl finiendse. Sy-
nops. Basil. 7. tit. 6. (-. 3. Goth. Yide Cnjac. ohs. l. g. c. 22. Ans.
(9) Quia Golbofrcdi diligcnlia liic niliil aliud rcliqui fcit ,
tantum moneo consuias ad lumc legein , quisquis es lector , Rolani
^eapolit. decis. 346- Cotlam in 31vinorabil. in vcib. Jusiain.
Bald. dr.cis. 892. Alc.\and. cons. 5o. n. 7. 1^0/. 2. Decinm cons,
3oi. C0/.2. /1.5. R.evardum ineiiin /li.p-d? jo^.^- c. i^-lNicolaum \'al-
liun de rebus duluis tracl.i^. Gnlcrium resolut.part. Z.cap.S.^^loil.
(lo) Litiuin immortalitas vilauda. /. 4. $• i-Jf- de alien. jud.
mutand. caus. l. 2t. in Jin. J}'. de reb. crcd. L. i. §. 10. Jf. de
Qperis no\'i nunciat. adde Institut. de pcena teincrc Utigant.
(n) Inslantia cau.sarnm criminalium non durat nltra bicunium.
l. 2. 3. bifr. ul inlra ccrt. tcinpus criin. qua:st. lib. 9. t. 44-
(12) Pcciiniaria; causie ciiminalibns frcquentiorcs.
(i3) Pccuiuari;c litcs ssepe in criminalcs dcgcncrant.
(i4) Cansae liscalcs ct pcrtincntcs ad pnblica inuncra intra scx
Bacnscs a litc coiitcstata finicndoe. vid. /. ult. Infr. dc jurc fisci.
(i5) Litcs civiles ( (jnx taincii non jierlinciit ad fijcum , et pu-
Llicas functioiK\s , Sitpr. h. t. ct ad lcgata , fiiloicoinmissa , el li-
bcrtalcs : siint cnim talcs c;iusre intra ;iiinnni fiuicndx. IVdi'. i.
cap. 4- uhi vidc Cnjicinm. ) triciinio (iniciuU^ , ut liic , qnod cl
Manuclls Comnciii JNovclla qnadain coiilirinatum cst. De triennio
Tidc Cujac. cap. 22. da prcescripl. IIoc lcni|nis Icgitimuin appclla-
tur in i. 3i. in fm. Jf. h. t. Cbiqnc gcnlinin insctcralo ab oiuni-
bus scculis morbo , lilcs diulius vivunt. lUnd intcrini nolanduin ,
ixi Gallia sic inslauliam periiui trieiimi spiilio comnulando a dic
Tvni.VS.
ultimi termini , c?(? Ja derniere procedurc , ut ab eo terapore ncmo
sine literis regiis litem possit prosequi. vid. RcbufT. in procem.
con.ftitut. glo.^^s. nuin. 5i.
(16) Invilo judice ncntra pars litigantium lilcm prorogare piotest.
An jndex post tricnnium sententiam ferre polcst ? non potcst. Cur
ita? triennio perimitnr instantia : ca percmpla ccssat cilatio. Si
jns diccretnr , boc ficrct sine citatione. Est antem sinc citalione
sentcntia nulla. Poat pcrcinptain igitur instantiam stntenlia nuUa
est. \'id. Oldcndorp. cap. 8. de scnt. ct rc judic.
(17) Tempus instanlise incipit currere po=L litem contcstalsm.
(18) Prope triennium csse iiicilur , quod a tricnnio solo semestri
distat. Proximitas lciuporis liic scmcstri definitur. vidc Cujac. 17.
obs. 4- 'II Jiu-
(19) Vide Jafrcdum dccis. 333.
(20) Cno liligatornm abscnic , litis persecutio continuanda ad
allerius prajsenlis pctitionem.
(21) Movsfi.pZg , vide Cnjac. No^'. 9.
(22) Hinc collignnt , jiidicem nunquam nisi ad instantiam par-
tium procedcre : qnod nimis sane geiicraic : jndcx enim plcrumque
cs. ollicio procedit. Hinc eliam colligunt ;ibscntcin non prius coa-
tuinaccm ccnseri , quam cjus abseutia ab adverbario pra:sente fuc-
rit accusata.
(23) \'id. /. 8. Inf}\ quomodo et qwindo judex.
(24) /. 69.^" h. t. bodie triginla dicruiu e.s. Nov. 112. cap. 3.
in pr. ycrs. Si \>ero.
(25) Mos hic crat jndiciomm , nt si litcm cceptam pars nna dc-
scruissct , altera jiidiciuin ingicdcictnr ac postnlarct advcrsus absen-
tem Edictiiin priinum : qiiod imjiclratnm dcniinciabatur absenti ,
dato ci lcrmino dcccin dicrum. Eo non comparcule , secnndum
Edictum postiihibatur , (piod mox eidcm abbcnti dcnunciabatur ,
additis nirsiis aliis dccein dicbus. Eo rursus non comparcnte ter-
tiuin Edictuin postnlabatur dari , ipiod absenti deinio dcnunciaba-
tur ( triu;B cniin dcniiiiciationcs fiehant. Supr. h. t. ihi . per ties
{>iccs addito dccendio. ) Eo non coinparciitc , postiilabatnr Edictum
({iiartum el percmptorium. Iiiterduiu tameu oinisso quarlo Edicto
ahscns condcmnabalur , /.2.^.9. z/i'/' (///chkk/o et quando judcx.ct ita
rcddcbatnr Lis ip^uj) , si\e fjLovzutpiii ciKi- vid.Cujac. 9.c/>sc/v.22.
('.>(>) Intnitus e.<l , qno pra:>cii>; .-.dvcrsarius alHcntcm actusat ,
ct (le siimplibns Iilis ()nos intcrim fecit , conqucritnr , ali^iie djplo-
rat , qui tertio fieri solcJiat. vid. Cujac. d. loco.
33
■a5S
actoris fuerit inventa , et nequc per se , neque per (i)
procuralorem iastrucium pervenerit : lunc judicem nego-
lii ac(a (2) apud se conlkta conspicere [ censemus ]. Et
si quidem niJiil sufficiens aclilatum est , ex {pio possit ter-
mino causae cerla fieri conjectura , volumus non solum
partem fugientem (3) ab obscrvatione judicii reJaxare
sed etiam m onincs expensas , cjuae oonsueto m<;do circa
hles expenduntur , euin condemnare , vera fjuanlitate ea-
rum sacramento fugientis manifcstanda , et omni cautela
quam super liie reus exposuit , reddenda : quse et si re-
maiisent , vuubus evacuabilur. Siu autem ex gestis apud
se Iiabitjs (4) , parle actoris minime inventa , possit inve-
mre viam , qua manifestum ei fiat, quid staniuendum sit,
etiam absente (5) actore , si eum meliorem causam habe-
re perspexerit , pro eo ferre scntentiam non moretur , et
praesentem (6) reum absenli actori condemnare , expensis
tantummodo Iitis , quas reus legitime se expendissc jura-
verit , coudemnalione excipiendis , quia hanc poenam (7)
actori , et meliorem causarn habeuti propter solam absen-
tia; contumaciam (8) imponimus : nullo peuilus ei re-
gressu ad eandem litem c.^nservando. Sed aclor contumax
cadat omnino de lite , si reus absolvatur. Sin vero aligua
condemnatio contra reun. pro absente actore proferatur
quam lorsitan non sufilcieutem sibi aclor putaverit fu^iti-
vus (9) , nullo modo iterum eandem litein resuscitare fio^
conced.mus. Et ha^c quidem poeua actori fiat iraposita.
y 6. Sin aulem rcus abfuent , et similis (11) eius pro-
cesserit requisitio (12) , quemadmodum pro persoua acto-
ns diximus , etiam absente eo eremodicium (i3) contra-
hatur , et judex ( secundum quod veteribus legibus cau-
tum est ) ex una (14) parte cum omni subtilitate causara
LIBER TERTIUS
requirat ; ct si cbuoxius finrit invenlus , eliain (i5) con
tra absentem j.rome.u coudeinnationem non cew-l „m '
ad encclum (16) perducaiur 5 .1 per res (i?) et faculta
tcs fug.ei.li, v.clor.s satisfi.-.i : s.\e ipse jud.x ex sua 1»"
risdiclionc hoc lacere potest (18) , sive pcr relai.onem (lcA
ad majorem judicem hoc releratur , et ex eo iegitiu,a'vi
contra rcs contumacis apeiiatur : nulia licentia ei vl
alii (00) personam ejus solam pralendenti toncedcn(fa
contradicendi , cum iu (21) pos.essio.;em ex hujusmodi
causa aclor mitlilur : nec (22) si reversus ipse fuerit ,.t
voluerit fidcjussoies dare , et posscssionein recuperare au
diatur : in hujusmodi etenim casibus omnem ei coutradi-
ctionem excludiinus.
§. 4. Cum autem eremodicium ventilatur , sive (28)
pro actore , sive pro reo : examinatio causje sine uIJo ob.
slaculo celebretur. Cum enim terribiles (2^) in .ued.o pro-
ponuntur scripturaj , liligatoris absentia Dei pr«sentia re-
pleatur (-25) : nec pertimescat judex appellationis (26) ob-
staculum , cura ei qui coutumaciler (27) abeise noscitur
nuJla sit provocationis licentia : quod et iu veteribus leeil
bus esse slatutum , manifestissimi juris est.
§. 5. Hujusmodi autem senlentia prope finem trico-
nii (28) pioferatur , pro quo et praesenlem legem induxi-
mus. Si enim in anterioii tempore , in quo laiga teiupo-
ris superest ddatio , et spes abseuti relicta fuerit reverten- "
di , aJtcrutra pars cessaverit 5 in sola expcusarum datio-
ne , et absolutione forsitan praestetur poenalis scnientia :
non autem tunc mors (29) liiis , vt coudemnaiio in ab^
sentem mtroducatur , qua? in his lantumniodo easibus ae-
cidunt , i^n quibus triennii efQuentis iiniuinet formido.
§. 6. Sive aulem alterutra (3o) parte absenle sive ulra-
(i) Alisens non est , qui per procuratoi-cm comnaiet.
.li..n i„ /V'''''l''l'"'^''*'' ^"''^'^"'■^ ^^^^'^t. Anexconscientia?
des tcfe iEl.ano .3. diccbat , slultum esse reum , qui licet inju-
lnoT.nl '"•' r" ^"^'^^^' "'"^ l"^'^^'' f^'S-^'- 1''- ^'"J-" --
enoganti , cnr jud.c.o patr.s d.tiideret ? i,„o et matris .nqnit :
IZ Tr 'r f "on""nq"a'" , ut enorc inducta niyrum calculum
jjio aiJ o inleiiil.
40^ Ans^"'""' ''"^"' "'*""'■ '''"^- ^P"'^ ^''^^'"- ^- '• ^*"^"*'' ^■'^^'-
hhPinttTirT"' ''^'"'^'^ '"^° inleidum ( pufa quando aetoris
cc.d 1"^; V?',r" '^°". "'"^ suflJcientt4 ejus ,.r.,baliones )
ccdcmi.ar. polest. Idque jndicis oflicio , ut hic , et ila index al>
"ren,r'"' T *"■*"" '^""^"'"^ '^ oLservatione judxc Tsed et
p.^^entem condenma.e in expensas. Expensas , inquam , qu^s reu
S fieirdlleri^^^-H^^^w '^""^'^" ^'"°'"' °'-- ^^ «•'-■- a'ti2ne judl
s;.;4^w..'.;'^ ''""""■"" '•'■'""^*- ''■ °^-- -^ "'
(6) Pra'se,« reus interdu.n absenti conderanatur ; id est , inler-
'. "anr"s.Cn:nr' absenlis quam pr.sent.s. Absens per^cont;-
73 # V. / "" babuent , no.i ideo minus vincit. /.
du2\um 1u"d,ctrnofr" °^-^^^-.Q-^"--s contmgat secun-
o,.i in,l ^"^'^''" ' "on taracn reus ei conderanatur in evpensas •
qu..nn o expensas faetas a reo solve.e tenelur : et ita hoc ca u vi-
cto. V cto damnatur : et vialica sumptusque litis exsolv.t
fin^ A.'"" ^""'♦'^"^ ' 'd est , absens et contumax.
latLn^L^;:iro esT"'""'" '^""^ redmtegrand. seutenti. p«- appel-
(. 0 S.mil.s modu.= a.tenditur in rco , qui in acto.e.
U^; Jd est, Ir.na denunciatio , per quam quis Ct contumax
,',f''^- '^"^"'odo et quamio judex. ^ conTumax.
(.3) Eremodicium liUs deseitio. 5. 4. l„fr. JUc. J. t^.inprmc.
ff. judicatum sohi.
(.4) In ercmodici.s agitur cai.sa /xovofjiepui.
(i5) Absons indefensus , ( si malam causam haheat , ) prasenti
condemnandus. '
(iG) Vana est sententia , quae executione deslituitur.
(17) Senlentia condemnatoria in bonis coudejnnati executioni
mandari del)et.
(.8) Demus res fugientis ac contumacis sitas esse extra tcrrito-
num jndicis.
(19) Si id evenerit , ut res vicli , id est , judicio condemnati
extra terntonum j.id.ciale sitae sint , minor ad majorera ( iJe.n
d.cendn.n in aequah ) refcrre sententiam solet : ct ab eo petere , ut
sentent.am exequi velit. vide quae not. ad /. ult. ff. de jurisdicU
vide /. iD. 5. i.ff. de re judic. l. 12. §. i. ff. de reb. auct.
judtc. possid.
(20) Tertium excipe opponentem de suo jure , ac de snis hyr».
thec.s agentem. vide /. 2. Infr. ne uior pro murilo.
(2.) Victor in victi contumacis bonorum possessionem mitti so-
let. Lat.tantis bona possideri solent. l. 2. §. i. ff. quibus ex cau-
sis in possess.
(-i-i) Pi-ivatus possessionc bonorum cx contu.nacia ea non recupe-
rat oblatio.ic fidejussoris et sumptui.m , sed sola >atisfactione : Quid
s. in ipsain re.n faeta est executio? nunqua.n audiliir. vid. Bald. Aic.
(23) Litis dcsertio fit tam ab actore qnani a reo.
(24) Id est , sacra scriptura. /. 14. j. ,. /„/}.. h. t. '
(25) Litigatoris absentia Dei et judici.'; pra;seutia suppletur.
(■26) /. 4o. 5. i.ff. de paciis , qui Graecis uno vocabulo f'(j i't)»;
appellatnr , unde ((pejtKov l:K%iKP'.or judiciuin appellatioui».
(27) Verus contumax non appellat. Quid si appellaverit ? Judex
appellat.onis de contnmacia ipsa ejusque veritate cognoscet.
(28) Hodie anni. Nov. wx in fin.
(29) Lis raoritur,cum legitimis temjioribus tiansactis perit : cum
infra legitima tempora ncglecia descrfaque prorsus fuerit. /. 18.
y k- ff- de dolo malo. l. ?,. 5. \.Jf, (^uae in fraud. l. -i. ff- iu-
dic. solvi. e contrario lis v.vere dicitiir. /. prii. in fm. lnfr. de
Jide imtrum. Goth. Et vivcre actio dicitur. /. 3. InCr. de prcescr.
io.^vel 40. ann^ i. 3. Infr. de tempor. et reparat. appelUii. S. L.
(ao) M^ofAffiZi 5 S- 3. Supr. hic.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS. 209
iie praesente lis fuerit decisa : omnes judices , qui sub causa irapediat ) implere , ne ex eoriim recusalione fiat
nperio nostro conslituti sunt , sciant [ victum ] in (i) causae dilatio: honorariis (i^) scilicet a clientibus, qui da-
cpensarum causa victori esse condemnandum , quanlum re possunt , disertissimis togatis omnimodo praeslandis : et
ro solitis expensis lilium juraverit: non ignoranlt^s, quod, si cessaverinl , per (i5) executores negotiorum exigentis ,
; hoc prjetermiserint (2) , ipsi de proprio liujusmodi ne per hujusmodi machinalionem causae merita protra-
icenae subjacebunt , et reddere eam parti laesae coarla- hantur : nisi ipse liligalor alium pro alio patronum eli-
jiuntur. . gere maluerit.
§. 7. Et haec de alterutra parte litigantium contumaci- §. 10. Hsec autem omnia in his omnibus a nol)is cau-
er absente nobis statuere visum est , ad sequitatis ratio- ta sunt , quibus perfeclae aetatis constitulis arbilrium suum
jiem omnia corrigenlibus. pro omnibus causis sufficit.
§. 8. Sin autem ulraque parte imminente , et htem §. 11. Sin vero causse , vel pupillorum , vel adullo-
leracere cupiente , judex eam accipere noluerit , vel (3) rum sint , vel aliorum sub cura agenlium , masculorum ,
sropter amicitias , [ vel ioimicitias (4) ] 1 vel lurpissi- vel foeminarum : ut per tutores , vel curatores , vel acto-
ini lucri gratia , vel propter aliquid quodpiam vilium , res , vel eorum procuratores agantur : et eorum desi-
pod miserrimis animis hujusmodi judicum innasci potest, dia (16) trienuium fuerit elapsum , et causa ceciderint ,
litem ipse ausus fuerit protelare (5), et propler hoc irien- lilem quidem nihilo (17) minus (18) suum habere vigo-
lium fuerit transactum : judex , si quidem in magistratu rem : omnem autem jacturam , «juae ex hac causa oritur ,
posilus est , vcl in majori dignitate usque ad illustratus ad tutores et curatores , aut eorum fidejussores, heredes-
gradum , decem (6) hbras auri privatis nostris largilio- que , et res (19) eorum , et ad omnes quorum in hac
nibus inferre per scholam (7) Palatinam compellelur : causa legitima interest , redundare. Sin autem non sufii-
Sin aulem judex minor fuerit , trium hbrarum auri mul- ciat pupiliis , vel minoribus eorum subslanlia , tunc (10)
(a plectetur per eandein (8) scolam exigenda , et nostro in id , in quo fuerint detrimentum peipessi , placuit ra
aerario applicanda : et eo removendo , aker judcx in lo- integrum reslitutionis auxihum eis superesse. Dat. 6. Ral^
cum ejus subrogabilur (9) sub simihs poenae forniidine : April. Lampadio et Oreste W. CC. Conss. 53o.
his onmibus locum habentibus , cum unus judex unam
causam ab initio peragit. •f- Sin autem in medio [ trien- De jurejurando a Judlce , 1. vel ab ndvocatis prceslando:
nii ] , vel morte (lo) judicis , vel aiia irrecusabili occa- el si advocalus jurare , vel patrocinari nolueril.
sioue Judiciuin fuerit mutalum , tunc , si quidem ex trien-
nio annale tempus , vel amphus residet , in quo alius ju- i^. Idem A. Juliano PF. P.
dex [ ei ] causae imponitur , intra reliquum tempus cau-
sa finiatur. Sin aulem minus , quam annale sil 5 tunc T^ Era non (21) novam , neque insohlam aggrcdimur ,
omne quod dcest , repleatur , ut non in minore [ quam ] J.\ sed antiquis quidem legislatoribus placilaui ; cum ve-
perfecti anni tempore htera possit subrogatus judex tam ro contempta (22) sit , non leve delrimeutum causis infe-
discutere , quam terminare. rentem : Cui enira non est cognitum , aiitiquos (iS) judi-
§. 9. lllo proculdubio observando , ut si neque per al- ces non aUler judicialem calciilum (2^) accepisse , nisi
terutram litigantium partem , nec per judicem steterit , prius sacramentum pssestilisseut , Omnimodo sese cum ve-
quominus lis suo marte decurrat, sed per patronos causa- rilate , et legum observutione judicium esse disposifuros ?
ruin : hcentia detur judici , et eos (11) duarum hbrarum Cum igitur , et viam non iuusitatam inveuimus ambulan-
auri poena afiicere per scholam (12) Paiatinam exigenda, dam : et anteriores leges nostrae . quae de juramenlis po-
ct simihter publicis ralionibus aggreganda : ipso videlicet sitae sunt , nori rainiuiam suae utihtatis experientiara hti-
judice in sua sententia lioc ipsum mauifeslante , Quod per ganlibus prrebuerunt , et ideo ab omnibus merito coUau-
patronos causarum^ vcl fvgientis ., vel agenlis dilatio facta dantur : ad banc in perpetuum vahturam legpm perveni-
est , vel pcr omnes ^ vel pcr quosdam ec his : Kecessitale mus , per quam sancimus , Omnes (26) judices, sive ma-
advocatij iniponenda , ex quo htem peragendam suscepe- jores , sive minores , qui in administralionibus positi sunt ,
rint , eam usque ad lerminum , ( nisi lex vel justa (i3) vel in hac Kegia civitate, vel in orbe terrarum , qui no-
(i) Victus victori cxpcnsas clcbet. vide /. 4. Infr. de frucubus (16) Cujac. 12. ohs. 21. notat ex hoc paragrapho , Plus pelilio-
et lit. cxiianf. l. 78. §. 2. jff". de legnt. i. neiu tutoris et curaloris pupillis non noccre.
(i) Judcx qui hoc cisu non coiidemaat victura ia expeosas , (17) Hinc colligit Bdld. bona tutoris et curatoris ad litem , U-
earimi notuiuc victori tcuelur. cite obligari. Tacilum itaque geiius hypothpcJE observa.
(3) Ultra j.idicium. (,8) Id est , nullo modo. Cujac. ad l. 7. $. 2. ^. pm empto-
(4) Vido Hariucnopulum initio operis. can. quatuor. 78. dist. 3. re : adde quae scrij)si ad /. 2. 5. t.Jf\ wi boiioi ut/i raptorum.
()) PfEnatn judicis observa litem ultra biennium malitiose pro- (19) Judicii tempora minoribus currunt , rcgressu in tutores et
ducentis sive protrahentis. cnratores suos dato. lis non solvendo esistnilibus , restitui possunt.
(b) In poenis pecunianis , gravius puniuntur potentiorea ; in (uo) In subsidiuni , ininores possunt restitui in integriim.
«orporalibus mitujs. /. 4. 5. y.jf.de incendio , ruina. (ai) 7. Synops. Basii. 6. cap. i.\. et tit. 24. cap. 16. ad(fe
(7) \. 9- Inrr. hic. de schola Palatinorum alibi dicam. /. 2. supr. de jurejur. pmptcr calunin. Accursius notat , Bulgarum
(5) Id est , Palatmorum , de quibus aho diceinus loco. Jiic derisuin fuisse a suis auditoribus , quod cum pridie viduam
(9) Subrogatus nsdem conditionibus snbrogari intcUigitur , qua: duxisset , uiane conscquente , hanc le-em , Ren non novam , coe-
principali sivo antecessori praescriplae pra;finitaequc eraut. j)isset auditoribus suis publice legcrc.
(10) r ')0. /. h. t. (2,) Desuetae leges , si sint optiinae , in usum rcvocandae.
(11) Fcenam advocati observa , cujus mora fit , quominus lis (23) Id est , antc Caii Cesiris teainora , qui sortc c'.-cbantur ,
/...> f o o »• »n singulis causis jusjurandum praeslabaut. vid. Asconium et Ci-
y\l f- ^ '^"/"■- ("c- ceroiu-m.
(i3) /_ 8. §. 3. ^: de procuraloribus. (2^) Calculus judiciatis est senlenlia definiiiva.
{^y bi proptei salan..m non solutum hs relardatur , judicis of- (2'.) Ut onines judicts , quicunque tandcm fuerint ab irsius liti«
.5rLLt!irr! ';'".P^"""''; , , . . , pnmordiis usque ad sententiam , et In ipsa sententix rccUatioac , ,
(^iDj 1-itigatofes cogi possunt adhonorariiunadvocatopraestandum collocalis aote se S. Evangeliis , judiccct . Syn. d. loco.
*
2
6o
LIBER TERTIUS
slris gubernaculis rpgitur , sive eos quibus nos audientiam
coriujultiiiuis , vel qui a inajoribus judicibus dantur , vel
qui cx jurisdiclioae sua judicandi babent facultalein , v( 1
qui ex receplo , id est , coniproniisso (i) ( quod judi-
cium iinitatiir ) causas dirimendas suscipiiinl , vel qui ar-
Lilriuni peragunl , vel ex aucloritate senlenliaiuin , et
parlium consensu elecli sunt , ct gencralilcr omncs (2)
omnino judices Romani juris disceptatores , non alitor li-
tium primordium accipere , nisi prius anle sedein judicia-
leni sacrosancta? deponanlur scrij)lur;c : et iue perrnancant
non solum in principio ]itis , sed eliam in onmibus co-
gnilionibus, usque ad ipsum tcrminiim , et definitivai sen-
tentioe recilationem. Sic elenim attendentes ad sacrosactas
scripturas , et Dei praescnlia consecrali , ex majore prnp-
sidio ]itcs dirinienl , scituri , quod non (3) magis a]ios
judicant , quam ipsi judicantur , cum cliam ipsis magis ,
quam parlibus terriliilc judicium est : siquidein litigatores
sub liominibus , ij)si autcm Deo inspeclore (4) adbibito
causas profcrunt trulinand;is. Et boc quidem iusjurandura
judiciale onmibus uotum sit, et llomanis legibus optirnum
a nobis accedat incrementum , et ab omnibus judicibus
observandum : et , si prffitereatur , contemploribus pericu-
losum sit.
In AcTiiEiVT. de defeus. Civit. §. Jusjurandum. col. 3.
tit. 2. seu Nov. i5. cap. 1. et in authent. Jusjuran-
dum quod prwst. ab bis. §. pen. col. 2. tit. 3. Seu iu
jurejuraudo subjecto rSovclJas 8.
TTOdie jurant se facluros , secundum qiiod eis visum
J.1- fuerit justius el melius , exceptis defcnsoribus civiia-
tuni qui jurant , Oninia secuudum leges , et jura se fu-
cturos.
§. 1. Patroni (5) autem causarum , qui utrique parti
suum praestautes auxilium ingrediunlur , cum lis fucril
conleslala , post narjationem propositam , et contradictio-
uem objectam (6) in qualicunque judicio majore, vel mi-
«ore , vei apud arbitios , sive ex compromisso , sive ali-
ter dalos , vcl electos , sacrosanctis evangeliis lactis jura-
nientum pr^slent , Qund (7) omni (pddeni virtute sua
oninique ope , quod i^eruin el juslian exifitiinaverint , clien-
libus suis inferre procunibunt : nihil studii relinquentes ,
qu od sibi possibSitr^i : non auteni credila sibi cctusa co-
gnita , rpHjd iniproba sii , fel penilus desperata , et ex
nienducibus allegationibus coniposita , ipsi scientes pruden-
tesque mala consdentia liti patrocincdwitur : sed et si cer-
tandna procedente aliquid tale sibi cognitum fuerit a cau-
sa recedcnt (8) , ab Jiujusniodi conirnunione scse penitw
scparaiilcs. "^- /locfjtu; subscculo, nulla licenlia concedatm
S|)relo liligatori ad allciius advoc-iii pntrocinium convola-
re : ne nielioribus (g) coiiieniplib, imj)rolja advocaiio gub-
rogeliir. •\' Sin aiitein plunbus jjatiouis adbibilis et iu-
ramento ab omnibus pia-slito , (juidani ex iiis causa pro-
cedente palrocinandum esse crediderint , quirlam recusa-
verint : exeant quidem recusantes , voientes autem rema-
ncarit : caus.'e elcnirn lerminus manifcstare poterit , qui
tinijdius , quique audacius judiciuin , vel reliquerunt, vel
piolulerunt ; nec in hac parte litigatoribus danda licenlia
alios pro rccusanlibus subrogare. Dat. 4- K.^i. April.
Lampadio el Oresxk VV. CC Co>ss. 53o.
Si contumax posteo. appareat , ct de impensis.
i5. Idem A. Juliano P. P.
SAncimus , omnes judices ( sive in ]iac florenlissima ci-
vitate , sive in provinciis ) si quando alwcns persona
citata poslea apparuerit , non aliter ei judicialem aditum
revelare , sed omuem claudere ei judiciorum copiam , ni-
si(io)priiis omnia damna restituat ex bujusmodi vitio a(K'
vcrsariis ejus inflicta , sive circa ingressus litis , sive cii^
ca Iionoraria advocalorum, vel alias causas, qu» in j'udicio
versantur : asstimatioue judicis (i 1) quautitate eorum defi-
nienda, postquam juratum ab eo (uerit, qui fecit expensas:
execntoribus negotiorum modis omnibus dispositiones eorum
adimplentibus : Sciluris judicibus uostris [ et executori-
bus ] , quod si lioc pra?termiserint , ex sua subslantia bu-
jusmodi detrimentiim laesis resarcire compelientur. -j- Quod
et in pedaneis judicibiis observari censeiuus , licet uon ci-
tati , sed requisili litigatores mala conscientia abfuerinl.
Dat. 10. Kal. Maji , Lampauio et Oreste VV. CC.
Co«ss. 53o.
In AcTHENT. de Judic. §. oportet. col. 6. tit. 11. seu
Nov. 82. cap. 10.
POst jusjurandum delatum el prcnstitum non licet judi'
ci aniplius taxare. Sed et si hodie prius judex taxa-
i'eril , el ita sccundnvi quantilcdem a judice icucatain ju-
ratuiii fuerit : non habeat licenti im judex minus , quam
juratum fuerit , condemnare. Sed si viderit jude.c neip-
trum htigntorum subdi debere rationi suinptuuin propter ne-
gotu varielatem , sua sententia hoc dedaret.
(0 Compromissa , judicia imitantar , /. i. l. 32. i q. £«/?«.
j/. de rccpyt. qid arhitr. '^
^p) Jiidiccs ( qiialcsciinquc illi sint ) jurant proposltis ^acros.
bcriptuns , se litcm diicmjnwos cum veritutn : jiirant in le^es.
Q, Huc referri potcst illud Senecse in Thjeste actu 3.'' Quid-
quid a vobis minor expavescit , major hoc vobis dominus minatur
addc Evang. Lnc. c. 6. vers. 3?.
(4) Sic a^ciKliim ciim homine , quasi Dciis vidcat : Sic ciim
IJco loquendiim , qiiasi homines vidcant. Scneca 10. ep. 10. 2 Pa-
rahponi. ,9. ueis. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Epicl. H.siod. uLi de Jusli-
tiu. JJemoMh. vrat. contra Arislogitoncm , ubi dc Judicihus iii
se ocutus d,^!grntiLus lcquitur. Plaulus in Rudente , ubi de falso
ludicantdus. Phurmn»Uib. ireal rZv ^tZ. (Di^rsr^',. Pind. in Olfmv.
Harraen. prczflit. operis. adde cx anthologia GrcEcorum poeiarum
disVclion Luciani.
(5) Ut utru:sqiic partis advocati in ipsa litis contestatione pcr
sancta Evangoba jurent : se in clientis sui causa , nullam operatn
nulhunque studium intcrmissitros : et causam bonam exisiimarc ,
ncc falsi patrocinii sibi conscios essc. Qiiod si iiUerriin dum cngrio-
scitur causa , causain improbaferint , ab ea desislant. nec licen-
tiam litigator habeat altorum patroiium invitandi. Syii. Basil. k.
t. cap. i4- addc 5- '• Instit. de pdena temere iitigantium.
(6) Vid. /. 1. in fin. Lnfr. de lit. contestat.
(7) Patroni causarura jurant de fide perfcreuda et omni intcgri-
tate. adde l. 2. Supr. dc jurcjur. proptcr cahimn. §. i . i^ers.
uirinsque. Iiist. de pceiia tcmcre litigjntiwn.
(8) Qnandociinqiie advocatus dicit sc hu.>^am habere conscicntiam
ex litis injprobitate , potest a patrocinio de^islere. Bald.
(9) Mclioribus contemptis , ad iinprobos uou est refugiendum.
(10) Reus e latibiilis vel e fuga emcri;cns iutegris omnibus , iJ
cst , bonis non vcuditis non iccipilur aliter , quam si omuia Jamna
aclori rcstituerit , ac prKterea satisdederit judicio sisti , ciim de li-
te disceptatur plenissime. Nam SLiinmaria cognitio rem non detini-
vit , litem non consumpsit. Nov. 53. c, 4- in fn- ubi vidc Cujac.
(11) Hodie actor. Kov. 82. c. 10,
CODIGIS REPETIT^ PRiELECTIONlS.
Be recusatione judicis et de appellatione.
261
Archiepiscopum , vcl Episcopum locorum audire causani
una cum clarissimo judice (i5) ; uL amho , aut per anu-
cabilem (16) compositionem dissoU-ant , qucc duhia sunt ,
fi Iflrm A Juliano P P «"' P^^ annotationem in srriptis faclam , aut co^nitiona-
Pp.-.i,sirrii fi) iuris est" licere liti^atodbus judices (2) Wcr judicenl inter iilif^an,es : ne pro.inciah^ recedenles a
PeiliSMmi (^ij ]uns csi, 11 ^^ p j „„„..:..: j.nlna , ad lon^iucjiia trahantur e.iamina. .Si cuttem Judeuo
Episcopo parerc noluerit , Principi scrihat , qui de eo JU'
dice sumet vindictam.
(lelegatos
recusa-
fc. iicic--...^. (3) , anlc(iuani lis inchocUir ,^
|. (4) : °cuni eliam ex {^eneralibus forinis (5) Subhmis-
uiiB tu3c so-(lis slalulum sit , nccessitatcm iinponi judice
;cusalo , partibus ad dig^mdos arbilror vcnire , el sub
Kbenlia corum sua jura proponerc. Licel cniin ex impe-
ali luimine jud(.'x delcgalus cst , tamcn , quia sine (b)
ispicione omnes liles procedere nobis cordi est , liceal ei
ui &uspectum (7) judicem putat , antequara lis incboe-
ur , eum recusare , ut ad alinm curralur , libello (8)
ecusationis ei (9) porreclo : cum post litem contestatam
eque api>cllan (10) posse ante dcfinitivam scntentiam,
iin stalucrimus , ncque rcc^usari posse , ne (11) htcs in
iiiiullum extendanlur ; codein (12) sciiicet executore ne-
rbsilatein (i3) parlibus per ordinariuin judicem , el omne
De militaribus hominilus,
17. Idem A. Joanni PF. P.
CErti juris est , quod concessa (17) est etiam railitari-
bus bominibus jndicandi facidlas. Qnid enim obstacu-
li est , honiines , qui alicujus rei pcriliam babenl , de
ea re iudicare ? curn sciamus , et mililart^s magistratus ,
et omnes tales homines per usum (18) cjuotidianum jam
esse approbalos : ut et audiant lites , caM[ue dirimanl , et
orainaiiuin luaicem , ci onnic casc a^,^,^^^'^^ — • -v ^. „-.„.- - - , , „,;„„, k,,c
..v.le auxihum •impoiunue , el aibitros eligere , et ad eos pro sm (19) , '''},'^'''TT^""^"Ttj^[^^^^^^^
cnirc : ct sic lu.m appctere (i^) , quaai 'arbitri fuerinl fincra imponant Dat. Kalend. J^oven.b. LAMPAmo et Ore
'cniri,- : ci mc luiin appticic (^it^; , ip'«-i "X.J.W .... TTXT^ , r r r^
|.b imperiali culmine ddegali. Quod , et si ab imperiah SXE V V. LC. LoNSs. J.3o.
oajestale judex deicgalus non sit , sed ab alio culmine ,
)blincre censcmus. Dal. 5. Kal. Maji , Constanlinop.
bAMl'AU10 ct Okeste V V. CC. CONSS. 53o.
De Episcopo judici suspecto adjungendo.
AuiHEx. ex Nov. 86. c. 2.
In AuTHET. ut difTcrcntes judices audi. Interpellau.
allcgalio. §. si vcro contigerit, col. 6. lit. i5. al.
Col. g. tit. 10. seu Nov. 86. cap. i.
1/ vero contigerit , aliquein suhjectorum nostrorum in
De recusatione judicis.
18. Idem A. Joanni P. P.
fortuna
in
, sive
qua incu-
CUm specialis judex , sive ab Augusta
judiciali culmine iu aliqua provincia ,
satus dcgit , datus est : et nna pars suspeclum^ (20) eum
sibi esse dicit (21) : ne forle absente persona judicis , e£
in alia civitate ejusdem provinciae conimorante , compel-
latur longo itiuere einenso recusationis libellum ei (22) lo-
Ol vero configeril , aliquem subjectorum nostrorum in juiur longo luuc.c c...^..... ..-v"."--;"-^ ,^ „.f P,' ..p^
O duhilationem liaberc judicem : Juhemus sanciissimuni cusatus oHerre : saucimus , si qu.dem pr.esto est Piaeses
(1) Rcciisari potest jiidcx antc Hlis contcstationem : si absqne
rationc (iuis tt injublc rccusavcrit , lioc cst , post contcstatiouem
litis rcpclklur. Syn. Basil. 7. tit. 3. cx tit. G. c. 2. adde l. 4-
ii,fr. dc jiniscl.
(7.) Kliam a principc cx jusfa caiisa suspicionis : qno casu cogun-
tur }'ailcs arbilros icciicre, qiii oflicio dclegati fungantiir. Slaffi.
da lit. grati. et juui. in nutt. recusat. Lanli-aiic. in tract. rcca-
apud Gallos diyersum obliuet.
Itcm coiisil. 63. et cfiisil. :\Lii
ext. (Je Joi-o cMiipetnUi. Mnd.
(3) Aliud in ordinariis. Usus
Possnnt enim oruiiiarii recnsari , vitala tamcn cakimnia : id cnim
inulta pecniiiaria tt l:onoraria puniri solet apnd eosdera Gallos ,
cousliliilione Francisci 1. et Caioli IX. vid. Papon. 2. JSotar. 1.
<;. des piocuriurs. ibi. dix sc\)liestHe.
(4) llcciituri joltst jn(lc.\ iltlegatiis anlc litis conlcstalionem :
jjostea , uon polest. Lileni enim contcstanlcs , ■>idiccm adproba-
jMiis , l. ult. infr. de excepiionibus. vidc lIartnK...n. 2. pruct. i.
dbs. II. vid. Ecl. 3. fol. O2. et ib. tit. S. fhl. 86.
(.5) Vid. /. 2. siipr. de off. prcej'. prcel. Orient.
(6) /• '\1-Jl)'- !'■ t.
(7) lleciisaii jiidex suspeclns potist. De c.^ceptionihns recusato-
riis ad\.isiis judicts , vid. Oldcndoip. cap. 7. Eiirliiridi exccptio-
tris 1. Ilarlmannus tamen unicam taiitu:n esse caiisam rccusatioiiis
ait , qua; varias causas liabcat : dicto loco vbs. 9. qnod intcrprc-
talione indi^ct : Obscnrnin cst ciilin iHud , uiiica est causa ex ua-
riis caitsis iinuiiieiis. Ue rcfutatione judiciini vide plura apnil Cu-
jac. y. obs. lo.ct 23. lloc aude , causas reciisationis attendi vcl
cx persona solius jndicis , vd jtidicis ac unius lilii,'atf)riim siinul ,
vel ralioue tcrrilorii , vcl rationc causaj : dc quibus vidc Papon. 2.
i^\'t. iti priiicip.
{■A) Rccusatur judex libcUo , ul hic. vel apud acla. /. ult. InCr.
h. t. libtllo rcuisaliouis vcl actis iusiirla cuuso. L 9. iiijiu. priti-
cip. f. de Uherali causa. eaqne legitlma , non lcvi. vnJe Hartmann.
d. l. obs. II. Spccialitcr ctiam causas cxpruni usus obtnunt , c«/;.
Su.-<picionis. cap. cum speciali. cxtr. ut lUe iwn coiitestal. Quid
si rccusatus scnlentiam dixit ? niilla ctnscbitur. vidc OMcndorp.
c. 5. de senlentiis , et re jnd. Hartmann. i. pract. i. obs. 10.
((j) Non ut dc causis rtcusationis coi;noscat , scd ut jutliciali
muncre ahstincat : non enim ipse de caii>is ipsius recusaUoius suae
cogiioscit , lcgitimae sint ucciic , sed aibitcr. vide Hartmann. 2.
obsciv. i. obscrvut. i3. addc l. ult. Infr. Ii. t.
(10) /. 4. Infr. de jurisdict. vid. /. ult. Infr. de sent.mterUx.
(11) Nota ratiimcin quarc ab iuterlocutoria n..a appcUalur.
(!>') In eo scilicct. Hal. ,. ■
(.3) Recusalus doWgatus , potest j.cr se vcl ordmanum immioe-
re , iit clisanlur arbitii.
(i4) Al. apparentes, ab apparendo , undc appantorcs ab appa.
rcrc , al. apparare , id est , ordiuare.
(i5) i. e. pitvside.
(iG) Transactionis spccits cst , arbitramcnlum , ut vocant.
(1-) /. 6. Inf}: de jurisd. omn. jiid. et supr. de oJJ. nutit. ]ud.
Milit' s possunl esse judices : ergo imperili juris luunerc judicandi
fungi possunt,dixi ad /. 1. suvr. de adscss. et domest. l. \.i>upr.
dc postulaiido. addc Ilotoni. 2(1. Itluslr.
(18) Pcrilia usu et pra.\i coniparatiir.
(19) Magis tamcn cx lcgis conscitnlia quam sna judicare tlcbcJ :
lccis consciciitia sccundiim acta et probata , /. i3. 5- 2. vcrs. et
sifer. supr. h. t. L 6. j. . . #• de off. pra^sid. vid. ad huuc l>
cuiu Holoin. 2G. Illiistr.
(20) Di.vi ad /. iG. Supr. h. t. »1,1
(-.1) Adi Jasoncm ad §. oinniiun. n. 9. Institut. de act. Akxantl.
ad rul>r. /f. de ojjic. ejus , cui mandat. col. 3. et ad l. A d:rO
Pio. in princ. ff. de re jud. Ruin.im luc. Mcnocbium vi tract,
de arlntr. jud. l. i. q. 74- "• -^o. ISIod. .
(90) JiKlicis rccusatio fit coram ipso )udic<« , qui recusatur . ant
co al,scnte, coiam judice ad <iuem_, aut eo abscut^ , coiam muiu-
ci])ali. addc i. ■VVurmser. i. obs. 5.
262
piovinciae in illa civitate , ubi de ca re dubitatur , li-
cet ei qui siispectum sibi jiidicem csse dicil , ipsum JPra-
sidem adiie , el iioc lacere in actis manifestum. Si auiem
rion est moderaior proviiiciaj in praifato loco : hxc eadcm
apud Uelciisoreiu locorum , vel Duumviros nmnicipaJes
gestis (i) apud cos habilis ct cclebrare , et judicem qui-
dcm eum rtcusare : jlJico (2) autem , [ id est ] inlra
triduum proximum , sine uJla dilatione , compelJi (3)
arbilrurir , vel (4) arbitros eligere, et apud eos Ijtigare :
ne et datus judex reinoveatur , et alter non eligatur •
el.ectione videJicct arbitri , si variatum (5) inter parles
luerit , simili modo , vel Prssidis proviiicice , si adest
vei delensoris locorum , vel magistratuum municipii arbi!
trjo dinraenda : cl executore negotii , cui mandata est hu-
jusmodi caus« examaiatio (6) , imminente : et staluta ab
arbitns elFeclui inancipanle , nisi fuerit provocaium (7) :
tunc enim ipse , (jiii judicem antea dedit , qui suspectus
visus est, appfllatione trutinata , formam causa? impo-
nat legiiimam. Dat. Id. INovemb. Lampadio et Oreste
CoHss. 53o.
T I T. 11.
DE SPORTULIS (8) , ET SUMPTIBUS IN DIVER-
Sl> JUDIcnS FACIE.NUIS , EX DE EXECUTOIUBUS HnuM.
Ut exhibitus ab appariiore , cui tradilus fuit ,
observetur.
1. Imppp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
ad Potitum Vicarium.
QUisquis fuerit exhibitus (9) usqiie ad negotii termi-
nom ab eo appantore , cui primum iraditus fuit
observari eum decernimiis : Si qua praesumptione fue-
rit haec mansuetudims nostras posih.ibita praeceplio , pri-
miscnnio , qui jussa temeravent (10) , quinque libraium
aun cundemnalione multaiido. Jjal. Kal. JuL Mediolani ,
AusoKio et Olyerio Conss. 379.
Ve his qui edicta perferunt in provincias
2. (II).
LIBER TERTIUS
Q
Ui (12) sagia pragmatica, aut edicta perferunt eorum ,
qui gesturi sunt magistratum civUem , aut milita-
(0 Suspecf,'s judex recnsatur per libellum , vel apud acta. ad-
ae Cu]ac. 9. obscrt^. 23.
(a) Fit illico , quod fit intra triduum. vid l. 3 Supr de er
rorit aduoc. De tridijo v. Ctijac. c. 5. de prcescr.
(3) Rccusiitione oblata , coguntur liligatores optare arbitros. Hu-
]us gencns aih.tn , ;«r/s aibitri dicuntur : quo loco notandum rst,
Ires casus in jure expressos , quil>us eliguntur iuris arbitn. Pri-
tnus casus est , m hic. et ca,j. suspicion. 3c). rxtr. de officio de-
legat cum specmu. 61 e:.lr. de appeUat. Secundus , qj-^^fi.s am-
b.gi ur de revocatione hterarum c. pastoralis. 53. extr de apnell
Terlius de quo 11. qucest. ,. c. dericum. 3. adde Gl. m c sia-
T/T" ^'ir "''""^'Pt^"- '■« -^exto, V. Schenckium i. Conclus. Aq.
(4) Ditlert ,n eo jus civile a canouico. Canonico namque jure
coguutur , partes ehgere arbi^ros p.-a^cise , id est , sine aUernatio-
He. c. secundo requiris. 4,. c. cum speciali. 61. extr. de apuel.
iat c. hcet. extr. de foro competente. ^^
C^) ^i vanatur intcr partes de ehgendo arbitro , iudex arbi-
(n\ AH n 1 ■• ^^'^"^xcrfx©- v.deCujac. cap. Q.obser^.^^.in fm.
i^cu4ti lorn^",T ! '' f!''^'^' ^"^ r"'''**''' J"'^'"^"» recusatum dcdit ,
recusati bco a.biter <lDtur : a cujus sententia , P.incers vel praeior
d «st qm ded.t appellabitur: pote.t eaiu; ab arbitno appelUri
f 9.^. qui satisd. cog. ^'^
rem , quindecim (i3) solos aureos ex provincu ,.,
runto, ct n.biJ amplius : quod s. plus reclpiant, «uad
plum reddant, non valentes ad sui d,.fensionem prooor
re quod a volentibus id quod amplius est , acceperur
Sed iiuc usque generalis esi constitut.o : Po.tea vero Z
{Mia.n defiuit prx-uam couira Duceai Ti.ebaidos, ad nn,
rescnpta est , et eos qui post iianc eundem adipjscL,,
m.-.g.si.atum, nis: a transgressoribus legis defmita.^ e^
nnt poiuam. ^
De executoribus removendis et puniendis.
3. lidem AA. Juliano P. P.
[ /-\Mnibus ] judicibus licenliam pr^stamus f sive hi,
V^ qu.bus a nostro numi.ie lites .nandantur . Illu„"
bus vel spectabil.bus , vel Clarissimi. , vel togat.s fori cu
juscunque Pra.tectur^ vel ali.s qu.buspe : v.i iiis , Z
ex nostr.s jud.c.bus delegandas I.tes accip.unt ) executo
res (i4) s. cessavennt, causas eis instructas olFeire , el re
movere (i5) ab executione eos, et alios idoneos suppone
re , vel et.ara multis afficere : si quidem ilJustres siai ja
d.ces, usque (i6) ad sex solidorum summam : sin auten
aia , usque ad tres tantummodo aureos : et ad iud.oes-
quorum .nterest , referre , quatenus militia exut. pcena
lua.jt corporales. Nostris aute.u ampl.ssiaiis judicibus ii
cent.a s.t , et majores poeaas,et corporaies (,7) macula
executonbus i.nponere, si male fuerint circa lites versati
ut sc.ant , non esse causas a se deJudendas , nec lucri era-
t.a aliquod e.s vitium impouendum. Dat. 5, Ral ADril
Lampadio et Oresie Cojnss. 53o. " ' V ■
De insinuatione. De edendo. i. De caudone , Judicio sisti
2. De solatio ob editionem accipiendo.
4- (l^) Imp. JUSTIMANUS *.
TS (19) cui commissae sunt publics aut privatce commo-
M. d.lates ( senteritiEe , aut juss.ones forte iioc loco )
a pnnc.pe , vel aliquo illustr.ssimorum magistratuum ,
conven.at qu.dem reum , et priusquam insinuet illi hu-
jusraodi jussioues , ( imerdum enim oportet eas i^oorari "
ueque consuetas sporluias accipuit ab .pso , neqi^ exigai
(8) td est , salariis, qu^ couve.tus reus dat esecalor.biis. Cur
hnec salaria jta appellentur , vid. B .d.^um ad l. si mulier. 5. tf.
de donat. inter.,Lr. Ma^.^m 3. dcsp. ,;. Cujac. A,c. et l. n.
chs. cap. ,3. /65. i.,^ de decurionib. 7.' Srnop,. Basd. ].
Ab us prre.tandis Hscus e.t .mmunis ; fi.c.s enim semper l.tiglt
gratis. Juaan. ad No. ,7. cap. 3. etEp.sc.pi. Noy. ,/3. cap. aV
et person^ tenuiores. /. ult. Infr. de fruct. It lu. e^pens. ^lfo».
(9) Id est , ductus ad judicium.
(10) Id est,qui alium sx^vS^r». , sou esecutorem dederit , Sy-
(n) Hnec const.tutio ex Basibcis rcstituta a Cuiac. i^ obs. 21.
(12) Latina mterpretatio.
(i3) Nota quantilatem sportul.-)rum Cura hac const.tutioQe eoaTe-
nit con.tUutio AtL.larici apud Cassiu.lorum l,b. g.
(14) Executoies duo singulis judicibus attrtbuti erant.vide Cojac.
aa jSoi^. ba. c, 1.
911 ^''f "''°r' °^ negligentiam , o.-Ec.o sr.o potest privari.
(ib) Multee diccnd.E jus usque ad sex. et tres solidos.
(17) Execiitor deimquens , m ofEcio cornorah muita punlri a
ma;ore jadice potcst. *• .
08) Hanc legcm es basilicii restttuit Cuiac. n. obs. 22
(19) Latma iaterpretatio.
CODICIS REPETlTiE PR^LECTIONIS.
263
rm , nisi exemplum divinaB , aut maximoe jussionis edi-
■il. ipse , ex qua commonuit ipsiim.
-f Si vero alierius cujuspiam magistralus publicam aut
iv-aiam pra;cf;ptionem habet , aut Prtesidis ejus loci , ne
gat convcnluni , neque consucta accipiat : nisi insiuua-
Jil prius Praesidi provincise , ut indo possint assumere
cLmplum hi qui conventi sunt , et libellus eis edalur ,
■I: inscriptio , in criminalibus. Si vero non observatis
l\ convfntioueni obliderit , aiU consueta exegerit execu-
t , Jiceat convento repellere eum.
J. 1. ^eque vero pra^lextu (idejussionum sine causa da-
10 adficiantur provinciales ab exactoribus, vel pro con-
ulione procuratons : sed si quidem immobilem posses-
uem habent , juraloriam emiltant scripturam , si vero
11 habcnt , fidejussorem us<pie ad (piinquaginta auri li-
llis pra-stent indemiiilatis gralia. -]- Conlrovcrsia autem
la de persona ridejiissoris , vel de tenore juratorije cau-
I nis : apud Episco])um civitatis , el Palrem el Ecdicum ,
I defensorem , ea diriinalur , necessitalem habente exa-
)re accipere idoneum ab illis judicatun» fidejussorem ,
t cauiiimem acccptam. Si vero ex divina jussione , aut
iixinia praeceptione moneatur omnimodo ipsam personam
ducere , nec ipsam iidejussori credere , tunc liceat ipsi
n accipere fidejussorem , sed ducere persouam sine da-
!io , et cum omni nioderalione. ^ Deo vero amabilis lo-
rum Episcopus , si pcrmiseiit conculcari h gcni , aut
n minatus lueril adversus iransgressorem , et Dei ofTen-
mem incurrat , el imperialem experietur auimi motum.
militcr vero ct Pr.Tses provinciff! si negligat lcgem , et
i(!bit magislratu , et pubJicatus in perpetuum relegabilur.
§. 2. Ke accipiant autem exactores , qui edunt libel-
i , aut inscripliones et convenliones , aut instrumenta
ira quam scquenle conslitulioiie permissum est soJalii
co , aut , si transgrcssi fuerint , subjaceant ejus poenis.
***. Dat. Kal. Juu. CP. DN. JusxmiA^o perp.
CoNS. 533.
T I T. III.
DE PEDAINEIS (i) JIIDICIBUS (2).
De ^rocumtare Ccesaris.
1. Imp. GoRDiANUs A. Vicariis.
^Roctiratori nostro non (3) vice Pra^sidis agenti , da
di judices iuter privatas pcrsonas non compelere
cultatem , manifestum est : et ideo si ( ul allegastis ) in-
ter privaias personai is , cujus meminislis , arJjiiros dan-
dos putavil j senlenlia al> eis prfdala , nuJlo (4) jure sub-
sisiit. PP. Ral. Febr. Attico cl FiijEiEXiAto Coass. 2^5.
/n quibiis caifsis possunt Prcesides Judices dart.
2. Impp. DlOCLETlA^US et Maximiasus
AA. et CC. Vicariis.
PLacet nobis , Prsesides de bis causis , in qnibus ,
quod ipsi non possenl cognoscere , anteliac pedaneos
judices dabanl , nolionis suae examen adhibere : ita ta-
men , ut , si vel propter occupaliunes publicas , vel pro-
pter causarum multitudinem omnia hujusmodi negotia non
potuerint cognoscere , jndices dandi Iiabeant potestatem.
Quod non ita accipi conveuit , ut in his eliam causis , la
quibus solebant ex officio suo cognos(;ere (5) , dandi ju-
dices licentia eis permissa credatur. Quod usque adeo m
Praesidura cognitione retinendum est , ut eorum judicia
non diminuta videaniur : dum tamen , et de ingenuila-
te (6) , super qua potcrant (7) eliam anle (8) cogno-
scere , et de Jibertinilate Fraesides ipsi dijudicent fg). Da-
tum i5. Ral. August. CC. Cojnss. 294.
Ul judex datus cognoscat , non ad judicium pr^Esidale
reniittal. De appellalione .
3. Exemplum sacrarum literarum , eorundem
AA. et CC. ad Scrapionem (10).
IJLacet , ut judicibus , ( si quos Gravilas tua discepta-
tores dederit ) insinues , ut delegala sibi negotia iata
sententia terminent : nec (n) in his causis , in quibus
pronunciare debent , et possunt , facultatem sibi patere re-
mittendi ad judicium Pra;sidale , cogiioscant : maxime
cuni , et si judicatio alicui Utigatorum parti injusta videa-
tur , interponendae provocalionis potestas a seulentia ex
omni causa prolala libera liligatoriLus tribiialur. Dal. b.
Kal. April. Antiocliiie , CC Coass. 294-
De judice subrogando.
4. lidera AA. et CC. Firraiao.
in- T^I-acuit , quoties pedanei judices dati , post litem con-
fa- X testatara , vcl ad aiiud judicium uecessario (12) di-
A.
()) Prdaiiei iudiccs , qiiasi pl.^no \-vAc ant sfanles jmUcaliant ,
11 pro liilinnali aut sedentes : imo coUatilio aut forluilo snanino
I cespile. JSofcl/. 71. caj>. i. nnde ef a Gisecis x^^MtcliK^rx,'
luiiitur , ct StxnfjKxi KKiipcaToi'- Vi<)e Nct'- 8^,. et il>. Ciijac. Pe-
neis singul.e causa? cognoscend.-e a luaijistratibus delegabantiir :
gnitioneiii bcbucnint , uon jurisdictioncin : /. ult. supr. ubi et
>ud quem cogiiit. restit. ad(ie /. 5. iii jir. Jf. de re judicatn ,
09- J^- de verb- iign. Innuiliores causas disceptabant. /. u/t.
fv. h. t.
(-0 Vide , si opera cst , Alciat. /. i . pnrerg. c 43. Crinit.
hoiiesta di.sciplitia c. 7. Iil>. if>. Coras. epist. qua;sl. c. 2. Rai-
Id. Cors. li/>. i. iiidagat. cap. 9.\. Aul. Gelliuin sivo Apelliuni
ct. Attic. lib. 3. cap. 18. Brisson. seZ-iCt. antiquit. lib, 3.
}>. 18. Mod.
(3) Vid. /. a3. 5. i. ff. dc appc/l.
(.4) Seiitcnlia cjus qui delegatus csl ab incoinpetenti judice , ijiso
te nnlla est : facit lex ult. in fn. Jf. de jurisd.
(;>) Ladeni plaiie scntenlia arcipienduin vidt^tur , qiiod bic di-
M\- i fx (j^.cio suo , (jua in slipnlaliooum divisiouc JC. dixit j
a mcro prcrtoris officio , 2/1 /. b. JJ^. do \>erb. ohlig. id cst , quod
ipsiiis jiiopriiim cst , atquc jiire niagislratus ei conipetit : quod
ctiara jiis dicenlis ofliciiiin a])pellatiir in /. \. Jf. de jurisdict. et
disli;iyuilur ab oflicio jiidicis in d. /. .S. ncc enitn ea , quae />j d.
/. I. cniiineranlur , ad ped^inci jiuiicis ofliciuin pertincnt , quoiuai
nibil ille polest. Ca'l<ri!iu totani hanc le^em es. profcsso enarrat
Corasius: prreter qiicra vide ad ejusdeni cxplicationcm Alciat. Itb. 2.
paradox. cap, 2. ClKUondam de jurisdict. pag. 5i. Vandiim iib. 1.
quie.it. jur. c. 10. Vacoiiiuin deniqiic lib. 2. declar. 82. Moii.
(G) A<lde /. 32. $. 7..^" de rrcept. nui arbiir.
(7) /. 9.. infr. de /iberiis et corum /ih. l. 6. infr. de reb. cred.
(8) \\A. Pliniiim /. 10. epist. ud l^iajati.
((j) Non pcdanei : Ut binc possis colligcie , Pedaneos judices
biiniilioruin litium esse judiccs. /. ult. infr. h. t. vid. tamen /. 6.
infr. de ivb. cred. /. 2. injr. de libertis et eorum libcr.
(10) PiTEsidctn.
(11) Delegafi cau.^^as sibi delcgatas dcbLiit judicaie , nec eas ad
dcleganlcm icniiftere.
(r.i) Ucvocatione dclegati non Cnitur inftaatia.
264
LIBER TERTIUS
riguntiir , vel pdLlicac utililalis ralionc iii alias provincias
])r()fici.sciintiir , vel dicin (i) ohierunl , al(|uc liis ralio-
iiihus negotiis coeptis finis non potuit adhiberi •, aliuni in
locura coruin ju(lic(im trihui , qui ncgoliuin cxaiiiiucl: ne ,
liujusuiodi casihus inlervenieulihus , iiiipediniciilutu ali-
quod in perspqueudis lilihus alferatur. Dat. lo. Kal. Ti-
BERio (2) ct Maxi.mo Co\ss.
In quHnis causis Prcvsidcs posswil judices clare.
5. Iinp. JuLiANUS A. S(:'Cuudo P. P.
QUacdain suiit negolia , in (piihus superfluum est , Mo-
deratoiein expeclare proviuciae : ideotjue pedaneos ju-
dices ( hoc est , (|ui (3) negotia huiniliora (j) disce-
planl ) constilucndi daiuiis Pra:sidibus potestatem. Uat.
5. Kal. Augiist. AntiochicK , Mamertijno et Nevita
CoiNss. 364-
CoustitiUio Grcvca Zcnonis ile pcdaneis judicibus , {lua
certuin numeruin pedancoruin judicuin inlroducchcU , ciuos
<1iaplctas voccdmt , id esL , ( ul L-itiiio voccibulo cxpriniain )
afbitros. Scd non calde deploranda est cjiis juctura , ut
guani Justiiiidnus in unii^ersuin sustulerit , cdiis duodccini
pedaneis judicdnis in Zenonianoruni locuni inslituiis. No-
vell. 82. de judicibus. cap i. velus, Jnionius Contius.
T I T. IV.
QUI PRO SUA JUruSDICTIONE JUDICES
DARE , DARIVE (5) POSSUNT.
T^on potest (hlcgciri causa , qucK ad jarisdiclionem delegandis
non pcHincI : et illc , cui delegaiur , debet esse de
jurisdictione dclcgnndis. Bald.
1. luipp. TiiEoD. et Valeivt. AA. Cjro P. P.
rN causaniiii delegalionibus illud consultissiine prsecipi-
mus ohservari , ul ita valeant , si (6) ad jurisdictio-
(i) Morle delegali delegatio non Cuitur , scd ex eisdem actis
per sijbrogatiiiu judicatur.
(2) Hos Consules non reperio In Fastis.
(3) Facit l. 2. in fin. siipr. h. t.
(4) HumiJiora iiegotia , puta trecentoriuu anrcornm , eaque Ju-
slinianns vnlt pos disceptarc , tV crjt-SuxT* vupua-yi:xiiua-,u; , irxpx,-
«'tt^eiaxTti , coinjncliendit pra;cipua capila eorum , quae dicuntur
«Js *•> awo-i^ii Kxt It iyiyuv nec cognoscunt plcne , cognitionali-
tcr , actis accuralc (liligenterque confcctis , sed per annotalionein
tantum. vid. Now. 82. c. 5. et Cuiac. ihid. Goth. Confer. /. un.
5- scd non potest. ff. dc off. consul. Jure Canonico indistincte ,
omnes causte etiani majores trecentorum aureoruin delegari possunt.
CCQ}. pastoialis. -28. e.rtr. de offic. et potest. jud. dcleg. Ans.
(5) Infamis polestne judex dari ? nou potest. /. n.. ff\ de sena-
torii. l. 12. ^. "^i. ff. dc judiciis. cap. super eo. extr. de electio-
nc. potest tainen ( s^e arbitor. vid. Wurinser. i. pracl. i. obs. 14.
Gotb. Ad bunc litulum vid. Menoch. de arhitrar. jud. lib. i.
tjucest. 54. nuiu. 17. et seq. et ciuwst. 87. num. 33. Cujac. Ub. i.
absen'. cap. 6. Marant. da Ordiiu judic. 4. part. 5, distinct.
n. 'zn. S. L.
(6) Dclcgare qiiis ea tantum potest , quae in sua jurisdiclio.
re babel.
(7) Maranlba de ordine judiciorum 4- part. 5. distiuct. n. in.
Od. ad lcg. i.ff. cle v(jicio ejus ; cui mand. ubi post Aiexandrum
Jason n. G3. vers. 3. pnncipaluer. Decius n. 84. Bonon. num. i36.
€«137. Sebast. Sapia n. 8G. Caspar. Valas. ad l. nnptriiun 'i. ff\
de jurisdict. n. 212. ul)i Longovallius n. 28. Mcnocli. de arbitr.
jud. lih. I. (jucen. 37. luun. 33. ct quast. 54. n. 17, Vaconius
deniquc' lih. (i. declar, 84. el Beued. Capra inreg. ohssr\>. 76. Mod.
(8) Paricniiain. Cujac. i. nbs. (i. Patientiani accoiumodare est
o))lcniperare: et ita locutus est Cassiodor. ^. formularum , patien-
liam coinmodare , et GcUius 1. c. i3. culpa' iinpalienlia;.
(9) Delegatio facta ab incompelcnti judice , e.^t ipso iuienulla.
(10) Lt nierito ; ap|HlIalioncs eiiim rcinedia siuit advcrsus injij.
stam scntenliam. Soutciitia nulla , uon cst scntenlia.
(n) Dclcgali i\ Priucipe possuut subdelegarc. vid. /. 5, infr. de
judiciis.
<i2) C. Theod. h. t. lih.2. V. I. Harm. 4. ^. 2. 3. Syn. Ba-
«il. 7. tit. 3. c. 32. /. 10. _/;: dc jurisdict. /. i"3. ff: quod met.
cau*. /. /-•«■»•#. de receptia arbitiis. l. i'^. ff. de jndiciis. l i.
nem perlineaut dcJcgantls. Quod si guis alienK juris.licli,
nis (7j causam cn-dident deJc^ganJam , uec pryceplo c
guiloiem datum palientiam (8) accomodare censciims 1
si conlra legcs ohtemperavcrit deleganti : omnia, quaj ah .
d-icgatione geruntur , ila pro (9) inf(-ctis hal>eri pW
j)imus , ac si ipsi , qui d.jlegaveiant , alien» iuiisdicti
Jiis judices rcsedissenl: ut ne (10) appellandi quidem u
cessitas viclis adversus eas seulcntias imponatur. f Ha
teneant, ] nisi judices a (11) nohis speciaUler dereeanl
hus dati , alns fiausas delegaveriut judicandas : nam h
delegantihiis , nullo personarum causarmnve hahito tri
clatu , appellalionum ed eos jure judicia remeahunt. Da
i3. Kal. Jauuar. Valexikiajvo A. et A^atolio Co&ss. 44.
T I T. V.
NE QUIS IN SUA (12) CAUSA JUDIGET , VEL
JUS SIEI DICAT (l3).
Nenio est judcx in propria cuusa. Lald.
I, Imppp. Valens , Gratiasus ct Valentinukds
AAA. ad Gracchum Prajfectum urbi.
GEnerali (i^) lege decernimus, neminem sibi essejudi
cem(i5), vel jus sihi(iGj dicpre dehere: lu re enir
propria iniquum admodom est , alicui liccntiam tribuei
senientiae. Dat. Kaleud. Decemb. Valejnte vi. et Vales
TiMANo u. AA. CoNss. 3;8.
h^' -f- V^o^^^^'- "fcl suorum. /. 5. 5. (^. ff. de injuriis. yU
Uldcndorp. c. 6. de sentent. et de re jud. Ecquid igitur consili
subditis,aut civibus dabitur litigantibns adversus doraiuum , Rcni
pnbhcam , Princi])em , Regem , Iraperatorem ? ntique , potcst qu
supcriorcm nou recognoscit , jus sibi diceie. /.41. f. de herea
instU. l. 3.ff. da his , qu(z in test. detent. Bart. hic : num. 1
lt(j!and a \'alle 1. cons. 29. n. a,. !„ Germania Princeps imix
ni subditura coQvenire debet in Camera iraperiali , non corat
suis consdiarus : et e contrario , in eadem Cainera a suis subditi
couveniri polest : nisi probaverit boc j.is vcl consuelu.line . a
usn se habere , ut corain suis cousiiiariis conveniri debeat. Myn
sing. 5. ohs. i. Jure Gallico , rcx sibi jus uon dicit , sed jiis c
dicilur a Parlainentis. et ita nonnunqnam cansa cadit. Indulsientu
nonn.inquam ab ej indulia; rejicuuUur : Qua in re fantum abest
ut ejus majestati quidquam dctrabatur , ut co iiomine sccunorui
cam faciat. vid. Papon. 2. j\ot. c. di^iswn de V ordre dc ylaidcr
Jol. 23. Keliqui nobiles adveisus snos vasallos litiijant in audilonc
suo pcr prociiratorem. Volunt etiam interpretes ,' quemlibet po^a
sibi JMS dicijre in defectuin judicis. /. 54. infr. de decurionib.
l. 10. 5. 16.^: qu(z in fraud. vid. Hartmanu. 2. /j/«ct. i.ohs. 1.
Demus de re ipsa in ipso juris loco injuriain illatam jndici , po-
testne ]us in sna causa sibi dicere ? posse pntant eo casu. /. i.V
5. 38. 39. /. 33. _^: de injuriis. alias reus ad alios judices remit»
tendus. de quibus vid. Papoa. 2. Not. c. di^ision de f ordr» tk
planier. fol. 23.
(i3) icl testimonium prrebeat. /. lo. infr. de testib. vid. ac
banc legem Socin. reg. ig5.
(i4) /. unic. C. theod. h. t.
(lo) Au possit esse in causa propria qui.s judex, vide late Sociti
in reg. 196. Felin. ad c. cnm uenissent. in fin. cxtr. de jadic
Jasoii. ad l. qui jurisdict. 10. if. de jurisdict. vt ad Aulh. juhe
mus. C. de jiidic. n. 11. et ad l. patre furioso. 8- ff- de his
qui sunt sui i>e/ alien. jur. Hippolyt. siiiaul. 4o5. Balb. decis. 107
F(ncatul. in Necjomant. jur. diulog. 96T n. 5. quod aiitem poa
sit ahquis esse jude.v in propria cansa ,' adi $■ fin. Instit. de vid
gar. suhuu. l. si quis forte. ?. si quos. ff. de paiiis. et l si qui
ex nhcna. d. ff'. de judiciis. MoJ.
(i(i) /. ult. 5.2. in fn. infr. ubi senalorcs vcl clariss. atqui ti
Ims patn potcst esse judex. /. 77.^ dc judiciis.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS
265
T I T. VI.
QUI LEGITIMAM PERSONAM [ STANDI ] IN
JUDICIIS HACEAKX , VEL iNON.
De Pupillo.
I. Irap. GonoiANts A. Candidse.
SI cum esses pupillaris (i) a;tatis , sine tutoris auton-
late cum adversario luo consistens , Praeses provmciae
adversus te pronunciaverit : minime auctoritaie judicati
nilitur quod siatutum est. Dat. Id. Decemb. GordiAKO
A. et AvioLA CoNss. 240-
De Pupillo et Adulto.
2. Impp. DlOCLETTANUS ct MaximUNUS
AA. ei CC. Gemachae.
1N rebus , quae privati judicii quseslionem hahent, sicut
pupilius tutore auctore et agere (2) et conveniri pot-
est , ita et adultus curatore consentiente litem , et inlen-
dere, et excipere debet. Datum 9. Kal. Jan. CC.C0Bss.294.
De momentanea possessione.
adipiscendse possessionis obreptilia (6) pelitio (j) alten
obesse non debet : maxime , cum absque conventione per-
sonffi lcgilimae initialum jurgium (8) videatur. ^ilnl au-
tem opilulalur conventio (9) circa minorem habita ,
cum id (10) rectius circa (11) curaiorcm debuerit custo-
diri. Dat. 2. Non. INlarlii , Ravenncc , Constantio et Co«.
STAWTINO CoNSS. 4»4*
T I T. \II.
UT NEMO INVITUS AGERE (12) VEL ACCU-
8ARE COGATUR.
1. Imp. DiocLET. A. Camerio.
INvitus (i3) agere (i4) , vel accusare (i5) nerao coga-
tur (16). Dat. Id. Octobris , Carino 11. et iNuMERiA-
NO CONSS» 284.
T I T. VIIL
DE ORDINE (17) JUDICIORUM.
Si testamentum ruplum dicatur , et de causa status.
I. Impp. Severus et Anton. AA.
Marcellinse , et aliis.
ADite Praesidem (18) provinciae , et ruptum esse testa-
3. Impp. HoNORius et Theodosius AA. Juliano ™ ^ ~- ^ - / 1 . -. . ^u^^.p
^ Proconsnli Afric^. ^ nientum Fabu Prssentis , agnatione (19) filu docel^
MOmentanefe (3) possessionis (4) aclio exerceri potest neque enim impedit notionem ejus (20) , quod (2ij sia-
per quamcumque (5) personam: Sub colore auiem tus qua^sUo in cosmtiouem vertilur , eisi super status cau-
(1) Senlcnlia lata contra pupillum indcfensum , ipso jurc non
lenet. /. G. J. 5. Jj^. de confessix.
(2) Alias , si pupillus autniinor versaliitur in judicio sine anto-
ritatc liitoiis , aiit oiiraloris . potcrit advcrsus ejus pcrsonam cxci-
pi. vid. Oldcndnrp. c, n. Enchindii cxceplioiium. ubi tiaclat de
cxcoptionilius advcrsus actorcm. Goih. Jure Canonico minor in
CJuris bcnclicialibiis ct matrimouialiljus sine lutoris aut curatoris
autoritate agere potcst. ctip. utt. de judic. in 6. et cap. i^- ^^
jHute. cxir. de rcstit. spoliator. Ans. Conf. Viv. liO. 2. Coinmun.
Ofiiii. lo.T. S. L.
(3) JMonicnlaria; , Hal. momcnti actio. /. ult. 4- C. Theod. nn'
de i'i. 21. Cur ila dicitur? vidc /. 8. infr. unde i^'i. his adde /. i.
in fin. infr. si per uim ifcl ulio modo.
\l\) Aliud in causa proprietatis. Cur tam varie ? favctur possessioni.
(5) His vcrbis incliidiintur ctiam inbabiics pcrsonce. Bald. et
ita niinor lcgitininm por>onam standi in judicio Iiabct in causa rao-
inenlaiuiB posscssionis. An id locuni lialict , si dc rccupcranda ^el
rctincnda tantum , non de adipisccnda pos.scssionc cgerit ? Accur-
fiius ila pnlal. Cujus opinioncni Imbcttus noii exiitin:at rccepl.Tra
cs^c in parlamcntis Galiix. Imbcrl. in Enchirid. in vcrbo , un nti-
neur n est point rcleve.
(G) l'uto id iiis obsciiris ct malc contcxlis vcrLis innui , Kon
si advcrsus minorcm , abscntc cjus tulore adipisci posscssioncm pos-
sumus , continuo nobis liccbit proprictalis qurcstioncra ei movcrc.
tJam si suinmo jure , aut cxactiiis rcm totam volucris considcrarc ,
rcpcrics caiisam ctiain posscssionis advcrsus illcgitiinam pcrsonam a
se niotam fuissc : puta advcrsus minorcin indefcnsum. Miliil iijilur
Srodcnt il.! arguincnlari : Posscssioncm adversus minorem tulore
estitutum potuisli adipisci : crgo ct propriclatcm. Nam utcunque
Jiossossionis cau>a monicnlauca sit , ncc diiationcm rcquirat, cju.-ipie
avor id cliccrc vidctiir , ut tibi liccal advcrsus minorcm sinc tu-
toic agcre , icclius laincn cam miuori nu)visscs , praejeule curalor».
(j") Id est , proprietatis aclio. Cujac. hic.
(6) Possessionis scil.
(9) Id tst , adcptio posscssionis.
(10) Intcrdictuui dc pos.^-essioue molum.
(11) Id csl , ailliibito , vocato , ]ira\^cnle minoris curatore.
(12) li.viuis iiemo civilitcr , \ti criniiualiler agere cogitur. Sy-
Tom.lY-
nops. Basil. 7. tit. 18. ex tit. 19. cap. 4- vide tamen /. diffama-
ri. 5. infr. de ingen. nuuiurn.
(i3) \\A. quK dc imnto scripsi ad /. 69. /. i^^Jf- de reg. jur.
(i4) /. 4. infr. de usur. pupill. l. 20. infr. de pignor. et hj-
poth. /. 5. infin.Jf. de doli mali et mctus cj^cept. agcre tanicU
cogimur in Casu lcgis ii. infr. mfnidali. l. 1. infr. quando tut.
l. 18. /. 24. infr. de udmin. tut. l. 2. infr. de his , quib. ut in-
dig. l. 10. injr. de lcg. /tcrcd. l. 3. infr. de ingenuu. et jSoy.
112. cap. 3. /. 8.^. de ncgot. gest.
(i5) /. i(). Jf. de acciisut. .
(16) De quo prolixe ct luculcnler Angclus ad rubr. Instit. ae
action. Boerius decis. 255. Paris de Put. in tract. Syndtc in x^erb.
accusatus. n. 8, Mod.
(17) Adde 7. lib. 19. infr. adde 2. Decret. 12. de caiisa pos-
sessi'^nis ct proprietatis.
(18) Sic lcgc , PrcEsidis provincicB delegatum , ruptum<jue essc
testamcntum etc. Hujus lectionis rationem mox reddam. Qi ih. Ad
hunc til. \id. ilotomann. lib. 5. cbserv. 27. Ans. Adde Robc^rt.
sentcnt. Hb. 2. cap. 12. Mcnoch. de arbitr. jud. cas. 1G7. ct ibb.
et lib. 1. qucest. 91. num. 10. S. L. /r h,
(19) Agnatione posthumi testamciitum rumpitur. /. i- Jf- '"
injusto rupto.
a
o) Cujus ? ne dicas Praesidis , ad eum enim pertinct cognit»
causarum libcralium. vid. /. 5. infr. de ordin. cognition. quod
hic negatur. Si dixcris delcgati prasidis , nuUa ejus facta est m
editionc vulgari mcntio , cT tamcn ad cum les. hxc tota pertinti.
Itaque frustra non videor supcrius emendassc , prcesidis prcvincia
delcgutum. Sit hic itaque sensus , cum actor de hercditate apud
pedaneum agerct , slatus ei conlrovcrsia a reo mota c?l. Picus cadcm
ojicra causam , utpotc libcralcm ct stalus rcmitti ad prsesidem po-
stulat , ncsans pcdaueura judicem dc slatus causa possc rognosccre.
Quid juris ? icspondcnt Impcralorcs adiundum ipsum dclcgalum :
causam riipti apud lum agcnilam : statiis qu.T^lioncm incidcntcm
ab eo suinmaric e.xaminanJam : non ut dc ca aperte pronuncict ,
scd si forle repcierit rci inlcntioncra wn prohari , heieditalcm
actori ( cujiis asnaticnc fc^tamcntiiin dLfuucii ruplum c.-.se prola-
tur ) rc>tihu a reo jubcat. v. ad hanc lcg- Hotomaaa 6. olsnv. G-
(2i> Ratio dubitaudi hii:c Bumitur.
34
266 LIBERTERTIUS
S.1 ongnoscere non possit (i) : portinet enim ad officium
judicii (2), qui de hercdjlate cognoscit , «niversam (3)
lucidenlcm (4) qu.Tstioncm , quae in judicium devocitur
exammare (5) : quoniam non de ea , scd de iierodiiaie
pronuncat Dal. i3. Kal. Decemb. Geta et Plautuno
CONSS. 204.
De (jumtione gencris ct faniilim erciscundcc.
2. Imp. Antonijnus A. Magnilla?.
01 qua^stio libi gencris ab ]iis, q„os fratres patrules (6)
O esse dic.s , non hat , adito Pr.-«side [ provincia. 1 ,V
accepto tam.J.a, erciscunda. judicio (7) ^^experne. (^uod
s ae ca re (») quaRstio erit ; prius (9) de nativila-
ts (10) verilate secundum juris formam qu^ri , idcm Vir
danssunus cur^ habebit. PP. 10. Kal. AugJst. A^to-
KIJNO A. iV. et 13ALE1KO CoNSS. ai^.
De causa cii^ili et criminali.
3. Impp. Valerianus et Gallienus AA. Demelrio.
^^Um civili disceptationi principaliter mofaj quajslio cri-
Y* min« "icidit, vel crimini p,-ius inslituto civilis causa
acijuugitur : polest (11) judex eodem tempore ulramque (12)
disceptationem sua senteiuia dirimere. PP. INonas * Gal.
^' V. et rAUSTIJVO CoNSS. 263.
Prius de crimine est pronunciandum , quam de tiviU
causa cognoscutur. Bald.
4. Imp. CoNSTASTiNUs A. ad Calphurnium.
QUoniam civili disceptatione intermissa , sa>pe (j3) fit
ut prius de crimine judictur 5 quod , utpote ma!
jus (i4j , merito minori [nxierluc , ex quo criminalis
quaistio quocunque modo cessavcrit , propter civilem cau-
sam (i5) vdut ex inlegro iu judicium deduclam distin-
gui : ut fjnis crimiuaJis negolii ex eo die , quo inter nar-
tcs fuerit lala sententia , iuitium civiJi qusestioni tnbuat.
Dat. Id. Mart. Nepotiajvo et Facujndo Cojsss. 336.
T I T. IX.
DE (16) LITIS CONTESTATIONE (17).
1. Impp. Severus et Antokinus AA. Valenti.
Es in judicium deducta non (18) videtur , si taotum
. postidalio (19) simplex celebrata sit , vel actionii
species ante judicium reo cognita (20). Inter (21) liiem
enun contestatan et ediiam actionem permuJtum interest.
Lis emm lunc contestata videlur , cum judcx per narra- .
tionena (22) negotii (^3) causam (2^) audire (^5) cceperit. "
Dat. Kal. Septembr. Severo 111.(26] et AiSToM^o AA.
COKSS. 2o3.
(1) Male hoec verba retulerunt interprctes ad Prxsidem. vid.
/■ "l/'- ^'f 07;^'/i. cogn. vid. Hotomann. 5. obser^. in.
(2) Id est , dekgali. ■'
(3) Id est , qualemcnnquc , etiam status , ut hic.
exoiitur. /. 1. supr. de oj. rect. piwinc.
(5) Decidcndi ratio.
C ^f? wlT' P"?'''"^^" s"nt , ex duobus fratx'ibus geniti. l. ,.
y y- jr- ae gradtb. et ajfin.
(7) Judice.
rS il,'''* ' ^^ F"^''' ' "ativifale , origine , stirnc.
deordu' %n '"'' '^^■'^'^^'t^t'^ quaestionem decidenda , ir;fr.
(10) Id cst , gencris. Supr. h. t.
vJ^^^A^^vU. ^'"'"f ^^' '""'" ci-iminali incidenter potest cognosce-
tum ut l. 1 supr dc ,£tc. rect. pro.',nc. L. x^.infr. et l 3,.
Jf. ad leg. Corn. de falsis. -^
sfiL'i?m^" ^f^f'''^ '"'^""'f ''^ cumulare civilem et criminalem qus-
btiOncm , ut e.v Synunacli. epistoU, didicimus. In quibusdam caa-
sis etiam ju l.elur c.vdem anteponere criminaU. /. i. infr Id L
Ju de aduit. . 8. mfr. ad teg. Fab. de plag. i. 2. C. TlJ
ad leg. Cornct. de falsis. / c '— ^- ^ aMi.
r^y^^'' '""'''' "^'"'"i" ^''' P''«P""^ ostcndunt. Nam rej^ula. ju-
us ex his, quae sa^pius fiunt , constituuntur. Alind est autem ,
iutur dvYl/ "';';^^^'«/-'-- ^'<^ «""^ «emper criminalis actio pr.e!
Ititui civiU. vid. Cujac. ao. obs. 25.
(i4) Majus minori prafcrtur.
(i5) guod ex hac legc coUigitur , prius de criminali pronun-
candum , quam de av.h cognoscatur , hoc ita intelli^e veJum es-
*e quando cuxl.s u.fentatur ab uno , criminalis ah alio : D^cius
,1 L-i '• /"v"'- '" ^'- ''' -^-^- t-^-'- Acoraml>. ad l ^Z
;ois. iiod.'*' '""""""• """"■ '''■ -^- ^^ -</-'•• -^- «""■«•
.^/5'^o/J't%^"'''*^"' ""^ ^""'^ Joc"'" apud Socin. reg. aSg. 240.
(17) -2. Decrct. 5. 2. Srxt. 3. v. Cujac. q. obs. 21. vid. Fe-
stum in Cvntestar, De efiectibus lUis contesta.x vide Kebulium
tom. ^.Jol 33., Ho.om. 3. obs. 28. Wurms. ,. pract. i3. adde
utilem ad hui.c itnlum qu.Tslionem e.K Gail. ,. obs. 73. adfin.r^.
Goth. Adde rarlador. rcr. quotid. cap. ,4. S. L. "^ '
(18) Litem coutestandi ammus uon pra-.s„mitur. cap. i. cxtr.
h, t. vid. tameu Socin. rcg. 241.
(19) Simplcx postulntio non facit lifis contestatioucm.
(jo) Lite contestata , possuntne tcBtes admitti ? uou iwssunt.
Vid. tauieii Socin. rrg. 2^2.
(ii) Editio litem futuram demonstiat. /. 3. supr. de edend.
Contestatio ejus initium. PIus est , iitem initium jam liabLre , quani
futur^m esse. Edita reo actione extra jiidicium , ideni iu jus vo-
catur , mox editur ei coiam judicve actio : si negat , lis eontestata
dicitiir. yid. Cujac. d. loco. adde , si reas tacuerit , neqiie reluta-
vent judicem , tunc fit litis coiitestatio. iS^ouril. 53. c. 3. §. 2.
Sed Vigel. in suo de iitis contcstat. libell. iitcm contcstafaiu csse
piitat tunc , cum acta judici referuntur jamjam dicturo sentcnfiani.
Gall. lors que le procez est instruit et prrtt a jager. ^ el consti-
tutionem statns causie. Glossx , iilis ootestafis aj aVX')"' Kx^ie-%i i,
{■2:i) Narratio coublat petitione actoris et rci responsione. /. j.
m pr. supr. de jurejur. pjvpter caiumn. c. unic. de lit. contest.
conlradictione. /. ,4. 5. i. ui pr. supr. de jud. id est , neL;afiu„e.
V)uintil. 3. Inst. 7. si negat reus , faciet statum qiii uegat" Ouid
si reus fitcatur etdistiuguendo respoudeat ? Yigel. d. loc. jiutat
htem nondum eontesfatam nisi aotor aliqiiid lespoudeat : IUud sm-
gulue est ex Kudolpho Agric. 2. do inuent. 12. Quamdiu con^cu-
tanea dicuntur , certum e.-,t , qua;stionem esse pon possc : ubi cob-
j ennt resistere , ita ut alter non progredi longius alterum paliatur
qurestio erit. Plura vide apnd Vigel. ibid.
(23) Utriusque htigatoris. Goth. Couki. 1.2. supr. de jurejurand.
prnpt. catumn. Cujac. lib. 9. obser^. i\. Ans.
(2i[) Casum H<d. id est , id iu quo lis atque causa ver.safur.
(20) Id est , nosse , et is quidem scopiis est litis conteslationis,
nt judex slatuin causre cognbscat , atque ita judicet. Forma conte-
stafionis in petitione , ct rcspousione versafur : materia , controver-
s:a ipsa : ongo prima , jus uatuiaie ; seeiiuda , jus Romanuiii. vid.
Uldendorp. in prafat. classium. c. de lilis conlesl. Potesfiie judi-
c.-ni sine litis contestatioue ? Roland. a A alle ait : idque siimiua-
rii.s in causis. i. consd. 71. ;;. 35. 3(i. Sic seiitia , Vel voce vcl
senpto ])etifionein coucipiendam in causis quK diiationem non re-
quuunt , non exspecfata responsione nberiore partis , secundutn
actorcm jiidicari , et tamen causae uberiorem cognitioncm iti aliiid
tempiis rejici. Rc ita constitufa , judices nunquam judicare posse ,
quiii lis sit re ipsa confestata , aut pro coutesiata habeatur : quod
accidif in contumace , qucm pvo confesso habemus.
(^G) Tp. IV.
CODICIS REPET1T.E PR^LECTIONIS.
267
O
la AuTiiENT. dc exhib. et introd. reis J. Sancimus.
col. 5. tit. 8. al. 9. seu Novell. 53. cap. 6.
Fferatur (i) ei (2) qui vocaiur ad judicium (3) lihcl-
v^ lus:ct cxindc pnchilis sporudis (4) , el dala fcbjus-
sionei^^.vifriniiOi) dierum guudcat induciis : quihus dcLiUe-
rel (n)\ ccdalne an conlcndut : aut judiane ulium adso-
ciari (8) vctat , vd recuset eum : nisi dlc sil is , queni
ipse alio recusalo jam pcUcrit [9]. f Demque pnesens
interrogetur (xo) , an (11) hoc l.,mpus l.lis traos.ent :
quod non modo ex ipsius responsione , sed eliam ex hhcl-
U subscriptione (12) manifestctur : quam ininitio Jncere de-
het. Litis ergo conlestatio contra hoc induUum hahda^pro
nihilo (i3) hahcnda est.
In AuTiiENT. de executoribus.^. i- col. 7. tit. 8. al. 2.
seu ^ovell. 96. cap. i.
/- IheUum vcro non alias actor dirigat , nisi prius ct in
I j ipsum , quem dixi obnoxium , et in negolii exccuto-
rem {1 ^) exponat cautionem , se scilicet vel inlra (i5)
duos nicnscs lileni conteslalurum , vel omne duinnum ei
qui convenitur , conlingens resliluturum in dupium, cau-
-j — , -- „
tione tamen non transcendente tnginta sex aureos
T I T. X.
DE (16) PLUS PETITIONIBUS (17).
1. Imp. (18) Zeno. *
OMnis actor (19) sive masculus , sive foemina ante de-
finitam dilalionem debili agens , et per hoc reum
damno afficiens , aliud lantum expeclet lempus , nuUam
usuram in medio accipiens , quantum ipse prKVonire de-
fiuitum solutioni dieui coualus esl : et iioc vero tempore
elapso , non aiiter agat , qiiam si impendia pnmae instan-
tiaj circa lilis pra;monitionem facta adversario solvat.
§. i. Si vero tiitores , aut curalores tempore, aut quan-
tilate in plus enisi fuerint exigere , eorum qui suae curae
commissi sunt debitores in nullo ladanmr , ut qui sub
ahorum tutcla et cura sint : sed ipsi lutores et curatores
agnoscant subinde conliugens dainnum.
§. 2. Qui Tero l.eredilarias res petunt , aut rationes tu-
telan , aut curse exJgant , et qui contra ruinorcs , aut ma-
iorcs de negotiis gestis , ( seu de gesta ) intendunt , aut
deposila ab aiiis data exigunt , ut eorum qui deposut-
runt , successores facti , nihil ex plus petitione dainuiiicen-
tur , vehiti qui jtistam habeanl ignorantis causam.y lunc
vero is , qui plus pelit , 'damnilicelur , quando mamtesle
convictus fuerit per avaritiam delinquere.
§. 3. Si vero quis rninus quain revera sit , taxavenfr
suam litem , nec ad hoc respiciat judex , sed m veram
quanlitatem calculum ferat.
3. JlJSTlNlAKCS A. *.
'Enonis Divae memorise vestigiis insistentes , praescnti
^ i leoe decernimus 5 ut quicumque ante tempus debitum
exe^rpik , tanto (20) lempore ultra constilutum lempus
mauifesta plus petitione sine usurarum acceptione expectet:
nec tunc agere ante potest , quani omnia damna parli di-
versffi resliluat. Tulores vel curatores talia perpetranles ,
ipsi dainnabuntur : exceptis his , qui res heredilarias
petunt , aut raliones tulelae , vel cu.-se , sive negotiorum
gestorum agunt contra minores , seu majores, vel qui de-
positum repctunt , quasi ex successione.
§. 1. Qui aulem minus (21) petit in judicio, in nuilo
Iseditur.
§. 2. Si quis vero majorem , quam sibi debetur, quar*-
titalem in libello convenlionis iuseruerit , in Iriplum (23)
(i) LibcUns estnc reccssarius in omnibns caiisis ? non cst : po-
tcst eniin siiic scripto proccdi, praeserliin &uininariis in causis. Ho-
land. d. ioc. n. 37. 38. di\i plLnius ad l. idl. in Jin. infr. de
f)ri\>il. scholnr. addc alias e.\ceplioucs e.K Socin. rei^. 233. Rcquiri-
lur Uiincn in oinni judicio saltem vcrbalis pctitio. Alterutra lam
est ncccssaria in judiciis , nt nnlio modo possit rcmitti consensu
partiuni. Qnid si rcmissa sit , judiciuiu cessat , ncc ullo peteute ,
nuUo contiadiccnlc sentcnlia fcrri potest.
(2) Aut ci qui vocatus defcndilur.
(3) Ant ad ar))ilriuni. Bald.
(4) Dc quibus vid. Siipr. de sport. ct sumptib.
(5) llcus cavore tcnctur judicio sisti , ncc tamen ca satisdationc
in judiccm conscnlit : est cnim ncccssaria ; idcoquc consensum
non inducit. Bald. tnc.
(6) lu causis civilibus : in crimin.alibus aliud tcmpus dalur ,
l. 2. injr. dc reis. Quid ? ea diiatio potestne a judice rainui ? nou
potcst , datnr enim a lcge : si minucrctur contra jns diccrctur scn-
lcntia. snpr. si coiUrti jits vcl utit. Potcst autcm ca dilalio miiiui ,
aux ai) (dliiio jndicis <lcp(iulct.
(7) Pco lcrminus ad dclibcrandum datur.
■^8) Nola formam a<,'cndi : Pcto non proccdi sine jndice adsocia-
* to vcl adjnnclo. Lcx iion ad.sociat vcl ad.sciscit , nisi petatui'. llald.
(9) Q'U aliqucm judiccm pelit , euin postca recusaie non potcst.
(10) De iapsu fcrmiui potcst conslare partis coiifcssionc.
(i 1) ]iidc\ dc lilc non coguo^cit inlra tcmpus dilationis datnm rco.
(la) Confitrri inlclligilur eti.un is qiii subscripsi! , ui hlc. aJdc
t- a6. ^. i. JJ- dc pigncr. et hypothec. Possumus quoipic bsec \cr-
ba rcfcrrc ad sub.vcriptioncm acltiarii.
(i3) Forma rcqnisita oinissa actus fit nnllus. Invalida contcsta-
tio nibil ojHralur : Wurniscr. i. pracl. i3. ohieiv. a.
(i-i) Pcr publicum oilicialcm allcri quairitur aclio in co , qtiod
pcrtiiicl ad cju.s olilciiiiu. ^. 3. Jnst. de (uhpl.
(i:")) Iiitra diios nicnscs litis conloslanda».
(iG) rius qui pctcbant , olim causa cadcbant : Cic. i. de Ora-
tore , et pro Roscio Comcedo. Idem , pro Roscio Amerino. Hir
tii si ainiilius IIS. niiintno pcliisti , quam tibi dcbitum essct , cau-
sam pcrdidisti. Sii.'toii. in Glaiidio , c. \!\. His qui apnd privalos
judices plus pctendo formida excidissent , rcstiluit acliones. Paid. 3.
scnt. ull. Quolies dc modo qiiartse retincndre quaeritur , propt^r
pericuhim pliis pctcndi , otKcio judicis omnibus aestimatis quarta.
fiicicnda cst , qu» npnd hcrcdem rcmaiicat. Idcm 2. sent. 5. si lc-
lum pctlt , plus pctcndo causa cadct. Hoc etiain pU'.s pctitionis
periculum a Majoriano in Noufilis pcrslrini^itur : cujus e.\stanl
quoque excmpla /. 1 . Jf. de interrogat. in jure fucicnd. l. oG. jf-
de S'>lut. §. si qiiis age/is. 33. Inst. de act. apud Panl. 1. sen-
tent. 10. /. \. et 2. C. He.rmog. de calumn. jtmisscnum livmiha
dc Paschnle.
(17) Patil. I. sent. 10. et 1. Decret. 11. 5- 33. Instit. de act.
Goth. Vid. ad hiinc tit. Ciijac. lib. \i. obs. c. 21. et l. "j.c. 27.
Pecc. de jure sistcndi. c 47- S. L.
(18) Hccc lex a Cujacio rcstituta fuit , 12. ohs. 21. exlat vero 7.
Synops. Basil. c. wipl icPsiss dTrxni^reaf c 2'2.
(19) Latuia iiiterpretaiio.
(20) Oinncs qiii asunt , sive masculi , sivc fcemina: sint , si ar>.
te d( finitiiin dcbiti tcinpus pctierint , cl hoc ipso daninum rco de-
derint , tantum tcmporis expcclcut ( usiiras iiitcrca niillas .-iccipien.
tcs ) quanto ipsi prwstilutum tcmpus anticiparc conati sunt. Quod
si tcmpus etiam boc pireterlabatur , alitcr lilem ne suscipiaat ,
nisi smn| tiis iirimoe aditionis in Islcm factos. , adversario refuderint.
Syn. Biiul. 7. til. 6. ubi .selioliaslcs cxcipit cuin , qiii debct ino-
pi fisci dcbitori , ut a qiio po.-sil liscus ctiain aiilc tcnipiis dcbitum
cxit^crc /. 1. liifr. de condicl. ex lege. adde infr. de convcnien-
dis fisci dchitorib. lih. 10. t. 1.
(ui) Poc.nam plus peteutis temporc cbscrva. J- 33. injin. Inst.
de (iclionib.
Qii) Plus pctere in jujicio nou licct : miuus licet. 5- ^\- •^'»'
stil. de acl.
263
LIBER TERTIUS
parti adversae restituerecompdlalur, (Tuicnuid ex hac can, rl». T.r.«t„T,, i •
»a sportularu. no.n,ne exec^utoribus' a^Ls dedi: "" ^r^^ roLfndu^^^uTrsi 1"! ^ O^provLu^^uT
Superioris consthutlonis epitonie ex Basiliris (i). lml\(Ta\Zt uZT''' ''"^ '"'"•"menta poscanlur ,'not
OI quzs (.) actor in misso a so libello majore nuanti- 3 21^ n n" ^ -'^ ""'"'7 ''^"^'^^^«^'"lur : s. vero ex
O tate inserla , majoris damn. causa f.erit ei , quem n stTt ^est n.-^n """ '' r'"r ^'^^ "^T'' ""^^'^^'" ' J""
,us provocat^: in triplum reddat damnum quod^"o^.t " « comp^^i^^^^^^^
eum passus fucril adversarius. Vcra autem quinliias aclio- d canfL 1 T i ^ T Q^^^d ,ia consiilulum ]«:
/-VDiosas con,ral,en,ium callijitales a,npularc proneran di°"cof aHe*'l'"'F''"' ''''T 'T'' ' '"''^ """ '"'«»-
U ,es, ccnscmus: D, si nuis , cer,a ,fuan"ha,nE Apf,'l *^CC Co^r 4^ "'''"'"'^°'' ""■ '^' ^^-''-
dcb.la , supcr ampl,o,e (3) pccnia pef dol„,n cl ma- *^*'
climatioiiem cautionem exe^erii pt i<l ii.,l.v;..,« j i •» r\
rem vocaverit : si cjuidem "a^te iloit m L ^ l" ^' """^'^ V T ^"" l^ -'--^---'.
bduatis eum pc^niteat (5) , 4t debi.i veram quanlitatem '^"^^'"* '"^''^"'"''-
conlessus fuerit , nullo eum dispendio pra^aravari • sin au •, Tm^ r . , ..
tem liti pra.buit exordium , et in certanu-niCneVota per- ^' ^"^^^^^^" ^- ad Ursum Vicarium.
manens argualur de adjecta falsa quantitate • non so um C^\ (-.r.^ r. a •
ea scd etiam tolo debito (6) eum fraudad ' transact o S r u^^'^"^ 'r ^"'^ rescriptum (.i) ad extraordiaa-
nbus (7) scilicet et secund.' confessionibus sive i Zint^" ^«.^/^^^1/1^ ''^P-^^^^-' ; '^;!^^- ei penitus de-
Sint , sive non , etiam in hoc casu suam obtiLnS fi ! S d.n i \ ^ \ '""'"i' ^T ^^"^^ '" J"^'^''"'" ^'O"
nitalem : talibus enim cautionibus hoc objiceie non onnr ^voLl T ?• ' '• ''^ ""P'-''^''^"^^ Pr'^^^'" mendacia , vel"
^t (8). Dat. i5. Kal. x^ove.nbr. LamiS et OiX; ftruct T"^' '^'^"' mstrumenta , vel tesles : quoniam' ia-
^V. CC. COHSS. 53o. ^'^^ ^•'"''"' "'^,^ "«" potu.t, qui praeter spem ad abenu.n \o.
Sl
in
let
W: CC. CoHsV. ?3o'.
T I T. XI.
DE DILATIONIBUS (9).
De causa et spatio.
Impp. DiocLET. et Maximian. AA. et CC. dicunt.
Uoniam plerumque evenit
Ql^uinam pierumque evenit , ut judex mstrumento-
rum (10) vel personarum gratia dilationem dare re-
rum necessitate cogatur ; spalium instructionis exhiben-
(i) Pcenam plus petentis quantitatc nota. 5. 33. ui fin hist
tze aclion. "^ •'
(2) Rcstituta a Cnjac. ta. ohs. 21.
(3) Latina irilerpictal,io.
(4) Quatuor concurrere necesse est , ut hujus legis pania locu.n
haLca . Pnmo , neccsse est , ut cautio sit exacta inajoris summie.
becundo , ut per dolum. Tertio , ut reus sit vocatus in iudicuim
rt lis contestata. Quarto , quod convincatnr. SYiiop, Basil n
"^V.^ ZP- '•'^••f' ^'^- 9- '''• ^- '^^ /'■*• 7- tit. (3. cap. -23.
(,o; Nota qiiiljus modis liiijns le-is poena cvilctur.
(6) Qui per dolum plus pctit , Utem contestando dcbitura pe.--
Clit,^ ctiara de jure Canonico , ut in c. i. ubi per Dd. extr do
plus peiu. Soc. in reg. 44. Beilon. consil. ^3. n. .5. Bar.ol. ad
L cdua3. col. adfui. C. de edend. Jason ad $. cx mal>'ficiis.
n. 27. InsUt. de action. Mod. ^
(7) Huic polentiDe locus uon est jure Ca.ionico. vid. Socin
regnl. 44. >-■ xii-
^8) Transactio facta Lona fide ( licet super cautione dolo exor-
ta ) valct. Bnrt.
11^^.1 '-^"'"''",<^-'* prolalio diei , Iiuc rcfer L. 2. D. 12. 2 C
Jhcod. 'j. TTjpl vntp^ia-.uv. ■j.^Eclog. 17. cap. 7. ct 7. cap'. »/.
pt ■n-fiO^ierfx.ao ■:i>vhlou.iva> rol; hiKxt,oui:oii Txpu t«v ? ;czc^y. de
ns spatiis, qna. l.Uganin.us a judicibus' d.ntur , adde 2. Decrt
8. 2. txlrai^agant ■>. §. i o. ii. Instit. de cxcept. vid. Rcbulhun"
tom. 1. tract. dc ddntiouih. Andream Gail. .. ohserv. 01. ct sca
Ilarlma.m ■, ohs ,2. Oldeudorp. in Enchirid. cxcept. c p. T
n li. fvl. 3o4. Kebuft. m proam. constit. gloss. 5. n. 62 rcfert
st.vlo co.nmuni ct consuetu.l.uc curiarnm , non ob.servari in re-
gno Francioe dilahoues juris: scd c.x stylo , vel curi.e arlntrio dar.
(10} ^ynops. Basil. 7. lu. 17. ^4- cap. n. ad 18.
dicium trahitur. Dat. 2. Non. Mart. Volusiano et Am-
WIAKO CONSS. 314.
De satisdatione ah actore prcrstanda.
Si aclor reo non occurrat.
In AirxuENT. de exib. et iiitrod. reis. ^ : col 5
lit. 8. aL 6. Novell. 53. capf ,.'
QUodfieri non clehct , insi (z5) actor satisdederit (2G),
certaui promiLlens qiiantitaiem se daluruni , si litcm
no-L exequafur: aut exequens non vincat causjm. Si
igitur post tempus a se constitutun inira decem dies reo
P,.,9;"? ?iT7 f ''T'' '^'''^"'; "'«''•"«^eato , ut personce e^Libeoda
giat.a. addc /. 32. Jf. ex quih. caus. major.
(.2) Djlatioucs m.dcrand.« sunt secundum locorum distantiam.
( .i) Dilatio tcslium vd iustrumeutor.,m e.^ eadem provincia
e bibendoruin causa , non plns quarn ad tres usque menses proro
^aucla , quas tribus ineu=ibus pcrfici oportcat. vid. Cuiac c li
{^.\)Tt Sfr't. T"""^''" '■''• ''"'■''-■■ '^"^- '^- ^^ ^'•'^^-'•'>'-
(i5) De novera mcnsibus vidc Cnjac. cap. 19
(16) Summum scilicet , ac pleue volimtanum
dilalionciTi dari oporlet.
(.7) /. 10. infr. de foriis.
(r8) l. ult.Jf. de fcriis. aliud si justa causn sit. /. 7, ff. de /i-
rns et ddat. l 'f^ ff de juMc. ad.le alias excciliones cf 'socinc
7v.^. J12. (xoth. Coufer. cap. qunad consult. c:Lir. de sent et re
putic. cap. m causis. cap. sigm/icavcrint. eair. de testam. vid.
Mynsing. cent. i. ohs. 71. « scq. ^ns. A.ide Andr
ohs. 91. Menocb. de arhitr. jud. lib. 2. cas. 52. S.
(.9) Ddatio.iibus nimiis causiB nou trabend.-r. '
(20) /. 2. C. Tlisod. h. t. Synops. d. loco.'
(21) Pula Principis. Impctrato rescripto , nou datur dilatio ad
iilud exlubendum. Actor veniro debcl instructior . quam rcis
(22) Id cst, dclcoatum. Extraordinarius j.,dcx delcoatus. Juris-
diciio delcgata extraordinaria , can. inducia:. 3. caus. 3. n 3.
^ (23) Ddationcs plurcs daiitur reo quam actori. vid. / 1 25 /T.
tc rc'>. iiir. ' •*'
de prcEscript.
Causa coi^nita ,
Gail. lib. 1.
L.
iic rcg. jur
(2^) Mobor est cansa excipientis. /. 42. /„ fin. Jf. de re- jur
(20) IIkc forina consuctudiuc non servatur.' Butd. "
(26) /. u/t. Jf. de stipul. prat.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
269
cvsente non occurrat : dimittatur (i) reus , exacto eo ,
od promissum est , et si quid circa lilem plus impendis-
cum taxalione judicis juruvent. „ ^ ..
De cessatione oficii Judicis. Lfe Jcriis.
3 Ideai A. Profuluro Pracfccto Paiinonige (2).
• Ivepais , sive inlegra dilatio fuciit dala : eo usque
> iudicis omcium conquiescal (3) , donec pctiti lempons
fluxerint corricula. Feriac autcm sive rcpentmae (4)> ^ive
lciines (5) , sint ,
r
NIO V.
]„ . j, , — , dilalionum lemporibus non excipian-
sed his connumercntur. Dat. 7. Febr. Sirmii , Ll-
tt Cnispo CojNss. 3 18
copia deneganda non est , si hoc comraoditaiis ratio po-
slulaverit. Dat. 5. Id. April. Aquileix , Acyhdino et
Procclo Conss. 340.
De spatio.
n. Impp. Arcad. et IIonob. AA. Mcsala; PP.
NEc (12) de statu ac patrimonio litigantibus in Irans-
marina (i3) ctiam dilatione niensium novem (i4) spa-
lia egiedi conccdatur. Dat. 6. Ral. Decemb. Euthopio
et TnEODORo CoKSS. 399.
Da judice procedente vel considente.
4 Idem A. ad Catullianum Proconsnlem Africae.
4 Procedenle (6) Judice dilalionera non convenit po-
\ slulari , etiam si ulraque parte prajsenle tribuatur :
jm non alias , nisi causa cognila , indulgen qucat : et
>gnilio cau.-,a; non intcrpcllatione plenaria (7) , sed con-
denle (8) magis Judice legitimae colligatur : ut , si forte
ilaiionis peliiio fucrit improbala , suscepta quaestio per
jntcnlip.uj judicis dirimatur. Dat. 5. Id. Febr. Sirmii ,
liCiWio V. et Crispo Co>ss, 3iS.
De rescripto Principis. Quando deneganda dilatio.
5. Idem A. ad Maximum Pra^feclum urbi.
r^Um a nobis fuerit ad appcllaliouem consultationemve
U rescriptum : sive sit primo judicio pctila dilalio , et
■a tribula non sil : sive ne pelila quidem : eaoi dare cui-
[uam non liccbit , eadem ratione , qua ne in judiciis (9)
[uidem cognilionum nostrarum dilatio tribui solet. PP.
'iomcv , B. Kal. April. Puubiano et JuiUNo Cojsss. 322.
Dc lite intcr privatos et fiscum.
6. Imppp. CoNSTAINTINUS , CoNSTANTIUS Ct CoNSTANS
AAA. ad Petronium Vicarium Africae.
INler (lo) privalos et fiscuin si aJiqua lis mota fueril :
ulrique(n)parli poteudae dilationis per defensores suos
l
(1) Rco absolulo nb observationc judicii , actor in expensis
condcmnalnr. rm j j » ■
(•2) Al. onnoiKB et rcctius. vid. /. 2. 6. Tkeod. de retation.
Q) FciKknlc dilatione nihil innovandiun. addc t. unic.ff. uihil
itmm'itri (irpcllatione iittei-posiia. vid. Socin. rcg. 93.
Cl) Ilujiisiiiodi r>ri:B ns ob bcnc s;ist;is , a solo Inipcratorc indi-
cniitur : ob id impcriales dicla;. v. /. 4- "'A- "'• P''"^- <^s.tra or-
diiicm indict;B : /. a(i. §. '].ff ex qnilnis caims inajorcs.
(,'j) /. 'Ai. ^. "J.ff- ex quibiis causis nuijores.^ ut dics divino
CMlliii dcdicafi , ut incsscs ct vindcmia;. /. 5. injr. tit. prox.
(G) 3. qucest. 3. c. iiiducia:. 4. vers. a judicc. Cur ita ? qui
proccdil , vix cst nt causam loctc dijiidicare possit. hic autein ic-
liuirilur catisa; cognilio. alii voluul a |iroi.cdcntc jiidice sentcnliara
pj-oferri non possc : cpiod sciiliiilia jii.hcc slaiile lata , nulla
uifv. h. t ibi , sed considcnte. vidc Oldcudorpium cup. 9
Kiit. ct re judic. Non idcm in maniiiiiissionibus cst , quae
elialu in baiiK iini vci liicalrum ciinic , possunt pcifici. §.2. liist.
de tibert- maniimi.ssio in liansitu ficri potcst , ncc requirit tribu-
n;il. /. 7. "^- ff- '/<■ iiiaiiuniiss. vindict.
(7) FLinaria. Jlat. Pianaria cognitio , qure fit dc plano , citra
tribiiiial.
(H) \ho Iribunali sc. Tribinud , scdiic judicis.
(9) In consistorio 1'rincipis dilalioiics non dajitnr. Cur ita ? quia
if)ipaiaii ad coi^nilioiicm Priucipis , nccdum iuft,-ucti bcne non ad-
miltuiitur. /. I. iiifr. de relationilius.
(10) /. 1. C. 'J7icod. li. t.
(1 1) Id cst , it privalo ct fisro.
(i^) /. 4. C. Ttieod. h. t. Synops. h. t. in fiii.
(|3) /. I. in fin. siipr. h. t.
(i4) /. iuiic.'C. T/ieod. h. t. l. 3
i. 41. C. Th.<od. dc appellat. l. ult. C
it
de
in:i!it-
(i5) L. a. D. u. et 7. Ecloi^. 17.
C. Tlieod. de jure Jisci.
Thcod. dc rcparat. nppellat.
ct 'i. C. Tlu^txl. S. ct 3.
T I T. XII.
DE FERIIS (i5).
De appellationihus.
X. Impp. CoNSTANTius et Maximian. AA. severus
et Maximian. Nobb. CG. Verino.
QUoniam consulis , an similis observantia a nobis adji-
ciendarum fcriarum , quae rebus (16) feliciter geslis
proveniunt , ad appellationum quocjue tempora por-
rigenda sit , Verine Clarissime , rescribi placuit experieu-
tiaj tuaj , ut (17) in causis provor.ationura jugitcr (i.'3j ,
et sine aclditamenlo liujuscemodi dierum tempora scias ser-
vari debcre , et supradictorum dierum [ observationi ^ in
appellaliouum causis miuime fieri adjcclionem (19)-
Enumeratio feriarum solennium.
2. Imp. TiiEOD. A. Viceno.
TTT (20) in die Dominico (21) cmancipare (22) ac ma-
KJ numittere (^3) liceat , reliquas causa? , vel lites (2^)
quiescant : et a die octavo Ralendaruin Julii (23) usc{ufi
iu Kalendas Augusli messis feria coucedatur : et a Ra-
Decret. 9. Nouell. Leon. 54. \id. Constitntioncra 2. Emanuclis
Comncni de feriis. ubi rcccnscntur dics feriali apud Gra:cos : e»
tom. I. des ordannances Reyaux tit. 16. du tenips des vacatioiis.
ubi de fcriis agitur apiid Gallos ixccplis. Oklciidorp. c. 3i. ds
exceplioinbus. uhi Iraclal de exceptione feriaruin , et fcriis Augu-
slee co.istitutis a Carolo V. aiuio ib!\%. adde Wurinscr. i. pract.
ii. FcricE poiTO ilies quicti a iitibus indiio.i.ie litinm siint : Quae
feriis agere liccat , vidc aj)ud Macrob. 1. Salurnal. iG. ct \ ii>
gii. Gaorg. 1.
(iG) IlujusuiocU fcriie repenlina; dicuntur. /. 3. supr. tit. prox.
(17) Tempore fcriarum appcllatio potest intcrponi.
(18) Feriato die ail aliquem actum judiciariuin procedi non po-
lest : fallit tamen in appclialionc , «pia; die feriato potest intci-poni,
Ut hic : phires exceplioaes vuie aj.ad Socinuiu reg. 92.
(19) Actioiieni. Jlal.
(io) Contiiis hic ucgat lianc constiUitioiicm in vcliisto Codice
estaie , ct ab Iliindaricho iiic inscrtaiu e\ brcviario Aiarici : noa
e.sse Theociorici regis Francorum , ut quidam putant : icperiri apiiil
Sozomcnum i. cap. 9. cxlat tamcn fragmcntuin in l. i. "' /"*•
C. Tiicod. h. t.
{■m) ^id. /. utt. §. i. infr. qui ct Solis , /. 3. /. 7. vers. In
eudein. infr. h. t. l. i. C. Tlieod. h. t.
(22) /.8. infr. h. t.
(9.3) dict. l. 8. Golii. Hanc legcin supposilitiam putat cs^ AU
ciat. tib. 0. parerg. cap. 9. Ans. Pro iiitcUectu bujus lcgis ct ma-
teria; , vid. Mcnodi. de arbitr. jud. lib. i. qua:.it. 3o. per lot. ct
inaxime luun. (\. S. L.
(24) Sciilcntia lala die feriato nuUa cst. vid. Oldcndorp. cap. i3.
dc senteitt. ct re judic.
(2.)) Plin. 8. epist. ai. Julio mense , quo masiuio liles inter
quicscunt.
^'JO
lend. Augusli usque in (lecimiim Kalendarum Seplembris
ageudaruiii caiiiaruin tribuaiur Jicciitia. A decimo aulem
Ivaicudarum Sepl. usque iu Jdus OctoLris viudciuialis fc-
ria coucedalur. Sancium (juoque diem raschic (i) et
dicm Waialis (2) Domini , et Epi|.haniae , seplem'nui
prc-cceduuL, ct senipicm qui sequiiulur , sine strcpitu vo-
umus observari. Et quod conlra hoc faclum fuerit, omui-
bua modjs irrilatur.
De die Dominico.
3. Imp. CoKSTANT. A. Elpidio.
/^Mncs judices,urbanasquep]ebes, et cunclarum artium
^.^ oilicia vcuerabiii die Solis (3) quiescant . Ruri ta-
men posiH agrorum culturae libere licenlerque inser-
viant (4): quouiam frequenler evenit , ut (5) non aptius
alio die irumenla luicis , aut vmo-se scrobibus maudenlur
ne occasione momeuti (6) pereat conum.dilas coelesti pro-
vjsione concessa. Dat. Kouis IMart, Crispo u. et CoiN-
STAJNXIKO II. COKSS. 32 1.
LIBER TERTIUS
De causis pullicis ac Fiscalibus. 1 . De causis Pistor "
5. Imppp. Valent. VALr.>s et Gbat.
AAA. ad Oiybrium.
pUbhcas (lo) ac fiscales causas tua sinceritas eliam
A rialjs {.emiiiis (11) mensibus , hoc est , siue aliqua
tcrmissjone , dislinguat. ^
5. 1. Pistonis (12) quoque causis iisdem diebus rati
in futurum examen adhibcljit. Dat. 4. IVonas Maii '
beriade , Valenxiniano iX. P. Cojns. 3G8. ' ' ' -^
De tempore Quadragesimae.
6. lidem AAA. Luciano Vicario Maced
onjae.
Q
Uadragmta(i3)diebus,quiauspicio ceremoniarum P
schale tempus auticipaut , omnis cognitio lahibe
tui-^ ('4) crimmahum quaestionem. Dat. Kal. Api
lis , Thessalonicce
Qui possit ferias indicere.
4. Idem A. Severo.
A Kullo judice prsesumi [ debej ] , ut auctoritate sua
^ terias ahas (7) condat. Nec enim Imperiales (8)
terias vocan oportet , quas (9) admiuistrator edixent :
ac per hoc , si nomine eximuntur , etiam fructu carebuut.
Dat. Id. April. Sivnui *.
(1) /.6. 7. vers. Sacros. l. 8. infr. h. t.
(2) Vid. l. 7. i'P.rs. Dies ctiam. infr. h. t.
(3) E» Ttt Kvpuxlj , id est , dominico. l. 2. supr. h. t l ult
5. I. infi: h. t. r ■
■ ^^] ?' ^V"'^- '.'• ''"P- 2- ^« I- Harmen. 4. Leonis i\W/Zrt 54.
jul>et etiam Agucolam die domiuico vacare. Ilind notandum pa-
cta et tiansactioiies in eo ficri permitti-: at non Circense certanien
aul venationem fuar.un , ctiamsi in eum diera incidat natale Piin-
cipis 7. ZcA.^. 17. cap. 17. Goth. Ita quee ad militiam pcrtuient
die Domuiico possunt perayi , item ca qua. ad feriarum tuitioi,em.
/. i. t. pcnult. jf. h. t. et generaliter omnia ea quaj , si prater-
nussa, noceient, Luc. 14. s>ers. 5. Actor. 20. vers. 9. adde M.
/^^'"t/ ''/""■ '""^- ^- ^- ^^"^' 9- """''■ <^^^^'^o loco. Ans.
_ (i) _ lioc est , dies donnnicus plerumque reperitur aptior t/!.'«
apo7ptaa-tv , j, jpcy 74,.^ rcov df^vUt^v yiupy^uv , ad arandum , vcl
ad cuituiam vUium , Synopsts Basil. 7. tit. 17. cap. o. i. Har-
menopul. 4- 5- ^- ' r d
(6) Momenti occasione perit commoditas fructuum : unde in
jpsis colligendis fruclil.us vel monienti Labetur ratio
(7) RepentJnas scil. Possunt tamen judices statas et solennes in-
dicere, l. l^. D. h. t. /. 7. Z». de off. procousul. In regno Fran-
n£e soli Regi competit jus fenarum , ac nuudinarum subdilis iu-
dulgere : quod uU f.at , vid. Paponem 3. Nolar. 8. cap. des let-
tres de foires et inarchez.
(8) Id est , repcutinas. /. i. snpr. h. t. dixi etiam ad l. 3
supr. tit. pr„x. Im] erialcs appellautur , mutato nomine imperati-
varum , Maciob. 1. Saturmd. 16. quoe a Consulibus aut Piffituri-
bus imperai;antur. /. -26. 5. 7. Jf. ex quibus causis major.
(9) 9"od imperalons administiator , id est , maijistialus con-
stituit impeiiale non cst; nisi jussus aut con.cnsus Pnneipis acctdat.
(10) Publicse et fiscalcs causee uon admitlunt ferias.
(11) \id. /. 7. in/r. h. t.
('^-) Vide Cujac. "in .!umc locum, c«;,. ,3. c/e pjcescript. uLi
tractat dc mancp.bus seu curatoribus pislrinorum , qui ^4'. 80
dicuntur wpoau-t? Ti,» uineveii* ioyoa^pU-,-
iH) 7. Synops. Jjusiltc. 17. cup. yi. ,. Haimcn. 4. De qua-
Enuraeratio yenar«/n solennium.
7. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
. Albino Praefect. [ urb. ]
/^Mnes (i5) dies jubemus esse juridicos (16). III03 fat
V/ lum mauere feriarum dies fas erit, quos oemiuis ^1-
mensibus ad requiem (18) laboris indulgentior annus ei
cepit : a^stiyos (19) fervoribus mitigandis : et autumnos (ii
Iructibus decerpendis , Kalendarum quoque Januariarui
consuelos dies otio (21) maucipamus. His adjicimus Nat;
litios (22) dies urbium maximarum RomEe (^3) , atqu
draginta diebus , vid. Cujac. c. m. de prwscript. ca^terum serw
ceremonias liic esse jejunium.
(i4") Usus hanc lcgem antiquavit.
(^ib) Eclog. ib,d. c. xl. l. ■,.. C. Theod. h. t. vide ad han
legem Bnssoniura xn repetiiione legis dominic. C. Thend. de spt
ctacul. sitbjinem. Qui ferias allegat , eas tenetur probare. Juri^i
ctio est rerum permissarum ; quovis tcmpore licita , ni.i probetu
escepta. '
(1(1) pies juridicus, ,Vt;*;ct05 , 7- Eclog. 17. c. i3.
(17) /. 5. supr. h. t.
(18) Theod. ad Senalum. AW//. de decurionibus. Otio vos fru
quodam tempore patimur , ne labore videamini defatigari continuo
(ig) .Estivis fervoribus,/. 2. C. Theod. h. f. hae suat messiniD,
ct vindeiniarum.
(30) Autumncs fcetibus decerpendis , /. ,. C. Theod. h. t. tk
Asclepiades , ex autumnali redoiet vindemia fcetu. Ha sunt vinde-
m.arum feriae. Minut. Felix in Octa^io , Sane et ad vmdemiam
terue judicianye curam rclasaTCiiint
(..) Dies ot.o mancipati, c^^p^.^,,, , i r'u ^x/ , ycX«?Mn..
(22) Tc»f9A.'a;ci/? , Sjnnps. ibid. Natalitia urbiiun suarura ceJt-
brabaut veteres , Cic. 4. ad Att. t. ut et coloniarum dcductarum,
iM- et adium dedicalarura , ibid. Pono festus dics natalis Ronue
Palil.a vel Paniia. v. PJutarch. in Rnniido. CiccLon. 2. de di^-uui-
tinne. Fe-tum in Parilibtts , et in Popularia sacra. C.-ete.um Na-
talium ( ut opinor pnvatorum ) sacra , pnlte sitiila conlici soHfa
ntcit f lui. b. c. 18. die natali merum Genio fundcbaut , noa au-
Um ulla liostia faoubant : boc ideo , quod < ut Varro in libro cu.
titulus est , ^tticus ) , cum munus annale Geuio suo solNcbant ,
et manum caede ac sang„ine ab,tinebant , ne die qua ipsi lucem
acccpissent , ah.s demerent. Inde Deli ad Arclhnis genitori. arara ,
ut T.maeus ai.ctor est , nemo ho.tiam caedebat. C.usorinus cay. 3.
dc dte natili. ubi refcrt moris fuisse , quemque suos tauluniu.odo
propr.os cobi.ssc natales. adde Mart.anum CapcUam 2. Philob^si^s ,
ubi de genio speciah et populari. '
(23) Pariiia. ^ ^ *
CODICIS REPETITiE PII.ELECTIONIS. 271
QStantinopolis t in quibus debent jura difFerri (i) , 9. * Graeca constitulio.
a et ab ipsis nata sunt. Sacros (a) quoqiie Paschae (3) Ejus epilomen restituil Anl. Au^ustinus. Quia tameti
i , qui soplcno (4) niimero vol prgeccdunt , vel se- is putnt eani potius esse cpiUimeii l. 3. Laliinc su-
intur. Dies etiam Natalis , alqiie Epiplianiarum (5) pra de episcopali aud ieniia , et nus idcm arbitramur , icleo
risti , et (G) qiio lcinpore commemoratio Aposlolica; earn prcetermisimus.
sjonis totius Cliiisliauilatis niagislia? (7) a cunctis jure
(jbratiir : in quibiis etiam prajilictis sanctissiinis diebus
iic specLicuioriim (8) copiain reseramus. *]" In cadcm
.Tvatione niinierarrnis et dies Solis (9) ( f|Uos Domi-
riis rile dixerc inajores ) qiii repetito in scse calculo re-
Ivunlur : in (|uibiis parem ncccsse est habere reveren-
in : ul ncc apud ipsos arbilros (10) , vel a judicibus
gilalos , vel sponte clcclos , ulla sit cognilio jurgiorum. i nibus latronuni (21), et maxiine Isaurorum (22), nnl-
slris etiam diebus , qui vel lucis (u) auspicia , vel or- lum quadragesimae [ tempus ] nec venerabilem Paschae diem
(12) impcrii protulerunt. lu (piindecim (i3) autem Pa- existiment excipiendum (23): ne difleralnr scelcratorum
lahbus diebus compulsio annonaria; (i^) fuuctioiiis , ct proditio (2^) consiliorum , qua; per lalronuin loniien-
niuin publicorum privatorumque debitorum difleratur ta (^5) quareuda est : cum (26) lacilHme , et in hoc
10.
I
mpp.
De Latrcnibus et Isauris.
HoKOR. et TiiEoD. AA. Anthemio P, P.
T^Rovinciarum (20) prysides moneantur, ut in qua?stio-
•Iiclio. l)at. II,
I Coisss. 3H9.
Idib. Aug. Ronuv , TiMASio et Promo-
suniini numinis speretur venia , per (juod nuiltorum sa-
lus et incolumilas procuratur. Dat. 5. Ralend. Mart. IJAS-
so et Philippo Coass. ^o^-
11.
De diebus festis. i. De dic Dominico.
Impp. Leo et Antuemius AA. Armasio P. P.
De quindecim dichus Paschalibus.
8. lidem AAA. Tatiano P. P.
L Ctus (i5) omnes , scu pnblici sunt, seu privati , die-
V bus quindecini (iG) Paschalibus conquiescant . 'f-
(17) his tamen et emancipandi (18) , et manumit- l-J lis volumus voluplatibus occupari , nec ullis exaclio-
i(ii(i9) cuncti liccntiain liabcant : et super his acla uou num (29) vexationibus profanari.
ohibeantur. Dat. Kaiend. Jau. Arcauio A.ii. et lluniso $. 1. Dominicum (3oj itaque diem ila scmpcr honora-
)iNSs. 392. bilem decernimus , ^t venerandum , ut a cuuctis execu-
|~\Ies festos majestali (27) altissimae dedicatos (28) , nul-
(I) Defcrrc , l. 7. C. Theod. h. t. et malc. Grnec. ipyuf , nt
scnsiis , ACqiiimi cssc (lic)>us nalaliliis iitriusquc R<ni)?e jura dif-
li ac qniesccic , quoniam ab hiscc duubus urbibus jura suut iu-
ita , Kclog. clict. caj). 4-
{).) INotiliain sacraruin fcriarum vidc in Noi>eU. i. Maauclis
iniKaii , et ccip. 158. legum Francicarum.
(3) Yid. /. 2. suyr. h. t.
{\) De scptcui tlicbus vid. Cujac. cap. 6. de prcescript. Dcnu-
ro scplcuario , vidc Fi)rcatidiMii in sphcera leguli , fol. 120.
(.j) /. 2. supr. h. t. iiri(j)xviu'j , Ectog. d. loco qui ct rur (p«'-
.., diciinlur. vid. Cujac. cap. 3. dc prascript. Ammiaiuis dc Ju-
iio apoilata illicicnlc populi favorcm spccic Chri.sliaiuic profcssio-
i loquens , lib. ?. i. Ut iiilerim ( iuquit ) hcec cchircnlur , fcria-
ni dic , ((iicm ccJchrantcs mciisc Jaiuiario Chrisliaui Epiphaniam
;tilaiil, progies,vus iit conim Eccksiam solciinitcr numine uralo
.ccssit.
((>) Fc>fos dics Apostohirum nicmoriie dicafos( ut opinor ) in-
liqil : .iposloioruiu TTx^^jj^oeTX <-' niortem prxcipue commcmora-
iil, (diristiaiii.
(7) Apnslolorum passio , Ciiristianitatis totius magistra : Apo-
ili liiiic iii.ij^istri naliouuni a Tcrtuliiaiio lih. de resiurect. ct inar-
iii. Mcm iii Scorpitico. Saiiguis cliaiu iiiarlyruiu dicitur scrcrc
rij^aic cccicsiaiii.
(^) 7. EcU^g. 17. cap. i3. cap. 17. vid. l. ult. ^. \.infr. h. t.
((j) /. 3. siipr. h. t. Dics solis , dics Domiiiicns , ut hic : et
3. C. Tlicod. dc execiUorih. ct cxtict. lib. 8. tit. 8. /. i3. C.
'icod. de exnctionib. 11. til. 17. <ir;cci xviJiaHiJv >i'u (';(*•» vocant. 7.
''log. 17. ctifi. i3. ciijus (it niculio yifoc. i. wers. 10. Eundcui
^tn fxixr iTitiS^djii)» ^ i(l est , priinaiu , Paiilus Aposloius vucat i.
rtnth. i(). urrs. 2.
(10) Vid. /. idt. 5. I. iiifr. h. t.
(II) /. 2. III fin. C. Tlieod. 'rfxipx ysVtSMXK» 7» fixiriKiiat;. 7.
clt^g. 17. r. i3. in Jin. e.t c. 17. iii fin.
(r.>) d. l. 2. d. c. i3. et 17. ijics ortus inipcrii , quo (jiiis im-
lalui fuit iciiuiiciatus. vid. qua: not. ad /. 233. §. i. J/'. de
rb. .lii^nifciU.
(i3) '/. 8. infr. h. t.
{\!\) Adde cnsus /. f). ^. i. siipr. h. t.
(i-O ■Syn. Btisil. 7. til. 17. c. i^.
(iG) /. 7. iii fin. iiipr. eod.
(17) /. 8. C. Theod. h. t.
(18) /. 2. supr. cod.
(19) d. l. 2. po-siint etiam tutores dari. /.3. J. "^. ff. de tutel.
Paul. 2. scnt. 2.5. §. 3. /. 1. C. Tlieod. hoc til. 7. Eclog. 17.
cap. 14. ct ita actus voluntariae jurisdictionis possuiit espUcari
quolibct die , etiam fcriato.
(20) /. xdt. C. Theod. de qucestionib . lib. 9. tit. 35.
(21) /. 3. supr. de cpisc. aud. l.ii. infr. de uccus. vid. Duar.
disput. 12.
(22) /. 7. 9. C. Tlieod. l. 35. /. 10. infr. ad l.Jul. de vi puU.
7. Eciog. 17. cap. i5. I. Ilarni. 4- S- 9- "''^ ^^ maigine dicun-
tur (puyiii; et yoiTtupioi : apud Nicct. KUJo-ixpiot : sunt piratiE quos
vocal Zonaras id-vof KUKtiov- De Isauris piciiius vide apud Diou. 35.
Amiiiian. 14. Vopisc. iii Probo : Strabou. 12. Marccll. lib. i^,
Alciat. 3. (lisp. 20. Duarcn. 3. disp. 12. vidc etiaiii Forcatuli
gcnte
la(/D-
mauu
, 12.
Nccymnant. dialcg. 92. num. 12. Porro I.sauros , lalioues
appcllari vcrisimilc cst : nt dissoluti , Aiubrones : Ciuibri
nes : Osci opisci seii Olj.scaBiii , Eest.
(•.>3) Quid .' iicctne dcl)itorcin fugicnfcm die dominico
injccta sistcic ? vid. /. 54. infr. de decurionibiis.
(j>..'\) Socius criininis actvcrsus socinin ejusdem crimiuis auditur
Jioc c.isu , /. 6. //'/'•. de cuslodia reorun.
(2-.) /. pcn.ff. h. l.
(2()) De vcaia s]icianda , ubi multoriira salus ct incolumitas
prociiratur
(27) E/'? Tij" 7» ^il Tf/a^» 5 :• Eclog. !■
cap. 1 '
^271 t/; Ti)" TU <^lh T/X/ir , y- i^ciug. 1 •^ . cap. 1/.
(•.)8) E\tant in li.iiic lc-cin liomiuis cujiisdain iloctissimi commen-
tarii titulo diviiiariim ct iiuiiiaii;unin obscrvalionuiu , cusi Parisiis
anlc non ita iiuillos aniios : in qiiibus ct»i prolisc singuia ejiis ca-
pita c\aminanliir , vidc tcincn ad usMin forenscin etiaiu Mcuocliiiiiu
de arbitr. judic. lib. i. qucest, 28. Jason. ad /. vinuin. iium. 3.
ff. dc R. C. et si cert. pctat. Guidoncin Papae dccis. ai5. ruisus
Jasoii. ad l. i. //. 71. de oj/ic. cjus , cui nitiudiit. Balb. decis. 2.
Socin. Keg. 78. Ruiniiin (u/ l. 1. nuni. i6[). ff. de nofi opcr.
iiiiiiciiU. facilciuc iiuc aliquatcnus ctiam /. uit piaior. ^- Jin. ff.
de his , qui£ iii fraud. cred. Mod.
(29) /. I. /. 3. C. Tlieod. de executorih. et^xact.lih.S.tit.S.
l. 10. C. Theod. do cxactioiiib. 11. tit. 7.
(30) Nota qua3 dicbus domiuicis ficri vctita.
272
plfgfritis (i3) , et is consontientibus adversariis senienti.-
tuleiit , iiituUigiiis , vos ac(juifrscere (i^J debere (i5i
cx consensu veslro judicalae (16) : cuin et Piocuralor
05 J
LIBER TERTI US
lionibus (1) excusetur : nulLi quemquam urgent admo-
nilio : nulla iidejussionis flagilelur exactio , taceat appari-
tio : advocatio delilescat : sit ille dies a cognitionibus alie-
«us : proceonis Iiorrida (2) vox silescat : respirent a con- dicaudi potestatem inler cerlas riabeat personasretvi
troversiis liiignnles , et liaLeaul iu.deris inlervalluni : ad eougiuum eum esse vobis judicem scientes, tamcn audic
sese simul veniant adversarii non limentes, subeat animos liam ejus elegistis, Quod et in aliis similibus judicibu'
vicaria (3) poeniliido : pacta conftraiit, Iransacliones lo- tam in actionem proponentis , quam in 'xceiitionem 0
qiiantur. JNcc hujus lamcn religiosi diei olia relaxantcs , ponentis persona locum Jiabebit. Dat. 2. Id. Januar hU
obscoenis quemcpiam patimur voJuplatibus detiiieri. ^ibil sala et Sabi^o Cojnss. 2i5.
eodera die sibi vindicet scena (4) tbcalralis , aut Cireen-
se (5) certamcn , aut fcrarum (tj) lacbrymosa specta^
cula : et , si in noslrum ortum (7) , aut nalalem celc-
branda solennitas inciderit , difleratur. Amissionem mili-
ti^ , proscriplioncmque patrimonii sustinebit , si quis un-
quam Jjoc die fcsto speclaculis (8) interesse , vei cujus-
Ut actor forum rei sequalur.
2. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. Alexandro.
cuuque judicis apparitor (9) pra;tcxlu negotii publici , TUris ordinem converti postulas , ut non actor (17) ^
seu privati , luxc , qua} bac lege statula suiit , crediderit »1 forum (i«) , sed reus actoris scquatur : nam ubi df
Temeranda. Dat, Id. Decem. Constaniinop. Zekone et micilium reus babet , vei tempore contractus (iq) iiabmi
Martiano Co^ss. 469. licet boc postea transtulerit , ibi tantum (20) eum cor
T I T. XIIT,
DE JURISTICTIONE (10) OMNIUM JUDICUM ,
ET DE FORO COMPETEKTX (l l).
IN
postea transtulent , ibi tantum (20J eum coi
veniri oporlet. Dat. 6. Id. Octob. *
De consensu privatorum.
3. lidem AA. Judarae.
PE.ivatorum (21) consensus judicem non facit eum
qui (22) nulli prajest judicio : nec , quod is sti
luit (23) , rei judicatas continet auctoritatem. Dat. 6. Ra
Januar. AA. Cowss. 293.
(i4) Vid. / 29. supr. de pact.
(i5) Imo potcst pceiiitcre is , qui consensit , aut se subjccit i
competcnti judici. /. si convenevit. iS. Jf. de jurisd. Dic , pcei
tcre pobsc , qui non plene se subjccit : non plcne , si nondum eu
De consensu liiignlorum,
i. Imp. AKTONirius A. Severo , et aliis.
On quidem fuit competens judex Procuralor (12) no-
ster in lite privalorum: sed , cum ipsi eum judicera
(1) Die dorainica niilla execulio , admonitio , (idejussionis exa-
ctio , appantio , advocatio , cognitio , subhastatio , controversia;
disceptatio ficri dcbet , nt hic. I^itur die dominico nulla fiet exe-
cutio. vidc Gu>doncni PapH= decis. aro. De debitorc fugiente , et .... ^ , ., i...... ... ,,„.j,... . ...„ ..c... , ». uunuum eu
an aie tloininico possit capi : vid. Socin. reg. 78. An ct ]nopria adiit aut litem apud eum contestatus est. d. l. 18. aut in oonl
autontalo sine aj^pantore possit capi , collige ex /. 54. infr. de '
decuriomb. l. 10. j. 16.^ de his , qiice in fraud. cred. Huc rc-
terenda lex vetus Francica e cap. i33. legiiin Francicarum. ut
nicrcatfis die donnnica in nullo ioco bahcatur. Gnih. Confcr Socin.
falknt. Reg. 3. incip. dchet fugili^us. Mcnoch. de arbitr. lib. r.
qucEst, 2S. Andr. Gail. Ub. i. obseruat. 53. Peck. dc iure sislen.
di cap. 10. S. L. •
(2) Subbastaliones opinor velari , quae fiebant praeconis voce :
qu^ quia nexis et dcbitoribus molesta , borrida vox prfeconis bic uhi de'criniin. l. 3. infr. ubi causie status. Srnops. r.asil.
mctur: vcl quia prsccones ut sa'pius clig.mlur homines stenforca tit. 5. cup. 8.?. et til. 3. cap. 38. ct tn. 3. ex lit. 5 c 87
et bornda voce prKdili : vocalissimi dcnique. " ' ■•• • ' - • '- °^
(3) Vicariam ])cenitudinem vidctur vocare , cpiod per vices re-
dire debcai. Per vices , Iioc cst , j.er dies dominicos : vcl , vicaria
est paniluoo , qnfim nb alio vicissim expeclas.
(4) /. ult.^ C. Thcod. dc spectaculis , lib. i5. tit. 5.
(0) l-n-xr^ov , Eclog. ibid. equorum certamina.
(t^) Kyv;,'j^ioy 5 Eclog. ibid. vcnalio ftrarum.
(7) /.7. m Jin. supr. h. t. Digiium attrahit ad sc minusdignum.
(b) Die doniinico spectacuiis interosse vetitum. De dctcstaliouc
nenti contractus alicujus se interposita ctiam sciiptura , subjecit
d. l. 2f).
(16) Privatornra consensus judicem qnamvis incompetentem
nicongruum competentem facit , si modo eum adierint. Hujusmo.
aditione , vel facto dcsinit essc nuda adeundi judicis conventio.
(17) Actor rci forum scquitur. l. 5. infr. h. t. i. Harm. ■
5- i- 5 2- S-. 3. ubi vid. /. 4. C. Tneod. dc Jurisd. lib. ■
l. 3. infr. ubi in reni act. l. un. infr. ubi de hfrcdit. l. 1. inj
Harm. 2. fallit reguia in evocationibus. vide /. 5. §. i. infr.h.
vid. alias exceitiones apud Sociuum reg. 10. lUud notandum , i
regno Francia; tria esse sigiila , qufe obligationi ac instrumenl
juncta , reuin pertrabuut ad forum actoris. Suiit aulcm b£ec , P,
risicnse , Monlisposulanum parvum ct Nundinaruin iJrioE ct Caa
panise : vid. I{ebufbim lom. 1. tnict. dc liieris vbUgatcriis g/. i
Ad baec , Privilegia scbola.-tici^ Parisieusibus data sunt ca , tanta
qiic ut ad suum tt Parisicnse furum reos suos pertrahant. Tid
Tom. 4. des ordonnances. tit. 11. Pajion. tit. notar. c. Des Ji-
mxmeium a iudi g.adialoni , vid. Tertullianum Ubris de spectacu- gcs conservatcurs : adde Soc rc 33q
lis , Ljprianum hpiH. ,. i. Lip.Mum c«p. .2. Saturn. (,8) Quemadmodum q„is forum so.liatur pluribus modia ,c
iluribus de causis , vide Hippolytum de Marsil. sin:^. ioi. i
(.j) Citafio facta die feriato non valet , sed nec ad diem feria-
tum , sed et si fiat , ut quis se sistat ad diem non fcriatum , non
vaict. vid. Wuimscr. i. obs. 6. abs. 4.
;^(io) L. 1. D. 1. et 2. C. Theod. 1. et 7. Eclog. 1. et ■>.
Vee. 2. 2. Sext. 2. et 2. Clem. 1. Luc. 11. Plc.cit. L. Goth.
Vid. ad hunc fUulum ^ultcj. /,-. de iurisd. Ans. Addc Brisson. ^e-
lect. l. 3. c. 18. S. L.
(11) Id cst, ubi quis conveniri dcbot. C. Thcod. h. f. Compc-
tcns forus ( dicilur etiam forus ab Isidoro , Lucillio , Pomi.onio
^i. ":f"° '_ ^* ■'^^^^'\° Yiclorino ) proprius , congiucns , incompc-
sus
tens , incongruus , alicnus. De oxceptiouihns declinatoriis adverl
junsdiotioncra , vid. Oldendorpium cap. 6. cxccptionum.
_ yi) Ctfisans Procurator non judicat intcr solos privatos . si
— tcr pnvatos et fiscum , /. 1. suvr. si advcrs ftsc
(i3) lu«.mpe.ens Judo ( habei^ tamen i^riscSuem ) par.ium 7^^ "^r^^^dar "" "" = ^ ^'''^^^'"^ ' ^' '''■ ^' '
^^:ST\ nV' r '■ ') \ V7 ir '■ f.^ ^-'^^ ^"^"^"^ ^^-^--' I-*-- -n Ct judox. l...f.ci
suig. 4o8. itemque Tiraquoiluin post legcs CoimuhiaL st^ss. 5
n. 8. Socinum H-^g. i5. Abbat. ad c. si quis cler. 1. notab.extr
de foro compet. Mod,
(19) Forum in loco contractus rcgulariter quis sortitur , vki
Sociiium reg. 160.
(20) Fallit baec regula , quofies fori privilegio reus renuncial
/, 5i. supr. de Episc. et Clericis. 1. 29. supr. de pact.
(21) Sic Augustinus in qua;stionib. vctcris testamcnli. Praefeclu
( inquit ) poicst agcrc vicem prsfecti , et pr.-stor pratoris , »)
tamcn Princcps potcst agere vicem alicujiis. Qna; sontentia Aufri
stini adeo vera est , ut ncqnc siia aucloritate , nc-iue consensu pr
sed vatorum id possit. Potcst enim alioqui ex mandaio Pr.Ttoris vel .1
teiius potostatis , vice ejus fungi privatus . l. uU. ff. de ojfia
consens'
rccc
Jreb
de judia
' Oldeu^
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS .
2ni
Ne posl litem conlestatam ordinarm sedis
declinetur examcn.
4. Imp. CoNSTANTuNus A. ad universos provinciales.
NEmo (i) post (2) lilem contestatam Ordinariae (3)
sedis declinet examen : nec [ prius ] Prjcfecli prae-
:orio, aut Comilis Orienlis , vel alterius Spectabilis Ju-
licis imploret auxilium: sed appellalione legibus facla ad
jacrum audilorium veniat. Dat. Kal. Octob. Basso et
Ablabio Conss. 33 1.
De negoiio criminali. i. 15"/ (juis in vetiio
vocei examine.
5. Impp. Arcadius et Honorius AA. Vincentio
Praefecto prailorio Galliarum.
IN criminali (4) negotio rei (5) forum accusator se-
qualur (G).
§. I. Is (7) vero , cui suam causam , sive crimina-
lem , sive civilcm , sine (8) coelesti oraculo , in (9) ve-
lito vocavil examine , aut execulionem poposcit milila-
rem (10) : actor quidem propositi negotii actione multe-
tur (11) : reus vero pro condemnato iiabeatur : et Tribu-
ni sive Vicarii (12) capilalem sibi auimadversionem sub-
eundam esse cognoscant , si vel suam vel railitum execu-
tionem iuterdiclam pracbuerint. Dat. 5. Kal. Jan. Me-
diolani , C^saRio et Axtico Cojnss. 397.
J)e magisiris militum.
6. Inipp. IIojNOR. et Theod. AA. Anihemio P. P.
M
vel
Agisteria» (i3) potestati , inter mililares viros , ve
....^ privalun» aclorein , et reum mililarem , etiain civi
lium quffistionum audiendi concedimus facultalein : pra?-
sertim cum id ipsum [ de ] niore liliganlium esse vidca-
tur , constetque mililarem reum , nisi a suo Judicc , noc
exhiberi posse , nec , si in culpa fuerit , coerceri. Dat.
5. Ralend. Maji , Lucio V. C. Cons. 412.
De his , (jui professiones aliquas scu
negoliationes exercent.
7. Imp. Anastasius A. Constanlino P. P.
PEriniquum et temerarium esse perspicirarus , eos qui
piolessiones aliquas seu negotiationcs exercere noscun-
tur , Judicum , ad quos earum professionum seu negotia-
tionum (i4) cura perlinet, jurisdictionem et prseceptionera
declinare conari. Quapropter juberaus , hujusmorji homini-
bus nec cujuslibet militise, seu cinguli, vei dignilatis praero-
gativam in hac parte suppetere: sed eos, qui slalutis in qua-
cunque militia connumerati sunl, vel fuerint,[vel] qui digni-
tatem aliquam praitendunl, sine aliqua fori prsescriplione his
Judicibus tam in publicis , quam in privatis causis obe-
dire compelli , ad quorum sollicitudinem professionis seu
negotiationis , quam praeter militiam ( ut dictum est )
exercent , gubernatio videtur respicere : ita tameu , ut ipsis
nihilominus judicibus , sub quorum jurisdictione militia,
sive dignitas eorum constituta est , proculdubio rcspon-
deant , his videlicet , qui contra liujus tenorem legis ve-
nire tentaverint , militiae cingulo seu diguitatis honore pro
lali conamine spoliandis.
T I T. XIV.
QUANDO IMPERATOR IISTER PUPILLOS (i5)
VEL VIDUAS , VEL ( ALIAS ) MISERABILES (l6)
PERSONAS COGNOSCAT ! EX NE
EXHIBEANXUR (l^)-
I. Imp. Constantikus A. ad Andronicum.
SI (i8) conira (19) pupillos , vel viduas ,vel [ diutur-
no (20)] morbo fatigatos et debiles inipetratum iucrit
lenilalis noslrge judicium , memoraii a nullo noslrorum
judicum compellantur(2i) comitatui nostro sui copiam fu-
cere : quinimo iatra provinciam , in qua litigalor , et le-
sles vel instrumenla sunt , experiantur jurgaudi iortunain :
atque omnis cautela servetur , ne termiuos provinciarum
suarum cogantur excedere.
(1) Ncc posl litis conteslationem licitnm cst judicem allqncm
.i\icui rccusare , nec ante senlcntiam appellaic. Syncps. Busil. 7,
til. 8. ex lib. 9. tit. 1. cap. 78.
(i) Ordinaria jurisdictio nou polcst cleclinari post lltcm conte-
statani , /. 16. supr. de judiciis , l. i3. iii/r. de exceptionib. l. 52.
ff. de judiciis , Nov. 53. c. 3.
(3) Ordinnridin autcm scdeni qnidam liic intcrpretantur priesi-
(lai\in , id est , fori orcUnarii , non judicis. vid. Cujac. «d Aov'. 53.
(4) Iilein in civili , /. 2. supr. h. t.
(5) Vidc /. 29. supr. de cpisc. aud.
(fi) AJ dcclarafioneni luijus lcgis , vidc Ludov. Borg. nd l. si
se subjiciut. nuin. JiS.jffl de judic. Socin. Regul. 36o. Rom.
sin^. 2. ct quae ibi ad euni not. liip. nd c. scepe. extr. de rcstit.
spotiat. num. 99. Balb. dccis. 2-.>9. Cott. in verb. \>crbuin futuri
tcmporis. Cremcns. siiii^. 70. Rliillbcs. not. iii. ct 114. Mod.
(7) /. 9. C. Theod. h. t.
(8) Evocari rcscripto I'riiicipis causa ad incompctcntem jndi-
ccm potest. /. a. supr. dc dilationib. JScv. 53. cnp. i.
(9) Evocantis scu Irabcntis aliqncin ad fonun incompetcntcm
pcrnani olscrva. /. i3. 5- ■•^- supr. dc jiiris et facti ii^iior.
(io) Militcs non dcbcat fungi oflicio c\ccutoris. adde /. G. siipr.
de fjjic. rccloris proviiic.
(11) Vcibmn futuri lcmporis non inUlligilnr ipso jurc : nisi ad-
dantur birc cassentur et irritcntur. Bald. llonianus sing. 1. Idcni
de vcibo in\'ctur , ct careat , si a lcstatore profcratur. Babl. ad
l. I. mfr. lie his , qua' i>a'/)ic. c. ad cmnes. cxir. de rescript. v.
plura apud Socin. res. iCio. Malhcsilm. sins. 112. Crcmensem
Tom.iy.
sing. 7. Tribnui.
(12) Ad hunc Vicarium refer. /. ult. infr. dc erog. mitit. an^
noncE , l. i. infr. de comineatu. ubi vid. Cujac. addc Vtg^H. 4.
(i3) Vid. supr. de <f)'. magist. niilit. tit. 29. lib. i. addc /. 17.
supr. de judiciis , l. 1. infr. de exhib. l. 9. j}'. de custodia ,
/. 4- §• ^- .ff' d.^ ^^ milit.
(i4) CoUcgia possunt Jiabere proprios judiccs , ut hic , ct l. 1.
infr. de monopoliis : quos si babuerint , corum jurisdictio dccliaa-
ri a collcgiato non potcrit.
(1.^) Sensus cst , apud quera judiccm pupilU , viduse, ct luijusino-
di personae convcnicndse.
(iG) Puta , dcbiles , valetudinarios , /. i. infr. h. t.
(17) Id cst , nc invitae trabantur ad Principis auditorium exfia
suara provinciam. Goth. Ad h.nic inalcriani vid. Lconin. consil. 33.
Tessaur. decis. 177. Mcnoch. de arbitr. jud, cas. 6G. num. 27.
Sande decis. rriuc. lib. i. c. 2. Ans.
(18) /. 2. C. Theod. de ()//iciis judicum omnium Ub. 2.
(19) Casus prior legis : Pujiiili , vidux, miserahilcs pcrsonae , rc-
scriplo Principis evocari uon possunt. injin. infr. h. t. Est cniin
absiirdum hujnsinodi personas a-:tii'hXvtrS-X! -.aii olHf , adde /. 2.
supr. dc ojfjic. diwcrs. jud. lib. 1. C. Theod. de oj[Jic. jud. cmn.
(ao) Diuturnus morbus , sonlicns.
(21) Vide Afllict. decis. 2^7. Fciin. ad c. signi/icantibus. extr.
de ojjic. jud. delegat. Didac. Covarruviam .//7>. pruct. qtixU c- 7.
Roland. a Valle in trart. de liicro dot. ijuocit. la. num. S. Jac.
Mcnoch. de arbilr. jud, tib. 3. ccnt. i. cas. 66. n. 4' Mod.
35
274
LIBER TERTIUS
•j- Quod si (i) pupilli , vcl viduae , aliique fortuna^ in-
juria niiserabiles , judicium nostrae serenitatis oraverint
jjraebCrtim cum alicujus polenliam perhorrescunt : cogan-
tur eorum adversarii exatnini nostro sui copiam facere.
Dat. [i5. ] Kal. Jul. Conalantbwp. Optato et Paulijvo
CojNSS. 334.
T I T. XV.
UBI (2) DE CRIMmiBUS (3) AGI OPORTEAT.
I. Impp. Severus et Antoisinus AA. Laurinje.
QUaestioncs corum criminum , quse legibus , aut (4)
extra ordinem coerccntur , ubi (5) commissa (6) ,
vel inchoata sunt (7) , vel ubi (8) reperiuntur ,
qui rei esse perhibentur criminis , perfici debere satis no-
tum est (9), PP. 4. ]Non. Oclobr. Dextro et Prjsco
COKSS. 197.
De plagio cognosciiur apud rjuemlihet judiccm
competentem. Bald.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Niceae.
OCiens liLerum (10) venundando, plagii crimen commit-
^ tit. Ab eo itaque qui super hoc qucri potest , adilus
competens judex , si is , quem pucrum ingenuum vendi-
disse proponis , ibi dcgit, ibi (n) causam cognoscet. Dat.
Non. Febr. Sirmii , CC. CoNss. 294.
In AuxiiENT. ut omnes obed. judici provinc. §. haec
considerantes, coJ. 5. tit. 24. al. 20.
JNov. 69. cap. I.
QUa in provincia quis ddiquit ^ aut (12) in qua pecu-
niarum .^ aut criminum rnis sit : sive de terra , 5/Ve
de terminis , sive de possessione , sii'e de proprietale ,
swe de hypotheca^ aut de alia qunlibet occasione , i^el de
quaUbet re Juerit reus , ilUc etiam juri suhjaceat : quod
jus perpcluum est. Si crgo amho et aclor , et reus sint in
proinncm : ilhc , omni privilegio cessante , res expediatur.
y to autcm abscnte , ex cujus domo iniquum qmd palior ,
ipsuni qui id adnusit , vel ejus curatorem conveniam , cui
dalis induciis (i3) liret denuncinre domino cau^ce : qui si
neque per se veniat , neque mittu , /s (jui priruo conven-
tus esl , prcesentatus cmdemmdur , in quo sil obnoxius •
insuper ct is , qui miltcre n Uiit . si tamen omnino appa-
rcat ohnoxius : natn et de rchus cjus sntis/iet , si (li)ii
qui prcesens est , non sil solventli. Sc.d si nec ipse qui
dominiim prcescntare dehuit coinpareal : pnvconia voce vo-
catus : condemnelur , (juiu contumacia ejus pro praesenlia
est. Quod si desit actor cum reus vencrit , sive miserit :
ahsolvendus est : ut et darnna ei resarciantur. y Excipi-
pifur hic , 5/ forma pragmalha occasione puhlicce causcx
procedens prcvceperit ., Quera({uara priucipali comitanii ex-
Jiiberi , aul ex lege hoc faciat., quale est super appellatio-
Tiihus. j^ Jnduciarum vero tcinpus nova constilutione va-
rium pra;finiluin esl ex diversilate locorum : quaiuor scili.
ccl mensiuin , si vicina est provincia , in qua hoc agiiur ,
una aut duabus mansionihus in inedio provinciarum consli-
tutis : si vero majus sii spaiium , sex. Si vero ex Palot'
siina , aut ALgyplo , aut genlium longinqunrum , octo
menses sufficiaiu : Si vero cx Hesperiis gcntibus aut Se-
pteniriomdihus , (lul Lybia , sufficiens visum eu tempus no-
fem mensium.
T I T. XVI.
UEI DE POSSESSIONE AGI OPORTEAT.
1. Impp. Valejvt. et Valens AA. *
ad Festum Proconsulem Africae
UBi (i5) aut vis facta dicitur , aut momenlaria pos-
sessio postulanda est , ibi loci judicem adversus eum
qui possessionem lurbavit , conveuil judicare. Dat. 8, RaJ.
Jun. GrHATiAKO et Dagalaipho , CoNSs. 366.
T I T. XVII.
UBI FIDEICOMMISSUM PETI OPORTEAT.
1. Impp. Severus et Antoninus AA. Demetrio.
fpideicommissum ibi petendum esse , ubi hereditas (16)
relicta est , dubilari non oportet. PP. 8. Kal. Se-
ptemb. Chilo?<e et Lihone Conss. 2o5.
(0 Casus postenor logis : Pci-soius ( quarum bic fit uientio ) li-
cft ailversanos siios , impelrato rescripto , wncare in aulam , sive
comitatuni Pnncipis. Cujus rei exemplum est in Episl. Tlieodoiiri
legis ainid Gass. 4. variur. 9. lunocentiDe professio est nostrani ele-
gibse^ pra^scntiam : nbi ncc violentioe locus datur , nec avaritia; vi-
tia .ormKK.ntur : ubi et innocentia profugium , et calumniatores
jus possunl invenire districtum,
g)-A'Ide /. n. /. ,2. C. Theod. de jurisd.
^- L 1 •"■ ''""'^ titulum multis explicat 5. sent. $. uh. qucBst.
io. ib. ulu mler cslera qusrit , quis iudex sit futurus Paps ,
i rincipis , Cardinalis , Episcopi , Clerici delinquentis : adde euii-
dem quu^st. 37. 38. 89. .\o. 4,. 42. 43. et 45. ubi qusrit , an
pana kci , ongmis , domiciiii vel dclicti , reo sit imponenda. An
fUam litis contcstat* , vid. Gandinum de makflciis , rulji: ubi
fiumatuv dchnquens.
(.4) Cnmuia legibus , aut cxtra ordinem coerccntur. /. i3. ^
di; fjcenis. •*^
(5) Ultra provincia; terminos accusandi licentia non progredia-
tur : ut illic cnminum judicia agitentur , ubi facinus dicetur ad-
niissum pcrcgnnis judiciis prohibitis : /. 10./. G. C. Theod. dc
nccusat. lib. 9
((>) Omissa. Hal.
(7) Rcmissio in causis regulariter loctim non habet ut hic. vid.
lamcu Socin. r-cg. 336.
(8) /. 1. ubi seiKUmvs vel chiriss. 1. 11. infv. ad le^. Jsd. de
aduheriis , l. 'j. in Jin. J}\ de accus. et iiucrijjt. l. 'J.ff. de cu-
stodia et cxliihit.
(9) Hini; notant interpretes in criminibus regulariter non habe-
rc locum remissionem. Bartol. hic. Salycet. coiisil. i^n, 3. ,,0/.
vide tamcu sex cxceptioius apud Sociii. in Reg. 4« 5. et fres alias
in Reg. 4'7' "hi re^ulariter in coiitraciibus uou habet locum ro-
missio , siciit in delictis, quibns adde Graiiiinaticum decis. 26. Motl.
(10) /. i5. iiifr. ad leg. Fab. Je pldi^iariis.
(11) /. 5. supr. de jurisJict. vmu. jud. Remissio etiam lociiin
habct in dclictis , vid. Socinuni ivg. Sj^.
(12) Reus dtlicti fres ii se judices sorlitur ; delicti , /. i. supr.
h. t. l. 3. Jf. de tjf. /irasid. domicilii , etlitis confestatse : tt. i. i.
(i3) Dilatio dalur ad deiiuiuiauduiu ab.->eiiti.
(•4) Bona praescutis prius exciili debeiit , qiiam absentis.
(i5) /. uit. in fin. infr. ubi in veiii lut. Goth. vid. \i\\l. d^
juiisd. Iiic. Zauger. de excejit. parl. 1. cap. 1. num. Z'\\). Au6.
0(>) /. 38. _//". de jud. l. 47. /. 108. /// f>vinc. ^lf. de Irg.U. 1.
vcl pars cjus inajor , /. 5o. /. 52. §. 3. Jf. de jud. vel uiu fidci-
commissai ius doniicilium habet , vid. Cujac. luc. uisi testator ali-
bi picestari voluit. d. l. 47- d. l. 108. d. 1. 5o. nisi [ er rfdudein
hcrcs alio run transtulit , (/. /. 38. hic. adJe Uotoju. 3. (jhs. 7.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
z^j^j
T I T. XVIII.
UBI CONVENIATUR , QUI CERTO (i) LOCO
DARE PROMISIT.
1. Imp. Alexand. A. Heraclidae.
^Ui certo loco sese solulurum pecuniam obligat
Sl so-
QrutionTsaTil no"n fecerTt : arbilraria (2) actione , et
ia alio (3) loco polest conveniri : m qua venit a?sti-
matio , quod (4) aherutrius (5) interfuit suo loco prius ,
quam ia eo, in quo pet.tur solvi. Dat. 6. Id. Mart. Fu-
sco et DEX.TKO CoNss. [ 226. ]
T I T. XIX.
UBI IN REM ACTIO EXERCERI DEBEAT.
De eo , (jui rem emit , et de ejus auctore.
1. Impp. DiooLET. et Maxim. AA. el CC. Pancratio.
! 1N rem aclio non conlra venditorem (6) , sed con-
I 1 tra (7) possidentem (8) compeiit . Fruslra itaque de-
sideras , non tecum (9) congredi , sed cuni auclore (10)
* tuo dominum vindicaulem , cum te possidere contendas.
Kara si denunciasti (11) ei , qui tibi vendidit , inteUigis
eviclionis illi periculum imminere. Nec enim jurisdictio-
nis forma in (12) eadem provincia constitutis tam pelito-
re , quam possessore , ob auctoris personam , quem in
alia provincia dicis consistere , debet immutari. Dat. Id.
April. AA. Comss. 293.
Si quis allerius nominc possideat.
2. Imp. CoNSTANTirf. A. ad universos provinciales.
SI quis alterius (i3) nomine quolibet modo possi-
dens (14) immobiiem rem , litem ab aliquo per in
rem (i5) actionem sustineat , debel statim in judicio do-
minum nominare (16) : ut sive in eadcm civilate degat ,
sive in agro , sive in alia provincia sit j cerlo (17) die-
rum spatio a judice definiendo , eoque ad nolionem (18)
ejus producendo , vel ipse in loca , in quibus praedium si-
lum est , perveniens , vel procuratorem miltens , acioris
intentiones excipiat. f Si vero post hujusmodi indultum
tempus minime hoc quod, disposiium est , facere nialue-
rit : tamquam hte , quae ei ingeritur , ex eo die , quo
possessor ad judicium vocatus est ad interruropendam (19)
longi lemporis prascriptionem , contestata : judex , ulpo-
te doraiuo possessioais , nec post liujusmodi huroaniiaLtm
sui prffisentiam faciente , edictis (20) legilimis pioponen-
dis eura citare curabit : et tunc in eadem voluntale eo
permanente , negotium summatim (21) discutieus in posses-
sionem (22) rerum actorem mitli non differet : omni alle-
gatione aLsenti de priocipali (23) quaestione servaia. Dat.
10. Kal. August. Basso et ABLiBio Couss. 33 1.
Ut actor secjuatur forum rei.
3. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
ACtor (24) rei (25)forum (26), sive (27) in rem,sive ia
personam sit actio , sequitur. -f- Sed et in locis in
quibus res (28) , propter quas conteuditur, constilutae sunt,
(0 Adflc iih. i3./: 4.
(i^ l. ult. /r. de co , quod certo loco.
(3) Dd.ilorcb moram solvcndi proraisso loco , ubivis coaveni-
" i°) ^^Nota formnl.nm actionis crcdilori competcntis adversiis de-
bilorcm pioinis.0 loco non tolvenkra , /. 2. /. 8. J'. de eo , tjuod
Cfrln loco.
(5) L. 1. Jf- de eo , quad certo loco.
((i) Siil). rcialiencE, Syn. Basil. 7. tit. ^. cap. 81. Golh.
In lem actio : tam de civili , quam praetona accipicndum , ct qmd
appcliatione rei liic >eniat , vid. Zang. de except. part. 2. cap. 1.
imm. ^67. et 270. Ans. , , • /• .
(7) Hei viiidicatio contra possidentem datur , /. ult. injr. n. t.
l. 24. /. 36. /. ult. ff. de rci vindic.
(8) Piita einptorcm , Synops. ibid.
(9) Qui possulcs sc.
(10) Id cst , v(ndilore, a quo rem emisti.
(li) Kmplor convciitus a vero rci dumino denunciare venditori
el auctori suo actioncm debct , ut ita evict ionis tencatur. Quid si
ron dcnunciavil? vidc quce not. ad /. 2. supr. de puctis.
(12) Scnsus est , v.ndilorcm sequi forum lei vendil.ie. /. ult.
bifr. dc prascr.pt. loiit^i lcinporis 10. vcl -io. ann. vcl ita , vcn-
dltor craptoris jndiccmscqui solct. /. l\9- ff- de judiciis. l. iQ.ff-
de rei vindic.
(i3) Fossumus altcriu* nomine rem possidere , verbi gratia , vc-
lut coloni , dcpositarii /. 7. §• > " • /T- comm. divid. procuratores,
actores , ctistodcs.
(i4) Qiiid aiitcin si convcntus rcali actione dixit sc possidcre ,
et postca in termino conclusionis dicit , quod alicno nomine pos-
•idet , an ip.se sit condcniiiandus ? vidc dccisioncm Jasonis cons.
126. cui adcic Dcciuin cons. 62. ct Madcr. Scnc ns. cons. !\&. tib. i.
Afflictum decis. 217. Ulruin vcro coiivenlus in causa posscssorii
rccuper. pos.^il in judicio nominarc duiMintim ; consuk Ludov.
Bologn. ud l. si finiln. J. Jidianns. ff. de duum. infct. nnni. 184.
3ason. ni 5- oniinum. Instit. de aiiivn. n. 100. el n. io3. Mc-
lioch. 1/1 innt. de aiUtr. jad. Uh. 1. qiicest. •■,!}. n. 34- Mod.
(i5) Posscssor rei alicna; conYndri potcst lei vindicalione.
(16) Nominare auctorem suum debet rei alienae possessor. Posses-
sor rei alienoe conventus non tantiim potest , sed etiam tenHur rei
(iominum noniinare. JSouell. 69. cap. 2. ut et proprio iiomine con-
■ventus auctorcm suum laudarc. De differentia et vi utriusque laudar
tionis et noniinationis , an et quando ante Ittem conleslatam fieri
dclicant , et in quibus rebus ct actionibus locuin habeant , vid. Ma,-
rantam in praxi , parte 6. meinbro 5. ct 6. De ea laudatione au-
toris di.^i /. 7. infr. de evict.
(17) dict. l. 2. /. I. /. uU. supr. de dilationihus.l. 3. C. Tneod.
de jurefsci. l. 4i. C. Theod. de appellat. Goth. Adde Mi.tth.
de Afllict. decis. 217. et Menoch. tract. de arbilr. jud. lib. i.
quaest. 74> num. 34- S. L. .
(18) Possessor rei alienae dilalionem pctere potest ad nomincindnra
scu vocaudum autorem , puta venditorem a quo causara habet. dixi
ad iNW. (19. cap. 2. . , .
(19) Non comparens habetur pro contestato , ideoque interrum-
pilur cjiis praescriptio.
(•20) /. 8. infr. quomodo et quando judcx. l. "/^- ff- ^e judic.
(■21) iV.ic. £3. cap. 3. in princ.
(.2) /. 3. supr. de procurxitoribus. Porro hic in Glossa interli-
Dcari , posjcssio accipitur pro proprietale.
(23) Contuniax privatus posscssione postea comparens eam non
rccuperat ; auditur tanien de principali quaestionc , id est , de do-
rainio actionem instituens , ct sic coulumaciae suk causa ex reo
(il actor.
(24) Synops. Basil. 7. tit. 5. c. 82. ct 1. Harra. 2. j.i. 2. 3.
(20) /. 2. supr. de jurisdict.
(26) Cum autcm piuies suiit idonci judices , ubi conveniri quis
dcbcat , ct cujus sit electio , vide Ludor. coiisil. !\\i. Abb. in c.
cuin sit. in 1. not. extr. de for. compet. Baldum hic. Mod.
(27) /. 38. infn.ff. de 'jud.
(■.>8) /• unic. supr. Ubi dc poss. agi opert. arg. l.un. Cod. Ubi
de hered. a^at. Dissent. Cujac. parat. ihid. vid. Trcutler. disput.
3. part. i.thes. 8. litt. g. Pro intcll.xfu legis vid. Decher. li''. i-
disscrt. 10. num. i5. Zanger. da Except. part. i. c.ip. 2. nuin.
347. Ans.
376
jubemus in rem actionem adversus (i) possidentem mo
verj. Datum 10. Kal. Jul. Arcadio et Bautowe Co^5s.385,
T I T. XX.
UBI DE IIEREDITATE AGATUR , VEL UBI HE-
REDES SCIUPTl IN POSSESSIONEM MlTXl POSTULAKE
DEB£ANT.
11. Impp. Valerian. et Gallien. AA. Messalce (2).
Uic , ubi res hercdilarias esse propoiiis , heredes in
possessionem rerum hereditariarum mitli postulandum
est. Ubi autem domicilium habet , qui convcnitur, vel (3)
si [ ibi ] ubi res hereditariae sita? suut , degit : heredila-
tis erit controversiae terminanda. Dat. 7. Kal. Maji Se-
CULARl et DoNATO CONSS. l6l.
T I T. XXI.
UBI DE RATIOCINIIS , TAM (4) PUBLICIS QUAM
PRIYAXIS AGI OPORXfiT.
1. Impp. DiocLET. et Maximian.
AA. et CC. Gerontio.
"pUm (5) , qui aliena negolia sive ex tulela (6) , si-
^ ve ex quocunque alio litulo administravit : ubi (n)
hsec gessit , rationem oporlet reddere. Dat. 7, Kai Au-
AjyjxiBALiOKE et AscLEPioDOTO Conss. 292. . " '^'
Jhi reddi debet ratio pnblicce administrntionis ,
ubi adndnistratio gcsla esi. Bald.
2. Impp. HoNOR. et Theod. AA. Maced.
Magistro niilitum.
LIBER TERTIUS
in militari oportet judicio rejpondere : in quo ei insiru
clio (11) sufficiens , el nota testimonia , et verissiraa pos"
sunt documenta praslari. Dat. 2. Id. Jun. * Cosss. ♦
T I T. XXII.
UBI CAUSA STATUS AGI (i2) DEBEAT.
De fugiliva.
2. Imp. Alexander A. Aurelio Aristocrati.
■pA quae a te , cum libi serviret , fugit (i3) , et io
J— ' aliam provinciam se contulit , libertatem sibi vindi.
cans , non injuria eo loco litigare compellenda est , un.
de (14) quasi fugitiva recessit. fdeoque remitlere eam in
pioyinciam , iu qua scrvivit , Praeses provinciae , qui \a
eo loco jus repraesenlat , curce habebit : sed non ubi de-
prehensa , audiri dcbet. PP. i3. Kal. Sepl. Pompeuno
el Peligno Conss. 232.
De procuratore Cccsaris.
2. Imp. Decius A. Felici. 4 .
pRocuralores (i5) nostros status causas examlnare non
^ posse , omi.ibus notum esl. PP. Kal. Decemb. De-
cio A. II. et Grato Co>ss. 25i.
De ea , cjiice in possessione liberUitis conslituta est.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
et CC. Zenouiae.
SI in possessione libortatis constifuta es , cum in (16)
stalus etiam qua^slione actor (17) rei (18) forum se-
qm debeat : ibi causam liberalcm agi oportet , ubi consi-
stit , qu« ancilla dicitur , licet (19; Senatoria dignitate
actor decoretur. Dat. 2. Id. Maji , AA. Co^ss 290
TVEmo post (8) depositum cingulum [ su^e ] priva-
± 1 la^ (9) vitffi reddilus ob negolium , quod mili-
tias causa est ei exorium , pra?standi ratiocinii gratia
ejus [\umeri , m quo militavit , vel quem ipse eessit a
quocunque pulsatus , fori pra^scriptionibus utatur Unu'm-
quemque enim super hujuscemodi causis publicis , quas
De eo , qui est in possessione servitutis.
4. lidem AA. et CC. Sisinnia;.
0) /. I. supr. h. t. adde /. unic. supr. uhi de vossess. aei
(a)Me.ssi3e, Cujac. 5. obs. 19. ^
(3) Sensus esl possessoriimi liereditatis proponilur , ubi res sitse
l 2. i,ifr. da intrr-dicds. Pclitorium vero in domicilio convcnli
/.2. Aupr. de jurisdict. Salic. Gotli. Verb. vel si , hic non vo
n.tur condittonaliter , sed pro , quam.is , ant si.c eiinrn. Z^Je,
(rs^^lV- ^"'•'- ^- "'"P- '• ""'"• ^^8. 299. et 3,5o. Ans. "' "
cuiatoS '"sodr ""''" '""' ^"^°'"" ' "'^SOtiorum geslores , pro-
{^) In enm , qui dc administrationc convenitur , in iis iocis
aguur,ubi res ipsas adminislravit , Synops. BasU. 7. tit. 5 c 84
^oh. v.d^Zanger. dr.E.cept. pa.rt'Jc. i. ..,..^4^. 'j^''^-
injiu. l. 45. Supr. de judic. Nouell. Gcf. c. i. ^ ^ ^ '■ ^^-
(7) IJbi gcsta administratio , ibi ratio reddenda est / 18
Dd' ^//'^" e'J'^- ^"'"'"- »^'^ ^- '• '■" /"• Goth." yid.'
^ • "« '. ly. (). i. ff. de judic. In actionihus cnim iu personam
cx quas. conlraclu aclor sequitur forum rei. /. 2. C. de jurisdict
t. 3. supr. Llnm rcm uciio. cap. cum sit. extr. de fora com„
i*rLw'V"T /'"^ r ^"'"^ ^"'^ ^'''^' ^'^™'" potest:rato
tAt m /. fin. C. h. i. Ans.
(8) Quid si in jus vocnlus , postea miles faclus est , aut altc-
i.u. cuju^piam fun ? non potcsl de eadem causa ad rroprium fo-
rum appellare. i. Harm. 2. §. 5. /. si. quis posteaquam. 7 /F
Ue judic. ' ^ M'
(9) Ralio dubitandi hiuc suniifur. hiiquum enim videtur cum
qui jam sit defunctus militia , cogi latioues apud iudicem milita!
rcm redacre.
(10) Conlractus negotia et delicta miiitaria fori pr.-escriptionibus
leges subtrahunt. Miles eo loci cogilur rationes reddcre ubi eas
excrcuit , elian<si altcrius fori factus sit. '
0 i) Uhi suppetit totius rei uislructio . ampljor ibi reddenda ratio.
(12) Id est , liberlatis piKJudicialis.
(i3) Refugit. Hal.
(i4) Scrvui fiigilivus ad eum judicem revocandus est , c cuius
toro fuaisjc dicitur. '
(i5) Vid /. 5. iufr. h. t.
(iG) Status .piKsMo , vial TCx.ni lUn , Syn. Basil. - tit J
cp. 87. ^ ^ /• • •
(17) Vid. I. 1. Supr. da juvisdict. oinn. jud.
(18) Rei:s in causa status tst is , qui iu servitulcm vel libertini-
latcm peutur, vcl etiam .idversus q,icm ex servitutc in libertatem ,
vel cs iihcrtuatatc in ingenuitalem lit proclaiiialio.
(ig) Quilihet actar ctiam Sen.Uor in causa status forum rei sorlitur.
(•'.0) /.21. uifr. de Idierali causa.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
'77
im (0 conslitutum habet , qui se dominum dicit 5 noa audiatur : manifestarumque rerura probatione convictus ,
ambigui juris. Dat. 2. Nonas Martias , Byzantii ^ CG. eorura societati , quos declinaverat , aggregelur. Dat. 12
)NSS.
294.
De causis , quce in provinciis moventur.
5. lidem AA. el CC. Diogeni Prasidi insularum.
Amdudum a nobis statutum esl : Ut , si quae causae
liber(iiiitalis (2) , et servilutis in provinciis inter fi-
um (3) et privaios exorirenlur , ad Rationalem (4)
i Magislrum (5) rei privala; , hoc est , unde motae es-
nl qua;sliones , remittercntur : si quae vero ingenuitatis
isenl , a Rcctore (6) provincise examinarentur. Dat. 4-
on. AA, CC. CoJNSS. 294.
'(' quiiicjucnnii prcnsrriptionc suhlata , dc causis , qiiO', in
pruiinciis , vcl in uibc CihisluntinopoliLana oriunlur.
De personis clarissimis.
6. Imp. JusTiNiANus A. IMennae P. P.
N litibus , in quibiis , ulruin ingcnuus an liberlinus sil
aliquis] , qua^ritur , c)(iinqiiennii (7) praescriptionem
post quod diviiio adjutoiio opus esse veteres (Bj Jeges
ra:cipiebant ) in poslerum cessare (9) sancimus : et hu-
ismodi lites eliani posl memoratum tempus , ad cxeni-
ium cKterarum , vol iu provinciis apud earum modera-
)res , vel in hac alma urbe apud competentes maximos
idices (10) exaniinari. Quod , eliam si clarissima perso-
a super lali conditione vel eliam servili quaestionem pa-
atur , tencre censemus. Dal. 3. Non. August. *
T I T. XXIII.
UBI QUIS DE CURIALI (11) VEL COHORTALI
ALIAVE (12) CONDITIOINE CONVENIATUR.
i. Impp. Arcad. et Honorius AA. Floro PF. P.
^l quis vel curiae , vel ofTiciis judicura , aut aliis qui-
J buscun((ue corporibus obnoxius , intra provinciam ab
.is eril , quos aufugit , comprehensus (i3) : non expe-
tata cjusdnn judicis notione , sub quo per ambitum coe-
icrat mililare , penitusque emendicati honoris praescriptio-
le submola , a judice , qui (ij) in locis aditus fuerit ,
(1) Qiii proclauiat in libcrlatcni , fonnn cjus sortitur , qui sc
oiiiiiiiiin (licil.
(2) Liliert.ilis. Cujaciiis ila cmendat , hoc tit.
(3) Alias siinjilr/, Procuiator Caesaris non cognoscit dc causis
taliis. /. i. Sitpr. >'. t.
(4) M piociuM ;iieiu Caesaris , in urbc vcro ad Consuleni. /. 27.
/! Uc lihfntli caiii l. 4. Jf'. si ingpn. essc. vel prxtorein libcra-
0111. d. l. 4. /. 36. in fiii.J[}. de Jideicomm. lihert.
(5) Miigtslcr rei i^iwaloe y id est , procurator fisci. /. i. supr.
le annviiis , vi -cup. l. duiliim. C. Th. de jurc Jisci. vid. Cujac.
iJ /. 5. iiifr. dc jitrc fisci. vid. qua; scripsi ad tit. Digesloruin
k ojjic. procur. Casarts.
^(j) Id c>l , pr.Tside. /. 2. injin. siipr. dc pcdan. judicib. ad-
lc qii» not. ad /. i . mpr. de ardine judic.
(7) Quinqucnnu diincnsiononi. //«/.
(8) AdAc I. i. Jjf. si ingeiiiius csse dicatur.
(9) Kt ita abroj^.itur /. a. 5. i.Jf. si ingen. esse.
(10) Caii.soe status oxigunt maxiinos iudices. /. 3'2. $. "J-J}^. de
vccpl. qui arbitr. adoo ut noc podnncis dolog.ni pnssiiil , ncc com-
'•.oniissariii , qu in vel praesiduni oliin dc stutu non fuil coguitio ,
Kal. Augus. Mediolani , CjEsario el Attico Conss. 3gg.
Homines , qui pro exactionibus , fc.l cncussionibus
conveniuntur , non posiunl fori priKscripiiontni,
opponere.
2. Impp. Theodos. et Yalekt. AA. Cyro P. P.
HAc perpetua Jege sancimus , provincialibus judiciis
non posse fori pra;scriptionem opponere eos , qui ad
curias vocantur , vcl co]iort;dibus debcri dicunlur ofliciis ,
vel aliis corporibus (i5) obnoxii sunt : Eos etiam , qui
supcrexactioiies , vel concussiones perpelrasse firmentur :
exceptis videlicet his , qui armala militia pra-diti suut ,
vel alias speciali benf ficio Principali Sf se dcfendunt : ila
tamen , ut cui ex mililaribus viris curiae nomen , vel co-
hortalis ofGcii qua;slio ingeratur , R.ector provincia; super
ejus nomine , tam (iG) ad Sedem tuae magnificentiae ,
quara ad Magisierium , vel competenlem refcrat potesla-
tem 5 ut Iii qui velut debiti postulcniur , provinciali ju-
dicio deslinali , ibi eveiitum judicii expectent , ubi jura
raoveri pra;cipiunt Iiujusmodi quaesliones.
•\' Super publicis (i^) aulem functionibus et debitis ne-
miui liceat fori praescriptionem opponere , praeter eos , qui
specialiter excepti sunt. Cseteros (18) Excclsae tuae sedis ,
et Rectorum proviiiciarum in quolibet ncgotio declinare
rainime posse judicium decernimus : ila ut ([ui tam salu-
berrimam Icgeiu pcrtinaciler violare tcntavcrint , sciaut a
raodeialoribus provinciarum adversus se lanquam coniu-
maces (19) seutenliam proferendara. Dal. 12. Raleud.
Oclob. Cyro V. C. CoNs. 44i'
T I T. XXIV.
UCI SENATORES , YEL CLARISSIMI CIVILITER
VEL CRIMINALITER CON VEWIANTUR.
De causis criminalibus .
I. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Octavianum
Comitem Hispan.
QUicunque (20) non illustri , scd Clarissima dignitate
lantum prjeditus , virgiircm rapuerit , vcl fines ali-
quos invaseril , vel iu aliqua culpa , seu criniine fue-
/. i. supr. de ordine jiulic. Cujac. hic. vid. taincn quse scripsL
ad d. l. 1. Qiii ilo liricrlale oliin judicaicul , vid. apud Fonier. 2.
select. aSo.
(11) Curiales , curiK nuincribus adscripli : cohQrlalcs , ex cohor-
te prajsidis apparitorcs , ollicialos. /. 34.^^ de rcl. cre.dit.
(ii) Pi ia corporis alicui , vcliiti iiavicularionun , pistoruni.
sunt
(i.l) Hinc collii;:i!it , Liooic prop;:a aiictorilatc fugitivum capere
(i4) Fugitiviis ii))icunque iuvcnitur , ibi judicari potcst.
(i.")) Corporibus quibuMlain civitatuni obnoxii couvcnicndi sun
corain Pia'sido.
(16) Oi>no.\iiis niilitiae et civitatis alicujus corpori , diios habet
judioos , Prjesidoiii ct Magivlruiu niilituin : aci hunc taineu per il-
liiin rouiiltitur. \\A. Bald.
(17) Ubi dc functionibus publicis agilur, noinini datur fori prae-
bcriplio.
(18) Pr.x.ses jiidex «>.<t generalis totius provinri*.
(ii)) Qui docliual /iirisijictionoin coinpelentis judicis , pro contu-
niaco puniliir.
(^o) /. 1 . C. Tlieod. de accusat. lih. y.
278
LIBER TERTIUS
ril depreliensus : intra provinciam , in qua facinus per-
pelravit (1) , publicis iegibus subjugetur , nec fori prse-
scnptiotie ulatur. Oiuneui euim hujusmodi (2) houorem
lealus excludit. Dal. 2. Non. Decem. Galligaino et Las-
so Coivss. 3 17»
De causis pecuniariis.
2, Irappp. Valens , Grat. et Valent. AAA.
ad Senatum.
SEnalores in pecuniariJs causis , sive in hac [ alma ]
urbe , sive in suburbanis degunt , in judicio tam
Praetorianae (3) quam Urbicarise (4) pra;fecturae , nec-
uon Magistri ofljciorum ( quoties tamen ad eum nostrae
pielatis cmanaverit jussio ) : ia provinciis vero , ubi la-
rem (5) fovent , aut ubi majorem bonorum partem possi-
dent , et assidue versantur , respondebunt. Dat. Kaleiid.
Mart. VALEJNXiiNiAiNo A. et JNeoterio Coinss. 390.
De causis criminalibus.
3. Irap. Zejno A. Arcadio P. P.
QUotiens viro forle Patricio , vel Expatricio (6) , vel
ei , quem Piaetorianae, vel Urbicariaj amplissimae sedis
administratio illustravit, vel Consulari viro, quem (7)
tam ordinaria prcfessio , quam sacra nostrEe pietatis pari-
ter subliniavit oralio , quive Magisteria? (8) potestatis
sudoribus clarus iactus est , vel ei , qui Magisiri (9) olli-
ciorum vel Quaestoris (10) officio functus , aut sacro (11)
nostra) pielatis cubiculo Praepositus , post depositam admi-
nistrationem senatorio (12) ordini sociatus est ,autfi3) i"
nostra serenitas Domesticorum scliolam regendarn niaii .
vit , cuive (14) sacros nostri numiiiis liiesauros {i-'
aul (16) res privafas nostra^ pietatis vei serenissiraa .'!
gustse uostra; conjugis gubernaud.is injuuxit: posl (i-i)
ffositam videlicet admiujstratiuuem , crimen publicum j
vatumve , cui tamen non (18) per procuratorem TtiX,.
dere liceat , in hac alma (19) urhe , vel in provin»
commoranti ingeratur : nuilius (20) alterius judicis , i
nostrae pietatis hujusmodi esse cognitionem , vel sacri t;
tummodo cognitoris, cui nostra serenitas hujusmodi net
lii audientiam vice sua sacris apicibus mittendis mandas
rit : ita tamen , ut apud talem Judicem nulhus ofiicii \
scholaj iotercedente ministerio , more atque habitu sacr
rum consultationum , absque ulla videlicet observati
ne (21) dierum fatalium inlroductK causaj , viris devot
sirais sacri nostri scrinii libelleosibus (22) solenuia imple
tibus audiantur : eo , qui in crimen vocatus erit , ( ;
quas ante (^3) probationes injurias patiatur ) sedeudi (2
quoque in aliqua secretarii (^5) parte , quaj judicibus 1.
terjor (26) , altercantibus (27) vero superior esse Videatu
habituro iicentiam.
5. J. Adeo auiem tantarum honores dignitatem dnj
mus augendos , ut ne sacro quidem cogniiori (28) noslD
postquam crimen fuerit patelactum , coutra hujusmodi \
ros vel eorum substantias statuendi aliquid concedam
facultatem , sed hoc solummodo rn hujusmodi viros vi
quoque Principis audilori licebit ; ut iuteutatum apud
crinien , si patefactum fuerit, ad Principalem referat n
tionem : ultionis autem tantis inferendae dignitatibus m
dus nonnisi in Principis residebit arbitrio (29): Cum 1
certum oporiere accusatoris calumuiam , reo videlicet pr
(i) Delinquens enim etiam in alieno territorio ibi punitur, non
qoidem secuiiduin loci staluta , sed secundum jus coinmune. hcet
contia tendat Anc. ad c. jJOitulau. cvl. -^9. vers. tcriio quoero.
extr. de for. coinp. vide Jason. ad l. 1. n. 3o. supr. de summa
triii. Bartol. ud L. prascs. 2. jff". de i£ic. Proesid. Ceeterum si
clericus litiget in foro seculari , cnm actor forum rei sequatur ,
utrum jns Civile an Canonicum sequendum sit , vide apud AJjb.
ad c. quod clcricis. n. G. exlr. de foro compel. Mod.
(2) Hoiior non servatur indigno": /. ^"J. jff. de ritu nupt.
(3) Id est , Prsefecti Prsetorio.
(4) Adde /. 8. infr. de incolis. l. pen. ff. de senatorih. l. 22.
5. 5. 6. ff'. ud nuinicip.
(5) Id cst , domicilium , Grosci , ,j', oV« lid-^na-tv , ubi conslstunl.
Symps. Basil. 7. tit. 8. ex lit. 5. c. 90. Domicilium , pars nia-
jor bonorum , et assidnajori alicujus frcqncntatio , fori jus ti-ibuit.
(6) Atc 7raTp<K('s)>r , ^' «Tr* tVapXsjy ■irpxtTsaiisv , r diri firoVxw!'
TcAsVi : cxpatncius , expisfectus praetorio , ej.priefectus urbi. 6yn.
ihid. c. 91.
(7) ttra.iiit'9 fjuTrpxK,70v vocat autor Synops. d. l. Consularem
in aclu constilutnm ct ordinarium. Ibidem tamcn apud Scboliast.
ifa legitur bic locus , HraTtKtli i^uTrpaK-ros ? vc^cv tH ci%* isri-
Hri/xtvOi., consnlans in aclii constiluUis , vel dignitate lantum bo-
noi-atus , ut bi sint , qui bic dicuutur in ordinaria professione et
sacra impcratoriiie pietatis snbliinati oratione.
(8) "S,- p*T,iKa,7^f , Synops. ibid.
(9) Mayf^aj TBy ^tiuj c(pci)inKii!v , magister sacrorum ofiicio-
rum. Syn. Basit.
(10) H KOixiiCup tS 5-£('a vaKaTtn , quffistor sacri palatii. Synops.
Btuii. ibid.
(11) UpxnroVnof , tantum dicitiir apud autorcm Synops. ibid.
(12) \id. /. I. itifr. de qucestorib.
(i3) O ap|x? T&iy }ouii<iKcou xc^KMi- Synops. ihid.
(1 i) Koj/iKc Toc/!oxw , coraes laigilionum. Synops. Basil. ibid.
(i5) Vid. Cupc. ad l. 9. infr.'df jure fisci.
(10) Kj^mij; iki') iiTiJiZy Tit Jso-TST» ^ Ssa-roiy^f. Syn. Basil. ibid.
Comes reiuui piivataruin Principis vel Augusta».
(17) Vid. qirae not. aA l. ^8. ff. cle judic.
(18) AUud in crijninajibus causis : /. 2b. ff. de procuratoribm
exccpta criminall injuriarum causa. vide /. ult. infr. de injuriis.
(19} E» 7;, 8a.j-i\lhi ToKi: , in urbe i-egia seu imperatoria , S
nops. eod. i.
(20) Junsdictioni bujusmodi negativis verbis adtributa renunci
n uon potcst , adde /. 4. infr. de Castrensianis. lib. 12. tu. ii
(Ji) Magnum privilegium est , si alkui tempora fataba nc
currant.
(22) Libellenses hic , et l. 32. 5. 4. infr. de appell. etconsid
eadtni fonna dicuntur , qua Tbesanrcnses : /. 2. infr. de palaln
sacr. largit. ComitaUnses : /. 7. in pr. d. t. Fabricenses : inf\
de hered. decur. Pseudo Comitatenses : /. 14. infr. de re militiir
(^3) Accusatus ante probatum cnmen injuriaiii pati non debel.
(24) lUustribus ordinarie competit boc privilegium , ut iii cr
muiaiibus causis babe.iut jiis se^icndi in secrctariis judicum infern
n parte , tam in urbe , q-iam in provinciis : bonorariis vcro , i
piovinciis tantum. Hinc colligunt Clarissimis personis accusatis fui
boaorem deferri , ut sedentcs etiara resjoiideant.
(25) 5- u/t. uifr. /lic. Secretariiim , aula in quam jiidices coDVf
uiuiit : cadem fornia et significatione , qiia audilorium , /. 40.^
de rcb. cred. Gisce bic ,', rin /uips, t»' ^.Kxmpi^H , Syiv^ps. Bc
sii. ibid.
(■>-6) Tmv S:KxZo/u(f(j7 , litigantibus. Sinnps. Basil.
(27) hiant in auditoriis judicum trcs vchiti gradiis : unns jtidi
cum ; alius illustrium .■ postremus altercantium , ut /lic. Symmx
cbijs I. epist. in uno subselliorum capite regiilaritcr litigalon
siant , /. i. supr. de offic. civil. jiid. et causidici : /. 6. in fr.
supr. de postulandn. pun. 1. cpist. in tribunatu abstiaui caosi
agendis , quod dtforme ailiitrabar , cui loco ccdne omnes oportc
rel hunc omnibus sedentibus stare : ct ingens utriuque advocatoruD
uuiversasubsclHa praestantium corona. vid." Ciijiic. ad No^- "^x.infu'
Huc reftrri polest , quod Lucius scripsit de ordine sedendi in cu
ria Pari>icn^i 4. Placit. 6.
(28) Cogititor sacer , id est , Principis delcgatus , vice Principi
audituriis itifr. h. t. cui audientia in vice Principis sacris apicib.i
inittendis niandata. in priiic- supr. eodem. judex vice nuiniiiu bE
peratoris auditurus. ^. ult. infr. eodem.
(29;) Umnis pcena , si a Piincipe indicitur , arbitiaria est.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
279
us absolvendo , incosulta (i) quoque nostra serenitate ,
,ul legos sanciunt , coerceri : nisi forle accusator qnoque
1 minorisquam reus sit dignilatis : in hoc namque ca-
super coercenda hujusrnodi accusatoiis calumnia non
uerilo consulenda (?.) erit Principalis auctoritas.
J. 2. Viros aulem Illuslics in liac incljla Urbe degen-
qui sine (3) adminislratione honorariis decorati iue-
t' codicillis , licrt talem prarogalivam nostrse jussionis
iijerinl , ut , quod non egcrint , videantur (4) egis-
i: in criminalibus causis maguificae tuae sedis , et illu-
issiniae Urbicaria; prafccturaj , necnon eliam yiri ma-
jifici Magistri oHiciorum , ( quolies tamen ad ejus judi-
m specialis noslra; pielatis emanaverit jussio ) sententiis
poudere decernimus : ita ut hujusmodi viri sedendi qui-
u in cognilionibus dicendis minime sibi vindicent fa-
ilalcm : sciant autcm ipsi quoque nec de se , nec de suis
ullatibus judicaturos aliquid , iiec probalis criminibus
lisi prius ad nosiram picialcin retuleriul) posse staluere.
j. 3. Quoticns autem viri illustres in provinciis con-
tuti , uou hi tamen , quorum cognilio ad noslram nia-
tatem , vel ad judicem vice (5) noslri numinis audi-
[rum pcrtineal , in qucrimoniain fuerint criminalem vo-
ti ; et sedcndi , cum cclebralur cognilio , in secreta-
i (6) judicantium jus conscquanlur : et judices , pate-
;tis (juoque crimiuibus fcrcndis cOnlra hujusir>odi viros
dlustrcs ] vel facultates eorum senlentiis abstineant ,
m noslra; pielatis ad suas merueriiit relaliones rcspon
ai
supplicio vidcliccl , quod accusaloribus patefacta
rum caiumnia ingerendum est , nec apud provinciales
dices , si non sic , ut superius dictum est , siinilem di-
itateiu habeant , diHcreiido. Dat. Conslantinop. *
T I T. XXV.
IN QUI13US CAUSIS MILITANTES FORI (7)
1'U^SCRIPTIONE XJTl NON POSSUNT.
1. Impp. TnEoD. et Valent. AA. Florentio P. P.
Muts (8) omuino domeslicos [ et (9) ] agentes(io)
in rebus , et quaecunque alia prajtendatur mililia vel
)
(i) Cognitor sacer illustrcs personas condcmnarc non potcst , et
aitn potcst absolvcre. Imo posse vidctur : /. 87 . jff. de icg. jitr.
e casus cst spcclalis.
(2) Siusus csl , vir illu.stris slvc rcus sit , sivc actor , a nullo
dicc coiicicmiiari jiotcst , ideoquc rriuccps co casu consulcudus
:. facil /. 9. §■ II- /. ^7. §. I. ct "i-. Jf. dc pan.
(3) INola apud Roinanos moris fuissc quosdam dccorari lionoia-
s codicillis siiic atliiiiiiistiatiouc.
(4) Miuor est digi.ilas provcnicns ex Cctione , quam cx vcritafc.
(j) l)i.\i 5- '• siipr. hic.
(G) Dixi .supr. h. t. in Jin. pr.
(^) Mililiini alii arnial;v mililiae , alii togafap.
(8) ll;ic le.\ inlc{;ra ixlat inicr Novdlas Tlicodosii editas a Pi-
uio : addc /. 2. /. 3. C. Thcod. dc jurisdict.
(_()) d. l. 3. C. Jhcod.
(10) Sdiolaics magislri ofliciorum veluti agcntcs in rcbus. lidcm
(i^isliriiiii.
(11) IMiHtantc! in curia Principis fori prrescriplionc non utiin-
ir , qiiotics agitur dc iitiliiicis functioniluis : canimqiu^ prnesidis
X notio. addc /. 2. infr. dc prifilig. scholar. lib. 12. tit. 3o. /.
\t. infr. dc cnst. <t ministr. lih. 12. tit. 26.
(12) rVc^oliantur , ct rcclc , ut hic. Dc tribus casihiis agitur , si
iivali.'' iiiLioliis occiijiantnr , si nogiMiantur , si roniUictoris voc.i-
iilo (lclcniiiint , ct ita Basili(\i , j,{ />jo-r;;(a: 0;(j»T(''!ocf «Vx^A»-
sK)i f iu.ircp^03fji".'o: J fiia-^-ti/uoyc- • vid. Ciijac. hic.
(|3) Mililaiis fori , scu in foio ali((uo , pnxdii alicni condiiclor
rc 1'otpst , ut liic. ( Aliiid in armalo militc , /. i.^i. Infr. dc rv
Uitari. ) co tanicn casu non fruitur privilcgio mililari.
(i/|) Mililcs ultra annum commcatus accc]ili privilcgio militari
m tiuiinUir.
(i5) Milili contmcatiis dari potcst ad rcs j.roj^^rias componcndas :
; coniuualii , vid. plura infr. dc conmicittu tih. 12. tit. 43.
(i(>) koi-iiciiiis 2. ulict. 3. liiiic ocUigit , Mcrcatura; dcditoo pri-
dignitas , sub Moderatoribus provinciarum pro (11) fun-
ciionibus publicis respondere , nuIJa fori prsscriptione va-
lilura , sancimus : si hac , qui exigunlur publica debita ,
uli tentaverint. Immo et in aliis privalis acliouibus occu-
palos volumus respondere , qiii vel per provincias socian-
tur (12) , vel coiiduclorum vocabulis , ciim non arniaia
mililia pra-diti siut , dcfcnduntur ; sive domorum diviria-
rum , sive virorum poleniiuiu , seu cujuslibLt conditionis
sint conductores (i3) , nisi [ si ] lorte conimeatum (i4)
ad (i5) rem pi'opriam componendam unius anni inducias
ostenderinl se accepisse : Eadem forma servanda in his
etiam qui mercandi (16) vel (17) mililandi sacra benefi-
cia meruerint 5 ut et ipsi Rectoribus provinciarum respon-
deant. Dat. 3. Kal. Conslantinop. Theod. A. xvii.el Fe-
STo CoNss. 439-
T I T. XXVI.
UBI CAUS^ FISCALES (18) VEL DIVIN^ (19)
DOMUS, HOillWTJjVlQUE (20) £JUS AGAJSTUR.
De morle non defensa.
1. Impp. Sevfrus et Antommjs AA. Dioscoro.
^l On defensaj (21) rnortis qufrstionem apud procurato-
^ res noslros non oporlere Iractari : nec bona [ a ] fi-
6C0 peti posse (22), priusquam de crimine conslilerit apud
eum (23) , cui conviclis pocnam irrogare licet , quis igno-
rat ? Plane defuuctis homicidii reis apud procuratores (2^)
quoque causam (2 5) agendam esse ralio perniillit (26). PP.
^. Idus Maji , Laterano et PiUFIao Cokss. 198.
Si quis muriem sibi conscivisse dicatur.
2. lidera AA. Arislae.
NOn animadvertimus , cur causas ad (^'y) officiuni pro-
curatorum nostrorum pertioeutes , ad proconsulis
vari railitia. Quo nomine reprchcnditur a Cujacio g. ohs. 37. Jol.
267. in Jin. quem lioc voluisse e.xistimo , nimis lioc gencralitor di-
ci , cum sit falsum in mililia non armata. Bald. vero coIHgit ,
milit<s negotiatorcs in causa negotiationis coiiventos uou haljcre
privilcgium militare.
(17) Et militandi. Milites fori negotiandi liccntiam a Frincipc
possunt impetraie. Rcgulaiitcr ciiuiii mcrcutorcs simul ct mililts es-
se nnii possiint : /. i. infr- negnt. ne milit. lib. 12. tit. 35.
(18) Causce fiscalrs sunt , iii quibus agitur dc bouis , poeiiis aut
junl);is fisco dclatis.
(19) Domus divina; pertinent ad praedia Tamiaca , quse erant in
Caii| adocia sub dispnsitionc et cura pia^positi sncri cubiculi , tt
Coinitis domoi um. vidc Ciijaciiim hic. Erant cnim in Poiilic.i dicE-
cesi prfEcipuEE : iu Cappydocia domiis ct posscssioius pUires , j)io-
pri.T 1 atrinionii Piiiicipis : ct iii ois coloni ac inquilini. Eqnitia
cjunicm juris. li omucs sub ciira Comitis domorum , /. uh. injr.
h. t. Xwell. 20. Postca muniis id transLitum ad Proconsulos Cap-
padccia;. Nou. 3o. ubi vid. Cuj.ic. addc eundcm ad tit. de prccpo-
sit- sitcri cuhic. et 8. ohseii'. 4"-
(ao) Honiiiies Jisc(dcs , aclores , procuratorcs , conductores , co-
loni , inquilini , scr\ i rci privat;e.
(m) I(i cst , noii vindicatae , ncglectae , dcsertie. /. i. infr. de
his , quibus ut indign.
(2>) Iloc casii scii.
( >3) Id cst , pia;,'idcm [iiovinciae. Pryscs cognoscit dc homicidio
ct crimino ; procuralor -v^ 10 dc bonis , n(»n do crimine : neuler vc-
ro potost servum in capiit domini interrogarc. Paiil. 5. senl. 16. §.^.
(24) Cresaris. Hi coguoscunt de causis fiscalibus , inter fiscuin et
privatos.
(rj) Ncgicctse mortis scil.
(26) Ut ei qui mortem dcfuncti non vindicaverit , hercditas au-
fcratiir.
(27) /. 5. infr. h. i.
28o
notionem advocare velis : ISam cum hoc quoeratur , an
pater tuus mortem sibi consciveril metu alicujus poence. ac
propterea bona a fisco vindiciri doLeant . jam non de
(.rimine , aut poena niorlui , sed de Lonis quaTerjdum est.
])at. 12. Kalend. Oclobr. Apro et Maximo Cojsss. 208,
LIBER TERTIUS
De accusalione deserta.
3. Imp. Antowintjs A. Heliodoro.
PRocurator meus , qui vice prgcsidis provincise non (1)
lungitur , sicut exigere (2) poetiam deserlae accusa-
tionis non potest : ita judicare , ut ca inferatur , senten-
tia sua non potest. Dal. lo, Kal. Septemb. L^xo el Ce-
RfALI COKSS. 216.
De eo , fjui emit a procnratore CcBsaris ,
mandalo alterius.
4. Imp. Alexaisd. A. Maximae.
CUm vendente (3) procuralore meo emisse te prsedia
dicas : pretium eorum necessario (4) solvere debes.
Cum his vero , quibus mandantibus eadem praedia emisse
te er iradidisse dicis , agenle te , procurator meus ( si ejus
audientiara elegeris } cognoscet , ut pecuniam quae prelii
nomine libi debetur , ul usuras, quse fisco solvendse sunt ,
consequi possis. PP. 4- Id. Octob. Maximo et Paterno
Co^ss. 234.
De causis flscalihus.
5. Imp. CoNSTANTiKTis A. ad Ursum.
D fiscum (5) pertinentes causas rationalis decidat
- onmibus concussionibus prohibendis. Dat. Non. Febr.
Comtantinop. Feliciano et Titiano Conss. 337.
T)e conductore Ccvsaris,
6. Idem A. ad Italicum.
^l quis adversus conductorem (6) nostrum aliquid agen-
L.> dum crediderit , viro ilhistn Comiti reruin privata-
rura referri oportet : ne et judici existimationis , et offi-
cio ejus salutis discrimen immineat. Dat. Kal. Febr. *
CoNss.
De dominicis colonis et patrimonialibus.
7. Idem A. ad Bulephorum lationalem sumraae (7) rei
r\Ominicis colonis et patrimonialibus gravitalem tua
LJ censemus disccptatricem e^se debere. Duces enim
Prtcpositos miljtum (8) , ct caslrorum , et Kectores nr
vmciarum evocandis et arcessendis colonis absliuere odo'
lei. Dat. 16. Kal. Mart. Licikio * Cowss. 3i8.
De colono aut servo Principis.
8. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Taurum P. P.
pUm aliquid colonus (9) aut servus rei privata nMlr
VJ contra disciphnam publicam adseratur perpelrare a.
judicium llectons provinciae venire cogeadus est : sic'v,
dehcet , ut praesente fiationali vel Procuratore doruus no
slraj , inter eum et accusatorem causa tractetur : et si fa
cinus fuent approbatum , juris severilas exeratur. Dat. '
INon. Mart. 6irnui , Arbitione et Lolliano Conss. 355
De actore rerum primtarum seu Procuratore CcssarU.
9. Impp. Valent. (10) et Valens AA.
ad Philip. Virum clariss. (11).
[ rjNiversi fiduciam gerant , ut, ] si (,2) quis eom
^ ab (13} actore rerum pnvatarum nostrarum giv
a procuratore vexatus fuerit [ injuriis , ] super eius con
tumehis vel depraedalionibus deferri querimomam [ since
ritati tuae , vel Rectori provinciae ] non dubiiet [ et a(
pubhcffi sententiara vindictaj sine aliqua trepidatione cod
volare : ] quae res cum fuerit certis probationibus decla
rata , saucimus , [ et edicmus , ] ut si in provincialeD
lianc audaciam quisquam moliri ausus fuerit , publice vi
vus concremelur (i^). Dat. 3. Non. Jul. HeracUce Va
LENTiNiANO (i5} et Valente AA. Conss. 368. '
De officialibus rationalis.
io. Imppp. Gratian, Valekt. et Theod. AAA.
ad Polemium P. P.
j^Ulium €x officio Rationalis qui exactioni vel char-
i. 1 tis (i6) inserviat , in aliud judicium adduci opor-
let : nisi forte cujuspiam caput accusatio legibus inslilu-
ta puisaverit. Dat. 3. Ral. Maii , Arcad. et Bautoe
Co^ss. 385.
(i) Prociiralor Caesaris fungens vice Praesidis , potesfc cognoscere
decausis criiiiiiialibus : /. i. suyr. de pedcBneis , /. i. infr. dc
pcen. I. 4. infr, acl l. Fab. l. ult. ff. de off. procurat. Casaris.
l. 23. 5. \.Jf. de appellat. adde Cujac 19. observ. i3. Robcrt. s.
animad. 12. Anton. Mercat. Notat. 22.
(2) Vi sna scil. Exactio pcenee irrogalae a Preesldc , ad rationa-
eoi pertinet , nou irrogatio.
(3) hi veiiditionc Lonorum fiscaliiim , procuratoris Csesaris in-
tarvcntus neccssarius.
(4) /-5. tiijin.ff, dc jur. fisci. ncc enim potest procurator
Caesans {jdem habere dc prctio. Quid privati procurator ? vidg
/. \- ff de except. rei ^endit,
(5) l. 2. supr. h. t.
(6) iiddc /. 8. infr. h. t.
(7) Raiionalem summurum ({wdm-i ita legunt , moti cx l. 7. C.
7"heod. de juro. fisci , ct Notitia impcrii Romani , et Suetonio in
Pomitian. ubi fit mentio aucloris summaruni : reprchensi a Cujac. 8.
Ob^. 3t. et rccte. Mam jn lege 3. mfr. si propter pubt. pensUat.
pocuralor Cresans , procurator summcB rei appellatur . et in rcscn-
pto Galueni apud Eusebiuin / n /- 1 ^ ' ■•
wpofoiTf us,v , _et antiqua iiiscriptio. Val. Hoaoiatus Y. P. Rat. S.
R. Tacitiis 5. neminem suramae rei imponere poterant
(8) Al. iinytum. sed et ita in Basilicis kgitur : ^l; «^o toa;-
^iu! ayput airoa-irxa-^e-nut. vide Cujacium i3. obs 35
(9) Vid. L. ult. infr. h. t.
(10) Tribuenda hiec lex Constanlino.
(11) yicyrium,et ita habet Cod. Thsnd. l.i. dc act. et procur.
(12) /. I. C. Theod. de actorib. lih. lo. tit. \.
(i3) /. 1. C. Theod. de aclor. ct procur. et conduclorib. rei
prwatoe j /. 10. til. 4.
(14) V^ /. unic. infr. de eonductor. et pi-^icutat. 51V. actor.
pra;dfiscuL /.11. (it. 51. De vivicomburio , vid. /. un. inf.
de ISuti aggeribus non rurnp.
(i5) ConsUnlino A. III. et Licinio Cqnss. 3i3.
(16) Chartularius chartis inseryit , easijuc tractaj.
CODICIS HEPETIM PR^LECTIONIS.
281
De conduclore aut scrvo Coesaris.
xi. Irapp. TiiEOD. et ^^alent. AA. Ariaxi Praposito
' sacri cubiculi.
HAc lege sanciraus : ut , sive agat domorum nostrarura
colonus (1) , iu.juilinusve aul servus ,_ sive pulse-
itur ab aliquo super criirunuli seu civili negolio , non al-
'terius quam lui culniinis ac viri spcclab;!is Comilis (2)
iaomorum petalur examea : nullius ailcgalione supcr fori
praescriptione peniius admiltenda. Dat. 5. Id. Apnhs.
T I T, XX VII.
QUANDO (3) LICEAT TJNICUIQtJE SINE (4)
JXJDiCE SE VINDICARE (5) , VEL POUUCAM (6)
DEVOTIONEM.
De nociurnis depopulaloiibus et aggressoribus ilincrum.
1. Imppp. Valent. TnEoD. et Arcad. AAA.
ad Provinciales.
Llberam (7) resistendi (8) cunclis tribuimus faculta-
tem i ul quicuiKjue mililum vel ijrivalorum ad
agros (9) nocturnus populator intraverJl, aut ilinera fre-
quentala insidiis aggressionis obsederit , pcrmissa cuicun-
que licentia digno illico supplicio subjugelur: ac morleni
quam minabatur , excipiat , et id quod intendebat , in-
currat. Melius (10) eriim est occurrere iu tempore , quam
post exitum vindicare. Veslram.igilur vobis pcrmiitimus
ultionem , et quod serum est puuire judicio , subjugamus
edicto , ut nulius parcat milili , cui obviare telo opor-
leat , ut lalroni. Dat. Kalend. Jul. Tatiano et Symma-
ciio CoNss, 391.
De desertoribus . Dc laironibus publicis.
2. Imppp. Arcad. Honor. et Tiieod. AAA.
IJadriano P. P. '
OPprimendorum (ii) desertorum (1-2) facultatem pro-
vincialibus jure perinittimus. Qui si rcsistcre ausi
fuerint , in his velox ubique jubemus esse sup[jlicium.
Cuncli (i3) elenim adversus lalrones publicos, desertores-
que militiaa , jus sibi sciant pro quiete communi exercen-
dx publicse uhionis indultum. Dat. 5. Non. Octobr.
Theodosio A. et E.umoridio Conss. 4o3.
T I T. XXVIII.
DE (i4) INOFFICIOSO (i5) TESTAMENTO (iG).
De Jideicommissario.
i. Impp. Severus et Anto.ninus AA. Victorino.
CUm de inofScioso matris susc lestamento filius dicere
velit adversus (17) euin , qui ex causa fideicommiss;
hereditatem tenet (i8j : non esl iniquum hoc ei accomo-
dari (19) , ut perinde (20) fideicommissarius lenealur , ac
t. Ne quis in
(1) l. G. /. 8. siipr. h. t.
(2) De quo dixi ud epigraphcn hujus tituli.
(3) Hic tilulus cst exccptio tituli 5. supr. h
siiu causa.
(4) Vidc Damlioudcrum c. i3. et 14. jmixis civili:. Dc quo
dixi in praxi civili , lilido de jmlilia et jure.
(5) Id cst , ulcisci , ac sibi quodamnioilo jus dicerf.
(G) Publica divotio , id cst , puljlicc dcvoti , ut militcs. Di-
cunlur cnim dcvolissimi /. 17. infr. de erogat. niilit. aun. liL. 12.
tit. 38. sacramculo miUliix: oLslricti. Milcs dcscrtor publicae dcvo-
tionis a quovis obsidcri , [ircUcndi , ct si sc tclo dcfcndcrit , occi-
di polest.
(n) /. 2. C. Tlieod. infr. ad l. CorneL de sicaiiis.
(b) Hoc ctiam jure naturali pcrniiltitur : /. ^. Jf. de juslit. et
jur. adde /. ult. i'<'n. neijue. infr. de discussorib. l. 10. Ut. 3o. ^
(9) Q"'^' "^ "'*"-' • i'»''^"* '"^- tabul. id permissum fuit. Quasi
dictrct : Olim liciiil furcm nocturuum quoquo modo occidcrc , ciira
iu agro tuin in urbc : hodic vcro in agris tantum id pcrmissum
cst quoquomodo , sive ci parcere nou potucris sinc vitae pericuio ,
sivc potucris , qua dc rc vidc hic Cujacium , i/j. obs. lO.
(10) /. iiU. in /in. supr. in quib. cuus. in intcg.
(11) Transfugas , id est , (pii a Romanis ad hostcs transfugiunt ,
eos tanquam hoslcs iiccl cuiquc citra [cricidum occidcrc. 5. Harm.
8' 5. 5.
(li) /. 2. infi: de desertorib. ct occultat. l. 12. t. ^G. 6. Harm.
8. adde NofelL Theod. 4 'h de tyronib. ct desertorib.
(i3) Tcilullian. /'/( Jpvlogetico : In reos majcslatis ct puhlicos
hosles onniis iiomo niihs c.-t , ct ita cst , cuiquc liis casihus rcum
capicndi eumquc iutcrhcicndi jus pcrmiltilur.
(i4) L. ■2. Jnsl. 18. 5. J/: 2. ct 2. C. Th. 19. dc^ innjficiosi
qucrela. Paul. 4- •s*?"'- ^. vtpi 7?« «067« ItTt^^Kii /u»fx4'--4'5 > ^*^
est , dc qucrcla ad\cr^us tc^tauicntum , quando ct a quil)us ca pos-
sit instilui, vcl non possit 3^. EcL i. vidc fornudam hujus actio-
nis apud Oldcndoipitim class. 5. nct. 2. Goth. Yid. ad huuc tit.
Fcrdin. Va.sq. dc ^ uccesiion. rrsolul. l. 3. ct Anton. Govcau.
lect. L 1. c. 5. i\iis.
(i5) Quo jurc introducla cst ha!c qucrcla ? non a Pra^toro' , scd
lcgc Glicia. Cujac. 2. obs. 21. Movclur aulem intcriplione /. 4-
ff. h<c tit.
(lO) Inijjiciosum cst tcslamci.tum , in quo parcns , firuis , vcl
fratcr sui ollicii ohliti , in qiio hhcri vcl j arciUis , \tl fVatrcs ger-
inani imnurito cxhcrcdali , prxtcrili , vcl ita instituti , iit pro
Tom.YV .
exheredatis habcantur , NovelL 1. in pr. $. 2. De foimula hujus
actionis dicam ad /. 22. infr. h. t. An hodie locuin liiheat , di.\i
ad /. i.ff. h. t. Intcrim qu?e sint hodic rautata ciica hanc qucrc-
lam vid. Oldcndorp. class. 5. act. 1. nuin. 17.
('/) Qoercla advcrsus {idcicomraissarir.ra movcri potcst.
(18) Id est , possidet. Atqui in qucrtla agitur de bercditatc :
pctitio aulem hercditatis non datur conlra titulo possidcntcm. /• 4-
lufr. in quib. causis cessat iongi tenip. lideicorainissarius vtro U-
lulo possidct ? Dicara infr. h. t. de vera senlcnlia hujus lcgis.
(19) Accommodandi uerbum obscr.^a : Accommo iari dicuntur
ca , qua; propric ac vcrc non compclunt.
(20) Vt exinde. Salycctus , iabcr , Castrcnsis ita hanc legcm
craendant : co scnsu : Qucrclam primo , subscqucntcr vcro pttilio-
nes liereditatis moveri. Guiliclmus vclus interprcs putat , proponcn-
tem querclam proponcre hcrcdilatis pclilioncm. Govcanus i. ^'a-
riar. 5. nullam sihi videri in tolo Codice obscuriorcm constitutio-
ntm adscrit : nec tamcn supeiiores scnteutias probat. Putat crgo
hic agi dc pctitionc hcrcditatis , non inofliclosi querela : Clium
porro laudandnm cssc , qui hac ncgltcta illam propoiiat. Ncc eniin
hereditatis pctilione honorcm parent\im sugillari. Eo nomine jii-
stura esse tam modcsto Glio pttitionera hcrcditatis accommodari.
Si ita est , dcbuit hsec constitulio in tituluiu scqucnlcm rcjici. Exi-
stirao hujus Icgis sententiara hanc c.>se , qiicrelain inofliciosi dan
adversus heredcm , ct eum qui pro htrcde aut pro possessore posci-
dct : in alios vcro non dari : arg. L 12. infr. h. t. /. 7. 5- ^*
/• 0- ff- ^'" hered. pet. /. 10. in fin. princ. ff. de bon. poss. con-
tru tab. Cxtcruni tidcicommissarium propric non essc licreditatis
doininum ( uam cx causis fidcicommissi dominia non Iransfcrun-
tur , /. 3. in Jin. ff. si ususfruct. pct. ) l'ro hcredc quoque non
possidet is , qui non putat ^c hcrcdcm , (luiquc scit sc aruiin cssc
ab hcrcde, /. 11. ff. de hered. pct. \vo po.-aCSMnc non cst ctiam :
nec cnim est prredo , i/. /. 11. injin. lix his sei[uituv sublili jurc
filios hic cxcludi. ^ crum siibtilitas h;ec ncgligcnda nobis est. Fi-
dcicoramissarius cnim cilcclii cst hcres , icqiium cct igitiir filus
aclinncin in fidc:commis--.arium accomraodari. Qiiid ? qiiercla inof-
ficiosi tt petitio hcrtdilatis , possuntuc una ct tadciu aclione unovc
judicio proponi ? Angclus ncgat , Za-ius ait. Aidc qu;e notavi .id
/. 20. Jf h. t. idqiie ita stnsit Ciij.'.oiiiS /;/"<•. Olim laiucn non fuit
ncccssitatis, nain inofliciosi qucrcla movcri scparatim jKilerat. Paul. 4.
sent. 5. 5. 4. hodic potcst simul ct consccutivc. rcrrariensis e^
comiiiuni opinione in fonn. i-estitulionis in intcgr. 4'- ^'^''^- '^'^
dimiltendum ij. luim. 2.
36
282
si pro hcrcih , auf, pro possessore possidoret. PP. 5. Ka-
Jend. Jul. Falcowe et Claro Cowss. 194.
De bonorum possessione litis ordinandce gratia.
2. lidem AA. Lucretio.
QUamvis de inoiTicioso tesfaraento actnrum (1) te
bonorum possessionem (2) accepisse prononas , la-
nien scriptis Jieredibus aufcrri possessionem incivile est
-*Jat. 4. Kalend. Decemb. Dextro ct Prisco Conss. 197.
De Posthumo prcclerilo a matre.
S. lidem AA. Januario.
QI matcr filiis duobus heredibus inslilutis, tertio post f3)
O lestainentum (4), cum mul.re idem lestament.Mn po-
tmsset , hoc facere neglexisset : merito utpote non iustis
ralionibus ncgleclns (5) , dc inoificioso querelam institue-
re polent. ^ed cum eam in puerperio (6) vita decessisse
proponas : repentmi casus iniquitas per coniecturam raa-
ternae p.etatis emendanda est. Quare filio luo , cui nihil
praetcr maternum falum impulari potest , perinde viri-
i<=m (7) portionem tribuendam esse censeraus , ac si
omnes filios heredes instituissct. Sin autem heredes scripti
extranei erant ; tunc de inofficioso testamento actionem
^nst.tuere non prohibetur. PP. 8. Ral. Jul. Laterano et
•UUFliVO Coj\ss. 198.
LIBER TERTIUS
De libcrtate fideicommissa.
4. lidem AA. Soierico et aliis.
r^Um ex causa fiJeicommissi secundum Prstoris decre-
Y t"fn "1 i^berlate (8) morali sitis , filios etiam susce-
peritis : quamvis postea domini veslri lestamentum inoffi-
ciosum s.t pronunciotum , agente filio : non est a.quum ,
hen vobis hbertat.s quafslionem. PP. 6. Id. Mar . Aftl
xow.no u. et Geta .1. Co-Nss. 206.
An querela transmittatur ad heredem.
5. fmp. Antoninus A. Helio.
SI paler tuus post Jitem contestatam , vel posfuuam
propositum iiabuiss.-t inoniciosum fiatris teiiamfn.n^
d.cere , te herede nlicto decessit : causam c«.miam M
vel quocunque modo iJli placilam exequi non proh.beris^
PP. 2. Aon Ocfob. Gentiano et iJASso Conss. 212.
Ve legitima portione.
G. Idem A. Ingenuo.
pUm (10) qua^ritur, an filii de inofficioso pairis tesia
\^ menlo possint dicerc, si (i.) quariam I>onorum par-
tcm mortis tempore testator reliquit , inspicitur. PP^ l
Ral. Jul. Romai ^ DuoutJs Aspr.s Conss. 2i3. '
In AuTHEN. de triente el semisse. $. i. coll 3 tit 5
JNov. i8. cap. I. Authent. ex Novell. .9. cap." i. *
1}JOjsima{,^) lcge cautum est, ut si quatuur sint flUi-
•i- -^ velpauciores.cx suhstantia (i3) deficientis tricns (lA)-
si plurcs smt, semis deheatur cis quonuo (.5) rclicti alu-
lo, cx coriuo{i6) sciUcet inter cosdikdendus : cuL Z
pTsmnr ^'^^ '^'Hf'uctu dcfraudari Uhcri a pirenlibus
In Adthen. de immensis donati. §. i. coll. n. ur. 4
^ al< 3. Kovell. 92. cap, 1,
Jy-AWe et si parem in quendam libcrorum , ^d in nuos-
dam donationem (18) immensam fcceril: auisnuc tan-
tum fcret ex hereditatc nominc FJcidice (,q), Lanlum
poterai anle donationcm deheri. Licet autcm ei aui iar-
gitatcm (20) mcruit , ahstincre ab liereditate , \lummodc
suppleat ex donatione ( si opus sU ) cceterorum porlionem
tia^]?oion,m'; '^"''""''''' ' "^""^ *^''^' ^'^*'"'"' ' ^'^'' ordiuan,la gra-
tia .)Onoiuin possessionem acccpisti. I. 8. in vr ff" h t
P,,3,r-^^'"' J^onorum posscssio gratia litis or(li..anda3' dicitur in /.
<.cm \,gh„m ui cammcnt. in eundem tit. Instit. Mod.
,-f 1 1 / '"^^''"' t<^*t'i'"entuin nalus prffiteritns ( a niatre prsete-
ntus Labetur pro cU.edato ) que.-ela.n recte ins\ituit. vid.^Pau!
• f- SCtil. .3. ft . 2 .
.tr!lL ^'^' ^^'^"^"^^- '«'"• •• ^(iriav. resol c. 5. Monclu-.cam illu-
Tuot " ^^- ^'""^'■'"" ^'^§'"'" ^''- i'^-^-rm-'~-' -■ ca^.
(3) Idcst.prffiterilus. P.aeteritus a matre habetur pro exheredato
>.i.L&'prSC "'""''' '"'"""'^^ "^*^"'*' ^^"''^^^-
r,„l:L ^f^^T '"'^'" '''8'' ''■'' <^** ' Poslhumus prseteritus a matre
q..« rautand. tcsfamenti facuUalc.n non habuit ( guod in ,h crne
zts::::^^ "''^^"' """ ^'^^^f^^^-»^- vaii.w.nstit..;urz:
rS nHf'? ^«■^'•^'»"^'" P"- qnercla.n libcrtafc. non rc^ocantur
^9; Y ' ^^ rra-jxiiala tiansmitlitur ad liciedem
eo facCm" m'c. '"' ^■''''"''"^ '^'^''^' ««t--""'»*"'», vcl donationcm ah
Z pI, I T .^'"'T':"" '"^t,tue,-e , nisi quod ei reliclum cst , omnino
(..) Hahcns icg,li,,,an, qucrclam movcre ,>on potcst. l.3o. infr.
"■ £• /. K. (^. 8,^. /,. t. Paiilus 4. sent. 5. §. 6.
^■J:'S fs^ZlTtVT'""^ ^'^'''' rel.nqueiid^. adde AW.
(.3) ^re alieno deduclo scil. d. l. S. § 9
yJ^PJlrf.^VfrV'''"''''-.^-''''' Legitiu3a',sifiIiisintquatuor
%el pauciores , e.t fcrt.a pars tot.us ass.s ; si vero sunt nlures c^t
t^'^% '" "'^"''"*"" '^'^:'^**^'"^" "'^' '^--' -'«ie L.Utio^e^
Z: P'*'^^^- ^"«/-^3. M. 3. n. 70. et scc,. ct consil. 55. n. i3
^-'. {. I. Joan. Cephal. cons. ■i\b. n. •>3. Mod.
. (.3) Leg.tima libcris quoquc relicli titulo .elinqui potest, ut hic •
rcunrd':i'f r^^T '''"'° ^^^t^v^^^ .a,i,qur i.;!;.rutroui;
uunqui dchet. Aow//. ii5. c. 3. vid. Sociq. rca. 102 (>•..„„«
/./-. sent. §. lc^itima q. 3-2. ct te.aa. q. 35. ^ ■"""
(.b) In legii.ma bonorum s.ngul.s I.bcris virilis portio compcfit.
(./) Legiti.na l,be,-orum gravari non potest, etia.n in ,is,fructu.
aaac t. jo. mfr. n. t.
(.8) Imracnsa donatio in unum cx lihe.is coUata , per alios ad
lcgit.mam usquc rcvocatur : non ultra. ^
(19) Id est, leg,tima;,nt in /. 3i. infr. h. t. ci in I iuhem,:^
(^i^-vi^l- ^'■'''''- '' '"■^'■- '■ '■ ''■ 7'- -V- Mo^i
fc nn?-T -,"!■ '''''T •^''''^•M ''■^''" '™ •iccepta, ejus hcredita-
c potcst abst.ncre. Qu,d s, ,lla don.^tio leg,ti„]am rcliquor„m li-
bc,oru,n c.xhaunt ? Hujusmod, douatio legiti.nre .el.quorum fraudi
cssc non ,kbct , idcoque cx bonis donatiouc acccptis frat.ibus h-i-
t.ma supplcb,tur.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIOSIS.
I
Dc ncpte ex filio emancipato .
n. Idem A. Secundo.
NEntcm (0 defuncli actione de inofflcioso testamen-
/o quamvis paier ejus emancipatus fuerit delunctus ,
experS 'p-^^ , '6-^^>-^ "*^" ^^^^^^ ^^' ^" ^'^' ^"^' ^'~
Im^ LiETO et CjiREALi CoHSS. 216.
J)e hereditale a patre inter filios divisa. 1. Z?e eo ,
qui agnovit judicium defuncti.
8. Irop. Alexajsd. A. Florentmo.
PArentibus arbitrium (2) dividends hcreditatis inter
liberos adimendum nou est : dummodo (3) non mi-
nus ii qu> pidatis sibi conscius est , partis , quae mlesta-
10 defuncio potuit ad eum pcriinere , ciuartam ex judicio
parentis obtineat. . ,. . 1 r /c\
^ 1 Qui (4) a"*em agnovil judicmm deluncti , eo (b)
cuod debitum palernum pro hereditaria parte persol-
vit (t)) vel alio legilimo modo salisfecit : etianisi maius
qtiam ei debebatur , reliclum est , si is major viginti-
quinque annis est , accusare ut inofficiosam volunlalem
palris , quam (7) probavit , non potesl. PP. 7. W.
Febr. JMaximo u. et .^liano Cowss. 224.
T)e testamenlo militis.
g. Idem A. Romanae.
DE inofflcioso tcstamento militis (8) , vel jure milita-
ri vel civili faclo , vel Centurionis , vel Tribuni
numeri , nec filios posse (jueri jus certum est. PP. idus
Maji , Maximo 11. et iliLiA^o Cojsss, 224.
De fisco.
10. Idem A. Quintiniano.
SI heredum Quintiniani , quera patrem luum esse di-
cis , adversus quos de iuofficioso teslameuto acturus
eras , jure successionis bona ad fiscum periinent, vel ipsius
Quiutiniani bona , ulpole vacantia , fiscus (9) tenet ; cau-
(i) Neptis cx niio ( ctiam cmancipato ) querclam inofficiosi
rotcst uiovcic advcrsns tcstanicntuni avi.
(9.) Pal<r licrcditattm intcr filios dividcrc polcst ; dum tamcn
ci ( qucm mintis dilij^it ) lcgitimam rclinquat. /. 10. infr. fum.
(3) /. 35. 5. I. infr. h. t.
(4) Qiicrclam inofficiosi movcre .ndvcrsus patris testamentum
non j/olist , qui tcMamcnMim cjns agnovit , ul hic. Synops. Bu-
sil. 4^- "'• 4- <^- '7- ^- Harnicnoji. 6. §. a^-
(5) Tacitc agnosccrc cl aiipiobarc lcslamcnlum dcfuncti ccnsc-
tur , qui cx co tcst.imento dcl)ila solvil. /. 35. 5- '• "'.fi'- ''• '•
adde /. 23. §. \. Jf. h. C l. k^- ff- de hered. pel. ti'\\.A {c&Umsa-
tum nou tanlum c.xprcssc , scd tacitc apy roLari polest , vel admitti.
(G) Vid. /. 2. injr. de jwe delib.
(7) Qui tcstamciilum dcfuncti simcl probavit , qucrclam inofli-
cioisi amillit. vid. /. 0.0. ff- de optioit. Irgut.
(8) Qucrcla inolliciosL locuni 1;^^ habct in militis testamcuto :
2 83
sam apud Procuratorem noslrum agere potes. PP. 2. Id-
August. Maximo u. et iELU^o Co^ss. 224.
De arenariis.
II. Idem A. Ingenuo.
N arenam non damnato , sed sua sponic arenario con-
— sliluto , legitJma; successiones jntegra; sunt , sicuU ci-
vilas et liljertas manet. Sed si testameulum parcns e]us
fecit : neque de inofficioso teslamento accusatio , neque
bonorum possessio ei compelit : nam talem Clium nienlo
quis indignum (lo) [ sua ] successione judical : nisi (1 1)
et ipse similis conditionis (12) sit. PP. 4. Kal. Jan. Jul.
et Crispino Cojnss. 225.
De fideicommisso.
12. Idem A. Liciniano el Diogeni.
SI pater puellae ( cujus vos curalores esse dicitis ) tiho
ex semisse , ipsa autem ex triente , et uxore ex rtli-
quo sfxtaute scriplis heredibus , fidei filiorum commiMt ,
ut si (i3) f/i/ii eorum intra vigmtiquinque anros tetaiis de-
cederet , superstitilus portionern [ 6uam ] re.stitucret :^vx-
terea uxori , ut id , quod ex uiusa heredualis ad eam
pervenisset , fiUis post mortem suam rcslituerel , hdeicom-
misit : calumniosam incfllciosi aclionem adversus juslum
judicium leslatoris instituere non debetis : cum (h) ex
hujusmcdi fideicommissaria reslilutione tam malris quam
fratris ejus portio ad eam poterat pervenire. PP. i>oa.
Decemb. Alexakd. A. m. et Dio^E Cosss. 23o.
De testamento rescisso pro parte.
i3. Imp. GoRDiANXJS A. Prisciano.
ClJm duobus heredibus inslitutis , uno ex quinque ,
allero ex septem unciis , adversus eum , qui cx st-
plcm. unciis heres scriptus fueral , jusla querela ccuteu-
disse 5 ab allero aulcm viclum (i5) te fui^se alleges :
pro ea parle , qua resolutum est teslamentum •, cum juie
intestati , qui obtinuit , succedat , neque (i5) legata , ue-
que fideicommissa debcntur : quamvis libcrlates , et dre-
cla; competant , et fideicommissariae prffslari debcant. PP.
3. Ral. Februar. Gordiako A. et Ayiola Cokss. 2-io.
(i 1) Mores quos quis in se approbat, in libcrls rcprobare non polcft.
(12) liic ilhid quwrilur , an qiicmadmcdnro patcr aruiarius fi-
lium arcnarium cxliercdare non potest , idcm ^it in mcrctncaria
malre filiam meretriccm exhercdante ; qua de rc multa Tnaqucllus
in tegib. ccnnulial. gl. i. i. purte 11. !\b. circu J.n. Mod.
(i3) Plcua ct pura csse dcKt hcitima porlio. Pura , mquam ,
ab omni oncre Gdciconimissi , lecati ct usu^lVuctus. Juih. twvissi-
ma. supr. h. t. Quid si facla est mntua et rccipioca fubstitutio ?
onerosa non ccnsclur. iEquitas sus|.icionciu frauJis tohit. mjr. hic,
ibi. cum cx hujusmodi. Ilaque ncuUr qucrtlam habiturus cst, quia
neuter in kgitiiua cst gravalus , malcr cliam polc^t vul^arilcr -.nb-
stitucre tiiio , cliam in^lrgilinia : /. 33.^' de yulgor. et pupillar.
An pupillariter ? ISegnl Bart. d. /. 33.
(i-i) iEquitas omntm ficudis su.^picioncm toUil. ff\ qiu.d quis-
que juiis.
(i5) "\ arictas pcrsonarum ct mcritorum cfficit , ut .ictor in mx>
Auth. presbyteros. 'm J:n. )uie
vide tamcn Nov. i23. c. ly. et l. 34
siipr. de Eptscop. et Cleticis.
(9) Qinrcla inofUciosi institui potcst .idvcrsus fiscum oCCUj-.an-
tem bona dcluncti.
(10) '!Soi'. ii5. c. 3. 5' "^- paiens fili-.im arcnariupi aut mimum
pot«st exhcredare : uisi ipse cju.dcin cuuditionis sit.
vincat , viucatui autiiu in ulUio : /. i5. in Jin. /. i^- ff- d.
t. l. 76. in pr. ff. de tcg. 2. ut u'xm hstameutum pro partc
scindatur , pro j^arlc courumctur. Idque a' jiulicc statni ex conimu-
ni opinionc Ilottmanus reicrt cons. i. Jot. 5i. addc Guj;ic. 10.
o/»ic»v. 20. iii Jin.
(16) Id C!>t , hcrtdes ab intestato succcdunt.
i84
LIBER TERTIUS
Defahi accusatione.
i4- Wem A. Prisco.
JpUm (i) qui inofficiosi ffiierelajn flolauim non te-
-Lj mut (2) , a ftilsi accusalione non suhinovcri plactiit
Jdnm observalur , et si (3) e contrario falsi crimine in-
stilulo yictus , postea de inofficioso actioncm exercf re ma-
luerit. PP. 6. Kal. Decemb. Gordiano A. et AviOLA
t-oivss. 240.
De filia prcctcrita a niatre.
FTi- //N* •^'"P" Ph^i-^ppus A. AphrodisiM.
Iliara Qi) praeteritam (5) a raatre , ad successionem
ejus citra (6) inofficiosi querclum adspirare non pos-
se explorati juris est. PP. 5. Kal. Aug. PmuPPo A.
et IiTiANo CoNss. 247.
Si testamentum non jure factum dicatur.
36. Impp. VALEPdANus et Gallienus AA. Valerian.
C _ N. C;es. Theodoraj.
Onlra majores vigintiquinque annis duplicem (n)
_ acljonem mferentes , primam , quasi testamentum non
sit jure periectum , alleram , (iuasi iuofficiosum , licet (8)
lure perleclum ; praescriptio ex prioris (q) judicii mora
qumquennalis (10) lemporis non nasciturVi 1) , qu^ of-
Uccre non (12) cessantibus non potest. PP. Id. AuR. Tu-
sco et Basso Co.nss. 269.
De mntre a filio prceleriia.
17. Impp. Carinus et Numerianus AA. FIorEe.
pUm (i3) filium (i4) tuum, te praslerita , sororera
\^ hcredera msntmsse proponas : inofficiosi querelam apud
Prsesidem provincioe persequi poles. PP. Id. Febr. Cini-
KO n. et INuMERi.NAo AA. Conss. 284.
De exheredata a viro divcrtere nolente.
i8. Impp. DiocLET. tt Maxim. AA. Fausti
nae.
CUm te pietatis (i5) roligionem non violasse , sed ma-
rili conjugium , quod fueras sorlita (iG; , distraliere
noluisse , ac propterea (17) offi^nsum (x8) atque iralum
patrem ad cKheredalionis notam prolapsum esse dica« ;
inofficiosi teslamenti querelam inferre non vetaberis. s!
Kal. Maji , Maximo 11. et Aquilino Co^s». 286.
De filia lurpiter vivente.
19. lidem AA. ApoUinari.
SI filiam tuam , eo quod turpiter (19) , et cum flagi-
tiosa fccditate vivit , a successione tua excludendam
putes : si non inconsulto (20) calore , sed ex merJtis (21)
ejus ad id odium incitatus es , postrerai judicu Iiberum
arbitrium habebis (22). Dat. i5. Kal. Jul. Sirmii ^ i^in
AA. CoNss. 293.
In AuTirENT. ut cum de ap. cog. 5. Si vero usque ad '
viginliquinque. col. 8. tii. i6. al 12.
Nov. II 5. cap. 3.
C^Ed si (23) post vingintiquiiujuii annos te dijfcrente fi-
O liani marito copulare , ea in suum corpus peccaverii.
vel sine. conscnsu tuo , marito se , libero lamen , copula'
veril , cam ejcluredare non potes (24)-
De filia nolentc divcrtere.
20. lidem AA. et CC. Saviano.
Fllia in orbitale palris relicla , cum marito , cui raa-
tre volente (25) impiit , colens concordiam (26) ju-
.t-,m'n.^""'^''*'" '"o^''^'osi tcstamcnti movcre potest , qui falsi tc-
rst^'\s Hif ! ' "°'\°''^;""it: /. idt. ff. de except. rei jud. scnsus
no„'.Ll ' r P° 'f . f<^^tamcnl,un iaLs„m_ dicerc ^ qui ((.officiosum
tuere potcst , tametsi dcfunctus sororcm suam instituerit. Synops.
h. t. cap. 42.
(i4) Frakr sororcni institucrc non potest , matre praeterita.
(i6) Uxoris summa pictas csl a maiito siio non divcili.
(16) Patrc volcnle : ar§. l. ao. iiifr. h. t.
(17) Parcntibiis in quibiisdam citra mcnteni vitiumve inoratilii.
duiis non obtcmpcramiis. Filia noa divcrtcns a murito , parcntis
jussu , non meretur e.\iaercdari : addc Eovell. I25. c. 3. l. 5. infr.
dc rcjmd. "^
(18) /. 23. infr. h. t.
non nrnbivMt .. i- , o • "''""'" "'"-'^'c, qiu uiomciosum
/'fx' f;.F- '">'■•# de hcred. pct.
C^) V.de l. [^n,ff. de pet. hcred.
factam a mativ N,.<, ...,; 'tmrauim cbt achcisiis proctcritionem rum vita exhercdationcm nicretur : AW//. ii5. c 3 S i ctic,
-sioMlrf ;:,;i*-, X rTTVfTn''p '°r"'"/ r- "' ^' '-''^ -' aUmcntonuu pnvationcm. PceuU^Uiti- ta^nc^n '^
(a.) /. 3-2. 5. ,. jT: h. t. l. 3. 5. ^.ff: de B. P. conlr. tab.
/• 7. iii pr. ff. de bon. damn. Olim non crat neccssc certas exbeie-
dationis causas adscribi. Inccrlae ct posit;e crant in judicio Centiim
viro.-u.n. Hodic , ccrtce adscril>cndai. Nu^. 11 5. c. 3. vidc Cuiac
ad Nni'ell. j8. ' '
(-ii) Qiiid si ad bonam friigcm convcrsa ? ignoscendiun csse tra-
dit Tiraqucllus tract. dc pcenis , cauui 28.
(23) Patei- peccandi occasioncm filise piKstarc inteiligitur, si eam
viro intra visjesimiim qui.itu.n anniim setjtis nou clocat.
(24) Mcrito. Nemo enun id puniie potcst,cujus ipse admittcndi
fuit occasio.
/R\ T IX- ■ ---j».-.. , ....u i.,v/.i.v.n.;,i n.-si;iiiicnil.
t&; inolhciosum tcstame.Unm jus civile non tan. facit cjuair
Sm H^IT \"""'^'°-^' r'' impugnat solcunilatcm , scd 'ino.di:
"ia lesjtir'""' '^'^■"'"^ voluntatem : pcrsonam , nou juns solen-
no?LnS;'VVt't.Tn' "'""' ' '"°"^""^' 'i'^'^^^'^™
(10) Post qiiinqucnnium quc.ela inofficiosi movcri non potcst
trs t^tam ^•'- ^'"T'^' '^' ^" '^' ''^'^ •^^""" tc.nporis 7cci .-.su pa'-
tns te.tamcntum conf.r...a^se liberi vidcntiir. Syno„s. Bns. 1,
. 9..'^ ^^ *^'^ ' """ *'"''''i' qninqucnnii pixsciiptio , inirc (uicichm
«''-ft.c.os. ,e.s,,,nu.nti cxdudore solct. /. l supi^. i„ ' S. ^, . ^
inlci^r. icstu. non est neccss. Mod. ^
,^■1'.^^ ^T '"'*'''."'• ri-*s^i-ipfio non nocct. Noii ccssat iu qiurcl.
t x^aito n' T "^ ^'^^'"^' "-'■'■^""^"^' '^••"'"^''""'^ occ.pat.is' clt :
ia.ra£i,.?';::;;:^;;:;;';,;'-i--"^ '■- --'- ' q- -^ ""o v.gi-
('3) gurrclam inofiiciosi advcrsus (ilii festamcntum , malcr insti-
(25) In filia niiptura malris , ul Jiic : et patris. /.18. supr. h. t.
coiisensus rcqui.-itur. An ob eam caiisara c.\licrcdai-i po.ssunt libcri ?
Abhas nci,'ai.. Wurms. 1. pract. 39. obs. 19. dixi ad /. i'j. ff. de
rnu nupliar.
C2G) De concord.a ct religiviue maritali adue /. .8. siipr. h. t.
l. 5. infr. de instit. ct substil.
CODICIS REPETITiE PRiELEGTIOIN-IS.
285
19 0) offensionis post ejusdem matris (2) pcenitentiam
usas non praestat : nec ex momontariis ij voluulalibus
ilris nupta alque vidua jura esse compelhlur. Dat. iNon.
n. Sirmii , CC. Conss. 294.
De transvcrsalibus.
21. lidem AA. et CC. Alexandro.
"^Ratris (4) , vel sororis filii , patrui vel avunculi , ami-
^ tse eliam et materlera^ testamentum inoificiosum fru-
ra dicunt: cum ne.no (5) eorum , qui ex transversa li-
a veniunt , exceplis /mfry; ct sorvrc. (6), ad inofhciosi
icrelara admittatur. f De falso saue per accusationem
iminis queri uon prokibcnlur. Dat. * CG. Cowss. 294.
Defilia exheredata , de effectu rescissionis.
22. lidem AA. ct CC. Tanlillae.
nl maritus tuus facto lcslamento te quidem ex asse scri-
^ psil lieredem : filia auleni , quam liabuit in pof^sta-
• exhcredata [ jure ] lacta minime pcrhibetur : nihil-
ue ei rchclum est , ncque jusias (7) qffcnsK rausas prce-
(itisse [ expresse ] convincilur : eaui de inofiicioso tesia-
lento patris querentem totam hereditatem oblinere posse
lou ambigilur. Quod si jain obtinuit , vel postca vindi-
:at (8) : quodcunque marilus mortis suai tempore de-
juisse (9) tibi perhibclur , id ab ea reddi oportet. Dat.
[dib. Ftbr. Sinnii , CC. Cowss. 294.
De €0 , qui impedit testan-
23. lidem AA. et CC. Philippo , et aliis.
TEstamenti factione pcr tcslalionem vos inlerdixisse (10)
matri profitentes , juslam (11) causam offensae raa-
liiifeste teslamuii. Dat. 5. Id. Scpt. CC. Coisss. 294.
24.
(1) /. 21. infi: h. t.
(•2) /. 4- "f/f'- de icjyitd.
(3) AUiaUis liinc colligit , Yinim mnlicrc constanliorcm praesu-
mi. I. prasumpt. 47-
(4) SyiiofKK. Jinsil. 39. tit. 3. c. 33.
(5) ?s'i)la rcguliiin.
(G) Idqiic ctiam nnn pr.xcisc , sv<\ liirpihus pcrsonis institnlis.
5. I. Iiist. h. t. <iuin uon omnis iValor ail qncrclam inofficiosi
ailmiltihir, sctl iilrinqiic tanliim conjimctus. vidc Z. 27. infi: h.t.
(7) In Iioc iiioniclosi jiiilicio lire plcriuiqtic formulK senlcntitE
iliccnda; riicrunl , justas cansas oncusnc : /. 18. /. 20. supr. h. t.
l. 23. /. 28. iiifi: h. t. lU cl in vpistolis Pliiiii i. ppist. 5. Justas
u-asccndi causas palrcin liabuissc vidcri , anl non viik-ri.
(8) A\. viiical.
(9) Hcscissa adilionc licrcdilatis pcr qucrelam , rcyiviscnnt actio-
ncs pcr adilioncm confus.x. Ocssanlc causa confusionis , ccssat cou-
fusio.
(10) Qui jiarcntcni lcstari proliilut , jnstc potcst cxhcrcdari.
Quid si a palrc non cxlicrcdalns sit ? Iicrcditas vdiit indigno au-
lcrlur. vidc /. 2 iiifi: si qiiis aliqucin testari.
(1 1) /. 22. Sitpr. h. t.
(i'a) /. 9. .utjir. h. t.
(i3) \id. Ciijac. I» haiic l. 4. '>^^. 24.
(14) Secus sii^picari , csl nialc suspicari.
(1 5) Lilicri dc matrc conqucri non iiossnnt , si nuUani nintcr cis-
f.icit injuriam , scd providcl. Tliiic collis;c , Possc Iiona mcntc coii-
ditioncm , ct dicin adjici lcstaiucnlo. Eadcni ralionc cxciis.ibilur
substitutio inn>illaris. /. 26. infr. h. t. alias dcfcndi vd c.xcnsari
De testcimento militis.
24. lidem AA. et CC. Successo.
ri^Estamentum miiitis (12) filiifam. tn castrensi pecuLo
1 factum , neque a patie , ncque a l.b.ns ejus per
inofficiosi querelam rescmdi polest. Dat. J. Non. Dec.
Nicomedim , CC. Coass. 294.
De filiis a matre instiluendis suh hac condiiione ,
si a patre emaucipati fuermt.
25. lidem AA. et CC. Menedoto.
Flliis ri3) matrem , ciu^ de mariti monbus secus (i4)
susp calur , ita posse consuleve (i.j )ure compertum
est • ut^eos sub hac conditione (16) mst.luat heredes st
apatre emanapatt fuerint , atque eo P-^^ --^^^- ^
buL bonorum possessionem pairem cum le (ij acopere
non videri , qui^ conditioni minime obtemperavent : neq-ue
ernomine filtorum inolBciosi (r8) eo modo actionem pos-
se compelere , quibus nullam in unam fecer.t mater sed
potrpC^ritV-ovidcndum , et .deo -sUtuc^ debet
Dat. 4: Won. Jul. Antiochm , Tit.A-NO et ^epotuno
Cojsss. 3oi. .
Defilio impubere.
26. lidem AA. et CC. Serapioni suo salutem dic.
J7X fiq) tribus unciis herede institulo filio , inlra (20)
:L pubeitalis annos direclam non (2.) inut. iler a patre
fieri substuulioncm certum cst. Dat. d. Ral. Septe.nb.
Nicomedicc , CC. Cosss. 3o2.
De fralrihus el sororihus.
2n Inip. CoKSTANT. A. Verino.
FRatres (22) , vel sorores ulerini (28) ab inofliciosi
actione contra teslamcnlum fratris , vcl sorons peui-
tus (24) arccantur : consanguinei (2.) autc.n , durante
agnatione , [ vel non ] contra leslamctmn fralns su. ,
vel sororis de inofficioso quaest.onem movcrc possun ,
si (26) scripti heredes iufami^ (27) , vel (28) turpiludi-
non poterit , /. 36. infr. h. t.
(,G) Vide /. nlt.f^: dc hcred. pct. iT ,, tab
07) Id cst , l.crcditatc , vulc qnaj scnps. .-.d /. 8. ff. si tab.
'"u"< Uln in fra^m tit. de hon. poss. Ambros. 7.5. Epist.
0) F^4 ..(cirsTmpuhcri liUo hcrcdi institnto p.-,ter subsiauc-
rcVlHluM-test? ncc id csse dctr..ct.o vidctur. Ita Gr.ci hunc
''';;::,'^^:^r^'supr.t rcS;tu;iio-.:vo^i;uis mstuuto
'^;;)'SlSXm'^^lttr?q:ua-filius luc suhstitutionc.n
pafft:,;, in icgitima.qu. pnra cssc .lclKt ab omm oncrc Ksati ct
a.^ico„jm.si^..^^;;.i.^;a^^;2;;;^;- - ^ ^^.,,^^ .^. ,, ..
^•(i^) S£rt;!:ruut;u,m , non hal.nt qucrclam inonicic.j
Tl ilcLns tamcn ad d. c. 47- '^'y",- dinorcnt.un "-" /^^ 'J ^
Utcrinos ct Germanos. Ilii : W^P'"- "'' '^0'^«^/"»' " '^^''^"'
autore.
(■?i') Etiam infami ncrsona u.slituta. , „ „ ,1
f- 5^ GcT.i-.ni ■ /. . C. Th. h. t. Fratrcs cx codcm patrc , vcl
(o; uci.nani . i. ' ;,,nn;cio«i inovci-c possunt tribus casi-
utruiqnc coniuncti qucrel.im inollicio.i luuvci^, y n„,„,,„. „,,am
bus infr. h. t. coqi.e casu consangn.ncis mag.s favctui , quam
utcrinis": .-.dgnationi quam coiinat.ou. s.mpl.c.
(•.CO Hic r.imi.s casus pc.-tinct .id r..(.imiam ,un^.
)\^\ KAaI I. 3. (K w .1 parente quis inanuintssiis.
g«] l.dinia , turpitudo^ lcvis ..ol.. , .nsrat.tudo , h.c cou-
jnngunlur.
28G
LIBER TERTIUS
nis , vcl (i) levis nolsc macula atJsperganiur : vel (2)
liberli , qui (3) perperam , et non bcne merentes , ma-
ximisque beneliciis suum patronum adsecuti , instituti sunl :
rxr:eplo (4) servo (5) n-cessurio lierede inslitulo (6) .
])a[. Id. Ai.g. Sir,/ui, Cojnstajntiao A.v. et Licimo C<e.s.
CoKSS, 3 19.
De onere prohandi , cl de causis exhercdationis .
28. Idem A. ad Claudium Praesidem provinciae Dacia;.
Llberi (7) de inofficioso qucrelam conlra testamentnm
parenium movenles probalionem debent (8) prssfa-
re : Quod obscquiuni dchitum jugitcr (9) , prout ipsius
naturcti {\o) rcligio //agitnhcu , parentilms adhihuerint :
nisi scripti beredes ostendere maiuerint {ii)ingratos lihe-
ros conlra parentcs extitisse. Sin autem mater contra filii
teslamenliim inoiiiciosi actionem iastiluat , inquiri ddigen-
ter jubemus , ulrunj filius nulla ex justa causa laesus ma-
trem [ in ] novissima laeserit voluntate , [ eo quod ] ne-
que luctuosan. (12) ei et legitimam reliquerit portionem :
ut trstaujento rescisso , malri successio deferatur. •]- Si ta-
men mater inhoneslis factis , alque indecentibus raachina-
tionibus filium forte obsedit , insidiisque (i3) eum vel
clandestinis vel mauifesiis appetiit , vel inimicis (i4) ejus
suas amicitias copulavit (i5) , atque in aliis sic versata
eit , ut inimica ejus polius quam mater crcderetur : hoc
probalo , etiani invila acquiescat fllii voluntnti. Dat. 3. Id.
Febr. Crispo 11. el CojNSiAiNTiiNO Cajs. i. Cojnss. 32 r.
De dote et donatioiie ante nuptias.
29. Imp. Zeno A. Sebasriauo piffif. prtEt.
QUoniara (16) novella constilutio divi Leonis' (17) an
te (18) nuptias donalionem a fiUo confcrri ad simili-
tudinem (19) dotis , qucB a filia confertur (20) pre
cepit: eiiam anio nuptias donationem iiljo in (21) qua
tam ]>ja;cipimus imputari, Eodem.jue modo cum pater
vel maier pro filja dotem , vel pro filio ante nuptias d
natjonem , vel avus (22) paternus aut malernus , vel av
paterna aut materna pro sua nepte , aui pro suo nepot(
vel proavus itjde/n paternus aut maternus , vel proav
paterna aut malerna pro sua proneple , vel pro suo pr(
nijpote dederjt : non tanturn eandem dotera vel donati.
nem conferri , verum etiam in quartam partem ad exclu
dendam inofliciosi quei-elam , tam dotera datam , quai
■ ante nuptias donatiouem piaefato modo volumus inipuiar;
si ex (i3) subslaniia ejus profecta sit , de cujus berediU
te agiiur. Dat. Kal. Maji , ipso A. 11. Cows. 481.
De his , quibus aliquid , 1 . ve.l nihd rclictum esl.
2. Dc niilitiis in legitimuni portionem
imputundis.
3o. Imp. JusTiJNiA^us A, Menna.
OMnimodo(24) testatorum voluntatibus prospicienies(*5)
magnam et innumerabilem occasiouem subvenendj
eorum dispositionis amputare censemus : et la certis casi
bus , m quibus de inofficiosis defunctorum teslamenlis
vel alio (26) modo subvertendis moveri solebat actio
certa et slatuta lege tam mortuis cousuiere , quam liberi»
eorum vel alas personis , quibus eadem actio compelere
poterat : ui , sive adjiciaiur in testamento de adimpleu.
aa legitima portione , sive non , firmum quidem sit te-
siameutum , Iiceat vero his persouis , qu« testamentum
quasi inofficiosum , vel alio modo subvertendum quen pot.
erant, , id quod minus portione legituua sibi relictam
(1) Hic feonndus casus pertinct ad infamiam facti : binc colli-
gitur , Infam.a.a quatuor sortiri effcctus : Repclilt enim a <lignila-
te testunonio et quercla : quin in.h.cit querclam , vid. Bald. Mc.
Vili pers^na " ""'"' ' "'"' ^°8'atus patrono , habetur pro
(3) Ingrali intcr pcrsonas notalas hic reccnsentur.
nJn^nn^ '"" ' ''"^'^':'«-^' *''-'^t'vs cxpcriuntur adversus fratris testa-
lus fuc i^f • kT- '"">■ *?"'^^ ^' ^ ''^f""^^" -'-"« '"^^es in^tltn-
tuiV- eo sH ""' "'''''" ^'^"\P"'-8«t, cum eum hcredem insU-
et tk }Lri '"■ ^1"° «"''™ .'^'•e<iem non solvendo esse v.det :
?e in hnn^f "^ l f'^' '■ ^^''' '' ^''''' prrcteritus fuerit a fra-
m.ronmn ^ ' ^'"''''' ^'^^'''"•' '''^«'•t« •'-•e'li instituto , nisi
et ,rS.,'<? '""' "^^*"'"^' "-^^i"^i^ ''«'cficiis adsecutus sit :
et piskju eum quoque ent «quius liberto orciuo , nisi ac-atur de
r"7;;;f' ""' ^' -.strmatione defuncti fratjjs. 'vjd. Cujac ,'
re.^?ade^nj1nfuSf ^;''^''''"'- ^'''"^^'''''^"^- '^^^''- ^''^ "'«i ^«^0-
'iMua inlr ,t • ^^"* '"j^ftutus. /. m . supr. h. t. aut e.^
aiiqua ingratitudmis causa ex Nou. 11. c. 4". S rin Ans A<t
4?. S. r"" "'"'"' ^"'^" ^"""^ '''' CujacS;( j,^"oL.,t
(7) i- 2. C. Theod. h. t.
rcnfcm ^^'''^'"''^'«"'^olim prnesumebatur ingratus defuncto , nisi me-
F Vho^dtr'"!;'' '" P--'™'tur ;.o judjc.o dcfu^cti. /. 5.
^Vn^ Vv. r .'''^f\''''^"« incumbit probatio. /. 3o. infr. h. t.
/ N Vi '""'^ obscqniis mcritum irobatur
(10) ^atura dcbct.u- parcntibus obscquium.'
e.L^/^lJi:";L;re.£cC:"j.i"3r^"'" ''^''-^ ■ ^°^""^-
/3 nob ''.'f""'.^'" Pr^^crjpt.oncn apud Cojac. 8. obs. 33.
('0) Doj«. ipsjdns M^ pj-obatur. /. 6. Supr. de dolo mal.
('4) ^micus inimjcj mci , inimicus raeus prsesumitur. /. ,.
f ["•^1;, ^f '#• P''o^f- urb. l. l.Jf. de testib. vid. tamen /. A,.
in fin. Jf. de reg. jur. adde 2. Feudor. Sr . v,d. Seuecam.S.
co,uro.ers 1. c repellatur. 7. extra. dc accusat.
(.13; \jde Dd. ad c. cum oportet. extr. dc accasat. Salyc. et
Bart. fuc. Andr. de I.ern,a §. porro. in tit. oucb fuU pnma cau.
sa benejicu umUtendi. Mod.
(i(i) Vide ad 1,-gem hanc Socinum m cons. 246. vers. ex quibus
circLjm. m 2. .0/. Socin. in regul. 35o. Mod.
(17) /. i^. injr. de coltationibus.
(18) Doiiaiio aute nuptias con rej-eiida.
09) Ooiiatio propter nuptias dotem imitatur.
C^o) Dos a filia confcreuda.
(21) Quod filius a patre accep,t donationis ante nuptias caiisa .
id 111 suam quartam tcnetur i,uputare.
(22) Collationi locus non e..t , praeterquam in .sola adscendcn-
tiuin successione.
(23) Conleruntur ca tdiitum bona , nux ab co ascendeiUe ( de
cujus successione agitur ) sunt acccpta.
(24) De condictione ex hac lege , et /. 36. infr. h. t. qua agt-
tur a_d siipp!ementL,m , vid. Oldeiidorp. class. b. act. 3.
(2j) Ad lescm hanc copiose scripsit Moliu.xus i,t Lahyrinthn
de UKjjicwso testammto. prajfer quein vidc Jul. Clanim i. tesia-
mentum. qumsi. 38. Paris. cons. 36. /,. 38. lib. 3. et cons. 58.
71. ip. e_od. vol. Cravet. consil. 109. cum seq. et cons. i^i. Fer-
nand. V asquium i/i iract. de success. creat. §. 18. n. 5-].et $. io.
": '',•, '''''^'" ""■""■ 97- ''o/. 3. Dcciura cons. 89. Rot. Rom. de-
cis. 333. Balb. in tract. prxsc. 4. vart. L part. urinc. qucBst.
2i. Mod. '^
(26^ Olim filius habens mlnus lcgitima , qucrcla inoiriciosi uteba-
tur au festamenti re»cissioncm : hodic non iccindit , sed tanlnm
agit ad lcgitimam , aut ad cjus supplcmentu,n , ut hic. Goth. V.
in hanc L. Vasq. de suc. l. 3o. |. 3o. limit. 34. Jo. a Sande
decis. Irisic. /. 4. tit. 7. dcjin. 2. Ans.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
287
, ad implendam (1) eam sine (2) uUo gvavamine ,
! mora exigere: si lajaen non ingrati (3) lcgilimis mo-
arguanlur (4), cum eos sciliccl ingralus circa se fiUs-
leslator dixcrit : Wam si nullam eoruin (juasi ingralo-
n lecerit iuenlionem , non licebit ejus lieredibus ingra-
eos nominare , et hujusmodi quajslionem inlrodncpre.
Productio supcrioris legis ad (estamenia nwicupativa.
3i. Idem A. Mennie P. P.
uarum
Et hx'c qnidem de liis pers(mis slalunnus , q
intionem teslanles lecerint , et abquam eis quanlilatom
heredifale
vcl legato
legitima porlione , rtliquerint.
QUae nuper ad testanicnta conservanda . nec facile re-
tractanda sancivimus, ul ratione Falcidias mininie il-
lis personis dcrelicUe , ([uae ad inoHiciosi lestamenti
(5) , verfideiconnuisso , licet querelam ex prioribus vocabantur legibus , non pericliten-
. itliquerint. tur (i4) testamenla, scd quod deest (i5j kgilims portioni,
Sm verJ vel prVterierint (6) aliquam eorum id est (16) , quartae parli scil. ab inte^talo snccessionis ,
tantum repleatur j exceptis (17) illis , quibus uihil m le-
slamento derelictum est , in quibus prisca jura illibata ser-
vamus : etiara ad lestamenta sine (18) scriplis facienda
locum habere sanciraus. Dat. 2. Id. Decemb. D. N. Ju-
6T1WUWO A. U. CoiNS.
528.
il norem
.?• »• . , . - .
Irsonara jam natam , vel anle teslamentum quidem con-
piam , adhuc vero in ventre constitutum •, vel exhere-
tione , vel alia eorum menlione facta , uihil eis peni-
i reli(juerint ; tunc vetera juia locum habere sancimus ,
ilam ex pracsente promulgatioue novationem , vel per-
iilalionem acceptura.
3. 2. Iniputari vero filiis aliisque personis , quae dudum
inofliciosi testameuti querelam vocabantur , in lcgiti-
am porlionem ct illa volmniis , quae occasione (7) mili-
1' ex (!S) pecuniis morlui eisdem persouis acquisila , pos-
lucrari eas manilestum est : eo (juod talis (9) sil mili-
, ut vcndatur, vcl liiortuo militante certa (10) pecunia
I ejus hcredes (11) pcrveniat : ita lamcn, ut il!e gradus
sdein militiaj inspicialur , quem in morle testaloris mi-
ums obtinet: ut tanta ci pecunia in legitimam portioni;m nem m overe poterant , hoc repleatur (19), ne occasione
>mpulctur , quantam dari constitutum (^st , si in vo gi-a- minoris quantilatis leslamentum rescindatur : hoc in pra;-
u morluus esset is , qui militiam ex pecuniis tesialoris scnli addendum esse censemus : Ut , si conditiombus (20)
doptus est : exceptis solis Viris Speclabilibus Sileniia- quibusdam , vel dilationibus , aut ali([ua dispositione mo-
■ ■ ■■ ram , vel modum , vel aliud gravamcn (21) iutroducen-
De gravamine tollendo.
32. Idem A. Mennse P. P.
QUoniam in prioribus sanclionibus illud statuiraus , ut,
si quid minus Ipg^iliraa poitione his dcrelictum sit ,
qui cx anliquis legibus de inojlicioso leslamento aclio-
le , eorum jura
qu
i ad memoratam actionem vocabau-
is (12) sacri nostri palatii, qaibus praestita jam spccialia
cnehcia (i3) tam de aliis capitulis , quam de pecuniis , , . .
uper memorata mililia a parentibus eorum dalis , ne in lur , imminula esse videantur ; ipsa conditio , vel dilatio;,
'gilimam portionem eis computenlur : rala esse pia;cipi- vei alia dispositio moram , vel quodcumque onus introdu-
lus : in ca^teris vcro personis praediclam observationem cens , tollatur (22) : el ita res procedat , quasi nijiil eo-
inere volnmus. Dat. Kal. Jun. Conslanlinop. JusTiiviA- rura testaraento addilum esset. Dat. 2. Kal. April. DfCio
(0 A. II. Go^s. 528. "V. C. Coiis. 529.
(i) Qni miniis lcgitlma cons(3Cutus (st , agit ad illius supple-
acntiun. Nov. ii:'). c. 5. in pr.
(2) Lcgitiina jilciia , ct sinc ullo onere relinqiicuda. Auth, no-
•iss. supr. h. t.
(3) Ingratus non iigit ad siippletncnluin lcgitiinae.
(() Et nuTilo. Prirsnnuiiiliu' ciiiiii iiijnstc libcri a parciifilnis
xlKTodiili , cuin naUirii ad aiiiiuulos ULcros feraiuur. vid. Alciat. 1.
irirsiiiiift. iG.
(f») /. 3G. infr. h. t. Paganiis trslamcnto patris lcgatuin acci-
liciis non ccnsclur cxhcvcdalus : aliud in mililc. vid. /. 10. iit/r.
U' test. inilit.
(6) LiJicii ]ni\'lorili agcrc possiint ad tcslamenti rcscissioncm :
juo suI)..cculo iii> iiitcslato succcduiit. JVoc. ii5. c. 3. noii ]'rij
laodo lcs^iliiiiic , scil iii imivcrsuin. v. AVurms. i. pract. 3g. obs. i^-
(7) lilius iii siiam lcgiliiiiam impiilat c|ui)ecuiique a jiatrc occa-
<ionc niilitia? ( alldiiis qiiaiu silcKliarionim. injr. h. t. et l. 5.
iiifi: qui inililare ) iicccpit , id cst , sortcm et cjus redilus. vid.
Papoii. I. Not. 7. c. (le nullit.
(8) Lf^itim!« non alia im|iiuantur , quiim quae lucniut in bo-
ms (lcfimili.
(()) Militiarum alJEe vcndi potcranl , alirc noii jiotcrant.
(10) Id scliola; placitum vcl mililum casus dicitm iu Nov. 9-.
Ciifiit- 6.
(11) /. 7. /. II. inrr. dc prox. sacr. scrin.
(lu) ])i,\i supr. h. t.
(i3) /. ult. infr. de silcntiariis. l. I3. til. 16.
(1 i) l. 3o. iii pr. supr. h. t.
(1.^") (/. /. 3o
(i(i) Nola dc quarla ab intestalo succcssionis /. 8. supr. h. t.
st ea IcgiLinKC ( omuibus lil>cris dcbilic ) pars. ^. 3. Inst. h. t.
dehitie portionis quarta. /. 8. 5- S. Jf. h. t.
(17) d. l. 3o. 5. I.
(18) Qute de iuslitutiouc et suppleincnto quartoe dicta sunt , ha-
hciit locuin in quovis tcstamcuto , sive scripto. /. 3o. sive non
scrijito. ut hic.
(19) Actione ad su]i]'lcmcntum lcgiliuiiB : et ita jiatcr filiuin le-
gitima privare non potcst , ut hic , et l. 35. ^. 1. infr. h. t. vi-
de tamcii Sociniim ?vir. u8.
(20) Lcgitima libcronim ( dic idcra in Icgitima patronis dehita.
/. 21. i. 1. "^- .ff- de jur. puiron. ) gravari nou jiotest conditio-
ne , dllatione nior;», modo aut a!io quovis gravaminc. vid. authcnt.
nouissiriia. supr. h. t. Potcst tainen gravari (juod Cst sujra lcgiti-
niam. vid. Papou. p.o. Ariest. 3. n. 3. Pura igitur esse dclwt le-
gitima a die et conditii>ne ut hic et l. 3j. supr. h. t. nisi peca-
liari (luadaui rationc tcstalor allcnitrum adjcccrit. vid. /. 2J. supr.h.t.
(ji) IIoc lircvilcr dicit , lilium non posse gravari in sua lcpiti-
nia. Socin. coiis. 97. t^o/. 3. liipa ud l. qui RonicE. 122. ^. d<io
fraties. G. n. ^'i. J]f. de-verb. oblig. cf /id l. in qu<.utam. 91. ud
leg . J'alcid. Corn. cons. loG. lib. 1. Paris. cons. 3G. nuin. 3S.
lib. 2. Dccium coiis. .'|r>G. n. 7. Dd. ad l. ex trib. 2G. supr. h. t.
Limiliitur taincu hoc f< rc (iuohus modis : Q)uaiido oi.iis IcgitiniaE
csf atijccfum in favoiciu filii. 2. quando csl adjcctum lofi hcrcdi-
tati. Fernand. ^ asquius iii tract. de success. crcat. 5- 10. n. 199.
et 400. et 5' 3o. n. 24G. cuni scq. Bcnedict. Capra m regul.
concl. 8. Zoannctfus rnuin quotidianaruin c. i\. ct qui haiic lc-
gein solcnnilcr rc|utiit Iloilcriciis Xnarcs. 3Iod.
(21) \'idc ad iiuiic lociim jus noMiiu apud Ilarin. 5. tit. 9. ^". 8.
ul>i rcfcrt , exfrauco qciidcm horedc scriplo , (ilium pmaiu habere
Faicidiam , id cst , non diuiinut.nm : alio filio instituto , Falcidiam
suani i>artiri cum frafrc institulo.
288
LIBER TERTIUS
Pce/ia heredis nolcntis lcgiUinam filio relictam solvere.
1 . De infanle , ne (juis ex persona allerius
ingratus dicatur-
33. Idem A. Demoslheni P. P.
SI fjuis suo tcsl.-inioulo laaxiiiiain quidom ])orlionem li-
bero (i) rclin(£uat , minusculam autem alii , vci
;iliis de slirpe [ sua ] progenitis , ipsam tamen legilimam ,
sive in lieredilale , sive ia legalo , vel fjdeicommisso , ut
iion possil locus iuofticiosi teslamenti qutrelae fieri , ct
ille quidem , qui ex parvulo genitoris sui conscquitur sulj-
stantiam , eam siiscipere maluerit j qui autem ex raajore
parte eam umplexus est ( sive unus , sive plures siut )
iion stalira , et sine conlcntioso proposilo , vel ulla mora
eam restiluere voluerit , sed expectalo judiciorum strepi-
lu , et raullis vnriisque cerfaminiljus Iiabilis , post longiira
tempus ex scntenlia judicis vix eam reddiderit ; crudelila-
tem ejus competenti poena aggredimur : ut , si haec fue-
rint subsecula , non (2) tanlum in id , quod lestator vo-
luit eum resliluere (3) , condemnetur •, [ sed etiam aliam
tertiara ] par(em quantitalis quaa fuerat in testaraento de-
rehcla , modis oninibus reddere cogatur : ut avantia (4)
ejus legitimis ictibus feriatur : Aliis omnibus , quje in eo-
dem testamento , vel elogio scripta sunt , pro sui tenore
ad effectum prcducentis.
S-i. Legis autem veferis iniquitatem tollentes, ut non diu-
tius erubescat lex posita,(quam Julius Paulus in suis scrip-
sil Quaestionibus ) hanc piissimam aggredimur sanctionem:
Cum enim infanlem (5)suum non posse ingralum a nicttre sua
vocari scripsit , ncque propter hoc ab ullima sua; raalris
heredilate repelli , nisi hoc odio (6) fecerit sui mariti ,
ex quo infans progenitus esi : hoc injquura judicantes, ut
aheno (7) odio alius praegruvetur , penitus delendum es-
se sancmms : et hujusmodi causam (8) liberis non tan-
tum infuntibus , sed etiam quamcuraquse aetatem agentibus
opponi minime concedimus : cum possit sub (9) condi-
^r^A^T^^"^^ ' ^'''°- ^'''' 'i""^ ^'^'"^P^' ^'^ ^- 'i^-ff-davactis.Goih.
Vld. r. Aasq. da succcssion. resolut. Ub. 3. Am.
C^^ l'"'"''"" ""''"^ ^"-ledis noicntis legUimam filio relictam solvere.
(0) ^ id. qure notavi ad /. 5. infr. dc his , rjuib. ut indignis.
(h) Pocna avan. ' *
(5) lijfans ingrat.is dici non potest , ut hic. sic alibi , iu par-
yulo milla dep«el,endil„r culpa. /. 55. iu fn. ff. dc fdricoLn.
Lhert. InnoccnUa consilii in eo est , l. vi. ff. ad lcg. Corn. dc
(fi) Merito hrec Pauli sententia est explosa. Est enim iniquam
odio palns fil.um i.raegravan. /. -26. ff. de pcen.
(7) _ /.22. iufr. de pan. l. 74.^; de reg. jur. c. 22. de rc
gutis in 6, , <D j
(8) hii;ratus esse qui non potest , exheredari non potcst : ideo-
que ncc infaus exhercdari potcst. Et hodie quoque h^gitimee caiisse
esse dehcnt ingraUludinis. No^cll. .,5. c. 3. 5. 4- qu3e null^ sunt
m iniante. j -• -i
(0) Matcr sul> conditione cmancipationis potest filium in-titue-
re. vid. /. 20. sujjr. h. t.
Oo) Consrntire ita non videtur , qui nc scntire quidem pctest.
/. b. y a.ff de option. legat. ncc lujuriam fccisse dici polest
quod scnsu caret. Inst. si quudrup. paupcriem. in fin. vr. In-vZ
titudo scientiam et. scnsum iii-Ksnpponit atque cxigit. °
(1 1) Quanao transmissio quereloc , qute competlt 'beneficio huius
Jcgis , locim hxibeat aut non habcat , vide apud Jason. ad l cLn
piQta. n. 10. e« 19. sxipr. de transact. .4nt. Ru],. ad l. pater fi-
lium n. 96. ff. hoc tit. Diazium in jRcgul. 635. Gozad. ad l. aui
ae patns col. 4..,«/,.. undc liheri. n. aoD. et scq. usque ad 'n
2J7. \ide et.am Socin. jun. cons. 64. n. 12. Uh. 1. Menoch. v,
tract.de arlnir jud. lib. 2. centnr. 2. cas. i63. n. 4. Mod. '
('2) Ad lutclicctura hujus lext. vid. Vasq. /. 3. de saccess. jc-
(i3) /9. 5. 2. ff. de libcris ct po.^thum. l. G.ff. dc injusto,ruptc.
. (14) Id esl: , ex causa de mof/icio.-^o elc. - ' ^
(i5) /. G. 5. 2. l. •;.ff: h. t. hoc infra cmendatur.
tione emancipationis hcreditatem suarn mater filio der
linquens , el palris odium punire , el juri fihi sui mir
me nocere , nec suam naturam lallere. Saiis enim crud
le nobis esse^videtur, eurn, qui (lo; non sf.ntit , inoraiu
existiman. Jjat. 12. Kal. Octob. Decio V.C. Go>s! 62.
An fjufrcla traiismittatur ad heredcm. ' '
34. Idem A. Joanni P. p.
Sr quis (11) filium suum (12) exheredatum fecerit
alio scripto herede 5 rcliquerit aulem ex eo nepotfci
[ vel ] vivum , vel (x3) in ventre nurus suae consuii
tum 5 dehberanle vero scripto hercde filius [ exheredalus
decesserit , nulla hereditatis pelilionc ex (i^) nonjine c
inollicioso constituta , vel prjeparata , omne adiutoriui
nepotem dereliquit (r5) : neque enim pater nepoli aliquo
jiis , cum decesserit , conlra patris sui tesiamentum i-n
liquit : quia postea et adita est ab extraneo herediias (
supervjxjt avo pater ejus : ut neque ex h-ge Velleia (Ifj
possit in locujn palris sui succedere , et rescindere tesla
raentum. Et hoc nonnuhi Jurisconsulli (1-) in mediLr.
proponentes inhumane reliquerunt. Sed nos' ( qui omne
subjectos nostros et filios et nepotes habere existimamus (18
affectione paterna et imilatioue ) secundum quod possibi
fe est , onmium commodis prospicientes , jubemus , r
tali (19) specie eadem jura nepoii dari , qua; filius hii
bebat : etsi praeparalio facta nou est ad inofficiosi quere
lam instituendam , tamen posse nepotem eandem causar
proponere ; el si non heres (20) aperiissimis probatiouibu
osteudei-it ingratum patrem nepotis"circa testatorem fuisse
testamemo remoto (21) , ab intestato eum vocari , nisi (22
certa quaiititas palri ejus minor parte legitima relicta est
lunc etenim , seoundum novellam (23) nostri numiuis cou
stituiionem , repletio cjuartae partis' nepoti superest , si qu,
patri ejus corapetebat 5 ut perfruatur nostro beneficio ;
vetustate (24) quidera neglectus , a nostro aulem vigon
recreatus , nisi pater adhuc superstes (26) , vel repudiavi
(16) Vid. l. Gallus. 1%. ff. de lih. et posthum.
(17) Ut Papinianus. l. '].ff: unde libcri.
(18) Patrcs non soH , sed et avi ac omnes ascendentes ex seipjL
dcscendentes liberos diligere prsesumundu .
09).Utcui)que patcr meus ab avo mco exheredatus querelam in
ofliciosi adversus ejus tcstaineutmn non prieparavcrit . et in ea nc-
ghgenlia decesserit , mihi tamcn nepoti querela iuofficiosi compe-
tit. /. pcn. infn. infr. h. t.
(2c) Hercdis scripti est probare libcros justa exheredatos.
(21) \is est ca querclai inofhciosi , ut qui ea vicerit , non suc-
cedat ex testamento , scd ab iuttstato. Mnitum autein mlerest , au
Jioc vel lUo modo succedatur. >'ec cnim ab intestato uUa deben-
tur legata.
(22) Nepoti non compctit querela adversus avi tcstamentum , si
patri imnus lcgitima sit reliclum .- tunc enim agit ad ,vupplemcn-
tiim leguimse :\proinde non tautum liberis prioiis gradus , sed et
ultenons actio ad suppLmentuin legitimse compctit.
(23) /. 3o. supr. h. t.
(24) Id est , vetcribus jurisconsuUis.
(a.)) Parcnte querehim inofliciosi repudiantc , vel quinqueDDio.
tacente ( adde de ea transigenle , /. 6. supr. de transact. ^ nyxWym
jus qr.erel?e ncpoti competit. Hinc constat qi.inqucnnio jiis qucrd^
inofhciosi tcstamcnti , ut hic , et inofficios.x donationis , /. ult. infr.
tit. prox. prsescnbi. An et jus legitiniffi vcl siipplementum quartae ?
Bart. ait : Bald. negat : quem iiilerprctcs pene scquuntur omnci ,
ncganlcs hujus.nodi jura tolli minori quam tiigiata annorum spa-
tio , ci.m ca i.etantur actione pcrsonali , cui triainta tanti.m annis
p:e,scrib.lur: facit /. 8. infr. dc jiw. deld,cr. Doclorcs Ang./«/.
Papimanus. 8. $. si conditioni. io.ff.deirjffcios. testam. Aic%- '■
coii5 18. et 3. cons. 8. Arelin. in princ. Inst. dc in,ffc. testam.
ubi dici.nt commc-ncm opinionem cssc. Et ita Camera Spirensisjn.
dicavit non tantum pro supplcmcnto legitimffi , sed etiam pro ip^a
Jcgitima jure naturae debifa. Mynsing. 2. observ. 72. vid. Grassuin
hh. seut. 5. leg. qifast. 4-. vid. Balbum tract. de prosscript. ^.
partc 4. qucf:st. 23.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
289
1 • ^.,».,r,Jrt ♦^rnlt fi^ scilicet post adi- dtituni est , arcepisse . non adjiciens , nullcim sibi superes-
uerelam , vel qumquenmo tacuU (0 , ^^^^J^^^^^, ^^ ^^ repletionJ .ua^stioncn : uu\h.!n siU fihum facere
ioi hertdilatem.^ JJat. 5. ivai. Aug . pra-judicium , sed lcgiliraam partem repleri : nisi hoc spe-
EbTE CoJNSS. 5jO. cialiler sive in apocha , sive in transaclione scripserit , vel
/• factione conccssa. l. De pactis et paclus fueril , qiiocl conlentus relicla icl data partc , de
, ■^LwWA«r T^^Dieo , qui simpUciter agnovil , quod eo cjuod (21) dcest, uuUcuu habeat cpatstionem ; tunc enim ,
iransactionibus. 2. jjc eo , 7^ /^ o ^j^^j^, exc usa nuercla , paiernum amplecti compellelur
\nbi dalum vel rehctum est pro legUima. judicium. -i ' ^ >■ ^
.,- Ti^ A T..i;onn P P ^.3. Ou3e omnis sanclio suas radices extendat non so-
35. Idem A. Juliano r. r. i "^ i Pi i /i- i .■ ■ i / \ ^,.
luui ad fihum vel hham , sed etiam ad omnes (22) pei-
SI nuando tahs conccssio (2) Imperiahs processerit (3), sonas qua. de inofllcioso querelam conlra mortuorum ul-
prquam Ubera testan^^enii factio conceditur (4) , nx- tnna elog.a possunt movere. Dat. Kal. beplemh. Lampa-
hil ahud videri (5) Principem concedere , nisi , ul ha- dio et Okesie Co^ss. 53o.
beal Iceitimam , et consuetam leslamenti laciionem : ne-
uue enim credendum (G) est , Romanum Prmc.pem qui
iura tuetur (7) , hujusmodi verbo tolam observationem
Jestamenlorun. muUis (8) vigiliis excogitalam atque m-
ventam vcUc everli.
S. 1. lllud etiam sancimus : "Ut si (9) quis a palre
cerlas res vel pecunias acccpisset , et pactus (10) fmsset,
ciualenus dc inofficioso querela adversus testamcnlwn patcr-
Imm minime ab eo moi'erctur ; el post (ii) obilum palns
fihus , cognilo paterno leslamento , non agnover.l ejus
iudicium , scd oppugnandum pulaverit , velere jurgio ex-
ploso , hujusmndi pacto fihum minime giavari , secun-
dum (12) Papiniani rcsponsum , in quo definivit
ineri-
De legitima ab initio , vel ex post facto supplenda.
I. De fideicommisso conditionali vel in diem. 1. De tem-
pore hujus actionis , et adeundce vel repudiandoe heredi-
tatis : an querela iransmittatur ad heredes.
36. Idem A. Joanni P. P.
SCiraus antea constitutionem (^3) relatam fuisse , qua
cautum est j Si pater minorem debita portione fiho suo
reliquisset , omnimodo , elsi (2^) non adjicialur-) viribo-
ni arhilralu rcpleri filio , attamen ipso (2 5) jure incsse
/15 (i3) ma"isfdios ad palerna obscfiuia provocandos, quam eandem rcpletiuncm. Quaerebalur ilaque , sx quis rem do-
vactionibus\i^) ads'ringcndos. Sed hoc ita adniillimus , natam , vel inter vivos , vel morlis causa , [ vel in le-
nisi transactiones (i5) ad heredes paternos hhus celebra ""•■" ^"^^ "^ '"^^ =" '-' -^'■"' '—.—.' -^
verit , in qiiibus apertissinie judicium patris agnoverit.
f. 2. Et generahler dehnimus : quando pater minus le-
gitima portionc fiho rehquerit , vel aliquid dederit ,
vel morlis causa donationc, vel inter vivos , sub (16) ea
condilioue, uL hccc inter vivos donatio in quarlaui ei compu-
tetur (i7)'- si filius posl (.8) obitum palris hoc, quod re-
lictum vel donalu.n est , simphciter (19) agnoveril, forte
galis , (26) ] vel in lestamento relictam agnoverit , et
pro parte sua habuerit : deinde eadem res evicla , vel to-
ta , vel pro parte fuerit 5 an del)eat ex nostra constitu-
tione pars legitima post evictionem suppleri : vel si ex le-
ge Falcidia minuantur legata , vel hdeicommissa , vel
mortis causa donationes , debeat tamen ex hoc casu sup-
plementum introduci ; ne , dum totam Falcidiam accipe-
re heres nititur , etiam totum commodum hereditatis amit-
UCtuin Vei uo.iaiu.n est , simpuciier i^i^j «j^iiu^ tin, lui 11- *.- ii^i^j xx,^.-..^.. , ^^,,^,11 iwiuni ^..uiiiim^uuiii jn.i._v...,«^.^ ........
el sccurilatem heiedibus fecerit (20), quod ei relictum vel tat ? Sancimus itaque ia omnibus istis casibus , sive iu to-
(,) l. 8. §. I. /. i5. 5. i.Jf.h. t.
(i) Vidc qtije scripsi ad l. 9. injv. de test. ordln,
(3) Qiioinodo inlcllig.iliir ista conccssio Imperialis condeiicli tc-
etaniciita , dcciaral liart. cid l. 1. sujjt: de scicros. ecctcs. qiicm re-
feil et scqiiitiir Ja.^on. iLid. n. 20. ct ad l. Jin. n. ib. ff. de con-
stit- iccun. Fclin. ud c. causant. cf^ua: n. 10. extr. dc rcscript.
Mcnocli. t/e avbitr. jud. l. i. q. 7. n. 40. Mod.
(.^) Piita liheiMno , nt i.s scnsus sit , Principe danle libertino
libcram tcslanicnlL larlionnn , rcmitlcre ei tantura vidcri lcgcm
Papiain cl cdictuni Piailoiis de bonis liljcrlorum. /. 3. §. "i.Jf. ds
bon. libert. non autcm inununitalcm scrvandi jnris comniunis. Nou
cnim omnia lino vcrbo soicnnia juris rcraitti. vidc Cujac. 8.
olserv. .^2.
(5) Princcps verbis gcneralibus non prGesuraitur id concedcrc ,
quod csl iniquum. vidc /. pcn. supj: dc mandat. princ. addc /. 2.
5. si quis. i(J. J/'. nc quid in loco publico.
(()) Princcps jura lucri praesumitur.
(7) Princcjis juris ciibtos.
(8) Quae inultis vigiliis cxcogitata sunt , retincnda-
(9) Falcidia vivis pdhuc parcnlibus dari non potest , ncquc
pactionc ant stiinilationc uUa lcnclur fdins ad hujusmodi convciilio-
ncm habitam scrvand.im. vidc '). Ilanncnop. Q. §■ i.
(10) Parcns a filio cflicacitcr pacisci non polcsl , ne unquain dc
inofiicio.Mi conqucratur. /. 8. supr. A. t. Paul. 4. sent. 5. §. 8,
addc Clujac. cui l. '.iQt. j[f. de ycrb. oilig. Quid si filia reounciavit
jurcjurando intcrposifo bcrcditati patcni.x ? Succcdcrc cam non pos-
sc jurc Canonico stalulum cst. c. quainvis. de yactis in 6. vid.
lamcn Socin. rei;. iiio. dixi ad /. 3. iiifr. dc collat.
(11) llctuincians bonis palcrnis tacitc boc prcmiltcre intelligitur ,
•i se vi\o sticccssio dchila fucrit. /. 3. infr. de collat.
(fi) TNola ralioncm dccidciidi.
(i3) Mcritis et bcMcficiis lilii , noD pactionibus ad p.nteriia oLse-
Tom.lW.
quia adslringendi. Est enim mercri , benefaccre , ut in illo versu
\ irgilii , quicfue sui inemores alios fecere merendo.
(i4) Facit /.3. infr. de coUat. iln. l. ull. D. dc suis et Icgilim.
(ij) Filiiis, pal.e morluo , hcrcdibus patcriiis jus quod pcr qu«-
rclam iuulliciosi conscqui poluissct , trausactione potcst remillere.
Injr. h. t.
(16) Donare liberis pater eo nomine non praesumitur, ut rcs do-
natas in lcgilimam imputent. vid. tamen Socin. reg. 287.
(17) Qurenam ia quartam imputcntur , vid. Grassum lib. sent.
5. legitiina. qucest. 19.
(18) Quid si vivo patre id fiat , patrc proesenle ? vid. /. ult.
supr. de pact.
(19) Qui simplicitcr summam aliquam paternae bercditatis agno-
scit , aliis sibi dcbitis tacite non rcnunciat, Olim qualiscunque
agnitio noccbat. /. 8. injin. supr. l. 12. §. •2. D- h. t.
(20) In gcncrali rciuincialioucj, qtiam facit (illus de bonis pater-
nis , nou ccnsctur rcnunciarc sup|'lcmcnto legitimae , de quo tamci\
quatenus vcrum sit , vidc Eip. ad l. i. n. 69. de vulg. et pupiil.
subuit. Socin. Reg. 286. Diaz. /?p/j. 212. Cagn. ad l. jure san-
guinis. n.'6. D. de reg. jur. Dccium cons. 3oo. n. 5. et cons.
304. n. 9. et cons. 5o5. n. 3. itcm cons. 525. n. ^. Socin. jun.
cons. 122. col. fin. ct latissimc Paris. cvns. 9. n. 5. /. 3. et
cons. 43. "• 3i. /i. t. l. 3. Mod.
(21) Quod lcgilimae dccst,paclo et transactione remittcre possumus.
(22) Dcsccndcntcs , ascendenfes. /. i. D. h. t. et collatcrale*
ccrtis gradibus. vid. Grassum lib. sent. §. legit. qucest. 3g.
(23) /. 3o. /;j princ. supr. h. t.
(24) (. 3. Inst. h. t. C. Theod. 19. t. 4.
(25) Supplcmenlum Kgifim.x (it ipso jtire , ut hic. Ejus tameo
adquisitio non (it nisi pcr aguitioucm. Bald. i. e. dummodo fiUus
suj)p!cmcnti bencficio vclit uti. uiccnrs.
(•iC» /. 3o. in fiii. pr. suvr. h. t.
37
290
tum eviclio (i) subsequatur , sive in partem , eme.^dare
vilmm , [ ct ] vel aliam rem , vel pecunias restilui , vcl
repletionem fieri , nulla Falcidia (2) intervenienle : ut
siVP ab niilio niinus lueril derdiclum , sive cxlrinsecus
qualiscunque causa inlerveniens aliquod gravamcn (3) im-
ponat , vel in quantitate (4) , vel in tempore : hoc mo-
dis ominbus replen , et noslrum juvamen purum filiis in-
f^rn. Kepleiioiiern autem fieri ex ipsa subbtaniia (5) pa-
tris , noii si quid ex aliis (6) causis filius lucralus est ,
vei ex subslitul.one , vel ex jure accrescendi , F ut 1 pa-
tu ususfructus : Humanhatis etenim gralia sancimus , ea
quidem omnia quas, (7) jure adventitio [ eum 1 Jucra-
ri : repletionem aulem ex rebus substaniia- [ patris 1 fieii
rf' '• ^"'" f."tfini quis , exlraneo herede institulo , re-
stauere cum fHio suo hereditaiem suam , cum moriatur ,
«Jisposuent , vel in t.n.pus cenum restilutionem distulerif
quia nostra constitulio (8) , quae antea composila est ,
omnen, dilationem , omnemque moram censuit esse sub-
trahendain , ut quarta pars puta (9) mox filio restitua-
tur , jn hujusmodi specie , quid faciendum sit (lo) , du-
bilatur. .Sancimus itaque quarta^ quidem partis lestitulio-
nem jam nunc celebrari , „on expectala nec morte here-
dis nec lempons intervallo : reliquum autem , quod
post (I,) Jegit.mam porlionem restat , tunc restitui , quan-
do (12) testator disposuit. Sic ctenim fiJius suam habebit
portionem integram , et qualem leges , et nostra consti-
tu o dehmvit : et scnptus heres c<,mn.odum , quod ei te-
stator dere iquit , cum legilimo moder.-.mine sentiel
^.2. JJJud piffiteiea sancimus , ut lerapore inojficiosi
quereJse ab (,3) adita hereditate secundun, Ulpianf opi-
LIBER TERTIUS
nionem currant , Jlerenoii Modestini sententia recusaia
qu, a morte lestaloris ,JJico <:ursum de iuoJhcioso Quer^lJ
temponbus dabat : ut non Jiceat heredi , q.iando \oJue
adire : ne per JiujusmofJi irau.itcm inlerim filius den^ude
tur dejjito (i^) natuiaJi. Sancrnus ilaque , ubi tfHatr'
decesserit aJio scripto herede , et speratur de inoificio''
querela : necessilalem (ij) J,abeie scriptum heredern ^'
quidem praesto est in eade,n commancis provir.cia im *'
sex mensium spalium : siii aulem seorsum uiianue pars T
diversis provinciis degit , lunc intra annaJe tantumm*odo
spatium simiJe modo per «oulinuum a morte testatoris
mcrandum , oinnimodo adire hujusmodi Iiereditatem \'\
manifeslare suam senlentiam , fjuod heredilalem minimt ad-
mittat : expcditus elenim ita tiaclatus inducitur filio rae-
moratam movere querelam. Sm vero scriptus heres intra
staluta tempora minime adierit : per oflicmm quiden, ju-
dicis heredem scriplum compelli hoc facere : in mcdio la"
men tempoie , id est , a inorte quidem teslatoris sed ai>
te aditam Iieredilatem , si decessent fiims , Jiujusniodi que-
relam ( licet se non pra;paravit (16) ) ad suam posleiita'
tem transmittet : ad extraneos vero Jieredes lunc taulum-
n.odo , quando antiquis Jibiis (,7) i,iserlam faciet pra-pa*
rationem. Dat. Kal. Sept. Comtantinop. posl consuJatum
Lampadii et OfiESTis W. CC. 53 1. ;
JDe quasi caslrensi peculio.
37. Idem A. Joanni P. P.
CUm antiquis legibus declatarum est, Ul militaria (j8)
testamenla de inojjicioso querelam evadani : mulij alii
tu,l*^pott?agr " P" *^'""""'" '^"'""''"'^ ' '^ '^J- -PP'-",-
(2) Falciflia non ,nii.„if lcgitimam , id e.st , Falcidia non no
tes detrab. ex eo quod est rol.Cum pro legiti,„'a. H.c lla ot t
-vt 5^ ;t::rr'^ '-'''''- ' '^-'" "'^ --^^- «-- ^'^-
. nin fr 'l .' V ^- '; ^'''"'- ^- *• ^^ co.isuetudine , vel
.taluo forte potcst mnn., vel toll, ? Aupcri pofest. vid. Grass ,6
^uceu. 42. ruun. 5. non potcst toUi. Win„i 'potcst , sed fa.^er ' .io
de.a e. Eamque sentcntiam vclut com.nuuiorcm ad.nisit Sp ire^^s s"
senatus. Andr. Gail. .. ol^s. ,... ,nnu. ,,. Quir, , quamvis St'.
o poss, feudum ad a.nalos dcfcrri , licet tamen ^o^a^ fil b t
^i, , acbc.n. . v.d. Wurm.scr. i. pmct. 3q. c. ,o. et breviter
■Statutum cst xn.quum , quod ita l/ptiman.\hc,.or„m minu t ut
quod cjus s,t lcg,|.m.-c vice non relinquat. Gail. d l „ 3' '
;!?ere^el sc^lerf.f "".^^ ?""^' "^ ^''^'^ ^^^'-"''^ "^^^^^ . ""dl
n2<: et ct ' f""- J^!^'""''^ ^yrK^.s , Covarruvias , Vas-
qu.us , et Grassus lil>. sent. \. lesit. q. Ai. juun ■> ii„, , ,.
cas,. statulo posse omnimodo lcgitnna,,? toll, : quod tame ,„i.;.
rrobaudun, v,detur. Vix est enfm ut statutum ^, et si us civ.i^
dc. mceatur , pcr quod jus natura= impuenatur. Qnid^' pote't,i;
p ^t "d t;;- 77 Tr ''^^°; tfVa..dare^DonaliS^n;;;
certis casl.iis v.VI / £; 7 V ^^ j / f l . -^- "'^ ^0"« dainn. nKi
. 'nill^ I ' ' V " '"^'' ^'•""""' '^ ^'"^' qualilatem ct modun, snh-
.Un.^ depcrd.tae speclari oportere. Polcst csse palri animus ilH-.-s
.oce,,d, : polest esse et aiicut.i ludus , no,; impr^obatus ",,,,:
. a u,uvcTsa pat,ns substanlia dispcdi atque cvcrli. Qm d conf 'a
coll d . T'"^ T '"-"■^-'■-^ i" Ji'™"" f'-a"dem :eum ,e,to
colliulcntc , imtus a patre sit contractus. Quid si cmn Ipo fi.!'°
SSr^l ';":■?"'" '''' ^'^'^^r i'"'^ ^^^^ non^lotc "'n
aiudvid ,,:':'/"" •"'^"'^ = '"^ 'T'"'- ^" *i"° '' '^°"° '1=«"^-"
jia,entibus farfam libcrorum causa rescjndit.
(4) Qi!omo'lo aiit quando id ficl ? G.avamen quantitatis lolli-
liir pcr suppletionem : tempoiis , pcr reprsesentationem.
(.')) /. 8. 5. ,,. D. h. t. id «t, patiimnnio, icbus l.crcditariis.
(6) Duobus modis ha;c sentcntia potcst intclligi . primo Bona
palvi relicta ea lege ut ad substilutu.n filium dcicrrcutur , nou .x)-
g. fil.um imputare in suam lcgilima.n. idcm dicendum , si «.!«s/r«.
cm.f patri Icgatus ; ].io]i.ietas en.m filio acc.c.scens non im.^ulalur
,u cjus legifi.nam. Alteio. Bona , in quibus filiui a patre suhslitu-
lus est , aut quac jurc acc,-csccndi acccpit a cohcicdibus suis patcr-
nis , ci no.i i,7ipui;,ri .n k-iti,ua,u : .'■ed bi.jt,s.uodi bona eiim q.ia-
si jure adventitio lucrari. Qua; adveutitio jure filius adquinf ea
,n ejus lcgitimam non i,npiitantur. '
(7) Id est , aliundc quam ex patcrnis bonis.
(8) Vid. /. 3*. sunr. h. t.
(9) . Legitima libcoriim pura e.sse dcbet. Purum est , quod sine
die , sine coi.ditione dclietur : qua de re vid. Grass. Hb. sent, f.
f^g. qiicest. 35. ' • 3-
(,o) Querelae inofJiciosi jnovendse tein]H.s quinquennio tollitur :
idqiie ,.on a lucrte tcsfaloris currit , scd ab adila liereditatc iicr
scriiitum hcrede.n. Synops. Basii. Sg. tit. 1. cap. 53. et 5. Har-
juen. 6. ^. 5.
(11) Non ultra : iit sit sensus: Quaiitiimvis conjunctura bereden,,
coliercdi non praestare legata siipi-a iiorlioi.e.n legiiimaiu.
(,■2) Scnsus est : De fideicommisso univcrsali rclicto filio siib
conditione , vel in diem usque ad Icgitima.n sibi dclata.n dctralii
conditioncra vd temjiiis : ab inde condilioncn et tc.njius exrcctari.
(.3) Non autc. / 8. §. 10. D. h. t. ct ita tcmjius qiierelae in-
cipit currcre ab adila hc.cdifate.
(14) Obscrva diligcntissime , icgitimam c.^se aliqua,n , qii:v jiirc
nafurGB debita sit. Quidam eni,n ncga,it i,i tolo jurc civili fieri
mentionem icgitimae ju.c naturali dchihe. addc iN^rnv//. 1 . in pr. (. x.
(..5) Tcupus sciipto bcrcdi statutt,m a.A adeunda.n hcrcditale.n
defuncti , Jioc est , ut si in cadcm sit piovincia , hcrcdifatcm adi-
rc dcbcat intra sex menses : si in alia , intra annum continuum a
niorte tesinforis. Quod si intra id spatiuni non adcat , adire coga-
tur officio judicis. Synops. BasiL. d. c. 53. in fin.
(16) Qi.e,-cla etiain non prsparata trans,niltitijr ad liercdes siio!!.
(.7) Vid. /. 7. D. h. t.
(18) /. 9. /. 2^. supr. h. t. l. 5o. supr. de Episccp. etClericis.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS
291
t, ul-
.sus emereunt in quibus dubilaliones exorlas sopiri ne- tanturomodo rebus , quse quasi caslrensis peculii sunt , ul-
'sse est In caltrensibus elenim peculiis introducta est et tima condere ( secundum (i3) leges tamen ) posse elogia :
iia subdivisio et peculii iriplcx (i) invenilur causa. hoc nihdommus eis addito pnvihgio , ut neque (i4) ^o-
el enim paganum est peculium , vel castrense , vel quod rum testamenta inofficiosi querela expugnenlur. Si (i5)
ledielalem inter ulrumuue oblinet : quod quasi castrense enim palronus (16) adversus res , <{nas librrlus ejus ex ca-
, stris acquisivit , sui iuris indubitanter conslitutus , etsi
■ ■ncupalur. ,, • r • 1 •' 11 . i, • o
f In lali igitur peculio , quod quasi castrense appella- proetentus luent ab mgrato iiberlo , lamen conlra hujus-
• quibusdam (2) pcrsonis licenlia concedilur condere modi peculium conlra tabulas bonorum possessionem non
idem leslamcnta , sed non quasi militibus quo (3) vo- habet secundum vcterum legum sanctionem : f[uemadmo-
>rint modo sed communi et licito et consueto ordine dum oportet praeiala peculia , f|ua; ad instar castrcnsis
jbservando , qucmadmodum constilulum fuerat in Pro- peculii iutroducta sunt , de inofiicioso querelae esse sup-
•onsuhbus , et (4) Prx-fcclis legionum , et Praesidibus pro- posila.
/inciarum et omnibus (5) generaliler , qwi in diversis S- 2. Sed hoc obtinere oportet , donec in sacns paren-
Jicnilalibus vel administrationibus posili a noslra conse- tum suorum constiiuti sunt hi , (jui quasi castrense pecu-
rjuuutur manu , vel ex publicis salariis quasdam largita- lium possident: Si^i^) enim sui juris efficiantur (18): pro-
les. '+ Sed hse quidem personaj lestamenti faciendi ha- culdubio est , eorum testamenta , et pro ipsis rebus quas
bent Doteslalein in (6) ipsis tantummodo pecuhis , quse antea ex quasi caslrensi peculio habebant , posse de inof-
jbent poteslalem ui (6) ipsis r / .^ „ ^ , - ' ' r \ i ■
iam enumeratu sunl , id est , quasi caslrensibus. f Sed et ficioso querelara sustmere: cum neque nomen (19) pecuai
Veterani , aui terapore quidem militia; sibi pecuhum ac- permanet , sed aliis rebus confunditur , et similem fortu-
ret ; Sed prior (juajslio erat , si omnes , qui quasi castren-
se peculiuin habeant , testari in hoc possint : quia non
oranibus passim , sed quibusdam personis hoc privilegii
i loco concessum est : quia mililiijus (8) quidem et vete-
ranis lestamenla fiacere in caslrensi ])ecuHo undique con-
cessum fuerat : sed mihtibus quidem in (9) expeditione
constilulis jurc suo , veteranis aulein jure communi : de
aliis autem personis omnibus , quae non per speciale pri-
vilegium hoc acceperunt , si possint testari , dubitatum
fucrat : ut pula (10) viris disertissimis patronis causa-
rum (n)' virisque devotissimis Memorialibus , et Agen-
tibus in lebus , neciion Magislris studiorum liberaliuin ,
T I T. XXIX.
DE INOFFICIOSIS (20) DONATIOMBUS.
Si maler Jlliis , vel extraneis donaverit.
1. Iinp. Philippus A. INicanori et Papiana?.
SI ( ut allegatis) mater vestra ad eluJendam (21) inof-
ficiosi querelam, pene (22) universas facullaies suas ,
dum(23) ageret in rebus humanis, factis donationibus (24)>
Aichialris (12) (juoque et [ aliis ] omnibus omnino , qui sivein quosdam liberos (^5) sive in extraneos (26) exhausit
salaria vel stipendia percipiunt publica. ac postea vos ex duabus unciis frcit heredes , easque le-
§, 1. In his itaque omnibus sancimus , ( (juia ad imi- galis et fideicommissis exinanire (27) geslivit : non injuria
talicnem peculii taslrensis (juasi castrense peculium super- juxta formam de inofficioso testamento conslitutaiu subve-
venit ) omnes , qui tale peculium possident , super ipsis niri vobis , utpote quartam partera non habentibus , de-
(i) Peculii triplex causa. Aliud paganum , aliud castrcnse ,
aliucl qnasi castronsc.
(■2) /. hU. iiifr. qui iestnm. §. ult. Inst. cle milit. test,
(3) Mililis possiinl tcstaii , qno volucrint modo. vid. /. l5.
Infr. de test. niilit. Iiist. de milit. testam.
(4) Et proesiihun lcfiatis. Coiilius. Proconsnlum lcgalis. Cujac.
/;/ Notis Inst. dc milit. tvstain. Movctur non cssc hic lcgendum ,
nrtrftctis loginnuin , cx co quod iirrcfccti lcgionnra mililcnt. l. 1.
in pr. J}'. qui notant. ac proiiidc nihil cau.^rc sit , ut cis jns quasi
castrcn.ie tril^italur. Placcnt , (£ui ita legunt , Consulibus , Procon-
sulihus , Irgdtis et Prasidibus etc.
(.5) Quasi castrcnsis pcciilii jiis quibus dalnm sit obscrva.
{fi) Ite qna.si castrensi pecylio siio filiifarailias lcstari possunt ,
/. ult. infr. qui testam.
(7) Id cst , an.
(8) Tcstari dc casfrcnsi pecnlio milililxis , ct vctcranis licet.
(9) Miiitari privilcgio teslanUir niilitcs in cxpcditionc.
(to) Qnasi castrcn.^c pecidinni patroiiis , nicmoriahhns agcnllhus
in rehn.s , niagislris studiorum lihcraliuin , arcliiatris et aliis qui
salaria vel stipcndia pricipinut puhlica , datum csl.
(11) Thcopli. §■ iilt. Iiist. dc inilit. test.
(12) Dc Archiafris dixi in /. 9. et 10. infr. de professor. et
medicis , lib. 10. tit. .52.
(i3) ^'id. /. 35. supr. h. t.
(i4) Addc /. 9. /. 24. supr. h. t.
(if)) Yidc Everardum in Topicis , in loco , a legitima patrcni,
ad les^ilimam flii 72.
(16) ^'id. ad hunc locuni Cnjac. 8. obsen'. 32. adde /. 3. §. 6.
D. de hon. libert.
(17) Pcculium proprie dicitur is habere, qui sui juris non est :
itaque sui juris factus quod antea peculinm eral castrense , vel qua-
adde qute scripsi ad /. i. §■ ^2.
D.
vid.
vLde
si , peculium esse desinit
de collat.
(18) Mutato statu personae , rei statum mutari convcnit.
(19) Ccssaute nomine , cessat privilcgiuin noniinis.
(2c) Koiiell. 92. et 1^1. Synops. Basil.j. et 1. C. Th. 20
Cujac. 5. ohstrv. \'\. Ad hujus Titnli leges prope singnlas
Antoii. Fab. 3. Conjectur. 17.
(21) Qui nniversa» penc facultates donat , inofficiosc ( rcspcctu
libcrorum ) donat.
(^x-i) Ad intcrvcrtendam inofficiosi qucrciam parcns suum patnmo-
niuni exinanire cuivis donando non jolest. /. 87. 5- ^- ^'
leg. 2. adde /. 16. in fin. D. de jure putron.
(23) In co dilTert hic titulus a siipcriorc.
(2.j) Quando dctur querela inofficiosae donationis vidc per 3aso-
nem ad l. emancipaln. in fin. iufr. qui adniitt. ct ad l. cum mo-
ta. n. 14. sitpr. de iransact. porro au po^sit pater pro Iibilo di-
sponcrc dc honis suis ; ct niajorcm dotcm uni Glia; assignaie quani
allcri , quseque alia suiU his similia , ue iis \ide Dcc. cons. 26.
89. 277. 279. 392. et 547- Alesand. cons. 33. /. 4- BalJuin ISo-
vcllum in tract. de Dote in 6. part. v^crs. prcedicta conferuitt.
in 17. priiil. Mod.
(■j5) /. 2. infr. h. t. vid. Clar. (^. sent. §. donatio. q. 24-
(^26) Immcnsa donatio lutcr vivos , a quovis parente cuivis facla
rcvocari polest a donaloris liberis.
(27) d. 5. 3.
2g2
sideratis. PP. 14. Kalend,
TlTIANO CoWSS. 24C.
L I B E R T
Septembr. Pihlipp. A. et
Si palerJlUo in potestate , vel emancipato donai>erit.
2 . Impp. Valerianus et Gallienus AA. AcriK.
^I pater omne patrimonium suum fmpetu quodam im-
^^ raensa3 liberalitalis ia filium e/fudit , aut (i) in po-
te.tate [ ejus ] is permansit : et arbiiri familia; erciscun-
tlai olhcio congruit , ut tibi (|uar(am (2) [ partem ] de-
hiix ab inteslalo portionis pra-stet incolumen : aut si eman-
cipatus (3) is fuit , [ el ] cpia donalio non (4) indi-
get alieno admimculo , sed suis viribus nititur juxla con-
stiiuiiones, is , qui provinciam regit, ad similitudinem (.5)
inofticiosi testamenti <[uerela3 , auxilium tibi a^quilalis im-
pertiret. PP. 6. Kal. Aug. Maximo 11. et Glabrione
Coivss. 257.
De testalo , uel intestato.
3. lidem AA. ^liano.
T>Recibus quidem tuis proposita rescripia eos parentes de-
J- notant , qui [ cum ] testamento facto vivi patrimo-
inum suum immensis donationibus exinanisseat , inane (6)
nomen heredum liberis reliquerunt : sed (7) ad inlesia-
los f«; quoque eadem ratio «quitatis extenditur. PP lo
Kal. Novembr. ipsis iv. et ui. AA. Cojnss. 258.
E R T I U S
Si sit locus restitutioni in integrum.
4. Impp. Dioclet. ei IVrAxiM. AA. Arisiina.
SI filius (9) tuus immoderatae libeialitalis efTusione pa-
trimouium suum exhausit : Praesidis (10) provincije
auxdio uteris : qui discussa fide veri , si (m) in inieLTUrn
resliiutionem ex filii persona tibi competere ob improba-
bilcm donationis enormitatem animadverterit ; in removen-
dis his , quas perperam gesta sunt , tibi subveniet : ideo-
que non est tibi necessarium (12) adversus immodicas do-
nationes auxilium ad (i3) instar inoUlciosi teslamenti. Dal
D. Id. Febr. Maximo ii. et Aquilino Conss. 286.
De donatione in filios emancipatos coUata ,
et de liheris supervenienlihus.
5. lidem AA. Cottabeo.
Cl tofas facultates tuas per donationes vacuas fecisti
^ quas in emancipatos (i4) filios conlulisti ; id (i5) ,'
quod ad submovendam inoificiosi testamenti querelam (16)
non ingraiis (17) liberis relincjui necesse est : ex factis.
donalionibus detractum , ut fifii, vel nepotes (18) postea
ex quocunque (19) legitimo raalrimonio nati, debilura (20)
bonoruin subsidium consequaiitur , ad palrinionium tuum
revertetur. Dat. 2. Kal. Mart. Maximo 11. et Aouinso
CONSS. 286.
(0 Donatio facta a palrc filio in pofesfate , non valet v.M
lTanw'T '''°Vr,'- ^'-'-^\H^^-^^-^^^- filio emancp to' ,^i
a raatre facta , vel fiho naturah , vel filio conjugis , si loci con
natio T^"^'' I^™ cnancipalis habeantur /valet praHerea 3o
natio si confnmetur morte. vid. Covar. 2. ^ariar. relol. 4
(2; guartara portionis debitiie ab intcstato observa quffi esl
aha a portione debita omnibus liberis ab intestato. Ha;c ut ita
d.eam , stirpis et desceudeutunn siraul conjunctorum esT- illa Z
itZZ. IT'"'^ ^"^ ""»^''^^"" P'^'-^°"-"'" -I singulorut^h.'
traS. ^'''!' '''•^'''* ' ''°"^'^° inofficiosa a parente facta fuerit ex-
J/f/i . 1' t ""' "'' '"'' '" P°'''*^^' P°«i*o ' v^* emancipato. /. 5.
(4) Vid. Cujac. i3. obs. 33.
i.oi!H„';Te;.t,e;,u"' rSe"""""" ""'"""^ • "' '■■""""■'■■"™
.mi'L^;oL"»iL''::,t ',*'"■• • """ '""""'" """■>""-'■
ducitlr.^''''''' ''''"''' '"^ i"tcstati causam ex jequo ct bono pro-
potest ii!V''''°' ™r'""' ''^ *''*^*"' ^^^^ intestatus , revocari
poiest ejus umnensa donatio.
(9) Parenlibus licet revocare immensas donationes a llberis factas.
re nn„ •"" °"'"'°''"" immensam, Praesides solent restitue-
le , non ipsi prnicipcs.
ciollm ,?/"■"'■?' '"°"'",°«=^ donationis non competit adversus inofn.
ciosam donationem , si adveisus cam donalionem restltutio in inte-
S'ff^:;;'S:^' -^- ^'-estUutionis in nuegrum"sr.
(i2) Neque possibile. Jccurs. Bald.
iice^^rrf' Ut ad revocandum inofJiciosum tesfamentum ,
sic et acl donationes uiofficiosas a Praeside rcstitui sufiicit
C'4) '• '■ supr. h. t.
(i5) Inofficiosa donatio propter liberos revocatur , non in uni
S r ctPm^ r , f'"' ''"■ t^t^T"'"'" ' '"^^^ '-^"^^"^ 'i"t pcr
5ar O, iT; .^^«'^"™'^"t» ""f^'"^ Pl"s lci^dima relincjucre non cog..
r^v^care n'^T ''"•r'" ''°''''''''' " donatario eatenns donationem
V n f ^"'"? '^ ^'",'^"^ = '^'■''''"^ "^^^»t : ne alioqui tempore
p n* petalur : pro.nde a donatoris Iiberis donat.onem eatenus revo-
ca.i. ejusquepartisdomunum ad ipsms donatoris patrimonium
reverti , ut hic.
(16) Hmc in co disputant interpretes , totane donatio superve-
nicntihus liberis revocetur , au usqnc ad legitimam tantum ? de quo
vide late Bartol. ad l. Tilia. f Imperator. num. 6. de leqal? 2.
Jasonem ad Auth. si qua muticr. mim. 6. Supr. de sacros. ec-
clcs. Decinm ad l. 3. n. /,. Supr. de pact. Rip. ad l. si unquam
qua:n. ^9. Infr. de revocand. donat. Ant. Piub. ad d. l. Tuia.
^- Imparator. num. 106. et 186. Didacum Covarruviam lib. i.
fariar. resol. c. 19. Molinseum in tract. de inojf. et Rainaldum
Corsum lib. 1. indagat. c. 26. 'Mod.
(ry) Parens immensam donationem a se factam propter liberos
revocare potest. Liberi tamen non censentur , qui sunt ingrati.
Possis etiam colligere , Ingratis liberis non pcrmilti donationcm a
patrc factam rcvocaie.
(18) Subaudi , pnUe eorum mortuo. propter natum nepotem ,
parens inofJiciosam donatioQem revocare potest. Possis etiam colli-
gere : Suis , ctiam secnndi gradus ct ulterius jus revocauds im-
mensae patrum donationis competere.
(19) Propter iilegitimos liberos parcns donationem factam revo-
care non polest. Possis etiam colligere , lilegitimis libcris jus revo-
candse donationis paternpe non competere.
(•!o) Lcgitima portio debitum bonorum subsidium , ut hic : de-
bilum iVop-e//. 18. icf/.cixoj ixip®^ , Ax")c®- iroctjfAipio^. Subsidium
dicitur , qina judicium patris Je\ sui>j)Iet : Debitum \ero snbsidiuni,
qiiia vel jure naturaj debelur. /. 36. 5. 2. supr. de innj/ic. tesUim.
Hinc etiam colligunt , Donationes iiiofficiosas , non in solidum
scd ad fincm tantum moduraque iegitiuue rcvocari : idque etiam
iiniui /. 2. /. 8. hoc titulo. Imo lotuin , quidquid iargitus cst pa-
rens , id revocare potest , ct ad ejus patrimouium revertitur. /. 8.
infr.de rewocandis donation. Solve , Mulluin inteiest ]u'.Ur e.\-
Iraneis donaverit , au filiis quibusdam. Multnm etiam refert , do-
naverit ante liberos susceptos'. vel post. Dicta lex octava locum lia-
bet in donatione ante liberos susceptos , et cxtraiicis facla. H«c
lex et lex 8. Infr. h. t. et lex 87. §. 3. D. de le^at. 2. acunt dc
donatione propriis liberis facta , et fbrfassis in defecta seu Liecrepi-
fa proisus Ktafe. Licct autcm supciiores lc^os ifa possint conciliari ;
vide tamen Cujac. NovcU. c,i. Papon. 1. Notar. 6. cap. des do-
nations , fol. Sj^. SiiS. Notabis iuterim , Inofiieiosas donalione-i in
eo difierrc ab inofficioso testameiito : quod in fioc donata revoau-
tur ni solidum : In illis autem id taulum rcscindatur et levocetur ,
quo portio debita Ubcris niiuuilur.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS
293
De eo , qui voluntatem agnovit. De restituiione in
inlegrum. De legitima portione.
6. lidem AA. Demelriance.
^Um donationibus in fratrem luum coUatis facullatcs
^ patris tui extjauslas essc , oundemque palrem vestrum
1 , cjuJB superfuerant , codicillis inler vos divisisse pro-
mas , si (i) volunlalem eju* nou agnovisti , nec bene-
cio aetatis adversus lia;c juvari poleris , nec tantum dos
palre data , et fideicommissum conlineut , quantum ad
immovendam querelam sufiiciat : de enormitate donatio-
im ad (2) exemplum inoillciosi teslamenti Prsses pro-
incia; jurisdictionis suse parles exhibebil. PP. Kal. Maji,
OJNSS. ut supra 286.
Quateims donatio re^^ocatur.
'j. lidem AA. Ammiano. /
pl mater tua patrimonium suum ita profunda liberalila-
J te in fratrem tuum evisceratis (3) opibus suis exbau-
it, ut (|uarta^ partis dimidium (4) , quod ad excludcn-
am inolficiosi lestamenii querelam adversus te sufliceret ,
n Jiis donationibus , quas libi largita est , non Jia-
•eas (5) '. quod immodcrale gestum est , levocabitur.
'i^. 5. Id. Maji , Conss. ut supra 286.
De eo , quod uxor a mcirito sihi donatum filio
LOinmuni donai>it.
8. lidem AA. Auxanoni.
SI liqueat , matrem tuam iuterverlendae qujcstionis inof-
ficiosi causa patrimoniuuj suum douationibus in unum
lilium coJlalis exhuusisse , cum adversus eorum cogilatio-
iies qui consiliis supremum judicium aoticipare (6) con-
tendunt , et actiones miorum exhauriunt, aditum querelae
ratio deposcat : (|uod donatum est , pro (7) ratione quar-
tse ad instar inofllciosi teslamenli convicti diminuetur.
^. 1. Nam quod uxor a marito in sc matnmonu (8)
tempore donatiouis causa (9) coJlatuni , e mancipalo h-
lio communi , consenlicule domino (loj donavit , ve-
lut (11) ex Jwnis pauis ( de cujus subslanlia pr(jlubenle
matrimonio (12) non potuit cxire ) dalum accipi , ratio-
nis est : in cujus bonis , si idem consiJium ct eventus
compreJiendalur , lex , quarn de palrin.onio matris edi-
ximus, observabilur. PP. 3. Id. Sepl. CC. Conss. 294.
De tempore cjuereloe.
9. Impp. CoNSTA^Tixjs A. et Juuanus
Cccs. Olybrio.
NOn (i3) convenit dubitari , quod immodicarum dona-
tionum omnibus querela ad (i4) simililudinem uiot-
ficiosi testamenli Jcgibus fueril introducla : ut sit in hoc
actionis utrius(iuc veJ una (i5) causa , vel sMniiis ex:sti-
manda , vel idem [ et ] lemporiJms (16) et monbus (I7>
Dat. 14. Ralend. Jul. Tauro et Floremi^o Cojnss. 30 1.
T I T. XXX.
DE INOFFICIOSIS DOTIBUS (18).
i.*Imp. CojNSTANTius A. ad Maxiraum Praisidem
Ciliciae.
CUm (19) omnia (20) bona a matre tua in dotem di-
cantur exhausla , [ leges ] legibus concordare prom-
plum est : ut ad (21) exempJum inoiJiciosi teslamenti ad-
versus dotem immodicam exercenda? aclionis copia tnbua-
tur , et filiis conquerenlibus emolumenla debila (22) con-
ferantur (23). Dal. 4. Ral. Juuii, Tatiaivo et Cereai.e
CoKss. 358.
(i) Qni jucliciuin dcfuncli post morteni cjus coniprobavit , qui
Jivisioni honoiuni a patrc fact<e minor conscnsil , tjui tantuni in
(iotc ant (idciconunisso lial)ct , quantuin valct lcgilima , donationcs
a patrc cuivis faclas non rc^ocat. Hanc igilur (lucrclani cxcludit
at;nitio scii coniprobalio volunlatis dcfuiicti , alia actio , lL'i;iliinre
iuicpli') , nt liic. Quid si ley;al.um aj^uovit ? Kon cxcluditur bac
qucrda , nisi rcnunciandi vel cojnpcnsaiuli aniino agnoverit , vcl
si qucrcia cxcludi dixcris , potcris addcrc , jurc ad suppknicntuin
;igciidi non cxcludi. Bald.
(•.).) /. 2. injiii. snpv. h. t.
(3) Ex boc loco lcgrin 87. $. 3. iii fin. D. de leg. 2. cxponc.
(/|) (Jollalas doiialiones in libcros libori poslca suscc\>li non re-
vocaiit in soliduin : scd pro rationc Falcidiaj taiiluni. d. §. 3. /. 5.
supr. l. 8. infi: h. t.
(5) Donatio iiiolficiosa rcvocatur quatcnus , aut ca tantum par-
tc , qua iiiofliciosa cst.
(^6) Donatio inoliiciosa in fraudcin cjus , quod in tcstainento
libcris (\)^unliir parcntcs rcliii([ucic , ficri non dcbct.
(7) \ n\. l. 9. infr. h. t. I. uii. iiifr. tit. prox.
(8) Conslantc matrimonio vir nxoii donarc non potest.
(9) Doininiuin rci a niarito uxori donalae constanlc matriraonio
ab ipso inarito non disccdit. l. G. iiifr. de don. int. i'ir.
(10) U\oi(>s maritos solcbant a])pcl!arc d«niinos. Polest ctiaiu
(lominiis appcllari , rci rcsprctu , ni infr. dicnm.
(11) Si nxor rcin acccptam a nianto constantc matrinionio ali-
aii donavcril , noii lain ipsa , quani ipse maiilus donassc intcUipii-
lur. Alquc ita , non don.it is modo , qtii vcrbis donat , scd qiii
con^culil. Undc coilic;as , iu Imjus gcncris donationis insinualionc
non loqucntis , sod conscnlicntis pra'scntiain cl nouicu rcquiri.
(i:j) Malc quidaiu lcgunt , pairimonio.
(i3) d. l. un. C. Th. h. t. lib. 1. tit. 20. 21.
(i4) Argumcntum scn cxl(^nsio iiiofficiosi tc.-laracnti ad inoflicio-
sam donationem : inolliciooi tcstaincnli , ct inoHiciosae douatioms
siniilitudo lia;c c^t , nt advcrsus ea compctat quercla.
(i5) C. Thcoil. •>.. tit. 20. 21. , ■ r 1 ■^P.
(iG) Qucrcla inofiiciosi qiiinqucnnio cxpirat. l. 3^. mfin. l. oo-
5. 2. supr. de inojjic. ttsiain. crgo ct inotficiobse doualiouis , qi»ae
ci cxa;(|uata , ut hic.
(17) Id cst, coiiditionc. Quid .? Inofliciosura tcstaracatum revo-
cari posse ccrtuni csl a fialnbus dcfuncti ccitis ca^ibus , l. 21.
siipr. tit. prox. Potciiinc crgo iisdcm casibus rcvocari inodiciosa
intcr vivos donatio a fratrc facta ? Puto id csse wquius , qua ik
rc idil>i dicain plcuiiis.
(18) L. 2. C. Theod. 21. adde quDc not. ad tit. Si adi>ers!is
dolcin supr. Dos iiiolficiosa quando dicatur , vid. apud Canipciiium
tvact. de dote parte 1. qticcst. 55.
(19) /. I. C. Theod. h. t.
(20) Dos omniuin bouorum propter liberos postca natos aul ic-
2itimatos. ad.lc /. 29. §. i. D. dc inofficios. testani. levocari po-
tcst: non iu solidtim . scd pro rationc lcgiUmK. m ftn. injr. U- 1 •
Nam qua: jam libcros liabct , non potcst , nisi cerla quanlitalc ,
dotcin seoundo marilo con.>tiluere . /. 6. infr. dc securid. nupt.
(21) Dotis inoliicios.-« , ct tcstamcnti inoificiosi , ut htc : ct luo»-
ficiosa; douationis siinilitudo. ut l. ult. supr. tit. prox.
(22) Id cbt , Falcidla , (lur.vta , lcgilima. ut /.5. supr. tit. prox.
ihi. debilum bomirum suhsidiiaii. _ .
(23) An niius gravatus in b-gitima possit agcre qncrela inoiiicio5«
doti.s constantc malriinonio. vid. Ainictuin dccis. 80. Sacui. co"^.
16. Anton. Rub. ad /. Titia. §. Imperutor. num. 22. D. «<
lcg. 2. Mod.
294
LIBER TERTIUS
T I T. XXXI.
DE rETITIONE HEIlEDITATIS (i).
De Jisco el pm^alis. i. De usuris et fructibus.
1. Imp. M. JElius Ant. A. Auguriuo
Procunsuli Africoe.
SEnatusconsultum (2) auctorc Divo Hadriano avo meo
facluni , quo caulura est , quid et ex quo tempore
evicta (3) hereditate restitui debeat , non solum ad fisci
causas (4) . sed etiam ad privatos hereditatis petitores
pertinet.
$• \. Usuras (5) vero pecuniarum ante litis contesta-
tionem ex die venditionis (6) hcreditariarum rerum ab eo
faOas , qui antea possidebat , collectas , nec non etiam
fructus bonac fidei possessores reddere cogendi non sunt
nisi ex his locupletiores (7) exliterint. Post (8) litem au-
tem contpstatam , tam fructus [ non ] venditarum rerum ,
non solura quos perceperunt , sed (9) etiam quos perci-
pere poterant , quam usuras pretii rcrum ante litis conte-
stalionem venditarum , ex die conlestalionis (lo) compu-
laodas , omnimodo reddere compellantur. PP. 6. Ral.
Febr. Claro et Cethego Conss. 171.
De emptore hereditatis et fructibus. „
2. Impp. Severus et Anton. AA. Marcello mihti.
SI post motam controversiam Menecratis bonorura par-
tem dimidiam Musseus ab herede scripto qucTstionis il-
laia? (11) non ignarus comparavit : tam ipse quasi malje
fidei possessor , quam heredes (12) ejus fructus restituere
(1) L. 5. D. 3. 2. C. Theod. 11. vid. OUlendorp. c/ass. 5.
act. 5. Ea est generalis patrimonii vindicatio , quje datur heredi
scripto , et al> intestato , adversus enm , qui pro herede vei pos-
seisorc possidct.
(".) Nota de SC. Hadriani. /. 17. l, 20. 5. 6. /. 25. 5. 19.
Z/. h. t.
0) d. l. yj.
(4) d. 1. -10. 5. 9. Fipcns et prlvatns intcrdum codcm jure ufun-
tju-. /. I. 5- I. Z?. qiind riijw-ciuique iiiiiurr.ul. Jn duLio , utitur
juie crnnnuni fiMus.. Martinus Laudcnsis tj<ict. de fisc. num. \\,
interdi.m miints quam cumniuni , ut cedat privato. /. 10. D. de
jure fisci.
(.•i) Hcrcditariarura rerum usuras po3ses,sor bonffi fidei non rrx-
stat ante litis contcstatioi.em : sed ncc fructus , nisi locnplctior
factus sit. Post iitem vcro conteslatam fructiis rerum hereditnria-
rum non venditarum praestat , non modo cos quos percepit s-d
et quos perciprre potuit : usuras vcro rerum venditarum cx' dic
contcsiationis iitis. Synops. Basil. 35. tit. 20. ex lib. ki tit i
cafjit. 5i. r • «•
(6) Scnsus est , cnm qui hcreditatcm bona fidc vendidit non
tenen ad fructus et u.nir.is perccptas cx pretio venditionis carundem
rcri.m l.ercuiianarum a se factas ante lilcm contcstatam , ni^i qua
tenus e.st locuplctior. Posl litem vcro contestatam teneri fructu* re,
slituere, quos pcrcepit , quosque potiiit percipcre , sed ct iisitr.-'s
prplerre-rcrum hereditariarum a se vcnditarum , ccmputandas ti'
Hien non a die vcnditae ci hcreditatis , sed cjus ei cvict.-p
(7) Quoniodo id <lijudicabitur ? putn rnniputandos fructus ab co
perccj,tos cum nsuns pccuuiae emp.ionis causa numcrat.T. Ouando
?d spcctaudum ? tempore rei judicandae. /. 3(j. 5. 4. D. h. i.
(8) /. 22. iuji: de rei unidic.
(9) /. 2.5. 5. 4. D. h. t. l. 78. D. de rc^. jur.
(10) JNota cjiectum cohtestationis cmptoribus focta. /. 20. (^ ri
/. ij. 5. 7. D. h. t. •< ■
(fi) Qui heredilatetn litigiosam sciens comparat , cnm ipse ,
coguniur. Si vero venditlonem lite (iZ) antIquior<>m f 1
esse , hquido probolur , ex eo die fructus (i5) restitua
tur , ex quo (^iGj lis in judicjum deducta est. Fruc
bus (17) enim augetur beredilas , cum ab eo possidelui
a (if^) quo pcli potest. Emptor autem , qui propriof..
litulo posscssionis munitus est , (^tiain f^o) sin.'ul;.rufu r
rum jure convenilur. Dal, Kalend. jul. Severo A. i
et VlCTORlIVO CoNSS. 201,
De exceptione rei juclicatcn.
3. lidem AA. Epictesidi [ P. ].
HEreditas materterae petita non (21) infringit alterit
hereditatis pelitionem , qu« venit ex (22) alia su£
ce.ssiorie. Sed et si quaeslionis tiluhis prior inofficiosi (iZ
lestamenti causam habuisset : judicat;e rei praFscriptio no
obstaret eandem hereditatem ex aiia causa vindicauli. PP
5. Id. Aug, Geta et Plautiawo Co>ss. 204.
De compcnsatione.
4. Inap. Anton. A. VitaUaoo.
TN restituenda hereditate compensatio ejus habebitur
X quod te in mortui infirmitatem (24) , inque sumplur
luneris (^5) bona fide ex proprio tuo patrimonio erogas^
probaveris. PP. Ral. Mart. Ajstom^o A. iv. el Balbi
Ko Cojvss. 214.
5. Idem A. Poslumianae.
r^E (26) heredifate quam bona fide possidebas , si con
-L^ tra te pronunciatum est : in restitutione ejus delra
helur , quod creditoribus ejusdem hereditatis exolvisse (27
tum ejus beres fructus ex ea perceptos restituit. /. i3. «. 2. D
h. t. l. 2. f 17. D. pro cmpt. /. 38. §. 7. in fm. D. dc mm
l. 8. Z>. de rc judic. "^
(12) /. i3. 5. 3. D. h. t. vid. Cujac. 9. ol>s. 25.
(10) Hcreditatera nondum litigiosam ignari possumus emere.
('4) Qiiod pefitio hereditatis iion intcutatur contra titulo possi
dcntem traduiu Dd. hic , et imprimis Caslrensis in l. pro hcrede
et in l. nec ullnm. D. h. t. contra quod axioma vide es.ceptLene
ahquut apud Socin. Regul. 36^. Mod.
(i5) A\i usurse ? Cujac. nec^at 14. obs. 22.
(16) BonaB fidei possessor fructus a lite contcstata restituere tenelnr
(17) Fructibus augetur licrcditas rcspectu malffi tidei iiossessori*
/. 20. 5. 3. infn. D. h. t.
(18) Id est , a raal?e fidci posscssore.
(19) Id est , singulari.
(20) An is sensus cst , empforem singularura rcrura hereditati
bac aclione et rei vindic.atioue teiieri ? An , euni ad instar empto
ns univcrsityfis fructuum teneri ? An , emptorcm hercditiitis vc
universitali.s , reruin singularum nomine etiam conveniri .' An
Petitioncm hereditat.is non dari adversus titulo possidentcin ? Po
stremUm vcrum pulant interpretes. De qua sententia vid. Socio
reg. 296.
(2 1) Adde /. 8. D. h. t.
(2-2) Lna et eadem hereditas nobis defcrri potcst , divcrsis suc
cessionibus.
(2i) Exclusus ab bereditate vindicanda per querelara inofTiciosi
non proliibetur eandem alia ex causa vindicare. /. i5. i -2 -P
de innjjic.
{i\) Nota de "xpcnsis circa infirmum factis. Goth. Confer. l
pen. D. de rcligios. et sumpt. fun.
(25) Ad(ie /. 5o. 5. \. D. h. t. adde /. 27. D. de religios. »'
sumpt. fuii .
(26)Vid. Cujac. 8. oi«. 9.
(27) /• 3t, in pr. D. h. t.
CODICIS REPETITiE PRtELEGTIONIS.
29:
bona fide probavens : nam repeti a crerlitoribus , qui civili jure qua^sisti : res heredilarlas , qu^ in eadem cau-
ThulcLv^^n, non polesl. PP. 6. Ral. Juni, , sa durant , hered.tal.s pe.aionc vindicare poles. Dat. ..
,m (1) icccpeiu.il , i ^ ^^^ Deccmbr. Nicomcdke , CC. Co^ss. 3oo.
iim (1) iccep , .
NTONiiNO A. IV. et Baluino Conss. 214
h avo nornine nepolis hircditatem pclenie a tutoribus ,
(juos noii jure dalos esse conteiidit.
6. Inip. Alex. A. Firinino.
^I ptilas (2) non jure lulorcs datos nepotibus luis , co
5> qiiod cos dioas in tua esse polcstatc : petcrc ab his
■reditalcm filii tui cmaiicipati (3) non moreris , cujus
>mnio.lum ad le perlinerc dicis , judice statuluro , an a
raesidahbus aclis discedcndum sit , qui eis tulores dedil,
um in tua potcstatc uegarenlur esse. PP. 10. Ral. Ju-
lA^o n. el Ckispjjno Co^ss. 226.
De usucapione , el longi temporis prccscriptione.
7. Inipp. IJiocLtT. et Maxim. AA. el CC. Reslilul3C.
IErcditalis pelilionem , (\ux (4) adversus (5) pro
bcrcdc , vcl [ pro ] posscssore possidenlcs exerceri
otcsl , pra-scnptiorie (6) longi lcmporis non siimmovc-
, nemiiii incognitum cst : cuin mixta; pcrsouali aclionis
ilio (;) hoc rcspondcrc coiupcllat. A cajtcris autem lan-
iin spcciaHbus in rem actionibus , vindicare posse mani-
stum est , si noii a;^cnlis intcntio per usncapionem , vel
Higum tcmpus cxplosa sit. PP. 11. Ralcnd. Augusl. CG.
ioiNSS. 294.
De statu testaforis inquirendo.
8. lidcm AA. ei CC. Hasierio.
Llbcr nccnc fucril leslator (8) , ante (9) omnia dis-
qiiiri dcbrt cum (10) hcrcdilas pelilur. Dat. 4- Ra-
end. April. CC. CoKSS. 3oo.
Si scripti heredcs repudiaverint.
g. lidcm AA. ct CC. Dcmoplnliae.
'^I scripti hcrcdcs dclatam sibi successionem coguati
J [ lui ] repudiaverunt (11) , ct hanc honorario , vel
(i) Qui suiiin reccpit , i<l allcri iion rcslitiiit.
(,>,) llationo cliibil;aionis agcrc possuiniis cuiu Icgititno tutorc.
(3) \ul. Ciijac. 9. oIjs. i3.
(4) K<'v))foe« «417« 7U'j 4)? Khtipovo/ui»v ti HK fii ayxS-Siv JiaxaTOXI'
tnoui^a» clc. id cst , ndvcisus cos , qui qiiasi licrcilcs , \el cos
|ui qiiasi noii bona liilc po.ssiclcnl , louiii licicdilariaiiuu jnlilio
Aciccliu : ni-C ci jHiBscniitio 10. vd 20. auiioi iiiu obstat. Pcrso-
lalis aclioncs (lccciiiiio , aut viccunio nou toliiintiir. |)iii vcie iicc
juasi licrcclcs , ncc ut prKcloncs j)ossidcnt , iciuni licitdilai iaiuui
C.ilionciu 1)011 bahcnt , sccl taiitiiui iu rcm aclioiiein sjiccialcin ,
i iicc iisii cc[>ci'uut , ucc loni;i lcuiiioiis c.vccptioucin adquisivciuut
by»o/M. d. i. c. 57. 5. llann. 8. §. 44- 4'^-
(5) /. <). 10. II. D. h. l.
(6) Pclilio licicditatis pia-scribitiir triginla aunis.
(7) Adi Dcllomuu /. -2. suiiyutut. c. 3. 'N ilalcm l. 1. fariar.
ect. c. 18. Pailadoriuin reruin ifnolidiun. c. 1. 5- ''• Mod.
(8) /. 4. //;//•. comin. de succe.isiouibus. l. lO. l. 19. D. qui
cstanictit,
(9) JNola dc c.\cc|ilioni' nullitatis tcjtanicnti.
(10) Id csl , antc<juaiu luicdilas cjiis jxtalur.
(11) Scripto licrci'c rcpudiautc , succcdilur ab ialcstalo. /. i.§. i.
0. quis oiiln iit bouor. possvss.
(li) Qiiod (iliiisfaiiiilias lougo tcinporc possedit , pra-sumltur ici
<-iciilc cl jiibcnlc paUc ]ioss<.-di.\sc : ct id<o ci adciiiisivisse : addc
. 6. J. 3. D. tlc lulijuir. \>eL oimtleiid. hereii.
(i3) Il<Tcditatciu aguovissc iulcliigitnr , (jui <Mni pcr longnin
cnipiis (lcliiuiil.
(i4) Ex diulina enini jiosscssionc solcunitas cxlrinscca pra-suini-
iir. Ja.-.on. ad l. scieiuhan. n. 16. d uerb. oblig. el ibid. Alcxaiid.
■('/. 5. ct coiis. 12. col. pcii. et cons. 17. n. 8. lib. 4- Diazimu
Si filiusfam. hereditateni per lon^um lempus delinuit.
10. lidem AA. et CC. Tbeodosiano.
SI filiiisfamilias delatam sibi hereditalem per longum (12)
lempus delinuil:eo ipso ( utpote (i3) agnita heredi-
tate ) patri suo ejus commodum acquisisse videlur (i^)-
Dat. i3. Ral. Jan. CC. Conss. 3oo.
An vossessor cogatur titulum suce possessioms dicere.
11, Impp. Arcad. et Honor. AA. ^teruali
proconsuii Asia:.
COgi (i5) possessorem ab eo , qui expelit , titulum
_ \ su;e posscssionis dicere , incivile est , praeler (iG) eum
r scilicet ] qui dicere cogitur , utruiii pro possasore ,
an pro herede pussideat. Dat. 12. Ral. April. Arcadio
IV. el HoNORio 111. AA. Cowss. 39G.
De priejudicio. 3. De hona Jide.
12. Imp. JusTiNiAN. A. Juliano P. P.
CUm hereditatis pclilioni locus fuerat , exceptio adsume-
batur , quaj tuebatur lierediiaiis pctitionem , ne fie-
ret ei pra-judicium. Magnitudo (17) elenim et auctoritas
cenlumviralis (18) judicii non patiebatur , per alios tra-
mites viam hereditalis pelitionis inhingi. Ciimque niultae
variefales el conlrovcrsiae veterum exortee sunt , eas certo
fine concludentcs , sancimus (19) : Si quis heredilatis pe-
tilionem [ vel susceperit (20) ] vel suscipere sperat , vel
movere : alius autem supcrveniens , vel ex deposito , vel
ex commodato , vel ex legato , vel ex fideicommisso , vel
ex aliis causis inquictare , vel reum , vel agentem ex per-
Regiil. 3io. iterum Jason. ad l. 1. col. !\. et 5. Lifr. qui admitt.
Hipiiol. siiigul. 323. Dccius consil. 34 1. col. 6. ct cons. 558.
co/. -i. //. 5. Cravctl. in tract. dc antiq. temp. 1. part. nuin. 11.
et 3. jHirt. n. i3. Fcliu. ad c. sicut. n. "26. cum seq. extr. dc
re jiidic. (iiiid. Papic decis. i3. Socin. jun. c-ons. 56. ii. 6. lib. 1.
Joan. C<plial. ctms. 148. n. 18. /. i. Crol. cous. 5. ad Jin. Go-
zail. f(»/s. 73. Mod.
(K^j) Eadciu lcx cxslat in /.12. C. Thetnl. de ftde testinm. l. 11.
tit. 39. cl apud autoiciu Synops. d. l. c. 4'^ inteiim scrva banc
scntentiaiu , iit ct cjus cxctplionom. infr. h. t. /. 2. /. 23. infr.
de probtit. adde alias cxccptioucs cx Socin. reg. ^3o.
(iG) Coiivcntus jxlitioiie licrcdilalis , cogitur titulum suae posses-
sioiiis diccrc. /. 12. D. h. t. l. 3(5. D. dn rei uiitdic l. 4- ^» 20.
D. de iiiteirog. iit jur. Jacieiid. vid. Ciijac. 10. obseru. 1. ul)i
Uaotat <!<■ <liircrciiliis jxlitioiiis hcreditatis , et rei viudicationis.
vid. ^Viuni><r. i. pracl. iC). c. 1.
(17) C<;nliiiuviiaiis judicii forma inagni6ca fuit , ut qux magis
ad jiublicorum cjuaiu jpiivatorum forinam acccdcrct. vicl. PUn. 6.
episl. 5. (^)iiiiilil. 10. di\i ail /. 17. D. de inojjic. testam. vid.
llfccvardiiiu lib. Prolrilnuiuliuin.
(18) l)c cciituiuviralibiis jiuiiciis vid. Cujac. 10. obseiv. 20. ad-
dc /. 17. iii fin. pr. D. dc intjjic. testutn. l. 3o. D. dc liberat.
leg. ubi dixi.
(19) II.XC tcrtia cst decisio cx 5o. dccisionibus Imj^eratoris Ju-
sliuiani : vid. iuglois tnicl. ad has decision. Ans.
(■'.o) Malc Ilalo.iiidcr b.nec vcrba sustiilit. Nam Grwci l<-gunt ,
r, w<utJf|«70- l''l alioijiii , sivc susccpcrit , sive susc.ij>cre spcrat ,
utroijue casu (liircrre c;ctcra judicia solcbat. /. 7. D. h. t. vid.
Cujac. d. loco. et lib. y. ohs. 27. in piiiic.
2C)G
L I B E R T E R T I U S
$ona dcfuncii crpdideiit sibi csse neccssarium : si quidem
pro leg.-ito, vel iidcicojnniisso lioc raciai , rcm expediix-
quaeslionis esse , cum possit scripius heres cautione (i)
iulerposita non diflerre iianc repetiiioncm , sed rccte cxi-
yi , vel Irgalum , vel fidciconHnissum sub ea cautela , vel
satisdatione pro qualitate personarum. Quod si (2) non
o})linueril cjus jura , restituit legatarius , vel lideicouimis-
sarius ei datam pecuuiam cuiri usiiris ex qiir.rta (3) ceii-
tesimae parle currenlibus , vel agrum cum fruclibus quos
percepit (4) , vel domum cum pensiouibus : scilicet in
uiroqiie eorum expensis antea necessariis (5) et ulilibus
deductis : vel , si ipse (6) mabierit lilem quidem con-
testari , cxpeciare autem hereditatis petitionis eventum ,
hoc ei liceat facere , ut reslitutio , si compeleret , cum
legilimis augmentis (7) legatario , vel fideicommissario
accedat.
§. 1. Sin autem ex conlractibus defuncti agalur contra
possessorem heredilalis , vel cjus rei de qua agitur : si
quidem rcs sint , vel deposilae , vel commodata) , vel pi-
gnori datte , vel alia; , (juae extant : non (8) diflerri sub
praetextu heredilatis pelitionis memoratum judicium : quem-
admodum si pro lcenerata pecunia , vel alia personali aclio-
ue agatur conlra possessorem , vel petitorem , nou debet
judicium diflerri , sed cxitum suum accipere. Poslquam
enim hereditalis petitionis judicium finem accipiat : tunc
inter petitorem heredilalis , et possessorera rationibus cou-
tractis , non aliter possessor , si viclus fuerit , hereditatem
reslituere coropelJitur , nisi pro omnibus , quse rite ab eo
gesta sunt , petitor ei satisfaciat (9). Quod si petitor vi-
ctus fueril, simili modo a possessore (10) judicis ofilcio ei
satisfiat : vel , si Iioc fuerit pra^termissum , negotiorum (11)
geslorum , vel ex lege condictione (12).
§. 2. Sin autem hbertates , vel a possessore , vel a pe-
titore fideiconimissaria; petantur , \el direcla; ipoo jure di-
cantur competere : annale (i3) tantummodo spalium ex-
ppectetur a morte testatoris numerandum. Et si quidcm
hereditatis petitionis judicium intra id spatium terminum
(1) Hercdilate controversa , legafarii possunt agere confra hcrc
dcm scnptum, et consequi lcgata , praestila cautione. /. 1. f ,0
D. si quis omissa. vid. qiise scripsi ad l. 9. wfr. de lee '
(•i) ( autionis ct s.ntisdatioais latior hsec explicatio est
(3) Ea est quadrans iisuroe.
(4) Non quos percii>cre potuit : quia bona fide accepit
(3) Possessor Lereditatis necessarias et utiles expensas "deduclt
(,, 4- suyiv. n. t.
(6) Hac via et prcestandae satisdationis onere legatarius lcvahi
Uir , et ei a lemporc hUs contestat* secundum testamentum dicta
sententia umv^ ct fructus legatorum clcbcbuntur. Cujac. d. loco
(7) iu est , omni accc^sione.
(8) De exceptione ,<c//«< herediiati pmjudiciiim, yid..^^hnS
tract. de cxcept. u. 5Sa.
(9) /. 4. supr. h. t. l. 39. $. i.Jf. de damn. infect.
>"^^ ^' ''^^" P^^''°'' posscssorve jud.cem admonuerit.
(n) Si judiccm non admonnerit , et hereditario nomine solverit
de suo : quia vcruni hcrcdcm liberavit.
./>rKf '■? "°'"'"r ^^°'^'*="*' q"'^^ etsi vcrum l,eredem ipso jurc
r /^^^Piry;; r-' '^ ^"^^^ - '-- ^^versus^reJito-
(.3) Cur ctiam Ico-.ta non <iinornntur in annum ? !e-atorum
quam hccrtalum fac.hor esl rcpctitio. Tarde concedenda qra'
data non adimuntur. Tacit. i3. "-«-ucnua , qua.
(14) Libertates directa; compctnnt : fideicommissariK , dcLontur
e pr^stantur. /. 36. in fn. ff: ad le^. F.Iad legata e si dScc a
(iG) Quas 64 fobo testamento raepresentata vei prsstita est Jiber-
6a. , non revocat.r. /. 4,.^ de man^miss. tesjn». sed non yS-
accipiat secundum eventum judicli et libertatec y.\ .
ectum habeant , vel evauescant. Sin autem temnLs ann
e emanaverit tunc liLertaiis favore el humamtilis int"
tu compelant (i^) quidcm dirrect» liberlales : ex fideico
missarus autem in Jibertatcm servi tnpiantur fiS)- iu, ,
men si non (iG) .falsum (ijj te.tamentum approbetur
sub (18) ea scihcet conditione , ut , si actores sint y
a las laliocmns suppositi , etiam postquam perveniam
hberlalem necessitas eis imponalur res liei-ed.tarias et r
tiones reddere : jure patronatus vidc-Iicet competea
ei (19) qui ex legibus ad id possit vocari.
§. 3. lllo ( ne in posterum dubitetur ) observando ,
L et J ipsa liereditatis petitio ommmodo bonaj faoi fld
judicns connumeretur. JJat. Kai. Septemb. ConslaLof
Lampadio et Oresxe Coinss. 53o. '
T I T. XXXII.
DE REI (^i) VINDICATIOiNE.
De mancipiis hona , x. vel mala fide possessU.
1. Impp. Sevehus et Ajntom^us
AA. Caeciliae.
CTiam per alienum servura bona (22) fjde possessurr
-Li ex re ejus qui eum possidet , vel es operis servi ai
quiri dommium , vel obligationem placuit. Quaro si 1
quoque bona hde possedisti eundem servum , et ex nurt
mis luis mancipia eo tempore comparavit , potes secui
dum juris formam uti defensionibus tuis.
5. I. i\lancipium autera ahenum mala (sS) Cde po«s
denti nih.l potest acquirere : sed qu. tenel , nou tantu'
ipsum, sed etiam operas ejus , necnon ancillarum pa
tus (24) , et ammalium foetus reddere cogitur. PP. 3 Koi
Maji, Eboraci (25), Faustiko et Rlfo Co.^ss.aii.
De cedificio.
2. Imp. Antoininus A. Aristseneto.
SI (26) inferiorem (27) parlem a^dificii , quffi solui
conlmgit , ad te pertiaere probare potes , eam (juai
tur legere prsesentata ex tesfamento falso , qnod nunqnam fuit.
(17) Cur non excipit etiam inofficiosum ? secundum /. Pcpiniai
mjin.j. de inoffic. testam. pelitio iieredilatis de inoflicioso hc
titulo non continctur , quie proprium jus habet , quia rcscissoria.
(irf) Lex ui rcprssentanda libertate hanc injicit coiiditioucm.
(19) Id cst , ei qui cx tcstamento , vel ab intestato prsestare 1
beitatcm debuit , si secimdum cum pronunciatum sit. Cnjac. d.lua
(20) Petitio hcreditatis a Justiniano tit bon^e fidei. S. 28. hs
de act. vid Cujac. 3. obs. 17. id proprium est constitutionua
Idem 17. ohs. 4-
(2.) L. 6. D .. 2. C. Theod 23. Papon. 8. Arrest. .3. 0
dendorp. class. 3. act. 2. Datur autem rei vindicalio domino d
recto , vel utili adversus possessoreni.
(22) /. ,0. /. 23.^ de adquir. rer. dom. /. i. «. 6. ff. t
adquir ^el amitt. poss. Listu. per quas personas cuique. inprin
^. f. lnst. per quas persnn. nob.
(23) /. 'i-2.Jjr. de adquir. rer. dom. l. \ . i. 6. ff. de adqui.
.el amnt. poss l .4. /. 34. in fin. D. de shp. sfr..
(24) /. 20. §. 3. D. h. t.
(25) Hoc anno Severus , nutor hujus legis , vallura crebris ti.,
nbus mun.tum .n Britannia per centum triginta duo milha pa
suum de ma.i ad mare perduxit , ut partcm proyuicis gravissirn
pra^h.s receptam securiorem faceret. Et hinc nrimum leguntur 1.
sc-.pt.ont-s , quibus Severus appcllntur Britannicus Max. Tn!
lont.t. 18. ct Antoninus B.itannicus ct P. Sept. Geta Pius Au;;'
stus B.-itannicus cx uno lalcre , et altera parte victori^ Britanni.
Cassiodor. i/i Chromco. Beda Uist. Ecclcsiast. .. c. 5. Paul
Diacon.s 8. c. .. Spa.-t. Herodian. Dion. m Se^erv.
(26) Syn. Basd. i5. tit. x. c. 84. 2. Hann. i. f 54- «•< 55
(27) Pars s..pe.-ior asdificii cedit mfcrion. vid. / 28. D- '
aaquir. rer- dom.
CODICIS REPETIT^E PR^LECTIONIS.
^'97
i-iclnus r tuus ] imposult , accessisso dom.mo tuo non am-
Lilur. Sed et-^id (.) , quod m solo (^) tuo a^difxca-
luin est, fiuoad id eadem causa manet , )ure ad te jperti-
net CS). Si vcro fuerit dissolulum (4) , ejus malena ad
nristinum dominum rcdil : sive Lona fide , s.ve mala (5)
xdificium cxlruclum sit: si (6) non donand. animo aedi-
ticia al.rno solo imposila sint. PP. 12. Kal. Nov. A.n-
xoM^o A. IV. ct Baluijno Conss. 214.
De venditione rei alience.
3. Tmp. Alfxander A. Dominiae.
MAter tua , vcl marilus fundum luum (7) invila , vel
ignorante te vcndcre juie non (8) poluit : sed rem
tuam a possessoie vindicare eliam (9) non oblalo pretio
poteris. Sin autem poslca (10) de (n) ea vend.t.onc con-
sensisti , vel alio modo proprietaiem ejus amis.st. : adver-
sus empio.cm (piidcm nuUam l.abes actio.iem : adver-
»us (1.1) vendilorem vero de pretio negotiorum gesloru.n
actionem oxe.cere non prohiberis. PP. 3. Ral. INov. A-
LfcXAiNURO A. 1.. et Marcello Conss. 227.
4. Imp. GoRDiAMUs A. IMuniano
niilili Africa;.
ADversus eos , qui a malae lidci possessoribus fundura
bona fide comparaverunt , ila tibi actio competit ,
si prius (i3) quam usucapionem (i4) iraplerent , vel lon-
gae ppsscssionis prapscriptioi.em adipiscerenlur , (lomin.um
ad (i5) le perveneril. PP. 12. Kal. INovemb. Pio el
POJNTIAJSO Co^SS. 239.
D
Dc nialce fldei possessore»
5. Idera A. Herasiauo.
Omum (16) .|uamexinalris successsione ad le prrtini-
re , el ab adversa parLe injuria occupaiam csse Obleu-
dis ^ Pijeses provinciae cura (17) pensionibus , quas per-
cepit , aut peicipeie (iB) potcrat , et omni causa damni
dati restitui jubebit. Ejus (19) aulem , quod impendit ,
rationem haberi non (20) posse merito rescriptum esl ,
cum malae fidei posscssores , ejus , (juod in rem alienam
impendunt, non eorura negotium gerentes quorum res est ,
nullam habeant repelilionera , nisi (21) necessarios suna-
ptus fecerint. Sin aulem utiles : iicenlia eis permillitur si-
ne (22) lajsione prioris slatus rei eos auferre. PP. 2. Id.
Feb. Goi\DiANo A. et Aviola Co^ss. 2^0.
De rebus emptis ex pecunia deposita.
6. Idem A. Ustronio.
SI [ ex ] ea (28) pecunia , quam deposueras , is apud
quera collocala fuerat , sibi possessiones comparavit ,
ipsique tradila; sunt , libi vel oinues tradi , vel quasdam
ex his compensationis causa ab invito eo in te traustern,
injuriosum est. PP. 5. Id .Julii, Gordiano A. el Aviola
Co^ss. 240.
Dc partu ancillce.
7. Imp. Philippus A. et Philippus N. Caes. Antonio.
PArtum (24) ancillae matris sequi conditionem , nec sta-
tum palris in hac specie considerari , explorati jurii
est. PP. i3. Kal. Nov. Philippo A. et T.tiano Conss. a^S-
De re empla ex pecunia mililis.
8. Idera A. et C. Philippo milili.
SI ( ut proponis ) pars adversa pecunia tua quaedam
nomine suo co.nparavit , Pracses provincice utilem w.n-
dicatioue.n obtentu mjliliae (25) tibi eo nomine impertiri
desideranti , partes aequiiatis noii negabit. Idem mandati
(1) ^^(iificium solo cedit. vid. tamen exceplioncs apiid Socin.
reg
../. . I r .
(jx) Et re iminobiii. /. 1. in fm. infr. de seivitutib. iEdificium
ccdit solo. 5- 29. Instit. de rer. divis.
(3) An cxpcnsas dcducit qui oedilicavit ? ita judicatnm a senatu
Pansicnsi rcfiit Lucius u. Placit. iG. Arrest. 2. et Bugnon. in
legih. abrogatis.
(4) Soliilo aidificlo , materia ledit ad ]->riorcm dominuin. d. §. 29.
(5) liuo dirulo wdificio non fit ejus niatcria. /. 7. §. .2. D.
de nd<j. rcr. dom. vid. quas iiot. ad l. 38. V. de her. pct. adde
Molin. m consuet. Paris. tit. i. gl. 5. //. loi. ad 110. Cujac.
10. obs. I. i3. ohs. 6.
(6) Id nou prwsuniitur , uisi probeUir. addc /. i^.JjT. dn donat.
(7) Vid. tit. infr. dc nb. alien. non cilicn.
(8) /. II- J?- de reg. jur. l. 4> i"J''- ^i^ '«''• <^Uen. non alicn.
((j) /. 23. infr. /1. t.
(10) Vcndilio nulla ratihabitione fit ulilis. addc /. 7. infn.Jf.
qiiod cuni eo.
(11) Jd tsl , in cam vcnditioncm cotiscnsisti.
(12) /. I. //;/'■• de reb. alien. non alien.
(i3) Rcs aiiciia a bon;c fidci cmptore polest usucapi , vid. /. 1.
injr. de pratscript. loiii^i tenip.
(i/j) TJsucapcrc potcsV , qui a mala; fidci possessore bona fidc rcm
coinpaiavil , ut hic : et Inst. de umcap. in princ et ibi: et 5- 7-
quod aulcm ad cas res. Synops. JJasilic. xb. lit. 1. cap. 84- 3.
Harui. 3. §. 4^-
(i5) Id e-t , a tc omissum non fucrit.
(16) Mal* fidti posscssor doinus , cain cuni pcnsionibus ct oinni
causa rcslitucre debct. Syuops. BasiUc, i5. tit. 1. c. 85. Gotli.
Do intcrpiit. hujus Irgis vid. Saiiuienl. /. i. (.'. 10. ■NVamcz.
centiir. u. cons. 28. n. 32. Ans. Addc Ludovicum Ronian. con-
sii. 454. et Copum , de fructib. lib. 7. tit. 3. cap. 9. S. L.
(17) /. 12. //!//•. /. 17. 5. I. i>ers. Quod ii j}\ h. t. l. 19. in
Tom.YS:
fin. princ. Jf. de usuris.
(18) /. 78.^' de reg. jur. l. i. in fin. supr. de petit. hered.
(19) Imjicii.sas in alicno factas malae fidei possessor non recipit ,
nisi iicccssarias : utilcs tamcn rccipit , si sine laesione pristini sta-
tus auferre potest. Synops, Basilic. .5. tit. i. cap. 85. 2. Har-
men. 18. 4^^ ^^ '^-
(20) Imo jiotest , /. 38.. /?^ de hered. pctit. d. l. ult. infr. h.t.
(ii) Malne fidci possessorcs necessariarura impcnsarum rationem
habcnt. vid. Cujac. 10. obs. 1.
(22) /. 38. infn. ff. h, t. l. 32. §. S.ff. de admin. etperic tut.
(23) Res empta ex pecunia dcposita non est dcpoiicntis : iiisi de
deposito apud argcntarium agalur , et ita rcs non succedit loco pe-
cuniae. vid. /. 8. infr. si (juis alteri rei sibi. l, 8. in fin, ff. de
impens. in rem dot. l. 8. infr, h, t. Itaqiie prredia ipsa ex pecu-
nia nummisquc depositis comparata artori rcstitucic non cositur ,
scd numinos ipsos. Synops. Basilic i5. tit. i. cap. 86. hoc C!.t
tantundcra.
(■>-4) Parlus ventris conditioncm sequitur , quod ad ingenuitalem
atliiict. /. ult. infr. de liberali caus. vcl ^ervitutcm , ut hic : Sj-
nops. h. t. cap. S"}. C. Greiioriano l. 3. tit. de Jri vindic. quod
ad honorcs , ct alia qu.-edam oiicra , patris. /. ult. infr. de fugiti-
i'is. l. 22. 36. 4^^ J"/''- ''« decurion. vid. /. ult. iiifr. de muri-
lcg. et Gynmciar. Huc rerer /. ic)- f- de statu hoin. adde casum
l. 5. 5. 2. ff. de rei vindic. l. 52. 5. 20. ff. de furlis. l. 19.
5. 7. (f. locali. vid. /. idt. ff. de adquir. rcr. dom.
(2.5) Emptuin pccunia inilitis ( idcm est in minore. /. 52. vers.
Plaiie. ff. dc pecidio. addc qiix notavi ad /. 5. §. l-^.Jf deliih.
act. l. 3. infr. aibitrium tulela:. ) cjus cst , spcciali favorc , ut
hic : rcgulaiitcr secus. /. 6. supr. h. t. An idcm in re einpla pe-
cunia dotali ? vid- /- 12. infr. de jure dot. l. 55. i(i fui. ff. d«
doual. inter \ir. Porio de priviKgiis mililuia vid. Oldendorp .
cap, 13. de jure singulari.
38
p.gS
LIBER TERTXUS
quoque , seu negotiorum gestorum actionem inferenti tibi
jurisdiclionem pra^bebit. PP. 2. Nou, Marl. Pr^eseme el
ALlilNO COMSS. ?.47-
De re dotnli.
De ancillct vendiia , et partu ejus.
12. V\i\tm AA. et CC. Alexandro.
.9 Imppp. Cartjs , Carinus , cl Numerianus
AAA. Auionio.
Ncivile (8) alcjue inusitalum esl , quod postulas ut
--.. ^monio ■ ™^""'P'"'" ' '1"°'^ tradidisli , et eo (9) n.odo dimi-
Dn,.a .> ^•11 1 ' • nium ejus Irarjslulisli , jnvilo eo, ex noslro resrrim.. f. \
dubium U/er t v"lrri ab uxori l; n^ ni T pp' "'-^''^" ^'^"^ ''"" P^'^'" "'^"' ''^'''^''^ do'-nium^se-
3. Kal. Mart. Cako e CarT.o AA Co.ss ^'S ?"/ ,^"J"^-^^- ^*^--- f^ ^-»P-e fuer.t. Sane de pre-
v-Amay iiix. uojNSS. 2»J. Ho ( 1 3 j , si non hoc ante probalum fuerit le recepisse
conveni advcrsarium tuum. G. Id. April. AA. Co>ss. 293!
De servis , et cle prohdtionihus.
10. Impp. DiocLEx. et Maxim. AA. et CC. Januario.
De judicio possessorio et petitorio.
i^Um super vernis mancipiis nulla inslrumenta le habe- ,3. lidem AA et CC Cvlicliio
' esle prouonilur id'" ^""'^f ^ ' '" ''"' "'^"^i""" "^'i^'"'" O^^^'"'^'-'' J^"'^ '''' ' "' n.a.icipio^um ^rla *qua.slione
re de! ufsH ,rl^ l ^ "' P-'"'™ """'"^"^'' ' P^^^"^^^' ^ P''"^ ^^'"'^^^'^ mancipiis (4) de (i5) possLione jV
riametjan. cr.r r, "'" '^''"'"' T?""™ ^^™'" *^'^<^t"'-' «'^ ^unc demum prViUi caLaiwodr. l^
n a (4) etiam c tra instrumeniorum exhibilionem aliis ce decidatur. Dat. Id. Apnl AA Co-vss 2o3 ^
p.^bai,onibus vel jpsorum intcrrogatione posse ostendi. ^ ^^-
PP. G. 2. Id. lebruar. ipsis iv. et lu. AA. Co«ss. 280. De domo filii empta a matre.
T)t> '^nf,: 7 7,- ^ ^4- Ii<3em AA. et CC. SeptianjB.
X X. Ii?! aI' etc^c!'Galhno C™ ^"^ ^ "^ " '^""'" f ^'" " ^^'^"^' ^^"^P^^-
CI quis sciens al.cnum asmm evit fS^ v 1 ,1 n^:^ "^ ''T' ^' ''^''''"' Tcn ^««»!°^"™ vind.cantom , si
O tas (6) imposuit : poslouam f li r,.'l- f ^. . T '"^ «uccessit (18) , nuUa te exceplione tueri
ram fueiint amplex^ soTo cXe lalL f n '" P^^^^V^""'^ '' vend.tricis obtinet heredilatem , doli mali
enim magis segelem , vel phuSs cu m " ' r f.^^^P''""^' P^o ('9) q»^ Porlmne ad eum Jieie.l.tas per-
factum,Luni^uum'fLt.Vaee;ir mil'n rT'"'^^ r "' ' "'^. """ 1^^"^'^'"" ^'''' ^' ^^^' J"^-^A-
«iflor^c 1. f ■. V , / X ' I * ^^"a hde pos- Cojvss. 2q3.
i5. Iidem AA. et CC. Auielia; Philoxens.
Olotiens (20) duobus iu solidum praedium jure dislra-
bilur : manifesli juris est , eum , qui priori tradilum
... 1 •' . vyy -""■■ ^■^'-': piiunem con-
ira vindicanlem dominium servare sumptus , iuri, pncfn
ntate significatum est. Dat. Kal. Mait. slj , AA .
l^OKSS. 293. '
vld\ J" '^°t«'^i.<;5"^!^^"te matri,nonio , i„ dominio s„nt mnriti.
via. i. 7 ^. 3.^ de jure dot. adde /. i3. S 1 o /T rl. r . ^
peut. sed vid. t. in rXis. 3o. Lifr de iuJdr,! J!' "^'
te matnmo.iio , rem dotalem uxo.-^ W.KncC on tT^T Ouid";
nu.„ idem lu lebus paiaphcr.,aHI,us ? vid. / uh Zrr\j^
conwentis. vid. V/urmscr! i. pracl 37" 7 '" ^'"''^-
^oc« in Notione Prcesidis. ^ ' ''" i"te>-P"ngatur :
(3) Adi Corasium /,/;. 5. /«»^e//,„^. ca». ,4. Guibertum d.
dotepag. 4^. Qu«.sada,n /. ,. <ia<^st. jur.' c. 1 V^. dum / 7
quezst. ^ariarum c. 4. Mod ^ vaaaum f. 2.
^r-/-. i«..7. 15 ;•;; [■ tp% ' ^'■"^"'- '^' --'-™g^'i—
;j.n ab eo , ,u. mafa ^d^ t i/^^S ^^^^.i.^-^^t ^'^ rl^lli ^^
,/cc. c 9.' ™ "' ''''^P*'°"'= •i^'^ ^°«ii- ^r'-/^^. ^««7. 2.
(6) d. $. 3,. d. l. g. l. 5. c 3. /T. /i f
(f^) 6//io/'i. jgai//. i5. tit. I. c. 9^.
(9) Tradit,one domimum transfer.ur. I.20. supr. de pactis. yid.
>■ 9. 5. ^. Jf. (ic adquir. rer. dom.
rcvociuT^i!;^^- f;^'--/'^ «^"«/'^- Alienatio scu rcs vendita non
(i 0 MoiinoEus ad rubr. dc ucrb. oldi^. cap. 58. Mod
preVio\.r/ 0 A"7'''"''° '/''?'"' '"'^'"" ^^'^^™ babuistide
preno. vm. / 19.^/. de contrahend. empt. S. 21. Inst. de rer
divis. vid. Wurmscr. i. pract. 3,. c 3
(14) De quo Vaconius /. 2. rfecW. 44. Monochius de ai-bitr
Jiid. eas. 371. Berojus quaist. 23. Mod.
(i5) Possessorium proefertur petitorio. vid. 1.3. infr. de int,'rdict.
(iG) Rem alieuam coinparans rei vindicatione tenetur. Quod si
rei dominiis venditori successil ? pro qua partc l.eres cst , r.itam
venditioiiem habere cogitur. Synnps. h. t. c. c,\. Harm. 3. tit. 3. 5.99,
(17) Funtii dominiis , ejnsdem vcnditori succedens , facto eius
oMigatur : aliud si non succedit. /. 3. infr. de reb. alien non
''1'enand l. ,4. i,fr. de e^'ictionil>. l. i5. /. 24. /,//,•. de donat.
'A^W ^*^ ""'^'"{'"^- ^- '■ S- ^- jf- de excppt. rei vend. l. .49.
Jl- de reg. jur. et ila heies factum defuncti improbare non potest
2. Fcud. 58. 5. 2. ^ ■
(18) Fihus I.o.i potest venire coi.tra faclum dcfuncli, Cravetta
consd. 200. Jason. ad l fm. f in computalicne n. 9. cum se-
qumt. infr. dc jure delihnandi. (.iuilius Scnens. consit. 1. col.
ftn. injin. Gia.ninaticus dccis. gS. num. 8. Barlohis a^/. %. infr,
si ui fraud. patr. Parisiensis cons. 33. n. 95. cut* seq. /. 3. Dec;
ad l si d,-bitori. i. Limit. supr. dc p.ictis. Ari. Pinell. in repetit.
ad l. I. infr. de bon. matem. in 3. paj-t. n. 81. et scq. Socinus
imnov consU. 112. n. 11. /. 2. Ti.aquelh.s de utmque retractu
t- I. 5. I. "-/05*. 9. n. 47. et seq. et n. 57. Mod.
(19) Vide quK not. ad /. 56. 5. \ . J}'. de i^erb. oblig.
(20) /. 4. C. Grcgor. h. t. Prior in traditione eraplor vel do-
natanus , potior est in dominio rei : etsi neque pretium solvit
neque inslru.nenta rei consecutus est( Synops. Basil. ir^. tit. 1 .'
'"tpt •npx^-ivro^ sii lCo irpsVcuTTsc a>/!» , lA est , de praedio duobus
vcndito , c. 95. 3. Ilarm. 3. 5. 93. Pauh 5. senlent. 11. ^*. 4.
Colh. Idcm in Emi>hyteusi et ■feudo. Vahisc. dc juve Emphyieut.
quast. .4. n. 7. llxceplio cst in iis casibus , ubi dominium sine
iiUa traditionc acquiritur. Ut si quid prius Ecclesi.-« vendatur , et
postea alteri idem simul vendatur et tradatur , pr.x-fertiir Ecclesia.
Idem in civitate. /. ult. supr. de Sacrosanct. Ecrlcs. Covarruv. 2
7 wo/m<. 19. n. I. cum seqq. Gaih lib. 2. oZ-s-. 55. Idem jure Ca-
nonico in benef.ciis constitutum. cap. Tibi. de rcscript. in G. cap.
<^i tibi absenti. de pra-bcnd. tt dign. in 6. Et Principis conceisia
pr.ma prrefertur posteriori. /. prcedia. infr. de locat. prxd. ci^iL
'. '1. t. 70. Ans. '^
CODICIS REPETIT^ PPuELECTIONIS.
est j'n detlnenclo dominro esse poliorem (i). Si igi-
tur antecedente (2) tempore te possessionem emisse , ac
pretium exolvisse apud Praesidem provinciae probaveris :
obtentu (3) non datorum instrumentorum expeili te [ a ]
possessione non palielur. Eril sane in arbitrio (4) tuo ,
pretium , quod dedisti , cum usuris rccipere : ita tamcn ,
ul perceptorum fructuum ac sumpluum ralio habeatur :
cum et si ex causa douationis (5) utrique dominium
lei vindicetis; eum cui priori possessio soli tradita est ,
De eo , cui a domino denunciatum est^ ne emeret.
i^j. lidem AA. et CC. Sabino , et aliis.
SI (7) fundum vestrum , vobis per denunciationem (8)
admonenlibus volentem ad emplionem accedere , quod
, quod
liaberi poliorem conveniat. Dat. 2. Kal. Octob. AA. distraheutis non fuerit, non recte is , conlra quem preces
CoKSS. 293. funditis , comparavit , vel alio modo mala lide contra-
xit , tam fundurn vestrum constilutum probantibus , quano.
fruclus (9), quos eum mala fide percepisse (lo)fuerit pro-
De (edificato in area communi. batum,adilus Praeses provinciae restilui jubebit. Dat. 12,
Ral. Dec. Sirmli , AA. Cokss. 298.
i6. lidera AA. et CC. Januario.
SI in area communi (6) domum aliquis extruxit, hanc
vobis coinmunem juris fecil ratio : cujus porlionem ab
ro , qui bona iide possidens aedificavit , si velis viudicare ,
sumplus oflerre debes , ne doli mali possis exccplione sub-
luoveri. Dat. Id. iXovemb. Sirmii , AA. Co^ss. 293.
D
e errore.
18. lidem AA. et CC. Claro.
RE (ii) tua apud alium manente , proprietatis er-
ror (12) nihil tibi nocere potuit : uisi alia contra te
causa inlervenerit. G. 3. Kal. Jan. AA. Cojnss. 293.
(1) Ad confirraatioiicm el exteusionem coriim , quae ad hanc
Icem ailnotavit Golhofrcdns , vide Gomcsium variar. resolut.
c(tp. 20. tom. '2. cap. 2. num. 20. Giiteriuin i. ijart. icsolution.
cap. 20. Joan. Aiirpachum lib. 2. epist. Jurid. cnp. 8. Pileuni
quaest. 22. Socin. reg. 118. Guidon. Pap. clecis. -22. et decis. ^og.
Dccium ad Reg. Contractus. n. 18. de reg. jur. et consil, 247.
Aretin. ad i. actionem. coll, ii. Instit. de aclton. Paris. consd.
i. num. loG. lib. i. Jasoiiein ad l. Jin. vum. 29. et scqq. supr,
de sacros. "ccles. Ilippolylum singu/. 82. Alcxandrum co/«j7. 122.
>mm, 3. lib. 5. Baldiiin cotisil. 89. Socin. jim. consil. 93. ct seq.
lib. 2. Anloniiim Negusanlium in Iract. de pignor.ethypoth.ee. i.
membr, 5. part. ntim. 46- "i 9. fo/. Covarru v iam m t;'.:jct. wanar.
resol. lib. 2. cap. 19. /i;//«. i. cuin seqq. et ad cap. quamvis.de
pact. lib. 6. j>art. i. §. 4- ^- 2. Ccphal. consil. 97. nu/u. 2. i.
part. et cons. i47- num. 1 1 . et iS. Eruanuel. Soarcn. in thesau-
ro recept. sentent- iub lit. L. n. \hl\. curn scqq. Mod.
(2) Aurclia Philoxcnia prior rcm craeral , pretiuin solverat ,
Iraditionc fundum acceperat , noridiim lanicn iu.struinentimi fundi
receperat. Quid juris in re sihi vendita hahcat quaeri potcst ? Erit
in cjus arhilrio fundiim rctincre : vel pretium quod dcdit cum iisu-
ris recipcrc , ct fruclus ciim sumptibus comi>ensarc. Rtcte dixi ,
retincrc. Nam is , cui prior tradita est posscs^io , potior est.
(3) Duobiis si res simul vcndita est , vel ab uno , duobusve
non doiniiiis ( /. 9. §. ^. ff. de Public. in rcm. cui tamea oppo-
nitur lcx i4,# <7"« potiores. l. 3i. in fin. ff. de act. empi. )
vel a vero rci doniino , in cjus rei doininio proefercndus is erit ,
nii rcs priiis crit tradita , supr. h. t. achlc /. 98. ff. de rcg. jur.
Sin divcrsis teinporihiis , qui prior Iradilione fucrit , licet einplio-
nc posterior , is erit jure potior. /. 6. infr. dc hered. vcl action.
vendit. Nec intcrcst co casu , vcrus dorainus rci dislrahat , an non
dorainus. /. 9. 5- 4- .ff^- ^^ Public. in rem. Qiiid si duobus simul
vcndita est , scd lamcn rcs uni tradita , aUcri vcro ejus inslru-
roentum , quis potior .^ Aii is , qui rem acce[iit , an qui instru-
racirtum ? Utiquc is qui rcm acccpit : ct hic sensus gcnuinus vi-
detur huji!s lcgis , qucm ct Giicci contirnian'. Synops. ct Hariu.
d. loco. Quod eliam ostcnsum lcgis hiijuscc principio : nisi et spc-
ciein ponas , ut paulo antc suhjcci. Alimu famcn vid. apud Cu-
jac. 18. obs. 3i. Causa duhitandi nascilur cx /. i. />i/;'. de donat.
in qua tradito instruiucnto , rcs ipsa ccnsctur tradita. Qtiid si Ti-
tius nondiim rei dominus rcm lihi tradidit : Factus postca dorai-
nus , eandcm alteri vcndidit .? Tunc ilio potior , ut in transferen-
do dominio magis tradilio tihi facta a vendilore , quam dominium
rci vendilse conipctens ci spcctetur? Uliquc tu potior es. /. 73. (f.
h. t. Quid .si niihi a non domino ics sit vcndila el tradita : lihi
a doiniuo cadcm vctidila sit ucc tiadita ? tu potior. /. 3i. in fm.
ff. de act. enipt. Quid si duobus donata ? ut supr. h. t. Quid si
Juobus locata ? vid. quw scripsi ad /. 9 infr. de locato. Quid si
duobus pignorata? Contrarium jus est : scmper enlm potior est ia
in piguore , cum quo primum de pignore convenit. Ncc habetur
ratio traditionis pnoris factae vel creditori vel emptori. /. 12. m
fin. l. il\. ff. qui potiores. Cur tam varie ? Pignus solo consen-
su contrahitur. /. ^. ff. de pignoribus et hypoth. dominia vero noa
consensu , sed tradiliunibus Iransfcruntur. /. 20. supr. de pactis.
Idcoque iu pignoribns consensus , non traditionis : in dominiis ve-
ro , traditionis , non conventionis terapus spectatur. /. 3. infr. qui
potiores. Estne perpetuo vcrum in domiuii causa , eum cui rc»
prius tradita cst , polioreiu esse ? non cst vcrum. Quid enim si
scivit rcm csse jam vendilam ? Roland. a Valle 1. cons. 9. num. 27.
Quid si res primo emptori vendita fuerit cum hypothcca sine tra-
ditione? Tiiaquclius de rctractu com'entional. ^. 3. nuiK.. 5. Quid
si priori jus quaesitum est a Notario ? hoc enim casu volunt inter-
prcles adquiri priori actioncm ipso jure , sine cessione. vid. Ro-
land. a Valie 1. cons, 19. num. 16. et seq. Idem dicendum , »i
res vendita sit Ecclesise. /. ult. supr. de sacros. Ecclcs. Alias e».-
cepliones adde cx Socino reg. 118. Limita quoque hanc regulam
in fcudis , in pcrsona Ecclcsiasfica vendente : Ittm , quoties veudi-
tor prioris eraptoris uomine conbtitiiit se precario possidere , vel
si rcs vendita sit personx privilcgialee : quales Ecclesiam csse , et
ecclesiasticara personam , et Christi pauperes , notat Marsilius
singulari 82.
(4) Re duobus vendita , in cjus cui ca tradita est , arbitrio po-
situm est , eam vcl relincrc vci rcstitucre. Postreino casu : ut pre-
tium , ejusque usuras , et sumptus potest petcre : ita fructus ex re
licrceptos vcnditori rcstituit.
(3) Vid. Paul. 5. scntent. 11. 5- ^J-penuh. Cod. Gregorian.
de donalionib. Cujac. ibi : et ad l. 6. ff. de di\-ers. lempor. prx^
script. 9. ad Afr. in fin.
(6) Quod in communi fundo socius redificat , commiine faeit :
sumplus tamcn partem a socio potest repetere. vid. /. 4. infr. de
asdifc. privat.
(7) Emens fundum a non domino , ipso domino denunciante
ne emcrel , fundum una cum fructibus restituere cogitur. >Synops.
h, t. cap. 97.
(8) Vid. /. Fo. 5- ^- ff, quoe in fraud. creditor.
(9) /. 5. supr. h. t.
(10) Et de his ctiam tcnetur , quos perciperc potuit. /. i. in
fin. infr. de fide et jurc hastoe.
(11) Dominium rci cum apud aliqucm manct , crror nihil obest.
Synops. Basd. i5. tit. 1. -r-pi rA.a.),,-. cap, 64.
(12) Qui lem suam ignorans conducil, vel pignori accipit , eju«
douuniinn non abjurat. /. 29. in fm. supr. de transact. l. a. infr.
comm. divid. /. 20. /. 23. in fin. infr. de locato. l. 7. infin.ff.
de rescindend. vcndit. l, 35. ff. de adquir. rer. dom.
3oo
LIBER TERTIUS
De prohationihiis.
19. lidem AA. el CC. Callistrato.
Ndicia (1) certa (2) , quae jure non respuunUiv , non
_- niinorein probationis , quam insirumenta , continent fi-
cJem (3) : Quo jure , si de proprielate domus ambisis ,
iiegotiumque inlegrum est , uli non prohiberis. G. 2. Kal.
Jau. Sirmii , AA. Cojvss. 293.
15"^ sen>us detineat.
20. lidem AA. et CG. QuartiUje.
jVjOn servum (4) , quera res tuas delinere adseveras ,
•i ' sed ejus dominum (5) de rebus repetendis conve-
niendum esse perspicis. G. Kal. Mart. CC. Comss. 298.
De in lilem jurando.
21. lidem AA. et CC. Hierocli.
APossidentibus vindicata mancipia , quorum dominium
ad vos pertinere intenditis , si (6) , posteaquam
Jmpleveritis inlentionem , hvec non restifuantur , jurisju-
randi (7) solennilate secula , condemnalio procedere de-
tet. Peiita , 6. Id. Octob. CC. Cowss. 294.
(1) Indicinm , piobationis est species a jtidice admittenda ,
dominium probat. An qualccunquc ? Minime , sed si ccrtum indi-
cium fuerit , ut hic : ad probalionem indubitatnm. l. ult. infr. dc
prol^at. argumentum liquidum. /. 2. infiii. infr. de inlitcm jurandn.
(2) Caileraque qua; jure etc. jfiTaZ. ' Potcst etiam lolcrari htec le-
€tio. /. I . infr. de Jide instrum.
(3) In hac matcria vide diligenter Parisiens. consil. ro^. mim.
JOi. lib. 1. et prius etiara consil. 17. Bald. ad l. sii^e possidetis.
de probat. Salycet. plcnissunc ad l. fin. num. 6. cum seqq. de
quwstioinb. Innocent. ud c. sicut. exir. de simonia. Baid. et Imol.
ad l. fin. Jf. de heredib. institucnd. ei ad l. fiii. de probat. B.om.
cons. 45 1. Castrens. 97. Cflcpoll. cons. 27. et 38. Alexand. cons
40. Mod.
(^) Servus dctinens res alienas , non ipse convenitur : sed ejus
douiinus , Synops. h. t. cap. 100.
(.'>) Servus rcm meam detinens non convenitur : scd ejus dominus.
(6) /. 2. infr. de probat.
(7) Adversus eum , qui rem vindicatani non restituit , jurat
doininiis in lilem. /. i. 1. J)'. et infr. de in liirm jurando.
(8) Puta naturales , industiialcs." /. ^8. Jf. de adquir. rer. pen-
denfes. /. !\^. Jf. de rei \Hnd. extantes. /. 22. 5- 2. ff. de pis,iM-
rat. action. perceptos , sive sint , sive non sint consumpti. ^. 35.
Inst. de rer. divis. quos percipcre potuil. /. i. in fin. infr. de
fidc et iurc hastcB. 5- "2. Inst. de fjf. jud. ante et post liteni con-
testatani. /. 1. in fin. supr. de petit. hered. omnes deniquc. /. 25.
Jf. de usuris. Sed tamen cxpcnsa; in colligcndis fruclibus factae ei
restituuntur , ut et omnes sumptus , quibns res ipsa facta est nie-
lior , vid. quae scripsi ad /. 38. Jf. dc pclit. hered.
(9) Lex est difficilis , si quoe iioc tilulo alia. Contrarias senten-
tias ita conciliabo paucis. Bouoe fidei possessor fructus extantes ,
ut hic : stautes , /. 27. in princ. Jf. de usufruct. et qurniadm.
jiendentes , /. ^\. Jf. de rei vindic. restitult.' vid. quae notavi ad
/. '6.iiiJiii.Jf. de unnuis et menstr. at non eos quos percipeie
potuit. 5. 2. Instit. de ojfic. jud. hoc sit dictum generalitcr. Si
magis specialia quoerimus :. Naturales jam consumptos suos facit ,
ct ita /. 48. Jf. de adquir. rer. dom. accipe , qu?e ait boiipe fidei
}>ossessorein suos faccrc , non modo artificiales , sed oiniics ( cam
tamen vocem nota a qiiibusdam rcfcrri ad fructiis ab nlio satos ai-
lerius opera provcnitntes ) .sed cum Juiisconsultus particulam cmnes
crpionat industrialibus , nccesse esl ea inlelligi naturales : Natura-
lcs cnim artllicialibus opponuiitur non sati , nisi locupletior fdctus
«t : ct huc etiaiii refer kgem i. 5- 1. supr. de pelU. hared. Na-
De fructihus.
22. lidem AA. et CC. Diodolae.
CErtum est , malae fidei possessores omnes (8) fructuj
solere cum ipsa re pra^slare : bonas fidei vero ex-
lanies (9) : post autem lilis conlestatioueni , uuiverK»».
Dat. 3. Kal. Novembr. CC. Coivss. 294.
Si emplor conveniatur.
28. lidem AA. et CC. Maguifero.
SI (10) mancipium tuum per vim, vcl furlurn ablatum ,
alii ex nulla jusla causa distraxerunt , vindicanti ijbi
dominium , solvendi (n) prclii nulia uecessitas irrogeiur.
10. Kal. Decemb. CG. Coriss. 294.
De possessione sine justo titulo.
24. Iidcm AA. et CG. Juliano.
TVjUIlo (12) juslo titulo praeccdcnte possideutcs, ratio ja-
l^ ris qua^rere dominiuin prohibet. Idcirco cura eliam
usucapio (i3) cesset , intentio dominii nunquam absumi.
tur : Unde hoc casu postliminio (i^) reverso citra benefi-
cium actionis (i5)rescissoria; directa peruianet iutegra vin-
dieatio. Dat. 10. Kal. Decemb. GC. Coass. 294.
De pensionibus rei pro alio solutis.
25. lidem AA. et GC. Eugnomio.
SOleunibus (16) pensionibus lei pro aiio salisfacientem,
non interveniente venditione, solulionis (17) causa mi-
turalcs vero perceptos tantum , nondum tamen consnmptod , stios
non facit : ad huiic casuin refer legem l^b. in fin. Jf. ds usur.
Quid artificiaics quos Qultura et cuia , ^. 35. I/ist. de rcr. divis,
diligcntia et opera , /. 48- #• dc acquir. rer. dom. factoque stio
percepit , /. 45. in fin. ff. de usur. eos lucratur : ctiam simul
atque a solo sepcrati sunt. /. 78.^: h. t. l. 48. ff. de adquir.
rer. doni. ncquc refert , a quo scparati sint. Satis est enim , ul
qtioquo modo fuerint a solo separati. /. 25. ^. i. in fin. ff. dt
usur. Qiud oi a solo separavit fructus ab aliquo tertio salos 1' idcm
dicenduin fuent. /. 25. 5. i. Jf de nsuris. Et haec qtiidem de frO'
ctibus perceptis ante litis contestalionem., Post litis vero contesta-
tiouem perccplos univeisos restitnit,«£ hic , i. 1. in fin. supr. de
petit. hered. Quid ? supcriori senientia num iuteliigimus fructus
dotis mariti ficri , simul atque percepti sunt .^ Minime. Dividuntur
ciiim soliito matrimouio intcr maritum ct u.xorem , cjiisve herede*
pro rata temporis , quo matrimouium conslitit, /. 7. C. \. ff. so-
luto niatrim.
(10) Vindicare rem suam vi vcl furto :,blatain domiuiis potest
ctiain prctio rei possessori non rcslituto , ut hic , adcie Synops.
Basilic. l5. tit. 1. cap. io3. " '
(11) Qui rem vindicat , pretium possidenti non restituit. /.3.
supr. h. t. l. 1. infr. de furtis. l. 1. infr. ne rci dom. l. i. i>i
Jin. infr. dc prcescript. 3o. fel /\o. ann. ndde speciem lc^is Sa.
j. 4- D. de adnun. ct peric. tut. vide tamcn cxceptiones apud
Sociuum reg. 4-'9.
(12) Titiilus iiijustus usucapiendi conditionem vcl domiiiium noti
confert. Injusto tiliilo ncc usucapiinus , uec dominium adauirinius,
/. 7. infr. de adqui;: et rclin. pos>esj. /. ult. infr. ne de sUtUi
defunct.
(i3) Prohibita usiicapio dominium rei non absnmit.
(i4) Cujacius hinc advcr.Mis Govcanum coUigit, absentibus Rcip»
blica; causa actioncm rescissoriam riari. 7. obs. 01.
(i5) ■\'id. /. i8. infr. de posLliininio ivters. Actio rcscissori.;, di-
rcctac sul)sidiaria , liaec ubi coiujictit , ilia non est ncccssaria.
(16) Doiuiniiim rci non hoc solo adquirimus , quod pro le aot
rci nomine pcnsiones publicas solvimus : sed tum dcmum , cum
rcs uobis erit veiidita. ut hic. Synops. h. t. cap. io5, Atqucita,
qui pro re aliena pensiones publicas solvit , non iutcrveniente vea-
dilione dominium non adquirit.
(17) Qui ab aliquo pcnsioncm vel censum , rei alicuju* nomine
pcrcipit , nou contiuuo eum facit rei domiuum ei>e.
me dooiinum facit. Dat. i6. Kal. Dece.nb.
G. Cowss. 294«
coDicis repetitj: PR^LECTIONIS. 3o.
mcon.cdice, lu.am pecuniam accipere poteri, ,uam ««^['^--tt
formam Seualusconsulli caulione. rl • ^- i^dicuu.
Awuuwo et FnoiNTojNE Cokss. 200.
Be lilis conlestalione.
26. lide.n AA. et CC. Ilcliodoro.
, J0r« liiis causam possessoris non instruunl ad .ndu-
\l cendam Jongae possessionis praRScripUonem (1) ,
\^ (2) post lilem conus.atan. in (3) praetenlum a^sli-
alur. Dat. luib. Decemb. CC. Co^ss. 294.
De emptorc.
27. lidem AA. et CC. rhiladelpho.
■^Ervum cmplor non traditum sibi pra-scntcm (4) vm-
> dicare nor. polesl (5). G. 12. Ral. Jan. mcomedue ,
:g. CoiNss. 294'
T)e pvohtitione.
28. lidc.n AA. el CC. Sopatro.
n Es alienas possidens , licet justam lenendi causam
iLl nnllam babeat , non (6) .lisi suam inlentionem nn-
)lenti rcslituerc cogilur (7). Dat. 8. Kal. Jan. CC.
I^loisss. 204.
T I T. XXXHT.
DE USUFRUCTU (8) ET IJABITATIONE (9) ,
ET MlJNlSTf.lUO SEIWOhUM (lo).
De usiifructu. De cautlone ah usufructuario prcvstanda.
I. Impp. Seveuus cl A^TONiKUS AA. rosido.iio.
I ususliuctus oinnium bonorum testa.nento nxoris mari-
S
IIJIJ.011. "V-V»-**7 V»**»-**- -
^^ 10 reliclus cst : (luamvis caulionem (1.) a le piol.i
l)ucrit (12) cxigi , [ lamen ] uon aliier a deb.toribus so-
(i) Contra lioc , qucd hinc vulgo coiiiinunifer colllgltiir , prje-
suniplioncm longi temporis ler litis conlcstalioncm u.tcrniropi ,
vidc Socinum reg. 3o4. Annibal. dc Cano ad l. naluraluev. D.
de unicav. n. 2bo. Mod. _ . ,-.
(a) Lllis conlci^talio pr.^sc.riptioiiem futuram mipcdit , non prae-
tciitam. addc /. 10. in Jiii. infv. de mlquir. et relin. possess. vi-
dc ad liunc locum Socinum rct;. 3o4-
(3) /. 10. />i fin. Infv. dc i>ra;scri[jt. lont^i tempovis.
h) Non si res pr£e.scns til)i vcndita cst , idco nln ccnsetur tra-
dita. Aliiid cst enim rcm tibi prrescMtem Umpore vcnditioms essc ,
aliud nm ipsam tibi tradi. llci traditio domininm transfcrt , non
8ota rci pnp.scntia. adde /. 8. infr. de uct. cnij<t. crgo sola tradilio,
non usuoapio adniinium Iransfcrel ? Minimc. /. ^o. Sitjn: dc pa-
ctis. Nani id iii can^a traditioiiis re.iuiritur scmpcr , ut rcalis tia-
dilio facta sit ? no id quidcni. dixi ad /. i5. siipr. h. t. addc quoe
nolavi ad /. i. 5. -21. /• 3. 5. \. D. de adcjuiv. vel nmitt. possess.
(5) Qiiod cliu aliis onin"ibus rebus obtinct. Emplor enini fit
doniiiuis , i;on pi r convciilioncm , scd Iraditioncni. Synops. Bu-
nil. ij. ta. 8. ciip. 107. 3. llarmcn. 3. 5. 18. adde /. 5o. D.
h. t. l. 4"- ^^- «^" "'■'• enijit.
((i) Kon quod meum noii cst , slatim lunm cst ; nec id ut tuum
potcs vindicarc. /. 4. .supv. de etlend. Thcod. §. 2. de act. Hir-
men. i. i 4(). Nam advcrsns cxtraiicos ctiam vitiosa possessio pro-
dcssc solcl. /." ult. D. dc ailqaiv. vd umitl. possess. §. 4. Inst.
de intevtiictis. .
(7) Nisi pcenae causa , ut iii spceie /. i. j////'. uti possidetis.
l. 5.5. 1. D. ut t<(;(Uov. seu fideicomm. l. 2. in fin. D. de col
lat. t, 6. inftn. D. de Caifoniano edict. Noi^cU. li
" " - " 2. 3. 4. 'j. 6- <). et 2, Inst.
(8) L. -r. D. ..
C/(j,s4. 3. act. 6.
(9) L 7- D- 8.
(10) L. r. D.
C. I o.
4. Oldcnd.
et 1. Inst. 5. /. II. /. .3. infv. h. t.
(n) Te.-lator non polcst icmittcic legatario ususlructus cautio-
ncm de utendo frucndo cx bona fidc. /. 4. infv. h. t. l. 7. lnfr.
ut in possess. lctitU. l. lu. D. usufvuct. quemndm. cav. Eamqitc
opinioncm coninuinem csse refcrt Clarus 3. seiile.nt. 5. tcstam.
auasi. ()4. idquo favorc bercdis rcccpUim , iic legatarus ulciich
inalo pia:l«calur occa.sio , ct con.sequcnlor dcliiu(uendi. vid. Roland.
a Vallo 1. cons. (yi. num. 1. -i. (v>ii"<l cliaiu locum babcrc , nou
jnodo in iinmoblUum , sed et mobiluim usufrnctu advcrsus Pcfrum
cl Giiidoncm Papac , cons. G. 3. Claius rofcrt d. loco , uuUum
De ohligatione proprietalis.
2. lidem AA. Felici.
VErbis lestamenti , i\usi pra-cibus inseruisti , usumfru-
ctum legalum tibi aniuiadvertimus. Qus res .lon im-
pedit propnetatis (.3) dominu.n obligare cred.lori pro-
prietatem , maneule scilicet integro usufructu t... )uiis. 1 F.
6. Id. Maji, Ajstomno A. u. et Glta 11. Cowss. 206.
De morte usufructuarii , i. i>el propriclavii.
3 Imp. AiNToMNUs A. Anioniano.
SI patri (^4) tuo ususfructus legatus est , defuncto eo
n>h.I ad te perlinet , cum morte (i5) ejus , cui ue-
rat legatus , vel al.o modo acciuisitus , ad propnetatem
regred^ 'j/s^f.uciuario aulem superstile , Hcet (.6) domi-
nus proprielatis rebus humanis ex.matur , ,us "^«^'^d^ l;"^""
di non tollilur. PP. 3. Ral. August. Anton.NO A. iv.
et Ealbijso Conss. 214.
De cautione ah usufructuario prctstanda.
4. Imp. Alexander. A. Verbicio.
TTSufruclu constitulo, consequcns cst , ut sat.sdatio bo-
U ni (.7) viri aibitralu praebealur ab eo, ad ciuem id
connnodum pervenit , quod nullim kcsionem ^^ f^ P'-^
prietad adferat. Kec (i8) iaterest , sive (19) ex leslamen-
juris tcxtum allegat , quem tamen ofTendcs , //i /. .- ^' '■^■J^^^'
fv,nt awmadin. coi'. /• 6. D. ut in possess. legat. Aliurt ciit ,
•{ituis^rnrbona rcscrvato usufructcr donavcrit. Eo cnun casu
donatarius ad cautioi.om pra-slandam nou cog.tur Alu d cliam
fuc.it iu vasallo, quom dominus de usulructu ^"^!;;»^^"^ ^bquo ct
hos duos casus e.xcipi Myn..ni;crus ait o. obser.. 08. 1^*^°^ j;^""
dum si certiim sit prooriotatom ad frucluariuni ccrto rcdituram .
tZd S tc^tator pot^stalcm ci foccr.t ^^^/^-'^'^^^^^lJ^^^t^^
di. vld. Joscplium Ludovicum 2. dccis. 6.. num. 33. (,»uia . ite
rcs bujusmodi cautloncm potostne rcm.tlorc ? possc ^'i'^'-"'"'' «^f;
/71 D. adle^. Falcid. m fin. Qu^critur ampl.us , num tcstator
rcmitlcre usufructuano confcct.ontm invcnlarii poss.t .^ Joanne^s Au-
cba,a..us non po.so cxistimal. 3. qucBst. -^a. i.um. 4. o. "_ / • o-
,0 / 1 i 4. D. usufv. queinatlm. cav. lloland. a Nallc i.
no num. 5. et lan.ou i..vcntarii remitti neccss.tas polo.t tu-
v^d. q.ia. scripsi ad /. uh. in Jin. ^J'!/"';. «'•^"'■'"'" '"/f'^: j'
/. 55. D. de legtU. .. ubi i.lura d.xi do bis , <iuce a tc^Utoi^e
rroliiberi possunt , vd non possunt.
^ (...) Usufrucluario cautionem rcm.ttcrc lcstator ^'^«"^ .,"! " ,^".
test , \t hic. Quod in caut.ouc , de ulcndo fruentlo arbiti^ >oiU
',■.•, salis ni.-..nfc.tum : c.m enim eam cauUouom rem.ltit le-.ta-
cr vidctur ipsuu, fructuanum ad male ut.-ndum malamq.|«
nl.mpelliccrcvoUitautcdict.im est : majoris sane q.i^st.o.H
cst , an idcm sit iu cautionc vcviim ipsarum reslUueiuiarum , post
/iniiuin usumfructum. , ,. , ,. .,„,..
-^ (.3) Propriclarius proprietafem potest obl.gare , salvo usufructu
" ^('.4)' Palris usiisfructus uon transit ad fili-im , quanlumvis palris
Zl^tZ .2. IG. Infr. et l. 3. in fn. D. h. .. vid /. 3. in
fni D. quib. mod. unislvucl. ^el usiis amilt. l. 8. D. tle annuis
et mcnstr. legat. l. 22. 7. 2(j. D. de usu et usufruct. /cj. ^ 3.
^''7iG)\iTuiXucUi amittcndo mors nou ddutoris , sed cjus , cui.
dcbolur , spcctatur. addc /. 8. in fn. D. dc nencul. et comm.
(,7) Dixi ad l. .. Supr. h. t. l. .3. D h. t. addc Pa.d. ..
seiitcnt. ...<>. nlt. l- •• ^- ^"f''- qu~'mulm. ctu^ctU
(,8) Yid. ■/. .3. infn. D. h. t. l. . §. 2. D. usufv. queinadnt.
(,9) Ususfniotus coustiliii vcl to.>tamcnto , Ycl contraclu rot.et.
/. 8. infn. D. de pevic. et comm.
9
cons
to) i.
302
to , sive ex voluntario contraclu ususfrucius constituius
est. 1 P. G. Id. Mart. Ai.£xa«dro A. a. et Makcejuiuo
Cojxss. 227.
Defructibus posl fiaitum usumfmctum perceptis.
5. Idem A. Evocato et aliis.
SI pater usumfruclum praediorum ia (1) tempus ve.
Strae pubertalis malri vctrae reliquit : finito usufructu
postquain vos adolevistis , posterioris tempons fruclus per-
ceptos ab ea rcpetere potestis , quos nuUa ratione sciens
de (2) aLeno percepit. Pp. Kal. April. Alexamdro A.
U. et MAilCELLO Cojxss. 227.
De marito oppignoranfe.
LIBER TERTIUS
De temporis proRscriptione.
8. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Etheroni
6. Idem A. Stratonicce.
TNlerest , usumfructum solum maritus tuus in dotem ac-
X ceperit , an proprietas quidera doli data s.t , verum
pactum mtercessit , «^ ^,o/-/e«te eo tibi eadcm possessio (3)
redderetur ' nam (4) usufructuarius quidem proprietatem
pignorare (5) non potuit : qui autem proprietatem ^sli-
Hiatam (6) m dote.n accepit , non ideo minus obligare
eam potuit : quoniam soluto matrimonio restituenda tibi
jsnmauo e,us fuu. PP. Kal. Jul. AamcoLA , et Clemen-
TtWO COJNSS. 23 1.
De impensis.
7. Imp. GoRDiAivus A. UJpiano militi.
pUm ad quem ususfruclus pertinet , sarta (7) te-
-1-J cta (b) suis sumptibus pra^slare debere , explorari
jur.s cst. Prouide si (9) quid ullra (10) quam impendi
debeat , erogatum potes docere , solenniter reposces (x 1).
rP. Kal. Febr. Ariawo et Papo Co«ss. 244:
(i) Ususfructus ad certum tcmjius constifui potest / i, .ers
roimfru^tur ""''" '"''''"' ^''''f'' ' -''enof^on suo bo-
./M^" "^l^" ^:^'^"'^''- ^"^^^- «^ '■ 9- D- defundo dotaU. 3.
(4) Id est , prioi-e casu.
(5) Usufrucluarius proprietatem pignorare non pofest.
strata tecta: n.si maHs saj^^ J^ei '' '''""^ -^-*P«M. ,
v.ie2.''rr-5::'4;n.f'" ^^''^^^^ • -rensas donare
^UHi.canli '«/ni"^"^'" r"" ' '^ ^'^ ' retinebis opposita doniino soli rem
teos condictioK- ^^t^J J™ 1;^^"');" T'?^"! ' ^:^^-
l«>agis ret.nfior;ted-/\f •'">•;?; «^^.^'^^^'^- P^'- '"ulfo
(I ) bepsus est, re» fructuaria; profrietatera usufr uctuarlus alie-
l\,Eque fructuanum (12) ad oblinendam pronietatem r
1 '^ rum , quarum usumfructum hal>ei , neque succesl
res ejus ulla tempori^. ex ea cau.sa tenentes pr^scS
munil. 6. Kal. Jul. AA. Cowss. 298. ' * ^^*^'?'
Dejure alienandi vel nianumiuendt. De minincrio
servorum relicto.
U 9. lidem AA. et CC. Auxanuss.
Sufructu matri tua. Pra^diorum , et mancipiorum rel,
icto tam alienatm (i3) quam manumjssio ( ^) f
lerdxcta e.t. Sane mancpa , quorum les.amen.o m.nisu
haZ ^ -a^- rehctum est , cum m his dommiu.n na
ttZ-' r ^"^^^"^^^•^^q^^'" , "ec manumittendo a,
Kc" Ai.'c:'r ?;r^"'^ ' ^-'^^-^- '-^^- ^- ^^
De morte ejus , quce usumfructum conduxit.
S lo. Ldem AA. et CC. Pomponio.
1 domma proprietatis uxori lua, usumfructuiu locavj
sub certa annua praestatione: morle (16) couductr.cis
Slnr a^Kal' 't"" »'-J.' f-end. calxsa^.on est de.^
banda. i3. Rah Jan. ^^n/m , AA. Coryss. 298.
Z>e hahitafione. De morte
H II. lidem AA. et CC. Theodoro.
Ab.tat.o morte (17) finitur : nec propriefatem , qu
nem xclud.t. Dat. x5. Ral. Novemb. Co«./.«..«o;,
po*t (18) consulatum Lampadii, et Orestis VV. CC. 53i.
Z?e usufructu relicfo sub certo lempore ,
in cjuod quis pervenerit.
12. Imp. JusTiNiANus A. Juliano P P
A Mb.guitatem (19) anliqui juris decidentes (20), sanci-
JIX mus , sive qms uxori sua^ , sive alii cuicuuque usum-
nare non potrst. /. 6 supr. h. t. Alienat , qui manutniltil. /. ,.
^'ers. S.n autemusufructuarius. infr. crmm.de ma^iumis,.
ri^ Ai^'/"^'^' " ' V'»' « """ domino.
?rl ^ 1 *^'* ' "^•"'«'^'"••'»11 servi conscqui : aliud ejus dominiuni.
(.6) IVudae proprietatis doniinus usumfructuin locare non poJest.
n "^'a '"/'"•.f"r- ''■ t- Piena; proprietatis dorainus pote.t. ««A,r.
Qu.d s. .nor.tur ,s , qui ab eo conduxit? ususfructus ad locatorcm
rcd.b.t ut h,c. Qu.d si qui locavit ? non finitur : et ila Icg.tur a
quibusdam hic:conductria\mortc ejus nui iocam. Quid si fru-
ct..anus locav.t ? ( ul enira potest. §'. ,. [n_/in. Inst^ de usu et
halnt. ut et alienare. /. 67. D. de usufr. ) "si jus s.bi compet^n,
ioc.vxt , conductor.s heres fruetur : sin m.nus , jus specale simea-
duin ex verbis locationis. ^
illl « l°'-'^:'^^, ^''^''^ '"'""'• '■ '«• 5-3-# de usuethabitat.
(ib) Subscript.o .ha?c non convenit inscriptioni.
(.9) Anib.gu.tas ex eo nascitur : Usufructu in tempus pubertafu
f.)i. rel.cto , t.lii pubcrtate «sumfructum e.Uingui : in iempus vcro,
quo furor cjus cessaverit , furore per mortem Clii cessante non es-
t.ngu.. \ erum decdendi ratio consistit in eo : priore casu usum-
Iructum rel.ctum esse in tempus seu curriculnm al.quod vit« (auod
cnm si, , rel.nqu.lur sanc ususfructus in tcmpus ce.tum : est em.»
curnculmn p,d«.rlat.s lege certum ) postcriore vero in vitam fru-
ct i.an,. rvam qn, al.cui usumfructum ia tempus furor.s in filio fi-
n.ti tegat , m tempus vitae fructuarii legasse inteiligitur : quia in-
certa turor.s cessatio est. & ^
est^a?L"Tn i'^-"'" "' ^'fT" " ^°- "«''* Justinianeis, ut fidwe
est apud Inglois tract. ad has decision. Ans.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
3o3
;tum
reliquerit suh (i) certo (2) tempore , m </i/of/ ce/ Kal. Aug. Comtaniinop. LampAdit et Oreste W. CC.
is c/ws , vel quisquam alius pervc.nerU , slare
Uum in (3) aiinos [ siiigulos ] , in quos teslalor sla-
: sive persorja , de cujus sntate composilum est , ad
1 pervenerit, sive non. Neque enim ad (4) vitam ho-
lis nspcxit , std ad certa curricula : nisi (5) ipse , cui
blructus legatus sit , ab hac luce fuerii suhtraclus: tunc
lim ad posterilatem cjus usumfructum traiismitti non
[ penitus ] possiLile : cum niorie (6) usumlruclum
lilus extingui , juris iudubiiali sit.
I. Sin autem talis fuerii inserta conditio (7) , Bo-
in furore filius ^ vel alius quisquam remanserit : vel
aliis similibus casibus , (piorum eventus in (8) incer-
,it ^ siquidein resipueril filius , vel alius , pro quo hoc
iuin Cit , vel condilio exliteril , usumfruclum finiri :
> :iulem adliuc is in furore conslitnlus decessorit , lunc
M iii usulruetuarii vilam co relicto , nianere usumfru-
m apud cum. Cum euiin possiLile eral usque ad omne
V leinnus usufniclnarii non ad suam meutein vcnire fn-
- ad
usum- CoNss. 53o.
(ein , vel condilioiiem iniplcri : humanissimum est ,
tm eorum usumfruclum extcndi. Queinadmodum ele-
I si decesserit usiifmcluariiis ante inipietam conditio-
n , VI 1 furorem finilum , cxtiijguilur (9) ususiructus:
humanum est extendi eum iu usufrucluarii vilam » etsi
tjea decesserit furiosus , vel alia conditio defecerit. Dat.
1) Constilualnr <J,- nx-roi irolx^ liaec sjiccies. ■Ususfriictus Titio
ilus est in cnlinn tvnipu.s , jntUi pubcrtatis Jilii \'('l Scmpronii.
: , niio vel Sciii|iioiiio |)iiljiril)iis 1'uctis usiimrructiiiu c\Uiigiii ,
siare- Qnid si iilius aule pubeitatein vcl certuin illud tenipus
iluu.s sit ? INon jieril ususfniclus anle eiim dicjn , quo filius pu-
, si viNeret , licicl : ilii s sii-c fxisoiia. Alqui u;-utiiictu ad ho-
iiis vitiin» itUcIo , vit;i linila , u^usfruclus iiitcrit ? liilcril sauc.
iiiin lii(; usu.si"ructus , uon tain ad vilani allcnus rciiclus e:it ,
iin ad ccrluni ruiTicnluin vilae vcl i3etatis ; ul in hac spccie cur-
uliini illiid cxpcctari oportcat : ntquc intereat ususlructus , aiitc-
;un curriciiluin illud ccrte vcncill. H'i , neque eniin. Quid si fl-
nonduin pulxK- . il illud ccrtuin tcnipus iion a.-^secuto tiuclua-
s inortnus sit ? intcrit ususlruclus , ncquc ad imedcin (jus trans-
Uilur : licet curriculuin relali» , iii qiiod ususIiik lus rcliclus cst,
iidum praeterierit. Cur tam varic ? nciupc quod juris iuduliitali
, inorK' fructuarii usumfructiuu exlingui. ilii , nisi ipsc. Et hxc
lincnl , quolies ad ccrluni lenqius usiisfiuctus reUnqiiitiir. Quid
;id iucci luni : ct Titio iisiisfi-uctus ila rcliclus cst ; Donec Jilius
(ilius in furorr rcmansrrilt Furore caruin pcii-onarum finito ,
o quain j cr iiaiilciii c;isii , usii.sfructus fiiiictiir, vcrs. Sin aulrin
'is. Qiiid .si per nioilcin fiiror in illis persoiiis cessavcrit , et jicr-
\x illie iii furorc deccssc.rinl ? uonduin intcrissc iisiinifructuni di-
iduin csl : cum licc casu in ipsani ipsius usufriicluarii vilain ,
isfnicius relictus vidcatur. Frucliiario if;ili;r tunc vivo siipcrcril
isfnictus , ciim in ijiis vilaiii iciictus inli lli^atiir. urrs. Sin (Ui-
'i (ulfiuc. Divir.-.italis ratio. Dic )ii'imuiu (icri potiiisse , fiiius ut
r oiniuin iiMifrucluaiii vilain furiosus csf.ct. Iijiliir luimanissimuin
1; , iil. in ipsiiis frucluaiii vilam ii.-.usfrucliis eo casu extendatur.
ccs dciiiqiic lianc hiimanioi-cra senienliain o.ssc , ul frucluario ah
is vilain reliclus ususfniclus vidcatur , non siinplicitcr ad vitain
•iosi : ut iion , quid fuiio.so accidcril , scd qiiid oi acciderc po-
'lil , iiispicianiiis. i'<'r.v. Ciiin riiiiii possibite- Id alia qiioijue ra-
iiic coMi^iliir. QiK inodiiiodiiu. ciiiiii siipcrius diximus , usufruclua-
) aiitc iiiiphtani furoris coiidilioncin scii furoris ccjsationcni dc-
dcnte e\lii:j;iii usumfructuui. i>ers. Qiienuidnwduin. Ita humaniim
iisuniiVuctum cxtciidi iii vitam fiucliiarii , licct antea furiosus
■ccsscril. vrrs. Jta tiunmnuin esl. 11, ic spccici diitributionc puto
•1 ipsi Jusiiiiiano satisfacliim |.Iciiis,'-iinc csse.
(a) /. .). siiyr. h. t. I. l^- Jf'. dc UMifntcl.
(3) /. 37 Jf'. dc Uxufiuit. l. 3. jff'. qiiihiis nwdis ususfruct.
(4) Ususfi uclus noii ad vilani lioiiiinis rclictus , sed ad ccrta
iiiculii inorle non finitur : sed cuiriculo taiitiim elapso.
(fj) Titio usiibfiuclu.s rclicliis in lciiipus puhcrtalis filii : Titi'13
te puhntatcm lilii niorliius csl , quaritnr qiiid jiiris sit ? interit
iisfruclu'- , ncquc ad cjin hcadcni IranMiiillilur , itt /uc-. C.iir iinn
ipsum inipuhercin ? cuni ejus couleinplationc ( jiisquc alcudi iu
sa iuipubtri selatc ususfruGlus relictus vidcalur ; quod «anc cjlli-
De hahitutionc. De jure locandi.
i3. Idem A. Juliauo P. P.
m (lo) antiquitas (11) dubilabat , usufruclu habita-
tionis legalo (12) , et primo quideru , cui similis
1
vel
set , utrumne usui , vei usuiruciui , an ueuiri eorum ,
, cui
neutri
es-
sed jus proprium
usulruclui , an
et specialein naturam sortita esset ha-
Lilatio \ postea autem , si posset is cui habitaiio legata
esset eandera locare , vel dominium sibi vindicare : au-
ctorum jurgium decidentrs (i3) , compendioso responso
omnem hujusmodi dubilationem resecamns.
-]- Et , si quideui liabiLationeni (i4) [ q"is ] lelique-
rit , ad humaniorem declinare sentcnliam nobis visum est ,
et dare legatario etiam localionis (i5) licentiam. Quid (16}
enim distat (17) sive ipse legatarius nianeat , sive alii ce-
dat , ut mercedem accipiat ? Et multo (18) magis , si
habitationis uswnfrucluni reliquerit : cum (19) et nimise
subtihlati satisfaclum videalnr , eliam nomiiie ususfruclus
addito. In lantum (20) elenim valere habitationem volu-
mus , ut non antecellat usumfructum : uec (21) domi-
nium habitalionis spcret legalarius , nisi (22) specialiter
gas ex ipsa formula rclicti ususfruclus , in c[ua fieri ideo puberfatis
filii inentio videatur, ut sciat patcr idco sihi relinqui usumfructum ,
ut ad puhcrtatcm u.squc filium aleret.
(6) Vid. /. 3. supr. h. t.
(7) /. 5. supr. h. t.
(8) Eventus rc^ipiscenlise in furioso iucertus.
(y) liccte , si pcrsouam fructuarii spectes. Possis tamen qurerc-''
re , cur non ususfructus ip.se ad furiosum superslitcm usque porri-
gatur , cujus contcuiplationc ususfructus ejus patri relictiis vidctur :
ut furiosum fiUuin , quamdiu in furore cssct , alcrel? usumiVuctiiui
in persona filii furiosi maucre humanius vidctur. arg. l. idt, in
fiii. infr. h. t.
(10) n;ibitalioiiis ususfructus , neque usus simplex e.st , nec usus-
fructus , sed jus proprium.
(11) Nota vcterum coutrovcrsias circa jus hahitationis motas.
(12) Ad plcuum hujus lcgis intcliectuni juvahit tc Coepoll. in
suo iract. de servit. urban. prced. c. Go. ct AfDict. decis, 4o'»
nuin. 7. Mod.
(i3) Nota jus novum in jurc habitatinnis reccptum. Goth, Haec
quinlii est dccisio cx. novis Jusliniaii. vidc Iiiglois. Ans.
(i4) Xp^iriv o<'«*Vfi)5 , usuin liahiLatioiiis. Synops. 16. tit. 8.
crii). 3o. \cl ei oppon;itur ususfruclus hiihitatioiiis. i>ers. Et mullo
mai;is. infr. h. t.
(ij) Ilahilatio cui rclicta cst , eam locare potcst. §. !j. in fin.
Inst. dc usu c.t hdlit.
(16) Paria suut , ([iiotics de li.iUitationis jurc qiiaeritur . pcr se
uti hahitalioiie , cl pcr aliiiui cadein uti , e\quc ca pensioncs recipcre.
(17) Aclor non :iiidiiur , si cjus non iiitcrsit.
(18) Phis cnini licct usuiufructum hahitationis , quain ejus nu-
duin nsum hahenii.
(19) Usufriiclu hahitationis rcliclo , qiueritur an lcgatarius pos-
sit cuin usunifructuni Incarc : posse locarc , ccrtius cst. Uixcris lia-
bilationis jiis essc jicisoiidk'. Pnssis quoquc rcspoiidcrc , iu h,ic spe-
cic iion sinii)liciler hahitalioucm , scd usuinlVuctiim habitalionis es-
sc. Qiii nsufructiiarium posucrit , cuudcin locare possc idein quo-
quc fatehitiir, Quotics cnim fit ususfruclus inentio , locationcin le-
gataiio pcrmissim couscquciitcr csse , inlelligerc dchcinus, Et tameru
utcuuque ponas' hahiUitioiiis iisuin relictum alicui fui.<sc , lcgalariuni
cum usuin locarc possc , vcriiis fucrit. \'eis. Etsi quidcm. supr. h. t.
(io) Idein elleclus est hahitationis doinus et cjus ususfrucliis , ut
hic. vcl usus. /, 32. in Jin. ff. de usujruct. /. 10. Jf. de usu el
habitiit.
(21) Habitalionis lcgat.irius , non csl cjus doniinus.
(27) Hahit;ilioiie lcpata non ccnsctur rei domi.-.iuin legafuni : ni-
si piohctiir testatoreiii proprictatein I gasse , /u /iic;. Exindc colligas ,
habilalionis vcrbo pleiumque ipsani proprietatem conlincri possc.
;o4
LIBER SECUNDUS
«•videntissirnis (i) prolialionibus ipse legalarius possit ostpn-
(lcre , el dominiuui ejus doiiius [ sibi ] csse rclictum :
lunc eienim volunlali testatoris per omnia obediendum est.
*J- Quam deci,sionem locum babere censemus iu omuibus
locis , quibus liabitalio coustitui potest. Dat. i8. Kal.
Oclob. Lampadio et Oueste VV. CC. Coinss. 53o.
De usufrnciu. De niicla pro/)rie(ate Irgata.
14. Idcm A. Juliano P. P.
ANtiquitas (2) dubitabat , si quis fundum (3) vel
aliam rem cuidam leslamento reiinqueret , quutenus
lisusjrucius cipud hcreclem nianeret., si bujusuiodi coiislaret
legatum ? Et quidam iuutile legalum esse existimabant :
quia ususfructus nunquam ad suam rediret proprietatem ,
sed sempcr apud iicredem remanerct (4) • [ ^t (5) for-
sitan hoc exislimal^aut , quia et secundus heres et deiu-
ceps successores uuius esse videantur : ] nec possit bu-
jusmodi ususfructus secundum velerem distiuclionem solitis
modis extingui. Alii autem hujusmodi legatum non esse
respuendum existimaverunt. Tales allercationes decidentes,
sancinius et hujusmodi legatum firmum esse , el talem (6)
usumfructum uua cum herede finiri • et illo moriente
vel aliis legitimis modis eum amittente , expirare. Quare
eitim iste ususfructus sibi tale viudicet privilegium , ul
[ a ] generali inleremplioue ususfructus ipse solus excipia-
lur ? quod ex nuUa induci rationabili seuteutia mauifestis-
simum est. Et propter hoc , et usumfructum fiuiri , et ad
proprietatem suam redire , et utile esse legatum sancien-
tes , hujusmodi paucissimis verbis totara eorum ambigui-
tatera deleviuius. Dat. i5. Ral. Octob. Lampadio et O-
RliSTE VV. CC. CojNss. 53o.
Si pars sen>i , per c/uem ususfructus acquisitus est ,
alieneiur.
i5. Idera A. eidem Juliano P. P.
INler antiquam (7) prudentiam dissensio incidit ; si (8)
per servum ususfructus doraino fuerit acquisilus , et
ex quibusdam casibus ( multi (9) enim [ casus ] [rebus
iucidunt mortalium ) pars hujus servi ad aliura perveuiat :
(1) A consuefa actus condilione tacite possumus i-ecedere. Ta-
eita. volunlas probatnr cvidentissiniis probationibus.
(2) Usufructu dcducto , lcgatis oedibus , quaeritur quid juris sit
pencs Lcredcm , quidve pcnes Icgalarium ? Quidani putubant Eedium
«suaifruclum perpctuo fieri hcicdis cjusvc succcssorum. Alii puta-
baut id genus legati , lcgatario non csse ntilc. Justiniaiins decidit :
legatis aidibus deducto usufructu , legataiium vivo bcrede nudam
]«-oprietateni acdiuni conscqui ; eo morluo usumfructnm earum ad
eiim redirc. Goth. Haec cst sexta decisio ex 5o. Justinian. vid.
Ingloi&. Ans.
(3) Dcducto scilicet nsufructu. /. G. ff. ch usiifriict. l. l^. Jf.
H umsfruct. pctat. j. i. Jnst. de usufvuct. Id nisi suppieveris ,
y\x hanc lcgem bene noveiis.
(4) Appellatio bercdis relata ad id , quod de sui natura non cst
transmissibile ad heredcs , in persona primi hercdis linitur. Tira-
qucll. in tract. le mort saisit ie i'tf. drclar. 4- ]>nrt. 4. Jason. ad
h in anvalil). infra de legnt. Crot. ad l. 4. 5. Cato. num. i3i.
fit seq. Jf. de verb. ohlig.^Baxlol. ad i. Gallus. 5. eiinm si parcn-
1€ ve^-s. (luwro istis C(ih/jus. n. 7. de liber. et posthum. ct ibi
Alexander , Ruinus , aliiqiie plurimi. Mod.
(.5) Inclusa despot in quibusdam inanuscriptis.
((>) Id est, quoties reiictus est fiuidus deducto nsnfructu : ut
9it. sensus , .Sj fujidus leg;itur deducto usufrcctu , lcgaturius nudim
■habet proprietatrin , hcies usunifructum. f i. Jnstit. de UHifruct.
JJujusmodj iisusfrucfus una cuin hcrcdo finitur. infr. h. t.
utruui omnis ususfructus , qui antea per servum ad al
quem peivnerit , apud cum remaneat , an lotus lollatur
vel ex parte dimiimatur , ex parte aute-a apud eum ret
deat. El super hujusmodi dubitatione tres (10) sententi
vertebanfur. Una (u) , q„cn dici^bat, ex particulari alii
natioiie servi lotum [ usuuirruclum ] dimiuui. Alia (12*
in taiiliirn usumfructum dimiuui , in quanturn et servu
alienaretur. Tertia (i3), quas deauiebat iiarteiu [ quidem
servi posse alienari : totum autem usumhuclum apud eur
remanere , qui antea servum in solidum habebal. Et j
novissima senteutia summum auctorem juris scientiae Sal
vium Juliauum esse invenimus. INobis autem ha;c decide.rj
tibus placuit , Salvii Juliaui adiuitii buutentiam , et aJio
rum , qui in eadcin fueruut opiuione , quibus humaniu
visum cst, non interemptiouem Ususiructus studioiani (i\
esse , sed magis releuiioiie.n : quateiius , elsi pars serv
alienetur , tamen neque pars ususfruotus depereat , %ti
maneat secuudum suam natuntm luteger atque incorru-
ptus : et quemadmodum ab luitio (ixus e^t , ila et coo-
servetur , ex hujusmodi casu nullo deterioratus modo
D.atum 10. Kalend. Octob. La.vipadio et Oaeste VV
CC. CoiNss. 53o.
Quibus modis ususfrucius vet actio de usufruciu tollitur.
16. Idem A. Juliano P. P.
COrruptionem (i5) ususfructus multiplicem esse veteri
bus placuit,vel morte (iG) usuiructuarii , vel capi
tis (17) diminulione , vel non (iB) uiendo , vel aliis (19
quibusdam non iguoratis modis. Sed de usufructu quidei
hoc indubitatum fuerat : de personali autem actione, qu;
super usufructu nascitur , sive in stipulationem ususiruclu
deductus sit , sive (20) ex testameuto relictus , dubitaki-
\ur : morle quidem usufructuarii , et capitis dimioutiott
eam toUi omnibus concedentibus : non uteudo autem , <
per annum vel biennium forsilan [ eundem ] usumrru
ctum non petierit usufructuarius , si pcrsonalis actio tci
lalur , altercantibus ?
5. I. Sed (21) nos hoc decidentes sancimus , non so
]uin actionem , quce de usufructu nascitur , sed nec ipsaii
usumfructutn uon utendo cadere ., nisi tantummodo moin
usufructuarii , et ipsius rei interitu : sed usumfructum
(7) Ilnec lex i5. fiinct. l. •6. faciunt septim.am decisionem Jb
stiiiiancara es 5o, vid. lugloia. Ans.
(8) Qnaestio.
(9) Vid. /. nlt. infr. de prascript. 3o. vel 40. annorum,
(10) Usnfructu per servuin adquisito , servus pro parte ahenaru
est , quaeritur quid juris sit ? AUi solidum interiisse usurafiuctun
piitabant. fers. Una. Alii pro parte. vers. Aiia. AUi nullo modi
intcruc , sed solidum servaii , et in hac sent.ntia Juliani Juslima
niis adquiescit hac lege. i-er^-. Tertia. i^ers. Et in novissma.
(li) Prima veteruni opiuio.
(12) Secuuda vcteruin opinio.
(i3) Terlia veteruni opinio , quae est Juliani et Justinlani.
(i4) Id cst , expctendara aut adraittcndam , sic alibi in pro«
mio Digcstorum , nihil lain studiosum.
(i5) 5. 3. Inst. de usufr. et D. (juibus modis ususfr. vel usw
amittend.
(16) /. 3. siipr. h. t.
(17) /. i. D. f/uib. inod. ususf.
(18) d. §. 3. /. 25. /. 28.. ^f! quib. mod. ususfr.
(19) Vid. d. §. 3. vers itcm. Panl. 3. sent. 6. 5. 28. et seq.
(20) Constituitur enim ususfriictus vel teslamcuto , vel contractu
/. 4. in Jin. supr. h. t. 5. i. Instit. l. ^. Jf. de usiifruct.
(21) tJsusfructiis , ejusquc nomine actio niorte perit : non utet
do non per it , ut hic. Cur ita ? vid. ^^ers. cuin muitce. infr. h- 1
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
3o5
hunc habeat dum vivit , in-
bilcs causae rebus
quem sibi aliquis adquisivit ,
taclum ; cum (i) multie , et mnumera
incidanl morlalium , per quas homines jugiter relinere ,
quod Jiabent , non possunt : et est salis durum , pcr hu-
jusmodi diniculfates ainilleie , quod semel possessum est:
nisi (o) lalis exceplio usufructuario opponatur j quje ,
dubitabalur , Si ususfructus pcr servum acquisitus ,
vel per filiunifamilias , capitis diminutione (9) filii ma
gna
per
vel
media , vel morte , vel emancipalione , vel ser-
vi quacunque ahenatione , vel morle , vel manumissione
possit adhuc remanere ? Et ideo sancimus (10) in hujus-
modi casibus , neque si servus vel filiusfamihas in prccla-
elTamsi^^^dominium' vindicaret, posset eum^pr^sentem vei tos casus inciderit , intern.mpl patri , vcl domino usum-
frucluni , qui per eos acquisitus est , sed maucre mta-
ctum. jNcque si paier magnam capilis diminutionem vel
mediam passus luerit,, vcl morle ab hac iuce fueril ex.-
emptus , usumfruclum perire: sed apud filium rcmanere ,
etiauisi hcres a palre uon relinc[uatur : Usumfruclum enim
per eum acquisitum , apud eum remancre etiam post pa-
Iris calamitaiem oportet : cum plerum(|ue verisimde (11)
sit lestatorem conlemplalione [ magis ] filii , qiiam pa-
iris , usumfruclum ei reh(juisse. Dat. i5
Conslunlinop. post Consulatum Lampadu ,
VV. CC. 53i.
De
T I T. XXXIV.
DE SER^/ITLTIBUS (12) ET AQUA (i3).
(.0
akeiilem excludcre (3) ...
§. 2. Sod neque per omnem (4) capitis dcminutionem
liuiusmodi deirimentum imminere nostris patimur subje-
clis. Quare eniin si filiusfamihas fuerit is , qui usumfru-
ctum habct , forle ex caslrcnsi peculio , ubi (5) ncc pa-
Iri ususfructus acquirilur •, ei possessum, per eraancipalio-
nem (6) eum amitlal ? sed secundum quod dchnitum est,
tunc cum tanlummodo dcsinere , cum usufructuarius , vel
res pereat , et tantumraodo eum cum auima (7) vel rei
substanlia expirare : nisi praediclae exceptionis vigor recla-
roaveril : excepla videhcet tali capitis deminulione , quoe
vel (8; hbertalom vel civilalcm Komanam possit adime-
rc : lunc etenim ususfructus omiiimodo ereptus, ad suam
rc^ertatur propriclateni. Dal. Kal. Oclob. ConstanUnop.
Lampadio ei OuisTii VV. CC. Cojnss. 53o.
De iisufiiiclu filiofaniilins vd servo reliclo.
Ei-j. Jdcm A. Johanui P. P.
X libris Sabinianis qua^stio nobis relata est , per quam
(i) llalio dccidcudi.
(■^) Usiibfiuctus cjusvc aclio sola morte iisufructuarii ,
tcritu pcrit. Aii et non utcndo ? noii pcrit , nisi lo:igi
snatio , lU hic , et l. i3.Iiifr.tU.prox.addePiiul3.sau.ij. §.:'S.ei3o
(3) Sunt , inquit Chaiondas , qui rccle hanc legera acciinant d(
actioiie in nm , de qua agilur in §. ceque. Inslit. dc action. ahud . „ . ......
do actionc pcrsonali statuenles j uempe longissimi tcmporis spatium ff. de sen>it. Kri.^vetat tollendc) lummibus^vicmi ollici
requlri. /. -2. Infr. de constit. peciui. ct /. ?,. Injr. dc proescript.
So! vel. 40. aniior. expUcuit autcm eandcm hanc lcgcm pulchrc iii
novis iutcUcciibus suis Molinaeus. Mod,
(^) Scd pcr mediara ct maximam , non minimam. 5. 1. infui.
Iml. de adquts. per adrog. . ^,.. , , .
(5) "UsinTirniclum in caslrensi pcculio hlu patcr non liabct.
Ral. Nov.
et Orkstis
ct rei in-
tcinporis
qui cvdifiLando hominihus ojficit. De longi
ieniporis consuetudine.
I. Imp. Antomnus A. Calphurnise.
^I (i4) quas actiones advcrsus eum , qui eedificium ccn-
»3 tra velerem (i5) formam extruxit, ut luminibus (16)
/. i^.ff. de seivit. urb, Ubi vero servitus huninis r.xpressim ad-
quisita , non Ucct in eam quidquara committere. l. 5. /. 9. infr.
h. t. ( Lunicn cst autem , ut C(jeliim videatur. /. i^. ff- de serv.
urb. ) Quid si tacile : velus enim aedificiorimi forma vicem scrvv-
tutis obtinct , wf hic : jubct Impcrator velcrem formam s(n-vari, i<»
hic. l. 7. Infr. h. t. l. 12. J. i. infr. de czdific. privat. l
3.
tio-
fG) Est eiiiin emancipalio capitis dimuiulionis species.
(-) Ususfructus e.xLiiiguiliir mortc fructuarii , rc percmpla , ct
ea (-dpilis dcmaiiUionc , qiia vel libcrlas vcl civitas amillilur.
('j) Minima capilis dcmiiuitionc familiaiu tanaim : mcdui fanii-
liam el civilalcm : maxiiua ramiiiam , civilatem , et quod majus
cst , lil)crlatcm anultimu*. /. ult. ff- de cap. inin.
(y) \ id. Faul. 3. scnt. 0. ^. '.^g.
(\o) Ususfructus qusesilus pcr scrvum vel filium , scrvi vel fibi
capilis minutione nun cxtinguitur , ut hic. Quid si pater scrvus
aut pcicgruMis factus fucrit , aut morluus sit ? Apud filiura talis
ususfiuclus maiiet , etiaiusi heres a patre relictus noi) fuerit. vers.
jycquc si. Cur ila .' vid. i'ers. Cuiii pleiumque.
^ii) In dubio conlcmplalioiic iilii rcliclura |u:iesumitur.
(r^) Paul. I. sciU. 17. -i.. Instii. 3. ct L. 8. /). i. 2. 3. 4- •
6. v,p\ in^slav. iJ8. Ecl. I. (t 1. Uariiicn. »-,/)? ?BA.s<a!- Dc acti
ne in rcin confessoria j^ro servitulibus , vid. Fcrrancnsem in furiiia
libelli actionis coiifcssorias pro scivitiilib. 3o. Oldcndorp. class. 3.
act. 3. Ui- ncgaloria ud. lerraricnscm iii forinu libelii in actioiie
negatoria. 3i. Oldend. class. 3. act. 5. Dc utraquc vid. ^. a. InU.
de uct. ct ibi inUrpretes.
(i3) Ne dicas , urceiida , ut til. ff. de aqua et aq. phu'. scAdc
jcrvilulibus aqureduclus, aquae hanstus. Cujac. nolat hi(: ct v,-,od-u,s..ev
lcnenduin es.sc , JJe aqua et uliis sendt. ut l. 3. infr. h. t. Gotb.
Ad hunc liluluni et smgulas lcgcs vid. Anton. dc Padiil. Jns.
(i4) Lcgem hanc copiosissimc cxplicat Golhofrcdus : quaic tan-
tum monebo , ut ad cara eliam pbnius inlclli^eiulam consulas liinc
Rtevaidum civcm mcum ad lc^cin Scrihvni^iin cap. 5. clCorasium
ad l. Seri^itutes. 4- "' princ.n. ^6. Jf- da seivtt. iWmc AkMwdv.
consil. 104. in 4- <'"/• f' ud l. de quibus. ff. de legib. Mod.
(i5) llaiic lcgem dillicilcin cl ulilcin sic mlcrprtlor : Ubi nrquc
servilus cxpicssim , vel tacitc fulqni.sila est , iiobis liccl loUcndo
sedcs viciiii ob.icurarc : ncc co noiuinc nlla comiictit ci aclio. /. S.
/. 9 i^fr. ct l. g. ff. dc senitui. adde /. 26. //! de dainn. infixt.
\id. Cujac^ I. obseri'. 7. Idem diccndiiiu , si in aiTa adifietra ,
co tanKn casu lcgilimura spalium a ■viciiia iiisula scrvandum c-l.
Tom.lV.
] I.
dat enim
damnum , qui lolleudo oflicit. /. 25. ff'. de damn. infecl. Hu»g
coiiscquitur , cuivis lollcre pcrmitti , dum vi(^ino iion olhciat : Ca6-
teruiu ofiiciat necnc , non cs. actoris opiniunc vcl lestimaiione cor-
rupta , sed ex a-quo bor.nqne dijiidicabitur. Ac primura (juidcm
ex. civitalum statutis. His deficienlibus res crit fiuicnda judicis of-
ficio , qui rein in praesentcra se conicrct. Id cum accidct , res diji»-
dicari vix poterit mclius , quum si vicinarum aedium altitudincin ,
spatia , intcrvalla , ac fundamenta diligcnter judex inspeserit. /. 12.
^. 2. Infr, de adifc. prival.
(iG) Nam quo m;!gi> distabit noster a vicino parics , eo liberioi
jedificandi iu co facultas fuerit : ct in co jediCcantcs minus lumi-
nibus vicini oiFicicmus. Possunt ct a-des ipsius vicini spcctaii , cui
vicinus injuriam lollcndo non facit , si lantura luminis ci rclin-
quil , quantum ipsc sibi siia rcliquiss» in arca repertus fuerit. Esl
fcuim pcnniquiim , vicinus ut a vicino lumeu nberius exigat , quam
ipsc sibi suo in aedificio et area intcriore reliquit. Potc.-t ctuuii
cognitio haec a forma vicinorum , vel rcliquorum urbis aediliciorura
educi : ut ct publicarura viarum intercapciiine vcl altitndinc : iit
quo spatlo , quave altiludine ca;teris aedificare commuiiiter antc li-
cuit , vcl cuivis et hoc volenti lollere , sciliccl sit concessum. S:-
ne invidia cuique facerc licct iii »uo , quod aliis siL permissum.
Favcnt enim lcgcs cujuscunquc fundi libcriatibns et rcis. Idcoqiie
negans servitntcm dcbcri , suara intenlioncm fundalam in )ure
communi babere preesumitur. Qua:libet cnim res jurc natnrali li-
bera priesumitur. /. 4- ff- de juitit. ct jurc. Ncc etiam sequitur ,
ut qi;i pcr ccnUim aniios domum siiain deprcssam habuerit , noQ
poa.sit cam Mciuis invitis tollcrc : quod in ejus poteslalc semper
fuerit eam toUcre , vcl non tollere : et jurc stio citra serviendi ani.-
raura usns fucril. Tcinpus quoque non est modvis induccndK oblj-
galionis in futurum. /. 44- S- *• ./T- de ohlig. et act. sed ulterius
prohibilio requiritur : sine qua uon currit hic prrescriptio. vid.
Myiising. rcsp. &i. nuin. 11. addc alia quxc dioam , /. 9. Infi:
h. t. De piospeclu dicain proximc. Quid ? piospccUii vicini pos-
sumne officcrc? Dcnius circuinqiiaqiie vicinis adiini prospcctum
maris , borlorum, planlarum, publica. scripturrc, pictur.e, moJtinm.
vide 2. HariDen.4. horologii : quin «l libcruin anleiiac Cicluin , quo
niaxirac doimis a-trologi cjmmendalur. vide Cujac. 17. ohseiv. 35.
Possc viii;i- ut , ni-i jiis servitulis ohslaVit. Nam iibi noii obsta-
bil. qui jinc (iiiid in s-.io fcooril , licel cuin vicini damno. vid.
qua" nolavj ad /. 2G. Jj'. de damio iufect. ct ad /3. 5- l-.lf-
de iiicendio , ruira.
39
3o6
LIBER TERTIUS
tuis ofTiceret, competere ti])i exlstimas ; more solito [ per Pr^loris edicium non permlttit ducere PP Idib A,
judicem ] exercere non prohihoris : Is , qui judex crit , Maximo u. et JElia.no Co^is. 22/i ' ' ' ^'
lofigi lcmpons (1) consueludincin , viccm (2) serintutis
obtincre sciet : modo si is , qui pulsatur , nec vi nec
clam, nec precario possidel. PP. 3. Id. Novcbr. Gemia-
ao et Basso Cojvss. 212.
De eo , fyui sciente domino aquam duxit.
S2. Idem A. Martiali.
I (3) aquam (4) per (5) posscssionem (G) Martia-
iis eo sciente (7) duxisti ; servitutem exeraplo rerum
immobilium (8) tempore (9) quaesisti . Quod si ante id
spaljum ejus usus tibi interdictus est , frustra (10) sum-
ptus in ea re factos praestari tibi postulas ; cum in alie-
na possesione (11) operis (12) facli dominium quoad in
eadem causa manot (i3) , ad eum pertineat , cujus est
possessio. PP. Kalend. Jul. L;eto et Cereali Cowss.216.
De prcedio provinciaU.
E3. Imp. Alexand. A. Rican£e.
T in provinciali (i^) praedio consliiui servitus aquae-
ductus , vel aliae servitutes possunt : si ea pi-secesse-
iint , quae servitutes conslituunt \ tueri enim placita in-
ter contrahenles debent. Quare non ignorabis , si (i5)
priores possessores aquam duci per prsdia prohibere jure
lion potuerint , cum eodem (16) onere perferendae servi-
tutis transire ad emplores (17) eadem prcedia posse. PP.
ival. Maji , Maximo 11. et ^liako Conss. 224.
De aqua invilo domino non ducenda.
4- Idem A. Corneliano.
AQuam (18) , quae in alieno loco oritur , sine (19) vo-
luntate ejus , ad quem usus ejusdem aquaj pertinet ,
(i) Cujus non est mcmoria.
(2) /. I. infm. l. 2. D. de aqucE et aquce plui'. id ut infelli-
gendum sit , dixi Supr. h. t.
(3) /. 10. D. si sennt. uindicet.
U) Hanc legem pertiuere ad provinclalia , non ad Italica prse-
tlia , notat Cujac. ad /. 2. D. de usurpat. et usucap.
(j) Servitutem aquse ducendffi per triennium consentiente domi-
no aquam ducentcs , adquirimus : ante triennium perfectum ducere
a tiomiijo prolnberi possumus : neque sumptus in eam rem factos
ab eo pet.mus. Synvps. Basil. 58. tit. 7. c. 2. et 1. Harm. L ?. , ,8.
(6) Id est , funduni. t J o
(7) /*q"e ita non clam. /. 10. D. si sen-it. vindicct. l. 5. S,
sed et 3. D. quod vi. ■*
ir"^ ^q''^'^!''^^""'^ 'nohilium. Sed melius forte legemus , inimo-
inlium. 58. Ect. i. c. 14. ut immobiUbus servitutes comparemus
potius quam mobdibus , ut et panes civiles. Novell. 7. vid. Cujac.
cap. 22. de diiers. temp. prcBscript. et de acccss. adde eund. 2.
reuct. 1. fol. 5o4. Etsi Pauormitanus eos faciat , neque mobiles
neque niimobilcs. Scd praestat immobilibus adnumerari , adhaerent
enim immobilibus. vid. Gail. 2. obi. 11. n. 11.
(9) Trxennii , ut volunt Graci , Synops. d. locu teste Cuiac.
c. 22. de prwscr. decennii inter praeseutes , vicennii inter absen-
tes : quia sic cst m immobilibus , /. i. Infr. de usiic. transfor
uOi Accurs. nisi ex publico fluminc ducatur. Nec enim nisi tem-
porc cujus non cxtat memoria , prrescribitur , Z. 3. ^. 4. D. de
nqua quotuL et a:stiv. Qi.id si ex prredio Ecclesiffi .?'annorum 4o
praBscriptiorequuetur. Bald. /nc. adde Wurmser. i . pract. 27. obs r
(10) \ide tameu quae dixi ad /. 38. D. dc hered. pet.
(I') W est , fundo alieno.
y^\ tI *^^* ' ^*^'^^'' ' canalium et similium.
yV }. <^^t» 1"oad jus non est diversum. vid. /. 2. Supr. de
lei vindic. ^
(i4) Id est, non solum in Ifalico. vid. Cuiac. 7, oi?e;v. 3.
provmciaha praedia , tributaria , stipendiaria : unde et ratio deci-
tiendi sumitur. Videtur enim constituta servitute tributi detcrior
De eo , quod contra servituteni debitam
extruclum est.
5. Impp. PnjLippvs A. et Philippus
C. Luciano militi.
SI quid pars adversa conlra servitutem aedibus tuis debi-
tam injuriose exlruxit : Praescs provinciae revoca-
rc (20) ad pristinam formam , damni etiam ratione habi-
ta pro sua gravitate curabil. PP. Ralend. Febr. Pr;Ese».
TE et Albijvo Coinss. 247.
De aqua inviio domino non ducenda.
6. Imp. Claudius A. Prisco.
PRaeses provinciae usu aquae , quam ex fonte juris tui
profiuere allegas , contra statutam (21) consuetudinis
formam carere te non permittet : eum sit durum (22) et
crudelitati proxiraum , ex tuis pr.xdiis aquae aguien orlum
sitieulibus (sS) agris tuis ad aliorum usum vicinorum in-
juria propagari. PP. 7. Kal. Maji , Cl.^udio A. et Pa-
TERNO CojiSS. 270.
De vetere consuetudine.
7. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Juliano [ P. P. ]
SI manifeste doceri possit , jus aquae ex vetere (2^) mo-
re atque observatione (^5) per certa loca proflueutis
utilitatem cerlis fuudis (26) irrigandi causa exhibere : Pro-
causa ficri. adde Cujac. ad l. 4. in fn. D. de usnc. infin.
(i5) Quod auctor non potuit prohibere , successor prohibere
non potest.
(iG) /. 23. 5. 2. D. de serv. prced. rust. v, quse notavi ad
i. 20. 5- 'i. D. dc adquir. rer. doin.
(17) Adde /. 10. infin. D. si serv. vind. l. i, €. 25, D. de
uqua quotidiana.
(18) Aquam nemo ducere potest ex alieno fonte citra yoluata-
tem ejus , qui fundi dominus cst. Synopsis h. t. c. !\.
(19) Vid. /. ^. ff. de aqua ct aquce pluv.
(■20) Et tollere, /. 9. Infr. h. t. l. 14. i5. in fin. D. si ser-
vit. ^find.
(21) Z. I, supr. h. t.
(22) Hinc colligit Alciatus 1. prcBs. Sa. Quemlibet prsesumi rem
suam primum ciirare , deinde alienam , et sic ordinalam charita-
tcm incipere a seipsa. Bald.
(23) Sic aures silire Cicero 2. ad Alticum 14. fontes sitire.
Idem 3. cpist. ad Quinlum fratrcm. hcrbae sitiunt. Virgil, Ecl. 7.
ct 4. Georg. prata bibunt. Virgil. Ecl. 3. in fn. apud Anacreon-
tem , ird.-}-!* JixJ/a.
(24) d. l. I.
(25) Consuetudo quomodo probetur , in eo , quod hic dicitor
antiquam consuetudinem servari , v. Bald. ad l. i. hifr. ad SC.
Vellejan. n. 5. vcrs. sed hic quoero. Parisiens. consil. i3. proeci-
pue num. 32. et 34- vol. i. Decium ad l. 1. n. iS. supr. de edeii-
do. Afflict. dccis. 192. nuin. 4. Habes et alia ad consnetudinem
pertineiUia apud Aloxaud. cons. 5. coi. 2. fol. 5. Cottam in Me-
morahilibus in vers. consuetudo. Rom. sin£;ul. iq. Cremcns. sing.
i5o. Mod. o J^ a
(26) Mynsingcrus tamen respondit privatura posse vivarium ur-
bi viciuae aliquo modo utile in agrum frumenlarium vel similem
muUve. Besp. 81. An prasoccupare aquam fluminis vel molciidini
in flumiue , ut praejudicium fiat inferioribus , v. Ferrar, in for.
hbell, servit. confess. 3o. ibi. Seivitus aquced, 6.
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
807
curator noster , ne quid contra veterem [ formam ] atque
Isolennem morem innovetur , prov.debit PP. 4- Won.
Maji , Maximo n. et Aquii.ijso Conss. abb.
' De cvdijicio allius sublato: de fenestra in
i pariele vicini facta.
I
8. lidem AA. et CC. Aniceto.
ALtius quidem ^dificia toUere (i) , si (2) domus
servilutem non debeat , dominus ejus minime prohi-
betur (3). In pariele vero tuo , si fenestram Julianus vi
vel clam fecisse convincatur : su.nptibns s.ms opus tolle-
re (4) et integrum parietem n-sliiuere couipellUur. Dat.
Kalend. Jannar. Sirmii , AA. Couss. 293.
De cedificio altius sublaio.
q. Iidem AA. et CC. Zosimo.
SI in «dibus vicini tib. debita servitute , panetem al-
tius a-dificavil Heraclius : novum opus suis sumptibus
per Pra;sidem provincia? lollere (5) compellelur. J>ed si
te servitutem habuisse non probetur , tollendi allius ffdi-
licium vicino nou (6) est interdictum. PP. 5. Kal. Juhi,
Sirmii , AA. Conss. 293.
Si servitus arjuce ducendcB deberi negetur.
10. lidem AA. et CC. Njmphidio.
SI tibi servitutem aquae (7) [ ducendse ] deberi Pfaeses
auimadverlerit , nec hac te non uteniem spatio (»}
O") Ne quideni fiscus servitutem , quae semel est constituta ,
toUere potest. Syn. Basil. 58. tU. -]. c. 5. et obscuraie vicma.
/. 9. Infr. h. t. l. 9- D. de servit. prced. urbaii. dixi duyr. aa
/. I. /. 24. 'iC). ff. de damn. infect.
(1) Alias txci-|)liones , vid. apud Socin. reg. 102.
(3) Cur ita ? res praesuraitur ab origine sua esse libera. Vid.
Alciat. 2. prwsumpt. 3. Ncc enim servilutes liabent causas natura-
les ; sed convcnlas vcl prsscriptas ; ct quisciue in suo ad coelum
usauc ( si ita licct diccre ) eedilicare potcst. /. 1. infn. pr. /.24.
ff.de serv. prad. urb. I. ult. §. l^. jf. quod vi aut clam. Rmc
ctiam inferunt rcm prBcsumi liberam allodialcm non feudalem.
Feudum enim spccicm scrvitutis tsse , quoe rcgularitcr pr.-esumenda
iion sit , nisi probctur : probari taracn intcUigi rem fcuilakm esse ,
si semel talis fuerit. vid. Gail. 2. obs. 69. n. 2. 3. 4- ^- 6. Goth.
Quam verum sit , quod vulgo fertur , domum suam usquc ad coe-
hun elevare qucmlibct posse , vide Doctores bic. Jason. ad l. quo
minus. n. 'ii. Jf'. de Jlumin. Veron. m tract. de servit. urban.
prced. cap. 3^. n. 2. et cousulc prseterea Socin. reg. loi. Caepol.
in tit. de setvit. urban. prced. Hippolyt. singul. i5^. Angtlum
ad l. si is qui. ff. de usufructu. rursus Jasoncm ad l. de pupillo.
5. meminisse. ff. de novioper. nunt. Zasium lib. i. respons. ca-
pit. 10. Dccium ad l. damum. ff. de j-cg. ;ur. Cagnol. ad l. nul'
lus vidctur. n. 3. de cisdem regul. jur. Vivi. Ub. 1. commun.
opin. in verb. feudalis. Ducn. j-eg. 23. Mod. Ad intellectum liu-
jus legis vid. bartol. CxpoU. ad tit. de sen>il. vrad. urb. rubr.
de Servitut. aliius toUend. Parlador. reg. quotiaian. cap. i5. S. L.
(4) l- I" ^upr. h. t.
(5) l. 5. /. 8. supr. h. t.
(6) Dixi ad l. 8.
(7) Aquajdiictus , ut et stiUicidii scrvitns , cum primum est con-
«tituta , quasi continua csl. Continuatur cnim facto naturae citra
facluiu bominis. Tigni ct oncris fcrcndi , continua : ut quidem con-
tinuo naturse facto citra factum hominis. Iter , actus , via et simi-
les scrvilutcs , disconlinu.-e : in his cnim rcquiritur factum honii.
nis : non tanun pcrpcluum. vid. Wurmscr. i. pract. 27. obseiv. i.
(8) Quo .? vid. /. i3. 14. infr. h. t.
(9) Yid. /. 6. supr. h. t. vid. l. 3o. ff. de damn. infcet.
(10) LU ct aucupari. l.iG.ff. de serv. prced. rustic. piscari ,
ing^cdi. /. i3. injin.ff. dc injuriis.
(n) AUa exempla vjd. in d. /.l3. et l. 2. 5- 9' jf' "« quidin
\oco publico.
temporis amisisse perspexerit , uli te Iterum jure proprio
providebit. Nam si hoc minime probetur , loco proprio
facto opere , dominus fundi continere aquam , et face-
re (9) , quo minus ager tuus irrigari possit , non prohi-
betur. PP. n. Ralend. Februar. Sirniii^ CC. CoKSS. 294.
De itinere , actu , via.
11. lidem AA. et CC. Aureliano.
PEr agrum quidem alienum , qui servilulem non d^-
bet , ire vel agere(io) vicino minime licet : XJbi au-
tem via pubiica (n) nemo recte prohibetur. Dat. 11. Ka-
lend. Novemb. Sirmii , CC. Couss. 294.
De termino aquce ducendce,
12. lidem AA. et CC. Valeriae.
NOn (12) modus (i3) praediorum (i^) , sed servilus
aquae ducendae (i5) lerminum (16) facit. PP. ^*
Kal. Jan. CC. CoKSS. 294.
./4n servitus non utendo amiltatur.
i3. Imp. JusTiNiANUs A. Joanni P. P.
Slcut usumfructum (17) , qui non (18) ulendo per
biennium in soli rebus , per annale aulem [ tempus ]
in mobilibus vel se (19) moventibus diminuebatur , nou
passi sumus hujusmodi suslinere compendiosuui interitum ,
sed ei decennii (20) vel viginti annorum dedimus spa-
(12) Legis hujus declarationem pleniorem, et etiara Umitationes
pete a Ccphal. consil. 273. n. i5. item cxlcnsionem : quid scilicet
in dote dicendnm sit , an perinde quemadmodum praediis auctis ,
quibus debetur scrvitus , noa tamen augetur modus aquae ducendae ,
si filia dotata sit in ccntum , et postea augeantur bona paterna ,
debeat ex eo augeri etiam dos , vide Jasonem ad Aulh. res quce.
infr. commun. de lcgat. n. 27. vers. 6. item quid de fidejussore ,
vide Abbat. ad cap. constitutum. n. 7. de Jidcjussor. Mod. Aqux
concessae raodum eam ducendo excedere non debemas. Synops- Ba-
sil. 58. tit. 7. cap. 10. Goth.
(i3) Id est , quantitas , .spatium quantitas agri. ff- si mcnsor
falsum modum. l. l\o. ff. de contrah. empt. l. 4- "* f"- ff- d»
act. empl. l. 64. J- i.ff.de cvict.
(i4) De novo adquisitorum , post constitutam uni fundo ser-
vitutem.
(i5) Ab initio scil. constituta.
(16) Id est , limitat jus aqu^e ducendac : ut sit sensus : Noa , si
meus fundus novis emptionibus auctus est , ideo amplioris aquae
modura alia parte in agros de novo comparatos ducere per agrum
vicini liccbit. /. 24.^ de seiv. prced. j-ust. /. i. 5. i5. ff'. de
aqua quot.- ncc enim possumus strvitutcra detcriorem facere.
(17) Nola jus velus de praescriptione ususfructus.
(18) /• >6. supr. tit. prox. vid. Paul. 3. sent. 6. 5- 3o.
(19) Vid. /. cfi. ff. de verb. sign.
(20) Ususfructus ct scrvitutes urbanae et rusticse dccennio inter
praisentcs , vicennio intcr absenlcs non utcndo amittuntur , ut hic ,
ct l. 14. infr. h. t. l. 16. 5- '• in fin. supr. tit. prox. 5. 3.
Inst. de usufr. Quid , si servitus discontinua sit ? Idem dicendum
fucrit , raodo constituta sit sine aUquo tcmporis , mensium Ycl an.
norum intervallo : Sccus si intcrvaUa annorum , mcnsium et tem-
porum habuerit. /. 14. in pr. iiifr. h. t. /. -j- ff- quemadin. serv .
amilt. Ko casu interpretes ex d. l. 14. volunt tam inter prsesentes
quara intcr abscntes hujusmodi servitutes viginti annis prascribi.
vid. Ferrar. in foima libelli , servitutes confessorice 3o. in ver.
sejvitus aquaductus. 6. ;». 27. Wurmscr. 91. pj-act. ji.-i-]. obs. 3.
Schneidvin. $. Jin. n. 27. Inst. de seivit. Cuj. ad l. 4- .#• ^'
usucap. fol. 2G9. distinclioncm adbibct 'uter servitutcs urbanas et
rusticas \ aitquc , rusticas noa uteudo amitti usucapioue libertatis :
lu mbanis opus esse faclo ejus , qtu sorvit : in rusticis cjas , cui
servilur , cessatiouem sufiicere. /. 6.^ de sejv. pj-ccd. urb. l. 18.
infn.ff. quemadm. sen'it. amitt.
3o8
tium : iia (i) et in caeteris servitiUibus obliiipndum esse
censmrnus, ut omnes servitutes non utrndo amiiianlur
non bjcnnio, ( qma tanlun.modo soli rehus annexcc sui.t )
sod dccenmo conlra prajsenles , vel viginti spalio anno-
rum conlra absenles (.) : „t sit in onnnbus bujnsmodi
robus causa sunihs , diilerenliis explosis. Dat. i5 Kal
t^T \?^f"Tn^TP' P^'' Consulalum La.ipadu ct O-
KFSTIS, VV. CC. Cowss. 53i.
Ne ila (tdificelur ut accessus venti ad areani ,
1. ei conculcatio frucluum inipedialur
LIBER TERTIUS
i4- Idem A. Jobanni. P, P.
pUm lalis quocstio in libris Sabinianis verlerelur : qui-
V^ dam ennn pactus crat cum vicino suo , Ul (3) //-
ceret ei , ,el per se , ,el per suos homines per agruln vi-
cimu.nsrtumfacere , :Vm/«e habere uno (4) lanlummo-
do die per quuiquennium , quatenus (5) ei^^licentia esset
{c7Juu-^ ' ^ \ «f^^^^«'-''-"^ ] ei visum fuisset : et qu.-e-
u ' e/ r; ^'"i"---Ji «ervitus non /tmdo amilLe-
ouennio ne P^Uarent , si in primo vel secundo quin-
qucnnio per eam viam iium non esset P.ndem sprvim
X^m nen ftic fnll; • i. ^-^'>-"' 5 eanaem seivitu-
perdir siLil 'r'^"'" ^''' ^'"""'""^ ^^ "«» utendode-
AJis r^Sn f;' ^^"'"^i"^"'"'" P^-« '-^"no numerando.
cu ii. 0. ^ r '™ senlentiam digentibus , nobis ida-
cuit ita causam dirmiere ((\\ „t • .' ^ ,
{jjou diiiioiiim curripiiii af^ ,n ^ • \ .
ciuatuor rtl^ ^i'.J'icuia et m propos.ta specie si per
quaiuoi _ (8) qmnquennia , nec nnodie , vel inse
vel hommes e,us eadem serviu.te usi sunt unc eam 1'
n.tus amittat viginti annorum desidia. Qui' ZZ 7^1'
\^-T2 r'^''' r''' ^""'" J'- '-"i-e conse", i^ e
sua poenitentia ad pristinam servitutem reverti des derat'
§■ ^. Cum autem apertissimi juris est , fructus a t
dos (9) conculcatione , qu^ in area (10) fit . saam (ir\
naturam , et (12) utilitatem ostendere , aliqJis vicjnum
suurn velabat , ita cedificium ertollere juxia armm suam
iil vcntus excluderctur , el palex ex hujusmodi oUt^vulis
secerni a frugibus iion posscnt , quasi velito veulo suarii
virn per oninem Jocum inferre ex hujusmodi adificalio
ne , cum secundum siluin regionis , [ et ] auxiliuni veri-
ti aream accedit : Sancimus itaque nemini lieere sic sdi.
ficare , vel alio modo veisari , nl idoneum (i3) veiitDni
et sufficienlem ad prapf)itum opus infringat , cl inulilem
dommo aream , et fructuum inulilitalem faciat. Dat. ,1
Kal. Novemb. Constantinop. post Consulatum Laaipadu
et Orestis , VV. CC. 53 1. ^*-mpadu
T I T. XXXV.
DE LEGE AQUILLi (14).
De sylva comhusta vel cxcisa.
1. Irap. Alexander A. Gljconidi.
"PjAmnum per injuriam (i5) datum immisso (16) in
J-^ sjlvam igne , vel excisa ea (17) , si probare potes:
actione (j8) legis Aquiliaj ulere. PP. -;. Id. Non. Alex.
A. ji. et Marcello Cojnss. 227.
De domo dc-posita vel concremcita.
De aqua cdio derivata,
2. Imp, GoRD. A. Muliano.
T Egis Aquilia; actione expertus adveisus eura quera
JLJ domuin tuam deposuisse (ig) , vel iucendio coucre-
inasse (20) , damnoque te afflixisse propouis , ut id da-
mnum sarcialur , compeleutis Judicis auctoritate conseque-
cennio iutcr abscn e amln decenn.o mter pra^sentes , vi-
4^ j. 137. ' '^- '"''*'' Sy^ops. 7. cap. 10. ct 2. Harm.
-"?, l-cTa„ierlufficnt"'r ' "' '"""'^ ''''^ ^^^^'"'-" ^dfera-
(;n Partus cum vt ' ""'"*"' '''"''^ a»uttantur.
asrum vicial ^l ITuZ^Zr "' " '""'' '" ''''""'' ^ ^'-
«nnisususe;t,Zir''"r.^"°^^''-» ^"^^-*"'^ ^^0. con.inuis
b) /. .5 supTl. t " ^'- "°''" ^' '"^ ^"6'oi.. Ans.
(9) vid. /. r?i/i,:^2r;:tv:r" ^^'"■"-
S^t. GotlVA^oVpittafl'^-/"-^''-,^ ^/'-./^W. .. cuV... /..
ton. Hic area To^ . ''^^'•. ^^'^ }■ ^-./T rf. .em^ ^.W. ,,^.
«Ique servi.ns R,Sic •"■ '*';"'P^'"'- ' .'" 1"'" f<n.ne„tn,„ excut.tur ,
cuo , el tunc n.ha, \ ' \ " '■^' 'T'^Z ?''" '«^« ''' «^f'''^"* v.v
^«m^ 5. ths ^ Cl '"- '"■ ^'^- "•'^°''"''-4- Arum.
^ \ TT ' '
«t eruti Zurlm M.all ^''"'^'"' *'"'f^'."^'^^'^'^ eAprimantur cx spicis .-
(.2) Inulilitaten, r ' ''"^ jt/"''"^''''" '«o.ninihus exhihrant.
- nominS a R., i..?o';.? '.^r^^.^'" ^" '■ ^" 4- '« A«. # ././.o....
B'fe..ditur tamen ,b In '^^l'"" '" "'"''l'^- ^»" '^" «"'''»«"'"^^5 iG.
1 apud Ciccronem , Cassiodorura , el Lucreuum.
(1 0 Ventirm arese vicini sin .inferre vicinus jurc non potest et
e.i.„ inut.iem reddere. Ventus necessarius et solitus ad triturationem
. Irument. tolli non potest. Nemo denique sic .xdificare dchet , „t eo
veniiim in aream vic.ni tondentem i.ijpediat. Syn. Basit. ^^. tit
•^fpJ xa/yin-ou/a, , ex tit. 7. cap. j,. in fin. i. Harmen. L f 26.'
infin. Idcm dicendum de Sole. vid. Joannem Ancharannm 3
qucr^t. 25. ubi nolat in preedio rustico no„ posse a-dificari in da-'
mnnin vicini , propter fructuum ipsorum utilitatcra.
^ {ip 4. I'f. 3. L. Q.Jf. 2. Eclog. ,9. tit. 10. cap. ^V
<,1'x;«i;t4,. ^v^po,^^., cfc. /. 28. 5. 12. if. cle pmnis. 6. Harra i
TT^p, ^¥,«:;e;. et m Grcgor. G. tit. 5. ct 5. Extra. 36. Oldeudorn!
c/ff«.$. 6. act. 12. ""•!'.
(i5) Ne dicas affectam : h.ijnsmodi namquc injuriam «lui dedit
ut njcend.n.-.us punitnr. I.ijur.a est , incuria. Paul. 5.^ sent 3
5. nn. potest en.m acc.dcre , ut per incnriam i-ncm in svlVain
vic.ni im.„.tlamus. Deateron. 22. camquo incendamus. '
(iO) /. 2. infr. h. t. l. 27. 5. 7. 8. 9. 10. 11. /. 20. «. 3. n.
n. t. 0. Harmcn. 12. ^ m
(17) /. U7. 5. 2,5. 26.^ /^. t.
(18) Lcge vero Mosis , sestimatlone. Dcuierm. 29. mo j,
Collat. leg Mosaic. i e. ad duplu.u , Paul. ihid. qu^ actiooivi-
ns est. /. 28. y 12.^^ dc pcen. quoe et in:ensarum Kdium r ob
incensas a-des ) actio. /. 7. 5. ,3. ^ rf^ /,«cf. ^
(19) D.ru.sse. /. 27. 5. 3i. in fin. //: A. t. devolvisse. /. 5o
i/. Ii. t. Nunqnara igitur licehit impnne domum allerius de.iionri
dcpo.iere? imo certis casibus licct i.npiaie. vid. l. 3. % - /r de
uiccndio , ruinn. •'' ''-^'
(20) Vid. /. I. Supr. h. t. An conductor domus de inccndio
tencatur , dixi ad /. ii. in ftn. ff- cle peric. et comm. An vici-
niis vicina de .ncendio teneatur ? renetur : si inccnduim ipsius v«l
domestieorum tnilpa accidit. yid. Gail. 2. obseri'. 22.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
3o9
,. + Quinetlam, si aqua per injunam alio {ij der va-
1 si ut in priorem statum reslitualur , ejusdem judius
ra impetrabis. PP. 8. Id. Novemb. Gordiano A. ct A-
3LA CONSS. 2^0.
De ancilla occisa.
3. Tdcm A. Dolenti.
rX moite ancill«? , q»am ceesam conquestus es , tam
L leeis Aquiii» damni (2) sarciendi gratia actionem ,
am criminalcm (3) accusationem , advei^us obnoxmm
mpctcre [ libi ] posse nou ambigilur. Pl". iJ- i^ai.
jril. GoRDiAJNO A. u. et Pompeiajno Conss. 243.
Pmna inficianlis.
4. Impp. DiocLET. et Maxim.
AA. et CC. Zoilo.
Onlra negnntem {f\) , ex lcge Aquilla , si damnum
j p.T iuiuriam dedisse , probetur , dupli (5) procedil
n.lcmnalio. Dat. i5. Kal. Maji , Hcraclm , AA.
JONSS. 193.
De pecorihus inclusis et fame necalis •,
vcl interfcclis.
5. lideui AA. et CC. Claudio.
DE pecoribus (G) luis , qua; per injuriam incJusa (7)
fame necala suiit , vel inlerfecla , legis Aquihae
ctione in duplum agere poles. Dat. i5. Ralend. Nov.
lA. CoNss. 293.
De pcistu.
6. lidem AA. et CC. PlenJo.
E his quaj per injuriam depasta (8) conlendis , ex
seulenlia (9) legis Aquilia; agere miuime prohibe-
is (lo). PP. 5. Rai. Novemb. CC. Conss. 294.
actio subsecuta est : iudicio familiae erciscundK experin
potes. PP. 8. Ralend. Octobr. Laxerano et tlufi-No
CONSS. 198.
De dole.
2. Imp. Antonincs A. Vitiano.
UXor tua , si mortuo patre luo , cui dotem numera-
verat cum heres ei extiteris , adhuc in malrimo-
nio luo fuerit • familiae erciscund» acliouem ad expqucn-
dam (13) dotem secundum juris [ pridem ] plac.tum, ad-
versus coheredes tuos nactus es: eamciue relmcs cUamsi po-
stea , dum tibi nupla est, decesserit. PP. 1. Id. Februar.
De rebus a cohcrcde suhlalis.
A
U
T I T. XXXVI.
FAMILITE ERClSCUNDJi: (ii).
Si non onmis patcrna hereditas divisa esi.
Dc sententia. De transactione.
\. Impp. Sever. et Anto.mn. AA. Martiano.
'I non (12) omnom paternam hereditatem ex consensu
^ divisisti , uec super cu re seulentia dicta , vel Iraiis-
(1) Aquain viciui alio derivarc non licct. addc l. 27. $■ 32.
0'- h- i- • ,1
(9) Nota actioncni eo tcnJcntcm , iit damnum saraatur. aauc
/. 2. siipr. h. t.
(3) /. 23. $. i).^: /1. t. 5. 11. Inst. h. t. ■ T? 1 ■
(4) Inibcitiis iicgat , hanc lcgcm scrvari in Gallia , in Enclnr.
in i>eilis , pcinrs fiecuniaires. Abrogari ctiam videtur pcr ISo-
fcll. 18. cop. 8. c IV
(5) V. /. 2. 5. i.ff. h. «. addo Paul. i. sent. 19. §. 1. i>'o-
vell. 18. cop. 8. _
(6) /, 14. in fin. ff. de prccscr. verhis. dixl ad leaies 12. I'i-
bul. tit- de pastii. .
(7) 5. i() Jitit. h. t. /. 9. $. si quis honiir.em. 2. /. 29. V
pen. l. 3o. S. 1. uhi dixi. fj\ h. t.
(8) 5. i6. Inst. /*. «. l q. (J. ■>.. L 29. §■ 7- .ff' h. t. adde
/. 4.# dc a^no.<tceiid. et alend. l. 2. §. iLKwJin.Jf. i^i honor. 0.
Uarm. i/,. wt/)/ Tl.pia-fV: Tvrn. Hic iiitcica notandum est , Corpori
« non corpore noccri : quo nomine utilis Aquilia : si corpori a
corpore , diicct;) : .>-i neqiic a corporc , neqne in corpus damnum
datuni sit , in faclum aclio competit , §. ult. liisiU. h. t. l. 27.
j $• 21. J/: /i. t.
{ (9) Quia vcrlia lcgis Aquilla; conccpla sunt de his qus pci- in-
juriam iiobis sunt illal»,
(10) Actio dc pastu pccoris. vid. Paul. i. sent. i5. $. i. /. j4-
3. Idem A. Rufo.
Dversus coheredes tuos divideudac (i4) hereditatis judi-
^3. cio secuudum iuris formam experiie : Judex datus ,
si quid a cohcrede etiam tuje portionis ex hereditate sub-
lalum fiS) fuerit probulum, factis ad)udicaliouibus sccun-
dum iuris formam eum tibi condemuabit. Expilata. emm
hereditatis crimcn fmstra coheredi inlendilur , cum (16)
judicio familia) erciscundae indemuilati eius prospicialur.
De caslrensi pecidio.
4. Imp. Alexander A. Anionio.
SI (17) filiusfarailias fuisti ; et res mobiles vel se (18)
movenles , qua. castrensis (19) pecul.i esse pos,uiit ,
donata^ tibi a patre sunt , eas quoque m ca>tero pecul.o
castrensi non communes cura fralribus tuis habes. f -^ r«-
dia (20) autem licet eunti (21) tibi in castra fiao pater
donaverit , peculii [ tamen ] cast.ens.s noii sunt. t .-L"-
verso (22) iure ea pr.Tdia habenlur , qua^ ex occasione
mililiffi filiisfamilias obveniunt : hjec emm caslreusi pecu-
lio cedunt.
(n fuu W. de prcBtcript^ m6. ■ j r in /)
/n)! -^o.Inst. dc act. $. 4- I"-^'; da qfficjud. .^- J; ij;
9 I Paul sent 18. 2. C. Thccd. a^. de fannl. ercisc. adde Ol-
dcudorp clas... 5. act. 8. Dalur l.«c aclio cohcredi volcnti a com-
munlonc disccdcre. /. 2. D. h. t. c / n h f
(,:>.) Ob res indivi.as aj..U.r bac act.onc / 20. J- 4- If- "■ ^^
(.3) Id est , rcpcfo..dam. /... §. .0. m fr.de rci uxor. yd /. 20.
5. 5. /. 4G. /. 5.. D. h. t. I. 63. S. .6. D. pro soc^o. l. 80. D.
ud lcsr. Fulcidiam. . r, t .
(i {) IIuo cnim spoelal b.-BC act.o. /. 2. U. h. t.
(.5) /. .9. infr. h. t. 5. 4- -^'"^- d' C^*;- J"f
Ciro Vid / ult. infr. de criinin. expd. hcrcd.
1- •Donnti a patre f.liofnmilias miUtatum abeunU mob.l.a cn.
stronsis pcc.l.i su.it , ncquc fratr.b..s confcruntur ^ynysi. Ba-
sd. 3i. m. 20. c. 57. Quid si immobilia sint ? dic ul mjr. h. t.
r.a^ Vid. /. o3. D. de i^erb. sign.
fn / in }in. infr. v. /. 3. e/ /.',• D. de castiens. pccul
(.0) I.nmobilia .lonala a patre Qliofamilias m.lUatum abcuut. ,
castrensia non sunt. „ 1 -,.,;, ;»,„• • vH
(-,1) Castrcn.c pec..li..m c.<t , qnod m ca^tns adqu. it.u . ^rl
quod pror.ci..ccnti in m.l.t.am , dat..r. Paul. 3. sent^'^^: <*■ S^ ^ •
^ (...) T.nmobilia aliunde quam a patre qu^s.la fiUofamihas occa-
»ione mililise ca4lrcns.ia sunt.
3io
LIBER TERTIUS
De mutatione ultima: voluntatis.
5. Idein A. Siatiliae.
1N (i) ipsius mariti tui fuit potestate mutare quod in
servos suos iratus (2) testamenlo caverat , Ut unus
quiclem in perpttuis vinculis (3) niorerelur , alter vero
exportandus venundaretur. Proiiide si offeasaiu istam cle-
mentia flexit ; ( quod licet scriptura (4) non probetur
aliis tamen ralionibus doceri nihil impedit , prasertim (5)
cum posteriora eoriim talia merita deprehenduntur , ut ira
domini potuerit mitigari , ) novissimam ejus volunlatem
arbiter iamilise erciscundae sequetur.
De bona fide. De fructihus.
9. Idem A. Verino.
TVTOn est ambi
hereditatis
cum famili
guum , cum lamilise erciscunda; tiiul
mter bona? (ii) fidei judicia nuraerelur , porlione
itatis si qua ad te pertinet , incremeato fr
ctuum (12) augeri.
De nominibus.
6. Imp. GoRDiANus A. Pomponio militi.
Tj^A r6) , quae in nominibus sunt , non (7) recipiunt
J-J divisionem : cum ipso (8) jure in portiones heredi-
tarias ex Lege duodecim tabularum divisa sunt.
De Jideicommissis.
7. Idem A. ^liano.
SI qua fideicommissorum (9) petitio inter coheredes
consistat : Proetor vel Prajses provinciae ejus rei disce-
ptator constitulus , vel Judex familiaj erciscuadse judicio
aditus , ut voluntas testatricis ^ervetur , suas partes accom-
modare debet.
De bonis paternis vel maternis.
8. Idem A. Telesphoro.
"DOna , quaecunque (10) tibi sunt communia cum fra-
XJ ire tuo ex Jiereditaria successione patris vel malris
cum eodem familiae erciscundaj judicio experiens , ut di-
Vidantur , impetrabis,
De divisione a testatore facta.
10. Idem A. Telesphoro.
QUotiens inter omnes heredes testator successionei
[ suam ] dividit (i3) : ac sin^ulos certis posseisic
nibus cum mancipiis , quoi in eisdem sunt constituta. iu
bet e55e contentos ., voluntati (14) ejus ( salva legis Fa
cidiae auctoritate ) obtemperandum esse , raanifeslutn e,
Nec mutat , quod in sequentibus verbis mancipia siia un
versa , nulla facta eorum discrelione , commendanda pi
taverit heredibus , cum utique his ea videatur insinuasse
quibus etiam testamento relinquenda esse dccrevit.
De bonis parentum intestatorum.
II. Impp. Philippus A. et Phiuppus
C. Antonio.
TNfer filios et filias bona intestatorum parentum pro ^
J- rilibus portionibus aequo jure (i5) dividi oportere , ei
ploraii juris est.
De divisione sine scriptura.
12. Impp. Gallienus et Valerunus AA. Rufo.
IVrOn ideo divisio inter te , et fratrem tuum ( ut pro.
1 1 ponis ) facta , irrita habenda est , quod eam scri
ptura (16) secuta non est : cum fides rei gestae ratamdi'
visionem saiis affirmet.
(1) Huic similis altcra ejusdem Alexaudri. /. 2. Infr. ad les
Jul. majest. et l. 2. infr. dc rch. cred.
(a) Testator potest suo testamento purgare ofricium servornm.
Vid. Z, 2. D. de SC. SUaniano. Hinc coiligunt , dicto morientis
credi oportere ; et merito , agitur enim de liberandis servis. Aliud
tuturum , si de as onerandis ageretur. vid. l. 3. i. 1. D. de SC
Sdanian. Quid ? confessio facta in testaraento de debito solveudo '
potestne tanquam per crrorem facta , vel ad instar lcgati , per te!
btatorem revocari ? Potest , nisi talis confessio fuerit jurata , vel
tucrit facta notano stipulante , vel pra^senti , et acceptanti. vid.
Jotianncm Ancharanum 1. ciumt. 58. num. 2. idem refert , librum
seu codicem deluncti etiam privati fidem facere pro scribente , ju-
ramento tamtu interposito in iis , quse sunt verisimilia. quast. 35.
piaxime si defunctus honcstus vitasque laudatis ac famse fuerit •
?rr.'^7"VP'f^""'^'V°""" ^'''"* ^* P''"'^^* ' ^djutus aliis adminicu-
iis. addc Gail. 2 obser^^. 40. nwn. 4. ^7-/. libcr mortui Lomiuis
quando piobet. adde /. 6. itifr. de testament. Nov'. 48.
a\ M \^r ^■- ^- ^- ^- ^- ^- '^ ^- '9- ^- '^' ""^^^- ^^'«-
^,t;f^ ^l-Jit^tJcu.m scriptura non piobatur : Fallit in falso et man=
aato delinquendi.
(5) Ahas olim amicus , hodie iniraicus nrssumitur. vid AI-
ciat. 3. prcEiumpt. 11,
(6) Td HK,,popo/4nl:i -^pU etc. hereditaria nomina iu iudicium
eommum diyiinnio aon ae4ucuRtur ; {lafa ipso jure l. 12. tabuL
in portiones hereditarias dividnntur, Syn. Basil. h. t. c. 58.add<
/. 23 §. 9. §. ,3, D. h. t. l. I. infr. de except. l. ult. infr. d<
hered. vel act. dixi ad l. 12, tabul.' hoc tit.
(7) Nomina individua.
(8) Nomina ipso jure inter heredes divisa. /. 5i. in fin. D.
n. t. l. II. i. ult. D. de distr. pign.
(9) Judex dividendae heredifatis de praelegatis cognoscit. addt
/. 89. 5. 4. D. de lcg. 2. r o »
(10) Vid. /. I. supr. h. t.
(i 1) 5- 28. Inst. de act.
(12) Fructus augent hereditatem. /, tj. infr. h. t. l. 56. D.
h. t. l. 1. Supr. de pct. hered. hinc colligunt : heredem scriptuin
teneri restitueie libcris defuncti legitimam , eiusque fructus a tem-
pore mortis tcstatoris.
(i3) Id enim potest. /. 8. supr. de inofp.c. testament.
(14) Yid. /. 16. infin. infr. h. t.
(i5) Jiire Romano liheri ab intestato parentibus succedunt «qua-
Iibus portionibus. /. 21. infr. l. 32. D. h. t. l. 3. infr. comm.
iitrmsque jud. l. ult. §. Sin autem. i. infr. ad SC. TerffU-
JSov. 118. c. 3. infin. 35. Eclog. 20. ex^tit. 3. c. 72. /. !■
mfr. comm. de succcss. fcudalis consuetudo aliud adinittit.
(16) Divisio heredit^tis non requirit soripturam. di^i ad l '■'/
supr. de pact.
CODICIS REPETIM PRiELECTIONIS.
3n
T)e peculio.
i3. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. Saturnino.
^Ertum cst (i) , liberorum peculia (2) post mortem
i palris in hereditalem dividendam ad communionem
c revocanda. Frater autem et coheres tuus , ob conlra-
s quibus viventc palre eliam ignoranle ipso obhgatus
t convenire te et allerum fratrem tuum coheredem
trum ultra (3) non polest (4) , quam (5) ut de
,:ulio suo recipiat tantam quatitatem , m quanlam con-
t nuatus esl his , cum quibus ipse contraxit.
De evictione.
14. lidem AA. Hermiano.
iM (6) famili» erciscundae judicio , quo bona paterna
l> inler te ac fradein tuum ancjuo (7) jure divisa sunt,
iliil sijpcr evictioiie rmmi singulis atljudicalarum specia-
] (;r inler vos convenit , id est , ut unus<iuisqiie eventum
li susiipial : rectc posscssionis evicia; dctrimentum fra-
■111 (8) ct colicredim luum pro parle agnoscere , Prae-
l provinciae pcr actionem pra^scriptis verbis (9) com-
ilei. Dat. 8. Ral. Sept. AA. Comss. 298.
De convcntione , quam possessio secuta est ,
et cle pacto nudo.
i5. lidem AA. Theophilo.
^I divisionem conventione (10) (actam etiam posses-
^ sio (11) consensu secuta , pro sohdo dominiuna re-
im , quas perliner^ ad patrem tuum placuit , [ ei hr-
avit : ] earum viudicationeni habere potes , si palri tuo
iccessisli. Si vero placilum divisionis us([ue (12) ad (i3)
ictum sletit : arbitcr (i4) faniilia; erciscundae judicio vo-
s dalus , communionem inter vos fiuiri providebit.
(i) Familiae erciscniula: jiidicio pccnlia paj^anica liberoriira
iin Loriis paternis coinmunicantur scu confeinntur ( Giscis ^cktK"
ioiioit )■ (v>u'tl si unus liheioruin patrc vivcnte ct ignoiante quid
i:))uil , el convenlus eo iioniine daninalus fudit ? Tuntiun ex pe-
ulio a suis » oIkk dil)iis accipcrc dilxt , in qiiantiim condemnalus
i>t dare iis , ctim qiiibus contraxil. Syn. Basil. 35. tit. 20. c. 65.
(2) Profectitia noii castrensia. /. 4- supj: h. t. l. I2. in Jin.
ijr. de callationilns.
(3) Nisi fiierit in rcm palris versiim , autejus jussu contractum :
unc enim solidum cx patiis substantia praEslandiim. /. 20. §. i.
>. h. t.
(4) Potest lamcn pcculio tcnns. /. 18. 5- ^. D. h. t.
(:>) Frater a fratribus cobcicdibus suis tanlum judicio familiae
icibcundae rccupcrat , quantum ab bis crcdilor actione de peculio
onscqui potnissil. /. 38. D. cie candict. indch.
(G) Judicia famili.Te crciscundae oiuisr.a cviclionis stlpulatio prae-
latur beredi a cobcrcdc. Syn. Basil. h. t. cajt. GG.
(7) /.11. sui'r. h. t.
(8) Coberes coliercdi suo tcnctur de evictionc partis hcredita-
iae. /. 25. $. 21. D. h. t. l. 35. Eclog. 20. ex tit. 3. c. 6G.
lisi spccialiter in divisione convcnerit , ut unusquisquc cventuin
ei in sc recipcict.
(9) Cur pric criptis verbis .* quia divisio est pcrmulationis spe-
ies. /. 20. §. 3. D. h. t.
(10) /. 20. Supr. dc. pact.
(11) Traditio , vxpiloa-ti. Eclo^. d. loc. cap. 66.
(la) Nuda pactio divisiouis rcriim divis.irnm nou transfcrt do-
niniuin.
(i3) Usquc ad paclum stare placitum divisionis dicitur , cum
uilla Iradilio scciita est divisioncm. Syn. d. loco.
(i4) Famiiiae dividciul.T; causa arbilcr dari solitus.
(15) Tcslamcutum patris soUnne rcsciiidi potcst per querelara
.nofliciosi.
De voluntate palris defuncli servanda.
16. lidem AA. Heraclio.
Fllii patris testamentuni (i5) rescindendi , si hoc inof-
ficiosum probare non possunt , nuUam habent facul-
tatem. Sed et si tam circa tcstamenlum , quam etiam co-
dicillos judicium ejus deficiat (16) , verum quibuscua-
que (17) verbis voluntas ejus declarata sit : hcet ab in-
lestato (18) ei fuerit successum , ex SC. releutionis (19)
iBodo servato , familiae erciscundae judicium aditum (20)
judicem sequi voluntatem (21) [ palris ] oportere , juns
auctoritale significatur.
De absente.
17. lidem AA. et CC. Commodiano.
COheredibus divisionem inter se facientibus (22) , juri
absentis (23), et ignorantis n.inime derogan , ac pro
indiviso portionem eam , qua; inilio ipsius fuit , in omn,-
bus communibus rebus euin retinere , cert.ssi.num est. Ln-
de portionem tuam cum reditibus (24) arbur.o fam.l.a
erciscund^ percipere potes , ex lacta mler coheredes di-
visione uullum pra^judicium timens. Dat. 7. Kal. Decemb.
Sirmii , AA. Cowss. 298.
De his , qucB pater unius Jilict nomine comparavit.
1. De suwplibus.
18. lidem AA. et CC. Dominae.
Flhje (25) cujus nomine pater res comparavit , si non
postea contrarium ejus judicium probetur , per arbi-
tnum dividund* hereditatis praecipuas (26) adjud.care sae-
OG) Id est , si minus solenniter testaraentum fecit , aut codicillos.
(17) De solenaibus teslameDti inler libcios , dicam in /. ultim.
'"{'."8)"Ne hinc colligas , cx minns solenni testamento patri succe-
di ab inlestato: quia qu^Ubet volunlas patris uiter hberos servan-
da. Scnlcntia bujus kgis pclenda cst ex /. 2.. mjr. h. t. adde
/. 32. D. eodem.
(iq) /. 21. infr. h. t. ' ...
(20) Ila ctiam babct /. :• supr. h. t. qnod idem est quod add -
clus , ut cl abos raanuscriptos babcre , atqMc .ta cmcndari vu t
Brisson. de Vcrb. Si^ni/ic. in verb. Addici. Confcr. tcxt. et not.
in /. 80. D. dc jiidic. S. L. ^ • _
(21) Divisioncm bono.um a patre quahtercunque , et ra.nus so-
lennitcr factam i.itcr libcros arbilcr fam.hs scquidebet. adde / 10.
supr. h. t. l. ult. infr. h. l. l. 21. $■ ^- '"/''■ ^^ tcstament. l. 8.
suur. de inofiic. testuni. . r. i- -j
(22) /. 2. §. 4. /. 43. D. h. t. l. 8. m pnnc. D. comm. dwid.
id cnim licet. ... ,
(23) Praescntiu.n diMsio abscntibus ct ignorantibus non nocet.
vid. /. 74. D. de rcg. jur.
("24^ /• Q- supr. h. t. .,/-.•
(25) In non emancipata tantum hoc locum babere putat Cujac.
' (^G^^^Onasi diccct , qnod f.lio craancipato a patre do.iatum {■..c-
rit , stal.m valot , nec i.idigct conhrmat.onc. /.2. supr. de ,n,J/ic.
donat. nec tcncU.r confcrrc rcliqnis fratr.bus : si tamcn absl.nucul
be.cditale. /. pcnult. infr. h. t. At quod nom.nc nou cmancipati
pater comparavit , ciqne tradidit , ncc .norics revocavi , mortuo
fatre donalani cril , si modo hcroditale pa.ns ab>lincal. Qu.d s
paler Iradilu.n revocavil ? donatarii pr^ec.puura esse desinit , ut
Lc, ct ita inl.Uigc /. .3. infr. de collat. qi.^e ita accepta cuin
bac non puguabU. AUara solutioucm v.d. m l. i3. ujr. de ccllat.
3X2
LIBER TERTIUS
pe rescnplum est. H.s ifaf|ne , si paln successisti , cjuem raverii. voluritaiem : inlcr eos , qui ei succe...r,.nf
noininc luo quaedam comparasse dicis , adversus sororcm plo Falcidia. (lo) rcteniionis (ii) haLita ra .1^ V'^m"'
tuam apud Pra-sidem provmcia^ , si res iutegra (i) est , dividenda! causa dalus arbiier : pro virili r.^T *""
uli poles. porlione eorum , quae nulli generaliter (i^) LnT"
§. i. In commum autem hered.tate quin sumptus (.) ]uer (.4) adsignavk , lacta dnis.one, ia\diidlc Jo"
h uno lacti bona hde , famdia; erciscundse judicio , vel iris sequetur voiuntatem. aajudicando p,
OffOliornin ('-i^ "r-stornm nf'lir>tin eonroi-; ^,^0,:^^ „„.
nogoliorum (3) gcslorum actioue servari possint , non esl
flinbiguum.
De rehits ahsumptis cel deterioralis.
19. lidem AA. et CC. Lysicrali.
De errore coheredum.
22. lidem AA. et CC. Dionvsio.
INcerti juris non est , in familije erciscundse judicio ea-
rum rerum quas ex cohercdibus quidam de communi-
bus absumpserunl , vel deteriores (4) fecerunt , rationem
[ esse ] habendam-, ejusque rei caiteris praslandam ia- est. 'PP. 5.' JNonas Jan.
demuitatejn. Dat. i8. Kal, Jan. AA. Coj\ss. 293.
Ervum communem non consentientibus coheredibiu
• sed per errorem (i5) ad eum , qu. possidet , penin,
le credenlibus (16), tenens , cum omnis verus titulusfi-
deficiat , suum non facit : sed in eo portiones ii"eix'dT'aVia
adsignalas^pepes singulos successores remanere raanifej
Dc re dislracta.
. 20. lidem AA. et CC. Pactuelje.
N familise ^rciscunda? judicio ab uno pro solido rei ve-
luti comfnunij (5) venuudataj pretium non venit : sed
maudati , si prsecessit , coheres vendiloris agere polest :
vel negotioruui gestorum , si ralam fecerit vendilionem.
rvam si veku propriam (6) uiius distraxerit , ac pretium
possideat , hereditas ab ea peteuda est. "^ 3. * Febr. CC.
GoJMsS. 294.
De poluntate pntris dcfuncti servanda.
S 21 lidem AA. et CC. Fortuaato. J.^ heredualis (22) fi-ainbus , et"quibu"sdam aluTTTi
r (7) cog.talione futuras success.on.s , ofHcium arbitri sub conditione verbis precanis restituere sanxit testator
divideuda; hereditatis pr^venieudo (8) , pater com- post ejus [ condilionis ] eveulum (2^) , hereditaria p t
munis judicio suo , quahcunque indicio (9) suam decla- pra^dii ia quart^e (25) ratione reientaV compeasato ^(a6
De pacto divisionis et slipulitione.
23. lidem AA. et CC. IJermoaeni.
Llcet pacto (18) divisionis adve.-sus singulos actio pr
hereditariis portionibus creditori parata mulari noi
possil : tamen ad exhibendam fidem Iijs qu« conveneranl
stipulationis et juris adhibito remedio , qui placilum excl
dit , urgeri potest : cum et hoc omisso , si non convear
se probaretur , prasscriptis (19) verbis couveuiri poUiissei
De hereditale restituenda , et de his ,
quie iinpuLanlur in quartam.
24.
lidem AA. et CC. Socrati.
inilium^(2o) quem (21) habentem fuudum portioner
(i) T. e. si nondiim res sint divisfe , noc transacium. l. i. stipv.
h. t. Possumus etiam intelligere , si nondiim les donatario tradiife.
(/) [■ '8. $. 3 /. 20. 5. ,9. l. 39. /. /i^. 5. 7? 8.^ h. t.
(0) /. 3. supr. de negot. gejd. l. 'i\. ff. de procur.
(4) /. 3. snpr. h. t. 5. 4. Inst. de r^jjic. jud.
(5) Re hereditaria , vehit coinmuiii , vendita , pretii partem
colieres petit actionc inandati ( si mandavit ) vel ncgotiorum ge-
storum , si vcndifioncm ratam habuit. /. ^i.Jf. de procur.
(6) Cohercs , nomine proprio rcm heredilariam disirahcns , cohe-
redi leijclur pelilitione licreditatis , ut hic : vel famihse erciscun-
dffi. l. 44, 5. 2. injin.ff. h. t.
(7) Si pater quasdam "res ex rehus suis infcr libcros di^iscrit ,
qisasdam noa diviserit , ct ita vel ab intestato , vcl testamcnto fa-
cto mortuus fuerit , famihre erciscuiidse arhiter res quidem divi-
sas, sicut cas divisit patcr , hberis distribuet : indivisas vero pro
legiamarnm parlium ralione, Synops. Basil. 35. tit. 20. cap. 72.
(8) A'^id. /. 8. supr. da inojjic. testam.
(9) Id cst , qiiihuscuuquc vcrbis. /. iG. supv. h. t. quibuscun-
que indiciis. /. ult. infr. h. l. apud Haloandrum legitur male ,
judicio. idcra error accidjt aliis Jcgibus , puta /. 7. infr. de re-
pud. l. 0. iufj\ ut in posse.^is. l. i6. I,fr. de collntion, adde /. -7.
^^f'^^-J}'- «^e cond. et dcmonstr. vid. Cujac. ad Nof. 22. *"
(10) /. 10. .supr. h. t.
(11) /. 16. injin. supr. h. t.
(.1?) /.11. sitpr. h. t.
(i3) l. Zx. Jj-'. h. t.
(i4) Hmc coiligunt , Palrcm posse rcm unam eligcre . de qua
vel in qiia teslctnr : ncc cam libcros cligcic posse legitinKe loco ,
si lucdo in ahis nbus lcgitimam suam s("rvare potiicrint. vid. Ro-
land. a Valle 1. cqus. 12. nurn. i. Aliiid piito futiirum , si pafcr
cum fuiidum ramvc domum clegciit . quam btaUitum primogenito
.•I(;.stipat vd addicit. /. 55.^^". dc leg. 1.
(i5) l. 18. supr. de rei vindicat.
(16) /. ult. ff'. pro dotc.
(17) Socius rem communcm possidendo eam suam non fecil
/. 3. in fin. Iifr. in qinb. causis cessat.
(18) Cohercdum pacliones crcditoribus non nocent. /. a5. supr
dc pactis. l. \o. ^. 2. ff. dc pact.
(19) /. 20. §. 3. vers. Plane. ff. h. t.
(20) Cujacius haiic !<gcm ex Ferrario interpretatur ud I. ;8
in fin. ff. de hered. iuslU.
(21) Filium quem: pro , filius qucm. 2i;M;j\)//{. de qua ti*
quae dixi ad /. 17. infr. solut.
(22) Qiiam iit heres consequutus est,
(23) E,\lraneis scil.
(24) Evcntu conditio vires capit.
(25) Lcx est obscura , quam paucis sic explico : Ad filiui
( oneratiim portionis restitutioue , certa conditione existente , eaqik
lege , ut aliquid vicissim ab iis , quibus hcrcditalcm rcstituit, ac
cipiat ) quatuor referuntiir termini , Rellnerc , Compensare , De-
duci re . RcJderc. Fundum restitucrc lcntlur , sed e.\ eo quartani
(iedurit. ibi. Eetinere : si tantum a fideicommissariis accepit .
quaatuui satis est ad qiiartam , id in cam impulabit. ibi , Com
peiisaiio : sin minus , ex fundo tidoicommissario deducit quantuni;
satis ad supplcndam quartam fiurit. ibi , In supplem-rntum dedi*
cto : siu plus , rcddcre compellitur. ihi , Reddi-re. Po^sis es hcK
posfroma scntciilia necessioio colhgere , jiirc civiU , filiuin omT»
tuni (idcicoinmisso iip.am tantiun quarlam relinuisse. vid. Cujac. 8
obs. 3^ 4. VcMim hiiic posticmae senleutiae objicitur /. 19. J/^ <»*^
ieg. Fidcid.
{i<j) Hinc coRipunl ( juncto verbo , deducto irfr. h. t. ) aliu
esso conqiensationem , aliud dcdiictionem. Compersalioncui «p
jure tifri ; deihiclionem vero c.\.cc|)tioue tantura onposita. /. '^
ff'. rutam rem hab. vid, Cujac, 8. ohierv. 3. infii. ib. obser*'. J2
CODICIS IIEPETIT^ PIl^LECTIONIS.
3i3
PTjeterea quod a coheredibus vice mutua percepit , [ et ]
ii quid deest , in supplemenluin deducto ; quod a celens
in eo fundo solvilur , snpra (i) quartam habens, redde-
re compellitur (2). Dat. 5. Wou. Jau. CC. Cor,ss. 294.
De collalione.
25. lidem AA. et CC. Diocli.
EX causa donationis , vel aliunde libi (3) qusesila ,
si avi successionem respueris , conferre fratribus com-
pelli non polcs. Dat. Id. April. Tusco et AwuLiNo
Co»ss. * 295.
J)e voluntate defuncti , quamvis non solenni ,
servanda intcr hbcros , non quoad extraneos.
26. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Bassum P. P.
INler omiies duntaxat heredes suos (4) , q"i ^x quoli-
bct vienienles gradu , tamen pares videntur esse , vel
emancipatos , quos Pr.rtor ad succossionciii vocat ; si-
ve (5) cooptum ne(jue (6) impletum testamentum , yel
codicillus , seu epistola parenlis esse memorelur , sive
quocunque alio (7) modo scriplurse qulbuscunque ver-
bis , vei indiciis («) invenianlur reliclaj : judicio famiiiae
CTciscund» ( licet ab inteslato ad successionem liberi vo-
cenlur ) servato SC. auxilio , defuncti dispositio custo-
diatur , etiam si solennilale (9) legum liujusmodi di-
sposilio fucrit destiluta. Si vero in bujusmodi voluntate
designatis liberis alia sit mixta persona (10) : cerlum
cst , eam voluntaicm quantum ad illam duntaxat perso-
nam permixtam , pro uulla iiaberi. Dat. Romce , Kal.
CriSPO 11. et CONSTANTINO C^es. U. CoNSS. 321.
(1) Hoc innuitur , Qiiod a colicrcdc lcgati titulo accipimus ,
in quartani Trcbcllianicaiii id iniiiutamus , ut hic , et Siipr. h. t.
ibi , compeiisalo. luio non impntamus : quia extra qnarlain cst ,
quod ab beredc accipimus. l. 91. # ud leg. Falcid. Aliud m
Falcidia : aliiid in TrcbcUiauica : causam dixi d. i. 91. Imo non
aliud. Nain quod Iicrcs lilulo pra;lcc;ati a cobcrcdc acclpit , id non
restiluil. /. 18. injin. D. ad SC. Trcbell. Uic , non rcsLilui ,
nisi supra quartam fucrit. vid. hanc iegcm.
(2) Purlioncm iiempc bcrcditalis , quam rogatus est rcstitucre ,
ut hic rccte adnotavit Fulgosius ( ait Cbarondas ) ct judicio qui-
dcm familla; crciscuiula; /. ila tanien. $■ si cx Trebeliiaito. D. ad
Senatuscoiis. Trebvil. porro vidc ad "liauc lcgcin scribcntcm ex
profcsso Fcrrclum , ct copiosius ctiam Corasium. obitcr aiitcm Al-
ciatuiu /. 15. paradox. cup. 5. Charondani Itb. 2. TtiS-xvar pag. 86.
Vacoiiium lib. \. dcclarat. 69. Bcrcngarium Fcrn.induiu ad l. in
quarlam. c 3. u.^o. ct scq. D. ad L. Falcid. Mod.
(3) Kmancipato sc. Id cuiin Grxci ad bauc lcgcm supplcnt.
vid. Cujac. i3. obs. 33. <pia de re dixi ad i. 18. supr. h. t.
(4) lit emaucipalos. infr. h. t. el quoscuuque. vid. Noy-cH.
107. C. I. mt J I
(5) Vidctur bnec lcx interpolata ex L i- C. Tlieod. h. t.
(G) /. 21. 5- '• "'/'■• ^'^ tcstam.
(7) TcslaiiKiitum iioiis factum a parentc pagano inter liberos
valet , ut luc: el l. 1. C. T/icod. h. t. rcspectu cxtranei nou va-
let. /. 40. 1« pr. D. ue tcstam. milit. addc /. 6. §. 2. D.debon.
jxiss. Hodic jurc novo , patris volunlas ullima , iicct intcr libnos ,
eKoypdiUMX^ot cs.se dcbct. r.oi-e//. 107. cap. 1. vid. Cujac. 3. obs. 3.
(8) Id cst , notis. Notas Gricci «r;;|u.-7« aj pdlant. vid. Cujac.
1. considt.
(9) Tcstamcnlum palris uon siibsignatum ncc subscriptum a
tcslibus valet inler iibcros. vid. /. t>. I>. ad Irg. Ccrnci. de fais.
An eliaiu sine lcslibus? Cujac. ncgat valcrc d. ioco. Ccitc bic agi-
tur dc tcstameuto miiius solciuii. rcstcs pcrtincnt ad solcnnia tc-
stamcnti. Possil id coUigi ex J. 3. Inst. de tcstam. ord. el l. 20.
^om.lV-
lu AuTiiENT. de trienl. et semiss. §• e^ quod saepe ,
col. 3. tit. 5. JNovell. 18. cap. 7.
C^I modo suhjiciatur huic scripturce , vel ipsius paren-
l3 lis , v(l omniuni , inter quos fu parlitio , liberorum
subscriplio.
T I T. XXXVII.
COMMUNI (11) DIVIDUNDO.
De €0 , qui partem suam disiraxit.
1. Imp. Antoninus A. Lucauo.
FRater tuus si solam (12) portionem pradii ad se per-
tinentem distraxit , venditionem revocari non (i3)
oportet : sed adversus eum , cum quo tibi idem prsedium
commune esse cocpit (i4) , communi dividundo judicio
consisle : et (i5) ea actione aut (iG) universum pra;dium ,
si licitatione (17) viceris , exsoluta socio parte prelii ob-
tinebis : aut pretii porlionem , si meliorem alius condi-
liouem obtulerit , consequeris : Quod si divisio pra?dii si-
ne cujusquam injuria coiumode fieri polueril , portionem
suis finibus tibi adjudicalam possidebis. Iloc videlicet cu-
slodiendo , ut post (18) lilis conteslalionem nenio (19} nec
parlem suam , caeleris ejusdem rei dominis uon coosea-
tientibus , ahenare (20) possit, PP. Ral. Mart. RomcB ,
Antonino A. IV. et Baluino Conss. 214.
De eo , qui rem communem pignoraverit.
2. Imp. Alexander A. Avito militi.
SI probatum fuerit Prsesidi provincia; , fratrem tuum
vineas communes pignoris dedisse , cum partem tuam ,
5. 7. 5- 8. D. qui test. Cujac. tamcn 2. dd Afiic. fol. il^. in
fin. ncgat tastes pcrtinere ad tcstamcuti solennia.
(10) Testamcntum miniis solcnne valet intcr solos liberos. Igitur
lcgata , fldcicommissa , libertates non debentur rcliquis personis cx-
trancis in eo comprehensis. Sed tamcn Cujac. ad ^ov. 107. exci-
pit uxorcm , propinquos , alumnam , et similes. arg. l. 38. D.
de Jldeicomm. iibert.
(11) 5- 20. litst. de act. ^. 5. Inst. de ojjic. jud. L. 10. Z>. 3.
et 2. Cod. T/icod. 2.5. et 12. Eci. 1. Oldcndorp ctass. 4. act. 11.
(12) Socius solam portioaem alicnat. ut hic. et obligat. /. 3.
in fin. D. qiii polior.
(i3) Quid si couvcnerit , rcm comraiinem vel nondum vel nun-
quam dividi .? vid. /. 14. §. 2. §. 3. D. h. t. l. 16. in fn. D.
pro socio.
('4) I" qucmcunque socium inciderimus , communi dividundo
possumus cxperiri. /. 3. Infr. h. t.
(if)) Si rcs dividi iicqueunt , iini *x3-' vn-(i^^ifjL*Tt(ruc\' , pcr
licitalioncm adjudicautur : sin alter liligautium ob inopiam licila-
tionc viuccre ( id Gisccis uV ;3-(««Ti'^f.'u , 3. Harm. 3. 5- 'O^*
et deinceps. ) ncqiicat , exlrancus admitlitur , qui licilationem fa-
ciat , /. 3. infr. h. t. Syn. Bas. \i. tit. 2. cap. 34- 3. Hann.
10. 5^ f^-
(i6) Si rcs communis divldi non potcst , distrahenda est , ejusque
pretium intcr socios pro rata porlioniim dividcndum est. Si vero
rcs potcst dividi , partem suaui quisquc possidebit.
(17) A incit iii li<italio!ic qoi |dus oQcrt.
(18) /. ult. D. de nltcnat. judic. mutandi. nisi cx causa nece»»
saria. /. i3. /. i4- D. fimil. ercisc.
(19) Dua: ncgationcs non semper affirmanl , scd ncg.int magis ,
ut hic : Inlerdiim diio abnutiva magis ncgant , ut , Nemine nihil
facicule. /. ?4. in princ. D. dc damn. tnfcct. Nihil neminem ha-
bcre. Liicii. G. Non misercl ncminis. (.'Wo. videCujac. 10. oW';v.i6.
(20) Ncc donart. /. 12. injr. de donat,
40
3i4
quam m v.neis habos , cre(]if.,ri obligare (i) non po!ue
11 1: Iranses provjncioe restilui tibi earn jubfbit cum fhi-
clibus , quos crediior de parle tua percepcrit. Idcm Prse-
ses prnvjnci3G de divisione vinearum iuter lc (2) ct cre
djtorem (Valris lui cognnscet , et ji.Ijcbil ,:um (3) acce-
pta pecunja , quanli (4) statuerit parlem fja.ris lui va-
lere , cam parienj , quam de fratre tuo accepit , libi rc-
smuere : aut aestimala lua parie , ad creditoien. fralris lui
cata pecunia , quanii eam ffslinjaverit , trajjsf ije PP
Co^ss 22n *'™^" ^'•'^''^''^''^ ^- "• el Majicello
Vc hs , fjucn communia mancnt , vel aUenata sunt.
Lfe rebus qucB commode dividi non possunl.
A 3. Idem A. Verecundiano.
D ofricumi ajbilri qui inter te et fj-alrem tuum
L P'"o J djvidendis bonis dalus fuerit , ea sola per-
tment , quse manent (5) communia tibi et illi Nam ea
quorum partem is vendjdii , cum (6) emptoribus tibi com-
mun.a s.Jnt et adve.-sus singulos (7) arbirnuj, petere de-
^es , si ab illorum quo<)ue societate disccdi placeat . +
Uuu (8) autem .egionibus (9) dividj [ 'eommode 1
a qujs ager .nter socjos non polest , vel ex' pluribus sin-
^uh . a,-stj„jal,one(io) jusla facta, unicuique sociorum ad-
judjcantur , compensaiione pretii invicem facta , eoaue
oui res majorjs prelii obvenit c^teris condemnato : \d
licjtat.onem nonnunquam eliam (u) extraneo (i2>empto,-e
adm.sso , maxjme si se non sufficei4 ad jjjsta p/etia^ah r
tur PP TT''''^ •"•"T "'^'"^('^) lic.tantem profiiea.
tui. PP. 5. ]\on. Maji , Julujno et Crispiko Conss. 225.
De divisione facta inter fratres.
4. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
S- . CC. Herodae.
1 major quinque et viginli annis soror tua tecum res
communes d.visit : quamvis noa (i^) instrumen-
LIBER TERTIUS
tis (i5) , sed aliis probationibus earum direptam (\R\
comjnunionem (sse prob-^tur , sluri tamen fiuilis convcnit
Quod sj njjuor luit , ncc (,7) lempus iu integ,u,u rest i
tutioni fira?fin.tum adbuc excessit , aii in iutogrufn pro'
pler divisionem (18) reslitui debeat , causa cognita (,q^
iVieses (20) provincae a^slimabit. -^- Idcm eojum eiiam
quae vobis perjuanent (21) communia , fieii divi.ionem
providebil : lam sumptuiuu (22) , ( si quis de vobis m
res cojnniunes fecit ) (|uam (ructuuni. Iictu Joli /'^Si
culpa; ( cum in communi dividuudo judicio bx-c oinu^
venire non arabigalur ) rationem , ut iu omnibus sequa-
bilitas (24) servetur , habiturus. Dal. 8. I-^br. Cc'
Coivss. 294.
De nolenle in communione manere.
5. lidem AA. el CC. Secundino Miliii.
N communione vel societate nemo comjieliitur invi-
lus (25) detineri (26) : quapropter aditus pra?srs pro-
vincia; , ea quao cummunia tibi cum sojore pejspexerit
dividi providebit. Dat. 8. Kal. Septemb. CC. Co^^s. 294!
T I T. XXXVIII.
COMMUNIA IJTRIUSQUE JUDICII TAM FAMILLE
ERCISCUND^ , QUAM COMMUJVl DIVIDLNDO.
Collatio divisionis et emptionis.
1. Imp. Antoni^us A. Marco,
■p|Ivisionem prasdiorum , vicem (27) emptionis obtinere
l-f placuit. PP. 6. Kal. Decemb. Gentiano et Basso
CONSS. 2 12.
Si liligantes divisionem a non competenti judicv.
fctani prohaverint.
E2. Imji. Alexanleu A. Euplirata?.
Tiamsi is divisionJ arbitrum dedit , cui dandi jus nou
fujt j tamen (28) si Socii quoudam divisioni conieu-
7U«yLr. ^ " """""'• "■"* /"^""- ''^%- '• 3. infn. D.
(•^) Adve.-sns fralris successojes datur commur.i dividundo actio
i>.orf J f'^'^'° J^"^"^'^ est, vcl ipsi vcjjditoris fratri vel em
JJarfL Toei J piTstat^"'^'--- '^ ^^-" ^' - ^^iudicatur \ ^^^
re^p^L.^'':'To.'r/r'J";'';"'' ^'"*'"" •"" ^'^"'^'^^*^ ^'^^"-
(5) Judex dciesatus ad res ■coiiimunes dividendas , de rcl.u. aliis
"-/:^/4lr"""^ ""^" '^°Sno3cit. adde /. 3j. m f\. /'^ ^^lirn
(6) /. 1. /. 2. supr. h. t.
(7) Quot socii , tot libcHis opus est.
G-Sis'atj?pri.""^^' '' ' '• '"P"- ''• '■ ^' '^- -f- <iu« ex
re^^uiJd '/ -6 7-^' ^- j- '■ '• "/'■••/?'"■"'« ^-^S^nd. l. 8.f. dc
^4^^ %• ^ ^OV-
(J ,) / , «'J;r"/; ''r'''''° ''''™ '" sustinet,re,«que repreesentat.
04) /■ lu tpr:^dc%{- •^''"''^- """"""^-
i«/dSis'?reijrfS':;;'.^|,r'''f^' ^^ dj„t„nja rosscssione pr.su-
». 2. de restJtut r T^ k^ cojmnunjs op.nio. llip. ad c. supr.
'"SUl. dc,id. m sloss. commumtcr. ^ers. sed pro dedarutione
pr^dictnrum n. 5 Ja.on. ad l. i. Infr. qui admitt. Alesand
cons. 92. ^o/. 2. Dccium cons. 79. rursus Jasouem ad l. scien-
aum. n. iS. Jf. de i>erb. obligat. innoceni. ad cap. cum ecrlcsia
de cuusa possrss. et propr. Mars. singuL 792. 3^3. et /.So. Alod'
(ifa) Diremptam. Jlal. quam lectioiiem probatCujac. i3 o/w;v 3o*
(17) Restitutio intra certa tantum tempoia conccditur vid sL^'
dc tcmp. in integr. f^
(18; Vid. /. i. supr. si advers. transact.
(19) /. 3. supr. dc in integr. rest.
(20) In Gallia restitutiones nou a judicibus , sed a Princiw enn
ceduntur : de quo alias dixi, J-i.ucipe COD-
(2j) l. 3. supr. h. t.
(22) In actione coninnini dividundo suniptuura et friirtniim Ka.
betur jalio. /. 3. /. ,,. /. ,4. 5. ,.# h. t. ^»""» ^
(23) /. 23. y/: de reg. jur.
(24) J^quitas intcr fratres servanda. /. ,7. lafr. de collat. l 6.
S- 2. Infr. dc bon. qu(B liberis. ut ct in judiciis inler actorcm et
reum. /. si ex persona. 9. supr. si ad^ers. transact. intcr raari-
tum et uxoi-em. /. non tantam. 10.^: dc re judic
1 ^f]^\}-.f-.f"'']}}- ''"^"^•■'- 26. 5. 4. ff. d'e cond indeb.
/_!./. .sj. /, 70.^. pro socio. adde quae notavi ad / Gq. / n^
ff. da reg. jur. yid. Roland. a Valle ,. cons. 80. et co,^' 84*
num. i. vid. jSo.ell. Leon. 102. "*
(26) Extende ut extendit et ampliat Ilippol. sing. q. ct limita
iion procedce in feudis : Nam non potest unus solus nrovacare ad
divisjoncm , si sunt ultra duos , nisi alii con.seiU.ant. Jason. in
l. si nonsnrtcm. §. si ccntum.ff. de condict. indeb. Mod.
(27) Djv.sjo q.iasi emptio,w hic. f. 20. f 3. ff f,„td. erci.«:.
{■ib) .'irb.tn illegitinu d.visio ratibabitione con/irniari potest An
idc.n ui sentcnt.a et proce,su nullo .? Wurmser. jta probat j
praci. 12. c. 6. r '•
CODICIS BEPETIT^ PR^LECTIONIS.
3i5
snm dederint ^ quoa quisque eorum secundum plac la pos-
klet pro parle socii domin.um naclus est PP. ib. Kal.
Dec. Alexand. A. m. et Dio^e Conss. 23o.
Ve divisione per fraudem , vel dolum ,
vel perperam facta.
3. Impp.
DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Aurelia; Seplimiaj (i).
M
Ajoribus (2) etiam , per fraudem vel dolum vel per-
_ peram (3) sine (/,) j^dicio lacus div.sionibus , so-
fet subveniri (5) : q.^a m (6; bona. fide. J»d.cas (7) ,
quod ina:qual.ler (8) laclum esse const.ler.l , m mel.us
?eformabitur. PP. 16. Ral. Jul. ips.s AA. [ et Co«-
SXAMT. III. ] CONSS. 293.
Dc rc empta ex pecunia commum.
A lidcm AA. et CC. ad Maximianum.
Cl patruus luus ex (9) communibus (10) bon.s res cona-
O paravit, sibi (i.) negotium gerens (12), noa (i>3j
omnmm bono.um socius consl.lutns , pro compelentium
portiouum n.odo indemnitati luffi cons.di oportel : et ideo
rem emplam communicare (i4) eum conda juris formam
postulasf PP. 16. Kal. Wov. ipsis iv. et m. AA. CoKss.290.
De instrumentis communibus.
5 lidera AA. et CC. Frontino et Gafirioni.
DE instrumentis quae communia fratrem vestrum tene-
re proponitis , Kector provinciae ad.tus , apud (it);
quein hac coliocari debeant , exislimab.t. P. P. 0. lai-
bus Febr. Sirmii^ AA. Cowss. 293.
De conditione jurisjurnndi.
6 lidem AA. et CC. Tiiesidiana; , et aliis. _
SI cum patruo vestro liac coud.lione div.s.oueiu lecisl.s ,
ut 56' nullumdolum malum adhibuisse ]m&rG\. (ib), nec
fjdem placilis cxliibuit : quomlnus res Indiv.sas requira-
lis eorum piacitum , qucC in divisionem venerunt , ni-
hil'vobis noccre potest. Dat. 5. Kal. Apnl. Sirmu , CL.
CoKSS. 294«
De evictione.
n. lidern AA. et CC. Severiano et Flav-ano.
SI fiatres vestri pro indiviso commuue praedium ci-
tra (17) vestram voluntatem obligaverunt \ et hoc ad
vos secundum paclum divisionis , nuUa pignoris facta men-
tione pervenit : evictis partibus , quai ante divisionera so-
ciorum fuerunt , in quibus obligatio tautum cons.st.t •, ex
stipulalu, si intercessit : aiioquin,quanli iuterest, pia^scnpt.s
verbis contra fralres agere potestis : nam si fundi , sc.entes
obligalionem, dominium suscepistis : tantura evicl.oms (i»j
promissionem solennitate verborum , vel (19) paclo pio-
nibsam probantes , cos conveniendi facultatem habeb.t.s.
Dat. 2. Non. Decembr. Nicomedice , CC. Co^'SS. 294-
De posscssione relicta , vel translata.
8. lidem AA. et CC. Nicomacho et aliis.
SI inter vos majores annis viginti quinque rernm com-
munium divisio , relicla (20) , vel translata possessio-
ne , finem accepit , instaurari luutuo bona fide termina-
ta consensu miuime possunt. Dat. rson. Decemb. CC.
CojNss. 294.
Si corpora maneant communia , vel non.
9. lidem AA. et CC. Demetriano.
FAmilise crciscundae , vel coramuni dividundo judicio
ita (21) demum , si corpora maneant commuma , agi
potest. Dat. 6. Id. Dec. Nicomediie , CG. Co.nss, 294.
rn ^l- Severse : ut in fragmento C Theod.
rX Lcx ha:c su.npta ex lib. 5. C. Gregorian. uti conslat cx
Tclcris ciiiusdain co.ibultuionis fiagmcnto , qu» una cum Lod.
Thcoclosi.-.i.o hodic im,r.ssa , cxbtat quoquc in .nccitis icgibus C.
GrcROr. plcnior. Goih. Ex hac lcgc vult Evcrhard. loco 79. n. 78.
l a C. dc rcscind. ^erul. exlcndi ad omncs contractus. Caelcrum
novum hujus leg. iulcllcctum vid. apud Joau. Dtkhcr. lib. 2.
disscTt. 2. num. ^i. Aus. _ , j- • • -j
(3) Maior cfiam rcstituitur adversusinjequalem div.s.onem. vid.
Papon. 3. Nolar. 9. cay. Des rcstituUons contre prmleges ,
^"\l-) iiion dahitur igitur rcstitulio adversns divisioncm injudicio
factam. Ccetcrum , h;ec vcrba sine judicio , non sunt ui C. Grcgo-
ria.io : ul a Triboniano ccnscamus addita , scd ct sme judicio ,
ideni vifhri , quod siiic consiho. • „ 5o,
(■:>•) Adi Joan. Plot. ad L si qnando. Infr. wide vi. n. 32i.
etsean. Baldum hic. Jason. ud /. !• # si ccrt. petat. col. 4-
num ^c). Guido.cm Pa,u-c quccst. 289. Collam in memar. vii^erb.
tortis. Modtin. Auco. in tracl. de mercat. in tit. de spons. 4.
part. t'crs. quaro igiiur. n. 8. Mod. , f. ■ r ^ j^
((\) l. 3. 'yupr. cx quibus caiisis major. l. b. m Jin. Jf. de
iure dot. vid. Cujac. i3. obs. 24.
(7) XJl cst hicdtio. l. 14. Injr. de mur. ct vendit.o. l. 2. Injr.
de rescind. yendit. . » ,. . • x- •
(%•) Id cst , ullra dimidiam. Cur Ua ? div.s.o v.ccm cmrt.on.s
lustii.cl. /. .. xupr. h. t. lu cmptionc re.t.tul.o non dalur , nL.i
dc dcccplionc ulua dimidi.im jusli prctu ccnsl.lcnt. /. '^- 1"J'--
de resnnd. yendit. hoc ita quoquo scnlit Accursius , qnod G..ilia:
Curiis non probalur, Dalur cpim rcslitutio dccojil.s , vel ad qua-
drantem pretii. Papon. d. /oco. Imbert. in Enchirid. in verbo ,
Divisio. et ita servatur in Gallia.
(9) Yid. Infr. si quis alteri i^el sibi. Molin. dc usur. q- o3.
niiin. 628.
(10) /. 8. Infr. si quis alteri vel sibi.
(11) Id est , suo noniinc , non co.nmuni : extra causam soc.e-
tatis ct communionis. vid. Fcriar. in forma hbelli in causavendt-
tionis. 37. 1« t^erbo Vendidit. 3. in ftn.
(,2) Vide Andr. de Bcsset in repetit. ad l. i. num. 238. supr.
dc sacrosact. cccles. Decium coiisil. 255. num. 3. adfincm. Joaa.
Baptist. Fcrretum consil. .66. Mod.
(.3) Socius omnium bo.iorum quod acquirit , communicarc eo-
gitur. vid. q.ise notavi ad Z. Si.jf. pro socio.
(i4) I.no communicat. l. "J^. Jf. pro socio. ...
(.5) Apud qucra iustru.ncnta tsse oporteat , vid. qux scripsi aa
l. ^- Jf- /"""'• ercisc.
(it>) Perjurus et fraudator divisione , quantumvis juramcnto con-
firmaU , non juvaulur. Ideoque ad rcs nondum cuiu eo divisa» ,
agi potcrit. t n ■ r (f
(17) Vid. l. un. infr. si commun rcs pign. l. 5. m jm. jj-
qui polior.
(.8) /. 27. infr. dc ci'ict.
(hj) Pacta non fiunt solcnnibus vcrbis.
(20) Vid. /. .5. Supr. famil. crvisc. l. ^'^- ff- de paci. wt»-
Haim. 10. §. i5. ubi intcrprctcs vertuut , omissa aut translata
et rclicla vcl dphila posscs.-ionc.
(•.1) Libi non csl comuiunio , ibi nec cadit divis.o. in fn. l. «•
jff', ccmm. dii'td.
3i6
LIBER TERTIUS
Si in testamento ornnia esse divisn scriplum sil,
10. lidem AA. et CC. Gallicaiio.
QCriptura testamenti (i) , qua (2) specialiter omnia
kJF divisa contineutur 5 quominus res , (juarum (3) to-
slaior non fecit meniionem, hercdes iuquirere possint , m-
inl Jiupedit. Sine die et consule.
De familiis non scpanmdis.
II. Imp. CoNSTANTiNus A. CKruIo Pialionali
trium provinciarum.
iOsses5ionum (4) divisione-ita fieri oportet , ut inie-
gra apud successorem unuraquemque servorum , vel
colonorum adscriplitiae condiiionis , seu inquiliuorum pro-
xunorum agnatio , vel adlinitas permaneat. Quis euim fe-
rat liberos (5) a parentibus , a fratnbus sorores , a yi
niilitix- causa , quas ( utpofe testamento fio) exislentP ^
non coguuLur conf.re : tunc films vel filL easd m re, ^
qu* ad palrem reversa. sunt , vel perveuerunt , habeanl
pra^Cipuas , ad snnile tamen lucmm compulandas n t " n
p/-^seut, casu tan.un. (n) b.lx-al ipse vd ipsa, quautur^
ejus fratres a palre sunt consecuti , secundum eos modT
quos supra diximus , et quos conferre propler testamen'
tum non coarclantur. Sin auteiu nibil tale penitus in fra'
tres eorum a palre collatum est , neque ipsos sibi prsci
pue hanc parlem vindicare , sed quasi paterna^ facil sub"
slant.a. (,2) s.t inler omnes secundum institulionis teno-'
rem d.vid. : et haec quidem , si inlcr fratres patris Z.
gmm co27ipositura sit. f Sin autem exlranei (i3 sint scri
pli heredes , et nilnl m testamenlo suo , negue in W
parte testalor dixerit : tunc omnimodo pr^ciplum ha^
fil.us vel fiJia , quod ad patre.n revertilur , Vel perv d?
Si tamen xximus m halres coJlatum est , 'ampliis autem
ex hujusmodx causa ad patrem perveiiit : ilJo , quod ad
snnileiu (i^) quantilatem coucu.nt , excepio, c'a.t ra qua-
ris .conjugcs segregari ? [ Igitur ] si qui [ si^ so^i tJ ] 7^^. ^Zl^^Zrr^l ' ''''''T ^"'^" l^
in ,us d..e,sura maucipia [ vel colonos ] disl.axerinl. ii nl d Vi^Iantur J lo proc^ d I \ '^"^"? ^"^^'^'^"'^
«num eadera redige.e cogantur. Dat. 3 Kalend MVii mln ,= 1, J T ^ "^ "^"'''^ observando , quod si
;Paocux.o (6) et Pac^lino^Cons . 334. ' ^ ' auantit^tl ' ^"^^P^'" ex Jruiusmodi causa habu.t , e^
^ 5r " "'"^^""^ '" ^'''"'' ^«l'''»^^ e^t; tola (x5) huiusio.
I
De dote , et donatione propler nuptias.
12. Imp. JusTiNiANUS A. ad Senatum.
fTi .^n,!,- 'j' "^ — «tcx „1, luia (i5) liujusmo-
di po tio ad eas persoiias perveniat , quarum occasione r«
ad patrem reverlitur. Ea igiiur , qua. i„ paterna persona '
diXimus obtiuere volumus eitam i„ avo ^^^et proavo pa-
Llud aequitatis fovere ralionibus', bei. nZr apparuit : ^rna verm^Za ^Dat T\^\ 1'''^ " '''''''
Si q.a,s etemna pro filio suo ante nuptias do.fationem Lmvxu IvZTste^Y Cr' ^ ^f <^^'"^«''''««>».
Tiscnpsent, vel dederit . vpI nr. flli. .„. J.,„^ W '^''-''^*^- ^^ 'JRi-SXE V\. CC. Conss. 53o.
XXXIX.
conscripserit vel dederit , vel pro filia sua dotera , et
hoc quod dedit , iterum ad eum revertatur , vel slipula-
tione (7) , vel Jege (8) hoc faciente : vel [ et si 1 alio
dotem , vel ante nuptias donationem dante , stipulcaiionis
paternas lenor (9) , vel forte legis hoc induxerjt : ille au-
tem teslamenlo cond.to , vel filios suos , vel exiraneos
scnpserit heredes , et nihil de hujusmodi rebus , qua; ad
eum reveisaB sunt , vel pervenerunt , disposuerit , iuve-
niantur autem ahi Jiberi ejus res a paterna substantia lu-
crati , vel per anle nupiias donationem , vel dotes , vel
T I T.
FINIUM (16) REGUNDORUM (17).
De cendifione.
i. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. et CG.
JNicephoro.
Egionem certam fundi (18) , propriis finibus eius
mulatis (19) , dorainus ejus distrahere ac residuura
y,J:J- ^f P"'^^ testamenti no.i probat adversus tertium. vld. qux
notavj ad /. 5. supr. fam. ercisc. ad t. 1. infr. arbitr. tut. Nilnl
o ),cit ventati , quod defunclus modum patriinonii sui declaravit
viu. lyov 4». de eo , qui moriens jurjfil quantum haberet in bonis
{0} u\ e.t , quae coulmet oinnia divisa esse : hoo sensu , '^cri-
ptura testamenh , qure continet , quod omnia divisa siiit , iiihil
impeau quom.nus non div.sarum m testamento rerum divlsio fiat
•^rnops Basil. ... tit. .. cx lib. 12. tit. 3. cap. ,0.
(5) Vid. qure nolavi ad /. 4.. §. ,. C .. ff. dc le.at 3 / G diveahint ,■;'.'; I""^"- "'^''- ''■ '■ ^ "'^^"1"« '^^' L]nsm,>. .
pa,is esseV^ '' ''''T V'^''"'' ^'^'^^^ ef fratre? £ an'ore fer^L^JvidUuf '° ' ^"' *^^^^'"^"'^ ^'^^'^^"^■^ ^'^"- instituis, i„.
pa.es esse i„nc nonnulh coll.gere possent : sed ordo litter.-e demon-
Strat , jnatre.n in antm-n ,x,\„..^.^ „„„„ . „- :.-.i. n
dote' v^l ;, ? ^"' '''^ ^-''^' minorsitfratrum coherednm
dotc, vel donauone propter nupt.as ? si minor , ferat id patien-
te.-. ,ers. Illo proculdubio. ibi , quod si mmus. infr. h. t Si m^
]or , quant.. dos est , aut donatio propter ru.ptias ■coheredum , tan-
ta.n quant.tatem ex ipsa dote , de q.a h.c agitur : percip.et.' Su-
K^trnT "'^"'^""' ^"'o^'' ^^'° ^J-q"ecolWcdesdividetur,p^
••'ai, jnatiem in amo.e pii.uam esse : ac proinde pnpillos apud
mat.em.suam pot..,s quam apud eoruni frat.es adultos akndos csse
t.nc colhg.t Menochius /. 2. de arbitrariis , casu iG8. num. 8.
(D) Pubho Optato.
(7) |d evcnit, quoties pater f.lia.n e.nancipatam elocat.
W Id accd.t , quando filia est in potcstate , qna de rc dicam
plenius ad /. 4. inf}.. soluto matrim.
(9) V.d. /. 34. ,^ de re^. ju-.
('o) Iloc liodic mnlatu.n iNot/. 18. c. 6.
(,1.) Parttin dotis a tc acceplse , et ad pat.-cm revcrs.-c nohiscum
a.viae. Ac.tio-. Aut ca pctitione abstincle , ai.t vestras vicis.^im do-
e» aui clonationes propter nuptias confortc. Exccplio : Parens no-
Jns eas pr.-^c.puas lesta.nento dcdit. vel sic , NuHa nobis ncque dos
data neque donat.o propter nuptias a patre facla. Replicatio :
9.aid h.c slatui oportct? Dos , de qua hic a^itur , hisce casibus
nter .beros a^qual.ter dividc.da. ^crs. Sin mctom. ibi , divuti.
ir>rr. /,. t. (^uid si casus superiores deGciuat ? Vidua dolcm pcrci-
(.3) Exti-aneus heres institut.is, agere volens judicio familis erci-
scund.e adversus fil.am testato.is col,c,cdem , dolem ad dcfunctum
fL"s.ct:; ^"''' ■ "*"'^ "''""'"^ • "^" '^' ' ^""» - ^^
(14) Ei scil. quam habcnt rcliqui coheredes.
(i5) Pnto lcgendum, sola . idque hypothes.s" a me supcrius alla-
ta evidenter inuuit. ^ '
2. C.Th. 2b. Pau . , sem ,G. adde ^. Eclog. 9. i. Harmen. 3.
''• TTtiK opwj. Utde.id. ctnss. 4. act. ,4.
(.7) Dicitur etia.n viae erciscnnd.-e ab Apulejo.
(18) Fundi pjoprii. Cuj.ic. .3. obs. 33.
(19) Arbitrio venditoris et possessoris finos possuiit pcrmutari,
/. 2. ,/,/,•. /,. t. l. II. VI. j: h. t. 8. Ecloi;. 9. c. ,4 / 2i
5- 2.# ^. /,j. ,. /. 86. 5. ,. infin.ff. de leg. 2. facit l. uU.
in fin. Infr. de temporib. et reparat. l. 43. ff. de pact. l. a3.
27. ^. de regulis. '^
CODICIS REPETlTiE PR^LECTIONIS.
7
Inere non prohibetur. Nec amplius eraptor , quam quod
iorie (i) secundum vendilionis lidem ad se pervenil ,
idicare potesl praniexlu terminorum tcmporis anleceden-
(2) venditiouem. Dat. Id. Deceuib. Nicvnedicc , AA.
9.93.
KSS
netur , se sublraxerit , nihilominus agrimensor (i3) in
ipsis locis jussione R.eclori5 provinciae una c jm observaa-
te (i4) pa«te iioc ipsum facicns (i5) perveniet. Dat. 16.
Kal. Mart. Feronce , Gallica:^o , cl Symmaciio Conss.33o.
De eo , (]ui judicio pendente occupat de alieno»
De successionum varietale , et vicinorum
novo consensu.
1. lidem AA. et CC. Tati?.no.
lUccessionum (3) varietas , et vicinornm novi (4)
\ consensus, addilis vel detraciis agvis alterulro , deler-
inalionis veteris monumenla sacpe (5) permulant. Dat.
Kal. Jan, ISiconicdicc , AA. Comss. 293.
De proprieiate et possessione. De agrimensore
adldbeiulo.
3. Imp. CoNSTAiNTJN. A. ad Tertullianum (6)
Y. 1*. Co(uilcm diooceseos Asiana;.
hl (7) (|uis siiper sui juris locis prior [ de finibus ]
/ delnlerit qucrinioniam , qnai propriotalis (8) conlro-
i.rsia; coba-rel : prius (9) possessionis (10) qua?slio fi-
iatur , et tunc (11) agriiuensor ire pra^cipiatur ad lo-
a (12) •, ut patelacla veritale luijusmodi Iiligiiim lermi-
clur. Quod si allera pars , ne hujusmodi quaestio termi-
act. empt.
probantur
(1) Traditionc. Cnjac. ihid. arf^. l. 3. 5- "^- ff- de
(2) Slalur anti(iiiis lciiuinis , nisi novi probtutur
'utcm , si alii in vcndillonc dcsignali iuciint.
(3) l. w-ff. h. t. ilaini. d. loco.
(4) Novus conseusus novos fincs potcst inducere. /. \i. in Jin.
h. t.
(5) Mutalio rininni , scu tcnninorun» non prsesumitur. vidc
Uciat. 2. prasuiiifit. 3. Mcnocli. G. prceHiinvt. 43. et l. 11. in
■ff-/'
iiiuin 1
'o
iiiul.
(G) ila;c inlcj^iu constilulio Julii Frontini libris de limilibus
grorum rcperilur inscrla ; hic tanicn nonniUil a Justiniano inter-
lolata est.
(7) Si quis stipcr invasis sni juris locis elc. l. 1. C. Thcod.
od. Gotli. Explicationciu bujus lcgis vid. apud Joann. Zanger. de
xccpt. cap. I. niini. 3o. Ans.
(8) In ran^a linali dc proprictate contcndilur. Apul. 6, Me-
am. l. 1. infy. dc nppcll.
(9) Nuntjnan» dc juoprictate qn?estio cst , aut (iiiibus , qnin
:li;>m dc jio.-incs.sionc qna;ratiir. /. i3. supr. dc rci vind. Catisa fi-
lium vinclicationi coli;irret. Cnjac. nolal 5. obs. ai. trcs arbitros
umi solitos in bac qnaEstlone cx lcgibus 12. t.ibuliiruin.
(id) lloc innni! , Ad agrinirnsonim disciplinain non pcrtincre
[ucestioncm posscssionis , scil fiiiidin. vide Cnjac. 10. obs. 2. Plaiit.
trolvi^. Pa-iiiili. V.fua niinc re;;ioncs , liinites , confiiiia dctcrmina-
»0. Si rci cgo siin factiis finitor. Aslrouoinia et nnisica discimttir
id scicnliam solaiii. Agrimcn.sori vero finiuni lis orta committiliir ,
Jt conlcntionum piotcrvit.is abscindatur. jndcx est ;utis sua: : Fo-
rum ipsius , agri dcserti snnt. Morc vaslissimi lluminis , aliis sjja-
Lia toUit , aliis riira conccdit. Cassiod. 3. F~ariiir. 62.
(11) /. 8. injiii. D. h. t. V. Ciijac. 19. obs. 16.
(12) Sobis , una parte latitante. /uDOntpSi' l- i3. ^.
'. judic.
(i3) Pars obscrv;ms hic , esf pars prrescns scn is
pr;cscns cst , ciijns advcrsarius est abscns.
(14) Plcnior cxstat *;i d. l. 1. C. Theod. h. t.
(i.'i) /. 1. C. Th. h. t. vido /. 5. iiifr. unde vi.
(iG) /. II. i3. D. de his qncE mct. caus. Ans.
(17) /. 8. D. h. t.
(18) Tanlum spalii. Interprcs d. l. i. 58. Evl. 9. c. 18
Ilarmcnop. c-. 7. Trtal tuj epiot fjLsrxTi^ivjuv.
(hj) Uic intcrjx>lala lcx C. T/ieod. h. t. Qn rnam t^sct
qrrinquc jietliiin pr;cscriptio , Pclriis Baylardiis ( qiii santmi cnjns
que lcgis inUllccluin a;tatc sua jnctitabat ) bic dixit , IScscio. Ac-
viu*. hic. Male Isidor. c. aS. pulat nou pcnuissuui fuisse ;ipud ve-
litigator
3 . supr.
qui
6.
liaec
4.
Idem A. ad Bassum Prafectum urbi.
SI (16) conslilerit eum , qui finalem delulerit quaestio-
nern , priusquam aliquid senlentia delerminetur , rem
sibi alienam usurpare voluisse : non solum id qiiod male
pelebat, amillat (17) , sed ( quo magis unusquisque cou-
lentus suo rem non expclat (18) juris alieni ) qui irre-
plor agrorum fuerit in liie superatus , taiitum (ig) agri
inodum , quanliim adimere teulavil , amillat. Lecla apud
acia. i3. Kal. Jul. Gallicano et Symmacho Coass. 33o.
De (juinque pedum proescripiione.
5. Imppp. Yalekt. TiiEoD. ct Arcad. AAA.
INeolherio V. P.
QUinque (20) pedum praescriptione (21) summola
nalis jurt^ii , vel (22) locorum (^3) libera (2^
PP
et Kui-iNo CojNss. 392
ra^alur inleulio
Kal. Jul.
fi-
i) pe-
Aug. Arcad. A. 11.
teres litiginm , quinque pcdum , propter rci vilitatem. Nam ef re-
rum modiciinim luit apiai vctcres qiuestio ^. 16. liisl, de jeruin
divis. CriniLus 25. ile /i)iiestu discipiiiia. /\. putat sumptam hoc
fuisse Solonis ex lcgibus. Movelur /. t^- ff. h. t. et Plutarcbi loco
in Solone. nbi tamcn quid;im legunt ivo , non iriyTi. Cic. ;. de
legibus- bujus jna;scrij)tionis ila meininit : TJjucajiioucra diiodccim
tabiila; intj'a quinqiic j>edcs csse iiolucruiit. scd liic qiioque locu»
indigct interprcte. Scicudum est crgo le^^ibus diiodecim tabularum
cautum fiiisse, ut inler vicinorum piizdia constilulis fiiubus , quin-
que pcdum ( qni lines Uuium dici potucruiit ) spalium rclinquere-
tur , ut e.o spalio ire , agere uterqiie dominus posset. Itaqiie iit
circuinverti aratrum faclo eatenus sulco posset, ( Hinc Varro 4-
de liiigua. Fincs agrorum tcriniiii , qiiod b;e partcs j^ropter limi-
tare ilcr maxiinc lcriintur ) id spatiua\ mucapi lcx velal. Scrvitus
itincris , hoc est , itcr ad culturam usucapi jioicst : Iter liinitaneiim
scu limitare , nt V^arro ait , non potest. Lex Maiiilia , de qna dixi
ad /eges 12. tabb. deindc lafa csl , qna cautuin fuit , ut quotics
de bis quinquc pcdibus coiitrovcrsia moverelui- , agrimensor elige-
rctiu- , qui tiiies cos rcgcrct. Ultra qiiinqiic jicdis , lis non crat
fiiialis , scd proprictatis : idcoque non agriiuensor , scd pr.Ttor
adeiiudus crat. lilcm osteiidit Aggeniis Uibicus , et Junius Nyphius :
reliqua vide apud Alciatiim /ib. dc. quinquc peduin yrcEfcript. Go\.\i.
H;ec lcx non perlinct ad spccicm /. ult. ff. h. t. Leonin. emendat.
lib. 2. cnp. 8. num. i3. Cbarond. uerisimil. /ib. 3. cap. 16. AI-
ciat. liic. Ans.
(.>.o) Quiiique vcl .scx pedum latitudo lcge ]\Ianilia prsscribitur.
Inlra lalitiidiucin cani nou crat u.Mica|iio , ncqnc pr.-«>crip!io , id
est, diuturna adquisitio. vid. qu.xscripsi ad /. ult.ff. de leinvn. mot.
(21) Alia est qu;estio de fine : alia de loco. Prior est dc finc ia-
tra quinquc pcdcs : Postciior , uUra : cum de loco iu confiuio vel
in incdio agri , quam ad jKirtem pcrtincat , q.ucritur. Fiiiis usuca-
pi non potcsl , locus pote.-.t. Utraijtic conlroVi_rsia c.-t dc latiludine.
/. ull. ff. de pignorat. action. Lst ct alia quaestio dc modo : d«
qua vide Cujac. lo. obs. 2.
(22)/. l^.ff.h.t. ....
(23) Qu.-cnain scrvilns olim in hac prnescriptione luit , qiise lioaic
libert;is? non obscrvatur loiigi tcniporis pracscrijitio , cujiis fit men-
tio in /. ull. C. Th. h. t. Scd bac sola jir.T:,scrii>tioiic aclor hodie
repcllitnr , Si vetenbui fincm cum signis times incliisut cnngruwn
eruditn arte prieslitcrit. d. /. ult. vel ut in Concilio S|-alciisi II.
Si vcteribus .<iignis limes prajixus monslrauerit reo jus esse reten-
lionis. vide Ciijac. hic,
(2:j) Reliqua hujusce legis vidc apud Jggcnum.
3i3
LIBER TERTIUS
De temporis prmcrlptione,
6. Imppp. TiiEOD. Arcad. et IIonor.
AA. Hufino P. P.
CUnctis molitionibus (i^ et machinationibus amputa-
tis , decernimus , in finali qucTstione non longi tera-
poris , sed Iriginta (2) lantunimodo annorum prjcscri-
ptionem locum habere. Dat, 2. JNoa. INov. Akcad. A. u.
et PiUFiNO CoKSs. 392.
T I T. XL.
DE (3) CONSORTIBUS (4) EJUSDEM LITIS.
I. Imp. JuLiAivus A. Secundo P. P.
EXplosis (5) atque rejectis pra?scriplionibus quas liti-
gatores sub (6) oblenlu consortium , studio protra-
Ler.dae disceplationis , excogitare consueverunt : sive unius
fori omncs sint , sive in diversis provinciis versentur , nec
adiuncla praesentia consortis , vel consortium , agendi ,
vel respondendi jurgantibus licentia pro (7) parte pan-
dalur. Dat. 3. Non. Septemb. Mamertino , et Neyita
Coass. 362.
2. Irapp. Valent. et Valens AA. Sahistio P. P.
COramune (8) negotium post litem legitime ordinatam
etiam quibusdam absentibus [ in sohdum ] agi (9)
sine (10) mandato potest , si prjesentes rem (ii) ratain
dominum hahiturwn cavere parati sint , vel si quid ab
his petitur , Judicaium iolvi salisdatione flrmaverint. PP.
6. Id. Decemb. Dii^o Joviako [ A. ] et Varrojviano
CoNSS. 364.
T I T. XLI.
DE (12) NOXALIBUS ACTIONIBUS.
De furlo.
I. Imp. Alexand. A. Marcello.
SI extat corpus nummorum , quos ablatos ex patris tui
heredilate , ab eo quem liberum esse constiterit , al-
legas : vindicare eos , vel ad exhibendum agore non i^
hiberis : Nam quamvis alias noxa (i3) caput sequai'
et manumissus iurli actione teneatur , qua; in Lerec
non competit : cum tamcn servus (i4) a domino aliqj
aufert , quamvis furtum commitiat , furti tamen a.»
non est na(a : neque advcrsui ipsum , si (i5) postea ;
numissus est , locum habct , nisi furlivas rcs , el y
manumissionem conlrectet. PP. i3. Kal. Decemb. l
xiMO 11. et vEliano Conss. 224.
De arboribus furtini ccesis . et de ignorantia , et
prohibitione domini.
2. Imp. GoiiD. A. Quiutiliaiio el aliis.
01 servi vestri , nescieniibus vobis , vel etiam prohibe
^ tibus , furtim arbores caciderunt , quibus eliara pi
pna poena juxta legem saUui datam(i6j fueral pr»sti'
ta : iruslra veiemini, ne ex persona eorum ultra (17) n
xae deditionem sitis obstricti : cum ex delictis servoru
domini ignorantes vel prohibenles , si noxali actione co
veniantur , iia condemnari debeaut , ut aut noxffi dec
re, aut coudemnationem (i8) sufferre liabeant in sua p
lestate. PP. 3. Nou. Junii, Gohuiano et Aviola CoKss.24
(1) Jl. motionibus. l. 5. C. Tli. h. t.
{■1) Fiiialis quapstio triginta tantum annis praescrlbitur. 58.
Eciog. 9. c. 20. et i. Harm. 3. c. vipi 5^4,,,.
(^) ITf/J/ Ksfiauioii T?. auT«; ^ixiii. Bas.
(4) Consorlcs ejustiein litis snnt , socii inler quos communis est
res , et de qua liteiu siiiiul omncs contestantur , rel unus eorum
tantwm.
(5) l. un. C. Th. dr. dominio rei qncE poscitnr.
(G) Habcns consortcm lalione jiailis suje polest agere cf conve-
mri. Olim , si egis^ct , Lanc exccptionem anciieLat , Quod agevet
non adjniicta persona consnrtis. Si convenicbatur , liac exceplione
tueii te pnleraf , Quod huleret consories. Sidonius 4. epist. Noc
est cur dicere incipias , habeo consortes , mcdnm celtbrata divisio
est : quod creditoribus malis dicitiir bcrie. vide Cujac. hic.
(7) /. 4. infn. i. 8.-). 5. /f.Jf: de v^crh. ohl.
(0) /. 2. C. Th. de cognilori/us nc procuratorih. 2. tit. 12.
(9) Adde c. insinuante. de ojjic. judic. dcleg. et vide Alcx.
in t. nauiraluer. j. ,iihU camnnine. ff. de acquir. vel amitt. poss.
Mb. ttlelin. nd c. cum Al. de comtit. eundrra Abb. ad c. cum
dUecius. 5. ccl. yers. sed circa. de ord. cog. Mod.
(10) Coinmuni noraine sine mandato agere ( oblata caulione de
De pJagio.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Eutjcliio.
Qlve servum plagii paras accusare solenniter , Praesidf
O provmc.ae adire non prohiberis : sive dominum ei
solJicitati servi noxali judicio , sive furti malueris con'
mre , suam tibi notionem Pra^ses [ provinci;e 1 comm.
dabu: non ignorans , quod si dorainum elegeris, et (..
eo non consentienle , quod intendis , commissum prob:
veris , vel noxas dedenda^ , vel damni sarciendi , ac po
nx prffistandae habeat facultatem. PP.5. Non. Octob. Si.
mu , AA. Cokss. 293.
De rapina. De scientia , vel ignorantia domini.
De judicio publico.
S 4. lidem AA. et CC. Sosio. .
l servus ignorante domino , vel sciente et prohiber
nequeuute (20 ) , res tuas vi rapuerit , dominum eju
'Jltll ^' '•,'^"f'*" '^" P^^^^^rat. ) et conveniri ( oblata cautione ju
dicatura solvi ) possumus. l. 2. C. Th. de cognitorih. lih. 1.
. ('2) 4. Inslit. 8. et L. o. D. i
tit. 5. ^ -t
(i3) §. 5. Inst. h. t. dixi ad l.
(i4) 5- 6. Inst. h. t. vid. /. 16. ^ ^^ ,,^,^
(-5) JJixi ad /. I. 5. ,.ff. si is -qui testam.' lih.
tio; Matiitum dispoiiens super eo, super qiio disponit ius cera
munc , inlerpretationcm accij.it secundum jus commune , et re
stnngitur ne quid seqiiatur absurdi. Alex. ad l. inter cmtcra
num. 5. de Liher. et posthum. Paul. de Castr. ad l. fin. i. in com
pulutione. mfin. Infr. de jurc deliher. Jas. ad l. 1. n. 22. d,
leg. i. Mod.
(17!) 5. 2. infn. Inst. h. t. vid. l. 2. f. h. t. l
de damn. infect. l. ,.5. ,5. D. de ui et^^i arm.
(18) /. 17. 5. ,8. D. de a:dilitio edict.
(19) Et non co consentiente. Cujac. hunc iocum ita rc6tituite:
Gioecis. i. ohs. ult. et recte. Gravior est enim in '-'-
quain ia iijnoraiite actio.
(uo) Adde /. 2. D. h. t. adde /. 45. D. ad l. Jquil
et 18. Eclog. 3. cx lib. <5c
i. iufn.ff. de pri^mt. delict
ff. de furt.
5. i. D.
conseoticnte
CODICIS REPETITiE PK>ELEGTIONIS.
3i9
aJ Prsesiclem provlnciae , si necdura utilis annus exces-
, quadrupli : quod oi hoc effluxil terapus , simplici (i)
xali judicio convenire polcs : Qui , si noxae nialuerit
viim dedere : iiihilomirnis cum ipso , quaiitum ad eum
vcnit , expcriri non prohiberis. -{- Nam si eo conscio ,
prohiberc valente : detracta noxae dedilione conventus ,
(2) summam condemnalionis solvendam omnino com-
cndiis esl. f Sane , si criininis puldici (3) accusalio-
n proplei- uxorem luam a servo raptam , inteudendam
lllaveris ; non (4) contra dominum , sed contra eum ser-
4" qucm facinus C(jmmisisse proponis , hanc inslituere
jcs! PP. i8. Kal. Septemb. Sufnii , AA. Coisss. 293.
Dc furlo , ct ope consilioque domini.
5. lidem AA. et CC. Menophilo.
(I tihi per furlum nec manifcfctum ancillam servus
M' oj)e (5) consilioque domini cum aiiis rebus subtraxe-
( um inter servum et Jiherum civile judioium consi-
.1' non possil , cum ob hoc dcliclum du[)Ii pcenali
ione , et de rchus propriis vindicalioiie, vel (G) con-
tione convenire potcs. S. 5. Kal. April. CC. Conss. 294.
T I T. XLII.
AD EXHIBENDUM (7).
De vindicuturo ancillam.
j. Imp. Alexa^der A. Crescenti militi.
M dominium (8) ancillae , de qua agis , ad matrem
) tuam pertinuit , nec jurc u patre tuo venundata est ,
Jsque proprielatem tihi vindicareparatus es : Praisc.s pro-
ncia; exhiberi eam.jnbehit , ut aptid judicem (9) de
1 veritate quxralur. PP. Ral.Maji , Alexandko A. Cojns.
De servo rco crimmis.
2. Idem A. Syro.
'I criminis (10) alicujus reus servus postulatur , per ad
' exhiliendum actionem produci a domino , non celari
het. PP. 11. Kal. Decemb. Alexasdro A. Cons. 227.
(>) Id cst , in siniplum , lioc cst , ut servus noxae dcthilur , et
niiniis cjus iii iit lcncalur , quod ad cuni pcrvenit : ita Gracci.
^t>oj>s. Ifctsil. h, t. c. [['i.
(u) In i<l qnod inlcrcst , seu in qiiadnipluin. SYHopsi.i d. loco.
(3) Rapfiis criincn piililicum. vid. 5- 8. Jnstil. de publicis judiciis.
(4) Kx scrvi dciicto doiuiniis non obligatur.
(f)) Vid. /. 5o. 5- >• l>- de fuitis , l. r)3. in fin. D. dc vprb.
1,'ri. vidc Ciijac. 6. obs. 2. uhi imctat de vuriisfurum gcncrihus.
(0) Vidc /. 7. D. dn cond. furt.
(7) 5- -^- ^uft. de offic. jud. ct 10. D. /|. TKtpl irxp*cxreui
.01 iviltl^iuf vpvy/ua7u» , i5. Ec!. 4- Oldcndorp. c/a.v«. 3.
t. I. Quid sit c.\lulH'ie, vid. /. 3. D. h. t. /. 3. $. 8. D. de
)ffi. lib. exhih. I. 9.2. /. a^O- D. de uerb. sign.
(8) Ad c\liilicndmn aclio viiidicalionis prwj);iraforia. vid. /. i.
3. J. 3. n. h. t. l. 3. §. t.Jf- dc lihcris exhihcnd. l. 1. £.
priiut. delicl. Datur viudicafuro , interdicf uio utrubi , oplatu-
cf noxali jndicio acfuro. vide Cnjac. 9. obs. 7.
(y) Militari-ni.
(10) R.itionc criminis pcrsona c\lii!)cnda. adde /. nlt. ff. h. t.
(1 1) Libcralus , qnia noii possidcbat , noQ Ubcnilur , si dc noyo
v,si.lcf. /. 12. ^. 1.^ /,. {.
(la) Palcrno.
De excepliont rei judicatcB.
3. Idem A. Felicissirase.
NE(|ue ad exhihendum actio , neque proprictatis vindi-
calio , si nunc competit , propterca pen rapta est ,
quod (11) aliquando adversus te ad exJiibendum aclione
aliler pronunciatum est : quia commutatione litis alin res
esse incipit. PP. Kal. Seplemp. Maxi.\io u. et E.uk-
Ko (12) CojNss. 224.
De instrumentis , et de in litcm jiirando.
4. Idem A. Flaciih-e.
NOn ignorabit judex , si instrumenla (i3) tui )u-
ris (i4) ^na; penes diversam parlein fuisse proba-
veris , ab eisdem non exhibeanlur , jurisjurandi (i5) in
lilem facultatem deferri tibi oporlere. PP. 3. Kal. Mart.
Agricola et Clemejjxi^o Cojsss. aSi.
A
De possessore , ct eo qui dolo desiit possidcre.
ihiniai
(16) tantnm eum
5. Imp. GoRD. A. Sahiniano niiliti.
D exhibendum actione uon (ibj tantnm eum , qui
possidet , sed etiam eum leneri , qui (17) dolo le-
cit quomiiius exhiberet , nierilo tiLi a non contemncn-
dae auctoriralis Jurisconsulto Modeslino (18) responsmu
est. PP. 2. Id. Februar. Gordia^o A. et Aviola Cosss.^^o.
De instrnmentis.
6. Imp. PniLiPPUs (19) A. Palemoiiidi.
INstrumenta (20) ad jus tuum pertinenlia , partem di-
versam invasisse adseverans , si quidein crimen (21)
intendis , solennibus accusatiobus (22) implelis , jidem ad-
severationi ture facito : siii vero ad exhihendum intendis ,
judiciorum inore experire. PP. 2. Id. Mart, PERtGRiflO
Ct il^MlLlAlNO CoMSS. 1^5.
Dt cidpa , et dolo , et re deteriorata.
7. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Viialianis.
EXhibitionis necessitale lenetur , qui facultatem habens ,
culpam vel dolum (23) , iu explendo pra'ce[)to com-
(i3) Vid. /. 6. infi: h. t.
(i4) Quando cdilio scripturx pctitnr oflicio judicis , neccsse cst
scripturani cssc pciu-s cuiii , a qno [ictitur tcuipore litis confcstatae,
/. fin. infr. de fide insliuin. scd si advirsarius se peididisse dice-
rct , an sufiiciat sacramcnti dictio. vide Alcxaud. cons. igg. vol. i.
adi cfiam Paul. dc Castr. ad l. pulliciitis. in fin. de teslib. t»
Aret. cons. 219. INIod.
(i5) Ob rcra non cxhibitam juratnr in litcm. /. pen. D. de in
lit. jurund. l. 2i. Supr. de rei >ind. 7. Sjiiops. 18. ex lib. i5.
tit. 4- c«p. 24.
(16) Ad cxliibendum actio datur advcrsus possidcntem , el eun»
qui dolo dcsiit possidcre. Synopsis d. loco.
(17) /. 7. infi: l. 9. 1/1 pr. et §. 2. D. h. t.
^,i8) ]\lodestinus noa couteniueudae aucloritatis Jurisconsultus s«jb
Gordiano.
(19) An Goidianns.
(20) /. 4. supr. h. t. 1. 3. 5. i4- D. h. t. l. 52. in princ. D,
de act. cinpt. l. 3. $. ^. ff- de tab. exhib.
(21) Invasor iii^truincntorum criminaliter accusari potcst , ct ci«
vilifcr ad cihibcnduin cogi.
(lu) Accusatiouis. Cujac. i3. cbs. 35.
(23) /. 5. supv, h, t.
320 L I B E R T
millit : i(a ut si rem delerlorem (i) exhihuit , aerfui-
l.'»s (2) exhihilioiiis perficiat , ut quamvis ad exhihen-
durn ;igi non pos^it : in lacluni tanien actio conlra eum
delur. PP. 16. Kal. Junii , Maximo 11. et AqviLiiso
CojNSS. 286.
De coinmodalo et deposilo.
8. lidem AA. et CC. PJiolino.
SI res luas commodavit (3) , aut dcposuit is , cujus
in precihus meminisli , advcrsus tenenlem ad cxhi-
heudum , vcl vindicalione (4) uli poles. Quod si pa-
ctus (5) sit , ut tihi restituantur : si quidem ei , qui de-
posuit , snccessisti jure horcditario , depositi actione uti
nou prohiheris ; si vero nec civili , nec honorario jure
ad te liereditas ejus pertinet : intelhgis nullam le ex ejus
pacto , contra quem supphcas , aclionem stricto (6) ju-
re habere : ulihs (y) autcm tihi propter a^cjuitatis ratio-
nem dahitur depositi aclio. S. 5. Kah Maji , Heradue ,
AA. Cowss. 2g3.
De cliirographis et instnimcntis ad deLitum
solatiiiii pertinviitibus.
g. lidem AA. et CC. Faustino.
SI ex (8) quocunque contraetu apud Pi-oesidem pro-
vinciag jure dehilum , cui oportuerat , te reddidisse
probaveris : cliirographa tua , ex quibus jam nihil (9)
peti potest , et inslrumenta ad eum conlractum perlinen-
tia , lil)i natuvaliter (10) liberationem consecuto exhiheri
ac reddi jubehil. S. 8. Kal. Septemb. CC. Cor*ss. 294.
T T T. XLIII.
DE (n) ALEATORIBUS (12) ,
ET ALEARUM LUSU.
1. Const. argumenlum ex (^ciai\iy.av hb. 60. tit. 8.
de aleaioribus , Jacoho Cujacio interprete.
/~lOnslilulio proliibft hidos , exccptis guinrjue : de/init
t-^ etiam niuliam in aleatores , perinitlens Prctifecto Ur-
E R T I U S
bi , el Prceudibus provinciaruni , ct Episcnpis ea inquir
re et pro/uberc , et in iis habitos contractus rescindcr
Dat et aclionem ex quinr/ue conccssis ludis , el repetiti
nein eorum , quct: ex ea causa debentur , et staiuit dece
hbrarum mullam in eos , qui conslitutionem violari pt
miscrint. f^
Aliud argumenlum ex Nomocunone.
i. Imp. (i3) JusTiNiANUs A. Joanni P. ?.
'\TlcAum in alea; lusu , non posse conveniri (i^) ; et
V solver.t , hahere repetiti'ijiem (i5) , tam ipsum
quanr Jieredes ejus adversus victorera , et ejus Iiered^s
idque perpetuo , et etiam post triginta annos (16). Quo.
si vei ipse , vel ejus heredes repetere nr.glexerinl : lic.a
cuicunque volenli , et pracipue civitath , in qua id la
ctum est , Primali , vel defensori (17) , repetere , el ii
opera civitatis id expendere. Data autem super aleae ks.
cautio (^iB) sit n-rita , et condici posjit.
t Sed et si quis sub specie alearura victus sil lupi
ni3 (19) , vel aha quavis materia , cesset etiam adrersu
eum oinn.s exact.o. f Dala iicenlia Episcopis haec ir
qwu-endi : debentibus etiam PrjEsidibus , et priraalibus .
defensonbus civitalum eos hac in re adjuvare. + DunU
xat auiem ludere liceat fiovo0oKov (10) , liceat ilem luu
ve if.ouro^ovo0.Kop{-2i) ^ KUyruyov KovrccKa , et item lict.
lucJere (22; _j^4,^,V r»s iropTm, id e^t , ludere vibratioL
Quintiana i^-i6) , absque spiculo , sive aculeo , aut fer.r
a quodam Quiuto ita nominata hac lusus specie. Licc
item hjdere wg/j.^yr»'/ , id est , exerceri lucta (24) : 1
ceat vero et.am exerceri hippice (25) , id esl , equoru.
cursu , seu h.ppodromo , absque dolo et circumveutioni
Et hceat qmdem ditioribus ad singulas commisstones , se
ad smgulos congressus, aut vices unum assera, seunuttiisE.
seu sol.dum deponere et ludere , csele.-is autem longe m
nori pecuuia. Quod si plus lusum fuerit , neque repitii
(!) /. 9. 5. ^.Jf. h. t.
(2) i. 3. $.i\.jf: h. t.
(3) Exiiibilio reriiin comraodatariim, aut depositarum peli potest.
(4) /. i3. infr. de ohlig. et act.
(5) Dcj ositai iiis , deponenti utiliter pacisci potest. adde quse
nolavi ad /. 53. in fin. jf. de act. empt.
(6) Aiind ex seqiio.
(7) Ltilis actio noa stricto jure , sed ex. sequo datiir.
(8) Ad cxhibendum agit debitor solutis iis quce dcbcbat : at;it ,
inqnara , ad chirograpbuin et instrumcnta caettra qiite ad contra-
ctum peitinent. -j.^Synops. Basil. 6. ex Ub. i5. tit. 3. c. 28.
(9) Katuialiter libeiaUis instrumentum pottst condicere. vide
/. ■2. infr. de amd. ex lcge , /. iS. Jf. h. t.
(10) Puta sokilione. dict. /. 18. leg. 2. infr. de cond. ex lege.
(ii) i. i(. 2>. 5. et 3. Eclog. 1.
{ri) L. II. D, .5, Ligim de alea latam fuisse te.slaiur Cicero
Phdip. 2. Alcae noinen ornncm fortun;e lusnm comiilectitur , iion
fantiim taloruiii vcl tcs.sciarura ex pyxide , id est , tritillo vel phi-
ino , quam [lyxidein appeiiuri opinor illo versu Juuenal. i3. par^
tos gladio vel pyxide nammos. vide Cujac. hic.
(i3) Jntcrpretalio Latina.
(i^) llabct enim exceplioncm advcrsus agcntem. /. 19. in fin.
Jf. dc prol. l. ult. 5. i- Jf- cfuar. rer. act.
(i5) Olim in quadiu]iliiin , hodic in simplnm. An autem firno-
sa .' Cujac. putat hic. Alcatornm eniin nomen infaine : unde et
te.sserarios ^^e appcilaii malcbanf. Jmm. Alnrcell. 28. nt lationcs
wcfltiaf se vocaii ; Lenticuhim alea; daninatum quasi infamein 110-
tai Cic. I. Fhdipp. Dijlcrunt autcm aleatores a tcsscrariis : quaii-
tum fures a latronibus.
(16) Vel quinqui'giuta , ut est apud Eiisiath. lilao de tempori-
J)UJ , tilulo B-fps xpovu*. 5. Aiialohus j3. Nomocnn. 24,. 29. Cu-
jac. Q, 32, dc di'.'ers. (cfnp.
(17) Olun aedih. Martialis 4. cpigam. Sn. .Edilem rogat uni
aleator: et i^. Epigr. i. Ncc timet ffidiiem moto spectare fritill
et beneca c. 7. dc hrefitate ritcB , !oca aedilem metuentia , por
nee , ubi plerunque alca luditur.
(18) Excipe casus infia scriptos , et /. 3. infr. h. t.
(■'9) Q-pu-.st^. Lupini , argentura comicum ' ia vicera pecuni
vera; postea persol^vendae victori.
(20) Id est , singulari saltu.
(21) Saltuconto suilulto.
(22) Ahi lcgunt , ;(a(T' i,u<j4) , vel Catamno , vel Gatabo , qu:
genus ludi cst Festo.
(23) Ab inventore sic dicta.
(34) i^eu colluctatioiie.
(20) Iirir.*>; , Troia sive Pyrrhica , curriculum equorum , ci
sunilts sunt xi.,i,^tf3-p«, et -[ipn ludi espliciti a Nicephoro Grcg'
ra /iZ.. 10. Porro Tioia sive Pyrrhica simulacbrum est p.ign
equcstris , qua; irpiKr, et Ittttxo-U Dioni , uique ex Suctonii hbi
de lusibus i)ueronim Servius ct Donatus scribunt in 5. ^neii.
Sed Iransil etiam usus Pyrrhicae ia pcdestris pus^na» simulachrum
adlubitis luimeiis ct concentu inusico. Marius Plotius libro de M^
tris , Pyrrhichius pcs a Pyiihica lusus genere nomeu accepit
quia hoc sono milites usi sub armis per iudura ciuut simulathi
puguoe ; ip.sa tamen Pyrrbica dicta est a Pynbo Cydoneo , qi
pnmus Cittenses sub armis sallare ad hujus pedis souum iiistiaLil
Aln a Pynho Aehillis fiiio , quem primum in tumiilo patiis s
armatum honoris giatia saltavisse dicunt : Aristotelcs autem a
AchiUcm hujus lusus inventorem fuisse. Quibusdim placet , ab a
dorc , id est , a velocilate siii soni nomen accepisse huiic pedem
cognalus cnim sensus ardoris , et velocitatis cst ; unde instant a
deates Tyrii , id est , fe.-tinantes. Et , ardet abire fuga. Hac Pl
ti.is nondum excusus apud Cujac. i3. obs. 10. cui in eo qi;
scriLit dt Pyrrho Cjdoiieo , couseatit Nicoiaus apud Slokeum.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
3af
etur et solutum repetatur. Curent vero ista Prsesides , globulos diversorurn colorum siiperjicieharU ex superiorl
ccein' librarum pccna imposita , si hanc legem conlem- parle , et qui priinus glolmlorurn per forumina ex ultimo
pcc
serint , vcl contemni permiserint.
2. Const. argumcnlum (iaai\iy.wv lib. 60. tit. 8.
de aleatoribus, Jacoljo Cujacio interpretc.
Y^OnstUutio prohihe.l ea , qucB dicuntur 'iJKiVct Iviri
O xa (0 pi-riculi repditione proposita in lusoics^ et pu-
foramine egrediehutur , hic victoriarn dabat ei , qui proje-
ceral. Nunc velerern harurn legurn translatiorifm a nobis
quoad fieri poluit , ex libris manuscriptis ernendalam subji-
cicrnus. Conl.
3. Imp. JcsTiNiANus A. Joanni P. P.
Learum usus antiqua (6) res est (■;) , et extra (8)
hlicalione dornoruin ^ in quihus hujusmodi lusus pcracli A Le .- r • -1 -
sunt Daiur et rTpelilio ei , qui superatus esl , et sohit : JT^. operas pugnatonas [ concessa , ] verum pro tempo-
mod si nolil repctere , id juhet in opera puhlica ejus ci- rc abiit in lachrymas , mulla milha extranearum nalic-
vitatLS erogart.
Aliud ar^unienlum ex Nomocanone.
0. AvToxpairoop lisuviitvos A. luuvvi P- P.
num suscipiens. Quidam ejiim [ nec ] ludentes , nec lu-
dum scienles , sed numeralione (9) lanium prr.prias sub-
stanlias perdiiJerunt , die noctuque Lidendo , argento ,
apparatu lapidum , et auro. Consequenter aulem ex hac
inordmatione blaspheinare (10) [ Deum ] conantiir , et
A,«V:.^<9 y^a,Kvu Tu 'rrulyviu , y^ -rrivTt vVe^«/p«^e- instrumenta conficiunl. Commodis igitur subjeclorum pro-
yvkm , y^ dTralTnaiv twv tvTfjS^iv ^piaxn^ivTUf , S^nitx
y.npmv iiririfjbiov opt^tstTot. xutoc tuv avyxaipivTUV •jrupuflit-
fai TOV SlUTU^IV.
Aliud argumentum Latine.
N'
a Patre aul Delensoribus illius civitatis : vel recipiat ii-
scus , non obslaute nisi quinquaginta (i3) annoruin pra;-
scriptione : Episcopis vero locorum hoc providenlibus , et
Prassidum auxiho utentibus. y Deinceps vero ordinet quin-
que ludos , Monobolon , Contomonobolon , Quintanuin
On licere bideix his , qui vocantur cqui lignei (2), coniacem sine fibula (i4) , et perichyten (i5) , et hip-
neque ulla quavis alece specie , cxceptis ludis , quos picem (16), quibus sine dolo atque calhdis machiuationi-
in anteriorc constitutione perinisirnus. Loca ver-o , in qui- bus ludere permillimus,
bus hujusrnodi cquis ligneis liisurn fuerit , puhlventur : et "Y Sed ncc pcrmittimus etiam in his ludere ultra ununi
soluta (3) hujus ludi occasione repclanlur : vcl si rcpetcre solidum (17), si multum dives sit : ut si quem vinci
nolent , qui 'perdidcrunt , rcpctilio fict pcr Prafecluin et conligerit , casum gravem non sustineat. Non enim^ so-
Pra!sides pruvinciarura : et applicahilur (/}") hujusniodi pe- lum bella Lene ordiuamus , sed (18) et res [ sacras ] lu-
cunia puhlids opcrihw,. Prohihcant elinrn cwtcra , quai in dicras (19). Sed istam interminantes pocnam transgres-
hujusmodi hidis fiunt illicita , ut hlasphcrnius (5j , et si soribus , poteslalem dando episcopis (20) hoc inquiiendi,
qucc talia. Bulsnnion notat de equi lignei significatione et Praesidum auxilio sedandi. -^- Prohibemus etiam , ne
incidisse apud inipcraloirrn grxivcni quondain dispulatio- sint equi [ seu equeslres ] hgnei (21) , et ut si quis ex
nem , quihusdam asserentibus il/uin ludum signi/icari , qtio hac occasioue vincatur , hoc ipse recupsret doniibiis ec-
pueri c.vtr'a cirruin aurigando pro equis ulunlur homiiii- rum publicatis (22) , ubi haec reperiunlur. -J- Si autem
bus , aliis vero contr-a contcndcnlibus ligneain csse fahri- noluerit recipere is , qui dedit , procurator noster lioc
ccun per scalas ligneds exaltaiam , hahentem iri medio di- inijuirat , et in opus (^3) publicum converlal. Similiter
versa furarnina ; narn qui hoc gencre ludchant , quatuor et Judices prohibeant , ut a blasphemiis , et (2^) perju-
(1) Cadit cniin islo hisu.s magis in alcae quam vlrtutis speciem ,
rfc quo \icl. Iiifr. h. t. ibi. Balsainnn notat. Est autcin alca vilio-
sa : 'linc Scncca , vcl Publius iniinus , Aleator quaulo in artc cst
nielior , fanlo cst ncquior.
(2) T« voiiyinTt.
(3) Solulum luili vcliti occaslonc condicitnr. /. ult. iiifr. h. t.
(4) Multa: intcrduin solcnt applicari publicis operibus. l. idt.
infv. h. t.
(.'>) /. uU. ^. 1 . supr. ih episc. aiid.
(C.) Facif /. jG. 5. S.f. cte pacn.
(7) Consulc .Mcialuni t. 1. pvMlerinissnntm. CTijac. /. ii.ohspiv.
e. 20. Mcnocliium cle arhitr. jud. cas. 399. et /joo. Rainald. Cor-
»um /. 3. iiiddg. c. 11. Cohsl.uUiuin Laiuluni enarrat. in tit. de
justit. et jure c. G. Jnl. Clai-. ^. /udiis. Ucncdict. Clapiain iu re-
Sul. conctus. 80. Piuin iii Jniioiat. posterinrib. c. 11. Turncbum
cnitjuc adiCTfar. t. 97. <;. 33. Mod.
(8) Alca niilitibus oliin pcrinissa in casfris , ne torpcrcnt otio ,
ut hic : Acron ad Jlorat, a. Carrniiaun 16. Periculi>sa pleiitun
opits ah'ar tractas. INon impimc taincii milites ctiam in ludo arma
ainiltiiut. ar-g. l. 3. ^- '3..//. d'^ re milit. vid. Forcatul. 20. Cit-
pid. iium. 7. Eiat ct permissa Dcccinbrc lucnse ct Saturualibus. 14.
Mart. et iii iiilcrprctes.
(9) Jnvco. Sat. i. ncquc cnim locuUs comilanlibus itur , AJ
Tom.iy.
casum taljulre , posi^a scd luditur arca.
(10) /. ult. 5- i. supr. de cpisc. aud.
(11) Etiam clerico , Noi'. Leun. 87. vld. /. 34- §. i. supr. de
episc. aud.
(i^) /. \. ct 2. supr. h. t.
(i3) Alca ainissi rcpctitio est intra annos quinquaglnta : nt e.\,
Aiialolio rcfert Eustatliius libro vipl XPovi^Zv h*'->i/J.x~a- , ncque
toUilur triccnnio. Epitoinc qua; c.xtat i3. Noinocan. 2C) iiccl Tita-
lcl.-eu.* triceunio lolh piilet , quod 111 conlcsfu BaNilic4>;i non e?t
adicc:uin. Eustalbius d. ioco. lloc tamcn non servatur m GaU
ijc
56.
h. t.
lia , tcste Rcbutt'. in procein. const. gl. 5. n.
fi4) Spiculo x4'/"'y 7?? vcpiriii. I. I. supr.
(i5) Colluctationim. d l. \ . supr. h. t.
(iG) Id est , Trojain , Pyirlucam. d. leg. i. supr. h. t.
(17) Id est , aureiim.
(18) Ludicras rcs ordinare vcl ipsi Priiicipcs nou dcdiguaalar.
vide Cassiodor. 3. f^ariar. 5i. iti. fin. 7. furiar. 11.
(19) Rcs ctiam~iiidicra; a Magislr;<lu ciiraiilur,
(20) Facit /. iilt. siipr. de episc. aud.
(jx\) Quid sinl , vid. /. a. supr. h. t.
(j'.>.) Alias pcKuas vid. in l. i-Jf. h. t.
(q3) /. -2. .mpr. h. i.
(24) Novell. 77. c. i.
4x
322
LIBER TERTIUS
riis , quae ipsorura inhibltionibus debent comprimi , omnes tu piobaveris , Pi«ses provincia; solvi libi jubebit PP
hoaunes penitus conquicscant. 5. rvon. Jul. Maximo ji. ei lEuAyo Co>ss. 224.
T I T. XLIV.
DE (r) RELIGIOSIS (2) ET SUMPTIBUS
FUNERUM (3).
De Translalione reliquiarum.
1. Imp. AjVTONrNUs A. Dorit«.
CI VI (4) flurainis reliquhTe filii tui conlingunlur , vel
^ alia justa et necessaria causa intervenit , existimatione
Kectoris provinciae transferre (5) eas in alium locum po-
tens (6). PP. 8. Kal. Novem. AiyxomNo A. iv. et
JoALEJNO CoNSS. ril^.
De iUalione in locum alienum. De alienalione,
et obligalione.
2. Idem A. Hilariano.
TNvito , vel ignoranle te ab alio illatum corpus in pu-
X ram (7) possessionem tuam , vel lapidem , locum re-
Ijgicsum facere rion potesl. Sin (8) autem voluntate tua
niortuum aliquis in locum tuum inlukril . religiosus iste
efficitur : Quo facto , moiiunienlum neque venire (q)
neque obligari a quoquam prohibente juris religione posl
se , in dubium non venit. PP. Kal. Maji , Aquilijno n.
et Awunjso CojNss. -2^7.
De legaio , et sumptu funeris.
3. Imp. Alexajsd. A. Rimo.
De dominio , vindicalione , divisione.
4. Idem A. Luciano.
SI sepulchrum monumcnti (n) appellalione significas
scire debes , jure domi/ni in nuilum viudicare posse:
sed si fajniliare (12) fuil, jus ejus ad omues beredes per-
tinere , nec divisione ad unurn heredera redigi poluijse.
Profana tamen loca , quae circa (i3) id sunt , si semper
vicinis a»dificiis usui hominum destinalis cesserint , ejus
sunt cui illa , quorum partes esse visae sunt , ex divisione
obtigerunt. PP. 6. Non. Novemb. Maximo h. et .Etu-
no Cojvss. 224.
De voluntate dcfuncti servanda.
5. Idem A. Cassio milili.
Mllitis voluntatem quam circa monumtntum sihi for
ciendum testamento expressit , et pater et mater ejus
heredes negligere non debent. Nam etsi delatio hoc noini-
ne pra8teritis (i4) couslitutionibus amota est : invidiam
tamen et conscientiam circa omissum supremum ejusmo.
di officium , et contemptum judicium defuncti , evitare
non possunt. PP. 8. Kal. Maji , Juliand ct Crispiho
CoJNSS. 225.
De inscriptionilus monumentorum. De lofigi
temporis priescriptione.
6. Idem A. Primitivo et aliis.
TY/fOnumentorum inscripliones (i5) iieque sepulchrorum
L
jura (16) , neque domiuium loci puri ad liberlos
p ., . ,. transferent (17). Praesci-iptio (18) autem longi temporis ,
r-gaium a detunclo tibi relictum , et (10) quod in si justam causam initio babuit , vobis proficiet PP 8
tunus vel inofbum ejus erogasse te boni viri arbitra- Kal. Jul. Juliano et Crispjno Cojvss. 225. ' '
0) Adde tit.Cod. Theod. de sepulchvis violat. l. 9. th. 17.
«; »? / ■ ^\' ^' '■ ■^^'" /«")f*s''ui' 1 id cst , de inonuinentis ,
09. Jbclog. 3.
(3) Kcc/ lx7ray),g t«>;)$. Ecloi^. ilid. adde 3. Decret. 28 de
semdturis et ^. Sext. xi. et ^. Clemcnt. 7. et 3. Extrav. 6. et
li. 7. 2. c. ubicunque 6. et seq. adde Paul. i. sent. oi.de se-
pulchns et liigendis. De actione funeraria vid. OHendorp. class. 5.
act. ultim. *
(4) Ob incursum fluininis , vel met.im , cornus jam perretuiB
sepulturffi traditum , solcnniLus redditis sacrificiis , per noctem in
alium looum translmi potest. vid. Paul. i. sent. i\. %. i.
(o) Transfcrebantur auteni corpora per noctem. Paul. d. loco.
efi.rcbantur mlenlu, : quo rcferenda cst Juliani constitutio l. 5.
Corf. Ih. dc sepnhhro ^nolato. Elferri , inquit , coqnovimus cada-
vcra morttiorum pcr confertam populi frequentiam , et pcr maxi-
mam Hisistentmm densitatem : quod quidem oculos hominum i...
taustis inccsfat aspectib.is. Qui enim dics bcne auspicatus a funere ,
aiu quomodo ad deos et templa venietur ? Ideoque quoniam et do-
ior ui excquus sccrctum amat , et die.u functis nibil inlcrest utrum
per noctcs an per dies etfcrantur , liberari convenit pop.di totius
aspectus ut dolor esse in funcribus , non pompa excquiarum ,
nec ostentaUo v.deatur. H^c Julianus ./. loc. gentiU more : quaG
inuor a rheod. m Todicem relata fuisse.
(6) In liujusmodi translatione rc.tdenda erant solcnnia sacrificia. i.
i^aul. sent. 21. §. ,. Genliles enim pro inortuis .sacrificabant. An-
nn ersana quoque cam in rem sacrificia erant , quae vJ», a Grscis
dicebantur. vide Plut. in Jntonio. ^
(7) Puta posscssio : purus lccus , qui ncque saccr , neque reli-
giosus, sed profanus. Z. 4. /„;,. u: t. l. 2. V 4- iF.h. t.
divU.rer.'^' *' ^' ^' ^'"'' '^' '"*• '^''''"- '" ^' ^" '^' -^ "^^
(9) Monumentum vendi aut obiigari non polest. /. g. Infr. h.
t. neque legari. /. 14. infr. de tegutis. An idcoi in re sacra ? y,
Ripensem ad 1. G. 7. 8. q. ff. de pign. ct hypoth. n. ^-j .' etseq.
(10) Legalano legatum licel petere , et cx.pcnoas quas iu pei-so-
nam fecit defuncti. /. i. /. 2. ^. i. ff. h. t.
(11) /. 2. ^. Q,. ff. h. t. et 09. Ecl. I. c. 2.
(12) Vid. /. ^.ff h. t.
(13) /. 9. infr: li. t. I. 2. §. 5. ff. h. t.
04) /. 5. infr. de his , quibus ut indign. vid. Paul. 3, sent. ^.
§. 10. ubi vid. Cujac. et iVot^i'//. 1. in pr.
(i5) /. 6. ff. h. t. adde /. \o. ff^ de prvbat. Publice incisa ia
a;s , vel in inarmor , vel in lapides , non probare , fidem non fa-
cere , ex hujusmodi sculptionibus jus nuili compctere hinc nonnul-
li colligunt : quod falsum puto. Agitur cnini hic spccialiter de mo-
numentorum inscriptionibus : alias hujusmndi inscriptioncs proba-
tionem inducunt. /. 10. D. de proh. i. 27. D. de cond. et dem.
l. 11. in fin. D. fn. regund. Antiquis iu factis scriptuiam priva-
tam fidem facere hinc colligunt. Mynsing. 5. obs. 79. et scriptuiaia
privatam repcrtam , et productain ex archivo piiblico fidLin ficcre.
Auihent. ad ha:c infr. de ful. instrum. adde hic Socin. rc. 118.
(16) Decius cons. i^G. col. 6. nuin. 14. Scribentc ad c. cum
causam. cxti: de pr-obnl. Forcatulus in Necyomant. jui: dialoe. 1.
n. 34. Cravellam de antiquit. tcinpoi: fol. 72. n. 12. Mod.
(17) Inscriptio monumenti a d.-functo fcicta , jus aut doininium
sepnlchri eo vivo , qui inscripsit vcl inscribi jussit , non transfert,
ul hic , scd eo prasnioriente: ut iti viin habcat ultiina; vohnitalis ;
et ita hunc locum accipit Forcatulus i. Dialogo JSecyomantice ,
numero 34.
(i8) /. 4- D. de mortuo infcrend. In sepulchris longa ixjssessio
non prodcst ei qui uuUuin jus iiabct. Sjn. Busil. 39. tit. 2. c. 4.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
323
De statuis et ornamentis.
7. Imp. GoRDiA^us A. Claudio.
iTatuas sepulcliro superimponere, vel monumento quod
^ [ a le ] extructum profileris , ornamenla quK putas ,
uperaddere non prohiberis: cum jure suo eorum , quae (1)
ainus proliibita sunt , unicuique facultas libera non de-
egetur. PP. 3. Kal. Aug. Gordiajso A. u. et Pompeia-
ro CoKSS. 24^*
De jure familiarium sepulchrorum.
b. Imp. Philivpus A. Juliano.
JUs familiarium (2) sepulchrorum ad affines , seu pro-
ximos cognatos non heredes instilutos minirae perti-
let. PP. 16. Ral. Jul. PEBEGRiNoet ^mxuako Coisss.245.
De venditione.
9. Idem A. et Phihppus C. Faustinae.
LOcum quidom rehgiosura distrahi (3) non posse ma-
nifeslum est : verum agrum purum (4) monumento
cohacrentem (5) prolaui juris esse : ideoque efficaciter
venundari , non est opinionis incertae. PP. 6. Rul. De-
cemb. PuiLiPPo A. et Titiano Coass. 246.
De translatione corporis.
10. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Aquilianae*
SI necdum perpetuae (6) sepullurae corpus traditum est:
translationem (7) ejus facere non (8) prohiberis. PP.
8. Id. Feb. DiocLETiAiNo iv. et Maximiano in. AA.
Cosss. 290.
De supplicio ajfectis.
11. lidem AA. et CC. Gaudentio.
OBnoxios (9) criminum digno supplicio suhjectos sepul-
turae tradi non velaraus. PP. 8. Id. Apnl. ipsis iv.
et lu AA. CoNSs. 290.
Ne reliquice intra civitatem condantur.
12. lidem AA. et CC. Victorino.
MOrtuorum reliquias (10), ne sanctum (n) municipio-
rum jus pollualur , inUa (12) civitatem condi ,
jam pridem vetitum est. PP. 3. Ral. Octob. ipsis iv. et
m. AA. CoNss. 290.
Collatio sepulchri familiaris , et hereditarii.
\'6. lidem AA, et CC. Dionysio.
JUs sepulchri tam familiaris (i3) , quam heredita-
rii (i4)j ad extraneos etiam heredes; famiharis autem
ad familiam , etiam si nullus ex ea heres sit, non etiana
ad alium quemquam , qui non est heres, pertinere polest.
S. 3. Id. Woyemb. Sirmii , CC. Conss. 294.
De translatione reliquiarum.
14. Imppp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAA.
Cjnegio P. P.
NEmo humanum (i5) corpus ad alium (16) locum [ si-
ne Augusti (17) aflatibus ] transferat. Dat. 3. Ral.
Mart. Conslantinop. Honorio jsobili Pcero et EvoDio
CoNss. 386.
In solo Auredani libro manus. nolatur hic deesse
Grcecam constilutionem , quam ex Basilicis
edidit Cujac. lib. 11. observ. cap. 11.
i5. (18).
1N nullo quopiam loco vectigal (19) ab aliqua persona
pro corporibus ex uuo iu aUum locum irauslatis prse-
stetur.
(1) Prohibita quae non sunt , conccssa intcUiguntur. Inst. de
hi.t , qui sutit sui. adde /. 4- '"/'• de jure dotiun , l- 27. infr.
de testain. l. 25. infii. D. ad ntuuicip.
(a) /. 5. /. 6. vcr*. liberis. D. h. t.
(3) /. I. in Jin. supr. h. t.
(_4) Purus agcr quid sit , vid. /. a. J. 4- jf- h. t. addc Cujac.
10. obs. 37.
(5) /. 4- infn. supr. h. t.
(6) Scu aetcrna; scdi. /. ^o. jff". h. t.
(7) ^ /• ^"^- '• '• '• "^- JF- '^^ cadaver. pun.
(8) Excipe casnm lcgis i . supr. h. t. ex. loco Pauli a mc cilato,
(9) l. 1. /. S. jff". de cada^^er. punit. nisi dainnatos majcstatis.
rf. /. I. Turc Gallico li.-cc lex scrvatur , tcstc Rebuff. iVi proain.
const. gloss. niiin. 54- 56.
(10) RcliqniK niortuoruui hic corpus. Paul. i. sent. 2t. 5- ^-
Oraci Xii\l/^v3{ , /. 3. siipr. de sncr. eccl. ossa , /. 8. jff". h. t. ci-
ncros , </. l. 1. in fin. Rdiquas cliam dicuntur. /. 4^- '• 44- "»
fin. ff. hoc tit. ul et reliqiii». /. 3o. jff'. famil. ercisc. l. i'}. ff.
de cond. imt. Animalia bruta liabcnl etiam sua Ac,'4/xvot , /• 53.
5' ^- .ff- de leg. I. Neutra significationc. Rcliquix sunt simulachra.
De ossuario dixi ad l. 1. ff'. dc scpulch. niotal.
^ii) Corpus in civitateui infcrri noii licet,nc sacra civitatis fu^
neslentur : qui contra fecerit , extra ordinem punitur. Paul. ».
sent. 21. 5- 2. /. 6. C. Thend. de sepulchr. vinlat. VirgiUus it.
vers. 2o5. etc. ct corpora partim MuUa virum terrae infodiunt ,
avcclaquc partim Finilimos toUunt in agros , urbique remiltunt.
Cic. de legib. hominera mortuum in urbe ne sepeUto , neve urito.
Idem yctuit Antoninus Pius , tcste Spartiano. Idera servatum apud
Alhenienses , ut rcfert Sulpitius apud Cic. 4. epist. de M. Mur-
cello loqucns. Eadcm pcnc de cansa Plato 12. de legib. vetuit se-
pulcbra in loco fojcundo et ad culturam apto poni. Nobis Christia-
nis uon in urLibus modo , sed et in templis jus etiam sepuUuree est.
(12) Paul. d. loco.
(i3)/. b.ff. h. t.
(i4) /. 5. 6.^. h. t.
(i5) Humatum. /. 7. C. Theod. de sepulchr. violat.
(16) /. 10. supr. h. t.
(17) Vel ponlificum. /. 8.^ h. t. hacc aiitcm inclusa dcsunt
in /. ult. C. Theod. de seputchris viotatis : ex qua hsc lcx >um-
pta cst.
(18) Latina interpretatio.
(19) ^'ectigal pro corporibus cx uno loco ia aliura traDsIaii»
observa. Hujus vectigalis mcwinit lcx ^l- Jf- h. t.
324
D. J U S T I N I A N
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A
C 0 D 1 C I
REPETlTiE PRiELECTIONIS ,
LIBER QUARTUS.
s
V_J
T I T. I.
DE REBUS CREDITIS (i) ,
ET JUREJUKAJNJJO (2),
^n causa relractari possit perjurii prcvtextu,
1. Imp. Amtoninus A. Ilerculiano.
Ausa (3) jurejuranrJo ex consensu (4) utriusque
partis , vel adversario inferente , delato et pra?-
stito , vel remisso (5) decisa ; nec perjurii (6)
praetextu retractari potest : nisi (j) speciali-
(i) Hsec tituli particula gencralls est ad sequentes aliqnot , ncc
tamen hic traclat de rebus cieditis , sed de jurejurando , nisi dixe-
ris , jusjurandum credfti speciem esse. atg. l. •i. in fin. ff. de re-
bus creditis. et ita concc])tiis cst. Tu. i. ilb. 2. apud^ Yi^uL sentcnt.
(2) Jurcjurando liles deciduntur , tam in actionibus in rcm
quam personam. PauL dict. loco. 5. 4. Inslit. de except. L. 12.
D. 1. et 22. Eclog. 5. 5. I. Harmenop. 7. et 1. Decret. 24. ct 1.
Scxt. ij. et 2. Clement. 9. et 22. qucest. 1. Ferrar. in forma
juramenti qnod prcestatur a parte parli 16. Oldendorp. class. i.
act, 9. Jusjurandiun quid est ? fidei atque religionis exhibitio. /.
ult. infr. de fideicomm. libert. Deum testera et vindiccni perjurii
Tocare. Juramentum an semper servandum sit , vid. apud Socin.
reg.-ioQi.l. ult.infr.de non numcrata pecunia. de observata custodita-
que apud Romanos jurisjurandi sanctimonia vid. Gell. 7. c. 18.
(3) Synops. Basil. 22. tit. 5. c. ^o.
(4) 22. Eclog. o. c. 40-
(5) Rcmissum jusjurandum pro praestito haLetur. Paul, 2. 4e«-
tent. I. ^. 3.
(G) /. "iy. f}'. de dolo mal. i. Harm. 7.
(7) Quid si statuto cavcatur juramcnto alicujus stari ? valerc ju-
ramentum quidam putant : scd tamen probationes in contrarium
admitti : vcrum ea de re vidcudus est Sociuus reg. 38o.
(8) Puta favore ulfimae voluntatis. /. ult. infr. h. t. Idcm dicen-
dum , si juratum fiiit soio judice deferente , adversario non peten-
te. i.3iff./i. t. addc quas .scripsi adl.\']. infr. de contrah.cmptio.
(y) Sub. ut retraclctur. Igitur juramenti gratiam Ie.\ faccre po-
test. adde /. ult. ff. qui satisd. l. 38. in pr. ff. ad municip.
(lo) Simdis Alexandri cjusdem tex supr. famil. ercisc. et l. 1.
mfr. ad leg. Jul. de adult.
(u) Per Dciiin scil. conccpti , non per salutem Principis , lit
d)cam Infr. Goth. Vid. Cujac. lib. 2. obsen'. 19. Duaren. ad tit.
dc rehus crcdit. cap. fin. et ad tit. de jurejurand. cap. fin. Fa-
ctun. lib. I. controi'. cap. 14. Ans. Adde Joann. Robert. lib. 2.
■Supput. cap. 20. Menocb. de arbitr. judic. lib. 2. cap. Sip. S. L.'
(12) I. Harinen. 7. Imo non satis. /.ult.ff.stellionatus.solve-.ihl
hl' Ilionatui ] oena imjionitur , non perjurio.Vid.Cnjac. 2. obserf. iq.
(i3) lUvm. ibi. Hinc Tibcrius apud Tacit. ///... 1. Jnnalium
Dicoruni injurias diis cura; essc.
(>4) Satis diserljiu Jegein hanc exj.licat Gotbofredus ■ prmter
qucm^vide Menorli. de arbitr. Jud. Uh. 2. ccnt. ^. cas. 3;().;,. i3.
«1. 23. cf 28. TorciJ. dc Prat. cons. 41. 72. 2. inter consil. aim.
^•ol. I. Joau. Robeit. lib. 2. sent. jur cap. 20. Mod.
(i5) /. i3. 5. ult. ff. de jurejur.
(16) Severi ef Caiacalla:.
('?) K«j;« ^xa-tKiui , narmen. ibid. por gcnium Pi-incipis.
'• '^- "^fr^-ff- de jurejur. Jujabant per Geuium Priucij^is Gcni
ter (8) hoc lege e.^cipiatur (9). PP. i5.Kal. Jul. Aaio-
MNo A. et Ralcino Conss. 21 3.
Perjurio pcvna (juando iinponalur.
2. Imp. Alexander (10) A. Felici.
JUrisjurandi (n) contempta religio salis (12) Deutn ul-
torem habet (i3). Periculuin aulem corporis (i^), vel
majestatis crimen secundum consfiiuta (iS) Divorum Pa-
rentum (16) meurum , etsi , pcr (17) Principis venera-
tionem. (18) (juodara calore (19) fuerit pejeralum , iiifern-
non placet. PP. 6. Kal. April. xMaximo h. et jElubo
Coixss. 224.
tiles. /. si duo. i3. in fin. ff. de jurejur. Tertull. ad Scapulam
et 28. Apologet. aut quod tantundem Ty^j^^v ^a «xiVx/ios- Dion. 44.
Arrian. Epiclet. lib. 4. oap. 1. Joscpb. i<j. antiq. iG. Christiani
per sahitem Principum , at non pcr genium. 3. Euseb. hist. 14.
quod salus augustior sit genio. TcrtuII. Apologet. cap. 32. adde
/. si quis major. ^i. supr. de transact. sane qui pcjerassct , ju-
rans per genium Principis , Tiberio crimcn non fuit. Dion. b',.
Contra crimini Cajo fuit , non ju.rasse per gcnium Priucipis. Sue-
ton. in cjus vita , cap. 27. qui et aulor fuit , ut omuibus jur».
inentis hoc adderctur : Ncque me liberosque meos cariores babeo ,
quam Cajum et sorores cjus. Suetou. in Cnjo , cap. i3. Dion. is!
(18) Salutem:scrij)tum fuissc videtur Ge/ii«/rt,idquemutavitTriboa
(19) Calori ignovit , et alio adhuc rescripto idem Alex. /. 4.
infr. ad leg. Jul. de aduli. Calor , est inconsiillus animi motus.
/. 9. in princ. ff'. dc pullican. et vect. l. 22. in fin. ff\ ad I.
Jul. de adult. L. 7. in fui. ff. ad l. Jul. rcpetuiid. l. 1.5. S.ff.
ad SC. Turpillian. \\t sit scnsus : Si pcr Dcum juratum cst ,
Deus ipse vindex est : si per Principcm , Princeps'ipse. Quid si
consulto coHsilio per Principem sit juratum ? qui pejcravit , leoe-
tur majestatis : Majcstatis inquam , non abscisse , scd quodammocb
tantum : ideoque poena reorum majestatis ci non iiifligitur , sed
fustigatio. d. l. i3. Et hinc tamcu conslat , gi-avius eum puniri ,
qui per Ca;sarls genium juravil , quam qui per Deum. Tertulliaa
cap. 18. Jpologet. in ftn. Citius ( inquit ) apud vos jier omnes
deos , quam }ier unum genium C;a;saris pejeratur. Minucius Felix ,
in Octav^io : Tutius eis est per Jovis Geniiwi pcjcrare , quam Re-
gis. Illud inteiim uotandum , Eum , qui per Detnn juraverit , el
pcjcraverit , fieri infamem ; di.\i ad Leges 12. 1 abular. et aliis
j.ueiiis civilibus subjici. /.41. supr. de tiwnaci. l. 2. in fin. infr.
dc indict. viduit. lib. 1. //. veteiwn Francicarum , cap . 6 1 . perjo-
rus ncque in sua , neque in aiterius causa jurare potest. Qua le^e
ct illud cavetur pratcrca , cos , qui rationabilis a;tatis non suiit
( rationabilem appcllat cam in quam rationis , seu ratiocinaudi
nsus aliquis cadit ) noii cogcndos csse jurare. Item , ut qui in
sanctis ( npinor scripturis vel Tcmjdis ) juiaturi sint , jureiit je-
juni. Idern esse jurarc per chanlatcm et vtritalcm ac pcr Deum ;
cum Dcus sit charitas et veritas. Jurameutum Pbarisaicum esse ,
jurare per auriim ct alfare terapli. Huc refer GcU. 7. ]\'oct. 18.
ubi tractat de obscrvata cusloditaque apud Romanos jurisjuraudi
sanctimonia. addc Cujac. 8. obscrv. 7. Foicatul. »8. Cupid. num,
2. 3. Clarum scnlent. 5. ^. perjurium. nbi refcrt jierjiirum remo-
vcri ab ageiido , testimonio dictndo , jurando. E.^icusari a poen»
civili , si sine dolo pejcravit. /. ult. ff. de in litem Jur. si proptcr
impedimenta justa juramtnto satisfacerc non potuit , si perjuriuui
nulli noccat : si interrogatus suj^cr crimine , iicjerayil , »i d«liitua»
ab adycrsario iu judicio fuerit-
CODICIS REPETlTiE PRiELECTlONIS.
325
JDe inopia probaiionum.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Severac.
IN bonae (i) fidei contiaclibas , nec uon [ etiam ] in
ca"leris causis , inopia (2) piobaUonum , per (i)
udicem jurejurando causa cognita res decidi oporlet.li'.
0. Ral. Sept. Maximo ji. el Aquiuwo Gonss. 2»b.
De tutelce actione.
4. lidem AA. et CC. Maximse.
SI ad excludendaro tulelae aclionem pupillus (4) jusjii-
randum lulon delulerit , poslea eandem litem exer-
ere non prohibelur. Vi\ Kal. Jul. ipsis iv. et 111. AA.
GoNSS. 290.
De Jiddcommisso.
5. lidem AA. et CC. Jnliano.
CUm etiam a (5) pnpillorum tuloribus , velut ab ipsis
pupilbs relicla (ideic^onwnissa videantur (6) , super
fideiconunissis Praises (7) provincia? cognoscet : et , si id
libi reliclum esse consliteril , reddi tibi elViciet. Idem , si
inficietur , ad jusjurandum ( ut dcsideras ) tuloreni adi-
get (8). PP. 4. Kal. Decemb. ipsis iv. ct ui. AA.
Cows*. 390.
De generis et ingenuitatis quctstione.
6. lidem AA. et CC. Bessio.
CUm proponas partibus placuisse , jurisjur.fndi religio-
ne , generis (9) ct ingenuitatis (|useslionem decidi :
Pr.Tses provinci.x juxla dccreluin arbilri (10) ad vobinlatis
vestrae placiluni amitae tuae filiis consulct. PP. 5. Id. Fe-
bruar. Tiberuno ci Dione Conss. 291.
^'e alteri per alierum prcsjudicetur.
7. lidem AA. et CC. Eulycbianae.
NEc filius (11), nec f^uisquam alius (12) , nec litigan-
do , nec paciscendo , sed neque jusjurandum citra
voluntatem domina: rei deCercndo , prajucHcium ei facere
potest Unde si citra mandalum tuum abcp.id erga rem
tuam filius tuus gessit , nec hoc ralum haliuisti , nihil
tibi oberit. S. Idib. Koveb. AA. Co/sss. 293.
De actione et jurejurando acloris.
8. lidem AA. et CC. Akxandro.
ACtori (i3) delato, vel relato jurejuraudo, si jurave-
rit vel ei remissum sit sacrauientum , ad smiilitu-
dinem (i4) judicati in (i5) faclum actio compelil. S. 12.
Kal. Maji , CC. Conss. 294.
De condilionc jurisjurandi reo del.da.
i»
(i) Vid. /• 5. ff. dc in litem jiirand.
(9.) 22. Synofjs. Basil. a. cap. '\i. viil. >• Harra. i. cap.
jolt a'/ut(J(35^0'5- ■-'-'-'•. Ectoi^. 5. cai). •.>.8.
(3) /. 3i. J}'. de jurejur. Tale jiiiamcntum nccessarium cst.
In Gallia quae consuetudinilnis seu slaliilis quibitsdain propriis iiti-
tur , judiccs inopia prohalionuin , et ubi .scinipleue lantiuii pioha-
tuni c.-t , juranicnluin aetori non dcfcrunt , iiisi a rcgc jussi sint.
HcliuH'. ui priuc. const. ^loss. i5. iiuin. 58. Seiniplena prohalio
fit , si unicus taiiluin tcstis producitur , ncmpc cjuia duo plcnani
faciuiit , si rcus t'iij;it , si scriptiira taiUiim domcslica profertur.
vid. Accurs. hic. Putaiem , ne id cjuidem jurc ficri , nisi caii.sa
>)Cnc cognita. lU liic- infr. h. t. Dc juramento snppletorio , vid.
Socinum rcg. 104. Dicam plenius in praxi civili titut. dc jnre-
jumiido.
(4) Sinc tutoro. /. 17. §. i . ^! dc jurcjiir. 22. Ecloi:. 5.
C. ^. IHipillo non defertiii" juramcitum. Idem ctiam nnn dcfert ,
nec {^raliam jurisjuraudi facit. d. 5. 1. Eclog. ilid. Ilarmcn. 7.
Ktpt dyyi$!>x> •
(J-i) Hcliclum a tutorc , relictum videtur a pupillo , dc quo si
diilHtatur , Uitori dcfertur jur.imcntum , ct ita tiitor jurat in (^ausa
niipillo mota , /. io- lnfr. da fldcicoinmiss. l. 69. ^. 2. J[. de
le^. ■!. adde Ciijac. 3. ohs. 27.
((>) Cum cadcm mo.\ vcrha rcpctantur m l. ao. Infr. de ftdfi-
cominiss. videlur hic cx cadcm scrihcndum ct rcpouendum : lieh-
cta fideicoiimiissa dvl>pantur. Mod.
(7) Fideicommissa in provinciis apiid Priesidcin , ut l^omre apiid
Consulem , vcl piaEtorcm ndeicommissa«ium pctchantur. Ulpian.
a5. 5. i-j.
(.S) Imo non adipet l. l\- ff. dc in litcm jur.ind. Scd ihi dc jii-
Kiimuto iu litcm aliectiouis , hii: dc vorifale a^iLur. Wcsaih. ad
tu. ff. dc in liiein jur. n, 4- Aus.
^9) Siipci^ causa slatus potcst jusjurandiim defcrri.
(10) Id Ciil , judicis dati. vi*i. /. ^. Supr. de judic. l.i. iti fin.
9. lidem AA. et CC. Martiano.
Elata (16) conditione jurisjurandi , reus ( si (17) non
per actorem, ciuominus de calumnia juret , sleleril )
judicem solvere (18) , vel jurare , nisi (19; re.erat
jusjurandum , necesse habct. S. 5. Kal. Maji , Sirmu ,
AA. Cowss. 299. ^ ^ .
De deposUo.
D
per
1
10. lidem AA. et GC. Protogeni.
N actione etiam depositi (20) , qus-? super rebus cjuasi
sine scriptis datis movelur , iusjurandum ad exemplum
Suvr. de pedaneis jud. v. /. 2. Infr. dc Uhertis et eorum.
(11) Yid. /. 4- Infr- si alieua res pi^ii. i^oui- r-vplicatroncm
huuis lcsis vi(i. apud Leoninum emendat. lib. 3. c. 12. /(. 2. Aus.
Ui)\iA. t.Z. ^. ^. infin.ff.de juieiur.
(\i{ Jureiuraudo delato, reus dehct vcl jiuarc , vcl solvere , vcl
iusiurandum rcfcrrc. Syn. Bu.il. 22. tit. 5. c. 4S. Qu.d .i ipse
aclor dc caliimnia prior jurare nolit ? rcns jurare non cogitur.
/. 0. Infr. h. t. quijipc is , cjui jusjiiraudiim deiert , p_rius jurai-e
de calumiiia hac formula cogilur , 07.' six' *»5 o-wipavTS.)' a-; , ^tr
Kouoct hi^-lv iTxpd ^« ToV opKOv , ^KK' m', ,<)uiK^J hxxia,; r «>./-•
hoc cst iuro mc nou caliimiuo-c jusjuiam.um cxigcrc , sed quod
iuie mc putem c.xperiri. Syn. Basil. 22. til J. c 48. i.IIarm.7.
\ <) unde apud l'aal. Icgimus 2. scnt. i. ^. 2. Jusjurandum de-
fcrrc prior actor polest , conlrariiim auiein dc calumaia jusjurau-
dum rco compctit. addc /. 34- S- '/"' jnsjuraiidum. 4. et l. si
uon fucrit. ?>-]. ff- de juiejur. • j- ,
(i4) Quin jusjurandum inajus c^uiddam cst , ciuam rcs judicata.
32. Ecl. 5. c. I. . . r . 1 I ru
(i5) Fx iiiramcnto nascitur actio in factum ; dc qua vul. Ul-
clcndorp." c/c/ss. .. act. y. nisi super aliquo faclo noimn.it.m est
iuratum , puta veudito ; tunc cmm co.ui^etit utilis vend.ti. /. li.
\. l.ff. de jur^jur. Goth. vid. in hanc leg. Joau. Za.igcr. de ex-
ccpl. part. 4. cap. 5. num. 96. Ans.
^,6) Di.-ci ad. t. I. Supi: h. t. a Paiil. 3. sent. i- )• ^.
(I-) Qui dcfcrt jusjuraiidum , prius dc calumiua juiat. /. .i^.
^. 4. /. 37.# /»• '• ^- "''■ ^"^'- dc fulcicommiss. d. ^. 2. vid^-
/ 1 siwr. Je jurcjuijndo propt. calum. /. 11. 5- •• et 1. ff.
rer amotar. RcmiUitur tamcn qoihusdam pcrsonis, puta paliouo ,
nou lihcrlo : ot in c.msis fcudalihus lam vasallo , quam domuio,
vid. Cujac. 4. fud. 36. /</. 548. 2./««/. 33. 5. i.
(if>) /. 3.^. §. C^-ff- dc junjur.
(19) Cui dcfortur juramciiuim , tcnetui- jiuai-tf , vel rctcire.
(20) Addc /. 4- •^■V"'- "'^ "'"^-
^^^ I^ X B E R Q U A R T U S
cjKterorum bonoe (i) fidel iurlicjorum deferri polest. S.
5. Kiil. Decemb. CG. Co^ss. 3oo.
De rcvocationc jurisjurandi.
II. Imp. JusTiNUNUs A. Demosth. P. P.
SI quis jusjurandum iolulerit , el , nocdum eo pra^stilo ,
poslea ( utpote sibi allcgaHonibus ahundantibus ) hoc
levocavcrit : sanciraus (2) neniini licere penitus iterum
ad sacramenlum recurrere , ( satis enim absurdum est re-
dire (3) ad hoc, cui renfunciandum putayit , et cum (4)
desperavit aliam probationem , lunc denuo ad religionenx
convolare ) et judices nuUo modo [ eos ] audire ad tales
iniquilales venienles,
•f- Si quis autem sacramenfum intulerit , et [ hoc ] re-
vocare maluerit , licere quidem [ ei ] hoc facere , et alias
probationes , si voluerit , pra^stare : ita (5) tamen , ut
hujusinodi licentia usque (6) ad litis tantumniodo termi-
num ei praesielur. Post definitivam auiem sententiam , quse
provocatione suspensa non sit , vel qua; , postc^am fuit
appeilatum , corroborala fuerit , nullo modo revocS^re ju-
ramenfuni , et iterum ad probalionem venire ciiiquam
concedimus : ne repetila lite , finis (7) negotii alterius
causse fiat exordium. Dat. i5. Kal. Octob. Chalcedone ,
Decio V. C. CoKS. 529.
Jusjurandum ad decisionem litis quando prcestandum.
1. De jurejuraudo pnestando , peZ referendo. 2. De. pro-
curatione : si quis jurare nolueril. 4. De absentihus. 5. De
loco et forma jurandi. 6. De priorum le^um confir-
viatione. "
12. Idem A. Demostheni P. P.
GEneraliter de oranibus juramentis , qua3 in lilibus of-
feruntur vel (8) a judice vel a partibus , definien-
dum est. Cum enim jam increbuit judices in plenissima
defiuitione sacramentum iraponere : evenit , ut provoca-
tione Lte suspensa (9) , hi quidem , qui )usluranr3u.
pr^slare jussi sunt , ab hac forle luce subtrahantur T
bationes autem rcrum cadaot (.0;: cum (.,j multum fn
discrepet juramentum heredilarium (i3) a piincinali (^
sacramento. JN'ece,silale itaque renjin coacti et probati"*'
nibus pinguius subvenieuies , ad Jiujusmodi veniLs san'
Clionem. Umne igitur juramenlum , s.ve a judicibus si'
ve a parlibus illaium , vel in prmcipio litis , vel in 'me'
dio , vei in ipsa definitiva sententia , sub ipso iudice fisJ
detur , non expectata vei ullima defiuitioue , vel nrovn
cationis iormidine. . 1 f u-
§. I. Sed juramento iHato , cum hoc a partibus fa
ctum iuerit , et a judice approbaium (iti) , vei ex aucto-
ritale judicis cuicunque parli ilJatum : si quidem is cui
imponilur sacraraentum , nihil ad lioc fuerit reluclaluj
hoc praesletur , vel referalur : necessitate ei imponenda '
cui jure refertur , relationis sacramenlum^ subire • vei -
hoc recusaverit , quasi illato sacramento prsstito , cau-
sa (17) vel capituJum (ib) decidatur , nullo loco provo.
cationi rehnquendo. Quis enim Ibrendus est ad appella.
tionis veniens auxilium in iiis qua^ ipse facienda pro-
curavit ? '^ f
§. 2. Sin autem is , cui sacramentum est illatum vel
a parte , vel a judice , hoc subire miuime voluerit , ii.
centiam quidem habeat sacramentum recusare : judex au-'
tem , si hoc omnimodo pra;standum existimaverit (iq)
sic causam dirimat , quasi volente eo sacramentum sit re-
cusatum : et ita castera sive capitula , sive totius negotu
summa exammentur , et Iis suo marte percurrat , nulio
ei obstacuio obviante. Ipse autem qui sacramentum sibi
illatum dare recusaverit : vel hoc attestetur vel , si for-
le non audeat , Iiabeat (20) sibi in ultima (21) provoca-
tione repositum auxilium , et si judex appellationi prssi-
dens , bene quidem illatum jusjurandum , non rite autem.
recusatum pronuaciaverit : res secundum quod judicatum
est , permanebit. Sin autem non rite quidem iUatum , re-
cte autem recusatum sacramentum pronunciaverit : tunc ei
ficebit emecdare (22) senteutiara judicis , qua quasi ex
(r) /. 3. Supr. h. t.
(2) Jusjurandum inopia probationum tibi detuli : nactus alias
probationcs , dclationem jurisjurandi a te nondum prsestili , revo-
cavi , quaentur an secuiido non liceat ad jurisjurandi delationem
confugere? non licet. Synops. Basil. 22. tit. 5. cap. 5o. i. Har-
iuen. 7. ^. 7. '^
Q) Vide l. 75. ff. de reg. jur.
(4)^ Iniquum est hoc casu droivxU ilf «Mi,, dTshl^(6,v W-
kiv sii ic» opKov aTo^pid^uv 1 ob desperatas alias probationes ad
junsjurandi leligionem denuo confugere. Synops. Basil. h. t. c. 5o.
(5) Jusjurandum dclatum , necduin praestitum , is qui detulit
revocare potest J'^; t\, d-ri<p^<nr, ,|;^^, im.pi^.r^ Jo^^,«, ^^,
opKOv. quousque sententia lata fuerit , qua; jusjurandum praestare
jubcat. Jgitur nou post scntcntiam a qua non appcllavit , non de-
ruque post sententzam ab appelJationis judice confinnatam. Sr^
naps. d. l. J
(6) Dclatum juramentnm , anlequam sit juratum vel pronun-
ciatum , levocaii potcst, Goih. Vid. Borcholt. dc iurejur c 6
n. 1. Vincent. Caroc. de juram. lit. decis. q. 5. pr. n. 3q* n
q. 10. pr. I. «.I. Ita et Jurisconsultis licct quandoque ex inuta-
fione circumstantiarum facti rcsponsura niutare. Cuiac. lil, 2 ob-
ser^.iQ. ci ad African. tracu 4- Natt. cons. ,94. „«;„.' ,3.
S ^fw /1i V^ ' ^'"'^ ^"'"' negotii secundae litis exordium faciat,
(8) Juramentura defertur , vel a jndice vel a parte.
(9) AppellaUone suspcnditur scntcntia.
(10) Probationum viT non sunt coarctandx. /. quoniam. supr.
de hcBreicis ,• unde colhgit Accursius i,, IVoucll. 94 ar^. NoJllce
Ue testibus , debitorcin pacto ve! conventionc cogi noQ possa , ad
unicam fantura probat.oms speciem , ut ita possit debitor quorii
^encre proJ.atioms , sive per testcs , sive per instrumenta , sive per
usjuiandum , debiti solutionem probare neque se ad unum t^.
tuin genus probationis aslringere.
(II) Juranientum heredis multura differt a defuncti iuramento.
i. II. 5. 2.^. reru/n arnotar.
(«2) 2. Feud. 58. 5. cum datur. Coguntur tamen heredes inter-
dum juiare dummodo verisimiUter possunt jurare : videlicet nota
cis veritate facti defuncti , quam l.beri , tacita quadam prKSum-
pt.one,nosse mtelliguntur. vide ad hunc locum Rolandum a Val-
Je i cons. 02.adde Ancharanom i. quasst. 55. num. 8. Myasing.
I. observ. i3. j o
(i3) De procuratore vide /. 2. €. ,. L 2. supr. de jureiurand.
propt. calumn. ■/ j r j j
(i4) Hoc est , defuncti.
(i5) Potest jurari ctiam appellatione pendente. Salic
(r6; Delatio juramenti parti non concludit , nisi c
approbata sit. ^
(17) De qua agitur sc. unde colliaunt : Contumaceni ia uno ea-
pite , non haberi pro confesso in a\\o.
(18) Id est , articulus ille litis.
(19) Contuma.x non habetur ij.jo jure pro confesso : cum ejus
contumacia jndicis arbitrio sit definienda.
(20) Intcutio non allcgata in causa principali , potest in causa
appcilatioms altcnari. Batd. f ■< r
(2.1) fn appcllatione a definitiva , discuticndura gravamen inler-
Jocutonne.
(22) Hinc illa nsitata formula judicandi in curiis , et apud judir
ces ad quos appdlatur. Pn emendant Le jugement etc.
Uc.
per judicem
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
32'
«cusato sacramento processit , et nihil pcnitus nec prae-
idjcii nec injusti dispendii (0 cuicuuque incurret :
■d et causa? cursus ah initio usque ad iiovissiniuin ter-
nrium non impcdiclur , ct lis «qua lance truliuaLilur.
§. 3. Sive auiem iilatum juramcntum praeslitum fuent ,
verecusatum, ipsi parli , (pia^ lioc inlulit, nullum (2)
rovocationis rcmcdium in hoc rcservabitur : cuni nimis
rudele cst , parti qua; hoc dctulit , propter hoc ipsum ,
uod judcx ejus petitionem seculus est , superesse provo-
ilionem.
§. 4. Ilis de prajsentibus (3) personis stalutis , nec
t>senles nos fugiunt , sed etiam eos huic legi subjugamus:
. si persona pra;sens non invcniatur , cui sacramentura
latum est, hte fortc pcr procuratorcm ventilala , neces-
! est , vel ipsam priucipalcm personam datis certis in-
uciis (4) ad judiccm vcnire , ut ea quae de sacramen-
s slaluta sunl, impleat-, vel ( si jndex exislimaverit ) in
rovincia (5) ubi drgil , sub actorum lestificatione jura-
icntum ab ea vel dari , vel referri , vel recusari , hoc
roccdere : ut siugulis casibus cventus jam definitus im-
onalur : licentia danda cliani parti altori , vel per se ,
cl pcr procuratorem super hoc ipsum ordinalurn , ades-
» Iiis quas dc juramcnlo agnnlur : vel si ueulrum faocre
laluerit , cl ex una parle (6) , sub fide tanien geslo-
jm , juramentum praisfari , vel referri , vel recusari :
xpensis propler hujusmodi causam praestandis , o/Tlcio (7)
idicis trulinaudis , an ab utraque parle , an ab altera
porteal eas dcpendi : nullo tamen ex hoc litibus impe-
iinento generando : sed , doncc ea procedunt , aliis vel
apilulis . vel litis membris a judice cxaminandis : et
lostquam fuerint ei intimala (8) gosta super juramento
ubsecula , tunc iterum ad (9) hoc capitulum judice re-
eunte , et eo adimpleto ad cctera pervenicnte : onmibus
liis qua; de prassentibus sancila sunt , et in absentium
larte observautis.
§. 5. In oninibus aulcm casibus in quibus sacramenta
racstanlur , observationcm judicialcm permanere ccnsemus
ecundum personarum qualiiatcm (10) , sive suh (11) ipso
udice prxstari oportet juramcnlum , sive in domibus (12),
ive sacris scripluris lactis (i3) , sive in sacrosandis ora-
oriis (i4)-
§. 6. Similique modo in sua firmitate manere , quae de
alumnia; jurejurando , vcl relato sacramento legibus cau-
(1) Scntpntia cmcnclata non parit dispcndium , potcst tamcn
rhitrio jiidicis condciniiari in cxpcnsas primi judicii, qui in prio-
c caiisa \ iccrit.
(u) Ddator juramcnli non appcllat. An idcm in co qul rcfcrt ?
dcin , «uniiis cniin juruniciili rclator , cst dclator. j4ccurs.
(3) Quasi <liccrct , El iioec dc jiiramcnto dclalo ^ ct relalo infcr
psas parlcs pi-a-scnlcs.
(/() .Ahsdili ccilus compaicndi lcnninus prreslandus.
(5) Jiiiari jiolcst cxlra provinciam judicis , apud qucm litigatur.
(fi) Moioufoi)--
(7) tXIicio jiidicis cxpcnsrc lintinanlur.
(8) Sij;iii(icata.
(9) Dilalio i>ciuicns siipcr nno capilc , non impcdit proccs.iuin
uper alio , div<T>o fanicn. Biihl.
(10) Jiiramcntiini <-i ilcfcnndMm , qiii rci vcrilatcui luagis per-
pccfam lialict. vid. Mynsmg. 1. <>/..». i.3.
(m) Jurari potcst , vcl iii judicio , vel domi.
(la) Acta c.\ cansa po.^^sunl (uri in domo privala : liinc colligit
Jaldus , !iei:ioli donnnlis aliqiiid in domo s;ia coram judicc , dona-
ioiicm pio insimiala cciiK-ri.
(|3) Corporalitcr ita jiiialiir.
(i/|) In Ecdc-ia juiari polcsl. vid. quDe notavi ad l. 2. Siipr.
k sdcrOHtiu-t, Ecclcs.
(i5) Sc|)tiino. Cujac. 20. ol>s. 5. lioc quid sil , dixi ad /. 32.
njin. supr. dc sacivsanclis Eccles.
la sunt , vel a nobis , vel a retro divis pnncipibus in-
iroducta : non eniin , ut aliquid derogctur antiquionbiis
legibus , hffic prolata sunt : sed nt , si quid deesse eis vi-
dcatur , hoc repleatur. Recilata scpties (if)) in novo cou-
sistorio Palatii Jusliniani. Dat. 3. Kal. ^ovcmbr. Decio
V. C. Co>s. 529.
De legalis et Jideicornmissis.
l3. Idem A. Joanni PF. P.
CUm quis legatum , vcl fideicoraniissum , utpole sibi
reliclum exigerct , ct lcslamciito Ibrle non apparcute
pro eo sacramentum ei ab hcrede delalum esset , et is re-
iigionem suam praestassct , affirmaos sibi legatum ^^el
fideicommissum derelictum csse , et ex hujusmodi testa-
mento id , quod pelebat , conseculus cssct j postea autem
manifestum csset factum, nihil(i6) ei pcnitus fuisse dere-
lictum : apud antiquos quaerebalur , utrum jurejurando
standum esset , an reslilucre deberet , quod accepisset :
vel si re vera ei derelictum fuisset legatum , vel fidei-
commissum , an daremus licentiam heredi Falcidiam , si
competat , ex hoc retinere. ISobis itaque mehus visum esl ,
repeti (17) ab eo legaturn , vel fideicomniissum, uullum-
qne ex hujusmodi perjurio lucrum ei accedcre : sed si vc-
rum fucrit inventum : quartae detcntionem iutroduci , si
tamen locum liabeat: ne cui exdcliclo (18) impium sibi lu-
crum [ aflerre ] nostris legibus concedalur. Dat. i5. Kal.
Novemb. Constanlinop. post consulatum Lampauu el O-
RESTIS VV. CC. 532.
T I T. II.
SI CERTUM PETATUR (19).
De iEre alieno hcreditario.
\. Impp. Severus et A^toninvs AA.
Modestino.
IVrEque ssquam , neque usitatain rem desideras \ ut «S
i^ alinum patris tui non (20) pro portiouibus heredita-
riis exolvatis tu et fraler coheres tuus , sed pro a>stima-
tione rerum praelegatarura (21): cum sit explorati juris,
(16) Ncgativam intcrdnm prohai-i hiuc colligunt ; qua dc re dice-
tur ad l. 23. infr. dc prohnt.
(17) OKstat /. I. Snpr. Iit. qiinin vide ct ForcatuUim 18. Cup.
nurn! •]. Paiicis inlcrim Iradilur , rcsf itnlloiu-in advcrsus ea , quae
jiiramcnlo non vohintario sunl dccisa , d.iii jnoptcr spccics dc no-
vo rcpcrtas , /. ^i.jff'. h. t. I. 2(). Supi: dc transucl. Golb Hsec
cst 9. dccisio C.X 5o. novis Jiisliniancis , ut vidcre est apud In-
glois. u4ns.
(18) I.ucrnm cx doliclis spcrarc , impiuni.
(19) Pctaliir dc cliip>mai.liis. Cod. Th. 1.1. tit. 27. L. i2. _ff-
I. id cst , «Ic mntiio, ^f;,' Ixvsla- 3. Ilarm. 5. Inst. quib. modis
re contrah. in pr. Formulam actionis vidcapud Oldendorp. class. ^.
act. 17. Fcrraricnsem in formula actionis hypothecaria 43. ibt
Muluo. ■?.. . 1 j-
(20) Hcrcdcs tenenl'ir ad onera licrcditana pro hcreditariis por-
tionibus , etiamsi in pia'lci:;alis sit inae.jnnlitas. /. 26. supr. depact.
l. 6. /. i3. suor. fannl. civisc. L 2. infr. de hered. actionib.l. i.
infr. si unus ex vluribus. /. i. infr. de except. l. 10. infr. de ju-
re deliher. l. 35. $. \. ff. de hered. insl. l. 8d. §. i. in Jm. ff.
de. verb. ohl. l. -i' injin.ff. de stipul. pral.
(•>i) OI>Ii'-atio pcrsonalis non scqnitur fiiudum ct pr.Tlcjatum, nt
Jf. ad SC.TrebeHian. l. J . $. 51 A-rc.v. ncc liMnMt cliain in^laii-
tia conlra succcs.sorcm. cap. quia uero. dc jndic. licct sint ca^-iis ,
iibi conlrarium locum obliucl. dc quibus Socinus Regul. 3oa. Mod.
328
LIBER QUARTUS
liprpclitarla onpr.i ad (i) scrlplos Iiercfles pro (2) portio-
nibus liercdilariis , noii pro rnodo ciiujlumeiiti pcrlinere.
Quod nec tu ipse ignorarc videris : cum creditoribus se-
cundum fortnain (" vcleris (3) ] juris pro portione tna
caveris. I)at. Ral. Jul. (^hilowe cl Libojse Cowss. 2o5.
De eo , qui nummos alienos credidit ,
et slijjulalus est.
2. Imp. Antoninus A. Ilermogeni.
QUamvis pccuniani tuani (4) Asclepiades suo nomine
crcdiderit : stipidando tanien , sibi (5) jus obliga-
tionis quaesivit : quam pecuniam ut possis petere ,
mandatis libi ab eo actionibus consequeris. PP. ^. Kah
Maji , Messala et Sabijno Cojnss. 21 5.
De his , rjui ojjicia administrant,
3. Imp. GoRDiANUS A. Sempronio.
EOs (6) , qui oflicia adminislraDt , neque per se, ne-
que per suppositas personas , lempore oflicii sui in
provincia foenus (7) agilare posse , saepe rescriplum esl.
PP. 6. Kal. Seplenib. GoRmAWo A. et Aviola Conss. 2^0.
De peciinia ahsend nomine ejus credita.
4. Impp. PuiLirPus A. et Philippus Caes.
Maximo.
SI absenlis pecuniam , nomine ejus foenori dedisti , ac
rcprobalo nomine (8) , mandalis aclionihus experi-
ris , pra^scs provincise jurisdictionem suani proebebit.
§. I. Idem si cessare mandatum animadverterit , uti-
lem tibi advcrsus debitortm actionem eo nomine compele-
le non negabit (9). Propos. i5. Kal. Mart, Pr^esente
ei Albino Conss. 2^7.
De instrumento.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Arisfodemo et Proculo.
SI non singuli (10) in (11) solidum accepti miitua quan-
litale , vel stipulanti creditori sponte vos obligastis
( licet uni (12) numerata sit pecunia ) vel iutercessionis
(0 Pcrsonalls obligatio ct instantia ad beredes non transit : vid.
Socin. reg. 177.
(■)) Hinc ratio diiLitandi sumebatin-. Videbatur enim dicendnm
ex inaequali prBeicgatorum quantitate , cos inaequaliter etiam tcueii.
/. I. iiifr. de excejjt. l. 20. infr. de jur, dcUb.
(3) 12. Tabularum.
(4) Qui peciiniam alicnam suo nomine crcdit , sibi stipulando
jus qua;rit , quod lamcn ccderc tcnctur. /. 1. infr. de reb. aliciiis
non alien. addc l. 41. x>ers. quod si stipulatus/F. h. t. l. 6. ^. 2.
Jj: ad SC. Trebell. r jj . j
(.'j) A ide /. iG infr. de pigmvibus.
(6) O upY'^'' i ^■J^(l>(i!Ov Ei> sVxfcX'* vpccjruv , qiii magistratum
vcl ofliciiim in^ piovincia gcrit , ncque per se nequc per mediam
pcrsoiiani ( J/a fjsa-n ■npoa-utry ) magislratus sni tcmpore foenus
exercerc potcst. Synops. Busit. 6. tit. i. cx lib. 23. tit. j. c. 45,
(j) l ^}- ff- ^- *• •^'jnops. d. loco. vid. /. j. supr. de con-
tract. judic.
(8) Nomen est ipsa obligatio , ipse contractus initus.
(9) Cur ita ? collige ex l. 32. in fm. ff. h. t. vid. Cujac. 5.
oiis. 29.
(10) Hcsc Icx non iantum locum babet in simpjici mutuo , scd
et m usurario. Gaspar. Rodcric. de ann. rcditib. lil. 2. quoest. 5,
num. 4- Ans,
(11) Numeratio in persona unius non obligat alios : pisi consti-
tuerint se rcos debcndi in soliduni , rc vc! verbis , vel chirograpbo ,
yel biennium sit elapsum , vcl invicem fidejusserint. vid. Molinsum
ejucEst. 7. de usur. jtum. 182. et srquent.
(12) i. 3. infr. dc mutil. stipul.
(}3) Biennium sci|. i^crs. midtum. Inst. de lii. olUg
nomine hanc pro rco susceplstis obligaiioncm : fruslra x>
reniini , nc ejus pecunije nomine vos convtriirf 00«,,'
quani alii mutuo dedit , si inlra pra-stilutuui (i3) ie„
pus rei gesta; qua^stionem delulisds. f Ac multo maei
inancm timorcm gcrilis , si (i^) pecunia numerata , o/ei,
suscepiutn in^trumcnto sit c.oij.itum : cum , si nddeiuL
stipulatio nulk subjecta cst , et hujus rei est haljiia 'dl.
lcnnis contet,tatio , in suo sialu remanente eo , quod vetf
faclum intercessit , ex oiei accepti scripiura uihil deber
manifcstum est. S. 5. Non. Maji, AA. Cojiss. 293.
De novalione , de instrumento siinulalo
de usuris.
6. lidem AA, ct CC. Nicaudro
01 ex preiio (i5) debitae quantitatis , facta novatione
O per stipuhitionem usuras iicitas ab eo contra oMtm
supphcas , stipuhitus es : falsa (16) muluo datae qnantila-
tis demonstratio praemissa, cum obligatlouis subslantia noa
defecent , quomiuus usque ad modiim placituin ibufs
possiut exigi , nihil nocet. f Si vero , ciird vincalum
stipulatiouis tantum muluam pecuniam daiain conscriptain
est , el ejus praestari fcenus coiivcnii : simulalis pio infft
ctis habitis , hujusmodi placitum nihil de praecedenti nnj.
lavit obhgatjone. S. i5. Kalcud. Decem. AA. Conss. agS
De origine pecunicB credilcc , de persona cujut
nomine credilum esi spectanda.
7. lidera AA. et CC. Pacturaeio.
|\jOn unde (17) originem pecunia , qqje mutuo datur
Ll habeat ; sed qui contraxit , si ut propriam numera
vit 5 in hujusmodi obligatiouibus requirilur. S. 5. Noo
Octob, Sirmii ., AA. Conss. 293.
De re (cstimata data miitid cau.^a , de stipuJalione
usurce illegitimoi , de pfgnore iion idoneo.
8. lidem AA. et CC. Proculo.
SI pro (t8) mutua pecunia quam a creditore poscebas
argentum , vel jumenlum , vel alias species utriuscp
(i4) Js, cui pccunia rc vera mutuala cst , non tonetur ad olean
uisirumento coraprehensum ; Talis enim mutui conlractus esl usu
ranus, et naluram iputui excedit , nisi in stipulalionem olcumcfc
ductum fuerit. ut luc. l. 6. ufr. h. t. est et in emplione el sol.i
tione alu.d utrobiqiie , namque aliud pro alio solyitur volcnti. /. i
iiijr. dc solnt.
(i5) Ad haiic legem vid. Goed. de contrah. slipul. c. 3. num
78. etcap.^.num. -j^. et seq. Guid. Pap. /iyc Zoco. LeoDiu
einciidat. lib. 3. cap. 16. n. 1. Ans.
(16) Nicandcr majorcm summam stipulatus a suo debitore , quair
ei mutuassct , paulo post ab eodem cs eadcni summa usuras liciti
stipuiatur. Pnmus contractus usurariiis est. vld. /. 11. C. i.ff.h
t. t. si libi decem. t-j.Jf. da pnct. at non secundus , nisi pro c.
parte qu?e debitori vere numerata non fuit, Quid si usurx pacB
tantum fueruit promisspe , non ex solenni slinulationc? usurs noi
debentiir. /. Sij.^ mandati. l. i. /. 3. infr. da usur. quara nov.
nuc atluht intcrj.retatiuuem Papon. non magni (\icio : eara tamci
vide apud eundem 3. Not. 9. c. de lestitution da majeur.fol.6:i
(17) Polcst ennn csse aliena , sed ct adquisita ex turpi qusesto
vid. /. IX. ff- sohit. matrim.
(18) Spccies potest sestimari et exinde convcrli in causam mului
puta pecuniae: et ita usura exigi. /. u.^. h. t. l. 12. 23. 25
infr. de usur. adde Molin. dc usur. cj. 23. /2. 229. q. 85. n. SSg
56i. et .^eq. Et ita supcllex loco prctii dari potest , ct in pecuni.ir
couverti , et pro alia rc qnam pccunia numcrata facli hujosino-
convcrsione ( legitime tamcn , cui contraria est illegitima ) usur
legitunas stipulari possumus. Goth. Ilanc leg. explicat Roderic <•
reditib. Hb. i, q. i3, n. aS. Ans.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIONIS.
329
jonsensu aslimalas (1) acceplsti , daio auro pignori, li-
;cl ultra usuram centesimam usuras stipulanli spopondi-
iti : tamen (2) sors , qua? asiimalione placito partium
definita est , et usurarum titulo legilima (3) [ summa ]
tantum rocte pttilur. Nec ([uic([uam tibi prodesse potcst,
(juod minoris (4) esse pretii pignus quod dedisti , pro-
ponis , quo (5) minus liujusmodi quantitatis solutioni
pareas. S. 17. Kalend. Januar. AA. Cojsss. 293.
Si duo simul crediderint.
9. lidem AA. et CC. Alexandro.
CUm te in Gallia cum Syntropho ccrtum auri pon-
dus , iteni([ue numeratam pecuniam rnutuo dedisse ,
ut Roma? solverelur , precibus adseveras : adilus compe-
tens Judex si duos reos stipulandi (6), vel re pro solido
tibi qujEsitam actionem , sive ab heredibus Sjntrophi pro-
curalorem (7) tc lactum animadverterit ^ totum debi-
tum •, alioqui , quod dedisti , soium reslilui tibi jubebit.
S. i5 Kal. Jaiiuar. AA. Co^ss. 293.
\De uno instrumento pJuriiirn obligationum , de siipulatione
niuluo adjecta , de pasnitcntia.
10. lidem AA. et CC. Crispino.
EO quod a multis (8) proprii debiti singulorum obli-
galionis uno (9) lantum instrumento probalio conti-
uelur : exactio non interpellatur. Nam si pro pecunia
quam mutuo dedisli, libi vinum stipuhmli (10), qui de-
buerant , spopond^runt : negotii gesti poenitentia contra-
clum rccte liabilum , non constituit irrilum. S. 2. JNon.
Febr. Sinnii , AA. Cojnss. 299.
De incendio.
l
M. lidem AA. et CC. Maximiano.
Ncendium (ii) aere alieno non (12) exuit debitorem (»3).
S. 2. Id. Febr. Sirmii , AA. CoNSS. 299.
De his y qui in rem communeni mutuati sunt.
12. lidem AA. et CC. Theophanio.
SI in rem communem cum lone mutuam sumpsisti pe-
cuniam , nec re , nec solennitate verborum yos obli-
gastis in solidum : ct si eam post integram solvisti (i4)-
de reslituenda tibi parle conlra lonem experiri , ut dehi-
tum poscens , judice cognoscente potes. S. i5. Ral. Sepl.
CC. Coxiss. 3oo.
De co , fjui mutuatus est in res alienas.
i3. lidera AA. et CC. Frontoni.
EUm , qui mutuam sumpsit pecuniam , licet (i5) in
res ahenas, credilore non contemplatione (16] domi-
ni rerum eam fcenori dante 5 priucipaliter obligatum ,
obnoxium renianere oportet (17). S. 17. Ral. Kovemb.
NicomedicB , CC. Cokss. 3oo.
De eo qui instrumento sulscripsit.
i4- lidem AA. et CC. Hadriano.
MUfuse pecuniae quam ahis dedit creditor , citra so-
leunitatem verborum subscribenlem(iS) inslrumento
[ te ] non habet obligatum. Sine die , AA. Co.\ss. *
(i) Lrgiliinc tamen el justo prclio , clfra fraudcm et affcctum
usurarinm , iilrinbqnc conscnsu iirobata. Jnfr. h. t. alias id genus
mutui coiitralii a Gailis dicifur , a perte dc finance.
(u) Utilis stiiHilalio usurae pcr inulilcm nou vitiatur. l. 29. ff.
de uswis. nec sors. /. ^o. Jf'. de usur. l. 26. §. i. wcrs. Si quis
autcin. iifr- dc itsuris.
(3) Cciitcsima. supr. h. t. l. ^o. in pr. Jf. h. t. Paul. 2. sent.
i^. J. 2. iist anteiii lcgitinia usura ccntcsima. supr, h. t. ibi , /t-
cet ultva usuKun cciUcsiinain. ct hic , lcgiiima.
(!)) Pulo legcndiim cssc non miiioris vd majoris. utsitsensus ,
dcbitorrm nou idco lcgitimas usuras crcditori dtncgare , quod ci
iion miimris prctii pisjniis dcdcrit , (jnam summa ab eo acccpta va-
lcat. addf cdict. Jusiin. y. c. l\. nisi spccicm ita aperfe cxpona-
mus. Miitunin propric iii pectinia numcrata consislit. Loco pccuniiB
iumonlum utriu3<pic consciisu justo prctio a:stiniatum datuin cst.
Id prctium convcrsiim cst in causain mutui ct majores centcsiinis
usuiEC promissae. Sccuritatis causa credilori dcbitor aurnm digniim
forle deriin pigiiori dcdit. Qua-ritur (piid juris sit ? crcdilor pa-
ctam sorliiu rtctc pctit ; at non illcgitimas usuras , scd lcgitimas
tantum. Ncquc juvat dcbilorciu , qnod pignus dignum doccm tan-
lum dcdirit , ut indc colligal , sc iion in raajorcm ipiautilafcm ,
quam pignus vaKat obligan. Nam ut non idoticniu pignus dcdcrit
creditori , supcrcst tamcii ci advcrsus dcbilorcm in id , quod su-
percst, actio , ut hic. l. 3. /. 5. /. G, infi . de disir. pign. l. 8.
in /in. JK dr disir. pign. t. 28. _/^! de rcl). cied. l. 10. infr. de
oblig. et uctiuii.
()) '\id. /. 3. infr. dc di.str(ict. pignor.
(6) Diio rci rrtdtiidi in solidum vcrbis , aut ici rera numcra-
tionc coiuhliiiiiiliir.
(7) Libtllo in todciu polcst quis agcrc partim suo nomine , par-
tim alitno. /. i. J}'. JhinU. ercisc.
(8) Uno coiuraclu possunt pbuiuiu ptrsouarum obligalionc»
coutuieri.
Tont.lY.
(9) Una subscriptio , unumque sigillum tabcUionis potest plu-
res contractus proeccdtnfes , authcnficos redderc.
(10) Pro pccunia quam mutiiam tibi dcdi , potes Tinum mibi
stipulanti j)romitfere , ct sic aliud solvcre quam acccpisti. /. 17.
injr. de solut.
(n) Adde /. 7. infr. de coiidit. inscrt.
(12) Et raerito. Dcbitor cnim niutui , genus debct , quod nun-
quam ptrit. Quod in gcnere debctur , perire non potcst. 5. 2. in
versic. Et is quidcin. Instit. quib. modis re. l. i. 5. ^- Jf- de
cblii;. et action. adde Molin. quecit. 8. de usnr. n. ii^. Cur ?
Gtnera matcrialc aliquid non suut , scd intcllcctiialc quid , quoJ
passioncm et sic interitum non rccipit. Goth. ^'id. Anf. F.ibr. de
le nuinmar. cap. 2. num. 3o. Gnid. Pap. hoc loco. Zanger. de
Except. part. 3. c. 2. num. i3o. 166. Ans.
(i3) i;x(:ipe /. 5. ^ rfe «au«. alias cxccptiones,vid. Ajcapnd Bald.
(14) Q;ii pro alio solvit , «tiam si sit cjus correus , pofcst ab
co rcpctcic.
(la) E/ ;(]ti f/j oiKolo/nii9 tTCDH irpos^uiris , licet in utiiitnfem al-
terius pcrsonae. Schot. Synops. Basd. 7. tit. G. supr. e.t lib. aj.
tit. i. c. 55.
(i(.>) /. 6. i-^Jf- de negnt. gest. scnsus csl , in mului obliga-
tiouc considerari , quid contrahcntcs intcr se cgcriut , noa qiiid
dcbitor ciim tcrtio cgcrit.
('7) M); Trspiffy^Z.fxtiiw i/uZr tvj xiTiif , nobis non anxic aut
curiosc ntgotuim inquircntibiis. Wx^ vcrba addit Synops. Bitsil.
h. t. ct 3. Ilarmcn. 5. §. 68. ut sif scnlciitia , cum qui iniifiiam
pcciiniam sumpscrit , teucri : licet in rcs alienas sumpserit. Ncc
cnim curiosc boc inquircndum csse , in quas .lut ciijus utililatc»
sumpscrit , sed quis sumpscrit.
(18) Subscribcus tantuin ut Itstis non obligatiir c\ inntuo. /.11.
Infr. dc obHgat. et actton. /. i5. »«/;•. de adinin. lut. vid. /. G.
mjr. de Jidejussor. ct inandat, addc /. fi. Jf. de c^ict.
4a
33
0
Si miituaius credUlit.
i5. lidem AA. et CC. Charidemo
LIBER QUARTUS
et in fiituris croditis , vcl flrliitorum solutionihus locum
habcre oporlff. JJal. j o. Kai.-i.d. Junii , Conslanlinop.
DiN, JuSTINIA^O A. 1'. CoNS. 5'J!8.
In Ai;the.\t. de instrument. caus. et fide §. oportet vero.
col. 6. lic. 2. al. 3. seu iNovell. •y3. cap. 8.
O^"*-/ «0(^0 jure quinque lcsles adhibendi sunt , si ficu
kj ab inipcrito literarurn conlraclus in scriptis , et in ci-
vitate (8) , et excedat libram auri : nain si cjuis /arere
quemlibet contracium ex non scripto voluerit : maniffslum
est , (juia aut per tesles , aut per Jusjurandum fidem per^
cipiet , actore quidem lestcs deducente , pulsalo autem Ju-
rante , aut referente , sicut Judex dlsposueril. In a^ris
autem , (juce hactenus valuerunt apud eos , et nunc sint
Jirma.
T I T. III.
DE SUFFRAGIO (9).
1. Imppp. TnEon. Arcad. el Honor. AAA.
Rufino P. P.
SI (lo) qui desideria (11) explicare ciipienles , ferri si-
bi a quoquam sufTragluin postulaverint (12) , et ob
IV^On adversus to creditores , qui rauluam sumpsisti pp-
1 1 cuniam , sed cjus , cui (1) hanc credideras , here-
des oipcriri , contra juris formam evidenter postulas. S.
5. KaJ. Dccemb. GC. Gowss. *
De eo , quijudici , vel honoreni
ambienli tnutuavit.
^ 16. Impp. HoNOR. et Theod. AA.
Theodoro P. P.
QUisquis Judici foenebrem pecuniam mutuaverit (2) ,
si 111 provincia fuolit versalus , quasi (3) emplor Je-
gum atque provinciae , vel si <|uis colleclarius (4)
/tonons pretium dederit ambienti : exilii pcena una cum
jpso judice pleclerur. Dat. 17. Kal. Novemb. Basso et
PfliLiPPo CojNss. 410.
De chirograjMs.
17. Imp. JusTiwiANus A. Menna^ P. P.
SrJner rliirr. I •• fK\ • referendam vicem se spoiisione conslrinxerint : promissa
ni niil .Tr ^^ "i ^ { '"^'■■""^^""s ''^<^ Pro commu- restituant (i3) ; ajm ea , qu« optaverint , consequanlur:
cvXretlT^rlX'' ''"^""VV ^' ' "' ^"'^ P'^""'^' «• ''^•■'''^"^ «^"^^s "«<^f^"t «d solutionem debi.i coartan.
cieacre s upra (6) quinquagi„ia libras auri voJuerit , vel di sunt
sTm^moj^^^^^^^ <^!j'nn.r'""'''''' ''"'^''■' ' Tr-" ^°^P''"^ ^- ^- Et si quid eo nomine in auro, vel arg^^mo , vel
«mThum a r^ Jr '. ''""V """ '^'*'' deberechiro- ca.leris [ rebus ] mobilibus datum fuenl : irad.tio'sola
stimonrm trhl Tn^' y r"'"^''''';' ""^^^^^^^ suflicirt , et contractus habcblt perpetuam fi.mi.atem:
rurScr nZ./r A T f'"^'''^ opin.onis per eo- quoniam collatio rei mob.Iis (i^) inita , integra fide ac
si ?nn.7. I ' v*^ '^"" ] chn-ographum capiat. Nam ratione cumulatur. ^ ^ ""
pecuS n emnr-!; '^'^'.''"^'^^^«"e'" chirograpiium super ^. 2. Quod si pr^dia r.isiica , vel urbana placitum eon-
ratur n^nZ 1 ''"'. ^=^'^^^^,1«'" excedenlibus profe- tinebit : scrip.ura , qua. ea in alium transferat , emi.ta-
. min.me hoc admU.i a jud.canlibus oportet. Quod tur : sequatur [ et ] traditio corporafis , et re.n fuisse
(i) Credf.oi- nou cogitiir creJiti nomine relicto debitoreexperi-
.^f '^'i^^.debuorc.n dcbitoris sui. l. ,3. infr. de oblis. etaction.
'■ 49- M- ae condict. indeb.
^u^^lr-J^T ^'* ' '".''*=^P*"''"^ ab eo pecuuiam , cum in provinciam,
em praeest , venent. ul sit sensus : is , qui preesidi provinciae fce-
i-ebrem pecuma.n mnCuaverit , receptu.-;,s ab eo.Je.n. td> i. ^%
tvxpxia >,<; ctpxit wxpxyivy)ix: , si vel cu.h in ea.n provinciani .
cu.^^prcxcsl , ipse c,.dUor veucrit, esilio multatur : uU^ ^o.tf.®-
tiat , quas. emptor legum. ita hnnc locu.n Gra^ci accipiunt. Sy-
S^ T;"*! 1;^*^^"' ad bunc locum apud Cuiac. NoveU. 8.
aal. 4 dcspunct. 2 >. ycr.it a.gcntariu.n et campsornn ,\.t '//^ 4
dc.evb s,^mfc. C« lectarios eos aciores esse j;,t.t , qn.bu nrc;
n.o.e |l.at .n auct.onibus .-eliqua publ.canorum \u.cA ,^ que^ ' H
verant 'cT.r^ "*r '' ' ^"^ °'' •^^''^'^°'-"- Pr-rastinatio^e.J nequi-
in V- !. ■' ^''■''•- *^o^*^fO'-i"» -^^'te'" nH.n.niss,. Horatium , Sueton
m Aespas.a„o et Sc.ecam. adde eundcm ,. Parera. iL. C uiac ,0
r'i Lr,n?"^"'' Acroncnummularios cofcto.^es , colU':
p r eos nana '■'' ^'?^"»^"-''l ^' '»=^J°'-^ »--l'i' et .ne'.cenariis :
n^c n? "^''^"^P^'^""'^^ coegisso : et quas acceperant , per partes
5 NotlT'"' \"'' "^"^ ^'••■* '-tio.>e\-rogasse.'par.es\^,;roc
J'W °7. '°"' '' "'■^""' P^'^»"^^ ^* chirograpbis^^ C.
blS am'i'3''?''°. ^"^ ^P°'''*. ^«"tinenti summam quinquas^inta
l.bui!. auu excedentera non crcditur , nisi tres tcstcs adfuerint .
et ci s.ibscripseri..t. vid. ISovell. 73. cap. 8. et ihid. Cujac. vid.
ad hunc bicum diligentissime H,ir.nen. ,. cap. 0.
(7) y^A. l. ,,. infr. qui potioves. vid. Harm. d. loco. Novell.
73. c. I. Nofclt. Qo. et ibid. Cujac. /. ii. in fm. infr. qui po-
liores. Novo juie quiuque testcs adliibendi. AuUi-^nt. prox. infr.h.t.
(8) IVIajor in contractn solcnnitas requiritur iu urbibus , quani
ruri , ut hic. idem jus est in lestaraentis. /. ult. infr. dc. tcsiam.
(gl Si certuni prtatur de sujfragiis. 2. C. Thcnd. 9.9. Id in-
nuitur. Hac conslitutione suHra'i;iuiu in aula unicuique eblaudiri
et pccunia clicere , et suf1Vagiu.n ( modo non sit fi.nosum ) ven.
dere pei..nitti , ideoqne promis.sorem eo nomii.e tene.i. Aliud jus
aute iianc constiU.tione.n fuit , cu.n soluti sullVasii .epetilio dare-
tur , ut et alia constitutione Juliani. /. 2. C. Thcod. h. t. Nec
fuit soliiti repetitio , nec pctitio jio.i soluti. Ammianus a-2. etiam
refert Juliann.n tulisse legi^m , iie licc.et quidquam daie Mdr.agato-
ribus , sicque quod hic per.iiiltitur , Justiniauus vetuit , Noi'ell. 8.
de magistvatibns r.on ucndendis , «J' oriiv J.-JoWts , «ts va^i<fii.ru
Toyj Kx\HU(sm siiff'ragluv. Tiberius post vetuit , Novell, iGi. Yid.
Cujac. luc : et Dua.en. 2. disput. 12. Robert. 2. senlerit. 21.
(.0) l. 2. C. Theod. h.t.
(11) Neccssitafes. intcrpres ad l.
(.•2) Vid. Aieiat. lib. 2. pavcrg.
cap. 14. Mod.
(.3) Hoc est , pi'aes(ent.
(i4) Suffragii causa in aiiro , argeiito , et in re mobili proniis-
sn.n firmnm e,^ sinc ulla sc.ii>tura , ut hic : quia res mobiles iu
suffragiis non requiruutur , .sed sola traditione fii jnautur. lutirpres
/. 2. C. Theod. h. t. ubi taiuen vereor ne lcge.idum sit , tola
con\>entioric, In iramobiliuiu promissis scriptura uecessaria cst «.>t
traditio.
2. C. Thcod.
c. 26. et parado.v. Ub. i.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIONIS.
33 1
.«^nlMam cesta lestentur • alitor enira ad novum domi- persolvisse , repetere potes. UsuraS (8) autem ejus sum-
completam g^sta lestcn velere iure discedcre. mae pra^siari tihi frustra dasideras : actione enim cond.ctio-
''7 r TW rrs dr^lo commoJitorio (X) suf- nis e'a sola (9) .uan.itas repetUur , qu. indeb.ta soluta
fraL niSr , iona duxerit occupanda : reus te^eiita.is est. PP. 3 Kal. August. A«xOM«o A. iv. et BA.in..o
ac violenlia: relinebilur , ac in slatum prislinum possessio Co^ss. 214. „ , , ,.
reducetur , co a pelilione excluso , qui non dubuavit m- De delegaUonc.
vaderc quod petere debuisset. Dat. 3. Non. Mart. Ar- t 1 a c j-
vauLic , ijuju i^i. rrMMcc W 2. Idem A. Secundmse.
CADio ui. et HowoRio II. AA. Lojnss. 6QH.
SI citra ullam iransactionem (10) pecuniam indebitam
alieno creditori promiltere delegala (ii) es , adversas
eam , quae te delegavit , condiclionem habcre potes. PP.
14. Kalend. Januar. AiNTom^o A. iv. el liALui^o
CoiSSS. 2l4'
T I T. IV.
DE PROniBITA (2) SEQUESTRATIONE (3)
VECVNIM.
1. Impp. HoNOR. et Tiieod. AA. Joanni P. P.
QUotiens (4) ex quolibet contractu pecunia postula-
tur , scqucstralionis necessitas couquiescat. Oportet
euim debitorem primo (5) convinci , et sic deinde ad
sohilionem pulsari : Quam rem non tanium juris ralio ,
sed et ipsa jcquitas persuadet , ut probaliones secum ad-
ferat , debiloreuHiue couvincat pecuniam peliturus. Dat.
6. Jd. Julii , Ravennce , HoNORio xm. et Theodosio x.
AA. Conss. 422.
T I T. V.
DE CONDICTIONE INDEBITI (6).
De caiisa judicali , de herede , de usuris.
1. Imp. Anto:». A. Mutiano.
PEcunia; indebitae , per errorem , non ex causa judi-
cati (7) solula;, esse repetitionem jure condictionis,
uon ambigiiur. Si quid igilur piobare potueris patrem
tuum cui heres extitisli , amplius debilo crcditori suo
De quantitate , de cautione.
3. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. et CC.
Paniphilo.
CUm et soluta indebita quaniitas ab ignorante repeti
possit : multo (12) facilius quantitatis indebitJe inter-
positse scripiurae (i3) condictio competit, vel doH (i4) f"^-
ceptio (i5) agenti opponilur. S. 3. Non. April. Byzanlii.,
AA. Co»ss. 293.
De his , (juce per inficiationem in lile crescunt.
4. lidem AA. et CC. Heraclio.
EA , quae per inficiationem in lite crescunt (16) , ab
ignorante etiam (17) indebita solula repeli non (iB)
posse , cerlissimi juris est. Sed ei si cautio iudebitae pe-
cuniae ex eadem causa interponatur : condictioni locum
non esse constat. S. 5. Id. April. Byzqntii , AA.
CoNSS. 293.
(1) Id cst , sola adnotatione et scriptura conventionis : Vincen-
lius Lirinensis adversus proplianas , Oblivionis nicae gratia commo-
iiitorium miliimel parassc sufilcict. Eodcm vcrbo uliliir Augustinus
epist. 129. et i58. Commoiiitorii formula extatapud Cas.siodorum7.
variav. Syramaclius pro codem Moniloriura usurpat : video tameu
intcrprclcm d. t. 2. C. Tlieod. h. t. soium commonitoriura suflra-
{;ium iulerprctari sutlragium siue scriplura promissum seu noa
scriptum.
(i) Scqucstrationem nc hinc colligas oranino prohibcri : certis
eaim ca^bus puta si popuUtalionis sivc dissipalionis vel rixarum
immiuct pcriciilnm , pcrmillilur sequcstralio. /. 5. infr. quor. ap-
pdlal. l. 7. in Jin. J)'. qui sati.sdaie. 1.-21. in fin. Jf'. de appnllu-
tionib. AUas pnctcrca novcra exceptiones adfert Fcrraricusis , quas
vid. iii forma sequvstri seu laxanicnti 9. vers. Sapiens t>ir. adde
ahas c.\ Socino trg. 871.
(3) -2. C. Tliend. 28. et 1. Decrct. 17. et 2. Clcment. 6. Do
tequeslrationc possessionis et Jrucluum , vidc Fcrraricnsem m for-
ma sequeslri seu laxamenti 9. adile Rebulhim tom. 3. tract. de
scqueslris seu commissajiis rci cavlce et saisita dcputatis. Papon. 8.
ariest. 10. dc scquestre et rvstabtisscment. et 5. Nolar. 8. cap.
d' interdicts et actions posscssoircs . ibi , la question du sequestre
comme est conduile , et scqucntibus. Olilendorp. cap. 5o. de cx-
cept. uhi tractat dc e.xrcptione siqtiesUi. Scqucsliarc cst seorsiia
ponero. ScqucsUatio posscssionis rci htigiosac in lertium translalio.
/■ 9- S' 3- jff- '^" '^"^" ""do. Scqucstcr cst is apud qiicm res lili-
giosa dcponitiir. vid. /. 110. _//." de verb. signijic. qui et a veteri-
bus , Setiliia (hccliatur. 20. Gcll. 10.
(4) /. unic. C. Theod. h. t. Goth. Aid. GocAd.. dc scquestvat.
c. \. n. 92. el Guid. Pap. h. /. An.s.
(5) Posscssio rco compctcns non cst ci ftufcrcnda , nisi co'>viclo :
Cccem c\ccplit)ncs vidc apud rcrrarieiisoni d. loco.
(6) 5. i. Ivsiit. qitib. mcdis re cl 12. D. 6. et 5a. Eclog- 3.
Formuhim hnjns aclionis vide apud Oldendorp. class. 6. act. 6.
Goth. Vid. ad hunc liluh et singnlas leges Gnid. Pap. Ans.
(7) Indebili pcr errorem , non cx causa judicati soUjti , repcti-
tio est. Syn. Basil. Sa. tit. 3. ex lib. 24. tit. i. cap. 17. /■ 29.
5. 5. j[F. mandati. Sententia facit , ut indebitum debcatur , nec
condici possit. de quo vid. MoUnfeum 16. de usu qua:st. 186.
(8) Promutui usutse non dcbeutur. vid. Cujac. observ. 34- 'fj'
dchitum solutum prorautuum est. Promutuuni quasi muluum. Croth.
Excipe , nisi is cui indebitum solutura est , pecunias ad inicresse
dcdit aUis , et sic cura iis lucralus sit. Mart. dig. nouiss. tcm. 3.
tit. Intercsse. c. i^- Barbos. ct Gloss. hic. Ans.
(9) Nota qiiid hac actione ptlalur.
(io) Inilebitum transactionis causa dafura non rcpctitur. /. 65.
5. i.^. h. t. l. 6. supr. dc juris et facti ignorant. l. i. snpr. d»
pact. i. iG. /. 25. supr. de transactionib. l. 78. in fin. ff. ad
SC. Trebell. . . . , .,
(11) Solvit qui delegat , ideoque ut indebiti soluti , Ua mdebite
dclegali condiclio est. • . . ■
(12) Argumentura a majori ad minus observa. Cui sohili repefi-
tio cst, ejus muUo magis tanlum cauti condictio est , aut petiU
c\ccptio /. Z\. jf. h. t.
(i3) Cautiones el chirographa indcbita condici possunt. excipc
/. 4- in fin. iiifr. h. t.
(14) /'. o. in fin. ff. de act. empt. __
(t.^) Favctur inagis csccpfioni , quam acfioni. /. \i5.ff. de reg.
(iG) Ut ea , qua; duplicantur. vide Pauh i scnt. 19 § ult.
(17) Cur indebita vocaiif .^ ncrape quia p -r iufiriatioiiem dobtti
pcenie loco debcnlur. Ea igifur qua: per inficiatLonem dr.planfur ,
hcel indebila soluia fuerint , nca repeluntur. Sy nops. Basil. ibid.
cap. 'Jo.
(18) 5. uU. Inst. de otlig. quce quasi ex contractu.
33:
LIBER QUAJITUS
De hertde.
m
plori
5. lidem AA. et CC. Alialo.
OI a patre emnncipatus ci i,on in.ra tempora prrcstitu,
»j^ a (i) juro Lonorario (5.) succcssisti , quidr,Mi<l in-
ccssor ) dcdist, , ejus condictioncm tibi competcrc non
e^t H,ceru jur,s. S. 14. Kal. Maji , AA. Co^s .gk
Dc solutiove pro alio.
6. lidem AA. et CC. Mnase^.
Ql pcr ignoranliam facli non debitam quanliiatem pro
rk tllf"'"'' f^^ ' '' ^?' '^'^^ ■P--ctore provinci^ fue-
Sss 43. '^'"^" Prov.detit. S. 6. Jd. August. AA.'
De fideicommisso , pe/ Ic^ato.
7. lidem AA. ei CC. Dionjsise.
F^iati 7m^'''T *^^^ ^'^ ''§''^^"™ "^'^'^'^'■^""^ P^^r ^rrorem
X. lacti (8 solutum repcti posse (9) , explorati juris
est. S. 5. Idus Septemb. AA. Cokss. 293.
De falso procuralore.
8. lidem AA. et CC. Zjparo.
pPuediloris falso (10) procuratori solyenti, adversus eum
•^- leut. i5. Ralend. JNovemb. AA. Conss, 293.
De eo , qui indehitum sciens sohit. i. de re
a non domino distracta.
Ijvj 1 • ^' -^''^^™ ^^' et CC. Gratianc-e
5- ■■ L.lia ma„dalum autem ab alio re dislracla : do.
Ul,,f ;,t:i'i':ri"Zi;u'J"'/';" TTr-^ i ''"•r""-
'Ui. fF fU c„„..„ '"«mui. i. I. ^. sed indendum et ^. Inr-
7.A1 "■"• . f '!'.•_!? i'l'"/^- r^-djniu. adborJ. mZ.
inus evjcja re, vel ob pr.rcedens vitium satis ^12^ om
_.on faccns, non indcbil.in, pr^.-lc„dcrc { poiesi 1 .?i
per huj.ismodi faclum ralum con.raclum habuisse pi'oba'
a se dcbitum os.cndit esse solutum. S. 4. Aon D.ZnK
JSicumedicv , CC. Coass. 293. -Uccenib.
Z>c r/cZ-iVore re/ alternatcc , r/,^/ utrumque sol^it.
10. Irap. JusTiwUNLS A. Juliano P. P.
ei quis servum certi nominis , aut (,3) rpjandam soli.
O dorum quanlitalem (,4), vel abam rem promiserit
et cum l.ceniia [ e, ] fuerat unum ex bis solvcntlo Jibe'
rar, , utrumque per igno.antium depcnderil : dubitabatur"
cujus re, darctur a legibus ci rcpentio , ulrun.ne ser^'
an pecuma^: et ul,-u.n siipulator , an p,omissor b.beatluil
jus re, facu].atcm?Lt Llpiarms (i5) ffuidem elcclionemei
piKslal, qui ulrumque acccpit, ut Jiociedda.,nuod sibi nla
cuerit et tam Marcellum , quam Celsum J.bi consonaa:
le relert. lapmianus autem ipsi , qui utrumque persol-
Mt, eiec.ionem donat : qui et antequam dep-ndat , ipsam
Jiabet electionem , quod velit prapstare. el buius senlenu*
subiimissimum teslem adducit Salvium Juliauura (,6) sum-
mae aueloruatis hominem , et p,a?torii edicli \ perDelui 1
ordmatorem. jyobis ha^c decidentibus , Julian,' et Pani- •
niam (17) sententia placet , ut ipse [ habeat 1 cleclioDem
recipiend. , qui et dand, habuit. Dai. Ral. Au.u', S
siantinop. Lampadio ei Oreste VV. CC. Co.\ss. 53o.
De 60, qui mente titubante et ancipiti solvit.
II. Idem A. Juliano P. P.
pRo dubietate (,8) eorum , qui mente (,9) titubante
J- indebitara solvermt pecuniam , certamen legumla.o-
ribus incidit ; ,d ue , quod ancipiii animo persoivermt
possmt repetcre , an non. Quod nos decidentes , sancil
nius , ommbus , qui incerto (20) animo iudcbilam dede-
nnt pecun,am , vel aliam quandam speciem persolverim
repe.itionem non denegari , et pra;sumptiouem (21) t^ans^
actionis non conlra eos induci : nisi hoc specialiter ab
altera parte approbelur. Dat. Ral. Octob. Constantinop.
Lampadio et OaESTE VV. CG. Conss. 53o.
J>
(^^"Honoiarium j ,7 ;.to :ium1^t ?'" ««^-'"■/^.^--'^ Mod.
(3) DeLit.jm li,>J,li, ' ^- 7- ^'"'- ^^ l"re nalurali.
tuiii rcpetitu;; ''"'^'*'^^"^"" P^^' ^^'^'^^^^ a non succcdente solu-
. (4) Legeiiduin cst , ut r)ritri's • nnad A:^^t r\ j
cv.t et Jcati ,Pv,... . ! solvciit , repelere solutum potest si-
cti^'L d^LSndJtr''™ ^"'""' '■^^■-^- ''■ '• -1 P- erroremfa.
(7) I>i,i a.! (. isupr.'!,. t.
i^i ixris ^p-f^cu' "■>'""'■ '•»■ '■">■ ■""'>■
(9; liiio non potest. vid '^A JJl ''- 1
rd ^H^^i;:!Z£^ ^l^o proS;?t.;;;;olventem non lil,era».
ii^£tY'ir^1'^ fp'r^^ fp<^''^ ^- ^- ^ c. .5.3.
J /•^- via. /. ult. Infr. h. t. l. i. i 5o. /7: h,t^i^ a,.
5- !•.#: de inoff. testam. l. 6. ff. de cond. oh caus. l. 43 fF de
ld'mn.et peric. tut. l. ac). ff 'de donat. l. £3. f. dc re.-^iur
Ahud si an.mo coridicendi. /. 1. ff. h. t. l. i^.-fnf}.. de%lL
ciuVomW '""' T '-^ ^°"t'-^^tu falsi procuiatoris, contractum
i-jub pioi)ass(; pr,T(>5nniitur.
n„l'^'ll'^r'''"' "''*'8'-^t"^.«ltcrnafiveadduo solvonda.solvens utrnm-
que eJLctioncm icpctendi quod eorum voluerit habet : sicut habe-
novis Jn.tinian. v,d. Inglois , ct Guid. Pap. h. l. Ans.
(.5) / 26.'T ,t f''h''t "' '"'^"''''^"" /'"'■'• ^- "■ '36. Mod.
(i6) Cujus scntcnli;e vcstigium cxtat l. ^2. ff. h. t.
(17) Et ifa pi-o J(diano ct Papiniano advci-sus Ulpiani ,. Marccl-
u, ct Lclsi sententias rcspondct Iinperator. De Juliani , ct Cclsi
dissen.sionc , vid. Cujac. 8. ods. i5.
(,8) Haec est ,,. ex 5o. novis Justinian. decisionibas , vide In-
giois. jins.
('9) Dubitans medius est inter sclentem et igiioi-anfcm • Neffat
qu.ccm , sed e.i-anter ct iascienter. /. .,• ^nis testa .nentum'. l,, ^ff
acl leg. Aqud. Ideoque pro erraute et ignorante habctur. ut l^c
pro inficialore""' ^"" '"''^'' '" ^"'""'"'" P"'''"'- "«" l"*bclar
(20) Dubitans non praesumitnr donare vel transigcre , siruf ncc
e,-rans l. 1 . ff. h. t. l. ^[^. ff. de solut. "^ ' ^
(31) Prxsumi transactio yel donatio con solet nisi probctur.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
333
T I T. VI.
DE CONDICTIONE OB CAUSAM (i) DATORUM.
Z?e causa dolls.
I. Imp. Antoninus A, Callisihenidi.
3Ecuniam , quam te oh clotem accepisse pacto interpo-
silo ( ut fieri, quum jure matrimonium contrahilur,
Isolel ) proponis , impedionte (2) quocunquo modo ju-
auclorilale malrimonium [ conslare , nuUam (3) de
)le aclioncm hahcs : et proplerea pccuniam , quain eo
>niine acccpisti , ] jure condiclionis restituere debcs ,(4):
paclum , (juod ila int( rposilum est , pcrinde ac si in-
rposilum non esset , haberi oporlet. PP. 6. Kal. Aug.
j.To 11. et Cereale Conss. 216.
Dc donationc.
2. Imp. Alexander A. Asclepiadi.
■«I ( ul proponis ) pater tuus ea lege sorori tua; pra?-
y dia , CKleraque , (pjorum meminisli , doiuivit , lU cre-
iloribus ipsa sallsfacerct , ac , si placita obsorvata non
senl , donalio resolverclur (5) , eaque contra fidcm ne-
olii gesti versata est , non esl iniquum , actionem con-
clionis ad lepetitionem rerum donatarum tibi , qui pa-
i successisti , decerni. PP. 14. Kal. Decemb. Al i«o
t Maximo Comss. 228.
E
3. Impp. Valerian. et Gallien. AA.
Aurelio et Alexaudrac.
A lcge in vos coUala donatio , Ut iieutri alicnan-
die (6) su(e porlionis faculUis ulla coriipelerct , id
ilicit, ne alleruter vcstrum doiuiuiuin prorsus ahenel : vel
l donalori , vel ejus heredi coudictio , si non fuerit con-
itio servaia , qua>ratur. PP. Kal. April. Vallriajno iv.
t Gallieno 111. AA. CoNss. 25b.
(1) Iloncsfam , scii. ( ul liic tilulus dificr.it a tilulo 7. Iiifr.
. lih. ) iicc laiiicn scciilam. \i. I). i^. Donatio ob causam causa
lon i-ccnla rcvdcari potcsl. vicl. Clar. 4- ^fnt- $• donatin. qumst.
■It. addc Oliliiidciip. class. 6. act. 4- Golh. Yid. ad hunc lit. ct
in^iil. lc}:<'s , Guid. Pap. Aiis.
(a) Dc (icic nlc causa ad clltclum pioduccndum ncccssaria , dcG-
it cilcctiis.
(3) Soliifo malrimonio , mulicii compclit , dolis nominc , actio
!e dolc ; Imjicdito vcio malriinoiiio proplcr juris aucloritatcm ,
ondiclio oh caii.sani.
(/|) liiio noii dcl)cs aucfori restitucre , ut hic. scd fisco. /. 4-
nfi: Je iiicrst. et iiiiuil. iiiipt.
(.5) Paclo rcsohito , oiiiuilur condictioncs ol) causam dali.
(G) Doiialor rcclc paciscitur , nc donatariiis rcm ahcncf. Vid.
\HX not. ad /. 122. 5. 3. Jf'. d. verb. oblii;. Quid si donatarius
licnavcril ? Ciijaciiis rcfcrt cx Grrecorum opiuionc , stari aJicnatio-
li : sed taineii donalariiiin in id cpiod intcrcst : vcl conilicti<>ne
ih rcni dalain tciuii. vid. icli(iua aimd cuiidcm ad d. 5- 3. Ac-
(irsius idcni qiioipic cxisliiiial , qncin niiilti scquuntur. Forcatulus
lutcin i3. Ciipid. 5. coinlicliontiu doniiiio idco compctcrc ait ,
|ucid cam clci!;ciit , qiia in rc multa possunt ohjici. Cur enim di-
•cnuis stari alicnationi ? cuin tali pactionc id hic cflici dicaliir ,
le doniiniiim pviTsus alieiieluv. Si vis cst lia:c pacti , quomodo do-
latori cloniiuiuin ahscessurum dicemus ? Si non ahsccsscrit , quo
tiie domiiio rci vindicatio dcncgahilur ? /. 9. in fni. ff. de rei
■i/idic. yci cur ei non licebit rem cmptori aufcnc. /, aS. J/'. dc
De condictione lilerationis.
4. lidem AA. et VALERiASUi C. /Dmiliae.
SI cum exiguam pecuniam revera susciperes , longe raa-
jorem (7) le accepisse cuvisli , eo f/uod lihi pcitroci-
nium (8) adversarius rcprorniUcret : cum dicas iidem
promissi non secutam (9) : "1 hbcrcris obligalione ejus ,
quod non acceptum propter speratum patrociiiium spo-
pondisti, per condictionem consequeris. PP. 5. Kal. 3Iaji ,
.^MiLiANO et Basso Conss. 260.
De milite dalo procuratore.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Martiah.
SI mihlem (10) ad negotium [ tuum ] procuratorem
fecisti , cum hoc legibus interdictum sit , ac propter
hoc pecuniam ei nunierasti , quidcpiid ob causam datum
est causa non sccuta rcblilui tibi conipelcns Judex curs
habebit. PP. 10. Kaleud. Octob. ipsis iv. et ui. CoNss.2go.
De ancilla daia , ut nianuiniltatur,
6. lidem AA. Cyrioni et Plotioui.
CUm ancillam patrem vestrum ei , contra quem sup-
phcatis, dedisse propooalis : inlerest multum , ulrnnme
donandi anirao dcdcrit , an ob niauumittendam filiam ,
quam (11) ancillam exislimabat : cum perlecla quidera
donalio revocari non (12) possit , causa vero donaudi
non secuta (t3) , repetilio compeiat. S. 2. Idus Maji ,
AA. CoNss. 2g3.
De donatione.
7. lidem AA. et CC. Geronli().
SI repetendi (i4) ^ i\uo(\ donabas uxori cjus , quem ad
proficiscenduin lecum hujiismodi liberahiate provocare
proposueras (i5), uullam addidisli condilionem , remanet
contrah. empt. eo magis quod cuiqnc sit pcrmissum tradcndo rei
suac lcgcm diccre ? /.48.^. de pactis. ct lege ita dirta , facto
tcrtii rcs aUtcr quara ciiin sua caioa alicnari non possit. vid. /. 67.
Jf. dc contrah. cinpt. l. 30. jf. dc stutulib. l. i3. 5. i. ff- de
acquir. cc/ amitleiid. possess. Cur hic quoqiic jiis aliud crit , quam
si vel a lcgc , /. 10. supr. de saimsanct. cccles. vcl testamcnto
prnhihita sit rci aliciialio ? vid. NcixU. Sg. cap. 1. Pactum au-
tciu iit nc rcm tuam alicncs an valcat , vid. /. ult. infr. de reb.
alienis non alienand. l. penult. jf. de pact.
(7) Cautio poUit cafeiius coudici , qualenus pccuaia non cst
nuincrata. /. i . /. "i- J}'- de condict. sine causa.
(8) /. 3. Supr. de po\tul(tnd. l. 3. Siipr. dc trai.iact.
(9) '• ^- ff- ^'' co/((/. causa data , causa non sec. l. i. 5- 'o.
JJ^. de exlraord. c.ognil.
(10) Adde /. 7. supr. et /. 8. §. 1. Jf- de procurat.
(1 1) Ancilla dala , ut dautis filia manumiltatnr , si nou manii-
niiltitur , rcpctitiir.
(12) Nota rcgulam /. 7. in fin. Infr. h. t. Goth. Imo potcst.
/. i3. 5. 1. /. So. Jf. de doiiat. caus. mort. Aus.
(i3) hl cst , qui)" casii ancilLi donata tuerit , ut uianiimitterctiir.
/. I. ^. i.Jf'. dc condict. caus. dat. caus. noii secui.
(i4) /- 12. ^'f'- de donat. ante nuptias.
(i5) Proposilum iii niculc reltntiim iiihil oiicratur : sicuti ncc
animus aul inlcntio iulrinseca coudiccudi. /. 20. supr. dc traiuuct.
l. bo.Jf. de cond. indcb.
334
f
LIBER QUARTUS
integra donatio ; cum levitali perfeclam (i) donationem
revocare cupieuiium jure occurratur. S. 7. Kal. Sept.
AA. Comss. 293.
8. lidem AA. et CC. Flaviano.
DTclam ]egem donationi •, si non (2) impossibilem
contineat causam , ab eo , qui hanc suscepit , non
iinpletam , coudiclioni facere locum , juris diclat discipli-
na. Quapropter si lilulo liberalilatis res tuas in sponsam
conferendo , certam dixisti legem ; nec huic ilia , cum (3)
posset paruit , successores ipsius de repetendis , quae dede-
ras , si hoc tibi placuerit , convenire uoa prohiberis. S.
3. Idus Febr. AA. Comss. 293.
De eo, qui accspit , ut manumiUeret.
9. lidem AA. et CC. Bibulo.
SI Ijber constitutus , ut filicv tucB manumittantur , ali-
quid dedisli , causa non secuta , de hoc [ tibi ] re-
slitueado condictio competit : nam si quid servus de pe-
culio doraino dederit , contra eum [ quidem ] nullam
actionem habere potesl ; sed dominum , qui semel accipe-
re pecuniam pro libertate passus est , adilus provinciai
Piector hortabilur (4) , salva (5) revereutia , favore scili-
cet libertalis , placito suo stare. S. 3. Id. Februar. Sirmii^
AA. CoNSs. 299.
De culpa et casu fortuito.
10. lidem AA. et CC. Canonicse.
PEcuniam a te dalam ; si haec causa , pro qua data
est , non culpa accipientis (6) sed fortuito casu (n)
non est secuta , minime repeli posse certum est. S. 3.
Non. Decemb. Nicomedice , CC. Co>ss. 3oo.
De advocationis causa.
11. lidem AA. et CC. Stratonicae.
JDi^ocalionis causa datam pecuniam , si per (8) eos ,
-iJ. qui acceperant , quo minus susceptam fidem im-
pleant stelisse probetur (9) , restituendam esse conve-
nit. S. 17. Ral. Jan. CC. CoNSS. 3oo.
(1) l. 6. sitpr. h. t.
(2) Datiim ob causam non impossibilem , causa non sequuta
cofidicitur. Possibilis causae defectus parit condictionem. Bald. ad-
de 10. Synops. Basil. 2. inpl tZ^j (fsSo/x.iriiy ctc. ex lib. ll\. tit. l.
cap. 34. An dafum sub condictione inipossibili semper possit re-
peti , vide hic Accursium.
(3) Datum ob causam , cui recipiens non paruit cum posset ,
rq etitur per condictionem ob causani , /. pen. l, ult. infr. h. t.
(4) Sic in /. 8. injr. de liberal. causa.
(5) Yide Cujac. 2. Feud. 22. iti fin.
(6) /. 8. supr. h. t. l. uh. iifr. /». t. l, 5. jffl de cond. cau-
sa, dala.
(7) Synops. Basil. d. loc, c. 36.
(8) /. 8. 9. siipr, h,t.
(9) Alias secus. vid. /.1. §• ^^- .ff- ^^- ettraord. cogtiit. Ans.
(10) 10. Synops. Basih <:ap. wi/ii' T4)'.' o«J'o^fv6a' , ^* iijOfiiait ,
foh 126. Gotli. Yid. Guid. Pap. ad liunc til. et sinuulas le<;cs. y//i5.
(11) Yel injustam. //. 12. D. 5. odde Oldendorpium Cluss.6.
aeiion. 7.
T I T. VII.
DE CONDICTIONE (10) OB TURPEM (ii)
CAUSAM.
De cautione ob turpem causam interposita,
i. Imp. Antoninus A. Ingenuo.
SI ex cautione tua conveniri coeperis : nullara pecuniam
te accepisse , sed ob turpera(i2) causam , et quam
fieri proibitum est , inlerpositam [ cautionem , ] ei, qui
super ea re cogniturus est , probanduin est ; et eo imple-
to absolutio (i3) sequetur. Sine die et cousule.
De dato propter lurpem causam.
2. Idem A. Longino.
CUm te propter turpem causam , contra disciplinam
temporum meorum , domurn adversariae dedisse pro-
fitearis, frustra (i4) eam tibi restitui desideras : cum iu
pari (i5) causa possessoris conditio melior habeatur. PP.
i5. Kal. Decemb. L>exo 11. et Cereale Cosss. 216.
De dalo eoilandi tyrocinii cuusa.
3. Impp. DiocLETiANDS et Maximianus
, AA. Dizonti militi.
QUod evifandi (16) tjrocinii causa dedisse te . apu d
competentem Judicem , ei , de quo quereris , iadu-
bia probationis luce constiterit , instantia ejus reci-
pies (17). Qui memor censurae publicae , post restitulio-
nem pecuniae , eliam concussionis crimen inultum essc
non palietur. PP. 3. Kal. Aug. ipsis iv. et iii. AA.
Coass. 290.
De turpi causa accipientis tantuni. De usuris.
4. lidem AA. et CC. Rufino.
QUoties (18) accipientis , non etiam dantis turpis inve-
nitur causa : licet haec secuta fuerit , datum condi-
ci (19) tanlum , non etiam usurae peti possunt (20).
S. 7. Id. Jan. Sirmii .^ AA. Co^ss. 293.
De lenocinio mariti.
5. lidem AA.. et CC. Bichoporo.
MErcalem (21) te habuisse uxorem proponis : Unde
intelligis , et confessionem (22) lenociuii preces tua»
(12) Vide /. i-j.jff'. de verb. ollig.
(i3) Promissum turpi ex causa peti non potest. dict. l. 27.
(i4) Par cum est causa dantis et accipientis, turpiter datum non
repetitur. /. 3. /. 4. $. 3. /. 8.^ h. t. Eclog. dict. loc. ex Kt. i-
cap. 2. cap. 5. cap. 8. /. ult. iii pritic.ff. de cnndict. sine cau>a.
(i5) /. 5. §. i, ff. de calumtiiatoriius, l. iiS.ff. de leg. jur.
(16) Vid. /. li. §. i. ff. de pollicitat.
(17) Quia in accipientis tantum causa turpitudo versatur. /. 4-
infr. h. t. dict. l. o. §. 1.
'(18) Ut /. 3. sup7\ h. t. Synops. BasU. dict. tit. 1. c. 10.
/. 6. 7. h. t. l. I. injin. l. 1. ff. h. t.
(19) Excipe /. 5. In/r. h. t.
(20) Sicut in fiire , qui pccuniam accepit ob ea restituenda ,
quae subtraxerat , vel in eo , qui abcgeral pecora , Synops. Bcuil
ibid. cap. 10. quse .species est /. 6. et ult. Infr. h- t.
(ii) Mercalis uxor cst , quae scortatur : id Synopseos autor tVd-
loc. c. II. ita reddit , Qui scit uxorem suain scortari et tacet ,
lenocinium facit.
(22) Allegans turpitudinem non auditur.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
335
contlnere , et cautae (i) quantitatis ob lurpem causam
exaclioni locum non esse. Quamvis (2) enim utrius-
que (3) turpiludo versatur , ac soluloe quantilatis cessat
repititio , tamen ex hujusmodi slipulalione (4) contra
bonos mores interposita denegandas esse acliones juris au-
ctoritale deraoiistratur. S. 6. Id, Maji , CC. Cojnss. 294-
De furlo.
6. lidem AA. et CC. Eutjchiae.
/~\B (5) restifuenda [ ea ] quac subtraxerat , accipien-
y/ tem pecuniam , cum ejus (6) tanlnm inlerveniat tur-
piliido , condiclione conventum hanc resliluere debere con-
venit. Dat. »5.
294.
Kal. Jun. CC. Co^ss.
De pc.coribus ahaclts.
lidem AA. et CC. Zenoni.
pUm qui ob (^) restituenda , qua? (8) abegerat , pc
X-J cora , pcciiniam accepit : lam hanc , quam ea , qua
uae
convenit
per Jioc commissiim lenuit , reslituere dehere
licet morliia , vcl alio forluiio casu periisse (9) dican-
tur : cum Jioc casu in rem (10) mora fiat. Dat. 5. Kal.
Decemb. ISicomcdice , AA. Cojvss. 299.
T I T. VIII.
DE CONDICTIONE FURTIVA (n).
De pluribus dclinquentibus.
Impp. DiocLKT. et Maximian. AA. et
CC. Mcrinogeni.
De re.i inlerilu.
2. lidem AA. el CC. Arista;neto.
ANte oblationem inlerempta? (i5) rei furlivae damnum ad
furem perlinere, ccrlissimi juris esl. Dat. Kal. Maji ,
CG. CoNss. 294.
T I T. IX.
DE CONDICTIONE EX LEGE (16) ET SINE (17)
CAUSA VEX. INJUSTA (18) CAUSA.
De Jisco.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Ulpio.
Llcet ante (19) tempus debita exigi non possint , ta-
men si te ex primipilo (20) debilorem constitutum
fisci , ac patrimoniuin luum exhaustum Pra^ses provincise
compererit , ut ad solutiouis securitatem solum foenebris
pccuniae subsidium superesse videaiur : coinmonebit debi-
lorem (21) tuum , si saltem ipse sit solvendo , ut ante
definitum lempus debiia reprasenlet : ul fisco , cujus
ob (22) necessilalcs puljJicas causam polioreni esse opor-
let , debila pccuuia exsolvatur. S. i3. Kal. Aug. Sinnii ^
CC. CoKss. 294.
De instrumento quantitalis solutw.
1. lidem Augusti et CC. Sculatio.
DTssoIutae (28) quaulitatis reientum instunientum , inef-
ficax penes credilorem remanere , pt ideo ner con-
pRaeses provinciae sciens fiirii quidem
J- los (12) qiios(|ue in solidum leneri (i
actione singu-
(i3) , condictio-
subtractorum eleclionem es-
, si ab uuo salisfactum fucrit , c.Tte-
Knl ivi •• VVV^"^^^ profene sententiam cuiabit. Dat.
tt.al. Maji , CC. CoMSs. 294.
diclionem reddi oportere , non cst ambigui juris.
Non. April. CC. Cojnss. 3oo.
S. 3.
«iis vero nummorum furlim
«e ; ac tum demiim , si ab
Ijberari
ros
M
De malcB fidei possessore ., et de fructihus.
3. Idem AA. et CC. Galati^e.
Ala fide possidens, de propriclate viclus , [ de ]
tantibus (2^) fruclibus [ rei ] viudicalioue , [ de ]
ex-
t^; liJipi c.\ c-iusa (iaiilis promissa
kolula , pcfi non possunt. '
(3) /. 4. supr. h. t.
(4) $. 24
non petiintur , ncc repetun-
si non sunt
5.
(16) L. i3. D. 2.
(17) L. 12. D. 7. vide Oldcndorpium Class. 6. acl.
(18) L. \i. D. 5. viil. Oldenclorp. Class. G. act. 7.
(19) Aiile tcnipus dcbitum cxigi non potcst : plus enim
vcl solo fcmpore petitur , /. -ii. ff. mainlati
(9.0) Id est , caiKsa niililaris annoiut . Nam ita Synopsis Basil. 7.
tit. G^. ex 1.1!^. tit. 3. cap.^ i. ct ibidem Sclioiiaslos , 0 li^zooj)ii
(pujtujxit 74) i>tao<rtu ^p i>(Zv clc. Qiii aliinciita miiiliim fi.-co de-
ctiam
faciat
SUf
Dixi a.U:t*"!:!v"-''r"! '"'■" ^«ipiemis hac parte continetur.
(8)
li\i
(y)
; /J^J''.''"i"'J'"-^- 1- 1- «• 34. /. ,9.
/.
"•'«• '■ 4('"i/: clc nnlis."" • "^
(10) Mora in rcin facta quid sit oLscr
/e condut. furt.
(") Vid." /.. ,3. D. 1.
('_0 Vi.i. /. ,. i„ fi„. n\ si
U^) Reclc liic nolant ("h
;'va.
l. 8. 5.
9-
de
infr.
vi et
de
ui
I. /. uit.j:
«.s.SC
pocnam
it , qui testam. lib.
, cx furli aclionc in sinsrnlos
•ttinct , cx ca ics;nia , quae di
•.vci
hct , si rcpcriatiir iiuips : (icl)itorcs cjus ( tamclsi pro ipsis
condilio ) anlc pr;rsiilntiim lciu])us convcniendi siint: ut ea , qiiae
dcticnt , cxiganliir. Ktquc otistat , qnod inslitutionibus dc actioni-
l)iis et aliis libris dicilnr , Eiim , qui ante diem agal , altcrnm
tantum tcmfiiis expcctnrc dcbcrc , quanfto pra>vcnirc sit ausns. Ait
eniin ;, aayjo) Ttc ifxrpiq^^r iZ' rpeitmiZt clc. nccessitas aiimei»-
toruin milil.niuni ("acit , ul anle dicm cxigatiir. Est ct cod. in ///,.
tit. G. c. Tr(/)(' xpim ttc Sciioiiastes cilans nominatim lianc lcgem ,
nbi notat (iscum pos.sc antc tcmpus exigere inopis sui debitoris do-
bitorcm. Goth. Emanncl Cosla IH>. 1. selectarui/i c. i5. Waltii^-
rus /. 2. mlsceHan. cap. 37. ISIod.
(2!) Ob inopiain dcl)itoris fisci ejus dcbitor in dicm aptc fem-
pus pofcst convcniri a quo ? ab ipso dcbitore fisci. addc injr. quan- .
do fisrm vfl prn^al.
(22) Proptcr nliiitalcm pubJicam , antc tcinpus agi potest.
(23) Soluto dcbito , cautio cst apiid crcditorc!»i sinc causa : idcsi-
quc Iiac condictionc rcpetitur. vidc /. ult. supr. ad cihib. l. ult.
infr. de solutioii. addc /. 52. ff". de act. ciupt.
(24) Vid. /. 22. uif^r. de ni viiul. i. 22. §. 2. ff. de
rut. action.
p'S[no-
336
LIBER QUARTUS
consumplis (i) vero condicliono convrnlus , eorum resli-
tulioni parere compellilur. Dat. Id. Febr. CC. Conss. 3o2.
De cautione non numeraUc pecunicv.
4. lidem AA. et CC. Alexandro.
SI non (2) est numeratura , quod velut accepturum te
sumpsisse muluo scripsisti : et necdum iransiisse tem-
pus slalulum , vel inlra hunc diem habilain conlestatio-
nem monstrando , reddi (3) tihi caulionem PraBsidali no-
tione postulare potes. Dai. i^. Kal. Jan. CG. Cojsss. 3o2.
T I T. X.
DE OBLIGATIONIBUS (4) , ET
ACTIOJSIBUS (5).
De actionibus ei , qui pro alio solvit , mandatis.
1. Imp. GoKDUNtJS A. Valeriae.
DAta cerlae (6) pecuniae quantitate ei cujus memini-
sti (7) , in vicem (8) debiti (9) , actionem (16)
tibi adversus debitorem , pro qiio solvisti, dicis esse man-
datam : et antequam eo nomine lilem (ii) contestareris ,
sine (12) herede creditorem lati raunus implesse propo-
nis (i3) : Qua; si ita suiit , utilis (i4) actio tibi com-
petit. PP. 5. Ral. Maji , Attico et Pr.etextato
GoKss. 243.
De noniinihui in dotern datis.
1. Impp. Valer. et Gallien. AA. Cel»o.
NOrninibus (i5) in dotem datis , quamvis noc delega-
lio praecesserit , neo Jilis cont.eslalio subsecuta sit :
utilem (16) tamen marilo actionem ad (17) simililudiaera
ejus (18) , f-{ui nomen emerit , dari oportere , s»pe re-
scriplum est. PP. i^- ^^^1. Februar. SeclLari et Doha-
to Cojnss. 2G1.
De colonis ob debita localoris non conveniendis.
3. Impp. Dioclet. et Maxim. AA. et
CC. Rusticiano.
OB (19} causam proprii debili (20) locatoris conveniri
colonos pensionibus (21) ex plicito satisfacientes, per-
quam injuriosum est (22). PP. Prid. Kal. Jan. Tvberiade^
Maximo II. et Aquilino Conss. 286.
De hona fide.
4. lidem AA. et CC. Liciniae.
BOnam fidem in(23) conlractibus (2^) considerari (2S
aequura est. 3. Non. Octob. AA. Conss. 28-'.
De ohligatione contrahenda , i>el di&solvenda.
5. lidem AA. et CC. Camerino
ei Martiano.
SIcut(26) initio Iibera(27) potestas unicuique est haben
di , vel non habendi contraclus^ ila renunciare (at>
semei constitutae obligationi (29), adversario non coaseii
(i) d. 5- 2. Consumpti fructus condicuntiir : extantcs vindicantiir .
(2) Non niuueratse pecuniae chirographum coudicitur. vid. infr.
de nofi iiurner. pecun.
(3) /. 7. injr. de non numer. pecun.
(4) L. 44. Z>. 7. et 3. Instit. 14. ct 52. Ecl. i. Goth. Ad
tit. et singuias legcs vid. Guid. Pap. Ans.
(5) L. 4. Inst. 6.
(6) ^Z. certe , et ila \idetur legisse Azo in summa.
(7) Id est , creditori Tilii : Nec tanicn coUigas , Mulierem hic
pro debitore obligatait] fuisse. Quoe hic solvit niuher non fidejusso-
ris nomine , sed ut quaevis solvit. Obiigatis mulieribus , non pro
aho solventihus , Vclleianum opitulatur. vide /. 4- in fin. l. 9.
V]fr. ud SC. Velltjan.
' (8) Non lam soiutiouis noinine , (juam quasi pretii loco. /. 2.
in/t: h. t.
(9) Al. debiti .nctioncs mandatas. ita Haloand.
(10) Vid. /. 9. supr. de procur. Accurs. in l. i. Supr. ne li-
ceat potculinrihus palrocinium litigantib. prcestare.
(11) /. 28. supr. de pivcurnt. l. Q. Jf. dc traiisact.
(12) /. pen. in fin. irifr. ad SC. Trehell.
(i3) Vi hujus mandati , emptrix est in rem suam procuratrix.
Qt;a?ritur autem , An mandatum sit finitum ? distingue : Si man-
dator actionis , idenique venditor , heredcm Iiabet , mandatario
competit actio direcla ex cessionc. Fidcm e.nim vendiiionis , ab l.e-
rede mandatoris imphii oporlct , si hcredeiu non hahct ( aliud
est si Jiahet. Nam morte mandatarii in rcin suam mandiUum nou
finitiir. l. 33. ivfr. de donat. ) linitur quideni mandatiim , sed
tamen mandalario cnmpctit utihs mandali actio , et hsec locurn ha-
bent in procuratorihus in rcm suam , puta eniptorihiis et donata-
,riis. In procuratore negotiorupi , aliud. Mortuo enim mandatore ,
re integra maiidatiim linitur. vid. Cujac. 2. ohseiv. 3i. adde et
ad ISovcU. 134. Zas. 1. Besp. 5.
(i4) Utilis aclio qiiid ? et a directa utrum dilTerat : et quomo-
do , vid. in /. ^'j. Jf. de ncgot. gest. l. 6- supr. de transact. Ac-
curs. in l. 17. in verb. actionc. siipr. de negot. gest. ct l. 6.
supr. ad exhibend. Forcatidum Dialog, 65. Nccyom.
(|5) Nomen in dotem dari potest. ut hic. et l. {\i. 5- ^^ Jf de
jUJe dot. l. 44- i- i-J^' soliiC. malrirn.
(16) Cur ita ? collige ex his , quae dixi ad /. i. supr. h. t.
(17) /. '9-# h. t.
(18) /. I. supr. h. t. l. 5. infr. quando Jisc. vel prn^. l. 7
/. 8. infr. de hered. vel action. uend.
(19) Speciem ita ponit autor Sfnop.i. 7. tit. 6. ex lib. 24. tit. 3
c. 7. dchitor fundum locat , et a colono pensiones accipit. Debi
toris creditores a colono pensiones ita solutas esigere non possuDt
(^o) Hinc etiam colligimt , Vasallum non cogi ad essolvend
palroni debita : sed nec oh aes Principis alienum subditum ejus si
sti : quam senfentiam confirmare lex videtur 7. J. i- Jf- quoi
cujusque, jus tamcn repressaliaium hrec non admittit , de quo di
cam ad JSovell. 5-2. adde Peckium cap. 4. de lure sistcnd. num
17. addi pote.^t , colonum et inquilinum ad constituendas cog
posse vias puhiicas : sed eo casu computare dispendium in raerc»:
dem. /. I. §.^. in fin. Jf. de via public. et itin. Evenit etBD
persaepe , ut patronos captivos vasalli coganfur redimcre : sei e
pro eo prsestent pJivium , id est , deut obsides. PJivium , Flei^t
vid. Cujac. 8. obsett'. i^.
(21) To7; KKyoa-i J^ t9 iruvxiascruvTi ^ia-^upttTt etc. Synops.ibid
id est , petisionibus et Jegi Jocationis satisfacieutes.
(22) Et e contra /. 11. infr. h. t.
(23) /. 3i. in pr. ff. depositi. Possis Iiinc colligere, Non ita ma
gni momenti videri diflerentiam contractuum stricti juris et bc
nae Cdei.
(24) An et in donationibiis et testamentis ? adde /. 22. ff- ^
don. l. iG. ff. de cmid. et dein^nstr.
(25) Z>i-:uv Xr''>- 'Syn. Basd ii. tit. I. ex lib. 24. tit.J. c. S
(26) Synops. ibid. vid. Gloss. Accurs. ad l. 3. ff. de reg- jtn
et ad /. 10. supr. si certiim pet.
(27) Nemo compellitur contrahere.. vid. /. 16. infr. de jurei^-
lih. vid. /. 6. infr. dc donnt.
(28) Vid. l.h?,. ff. de pactis. et tit. infr. qitando liceat ah cmp
(29) Proinde a scquestio semel suscepto non licobit rccedere. l '■
in Jin. ff. drpositi. e.\cipe /. i^- §. si coiweniat. '>■• ff- comm. f
i>id. l. 'j,- ff. dc pignorat. action. l. fi. ff- deprecario. /.2. "]'
de inutil- stipul. ubi licet advcrsus coutractiim venire : adde cas
qtios Accursius notat in I . siquis in conscribendo. 29. supr. depoi.
CODICIS EEPETIT^ PRiELECTIONIS.
337
tiente (1), nemo potest (2). Quapropter intelligere de- permisisti , et lian^-'tuani liberalitafem [ ille ] remit-
betis , volunlariae obligationi seinel vos nexos , ab hac , nerans (i3) te a^ procuratore suo aliam pecuniam su-
non consenlienle altcra parte , cujus precibus focislis men- mere prKCf-pit (14) , rebustpie humanis (i5) ante perce-
lionem, minime posse clibccclere. l)at. Nou. ApriJ. By- plionem luit exempius (16) : iiec cpiod dederas , recupe-
rare , cum perfectam (17) habuit donalionem 5 nec (18)
quod [ tibi ] dari mandavit , necdum tibi traditum pe-
zanlii , AA. et CG. Cowss. -290
De noniine dato in soluliim , et de pignorihus.
tere potes a procuratore. -y Quod si muiuo dedisti , nec
a (19) delegato dan novandi causa slipulalNS es , succe»-
sores ejus solutioai parcre compelJaiilur. Dat. i3. Kal.
Febr. CC. Coivsj. 294»
De exactione.
9. lidem AA. et CC. Glyconi.
Nligantes del)itores (20) , non oporlet armata vi (21)
lerreri,sed petitore ouidem non (22) implente suam
intentionem
(22) iiiiplc
vel exceptioae summoto , absoJvi: convicto»
6. lidem AA. et CC. Mauricio.
SI (3) in soluliim nomcn debitoris sui debitor tll)i de-
dit tuus , ac le iu rcm tuam procuratorem fecit: pi-
gnora qua; (4) specialiter , vel generaliler liabes obliga-
trt , persequeie (5). Qiiod si ab Iiis quibus fuerant obli-
gata , cum poliorcs (G) crant (7) , distracta probenlur ,
nnptoiibus avocari non posse perspicis. Dat. 9. Ival. Jul.
Sirmii , AA. Coss. 298.
De cmpiione nominis , et de pignorihus.
7. lidem AA. et CC. Dionysio.
SI a crediloie iiomcn (8) comparasli , ea pignora quae
vcnditor nomiiiis jiersequi possel, apud Pra^sidcm pro-
vinci.T viii<lic.i {<)) : naiii si deljiUim ex ejus persona res
[ tibi ] obligal;is leiienles noii Iransferanl , juie comuiu- A Dversus (^3) debilorem eleclis (2^) pi"noribus [ per-
ni pignora distraliere non proliiberis. Sane , si cifdilori- jTX sonalis ] actio non tollitur : sed eo , quod de pre-
bus iii ordine pignorum antecedeniibus (10) vcnundau-
libus , qiii possitlcut , coinparav-erunt , vei longi tempo-
ris pra^scriplione muuiti perliibeiilur : pignorum distrahL-n-
aulem condemnari , ac juris remediis ad solulionem urge-
ri convenit. Dat. Id. Februar. CC. Cojsss.^^^.
De pignore.
10. lidem AA. et CC. Ruffino.
lio servari potuil , in debituin computalo , d- residuo (^5)
manet iutegra. Dat. 3. jXon. Apriiis , CG. Co.nss. 294.
doriiin (11) facullatem te non habcre perspicis. Subscript.
3. Ral. Jan. Sirniii , AA. CoiN.ss. 293.
De donadone. De mairdalti. De mutuo.
8. lidem AA. ct C(]. Crescetilio.
SI quidem donalionis causa ei , tjujm aufectione (12)
patris le dilexisse proponis , tuam accipere pecuniam
(1) Aliud si con^ciitiiit , ul hic, uHnA si in rc inlepra. §. ii.
Inst. dc rniiiui. l. 3{>. Jf. dc pact. alnid etiain inkrduin advorsario
invito , uL iii dcposilo. /. i §. '\C^. ff. ilcposili. piccario. l. 12.
Jf, de prrcaiic ; ei localo , ccrlis ca»il)us. /. 3. in/i: de localo :
et dalu oh causam. qua dc rc dixi ad l. 5. Jf. de condict. cau-
*a diUa.
(•2) Contractiis ab initio voluntatis est , cx post facto neccssita-
tis, /. 8. infr. h. l. l. 3(). supr, de tran.sact. l. 12. in fin. iiifr.
de ciintrah. enipt. l. 3. l. 7. iiifr. de resciiid. vend. l. 35. §. pcii.
infr. de don. i, 1. §. i. Jf nautce , caiijj, i. 3G. in jin. Jf. de
jud, l. 17. 5. i.J. coniniodati, l. 22. in fm. Jf. mandati. l, 9.
in pr, ff. de curat, furios, udde /. 22. in /in, infr, ad SC. f^el-
iei. c. ijuod scmcl pLncuit. 21. de rcg. in\i. et v. ib, Dynuni,
(3) Crcdilor (|ui iu sululuin accip^it a dcbilorc siio noineu altc-
rius ciiju^^daiu ipsi dtliciitis , habcl ct liypotiiccarias actioncs , si
vcro priorcs crcdiloics liyiiotbccab , (luas iiabcbant , di4,truxciiiiil ,
iin|'loril>tis c.-e rcs non adiiiunitur. Syn, ibi. c, 10.
(4) ttiani tacitc : volunt cnim inlcrprctcs , Cessa pcrsonali
aclioiie , cliani bypolbccariam , ct ejus acccvsoriam , ccssain iutelligi.
{':>) INomine ciiipto in cmiitordu transrcrlnr jus pigiioris , bypj-
tbcca: ct vuidicaudi ct dislraliciiui. v. /. 0. ff. de hcicd, ucl act.
vendcnd.
(()) /. 7. infr. h. t. l. ult. infr. quando ftscus vel pri\>. l. i.
injr, si antiq. crcd. pign. vcnd,
(7) Potior jurc cicditor piijnus dcbitoris sui jure si vendidit ,
po.^terior id (inplori avocare uon putcst.
(8) Noirien vcudi poic^t , ut hic , ut ct ia dotem dari. /. 2.
*upr. h. t.
(j>) /. G. supr. h. t.
(10) d. l, G.
(11) Aut reviicandorun).
(la) Donutio cx allcctionc praesumilur, /. 56. %. \. ff. dc hcre-
dd'us inslit,
(i3) Mandalum rcmimcrandi , re iutcgra , morls maaJantis &a».
tnr. /. i5. inl'r. nuindali,
Tom.iV.
An dominus cx persona coloni leneatur.
11. lidem AA. et CG. Paula).
Nlmia (26} credulitatc (27) circumv.nta es , cum quod
colonis in rein suam mutuo dedisli , a domino prae-
dii postulare te posse cred.disti (28): Nec ad eum obli-
gandum aclorum (29) ipsius adjuvat te piiEsentia (3o).
Dat. 8. Kal. Aug. CG. Cojnss. 29;?.
(lO /. 2. 5. f). /. 6. ff. de donat.
(i j) Mandatum raorte (initur. vid. /. i(S. ff. mandati. Accvirs.
in l. 35. i/i uerb. porlionibus, ff. de donul,
(16) /. 6. supr, do cond, ob causatn,
(17) Douatio perfccta revocari non polcst. /. 7, suur. da von-
dict. ob cuus.
(18) Hoc videtur al.rogari per l. 33. infr. de donat,
(ly) /. i. infr. de donat,
(io) .Jtlcstutio , ut vocant , rcgulariter probibita : nisl lcs tcI
consuctudo permittat. vid. Accnrs. in l. 4. sitpr. de edcndo. l.
exlat, li. ff. qund mctus cnusa. l. si quis in tantam. 7. in''^.
uiidc vi.
(21) Vid. /. i3.^ quod mct. caus.
(22) /. 4- supr. de edendo. l. 2. infr, de probalionih. l. 9.
iiifr, da cxcept. seu prccsciipt.
(aj) P;rsonaiis adversus dcbitorem actio non tollitur , ctianiii
pignoia creditor eiigat ; sed pretiuin pignoris iii dcbitum comiii-
tatur , ct rcsiduum actione pcrsonali pclitur. Synopu- h. t. C i^.
([ucmadiuodum ct in eundciu personalis actio coinpclit , ila et de
bcrcdilale, lcgatis , veuditionc , locatioue , societate etc. Scholia-
sles ibidcm.
(24) Elcctio unius , non est altcrins rcpudiatio : qui pignorati-
tiam cligit , uon renuuciat pcrsonali aclioni.
(25) /. 3. /. 9. infr. de distruct. pign. l. 3. 5. 4- iufr. de J14-
rc dominii. I. •.iH. ff. dc solulion.
(iG) Colouis quod luntuum datur . ab conim dominis non polest
cxigi , cliamsi ipsi» dominis prsescntibiis luutuum d iluiu sit. Srn.
h. t. c, |3. /. 4- fers, sane. uifr. de agiicolis et censitis.
(27) Creduli uimis facile decipiuntur. vid. Accurs. /. i^- supr.
si cert petat.
('iS) Et e contra , /. 3. supr. /t. t,
(29) td est , ctiamsi aitorcs ejus pncsentes ficriut. Synopsis t*-
ro Basilicou ibid. ita halxt , etia;n si pricscnte douiioo.
(3y) Dixi ad /. 14. supr, si cert. pelat.
43
333
LIBER QUARTUS
JVe quis oh c:i alienum seri>ire cogatur.
12. lidem AA^. el CC. Jovino.
OB 3es (i) alipnum servire (•2) librros (3) <;rcdilori-
bus , jura compelli non patiuntur (4) . Dat. i3.
Kal. Novembr. CC. Cu^ss. 294.
In AuTHENT. de fidcjus. 5- ^^ ncque od res. coil. \.
lil. 4- ^ovell. 4- cap. 3.
C^J^fl hndie novo jure prius (8) conveniendi sunt omne.
O fulcjussorcs (9) , et niandatores^^ el sponsores , auat
ad pignorun pcn.cnialur posscssores.
T I T. XI.
In Adthent. ut nulli jud. lice. habere I0. Scrvat.
5. quia vero. coliat. 9. lit. i^. al. 9.
JNovell. 184. cap. y.
iMo a dehito creditor cadil , tantundcm dcinclo , vel re-
J- tenfo , vel cjns parcnlibus : ipso quorjue crcdilore cor^
poralilms painis suhdendo.
De mutuo.
i3. lidem AA. et CC. Barsumio.
EUna , cui muluam dedisti pecuniam , ad solulionem
urgere compelenli debcs aclioue : nam adversns ne-
gotialores (5) , quos ex mercibus pecunias abstulisse tuo
debitori proponis , nullam habes aclionem. Dat. n. Kal.
April. CG. CoNSs. 3oo.
De concurrentilus actionihus.
14. lidem AA. et CC. Hermodoro et Nicoraacho,
l^St (6) in arbitrio vestro , personali debitoris heredes
.. ^p'^i""e , an eum , qui ab his distracla sibique tra-
aita pignora lenet , in rem Serviana , si non (7) longi
tempons praescriptione muniius sit , an utrosque conve-
niatis. Dat. 5. Kal. Decemb. A7co/«ef//a', CC. Conss. 3oo.
(1) Ms alicnum est , qiiod quis detet : qui in aere alieno 5.-r)-
fOi Xps<y5«« Graecis dicuntiir. Synop.'s. Basil. h. t. c. i5. et ?i.
Harm. 3. 5. 70. Igitur qui solvendo non siint creditorihus /=uis
servu-e non coguntur. Ncmincni cnira ingenuorum lex ea fiicere
vult , qiife sunt setvilia. Syn. et Scholiasics ilnd. unde colHgunt ,
hoc jure , debiti causa nerainem manu injccta capi pos.se , tiisi aliud
expressc sit convcntum. vid. Soc. reg. 174.
(2) Hinc coliigunt , Neminem posse ad prsccisam servitutem se
obligarc ; tt obligutionem ad carccres non valere , nisi consuctudo
Jd permiUat. vid. Molin. dc usur. q. 36. ;i. -q.
(3) Noi'. 134. c. 7. Ambrosius lib. 3. dc ToAw. Yidi , inquit ,
miserabde spectaculinn , liberos j ro paterno dehilo in .nctinneni dc-
duci, ,d est, auctionem . et Basiliu.s Ps. 14. tUo, lyu iKn:vif
rpxiypio». vid. Ciijac. cid Nofell. 134. addo 7. Evl. 6. c.x lih. 2,3.
tU. -2. c. 1. fol. 76. Vcium aiitor Synopseos d. loco , lil-croniiu
appellalione bac lcge non intelligit filios aut fdias , sed «\c„^,>j,;,
id cst , ingenuos. Quctnadmodiim eidem autori ct Ilarmen. d. In-
co , aes aliennm non ws a patrc contractum , sed a se ipso.
W) Vide Baevard. lib. 2. fanor. c«/>. 18. et ad le^. \-i. tabul.
c. 8, Rodencum Xuares siipr. tilul. de los qouici-nos. A. Gclliuin
rtoct. Ait. l, 2. c. 1. Mod.
(o) Id est , mercatores , ad quos pccunia propter niercimonia
pervemt. adde /. i5. supr. si cert. pc.t. l. 8. tnfr. dcposai : adde
'• 44- 49- J7- de cond. indehit.
^f^ J' ;'''' "'^'' '^" ^'•^'"' ^' hypothec. Hodie non est. Nov. 4.
«. i. Auih. prox. infr. h. t. et merito. Natn fisc.is hanc eleclio-
«em sdu non adrogabaf. /. ,. ,V,/,.. de conuen. fsc. dcbitor. l. Ln .
Jf. ae jure fisci. "^ ^'
<7) £t ita restringuntur multae leges , uuse nimis generahter
UT (10) ACTIONES (11) ET AB HEREDIEUS
ET CONTHA IIKKEDES INCIPIANT.
1. Imp. JuSTlNIANUa A.
Joanni P. P.
C"*TJm siipulationes (12) , el legata (i3) , et alios con-
J traclus , post morlem compositos , auliquilas quideo
respuebat , nos aulem pro comiijurii lioniinum uliiitale re
cipimus : consenlaneum erat etiam illam regulam (i^) .
qua velustas utcbalur , more Imiuano emeiidare : /Ib he-
redihus enim i/uipcre actiones , vel co:dra heredes , vele-
res non concedebant , contemplalione slipulationum , ca
terarumque causarum post moitem conceplarum. Sed no
bis necchse est , ne prioris vilii materinm relinouamus
et ipsam regulam de medio tollore : L't liceat el uh here^
ddms , et contra heredes incipere actiones [ et ohligatio
nes : (i5) ] ne propler nimiam subliliintem verborum la-
titudo volontatis contrahenlium impediatur. Dat. i5. Kal
Novemb. Constantinop. Post coasulatum Lampadii et 0
BESTIS VV. CC. 53 1.
T I T. XII.
NE UXOR PRO MARITO (.6) , VEL MARITUS
PBO TXORE , VEL MATiR PRo tlLlO
CONVENIATUR.
Ne u.vor pro marilo : ex contractu.
t. Tmpp. DiocLETiAN. et Maximian. AA. et CG.
Asclepiodolae.
FRustra disputas de Contractibus cum Marito tuo habi-
tis , utrumtie jure sleterint , an minime : cum tibi
tradunt , tJsiicapione jus pignoris non perimi. adde /. 7. in fiu.
supr. h. i. l. j. ^. 1. Jf. de pign. et liypolhcc. l. 12. ff'. pro emnt.
t' "^- ffr pro her. l. 7. infr. de pign. et hypolh.
(8) Primum convcniendus est reus , tum intercessor , deinde
possessor h}'pothecarius : ct hoc bencficium discussionis appellatur,
fidejussoribus ulile. Alind etiam habent , quod ct divisiouis ex epi-
stola divi Hadriani nunoupant. dc quo vid. /. ult. infr. de consti-
tut. pccun. \ix ullus coatractus apud Nofarios pcrticitur, iu qoo
fidejussorcs iilriqiie hencficio non renuucicnt. Et ita frcqucnles cb
hujusmodi rinnnciationes , haec aqthentica parum ulihs , de qua
vid. Oldend. tract. de jure sing. c. 6. ibi dc priv. Jidijuss.
(9) Tcrtius possessor hypothccaria conveniri non polcst , nisi
discusso jirincipali , et cjus {ideju^soribus. v. Negusantium tract.
de pign. parte 8. mcmbro 1 . n. 1.
(10) ^etus rcgula abrogatur , qua cavebatur actionem , quae ad-
vcrsus nos non ccepisset , ntque adversus heredes uostros tranNirc.
hac. l. Cujus regulae meminit etiam Tii«opliil. §. 35. Instit. d*
lcg. adde ,. Feiid. 3.
(11) Qiias non cceperunt a defuncto scilicel vcl contradefunckum.
Goth. Vid. Cujac. /. 3. obs. cap. a.\. S. L.
(12) Vid. /. !,. infr. de conlrah. stipulat.
(.3) d. 5. 35. •
(i4) Ha;c constitutio et regiila conlraria est veferi regulae , ifc
qua /. dubium 7. C. Theod. de dii'crs. tacript. et Theonh. in Jj-
post mortcm 35. de lcg. toUitqiie vetcrum ditierentiaiu verboruin :
Cum inoriur , cum inortuus fuero , post morLem msam dari , vel
pridie quam moriar. ut t. 11. infr. de contr. stipul.
(i5) Pcr pactum hereditas post mortem dari potest. vid. Guitte-
nem Papae sing. 342.
(iG) Mariti coatiaclu deliclove. /. 1. /. a. infr. h. t.
CODICIS IIEPETIM rRyELECTIONIS.
«ufficlat , si propvlo (i) nomine nullum conlraclum ha-
buisli quoniinus pro m.irilo luo couvoniri possis : Quod
nec si sporile pro eo intercessisses, quicquani a le propter
Senatusconsullum (2) cxigi jure poluisset. Uat. Prid. Id.
Apriiis , Uiocjutx. ni. et Maxim. AA. Coivss. 287.
339
Pcena csigentis alium pro alio.
Ex delicto.
1. lidem AA. Terentiae.
OB Maritoruir» (3) culpam uxores inquietari (4) leges
velant. Proinde llolionalis (5) [ noster ]} si res quae
a fisco occupala; sunt , doiniuii tui (6) esse probaveris ,
jus publicuin se(]uelur (7). Dat. 3. JNon. Septenib. Dio-
cLExiAwo ct Maximiano AA. Cojsss. 287.
JVe 5occr \>ro genero , tie maler pro Jilio ,
itc itiarilus pro uxore.
3. lidem AA. et CC. Carpophoro (8),
CUm (9) tc possessioncs non in dolem pro filia ina
(Itdisst; , sed ad suslcnlaudam (10) eam extra dotis
causani filia; tua; pra;dia adsiguasse proponas : civilium (1 1)
niuneruin vel oneruin muiiicipaliuni (12) obtenlu, cx per-
In AuxHENT. ut non fiant pign. pro aliis. §. 1. Col. 5.
tit. 7. al. JNovell. 62. cap. 1.
r^Ed omnino qui alium pro ( 1 9) alio secundum formam
O pignorutionis exigU , loluni idipsum, (juidquid sit , m
quadruplum (20) vim passo rcddct : necnon et ab actione ,
pro qua talia proesuinit , cadet.
T I T. XIII.
KE FILIUS PRO (21) PATRE, VEL PATER (2:^)
PRO FILIO EMA.NCIPATO , VEL LIBERTUS (23)
PRO PATRONO , VEL SERVUS PRO
DOMINO COJNVEWIAXUR.
]Se pater pro filio.
1. Imp. GoRDiANUs A. Candido Militi.
NEque ex ejus filii persona , qui cum sui juris esset »
muluam pecuuiuin accepit , pater ejus , si non fi-
dem suam obstrinxit , conveniri polest : neque ex ejus ,
soua roariti cjus , (jiiomodo matres ex persona (i3) filio- quem in poteslale habet , si sine iussu ejus contraclum
rum , inlerpcilari non (i^) possunt : cum neque (i5) est : neque , [ si ] contra (24) SC. Macedonianum mu-
inaritum pro uxoris obligatione conveniri posse conslet , tua [ pecunia ] dala est , ainplius (26) [ quam 1 de pe-
nisi (16) ipse pro ea se obnoxiuin lecit. Certissimum enim culio actionem suslinere cogitur. Quapropter paler tuus
cst , ex allerius contraclu neminem obligari. 3. Id. Se- si ei pecunia a credilox-e frairis tui extorla est ad quam
ptemb. Sirinii.) AA. Cokss. 2^3.
Ne Maler pro filio.
l\. lidem AA. et CC. Philolhetae.
CUm to ideo ex persona (17) filii tiii commemores con-
veniri , (jtiod pro dcbilis cjus aliquid (18) inlulisse
vidcaris : defensionibus tuis uti apud eum , cujus super
ea re noiio cst , minime prohiberis , ut is ad solutionem
alieni debiii urgeri te non palialur. Dat. 10. Kalend.
Scptcmb. TiTiAwo , et INepotiamo Cowss. 3oi.
reddendam non tencbalur , Psa;sidis provinciae aiiclorilate
eam recuperabit. PP. 3. INon. Octobr. Pio et Pomia>o
CoKss. 239.
Ke filius pro patre.
2. Imp. DiocLET. et Maxim. AA. Neoterio
et Eutolini.
NE contra juris auctoritaiem ab eo , qui patrem ve-
slrum , a quo einaucipalos (2G) vos dicitis, ad mu-
nus (27) civile devocaverat , inquietemini (28) , Praeses
provincia; providebit. Dat. 8. Ral. Feb. Maximo u. ct
Aquilijmo Cojnss. 286.
(1) Id nst , ad iitililatcm luam. l. 24. infr. de locato.
(■>) \'ellt'janiini.
(3) Coufiscalis mariti bonis , rcs uxoris ejus confiscatiB non in-
telligunliir. Syn. IhisU. 7. tit. G. ex lib. -M^. tii. 4. c. 2, /. 24.
/;;/;■. de Jonal. iiil. i'ir. l. i. infr. ud L Jul. dc vi publ. I. 22.
infr. de panis : uno lanicn casu dos uxoris rctinctur. l. 4. infr.
iVi qnib. caus. pii^n. tucit. l. 3. infr. ,/e primipilo. non alia ejns
l)oua. /. I. infr. de priv. Jisci. Sic marilus ob culpam ux.oris in-
tcrdum tcnctur. /. 4. 5- '^- Jf- ^'-' <i^- procons.
(4) hi bonis suis.
(5) Ration.dis , procurator Csesaris.
(6) INoii dolalcs , d. I. I.
(7) Et ita audilur lcrlius oppoutns , de quo dixi ad /. i3. L 3.
snpr. dt; judic.
(8) Ta (Xdirpoix.* tjT? ywxiKOi elc. Extradotalia mulicris pro
viri ohcrihus oncrata non sunl : iicc niatics pro liliis nec uxor
pro niarito. Syiwps. Jiasil. ita. rx lib. '.^. tit. 4. c. 3.
(()) Al. Car|ioiiliora' : ul sit liypothesis in luatre.
(10) Rcs uadiUe lilia; ad cam .sustcnlandani , hoc est alendain
noa prKsuniuntur dolalcs.
(n) Addc /. u. infr. de dccurionibus.
(12) Vid. /. 9. y/! de inun. ct honor.
(i3) /. 4. infr. h. t.
C'4) f- *'.j/- de damn. infect.
(i5) l-.ilht icilis casihus. vide Gailium a. c/>*. 90.
(i6) Mantu* pro uxore pottU {idojuber« , at uon vice versa.
/. I. supr.
(17) Vid. /. 3. Supr. h. t.
(i«) Partem dchitorum filii si malcr solvit , rcsiduam partem
solvere non cogilur. ut hic. Synops. Bas. 7. tit. 6. ex t. 24.
tit. 4. c. 4. 4. Harm. 9. §. a5. 26. addc /. 7. $. ^S. ff. adSC.
Maced. l. 28. snpr. de pact. l. 7. infr. de usuris. vid. tamen
/. I. ufr. defideic. Nou. i. c. 3. /.'6.^ de in rrm .ww , / 18.
infr. dc ugric. et censit. Cur ila ? coilige c\ l. 88. S. 5. Jf. d«
leg. 2. /. 20. supr. de negot. gcst.
(19) Qua actioue lcncalur , qui personam aut res alterius indt>-
Litc ancslari fccit ; vid. Peckiuin c. 18. de jure sistendi. De n-
pressalus vid. hic. Bald. Goth. Adde Andr. Gail. de arrest. Imp.
c. 2. 71. 3. Mindan. de process. /. i. c. Bg. n. 11. Mal!i. Coler.
de process. exccul. part. 2. cup. 3. n. Sg. 4o. S. L.
(20) Imo aclioiiciu tanlum admiltit. /. extat. li . ff. quod me-
tus causa : Imo ct pceiiam corporalcin sustiuct. No^^ell. 53. c. i
(21) /. 2. 4. //(//•. h. t. addo /. 7. in fm. l. 9. ff. de senal.
8. infm.ff. de in jus \ocando. l. i^- ff- de pceti.
(22) /. i. /. 3. infr. h t. vid. tamcn lib. 10. tii. 60.
(23) /. 5. infr. h'. t.
(2/,) Ijt qu a credita pecunia cst. /. 6. iifr. ad SC. Maetd.
(2J) /. 57. J/: de jndic. 5. 10. Inst. de act.
(•>.(>) /. 3. 1////-. qui bonis cedere.
l:>~)l. 4- infr. h. t .
(28) Ob ejus dtbilum. /. 5. 5. \C> ff. de agncscend. et alend.
idque vivo palrc. /. 4. ii.fr. h. l. l. i. supr. de Jiliofxm. mii.or.
l
34o
L I B E R Q
Ne pater pro Jilio.
3. lidem AA. et CG. Theogeni.
SI (i) flliusfamilias invito patre Decurio (2) creatus
sit , pro eo palre/n inrjuiclari non posse , jure ma-
cifestissimo cautum est. G. 10. Kal. Maji, CG. Goass.ag^.
Ne Jilius pro palre.
4- lidem AA. et CC. Achivae.
PAtris (3) nomine superstiiis filium , nec mune-
rum (4) civilium , nec deljili causa , personali poi-
se conveniri aclione couslat. S. 12. Kal. Marl. Sirmii ,
CC. Cojvss. 3oo.
Nc lihertus pro patrono. Ne servus pro domino.
5. lidem AA. et CC. Lampetio.
^■^X patroni , vel domini (5) contractu liberti , vel
-J servi conveniri nou possunt. Dat. Id. Apvil. CC.
CoNSS. 3oo.
E
De Scholaribus.
Nova conslitutio Friderici.
TjAhita (6) quidem super hoc diligenli Inquisitione E~
J-J. piscoporum , Abhaium , Ducum , omnium Judicum ,
et ahorum Proccrum sacri noslri Pcdalii examinatior.e ,
omnihus , qui causa (7) studiorum peregrinaniur ., Scho-
larihus , ct maxime dii'incirum , atque sacrarum legum
projessorihus , lioc nostrce ])ietatis heneficium inchdgemus ,
ut ad loca , in quibus hterarum exercentur siudia , tcnn
ipsi , quam eoium nuncii (8) , veniant et in eis secu-
re (9) hahitent. -^- Dignum nantque exislimnmus , ut cwn
onifits hona facientes , nostram laudem el protectionem
omnimodo mereantur (10); quurum (il) scientia totus il-
(i) Pater pro filii oneribus non tenctur. Sfnops. Basil. 5i.
Ut. 1. cx Ub. 24. tii. 4. cap. 7. 4. Hann. 9. '5. 2G.
(2) /. 5. i)if,: de decurintnbus. l. i. injr. de fiUisfamil. ct
quemadmod. l. quoties. 1. ff. ad municip. '
(3) Fiiii pro patris oueribus non leneutur. Synopsis et Har-
nieu. dict. loco.
(4) /• 2. supr. h. t.
(■>) /. 7. supr. de judic. l. i. /. ult. supr. de noxalib. l. i {.
Jf- de obU--;ai. et action. l. tulelas. 7. 5- 2.^. de capit. minut.
Synopsis dict. tit. 4. c. 9. llarmen. dict. loco.
(6) Ad Authenticx hujus declaratioiicm et ampliationcm yide
DecuuTi ad c. in prasentia. num. 173. exti: de probat. Jason. ad
l. cdua. num. i-j. supv. de edciid. rursus Deciuui ad c. 1. cxtr.
de licscript. n. 69. et ad c. cum ordinsm. n. iS. ext. de Rcscripl.
AIjI). ad c: si ddigenti. col. pcn. num. 26, et 28. de far. coni-
pet. Aidob. iid ^. iteni Romce. n. 4. Instit. de excus. tutor. Mod.
(7) De privilef^iis quae bonarum literarum profe^soribus et stu-
drosis data sunt , vide Oldend. in tractatu de jure singidari ,
cjtp. 10. Idim hanc Autbenticam re]»ctiit latissime , tom. i. fol.
aSo. Rebufius hanc rcpetiit etiaui lalius , lib. 3. de pri^ileg. scho-
lusticorum. Eoriaidcm ]-rivilcgia ad ceutuni usque Horalius Lucius
enunierat , /;•«< Z(,<. de prii>iLeg. scholast. ilebufi'. vero ceutum octo-
guita , dicto loco. Quaudo ct in quibus cesset hoc privilcyiuiu ,
et an ei possit rcnunciari : vid. Oldcndorpium dict. loco num. i.
"( fequentibus. Golli. Addc Pctr. Ileig. part. 1. quccst. 1/. Ans.
(b) Nuucu et consequenter Bidclli fruuutur ttudiosorunj lui-
TtJCjJUS. *
U A R T U S
luminatur mundus , et ad ohe.diendnm Dco cl nobis eiut
ministris , vita subjeciorum informaiur ; quadain speciah
dik'clione eos ah omni injurla d^ fcndainus. Quis enirn eo-
rum non misc.rcalur , qui amore saentice exulcs facti dt
divitihus pauperes , semetipsos exinaniunt , vitum suam
muhis i>eri(ulis exponunt , et a vilissimis scrpe hominibus
( quud graviier fcrcndurn cst ) corpurates injurias sinc caw
sa perferunt. -p Hac igitur generali , ct in pcrpeluum va-
litura lege dcccrnimus , Ul nidlus de ccttcro larn audax
inveniatur , qui ali^juam Scholaribus injuriam inferrc pra..
Sumat , nec (12) oh alterius cujuscunque proviiicicB deL-
cfiim , sive debiiuni ( quod aUquando e.c perversa cnnsus^
tutline factum inidivimus ) cdiquod daninuni eis injerai ;
sciluris Itujusmodi sacrce comlilutionis temcrtloribus ei
etiam ipsis locorum Rectoribus , qui /loc vindicare ncdcxe-
rint , restilutionem rerum ablatarum ab omnihus exigendam
in quadiuphim : nolaque infanucc cis ipso jure irrugwuia
digiuiate sua se canturos in perpetuum. •j- Ferurn tamen
si litem eis quispiam super aUfjuo neootio rnovere voUieril :
hujus rei optione (i3) data Scliolaribus , eos coram (i^)
dornino , vel magistro suo , cel ipsius civitalis Episcopo ,
( quihits hatic jurisdutionem chcUmus ) conveniat. Qui
vcro ad ahtim judicem eos trihere tentavcrit , etiamsi cat*-
sa juslissiina fuerit , a tali conamine cad it. 'j- Hunc ctw.
teni lcgcm inier imperiah^s constilutiones , scilicet sub tii»-
lo , Ne filius pro patre etc. inscri ju^simus. Dat. apud
Ronccdias (i5) , antw Dumini I\I. C. X.V111. mense iVo-
femhri.
T I T. XIV.
AN (16) SERVUS PRO SUO FACTO POST (17)
MANUMlSSIOKt.M TEKEATUR.
De conlractu cuni statidihero.
1. Impp. Severus et Aintoninus AA. Juventiana.
QUamvis cum statulibero conlraxcris , tamen ex an-
ie (18) geslo te nou habere cum eo , post iiupletam
conditioueiii libertalis , actionem , scire debes. PP.
4- Idus Deceuibr. Dexiro 11. et Pkisco Co^ss. 197,
(9) Id est , sint exempti a vecligalibus portoriis , et aliis ooe-
ribus , alias non tantuni studiosis , sed ct omnibus secure vivendi ,
ct babitandi datur potestas : et hoc primum caput privilcgii sch<»-
lastici est.
(10) Merilis praemia et honores dehentur. /. i. supr. de ads»
sorib. ct donu\',t. Honor , prjcniium virtutis. Aristotelcs 4. Elhic. 3.
Ciccro I. Off.cior. et 3. iie RrpuLUca 5. Laclaut. 19.
(11) Laus ^tudiosorum.
(12) Sccuudum caput hujiis priyiiegii cst , Ne possiut capi jar«
repressaliarum.
(i3) Tcrtium cap. privllegii studiosis bic dati, ut cis sit optio .
utrum a]-)ud }irsece|)torcm suum , aii apud ej)iscopuui loci conveaian-
tur. Possunt ctiam et lcrtium cligere. ^^ ^o. in fin. constil. aJ
Anlecessores.
(i4) Forum sortimur ratione studii. vid. Accursium in l. heres.
19. ^. proinde. 3. in vcrb. dehcbit ff. de judiciis.
(i5) Roncaiia , hic : el 1. Feudorum 33. j- '• tit 4°- ."'• ^s.
five Roncaliie , campi supra Paduin nou procul a Plascutia , in
quibus solebant oliui iinj)eratorcs con^entum agcre solcniiem. Bon-
cabre meminit Abbas Urspcrgensis , et Guntherus 2. Liguri.
(iG) Synops. Baail. 7. tit. 6. cx lib. 24. tit. 5. et 52. dt. I.
ex Ub. 24. tit. 5. addc Accursium ad l. 16. in verb. ah initio. in
fin. ei l enm actiitn. 17. in verb. reddere. ff. de ncgotiis gcst.
(17) /. i^fi.,^ de 7-eg. jur.
(18) /. 2. /. 5. iifr. h. t. l. 21. supr. de negot. gcst. l. \.
infr. de testam. manuitHss. l, l^^.ff. de ne^ot. I. 28. tj. 7. infn.
ff. de libcr. lagat.
CODICIS REPETlTyE PRJLLECTIONIS.
341
jDe Irgalo.
2. Imp. AwTOJMMJs A. Bexico.
rRrditoribus (i) tiiis, qui lil)i iri servitute [ mutu'im ]
^ pecuniani crediclerunt , luilla adversus te aclio coni-
pelil : inaxinie cura (2) pof ulium (3) libi non esse le-
gatum proponas. PP. 3. Kalend. Sept. L^TO et CekeA-
LE Coass. 216.
De pecunia ob libcrlatem promissa.
3. Imp. Alexandek A. lleiodi.
I
t3R.omissaR (4) tibi pccunias a scrvo tuo (5) , TJl eum
inanuiniltcres , si poslea([uarri manuiniisisli stipula-
us (6) ab eo noii cs , advcrsns emn pelitionem per in
'aciuiM acliouem liabes (jj. PP. Id. Sept. Ajuexajndko A.
■^ *. «, _
1-
Co^s. 22^.
De fuvto.
4. Imp. GoRDiAN. A. Hieroni.
Llcel (8) servilulis lcmporc [ ea , ] qu;c pecuniam ma-
tris tuai surripuisse (9) dicitur, ob iiujiismodi admis-
surn conveniri non poteiat : ad(io) libertatem lamcn per-
ducta, (nam caput (11) uoxa (12) sefjuilur ) furti aciio-
ne tcnclur (i3). PP. Id. Sept. Pio ct Powtiajno
CoHSS. 239.
De co , (jui fundos domini coluit.
5. Idcm A. Chresto.
SI ( ut allrgas ) anlc(piam a domino manumilfercris ,
liindos ejus coluisti (i^) , poslea(|ue adempto poculio,
liberlate donalus es 5 ob reli(]ua , si c[ua piidcm (i5) con-
tiacla sunt j res bonorurn , quas poslca propriis labnribus
(juasiisli , in(|iiit tari minime possunt. PP. i6. Kalend.
IJecenibr. Ahjajno ct Pappo Ccinss. 244'
De dclicto in doniinum commisso.
6. Impp. DiocLET. ct Maxim. AA. et
CC. Fcliciano.
Slve scrvi sint hi , {[uorum pncibus fccisti mentioneni ,
donii eos conveni : quia inler (iG) dominos ac servos
(1) Sjrttnps. dicl. tit. 5. c. 0..
(0 \'i(l. /. UH. iiifr. de peciilic cjus ■, qiii liberlatem meruit.
(3) Aii lilKrtiis possit convciiiii ex contiaclu in scrvitutc facto ,
l>cculio ci lcj^alo , viil. /. I. ^. ,0. ff: dc dote piceleg.
(4) '^yiivps. Jjasil. dict. tft. 5. r. 3.
(5) 1(1 cst , cmii c»sci sdviis. /. -^ ff". de .loliilionilj. Pccunia
ob libcrlatcin pioini.ssa , petilur pcr iiclioncin in facliim.
(fi) /. 1.5. 4. y/: quar. ter. ,ict. adde /. lo!^. ff. de verh. oblig.
{-j) lino , iion li.ihcs. / i-^.ff. de iiegnt. gest.
(o) hx conlractilxis in soivifiilc gcslis , post manumissioncm
lunio tcnclnr. Ob ddicla taincn convcnilnr , proptcr rcgulam ,
Capiil noxa seqiiitnr. Sjnops. dict. tit. 5. c. 4. i. Jlarin. 18. 5. 19.
C») /• '4-,# d,! ol>tig it action.
(10) Scrvi dclictum quod non parit actioncm in scrvitulc , parit
111 libcrlalc.
("0 /. I. injin.ff. de privalis delict. $.5. lnst.de noxal. act.
(i^) Id cst , noxalis aclio. dict. $. 5.
(i3) Iino non lciudir. /. ult. infr. h. t.
(t |) Scrvns , (iui oohiil proedia dominica, libcr fiictus, non tcnetur.
(i^) /• I. supr. h. t.
('^) J''^- /•. '3. iVi pn. supr. de transact.
('7) Kx dcliclo iu tlominum cominiiso scryus iwn tenclur li-
Ovr luctuii.
judiciurn consiare nuUum potest : sive post delictuin (17)
manumissi sint : ex anlecedentibus post dalam libertatem
eos riuUa ralio juris a doininis ([UOndain conveniri pati-
tur (18). -f' Saiic si posl (19) niauutjiisaiouem quid illi-
cite coramiserint , hoc apud Prasidcm provincia? argue :
acccpturus ex juie senleuliam. Dat. 2. Idib. April. By-
zantii , AA. Cojvss. 287.
T I T. XV.
QUANDO FISCUS , VEL PRIVATUS DEBITORIS
SUt (20) DEBITORES COJNVEMKE POSSIT ,
VEL DEBEAT.
De cere alieno pupilli.
I. Impp. Severus er Antomnus
AA. Valeriano.
PRoptcr (21) xi alieaum pupiUi , res tutoris , qul ni-
hil ex bonis ejus tenet , piguori capi uou oporl( t.
PP. 11. Kalend. Junii , Laterajno etE.UEi?iO Cojnss. 198.
Si condemnutus non est sohendo.
2. Imp. Antoninus A. Jlarco.
SI in causa judicati Valcnlis , c[u(ra libi condemnatuin
csse proponis , nihil est , (|uod sine (22) cjua-slio-
ne (28) [)ignoris (2^) loco capi , el dislrahi possit : de-
bitores ejus convcnti , ad solutioneni auclorilate Prasidis
proviuciaj compcllunlur
Si debitor dehitoris fisci fateatur .> vel neget.
3. Irap. GoRii. A. Primanio.
SI debitum non (^5) inljcianlur hi , quos obnoxios de-
biloribus fisci csse proponis : polesl videri non esse
inicjuum c^uod desidcras , ut ad solulionem per officium
Procuratoris (26) compcllanlur : INam si cjusstio aliqua
rderlur , id concedi nou oporiere [ etiam ] ipse perspi-
cis. PP. 6. Kalend. Fcbr. Sauiao, ct Vejsusxc CojNSs.a^i-
]N
Si principalis debitor fisci sohendo sit , vel non.
4. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Zosimo.
I On (2*;) prius ad eos , cpii debitoribtis fisci noslri sunt
oblij^ati , aclionem liscalem extendi oportere , uisi
(18) Imo patitur. /. f\. uipr. h. t.
(19) /. 17. 5. '• »'(?'■«• Plane. ff. de fiirt.
(•j!o) Fiscus utilcs a.nioncs lu dcbitorcin sni dcbitoris liaLet. ad-
dc /. I. supr. de cond. ex tege.
(ai) Cur ila ? vid. Aoc. iy>.. cnp. 1. possunt lamcn proptcr
coiitiimaciam [Jiojiriam rcs tuloris caj)i. /. i, §. "i.- ff. si cjuis jus
dicrnli.
(•J2) Quod non cst controvcrsum , solct prius capi. /. i5. ^. 4*
in fin. ff'. de re judic. id(jMe ctiam creditori utilius.
(•23) Vid. Accurs. in l. 5. infr. de execut. rci judicatce.
(aj) lu subsidium pignorum , dcvcnitur ad nomina debitoruin
debitoris.
(■j5) Hujiis legis scnsus peteudus cst ex l. 4. ^"f''- ''• '•
(26) Fisci scii.
(i^) Fiscus a debitoris sui dcbitoribiis niliil pctit , nisi qiuiin
priiicii^alis rcus .'^olvendo non essc dcjircbcnditur. Syncpsis Basi-
/ic. 7. tit. 6. ex lih. 24. tit. 6. c. G5. Cnnsam lianc adfert Srbo-
liasles Synopseos illo loco. quod fiscus crul>e»cal alicnum qnid p«-
terc. /. '3. supr. h. t. l. 3. 5. 8..^: de jtire Ji.sci. El ita cxact^r
publicorum tribiilornin c.\cutit ( t exigit : c.\ciitit prius principaicm ,
q;iia fiscus clccllonem non liabct. /. i . infr. de comeiiirnd. fiici
dehit. l. ^~ ■ ff. dc jure fisci- E.^igit dibitorcm dcliiloris ii.-.calis ,
(juia babet tacitani byj olhecam. /. 1. iupr. de condict. ix U§e.
342
paluerit prlncipalos reos idoneos non esse , ccrlissimi ju
ris esl. S. 12. Kal. Maji , AA. CoNSs. 293.
De norniiic in solulwn clato.
5. lidein AA. cl CC. JNanida?.
IN (i) solulum uumiiic dato , uori alilei- uisi mandatis
actionibus ex peisoua sui deljitoris adversus ejus debi-
tores ciedilor experiri potcst : suo aulcm uomiue , u(i-
ii (2) aclione recte ulctur. Dal. Kal. Jan. CC. CoKss.^q^.
T I T. XVI.
DE HEREDITARIIS (3) ACTIONIBUS.
De credilore , (jiii ex parte
successit dclitori.
I. Imp. GoRD. A. riermeroti.
PEcuuiam , quam til)i a malre debilam fuisse dicis , ab
heredibus ejus , coheredibus (4) ^^'s , pro parte li-
bi compelcnte pelere debes. Sed et res , si quaj tibi ob
idem debitum obligalae sunt , persequi nou prohiberis,
PP. II. Kaleud. Mart. Gokdiajno A. 11. et Pompejano
CoNSS. 242.
De oiieribus dividendis pro hcredilariis partibus^
dc pigii. cL hypolli.
1. Imp. Decius A. Tlielemachj».
PRo (5) hereditariis parlibus hercdes ouera heredita-
ria agnoscere etiam iu fisci ratioiiibus placuit : ni-
si (6) intercedat pignus , vel hypolheca , tunc enim
possessor obligalge rei conveniendus tst. PP. 4. Kal. Nov.
iEMiLUJNO , et Aquiliwo Coss. 25o.
De exactione dotis.
3. Impp. DiocLETiAwus et Maximianus
AA. [ et CC. ] Maxima;.
Eredem (7) mariti quondam tui de (8) dote tibi
reddeuda conveni , personalem [ cnim ] aclionem
(t) Vid. /. 6. supr. de obligation. et action.
(2) Vid. /. 7. «//?•. de licrcd. vel nct. vendil.
(3) Id est , quae coepeiiuit ex persona , vel in personain defun-
cti , et Iransierunt ad heredem.
(4) Crcditor succedcns pro parte debilori ", omne debitum non
amiltit, scd pro ea parle tanluui qua succedit : alteram a siiis cohc-
redibus reiictit. /. 6. 7. infr. l. i^- infr. ud h-f^. Falcid. l. 7.
infr. de lon. autnr. judic. possid. l. 3. 5- 3.^: defideiconimiss.
her. petit.
(5) Etiam eurn fjsco debetur , aclio quidem personalis adversus
omnes heredes debiloris competit : hypothecaria vcro adversuscum
qai pignora delinet. SyiidiJs. Basil. 24. cap. 1. vid. /. 1. Supr.
si certuin petut.
(6) Sensus cst , heredilariis actionibiis pcrsonahbus , ne funera-
ria quidem exccpta. /. 22. 23. ff. de religios. ct sumpt. heredes
tenentur pro sua parte : realibus ipsi non tenentur , sed ipsariim
vci-um possessores. /. 2. infr. si uiius cx pturib. l. 55. jf. de rei
yfndicat. l. 5. 8. 12. in fin. ff. ad cxhibend. l. 35. ff. de hcred.
inst. l. 2. 5. 1. vcrs. Sed si unus. ff. de proelor. stipulat. Qiiid
si , quae proponitur , pcrsoiialis actio sit individua ? tiinc quihbcfc
bercdum teiietur in solidMm. /. 85. 5. 2. in fai. ff. de verh. obli-
gal. MQxn dicendum , si les restifncnda , ab uno Leredum , tenea-
tur in solidiim. /. 3. 5. 3. ff. commodati. l. 22. ff. depositi. si
agitur de prllicitalione facta rcipn]<lic.-c. /. 9. ff. de pollicitat. de
aliraentis. /. 3. ff. dc aliment. ct cibar. de eo quod ab uno tantum
berede rcUctiiin. /. 53.^: de legat. 2.
(7) i. 9- "?/'■• solat. in.itrim.
(8) T)e dote actio coiitra hcrrdes mariti , non contra debitores
ejus du jgitur : Imo , contra debilores , cum omnia bona mariti
liint tacitc pro dote oMigata. /. un. §. 1. infr. de rei uxor. act.
»«lve , Daliir coqtra dtbilores hypctbccaria , non personalis.
LIBER QUARTUS
conlra debitores heredifarios tibi decerni fruslra t>o«».,l..
PP. 14. Kal. Maji , AA. Corvss. 293. ^^^'
De pupillo heredc.
4- lidem. AA. et CC. Crispo.
SUb (9) pr.Ttexlu (10) aelatis pupilli debitoris heredi-
taru creditorum exaclionem di/feni non possc , nimis
evideus est. Unde , cum te lutorem proponas , quemad-
modum a pupilJis creditoribus satisfiat , euili (11) dcb«
Dat. 10. Kal. Decemb. Sirmii , AA. Cokss. 293.
Si creditor debitori successcril.
5. lidem AA. et CC. Julio.
TTT debitum libi anle (12) aditam hereditalem solva-
kJ tur •, ac lunc , si ad te pertiueret [ iiereditas 1 fnii.
n jubeamus , pi^epostera (i3) petitio est. Eienim curn ti-
bi soceri successiouem ({uaesitam patuerit , debiii petilio-
nem exliugui per confusionem (14) nou ambigitur Dal
Prid. Non. Mart. Sirinii^ CC. Coass. 294.
De adulta qucs debitori successit e.c parie.
6. lidem AA. et CC. Domno.
01 adulla, cujus curam geris , pro triente patruo soo .
VJ quem etiam tulelam [ ejus ] administrasse nroponi» ',
heres exutit (i5) , nec ab eo quicquam exigere prohibi-
ta (16) est : debitum a colieredibus ejus pro besse peterc
non prohibetur (17) ■ cuni uJtra (18) eam portionem qua
successit , petitio non confuadatur. Kam adversus (19;
adullam tuam rescindi postulas teslamentum , si quidem
coheredes ejus adcuntes (20) heredUciLem se etiam obli-
gant , et si non solvendo couslituti probeatur , postulata
separalione (21) , nullum ei damnum Praeses provincia
iien patietur. Dat. Kalend. Decemb. AA. Cokss. 299.
(9) Heres tamctsi pupillus sit , hercdilaria debita solvere cogl-
tur , neque setatem causari , aut praetcxcre debet , ad dilationcm
soiutionis debitorum. Sfnops. Basdic. et ibi Scholiastes dict. tib.
24. tit. 7. cap. 4. et 3. Harmenop. 5. 5. 80.
■ ^^f^ ■^']^^ minor deliitoris non aulert jiis agendi creditori. /. 8.
mjin. III fr. de non numer. pecun. l. 8. infr. mandati. vid. /. 3^.
"}f'i-ff- de negot. gest. /. 3. m fin. prmc. ff. quib. e.x causu
in possess. proiogat lamen et suspcndit ia causa status. /. 6. j. 3.
ff. d. Carbonian. edlct.
(n) /. 5. 5- 9- ff- de reb. eoruin qni sub.
(12) Heres aute aditam , vel repudiatain bereditatem , non po-
tcst couveniri.
(i3) Pr.-epostera pctitio nou adraitlitur. /. 16. /. 18. /. 10. infr.
de excusat. praejwstera tameu scriptio non nocet in testamentis tt
contractibus. /. 25. infr. de testamcntis. lutcrim uota de exceptio-
ne prse| osterationis.
(i4) Confusioiie debiti pelitio extinguitur. /. 7. supr. de paais.
l. 00. ff. dc /idejussorib.
(i5)^[d est , si creditrlx successit debitori.
(16) /. 7. iiifr. de bonis aittor. Judic. possid. l. 17. ff. ad l'S-
Fulcid. adde /. 19. in fin. ff. de reg. Jur.
(17) Quaenam hic ralio fuit dubitaiidi ? Haec scilicct : Tcstatorein
in diibio , animo compensandi dcbiti legasse iutelligi ; sed Don ita
est. /. 8^.ff. de legat. 2.
(18) Contiisio ultra portionem hcreditariam non fit. /. 3. sufr.
de ncgot. gest. l. 3. infr. de contrar. jud. l. \\. infr. ad Ug
Falcid. l. 7. infr. de hon. auior. Jud.
(ly) Id est , advcrsus ntiiitatcm ejus. vid. /. PoUa. 2. infr. de
his . cjuibiis ut indisnis.
(20) Hercs adeundo se ol>li£;at.
(21) Vid. /. 2. infr. de hon. aut. Judic. tt ff. de separation.
CODICIS REPETIT/E PRJLLECTIONIS.
343
Qui conveniendi sunt , vel tjon.
n. lidem AA. ct CC. Apolausto.
Clleclitores (1) hcredilarios adversus , legatarios (2)
iicn habere persoiialem adionem conxeiiil ; quippe
num evidenlissiine Lex (3j duodecim labuJarurn Jieiedes
fiuic rei (4) laciat obiioxios. JJal. G. Id. Ucceuib. ISico-
mediiK , CC. Cojnss. 3oo.
T I T. XYII.
EX (5) DELICTIS (6) DEFUNCTORUM IN
(^UAJNTUM UEKELihS COIN VtJSlAWTUK.
Actiones ex dtlilo posl litein conteslulam
transiunl ad hcndcs. BaJd.
1. Inipp. DiocLET. el JMaxim. AA. et
CC. iMacedoni.
130?t (■;) litis conleslalioneiu , eo , qui (8) vim fecit ,
veJ concussionein (9) inlulil , vei ali(juid deliquit ,
Jeiuneto , successores ejus iu solidum , aliocjuin in quan-
uiu ad eos perveiiit , conveniri jiiris absulutissiini est :
le alieno (10) scc lere diieutur. Dat. 5. KaJ. Maji , Sir-
nii , CC. Cowss. 294-
eliam adversus heredes luos perpeluo compelil. Dat. 7.
K.al. Julias , Sirmii , CC. Cojnss. *
iil , cum dc appellat. cog. J. ad hoc
In AUTHENT
aliud. CoII. 8. Tit. 16. al. 12. Novell.
ii5. cap. G.
do quis pro se , i>el pro ulia
O/ fjiiam
kj sc solit
p rsona pecuniam
ere co:tslilueril , vcl spopoiulcriL : sic diccns
Satislaciain (i5) libi , lenelur pro (/uahliiate , quam pro-
misit. •]■• Sifi auleiii sic cliucrit^ Salisliet a nie , et ab il-
lo , et illo : ////5 quideni , (juos uoniinuvit , non (16) ton-
scntienlibus , solus pro (17) rala luntum portione persuUet.
•\- Sin nuteni dixeril , Saiisfiet (18) , uerlo impcrsona-
liter ( 1 9) prolulo , non tencbilur.
"Y Sin autcm sic diuerit, Ent libi salisfactura, aut a me,
aut ab illo ; illo quem i.onnnavit non consenticnte , solus
in solidum (20) tcnebitur.
De receptitia anione in de conslituta pecunia nctionem
transjusa. Quce res comlitui possunt. Dc tcmpore acdonis.
Fro quo dtbito consliluutur , et de indcbiio. De oninibus
cctsibus qui per stipuhttionem explicari possunt. 1 . De no-
mine pecuuiae. 2. De ar^enlarus , et aliis negotiatoribus.
T J T. XVIII.
DE (11) COiNSTlTUTA (12) PECUNIa.
In quacuncjue re debita tenet constitutum ,
non indebita. Bald.
2. Imp. JusTiiNiAiNUS A. Joanni P. P.
TyEceptilia 4^-11 '^ actione cessanle , cjux solenmbus ver-
■M.L bis (22) coniposila inusilato recessit vesligio , neces-
sarium nobis visum est magis pecuniae constiluiae naturam
'l (i3) pro alieijo debilo le solulurum constituisti : pe- ^i^pliare. Cum igitur praelata pecuniae conslilulae aclio in
cunia; conslitutae aclio non solum adversus te, sed (i4) ^*'** tanlummodo casibus a veleribus conclusa esl , ut (^3)
Dc
eo
qui constituit , et de ejus heredibus.
. Iiup. GoiiuiAMJS A. Ft^lici.
(0 Hercdcs clrliitorum nomino tcnentur , non lcgatarii. Synops.
BasU. 7. tit. 6. cx lil>. 24. lil. 7. cap. 7. 3. Ilaini. 5. §. 8J.
'. I. 5. iQ.Jf. atl SC. Trcbell. l. ,5. Infr. cle Jonat. I. 'ult. in
\'in.\ff. (ic cciitrah. enipt.
(y) Crcdiltir advcrsus dcbltores hcrcditarios agere personali
iclione noa jiotcit. /. 3. in fn. Siipr. h. t. sed n<fc advcrsus le-
ji-lonos , ut hic , crgo hy)iotliccariii potcst : licct ipsi Icgatarii crc-
lilcjrum lcco sint. /. ^o. Jf. de obUgca. et aclion.
(3) /. a(). supr. dc pnctis. l. 0. siipr. faiiiilia ercisc.
(4) Id cst , pcr.'.onaliI)iis actionibus. /. 3. siipr. h. t.
(■)) Po-na cx (icliclo advcrsii.s Jicrcdein non Ir.msit. hoc tit. Vi-
le ciuinquc cxcc|.tioncs apud Socinuin , rci^ula '.29 1.
(6) t^o. Jf. de accusalionibits. Huc rcfcr quod Clanis ait ,
ib. j. scnt. (). uh. (picest. SG. aliiim pro alio : dominuin pro dc-
:icto famnh , vcl fanniia' , prtrcm pro filio non lainiri corporali-
ler. Slalulo tanien | ossc h. ri , nt q.iis pro allo , vcl infami;i , vel
jni>sionc omnHuu l,onoium : /. 5. Ii,rr. ad leg Jul. Majcstatis.
'cl ccrta .luanlifiilc ( pi,la l.£.ilimpR ) pnnialur. Eodcm niodo ficri
TVn"f *^'^''"'* ^*""'^'^'"'" P''o malcficio conimisso in cjus tcrritorio.
(;) JJclunclo , qui ddiqnit , post litcm adversus eura contesta-
;un niorluo , m licrcdcs cjns in solidum aclio Iransmillitur : Ante
d.ni conlcslalam mortuo , hcrcdcs cjus couvcnluntur in id dunta-
al qnod ad cos pcrvcnit. Ncc cnim roquum est , hcrcdcm alicno
<.lc:c d.iari. Synops. hasU. ^, tit.'^ c.-^ .$.i .i>ers. Panales. Iiist.
'r p^rpct. ct tcmpor. l. 33. /. 58.^ de obligat. ct action. l. ,.
I. ite privat. delict.
(.8) Non rapinam. /. i. /. ^. Jf. de concut^sionibtta.
(y) Non mclum : Cujncius ad l 16. in /m. J^] de e» , qttod
■iniu cctus. ul)i rcicrt , hanc hgcm sumptam cssc cx rcscripto quo-
.11« Lodicis Hcrmogeniani , quod intcc;rum apud cundem vidc.
(lo) Aemo cx dolo aiicloris hicrum dchct raccre. J. / 33 / ,6
"fnjr- qitod ,nct. /. 38. 44-^: dc reg. jur.
^(11) §. p. Intit. dc actioribtis. Paul.^a. sentent. 2. et L. i3.
l.rmenopnl. 3. y 47. ,ddc et c.iKlcm 3. lit. G. S.5 Oldendorp.
'"«*■ 4. nct. 8. 16. Gel. 6 ^
(•u) Constii.,i hac formula .solel, „' Ux-6; <r,t ^otZ , Uxs-:. crot
•jfcrf. SatisGct tibi a me, et ah hoc, el ah illo. Eclog.dicl.loco.eiv
ticp^v^nd; , Gaili vocant Respoudans. I). Puulus ila se constituit
dclntorcin pro PliUcmonc. Si quo laesit le , aut dchct , ^Sjo ifjLol
t».oyei- lixtat ct liwc foiinula L. i(S. j/'. h. t. Hal.ics pcne me.
(i3) I. Harmcn.3. dict. cup. irfpi ayrdpiJvijTa • Idem 3. tit. 6.
Eclog. d. loci) tit. 3.
(i-l) Constitnlae pccunice actio ( qnx Gra-cis iwl t). i^TK^tayr.g-u
ayuyt). ) ctiain in licrcdcs pcrpeluo coiiipcUt. 'Syii. Basil. -l^. tll.
3. cap. I. ct Ilarmcu. 3. §■ 47- et 3. lU. G. ^. ult.
(la) Ta inxvoy a-Qi Tra/ij, suiiiptum ex No^>ctl. ii5. cap. 6. Sy-
iwps. Basil. -26. tit. i. cap. 3.
(iG) Noa omnis nominatus in in.struineiito cst obligatus , scd is
tanlum qui consensit.
(17) Cur non in solidum ? quia Et particula , ohligationcm in
virilcs ];aitcs distriliuit. /. ii. $. \ . Jf'. <lc diiol>. rcis.
(18) Qui hoc dicit , Satisfict , ccilam jKr.sonam non expriinit :
idcoqiie ncminwn oblignt.
(19) Impersonalilas viliat. Goih. Licct imper-onalilas cx parf«
jiroiiiitlentis vilict ohligalioncin , noii vitial Uiincn cx partc slipn-
lantis. Bai tol. in l. slip dntio ista. §. si quis ita. Jf. dc \'crb. ob/i^'.
Uccius cons. 83. et cons. (jj. Alcial. tib. 2. parci i^. cap. >&. Mo.l.
(ao) Cur iii soiidiini ? Particula Jut ., cuilihtt iioininalim o' li-
gatioucm in solidum altriljuit , si j^olcst : sin minus , ci qui pot-
cst ohligari.
(21) Ilaec Lompctchat irpoeir-^i'-:» «'vt:^«v»iVoc'7®' , ciiin argcnla-
rius constituchat : ct in co dilUrchat rcccplilia ah aclionc dc con-
stiluta pccunia ralionc iicrson.iruin : qiiod priorc tciu-rcnliir soli
argcnlarii : po^lc>ior.- rcliqui oimics. Thcopliil §. 8. Imt. .le artin-
riib. Idco dicchatur rcceptitia , qiiod argcntarius cotilrah. ntihus ap.ui
suam inciisam rcciperet sohituriim se , quod hic vcl illc cavissct.
In qiiihns rchus ficrrt , vid. infi". h. t.
(•J^) Posl tamcn hodie con.vtitutiim confrahi pcr epistolam. vid«
Pauli cpist. nd PhiLmon. l. 79. J/'. hoc tii.
(a3) Iliccpiia aclio a conslitiiliE pccuiiioe aclicnc oliin in eo qno-
qu..' dillcrcbat : quod aciioiii dc con^lituta pocunia lociis crat , con-
stUutis iis , qiine nuiiicro , pondcrc , \cl mcnsiira conslarcnt : rece-
ptitia ctiam immohilihus con>titulis , duuj tameu ar{ieiit;aiu» coa-
ktituis^et. Thcophil. dtct. §. 8.
N
344
fxigorri ros rjnac pondere , niimero , mcnsura consistunt,
ii/ yliis (i) Jiulcni rohus nullaiu Jial>eret commuaionc/n 5
el neque (9.) in onmibus casiljus longa;va esset conslltu-
ta , seiJ iu speciebus cerlis annali spatio coucluderelur ,
ct uubitarcliir , an pro tlobito sub condilione , vci m
dicin consliliilo eam possibiie csset fieri , et an pure con-
sliluta pecunia contracta valeret : liac aperlis^iinu Jfgede-
finimus , ut liceat oinnibus [ conslituere ] nou (^'6j so-
luin res , quas pondere , numero , mensum consislunt ,
Sfd etiam alias oinncs , sive mobiLs , sive immoJnlts , si-
ve sese movenies , sive inslrumenta , vel alias f|uascunque
res , quas (4) in stipulationem possuni liomines deduce-
re : neque sit in qnocuncjue casu annalis : sed sive pro
se quis coustituat , sive pro alio , sit [ et ] ipsa in lali
vilae mensura , iu qua omnrs (5) personales acliones po-
silsc sunt , id est , [ in ] aunorniu metis tnginta (6) :
et liceat pro debito pure , vcl (jj in diem , vci sub con-
di'ione conslitni : ei non absinnJcm (8j peuJlus slipula-
tioni hajieat dignilalcm , suis lamcn naluralibus (9) pri-
vilegiis mininie delraudata sit : sed [ et ] Iieredibus ,
et (10) conlra Ijprrdes compctat : ut neque receptitiae
actionis , neqne alio indigeal respublica in hujusmodi
casibus admiuiculo , sed sii pecunise constiuitje actio pcr
coslram constilulioncm sibi m omnia sufliciens : Ila la-
men , ut hoc ei inhaereat , ut (11) pro [ jam ] debilo
fjat constitulum : cum secundum anli(|uani reccpliliam
actionem res (12) exigebatur , etiam si quid non fuerat
debitum : cuin satis absurdum (i3) , et tnai nostris tem-
poribus quam justis lcgibus contrarium sit , permittere per
actionem receplitiam rcs indebitas consequi , et iterum
multas proponere condiciiones , quge et pecuiiias indebi-
tns , et pioniissiones corrnmpi et restitui definiunt. Ut
nou erubescat igitur tale legum jurgium , hoc tantummo-
do consliluatur , quod (i4) dcbitnm est 5 et omnia , quae
de receptilia in diversis libris legujTiIatorum posita sunt ,
aboleantur , tt sit pecuniae conslitutae actio omues casus
complectens , qui (i5) et per slipulationem possunt ex-
plicari.
§. 1. Et neminera moveat , quod sub nomine pecunict
etiam omncs res exigi definiamus ; cuin et in antiquis li-
(1) Suh. immobiliLus.
(2) Aciio de constitnta pecunia olim incerto tempore finielja-
tor , certis casibus perpctwa , aliis annalis erat.
(3) Res omiies constitui jiossunt. ut hic : quod olini noii erat
infv. h. t. ibi , Res quce pondcre.
(4) Q"od in stiinilalioncm dcdiici potest , potcst constitiu , vcl
Ul Baluiis ait : Qiiicquid est stipulabile , est constiUiibiie.
(5) Actiones personales anuis trigiata extinguuntur , ut hic : (t
l. 26. ir/fr. de usuris.
(6) .Actio conslituli diirat triginta annis. ut hlc : olini erat an-
nahs. supr. h. t. ibi , aunalis.
(7) Constitui potcst puie, in diein , sub conditionc. ut hic :
qua de re olim dul)ilal)ulur , supr. h. t. ibi , et dubitarctur.
(8) Consfituli actio stipulationi uon absimilis. in fin. infr. h. t.
(9) Naturalia pri*ilegia actionum , sunl earum formre , et eflc-
ctus eis altributi a lege , hinc etiam colligunt , Ratione novi pri-
vilegii , antiquiim non tolli.
(10) Conslituti artio datur hcredibus et in heredes. /. 27. 5. 3.
ff. nd SC. Tiebpll. Hac lorLissis tuit ralio , ut hic Tituliis jungc-
retur superioribus , in quibus agitur de actionibus hereditanis ,
tit. 16. 17.
(11) Constitutum non est , nisi antecedentis debili. in fin. infr.
hic. l. 5. §. 1. ff. h. t. Et merito , quia ut constitutura obliget ,
paturahm et civilem rationcm exigif.
(r^) Kecipi oiiin potcrat res , etsi ucn debita.
(i3) Absuidiiin , omnibus temporibus tale.
(i4) Dixi .^.ujir. h. t. ibi ., m pvo jam debito.
(i.^i) Dixi .s(/^r. h. t. ibi , quas in sttpuLutionem.
^16) Res in pecuniam converti possunt,
L I B E R Q U A R T U S
bris prudentium , licet constituta pecunia nominabatur
lameu non pecuniae lantum f^er eam exigebanlur sec
onn-jcs rcs , qua; |)ondcre , numcro , rnen^ura constituta
crant : Scd et posaJbile est otnnes res in (iCl pecuaian:
converti : si cnim certa domus , vel ceJtu, ager , vel cer-
tus iioino , vcl alia rcs , qua; expnrssa est , lu con,lituen-
dis rebus ponatur : quid dJstat a nomiue ipsius pecuniae';
Sed ut subtilitali eoruni satisiiat , qui non seusum (et
vana (17) nominum vocabula ampJecli desidcrant : iu
omnes (iH) res veniaut in consliiuiam [ actionera . ] tan-
nuam si fuissct ipsa pecuiiia constilula : cum etiam vete-
res pecimice (19) appcllalione onuies rcs (20) si"nificar.
defini.iut , el hujusmodi vocabulum , et in Iibris iurij
auctorura , et in alia anti(pia prudenlia mauifestissiiue in-
ventum sit.
5. 2. llis videlicet , qua: argenti (21) distractores , el
alii negotialores indefense constitueriut (22) , in sua fir-
niilatc secundum moreni usque adhuc obtjnentein duraali-
bus. Dat. 10. Jial. Aiart. post consulalum La.mpauii et
Orestis VV. GvJ. 53 1.
De heneficio divisionii.
3. Idem A. Joanni P. P,
DTvi Hadriani cpistolam (^3) , qca; dc ,pericnlo diTjl
dendo (^4) inter mandatores , et fidcjijssores loaoi-
lur , locum (26) habere , in his etiain qui pscunias (a6]
pro aliis simul constituuut , necessarium est : .^quilali':
etiam ratio diversas sp cics (2;) acticnis excluderc uullc
mcdo debet. Dat. Kai. iNov. post LAiiPADu et ORESHi
VV. CC. CojxsuL. 53 1.
T I T. XTX
DE PllOBATIOINIBUS (28).
Creditum actor , Sulutioneni reua probat.
1. Impp, Severus et Antoninus AA. Fauslino.
T crcditor , qui pecuniam petit nuineratani , imple-
re (29) cogilur , ila rursum debitor , cj
W
solu-
(17) .Scnsum, non vana vocabula , amplecti oporlet.
(18) Dixi supr. II. t. ibi ., noii solum ves.
(19) Pecuniae tamen notueu strictius est , quam rei. /. 5. ff. de
veib. si^n.
(■20) Corporales. /. 178. d. tit. adde Z. 2. §. l. jj. de reh. cnd.
l. i.j: dc SC. 3Iaced. l. M. JJ: de h-g. 1.
(21) De argentariorum officio vide Cujacinm ad Novell. i36.
(22) Id est , promiseriut , ct male : hiuc lamjn coUigit. Balib
Mercaiores et aitiRces possc facere iiitcr se statuta , eaque confif
mari jurc communi.
(23) De qua vid. 5. 4. List. l. 26. ff. de fidfusaoribits.
(24) Paul. I. sent. 20. §. un. tpislola D. Hadriani , quod ds-
tum cst benelicium divisionis tidejussoribus , id renuncianti non
prodest. Nunqiiam igitur hodie prodest , vi\ cuim uUus coulractai
apud notarios habetur , iu quo Epistolx D. Hadriani non re-
nuncietur.
(25) Mandamus credi , etiam ab.sentes : fidejubemus quidem pr»-
sentes latitum , sed (amen verbis. /. la. in/r. de fidejursonb. !■
82. Jf. mandati. l. 3. in fin. ff. de adniiii. rer. ad ci^ntat. Con-
stitiiiraus nudo consensu , eoque ad actionein producendam sufli-
cieiile. §. 9. Inst. de nct. Et ila diiierunt mandator , fidejussor ,
et is qui coustituit. In 00 couveniunt , quod pro alio hi omati
intcr^eniunt.
(26) Id est , res quascunque. /. 2. supr. h. t.
l'^7) ^- l-ff- defidfjLiss. tulo7\
(jg) Vid. L. 22. D. 3. addc i. Harmcnnp. 2. eli. Clrment.:
(29) Id e.st , probare. Peleuti muluum onas probandi incuisbit.
/. a. ff'. h. t. Ectc^. d. loco c. 2.
CODICIS REPETIM PRiELECTIONIS.
345
tam (1) affirmat , ejus rei probationem prsestare dcbet.
PP. Prid. Raleiid. Julii , Dextro 11. el Prisco Conss. 197.
Pro posscssore prcesumptio petitorem onerat prohatione.
1. Imp. Anton. A. Aulizano.
POsscssiones , quns ad te pertinere (2) dicls , more
judiciorum pcrseciuere : Non enim possessori incum-
bit neccssilas probandi eas ad se pcrlinere ; cum te in
probalione ccssaule (3) dominium apud eum remaneat.
PP. i5. Kal. Deccmb. L;exo et Cekeale Corss. 216.
T)e CoUegis quod sohenclo fuerint.
3. Imp. Alexand. A. Leaenae et Lupo.
EX persona collega^ avi vestri conveniri non debetis ,
si eundem coUcgam tempore (4) deposili ofBcii
[ solvendo (5) ] fuisse ostcndcritis. PP. 5. Kal. Ja-
nuar. Pompejano et Pelig:\o Conss. 232. (6).
Dominiurn ut prohetur.
4- I<lem A. Vito.
PRoprielatis (7) dominium , non tantum instrumento
emptionis , scd el quibuscunque abis Ifgilimis proba-
tionibus oslenditur. PP. KaL JNovemb. Alexandro A.
111. el DlONE COJNSS. 23o.
Domeslicce et privatce seriplurce solcc sine
aciminiculis non probant.
5. Imp. PiiiLippus A- et Piiilippus C. Sertorio,
NsliumciUa (8) domeslica (9) , seur privata (10) testatio,
seu adoolalio (i i), si non aliis quoque adminicubs ad-
juventur , ad probalionem sola non sufficiunt. PP
Xdib. April. PiuLippo A. et Titiano Co>ss. 246.
I
j'
(0 l. "i- ff- h. t. I. uU. infr. de sohit. Rcus snam exceplioncm
piobare cngilur , merito , ciim" cxcipiendo liat actor. /. \. ff. dc
exce.pt. Eclo^. dict. loc. cup. 17.
(v.) Pclitori possossioiiis , non ci , qui possidet , onus probandi
inciim))it , idquc vctens jnris dLrmitionc bac rcgida conlinetur.
/. i. C. de Jidc iitsirum. addc /.24. m fiii. ff. de rei wind. l.
■2 1. siipr. de rei i'indic.
(3) /. 4. supr. da edendo. l. g. m pr. supr. de cblig. et act.
l. y. infr. dc excrpt.
(i) <»!"'• C "L- convcnijtur ) excipit , collegam fuisse solvendo ,
piobare tcnctur cuni idoiienni fuissc lcmporc depositi oflicii. Et ita
cx itcrsona coiituloris , qiii eral tolvcndo tempore (initi oliicii , ne-
mo polc.st coiiveniri. Parum ad rem Accursius et Baldns hic colli-
guiit , c.\ pia-scnti slatii pra;siimi in praetcrilnm : Pauio mclius AK
ciat. a. proRsump. 25. |)r.Tsumi dc prxlcrito ad prresens. Dic me-
liiis , qiii dibilorem non convenit , quo ciim lcmpore potuit con-
venirc , sibi pr;ejiidicat. /. 11.^: h. t. l. i. 5. la. \'j. ff.de tnt.
et rationib. l. 1. f vi. ff. de niai;. coiiven. L 11. ff. nd municip.
l. lUt. Iiijr. m tjuibus cas. tut. hubenti. l. i. lufr. de divid. tut.
vel ita : tulor vel ollicialis cx pcr.sona collegM convcniri potcst
nisi probavcrif temiiore finiti ollicii coilegain fuissc solvendo : adde
/. 5i. 5. \.ff. de Jidrjussor.
(3) /. I. \. 10. 5. \i. ff. de tut. et rat. distr.
((>) Ha^c lex transposila csf , nt cx liac siihscriplione apparet.
It eoqiic qiiarla hiijus tilnli in cditioiie Ilaloandri rectc coUocatur :
id quod haqic in hac cditione accidis.sc vidco.
(7) Doniinium probari potest instriiincntis et teslihus. /. 10. m
Jin. supr. de rei vind.
(8) Pula rationcs. /. 6. infr. /1. t.
1,9) Itl cst , qua; domi ac privatlm iion adscito tabellione testi-
hus :uit advcrsario , qnisque sibi facit. /. 3. ff. de iure fisci,
Tom.lV, ^ J J
De rationibus defuncti , et ultima voluntale.
6. lidem A. et C. Piomulo.
RAtiones defuncti (12), quje in bonis ejus inveniuntur,
ad probationem sibi debitae quantitatis solas suflice-
re non posse , sa-pe resciptum est. "y Ejusdem juris est ,
et si in ultima volunlate (i3) dcfunclus cerlam pecuniae
qiianlilatem, aut etiam res certas sibi (i^) debcri signi-
ficaverit (i5). PP. Idib. Marlii, Puilippo A. et Titia-
No CoNSs. 246.
In Atiient. de jurejurando a moriente praestito. §. ult.
coll. 5. tit. 3. al. 2. JNov. 4^- cap. 1.
QUod (16) obltnet omnimodo ., si testator nonjurave-
rit (17) : (dioquin heredcs necesse hahent teslatorin
religioni stare , aut miniine fruentur his qiice relicla
sunt : Sed crediloribus nihil ex hoc prcsjudicii compa'
rabitur.
Scriptura crediloris non prohat debilum.
7. Tmp. Gallienls A. Sabino,
Ii^XempIo (18) perniciosum est , ut ei scripturae creda-
J tur , qua unusquisque sibi adnotatioue (19) propria
debilorem constituit. Unde neque (20) fiscuni , neque
alium quemlibet ex suis subnotalionibus debiti probatiouern
pra;bere [ posse ] oporlet. PP. 3. Non. Mart. Gallie-
B)o A. vu. ct Sabimllo Conss. 267.
Actor , non reus , probare cogitur.
8. Impp, DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Publicio et Oplato.
FRustra veremini , ne ab (21) eo qui lite pulsarrr ,
probatio exigatur. PP. 14. Kal. '^ Basso et Qdin-
tiano Conss. 289.
(10) H 7» jxuTs ijvofji,v)i(Tti. I. Harm. 8. 5-8. propria subnotatio.
/. 7. infr. h. t.
(ii) /. 7. infr. h. t. vel professio , adseveratio. /.5. infr. de t«'
stib. Brevis. Z. ult. infr. de coitven. fisci debitor.
(12) Vid. /. 5. siipr. h. t.
(i3) Id cst , testainento : hoc nt verum esset , dixi ad /.5. Supr.
familicB crcisc. et l. 10. supr. comm. utriusque. adde /. 87. 5. 5.
iii fin. ff. de legat. 3.
(14) Se dcbere : ita legcndum cxistimo , idquc demonstrat b»c
hypothesis , diversa a superiorc , qure extat hujiis initio : Id cliam
satis innuit Authentica proxime sequens , qua dicitur , Ilercdes co-
gi stare testatoris religioni : Qua; verba ostendunt tcstatorem ccrU-w
rum icrum dehitum confessum fuisse , non aulcm sihi ci res certas
dcbitas : alioqiiin diccndum fuisse , dehifores cogi stare rcligioni
defuncli. Ralio autein decidendi hic cst mauifcsta. /. 11. §. i . ff.
de interrog. in jur. faciend.
(i5) Potest tamcn eo casu dehitori dcfcrri jusjurandum. d. 5.5.
adde Cujac. A^oi'. 48. cap. i. in fin.
(lO) Sic rcstitue , Quod non ohtinrl omnimodo, nisi tc.4ator ctc.
ut sit sensus : Non continuo obligari heredes ex confessione tcstap.
toris , nisi juraverit : non ex quavis cjus confcssione , sed tantuiH
jurata tenori.
(17) defiincli juramcnto hcredes ohliganlur.
(18) Et falsi facililati. (;a;teriim hinc coliigas , rem mali cxem-
pli vitaiidam. /. 47- .ff. de jiidiciis.
(19) Subaudi uTc/uyKirig , vvoiriiuiiua-K. a. Harm. 8. j. 8. C. 9.
vid. /. 5. 6. supr. Ii. t.
(io) /. ult. infr. dc ccnvenicndis fiici debiloribus.
(21) A reo i>robationcs non cxiguuntnr , sed ab actore. /. a.
ff'. h. t. Probationibus rcus non oneralur. Syn. BasU. aa. tit.
1. c. 4i.
44
346
LIBER QUARTUS
Mlalem minorem qui allegai , is prohare debet.
9. lidcm AA. et CC. Marlianae.
/^Um te minorem (1) quimiue et viginli aunis esse
'V Foponas , adire pracsidem provincia; dehcs et de
i ea j aetate probare. Dat. Idib. April. AA. Conss. 293.
Ingenuitas ut proheiur.
10. lidcm AA. el CG. Isidoro.
jVTEque natales (2) tui , licet ingeninim te probare
J- ^ possis , nequc (J) Ijonores , quibus te funclum es-
se conimcmoras, idoneam probalionem pro filire lua3 in-
genuitate continent (4) : cum (5) nihil proijibeat , et
te ingenuum , et eam ancillam esse. Dat. 18. Kal. Maji,
AA. CoNss. 293. •"
Nullitalem testamenti quis probare de.beat.
II. lidem AA. ei CG. Antonise.
01 scripium heredem ab amiia lua , vel [ de 1 festa-
O menti vilio (6) , vel quacuuque alia ralione non pos-
se obtinere hereditalem , probari a te posse confidis , de
hac heredilate apud (7) Rectorem Provincije agere po-
tes. S. 5. Ral. Maji , HeracUce , AA. el CG. Conss. 294.
nem (9), et in vacuam (10) possessionem inductum pa-
trera tuum , pretiumque numeiaturn , quibus (u) pofes
jure prodilis prob.itionibus docere debes. Dat. 5. .\on!
Oclob. AA. el Co^ss. 299.
Consan^uinilas , id est fraternitas ut prohetur.
i3. lidem AA. et CC. Justino.
NOn(i2)Epistolis(i3) necessitudo consanguinitatis Ti^),
sed rvatabbus (i5), vel Adoptionis sob-nnilale coo'
Jungitur : Nec adversus absentem heredilalis dividenda
gralia velut contra hatrem pro ancilJa petiius arbiler
substanliam (iG) pcrimit vcrit.ilis. Sive it.-Kjue quasi (in)
ad sororem , quam ancillam te posse probare conhdis
epistolam cmisisti ; sive famiJia' erciscundae , quasi pro
cohciede pelilus arbiter docealur , fiaternilalis qua^slio per
liaec tolli non potuil. Dat. Kal. Decembr. AA. Coass. 209.
Dominium ut probetur.
C12. lidem AA. et CC. Chronije.
Um res non instrumcntis geranlur , sed in hsec rei ge-
stae testiraonium (8) conferatur , factam emptio-
(I) ^tatem qui allegat , et de ajfate exclpit , eara cogitur pro-
bare. l ^. mpr: dc in intc^r. l. 32. /. ^Q.ff. de minorib. aS. ann.
(.a) JSataLes , aut houoics patris liberos ejns inceiuios esse iioii
piobant. °
(3) Non necessario ingenua praesumitur , cnjus pater in-enuus
ant honore fuuctus est , ut hic. praesumitur taincn. adde l 22
injr. dc lihcrali causa.
(4) Honoribus euim noQ funguntur , neque ad honores admit-
tumurservj. l Barbarius. 3. # de off. prcetorum. adde /. ,.
infr. tit. de dignitalibus lib. 12.
(5) Id est , cum saepc id accidat. Interim ohserva argumentum
a coininumter accidcntibus. vid. Koland. a Vallc i, condl 52
n. 12. i3.
(6) Vitium qui testamenti impugnat. vitium tenctur probare •
aiias prasuraitur pro tcstamento.
(7) Nota apud quem agatur dc hereditafe.
<8) Angel. in l. nunquam. infr. de donat. Lanfran. in repetit.
c. quoniam. extr. de probat. in verb. testcs. vers. i'cnit proband.
Faul. Ljsti-cns. cons. 9^1. et Ale.x. cons. u. i>ol. 4. Mod.
(9) EiTiptio , possessionis apprehensio , pecuniae nuraeratio , te-
stibus citra instrumenla probari potest. adde quae scripsi ail -n
iupr. dc pactis. ' ''
(.0) Vacua possessio qnid sit , yid. /. 2. infin.ff. de act. cmpt.
UU '• '• injr. dc fde instrum.. '
(12) Consanguinita's non nccessario probalnr cpi.stolis , nut actii
r»«do judicn famih.ie erciscundae accepto. Interim tamen prresumi-
lur tibi soror , qnam scripta epistoh. sororem vocasti : cum cfna
ac.uquc judicuim faniilia; erciscunda; vclut ciin .soiorc tua ct fllia
<l<.u..cti acccpL.h : ut oiius co casu consanguinitatis impugnanda;
Ubi ,nc,.,n).at. ibi , ic possc probare confidis. H S "' "«
J'IIJ^T\""^'"'' T^' ^- '^- ^- ^9- ^ ^- '• ^'^ transactio-
ne m.ifns. /. 26. supr. de transact.
<j4) Consanguiuitas quomodo |.robctur , vide Hartmannum 2.
pract. i3. obs. 2. y. /. ,0. C. h. t.
(i5) Probatur consanguiaitas nataiibus et a.ioptionc , hoc C6t ,
Filius esse quis ut probeiur.
14. lidem AA. et CC. IMuniciano.
TVTOn nudis adseverationibus (i8), nec ementita profes-
1 1 sione (19) , ( licet utri(|ue conseiilianl ) sed matri-
monio (20) legitimo concepti , vel adoptione (21) solen-
ni fihi (22) civili jure patri consliluunlur. Si itaque hunc
contra quem supplicas , alienum esse [ probarc ] confi-
dis : per te , vel per procuratorem adfirmationem eiia
falsam delege. Dat. Ral. Decemb. AA. Co^ss. 299.
De fiole/da possessione.
i5. Tidem AA. et CC. Antonio.
VIs ejus qui se dominum contendit , ad iinponendum
onus probationis servo minime prodest. Cuin i"itar
aufugisse (23) te de domo Severi profitearis , verum uec
vel inatrimonio vel adoptione. /. 14. inft\ h. t. Imo natalibus dod
])robatur. /. 83. ff". de cond. et demonst.
(16) Suhstantife perimit vcritatem. HaL /. 9. supr. ds juris et
facti iqnor.
(17) Sorores enim inierdum appcUamus , uuda amicitia cifra jus
uliuni sanguinis coiijunctas. adde /. ^\. infr. de Itberal. caus.
(18) Noii surticit ad probatioiiem fiUatiouis , ut te quis lilium
nimcupct , nisi ut filium quoque habcat. vid. /. 5. infr. de te-
Stament.
(19) /. 5. irfr. da testam. adde quae scripsi de professionc aJ
/. 7. iiifr. de fide instruin.
(20) Id est , natalibus , /. i3. supr. h. t. l. G. ff". de his , qui
sunt sui.
(21) Inst. de ndopt.
(22) Dictum est dc ingenuitatis , /. 10. consanguinitatis ac fra-
ternitatis probatione. /. i3. supr. h. t. nunc transit ac fiUationem :
qune ut prohetur , vide hanc legeni , adde /. ,t. Infr. de tvstum.
l. 26. supr. de transact. adde qu» di.vi ad /. i3. ff. hoc tituio.
ct l. ^. ff. de censibus. Filiatio quoquc ut probetur , vid. Ilnrt-
mannura. 2. pract. i5. obseri'. i.
(23) Antonius de fuga confiletnr , sed de injusta servitute Scvo-
ri cscipit. Interea dum de libertate judicatur , non cogitui ad So-
verum revcrli , et dc sua ingcnuilatc probare : ciim priinuni con-
stiterit ju.Uci Antoniiira j)''r viin a Sevcro , ia siTvitutcin addiitum,
Antoiiius in possessione Ubirlatis constitueniius. Si lioc aou consti-
tcrit. ob fugam prsesiiniitur csse in dolo. Noi^. 53. c. ^. ^ovell.
161. c. I. Socinus rei^ula i63. ideoque teiielur iiigenuum se pro-
hai'e. adde /. 20. ff. h. t. adde /. 22. infr. de Uheral. cuus. et
ita , violenta posscssioiie prohala , possessori : ca .non prohala ,
actori ct pctitori oiuis probandi iiicumbit. liinc colligunt , lii>in
qni domiiuis olim fucrit , hodie qtioque dominum praJiumi. vid.
Alciat. 2. prasunipt. 20. olim pos^cssores iiodic jio.^sidcre : IJem ■».
picesuinpt. 21. oiim divitcm , tiodie divitem : Idcm 2. /)r£Ci««i/;f. 27,
An olim pauper , hodie talis sit praesumendus , vid. /. 10. ////>.
urhitr. tui.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
347
ac illo justo initio : sed per violenliara adseveras [ te ] fundus iste pervenit : unde adilo judice competenti , pro-
esse deientum , inquisito prius , an in possessione libcr- bare (7) te oporlet contra voluntatem tuam hunc fun-
tatis sine dolo inalo conslitulus sis , lunc etiam onus pro- dum instrumento adversarium tuuin sibi adscribi laboras-
bationis quis dcbcat subire , per hujusmodi eventum de- se : ut secundum tenorem Rescripti noslri possis conjs-
clarabitur. Dat. 6. Kal. Jan. AA. Cojnss. 299, qui sentenliam. Dat. 12. Jdus April. Byzanlu , CC.
CoKss. 3oo.
De bonis paternis. De excepiione dilalorra.
16. lidem AA. et CC. Philippo , et Sebastiano.
Slve possidetis pradia , quse a palre coramuni 'sibi fra-
tres emancipali donala conlendenles vindicant ; ipsis
iDCumbit facti probalionis necessitas ; sive ipsis ea prsedia
3uasi a palre veslro sibi donata leuentibus , vos cohere-
es constituti patris petilis : ut inteniionem vestram non
constilisse detcgant , unde (i) domini facti sunt , emer-'
genle qux-slione , docere comptlluutur. Dat. 10. Kal.
Febr. AA. Conss. 299.
De ingenuitate.
17. lidem AA. cl CC. Pauhnae.
M
[Alrem tuam consecutam libertatem , ac te post (2)
editam , ut ingenua probari possis , osteiidi conve-
nit. Quod cnim fralribus (3) tuis nulla moveatur quae-
tio (4) , ad dcfensionein tuam nihil prodesse potest. Dat.
5. Id. Febr. AA. Coinss. 299.
De instrumento donationis.
18. lidem AA, et CC. Violantilla;.
c
Um precibus tuis significes
diuin cuni , ciijus meministi , sibi
ignorante
(5) te praj-
velut a te doua-
tuin instrun.eiilis inseri fecisse : si vera sunt , [ quse ]
piecibus iudidisti , ncc (ti) ad nomen facla? duuationis
19. lidem AA. et CC. Menandro.
EXceptionem dilatoriam (8) opponi quidem initio (9),
I probari vero , poslquam (10) aclor raonslravcrit ,
quod adseverat , oporlet. Dat. i3. Kalend. Aprilis , Ni-
coniedice , CC. Cojnss. 3oo.
De testihus.
In AuTHENT. de testib. 5- quia vero mulii. col. 7.
lit. 2. Nov. 90. cap. 4-
Vr (ii) qui sernel produxeril testes , aut bis (12) , out
JjL ter (i3) : et (estificata traclaveril , aut ab ad^ers^"
rio hoc fiicienle dispututionein acceperit , et ex h)C testi-
ficala (i4) didicerit.^ non habcbil liccnliani allerius uii pro-
ductione lestiuni , ex divina ctiani jussione : Si uero hoc
non egerit^tunc danda esl quarla (i5) produclio tesiium :
sacramenlo (16) ab eo prius dando^ Quod neque subtraxe-
rit , neque perconlalus est ipse testiiicalioncs , vel aliquis
advocatorum ejus , vel alius pro eo agens : uec per do-
lum , nec per machiuationem , vel arlem , quartam pro-.
ductionem testium petat fieri.
Si ea , qucB de statu suo litigat , instrumenta
subtraxisse dtcatur.
20. lidem AA. et CC, Phronimae.
de possessione servitulis, emptionis (17) iustrnracntis
subtractis , in liberialem proclamat Eutjchia , cum
(i) Bona a defuncto rclicta , non prsesummitur altcrius es^e ,
aut ab co douala , nisi ile clonalione cunstilcrit. vid. Alciat. i.
j^rcesumpt. 10. Doiiiininin ciiiin praesuiniliir continuatum in filium
herciicin : non iii di)ualarintn. Donalarius itaque sive agat , sive
ab eo petatur , doiialioncin probare tenctnr.
(a) Noii si mater liticra , mox eju» filii libcri : potuerunt cnim
anlc maliij lilicrtatcin nasci. /. 10. in fin. Sujyr. h. t. l. 22. Infr.h.t.
(3) Non si iiatribus tuis nulla movelur s-tatus ({u;cstio , idco li-
ber censcris. Polcst enim ca^icin inater nonduiu libera , te : hbcra
facla , ii-atrcs tiios pcperissc. /. 17. i/ifr. cle hbcral. caus.
(4) Suh. libertalis. /. 17. infr. dc tiberal cuus.
(5) /. ult. iiifr. arbitr. tulela:,
(6) /• in. infr. ile don.
(7) Praesumitur pro instrumcnto , nisi contrarium probctur ,
l. 14. injln. infr. dc contruh. stii>. l. 16. iifr. de donat. inler
viruin ct u.rorem. Advcrsus iuslruiuentum adinitti possuut proba-
tioncs contr.iiia;.
(8) /. 12. infr. de. except. seii prasscript. Dilatoria! ad personas
judicis , actoris , procuratoris pcrtincnt : ]>crcmplori;B ad ipsas cau-
tas. Non miriini it;iquc , si ill;c auto litcm coiilcstatam oiiponciidje
sinl : Pcrcmploria' vcio post cani conto.slatam possunt oppoiii. Est
tt iiluii .scicndum , J)il;itorias cpio(p;c c\ pacto temporario possc
coinpetcrc. /. 27. §. ijf- de piitiis : qua de rc vid. Cnj. 9. obs. i3,
(9) rd csl , aiile lit( m contesliilam.
(10) Id est , post litcui conlestatam : Non snnt igitur eadctn ,
opponerc , ct picbarc. Dilatoria antc,non post litem contestatam ,
opponitur. Po.st non antc |ir(^batnr.
(11) Qiii tcrtio te.stes produxit post cdilas cxceptiones amplius
tcstcs produecre non polcsl. I^)uid si non f-xccpit nec per se ipse ,
aut per proprinm patronum tcstimoniis interfuit ? Inm potest aule
tdiliis c.xceplioncs , et quarto tcstcs protVrrc : si t:imcn juravil,noii
le dol(^ iiuartam lcstium produclioncm cjucercrc. 1. Harin, 6. C. 36.
(12) Sensus est , Eum , qui semcl vel itcrum , vel tertlo testcs
produxit , ct post tertiam produclioncm , productioni renunciavit ,
non admitli ad aliam produclioncm , si et prionim lcslimonia ,
vel advcrsaru exceptioiics uon cognoverit, Sin minus , admitti :
dummodo juraverit se priora tcstiinonia cognita noa babcre.
(i3) Tres productiones testium permissK. Golh. Ad coufirmatio-
nein , declarationcm , et ampliationcm corum , quse ad banc lcgciu
adnotat Gotbofredus , lege Ilaiualdum Corsum /iZ<. 2. indag. cap. 6.
Joan. Aurpacbum lib. 2. allegat. singul. cap. 4. Fclin. ad rap.
per tuas et ad c. Jiaternitalis. de te.uih. ubi Paris. n. 22. 57.
et 65. Socinum Reg. 4o3. Cottam in M-moral. in verb. testis r«-
gulariier. Decium ad l. juris ignorantia. 2. lect. num. i^. inrr.
qui adinitt. Alcxandr. ad c. at^lestationes. in fin. extr. de despon.
s(U. inipub. Ripain ad l. 4. 5. hoc autem jiid. num. 76. Jf. de
dainn. infect. Guidoncm Papoe quoest. 72. rt 1 24. rursus Alcxandr.
consil. 238. num. 4. lib. 6. Abb. ad c. iii proesenii i. num. 73,
de probationib. Port. Imol. /. i. conclus. 3y. ubi pouit 7. aia-
pliatioues ct 70. iimilatioucs. Mod.
(14) Didicissc testificata prodiiction«m tcstinin impedit.
(i.')) ()uarta produclio testiiim rcquirit .-iolcnnitatem.
(16) Juraminto probatur auimi qualitas.
(17) Nou continuo qui iu libertatcm proclamat cx instrumonti»
suae emptionis ( id est , quibus con.stat suam libertalera quondam
vcndidisse ) quse peucs sc Labet , pr.tsumitur libcr , prscsumituf
potins ca sublraxisse ; nisi a domiiio nddita , animo mauumitt.n-
di , proba\ ti it. Diversum crit , si in iiberlatem ullro uon procla-
lucl , sed eum in servifutem doiuiuus asseral , tuiic cniui sola pro-
ductione instruiucnti praesumitur liber , ni^i sibtiacliim piobctur.
vid. 12. hcl. 1. c. irtft dtx,!tio>i'J7i>v ctc, ex tit. g. 20. 21. lute-
lim nohi veleris moris ve.stiijiiun , 4.10 iu u^u fuit manauu»si* iu.
ktruuieata scrvitutis reddi.
348
pelilori (i) probalionis onus incumbal, inlcntione sna de-
fecta , hJs juvari niiniine polcst : Nain si in scrvilulein
pelalur , ad cnnplionis proLalionem non est indiciis aliis'
opus , scd inslrumcntorum (urtuiu (2) monstrare suilicit.
4. JNou.Dcc. IV icorncdue ^ CC. Cojvss. 3oo.
De rei vindicalione.
21. lidem AA. el CC. Crispo.
A D probalionem dominii, aliena subtrahcntes (3) instru-
XX mcnta , his uli minime (4) possunt : quippe cum
horum Icclio (5) non recilantem , scd qucm lenor scri-
pturaj desi^nat , adjuvet. Cum ilaque ncc ca^tcra proba-
tionum mdicia (6) rpprobentur , jure compelenti , pr«-
diorum quaj in qua-slioucm veniunl , dominium ad te
ostcnde perlniere : nam res vindicaniem , ab emplore (7)
suos numeralos nummos adseverantera , erga probarionem
laborarc non convcnit : si quidcm hnjusmodi , licet pro-
betur laclum , [ tamen ] intenlioni nullura piffibet adrai-
niculum. S. 6. Id. Decerab. Singidwii^ AA. Conss. 3o3.
De ccium slalus.
Per niedia imperiinentia non Jit probalio. Bald.
22. lidem AA. et CC. Agathocle«.
A D probalionem servilutis Gljconis , malrem ejus ac
XA. tralrem (8) servilia fccisse minisleria non sufficit •
cum (9) ncque ingenuorum conniventia conlunclis ne-
cessuudine prjcjudicet : ne<|ue de servis ex eadem malre
mtis liberlatem unus adipisci prohibealur. Dat. q. Fal
Januar. ipsis CC. Cowss. 3o4.
LIBER QUARTUS
De arAore et reo.
23. lidein AA. et CC. Menelao.
ACtor , quod adsevcral, probare se non posse profi
tendo , reum (10) neccssilate monslt.audi conln!riuin
non adslnngit : cum per rerum naturcm facluni wuan
tis (11) probalio nulla (12) sit. Dat. 8. Kal. Jan. CC
ei CojNss. 3u4.
Dt scriptura suspecta.
24. Imppp. Valews , Gratianus , Vale.ntimanus
AAA. ad Antonium pra;fectum pro-torio
post aha.
lUbemus (i3) omnes, qui scripluras suspectas (i^) com.
•I' miniscunlur (.5) , cum (pjid in judicio prorapse-
rml (ib), nisi ipsi adstruxeriut (1-) veriialem , ut nefa-
rioe (18) scripluia; reos (iq) , et quasi falsarios esse de-
tinendos. Dat. l>rid. Id. Jan. Tibcriade , Vallnte v et
Valentiniawo Juu. Cojvss. 3-;6.
s
(I) /. ^.ff. h. t.
(2) /. 5. /. ,3. infr. dc fid. inslr.
(3) Fiin non prodest instriuuciUuUi SMbtractura.
(4) Vidc ZaMnm 2. Respons. 12.
(5) Inslrunicntiim nilul alu.d proLat , qnam quod in co conti-
nctur: uon juvat rec.tantem , sed cum , qnem tenor scriptura; de-
"/fi^ t" 7" ."*./'"• '"/'■• «■ q"is alteri vel sibi.
W Indicia valcnt ad lirol.ationem. vid. l. ult. infr. h. t.
(7; JMon ideo si es mea pccunia fundum cmisti ; fundus mcus
csi. \ia. /. I. infr. si quis alteri , vel sibi. At lial.eo penes ine
emFHonis isluis instrumcnta , ut hinc possit pr.Tsumi cniptionem
ineo nom.ne faclam ? non est cfficax h.TC prsesumptio. Quid juris ?
cj.js eiit tundus , cujus nomine fundum emptum fuissc inslrumen-
tum demonstrabit.
(8) Non si mater , aut frater servilia fecit uiinisteria , Ideo fi-
lu aut tratres servi preesumuntur.
(9) Facit l. 17. supr. h. t.
(10) /.11. supr. dc pet. hered.
(n) Ncgativa facli probari non potest , l. 10. in fin. inCr de
770R numcr pec. juris potest. l. 5. /„ /in. ff h. t. scd et ea quae
terapus , ct tocum liabct adjunctum , vch.ti si te vcl adversarium
abfuisse probaveris. /. 14. in /?„. /„/).. rf^ contrah. st,p. ^. item
^er/,ojum. 12. Jnst. de inutU. stipul. Ilujusmodi ncMlio non cst
rura vel simplex. adde l. 5. infr. de codicillis. Martinum de Fa-
r^o, et Franciscum Herculcm Pcrachinum tract. de 7,f snti.Hi pro-
Oanda ct Lanfrancum de Oriano in c. quoniam de probat. n. 3
(,1-2) An ct quatenus verum sit , quod rcgulariter dicitur , neaa-
tivam proban non possc , doccbit tc Bartol. hic et ad I. si con^
stante. num. ■j^Jf solut. matr. Dccius ad 1. si cmancipati. num. -i.
'" J'n. Infr. dc Collat. Amictus decis. 400. jnun. a. Cravcfla
'■n"''J' f^"''^- *''""■ 83. Bar. cons. 81. lalissime Rip. ad l in
"/«■i^. de verb. ohtigat. ct ad c. Ecclcsia Sutrina. n. -2. ct sca
v\r i^T^J^^T' ^T f''''^''- ^'■'g"0l"^ «'^ l- «■ emancipali.
"• 3^. tn/r. de collat. Mod.
^J\L? 1" ^' .^' ^"°^^ ^^ .fde testium ct instrumentorum. nbi
ra i, n n'^,r "itcrprcs banc sententiam proponit : Eos qui scriplu-
inonit-'^'^' "'"'''""' ' vcritatem cjus probaie juberi : quod
nPf N •""■' !'"'' «t«t"t"™ sit , ut scripturam probator affir-
titcm nMM^-.T''"' '^'■'P'"'-«"» Piot"lit , cjus non a,istru.^it veri-
taten , ut lalsilatis reus ret.nebitur. .Eque obscure autor Sjnopseos22.
%«.,,r.' ^' '■ ,'^^'^-> *^V™ 1"' scripturara protulcrit , ipsum eain
>«am esso probare cogi : « uisi id doceat , falsi judicium susliuc-
De judiciis criminalibus.
25. Tmppp. GkATIAMUS , VALEJiXlNIANUS , et
TiiEODOsius, AAA. Floro P. P.
Ciant cuncti accusatores eam se rem deferre io publi-
cam notionem debere , qua; muniia sit (20) idoueis
[ teslibus , vei ] instructa aperlissimis documentis , vel
indiciis (21) ad probationera indubilatis et luce (22)'cla-
rioribus expectila.
re. It.ique ut luccm his autoribus adfcramus , proferrc scripturam
aut ( ut hic lcgitur ) scripturam suspectam cumminisci . et pio-
inere in judicio , nihil aliud cst , quam scripturam adversarii com-
nicntitiam , suspectam , et falsam accusare.
(i4) In criminc falsi suspicio habctur pro veii.talc. Ale^and
co«5. 77. i. uol. Decius cons. 189. i. col. Joau. de Aus.i. con».
48. Franc. Curt. cnns. 55. porro vide pircterea ad hiijus lceis in-
tellcctum Deciura ad c. porrecta. notab. ejcl. de conjirmat. ulil.
t'cl inuld. Socin. Jun. cons. 61. num. 11. Ub. 2. et cons. ^.i.
imm. II. to/. 3. Fortuuium Garziam cons. xiZ. n. 7^. intercons
crumn. uol. i. Bart. cons. 28. col. 5. Alexandrura. ad l. i. ,„
prn,c. in ultim. col. f. de noy>i oper. nunciat. Baldum ad legem
piesbyteri. supr. dc cpisc. et cleric. in fin. tt Lanfrancum in C.
quoniam. m \^erh. tcstis. dc probat. Mod.
(i5) Id cst , qui ajunt falsam scripturam productam.
(16) Al. promiserint.
(17) Adstrinxerint. Hah
(i8> Nefariffi. Hal. C. Thcod. 11. Sg. 7.
(19) Qui accusat insirunicntura dc falso ,' nec probat : punitur
tanquain falsai ius. adde /. 2. infr. de Jide inst. l. 22. infr. ad leg.
Corn.de/alsis. /. 3. 5. 4. jf! de suspect. tutor. merito : uoc
cnim de susp.cionibus judicandum. /. 16. infr. de pcen.
(20) Recte hoc additur : non cnim omnis" tcstis est idoneus.
(21) PrKcipuK ac plenae probalionum specics sunt , inslriimcnta
publica , testes duo vel plures , facli cvidentia , confcssio judicia-
lis , justa et urgens praesumptio , indicia. /.21. supr. h. t. indii-
bitata . luce clariora , ut hic : ccrta. /. 19. supr. de rei i'ind. ju-
re prodita. /. i5. infr. de jure dot. apcrtissiraa rerum argujnenla.
/. 3. §. 4. Jf. de suspect. tutor. evidcntia. /. 34. Injh. ad leg.
Jul. de adulteriis. liquida. /. 2. Infr. dc in litcm jurando. evi-
dcntissimae. /. 34. 5. ^. Jj; de kgat. 1. nquida; ct inanifcslK pro-
balioncs. l. 14. infin. Lnfr. de conlrahenda stipulaionc. uianife-
stissiinHe ratioiies. /. 17. in fn. Jf. de manumiss. testani. x>co\yiUo-
ncm faciunt. Jusjurandum eslne pcr sc ac solum lcgitim^ probalio-
nis genus? Oldcndorpius putat in Topicis cnp. 3. de plena et se-
miplena probationc. Cujacius ncgat itoc tilrdn. Sed adinittit tan-
tuin essc adminiciilura infirm.-r probaliouis. Edicto Jusliniani seplimo.
(■22) Hype/bole : Sic coutinuc fieri dicitur , quod tamen c.xpli-
can potcst aliquo acJu intcrposito. /. iS^. f. de fcrb. oblig. sic
adoranda leternitds Impcratoris. /. 2. inf,-. "^dc fahricensib. Impcra-
«or tot.us muudi dominus. /. ^. Jf. «rf /. Modiam de jact. Sunt
et aliK similcs in jure nou infrequcatcs.
CODICIS BEPETITiE PRiELECTIONIS.
349
T I T. XX.
DE TESTIBUS (i).
Ve srripla testalione , el nuda vnre.
JTAiic lcgern n-stituit ex Basilicis Cujacius lib. i3. ob-
Vl servat. cap. 38. c\uum Antonini esse existimat : il-
■us auteni ea esl sententia : Ne tesles recipinntur aclver^
us labulas vel inslrunienta , (jnce etiani tcsliurn subscri-
'tioncni huhcnt : ct emn expressit Hanneuopulus his ver-
is 1 lib. 1. lit. 6. oiypiKpoi ^atpTup\tx. kc(t' i^^ypx^pts fictp-
■'jpi»( l^vuv « S'DvaTa.1.
1. "^(a).
r"'Onlra srripliiin teslimoniuni non scriptunn testimonium
Li non iertur (3).
De ingenuitate.
2. Inip. ALKXA^niK A. Carpo.
SI libi controvcrsia in^enuilalis fiat , defende causam
[ tuam ] inslrumentis (4) cl argumenlis , cj^uibus po-
(1) Pauliis f). sriitrnt. ir». ct 'Xi. ff. h. Nouell. go. el O.i . Ecl.
Ilaiin. 6. 3. fjucE.\t. 4- •''• 9- et '4- '/"«'■''• 2. el 9. Dectvt. b.o.
pt 0.. Sest. lo. ct '2. Clem. 8. vidc OlUcndorp. in tract. de testib.
iU-liun'. tvnt. 3. Inict. f/-? testib.
(u) I.alina in((ri>r(lalio.
(3) Sic disliiigiic , Aiit ilc festimoniis advcrsns Ia1>iilarum fidem
adiuittciidis aj;iUif, aul ile labulaium ex. postfacto iuutilitatc. Quod
ad iiostrcmuni allinct , Tabulae , <-autioncs syngraplire tpstibiis inu-
iiita; , luidis tcslilius potiorcs vidcnliir , ut in illas niidi tciles non
uudiantur. Qiiid .si quinquc tcslcs adliiljiti rogalique soliitioncm es-
se fantani ieS|on(lcaiit ? audicnlur. /. 18. infr- h. t. JSovell. 90.
c. l{. alias cliiiograjiluim , aj^oclia vcl alio scriplo tantiim refclli-
tur , non tcstibus. /. 25. in Jin. ff. de probnt. Vidcamus de prio-
ri spccic , quolics scil. de (idc talnilaium ciubilatur. Instnimenti
falsitas tcslibus proliari potcst. Paulus 5. sciit. i5. §. 4-addcZ. 14.
'injiit. infr. dc cdiiriihciid. stipul. Scd iidcin ( possunt ctiam alii
iii casii /. 14. iii Jiii. Infr. de contruh. stipulnt. ) testcs qui in
inslrumcnlo intcitiK rant , cjiis lalsitalcm posMiiit argucre. Paiilus 5.
srnt. i5. 5. ^. cocpic casu viva vox ( quam lamcn vult munitam
csse ji.rcjurando Jiii.linianus ^ovell. 78. c. 3. Harmenop. i. tit. 6.
cap. wpl dyoaju ) praifcrlur scri]iliir;e. Qiiid si tcstcs omnes non
con.vciitiant V iiiajoi is jiarlis dci'0>ilioiii staliilur. Quid si sint aequa-
lcs ? ex coiuiii dc|ositionc, qii.t inslrunicnti nairalioni conforniis
fiicrit , judicaiidum crit. Quod di\innis dc taliiilis el cliirographis ,
an idcm obliiict in tc>taiiicnlis ? tcslaiiicntiim alio te.slamcnto cstiic
pirecise rcvocandiim , an polius revocatio tcstibus probari potcril?
Sic sanc /. 27. infr. de lestnm. Qua iii specie si qusesieris , quot
tcslcs rcqiiirantiir , vcrius dixeris Ircs siiflicere , si de decennali le-
.--laiDcnto agctiir . I.wr. i,if'r. de lestnin. lioc ccssante , totidem re-
(jiiiii tcstcs , qiiot in lcslanicnto facicndo rcquiruntiir. addc Cu-
jac^ i3. cbscri'. 38. cl 16. oliservat. -.iS.
(1) A<ta oidiiialoria judicii corain arbitro facla , coram judice
liiicin non factrc Iiinc colligunt. dc qiio vide Socinum reg. 8.
(5) Nc dicas inEcniiitaUni tcstibus solis probari noii posse , sed
]>olius , non lanlum teslibiis , scd ct inslrumcnlis et argumentis
pnibari. /. 6. infr. dc Jide iiist. l. 16. de libend. caus. l. 10.
>^upr. lit. pro.r. Soli tc^tes non sudiriiint , id est , non solummo-
<li' : adde /. 10. i3. /. 17. .supr. til. proxiiiio. Porro videbatur di-
cciidum , Tcstibus ingcniiitalcm probari non pofsc. 'Nain ineenui
itlas , ut nascitur , coiiscribi solct. /. 2. //! de excits. tut. l.?>.Jf.
de censib. A idcri cxinde rd picibalionem ingenuitalis scripturain
pra-cise rc(jiiiri , quic ab cjiis nalivilalc sit c\acta. Alia ratio sunii
piilcst cx cansa sangiiiiiis. /. 3. 5. "^. ff. h. t.
(0) Donicslica leaimonia. xvptaxx! /uaprvpia!- 21. Ecl. i. c. 24.
tcstis dc domo. /. 24.//; h. t. puta patcr . (iiius. vid. /. G. infv.
'1. t. uxor , scrvi ct similcs pcrsonae : dc qnibus vide quae notavi
•id J, l. 24. ct l. 4. 5. dicio tit. niercciiarius. /. ii. J. \ . ff. de
pcenu. lioc .iddciidiim , domcslicum lcmporc tcsfimonii diccndi spe-
clan , ni.si is in qncm agiliir d:ita opcr.i tistcm cmcrit : ct ita .scr-
vuiii suimi (Vcerif , nc testimoniuin cjus audirctur : aut cuin altcri
M^ndidcrit : ut vtndilionis occasionc advcrsus tcrliuiu eo utcictur.
tes : Soli (5) enim testes ad ingenultalis probationem
non sufGciunt. PP. 10. Ral. Maji , Maximo lu et ]EiLi\-
wo Cojsss. 224.
De testimonio domestico.
3. Impp. Valerianus et Galliencs AA. Rosac.
ETiam j.ure civili domestici (6) lcslimonii fldes (7)
improbalur (8). PP. 3 Ral. Scptemb. Valewawo
111. et Gallieno u. AA. Conss. 256.
JDe testalione sola.
4. Imppp. Carxjs , Carinx;s , el Numerianus,
AAA. Valerio.
Ola (9) testatione prolatam , nec aliis legilimis (107
adminiculis causam approbatam , nuUius esse momen-
li certum est. PP. 8. Ral. Dec. Caro et Carijno AA.
CoNSS. 283.
s
/. i. C. 12- iT- (f^ qucBslionib. vide OIden(Wp; c. i. de testib. n. 5.
(7) De doraeslicis lcstimoniis addc ca , qiia^ adnolavit bic Go-
tliolrtitlus late disputala a Marsil. sing. 5. Tiraqucl. iii tract. ces-
stint caus. priin. part. nuni. loi. Guidone Papae quastion. 45.
Diazio Rcgul. "j^fi- Franc. Turz. ad Bcgul. 76. Barlolo adl.scr-
fos. infr. de quceslion. et Baldo ad L. qui testamcnla. $■ quicun-
que. ff. de tcstain. Mod.
(8) Advcrsus tertium scil. et ubi fcsfium domino , vcl pcUri
aliquid adquiritur. i. Harincn. 6. c. ttc/i'' xiK^^Kifxtvu» fj,xpivpa<j.
l- 9- ff- ^^ testib. Quid si tertius ultro peticrit domcslicos inlcrro-
gari ? Accursius putat fortc cogendos ; distinguc nielius ; nam pa-
rentes ct libcri , cfiam inviti non coguiitur aiii in alics tfstimo-
niiiin ferre. /. 4- /• 5. ff- h. t. Scivi ccrtis casibus coguntitr. /. i.
infr. de qucest. l. 10. $. \. ff. de qua:st. 21. Ecl. 1. c. 27. in
Jin. reliquee personae non ita conjnnctte ctiain admitfuntur : si sint
honestee. vide Joan. Ancli. 2. q. 69. num. 7. Lcgo apud Papouem
duos infantulos advcrsus parcntcm suum inferrogatos et parentem
eorum indicio pcnc siiblatum 24. Arre.^.to,: 9. imin. 7. Qiiin et
de nece domini advcrsus fcrfiuni servi inlcrnigantur. /. 1. Jf. de
SC. Silaniano. Quid si de iiijuria alicui illata agatiir , domesticis
estne fidcs adhibenda advcrsus tcrfium ? pofcst adlubcri , si modo
ce.scnt aliaj probationcs , et testes inter sc constcnt. Nam ex pro-
bata domcsticorum constantia et siniplicitnte efficiluv suspicin.
(9) Solam , vulgat. Quncri pote^t , quid bic sit sola testatio.
Ne dicas Testimouiiira nnn valcrc sine juramcnlo , seu non intcr-
posilo jurcjiirando ( poUst cniin iciuitli )uiamcn|.iiii ) /. (i. /. 3;.
/. ^i.ff- de jurcjur. aut sinc judlcis praeseulia ( id cuiin non ge-
neralc est. /• i5. ^■. de jurejur. ) aut sine senlentia ( id cnim
.Barlolo merito displicct. ) Ne dicas , niliil confcrre testationcm
apud extrancas pcrsonas illcgiliiuc factam. /. i3. mli: dc fide iit-
striiment. ( ha:c eniin inU-rprclatio scqucnUm ad titiilum inagis
pcrlinere videfur. ) Ne dicas .-.olain fcstationcm sinc pulilicationc ,
Cdem non facere apud alium judiccm ( hoc enim non pcrpetuo
vcrnm est ) aut siue ratione feslimonium non valere ( nam ue
hoc qiioqiic perpctuum est. c. sicut. de re jud. uude cx hoc loco
nolat Sociu. rc". .'01. l^o-i. Tcstcm tcslimonii sui causam non red-
denlcm rcctc t<!'.-.lari : cjiisque lestinionium valerc casibiis illis exce-
plis , in quibus causam rcdilcrc lcnctur ) Loriolus putat , Totum
judiciale ncgotium a citationc m\ executiouem ujquc ex solis testa-
tiouibus sine alio tifulo snbst.viiliam capcre uou possc , ut qucmad-
modiiin ex scriptma contraclas non nascifur. /. Pullia. 2(). 5- ■*•
(f. depo.uti. ila cx sola tcslationc nasci non possit. /. 2. ff. dc dn.
' li cxcept. qiiainvis vcrc facta sit , non tamcn judicis seuleiiliam
confirmat , si faLa sit scntcntire causa. Quarc uiliil agctur , si .scu-
tcnlia nullam aliam causani , (juam tesfationcm tcstiiim contincbit ,
cum lioc prietcrca scirc judcx dcbcat , qiio titulo rcus dcbcat.
(10) Tcslis h^sjitimis adminiculis caiisam non approbal , qui di-
cti sui causam iion jcddit. Qu.tc Kt ita teslatio., sola est ct nuda ,
id cst , qui ita testalur , non probat : qiia de rc vidc Old-.ndorp.
c. 5. de testib. num. \. ^Vurms. i. pract. i. observ. 1 . ppU'st la-
mcu inlcrrogari dcnuo. Ideni obs. 2.
f
35o
LIBER QUARTUS
De qualitale testiuni.
5. Impp. DiocLETiANus et Maximianus AA.
Canditlo.
EOs tpsles ad verltatem juvandam adhiberi oporlet, qni
I omni gratiae (i) et polenladii (i) fidem religioni ju-
diciariae debiiam possint praeponere. Vi\ 5. Kal. Maii ,
Maximo 11. et Aquilino Co.-vss. 286.
De parentibus et liberis.
6. lidem AA. el CC. Tertullo.
PArentes (3) et (4) Jiberi (5) invicem adversus (6) se
ncc voJentes (7) ad testimonium admittendi sunt (8j.
PP. 4- ^on. Deceinb. Nicomedice , CG. Cowss. 294.
De exhibitione.
7. lidero AA. et CC. Diogeni et Ingenuje.
■jyyimis (9) grave est , quod pelilis , urgeri partem di-
1 1 versam ad exliibitioriem (10) eorum (11), per quos
sibi (12) negotium fiat : unde intelligitis , quod intenlio-
(r) Snspecti gratiietestes nou audiuntur. 5. Paul. ie««. i5. 5. i.
Amicus , gratiosus testis. l. 3. in pvinc. ff. h. t. quibus prob'elur
atnicitia dicam alibi ., adde et anuci socios non adnutti. j. Har-
mcii. d. cnp. 1. (J. 6.
(■i) Polcntafus Suvxftlx- 21. Ecl. 1. cap. 26. Potentatus , vis
apecies. Eslnc niariti in iixorein ( vide Oldendopr. c. 4. de testib.
n. 3. ubi probat , u.xorem pro marito testem esse non posse : quia
«unt una caro , et una domus , nisi iu majestatis crimine. i. Har-
mcn. 6. cap. Tripi x-oii^Kv^tjnv elc. ) patris in filiunii l. 9. ff.
h. t. doniini in servum. /. '].ff. h. t. patroni in libertum. L. 4.
in fin. ff. h. t. civitatis in vasalhim , subditum , civera. qua de
rc vidc Oldend. c. 4- de teitib. n. 7. locupictioris iu panperem ;
judicis in provincialem , quidam enim potentalus est , impcrium.
^- ^- .ff- ''• ^- I'i his tameu oinuibus judex potest rationem perso-
narum aut testium liabere , iit pro earum qualitate persuaderi sibi
patiatur , et ad fidem movcatur.
(3) Parcutum vocabulo ascendcntes , cum masculos , tum foemi-
nas intellige. EcL d. l.
.(4) l- 9- Jf- h. t. 5. Paul. sent. i5. §. 3. 21. Ecl. i. c. 29.
Vide Oldendorp. 4. de testib. n. i. et c. 66. de except. n. 12.
(5) An laicus adversus clcricum testis esse potest ? vide Sociuum
regiifa 409.
(6) Secus adversus alios. l. i^.ff. h. t. l. ii.ff.adleg. Corn.
de fulsis. Imo libcri advcrsus parcnles a quibusdam auditi , ut dixi
/. 3. supr. h. t.
(7) J^^f- ^^- l<^co. Renimciare igitur huic bcne.lcio non possunt.
Suiit et talia j.leraqiic , quie jure probibita fieri vel geri non pos- .
sunt , etiamsi masime ea vclimus ac permiltamus. l. ^. ff de
postulando. I. fdiusfamitias. 8. J. veterani. 2. ff. de procurnt.
(8) Nisi forle in rebus momcuti lcvioris. Zasius /. 4. respnns.
G. II. alquc boc in ascendentibus et dcsceudcntibus verum est :
sed quid de fr.ilre pro fiatre: socero et socru pro genero et nuru •
iiiaiiio pro uxore ,• vc! e contra ? adi Baldum et Salicetum hic'
Alciat. regul. i. prwsumpt. 23. num. a. Tbomam Grammatici.ni
cons. 12. num. 6. et num. 8. ct consil 45. nuin. 3. 5 et i5
cum seffuent. Socin. cons. 17. lib. i. Duarenum lib. "i "di<vntat
capu.d. iS. Mcnochhim de urbitr. jud. lib. 2. cas 100 10.
102. et 104. Mod.
(9) /■ 10. 5 4.J7: de qucestianib. l. 4. Supr. de edend.
(10) Ne dicas , ad eos alendos , ut l. i\. infr. h t sed -id
ptoduccndos. unde Grseci si-ecicm bujus legis ita expon.mt , Nemi-
nem c.ogi tcsies m seipsum vpoxyy.yAv- Synops. 21. tit. i cap 2-
t^et vxi^-^yuy , id est, producerc , .. na.-mcn. 6. §. 57. et hiiius
iegis alioqiii fmis banc intcrprctatioiiem admittit.
(i 1) Testiiim sciJioct.
(12) Neino advcrsus se testes produccre cogitur. dict i -i
Harmen. dict. loco. ■ ."<• l-
(i3) il4 /SiJ^sTac.'. Grseci illo 2oco. Actor arhitrala suo probatio-
ue» suas mstjtuere debet. ^
ns (.3; vestro. propr,as afTorre debetis probatfonej n.
adversus se ab adversariis adduci. Dat G Kai M
CC. CoNss. 29.^. ^"^' ^^^J
De servo.
S 8. lidem AA. et CC. Deruloni.
Ervos pro dommo , quemadmodum (.4) adversus eum
JMtcrrogari non posse : pro facto autem suo {,^\ „
lerrogari posse non ambigUur. Datum Kai. Noveml
£Hu:omeduc , CC. Conss. 294.
De jurejuraiido , de quulitaie testium.
1. Dc uno teste.
9. Imp. CoNSTANxi.^cs A. ad Julianum
Praesidem.
TUrisjurandi (16) religione testes , prius ^17) quam per.
.;' hibeant tesumomum , jamdudum arctari prrJciDi.iU
et ut Iionestioribus potius te,t.bus fides adJi.beatur
$. 1 Sim.J, modo sauximus , Ut uoius (i») t*e,tin,o.
mum (,9) nemo Jud.cum ia quacumque (20) causa fa
cile paliaiur admitti. Et nuuc manili.,te s.incimus u
unms ommno leslis responsio (-..) non aud.atur , etiims
(i4) d. 5. 4. Paul I. .en< ,2. 5. 4. et 5. sent. .6. «. 5.
(.5) In »e sc. hcet. /. .o ,nfr. de qu<^st,on. Paul. 2. slnU 17
5. 3 mfm. etS. sent.iS. S. ,. l.\ jf_ j, ^^^^,
nid? '^" '/•^'■. •/;• <?"'^J"""t ? <t« ver.tatc dicenda , noD
modo super ar .cuhs datis , sed ct m ,is ommbus q„.-e ad c^usaa
fac.unt v.de AVu.mserum ,. p,act. ,8. cbseru. g.^lias eorum t^
stimonium nul um. vid. Oldendorp. c. 5. de tesUb. n. 2. Junti
aut.m par e adversa citata ct pr*sente. vid. /. ,8. m/r de fidt
insirum^ ahaseorun. testimo.ua carent fide. vid. Oldeudorp. ,L
«. 3. Goth. Adde Marant. de testib. product. n. 2. Ans.
(17) Testis nijuratus fidem non facit : vide taiuen Socin. res. Lii
unde nolant testium dcpositionem di.obus constarc , ipso tesLoDB
et juramento , quorum alterum si,.e ailcro nou valcat, c. fraUrni.
tatis ,7. extr. de Vzstib. et altenat. ■'
(18) Unus testis, nullus test.s. Uhius testimonium non admilti-
U;.-. \ox mnus vox nulhus est. Harmen. 6. dict. cap. addc /. sw.
ff de qucestiomb. adde qnae d.x, ad /. ,4. ^ de dote prctles.
mb adde iEg.d. Boss ,« tract. opposU. coutra tfstes , n^ ,0. H
scq. v.d. Soc.n. reg. 4-23. 5 ;«• •
(19) Circa hanc materiam vide Marsil. sing. 2,4. Jason. ad U-
gcm pr.mnm ».66. supr. de summa trinitate. ad l. nec is coi. ,.
de acciuir. heredn. ud /. admonendi. n. ,o5. de iure.ur. ad l. t.
\. si quis atisens. n. O. si er nn^,,l „„,. rr- /^ .
iSt ,, <; /•/ „ /- ^ .7 «"•r'"- caus. Hieron. G.at. cons.
102. n. J>. lil). 2. Cravett. cnns /-.S „ - r^.i-
,. ,„„ , ,• Ai o,«4. ; 0. n. 7. Cott. in memoT. in
s- sr ^''^" '"""■ "" '''■ '• ^^''- «^ - ^- --• '^ ^
(20) S,c depositio imius testis confi.-mata etiam sic-illo , non »,t
m, t.hir. Harmen dict cap. idcm tamcn ait , soh.m tabelhor,cin
sufhceie ad fe.-endum test.moD.um super comparatione eorum irv
slri.mtntorum , qu* proteru.it ir. /.2,. in fin. infr. adleg. Cnrn.
defdsis. idcm csse .n n.,mmul,,riorum rationibus , et in eQiphj-
teus.bus , ut unus testis ill.s casibus sutficiat
(..) Exc.pe /. 3. supr. de reb. credu. ubi creditur juramento
deb.tor.s Adde n,s, testalor ita voh.e.it. /. ,\.ff. de dote. Ilen. ,
si di.b.latur de instrumcnto an sit publicum , solus tabellio ferit
hdcm. /.2,. infn. ufr. ad hg. Corn. de falsis. No^ell. "3.
cnp. i. S.atur etiam ju.amento c-cditoris super rosiduo pretii pW
gno,-,s vcud,t,. l. utt. 5. 5. .,ersic. sin. autem iufr. de iure domi-
nu unpetr. m tcrmm,s f ,ndo appos,tis statur depo.itioui veadila-
ris. /. li.f.fn. r.gund. Unus testis uesans si-dlum suum indi^
c,t pra3sumptioncm , et facit instrumentum dnb.um. /. 2. in Jin.
infr. quenuidm. teUam. aper. Consentirc quoque possi.mus in n^u-
dum .uramentum adversa,^.;. /. nlt. infr. de fdeLmmus. l. ull.
mjr. de sent. pass. m,l,t, ab bo.stibi.s' reverso ceditur suiTraganti-
bus vif.-e i.r,n,i3 ,nci-,t.s. /. 5. ^. Q. ff_ de re /«,//<. Cred.tur etiam
un. e-itra jud,c,um , seu tanquam socio , ubi nullius agitur pr»-
judicium. 22. qucest. 4 can. Innocens. 23. Uni etiara creditur
cum fama. bpec. tit. de tesie j. r i vers \ i
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
35]
aeclarae (i) Cnriae honore prsefulgeat. Dat. 8. Kalend. strumentwn suce manumissionis ostendat , quam testifice-
jutembr. Naisso ^ Optato el Paujlino Conss. 334«
De re propria.
10. Imppp. Valf.ns , Gkat. et Valentin.
AAA. ad Oracclium P. TJibi.
["^Mnibus iu re propria (2) dicendi (estimonii (3) fa-
L/ cullulem jura submoveruiit (4) . Dat. 5. Kalend.
ecemb. Valknte v. et Valkntimano Juii. Conss. 3^6.
Dc statu tcstiuni , ul socii vel participes criniinis
non sinl : cle sumpiilus.
tur : nisi juravcril se cilibi pn brilioncs hobcre : cpio faclo ,
teslifiralio quidcn s ribatur : scd nisl inslrumcnluni nion-
straverit^ respualur tcstirnonium cjus. Si icro dicalur odio-
sus cx lile cri/ui/iis inler cos nio>a , et hoc apparucrit :
non antc uudiatur , (lunni dc crimine judicetur. Si vero
cx lite pecuniaria , vcl aliicr cst odiosus . proccdat qui-
cleni tesialio , tenipore (i^) vcro dispululionurn scrvcntur
hujusniodi qucestiones.
De liberlis.
12. lidem AA. Georgiae.
im-
11. Impp. IIoNOR. et TiiEOD. AA.
Caeciliano P. P.
Ilbertorum adversus (i5) patronos illicitas atque
■■J probas voces poonse objeclioue prajciudimTis ; a(([ue
^Uoniara liberi (5) tes(es ad causas posfulan
^ uas , si socii el participcs (6) criniinis 110
Idus August
tnr alie- Cojnss. 4^3.
non dican-
, ut noii solummodb spoiUe prodiie uon audeaat , sed
vocati ({uideiu in judicium vcnire cogan(ur. Dat. 4-
AscLEPioDoro
Ruvcnnw , Mariniano , et
tur , sed fides ab bis notiliae (7) pos(ule(ur , in
vliibilionc (B) ncccssariaiuni (9) personarum , hoc est
s(iurn ; lalis dcbel esse cau(io (10) judic.in(is , ut his
liituris ad judicium prr accusatorcm , vel ab Iiis , pcr
iios fuerunl poslulali (n) , .sunij)lus (12) conq.etenlcs
n-i praEcipial. •\- Idcm juris est , et si in pecuniaria cau-
trstcs ab allcrulia parlc producendi sunt. Dat. i3. Ka-
nd. Februar. liavcnnce , Honorio vui. et Tueod. m.
A. CoiNSS. 4<>9-
De slatu testis.
In AuxnENT. de testih. <5- si vero dicatur , col. 7.
lit. 2. Koveli. 90. cap. 6.
01 tcstis productus dicatur , servilis (i3) esse fortunce ,
y ct testari v lucrit , ipse vero se liheruni esse afirinet ,
quidcni cx nnlivilale , iniplecitur testirnoniuni c/us : uf ,
/4 hahila disputatione scrvus csse opparuerit , rcspuatur
us teslimonium. Si vero liberlinum sc dixerit : prius in-
De falsis tcstihus.
qi
i3. (i()) Inip. Zfno.
kTJi (17) falsa in tesliinonio protulerit , primum qui-
dem de pci-Jurio (18) , dcinde falsi criinine douveni-
tur. Quod si euni in ipso (estimonii (cnipore incntiri
suspicio sit , verbera(ur (19). Qucd si is,qui ex faJso te-
s(iiiionio danina(us es( , civiJiter (20) agere coii(ra tpstcin
voiuerit : quidquid di.nini fecit ab eo recipiet , ac prajte-
rca falsus ille (estis definitam legibus pa-nam sustinebit.
Qnod si etiam in ipsa li(e principali convic(us mendacii
fueril , officiuin judicis eslo , ut eum , vcl in tolani Ji-
tem , quae iJJi niota est , contra quein testimonium dixit ,
vel in minus condemnet , vel etiam pocjuis subjiciat : ser-
vaiis omuibus , quae jam slatuta sunt de his
testimonium perJiibent.
, qm
ful
sum
14. Imp. Zeino A. Arcadio P. P.
Jllum (21) penitus , cuiu sciiiel ad judicem qnemli-
bet (22) j licet non suum, diceudi gratia testimoniuin
(1) Etiam .si .sit scnator. Harm. d. loco. Syiiops. Basil. 21.
. ! . cap. 3o. Morc majorum hoc comparatum scribit Cicero pro
oxcio Ameruio. '
(2) /. ,0.^; h. t. I. Il.irm. 6. d. cap. adde Oldcndorn. cap. 6.
• exccpt. n. 22. a3. ct ^. de test. n. ao.
(3) Mdc cl rcrcndii; scnlrnliaE. siipr. ne quis in sua causa.
U) lain dicciuli lcstimonii , qii,„n fcrcnd.-E scn(cnti«> ; scd quid
c aiccndnm dc procnralore et judicc ? qnid dc advocato , nxo-
. manlo clc. adi Marsil. sing. :u6. Guid. Papa; qucest. 46.
nu.u.. ,„ »v/c<. niul. in Rul>. dc Wstilms , et qui repcUuntur n
timonin. ifcnnn Hippol. de Marsil. in pract. sua n. 10. «.
iiicipuliter. Capcl. Tolo». decis. 3 Mod.
^''^ /'l''l-' i^'*'",'"'' "• ^ ^^'- '4- l- 1- Scrvns testis esse
" potcst, ^«A^ «VxpTup,:. I. Harm. 6. d cnp. l. 20. S. 7
<7iii teslain. ' ^ '
('2 Vidc qna: notavi ad I. ,6. in fni. ff. de qua^stion. adde
ull. infr. de acciisat.
^ll i!i'""''' *''•'.""*''"'-" "*'" f'''''<^t "'si de 00 , q.iod sibi notnm est.
,', t^ ' aliin.nlis ; cxhibere cniin inleidum significat alcre.
"C l. 7. iupr. h. t.
^"^ ]^]^ 7^*1 •''S''"'' ''«^ cognatornni , an( adn.iium dcpositionc ,
apud P«„l 5. sent. ,5. 5. ^. 0I,|..„,1. c„p. } de testib. mim. 1.
<iUOi cap. r.6. de cxcept. n. 3. Scd id lantuin innnitur , Testcs
ns.ri ncccs^anos, n» ,s;ppius in quavis litc.
vio) Id cst , considcratio.
(n) Tcsfcs dcbenl produci et ropaii : .ilia.s dictnm eorum nul-
s cst .no.nent, : addc Wurms. ,. pract. 18. ol>s. .3.
,.i) In.pcul.a; / .35. 4.^: ^ic. /. G. .?. 2. infr. d.- app.ll.
"• ^ 1..^. ad wA.i. ai. Echs. «• «•■• 3. infin. 1. Harm. 6.
dict. cap. An operarnm amissarum a tcstc hahcnda sit ratio , snm-
plus ut eo noiniucei adjudicenlur aiiqui , vide apud Gail. 1. o^i. gy.
(i3) ^ ide Socin. reg. 129.
(i4) Id cst , dicto tcsliinouio considerabit apud se judex. , an fi-
dcs adliihenda sit teslationi.
(.5) Lihctns in patronuin nec volcns , ncc in\itus tcslimonium
dicit. /. 4- iii fiii- J}- h. t. Syiiopsis di<:l. loc. capir. 33. i . Har-
nienopulus 6. dict. capit. 9. Cod. Theod. 6. /. l^. Paul. 5. sen-
tent. !.'> S). 3. in fui.
(.6) Ilaec lcx suinpta est c.\ lib. 3. Synops. 1. cx lib. 9.i.tit. 1.
cap. 34 fot. 3o4. rcstituta c^t etiam a Cujac. i3. oZ*4-. 38.
(17) Interpietatio Lciinclavii.
(|S) Non enini audiuutur , nisi jnrati. /. 9. supr. h. t. De aliis
ptrnis tcstis p.crjiiri, vide oinnino Wurinser. x.pract. 18. obseiv. 17.
(19) Bao-aVo;; Jirs^s.Ts: , id cst , torinentis suhjicit..r , ncc cniin
ai.diuiitur huji.sinodi pirson.Te sine toriueutis, si suspectae Qdci sinU
/. 21. 5- '^- ff- h. t. et ^ov. 90. cap. i. ^. 1.
(0.0) Potest ctiain criininaliter agere. /. .5. 9. 11.
cl itlt. iiifr. ad l?g. Coin. de falsis. l. i. inji'.
aitio crimiiial. piajitd.
(■ii) /. -y.i. iitfr. ad /eg. Corn. de fdsis.
(•J!'2) De matcria hac ct quse ad cain adjungi solcnt , vido Alfh-
cluin dccis. 23o. Didacuin lih. pract. qitarst. c. 18. n. 8. Jacob.
Mcnochinm de arhitr. ju:l. l. 1. qiia^st. 91. Benediit. Capraui i»
reg. conclus. 74. Joan. Anrpachuin / .. siiig. allegat. c. -29. So-
cin. coiis. •;t3o. Pctr. de Aiichor. iii c. ea qiiiJem. in rcg. jiir.
in (). Feder. de Scnis cons. 88. Jo.-».!. And. ad c. utnim. 7. rxtv.
dr fiir. compet. An!;<l. atl l. si vaccntia. infr. dc b'>n. ^uicant.
Roin. ad l. 'i. Jf. dr. jurisdict. omii. jud. Socio. reg. jao. Mod.
i(). 17. penittt.
quundo ciiulis
'6^2
fiierit ingressus : armalam forle mililiam , vcl quamlibct
aliam lori pi".TScrij)lioiierii ad tv.uJeu(,lum judicis niotuui (i)
quem vel lesliuiouii verborum inii^roijilas (2) , vel rei
,qualilas Uagitaverit , posse prastendere pr.ccipimus : sed
omnes qui in civili scilicet causa suum praebent leslirno-
mum , separalo , et lanquam [ ante j judicium iulerim
deposilo exceplionis fori (3) priviJcgio , liujusuiodi pr;*,'-
«idio denudatos , ita [ ad ] judicanlis inlrare secreluin (4) ,
»U rjuicunque aures ejus oflendcriut, non dubilcnt sibinict
forniid.-mduin : data cunclis judicibus absqiie uiio prx'scri-
ptionis obslaculo ( sicut ut ssepe dictum est ) [ in tesles ] ,
quorum voces falsilale, vel fruade non carere persjiexerinl,
pro cjualilale videJicet deJicli , animadverlendi Jicenlia.
Dat. 12. Kal. Jun. Decjo et Longino Cojsss. 4^^.
1. De cognatioiie el gcnere. 2. De fori
prxscripiione'
25. Imp. Zeno.
'TJyfnc (5) legeni resliluit ex Basilicis Cujacius libro
XJ. decimotertio observalionum capite trigesimo octavo ,
et illius argunwnturn his fere verhis explicul : xv. Graeca ,
quaj dat in priniis pedaneis judicibus tesles faJsos corri-
gendi , et tormentis suJqiciendi , si plebeii sint, jus pote-
statenicjiie , adJiibilo Praefeclo vigilum. Quod si testes de-
curiones sint , vel in aliqua dignitate positi , ut non pos-
sit in eos judex pedaneus animadvertere, debet rem omnem
ad magislralum , a quo datus est , referre , ita ut pro iu-
sinuatinne relationis nihil inferalur , et si res aperta sit ,
sentenliam a magistratu ferri de testium flde suscipienda
vel i-ejjcienda oporleat ; sin autem majori indagalio-
ne indigere videatur , rursus ejusrei cognitionem ju-
dici delegari , non obslante ulla praescriplione fori , ul-
love privilegio. Nam cum ultro testimonium dixerint , suo
piiviJegio testes renunciasse vidcntur.
§. 1. Qui falso negavit adversarium suum esse cogna-
tum , exegitque ab eo probationes generis aut gentis ,
quani is se Iiabere dicel^at : non Iiabeat jus vindicando-
rum bouorum inleslati , ( ejus scdicet c|uem suum esse
cognatum negavit , cum inleslatus decesscrit. ) Sed nou
audialur qui ab adversario probationes generis exigit, ni-
(i) Id est , inclignationcm. l. 10. Jf. comm. divid.
(I) Id est , vaciilatio. /. 2. in fm. l. 16. Jf. h. t. ct i. Hanii.
G. dict. cap. in Jin. ut si dicat se ncscire , mox sciie. Bald. Qiiid
si diibitet ? potest temjius et spalium dcliberandi ac respondcndi a
judice petcre : qua de re vide Wurmscrum i. pract. 18. obs. 3.
(3) Falsiis testis non juvalur fori praBscriptionc.
(4) Testis nunqiiani inlcrrogaudus pra^sentibus partibus.
(5) Aliam intcrpretatiouem Conlii vide in nowa editione Pa-
risiensi.
(6) Probari genus ubi niiUa sunt instrumenta , qiiinque testibus
potest : ubi ad^unt insduiincnta privatu , tres tcstes sufficiunt ; ubi
instrnmentuin publicum , nuUi rcquiruntur testes. Sjn. Sasil. 21.
tit. I. c. 36.
(7) Testis instrumcntarius cogitur de instrumento , quoties roga-
tus eo noininc fucril , testiinoniuin dicere. Smops. h. t.
(8) Hanc lcgem Cujacius restitmt i3. oii. '38. ejusdcm facU men-
tioncm 8. obs. i3. extat autem ajoud autorem Syiiops. 21. tit. i.c.Sr.
(9) lulcrprelatio Contii.
(10) Addc Noi^ell. 90, cap. 8.
(II) Id f.dlit in personis legtbus exceptis.
(i'2) Id est, quse pcrcepit seusu aliquo. Estne testis audiendusde-
ponens <le actu mcJitali , seu pr.Tsumpto , piita de voluntate alicu-
jus ? audiri potcst , Ijujusinodi taineii li;sliiuoniuin rainus firmum
est. vide Wurms. 1, pract 18. ohs. i. Auditurne testis de credu-
litate deponens ? auditur , dummodo crcdulitas sit conjuncta sen-
sui , et muuita ratione. v. Wurmscr. dict. loco , absen'. 16. et
gociu. i-eg, 429. Ea «qssc quis uou dicitur , quse duntaxat pcf,
LIBER QUARTUS
si prius ipse juret de calumnia, et jurato conservelur Ii
cgiiiina; successionis. Requiruntur (6) vero ad ccneris n r
balioiH.,,, testcs qui.ique , si desiul in.lrumenla , vel ires
si ilJis inslrumenta suilragenlur. Quod si Jiujusmodi sir
irmrumenta , quae omniuni probalionum vice csse possint
liia etiam sine tcslibus suflicjunl,
f l.Jtiinum (7) autem imjus conslilutionis caput iMu
est , iit rjui mslrumento testis adfuil , et qui dcposuit ian
qiiam Kstis , qua; scieJ)at , post , iite niota , uoQ poMj
delugere testiiuonmm , et uti praescriptione fori.
De tesLibus cogcndis testimoniuni perhibere vel non.
I. De suniptibus.
C 16. (8) Imp. Jr;sTiNUJNOS.
Onstitutio (9) jubLH nou soJum in criminalibus judi.
ciis, sed eiiam in pecuniariis (lo)unumquemquKi i
cogi testimonium perliibere de J.is , qua, „ovit (i2),carr
sacramenti pra^statione , vel jurare , se nihil compertun
habsre (cxcepus (i3) lamen personis qujE lcgibus (ijipro
liibentur ad lestimonium cogi , et etia.u illu,tribus , el lu
qm supra illuslres suni , nisi sacra forma interveniat ) e
si quidem in flegia urfie tesles Jiabitenl , cogit eos pro
pria (i5) voce lestimonium ferre : si vero nou adfuerini.
milti ad eos juljet procuratores parlium , ut apud eos de
poiiant , quae (16) iioveriut, vel deerent , nuae ignorant
..odem proculdubio observando , et iu teslimonio quod ii
gestis lit , nempe ut eaedem personae ab eius necessitat
excipianlur.
§. 1. Omnibus autem testibus sine damno et impeu
dio (17) suo vult factas de Jiis iuleiioculiones (18) el pro
ductiones piocedere. \ j i
Si adversus eum qui testihus usus fuerit , iidenh
testes in alia lite producantur.
17. Imp. JusTiNiANus A. Mennce P. P.
01 quis testibus usus (19) fuerit , iidemque testes adver
^ sus eum m alia lile producantur : non (20) licebit e
pcrsonas eonnn excipere (21) : ui^i osteuderit (22) , iui
nncitias (23) inter se et illos postea emersisse , ex quibu;
transcnnam ac iter faciens audivit. vid. i. Harraenop. dict. cap.
('3) Testimonmm uiviti dicoie qui non co-^imtur.
(i4) .'. 9. Supr. h. t. vid. l. !^. Jf. h.t.
(i5) Quid iii scriptis non deponent ? po,ssunt deponcre. infr. h
t. lOi , deponant: nisi pi;i;cise judcx uli corum prsesentia veiit
quae ad veritatem exploraudam potissiinum requiritur. /. 3. %'. 1
2. 3.Jf. h. t. ^
(16) Dixi Supr. h. t.
('7) ^K^u.liiishxi.^ dixi ad /. n. in fin. Supr. h. t.
(10) A.xKxKixi x.xi 7«; ■B-xpuynyx!;. Synops. dict. loco.
(19) 3. qucBst. 3. c. si quis testibus.
(20) Recusare lestes uon possum , quibus antea usus .«sum : q«o
lum tidera lis utendo scmcl probavi : biinc etiam colligunt , noi
recte recusari ut judicem , quem quis semcl nt testcm ct advoca
tum proliaverit. adde /. 20. in fln. Jf. de opt. le^at. '.ide exem
pluin elcgans apud^ Ciccron. pro Rascio Comxdo ^in fm.
(■21) ftuljaudi , 6jV (U7(Kii< ; ~i r^Ji^TOv , id est , quoJ viles , au
qu'd talc. Syn. BasU. iitd. cap. 28. 1. Ilarm. 6. 5. 35. ad<i
Noy. 90.
(ii) Alias non pr.Tsiimitur inimicitia , nisi probetur.
(23) Ob inimicitias supcrvcnicntcs testcs possuraus escipere . u
hic : ct t. S.Jf. h. t. sed et procuratorem. l. 21. Jf. de proctv
et lutorem. l. 6. $. i'^. Jf. de e.rcusai. judircin. /. i3. 5. 8- .'
priiic. l. 16. C. de judic. arbifrum. /. 32. ^. \\. ff- de recep'
qni urbitr. accusalorcni. c. rppcUaniur. 7. </g acciwaf. adde Cla'- -
scnt. §. ull. q. 14. i^ers. ullerius dixi.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS. 353
tesles vepelli (i) leges praecipiunt : non adimenda scili- bus , etiam [ debiti J solutioncm per lestem (i5) proba'
cet ei licenlia , ex (2) ipsis depositionibus tpslimonium re , damnuraque ex amissione inslrumenti e/ragere. Dat-
pnnim arcuere. +• Sed et si liauidis nrobationibus dalio- KaL Jun. D. IV Trrc-r.M A .. r,.^,. c„q
eorum arguere. '\' Sed et si liquidis probationibus dalio- Kal. Jun. D
nc (3) vel promissione (4) pecuniarum (5) eos corru-
plos e.ss'H oslenderit , eliam eam allegalionem integram ei
servari praeci[)imus. Dat. 7. Kal. Jun. D. N. Justijsia-
serva
BO A
praeci[)
11. Co^s. 528.
N. JUSTIN. A. 11. Co.NS. 628.
Ut testes rogaii adhibeanlur.
18.
De solutione.
Idem A. Mcnnae P. P.
TEstium facililatcm (6) , per quos multa veritati con-
Iraria perpclrantur , prout possdjile est , resecantes:
omnibus prsedicimus , [ ul ] qui (7) in scriptis a se de-
Jjita relulcriiit , non (8) facile audiantur , si dicant ,
Ornnis dcbili vid partis solulionem sine scriplis se fccisse ,
velini(|ue vilcs vl forsitan redemplos (9) tcsles super bu-
In AuTHENT. de teslibus. $. et licet. collat. 7.
tit. 2. iNovell. 90. c. 2.
TjOgoti (16) , ut in teslanienlis , non forluiti vel Irans-
J-l. cuntes (17) veniant (18).
-f- Idem est , si post solutionem rogati intersint confcs-
sioni crediloris , dicentis pecuniam sibi debilam solulcun
fuisse.
De testibus cogmdis testimonium perhihere ,
et inlra quindecim dies interrogandis.
19. Idem A. Juliano P. P.
iiei
1 vr/y "" "•'i'^' ...V..- ivj. iucjii XI.. .1 uxictiju jT . sr.
)usmodi solulione producere : nisi quin(|ue (10) testes ido- Ql quando invitos (19) testes in [lecuniariis causis ex no-
, et summa; alquc integrae opinionis pra;sto fuerint so- O stra (20) lege aliquis trahere maluerit , si qtiidem sua
' " "■ "" ""'■ ^"^ — 1:----~ -1- sponte fidejussionem suae personaR sine damno pr^estare ve-
lint , hoc fieri : sin autem noluerint , noa (21) carcerali
lutioni cclcbrata; , jjicjue cum sacrarnenti (ii) reHgione de
posucriiit sub (12) praesenlia sua debilum esse soluliim :
iil sci<'ntcs ornncs ila ca statuta esse , non aliter dcbitum,
vel parlem ejus persolvant , nisi vel securitatem in scri-
ptis capianl vel observaverint praefatam testium probalio-
tw>m • llic cr>iliV<a> ^.>.i' iow» /",3^ f^nn ^«..;„»."„ J_i.:. 1
cuslodia detrudi , sed sacramento eos cornmilti cense
mus (22). Si enim pro toto lilis certamine juijjurando te
slium credendum esse pulaverint hi , qui eos produxe-
j,„„ ^„j,.„.,v Tv,. v/wci-i YCLiini. pirt;i«iajii icauum [jioDauo- suuiii uifuenuum esse puiavennt lii , qui eos produxe-
ucm : llis scilicet qui jam (i3) sine scriptis debitum vel rint : multo raagis praeseutiam suam testibus sacramenlo
partem cjus solyerint , [ a ] pra^senti sanctione merito eorum credere debent. f Sed cum minime oporteat tcstes
excipicndis. f S^in vero facla quidem [ per scripturam .] ia hujusmodi casibus protelari , et pro alienis commodis
securiias sit , fortnito autem casu vel incendii vol nau- suas invenire difficultates : disponimus , non amplius te-
fragii , vel alterius inforlunii perempta (i4), tunc liceat stes observare compelli judices , postquam fueriut admo-
lus qui lioc perpessi sunt , causam peremplionis probanli- niti , nisi tantum quindecim (28) dies : inira quos judi-
(0 Inimiciim lex rcpcllit a tcstimonio , ut hic. inimicum , in-
qnain , non lcvom , scil cai)italcni. vid. l. 3. Jf. h. t. Quid si tc-
slis iniinicitia ab co ipso , in qucm teslis producitur , orla esl ?
r>.irlolus putat co casu tcstcm admitti possc. /. i . J. cnin quis. 26.
Jf' dc quaauoiiib. adde 'Wurmscr. i. pract. 18. obs. 12.
(j) Tcslis ex sua dcyiositionc polcst argui , ut si sit varius ,
contrarius , pcrjurus , vaciiluns , repngnantia dcponens , sinqiilaiis,
non ;uratus , si in facto proprio tesfctur : si nullain tesliinoiiii ra-
tioncin rcildit , si publicatis tcstimoniis rcceptus. vid. Ferrariensem
forinula opposita ctmtra te.stes 10.
(3) Satis cst ud cicvandain tcslis fidem , si probetur ei data vcl
promissa pccuuia. addc /. 1. Jf. dc concussiom. i. qiio:st. i. c.
concusmmis. 128. /. 1.5. 1. Jf. ad leg. Corn. de faUis. addunt
nonnnll. prcccs co scnsu , corruptos testcs pecunia,"vcl prccibus ,
vel promissionc fidcm amittcre , cliamsi suis in tcslimoniis non
ineiUumlur. vid. Oldoi.d. c. G6. cxcept. n. 26. Galli concepta for-
luuia ita rccusnnt lcstc.n quasi corruptum par dons , promesses ou
argmt. idem diccnd.nn dc tcstibus instruclis ab ipso litigatore
procuralore, aiit cjiis advocato. Oldendorp. c. 4 de tcstih n is'
adde Ilartm. 3. jjrua. i5. obs. .6. ubi tamen scribit, tcslibus ui
cun.um impunc dan possc , vcrum ut falcantur: cuiquc cnim pcr-
iri.tli paiarc si I.. probal.o.ics , quod noii probo. vid. /. 2. in fm
Jt. de cnnd. ob turpcm causam. •'
(4) '■ '• 5- '-i/- "'/ l"8 ^orn. dc f.ihis.
(:)) Pe>:uni3e vocabt.lum lale palct. vid. /. 2. C, i. Supr.
constit. ' ' '
Facilcs ad lcstimonium fcrcndum , facile mentiunlur
cnim opcras suas ullro ingercre , atque ila suspccti. /'
J/. de proctmit. /.21. infn.Jf de tul. ^el cural. datis.
(7) rcsl.bus qiiinqnc idoncis et juralis probare solutionem chi-
rogr..plu solidam , cjusvc partem possumus. AUas scripto obli"atu<.
de scriplo solutioncm a sc factani , inoliarc iion conitur. Pr.Tscnlcs
aulem tcstcs cssc dcbcnt ,^ kxtx^okT^ ," .-? Xx.u^i^u co tcmnorc
qiio soluljo ccd.lon facta cst : aut quo ipse c.cdilur confcssus fuit
sihi satislact.im. Quid si debitori facta fuit «V.'?..rj iVvo>ta50' •
hoc cst : pcr .scripluram libc.aiio aut rcccpti confcssio , c.Kii.e scri-
plura cas.. forluilo velut iuccndio pericrit ? Debifor solutionis a
yc acta; a<r^t,Ktixv , id cst . quifanliam scrinfam sibi periisse casi,
tortuifo pro ...x- pottrit. Sjrno,>s. Br.Ht. ib,d. c 3o. addc 1. Haim.
4 orn. iy, "
pccun.
(fi)
dcntur
de
vi-
25.
6. 5- 3. Goth. Vid. ad hanc legem Marant. part. 6. de repuls.
testuim. nuin. 10. ct Joanu. a Saiide decis. Frisicar. I. 1. tit. jo
defn. I. Ans. Adde Cujac. /. 8. obs. 36. S. L. Conf Bald. ,>1
/. i.f^. de venlre insp. Socin. rcg. 52 1. Franc.de Aret. cons. .S-.
et cons. 40. Aiex. consil. 24. ct 97. 2. vol. Bart. ad l. 1. f. La-
bco. p. dc aq. plu. arc. Canoni^tas pleuissime in c. quoties. da
testtbus. Mod. ^
(8) Nov. 90. c. 2. Cautionis scriptae dissolnlio per apocham
probanda cst.
(9) Rcdcmpti tcstcs : de qnibus vid. /. 17. Supr. h. t.
(10) Dixi ad /. I. Snpr. h. t. addc , quinqiic lestes habere vim
scripturae. Hac lcgc pcrmotus Scnatus Spireusis ccnsuit , Ouinque
testibus rcm quamlibct probari po.se , quanli.invis statutuni" probi-
bcat , probationcs nisi scriptae sint admitli. yid. Mynsine. i. obs. 5.
adde Cujac. i3. obs. 38.
(11) I. Harmen. 6. infn.
(12) Ita ut sensu perccperint. /. 20. 5. pen. ff. qui tcstam. te-
stes lencntur dcponcre de sua praescntia in actu. Batd.
(i3) /. 7. sitpr. de leg. ct constit.
(»4) Apocba depeidita , fo.tuito vel casu . duobus testibus pro-
bare possuraiis solutam creditori fuisse pccnniam.
(i')) Duos /. ubi. 12. Jf. h. t.
(16) Testisanprwsuinaturrogatus vid. Manlic. -2. de conject. 21.52.
(17) Vana aut per franscnnam , U ^» irxp^KSPTO; suinpfa tesli-
monia non valent. vid. 2. Harm. G. §. 37. Nov. 91. c. 2.
(18) Subaiidi, qnolies dcbilor scriplo obl'ig,itus satisfacit c.editori.
(19) Invitus quis cogitur etiam iu pccuniaria causa tcitimonium
diccrc.
(20) /. 16. supr. h. t.
(21) Tcstis in ciistodiam non conjicitur : sed ei juramentum de
exhibtndo se in judicio dcferlur.
(22) De hac lcgc , quain singularcm dicunt , vid. Lanfranc. ad
c. quontam contra. in verh. testium. in 6. qnosst. d,- pmbat. Ra-
phacl. Fulgos. in l. i. infr. quomodo et qtuindo jtid. Sccin. r."
^xi. Hippolyt. sing. 24. Thom. Fcr. cay.t. 1«. An-el. cons
267. Mod.
(23) Tcstes fluindccim dunlaxat dicrnm spatio judicio , ubi cau-
sae civilcs .sunl , as.-i.slcrc cogunlur. i. Hannen. 5. ^. 34' de q.iin-
dccim dierum praescriptionc , vid. Cu};.ciuin c. 8. 'dc teinpor?
45
354
LIBER QUARTUS
ces providcant , qualenus cognitionem suscipiant , in qua
testes necessarii visi fuerinl : ut omnino lijcnlia eis con-
cedalur , et alterulra parle (i) ccssante , ct minirne eos
observare volente , si per execulores admoniti (?.) vtniie
noJuerint , irsles accipere , ct aittrulra parte pransente (3)
quse eos iiilioducil , lestinionia coruiR capere. •r- ](is au-
(eni dielnis tlllu( nlibus , liceat quidem lestiljus disccdere
[ a ] judice nullam haljenie licentiam eos , poslquam ab-
lueruil , iterum rclrr.liere. -^ Ipsum autcm judicem , si
per eum stcterit , quominus teslinioniiun prafstetur , par-
ti Isesoe omnem (4) iacturam pro hujusmodi causa illa-
tam ex suis facultali])us resarcire [ dispouimus ]. Dat. 12.
Kal. April. Lampadio et OrvESTE Coivss. 53o.
/dn tcslium produclio ftcri dcbeat prccsente
adi>ersario.
In AuTHENT. de leslibus. §. et hoc vero quia
multoties. col. 7. tit. 2. Novell. 90. cap. g.
QEd ct si r/iiis ah cdi(juo cdiquid patiatur contra leges ,
^ aut cditer lccsns , (Lut damnwn putiem , et testes upud
judiceni produccre (5) voluerit , et eorum testimonia pu~
blicare ((>) ; adversarius monea/nr a judice , el sic eo
prcesente Judex attestatioues rccipiat. Quod si cenire no-
luerit , elicu7L eo absente altestaliones recipint : et perinde
valcLunt , uc si eo pro^senie recepJce fuisscni : nec opponc-
re poterit , quod ex una parlse datae sunt.
De testibus apud compronnssanos judices
productis.
20. Idem A. Juliano P, P.
CUm apud corapromissarios judices testes fuissent pro-
ducti (7) , variatuni erat , utrum deberet eoruin de-
positionibiis in judicio litigator uti , an non esset audien-
dus ? Sancimus igilur , siquidem in compromissis aliquid
pro (8) hujusraodi causa slatutun» (9) est , hoc ob-
servari.
■f- Sin autem nihil couvenlum est in hujusmodi casibus :
si]uidem supersint lestes (lo) , licentiam habere eum con-
ira quem depositiones eorum proferuntur , si eas recusa-
verit (11), concederc (12) testes iterum adduci, et non (i3)
opj)oni eis quod jam teslimoniuin suum dederint ; Vel si
lioc coiicedere niinii/ie maluerit , deposilijncs eorum qua-
si lacl.is accipere : oinni jure lefjilimo quod ei comijetit
adversus eas servato. y Sin aulcm ab hac luce omnessubtra-
cli (i/j) sinl , tuiic neccssitatem ei impoui , fido scriptu-
rx approbata , in qua depositioaes eorum rcferuniur, eas
quasi lactas accipere. •\' Si vero res permixta; fuerint , et
(piidam ex his mortui, alii viventes : tunc in superslitum
quidem testimoniis eandem electionem servari iiti;iatori
adscrsus qucm Ustimonia profcruntur : in morientiuni au-
lem personas depositiones eorum non esse resjjuendas :
omni ( sccundum <[uod jam praedixi.mus ) adversus eas
ct teslcs legilimo jurc quod ci competit adversus quem
profcruntur , intcgro reservalo. Dat. G. Kal. April. Lam-
PADio cl Okeste Co^ss. 53o.
T I T. XXI.
DE FIDE (i5) INSTRUMENTORUM, ET AIVIISSIO-
WE (16) EORUM , [et DE APOCHls] ET (17) ANTAPOCIllS
FACIENDIS, ET DE III S , QU,E ( 1 8 j SUNE SCUIPTUKA HtHl
POSSUNT.
De umissione inslrumenloruni.
I. Irap. Antoninus A. Septimiae Martiaj.
,Ebitores (19) tuos quibuscunque rationibus (20) debere
- ' tibi pecuniam si probaveris , ad soluliouem compel-
let aditus pra-ses proviucia; : iNec obcrit libi amissio (21)
inslrumenlorum , si modo manifpstis probaiiouibus eos
debitores esse apparueril. PP. 5. Idus Septemb. Ahtoni-
JNo A, IV. et Ijalbino Conss. 214.
Si quis utatur instrumentp , dc cjuo alius
accusalus Jhlsi victus tst.
1. Imp. Alexanuer A. Mabiliano.
SI uteris instrumento, de quo alius accusatus falsi (22)
victus est , et paratus est ( si ita visum fuerit ) a
quo pecuniam petis, ejusdem (23) criminis le reum fice-
re , et discrimen (^4) penculi [ pneuae ] legis Corueliae
subire , non oberit senlentia , a qua nec is contra quern
data est , appellavil : nec tu , qui tunc crimini nou eras
(i) Nvi'i'll. 90. c. 9.
(2) Cilanda p;irs esl , qnoties testium depositiones recipuintiir.
yid. Socin. j-rg. ^oG.
(3) Tesliiini productio non fit ixovoix-pu;, nisi altcra j)ars absit ,
d. c. 9. pars prtpsens testes interrogari petere potcst , non tauien
pra-scns est inlcrrogalioni : cura in secrcto ficri debeat inlerrogatio.
t. i4- sn/ir. h. t.
(4) Judex. iieoligcns parti ad oinncin jactiiram actionis tenctur,
nani ex quasi malcficio liicin suaiu facit. pr. litst. de obl. ex qua-
si delict. l. ull. ff. de extr. coqnit.
(5) Quaiido producendi testcs , vide Oldendorp. c. 3, de tcstih.
, (6) Pu])licatio testiuin quoniodo fiat.
(7) Tesles examinati et publicati corain arbilrls non ficiunt fi-
deni in qnacunquc inslautia , quia dcbeut itcriun per judicein exa-
nunari ; Lanfiaiicus in trnct. de arhiir. quaxt. 33. Socinus rcg. 8.
Menncb. dc arbur. jud. l. 2. cetU. -i. c. 109. n. (). Mod.
(8) Id est , ut sletur testium dcpositioni comproinissariDe ctiam
in ipso judicio.
(9) Conventiones comproraissariae servand».
(10) Sub. onnies.
(11) Ncmo tcnelur stare depositioni testium factne corain arl)itro,
tnsi sint mortui. Jnfr. h. t. ibi : ab hac luce subtracti : adde
/. 5. infin. Supr de recept. arvitr,
(12) Id cst , petcre.
(i3) Testium igitiir depositio facta in compromisso invito eo ,
qui tcbtimonio oncratur , (idcm in judicio non facil , nisi convcn-
tuin ita fuerit ex])resse , ut ctiam in jiidicio fidem facerct : item
lusi omncs mortui sint. Quid si qui roortui .sint , alii noumortui?
adversus superstitum personas et testiraonia excipi poterit : adversua
autein mortuorura personas nou poterit : sed adversus eorum testi-
monia tantuin.
(i4) Uixi supr, h. t.
(i5) L. 11. ff. 4. et II. C. Theodos. 14. Nou. ^3. et 1. Ecl.
•2. 3. et I. Harmen. 8- et 3. Dccret. i-?.. Quid ? ignolis literis et
Sigillis , estnc lides slatiin adlubcnda ? cst , si cum his plura coa-
currant : cujus senleulise vide excepliones apud Socinuin , reg. ^~^.
(16) /. I. 4. 5. 6. 7. 8. i3. Infr. h. t.
(17) Apocha , quitantia : Antapocha , contrepromesse. leg. i^.
Injr. h. t. Prior dcbitori .• posterior creditori est utilis.
(18) /. 9. 10. 1 1. 12.
(19) l.i. C. Gregorian. t!t. si amissis , vel debitori rcdditis in-
strumeiUis , creditum petatur.
(20) Et indiciis. /. 19 Supr. de rei vind.
(21) Amissione instrumenti dcbitum nou perit crcditori. aaa<
/. 5. Infr. de pign. el liypotliec.
(22) /. i. i. 2. /. 3. /, 4. Infr. quibus res Judicatu non uocel.
(23) /. a4* •Supr. de probat.
(24) Vid- quss notavi ad l. 7. ff. de accus. et luscripl.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS. Bi^D
ibieclus ' appellare (i) debulsti. PP. 3. Kal. Octobr. AUquem esse milUla perfunclum ^ el per consequens habere
[AXiMO iK ct iELiANo CoNss. 224- privik^ia veleranorum , amissis instrumeniis , vel
inde non confeclis , potest prohari per testes.
su
Maximo
De eo j qui non usurum se inslrumento
coniestalus est.
3. Idem A. jEliano.
ST adversarius tuus apud acta prsesidis provinciae , cum
fides instrumetili fjuod proferebat , in dubiiim rcvo-
caretur , non (2) usurum se coiUeslatus est , vereri non
debes , ne ex ea scriptura , quam non esse veram etiam
profcssione ejus conslitit , negolium denuo repetalur. PP.
3. Kon. Decembr. Maximo u. ct JEliajno Coass. 224.
De amissione instrumenti.
4. Imp. GoKDiANUs A. Martiano.
ILlatae disponsatori (3) pecuniae , si ob amissonim in-
sfiuinemorutr» casutri probatione dcfeccris , inspectio ra-
tionum (4) fisca!iiim [ fideiu ] demonstrabit . Dat. 2.
Id. Febr. Gordiano A. et Aviola Cokss. 2^0.
Qui allrgat instrumentum cnsu perditum debet probare :
tst nisi prabct casuin , non patrocinatur ei
allcgulio casus. Bald.
5. Idera A. Prisco et Marco militibus.
Slcut iniquum est , inslrumenlis vi (5) ignis consum-
ptis , debitores quantilatum debitarum renuere solutio-
nem : ita nou (6) statim casum conquerentibus facile
credendum est : inlelligere ita([ue debetis , non exislenti-
bus iustrumentis , vel aliis argumentis probare debore
[ fideui ] precibus vestris adesse. PP. 3. Kal. Jun. Sa-
umo n. et \'£iNXJSTo Cosss. 2^1.
Licct sit perditum inslrumentum manumissionis ,
polesl tanien probari manumissio per testes.
Paul. de Castr.
6. Impp, DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Lucido.
7. lidem AA. et CC. Zinimse.
SI solennibus stipendiis honeste sacramento (9) solutus
es , licet super hujusmodi re instrurrenla (10) ( ut
dicis ) facta perdita sint , tamen si ahis evidentibus pro-
balionibus veritas ostendi potest , vetcranorum (11) pri-
vilegia etiam te usurpare posse , dubium non csl. Dat.
i5. Kal. Juu. Maximo 11. et Aquilino Conss. 286.
Licet dominus perdat instrumentum propri talis ,
propter hoc nihil accrescit usufructuario. 13ald.
8. lidem AA. et CC. Alexandro.
SI consliterit proprietatem possessionis , de qua agitur,
apud vos esse ; providebit Judex ex persoua fructua-
rii (12) nuUum pra?judicium dominio vestro compaiari^
propler amissionem instrumentorum. Dat. i5. Kal. Mart.
DiocLET. 111. et Maxim. AA. Cojjss. 287.
De divisione.
9. lidem AA. et CC. Aristenaeto.
INstrumentis etiam non (i3) intervenientibus , semel di-
visio (i4) recle facta , non habelur irrita.
De venditione.
10. lidera AA. et CC. Viclorino.
CUm inslrumeulis etiam non iutervenieutibus vendi-
tio (i5) facla rata maneat : consequenter amissis et-
iam , quae inlercesserant , non lolii suljstautiain veritatis
placuit. Dat. 8. Kal. Novembr. Retinassi , AA. Co^ss. "^
De emancipatione.
11. lidem AA. et CC. Theagenae.
EMancipatione facta , etsi (16) actorum tenor non cxi-
stat , si taincn ahis indubiis probationibus , vel ex
personis , vel ex inslrumentorum incorrupta fide factam
STatum tuum , natali (7) professione (8) perdita , mu- esse emancipationem probari possit ; actorum interitu ve-
tilatum non esse , cerli juris est. Dat. i3. Kal. Febr. rilalis convelli non solet. Dat. 3. Id. Noveuibr. AA.
Nicomediie , Maximo 11. et Aquilio Conss. 286.
CONSS. *
(1) l. 5. ff". cle appaU. et relntion,
(j) Qiii contostaliir sc non usiirum inftrumento , tacite confitc-
tiir in»(iuniciitiiiTi falsiiin csse , vel iniitilc.
(3) Vidc /. I. sitpr. si aclfcr.iiis Jiscitm.
(}) /. 5. sttpr. cle eclencl. l. 2. Inji^. cle cliscussorib.
(5) /. I. sitpr. h. t.
(6) /. i3. liifr. h. t. l. 18. in fin. Supr. tit. prox.
(7) Naliirali piofessione pcrdita , statns non amittitur. vid.
l. ^. Iiifr. cle testitni. l. ">-. ff- cle ejccits. tut.
(8) Profc>si()niiin dti.x spccies a])iul Jurisconsultos , natalcs sci-
licet ct ccu^iialcs libri. Natalcs, ([uibiis natos sibi lilicros apnd acta
parcntcs pro(itcl)antiir. /. i3. sttpr. cle prohnt. A\>v\>.'\ns Apolo^. i.
cujusniodi acta tabularia vocat ^irgil. 2. Gcorg. lilSros aclorum.
Juvcnal. saijr. 9. Heponcbantiir ca in tcinplo Saturni ; quotl
<l'v\xK-:>iii:oi' lur irviuSoKx tiiv diccbatur , lc.>;lc Plularclio. Censuales
fcr'"> libii !-uiit , (piihiis ecusus , palrinioiiiiini et a-tal»'s npud ceii>o-
res ct eeiisitoros jirolitcli.iiitur anliqui. /. 3. /. iilt. infr. sine ceii.
$u vcl reliiju. /. ^. jff'. de cetisibus. /. i5. /. aa. /. 39. Jnrr. de
liber. cuits. l. 16. /. Sf). 5- ' • .^' ''<' prohnt. l. 7. Iirr. de donat.
l. ult. 5. 16. ff, de muncvib. Siciilus yiaccus lib. de condit. a^ror
Higcnus de limit. agror. ut et apucl CBrariitm. Varro 4- <^* ''^*!?-
injiii. Macrob. i. Soturn. 8. Fe-tus (/1 ctrarii.
(9) Sacramentum militare intclligit. ilc quo vidc Vegct. a. de
re inilit.
(10) Quffi testimoniales litcroe ctiam dicunlur. Vcget. 1. vid. Ca-
jac. ad l. II. Infr. dc profc-isoribus et medicis.
(11) Instrumcnlo nrassionis honorariffi ainisso , milcs noa amittit
jus veltrani.
(12) Sensus est , non si proprielariiis instrimientum proprielati*
aniisit , ideo proprietas usufrucluario adcrescit : adde /. 6. Supr.
h. t. l. 10. Infr. h. t. l. 7. Infr. dc prascript. longi tempor.
10. i'el 10.
(i3) /. a5. Infr. de liherali causa.
(i4) /• 17- '^'jpr. de pact. l. i. Supr. si major. factiis ratum.
(iS"! Dixi ctd I. 17. Siipr. de pact. addc /. 3. Itifi. dc Jide et
iitre ifistce. a. Paiil. 11. $. i4- /• J- i't Jti^- ff. de contr. empt.
/. 12. siipr. de pinbnt.
(i()) Einaiicipatio suripturam non rcquiril. addc quae scripsl ad
l. 17. Supr. de puct.
356
LIBER QUARTUS
JDe inductione in vacuam posse.ssionem
donadonis causa,
12. lidem AA. et CC. Dionysia?.
■jV[C)" idcirco niiiius in vacuam (i) induclus pracdii
1 1 posscssioiioin donalionis ciusa , qiiod ejiis facli pra-
termissum instrumenlum adseveralur , iianc ohtincrc poles.
Dat. Id. Decembr. NicomedicE , AA. Cowss. *
Dc tcslationc annssorum instrumentorum.
i3. lidein AA. et CC. Leontio.
APud eos (9,) , qui rem geslam (3) ignoraverunt ,
amissonim instrumentorum habita teslatio (4) nihil
ad probationem veritatis prodesse potest. Dat. 16. Kal.
Jan. Nicomedice , AA. Conss. "^
De contrariis scripluris
i4- lidem (5) AA. et CC. ad Severum.
Comitem Hispaniarum.
SCnpturae diversa? (6) fidem sibi invicem derogan-
tes , (j) ab una eadenique parte prolataj , nihil (8)
iirmitatis habere polerunt. Dat. 4. (9) Kal. Maji
Viminacii , CC. Cojsss. "^
- ' Collatio instrumentorum et testium.
i5. Imp. CoNsTANTiJNUS A. ad populum.
IN fio) exercendis litibus (11) eandem(i2) vim obti-
X nent (i3) tam fidcs iustrumentorum , quam depositio-
iies teslium. Dat. Romi& , x2. Kal
Basso Cojvss. 3 i^.
Aug. Gallicajno et
(0 Vacna possessionis traditio prol)ari potest testibus. /. i5.
Supr. de rei iuiid. l. 12. I„fr. dc conlrahend. cmpt. I. 2. Infr
de adquir. et leiincnd. passcss. l. 29. Infr. de donat.
(i) Puta testes, vicinos judices, vcl ad quos negotium nou pertinet.
(3) Id est , negolium quod niilii cum alio iutervenit.
(4) l- 22. supr. de tramact. l. 9. supr. de his , quauimetusi^e.
(o) Constantinus II. C. Thc.od. 14. L \.
(6) Nenio potest proferre dc una cademque re diversas senten-
tias : laiani coiidemnatoiiam , absolutoiiam alteram : vcl unum in-
strumentum pure concip( rc , alterum sub conditione , vcl coutraxis-
se Ivalend. Januar. Romae , et eadem die Carthagini : Hcet eisdcm
Kalcnd. et Iloma3 possit contrahi et dccimo ab ea miliiario. Sunt
tt haec diversa , enndem fundum milii soli cmptura, et mihi et uxori.
(7) Ab allera j arte prolat» etc. C. Thcod. h. t.
(») INe ilra scr iptiira fidcm facit.
(9) 3. Non. Ma,i, Constant. Dahnatio et Zenofilo Conss. ita
scriptum extat in C. Theod. d. tit. si ita est , heec lcx lala est
anno 333.
(10) Vid. Zas. 2. Responsorum 23. nbi notat , quibus fuuda-
mentis instrumenfa firnuntnr et inflrmcntur.
(u) Id est , ad jiislam probationem.
(12) Id cst , ubi prrecise non rcquiritnr scriptura , nihil intere.st
quid probetur teslibus aiit scripto. Eadcm enim cst , et tc.tium et
nistrnmcutorum autoritas. Quid si inter se pugnet ? distinguc ,
nam ei instrumcnto ad quod testes fucriint admissi , tesfes prfefc
runtur. yide iVoi'. 73. c. 3. autorifas cnim instruraenti ct (idcs ma-
gi6 a testibus , qnam a nudo jjcrscriplore dcpcndet. Quidsi instru-
mpntiun tc.tmm snb.ci ipfione sit mimltum ? (e.stibus puto non pcr-
uiitti factum ,d rcprol,are , cni semcl subscripserint. l. i3. in pr.
lnjr.de non numcr. pccunia. vidc /. 76. J^! de reg. jur. nisi se
dcccptum ui subscnbendo docucrit. /. ult. Inrr. plus talere quod
^^"■uv, l. 2. injr. de rcb. cdien. non alianand. quid si impu-
De his qui scripluram suam inflciantur.
.6. (.4).
SI (i5) conventus (16) quis uegaverit (17) manum pro-
priam prolatam in libello (18) aut aiia cliaria si
quidcm ex comparatioue is conviiicatur , lioc est alia
ejus prolata manu , et comparata cum ea qua? est in li,
biUo , det is poenae nomine actori pro mendacio solidos
viginliquatuor. S'i vero aul tabellio productus fuerit apud
quem inslrumentum scriplum est , aut alii quidem ifsies
pro veritate depoiientes , tunc ipse prajter pceaam vigioii
cpaluor aureorum non possit habere licentiam obiiciendje
exceptionis pecunia? non numeratae , ut dicat quamvis
inslrumentum factum fuerit , ea tamen quae in eo scripta
sunt non fuisse dala : sed omnimodo condemiietur etiain-
si nihil ipsi rev^era solulum esl,
§. 1. Haec quidem oblineant , si conveniatur quis ex
proprio contraclu. Si vero lutor est , aut cuialor unius
earum , quae sub cura esse solent personaruin , masculus
aut foemina secundum constilutiones tulelam gerens nro-
priorum liberorum , et manum propriam piolalam in
contraclu eorum , qui sub tutela aut cura sunt , inficia-
tus fuerit, tunc si quidem ex sola comparatione (iq) con-
vincautur mentiri , prsestent ipsi viginti quatuor aureos.
S\ vero ex produclione labellionis , aiit testium ; pecunia
quidem non nuraeratas exceplio ne adimatur his , ({ui sub
tutela vel cura sunt ( neque enim peccarunt illi ) sed
ipsi tutores aut curatores alios viginli quatuor aureos pce-
nae nomiiie dent actori , habentibus his , qui sub tuteU
aut cura sunt , salvam sibi pecuniae non numeratae exce-
ptionem. Neque enim aequum est ipsos ex alienis peccatis
damno adfioi.
5- 2. ilaec de reis conventis ubi dixit constitulio , tran-
situm fecit et ad agentium personam. Jubens ut si actor
inanum propriam inficietur posilam in charla contra ipsum
prolata , fortb in ea quae de suscepta dicitur confessione ,
gnandtim sit insfrnmeDtum per alios testes , quain qui ei interfue-
lunt ? Mynsingerus putat tcstibus scripturam praeferri , racrito.
Prajsumitur enim in pari causa et pro actus validitate , et pro ipso
reo. Quid si tcstes vincant numero ? distin^ue , aut euim agitur
de his impiignandis , qune continentur in iustrumento , aut de ipsa
mstrumcnti falsifale. Priore casu , testes qui instrumento non inter-
fuerunt , uon admittuntur. /. 18. supr. de testib. ibi , sub vrcesen-
tin. et ita accipe /. i, supr. de testib. facit /. i3. in Jin. 'infr. de
non numcr. pccun. nisi post instrumentiim perfectum , contrahen-
tes de contraclii jam habilo , ejusque sentcniia inter se colloquen-
ics plenissime audieriiit. Altero pobsunt aiuliri. /. 14. in fin. Infr.
de contrah. slipul. qMcmadmodum ct de soliilione fiicta ', Aixi ad
/. I. Supr. dc testib. Quid testes siintne poliorcs censualibus libri»
et monumeiitis. dixi ad /. 10. Jf. de prohat. et dicam ad /. 1.
infr. de ccnsibus. Goth. Satis copiose hrec cnarrat pro modulo le-
gis Golhofrcdus ; prieter quem vide Zuccar. ad l. ftn. n. 129.
infr. de edict. diin Adrian. toll. Kuiiuiin cOns. 35. ' et 36. /. 5.
Paul. de Castr. ad l. tcstiam. Supr. de ieslih. Cfepol. caul. 2,i3.
Hippol. sing. i57. Bald. ad l. 1. £. qui teslam. Zasiuin /. 1.
sing. c. 23. Mod.
(i3) Jmo non obtinet. d. l. 10.
(i4) Hanc lcgem Ciijacius restituit 10. obs. 8.
(i5) Iiitcrpretatio Laliua d. /. lo.
(16) Ea'v aycfji.i:<o'; , si reus. Synops. Bas. 22. tit. i. c. 73.
Agitur enim hac icgc de pceua rei ex proprio vel alieno contractii
conventi maniim propriam ncgantis. in princ. rt ^. i. Itemdepce-
iia actoiis ncgautis siiam maiuim. ^. 2. Infr. h. t.
(17) Poena negantis propriain sciipturam.
(18) E'j ypzfXfjiXTSiiu , fi ■TpoiKt' n Irlpa >;«3ti) etc. Synops.
Basd. 22. tit. i. c. ^3. iu cautione , doleaul alia charta.
(19) Vid, /. 20. infr. h. t.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
057
ipse siniililer , siquidem ex sola comparatioae convin-
itur , prscslet viginli qualuor aureos : si vero ex produ-
jctione tabelliouis aut testium , lunc modis oninibus im-
itet , ct agnoscat contenta iii illa charla , eiiamsi reve-
; non sunl acccpla a!> ipso. Ukc si proprio nomiue agat.
vero tiitor cst aut curalor , dat quidem duplani pa3-
im viginli (jualuor aurcorum. Is vero qui sub lulcla aul
ira est , possil objicere prcbalioni exceptionem non nu-
cralae pecuuioe.
15"/ coniractum vel tmnsactionem in scriptis
Jieri placuil. Dc arrhis.
17. Imp. JusTiNiANOS A. Mennae P. P.
"^Ontraclus vendilionum vel permutalionum : vcl dona-
_>< tionum , quas intimari [ non ] Csl neccssarium (1) ,
iitiouis etiam arrharum (.?.) , vcl allcrius cujuscurKpie
U1S.T , [ quas tamen ] in scriplis ficri placuit : Iraus-
•tioimm (3) etiam , quas in instrumcnto recipi conveuit ,
)n (4) alilcr vircs haberc sancimus , nisi instrumenla in
undum (5) recepla , subscriplionibusque parlium (6)
/iifirmala \ et si per tabcllioncm conscribanlur , etiam
j ipso complela , ct postrcmo a partibus absolula sint :
l nulli liceal prius quain hffic ita prascesscrint , vel a
iheda (7) conscripla ( liccl lileras unius parlis vel amba-
im habcat ^ vcl ab ipso niundo , quod uecdum est im-
lcluni \el absolulum , aliquod jus sibi ex codeni con-
actu vel liansaclione viiidicare : adco ut nec ilJud in Jm-
jsmodi vcndilionibus liccat dicere , quod prclio statu-
) (8) necessitas vcndilori imponatur , vel contractum
cnditionis periiccre , vcl (g) id quod emploris intercst,
i persolvcre. Quae lam iu postea conficiendis inslruinen-
s , fjuam in his qua; jam scripla , nondum (lo) auleni
Jjsoluta sunt , iocum habere pra^cipimus ; nisi jam super
is transactum sil (11) , vd judicatuni , quae relractaii
ou possunt , exceplis emplionalibus lanluin instrunienlis
iin vel in scheda , vel ia mundo conscriplis , ad quae
prjesentem sanctionem non extendlmus , sed prisca Jura
in his tenere concedimus. Illud etiam adjicieutes , ul in
poslerum si qu;K arrha^ suprr facienda emptione cujiiscun-
que rci dalae sunt , sive in scriptis , sive sine soriptis :
licel non sit sprcialiler adjectum quid supcr iisdem arihis
non procedente contraclu ficri opoiteal, tamen et qui ven-
derc pollicitus est , vendilionem rccusans in duplum(i?,)
eas reddeie cogalur , et qui emcrc pactus est, ab cmptio-
ne recedens , dalis a se arrhis cadat , repctilione earum
deneganda. JDat. Kalend. Junii , Domino noslro JtsTi-
KiAJNO A. 11. CoKS. 528.
De iestium vel instrumentorum receptione commilLcnda
judici allerius territorii.
18. Idem A. JMennae P. P.
JUdiccs , sive in liac inclyta urbe , sibi in provinciis ,
[ secuiidum ] ea quae dispcsuimus (i3), ut possinl si
hoc peispexcriiit , occasione lesliuin in aliis (i4)locisde-
gentium liliganles vel procuratores eorum ibi destinare ,
ut depositionibus (1')) sub utriusque (16) partis pra-scniia
f;ictis , res ad eos reilsratur (17) : etiam in iJlis seivare
volumus , qui prolalis instrumenlis fidem adhibere exi-
guntur: ut si poposcerint , in aliis locis id cis facere pprmit-
tatur: et hoc si juslc peti judex invenerit, similis profcra-
tur senlcntia : ut postquara in locis opporlunis fides iii-
strumcnlo data vel minus data fuerit , referalur nego-
tiurn ad piioreni judicem. Dat. 8. Id. ApriJis , Dkcio
V. C. CoNS. 529.
In AuTJiENT. de leslibus. §• et quoniam. vers. hsec
omnia , collat. 7. tit. 2. INovell. 90. cap. 5.
ydPud eloquentissimum aliquem judicem vel dcfenscrem
./J- civitatis , sive a prwiiicia iu proiinciani (18) , vel
ab urbc in urbem , sive ab urhe in provinciam licrc petan-
tur : sed hoc in civilibus tantummodo causis : nam in cri-
(1) Id cst , dc quibus in scripturam rcdigendis convenit , alias
iiilijjtt actiis siiio scriptnra pcrfici potcst : ncc rcquiritiir in iillo
intructu insiuii.Ttio. dixi ad /. 17. suj)v. de pnct. ni.si lex vcl jus
Jnniiinic iioininalim scri|)tiiiam cxigat. c«/;. i. de ceii.ii/iiis. \cl
>nviulio contrahcnliuni. //;/)•. h. t. i/a : jilacuit , coiwnnit.
(^) V. Maraiit. dc ord. jiid. 4- pnrt. 9. distiuct. 11. 97. Zasiijs
''. 5. rci/jo/;,?. c. i\. Riniin. Jnsi. de doiiat. in rut>r. n. 63.
73. et i/iidrm ^. i. n. 67. Mcnocli. de iiilnir.jud. ca.i. 187. ]\]od.
(3) A'idc /. 17. Sitpr. de juict. l. 5. Siipi: de Iransact.
(4) Ex conlrarlu scripto non oritiir jus , nisi scriptiira in luiin-
iiin sit icccpta cl subscripla ctc. /. t^^.in/in. iiifr. de contr. cinpt.
(■>) Id est , x^iTijv Kx^apov , IS^ov. 44- c- ">-■ id cst , ciiurlaiu
iiram. llicionjuiiis advcrsum Rufiniim , Schcdulis nondum eiueu-
'lis , nondum ad i-iuriim dipcstis.
(fi) Quid si partcs coutraliciiles scribcndi sint ignaiK ? quidam ex
"I'. 73. c. 8. colliguiit diios notaiios cxigi , qui pro iinpcrito li-
■rariiin suliscribant. viil. jUciat. G. el 8. parcrg. scd uuus sullicit.
"•'• 44- '" p>'-
(7) Rcs ila habct , .sohnt tabcllioucs primum conlracliini rcferre
;lia ordincm in sdicdam , ( .schcila dicitur uiro' t« <rx/^-<» a
iiidcndo ) dciudc ciiiii rcdigiinl in niundiim.
(8) Id cst , convciito.
(p) -'^gcntcs cv empto piicstari rcm vciiditam pctimiis , aiit co
ficiciitc id qiiod nostra inlcrcst. addc /. 11. ^- '• d scq. /f. de
•I. einpt.
(10) Lc\ Irabitur ad actus prKtciitos , nondum plcue pcrfcctos.
(11) Transacta , judicata iion ictractautiir. vidc /. aag. /. 23o.
de veib. s/fl^/i. /. ,. injin.j'. ad SC. Tcrtyll.
(la) Nou implct» couliactu culpa venditoris vciiditor rcstituit
diiplum : culpa cmptoris , emptor arrhas amittit , idem in loca-
tiooe , qiine a'vT«'?^5j)o; cst cmptionis , iegc Rliodia c;p. ig. et iii
.sponsalil>iis , in quiUns s])on»us vcii(.liloiis lociim obtinet , sponsa
cmptoris viccm tcncntc. /. iili. Infr. tli spoii<itltl>. et anhis. ( apud
Tluirios alitcr ohseivatum , t<'stc liicnphrasto in Hlj. dc legiius
(ipittl StobcEum ; a]>ud qiios veudilor |;lcctcbdlur e.xactione fantiB
peciinia; , qiianta reni \ciididcrat. ) Ergo di.siar emftoris ct vcndi-
toris conditio sivc [neiia ? non cst. Quia vendilor dc siio dat tan-
tiiiiidcm , allcriim \ cro non dat , sed ndflit. Qujcro ampliiis , Axi
anha; im]iutcnlur \cuditori in pictii partcm / lm|nilaiitur , si in
nuinmis siut , adco ut qiii eas accc] it , cas non rcddat ad inslar
]iit;iioris , sed dc>idcrcl jilcnif uduiein. Isidor. /. ult. jff'. de lcg«
conimiss. pliira vidc ajxid Cujacium 11. vis. 17.
(i3) /. iG. sitjir. tit. prcx.
(i4) Examinatio leslium ahsentiuni polcst commilti jiidici illius
tciritorii , in qiio tcstcs dcs;uut , id est , jcquirciidus est viciuus
judex , nt tcstcs in siio tciritorio dcsjcntcs intcrro^ct. .idde /. 7.
Jf. testamcnta quemadmodum. faliit in causis criminalibus. Aulh.
proxiin.
(16) Ilujusmodi dcpositiones Grseci uirofjLti^x^ii ct KXTx^ia-ni
vocaiit.
(iG) Tcstcs jurant proe.sentc partc advcrsa. vide Wurmserum 1.
7^7y/cm8. observ. 19. cl ad {oruii) c.\aniinatioDfm pars cilanda.llart-
mann. 2. pract. 18. vbs. G.
(17) Jude-x cui cxaminatio coniraitlitnr , non publicare , sed re-
niittcie ailcgationcs clausas dcbel.
(18) Vide Alcxan. ad /■ hac consullissima. $. fn. Infr. de te-
slain. et Jo. And. ad c. cuni cuusam cztr. de teslibus. rilod.
358 .
minaltbus tcstes apud (^i) Judiccs reprccsentaiidi mnt , cL
curn res exegerit , torinenlis (2) subjiciendi.
LIBER QUARTUS
De comparatione litrrarwn.
De apocliis et antapochis.
19. Idcm A. Demostheni P. P.
]3L"res apocliis , vel rerlituum , vel usurarum perce-
plis , si quando super Lis fuerit dubilalio exorta ;
eas liabere [ se ] ncgando , jiis agentium fuciunl vacilla-
le (3) , cuni coloni adversus doniinum ccrtanles , et sibi
iuiquam forte libertateni (4) vindicanles , vel debilores
creditoribus suis tcmporalem praescriplionem opponere cu-
pienles , ad easdcm inficialiones perveniunt. Quod re-
secanles , Jubemns, ut in prtefatis casibus , vel aliis priva-
trs similibus si voluorit is , qui apocham (5) conscripsit ,
vel exemplar , cuni subscriptione ejiis , qui apocham
suscepit , ab eo accipere , [ vel anlapocham (6) susci-
pere ] omnis ei licentia hoc facere concedatur , neces-
silate (7) imponenda apocha; susceptori antapocham red-
Aeve : ila tamen , ut si lioc is , qui apocham conscri-
pserit , facere neglexerit , ye\ non curaverit : nulhim ei
prsejbidicium ex co quod antapocham non recepit , ge-
iieretur , cum hoc quod pro quibusdara introduclum (8)
est , inferre eis jacturam niinime rationi conveniat aequi-
tatis. Dal. 12. Kalend. Octobr. Chalcedone , Decio V.
C, GoAS. 529.
20. Jdera A. Juliano P. P.
C^^Omparaliones (9) iiterarura e\ chirograpliis fieri
J aliis inslruinemis qu.-B (10) non sunt pubiice coaii
fecla (11) , satis abundeque occasione.n criminis faUitai
daro , et in judiciis , et in contracliljus manifestum es
Ideoque sancimus , non licere (12) compaiationes lilf.t.
rum ex chiiographis (i3) fieri , uisi trium (i/{) lestiu
Jiabuerint subscriptiones , ut prius (i5) lileris (16) eori:
liues imponalur (17), vel [ ex ] ipsis hoc (i8j depoDfn
lihus , sive cunclis , sive omnimodo duobus f 19) 1
his (20) siue comparalione lilerarum teslium procedentt
et tunc ex hujusmodi cliarlula jam probala comparat
fiat , aliler (21) elenim fieri conjparationem niillo coui.
dimus modo , licet in semelipsum (22) aliquis (aSj cbar
tain (24) conscriplam proferat : scd tanlummodo ei fc
rcnsibus (^5) , vel publicis instrumenlis , vel huju
inodi chirographis quaj enumeravimus , comparali'
nem trulinandam. Oinnes [ autem ] comparationes no
aliter fieri concedimus , nisi (26) juramento antea prsBst
lo ab his (27) qui comparatiouHin faciuul (28) , fuerit ^t
firmatum , Quod neque lucri (29J cciusa , neque ini/nL
tus , nefjue gratia tenti , hujusniodl faciunt coinparalh
tionern : et hoc observari tam in omnibus sacris nostr
scriniis , quam in apparitione omnis Sublimissimae Prsfi
clurae , necaon ]Magisteriae potestatis , caeterisque omaiLi
(i) Ut rfmis.sio c.xamiDationis testium fieri iion dcheat.
(i) Tcslis torqueri potest. /. i3. supr. Je tcstib. Au id perpe-
tuo vcrum est ? non cst vernm in civilibas causis et iu crimin.-jli-
Jjus , nisi certis tantum casibiis , piita si vacillet. /. i5.j^. de quw-
stwiiihus. si negolio aut deiicio interfuissc dicatun. /. 18. §. ^- Jf.
de qucBst. Harliu. 3. prttct. c. 8. obs. 9. addit , si spoiite dicen-
duui ad tcstiinonium inovetur. Nouell. 90. c. i. §. i. non bcne :
«rc cnim dicitur aliud ibi , quam qiiod ignoti ct corrnmpcre vcri-
tatcm festinantcs torqucri possunt. Idcm dicil de arenario ct simi-
libus personis. /. 21. ^. 1. ff'. de te..<itibus.
(3) Adi Alciatum iib. 1. prcetermiss . col. i. Rip. ad l. admo-
neitdi. n. g^. jff'. de jurejnr. Alflict. decis. iSi.
(4) Canonem : vel sic . usur.Ts solve , Actio : neutrnm tibi de-
betur : liunc cnim fundiim triennio milii possedi , vel sic. Agitur
de miitiia pccunia post tricmiiuin. Except.io. Res ila est , sed eo
temporis inlcrvailo tu fuudi cauonfcin : ille nsuras mutui persolvit.
Soiutione usuranim , vel pensionuni praescriptio interrupta parnm
le , tuam([ue possessionera juvare potcst. /. penult. §. idtim. Infr.
da praicript. 3o. i>el ^o. annor. Ecplicatio. si ita est , doce pcn-
sionis et usurarum solulionem. DupUcatio , quid juris ? Utriusqne
solutio per anlapocbam coniinodc probari potcst. vel hinc notcs
coUigere , antapocbas dominis et crcditoribus necessarias.
(5) Apocha , piofessio est pecuniae solutae , qua; datiir dcbitori
a <:reditore.
(()) Antapof ha cst instrumentum solutionis censuale probans dc-
bitum in futuium. Molinapus de usur. qucrstinn. 20. luim. 208.
vel iic , est [norcssio jiecuninB solntx , qnre dntiir croditori a dcbi-
tore , Antapoclijfi vicem suslinet cxeuiplar apochse snbscript;^ dalniu
creditori. Formiila antaiiochse potcst ifa coiicipi , Lncius Titius fa-
teor C. Scio aut iili die ilia tot solvisse anniii reditus nomine ,
quem ei debco ob fundum vel possessioncm illam , vel fot usura-
pum nomine ob credilam mibi pccuniam. vide Cujacium hic.
(7) Apochum ( quitanliain ^ocatih ) .sohitne pecuiiise mihi fieri
po.-.tnlo , Aclio. Non rcciiso si fu vicissim antapocham mihi dede-
ris , e.\ccptio. Qnid juiis ? justa cst cxccptio.
(8) /. 6. Supr. de le^ibus. l. f). in Jin. Infr. dc secund. nupt.
l. i^. Jf. de testibus. l 3. 5. 5. ni fin. ff. de Carlon. edict.
(9) Ad comparationes istas decurritur , quoties accidit de)ntorcin
syngrapham suam denegarc. Qoih. Couiparatio litterarum in Apo-
eha non admittitur. Dccian. rrsp. ii. co/. i. nmn. 126. Vidc
J"acLin. iih. \]. c. 35. Ans. Addc Mcnoch, de arhUr. iud. lib. \.
qncest. 58. n. 5. et cent. 2. cas. i\\. Grammat. decis. 35. nw
10. Boer. decis. 282. S. L.
(10) Qiiid in ea scriptura , quam quis in judicio jussu judic
scripsit :" Bartolus ait , non fieri es ea comparatioaem : Baldus i
fieri. Sed Bartolum defeudit Zasius 2. Respoiis. 25.
(11) Quando et quomodo procedat hic te.\tus , vide Aret. con
64. col. 3. et seq. Goza. cons. 3. num. 16. Bartol. ad l. adm^
neudi. n. 3o. de jnrejur. et ihi Jason. n. iSg. fiip. n. i32. /■
siuin lib. 2. respons. c. 25. Alexand. cons. aSg. n. 2. Gratnmai
decis. 3-j- a. n. i5. Dec. cons, 219. in fin. Mod.
(12) Actor postulat advcrsus reuin.
(i3) Aliis scil. ipsiiis dehitoris in, iliQ-xslfuj- '• iHarra. 8. J. u
(14) Aliorum scilicet.
(i5) Sic piito icgendiim : nt non prius literis eornm fidesimp>
iiatiir , qriam ipsis hoc dcponentihus etc.
(iG) Lileras testium vocat chirographum ab eis subscriptuni.
(17) Sic lego , qnain ipsis Iioc deponcntibus etc.
(iS) Quid ., se suhscripsisse id cliirogiaphum ex cujus compsr
tione ari»uitur chiropraphuin coutroversnm in<lcbitorem couscriptun
(19) Aiitor cliiro.iyaphi ( cui pluies tcstes interfucruiit ) prol-ai
potcst , vcl per duos eoriini tantiiin. Inde colliguut , Testamenti "■■
icnuitalem probari duo])iis testihus , licet in ejus confcctioiie seplfi
rcqnirantur : adde quse dicam ad /. idt. infr. de B. P. secund. liihu
(20) Sic lcgo , ex liis , et tunc comprobatione literarim testuo
procedente ex hujusmodi chcn-tida jain prohata comparatiojiat eit
(71) Ideoquc inortuis tcstibus noii fiet comparatio.
(22) Utilem vcro reo.
(23) Id cst , actor.
(24) Puta antapocham.
(20) Ek rZv dyopxiuv. Hirmcnop. d. loco. Forensia ct pubN
instrumeiita dyiumix dicnntin-. Novell. ^o. 52. c. 2. ^S. c. 5. n;
(?, 2. 14?- c. 2. divcrsa ab thoxs'P'j'i ' quorum fit raentio '
/. II. InCr. qui potior.
(26) Compyratio lilcrarum scii scripturarum fieri dobet jure|i
rando priiis pr.-estito. Sfnops. Bus. 22. tit. 1, c. ^3. m Jin. ^dc
Noi'. 49- c. 2. in fn.
(27) Id cst , actoribus iraponatur.
(28) Idque fieri dcsidcrant ac postiilant.
(2C)) Jurare arhiter sou jiides comparandarum literarum dcbet
se judicaturura uon {.icri , aut inimicitiae , aut gratiae cau*a-
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIO^"IS. 3^9
idiciis quse in orbe nostro conslitula sunt , liis omni- nec habeat eandem cliarlulam , ncc alii eani cledevil , nec
15 in poslerum observandis. Comparationes enim jam au- apud uliuin volwiiate ejus constitiita sil , nec dolo malo
i fiiclas rolractari , exlra periculum minime est. Dat. i^. ftcerii (juominus appareal [ ea ] , sed re [ vera ] jpjsa
chartula sine ouini dolo sit depeidila , et productio eju%
sihi inipossibilis sit , H si tale sulieat sacrameutum ab liu-
jusi))(>di iieccssilale rchixdiir. -]- Quod si pra;diclum jusju-
randuni suljirc minini(,' malueril (i/|) : luuc <juasi lalsa
cbarlula nuJlas habeat viies advcrsus eum contra qucm
prolala est , scd sit pcnilus cvacuala. IScque enira ulle-
rius ptt-nam produci conlra cos qui ik n juraveririt , v<.lu-
nius : cum forsilaii quidani sublili (i5) reverer.lia teiiii ,
ncc verum sacramentum prfeslare paliunlur. -J- Eaudern
autem copi;ini ei pra^lamus , donec (16) causa apud ju-
dicem vcnlilaUir. Si ciiini jam plcnissiuiuin fineiu acce-
al. April. Lampadio ct (jRiiSJE Cokss. 53o.
In AuTHENT. de his qui ingrcdiunlur ad appell.
C. illud (tiain jiidicavimus. coll. 5. tit. l\.
al. XI. jNovcU. l\(). cap. 2.
^V Incc , ex Jiis literis rjuihus adversarius twis uli-
1 tur (1) , ct profert : rccte pctis e.iaiuiiialloiieni fic~
. Ilein ei charla (jucc projertur ex archivo (2) puhli-
, testimonium publicum hahet.
Jn AuiiiENT. dc instrumentor. cautda el fide.
§. oporlcl vero. ^- sop coll. G. tit. 3.
al. 2. Wovelj. 73, cap. 8. ct 9.
JT si contniclus fial iii civitate (3) , et unain lihrani
/ ((///•/ exiesyeril
n (piudlibel , nec credatur ei soli.
aninnnvdo inlialioni udsit arguinen-
De instrumento iterum producendo.
21. Idem A. Juliano P. P.
"'TJm ((uidani (4) inslrumrntum protulorit , veJ abara
J cliarlulam , ci(|uc fidem imj.-o.siiciit (5) , poslca aulem
rsoint (G) contra (juain ista charlula vel instrumentum
ilatum csl , (juasi falsiim hoc conslilulniii redarj^ucre
ilur j iic diulius dubilclur , utruin ncccssilalcm ei qui
lulit , imponi oporteal rcpctita vice hoc jtroferre , an
IViciat fidcs jam apjirobala : sancimus , si (juid taJe eve-
it , euin (7) (jui petit itcrum eam chartam proierri ,
ius sacranicnuim (8) pra^slare , Quod e.vistiinans se pos-
fnlsuni redarguere quod proltluin est , ad hujusniodi ve-
tt pctitioneni. Quid cniin , si (9) ciim nosset deperdilam
>c cliartam , vel forle coucreuialam , vel alio modo di-
iiiulai'1 , hanc re((uiri adsimulans , et ad diflicultaleni
oducliouis rcsjiicicns , hujusmodi faciat jjelitioncin ?
•]' lil postquam hoc ah aclore vel jjclitore fucrit jura-
II et inscriplionuin pagina aj)iid coiujielcnlem judicein
()osita(io) : luiic ncccssitatem (i 1) im()uui ei qui jiiolu-
charlam de qua qiuTrilur , iterum eam apud judiccin
minis (12) j)rofcrre, quatenus possil apud eum criiuen
silatis venlihiri. Sin auteni dicat , non esse sihi possi-
e eani 0!.tendere , ijuia jier forluitos casus liujus co-
i ci ubripta nit : lunc (i3) subeal sacramentum , Quod
pil , et neque per ajipdlalionem (17) suspcnsa est , ne-
que per soJidam retraclalionein (iS) adliuc lis vivere spe-
ralur : tunc salis durum cst hujut-inodi querelae iuduJgo
ri , ne in infiuilum (19) causa? relracttntur , el sopila
jain negotia per hujusmodi viam iterum aperiantur , ct
coiitrarium aliquid noslro evenjal jiroposito. Dat. 5. Kal.
INlart. LA.\n'ALiio cl Oulste VV. CC. Conss. 53o.
De edendo.
22. Imp. (20) JUSTINIANUS. *
ST (21) postiiletur ab aJiquo in judicio , ul instiumen-
tum non (22) .idversus seipsuin , sed alium quendain
producal , quod allcri jnosit , idijue produccre recusct ,
ut fjui damiium indo mctuat ; vduni is qni cxhiJicri cliar-
tam petit , ncqua(juani eum Ja^dtnduin dicat , sed pccu-
niain ipsum ab illis acctpisse , (jui jier inslrumenlum ex-
liibendum coarguendi sunl : vuJt conslilulio . ul is (lui
iiabel instrumenlum , idijosum profcrat , siquidcm ex il-
lius prolalione nihiJ ijise damni sensurus sit. Sin r(;aj)se
delrimeutum ei prolatum inslrumenluin adferal , nequa-
quam euni cogi ad jirofeienduni debere : cum ei magis
cxjiediret id occullare , (juam pullicare. Quod si ailirmat
is , ({ui opus tst inbtrumento , niliil ei fraudis ex eo fu-
turum ; duulaxat jusjuranduni prastet , Quod exisliinan-
do sc fidci succ dctriiiicntuni puti propler inclrunicnii ex-
hibitioneni , cain ipsain oh causain pnferre chartrnn recii-
sel : Et quoniam sibi daniuo id Ibie putat , curiosius sa-
cramentum praestet aUjue dicat , Sc non (juli peruniain
acccperil , vel (luid alnid non jircfTeiichv charUc causn ,
i'el (juod muneris promissionem habeat , nec nieiu illius ,
contra (piein inslrnina-luni rcijairalur , iiec ejnsdem aino-
re , charlcv c.vhihilioinin rccusarc , sed cjuia inagnum cjt
'j) Fit <'liaiin <;ompaialio scriptur.iB jiidicialiter productse ab ad-
sano. lU hic : et dc.Mim|)liie c.\ arcbivo publico. Infr. h. t.
[>") De arcliivo alias ilixi.
0) Diram ad Noi^. r3. c. 8. rt 9.
1.4) Puta acU>r.
, ') Id cst , id(]uc vcriiin cssc ,nc<[ne confictmu in jndicio semcl
ii)av<'rit. G.t/i. v. Rlolinaciis ad coii.uutud. Puriiien. tit. i.
j. gloss. 1. n. 45. Socin. cons. 33o. Mod.
[<)) Id est , reus.
j) In oiniii iiislruinento prinitini ab eo , qni protulerit , ut hic.
lule vcio ab co , <nii fal.siim ari^iiit , probationcs exigimus. i/er-
. ct postqiKini. Infr. i. HarnuMi. 8. j. f\.
.8) A ide /. 1 . Sufir. de jurcjur. propter calumn.
,[)) Ilcu.s scilicct.
.10) Deposilum , id cst , jtiratnin.
u) Si qtiis pro se instruincnUiin in judicio piodtixorit , ct ex-
jilar apiiJ acla roliqtictif , liccf illiid cxcinplar (idcin faciat : si
h-n pars alk-ra vchl Aulliciilicuuj falsi accusaro , pars qti» .si inel
llicuttcum piodu.\i;i;it , tcnclur Aulhenticum ilerum piofcne.
vcl sic : Quatido quis piodnxit instrumcntuin .solonnifcr publicafum,
ad cxbibenduin aiitbonticiim non cogitiir , iiisi pctitor id ex iiispe-
ctioiio velitfalsi rodargiK;) c vid<- Kolaiuli.in a Yalle i.cons. 4^. innn.Z.
(r.!) A\md qiicm do falsi criniiuc agitur.
(i3) \)dc qti;o iiolavi ad /. 6. 5. 4. Siipr. de his qui ad EccUs.
(•4) FaMia nolonlis joiaio.
(!.')) Id est , motn divini numinis ad supcrstitioiioin usquc. /. 8.
"* I": Jl' ^ condit. instii Siint liis alii contiarii qui contcmptii
roligionis jurant liicilo. dict. i. 8.
(i()) Ilauc icstrictioncm <liligcntcr observa.
(17) Appcllalio suspeiidit sentenliain.
(18) Do qua /. ull. uifr. dc teinp. et repar. npprll.
(19) Litiiiin infinitas vitanda. /. i3. Supr. de jiidic.
(•>o) Ilanc lcj;cin Cujacius restituit 10. obien'. 8. Rjus etiant
niominit Justinianus cdicto nono et Synous. Busii. 18. ex Ub. a.
tit. i, c. 'j.
(■ai) Intcrpretatio Lcanclavii.
(aa) Addc /. 7. s///'r. </« tcitib.
36o
LIBER QUARTUS
eu circa facnliates siias delrwicnium cnpict. Narn quem-
admoflum is , qui quadam \i\ causa vcrum sciie putatur
iuviius (i) qiioque lesliinouium dicere co^ilur, ueque (2)
si pecuuiam promissam Jjabet ob non pcrliibendum testi-
nionium , neque si (3) adversus amicos leslimonium di-
clurus venit , recusare Itslimoiiium polest , ila nec is re-
cusare polest , a (|uo iuslrumenli exhibitio desideralur ,
vel proplerea quod aliquid acceperit , aut acccplurum se
speret , veJ cb amicitiam cum iilo , cui damno fulurum
est instrumentum. -^ Sed si quis juret se iiistrumcntum ,
quod dcsidtratur , non Italere ^ prorsus id proferre , quod
lion habet , haud (4) cogilur : sin ejusmodi sacramen-
tum praestare non suslinet , omnino cogilur desideratum
instrumentum exbibere : Quod si semet occultaverit , qua-
si qui nec jurare , nec instrumentum edere vclit ; onine
damnum , quod binc enierget , ei , cui opus est iustru-
luento , de suo compenset : lisdcm obtineniibus etiam ia
argentariorum aliorumque ];revibus. -[- Caterum illi co-
dices , vel instiuuieola proferre cogantur , qui (5) et le-
stimonium dicere adversus aliquem coguntur. JNam in
quas persouas inviius quis teslimouium nou dicit , adver-
sus easdem nec codices , vcl instrumenta , vel quid aliud
taJe proferre cogitur. Kotissimi sunt aulem ex Jcgibus ,
qui (6) adversus aJicjuos invili teslimonium dicere non
cpguuliir , sicut et ii , contra quos aJiqui teslimoniuin
perbibere non cugunfur. | Nec uiJi licet aliter cogere ut
exliibeanlur inslrumenta , nisi eodem ('j) in judicio ,
in quo causa agitur. | Idque sumptibiis (8) ejus ,
qui codicis , aut instrumentorum ejslubitioiiem fleri
desideral.
•f- OporlPt autem semel duntaxat eorum ostensionem
fleri : ac si proJato semel instrumento , desideret is , cui
opus est , exhiberi denuo , siquidcm rationi consentaneum
visuui fuerit judici , ut iterum quoque charta proferatur ,
(i) Vid. fiuce nolavi ad l. j!)6. jff". de reg. jur.
(2) Testiuioniiini etiam invitus dicit is , qm pecunia corru^ptus
fuit , ne tcstimoniuin diccret
(3) Testimonium etiam adversus amicum inviti dicere cogimur.
(4) /• 21. supr. h. t.
(5) In qucin testimonium dicere possumus , in eum possumus
codicem profcrre.
(6) l. 4- 5- ^O- JF- ^^ testUms.
(7) d. l. peii. iii fin. supr. h. t.
(8) Sumptihus jxiitoris cditur instrumcntiim , ut hic , ct testi-
raonium dicitiir. /. 11. infin. l. 16. in fin. supr. de testib.
(9) d. l. peii. in pr.
(10) De exccptione simulationis vid. Oldendorp. c. 60. de ex-
ccpt. P;q)On. 3. Nolar. 9. c. de simulation. Non valcnt istae simu-
lationes , cum donalio fit sub prsetextu venditionis. /. 9. Infr. de
contr. empt. pignus sub colore cmptiouis. /. 3. Infr. h. t. dotis
datio sub conventione depositi , /. 27. Jf. deposiii. venditio sub
specie investiturre. tit. de proliibit. feudor. alienal. 5. caiiidis. il-
licita pactio sub spccie nuitui. l. 3'. supr. de poslul. adde quce ali-
bi scripsi de simiJatione ad /. 5. supr. de lcgib. l. 21. supr. de
transact. I. 7. infi: dc cotUrah. empt. adde /. 54-^. de obl. ct
action.
(i i) In instrumcnto scil.
(12) H 76)p TTpa^-^araiv dKi^st* , rerum verifas. Synops. Basil.
22. tit. I. c. 79. et I. Haim. 8. ^- 2.
(i3) Rcs gcsta , /. 6. Infr. si quis alteii vel sibi. veritatis sub-
stantia. /. 2. Infr. h. t. L 17. in fn. Infr. cul SC. Fellcjan.
veritas rernm. l. 6. $. \. jf. de ofjicio picesid. fidcs facti , inter-
cedente verilatc. /. ot^. Jf. de oblii^.
(i4) In qiia potest esse error. l. 92. Jf. de i-cg. jur. Goth. Con-
fgr. /. '■jt\. ff. de inainimiss. testum.
(i5) Sipiulatio ab una pcrsona ad aliam non valet. Probibitus
quid faccrc per usorcm , id etiam ipsc f.icere non potcst. /. G. iifr.
si quis alteri fel sibi. nec enim uxoris nomine abuti oportct. /. "i i .
in fin. supr. de his , f/Mce i^i metust^e. vcl intcrposita uti persona ,
£{i sd officiepdum qtiQd lcgibus cst piobibitum. /. i. infn. supr.
iJIe vero qui eam jam prolulit , secundam exhibitlone
recusct (9J , quod se dicat c/iarram perdidisse , vel aU
fjui niin. Iiubere fuculialein cjus vxhihcndi : iuramento ta
tiim fidein facito , nec ampliiis ad proferendum cofitor
lisderri r,btineiiiibus non in iirjje duntaxat imperalrice
vcrumetiam iu universa rcpublica.
T I T. XXII.
PLUS VALERE , QUOD AgITUR , QUAM
QOOD Sl.MULATE (lo) COMClPlTUR (u).
I
1. Impp. Valerunus et Galliekus AA. Ruffino.
N contractibus rei (i^) verilas (i3) potius , quam scri
ptura (i4_) perspici debet.
Cuin ohjicitur simidatio , dehcl inquiri veritas
Jacti. 13ald.
•3. Impp. Djoclet. et AIaximiaa'cs
AA. et CC. Soteriae.
ACta simulata , velut nou ipse , sed (i5) ejus uioi
comparaverit , veritatis substantiam mutare nori po,
sunt. Quaesiio itaque facti (16) per judicein , [ vel
Pra>sidem provincise examiuabilur. Dat. lo. Kal. Alaji
CC. CoASS. 293.
3. lidem AA. et CC. Maximae.
EIMptione pignoris (i^) causa facta , non quod scr
plum , sed quod gestuni est , insjDicitur (18). Dal
Kal. Maji , Sirnui , CC. Cokss. 293.
de contract. judic. l. 46. ff. de contrah. empt. l. 5. 5- 3. 4- 5
ff. de auct. tut.
(16) Ex facto jus oritur. /. 52. 5- ^-ff- ud l. Aquil.
(17) Simulatio ab uno contractu ad abum non valet. Inlcrim t
dicas cuin Baldo , pignoris causa emptionem ficri , quotics creditc
ris gratia res ei vendita iu instrumcnto refertur , quse tantummo
do ei pignorata est , ut emptionis prsetcxtu creditor fnictus rei lo
crctur , ut ille putat. Est cnim bic contractus auTiXpnVtaij et qui
dem liciliis. /. n. 5. i. ff. de pign. et hypoihec. Psc dicas cun
Bartolo , iion proesiimi veram venditionem , cui cst appositura pa
ctpim dc retiovendeiido. Id cium expicssara nec illicitam forman
continct , cui stari oportet. Ne dicas cum Accursio , id pertincn
ad legcm coii)missoriam pignoris , ex A i. 2. 3. infr. de foct
pign. quia noudum lex ea fiierat. Excmplum titiili cmptioQis , pe
te ex /, 5. infn. l. 6. ff. de diitract. pign. adde Cujac. 6
obs. 26. vid. tamcu /. 3. /. 9. iu fin. infr. de contr. cmpt.Vi^DO
ris autem causa emptio fit , quoties re ipsa pignus accipimus : si
ninlatc emimus : sic in d. l. 3. et d. l. a. donationis causa fil Ten
ditio cum re ipsa donalnr , simulate vero res venditur. svcml. iJ
Infr. inandat. re ipsa vcnditur , pro partevero donatio simulale lit
(18) Hoc quateniis verum fit , docebit te Decius eons. 167. Doct
ad l, neino potesl. de leg. i. Jas. n. l^\. Rip. n. 65. cutn *<"?
Paul. Castr. ad l. si quis pro eo. col. Q. de fidejuss. iterum Ja
son ad §. fuerat. n. 86. Inst. de actinn. ct ad l. non dubium
.supr. de Irgibus. Coepol. in tract. de simulat. contr. prms. "}• ^
26. Hippol. sing. 474- Pnrisicn. cons. 86. in fn. lib. 3. et com
11 I. lib. 4. n. !2. Gozad. cons. 69. n. 11. et cons. 28. '«• ^
et i5. Alflict. decis. 60. Socinus Jun. cons. 5o. lib. i- Grammat
dccis. 45. et 89. Ruiu. cons. iS^. lib. 4. Tiraqucll. de Rctract
tit. I. gloss. 2. §. I. n. 12. Cott. in meinorabil. in uerb. Cniitru
etus simulatio. Bartol. cons. 65. Rot. Roin. decis. 48 f- •^-
dccis. 716. in tit. de donat. Caguol. ad l. imaginaria vendil^-
de reg. jur. rursnm Afflict. decis. 38 1. n. 8. Guid. Papse (7- 4'"'
Corn. cons. 112. /. 4- Abb. ad c. cum coiuingat. col. a. de ]<
rejur. Mod.
CODICIS REPETIM PRiELECTIONIS.
36i
4. lidem AA. ct CC. Decio.
SI quis gestum a se , allum (1) ogisse scribi fecerit ,
plus aclum , quam scriplum valct. Dat. 8. Kal. De-
cembr. CC. Conss. 293.
5. lidem AA. et CC. Victori.
SI falsum instrumenlum emplionis conscriplum tibi ve-
lut (2) localionis , «juam fieri mandaveras , subscri-
fides urgeat : consequens est , socernm tuum hujus rei
causa tradidisse ancillam , adito Pra?sido provinciae , pro-
bare : ut fidera (10) susceplam is, adversus quem suppli-
cas , compellalur agnoscere. Dat. Prid. Noa. iSovembr.
ipsis AA. CoKss. 287.
De rehiis datis ad pignorandum
3. lidem AA. Soteriae.
DE restituendis rebus, quas [ marito ] obligandas (ii)
pro se dederas , pos(quam debilum fuerit extenua-
tum , commodati aclionem eliam adversus heredes ejus
bere non relegenlcm , scd fidem babenlem , suasit : ncu
irum contractiim ( in ulioque altcrulrius consensu defi-
ciente ) conslitiise proculdubio est. Dat. i3. lial. Januar. cxercere poles. Dat. 3. Idib. Apnl Sirmii , ipsis et
CC. Cojsss. 294. Co^ss. 287.
T I T. XXIII.
DE COMMODATO (3).
De vi nwjore et casu fvrtuilo.
I. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Sciola;.
EA quidem , qufe vi (4) majorc auferuntur , delri-
menlo eorum , quibus res commodantur , imputari
nou solent. Sed cuin is , qui a le commodari sibi bovera
ppstulabat , hoslilis incursionis conlcmplatione pericubim
amissionis , ac forliinam fuluri damui in (5) se suscepis-
se (6) proponatnr : Pra;scs provinciae , si probaveris euna
indemnitatem tibi promisisse, pbicitum convenlionis imple-
re eum compeUet. Dat.6. Kal. Juu. ipsis AA.C0jNSS.287.
c
De ancilla.
2. lidem AA, Aulizano.
Um eum , c[ui temporalis (7) minislerii causa susce-
pit ancillam , ad ristitulionem (8) cjus boua (<j)
De compensatione .
4. lidem AA. et CC. Faustinae.
PPiffitextu (12) debiti f)3) restitutio commodati (i4)
non probabililer recusatur. Dat. 12. Kal. Decemb.
ipsis AA. Cowss. 293.
T I T. XXIV.
DE PIGNERATITIA (i5) ACTIONE.
De fruclibus pignoris.
1. Impp. (16) Severus et Antoninus AA.
ad Metrodorum.
EX(i7)piguore percepti fruclus imputantnr (18) in de-
bitum : ([ui si sulliciunt ad tolum deLilum , solvitur
actio , et reddilur pitiuus. Si debilum excedunt , qui su-
perei'unt , redduntur (19) , videlicet mota actione pigne-
ratitia. PP. Idib. Octobr. Apro et MAxnio C03.SS. 208.
(1) Simnlatio ab una pcrsona ad aliam non valct. Eo casu so-
lcnt inppici porsonse qune rc ipsi contialmnt , ct quibus prodest
conlractiis , non ca , cnjiis nonicn siraulationis cansa coinmodatiir.
(■>.) Sit ba;c bypotlicsis , Prociirator lum tuo niandato doniiim
locarc posset , vciulidit. Inslrumcnto vcndilionis ( cum putarcs lo-
cationis cssc inslriinicntum ) ignarus fraudis , subscripsisti. Quid
juris? noyalur actus subsistcrc. Non csl vcnditio , quia locarc vo-
luisti : nnn cst locatio , qiiia accipicns cmcre vohiit. Et sic crronca
snbscriplio vitiat actum , ncc obbgat scribcntcm , ct actus ab ipso
snbscriljcnti- intcrdum falsi potcst arciii.
(3) ■>.. Panl. sciit. 4- <"£ i3. D. G. et i3. Ecl. 1. ct 2. Harm.
10. Oblind. cliiss. .'(. act. \').
(.'() Casus rcgnlarilcr non prncstatnr a commodatario. /. 5. §. .\.
ff. h. t. vidc Panliim 2. seut. l\. ^. 2. 3.
(')) Casus intcrduin pr.Tstatur ob convcnlioncm. lU hlc. ct 2.
Harm. 10. ^. 1. /. •>?>. Jf'. cle reg. jur. addc /. i . §. ?,'o.J]f. dcpo-
siti , l. 2P. Siipr. (le ncgot, gcst. /. 6. in fin. Infr. cle pign. act.
/. 7. §. 10. y/'. (Ic ptict. i. 5. 5- '^- Jf- cninniodiiti l. rnj. Jf. mdit-
d(Ui. ob luorain. /. 3. in fin. Jf'. de uct. einpt. ob culpam. d. l. .3.
5. 7. ef /. iS. Jf. h. tit. l. 22. mpr. de ncgot. gest. /. 4- §■ 8.
jff". dc doli mcili et nirtiis cxceplion. §. 2.. Inst. quib. niod.
tv contj-nh.
(6) Atijni bnec a nnllo prncstantur. /. 23. infin. ff. de rei^. jur.
(7) Ut ad tcmpiis ministrcl. Finilo ulcndi lcniporc , conimoda-
tuin (iniluin intcUitiitiir. /. 17. 5- ^- ff- ''• '•
(8) Coiumodaliim non cst alienatio. /. 9. (f. h. t. tcncfnr enim
commodatarius de ro qnam accepit rc.>titnonda.
(9) (.'.onnnodatum conlractus est bonc fidei. J. 28. Inst. de
aci. addo /. aS. ff. de rg. jur. ^. 2. Inst, quib. njot/. re con-
trah, cl^hf;.
5r0w.IV.
am
de
(10) Fidcm susccpfam cogimur aguoscere
(i i) /. 5. 5- ^"^- ff- h- t-
(12) /. 18. in fin. ff. h.t. Qiiid .<;i c.xpensre in rcm commodafa
factae sint ? /. i8. J. i. ff- h. t. relcntioni locus esse potcst. acL^w
/. 18. in Jin. ff'. h. t. L. 20. in Jin. ff. de adcj. i'cl ainitt. possess.
l. i5. injin.jf. dc fiirtis. Goth. Vid. Johann. Zanger. de E.x
ceplionih. part. 3. c. 8. n, 120. Ans.
(i3) Non liqnidi scil. alioquia pugnat cum /. in rehus. ^. ult.
ff\ hoc tit. ct l. idtim. in princ. Infr. de compensat. vide Cujac.
in notis ad reccpt. sciUcnt. Julii Pauli lib. 2. c. 12. et obseruat.
lib. 9. c. 37. Forner. lib. 2. sclcct. cap. i\. Merccr. tib. i. opi-
nion. c. \\ GillHrt. Roginm lib. i. t otyT/ojXfil'- cap. 8. Mod-
(1 1) Commendati. Cujac. apud Paul. 2. si.iitfiit. I3. 5- utt.r^-
pvebcnsus a F^ornerio 2. select. \\. a seipso dcfcnsus 9. obs. 37.
(if)) 5- "^'- lust. quib. mnd. re et i3. D. 7. et3. Harmen. 5.
Hic litiilus tantnm dillert a litulo de pii^noi-ib. et hypnth. Infr,
quanlum rei liadilio a convcntionc rei liMdit». §. Itcin Senuana. 7.
Inst. de act. di\i ad tit. ff. de pisnoi ih. et hypolh. De actioiie
XIISC. uc (ict. iii.M ai.i Lit.. n. ctc ijii:riin ii'. ?■(. iifuijLii. x-'c «i^.i\/ii«.
pigncratilia dirocta , vid. Oldendorp. Class. 3. act. 12. coatra-
ria act. i3.
(16) Hanc legcm Ciijacius rcstituit 11. ohs. 3i.
(17) Intcrprctatio Latina.
(i5) Pignoris friictus in dcbilnm suura creditor impnfare cogifur.
ut hic. /. II. Iiifr. dc usur. Qnid si rrcdilor , occji^ione rrodit*
pocnuiDe , iaboris opc rccque miiltuin su>tinuil? contomplalioue opc-
raruin fructus eum lucrari tradit Uostiensis in sumrna liiul. de usti-
ris. ^. in aliquo. t^ers. la. Joann. Andr^ in c, cnnquestus. c/r
usur. c.ip. aa ncstnim. de rcbus Eccl-^sice non alien. Panormit.t-
niis i/i dict. cap, conquestus, Romanus singulari 538.
(19) Vido /. f. Infr. h. t.
46
362
LIBER QUARTUS
De operis ancillce , et de pensioidbus domus
3. Imp. Ajl,exanu, A, Demetrio.
OUod ex operis (i) ancillaR , vtl ex pensionibus do-
mus , fjuam pignoii (lclintri dicis , [Krceplum est :
dcbin (jKanJKalem revelabii (2). Dat. Kalend. Octob.
Amto^j.-vo IV. et Alexai^d. Coass. 223.
C3. Idem A. Viotorino.
Redilor (3) , qui praedium pignori nexum detinuit ,
Iruclus (4), quos perct^pit , vel percipcre (5).de-.
iJuit , m rationem exonerandr debiti computare necesse
habet : et s. agrum dct.riorem (6) constiluii, eo tjuot.ue
nomuje pjgneraUlia actione obligatur. PP. 6. Idjb. De-
cejub. AjvxoAJjMO IV. et Alexa."vdro Co^ss. 223.
Pactum de vendiiionc Pignoris.
P4- Idem A. Pler.neo el Maxiraillfe.
Aclum vujgare (7) , quod proposuistis , Ut , si in'm
cenum tcmpus pecunia sohila non fuissel , pm-dia
pignon vel hypolheccn d,!a uendere lic(^rei:non adimit de-
b.Jon adyersus crediiorem pig.jeraliliam actionem (8) .
PP. 12. Kalend. Maji, Maximo n. el JEuano Cojnss. 224.
I>e casu fortuito , de culpa , de probatione.
5. Idem A. Dioscoridae.
C^ (9) creditor sine (10) vitio suo argentum pi^no-
^ n datum pe.diderit , reslituere id non cogilur • sed
si culpre reus deprchendilur , vel non probat manifeslis
xationjbus se perdjdisse : quanti debiloris interesl , conde-
mnar, debet. PP. i3. Kalend. Maji , Juliano u. d Cri-
SPIJVO CoRSs. 225.
De casu forluito.
6. Idera A. Tiophinje.
Uae (ii) foituilis (12) casibus accidunt , cum pra^vi-
derj non poluerinl, ( in quibus eliam aggiessura (i3)
minunnP^^r V" I^'?"«"to/«rvo perccplae a creditore , creditujjj
fure Dosse , ^' ^" ^'"^^/«"ig""^ ' '--t- sortem ^.h,l accipj
men locin.' le^ 3 ^''' q^^dquid pr^ter sorte.n capitur. vid. ta-
(■^) Id est , minnet.
(3) 3. Harm. 8. S- 5.
vid'^^/ r"^/' ^T''''' P"''''''?'' ^ creditore , .nutuum minnuJ.t.
>ia. l. 3. Iiifr. de part. pign.
(6) l. 7. Infr. h. t.
(7) Vnlgaie dicilur , quod vulgo solet adjici. ut in / j Infr
d^ pact. pign. §. 1. Inslit. quih. alicn. et ita pactum vulgare di"
(3) Nam si pignus plus debito sit veiidituin , c.editori luc.o
Zrtr^^^tT^t •■ """■■ ' '■ •■ '■ s- '•'■'■Jr-"---
A..u;t "V:, ■ '• ^•'ff- ^^ "«"'• fa'>or. Et m creditoi
.t^: W' P- "l-^-*"'- Pctere , etjam.i jMgnus non reddat.T
i'i Jin. tnst. (juiljus mndis re. ■•
ainin- ^'^"°-'' T""^ "'" 'o'-tuito accidit , debitoris , hoc est
Sf debar^^T ^'^";"^ *^^-^,''«'' "•^'*''°'- P-^f^-^l^t : ncque ^l^Z.
tione debiti bub.uovebitur. 3. H.-rin .^ f 2?
oue'ni/nTrH'n' ^'•"'f '^'T^"'" ' *!"' Pr^vidcri^non possunt , ideo-
q«e nec pertinent .d o^djtorem, sed ad del.lorcm. /. g. infr, h.
latronum esl ) nullo (i4) Lona^ fidei judioio pr«»i,n
tur : ct ideo c.editor pigi.ura , (jua; hujusmodi ca^a jn"
tcnerint, praesiare non conifxdlitur : nec (.5) a peliiifjne
debjli (16) submoveltir : nisi (17) inler contrahentes pla-
cuerit , Ui ainissio pignorum libcret debitorcm. PJ*. Idji,
April. Fusco et DExxao Co.nss. 226.
De dclcrioratione ct sumptibus.
7. Imp. GoRDiAN. A. Juliano.
CRedilor (18) , qui fundos et domos pignori , vel hy-
pothecae accepit , damnum (19) in decidendis arbori-
bus domibusque dcsuuendis ab eo datum , in rationem de-
bili deduceie cogitur. Et si doio vel culpa rem supposi-
tam (20) deterioj-em fecerit : eo quoque nomine piiirjera-
titia aclione tencbitur , nt talem (21) restil.iat , quaiii
fuerat tempora obligationis : Credilor antem necessa-
rios (22) sumptus , quos circa re; pigneralitias fecil , exi-
gere non prohibelur. PP. i3. Kal. Aug. Gordia.no A.
II. et PoMPEiAWa CoNss. 242.
De amissione pignoris vera , i>el simulata.
8. Impp. PiiiLippus A. et Philippus
C. Salurnino.
OT nulla (23) culpa seu segnitia crediiori imputari pot-
^y est : pignorum amissorum dispendium ad pejiculum
cjus minime pertinet. f Sane si simulata (2^) amissioK
etjamnum eadcm pignora ( ut adseveras ) a parte diver-
sa possidentur : adversus eum expeiiii potes. PP. 8. Ka-
lend. Mart. Pr.csejste et Albijno Coass. 247.
De dominio , et periculo pignorls.
9. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. et
CC. Georgio.
[^lgnus in (23) bonis debitoris permanere , ideoque
ipsi (26) perire in dubium non yenit. Cura igitur
t. d. §. ult. infin. l. 21. 5. ^.ff. dc pignorib. l. 2^. Jf. de n^s.
jur. adde /. i3. mfr. mandati. l. 5. §. 4. f. commod. l. 1. f. 35.
'".A"# depo.uti. f. /ii.j: locat. l. i-i. in pr. ff. de custod. et
exliibit. l. 2. §. 7. ff: de admin. rer. l. .35. infin.ff. deverh. sisn.
(..3) Latronum aggressu.a fortnilis casibus anniiineratur.
(.4) Casus ipso jui-e nullo bon?e fidci judicio prtE^tautur.
(.5) §. ult. Iiisl. qnib. mod. re.
(iG) Cum neinine personalis actio ei competit. Svn. Basil. 25.
til. I. c. /\2. 3. Hariri. 5. §. 28.
(.7) Paclo convcniri pofest , ut pignoris amissionem credilor
prsestct ; et piguore amisso liberetur detutor , atque ila jiire con-
ventionis casus praeslari potest fortuitus. adde /. j. Supr. commod.
l. ■?.?,. ff. dc reg. jur.
(18) Iii pignore dolu.n , culpam et cus'odiam creditor prwitar*
cogihir, 3. Haiin. 5. 5. 22. §. 2. Inst. quib. mod. re. d. l. aS.
ff. de reg. jur.
(19) /. 3. infn. supr. h. t.
(•io) Obligalam , pignoratam.
(21) Is est cfleclus lestitutionis. vid. /. 38. 5, !^. ff. de usur.
(22) /. 8. /// pr. ff. h. t. l. 6. Infr. de pigr.. e't hyputh. Don
tainen immodcratos. /. 25. ff: h. t.
(23) /. 4 5- ^- jf- '^" doli mali cxccpt.
(24) Facit 7. 10. Infr. de distract. pign.
(25) /. 35. in fn. ff h. t. l. 6. ff. de naut. fcenor. §. i. hift.
quih. nlien. I. 12. in pr. ff. dc distract. pign. l. .7. §. i i . ff-
de adil. edict.
(26) Disi ad /. 6. Supr. h. t. (. 6. ff: dg naut. famr. I. iy-
ff. qiii ei a quib. manumiss.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
363
dseveras in horreis (i) plgnora deposita , consequens
st , seoundum jus perpetuum (2) pignoribus dehilori pe-
euntibus ( si lauieii in horreis , rjuibus et alii solebant (3)
mblice uti , res deposita; sint ) personalem aclionena de-
titi leposcenli causa integram te habere. PP. 6. Non.
jdaji , Mediolani , AA. CoNSS. 293.
De longi temporis prmscripiione. De probatione
et luilione pignoris.
10. lidein AA. et CC. Apollodorae.
P^Ec creditores , nec qui his successerunt (4) , adver-
L^ sus debitores pignori quondam res nexus pelentes ,
eddita (5) jure dcbili (juanlilale , vel his non accipien-
ibus , oblala (6) et consignata et deposita : longi tem-
•oris prjescriptione muniri possunt : Unde intelligis , quod
ii originem rci probare potes , adversario tenenle vindica-
e doniinium debcs. Ut aulem credilor pignoris defensio-
le (7) se tueri possit , extorquelur ei necessilas proban-
li debiti : vel si lu tencas , per vindicationem (8) pi-
:;noris , hoc idem inducilur : et (ibi non erit difficilis ,
vel sobitionc , vel oblatione atque solemni deposilione pi-
jnorJs liberatio. Dat. Nou. Maji , ipsis CC. el Conss. 294.
De pigneratitia competente soluto deblto-
^ 11. lidem AA. et CC. Ammiauo.
soluto , vel si per creditorem factura fuerit, quo minus
solverelur , [ oblato (12) , et consignato , et deposito, ]
pignora quae in eadem causa durant , restiluat debitori :
nullo spatio longi temporis defenditur. Dal. I2. Ral. De-
cerab. CC. Corjss. 294.
T I T. XXV.
DE INSTITORIA (i3) FT EXERCITORIA (14)
A C X I O M E.
De mutuo.
I. Imp. Antoninus A. Hermeti.
SErvus (i5) tuus pecuniam mutuam accipiendo , jta
deraum te institoria actione obligavit , si cum eum
oflicio alicui , vel negotiationi exercendae prteponeres
etiam ut id faceret (16) , ei permissum a te probetur.
Quod si haec actio locum non habeat:si quid in rem tuam
versum (17) probabitur , actione iii eam rem proposila ,
cogeris exolvere. PP. 8. Kal. Septembr. Duoc. Aspris
CoNss. 21 3.
De contractibus servorum.
2. Imp. Alexander A. Callisto.
V
X contractibus servorum , quamvis de peculio (18)
P. , , ^ , ,. . ^ duniaxat domini teneantur , de eo laraen , quod in
Ignons causa res obligatas , soluto (9) debito resti- rem eorum versum (19) est , vel cum inslitore ex causa
lui debere , pigneratitia; aclionis natura declarat : cui pr^positus fuit , contractum est : etiam in solidum
conveniri posse dubium non esl. PP. Raleud. Maii A-
LEXANDRO A. 11. Ct MaRCELLO CoNSS. 226. '
Quo jure , si litulo pignoris obligasli mancipia , per ean
dem aclionem uli potes ; nec credilor citra (10) conven-
tionem , vel Praibidalem jussionem debiti caiisa , res de-
biioris arbilrio suo nuferre potest. Dat. 5. Ral. Jan. Sir^
ui , ipsis CO. et Co^ss. 294.
Q
De longi temporis prccscriptione.
12. lidem AA. et CC. Herisco.
Uo minus fructuum (11) , quos creditor ex rebus
obligatis acoepit , habita ratione , ac residuo debito
De deposito.
3. Idem A. Martias.
TNstltoria tibi adversu^ eum actio competit , a quo ser-
A vum mensc-e praeposilum dicis , si ejus negoiii causa
quod per eura exerccbalur, depositam (20) pecuniam , nec
reddit.m , potest probari. PP. Nonis Maji , Agricola ej
Clemektijmo Co^ss. 23 1.
I (0 Vide quae de liorrcis scripsi ad /. n. jfF. de instruct. vel
instrum. lcg. l. 21. 5. Q. Jf. de furt.
(2) Id cst , usitatuni
(3) Atqi.i si res |.igiiorata in tutiorem locuni fnisset delata, non
pcrusset: lenetur iUu,„c crcclilor ,„-§. l. -.8. in fni. ff. de admin.
,t perw. tut. l. 34. uxfin.ff. de damn. infct. Solve , Qui fu<it
q.iOd r.cn cons:,ct,ini cst , non pcccat. Excuipluin ct consuotudo iu
iion dcliclis cKcusat.
PauL ^^TnTTi^^tT '° ^'"""*""' '' '^ ^- '^' f"'''- ''""'^-
(r>) Vid. /. 3. lnfr. dc luit. plgnnr.
(6) N..t;. borr.m trium ordincm; oblitionis , consignalionis ct
de,,o».t,on.s. v.d.. /. ult. Infr. l ult. ff. h. t. adde l" ,g Infr de
«.«r. /. 20. /„/;■. de p.anor. et hypntk. /. 3. Infr. deluit.fdg.
^ 9. Infr. de snlutxon. I 6. $. x . ff. de pign. act. /. , , . infin
.ff.^u,,nH,or. /. ,8. in fn. ff. dc adnun' H peric. tutor. ''
(7) Puta ictontunie.
(8) Cicditor viudicat pigniis actione quasi Scrviana. i. n /„.
ttn. Ue (ictionih. J /• ^"
(9) Pignus soluto debito icslitui dcbct.
(,o) t.xl.a , Ilal. vid. /. 3. Infr. Ue pignnrihus. adde /. 6. S ■>
Jf. de rc judic. vid. /. 7. /„/J.. ,/^ ,fc„.. ^ • Coth. Dc modo
procedcud, cx ,,acto execntivo , vid. A.ulr.^fa.l. /,/,. 2. ohsen. LS.
n. ». *f d, Pace publu;. cap. 2. n. 25. Hcg. part. 2. ^«ar.t. 7.
n. 4v. Tessaur. decis. 26. n. 6. Anton. Fab. ad Cnd. l. 4 tit
42. defm. 57. Jacob. Canccr. i'ar. resolut. tnm. 2. cap 3 n s'
4. ^- Adde Edmund. Menll. /. i. ohscr^'. c. 7. Ans. ^^ ' ' '
(11) /. 2. Supr. h. t. /. 2. Infr. de part. pisnor
(li) /. 10. supr. h. t. r o ■
(,3) 5 2. Inst. qnod cum eo. ,4. D. 3. et 2. Pa.d. sent. 8.
et ». t.clog. 2. v,d. Oldendorpium Class. 4. act 5
(i4) 5- ^- ifst. qundcum eo. ^(^. ff. i. 2. Paul. scntent. 6.
^Yiiops. Basd. 1. adde Haimeuop. 2. tit. i, r ..,.,-
adde Oidcndorp. Class. f act. l Excrcitor , na^is do',:H,'nr,"'q.U
ab eo pra;[)on.tur navi , cuique navis cuslodia cominiltiu.i , mac.-
sfer ,.av,s dic.tur. /. .. 5. ,.# h. t. ^..,,„i,. Harmeu. d. toco.
l^otcst eliam dic, maiitimus iustitor.
(.5) Servus negoliationi p,«,iositus a domino , ex mutuo domi-
num obhgat , id ei si penniscrit dominus , ut mutuim accipir.-t ■
s, non ap,,.iret id permissu,n , de |-cculio , ct in rcm dooiiiu verw
qiiserjtiir. Sjnops. Ji.isil. 18. lit. 1. cap ,3.
(16) Ii.slitor quod cx suo facit officio , d.miinuin nbli-T^^t • quod
iiltra , non obligat , nisi in reiu et ulilitatem domini vti^tcr.l i 2.
In.^it. quod cuni co. •''
(17) /. •;.. infr. h. t.
(18) Peculio tenus domini obllfiantur c\ servorum contracti..
(19) /. i. supr. h. t. /
(•io) E\ deposito factoapudiastitorrro, teneturinslilori»dou>i.uuj.
364
LIBER QUARTUS
De midiere.
4. Impp, DiocLKT. ct Maximianxjs AA. et
CC. Aniigoiiffi.
ipT (1) si a miiliere (2) maj^^islpr (3) navi pra^positus
J fuerit , ex coiitraclihiis ejus ca exerciloria aclione
ad (4) siniilitudinem insliloria^ lenelur. PP. i3. Kal. ISo-
vemb. Sirmii , CC. Conss. SgS,
Mandaluui de mulua pecunia accipienda.
5. lidem AA. et CC. Caio.
SI mutuani pecuniam accipere a [ te ] Demetriano Do-
mitianus mandavit , et lioc posse probare confidis ,
ad (5) exemplum institoriaj eundem [ Domilianum ] apud
compelcntcm judicem potes couveuire. Dat. 4- K.^!- ^^0-
Vemb, ipsis CC. CoNss, 294.
De voluntate domini.
6. lidem AA. et CC. Onesimae.
QUi secutus domini voluntatem , cum servo ipsiiis ha-
buit contraclum : ad instar [ aclionis ] insliloriae re-
cte in solidum (6) dominum convenit. Dat. i^- Kal.
Decemb. CC. Cowss. 298.
T I T. XXVI.
lium inlroduclmn intellicalur, Dat. 7. Idib. Xovemb.
DjixxRO Ji. et riiisco Co.v^j, 19-.
Dejilio^ qui alsiinuil herediiaie patcrna.
2. lidem AA. Annio.
•T?Jiis rei nomine , de qua cum filiofamilias contraclurn
JLi cst , sive sua volunlate , sive i-jus , in cujus potehla-
te fuit , sive in peculium ipsius , sive in rem palris ea
pecunia redacta est 5 si palerna beredilate abslinuit , aclio-
ncrn , nisi iu (i5) id , quod facere possit , iiou dari per-
pelui Edicti (16) interpretatione declaratum est. PP. B.
Kal. Dccemb. Dektro 11. el pRisco CoNss. 197.
De mutuo.
3. Imp. Antokinus A. Artemoni.
ETiam si non mandanle (17) , nerjue jubcnte , neque
subscribenle (18) domina pecuniam mutuara servo
Priscse dedisti , tamen ea quanlitas si in rem dominae ejus
justis erogationibus versa est , de in rem vcrso apud suum'
judicem eam couveni : conseculurus secundum jtiris for-
mam id cjuod tibi deberi apparuerit. Dat. 3. Kal. Jul.
LjEto et Cereale Cowss. 216.
De fdlo , qui ahsiinuil hcreditate palcrna.
4* I^Gm A. Lucio.
QUOD CUM (7) EO , QUI IN ALIENA POTFSTA- C^ ^^ contractu patris jussu (19) ejus mutuam pecuniam
TE EST , NEGOTiuM GESTUM EsSE DicETUR ; VEL DE PE- ^ acccpisti , te<[ue ejus hcrediuite abslines , frustra ve-
cuLio (8) , siVE QUOD Jussu (9) , AUT DE iN REM iciis , ue a crediloribus ejus couveniaris. Dat. 5. Kal.
VERso (lo), Jan. Messala et SAUir^o Cojjss. 21 5.
De Jiliofam. tutore , vel curatore.
1. Impp. SfiVERus et Antoninus AA. vEIio.
C^^Ura filiusfamilias tutor (11) aut curator datur (12)
^ pater tutelie vel negoliorum gestorum judicio de pe-
culio et de in rem verso cooveniendus est. Quod si vo-
luntate (i3) ejus lilius decurio sit creatus , et a magistra-
tibus tutor conslitulus , pater in solidum (i^) satisfacere
cogitur ; cum id ouus exemplo caeterorum munerum civi-
De fdejussione.
5. Imp. Alexander A. Asclepiadi.
Ulla res prohibet filiosfamilias (20) , si pro aliis (21)
actione
'V . - -rr- -
i 1 majorcs vigmtiqumque annis iidejussermt ,
competenti adversus eos teneri. Sed si duutaxat de pecu-
lio tecum agalur , defensiouibus , si quae tibi competunt.
uleris. PP. 6. Id. Decemb. IMaximo 11. et iELiA>o
CoiNss. 224.
(i) Synops. Basil. ,^3. tit. i. cnp. 89. Cnni exercitor ant ma-
gister ( vxvkX^^oj; Gr.Tcis ) a niulicre navi pracpositns fueril , si
quid is clcliquerit , tenctur ipse , noii nuilier. 2. Ilarin. i. ^. 8.
KS. confractu vero magistri , mulier tencri potest. ut hic. quia iii
rcs inulieris hic conlrahit. Scholiastes Spiops. Basil. 18. tit. j
cap. i3.
(5) /. l. §. \^. Jf. de exercitoria.
. (•>) Tlpo o>i~i; rZv 7r/>a>f*a7S)y a'u''»5 , curator rcrum ipsius mulic-
ris. Sriiops. d. loco.
(4) Quippe si institorem mulier preeponat , institoria tcnctur.
Syiiops. ibid.
(5) /. 19. m princ.Jff'. de institoria.
(0) Vid. l. 1. in fin. supr. eod.
(7) L. 4. Instit. 7, n 74. D. 5. adde Oldcndorp. Class. 4. act. 7,
(8) 5. 4. Iiistil. qiiod cuin eo. et L. t5. D. I. 2.
(9) 5- '• Iiistil. quod cum eo. i5. D. 4.
(10) 5. ult. Instit. quod cwn eo. H5 D. 3. et 18. Eclog. 7.
(m) Et decurio. /. 1. Supr. ne fUius pro patn.
(12) V. Molinseus ad l. i, «2 princ. n. ^ii.jff". de verb. cllie.
Yitalis lib. 2. variar. lcct. c. 26. Mod.
{i3) Secus si invito. d. l. i.
(i4) luio dc pcculio tantum , ct de in rcm verso. /. 3. ^- "^'-
^! de pciul. l. I. in fin. ff. de magisti: coiwcn. l- 2. §. peiiult.
ff. ad municip. Sed hic tacite rem pupiili salvam forc ; ihi Rein-
pul)!icam salvam fore tantum promisit. vidc in hanc dj^ivofiixi
Cujac. i3. obseivat. 3^.
(10) l. 0.. ff\ h. t. i. ^g. ff. de rc judicata.
(16) d. l. 2.
(17) Paria sunt mandarc , jnbere , ct subscribere. His euiin ptr-
iude parilcrquc obligamur , paria suut cflectu ; diversa , noininc.
(18) Subbcriptio ^im habet maudali. l. 1. §. 4- jT- quod jussu.
(19) Niidus miuislcr ac nuncius , gcrendo non obligatur.
(20) Filiu.sfamilias major fidcjuberc polcst pro alio. /. S- §■ ^-
§. g. ff- de peculio. facit /. Sf). ^/' de obligat.
(21) Quid si pro palre? yltX. L 8. Infr. de fdejussoribus.
CODICIS REPETIT^E PRiELEGTIONIS.
365
De habilalione a servo mutuum
accipicnte concessa.
6. Impp. Valer. et Gallien. AA. et
Valer. C. Matrono.
^I servus luus sinc permissu tuo accepta pecunia mii-
^ lua , in (i) usuramm vkcm hahitandi faciiUa!c?n
■ credilori ] concessit : nullo jure adversarius luus lio-
"pitiuin (2) ex liac causa sibi vindicat: cum te servi ia-
■tnm uon obJigavcril , et ingredicus (3) rem luain, con-
ra vim ejus , auctoritate compctenlis judicis prolegeris.
Dal. 12. Kal. Jul. ^Emiliano ei Dasso Conss. 260.
De muluo.
7. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Crescenli.
neris , quaiu oliam niorie genjunis il.i jmis cnccius.
171 U) nui servo ali.no dat pecuniam mutuam , quam- si quidem patri heres extili.li , in soluluni : alioquin
h d u%up r st (5) servus , Ln post mortem [ Ijus ] quan.um faccre P'^'- vT^rif/i^Tiifiu i ^S^^^^
iilra annuin de peculio in doniinum compelere aclionpm
\'cl (G) , si in (7) rcm domiui versa sit lixu quaiitilas,
posi annuin eliam esse houorariani actionem , non est aiu-
bigui juris. Quapropter si quidem iii rem domini pecunia
vcrsa esl : hercdes (8) ejus convenire poles de ea sum-
ma j quse in rem ipsius pioccssil. Si vero hoc probari
non poterit : consequens est , ul superslile quidem scrvo
dominum de pcculio convenias : vel si jam servus rebus
humanis exemplus est , vel dislraclus , seu manumissus ,
nec annus excessit j de peculio quondam adveisus eum
experiri possis.
§. I, Alioquin (9) , si cum libero rcs ejus agenle ,
cujus precibus meministi , contraclum habuisti , et (10)
fjiis (11) peisonam cligisti : pervides contra dominum
iiullam te habuisse actionem , nisi vel in rem ejus pecu-
nia processit , vel liunc contraclum ratum (12) habuit.
Dal. INon. April. Byzaniii , AA. Co^ss. 287.
(i) Dc anlichrcsi vitl. /. 11. /. i.\. l. 17. Infr. de mjuls.
l. S3. J/'. de pii^ii- act. l. if. J. \.ff. de pig'i- et hypoth. Cii-
jcnc. 3. obs. 35. Gotli. Aniichrcsis jure civili pcrniissa est , ctinmsi
tiuctiis lcpiliniiim n.Hirariim nimhnn cxccdant , si niodo incirlns
sit fnictuum cvciitiis. /. 17. infr. dc. usur. alias sorti iinjHitaiuluiu,
qiiod lcpitiiiiuin usuranim niodiun (xccdit. arg. l. i4- Infr- de
usur vid. IMornac. ad I. \{\. C. ct l. 36. .ff. eodem. Ann. Roliert.
ler. judicat. li/i. •?.. c. 8. Joann. a Sandc, //A. 3. tii. i^. drfin. 10.
R. I... Jurc Canonico prohil)ila cst. cap. ad nostiain. 7. cxtr. de
jurejur. cap. i . plurcs. cap. 8. conqucstus. de usuris. Tcssaur.
devis. 78. Coslal. ad d. l. ii.ff. de pignoi: act. Borcholtcn dc
u$ur. cap. G. Ans.
(n) Scrviis in priKJudicium domiui , non transfcrt posscssioncm
rci doniiiiicic.
(3) Missum in posscssionem faclo scrvi potcst autoritatc sua do-
niiniis cx] cUcrc.
(4) Qui scrvo alicno mutnuni dat j snyicrstitc quidcm scrvo pcr-
pctuo : post inortfin scrvi , intra anniiin dc )icrulio actioncni ha-
hct. Quid si strviis nuitiiiim iii iciii doniini vcrtil y i>crpcluo , hoo
cst cliain ]iost morlcin scrvi agct cicditor. Synops. J]asil. 18.
tit. 2. c(tp. 1 1.
(')) Id cst , (piamdiii vivil , S/ijtxJf , id cst , pcrpctuo. Sy-
iwps. liasU. 18. tit. i. cap. 11.
(6) Actio do pcculio inlcnhiin ann.alis , intcrdiim annnni exce-
tlit , est ])crpctua quaindiu scrvus ^ ivit ; niortiio vero , alicnatn ,
vd luauuniisso , csl annalis. a(klc /. 5. in/i: ad SC. Maccdonian.
(7) /. 4>- '" /iu.ff. dc pccul.
(8) Hcredcs tcucnlur Uc iu rcm verso.
Si paier mandavit , vel jussit , vel Jidejussit.
8. Idem AA. et CC. Diogeni (i3).
SI mandatcr (i4) pi'o filio tuo extilisti , vel jussu luo
cum eo , quem in polestatc lunc habuisli , contraclum
est : intclli"is et sorti et usuris le parere oportere , si te
his omnibiis oldigasti , ut res , qua; pignoris jure deti-
nentur liborari pos.sint. Quod si lidejussor credita^ pc-cu-
niae intercessisli : teueri te ex ea obligatiune , expiorati
juris est. Dat. 3. Kal: Maji , CC. Cowss. 293.
De contraclu fliifain.
9. lidem AA. et CC. Isidoro.
ST ex (i5) alio conlraclu , non ex illicila mului datio-
ne dcbilor extilisti , vel cjuod patrein (16) tuum in
fldem suscepisli : tam in palris positus poteslalc jiire t<i-
neris quam eliam niorte genitoris tui juris efTeclus. £t
si quidcm patri heres extitisti , in solidum : alioquin , in
quantum facere potes , sccundum Ldicti formam. Sed et
si pcr emancipationem (17) tui (18) juris cflcclus es : si-
niijitcr coiivenire te posse , debes inlelligere. Dal. G. Idus
April. Byzaniii , CC. Cowss. 293.
Ve vendilione.
10. lidem AA. et CC. Diogcni et Aphrodisio.
SI (19) liberam (20) peculii adininistrationcm habcntes,
equas de pecuho cum ilxtu servi vcudiderunt , re[ ro-
bandi contractum domiuus nuUam habet lacuhjitcm. Quod
si non habenh^s liberam pecuhi administrationem , lem
dominicam eo ignorante dislraxeruut : neque dominium ,
quod (21) non habent , in alium transferre possunt, ne-
que conditionem corum scrvilem scientibus [ cmptoribns ]
possessionis juslum ailerunt initinm. Unde non immerilo,
uec longi temporis praescriptionem hujusmodi posscssoribus
(9) Pars cnim prior Iiujus logis dc rautno pcr scrvum acccpto
InuMat.
(10) K«/ T» Vf!)i ccvrcy Tcv <PjOvtic>i<j ^txS-fcret ilctv,i'a-xi- ^'tail-
fcctionc erga i]isuin procuratoicni niutuuiu dcdisti. S)ii< fjs. did. _
(11) In rein versione , et latihahitionc , niiiluum uostruni iiomi-
ne factiini conciliatur. /. i. S- 6. ..jf. quod jusui.
(13) r.ati!.al)it!onc factnm alicnuiu uostruni facimus. /. a. supi:
de rci riiid. l. 7. Jnfi: ad SC. Mr.ceiton. l. 4. Jnfi'. de usucap.
l. I. Jidi: dc ei^ict. \'\d. /. 12. in fin. ff^ de solutionibus.
(i3) Patri.
(i4) /. I. i 3.ff. quod jussu.
(i5) FihuJamilias licite luiiluatns vcl fid(ju<;sionc iiro patre pr£8-
stita , tam iii iiolc^tatc positns ih solidum tcnctur , quaiu jiost inor-
lciu patris. Quou si licics scri]~.tus cst , riirsiis iu sohdiiiu : sm mi-
uus, in quanliini faccrc polc^l, tciietur.^^v/io/)*. .B.iii/. i8.m.-2.c;</J.l3.
(iG) /. 8. Jnli: l. 10. 5. \.ff- dc fulejussor. ct niand.
(17) Vid. /. "2. ^'■7'''- ^'- '• •1,7//
(18) Lihcri pcr ciuancipaLioncui fiunt sui juris. vid. /. uU. Injr.
dc cinancipation. .
(19) LibciMin j^uli- administrationcm scrvns qm habet , rcm
pccnlii vcndcrc potcsl : scciis cst in co qui non habct : qiiipj^e is
nc justuiu quidciu iiosscs.sionis iuitiuin adfcrt ei , qni iii piiblico
loco cniit. Quod si rcs inobilis eiat , cliaiu fuiti in duj.lum actio
advcrsus ciui)lorein conipetit. ita Gricci iiauc lcgem rcdduut. Syn.
Basil. 7. tit. (i. Ttpl ^bKuv. rx lib. 18. tit. 2. C. l5.
(io) Addc /. 18. injin.ff. dc pignor. ac.U
(Ti) Ilcs ]-(cciiliaris rc> doiiiini cst , ]iotcst cuim j-^cr (iominuin
adinii. /, 40. in.fui.ff'. de peculio. viJ. Cujac. 5. vbs. iS.
366
LIBER QUARTUS
prodesse mnnifest.im est f Irkoque res mobiles emenlPS tori damus licentiam • ut si liber T a 1 .„' -u
' y • ^""' ; "''''s aclio pateat de peculio. Dai. 5. Idib. J
y^ Ravcnme , Ho^okio x. et Tulodosio vi aa r,.^ ' r ^
De conlractu cuni anciUa. i"t.ouobio vi. AA. Lowss. 4i5
II. lidem AA. el CC. Atlalo.
i^Um ancilla (2) contrahenti ( rfuam jure non obllga-
V^ ri [ posse ] coiisial ) adversus doiniiiuni in quanluiu
locuplelius (3) ejus peculium factum est , ea superslite ,
ac post moitcin [ ejus ] inlra utilem annum dandaru
actionem nou ambigilur. Dat. Prid. Kal. Decemb. CG.
CONSS. 293.
An el quatenus clominus per servum oLligel ur.
12. lidem AA. et CC. Victori.
DOmlnum (4) per servum oUigari non posse , ac tan-
lum (5) de peculio ( deducto scilicet quod natuiali-
ter servus domino debet ) ejus , creditoribus dari actio-
nem , vel si quid in rem ejus versum probetur , de in
rem verso , Edicto perpeluo declaratur. Dal. i3. Kal.
Febr. Sirmii , CC. Coisss. 29 3.
Quod Jussu.
i3. Impp. HoNOK. et Theqd. AA. Joanni P. P.
I"\Ominos (6) ita constringi manifestum est aclione pr5P-
-LJ toria (7) , quae appeliatur , Quod jussu , si certam
numerari prajceperint servo , actorive pecuniara. Igitur
[ bac ] in perpetuum edictali lege sancimus : Ut qui
servo , colono (y,) , conductori , procuratori [ actori ] ve
possessionis , pecuniam muluam dat 5 sciat dominos pos-
sessionum , cultoresve terrarum (jbligari non posse. Neque
familiares epislolas , quibus homines plerumque commen-
dant (9) absentem , iu id trabere convenit , ul pecuniam,
quam rogatus non fuerat , impendisse pro prjediis men-
ttatur : cum nisi specialiier , Ut pecuniam pni^stet , a do-
mmo fuerit posfulalus 5 idem dominus leneri non possit :
Credilaque quantilate mullari vobjmus creditores , si hu-
jusmodi personis non jubenle domino , nec fidejussoribus
specialiter acceplis , fuerit credita pecunia. | Sane credi-
T I T. XXVII.
PER (jo) QUAS PEKSONAS NOBIS
ACQUIRATUR.
i. Irapp. DiocLETiANus et Maximunus
AA. MarceJJ«.
pXcppta (ii) possessionis (^2) causa , per (i3) liberaa
-A-J personam , quae alterius juri non est subd.ta , nihil
acquiri posse , indubitati (i^) juris est. Si igiiur procQ-
rator nou sibi , sed ei , cujus negotia adraiaistrabat re-
diniegiata^ rei (,5) vindicationem pactus est , idciue pa-
ctum et.am sl.pulutio msequuta est , nuila domino obli-
gatio acqu.s.ta est. Serv.s autem res tiaditae , doraiaii
acqmrunlur. Dat. Kal. Jul. ipsis et Coass.
Qumiia persomdi sine cessione , simiUter
quceritur hypothecaria. Eald.
a. Imp. JusTiNiANOs A. Jubano P. P.
r^Um per liberam personam , si pecunia alterms nomi-
V^ ne iu.nt numeraia (16) , acquiiatur [quideml ei (in\
cujus nom.ne pecunia c.edila est , per hujusmodi nume-
i-at.ou«m coudictio ^ non autem bjpotheca , vel pigDuJ
eorLim , quae procuratori data , vel supposlta sunt , do-
min.s conlractus acqulr.tur : talem differentiam expellen-
tes saacimus et condiclionem (i^) , et bvpothecariam actio-
nem vel p.gnus ipso (19) ju.e , et siue aliqua cessiooe
aa dominum contractus pervenire.
f Si enim procuratori (20) necessitas legibus imposila
est domino contraetus cedere acrionem , cuare quemad-
modum ab initio in personali actione cessio supervacua
Videbatur non etiam in piguonb.as , et bypotiiecis simi-
li modo dommus contraclus habeat hvpolhecariam actio-
nem , seu pignoiis vincuium , vel retentionera sibi acqui-
s.tam ? Dat. Kal. iSovemb. Lampadio et Oreste VV.
CC. CoNss. 53o.
(0 /. 56. 5. Z.ff. de furtis.
(2) /5.5. 'i.ff.de tributov. 1. i. ^. 3. /. ^n. ff. de peculio.
(3) ici est , co dctracto quod domino dcbetur. /. 12. infr. h. t-
(4) Doininus suo non-,ine non oMigatiir , qnnm servus contiaxit
«cd aclione de pcculio tcneinr , dcdiicfo scil. eo , qnod natu.alitcr
ei scrvus debehal. : dcq.-e in rom ver.o. Syn. Basil. 18. tit. 1. c. 17
(0) l. I, infin. ff. de pccul. $. lo. hist. de act.
(6) Tunc domunis ex conlraclu servi tenetnr , qunm spccialitcr
quant.tatem definierit , q,,;-? vcl servo , vel conductori sive colono
vel aclori fundi ( hiou>,i^ tS ciyp^ ) mutuo dan debcat. Oinppe
non datur in eu.n actio , si per ci.istolam creditori ^ervnm s..,„n
vel concluctorom , vel actonm fundi commcndavit. Srnops. Ba-
sil. i8. iit. ■>. cap. 17. adde et qure ibi Scholiasles aunotavit.
(7; Actio q.iod jussii , prretoria.
(8) Dominus non obligutur per colouura in iis quce non pendcnt
ex ma.idato doinini. ^
(9) Co.mnemiaUti» literne , in dubio non prresumnntur emiss»
an.mo o.jhsandi sed commcndai.d. lanUnn .• de commendatione
aciuc l ^^.ff de contrahend. cmptivne. l. .1. S. « ita quis. 2.
Jf. de legat. i. • j i
(10) 2. Jmit. 9. et 3. Inst. ay.
(ti) Vide /.11. §. a.ff. de pign. action. l. 20. in fin. ff dt
acquirend. rrr. f 5. Inst. per quas pcrsonus cuique.
(12) Posscssion.s ca.isa estnn dominium , nt Azo ( et post eiiin
al.i ) ex.st.mavu ? An pins , hoc o.tenditur , ,9u,u zt^v.v pos.^^-
s.onem solam nobis per i.bcram personam qn« sui juns sit , adqu^
r. . i)t Grxci hoc caput rcddunt apud aut. Syn. 16. tii o. cap. 11.
(1.3) Paul. 5. ient. 1. £. ->. "^ ^ "^
im uti-
(i.i) Faul. 5. sent. 1. 5.
(14) Si strict.im jus spectem.is , non .-equum : compctit enii
lis, A.i et d.recta? vid. Holoin.ao. 3. obs. 3i.
(i5) bl cst, dc litis rcdinlcgratione pactus est. -^ cw^0*»'i<r-(
"pes 7^ a>,?p«;^V «%<y3-..,; ir--/,; t*'t» t» r;aV««T05 liKiX^t^xi. Si-
nopn. tiasil. d. cap. \ i. Procurator igit.ir lilis redintegrationcB
domino non adqiiirit per stip..]alionein .• licct per traditioncm rei
domin.um adquiiat uomino.
(16) /. 9. 5. 8..^ de rcb. cred.
('7) /• 2. infin. d. 5. 8.^ de reb. crcd. l. 126. %. "i- ff- <^
ferb. ohlis^at.
(iS) Per liberam pcrsonain condictio , hypothecaria actio , et
pisnus iiobis adq.iritur ipso jure , sine cessione.
(19) Id cst , dircclo , sine ccssione.
(20) Procurator cogitur cedere actioues domino.
CODICIS REPETlTiE PRiELECTIONIS.
367
3. Idera A. Juliano P. P.
^l (i) duo , vel plures communem servum habpant ,
* et unus ex his jussoril , Ut suo nornine servus ab ali-
10 slijiuh-luv dccein ( pula ) cn/reos , vel aliam reni : ipse
ilcm servus rioii cjus , qui jussit, sed aherius ex domi-
s suis If^cil inenlioiiem , ct nomine illius stipulatus est :
ter antiquam sapieiitiain quaertbatur , cui arquiralur
tio , vei lucruni , quod ex hac cuusa accidit ? ulrum
, qui jussit , an ci , cujus scrvus fecit mentionem , an
obohus ? Cunique ex omni Jatere maf^na pars auctorum
ullum elludcrit Iractatum : nobis verior eorum sentenlia
Vkiur j qui domino , qui jussli (2) , assprtint slipula-
iiem , et ei tantummodo acquiri dixerunt j quam alio-
lu , qui in alias opinioues dcfcruntur : ncque enim (3)
digiiilali servorum iiidulyendum cst , ut liceat eis , Ho-
ui jussionc conlcmpta , sua libidme facere slipuJalio-
m , ct ad aliiim dominum , qui eiim forsitan corriipit,
cnum Jucrum trans-ferrc : quod ncque fercndum esl ^ si
■\UA impius doniino qnidcm , qui jussit , minime obe-
■ndum existiinavcril , alii atilem , qui forsitan ignorat
iicscit , rcpcnlinum adducat solatium. Quod eniin sa?pe
(id aiitiquos diccJjatiir , jussioncrn (4) domini uori esse
•iirnilern nominaliorn , lunc del^cl obtinere , cum servus
sus ab uno ex dominis slipuJationem facere , sine no-
ue stipuJatus esl , tunc cnim ei soli acquirit , qui jus-
Sin autem expresserit alium dominum : soJi illi ne-
sc est acqiiisitionem ccJobrari : multo enira ampJius
irtel vaJcre dominici nominis menlicncm , quarn heri-
11 * jussionem. Dal. i5. Kal. Decemb. Lampadio et
ESTfi VV. CC. CoJNSS. 53o. * al. sterilem.
T I T. XXVIII.
AD SENATUSCONSULTL-M
MACEDOMANUM (5).
Ife eo qui se patrcmfam. dixit.
1. Imp. .'Ex.ius Periinax (6) A. AtiJio.
1 filius [ familias ] cum in pofesiate patris esset , mu-
luam a te pecuniam accepit , cum se (n) patremfa-
las diceret , ejusque allirmationi crcdidisse le justa ra-
tione edocere potes : exceptio (8) ei denegabitur.PP.io.Kal.
ApriL FALcottE et Ci.Afto Cojnss. 194.
Quibus casibus non cst locus Senalusconsullo,
2. Irapp. Spvmus et Ajstokinus
AA. Sopliiie.
ZEnodorus si , cum (9) sui juris esSe publice vidcre-
tur , aut patris volutitate (10) contraxit , aut in eam
rcm pecuniam accepit , qua; patris oneribus iucumjjerel
vel suae polestatis constitutus novatioue iacta fidem suam
oljligavit , vel aJias at;;novit debitum : non esse locum de-
crelo amplissimi ordinis , rationis est. PP. 5. Kal. Mart.
Saturkijno et Gallo Cojsss. 199.
De empiione et pr^omissione pretii cum usuris.
3. lidem AA. Maciino.
SI (ii) filiusfamilias aliquid mercatus , pretium stipu-
lanti vendilori cum usurarum accessione spondeal: non
esse locum Sauatusconsulto , quo foeuerare filiisfamil. est
prohibilum , neniini dtibium esl : Origo (12) euim potius
obJigationis , quam litulus actionis consiuerandus est. PP.
Jd. Mart. Sattjrniko et Gallo Cokss. 199.
De cousensu patris de pignore.
4- lidcm AA. Cjrilla;.
01 , permillente (i3) patre , filiosfamilias pecuniam mii-
^ tuam dedisli : Senatuscotisulti polestas non iutervenil ,
et ideo perseculio pignnris , quod in bonis patris fuil ,
non denegabilur : pracsertim cum et eidem lilius Jieres
exiiterit : modo si nullus alius jiire conventionis , [ vel ]
raiione temporis , et ordinis potior appamcrit. PP. 12.
Kal. Maji , Fabiako et Mutiajno Coi>ss. 202.
De legatiouis^ vel studiorum causa ,
de jussu patris.
5. Imp. Alexand. A. Septimiae Musas.
MAcedoniani Scnatusconsulti auclorilas petilionem ejus
pecuniae non impedit , quae filiolam, siudiorura (14),
1) Senus comiminis .i<lq„i,it ornnia dominis suis pro domini
wlmnilms : excjtis iis , quaj allmus ex .loniini jussu .(ipu-
. ^r//. B.,s,. ^<S. ,u 9. c ,3. Golh. Ilcec e.st duodccima dc-
' ex .'10. JnMinian. vi.l. Inglois. j4ns.
>) Servus CMDnninis ad(|uiiit ci qiii jussit contral.i , non ci
^ npn.inc adquis.vit , cl ita jnssus iM.Tvalet i.ominationi vid'
M- de sliyul. saw
) Malit.is non csl ind.iJgendum. /. 38. {}'. de rei vind ^
uia. 6. de elect. ,„ 6. '
Lr,!m'lr" "'''''"'"' '^' ••<'"''"«H'^"i ■■ Hoc e.st , cum unns
o ,m, sci v.,m comn.un.m ,nlu-t suo , id csl , /ubcntis nomi-
P"ia..,|,|„s non \.il,t j.i.ss.o , q.iam i.omcn : l.„c est , scrvus
lui dom.no qn. non ju.sit .ai,u.lctur . ci adqu.rit , no'„ ei qui
• ui pius vaieal nomin.s don.inici nicntio . quam bl,,il„ j„s-
mc uij,,,. })lus valeie nomcn quam juss.oncm. Oui.i si
ei ..ervus , n.illo dominoruni noininato stip..latus cst ' tunc
accZ'','' T ^'"'''' ' "' ^"''- ^^"''^^"' •'•'"^» •■'"l^'- »'-'"c lo-
I .11.1 : iioc sensu , cum unns dominorum .•=erv..m cominn-
■an. i,ome'n r •^^'. ' J"^''^'"*^"""^"^^ siipulari , plus val.t ju^
qiam ?uZ' , " ^"'''*'* s.mpl.c.tcr stipulari . ,.lu.s valet no-
(^) 5- /• Inst. quod cum eo. L. lij- D. 6.
(6) Di.x tanttim exstant I.npeialoris Pcrtinacis conslitutioncs :
giiarum l.rec una , allcra in /. i. C. dc necessar. serv. Iii ft". vero
~ alianim co..stitiitionnm fit incnlio , ut in /. 5. J. 2. el ^. fin. (f.
de jure iminnnll. /. 12. 5. ■!. ff'. de fidoic. tibert. ct $. pen. Int.
quib. niod. testaiit. infirm. Ans.
(7) Qu. se sui ju.is aniin.at , non juvatiir Maccdoniano /. 3.
/. 19. # h. t.
(8) De cxccptionc Maccdoniani , v. Oldcnd. c. 4q- de excevt.
(9) /• 3.ir. /,. t. ^"^ ^
(10) /. 4. Inf,: h. t.
(i 1) Scnatusconsultum Mncedonianuni locum habrt in mnluo fi-
liisfamilias dato : igifnr non in eroplione per eos conlracti : nori
dcniq.ic si qui.l inercaii , vel si prctium cum usuris stipulanti pro-
miserint: quidqi.id cnim co nominc p.omissmn erit , rcclc ab iisdein
pctctur. Syn. Basii. et ib. T/ieod. Sch<,iiastcs 18. tit. i. c. 16.
(.•2)/. 3. $. i. ff: h. t.
(i3) Addc l. 2. Supr. h. r. l. 5. vers. Sane si jussu. Infr. h. t.
(14) E^fuSipiniv j-B-sJxj-yuaTu» 5 id est , liberalium sti:iIioiui!i.
Synop,. d. tU. cn/.. .3. /. 7. 5. i3. Jf. h. t. /. 4;. ,„ fiu. 0'.
de soiut.
3G8
LIBER OUARTUS
rel Ipgatiotiis causa alibi degenti , ad necessarios sumptus ,
quos paliis pielas (i) non recusaret , crcdita est. Sed ex
conlraclu lilii post niorlcm cjiis dc pecuJio aclio in pa-
irem competere ita demum polerit, si anni utilis spalium
peliliouem non impedit . -f Sane si jussu (2) palris da-
tum niutuum proLelur : nec in tjuos usus versa sil pccu-
nia disrpiiri necesse est , scd perpelua (3) iii palrem
etiam morluo filio , cst aclio. PP. prid. Kalciid. Marl.
Agricola et Clementino Conss. aSi.
De peculio. i. De ncpolihus et pronep.
6. Imp. PniLipPus A. et Piulippus
C. Theopompo.
SI filius tuus in potestate lua agens , conlra (4) Sena-
tusconsultum Macedonianura niutuam sumpsit pecu-
niam : aclio de peculio adversus le eo nomine efficaciler
dirigi nerpiaquam polest.
S. 1. Quod Sonatusconsulti auxilium , hcet Jiliifainilias
meminerit' , et ad nepotes (5) , et pronepotes porrigitur.
PP, 6. Non. Mart. Pitihppo A. et Titiako Cojnss. 2^6.
De ratihabilione palris. 1. De Jiliofum. milite.
y. Irop. JusTiKiANus A. Juliano P. P.
ST filiusfamilias citra (6) patris jussionem , vel man-
dalum , vel voluntatem , pecuiiias creditas acceperit ,
postca aulem paler ratum contracLiun habueril : Vcterum
ambiguilalera decidentes , sancimus , quemadmoduui , si
ab inilio vohmtale patris , vel mandatu fdiusfomilias pe-
cuniam creditam accepisset , obuoxius firmiter constilue-
retur ^ ita et si posfea ratum pater habuerit contracium ,
validum esse hujusmodi confractum : cum testimonium (j)
paleruuin respuere salis iniquum sit. INecesse est euim pa-
tris ratihabiljonem , vel principali (8) mandato patris ,
vel consensui non esse absimilem : cum nostra novella le-
ge generalilei' omuis ratihabitio (i)) prorsus relrolraha-
(i) Et TOcrilo id receptum ; nec enini vento rivitur. vid. I.
ult. Iiifr. de alcnd. lihev. ac parent. De espcusis factis in erudi-
tionem pucroruni , vid. l. i^. Jf. de uegot. gest. l. 27. 5- ^lt.
i>ers. Scd si l. 28. 29. 38. J/\ de rei iuiidic. l. 20. ff. dc pign.
act. vidc plcnius qt;a; notavi ad /. 79. 5- ^ ■ ff- ^^ ^'eri'. signif.
Golh. Confer. /. bo. ff. famil. rjvisc. Ans.
(2) /. 3, et 4- ^iipr. h. t. l. "j. jf. quod cuin eo.
(3) /. r. 5- 1- '^- ff- <Jiia,iido de peculio,
(4) /. i-^- h. t. l- 1. supr. ne filius pro patre.
(5) /. il['.f- ^i- '• '^''tb /• 54- #• '^'^ ''«'*• •''»"•
(6) /. 7. 5- i'-.#^ /'• i- Gotli. Hrec est deciina tcrtia ex 5o.
novis Jiistiinnn. Ans.
(7) TesUmonium patcrnum non potest nisi inlque respui. dixi
/. 7. 5- ult. Jufr. de cuiat.fur.
■ (8) Vid. /. 7. in Jin. ff. quod cnm eo. i. i, §. i^. ff. de t'/
ct vi armat.
((j; Ealiliahilio jialris Macedonianum cxcliidit.
(10) Haiihabilio rclro trahilur. /. 25. in fin. Infr. de danat.
iiiter vir. de hac rcguhi dixi : ct alias dicam. addc /. 16. §. 1.
ff. de pigucr. ct hjpothec. l. 44- §• ^'ff- '^'^ usurpat. et usucap.
. c. ratihubitionem. ae reg. jur. in 6.
(11) hi Maccdoniano ; ui hic. rt l. r. in fin. 1. "i.. ff. h. t. in
tcftaruenlo. /. nlt. Infr. dc trstam. iinlit.
(ij) Non ahsiniiUs preesnmplio cs! iu /.'^2. Infr. ndSC. Vellejan,
(i3) Hipccoliigunt, Maritum prxsunii mutnum accijicrc in rem ,
ufilitalcm , commodinn , ct augmcntum sociclatis scu commuiiionis.
Molin.Tus de usur. qucest. 38, n. 291. 292.
(l4) Lib.\&. D. 1. e/ .2. Paul. sentcnt. 11. et i. Harmcn. i3.
Ohlendorp. cfl!/.>. 48- de exccpt. Papon. 12. Arrest. 5. Morihus
Gailinc , niulier pofest pro marito mutuum accipienle , vel aliter
tur (10) , ct confirmet ea , rjuse ab Initlo subsecuta snnt
Et ha-c quidem de privalis homiiiibus sancieuda sunt.
5. 1. Si/i autem mik^s fiUuslainiiias pecuuiam credilan
acceperit , sive siue rnandato , sive cousensu , vel voiun.
tate , vel raliiiabitione palris , slare oporlet contractam :
nulla (iiirereutia iutroduceiida , ob quain causani pecuuia
ci-edila; , vel ubi comumptae sint ? In pluribus (11) eoin
juris arliculis flliiCamilias militcs noa absimiles videntui
hominibus, qui sui juris siint : et ex pra^sumptione (12
omriis miles(i3) non creditur in aliud quicquam pecuniaa
accipere et expendere , nisi in causas castrcnses. Dat. 12
Kal. August. Lampadio et Oaeste W. CC. Co^ss.53o
T I T. XXIX.
AD SENATUSCOrsSULTUM VELLEJAXUM (i4).
De solventc pro alio
I. Imp. Antoniisus A. Lucilloe.
'^lUlieribus [ quidern , ] qua: alieuara obligationen
..VA suscipiuut , vel in se iransferunt , si id conlralieij
tes (i5) non ignorent , SenatuSconsuUo subveiiilur ; Set
gi pro aliis , cum obligatae non essent , pecuuiain exsol
verint (16) : intercessioiie cessante , repetilio nulla est.FP
Nort. Dec. GEr^xiANo et Basso Cokss. 212.
De Principaliter debitrice.
2. Idem A. Nepotianae.
FRustra (17) SenatusconsuUi exceptione , quod (18) 'I
inteicessionibus foerainarum faclum est , uti tenlasi
quoniara principaliler (19) ipsa debitrix fuisti : ejus eni
Senatusconsulti exceptio tuuc mulieri datur , cum princ
paliter ipsa nihil debet , sed pro alio debilore apud cr
dilorem ejus iniercessit. Sinautera pro creditore suo alii
obligaverit , vel ab eo se , vel debitorem suum delega
passa cst 5 hujus Seaatusconsnlli ausdium non habet. Pl
3. Idib. Aug. Antoni-vo A. iv. et Balbiko Conss. 21
se obligante , cum ejus autoritate , etiam hcredia sna anliqualiTf
tliecce subjicei-e. Num inde ^clieianuiu in GaUia de^uetum ? di)
ris : Mohnaeus uegat : sed id in Gallia rcceptum ideo esse , qu
inlcr viram et uxorcin plenimqiie omniiim hononira cominunio i
Hinc prresuiui maritum oi'hgari , et mutuum accipere in comir
riis societalis augmcntum. Aliud fore , si inter eos commuDio {
ctis quibusdam matrimouialibus , vel dotalibus non fucrit , vet
jam facta bononun scparatio sit ; vel si muhcr obiigari pro ter
voluerit ; vel si pro viro lutercesserit non societalis causa , scd
rein ir.ariti eorumve qui marito sunt conjuncti , vel in aleam pi
fusnra. Velleiano inidier etiam non juvatur , si miituuin maril
accepcrit pro negotio uxoris gercndo , verbi gratia , pro cjus hc
diijus exoncraudis , vcl a coininisso hherandis , et siiniUbus. Et
■\'cllciannm retineri servaiique in Galha Moliiu censct. quem v
tractatu dc usur. qua;st. 38. iiiim. -2^2. addc Papon. 12. Jrresl
nuin, 4. Goth. De exceptionibus Senat. Yelleian. vid. Joann. Z
ger. de except. part. 3. cap. n. Ans.
(i5) Id est , qui contrahunt cnm rauhere.
(;(i) M'dier soivens non juvatur Vellciano. /.4. infin. infr.
t. l. 4. 5. /. 8. §. ry.ff. h. t.
(17) I. Harm. i3. 5. i3.
(18) Velleianum pcrtinet ad lutercessiones mutienim. l. 1. V
/. 29 ff. h. t. Mulier pro alio intcrcedens juvatur Velleiano.
(10) Muiier in rem suam obligata , non juvatur Vclleiano. •
/. 10. 1 3. infr. h. t. l. 4. M. .7. 24. 27. #. h. t.ln rcm sii
obUqata est V/jotOti/Vs,; principaliter , id est cum pnmaria est >
biuix , neque altcrius nomine in se obligationcm suscepit. Altci'
porro nomine non ol)hgalur , qu.-e pro suo crcditore sc alu ob J"
vit : ejusq.ie nomine se vel debitoreiu suum dekgari patitur. .'•
nien. dict. 5- i3.
CODICIS REPETlTiE PHiELECTIONIS.
369
De malre intercedente pro Jilio.
3. Idem A. Servato.
SI (i) cum "ipse muluam pecuniam acciperes , ma-
ter (2) liia cunlra aniplissimi ordinis consullum, fi-
(dem suain iulerposuit : exceplione se tueri polesl. PP. 3.
Idib. Aug. A^ToNiwo A. IV. et Balbino Cojnss. 214.
De oblignlione , vel solutione pro alio.
4. Imp. Alexander A. Alexandrae.
SEnatusconsultum locum habet ^ sive eara obligationem ,
quse in aherius persona couslilit , mulier in se Irans-
tulit (3) , vel parlicipavli j sive , cum alius pecuniam
acciperet , ipsa se ab miiio ream cotistituit : quod in re-
rum earum \_ habilis 3 pro ahis obhgatiouibus admissum
est. "j- Sed si (4) praedia tua annis major viginliquinque
vendica-ili (5) , et pro (G) marilo pecuniam solvisli (7) :
dcficit (8) auxilium Senaiusconsulli. PP. 6. Ralend. Ja-
uuar. Maximo 11. ct yELiAZNO Conss. 224.
De marito res uxoris oppignorante.
5. Idem A. Popilia.
SI sine voluntate lua rcs tuae a marilo tuo pignori da-
tae suut , non lenenlur. Quod si consensisli (9) obli-
gationi , sciente fio) crcdilrice : auxilio Senalusconsulti
uli potes. Quod si palienliam (li) praeslitisli , [ ul ] qua-
si suas res inaritus obligaret , decipere (12) voluisti mu-
tnam pecuniam danlein , et ideo tibi non suocurretur Se-
naiusconsullo ; quo infirniilati , non (i3) callidilali mu-
iiprum consultiim cst. Dat. i5. Raleud. Julii , Julia.no
n. el Crispi^o Corvss. 27.5.
De matre , tjuce tutorihus flliorum promisit
indeninitalem.
6. Idem A. Torquato.
^I maler , cum filiorum suorum patrimonium gereret ,
O tutoribus (i4) eorum securitatein promiserit , et fide-
jussorem praestilerit , vel pignora dederit : quoniain quod-
ammodo suum (i5) negotium gessisse videlur , Senatus-
consulli auxiiio , neque ipsa (16) , neque fidejussor ab
ea praestilus , neque res ejus pigiioratae adjuvanlur.
§. 1. Sin autem lutore se excusare volente , ipsa se io-
terposuit (ly) indemnilutem ei lepromillens , auxilio Sena-
tusconsulti uti niinime prohibetur.
5- 2. Si vero lutores petiit , et sponte periculura ju-
scepit: quominus tenealur, auctoritas (18) eam juris tuetur.
PP. 6. Idus Oclob. MoDESTO et Probo Conss. 229,
Si marilus fundum uxoris ohligaverit,
7. Imp. GoRD. A. Viviano.
SI sciens (19) credilor a marilo propter (20) proprium
debitum obligari fundum mulieris, licet ea consentiei»-
te (21) eum pignori acceperit,: propler Senatusconsulti au-
xilium vendeudo eum , dominium (22) mulieri auferre ne-
quivit : nec tibi necesse est , ( piacstito (23) pretio em-
ptori ) vindicare , si matri heres extitisti. PP. 12. RaL
Octob. Pio et PowTiANO CoNss. 239.
Si palernam obligationem filii et Jilice in se
receperunt.
8. Idem A. Triphoni
SI (24) palernam obligalionem non tanlum masculini 19-.
xus [ filii ] verum etiam filiae emaucipalae in se re-
(i) Etiam cum pro filio mulier fidejnbet , cxceptionc Scnatuscon-
Milli Vellciani uli potcst. Syn. Busil. 7. tit. 19. ex lib. 26. tit. 7.
cap. G7. I. llarm. i3. ^. 32.
(2) Matcr ])ro (ilio quoque fidcjubens , VcIIeiano utitur , uthic.
nisi niatris jussu rauluuin filio datum sit. vid. Arrest. apud Pa-
pon. d. tvc. mim. 3. /;; fm.
(3) /.14. Infr. h. t. L i.JT- h- t.
(4) \\A. Papon. (I. loc. n. l\. ibi , Qtiinto . le pareil seroit :
el ibt , Oclufo. feinme commc peut vendre son immeuble pour la
dcbte de son mari.
(5) Quid si se , suasve rcs obligavit pro inarito : ut eum carcc-
r« ciistoctiavc publica rcdiincri t ? Papon. ibi n. 8. rcfert , mulitri
Vollciano coiiMilluin. FIus csl ipilur vendldissc et solvisse , quain
•c ohligasse. Contraiiuni rcfcrt Harnicn. 1. tu. i3. C. 14. ubi re-
tcrl , niuliciTin qune ucicpliini ab aliqiio argcntun» dedcrit , iit c rii-
stodia viriiwi lilxrarct , obligari , neque ei subveuiri , quamvis cuu-
ictur sc inUncsiisse , vcl in patris potestatc fuisse. Haec co scnleii-
tia dclendiliir : quod cani ob causain nudicr doleui alienaie possit.
/. sed et si. ai.,^". sotut. imitiim.
(6) Si proptcr viri obligatioiiein nuilier in alicni contractus
Tinculum sc coiii(.ccrit , piopriisqiic facultalibus maritum obligatio-
ne libciare studiicnt , si qiiidcin poUicila non solvcrit , ne solvcre
(juidcm cogetur : quod si soI\crit, solutiim condiccre non poteril.-
piKserliiD si absolulae legilimqequc sil aulatis. 1. Harm. »3. S. 1-.
(7) /. 1. snpi: /1. t. ''
(8) Iniii non dcficit. /. 3>. 5. 0. Jf. h. t. .•^olvc; niulicr ibi ?o.
liciUvil cuiptorcs , iioii bic. addc Pajioii. d. l<co. n. >.. ibi , Fem-
ine qui e.\i occusion dn prest 11 ' a f ejcception du P'elleien ; rt
iniin. 3. ibi , l-enime nyant prie lc creancicr de preslcr , n' a Vex-
ccption du VeUeien. Potcst cliaia btec kx jcfcrri ad muliLicio ,
quae fundum tanquam suos in usus vendidit.
(9) /. 7. infr. h. t. l. 8. ff. h. t.
(10) Non igiioraute rcs esse inulieris quae pignori darentur. /. $.
5. 8. ff. h. t. -i f b
(11) Res invit.-e uxoris pignorari non possunt. supr. ibi , si sint
t>oluiitate : ncc volentis. ibi , si consensisti.
(12) Midier decipieiis non juvatur Vclleiano. vid. /. 18. infr.
(i3) Calliditati mulicrum non succurritur ,sed infirmitati.
Papon. d. loc. n. 11.
(.4) /. 8. §. i.ff. h. t.
(i5) Mulicr suuin ncgotium gerens non juvattir Velleiano.
/. 2. supr. h. t. Suum gerit negotium , ciim res alterius admini-
strat , vciuli , si res liberorum gerat , et eorum tutoribus securils-
tem proinittat , et fideju.ssorcm det.
(iG) Mulicr cuin elbclu , id cst , utililer et cum suo commodo
obligata , fidcjussorcm , rcsqiic cjus rrcte obligat.
(17) Aliud cst matrem filioruiu tutorilius cxcusarc se tutcla to-
kntibiis indemnitatcin pronuttere , ut hic. aliud ipsorum pupillo-
idi ' ■ ■
/i. t.
h.t.
vi«t
rid.
rum ncgotia adinmistrare , et eoruin tutoribus securitatem promit-
tcre . - ^ • .•
supr.
Priorc casu , mulier
non jiivatiir. Hinc colligc , corrigeiulum essc §. 1
Vclleiano juvatiir : altero
apud Paul. -j.
seiUrnt. i 1 .
(18) Aucloritate jiiris tenetur. Cujac. ad /. 17. J?! d* injutt.
rupio irritii. ut vcrbum , tueatur , accipialur passiyc.
(19) Et ila inal.-e fidci.
(•20) lialio dtciiicndi.
(ii) /. 5. snpr. h. t.
(22) Ex inutili alienatione , doroinium non transfcrtur.
(-«3) Emplori rcm alicnam scienti prctium. noni rcslituitur.
. (-24) /. 8. infr. de fidejnssor. - . ■
<7
3^0
LIBER QUARTUS
ceperunt : quamvis filise virililnis (i) oljligalioniLus exi-
manlur , proptcr exceptionem , quae ex Scnalnsconsulto
"Vellejano dcscendil 5 tamen (u) filios in id quod se obli-
gaverunt , teneii , filiarumque siibducta persona patrem
in id conveniri posse , in quo convonirelur , si fili.T non
intercessissent , dubium non csl. Pignora lauien pairis ctsi
in posleriore (3) obligatione accepta sunt : sine (4) du-
bio tenentur. Scd et si in priore /uerint obb'gatione , qua-
tenus ad palrcm per reslituloriam (5) actionem redit
eatenus lenebunlur. PP. JNon. Oclob. Pio el Poktuno
Co>ss. 239.
De Solutione facla ah ignorante beneficium S C .
Q
9. Idem A. Proculo.
Uamvis mulier pro alio solvere (6) possit
si praxedente (7) obligalione , quam Sena^lusconsul
tuni (8) de intercessionibus eflicacem (q) esse non
, tamen ,
, ejus Senatusconsulii beneficio
ocum babet repetitio. PP. JNonis
sinit , solutionem fecerit
munilam se ignorans 5
Julii , GoRDUuo A. et Aviola Cokss." 240.
De Conductione.
10. Imp. PaiLippus A. el Philippos
C. Tripbonae.
C^ adversarius tuus non cum marito tuo , sed tecum (10)
O negotium gessit : relif|ua conduclionis , qus dicis esse
oontracla , oblcntu bujusmodi obligalionum non potes re-
cusare. Enimvero si cum eosdem fundos non tibi , sed
niariio (11) luo locaret , person.im tuam ut idoneam se-
cutus est : beneficio amplissimi ordinis , quod factum est
de intercessionibus fcenmiarum , te lueri pofes. PP. 18.
K.al. Septemb. Peregri.\o et iEMiLiAKo Cowss. 245.
Dejure hypolhecario , seu pignoris remissione.
II. Idem A. Heborje.
TpTiam consfante malrimono jus hypolhecarura , seu pi-
X^ gnorum (12) marito (i3) remitli posse , explorati
juris est. PP. 8. Kal. Octob. PEREGRmo et ^miluno
Co.NSS. 245.
De Matre res suas ohligante pro dote filice.
12. Impp. Valeriands et Galliek.
AA. Sepidutae.
SI dotare (i^) filiam volens , genero res tuas obligasti
p^rlinere ad te beneficium Senatusconsulli falso pmajl
lianc enim causain ab ro beneficio esse removendain pru-
dentes viri pulaveruut. PP. 9. K.al. Marlii , Tusco et
Basso Comss. 2 59.
De /icenore.
i3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Condianae.
SI foenebris pecunia juxta fidem Veri (i5) a creditore
tibi data est : sive tola quantitas fccnoris , sivc pars
ejus in usum mariti processisse proponatur , dccrelo pa-
trum non adjuvaris : licet (16) crcditor causam contraclm
non ignoraveril. Dat. 3. Ral. Sept. ipsis AA. Goass.
De muliere et ejus Jidjussore.
14. lidem AA. et CG. Basilissae.
MUIierem contra Senalusconsuhi Vellejani anctoritatem
non posse intercedere , eademque exceplione fideius-
sorem (17) ejus uti posse, juris auctoritas probat. L nde si
mater tua marito quondam suo beres noii extilit salis
idonea; exceptionis remedio tuta est. PP. 8. Kal. April.
Byzantii , CC. Cowss.
De eo , qui mandato mulieris proniisit.
i5. lidem AA. et CC. Agrippino.
SI uxor pro marito contra Senatusconsultum iutercessu-
la , te rogavit (18) maudatario noniine , ut pro ea
tuani fidein obslringeres ; inilio contractus per exceplio-
nis auxilium obligationi tuae adhaesit securitas , qua cod-
venlus defendi poles. PP. 18. Ral. Junii . Sirmli , GC.
CojNSS.
De novatione.
16. lidem AA. et CC. Rufino.
SI mulier alienam suscepil obligationem : cum ei per
exceptioneni \ellejani Senatusconsulti succurratur , cre-
parles oyigatto! '^"' "«^^"'^*''" obHganfur , dividitur in vinles
n.v?L P^f^""' "'"'""'' '' '"'""'"* Ferinixlim obligatUur, obligallo
^a /'.'ir. /"'T"' "''" ""''^- ^' '*^ contractus interdumS.rn
jiaiie lantum teuet. '
(3) Novante.
n',vln..^f """'J"t '"' "'''^'^'"' ' 'f"'"^ '" obligatione po.steriore ^ic
Our fi/ " "^*^'^'™/T'''""'" ^''" accrden.e obligatione inutiii.
quTm^d tVT " n-'^?'^' ''' ? Hnjusmodi pignus magis ad causam
4uam ud tUubun ohligalion.s refcrenduin csse.
(j; Kcscissoriam , ut iii l. 16. infv h t
(7) Id est , ob prfficedentem obligationem. /. 8. C. 2. ff. h. t
(.») l- 2. supr. h. t. S JJ
VeJpekno!''"" ''^ "°" *^fficacem obligalionera muHer , juvatiir
*Jc'f2 ^l ^"♦"''''"^^'•^'^cipaliter cum muliere , negotium ad eam
«•]x-ctat , idooque non juvatur.
Cii) Mulier conducens praedia , obligalur : pro marito couducen-
te fidejuberis , non obligatur.
(12) Quod mulieri coinpetit in rebus mariti. /. 8. in princ. ff.
h. t l. M.jff". (juibus mod. pign. l. \. §. penult. Infr. de rei
uxor. act.
(i.'5) Mulier potest remittere marito jus b)-pothecse. Hocaliudcst
quani fidejubere.
(14) Mater se obiigans pro dole filias , non juvatur Yelleiano.
Dotis favor "^elieianuni excludit. /. ult. infr. h. t. l. 4'- ff- de
jwe dot. Mulier dotem poliicita non jiivatur Velleiano , sed cani
praestare cogitur. 11. Harmcu. i3. §. 21. ct 32. Synops. Basil. 6.
tit. 36. px lih. 26. tit. 7. cap. 87.
(lo) Aliud si conlusorie , ut qui non obligatam sibi mulierem
forc spondeDdo sciobat , miituum dando eam obligaret. /. 11. /. 29.
Jf. h. t. vid. Papou. 12. Arrest. 5. num. 4- «/" , Septimo.
(16) Vid. Molinasum de usur. qucest. 3o. num. 2o3. et l. 19.
5. 5. ff. h. t.
(17) VcUciani exceptione fidejussor juvalur. /. 6. /. 3o. injtn.
ff. h. t. nisi successerit Princtpali.
(i8) Mulier mandans fidejuberi , non tenetur ex raandato. QuiJ
qui promisit ? ne is quidcm teuelur. ut hic.
CODICIS KEPETIM PRjCLECTIONIS.
37.
lltorl contra prlores (1) deLItores rescissoria actio datur. uti posse dubium noa est. Dat, 9. Kal. Jan. Ipsis CC.
PP. 17. Kal. Febr. Sinnii , CC. Cokss. Comss.
De jure hypothecaruni remisso.
De simulale gestis.
21. Imp. Anastasius A. Celeri Magistro
j^. lidenx AA. et CC. Alexandro et aliis. olliciorum.
SI cum pater vester a Callistrato muluam sumpsisset pe-
cuuiam , velut (2) hanc cjus uxor accopisset , instru-
iiicntum conscriplum est : nec ad exccplionis traclatum
ex Senalusconsulto venienlem pervenire necesse est: cum
eam veritatis (3) suhstanlia conslituta potius quam simu-
lata gesta tueatur. 3. Idus Martii , CC. Cowss.
De muliere decipiente.
18. lidem AA. et CC. Zotico.
FOeminis alienas [ vel ] veteres (4) , vel novas obli-
gationes alivjua ratione suscipieutibus subvenitur : ni-
si credilor alitjua ralione pcr mulicrem deceplus (5) sit :
nam tunc replicalione doli , Senatusconsulti exceptionem
removeri , conslitutum est. Dat. 5. Id. Wov. JnliochiK ,
CC. Cowss.
De obligatione , qua; ex persona mulieris
inidum sunipsit.
19. lidtm AA. et CC. Faustinae.
CUm ad eas etiam obligationes , quae ex mulieris per-
sona calliililate (6) creditoris surapscrunt primordium,
decretum patrnm , quod de intercessione focminarum fa-
ctum est , pertinere Fdiclo perpeluo declaratur : Si [ ta-
men ] crcdilor , (jui conlrahere cum alio proposuerat ,
mulieris (7) personam elegit : exceptione contra petito-
res (H) scciindum ea qua; asseveras , defendi poles. Dat.
18. Kal. Jan. Nicomeclia} , CC. Co^ss.
De heredihus.
20. lidem AA. et CC. Theodotiano.
HErodes quoque mulieris adversus creditores [ eadera ]
excfptioue , (luae ex Senatusconsulto inlroducta est ,
JUbemus (9) , licere mulicribus et pro uno contractu,
vel certis contraclibus , seu , pro una vel certis per-
sonis seu rebus juri hjpothecarum sibi conipelenti per
consensum proprium i'enunciare (lo) : (|uod(|ue iia geslum
sit , Iiac auclorilale nostra firrauin illibatum^jue custodi-
ri 5 ila tamen ut [ et ] si generaliler (11) tali renuncia-
tione pro uno ( ut diclum cst ) conlractu , seu certis con-
tractibus , vel ad unam , vel ad cerlas res, seu personas
consensum proprium accommodantes usae sunt , vel fue-
rint : eadem renunciatio ad (12) illos contraclus , et illas
res seu personas , quibus consensum [ suum ] proprium
accommodaveuunl , vel accommodaverint , coarclelur, nec
aliis quibusdam coulractibus , quibus minime mulieres con-
scnserunt , vel consensermt , proetendentibus eam , oppo-
nendi licentia pr^bealur. Dis scilicet omuibus , quaj ia
praesenli per hanc consullissimam legein slatuimus , ad
praeterilos (i3) nihilominus coniraclus pro negoliis et con-
iroversiis , necdum (14) transacliouibus , vel definilivis
sentenliis , seu alio legilimo modo sopilis , Jocum habitu-
ris. Dat. Kal. Apnl. AsiATOLioet Agapito Conss. 5o8.
De donatione propter nuptias. i. De dote.
In AuTHENT. ul immobilia anlcnuptial. donat.
5. Si quis igitur. coll. 5. tit. i6. al. i^.
Kovell. 6i. cap. I.
^lve a me , 5zVe al? alio pro me fiat donatio (i5) pro~
^ pter nuptias : r/uod ea ex causa esc iinmohilc , ne-
quc (16) cdienare valeo neque ohligare : In hoc ergo coii-
tractu muiteris tonsensus nihil proficit , quo minus denuis
mnlieri in reni actioncm in sponsalilia largitate soluto ma-
trimonio : nisi et sccundo (17) posl biennium. profiteitur ,
et alict} res viro sint . ex quihus ei consuli possit. Jhsque
his enini neque si fre/uenter conscntlat , Lvdctur : vir ta^
men ohligabitur in aliis rchus suis hujus ohligationis scu
alienaiionis occasione : quce , qumfuin ad mulicrem , pro
non dicla , et pro non scripla haheiur.
(1) Addc l. 8. §. ■x.Jf. h. t.
(i) Si nomci» uxoiis biiiidlale iiislrnmcnlo inscrtum pro mariti
nomiiie lucnl , oLligalio ipso juic i.ulla c.^t , siinulationis gratia ,
ulooquc locus iioii cst ^ dlciuno , scil niiUilali.
(3) Vidc l. I. sujn: plus valere quod aeilur.
(4)/. 2. 5. 4.^; h. t. ' ^
(^) /. 5. Supr. h. t. /. 2. §. 3. /. 9.3. /. 3o. JT- h. t. l. n.
lujr. iic ihstiiicl. pign. /. no. iii fiii. Jf. dc reg. jur.
(d) AJvcrsus calliiliiaUiu crcililoiis , iiuilicri bubvciiitur
(7) /. 8. 5. 14. /. 1-.,. /. aS. injin. L. jq. Jf. h. t.
(b) PclUorcin.
((j) Hujus lcgis fit mcntio in lege unica. i. i5. vers. ticet cnim
Injr. de tvi uxniia:.
(10) Kcnuiiciarc \dlciano niulicr polc.-t , /. n. Supr h t
l. ii. 5. u. Inli: h. i. /. 3i. §. 4.^: /,. t. r • •
(n) Kenunciaii ^ciicialilcr polcsl VcUciano a mulieie , fuerit ta-
mcn mcliiis viin ct natmam Vcllciaui niulicii. a nolaiio intlicaii.
vid. l'a^,oa. ij. Arrcst. 5. nuiii. i. tbi , Hcnnnciatioiis au />'/-
leien sans declariition sij/ii.
(ii).H<-'uuncialio gencialis noii cxtendilur ad extrancas pcr&onas :
aKlue ita , filu. rcnuncians palcin.T! siicccsbioni , non ccnsLlur rc-
uuuturc Iralciau hcrtditatibus ; vJddicel , ut uc \u et cfiectui rc
nuncialionis unius, et quidcm odiosae ad alium casiim exteadaUir ,
quam qiii esprcssus sit. aii^. L. si doiims. x\. ff. de sen'il. prucd .
urban. /. suunt. fi. infi: de juie d libei: l. i. 5. sed videnduin.
ii.Jf- de sitccKssorin edicto. l. si iia slipuiatus. nG. '^. Chrrs».
gonus. 1. ff. de verb. oblig. /. ad probalionein ser\>itutis. ii. supr.
de probat. Capella Tliolo/ana decis. 45. Ludoviciis Roinamis con.
silio i()8.
(i3) Lcx ad praeteritos casus refcrri potcst , si legislator cxpres-
sim hoc voluerit.
(i4) Kt ita lcx ad impcrfccta negotia tacite refcrtur.
(i5) Vidc Rip. ad l. 2. n. io3. cum seq. ff. solut. inalr. Bal.
Novcl. in tract. de dote in 7. jiart. princ. prwil. 1. Abb. ad c.
pcivcnit. extr. de enipt. et vennit. Aliiict. c/<.c«. 3i 1 . et t/cc«. 34i>.
n. 4. Rim. Instit. quib. alieii. licet vcl non. in princ. n. 88. el
202. Ccphal. cons. 5i. n. iii. uol. 1. Mod.
(iG) Jlcs imniobilis doiiata propler nuptias, alicnari non potesl ,
ncquc obligari , cliam luulicre ooiiscnlicnte , nisi etc. Iiilr. h. t.
ibi , nisi et Golh. Vidc omuiiio KiUcrshus. /.•( e.rposit. Nov. part. "i.
cap. 4- et part. 5. cap. 9. Zangcr. de Except. part. 3. cap. li.
niun. 66. Ans.
(17) Dicam ad /. aJ. in /iii. i/tjr. h. t.
[73
LIBER QUARTUS
5- 1. Et multo (1) mngis idem in dotibus locum ha- psam ohligalam faciat , juhemus , hoc nuUutenus vulere
het , ut non aliquid immohile pro ea alienelur , vel ohli- sive scmd , sive (H) mulioties hujusmodi aliquid pro ea-
getur: oiiuiihus tamen privile^iis doti dalis , in sua firnu- dem re fial : sive privaium , sive puhlicum sil dehitum :
tale durantibus ^ sive agai mulier , sive nomirui ejus alius. sed ita esse , ac si necjue Jactum quicquam , neque scri-
pium csset : nisi (9) manifcste probetur (10) , quod pe-
De secunda intercessione. cunioe in propriam ipsius mulieris utUitatem espensce unl.
22. Imp. JrjSTiNiANCs A. Juliano. P.P.
SI mulier perfectae eeialis [ couslitula , ] posl inlerces-
sionem , vel cautionem conscripserit , vcl pignus ,
aut intercessorem praeslilerit : sancirniiS , anliqua legura
varietate cessante , si quidem inlra biennale juge lempus
post priorem cautionem nutneranduin , pro (2) eadem
causa fecerit caulionem , vel pignus aul inlcrcessorem de-
derit : nihil sibi praejudicare , quod adhuc ex consequen-
lia suaj fragihlalis in secnndam jacturam inciderit. Sin
autem posl biennium haec fecerit : sibi (3) imputet , si ,
quod saepius cogitare polerat el evilare , non fecit , sed
«Itro firniavit : videlur (4) etenim ex hujusmodi lem-
poris prolixilate non pro ahena obhgatione se illii^are ,
sed pro sua causa aliquid agcre , el (am ex secunda (5)
cautione sese obnoxiam facere , [ in (juanlum hoc fecit ]
quam pignus aut intercessorem utiliter dare.
Z/e mulicre , qme proprio viro consensit.
In AuTHENT. ut nulli jud. lic. hab. loci servat.
5. et illud. coll. 9. tit. 17. al. 9.
Novell. 134. cap. 8.
C"/ (6) qua niulier instruniento consentiat proprio (7)
*^ viro 5 aur. scribat , et propriam subsluniiam , aut sci~
(0 Argumentum a minori ad majus observa : ct sic a donatio-
nc propter nupii.is ad dotem. Donatio propter nuptias p.ivilcgiata,
multo mugis tt dos. Quidam haac verba referuut ad alienutionem
dotis , qiiabi nullo jure posMt dos alienari , et male. Novell. 61.
cap. i. Hoc taiitu/n lex deniojibtrat , niajorein esse causam prohi-
bendae alicualionis dotis , quam propltr nuplias donalionis : Alias ,
dif!crunt iu privilegio dos , et donatio prontcr nuptias. vide Cuiac.
ad Novell. ()i. in fin.
(2) Secuuda inlerccssio mulieris , post biennium facla ( pro ex-
traneo ic\\. Aultuiaicu ^ si qua inulier. Jiifi: h. t. ) aufert niidie-
ri benefxium Vellciani. No^-ell. 61. c. \'.$. -2. Nwell. i34.c«/^.8.
adde Paion. 12. Jyrest. 5. num. 7. ibi ,'le FilLi.n n' alieu con-
tre response i;emii,ee. Excipe aulhent. proximam lufr. h. t.
(3) Error connuillcnli imputalur.
(4) Haec praesumptio juris est et de jure , contra quam non ad-
nntlitur cxceptio. /. ult. Supr. ad SC. Macedon. l. ull. Infr.
arhn. tut. l. i5. 5. Z. £\ de re jud.
(5) Dixi Supr. h. t. Gcminalus actus evidentem consensum
luducit.
(6) Haec autbenlica notariis est frequentissima in usu. Est vero
scntentia iiaec : Muiierem pro marito , vel saepius intcrccdcntem ,
ijon obiigari : pio exlraneo oblitrari, sit primam obii^ationcm post
biennuiin confirmaverit. adde /."21. l. 22. supr. h. i.
(7) Ha;c autbcntica proprie pertlnet ad obligatas inulieres mari-
toruin cau^a.
(8) Aliud est in causa extranei. l. 22. supr. h. t.
(9) Kola txceptioncm , qure locis in illis fallit , in quibus inu-
Iier comniunionem bonoruin cum niarito suo bubct : tunc eniin si
quid uxcr cnni marilo arccpeiit , piaesuniltur in rcm suum vcrtis-
sc , aut saltcm vertcre debuisse. Huju-imodi veliementi pr.esuinplio-
ne inunitus crcditor potcst utililer mulieii crederc : inique vero eiiiu
dccipcre mulier non debcl. Quid si mulier vel uxor sponsionem
suuin jurcjiiraiido tirmavit ? c-. ex rescripto. 9. de jurrjur. mulicr
inUTcessione juiata pro aliquo facta , ncn juvatur Vallciano , sicu-
ti neo minor audilur , si juraverit. Juth. sacramenla puberum.
Aupr. £1 advers. i-eiid. aliud tamen rcceptum apud Gallos. Papon. 9.
Anest. 6. n. aS. et 12. Arrest. 5. vwn. 9. ibi , rdleicn receua-
bl<^ , iion chstant le serment. quod tamen refcro ad uxores aetate
Eihuores , ut soloe adycrsus juraiuentuin restitaanlur.
Si mulier aliquid aci episse dicatur |
ut inlercederct.
23. Idem A. Juliano P. P.
ANtiquae jurisdiclionis relia , et difficillimos nodos re-
solvcnles , et supervacuas distincliones exulare cupien-
tes , sancimus , mulierem , si intercesserit , sive ab iuilio,
sive posiea aliquid (11) accipiL-ns , ut sese interponat :
omniaiodo teneii , et non posse Senatusconsulti Vellejaci
uli auxilio : sive sine scriptis , sive per scripturarn «ee
interposuerit. Sed si quidem in ipso inslrumeiUo ioterce»-
sionis dixerit sese aliquid accepisse , el sic ad inlercessio-
neni venisse , et hoc iiistrumentum publice (12) confe-
ctum iuveniatur , et (i3) a tribus ( 1 4) testibus consigu»-
tum : omnimodo (i5) esse credendum , eaiu pecunias ,
vel res accepisse , et non esse ei ad Senaluscousulti VeU.
lejani auxilium regressum.
•j- Sin autem siue scriptis inlercesserit , vel instrumei>-
to non sic confecto , tuuc , si possit slipulaior oslende-
re (16) eam accepisse pecunias , vel res , et sic (17)
sublisse obligationem ; repelli eam a SG. juvamine . f
Sln vero hoc minime fuerit ab eo approbalum: tUDC
Uiulieri superesse auxilium , et antiquam actiouem adm-
(10) Mulier intercedens cum marito vel extraneo , non prspsum».
tur fieri locupletior. Pi Ksiimitur pio marilo , et exlraneo potius in-
tcicedcre quam siia nomine. Quod ad maritum atlinet , ce«at ea
piKsumptio in iis locis el coutruclibus , in quibiis uxor communio
neni bonnrum habet cuui marito : tunc cnim vel solus inuntus ini>-
tuiim accipicns obligat uxorcin in communibus bonis , et iii eorum
nlilitatcm praesumitur mutuum accipcre , multo magis valebit ta
prrt-sumptio , ciim ipsa uxor niutuum accipit. An ct in aliis bonis
u.\orcin suam mas itus obligabit ? nou obligabit mulieiem si solus
conlraxit. obiigabit , si cum ea contraxit , inerito. Potest enira mu-
lier mutuum accipere et obligari in solidum , ad ea bona coJiscr-
vaiida , qu» cum marito commiinia babet. Hujusmodi bona uiom
dici posMint. Nam quod est commune , nostruin dicere merito po»-
suinus. His casibus aequum cst mulierem in solidum obhgari pos*,
rei cominunis scrvandie causa. vid. Moliiiaejm de usur. qucEst. 38.
niiin. 291. licet ca invila el iguoraute maritiis coinmuniouis dorai-
nus ceuseatur , resque communes in solidum alieiiare possit coutra
.societatura vulgarium natuiam. /. 68- ff. pro socio. quod Umoi
Parisiensi cousuetudine receptum est.
(ii) Sensus est , Mulierem mercede accepta ncc gratis Hdejubco-
tem Vcllciauo non juvari. l. 6. §. 7. ff- manfhui. Goth. Vide
Zanger. de Except. part. 3. aip. n- num. i33. ubi banc leg. m
niulierc qu.ie pro extraneo intercedit tantum , oblinere vult , seci»
si pro marito. Adde Joann. a Sande , dscis. Frisicar. l. l.tu. n.
defn. 5. Ans.
(12) Inslrumento publice confecto creditur.
(i3) J^el a irihus clc. et male $. 2. infr. Nara instrumcntuim
publicum quod ad baiic causam spccialiter attinet , requint subsi-
gnationem trium tesliuin : veruin hx'C bolcuuilas iu Galiia uon ser-
vatur. vid. Bugnioucm in legibus abro^alis.
(i4) Instriinienlo a tribus "testibus subsignato crcditur. adde /.
scripturas. II. Infr. qui potiores.
(i5) Probatio contra prEesumptioncm juris , ct de jure noa ad-
inittilur : vid. tamen Socinnm reg. 3i4-
(16) Aliis legitimis probalionibus. -
(17) Id est , non gratis , scd pretio accepto. Pecunia accepta 0-
dejubcns mulier , Velleiano noa juvatur ; quie tamea graUs tidc,»-
beui , juvatur.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
373
5U5 eum servari , pro quo mulier intercessil , vel ei aclio-
nem parari.
S. i. Sed si minus idoneae mulieri conslitutae aliquis
pecunias , vel res dcderit , ut pro eo sese obligaret : mu-
iJieri quidcm , qiiae revera hanc accepit , nullus pateat adi-
tus aa Senatusconsulti auctoritatem , creditori autem li-
lceat adversus eam venire ; et , quod (i) potest , ab ea
jexigere , et in reli<|uum , antiquum debitorem aggredi ,
(vel in partem , si aliquid a muliere possit accipere : vel
jia totum , si ea penitus inopia fatigetur,
[ §. 2. Ne autem mulieres perperam sese pro aliis inter-
ponant , sancinms , non (2) aliler eas in tali contractu
Iposse pro aliis se oljligare , nisi instrumento publice con-
iecto , et (3) a tribus teslibus subsignalo , accipiant ho-
mines a midicre pro aliis confessionem (4) : tunc enira
tanlummodo eas obligari , et sic omnia tractari , quae de
iutercessionibus focminarum , vel velcribus logibus cauta ,
vel [ al) J impeiiali aucloritate iutroducla sunt. Sin au-
tcm extra eandcm obscrvationem mulieres acceperint in-
tcrcedciiles ; pro (5) nihilo habeatur hujusmodi scriptura ,
vcl sine scriplis obligalio , lan(|uam nec confecta , nec pe-
niius scripla : [ ut ] nec SC. auxilium imploretur , sed
iil Iibera et absoluta , quasi penitus nullo in eadem cau-
(u subsecuto.
De intercessione pro Ubertate.
24. Idem A. Juliano P. P.
VEterum ambiguitatem decidentes , sancimus , Si quis
ut servo (6) suo manumissionem imponat , mulierem
acceperit obnoxiam sese pro ccrta quanlilate facientem , si
in libcrtalem servum perdiixerit , sive principaliter mulier
sese obligavit , sive pro servo hoc fecit , teneri eam recte
omnimodo , Senatuscoiisultum Vellejanum in hoc casu ta-
ccre imperaiiies. Salis elcnirn acerbum est , ei pietatis ra-
tioni contrarium , domiiium seivi , qui credidit mulieri ,
sive soli , sive post servi promissionem , et libertatem ser-
vo impouere , et stium famulum perdere , et ea minirne
accipcre , quibus fretus ad hujusmodi venit liberalitatem.
De dote
25. Idem A. ad populum urbis Constantinopolitanae',
et universos provinciales.
GEneraliter sancimus : ut (j) , si quis major viginti-
quinque aniiis , sive mascnlus , sive foemina (8) ,
dolem (9) pollicitus sit , vel spoponderil pro qualibet mu-
liere , cum qua matrimonium liciLum est , omnimodo
compellalur (10) suam confessionem adimplere : neque
enim ferendum est , quasi casu fortuito (ij) interveniente
mulierem fieri indotalam , et sic a viro forsilan repel-
li (12) , el distrahi malriiijoniurn. Cum enim scimus,fa-
vore (i3) dotium et aiitiquos juris conditores severitatem
legis saepius moUire : merilo et nos ad hujusmodi vcni-
mus sanclionem. Nam si spontanea volunlale ab initio Ji-
beraJilalem suam ostcndit , necesse est eum , vel eam suis
promissionibus satisfacere : ut quod ab inilio (i^) sponle
scriptum , aul in pollicilalionem deducium est , Iioc ab
invitis postea complealur ; omni auclorilate Vellejani Se-
natusconsulli in hac causa cessanle.
T I T. XXX.
DE NON (i5) NUMERATA PECUNIA.
De Pignore convento , vel dcito , ei de
prohcUlone pignoris dali.
I. Impp. Severus et A«ToiNiisus AA. Hilario.
SI pecuniam tibi non esse nuraeratam , at([ue ideo fru-
stra cautionem emissam adseris , et Pignus (16) da-
tum probaturus es ^ in rem experiii potcs : nam intentio
dali pignoris nec numeratae (17) pecuniae , non aliter le-
nebit , quam si de lide debili coiislilerit. j^ Eadcinque ra-
tione verilas servetur , si te possidenle pignus adversariuj
tuus agere coeperil. [ PP. Raleud. Septemb. LAXERArio
et RuFiNo Cowss. ] 198.
(1) Dcl('f;.Tla TnuliVr si non solvendo sit , creditor supcrfluum ab
anti^ino (icli.torc potcst p(torc.
(•«) Si VcUtiauo , cjiis bcncficii seti auxilii non admonita , mu-
Iicr rcnunciavcril , A cllciano jiivabitur : neque ei obstabit renun-
cialio. vid. tamcu Sociniiin rcg. -iji.
(3) Dixi sui>r. h. t.
(4) M e>t , caulioncin , cfxoK^^y!».,.
(.')) IiisUunicnluiu facluui conlra solennitatem leeis , ipso iure
iiiilliiin psl. c > r j
(6) Miilicr intcrccdens pro seivo , ut conscquatur liberfatcm ,
11011 juvalur bcc scn.Tlusconsulto. Golh. Haec csl decima quarta cx
5o. uovis deoifi.iiiibns Ju.stinian. Indois. Jns.
(7) Sfiiof}s. Bastl. 9.0. tit. 1. ex lib. 28. til. 7. cap. 84. 4.
Uaruicn. 8. $. n. / r ^ t
(8) Vid. B;)l;i. Novclidtn in tract. dc d^^te 6. part. priiir., pri-
"il- I-.*. Itini. Iiistit. de Joiiat. iii ruhr. n. 3<). ct 42.
(9) Vid. /. 12. Supi: h. t.
(10) VcIIeianuin cr,s.sat .scx casilius , favoie dotis. ut hic. liberta-
tis. /. 24. sitpv. si niulicr rennncicl Velieiano. l. 21. siipr. h. t.
nut pretiuin (id( jnssioiiis cau.sa accepit. /. u^. siipr. h. t. si secun-
:to ciMl. /. 2-^. ,„^„. /, i ji accipit. /. .5. injin. /. 18. supr. h. t.
(.11^ Dotcin proniissani oniniinodo promissor pr.Tstare cogitur :
ncqiic casu fortdito dcniinutis faciillatibus , ab ca pr.TStaiida libcra-
lur : nu (iai ulidqnin iiidolata inulier , ct a viro rcpudium , dolis
noa solutae , aul dcperditae nouiine patiatur ; aut potius cuioc «liu»
ud «.■ani rcm quicratur.
(12) Hodie non fit divortium ob iion solutam dolera. /. ir. 5- '•
TnCr. de repudiis el judic. de inorih. suhlat. Aop-^//. '.J2. cap. 18.
Golh. Hiiic colligunt iiidotalaiu nudicrcm a viro espclli possc.
Pr:epos. Alcx. ud c. pcr i^estrus. col. 1. in J:ii. extr. de doii. in-
ter t'ir. et ux. Jo. Cainpeg. in tiact. iit dvte purt. 2. quast. 54-
Roin. cons. Si^. /// piinc. Bal. ad l. si donalurus. ^. 1. jff". d«
coiidict- oh caus. ct ad l. dtvisione. Jf. solut. mulriin. Bartol. uU
l. si donaturus. v. Sociiiuiu reg. 258. ct 3i5. Mod.
(i3) /. 'jo. Jf. dc juie dot. vid. /. 2)^. ff. de rcg. jur. et il^id.
Dcoium.
(i4) Contiactiis ab initi(> voiuntatis : cx po.stfacto , neccssitatl».
/. 5. supr. de ohligalionib. ct uct.
(i5) Instil. de liler. ohligat. J. 2. Instit. de ixccpt. l. !\. ff.
de doli mali et inel. cxcepl. -iripi drxpyvoixi. 'iJ. Sjii. lUull. i. .J.
nannen. 2. Oldciidorj). 52. de excepliunihus. vidc omnino Ktbt?.'-
fum tom. i. truct. de chirographis , et schcdului iiin recegiui. ai"-
ticul. \. fol. ia8. num. lO. et sequentih. ad 73. eundein toin. 3.
tract. de rcsciss. contr. art. unico , gloss. 19. nuin. 26. Huc r«-
fcrre possis liliil, dc dotc cciuta noii numcratu lih. 5. tit. i5. Ini'r.
et titulum , Si pignoris coii- enlionein numeratto pccunia secu^.i
non sit , lih. 8. tit. 33. et JSov. 100. dc non numcrutu dotc. Ta
GiUia ut lisEC exceptio servelnr, et iu ca cui oaus prubaudi incuav
bat , dicam ad /. 1 \. iiifr. h. t.
(ifi) Vid. /. i. et 2. iiifr. si pignor. convenlionem.
(17) Tp- ncc aum».'rata pccuuia.
374
LIBER QUARTUS
De Parle non niimerata.
2. Irap. Antojninus A. Maturio.
Mrnorem pecuniam te accepissc , et majorem (i) cau-
tionem interposuisse , si apud euin , qui super ea
re cogniturus est , constilerit : nihil ullra quam accepisli
cum usuris iu stipulalum deductis resiiluere le jubebit.
De hypolheca.
3. Idem A. Deraetrio.
OI ex cautione tua , llcct (2) Hypoihcca data (3) ,
O conveniri coepcris : excepiione opposila , seu doli , seu
non numeratse pccunia; , compellitur (4) petitor probare
pecuniam libi esse nuraeratam : quo noa irapleto , abso-
lulio secjuetur.
De Solatione /acta Juxia cauiionein.
4- Idem A. Bassano.
CUm fidem cautionis agnoscetis , etiam (5) Solulionem
porlionis debiti , vel usurarum feceris : intelligis te
de nou numerata pecunia nimium tarde (juerelam deierre.
De eo , (jui scripturam propriam , vel
nuiaeraiioncin negal.
In AuTiiENT, de trient. et semiss. §. sfudium.
collat. 3. titul. 5. Novell. 18. cap. 8.
COnlra , qui propriam scripturam , qua convenilur ,
ahnegat , vel numeraiionem inficiaiur : conviclus in
duplum (6) condemnelur : nisi sacraniento illulo confitea-
lur : tunc enini non pu.nitur , nisi ia expensas circa pro-
butiones factas , actoris juramenlo declarundas. Jt (7) 5/
post numeralionis inficiaiioneni prcvlendat sohiiionem : omni-
no solidum exigiiur , nec pvodesi jani facia soluiio. f Con-
tra si acior literas suas n reo prolalas ahneget , eadeni sit
et poen(V et jurisjurandi forma.
-f- Hac pccna curatori in-Hgenda , si de suis literis qucn-
slionem referat in causa ejus quem curat.
(1) Sive nnlla , sive minor pecunis quaiititas slt numerata ,
potest dvxpyvpla. oppoiii. Syiwps. Basil. h. t. cap. 60. ^. 2.
(2) Exoeplioiicm ptcuiiiae non nujueratre objicerc debitor potest
ctiaui si pignora jam vel bypolliecas cre^iitori suo dederit. Svnous
h. t. cup. 62. uno ctsi juraverit. /. ult. infr. h. t. J r -
(3) Comnientatus est in hanc legem copiosissime Emanuel Costa •
proetcr quem vide et Forcatulum Necyomant. jur. dialog. 75. Mod'.
(4) /. 10. infn. l. 1.3. irtfr. h. t. interln. Cnjac. Nov 10 >
colhgit , contcstatione transferri ouus prol.an<li ia actorem Ouidam
etiam caut.onis vocabulo liic intelligunt instrumentum privatum
ve[ publ.cum , m quo mcntio fil receptae pecuniae , non lamen
numerat.ie.
(5) Exceptioni .^^; dvoipyvpUi renunciat , qui cepit usin-as vcl
partem sortis solvere. Sy„ops. h. t. cap. 63. 2. Ilarmen i S 3
vide Mokn. q. 20. de uuir. num. 208. ibi , sexto solrcns ex "w-
tcrvaliQ.
(6) Poena falso negantis propriam scripturam , vel nimierationcm.
{J} loenam mentientis ct iuficiantis observa. Si quis mulunm
je accep,s.e mtic.atns convictus sit , hane pcenam pafitur , ut uni-
versum deb.tum exsolverc cogatnr , licet cautiones quasdam profe-
rat soiut.on.s a se m partem deb.ti faclK. 3. Haimen. 5. cl G5
Eo et.am pcrtmcre potcst , qnod apud eundcm Harmen. 5 Scho-
imtei 3. tu. 2. 5. 10. scnbit eum qui partem debiti inficiatur ,
De Causa dehili prcecedente.
5. Imp. ALEXA.NDER. A. Haustiano.
ADversus pelitiones advcrsarii si quid juris habes u
eo potes. Jgiiorare auiem non d bes , non nuraeraf
pecuniae exceptiom^m ibi locum habere , ubi quasi {\
credila pecuuia petitur. Cuin autem ex prjccedenle Caw
debili (9) in chirographum quantil.is redig^ur , non n
quiritur , an lunc , cum cavcbalur , uumerata sit : se
an justa causa debiti prscesserit.
De €0 , qui ohligalionem alterius suscepit.
6. Idem A. Justino»
FRustra opinaris exceptione non numeratae pecunia i
essc muxutura , quando ( ut faleris (lo) ) iu eiu$ v
cem , qui erat obligatus , subsiiiueris te debitorem.
De Condictione et exceplione.
7. Idem A. Juhano , et Ammiauo.
SI quasi accepturi mutuam pecuniam adversario cavistij
qiise numerala non est , per Condiciionem ( n) obl;
gationem repetere : [ et ] si actor non petat ,' vei Ez
ceptione non numeratae pecuniae adversus agentem u
polestis.
Heredibus , et in heredes quando competat.
B. Idem A. Materno.
SI intra legibus definitum (12) tempus , qui cautioner
exposuit uulla querimouia usus , dcjunctus est : resi
duum tempus ejus Heres (i3) habebit tam adversus cre
ditorem , quam adverius [ ejus ] hcredem. -j- Sin auter
queslus (i4) est , excepiio nou numeralae pecuniae heredi
et adversus (i5) heredem ejus perpeluo compeiit. -f- Si
vero legitimum lempus excessit , in querimouiam credilo
re minime deducto , omniniodo beres ejus , etiam si pu
pillus (16) sit , dcbilum solvere compellitur.
quod altcram solutam esse excipiat , onus probationis sustinere
alitcr quam si lotum debitnm iuisset inficiatns.
(8) Id est , ubi vere crcdita pecnnia jietitur : ut binc colligcr
possis , hanc exccptionem locnm tantum haberc in mutno : eHuo
tamen quaedaiu non absimiles esceptiones in pignore et dole.
(9) Pula vcnditionis.
(10) Suscipicns allerius in se obligationem , cxceptionera oppo
nerc non numcrat.-e pecuniae non putcst. /. 4- i>\f''- ^^ duobu
reis slipul.
(11) Cautio dati chirographi condici potest , si e.^ co numcr.it
non sit pecunia , ct ita actio , non taiitnm exceplio coinpetit ei
cui non est numtrata p. cunia. /. 3. siipr. de cond- indcb. et l. u'
supr. de cnndict. ex lege. cx /. i5. infr. de fdejusforibus. l. ul'
iiifi: de solutionib. l. 'i. ff. d>t condict. sinc causa. l. q. supr. n
exhibcnduin. l. i . /. 2. C. Gregoriana. tit. si dcbilo persoluto-
(.2) Vid. /. 14. Inrr. h. t.
(|3) Ad beredem exceptio non numcratse pecuniae transmittitur
nisi tenipus sit Gnitum.
(14) Contestatio locnm faclt perpetuae petilioni. /. 87. /. i3(
ff. di! reg. jur.
(i5) lii heredem cxceptio non nnmeratse pecunis datur.
(16) Hcres etiam pujnllus tenetur dcbito paterno, dix.i ad t. •
Supr. de hered. action.
CODICIS REPETITiE PRyELECTIONIS.
375
De Parte non numerala.
9. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Zoilo.
"^Um ullra (1) hoc , quod accepit , re obligari nemi-
J ncin poss(; coiistel , [ el ] si stipulalione inlerposita ,
acita crcdilor nou dedtrit : in factuin [ esse ] daudam
ceptioncm convenil. Si (2) necdum tempus iutra quod
ijus rei querela dcferri debet , transiit 5 vel (3) si inira
»c in leslaudo juri parilum sit : niliil ultra hoc , quod
cepisli , sorlis a te noraiue [ aditus Ilector vel ] Prse-
i provincia; exigi palietur.
De prohationc , et de longi teniporis prcescriptione.
10. lidem AA. Mezantio.
Sseveratio dchitum (4) « lutum conlendentis , tempo-
L ris diuluruilate nou excluditur : Nec huic obloqui-
: , quod exceplio iion numeralae pecuniae certa die (5)
u delata querela prius evauescat : cum inter eum , qui
tum adseveraiis (6) , onus subiit probationis , et ne-
'ilein numoraiicnem , ( cujus naturali ratione • proba-
(7) nulJa est ) et ob hoc (8) ad pelitorem ejus rei
cessilaleni translerentcm , magna sit dillerentia.
De transactione.
11. Tidem AA. Eutychiano.
I transactionis (9) causa dare Palladio pecuniam siinti-
laiiti spopoudisii : exceptione non numeralae pecuniae
endi non potes.
i) Gratuitum liiric coHigunt nnituum esse, et mufin debitoicm
i obligari ullra id quod acccpit. /. \'). Jf. de jiactis. l. li. j. 1.
de reb. cred. idein in pecuniam constituenlc pro alio. /. n. in
j Jf. de pecuit. coiist. idcm in fidcjnssore. /. 8. §. n. ff. de fi-
u.wof. An idcm in paclis cl stipulationilnis ? yid. quce di,\i ad
3. Supr. de pact. An idein in tiaditionibus reruin ? vid. /. 48.
de pactis.
2) /. 14. infr. h. t.
3) Kcgans iuimcialam sibi pccuniam exceptione pccaniEe non
ncraloe inlia bicnniuni uti p-^tcst. Imo ct post bicnniiim si
lo intia illud tcinpus It.iiapivpxto ■■ id cst , prolestationcm 'in-
losuit. Syiiopiis et ibi Scliolidsies-iZ. tit. 1. cap. 67. ei 68 2
nicn. 2. 5. 4. protestationc igilur pcrpctuatur jus c.xccptionis
4) K.^ccptio non numcralac pecuni» , biennalis , solutse pcrpetua
:>) Id cst , bunnio. /. 14. prii.c. infr. h. t.
(>) Qni lactiim adscverat, jirobare tenctur: qui facfum ne^at
lenetur. /. 23. supr. de probat. ° '
;) Dixi ad /. 23. in fin. supr. de prohat.
i) I. 3. supr. h. t. vid. /. i3. iufr. h. t.
)) P<-trnti c.\ fransaclione nou oljjicitur c.xccptio aV«flvun/«c
'ops. h, t. c. 0,1.). fr»i"»->.
m) Rcus piiacipalis mandalor ct fidcjussor «ipo^pyvplxy ]yoss\xni
u) Piaefccfo iirbi. Cuj. 3. cbs 3.
12) Cayi inc ccnlum tibi dcbere ex antccedenlc causa aJiciua
'i grafia cmplioiiis , ct Iioc specialilcr edixi , id cst scripsi ?
1 ationcni a te cxig.ic non possum. Ciir ? confcssionibus meis
ncscerc deiico. Tu non cogcndu.s es probarc tc mild aliquid ven
issc , vcl fe centum illa niibi numciasse : scd ipsc |)robare de"
, niliil tc olim milii vcndidissc : lloc , inquain , probarc debeo
pcrfiincforic , scd pcr apcrtissiiua fanliini lenim ar"un]cnfa
I (is m.scrla. Tanlispcr dum id probavcro , confcssioni nrcce nrse-
'tae slabiliir , m hic. addc f ult. Inst. dc /idejussorib. / 3o
/^ terh obl. l. 2. in fm. liifr. dc quodrieim. prcescr / aS
e probut. ex leo partcs acforis sustinct. /. \. £'. dc excevt
^cript. et pra-jud. adde auctonm Sjn. h. t. c. 7i.et3.Harm"
)• 7^. Cujaciuui aU Aofe//. 100.
De mandatore et fidejassore.
12. Iidem AA. Severiano.
TAra mandalori (lo) quam fidejussori non nuraeralae
pecuniJB exceptio exemplo rei priocipalis competit.
De causce prohaiione , et de confessione dchiloris.
i3, Imp. JusTiNus A- Theodoro P. P. (i i).
GEneraliler sancimus : Ut , si quid' scriptis caulum
fuerit, pro quibuscunque pecuniis cx anleccdenle (12)
causa dcsceudentibus , eamque causam specialiter ])iomis-
sor edixerit ., non jam ei licentia sit causa; probationem
slipulatorem exigere, cum suis (i3) confei-sionibus acquie-
sccre debeat (i4)- "isi cerle ipse e conirario per aperlis-^i-
ma (i5) rerum argumenta scriptis inserla, religionem ju-
dicis possit iustruere , quod in alium quemtjuam modum ,
et non in eura , quem cautio perhibet , negotium subse-
cutum sit. Nirais enim indignum (16) esse judicamus, quod
sua quisque voce dilucide proteslatus est , id in eundem
casum infirmare , testimonioque proprio resislere..
De tempore hujus exceptionis proponendcc. 1. De de-
posito , de securilatihus puhlicarum functionum , f^/ do-
tis , 2. et Civleris. 3. dc Jurejurando. 4- 7"oe ohservanda
sunt in hcic quereUi proponenda.
14. Imp. JusTiNiAMJs A. Mennae P. P.
1N coutractibus , in quibus (i^) pecuuia» , vel ?.lia» res
nunieratae , vel datae esse conscribuiitur , non intra
qiiinqueunium (18) ( quod antea constitulura erat ) non
niimerataj pecunije exeeptionem objicere possit , qui acce-
pisse pecunias , vel alias res scriplus sit , vel successor
ejus : sed (19) intra solum biennium (20) contiuuum : ut
(i3) Suae confessioni quisque debet acquiescere , confessiouem le
gifime factam nenio |iotesl rcvocare. vid. Dyaum ad c. i\ . de re",
in 6. vid. etiam diligentcr Molin. q. jy. de usur. n. 208. in pr.
(i4) Vide Joan. de liuol. ad l.a Tuio. JJ. de ferb. ob!ig. Rof-
fredum in libellis ad Rubr. certi condiccio. Joan. Andr. m addit.
ad Specul. tit. de consensu. §. nunc videnditm. vers. qua: est ra-
tio. Paul. Castr. in l. si divort. ff. de werbor. obLif^at. Lud. Rom.
ad l. generaliter. ff\ h. t. Bart. ad l. cum quis decedens. ^. codi-
cillis. i^ers. ad quast. ff. de leg. 2 Jason.' ud l. admoncndi. ff
de jurejur. et ad l. cum te transegisse. siipr. de transact. Felin.
m c. cuin caulio. de Jid. insirum. et <•. ut si cleric. G. col. extr.
de judiciis. Bald. in l. 3. infr. de rcpiid. hered. Cyn. /. i. infr.
de coiifss. Alcx. cons. i3. vol. 1. Socin. cons. 178. cl cons.
228. IWod. •
(i5) Falsitas instrumenti teslibus potesl argui. vid. / 3. in Jin.
Supr. si miii. sc major.
(16) Quibusdam casi))us boc non est indignum. vitl. Mynsing.
4. obs. 5l.
(17) Id esi , noii aliis quam in mufiio.
(18) Aliud bic jure civili , aliud jure canonico stafuifur : Jasoii.
ad l. qiii ppcuniain. 3o. n. 7. et 8. ff. si cert. pctat. Hippol.
sing. 463. et siiig. 622. Fclin. ad c. ' si cnutio. dcfd. instr. Diaz.
Rcg. 249. Diien. reg. -Jifii. IVlod.
(19) ^!a.fj.xpiooi» T"? avao>uo/*? profcstatio seu exceptio non nu-
meratae |,ccuni.'e intra biennium cootinuum opponi dcbet : olim
quinqucnnio , bodic bicnnio coiitinuo extiiiguilur : exccptis iis qui-
biis jure speciali oiini conccs.vuin erat , ctiam post quinqucnnium
eam exccpfioncm opponere , ut hic. Syrwps. h. t. cap. ■^i. a.
Harmen. 2. c. 8.
(20) Inst. de liternrum obligat. §. 2. Inst. de except Hodie
sempcr in Gallia auditur excipicns iiou nunicrafam pccuniain , scd
ei incumbif onus probandi. Rebufl'. tom. 1. cnnstit. in pioccin.
n. 59. Gotb. Qiiod cum Juie Canouico convcnit, qtio non niim<>-
ratae pecunias cxccjilio ctiani post bicnnium oppon: potcst in viin
cxceptionis doii inali. vid. Dyn. ad cap. locupletari , de r^g. jur.
iii 6. Paiiorm. cap. uU. extr. de sohu.FeUn. cap, si cauiio^ n. So.
de fdc inslrum. Aas.
LIBER QUARTUS
ro olapso nullo modo quercla nnn numeralan pecuniae in-
Uoduci possil : Jiis scilicct , qui propier alicjuns causas
specialiter logibus exprcssas eliani eJapso qiiincpiennio iii
prajieritis tcniporibus adjuvabanlur , cliam in posteruin
( Jicet J)icniiiuin pro quiiiquenuio slatulum esl ) eodeni
nuxiJio potiluris.
^. i. Sed quoniain securilatibus , et inslrumentis depo-
silarum reium , vel pecuniarum talem exccptioiicin oppo-
iiere Jiligalorcs conantur , justuin esse peispexinuis , Jm-
jusmodi potesiatein in certis qiiidem casibus prorsus am-
putare , in aliis vero brevi tcmpore coiicludtre. Ideoque
«ancimus inslrunienlo (i) quidem depositionis (2) cer-
tarum rerum , vel cerlae pecuuiae , securiialibu>que publi-
«Tarum (3) Cunctionum , sive iii solidum sive ex parte
•oiuta esse conscribantur , iJIis eliam securitalibus , qua;
j)ost contectionem dotaiium (4) iuslrumenlorum de sulu-
ta dote ex parte , veJ in solidum exponuntur , nuUain
exceptionem non numerala; pccuniaj pcnitus opponi.
^. 2. Super (5) cTtcris (6) vero securitatibus quae
5uper privalis deJiitis a creditore (t) conscribuntur ,
parlcm debiii sortis , i'i'l usurarum nomiiic soluiani esse
significantes , \el adJiuc foeneralilia caulione apud credi-
loiein nianenie , soJidi tamen deJiiii soiutionem lactam es-
se demonslraiites , veJ etiam futuram esse redJiiI)ilionein
jnslrnnunli liaiiieratilii proniittenles , vel si qua alterius
rujuscun(|ue coutractus gralia , in quo numeratio pecunia-
inm , vel daiio certanun specierum scripla esl , securitas
iumii;ler dala si( , depensas esse pecunias , vel alias res ,
vel parlem carum significantes : intra trigiuia (8) lan-
tummodo dies posl iiiijusmodi securitatis exposilionem con-
iiunieraudos , exceptionem iion nuineraiae pecuniai posse
o])jici : nt si Iii transacli fueiint , eadem securitas a judi-
canlibus oinnibus modis admiltalur : nec ei liceat , qui
Becurilatein exposuit , post excessmn menioralorum [ tri-
f^Mula ] dierum non esse sibi solulas pecunias vel aJias
res dicere.
5. 3. lllo (9) videlicet [ semper ] oLscrvando (10) :
ut , in (juibus non ])eiiniltilur exceplionem non nuraeratae
pecunia? onponere , vel ab iuitio , vel post taxatum tem-
pus elapsum: in \\\s (1 i) nec jusjin-andum ollerre liceat (i^).
§. 4- ^" ('"^) oir.ni vero lcmpore , quod memoratse ex-
ceplioni taxalum est , ei Iicel)it , cui talis exceptio com-
pelit , vel deiiuncialionibns scriplo missis querelam non
numeratae pecunia^ manilestare [ ei ] qui numerasse eam ,
vel alias res ^ledisse inslrumento scnplus est : vel si (i4)
(1) Non nuiiioralaB pecuniBe exccptionem ncmo opponit adversiis
apochain seu instruinentum , qiio confcssus est se deposituin acce-
j isse : scd nec adveisus securilatein ( dZoitiXtv Giiflci vocant )
( yiyLOixicjj , id cst . de rebus fisci vel ])iibhcis luuctioiiibus el tiibu-
1-is , tj Kx-ta. cfj.oKoytxi d-rr.KyiTitKti^ firl irpoiKt • boc est , adveisus
caulionctn bcriptain receptoriain de dole seu dotis receptae. SYiiops.
tt Harni. d. luco.
(2) In deposilo conrcs.^o vel ( ut loquunlur intcipretes ) con-
fessionato , non aduiitlitur exceptio nou dcposilse pecuniaB. vid. Ro-
land. a Valle i. cdiis. 17. n. 7.
(3) 'Vid. /. ult. iii/i: de apocli. publ. adde /. •2. in Jin. infr.
de cfuadricnn. picescript.
(4) Exccptiooi iion nunieralae dotis locus non est , si praeter in-
strunicnluiii dotis etiain apocba caverit maritus se dolem accepisse.
vid. Cujac. ad i\oi'. 103. in ftn.
(5) E.\cejitioneni iion numeratae pccuniae intra dies triginta po-
test 0|i|.oiRrc creditor adveisus d-jTo^cliiv seu apocbam solutae sibi
pecnniiE a s-e debilon faciam , aliu iKnuine , quam dcpositi tributo-
rum , el dolis : alque ita diHirt spatuim lrif;ii)ta dierum a bieiiiiio ,
de 4110 si.prH , quod datur , quum quis babet cliivograpbum tan-
quain credilurus , et altcr postea dicit se nihil acccpisse. Triginta
Tero dierum , ciun cteditor securitatcin fecerit , vcluli qui solidum
abesse eum bis locis , in quibus controctus factus est
coiuigent , in liac quidem aJma uri,e apud quemlih
ordinarium judicem , in provinciis vero apud viros tl
rissimos reclores earuin , vel delensores locorum eaode
querelam matiifeslare , coijue modo pr^rpetiiam sibi exc
plionem cflicerc. Sed si pra seii» quideiii sit , qui pecuni
numerasse , vel alias res dedisse scriptus est , aliquarn v
ro adminisltalionein in bac alma utbe \ vel in provinc
gerat , ut diiricile esse videatur deniiiiciationem ei mitten
Jicenliain damus ei , qui memorata excepiione uti velit
alios judices adire , vel in Jiac alina urbe , vel in provii
ciis , et per eos mauifestare , cui exceptionem hnjusmoi
objicit, lactam a se super non numeraia pecunia quen
lam esse. -|- Quod si in provinciis [ vel ] non sit aiii
adminislrator civilis , vel mililaris , vel propter aliquai
causam diJiiciJe sit ei , qui inenioratam querelam oppoD/f
adire eum , et ea quae dicta sunt , facpre : licentiam i
dainus per virum reverendissimiim Episcopum (i.')i eac
dein suam exceptionem creditori mauifestare , et ita teir
pus statutum interrumpere. -(■ Quae etiam in exceptior
iion numeratae dotis (16) locuin habere ccriinn est. Da
Kal. Jul. Conslanlinop. D. N. Just. A. 11. ilos. 5ay.
In AuTHENT, de teinp. non sol. pec. super dol. J.
sin autem. coll. 8. lit. i. al. coll. -j.
tit. II. Nov. 100. can. 1.
TT Anc autem querelim in scriptis fieri oporlet , et st qti
eam in judicio faciai : oportet earn muUeri , vel onui
modo ei qui dotem lonscri/jsil , innottscere.
Qui possunt hac exceptione uti.
i5. Idem A. Mennas P. P.
SI cui non numeratas pecunise competere possit exceptio
etiam eo supersedente tali auxilio uti , vel prssiinte
vel absente , crediiores ejus ( sive ipsi conveniautur , u
pole res ejus detinentes ab his , qui debita ejus exigunt
cui compelit hujiismodi excepiio , vel dotis , vel altfrii
caiisae nomine : sive conlra aiios oossidentes aliquam actic
nem ip.-i moveant ) [ possint ] in examinando negoti
suis ad\ersariis eandem non nuinerafae pecnniai exceplit
nem opponere : nec (17} eo prohibeantur , quod prmci
vel partem aceeperit. Synops. et SchoHastes ibid. Dic , apertiu.»
bieiinii exceptio compelit reo seu debitori : trigiiita dierura creditir
(6) In qiiibus non agitnr de deposito , de tributis , de dote
ut Supr. 5. i.
(7) Spe futuiae solutionis , si creditor apocbam debitori Irad
dit , dabitur etiaiu ei exceptio uon numeiatas.
(8) Vide quae notavi ad /. 7. in fn. ff. dc public. et vec':g-
(9) In quibus causis pecuniae iion numeialaE exceplio oppoi
non potcst , aut intra triginta dics duntaxat porest , nec jusjurai
dum defertur. 2. Harin. ■>,. y 9. Syn^ps. dict. l>c.
(10) Vide Jasoneni ad 1. maiiifestcE 38. Jf. de jurejur. Mod.
(1 i) Excipere cui 11 )n licct , ju.-jurandum deferre non pote»!
vide /. 35. in fin. ff. de jurejui:
(ivi) Vid. tamcn ISovell. i3(). cap. 6.
(i3) Exceptionem pecuiiiae uon numerataa qui babct , nec ea
oppoiiere propter metum advcrsarii sui pofest, protestatione ( Gr;
cis ^ix/uap-.uptai ) apud prassidem vel apud Episcopuin inlerpcii'
tenqjus intcrruinpit. Scf/oliast. Synops. dict. loc.
(i4) /. i4- '"/'■• de coiitr. slipulat.
(i5) /. 21. Snpr. de Episcop. aud.
(16) Vid. Infr. dc dote caut, non numer.
(17) Addo /. l^- JT- de Jidejuss.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
iVit debitor ea nunquam usus sit : ita tamen , ut neque
rincipali debitori , neque fidejussori ejus aliquod praeju-
icium generctur , si is qui earn exceptionem opposuerit ,
clus luerit : sed possint illi poslea si conveniautur , in-
a slatula scilicet lerapora , eadem se exceplione tueri.
De jurejurando.
hi
16. Idem A, Joanni P. P.
JudicatcB rei soloendce non solulce compensailo
recie pelilur.
2. Idem A. Asclepiadae.
EX (7) causa quidem judicali [ si debitura ] solutum
repeli (8) non potest , ea (9) propter nec compen-
satio (10) ejus admitli potost. f Eum vero, qui judicati
rNdubitali juris est , non numerala^ pecuuiae exceptionera convenitur (i 1), compensationem pecuniae sibi debilse im-
L locum habcre , et in talibus nomiuibus , [ vel ] tioene- plorare posse nemini dubium est.
ititiis , vel aliis cnulicinibus (i) , (jua? etiam (2) sacra-
Reipublicx debitor certis casihus compensationem
non ohjicit.
2. Imp. Alexand. A. Capitoni.
1N ea , quse Reipubbcae te debere fateris , compensari
ea quae [ invicera ] ab (12} eadem tibi debentur , is
leoti habent menlionem (3). -j- Qnae eniiu diflerentia est
I hujusmodi cxceplione , sive jusjurandum positum est ,
ve lion , tam in loeneratiliis cauliouibus , quam in aliis
jstrumentis , qua; talem exceptionem recipiunt.
T I T. XXXI.
DE COMPENSATIONIBUS (4).
Fisco petenti e.v cndem non ex aliena statione
fit coinpensalio.
1. Imp. A]NTONix«tJS A. Dianensi.
ET Senatus ccnsuit , ct saepe rescriptum est , compen-
sationi in causa fiscali , ita demuni locum esse , si
adem (5) slalio (6) quid debcat qua; petit. Atque hoc
uris propter conlusionem diversorum oiliciorum lenaciter
ervandiun est. Si (juid aulem tibi ex ea slatione , cujus
uculionem lecisli, deberi cousliteril: quamprimum recipies.
(i) An contra instrumcntum guarcntigiatiiro , aul coiifessalum
lon niiiiicratiB pcciinia; cxccptio opponi posiit , vid. Groeneweg.
\ic : el Ccnsiir. Forons. iioslram lil/. 4- cap. 18. S. L.
(■2) Vid. /. iilt. Jf'. ud municip. adde speciein /. penult. supr.
fe trcmsact. ct ifa , noii obhlantc jiaamenlo potest cxcipi de non
iimerata pccmiia , I». c. exccplio iion numcrata; peciuiioe locum
lahet etiaiii in jiirata cautioiie. Syn. Basil. d. l. c. 76. iurala
lorro rautio GriE<;i.^ ivoijioic* o/uoKoyi'u- Dc gratia jurisjiirandi dixi
d d. l. ull. a qiio iil pc(enda. v. Koland. a Valle i. consil. (j.
(3) Exceptio 11011 nunuratae pccuiiiac compclit etiam apposito
uramento , ct jurameiitum inlcUigitur secuiidum naturam actus ,
upcr qiio inlcrponitiir. Tiraqiicll. de constie. 3. part. 7. lim. n.
4. Jacoh. dc Nig. ad rub. Jf. de verbor. oblig. n. 182. Fortun.
'.arzia. nd l. si Unus. §. pucUis ne petcret. niim. 68. Jf. de pact.
)ociiis cnnsil. a^o. et 3Ji. num. 8. Uidacus Covarruvias «^/ rz^i;-.
xtr. de testibus y. part. n. I2. G\.iler'H\s parl. i. resolut.c.Z'] . Mod.
(4) 5- 39. Inst. de actionibus , et 16. D. 2. adde Paul. 2.
entent. ,">. ^. 3. Oldcndorp. de except. compensat. cap. 47. de
xcept. li» Gallia coiisiietudinaria compensalio apiid judiccm sine
ilcris iTf,'iis iion ailmillilur : quod ad compendiiim sigilli Kegis
xcogitaliim rcCtrl llelnitliis tom. 1. in proam. constil. el. 5. mim.
>-. Golh. Ad hunc til. vid. Cujiic. lib. 6. observut. cap. 16. et
ib. i5. cap. 12. et tom. 3. comment. ad jus cii//. S. L.
(;■)) Si uniis lisci stalionarius niihi dehet , alii siiin debitor
:ictcre non possum comjien.ialionem. adde /. 12. /f\ h. t. '
(6) 2rKT/<uy- Fiscus iii divcr.^is provinclis quosdam habuit, qui
'cs ipsiiis ciirarciit. Ciiralio qmrlibct appcljiiiur slaiio. 7. Synops.
i. ex Ub. 24. lil. 10. cap. a5. et ibid. Sclioliustes. stationis (isca*
is fit alibi menlio in /. 1. Ji;fi: ne Jiscus rem quam vendid. lib
10. til.
5. /. 9. infr. de susceptorib. Id). 10. tit. 70. /
te solut. et ld)erationibus. Curalioncm hic voco , non locum sta
infr.
:ionis. vid. Cujac. -^4 obseri'. 87.
non ipsas mansioncs , in quibus
Jllicia fiscaha consistiint. vide Cujac. ad l. i. infr. ne Jiscus rem
iion oflicium slatioiiani , scd ipsuui stalionarium" ct ciuatorcm fi-
icalcin. His ita coginlis dieumus , fjsco agcnli compensalioncm obji-
■1 possc : scd tunc tauluin , cum cadim ex slalionc dcbcl non alia
Nam cujusque sUlionis ratio scparola c.^t , verbi gratia xa5-oA'«'f
«u gciieralis AUxaiidna- dcliitmu fiscalc pclil : Rcus scu dcbilor
toutiii , sibi lanlumdcm a libco AuiiochiiE dcbcri ait > quum aiia
TotnAV.
cujus de ea re nolio est, jubebit : si (i3) neque ex Ralen-
dario , neque ex vecligalibus (i4) , neque ex frumenti,
vel olei publici pecunia , neque tribulorum , neque ali-
nientorum , ueque ejus qui staiutis sumptibus servit , n«-
que fideicommissi civilalis debitor sis.
Quantitalis et pecunice compensatio ipso jure fit , et
ad concurrentem quantitateni usurce sistuntur.
S'i
^. Idem A. Luciano.
I constat pecuniam invicem (i5) deberi (16): ipso (17)
jure pro solulo (18) compensationem haberi oportet
statio sit , exceptionem non habtbit : si aliter compensationes pe-
tuntur, ,Tuy^hyia.t xi ^povii^i: i^ o/ xlyot -rur >ix^oKih.u» ■ cau-
tiones ipsre et rationes gencralium coufunduntiir. Synopsis Banlic.
et ibid. Scholtastes 7. tit. 6. exlr. 10. c. I25.
(7) Judicati ex causa qui convcnitur , compensare polest : qui
tamcn si cx eadcm caiisa jam solvit , quamvis iniqua sentenlia sit ,
ncque solulum rcpctit , ncque in compcnsationcm alterius dcbili ,
cjus nominc convcntus , opponit se indebilum aliquod ante solvis-
se , ut hic , E, ^^ TrpDffiKi\a-eii Xpricrsu^ aju^iy toI ri; yv/urxcr^lii,
id cst , nisi usus acccssione , lis jam antca quoque fuerit cxercita.
Synopsis , ct ibul. Scholiastrs cap. 26.
(8) Solutum judicati causa non rcpetitur , nec compensatur li-
cet judicatuni iniquum fuerit.
(9) Compcnsari non potcst, quod solutura repeti uon potest.
(Jo)Coini)cnsationis exccptio potest in executioue sentenlice opponi.
(11) Id est , sentcutia mandatur cxrcutioui.
(12) /. ult.ff. h. t. l. 4(i. 5. 5.^: de jure fisci.
(i3) Reipubl. potest objici compen^atio. Go^A. Vidc Zanger. de
Except. part. 3. cap. 8. num. 19. Ans.
(i4) Compcnsalio fisco objici non potcst petenti tributa , uthic.
addc /. aufertur. 4G. 5. ut dcbitortb. ii. Jf. de jtirc ftsci. Quid »
decimas petcnlibus coiupcusalio nii:n rcctc potest objici ? negit obji-
ci posse Komaii. sing. 5)7. argtim. hujus legis. eo magis quod 0«.
cimae Deo dcbcantur , cap. tua nobis iG. de decimis. Idcra uotat.
gloss. i6. qucEst. I. cap. drcima QQ.
(i5) /.10. 5. 2.# /,. t.
(ib) Vidc de coinpcnsiitionc Sociniim rc^. 61. Roman. cons. oio^.
col. 2. /1. g. Angel. cons. i32. AfTlictiim^f/w.t. i63. Vivi. ///>. i.
commun. opin. in vcrs. compmslitio. 43. opin. Mod.
(17) /. 5. in/r. h. t. l. i\. Jf. h. t. l. 7. Infr. de solut. Goth.
Vid. Zangcr. de cxcept. part. 3. cap. 8. num. lai. i3i. Ans.
(18) Compcnsalionis vis hsec est , iif soliitionis simiiiliidincin ha-
bcat : id est , ut qiii coniiiensaic possit , solvissc vidcal:.r. Proiude
qui totius dcbiti compcnsationem habct , iiitcqrum .iobifuin : qui
parlis, cam parlcm soh i.-se , ct cjusdein parti"s nsura.s lecilimc d«-
bitiis sustulis.se inlclligiliir. Synopsis Jiosil. et iii Schr^tiastrs 7.
tiud. 6. CT tit. 10. t</;^. 27." Solvit qui compensal. yidc /. si de-
bitor. 4. mjin.jf. qui potiores,
48
378
LIBER QUARTUS
ex eo tempore , ex quo alj ulraque parle debelur , ulique
quoad coiKMirrciUes (|iian(itales , ejiis.|(ie solius f(iiod ain-
plius apiid ahcriim est , usiuac debeulur , si Juodo petitio
earum subsislii (i).
I^x testamento dehiium ita coinpcnxnri polest , ut cjus
usurcv non dcbcaniur , <iuod coinpcnsuri polesC.
5. Idem A. Ilonorala3.
T^Tiamsi fideicommissum (2) lihi ex ejus bonis deberi
-Lj constat , cui dcbuisse te niinorem (|iinnli(alem dicis ,
asquitas (3) compcnsationis usararuin excbidit compula-
tjonem : pelitio aulem ejus quod amplius (4) libi deberi
probaveris , sola relinquiiur.
Ut pecunicv cautce non numcratce , non esf necesse
cvnipcnsationein opponi , ita rcrum amotarum
nominc recte petitur compensatio.
6. Idem A. Pollidenti.
^TEque scriptura (5), qua cautum ^est accepta, qua? {^\
< negas tradita , obligare te contra fidem veritatis po-
luit : et compensaiionis a^quitatem Jnre postulas. Non euim
piiiis exsolvi , quod debere le conslitCiit , sequum est
quam petitioni muiuae (7) responsum i"uerit : eo magis '
quod ea te pcrsequi dicis , qua; a muliere divortii causa
amota quereris. PP. Dat. Kal. Decemb. Alex. A. lu.
et DioNE Cowss. 280.
Vendilor privatus prclium pctcns compensationem
palilur , non fiscus.
7. Idem A. Eiizosio.
01 ex venditione prelium venditori debetur : compensa
^ tionis ratio opponilur. Adversus fiscum (8) enim so-
iummodo emptores petitioni prelii compensalionem obji
cere probibentur. '
De fructibus perceptis , et de legato.
8. Imp. GoRDiANus A. Emerito.
Ql propter fructus (9) ex possessione tua perceptos vi-
»^ tricus tuus debilor tibi conslitulus est : cum id quod
0) Quando subsistat , vide l. SB.JT. de rc^. jur. et ibi Dccu.m.
Q2; Dcbituiii ex tostamenlo potesl compensari.
W $■ 39. Insi. de act. Hoc quid ett? ipso iure fit compensa-
110. /. ^. Supr. h. t. i > i
(4) Partis admiititur compensatio , at non solutio. /. 12. infr.
A^, Kegusantium tracc. dc pignor. memb. 5. p«r^3. man. U-
(5) /. i3. uijr. de sol. ^
(6) Nuda mitii cautio destituta numeratione non oblisrat.
C7) l- 8. Infr. h. t.
^\2} ^''"f^^Z 'V'' ^' ^'''"' ' P*^*"'" protienn patitur compcnsa-
Tn\ -n "* ^' -^- de jurefisci. Synops. Basil. h. t. cap. 3,.
yK f rucluum consumptorum debitor compensationem patitur.
V.10; /. t). supr. h. t. *
(11) Creditor compcnsare non cogitur , qnod alii , quam dcbi-
tor. suo debct. /. .G. iln , ab alio.\ ,8. V /'• ^ vide tanln
iJ.i , ." P»'oc«"ator m rem suarn compensarc possit , quod
acto. dom.no debet , vid. apud Cujac. ^. obser.. S^j ^
(12) \cnd.tor tcnetur fundum lucre et tradere liberum,non so-
lum a servitutibus , sed etiam a crediloribus.
«. n.2.f?!f'T '^"?^ '°'''' '/'"P*' '■""'^' liberandi causa , imputa-
rc pote*t in id preUum qnod debel veuditori.
a matre tua ei legatum est , a te petere coeperil • nu
luo (10) debit.-E (juantitalis apiid euin , qui super ea 1
judicalurus esl , conipensaiionem non iniiii(!nto objicie:
AUeri quod dcles non mihi . compensare
niihi non cogeris.
9. Idem A. Eurneuidi.
E
Jus , quod non ei (ii) debelur , qui convenitur , se
alii , compensatio fleri nou potesl.
De indcbito soluto.
io. Trapp. DiocLET. et xMaxlm. AA. et CC. Nicandro.
QUoniam liberum (12) fundiim dislractum tibi propo
nis : post vero , vfliili piapcedente emptionem obli
gaiione cerluin quid solvisse (i3) , si d(jbitum a te apnc
Pra^sidem provinciae petatur : compensatiouem ejus quc(
iudebite (i^) solvisti potes opponere.
Dc nominatoribus tutorum.
II. lidem AA. Juliano et Paulo. •
SI tutores (i5) pupillis oflicio magistratns urgente nomi
nastis (16), ac pro his (17) propler ouus prunipili (18
pecuniam solvistis , superstitiosani geritis bolicitiidinem
ne ab ipsis conventi (19) banc eis iniputare (20) rainimi
possitis , vel a vobis quicquam amplius exigatur , si tao
tum (21) quantum eis tutores debuerunt , vei vos nomiD<
ipsorum majorem (22) quantiiaiem dediss^j probetur.
De parte compensata , et de pignoribus.
12. lidem AA. et CC. Corneliano.
1 Nvicem (28) debiti compensatione habita , si quid am
-8^ plius (24) debeas , solveiis , vel accipere creditore no-
lente oHercns (23) , et consignatum deponens , de pigno-
ribus agere potes.
De publicis pensitationibus .
i3. lidem AA. et CC. Basso.
SI velut in id debitum , quod soJennium (26) publica-
rum pensitationum nomine [ debueras ] compensaluro
(i4) Quantum ad te : debite , qi.antum ad venditorcm attinet.
(i.^) Vid. in hanc legem Zangcr. de except. part. 3. cap. 8.
n. fi6. An?.
(16) Magistratus potcst oniis nominandi tutoris alicui niandare.
(17) Pupilli scilicet absciitibus tiitoribiis , quos liominastis,
(18) Yide /. 4. infr. de primipilo. lib. 12. tit. 63.
(19) Qi'' tutorem nominavit, a pupillo potest convcniri.
(20) Principalis quod imputare poluit , id ejus successor ac iiib-
sidiarius imputat.
(■Ji) Qui tulorem nominavit cjus in subsidium in eara qi.antit-i-
tem quam is dcbuit, lenetur.
(22) Si tutor pliis impcndit , quam accepit , pupiilo imputat ,
ei'go et is , qui tutoris loco quid impcndit , id imputabit.
(23) /. 2. supr. h. t.
(24) l. 5. siipr. h. t.
(25) Partis qui compensationem petit , residuum offerre , consi-
gnarc et deponc.e tenetur. /. 10. in fin. L 12. Supr. de pignor.
action. l. 3. 117 fr. de luitione pignor.
(26) Quod solennium ac publicarum pcnsitafioniiin nomine de-
l>eo , compensarc non possum cum eo , quod mihi a curatore Rii-
pub. privatim dchctur.
CODICIS REPETITtE PRiELEGTIONIS.
379
Ibi , nihil te petiturura postea Muiiano (1) scripsisti :
eddUis (2) lus qua; vencrant in coinpensalionem , non
ndebiti soluti repelilio , sed aule debiti competit exactio.
Be actionibus iii rem , vcl in personam. 1. De
debilo li(juido^vd uon Wjuido. De dcposilo.
2. Dc possessionc occupala.
T I T.
D E U S
XXXII.
U R I S (12).
i4- Inip- JuSTiNiAN. A. Joaani P. P.
COmpensationes (3) exomnibus (4) actionibus ipso (5)
jure licri sanciuius , uulla diflcrcutia in rem (6) ,
vel persoualibus acliouibus inler se obscrvauda.
§. i. Ila tameu conipeusationes objici jubemus , si cau-
sa , ex (]ua compcusatur , liquida sit (7) , et noa mul-
tis ambagibus iuuodata , sed possit judici faciiem exilum
sui pia-starc : satis euim miscrabile esl post mulla forte
varia(|ue cerlamiua , cum rcs jam fucril approbata , tuuc
ex allcra partc , quse jam peue convicta esl , oppoui com-
pcusatioiuMn jaui certo cl iudubitato debito , et moraloriis
ambagibus spem coudemualiouis cxcludi. l"Joc itaque ju-
dices observeul , el non procliviores ad admittendas com-
pcnialiones existaul : nec molli aniiuo cas suscipiant :
sed (b) jure slriclo uleutes , si inveueriut cas uiajorem
et amplioreiu cxposccre iudagiuern , cas quidein alii judi-
cio reserveut ^ liteni autem pristinam jaia pene expedi-
tara , sentenlia terininali (9) compouaut : excepla actio-
ue depositi (10) sccunduiu uostraiu sauclioueui , iu qua
nec compensationi locuui esse disposuimus.
§. 2. Posscssioucm aulem alieuam (n) perperam occu-
pautibus compeiisalio non dalur.
(0 Curatoii Reipiiblicye.
(i) Iil tsl , solulis : ut sit scusus , dicis te deliitorem publira-
ruin funcliouum coucti:m fuissc a novo Reipulilicae curalore solve-
re , (juod antta cmn Muliaiio ejus deccssore , ( privali cjus , noa
{ibC.alis dcbili causa ) coiiipcnsavcr.is : ct quceris , num a novo illo
curalorc solutum )ioa.-.is rcpclcic? non poles , polcs lamcn a Mutia-
ni bcrcilc id , quod libi (lcl)itum e»t , CNigcrc.
(3) INiliil novum induci bac constitulioiie notat Cujacius 8.
obseiv. iG.
(4) Compcnsalioncs cx oinnil)us aclionibus ipso jurc fiunt , nt
liic , cx omiii contiaclu naturali vcl civili. /. ^- J/. h. t. naturali
lantum. /. (j- Jf'- h. t. loslaiucnto. /. 5. Su/ir. Ii. t. contcstatione
judiciali. /. 8. sufn: h. t- aclionibus in rim ct in pcrsonaiu. Lifr.
}i. t. at iiori in lacli obligalioiiibus : cst cnim iulcr aititiccs lungu
dincrcntia. /. 3i.Jf. de sohuioiiib. ntc facta fuiictioncm sobitiuuis
recipiunt. /. 2. J. 7..//^ de eo quod cerlo. Dc aliis cxccplioiiilius
dic( liir alibi. Jlis iiitcrim addc (pia; s(rij)ti ad /• 3(5. jff'. de adiin-
nist. ct pcric. tut. luinpc compcnsalioncni , qua: fit ij-so jiirc , so-
las ad usiiias u.>iurarum o(bo rcslniigi. Accuis. in l. \o. Jf. h. t.
(f>) 5. 3o. Iustit. de uctioiub. /. 4- '^upr. et l. 4- /• i^-ff- h. t.
(H) dict. ^. .3o. vid. Cuja(\ i5. ob.^erw 1-2.
(7) Kon liqiiidi ad liquidum noii fit compcnsatio. Compcnsatio
deniquc noii (i( iiisi dcbiti liqiiidi , confcssi , prsescntis , iion coii-
trovci>i , noii iiiccili , qiiod ct aiilc Jiisliiiiariiim fuit , /. -xi JJf.
h. t. l. '''■ Jf'. dt' tut. ct nit. distiuh. Addc buic loco Socin. n'g.<.u.
(8) Non lioc dicil , cojiipcn^ationcs jurc slriclo nili : scd boc
potius , jiidicuin in coinpcnsalionibus admittcndis vcl nbn adiuittcu-
dis niiigiiam potc.statcm cssc.
(9) Tcniiiiiali.s ,>iciitciitia , qure caiisa; lcrminnm adfcrt. sic tcr-
iniiialis lapi.^i , qui agiiim liiiit. Aniiiiiaiuis Marcellin. 38. qui et
Jinalis apud ciuoirs de liinitihus ugroruin.
(10) lic^ dcpo.-iia noii polct pr.Ttcxtu coinpcnsalioiiis rctincri :
id tst , ubi dcpositum rcpililur, non admiltilur pctitio compensa-
tioiiis. /. 11. J}\ dcpositi. boc ctiam aiitc Justiniaiuim fuil. Paul. vj.
teut. tit. de depo.iito. rx. ^. 3.
(ii) SpoUuto uoa objicilur conn^cnsalio. Spolialu» autc omnia
Stipulalio pari( usuras , nec scripturam exigit.
1. Imp. Anton. Pius A. Evocato.
SI (i3) inlerrogatione praecedente promissio usurarum
recte facta prohetur : iicet instrumcnto conscripta (i4)
non sit , tameu optimo jure debenlur.
Mora emptoris parit usuras venditori.
2. Impp. Severus et Antonincs AA. Lucio.
Tl Siiras emptor , cui posscssio rei tradita (i5) esl , si
kJ prctium venditori nou oblulerit (16) : quamvis pe-
cuniam obsignatam iu (17) depositi causam habuerit ,
sequitatis ratioue praeslare cogitur.
Nuda conventio parit inlerdum usiiras , si vel solutca
sint , vel pignus in eas daium.
3. lidem AA. Juliauo.
QUamvis usurae foeni^bris pecuuiae citra (18) vinculuni
stipulalionis peti non possint : tamen ex pacli con-
venlione solula? , neque ut indebitae repeluutur (19)7
neque in sortem accepto fcrendae suut.
Pignus ohligatum pro minoribus usiiris , non
polest retineri pro majnrihus ex poslcriori
contractu nasccnlihus. Uald.
4- lidem AA. Honorio.
>Er retenlionem (20) piguoris U5uras servari posse , de
quibus praeslandis convenit, licel(2i) stipulatio iuter-
rcslituendus est , non obstante compenjtationis exccptioue. TJde For-
ncr. 2. selcct. i^- vcl ita , in aclione njonicnti compensationi lo-
cus non cst : quod olim quoque oblinuit. Nam momcutanea iinpe-
diri ])0£sunt.
(lu) L. 22. D. I. et 2. C. Theod. 33. ct 1. Paul. sent. 14.
el 23. Eclog. 3. et 3. Harmcn. 7. et 5. exir. Sg. vid. Papon. li.
Arresl. 7. des ccntiuits usuraires ctc. aiblc dc usuris lei judicatos
lib. 7. tit. .14. iiijr. dc naut. fisn. 'i->.J}'. 2. JSoyell. 121. Molin.
in traci. de usur. De usiir. pupdl. vid. /. 5. tit. .5G. An licitiini
sit aliqiiid cxtra soi-lcm accipcrc , dixi ad /. 2. Supr. de pign-
act. ct omnium maximc ad /. placiiit. 29. ^ de usur.
(i3) Usura; cx promissiouc nou dcbentur , nisi stipulanli sint
proiiiissre.
(i4) Usurarum slipulatio scriplurain non rcquirit. Stipulatio
uypx^pog ^ id est , non scripta usurarum valet. 3. Ilarmcn. 7. J. 2.
dixi ad /. 17. supr. de pact.
(i5) Erajitor nsuras dcbcl prclii a die traditionis rci factse. /. 5.
infr. ct l. i3. ^. 20. //. de act. empt.
(16) Ei catcp.us fucrit iii mora. Mora emptoris in pretio solvcn-
do parit usuras , id est , usuris eum siibjicit.
(17) Soia dcslinatio ct voluntas dcpoucudi cmptorcm , cui rcs
jain Iradita est , non excusat ab usuris^ Dilferunt brec dcposuisse
cl dcpoucrc vobiisse.
(i8) Paul. 2. sent. 14. §■ i. cxcipc /. 4- iufr. h. t. usur» cx
paclo ( boc est , sine .stipidatione proinissae ) solutse rcpeli non
possunt : ncc iu sortcm a crcditorc computcntur. Syitops. Jiasit.
c. 47- 3. Ilarm. 7. ^. 14. Qii.tj verba iiitcUigenda >unt de lcgiti-
inis u.iuris : nam illicitae usur;E in sorlcm coinpulantur. lycAo/uutt*
Syn. d. c. 47- /• 2(). §. 1. in fin. infr. h. t.
(ly) Nuda convcnlio parit «isurarum sobilarnm retentioncin , et
ad usiiras sobitas r( tincndas suflicit. /. at^. Jf. de cond. ind:-b.
(20) Non niodo sortis , sed usurarnin c."»nsa pignus potcst retine-
ri. lictinerc pignus possuin inihi traditum in usuras nuilo pacto
miiii pri'iui>,-as.
(21) Ratio dubitandi sumpta ex /• i. /. 3. supr. h. t.
/
^^^ LIBERQUARTUS
posita non sit , mciito constilulum est , ct ralionem ha-
bet : cum (i) ,,ignora co.iveunone (2) pacli clirnn usuris
obstr.c(a s.nt. f S.d (3) enim in causa dc qua ams , ha^c
ratio <;cssal SKjuidem tcmpo.-e conlraclus de rainonbus
lisuns petc.dis convenit , postca (^) aulem cum sn debi-
tor praestalurum majores .ep.-omisit , non poti-sl videri ra-
a p,g,.or.s retenlio : rjuando eo (empo.-e , quo inslrumen-
ta (j) emiiiebanlur , non convenii , ut pignus eliam ad
hanc adjectionem (6) teneatur.
Remutit mnjores usuras, qui minores cerlis annis exigit.
5. lidem AA. et CC. Sabino et aliis.
A Dversus creditorem usuras majores ex stipul.-,tu peten-
-ZX tein , s. probetur per (7) cerlos annos minore (^\
pos ea conseculus , u(il,s est pacti exceptio : secundum quod
uer, causam potestis et.am adve.sus (9) defenso.-es civi-
taus majores petentes ex caui.one , s. probaveiitis sem-
per (,o) qu.ncunces (. .) amKam pupillorum vestrorum
quae majores cave.at , dependisse. * ^orum ,
Oblatio , ohsignalio , depositioque sortis et usurarum
ntjaaenda sit , et quam vini habeat.
S . ^- J"1P- Anton. A. Antianeo.
r cred.lr.c. (12) , qua. ex causa pignoris obligatam si-
b. .em tenu.t , pecun.a.n debitan.%um usu.if tesUbus
praesent.b.,s (.3) obtul.sl. ^ eaque non accipiente oS a
listi (i5) , pra^stare non (^ogeris : absente (16) vero cre-
d.lnce , prat-s.dem super hoc .nierpellare debueras.
(1) Ratio decidendi. /. 22. infr h t
.0 „o.„.ne p.gLre dato seu Xga o , pign" rsura^lir ,11"'° ' ■'
U^i. ^'uf :si^;^^e;t;erS- .^:f ''^-- -r-
(3) Casus diversus a superio.e. ^ "" ' '^ ''■
(4) Ifl est , post tcmpus contractus.
lur enim luc de cliuograpI,an,s usui-is. Usui» chi.-oeraphari* ...n.
cum p.gous contractum e.t in sortc.n d.intaxat f/c tlxa io si d .'
isuk, dicf.lSi' ;f; "',>?«•", et moLilium re.„m merces
aii,.a |pt:s;Vin't.!;;:/r;:j'ridcr --' -^ ^--'^-"^-
(7) Mm.mas u.suias cjui per certos a,nios scicns acccpit Ucito
':if,';.r'^''^'^ ^"' "°'^ '^*^'^^"- ^^- -- f^^^tur. /.T:;^.'jr'^
(8) Vide /. 8. Infr. h. t. l. ,3.^ /,. t.
u^ Z ti::rt ;i^ pr"' ^"'* ' r "^ ■■ -^"^ ^'-
re,. oLIioatur / n, ■ P'-i: 7 '^"^^' "'^'' '■"' P'-«sla»d^3 majo-
y<Jj la Cbt , spat.o triennii. ar"uin I r /.,/",. ,i„ r 1 ■
Tult en un P.ihl l,n„„ ,■ "'»"'«■ '• '• •''/'•. <lr fideicommiss.
tcm i.i d ... ; Particulam veram esse in triennio , vtl sal-
7- 5- y. qui cx Ijberahtate oneo temnore ( .V/^n» ' ' x
WSuras noii prtiit iinn v,.r-i ■ .y°^'^ ^}^' '^OA.yv X?'.VO'} )
-<ide 2. irj^. , '/'7 '/" •^ .s"per.or,s tcmporis usuras cx.git •
^ (n) Quincunxusurn. ". •„ ";J^--/^/f','.-«"«»-
dwentes.ma quadraees.ma DarL"{n,, ^'"^ ■^"'"'* '"'"'• '^'^'1"^
^urtujdgeaima pa.s ^ort.s : unde sorti exajquatur in 240.
Pntstitce aliquando usurte perpetuam ohligalionem
uburarutn non puriunt.
7. Idem A. Aristeo.
/^Beditor instrumentis suis p.obare debet , qu« inten
yw d.t (17) , et usuras se sl.pulalum , s. po(est. Nec eoire
s. al.quando (.8) ex consensu praestitae sunt obIi«atio-
nem (19) constituunl. °
Remitlit majores usuras , qui minores scicns
postea exegit.
8. Idem A. Tbeophoro.
QTJamvis Bassa , cum pecu..ia(n mutuam acciperet, ml-
nores usuras Menophani (20) spopond.t ; n ,mi in-
tra certum tertqjus eas solvisiel , ampiiorcs (21) ( li-
citas (22) tamen ) promisit [ tamen , ] si post tcnpu*,
caut.on. prafinitum creditor easdem (aS) accepit , necma-
jores sibi dari postulavit , ac per (24) hoc nun recessisse
eum a m.norum prffistatione probari potesl : eas usuras
computari oporlet , quarum in exaclione creditor perse-
veravit. '^
Ohlatio dehitifacta tutori crediloris liherat a majorihiu
usuris : deposUio vero ah omnibus.
9. Ide.n A. Probo.
Cl per te non stat , quominus intra tempoi-a pracfinita
^ pecuniam minorem solve.es [ usurarum (^5) , ] sed
mens.bus , sive viginti annis. vid. Molin. in trnct. de usur. n. o3.
(.3) Vide Zanger. de cxccpt. purt. 3. cnp. 1. n. io5. Aas.
0 J) Ahas nudum propo5itu,n otierendi non cxcusat. /. 2. supr.h.t.
('4) In publico , vel aede sacra. /. 19. Infr. h. t. plus cst depo"
nere qua.ii ofler.e. Est eni.n crdine lioc p,-"iiis tCTipore : illud po-
stcTius. Porro non hic agitur de oblatione vcrbali , qua; nou est ad
petciidas u.Miras cfficax : nec de re;.U , niida taincn , sed de ea qu»
riiio .labct adjuncla : puta quiie facta fuit cora.n testibus et re ipsa,
ct qi!am secuta sit in publ.cnm vel sede.n sacram deixjsitio. Aliler
Molin. Jixc expbcat qucEst. 3g. de usur. num. 297.
(12) Hoc scil. modo , de quo hic agitur . qucnque superius e.\-
plicavj. . 1 a I
(16) Nota cautionem debitori utilem ad evitandas usuras.
(17) Hoc est , x.%1 TB xpi^ , jtjc/ T,'-; 75xs,.j in,pu-:y,<nr, et sor-
te.n et usu.arum slipuiaiionem. Syjwps. h. t. c. 5i. 3. Harm,
7. 5. ,5. ^ ^ - '
(18) hirt rtvx xP''JOy 1 per aliquod terapus. Hai-inen. ibir/. Quod
aliqiiando factum est , in perpctuam non trabitur neccssitatem ,
/■ 28. Supr. dc pactis. Quod iongo tempjre factuin est. /. Ci. Jf
h. t. aut per jnuitos annos. /. ,3."^. A. t. Irabitur , ct quidcm
adversus fiscu.ii. /. 5. Supr. h. t.'il>i , sccundum quod. Et ita non
continuo usui-as promisisse intclligilur , qui cas aliquaudo solvit.
]\ec a solutionc brcvis tcmporis , ad perpetua,n pio.iiissioncm et
obhgahoncn infertur. Minimum lempus non e»t modus adquiren-
dffi obligat,onis.__/. 44. 5. i,^jf, de obl. et act.
(19) Ov TTOisi TolKpt/ux Tci) xf^'^i1 1 nulluiii faciunt debitori pra&-
judicium. Syn. et Harm. d. loco.
(20) C-editori.
(2,) /. 4o.^ dc rcbus crcd. Syn. d. c. 47.
(22) /. .. 5. i. ff. de pign. ct hypoth. l. iT.ff-h. t.
(23) I. e. Mino.es.
(24) Puto lcgendum ac pcr hoc rcccssisse eum a majorum pra-
statwne , ut sit scusus , cui ex eodem contractu minores vel ma-
jores usura; dcbcntur , si minoies cligit , majores tacite re.nisissc
nitell.gUur ; si non ita legendum est , saltem lesis sententia Iuk:
refcrtnr.
(25) Hanc particulam legit Haloander : lcgcnint ct vctcre» optt-
mo sensu , si debilor minores usuras tempoie cong,uo obtiilit , «ur-
sum majorura eyitat.
CODICIS REPETlTiE PRiELEGTIONIS.
38]
er (i) ttitores filiorum creditoris , qui cam accipere no-
leruut , idque apud judicein dulum proLaveris , ejus tem-
oris , quo per te noti stelisse apparueril , usurae majnres
ou exigeutur. -^ Quod si eliam sorlcm deposuisli , exiiide
X quo id lacluui apparuerit iu usuras (2) uou couvcuicris.
u
De judiciis bomt; fJei. De re Judicata,
i3. Idcm A. Eusl.-ichiae.
IN bouae fidci judiciis (i4) ( quale est negoliorum (i5)
r eliam ] gcstoruin ) usurarum ralionem habori cer-
luin cst. f Sed si fiuitum cst judicium senlenlia , quamvis
minoris condemnatio facta est , noh (16) adjeclis usuris ,
nec provocatio secula est , finita relractanda non sunl ;
nec (17) ejus temporis , quod post lem judicatam fluxe-
Sura; per (3) tempora solutae (4) non proficiunt reo rit , usurac uUo jure postulantur , nisi ex causis judicali.
ad dupli (5) compulationem . Tunc cnim , ullra
De antichresi.
De dupU computalione.
10. Idem A. Donato.
bnis summam usura; (G) non exiguiitur , quoties tempo-
e soluliouis summa usurarum excedil eam computationem.
Post ohlaturn sihi dehilum fruclus pignoris percipiens
crcditor eos in sorlem iniputare cogilur.
14. Idem A. Aurelio.
O I ex pacllone uxor lua niuluam pfcuuiam df^dit, Ut (18)
10.
1 1. Idem A.. Popili
EX pra^diis pignori ol)ligatis creditor post oblatam (7)
sibi (8) jiire pecuniam qiiam noa suscepit , si fiu-
Ujs (9) accepit , exonerari (10) sorlis debitum certuin
De nudo pacto.
12. Imp. Alexajnd. A. Tyranno.
vice (19) usuraruni [ donium ] inhahitnret , pacioque
ita , ut convenit , usa esl , non eliam locando domum
peiisionem redegit ; leferri qua-slionem , quasi plus domus
rcdigeret , si locaretur , quam usurarum Ipgitiiiiarum ra-
tio colligil , minime oportet. | Licet enim uljeriore sorte
potuerit contrahi localio: uon ideo tameu illicitum foenus
essecoutractum , sed vilius (20) conducta habilatio videlur.
De poena inserla in contractu mutui.
1 5. Imp. GoRD. A. Claudio.
CUm allegas uxorem tiiam ca coudilione mille aureo-
rum [ nuinero ] quantitatem siimpsisse , Ut si intra
. ex nudo (i3) paclo praeslauda est. dieni certuni dehito satis non fccisset ^ cum (21) pcena (/ua-
(1) Mora tiiforis pn])illo iiocct.
(■i) Id cst , in imllas usuras , sivc minorcs dicas , sive majorcs.
7. 5- "f- jff- ''<' minorib. 26. aim. Goth. Confer. /. 6. et l. 19.
3c. til. Zangcr. de exception. part. 3. cap. 2. /i. i54- Ans.
(3) Id rst , pcr partcs , divcisis teniporiLus ^ pcr intervalla
nijioriim. /. 29. /. 3o. Iii('r. h. t.
(4) Id cst , non concnrrunt , ncc iii duplum computanfnr. Ho-
c impiiiantur. Noucil. 121. et i38. Caetera ad hanc kgciu vid.
)ud Alciat. I. parerg. 33. Molin. n. 46- 47- «^c usur. Hot. 2.
■ usitr. i6.
(5) Lcx velus fuit , ctiam .(Egyptiorum , tesle Diodor. 1. ne
■cditor Kt(pa.Kxtciv , id cst , capiit aut sorlciii , majorcm faccrct dii-
lo. Idcin Koniaiii vcfutiuiit cxigi usuras ul(ra diiplum , in quo
duplo scil. ) simplum incrat , ila ut cuin iisuraj scincl ad quan-
tatcin sorlis asccndis^cnt , non cxigcrcnlur. Hinc illud Harmcii. 3.
t. 7. V G- tav 7CKUJ To Kf(tct\*iO" J(ir\5e<7(a^4vT(U)> o tok'^ ira-
f7«,. Usuranim sorlcni diipliranliuin usura ccssat. vid. Molin. d.
n. 43. tt ila diiplum illud csl altcrum taiituin sortc amplius.
26. §. i.ff. de coiid. indib. l. 4- '" /''". ff- de naut. fcen.
dict. y. /. 27. in Jin. l. pcn. I. ult. Inji: h. l. l. ull. Infr. dn
drjusn. el mand. idtpie licitiim voiatnr 'n; /. i<). infr. dc man-
U. addc Cujac. ad Novell. 121. Eo pacto Roiriani niodcrafi siint
.urns , iicc pcrmiscriint passim ccntcsimas , iiuhdtis lcvioribus. vid.
[oliii. iUd. ita qiioquc iidcm id qmid intcrcst moderali. /. unic.
fr. dc srntrntlis , (jnce pro co qiwd inlcrest.
(0) UsiircB c.iif;iintur , in vulg;ilis ita lcgchatur.
(7) A dchilorc scil. dc o!)Ialioiic vid. /. 9. infr. de solut.
(8) Silii in jitrc , quidain ifa lcgunt.
(y) ^*iif.P>;(rti solvitiir ohlatiouc dchili , hoc est , dehitor sor-
111 ct usur.ts crcditori otrcrciido cthcit , nt crcdilor jus siiiim «,.
Xftia-sttf amillal : lioc est , ut nc fiuctus pigiioris siios faciat.
uid si eos pcrccpit ? cxonerahilur sorlis dchitiim. dc anlichrcsi
d'! /. 14. /, 17. infr. h. t. l. II. 5. \.ff. de pign. et hjptnh.
o. siipr. qiiod cum eo. l. 33. ff. de pii^ii. acL.
(10) \.-ri)(p>t<rtv sola ohlatio soivil , ut hic : iion usuras. /. 6.
pf. h. t. vid. /. 2. Infr. de pact . pign.
(11) Ciir ita > qiiia post non acccptam dchiti soliitioncm , bona
lc praedii aliciii fiuctus suos faccrc non potc^t.
(12) Pro fnictihus aridis usiiras pacisci licct , scd ct pro liqui-
.. /. a3. iufr. h. t. nmn et pro vcstc. /. i^. Irfr. h. t. Et hic-
vitcr pro fructihus mntuo datis cliam usura potest ex pacfo pcti.
Synops. h. t. c. 54 . Harin. h. t. c. 23.
(i3) Atqui pccunise usurse non dchcutur , nisi es stipiilatione.
/. 3. Supr h. t. suo jure id rcccptum ? Iti ti (x\>jKot tZv xupiruv.
Synops. Basil. h. t. cap. 66. 3. Harin. 7. §■ 24. oh iiiccriuin et
inconstans fruguin prctium. /. 17. infi: h. t. quod ctiain cfiJcit ,
ut majores stipiilcmur usuras iu frugihus , quam in pccunia. vid.
/. 23. Infr. h. t.
(14) /. 32. §. 1. ff. de usur. vehiti locati. /. 54- i^- locati.
(i5) Negotiorum gestorum actio hona; Gdci est : idcoquc in ca
nsurae cxigiiiitur. /. 24. Infr. h. t. l. 19. §. 4. /• 3i. §. 3. /. 87,
§. I . ff. de ncgot.
(16) Vid. /. 3. i>crs. si enim nofaliir-. infr. de usur. rei jud.
(17) /. I. 5- 2. in fin. ff. h. t. addc /. i. hifr. de sciU. qu<B
sinc certa quantitate.
(18) Est ea duT'xf>iiTii , t'e qua vid. /. 17. infr. h. t. l. 11.
5. I. ff. de pign. ct hypoth. 3. Harm. 5. c. uu-tx-if^rini- Anti-
chiesis , estne idem qiiod cmpfio rcdifuum : ciijiis tit mcnfio in
c. I. et 2. cxt. de eiiipt. llot. >. obs. 1. negat. movctur , quod
ihi crcditor fiindum pro doinino po.-sidct , cjusque pcriculo sit ,
hic non sit.
(19) Vicc usurarum pcrmissnm est mihi ahs te tuas aedcs habita-
re. Scd ahlocavi , ct plus rcdcgi ex merccdc quam legitimus mo-
diis usuranim fcrrct , quid juris ? qiiod amplius crit , sorli iinpu-
taho , ut hic. siinipto argiinicnloa contraiio seiisu. addc 3. ILirm. 5.
c. TTitit «uTiYOJjVfiu;. Qii'd si liahitavi ? scrvatur convcntio , ctiamsi
pluris ca hahilatio ccnscatur , quam modus icgitiinus usurariim fuc-
rit , ct vilius milii conducta domus polius , qiiain illiciUiin fcenus
contractum viddiifur. injr. h. t. tbi , licet eniin. adde Cujac. 8.
obs. 17. vid. tamcn /. 11. 5- ^ • .if- '''' /"X'"- ^f- hypotli.
(■'.o) Quid si diccptio sit ultra dimidiuin ju.sla; mcrccdi^ ? Ac-
cursiiis putat dehilori compctcrc rcmcdium lcgis 2. ////;■. der.scind.
veiidit. Idein sentit Papon. 3. JVof. 9. c. dc restit. conlre louages
et coiiduciions. adde /. 3. Supr. comm. utriusque jud. facit /. 16.
in fm. ff. dc minor. 7.5. ann. l. 2. /. 22. in Jin. ff. locuii. d. c.
dc qiio tamcn duhitari potcsf proptcr inccrtain sncni merccdum ,
qure solcnt dccrcsccre : inovcor /. 17. ct 23. Infr. h. t. addc ^loo-
sain Accursii , ubi scripsi in /. i^- i>fr. de locato.
(21) Vid. qu,B uotavi ad /. 98. ^. 5. ff. de. soltU. et Uber. ad;i«
/. 44.^' ^ioc lit. /. i3. 5. iO Jf. dc uct. empi.
i82
LIBER QUARTUS
driipU reclderet , quocl acrepit : jurls forrna non patilur ,
legein coutiactus istius ullia (i) pocuarn legitimarum usu-
raruui possc proccdere.
De pecunia dala , ut trilicum reddalur.
i6. Idem A. Sulpitio.
CTJm non frumenturn , sed pecuniam focnori te accepis-
se alleges , Ut (2) ccria modiallo (3) Irilici proesla-
retur ; ac , ni&i is niodius sui die fuisset oblalus , mensu-
rarum additamentis (4) in (5) fraudem legilimarum usu-
rarum gravaium te esse coiiteiidas : poles adversus impro-
bam pelitionem competenti uli defensione.
De agricolis.
In AuTiiENT. nullum crcdentem agricolas tenere. §.
Sancimus ilaque. coll. 4« tit. i3. al. 5.
JSov. 34. c. I.
y^D hccc , qui fructus aridos (6) credidlt agricolcs , feZ
"^■^ pecunia/n iii unoquoque anno pro (7) modio (b) octu-
i-am pariem modii , pro solido (9) siliquani unam (10)
usururum nomine accipiens : lerrum , sive aliquid uliud ,
quod pignori accepit : omnimodo reddat. Si cdiquid prce-
icr Jioc commiserit : ab aclione cadat omnimodo.
(1) Pcrnam ultra Icgitiinnm usurarum modum stipulari non licet.
■ (■2) Nota de rcditu specierum in vino , frumcnto et similibus da-
ta peciinia constiiulo. Quosritur , qua proporlione talis redilus sif
cmeudus .'' dic ut in prosima Authentica.
(3) Icl cst , cerlus inodiorum numcrus.
(4) /• 23. iiifr. Ii. t. id cst , majorem moderationcm. l. (\k- ff- ^'- *•
(5) Sive usura consistat in uunnnis , sive in fructihus , ut hic ,
titrohiquc ad legitimum uiodum reducetur. vid. Moliii. q. 2. de
mur. n. 68. et q. 21. n. 2i5. Papon. 11. Arrest. 17. n. .7.
(()) Fructus aridi , ut mcsses. l. i. C. Thcod. h. t. l. idt. in
fin. Jf. de jiire fsci. l. )5. C. Theod. de suscept. lib. lo. til. 70.
An idein in liquidis? idcra d. l. 1. /. aS. infr, h. t. Golh. Yid.
liic riiltershiis. in Expns. No^^cll. part. 3. ccip. 10. Ans.
(7) Nola proj orlioncm , ad quam redigenda cst emptio reditus
frumcntarii. Hodie pulo considerandam esse rationem iisurarum re-
ccptarum in singulis provinciis. Exemi^lum sumam a GalHs , apud
quos regiis conslitutionihas reditus constiluitur ad assis analogiam ,
uu denicr dnuzc. Ttaqne modio valente dcccm aureos , redilus mo-
dii eraeiidu-s erit 120. Quid si modii valor aug.atur ? Molinaeus 21.
q. dc iisuris , iiiim. 122. Papon. 12. Arrest. 17. c. 17. rcfert de-
bitori elcctioncm permitti usuras ut solvat in pecunia , refertque
ita judicatum in Curia. Admitto equidem favcndum cssc rco dchi-
tori : sed si ita est , aequitas etiam postulahit , ut decrescente mo-
dii prelio , creditori jiista merces suppleatur a dehitore , ne alio-
quin claudicet coiitractus. Sed ca de re dicam /. seq. infr. h. t.
(8) Tdodio mutuo dato dchitori usurae vice , octavam modii par-
tem , id est , duos sextarios , possum ah co stipulari ; eaque usu-
ra est centesima , ul constat cx jyot'. i3o. c. 4. 6.
(9) Id est , pro singulis solidis 72. solidi libcram auri efficiunt.3.
Harm. Zonar. c. 17. Synod. Kicence.
(10) Trieus e>t usiira , uiiam siliquam pro solido dari : tertia
centcsima , qu;e trcccntis mcnsihus aut vigintiqninque annis sorti
exaequatur , paritque annuatim quatuor in ccutum , qualre pour
cent. de qua vid. No^^ell. Leon. 83. Cujac. tameu ad iS^oi'. 32.
rcfert , oh centenos aiireos Tccte stipulari solidos quatuor , et sili-
q;uas quatuor : siicccssisse posfea majorcm usuram , quse reddat so-
lidos sedccim , scmisscm et quatnor siliquas , id est , in lihram
auri soUdos duodcnos , et Niccplioriim usurse nomine cxcgisse in
singidas aun hhras duodecim solidos , id cst , in singulos" solidos
quatuor siliquas ad rationem scil. ccntesima:.
(ii) /. \\. ^. \. ff". de pign. et hypoth.
(la) Dixi ad /. 14. supr. h. t.
(i3) Id cst , pr.-elextii. Ratlo duhitandi pro dcbitore hinc sumitur.
(i4) Ratio decidendi hiiic siimitur pro crcditorc. Et tamcn aliler
judic.itum fuisse a Seuatu Parisiensi ostendi ad /. iG. supr. h. t.
De fructihus.
17. Imp. PiiiLippLs A. Euxeno.
ST fii) ea lege possessionem mater lua apud creditorc
suuin obligavit , Ul fruclus (12) in vicem usaran
cunsequerelur ., obtenlu (i3) majoris pcicepli euiolurnei
propter (i^) incertum (i5) fructuum proveulura rescic
placita uon possuut.
De solutione indebiti.
18. Idem A. Castoii.
INdebitas usuras , eliamsi ante sortem solutae non fuerini
ac (16) propterea miuuere earn nou poluerint lic
)ost sortem reddilam creditori fuerint data; (i-^jexclu:
veteris ] juris varietale repeti posse , perpensa ratior
irmalum est.
De oblatione debiti et consignatione et depositione.
ig. Idem A. Uyrtaise.
ACceptam muluo sortem cum usuris licitis creditorib
post conteslationem ofleras : at si non suscipianl
consiguatam in publico depone (i8j , uf cursus leiiitim
rum usurarura inbibealur: in hoc autem casu publicura(i.
intejligi oportet , vel sacratissimas aedes (20) , vei uj
competens (■21) judex super ea re aditus deponi eas dij
posuerit : Quo subsecuto , etiam (22) periculu debitor I'
beiabilur , et jus pignorum tolletur : cum Scrviaud (2:
Sic .seutio in orani venditione ( ergo et reditus annui de quo Ii
agilur ) spectandara esse quanlitatem justi pretii , quod eb.t temp
rc venditiouis. /. 8. //(///(. lufr. de rescind. vendit. eoquc adm;
so non esse quperendum , aii res cmpta creverit , au decrevcrit
cum certo jure pcriculuin et delrimentum rei ad emptorem pertinea
(i5) /. 23. infr. h. t. Goth. Casum h. l. nou esse usurariu
probat Joann. Aurpach. /. 1. epiu. juridic. 10. Ans. Adde Cuja
lib. 3. observ. cap. 35. et quce not. siipr. l. 6. h. t. S. L.
(16) Usurse indchitse soluiae ante sortem , sortcm minuunt. Qui
si post sortem solutam depensiB fucrint ? stricto jure , sortem m
nucre non possunt ( quia sors soluta hic proponitur ) cs s.-]uo i
mcn repcti possunt : nam sorte soluta nihil superest ia quod im^:
tentur. Synops. h. t. c. 61. 3. Harra. 7. 5. 6.
(17) Oliin plerisque visiim fuit ; Usurarum indebifarum cood
ctiouem uon csse , Iicct omiies impiitatiancm admittercut. Hodic
imputalio admittitur , et indebitee solutffi condicuutur , /. 26. 5.
ff. de cond. indeb.
(18) Molinsus immcr. 296. 297. de usur. ncgat hanc deposiln
nein rcquiri. Movctur legc 122. 5. 5. in fin. ibi , jure. jf. deverl
oblig. de qua quKstione ibi di.vi : nt ct in l. 6. Supr. h. t. qu
nomiue reprehcaditur a Cujacio ad d. y 5. EanJein scnlentiai
prohat ctiam Piolandus a Valle 1. cons. 3.3. nuni. 34. ei seq. <
ib. cons. 63. nuin. a^- et seq. Sunt et alii loci juris a))erti^siii
in /. 2. /. 6. supr. h. t. l. 7. /. iS. in fin. ff. h. t. l. 10. Supi
de pign. act. l. 9. Infr. de sotutiunib. /". 28. infin. ff. de adin
nist. ct peric. tut. l. 82. ff. dc cond. ct denionslr. Ahter Cujacii
d. loco , distinguit usuras e\ mora ohlatione sisti , nou cas qu* t
stipulatione dehcntur.
(19) In puhlico depouere , est in aede sacra , vcl ubi judex , si
per ea re aditiis , deponi jussit.
(20) Antiquum fuit , res cominunes , /. 4- '« f'^- ff- f'"''"
crcisc. vel alterius , ut hic. vel proprias in cede sacra di-poneri
hiiic Euclio in Aulularia act. 4- Tu modo caue , cuiquam uuiica
sis auruni meuin esse istic fides. et po^t .• Fides cliain aCque eiiam
nnnc salvani ut aulnin abs te aufcraiii. Tuce fidei conciedidi ai
runi , iii tiio loco et fana niodo cst situm.
(21) Puhlicus locus fit ctiain judicis dispositione : publicus , i
est , tutus. vid. /. 9. Siipr. de pigitor. cctioii.
(22) Depositionc legitima sortis et usurarum facta , debitor ui"
raruiu ciirsum sistit : pcriculum rcrura a se dcpositarum in cred
torcm suum transfcrt : et pigiioratitiam adquirit ut hic. antichr
sim liherat. /. 11. supr. Ii. t. Goth. De dcpositiouis solennitate
ellcctu vid. Ccnsi'r. Forens. nostr.im //'/;. 4. c. 35. S. L.
(23) De qua vide 5- 7- Inslit. de act.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
383
liam actio manifesle declaret , pignoris inhiberi persecu-
ioneni , vel soluiis pecuniis , vel si per credilorern stete-
il , quominus solvnntur. •\' Quod etiam in li;ijcctitiis (i)
ervari opoitel. •]• Credilori sciiicel aclione uiili ad exactio-
leni earuin , non adversus deljitorem , nisi forie eas re-
eperit , sed conlra deposilarium , vel ipsas competente
{•ecunias.
De mcindatoribus et Jidcjussorihus.
20. Idem A. JElio.
'Onstitulionibus (2) sacris , quac ultra certum modum
wi usuras liBnebris pccuniaj exigi prohibent , mandalori-
iis (3) etiaiu vel iidcjussoribus subvcnlum est : quibus
uasi mandator vel. lidcjussor convenlus uti poles.
De soluto simpliciter.
21. Idcm A. Chresimo.
SI usuras prsestari pignore dato convenerat •, et in con-
tincnli nunieratione facta , postea vel ante (4) , pro-
ler quod debiluin solutioncni feceras , non (5) dcsigna-
li , liabuil (G) creditor in usuras libi acccpto fcrendaj
ululae quantilatis facullatem.
•
De oleo et quihuscunque fruclilus.
'
De pignorihus.
22. Idem A. Carino.
Plgnoribus quidcm intervcnientibus, usurap, qucP sine (7)
stipnlatione peti non poterant , pacto (8) rctincri (9)
wssunt (10). "j- Vcrum hoc jnre conslituto , cum hujus-
nodi nullo inlcrposito pacto tanlummodo certze summge
ira-stari pa;nam convenisse proponas : nec peli , nec re-
ineri quicquam amjdius polest , et ad pignoris solutionem
^rgeri te disciplina juris perspicis.
23. Idcin A. Jasoni.
OLeo (11) quidcm , vel quibuscunque fructibus muluo
dalis inceili (1?) prciii raiio , addilamenla (i3) usu-
rarum eiusdem maleriae suasit admiui.
De negotiis gestis. •
24. Idem A. Glauciae.
SI mater (i^) tua major annis consliluta , negotia (i5),
quse ad te pcrlincnt , gcsserit : cum omnem (16) di-
ligenliam (17) pra^stare delieat , usuras(ib) pecunia; tuae ,
quam admini'strasse fuerit comprobata , pra;slare compel-
h potest.
De fiuro , argenlo , veste.
P
25. Imp. CoNSTAKT. A. ad populum.
PiO (19) auro ct argenlo ct vesle facto cliirographo
licilas solvi , \cl promilli usuras jussimus.
De prccscriptione triginla , <c/ f/uadrciginfa annorum.
1. De modo usiimrum.
26. Imp. JusTiwiAMTS A. Menna; P. P.
17 Os (20) , qui principali actione pcr exceplionem tri-
_j ginta (21) , vcl quadraginta annnrtim , sive perso-
nali , sive h^pothccaria ccciderunt , [ jubenius ] uon
ppsse super usuris , vel fructibns prar^lcrili (22) leinporis
aliquam movere quaeslinnem , dicendo ex iisdem tempori-
bus eas velJe sibi persolvi , quae non nd triginla , vei
quadraginta prapterilos annos refcruntur , asserendo singu-
h's annis earum acliones nasci : principali (28) eiiim aclio-
ne non subsislente , salis supervacuum cst super usuris ,
vel fructibus adiiuc Judicem cognoscere.
5. 1. Supcr usurarum vero quanlitate eliam generalem
sanctionem facere necessarium (2^) esse duximus , velerem
(i) Id cst , naiiticis.
(2) Usinis niodiis jiue injcctus cst. vide quse scripsl ad /. 1.
5. 3. iiijiii. ff. (Ifi figii. el /lypolh.
(3) Boncncia dt))iion!)iis u!.uioriis conccssa ad corum mandato-
Ps ct ridcju.ssoics pirlincnt.
(4) Ilinc colligit Ciij. i3. olis. 3i. ante gcstum negotiuni auto-
italcui itilcrposituni tuloris valere.
(5) Vidc /. I. iiijr. et l. 5. §. 1. ff. de soliit. ct lihcr.
(G) Sorlcm ct usuras dcbcns , si qiias qnnnlitatcs crcditori sol-
■il , niilla facta mcnlionc , qno noniinc solvcrct , faciilt.itcm liabet
rcditor, si Vclit , in usiiras diinta^at acceptam faccic solnlioncm.
'yiwps. h. t. I. r. (i/). nlii fanicn Sclioliastcs sp.ccicni iianc po.iit ,
iilim ct nsuias dtbcntcm , si iihras scxaginta solvat : pro rata
uadraj;inta quidcm in .sorlcm ; vipinti vcro in usiiiasdcdissc videri.
(,7) Usiir.Te .sinc stipiilatioue cx nudo pacto non pelunfur , nisi
l pipnora in nsuias cx paclo dandas dctincanlur : Tunc cnim et
iiic slipiiliitioiic pcliinliir , iit hic. Sclioliastcs Syiicps. Basil. 7.
(>. 6. ex lih. iC>. tit. .^. <iip. I. /. 3. /. 4. Siipr. h. t. l. 17.
■ ^ M- /'• t- l- 24. ^/'. dc prasiript. verh.
(8) /. 4. Siipr. h. t. vide Cujac. 8. ohs. 17. infn.
(9) Pcr CAccplioncm doli. /. 1. Iiifr. defiscal usur. lih. 10. tit. 8.
(10) Modo Icgilini.T sint. l. ^7. in fii. infr. h. t.
(1 1) Id cst , rc liqnida , idem in aridis , dixi nd /. 12. Siipr. h. t.
(la) Frnctibiis niiitiio tlatis , licct ct mnjorcs usnras slipulari ,
i« 76 altiXot tuv Knpiruy , piojitcr inccrtitiidincm fructnuin. Sy-
ops. Jiiisil. h. t. c. GG 3. llarm. 7. §. 24. Quippc nonnunqnam
ccidit, ut nuituans ccnlum modios , pactus sim iisiir?e ndminc mo-
ium uniim iu singulos mcnscs , quod usura cst ccntesima : fed
)itasse quum niulno darem ccntimi illos modios , uno aurco mo-
n sex vciiitbant : verum fcrtilitate seqinita quum dcliitor mcn-
Uuum milii modium solvit , non centesimam , sed licssem mihi
tnlesimo! pra;l)et. Hoc euim facit aestimatio modii , proptcr inse-
quutam annonse copiam. Ita Sclioliast. Synops. illo loco. dixi ad
/. 17. Supi: h. t.
(i3) /. 16. supr. h. t. Cnjacius hinc colligit fruges reccpisse im-
modicas nsuras , addc Novelt. 33. vel supra lcgitimum modum ,
idque confiimal Giaecornm autoritate , 3. obs. 35. scd ea de re
dixi ad /. 17. supr h. t.
(i4) Paul. I. sent. 4- §■ 4-
(i5) Yide /. i3. supr. h. t. Paul. ibid. 5. 3. §. 4-
(16) Paid. I. .<:eiit. 4. 5. 4. disi ad /. 3 §. Q.ff denegot. gest.
(17) Paul. iHd. ^. i.
(18) d. l. i3. d.' §. 3. /. 37. 5. I. /r h. t.
(19) Omne dcbitum rci fiingibilis sive miituabilis , nudo pacfo ,
Ycl consensu , sive in continenli , sive cx «piociinquc intcrvallo ,
mutiuim fieri , seu in mutiium convcrli polcst. Rlolin. de usur.
qiiast. 85. nuiii. 660. /. 12. siipr. h. t. l. 8. Supr. si cert.
(20) Sors ( ut 1 1 omnis actio pcrsoiialis ) tricennio prwscribilnr.
An ct soitis lisiira^? 0 ip^,^ vuttcU:®^' , id cst , hcros Palricius ,
putahat non pra-^cribi triccnnio , qiiiim usiirae singidis annis na-
scanlur. Nam triginta aunis sortis ratione clapsis , invi niuntur usu-
rarum nominc anni primi , dccurri-se anni 29. sccundi anni , 28.
afquc ifa dcinccps. Idcni in fructibus ccnscbat Patricius ; yerum
h.Tc sententia rcprobatur hac constitutiouc : ciim sit absp.idum ,
causa principali sortis sublata , de usiiris et fructibus conlendeie.
Sjn. Bas. h. t. c. 69.
(11) Triginta vcl quadraginta annis pcrsonalcs , et hypotliecaria
actiones intcrcnnt. /. 2. Supr. de pccunia constituta.
(22) /. 28. infr. h. t.
(23) Dixi ad 7. 129. in fn.ff. de iTg. jiir. actione sublata ini-
qiium cst dc usuris , ct friiclibus contendcre.
(24) Fucrat enim inccrtus usuranim raodus antc Jnstinianum :
vidc Molin. de usurit , n. ^i. aut saltem gravis et durus. idcm n. 5^,
384
LIBER QUARTUS.
duinm , el grnvlssimam rarum molem ad mcdiocritalem
dcducoiiles. Idcoque (i) juLcmus , Illuslribus (■>.) qui-
dem personis ,. sive eas piajccdentibus , minime liccre uJ-
ira lerliam (3) partem cciilesirnae usurarum nomine in
quocurKjue coutractu vili , vcl maximo slipulari, 'J' JlJos
vero , qui eigaslcriis (/j) prscsunt (5) , vd ali(|uam lici-
tam (6) ncgoiialiouem gerunl , usqui; ad bessem (7) cen-
tcsimae [ usuraruin nomiue in qiiocun(|ue coiUractu ]
suara stipulalionem moderari. f In Irajeclitiis (8) auleai
contraclibus , vel specierum foenori dalioiiibus , usque ad
cenlesimam (9) t.uilummodo licere slipulari , nec eam ex-
cedere ; liccl veleribus legibus Jioc erat concessum . ^
Capteros (10) autem [ omnes ] Jiomines dimidiain (11)
tantummodo cenlesimae usurarum [ nomine ] posse stipu-
lari (12) : et eam quaulilatcm usurarum etiam in aliis
omnibus casibus nullo modo ampliari , in quibus ci-
Ira (i3) slipulationem (i^) exigi usurae solent. JNec (i5)
liceat judici memoralam augere taxalionem (16) , occa-
(0 Usurarum ratio ex hoc loco cx Sciioliaste Synopseos 23.
iit. 32. c. 47. et 69. et Hjrra. 3. ih. 7. §. af). haec est a Justi-
niano dcfinita : ]n illu.sfribus To.Tfi' l;ca-o?^5 Iricns ccnlcsims , id
est m.nm]i quatuor fV<' 7t;y ipaw K'~^'-' ^ -riv d>^uf irpxy/uxiiUTZ'
( q'ii xr.yvooTrpd^^cii , n^i iuiropsi llainuiiojiulo d. loco. ) id esi ,
in nnnniiulaiiis cvxten.sque uegotiatonbus ^!(jLot(,ov UxTC^h ■> Ijes
crntcsim.ie, hoc cst,nummi oao. Legiliina vero nsiua eoium qui
SiXTrQVTtug TCKiX^ua-t irot iirix.i\iv\u^ ■ usuram trajectitiam nauti-
CAiii , piiiculo suo capii-.nl Ux70iix1<^ , est ccntesima : hoc est ,
nummi diiodtcim ; In aliis hominibus «Vf^xoCTO? a'©-" centesiinae
aemis , id est , nnmmi sex. Quid licclesiae et veneiabilis domus ?
qiiadraniem cenlcsinise , id est , nummos tres accipiunt. Scholia-
stes d. Inco. ct pr.Estant. Harm. d. loco.
(2) Iliustribus pcrsonis trienfcs usnrae pcrmissae. ut hic , et Infr.
k. t. ihi . ultra tertiam paitem , et sic minores. Sic , trientarium
fenns etiam Alcxander extrcuit , teste Lumfjridio : quod tamen lc-
gis raodo non dicitur. Fiscus cnim mcdias slipulatur , semisscs scil.
/. ult. Infr. de fiscalib. usuris. lib. lo. til. 8. Civitatum quoque
usurse sunt scmisscs. /. 10. _^: de pollic. Ecclesiasticffi vero qua-
drantcs. vidc ]\oi'ell. 7.
(3) Tertia pais ccntesimse , triens usura , Quatre pour cent
'• 3. 5- ^-fr- de coiitraria tutela.
(4) Ergaslerii.m , est negotiatio. Pr.iesnnt ergasterio Irapezit», ar-
j;aHarii , et cwteri institorcs , /. 2. Supr. de episc. l. 9. Infr. de
operihus piibl. l. 2. liifr. de met. Est et locus , ubi opus fit
olllcina.
(5) Juslis negotiatoribus ferrenis , meditcrrancis aut tcrrestribus
hesses usurae permissa:. lifr. ibi , ad bessem. Argcniariis licet sii-
pulari hcsses usurat:. Inlcr negotialores usuia lcgitima bes est. Quin
argenfariis besses debcntur , hcct eas non fuerinl stipulati. Noucll.
j36. c. 4. Quid si negotiari desinant , aut nomen altcri cedant P
besses nsura; dcbcri desinunt. Molin. ihid. iium. 60. 61.
(6) Liciia est ncgotiatio , vel ca quae vere foeneratitia est , qua
funguntur 11 , qui nullam eliam aliam excrccnt.
(7) Bes usura est ad centcsimam , quod hes ad asscm. Bcsses
Ksurae sunt duaj partes centcsimae , loo partem sortls quohbet meu-
se pendcns , mle^'ram vero sortcm 12 annis et 6 mcnsibus. Annua-
t;m solvunlur 8 in 100 huit pour cent. Id fcenus Antoninus Pius
exercuit. Jul. Capiloi. //; ejus vita.
(8) Usura ccntcsima , non major , marilimis cl navigantibus
permissa. An ccntcsima dicifur anni ratione , an vero eeiti dun-
taxat itineris , quod anno potest esse brcvius .' prius ait Molina;us.
n, 91. de usur.
(9) Ccntcsana usnra , druze pour cmt , quae centcsimo mensc
Jortis quautiialcni parit , et reddit. Sokbant enim veteres in raen-
scs,non in :.nnos foeiicrari plut. m hbetl. ^„; ^l unlunlK^tr^xt.
A^cbincs adversus Ctesiphontem Horat. Epod. oda 1. oinnem rc-
legu Idibus pecumam , quaerit Kahndis poiurc. Inde iisiira men-
sti-ua Ciccroa, 6. ud Jthcnm. }Jc duj,l.ci ccnte.sima , vide /. mha
mterest. ^. §. Jf. dc nautico fcEnore.
(10) Non illusfics qniqucnon scqniinfur mcicaturain tcrresfreni ,
vel mariliR.am dimidir.s cenle.simae possunt stipulari. Ergo ct ru-
itici ? Posse vidcntur , cr.m hic non cxcipiantur , quamvis ct hi
»clas tnentcs possint proraitlcre. Noi^ell. 82. Quadiantes quoque
«xcipumtur ab Ecclesia. Sdioliasf. 7.7. Ech^g. 3. 3. Harmenop 7.
sione consueiudinis (17) , in regione obtinen.lg +
quis autem aliquid coutra modum huius feccrit conMii.
lion.s , nullam penitus de (18; superlluo habeal ac
nem : scd ct si aeceperit , lu (19) .ortem hoc hnJ,,
compclbtur. f li.terdicta (.0) licentia creditor.b^
pccun.is lccnon dandis aJiquid detrabere , vel retinere «
liquar.im (21) nomine , vel sportularum (22) vel alt/
rius cujuscunque causae gratia. ]Nam si quid hujusmoi
facfum fucrit , principale deb.lum ab mitio ea quaniitai
mmuetur (^3) , ut tam ip^a minucnda pars , quam usu
ne ejus ex.gi prohibeantur. f Machinatioi.es etiam crt
dilorum , qui ex hac lege prohibiti majorcs usuras 5t.pu
hin ahos med.os (24) subjiciuut , quibus hoc i.on i.a ir.
lcrdictum est, resecautes jubemus (25j , si quid tale fue
rit altentatum , .la usuras computari , ul necesse es»et
tanquam si ipse , qui ahum interposuil , fuisset sripuJa
tus : in quo casu sacraraenti (26) cliam ilbuionem lSca,n
habere sancimus (2;). Dat. Consiantinop. JusTiSiAKo Coni
C. WSpt KXPVM-
(11; /.2. in ftn. Infr. de iisuris rei jud. Dimidia cenfcsim*»
semis usura parit annualira sex iu cenMnn. Six pour cent Scuu
aureos parit quotannis iu centenos. Theod. 4. de act
(.2) Et ita qualitas fcenoris ex qualitaie fce.nerantis metiMi(b
n raercator eo pacto possit besses slipulari et capere ab .iluslri'
iliustris non pos.it capeie uitra trientes a mercatore
(.3) Ciira stipuiali^ouem et paclum exiguntur usurse quee exijroa
tur propter rooiain. /. 32. §. 2. Jf. h. t
(■4) Stipulationis vcrbo ,'Mol.iueus ■inteliigit omnem conventic
nera. dn ntun. 06. Yerum bunc locum autor Synopseos d. c. 65
ita accipit , usuras majores accipi non posse ne quidem per ret«
tionem p.gnoriim. /. 4. prtnc ^rrs. nec pt^nora. Jf. de nauUt
Jmtore. Alias usurs hgitima. non tanfum stipulatione interposit
prom.ssae scrvantur , scd pignoris quoque relentione , licet nod
pacto et citra vinculum sUpulatiouis proraissa. / 4 supr h I
(i5) In usuras majo.es icgil.mis judes reum condemuare non 'po
tcst praetextu consueludin.s locorura ; lioc cst etiamsi consueloi
ioci s.t usuras majores legitimis pra;?tare. Syn d loco
(iG) Quae sciiicct pcrtinet ad usuras d.bitas cx"mora' , non ac
illas , qux deben possunt ex superiorum stipulationum aliana.
(.7; bensus est, prastcxtu consueludinis usuras ex nuda mc-
debitas , semisses esse. Ties casus cxcipe , pupiliarcs vid l i
Infr- de usur pupilL sociorum. vid. /. 4. Infr. de cedi/ic. pri*'cA
rei jiidicatae. /. 3. mfr. de usur. rei jud. "
(18) Habef tamen cilra su{)ciliuum , et ita utile per inutile noi
yiliatur. /. ^:^- St.pr. h. t. l. 10. Jf. h. t. [. S. supr. si certm
/26. i" pr.ff. de cond. indeb. l. ,02. in ftn. /. de sohtl. e
hberat. Molinoeus addit , nullum casum in jure reneriri , in qu.
prcplcr excessum, vel adrainistrationem illicifam , foenus tolum vi
tietur, excepto casu singulari. No^elL 32. dc fcenor. aaric. TiJ^
taroen eundcm q. 10. de usur. n. .3g.
(19) Ubinae ieg.fimis m.ijoies accci.tae , in sortem imputandi.
(20) Crcditori uon licd a dcbitore aliqald accipere iiomine sili-
quaru.n, aut cousuetudinis : si quid autem acccperit , id in sortec:
coinpiitabit.
(21) KcpxTiw ^ (Tu )j-3-i av , 23. EcL-3. c. 6i). Siliqua vigesiniJ-
quarta pars solidi.
(22) Quas creditorcs forte stipulabautur darc execuforibus pro p«
cuiua exigcnda , vel tabcllionibus , pro cautio.ie scribenda.
(23) Vide Molin. de usur. qucest. i3. num. .64.
(•>4) Iliustr.s , cui trientes tautum stipulaii pcrmittitur , per ar
gcnlarunn , cui iicifae sunt besses : id est , niujorcs , slipulari noc
potest. hinc coliigc , Peccari ctiam pcr iiitciccdci.tcm seu interpo
sitain per,sonam. dixi ad /. 5. supr. dc le^ihtts. aique ila , inajorei
usuias siipulan non possumus 'd f^icrs 7r"c»<7iVs< pcr mcdiam prr
sonam. >Sjnops. d. L
(2j) H.nc colligunt quKsfioncm , causas et lcges usurarum not
esse fon ( nt vocant ) ccclesiastici , sed in.perialis. qua de re vi
dc Mohn. qucEst. de usur. num. 70. 7..
(2f)) Vide quae not. ad /. 6. 5. 4. supr. de his . qtii ad ecchi
(■.!7) Hoc apud aiilor. Syuop-,. addilur. IHos qui tabernis pr.f
sunl , vcl aliquain ncgofialioiicm licilam ( q.ioni.im qui illicitar
e.vcrcent , ut tiucturam purpunic tt nionetas , etiani puniri debeut
cxcrce.it ad loscm usqnc , ceutesimre stipulationtm suain modcran
CODICIS REPKTIT-i: PByELl.CTIOXIS.
385
fs^e uHuWi ultra (hphim ciirrant,
?,". Idcm A. Mennie P. P.
DE iistiris , qi'ariim modum jam (i) staluimns , pra-
van) (2) (juorund.-im inlerprclationem penilus remo-
i-cnles , jiihemiis , elian) eos , f|iii anle eandem saclionem
iiiipliores quam stfitiilJe sunt , usuras slipulali sunt , ad
nodum cadem sanclione taxalum ex (3) tempore la-
ionis ejiis suas mcderari actiones : scilicet illius tcmporis ,
|uod anle eain defluxit legem , pro teuore stipulationis
jsuras exacliiros.
J. 1. Cursum insupcr usurarum ultra (4) duplum mi-
linie proeedere conccdimus : nec si pignoia (5) quaedam
)ro debito crcditori dala sint , quorum occasione quacdaiu
'•eteres leges et ullra duplum iisuras exigi permiltebant.
,)uod [ et ] in bona; fidei judiciis , caelerisque omnibus
;asibiis , in quibus usura; exigunlur , sorvari censetuus,
Ne iisiiroe in sortcm convertantur , et ne usurco
usurasurn e.vigantur.
28. Idem A. Demoslheni P. P.
1' 1 T nullo modo usurcn (G) usurarom a debitoribus exi-
LJ gaiilur , el veteribus quidem legibus conslilutum fue-
.'it , scd non perfectissime cautura : si enim usuias in sor-
ern rcdigcre fuerat conccssum , et totius suminac usuras
lipulari : qua; diUerenlia erat debitoribus , a quibus re-
/era usurarum usurse exigebantur ? hoc cerfe erat non re-
'>us (7) , sed verbis tantuninioclo legcm ponere. Quapro-
pler hac apeiti>siina lege definimus , nuilo (8) modo li-
;ere cui<[uam iisunis praeleriti temporis , vel (9) futu-
ri (10) in sorlem redigere , et earum ilerum usuras sli-
[)ulari. Sed ct si lioc lucrit subsecutum : usuras quidem
(1) i. e. /. -iC). ui^rr. h. t.
(■j) Ad uKijons .(iile hanc lcgcni conslilutas , ac promissas U5u-
ras , f.KinTalorts ddu pulabant lianc Ufjem pcrlinere ; viilt igitur
inajores aiile lianc coiistitutioncm promissas ad inodum liac lcge
pi.truiitum nv(jcari.
(3) Vide Moliii. q. 10. de usiir. nurn. \\i. i53. et qucE^t. 16.
'lum. 188. Papon. li. Arrest. 7. num. iG. adde NoveU. 73. c. 9.
it I l5. C. I.
(.'i) Nov. 121. Nav. i38. No^-. 160. /. 19. infr. mandati.
l Q<>. 5. \.Jf. de ccnd. indeb. l. /j. J. \. ff. de naut. Jcrnoic.'
(5) In Uburaruni cau»is aliquid jure pignoris , ct rct(.ntiGnis to-
lcratiir, scd inlra lcgilinium modiim : vctilis usiuis ultia diiplum ,
cliamsi cicditor pigiioribus acccplis sibi cavcril. vide Molin. de
usur. n. 47- 107. 108.
(fi) /. io. iu^ir. cx quib. cau!. infam. l. 26. §. \.D. de cond.
indeb. l. 2. 5- 5. ff. de udminist. rer. ad civit. JNon cst accessio
ac(:(^ssionis .- ut usus seu usura usiis , ul hic : p(Tuui:B usus. /. uk.
(f: de ma^isl. ccn\: l. 1. in(r. dcjisculib. usur. lib. 10. lii. 8.
frucluum iisura , /. i^. ff'- )i'ic lil.
(7) Tcbiis, non vcrbis lc.\ imjionenda. vid. Molin. d. loco.
n. a36. Ciccro pro Cacinna : Noii cs verbis jus pendct , sed vcr-
ba «erviunt homimim consiliis , ct auloritatibus.
(8) Nec pro futuri lemporis usuris , iicc pro usuris annoruin ,
qm praetoricnmt , ullo modo paci.-ci usiiias quis polcst : iic quid( ni ,
si juxta formam vclciiluis nsJalain lial Sji.niis. Basil. h. t. c. •] ) .
(9) Et sic oinnis .Anatoci.Muus subhiliis. Molin. ilid. num. 44.
£>t anttm Aualoci.snius , quolies usura sorti conjuucta alias usura*
rar.t. /.7. 5. 12. /. .08. 5. I. 5. f^.ff. de admin. et pcric. iut.
«tc esl simplcx rcnovatio , aul co;itinuatio usurarum , qeani • Plu-
fardiHs (y jM)|nxe7<: vxKiv-.OKUy , Ciccr. 3. ad Juicum 20. a %.
'Oxlxx' nuncupal. Pulo Anatocism-im , de quo hic a^itur , cdlo fcc-
I eiulorum inlcidici , alias , si novain sorle;n dchilori niimcr.irc
Jicel , rt ah co uoyas alia< usuras ati| uhiri , cur uou , acceptas ab
Torn.lW.
semper usuras m."nerc , et nulliim usurarum aliarurn in-
crernenlum senlire : sorli aiilem anliquae tanlunirnodo iu-
cremenlum usurarum accedere.
" De cluplo.
29. (1 1).
Suro) (12) minutim (i3) et per (i^) intervajlum sc-
lulaj cum diiplo eonipensauiur , etjam si non uui-
versai simul (i5) so]ul.'c fuerint.
30. (16).
PRa?sens (17) conslitutio doclarat , usuras partieula-
tim (18) solulas , duphim debitae sorti^ non excedc-
re. Verum excipilur id ([uod pbsilunx est in 160. Noi'.
(le iisuris pecunice municipalis (19).
T I T. xxxiir.
DE (20) NAUTICO (2j) FOEjXORE.
Pro tenipore , quo crcclilor suscepit periculum trajectiiicc
peciinict; , usura cenlesima ckheiitr : pro tempore
SCi
quenti
communis.
Salic
I. Tmpp. DiocLET. et IMaxim. AA. Honorato.
rr^Rajectitiam (22) pecuniam , quae periculo (28) credi-
1 loiis datur , tamdiu (2^) liberam esse ab obsorva-
tione communium usuraruin , quamdiu navis ad porlum
adpulerit , manifeslum est.
C
PeLunice ncniticce debiloris est periculuni , nisi
aliud fuerit conventum- Salic.
2. lidem AA. Cliosimaniae.
TJi.'i dlcas te pecuniain ea lege dcdisse , Ul in sa~
cra (25) urhe tibi restilueretur , nec (26) incertum
eodem usuras hrevi mauu , eidcm rcnumcrare sortis inslar iiccbit?
ut cx ea pcciinia novas usuras pr.estet. d. §. 3. d. §. i. el ^. Uoq
adjicicndum : Novella Leoiiis in iinivcrsum usuras vetari.
(10) Licet usuias in fiiturum accipere. /. ^"j. ff\ de paciis. l. 2.
5' ^- JF- "'^ '^o^' "'"/' «^' meiui excejjt. l. 122. in pr. jf. de verb.
ohlig. at cas acccplas in sorlcm ledigere , ei iis rcdactis usuras
exigcre non licet.
(ii) Sfnofjsis d. loco cap. 72.
{\'i) Lcunclavii interprctatio.
( I 3) KxT « fxu!>o<) , adde Novell. 121.
(■4) K«/' K)iia. x,po'jr>v , hoc e»l , diverso teiMporc solulffi.
(l^) Koc-&aTj;| , et J^' If.
(16) Synops. d. l. c 73.
(17) Interpretallo Leuuclavii.
('8) Kaeja /utf'^.
(i()) Ubur.ne in iinivcrsum currunt in dchitis ad municipia perti-
nenlil)iis , et usuris publicis. Scholiasles .9ynopseos d. c. ^3. id
est , ultra duphiin curruiit.
(20) L. 22. JJ. 2. Novell. 106. 110.
(21) Scu maritimo.
(23) Id est , qiuB trans inare vcliitur. /. l. ff. h. t. S.«Ta.T'«
Xof.u^tx dicunliir Gra;cis. Synops. BasU. c. 7. til. 7. ex lib. 53.
til. .i. cap, I. et pas-.im 3. naruun. 7. §. 20. crat aute:n f;£ims
nauliciim ccntesima : ut ct si quis fuictus credidissct. d. ^. 20.
Syiiofis. h. t. c. I.').
(23) /. ■]. Jf. h. t. aiiud in terrena.
(•.>4) Non ulterius : di.icusso pcriculo maris , die , aut cnnditio-
nc cessis , inlcr nigotlaloics hcs usura th hili inciplt et cossat ccii-
lesima. vlde Molin. de usiiris , nuin. (ji. Cujac. d. No^'. 106.
(2.'>) S.-icia uii)s non cbt Iliriosolvnia. ut quidam pulant . »ed ,
Tcl Constaiilinopolis \el Roma. urg. l. 2. inf}: quce res etportar.
(afi) Cicdilor ad qiKin pcricuhun n.ivigationis imn pcrlinel , u.u-
ras majorcs nou accipit. S-yno^->s. Dmil. h. t. c. i'i.
49
38G.
I I B E R Q U A R T U S
periculiim , quod ex navigalione maris metui solct , ad
te (i) porliiiuissc (2) pioliuaiis , non est dubiu/n , pe-
cunias credilae ullra iicilum (3) [ uiodum ] le usuni
exigere non posse.
is
Qui susf^epil iii se periaulum navigalionis , intelligiltw
iii sc suscipcrc pcriciiluiii Jorluiue , non culpcc
debitoris. Ijald.
3. lideni AA. Junia^.
C^^Um pr.oponas te nauticuin loenus ea conditione dcdis-
J se , Ut post ncwigiuniy quod in Jfricani dirigi ds~
bilor ndsevcralat , in Salonitnnoruni (4) portuni na\^e de-
lata ^ fitiiiebris pecunia tibi reddelur , ita ut navigii dun-
taxat , (piod in Afticani destinabatur , perieuluin susci-
peres 5 percjue vitiuin dehitoris , nec loco quidem navigii
servato , illicilis (5) coinparalis mercibus , quae navis
conlincbat , fiscum oceupasse 5 amissarum (6) mercium
detrimenlum , quod non ex marinse tempestatis discrimi-
ne , scd ex pra^cipiti avaritia , et incivili debitoris auda-
cia , accidisse adseveralur ^ adscribi [ tibi } juris publici
ratio non permittit.
Debifor generis tiberatur per interitum , si credilor
suscipit in se perixuluni ; alias non. Bald.
4. lidem AA. Eucharisto.
I^Rajcctitise quidem pecuniae , quae (7) periculo credi-
toris mutuo datur , casus , antequam ad destinatum
locum navis perveniat , ad debitorem non pertiaet. [ Si-
ne ] hujnsmodi vero conv^ntione , infortunio naulragii
debitor noa liberabitur.
T I T. XXXIV.
DEPOSiTI (8) , VEL CONTRA.
De rei inlerilu , de concurrentibus actionibuS;
I. Irap. Alexander A. Mesteiio.
SI (9) incursu latronum , vel alio fortuito casu' orna^
menta deposita apud intedectunr perieriat : detrimen-
(i) Gretlitorcin.
(2) Ob pactuin contrariuni soil.
(3) Aliis pcrsonis so. ab fiis quae mari negofciantur,
(4) SaAoj. , seti Sabna^ navalc Dalmaliaj Straboni 7. ncc enim
ad Saloiicm ineditorriui«ain BilbyniK hic locus rcferendus , iinde
Salonites cascus dicUis^: vide Stfaboncm n.
(:i) IJlicilne mcrces eontjscanttu'.
(6) Si. yilio debiti.ris pecunia nantica confiscata cst , creditori
non perit in dcbitorcni actio : ct nurito. Nam ctsi maris periculuiu
in se suscepit ,, castis supcrveniciUes oulpa debitoris non recepit.
(7) Trajectitise seu nauticae pccunine periculo creditoris mutuo
dabantur.
(8) Yide L. 16. D. 3. addc Oldsnd. clasi. 4. act. 25. 3.
Harin. g.
(9) Depositarius doluai duntaxat , et latam culpam pr^stat ;
at non forluiunn .-•asum , iiisi aliter convenit. Synops. i3. tit. 2.
e. 3,^. 3. Harin. 9. 5. i5. Syn. i3. tif. 2. c. 35.
(10) /. 20.^7: h. m3. Syn. 2. o. 35. 5. Harm. 9. c. rfp/
(11) Non icvcm , alias culpae, id est , desidise aut negligentiae
non tcnetm-. ^- 3. Jnst. quib. mod. re contfulu Solius doii nomi-
ne fcnetiir. /. ^3. ff'. dc jcg. jur.
(12) d. §. 3. d. 1. 93 > i 1. §. 6. /. 20. ff. hoc cil. l.n. ff. ,..
L 27. §. 3. Jf: de pactis. / J ^
^(i3^ l. I. §, 32. _^: //. t. x*t 7^ ■Vifi dTOKpu&ma-)' vpxyTdirnr
a-yny)/ «xt/x.-^tk;. id cst , actione rernm ceJatarum : amolarum.
•Synrps. ftasU. h. t. Dixi in Nomenclalore meo ad Harmcnopulum i.
tit. 3. 5. 3. iii voce oiiroKptJ^i'; spn.'^.
(•4) Ex inora dcposili usurae , /. 24. in fin. ff. h. t. et fruotus
dclicnlar. Paul. 2. sent. 12. L 2.
(t>) /. •!8. in fii.ff. h. i. I. 32. §.-i.ff. de usur. puta , !oca-
»1. /. ^.\. ff-. Incati. pro socio. /. Go. ff. pro sooio. ncgotioruui
?<stornm actione. /. 3S. ff. dc ncgot. gest. et aliis ,. quorum fit
mccHo, in §. 28. LuM. de ucu
tuin ad heredem ejus , q«i Jepositum accepit qui ,lo
Jum (10) solum ct Jatam (1.) Gulpam ( si (i^^uo.i ali„.i'
speciaiiter convenit ) prreslate debuit , non pertima. Ouo.Ji
si piaMe.xiu Jalrociiui commissi ^ vel aJt<'rius forluiti^ ,;.■,.
SU.S , res , (jiife in potestale Iieiedis sunt , vel quas dol'.r
desiit pcsidere , noii restituuntiir 5 tam depositi, quani (i3»
ad c.vJiibcndum actio , &ed et in rem vindicatio cwnpeiiL
De usuris.
3. Imp. GoRDU.Nus A. Celso.
US-j^i.-e in depositi (i^) actione , sicut in cseteris borue
fidei' judiciis (i5) , ex mora (16) venire soJeut.
De usuris et de furti actione.
3. Idem A. Austero'.
^I depositi experiaris , non immerito [ etiam ] ujm-
>3 ras (inj libi reslitui fiagitabis: cum tibi debeat gralu-
lari , quod furli (18) eum actione noa facias obuoxiuni.
Si quidem in rem dspositam invilo domino sciens pru-
densque in usus (19) suos converlerit ^ eliara fmli deli-'
cto succedit,
De usuris'.
4. Idem A. Timocraii.
SI (20) deposila pecuuia is qui eam suscepit , usus (a-i)
est , non dubium est , etiam usuras (22) debere pra.'-
stare (28). Sed si cum depositi actiune expertus es , !an-
tummodo (24) sortis facia corademnatio est : ultra noii
potes propter usuras experiri. Non (25) enim du« sunt
actiones , alia soriis , alia usurarum , sed una : es qua,
condemnatione facta , iteiala actio rei judicatce exceplio-
ne (26) r.epellitur.
(i&) Idem dicenduna. si denositarius re deposita fuerit usu». Tidc
/. 3. /. 4. hifr. h. t.
(17) Humanitatis est deteriore uti actione.
(18) Concursus actionis furti admittitur cum actLone deposili.
'• '-^y- Jf'- ^2' <• pro socio. /. 45. /. 4^- JJ- P''o socio. et iniadatc.
/. 22. §. •). ff. niand. vid. eiijac. 17. ohs. 12.
(19) /. 4. infr. h. t. t. 28. infui. l. 25. §. i. /. i^. ff. h. t.
adde /. u §. i.ff. de usur.
(20) Depositarius , sive ex deposilo usuras accspit :siv« ipso dc-
posito sit usus , iisuras,- prjestat. 3. Harm. 9. §. 4.
(21) Vid. /. 3. supr. h. t. /. 8. Supr. ad exhib. Goth. later-
prelalio hujus legis vid. apiid Joann. Zang. de except. parl. 3.
c. 5. nnni. 89. Ans.
(22) Non tenelur etiain lucrum es deposito factum restitucrc :
polest eniin ficri , ut lucrum e.\ pccunia deposita fecerit : Tencri
videtur , cum iniquum sit e\ re mea ticri locupletiorem , cnin gra-
tuitain , integram et abstinentem ab omni lucio tidem debeal. /. 38.
circafin. ff. de negot. gest. et cura tlolo faciat , qui id quod ad
se pervenit , non reddat. /. i. in fin. ff. h. t. Sed uon ita est :
nec enim statim meum est , quod ex. mea pecunia comparatur. /. i.
infr. si quis sibi w/ alceri. Quin scholiastici negant asurariun» ad
restituendum lucrum e.\ usuris acceptis factura , tencri : sed ad ea»
tantum pccunias , quas iliicite esegit. qua de re vid. pleniivs apud
Molin. de usur. q. 83. p. 637. 628. lucrura hiijusraodi supcrlu-
crtiin appellaut.
(23) Eliamsi mea sit mora.
(24) Adde /. 3. i^ers. et ideo. Iiifr. de usuris rci judic. l. i9-
in fin. ff: de act. ^enipt:
(2.5) lino duse sunt. /. 8. i^ers. ihi enim diics. ff. de co quod
certo. Solve : Usnrarum promissarnm ex stipulaiione , duat sunt
obli>;ationes : usurarum ex rnora unica obligatio. Hae psti nou pos-
sunt , irioies possunt. /, 0.3. ff. de except. rei jud.
(26) L 5. /. G, ff, de except. rei indi
CODICTS REPETIT^ PR.ELECTIOXIS:
38-
Ve seffueslro.
et
cum
r/uce
5. Impp. Valeb. et Galmenus AA.
Valekianus G. Glaudiaiio.
PRopter instrumetila «juidera , quae te deposuisse
advorsario luo tlicis., Ul (i) residua pecunia ,
'x conduclione dcbebalur (2) solula , ea recipcres : 6'\ (3)
d quod placucrat iiTijilesli , gequeslrum (4) poles conve-
jire ; (Juainvis (5j autcm heec reddiia non luerinl : ta-
nen adversus eum , a quo lundum conduxeras, si oinne,
juod ex contraolu debebatur , reddidisli j ipsis solutioni-
^us (G) lulu« es.
Sequesler instrumentorum tenetur ea reddere
in casu reddendi. Bald.
■6. Impp. DiocLET. et Maximiaivus AA. et
GC. Alexandro.
IS (7) , penes (8) quem utramque (9) partem irans-
actionis , vel alia inslrumenta comniendasso ()o) dicis,
legem qua Jisec sugcepil , scrvare (11) necesse habel (12),
De pecunia deposita , et a depositario crcdila.
7. lidem AA. Atlico.
DEsidcrium tuuni ciin» rationibus juris non congriiit :
nain (i3) si custodiam (i4) pecniiiffi susccpisti , quam
aliis a te [ niuluo j dalam (i5), conscriptum instrumen-
lum , quo Jianc tibi reddi profiteris , arguit (16) ; -solu-
(iooem cjus competentcm improbe recusas (17)-
Actio deposili personalis debiloris non seqiuiur
debilorem. Bald.
8. lidem AA. Alexandro.
il is qui deposilam a le pecuniam accepit , eam suo
► nomine , vel cujuslibet alterius muluo dedit : tam
(i) Seqnoster is psl , apud quem pliu-es in soli<lum rem dcpo-
luenint roita conditionc cuslodiendain ct reddenddm. /. i^. Fcloe.
2. c. vtpi fjieffryyuitiZv , id est , de sequestris. adde /. 6. iiifr.
l. 12. J. 1. el 1. L. 17. 5. i.Jf. depositi. i. \ 10. ff. de reg. jur.
(a) A te scil.
(3) Anle condilioncm scqucstri implctam , agi non potest , /. i.
5. 1. injin.ff. dcposit.
(4) Quid srqucsler •.'iupr. dixi.
(;')) /. 4. ly. il. Jnfr. de solut. et liherat. Ratio dubitandi fii<:
suiniliir , nondum ciiim plcnc lilicralus videbatur , cui obligationis
instruinenttim nondum ciat icddilum. scd non ita cst : conslat cnim
pcnes
(it.
toll.
contrano , non continuo ctuseri rciim liberatum , etiamsi
cum sit obligalionis insUnmcntimi. vid. /. 20. supr. de probc
(()) Ciir? sohitione cxlinguilur obligalio. In$t. quib. mod.
obl. I. 107.^: dc solut. et Uhernt.
(7) Id csl , soqucstcr. /. f>. supr . h. t.
(8) Qni ab utiaque parle , vcl transactionis , vel cujusvis alle-
nus contruotus insfrumenta dcpoMti nnminc acctpit , neocsse liabct
pctis .starc . quibus ca siucepit. 3. llarin. 9. 5. 20.
(9) Id est , actoiem ct reuin.
(10) Id cst , dcposuisse.
(11) /.9. 5. ^.ff. de dol. mal.
(12) Nisi sponsio sit inhoncsta. /. 17. iu fiti. ff. de praesc. vrrh.
(i3) Qui rem apud .sc dopositain .ipud alium qucuipiom adhihila
^scnplura dcposuit , Ii.nud reclc qiu-e accepit , rcstitueic rocusat cau-
tionem proferens , qua sesc ostcndil apud alium deposuisse. 3.
Jlarm. 9. ^. 2.
(i4) t>epositarius custos.
(i5) Niigatur , qui bac voce inlclligit depositnm. Heus liic co-
?il<ir ad solutionom. in fui. Injr. hic. ibi. solul. Depositariu
'Ivit , scd restifuit.
lus non
(iG) Forte quia in co adscripfum er.it , pecuniam Titii S/;io cre-
dit.im fuisse ab Aitico deposifario.
(17) Et ila qui deposuit si nuUam depo»iti cautianciu liaLct ,
ipsum de implenda snscepta fide , qiiam ejus snccesso-
res (18) teneri tihi cei li.ssimiim est. Adversus eum autem,
qui ('.9) accepii , uuila actio tihi coinpetit , nisi nummi
cxlent : tiinc enim , contra possideniern uti [ lei ] vin-
dicalione (20) potes.
.De rebus commendatis a sen'o Jicrcditario.
9. iidem AA. Menophilo , et cajteris.
CUm (21) heredilas personam (0.1) domini sustineat
ab liereditario (^3) servo
suceesseritis , res commendatas.
veslre
' ., o\^vyu iiuuiii ij\jiiain riuem
ah ejus qui suscepit , successoribus (24) apud Rectoretn
provinciae pelere poleslis.
priusquam patri
secundum honam
J)e infcmia et condem.natione.
10. lidera AA. et CC. Septimse.
QUi dppositiim non reslituit , suo nomine convenlus el
condemnatus , ad ejus reslifntionem cum infamiie (23)
periculo urgetur. Scripta Id. D&
'CoNSS.
Nicoinedice , OL.
■De compensatione , deduclione , doli exceptiene,
I . De atleslatione depositario ab alio
facia .^ ne deposiium reddat.
II. Imp. JcsTiNiANus A. Demo&theni P. P.
SI quis (26) vel pecunias , vel res quasdam per depo-
sitionis acceperil titulum (27) : eas volenti ei qui de-
posuit , re<]dere iilico (28) modis omnibus compellatur ;
nullamque (29) compensalioaem (3o) , vel deductio-
pote.st in subsidium probationes qr.xrere eliam cx ir.strunf.ento de»
positarii cnin alio facto. Quod bic lcgimus depositarium convcniri,
an ideo excluditur actio advcrsu« eum , qni mcam pecuniam a d«-
posilario mutuo accepit .? vid. /. 8. in fn. Infr. h. t.
(18) /. 9. in fn. iiifr. h. t. /. 12. 5- 2. / " lb. ff. h. t,
(19) Dixi ad /. i3. supr. de obl. ct aciion.
(20) Vid. /. 9. in fn. ff. de rei vind.
(21) Dcpositum ab hcrcditario servo heres actione conscqui i*t
viiidic.irc polest. 3. Harra. 9. §. 10.
(22) Vid. /. ^i.Jf. de her. inst.
(28; /. I. 5- "^9- ff h. t. l. j6. ff. de ohlig. et action.
(24) /. 8. supr. h. t.
(26) /. I. /. 6. §. 6. ff. de kis , qiii nniant.
(^f)) Ad inlollocfuin biijus Ic^is vide Bellon.
ccip. (j. et an po^torior pars sit abrogata per N
tershus. exposil. Novrll. part. 3. c. i. n. 10. Ans. Adde Bocr.
decif. 395. num. 7. Cagnol. ad l. contractus a3 ff. de reg. jur.
iium. i(). S. L.
(27) Id est , dc quibus dopositum constat aliqao instrumento.
Qureritur aiitom , an id iocuin habeat in deposito confcssato ? lo-
ciiin babcrc Obtcntlit Roland. a Valle i. co/i5. 17. /1. 2. 3. 4- ^-
et scq. quod consiiium omnino uidej est enim et .perelegaiis el fa-
ria aocirinn referinm.
(28) Qiiam celeirimc. i^ers. srd et si. Iiifr. h. t. prima fi-oafe.
quod obtiiiere. in fin. qiiam ocyssime. in fin. binc coiligunt , In-
sU-iimcntum deposiii haberc execiitiouem paratain. vid. Holand. x
Valle d. cons. n. 1.
(29) Depositariiis deponcnfi snum dcposifum repetenli objicerc
h»c non pctest , ■componsalionem , dcductioneir. , doli ex.ccptioiicm ,
actionera pcrsonalom , in rein hypofhecariam.
(30) Coinpensafioni locus iion est in causa dopositi. Paul
*ent. \i. 5- 3. l. \\. in fn. snvr. de cnmpensal. Noi'elL
cap. 1. 5. 3o. t>ers. sed nostra, Inst. de act. 3. Harm. o. 5-
$. in hona fidei, Jnst. de aot.
Ub.
yovell.
4. suppulat.
88. vid. Rit-
1,
88.
333
I. 1 B E R Q U A R T U S
nern (i) , V(,] doli excoptionom opponat : qiiasi cl ipse v;jl iii in:isia CLHJSliluli deposucrit , et plufs Scriptf, i
liciedi.-s ^ el unus (12) ex Jiis conliugt.iitMii silii poriionri
a dep )sitario acccperit , allcr supers'rderit , vcl ;ilias loi
luilo casu ini[)edi(us lioc facere nou poluerit ; ct posi' ;
d<;posilarlus in adversain iucideril iurturiarn , Vcrl siuefij
quasdani conlra eum , qui dcposuit , acliones (2) perso
nales vel in retn , vcl livpolhecariain praclendens : cum
non su!j lioc inodo deposiluni acceperil , Ut non concessa
ci rclenfio gcnerelur , cl conlraclus , cjui (3) ex lona fi-
(lc. (rilur, 'icl (/|) perfitliun rclraluilur . Sed et si ex ulra-
(jue parle aliquid l'u; ril depositum : ncc in hoc casu coin-
pensalionis pia;;;edilio oriaUir : scd dcposilcx; qiiidem res ,
vel pecuiiia; ab ulraque parle quain celcrrime (5) sme
aliquo oliblaculo resliluantL.r , ei videlicet- priinum , qui
primus (6) hoc volucrit , et postca legitimrc acliones ia-
lcgva; quoque ei leserventur. Quod obtinere ( sicut jam
diclum csl ) oporlct , et si ex una parte deposilio ccie-
hrata esl , ex aUera aulem compensatio fuerit ojiposila :
iit intcgra onini lcgilima ratione servata , dcpositse res vel
pccuni» prima (7) {"ronte resliluantur.
^. 1. Quod si in scriptis attestatio (8) non per do-
lum , vel fraudcm fuerit ei qui depositum suscepit , ab
alio (ransmissa , ut niinime deposilum restituat ; hocque
jier jusjurandum affirmaverit , liceal ei , qui deposuit ,
sub defensionis caulcla idonea prsestita res depositas ,
quani (9) ocjssime recuperare.
In AuTiiENT. de dcposito , et denuncialion. inquilinorum.
§. 1. col. 6. lit. fin. Kov. 88. cap. i.
C^Ed jam caulurn est , ne quis exlrinsecus depositario
^y interditat depositi restitulionem : qua suhsecula , dc-
fjosilur fiossidcns pulsari f^olerit cd> eo , qui mterdixit.
•\- Si conlra fuctum fuerit , damnum quodcumrjue a^cidc-
r t ei qui vini fjassus cst , prccstthitur ah eo qui intcrdi-
xit , necnon et tcrlia ccntesinice usuramm nomine , ex quo
Jacla est Inijusmodi conlcslaiio. '[- Quihus pcvnis suljacet^
qui per inqziilino (10) dationem pensionuni vel puhlice per-
$oncc panis intcrdicit adininislrationcm.
De hcredibus.
11. Idcm A. Joanni P. P.
SUpervacuam velerum difiierenliam (11) e medio tollen-
tes 5 si quis ccrium pondus auri vcl argenli confecti,
dolo dcpositum perdiderit : i.aiicinTus , nou esse cohTcdi
cjns liceatiam venirc coulra cum cohcredem suum , et ex
ejus parie avell re, quod ipse ex sua parte consequi mini
me [loluit , ({iiabi eo qiiod colicres accepit , communi co/i-
slitct) : cuin si cerlae pecuniaj deposilee fuerint , et suam
partcin unus ex hjredibus acccpit , nomini veiiiat in du-
bitim bene (i4) eum accepisse parlein suam , et noti d..-
bcrc aliiim partein altingere : nobis etcnim non videlur es-
se homo (j5) obnoxius , neque in massa , neqiie in jpe-
cic , neque in pecunia numerala , qui suarn parlem su-
sccpit , ne indu^tria (16) poenas desidis solvat : si eniin
et alius heres tempora opporluna , quemadraodum cohe-
res ejus , observassct : el suam uter([ue reciperet , el K-
qucniibus altercalionibus minime locus relinquerelur.
T I T. XXXV.
MA^DATI (17) VEL CONTRA (18).
De sumptibus et de stilario.
1. Impp. Severcs et Antoni^us A.\. Leonidae.
ADversus (19) eum cujus ncgolia gcsla sunt , de pect?
nia , ([uam de propriis oinbus, vcl ab aliis (20) niu
tiio acceptam erogasti , mandati actione pro sorle et us'J
ris (21) potcs experiri. De salario (22) autem quod proan
sit , apud Frsesidem provincia; cognjlio prabebilur.
Dc sw.nptihus et de pignorihus.
1. lidcm AA. Marcello.
CUm ex causa fidejiissionis pecuniam patrein tuura ex
solvijse (2-3) proponas; habes (2.j) mand \ti a;tionera
qua non solum pecuniam,sed etiam pignora (26) in obli
giitionetn deducta , potes cousequi.
(i) Dcdiictio esl partis : coinpen&alio {ollns intcrdum et pnrlis,
(■^) d. l. \!\. in pr.
(3) Hxc volia sigiiirKanl , Jjoiias fidei aceessioncin csse. vid.
Cujac. 17. olisetv. 4-
(4) Q .od Lonse fidei est , ad pcrfidiain non est trahcndum.
(5) Priiua IVdnle , id est , illico. in pr. iupr.^h. t. et infr.
h. t. quain ocyssime.
(6) Faoit /. 29. ff. de judiciis.
(7) lllico. supr. h. t.
(8) Prolesiatio lertii nicla dcpositario non polcsl rtniorari , vel
iiiipedire dcposili mei reslitutionem.
(c)) lUico. vid. siipr. hic.
(10) In aliis causis potesl debilori ficri denunciatio : nc solvai
ciedilori. vid. /. 8. Jf. de leg. cnminissor.
(1 1) Diffcrenlts videlur in co fnisse : Pecuniain nnmcratam de-
positam pro [lartc !iercdit;aia rcstilni uni liorcduin deponcnlis pos-
sc quidam exisiiinabant : ncque co noniitie colicreJcm a rcliquis
c. )licrcdil)us convcniri po.vc , aliis parlibus pcciinife , casu fortuito ,
a;iud (icpositiuium pcremlis, sihi dcnique i'ecte partcm suam ac-
c?i>iase , ct in ca accipiciida vifiilasse. ^lassain vcro .Tiiri , aigeiiti
fac;ti , \v\ inrocli , niassam iiiquain , vcl speciem argcnti deposilam
r^cte qnidcui icslitiii pro partc hercdilaria licrcdi putiiliant ; vci uni
-si paitcs lehqucc ca^u fortuito pcriisscnt apud dcpositariiim , cen.-.c-
bant cuni hpredein qiii (laitem suam in sj)ccic , vel massa ita ac-
cepisset , rectc couveiiiri a cohcredihus. Hanc dificrentiain toUit
.liistiniauus , hoc constifuto , ut ne qii Iicies siLi viiiilavcrit in
p.)ifc siia dcpo:,iti rcciiienda , co noiniae a coheredihi.is co ivenia-
tur aliis partihus casu peremptis apiid dcpositarinm : sive pars rt
stiluta deprsiti in pecuuia,sive in massa , sivc in s|3'.cie coiisislal
non mic niagis , quam iilo inoJo , horcdem coheredibus suis ol
njxium esse.
(^vi) l. I. 5. 36. # h. i.
(1?)) Vid. /. I. supr. h. t.
(i4) Siium qui reccpit , coherodi aut socio non ohligatur. /. 38
jff". Jariiifiu: crciiC. l. 62. Jf. pro socio. l. Z\. Jf. locuti. excip
/. 11 Jf. fiinilicB ercisc.
(i5) Quid si leg.iinus , herei. Est enim spooies hujus constitatio
nis in hcredc partem suam dcpositi i'ecipicnte.
(16) Indiislrii pceuas Degligenliiini non solvunt.
(17) \'id. Z.17. D. I. adde 14. Ecl. 1. OKlend. dass. 4- acl. i\
(18) Mandati (lirccta corapetit c; . qui mandavit : Conlraria ei
ctii ni;uidcitiim est. vide /. 4- "fr- h. t.
(19) Contraria raandati datur in maiidatorem.
(io) Piocuralor potest a tcrtio qiiodam mutuam pccuiiiam accip<
rc , e.Kjilicandi mandati negolii causa.
(o.i) /. 12. ^ g. Jf. h. t . Paul. 2. srnt. i5. ^.2.
(12) /. 17. II fr. h. t. /. 7.^ /;. t. Goth. Addc /. i . 5. «« Ac
norur.is. jff'. de cxtr. cogii. et L i. Sitpr. de snjf^rag- Aus.
(23) Fuiejussor pro rco poLe t solvcrc.
(.),4) Ilcrcdibus fidejussoriscomjiCtit contraria adyersus rcura prii
eij^.ihin.
(25) Id e.st , dctrimenfum atil d.ira uim daluui pignoiibtis , qi»
creditori dedcras , debiloris priucipalis causa.
CODICIS KEI'ETIT^ rR^LECTIOiNIS.
«9
Si is , r^ui aclioneni mandmit , cgcril.
3. lidein AA. Cerrnano.
■ T patpr luus sibi sui jurls constilulo actionem adversus
,> dcbilorcs suos rnandavil : poluit et ip^e pra-sens ad-
isus eos re (0 inlegra experiii. vSi quid lUup.e ab oo
jud judiccm aclum cst, rescindi nuUa ralio palilur.
De sumptihus.
4. Imp. Alex. A. Vulnerato.
TTiam (2) si contrariam scntcnliam reportaverunt ,
i/ qui te ad cxerccndas causas appellalionis procurato-
m consliluerunl : si tam nihil culpa lua faduni est ,
raptus (3) quos in liiem probabili (4) valione feceras ,
)nlraiia (5) mandati actione pclere potes.
De bonorum posscssione a procuratore neglecla^
■ 5. Idem A. Guliano.
PI maritus sororis luoc tibi procurans petere bonorum
^ possossioncm nolucrit , cum ipso tibi congrediendum
5l: quam qucrclam ita cum eflcctu Jiabes , si mandasse
; , ut pelcrclur bonorum possessio , eumque neglexis-
(6) aiguas.
De lacito maniJalo.
6. Imp. GoRDiAN. A. Sosibio.
SI (idcjussor pro rco palienle (7) lidem suam adslrlii-
xeril , niandali (8) cum eo post exolulam pecnniam,
cl faclam condcnmalionem polest aclionera cxercere.
De pecunia credila.
7. Idcm A. Aureliano.
SI liieras ejus seculns (9) , qui pecunias actor (10) fue-
ril , ci qui tibi lileras tradidit , pecunias crcdidisti :
t.iin condiclio advcisus cum , qui a lc niutuam suinpsit
jiecuniam , (|uaiu aclvcrsiis ciim , cujus uiandatum scculus
cs , mandati aclio tibi conipclit (ii)«
De pecwiia credila , et de pignorilus.
8. Impp. Yalhbi.\n. ct Galli£;>\ AA. et
\ALtR. C. Lucio.
SI tibi pupillorum palcr , uL pecuuiam in rem suain
servis ejus credcres , maudavil (12) , et in hanc rem
[ a'que ] ipso pracipiente pignora (i3) sunt obligala : el
mandati actione pupillos (i4) pO't moiteni palris conve-
nire , et excqui (i5) jus obligatiouis piguoruin poteris ,
si in solulione cessabilur.
De causa per procuralorem Icesct,
9. Impp. DiocLET. el MAxni. AA. Marcello.
G
Um per procuratorem causam tuain laesam (16) esse
dicas , mandati aclio adversus euni tibi compclit.
j4n inlercessor , qui nondum sulvit ,
mandali agcre possit.
10. lidcin AA. Papio.
SI pro eo conlra quam supplicas , fidejusaor seu man-
daLor intercessisti 5 et ueque condemnatus (17) es ,
neque bona [ sua ] eam dilapidare [ postea ] coipisse
comprobare possis , ut [ tibi ] juslam (18) metuendi cau-
sam prsebeat , neque ab inilio ita te obligationem susce-
pisse , ut eain possis et ante (19) sohitionem couveniie ;
nu;la juris ratione , antequam satis credilori pro ea fjce-
ris , eain ad solulionem uigeri certum est. FidL-jussoreui
vero seu mandatorem exceptioue munilum , el injuria ( >oj
Judicis dainiialum , et appellalione (21) contra bniiaui
lldcm minime usum , non posse mandali (22) agerc ina-
nifeslum esl.
Dc geslis , cel non gestis , de dolo , et culpa ,
de sumptibus.
1 1 . lidem AA. Cajo.
I^Rocuratorem non lantum pro his , qu* gessit , S"d
etiam pro his quae gerenda susoepit (23j , et lam
(1) Id cst , Jinlo liUin contcslalani. /. y^- ff- de procut-.
(^) H.itio ilnlntancli lixc fiiil in l. 56. Jf. h. t. l. 10. 5- '•
Jf. i/c iiegot. fPit.
(3) (l. l. 56. injin. l. f\0. §. 6. ff". de vrociir.
(») /■ 27. $. l^ff. h. t. l. 38./. de rci i'i>id. l. 3. ff. de
cotitr. tut.
(5) /. I. supr. h. t. l. 10. 5. 9. /. la. 5. c). J)\ h. t. l. 46.
J. ^. ff- dc prucur.
(G) Mand.itiu ins , si quid in icni domini ncccssariura , aiit jani
rcc|itutu ncglcxit , tcnctur. /. 11. infr. h. t. L 5. 6. ^. i. injin.
/.8. $. 4. 5. 10. /. 22. injin. /. 27. §. -i. ff. h. t.' l. 17. §. 3.
ff. coniniodtiti.
(7) Qiii jxit tur 1 10 sc fulcjnLcre , vidctur niandare. /. 6. ^. 2.
ff. h. t. patuiilia inaiul.iti .•spccics cst.
(8) /. ■>. <:npr. h i.
(9) (>?"> niandavil nedi. /. 8- InTr. h. t. 1. 27. infm.Jj. h.
t. l. 5. supr. de ir,<.i:i L. i3 ff. df J:dcju<:sor. qui sini|liciU'r
coinmcmlavit. /. la. ^^. 12. jf/! h. t. l. ull. supr. quod cu/n cu.
/. 6.V.//" di' adqu. iri . dcm.
(10) Id osl , di.-ipcnsator.
(11) Oidinc tan.iii scivato discussionis cldivisioni». jS(n\ 4. <:. i
(12) /. 7. supr. h. t.
(i-^) ^l /. a. in Jin. supr. h. t.
('4) Ucicdcs icil! /. 4, infn. fj. d^ ftdejusscribus. di.\i ad
/. 4' •'"/"■• de hereditar. action.
(i5) Vide /. 17. infr. de Jidejussoribm.
(16) /. 8. 5. i.ff.h. t. l. 10. supr. de procur.
(17) Fidejussor non agit acLione niaudali , nisi condemnatus bit_,
aut rcus bona sua dilapidct ct cvertat. /. 38. injin.ff. h. t. l. 45.
Jf. de Jidejuisor.
(18) Fidcjussiouis longne pcrtaesus ab ca sc liborari recte polest
pctcrc : el co noniinc aiiversus cum cujus causa fulcjussit , ^'^c^ ■
ut fidejussionis oncie liberctur. vide Socin. reg. i47' '• Luciui j8.
ff. mandali. Goth. Au et quando ante solutionom ad libcrationcni
agcic possit (idcjussor, vide Mcnoch. de arbilr. jiid. cas. 4'- '• '*•
crnlur. I. Cliriblin. decis. i38. ru/. 1. Guidou. P.ip. decis. 117.
Ans. Adde Yalcntin. Franc. de fidejuss. cap. 5. nuni. SJg. et .leif.
Matlh. Colcr. de processib. executi\'. parl. i. c. 10. niun. .3 10.
et scq. Andr. Gail. /. 2. obseri'. 29. num. 3. el scq. iv»nii. a
Saudc /. 3. lit. 10. dejin. 7. S. L.
(19) ^'idc Socintim reg. 148.
(io) / a^-ff. de JidLjussuribui.
(>i) Fidcjus,sor (•(mdcniiiatii» appcU.irc dcbcl : alias , si cilra ap-
pcllationem opposilam solverit , non icpctet. t. 8. §. b. /. 29. m
pr. /. 48../?: h. t.
(22) MautLili agimus advcrsus cuni , cujui uoinuic Cdcjussim u.
(■>.3) AJdc , ncc ijcs.nt.
390
L I B E R O U A R T U S
proplor cxact.'un cx ninndalo ppciiniain q.uam ;ion (j)
exaclain , lain dolum (2) , quam culpam sumpluuui (3j
lalione boim (4) fide liabita , prscslare iiecesae eit.
T)e tenore mandati servandq.
12. lidem AA. Firrao.
C^Um tnandali negotji contractum cerlam (5) accepis-
-i se legem adseveres : eam iulef^ram secunduiri Lo-
nam (6) lidem custodiri convenit. Unde si conlra nian-
dati lenorem procurator tuus »d te pertinentem fundum
vendidii , nec venditionem postea ralam (7) habuisti :
dominium libi aufei-re non potuil.
J}e dolo 5 culpa , casU'
De salarie.
17. lidem AA. Gorgonio.
-OAlarium (i5) incerta polJicilationis peti non poUit
De eo , pro quo intercessum est , cl ds ejus
fuccessoribus. Dc nwra , ed de usuris.
18. lidein AA. Tusciano.
POst solulionem a se faclarn , qui dari mutuo mand
vit , ab eo pro quo intercessit , vel successonL
ejus , quod soiutum est , etiam cum usuris (16) post rrj
tfam recle postulat.
,i3. lidem AA. Z
osiino.
AProcuratore dolum (8) el oranem (g) cylpam ,
non etiani improvisum (10) casum prjestandum esse ,
juris autoritate manifeste declaralur.
De eo , quod duorum vohmtate uni eorutn
dalum est,
14. Idem AA. ,Hei-miano.
SI secundum mandalum Trjphonis et Felicis equos laa
pecunia comparatos , vel iu solulura a proprio debi-
lore tibi traditos , uni (n) de his utriusque voluntate de-
disii : ad parenlum placilis eos mandali judicio conveatos
bona fides urget.
De morie domini.
M
i5. lidem AA. Precatio.
Andatum re integra domini raorte (12) finitur (i3).
Si mandatarius Jjdem rumpat.
16. lidem AA. Uranio.
AD comparandas merces data pecunia , qui mandatum
suscepit , fide rupta , quanti (i4) inlerest mandato-
ris , tenetur.
(i) Vide l. 5. injin. supr. l. 21. in^n. Infr. h. t.
(2) /. i3. infr. h. t.
(3) Vitle /. 4. supr. l. 14. infr. l. lo. j. 9. /. ja. ^. 9./. 27.
5. 4- ff- k- t.
(4) Vide /. 20. Mifr. h. t.
(5) Id est , aliam a vulgari €t cojnmuni.
(G) /. II. Siipr. h. t. l. 16. /. 09. 5. I. in fin. ff. h. t.
(7( Ratihabilione confinnatur alias inutilis venditio.
(8) /• II. supr. h. t.
(9) Etiain levejn. dixi ad /. 28. J^'. de reg. jur.
(10) Casus a nemine piaeslatur. Hoc ut verum sit , disi ad /. 6.
stipr. de pigiiontt. et l. i5. 5. -i. ff. locati.
(11) Quod uni socio traditur allerius voiuntate , etiara alteri
illi videtur traditiun. Salic.
(12) Morte finitur mandatum re intogra , dixi ad /. 26. in pr.
l. 27. §. 3. J/. h. t. l. 8. siipr. de oblig. et aclion. l. uU. ff. de
jiolut. ci liberat. §. iieni si aclhuc. Jnst. de mandiUo. aliis etiam
causis finitur.
(i3) Falht iu pia caiisa arg. l. si ego. 9. 5- ^ • ff- tlc jurc do-
thim. si inandaior tentbatiir id facere , quod rnandavit. Glossa in
l. fundi wenditor. 3?>. ff. dr. adquir. vel nmiit. poss. c. si super
gratia. 9. de offic. juj. deleg. in 6. fallit quoque favore pacis ;
uiidc Maisilius notat siiig. 44. Procuratorein , eju» qui Yulneratus
De usuris e/ pignorihus.
19. lidern AA. Eugenlo.
PE.etii rerum dislractarum , quas venales praeceden
raandato aceeperas , nitra Jicilum (17) usuras ex s
pulatione , vel mora praesfare [ licet pi^nora dala p:
ientur ) compelli non potes.
Jle eo , qui incertum litis redemit.
1. jDe sumptibiis.
2Q. lidem AA. Epapatho.
SI contra licilnm , litis (rf^) incertum rederaisfi : inte
dictas conventionis tibi iidem impleri frustra petis.
^. 1. Quod si gratuitura raandatura suscepisli , iecuD
dum bonam fidera ^umplus (19) recte postulas.
De pecunia , fama et cuipa.
21. Imp. -CowsTAKTi.\us A. Volusiauo PF. P.
IN re mandata non pecuniae «olum , cujus est certiss
mutn m-andati judicium , veruraetiam exislimationis (20
pericuhim est. INain suae quideiu quisque rei modera-
tor (21) alque arbiter , non omnia negotia , sed pleraqui
ex proprio animo facit : aliena vero negotia exacto {22
oflicio geruntur : nec quicquam in eorura admiuislraliOD
Beglecluni (2 3) ac deciinatum cuJpa vacuum est.
fuif , constitutum ad pactum ineundum , vulnerato postea mortoo
cum adversario defuncti recte transig^reet pacisci posse. Bald. ii
addit. Spcculat. tit. de homicidio.
(i4) /. 8. 5. G.J-. h. t.
(i5) Vid. /. .1. injln. supr. l. 56. €. 3. ff. h. t.
(16) d. l. I.
(17) Puto duplum. vide /. 27. §. j. Siipr. de usur.
(18) O ijyr:\uiS^<ry.i '.f-j uYO^o-pfoty Itic^v ctc. Qui afienam lit«»
redemit , implen promissa in hac causa recte non pctit : nec cnin)
Diandati aciioncm habet. Qiii vero mandati nomine litem alicijw
suscepit , sumptus factos rcpelcre potest , Syjiops. Basit. i4- »«<
f?y'\a.S.t>f, ubi ipyoKil-fioy defiiirt , eura qtii pecuniam proe^tat ,
ut alienae actionis iu se fiat cessio , quod ct Harmcnopulus confii-
mat. /. 6. t. de verborum signi/ic. §. 3o. vide /. i5. 5i^r. de
praciir. vide supr. tit. ne liceat poieiUiorib. patrocin. add« Gu-
jae. 8. observ. 3i.
(19) Vidc /. II. svpr. h. t.
(20) /. I . /. 6. 5. 5. ff. de his , qiti nctant.
(21) Vid. /. 9. Supr. de Judccis. Cicerqnem pro Ballo , et Ko-
sciu j^merino : vide Bolandnm a Valle , i. «ons. ai. num. 9.
(22) Id est , cum orani diligentia.
(23) Diii /. I, supr. h. t.
eODIClS REPETlTiE PR/ELECTIONIS:
391
Dc rtdeinploribus.
i-i. Iinp; ArJAfiT-ASius A. Euslacliio P. P.
]j|Er diversa» inlorpellaliones (1) ad nos foctas , com-
pcrimns (|U()stl:iin aliceiiis laLus l(ji(uiiis(|tiL' inhJaii-
li (2) cessiouis aliis conn|jelenUiira aetionuui in s<'niet
el)oni propeiare (3) ; liocc^ue inodo diversis persoiias li-
l Uoriiin vexaiionibus a/ljcere : cuin ceiluin sit , pro in-
dpilalis oMigaliouibuS' c©s magis , qaibiis anlca suppete-
l »1 , r. iura ~\ sua vindicare , qiiain ad alios ea liaiisrei'-
velle. Per lianc ita<|ue legem jubciuus , in posleruin
jusniodi coiiamen inkiberi : nec enim dubium est re-
( nplores (4) litium alieuarum videii eos esse , qui lales
t sion«s in se Gonfici cupiunt : ila tainen , ut si quis da-
t pecuniis hujiisinodi subierit cessionem , us([ue (5) ad
i am lanliiminodo solutaruai pecuuiarum quaulilatem , et
rnrum ( jvs aciiones exercere permillalur ; licel (6) in-
umento cessicuis , vendilionis (7) nomen insertum sit :
teptis (8) scilicel ccssionibus , (pias iuler coheredes pro
ionibus hercdilariis lieri coutingit ; el Iiis quascuiKjue ,
. credilor , vel is (jui res ali(juas possidel , pro debilOy
i (9) rerum apud se coustitulariim niiuime ac tuilione
"^epit : ncc (10) noii his (|UHts intcr legalarios , seu fi-
icommissarios , quibus debila , vel actioues seu res aliae
jjiclac sunt , pro his heri necesse sit. Wulla elenim lali
lione inl(rcK!ente redeniplor ( siculi siiperius declaralum
. ) magis exisiit , (jui ali<nas pecuniis praeslitis subiit
tiones. Si aiiiem pir donationem. (11) cessio facta est :
ant omnes hujustiiodi legi locum uon esse : sed anii(£ua
ra esse servanda : ut cessiones , tam pro exceplis et spe-
ililer enunieratis , i[ni\m aliis causis factae seu faciendae
eun»hiin aclionum , qu3cciinque cessae sunt , vel lueriut,
liiorem , sine quadam inimiuutioue obtineant.
23:. Imp. JusTiNiAMJS A. Joanni P. P.
k B Anaslflsio divoc memoriae principe juslissima coosti-
\ latio (1?.) coHscripla esl lain humaiiilatis quam be-
voleutiae plciia : Lt ne qiiis alicuum &ubeat debitum-
(1) A(I inldfiidationcra luijus et scq. Irg. vid. omniiio Joann.
S.tiuk' (ic actionmn ccssicne cap. 11, Ans.
(•>) Kt (juasi vor.inlcs. \i(!c /. 1. sujn: nc lice<U poteiilioiihus.
Q) FinrpaMi-c. \\d13 Cnjacitim »6-. uliseru. 2).
(.^l") n((lcni|iiorc.s liliuui Miiit , (lui iilcs alienas sibi ccdi faciunt.
'.s hligio.va vciidi non potcsl. vidc Ciijacium 8. cbs. 3-i,
(.)) tcssione cinpli nominis ncmo iilJcriiis uti potcst , quam ad
lanlitatt^in .spluti prclii , iioc csl , lledtmptor , sive is in qucin
iciiiT; iitis facla ccssio cst , ampliiis rccipcic , quam pro pccunia-
iin pia-.vtilaium , ct ustiraruai compctcntiiim quantitate , uon po-
st. Synops. i:(uii. eor/. cap. 8.3. In Gallia lia;c conbtttittlo locum
m liitbct , nbi cej.sionai iiis intcHruni dcbilum potcst pctcic. Im-
.'liiis in Einhiiulio in verb. pecniiitiires. adde Cujac. 10. obs. 3.
(6) Ccssio juris non valet , iiisi in instnimcnto causa ccssionis
Ijiciatiir :. piita viMiditionis , iit hie. lioc tanicn locum babcie ne-
at Maisilius , sins^ii!,,, i /,5. qiioti.s dibitor , advcrsus qticm j,us
«lo , piicstns csf , ncc contiadirit , ut co casu non possit simula-
onis cxccplionem objiccie advcrsus iiujusmodi ce>sionem : ulqiie
« letulisse n.ildi,m /;/ /. cuin essent. 33. in. fin. ff. de sei^^it.
•i^lic. pradiornm.
^(:) l-c litijtisniodi fiaiidibiis , dixi ad /. 5. Snpr. de lr<-il>us ,
■ ,. .^*.'- *"/"■• '/'• >"!iiris. TciidiMo pr.Tsiimiliir fratidulcnta , si
jc rc titij^iosi» firla fnciit. binc coliisunf , Kou .stari confcssioni
j.iriiuni catisa proliibitionis , ct suspicionis niancntc. vidc Molin.
1« "Wd-. nuni. .•?].
(H N(.t;» primnin cxccplioncm rcculx : cujus scnsiis Lic cst : Rcs
iigiosa lutcr coliercdcs potcst dividi.
cessione in eum facta , et ne (i3) amplius a debitore coji-
sequatur his , (julc pra;stilit cessionis aiictori , ei<:ppiis
quibu.sdam casibus , qui specialiter illa sanctione conti-
neiilur. Sed cuiu hi qiii circa liles morantur , eandem
pmiu disposilionem in sua natura renianere minime cou-
cesserint , invenientes machinalionem , ut pai tem quidcm
dcbili vendilionis titulo transferant in ;yliiim creditorem ,
rclKjuain autcm partem (i/f) per coloratam cedant dona-
lionem : geueraliier Ana^iasianae consiiiulioni siibvenien-
tes , saucimus- nulli licere partem quidein debiti cedere pe-
cuniis acceptis , [ et ] venditione aclionum habila •, par-
tem autem donationis titulo videri trausferre : sed si vo-
lucrit debitum totum (i5) pure donare , et per donatio-
nem actiones transferre : non occulte , nec per arles clan-
deslinas pecunias suscipere , publice autem simulatam do-
nationem celebrare , sed undique puram , et non dissimu-
laUim facere donation^m : hujusmodi enlm cessioniLus non
adversamur.
§. I. Si quis aut€m occalle aliud quidem agere cona-
tur , et pecunias pro parte accipit , el vendil par iculatim
acliones , partem' autem donare simulal, vel ipsi qui em-
ptionem aclionis [ partem ] subit, vel forsilan alii per (16)
suppositam personam y ( (|uia et hoc siepius perpetratum
essc didici^us ) hujusmodi machiiialionem penitus ampu-
laraas , ut nihil amplius accipiat , (juam iuse vero con-
Iractu re ipsa persolvit : sed omne , (]uod sujierliuum (i-)
est , et per figuratam (18) donationem translalum , inu-
lil-e (ig) esse ex uiratjue (-20) parte censemus : et neque
ei qui cessit actiones neque ei qui eas suscipere curavit, ali-
(juid lucri , vel fieri , vel reraanere , vel aliquam conlra
debitorem , vel res ad eum pertinenles esse otrique eormn
actionem.
<J. 2. Sed et si- quis donationem quidera omnis debiii
facere adsiinulaverit , ut videalur esse tola donatio : ali-
quid (21) autem occulle susceperit : et [ in ] hoc casu
lantunimodo exacliontMU sortiri [ ejus ] quod datum esse
comprobelur ,. et si hoc a debiiore persolvatur , nuUa eon-
tra eum vel subslantiam ejus ex dissimulata donatiom;
oriatur molestia.
§. 3. Et justum quidem fuerat hoc remedium debitorilms
ab Anastasiania temporibus impertiri, ex quibus etiam lex data
(9) Sceunda exceptio ad pignora pcrlinet , hoc sensu : Res liti-
giosas pigiiorari posse et in solutum dari.
(10) Tertia exceplio : cujus hicc sentcntia est : Possessori rei
alieniK infeicnli resliinatioucin litis , dominum cedere actinnibus suis
posse : ut /. 63.^ de rei ^ind. vidc Cujac. iG. obs. 16.
(11) Quarla exccptio , cujiis liaec sententia ; Res litigiosa clonaii
potcst. Tres alias e.vccptioiics eiiuHicrat Paponius i. Notar. 2. e.
des ventes fol. 87. quce meo judicio ia superiores incidunt.
(12) /. 22. supr. h. t.
(i3) Id ut obscrvclHir iiv Gallia , dixi ad /. 22. Supr. h. t.
(i4) Colorata donatio , non contirinat inutilem vciiditionein.
(i5) Rcs litigiosa in lotum donari potcst , pro parte veiuli uui»
potcsl : lioc autc Justiniantim licuit.
(•G) Alia pcrsoiixi abuti iii fiaiidcin legis non possumus.
(17) XJliic pcr inulile nou viliatur. /. 8. Siipr. si cerlum. l. 20,
'^y Jf de usiiris.
(18) Figaiata donatio , ut hic. colorata. supr. h. t.
(19) lu Gallia iioti est intililo . ut dixi Supr. ad l. peiiult. ad-
dit Pupoiiiiis I. ]\nrnr. 2. cap. drs vcittrs fol. 86. el srq. hujtis-
niodi cissioncs i;i Gallia in qiiosvis ptM-mitli , dummodo non sint
])ot(iitioies , quod in nobilibiis , scliolasticis , olljcialibus rcgii» ,
qiiilins fori privilcgium compctit , inaximc apparet.
( '.o) Justiiiiamis iioc adiiidit constitulioni Anastasiana. Ea cnim
supcilliiiiin jti.sti prclii nunurati cx rc iitigiosa aufcrebat emptori ,
non vciiditori.
(21) Pictii scilicet , aut pecunise.
/
:?,-).. L I B E R O U A R T U S
♦;M ([iiam lio!r,inrs r;sti:(e lacrvnndarn fsse exislin.avcriuil.
Sca ne videainia iii l;mla tcmporum Doslrorum Ijcnevo- T I T. XXWII.
Jentia aJiquid accrbiiis adiniKcrc : in fuiurij (i) post prac-
srnlem lcf.;cin casibus [ ha;c ] observaii ccnscmus : ul P II O S O C I O ((jj.
omne quod contra lcgcin Anastasianam excogitatum csl ,
in posterum noslro perfrualur remedio.
Si umii pecuniam , alius oper:m confcrat.
24.
PRscsens (2) constitutio mentionem faclt conslilulioiiis
Anaslasii divae mcinorias , qua3 facla est de cessioni-
bus , quajque vult , ei , qui pccunias dederit , actioncs
cedi : nihil tamen amplius exigi pcrmitti quain quod re
ipsa dedcrit. Invenicns in ea quasdam personas cxceplas ,
prcEcipit , et In iisdeiu personis (3) hanc legem observa-
ri , neque superioris legis cxceplione uli , sed ut emptor
pecunias recipiat aut usuras. Quod si donalio simplicitcr
antionum flat , lex jubct ccssionem donaiionum causa fa-
«tam valere j nisi forte circumveniendi animo facta sit.
T I T. XXXVI.
SI SERVUS (4) EXTERO SE EMI
makdAverit.
f
\. Iropp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CG. Dionjsiae.
ST servns (5) extero se raandaverit emcndum , quam-
vis (6) nec ex [ persona ] servi ( quia hoc liber
niandare non potest ) nec ex domini persona ( quoniam
qui mandat ut a se res comparelur , inutiliter mandat )
consistere credebatur actio : lamen optiina ralione , quia
lion id agilur , ut ex ipso mandalo , sed propter manda-
tum ex alio contractu nascatur aclio , domino quaeri pla-
cuit obligationem. Si itaque domino ignorante emi le man-
dasii , ac te nummos subrainistrante (7) peculiares solu-
ti sunt , emptori minime liberatio pcr hujusnjodi factum
potuit pervenire. Nec tamen si Iradita , nec manumissa
es : etiara mandati de ancilla , et empti de pretio conse-
queudo conlrarins (8) actiones ei exercere concedi pla-
cuit. Sane in illius arbiirio relictum cst , ulrumne man-
cipium an pretium consequi velil , cum ex peculio , quod
f jus fuit ^ solutio celebraia obligalionis vinculo emptorem
liberare Oon potuerit.
1. Impp. DiocLET. et IMaxim. AA. ct
CC. Aurclio.
SOcictatem , uiio (10) j^ecuniam conferenle , alio o[
- ram , posse conu-ahi magis obtiuuit.
De prccdio conimunitcr cinplo.
1. lidem AA. et CC. Pantonio.
CUm proponas, te pra?dium , conjuncto dominio ct
palrono (11) tuo comparasse , in possessionemque lai
le quam ipsum induclum (12) , juris ralio cfiicit , ut ■
minium fundi ad utrumque peitineat. Saue , quia preui.
a te solo numeralum , et solcnnibus pensilationibus , c
sante socio , satisfactum esse dicis , judicio socielalis
quod eo noraine praestari cportuerit , ccnsequeris.
De bona ficle. De heredt.
3. lidcm AA. et CC. Victorino.
CUm in socielatis coniraclibus fides (i3) exuberet
conveniarcjue asquilatis rationibus etiam compi
dia (»4) a^qualiter inter socios dividi : Praeses proviDCi.
si patrem tuum salinarum (iS) societatem paiticipasse .
non recepta communis compcndii portione rebus humai-
exemptum rsse perspexerit , commodum societaiis , qut
deberi juxta fidcin veri constilerit , restilui tibi (16) p:
cipiet,
4-
De causa iestaii , lel intestcUi.
lidem AA. el CC. Celeri.
SI sociftatis jure , vcl transaclionis stipulatione suW
bonorum omnium a?quis partibus intcr te , et Faviai
divisionem recte ficri placuil : quominus haec rala serva
tur, nihil (17) intcrrst , ulrum tcstalus , qui fuerit oblj
galus , an intcstalus , rcLus sit humanis exemplus.
(1) Dixi ad l. 7. supr. dc legibus.
(■2) H.uic cotittitulioiicm rcstituit Cujac. 16. ols. j6.
(3) Latim interpretiilio.
(4) /. 54. ff- maiidali.
(5) d. l. i-i- ^
(u) Hoc cst , T>i /uh a^piBtiot, »'« f)^c/ s Jso-TiT;); i^v xyi>yiy
etc. l;oc cst , stricla qui-Jeni rationo dominus inctioncin iioh liabet ,
^iiolics scrvus alicui sc mandavit cmendnm a domino , et emanci-
pancium : veriim quia proptcr mandalum alius contractnsnascitiir ,
idcirro cmplor d(Mnino s^olveiis prctium cx servi pcculio , ab empti
aclionc i;o!i libei.Uur , quum scrvus do suo solverit. Scd in aili-
trio domiiii tst , utruinne nianci])ium icci] cie vclit , an prclium
petere. Syn. Busil. 7. tit. G. cx lih. i^- t't. 1. c. 84.
(7) ^- 7- ii'fr- 'i'^ cct. enipt.
(8) De exceptione inei tse ciuTiulationis vide Oldcndorpiiim
sci}>. 11. de exccpt.
(9) Dixi L. 17. D. 2. adde Oldeiidorp. class. 4- nct. 21. Pa-
poii. i5. Arrest. 2. de coniniurutiite et scciele. Eundcm 3o/a?'. 2.
cap. de scciete. Pro socio agcrc liic dicitiir , non qui defciidil so-
fium , scd qui cx caiisa socielatis in sociiim agit.
(10) §. 2. i'cjs. nam cl ita. Instit. eod. l. 29. §. \ , ff. h. t.
(11) Adi Bartolum hic : ct adde qnod cmcns rem nomiue ?
et allcrius , prresiimitur cmis.-e propria pccuiiia , ideoqiie qui f
tcm rei contcqui vult , lenetur partcm pretii rcddcrc , nisi a'i'
probct. Boer. decis. a3. Rcrojiis q. i\6. n. 3. Rom. cons. i'
D<c. cons. 34S. ;i. 4- <"' coiis. ^\i. n. 38. Aiex. cons. 78. «.
co/. 2. ct cons. 77. 1^0/. 6. ct cons. iS^. i'o/. 0. C.ravetla ev
129. Mod.
(12) Qui praediiim simul cnnmt , quiqtie in illud simiu '■'-
cuiiliir , tacitam intcr se conimunioncm babent. /. 3i. ff- "■
Q)iiid si cojum iinus prctium niimciavit ? quid si solus fundi p».'
sitationcs jiieestitit ? pai tem socio coudicet.
(1.^) /. 78. injin.ff. h. t.
(14^ /. .T2. S. 4. in fin. ff. h. t.
(K.) /. 63. V. 8.#'/,. ^ ' ,' r .1
(i(>) Hercdi -^cilicct. Actio pro socio dalur ctiain hrreUi , «i
lincdrm. d. §. 8. '
(17) Seiisus est : Societatem non desidcrare scripturam , 3"'^'
l.oriim propriclatem , id Ci.t , propriam solemncmqiie foiiuul.w
/. 7.ff. de cUii^. el act. quanquam «t rc* et vciba uituveii.
niLii vetat.
CODIGIS REPETIT/E PRiELECTIONIS.
.393
Dc consensu.
5. lidpin AA. et CC. Thcodoro.
rAmdiii sociolafis durat , quamdiu (i) conscnsus par-
liuin iiilCf^or pcrseverat. Proinde si jam libi pro so-
;io nata ost actio , oam infcrre apud eura , cujus super
ifi re uolio cst , uon prohibcxis.
Ve conclilionibus.
6. Imp. JuSTiNiANUs A. Joamn P. P.
DE societale apud veteros dubilatum (2) cst , si sub
conditione conlrahi polcsl: p^ila iS/ ilk Consul fue-
rit , socielatem esse contraclam ? tSed ne simili modo apud
posienlaloni , sicut apud antiquitatcm hujusmodi causa
vcntiletur ; sancinius socictatem conlraiii posse non solum
pure , sed etiam sub (3) condilione ("4) : voluntales et-
euim lcgitime conlrahenlium omnimodo conservandae sunt.
De curatore furiosi.
7. Idem A. Joanni P. .P.
SAncimns , veterum dubitatione semota , liccntiam Iia-
bcrc furiosi cuiatorcm (5) dissolvere , [ si malucrit, ]
sociolatem fmiosi , el sociis licere ei renunciare (6). Et
queinadmodum in omnibus contraclihus aliis lcgitimam
aucloritatem ci didiinus , ila et in hac parle eum permit-
limus compelenler commodis furiosi providere. Dat. GP.
poit Consuiat. Lampad. et Orest. 53.i.
(0 S- k- ^"«- /• l\- l- 63. infin.fr. h. t.
(•i) C.wv dv co (liil)ilal)aliir ? Soriclati inanclpatio inest , ut et
einplioui iiiaiici| atio , id csl , iniayinaria venditio. Ulp. 19. §• ^.
iifc Kcijiicbat ( oiiililioiUMii. vidc qucc di.\i ad L.^J^^.ff- de reg. jur.
Ilodic iinagiiiarla vciiditio subiata. /. ^\. ff. de obl. et uit. ci con-
scqucntcv placct socict.item siih condilionc contrahi , ut hic. ut ct
«njptioncni. J. 'j. Inst. de impt. ct localionein. /. ^o. ff. locuti :
«l Iransactioneni. /. 9. Supr. de transact.
(3) l. i.-ff. h. t.
(4) Sub conditionc societas polcst contrahi . ut hic. ut cx tem-
porc et ad tcmpus. 3. Ilarmen. 10. 5- ' • ^* '• JT- /*• t. Synops.
£asd. 10. tk. I. cap. 10.
(.'.) Addc /. fir.. (J. 7. //: /,. t.
JiaAvo-.s. Itciiiinciatio ^x-piiis in jurc dicitui- socictalia dissolulio. 3.
Ilaini. 10. 5- i^-
(:) VidcZ. 18. D. i. et 3. C Theod. 3. Oldcndorp class. 4.
mel. I. 2. 3.
(8) t i5. //(//•. dc ptascript
l. 27. in Jin. l. 3o. in pr. inf)
T I T. XXXVIII.
jm COrsTRAIIENDA EMPTIONE (7)-,
ET VE^UITIONE.
'De =looo.
1. Impp. Valeu. et Gallien. AA. Paulo.
VEnditiones , etsi in aho (8) loco (9') , quam [ in ^
quo possessiones coiiotitulac sunt , [ fiant , ]} non ideo
irrilse esse creduntur.
De consensu , et de furiosis.
1. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. Avito.
EMptionem , et venditionera consensum(io) desiderare^
nec furiosi ullum(ii) esse consensum manifestum cst.
Intermissionis (lOi) aulem tempore furiosos majores vigintr-
quinque annis venditiones (i3), et alios (i^) quoslibet-con>
iraclus (i5) posse facere non ambigitur.
De siniulatione.
3. lidem AA. Valeriaj.
SI donationis (16) causa , venditionis simulatus contra-
ctus C5t : einplio [ in (17) ] sui delicit substantia (iB).
Sane si in posscssionem rei , sub specie venditionis , cau-
sa donalionis , Ut te aleret , induxisti : sicut perfecta do-
natio facile rescindi non potest ; ita h"gi (19) 5 qusini ^^^
rebus donans dixisti , parere cenvenit.
De emptione rei propricB ^ vel sibi donaice.
4. lidem AA. Luciano.
Um res tibi donatas ab herede donalricis .[ tibi ] di-
^_^ straclas [ esse ] proponas , intelligere debueras du*
phcari libi titulum possessionis non (20) .potuisse , sed ck
c
loii^i ternparis. ut ol donatio.
., , , de doiKit. IIuc rcs rcdil , inlor
Jihsciilui) cdnlinlii .jio.^sc vciidilioiu ni. /. uU. infr. si quti (tlteri \'el
sihi. non c>t itlem in olilatione ivi furtivie a fure tacitnda : fur
<^iiim non libcralur , nisi rcm j)r;cscnlom ollcral. /. fm. ff. de
t( ndict. fitrt. ctiam«i absciitis gralia po»sit ficri novalio. /. i".ff.
de condict. furt. '
(9) > idc Baldiim hic , Bartolum ad l. cunctis populus. Siipr.
ile suinma Trinii. cl 1 ira(|uclliiin in tract. de uii<.ijue rctraclu
tn. i. §. I. ifloss. 1. inini. ;j6. cuni secj Mod.
(to) /. I. ^-. -x. l. C).ff. h. t.
{U) Piopric suniplum. /. 5. /. 40. ff'. de reg
eoi.iculiic dicitur. /. 2. 5. a. infn. ff. solttto
ToinA\.
jttr. tacitetauicii
dt l\n ;c.»o di.vi
plcnius ad /. i3. J. i.ff. de <fficio prasid.
(12) Intcrinlssio furiosi , inuiiibrata cjus quies.
(i3) /. "..$• '^- ff- dc Puhliciana.
(i4) Vcrhi gratia , luatrimouiiiin. /. 16. iit fn. ff. de fitu nupt.
tcstamcntum. /. i". .ff". qui testain.
(i5) Et testamcnta. /. 9. infr. qui testam.
(iG) ]f,nalionis causa vcl gratia cmjitio , hic. et l. 9. "' /*"•
infr. pirliciLur , quotics rc }\Md doiiaiuli auimus cst , vcndilioius
lamcn color ct uouicn quirrilur : quotics , inquain , id vidcri ^'^^^^'
uius vendidisse aut «inissc , quod donamus ipsi , vel donatione ab
aliis arcipimus. /. 55.^. h. t. l. 3. Supr. plus valere quod agt-
titr fjuain quod simulate concipitur. l. ab Anastasio. 23. supr.
mantlali. . ,
(17) A'.norc«»T^ awo®-' iii) , irrita cst. Syn. Basil. 19. tit.:i.
cap. 12. 3. llarni. 3. J. 3G. boc scnsu : Doiiationis ca.isa factu
vcnditio , irritii cst , si quis autcin furulum ea lcgc vendidit , ut
prclii loco cmj^tor alimenla sibi praebercl , rcctc cogit eum pactis
conventis starc. Syuops. Basd. 19. tit. 5. cap. 12. idem diccn-
dmn , si remisisti prctium , vel rcm miuoris vendidi^ti. /. 9.
//;/r. h. t.
(18) /. 3G.^ h. t. valebitnc donotio ? vakl)il. /. 9. iVi fin.
infr. h. t. cl ita , si non valet quod ajjo , nt ago , valet ut valere
potcst. Non valct i>t vcnditio , vaiet ut donatio : inspicitur voluu-
las conlraheiitium , quibiis animus iVit doiiaic : ita ut verus con-
liaclus donaiionis pncvakat siinulatM vcndilioni. adde quae dixi
supr. plus iulere.
(19) Donataiius implcrc coeltur niodiim >el coaditionem dona-
tioni adjcclani. /. 22. in fiii. infr. de donat.
(20) Id cst proprictali». vidc /. 78. _^. de verb. sign. uam ex
pluribus c.iujis possidcre possumus. /. 3. 5- 4^ ff- '^^ ucquir. f^
lii.iitt. poi^css. l. i^[)- ff. ile rei^. jur.
394
LIBER OUARTUS
doualioiie el traditione dominum (i) facluin [ le ] fru-
stra emisso : cum rei proprise (2) emptio non possit con-
sistere. At lunc deraurn tibi profuit (3) , si ex donatfo-
ne le non fuissc doininum demonslretur (/|V ►[- Sanc quo-
niam oninia (5) honn libi ab ca douala et traditu dicis ;
ad hoc cl a iliio /icta vcndilio rerum malernarum afferre
perfccta eliam donalionc TG) poterit dcfensiouein , ne vel
excinplo (7) inoiliciosi lcstamenli possit lia:c avocarc.
vit acccpisse : tiiuli falsi (i/J) fi-mentum , [ donationij 1
domununi ci dupiicare , vei auferrc non poluit.
J)e tutore , et ejus uxore.
5. lidera AA. Gratia?.
CUm ipse tulor niliil ex Ix)nis pupilli , qaa; distrahi
pcssunt , coniparare palam , et bona fide (8) pro-
hibetur : multo (9) magis uxor ejus hoc facere potest.
Si cinptriiv venditori nupserit.
6. lidem AA. Lucretio.
SI Gaudentius in raatrem tuam titulo venditionis (lo),
sine quadam fraudc dominium mancipii Iransluiit :
non (ir) idcirco , quod postea inter eos malrimonium j
et divortium secutum dicitur , juri ejus quicquam dero-
galum est : ([uod vindicare , te nialri tuae successisse pr^-
bans , miniine prohiberis^
De simulatione.
tion
s
'j. lidem AA. Pisoui.
I anciilam ex emptione sibi quaesilam y mater tua do-
natione a sccundo (12) marito postea (i3) se siniula-
Si pretiurn solutum non sit,
8. lidem AA. Diogeni.
I non donationis (i5) causa , sed vere vineas disirax».
sti , iiec preliinn numeraium esl : actio tibi pretii (16)
eorum , quaj dedisti , repetitio (17) compelit.
De pretio.
c>. lidem AA. Severo.
Lj^Mpti (18) fides, ac vendili , sine quantilate (19) d,iI.
XJ la est. Pkcilo (20) autem pretio , non (21) nun.e-
raio sed solum tradita possessione , istiusmodi conlractus
uon iiabetur irritus : nec idcirco is , qui coraparavii ,
minus recte possidet , quod soluta (22) summa dari con-
venerat , negatur. Sed [ et ] si douatiouis (28) gratia
pr^dii iactam venditionem traditio seqiiatur : actione pre-
tu uulla corapetcute , perficitur (24) donatio.
De emptiom simulata rei propricf^.
10. lidera AA. Georgio.
Ql mater liia velai ex p."/ri^ [ tui ] bonis prredium s.iBm
O comparavit : cam rei (^S) propn^B (2') nou con^ist.'
empiio , et hanc simulutam propouas , hujusmodi pUci-
tum mutaie substantiam (27) veritatis , ei ei nocere nou
potuit.
(i) Vide l. 48../: de pactis.
(0 /. 10. infr. h. t. l. \Q,. (f. h. t. i. io. JJ\ de pi^n. act.
^* ^l- jff- de condict. indeb. l. 28. ff. de acqiur. vel aniitt. pos-
iess. l. 45. J[f. de reg. jur. potest tanien enii posscssio rei siiee ,
tpI jus in eam corniictciis alteii. /. 3-2. /. Sj. 5. !\. ff. h. t. polest
ctiam emi suh coiuiilioiic. /. 4'- §• '^- ff- de legal. i. l. Q^. ff.
de cnnd. et dcmonsl.
(3) Emptio i-cilicet.
(4) Fingumjis icin fuisse tihi donalaui alj uxore. /. 1. ff. da
donat. int. inr. et iixor. el ali ca revoeatam. /. 25. in Jin. infr.
de donat. inter uirnin et uxor.
(;>) Donatio h8ec bonorum oninium cst innnensa.
(6) luofiiciosa scilicct , ut sit son^us : Quod pcr inofficLosas do-
nationis qucrclam nobis avocari potcst , id cuiere po&sumiis.
(7) Vidc l. I. iu fn. /. 6. infn. supr. de iiufJLC. donat.
(8) AUerius tutoris autoritate , causa cognita , ct judicis decre-
!o iiitcrvcnicnlc. /. ^^. ff- de administr. ct peric. tiit. l. 5. $. 2,
ff. de aut. tut. l. i. ^. ■?.. ff. dc veb. eor. Gutierez de TiUelis
pnrt. 1. cap. i5. nuin. 6. vt S. Ans.
, Oj) Tiifor si las pupillarcs palam potest cmere , niulto iiiagis
ejus uxor : Si jure non potcst rem pupillarcm emerc » nec pcr uxo-
rein id ei facerc licitum fucrit. vidc /. 5. 5- ^- ff- de aiict. tnt.
Vide /. 5. supr. dc legib. dixi ad Authcnt. QuiLuscuiKpie 14.
supr. dc sacros. eccles. vide /, ult. infr. de rcscind. vendit.
(10) Vcl donationis. /. -2'^. ff. de donat. int. vir. et uxor.
(m) Donat.io perfecta non vitiatur , licet perveniat a<J casum a
qtio Mon 1 osscf oiiri. d. /. 24.
(12) Idcra si a primo..
(j3) Fraudulcnlcr admodum donat , (jiii rcm proprlam ah eo
«ui doiiaie studct , sil)i doiiatani confltetur.
('4) Vido /. i. supr. plns ralere.
(i5) Venditio non ideo rescinditur ,. quod pretiura solufinn nou
4i*t ( nisi ab initio donafionis caiisa facta sit ) Synops. Basil. 19.
ik. 5.. cap. iG. ct 3. Earinca. 3. j. 3S. uon cniin rcm rcpetere
dchet yenditor , sed aJ pretlu)» agere. Schot. Syn. ibi. vid« /. 3,
supr. h. t. addc /. 9. in fiii. infr. h. t.
('6) /.12. in fin. supr. de rci t-ind. /. }^.irfr. de rcscind. veid.
(17) Relt^iitio Uinicn potest cf.nipclcrc- /. 19. JT h. t.
^l^\ ^\ ■^'' "yopxrsxi yrt;ii. Synops. h. t. cap. 16. Harm.
eod. §. 39. / r r-
(19) IJ est, sinc prelio. /. 2. ?. j. Jf. h. t. Inst. eod. infn.
PJ''-"^- j^^^cta uotat Cujaciu, 8. ad Jfric. ful. la^.. es Galeno 11.
(Je dij} rentiis puls. Nummum e.^se c-v.j^oKor «,V; ^ irpdr-ai. ^'
ex 1 latone i3. de rcpuh. <riu$,\o-, -.^, a>X,c>,~.. Non idcm in lo
cat.onc , qus8 ccrta pondcrationc aul modiationc ncii potest. Plin. 9.
epist. nnn nuinmo , scd purtihus locavi.
(20) Verulitor emptori rcL possessionem tjadidit , Je pretio intcr
contralioates convenit; prctiiiin venditori einptor non nmneravil ;
potestne emptor i-rritam huhcie vcnditioncm , invifo adversario .
coqua iuvito ab cniptione discederc .' Iiao pole^nc crcditor cj-is
rcm al) cmptore avocare , quasi nondiun plcn« pcrfccta venditione ?
non polest. hac l. in princ. Qiiin emptor , malfe lidei posscssor
eo casu nou vidctar , ctiamsi pretium non soivit. vers. tuc idcirco.
Quid si donationis gratia seu douanJi animo specirj:i vcndidisti ,
ct rera tradiilisfi? qui ita tradidit , ad pteiium , qMnsi venditor
experiri non potest ; cum re ipsa .ib initio non veudiderit , sed do-
naverit. adde Synops. h t. d. cap 6. Harmi n. d. §. 39.
(21) Ncc nuincrato pulo ccmnmdiiis ita !cgi.
(22) Solutio pretii non facit vendilionem , scd con.scnsns , pol«-t
eniin fides habtri de prctio. /. 19.^. h. t. adde /. 8.^ de ptri-
cul. ct conirtiod.
(i3) Dixi ud /. 3. sujir, h. t.
(■i^) Valet. l. idt. Jf\ pro domita. /. 3 1 . ir\ fin. supr de trans.iet-
(j5) N' mo rcm projuiara cmcrc polest : adco iit , qiMinvii i('«a-
yiKck 1 "J <^st , imaginario vidcatiir cmcre , nuilum laaen pr.cj-;Ji-
cium [i:ili;;tiir. Synops. h. t. d. c. iG.
(!()) Dixi ad /. 4. supr- h. t.
(27) /. 2. supr. plus valere.
CODICIS REPETITiE PRyELECTIO^; IS.
395
[
J)e inoilo.
11. lidcm AA. Palevio.
Nvilum compaiare , vel (JislraJicre (i) poslulanlis tle-
sideriuni , juslajii causain non conlinet (2).
De Jidvjussore , de inslrumento , de pelilioKg
prc.lii , dc fHvnitcnlia.
12. lideni AA. J'aterno.
NOn idcirco niinus ein])lio perfecta est , quod emplor
fidejussorein (3) non accopil, vel inslrnmentum le-
tationis vacuao possessionis amissum est : nam secundum
onsensura aucloris in possessionem ingressus , recle possi-
lel : prelium sanc , si co nomine satisfaclum (4) non
)robetur , peli polesl: ncc enim , licet (5) in conlinen-
I facla , pocniienlia; (6) conteslatio consensu linita re-
cindit.
(1) Scnsus cst , nc rcscripto qniclcm Piiiicipis posse impctrari ,
lil qiiis invitiis cogaliir rcnj cinoic vel vcnderc. facit /. i3. iii /iii.
f. i4- infr. h. t. idco coacta vcndilio rcscindi solct. vidc /. 1. infr.
de rescind. venclii, jiolcst taincn qnis tc-laincnlo damnari vcndcrc.
. GQ>. ff. de li'^. \. vcl ad id ralioiic coiiimunionis cogi. /. i3.
j. 17.^ dc. acL. einpl. vxl ul fiiini |)id)lic.X' coiistilafur. /. i.^-S.
f. <lf cff. prccf. urhi. scd et ralionc savitiie. j. ult. liist. de his .
jui suiil sui. L. ">.. ff. d<: his , qui sitiit siii : vcl favorc qnodam
pcciali rci ah.diciiatac. /. 2. Infr. de. patribus qui f.l. suos. di-
Urax. addc qiiie dixi dc invilo ad /. 69. /. i56. ff. de reg. jur.
Uacc qiiidcm dicimiis , non t.ameD intclligimus rcs suas qucnquam
■gi injiiblo |)rctio dislralicre. /. uft ff. ad l. JuL de annona-
(2) /. 5. supr. dn oliligat. et act. l. iG. infr. de jure delib.
u!dc Husan. de prnpr. hotiiinib. tjiKKit. 5. n. ^o- et sec/q. Anton.
klcrcnd. /. i. <x)nlnwcis. cnp. 3o. Ubi multos proponunt casus ,
quil)us qui« favorc rcligionis ct utilitatis putdicse cogi jiotcst , ut
iusto prctio rcm suam vcndat. .Ans. Add. Gomcsius lom. 1. vur.
rfsoliU. c. 2. nnm. Si. C.ovnrmv. lib. S. i'ar. resoliit. cap. f\i . "^^0(1.
(3) Fidcjn=sor ct instrnmciitiim tradifiC posscssioiiis ad substan-
iam emplionis iion pcilincnt : ut iiJec uon sint . potcsl ca suhsi-
lcic. vidc /. !■>. supr. de fide instrum. l. i •;. supr. de pnct. AVnxd
uA \n vcndilionil)us , quas dc scri|>to licri convenit , in his cnim
scri|)liira rcquiiilur. Jnst. h. t. in pr. l. i-^. supr. de/ide insirum.
Vcndtio in scriptis non est , hoc ipso solo quod scripta sit , ut
liddic fcro oiniics scriplura miiniutitiir : scd quas scripto fjcri con-
ventuin CNt,aiil in qiiitiiis lcx sc.nptiir:iiR nquiiil. vide FciTariens.
iii foiinn lifirlli in causa vcnditioms 3;. in verb. vendidit. 3. n. 2.
(.',) Vidc d. l 12.
(5) /.19. infin.ff. h. t.
('•>-)■ Dixi .nd /. 5. infm. supr. de oblig. el act. l. 39. supr.
dt "wisaci.
(7) /• 7; ff; h. t.
(8) Ohligalionis vis cst in astrioficndo scu vincicndo. /. ohliga-
linrir.n l\'\-J[}. de cblig. et actinn. undc obligatio juris vinculnm.
pr. Irsl,- dr oblig. l. quidquiit ndsiringenda:. Cjg.ff de verb. oblig.
ut hinc colligas obligationcm impropriam cssc "quiJB non adstrin^il
iicccssitato. °
(y) llnc dicit brcvifcr; Confractus colkfus in arl.ilrium ahcrius
cx roiitraliciilibiis non valct. ipiod an sit vciuin et icqiiiiati cou-
fcnlaiiciiMi , docclnint tc (Janon. Socin. cl Akx. nd l. \ . f. snliu.
inatr. ct ad I. ita .itiptUalus ff. dcvcrh. oblig. AHlictus </cc«. 33^^.
n. 10. quid itcin iti dolc liic dirondum , vide /. cupi pnst ^. ^c
nere.ff. dr jinv drti. Ja.sonem ad I. post dofcm. n. ^o. ff. 'solut.
matr. ct ad I. si quis ariitratu. n. 'J. ff'. di verb. oblig. Socin.
Jun. ad d. l. ita siipulatus. n. i38. H n. 142. Mod.
(10) Disi .ad /. II. supra h. t.
(11) L.Q. C. Th. dr contruh. eirtpt. lib. 5. id c.<t , olim Dcmo
pin^al rom immobilem cxtrancir person.T vcndcrc : extrane» id
« t-i non proximo , non conso^ti : quod bac hue abrogalur; postca
larecn jns antiqiiiinj rcvocatum in fcudis. 2. J''eud. i3. sailcm cx-
co^ifaluin jus irj)-)7.'/uio-»4>f scu rdrarlus , dc quo diciin ad consti-
luVioncni Fridcrici , inscripfain dc jurc iroOT.-MlVfM;. adde Novcllam
Koinani scnioris c. 3,
{12) Cousorfcs dicti qiii cundcm agruiu sortiti , cundera postc.i
rc-ionibus diviscrunt. dixi ad 3. reirinani , et 5. Feud. i3. Di-
».i:n ct njox nonnidla alia.
I^
DUdum(i i^proximis consoffil)us(pie( lajconces
eral,ut cxlraneos (i^) ab emptionc (1 5) rer
J)e conditione. collaln in arhllrluin contralientis .
j3. lidcjn AA. Juliano.
vendentis (7) , vel ementis volunlatpm collata con-
ditione comparandi , quia non (8) .'istringit nec^ssita-
te contrahcnles , obligatio nnlla est (9) : Idcirco domi-
nns invilus (10) ex Jiujusmodi convpnt.i:.ne rein propriam ,
vel quilibet alius dislrjihei-e non coinpellilur.
ytn ciiivis pcrsonte vcndi possii.
14. Inippp. Vali.nt. Tkiod. cl Ai-.cad. AAA.
Fabiano , P. P. Jllyrici et Italiac.
essum (1 3)
removeront,
neque Iiomines suo arbilratu vendendu disiralierent ;
scd quia .gravis haec videlur injuria , qu.X' inaui ho-
ncslalis colore velalur , ut homines de rebus suis facere
aliquid coganlur invili (iG): superiore lege cassata, Unus-
quisque suo arbilralu quar^rere , vel probare possil emplo-
rem : [ nisi (i^) les (18) speciaiiter quasdain (19) perso-
(i3) Intcrcst noslra , r<:s inajoi-«m nostroruin non nobis cri)ii.
/. 22. iiifr. de ndmini^lr. tut.
(1/}) I'r?esKmitur cniin atrcclio in conjimclis pro rctincnda posscs-
.siouc adfini , ct gcnlilitia, qnic fiiit majoruni , adliuium vel gcnti.
liiiiii sivc iignatorum. vid. Alciat. j. prcc-uinpt. 20. addc /. ^'^-ff-
dc ininorib. 25. aim. Intcrira non pulu Jiac l.-gc derogari /. 3. Jnfr.
de jure em/ihyl. qiia doiuiiuis prafcrtur cxlraueo iii cmcnflia crnpo-
ncmatis coloiii : qin-ioadmodum non jmto quidquam dcrogari titu-
lo , nou liccrc habitatoi ibus nictrocomi-^ loca sua ad cxtriiucum
transrcrrc. Infi; IU>. 11. tit- 55,
(i5) Sic polior est propinqinis exlranco in cmpbytcusi, comUictio-
ne ct rcrum soli anticlH-csi cx Novci. Cacsaris Ilomaai et IMauue-
lis. 3. Harm. 3. j. 118. ad ^. 122.
(iT.) Dixi ad i. 11. su]>r. li. t.
(17) T^cndcndi iibcrtas lege civili cocrccri potcst : ut nc cuiquc
qui«quc possit pro animi siii scntentia res vendcre. Tcslator elijin
potcst prohibcre , ne licrcs aliciiet. /. G9. 5. 3. /. 88. 5. i5. ff.
de legat. 1. Judcx niioque potest prcdigo i.'itordiccrc alicnatione.
/. 18. ff. qiii tcstiim.
(18) Addc L.uulc. Iiifr. non liccre habitatoribus melrocnmicE lo'
ca sua ad cxlraneos tr&nsfcrre. lib. 11. tit. 55. adde <iuae scrij)»!
ad /. I. supr. de rebus crcdilis.
(19) Novella Romani ( cujus fit Hicntio 3. Harmen. 3. 5.118.)
ct Constaniiui Porpliyiogcnncfi« , cogiiato rem imiuoliilcm vcudcn-
tc ^ ad cani coiiiparaiidiini ])riiiio ordine \ocanlur a-uyytyti; oiix/u.l
KStuiys: ij ir-jy>i!:*flt..vot t ijzot iy/ifTSf /ut'/tyu.i ^v koivotiitx clc. id
csl , cognali promisciic c injuncii , halicntes iij'cr se rein ( hoc re-
fcro ad rcm ips;im dc qiia agitiir ) coniinuncnj. Post co;.'natos ad-
nnttuutur alii ixvnTt; Ko:yc-T>nrt k, «ru^jr-T^sy «woi kvvidvo/ • qni
rciii communcni liabciit scu coii.soilcs. Po^t lios oi a:ri: ai;iij.fu:y
(Xfyot , oi K; %(vot , Jd est , qiii tanliim pcrmixti ( ccux qui onl
leiirs ti'rrcs eiiilafces dedans et pdriny cclle qui s^ vciid ) licct
cxtranci siiit. Post lios riirsiis ( liac parte durior cst IlannrnopuU
locus quain NovelLi i. Constantini , quae ea partc Ucuuaiu liabct )
ot <rv/X7rtir\tyut»oi ? <nnj.TcipiiK*:fJLriQi ouLOzi^^itc • id esl , simul
conjuiH U , coiisortcs. Post bos dcniquc p,' aV^a; i-j ti»; /uipit
<riiyxvi<f>r ^ivo^fyot , id cst , qui simplicitcr aiiqiia cx j-Kutc iCi
alicnaudic , iiiiili siint ct vicini ( ^iio-te\Ui autcm illo loco iidem
Grrrci iiitcrprctantur , omiics qw.tqiiot sub codcm censiloie , qui
iTO-:fr*yiji\"i< , dcscripti , licct divcr.sis iu locis tributa sua solvaut. )
Kt boc quidem ordinc , ct gradu ad rcm vcnditoris priviili adiuit-
tnntur ii:r pcr-oiiic ; miiito inagis iirl tt; o'/u.»'i<^ 7t>v KX\HfJiinii
Yuciltif ij ciyatliv , iibi a;:itur do vcndilionc fiiudi alicujiis , cer-
ti corporis scii ccrliv iiiiiv<'rsilatis : boc cnim c.ku o-i «TijVosf; otuT&r
irpii aXK^Asj •»-^5r;,w*ii'T«r- lilorum posscssorcs aiiis ( ila intcrpretor
huiic iociim ) jiriricriinfur : fortc ( iit npinor ) quod coriiiii intcr-
sit , prafdia sutr iinivcrsifatis suiipie corporis ad altcriui uiiiversita-
tis iiomincs trausfcrri. Et lirec rnlio vct-ribiis illis fuit xxi a Te-'?:';
T-portu^TH); , hoc cst , pr.Trojrafivic siire gradii , ct ordinc inter
vcnditf>r( s , ct cmptorcj rcruiii immobiluiin servandi*. Hoilic niori-
hus qiiibusdam Galloiuin , proxinii a<Ignati , ct cognati admittuu-
liir intra ccrlum lcinpiis ad bonii proximorum immobiJia alieuata ,
rctrahenda ; dc qMO jure intcr c.Ttcros Tiraqiiollus pleuissiiiie scri-
psit , libro dc iitroquc rrtiMrfu. Ksf cnim alius a ligna;4crio , id
cst , llncaji gcntihtio sea cogiiafitio , rcUaclus pactitius icu con-
V<:Qtiot!illis.
3^6
L I B K R 0 U A II T U S
nns (i) Iioc faccre prohihucrit. ] Da{. (j. Kal. Junii , creditoriLus iiercdilariis rcspondere , cerium et aWjIu-
f^iucii/ithc , Tatiano ei. Symmacho Cories. 391. lurn. est.
Z?e quantilale pirlii collata iii arbitrium .,
val (linlninlioi/eiii lertii.
i5. Iinp. JuSTiNiAN. A. Juliano P. P.
SUner, rcbus veuundandis (?,) , si quis- rcm it.i com-
paraverit., Ut res i>cnilifa essct , (juanti (3) Ti-
liiis (4) cestimavcrit ., niagna dubitalio exorta est mulliis
aiili(|ua3 prudeiUiae cuIlorJbns (5) : quam dccidcntes sau-
simus (6) , cum liujusmodi. convenlio super vcnditionc
proccdat , qnanii ille cestiinavcrit , sub hac conditione sta-
re veiidii-iouem ,, ut , si quidem- ijise qui nominalus csl ,
prelium dcfinierit , omuimodo secundum ejus aestimaiio-
nem , et pretia. persolvi , et- vcnJitionem ad effcclum per-
venire , sive irr scriplis (y) , sive 5ine (8) scriptis con-
Iractus cclebrclur : sciLicct si luijusmodj pactum , cum
[ in ] scripiis fuerit redactum ^ secuiiduin nosirse (q^) le-
gis dclinitionem per omnia completum (10), et absolulum
sit : Sin autem , vel ipse noluerit (11), vel non poluerit
prclium dcfinire : tunc (i?.) pro niliiio esse venditionem ,
quasi nullo pretio slaluto : nulla conjectura ( imo mog.is
divinalione ) in posterum servanda , ulrum in pcrsonam
certam , an in boni viri arbitrium respicientes , contra-
lientes ad ba:c pacta veneriut : quia boc penitiis im{)ossif
bile esse ciedenlcs , per biijusmodi sanclionem expeliimu*.
Quod eliani iy liujusmodi iocationg (i3) locum ha]>ere
censemus.
T I T. XXXIX.
L.E (i4) IIERE.DITATE (i.5) , V-EL ACTIGKB
VriJMDlTA.-
J)e. hercditfilej
J, Impp, SEVEP.ug el Antowiisus A-A. Gemiuio
J.
Vcnclilor hcreditatis dchet ccnveniri a crcdi/ori/jiis licredi-
tariis , non anlcni cr/iptor , clicinisi fuit adum inie.r
ipsuni et venditorem , ut cleberet itlis sohere , vel taiit^
Jacere, Paul. dc Castr.
1. Imp. At^tominus A; Floriano.
1> Atio juris. (18) postulat , ut creditoribus horeditari:
L ct legalarj^s seu fideicomrnissariis te conveuire voler ■
libus, tu respondeas : et cum eo qui iiereditatem veimnde-
di..ti , tu experiaris suo (19) ordine. Nain ut satis libi de-
tur , sero (20) desideras : quouiam ca lempore , quo ve-
nundaljalur iieredilas , Iioc non est comprciiensum. Quarr-
vis cniju ea Icge cinerit : Ut crcditoribus Iwrediiriii u-
tisfactat : excipere lamcn actiones iieredttarias iuvilus cc-
gi non potest (21).
De actione.
3. Imp. Alexander A. Tlmolheo.
NOminis (22) vendilio , etiam igaoranie (23) , velin
vito eo , adversus quem actioucs mandaiilur , coa,
traiii soict. PP. 5. Id. Febr. Maximo 11. cl ,¥.lum
Co.NSS. 224. .
Hg hercdiiate-.
4. Idetn, A. Diogeni.
QUi nondum cerlns de quantitate hereditatis , persua-
dente (i^j ciiiptore , quasi exiguam quaniUatem eaii
vendidit : bonas fidei judicio conveniri ut rcs tradat
J^S alienum , lierediialc nomine fisci vendiia , ad onus veL actioncs mandel , non compellilur : [ nam 1 suo quo
_7 eniploris (16.) bouorura pertiiiere , nec (17) fiscum Q"^ j'^"'^ eoruiu [icrscculioneni habet.
sc
re
(I) TJt qulbusdam . casibi.>s cogirajir.Mr.fiie ct vcndcie, vide qiwe
ripsi ad Z. 11. Suf>v. /i. t. ila certis cislJjiis oogimurnon alicna-
invili non aiicnamns : nisi lcx. vclct alicuaii. /. i. Suf^r. na
Cliitsliaii. :Hancip. poteat cli.iin.-consisttre jii(>l>il)itio reriHn ips-a-
rum iutuilu , puta alienarum. /. ult. Infr. dc rcb. alien. conmiu-
niuiu post litcm csntestatanj. /. i. in fia. supr^ cofiuiuini dwid.
l^ \l\. ff, famil, eraisc.
(p.) IJniptionis pictiujn in alteriiis ailrilriuin coiiferri pptest, ut
ct locatiojus. 5. I. Jnsliu de tocatione. l. '2.b. ff. lucat. sic in al-
lcrius arLitriijm. conrcrri jiolc^t rei icstitiiUo. /. ^i. ff. de i>cib.
ohlig. matriinoniuia. c. sufjer ea. 5. dc candition. apposit. divisio,
/, '/^•ff. pro socio.
(3) jj. I. vcis. sed noilra decisio. Inst. h. t.
(4) E.xtraucujs scil, uon cmptor , non vciulitor. /. i3. supr. It. t.
(:")) Qui et prudcuics. /. 2. ^- ^- ff- de orig. jur.
(6) Kola regulajn. Got/i. Il.ec if). dccisio cst ex 5o. novis Ju-
*tiniani dicisiouilxis , liabctque locum in omni conlractu , per ea
qnae Iiigkiis. j4ns.
(7) Id.acQi.dit , quoticsvc! lcgc , vcl pai'tiuin conseusu scrii lu-
ra rcquiritur , ut.nQn alias vendilio valeat , nisi liat sci-iptara.
li 17. supr: de fide instrum.
(8) Hiuc tcstibus. probalur , nunquam. igitnr scripto ? Ijno ct
Sfiipto : polc.>t eninj cifra necessitatcm. contraheuJic venditioiiis
.■^criptura , al nudain veiulitionis probaticvncm adhiberi. l. !^. ff. de
Jijgii. ci /•ypoth. Sunt eiiim diversa , scriptnram reqiiiri ad siil)btan-
tiam aclus ,_ et-ad ejus prol>ationcm. vid. Fe.r, in fornui tibtlli
vmditionis.'^'^. ini>.erb, vcndidit. 3. nuin. 2.
(9). \ idc /. 17. Supr.de fide inslr.
(10) d. l. 17. "^ -^
(II) /. "t^. ff. pra socio.
Q2) Vide ad huiig locum Holoin. 5, obs. 10,
(:3) 5. I. Inst.de. emptione cl venditione , l. -i^. ff. tocali. e'
aliis , ut hujusce legis imtio dixi.
(i4) Dixi ad Lib. iS. ff. 4.
(I.)) HiTcditas , actio , et ita ji!S vendi potest.
(i6) Hoc;spcciale est ia lisco. /. 41. f.' dc jitre f.ci. sccus ir,
alii.s. /. 2. Infr. /i. t. De jr.re ct privihgiis fi^ci , vide Infr. Ttt
de prni/cgio ftsci. ct Bald. /dc.
(17) /. 1. Infr. de cjuadricnnii jyrcFscr.
(iS) E.vplicaUonein hujiis lcgis vid. npiid Znngei'. da excrpt
pait. 3. cap. 9. numer. 28. Ans,
(19) Crcditores hereditarii vcnditorem ipsiuu hereditatis priii
coinenirc dcbcnt ; nam ad enqitorcm invifuin noii vcniiMit , u>
hic.,etl. 1. supr. de paci. l. 94. j|'. \ . ff. di: ieg. i. /. ull.^.b
Iifr. de jure delib. pra-tcrquam .si a fisco vcndil.i iRieditas fiicii
/. i. Supr. /i. t. tunc cnim crcditorcs licreditaiii non ascum , sc<
eujptorem liccrcditatis csnvcnir.: ticbcnt.
(20) Quia (idcjiissoicni postulas. /. 6. ff, de damn. iifect. qucn
invcnirc ditlicile est. /. 2. §. G. ff. de jud. aliud essct" , si nud.
cautio pctcr<.tur. /. 4 1 • d. iu. Jncrito. nam quolies futuruindamnun
nictuitur , satisdatio potest exigi, /. 27. in fin. i. 38. ff'. pro soc
niiiu omissa? cliam omissa. Cansa cognita ctiam cx intrgro ali."
caiitiones exiguntur.- /. 8-, §. 3. /. 10. in fin. ff: qii sausdme
/. 4- J?- ut in f)oss. l. 20. §. i4- i^-ff- de opcr. noi>i. Dicaniu
brcvius , vcnditorcm hcrcditatis non de evictioue , s^d de faclo sii
satisdare. /. 2. ff. /i. t.
(ii) Volens tameii potest.
{i-2') Omne jus , cimnisque aclto redi potcst , invilo etiani eo i
qucm ccditiir , ui hic. Syn. Bus. 19. ttt. 4- c. 9.!}. l. 7. infr. h
t. l. I. in fiit. Infr. de noyat.
(23) V. /. I. in fiH. infr. de novttt.
(?4) ^ • i- \)- iii pi'- ff- dc dot. injl.
CODICIS REPETITjE PR^LECTIONIS.
\
ErHPlor herecHlnlis mcmdcUis. acdonihus hahcl clirectcis -,
quas couupii in pcrsonani vuindanlis. J3uld.
cjiiae pridein
5. Idein A. Onesimo.
■^Mptor lioicdilalls , actionibus' mandatis , co jure (i)
j uli debct , qiio is , cujus persona liingitur , (juainvis
tes cliain adversus debilores lieredilarius, acliones- cmpis-
tribui pkcuit.
Posteriop in titido , sed prior in possessione y
priori in doniinio proefcrtw. Bald.
6. Idem-A; Poihponio.
Ui lihi horeditatem (2) veiididit ,.antequam (3) res
hercdilarias Iraderet , doniinus earum perseveravit ,.
"" cl ideo vendcudo (4) eas aliis , dominiuni traasfer-
])oluit. Scd (|uoniam contraclus fidem fregit , ex empto-
quanti (5) lua interest , praesUie
|lione conveolus
gelur^
r^lore facto vci ulilis (8) , secundum ea
oouotitula suul , cxemplo crediloria persecutio iribuilur
Sicut pcytesl vcndi actio in personam ,
itce aetio in rem. Bald.
9. Innp. JusTiNiANUs A. Joanni P. P.
GErti et indubilati juris est , ad siinilitudinem ejus qui
personalem redemerit actionem , et utililer eam nio-
\ere suo nomine concedilur, etiam eum qui in rem aclio-
nem comparaverit , eadem uti posse facultalc. Cuin cuiia
aetionis (9) nomen generale sil omniuin , sive in reia
sjve in personam acHonum , et apud onines veleris juris
condilores hoc nomen in omnibus paleat : nihil est lale ,
quod difTerentiam in hujusmodi ulilibus aclionibus possit
intpoducere.
T I T. XL.
De aciionei
n. Impp. DiocLET. el Maxim. AA. Manassae.
30slquam eo derursum est , ut cautiones (6) quoquet
dcbiloium pi^^nori dcnlur ; ordinarium visum est ^
DSt noniiiiis venditionein iililes (7) einplori ( sicut re*
lousum est ) velipsi credilori poslulantidandas aetiones.
Q(d cmil nomen , non proptcrca ejfuitur dominus
ici dchilce : scd ugil cul illam actione-
persoiiuli, 13ald.
81 Tidcm AA. ct CC. Juliano.
EX nominis emptionf^ dominium rorura obLgalarum ad
fiiiploroin uoii trausil , scd vel in rem suum procu*
(17 /. i.JT. /i. t. l. if)6. §. 3.^ cle rci,'. jur.
(s) lilcm iii rc qiiavis \eiulila. Naiu si iliio rem c.iiulcra seor-
im iii solitliiui cinorinl , qni |iiior caiii acccpcrit , polior fucrit :
Isi iirqiic pivliuiu solvil , ucquc instninuTilmH rci vciulil» obti-
iuit l. quolics duobus. ii>. .lupr. <lc rci inwiical. 3. llarin. 3. J. 94-
(3) Veiiililor , re tiadita , doiniuium amillil. adilc /. ai. Jf.
I. t. viil. /. II. iiifr.de act. empt,
(4) ti. l. 11.
(j) Si vciulitor rcin rinplori non polcst Iradcrc , preejtando ei
quod intPiYst , lihcialur. \ ide /. /j. infr. de act. cnipt.
(6) Noinoii |>otisl |)it;noiari , tt vcudi. /. 3. supr. h.
infr. qnce rcs i>igiK<ri.
(7) /. 8. ;/;//•. //. t- l. I. siipr. de oblig. l.
/ihiis. I. i&. Jf de pacU
(8) /. 7. supr. h. t.
(9) S- '• i"*<- clc act. I. aS,
/. 178. ^. '>■■ ff. i!c trrli. sigiiijie.
(10) Vduli. JLdnatid.
(11) Lt (pi;c. Ciijaeiiis hic. dc rcluis cnini , nou dc pcr.soni9 cst
hic tilulus.
(lu) Quidain lc!;unt , tingcnda:.
(i3) Mfl^j/j xa.irn\<vc;u ., ncino caiiponcfur. Synnps. Basdic. 19.
supr.
t. l. 4.
quancio
27. 28. ^ cfc oblig. el aciion.
ttt. 1. C(./l. 7
lllrHKiinl i/. tif
Ci-i) Iloc inuuilu
(.1)1 li. J)e piirpur.e
dc pui puru. Aiis.
iiulli priyato pcrniilli scricuin
tiiirtura , \id. PanciroU. ;•<•;•.
Inujiu , vcl
qVm RES YENIRE (10) NON POSSUXT : ET
QCl (ll) YEJiDERE VEL EMliRE VEXAMXUR.
De purpura.
i; Imppp. Gratiahtjs , Valentimanus et
... Theodosius AAA. Fatisto Comiti
sacrarum largitionum.
FtJcandje (i^^alque dislrahendre (i3) putpma; , vcl (14)
in scrico, vel in lana , quas blalla (i5) vel oxybbil-
ta (16) alque hjacinthina (17) dicilur , facullatem niil-
lus possit habere privatus. Siu. autein aliquis su^iradicli
muricis (18) velhis vcndiderit , forlunaruin (19) suaium et
capitis scia^t se suJjiturum esse discriineu.
blattam , vcl oxyblattam , vcl hyacinthinam tihgxirc atque distrahc-
re , aut potiiis , Ncmini perinitli caupoiiari , aut di-.tralicrc pnrj>u-
raiu , jUflTS f» (iSTii^ /uirt tv tpi^- vel iu scrico vcl in lana. »$//1.
Basil. 19. tit. I. c. 71.
(i5) B\«T''a ^t^oKfx*^ 7pi3'\s* yi/uxTx Voo-nj)»- jSicetai. Larn-
pridius in Heiiogabalo : P(ir<n'cr<U funes bluUa , el srj\'co , et coc-
co intnrtos. Eutiopius in Ncrone : Rctibus aurcis ( legc aurutis )
piscabaUtr , cjuce blattcis funibiis extrahebat adde Siict. Hinc
blaltearii in /. 2. C. Th. dc excusat. arti/ic. lib. i3. tidd. 4-
et blatta serica. /. ult. C. Th. ilc inurilcg. lib. lo. tit. to. et
paliiuin blallosericuin apud Vopiscum in Aureliano : scricoblatta.
/. 10. infr. dc mitrileg. lib. 11. tit. 7.
(16) Oxobapta , id cst , rubro tincta : o\obapta lana , blatta ru-
Lro liiicta : ei^ cniiu Siiidx i^>ncr ~l drra iZf (pomUuj- Ovoba-
pta diversa ab lantliiiia , de qua infr. h. t.
(17) lanlbina. ct roelc , ut sit purpura violacci colori* , qux
ideo Rbodiiia dicitur in /. 3. iitfr. de vcstib. hol. lib. \i._til. 8.
et e.^iprcssis vcrbis , purpiira Janthina iu /. 70. in fm. ff. dc lcg. 3.
(18) Murex , piscis gcnus lingcndis vestibus utilc , inde murile-
giili dicti. infr. dc inurilcg. lib. 11. til. 7. Isidorus 12. cxp. iG.
cocblc.ie aiit coucliai genus fuit. vide i. Cassiodor. 2. adde qiix
scripsi ad Aocurs. /. y. infr. ilc inurilfg. lib. 11. tit. 7.
(19) Aj);xsasT<i xa* «f j«\«iJ< T'f*<up£<T«<5pi"0scribilur ct capltaliler
puiiitur. Synops. ibid.
3<j6
L I B E R
Q U A R T U S
Ve Scrico.
a. lidem AAA. Toriobando Duci Mesopotamise.
COmparandi serici (i) a Barbaris facultalem omnibus
( sicut jam praicepium est ) , praeter Comilem com-
merciorum (i) , eiiamnum jubemus auferri.
De Frumento puhlici Canonis.
3. Impp. Arcad. et Honor. AA. ad Senatura
el Populum.
QTJia nonnumquam in diversis (3) littoribus distralii pu-
blici canouis (4) frumenla dicuntiir , vendenles et
ementes sciant capitali pcen.-fi [ so ] esse subdendos ,
ej in publicam Iraudem commercia contracta damnaii.
T)e frwncnto exercitui misso.
4. Impp. HoNORIUS 6t TutODOSlUS AA.
Fauslo P. P.
^7E frumeutum quod devotissimo exei-cilui miilitur , in
\ pra;dam iucrumque vertatur , liac sanctione decer-
nimus ^ ut quicunque hoe fuerint forte mercati , lione-
stiores quidem stjlum proscriptionis , [ el omnium bono-
riiiii amissionem ] incurrant ; inferiores autem viiioresque
]jtTSoiia3 capitali (5) supplicio subjaceaat.
(t) Hinc colligunt Grafiani teiHpore conficieiidi scricl rationcra
Roinanis incognitaiu fnisse. Scricuiu sane , rcs pretiosa Eestimata
est. l. 37. 5- i ff- d? evictioiiib. adeo ut Vopiscus referat libram
anrijlibram serici fuissc. Et lcx Rhodia eA(is-;j:ifit«' aVoTjt tS X/) "■"'''«•
qiiod de bis tantuin dicitiir , pro qiiibus anruni depeinlitur ad sa-
coma. A'id. Cujac. hic. Sericiim ctiam numeratur intcr species per-
linentes ad vectigal. /. iG. §. 7. //." de public. et nectigal. Sericum
autem quid fuerit dubitatur , a populis Orientis qui Serts dici
coiiblat sericum. Alciatus G. Parei-g. 25. putat scres veriaicnlos
fuisse , quoruin scmen ovis piscinm simile iu Graeciani fuerit alia-
tunj a nionacbis cx Seriiula Liidise civitatfi , sub Jusllniano , ut
liaiiit Procopius : cui ivi Pollnx asseatitur Itb. 7. cup. 17. ait enira
se audivisse, cx certis aniinaiibus Seras telas suas collegissc. est
cium (7-iJ/i , Pansaniiv , verniis. Sidonio vero , populus x\s>yrlus igein-
nias , Ser vcllcra , Ibiira Sab;eus. Ausonlus {n nsDnoiylltibis , in
pebigo volitat mcrrator vcrtifluus Ser. Constat cs Soiino cap. ^3.
Seras vellera es arboribus aipue adminicnlo carpsisse. Huc illud
^'irgilil pertiuct , a. Georgic. f^elleraque ut foUis depectant tenuia
Seres : ct illud Scneca; In Hippolyto : (^ucc fila ramis ultitni Se-
7KS legunt. Sed opcra; pretiuin est ea dc re Plininm adire 6. cap.
17. Scits , Inqnit , laniclo sylvarura nobiles ptrfusa aqua depccten-
tes fiondiuin caniticin. nndc gcmiuls fccinlnls nostrls iabor redor-
dieudi fiia , ruisusque ,tex,cii(li. Tam inultiplicl opcrc , tain iongirv
quo orije petitur , ut In publicum matrona transtuccat. An esl la-
na., quse dc ligno dicitnr , qnamqne icjtQluKov appeilant. /. 70.
5- 9- ff- ^*^ ^''S- ^- Mininie : ut iiii dicemus. A serico , vestes se-
rica; , oloscrlcae , vel oloberae , nam sei Ica vetcres dixcre filipm-
subscricae , de quibus dicatn infr. de vcstibus holoberis. lib. 11.
tit. 8. vlde Interiin Pelr. rahrnni 1. Semest. ib. Scricum autem
albuin fuisse ex Cassiodoro potcst colligi : crlnes enira lactTOs ct
albenles coinas scrici appcllat , ct inurlcis rubiciindls foritibus bis
taque solitas satiari , ut piilchtrrinaa tbriciatic rnbercnl ; adjicit
ctiam colorcm illuin regnantem discrevisse ct conspicuuni fi-clsse ,
praestitisseque liumano gcneri , nc de aspectu Priuciple posset eira-
rl I. Cassiodor. 1.
(2) De quo dixl ad /. j. supr. de annon. et capit. ad<k /. 4-
sl ull. uifr. de commcvc. ct mercat.
(3) /. 7. infr. de naviculariis seu nauchtis. Jib. II. tit. i.
(4) Qnl c.N canone pulillco frumentura emit aut vendit , caj)ita.
llter punllur. Syiiops Bnsitic. d. cup. 71.
(5) Et ila durius punilur vilis , quam nobilis : durlus ia pceuls
corporallLus , inltius in pe«uniai'iis.
T J T. ^hl.
QU.E RES EXPORTARI (6) KOX DEBi:.\NT.
1. Impp. Valens et Grat. ad Tbeodorum
Magistrum militura.
AD (7) Barbamcum transferendi vini , olci , el liqua
minis (S) nnUam quisquam habeat facultatem ; nti
gustus (9) quidem causa , aut (10) usus commerciorum
iN'on licet vendere arma hostibus pop. Rom. noc
eorurii legalis.
Sal.
2. Tmp. Marcianus A. Aulo P. P.
NEmo alienigenis Barbaris (11) cujuscun [ue geDtis ac
banc urbem sacratissimam (12) sub lc^gationis specie
vel sub quocunque alio colore venientibus . aut in diver-
sis aliis civitalibus vel locis , loricas (i3), seuta , et ar-
cus , sagiltas , et spathas , et gladios , vel alterius cujus
cunque generis arma (14) audcat venuiidare : JSuUa prot,
sus iisdein tela , nihil penitus ferri vel facti jam , ?e'
adhuc infecti , ab abquo distrahatur. Perniciosum nam-
que Romano iraperio , et proditioni proximutn est , Bar
baros , quos indigere convenit , telis eos , ut vabdiore*
reddantur , instruere. Si quis autem aliquod armorum ge-
nus quarumcuruque nationum Barbaris alienigenis contrs
pietatis nostrae iulerdicla ubicunque veudiderit : bona (i5
(6) Id est , transfcrri extra fines Ronaanl Irap-^rii.
(7) E('s -16 SjiaSiCiiKcy. 19. Synops. i. cap. 73. ad bariaricm
l. 3. infr. de sends Jugit. adde /. 2. infr. de cnmmerc. el mercat
aJ natloncs barbara^. /. unic. infr. de litorum ct iiinerum ciistod
l. 12. tit. 45. ad solum barbarnui. /. 1. infr. d' Eunuch. Atn
mian. 18. Visus in Barbarico miles. Fe^tiis , Birbari aiitiquiliu
omnes gsntes cxceptis Grcecis. unJe Pl.iutus Nsviuiu Poetara L'-
tinura ., barbarura dixit. Ita Paubis Graecos et baijjaios opponit .
epist. ad Rom. c. i. vcrs. i^- Idem Fe^tus , Barbaricum . ck
mor est exercitus , quod eo genere Barbari utantur. GotL. Decla-
rationeni liujus tit. vld. apud Leouln. Consil. 56. num. fin. *l
Aiciat. disp. Ub. t\. c. 11. Ans.
(8) Liqnaraen , ^a^c 19. Ecl. \. cap. 78. Gari fit mcnlio in
/. 3. 5- "■ ^- d.e pen. /eg^. Caelius Anrelian. 1. Chronic. Garum
quod nppellamus liqnamen ex pisce siluro confectum. et paulo po'l •
Ex garo qiiod uulgo liquamcn appellant. Cassiodorus m calc«
Geoponicoii KtKisu/u,;-j. Vopiscus in Aurdiano , liqiiamlms sexta-
rium nnuiu. Liquamen Syroruiu Ilngua Miiria dlcltur . Acrcn.
Qxygarum , liquamcn aretosuin , Apilius. vld. Cujac. 9. observ. 9-
injin. Garum autein dlctnni , a garura pisce ex quo priinum r«-
ri cicptum ,• licct postea fieri ca?pit cx infinito geRcre piscium.
Liqnaracn autcm dictum , quod soiuti in Ailsamento piscicuii eun-
dem bumorcni llquant , cnjus liquor appcllatur salsugo et muna.
Murla aiifera aqua sale coinmi.\t3 , efreciaqiie gustu in rai)auni
aquic maris. 10. Isid. 3. A ^aro ynpf^.41 salsamentarii. 3. Harr.i.
4. 5. i3.
(9) Ne alioquin degustationis causa Illecfl promptms inTacari.
{incs Romanornin. Hoc cnim inodo Longobardos kgiiuiis a iSarii«ie
in Italiain pcllectos : et Gallos ab Etruscis. £iV. 5. adde Alcut.
4. disp. II. . ,
ad nsuiu ipsorum mcrcatorum : qui comraei-cil causa ad b.irbar*
proliciscuntur. Synops. d. c. ^3. _ ,
(ii) Bait)ari qui sint , clixi paulo ante et ad /. 6. infin.JJ. «<
lon. damnat. .. ■
(12) Coiislantlnopolim intelllslt , quam et sacrain apptHal
l. 1. Supr. de naut. focnor. _•
(i3) Yid. /. 'j^. Jf. adleg Jul. Majesl. Procop. i. debell)fir$.
(i4) Adde et auruin. /. a. infr. de commerc ct mrrcat.
(i5) Arma vcl ferrura baibaris veudens proscrlbitur , et capi»'
sujipiicio punllur , ut hic , et Synops. d. cap. "3.
Jus unlversa prolin-us fisco addici , ipsum quoque capitti'*
*m paeuam subire decerniraus.
T I T. XLir.
DE EUNUemS (i).
Tanqtiam homirida punitur ille , qui caslntt
aliquem. Ijald.
I. Irap. CoKsTAHTiNus A. Aurcl-io Duci
Mesopotarniae.
jil quis post hanc sanclioncm m Orbe Roraano eunu-
y chos feceril , capiie (2) punialur : mancipio taii ,
?c non cliam loco , ubi hoc commissum fuerit , domino
Jente et dissimulante , confiscando (S).
a. Imp. Leo A. Viviano P. P.
3 Omana; (A) gentis Iwminns , sive in (5) Barbaro ,.
-i sne in Komano solo eunuchos factos nullatenus quo-
bet modo ad dominium cujnsqiiam rransfeiri jubemus :
Kna gravjssmia slaiueuda adversus eos qui hoc perpetra-
ausi fuerint : tab(-Ilione (6) videlicet , qui huTusmodi
nplionis sive cujushbet alt^riua alienalionis instrumenta
wiscripsermt , ct eo (7) , qui octavam vel aliquid ve-
igalis causa pro his suscepcrit ,. eidem poens subjicien-
). t Carbarae aulem genlis eunuchos extra loca nostro
iperio subjecta factos , cunclis uegotiatoribus (8) , vel
iibuscimque aliis emendi in commercii* et veudendi
)i volucrint , iribuimus facultatcm.
CODICIS REPETIT/E PR^LECTIONIS.
%9
T I T. XLIII.
DE (9) PATRIBUS , QUI FILIOS SUOS
DlSiaAXERUjNT.
Parenles non possunt li^eros alienare nanquo
tilulo , etiam donationis vd pignoris.
1. Irapp. DiocLETiANus et Maximianus AA.
Papinianae.
T Iberos (ro) a parentibus neque vendiiionis (11) , ne-
AJ que donaiionis tilulo , neque pignoris (.2) jui-e , aut
alio (iJ) quohbet modo, nec sub prstextuVi^) ignoran-
tiae accipieutis in alium Iran^lerri posse , manifcstissimi
juris est. '
Propier nimiam paupertalem eg,siafemnue paier
vendere polest et pignorare Jiliuni
seujiliani.
2. Imp. CoNsT. A. ProvinciaIibu5 salutem.
CI (i5) quis propter nimiam paupertatem egestatemque
O vic.us (,5 causa hlmm fihamve sanguinolentos U^\
vendident (.8) , vend.tione in (19) hoc t^ntummodo^ ca-
su valenle , emptor obtinendi ejus servitii habeat faculc,-
tem: L.ceat aulem ipsi qui vendidit , vei qui alienatus
est aut cu.hbet aln ad ingen.iiaten/ eum propriani ".
petere: modo (.0) si aut prelium ofTerat, quod po c!t
valere , aut mancipmm pro ejusmodi prffistet.
CO Nov. 143. i\W. lean. 60.
(3) Lnd.e (U l.l.cr. iVo^. Lcou. 60. ^ers. Bo„a.
,i,lL Vr ' V" 'n ''"'' l^"'"^""'* . vctat Iktc constitutio , ne
a.m .■mat: scd ut ru.plor , v.ndifor , fabollio , cnn id mms
I enim hoc iinnosilnm ,....► ,.„,...:.:...: _/"."/'■'• ''• S- a,- vccti-
fi. /. 1. infn. C. Tli. de exposit. lih. 5. tit 7 6 T -.cf,, ^ ,
infanlcs .1 sit.K,iinc /1 T 77, , \, . ■"• '"^- 7- O. Lacfant. ao.
t.us arf^crs. &Ynuncuhum. Jul. CapitoUnus m ^/^,„0. Escnu l -
utcro quod coutra cousu, fu.lincm puerorum qu. na nmtur ./ '*
l.ntr„bc,c, es,ct caudidus , Albi.l.,s dicfus It Xc V.V Oui
pucr ita cxnonebatui- ^-^.,.0.;.. m^. . r, ,.' . " '^ V'"
P.nij.
SCllt.
§■
Ilarm. ult. quasi ncglcclus.
1. v<'tcreni formulam dc iu-
||pi.V7ir^£i^':?EF>""-
ac
cn.™ hoc imposilum c..al vcndit.ou. c.m-^d.^.m: .' .6 },
o) ftoman.s quou.lam l.cuil l.hcros suos ter vcndc.c: I ^licarn .
"cfOb ad opus ru.shcum miftc-fi , intc.ficcrc / ,0 1,1 I
'-i post :;uaVt;,,f v^miuioL:'" """ ?--"."- fi"- ''t^-
f"'- 2'rnr rt^^P-r.ntiius da yultico. alias ,K=,.Ir,.m no»^^
Alci"at & ,'i' ','• '"f"'-^' ""• "^^ «'^'- ^"t»^- De hoc v.dc
..'''.'i-/'^^,^-.''^'''';^ ^.'.^'^ Do^to.cs „rf/. c,.«z ^„/. 5. «„/,,,
ab 'yerf>. palum cst. Jf. dc fur. Marsil. sinq.
t<'r.
r,'.S e^^ ^- .l^' ^*- '''■'■'•'• vid. Cuj
£/e
jac. -.G. nhi
n-^ V;"'M7"/-"^a fc.l.cct non paf.is. ^
0,) Sansu.nolcnl.s Hal. ct n.alc. Sal.gua.olcnti .M.nl .cccni na-
ad_ Dyn ,. rc.. m arsumcntum. in lit. 1 de re^ iu n t
T..aqucl. ,„ tract. de utroc,uc rctractu. tit. ,. 5. -76 ^"/ ,. 3
«. 4. '^e r^S'. yur. Oroscum «r/ /. ,.>. //: de lesib Covarr l,b 3.
uar. resnl.c ,!,. G.lbertum lt.gium ll ,. ».^. t.j.^ c ■.?"
rorro quod h.c qu^.i solct , an' bomo l.bcr pCs.t dfn oj: , ^
eo , q,,., ncccss.tal.s causa pc.mittantur al.oqui vef.tl V A .' Z
siua.dc test. Socn rc^. ..8. et re^. .',,4. I^.t. dc Tncl. ",
\ ^'"l; *■•"!''• ^--^^ f^'"'''- <^"'«'. 7" /'b. 3. Mo.l. ""*•
U9) \end. Lbcr homo .egula.itcr non potcst , m I.ic r.ec obsP.
dan : n.si p,-o publica oausa. al.a.s e.scept.ones vid. ap",., Fc i;
car-^e. rescnpto. 9. c.tr de jurcjur. Socin. rrg. hoZL!:]'.
(10) /. I. C. Th. hoc tit. .icgat icnumc.alioncm (■ sic Ice xluui
^M pof.us quam .cuunc-ationcn ) pi-cfii e.posccnd.m J f v
'^•. .1. p..cfiuu. oun. adjccf.onc quintL To. 'Ta/c / 7. V .7"
....A/^s ./^..,er.,.. ied hanc n.cn co^lJi^ntiS^ii^n.:^. /i'::;;;!;;:
/[■r,Q
T T T. XLIV.
DE RESCINllENDA (.) YENDITIONE.
Dt^ i'i extorta,
i. Xmp. Ai.KXAND. A. MaronK.
SI (?.) pater tuus per vim (3) coaclus domum von-
didit '. ralum non haljcbitur , (pod non bona Ma ^e-
stum esl : nialae fidei (4) enim emplio irrita est. Adilus
(i) Dixi L. i8. D. 5.
(''.) Qui pcr vim coactus vcndMit , potest ,-resllliito-pretio quod
acccpit , vendjtionem per vim factam lescindeie : ncc id tantum
ipse , verum etiam ipsiui licreiles. «yj^vj. Basil. nj. lil. lo. c. 57.3.
Harm. 4- §. 79-
(3) l. (i. J^. cle off. prcEsid. l. 8. infr. h. t. l. ii. supr. de
cotilrah. empt. 3. Harm. 3. /. lO. infr. cle dislract. pign.
(4) Malfc fidei empllo noii cst cmptio. i. 6. iiifr. de pi^xscript.
lon^i iempoj'. alind in stipnlatione : nam malaj fidei stipulatio est
slipulatio , nec nisi per exccptioncm cxcluditur. /. 36. /f. de vcrb.
ohligat. vid. Cujac. 8. obs. lo. summo itaqne jurc valet stipulatio.-
ex. Kquo tamen ct bono cxccptione opposita eliditur.
(5) Hoic legi coHJunge lcg. 8. infr. h. t. Noi'e!Uim Romani.
Haiiiicn. 3. til. 3.
(6) An mobilem ? dicam ad l. 8. Infr. h. t.
(7) Quod (juidem teinpore veuditicnis spcctatur. i. 8. in Jin.
Iiifr. h. t.
(8) Major annis sc. velTOinor,cum decreto tam^n. f, ii. mfr.
dc prcsd. inin.
(<j) Beneiicium hujns lcgis secundoe competit heredibijs.
(lo) Ita nt ucc dimidia pars vcri pretii acoepta sit.
(li) Bencllcium liujus lcgis secundae coinpelit venclitori ,ut hic.
Aii eliani emptori ■? dixi oA l. i. $• ^ed si enerit. \3. ff. si quid
iii fraud. patron. Cujac. ccrte ncgat bcneficium hujus lcgis ad em-
p!orem ] orrigi. 1.6. obs. i8. Quo nominc reprehensus a Roherto 2.
j4nimad. i3. defensus ab Anton. Mercator. 2. not. i3. Ohjcctio
polcst ita concipi. Datur ho^ heneficiura in oainil)us bonaj fidei
contractibus. /. 3. in fin. supr. commwna utriusquc judicii. da-
tur ei,, qiii rem sestinialam acrepit. vid. /, 6, injr. solul. inatrim.
Ergo et emptori. d. §. i3. /. 4^. in Jiri. Jf. de solut. et liberat.
Aii et ei qui permutavit ? d. §. i3, an locatori ? dixi ad /. i^-
_Surr. de usu}-. An comluctori .' di.x.i ad d. §. i3. An Iransigcnti ?
dicam infr. hic. An ei , qul fnndum nimis a3stimatum in solutura
arccjiil ? datur : vide quie not. ad /. 6. infi: solut. mairim. An in
omnibus bonae fidci contrahetiljus? datur. /. 3, in Jin. supr. comm.
utriusque jud. An dividcnli ? v)d. /. 3. supr. comm. utriusque.
An aliis eliam. casibus?vid. Molin. qucest. i^. de usur. An et ia
feudi conccssionc vcl eiuiihyteusi , ct adjudicatione facta creditori ?
Muiime, Socia. rcg. 2. C. de rcscind. vend. Jn ct quando tocum
non liahct 226. ct re^ula , venditio ultra dimidiam justi pretii re-
gulariter non falet 436, Goth. Vide Anton, d€ Paydtila h. l. Et
an in omnibus contractihus sit admittenda , vid. Ant. Mcrend.
L I B E R O U .\ R T U S
it2£|ue iiomine luo Prases provitu^i» auctoritDlem «U4i
jDierponel : niaximc cuin paratum tc propon.-i^ id , rjuo
pixitii nomiue illatum cst , cmptori rcluuuta.^.
iil-. I . controv
quaist. II
/). 34. 3,T. 36. 37, Caspar. Roderic. de Reditibus..,
n. i5, ct seqq. Ans. Adde Pinell. ad h. l. part. a.
c. 5. n. 1. et spq. Christin, co/. 3. dccis. 288. et vol. 3, deeis.
G6, et scq. Joann, a Sande dccis. Fmjc, lih. 3, tit. 4- d^n. 11.
12. Berlich. part. 1. conclus. 42, n. 5. ^t seq. etdecis. 1-46,8. L,
(12) Aliud enira di<:cndun! stricto jure videtur , propt(51"ca quod
.venditor semper nosse vcrum prctium ifii suae pr.-esiHnitur. /. i5.
infr. h. t. vcrum liumanitas repugnat, /, 18, in Jin. ff. solut. ma-
tiim. Quid ? num id perpctuo verum est , ut ob inrtiqualem dimi-
dii rationcm rcscindati^r vcnditio ? ncgatur pcrpctuum, Idcoqnc di-
cilur non adujitll rcscissip , quoticscun^pje alicnatio facta ftierit de-
Gieto judicis. /. 1. iifr. de pra:diis decurion. l. 1. supr. de fide
instrum. non adniitti quoque post annos triginta. Scd tamcn Harm.
er Novelt. Romani Ccesaris 3. tit. 3. J. 80. et 83. refert actio-
iicm ex hac Icgc intra quadriennium instituendam esse : itcm non
admitti propter aiictum ( a tcmpore vcnditionis ) rei valorem.
./. 8. in fm. infr. ti. l. ^lvnsing. 2. respons. 12. n. 3o. vcj si res
jussu testatoris sil vendita. vid. qu?e scripsi i\d t. 49- jr ^- .ff- 'i^
teg. 1, Tiraquell. de reiract. 5. 4. gloss. 1. n. 4- si "transactionc
rcs alienata. idem ibid. gloss. q, n. 107. idein Socin. leg. 226.
ci 436. adde /, 65,/! dc cond. indcb. l. i5. $. ^. ff. cle re ju-
Prelii vcri cllmidio non iolulo.
1. (5) Impp. Diof.LFT. el Maxitw. AA. Lupo.
REra (6) majoris pretii (7) , si lu (8) vtl paler (t
tuut miuoris (10) distraxerit (11) : liumaiujm (12) es
ut vrl fiS) pretium (i4)-te restituente emptoribus , fui
»]um (i5) vpnundatum recipias (16), auctoritaie (17) Jt
dicis inlercedente (iBj: vel ^i emptor (19) elegtrit (ao'
dicala. quod ultimum non probat Speciilator lib. 4. part. 3, rub
de rescind. uend. n. \l\. Movetur autein quod in transaclionibi
nceptum sit , ul pro modico ir.agnam amittaraus. ari^. t. 8. j
de transacl. hoc etiam improbatur ah Inihcrto in encliiridio. M
vetur. /. 26. in fin. ff. de verb. oblig. adde /. 5, supr. de dj
m d. Tiraquelli seulentiae , usus Galliae et Edictuin Caroli IX. a
cedit latuni ann. 106^, tcste Papone 2, Not. cap. de [except. fc
6u8. Volunt etiaRi non competere beneficium hujus legis ei , q
rcm alicnavit cum juramcnto dc re nuuquam revocanda. /. 8 J.
ff'. de condit. instit. Roland. a \Me i. cons. Sp. n. 5, etn. i
Socin, d. toco. scd nec ei , qui sciens verum rei suae valorem (
ceptus sit ultra dimidium justi pretii, Cur id ita receptum > ^^
eundera ibid. n. 10, et ^q. scd nec ei , qui donavit cmplori n
duum pretii, ( Gaili appcUant ta ptus value. ) idem si ad pal
cum incantum , hoc est , publice et decursis haslis res vendita ;
/. G. /, 8, infr. de remiss. pign. si per judicem res dcbiloris c
ditori adjudicata. /, i5. §. 3. ff. de i-e judic. si ab alio qu
ipso rei domino , res ipsa vendita est : idcm tsse , si venditor
nunciavit beneficio hujus coKstitutionis. arg. /. i4- in fin. f.
cedit. edict. t. si quis in coiisciibcndo. 29. supr. de pactit. Soc
d. re^. 226. et 436.
(i3) Allernativuin lihellum et alternativam petitionem ob»er
vcnditioncm resciKdi postulantis.
(i4) Acceptum,
(i5) IlEec particuia , «t et /. 8, Iifr. h. t. innuit , NoD q
rumvis rerum venditionem oh in.-equalitatem prctii rescindi , :
imraobilium ; an et mobilium ? Cujacius negat 16. o/>j, 18, inj.
Molin. 5. 22. n. 47. co/isuet hanc legem ait adiuitti ia rt!
mobilihus preliosis duntaxat , non aliis, Quam sententiam 1
Galhae receptam , etiam adversus miuorcs , de.^eudit Mercator (
g.antissime , Nolar. 12. in fin. Robcrtus a. animadv. 12. in oo!
bus rcbus mobilihus locum habcrc ait, J^ateor lanien propter r
vel sumuiam minunam , restitutioncm non concedi, /. 4-jf- «^*
stit. in intcg. l. 10. t.ii.t.i^ ff.de dot. md.t.'.>k ff.deconlrcih.cn:
(16) Quid si chasmate fundus pcriit , aul detericr casu factu
non libcratur dehitcr : sed aget cmptor , si volct , ad suppleju.
tum justi p-etli. Ahhas SicuL in c. ciim dilecti. 3. extr.de tn-
Cremensis singut. 84, . . ,.
(17) Non proprio venditoris arbitrio , ncc ipso jure res<anar
iniqua emptio , sed autoritate judicis intcrcedenle,
(18) Hanc legem , cujus usus maxiraus et quotidianus e«t .
pctiverunt accuralissime Cagnolus , Pinellus , et Menesius, pr«
quos vidc Rim. Instit. quih. cdien. ticet vel iton. in priuc. n. J:
ct Aret, ad ?. actionum. n. 7. Instit. de act. Crav. co;m.
Goza. cons. 44, n. t5. Deciura ad l fin. n. 18, ud fn. A";
de pact. et ad l. quatenus. Jf. de reg. jur. rursus cons. i>
n. 4. et cons. 210, 3o9. ct 583. Socin, Jun. cons. >o. col.
iib. I. et cons. 5o. n. i5. tih. 1. Aut. ^v^xxiAU. in tract. depu
ct hj-pcth 5. part. 1. memb. n. 42, Alex. cons. nS. »• o.e
seq. vot. 7, Tiraq, de retract. |. i. (^toss. j8. n. Cj. et 00,
cid l. si unquam. in pra:f n. 127. infr. de revocand. don
Bald, in tract. de prcescript. 26. q. 4- P^rt. princ. n- 1. 3. »
Socin. reg. 226. Boer. decis. 235. n. 4, Jo. de Anan, com. ■
n. 4. Jo.' de Neviz. cont. 89. n. 2. Jo. Ciot, cons. 12, «t eo
120. n. 38. et ccns. 1^5. n. 4. Joan. Cephal. cons. 210. n.
Uiquc ad n. 77. Mot. 2, Mod. ,„
(19) Idcm in ejus iiberis, Srn. Basil. 19. tit. Jo, c, ^O'
Harm, 3, §. 80, ,•,
(20) Datur clcctio cmptori , ut vel fundum compaialum re.uu-^
reccpto pretio quod numeravit : vtl vendrton id , ^"*^^ , ^ ^ '.,.
prtlio , i-efundat : el ita electio cmplori auferri con dt-Ki a ^^
ditore , quantunivis rci suse lecupeiandK cupido. /■ S. '» . •
Infr. Ji, t.
CODICIS REPETITtE PRiELECTIONIS.
4oi
quod (leesl jiisto (i) pretio , recipias. Minus aulem prc- enim (i3) duplum offcras prctium emptori : lamen iiivi-.
tium essc videtur , si nec (2) dimidia pars [ veri ] pre- lus ad resciudendam vendilioucin urgen non debet.
tii «oluta sit.
De allcrutro contrahentium imnto ^ et cle Jisco,
3. lidem AA. Martianae. f
DE coDlrnclu vciidilionis et emptionis jure perfecto ,
allerutro invito (3) nuUo rrcccii temporc Lona ii-
de» patilur : nec ex rescriplo (4) noslro ; Quo (5) ju-
re (iscum nostrinn uti , sa^pe conslitutum est.
De funclo magno pretio coniparalo , postea
minoris clistracto.
De milite venUtore.
7. lidem AA. Muracolo (i^) , et alii> militib'ts.
ve-
re-
A
4. lidem AA. Eudoxio.
D rescindendam vcnditionem , ct mala;
fid
ei
pr
oba-
RAlas (i5) manere sempcr facta5 jure venditioncs ,
slra etiam inlerest (16) : nam si oblato prelio
scindcrc venditioucin facile periniltalur : evenicl , ut [el]
si (juid vos [ de ] laboribus Vi-stris a lisco (17) iiuslra
vel a privato coinparaveritis , eadein (iH) lege conveuia-»
mini cjuam vobis iribui poslulatis.
De clolo , metu , et quantitatc prelii,
8. lidem AA. Euodiee.
lioiiein , hoc solura non sufiicil , quod (Ci) inagiio
piciio runduni coinparatum , minoris dislraclum ease com
Inicmorus.
De clolo , hona flde , et clc mnjore 25. cinnis.
- Ol voluntate tua fundutn (19) tuura fiiius luus veniia*
C5 dcdit , dolus ex calliditate atque insidiis (20) empto
5.
ris argui debet , vcl inelus mortis vel cruciatus corporis
imminens dclegi , ne habeatur rata venditio. Hoc enim
soliim , ({uod paulo (21) minore prelio fuadum veuditum
significas , ad rescindendam venditionera invaliduin cst.
Quod si videlicet contractus emplionis alque veiidilionii
Cogilass':s siibstanliuni (22) , el quod emplor viliorc coiu-
parandi , vendilor cariore distrahendi votum (^3) geren-
hujusinodi niaxime contraclibus exigiiur ) rcicindi ven- lt-'S , ad Jumc conlraclum accedant , vixque posl mulia
lidem AA. Rufo.
SI dolo (n) advtrsarii deceptiim vendilioncm prrcdii te
fccisse rrasts provincias aditus animadverleril : sciciis
(.<<)nlr;uiuin (8) esse dolum bona? fidci , ( qua; iii (9)
dilioiiem jubcbit. Quod si jure perlecla vendilio cst a
iriajore (10) vigintiquinque annis , inleJligere debes , cou
seijsu muluo pcrfcclain vendilionem resolvi (1 1) non possc
N
De fenclilore cluplum pretii offerente.
6. lidem AA. Graliano.
On (12) cst prol)abilis caiisa , propter quam rcsciu-
di conscnsu factam ycditionem desideras. Quamvis
(1) Jiistum prctium rctliiccndum csl ad tcmpus vcnditlonis.
/. b. m fm. Iiifr. L. i. jusluin j-.rctium rci noii est ojus dimidiuin ,
>*(i intcgium ct vcrum. .idilc qune dixi ad /. bo. £'. de fuit. vid.
1 orncr. 2. sclccl. 19. Quod dccst jiisto piclio liic supplcnduin cst ,
idoxpic nou audicudus cst cmptor tlimidium justi piLiii oir<'rcns.
Al objicics illa : IJann. d. hco. d^Jinfl^t , loiuitur dc einplorc ,
10 vtp.a-j-oT^pov -rl yyila-tui : id cst , rpiod dccst dimidio , ct ila
judiiMtuin refcrt Masutrius apud Fcrraricnscm in forina libelli in
c,!u,a yenduionts 3;. summa /,. in vcrbis , qucE cfquatis ,fol. Sl^.
al) ta scntcnlia vidctur non abludcic llobcrtus d. Loco cap. i3.
MciTator rf. i3. notat mcndnm cssc apud Ilarmcn. lcgcndum esse
e^ INovcll. Iloui. TO Vspia-a-iT^pov 7« 7.'M«V«f^ ' ''^c proportione ,
iW, »1 rcs digna vigini, , vcndila liat octo ; non satis sit duo resti-
tui , ut dcc<ni comi.lcanlur , id c=t , dimidia efliciatur , scd duo-
tlccun , ut vcrnin pretiuin
id cst , sunimam viginti clticias.
Au
uidcm p.oportio u, emptore ? vid. Scholiastem Harmcnopuii cl.
tuco. vid. Aljiisinij;cruin 4- observ. ^3.
(a) Ob non dimidiain justi prctii contraclus rcscinditur : ncc
l.»iiicn salis .•.~l id , ,,„od dimidio dcot , .Mipplcii , ut superius diii.
(i) /. 7. inlr. h. t. l. 5. Stipr. dc oblii^. el action.
(^) /. 12. Supr. da rei uinclicut. l. 33.^7/i/i-. de donat.
(0) Pnnccji.s snbdito invito a contraclu cum co inito rccedcrc
nwj potcst. addc /. n. /„^j.. /,. ^.
(()) Non , si rcin m.igno prclio comparavi , vili dislraxi , idco
rcaCissioiii locus dabitur.
\-^P r'' ^' i'^^'' ''' '■ "^" '" A- ■^"/'■- (^" distract. pign. Golli.
/cx , ; <^oiit,ah. slipttlcu. cap. 3. num. laq, Ans.
(b) Dolus contrarius bonK fidci.
(9) Bona lidcs in cmj)tiouc c.\i,i,ltur.
(10) Quid .si a ininorc? tlislinguendum cst , an ipse , an cum
accixlo vtiulidcrit. ' i >
(11) Synunacl.. 2. epist. 85. Fox juris et lesum est , bona fi-
dci ccnntcuim non rcsciiuU. o > j^
Tom.[y. t
conlenlioiies , paulatiin venditoro de eo quod pelierat de-
trahenle , emplore aulem huic , ([uod oblulerat , addeu-^
te , ad certiim conseuliant pretium : profecto perspice-
rcs , neque bonam (24) fidem ipiae emptionis altjtie ven^
ditionis conventionein tuetur , pati , neque ijllam ratiouem.
concedere , rescindi proptcr Iioc cousen^u fiuituni contra-»
clum , vel stalim , vel post prelii c|uanlilatis disceptatio-
nera : nisi (aS) minus diniidia justi (26) pretii , quod
(12) Synnps. cod. cap. 62. Harmen. eod. §. 8').
(i3) Ilarnnn. 3. addc /. 03.^! ad leg. ludcid. iJ c-st , pre.
tiuin conventum et taiituiulctn.
(ih) i\Iucatiau!o. vid. Cujac. «t/ /. 4- i".f''- de jure Jisci.
(iJ) /. 3. sitpr. h. t. /. '^\. J^'. de coiUixdt. empt.
(16) Piopter mctuin lalionis,
(17) Yul. /. 3. supr. h. (.
(iS) Vid. ^ quod quisquc juris. l. !^\.jf. dc reg. jur.
(19) Uixi superius hanc legem pcrtincre ad res mabilcs pretio-.
sas , qualcs sunt inargaritBe , bona mobilic» pcr avcrsionciu vendita ,
emptio sectionis ncmorum. vid. MoUa. 3. couiuet. 21. niiin. \- .
(20) Uolus cx insidiis prohuri debet : c^ iiiiidiis. /. 0. siipr. dc
dol. inal. aVs iV/^sAiji. SyiiQps. Busil. 10. tit. 3. cap. 4^- Itiii
litatc facti. /. 10. infr. h. t. adde /. 4- stipr. h. t. adde /. 10. 11,
Iiifr.h.t.\\d.l.iZ,supr.t/e transacl.l.b.supr. de his , qua vi mctus^t,
(21) Substantia conliMctumn csl , sinc qua uou consistuut. vid,
^- ^\ JF- '^'^ contrahciid. einpl.
(22) Circumscnhcrc alivis aliuin in cmptionc ot vendilionc /ut^-ti
(^uctv natura ct jure polest. /. iG. 5- ^- Jj- '^'' minorib. 25. aiin.
l. 11. in fin. ff. hcati. non tamcnultra (iimidiuin justi prclii ,
ct hoc in m.ijorihiis : ininor eniiu dcceptus intVa dimidiuiu ju«li
prctii reslituilur. 3. Ilarmcnop. 3. ^. 81. 8a. Synops. Baulic, 19.
tit. 10. c. 64. Circumscriptio porro Inijusiuodi non est dolui , se4
prudcnlia quEedaii: avonouiica iii adiiuircndo consislcus.
(23) Votuin vcndiioris ct emptoris observa.
(24) Bona 6des emplionem et venditionciH tuetnr.
(2:')) Ui.M ad /. 2. siipr. h. t. Ucceptio ud dimidiiun uiqnc ju.
Sti inclii intcr majorcs pcrmi5S.i : cuiu luinore non pcrniisja , ut
siipra dixi. Inlorduin tamcn ilominuni dccaptum in sc\ta parte prs,
lii , suilicit : vel si pcr prpcurato.cin vcnJidit. vid. Socin. rci,'.
22G. 43G. B.irt. 1.1 /. Socictatcin. 7(1. \-ers. ^rliiirarwn. l. un4e
rr). Jf. pro socio. vid. /. 3. Supr. comnmn. ulriusqiie judicii,
(20) Ue justo prctio . vid. /. 5o. ^'. dc furfis.
LU
4o 2
LIBER QUARTUS
ruorat lempore (i) venclilionis , dalum ( sset , electio-
no (2) [ j;ini ] einplori proeijtila servanda. JDat. Kal.
Deccinlir. CC^ Cojnss.
De pecoribits pro pecunia iii solutum dalis,
g. lidem AA. Donriitio.
PBelii causa non pecunia nutnerata , so^d pro ea pcco-
ribus (3j in solutum consenlienli dalis , conlracdis
non constiluilur irrilus.
T)c- c'olo.
10. lidein AA. Scvcro.
DOlus eniptoris riualitale (4) facli , non c^uanlita-
te (5) pretii a:stiraatur (6) . Quem si fuerit inter-
cessisse probalum : non advei-sus euni , in quem emplor
dominium transtulit , rei vindicalio vendilori , sed con-
tia illum , cum quo conlraxerat , ia integrum reslitutio
compctit.
De prctio noii solulo , de compensatione per
erroreni Jatta.
M. lidem AA. Magnae.
VEndilcr (^) factum emptoris , quod eum tempore
coiitratliis latuit , post arguendo , non c[uod eo tem-
pore scicrit (8) quo id agcrctur , et consensit , de dolo
queri potest. Igilur cum palrem tuum , ut majus com-
prchendeietur instrumento prelium , quam rei quaj distra-
hcbatur , esse couvenerat , conscnsisse profilearis , pro-
plcr hoc solum de circumscriptione fruslra cjueritur.
§. 1. Sane , si placitum pretium non probetur solu-
tum , vel in tjuantilatcm debiti per errorem facti com-
pensari taulum fuerit: hoc reddi recte postulalur.
N
De eo qui urgente dchito distraxit.
11. lidem AA. Antiocho.
JOn idcirco minus vendilio fundi, rjuod (g) hunc (10)
ad munus suntptibus necessariis (1 i) uigenlibus, ntn
viliore pretio, vel urgenie (12) debito dlslraxlsse conle
dis , rala manere debtt. [ Ab ] illicitis itaque petiliot
bus abslinendo , ac pretium , si non iulr-grum solutu
est , pelendo , facies conjullius.
Si soccr cenditoris ementi denuniiaverit ,
ne comparnrct.
i3. lidem AA. et CC Nica^.
SI major (i3) annis vigintiquinque fuiidum distraxisii
propter hoc solum , rpod cmcnti , ne coinpararci
soctr tuus denunciavit (i^) , emplionem [ faclara ] a
rescindi bona fides non patilur.
Siemptor pacto non satisfecit.
14. lidem AA. et CC. Casilicae.
E
A conditione distractis pracdiis , ut quod Reipubl. d
bebatur , qui comparavit restilueiet : veuditoi
se (i5) celebrata solutione , quauli inlerest, experiri po
est : non (16) ex eo, quod emplor non salis conventio:
fecit , contraclus irritus constituilur,
- De quantitate prctii.
i5. Imppp. Grat. Valent. ct Theod. AAA.
ad Hypalium P. P.
OUisquis major (17) aelate (18) pracdia etiam(i9){ir
cul posita disiraxerit, paulo (20) vilioris pretii n
mine , repetitionis rei vendilae co[;iam minime co
sequatur : Neque [ enim ] inanibus immorari siiialur (
jectis , ut vircs locorum sibimet causetur incognitas (21
rjui familiaris (22) rei scire vircs vel merila (28) ali|i
emolunienta [ ante ] dcbuerat. Dat. 6. Kalend. hli-
MtROBAUDE II. et Saturmko Co.nss.
383.
(4)
(5)
(6)
(7)
(I) Augraenluip rci veridltae post tcnipus vcnditioiiis emcvgcns ,
rcsfitutioui sive resclssioni vcnditionis locum non facit. His adJe
<jii8e dixi ad /. 16. /. 'i3. Siipr. dc usur. facit ctiaiii ad qiiaeslir-
iicin aiigmeuti et dclriiueuti monetai-um , quoties de mutuo rcdden-
tlo , vel ledila annuo pra?stando in pccunia \el frumcuto agitur.
addc Roland. a Valie i. coiis. 49-
(a) Dixi ad /. 2. Supr. h. t.
(3) \'ul. l. 17. //;//•. cle solut, et liberut.
Vid. l. 8. supr, h. t.
Id cst , vililate prctii.
Inio aestTmatur. vid. /. i3. supr. dc Imnsact.
Venditor de dolo cmptoris tum queri potest , quum dohun
tcmpoie contractus ignoravit ; qnippe si dolum sciens contraxit ,
non anij lius ci succiari potcst : si vcro prelium,de quo convenit ,
iion solutnni piobctur , vcl caulum fucrit , ut in quantitatom dc-
Lili j;et cirorem facti compcnsaretur , rccte hoc reddi postulatur ,
Synf ps. Basilic. 19. tit. 10. cap. 67. Gotb. Vide hic Leonin.
tment/ut. lib. 7. cap. 2. nuin. 1. Ans.
(8) Scicnti ct coDsenlienti non infcrtur injuria, /. i^S. Jf.
cle rra;. jur.
(y) Ort xpiuv ii KsiinpyiZv tV^Xf jWfiKUi; vtrpaxs ■ lioc cst , non
potest \ cndilor boc juiictextu irritam faccre veutlitionem , si dicat ,
se dcLitis aut oniribus functionum publicarura urgentibus vendidis-
bc. Synops. h. t. cap. 68.
(10) ita bgcrem hunc locum : quod hunc non viliore pretlo, scd
ad ruuniis snuiptibus ncccssariis urgeiitibus \el urgeiite debilo : ut
niuncris vocc , Kc.^.niiyixy intelligamus , debiti voce A^ff'®-».
(II) Veiidilio facta viliore pietio piop.er miinus publicum , vel
urgciis dt.bilum , non rcscinditur : ea taracn cst causa , pioptcr
ciiK-.m sulet rcstittitio indclgcii. /. 16. Infr. h. t. l. i. Infr. de
]cxd. dcci.r. !. 2. Inji: iine caiiu vel relic^uis. \ide Cujac, iG.
obscrfat. 18.
(12) /. 4. infr. dc pigiior. ct hypcthwc.
(i3) /. 5. Snpr. h. t.
(i4) Benunciatio cjus , cujus non intcrest rcm vcndi , vcnditio
non officit.
(i5) '^'cnditio non rcscinditur ex eo , quod cmptor non sob
tiibutum uti convcnit.
(16) ^ ide qiioe noiavi ad /.i. in Jin. jf. h. t. et l. 8. Sufr. <
crntrah. cnipi. imo irritus constituitur. /. 6. "{/'■• dc pactis i
ter empt.
(17) Quid sl minor ? resliluitur in iiitcgii.m, ut minor deccpt
eliam iufra dim diim.
(18) Atque aclniliiiaiiaudis familiarum suarum curis Idoncus cn
probatus. /. 4- C. Tluod. de ccniiah. cnipt. it ibi inlcrpres.
(19) ^id. /. I. sujr. de contrah. enipt.
(20) "W^uditio facta paulo viliori frctlo non rcscinditur. /.
InJr. de piwscript. 3o. vel 40. anr,
(21) Inleidum lan.en vircs facuUalum suarum quis ignorat. j-
vei-s, Ptcrualuisse. Ii.stit. quib. cx caiis. manumittcre.
(22) Bouus 1 alcifamllias rercm suaium nosse pn lia debet , ili.!
procul silarum , luque fercndus cst , si dicat eari m rcri;m aesliir
tioiem ignorassc , cum eas ver.de; ct : sui.rr.m , irqiii m , quas s(
licet diu posscdit , diu trac^avi^i^ncn de rccciiti Jabuit ,• vtl a
qusivit. arg. l. 4- Supr. de h^rbdiiar. oct. /. \o. Jf. qui (t
quib. manumissi.
(23) Quaknus \erum sit quod l.ii c colligilur , ignoranti.-in ^
rinra sui patiimouii nou esse piobabiltm , vide Port. ct Jason.
addit. ad cum ad ^. in fraudem. cl. 2. Ii st. quib. ei cciu
maiium. non licet. Sociu. Jui\ cons. ^3. col. si. li. 2. Dicu
cons. 583. iVIod.
CODICIS REPETITiE rRiELECTIONIS,
4o3
16.
De $uhhustatione oh puhlicce rationis neccssitatem.
Imppp. Valent. Tueod. ct Arcad. AAA. ad
Margillum (1) Vicarium Africae.
I (2) quos debiiorum (3) mole (4) depressos neces-
^ sitas publicae ralionis adslringat proprias dislrahere
jacullales , rei (jualilas , el rediluum (5) quanlitas aesli-
rietur : nec sub (G) nomine subhaslalionis pubhcae lo-
us fraudibus relinqualur , ut possessionibus vihore [ pre-
io ] dislraclis , plus exactor (7) ex gratia (8j , quam
lebilor ck prelio consequatur (9) . Hi postremo , sub
mpti litulo , perpcluo doininii jure poliantur , qui lan-
uui adnumeraverinl fisco , quanlum (10) exegcrit ulili-
as pri\atorum. Etcnim periniquum est , ut alicnis bonis
;'ib gratiosa (ii) auclione dislractis , parum accedat pu-
Uico noinini , cum lolum pcreat debitori. Dat. i3. Ral.
lul. yiquil. Acc. Idus Januar. Ilndrumeli .^ post Consu-
lat. Taiiani et SYaiMACiii "VV. CC. 3yi.
De his qui muncrn fuga dcslituunt , vel contractus
furlim, ineunt.
17. Impp. Arcad. (12) et HoNoR. AA, Messalae.
HI (i3) qui imposita munera (i4) civitatum (i5) fu-
ga (16) dcslituunt , vel ineundos furtim (17) exisli-
mant csse contractus : inteliiganl , sibi (18) nibil ba^c
proiutura csse commcnta , et pretio (19) cmptorem [ fu-
f..T conscium ] multandum csse quod dederit. Dat. 12.
K.al. Sept. TiiEODORo V. C. CoNS. 399.
(1) AJ Magnilliim /. 10. C. Theod. defide etjurc liastce. til. 17.
Ci) l. 3. C. Tlieod. de Jide ct jiire hastce. lib. jo. tit. 17.
(3) Qiii debiloiiim luclc opprcssus distiahit , solo praetcxtu coa-
Cla; vfnditionis non jnvatur. /. 12. Supr. h. t. juvatur tameii , si
ics cjus iniquo prctio vcnditae snnf.
(4) Mij/J-i , inagnitiKlinc. Synops. h. t. c. 72.
(.'')) lUcliliinni cx (|iiaiititatc qiianiitas veri pretii digno.icitiir.
Id aulcni cx jiisla ct aqiialiili pro])oitionc fieri facilc potcsl. vid.
Molin. dc usur. n. ii5. Ita rci rcdiliis nola cst cjiis prctli.
((>) Itestiiulio adycrsus sidiliastationcm iniqiiam , ct fraudulcn-
tcr initain dalur.
(7) O dyopxdi ) cmptor. Synopsis. h. t. c. 72.
(8) /. 3. Infr. dc juj-e fisci IH>. lo. tit. i. cx graliosa craptio.
iic , /. 2. Infr. dc fidc ct jure hastcc lib. 10. tit. 3. graliosa ,
iii<iuam , i. c. iniqua.
(9) Itaquc qmim xris alieni vcndilio publica sit , ycrum prc-
tiuni vcndilori jir;cstari oportct. Synops. d. cap. 72.
(10) Id cst , qunutiim rcs ipsa valiicrit.
(11) Graliosa auclio , ut hic , gratiosa cmntio. d. l. 2. cratia.
d. /.3. 1 b
(1?) Gralianus, Valentinianus , ct Thcodos. /. 8. C. Thcod.
dc contrah. enipt.
(i3) /. 8. C. Thcod. h. t.
(i4) Miinera rivilnium , dchila rnriae scrvitia cl patriae , Scho-
lia.sle.i d. l. 8 C. Th. iiiterprclatur.
(li) Civilaluni , | rovinciarumqnc dcstitmint. /. 8. C. Thcod.
<7f CffiUrahcnd. cnipiion.
(i6) /. 5i. Infr. dc dccur. l. i. Jnfr. si curial. rcl. ciwit. lib.
10. tit. 37.
(17) /. i5.,/r. dc dor.at. vid. /. 7. 5. 1. fjf. de hon. damn. ct
ita fiirliva alicnatio facla n curiali , rcfugicntc oncra sua; patria; ,
revpcatur.
(18) I".t sc ad ddiita scrvilia revocandps. d, SchGh'axtcs.
(19) Casuin ob.scrva , in quo cmptor cogifiir rcm cmplam rcsti-
lucf e , ctiainsi prctiuni rci iion rcddaliir. Idcm fit in /. 11. supr.
dc his , qua: vi inetiisve. vid. fltijac. iG. ohs. l3.
(20) Palalini rcm prjvalam Priiicijtis sab Comitc rcrum privata-
De Palalinis.
i8. Imppp. Arcad. Honor. et Tueod. AAA.
Neslorio Comiti rerum privatarura.
VEstium , auri et argcnti , seu mancipiorum cocmen-
dorum , si quando a privatis nostris ca contigerit
venundari , Palalini (10) sciant sibi copiam denegatain ;
pccna in cos amissionis pretii exercenda.
T I T. XLV.
QUANDO (21) LICEAT AB EMPTIONE
DISCEDERE (22).
/?e integra conlrario consensu ab emptione disceditur :
re vero non integra , actus priori siniilis
requiritur. Sal.
I. Imp. GoRD. A. Rufino.
RE quidem integra (2 3) ab emptione et venditlone
utriusque parlis consensu reccdi potesl. Etenirrt
quod (24) consensu conlraclum est , contrariae volunlatis
adminiculo dissolvitur (26). At enim post traditionem (26)
interposilam nuda voluntas non resolvit emption^jm : si
iion actus quoque piiori similis (27) relro agens vendi-
tionem inlercesserit.
Per dationem arrharum res non desiait cssc inlcgra ,
sed per solulioncm prelii desinil csse
iniegra.
Bald.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Felici.
PErfectara (28) emplionem atque venditionem re inte-
gra tantum pacto et consonsu (29) posse dissolvi con-
slat. Ergo si (3o) quidem arrhse (3i) nomine aurura da-
rura adrainislrant. supv. hic. iu epigraphe. idcoqnc Coniites rest
Principis distraLcrc : Palatini Co.niilis re^ craerc vetantiir. Eracre ,
inqua^n , cilra aucfi lUiMn. /. ull. infr. defidcctjurehastoc.lib. 10.
t. 3. Sic tutor cx auctione"pupiili rcs cmere potcst. /. 2. §. S.Jf.
pro cnipt. l. 5. supr. d^ contrah. cmpt.
(21) L. 18. ^! 5. ct 3. Harra. 3. c. trtft a-vfAfuniX!;.
(22) Ite intcgra ulriiisqne conscnsu scil.
(23) /. 2. infr. h. t. l. 0.. Jf- dc rescind. vcndit. intcc:ris omni-
bus. /. 58.^. de pact. rc nondum sccula /. 7. 5- ^- ff- depactis.
iiondiiin Iradita. Fidcjussoris dalio impcditne quominus rcs sit i:v-
tcgra ? non impcdit. /. rjS. 5. 12..^: de solut. cx contrario con-
tractus cssc potest sinc fidcjussore. /. 12. Supr. de conlrah. empt.
Quid arrha ? vidc /. 2. Infr. h. t.
(2/,) ^'id. /. 80. in fn.'ff. de sohit. ct Uheral.
(25) Nuptias cxcijic" /. 8. Infr. de rcpud. ct jwiicio.
(•j6) Ycl post pretium sohitiiin. L 2. if. de rcscind. vcndit.
(27) flei intervcntu qnre conliahuntur , re dchcnt rcsolvi. Hei
tradilio rcsolvit tradifioncm , n.ida vcrha non rcsolviint. vid. /.35.
ff. dc rcg. jur. Conscnsus couscnsu tvdlitur , nt et verba verbis
contrariis tothintiir.
(28) Perfccfa vendifio ct cmplio inloUit;itur , simul atqiic de
prctio ronvenitur. Inst. de cr.pt. in pr. l. 9. snpr. de cimtrah. empt.
(2t)) Mutuo sc. iion unius : cogit.ir cnim vcnditor rcni praestarc
cliam invitiis. /. 11. §• "^- .if- ^^ ^'-^'■- <"'"/''•
(3o) Synops. Basilir. 19. tit. 5. c. -ii.
(3i) Qiiid ? arih.t datio num rcm dcintcgrat , vc4 efTicit , ui
rcs nou sit intc?ra? di>tiiigucnduin est , Si datur , nt pars pretii ,
rcs non cst intcgra. Est intecra , si ut .•^ymholnm vcnditionis. vid.
qii.t not. ad /. 35. J?: dc contrah. empt. nl pars prelu intelligitur
dari , si aurum scu pcc mia niiincrata arrh;c nomine detur. /. uU.
(f. cl: legc commiss. Anha non nt pars ]M-ctii datur , si aurum
"cictur . iif hic, vcl annuhi.s. /. 5. ^. i5../?^ de inst. act. l. 11.
\. 6. ff. d« act. empt. Ncc cniin aiinulus in id cst invcnlus . ut
ics ati in^tar pccunise rcslilual , cum id q loqne possit accidcrc ,
mnjoris uf pretii annuUis delur arfbse norainc , quam rcs emptr
v.dcal. adde quce not. ad /.17. supr. de fide instrum.
4o4
LIBER QUARTU
tum sil , polest Iioc soliim secunJum fiJem pacli recupc-
rare (i) , Sin vcro p.irtfin pretii persolvisli ad ca (2)
qusu vendilorem ex vendilione oporlet prsestare , magis
actionem , tjuam ad prelii quanlilalem (3) , quam te
■<ledisse significas , habes.
T I T. XLVI.
■Sf PROPTEll PUr.LICAS PEISSITATIONES (4)
VE^DITIO IXERIT CELE lillATA.
VencUtio sohnniler facta oh tnhuta non soliita non
revocatur, licet a dehilore vcl creditore tributwn
postea ojjeratur. 13ald.
I. Imp. AsTOKiPius A. Malerro.
VEnditionem ob (5) Iributorum cessalionem (6) fa-
ctam revocari non (7) oportet , neque priore do-
mino (8) pretium ofTerente , neque creditore ejus jura
lijpothec* sive pignoris [ praetendente (9) ]. Potior (10)
esl cnim caiisa iributorum (11), quibus priore loco omnia
Lona ccssautis obligata sunt.
Venditio legitime facta non relractatur.
2. Impp. DiocLETUjN. et Maximiaw. AA. Plotio.
'I (12) deserla praedia , ob cessationera collationum, vel
' reliqua tribulorum , ex permissu Prssidis ab his ,
quibus periculum exactlonls trlbutorum iraminet dlslra
cta sincera fide justo prelio solenniter comparasti : ven
ditio ob solennes praeslationes necessitate facta couvelli d'-'
non debet. Sin aulem venditio nulla (14 ; auctoritate Pra!
sidis precedente facta est , hanc ratam liaberi jura no
concedunt. Id itacpie quod fruslra gfMurn e;t revocai
oportet : ita ut indemnitati tributorum omi..ibus njo<]i
consulatur. Qua; onuiia traclari convenit prjpsente (i5) e.
quera emptorem extitisse proponis.
Convenio dehitore , ac conviclo oh puhlicas
pensitationes non solutas , dehet snlennis
celehrari vendilio. Bald.
3. Irap. CoNSTANTiNUs A. Faustino (16)
Praesidi Baeticae.
SI (17) quis fundum , vel manclplum , [ aliarave ron "^
ob cessationem tributorum , vel etiam ob veslium '
auri , argenlique debitum , quae annua exactione solvun--
tur , occupata , convento debitore , el apud Judicera in-
terpellatione celebrata , cum solutio cessaverit , sub liasta
distracta comparaverit : perpetuam emptionis accinial fir-
raitatera. Sin autem minoris (18) forte persona fueril in-
serta: nccesse (19) sit legilima^ defensionis venditioni pi;r.
sonam adesse : nihilque intersit , utrumne officium suin-
raae rei (20) Procuratoris, an certe Rectoris (21) provincii
id , quod debitum fuerit , proposuerit (22). Dat. Pridie
Idus Decemb. Fei.iciano et Titiano Goass. 33''.
(1) ji\rrhaR condicuntur condictionc sinc causa. d. C. G. /. 3.
infr. ile act. cmpl. adde /. 3. Infr. de spom.
(2) De quibiis vidc /. ix.ff.dc act. emi>t.
(3) CondicciKlaiu scil. cniptor jiost illalam prctii partcm eam
eoiidiccrc non dcbet : scd agcic ex cmpto- d. l. 11.
(4) l^cnsitalioncs publica; sunt , qute fiunt ob cessationcni tii-
butoium. /. ,. I„fr. collationuni. /. 2. Infr. h. t. vcstium , auri
ars'nt.que dcbiluni. /. 3. Infr. h. t. l^d U/^U^^^v ^/Jf®-. i<). Sy-
nops. iJ. c. I. /. ^i. ff. de act. empt. H Lib. 10. tit. 21. Infr.
de captendis et distralwndis pignorib. trihut. caits.
(p ^td ^>!ixc(r:x )cPf*- Synops. BasU. 19. tit. i3. cap. i. J;«
iKt^^jriov 'icpf'^. 3. liaira. 3. ^. 95. ob dcl)"ituiu vel dcbita fiscalia.
(6) Num bicnnii ad instar Ecclcsia; ? JSovcH. 7. c. 3. 5. 2.
cui fiscus coniparafur. JSoyell. 6. num aibitianain , cura dies non
dcfiniatur a fcge ? /. 11.. ff. de jadic. l. 1. in fin. ff. de jtire de-
tiO. An sex incnsium , c,\ /. jo. Infr. de annonis ct irihut. lib. 10.
tit. iG. An triginta dierum , ut /."5. iifr. de crogat. milit. an-
Jion. l.-j.in finff.de puhlican. et vcctigal. placetsccunda s.nfciitia.
(:) /• 8. liifr. de remiss. pign. orationc tamcn D. Marci ct
•Cominodi inlia quinqucnnium potcst dominus vindicare. Harraeu.
d. loco. Tbcoph. 5. 14. Inst. de usucap. Syn. Bas. 19. tit. i3.
rx /ib. 10. til. 19. cap. 2. ubi tamcn Scholiastcs quadricnnium
lantum dari notat. Vcrum noya Zcnonis constitulionc , emptcr sta-
tui) secuntatcm consequitur , nec rci nominc convcnitur amplius ,
nisi pcr collusioncm ct fraudem cnierit. Synops. ihid. l. 2. infi-.
de cjitndrienn. prcescr. l. 3. infr. de iure ftsci. ideoque Zcnonis
<onsntulio tanquani postcrior valere debet. Scholiast. ilid.
(^) /• 2. Infr. si antiquior creditor.
^ (9) Aliud erit , si ante rcin venditam dcbitum fisco oI)tulerit ,
*l in cjus locum substitutus et subrogatiis fucrit. /. 2. Infr. de
hts , qtii m prior. crcdit.
(10) IIuOT/MOTtp®- «iV 0 JijucVi^ , omnibus potior ci.t fiscus.
dynops. ct Ilarin. d. loco.
(11) In ipsis bonis scii. frib.jtariis. An in aliis ? non puto , nisi
dcbitor ante fucril i;.co oLligatus. Infr. h. t. /. 2. Infr. de priyil.
fsc. ct ila intcll.nc /. ,. J,f,, „• aniiquior creditor.
(12) bi qui» rc> tccupal.*» ejns , qui in tributorwnJ soliilioniJxj*
ccssat , el apud jiidicem eo nomine interpellatus fuerit , publicc
conijiaravcrit , firmiter eas rctinct. Synops. Basil. h. t. c. 3.
(i3) /. 8. infm. infr. de i-emiss. pign. Goth. Hinc collige re-
stitiilioni locum non esse adversus soleunes subhastationes. /. qua-
cunquc. Infr. de jure et /ide hast.fiscal. l. 10. t. 3. Ans. Adde
/. 7. 5- 3- /• 24. 5- ^•jff- de minorih. ct late Berlich. dccis. aiir.
decis. 126. et DD. ibid. num. 5. et qua; not. Censur. YoTCfn-
nostra , /. l^. cap. 44- ''«'«• 3. S. L.
(i4) Bona dcbitoris fisci vendi non debont , sinc autoritate pra-
sidis , alias res vcndita rcvocatur. /. 2. Infr. si x^endito pign.
(1.5) Ii) praejudicium possidcntis nudo facto cilra jus nihil agi
polcst , nisi eo pra;scnte. Possessio etiaiu injusta nciniui aufcrenda
siiic causae cognitione.
(iG) Ad Egnatium Fauslinum. /. 2. C. Tdeod. de dislrJi. pi-
gnorih. lih. 11.
(17) /. 2. C. Theod. de dislrah. pignoribus.
(18) Adversus infantes ct minores ita agi solet. Infans citarinoii
potcst , scd ejus curator. l. 1. §. 2.ff. da adrninist. ct pericul.
tutor. supra infantiam ct scptimum annuin conslitutus cilari potcs: ,
scd cum tufore , si habct^ dict. §. 1. in fn. si nou habet , acfof
compcllit adolesccnlem ad petendos sibi cuiatores. /. 7. §. a.ff. de
minarib. 25. ann. aut potius judex interpellandus , ut det cuiato-
r<m, nisi ipsc jam ex otficio dederit. vid. qufe notavi ad /. 4. j. 6.
ff. de damn. infcct. nc alioquin pro absente habcatur. /. 10. ff.
quib. cx caus. in poss. vcl pcrcmptorium inipetratum nullius sit
momenfi. /. 54. ff. dc re judic. iiieoque dispungcndam ncgalioneiii
in /. i.ff. de lehus autor. judic. existimo : eo scusu , Bona pn-
pilli praesente defcnsore , ct quidem a judice da!o possunt distralii.
(19) Hastae fiscalis vis est hsec et fides, ut si rccfe facta sit, ncc
rescripto Principis , ncc beneficio astatis , aut nulla alia ratione cnn-
vclli possit. /. 8. Infr. de rcmiss. pign. nisi minor sit indcfensii^ ,
et ita rcstringe /. 5. infr. de fide ct jurc hastcE. lib. 10. tit. 3.
(20) Suromae rci procurator , Caesaris procurutor , 0 t» ^f>«V*
vptiy/jKx^^ Tpoi*tfVi»j » dixi ad /. 7. Supr. uhi causa fiscal.
(21) Rector d. l. 2. C. Thcod.
(22) Deicgct, si etiam in bac debitorcs fortc ccssavcrint condifio-
ne juri» cxprc^sa. d. L. 1.
T I T. XLVII.
INE (.) CENSU (^) VEL RELIQUIS FUNDUM
COMPARAKl NON POSSE.
Promittens snlcere trihuta rei in clotem data: ,
non tenctw ex promissione re ad dolatorem
reversa. Bald.
i. Imp. Alexand. A. Capiloni.
'X convemione (3) qiiidem , qua pactam novercam
j tnam cum palre tuo dicis curn fundum in dolem da-
, Vi (4) ipsa (5) triiuta agnosccret , aclio tibi ad-
vjsus eam coinpcUre non polest , eliam si pactum in sli-
ationem deductum probetur. Sed et si fuiidus aeslima-
, ita ut pars instrumenli significal , in dolem datus
, ex vendito (G) aclio , ut placitis sietur , non (n)
npetit. PP, JNon. Decemb. ipso A. ni. et Dione
^ss. 23o.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIOMS. 4o5
ejusdem possessionis obnoxius teneatur : cum (i8) necesse
(Imparans ftindum ea lcge , Ne solvat censum et tribu-
um , tali piuio non cjrcusalur , (piin sohere compella-
ur.j quod pro ipsa possessione debelur. Bald.
2. Imp. CowSTANTisus A. ad Marcellum.
> Ei (8) aniionariae emolumenta tractantes (9) , co-
l gnovimus liniic esse causam maxime reb<|uorura ,
«j!)d nonnulli caplantes (10) aliquorum (ii) momeuta-
rs (12) necrssilates , sub liac conditione fundos (i3)
cnparant (i^), Ut (i5) nec reHqua coruni^fisco inferani .,
(limmunes eos possideant. Ideoque placuit ; ut si quem
' istiteril hujusmodi habuisse contraclura , atque hac le-
(16) possossionem rsse mercatum ; tani pro solilis cen-
us fundi comparati , quam pro reliquis universis (17)
%cl '/'■ ^" ^' ^' "^*^ '""''*' ""^^^^^^ «'"ne censu. inv t.a»?.
■>) CC11S.IS est l.ihuti.m ; vcctigal , p,,|,|ica pcnsitatio , om.s
oruia „on ,..;.soi,a.u,n. /. 3. infr. dc au„on. ct iribut. tit. ,0.
•o. /. 7. //. de puhl,can. ;,d(lc qua dicam infr. de censih.
'/aeZ,r''''^"' '"/«'/«a liOeUi ad facti jnastationem , u, .er-
S. 9'^\7'Tm"'"' ''"''" ''^'* ^''•- 'I'"'^ ^'°""'- '■'«"''/«^ /• ••
4) Kadem penc vc,l,a cxstant in /. ,,. sunr. de pact. scd in
..rJZ!!;: ",Vr'l''!'"''"'*' 1"'''"^ ''"'•'•""t p'*'i'» oi'iigat^' .
dtH. ■...»«■ ' ","""', *='*^^J"°''»>"* Privati. pr.xstan.t;^.- hc«c
au iriiiuta l,sc() porsolvcnda.
di ae^rcal"? f"^' r^3''°"<^ """ r«*"l , nc cn.ptor lrib.,ta
ns rei ptn>. I. 5. Inf}: de divcrs. i,ra:,l. "^
(>) tx cmpto, Hotomann. ad /. ,,. smn. de purt
h?Jrf!"' ""S^^ioncm cxpungo , cm. d. l. ,,. ,■,:/?,;. ,id. Ho-
|;«) /. I. C. T/iwrf. /, t.
>) Captati. rf.' /. ",. c. Theod.
.'«) Al.quo,,„n nomcn. d. t. 1. C T/.e<,d
1^'Tfndpr!" J'V-'"'"'- P'*''-'""^'"^ ncccssitatc ni fa,„ili.„is con.pclli-
- Trnderc p^t.o ,„„,orc. / .. /. ,,. /. ,6. supr. de n.L,/.
I r« o^ d" ; '"'"t- "''.^"'rV""^'^'^^'* Pe'tin.Mc, noo ad ctu-
l,rc». qua (ic rc ib,d. d«i ad Cujac. 16. oi^». 18.
sit eum qui comparavit , censum rei comparatae agnosce-
re , nec (ig) liceat cuiquam rem sine censu comparare
vcl vendere. Dat. Kal. Jul. Jgrippinte , ComstantiNO
A. V. et LiciiNio C. CoNss. 319.
In AuTHENT. de mandat. princ. §. rjon permittas
itaque. coll. 3. tit. 4« Nov. 17. cap. 8.
C^Ed et periculum in se recipere potest (20) , si erami~
LJ naiione ante traditionem facta emplor minus idoneus
uwenlus fuerit : tunc enim vendilor apud gesta profileri
cogitur , quia periculo suo transpositio fit Jiscalium tri-
bulorum.
3. Imp. JuLiANUS A. Secundo P. P.
OMnes (21) pro his agris , quos possident , publi-
cas (22) pensitationes agnoscant : nec paclionibus (23)
contrariis adjuventur , si vendilor aut donator apud se
collationis sarcinam pactione illicita voluerit retinere : et
si necdum translata sit professio (2^) censualis , sed apud
priorem fundi dominum forte permaneat , dissimulanlibus
ipsis , ut non possidentes pro possidentibus exigantur.
Dat. 14. Kal. Mari. Antiochice , Juluno A. iv. et Sal-
LUSTIO COKSS. 363.
T I T. XLVIII.
DE (25) PERICULO (26) ET COMMODO REI
VENDIT.E.
De eo quod contigit post venditionem perfsctam .
I. Imp. Alexand. A. Apollonio.
POst perfectam venditionein omne commodum , et iu-
commodum , quud rei venditae conligit , ad (27)
(i3) Fundos optimos d. l. i. C. Theod.
(i4) Coiuparant et electos. d. l. 1. C. Thcod.
(1.^) Aid. /. I. supr. h. t.
(16) H.,c geiicic d. l. ,. C. Th.
(17) Etiatn pr;rlcritis eo sensu , emptorcm—fundi fisco obuoxium
esse l,ibutoru,n etiam praeteritoruin causa. l. '}• ff- de puilic. et
i'ecLi^al.
(18) n?ec q.,ae scqi,untiir , dcsiint (/. /. 1. C. Thend. dcsuinpta
Bunt ta.nen cx /. 2. C. Theod. de contr. ernpt. lib. 3. tit. 1. in pr.
(19) Nota rcgulam.
(^o) Id cst , debct eo sensu , conveniri priino loco emptorein
fundi tiibutani , tanqua,n posscssorcin : sccindo vcndito."cm , ijua-
si fidejiissorcm et ita absque fisci priyilcgio coUatorcs infcrunt ,
qux diii prsestitcrnnt.
(21) /. 3. C. Theod. hoc tit.
(22) T« In^ca-itt r(\t'<ruxTX- Synops. Basil. ig. tit. 14.
(23) /. 42. /. 52. 5. 2! ff. de pact.
(24) Dc profcssione ccnsuali , dixi ad /. 6. supr. defdeinstrum,
(2J) Dixi ad L. 18. J). 6.
(2G) Periculi appellatione in bomine mors inlelligitur. /. idt.
infr. h. t. l. ^S. ff. h. t. fiiga §. 3. Jiist. dc enipt. vulnus. d.
5- 3. furtuin. /. 35. 5- '\- ff- de contrah. enipt. in ag.-o , cliasma ,
inundatio. /. ,o. infin.ff. h. t. alluvio , scu potius dcluvio. /. 7.
ff. h. t. arborum dejcctio. /. 9. ff. h. t. i,i vino , acor et ,ni,cor.
/. I. /. &. ff. h. t. l. \-\. infr. tit. prox. in xdibus incendiura.
/. :'.. infr. eod. l. t 1 . ff. h.' t.
(27) Eit Ji'tp^9' xx! ^^u<a» 7S ttyeptfa , ^d lucnim ct daranum
cmptoris. Synops. Basit. 19. tit. ,lj. 5. ,a. ct 3. Harm. 3. 5. 17.
/. 5. infr. h. t. l. 5. /. 7. /. 8.^. h. t. j. 3. Inst. de empt.
l. la. infr. tit. prox.
4o6 L 1 B E II Q U A R T U S
eiBplorcm peilinct. Auclor (i) enlm ex his lantum cau-
bIs (2) suo ordiue tenelur , quae ex praecedeute (3) lem-
pore causam evictionis (4) parant ; et ita (5) , si ei
denuuciatum est , ut causaj agendae adesset , el uon ab-
sente cmptore conlra euni prouuncialum cst.
De dolo auctoris.
3. Idera A, Diaphaniae.
J)e emptione per singulas inensuras ,
r. / per aversionem.
■ 2. Idem A. Ju]iauo.
CUm convenit , ut singulcv (6) amphorce vini certo
prctio veiiecint: antequam tradantur , iuipetfecta eliam
tunc vendiiione , periculum vini mulati emptoris , qui
ijioram (r]) mensurse faciendse non iulerposuit , iion
fuit (B). Cum auteui vnii'crsum , (ptod in horreis (9)
erat posilum , venisse sine mensura , et claves (10) em-
plorihus Iradilas alleges posl perfectam vendilionem , quod
vino laulato damnum accidit , ad emptorem pertinet.
y Ilscc omuia locum habenl , non solum si vinurn , sed
etiam si oleuni , vel frumentum , vel his simiiia venie-
rint , ct ea aut deleriorala , aut penitus corrupla fueriut.
D
Olum auctoris (11) bonae fidei emptori (12) non r.
ccre (i3) certi (i4) juris esl.
De emptione perfccta et de mora.
4. Imp. GoRDiAN. A. Siluro.
C"^Um (i5j inter emptorem et venditorem (i6j , [ coi
J Iractu sine scriptis inito , ] de pretio convenil . ni'
raque (17) venditoris iu Iraditione non intercessit : per
culo emptoris rem dislractam esse in duLium non veui
De incendio.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Leontio.
CUm speciem vendilam per violenliam ignis (18) a1
sumptam dicas : si venditiunem nulla couditio (it
suspeuderat , amissse rei periculum te (20) non adslriogi
(0 0 HpuTij^ 5 id Cst , venditor. Synops. et Harmen. d. loco.
ut /. 3. infr. h. t.
(■2) Id est 5 ])0:3tquam rcs cmpta altcrius tsse , quam vcnditoris
jjrouuuciata fuciit , et hoc beneficium ordiuis vcnditori compcteus
diligcnlcr notanduni
(3) Z. ull. infr. h. t. l. 3. infr. de mdil. act. vcnditor cnim
dc c\ ictionc ca causa prajccdcnte , ut luc , non subscqucnte , tcne-
tur. Hujus gcneris cst evictio facta Principis auctoritate , l. 11.
j^. de ci>ict.
(4) Vid. tit. dc evict.
(5) Ucnunciare venditori , sommer a gnrent son vendeur. N»-
tanda est diligcntcr hac cautio enjptoribus , cujua cliani Ct mcutio
ia l. 8. infr. de evict. c\ locis aliis , de quibus iljid. dicam,
(6) "^ cnditionis pietiuni intcrduni constituilur in singulas am-
phoras , in singnlas nietrelas et in singulas Ijbras , in singulos mo-
dios. /. 35. 5- ^- Jf. de contrah. empt. iu sljngula dolia. '/. 1.5. 1.
ln fm. ff. hoc tic. cui vendltionis spcciel contraiia est venditio ,
quM fit uuo prelio. d. §.5. quse non fit ad meusuram. infr. h.
i. et d, §. 1. qute fit uuiversim. in Jin. h. t. quse fit aversione.
/. 4- 5- '* cZ '^. Jf. h. t. l. G2. in Jin. ff'. de contrahend. cmpt.
avcrsione venderc , i^endre en gros , e/i Lloc. Est autem hujus rci
^iotanda dificrcnti.i , ut infra dicemus.
(7) /. i4:# h. t.
(8) _Cur ita ? quia hujusmodi venditio videtur sub hac conditio-
Jie fieri , ut iu singulas nictreias , aut sinpnlof modios , quos quasve
admensus fueris , aut in singulas hbias , quas appenderis , aut in
fcjHgula corpora , quse adnumeravcris , jirclium solvas. dict. §. 5.
id est , videtur ita conventum , non prius pcrfectam esse vcnditio-
iJCm , quam adiucnsio , poiidcratio , \A numeratio facta fucrit.
(9) De liorreis , et eoruin usu apud vctcres dixi in /. j.' ^.' de
instruct. i-el i/istrum. lcgat.
(10) Celltc vinarioe. addc /. i. infr. de crimine expilatce. l. 74.
Jf. de contrah. empt. Rcs ita habet ; Yini in singula dolia vcndi-
ti pericuhiin acoris et inucoris pcriinet slatim ad cnij)lorem post
dcgustationcm ct approbationcuj , cujus iiota cst conijguatio. /. i.
5- '^. l. i4- in Jin. Jf. li. t. nisi vcudiior dc Ijonitate vini adfir-
Juavit , cujus tamcn bonilalcm sciebat paucos intra dies mutatum
iri. Eu casu , iii cmptorcm vitii admonucrit , veaditoris eiit peri-
cnhini. /. ib. Jf. h. t. quam speciein non invitus cjitcnderem ad
«icbUorem , qui , sciens cdicto pubUco monetain sidJatum iri , pau-
lo antc cdicti promulgationcm crcditori suo solutionis causa eam
cbtulit , ut ita rcbtringas /. 101. Jf. de sohitiornb. ct liberat. Peri-
culum ctiam co casu cflusionis , fnrli cl siniilium ad einjUorcm
jicrtinet , ni:,i vcnditor in se custodiam ad certuirj uaquc tempus
rcccpeiit. /. \. ff. h. t. post tcinpus non tenetiir. dict. l. 1. 5- 3.
ct seq. Quid si custodiam simpliciter ct indefjintc rccepit , nullo
lempore adjecto .' iu iiifinitum cam uon pra?stabit. /. 4. 5. 2. ff'.
h. t. Ideoque post testationeni ct denunciationcm tollendi . factam
cni|!to.ri , vcnditer nihil prrcstabit. /. i. ^. 4. /. 4. in fin. ff. h.
t. Ijgo peipcluo antc aduiensurationem et degiistalioncni periculum
ad venditorem pertinebit ? mucoris pertineblt omaimodo : quiaelia
substantiae vini , nisi tale damnum vi magna acciderit /. 2. inf
ff. h. t. l. ^i.ff^. de act. empt. l. i^-ff de furlis. Te! empto
dcnunciaverit , ut admetiretur. vis magnre appellatione , intelli
vini latronum. Fatalc sane damnum cst , si cclla vinaria chjism.^
periit , si in cam ignis ab aliquo injectus siL : si cs.traordiaaria ■
aquarum aut tempeslate vini navigium in portu fuerit submenuBi
llis casibus vinum venditori non peribit , nisi moram dcgustatic
fcccrit. /. ^. ff. h. t. Quid si dies adiUL-tiendi condicta cmploi
mora prrelerierit ? mucoris pcricuhim ad emptorcm pertincb
supr. h. t. l. i). ff. h. t. Quid si viiuiin uuiversum , quod ia a
hr vinaria crat , vcndituin fuit .^ pericuhim vini ad cmptorem p.
tincbit statim post traditas ci claves cella; vinariae , ut hic. /. 7
ff. dc cordrah. empt. Quid si vinum e navi sit venditum ? vi
traditionis clavium custodia; appositio suflicit. /. 5i. in Jin. ff-
acquir. vd amitl. possess. aul quid simlle.
(11) T*^ TTpaia Synops. 19. tit. 6. cap. i3. 3. Harm. 3. ^. ^
id cst , \enditoris. ut /. 1. Supr. h. t. ct l. 2. /// /in. l. 5./. 1
in fui. ff. h. t. l. ^'j.ff. de act. cmpt. /. 4. $. 27. 5. 3i./. >
doti mali et metus cxccpt. ^. 3. vers. QuiJquid. Inst. de empt
(12) Nisi rem dolus respiciat : vcluti , si res sit furtiva , Tel
posscssa , emplor cam non usucapict. §. 2. Jmt. de unicap. Aln
fuerit , si dolus rcm non rcspicict , scd ipsuin tantummodo contr
ctum , ct ita accipe /. i3. infm.ff. dv Publician. in rcm actioi
/. 21. 5- 2, /7'. de pecul. l. 5. ff. de diven. tcmo. prcescript.
(i3) Potost enim eraptor agcre cx coulractu habito cum fr«u<i
lento vcnditore , uf vcl stctur vcnditioni , vei ab ea disccdalui
/. i3. 5- 27.^: de uct. empt. agit cliam ad rci Iraditionem. /• 3
5. 3. in fin.jf. de contr. empl. ct quando pluris emit. d. l. i-
5. 4- ut ct ad intcicssc , tt ad omuia dctrimeuta. d. l. l3. 1»/'
/. i5. infin.ff. hoc tit. l. 3o. 5. 1 • #. de act. empt.
(i4) Cur .^ enjcns a quocunquc , quera csse rei dpminum puta,
bona fide cmit. Scholiastcs. d. cap. i3.
(i5) Rei venditK pcriculum ad cniptorem pertinel , nisi veriit'
iu mora rei tradcndae fuit. Synos. Basil. ibid. cap. i4- *'
Harm. 3. §. 17 i/i Jin.
(iG) Inci'isa dcauiit in quibusdam , desumpla forte cx / 1
supj: de fide instrnm.
(17) Moram committit vcnditor in tiadcndo , si die tradiliom
sigiiatioiiis , mensurationis , jioudcrationis ct similiuin non nicta
cinjitorcm ad cas ics perficieudas non vocavit. /. 1 • 5- ^- ^' ^'
Jin. I. \\. ff. h. t. Hnjusmoai dinunci.Ttione venditor moram c
cludit , ct in enm incuirit cmptor. d. l. 2. supr. h. t.
(1 8) Incendium rci cmj.t.^ spectat ad craptorem : nisi iuocndiii
lata culpa ^el dolo venditoris acciderit. /. w . ff- h. i.
(19) Si ante conditionis cvcnUim r-.s sub conditione yendila \
riit , vendiiori pcrit , uisi hoc ijisum convcuit , ut rc> penei
emjitoris scrvarctur. /. 10. ff. h. t.
(20) Ycnditoreni sril.
CODICIS REPETIT.E PR/ELECTIONIS.
407
De inorte ancilhc clistraclcB.
6. lidcra AA. Ccrulo.
tOrtis casus ancillae dislraclac eliam ante (1) iradi-
tionetri siue rnora vendiioris dilatam , non ad veu-
jrem , srd ad cmptorem perlinet : et hac non ex prae-
to (2) vilio rebus humanis exempla , solulionem pie-
tlemptor non recle recusat.
T I T. XLIX.
DE (3) ACTIO^IBIJS EMPTI (4) ET
VENDITI (5).
Vtrum agenclum sit in rem , an in persoram,
1. Imp. Antomncs A. Delianae.
1 Dversus (6) eum cui agium vciididisli judicio (j) ven-
\ dili coniiste. Nec enim libi in rem (^B) aclio cum
tijjtore, qui personaliter tibi sit obligatus , conipelit (9).
De residuo pirlii , vel (ompensdtionc crronca ,
de fructibus.
J
1. Impp. Valerian. et Gallien. AA. et
Valer. C. Domitiano.
Er.diti actioncm ad rccipimdum residuum (10) pre-
tium inlcudere advcrsario (uo poleris. Nec quod in
nipcnsatioucm (1 i) venerit , quasi et tu inviccm debe-
s , id obesse libi poterit , si in bonas ildei contractu
in qiio majores (12) ctiam viginli(^uinque annis oflicio
dicis in his , qua; dolo commissa sunt , adjuvantur )
sto (i3) crrore te ductum , vel fraude (i^) adversarii
(1) Aiirilla xpiidita , si nccdum tiaiHta moritur sine culpa ven-
toris , ant iion rx vitio alifiuo antc vcnditioncm contracto , em-
f)ri perit , cjnsqiio iMctiiim a yendilorc cmitoii condicitiir. ^. 3.
U. dc ctnyt. Syiioj)s. Basil. h. t. cap. i(). ct 3. Harin. 3. 5. 19.
{■)) Vitia rci vcnditioncm praeccdciilia inaestantiir a yenditore.
I. Siwr. h. i.
(3) Dixi ad LU>. }C). Jf. i.
(^) Vide /. n./; h. t.
(,.'>) Vid. /. II. iiifr. h. l.
(6) Vcnditor ;idvcrsiis (mptorcm aclionpm de prctio habct. N.^in
rcin actioncm po.^t rim cinplori Iradil.iin halicrc non potcst.
ynofis. Easil. 19. tii. 8. c. 3o. et 3. H.irm. 3. 49. an saltcin
I.ollicrariain in rcm ipsara venditdm adliuc cxtantcm habct 2 lia-
re non vidctnr.
(7) Id cst , actione vcnditi. dc qna vid. /. a. et 6. Infr h. t
^^- S- 9;j(r- h. t. •>
(8) ycnditaii) scij. /. 8. su\)r. ilc contrch. cmnt.
(y) Sed ad prclium. Vcndilor rcin traditam non vindicat sed
us prctinin. /. G. Infr. h. t. cf. /. 8. et 9. infn. d. tit.
(10) Vcnditor ngit ad prcfinm. /1. suj r. h. t. crgo ct ad cius
csiduum , quo iKimine poimillilur rci ictcntio. /. i3. S. S.Jf' /t.
adde /.21. in /hi. sufn: dc partis. l. 85. j. 6. J\ de verb.
'>lig. Roland. a A aile i. , om. .53. niim. 17. ct sccj.
(n) Conipciisatioiicrcrroicm approbala iion noci t vcnditori rcsi-
uuin prctii iclcnti.
(13) M.ijoribus dolo dcccptissubvcnitur.^: cjc qiiib. cau.Hsmajor.
(i3) Jiistus crror cxcusat.
(i4) Fraiis advcrsario non prodcst.
(i5) Indcbiti libcratio condicitur. /. 5i.^ dc pact.
(16) Potcst id c\cnirc fnutiltiis tcmpoic vciidilicnis a solo scpa-
itis nccdum collcclis a vciKlitorc.
(17) Hiijnsmodi cnini fructus venditioni non acccdiint , ut ncc
ula ct csesa. /. ,7. ^-. 6.^ /,. t.
capium , quasi dcbilum id cssft , quod revera (i5) non
debebatur , pcpigisse monstraveris.
•]- Friiclus quof^ue percoplos anle (16) venditionem
contraciam , quos , cum venditioni non (17) accessissent ,
eundem emploiem invasisse proponis , eodem judicio re-
posces.
De arrhali pacto.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Serpodoro.
EX arrhali (i8) pacto (ig) personahs (20) donlaxat
actio paciscentibus praeparaiur (21).
Si vendilor rem non tradat.
4. lidem AA. Mutiano.
SI tradiiio rei venditae juxta eraptionis conlractum pro-
cacia (22) venditoris non fiat : quanti interesse (23)
compleri emptionem fuerat arbitratus Praeses provinciae ,
tantum in condemnationis taxationem (24) deducerc curabit.
De emptore cjui ante totum pretium soliitum
friictus percepit.
5. lidera AA. JDecimae.
CUrabit Praeses provinciaj , compellere emptorem , qui
nactus possessionem fructus percepit , partem pretii ,
quam pencs se habet , cuin (2 5) usuris reslituere (26) :
quas et perccptorum (27) fructuum ratio , et minoris (28)
astatis favor ( licet nuila (29) mora intercesserit ) , ee-
neravit.
(fuid veniat in actionem venditi.
6. lidem AA. Neratio.
VEnditi actio , si non ab initip aliud convenit , noa
facile ad (3o) rescindendain pcrfeclam veudilionera ,
sed ad pretium exigendum competit.
(18) Seu arrabonico.
(19) Id e=t , contiaclu. Pactum arrhale quod dationc anliaruin
suiiiji.vit cffoctuin.
(jo) Arrli.-B rcpctuntur condictione sine causa, /. 11. 5- 6..^.
h. t. vid. /. idl. sui>'\ quando licrat ab empt. anha; datio nobis
ctiam piaeparat personalcra actioncra , ut hic.
("2 1) Aluid ctt prpeparare , aliud parare : boc illo majns cst. vid.
Cujac. 10. cbserv, 24. Goth. Addc Emuud. Mcrill. lib. i. (>bscr\r,
caj>. 38. Ans.
(2v.) I<1 cbt , conlumaci mora.
(•.'.3) /. 10. 12. Infr. h. t. l. i.j: h. t. l. 63. in ftn. ff. dc
conlidh. cnijit.
(24) Addc quse notavi ad /. 6. ff". ut Irgatorum.
(26) Eiuptor a tempore rci sibi tr.uliloe usiiras prctii dcb( t. Sj-
nops. Basil. h. t. cap. 54. 3. Harm. 3. §. fo. L. 2. siipr. de usiir.
(26) Vidc ail lcgcin banc Casnolura , qui cx. profcsso ad cnni
scripsit , Zoanmttuin vcr. quotid. c. 9. Covarruviam lib. 3. i'«r.
resol. c. 4- AIDictum dccis. 20. n. 5. Alcxand. cons. 1^7.^0/. i.
lib. 5. ct ad l. de diiisione. n. 12. Jf. solut. inatr. Gomcs. ad ^.
actionum. n. 19. Imiit. de act. Sociii. cons. ;33. lib- i. etcons.
88. ///'. 4- Paris. cons. 76. n. 17. lib. \. Dccinm con%. i83. ad
Jin. Corn. ccns. 25o. n. 4. <'o/. 2. Vivicn. Iib. i. com. opin.
(27) Emptor pcrcipicns fructiis rci , tenctur vcnditori ad nsur.is
prclii. /. i3. §. o.o. Jf. h. t. l. 2. supr. de u<.ur. Goth. Atque ita
non rationc capitalis ] ccunia; , scd pro qiMntitale perceptorum fru-
ctumn. vid. A. Gabricl. ccvic/us. lib. 3. conchi^. .\. niiin. 18. J.
Daptibta Costa , de qiiola ct rata , qiiast. 91. Ans.
(•j8) /. 3. Supr. in qiub. caus. in int.
(79) DolKntur usune co casu icccpto jure. d. l. 3.
(3o) Venditi acticinc ( si id conventi:m est : puta pacto sen lcg€
coinniis.?oria , v<l ad<lictioiiis in ilicm , vol si j^idicis iil cflicio ju-
licaliir. /. a. supr. de rcscind. ) agcrc possuuiu» ad vcndition«oi
rc<>cindcndam.
4o8
LIBER QUARTUS
De numm is vendUoris ei solutis.
7. lidem AA. Diodoro.
SI servos tlistraxisli , ac i^rcliuin de peculio (i) eorum
quod ad le perlinebal , iiesciens unde solveretur , ac-
cepisti : consequens est , inlegram te liabere actionem
prelii : cum (2) propiii (3) vendiloris nurami soluli
non prtcsleiJt emptori libcrationem.
Si cmptor re non traditu se pro domino gesseril,
8. lidem AA. Eusebio.
SI pater tuus venundedit porlionem suam , nec (4) in-
duxit (5) in vacuam (b) possessionciTi prcedii : jus
omne penes se eum reliiunsse certum est. ISecjue eniui
yelut tradilionis lacla) vectigal (7) exolutum , si simula-
tum (8) factum intercessit , veritatem mulare potuit.
Quaproftlcr aditus rraescs provincia; , si animadverterit
in vacuam (9) possessionem neque palrem (10) tuum
iieque successorcs ejus emptorem (11) vel bercdes ipsius
(juocuncjue loco facios iuduxisse , non dubitabit nihil (12)
esse trauslatum (i3) pronunciare. Et si te (i^) ex einpto
ad inducendum [ emii ] in vacuarn posstssionem prsedii
perspexerit conveniri : exislimabit (i5), an pretium sit so-
Jutum : ac , si repererit non e^se pretio satisfadum
hofi (i6) restilui tibi providebit,
De onere prwdii vendiii.
9. lidem AA. Anlipatr^.
SI minor a vendilore sive sciente sive ignorante dice-
batur (17) capitatio (18) prajdii venditi , et major
(1) Et ita dc sua peciinla pretium rcccpcrit , l. wiic. vers, Si
itaque. supr. si seri>us extcro.
(2) Prelium rci non videlur acccpisse , qui pecuniam suam ac
propriam ignorans ab cmplorc accipil : idcoquc luijusmodi solutio
iwn aufcrt vcndifori actionem ad j,rclium cmplori condiccndum.
nddc Synops. Basil. Ii. t. c. :)5.
(3) Nola rcgulam , Debitor vcnditori vd crtdiiori solvens cx
torum pccuaia dcLito non liJjcralur. Jict. uers. Si iiac/ue. l. 8.
5. 5. l. 22. 5. 8. in fin. l. Sf\. ff. mandali. merito : cum emptor
Hummos vciiiiaitoiis faqerc cogalur. /.11. 5. 2. in fm. jf. h. t.
«juod est emptoris , cjus ampHus fieri non" potest. adde /. 4. L i,
Jf'. de manuiniss.
(4) /• Jo. Jf. dc rei i-^indicat.
(3) Libcllus actionis c\ empio , formatur ad posscssloncm yo-
tuam iradcndam.
(6) Hoc qmd sit , vid. /. a, in fm. ff. h. t. l. 62. iu fin. iV.
de i'crb. ubiig. .> .*^ j jj
(7) Kon ideo quis rem suam facit , aut suam csse asscrit, quod
cam in ccnsum dcduxcrit. /. 25. supr. de rei iind. vid. /. 4. infr.
ftc doiKit. l. 64- jff'. de adquir. rcr. doin. id cst , quod ejus nomi-
nc triLutuni tolvcrit : potuit cnim rei nominc ccnsum solvere ct
tamcn alicno uominc,
(8) Simulatio veritatcm mu^arc non potest. /. i5. infi. de li-
l^crati caus. Sicuti ncc crror. /. 6. 5, \.j[f. de ojjic. pjcEsid. npc
ialsilas. /. 5. supr. de Jiiris et facli' ignor.
(y) In vacuam j)Osscsf>ioucm indnctus domiuus.
(10) "\'enditorcm scil.
(11) Singularis successor non pokst propiia auctoritate possessio^
Kcm ingiedi , ajiud cst in lieredc univcrsali. vid. Bald. hic.
(12) llinc cojligunt scntcntiam profcrri possc vcrbis ncgativis.
(i3) A cnditor cniptorcm in vaciiajn possessiongm induccns trans-
fert dominiMm.
(i4) Hcrcdem scil. Datur cnim empli actio advcrsus beredem
veiiditoris.
(10) Jiidcx actorcm , sc induci in possessioncm postulantcm , cx
oliicio condcmnarc potcst , ut no prius prctiiun cxsolvat. /. i3.
S-.^-Jf- !'• '• /• 3i. in Jfin. ff. dc lehus crciitt. judcx tpim em.
pl:oiua id onaie f.<cit quod cmptioni est i;mie\um.
jnvenla sit : m lantum convenitur , iu quantum ti f )
scisset emptor ab initio , rninus (20) daret pretii. Siu ,
ro hujusmodi onus et gravamen functionis coguovissel (a
nullam adversus venditorem habet actionem (22). '
De carne lempore placito non tradita.
10. lidem AA. Attalo.
CUm vendilorem carnis , fide convenlionis rupta,ie.
pore placito hanc non exhibuisse proponas , ei c
pto actioiie , euui , quanti (23) iutf-rsit {2^j ma $i t,;
libi pra.-itita fuisset , apud Prccsidem provinciae convt,
re poles,
De ancilla a venditurc manumissa.
11. lidem AA. Bucarpiae,
Ol ancillam tibi ex causa venditionis traditam yendil
^ nianumisit : libertatem aliena; factae pracstare non (-,
potuit. Ouod si (•26) poil veuditionem ante tradilione
manumisit , pleno jure ( omiuus conslilutui , Civem R
manam lacere non probibetur : tibi personnli propter (2
ruptam fidem coaira venditorem actione coinpetente.
Dc fino.
12. lidem AA. Crispino.
Slcut (28) periculum vini rautali , quod oertum fi(
luerat comparatum , ad emptoieiu , ita comtDc
dum (3o) aucti pretii pertinet. Utque hoc verum cit ,
certa? qualiiatis (3i) ac meusurae distracto vino . fije:
(16) Id cst , rcsiduum prctit.
(17) Hinc illa dausula confraclibus emptionis adponi solita , i
scru tenu ledict. acquereur payor lc cens ii tcl saigneur , moata
par chacLin an a jS'.
(18) VLuditor sive scicns , sivc ignorans ignoranti miaorem h
di !rt;vTt\f(x> , boc c&t , capitatioucm disit , quam dcbeatur ,
tanlum qb cnjptorc , qui ignorans ita emit , convenitur , quaa
rcm minoris cmpturus erat , si modum scisset tP? «-«rTtAi/»!-
cit , capitationis ; sin autem minorem modum dici a veuditofe k
vit , ct tamcn cmit , nullam actionem babet. Sriiops. BusU. i\
tit. 2. cap. 58.
(19) Nota fiuem actiouis , Quantq minoris , de qua yide /. 3'
Jf- /'• '•
(20) Id cst , tenctur actione , Quanlo minoris.
(21) Fingc dominum colono quondam suo prtedia veadidiss». St
lcnt localioncs pricdiorum pcrsaipc licii ca lcgc , ut colomis tribt
ta , ct ccn.sus pcrsolvat ; eo casu colonus nou proesumitur t»L-«i
censuum ignarus fuissc emptionis temporc.
(22) Cur itn? fiausnon fit scicnti. /. i45.^ de reg. juris. G«r
tiorari non dcbuit , qui non iguoiavit. l. 1. infn.Jf. h. t,.
(aS) Vid. /. 4. supr. h. t.
(24) Emissc alias carncs ab alio sc;l. Alia> , in lioc intere^
dc quo bic agitur , lucruin non vcnit . quod emptor cx carne L
ccrc potnit : non \cnitt ctiain damnum . seu asstiinatio servorui
famc mortuoruin ob non traditas carncs , scd illa taatum omQi
utilitas qupe circa rcm consistit. /. 21. 5- ^- ff- h. t.
(25) /. 5. infr. de his , qui a noii doiuin.
(iG) /. G. supr. de hcred. vcl acticn. \'end. Venditor ancUlsi
quam i:onJum cmptori tradidit , potcsl iililitcr m.anjuiittere. Ti.
nctur taincn emplori iii quod ejus iuterc;t. l. 2. 3. in''r. dc his
qui a iioii doi.un. Quid co casu cjus quod intcrest appel'.3ti°'^
contincalur , vide /. 33. Jf. h. t.
(27) d. l. G.
(28) Vide /. I . supr. de pcricuh et conimcd.
(29) "\ ide /. 2. sujir. de pcric. ct coinmcd.
(30) Commodiim aucti pietu ad cmpl rcm vini perliiiet.
(3i) Eadcm quaiUiljte . et mensura viujm tr.sdi o-Qrtet , q«
Tenditum est.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS
4^9
ilaciti servandam esse convenit. Quo non rcstiiuto , non
relii quanlitalis , sed quanli intcresl (i) eraptoris , com-
letit actio.
De fruclibus et onere functionis.
Dc pretio et usuris,
i3. lidem AA. Alexandro.
FRuctus (2) post perfectum jure contractum , emplo-
ris spcclare personam convcnit , ad quem et functio-
lum (3) gravamen perlinct. Vendilor quo([ue pretium
nnlum , ac (4) si mora intercessisse probetur , usu-
as (5) ofTicio Judicis exigere potest.
De servis.
i4- lidem AA. R.ufoni.
EMptor (6) scrvornm certe de his tradendis (7) , ct
de eorum fuga (H) , iiemque sanitate (g) , erro-
\irs(jiic {\o) non esse , [ aut noxa (u) 5o/u^o5 , ] repro-
liilli sibi recle poslulal.
De trilico.
i5. lidem AA. Antonio.
aLtra modum Irilici dislracti citra pactum , in solu-
tione mora (12) non facta , uiliil cmptor exigere
lotcst.
De pecoribus.
16. lidem AA. Cvrillo.
POit perfectam venditionem foelus (i3) quidem pecoruni
emptori , vendilori vero sumplus (i4),si quos bona
iide feoerit , resiilui debere notissimum est.
()) Viclc /. 4- supr. qiio nomine non id vcnlt , qiiocl oraplir
lucran potiiit , si viniun ci fuissct traditiim. /. 21. 5. l. Jf'. h. t.
8<d damnuni quod cniptor incunit , vinum ob id majore pretio ab
ilio cnuiido. vidc /. 10. Stiur. h. t.
Qi) Fruclus pcndrnlcs , ctiam maturi ccdunt cinptoii. /. 3.
§. I. /. i3. ^. 10.^: h. i. l. 38. 5. i.jOr. de mur. noa scpaiali
a solo ctiamsi nccdum evccti sint. /. 66. in fm.ff. de contr. enipt.
quos »1 cniplor pcrccpcnt , rcslituere venditori cogitur. /. 2. in
/lu. supr. h. t. Quid pcnsioncs, cui ccdunt ? dixi ad /. uU. ff.
rf.- ;«;v//ic-j cl lu-cc dc cmplionc. Fingamus fundum deberi es
.stipulatu , ccduntnc stipulatoii fundi fructus pcndcutcs ? dixi ad
l. 7«. m fin. ff. de ferb. oldig.
(3) Cujus cst functio , cjusdtm est et fructus.
(4) Et sic lcgo , prctunn laulum , nisi mora inleivessissc pro-
Vclur , tunc cnini usuras (fficin ctc.
(5) Re tradita , cmplor illico , ct ipso jure , usuras prctii vci-
d.lon dcbot. /. 5 supr h. t. l. ,3. 5. ^o. ff. h. t. /. llt. 0. dc
peric. et comniod. / 18. infin.ff. de usur. Paul. 2. sent. i-.
y 9. vjdc Molin. de usur. n. 225.
(6) Emptori servoruin quid vendilor prastaie debcat
(7) /. n . 5. 3. 5. 4. ff. h. t.
(8) Id cst, fugilivos non cssc. </. /. 1 1. C. 7. /. 17 C 20 tT
de add. cdict. ^' ^" '
(9) d l ,1. 5. 4.^: h. t.
(«o) d. l. 17. 5. ,4.
(II) d. l. u. 5. 8.
(n) Mora cfficit , ut plusemptori tribnatiir, quam sitci vcnditum.
(IJ} t-aul i. sent. 17. ^.9. de frnctibus alias di.xi. adde /. i3.
'•."'/J/ '8-# A- «. /. 3i. 5. 6.^ de cBdil. edict.
j 04) /. .3. 5. 22. /. 38. %. uff. h. t. l. 40. 5...^ decond.
\et aemonst. ^ j m
, (i5) Et re vobis \ioIcnlcr ablala. Srnops. h. t. cap. 65. et 3.
loni.W. '^
De emptore cxpulso a tertio.
17. lidcm AA. Ilermiano ct Lupo.
EXpulsos (i5) vos de fundo per violentiam a Nerone,
quem habere jus in eo negatis , profiteutes , nul-
lam (16) vobis adversus eum ex cujus yenditione fundum
possidetis , actionem competcre probatis. Jgitur ad instar
iiiterdicti (17) seu actionis (18) permissae experieudum esso
perspicitis.
T I T. L.
SI (19) QUIS ALTERI , VEL SIBI SUB
ALTIiUiUS KOMIJSE (20) , VEL ALIEiNA(2l)
PECUaiA E.MERIT.
De re pecunia marili , Jiomine uxoris empia.
1. Imp. Anton. A. Secundino.
SI pecunia patris fundus mancipiaque comparata sunt :
tainen cum emptiones inatris (22) (ikb nomine (ij)
faclas csse proponas , ignorarc non debcs traditione jna»
trem tuam dominam fuisse conslitutam. PJaue , si pecu-
niae petitionem compelere tibi propler uumerationem pre-
tii existimas , civiliter (2^) contende.
Si patcr nomine Jilioriim emerit.
1. Imp. Alexand. A. Septimac et aliis.
SI emancipatis (25) vobis fuudos , quos nomine vestro ,
cum in potestale ageretis , pater emerat , tradidit, vel
in (26) possessione eorum voluntate palris fuistis , domi-
iiium acquisistis.
Harmcn. 9. cap. 64.
(16) De vi cinptori illala vendilor non tenctur : hoc c3t,emptor
cui pcr vim res ablala est , nullain eo nomiac advcrsus vcnditorem
aclionem babet. Synops. et Harin. d. l. sicuti , nec de injuria ci
illata. /. Si.ff', de evictionib. nec de casu , aut vi regia , du faict
de Princc. l. 1 1 . ff. de ei'ictionil>. sed nec de eo quod ci ablatuiu
aiio quam per sentenliam raodo, /. 67. ff. d. tit.
(17) Posscssionem rcpetimus per intcrdictum undc vi.
(18) Actionis promissne. Cujac. 17. olsen>. 6. actiouis , inquam.
/. I- 5. 4- i'^ fin- ff- uti possid. forte in fdctum. /. 4- 5* ^- ff-
de damn. infcct. l. 3. 5- "^- ff- '^^ vis fiat. ve! inccrti. Utriusquo
cnim et interdicti et actionis , idem cUectus , licet formuia divcc..
sa. v. Cujac. 5. obs. 17.
(19) 10. Synops. i5.
(20) Puta uxoris. /. i. /. 5. filiorum in potestate. /.a. defuncti.
/. 3. sororis. /. 4- raariti. /. 6. infr. h. t.
(21) Puta communi. /. 8. infr, l. 4. supr. commun.utriuicfue.
inandatoris. /. 5. infr.
(22) Et ita uxoris emcntis. /. ^. infr.
(23) Rcs ejus esse videlur , non cujus pccunia , sed cujus noml-
ne einpta est. Paui. 2. sentent. 17. 5- l-^- cujns nomcn in instru-
nicnto cmptionis continclur. /. 21. supr. de piv'oat. vidc /. 8. infr.
(2 )) Accursius videtur legisso simitilar. Siinililcr ( inquit ) ne-
gotiorum gestorum actionc , si gcsta ncgotia ; mandati , si ex
luandato cfc.
(20) Parcns frustra aliquid comparat filio in potcslate posito ,
ut ci adquirat dominimn : nam quod filio in pofcstate posilo ad-
quiritur , patri adquiritur. Scd taincn inutilis illu cmptio conva-
lo^cit , si reni cmplaiu filio jaiu cinancipato tradidit. adde /. iG.
tupr. de probat.
(jG) A ido /. 2. infr. de adquir, et rclin. poss.
52
4ro
LIBER QUARTUS
Si mafcr pro f/liis j)ccuniam numcravcril.
3. 1(1 cm A. Palrimo.
MAncipia , qiiomm meminisli , si (ul proponis) vomi-
nc tho 5 hemtiue yratris tui , cui successisli , cmpta,
vol)is tradita siinl ; licct instrumeuto emplionis rnalrcm
luam pccnnias nnmcrasse (i) continealur , persequi ea
iriore jndiciorum non proliiLcris.
De siniulalionc.
4. Impp. "Valerian. et Gallien. AA. et
Valer. C. Cjrillo.
QUamvis instrumento emplionis socnis nomen inscri-
pseris (2) : tamen , si (3) possessionem lenens do-
minus ellectus es , ob eam rem fruslra calumniam
rriiilieris , fjuamvis ipsa (4) conlractus labulas liabeat ,
rcTormidas.
De viro et uxore.
5. Impp. DiocLF.T. et Maxim. AA. Vero,
CTJm propria pccunia tua te compai"anle possessionem ,
qiiondam nxoris (5) tua; nonien tanlummodo ac-
commodasse [ dicas ] , tandemque 6ccasione custodia^ sua?
commissorum iiislrnnientcrum conlra bonam fidem pro-
prietalcm cjusdcm lundi nsurpasse dicas : Rector provin-
cia? pro sua excrcitatione cognilura habens , donationem
a non (6) domina uxore tua iu filiam suam coUatam ,
nullurn praejudiciuni dominio tuo alUilisse , doccnti tibi
verilatem (^) precibus tuis adsislcre , resliiuere eandem
possessioncni babita etiam fructuum (8) taxatione (9) ,
curabil.
' 6. lidem AA. Dionjsio.
MUltum interest , utrumne uxore tiia comparante j->e-
cuniam numerasli (10) , eique possessio tradita est :
an contractu cmplionis a to nomine luo habito , lanluri'
uxoris nomen post instrumcntis inscribi feceris. Xam 5
quidem uxor tiia noinine suo cmit , cifjuc rcs tradita: sunt
ncc in te quicquam de bis proccssit , non nisi de pretif
adversus eam , in quantum lu pauperior (11) , et ilj;
locupb^tior facla esl , babes actionern. A^ Quod si (11'
lu quidem emisli , el libi tradita est possessio , tanluir
autem nomcn uxoris quondam tuaj inslrumenlo itjscripiun
est , res (i3) gesta potior quam scriptura babeKir. Si ve.
ro ab initio (i4) negotium uxoiis gerens comparasl
nomine ipsius , empti aclioncm nec ilb , uec tibi (luar-si
sli , diim [ quaR ] libi rion vis , nec illi potes.
•]- Quare in doniiiiii quanslione iile potior (1 5) haljeliir
cui possessio a domino tradila est.
Si cmptor pretio suscepto Jidcm ruperit.
7. lidem AA. Gerontio.
C^Um per eos rjui negolia tua gerebant , olei materiarr
i te comparasse , contractusque fidcm pretio susceplc
rupisse vendilorem proponas : si quidem f^x empto , \i
qui juri tuo subjecti fuerant , contraheutibus : tibi quspsi'
ta est actio , vei per te , [ vel per eum ] cui mandavc
ris : sin (16) vero sui juris constituti , secundum manda-
lum tuum hunc contractum habuerunt , ac sibi empt
quaesierunt actionem j per eos vel quibus (17) illi dede-
rint mandatum , adi compelentem judicem ; qui secun-
dum bonam fidem (18) qua» in hujusmodi coutractibui
observari solet , sati^fieri providebit.
De co , qui ledoda aliena vel communi emit.
8. lidem AA. Valenlinjc.
QUi aliena ppcunia comparat , non ei cnjus numm,
lucrunl , sed (19) sibi tam actionem empti , quarr
dominiuni , si ei fuerit tradita possessio, quierit. Cuni
itaque de rebus communibus (20) fratrem patruelem tuum
qua;dam comparasse contendas : de tua pccunia liunc con-
vcniendo , facies consullius. Nam in rem de rebus ab eo
comparaiis tibi contra eum petilio non competil.
(i) Non cl , qni numeraveiit protium , sed ci , ciijtis nomiiic
rcs empla cst , ici (lcminiimi atlquiiitiir : id est , ministro numc-
rationis prctii rcs cmjitu nou adquirilur a suo dornino.
(2) Simulate scil.
(3) Rcde lioc addilum est. Ncc cnim pia>siimitur simulatio ,
nisi prolictiir. Proindc cum duae rcs liic pro ji,q)illl matre faciant :
piila , quod fundus ejus iiomine emptus repcrilur , ct cmjtiionis ti-
tu!u jiciies sc Lalicat , filius non prtESuniitur rei dominus , niii si-
mulaliontra contractus proLavcrit.
(4) Tenor inslrumenti non juvat rccitantem , vel taLcUarium ,
scd cim tantum qucm tenor scripturse designat. /. 21 . siipr. de prohut.
(5) Si vii nomcn uxoris cmjtioni accommodaycrit.
(6) Is cujus nomcii simulatre cmjitionis insli-umento adfCiiptum
fst , rcm cmptam altcri doiiarc non potcst.
(7) Incst tacile lijcc conditio omnibus rcscrijitis. /. j. supr. de
■diivrs. res(Tipt.
(8) Fructus vcniunt in actionem rci vindicationis.
(9) Dc taxationc vidc qnae notavi ad /. G. Jf. ut legal.
(10) Pics cjus contiiiuo non cst , qui pcciiiiiam numciavit. No-
landus cst liic casus. Uxor (mit suo nomiiic , vir pccuniam niimc-
rat , rcs traditur uxori. Cuju!, c^-t rcs ? uxoris. Warito tamen tcnc-
tur de jirctio , ut hic. Sytiops. Basil. igt- tit. i5. cap. 6.
(11) Qui quid suo noniiiic cx altcrius pceuiiia comparat , ct
quaiituin cx ca ic locnjilctior factus cst , ct id quo alter- paupcrior
iactiis csl , rcstitiicrc dclnl.
(12) Mantus rcin cmil , rcs marilo Iraditur , contractus emptio-
nis , uxoris nominc conripitur. Cujus est rcs .' m-iflti. Cur ifa ?
qiiia constat ab initio maritum proprium ncgotium gerere voluisst.
(i3) Veritas rci scriptnra potior.
(i4) JMaritus rem aL initio comparat nxoris norainc : ciii rcs
qiu-critur? ne dicas marito; quia uxoris nominc adsumpto conlraxit ;
nc dicas uxori , qiiia alttri ncnio stij>ulan j.ole^t. Cuinain igitur ?
ci cui prius po.=;scs-sio a domino tradita fucrit : uxori vel maritosc-
(i5) Iii dominii quaestionc ille potior haliclur , cui posscssio tra-
dita cst a vtro domiiio.
(16) Non tantum sui juri? constituti , ut hic : scd in potcstal».
constituti , ul libcii , procuratorio muncre fungi possuut. tv-pr.
h. t. ibi , qui jitri tuo sidjecti. adde /, 8. in fiii. princ. ff. de
procuratorib . Piociiralor mandatoris jiotestati siilijcctus , mandato-
ri uon sibi actioncin adquirit : sui vcro juris procurator sibi acli'i-
ncm adquirit : pcr cum taraen ejusve substitutum dominus agcre •
ct i'cm jDctcre potcst.
(17) Procurator alium suo loco potcst ad agendiim .substituere.
(18) Est enim cmptio contractus bon?e fidei.
(ic)) Alituia jicciinia quod coinj.aratur , sit comjiarantis , non
CJU.S cujiis fuit jiccunia. facit. /. i. siipr. h. t. /. 9. infr. Paul. 1.
sciitent. 17. 5- i5. /. 21. supr. de prohat. vide Socinura rr^. j^i
Fallit id in pccunia militis. /. 8. supr. de rei yindicat. minoris.
/. 3. infr. arbit. tut. UAoris seii dotali. vide /. 5\. ff- dejure dot-
(20) Rcs cmpt» coninuini jiecunia non sunt communcs. /. •f-
supr. cowm. utriusqif jud.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
4i.
N
Ve dominio in non numeranteni transferenclo ,
el de absentibus.
9. lidem AA. Rufinae.
Jlhil proliibcl , altero pecuniam numeranle , in alium
vel utriusfiue coulralicntis consensu , vel certe ven-
jdilore tanlumuiodo volenlc domininm iransfcrri , eo etiam
niiinifesle couslitulo , ul intor abseiUcs (1) per mediam
jiersonam , veluti per nuniium (2) vel per epistolam ,
talis contractus pcrfici possit.
T I T. LI.
DE REBUS ALIENIS (3) NON ALIENAN-
DIS (4) } EX UE PROHIBITA ALIEWATIOINE ,
MLL. IlYPOXHfCA.
Dc re aliena vcndita.
\. Imp. Alexand, A. Cantiano.
SI (5) Prajsidi provinciae probatum fuerit , Julianuna
nuilo jure munilum servos tuos sci( nlibus (6) ven-
did;sse : reslilucre libi empiores servo jubebij. Quod (7)
si ignnravcnnt , et corum liicii sunt , prelium (b) eo-
rum Julianum tibi soivcre jubcbit,
Si inarilo rem uxoris dtslrahenle , ea instrununiwn
signaixnl.
2. Imp. GoRLi. A. Graecise.
Dlstrahente (9) marito reiu lui juns , si consensum
ci nou accommodasti : licet (10) sigillo (ii) luo veu-
(1) /. I. in fm. siipr. de contruh, cinpt, l. 2. 5. 2. J}'. de
obLi^al. et aclionil>.
(v.) Abbcntcs tinimus , \c\ pcr cpistulam , vcl pcr niinliiiin :
muuiiu tnini niinislciinm prae.slal miiitius. /. i5. Jf'. de ccnslit.
pccun. luiijjiUiKiiic cpiilol.-v vicc , ut ct c coiitra , cpislola mutus
«ht nunlius. Indc volunt , nunlium in pcrsonam domini verba con-
ciiJcic: piocuratorcm \cro iu pcrsonam suam domino nominalo.
i3alti. ad /. j. supr. h- t.
(3) /. 3. supr. de rei i>indicat. /. 5. Infr. de adquir. et retin.
fXKSiCis. l. aS.jf/: de contndi. eiiipt. l. ti.J/'. de rcg. jur.
(h) A ulc lil)ros, duos singularcs Pulvaei de prohibila rei aliencE
Atsuactione. Motl.
(.)) Alicnain lem qui scicns emit , nunquam fit cjus dominus .•
«ui iguorans cmit , ipsc (piidcm usucapit , vcrum is qui icm vcn-
tlidil , domiuo tcnclur. Synops. Jiasil. 19. tii 8 c G6 et 3
ji.irmcnop. 3. 5. i.j. ct l. -i. $. si se,i>us. i3.' /.'7. \. aui lona
JtUe.^ \.Jj. pro cinpLorc. *^
((^) bcicns rtin aiicnam , cam non adquirit.
(7) Scicnlcr cniciis rcm aiicnam , cam non nsucapit ; quin ro-
slilucrc cam doimno cogitur : ignorantcr cmcns , usiuapil. Consul-
tum «it tamcn dominu advcrsiis vciulilorciu pretii noniiiic.
(8) Kc pra-scrij.ta , prclium a vcnditoic condicilur : ut quod
«DCccdal I,.cu rc, Cald. /. ,9. supr. de iicgot. gest. l. 3. in fin.
supr. dc ici vuidn: l. uit. Jf\ de ncgot. gest. vide Wurms. 1 .
pract. 3 1. cap. 7.
ty) IMaritus rcm n.xoris ( f,i ,r(,CK>M*>o, , «'J,ot7.ui,7.V , l>'v
fst , non tlotalcm , in.TsUmataiu. .SHioliastcs 6Y;/(./«. m. til. 8
c. ()8. ) vcndidit; nxor dcccpta a maiilo vcnditionis instruincn-
Jjnn sign.ivit , qua-ntur utrmn .sil.i pia-jndicot muiicr ? non pr.-rit
duat : nam adliuc ( .sohilo scil. matrimonio , vel marito ad inc
piain rcdaclu. d. Sdwliastcs. ) rmplori vcl nsncapionc ( si n
WobiUs vcndila sit. d. Scholiastcs. ) vcl longi tcmporis prx^cri-
ptKinc ( si^rcs sit uumobilis , r/. Scholiastes. ) opus cst. j-v^om/s-.
ih,d. aildc o. llarmcn. 3. cap. 0.,. goid si con^cnsum pr.T>litil
jnuhcr . rata csl vcjulilio ,• nisi lundus r.icnl dolalis. Porro muUe.-
ditionis insirumentum fraude (12) confjuisita signaveris ,
hujusinodi lamen commenlum emptori usucapione (i3)
nou subsecuta , vel lougi (i4) lemporis praiscriptione rai-
nirae rnunito , uuilam pracslitisse securilatem poiest.
De hercde.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Valeriano.
VEnditrici succcdenti (i5) hereditario jure perfectam
recte venditionem resciudcrc , ao domiuium revoca-
re non licet. + Sed et si hccc ex persona sua vindicet:
vel exceptione le doli mali , si hanc viam elegeris tuen ,
vel evicta re si defensione monstrata uli aolueris , (|uau-
ti tua iuterest , poteris experiri.
Dc matre , qucc reni Jilii in suliUum dedit.
4. lidem AA. Affabili.
MAucipia patris , qui fundum a I'hilippo conduxerat^
successioue tibi qUiTsila , domino fuudi pro debi-
lis (16) iu solulum raater tua dando, nihil (in) libi aufer-
rc poluit. Ideocjue si tu major viginliquin(|ue annis effe-.
ctus ab ea negoliuni gestuni uon fe^^^isii ralum (i^))'. obla-
lo debito, si (19) ucu hccc locator jure pignoris sibi obli»
gata veudidit , pctcre poleris.
Si paler fiinduni fdii emancipati vendiderit.
5. lidem AA. yEgro.
SI fuiidum tuum jialer post emaucipationem te non cour
seutieiite venuudedit , ne(jue ei successisli (20). nefju(i
possideus longi (21) teniporis priescriptione muuUus est ;
tibi ageuti eum Kector proviuciae reddi elhciet.
a marifo ita decipi potuit , si mnlieri cbarlam unam pro alia sub-
signandain oblulit. dict. Scholiastes.
(10) Cousciitiie YidLliir alias iastrumeDto , qui sisUlnm suum
ei adjoiiit.
(11) ^ idc /. 12G. 5« ^' JT- de verb. obligat. Signans igitur per
errorcin actum vcl insirununltiin , itl coiifirniare nou intelligitur :
alias pncoumilur instrumentum cuntirraarc , qui signum ei apponit.
/. '26. 5. 1.^- de pignor. el hypolh. fjuiu signo uonnuminam
ij.sam possessioncm adprebcndiujus. /. (juod si. i^. $• '■ J^. de.
pcriculo.
(12) "\'ide cxcmplura /. ult. supr. plus i^alcre quod agitur.
(i3) A ide /. 3. iitfr. de prcescr. longi tcinpor.
(14) A idc /. 19. infr. de euiclionibus.
(ij) Filius faclum patris mutare non potcsl : vcl ita , hercs uon
potcst revocare factuiu dcfuncti , si viilt essc hercs. /. 14. supr. dj
rei rindic. l. 7. injl: dc libcrai. caus. l. 73. Jf. de cuix.tionib.
Eodcm modo lurci nccessc baliel slare ei investiturx (luaio patcr
fcccrit. /. 7. Cod. Longobard. de ult. i>oluiU. 4. Fcud. 70. Quid
si pater lcgitiniie filii onus imposuit? Filiiis non cogitur onns illud
sustincrc. AuthciU. JS^oyissiiiia , et l. oinniiindo. 3o. snpv. de iiiof.
fic. tcuatn. ]S(n'cli. 17. cap. >• cuni icgiliina filiis debcaliir lcgis ,
non soluis paientis vohinlalc , cainipie ut sibi debilani a patre .ic-
ciiKie vidctur , uon titulo pcnitiis lucrativo , ut superior reguU
sit vcra in co, qui iiercditatein a def>mcto pciccpilsijn uou tlebitaio.
(i()) 14 csl , jiro mcrcede debita fundi conducti.
(17) / 3. snpr. dc rci \indic. l. w. ff. dc rcg. jur.
(iS) Ralihabitio inutililer gesta conciliat. vidc /. Go. in fm. ff,
de reg. jur.
(i()) Crcditor niancipia jure pjgnoris sibi obligata veudcre potest.
/. I . /. 1. in''r. si udi>ers. vend. pign. l- i. l. "J. /. 3. infr. si
anticiuior creditor pignus uendideiit. et iiifr. de distr. pi"jio!'t0i.
l. .'(. Jlf de pignoral. action. §. i. Insl. ^uii. alienare lice't.
{■io) Dcfunctus rem succcssnri potest alienarc. alias lilius polest
palris f.iclo conlradiccrc , jure proprio , non bcretUtario.
(21) /. 3. injr. dc pnvscripl. lon^i lciiipor.
4 I 2
LIBER QUARTUS
T)e re aliena vendita.
6. lidcm AA. Rufo.
Emo ics ad te poitinrntrs, non obligalas (i) sibi ,
nec
1 1 ex oiTicio (2) vcndendi poteslatcm habcni , disti alien-
do quicfjuajn tibi nocere potuit.
Iieredibus (i5) patrui tui distraclam suggorls , pro poriic
ne lua munit : in rem aclio incolumis pr?rseverat. At s
roceptum jus (16) securitalera emptori jjrxstiterit arbi
Irium est tibi libcrum conveniendi eos , qui pro poriiom
tua salis illicitam vcuditionem celebraverunt.
De prohihita alienatione.
7. Imp. JcsTiNiAN. A. Joanni P. P.
OAiJcimus , sive (3) lex (4) alcnalionem inbibuerlt, slve
O testator (5) hoc fecerit , sive pactio (6) contniben-
fium Jioc admiserit , non solum dominii (7) alienajio-
Jiem (8) , vel mancipiorum manumissionem (9) esse
prolnbendam , sed etiam ususfructus dalionem, vel hypo-
Ihecam , vel pignoris (10) nexum penitus prohiberi. Si-
miJifjue modo , et scrvitutes (11) minime imponi , nec
phjtcuseos (12) contractum , nisi in his tautummodo
Qui vendit rern conimunem , non prcBJudicai
comorU , nisi secuta usucapioaa uel
pra;scriptionc. Lald.
em
casibus , in quibus constitulionum auctoritas , vel testato-
ris V()Kintas , vel pactionum tenor qui alicnationem in-
tcrdixit , ahquid lale fieri permiserit.
T I T. LII.
DE COMMUNIUM (i3) RERUM ALIENATIONE.
Hatione conimunionis potest fscus totani rem efficaciter
fendere : sccus in pricdto , etiamsi pretium in
Jisci utilitatim coinertat. Bald.
1. Imp. Amtoin-inus A. Apollodoro.
CI (i4) nulla usucapionis pra-rogativa , vel diuturni si-
*<J ientji pra^scnplio Cinptorem possessionis, quam a 'co.
(0 Ees iiobis ci.llgalas cx pacto iiossumus alimare / //// C .
inji: de jnre clomin. ci. l. ^. ^" "
vJSn?Y''rJ"''^ 7"V''i"T '^"''^''■' ^5"'* ^^*^'^l ■■ ^'c'"'i t»tor ,
iiH<iioi. /. j6. 5. 4.^. dc furus. cxcoutor judiciL l 5o /F dr
evictwii. proriuafor si ccialis. / 6^ iF do m-n^ '. •; "^-i
10. mjin.jj de cvnnb. at iion u.antus. princ. Inst. auibu,
alicnarc. qu.a lcx Julia fundum dotalcni alicna.i Stat ^
..ii^li',^r'^ J'-> ' -' -"ventione partiun.- res inalie-
(4) Vduti favore ecclcsia,. /. ,4. «, ,,, j^ ^^^,,^^ ^^^^^,^ ^,
u'l nnnorJs T^ fT^T' ''°'"- ^''- ^"^'- ?"'''«* ^^^'"- ""«
luet. nnnons. l. \. Jf. dc rcbiis eoruni.
00 Tcstator rci alicnationcm prohil,ere potcst. /. 7. infr. de
manumiss. l. 2 wr. qui non possuiU ad lihcrtatcm nervenire.
Pio nhi ,0 hujusmod. num cflcctum in infinitum tcmpm obtinet ?
^Zlt^ l 'a^ ^c quartum tantum gradum cjus , qni alienare
r'o ibitus est. Ao,W/. ,:9 c. ... .,,.5. Quod Ltcm^ in .erbis :
Fosi qualuor. Proh.bitio autcm alicnationis fit , aut ratione ncrso-
nae , aul rc. rcspcctu. *
.!'} 7''^'' '^f'\ 'l "''"JJ^^um ita fuerit alienal. ut manumitt.
vct contia. adde /. 6\.Jf. de pact.
(7) Alienarc non fantum is iutelligitnr , qui .'ominium alienat ,
.cd ct.am qu. manum.tt.t , qui dat in usumfruclum , qui dat hy-
polhcca. vcl ,„g.,ori , qu. scrvitutcm imponit , qui dat iu em-
(8) Vide Rip ad I. fdiusfam. 5. dwi. ff. de le^. i. Tiraq.
ijostieses connub. ui gl. 5. Jason. «rf /. ifa stipulatus. col. .0.
'" /^" ,''• »?•# de V. O. Fab. de Monfe in tractat. de empt.
et ,'endu. 22. c/. 4. ,,. 2. „. ,,. Mod. ^
9) Ma..umi.sio e.st alicnatio. /. 9. J. i.ff. de autor. tutor.
(.10) Aigumentum obscrva : Qui non potcst alienare , idcm nec
1 >gnon darc potcst. Et tamcn , qui cinerc prohibclur , pignori ac-
cTnstituti'o^"f''"*"-^-.^-^. f. de pignoAbus. Goth.' ^ljpothcc^
constitut.o, ct piguons dat.o ahenationis appellationc conlinentur.
Aic Fac.t quod ],,s ,n re allcri constituatur. /. i. ff. de piqn. act.
v.dVctt^/.^^^sV^f ■/ i}J: f-^J^' P^nor.eth?pothcc.
i,.,l . i f ^- '^'Sn- l' ex hac. ^. 2. ff. de ahenat.
it'. Anl' • "'""-^^^- '• =»• 3.ir. de religiou l.%. ff de V.
1. Idem A. Terenliano.
MUltum interest , utrum cohercdcs tui possessioneii
communem dislraxerunt \ an vero fiscus (i"),cuir
partis dominus esset , soliditalem juxta proprium (ly)pn
vilegiura vendidit. Etenim si a fisco lacla sit vendilio
fidem ejus infringi , minime rationis est. Si vero coheie-
des (19) soliditatem vendiderunt : licet (20) emplor ab
his delagatus , partem pretii fisco solverit , alleramqw
in cautionem deduxerii , tamen porlioai tuae ea venditio
non potest obsistere.
Quando aliqua communia sunt pluribus ut singrdis ,
unusquisque per se habet parlis sucv alienandcB
liberam faculiatem. Bald.
3. Impp. DiocLET. ct Maxim. AA. Eusebio.
FAIso tibi persuasum est , communis pra^dii portionpm
pro indiviso (21) , antequam communi diiduDdo
judicium diclelur , tautum socio , non etiam extraneo
posse distrahi.
(£i) Fit enim servitutis constitutionc dcferior fundus.
(12) Sed nec in feudum darc. vid. Cujac. 2. Feud. tit. 4.
(i3) Ue commiini , Hal. Communcs sunt res , quas cum cobere-
dibus , sociis , frafribus et similibus communes habcmus : in quj.
bus cohcrcs , socius , fralcr vel similis partera aliquam habet.
(i4) Socius rcm commu.iem , totam prorsus , non rcctc vcndit.
Ilaque socius altcr , si emj.tor , necdum dorainus tactus sit usticj
pione vel prsescriptionc , in rem agere potciit. Synopsis Basilic.
19. tit. 4- cap. 73.
(i5) Vcndens rcm co.nmnnera non proejudicat socio , quin par-
tcm suam possit vindicaie , nisi si res sit usucapfa vel prsscriplj :
tunc enim potest contra socium agere ad preliuin. Salicet. adde
qua; notavi ad /. ult. ff". pro dote.
(16) Id est , usucapio vel praescripfio.
(17) Fiscus si rcm commuuem vendidcrit , emptorem in solidum
doininum facit , qiiamvis enira prorsus rcm alienam vcndidcrit ,
( iit ex Insfitutionibus disci potest , 5- ult. InsL. dc laucap. ) do-
iniiium facit cinjiforem : tcnetur taincn ci qui jus doininii , vel
Iiypothccae in illa re habcre sc'dicif , et quidcm intra qiiadnenniiira.
Quod aufcm alicnae rei preliura ad fiscu.n pcrvenerit , id veiidi-
tionein firmam ratamque facit. Tunc eni.n lioc privilcgium fiscus
liabct , qiuira spcciali privilegio rem ipseinct vciulidit. Syiiops.
Basil. ibid. c. 74.
(18) Ut a privato rcs alicua solida vendi non potest , ita ncc
pars cjus , id cst , communis. Potest tamen fiscus singulari privi-
legio rem comnnineni vendcre , eo scilicet cfftcfu , ut qui ab <x>
rem communcm craerit , statiin securus fiat. vide /. unic. infr. de
fendit. rer. Jiscal. Hb. 10. til. 4-
(19) Privati scil.
(20) Fiscus rem coramuncm potest vendere , priyatus non po-
tcst. Quid si privatus vcndidcrit , et prctium fisco per cmptorem
solverif. Idcmne hic erit dicendum in fisco prcfiuni rei communis
percipicnte , quod superius dictum est dc fisco roiu coinmunem alie-
nante , ejusque prctium accipicnfe ? non idem est.
(21) Indivisa res non faufura sociis , sed et cstranco vendi po-
test. vide /. 12. infr. de donat. l. i. supr. comm. diuid. potest et
in feudum dari, 2. Fcudor. 58. §. 1. donari. d. l. 12. legari.
/. 5. §■ \.ff. de lcgat. i. obligari. /. i. supr. k. t. merifo. Nam
quod mihi cum alio commune est , qnasi meum est. /. \^. ff- de
ritu nupt, l, 5. 5. \.ff. de lcgat. i.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
4i3
AUenalio pro parte non valet. Bald.
4. lidem AA. UJpiano milili.
IOrlionem quiclcm luam mililantis (i) fraler tuus alie-
riare non poluil : cjus autem parlem pretio solulo li-
bi esiilui poslulare nec miliiari graviiali convenit.
Ubi res pro parle evincitur , pro parte debetur
eviclio. Bald.
5. lidem AA. et CC. Olympiano.
major anuis vigintiquinque veluli (2) propria ne-
scicnli (3) conimunia IValribus luis pra^dia dislraxi-
licet nullum instrumentum intercesserit , neque quic-
ni specialilcr convencrii (4) * alionae portionis evictio-
-cula , quanti intercsl , euiptori solvcs.
T I T. LIII.
|EM ALIENAM GERENTIBUS NON INTERDICI
REUUM SCARUM ALIENATIOKE.
Ralione officii mali gesti non interdicitur cenditio :
sed cuin sua causa res transftrlur. Bald.
1. Imp. StvEKUs et AntoMnus AA. Publicae.
On est intordictum tuloribus vel curatoribus , etsi ex
eo titulo judicati dcbilores sunt constituti , cuui
(5) causa res suas alieuare (6) . Poluit ergo (7)
alor tuus rundum suum cum suo onere obligare fisco
tio : uam (b) et privato potuissel.
ti 1
t
) ( Socius partcm socii alicnarc non polest .- mtilto minus ct
. nulitis pailoni aliciiaic polcril : ut lirec in iuilitcs ficri nou
-unt , ita luilcs socii parlein alicnatain , prctio quanturavis obla-
. rclralicic lion polcst. Acl ila ? Socius cominuucm rcm tolain
salicnavciit , socu.s altcr partcm suam tauluni rccte vindicabil •
e non cani (ju» vu.ditoris fuit : etiamsi socius milcs sit , et rarl
. soc.i vcnd.lan, ix-trnl.cx: vdit. Synops. h. t. cap. 76
2; i^rncdia ut propria alquc tua , quic con.muuia craut , igno-
I. vcnd.d.sl. pais cmplori cvicta cst : tcncris cmit.ri pi'o par-
III quod iiilcrcsl. ' *^ '
\nibuT^ **' ^*^'*""* ''^'" '^°™'"""«""> ^^'^^- '^iJe /. 27. mfr. de
4) Dc cvictionc ct ita cvictionis nomlnc auilur , licet cviclio
. s,t promis^a. vulc /. 6. ,,,/J, dc c.icUorul.us.
rl ty,''^- ': ^•'■'^ '^'^ contrah. cmnt.
(>) Et de h.s ct.au. tcstari. /. ,7. ,„/;.. 'de admimstr tutor
2n oKr^o:;; i::^t''r '-'"''^ ' ^^' ^'^^^ ^'^"-
um on^ci^a. y,, potc.l al.c..<.ic , potcst pignor.-uc. /. 18 m
c argumentum a contrario%e«su , Non potc.st aliluarc cr^o
j p.gnorarc.> uchi valct. Couditio cmpl.v,, ,s<.>os vcnd ."o!, no
l , domiiM noii dcnuiicianlc / ult infr ,1. i.. 1 ^
5t.orari tamcn potcst / .6 i\ r J l " • ^ ^"'^ .''"'/'''/'«'"^
«rfon c.; yc^jf/J: '^- "'^'•-«^'^'•/"^-'«r.v.dcCulac.S.
?iict^t'"^'n"""'"r' '"^r*^ ^ ^^""' ' "t q^-^d intcr privatos
V\ la\ ,^"'0 *'"'° '^'^^'^ «'t IH-rniissum. '
7 4 A. t ) c"lS % V/'"" "''''""■''"'' '(^"" ro.tinct
i- l.i. i^fr. h.t. f''' fege commtssona. quo p<-.liuct
(«0) Vidc Lconin. emcndat. l. A. c. 16 ,1 i An.
(..) Pactuu, obscrva,^t «mJ a^rLL^-auutUtf" prc.ia». ia.
T I T. LIV.
DE PACTIS (9) INTER EMPTOREM ET
VtDITOREM COMPOSlXtS.
Propter moram ex pacto cniptor arrhas perdit ,
et rem traditain reslituere tenetur. Bald.
1. Jmp. Antowinus A. Diotiraae.
SI ea lege (lo) praedium vendidisti , Ut , nisi intra cer-
tuin tcinpus prelium fuisset exoliilwii , einptrix ar-
rhas (11) perdcrct , et dominium ad te perlineret : fides
contractus servanda est.
De re retrovendenda.
2. Imp. Alexawder A. Charisio.
SI fundum parentes lui ea lege vendiderunt (11) •
[ £/f ] (i3) sive ipsi , sive heredes (t^) eorum crnpto-
ri prelium quandocumque ( 1 5) , vel intra certa tempora
obtulissent , resiituerclur ; teque parato satisfacere cnudi-
tioni dicta; , heres emptoris uon paret j ut contraclus fi-
des servetur , actio prasscriptis (16) verbis , vel (17) ex
veadito (18) tibi dabitur ; habita ratione eorum , qucB
post oblatam ex pacio quantitatein ex eo fuado ad ad-
versarium perveneruat.
De iege coinmissoria.
3. Idem A. Feiici militi.
QUi ea lege prsdium vendidit (19), Ul nisi reliquuni (20)
pretium intra ct^tum tempus rcstitutum essel , ad se
revcrtcretur: si nou precariam (21) possessionem tra-
didit , rei viudicationem nou habet , sed actiouem ex
vendito.
tra ccrtmn tcmpus non solveri*. /. 8. j: de leg. commissor.
(12) Hanc quoquc legem repetit Cagnolus. cjeterum vide ct Co-
rasmm miscelt. lib. 3. c. 9. Covarruviara x^ar. resol. lib. i. c. g.
ct c. i5. Rainaldum Corsum lib. 2. indagat. c. 10. Zoannctlum
nrum quotul. c. 45. Tiraq. de Mrcque retractu tit. 1. Jasou. ad
t. iMHO potest. n. 12. de leg. i. Angel. cons. 199. Crav. cons.
r-O. rursus Jason. ad l. si ila quis promisenit. «. Scja. n. 10,
tf- de tvrb. oblig. Fab. de Monlc in truct. de cmpt. ct\>end. in 7.
f*fj^t. princ. n. i. Socin. nd i 1 . $. scd quoties. ad SC. Tre.
f ^''^' ■ ■ ^' P'^'''''^"- "• 24- i"stit. de Except. Mod.
(li) Pacisci possiimus , ut rcs nobis rctrovcndanlur : scu ul eo-
dcra prcUo nobis transcribantur. /. ii.j: de pr^script. vcrb. Goth.
Vidc Uoncll. de prascript. verb. cap. 2. n. 1. Zauecr. deExcept.
part. 2. c. 2. num. 114. Ans. ^
(i4) Rctrovenditionis pactum ad heredcs cxtendi potest.
(i5) Indclinita vox satis ostcudit , pactum de retrovcndendo ccr-
lo teinpore non circuinscribi.
(lO) Dict. t. 12. vide ad bunc locum Forcatulum DiaJoe. Ne-
cyomnnt. °
(17) Dnas actioncs dari observa ex hoc pacto in continentr ap-
poMto. l. G. infr. de rerum permutat. l. 9. infr. de donat.
(10) In quod iiitcrcst.
(19) Et ttadidit scil.
(20) Pactuni valct ul rcs ad veudilorem rcvcitalur ,si roiduum
prctm.n non solvatur. Batd.
(21) Fuiidum tibi vcndidi, ct tradidi ca lcgc , ut eum prccario
a mc poss.dcres , quoad ccrta dic solvisses resuluuin prctii. Resi-
duum nou est solutum ? icin possum viudicare , quia prccario a mc
posscdisti. /. i5. 5. 4. D. de prccar. Quid si piecarii clausula
iion fuit adjccla ? mihi compctct actio ci vendito. infr. h. t. vidc
Cuj. |6. obs. ac>. "^
4i4
LIBER QUARTUS
Qui clegil viam contractus , non potest rcassumerc
viam poenitenlicG ct clistractus. Uald.
4. Idem A. Juliano.
COnimissoriae vcnditionis legem exercerc non polesl (1),
qui (2) po5t praestilulum prelii solvendi dicm , non
viiidicationem rei cligerc , scd usurarum pretii pcliiionem
sequi nialuit,
De usuris .
5. Imp. GoRDUNUs A. Longino.
INilio (3) venditionis si pactus es , Ut is , cui venditU-
sti possessioncm , prelii lcirclius exsoluli [ tibi ] usuras
pcnsitarci : ikjm imo.»oi-;tn pxistiinas eliam eas libi , adito
Praiside [ provincire ] , ab emplore pra-stari dcbere. Psam
si iniiio [l\) contractiis uon es pactus , si cocperis experi-
ri , deberi ex mora dunlaxat (5) usuras , tam ab ipso
debitore , quam ab eo (6) , qui in onmeju causani empli
suam fidem adstrinxit , de jure poslulabis.
Si paetum non servetur.
6. Imppp. Carus , Carinus et Numerianus
AAA. Rinmlo.
CUm te fundum tuum certoe (7) rei contemplatione
inter vos Iiabita , exiguo pretio in alium traiistulisse
commemores , poterit tibi ea res non esse fraudi : quan-
do non implola (8) promissi fide , dominii tui jus in
suam causam reverii (9) conveniat. Et ideo adilus com-
petens judcx , fundum cujus menlionem facis , restitui li-
bi cum (lo) fructibus suis , sine ulia ludificatione , sua
auctoritate perficiel : praccipue cum et adversa pars re-
ceptis (ii) nummis suis , nullam passa videri possit in-
juriam.
s
De pacto , Ul intra cerlum tempus restituto prelio
sil.res inempiu.
7. Impp. DiocLET. et JMaxim. AA. Musaeo.
I a te comparavit is , cujus meministi , et convenit ,
Ut si (12) intra certum tenipus soluta fucrit clala rjuan-
titas , sit res inempta , remidi (i3) hanc conventiom
rescripto nostro non jure petis. Sed si se subtraliat (i^
ut jure dominii eandem rem retineat : denunciationis (:)
ct obsignationis depositionisque remedio coulra fraud 1
potes juri tuo consuJere.
De conventione servanda : clc posteriore pacto.
8. lidem AA. et CC. Auxanoni.
rT^Empore conlractus inler emptorera et venditorem i
jL bitam conventionem , integram servari , si ab ea ^
8teriore (16) pacto noa recedatur j certum et (17).
De pacto , iVe liceat novo domino rem huniano
juri eximere.
9. Imp. JustiniaMjs A. Joanni P. P.
SI qiiis ila paciscatur in venditionis , vel alieaatioi
contractu , Ut (iH) novo doraino nullo rnolo ticeal
loco vendito , vel cdio niudo sibi concesso , tnonamenlL
exlrucre , vel alio modo humnno juri eurn ecimere : Si
cimiis , licet hoc apud veteres (19) dubitabatur (20) , l
le pactum ex nostra lege esse fovendum , et immutilatu
permanere. Forsilan enim muUum ejus intererat , ne
vicinus (21) , non solum quem nollet , aggregaretur , >
[ etiam ] pro quo speciahler interdictum est. Cum ei
nim venditor , vel alter alienator uon alia lege jussuii
iransfeire passus est , uisi tali fretus conventione : qaom
do ferendum est , aliquam captionem ex varia pati eu
interpretalione ?
T I T. LV.
SI SERVUS EXPOKTANDUS (22) VE.VEAT.
De manus injectione,
1. Impp. Severus et Ajstoninus AA. Petroniae.
7" Ege venditionis exportala mancipia sub denuncialn
JLj ne (23) maiius i/ijiciendce , liberlatem ab enipt<
(I) Acli Cravettam cons. 101. ti. 8. Paiil. dc Cnbtro ad l. i.
D. de dcnat. Alcxan. cons. 10. vnl. i. Ciirtinra coiis. 12. Saly-
cct. ad l. ea lege. de condict. ob cans. Angcl. cons. 199. Socin.
cons. 253. Bait. ad l. in diein. D. dc aquu pluw. arc. Pctr. dc
Anclior. cons. 333. ]\Iod.
(-2) Qui rci prctiniii , ct pictii Ubiiras maliiit scqui , pacto legis
commissorise uti non potcst. /. 6. in fin. l. 7. Z>. de lcg. comrnis-
sor. l. 38. vers. Dicel^am. D. de minovib. 20. ann,
(3) Vidc /. i3. supr. de pcict.
(4) Usur£e iii contincnti contiactus nli^ujus , non fcFtnebris. /. i. *
supr. de usur: promissse , clelieulur ex natura cjiisdem contractus.
i. i3. snpr. de pactis. l. a6. §. 1. D. depositi- Post contractum
promisscT non cx pacto , scd oilicio judicis debcnlur.
(5) Cum nec IVuctus perccperit. l. 16. injin. D. de usui:
(fi) Id est , quara a fidejussore. /. 24. §. \. D. de usuris. l, 18.
supr. niaiidati.
(7) Si siiLstantiale pactuin contractus non scr\aliir , contractus
rcscinditur.Substaiiliale autcra est,'iuod causam dedit contractui. Bald.
<8) Vidc Uoland. a Yallc 1. cons. 5»j. nuin. 7.
(9) Imo non rcvertitur. /. i4- supr. dc rescind. veiulit.
(10) /. 8. in Jin. princ. D- de pericul. et coinniod.
(II) Emptor rcccptis numinis suis ludlam patitur injuriam a
vcnditorc.
(12) Pofest res ita vendi , ut rcfiiso prelio intra ceitum tempus
rcs venditnri rcstiluatur. /. i. snpr. h. t. l. i . iiifr. quaiido decrc-
to opiis non est. Hujusmodi pactum Galli vocant , Pact de rcmc-
re , ou Facultc dc reachapt.
(i3) lil cst , prorogari. Pactum redlmcndi , ( de c[HO /. 2. iU^
/i. t. ) iutra certuiu tempus vcudiLori competit : neque Prindj
rcscripto [irorogari potast.
(i4) Emplor scil.
(i5) Veudilor cui pactum rcdimcndi intra certum tempus cou
petit , emplori fugienti denunciando jns redimciidi , obsignando
deponcndo pretium , rein rccupcral. /. 2. //; fin. infr. de jin
emphyt.
(16) Pactum pacto contrario tollitur. vide /. 'i. supr. de mi-in^
vendit.
(17) Ratio dubitandi sumilur ex /. 4S- D. dc pact.
(18) Nota genus pacli.
(19) Pomponium lulelligit aiitorem /. 61. D. de pacl.
(20) Ea dubitatio hic sublata , ct abiogatur /. pen. D. dc paci
(21) Vide quse dc viciuo diii ad JSotellam 63. cap. i-
(22) Di.vi ad titul. de sen'is cxpoilandis , L. 18. D. 7. Soler
plerumque domiui ila veuderc maucipia , vcl quod ipsi vcnditon
cadcm lege servos cmeriut. /. 7. D. h. t. vel servorum odio
quoriim conspectum feire nou possunl. E.^porlandus vemt , q^
ita vciiit iit ex !oco venditioiiis amoveatur. I^a le:io vendere Craec
est iv' iXxyay"),. IJcmoslben. in Timocratem : J^lianus in epif
Dion. 54. id est , "t^a j^; ircKsi,:- Ulpiaii. Sic pocuae causa sci
cx urbe in. villaui abltgauUir a domiius. /, 3^. §. 3. _^. de niie<
instit. ailde /. 4- $■ 0 M- '^'^ «i""""""-
(23) Nqta pactmu , de quo in l. 2. in princ. infi: h. i.
CODICIS nEmTlTM PHiELECTIONIS
4i5
e (i) , vcl qui succcssil in locum cjns , anterjuam fi. provjncia certa , ncc (lo) m Ilalia. Si ilaque conlra
cs rumpalur , accjpere possunt. Qua? lamen a fisco (2) lcgcm constitulam faclum prohare potes , utere jure (uiod
ost mainjmjssionem vindicantur , et in perprtuam servi- propterea tibi corapctit.
Jtem eadem lege veniunt , cum in his civitalibiis conver-
intttr , quas contralientes exceperunt : Ante manumissio-
em vero injicicnda; manus facultas non dcnegatur , alque
leo non pcluntur in publicum.
Pana conventionaU debct quis esse contentus : narn
lcgalis apjAicatur fisco. Baid.
2. lidem AA. Nedieno.
P/, ut (3) manus injcclionem haheres , cavisti tibi :
y juip tuo jjii poles. Quod si hoc omisisti , et poenam
ipulatus es : homo qiiidcm fisco commissus est , tu vero
ictijs cs ex stijHilatu aclionem. In omnibus tamen quae-
lur , an (4) domini voluntatem in locum prohibitum
tierit.
Dc manumissione.
3. Imp. Alkxand. A. Nonio.
\ Ncilln , quac cxportanda veniit , nec exportata est ,
IX scd ab einj)fore in eadem civitate morante cinpta ,
manumissa est 5 adversus (5) legem venditionis libera
!ri non potuit : el ideo aditus a te Procurator meus par-
•us suis fungctur,
Si quis a servis suis sc venditum fuisse dicat.
4- Idem A. Papia;.
^Ovcor , quod te a (6) servis suis dominum eorum
ri vcnnsse afllrmas , sub ea lege , iVe in patria more-
•, et ab eo , cui te cmplor prior vendiderat , manu-
issum csse dicis : Qnare competens Judex adversus cura
lera pranscntcm esse dicis , cognitioncm suam praebebit :
s> veritas accusalionis aderit , execrabile (7) deliclum in
cmpfum capitali pa^na vindicabil. Sed quoad usque (8)
obaveiis , qna? inlendis , status tuus esse [is] videtur ,
II in le pobt manumissioncm dcprehcndilur.
T I T. LVI.
51 MANCIPIUM ITA VFNIERIT , NE (u)
PaOSTlTUATUR.
P^endita ne proslituatur , si coutra fit , redit ad
venditorcm , nisi consenserit cani
prostitui. Bald.
1. Imp. Alexander A, Socrati.
PRa^feelus urbi (12) amicus noster , eam qua» ita ve-
niit , t/^ , si prosliluta fuisset , ahducendi (i3) potc'-
stas csset , ei , cui secundum constitutionem divi Idadria-
ni in competit , abducendi irapertiet facultatem. Quod
si (i4) eum patientiam (i5) accomodasse contra legem
quam ipse dixerat , ut in turpi quaistu mulier haberetur ,
animadverlerit : libertate compeieute secundum inleipre-
lationem ejusdem Principis , perduci eam ad Praetoreni ,
cujus de liberali causa jurisdictio est , ut [ ibi ] lis or-
dinetur , jubebit. Nec enim tenor legis quam semel com-
prehendit , inlermiltitur , quod dominium per (16) plu-
res emptorum (17) personas ad primum , qui prostituit,
sine lege simili perveuit.
2. Idem A. Severo P. P.
MUIierem , quam ita venisse allegas , Ne prosiiluere-
tur , aut si prostitutn fuerit , libera esset : per of-
ficium (i8) miJitare exhibcri apud Tribunal oportel : ut
si controvei-sia refcralur [ de ] i^aclo , ( quod tamen si
verum cst , libertas mulieri exislente conditione compelit )
agatur causa apud eum cujiis de ea re notio est. Ilaec au-
tem lex el (ig) nisi tabulis venditionis inserta sit , quam-
vis (20) epislola , vel (21) sine scriplis facla ostendiiur
valet. '
)
5.
De pacti interprctationc.
Idc • •-
TT- , ^'" -A- Serapniano.
IJi exportandus a dom" '
nec
•■! domino de civitate
CS)) "» «"be Roma morari debet.
'Am
sua \enit
IJ -c
Qui autem de iic fraus legi dicta fiat , oporfere
3. Idem A. Aiirelio,
qtiae ita venit , Nc corporc rjuctstum facertt .
(22) in caupona sub specie ministrandi prostitui
«isco redit. cinpt.on.s reducilur , lilxjrlatem aiuiltit ,
3) Srustl!'"."" "'"'™ '•''•^'^^ ""°'-^"'- -^"W.
'• -' pr-i„.. .. .,; '^:^^:vTTi Tr^ r"^'' h-
ff\ ^/ M- "( 111 jtis vocand.
w* V^rt ?'"J",T'r • "'"!' '"'"' ' .'' ™ V 2 c!
'.S^ M '•V <^i"im 17. ) cap. i.
> soch. ''*^'"""''" ««»o-^ d.-licl«iii msx prohclur. /. i,. ^.
9) /. b.J-. h. t.
i'ocand. l. 7 . J. dc jure pal.ron, l. G. in fin. ]f. nui unc nviwu
""'"■ ^•^■J-J'"'''''l'^"'»'^'lo. i '■'.'/'•• d.: Lalina tiberlaU. l. si
qiits. ^b J[f d,- conlr. cmpi. /. si vcnditor. (5. j: dc scfis export.
(12) d. $. 8. '^
(i3) /. a. supr. tit. r"-'^-.
(i^) Ncnio potcst rcio.ttcrc p.ict.im , ul.i rc.uissio pacli contina
(lcliclum. /. 10. $. i.jff: de in jus i'ocand.
(,5) Palicnlia sola pkTumqi.c dilii,q„itur. Tcuefur cnim , q..i
anc.llani prostilutioui cxnncro potuit , ix-c cxcinil. l. -j.k. quL si-
ne rriinnnniss. ^ jj • i
(iG) Pcr qu.tsc.inque ra, .„.s res ainLuIaf , s.w.n tamcn conditio-
ncm sorvat. vid. /. \:,. ff de mino, ib. 20. ann. l. aS. C. */ ope-
ras. D. de umfr. l. 20. ^. perinde. 8. D. de hcred. pet.
(17) /. 7. D. dc jure pativn.
(.8) Judicis officium cst , inquircrc in delJcta , ctiamsi n.illus
sit acc.isator.
(19) Id e.s.t , cliamsi con talxilis cf<;. nndc colligunt , haac ra-
clioncni valcrc inU-riiosilam c\ iiitc.rvallo.
(20) Qiia.nvis sinc ciiistwla. j4ccurs.
(21) (^uamyis c|.istola non sinc sciiptis, ita vi«k-tur logcndum
«X iutcr|irct.iUoiio Azonis.
(22) /. 4 5. 2. I). dc his , ^ni fwtantia: P,nl.ibit,.m una via ,
allcra non dcbct sdr^.ai. ! ai. §. ,. D. de Utc^ib. et eural. du-
4i6
LIBER QUARTUS
T I T. LVII.
Sl MANCIPIUM ITA FUERIT ALIENATUM ,
UX (l) MAKUMITTATUR , VEL (2) COKTKA (3).
De pacto , Ul monumiUatur.
1. Imp. AlexAnd. A. Palricensi.
SI Patroclus posleaquam le IJermia? donalionls (4) cau-
sa dedit lege dicta , JJl si quindecini annis continuis
seri>isscs , cid hhcrUitcin perducercris , ila ut civis lioinu-
mis csses tcmpore peracto : si niodo Palroclus non (5)
contraricC voluntalis fucrit , aul [ etiamsi ] si jam deccs-
serat , ad libertalem pervenisli : quoniam placuit non so-
lum ad venditos , sed etiam (6) ad donalos eam legem ,
ut manumitlerentiir , pcrtiuere. JNec (7) te potuit , semcl
translalo dominio in IJermiara , postca alii Patroclus ven-
dere : et ideo non de praestanda tibi libcrlale , quam ex
constitulione jam fucras adeplus , liligare debuisli : sed
liberlalem quam obtinueras , defendere.
2. Idem A. Eutychiaao liberto.
SI ea lege Crestes servum suum , sed naturalem (8) fl-
lium venumdedit , Ut cniptor cuin manumittcret ,
quamvis (g) non est manumissus , ex Conslilutione (10)
divorum Marci et Commodi ad Aufidium Victorinum ,
liber esl.
De manumissione inulili,
3. Idem A. Fulginio.
SI Justa Saturnino puellam nomine Firmam , ageutem
tunc annos seplcm , liac lege veudiderit , Ut , cu/n
haberet annos vigintiijuiiuptc , libera esset : quamvis la-
ctum ab emptore prgestanda^ libertatis pacto non sit iuser-
tum : sed ut libera esset , expressum : lamen conslitutio-
ni (ii) Divorum Marci et Commodi in semeslribus [ scri-
ptae ] locus est : ideoque implelo vicesimoquinto anno Fir-
raa libera facia esl t Nec obest ei , quod vicesimoseptimo
anno manumissa est , quae jam ex constitutione libera
(1) /. i-Jf. de senns cxport. adde 19. Eclog. 17. et Cujac. !.
obs. 29.
(2) Suctonius in Augusto c. 21. Barbaros crebrius , aut perfidio-
sius leljellantes non gravioie unqnani nuiltatus est po;na , quam ut
captivos sub lege venundarct , ne in vicina rcgioue servirent , neve
jjitra trigesimum annnum liberarentur.
(3) /. 5. infr. h. t.
(4) Ciijac. d. loco. l. 8. Jf. qui sine mamimiss,
(5) Vide /. 6. infin. injr. h. t. et d. l. S.
(6) Vide Cujac. d. toco.' Et ita constitutjo favore Uberlatis di-
i.ponens in venditione , trahitur ex interpretalioiie ad donationenj.
(7) /. 56. jff". de contrtih. cinpt.
(8) Vide quae scripsi ad Not>eU. 78. c. 4- od l. 5. J/'. de prcE-
scr. uerb.
(9) Quod non fit per hominem , lex interdum pro facto habct.
l. ult. iifr. //, t. l. io. J}'. de in jus vocand. l. 3. §. 1. ff. de
legit. tutor. l. 84- 5- ^-ff- ^^ hered. iiistit. l. 8. in fin, Jf. de
Jure patronatus. l. "i. ff- qui sine nianumiss.
(10) Cujiis nicminit /. 3. injr. l. 7. j. 8. _^ de donat. int. vir.
l. 3. Jf. (jui sitie manumiss.
(11) Dc qua vide /. 3. supr.
(12) Quod cx ca quae post annum vicesimum qtiintum manumit-
ti debet , nascitur , ingcnuum est : adde qusedam cx Cujac. lo,
ebseri'. 21. infne.
(i3) Vide /. ^S. ff. de hberali caus. yide Cujac. d. loco.
crat. Et is qucm post (12) vicesimumquinlum annuin
te conceptum euixa esl , iogenuus est.
De mora.
4. Imp. GoRDiANus A. JocundcC.
SI is qui pretium pro (i3) te acceperat , Ul slali
tenipore [ 'e ] libcrtate donarct , moram repromis
libertati prsestilit : ex [ eo ] tempore [ le ] liberani (1
esse effectam manifestum est , ex quo , cum (i5) po«..
dari fibertas , non est praestita : et ideo ex te natos , i
gonuos videri procreatos , non incertae opinionis est,
De pacto , Ne ad libertatem perducalur,
5, Idem A. Marlino.
EA quidem mancipia quorum venditio eam legem a
cepit , Ne (16) ad libertutcm pcrducantur , etian
mrinumiltantur , nancisci liberlalem non possuat. Neq
cnim condilio quae personae cjus colia^sit , immutari (i
facto ejus qui ea lege comparavit , potest. Nec lam
poenae exactio , si qua addita conditioni non servatae, j
stam exigendi tribuit causam. Qua igitur ratione te p
terit revocare ad ofticium Procuratoris (18) , qui eam 1
geni venditioni dedit , psrspici non potest : cum nec (1
in privatorum contractibus fiscus se interponere debeal
ct literse ad te missae , personae factuia , ( si non if
manumiseris , ) non contineant.
De paclo manumittenili non servato.
6. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Rufiuae.
SI puellam ea lege vendidisti , Ut (20) manumitterelu!
et si manumissa nOn csset , centum (21) aurei (2
prccstarentur : non (^3) servata fide , nihilominus eam i
ptam ex (24) vestigio servitutis ad liberlatera , qc
pragstari potuit , constitit : nec pecunia quasi rupta fii
suscepta , recte petelur : cum , non (^5) mutata vendit
ris voluntate , conditionis potestatem (26) , post raam
miltentis factum (27) repraesentari , optima ratioue placui
(i4) Qui post tempus libertatis matri necessario conferendx n
acitur , liber est.
supr. de relus aliei
non alien.
(17) Emptor legcm rei venditae impositam mutare non potc '
(18) Fisci scil.
(19) Procurator fipci cognoscit de cansis hiter fiscum et privitur
(20) Y.Tri iKfri&.fcab-fyxi iuTrpo^sa-^ui , ut ad constitutum die
manuniitterctur. Synops. 19. tit. 17. cap. 21.
(21) /. 20. ^. "i. ff- de manumiss.
(22) Tlpdftfiis» , pcenam. Synops. ibid.
(23) Si quis piiellam vendiderit , ut ad constitulum diem man
mittcretur , et si manumissa non essct , poenain stipuiatus fiierit
die cedente puella quidem manumifterctur , pcena vcro pcti ncqm'
cuin pacti vis praestandam a venditore maniunissionem importa
Synnpsis d. loco.
(24) Evestigio.
(25) /. 3. .^ de seiv. export.
(2G) Potestate manumittenlis cLc. Cujac. 16. observ. 24.
(27) Lex iutcrdum repraeseutat qnod ab actore fieri dcbet. ^i
ad /. 2. supr. h. t. adde qnce disi ad JSov. 1. e. i.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
4»7
T r T. LVIII.
DE ^DILITIIS (i) ACTIONIBUS.
I. Inip. Antoniijcs A. Decensio.
SI (2) non simpliciter , sed consilio fraudis servum ti-
bi nescicnti l'ugiti\um (3) , vel alio modo vitiosum
quis vendidit , isc[iic [ idein ] fugilivus abest , non solum
iu preliura servi vendilorcm conveniri , sed etiam da-
innum (4) quod pcr eiim libi accidit , conipetens judex
( ut jampridem placuit ) pra:slari jubebit.
2. Imp. CoRDiANUs A. Penthilio.
/^Ura (5) proponas scrvum qucm pridem comparasti ,
vJ post anni tempus fugisse : qua ratione co nomine cum
jvenditoie ejusdem congrcdi quceras , non possum animad-
jvortere. Etenun redhibitoriam (6) aclionem sex (7) mcn-
liium temporibus , vel qiunto minoris , anno concludi ,
nanilesti juris est.
^. Impp. D.ocLET. et Maxim. AA. Mutiano.
Ll (o) apud pnorcm dominum fugisse mancipium non
!~f f^ceatur : fuga post (9) venditionem [ intcrvenicns 1
■id damnum en.ptoris per.inct. Sin autem vendilor non
Kiosuni (10) eliam in posterurn fieri scnmni temere (11)
>romisenl: quamvis hoc impossibile (12) esse videalur
ameu secundum fidem antecedenlis (i3), vel in coitil
leuti secuti pacti experiri posse non ambigiiur. Postrrio-
PS (_i4j enim casus non vendjtoris scd emptoris penculum
xpectant Verum cum servum , quem comparaveras , ad
^im (^15) qui d.straxerat, rcdiisse contcndis , competens
"dex perspectis omuibus , pro repert.-c rei qualitate pro-
fire curabit senteutiain. ^
S4- lidem AA. Falsc.
r pr^dium quis sub ea lege comparavit , Ul (1%-) , d
chsphcucnt , incmpium sit , id , utpole sub conditio-
ne veud.tum , resolvi , et redhibitoriam aclionem adver-
sus vendilorem competere , palam est
t Idem observatur el si pestibilis^,;) fundus ( id est,
pestibilcs (.8) heibas (ig^^vel lethiie.Vhabens ) ignoran:
te empiore d.stractus szt : nam et in hoc [ etiain 1 casu
fcomt-a "l ^'^'''"''"' ' ^*'"' 'l"'''!"^ redhibenduii csie
In redhibiloria nctione dehet probare empior
servuni fugilivum esse. Salic.
5. Imppp. GRATiAiv. Valentin. et Theod,
AAA. ^ebridio P. V.
TTAbito (20) semel bonae (2.) fidei contractu , manci-
iJ. pioque suscepto , et pretio solulo , iia demum re-
petend. prelii potcstas est ei , qui maucipium comparavit ,
largienrla ; si (22) illud quod dixe.it fugitivum , poter.t
exhiberc. Hoc enim non solum in Barbaris , sed etiam
[ in J provinc.al.bus servis jure prjesc.ipt.im est. Dat. 3.
Kal. Jul. CP. Ho.NoR. el Evooio V. G. Co.vss. 388.
sive 380.
T I T. LIX.
DE (23) MOXOPOms (24) ET CONVENTU (^5)
«ECiOT.ATORUAl ILLICITO , VEX. (26) ARTIFICIO (27) ErI
GOLABoaUM r28) , .^ECAON BAL.NEAXORUM , PllOHltlTlS ,
LT PACTIONIBUS ILLlClTlS.
1. Imp. Zeno A. Constantino P. P.
J Ubemus (29) , ne quls cujuscu.ique vestis , vel piscfs ^
hseiv. i. ubi dc (xdduus actionibus. ' '
,iU ;, ^*^"" ^^•'^"■n /"«itivu.n ,,ri„s vc.idiclmt , ta.n in nrcti.un
ud H-ciu;"" r;"— \--d-s convcnUur..'utsi .„^,^1^;:"
(i) d. l. -^. Jf\ /,. f.
(6) lUdlubitoiia C Cr.-Bci «' ' > «
%] J- 'y- '''.f"' i. 55.^: h. t. ^' ^"
«pud pnoU\itnin,!^':::./IS-^" P~P'- ctialcgrilatis ,
.i vcnd',?ol Ec;n;n'"r:";r" '"'V"'""'" ''^ ""P'°'-^'" P'^'-'-^' '
^i "- antc .::s:^z^':^i:, t;s;'"v;:'"""^'^' "' '-'■■
(■ .0. ciif}. 54. ^' troDciur. iynopsis BasU. ly.
(io) Scrvus lli{^i(ivu.s , vitiosus.
[:; ^7z:t !:':; .i;;r-^;i!;r.!:;rSf ^ i^^p-- ^-^--
^^t =;;;;:ir s::-;:;r ;:;'kr ' vf^ ^- -^•■:" =
'Z', Ralio dcc.dcndi ,.ot- acLri.^ eo k ^'"'- "^' '""'•
'vi p.omittcnlcn. obli.^';..; •' "°""""w sc. factu.u
i.iJt. ' °''''S'" ' '^'Ii^e ac si proprium factum p.o-
-Htu;',t:t:;:!cnd:''^r'"- '• --"^ -"^"- -• vcndUorem
(•6) /. 3i. 5. 22. /T A , / .j jr I ,
"J. a Val].. .. ., "''■,. '■^■■M- '/e contruk. einpt. addc Ro
'P- "J. A.is. '• '*9-M- ''■ '• DoutU. A. i.
rww.lV.
pAi?il i.^^-"^ /'. «• Cujac.us Icg,t. ,6. oi5. 24. pestilis fa.ida»,
Pe^t.l.s , .d cst , pest.huias , vel herbas lethifcras hal.cns. Pe^tibuU .
natr.cum sc.pcntumque pe^tes , ut lorp.itur Columella : con[icto ao-
mine e.;c pestc , ut naust.buli , es navi , auctore Fe.to. OJoxe sob
n pcst.r.s locus. Vide qn.B notavi ad /. 2. 5. 29. /f. ne qud /-.
toco pubhco ct ita Coh.mell. ,8. Serpcnt.s odorcin fc.tae..te,a
cssc ta i.es-.lcnsage,. ^ialapmorum , C.ccro 2. A^nma, oucm .id..
(ib) Pe.t.bulas , Cujac. d. iocu , ut suvr. h. t
(Kj) /. 19. 5. i. ff\ locati.
(•2") Lcge un. C. Tliaod. h. t. Srnops. h. t. cap. 6.
(■2.) (^hnd si vc.iditio no;i bona tide f.cta sit : et vendilor scie.i*
prudens servum fugitivu.n ve.ulidcrit .^ emptor a vendito.e pretium
qu.dem rec.p.t: pr;iestare tamcn cautionem duata.xat dcbct , ut si
servura uivencr.t eum reddat. Scholiastes Synops. d. c. 56. /. 2..
'«/'"•# de add. edict.
(22) Kcdhibitoria ageas emptor , fugitivu.n cxhcbere et rcstlt,.t-
re debct
(23) Sensus ap.jd Synopseos autorem hic est : De negoliatoribus
qui aunome uisid.aatur , dum cmunt ct supprimunt mcrces , aut
tab.s ponder.bus utuntur : et quod non liceat inter se p.icisci d«
spec.cbus , ne mu.oris vcnda..t , quam iuter se statueru.it , et u*
siut monopol.a. rg. Eclo'^. iS.
{^) Mono/jolii verbo utitur , et quidem Grsco et deficiente La-
Imo. Ila buetonius e. 7.. scr.bit , T.berium .n Se.iatu abstiQu.s.c
scrmone Oi.<cco : adeo ut inonopo/iuin noini.iaturus , prius vcniam
poslularct , q.iod s.hi verbo petvgri.io ulcmlum e^set. C.efcrum mo-
nopoiiuin est , jus vendcnd.Tj ccrtx mercis , quod unus ccrfive ho-
nmics s.bi vind.c-anl pcrmissu Principis , sub vcctigal.s oncre.
Crota. v.d. Slrach. de mercalura. part. \. Jacob. Boruit. de cerar.
redu. bh. 1. cap. 3. Ans. Adde Cujac. lib. 16. obs. c ^3 et
lib. 10. obsari'. cap. 19. S. L.
(aj) Pars .sccmda tituii de conventibus , id est , cooventiouibus
tt pact.s negotiatoriim illicitis. '
(■2f)) Pais tcrtia tltidi.
(^7) Vel artiticum er-olaborumquc. Cujac. hie. artiCcu.u er^o-
l.irx)ru.n. Hal. '
(^8) Qui opus conducant f.icicndum.
i?0) ^J'*- Sa.$. 19. lii. i8. cap. I,
53
4i8
L I ]i i: R Q U A R T U S
vel pfcllnnm (i) forle , aut ecliini (2) , vei cu-
jusliLtt altcriijs ad viclum , vcl ad qucincumquc usum
pcrtinciilis spcciei , vcl ciijuslilxl niMleria) , pro sua au-
lorilale , vcl sacro j;im clicito , aul in poslerum cliciendo
rescripio (3) , ,'iut ])ragmalica sanctioue , vel sacra no-
sli3p piclaiis adi)ol;ili( lu- , monopolium audcat exercere :
ncve qnis illicitis habilis conventionibus (4) conjuret ,
aut paciscaliir , Ut, (5) specics divenorwn (orjjorurn nc-
f,o(it./ionis , non minoiis qinvn inlcr sc slalncrint vcnun-
tlcniur. -^- Tliclifjciorum <juo(|uc arlifices , vel crgolabi (6),
nlioiumqne divcrsorum openmi (7) profcssores et balnca-
lores penitus arccanlnr pacta inlcr se componerc ; Ut
iic, (oj (juis , (juocl (dieri (oniinissuni sit , opus implcat ,
aut injunctam alttri solicitudinent allcr inlcrcipiat : data
licenlia unicuiquc ab allcro inclioalum et dcrelictum opus,
pcr allcjum siue aliquo timore dispendii implere , omnia-
que liujusmodi facinora denunciandi sine ulla formidine ,
el sine judiciariis sumptibus. •]- Si quis autem monopo-
lium ausus fuerit exerccre , bonis (9) fpropriis cxpoliatus
pcrpetuilate damnelur exilii. •]- Coeterarum prajterea profes-
.siom.in (jo) prinjales, si in posterum aut supcr taxandis
rerum pretiis , aut super (juibuslibet illicitis placitis , ausi
iueriut coiivenicntes hujusmcdi sese pactis consiringere ,
quarjraginla libriuum auri solutione perceJIi decernimus :
officio luffi stdis quinquaginla iibrarum auri condejnnatio-
ne niultando , si iu probibilis inonopoliis , et intei'dictis
corporum actionibus commissas forte ( si hoc. evenerit )
sahibcriima} noslraj di&posilicnis condcmnaliones , venali-
tale inl( jdum , aul dissimulaiione , vel quoiibet vilio mi-
nus fuerit exccuti.m.
T I T. LX.
DE JNUlSDIiMS (,,) ET (19) MERCATIOMBUS.
1. Jmpp. Vall2,s et Valent. AA. ad,
Probum P. P. '
iUi cxerccndcrum meicaluum , aut nundlnarum liccn-
tiam, vcl vtlerum (i3) inuulto , vei nostra autorita-
te nieru(,'ruut : ita bcnr-ficio rescripii potiantur n»
nullum ia meicatibus atque nundinis ex negotiaiorum
mercibus convcniaut , vel in venaliliis (i/}) aul locorum
lcmporali quaestu et commodo privata exactione secleuiur
vel sub pi.-rtcxtu privali (i5) debiti aiiquam ibidera (iG)
concurreutibus moltstiam (17) possint inferre
T I T. LXI.
DE VECTIGALIBUS (18) ET COMMISSIS (19).
De manumissione.
i. Impp. Severus et Ajntomncs AA. Victorino.
SI (20) jure manumissus es , ante (21) quaeslionem com-
missi molam ; stalum tuum vectigalis nomine convcll
non est a?f[uum.
De quinquennio elapso , de re non existenle.
2. lidcm AA. Liuuo.
VfEque commissum , quod ante quinquennium (22) fa-
1 1 clum dicitur , si lite res anlicipata (^3) nou est ,
vindicari potesl : netiue pro re qua? in commissi causam
cecidit , si ipsa non existat , nec dolo supprimatur , pre-
tium peti potest (24).
De mililibus.
3. lidtm AA. Ingcnuo milili.
OlNInibus miblibus (aS) nostris prospcximus , ne ob
oinissas proliessiones poena coramissi lenereutur. Proin-
de deposilo hoc metu , si cjua portoria debere te appa-
ruenl , exsolve.
(') IIxT5' /»■ Ecl. (I. Ivco. Pccliiicni tjuil lis inuimtur vcl dedu-
cunlur capilii. C.ujac. hic. Alii jcctinis vocabulo piscis geiius in-
lclligunt , dc quo Hor;:t. 2. serm. 4- Fectiiiiius patulis jacttU se
inoUe Turcidnin : qiiod mihi f.t vciisirailiiis.
(^) ^^ Xsi " Eciig. d. loco. Cujac. hic vidctur lcgisse hcrina-
cci , qcoi t;ui ctito vtstcs poliri nctiit , ct in iis fiaudcin , ct mono-
poliiiin juiigiiuni Ituriiui iii\enib.sc , piioitis scribil l. 8. c. 3;.
(3) Monopolii jus privatus a Principc iinpetrai'e non polest.
(4) Pars secui.du tituli.
(5) Mouopolii forina lisec cst.
(f') E>/)cXa/So/ ,Syncf's. ibid. c. ir.pl t.^X"''.^" ^ iypoKx^ii--
lidiin Griici ipyoxiiriit^. Pofux : (fycK^fio ■;(', ijui] us conlrmii
iKc lcym- GI11J.S. (f)o\a$04 rcdtraj tor , ut ej. l, ^[).J}. dcrcivind.
(7) '£-^y'.iu aiTKxhoL , Ecl. d. loco.
(6) /. 12. §. 8. injr. de adi/iciis privatis.
(9) Monopoliuin txeiccntis poena.
(io) Prcfessioniiin primatcs , les maistres jurcz , quasi coUegii
judiccs. /. ult. su/ r. de jurlsdict. omuium judicum.
(ii) KunJiiioi qiiid , dixi ad lib. So. Jf. 11.
(12) NuiidiiiEe , celebriores mercatus : Mcrcalioncs, seu mcrcatus ,
jiarvas i}tindiiia3 , Afscmllees : vctitifi ctltbiuri dic dominico. 1.
icguin Ei (Uicicaruin iSg.
(i3) Niindii.ae n^a i-j i//ir/f, stalis Itmporibus fiunt e;s locis in qui-
bi;s eas habendi jus daliim cst , longa consuetudinc , vel bc-
ntficio Principis , vel senatus , vtl coiibulum : vtl ( ul est in
ISovclla \ alculiuiani tt Maitiani de siliquarum acliciiib. ) decrclo
ordintini , l.onoralcrum , et civiuni pra-sente modeialorc proviiicia:.
E.\ hib notari poltst , quibus | olestas jus nundinuiura conccdendi
com] clat. quibus ;iddc /. \.J}\ h. t.
(i4) \enalibus .■ scnsus est , Ne quid exigatur cx mercibus, aut
venalibus tcivis ct ex quisstu ten;porali locortun , in quibus expo-
nuniiir nierccs.
(i5) Ncadinae j ublicain habtnt stciu^itatciu. vidc Molin.t/c usu-
ris , quast. 3. n. 92. ut qui eariira causa convcniunt , non inter-
pcUcntur privati debiti catisa. l. 3. infin.Jf. de feriis. publici
tiimcn dclicti causa jiObsuut iuterptllars. d. L. 3. ut ct baDDiti.
uig. l. i\. Jf. dc pcEiiis : ctiam injuste. Bald. hic. scd ct rei criioi-
num. No\cll. 17. c. 7. adde /. 2. im. Ei vero. in fin. irifr. dt
cihib. et tiaiism.
(16) Jit intra dies nundinarum , quos nlures fuissc iudicat /.i3S.
Jf. de verb. obl.
(17) Rcpra-saliarum seu clarigationis jus ccssat nundinarani ttm-
pore. Baid. hic.
(18) II. C. Theod. II. et 56. Ecl. ^■^ctc. nKdrronKi.isfttiOf-
12. Ilarmcnop. 3. c vi/i Ki:Typy:Zp t.-A*'.' kxi KsufxipKin- disiad
A- 39. jff^". 4- ^'ectigal quid sit , vide /. 6. iiifr. h. t.
(19) tiommisbiiiu , canis mtrciuin iiniiro.^e.^siutim apud publica-
nuin. Poeua omissje piorcssionis , jiublicatio morcium aut venaliura
improfcssorum. Gctfi. AdJe Bossium tit. de vectignlibus fvl. Sgj.
cum 7. tit. seq. Forneriuin lib. i. select. c. 20. Mod.
• ('^*') Q"i siu*' PS mcrcibus aliquid cclarc voluerit , ne vecligal
jiendat , ct dcprelitnsns ftcrit , ir.erces aniitit. Simililer si fcrvum
celavit , domiuium araittit. Sed si quis cclaliim scrvnm ruaiiuini-
sit , poslquam lil crtas scmel compctere co^pit , uon ainplios emn
tiscus vindicarc potest. Synops. Busil, 56. inpt KKtir-OTSKat>it''*''^'
tit. 4- cap. I.
(21) Servus improf ssus maniimitti jrotest ante qiiaestionciu coin-
inissi niotam.
(^i) Pcena conimissi jirfescriplione quinqucunii tollitur , ^o
clapso quinquennio fiscus vecligul cominissuni viiuiicare non poti--l
vel comuicrciuni. Immo uec ante qiiinqucnniuni si rcs non esslat ,
nec dolo stipprimitur , scd forte jieriit. Syn. ibid. c. 2.
(23) Itl est , contcstat I.
(i4) Etiam intra qiiiquenniuiu. vidc Cujac. c. 34- de prascr.
(25) Militibus rcnnMiiur pcna coniinissi ; non tamen ipsuB por-
lcMium. /. 7. in Jin. ii'i>\ h. t.
CODICIS REPETlTiE PR^LECTIOMS.
4^9
De llciladonc.
4. Imp. CoNSTANT. A. ad Rufuin.
PEnes (i) illum vecligalia manere oportet , qui supe-
rior (2) in licitalionc exstiterit : ila ut nori minus
liuam triennii fine (3) locatio concludatur , nec illo mo-
(lo interrumpatur lempus exigendis vectigalibus pra?stitu-
uni. Quo peraclo tenipore , licilalionum jura conductio-
lumcjuc recrcari (4) oportet , ac siinili niodo aliis collo-
:ari. Dat. 10. Kal. Jul. Crispo Cses. 11. et ConstANtino
lCoASS. 321.
Pro quibus rabus vectigal solvitur , vel non.
5. Idem A. Menandro.
0'Niversi provinciales pro his rebus quas (5) ad
usuin (G) propiium vel ad fiscurn inferunt , vel
exercendi ruris gratia reveluinl , nullum vecligal a slatio-
jnariis exigantur. Ea vcro quai extra prsdictas causas ,
VI 1 negoliationis gratia porlantur , solitffi [ prrestationi
vel ] pensilationi subjugamus : ca[)ilali (7) poeiia propo-
Kita stalionariis (8) , et [ urbanis ] mililibus , et caileris
pcrsonis , quorum avaritia id (entari firmatur.
De cequalitate in publicis funclionibus servanda ,
cle naviculariis.
6. Impp. Valens et Valent. AA. ad Florenlinum
Comitem sacrarum largilionum.
OMiuum (f)) reruin (lo) ac personarum quae privatam
digunt vitam , iu publicis functionibus a-qua debet
esse inspeclio. Iloc ideo dicimus , quia nonnuUi privalo-
rum elicitas (ii) sufTragio proferunt sanctiones , quibus
vectigalia , vel cajtera hujusmodi , (|ua; inferri fisco mo-
ris est , sibi adserant esse concessa. Si quis ergo privato-
rum hujusmodi rescriptione nitatur , cassa eadcra sit :
Vectigalium enira non parva functio est , quae debet ab
omnibus , qui negotiationis seu transferendarum (ii') mer-
cium habent curam , sequa ratione dependi : [ excepti»
naviculariis , curn sibi gerere rem probibunliir. ] Dat.
10. Kal. Mart. Valentinian. et Valewt. AA. Coss. SGg»
De octava vectignliuni nouiine solvenda.
n. lidem AA. et GrAtiAnus A. ad Arcbelaum
Comilem Orientis.
EX pra?stalione vectigalium nuUius omnino nomine
quicquam minualur , quin octavas (i3) more solilo
constitulas omne hoininuin genus , quod corainuciis vo-
luerit interesse , dependat : nulla super hoc inibta-
rinm (i4) personarura exceptione facienda.
Ve legatis.
8. Imppp. GrAt. Valent. Theod. AAA.
Palladio Comili sacrar. largif.
ALegalis gentium (i5) devotarum , ex his tanlum spo-
ciebns qiias de locis (iG) propriis unde convoniunl ,
huc deportant , octavarii (17) vectigal accipiant : quas
yero ex Romano solo , quye sunt tainen lege concesss ,
ad propria deferunt , has habeant a praistatione immunes
ac liberas.
De vectigrdi alabanhice per Mgyplum ,
et Auguslinicain.
9. Tidem AAA. eidem Comili sacrarum iargitionum.
C'Surpationem totius licentia; sumraovcmus circa vecti-
gal Arabarchiae (18) per iEgyptum al([ue Augusla-
(i) 4. C. TA. II. /. wiic.
h) l- 9-jr- h. t.
(3) Locantur vcctignlia in Iricnnliiin : olim in qulnquenniuni ,
Mt scribit Vairo 4. de lingua.
(4) Rctradtari , rcnovaii.
(:')) Nola , quaniin rcrum nominc vccligal non debcatnr.
(b) Imo cas profitcri ojiortct. Z. 16. 5. 3. j. 9, j/.' h. t. l. 2o3.
_ff. di: verb. sign. Solvc : aliud cst protit<:ri , aliud vcctigal solvcre.
Cogiinur etiain iirofiteri ca , quae vectigal non pciidunt , alias ( ut
cst m vctoii inscriptioiic , ) Quod usuiarium invchiitur , ansarium
uon dcbct. vidc Cujac. lij. obs. 3.
(7) Capitalc est , cxcgissc a provinclalibus vcctigalium causa
plus qnam stalutuni cst , /. un. in Jin. C. Theod. h. t.
(o) Slationarii ct urbani inilitcs , portiloril)us ct ociavanls ad-
«dciit , iit Dioii. dcclarat b\. de qtiibus accipicnda cst lex SJ. in
Jin. //; ex qiiib. cau.iis ninjnr.
(9) /. 3. C. Thffod. de iinmun. concess. lib. 11.
(10) riajiToe T» i^tmtKd irpoiyuxrx TiXvviT^uirx» ctc. Omiilum
rerum privataruiu nomine vcctigalia exigantiir , ncc qiiispiiun i;llo
jalrociuii modo sanctioncm piofcrat , quic ipsiim a vcctigali libcret:
»cd sivc ncgoliator csl , sive nicrcos Iraiisf.Mct ( ct ita distingtiitur
t,uv9.,oi Kxi 0 utT»J)i^O'j (popTioy ) vectigal dcpcndat : exceptis iia-
Ticulariis. Nain lii , qiiuiu sibi ncgoticntur , a pr.Tstationc vectiga-
lis suiit immiincs. Synopsis Basit. 5tt. tir. /j. -inJ Kofx^atpKia , c. G.
(11) Inimiinitas vrctig.dinni ncquc rcscripto qiiidcm principis
conccditiir : \ cl ita , Niilln.s est iinmiinis a vcctigaliuin snlulione ,
ctianisi siipcr immiiiiit ilc profcrat principis rcscriplnm : quia prae-
sumitur olireplitium. Salicct. addc /. 7. injv. h. i.
(la) Vcdigal propric onus cst mciciuin qu.x Iransfornntur , sivc
»int piwincialcs , sivc pcrcgrinoc. /. ult. 5. 7. Jf- h. t. sivc in
provinciam (iofcrantiir , sive ad pcregrinos : incrciuin , ir
inquani
onus c?t , non mcrcatorinn ; natn ct ipii nuicaloics non sunt , 41
qisid inercis vehant , vcctigal solvunt : plcnimquc iii itincre. Lxi.
Jf. de donat. int. vir. plcrumqne in transltu pontis. /. 60. J. 8.
ff. loculi. In quibusdaiu pontibus pro Iransitu dilur. Seneca in *«■
pientcm non caderc injuriam. Gallis appellatur lioc vcctigul pon-
tena^e.
(i3) Octava vectigalis exigitur pcr stationarios et urbanos miM-
tcs , qiii porlitoribiis et octavariis adsident fcruntque suppcti.is. I.i-
do octavariuni vectigal. /. 8. infr. h. t. Gailic. le huictiesme. ad-
de qutedam ex Cuj. dc vectigalibus ceatcsimae , quadragcsimaa. 6.
obs. 28.
(i4) /<•■?• 3. supr. h. t.
(|5) Tuir «AX<J^y'\5)F i^.a). 56. Synnpi.tit. 4- ^ipi xo/uii.on'»-
c. 8. et 2. Hanncnop. 5. c. inpi rpsaS viu>. id cst , cs.leraruia
gentium.
(iG) Ato tI J9-af auT^v. Eclog. d. loco. Ilarm. d. l.
(17) Vid. /. 7. supr. h. t.
(iS) Alabarchine , ita emcudat Cujac. 8. o/>?. 37. sic Iii cdictJ
Juslinian. 1 1 . 74» x-xioi K»ipa'j u\t$xpx^- <-'■ ^- ^^ pulo post , c. 3.
Trpo(;Zz(i a>*.34jX''i>"- Jos-.ph. 17. hlTX: tS «\«5ar,x». et lib. ao,
vxU tS >i%! a'KtSxaX^'<r*,70i Ij ctKUy^pslcf. , ct Juvonal. Satyr. i.
iiitcr quos aiis;is habcre Noscio q li^ titnios iEgvptius aiit Alabar-
chcs. et ita Pompcjus ( C'ij.iciu« id rcfcrt ad Anloniiim ) a Cicc-
ronc 1. nd Attic. 17. Al>>l>archcs dicitur ( nou Araiiarclios , qua-
si ArabiiB partein snhcgissel , ut putat ihid. Manutius ) eo quod
sloriarctur se vecligalia populi Romani adautisse. aKxfix enim
Hc.oychio: To' ,«f\XM u yjfu^f- Alaliarclics magister est scriptu-
r.-e. scripsi ad Varronom ithi de aralione , qua; fK-bat pascendi p«.
coris caiisa. Si qMidem p.istorcs in saltibiis pubiicis pccor.i pj>:en.
tes iium^^riim capitum sui pocoris apud publicanos pi-otitcbantur.
vide Simonem Bossium i. ad Jttic. (7. Sod taracn Ciijacius aKt-
Sxpx'i'1' iiiterprctatar vc:tigal . qiiod pro transduclione pcooruin
iiiror^^li.iiur : ciii lcx. hacc miriiui ad inodum favet. Idein ad|icit ,
Aribaichiae vocabidum pro Al.ibarchia usurpari , ut ipyahiev »
aKyaK-oy ■ tppxyytK-Oi 1 <pK:c<yyifKiOj-
420
LIBER QUARTUS
neam (.) constifuturi niLilquo supcr traduclione ani- hanc tc.liam juhcnus acleo in diiione urbium mumVin
m,L.L,iionc (.) sol.la mini.v.e per- que consisiere , ul proprii compend.. curam non u^T
signalac jgilur consortium portionis eatenus juri ordinur
r>. .,^.r ?■} j ' , . civitalumque obnoxiuui manfal , ul eliam locandi nuu„
De vM<gahhus ad ai^gustiarum solatta rjucvsuis. ti sua inlerest , liccntiam s.bi novcrinl contribma,;.^
10. Impp. Arcap. et IIonor. AA.
Rufino P. P.
VEctigalia quapcunque qupclibct civilalcs sibi ac suls
curns ad angnstiarnm (3) suarum solatia qusRsie-
runt , sive iJla funclionibus cu.ialium ordinum profulura
siint , sive quibuscuuque aliis earundcm civitatum usibus
designantur : firma his atque ad babendum peipelua ma-
Jiere proecipimus , neque ullam contrariam supplicantium
5uper ])is molestiam formidari.
De salibus.
1 1 . lidem AA. Lampadio P. P.
OI quis sine (4) persona mancipum (5) ( id est , sa-
O JjiKirum tonductorum ) sales emeril , vendereve ten-
tayerit , sjve propria audacia , sive nostro munitus ora-
culo : sales jpsi [ una ] cum eorum pretio mancipibus
addicanlur. *^
T I T. LXII.
VECTIGALIA KOVA LVSTITLI NON
POSSE (9).
1. Impp. Severus et Ajstow. AA. Victorino.
■jVjOn quidem temere (10) permittenda cst novorum ve.
ll ctigalium exactio , sed si adeo lcnuis est patria tua
ut extraordinario auxilio juvari debcat , allega Praesidi
provinciaj , qu« iu libellura contubsti : qui re diHaenler
Jnspecta , uliJitalem communem intuitus , scribet '^Dobis
quae compererit : Et an habenda sit ralio vestri et qoa-
tenus , existimabimus.
V
2. lidem AA. Callistiano.
De rescriptis.
12. Impp. IIoKOR. et TiiEOD. AA. Gusoni
Ectigalia nova nec decreto c.vitatura institui possuot.
3. Impp. Gallien. et Valerjan. AA.
Tusco el aliis.
Comiti sacrar
largit.
Q
Licquid conlra vectigales largitionalium [ titulorum , ]
vel pragmaticis , vel sacris adnotationibus fueril eli-
Citum (6) , effcctu ct viribus carere censemus.
Quibus vectigal penditur j et de jure locandi
i3. Impp. TiiEOD. et Valent. AA.
FJaviano P. P.
I^Xceptis his vectigah"bus quae ad sacrum patrimonium
^ nostrum quocunqne tempore perveueruut , caHe-
ra (7) rcipublira^ civitatum atque ordinum , srstimatis
dispendns , qua? [ pro ] publicis nccessitatibus tolerare
non dcsinunt , reserventur : cum duas (8) portiones «ra-
Mo nostro conferri prisca inslilulio disposuerat : atque
I^On solent nova vectigalia inconsuhisPrincipibus (n)
ll inslilui. Ergo et exigi (12) aJiquid quod iU.cite po-
scatur . competens judex veiabit , et id quod exacturn
yidetur , si contra rationem juris exorlum est , restiiui
jubebit.
4. Imp. CoNSTANT. A. ad Fehcera P. P.
SI (i3)proviucialium nostrorum querela de conducloruru
aviditate extiterit , et probatum fucrit ultra anfi-
quam (i4) consuetudinem, el no3!rae(i5;i terminos jussio-
ms aliquid eos profligasse , rei tanti cimi.iis perpeluo exi-
ho puniantur. Sub conspectilms autem tuis vel eorum ,
qui tuac gravilati succedunt (16), licitationis cura servelur.
Llorum (17) , qui pubhca sive fiscalia debent , omuia
bona sunt obligata.
0) Atigiistan.cam.
^g ^'•«b.tioric. Praebitio solita , id cst , vcctigal Alabarchi^e.
(.^; Livitas quaehbet vectigalia sibi necessarias ad utililatcs im-
ponere potest.
(4) Sal emcre a conducloribus salinarnm singuH cogebantur.
Undc ct in hbns fcudorum , intcr regalia , sahnarum reditus com-
rutai.tur. tn. quce siwt rcgalia. Salinas pubhcas infellice , narn
pnvatis et.am salmas possidere licuit. vid. /. 4. S. 7 ff de cen-
silus. addc Cujarium 3. obs. 3i. f :) ^•^. ae c./*
(')) Piiblicani maxiraas famihas in sahnis habebant , /. 5q. C. i.
S-de hereci. uist^ l. ,3.^ ^, publicanis. l. .7. in f,n. Jf' dc.
Zn; \F''a y ^''^''"'- 7- ^^*'''"- 4- "'>• Damuabanlur etinm
nonnulh ad sal.nas. A 8. $. 8. jf. de pLis.
(o; /. ?. infr. tit. prox.
(7) Caeterarum.
(8) Vectigalis sobui duas partcs habet fiscus : terfiam ctvitas
sei; mun.cipu.m : niM su Yeditjal Frincipi rcseryatum. Salic.
(9) /• 'o. ff. de publicanis. l. uh. JjT. ad leg. Jul. de ^ipublir.
JSov. 4j- cap. I. 5- >•
(10) Id est, consulto Principe. /.4. infr. et d. l. 10. ^C^ Ecl»e.
J. cap. Q.
(11) d. l. 10. in monarcbica gnbernatione , scil. in deiuocratica
vcro , citra populi consensum.
(12) l. ult. supr. tit. prox.
(•3) nfo/(7«-oT/iocxT*Va; T!\iiu}i- etc. Publicanus qni amphusqnam
par s.t , exegerit , esilio peipetuo punitur : et alius pro eo consti-
tuitur : hcitatione ( quse Graecis vTip^c^ecr!a-fj.ii ) vectigalis ia
conspcctibus prsesidis facta. Synops. Basil. 56. tit. 4. cap. 16.
(•4) l- 4- in fin. l. 9. 5. 6. Jf. de publicanis.
(i5) /. 3. .supr. h. t.
(16) H. «p^oi7-£5 pracsides. Synops. d. loco.
(17) Interpretatio Lcunclayii.Est autem taec Ick desuiapta ex 56.
Ecfng, 4. cap. 17.
CODICIS KEPETIT.E PRiELECTIONIS.
4^1
T I T. LXIII.
DE COMMERCIIS (,) , ET MERCATORIBUS.
T)e (kbitis pcnsionibus ngnoscendis.
J. linpp. Vau:^s v\ VALniNT. AA. ad Julianum
Coiniicm Oricnlis.
7 Fgotiatorcs , si qui (2) ad domum nostram perti-
iienl , potcniiorum (juoquc homincs (3) neccssilaiem
«Mam pensionum ( ul honcstas j.ostulal ) agnosccre mo-
«Y.tnr: ut p,,- cunctowjni emolumcnla negoiialionibus
c.la..t tolnabilis l,at .gnoscnda^ devotionis efreclus.
. it). Jialcn(l Maji , ConslaniinopoU , Divo JoviAflo
kARUOJNli^O CoKSS. 3G4.
1
Dc larharis.
2. Imppp^ GnATiAN. Valentin. et Tiieodos.
T%r» //^ . -^^''^"o Comili sacr. larg.
p[t|u (4) ^olum JJai],aris aurum minime pra>beatur •
scd J cliams. apud eos invenlum fuerit , subtili
..ir ingcn.o. Sed (5) si ultcrius aurum p.-o'manci-
^e quibuscunque specicbus ad Barbaricum (6) fue-
..nshu.nn a meir.lonbus , non jam damnis, scd sup-
^ . subjugc.,lui-. Lt si id Judex repcr.um non vindi,
^, «egeie , ut conscius (7) ciujinosa fcslinai.
De nobilioribus ct de ditioribus.
3. Impp. IlowoR. ct Theod. AA. Theodoro P.P.
l^?nie.'rr^n\ '"'^'''•^"^ ^9) , et honorum luce con-
■ mrr.l-^^ ^' ''^'''■''""'"^ ^'^'«^^ ' pe.-nic.osum
"si^^e.c<moi..un.cxercereprohibcmus,'utinier ple-
ct negol,alorcs faal.us sit c.uendi vende..di(iue com-
■f
Co.umercium quij , vide aj^ud Ulpian. ,0 C 5 Thc^nl.
Inst. de iriiii. stipul. r • '9' .V o- llieopli,
J- ^,C. Theod. de InstraU collatioi.e. l. i3 t,> , / ,
-De Ptrsis.
4' lidcm AA, Anthemio P. P.
"[\/[Ercatores tam imperio nostro, quam.Persarum Re«l
Itl subjectos, ultra (.,) ca loca: in q,iibus fcederi,
tcmporc cum memorata nalione nobis convenit , nundinas
exercere m.n.mc opo.tel : ne alieni regni ( quod non
convemt ) scrutenlur arcana. f JNullus igiiur po^ihac im-
pe.io noslro subjectus , ultra Njsibin (.2), Call.uicum (.3)
ct A.-taxalam (i^) emendi , sou vendendi species causa pro-
hc.sci audeat : nec p.a^ter .ne.noratas civilates cum Persa
nierces existiinei commutandas. Scicnte ulroque , qui con-
tiahit , et species quae prseler h«c loca fuerint venunda-
tae , vel comparatae , sacro a?ra,io no.lro vindicandas : et
praeter earum rerum ac pretii amissionem , quod fuerit
iiumeralum , vcl commulatum , exilii se pocn^E sempiter-
iia) subdendum. Non defutura conlra judices , eorumque
appantores , per s.ngulos contraclus , qui exlra memora-
ta loca fuerint agital. , triginla hb.arum auri conderana-
tione , per quorum limilcm ad inhibiia loca me.cadi gra-
tia Romanus , vel Persa commeaverint. f Exceptis vJde-
licet [ his, ] qui legalorum Persarum quolibel tempore
ad noslram Clemenliam mitlendorum iter con.iiali , mer-
res duxerinl commulandas : quibus humanilalis [ ct lega-
lionis (i5) ] inluitu exlra prasfinila [ eliam ] loca mer-
candi copiam non negamus : nisi sub specie (16) legatio-
nis diutms (17) in qualibel provincia residcnles , nec le-
gau rcdilum ad propria comilentur. Bos enim mercatur»
insjstenles , non immerito una cum his cum quibus con-
Iraxerint , seu resederiut , poena huius sanclionis perse-
quelur. *^
De numero collegialorum , et sitbstiluendo aliquem
iu locum defimcli.
C5. lidcm AA. Aelio P, P,
Essante orani ambiiione , o.nui licenlia , quingentorum
[ sexaginla triura ] collegialorum (i8) numerus ma-
"' am conscius pui.ictu,- O,. 'n X , .'•'^"•"'•^•" "f>" r-micrit ,
■'•■•", scd c{i;an ;,-i '^a^i.Sr '■'' aurun, non solum no.:
> litisil. 36. /// ,., ' . ^f'""* '"f •'""■' «'■•^l , aufcrcudun,.
'•"•»• Ka,la,is ( (J,,.,. '|C.*;"'*"^''^"';',""^'"'- *"■ ^*'- Nobis
'"," pcimulalio , non ciupi,;, s,n..l,l>us ) pcmissa vidct
ur
^-a., .„.,.. »,,4; j- ;r;.n';rs„.,. . „.„.. „.
Nr„».:.:_.
(( Nobiliorcs aiccntut
'i'«, ( cs( d.ira co„..-,c, ' """ '^"•'*' ""•'•^■^" '"•■■< sit
^,^ ^ -a suoi tst , eo nunus dccU cuiu ncgoliari cl fe-
■ Mc.c.tura Inbus ho„ii„u«. gencribus interdici vidctu, , „0-
b'libus , roagistiatu fnngcntibus aut f.inctis , ditioribus : nempe ut
^'c,l,us sit cmcndi vcidcudique commcrcium ^.tx|J 7«' ihcir» Kui
irpccyfxxTiini, , inler plebcos et ncgotialores, ul liic. Synops. Ba-
sil. 19. tit. ,8. ex hb. 56. tii. 1. cnp. 2,. quod postc.-, sublalum
vuletu,- aut certc dcsuetum. Nam tcslu H.iimeuoimlo 1. tit. 5. f ,9.
CTi fuintt cftlxinrt KOfjLUErjXcjttr , on,„ibus commcrcia rxccendi
potcstas rst. Got/t. Yid. /. 6. t„fr. de d.^niutl. Aa e.^.cicitia mcr-
calur.T ob.s,nl dignitatibus , vid. Ti,aqncli. de noiilit. cap. 33,
CiJid Fapa? quast. 19«. Mynsingcr. ccnt. 8. ol,s. 54. Ans.
(10) •\ ide Forncnuin lib. 2. select. c. 3, Tiraqucllus vero mul-
ta in Lac rc d,sputat de nobilit. c. ,3. a n. ,9. inlinita^que mo.
re suo auctontatcs accumulat , ut modo c.\crcilio meicatui-K immi-
nui nol)ibtafem ct ainilti , modo non a,nitti piobet. eodcmquepcr-
t,ne,it eicgantcr admodum tradita ad Lujus icgis esplicalionem a
Jacobn Moiidclia cons. 43. Mod.
(.1) I ult. infr. h. t.
(12) Nisibis: quae Pbiloni Nasabis ct cohminas significat. Oura-
nio NcMb.s, quae vox Phffiuiciim lingua significat lapidum compoi--
tiforimi cumulum. Stcphauus de utb^
(1.^) Gallinisus dicilur Ammiano tit. ^'i. id cst , munimeutum
rol.ustiiu, , commcrcand, ojiiniitatc g,ati.s>imum.
(14) Arfa.xata Armeniae urbs est. \Strabo n . ab Artaxia rcae
ArmcniiB s,c dicta. Stcphanus ///,. de urbibus.
(ij) Lcgatis coruniquc comitihus mulia indulscntur.
(16) Lcgalionis piivilcgio ncmiiun. abuli opiulct.
O7) Fiequenli dcliclo pccjiam augcri biuc colJicitur . qua de rc
vidc Bellovis 3. pract .6. n. 7. f > 1
(iS) ■Vulc / //■. de coU.-fnatt^. Collcgiati hic .iunl copiaUe. l. i.
t^ ■ Jhecd. de lusindi CQlliUoue.
422 LIBERQUARTUS
neat , nullique Ixis addendi , mulandivc , vel in defuucli
locum subslituendi paleat copia : ita , ul judicio luaj se-
dis sub ipsoiuin piaesciitia corporatorum , in eoruin Jocum
quos humani subtraxeriul casus , ex (i) eodem quo iJli
luerant , corpore , subrogcnlur ; nuJIa alii corporatoruin
prceler dictum numerum pcr patrocinia immuuitate cou-
cessa.
De civitates vetustis legihiis inclytas transgredientilus ,
i>el veregriiios negotialorcs suscipientibus.
De aclionc.
3. lidera AA. et CC. Leoniio.
TT^X pJacito (lo) permulatioiiis , nulJa re secula , c
\j stal nemini actionem compelere (ii) : nisi {11] -
pulatio subjecla ex verboruia obligatioue quaesierit pai
bus actionem.
6. Tidein AA. Maximo Comiti sacrar. largit.
SI qui inclytas nominalim vetustis legibus civitates (2)
transgredlenles ipsi , vel pcregriuos nfgotratores sine
Comitc coirimercioruin suscipicntcs iuerint dcpreliensi : nec
proscriptionem boiiorum , nec pa;nam perennis exilii ul-
lerius cvadent. Ergo omnes pariter , sive privati , si\'e
cujuspiam dignitalis , sive in militia consiituli , sciant si-
bi , aut ab bujusmodi tenierilale penilus abstinendum ,
aul supradicta supplicia subeundnin.
T I T. LXIV.
DE RERLM PERMUTATIONE (3) , ET
PR.ESCRIPXIS (4) VERBIS.
De efictione.
1. Imp. GoKu. A. Therasae.
SI cum palruus luus venalem possessionem haberel , pa-
ter luus prelii uomine ( licet uon taxata c|uaniita-
le (5) ) aliam possessionem dedit , idrjue [ quod ] com-
parayjt , non injuria judicis , nec patris tui culpa evictum
est : ad exemplum ex empto actionis non immerito id
quod tua inierest , si in palris jura successisti , consequi
desideras. At enim si cum venalis possessio non esset ,
permutatio facta est , idque quod ab adversaiio prseslitum
e»t , evictum (6) Cst ^ quod datum est , si Jioc elegeris ,
cum ratione reslilui (■j) postuJabis.
Collatio ernplionis tt permufationis.
1. Impp. DiocLET. el Maxim. AA. Priiniliva;.
PErmulalionem (8) , ulpole [ re ipsa ] bonae fidei
constitutam , sicut commemoras, vicem (9) emplio-
nis oblinere , non est jnris incogniti.
(1) Vide Forner. 2. seleci. 21,
(2) /. 4- supj'. h. t.
(3) Dixi ad Lib. 19. D. 4- et 10. Synops. 3. Grfccis dvrxK-
\xyi et a.''x'Xkayi dicituf d. tit. 3.
(4) Dixi atl Lib. 19. D. 5.
(5) Vid. Molinaeus ad consiietud. Parisiens. §. 55. gloss. i.
n. 107. Vaconius lib. i. dcclarat. 27. Vandus lib. i. i>ariar.
qucest. 25. Mod.
(6) Permutata res si evincitur , in factum competit actio , cui
res evincitur. /. i- 5- ^- ff- '^'' rcrum perniut. l. 5. §. 2. in fin.
ff. de prcEscr. verb. in qiiod intorcst. /. 5.9. Infr. de eiuctinrub.
(y) Vule Pap. 3. notar: 9. de r-c^tiliit. contre eschange.
(8) Pcrmutatio bona fide cont; -cta vcndilioni ct eniptioni adsi-
milalur. Sjnops. d. tit. 3. cap. 4-
(9) Pcnnutatio vicina cuiptioni. /. "i. ff- de rer. pcrmut. instnr
cuiplioiiis. Nov'. f^alent. vers. Ita fit. de corif. his , quce udminist.
quasi cniptio , /. 62. ff. de jur. dot. Qiii pciniutut , cniptori simi-
lis. /. utt. Jf. qnib. ex caus. in possess. et 19. Eclog. 3. c. 4-
non tanien ultm. /. \ . ff'. dc renim perrnut. Perniutatio fit rcLns.
d. L i. non emptio. /. pcn. infr. h. t. Interdum pccunia cum fa-
cto permutatur. /. ult. ff. de condict. causa data , veluti si qui^
pecuniam accipiat , ut manumittat. Hnjusmodi spccies non esi
emptio , sed vel permutatio vcl locatio. /. 5. 5- 2, ff. de pnt-
scr. werb.
(10) Vitl. Cujac. II. obs. 17.
Si is qui fundum ex causa permutalionis accepiL .
cum vendidcrit.
4. lidem AA. et CC. eidem Leonlio.
CUm precibus tuis exprcsseris , placitum inter te , t
alium permulationis inlercessisse , eumque fundu;ri
te datum vendidissc , contra emptorem quidein te nidi
habere aclionem perspicis , cuin ab eo sujceperit dw
nium , cui le tradidisse litnlo permutationis non ne^
Sed si secundum fidem pJacili slipulaiio subjecta esf ;
cessores ejusdcm, cuin quo coutractum Iiabuisti , codv
re non probiijeris. Si vero nuJJa stipulalio inlerc-s-
pnescriplis lerbis actio est , ut (i3) ucl fides pladli
servetur ., vel quod alterius accipiendi fundi gratia d;-
sti , causa (i4) non secula restituatur.
De fundo dato , u( accipiam domum.
5. lidein AA. et CG. Tlieodolanse.
QUoniam adseveras , patrem luum ei contra qaera p
ces fuudis , Iiac conditione dedisse fundum , k^ i'
cem doinum certam acciperet : aditus Praeses prc
cia; placitis eum parere , vel si causam(i5) propter (ju
fundus datus est , sequi non perspexerit , condjtionis ■
tione datum [ a te ] restituere , sicut posiulas , jubci.
De lege traditionis.
6. lidem AA. et CC. Protogeni.
REbus certa lege traditis : si huic non pareatur , p-
scripiis (i6)'\erbis incertam civilem dandam ac -
nem , juris autoritas demonstrat.
De frumenti dalione ut accipiat oleiini.
7. lidem AA. et CC Timotlieo.
tj^Mptionem' rebus (17) fieri non (18) posse, pridem ]-
j cuit. Igitur cum frumenti certam modiatiouem U.-
(11) Diffcit in co pcrmutatio ab cmptione; ILec , nudo coe>
su : illa , re pcrficitur. /. 5. §. 2. ff. h. t. » ^n t
(12) Stipulalio adnesa contractui inuomuiato , tacit ai nou
locus pcenitcDtife. /. 5. infr. de curitruhend. stipul.
(i3) /. 5. infin. infr' h. t. ^ ^ , „«,,
04) /. 7. infin. irfr: h. t. /. i. in fin. ff. de rer. pir^mu
(.6) /■ «/«• infin. infr: h. t. l. .8.# de prmscr. ^er^-
l. 2. supr. de rract. int. cmpt. , .
(,7) Scd pecnnia numerata , /. r. 5' '• # ^' ""'"^
i. 2. Inst. dc empt. . f ;,
(18) Imo cmptio priscis tcmporibns ctiam sme nummo "a .
ff.dc conlr. errrpt. Tlln vcrsibns Homericis piobatur '^^y^
fmptio. sic apudS-ngil. .. Gcorgic. fJ^^f^^^^^^Z^^^^^.,.
mo, illo versu: Tequc sibi gencrum Trthys ^"'«"'"''"'^.t jr
Et alioquin Rom.x primo pretium pendtJ^ant m ^^"'' ' ' j^j.
trutinam solvcbatur ( cujus vcsligium trutuia ui ac.te - ; ._
de Ennius: Pani stipeiuiia pendant. Hinc ''bripcn» i" 1^^^
bu.s. Varro 4. dc lingua : ^. i- lust. de teslamcnt. 1 er cu^ .
pcrmutatio cum pecunia signata cssc potest. /. curn m- ^^i ^
cui. 24. ff. da transnct. l. ita constantc. -ib. f- «y'* "^^ ,^rr.
rmili^r. 2\ . ff". de pactis dot d. §. coiiitUuUur. 1. liisi.^ ^^ ^
Plinuis 3r. c 8. vidc ForcatuUira Necyomantice c. i^-
l. 4- in fin. iup?\ h. t.
CODICIS REPETITyE PR.ELECTIONIS,
423
;ho el Acamalo te declisse , ut tihi repracsenlent flti cogifnr (H). His ccssanlihus , si quid exlrinsecus (9) ex
gnalum pondus , adsevercs : si placilis cilia slipulalio- deposilis rebus , illaesis horrcis perieril , damnum deposi-
solcniiitalem non exhibeanl fidrni , f|uantum dcdisli , larum rcrum [ ei ] resarcire debel.
sa (1) non secuta condicere pro desiderio tuo potcs.
De lcge donationis.
8. fidem AA. et CC. I'aulina3.
"1 A lcge (2) rcbus donatis Candido , Ut quod placue-
jy rfl< , meustruuni scu annuuni libi pnestarel , cum hu-
ji nodi convenlio noii nudi pacti noniine censcatur , sed
us piopriis diclK lcgis subslantia mnniatur : ad implen-
11 [ libi ] placilum ( sicut postulas ) praescriptis ver-
(3) compctit aclio.
T I T. LXV.
DE (4) LOCATO (5) ET CONDUCTO.
De rei interilu.
h
1. Imp. ArJTONiNns A. Agrippino.
Om nus horreorum periculum vis majoris (6) , vel
cilracUuam (-;) lalrontim , conduciori prajstare non
De (cdi/iciis extruendis,
2. Idem A. Epicleto.
ADversus eos , a quibus exstruenda sedificia conduxi-
sti (10) , ex conducto actione contendens , co judi-
cio , quod est bonaj (11) fidei , debitum cum (12) usuris
solitis consequeris.
An inquilinus expelli possit.
3. Idem A. Callimorphoniae.
/T^De (i3) quara te conductam (i4) habere dicis , si
IX-J (i5) pensionem (16) domino in solidum (i^) sol-
visli (iB), iuvitain (19) te expelli (20) non oportet (21) :
nisi (22) propriis (23) usibus dorainus eara uecessarianfi (24)
) Ittbus rcrla Irgc datis , ex ca lcgc datur actio. /. 10. supr.
fxwlis. l. I. infr. dc paclis cotiuciuis. 11011 datiir aiittin cx rm-
pacto , ul liiiic coiislct: , j)actiiin dutionc iii contiactiiin tiansirc,
IH)iiiis, coiitractiiiii cssc ctii inest j)actui)i : cuin niliii rcfLial ,
■calat an sc(|ualur jiarluin. /. 3. supr. dc addit. cutiontd. vi-
(liijac. II. f Ls. 17. injiii.
■>■) Pacluin datioiic niiinitiir , ct tiausit in contractus ^nomcn.
c Ciijac. II. obs. 17. in yin. et 14. obs. 28. in /in.
3) l. 6. supr. h. t.
4) Dixi ad L. lyT D. 1.
5) Lwalor lum is csl scinpcr qui mcrccdem accipit , nam
locat aMcriii.s oj iras , dal incrccdem. Dici potcst jjciicralius ,
ratortn. css-c ciini , cjui dat ulcnduni vcl facicnduiu aliquid :
iiductoicra csse , qni qnid accipit ulendum vcl facicnduni : ul
./rc nil.il alind .sit , quam iituidiim vcl faclciidum aliquid darc ,
^iuccrc , accijicic. vid. Cujac. 2. obs. 28.
;t)) /. 3j. iii Jin.Jf'. h. t.
■;) ^pgusbuiaii). /.12. infr. h. t. l. 3\. l. 5Fi.Jf. h. t.
.8) ^i.si cuslodiam in .sc icccjcril. d. l. 55.
;9) Lotalor vim , ct castim non jnspslat , scd ciilpam.
;io) Condiiclor adificii cxtriicndi hic ij.sc opif.x csl , ct arclii-
liis qtii mcrccdcm accipit : qui locat :L-di(iciuin cxtrucndum ,
•nni;m nimi, ral : cl si conducttui i.cciini.iiu ^iidius quam par
, i.iinKicl, usuras pnestat. Ilarum vocum vim i-uorarunt cum
ctirsio vclcrcs.
;m) /. 17. iiifr. h. t.
(12) In locato Tcniunt ustiia cx mora. Salic. Fahcr qui
til oiuuam ncc rcccpit raerccdcm , cam j.Hil cum usuris.
17. uijr. h. t.
.54.
))I.-C-
Bal.l.
b. J. .50 Insula : q.ndam ifa k-^uu\ apud Accursium , qiii-
s acccdit /car 3o. Jf /,. t. utut sit , I.yj.othcsis h„jus 1,-is ada|':a-
I.otcst ad innrd.a .ustica. vidc Cnjac. 12. oi.nv. ,V«. <n,;i,„s
tbus coIon..s malc v.r.satur in rc conducta , vulc lu.l.ulnm in
icliindto , ;„ verbn , /.,- fhmirr.
(i/|) t:on(UKtor casibtis luic I, gc coraj 1 . 1., osis a I,K-a!oic initcst
jH-ili. g.iid .•mj.hytiula : niim lisdcui cx caiisis .xjiclli poli.rit '
M J>ol.iit : lamctii intcr cmptioncm et .mi.livJ.i.Mm n.a- i.a si'-
.l.ludo s.t. /. ,. infr. dcjtac cmphyt. I,l,;n,' , ,>st Joa.m. ^„d.
Jasoncm notat Ilij ,x)Iyft.s Marsil. sini;itl.,r. y,.
(10) Inquiluins, quamdin j cnsi.MKin .solvil . a .lomino .>xr.lli
« potest: nisi v.-l ad p.x)prium n.sum , ,„mque iicc.-.s.,rii:m do-
>fgcat, camvc i,-(i,iic v.lit,vcl itiqnilinus ca mal.- sil um.s. 23.
/.^\ iV f- *"'-' *''°''<*^- ^4- <"' 3. Ilarm. 8. cap. Ttpi «>«'* ».^.
\\(^) lartis cmm solulio iion si.flicil. /.4.. i. ^ . i,, fi,, fl
('7) Vcl paratus sis solvcrc- Oficrcns cnira danti iMOAimus est.
"♦•'•'/• »1. citp. 1. injin. AUud cigo fuerit , rao.a ccma.:.s,a ia
Epi-
non rc-
solvendo. Quid : co casii ciijus lcmjjoris mora spectablliir ? dic ,
Irtcnnii .riuiam rcquiri iu cmpliyleuta rci privatre : in ecclcsiasti-
Ci3e cmpliytouta , biciiniuin. /. 2. infr. de jtire emphyletilico. in
conductioiiibiis biLiinii moraiii requiri , si conductor non appare-
bit. /. 5G. J/'. h. t. aut si j.raescns sit ct paclum ei dc non cxpcl-
lendo factum sit. /. 34. §. i.ff. h. t. His ccssantibus morara st»-
tim prima jicu.sione committi. Alii d.cicim lcgem 56. ct lc". 54.
rcrcrunt ad eum , qui in lustrum conduxit , 'Cyrus et Baldi^s hic.
Cuj. NwcU. ^;. Jol. 352. utramquc Icgcm rcfert ad qucmlibct co.i-
dt.clorem , bac .sc.ilentia , Quc.ulibet couductorem , cxj.Llli posse
j.r.st bien.)ii cc»saiioncm : ct buc referl illiid Martialis 12 " '
giumiti. 32. f^idi , f^aceria, sarcinas luas vidi , qu
tentas pciisioties pro hima porlc.lat icxor.
(18) J'rimus casMs qiio locator coiiductorcm jiire potcst cxpcHr-
re , is cst , .Si mciCLdo.n vd j.cnsioncm noi. solvil : clia.nsi pactum
facttim sil ile .1011 cxpellundo. vide Fcrraricnscm in fortna libclli ,
quo agitiir ad facli piceslatiotiem 42. in i'crl)o Invesiivit. ti. 7.
(i«j) Conductorcm. crgo a conlrario , invito locatorc conductor
ante tcmpus misrarc uon potcst , quod pcrjictiio vcriim noii cst.
dixi ad /. 17. 5. 1. /. 55. in fin. Jf. h. t. a idam cliam qu.-edam
alia ad /. 33. iiifr. h. t.
(20) Jiiic civili licitum fo.tc loc;itori , faclo ipso conductorcm
cxj;cll«re. Jure Gallico expcllitt.r oflicio judicis. Imherltis d. laco.
Vk:yo\-\. 10. Jrtcit. 3. num. 6. /// /./.. Paj.oniiis rcfcrl , Scnatuscou-
s ito ( quod tamcu Imbcrliis .liclo' h.co vidctur iici;arc ) conipro-
baluiii fuissc facluni .jus qisi condiict.rcm , fiiiiio conductionis
lc.njoie cxcedcrc .lolcuUm , vi cxjiil rat. 1. Jiicst. 3. num. (].
(2.) Lo iiominc aclio cGmjxlitnb in idquori iiitciest ? \ide /. i5.
ittjr. h. t.
(22) Secundus casus quo locator conductorcm expcllcre polest.
Proptcr inopiiialos casus licitum cst domiiio reccdeie a convcn-
tis. Bald.
(28) Propria commoda alicni.s antcponerc licct. Propria intclli-
pe , su.i , siiorumvc , put» uxoris , Iibcrorum ; boc cnim vidctur
tacilc cxcijii , ct joirigi ad libcros ct u.xorcm , propfcr suinroam
cjiisinodi persoparum inlcr sc conjun,-tioiicra. Qiia.lam cniin lasius
.\ .vqno el bono inlclligunlnr , quod in nsii rclicto uxori , vel
ma.ito j)cisj icitiir. / 2. 3. 4- 3. de uut ct huhit. Huc cliam f.v
cil , (juod j.ropt.T siipcrveiiicntcs libcros donatio rcvocari possit.
/. 8. //(//•. dp refocaiid. dotiat. crgo ct locatio : ncqiic fit injuria
condiictori , ctim id.in cidcm in j-.-ui causa sif jicrmissum. Dcbuit
quoque id iiitilligcrc , a parcnle nunqn.ira loralionem ita ticri ,
qtiiu tacite libcioriim nccc.-silatcs cxcipial. Huc ajilari potest , quod
scrij).si ad /. i3. /// vei-b. Tam pro se <juam pio Jilio. supr. de
advoc. dii'cts. judtc. 1.
(24) Necessita.s facit aliquid fsse licitum. Hujus neccssitatii excsi-
plum elcgaus vid. aj.ud Pa|>onem la. Jlrrett. 3. nun*. 3.
424
eese probavcrit , ant (i) corrlgere (2) domiim malue-
rit (3) , aul (4) liA inale (5J iu re locaia versala es (6).
De horreis ejfraclis,
4. Tmp. Alexanh. A. Sabino.
EX Divi Antoiiini Pii literis certa forma est , ut do-
mini horreorum ertVaclorum , ejusmodi querelas de-
ferentibus cuslodcs exhibcre necesse habeant , nec ultra
pericu!o subjecli siint. Quod vos quotjue adito Praeside
provincire inipetrabitis. Qui si majorem aniuiadvcrsioncm
exigeie rem deprehenderil ; ad Domitium Ulpianuni Pvx-
fec(um prselorio (7) , et parentem (8) meiim , reos re-
liiillci'e curabil. Sed quia domiiii horieorum (9) nomi-
natim [ etiam ipsi ] custodiam repromiseriiit , eidem ex-
hibere debent.
LIBER QUARTUS
De rehus a colono induclis.
(1) Tcrtlus casus quo condnctor cxpclli potost.
(2) Neccssaiio , sc. /. 3j. Jf. h. t. ( Grieris fTf^^^tfwaVet.'. 3.
Harmen. 8. §. 36. ) lunc doininus proedii pro rata tcinporis de-
ducere ex nienede lenetur. Qnod si doininus insuiie citra necessi-
tatem demolitus quid fuej it , ut melius tamen reponerel ? prsestare
tcntbitur quanti conducloii iuteifuerit non raigiare. /. ^o.ff. k. t.
Hoc lamen scniper veruni non vitictur. Nam si quid transvcrsarium
dominiis reficit , idquc conductori sit incoinmodo , niliil locator
conductori cx merccde dcducct. Aliud omnino futiirum cst , si nc-
cesjariam c.xnaculi partcm apcruerit. /. 27. ff". h. t.
(3) Pone lioc casu , domum esse refectam , et eo nomine in-
quilinum expulsum : quieri potest , utrum domo refecta possit in-
quilinus se iu vetcrtm iocatioiitm restilui jure postulare ? Inquili-
num id jure pelcre posse notat Accursius in l. si duo. 3. §. 3. in
yeih. dominutn. ff'. uti fossidetis , qiiod Bartolo notatii dignum vi-
detur ibidcm , ut ct lioniano sii.gulnii 23^. ct Crcmensi siiii^uld-
ri 71. Quid ? in inkgrum ttinpus conventae conductionis restitue-
turne conductor , initio tantuni facto a domo refecta , an potius
ab eo tenipore quo conductione expulsus est .-' hoc verius videtur.
Lege cniiu pcrmittente factum a locatorc , pcenam ci infcrre non
dtbet. /. o.<r). ff'. de diunn. iiiflct. l. 5.5. /. 129. ff. de reg. jur.
ut id damui conduclons quain li)c.itoris esse pcriculo sit requius ,
emptionis extmj lo , a qua perfecla Iiausit iiiito pcriculum in em-
ptoiciii. /. \. et passim , ff. ci C. de periculo , et commodo rei
yendita. Rurj^us qufcri pofest , quam pensionem piiestare inquili-
nus debcat , an qua- initio ccnvfcnfa c.^t , an ampUorem , liabil.i
ratione domus refcclae , et in counnodiorcs forle usus mutatae ? I<1
eequius esse vidctur : ne cum alteiius jactura iocuplttetur. /. (J.
5- 3. J/. de negot. geU. et alujqui con,-,tat , conductori mercedis
deductionem fieri , si iucommodior ejus babit;<tio refcctionc redda-
tur. /. 1'^. ff. h t. ut ex confi-ario debeat augeri merito , si com-
tnodior sit eHecta.
(4) Quartus casus quo conductor a locatore expelli potest.
(5) JSoycll. 120. c. 8. SjmuKictius in epist. Couductor aiilibiii
jla abusus est , ut j?arvo licet tcmporc iisdem locis labem consulto
inlulisse dicatur : ct post ., a,emu\um ber.tficium a vobis expostulal :
prinium , ut imj robissimus inquilinus locorum intentione dej>ella-
tur. Deinde , ut habita deierioratoe rei sestimatione justaa suinptus
jn;~faurationis agnoscat.
(6) Suntne ali?e causaj pra'ter superiorcs ? Cerle sufliciens non
est causa conducforis cxpcllendi , quod alius ubcriorem pensionem
offerat. /. 21. infr. Ct:jac. 12. obs. 38. adjic:t , couductorem ma-
Jos ob mores , vel ob e.iistimationem malam , vel si conventu dif-
/icilis sit , aut si nullum cum co negotium qgilur , quin cum eo
lis sit aliqua , cxpelli possc : quotl ad muliercs illandatoe fainae ct
vitue , veluli merctriccs et lenones cxtcnduiil legts. JS^ov. f/j. ccip. 1.
/• 4- Ii'Ji: de spcctiicid. /. 11. til. ^o. vid. Vi\\>on. ■2'2. Arrest. <).
H. /4. ibi ^ Putain pcut elre conlraint de s^uider d' iine nuiison ,
et num. 25. ibi ., Putain 11 est rtgcue en fcrinc de maisoii. Zasius
in l. i. ff. sohito matriin. n. 89. ^o. post Altxandrum , Ancha-
ranum , Imolam , Sjitculatorem , hoc vidttur etiam referre ad fa-
bros , et id genus arfinc4.^s , qiionim nimis violento aitificio audi-
toru , vcl templi (juics turburi potest , ct ad cos studiosos , qni fi-
stulando , tanlaudo vtl altiori vocc iegendo , yicinis stiidiosis sunt
jnolesti , idquc utiiitafi publicae deberi piitat. An conduetor pos.>it
e^ptlli ante tcnipns ab emptorc fundi , vide /. 9. infr. h. t. An
ab hercdibus locatoris : An conductore mortuo ejus heres expelli
possit , vide /. 10. Infr. h. t. Xn quia rein alteri locayerit ,^vide
5. Idem A. Petromae.
Erti juris est , ea qua? vobinlalc (lo) dorninorura
loni in fundum couduclum induxerint , pitiaor.s
c „._
re dominis prsdiorum teneri. Quando autem doraiu f
iocatur , nou esi necessaria in rebus (12) iuduolis
iUalis scienlia domiui : nam ea quoque piguoris iure
nenlur.
Si conductor reni fruendam alii locet.
6. Idem A. Victorino.
^JEmo prohibelur rem (i3) quam conduxit , friiend;
\ alii (i4) locare ; si nihii aliud convenit (i5).
/. 6. infr. h. t. Qiiid si praeniimeravit infe;:;c;e locationis uaiT<
saia peiisioncm ? noii potest cxjieili. vide F;!iTarieri-,cin fir:n. 4
5- 2. n. 9. Quid si usufructiarius fricfuirium fu.idum locavit pl
les in annos , isque sit mortuiis ? l^.opnetarius non co;;itur »L
locafioni. /. y. ^- ^- JF- ''*• '■ Q^iid si taciti reondiictio Scci
est? vid. /. i(). infr. h. t. Quid si obscrvan.tae couductioaijca^ij
jus hyj)Olhcc;e in rem coiiductam cjiiductor liabu^rit .-* dicam •
/. 9. //;//•. h. t. Quid si plurts in aunos f.icta fuit locatio , tc
gratia in deccm annos ? Papouius nolat , SC. Parisiensi vetilnO
ne hujiismodi conductorem liccrct exptllere , cum ei utile dor
niuin comptfat , ct ob naturalein passcssioutm iuterdi ctum jpois
soriiim. /. i ■ ff. si ager fccligaUs. Gloss. /. Si , ut cerlo. 5.
si du',!/us. lii. ff. c-^ininodati. L. si qiiis aiite. 10. ff\ de adqu
vel iiinitt. posscss. vid. Papou. lo. ArreU. 3. num. 2.
(7) Ut ct alibi ad Praefectum uibi. /• i. j. 3.^ de off.pr
fcct. urbi.
(8) Dixi ad /. 2. 5- 5. ff. qui petant. lutores. espressa ,
/. i . supr. de sacros. cccles. l. 4- ff de adiin. i-e/ transf. leg. n
tacila. /. Poinponius. ^. ff\ in qiiibus cauds pign. ut in ca re d
ferat praj.lium ru.^ticuin ab urb.iuo , el illata in rusticum praediii
nuuquain facite ybiigentur , etiamsi dominiis scivcrit ( hoc advi
sus Accursium tt receptam opiuio.ieiu def ndit Forcatulus 13. 3
cyominticE ) illata iu xdti^ tacite siut obligata. /. 2. ff. iii qm
caus. pign. ^el liypoth. Katio;iem diirereutiae eam esse , quod
tcdibus ct urbaiio icdilicio nihil aiiud sit conductoris quoJ locatc
obiigelur : iii rustico , etiamsi iilata non sunt , pignori fruct
sunt. /. eo jure. 4- /• prcediis. ^] . ff. in qiiib. caus. pign. et bi
vitcr illafa in rusticum jirasdium uou aliter esse piguori , qw
si expresse piguorata iint .,arg. l. i. ^. ult. ff. de Salfiano. 'id<[
in Serviana , et quasi Scrviaaa el Saiviauo iiiterditto esse. 5^ ^
Scndana 7. uhi Theoph. /. dcbilcr. 59. ^ ad SC. Tiebell.
sequeiis. 2. Iiist. de interdict. l. i. §. hoc interdictuin. i.ff. i
migiaiu/o. Deinde Iiic non quKri an invecta iii riisticuin pradia
in(;istincl.e sint jiignori locatori : ^ed an iuvetta a colouo seu^tri
.ilicujiis siiit couductori pignorata. Hdc tandeni dcQiiiri; invec^a
servo , non esse pignori , uisi domiuus ipse expresse conseDsent.
(9) Hoirtarius custodiam eflracti horrci non dehct , nisispeci
lem custodiaui repromiserit. /. 55. /. 60. in fiii. ff. h. t. et vin
/. i5. §. j.ff: h. t.
(10) Id est , si expressim et nominatim conventum , ut illii
essent pignori locatori. vid. /. 11. 5- '■'■ f- qui poiior.
(m) Inducta , iuvccla , illata in urbanum pr.Tediuni , tacite obl
gantiir doniino , etiam ignoranti , ut hic. '. \. .ff- de pactis. /. ■'
Jf. in qiiib. caus. pign. iu rusticuin . scienti fantuin , J. f*-
§. 7. Inst. de action. id est , ci qui id stipiilatiis fiierit. /. i'
§. 2. ff. qui pctior. Ciijus rei dilferentiam Ciijacius ad solos p
puli li.omani inores rcfort. vid. qu.-c.lam aiia apud Forcatulu
diiilog) V.3. S ccjoinant. Ca;tcrum id priviicgiiim tacitx hypotntc
mutari ulla coudiictoris qualilate nou potest. vid. Pajionem ''
jlrrcsi. 3. num. \. 5.
(i-^) Quo yocal>ido , coramuni opinione , interprotes neganl
intcliigi mcrces. arg. l. 32. §. i.ff. de usufr. kg. vid Wurojscr. ;
piart.io. c. i. 20. Ecl. 1. c. GG. /. 7. /. ^8. /. 60. ff. h. l.
(i3) Ts' a.ypo' fundum. Synops. Basil. 20. iit. i. c. 60.
(i4) Persoiue sc. idonc^e. l."}. ff. de usu et hnbit. arg. No" f
l4- c. i. l. 27. 5^ ''-ff- de usur. l. 19. supr. c/; episc. el el '
(i5) Coovenjri potcst , ne condactor rein conductaiQ alii lo« '
CODICIS REPETIT/E PR^LECTIONIS.
iiUcijro conduxorit. Sy^f^ps- Bdsil. ihic. {}>•).
'S'
Tlal. vid. /. 7. /. 8. xitiir. ilc i/ectii^nl. ct coni
De vecligalihus.
7. Idcm A. Tcrcnliano.
■^I (1) , cum Ilcrnies vecligal octavarum (•2) in quin-
J quenniuni conduccret , fidem tuum obligasti 5 posfea-
ue (3) spalio cjus tomporis explelo , cum idem Hermes
1 nonduciioiie , ut idoncus deiiuerelur , non consensisti ,
?d caulioneni tibi reddi postulasli ; nou oportere to de
oslerioris lemporis pcriculo adslringi , competens Judex
on ignoraI)it.
Dc lue , tcmpesiate , i-cl alio cceli vilio.
L8. Ideni A. liiginio.
Tcet cerlis annuis quanlilalibus fundum conduxeris : si
(1) Qui coiuliixit ad ccrluni tcmptis , si tcinporis expicto spatio
icriiianscrit , vidcliir iu aliiim aiimim conduccrc. Veruiu (idcjiissor
pbiiis co , qiiod rcmi^siiru sil tempus condiiclionis , non aniplius
istringitur , iiisi dc
(■<) Octavaiium.
ms. Oclavariiiin , vcl oclavarum vccligal oljscrva.
(3) Fidcjiissor conductoris vectigaliuiu finito tcmporc noii fciie-
nr : licct is pro rpio (i.lcjiisscrit , dc novo rcconduxcnl. .S.ilic.
i^i.^.M.vcra.Scd hoc iia vcriim esl.vers. Eailetn cnwia eril.jf.h.t.
(1) Stcriltla& (pi:c vitio cocli accidit , non cst ))cricuIo coloiii ,
li^i vcl aliiid convcnit,vcl mos rc^iotiis id poslulct. Ad priornm
iincn aiinoriim iilicrtatis stcrilitatcm qihc accidit , rc|)cn.sari con-
c.iit : atqiic ila in sul)lcvaiido rcaidiio damiio : p»-»' fv.iiili:s .innfx ,
ilo;ii rationcm liahcri. Syiwps. '-"^ _ "' • «=• ''5.
(y\ LiUcs -'»••* •••- ' — , •ii.iiis caliimitosa; , sed ct ea qiirc .iliqiio
-j.K vitio accidit , aut iiicursii liostinm , aut urcdine , aut solis
;rvore non adsucto , aut lascivia cxcrcitus pnetcrciiniis , aut tcrr.-e
iiotu , vcl chasmale , vci vi ciii resisti uon possit , puta flumiiium,
raculoriitn , stiirnorum , aiil iiicciulio : idciii cst si lnbcs oiiiiics
i'iictu4 ttilcrit. l. i.">. ^. ">.. Jf. h. t. conduclori rcmissioncin parit :
lisi ut iii quil>ii;dam rc!;ioiiil)iis fiiri solct. Siipi: ibi : iit inos re-
^innis postutahal. addc l. it). iiifr. h. t. conductor casus in se re-
niciit. Sujn: h. t. ibi : si tnincn expivssuin iion est etc. Hoc obi-
or notant casibiis in sc reccptis , casiis insolitos non inlcliigi :
■tiuiiisi condiictor ctiin juramcnlo casus iii se reccpcrit : voliiiit
yiim qnidant |T:vci,sc ct iiominaliin casus insolitos rccij>i oportere.
. 78. in Jiii. ff. de cnnlrah. cinpt. vidc Gail. 1. cihsen'. 2,3.
viin. 18. cainqtic communcni cssc opinioncin , rcfcrt Joanncs Aii-
nfi.iianus 3. (juoist. 3(j. nuni. \. qtiod notanduni , si vcrum : qiiis
ciiiin casiis nisi iiKsoiiliis ? /ticit /. 78. in Jiii. Jf. de contrah. eiu/U.
Poisis lamcn diccrc intcr casus alios aliis usitaliores vc 1 freqncntio>
n» cssc , nisi ctiain slcrilitas cx. iitijiismodi luc aut cocli vilio iti-
sccns nbcrlaliliiis aliortmi annornm rcpcnsata sit. infh li. t. ibi :
iil-rhite aliorinn annnram rcpcn.ialiE. l. 1:). ^, !{• Jf. h. l. ccs.sat
i^;iliir conipcns.itiu in locatioiiil)iis.ad annnin tantiiin vcl ad bicn-
iiiiiin fiiclis , iii qnibus .siipcriorcs ob cansas fit rcauvsio pro rata
|>ciccpti rcdiltis , cum in novcniialibiis dclur lantum dilalio ct sol-
vtiidi tcrmiiiiis proroa;ctiir. Moiin;ctis 5- ^o. coiisu.tud. nuin. 8.
iiiM colonus agat du friictuiiin 'a solo scparaloruin cousiiinptionc ,
pcril cnim rcs siio domitio , id csl , condiiclori. /. 61. 5. 8. ff'. de
furt. iiisi colomis sit partiarius , partcm cnim dainiii sustincrc dc-
l-tl , iit ct Iu.-ri. Z. ■2,). 5. (5. injin.jf. h. t. nisi stcriiitas aut
ilainiium vilio ncgligcntiavc colcndi vcl ciilpa coloni cveucrit : vc-
Itili si sciciis , bclli lcinporc fundiim aliqucm' coudaxit. Id cniin
jmputaiidum conductori , qui coudilioncm rcrtim ct tcini)us novit,
Dcc sibi prospcxit vcl cavit. Cotla in ineinorahilihus in verbo ,:on-
diictov. ibi: Secundo adde : uisi asatiir dc niodico damno , no'i
jntolcrabili , /. •i;-,. 5. G. .//: h. t. iiisi conduclor e.\ lcgc locatio-
ius dcbiiit friictus (piicmiquc percipcrcntur. vid. /. 18. mfi: h. t.
An idcnj iii cmpbylcuta ct co ([ui ad longum lcmpus condu.vit ?
vid. /. I. infr. de jiire einphyteut. Qtiid dc co dicendum cst,qui
luclu belli, aiit pcstis domo fiigit, quaiiivis nciitrum sit sccutum :
(.olla d. loco , putal remissioiicm pcosiouis f.iricndaiu cssc pio ra-
ta tcmporis ,• ciim sint paria licii aiiq:iid propter inctuin , vcl pro-
|'ler pi()l.;,I)iKiii Mi>picioiicni nictiis. /. 7. (j. t. f. quod fdio lu-
lore. biipcrioiibiis addc , ipiod idcm Colia" ibi cx Alberitio rcfcrt ,
proplcr j^iandiiics d lciiipcstate. iiiinqu.im romitlt pciisioncm Iiis iii
S-
locis , si ({raiido frttctns scinpcr vcrbcrarc solita luciit. /. ij.
*'crs. si vero nifid p.rlr.t c')n.<u,lndiiiein acciitrit. ,//! h. t.
C») Stcriiilas qiiiiiti.sdani vidcltir c.ssc . qiiotics scmcn ia tcjrram
rr<qoctiim non colli-i|,ir. Alias vcro qiiotics siimptibiis dcdtictis
soiKiioior dccipiliir ultra dimidiam jtisUv mcrccdi». Alii iudicis
Wintno id commillnnl. G.iil. 2. oiic/v. 23.
(7) fv-i paiilo laxtus iuterprclaiida : successor uiuvorsalis ( aliud
I om. lY-
tamen cxpressuni non esl in locatione , ( ut mos (4)
rcgionis postulaliat , ) j</ , si (jua luc (5) teiiipcstatis ., vel
alio cceli vilio clarnna acciclisscnl , ad oniis luuni pcrtine-
rcnt ; et qux cv(;uerunt sterililates (6) , uberlate aliorum
annoriim repeiisatae non probabuntur : rationem tui ju.Kta
bonain fidem haberi recle postulabis : eainjue formam ,
sequelur.
qm ex appellatione cognoscet ,
E.
De cmplore fiuicli locati.
9. Idem A. Fusco.
iMptorem (7) quidem (8) fundi necesse non (9) est
in parttciilari , ut hic. ) cogitur stare locationi a dcftincto fuclae.
/. 59. Jf. dc rea. jur. scd et minor localtonibus a tutore factis.
arg. l. 8. JjT. ac admin. el pcric. liit. 11 1 ct crcditor missus in pos-
sessioncm crcditi servaiidi causa stare co^itur locationi a dcbitore
siio , ( citra fraudc™ tamcii , ) fictBe , /. 8. §. i . ,ff'. dc reh. au-
tor. judic. aliud cst Ji foorietario qui non cogttur stare locatio-
ni fuiidi ab usufructuano factc. j ^ ^ , ^ j^ ^ 3!,^^ ^^^^^
iti uxorc , qus praccisc iion cogttiu ,. locationi a marito facla.
vid. qux' dix.i ad /. 25. in fin. Jf. sotut. ...^^.^•^
(8) Si quis fiindum vcndiderit , cum in eo ^^^ \:,\^,^s, ,
non cogilur cinptor coiono potcstalem ojiis trucndi t. ., ,. ^^^^^
rc , nisi lortc fiiiidum ea lcgc cmit. Synops. Basd. ibid. c^ ^^
^ Harm 8. ^. S;;.
(9) Nisi condiictori jiis in rcm adqiiisitum sit , verbi gratia ,
sujjcrticics. /. i. ^. i. in fin. ^. QJf. dc siiperfcieh. einpiiytcusis.
/. I. 5- '• ''' f'-'''- ff- ■'' ager vcctigalis. pignus. Idcin diccndura
si conductoris ad scctiritatciu , bona sua iocator obligavit. Bart.
hic. Imol. consil. ii8. Jas. ad l. i5. Supr. de rei vtnd. bona ,
inquam , non {aiituiu iinivcrsa , scd rcin ipsain locatam speciallter.
JNcc eniiii gcncralis liic bypolhcca sufliccret. et ita a Sctutu Pari-
sicnsi uiiiliotii-s j'i(licatuin. vide Papoii(;m lo. Arrcst. 3. /2. i.
Idcm I. Notar '2. c dc louagc : Imbcrttis iii enchiridio in ver-
bo , un nchepteiir //.' cst tcnu. (hiid si condiictori locator, aut ctiaru
cinplor qnaitti cj.is intei-sit , olferat , cstnc audiendus ? audiend 1»
vidclur. Nam i^iii pigiioris jure rcm perscquitur , a rci vcnditious
rcinovetur , si qiialiscunqitc posscssor dcbituiu oflcrat. /. i3. infin.
Jf. quih. niodis pigii. vide Rolaudum a \^allc banc quaestionciu es»
plicantcm i. cnns. 6. n. 10. et seqq. Qiik tamcn .sentcntia displi-
cct Guiiclino Onciato qucest. Acad. 10. n. 22. Displtcct eliaiu So-
cino. V^crum coutraria opiuio communior est , de (jua vide Ncgti-
saiilium tract. da pignor. et hypothec. ubi de dilfcrentia gcncralts
ct spccialis by];ollicc.c tractat , facit ctiatu /. 5. jf. de diuracc.
pigivir. Ciir ? iii id (piod iiitcrcst obligatio succcdit in I octiiu fuct?
obligatioiiis ct p:,licnti:e. Qiiid si locator juravit condttctorcin e.\-
pulstiin iion iri?I{oi. <l. loco n. 29. ptitat locatorcm cxpressc obli-
g.iri ad facturu ct pKticnliam frucudi pr.xstandani : qiiod jurauicn-
ttiin servari dc])cat in foriua ( velut loquuntur ) spcciQca , cum
nou rccipiat rcquivalcns seu taiittindcin. Alcxand. in l. slipidatio-
nes rion difiduntur. 7'2. /f. de vcrhoi: ohligat. Jas. in l. si pecu-
niaiii 5. ff. de cnndict. cauia data. Qnid si locationis coiittniia-
tio promissa fucrit? idcin , qiiod de priiua locationc diccndtim est.
Qiiid si iocalor promisit sc doiuuiu locatatu uon alicnaturtim , iu-
que cam rem dumiim ipsam obligavit ? Jus retcntionis conduclori
compctcrc co casu |)ulaiit. arg. l. 7. in fin. ff'. de disti: pign. de
quo vid. Ncgus. tract. dc pign. //i y;>r. Qiid in emphytcusi ? alind :
cogittir cnim ciuptor proprictatis stare cmpliytcutae. .Soc. n-g. 38-.
Quid si c >loiiti5 iinpciisits lccit , ct cas rcpctit ? autc reccptas iiu-
pciisas cuin cxpcili pos.^c ncgat Soc. d.
loc. (Wg. l. colonus. 12.//.
de i'i , el ite vi nrm. Quid si iu loiiguin lc;npus condu.xit ? ideiu
quoqtic. /. \. Jf. de sitperf. et ibi Bart. Bald. hao i. Soc. ibid.
siicccssor eitim singul;iris vcl ein[)tor expcllcre tc non possunt , cui
iti loiigiiiii tciiipii.^ tiiiidus locatus c.->t. Euicii- ctiaiu fundum a fisco ,
colonum ciii» cxpcllcrc tioii po.-^suin. /. cognoi>imus. 3. infr. dc
muiicipiis et coionis. /. 11. tit. G2. tit ncc colouuui niunicipii vel
Ilctptibiioit: , licot ad niodicuin tcmpus cjuduxcnt. /. i. uhi Ghss.
vt ijart. _//'. de loco piduico fniendj. Quid si colonus partiarias
sil ? idcui iii co dixcris. Nam hic qiiasi socius c.it. l. si ineives. 20.
^. v'/'v m ijir. (i. _//' h. t. l. G3. 5- *" harcilcm. 6. Jf. pru socio.
Quid .^i cniplor sit frucliniiii ? idcm pbtiic. Bald. m d. /. einnto-
itin. Quid si duobtis ros loc.ita c»t ? voliint priinum priefcrii sccuii-
do , ctiam.>i scciiii.lo coiiduolori lacla sit traditio. Ttit. addc /. i5.
sitpi: de rei idndic. Qiiod taincn Icgi valde repuguat : mihique ina-
j;i> ca placet opinio .Vlcxandri ct Socini cons. 29. ct ita quo<[ut;
I^apite judicataiu fuijjc , rclcrt Colla in Meinor-cthil. in i>erh. l c uio.
^54
426
L I B E R Q U A R T U S
stare colon.o , cui prior dominiis locavit : nisi (i) ea
lige emit. Verum si probetur ali([uo pacto conserisisse ,
ut in eadcm coitduclione rnamat , quamvis sine (2) scri-
pto , bona; fidci judicio , [ ei ] quod placuil paiere co-
gctur.
JDe heredibus.
10. Tmp. GoRDiANUs A. Pomponio.
Vlam verilatis ignorans , in conductioiiibus non succe-
dere hcredes (3) conductoris exislimans : cum sive
perpetua conductio est , eliam ad hercdcs Iransmiltalur :
sive temporalis , intra tempora localionis heredi quo'[ue
onus (4) contractus iucumbat.
De invito In conductione non retinendo.
1 1 . Imp. Philippus A. rneodoro.
INvilos (5) conduclores s^- heredes eorum post (6)
lempora locationis J-t^^eta non (7) esse relinendos ,
sa>pe icscriplum f""'
De aggressura latronum.
li. Idem A. Nicae.
DAmnum quod per aggressuram (8) latronum in pos-
sessionibus localis rei lua; illalum esse proponis , a
domina earundem possessionura , quani nullius (9) cri-
ininis ream faccre te dicis , resarciri libi nuUa ralione
desideras.
De plurihus conductorihus.
^i3. Impp. Valerian. et Gallien. AA.
ei Valerian. C. fleraclida;.
SI divisa (lo) conductio fuit , et in singulis pro parti-
bus facla : alicno nomine conveniri vos nou oportet.
h\ auiem onmes qui conducebant , in (1 1) solidum loca-
(i) Quod plcrumqtie soltt fieri : ne alioquin locator , qui do-
nitiiii suam vendidit , tenoatur condiictori. /. 25. §. 1. ff- h. t.
l-o< atorcni cum dico , fiscum cxcipe vendilorem. /. ull. ff. de jii-
re /isci.
'(->) /. 24. {iifr. h. t. l. i'^.ff. h. t.
(3) Mortc coiuUictoris noii cxpirat condiictio. 5- '^^'' ^"^f- h.
t. l. 19. §. 8. /. Go. §. t.ff. h. t. l. i8. inji: dejiiredot. §.j6.
in fm. Inst. de rer. diuis. Morte usufructuarii perit usutfructtis: ut
liinc coiistct , fructuarii aliara in eo esse coudilionom qiiam con-
ductoris. §. 36. Inst. de rcr. divis.
(4) Hcres lenctur ex coiilractu patris.
(.■i) Vide quae notavi dc invito ad /. 11. siqrr. de contrnh.
empt, /. Gf). /. 106. ff. de reg. jur.
(6) Igitur liaec kx locum non habel in his , qui pcrpctuo agris
sunt addicli. /. 23. 5- '• "!/"''• de ngric. et censit. /.11. tit. 47-
(7) Imo sunt rctinendi. vid. /.11. inftn.ff. de puhUcan. et v^ect.
\fi) "Vid. /. I. supr. h. t.
(9) Aliud diccndum , si propter cjus inimicitias id ah aliquo
cominissum fuciit. /. 25. §■ !\- ff- h. t. l. Q>Q>. ff. solul. matriin.
(10) Divisio coutractus iuducit divisioncm oliligationis.
(1 1) Duo eiiim rei locationis in soiidum cs e possunt. /. i3. §. g.
/. ^'].ff. h. t. l. 5. in ftn. l. G.ff'. comniod.l. C).ff. de duoh. rcis.
(12) Corrcus debendi partem correi nomine crcditori otrerrc potest.
(i3) Rcncricitmi lioc ccdcndarum actionum vocant.
(i4) Locans ojicras aut vectuiam , puta p!aus;rarius vel cisiarius
anlcquam mciccdcm accepcrit , operas praestare non cogitiir , fidcm
fallere non into prKsiimitur.
(i5) Publicae scil.
(iG) /. 3. Siipr. h. t.
(17) /. i'>. ff h. t. An ct in quod interest ? Quid si conductor
a locatofc cx seniuda causa Ici^is 2. Supr. h. t. expulsus sit ob
tandcin (.aus.iu; cjnJuctoicm suum expellcrc cogitur , niim lcneLi-
tori sunt obligali : jus el compctens convenicndi quprn
vclit , non debet aufcrri. Haljclis sane vos facultatein lo-
calori oficrendi (12) debitum : et ut transferaiilur (i3)
in vos ca , quae ob hanc conduclionem ab his quorum
nomine inquiclamini , obligaia sunt , postulandi.
De annona.
14. lidem AA. et CC. Juliano et aliis.
SI his qui a vobis redemerant (i^) fruraenlum , rt hor-
deuin annonaj (i5) inferenduin , acc^pta pecunia li-
dem fefellerunl : ex locato agere cum eis poteslis.
De conductvice expulsa.
i5.'Iidem AA. et CC. J:".uphrosyn3B.
SI de fundo a locatore expulsi (iG) es , [ cum co] agc-
re ex (17) conduclo potcs : pcenamque [ a locatore, ]
quam praestari rupta convenlionis fide placuit , exigere ,
ac relinere potes.
De lege caucluctionis servanda , de tacita
renovationc,
16. IiJc«^ Ji A Pt CC. Timotheo.
LEgem (i8) quidem conductionis sl-ivc,.; „p^..f„t p^Q
pensionum nomine amplius quam conveuit , reposci.
Sin autem tempus in quo locatus fundus (19) fuerat , sit
exactum , ct [ in ] eadem [ locatione ] conductor pei-
manserit : tacito (20) consensu eandem locationeni una (ai)
cum vinculo pignoris renovare videlur.
De bvna fide. De usuris.
\n. Impp. DiocLET. et Mf.xim. AA. Ilosalio.
PPvaeses provinciae ea quse ex locatione debenlur , cx-
solvi siue mora curabit : non ignarus ex locato et
conducto actionem , cum si bonje (22) fidei , post nio-
ram fsS) usuras legitimas admittere.
tur conductori in quod interest ? Paponius 10. jinest. 3. riiim. 3.
refert non teneri , quia ucctssitate expellit , j ire id pcrinittcnte.
(18) Canoncm augerc dominus ncquit , aut cclonum esfclliTt; ,
quamdiu tempus conductionis durat. ■\erum exacto tempore polfcl
hoc fucere , nisi vel nominatim , vel tacite locatio rediniegraUsif.
SyiLopsis Busil. 20. tittd. i. c. 'j5. l. 10. ^. S. ff. h. t.
(19) Tacita rcconductio in ruslicis etiam prsediis locum Labct ,
ut hic , et iu urbanis quoque diverto tamen jjre. Nam in rusliris
prGesumitur^conductori tacite indulgcri anualis conductio : in urba-
nis , prout quisqne fantum habilavit. /. i3. in fin. ff. h- t. Ci r
ita? quia fructus ex rustico preedip amniatim tauttim percipiuDtar ;
iu urbaiio , quot dicbus. vide Ferraricnseia in forinula libelU , qt 0
agitur ad facli prxslationem , in Perb. iiifestifit. 2. num. 8- Pa-
]K)uem i.'Nctar. i. c. du louuge. Pclruin Ancbaranum 1. 9«/. (J-.
Apud Parisiensts ; locator praedia urbana tacitc locare videlur ;d
trirae..lre tantum. Cur ? dies pcnsiouum ibi quater in anno ccduiit.
Papon. d. loco. ubi quaedam alia vide , de tacita stagui rci»r.-
ductione. ..
(20) /. i3. 5. 11. /. ii.# h. t. cur ita tit .' non pra^imuti.r
mtitata voluiitas. Alciat. 2. pia:suinpt. 17. Quid ,^i locatio m scr;-
].tis prsecisc habila faeiit? Locatoris iiaiieittia non confert coiidn-
cfori tacitum jus reconduclionis. /. i3. in f.n. ff'. h. t. Tunc CDim
mens contrahentium fuisse videttir , ut non alitcr quam scriptui;i
rcnoviiretur locatio ; taque perfecta. Alciat. d. loco. Fetr. Anchar.
d. loco nuin. 6. ,
(21) Tacitis in rcconductionibus ut ipsa conductio conimodo
conducforis convalc.scit , ita lex pignorum qua tcncbatur localori ,
reviviscit : et brcvitcr ; Relocatio ccnsctur Hcri rej^etita iocationu
I( ge , id est , repetita qualiUite quae erat in prion. Alciat. d. loco.
(22) Locatio contractus bonse fidei. /. 2. supr. h. t. ., „ ,
(23) Conductor post moram usuras debet. d. I- 2. /• ^'i- Jt- "•
t /. 17. 5. 4. ff. de tisur.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
427
De slerclitcUe.
i8. lidem AA. Amno.
D
e opens.
22. lidem AA. ct CC. Papiuiano.
De fide ser^anda et consue'udine,
19. lidem AA.'Valerio,
Glrca localiones atijue condiicliones maxime fides (4)
contraclus servanda est, si (5) nihil speciaiiter expri-
inatur coutra cons.ieludinem (6) rcgionis. Quod si (j) alii
rotiiisorinl coiilra legrm conlractns al(|uc rogionis consue-
ludinom pensioncs : [ lioc ] aliis priejudiciuin affcrre non
potest.
Dc conduclione rci propricz.
Q
20. lidcm AA. Carpoplioro.
"Ui rem propriam (8) conduxit , cxistiinans
EXcepto (1) lempore , quod edaci locuslarum (2) per- Ql lii contra quos supplicas , facta locatione certi tem-
nicie slc-relilalis yilium intercessit , sequentis tempo- O poris , suas tibi locaverint (i^) operas : quatenus ho-
fis friiclus quos tibi juxta prxlcrilam consuetudinem (3) na fides patitur , causa coguila , coinpetens judex cou-
deberi coustiterit , reddi libi Praeses provincige jubebit. venloinera servari jubebit.
Si conductor rem suani csse dicat
23. lidom AA. ct CC. Prisco.
AD probationem (i5) rei propriae sive defensionern noa
suHicit locatio ei facla , qui post de dominio ccepe-
rit conlendeie : cum inscieiitia (16) domini proprii , et
errantis nullum habeat consensum : sed cx evenlu (i-y ,
si viclus fuerit , contractus locationis non conslitisse ma-
gis declaratur : nemo eniin sibi (18) jure possessiooeni
mutare potest.
De inslrunienlis , de heredibus , eL de vidua
concluctoris.
24. lidem AA. el CC. Anioniuo.
COntractus locationis conduclionisque , non (19') iuler-
venienlibus ctiam inslruineniis , ralus haljeai.a- : Se-
cunduin quod lioredes (20) conductoris , etsi non interve-
nerint inslruinenta , non uxorem (21) convenire debes.
Sane de posteriorc lcinpore , quo conduclriccin ipsam pro-
ponis fuisse , adesse fidem precibus tuis probans , pensio-
oes inlegras ab ea pcte.
/Uf» l^uu etc, Ilol)ertas vulgatam dcfendit i. animad. 14. Grico-
rum leclio nisi fallor , ut genuina et proba defendi potesl , ut sit
sensus : Id eliain servaaduin , quod intcr contralicutci convcnit
etianisi viilgo alitcr coiitralii moris sit , poss uit ea quae suut con-
suctudinis oinUti. IiiCr. h. t. l. 8. Supr. It. t.
(6) M cst , advorsus ca quaj vulgo tioii licet. /. 8. siipr. h. t.
ali.ib advcrsus statula coiitralicre nou licet. /. 7, ^, "j.ff. de pacl.
et iiifr. iie Jld^jwssores dotium djiilur.
(7) Non si quidain locatoies peasionc»ii colonis uno anno ultro
rcmiserint : id cajteros locatores obligaLit. facit /. i. suin: Jies
intcr alios acta.
(8) l. 28. ff. de adquir, wel amiuend. posscss. vide /. 45. jff".
de r^Qul. jiiris.
(9) Sicuti e contrario , locatio neccssario facit dominiuin rci
locatae spcctarc ad localorem. /. 23. infr. h. t.
(ro) JSon polest aliquis proptcrca dunlasat cxpcllere conducto-
rein , quod alius venerit , qui mijorein pcusioncui praestaturum se
pollicealur. Syn. fias. 20. tit. 1. c. 85.
(11) Ntiinnus scmper non sit locatio , mcrces locationis consiste*
re potest in bis , qiia; ])onderc coiislant.
(12) Proprie hoc vcrhum inlcUigc cum Cujacio 8. ad Ajric.
fol. 192. et Coi-rasio 2. Miscellan. 11. uou liaaslalitic cum Ac-
cursio , pio in iisiiin concessisli.
(i3) /. 2^.J h. t.
(i4) AdJc /. 14. supr. h. t.
(i5) AJiie /. 18. supr. de rei vind.
(iG) Injcienlia ct crror nuHum habet consensuna. /. i5. ff. dc
jurisdirt. /. 2. Jf. dc iuiliciis.
(17) E\ tvcntu ni-ilt.i JMihVantur. /. 16. 5- ^- .ff- de prenis.
(18) Sibi ipsc. Cujac. ad l. 33. _§. i. ff dc usurp, facit /. 3.
5. i(). ff. de adq. i'cl aniiu. possess. d. l. 33. ^. i.
(ig"» /. 9. supr. h. t. l. t^.ff. h. t.
(20) /. lo^ $upr. l. 29. /. 34. infr. h. l. l. 19. 5. 8. fjf. h. t.
(21) Mariti cx conductiuije non tcnclur uxor. viJc /. i. supc,
m: uxor pro marilQ.
~ -■-■ 1---1 ■• \" j ".^io^i^An. , \. Aioiiiiiciijs iiiienam ,
dominium noa (9) transfcrl , sed ineilicacem contra-
clum facit.
Si alius majorcm pensionem offerat.
21. lidem AA. ct CC. Anlonia;.
CT (10) olei cerla (11) poudeiaiion;' fruclus anui loca-
^^ sti (12) : de coiilractu bona fide habito , proptcr hoc
su.uin , qnod aller niajoreii*. (i3) obluHt ponderationem ,
ncedi non oportot.
(1) Id cst , dcducto. Ponamus primo anno fcrtilitatcm , sccnndo
slmUtalcin , lcrtio parcm fcrlililatem fuissc.
(2) Rcmissio pcn.sionis fit proplcr edacitalcm vermiuin : nl ct
p..c.,lorum , sturnor.im. /. ,5. $. ■>. ff. h. t. Ad locustas ilk.d
Arnol.i, 1. adversus i^entcs pcrtinct ; a locuslis ct murib.is airodi-
i.r oiune Bcnus frugum , cl Orpbcus de corallio loqueus vim ba-
).c,.lc.crv:u.d,-«scgetisi)C7,vi)J. «>,\., .', ^,^5 «V,,?.', «tA..o-
,}/o-'. v.de Cujac.um .:,. nbs. 28. Oc locstis piaccl boc e.v V\\.
..• M. c. 19- Mddcrc. Dcorum , i.iquit , i,K , pcstis ca intcll.-i-
o.'.i I, .""'^",' r "'■'','"'""■'' '-■'■'•""»t"i- . ^'t tanto volant pennarum
•.l.ulou., ul al.a; a itcs c.-edantur : solemque obuinbrant , solicitc
:.Vc.:la,.t.bus popul.s , nc suas operiant lcrras. Sufficiunt quip,,c
.'.»;•..) r''"" ''''"'V ''^ """■''' ^^^^^n^^ , immensos traclus
■wnnant, d.raqiie mcss.bus conlcgunt nubc multa contaclu adu.cn-
.m C.V Ab.ca n.a.ximc coo.t;e infotant , sa;pe populo ad Si hvlii.
i.bfa .,;„'■ ""^" ;'t""'"^ '^'^ r'-i'"« «va oblcTndo^lc-
(1... CLSiavc . VA „, Lcmno .nsula , ccrta mcusura ...■.,fi„iia rst
SvrS^ miii;; ri ' "" "'■•^"'■'••^"'- -•■•'"" cx.lio. Na-!..o%t
„1 ' "'"'"' ""]'<■'•'" co«ui.l„.-. Tol orbis partib.i. va...,Uir
.a n,alu,r.. Idc.n aulor 8. c. .9. Neo .nin..> , inqV.l c ,ia eu
Jocnjen.a sunt , .i.am cx con.cmi.ci.d.s ani.^alibu.. u, V .-.o
-no..- " ?""'"'•■* ■■"""•'•'•"" '" "'T-'"in oppid,.m:a Ta ) ^ n
^"^'c^. '■""^ ?'^"')'-'' '" ^^'"'^' P'.l-m -.i. locus i^' u';
lc. . cx G.>aio ii.s..,ia, „,c,)i.,s a muribi.s fuaafo. : in Halia AnA
.' a scrpcnhbus ddcL.s. Cit.a (V.umogos >Elbionas la de c"
rend '" T ;' ^Tl'".""''"^ -t ^ollH-.^is {;<nle s..blali ; 'ct a scX
r^ndn. abaclos Trc.cnscs autor cst Tbcopbrastus.
cX 1 ,"""^ "''° '" P*^^"''0'>i^"s scrva.ul.i.
U) Id cst , lex coi.lractus. /. -i^. $. 3. //: h. t.
*'>.npa l''';ulM„,";'rr;'"''"" ''''Tf''\ r'---^«""M"i" ct in tacili.
i H.. i.im<n ex Gikcis luc U-.t afTirmativc , si spccial.tcr «
428
L I B i: R Q U A R T U S
De judicio pctitorio et possessorio.
25. lidrm AA. et CC. Epagallio.
SI fjuis oonduclionis titulo agrum , vcl aliam qnamcim-
quc rem accrpit : posscssionem prius (i) rcsiilucre
dcbet , et tunc de proprietate litigare.
De concluclionis Jidc irvplcta.
2G. lidem AA. et CC. Opinioni ct Ilerraogeni.
SI ronductionis implestis fidcm , cjusdcm rci gralia fa-
C.iim instrumcntum (2) evanuit. Quod si quid vcslrum
in fuudo fuit , vel vi (3) direptum est , hoc restitui vo-
bis Prseses provincise jubebit.
De merccde prorogata.
1']. lidem AA. et CC. Neroni.
SI tibi , quoe pro colonis conducti praedii proroga-
sti (4) , dominus fundi slipulandi dare spopondiL ,
competens Judcx reddi libi jubeljit : Nam si (5) conven-
(io ])Iacili fine sletit : ex nudo (6) pacto , perspicis actio-
nem jure nostro nasci non posse.
De dolo , custodia , et casu,
28, lidcm AA, et CC. eidem Neroni.
IN judicio tam locati quam conducti , dolum (7) , et
custodiam , non etiam casum (8) , cui (9) resisti
non potcst , venire constal.
c
De cvdi/iciis a conductore destructis.
29. lidem AA. et CC. Juliano.
Um conductorem a:dificia , quge suscepit integra dc-
struxisse (10) proponis , haoc etiam hercdes (ii)ejus
Praescs Provincise instaurare , a-dificiorum inler vos habi
la ralione jubebit.
De curialihus.
3o. Impp. TiiEOD. ct Talent. AA.
Florentio P. P.
CUiialis (12) , neque procurator (i3) neque condn
clor (i4) alienarum ()5) rerum , nec fid';jus5or, au
mandalor conductoris exislat ; alioquin uuliani obligali-j
nem ncque localori , ncque conduciori cx iiujusmodi con
Iractu competere sancimus.
De militihus.
3i. Imp. Leo A. Aspari JMagistro militum.
Mllites (16) nostros alienarum rerum conductcres , st
procuratores (17) , aut fidejussores (i8j , vel mar
datores conductorum fieri prohibemus : ne , omisso armc
rum usu , ad opus rurestre (19) se conferant , ei vicin
gravcs piscsumptione cinguli militaris existant. Armis (2*
autem , non privatis negoliis occupentur : ut numeris
et (21 j signis suis jugiter inhasrentcs ilempublicam , a (23
qua aluulur , ab omui bellorum necessilaie defendaut.
Dominus , finiia locatione prioris , poiest hcnre rem
altcri , nec potest jiriniiis sccumlo conductori
molestiani , vel liteni infcrre. Sahc.
32. Imp. Zfno A. Adamanlio P. P.
NE cui liccal , qui aliquam domum alienam , vel 1(
cum , aut ergasterium (28) nomine conductionis at
cepit , alteri qui posl eum domini vobiutate ad eandti
conduclionem accessit , litem inferre , quasi rem iliiciiam
aut agenti damnosam tentaverit : sed patere facultatem (2/
dominis domos [ suas ] vel ergasteria , vel loca cui vc
lueriut locandi : ipsis uihilomiuus tjui conduxerint , a
(0 /. 11. 5. 3.# h. t.
(2) Solutione criditori facta , dcbiti instrumcntinn ipso jure
■fiulluni , ideoquc coiidici potest. /. 5. in fni. nijn: depositi. l. ult.
siipr. ad exliib. l. 2. supr. de cond. ex lcge.
(3) /. i5. supr. h. t. l. 24. 5. 4. 5. ^).Jf. h. t.
(4) Prperogasti : Graci vocant t/v "S^oS-ti <rocy Trpo '^psioLv 70?;
'ysdipyot^. lioc scnsu : si fimdi doniinus ea quae fundi conductorco-
lonis praerogavit , illi stij.ulanti dare spo])ondit , tenetur , sed si
-nudo tantum ])acto pi'oiniscrit , uoii teiietur. Sjn. licisil. n.
tit. J. ex lib. 20. tit. I. c. 87.
(5) /. 10. siipr. de pnct. Paul. 2. tent. i^- 5" *• i*^ f"^'
(G) /. 7. 5. 4.^. de pact.
(7) \ide /. "i^. ff. de i-eg. jur.
(8) 5. 5. Inst. h. t.
<9) /. 25. 5. e,.ff. h. t.
(10) Dcstrncta ])cr conductorem dcbent per eundem restitui. Sahc.
(11) Aidc /. 24. supr. h. t.
(12) iJecurio. ex Noi'. Th. nc curialis.
(i3) /. 34. itfi: de decw:
(•4) /• 4-ir de decur.
(i5) Etiain publicaruni. /. 6. §. ">. ff. de decur. l. 97. C. Th.
de decur. l. 2. 5- ^-ff- de admin. reruni ad cii^it. quod Adria-
nuni conslituissc XipLilinus scribit.
(i()) Milcs ncijue conductor , ncque conductoris procuralor
( fiO«;j-)j'; csl Groecis ) fidcjussor vcl mandator ficii potcsl .• nc
«t ijisc circa ba?c occujidur : ac vicinis ob cinguU , id est , miU-
tiae privilcLium gravis csistal. Syn. Basil. 20. tit. 1. c. 90. ad-
dc I. Ilann. Gi. $■ 3. /. ult. iiifr. l. ^o. ff'- h. t. 20. Syn. Ba-
sil. I. c. 90. /. i3. i5. et 16. infr. de re milit. Noi'. 116. :
Tim. 2. ^fei-s. 4. Aiubios. 1. nff^ 36. Sidon. 1. epist. 18. Vec-
lius militibus ]>rivala ncgotia uon mandantur. Flor. 1 1. L. Postliua
consularis , quoniani cuin es.ercitui suo pi aeessct , ojjcra quorundai
militum usus cs-;et , damiiatus est. Idem de fcederatis constiluiiu'
/. ult. infr. h. t. lege Gallica , nobiles conduetorcs essc fuudonii
vctantur.
(17) /. 3. f i.ff. de procur. Ambros. 1. off. 36. Si is qi
impcratori militat a susceptionibus iitium ac ncgotiorum forcnsiuic
vcnditionc mcrciura jirohibetur bumauis kgibus , quauto uiagis q'
fidci excrccs miJitiam ? Sidon. 1. epist. 8. ^cgoliatores inihtant
milites ncgotiantur , studcnt pilae scnes , alcee juveues. adde /. «/"•
infr. negotiatores ne militent. lib. 12. tit. 35.
(18) /. 8. §. i.ff. (jui salisduTV.
(19) Huc refer constitutioncm Francisci I. anni iS^o. Que i
Gentils-hvmmes ct gcns d' ordonnance , ne peu^-ent prendre 1
tenir aucune firme. tom. 3. crdin. Gal/. 5.
(20) Armoiuin peritos milites e^sc magis oportet , quaiu ncg'
tiationis , ut hic. vcl legum. /.1. supr. de jur. et fact. ignor.
(21) Ad quos rcmitlantur. JSoi'. 116. c. ■.
(22) Ali a repub. miliics rcquum cst.
(23) Id est , ofiicinam.
(■24) Ncmo invitus rcs suas uni scmper ct cidcm locare cogitn
Goth. Fallit tamcn trd.us casibus quos recensct Gomez. lom.
resolut. c. 3. num. 5. ct Wynsing. cent. 1. tii. 2 3. ct coutranu
ol)tinct jurc Canonico , si primus Couductor sit scbolaiis. cap.
extr. de locat. et conduct- Aus.
CODICIS REPETIT^. PRiELECTIONIS.
)mni siipor lioc moleslia liberis conservandis : uisi (i)
brle pacla por scripluram specialiler inila cum dominis ,
'el liis fjiti poslfa condiixprint , lcgihus videlicef cof^inla,
gcufis inlcnlioniijus sufrragpnlnr. -^- Ouod si (|uis hujus-
iiodi conlioversiam sacris jussionibus (a) inlerdiclam ,
•redideril commovendam : si privalus est , acriler ca^sns
xilii sul)eat pdMiam : si mililat , decem librarum auri
lispendio lerialur,
33. (3).
HMc (/[) constitulio permittit ulrique , tam locatori
(|uam conduclori , ut liceat inlra (5) annum con-
lucllcnem solverc , lam in Italia , quam in omnibus pro-
jiiiciis : ac ne poenani quidem velut ex transgressione
|)ra?sUire : nisi contraclus initio specialiter huic legi vale-
lixerinl , aul cilru scripturam renunciarinl.
De re aliena.
34. Idem A. Sebastiano P. P.
'^Onductores (6) alienarum rerum seu alienara cujusli-
IL.i bet rei possessionem piecaiio delinentes , spu here-
les (j) eorum , si non eam dominis recuperare volenti-
j)us restituerint , sed lilem usque ad d(!finilivam senten-
lam expectaverint : non solum rem localam , sed etiam
cstiraalioiiem ejus victrici parti ad similitudinem invaso-
is (8) aliena; possessionis praebere compellantur.
De milililus.
35. Imp. JusTiN. A. ad Senaium.
I Icet relro Principes mulla de mililibus (9) qui alie-
■-^ nas possessiones , vel domos conductionis titulo pro-
jurandas suscipiunt , sanxisse raanifeslum est : tamen quia
es sic csl contpmpta , ut neque interminationis sacralissi-
mae conslilutioiiis milites memores , ad hujusmodi sordi-
ia (^io) audeant venire minisleria , et relictis studiis (11)
pubhcis , signis(|ue victricibus, ad conducliones alienarum
0)
lcri
S(i
ipnlatio hrec pcrmissa cst , nc locatori Uccat fundum
rclocaic (]iiaiii coiuUiclori : qmn stipiilari possum , ne
contrahcnd.
,. .^ -... ..V... cmpt. l. 122. §. 3.j: dc verb. obliis. ut
juomoac cocrccn hbcrtas alicnandi. vidc di. 3. codcm tt lo-
i.indi nossit.
p . ,. - --- • quin stipulaii
riiiiduin vcndas alUii quam milu. t. -jS. Jf. de
l. ai. «. S. ff. dc act. cmvt. l. 122. «. 3. ff'.
al-
ttiuin
cmpt.
O) Hcsnipfo Princii)is jus privafi mufari non potcst.
(.1; llanc constifutioncm ex Basilicis rcstituit Cniac. 12. obs 38
cMat autcm apml aulo.cm Synopsis Basil. 20. tit. i.
U) nlciprefatio Lc.inclavii 20. Eclog. 1. cap
(■•)) I;.x lioc loco Cnjacius prol.at a;dilifiur
93
cap. 93.
prx-
.11^ ,. .-■' I i».vji.mum cdicfura pertincre
o,ifL5^"' .'•?" ^"''"^<^'"»* ' «^t Post finilum conductionis tcmpus
cam non .csl.fuunt antc condcmnationcm , scd nsquc ad dcfintivam
(nitcnfiam cxp,.=tant , ct rcm ipsam rcd.lcrc cf JtimaUonc u
lcrca rci proestarc tcucntnr. Synons. h. i. c. 02
(:) /. 2/,. sa,,r. h. t. ^
(8) /. 10. in pr. iiifr. ttndc vi.
(9) l- 3i. sKpr. h. t.
(10) Militibus s()i;dida cst .wsscssionum alicnarum conductio
(iij Mililia sfudiiim puWicum.
(la) Ainiorum alrocifas nou ostcndcnd
(i3) Miliics qui.
('4) SclioJa; suiit
i;« in viciiios, scd in lioitcs.
,n .. 1 iindccim , vidclicct scutarioruni tres, a-enlium
n dnis, ainiaturarum scniorum , armafu.arum jun.onni; G "
Sor,in """;',' ^"-'.'"''"'" j"-n()rum : Scufarior.im sa,itUui'oraai ,
ScuU,orumcl.bananor.ni.: Fabriccusium. NotiUa im,„n,.
U») bdiolarcs sub prmuccriis «cholaruia.
rerum prosilire , et arniorum alrocilalem non in hostes
ostondere, sed (12) coiiira vicinos , et forsilan eliain ad-
vcrsus ipsos niiseros colonos quos procurandoi susceperint,
convertere : necessarium duxiaius ad hanc sacratissiniain
venire constitutionein , altius , et [ilenius hujusinodi cau-
sam corrigentes. Jubeinus itaque omnes omnino , qui sub
armis militant , sive majores, sive minoi-es ( Dlilites (t3)
aufem appeliamus lam eos qui sub excclsis Magistris mi-
lilum tolerare noscuntur mililiam , (piam cpai in unde-
cim (i4) devotissimis scholis (i5)taxati sunt, nec nou eos
qui sub diversis oplionibus(i6) F(X3deralorum (i^) nomine
sunt decorali ) saltem in posteruin ab omni conduction*
alienarum rerum lemperare : scituros , quod ex ipso con-
tractu ab initio sine aliquo facto , vel aliqua sentenfia ca-
dant (iB) mililia , el non sit regressus eis ad pristinum
graduin , neque bcneficio Imperiali , neque consensu , vel
permissu judicis , sub ({uo lolerandam sortiti sunt mili-
tiam : ne , dum alienas res couductionis litulo esse guber-
nandas exislimaut , suas militias suamque opinionera amit-
tant , ex (19) mililibus pagani , ex decoratis infames (20)
constituti : et quod post hujusmodi conductionem , ( quam
pcnitus inlerdicimus ) a publico susccperint , et hoc sine
ali(pia mora , vcl procrastinatione , reddere compellantur.
Srituris el ipsis , qui suas facultates post hanc legem eis
ad conduclionem permiserint , noslra lege eorum conami-
ne violata , r[uod nulla eis exactio contra eas coucedalur :
[ ut ] qui (21) alieni appetens constitulus militem pro-
curatorem (22) elegerit , et [ a suis ] cadat reditibus.
•f- Pateat aulem omnibus hujusmodi copia apud compL^ten-
tes Judices accusationis , ut qui in hac causa delator e>zi-
stat , laudandus raagis quam vituperaudus intelligatur :
poena , quam contra railites nostrorum praeceptorum con-
temptores , et ipsos (jui eis conducliones rerum ad s3 per-
linentium permiserinl , statuimus , in futuris causis obli-
neute.
T I T. LXVI.
DE (23) JURE EMPIIYTEUTICO (24).
Confraclus einphyteudcus propriam habei naturatn ,
at^jue
(16) Anxilla foedcratorum optioncs.
(17) Foedcrafi sunt sub'optionibns. vide iVoc. 116.
(18) PceiKi n.ilitis condiiccntis alienain posses.sioncm.
(i()) Ex inilite paganum ficri , cs. decoralo iufameiu nota cst.
(•'.0) De facto scil.
(21) Poena dclicto similis.
(22) /. 3i. stipr. h. t.
(2?)) 5- 3. Inst- dc locat. 20. Eclo^. 2. c. irspi tju^f^xi-jTii);- 3.
Hnnn. 3. c Tripi (/xJ)V7e-j3-!i)i ct tit. 4- Clar. Ub. \. 5- cinphj i.
Papon. I. ]\'niar, 2. c. d' emphyleuse albergation. bcnevis , et
baiilx prrpetuets.
(2'|) Eiuf,tj7iV(rii 1 ix- rZ iui^u-jfusiv , ab insitionc. ludc AW.
T^^alcnt. de prcediis pist. insitiouis nominc h unc contraclum signi-
ficit. Est crgo einpbjffeiisis coutractiis , quo doininus fiiiidi sui de-
fccfi f)i'to ct scjualidi , usum ct fructum |>lonibsiiuum , ct qiiasi
domiiiinm altcri couccdit ca lcge , ut inscrcndo , plantando , aran-
do , policmdo , colciido mcliorcm faciat : proqi:c co pcndat prcli.i.n
seu vectigal ann.ium. Cujac. hic. ut a libcll;".ia ct contractn colo-
nario sci. irxi.o «'«4! (iiHcrat^ dixi ad /. 24. $■ 1. supr. de sacros.
Eccl. nt ad Iio\'cU. 7. IIoc addciiilum iii libcU.iria , in intioitu
conlrachis oirci-ri sunimam cjuaud.i.u [Jcc.inia: qii.i: a Gallis t'iiOv;g«?.
vide Papon. .'/; d. luco iii pr. Lt ad cnij'!i_vfcu>im rcvcrtar , cjiis
species siint vari;e. Nova cst , qiue liabcl origi.iciB in cjus pcrso-
na , qua: vult dc ca dis.(ioucic. A.itiqi.a quae afi aliiiuo asccndcnle.
Ilcrcdilaria qiia.n qiiis sfipiilatus csl |).-o sc ct li(rodiT)us qi.ibuscuu-
qnc vd pro se et boicdibus , si tamcn c.^t accepla a |).ivato. Nou
licrcdifa.-i,i ijuain aliq^iis stijnil.ifiis cst |no sc cl (lci.ccndcntibus uiJ-
ia liicLa. uiciitiouc hcKxluui. viJc Clar. ibid. q. iC>.
43o
LIBER QUARTUS
JiQuram , e.vighque scriptumm , cL propter pardculare
darunum cinphyleula non liberatur a cunone. IJald.
1. Iinp. Ze^o A. Sebastiano P. P.
JUs (i) emphyteiilicarlum (2) neque (3) conductio-
uis , neque alienalionis esse lilulis adjiciendum , sed
hoc jus tertium esse constiluimus (4) , ab ulriusque ine-
moratorum conlractuum socielale seu siinililudine scpara-
tum : conceptionem [ item ] definitioneiuque liabere pro-
priara , el justum esse vabdumque conlractuin (5) : in
quo cuncta quae iiiter utrasfjue conlrahenlium paries su-
per omnibus vel eliam fortuitis casibus , pactionibus , scri-
ptura (6) interveniente habilis , placuerinl , hrina illi-
bataque perpelua slabilitate modis omnibus deheant cus[o-
diri : ita ut si interdum ea qua? Ibrtuilis casibus eveniuiil,
pactorum non fuerint conventione concepta , si f[uidem
tanla (7) emerserit ciades quae prorsus ctiam ipsius rei
quae per cmphyleusiu data est , faciat imeritum: hoc non
emphjteuticario,cuinihil reliquum permansit,sed reidomi-
(1) Ccnsualis contfactns qnid est'? DifFert alj cmphytcnsi , ideo-
que ceiisLis delulor , clianisi uon solvat censuni pcr biennium , inio
i»cr ceiituju ainios , jnre sno vcl re ccnsuaii non cxcidit, texl. cum
Jl. in c. coiistiiutus. 6. extr. de relig- domib. Bald. in l. 2. ^. i.
; de Publician. in rem action. et tit. de pace Constantice , i/i
i'erb. persolyej-e fictum. e.t in jiuth. et qui. Infr. de bon. aut. jud.
itnol. in c. propter. 3. cxlr. de locato. Jas. Ub. 2. hoctit. qnihtis
addendum cuiri , qni singulis annis certam frumenti uiodialionem
j^rcestare tencatur , in dubio censuarinm , non cmphyteulam ccnse-
li , ut ca ratione biennii mora jnre sno non cxcidat. All)eiic. l. 1.
hoc tit. arg. d. c. constitutus. liijipol. de Mais. sing. 9J.de ceu-
suario conlractu , vide Everard. in toco ab Einphyt. ad censumZx.
(■j) E^^Ctsvo-k neque conductio est , neque aUenatio , scd jus
projjriuin. Syn. Basil. 22. tit. 2. c. i.
(3) Definitio Kxra dqjrttuiiTt» 1«; tvit.v^lu'
(4) Pro cmphyteusi coiulictio cx. lege compelit. Cur ? emjihyteu-
»ls non fuit contractus per:uquc polens , ut actionem vi sua parc-
rct : nisi lcx. accessisset. vide QAxi. ib. q. ^7-
(5) Et quidera nomiuatim. Clar. d. loco. q. 2. ex communi
opinicne.
(6) Scriptura in contractu cmphyteulico necessario ah initio n-
quiritur : ahas non valet. Clar. d. I. q. 4- ^^ coinmiini opinio/u-.
quod in aliis raultis contractibus iion requiritur. vidc /. 17. s/qj/-.
de pact. contrarium tamen pulat Molin;eus ad coasuetudiucs Pari-
sienses ^. 33. num- 38.
(7) Hoc volunt interpreles , oh qiiamcunque sterilitatera erapljj'--
leuticarium non excusari a canone , oh chasma , labem el inundu-
tionem iDtegrie rei , non ol) lalx m partis. i/ifr. h. t. ibi : cx quo
jtO/i ipsa rei pe/nlus ladalur sulsta/itia. Jndex iamon aquus potc-
jil eo casn pcnsionis quantitaltn! cum fruct;hus , qui es. re.udu,!
parte rei emphytcuticariie coiligentur , conferre ; et ita pensionis
Kolulioncm modcrari. Cessantera vcro hclli causa canoiicin solvcre ,
txcusari quidem a caducitatc cmphyteuseos , at non a pen.^ionis
fiEeslatione : praesertim si pcnsio exigua sit. Clar. d. qu. addo
Gail. 2. obs. 23. n. 23. Q)uid si domus et aliquot jngera agri in
cinphyteusim dentur , silque domus incendio consumpta.' Emphy-
teuta domum reficere cogitur , ct pensionem solvere , quia adliuc
rdurat eraphyteusis per areaiu remancntem , qus c.st maxima rci
])ars , nisi pensio niagna dcheatur , caquc propter fructus solvatur ,
iion antcm inodica proptcr ulile dominimn. vide Peir. Anchar. 3.
q. 78. nu/n. 12. Fingc me dcdisse Ecclesiae doniimi ut mc alerit:
< andem domum cxustam v cl alio casu foi tuito destiuctani ? tamctsi
causa dcsinal , ch ([uam ]£cclcsia me alcre de!)eat , alci-e tamcn
adhuc tenelur : quia translato dominio jicriculum est douataiii scu
accipientis. /. Lucius. n.ff- de ev/ct. L. nccessario. S- ff". de pe-
ricul. et co//i/nnd. l. si pccunia/n. 5. ^. \.ff. de cond. causa da-
Xa. aliiid igitur est in cmpliyicusi , ut in qua rcs non trauscat in
accipienlis doniininm. Cnmensi.s si/tg. i. dades ( Gr;e."is |8Aa'/3« }
totins rci cni| hy lculicariie ad dominum rci (u; ij-/ Trpxirax; , sicui
in vcnditione lit. Sy/i. k. t. c. 1. igitur ad cmi!liylc<ilam noii
pertlnet.
(8) M-(i'Ki RKdHn , cui opponitui ■^x-ra. ■^rnfjoi -rl TrpaV/MXTO; ,
ut i>it sensus , emphvteuticarii pcriculo acci.dcre parlic ilarc daionum.
no , qui quod falalilate ingruebal etiam nuUo iatercedent
contractu habiturus fuerat , imputclur. Sin vero particuh
re (8) , vcl aliud leve contigerit dainnuin (9) , ei qu
iion i[)sa rei penilus la;dalur substantia : hoc emph^leul
carius suis partibus non dubitet adscribenduin.
Pacta emphyleutica sen>anda sunt : quihus cessantibut ,
seivanda cst naiura contracius. Bald.
2. Imp. JiJSTiNiAN. A. Demostheni P. P.
iN emphjteuticariis contraclibus sancimus , siquidem ah
qua; pactiones (10) in emphyleuticis instrumeDtis fue
rint conscripta; : easJem et in omnibus aliis capilulis ol*
servari , et de rejectione ejiis qui empliyieusin suscepu
si sohtain pensionem , vel publicarum functionum (ii
;ipociias non pr.Tstilerit. -j- Sin autein nihil super hoc ca
pitulo fuerit pactum , sed per totuin triennimn (u) w
que pecunias solverit (i3) , neque apochas domino Iriba
clcganler autor Synopseos d. c. i. adjicit,«I; {vi f^ti-^driiK 1 '
ciit in locatione : ut in supcriore casu totius rii inleritui »; 11
TrGuriu; , nisi aliae conventlones specialcs de rei dainno ialervciL
riiil. d. c. 1.
(y) Quid si rei emphytcuticariae per alhivionem aliquid acc
serit ? non augebitnr pensio. Nam cum ad emphytculam damaui
pcrtincat , ad eundcin defcrri commoda oportet. vide Clar. d. l. q.!^'
(10) Pactiones in emphyteusi scrvand;e , slve ad ipsam emph;
tensin , sive a.I ipsum emphyteiitam ejjsve lejfctionera pertinean
Quid si nihil de eo rejicien lo nominatim diclura sit ? si per Irie!
niiim canonem cmphyteuticiim non solvit , neqae domino deaei.
iw l>pjLo<rt<i>> «Voya; , publicorum tributorum apochas , nulla m:
liorationis vcl emponematum qu?e dicuntur , rationc habita , oioa
hiis mr)dis , id est , omniinodo rcin ipsam amittit. Neque proferi
ad stii dcfcnsionem potcrit , quod verhi giatia , propter einphyle
raa non fticril iiiquietatus. ]Nam hoc ipsum volnntate spoat^c
non ex iuqiiictatione prsestitum oporluit. Sy/i- ibi c. 2.
(!') Ti<j h,xocr!av dtwoxiu vide I/ifr. h- t. quid si thesa_in
sit reperlus ? cst cnim fortunne , ut loqiiuntur , donura. l. O'»- J- ■
ff. de aJq. rer do/n. vel potius Dci hesicficiiim. /. wi. infr. a
Thesauris. Quidam putant empajtcuta; fieri. Doctnres in y ««--
saiirns. 39. I/ist. de rcr. diiis. Choppin. 2. de doinanioS. n. -ic
Sed pequius est , ut crnphyteuta: tantiiin ccdat pro diiuidia parte
ac si in fundo dotali fuisset repertus. l. 7-5 '■ ^-.^' ^"'"^- '"''""'
(i-)) /. 32. ili fin. .tupr. de cpisc. nud. olim h-cnmum ut 1.
condurtione. /. 56. jf. locati. Cujac. Nov. 7. quod in cmphyleu:
Ecclcsiastica ohtinct. Nou. 7. c 3. 5. 2. iVot'. lao. c 8 c- fo
t/iit. rxtr. de locato. Emphyteula cessans in solutionc canonis pe
tricuniinn cadil ah E:uphytcnsi privatt hominis; Ecclesi;e vero p*
liieniiiura. vide Ciar. d. licn q. 8. ex comm. opinione- p-r tf""
ninm dixi , non antea : etiamsi emphyteuticarius jiiravent se
nuatim solutiinini, Clar. ib. conti^a co/n/n. Trienuio vera elaf--
sctnper privari potcst , eliamsi pensio inferenda mmimi sit prc^
ciiin co casii , n^^n tain dc lucro vcl commodo , quam de recog
tione ntilis dominii agatiir. Clar. ih. cx coi/im. opinione. ideni i
ccndiim , si scicns , non si ignorans , put i si suf-cessit detunCi/j
Non idcm dicendiira c>t si aliud convencrit , aiit si tanlundem em
phytcut;ie dclical dominiis , quam pensi-^nis sit qiiaiUitJS , timc en
Kquo jure admittitnr compciisatio. Soc. /'cg. ii j
(i3) Ipsc vel ejiis procurator. /'. S',. fj:' de solat. rt lib-rnt. i^^^'^
si re ipsa o1>tiiIit ct con.signavit ? sati&feci^sc intelligilur. JNcm/. 9-
c. 2. m fiii. Q.id si unus hercdum tanliim partem suain O"'"''
omnes iure siio cadunt : alioquin pra-statio cinphyteiiseo» contiio «
retur. /. 7.,//" coinm. p/ad. ad cuiidem inodiim cc.-.satio P^"^"'
nocct sticcesscril)us , si in eoruin quoque gratiam eni phylciisis d '
sit : nisi slatim scu m)dic:) post tricnnitim intervall) obl:iler!
idque ffqiiius videtur. 7« fin. i/fr. h. t. rt c. Potiiit. ezH. dc U
caio. quod taiaen Affl^cttis non admitUt decis. •}-\-
rum (i) ro(l<li(]rrit : volrnli ci licere eum a nr^-
is ernphytcuticariis repellrre , nulJa oi in posterum .'.Jle-
liorie non.ine meliorahonis (2) , veJ coruni qufe efnpo-
niala dicunlur , vcl pccna opponcnda : sed omnimodo
. ( si (3) dominus voJuerit ) repeJIendo (4) , neque
a;tendenle «(uod non esl super Iiac cansa inijuietalus •
m neminem oporleat convrniionem , vel admoniiioncm
nectare , sed uhro sese oJIerre , et debilum spouianea
lunlate persolvore , secimdum quod et anleriore le^e
sln nummis gcneralitcr cautura est. f Ne autem ex
c causa dominis facultas oriatur emphyteulas suos re-
llere, et redilum (5) minirae (6) velle suscipere , ut
hujusmodi machinatione triennio elapso , suo iure is
■ 1 cmphyieusm .susccpit , cadat (7) ; licentiam ei con-
dimus , atKslalionc prarmissa , pccunias oiFerre (8\
sque ohsignalis , el secundum legem dcposilis , minime
jecljonis limcre periculum.
Emphyteula potesl jus suum vendere i>el non , secundum
iurcm pactoruni , ccssanlc autem super hoc paclo do-
nus esl rcqwrcndus , an velil cmcrc pro tali prelio
^d abalio mvemlur, ct e.vpcctandus cst per duos men-
3. Idcin A. JuJiano P. P,
0^1Snf'vci!umIr::.l^^''"'"/'^P.''-J^'^"'« '^^-^^«t cum do-
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIOXIS.
43i
h'ilo t!Airoyrty.«rce dicuntur , alicnare , vel jus emphvteu-
tjcum m almm translc.re, an ejus expeclare consens^^um >
^ancimus , si quidem emphjteuticnm instrumentum super
hoc l casu ] aliquas pnclio.ics hahcat , eas observari.
t Sin autem nullo [ modo Imjusmodi ] pactio infer-
posita esl , vcl forie inslrumcnlum emnliyie.seos de-
perd.lum est : minime licere emphvieui^ sine con-
sensu domini melioraliones suas alils vendere vel
jus (9) emphyteuticum transferre (10). f Sed ne hac oc-
casione accepla , domini minime concedant emphvleutas
suos accipere pretia meliorationum qure invenerunt scd
eos deludant, et ex hoc commodum emphjteutje dcpe'reaf
dispommus (ii), altestalionem (12) domino transmitti et
pra:;dicere , quanlum prctiura ab alio [ revera ] accipi
potest. Et si qmdem dominus hoc dare maluerit (i3) , ct
tantam praestare quantitaitMn , quantam ipse revera emphy-
leuta ab aho recipere potcst , ipsum dominum omnimodo
hxc comparare. Sin aulera duorum mensium spalium fue-
nt emensum , et dominus hoc facere noluerit : licentia
emphyteutae detur , ubi voluerit , et sine consensu domini
mehoraiiones suas vendere : his tamen personis (i^), qu.-B
non soient m emphjteuticis contractibus vetari ad Ii.ijus-
modi venire empiionem.
f Neccssitalcm autcm habere dominos . si aliis melio-
ratio sccundum praefat.ira modum vendita sit acr-;-^-
empliyteutam : vei si jus emphvteutirM- — ^'^''«onas non
j^y.v/1.1. "..„., , oc-u coucw — .. }_...,>i.cus ad solvenduni em-
l.l.ylcnl.c. tcncr,. /. ^, Jf ,( agcr .ectigat,s%^Ac Oav. ib!. „. /
ct ad rcfcctioncra 3ed.f,cii citi].hytc„iicarii ? tenctur. Petr. Au-
r. i. qiitest. 78. nitm. 2.
9) Fi.i.l.-. c.n, I.ylcsi cnlpa cmpbylcut.T , ipse cmphyteuta
m»/*x7x so<. n.clio.;.t,oncs ;inutl,t : sin minns , non a.niit.t •
ique hcrcd,ln.s co ni.ni.nc aclio con.pctit. Clar. lOid. quast 45*
i.-n.scr. I.jmui. 3/,. o/,..,v. 2. ct ita diHcr,...t c.npl.ytcutic.i.ii
olon.s. /. fa,. ^. l„,ati. Quid si domum a^dificav,t: in c ec io
<lom.n, pos.lum cst ,«d,ficii .xslimalionc.n sohcre , vcl nt ^li
m tol,utur ,,at.. vKlc Cllar. /. 4. 5. f.uU. aucrst. 88.
.) Co.r„nu„. op.n.one dicitur , co casu sulliccre nudam volun-
m d.rccti d(.m...i dc c, cicndo cmnl.vt.M.i ■ ..a \ 1
;'":;"vr *;:-rr • -^™ ""'-"":-•.. h.cL3;;5;'s;
jL,'^',''^''' *'"?"■".'"'""''' """ P"^«'« antoritate; ct ita com-
I'. AVurinscr. 1 1. pruct.
, I - » ""^11 1'iivdia
i.fer ab omn.bus tcnctu.-. Clar. qiicest.
nhseru. 1 .
■.) Oui solct cominu..ilcr ,„.Tsfari in fine anni. ai^. l Ao /?•
I. cx coNiin. ojHii. qiuvst. 12.
«O Quid .i cm,,|,yte,.ia trium annonun nensioncm n, TroT-.rc
«lom.nus cam rccipcrc cogi non ,.o,cst , ncc ct ^.1^^^^^
/si'o£{-;:^.^t;;;;;;;St^t,s';„l%^ ^
onis occcp.ilalio' ,"'u, i„ d.ll.io c. ilc^a, , " ' ," , f . i T
;. de .n,ur,a ..bi focta dom.nus I .•otc..,.,.,s 1, ' .J. t ' " /^'
ae o(>l. et oct. v.do tamcn Clar. quast. ,0 "*'
.lc^rS^,:":?.i!:::;'!:':?'l!^.-'p''^'-'-.w.. fnc. ad.ic ct
Jjeucralionc ,
'ToreradT,odda,acst)fi..iio";'u^^"^,i;;;;
cxjiis favo.cm conccssa cst. vido Clar. f;ua.u. ^u
9; trapbytcuta ,us cmj.bylcuticarinn. al.cna
ns sine con.<c.isu do-
, li ;,,,.' ,'.. I-J ...".....,, aiici.ai.S S .le COn<cIlS.l rln
"ntur. Guid Xds o \"? '^''r^' 'l"od Dclpl..na,cs se-
tio suh hac protostatione sat.o et reserrato comensu domini et non
aluer. dmsi forfc rcs em,.bytculica magu. sit momenti : ut castrum,
ct t.ad,t.o facta s,t potentionbus. vide CsspoUam caulrla 12. ) idem
cl.um d,c. volunt , s. empbyfc.sim quis pio se accepcrit , et pro
b.s q.nbus dcdc.-.t. Idcm si tn.pbytcta probibitus sit alicna.e in
potent,o.e.ii. nam prol.ibit.o in qu.bi.sdam .nd.,c.t tacit,.m co.iscn-
sum m rchqu.s : tuuc cn.m volunt i.re<i„i,i,o domino alicnare vel
cc.lcrc ,50s.c cmpbyteus.m infc. .orib.is el «qual.b.is. Idcm quoque
d.ccndum cr.l, .si ahcandae e.nphytc.seos j.is habuit ,wcto in eam
rcm .lom.nat.m c„m ij^so dom.no d.recto inito. Rcm. 5/,;... 4-,,.
Idcm csse ex.sl.matur , si igno.-ans vcndidit. «,- 2. Feud de
controu. int. dcn. J2. l. iilt. 5. sin. autcm. 3. 'Auth. res quce.
C. cnm. de legat. 1. ult. in Jin. et ibi GL ethz^vt.ir.delrJt. 2.
qucmadmodum pcr contrarium di.cctus dcminus per ignora.ftiam ,
canonem rccip.ens post commi..sam cm,,hytc„sim j non rcm.ttit jus
comm.ssrr, cmphyfenseos. Soc. reg. ,,5. idcm ccnsctur , si ahcn.-,lio
non solcnnis: boc cst , si solcnn.tas slatuto vcl consucludinc rcqui-
s.fa ,n ea servafa nou fueiit. Soc. ib. pUires exccptioucs apud
cun.i.-m , v,de ,„ reg. VasMiis .',34. Q„id .s, p.arteni fanlum alie-
...■.v.t ? c.n,ibyleuta.n cade.c lanlnm ,,arle alicnata judicalum fuit
.n co...,l.o Ncapohtano. Qu.d si i.it^gram empbytc.,>im alion.itam
cn.pl.yteuta .ccupcrav.t ? ,,<finam caduci non cvifat. Pufant itaq.w
colou.iui a tah injuna ,ioenilcutia sua , nocenteui cssc nou desinc-
re. fac.t /. ,. 5. 25. ff: drposit. t. .j. 5. ,0. /^. de usur,,at. /.6^.
M- cle furns. .dq.ic com.nunis probat opi.iio ."dc qua vido Clar. d.
lac. qu^st. i3. a qua Mynsingcrus dissentit , 3. re.vons. 36.
nuiii. 27. 28. "
(10) Uic , ut infr. h. t.
(.,) Kmpbyleufa jus c.n]iby,cusro5 ( asitur lamen liic dc radio-
rat.on.bus ) vendc-e volcns fenet..r hx^^'p,^,Ur r/uT-;r 7," ^o«-
Tcry^i>f.<7TOT-rc6 , aftcslat.one.n t.a.is.nilte.e pri.nario do.nino ,
c.„n.p,e de p.ct.o cert.orcm facc.-e. Q„i .si cu.c, e noh.crit , libc-um
c.-f c,n,ibyteufa; j„s s„un. x;la,iso bimcst.n s,^alio transfcrrc. Quin ct
emplorcn cog.tur admilt.rc domin.is, ubi ,>,imum duo mcuscs cx-
j^Ict. focrint. 3. H.H-.n. 3. 5. ,,-.
(f^) Nota ct ad.lc /. 32. sii,»: dc e;nsc. audicnt.
(i3) Dafm- dom.no dirccto .nlra b,m,.s|,e t.mpus jus r.o-«/«;«4«
( dc quo d,ca,n a.l co..stit.,tioncm Fridc.-.ci ,lc jmc t^^ «,> <.-. )
v„.e .utcea Pa,.on. ,. ZNw«,-. -,. c. d' cni,,hy,Le , [\n Znct de
rctrime au Scigneur direct , ef .bi . Le Pnnce „' a droid de re-
teime Jors qu' cn ccriain cas Ju.c fc..dali infruannuma. Feud q.
ub. v.de Cuj. ^
(.4) PotcnUoribus aut vCiUs capcrc. /. lii^. y?-,.Jf\ devcrl.oUig.
432
LIBER QUARTUS
phyteuticum canoncm transponere ^'"PVleuta malue-
lit fiV non fi") conlradicere , sed novum emphv i< utam
i„ [.o s^ssionem suscipere , non per -^«<l-'^t<^^;-^^;^' „^|;f^
procuralorem , sed ipsos don.mos per se vel per e.as
Ls, vel ( si hoc iion potuermt vel noluermt ) pei dc
; .' S , ■.1o,v.\-WmIiIp anud viruni clarissinmm
positionera m hac qmdem civitaie apuu \uu.
L^istrura censuum, vel pra^sent.bus ^^1>';1^^-"V'^ .^^^ ^"
N slalmncm , m provit.ciis autem per pra^sides vel delenso-
r s celebrandan. f Et ne avarUia tent. domnu rnagnam
™olem pecumarum' propier hoc efilagUeat : ( quod us ue
ad pra^sens lempus perpetran cognovimus ) nou ampiau.
eis liceat pro subscriptione [ sua ] vel depositione n
f|uinquagesimam (3) parlem [jretii , vel a^oluuaiioais h
(jui ad aliam pcrsonam Iranslertur , accipere. Sia auU.
novum empiiytcutam vel emptorem melioralionis suscip
le iniuime dominus maluerit (4) , et ailcstalionc fa.i
iulra duos rueuses hoc facere supersederit : licere eaapL
leulaj etiam non consenticntibus (5) domiuis ad al.
suum jus , vel emphyteumata (6) transferre. Sm autd
aliter iuerit versatus , c£uam uosUa consUtuUo disposui
jure emphyleutico cadal.
0) En.p.,teuta jus ^^-Z^^^TtT^^S^^^n-^t
teutica,nec uUa recosnmo «'0«""'^.'"" ^*''^'"*'"- ^ ' ^^^^^^^^^
Potcst etiam emphytcuta , nisi speciahs consuctudo ohslet , urequi
rito donino , u eLuhytcuticum extraneo capaei , non potentior
dona e iide Forn. i qu. 22. select. 3o. vel lcgare : salvo tamcii
t^:^r:t^u.. Eo^casu ^onatarius vel lesaUru.^.ne cou.e.i.
su domini possessionem apprchcndcre potest j et p a.taca eidc.n
domS T dom.num u.tclh^c etvam usaiVuctuanum. Uar ib. q. i:>. )
ilovu c.nphy eu.a laudun.a scu ,..l,K,r^i solvere touctur pro nova
res itura. Clar. qu. .5. La.udlu..a , xuciuam , xd est , q,.u,<iuage-
s mn.n pTrten pret... infr. h. t. .crs. ct ne avarU.a quod onus
ocum tSm hibct m rcbus douat.s , quarum solveaca cst co ixo-
Se .'«sU.natio : etiamsi emphytcut«= hcucrit emphyteus.m alien.-
re Clar.V/. 23. pcrmutare ( c«i tamen rei str.c tum jus repug.mre
vttenr Clar a 17. ) p.gnon dare , vcl hypothccx dare. idcm
vuletur Clai. ^. 17 M . ^. ^^,^,.^^,,,,-,. locare ad mod.cum tcm-
?;s1: 9 E o£ar£..on'i».tcst eanaem rem lu cmphyteus.m
?a et es? cnim datxo emphyle-eos aheuatxo...s spec.cs. q. .0. a u
iu ea servitutem constitucre .n pra=)ud.c.um dom.n . 'Z: > • « "^
ui pr.)udic.nm poss.t , ut taut.spcr du.n emphytc^ du. h.t
taitur -m serv.tutenx gK «^,.j. ) " j,£; ^Jl^" ^^^ ^
ThdoJana ei ibid. Aufrcnus dec.s. kf. .utervertcrc possess.ouem
ehisdem. q. 25. aut rem dcteriorem faccrc. arg. l^w. j. c. 6
tuNol 120. c. 8. Auth. qui rem. i^- su,.: de sacrosanct
Eccles. quibus casi]>us emphyieuta cadit jure suo. C ar ib q.'^b.
ut et arbores e^c.deudo , vcl fo.mam rex m.itando. Ga.l. 2 pmU.
67. n. 12. Ilestat dispicerc , nuin e.n,.hytcuta poss. )u.c le.tati ,
vel intcstat. empbyte^s.m trau^fc.rc (..uod ad tes.at. causa.n a t-
nct, potest emphylcula novam emphyteusuu .d c.l , a se -al ..-
sita.u p.o sc et qiabus dcderit , vel pro se hh.s e hered.bus )urc
Lo xn^quemcuuque voh.cr.t fxhorum : qu.u in e.traneum d.spos.-
lione testamcntana confexre. Antiquam autcm , xd e.t , ab a.ccu-
deuhbus acccptam cu.phy tcusuu : acccptam , .nquam , sub ea for-
,nula pro adquirente cjusque Uhens , parcns tc.xctur f.l.is rehuque-
rc. Ckrus ibi qucest. 16. »ui.ercsl causa xntestatr : c.nphytcus.s .n-
definite accepta ad lilios adquirentis defertur ; ad certara gc..c.-at.o-
ncm acccpta , gcucrationcnx convcntaia noii exccd.t : Ad certum
tempus acccpla pote»t ad extraneos etiam heredes , id est , ad nou
lesilimos trau.fcrri : ad conventum tamen tcmp.is diu.taxat. Lx
pcVpctuiun vcro tcmnus collata , si ita conccpta tuit , leneat pj-o
sa ct filiis , ad solos descendcntes defertur : si ita , pro se et herc-
dibus extrancis , ctiam ad cxtraueos : si ita , pro se ct nercdiUus ,
in cxtraneum quemcumque deferetur , nisi sit cmpliyteubis E<f
s astica. JSo.eU. 7. c. 3. in princ. vers. AlUer. hno etiam s.
ck^iastica , si modo solennttcr f.cta fuer.t , ut commamUT m
pars xntcrpretum -;b.l; Jl- l^f - vxde ^ond. ^ VaUe u^c,
ciue tan-cn disputando. non admittit , msi expressc facU si
extrane.s he.-cdib,.s , aut in ipsa .uvestitura taha verba sint a
ct.'. , quffi tantundem praestcnt , puta pro se et quib.^s deder
vei pio se et heredibus quihuscuuque.- E.xtraueos cum d.co, d»
ctia.n intellige. Nam si eraphyteus.s ejus cj.xd.t.on.s tuent , u'
extraaeum transiret , del.cti causa jus emphyteut.cura ad fc
delWctur. l. 4. infr. de fundis patnni. lib. 11. tU. 61. nui
vbvtcusis sit Ecck^siastica , idquc favo.e rcl.gionis. /. 17. if-
usufruct. Clar. ibid. quiest. 29. Quod de hsco d.ctum_ est .
corrcos accipieuda; emphyteu^cos Clarus ixcgat peft.ucrc , mter (
jus adcrescendi xxon e^t , qucBst. ^g. sed ncc ad Lccxcsiam cxk
Idcoci.ie tamet,i eranhytcuta mon .ste.-i.im xugred.atur , jus
c.ui.hyteuticum a,l Lcclesiam non trausfertur. Mento , "" '» n^°
snc's cad.icitatis esset- vid. Clar. d. lac. quoest. 3.. Bicfim C>^
pcrius , hhos interdum suceedere in jus emphyteuseos. An na.
les ■> si emphyteus.s sit privata , naturalcs succedcnl. LUr.quasi.
ut et lesitxmati ( nihd enim ditleruul a kgitim.s. .ot^ef/. »9. '
Clar. d. loc. qucest. 81. ) et foera.me , nisi ^<^i'^\y^'^'-' ^'
pro lU.is. l. A.ff. de rerb. sign. aut statuto ^«pe iantur f«ra
a successioue stauubus masculis. Qaid ncpotes c.^ hha . si unf
tcusis acccpta pro sc et fd.is et ncpotibus mascuhs , vet pro Oo.
deutibus suis virilis sexus ixou succedeut , sec.s si^ accepta
tiara oenerationcra. Clar. qucest. 36. Qa.d f.hi aoshacntes ^
bc. cdilate ? suocedent , si emphytcusis acccpta pro sc , U us «
icdibus, vide Clar. d. loc. qua^st. 3^. Ga.l. 2. ?<;"?'• /.'°.;^
ct obs. 154. num. 17. An emphyteusis transeat ad inst.tuUim
re ccrta , vide eundcin ibi qncz.t. 33. ,^,,, ;=
(•>) Quid si craphytcusis sit fiuila citra culpara eraphyteui» u
desidcret rcnovari coutractura e.n:.hytouhcarx..m ? ^:''^'"."' ",
rauni opiixioixe refcrt , iujuria aliicx , nis. rencvctur ei ^^\-.
sis : eoque noraine ad supcriores appelian pos^e , d. loc, <J"« '•
Gail. 2. obs. i^S- num. a3. i„„:na aii
(3) Laudirala a novo erapbyteuta quoj debcantur domxno tni
obscrva. Golh. Laudimium e^t qu..iq.. .gcs.raa pars pretii n.^-
saute puta pacto , staluto , vel consueiud.ne , /'^™;,/j
consil. 5. n. S. Bursat. .ol. 2. connl. .3;. n. 3^. H^-o.nde d
tur ad ratum prctii , uou valoris rei , ets. raaj jr sit pr'--i^^. a _
d. loco. -et Crivett. consil. 3S9. Potest lanxe.x f^jnu^"» J^^
coutrariura , puta qujd raajus sit pret.u.n , et delccU ra* ^
prcl...iu rei, commiss.x in prxjud.c.ura laude.nu k"'' „„.;;
lulioui, et res inc.dit in comraissum. Papon. f^""- [' ' .
Boer. cnnsil. 32. in fui. A.nod. dc Pont. tnct. de laideni.J^i<^^
4. ct 8. Maur. Burg. d. iract. pari. ,. inspcct. lo. An».
(4) De hoc jure TrpoTifJiks<i>i «''P'^ dictura e»t.
(5) i. e. In\itis. . ^ 1, t
14 E^TOv.VxT» , supr. h. t. mdiorauones. supr. h. U
433
D. JUSTINIANI
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S
REPETIT^ PR^LECTIONIS ,
LIBER QUINTUS.
T I T. I.
DE (i) SPONSALIBUS (2) , ET ARRIITS (3)
SPONSALITJIS , ET PHOXENETICIS (4).
Dissoluiis sponsalibus de futuro , licilum cst alii
nubere. Bald.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. el CC.
AAimonariae (5).
Lii desponsalae (6) renunciare conditioni , et nuLere
alii non prohihentur.
(0 Tractat de Sponsahbus anle Nuptias : ut quns prrrcrdant snon-
aoha anharutu dnt.oncs ct proxcnctica. Dc Antcm,ptialil,„s L^.
dain d.ccnda sunt ob.tcr ad qnarnndam cliam lcgum faciliorcm in-
ellcctum IVupUarum d.cs lcgitimi trcs erant. /. 66. S. ,. iln ^ an-
tc d,cm tcHmm de donat. intcr .ir. p,imus diccbatur a Gr.-ecis
«pOaoMa , id esl , d.-sponsaha. Ea fiebant auspicalo. Ciccr i de
dn.wat. ^alcru.s 2. ca,,. ,. optime a lurturc et cornice , si par
lulcgrum apparu.sset,qu.a utrumquc animal .adco sui conj ue.s itu-
d.osun. ., eo mortuo supc,-stcs n.,llius p.-a.tcrca conjunctionen, a -
iiclat. Post ausp.cia sac.a farii Inni vj, „ ., i • . -.iiuiilui .iji
lonii,. deducob-,!,,,- "««^" "'anl. Sccundus a,rat;',\/x , dccuhalio ,
luquc dcductbat... ,ponsus ,n domu.n soccri a Parauymnbo „ucn
Z" srr.^,';i''' 1-' ""^^^^' vocabant , si futu.-I ,'...or' .^o
l,.^.ct. s, N.dua ..a.l.c, ad sponsum dcduccbatur a Ny.nnbaoo.o,
.ule.na,m;,,cf '',"'';%"' 'f-onsa manu tangebat : ipsa nupta
(. si forlcncrnun i, n, . ', '''^ "" "•^''' va v„f;o .ndon.um maiiti
ricbautu • vi.-. ini, f ' ; ' [' ''-■'^""«"l.., nuplia; , laces acccn-
£ra- is ? ;®!^ Jr"-" «P-^1''-'';»- ( i.inc nuptia. vclo , qnod
ludor V.4 msV idcmu^^^fenv':: iV"' =• '"^" ''''"' -«^ '-
la vcro t.xs as es. ",0" ,,;/p, ..;?"'; ^" - ^ v.,-o dabatur. Spon-
tcrt.um in sacciper.i ^.1' P, mL " '"^'u, altcru.n in pedc ,
fn^io p..ctio coc.np,;,;;'tcr'bS,;rx.,m •i^,;,;^:;^^' r
l^^to f hiSriri;^.^;^^"'^ con,p.t;tiiS;a;" ^i,i":."r
tatur c.,., cbo cL Pos t b T .^J^l^^^?^'^'^"" ' '"O- lly.nen.-«us ducc-
ded..cebat , b.u antSd b^n^tT"' -^'''''-^r" "^ «"^''''''-''^ '-'"'"
2::l;:l'rra^iX: t^-^t '.; ^i— .^!^^^^-:
ab co primum vidccli r *I"=»- "■^'^ 'd «vxx:« Vjtt,,^,x , ct quod
e.x lacibus acccnJ..ba( .?. •"! "'%'^'' i^'"'-actis , pionuba uua„.
.«ox spous.c 1 ;i. di.^ "'^ "", ^""'"'T; ''''"'''' c.tiu.ucbat,
cara cusnm Zt' f t ?."'S"'""'- .-^"'^■'•l^^t , quod Diau.x . ob
rc«U,s „. ..c<v'ci : l; d.J ;7-^ '''""^ rognon,ento , dicebatur.
Sponsa sponsum ahsentem tenetiir per hicnnium exptclarc i.
cjuo elapso , alteri nubit impwie. Bald.
2. Impp. CoNSTANTius A. et CoNsTAys
C. ad Pacalianum P. (7). P.
SI is qui puellam sin^s nupliis paclus est , inlra (8)
biennium exequi nuptias in eadem provincia df^gens
siipersederit , ejusque spatii Hne decurso , iu allerius po-
stea conjunctionera puella pervenerit , nihil fraudis ei sil ,
quae nuptias maluiando , vota sua diutius eliidi non passa
est. [ Dat. Prid. Idib. April. MartianopoU , Pacatiano
et lilLARlANO CoNSS. ] 332,
guUim iUud crat cx oviila lana confextutn nodo qai Hcculcus vo.
caljatur , propterea quod Ilerculcs foecundissimus crcditus sit. TJbi
oinnes discessissent , sponsus clausa janua disponebat custodias fo-
lis , qiiarum opera muliercuiai-um importuna vel pietas , vel si,nu-
latio a foribus arceretur , si qua commovcctur virginis clamore.
Intjcrea juventus nuces cum strepitu spargebat. Fcstus in Nuces. et
lirec de sccundo nuptiarum die. Tertius dies nuptiaru.n truvKi» ,
quasi nuptiaru.n appendix , Latinis Rcpotia. In co sponsi afiin^?s
co.,vivium instaurabant : eoquc u.\or in domuin marili deduccba-
tur. Egrcdicns domo paterna nupta pedein tollebat , ne liracn at-
tingeret , idqite nc pbarmacis magicis i.-edi posset , quae sub limine
ad destruenduin conjug.um vel concordiam , vel viin genllalem so-
lent a veneficis poni. Plutarcbus in Romnni.'; qucestionilus 29. Cla-
ves ,nox ei dabaiitur , vel ut illa intcUigerct , quoJ jns in fa,nilia
manti esset babitura , vel ad significanda.n parlus facilitatem. Fe-
stiis in coce Clrnnuni. adde quse scripsi ad /. 2. jff". de difort. et
repud. Plura vide apud Costanum Titulo de matrimonio , dc ritu
nuptiarum. Juliuin Scaligerum 3. Poetices. lo.
(2) l- I. Z. 2. infr. h. t. dixi ad Lib. a3.
D. i. /. 3. C.
Theod. 5.
(.3) /. 3. l. 4. l. .5.
(i) Ai. proxcnetriis.
(.",) bianori.
(6) Desponsiita alii ,
Synops. Basd. 1%. tit.
iiifr. h.
Alciat.
dispunct. 31. viJ. l. 6. infr.
renunciare sponsalibus potest et alii nuberc,
•.,. c.ap. ,5. ct HarmcQ. 1. § 9. /. 2. in
fn. infr. de repud. et judic. de mnr. l. 2. ^. 2. ff". de di^ort. et
Tcpud. Quid si sponsalia degcnereiit , sintque contracta per verba
do pra;sei,ti ? aliud diccudum ft.crit. adde /. ,5. Jf. de cond. Pt
dcmonstr. l. 3o. ff. de r.^g. jur. adde ■Wurnjscr, I. pracl. 35. 06-
(7) Constantinus ad Pacatiantun P. 13. l. 4- ^- Tiicod. h. t.
(S) Si sjionsus pr:psen< est , et in eadem p,"ovincia , ncc intr.i
Iiiciniiinii cxcquili.r n.iptias , ])ptrst puclla impi.uc alii m.l,ere , ut
hic. i. 4- C. Theod. de spnnsalibui. Dion. 5.}. Sueloa. in Augin.
28. Synops. Bdiil. 1. c. 16. 4- Harmen. i. 5- '8. abscns txspc-
cialiir pcr triennium. /. 2. i«/r. de rcpud. ct judic. de mor. o!im
qiiadiienniiirn : et ultcriui. /. i^^-Jf. de sponsalik. aJde Cujac. iG,
3J.
55
\\\
LIBER QUINTUS
OLligationrni piiri/i/ atnm sequcntis ccisus occwsio
Huri ixsuhil : serus in ohli^al.ionc
puriJiuLncla. Bald.
3. Imppp. r.KAllANUS, Valentinianus tt
TiiEcDosius AAA. Eulropio P. l^.
ARiliis (i) spoiisalioiurn (2) n(niine dalis , si inlc-
_ rea (3) sponsus , vti sponsa decesserit , quae data
^iiul , iu])ciniis reslidii , nisi causam (4) , nt niipli?e
11(11 cclebiarcntiir , dcfnncla pirsona jam praiJnit.Dat. i5.
Kal. Jnl. Thcss. G"A'riAiNO A. V. Theolos. A. i*
CoASS. 38o.
Tulor nl ciirator non poterit clissohere sponsalia
conlrucia pcr patreni pucllce. Salic.
4. Impp. HoNoRius et Theodosius AA.
ad Marianum P. P.
SI (5) pater pactum de filice nuptiis inierit , Pt humana
3<.it(; consuinptus ad vota non (b) poluerit perveni-
le , Jd iulcr sponsuni et sponsam firnium ralumfjue per-
jrancat , (jucd a patie doctbitur deslinalum (7) : niliil-
<|ue ptni.illalur JiaLere mtmtnli , tjuod cum defenso-
re (J?) , au ([uem niinorls commoda pertinebant , doce-
bitur fuisse transactum. Perini(puin) est enim , ut con-
tia ((j) palcrnam voluniatem , redempli foisilan tutotis.
aut curatoris adiniltatur arLilrium : cuia plerutnque elian:
ipsius fceminac (10) adversus comrncda pr^.pria invenialui
Jaborare consdium. Dat. 4- ^o"- i^^^veiab. Ho.nok. Xiii.
Ct Tll£OD. X. AA. CO.NSS. 4^2.
Qui contraxil sponsalia , el ea non i-ult ercqui : si nt
cetalis legitinioe , arrhas rjuas nxcpil , rcstiiuci dupiuci-
tas : si minor ^ sohiin quas rccepil. iJald.
5. Impp. Leo et Anthemius AA. ErytJirio P. P.
MUlier (n) juris sui consiituia (12) ariJiaruin (i3;
sponsalium noinine usrpio (i4) ad dupluin (i5} lc^
nealur , id est (16) , in id tpiod accepit , et aliud laii-
tundem , nec amplius si (17) post completum viasiinum-
fiuintum annum , vel (iB) post impelralara veniam eu-
tis , atque in competenti judicio comprobatam , Jiujusmc-
di ariJias suscepit. In simplum autem , id est , taalum
modo [ in id ] quod accepit , si mmoris actatis est : .sive
virgo sive vidua sit , sive per se , sive per tutorem , aut
curatorem , vcl aliam personam easdem airJias acceperil
•f- Patrem (19) vtro , vel matrem Icgiiimae alalis cun^ii-
(0 ?. G. C. Theod. h. t.
(2) Arrliaiuni d^ilio solel antccedrre sponsalia , ut hic : iit ct
cniptioium et coiidct-lioiKin. /. 17. in Jlii. siipv. de Jide iiisUam.
(3) Sponsiis ( ilic uftui in sponsa ) nioriciis anle nuptias , ut
hic : arriias iion ;.inillil , llctt eo morienle diinidia pars doiialio-
nis ante nuptias ab co facttc , ad cjus sponsam ( si taiiicn osciilum
oi datum ct ) jicrlimat. /. lO. injr. dc donaiiotnbus antc iiiijnias,
Jdcm diceudum cst in donatione sponso a sponsa facta ante uii-
plias. d. l. 16. iiijin. Quid si dos niarito anle nuptias data ? si
lUida piacces.sdunt spoiisalia , statiituni vcl pactum dc lucranda do-
te non pei tiiicl ad niariliiin. Sin pcr vciba dc prxscnti coiiliactiim
sit . j)CitiiuJjit : ctiaiiisi inulicr , n(C[iie cot^nita , nc([ue in doniiiin
Diarili dcducta sit. arg. l. •] . Jf'. de ritu nu]:t. sin minus , hcrcdcs
usoris ekitam condiccnt. /. io- Jf. de condict. caiisa data. eanique
distiiictioncjn , iit veiioicin ct coiiiniunitcr rcccptain , Gailius jiro-
bat 5. als. 80. n. 3. Slutulum scil. dc liicro dotis lociiin li;d>cic iii
sponsa. adde qure di.vi ad l. 1. ff. h. t. idque ctiam usuriari iu
dole dicta scu pi( mis^a. Kihil cniin iiitercsse intir dotcin d.itani
ct promissain : cum cx sola j)roiuissioiie dos constiluatur. \id. /. \.
Injr. de collut. De doario quid diccndum ? Cujacius ncgat doa-
riuin , scu uvi^cXoy dc])cri usori , nisi in luarili concubilum vc-
ijcrit , ct hcc cssc quod dicilur . Au coudur g"^ue la Jcnnne son
doiiairc , 2. Jhud. 9. J^l. 5i5. in Jln.
m.
(4) Ut si in culpa fiiit , nc coutrahi po^sct coujuyiu
Haini. I. ^. 3.
(5) /. 7. C. Theod. h. t. SBepcnumcro patcr susrcjifis j ro filia
Rponsalioruru airhis , vita dcfungitiu' , necduni contiactis nu| tiis.
DcLiide post ejiis mortcm , aul tutor , aut curalor ciliccre coualur ,
ut diriinaiitur spousalia , cavctur itaque bac constitutione infriiii;i
«t l;,l;crac:';iii ncqiiaquam oportcre , qute superstitc patre probata ct
conviiita sunt. 4- H;irmen. 42. ^. 4-
(6) Post sponsalia niora injicitur nuptiis , vcl expresse. /. i.
supr. vel tacite. /. 2. supr. vel ncutro modo : jnila , morle , vci
sipousi , vel sponsa;. /. 3. supr. h. t. corum\c parcnlis , ut hic. ct
l. i-rjf. h. t.
(7) Eeflnitum. /. 7. C. Theod. h. t. Solcbant cniin jwrcnfcs
uxorcs libctis dcstinaie. viile qiias di.\i ad /. 6(5. jf. de ritu ini-
])tiar. ct ila patiis dcbtiiialio jjost mortcin ejiis cllcctuin sortitur.
(8) Qiiid si palcr eidcm filium dcsliua\crit ? potcst utiquc cam
duciic. /. 36.^//: dc ritu nujit.
(9) In elucaiida filia j atris defuncU aibitriuin judices sequi
dtbcnt.
(10) FaniiliEE. d. l. 7. C. Thcod. h. t. ct nialc. Hoc iunuit ,
fu^iuinas j/Icrhiiiqiic Iabor;:re advcrsus proj-rium roniniodiim.
(11) O ct'^' fxfii^y (pvcrt)> "yu ts.ixiJt;}» ctc. Ariha s^oasalitia oain
vira ct naturam habet , ut is qiiidem qui eam accepit , si spoBsa
liuin fidem non implcat , dupluin cjus quod acccj.it prce^lct ; qu
vcro dcdit , arrhis exc dat. 4- Harm. -2. §. i- ^
(la) Addunt Grffici ■^o.slxt aynfftn, t>i» y^^rnxy , aelatcm j.eifi
ctain agcns. Sjiiojjs. Lusd. 28. tit. cap. 2 4. Haiinenop. 2. 5.6
(i3)'jam dataruiii srii. non proinissiuura tant-au. Tiraqucllns t,
rctract. coiwenlioiudi , ad fin. tit. n. 36. ut lu«c cunjtuutio nci
pertimat ad arrhas promissas tantum. vid. Kol. a \ alle i. cous
37. ;/. 4- ; -j
(i4) A.^taSj uppx^Zvoci duphitas aiih^s. Syiwj.^s. il^id.
(i5) l^uenun sponss iiiij)tias sine causa detractantis olx,crva. Mi'
licr siii jiiris constituta niinor visintiqiiiuijiie aunis arrlias accopia
tanlum restituit. Infr. h. t. ibid. in simpluin autein. Alajor vigin
tiquinquc aut minor vigintiquinqne post unieliatain tameii aUii
vcniam anbas et tanUindcm pra^lcrca rcstiluit , ut hic : quem8.i
niodum , si uVf|»Vi®- , seu in parentis potcstate posita sit. Iu/r
h. t. Cdj. Patrem , ihi , duplum tantumiiwdo : ct ita hanc lcgeii
iutellige , quantumvis diver^a sit GiKcorum iutcrprclatio. -si}
Ech'g. •!. cup. I.
(16) Dujjlum iu lcgibus est res ipsa priiicipalis : ct tautundoui ,
qiiod in poenis , ut hic. Iiist. de oblig. ex de.lict. uiiins. /.^ 10.
sujr. de iisuvis. ct co quod intcrest , nolandum. /. unic. C. Ul
seiilent. quoc pro eo qiiod iiUereU.
(17) Airhas sihi dat;is , mulicr siii juris constituta ct a;tatis ptr
fcctic, niiptias rccusans duplaias restituit , ut liic. Quul si uiinori^
atatis cum esset , vcniara a'tatis impctravit et arrh.is acccpit .' rur-
sus diiplas restituet, si rccuset nuptias , ibi , vel j^ost iiui-elralaiu.
Quid si ininor vciiiam jclatis non impctravit ? siini'las tantiiin ic-
btitiut. i>ers. in simpluin. Syi.ops. d. tit. 2. c. 2. Harra. ibid.
(18) iElatis autcm veni.im viri a vigesimo , focraina; a dccsinc
octavo a;tatis :uino iinpetraut a Priiicipe , (jua imp.(.tratiOue cura-
toiuni poteslate cximuntur : et jjcriude ac .'i s;ii jur.s (>seiit , res
siias adrainistrant : hoc cwccpto , quod sine dccrelo nihil es suis
rcbus alienare possint. Hariueuop. ibid. 5- 7- '■ '^- ^* ■'• ■*"/''"• "'
Ids , (//(/ \'eniain cetatis iinpctrarunt.
(19) Arrhas pro fiiia , vel ucpfe accipiens palcr , inatcr vcl .nvii< ,
si matriraoiiniiu |)Uclh\.' irapcdiverint , duplalas arri as pi;«.-laiil , lu
hic. Qiiid si luatriinoiilura non inipcdiaiit , sed inatriinoiuiiiii ali-
ter coustarc non possit ? ipsas tanluin arrlias leslituiiut. iurs. Qtia;
ita. Synops. ibid. Quid J antc contracta sponsivlia raatriniomu::i
justa ile causa coutralii iion posse sciveruut , ct taiuen arrbas rc-
ccpcrunt ? duplas arrbas qui^que rcstituent. E^t eiiim qiiod aiin
imj)uteiit , qui scientcs jnudeutcs arrhas rcccpcrint cjus iiiatrinio:;u
uoinine , quod conlralii non pc^se sciebant : secus eium , »« igiKJ
ialjaul. yvrs. JJis ilhid. S^nojs. ib.d. Ilarr.iciiop. did. $. 8-
coDicis repetitj:: pr/Elegtionis.
tutos , sJvc simul sive separatim arrhas pro filia suscope- lihcra (i^) potcstas esse deboat. Dal. Kalend. Jul. Mar^.
rint : avum eliam , vel proavum , si ^^ro nepte vel pro- iiANo cl Ze.\oive Cokss. ^^Q-
uepte , in duplum tanluinmodo convenit tencri. Qua; ila
r.ustodiri censeinus , si (i) non propler pcrsonam , vel
coiuiilioncm , vel aliam causara lcgiljus , V(!l generalijjus
constilutionibus interdiclain , futurum matriuionium con-
stare prohihetur : Tunc enim fjuasi nullo faclo , ulpoto
iine causa casdem arrhas pra^siiias , tanluiiunodo rcddi
consequens csse praocipimus. •]- Jlis [ ilhid ] fjuo([uc adji-
!dmus : iil etiamsi (2) lcgibus proliibitae non sint spera-
laf nuptias , post anhas aulem spousaliiias spoiisa conju-
igiuin sponsi propter (3) turpem , [ vel pr(,digam , ]
vel irapiidicam conversationcm , aut rcJigionis (4) 5 vel se-
ctx divcrsilatem rccusaverit , vel co (juod qnasi vir coi-
lum (5) ( cx quo spes sobolis orilur ) ficere non potue- no sisliueal. aiiquid
rit , vel ob aliam (lij juslain excusationis causam ; si qui- convenerit , nihil 01 . „.., .^.„... ...^,,.-
1em prohatum fiicril aiHe dalas casdcm arrlias spon.salilias ccsseril , uon ullra vicesimam parlem dotis , et ante nu-
l;oc quidcm nitilicrem (7) , vel parcnles ejus co-novisse 5 piias donalionis cxigal , si dos ad duc-ulas usjue libras
iibi deheaiil inipularc. i»in vero horiim ignari sponsaliiias auri pertingil ; minus aulcm , si quidcm volet , ul acci-
larrhas susccpcrint , vd jiost arrhas dalas aliqua jusla cau- pial 5 Jiberum ei facit. f Sin vero cujiiscuDque [ majo-
De proxeneticis.
IIujus lcgis epitomen reUdemt ex ITarme-opulo (12)
Conlius , sed e.nn infegrain ex Basilicis edidil
Cujac. lib. X). 0/^5. ccip. 18.
6.
COnstltulio (i5) vult, ne (16) proxeneta , sou concilia-
lor (17) iiiiptiarum fjuidquam capiat. Si tamen orani-
aiirpiid acciperc , si fjuidem nihil de ea re
convenerit , nihil omniuo conse jualur : sin paclum inler-
sa pfcnitenlia: inlerce.ssfTit : cisd(;in tanliiiumodo nddilis ,
►iipcr allcrius simpli pcena Jibcri cuslodiaiilur. •]- Qua- (!.))
"iinia simili modo (9) eliam (10) di^ sponsis supcr ivcij)icii-
|bs necne , arrjiis jira^stitis ciislodiri ccnscmiis : (jiiaiJru-
idi (11) vid(;Jicet poeiia, qiKT in anlcrioribiis Jc^ibiis dcfi. ^
Hia erat, in (12) qua ft arrhariini quautiias imi^iiitaljalur , biii , aut omnino acccpii ali(|uid mobile
;(>ssan(o : nisi (i3) speciaJitcr aliud ex comniiiui conscusu "" ' ■ - . -• • ..
iitf;r condaJienlcs de oadem quadrupJi ratioue placucril.
p Extra definilionem [ aulem J hujus Jcgis , si caulio poc-
lain slipulatioiiis conliiicns fucril iiiterposita , e\ ulraquc
)aric nuUas vircs haJjcbil : cum in coiUraliendis nupliis
i'is ] f|iiantitalis dos fuerit , ullra decem (ib) libras auri
proxcnclam accipere non permittil , nerjiic si perfccta ejt
flos , vcl aiite nuplias donatio. •]- Quod si prajler Iiaec ali-
qiiis pacliis sit , no exigaliir , sed ct solutiim red.Iatur ,
s.ve peciiuiam acccpii , sive rcs , dalave esl concL-ssio de-
vel
immubile ,
vel se movciis ; intenlalis aclionibus nou soLim contra ac-
cij)ieiitem , sed ciiam conlr;: cjus heredes : nec soliira ah
co qui d>dil , scd cliam ab ejus Iieredibus : poena decem
Iibranim .'mri de.nnila adversus cos , qui praeler haec
[ aliquid ] a^ere leiil ivcrinl.
(0 Lcge julicnlc fjiiae thrimiinlur sponsalia , pcpnain noti ine-
«itur.
(i) lUc vorba exlant in Z. i. aG. stipr. de Episc. and.
(3) llcpudii c.iijsas nola. addc NovpU. 11. c. i.i. ct ila cnrno-
'i> . liononiin cl aniini rationc rciiutlio locus est. Coi noris wt
](.ia Uirj.is Kponsns, ul hic. l. 12. in Jin. ff. h. t. Bonoriun , q,„a
protJipus. Aiiiini , quia iin|)iifliciis , ct iiniuohata; s.vc\.v.
(4) </. /. iGfid.l.iS.siiiir.dnJudaix.JSofel/.Lroiany^.GoihDv
Jiirc Canonico hcd ctiin lia!rcticis sivc scrtarii.s coimiiisccrc coirii-
gia. r. 16. -jfi. iiuicst. t. c. i.j. dc ha-tvtirii. in G. Am '
(.;) Ad.lc /. 1.',. 5. 7._//: de a.iila. edict. No^ell. 1,7. r. 12.
(()) F.ita ahsciitiain hicnnii , vcl triennii. /. 2. sitvr. h t Ic
n-iun niM sponsalia sinl (Jc pnMcnti , carfrrt. dc conju^in h-pi-osor
n.i. \Mirms. , prcct. 35. obs. 2. vcl (|uia vii-o putabatur , qu^x;
'.^H.UM. mnicr .l.spondil. avf,^. l. ,,. in fm. f}\ de act. etnut.
Kl) .;\iTlias euaiii tlan a sponsa spoiiso l.ic locus inuuit. (luod ct
Aci.r.ins notav.t infr. vcrs Qiue omnia. !d taincn C^m,cAohsn:
">• nogat : atque in sponsaliii.is spoi.suni , non spon.san. ar-
ii.»s darc. ' ' 1
(.S) Arrliac acccpta.s sponsns qncinadmodnin rcsfituat.
(9) hcicns ])ni<lcns qu.x tinn tnrpi , c.nn j.rodigo . c:.m hrr.cti-
•o, cnm imiiolcntc vcl simili .s])o...salia coi.trahit . ctarri.as ci dat
l.an.si jusla.n ic|)ud.. causam l.ai.cat , arri.as tamcn non n-nctit '
U hic : et fhct. l. 16. supr. de e,,isc. iiiid Sic crcditorcs qni scir..:
cs mopcm l.crcdcm jia.ssi sunl in licrcditalc mo.ari , al, co s-jii.d.
...)....,,. non cxi.unl. /. 3i. 5. 2. ff de r l>. aiU. judic. Sic in
.nii)t.onil,.,s, scicnli vilmm non snccnrritnr. /. i. i,, /•„ /r ,{.
n;f. rmpt. IV.ifics cn.isti-vition,m,dicla til.i cst lcx. 7/«',-«/ II ■ , i -
|.muni csl , <j..od Jason ad /. ■,./,. ff. .soliU. tnnrittt. negat co.i-
'i.'iitc in.it.inioino , nxorcm dotcm uycXcvc po.ssc , q.irc vcicntcr
•<•"> V..O .,.n,,c , v.I |„odi.,o, vcl ol,a...alo (^ontraxit. .lut mox .lon
(lon.o l..t.„-o: camfjuc opinioncm Gailius ,)rol>al , 2. ohs. S',.n;-
. H '•.//• <le rei;. jur. c Scimti 27. de re^. i„ 6. l. Z\. suin-
rfc tr,m.u,ft. Idcn diccndnm osc dc crcdito. il.us minns i.lo.iccs li^
-lusswcs ,)r..l.ant.l„.s, vi<l. /. .0. /„ /in. //: ,,,. .„,;„/. /. 3. ,■„
nn.,i/. iit m posse.is. scd a co q,ii scui.s Uimi.iilns cHossis l.oml-
ncn cnuf. /. ^3. ^. u ff. dc cotutahmd etnpt. quod ad u.vorcm
altinct , siipcriora vix proli.irc pos.sum , Bartolum ct Ripensem ia
eo s<;ciitus : 41. a dc i-.- vidc qi.,x> tlixi ad d. l. 24.
(10) Qii.TE dc sponso dicta s.int , ad sjtonsam accoramo lanlnr.
(11) /. (). C. Tlieod. h. t. l. itnia. C. Thcod. si prouiiicicB re-
clor. l. unic. O. Thcnd. si nuplicB.
(i'i) Q ladruj.lum rcsiularitcr ij.snnj princijialc , scu ipsain rcm
priii(;ijialcm in pfcuis contiuet.
(i3) Aiqui jxcnis l.^guin coiilouli cssc dcLcmus. /. :c\. ff. de ferb.
cblif;. Solvc ; Qi.u.ii i.,il.iin hic licet slipulari , quia jurc vetcre ,
<liam in l.ai.c rcm lc^itinia fuit pcena quadrupli, d. 1.6. d. l.tinie.
C. Throd. si profincicB. d. /. unic. C. Tlieod. si nuptice. Q;ia-
dri.pli poR.ia hodie tant.im cx convcntione valct. vid. Cujac. 16.
oiserv. 34. ct 4- olsprv. 22. et 11. obseru. 17.
(,')) Lib.T» n.iptire csse dclient. /. 12. i5. infr. de nupl. Qiid?
Mctns s.iiumo piidorc patri c.\liiliit..s ( rcvcrc..iialciq lUi^tum qni-
fla.n ;ij)jicllant ) vitialuc nupti^s ,'' non vitiat. Talis cnim inetus
iioii cadit in viruin coi.slantcm , nisi causa cognita consfct ob ni-
miam revcrcntiain parcnl.im , libcros taciiissc. \ id. Gailium 2. ot'
seri'. 3y. Qiiid ? Iiiijusinodi matrimoniuin polcstnc convale.scerc ?
"VN^irmscr. i. pnict. 3(i. obsciv. t. ait , spoiUaiica cohibilutione »t
copula matrimoiiium Cv.nvalcsccre ; cofjiie ciisii jndiccm <]uantitatem
morac , ci a.nn.cin conjn^iiin iut<;r se considcrarc. c. ad id , qund
21. X. de sponuilibus. c. dis.crelionem. 6.x. de eoqui cng. consang.
Iliijiismodi subscqiicntc cop.ila novnin oonscnsnm indnci , inctun:;
iolli. Lx. suj>r.dc liis, qtict t>i iiielusfe. Idq.ic maximc in co perspi-
ci , q.ii a ,icrciilil>iis , .kII.T! d<'prcl.cnsus , coacfus est cnm piiclk
in.it riinoiii.im coiiti;i!icic. (iailius d. Lic.o. 13. 4^ '''• 3. J. tdt.
t'.\t;it (atliin co;i.-t;tiitio apud anlorcm Synops. Jiasil. .54. lil. i3.
vnt TTfo^. yj-.m' , c. j.
(1;')) liitcij)rctalii> Lcuiiclavii.
(iG) Tc» t;-|j;»v7x yd:!.<j-j.
(i;) Quid pro.^ciicta , vid. /. ^- ff. de prnxcnet.
(iS) r<l csl , s<M)li'i|:c;itos viginti aurcos cl ita ccrt.is liic niohu
jro.Miictici.s iiuplialibus liatMr , ul ct aflvocato plcrunique ccnlun;
anici. /. i. 5^ '■''• '•'./'«• ff. de extiaord c>gnit. Intcrdicur.tuf
onjiiino proscuclica pr;ej)ositis ccclcsiasticis. No^ell. i23. e, |G,-
43G
LIBER QUINTUS
T I T. ir.
SI RECTOR (i) PROVI^CIJ^, VEL AD EtM
PLRXl^fiJNXtS SVO^SALIXIA (2) UEDERIJNT.
1. Inippp. Cratian. Valen. et Tiilo». AAA.
Eutropio P. P.
SI (3) quls in potestate publica p< silus , atque honore
administrandaruni piovinciaiuni , qui parculibus , aut
Uitojibus , aut curalcribus , aut ipsis qua; malrinionium
contracturse sunt , potcbt csse lerribilis (4) , arrhas spon-
saUtias dederit , jubenius(5) : utdeinccps, siye parentes, sive
Ctedemmulaverint volunialem ; non niodo juris laqueis R-
berentur,pa;nacque[staiulas] experlts sint : sed extrinsecus
data pignora lucraliva (6) habeant (■;) , si ea non pu-
lent esse rcddtuda. Quod ila laie patcre volumus , ut
non (8) solum circa admistrantes , sed etiam circa ad-
minislrainium filios (9) , nepotes ac propinquos : [ et J
pLrdcljes (10) [ id est , consiliarics , ] domesticosque
kcum Labeat : quibus tamen administrator operam dede-
(1) A/X4'f F^scs , 4. Ilarm. 2. §. 10. Idtin m quocunqiie iiia-
gistiiilu : ct aclmiuislrante cfficiura. l. unic. infr. si quacuiique
jjradilus polesiaie. l. 38. Jf. de riiu. Syn. Basil. ii8. lU. D. cuy.
39. 42. it lit. 4. c. 19. ,. . j ,
(?) Sionsalia. C. Thecd. h. t. Ub. 3. tit. 6. sponsahtias dede-
lint anhas. Bul. Ppousalilia , ut hic , el l. ult. infr. de ingenuis
munumissis. licnora. /. G. in fin. C. Theod. de .^ponsal. tt atite-
laijJt. anhan n"i i.uiiine data. /. 1. lufr. si nuptia; ex resLripto.
GiEeci /j.ti'P»- Hicnnynius in virgiuitatis laudc. Humanoiuin spon-
saliorum pignordus sidarrhantur. Arrhaj in sponsalihus non ciaut
nunimi , scd vel «nnuUis \ ronuhus vcl nionilia , ut in Maxanuio
juniore aj'ud Capilclini.ni ct ajud Hcsjichinm , inde xaTCpM»* ^
typL», Tri.t^f/uxix af'p'cx^ovi(xKoi. vid. Lujac. 11. obscru. 17.
Q) /. uuic. C. Tlicod. h. t.
^ *&/3f/55i. 4- Iluimcn. 1. §. i3.
(5) /. 38. /. ^'i.Jj'. dc iitu nupt. l. un. infr. si quacunque
prad. pvtestul.
((>) Ka/ H ;Jx''uf.>' T»« o'ppi>^fiZ:oci- 28. Ecl,g. 1. c. 20.
(7) Inio non iucialin'. /. 'iS. Jf. dc ritu. Quidam ahiogan pu-
tanl dict; m leg< m 38. Cynih.s Giacus interprcs leg,m 38. rcint
ad nuptias ali ufiiciali piaesidum coutiactas , qui ut praesidihus lc-
ge inierior nuplias contralicndo lcvius pcccaic jiae.-umilur. Hanc
vero legcm reicit ad ipbos prsesides , eorum filios , nepc , pin-
])inquos , donicslicos , particcpes ejus , seu adsessores , qu s iji^e
prxscs constitucndis nuptiis opcram navaverit. Aha hic t<. ; ad-
ieiunt cmplaslia, qua Cnjacius rclulat hic, ef 4- chserv. 21.
(8) Spcnsalia iii sua provincia j ra'scs contrahere iion potest :
quod si contiaxcrit , lihcn.m cst puclla; , cjus jartntihus , tutori-
hu6 el curatorihus , nuplias rccusare , et acccjitas anhas lucrari.
Quid Clii , iiepotes , cognali , domcstici , consilii.rii ijisius praesi-
dib ? eacicm ratione in cadcm jrovincia sj.onsalia contrahcie vc-
lanlur , ut hic. 4. Hanr.cn. 2. 5. 10. el 11. Quid dicendum de
piaesidrm iiliahus ? Idcni cx constitutione Leonis 28. Harm. ihid.
^. 14. Quid si prascs ipkC potcslate exiit , et pucUa uujitias cjus
dctrcclel? stabiic conjugium ejus iiieiit. vcrs. Jmpleri. -jifr. h. t.
Biamcn. ihia. §. I3.
(9) JSotcll. 'Lcoi.. 28. addit Chas 4- Haim. 2. §. i4-
(10) 2v>;4«5 {^f,«5. Giac . Eclog. d. hco. id e^t , ad:csioris per-
.tireiites. Cujadu hic , qui Giseci.- vpoa-ijKOv-.t? adde /. wnc. §. 3.
supr. de coutiacliLus judicum. /. 3. supr. siceiium pctat.
(11) Donatio j roptcr nuptias hodie cst contiaclus spccialis. I\c-
i'ell. 119. ccp. I .
* (12) 5. 3. Instit. de dcuationihus. 3. C. Theod. 5. npi jU!))-:s-
'^i*i lupsuf- 8. Eclog. tit. 4 T,- •
(i3) Donaiio aiilc nuptias vel proj tcr nuplias . idcm. Fit enini
piopter nuptias ; pleruuque , ante nuptias : inlcrdim post nuptias.
5. peii. InU. de dwaiioiiihus. Quod ita donalur a manto uxoii
m viccm dolis axTJ.; Jp>^. i- idt. infr. h. t. Ejusdem juris cst hKc
doiiatio , cujus et dos , eadem pac;a rccipit , candein quantitatem.
JS^onell. 97. cap. 2. i^en. Prinatin. Eandein , quoniam supra do-
t.t«i , muituo mtirito uxoii icdditur vTcjSoMjr j iJ est , dotis incrc-
rit. -f- Iiiipleri aitfm id postea matrimoniura non vpia
mus , quod tempore polestatis ob eas personas de quibu
loculi sumus , arrhis fuerat obhgatum , si ^ponsarum cou
sensus accedat. Dat. i5. Kal. Jul. Tessalonicte , DD
NN. Graxia^o A. v. ei Thlod. A. Co^ss. 38o.
T I T. III.
DE DONATIO.MBUS (ii) A>TE (12) ^UPTIAS ,
VJbL lUOPTER (l3) ^UPTlAS , ET
SPONiALlTilS.
De miinerihiis .^ponsalilus ., si ., ca cjiuc d nal vir
fulurus , trudideril uxori , vd donandi
animo dolein auxeril.
1. Impp. SEVirP., et AnTON. AA. Metrodoro.
MUltum inlerest , si ca quae donat vir fulurus , trad
derit (i4) uxori (i5) , et poslea (16) in dotem a
ceperit : an vero donandi animo dotem auxerit , ut vide
lur accepisse , quod non accepit : priore enim casu don
mentum. Dcmetrius Chartophylax , quaest. 55. $. 4- Harmcnop
10. Est enim Groecis uVo^aMijv , adjicere. Dotaiitium dicilur
cap. pleruinque \. eutr. ae doiiut. inlcr yir. can.' lo. st auU
36. qucesl. 2. et Rohcrto in Chronico , Willielmus , inquit , Y
Sicilise fccit chartam Johanni rcgiuae de (iotalitio suo : lu con
tutiouibus Ncapoiitanis dotarium , a Longob*dis Morgangbtl
vid. Cujac 2. Feuaoi. g. a Gallis Douuire , quod tamcu Ci:jac
plene non prohat. 5. olsen^. 4. in Jin. Ex Graecis alii icddid
dimidiam , alii tertiaiii , ni^i aliud contrattum fuisset. 4- H.nu
nop. 10. Morihus Th . ozanis ledditur diinidia : more Longoljan
rum , quarta pars boi < rum mariti. /. 11. C. Longobard. de h
quce u i>iro. Romano jure , tertia dotis. 2. Feudor. 8. 5- 2. Ci
stitutionibus INeapolitanis tertia bonorum maiiti. hb. 3. tit.
i5. 16. et consuctudine Normanniae. Gothorum jiire , decima
norum manti. Porio , iirifioKov non debcljatur uxori , uisi in
biculum manti venissct, et hoc est quod dicitur,^u coucher ■
gne la Jeniine son douaire. \irgini, ut Harmcnopulus 4. lit.
docct : iiou dicitur inrc^oKov ., quod erat tertia pars dotis :
iiap>l(po> , quod crat duodccima. Id Grseci quoqiie di.^icre aw.
KnnY,f,toj. vid. Cujac. 2. Feudor. 0. apud Gnllos doarium al
tst consuetudinarium , sivc statutarium , ahud convcnUonale
j;rseGsum. Hoc lcgem accipil a contrahcntihus. lllud a icge vtl ■
tuto , utrumque tamcn jjjerumque conjungitur , daturque alterutr
uxori clcctio. His adde Clar. 3. sent. §. donatio qn. 11.
(14) Dotcm non acceptam potcst maritus interdum utiiilcr
dotcm convcrlere , veluti si ante nuptias coutractas mille u\ori
navit , eaque etiain tiadidit, maritus poterit eam summam a se
j)rot'ectam , ah uxore dotis nomine rursus accipne: ct dotis ju
cio utihtcr ohligari. Quid si id taulum scripsit , animo dotis ■
gcndae , se millc ab u.\ore acccj)isse , cuin ^el nihil , vel cent
tantiim acccpisbct ? Donalio h£ec impcditur : nihil, inquam , act
tst ea donationc. ttaque hoc casu , id tantuin quod re ipsa in
tcm datum fuerit , r<pctctijr : quod datum uon iiicrit , non le-
lclur bac lcge. Synois. Busil. 28. tit. 3. cap. 1. et 4- Hann
3. 5. 1. Quui , a quideni non tradidifc , scd conscripsit miile,-
tra animum angtndK dotis , sed ut rcTcra donaret , deinde cadi
mille cautione cunipichcn.-.a , mulier viro in dotcm auttulcrit , i«
cuni caeleris chuograjdiis ct nominibus et vir scicna prudcns , m
catera doiis cain cauiione inille contineutem dotis nomiiie se ac-
pi»se conscripsent ? Puto idcm forc , ac si oadcm milie re ijisai-
didis.et. No\o cnim jure promissae auimo donandi , res necessitali
traditionis continent. /. si quis argeidum. 35. iifr. de doiiatic-
bus. huic lcgi intclligeudK omnino adde Constantinum Kogtrii
tructutu de aote , cup. Quinto opoitet fidere. ■ 1 . .
(i5) Id est , sponsje. nam quod usori quis largitur, etsi dona -
nis nomine tradiderit , debct maritus in eadem voluutate ad a-
lem usque permanere. Schoiiast. Harmeu. 3. tit. 4- $■ t*
(iG) Keec donatio coi.traclus est sjietiahs. NcneLL. 119. cap. ■
in priiic. idque ita colligcs , douatio proj-ter nuptias comparar
doti. 5 pi^nuit. Instit. de dov.nt. Dos auttm est coutractus. /.
Jj. de judiciis. /• 23.^". dc rcg. ^ur.
CODICIS REPETiTtE PR.ELECTfONIS.
437
non ijnprdiLiir , et res quac in ea causa sunt dotis cf-
lae , judicio de dote pr^ti possunt : posteriore [ aulem
u ] niliil aclum est donatione : et quod in dotem da-
a non est , rcpcli non polost.
Dc nupfiis non secutis.
1. fmp. Alexand. A. Attalo.
Jl (1) Prarsidi provinciaj probaveris , ut (■?,) Euty-
I chiam uxorcm ducercs , muncra (3) le parenlibus
s dcdisso : nisi Eutychia tibi nupserit , [ tibi ] resli-
, (juod dedisti jubebit.
De do!o.
3. Idem A. Marcelloc.
^Ollicitalione a fralrc qnondam tuo sponsaliura (4)
causa facla , etsi (5) in stipulationem dcducta sit ,
io prapstanda non fuit , quoniam in dote uxor maritum
Ta (6) : Exceptionem (7), [ iiaque doli ] adversus
>nem ex stipulatu rccle objicies.
De donalione collaia in temjms nnpliarum
I 4- ri"P- GoRDiAN. A. Marcello.
)Uod sponsae ea lege fB) donatur , Ut [ tunc (9) ]
^ dommium tjus adipiscalur^ cum nuplice fuerini secu~
lce , siue cfieclu est (lo).
Si nuplicB seqin non possunt.
5. Inipp. Valewtin. et Galliew.
AA. Theodorae.
^ A quse tibi ut s]^onsac da.urum se proniisit is , qui
J te hcto (11) coelibatu, cura aliara malremfamilias do-
(1) Donationuni anlc nnptias doininia ab ipo quidem inilio
nationis ret-tc constituimtui- scu adquiruntur : sub conditionc ta-
n rcvocantnr , si non subsccutre fu(rint nuiitiee. Hann. ibicL §. 2.
(2) Rcs taiituni promissas a suo sponso sponsa in suam dotcm
digcrc non potest. Papon. i. Notar. 4. c. d. coutract. dc ma-
T' ■ r !/'"■ ^"*" '4 '■'!/'•• A- «• sibi donatas et traditas potcst.
0. mjr. dc sccuiid. nitpt. ad sc missas citra donationis animimi ,
1111 m dul)i() non prxsumilnr ) non potcst , cum cas acccpisse
«sumatur , ut ornalior ad virura acccdcrtt : nou ut dotcm suam
t^cret. Clar. 3. sriit. J. donatio. ques.\L. Jo. Constante vcro ma-
•iiu) qiuc ornanicnta a niarito usus sui nccessarii causa miilifr
^ 'iit n.arito mortuo , in dubio , ca bicralur. Clar. ibid. Andr.
>il. 2. ohs. gi. nisi conlraria sit consuctiido. Roland. a Valle i
jf(i. 10. n. 12.
|(.'«) Donata sponste parcntibus a spconso , ut nuplice fiant , nu-
'' """ i^"».'» , ca rccle rcpetuntur. Synops. ibul. cau. 2. Ilar-
tiiip. lOid, S. n, '
r£r ■'^«l"""' r*' ^""'0 '". '"«"''"0"ii futuri causa non sccuta , don-
cifur Sponsaba. /. 8 mfr. do p,ad. a aliis ,-eb. minor. No-
u. /^alcuin. i.,rs. Opportumtm duxiwus. dc eviscop. jud seu
Ti^fp,,,, .scu spon...ilit,a largitas. /. 4. Infr. de srcund riupt. do-
• tM eivTia-r<ua;f. hrobast. / rnops. Basd. 26. tit i Z„: , ..
(«&.U amiissis , icvamcntuni at(|uc sacinna. * ^ ^
(.•>) Stipnlatio ju.stam 1 olliritalion.m non dolo.sam firmat
.dt„P ^•rT'''"''', '"'«''-''^ ' '-""rla-' dofis co. tcmplationc facta con-
luiur , si clos csl niinor , qiiam piomissa.
(7) Doli cxccptio actonn. .x-pollif. /. 36.^ dc ^crb. obli^.
(o;.Id e^t, in t,.,npns matr.n.onii. /. 3a. $. 01. ff. de dl^nat
rdobcr^.riH'"'''''.''"^'"''.':*'"':'^'".'» •^■'"I'»-^ nuptiarum njiccrc
-•?-^^n"'^ ';"!'' ■'•'•'5"''' ^**"'' "="'P"''' rrohibito, vcl ronfrrri in
sl: quoil u!'" ','."" ' "' '"'«^- R'«l'" itlil'"- con.stilutionis In.jns ba:c
al« n«n «unt^tloiKl*;!""""^'! '**' lenipiis matrimouii , quo lcmpore
•- uiler conju^e» faclx : muUuni igiUir ia-
mi ro.'lir[uisset , sollicilavit ad niiplias , pet^^re cum effe-
clu non potes ; cum lu sponsa , uxore domi posita ,
non (12) fuisli.
De dunaiione die nuptiarum facta.
6. Imp. AuRELiANrs A. Donata?.
CUm (i3) in te simplicem donationem dicas faclaiu es-
se die (i4) nupiiarum et in ambiguum possit venire,
utrum a sponso , an a raarito donatum sit : sic distin-
guendura est , ut , si in tua (i5) dorao donum acceptum
est , ante nuptias vidcatur facta esse donatio : Quod si
penes (i6) se dedit sponsus , retrahi po'ssit : uxor enira
fuisti (17).
De verho remanere.
7. Imppp. Cabus , Carin. et Numer.
AAA. Lucianae.
SI , cum anie nuptias munera darentur , ita conventum
est , atque hujusmodi couscripta est pactio , JJt si qua
sors €.ciilisset contra voluntatem ejus , et malrimonium di~
slraxisset., tunc qucn dala crant., apud eum qui dedisset , he-
redemve ejus remanerent (iB) : potest , qui hereditatera
cjus acccpit , cui pacta. puclla muuera lege praedicla su-
sceperat , eadeiu jure postulare.
De jure alienandi.
8. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. el
CC. Euphrosynae.
SI ante malrimoniura major quinque et viginli annis
coiistilulus , sponsa; suae , licet anle sponsalia, fiindura
donavit , eamque in vacuara induxit (19) posscsjioneni ;
postca nullo titulo superslitem , vel testamcnto cundera
relinquentem , alienaie potuisse certi ac manifcsli juris est.
tcrcst , quis i.t sponsae donet , an ut uxori. 4- Harmen. 3. 5- 5.
/. 5. infr. h. t. Rctro : paria suiit , aliquid fieri temporc permis-
so , ct conferri in tempus perniissum. /. in tenpus. G'2. ff. de
hcred. inst.
(10) Cur ita ? Antc matrimonii.m non ti-ansiit dominiiim , qf.ia
non fiiit res tradita. /. 2. supr. h. t. Post matrimonium , elia.u
nou transiit , qiiia , lic' t tradit , transfcrre etiain non poti.it. vid.
/. 8. infr. de donal. inter. fir. Qiiotics euim trausfeni domiuium
non potest , cx eo non oriti.r obligatio.
(11) Qui uxorein halicns lingit se coelibcm atquc ita aliam despon-
dens quid promisif , ex ca promissione vonvcuiri nou j.otcst : si
qiiid tamcn dcdcrit , noti potcrit rc|r,ctcrc. 28. Eclo^. 4- c. 5.
(12) Potcst ciiiin ncrao simiil ct uxorcm domi liabcre , ct alibi
sponsain. vidc qna; di.ti ad /. 7. in fin. supr. de Judais.
(.3) Donare spons.Te sii.^e qiiis polest, nuptae nou potcst. Qiiid ,vi
ipso dic nuptiarum douaverit? qu.xri potcst , au ea doi.atio taii-
quam in sponsain collata valcat , an potius faiicp.a.n in ux.orcm
facta non valcat ? In boc scn.pulo pervcstigandum c»t , ul>inain niii-
licr fucrit , ciim in cam donatio cst collaf.i. Njiu si miiiicr tunc
in sua domo erat , iu sponsam vldctur collal.i donatio : siu vero
erat in domo viri , tauquam in nupfam ccnsctur facta doaatio. Jam
cnim ab co tempore nupta , ct non ultra spousa fuisse videtur ,
iit hic. 4- Harmen. 3. §. 9. Sjnops. Basil. /. 8. tit. 3. c. 6.
(i4)VaIet donatio facta uxori dic nnptiarum, Cum in sua domo
essct : sccus , si cum esset in mariti doino.
(i5) Qiiod mulicri iu ejus domo dic ni.j)tiaruin donatur, uondum
uxori doiiatur , scd spons.-v. , ut hic. 28. Ecl. 4- <^- 6.
(16) Domus viri domicilium cst malrimouii. /. 5. infin.jf. dc
n't. nupt. In ca absenti mulier nul)rre polcst , pcr nuntiuin sc. iii
sua non pot<;st. vid. Paul. 2. sent. 19. 5. 5.
(17) Uxor ccn«;''tur , qii.T in (iomutn viri dtducta , ut hic. licet
virgo. /. 7. J^ de rit<i niipt. l. S. infr. de inceslU rt inutilib. nupl.
(18) Verbum remanrrctit , liio snmitur pro restituantur et ita
mcnfrm m.)pis , quam vciba sprrtamus.
(19) Prrfccla donalio revocari non potest ctiu!n testamenlo. AV
vcil. 61. cap. I. in pr.
438
L I E E n O U I N T U S
De rescriptis.
9. lidem AA. el CC. Juliano.
CUrn te sponsae (1) filii lui qua>dani donasse confitea-
lis : perfeclam donationem rescindi , nec noslro opor-
lel rcscripio (2) , quam tua voluntas jurisque auclorilas
fccii ralam.
De, riiifjiiis non secutis.
10. lidcm AA. et CC. Dionysio.
SI (3) filiffi luae sponsus , ei mancipium donavit , ac
lu in cum jumenta liberalilalis ralione conlulisli , n'^c
nuptiis secntis , coutra juris ralionem , quod dederat, abs-
lulit (^) ; non invicem dalorum restitutio , sed ejus quod
illicite rapuit , repetilio comp.lit (5).
Dc morte spo??si , f/ui donavit.
II. Jidem AA. et CC. ]Ne£e.
SI tibi res proprias liberalitatis causa sponsus tuus tradi-
dit , eo fjuod ab Loslihus postea interfectus (6) est ,
irrita donatio fieri non potest.
JJe divorlio.
12. lidem AA. et CC. Timotheae et Cleotimae.
SI (7) mater vestra fjlia^ suse sppnso , vel marito prae-
dia sine (8) uUa repefendi lege donavit , et eum in
vacuam possessionejii induxil : nuptiis divortio solutis ,
perliscta non dissolvitur donatio.
, De crediioribus donatoris.
i3. lideiu AA. et CC. Alexandro.
DE rebus iu spousam donationis gratia collalis , credi-
dilores (9) mariti facti , si non prius obligalas eas
sibi probeut , cam convenire niinime possunt.
Mater consenticns donationi rei succ , uenire contra
non potcsl , etiani jjccuniam rei (jffcrendo. Uald.
14. lidem AA. et CC. Aureliac.
SI consensienle(io)matre sua sponsus filiie tuae raanci»
donavit : el , Jiis acceptis in dolera non a-stimalis a
matrinionio post decessit : maier eademque lieres (11 ij
prctinm ofTerens , rejtitulionem eorum improbe rccusal
Donalio inter sponsos prcBsumitur esse lar^itas sp ftisn -
rniii , et malriinonio non secuto , donitum reJdilur i.
nntori , nhi pcr ipsuni donalorecn steUt (juod matriii
niiiin non scquatur. Bald.
i5. Imp. CoxsTA.VTiNUs A. ad Maximam
Prasfectum urlji. ''
GUm (12) veterum sententia displiceat , qu^c donali
nes (i3) in sponsam nuptiis quoque non secuiii 1
crevit valerc ^ ea , qiiae largieadi auimo inler sponios .
sponsas jure celebranlur , redigi ad hijuimodi coiidiliot
jithemus : ut sive [ adhnitatis coeundaj causa . sive ri
ila , vel ] iu potestate palris degentes , vel ullo nio
proprii jnris constituti , tainquam futuri causa malrim
nii aliqiiid sibi ipsi , vel cou^ensu pareritum muluo lc
giantur : si quidem sposus , [ vel ] pareutes ejus [ s":
tiri ] fiiium [ nohierint ] uYorem : id quod ab e<Lflon
tum fueril , nec (i4) repelatur traditum : et si qaidap
donatorem resedit , ad sponsam , [ et heredes ejus]sur
rnolis ambagibus transferatur. Quod si sponsa , vel is ,
cujus agit potestale , causam non conirahendi matrimoi
piiTbuerit : tuuc spouso ejusque hiredibus siuj aliqua d
(i) Quod soccr nunii dcdit , rcscripto Principis revocare noii
potcst , ut hic. "28. Sfiiops. 4- c. 9. et ita donatio ccdit iii nurus
comnioduni ; nisi constet ipsum soceium , vcl consanguincos mai i-
ti alio aiiiaio donassc , quani ut nurni adqiiircretur. /. 13. infr.
h. t. Alias in dTiljio res donaUv iixori a coasanijuiiicis niarili , sunt
iuariti , cuin tjus conlemplationc donata sint. Bart. avij;. l. lo.
5- ^- ff- de i'ulgnr. et pupill. suhst. vid. Roland. a ^ alic 1. coiis.
10. n. 10. II. et jiassim eod. cons. n. 8. 9. Ciar. 4- •«''"^ S- J"-
jiatio. q. 10. i>ers. Sed nunqaid. quod Alciaf. non prohat 1. pra-
sumpt. 18. Movetur , qnod donata ]H>r avuiii ncpoli , patri nou
adquirantur , licct jialris coiiUiDplaiiorjc doncntiir. DocLorc-s in
'• ^}-.jf' dc leg. I. RJo^ctur ctiam , quod donala rcipublicic lc-
galis , donentur occasione rcipublicae. Doctorcs in l. 64. ^. t>. ft'.
soluto malrim. Movetur quoquc , quod donatio facla uxori a con-
saiiguineis mariti , niarito non qiipcratur , iit cui nnlla fiula sit
promissio , nullu liatlitio. /. 20. AVi/.r. de pact. Wovctur ctiain
/.12. Jnfr. l. j. Supr. d<' condict. oh caus. in qiia , cjuod siii;-
pliciler donatur alirnjus nxori , simplicilcr donalnm valel , ncque
praesmnitur datum occasione niarili : alias scjitem ohjectiones vide
apiid lioland. a 'N alle 1. cons. 10. 7». 89. Donatiim adrogato ali
adrogatoris amico vel cogiiato , ijise adrogatus bcnclicio ipsius adro-
gat"rjs babcie intcUigilur , ideoqiic bujiismodi res donafre ad ciiin ,
qiicm adrogato suo adrogator substilucrit , |.eriiucbiiiit. /. 10. ^. 6.
J/. de yulgar. ct pupill. subst. sic donntum vcl jironiissum viro a
cogualo , vcl ab alio , uxoris jussu , iion fit mariti. /. 7. //! dc
i:o;,dict. ob caus. ]Jon;itum a viro scrvis iixoris , 11011 lit uxori,--
aut scrvorum cjus. /. pen. ^. t . J/'. soluto matriw. sic douatum
sponsae , vel uxori ut cultior esset , rcpeti ^■«olcst. /. 5. ^. 10. Jf.
cominodat. Datum servo , non iit scnipcr , scd ad ccrliim usuni
tcrUs tcmjioribus utatiir , non cst pecuiii. /. id \'esiinipntum. 2.).
f^. dc pccul. sic vcslinientuni cj. laiia viri mulicri coulcctum , ijisius
ctiam nuilicris cura , viri est. /. sed si vir. 3i. ff'. de donal. in-
ilvr viruin.
■ (2) \ id. /. ,'i. infr. de J-evoccmSis donat. Nrquc cnlm dccci
Principcm in aiicnjus detrimeatum vana , ct inaiua conferic beuc-
ficia. 4. Ilann. 3. 5. 10.
(^>) Sponsus spons?e qucedam douavit : viclssim (jurcda.u a pa-
.tre sux sj>yrj:,ffi accepit ; Kuptiis uoa scquutis , spjusus res a st
donatas ■ibstulif : quoeritur an sponsae ji.iler co noinino doiutioiK
a se faclain rcvocari; jiossit ? non jwlcsl : sed rapta a sponjO fi'
sune , qiicm gc icriim forc sibi e.xistimabat , repv,'terc , ut hic. S {
•i.S. tit. 3. c. 10. 4- Harm, 3 ^. iz.
(4) De facto.
(!^) 27. Ectog. 4- c- 10- IiHo non coinpctit. /. i5. infr. h.
(<j) Morte sponsi d^natio. propter niiptias non fit irrita.
(7) Donare gcncro siio socrus potcst , adeo iit et.si inalrimonii
solutum fucrit cum donatricis fllia , donatario non possiiit coudi
res (lonati*. Srnops. Baiil. 28. tit. 3. c. la.
(8) /. •2^.'infr. dc donat. int-r vir. Quod simplicitcr d'.m.it";
simplicitcr valct. /. 7. snpr. dc condicl. ob caw:. tdcoqae dooa
iixnri a consanguiueis marifi , u^oris ficri debcnt. di.u ad /.
sujir. h. t.
(9) (^rcditorcs vef bj-potbccarii antiqiiiores res sponsae dona!
avocarc j)ossiint. Syuops. d. loco . c. 11./. 2. infr. de revitcaii
his qucB in frand E contrario , res donatas sjionsae inai'itu5 allc
obligare non jiolest. IJ.ild. hic. vel ita : J3oiuiluin sponspe a .spooa:
auferiorcs spousi creditores conferre non jio.ssunt , iiisi bypoUicca
baljcant: et ut Ilarm. 4- tit- 3. 5. i3. nofat , nisi s|>ccialiter r
ila donatas obligatas b.iliucriiit. Ncquc tamcn binc coHisc mtitien-
in rcbtis ifa doinliouc iicccj^fis ( inrlS-t.o-) Gr^eci vocant ) jn» '*-'
tae liyjiolbcciie baberc. Scbiliasf. H.iniic... iW. 5-' '4- "•-* *"'
liabtt. / (issiduis. rji. in pn. infr. qui potior. in ptgn.
(10) Filius rcs matris donaic jiroplcr niiptias jiotcst . ea coa^i
ticiite : res ila doiiatas mater rcvocare non poti!st , cfiamsi pretii.i
ici donatx oircrat. facit. /. ^i.Jf </■? rei vind. Pot.-St eniin qi:a
dam in rc donata cssc utiiilas, quac prctio desit : iil eu j)acto jv
tiiim nou seiuper rcrum ipsarum vicein siistiucat.
(11) /. 1. ^. \ . ff. dc cxci'pt. rci i^end.
(12) /. 2. C. Tlirod. de spomat.
(i3) Donafiones in spons.im f.ictic parcnUim conscnsn , n ipt'
non scciitis culjia i|)sius mnlirris , njsiittiijndiK spoiiso : non *ec"i
culpa douatoris , doiiatarius non modo rcm ij-i.saia retinere pok-t
( si cam jam babcat ) sed ct noiidum .;cccp!aiu , ait sibi LiaUili:
jiolcsl (oiidicere. adde Synops. liusi!. 'iS tit- 3. cap i-»-
(i4) l"io repcii potCst. /. 10. iii Jin. su,>r. h. i
CODICIS REPETlTyE Pn/ELEGTIO.NLS.
iiliono [ prr condiclloiiem , au( [xt ulileni acLioncin
cin J reiiliiljeanlur. Qux* siitiiliter ol)S(!rvari opoMel ,
ex paile .sponsir; in spoiibiiin doiiatio facla sil. JJai.
K;il. INovcihIj. 1'P. i6. Kal. Sept. Roince ^ Cojnsxain'-
) A. V. et Liciaio CoNss. 3ig.
■ndo spoiisus doitauit sponsce , et non inferveiiit oscu-
m , rcpclitur oinnc dutuin : sed si inlercerierit osculuin ,
pelifur diiiiidia pars : ciliuin lucratur sponsa rationc
■culi. J>ald.
16. Idein A. ad Tiberianum Vicarium
Uispaniai uin.
a sponso rcbus sponsae donalis interveniente (i) oscu
5
439
lo (2) anle nupti:;s bunc
diniidifuu [.arleni rcruin donalarnin __ _„ ^,,
iMcie pracipinius , diinidiani ad defuncii , vel delun
vcl illam moii cunti^e-
ad supeistilein
Jicrcdcs , ciijuslibet ^radus siiit , et quocun([ue jure
(Ujesserini : ut donatio slare [ pro ] parie diinidia , et
e.lvi pro parle dimidia videatur. (Jsculo vcro non in-
pilniente , sive sponsus , sive sponsa obierit , totam iu-
,, » . i — , ... ...-
ir|;iri (lonaliouem , ct donaton sponso, vel beredibus cjus
i. Quod si s[>onsa iiitcrveniente , vel non intcrve-
, osculo , donalicnis (ilulo ( quod raro (3) accidit (4) )
j( t ali([uid s|ionso largita , et ante nnpiias Juinc , vei
II b niori contigcrit : omni donalione infirmala , ad do-
a oem sponsain , «ve ejus successorcs , donalaruin icruiu
iniuni traiisliralur. Accc[)t. i3.
jTu>o ci 1'acato Cor^ss. 336.
Kal. Maj. /lispali ,
0 OiCuU siicn.'oc a ^ponto (la(i vini observa. Donavit .«iionsus
pda; , tiunqiic UiiiiKic si'Oii.salioMiiii csniluius c»l ? uiortiio snon-
t ' I III I /1 1 'lltl tl*lll/'111 |-/-ll*l.m .Ir.ll ■> t I ...•^ .-. r^^, 1 _ I ^
inuli.iin [i.iiUm rcrnni doiiylionc accepl.d-um .sponsa Jucratur ;
111 n.slilinl spon.si Ik ictlilxis. Quid si cudcin ca:su , s].on.sa pue-
ua esl.^ sponsa; iK-ietles diinidiaiii pai tcin rorum donatione ac-
luui lucranlur , diniidiiiin lesliluunt sponso supcisliu \bl cjus
libus. fncc l. in pnnc. Quid si osculum non iiifcrvenit ■>
(]uo rcs donatidiie accci la: icstituuiilur. icrs. Osculo. ()uid s'i
a s|ionso doiiuvit cl alldiilruni liornin niori conligit ? dmi '-
veiv!Ci y, i> ;id , id csl oniiiino rc.sliluilur dc iiatio : oniniiio
ni , irt e.st , non qua^rimiis , an o»ciilum intcrvcncrit ncciie'
ct. loco, c. iG. 4. IJarm. /,. ^r.^./ j),\.V«,^ M ,;v4„ , di
) siion.soruni , $• " • 1 ir j
Osculi .si)ons.^ a sponso dali viin oliscrva. -.'8. Ecloe. 4
. Pcr o.sculiim et de.\lcias lesignatiir pudor sjiiritu. Tertull
'e fvlandis viigiiuf,. Ovidius : Osvitlu si dcdcris , Jles mani'
cunuior. liri^ninarum liiit is crror , osculum uiortalc esse
liim , ut nierito jioslca damnalus is eiror fucrit. c„n ,dt
rrt. i!e hcrnluis. llliid de otcnlo adjicieiiduni cst , SoJo oscu'
n cci.lralii | ropM,r,uitatcni. <«;,. iS. irx cUyina -27. a, ■> .»
L(>ni;ol.aidico , pi.,j tcr solam o.sciiialioncm u.xoris doniini"" v-.
n lcud.ini .-imillc.c, tit cju.fns n,od Jrud. cimittatitr. 'sc^j
'--■. lociim .ipud (iallos non obti.u nl , apud qnos osc^Jo p
u. dcl,J.;.n n(n. c.cditur , ne quidcm in sponsa/adco ."t s„o -
M.I0.S-U.0 scnatn.sco„s.,llo anno .,-.75. J.di. ,•,. sj.oiisaJ -a 'm
.estitucre ,.i.ssa s.t. Q,u,d tanicn in .<,.„ saJdnis j.r v^ !,-, de
I. r.,Ilfl.-ir liv r,r-,,.,. ),.....„ •)' ., ' ><-i»a tlO
nli cc.nt..-,ttis Jociim Jial.eie non vid.iur , > idc A.itoi, V n\
m in tractalu de .,. nsafilus , cap. dc rJWtU ./■. «W.-/,,';. ^
qu;'d'oM;.iun."':"-.'':.':-'^'^'' ?■''-•-'-
is in tit. de e.vtriwidin(iriis ct
l^Jcvcm rui.ssc, qucd osculum , . ,• m,,, nurtffi muiicn r.nniT
>;..;gn,us cst t.imcn ,,a-na„. i,. l,'„ju-„.od, cls.h.s a Li, i ' , "
'cUnqu. , tjuan. lam .sev. ram st.Uclia.n imitari. vi.lc 1 • . ''.^'
$; ult. ^juust. 8.3. vrrs. O^cutian n,ur.ns. Dc csculo ,1 ^,.
n dalo Mn,licaU>, vidc eli.m A alcr.- 6. ... , e v, ^:/ ?'"'
• «5. ,„/,„. iv,,r,„„ Coslanum iu i>t,|y|f„tore , c J \ I 1 "
trin.. ,6. Calom de i.royiucw dcccdeuti muli.rcs ,.,a»,u.u
JJonalio anfc. nupfias facfa inulieri ia ininori (c/afc iion.
iiidi^et iiisinuatione. Salic.
17. Impp. Tin.on. et Vai.ejvt. AA. llierio P. P.
|\/j '"ui.Ijus (5) a;late loeminis , etiain actorum tcstifica-
iT.l tione (6) [ iu ante nuptias donalione ad eas ra<;ta ]
omissa (7) , si palris aiixiiio dcstituta; sint , jiisle consuli-
lur, ut Ijrniu donatio sil. Dat. 10. Ral. -Mart. Constan-
tinop. Iatiro pt FELicii Co.Nss. 4-^8.
Ouod ad alfcruni ex coiijugibus revcrtitur de eo
cjuod dedit , noii lenelur filiis prind
rnatrinionii rescrvare. liald.
18. Imp. Zeno A. Sebasliano P. P.
01 libcris ex priure niatrirnonio procreatis paler ad se-
O cui,(las iiiigiaverit uuplias , vel non migraverit : ni-
Iul omuiiio filiis prioris conjiigii ex donatione (8) anie
nuptias (iuam ipse , vcl alius pio ipso uxori cfuondam ejus
matri coiiiuiuniuin libcrorum donaverit , servare cogitur :
quoniam (;t mater liberis ex priore malrimonio exianlibus
post secundas nuptias , mullo([ue amplius si noa fuerit al-
teri marilo sociata , nihil iisdem fiiiis ex doie (9) quam
palri eorum ipsa,vel alius pro ea (10) obtulerit, servarc
compedilur.
Consfanfe matriinnnio dos et donatio propter nuptias prs-
suni dc luno uugeri , et de novo constiiui , et pucla de
novo apponi , vcl vefera prorogari. Bald.
SKj. Imp. JusTiJVus (n) A. Archdao P. P.
I consLanle malrimonio consilium augendae dotis (12)
osculaUe , qiiod genus lioaoris Imix-ratorifias morlo : ct auidcm
jcipaucis id tcm, oris trilKiebalur. Phituich. in Catone. Pnncipcs
lioiu.xiii |:,crcgie jnotcctiiri , vcl uih. in rc|,ctciites , senatorcs osculo
c.\( ipichaiit , (iii.>d a Ncrone iic-lectuiii. Siicloii. ia Neroiie , caiJ. 10.
in Jin. ct Uioch liano , (ji,i |,cdcs o.sc-ulaiidos i>r;ebuit. Po,iip. "Ls-
lus in Dii.n. O^culuiii intcr Ohri.->tianos raiiiijiare fuissc rcpe,-io
apud vctcrcs, cujiis vel ahstiucnliu , et snJiiractioiie ai.nosceJ,anf,r
j.-jui,aiilcs Ch.istiaui. TcrtuU. de Oratiom-. Adorantcsmaniim «leo-
scula:, soldos , coiJisi polcst c.v illo loco Ilicronymi : Qai ado-
runt , iiiquit , nuunis soicu dcoscufari , et cajnia sidjiniLUrc : q.iod
se .Jiih bcatiis cJciuciitis ct idulis lecisse ncgat.
(3) MuJieics laio donaiit , suiil cniiu ayarce.
(4) Accidit tamen. /. 10. Jf\ dc coiidicl. causa dcaa.
(6) 3. Cod. Tlieod. 5. /. 5. in fin. supr. /i. t.
((i) Olim doualio piopler nuj.iias cr.it in»iuua„da , nisi coHala
fuKsset in matrcmlamiJias minoreiu , ut hic. et /. ult. «. i. infr.
de jiire dot. l. '^\. j. ,. infr. de donut. alii,d in dote fnif! \idt
l. 3.. §. I. njr. de jure dot. Con.sliti.lioiiibus Gallicis etiam dos
jnsinuari debct , ut hilsitalis nuUa .sit occasio , qu.id c,t loi,<'e di-
vcsiim a Novclla Lconis Jo. qi.;e r.niillit iiisinuationcm cuivis do-
iialiom tcri, Ix vidc qiia; tlixi atl J\ ov . \'i~. c. 2.
(7) In.siiiu.iudi lcuqius non cuirit ,ninori', „.c liliofaniilias , qtii
patiis aii.vilio ilcsiiluitur. liald.
(8) Maicr tlonalioucm pioj.lcr iiuplias scrv.ire cogitur liberis
jirimi maliinionii.
(<j) ftlatcr do<;m liJjcris pri,ni matrimonii ^crvare non cn^ilur •
idcoiiue polest cu dotc i„ sc, uiulo malrinionio fungi , ut hic : ni»i
cx aliis hoiiis suis tanti.iu ,,,a'st t.rit , aut j.r.cstitma sit liberis
qiiantum dotis piaeslitcrit sccundo marito : sed si prat.r eam do-
teiii niliil Iialict in honis , virilem tantnm cx ea conferrc in se-
cuudum marilnm potcst , ct i4a accipicntla e.st lex 6. in urinc.
nfi: de sectuid. nupt.
(10) Paria siint , fi, ,i jno ,nc ct jier ,ne. Bdd.
(i 1) Ju.slinianus t.ini. n J,a„c I.>gc,u se lecisse profilctur. l. ult.
V i. nijr. h. t. s(d jam impeiantcm cum jiat,e : quo vivo nobi-
iissimns Ccesar , tt linp.iator ap,)cllatus est.
(ij) Dotcm consl;i..te matrimouio inulicr , vcl ;i^L-us cjus noni
ne augc,-.|., et ampiin.-c potot. No^eU. y;. cap. ■,. guU, , ,t,,t„t3
tie d,)t,s lucro, niini I ,c„,n l,,d)il„,a suiit i„ hujusmodi dotis au"-
liicnlo l.,.-l„ ron.staiil,; m.il, i,n„nio ? ita putat lh.land..s a Valle"
eamque sc.icntiam noveiu rjlloiubus coi.lirmal Uuctat. de dciit^
cfuast. 100.
zf4o
z,.|o L I B E R Q
iiiieril vel uxor forle, vel ejus nomiiic quilibel alius :
uihiloiiiiiius niarilo (juoque liceat , seu pro luarilo cuiJi-
LeL alii lanto doualioneni (i) auLe nuplias adJitaiaento
niajorem'facere , (iuanlo doiis augetur titulus. iNec (2)
obsit in liujusniodi inunilicenliis inlerdictas rsse liberalita-
tes (3) tenipore nupLiaruui : Indul-endum (4) est uam-
(|uj cunsensui comrnuoi partium : ne , cum negetur au-
gcnda; poLestaS donalionis , dolis eLiam pij^ruis consLilua-
lur augmenLum. ideuKiue Uccre pru;cipimus , eliam in lus
niatrimoniis , m quibus mterdum (5j accidit ante uuptias
quidem donationem nullam Cs.e , solam vero doLein man-
lo muljcrcm oblul Sie : uL edam Lunc muliere doLem au-
gente , Jiceal (6) mariLo quo([ue douationem in uxortm
suam ejusdein (7) qtiauLilaLi. facere , quanium aucla dos
conliuere dignoscitur ; pacLis (H) videiiccL de redlubiHo-
tione , vci rclentione auctaj dotis , vel donationis ( prout
parles consenserinl ) pro jam siaLulo modo ineundis , si-
ve injuugcndis vetenbu5 (9) pactis , qua; imUo nuplui-
rum de aute nuptias donalione , eL doLe prmcipaliler cou-
sliluenda inita suut. Jura eL>am iiypoLliecarum (10) , quae
in augenda dole vcl donaLi >ne fucrmL , ex eo tempore uu-
tium accjpiaut, ex (juo ea^dcm iiypotliccie contractffi sunt,
el non (11) ad pnons dous , vei anie nupLias donaLionis
lempora reteranlur. -f Sed eL si e conirario maritus et uxor
ad deminuendam dolem , et auLe nuplias doaaLionem con-
sensermt : licere eis ad similitudinem (12) deminutionis
qucC in dote fit , etiam auLe uupLias miuuere donatiouem :
nt pacta de amborum deminutionibus (i3) ineuuda , lir-
ina et legiuma esse inieiiigantur : exceptis videlicet ius
casibus , in quibus aut uiantus ex priore malnmonio li-
heros iiabens , ad secundas migraverit nuplias : aut uxor
similiter ex antenore mauimonio liberis exlantibus , se.-
cundo marito se junxerit : in lioc enim secundo matri-
inonio vel a parte manti , vei a parte muiiens , vel ab
nlraque ( si iioc etiam accident ) interdicLam esse demi-
nunuLionem doLis , vel anle nuplias donaLionis , ne (i^)
aliquid adversus iilios prioris malrimonii niaciiiaari vi-
dealur , censemus.
U I N T U S
In AuTHENT. De a^qual. dot. et propler nupt. don.
aliud. coil. y. LiL. 9. al. 8. rSoveii. 97. cap. 2.
^Ed jam iiecesse csL , si alia pars aw^nimlun prcesU
Lj alicram (t5) quorfuc parlcm in^reniciVwn celebrar-.
cL si (juidcrn vir aUciio cere non irnpediatur , in rebiu q .
buslibeL proced d au^rneulum. Al si dcbitor sit .^ ne fr -
dis cri^a credilores suspicio subesse possil ^ omiino rej i.
m-jbdcs iiicrcrnento dolis proficianl. Si enirn mulier iinri.
bilts subsia-Uiie doinina res mobiles in augrneHum ded>i
iii hac pdrte dotis nullo uiclur adversus alios crediUs
privdcgio.
Donatio anle nuptias , seu po'.ius p^opter nuplias ,
potest Jieri constanle eiiarn m itririionio.
20. Imp. JrsTiNiANUs A. Joanni P. P.
CUm multa; nobis interpellaLione-. faclae sint adm:»
inariloi qui decipieudo (16) suas uxores , faciebi
donaUones quas anlQ nuptias (^i^j^-daUi^mtas nominavit, i
siuuare auLem eas actis intervenientibus supersedeban
ut iniectae maneant , et ipsi quidem dolis coinaiKia .
crenl(u- , uxores autem siue nupliali rem?dio relinqa.'
tur : Saucimus , nomine (18) prius emsiidaio , iu n
c irrigi , et uon (19) ante nuptins dinatioiem eanit
vocari , sed propter nuptias [ donatio'iern (20). ] Qi
re (21) enini dotem quidem etiam couitante matrimoi
muiien marito dare couceditur : donalionem autem ma
to , uisi aiite uuptias facere nou permiltaLur ? et (fiiae i
jus rei ditrerentia rationabilis poLest inveniri:cum mel!
eral muiieribus propler fragilitaiem (22) sexus , qu;
maribus subveuiri ? sicut enun dos propter (23) nupi
(iat , eL sine (2^) nuptiis quidem nulla dos intelligitu
sine (25j dote aulem nuptiic possunt celebrari : ita et
donatiouibus quas mariti faciunt , vel pro his alii, de
esse aperta iiceutia , et constaute (26) matrimonio tah
donationem fucere : quia quasi anliplierna (27) hsec p-
suul iutcilligi , et nou simplex (28) donalio. Ideo e^:
et autiqui juns couditores inter (29) douationem etiam c
(i) Aiictus qiianto fucrit conilantc n.atrimonio titulus dolis ,
tanto donatio |iiOj)tcr uupUus a Uiarito polcst augcn. /. 20. vecs.
Sancimus. infr. h. t. JSoucll. 97. c. 2. ^ , ?
(2) lieinota raUo dubUaudi , buiu]^)ta cx l. \.Jf. de doncU. m-
ler vir: et simihl^us.
(3) Id est , douatioues.
(4) ludulgeaduin cst conirauni partiura consensui.
(o) Valet coiitiacUis dotio sine douatioue ante nuptias.
(6) Mulicre dotciii suam auyculc , nou est iicccbsc marito do-
jiationcm propter nupUas augcic , ut luc. et JSovelL 22. c. 3i.
Jlodie uccessc est , iVoi'e//. y^- c. 2. cers. Priihum. il)id. sed
uirumnue ccLebrare omniiio augmeiUum . adde A uthcu ticarn proxiiuam .
(-) Non majoris , miuorii, sccus. Cur autem major dote dona-
lio iiiopter nuj^lias iicri noa poasit , hitc cst ratio , Nc fraus liat
icoihus proiiibcntibus donatioucs lalcr Mrinu cl u.KOicui.
(5) l. uiuc. §■ 0. injr. de rei uxor. act.
. (n) Pacta doUs vetcra prorogari possunt.
(io) MuUcr potest rcuunciarc juii liypolhcca;.
(11) Pacla in augmcuto dotis vel douatiouibus adposita valc
'sed ab eo tantum tempore quo luerint iiiieiposita , uoa a pr
tlolis aut doaatiouis proplci nuptias consUtutiouc.
(12) Aroumeutum a dolc ad douatiuucs propter cuptias obscrva.
iidde /. 20. ii[fr. h- t.
(i3) Dos cl donatio propter nuplias constantc primo matrimonic
dciiiiiuii mutiio coiisensu potest , ni sccuudo niatiimonio liberis
txisttntibus cx primo , deminui non potest : nc fraus fial iegibus.
infr. de .wcuutJis iiuijt.
(i4) Vidc diclam /. 6.
(if>) Et ita abrogatur pars lcgis supcrioris ibi , liceat marilo-
(iG) Viri facile dccipiual uxorcs.
cnt ;
ima
(17) Hodie propter nuptias donatlones dicuutiu-. infr. h. t.
(_ib) Komiuc emendato , cmeudatur vitium quod es qualilate •
niiiUb na^ccbatur.
(19) Qiiod oUm donatio antc nuptias diccbatur , hodie projr
nuptias oonalio appellatur. JSov. 07. c. !• S- psnult. vcrs. «^ ■
iios. ^nstii. de donat.
(20) Et quidem specialein esse contractum. Nov. 119. iV> pn
^21) Argumcutum a dote ad douatioaem propter uuptias oht
va. Licet doteu» coustitueie coustanle matrimonio , Ucct ergo 1
rito donatioacm nou tantum aate uuptias , scd post nuptias faci
Quod si post nuplias iicct , impropria erit appellaUo donaUcs
aute nuplias. udde /. 19. supr. h. t.
(22) MuUeribus magis indulgctur propter fragUitatera scs
quaiu viris.
(2 3) Dos fit propter Uuptias.
(i4) Dob uou poicsi cssc siae malrimonio. /. ^- .ff- aeiutvi-
(26) Matrimonium potest essc sine dote , /. n • "ifr. ae rep ■
et iud. de morib. et mcrito. Consensus enim nupUas facit , !i
dos. d. L II- i\W/. 22. c. 3. Majori.aaus tamca ommmodo -
tein e.vigit. . .
(06) Coastanle matrimonio maritus donai-e propter nupuaspci.-
(27) iipv^ dos : ajTt(^i;y^ dotis compcnsatio , quasi conU-ai-ia >
CX piute marili , dixi initio hujus tituii. .
(•28) Qure sit rcmuncraiidi causa donatio , non Cst sunj^les dona •
(29) Dos ab antiquis iuter douatioucs numcrat.ir. INon c=t u-
simi)!cx douatio , scd conti-aclus ct quidem specialis. •^\<"'«"- ;
cap. I. in pruic. Cujus distiuctiouis utihtas suinma cst : ^ow
ctiis non iusinuantar , donatioues insinuaulur. /• sanamus.
infi . dc donutionibus.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
44 r
I connumerant. Si igilur et nomine et substantia nihil
5tal a dote anle nuplias donatio : rjuare non etiam ea
nili modo ct matrimonio contracto dabilur ? Sancimus
iquc omnes licenliam habere (i) , sive prius quam ma-
monia contraxcrint , sive postea (2) , donalioncs rau-
;ribus dare propter dotis donationem : ut non (3) sim-
iccs donationes intelligantur , sed propler dotem , et (4)
opler nuptias factgc.
In AuTHFNT. ul immobil. ante nupt. donat.
^. Et sanciinijs. coll. 5. tit. 16. al. i^.
Novell. 61. cap. i.
r)Ermissa esl et in. rein (5) aclio pro tali donatione mU'
lieri adversiis onincs pofsesores.
•f- Simplices ctenim donationes non (6) propter nu-
lias fiunt , sed propter nuptias vetitae sunt 5 et propter
ias causas , et libidines forsitan , vel unius partis egesta-
m , non proptcr ipsarum nupiiarum affectionem ('j) ef-
:iuntur. Si igitur dote jam praestita , raaritus nulla an-
nuplias dotialione facta donare mnlieri res maluerit ,
a (8) tamen ut dotis quantitalem non excedant, et hoc
isum signilicaverit (9) , Quod non siniplicem faciat
on.iliorirrn , sed propter dotem jam conscviplam , et ipse
d donaiionem ccnerit , licebit hoo ei facere , et suppo-
atur (10) pactis dolalibus hujusmodi donalio : et si qui-
ein hoc speciali(cr fucrit cxpressura , pacta convenla ser-
ari (11) oportct.
4- Sin [ autcm ] donatio quidem tilis facta sit , utpo-
dotali instriimento antecedente , nuila (12) autem pa-
:a tali donalioni post nuptias inserantur ; re ipsa (i3) vi-
;atur hoc essc pactum , ul secundum (i^) dotales con-
aitiones inlelligantur , et in lali donatione p.icta fuisse
mventa , ut a^quis (i5) passibus utraque ambulet , tam
os , quam donatio : jta tamen , ut Leoniana constitu-
^ ('^) C '^["^ siiper exa^quationc pactionum loquiiur ,
Da ia quantitate , sed in partibus ) maneat in his casi-
(i) non.ntio proptcr niipli.is , .inte ct post nuptias celcbrari potcst.
(2) 1(1 est , ounstaritc matrimonio. /. 19. supr. h. t. ut liinc
i.im t.uito iatcllig.is , donationem proptcr nuptias non esse sim-
iccm aonalioncin , quia si esset simpliciter donatio , prohiberetur
n.stantc inatrimonio.
(3) Donatio proplcr nupti.is non cst simpliciter donatio , sed
iiptcr doloin et nuptias facta.
(.j) Douatio propter niiptias , proptcr dotcra datio.
(.)) Eigo niiilicris propna. /. i.ff.de ni vind. et tameii res
uiaUT propter miptias , dicuntur obligatoE mulicri. /. 19. i>crs.
ira. Supr. h. t. Su.-c veio rci nuUmn pignus consistit. /. 45. ffi
• re^. jur. Solvc .- Favorc dotis actioncs contrariae adtnittuntiu-.
((>) Donationcs siinpliccs cur vetit.-B sunt inter maritum et uxo-
'■"' » ^'"'<' l- «• ff 'le dnnat. iiiter vir.
(;) /. 11. infr. de nnturulih. liber.
(8) Donatio propter nuptias constante matriraonio facta dotis
laiititalcm cxcedcic non debct. vide /. 10. infr. dt pactis coiivcntis.
(9) Ali.rs pr.Tsumcrctnr simplcx tlonatio.
(10) Adjiciatur.
(M) /. 7. 5. 7. /?: de pact.
(la) Dntis p.nclmn extenditiir ad donalioncm propter nuptias ,
00 est , eadcm pacti iii donationc proptcr nuptias rcpctifa intel-
guntur , quse m dole conslilut.i coiUincntur , ut hic : Azo in
mmu , tit. dn dtnifit. antr inpt.
(•3) Id cst , t.icifc c.v naf^ura contractus.
(ni) Pacta dotalia tacitc rcpclila intclligiintur in donaiione pro-
■tcr miptias , nisi aliqna fucrint cxprcssa in ipsa don.-itiouc. Es-
loe^uin icmovelur pi;escntia faciti , Lacitum veiiit supplelive : ex-
ri.v»«im vero supjilctioiicm non rccipit.
(10) Rrccptiiin iu uno conclativorum cxlcuditur ad aliud. De
•lalt ns alihi diximus.
(16) /. 9. infr, dc pnctis ccnvenlis.
v'7/_{- '<'• '^Jf. de puctis convenlis.
TomW.
bus iulacta , et noii solum oa immutilata ctistodiatur , sed
etiam nostia (17) qaatn de interprelatione ejus fecimus ,
ambiguitatcin ejus tollentes , disparibus enim pnclionibus
factis , majoren lucri partcra ad rainorem dcduceudam
esse censeinus , ut eodcm modo ulerque minorem partenx
lucretur.
In AuTiiENT. ut exact. instant. dot. §. illud. coU. 7.
tit. 3. al. 5. Novell. 91. cap. 2.
J~\Os data donalioncm proptcr nupiias meretur (18) :
X->/ prxlerea si (19) pars niulieris doiem solvere sit pa-
rata , citm ex diverso recusctur , et mulier hoc contesle~
tur ; cumqite sit res mobilis (20) ^signarulo impoulo re-
condat (21) , aut ingredicns Judicium hoc /?e/a/ /im (22),
ut parti viri denuncietur : el sic ncquarjuam declinanda est
donationis exaciio. At si per{ri.V) ddationeni dos viro noii
detur : etiam donatio prorsus denegctur.
§. i. Similique modo , si facla quidem fuerit talis do-
natio , qu.-e antea (2^) quidem ante ntiptias vocabatur ,
nunc autem propfcr nuptlas , non autem fuerit actis inter-
venieutibus insinuata , licebit etiam constante raatrimonio
eam iusinuare , nullo penitus obstacolo ex nuptiarum in-
tervcntu faciendo : si (26) enim fieri eas post nupli.-s con-
cedatur , raiilto magis insinuari. Similitfue modo , et
ea (2G) constitutio , quam pro augendis tam dotibus, quam
aute nupti.ns donatiouibiis fecimus (27), intacta illibalaque
conservetur: Omnibus videlicet , quae de simplicibus do-
natiouibus inter niaritum , et uxorem constante matrimo-
nio , vel a veleribus , vel a aobis statuta sunt , ia suo ro-
bore duraturis.
In AuTHENT. ut spon. lar. ia princ. coU. 9. tit. 3.
Novell. 1 19. c. I. et ia Authent. ut frat. filii. §. illud
quoque. col. 9. li(. 10. Novell. 127. cap. 2.
TpO decursum est , ut sponsalitia largit as (iS) specialis
J-^ sit contractus , nec insiniiationem desidercl , etiamsi
(18) Dote data seu constitufa raulier potcst maritum cogcre ad
consUtiiendam donationem a;quali qiiantilatc , qualitate et paclis.
Quin , multi putant donationcm ipso jure constitutam intclligi.
arg. hiijus aulhcrit. hac similitudine : ut qiicmadimdtiin maritiis
dotis dominiis est ; ita mulicr doualionis proptcr nuptias ( licet
Hsiiinfriicliim habeat inaritiis. ) Jtem sicut dos soluto matrimonin
uxori redditur. /. 2.^: snliu. m.nrim. Ita h.-ca J)iatio. Niv. He
aqiuditate doiis. 97. ^. i. Ucin quautuin m.iritus ex pacto lucrari
potcst cx dote , taiitiiiidein uxor luorctur ex dicta doiiatione , ut
seqiialifas iti omnibus servctur , licet nullum pactuiu in lucro talw
donafiouis interveucrit. vers. Sin autcm donatio. Supr. h. t. Qiiae
si ita sunt , parum prosunt pacta de lucranda dote , vcl dotis pat-
te. Siipcrioribus tamen hxc addcnda sunt , raMltis ia locis non b».
ri taies donationes, uti notat Raldus hac lai^c.
(19) Si miilier dotera non dedcrit , .sed tnnluni promiserit , eam-
que postea vclit dare , m.iritii'! viro reou^et : luulicr dotem , si «a
consistit in rcbus raobilibus , dcpouet ac consignabit : sin miniM ,
oflerct tantum.
(•!o) Si rcs sit immohilis.
(21) Id cst , oileraf. Nara immobiliura oblatio habeturpro datio-
ne. Ilcs mohilis ut ofleratur.
i-fi) Miilicr ditrcicns dotis praestafionem , Don meretur propfeer
nuptias doualionis prpcstatiouciu. Ball.
(•j3) §. pp.nult. Itistit. d'j donatinnilnii.
(a.j) Donatio ex intervallo iusiauatur. valet a lcraporcdonatinDis
non iusinuatie , quasi retro factuin trabatur ad prtesens. vide Ho-
tonian, \\, cons. in Jin.
(■•^) Si post nuptias donatio potcjt pcrtici, tnuUo magis uts^aua
ri polerit.
QiC}) t. 9. siipr. h. t.
(■^7) /. Dictu lcx '.9. cst Jtistiuian. de ea re dixi ib.
(JvJ) lil est doaalio propter nuplias.
56
442
LIBER QUINTUS
ab alio clefur , Iicct in viri personam donatio fiat , quate-
tais ipsc. in hunc contractvtn conscrihat : hoc quanlurn ad
nudicrcni. At si vir , vcl alius c/ui dederit cuni , non in-
sinucl , rum ea sit (ptantitas , el pacta dotcdium concedant
parti viri : nuUum super cis luihcat vir aciionem.
PAler donationcm propter nuplias cpiam contulit in uxo-
rem , non cogilur servarc liheris prioris niatrimonii ,
ctsi ad secundas nuptias inigraverit : ylliud est , si upud
vuiritum aliquid cx dote , vel apud niulierem ex donatio-
nerescdit. Jllud enim servare liheris prioris matrimonii
dehet.
In AuTiiEjST. de acqiialit. dot. §. aliud. coll. 7. tit. 9.
al. 8. Novell. 97. cap. 2.
TVr Unc (1) inhihelur deminutio , ne fraus fiat liheris
J- T prioris matriinonii , quorum unicuique , eticim cui mi-
tuis daturn cst , dare tantum cogiiur , quanlum secundce
it.vori : ita ctiam a parte uxotis.
T I T. IV.
DE NUPTIIS (2).
Si inter puellce tutorem , et matrem , et propinquos
non convenit.
1. Impp. Severus et A^tonin. AA. rorlio.
CUm de nuptiis puell.-e (3) quserilui-, nec inter tulo-
rcm (4) et matiem (5) , et propinquos (6) , de
eligendo iuturo niarilo conveuit : arbilrium (7) I'r«sidis «
provincise necessarium est (8).
Si pater puelloe instrumento non suhscripsit.
0.. lidem AA. Tropln'uTa%
SI nuptiis paler tuus conseusit : nihil oberit libi , quod
iuslrumento ad matriinonium pertinenti uon subscri-
psit (9).
De liherlo.
t
3. lidem AA. Valeriae.
Iberlum (ro) , qni palronara , seu patroni fili.Tm , vel
conjugem , vel neptcm , vtl proneptem uxorcm du-
(i) Et ila ahrogatur /.19. in fn. supr. h.t. Go{\y.\'u\. Ritlcr-
slius, in expos. Nov. part. 5. c." 10. JSovcU. Leoiiis 5d. ^n.*.
(5) Dixi ad Lib. 23. D. 1.
{•*) T^? a.vri^ii mt "'pcpa.vr-i -Kop^i a^(pifiu».t;a-i , inipubcris puel-
Ix .ct puj.illa; disscntiunt. 4. Harnienop. 4. 5. 11.
(4) Tiitoris aibitrium qtuTiitur in nnptiis jii;cl!re.
(5) Matris arbifriuni rjuaeritur in cligcndo filiac niarito. /. 20.
itifi: h. t. Aiignslin. episL. i33. Rogalus suin ut conjii marem nu-
ptias pucllce , facercm , iiiquain : sed inatcr piieilce non aclrst : ct
tu scis ad iiuplias contrciheiidas foluiitatcm cjus necc.^^sarii-.in. ad-
tk Cujac. 3. ohs. 5. di>-i od /. aS. if. de r-iiu nupt.
(0) /. 18.'/. 20. injr. h. t.
(7) ^Facit /. 3. inJin.JJ. de administ. et p<ric. tut.
(8) Potcstne parens coinmittcro aliciijus ailiilrio pofeitattiu clo-
oandne filiae ? pofcst. /. \l\. ff. de dite prceleg.
(9) Consensus patris requilur in nu| tiis libcrortnn : .->t nnn
t]m subscriptiu. Ad tabulas niiptialcs palris subscrij.l:;. , non ad
subsfanliam nuj.lianim jKilinct.
(10) Kuberu lioiicsle libcrto mariti mulicr non pottst , lU hic.
!\. II;umcn. fi. 5. 4g. l. cpuinquain in. G2. j. mulier, i, Jj, de
rttu nupt. Paul. 2. scnt. 19. 5. uU.
(11) IIoc alirogalur /. i5. injr. h, t.
cere ausus est \ apud competentcm judicem accusare pote
ris (ii), moribus temporurn meoruin congruentem senten
liam daturum : qua; iiujusmodi conjunctioues odioias eis
meriio duxerunt.
Ne liheri concuhinas parenlum ducant.
4- Imp. Alex. A. Perpetuo.
Llberi ccncubinas (12) parentum suorum [ uxores ] du
ceie uon possunt : quia minus religiosam et probaLi
km (i3) rem facere videntur. Qui si contra hoc feceriul
crimcn stupri committunt.
De tacito consensu patris.
5. Idem A. Maximae.
SI (i4) ( ut proponis ) patnr quondam mariti tui , jn
cujus luit potestale , cognilis (i5) nuptiis , non (16)
contradixil (17) , veieri uon debcs , [ ne ] nepotera suun
non agnoscat.
De matriinonio in provincia conlra mandala
Principum contracto.
6. Imp. GoRDiAjNUS A. Valeriae.
V
T^Tsi contra (18) mandata Principum contractum sit ii
JLi provincia conseniiente muliere matrimonium , tamei
post depositum officium , si in eadem voluutate persevera-
vorit , jusla; nupliae efficiuntur : et idco postea liberossu-
sceplos (19), nalosque ex justo matriinonio , legitimos es-
se , responsum (20) viri prudentissimi Pauli declarat.
Si patcr non consenserit.
7. Idem A. Apro.
ST ( ut projwnis ) po^t querdam de marito a fllia [ tu,i '
ad te delalam , dissolutum est matrjmonium , iiec (e
conseuticnte ad eundem regressa (21) est ; miuus legiliraa
coiijunctio esl , cessante patris voluntate , in cujus est
potestaie : atque ideo non petenle (22) filia , petitionem
dotis repctere uon prohibcris.
(12) Adde 1. 14. §. n.Jf. de ritu impt. l \.§.3..(f. dc <tnncub.
(i3) Et bouestain.' /. i. §. 3. ff. de concub. NovcLl. 11 5. c.
3. 5. 6.
(i4) Nuptiis filii jjater qui non adversatur , consenfire inlclligi
tur : et natum ex eo nepotcm alera cogitur. Synopi- 28. tu. \
eap. 3o.
(i5) Aliud si ignorct. /. i\.Jf. di statii hornin.
(16) /. 7. in Jin. ff. de spons.
(17) Jusfum igitur piwccdcre non est ncressc : cuin «iifliciat posi
cognilas nupfias , non contradicci e , boc <;st . rattim babcre.
(18) /. 38. /, G3. /. Gd. in fin. Jf. dc ritu nnpt. 28. Synop^.
4. c. 3o.
(19) Conccptcs . Confius ita rcslifuit , i. lect. 7. cx Tbalclaeo,
ct Ulpiani fragmenfo 5. et l. w.JJ- dc slatu hornin. Gra-ci legunl
a-oXK>i<f^iytx;. Possumiis ifaque non minus interprctari suscfptos,
.piain conceptos. l. 17. §. 5. Jf. ad SC. Trebc.ll. vidc Cuj. u-
obs. 25.
(20) d. /. G.>. Goili. adde Cujar. ///.. i. ohscr. 1 1 • ef Ciint. ///'.
I. disp. c. 7. S. L.
(21) /. \2,. ff. dc ritu nupt.
(22) Non poMiifente , Contius i. lect. 7. nou r«ut«)lc j CHJac.
l3, obsery, 26, nou parentc , Anredunas,
CODICIS REPETIT^E PR^LECTIONIS.
An
Quorum consensus ref/ufritur^ vel non.
8. Idem A. Romano.
IN copulandis r.upliis , ncc curatoris (i) , qui solam
rei familiaiis sustiuet adiiiinislralionem , nec cognato-
jrum vel adfinium ulJa auctoritas potest (2) intervenire :
sed spectanda est ejus volunlas , de cujus conjunclione
iractalur.
De nuptiis conlra mandata coniractis.
Quidam ajunt se lianc constilutioneni in quihusdani
zxemplarilms reperisse. Quam lametsi in nullis Ubris repe-
n. , nec Gneci eam ha/merini , ne quid desidereiur , ad-
icripsi.
Idem A. Rationalibus.
MAnifestum cst , nupliis conira mandata contractis, do-
lt:m , rjua) data iilo tempore , cum traducta est ,
iiierat , juxla scnlenliain D. Sevcri fieri caducaui , nec ,
jsi consensu postea coepisse vidcatur matrimoniiini , ni prae-
teriluni commisso vilio potuit niederi. Dat. Kal. April.
lAnliochia: ^ Goruiano A. el Aviola Cokss. 2^0.
De tabulis niipliulibus , vel ad fiUos pertinentibus.
9. Imp. Probus A. Fortunato.
SI vicinis (3) , vel aliis scienlibus , uxorem liberorum
piocreandorum causa domi habuisii , et ex eo matri-
nionio fUia susccpta est : quamvis neque nuptiales tabu-
Im (4) , ncque ad natam filiam pcrtiuentes (5) factae
»unt , non ideo minus verilas matrimonii , aut susceptae
/iliae , suam Jiabet potestatein.
De nuptce dignitale.
10. Impp. DiocLET. ct Maximian. AA. et
CG. Pauliuae.
"^Um te non ex Senatore patre procrcalam , sed ob (6)
-i niatrimonium cum Senatore contractum , clarissi-
(i) Z. ao. ff. de ritu mipt. Goth. Vide Georg. Tholosan.
^yntagma. jur. lih. 9. c. 3. n. i3. et Schcidwin. ad tit. InstU.
ac ,wf,u pnrt. 1. rcmiis. 4. num. 40. el ad tit. de actiombus. «.
omnium. num. \cj. io, S. L.
(^) liijo potcst. L 20. in fin. infr. h. t.
(3) Nuti ex ca qnrc pncsumitur uxor , prasumanlur leeitimi.
his addo /6.^. Uc his qui sui s>el. t. 11. §. 9. JF. ad lcg. Jul.
ae aault. Gail. 2. obserK>. 79. uf hinc etlam colheas . ig.ioiantiam
noi, pra^sum, .n vi.ino. /. 55. ff. locati. alias prrEsumitur igno-
rmnia. i. (>. /,,/}., ^^,,, „„/,,. ^,o.m. vcl non. Quid si teslis inteno-
g.-Uus cam raljoiiom icddit tcstimonii , cpiod vidcUcet fucrit vici-
jniis, an (i(lcia faciel. vid. liald. in l. convcnticida. i5. snpr. de
"fii^v./*. et cier. liart. in /. ,.ff. si ccrtum petat.
U) l- i3. t. 20. infr. h. t. l. -j.ff. da sponsal. /. i i . infr. de
tvpucl. et jud. dr inarib. IStwcU. 23. iVot'*//. 74. Noi^cU. 117.
(J)^ Kalivitatis .s< riptur.ne ad nalos liLeros pcrliDentes , Kxtlo-
■yP«<ptX, ilc qiiihus /. 2. §. T._//: de excus. tut.
Cf>) Uxor scnatoris <:Iaris.siuia. Scnalorcs igitur claiissinii / j3
tnjr. de dignit. Kofcti. 22. c. 36. vid. /. 100. ff. dc verb.
"?'*■ l- faniinm. S. ff. dc senat.
(7) Vidt! (piae sciijVci ad /. 5. /T. de curator. fuiio*. l. 8. /T
o« sniat. • '*'■
(8) Id cst , inferioris. d. e. 30. /. 8. in fm. ff. dc senaiirib.
(a) Qiia; ilcrum uuhit , ntm utitur privrii;giis prio;»- manti. d
*«/». 3G. /. 32. 5. i.ff. md municipaUin.
mae (7) foeminae nomen adr^plam dica^ : clarilas , quae
beneficio marili tibi parata est , si secundi (B) ordinis
virum poslea soriiia es , redacla ad prioris digiiitalis sla-
tum dcposita (9) est.
De uxorc a parenlibus retenta.
II. lidem AA. et CC. Alexandro.
SI invita detinetur (lo) uxor lua a parentibus suis : in-
lerpellatus Rector provincige amicus noster , cxhi-
bila (ii) muliere , voluntatem ejus secutus , desiderio tuo
medebitur.
De Jiliofamilias .
12. lidem AA. et CC. Sabino.
NEc filium (12) quidem familias invitum (i3) ad uxo-
rem ducendam cogi , legnm disciplina permittit. Igi-
tur , siculi desideras , observatis juris praeceptis sociare
conjugio tuo quam volueris , non impedieris : ita tamen ,
ut coutrabendis nuptiis patris tui (i^) consensus accedat.
De instrumentis.
i3. lidem AA. et CC. Onesimo.
NEque sine (i5) nuptiis instrumenta facta ad probatio-
nem malriinonii sunt idonea , diversum veritate con-
tinente : neifue , non (16) inlerpositis instrumeutis , jure
contractum matrimonium , irritum est : cum omissa (17)
quoque scriptura , caetera nupliarum indicia (18) non siul
irrita.
De libertate conlrahendi , t>el distrahendi*
14. lidem AA. et CC. Tilio.
NEque ab initio (ig) matrimoniura contrahcre, neque
dissociatura reconciliare (20) «[uisquam cogi (21) pot-
est : unde intelligis , liberam (22) facuhalem contrahen-
di , atque distrahendi (^3) matrimouii transferri ad ueces-
sitatem non oporiere.
(lo) Poeni detinenlis uxorcm aUerius : addc /. 8^ de diforliis
(n) De u,\ore c.\hiheada ct ducenda agi potcst advcrsus soco-
rum. /. 2. ff. de libcr. exhib.
(12) /. 14. infr. h. t. l. i\ . ff. de ritu nupt.
(i3) Malrimoninm metu contractura , non subsislit , et impiuie
dissolvitur. /. 14. infr. h. t. nisi novo consensu confirmetur. vidu
■\Vurms. 1. pract. 36. cap. \. Gailiuin 2. pract. 93.
(i4) /. 20. infr. h. t. \ldc l. • / J '>•.//: de ritu nitpt.
(i5) Nuptia; ahsfjuc dotalihiis in^truincntis conlrahi possunt , (ium
ea scrvcntur , quae lcgcs scrvari pr.-Ecipiuut. 4- Ilarm. 4- $• '^-
Soia instruinenta dotalia non faciunt nuptias.
(16) Matrimonium non rcqiiirit instrumcnla dotsilia. Nnpli.« pos-
snnt cssc , iicct tcstiitiones in sciiptis noii sint. /. 4- '" f'^- J^- de
pigit- ct hypolh.
(17) Amissa sic Gr.xci Icgunt , aTjAXv/*»»» t» o-uii^a » Ciija*.
17. obs. 6. utrumque dici potcst. Omiasam vii am ssam scripturam
non vitiarc rcliqua indicia nuptiariim.
(18) Matrinionium indiciis prohari pofcst.
(19) Uc niiptiis nunc priimim contr.ictis.
(20) De nuptiis recon^ilialis el redintegtali* , T^ide /. 7. ff. cie
difort.
(21) /. 12. supr. h. t.
(•..2) /. 12. infin. supr. h.t. l. 21. /. ^^.ff.dc n'tu iaipt.l.\j\-y
ff. dt vcrb. cblig.
(a3) De nupti^s diiteaclis. /. ig. ff. de rerb. oblig.
/
4ii L I B E R Q U I N T U S
De lilerta.
j5. lidem AA. et CC. Taliano.
jTI Xorrm lilx-ilam suam maniimissori , si (i) non sit
KJ v.\ his personis , qua; (2) spccialilcr pioliiLcntur ,
ducere iion esl interdiclum , el ex eo iiiairimonio juslos
jialii /ilios nasci cerlissimum esl.
aLstinere. Dat. Kal. Majl , Damasco , Tusco et Aml
HO CONSS. 2g5.
S'
lu AuTiiEiNT. ut liberli de caetero. §• si <l"is aulem.
coil. 6. tit. 7, al. 6. Kovell. 78. cap. 3.
"'Ed noi-o Jiire nulla dignitas prohihet cum hbvrta nu-
jitias conlrahi , dotaliius inslruineiitis confcctis.
De JiUa a patie e.vposila , et ab cdio nulrita.
16. lidem AA. d CC. Illiodoni.
PAtrem , qui filiam cxposuit (3) , Ikuic nunc adultam
sumptibus el labore [ tuo ] laclam , matrimonio
conjungi filio tuo desideraniis liwere volo convenit : f(ui
si renilalur , alinienlorum (4) solulioni [ in hoc soluui-
iTiodo casu ] parere debet.
De cognatis et n[Jinibus.
17. (5) Jidem AA. et CC.
TVlKmini (6) liceal contrabcre niatrimonium cum fllia (7),
i 1 nepte , vel pronepte ; itemque cum matre (8), avia,
vel proavia : et ex lalere (9) amita (10) , ac malerle-
ra (11) , sorore (12), sororis filia (j3) , et ex ea ne-
pte (i4) : prffilerea (i5) irairis [ tui J Jilia (16) , et ex
oa nepte : iiemque ex allJnibus (i;) , privigna (18) , uo-
verca (19) , iiuru (20) , socru (ai) , cirterisque quae ju-
re anliquo piohibeutur , a quibus cuuclos volumus [ se ]
(1) Sublafa cst liodic Iia^c dlstinclio. Auth. sed nouo. irifr. h. t.
(2) GeiRialis jicrmissio non coiitiuel casus spccialitcr |Toliibitos.
(3) Titius pater (iliam cxposuit , Cajus cxpositam cducavit : Cu-
jns rcquiritur consciisus in cx] o.Mla clocanda > Naluralis jialris.
(^) tducalor patri filiam suani vindicanli inijmlat alinicnla. Sc-
neca contyovcn. 6. Pctc quantninvis j^ro discijilinis , irnputa quan-
tiimvis jro alinientis ; ct cducalor apud Quinlil. declamat. 278. Be-
ci))cre illud , nisi solutis .'dinicntis non puluisli. ct j«'St ■■ alinicnla
tolvisti , conipulasli mecuni ut ex.posiloia rccipcrcs. addc /. 1. irifr.
ilc infantib. exposit. Ergo , qua; miscricordiEC causa dantnr , intcr-
dum rcpctuntur. /. 7. in p,-. ff. dc calumniatQrib. Cujac. 16.
•bs. 36.
(5) Inlcgra Icx cxlat apud auctorein collat. Icg. Mosaic^ir. til. 6.
(G) Nuj)lia5 proliibita; inter ascendcntes ct dcsccndentes , ut hic.
ctiamsi naiurales tantuni vel adopfivi siut , qiiod etiam olitinet
dissoluta polcstatc , pudori cuiiu sit avi apjiclalio ci , qua; qnon<lain
^cptis fucrit. 4. Harm. G. ^.21. addc leg. Salicam antiquaiu ri.in-
coruiu liuic jieiie siiniUin. tit. \!\. c. 12.
(7) Aidc /. 63. /. 68. dc ritu j.upt. vide Ulp. 5. 5. 5. yide G.
llarm. 4.
(8) 5- '• Inst. dc tiujrt.
(;>) /. GS.jf. dc riiu nupt.
(10) /. 17. 5. u.J^. de litu iiupt. 5. 5. Iiut. de nuyt.
(11) d. 5. 5.
(iq) 5. -1. Irist. de inipt. l. 3J. §. i.Jj: dc vcrh. ohlii;.
(i3) /. ^jC). Jf. de ritu iiupt. l. 2. Injr. si iiupticc cx rescrip
t. ti/t. iifr. de inceitis ct iiaud. Gaius 1. Inst. 4. ^. 4.
.('4) Keptcm cx sorore tamcn duccrc j)lebiscito 'quondam pcr-
missum fuisse , refcrt Plutarcus Prohlem. 6. Verum id poslca sub-
latum , lulco ul ne proncplcm quidcm sororis duccre liccat. /. 89.
JT-ile T-itu iiupt. Alcxius Comnenus , libi: jiuis oricntalis in con-
stuutionc Atexii , Trepi ya.y.11 ^iiai , ad suggcstionem Proedri cl
Etlieraichi , Lardoc Zcn constituit , ut ne aniil» nuptias conlrahat
cum fraliis tilio : fratrls filia cuni paUuo , tametsi sexlo giadu cx
cognatioiic ronjungantur : quae couslilutio cs. Kicolai quoquc j)a-
Iriarcliae Couslauliuojiolitani subnotalione rece|)la cst. Suetou. m
Claudio 2G. ct Coru. Tacitus lib.b. refcrt: Claudium Cirsarem il-
loccbris Agrijipinae Germanicf fratris sui filia; jier jus o^culi tt Wan-
cilias in aiuoreiu pcUeetum , subornassc jiriiuo in .«cuatu , qui ceii-
K-iciit , Cbiudium cogcndum ad cain uxurem duccnjam , quasi iUi-
j.ub. inteiesset , daudaiuquie caetcris vcuiam talium conjugioruin ,
^up ad id tempus iace.ta Labebanlur. hc vix uno iutciposito dic
cUuuJuiu coiii'tcii*e uu])liai. : nou rc/crlii <jui «(^jaciUur exctu-
■ipto.
De vidua truiiseunte ad secundas nuptias.
19. Imppp. Valeat. Valens et Gaatia:».
AAA. ad Senatum.
VlduJC (22) iutra (^3) quiulum et vicesimum anuuf
degenti s , etiamsi (2^) emaucipationis hbei tate eai
dent , tamen in secuudas nuplias siue palris seuteDtia no
conveniant. -f- Quod si in conventionis delectu , mulieri
volunlas patris (26) repugnat senlentiac , et propinquo
rum (26) : placet admodum ( ut iu virginum (27) cor
junctionibus saucitum est ) habendo examiui auctorilatei
quoque judiciariae cognitiouis adjungi : ul si pares (2^
siiit genere ac moribus competitorcs , is potior exisliiw
tur , quem sibi consulcns mulier approbaverit. + Sed u
forte hi qui gradu proximo (29) ad viduarum succosio
iiem vocanlur , etiam honeslas nuptias impediant , si Lu
jus rei suspicio pr«cesserit , eorum volumus aucloritalci
judiciumque succedere , ad quos etiamsi falalis sors inlei
cesserit , taraeu heredilatis commodum pervenire uon po'
sit. Dat. 17. Kal. August. Gratiano A. 11. et Pioj
Cowss. 371.
De consobrinis.
19. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Eutychiano P. P.
CElebrandis inter consobrinos (3o) matrimoniis lioenli
legis hujus salubritale iuduUa est , ut revocala pri
plum , exccpto libertino quodam ct altcro principali,
(i5) (^>ure sequuntur , a Triboniauo addita suut ex CoDstanlif
et Constautis Icgc.
(16) 5- 3. Inst. de iiupt. l. 2. infr. si nuplicB ex rescripio.
(17) Nujitiie probibitK ccrtis casibus inter affines. ^. G. Iiui
de uiipt. Qui afliiics, vide /. 4. 5. 3.^'. de gradibus et ajjinib.
(18) d. ^. G. /. i3. in fin. ff. de ritu nupt. l. ult. injin. /
de condict. siiie causa. l. 38. iii pr. ff. ad leg. Jul. de adult.
('9) $• 1- lust. de tmpt. l. 14. 5- 4- ^'crs. Quidam nuv^erccm
ff'. de ritu. i\W. ii5. c. 3, %. 6. et c. 4. 5. 3. /. 'j. ff. ad U^
Poinp. dc parricid.
(to) d. 5- 4- »'«'■*• IS^urus \. G. Inst. de tiupt.
(^O §■ /• Inst. de tiupt. d. 5- 4- ►'«'•$• Itaque socrus. l. ^
5. G. ff'. de gradib. et ajfmib.
(•22) 3. C. TJieod. 7. /. I. Olim idem primum obtinuit in pn
j)illis , deinde in virginibus jiuberibus. /. 20. infr. h. t.
(23) Aliud crit , si majores vigiutiquinque aunis.
(24) Aliud in fiiio emancijiato. /. 25. ff. de ritu nupt.
(25) Matris , ita emaidat Cujac. 3. obs. ^.
(2G) /. I. supr. h. t.
(■27) Pupillarium. Cujac. d. loco ita legit.
(28) Pares inter corriyales niulier unuui cUgere potest.
(29) Personae interdum proximiorcs in ordine succedeudi pioxi-
mo noccntiores , magisque metucndae suut ac susjjcctae. facit /. 1
itfr. ubi pupiil. educar.
(30) Duorum fratrum libcri inter se conjungi possunt , ut hic
5- 4- 1'^^^^' de nupt. l. 2. iifi. dc instil. et substit. l. Z- ff. dt
ritu nupt. adscripta tamen ricgatio cst apud Theojdi. ct Cajutn 1
Instit. 4^ 5* /• ^^ ita quoque scriptum repcritur /. i. C. Tlieod
de incest. tiupt. Sed ct Ilanncn. 4- tit. 6. §. aa. testatur , uoi
faccrc uxorem duccrc -jij^ i%v.lt\(f>iv pafrucleiu suani : id est , filiau
palrui , aul aiuilre. Polcraut tanien conjungi re.-cri|ito Piincipis. /
unic. C. Tfieod. si nupt. ex rescript. Paulus Monach. iii Tlieod.
Anibrosius 8. epist. ad Pulcrnutn. Cassiodor. 7. P'ar^iar. 46. Q'ia
rationc pcrmotus Contius 1. lection. 9. scribit hanc legcin a Tri-
boniano corrujitam. Ulut sil , constat inter consobrino» Duptias nio-
do permissas , modo proliibilas fuisse. his adde Canon. iS. apost.
August. i5. dc ci\'itat. iG. Gotb. Jure Canonico quum consobrini
.'.int sccundo giadu , maliinionia b,rc bunt jTohibita. can. 90. 35.
9. 2. et 3. C61/1. ad scd. in. ^. huc lonrnitcuionem 35. q. 9. £*•
plicationem hujus legis vlde.apuJ Jj.iuh. a Sande , lih. 2. lit. i.
drfin. 3. Ans. Quateiiiis obtincat , vi le Cei:s.ir. Foreu»j woslrJUB'
Ub. i, cup, i3. num. i-. et scq S. L.
;i ^i) juris aucloritate , rcstinclisque calumniarum fo
lenlis , inalrirnoniuiu inler (2) consobriuos (3) liabea-
jr legiliniuni : sive ex duoLus iralribus , sive ex duabus
)roribus, sive ex fiatie et sorore nati sunl : el ex eo uia-
•inionio editi , lcgilinii , el suis patribus successores Im-
earilur. L)al. Sxilicojve h. el Axsaut,Mio Cowss. 4^5.
De pucllis.
20. Impp. HoNoR. et TuEoo. AA.
ad Theodorum T. P.
N conjunolione fiirarum (4) >u sacris (5) posltarum ,
pairis (6) expeclelur arbilrium. Sed si sui juris puel-
«it iulra (7) quiulum el vicesimum annum constilu-
, ipsius cpioque adscusus explorelur. Si palris auxilio
istiluta , niatris (8) cl propiuquorum (9), et ipsius (10)
lioque requiiatur adulla; judicium. Si [ vero J utroque
buta parcntc , sub curatoris (11) delcusione coiistiluta
t , et jiitcr lioncslos compelitores matrimouii oriatur ior-
' cerlamcu , ut quaeralur , cui polissimum puella juu-
•nda sit , si puclla cultu verecundia,* (12) propriam uo-
lerit voluniatem deiJiomere , coram posilis propiuquis ,
dioi (i3) delibcrare permissum est , cui luelius udulia
cielur.
De mUuibui.
21. Impp. TuEoD. el Valent. AA. Basso P. P.
l Caligato (i4) ruilite usque ad Protectoris (i5) per-
Jl sonam siue alic|ua solenuilate matrimouiorum , Jabe-
m cum in^^enuis dunlaxat mulieribus contraheudi couju-
\ perniiltiinus facullaleui.
Vc dunatione anfe nuptias. Vc instruniento dotis.
Vc ponipa ct cclebrilate nupUMWU.
22. lidem AA. liierio P. P.
'I (iG) donaliouum ante uuptias , vel dotis (1;) iustru-
ip nienta deluermt , pompa (^18) etiam , aliaque uuptia-
lu ceJol)rilas omitlatur : uullus exislimel ob id deesse
i;le aiias (19) iuiio malrimouio lirmilalem , vel cx eo
1) Dict. l. 3.
{■}) liiku- consobriiK)« maliimouium petmiisum.
^^L 'l"^ aiivala.da: kgc» de uuLlikIo m faiuilia ci tiibu Num.
. lohia 7. dc uubcudo ci 4ui i^roxiiiuis css<:t j-cucic , cuiusiiio-
JCK Solouis fiat ai.ud AUicnici.se.. Pollux 3. Unomu.l. 3. llujus
^is in,iiiiiiit lcrciiUus iu Pbormionc ; Ux est , ( iuquit ) ut
HX <i,u unt f^cnerc pvoximi iis nulunt , et jV/<m ducerc cudem
■c /CA juU-l. hlcm m Adcli.Uis : llac ^ugo vrha est patrc. Hic
us amicus ,11, ^cncre cu p,vxim,is. Jluic lcges coi,u„t uubere
iic. lor unalia,.. ,. Hhclor. Lcx est , o,ba p, ox„„o nubut , ucl
eam nolunu m mat,imonium ducerc , det dcc^m „uUia. A'eruni ,
oxim.tau. uom.i.e Circuuisciipts , ac dclinita lcsjibu. suul uui.ti»
ud llii.iai.os. vide /. 17. suvr h t *
['^) Addc /. 18. s,ip,: ^ '
1.^) ISon sui jiiris,
i(j) ISovvH. n5. cap. 3.
Ip) /. iS. sup,: /,. i.
J8) /. I. s,ii),-. h. t.
,Cy) d. l. 1. ct d. l. 18. .
iio) Vidc /. 8. supr. h. t.
(") d. l. 8. injin.
k.j.) Vcrccundam ct co„sc>iucnlcr ula.tcm dc-cct csse niulicrcm.
lortci .t.ccuudum uaiuiu,c c*t muhsie*u t.iLcrc. /. i . €. 6 /f
L'3) d. i. i. injin. supr. h. t.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
4^^
s «I.
ujpr. h. £.
natis hberis jura posse les^itimorum auferri : inter (20)
pares houeslale pers.uas n.rila lege impediente couiortium ,
quod ipsoioiin con.onsu , alque amicorum lide firmalur.
IJat. 10. Kalcud. Marl. Cunslanlinop. Velice et Tauko
De scenicis mulic,-ibus et eovum libcris. 7. Vc instrumenCis
dotahbiis. 8. Ve casibus fiuuris , uel pratcrius.
23. Imp. JusiiNiAjsus A. Demostheui P, P.
|Mperialisienevo].'MUice proprium (21) hoc esse judicau-
X tes , ut omni tempore subjectorum commoda tam in-
vestigare , quam eis meden procuremus , lapsus quociue
muherum , per quos iudi^nam honore conversationem i.n-
beci lilate sexus clcgerinl , coinpcteuti moderatione suble-
vaudos esse ceus.>mu6 , niiniiuec^ue eis spem inelioris cou-
ditiuuis acl.mere : ul ad eam respicienles , improvidani ,
el minus honeslam eleciiouem facilius derclinquanl. .\aiii
ila crcdmms Dci benevoleutiam , et circa genus humanum
uiuuam clemeutiam ( quaulum nostr* natura) possibik
est } jmilan (22) , cim quotidiauis homioum peccatis sem-
per ignoscere dijjnalur , et poenitentiam suscipere nostram ,
et ad mcliorem cam statum deducere. Quod si circa uo-
stro subjectos impcrio nos etiam facere differamus : uuUa
veuia digni esse vidcbitur.
§. 1. Ilaque cum injustum sit , servos quidcm libertate
doiiatos posse per divmam indulgcntiam natalibus (■^3)
suis restuui , po.ique hujusmodi Principale benericiu.n
Ua (2.|J degcre , quasi uunquam servissent , scd ingciuii
L uati J cssent : mulieres aulcm qux scenicis [ (luicfcni 1
ludis sese [ antc ] immiscuerum , poslca vcro spteta nia-
la couduioiie ad mchorcm migravcre sentenliam , et inho-
ue^lam profcssioucm eirugcrunt , nulla>n spem principaiis
Labcre Uudicn quod eas ad illu.u statum redueerel , in
quo si iiiJul inlione^ti peccaium esset , comniorari potue-
ruut : l*ra;.euli santiouc cleiucnlissima principale bencJi-
cuum eis siib ea lcge condouamus , ut , si (25) dcrcl.cl.
luaia el luixoucsla conversalione commodiurem vitam a:u-
plexaj fuermt , honestatique sese dederinl , liceal ei iio-
slro supphcare uumiui , ul diviuos alfatus siiie dubio mt-
reantur ,, id matnmonium cas venire permiuentes legili-
mum ; his , qui eis conjungeudi suut , uullo timore te-
04) Id cst , vide /. 9. infin.ff. de custod. ct exhib. rco,:
C-j; l rajecti cohortalis , ixd lcgit Prateius in voce Calipatus.
l)c l>iotcctoribus dtcam infr. ad tit. de doinesticis ct pi-otectoiibus.
lib. 12. tit. 17. '^
(16) Donatio proplcr iiuptias ad sub^tantiam matrimonii nibil
rcrtinct. /. 3.C. Thcod. de luipt. /. 8. C. Theod. de spons.it.
(17) Dotis ui.-lruiuci.la uon sunl de subslanlia lualrimouii. dicam
ptemus ad Autheni. Maxiniis. i„(r. h. t.
(18) Pompa bujusmodi , ct i.ui.liarun. ccb-bratio non esl de siib-
stautia malnmoun. aJdc quae d..\i ad jyo>.'cli. Lcon. 89.
(19) MatMmo.uuiii consislcre iiotcsl sinc doualiouc luopter uu.
pUas , siue dotis iusUuuicnlo , suic pomi.a.
(ao) lloc uinuit , iutcr imparea boucstatc pcrsonas ( vcluti si se.
nator sccmcam ducat j.crmissu Prii.cipis ) exigi tabulas iiuptialc*.
(21) Proprium Princij.is , subditoruiu commodis prospictrc.
(22) Deuiu iniilatur qui iguo»cil.
(u3) Scrvi ualaUbus rcstilui jxi.sauiit a Priucipc.
(24) EIl.;ctus rcstitaliouis uaLailiuu.
(2;)) Sccuicifi mulicrcs , vita; j.aiuleutc» , Priiicipis rcscripto cui-
■ns , ctiam illujtri possuut i.ubcc. Ilodio no.i rcquiritur rcscriptum.
jyovell. 89. cl Noi^eU. 1.7. Anl.qua porro bujiu rcscripti fornuila
cxtat apud Cass.odorum cpisi. 8. guod do scauca diximus , idcuB
cxigebatur lu anciUa. Ilicronymus ad Oc^anum : Si ab luiperatort
slolam dla: , id t»l , aucill* mcrucriut , iuler u.tores ea» rcciiHrc
tojjcutur ctc. '
446
LIBER OUINTUS
nendis : ne scilis prseteriiaiuni legiim infjnnum esse vi-
(lealur [ lalc ] conjugiuin , sed ita valiflinn inijusniodi
perinaucre mauiinoniuni confidenlihiis , qiiasi niilJa prae-
ceden(e iulionosla vila uxores eas duxcrjnl , sive dignita-
te praediti sinl , sive alio niodo scenicas in malriinonium
ducere proIiibHautiir : dum (i) tamen dolalibiis (?,) omni-
modo iuslrumenlis non siue scripiis la!e prol)elur couju-
gium. Nam omni (3) macula penitus dircpla , et ([uasi
suis nalalibus liiijusmodi mulieribus redditis , neque voca-
bulnm inhonestum eis inhcererc de cajtero volumus , ne-
<jue dillerenliam aliquam eas habere cum his f^uae niliil
simili peccaverunt.
§. 1. Sed et liberos ex tali malrimriuio procreandos ,
suos et legitimos patri esse : licet (4) ^l'os ex priore ma-
trimonio legitimos habeat : ut bona ejus tam ab intestato
quam ex teslamenlo isti (|uorpie sinc ullo impedimento
percipcre possint.
5. 3. Sed et si tales mulieres post divinum rescriptum
ad preces earura dalum ad matrimonium venire distule-
rint , salvam eis nihilominus (5) existimationem servare
proecipiiM/s , lam in aliis omnibus , quam ad transmilten-
dam , qiiibus voluerint , snam substanliam , et suscipien-
dam coiupetcntem sibi legijjus ab aliis relictam , vel ab
inlesuilo delatam hcreditaiem.
In Atithent. Scenicas non solum si fidejussores.
§. 2. coll. 5. tii. 6. al. 4. Novell. 5i.
QUod eis permiKelur. eliamsi {6) juraverint in iali pro-
fessione se persevcraturas : quia legibus expressum
est , illicitcK rei jusjurandum servari non oportere :
et poena perjurii , si cjua est , in eum convertenda est ,
qui exigit.
§. 4- Siniiles vero tale merentibus ab Imperalore benefi-
cium mulieribus illas eliam esse volumus , quaj dignita-
tena (7) alirpiam [ habent , ] etsi non Serenissimo Prin-
cipi supplicaverint , uhroneam (8) lamen donationcm an-
le (9) malrimonium meruerint : ex qua dignitaie , el aliam
etiam omnem maculam per quam certis hominibus legili-
nie conjungi mulieres prohibentur , aboleri penitus oporlet.
-5- 5. His illud adjungimus , ut et lilia3 hujusmodi mu-
lierum si quidcm post (10) expurgationem prioris vitne ma-
tris su^ nala^ siut , non videaniur scenic.-n-nm rsse fili.T ,
nec subjaceie legibus qua? prohibuerint filias scenicarum
(1) ProLatnr roniugiiim , sen malrunoninm dotaiiLns instmmen-
tfs : ut intcr qnos instrumeDtnin dotis intercessisse probatum erit ,
iritcr eosdeiij matr!monlu;n intercessissc et contractum prohctur .
lU Jiic : Eomaniis sing. 44'^- P>'tat dotis insfrumenfo plcnc , ar
pcrfecte probari , dotis restitntionem faciendam cssc : at non plenc
J!ro))arimatrimoniiur( , sed semiplcnc ct pr?esumptivc tnntnm. cap.
llhid. 2. i\'or. ut fraUuin filii 127. Glofs. in l. coiicubinatu. 3.
f. de conciibinis , et in l. pentilt. C. dc fidcjw^snrih.
(2) Dotalia instriiraenta requiruntur in nnpliis sccnicce a Prin-
«rpc ''cstitut.c.
(3) Eflectus rrstitntionis natalium. Indc colligltur , inraraem fa-
mee rcstiiutiim a k«timonio diccndo non .irceri.
(1) Iiegitimati succcdunt cum lcgilimc nalis.
(0) Rcmittitur jnsjurandum iilegiliraiUH. vidc /. ult. j[J\ qui sa-
tisd/ire.
(G) i. e. Eti.^msi cessct causn Cnalis privilcpil impitrati.
(7) Dignitatis nuda adeptio famam interdum restituit. Ratio po-
tcst iia-c csse , quod coDCcssa dignitatc nobili , omne impcdlmcntum
f;im.X' suhl;ifuni videatur. Indc putat Baidus , Tacilc fainre rcstitui ,
qnem Impcralor suos intcr cosisiliarios adrcivit. Priiicipis cnim co-
niUatmn illustrem essc. /. 1. infr. de proepositis laboruni. lib. 12.
ta. 18. .1 r i^
(8) De proprio motu. cap. si motu proprio i3. in fin. de prce-
hatU. eL di^n. in 6. Bald. Idc.
crrtos homines in matrimonium ducere. Sin vero anle r ..
creala? sint , liceat eis precei ofFerentibus invictis^imo Pi .
cipi sacrnm sine obstaculo nllo mereri rescriptunj :
quod eis ila nubere permittatur quasi noii siut soi
matris filis : nec jam prohibeantur illis copulari (i ,
scenicae fjlias, vel dignitatis , vel alterins causie grai
uxores ducere interdicitur : ut tamen omniinodo dotii
inter eos eliam inslrumeuta conficianlur.
5. 6. Sed et si a scenica matre procreata , quas nsq-
ad morlem suam in eadem professione duraverit, post (1
ejus obilum preces Imperatoriae Clementiae obtulerit , et •
vinam indulgentiam meruerit , liberationein materns .
juriae , et nubendi licentiam sibi condonantem : istamqi-
que posse sine metu priorum legum in matriraooio il
copulari , qui dudum scenicae filiam uxorem ducere p •
hibebanlur.
§. 7. Immo etiara illud removendura esse censemu-
quod in priscis legibus ( licet obscurius ) constilulum e
ut matriinonia int«r (12) impares honestate [ personai
contiahcnda , non aliler quidem valeant , nisi dotalia •
strumenta coufecla fuerint : his vero [ etiain non ] ini.
cedentibus , omnimodo firma sint, sine aliqua dislincli»!
jiersonarum : si modo liberae sint , et ingenuae muliere,
nullarjue nefariarum , vel incestarum conjunctionum ?•
erit suspicio. Nam nefarios (i3), et incestos coitus om-
bus modis amputamus , sicut et illos , qui praeteritari
legiim sanclione specialiler vetili sunt : exceplis videli:
his quos pra^senti lege permiltimus : ligitimique malrin-
nii jure muniri praecipiraus.
In AuTHENT . ut lic. matr. et avige. §. qnia vere legero
coll, 8. tit. 18. Noveil. II-. cap. 4-
MAximis decoraii digintatihus usque (i^) ad illusttx,
no?misi dotnlibus instrumentis (i5) conscriplis , i'
conlrahunt nuptias : licet anle conlractas relineant : e*-
ptis Birbaris reliqui onmes ajfectu solo recte contrahuni r,-
trimonium.
5. 8. His ilaque pcr hanc generalem legein ita con"
tutis , et de caetero conservandis , pra^leriias etiam hnj •
modi conjunctiones ex subjeclo tempore factas 5ecundi
pra;dictam disposilionem judicari pr,Tcipimus : ut si ( )
quis t.ilem uxorem ab iiiitio nostri imperii ( prout dict 1
est ) jam duxerit , et liberos ab ea procreaverit , juj'
(9) Ergo illicitnm matrimoniumfamK restitutione non cc^rra.'!.
(10) Privilcgiuin matiis non prodcst tilioe ante privilegium n. .
Tlinc concludit Baldus , non dici filium rcgls , qui natus ante '5
coronationcm sit. arg. l. 2,5. Jf. de test. milit. l. 2. 5- "^- S^
decur. vidc Hotom. lllustriuni qiicBsL 2. Golh. Adde Joanu. .:\-
pach. Epist. juridicar. ld>. 2. Epist. 1. Ans.
(11) Iiiterdiini liberi post mortcm parontnm possunt legilifo-i'
(12) /. 22. supj: h. t.
(i3) Nefarii coitus damnati : vide Norell. 12.
04) Msy,pt' <x« 78 rotizoa-irx^-xpta. 4- Harm. 4- ■»■;■,•)•' =^ '''
7fH«y , et S^ynops. 28. tit. 3. Cfl')- 16.
(i,">) OhiTi tahnlDC niiplialcs re jnirebantnr , ut pcr nuptias lij*.
siii fierent et lcgituiil. Nofell. 12. c^ip. 4- t^ers. Si mim. iVop ■
18. cnp. II. ct iiitcr impares honrsfalc pcr^onas. l. 11. suyr. h-
Ilodie non exignntur , nisi illustris- uxorcm ducat non lilustrei:
nlsi slnt haihari. Mitius cnim cum Barharis agitur propler eori
simplicitatcm. iVoi'c//. 117. cap. \. in reliquis nuptiis non exig •
tnr instrumenta dolalia ; suflicit eiiim ut testatio fiat apiid ueui -
rcin ccclcsi;E , quae famcn obscrvatio reraittitur tenuioribiis , et j -
garii-i militibus , et his qui ftir.lias jurcjurando confirmarunl i-
jain in rede sacra , vcl t.iclis divini<; scripturis. iVoie//. ~\-^'H''
(16) Conflrmato niatritaonio coutu-inatur status liheiiorum • "
c contra.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
cedal lestivjlas (3) : et uon csse teinpus iuspiciendiim,
(|U0 nuptiarum a.las , vel foeininis post duodcciinum
num aceesscril , vel maribus post quarlum dccimum an-
.jm complcliim , scd ex quo vota nupliarum re ipsa (4)
|ocesscriiit : Sic enim et antiqui juris conlentio diriine-
', el immensa librorum voluinina ad mcdiocrcra nio-
m taudem pervenient.
De Ubcris furiosi , uel mcnte capti.
25.
Idem A. Juliano P. P.
ijl funosi parcntis liberi , in cujus potestale constiluti
»1 sunl , nuptias possint conlraliere
lur (5)
De alunina , dc sicscepta a sacro baptisniate.
26. Idein A. Juliano P. P.
SI rjiiis aluranam (i5) suam liberlate donaverit , et iii
malrimonio suo coUocaverit : dubilabalur apud auti-
quos , utrumne hujusmodi nuptiae legilimae esse videan-
tur , an uon? Nos ilaque vcluslain anibiguilatcm decidea-
tes (i6; , non esse vcliium raatrimonium censemus : ^i
enim ex affeclu omncs iiilroducuntur nuplia? , et nihil
impium , nec Jegibus conlrarium in tali copula expecla-
mus : quare pra-diclas nuptias inhibendas cxisliineiiius ?
, apud veteres agifa
:ffliccre cnim pulaverunt , si palcr non contradicat. fn '^ucuaum est
1 o aulem familias dubitabalur : ut Llpianus quidem re-
non ut fiham cducavit , el liberlalc donavit
nec enim homo sic nupius inveniiur , ut quam ab iuitio'
;tea in suo coll
, f[uia eam et ab . iniiio
et digiiam
llit conslitutioncn. Imn.,- .« c AT •' ^i f ■ <^*s^' Po^^ea suo pulavit matrimonio. + Ea vidclicet ncrso-
.1 consl.tutioncm Jnq.ci.ions Marci , quae de Junoso na omnimodo ad nuplias vcnire i>rohibenda (uiam -,];
III luquiiur , sed generaliter de Jiliis mente (7) capti , -~-^ -.-.- ^- y ■ pionmentia , (|uam aii-
sj; masciiJi , sive iicmina) sint , qui nnplias contrahunt:
lioc faccre pcssint eliam non adilo Principe. Et aliam
1
il)iiaiionem ex hoc emergculcm , si lioc, (juod de nien-
capio conslitulio incluxit, eiiam in luriosis obtinendum
, quasi cxdnplo nipute capti et luriosi filios adjuvan-
IJis itaqiie dubiiaiis , lalcs ambigiiitat(>s dccidei.les ,
cimus , hic repl(>ri, quod Di/i Marci constilutioni de-
■ vidctur , ut (H) non (q) solum dcmcmtis , sed eliam
i osi Jibcri cujiisouiK|ue sexus (10) possinl Jegitiu.as con-
, quis , sive aluinna sit , sive non , a sacrosanclo stiscpit
- baptismate (18) : cum nihil aiiud sic inducere polCi-t pa-
tcrnam afTcctionem , et juMam nupliarum prohibilionem ,
qnam hujusmodi nexus per (picm Deo m(jdiante animae
corum copiilalo; sunt.
Dc cvlatc confraliciitiuin.
27. idem A. Joanni P. P.
SAncjmus (19) niiptias , qua» inter masculos ct fneminas
majorcs , vel miiiores sexageuariis (20) , vel quin-
A ,f' :'•'' l^^^l:"'» sit , Dal.is vcl facies si mipserit ?
A(l(l.: /. 3y. 5. j . ^/; clc suaulihrr.
0
5) P.ilJ sacn, )H-,K-<|,clio , dixi ad No,: Lcon. 8(). nd.io n„fc
ps, .■ul / ,(,. ^. ,. ff: ,1^ ^,,,^^^ inlcv^-iv. Holom/m. i^.lltustr.
1) Co.ul,t.o m,pt,a.u,u i,„p!du,- pc,- art.„„ ot ,c.„ i|...a,„ , .,ou
lial>ili,i,. ei potcnt.ai... S„lic.
.'■l r^/"; ^''^ '/>-/lf-<^isi«> es quinqung„,ta nov.s Ju,li„ia.,i
•ic csl apiid Inglois. ^us. ■
)) ^ ido Tl.copl). Insi. de nuptiis.
cx (| liiiijiinginta novis Jiistiniancis
(16) II.xc csf 1«. dccisio
vid. ap„d Inglois. Ans.
(17) Adoptio liaec aiinnyma cst : quia ncc ver<; a.loptio , nec ve-
rc adrogatio cst. vidc Zasiiuu ■.;. Rc.ponsorum 7. ubi dc ano.,vmis
Hi jiirc tractat.
iit
) Vidc lotiin, ;/)
nicntc Cdptis.
0 A,t;i.n,cnlui„ a i„c„tc capto ad fmiosiim.
n.Iw, !""!'""' !'^ ^""''' "'■'' ' '="i""'<^<'"q"^' s'X"<= si„t , m.pMas
iiahnc rossunl . doi..«^ .:. . . ' '
.a,n-c possunl , d..icm const,tucrc , et ,lona,c p.oplcr m.p .as
loic ct jnd.cc a<i!„)„t.s. /. 28. supr. de vp.saL aud. '
o) Int-t. dc nu/)i. iti princ.
") '• .i->.i;: de /.,-,.'. 3.
>a) Qno .p.i-quc (!:K„.oris a^t familix , majorcm dotc
'• 2^. supr. de cpiscop. „ud. l. Go. ^/: de jure dot.
'-J) 1 .■.'vs.m..tur j.o i,o),i)ioril)us. d. I. -jS. l. .. infr
(18) Nci„o cam di.ccre potest , quam c.t sacro baptis,„atc sri-
■p,t. Ratio hic aflcrl.ir quasi patori.Itafis, ut hic. et aS. Synops
isit. 5. c. ,7. cap. .,3. Svnodn^ in Trullo , upud. 4. Harmcii. G.
spi 76>» fx 7» oi><» /SxTTiVwaTSS'. Bal.sainci ad dict. cap 52
olcst I.aec ol,a,„ adfcrri , a;t;dis latum discriraen. Quin Ilarmcnoi
13ulus loco supenorc nrgat ci,nt!al,i possc nuptias ci,m cjuscc mn-
Iier.s matre , aut fiha. J)cinotrius Cl.omalcnu ■ ■ '
sco
BasU
irsp
P
otcm mcrc-
fr. dc rond.
||)^ Hinc conchidunt , ]'nui cn.m a.hocatis null.m, d.bcri 1,0-
Jir.)Aln. .,„.-,,„ duccc possi.nu.s. Collacfanc.im
vcrlil i.il,-,-] ics
' ad t. I |-,,/;. „,.„ .. ^'■"■lUs. aduc dc aUimno q,i.T scri-
"" I. I. vijr. qucE res pignor..
tur , vclut si.onsor , ct ].ater , coijnatio ct prohibitio coustiluitur.
can. si quis Jiluistrum. 3o. qucest. i. cs concilio Tridoatlno 8
Se.<:s. cap. 3. II.c etia.u locus osttiuht pi.cos ct i.ifanlcs .id s.ica
n,cnlum )>npl,s„,atis ol.-lalos ab cxtraneis fui.sse. An ct a parcnlibi,.
oflorri pistu.n csl ? v.dc Aus^ust. cpi.t. ad n.nilacium. Au bapti-^,no
u. co„t.„c„t, post dolictum susc plo , pa:.L, delicli minucuda sit i
YUlc a|,ml lira.p.ollnn. tract. d- pocnis cuuui 2(1
(ly) Citatur .n /. 12. infr. de lcgitimis heredii.ui
(.0) D..M ad Ulpiau. ,6. 5. 3. addo /. i^.ff.de „ct. empt.
addc Cujac. 33. de prwscnpt. Aulou. .-^lercat. i. nol. i. in L
Anton. Guibcrt. m truct. dc sjiviis. ct ntitr.
443
LIBER QUINTUS
quagcnaviis (i) , JcgP JuHa , vcl Papia proibllae sunt ,
hoininos volenlcs conlrahcre , el ex nullo modo , vel ex
nulla parte lales niiptias inipcdiri.
De noi'a dignUate mariti , vel soceri.
5,8. Idcm A. Joanni P. P.
SI libertam quis uxorem liabcal , deinde (2) Jntcr Se-
natores scribatur dignltate illustratus : an solvalur ma-
trlmoninm , apud Ulpianum quarrcbalur : quia lex Papia
inter (3) Senalores et libcrtas stare connubia non pali-
tur, Nos igitur Dei sequentes judicium , non patimur in
nno eodemque connubio mariti feliriialcm uxori fieri in-
forlunium : ut quantum vir in allum toHalur , tanlum et
conjux ejus dccrcscat , inio magis penitus dcpereal ; ab-
sit itaque a nostro tempore hujusmodi asperilas , et fir-
mum maneat malrlmonium , et uxnr niarito conerescat ,
et senliat ejus fnlgorem ; stabileque maneat malrimonium
[ ex ] hujusmodi supcrventu minime deminutuni. Simili
niodo , si privati hominls fiilia ad liberti veniat connu-
Lium , et postea (4) pater mulicrls ad Senatoris digniia-
tem fuerit elatus, taceat Papia; lcgls crudelisslma sanctlo :
et neque pcr hunc niodiun dissolvafur matrimonium inter
facli senaloris filiam et libertum , ne soccri prosperilas si-
ne genero inveniatur. Mclius enim est , legis Papia? seve-
ritatem in utroque casu compescere , quam eam seqnendo
homlnum malrlmonia dlsnerecre , non ex vitlo mulieris
et marili , sed ex prospcra alterutrius partis fortuna: cum
enim ex una radice vitium nascitur , consequeus est ut
una lege tollalur.
De sccnlcis mulieribiis.
19. Idem A. uhique terrarum constitulis Episcopis.
SAcram iecimus conslilutionem (5) , nemini permltten-
tes neque invitam muherem ancillam aut liberam , In
scenam aut orchestram pertrahrre , neque converli volen-
tem , prohlbcre eam ejus fidejussorcs (6) , quasl super
hoc ipso crrlum auri modum promissum repftendp : sed
si quld tale faclum fuerit , proliiberi haec et a cLarissimis
provinclarnm Prffsldlbus et a civitatum rellgioslssiniis Epl-
scopls constituimus , dantcs licentiam rellglosissimis Epi-
scopis una cum clarissimo provinciae Praeside , eliam in-
vitos trahere ad se eos qui compuleFint , aut qui mutarl
seii convcrli ab ea actione proliibuerint , et pnblicam qui-
dem fieri eorum substantiam , ipcos vero civitale expelli.
&i vero qui provinciam regit , ipse sit qui cas compirlerll
aut a praedicta actlone convcrsionem seu resipiscentiam
prohlbuerit , damus hccnflam et solos rcligiosissimos Ep
scopos adire eam qua; talia patitur , aut ej-js fidcjussoreu
hunc vero [Episcopum ] adversari magislralum habenti
et non permitterc injuste agere , aut si rainus fuerint a
id consequendum potentes , indicare id nostro imperio
ut a nobis competens exerceatur poena : fidejussionlbus s
mui hberandis , et fidejussoribus (7) indenimbus consp
vandis : licentiam dantes conversis hujusmodi mulieribi
hbcris et ingenuis exislentibus ad matrimonium transi
lesitlmum , etiamsi contigerit honeslisslmls dlgnitalibus q
ilias duxerint , decorari , non amplls indigentibus imp
riahbus rescriptis, sed sua potestate nuptias celebrantibu'
nuptiahbus nirairum instrumentis orani modo inter ip»
factis , eademque et de filiabus scenicarum constltueDtt!.
^. 1. Hanc autem dictam constltutionem , et in quir
libro omnium constitutionum hujus scilicet nostrae piela;
cognominis libri ad civiles magistratus rescriptam posu
mus. Quoniam enim oportebat per praesentem sanclionen
et vobis ubique terrarum positis rellgiosisslmls Episco]
haec facere manifesta , propterea congregantes , qujB
ipsam pertinent expositione latiore sancifa , etiam eand^
divinam constitutionem fecimus etiam ad vos , ut sacerc
talem conservantes reverentiam et contineniiae sludioi
haec custodialis , tam magni Dei metum , quam imper
lem indignationem , si quld horum prastermiserltis , «
siderantes. Dat. Kalcnd. Novembr. CP. D. iX. Jdst;
rv. et Paclijso Cojvss. 534-
T I T. V.
DE INCESTIS (8) ET INUTILIBL^S NUPTIIS.
De liherta , quce a patrono diverlit.
I. Imp. Alexander A. Amphigono.
Llberla (9) , eademque uxor tua , si a te invito (
dlscessit (ii) , connublum cura alio non habeaf.
modo uxorem eam habere velis.
De polygamia.
1. Impp. DiocLET. et iVIaxim. AA. Sebastlanse.
1\ I Eminem , qui sub ditione sit Romaui nominis , ■
L 1 nas(i2) uxores habere posse, vulgo palet: cumetii
in F.dicto Praetoris hujusmodi viri infamia notati sint. Qm
rem competens judex inultam esse non patietur.
De ancillis.
3. Tmp, CoNSTAKTiNus A. Patroclo.
CUm(i3) ancillis non (i^) polest esse connubiuai (i ■
nam ex hujusmodi coritubernio servi (16) uajcaii:
(i) Qiiinqnngcnarla innlier niiptias potest contralicrc , ut hic :
quin tah cx iniiliere partiis lcgitimus est , snblata vetcrc snpcr ca
rc (iuhitatioiie CKsariensis advocationis , uti constat cx his qu.ie
scfijisi ad /. 12. infr. dc heied. iiist.
(■^) Snpervenicus niarito senaforia dignilas nuplias pcrfcctas non
diriniit , qu.ie alioqnin , si niaritns antea !.eiiator fuisset , non pos-
sent contrahi. Rcs enini jam pcrrccta non viti.itur , iicel veniat ad
euin casiim a quo non possit incipcrc. Salieet. adJe /. 3. inji'.
tit. proDcim.
(3) Lege Papia senator libertam duccrc noii potcrat, au Jc /. 37.
38. 29. 3o. ff. de riiu iiupt.
(4) Qiioesila patri dignitas libcrorum quidcm stalum augct , nou
tamen corum nuptias dissolvit.
(:>) /. ii\. l. 33. supr. dc Episcop. aud.
(6) JSovell. 5i.
(7) Malcficii fidcjussov accipi non polcst. /. 70. 5- ^- JT- ^*"- P-'
elejuxxor. Nofell. 5i.
(8) Lib. 3. C. Theod. 11. U!p. .5. 5. 7. tit. 6. coll. leg. Mo-
satc. 28. Ec/. 4- c. Tfp<' yu/MOv oi-3-t^t tw». 4- Harmen. 6. c xf-
pl xvMXvatyiiv ya.it.u:i. addc petr. Gregor. 9. Synt. II. Incestas
«uptias Soionun. appellat uKOhiiHi x*i xxtk/^siSa^x.-u.w fV;e? H-lf?-
(9) ATot'. 22. c. 37.
(10) /. 10. /. \i. Jf. de diijort. et repud.
(11) Hinc coUigunt uxorera cogi maritum sequi, nisl j«clmB '"
frariiim intcrpositum fucrit : qua de rc vide \Yurm»er. !• f'-
36. cup. 4-
(la) Dixi ad /. 7. supr. de Judcsis. addo Aoi'. 18 c 3- ''•
Sicut ciiim quii legitirncB uxori roiijuiictus.
(i3) Sumpta est' cx /. G. C. T.iccd. dc dccuriotiihw! Uh. \ ^
(i4) Plautus Cusiiia in prolo^ > , Quid istuc esl ? scrviles nni •
scrvine uxorcra diicent aiit poscent sibi ? Novnni attulcrurit .
iit ntisquara gcnfium. At ego alo hoc fieri in Gi.^ecia et C»r'
nl. Kt hic in nostra tcrra atque in Apulia , majorequc operaJ»
servilcs nuptire , quam liheralcs eti.im cura^ri solent. tIodi« «* *
bium ciini ancilla essc potcst. yt.v. 7.S. c. i. Noi'. 117. c. o. 1;
Idem Jure Canontco caf>. i. et tot. tit. ertr. de conjiig. serr. ti-
(i5) Noi'. 1-2. c. 10. /. 3. infr. solut. matiiin. Ulp. 5. V'
est tamcn contuberniuin. Paul. '». sent. 19. §. 3. inele uxorwr-
vorum contubernales. /. 11. $■ 33. /^; de instruct. vcl insirum. . ' ■
(i6) Natus ex ancilla et servo "(it servus. /. a^.jfl de statu "'■
/. I. Gaji. 4. ^. 10. c contrario , natu? ex libera et terfO ul'*'
geauus sparius. /. 3, injin. inj'r 30iut. mairim.
ieoqae praecipimus, ne Dccuriones in gremia potentissima-
am domorum libidine servarum ducente confugiant. Si
aim Decurio clam actoribus et procuratoribus nescienti-
us , alienffi fuerit servae conjuncius : et mulierem in me-
jllum detrudi per (i) sentenliam judicis jubemus : et
)Sum Decurionem in insulam deportari : omnibus bonis
jus civitati , cujus Curialis fuerat mancipandis , si pa-
ia poteslate fueril liberatus, nuUosque habeat liberos , vel
arentes , vel etiam propinquos , qui secundum leguta
rdiuem ad ejus successionem vocenlur. "1- Quod si acto-
ss vel procuralorcs loci , in quo flagitium admissum esl ,
iierint conscii vel compertum facinus promere nolueriat:
jetallo eos convcnit implicari. •j' Si vero dominus [ioci]
oc fieri permisit , vel postea (2) cognitum celavit , si
uidem iu agro id faclum est , fundus cum mancipiis et
^coribus , ca;terisque (3) rebus quae cidtui rustico susti-
2ntur , fisci juribus vindicetur. Si vero in civitate id fa-
:um esl : dimidiam bonorum omnium partem praecipi-
us confiscari : poenam augentes , quoniam intra (4) do-
esticos parielos scelns admissum est , quod noluit mox
»gnitum publicare (5j.
Dc mntrimonio contra legum pnercpta , vel contra
maiidata constituliomsque Principum.
4. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
ad Ajidromachum Comitem rerum privataruia.
"\Ui contra legum (6) praecepta , vel conira manda-
^ ta (7) consiilutionesrpie (8) Principum nupiias for-
te contraxerit 5 nihil (9) ex eodem malrimonio , si-
! anle (10) nupiias donatum , sive deinceps quoquo mo-
> (11) datum fuerit , consequatur : idque lotum quod
) alterius liberalitate in alterum processerit , ut indigno
CODICIS REPETITiE PRiELECTlONIS.
449
djgnaeve sublatum , fisco (12) vindicari suncimus .
plis tam foeminis , quam viris qui aut errore (i3)
;no (14), ncn affeclalo , insimulatove, neque ex viii
Ex-
acer-
cau-
JT-
(0 Pcr.na quaccunquc sit , senlentiam judicis cxWa. l
• pants. ' *
(2) Scientia! supcrvcnicntis ratione quis punitur , qui ratione
loiantire oxcusabatur a pocna. * r •: ~i
(3) FiiHicatur rcs ubi sita esl.
(4) Et ita inilius puiiitur is , in cujus doino fit aliquid eo pa-
Ta / ''^'f '^^''^•"■"^'Palis qui dcliquit. /. i. ,„/r. de falsa L-
,' AT^" \' '^'-^' "'' ^^^- -^"^- ^^" (iduheriis. dixi ad No^. 14.
i.'c Z' ''■ "''■ ^' ""' ■^'"'^- ^^- ^'^'■^- Omnibus. Noueli.
S\,rSfn.v"f *l'''^.'" ^'■*^^°" publicare et denunciare , non ta-
VT^ / S^""'"''";/ ^'''l '"'lui^ita veritatc facti. ar^. L 1.
[6) /. iZ. jf\ dc riiu mipt.
'EoLJ^^Tit ""^'^ '• '• 5" '-i^ ^ A« , qu<. ui indign.
fdiJt' Lt ^l' '"'""■ t ^^"•'°''- "' ^^'^- ^- 26. vers. En
lelcet. sup, . da nupt. ct conlra ScnatusconsuUum. /. ,. ,nfr
projim. ' * "l/'-
'?o^ Fv •^«'''''"'^"'^J^f^'-"'» nuptiarurn , vido /. 6. infr. h. t.
1* impos tas hoc rclcrtur , ut donalio propt.-r nuptias tiat cadu
. quemadmo.uru ,.re au.iquo dos. /. 's..'^ dXt: nupt.To^o
J iii. /. I. Supr. de cond. ob cauf. '^
'\!:,rf "? P!;^>^^''K'>l"ru conscqui. /. 6. Infr. h. t. /. a- /T
/«"/'•• %, / .3. ^: dc hi, , ^«. nt indi,n. Ans " -^'
\^V C. G. lufr. h. t. l. -2 ' ■ - ■ ^ ■
-rt (; '"• ^- ''^- '«"/)•• louat.
U-J; lirron accrrimo ifruoscitur. /
H'W/. 12. c. ,. injin:
Tom.l\[' '^"'''"" '"'"^ ^'^"°* ' ^^^'^'' ^'''^'''''^ ^^'''^^ '
5- I. /. i3.^/: dc his
5 qum ut in-
"'/■"•./7- de ritu nupt.
sa decepti sunt , aut aetatis (i5) lubrico lapsi : Quos ta-
men ita demum legis nostrse laqueis eximi placuit, si (i6)
aut errore comperto , aut ubi ad legitimos pervenerint
annos conjunctionem iiujusmodi sine ulla procrastinatione
diremerint.
De uxorefratris , de sorore uxoris.
5. lidem AAA. Cynegio.
FRatris (17) uxorem ducendi vel (18) duabus sororibus
conjungendi penitus licentiam summovemus,nec dis-
solulo quocunque modo conjugio.
Pcentz incestarum et velitarum nuptiarum.
6. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Eutjcliiano P. P.
SI qu!s incesti (19) vetitique conjugii sese nuptiis fune-
staverit : proprias , quamdiu vixerit , teneat faculta-
tes (20) : sed neque (21) uxorein , neque (22) Glios ex
ea editos habere credatur. *|- Niiiil prorsus praedictis (23).
neque per interposilam quidem personam , vel donet su-
perstes , vel moriturus derelinquat : dos (2^) si qua forte
solenniter aut data aut promisso fuerit , juxta jus (23)
antiquum fisci nostri commodis cedat : testamento suo ex-
traneis (26) nihil derelinquat ; sed ( sive testato , sive in-
testato ) legibus ei et jure succedant , si qui forte ex ju-
sto et legitimo matrimoaio editi fuerint : hoc est , de de-
scendentibus filius , filia , nepos , neptis , pronepos , pro-
neptis : de ascendentibus aulem pater , mater , avus
avia : de latere , frater, soror , patruus , amita. -J- Te-
7 7 7 f-~...~^.^
standi sane ita deraum habeat facultatem, ut his tantum-
modo personis pro juris ac legum , quod voluerit arbitrio
relinquat , quas succedere imperiahs praecepti tenore man-
davimus : ita (27) tamen , ut [ ab ] hereditaie defuacti
eadcra forma dicilur qua celerissiraus a Cajo Mario apud Priscia-
nuiu , ct ab Eiinio apud Charisium. yide Cujac. ,5. observ>. i3. infin.
ac^^r'^/"''^ lubrico succurritur. /. 5;. infm.ff. de ritu nupt.
l. 38. 5. i\. Jf. ad leg. Jut. de adulteriis.
(16) Pceniteatia adinittitur in iticeslu per errorem contracto. yi-
de Herraogen. apud. Ruffinura 6. coihttion. leg. Mosaic.
(17) Una duobus fratribus jungi non potest. /. 8. /. 9. Infr. h.
t. l. 1. C. Ihcodos. de inccst. nupt.
(i8) Unus duabus sororibus jungi non potest , ut hic : ut nec
una duobus fratribus. supr. h. t. vide Canon. 18. Apost. cpist.
Basdti ad Diodorum , de eo ^ui duas sorores duxit. guin Nov .
Palriarcboe Sisinii et Xipbilini vetat , ne quis sororcm sponsae suae
ducat. 3. Harmen. 6. Goth. In secundo tamen afEniJalis gradu ,
vcluti inter rae ct cam quam uxoris mes frater uxorein ha))uit ,
nupti.-e probibita: non simt. Afii.illaiis cnim gradus uuUi sunt ,
nequc affincs alii ex aliis nascuntur. /. 4. 5. ^. Jf. de gradib. et
ci/Juub. Quod afTinitas tautum sit jus uecesbitudinis contractK intcr
conjugcra et altcrius coujugis coguatos. d. l. ^. $. 3. k dc era-
dib. et affinib. S. L. •*' o
(19) Cum consobrina , sororc fratris filia , ejusvc usore. Hrec
cnim excmpla ponuntur in /. 3. C. Thcodosian. h. t. uii.lc U.ec
lcx dcsurapta est.
(120) Olun pa-na igniura et pioscriptionis erat. d. /. 3.
(21) Pruua poeua incestaruin uupliarum. ^. 12. Imt. de nupt.
(22) Sccuuda. d. $. ,2. vers. ilaque.
(23) Tertia. jVoi'eil. ifS. i-ers. Sancimus.
(•j4) Qiiirla.
(23) /. 4. supr. h. t. /. 52. ff. de ritu nupt. L 3. ff. de jure
dot. 5- '2. Inst. dc riupt.
{■i6) Quinta.
(27) Sexta.
67
45o L I B E R Q
pcnitus arceatur , si qtiis ex his (i) , quos memoravimus
iii conlraliejK.Us incestis nuptiis consilium iniisse monstra-
bitur , succcssuro in locura illius , qui post eum gradu
proximus invenitur. -f- Ea sane qua; de viris cavimus ,
etiam de fceminis , qua; praediclorum sese consortiis com-
maculaverint , custodianlur.
-|- IMcmoratis vcro personis non extsntibus [ nostro ]
iisco locus paleat. Dat. 6. Id. Decemb. Constantinop.
Arcadio IV. et HojsoRio ui. AA. Cojnss. 396.
In AtJTHENT. de incestis et nefariis nupliis. §. i.
col. 2. tit. 7. al. 6. Novell. la. cap. 1.
/Nccsins miptias (2) contrahentis pcena cst , confisca-
tio (3) bonoriim , tam cccicrorum , quam dotis : cxi-
lium (4) etiam et cingidi ( si qvo potitur ) spoliatio :
icrheratio quoque si vilis est , fccmina qiioque talia scicnter
peccante , siniili pavics suhjuganda. Suhntantia sic amis-
sa (5) , liheris hoc ipso sui Juris cjjecus , si quos hahet
legitimos applicetur : ut tamcn paier ab eis alatur : quibus
non extantihus Jisco defertur.
In AuTiiENT. quib. mod. nalurales effic. sui. §. fin.
col. 7. tit. 1. Novell. 89. cap. ultimo.
TT^X (6) complexu ncfario aul incesto , seu damnato
jLj lileri , nec (7) naturales sunt ncminandi , omnis pa~
terna; suhstantice iudigni hcneficio , ut nec alantur (8)
a patre.
De humilihus et ahjectis fccminis , nec non
de Scnaioribus.
7. Impp. Valekt. et Mabtiawxjs (9) AA.
ralladio P. P.
HUmilcm (lo) vcl abjectam (n) fceminara minirae eam
judicauius inteiligi , qua^ licet paupcr (12) , ab in-
(i) Pcrsonis.
(2) CoDciliat. liujiJS aulb. cum Novell. 17. Cfl/'. 12. Item cnm
I^cifell. 134. cap. z//f. vide Ritleislius. /rj<'a/'//ca«. A^^ot'. \-i. cap. 1.
part. c. "i. tnun. 33. Ans.
(3) \ide infr. h. t.
(4) Id tst, depoitatio. facit l. b.Jf. de quastiomh. Septima pccna.
(5) Oclava pcena , bonorum piivr.tio.
(6) Spuriiis jiire civili , iieqne intcr vivos , neqiie uUiina volnn-
tatc qiiiclqiiairi tx Lonis patcrnis c;ipcrc potcst. Cujus scntcntiae am-
pliationcs quatuordccim , exccpticncs dcccni , vide apud Duena-
zium rfig. 36G.
(7) Nona poena. Axt'. ^4" ^. 6. alias pcenas videapud Clarum 5.
seiit. 5- incestus. g.
(8) Yide Nov. 89. c. iS. Gotii. De jnrc Canon. dtbentnr .lU-
iiitnta. cap. curn haberei. 5. extr. dt- eo , qni duxit iri matrimon.
quod ttquilur Camer. Iropcr. Andr. Gail. hh. 2. ohs. 88. num.
12. Ans.
(y) rit Iiujus conslitutionis a Martiano lafce mcntio Nci>. 117.
cfl/ . 6.
(10) Pars NovcUse Martiani , de matrimoniis scnatoium^. hvmilcs
(1 1) d. cap. 6.
(12) ;^on ideo quis humilis aut ahjfctus , quia paupcr. vide
omnino d. NovcUam Martiani.
(i3) Ex iiigcnuis parentibus nafcuutur interdura paupcres bberi.
(i4) Ilinc illud Horatii , lib. Epodon , 4- Fortuna mores non
mutat ^fiius.
(l5) Iluniilcs et abjcctae pcrsona; qu?e , vidc l.i. Infr. de natur.
liberis.
(i6) Id abrogatum Nov. 89. c. i. $. 1.
(17) /. 23. l. l\!\. ff. dc ritu nupt. id abrogatur. Nov. 78. c.3.
Ncv. 117. c. G.
(18) Studio.
(19) Et Judaeorum ct vctcrum. /.3. C. Theod. dc incest. Qnin
ipsi jE§yptii sororcs eodcm patre yel eadcni matrc gtnitas duccre
U I N T U S
genuis taraen parentibus nata sit. Unde licere statuimus Se
natoribus , ct quibusrunque arnplissimis dignitatibus pr^
ditis cx (i3) infjcnuis parenlibus natas , quamvis paupr
rcs in matritnonium sibi accipere , nullamque inter ingc
nuas ft opulcntiorcs cx diviliis et opulentiore fortuna(i j
esse distantiam. Hun)iles(i5) vero abjeclasque personas es
lantunimodo mulieres esse censemus j ancillam , anciJl:
filiam , lilj* rtam (iG), libcrtffi filiam [ scenicam, scenic;
filiam , talHrnariam , tabernarii vel ] lenouis aut arenar
fjliam 5 aut eam «juae mercimoniis publice prsefuil. Idec
rue bujusmodi iubibuisse nuptias Scnatoribus (17) harur
fceminarum , quas modo enumeravirnus , anquum est. Da
Prid. Non. April. Coiislantinop. Aetio ct Asierio (i(:
CoiNSS. 4^4'
De uxore fratris.
8. Imp. Zeivo A. Fpinico P. P.
Llcet quidan. .JlgTptiorum (19) idcirco mortuorura^ic
fiatrum sibi conjuges (21) matriinonio copulaveriot
quod(2Q!) posl illorum mottem mansisse virgines dicebai
lur , arhitrati scilicet ( quod certis (28) legum coDditii
uibiis placuit ) cum corpore (2^) non convenerint , m
ptias non videri [ re ] esse contractas ; el bujusmcJ
connubia tuuc lemporis ceiebrala , firmata sunt , tami
pra-senti bge sancimus , si quas bujusmodi nuplia; contr
cla; fuerint , cas earumque contractores , et ex his prog
nitos , autiquarum legum lenori subjacere , ncc ad exei
plum /E^vpiiorum ( de quibus supradictum est ) eas v
deri fuissc^ firmas , vel esse firmauclas.
Jhrogatio rescriptorum , pcl pragtnaticarum formarun
aut constutionum , qucB tyrannidis tempore
iticestas nupiias permiserant.
A
"B
iticesras nuptias permiserant.
5. Imp. Anastasius (aS) A. Severiano P. P.
incestis nuptiis universi , qui noslro reguntur ii
lerio novcrint temperandum : nara rescripta (2
polcrant : Laoeda^monii cadt in matrc , Atbenienses eodem palre
nitas , Pbiio Judreus bb. de speciulib. legib. Aruob. 8. coni
erntes : ct huc pcrtinet quod apud jEmilium Probum in Cinn
trt proopmio vitarum lcgitur priscorum Atbeniensium more licil
fuisse sororcs duccre. Audrocides tamcn oratione contra AlciL
dem , Atbcnreus ,/(■/». i3. et Siiidas in verbo Cimon ct cifixw/i
rtftrunt , Cimonciu ideo ostracismo a sua civitate ad tcmpua u
gatum fuissc , quod sororcm suam Elpinicem dusissct. Sane sorc
ducendje jus Persarum legibus non fuit. unde Cambyscm legit
apud Herodotum lib. 3. cum amore sororis captus fuisset , aec
ceret sororcm lcge Persarum ducere , interrogasse regios jud.«
apud qiios Itgum iutcrprctatio ct custodia erat , ISum lcx id j
mitterct ? responsum acccpisse , KuUam lcgcm se inycnirc , (
fratri sit bcitum nuliere sororcm , quandam Ir.mcn iuvenire ■'
liceat Kcgi Pcrsarum faccre quod lubcat. Sororib nu].tias qiio ^
vctilas apud Prifcos tcstis Pbocybdes in illo vcrsu , ^tJs xjtf-O' '
tli ctVsTPCToi; tK^e f*iy ti/»-V , id est , cc stratum vetituui gcn^
gororis iwilo. . . , . ^
(20) Mortui fratris u.^orcm frafer suj-ersles ducerc ila juCen^f
lcge Mosis, Beut. 26. vers. 5. Luc. 20. vers. 28. RutJi. ^.veis- ■
(21) His ita evenicltat , ut uua duobos frairibiis e.^sct conjuD ■
quod est contra leccm 5. supr. eod. I. 9. uifr. h. t.
(22) Eam ob causam Juda-i ct iKgyptii ducibant vidur=s Irali ■
(23) Anfiquis , quorum scnlentia cxplosa est.
(24) Explosa vcterum qucrundam opinio cxistimanliinu solo i^
scnsu nuptias non contrahi ac nunquam pcrfici , ni>i reipsa seqi:
concubitu : addc /. 6. supr. de don. ante nupt. Nwell. 22. co/- •
/. 3o. Jf. de rcg. jur. ■. q i,
(25) Idem A. Scbastiano P. P. Cujacius ila restituit ^. obs. ■
vultqtio banc Itccm csfe Zenonis. Est etiam ad run<iem beba.'
num aiia Ztnonis cor.slil.tio , qua Casilisci acU le^cindunii,
/. 16. sitpr. de 40C7-O.V. Kcclcs. Sibastianum bunc monbus pr'
tum Triboniauo simillimis , Suidas scribit iu Zcnone.
(26) Dixi ad d. l. 16.
CODICIS REPETITiE rRiELECTIONlS.
45 T
aoque omnia , vcl pragmaticas formas aut conslitutiones
opias , qua; quibiisdam personis lyrannidis lempore per-
iserunt scelesto contubernio matrimonii noraea impone-
e , ut fratris filiam (1) , vel sororis (2) , vei eam
ix cum fratre (juondam nuptiali jure habituverat , uxo-
:m lcgitimara turpissimo cousortio liceret amplecti , aut
; alia hujusmodi committerontur , viribus carere decer-
imus : ne dissimulalione culpabili nefaoda licentia cor-
)boretiir.
T I T. vr.
DE INTERDICTO (3) MATRIMONIO INTFR (4)
PUPILL4M ET TUTOREM SEU CURATOREJI
FILIOSQUE EORUM.
De ruslicitate ct imperiiia.
X. Impp. Severus et Antonin. AA. Marino.
PEnatusconsulii (5) auctoritatem , quo inter pupillam
\y et luloris fihum connubiurn saluljerrime sublatum est,
rcujnveuiri ruslicilalis et imporitiae velamentis non oporlet.
De matre pupillce.
2. Imp. Alexajnd. A. Bjrrho.
k^Ater pupillan cum (G) tutore filiac sua; , vel fiho
tX tutoris nupiias conlrabcre non prohibetur.
De curalore post nuplias dalo.
3. Id''m A. Rogatiano.
"^Um proponas ei , ([uam malVimonio tuo junctam sug-
.J geris , posl liberos susceptos curalorcm palrem (7)
um dalum,(juem contendis nec te in potestate habuisse:
un nle conlractum matrimonium ex post(8) faclo vitiare
m pomerit , juslam interprctationem meluere non de-
s : ue liberi (juos habetis , non ex justo matrimonio su-
(0 Aj£x^,J„V Graci. Hiijiismodi nuptise ante Constantinuin
t.onslanluuu raodo pcrmiss.x ( „t cx Cornelio Tacito 12. cou-
t ) niodo iniillis constUiitionihtis inhibitce i 3q / 07 i 1
dcvuu ,mpt X\Y\nhnns in Nerua. vide l Consta,uini\ et
ifLitaittis npud Cnjac. 8. obs. 28.
(3) Vidc / „/(. infr. si nuptia: ex rescripio. adde Const. Dio-
t. qu* exl.-.t apud Unfnn. tit. 6. coll. le^. Mosaic. ct Papian.
ponmssnm c.at matnmoninm cnm fratris Giia : vetilum cum
. 3.J. l. .)6.# Je ritu nu,,i. /. 38. 5. u ff. adleg. Jid. de
f.atri (il.a, et ,n /. ult.ff. de concl. sinc caus. l. S;. l ,.
. i.-'f.!^u .- Ilr'-^" 1"'^, «5-'^<P.J» dnceret, dc .ororis ,
le. C Vil'-' .^^'' "' '^'"''^^f "'• ' ^"j"^ '«ater duci non
r;.'.; .m.nntatum: ncqne hod.e licot tertio eradu uU
;?nJ;;". ;r;:"36. "'r"'' ""^'•""™ -bs.stit.^.idc
^de /i ' t f despnnsaUh / Sg. /. 60. Jf'. de ritu nupt. l. ult.
/j *»P' (^npoi-a': -iS. Lclog. :). e. i3.
'S i- ^^- '•■ ^'°- ^- '• ^- •■'»■ '■"^'•- d^ excus. tut.
'^ rj.'''"^'" "" '"^°'" '^"'' ""-" P''^"''- ^- "''• H^- * co««r.
;:)^ W non p,ol.ilH-tnr d.^ri curalor nnrui. /. ,7. /„/>.. rf.
iS.Jim"„,^;^-"" ''.""'^'Titu Ftcr Caj.. datns cst tnlor : estnc
n.ff.bdum malnmon.um .' non esl : nan. nle conliactum mani-
scepti videantur. Ut autem omnis scrupulus (9) alifera-
tur , insistere pater tuus debet , necnon et uxor tua , ut
alius loco ejus detur : habebit cniin facultatem repeiendae
rationis negotiorum gestorum ab eo qui fuerit subslilutus.
De filio liberti iutoris.
4. Irap. PiiiLippus A. Higinse.
Ilbertinum , qui filio suo naturali (lo) , quem in ser-
_J vitute susceperat , postea manumisso pup.Uaju suamj
eandem(|ue patroni sui pupillam in matrimouio collocavit,
ad sententiam Amplissimi ordinis qui hujusinodi nuptiis
interdicendum putavit , pertinere , dubitari nou oportet.
De filia curatoris.
5. Impp. Philippus A, et Philippus C. Apuleio.
GUratorem (11) adulto suo filiam suam nuptui colloca-
re non posse , falso libi persuasum est (12).
De filio tutoris.
6. Impp. Valer. et Gallien. AA. Lucio.
Ol (i3) patris tui pupillam nondum reddita tuteiaeratione,
O vel post reddilam nondum exacto quinto et vicesimo
anno , necnon ulili (i^) anno , uxorem duxisti : nec ma-
trimonium cum ea liabuisse , nec filium ex hujusmodi
conjunctione procreasse videri potes. Sane (i5) , si hoc
pater piicllse , cuin (16) deCL-deret , postulavit , et nuptiae
rite contraclae , et filius. videtur jure susceptus.
De infamia et dotis condictione.
7. Impp. Dioclet. et Maiim. AA. et
CC. Paragonio.
SI tutor , vel curator pupillam , vcl adullam quondam
suam sibi (17), vel filio (18) suo , nuUo divino im-
pelrato beneficio , in matrimonio collocaverit : manet in-
famia contra eum , veluti coufessum de tutela : quia hu-
monium ex post facto non vitiatnr. adde /. 28. supr. de nuptiis.
(9) Suspicionem etiam vir bonus caverc dcbet. sic Julius Cs-
sar , Mens tain suspicione quant criinine judico carere oporu rn.
Suctoa. in Julio 74. Sic Livia apud Diaucin , oportet te Autsusts
non modo non pcccare , scd ne vuleri quidem poccasse.
(10) Eroti Pamphilus nascitur. Eros mauumissus tutor Cajae ft»
hae patroni datur. potestne Eros Paraphilo suo naturali pupillam
siiam cloc.irc ? non potest. et sic appcUatione filiorum naturales fi-
ui continentiir. addc /, 64.^. de ritu nuptiarum.
(11) Curator potest adulto siio (iliain suam matrimonio jungeTC.
Filium antein adultae cujus curam ge.it , absquc jus^u P.incipis nou
potest : alioquin notatur infainia. 4. Harmcn. 6. ^. 62. adde /. i.
supr. h. t.
(12) Potcst enim adt.ltus sinc nllo metu rationem rei sux ab
nxore sua ejusqne heredibas esjgcre.
(,3) Elianisi tutor curatori rationes reddiderit ; pupillam ta.nea
Ciijiis tutclam pessil , non potost ant.-quam ca vigcsimum q.iintum
.-etatis annum attiger.t , et conccssum rostilutioni qu.i.Liieuuium ef-
ilnxerit , usorein ducere , etsi jam ex aitero inatrimoaio iiJMros
susccpit. 4- Haimen. 6. 5. 5o.
(.4) Qnod est prol.ibiluna tcmpore minoris xtatia , idera dorat
tempore ntilis anni , et ita restringe legem 19. vers. idemqu» est
in minore. ff. de novationib.
(.5) Excc[)tio regul.c superioris.
(i(i) /. 36.^ de ritu nupt. l. aS. ^. ^. ff. dt lih. et p-^u.
hwii. l. y.ff. ad leg. Jul. de adult. t. i. in Jtn. iiifr. si nupt.
ex rescripto.
(17) /. 36. ff. de ritu nupt.
(iS) /, 64-^'. de ritu nupt.
452
LIBER QUINTUS
jusmodi conjunctione fraudem admlnislrationis tegere la-
boravit : et dos data per condiclionem repeti polest.
J)e eo , qui pro tutore , seu curafore , vd negotiorum
geslorc adrnijiistravit.
8. Impp. Leo et Anthemius AA. Eryihrio P.P.
SI quis tutorisvel curaloris nomine usurpato, id est, pro (i)
tulore seu curatore negotiorumve gcstore res pupilla?
adminislraverit , eamque sibi filiove suo copulaverit : ta-
les nuptias stare , et non ad exomplum tulorum infirma-
ri sancimus : ne ex hujusmodi subtili , vel nialigno tra-
ctatu matrimonia , seu proles ex his progenila vcl dos su-
per his data , vel promissa , aliquam la^siouem , vel ca-
lumniam patiantur.
T I T. VII.
SI QUACUNQUE PA^DITUS POTESTATE , VEL
AD E13M PERTIKENTES AD SUPPOSITARUM JURISDICTXOJNI
SVJE. ADSPIRARE XESTAVERmT (2) KUPTlAS.
I. Imppp. Gratian. Valeixt. et Theod. AAA.
Theodoro P. P.
SI (3) quis ordinaria , vel c[ualibet praeditus potesta-
te , circa nuptias iuvitis ipsis , vel parentibus [ earum ]
contrahecdas ( sive pupillae , sive apud patrem vix'gines ,
sive viduae erunt , sive sui juris vidua; , denique cujus-
cunque sortis ) occasione potestatis utatur , et minacem (4)
lervorem suum invitis Lis , quorum ulilitas agitur , exhi-
here , aut exhibuisse detegatur ; hunc , licet prohibilas
iiuptias non pei'egerit , altamen pro tali conamine (5)
inuha? librarum auri decem obnoxium slatuimus : el cum
honore abierit , peractam dignitatem usurpare prohibemus ,
tah sciHcet po^na , ut si circa liouorem eum , quo male
usus est , vindicandum nostris statutis parere noluerit :
eam provinciam in (6) qua sibi usurpaverit , habitare
per juge bieunium non sinatur. lUo videiicet adjicieudo ,
ut et in potestate adhuc constiluto , liceat personae quam
hujusmodi ambilu circumvenire tentaverit , confestim con-
testatione proposita , cum sua suoi-umque domo jnrisdi-
ctionem ejus evitare : curaturis hoc uniuscujusque civita-
tis defensoribus , et ejusdem judicis appariloribus. Etqui-
dem si hsec pravitas Ordinarii (7) judicis erit , univer-
sa domus ejus ratio , atque omnia , vel civilia , vel cr
minalia nfgotia quamdiu idem in administratione fuerit
Vicario (8) comptilant. Sin autem Vicarius , vel simij
potcstatis , vim [ in ] iiujusmodi matrimonio contrahei
do moHetur : vicissim (9) Ordinarius judex intercesjc
existat. Siii [ aulem ] eruut utrique suspecti , ad illustrtji
Prefecluram specialiter tahum domoruni , quamdiu ibidet
administraverint , tuitio periineat. Dat. x5. Kaiend. Jul
ThessaloniccCy Gratiano A. y. et Theod. A. i. Conjs. 38c
T I T. VIII,
SI NUPTIiE EX (10) RESCRIPTO
petajntur (11).
1. Impp. HoNOR. et Tueod. AA. Theodoro P. P.
QUidam (12) vetusti juris ordine prselermisso, obreptio-
ne (i3) precum (i4) nuptias quas se intelligunt noi
mereri , a nobis existiniant postulandas , saepe haber»
[ puellae ] consensum confingentes : Quapropter tale spou
salium genus praesentis legis definitione prohibemus. S
quis igitur contra hanc definilionem nuptias precum suB
reptione (i5) meruerit : ainissionem bonorum , et pcenar
deportationis subiturum se esse non ambigat , et amiss<
jure matrimouii , quod prohibita usurpatione meruerit
filios se ex hac conjunclione susceplos , justos non habi
turum , nec unquam postulatae indulgentia; annotationisv
indulto efBcacem se veniaj effectum meruisse : exceplis hi
qui parentum (16) sponsionem de nuptiis filiarum impler
desiderant , vel sponsaha (17), hoc est arrharum data no
mine , reddi sibi praecepto kgum cum statuta poeaa de-
poscunt. Dat. Ral. Febr. Honor. vux. et Theod. m
AA. Conss. 409.
2. Imp. Zeno A. Basilio P. P.
^"|Efandissiraum scelus fratris sororisve filiaE(i8) nuptia
_ ^ rum , quod sacratissimis constitutionibus sub gravis
simae poenae interminatione damnatum est , ileralo praesen
tis divinae sanctionis tenore modis omnibus proixibemus
Precandi quoque in posterum super tali coiijugio ( im
polius contagio ) cunctis licentiam denegamus : ut unus
quisque cognoscat impetrationem quoque rei cujus est de
negata petitio , nec si per subreptionem (19) post haQ(
diem obtinuerit , sibimet profuturam.
()) Prohibitio nuptiaruTn ad tiitorcm ct curatorem pertinens ,
non cxtcnditur ad protutorem et procuratorem scu geslorem : alio-
«juin paulalim omnis qui rationibus reddendis esset obnoxius ,
piohibctur sibi vel filio suo conjungcre eam cui obligatus csseU
/. 67. 5- ^- ^- de rit. nupt.
(2) Tcntasse illicitum , crimen est , adde a8. Synops. 5. cap.
Bcj. et 3. Cod. Theod. 11.
(3) Si quis quemcunque magistratum gcrens , quamcunquc puel-
lani invitam , vel invitis parcntibus duccre proesumpserit : decem
auri librarum mulctam pro isto conaniine praestare cogitur. Sjnops.
Basil. 28. tit. 5. c. 89. /. unic. C. Th. h. t. l. un. siipr. «
rect. provinc. l. 38. /. 63. J^: de rilu.
(4) Magistratus justum metuin infcrt.
(5) Conatus punitur. vide l. 5. infr. ad leg. Jul. Majestat. et
l. 20. infr. de furt. addc Gujac. i5. obseru. 25.
(6) Y. supr. tit. de interdict. mairim.
(7) Rccusari , suspicionis ob causam , judex ordinarius potcst.
(8) Non si ordinarius judex est , idco vicarius cjus suspectus
postulatur.
(y) Ordinario suspecto , itur ed ejus Yicmiuni Ct c contra , ut
hic. si uterque , ad majus tribunal. vers.' sin caitem infr.
(10) L. 3. C. Th. 10. 28. Ei:log. 5. c. 40.
(u) Seu reconcilientur : quod Graecis est TtpxyjAx-^fuiT^M- '^J'
nops. Basil. 28. tit. 5. c. 40. 4- Harmcnopul. 4- S- 7''
(12) /. unic. C. Tli. h. t. Nuptias sibi concilians Principis r.
scripto proscribitur , liberi ex ea conjunctione nati liberi non sunt
etiamsi precibus , (rvyxup>ta- ip , id cst , ut id sibi indulgerctur
obtinuerit. d. c. ^o. et d. §. i"].
(i3) Non valct rescriptum obreptitium , vel iHicite inipetratuni
/. ult. infr. h. t. l. ult. supr. de dii-ers. rescript. adde /• 29..//
ad leg. Corn. de fals.
(i4) /. ult. supr. de incest. et inutil. nupt.
(i5) Subreptionem hic vocat , quam suprius , obreptioncm
confuuduntur tamen saepe iila duo inter se. vide /. 29. ^- adUe
Corii. de falsis.
(iG) /. 6. in Jin. supr. de interdict. matr.
(17) /. unic. supr. si rector pro\'inc. vcl ad eum pertin.
(18) Dixi ad /. 17. supr. de nupt. l. ultim. supr. de incest. e.
inuiii. l. 39. ff. de ritu nupt. §. 3. Inst, de nupt.
(19) Vide /. i, supr, h. t.
'I
CODIGIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
T I T. IX. sumi a fisco jubeinus. Eandem fJuoque mulierpm iufamem
DE (.) SECUINDIS (2) JNUPTIIS (3). —1-.—- . .
Piena nubends inlra tempus luctus.
Imppp. Ghatiajnus , "Valexstimanus , et
TuEODoSius AAA. Eulropio P. P.
(4) (jua mulier nequaquain luclus (5) religionem In AuTHEiST. de nupt. §. si autem tutelam. coll.
1 lcstinatione praestiterit : ex ju- lit. 1. Nov. 22. cap. 40. el 2. pars huius Autheut
^'^bet"^ «ollat- 4- tit. 18. al. lit. 16. de restit. et ca
quae pant undecimo mense. §. fin. Novell. 89 c 2
1.
_ j — v,...«o. ^cAwij^,,., .^uv.^u»; iiiuiieiijiii lufauieni
reddilam Jierediiates ab iulealato (ib; vel legilimas , vel
honorarias , non ultra terJium gradum finimus viudicare.
P. P. i5. Kal. Jan. Gratia^o v. et Theod. AA
GoNss. 3bo.
4.
J^Isdem pceiiis subjicitur eliam ea , qum (i-) paril in-
J-J tra (18) luctus tempus , si rnndo indubitatum sii so-
^ priori viro nupliarum lcstinatione praestite... . — ,«
quidem notissimo sit (6) infamis (7) : pra;terea (8)
jundo viro ullra lerliam partem bonorum in dotem uou
t , neque ei ex (9) teslamtnto plus quam terliara pai-
m rehiiquat. (Jnuuum praelerea (10) hereditatum , lega-
rum , fideicommissorum , suprema volunlate relicloruui , .. „ ^.„^ .. — ^^ v„„.y^«j , o^ inuu.u luuuouamm sii so-
orlis causa donationum sit expers : haec namque oninia bolem hanc defuncto non (19) existere : na-n el usufruclu
» lieredibus , vel coheredibus aut ab iutestato succeden- anlenuplialii donationis privalur. Item (20) et ea nuce
)us vindicari jubemus : ne (11) in his in quibus corre- suscepta liberorum i.utcla , contra sacramentum secundo
lonem morum induximus , fisci videamur habere ratio- nubit , non prius lulorem petens , et raiioneni reddens et
lim. His eliam (12) amitlcndis , quae prior maritus ei exolvens onuie c/uicquid debet. Sed hodie (21) , uUeriore
prema volunlate rch(jueril : quauquam ha;c (juae muhe- jure sacramentum ab ea non exigitur ^ sed conlraclis nii'
a priori viro rclinquuntur , et per immaturum (i3) ptiis a tulela repeUilur.
atrimonium vacuaia e.sse cGeperunt, primo a decem per- 2. lidem AAA. Eutropio P. P.
nis Edicto Prx-loris euumcratis ( id est , aseendenlibus , OI (22) qua ex foeminis perdiio marito intra anni
descendentibus , ex lalere aulem usque ad secundum O spatium alteri festinaverit nubere ( parviim enim tem-
■adum , scihcet gradibus (i4) scrvatis ) deinde (i5) prae- pus (23) post decem (24) menses (25) servandura adiici-
(i) f,. 3. C. Theod. 3. et 28. Eclog. 12. cap. 9epi ^uf Stv
poyctjuifWiM efc. addc 4- Harmcnop. 7. de poenis sccundaium nu-
iaruin , vidc Nov. 22. crt/;. 20. 23. et seq. Gail. 2. observ. 98.
urms. i. pract. 3G. cap. 5. c. 9. dc tcrtiis et quartis , vide
ovelt. Lcon. 90. Constuntiiu Pcrhfjjrogctinet<B cap. 1. et tjute
d. dixi. His illud Hicroiiyiui ad Pammachium conjungatur ,
on damno , inqiiit , hi^anios , imo nec trigamos , ct si dici po-
>t octigamos , Idem ego ( inquit ) nunc voce proclamo libera ,
m damnori in ecclesia bigamiam , imo nec trigamiam , ct ila
•cre (jutnlo et septimo ct ullra. Hac ille , addc 3i. q. i. can,
eriaiil. n. Graliau. 27. q. 'i. can. addttur. i3. vide /. ^^ injr.
bon. quae lib. quod co niagis cst notandum , quod nonuuUi
it , qui secundas nuptias lionestain fornicalioncm appellcnt. 3i.
last. i. can. hac ratioiie. 9. unde TertuUianus libr. de Mouo-
imia. 'Uiiuin nKitrinionium novimus sicut uuum Deum. sed et
ii(!am ( falso lamcii ) pulant legatum iclictiiiu uxori , si lioueste
ipscrit , ei non delicri , si secundo , \tl ttrlio nupscrit. qucmad-
odum et illi (lecipiniitur , qui legatum mulicribus clocandis reli-
iin , ad vidiiariun clocaliontm pcrlinerc ntgaut. Nam ut rectc
lanutius do PliaiuiUo in commentar. de lucro dotis , Glos. 6.
st Dccium , Nevizanum , Angelum , Castrenscm et Kiiyntrium ,
riliit , pfcnse contra sccuiido nubentts suiit Lodie correcla; cx Apo-
oli aulojitalt , teslantis , Conjugium lionorabiJe essc inter omnes ,
>i iiiler ca-tcia nolat Roma; habitum lumo.cm fiiisse mulicri , qu;e
giiiti duos : et inarito , qui viginti muiitics cxtulisstt. Hierouym.
epist. 26. Uocr. dccis. 186. adde Hitioiiyni. //i ca/i. aJti//u/-. i3^.
ms. 27. qn. 1. aeldc /. 4. infr. dc bon. quoe lib.
(v.) Sccundae dicimtur , quae pcst pnoit» si\e propric secuudae
nt , si\c tcrtiac , sive quarlac ; stcuudum dici potcsl , quod pri-
um scf(inlur quoquo modo , immcdialc vel- mtdiate ; deiiique
uod ilcialum. vide Holand. a \alle i . cons. 72. num. 20. et seqq.
(3) Hiic sjtctant PuIv.ti libri duo dc mutierum luctu , el de
cur.dis niiptiis } et timi duo i-epetitionum et consdiorum in mate-
a conntibiorum , colJecti a Joannc Nicolai , ittm quie scripsit
orasius lib. 3. miscclt. c. i. Mod.
(4) K.i(ltin vtrba cst.iiit in /. 4. infj; ad SC. Tertull.
(.')) Dixi ad /. i5. .uipr. ex quibus caus. infam. addc 4. Har-
lenopnl. (>. c. ir.cp; /noixnxs- ubi inttr cxtera cxplicalur , quid
t 70 wiVJ^®- ct fjii.itu^ \pc<,i^. adde Noi'cllam. 22. cap. 4o.
(()) Pfinia pcenu mulicris nubenlis intra tempus luctus.
(7) (/. /. i5. d. l. 4. adde /. 2. infr. h. t. I. i. in fin.
scq. ff. de his , qui not. iiisi impctravciit jus nnbuidi a
ipc. /. \o. j[f. de his , <^ni nQt.
(8) Seciinda poMia.
j (<j) Hinc constat infamcs testamentum faccrc po&se.
' (lo) Ttrlia jioena.
I 00 Vidc /. i. 5. 14. infr. d: caduc. lollcnd.
(12) Quarta pocua.
/. 8.
Priu-
(i3) Immaturum , ««/joy. Novell. 2. c. 4. Plin. 4. epist. Nu-
ptias quorum alterum unmaturum , alterum serum est.
(i4) Quoties lcx dcfert jus divcrsis gradibus iutdligit secundum
ordiuem graduum.
(i5> Fiscus est post omnes. vide Novell. 1. c. i. $. i. vers.
inordinntum. l. 4, itfr. de bonis vacant.
(16) Quinta poena.
(17) Baldus idera dicendum putat de ea , quae intra annum lu-
ctus cum aliquo rtm liabuit.
(18) De ea , quix; parit undecimo mcnse , dixi ad Nov. 3g. c. 2.
((9) Negativa filiationis probatur lemporc. /. 20. /F. de liber.
et poi,lhum. '*''
(20) Hoc dfsumptum cst ex Nov. 22. c. 4oi
(21) Nov. 94- ^- ^-
(22) /. 1. C. Tlieod. h. t.
(23) Duorum scil. meusium , ct ita duo menses parvum lempus.
/, 19. itfr. de legat.
(24) Lugendi Itgilimum tempus annus quidcm fuit , et tamtn
deccm meuses , idque ad Theodosii usque tempora. Ovid. i. Fu-
stor. Roraulus antio cansliluit menses quinque bis esse suo : et per
totidcm tnenses a funei-e conjiigis uxor Sustinet in vidua tristia
signa domo. Numa quidcm au.xit annum duobus mensibus , at non
aiuium luctus totidera auxit. Ha deccm lantum mcnsibus matroux
Biutura luxcrc. Liv. 2. Plin. dc viris iUustribus , Senec. 8. rpist.
Anuum fceunnis ad lugeudum constUucre majorcs. Idcm lib. dc
consolatione. Majores deccm mcnsium spatium lugcntibns liris de-
dcrunt. Haud dubic lioc postremo loco annum , priorc illo dtttni
menscs iiiltlligcns. Poslta propter Cannensem cladtin et frcqutn-
tiam lugeutiura institutum fuit , ut non amplius triginU dicbus
lugerclur. Ff-stiis in Gracia sacr-a. Valtrius i. cap. i. quod spa-
tium tcmporis iudubie ad habifum fristiorom refcrendum , non a<l
id spatium , quod mulieribus vitand.-w sanguinis pcrlnrbationi pr.e-
scripiuiu. lugebatur maritus lugubribus , elugebatur .-inni spatio ,
eliam sinc Uigubribus , ob saiiguinis perluibatioutm. /. 8. et l. n.
jff'. dc his , qiti noiantur. Morfuo marito intra Itgitimuin lcmpus
partum cdcns mulier maritum lugtbat , ncn clugcbat. d. l. 11.
Lugebantur parcntcs ,• non elugebantur. d. l. 11. 5. i. de qua dif-
fcrtutia lugcndi et clugcndi scripsi ad </. /. 11.
" (2:")) Olim luctui agendo pra.Hniti cr.uit deccm mcnscs , pcr su-
pra notata. Ttinporc legis Juli« Miscclli«. Toi r//. 22. cap. 43.
nondura proiliuitus erat aunus. Priinus Tlieodosius anuuiu pniefuii-
vit , ut hic. quera qui secuti sunt aiitoies , uon. decein raeusiiim ,
scd dt aunuo lurfu loquuiitur : et qui aute aniiuin accipiunt pif
dcccm mcnsibus. Sidouius 4- cpist. si dcc.ssis.<!cl ager tribuerct he-
redibus anni liictus titnpus iininune. Apultj;;.; S. Si liictu Irgitimn
miscrriina: faeinma necessarium conccssisset tempus quoid rcsiduts
mensihus spatiiim rcUquiun compleatur anni, vid. Cujacium cap. 3
de prwscription.
4^4 L I E E n Q U I N T U S
mus: tametsi id ipsum exiguum putemus ) probrosis (i) tione sola (9) tantum possesslone delala , omne hi« rl
jnusla notis honcstions nobilisque porsona? decore , ct jure supererunt , ex priore suscopiis malriinonio filiis reiinqua
i;)nvelur : atque omnia , cjusc de prioris niarili Lonis , vel nec super istiusmodi facultai.lMis leslandi in qu;in,Iibei e
jure sponsaluim (2) , vel judicio defuncti conjugis con- traneam personam , vel quicquam alienandi hjheat do
secuta luerat , amiltat. Dal. 3. Kal. Juu. Constantinop. slatem. f Quod si nullam ex priore malrimonio habu-
HuciiEHio et SyAGMio Co>ss. 38l. successionem (lo) , vel nalus native decesserint • om
De h
et
^"'''d fjuoquo modo perceperit , pleno proprietatis iu
Ue liis , qucv reservanda sitnt Uherh prhni malrimonii , obtineat , atque in his nanciscendi (n) dominii , et
de uwcesswne in Imnis eorum , et (jmbus inodis tran- standi circa quem voluerit , liberam habeal facultai
seuntes ad secundas nuptias cocrcenlur.
3. lidem AAA. Floro P. P.
FOcmin« (3) , quae suscoptis ex priore malrimonio fi-
liis , ad secuudas [ post tempus luctui slatutum ]
transierint nuptias , quicquid cx facullatil.us priorum ma-
tatei
Dat. 6. Ralcod. Jun. Constanlinop. Amomo et Sya&k
CojNss. 382.
In AxJTHENT. de nupt. §. si vero expectet. coll. 4.
tit. I. JXoveli. 22. cap.
23.
ntorum sponsalium jure , quicquid ctiam nuptiarum solen- JN donntione propter nuptias , etiamsi alius pro
nuate percepennt , aut quicquid mortis causa donationi- J. dederit , dcseril eam proprietas.
PU
bas factis , aul tcstamento jure directo , aut fideicommis.
81 , vel legati litulq , vel cujuslibet rauuificae liberalitatis
prsemio ex bonis ( [ ut dictum est ] ) priorum marito-
rum (4) fueriui; adsecutae : id totum ita ut perceperint ,
integruni ad iilios quos (5) ex prfficedcnte conjugio ha-
fcuennt , transmittant , vel ad quemlibet ex filiis ( dura-
rnodo ex his lanlum [ sit , ] quos tali successione dignis-
siinos judicamus ) in quera contemplatione meritorum li-
heralitatis sua? judicium niater credidcrit (G) dirigendum.
Kec qnicquam ca^dem fojmina? ex iisdem facultatibus alie-
nandum in quamlibet extraneam peisonam , vel successio-
iiem ex alterius matrimonii con"
In Atjthent. col. constitut. et $. quibus supra. versic
venient autem talia. Novell. ead. cap. 23.
ZTJcrum hoc cequnl!ter(^\i') inter liberos lege dislribuiiu
non arbitrio parcntis permittitur.
Tn Actthent. de nupt. ^. hinc nos. col. 4 fit- »
jXovell. 22. cap. 4^. et de nou elig. secund. nuben.j.
cum igitur. coli. 1. tit. 2. JNovell. 2. cap. 3.
quemlibet fuent ab ea translatum : ex maternis redintc solum usumfructum percipit, qucc ex (i3>) patema suhsia>
gralMtur lacultatibus , quo ilhbata ad eos quos statuimus Ua ad filium pervenerunt : Quanlum vero ad antenuptii
liberos bona , et incorrupta perveniant. lem donationem periinet , erit similiter , ut in residuis
\. : • ,11"^. ^^'^"^ addimus [ huic ] legi , ut si aliquis onvdno ingratitudine , et hoc contra matrem fratres^i
ex usdem fiiiis quos ex priori matrimonio susceptos esse inspecta. ^ ' j .
constab.t^ lorte decesserit matre jara secundis nupliis fu- In Axjthent. de non elig. $. hoc autem. col. i. UL :
neslata (oj , alns etiam ex eodem matrimonio progeni- Nov. 2. cap. 2. et de uupt. collat. i. tit. 1. S. cmomam
tis hbens superstitibus , ,d quod per candem successionem autem infirmas. Novelh 2I cap. 26.
ab inlestato , vel ex testamento sua^ posleritafis mater vi- Q^Ed et si quis ex his prcsmoriatur absque progenis^n
debuur consecula , m diem vitae sua; pro sibi debila por- O dit ad matrem dominium : quantum acauirilur ex pc.
_ (1) Nubcns intra tempns li;ctus infamis e.st , et alir.s pOTias pa-
litiir. de qiMus hic , gtoss. ccm. omnis. 7. qucest. 1. can. ni.si
mulier coiisensu libciorurn prioris mntrimouii nuhat. vidc Kouell.
de iwn eligenclo. 1. in verh. copulaiiue. Angcl. in l. niatcr. 5."
Infr. cid 6C. Tcrtyllianum. vcl conscnsu prioris mariti : potcst
enira fien ut teslamcnto suo prior niaritus uxori eam potcstatcm
feccnt. Bald. /„ /. faium. 34. supr. famil. ercisc. ct in l. 1.
■supr. h. t. fallit quoque in niuliere minore vi.sintiquinquc aunis.
Gloss. in l. 2. supr. si ad^'ersus delicLum. arg. l. p^n. Supr. ex
quilius caus. infam. fallit quoque bEec scntcnlia jurc canonico.
eap. pen. et ult. extr. de secund. nupt. Gloss. l. i. Supr. h. t.
m in l. libcrorum. ii. 5. non solent autem. Z. ff. dc Itis , qui no-
iant. infum. licct contrarium teneat G/o.m. in l. dcc;retn. i^. supr.
«X quib. caus. infamia. et c. ult. extr. de secund. nupt. et cap
ex parte. 4;. extr. de appell. Bald. in l. i. Supr. h. t. Soc
reg. 272.
(2) Id est , donationis proptcr nuptias. ct ita accipitur in No-
vel!i Valentiniani de episcopcd.
(3) /. 1. C. Theod. h. t. vide Guld. Pap. decis. 22S.
( i) Quid si alius pro viro quid mulicri dederit ? idcm dlcen-
dum. Juth. in donat. infr. h. t.
(5) Lucrorum nuptialinm , hoc est , eorum quK mulier titulo
iucrativo conscquitnr cx bonis maritl proprieintem , ad secundas
Duptias transicns , tcnclur scrvare libcris commnnibus . alieuationc
m extrancos pcnitus proliibita , ut hiv. Qmd si marifi contempla-
tiane rcs vanre uxori donata: sint , caquc mortuo marito altei-i nu-
bat ? Quidam putant bujusmodi quoque lucra servanda liberiB cs-
primi matrimonii : quia cum mariti contemjilatione ejus uiori d.
nata hic constituantur . videntur ev bonis ipsius mariti profecta
/. sed si. 10. §. tn arrogato. 6. ff. de \>ulgari ei pupil. subst. •
udilio. 45. 5. \. .if- dc (idq. vcl omitt. hcr. l. cuni oporlet. C
ubi gloss. infr. de bon. qucB liberis. Contrariura tamca seatit Lu
dovicus Romanus Cons. ^y^. movctur autem , quod lijec It^ !•
pceualis mulleri secundo nubentl : pcena autcm in actu ficto lcctu.
non habet. /. 3. 5- ^i(^<^ \.'crbn. ff. de negot. gest. l. 1. 5- hoe in
tnrdictum. ff. de fonte. Ad hffic pocnas extcudi noa dcbcre. ▼«*
Cremenscm singuhiri 82.
(6) Lucrum hoc aequalitcr distribuitur iuter liberos. No*. 2
c. I. JSofell. aa. c. 2.5. Infr. h. i.
(7) /. 6. 5- 1. infr. h. t. l. 2. uei-s. quorum. infr. de indicV
i>iduitatc. iVoi». 22. c. 23. i^ers. et gcncialiler.
(8) Parum honcste de secundis nuptiis id dicitur.
(cj) Quod mater ex filii prioris mati-Imonil succcssione Incrator
e|us proprielatem cseterls defuncti fratribus tcnctur servare : si nal
li slnt , potest Id aiienarc , deque co testari.
(10) Id cst , nullos liberos.
(ti) /. G. 5. 2. /. 8. 5. 3. infr. h. t. Goth. Ac proind* ulU
mus e.-i libcris prioris m.Uriiiionii dc iis disjMjncre non potcst, Tid.
Joami. a vSand. dccis. Frisicnr. lib. 2. tit. 3. defin. i. Aus. '
(la) Meritus oinnis hic iutciligitur, qui nou e?t demeritus. /.34-
/. 77. 5. 25. ff. de leg. 1.
(i3) Origo boiiorum cou>idiratar.
j fiQ/i csis/critium liherorum : residuum autem concecUlur
HbusUhet d(j'un<ti hcrcdiius : Si quid tr^o cu: hit> alie-
wrrit : vro sujjracsripla portione tonjirmatur alicnaiio :
are si sola hcrcs extiicnt , i/i soliduni ad ipsam redit ,
;/ ulicnalio/icni scjuitur.
Ex quodinrjue (ojui^io sm. cpti JiUi a suis parentihus
coUalas sjjousulitiiis lur^itulcs sihi vi/iduant
prcvcipuas. Jjald.
4. Iinpp- IloNOH. ct TiiEOD. AA.
Aiatiiiiauo P. P.
Uin aliis (1) Sancticnibus jusseriiiius , matcrna boua
Li iriUgia ud libcrob perveiiuc , ^uod laiueu niulier ma-
ti largitale pcrcepit , [ i^l ] *^'X ^^ lautum liberi couju-
3 procrcati siJji speciale tau<iuaiu paternum novcnul
patriuionium ] viudicauduin. Itaquc si habeus filios ad
cundas nupiias forlasi»e trausienl : spousalitiam largita-
u (2) , (juam vir secuudus coutulit in uxorem , lan-
mraodo /llii , qui ex. secuudo matriiiionio suscepti suul ,
0 solidilale pobbideant ^ ucc prosit liberis ex priore su-
^ptis matrimouio , quod muiicr ad tertia nniaiine voia
i^ravcrit. Quod si posterior vir gine liberis ex eodem
itrimouio susccpiis decessent , quidquid ab eo es spon-
ium Jargilale uxor fucrit cousecuta , id sibi juriquc suo
iat esse cuUatum , ctiamsi cx priore mairimonio dona-
r filios reliquisse doccatur. Ad maternas saue yenieus
1 cx hoc , vel cx quoiibct alio titulo facultates omnis
slerilas , ex quocuuque susccpia viro , pro debita sibi
)rtioue , ut a malre , vel spoutauea largitate vel per
ilanumlum ejus lucrit coUala , possideal. Nos 'euim hac
ge id pra-cipuc custodicudum esse deceruimus ut (3)
quocuufjuc conjugio su^ccpii niii , palrum 'suorum
ousalilias leljucunl lacullates. Dat. 3. ISov. Rai^cn/ue
3W0B. xiu. et TuKou. X. AA. Cox\ss. 4^2. '
CODIGIS RErETIT.E PRiELEGTIONIS.
455
Ut mater tiansicns ad secunda vota Uicra prioris malri-
mii tcnelur rcsen-arc fdiis cjusdc/n malrimvmi , iia cir
io(;uc tia/.sic/.s ad sccunda vota tcnelur rcscrvt.re fUiis
usdcm mal/-intonii Uicra dolis. Bald.
5. Impp. TuEoD. et Valeat. AA. Florentio P. P.
^l-urraliler censemus (4) , quocuutjue casu conslitutio-
^ ncs anie hanc legcm, mulicrcm bbcns couirmiuiluis,
nlc maiii. malnmouio dissoluto , (|ua.- dc bouis maiiti
cam devolula suul , servare sauxcruut : iisdnn casibus
.ntum (5) quoque qua^ de bouis mubcris ad eum de-
;lula .scu! , mortc mulieris matrin.onio dis.soluto , com-
ininis (6; hbcns scrvare. INcc iutercst, si altcr pro ma-
0 douatK.u,.,., aute nuptias , vel pro .uuliere dolem crc-
lcnt olleioudam. J!oc observare pra^dpimus , licot res
to miplins douala^ ( ut adsole. (7) heri ) i„'dote,n a
Jlicrc red.gautur. Uommmm autcm reruiu qu^ l.bcris
^O (}"a! uou c.Nlaiit.
(••0 U cst , (lonaliououi proplcr uiipllns , a,\i ad l 3 siwr .h
int. ai.te tinfjt. *"r^- "^
-3) W/. ,,. c. 09. /. 4.^;: „j^c. Tertull.
:■>) Ifofctt. 2. c. a.,^\o.W/. Q2. c. 23 wer, rt hn-^ o„
((;) .'...c. i..cn. ciouiba c.,u.,u..,nb^s m;c;i:':c."/r;e.;rr'"-
per hujus legis , vel i)ra;t(-ritanim coustit::tionum auto-
ntalem servaatur , ad iu>cvo% pcrliuere decermmus. Itaque
deluucto co , qui eas liberis servabat , exlantes ab omni
posscss.,rc liljen viudicabuut : cousumpias \ vero 1 ab
heredibus ejus exigeut , qui eas servare debucrant. Alie-
nandi sane , vel obl.gaudi suo nomine eas re, , ^u.x li- ^
beris servan prajcepta^ su.u , eis qui reservaluri sunt ,
ad(^mpta hceut.a esl. rscgolia vero hberorum CH) patri
utilitcr aduumslrare coucedimus. Dividendi (luonue res
mter eos hberos ipsis parenlibus pro suo arbiirio vel
ebgcudi queiu voiuennt , liccnliam (9) non dei.egamus.
V 1. In h.s autem casibus , in quibus res ut paleruas
mater hbens commumbus servare praecepta est , ( J.oc
est , ubi morte mariti matrimonio dissDlulo , muHer ;id
ahas uuptias pervenent ) vel ubi [ res ] ut malernas :.u-
trem liberis commuiiibus servare censuimus : lioc esl ( ubi
morte muiieris matriinonio dissoluto vir ad ahas nuplias
venerit ) si heredilatem ejus parenlis ([ui prior mortuus
cst, nou adicriut liberi , licebit eis lam({uam ejus laniuia
rcs luerint , qui posterior moritur , ea sibimct vindicare,
scilicet si ejus , (^ui posterior moriiur , hereditatem cre-
diderint adeundam : ue (10) quod favore liberorum ii.du-
ctum est , quibusdam casibus ad laesiouem eorum videa-
lur inveutum.
In AuTHENT. de nupt. ^. si vero expecfet. et §. c£uoniaju
antem iufirmas. et §. deinceps vers. soluto. 1. col. 4.
tit. 1. ISoveli. 22. c. 23. 26. et 20.
TjMrcs lucro cedunt Uheris , Ucet heredes non si/it pa-
IJ. tris ., aui malris ., aut ulriusijue , nisi fucrinl ingra-
ti , et prohetur ingratitudo.
§. -2. ilJud eliam humauis sensibus huic legi credidimus
inserendum , ut eo quoque casu quo lucratur vcl mtilier
res qure ad eam a marito perveniunt , vel marilus eas
quie ex bonis mulicris ad cum transeuut : lioc csl , ubi
prinmni malrimouium alterius morte dissolvitur , m.-o su-
pcrstes ad sccundas nuplias pervcuit , si res , vel maritus ,
vei uxor , hoc cst , qui superstes est , non consumpscrit ,
vel alienaverit , ( quod eis ad secuudas nuptias non ve-
nientibus , quasi rcrum dominis (,i) conce.ssuiii esSe non
dubium cst ) libcris liceat res a palre prof(.^ctas , ut pa-i
teruas , a malre , ul malernas accipcre. Dat. 9. Idib. Se-
ptemb. CP. TiitOD. A. xviu. (12) et Festo (i3)
CoNss. 444-
In AuTUENT. neque virum quod ex dote. §. proplcrea
igilur. coll. n. tit. lo. al. coll. 8. til. i.
Novell. 98. c. I.
TjXore moitua , quod iir ex dotc Uicratur , fiiiis com-
yJ munihus o//inimodo reservatur qua/Uum vcl proprida-
tem , usufructu patri co/iccs.^o. lde//i est ex parle nudie-
ris , si lucrctur c.v sponsaUtia largilatc. Jtcin si aUtcr ma- .
tt-imonium soha/ur , super iisdcr/ifucris loquitur h(vc ea-
dem constiluiio.
(8) Patcr, honorum liUi lcgiti.nus cst adiuinisliator.
(9) /.3. supr. h. t. l. S. §. :- infr. dc vevud. et jitdic. de
mor. Hodie adc.npta liccutia c»t. AW. 2. c. 1. ]\\n>. 22. c. 26.
(10) /. 19. uijin. supr. de fn. iustrum. c. Cu.de rei!. iur. in 6.
(11) bccuud.is nuptias qui noi. contra!»..ul , hjcrun/ mipli.iHuin
(poinuiodorum in suhdiim coiisc<iii>.ntur . uL A/.: , et l. 8. i- ^-
iiifr. h. t. Hodie pio virili porlioac. i^w. ii". \ l
(12) To. 17. id cst, A. U. 43. /• • •
(13) Albino.
456
LIBER QUINTUS
In AuTHENT. ul fratrum filii. §. (^uia vero mulieres.
coU. 9. tit. iO. al. y. rsovell. 127. cap. 3.
r^/ tamen ahsfinectt tnatcr a secundis nnpiiis , hahebit et
k3 ipsa profjrietatis porlionem pro nwncro libcroruni. Iclem
in patre ohtinet, et in omnibus asccndenlihus a stcundis nu-
ptiis abstineniihus.
ti. Impp. Leo et Anthemitjs AA.
Erylhrio P. P.
Ac (1) ediclali (2) lege iii perpctuum (3) valitu-
ra sancimus , si ex priore matrimonio (4) procrea-
tis liberis pater materve ad secunda , vel tertia , aut ul-
terius (5) repelili matrimonii vota migraverit : noa sit
ei licitum novercae , vel vitrico , tcstaniento , vel sine
scriptura 5 seu codicillis , hereditalis jure , sive lega-
ti , sive fideicommissi titulo phis (6) relinquere , nec
dolis , aut ante nuplias donationis nomine , seu mor-
tis causa habita douatione , conferre , nec inter vivos
conscribendis donationibus , ( quae etsi constanle matrimo-
nio civili jure interdictae sint , morte tamen donatoris ex
certis causis confirmari solent ) rjuam filio , vel filias , si
unus , vel una extiterit. -^" Quod si plures liberi fuerinl :
singulis aequas paries habenlibus miuime plus quam ad
unumquemque eoruin pervenerit , ad eorum liceat vitri-
cum noveixamve transferri. Sin autem ncn ex tcquis por-
tionibus ad eosdem liberos meraoralae transierint facultates :
(i) Ilanc logem Justinianus allegat NoveU. 22. c. 8. Goth.
Pro intellectu hujus leg. vid. Fachin. lib. 3. conUwers- c. 66.
Joann. a Sand. ilecis. Frisicar. lib. 2. ut. 3. </p/?Ai. 4. 5. 6. Treut-
ier. part. 2. exarcit. 16. th. 6. lilt. D. et omnino Bcrlich. cle JU'
re novercar. pnrt. 1. art. 2. sect. 2. Ans. Adde Joh. Baptist.
h.oclicrii. praciicar. (fuccst. ad d. l. hac edictali. S. L.
(2) Potestiie h;ec lcx statnto tolli ? posse existimat , et probat
Boland. a Valle tract. de lucio nuptiali , quccst. 2;j. Quee vera ,
si statuto cautum fuerit , ut maritus dotein luci-etur , cxistcntibus
etiam Uberis cx uiio matrimonio. Quid ilet , si nominatim statuto
id cxpressum non fucrit , sed ex sententia tantum statuti colligi
potcrit ? Idcm dicendum putat Rolandus , quod superiorc casu di-
ctum cst , possc enim uon modo expresse , sed et tacite huic legi
dcrogari. <■/. 25. Quid? huic legi tacite num videtur derogatum ,
si statufo cavebitur , maritum dotcm lucrari , uxore prasmoriente
i>inc liberis : hoc non addito cx prinio , vel secundo matrimonio ?
Idcm autor putat formula supcriore nou derogari huic lcgi. cjucest.
26. Quid ? statutum lucrandce dotis Iiabetne locum in dote consti-
tuta sccundo marito ab extranca innlieris persona ? locum habebit ;
nec liberis primi matriinonii rcvocatoria aclio cx hac iege compe-
tct. Cuin Is qui dotcm dat , polest dotis restitutionera slipulari uti
vclit , et ciii Yclit. ibicl. cap. 27. Quid ? nuin proefcrtur sccuudus
maritus iibcris prioris matrinionii , si statuta ita cavcatur, ut ma-
ritus dotcm uxoiis omni casu lucretur? prsefertur. Idein cjucest. 28.
Idein fuerit , si cautum ita faerit , ut moriente uxoie siue filiis
ex eo inalrimonio susceptis , niaritus dotem lucrctur , qucBSt. 29-
iit mliil teiicatur de dote restitucre , qucest. 3o. ut uxore praemo-
• riente siiie liLeris coannunibus , gwcE5f. 3i. vel sine fiJiis amborum
duorura , dotcm lucretur , qucost. 32. si permittente ita statuto
dotem integram marito dederit ct tradiderit : secus , si ep casu ne-
. que dederit , neque tradiderit, qucest. 34- Quid si statulo Jucrum
diiiiidiK! dotis defertur marito uxore sine liberis praemortiia , et al-
tero capite statutoiuiu , jubentur statuta sUicte inteJiis^i. An hoc
posteriore prius interj)rctandr,in trit : ut iu lucro dotis superstiti
niarito dcferendo , sequamur hauc Icgem civilcni , qupe non vult
inarituni lucrari dotem cxtantibus liberis prioris matrimonii ? Ita
censet liolaudus a A^alie ibid. qucest. 35. Ponc , statutum marito
lucrum dotis deferre in prcejudiciura libcrorum prioris mafrinionii ,
quaeritur utrum stalutum locura habeat advcrsus dictos {ilios , in
aJiena jin-isdiclione existcntes ? locum non habct. Idcm qiUBSt. iQ.
Idem si maiitus promisit dotem restitucrc in omnem casum et
evcntuin dotis restituendae. ibid. qucest. 37. vei totain et intcgram
tiotcm. ibid. qucest. 38. aut si lucro dotis etiam statutario renun-
tiaverit. qucest. 39. ( ita ut hujusmodi rcnuntialio lucri dotiilis
ncn possit ab ipsis luariti crcditoribus revocari e\ Edicto. Jf. de
tunc quoqne non hceat plus (7) eorum novercae , v
vilrico testauiento rfiinqucre , vel donare , seu dotis , v
anle nuptias donatiouis tituhj conferre , quain filius , v
filia habet , cui minor portio ultiina voluntate derelicta
vel data fuerit , aut donata : ita tainen , ut quarta pa
qua; eisdem Jiberis debetur ex iegibus nullo modo minu
lur , nisi ex his causis quae de inofhcioso exoludunt qu
rebim. Quarn observationem in pcrsonis etiain avi , [ v
aviae , ] proavi , et proaviae , nepotutn , vcl neptium
item pronepotum , vel proneplium , sive in potesiaie, s
ve emancipali emancipataeve sinl , ex paterua , vel ni.
terna hnea venientibu^ , cuslodiri censemus. -j- Sin vei
plus quara statulura est , [ aliquid ] novercae , vel vilr
co rclictum , vel donatum , aut datum fuerit , id quc
plus relicturn , vel donatum , aut datum fueril, tamqua
non scriplum , ne((ue rclictum , vel donatum , aut d.
tum sit , ad personas deferri liberorum (8) , et iater e;
dividi jubemus orani circumscriptione , si qua per inle
positam personam , vel alio quocunque modo fueril exc
gitata , cessante.
5. 1. His lUud adjungiinus , ut mulier in his casibu;
in quibus ante nuptias donationes , cseteras etiain res
marito ad se devolutas , secundum priorum legum slatq
liberis communibus (9) , ut pafernas , servare compel:
tur : hoc est , iibi morte (10) mariti matriinonio dissul
to ad alias nuptias venerit iininobilium reruin et manc
piorum (11), aunonarum cpoque civifium (12} ujufruc
iis quoE in fraud. cred. qucsst. ^o. ) Idem , si maritus de A
lestari uxori pcrraiserit ( adeo ut hujtismodi permissionem i|
maritus retractare non possit. ) ibid. qucest. 4'- Ideiu fuerita
cruin dotis statutarium juramento intcrposito maritus proraise
restituere in omnem casum , et eventum dotis restituenJae , reni
tiando praeterea omnibus , juris , et legum auxiliis ; hoc enim c;
statuto de lucro dotis reiumtiasse aperte intclligitur. ib. qumst..
(3) CorrigituT hcec lex per statuta. vid. Menoch. 6. prasum
48. n. 3i.
(4) Aliud si vulgo concepti : hsec cnim authentica hac pa
locum non habet in filiis vulgo conceptis. Bald. in L cum j
ter. 77. 5- mater. 3. Jf. de legat. 2. Roman. singul. aSi. C
Liensis singul. 88.
(5) Vide Novellam Consfantini Porphyrogennet.-e , cap. 2.
(6) Coujus transieus ad sccunda vota non potest ullo titulo
secundum conjugem transfcrre plus , quam reliquerit uni es 11
primi matrimonii , cui minus reliquerit : et quod ultra rehquer
non valet , sed iuter liberos asqualiter dividitur. Salic. Pone p
legatum esse marito ab uxore , et bonorum divisionem ex hac !
ad aequalit^atem inter vitricuin , et privignos redigi : quxritur
m viriles partes iuter eos bona defunctse mulieris dividantur :
vcro liberi prioris inatrimonii priu^ dclrahere suam lcgitimam f
sint , ut ea detracta in eo quod supererit , fiat inter eos , ct ^i
cum divisio ? Rolandus a Valle tract. de lucro rmpt. qucBU.
n. 3. censet arg- Novell. de nupt. cap. optime. 27. liberos pr
detrahere legitimain : cxin.lc boua defuncta: infer eos dividi et •
tricuin. Movetur etiam , quod liberi unum auxiliuiu habeant ]•
naturce : alterum , quod matcr secundo nubat; ubi plura vid'; a]
eundcra : quo loco et hanc sententiam multis coutiruiat et coui-
rium evcrtit.
(7) Dixi ad /. iS. su/.r. dc donut. unte ruipt.
(8) Pro rata pcrsonarum , non [ ro raU hereditalis Joana., •
ptist. Costa de quota et ruta qucEst. 85. Aus. Liberorua' ' ■
j>rioris matrimouii , non etiam secundi. Novell. 22. cup. 27.
et hoc decernens. S. L.
(9) Liberis prioris matrimonii res ab eorum patre propl^f
ptias donante acceplas mater servare debet.
(10) Nowell. 68.
(!i) Ru^ticorum , ut in /. l. ff. de dii>ers. tempor. prascnp
(12) Annonce civiles coiUparantur rebus immobilibus , ut •
Idcm intcrpretes statuunt la reviitibus annuis , uisi ad tempus ^
diciim constituti sint : alias immobilibus companxri volunt ,
alienari sine decreto. vid. Moliaisum de Uiuris , quxst, 37. n. » •
adde Gaii. 2. observ. 19.
CODICIS REPETlTiE PR/ELECTIOISIS.
luDtaxat viljc sudc tomporibus poliatur , alienatione earum
)euitus iulerdictfi. Mobiliuia vcro rerum , juslis prctiis
3slimatione (i) liabita per (os , fjuos utraque pars elege-
it arbitros judicaiiu^os , iulerposilo sacrainento , siinili
nodo usufnliuctuni habeit , si (2) idonearn (Idejussionem
raebuerit , (piol easdem res mobles , vel earum pretium
iliis et iiliabus ex eodem niolrimonio procreatis vei post
nortem eorum neplibus et nepotibus ex eisdem liberis
)rocreatis , sive omuibus , sive uno unave superslite mo-
i conligeiit , se:undum legum mfjdum (3) rcstituat : vel
«rte si (idejussioues idoneas praestare distulerit , aut ne-
[uiveril : praodicta? res mobiies nondum matri a liberis
radita; , apud eo^dem manebunt. Solula? vero eidem ma-
ri , vel alj eadem dctentK reslitueutur iiberis , si tamea
b his fidejussio idonea matri fuerit oliiata , ([ua caveri
ebet , Quod eidcin siiperstlU pro usufruclu earumlein re-
uni mobUiuin , vcl prelio quo taxaix sunl , usurarum no-
line cenlesimcB partem tcrliatn (4) annuis cjuihuscumjue
'.inponbus pnvslare non dijjfereiu : ita [ tamen ] , ut in
a.Jom lidejussioiie lioc (iwo/jue caveatur (5), Quod a filiis
•Uabusve , vel ex liis progenitis liher is, si (6) anie ean-
i-m inalrern omncs cos obirc contigcrit , om?ies res prcn-
ictcv. inohiles sccuudum U-.guin modc.rntionem (7) inalri ,
t ud eandcm luvtuosutn lurruin rcdeat , restiluautur . +
'^nl iiaque licilum utnliljet parli , qua; fidejussiouem
'rajbuerjt , si sibi commoduni esse perspexerit , lus rebus
i(jbi]il)us u(i fiui , casdem(jue dare mutuo , vel obiigare,
el vendere , ut ex his maxime liberi acfiuirente, possint
laterno aflectui sine suo iucommodo d(eservire. ^ Sin au-
Mn ulraque pais prxdictara fidejnssionem dissimulaverit,
it lorle offerre ne^iuiveril : eiedem res apud (8) muiie-
em usque in diem viiae suse manebunt.
1 AuTiiENT. de non eligend. §. aliud. coU. 1. tit. 2.
JNovell. 2. cap. 4. et in Authent. de uupt. §. et quia
parum. coU. 4. tit. i. Novell. 22. cap. 45.
^Ed si aurum fuerit in donatione propter miptias scri-
pluin : cau:io usurarum exponitur , non auietn aurum
vigitur } niSL forle viri substantia habeat auruin , ei ccc~
ra (juce scrip/a fuere.
§. 2. Oumibus videlicet iisdem maritalibus facultatibus ,
>s etiam quas habet habitura.|ue (9) est tamquam si iul
» pignoris (10), vel hypothecs suppositfe siat , super
idem ante nupiias donaiioue , vel rebus aliis ad eam
^.2 P!'^ ^''''' '«^^ditioncm. l.^. jr.de astitn. act. l ,0.
C^) iVovAl a. cap. 4. 22. cap. 45.
t^; becuiidum leguin niodcratiouem. Infr h t
C4; Id est , iisuras triciites. ' '
l)(Cta_a Tubon.aiu. juoi.ter consUlutione.n Justinianl auTV'!^
u uci .d q„od cx caM. niorti.s Hberorum maler .cXr.^
•o%'^u;ti.!r'"''"'- '''' '" -"--'-tionc rerimrdonatarum
vSlTr'^'' ^\y^f"''''' co"tincntur etiam futnra bona. In ticitas
yi.othecas vcniuut clu,m futura seu adquirenda bona , »r/i,c An
jura ct nom.na ? vcniunt. Cy... et A\. hic. ' '* "^"
> n'2 rcStiT?^'' "''""" ^'^'''''' ''''''' '^'"'^"»"^ = Vnn pro
lc obll^.H i'''"'' '1''"'"'" '"""■""' I"^*^^<"tia , et futura ta-
457
ex mariti substantia devolutis , cx eo die , ffuo ccedem res
ad eam pervenerint , liberis obligatis: ut si (£uis post tra-
ditas matri , vel detenlas ab ea res ( si ita conlig,-rii )
conlracium aliquem cum eadem muliere inierit , qusc se
repetitis nuptiis copulaverit : in vindicandis (11) lisdem
suppoiitis rebus posieriores habeantur : liberis qwi ex eo-
dem malri.nonio procieati sunt , et ncpotibus n.^ptibusque
qui ex lisdem liijeris geriili sunt, sin.^ dubio prajponendis.
§. 3. Sin vero liberorum suoriim aftectioue (12) serva-
ta , patcr , materve ad aiias nuptias migrare noluerit: ne-
que vir his qua3 de bonis uxoris ad se Iraiiseunt , noquc
mulier rebus quae ex substantia mariti ad se pervenerunt
pro (i3) suo arbilrio uti , vel eas vendeie , aut quocun-
que jura , vel mofio ulieaare , vel pignoris jure , seu
hjpothecae , si voluerint , obligare, uipole domini earum
proiiibebunlur. Extantes aulem praeJictas res , si non fue-
rint alienatae , vel consumptae , vel suppositas , licebit li-
beris vindicare (i^) , etiam (i5) non adeunlibus heredi-
tatem parentum. Dat. 2. Kal. Mart. Martuno et Zeno-
KE CoNSS. 469»
Filius trausinitlit ad desrenchntes jus vindicandi lucruin
sihi provcniens proptcr 'seruiulas nuptias p ilris , vel nui-
tris , iscendentibus et collateralibus e.cclusis : sed electiu-
nctn hahel in (jueni vokt libcrorum suorum lucruni illud
transferendi . Non est igiticr hccc lcx abrogala Novell. n. Ju-
stiniani quce matri clectioncin adimit , noii auleni cjus fi-
lio. Char.
7. Imp. Zeno A. Sebastiano P. P.
TN quibus casibus pater dolem , mater ante nuptias do-
A natiouem (16) , vel alias res ad se ex altera parte de-
volutas . filiis ulriusque sexus servare prsecepti sunt : si
quera ex fifiis vel filiabus ante patris , vel matris obitum
mori conligerit ( sive anle secuudas , sive postea ) fiiio
vel filia , nepote vel nepte , vel pluribus , palre suo ad-
huc vivo , vel matre superstite , derelictis : portionem
qua3 defuncto filio , vel filiae debebatur , vel lucrum ex
ea , non ad fratres , vel sorores mortui , sed ad (17) fi-
lios ejus , vel filias , vel nepotes utriusque sexus , aut (18)
pronepotes , avis , vel proavis superstitibus , pervenire de-
cernimus : eligendi (19) videlicet , quos voluerint ex li-
beris superstiuhus^ non adempla liccntia. Dat. Kal. Murt,
Ello V. C. GoNs. 478.
eorum patre ad cam translatis.
(11) Vide /. 3. in fin. supr. h. t,
(12) Amat libcros qux ad secund.is nuptias non transit.
(i3) Secuudus ad nupti.as qui non tiansit , polcst pro suo arbi-
tno dc lucris ni.ptialibus di^poiicrc. Novell. ■21. c. i. noii alicna-
ta tamen pertiuent ad libero»,etiariisi parentum beredes non es.istant.
(»4) ^- 3. in fin. supr. h. t.
(13) /. 8. 5. I. infr. h. t.
(16) V. Joannem Aurpacbum Ub. 2. allegat. c. 25. Mod.
. ('/) Pioj.riefas rerura douatnrum propter nuptias a niatre ad
liberos transfercnda. Quid .-i unus liberorum moritur ? cjus liberi
patrcm rcpiajscntant ; ct in ea f.atres dcfuiicti excluduut. /. 8.
inft: h. t. et ita prteraortuis filiis , si nepotcs cxistunt , succedunt
in lucra nuptialia jure heiedilario in stirpes. x\W. aa. c. a5. /. 3.
itifr. de Loti. qucs lib.
(18) Lucra nuptialia parentcs libcris in infinitum tenentur ser-
vai-e : In hbcris tameu unum eligere possunt ot ia eum id geuus
lucri conferrc.
(19) Datur elcctio filio , ut partom quam babct in donatiouc
pioptcr nupiias matri facla , traasfiirat in quem velit liberoitim
suorum.
58
458
LIBER QUINTUS
8. Imp. JusTiu. A. Mennae P. P.
SI quis prioris matriraonii filiorum ante secundas nuptias
palris , vel matris morluus fuerit , filiis a se, vel ne-
potibus , vel pronepotibus relictis : partem ejus non (i)
ad fratres , vel , si nuUus alius frater , vel soror sit , ad
palrcm (2) , vcl matrem cjus pervenire , sed (3) ad
filios , vel nepoles , vel [ pronepotes ] ejusdem morlua;
persoiijie , saricimus : ut sive unus , sive plures sint ,
eam (4) tantumraodo partem viudicare possint , qux
mortuo competit.
§. 1. IUud (5) etiam certa sanctione definire cense-
mus , ut si qujs vei si qua ex alio matrmionio nlus pro-
crcalis , minime ad secundas (6) nuptias veneril, eodem
modo liceat quidcm genitori [ vel geuitrici ] res ex prio-
re conjugio sibi acquisitas , quomodo (7) voluerit , alie-
nare , vel administrare : Si quje vero earum minime sint
alicnatae , possunt liberi elijim (8) non adeuntes pater-
nam , vel maternam hereditalem eas vindicare.
§. 2. Certum esse sancimus , quod etiam illa de caete-
ro vidcbitur earum fuisse rerum alicnatio , quae in (9)
testamento (10) genitoris , vel genitricis , vel specialiter
relinquendo, vel generaliter hercdcm inslituendo facla sit.
In AuTHE^T. de nupt. §. deinceps. et §. solul. coll. 4«
tit. 1. Novell. 2a. cap. ao.
T^Unc autem j nisi expressim (11) transponat in alios ,
"*■ ' pntsumiiur ipsis conservare talia lucra.
5. 3. Talera vero liceutiam [ datam ] fillis , ut etiam
non (12) adeuntes paternam , vtl materuam hereditalcm ,
Jucra vindicarent , quae parcns eorum ex matrimonio qucd
secundo toro minime mulavit , sibi adquisita non alicna-
vit , nullo mcdo eis conccdimus , si paternam vel mater-
nam heredilatem ab iuteslalo ex parte ( si forte alii etiam
ex anteriore matriraonio morienu parenti filii sunt ) sibi
acquisierint.
^. 4- ^" il'o etiam veterem sanctionem adimplentes ,
pra?cipimus exeroplo (i3) malris , cujus rcs post secun-
das nuptias filiis cx priore matrimonio natis [ in hjpothe-
oa ] supposilse sunt , ad couscrvanda eis lucra quae ex
priore malrimonio ad eam pervenerunt : pairis quoque bo-
na quae habet habilurusque est , filiis ex priore matrini(
nio natis post secundas ejus nuplias , ad ea conservanda
quoe ex eorum matre lucratus cst , supposila esse.
§. 5. Illius etiam patris qui in sua potcstate talem li
berum (i4) , vel liberos habens matcinam eis substat.
tiam , vcl ex materna linea ad eos dtvolutam servai
compellitur : bona iisdem liberis (i5) supposita esse a^
conservandas easdem maternas res decernimus : ita larnen
ul occasione tahum hypothecarum , neque patris , nequ
matris administrationem filii valeant perscrutari (16) , vt
aliquam eis movere super hoc qua-stionem ; cura perspi
cui sit juris , etiamsi alienata fuerint eorum bona , qu;
exlra memorata lucra , vel maternas res sunt , jus hjpc
thecae intrgrum iisdera manere filiis. Dat. 3. Idib. Ik
cemb. D. N. Justimaho A. 11. Co^s. 628.
Totum quod ullra modum secunda: conjugi datur ptl
reUnquitur , tanquam non datum liberis utriusque
malrimonii applicalur. Bald.
9. Idem A. Mennse P. P.
QTJoniam praeleritae (17) leges omnia quje liberis e
priore matrimonio procrealis , muher cpjidem secun
do marito , vir autera secundae uxori dotis , vel aut
nuptias donationis nomine vel alio quocunque modo de
derit , vel reliquerit , his ampliora quae uui filio , ?e
filiae ex anteriore matrimonio progenitis danda vel relin
quenda sunt , revocata ad solos filios , [ vel fiiias ] e
anteriore matrimonio natos pervenire constituerunt , nul
laque in hac parte filiorum ex secundo matrimonio natc
rum mentio facta est : hoc quoque corrigentes , oniDi
quae memorato modo revocantur , non solum ad filio
prioris raatrimonii , sed (iB) etiam ad eos qui ex secun
dis nuptiis nati fuerint , perlinere , et iu capita inte
omncs dividenda sancimus.
5. 1. Ad hacG lucra quae marito , vel uxori ex dote
Yci ante nuptias donatione occasione repudii acceduDt,in
distinctae post secundas corum nuplias libcris ex prior
conjungio procreatis ad similitudinera (19) raatrimon
morte dissoluti servari , nec de ca;tero repudii causam n
quiri , vel aliara in ea [ re exquisitionem ] fieri. Dat. Id
April. Constatinop. Decio V. C. CoNS. 486.
(r) Scd ad liberos , ut /. 7. svpr. h. t.
(2) Rcrum piopter nuptias malri donaf.Trum propriclas spcctat
ad ejus liljcros. Unus liheioruin nioritur rcliclo raatre ct libcris .
qtiid jiui.s ? libcri matrcm , id est, suam a\iam excludunt in ea parte.
(3) /. 3. iiifr. de bon. quce lih.
(4) Ncpotes succcdunt in stirpes.
(5) Subrogati melioris non sunt conditionis quam hi sunt qui-
biis subrogantur.
(6) Qiii non transit ad sccnnda vofa , polest de lucris nuptiali-
bus di^poncre. Bald. Est qui ila iiitcrprcfatur. Caja susccpit ex Ti-
lio libcros , cadcm poslca nupsit Scmpronio , a qi:o rcs vaiias do-
natioue prnpfcr nuptias acccpit. Mortuo Scmpronio mansit vidua ?
PoUst C.TJa alieiiave quo vobjcril im do rts donatione propttr iiu-
ptias a S(nipronio acccplas , ctiamsi Ijberos ex Tilii miptiis baln-at.
(7) Eti;,m per festamentum : qua de re vide 5- 2. infr.
(8) /. 6. in Jin. tupr. h t.
(9) Aliciiaticnis vcrbo etiam intcllipitur alicnatio per testaraen-
lim, scu tcstamtntaria. /. 69. 5- 3.^." de Irg. 1. /. i35. 5. 3.
Jf. de verb. cb/igot. vide /. i. ii.fr. lefmid. dotul. l. 28. /. (17.
Jf. de vnb. signif. Imo institatio non roiitinttur. /. ^^ ff. dc lcs. 3.
(10) Olim parens non tranfiens ad sccunda vota lucra nuptialia
abeiiare pcfciat non fanlum inter vivos , scd etiam testamcnfo ,
pcr !egati;ni aut fidcicomnussum , aul ^iCjieraiem insliUUionem. 5- i.
sxipr. hic. l. 5. injin. supr. end. Hodic specialiter iantom , 10
per generalem institutioncm, Authent. prox. Infr. h. t. ct ita fli
\. abrogafur.
(11) Aiciatus hinc coUigit, Parentcs alienantes bona gcncrahler
pr?esumi reservasse lucra malrimonii filiis suis : nisi cxpressiro c
alienent. i. prcesumpt. 5.
(12) Liberi adeuntcs pro parte hereditatem patemam vel BUtc
nam , lucra nuptialia alicnafa revocare non possunt.
(i3) Ut bona mafris sccundo nubcntis liberis ( quibus lucra rn
ptialia rcservaii debent ) tacitc obliganfur. /. 6. 5. 3. iupr. h.
ita et palris , ut hic. Hoc tamcn speciale est , Palrera Don cogi c
reddcndam liberis rationcm superioriira nomine. nifr. h. t.
(i4) Liberitm dixit numcro unifatis , ut l. 33. jf de pactts.
\\^) l. 12. 5. I. vers. Exceptls. infr. qui potirr.
(16) Nota casum in quo parens non tenetm- ad leddcaoua
tionem.
(17) /. 6. supr. h. t. _, , „ .,
(..8) Abrogatnr co pacfo Irx G. supr. h. t. ^^»-"" '^f ^,)
\c\ poslmndnm abrogatur pcr Juthcnt. ad eos. mjr. n. t. rea
(19) Statiifa dc bxris nuptiabbus soluto per mortem n'2*rj'"°°'^^,
Jocum etiam liabent matrimonio per divortmm sobito. /. o. •• «•■
infr. de rrpud. et judic. de morib. 2\o^. 98. c. I.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIONIS.
4^9
In AuTiiENT. de nupr. §. i, ei §. nec illud. et §. opiime.
coli. 5. lit. 1. JNovell. 22. cap. i. 29. et 2j.
JD eos solos (i) etiam nunc pertinet : et si quis ex
nL eis proemorilur relicta sohole , portio ejus ad eam de-
erlur.
10. Idem A. Demoslheni P. P.
CUm apertissime legibiis caveatur , ingratos (2) libe-
_ ros a raajorura suorum hereditate merito esse repel-
endoj , si hoc idem in suis elogiis conscripserint , et re-
'era hoc fuerit revelatum : reclamare videtur hujusmodi
anctioni divalis conslilutio (3) Leonis inclytae recorda-
ionis , quam super filiis ex priore matrimonio procrealis
onscripsit. Nara cum necessilas est pairi , vel matri , qui
d secunda vota migraverit , tantum praestare per quara-
umque causam secundo raarito , vel novercae , quantum
ilio , vel lilia? ex anterioribus niiptiis progenitis , qui par-
em miniuiam habiturus est , reliquerit 5 maxima iniqui-
as ex hac sanclione contra genitores efficiebalur : liijeri
leiura scientes , quod omnimodo aliquid sibi a genitori-
'us suis eliam nolentibus rchnqiiendnm est , et tantum ,
uantura secundus maritus , vel noverca acceperit , omiii
iceutia et lascivia suos geniiores injuriis adficiebant. Qua-
>ropfer sancirmis , ingratos (^) revera liberos aeque hoc
eneficium , quod divaHs coustitutio Leonis Atigustae me-
loriae eis praestitit , in posterum posse sibi vindicare , sed
uasi ingratos ab oinni hujusmodi Jucro repelJi. -f- Quain
bservationera in personis , etiam avi et aviae [ proavi et
)roaviae ] , nepotum , vel nrptiiim , itera pronepotum
el proneptium , sive in poteslale , sive eraancipati
inancipatKve sint : ex paterna vel materna Jinea ve-
ientibus custodiri censeinus . -f- Sed queraadinodum ge-
itoribus providemus , ita et innocuam (5) posleritatem
ullis affici injuriis patiinur : ut non genitores , qui sese
jcundis nuptiis de^overint , irratiouabile odiura ad prio-
?s (6) liberos forsitaa habentes , siiie justa ratione eos
igralos [ vocare ] concedatur. f Eos etenim liberos hu-
ismodi bencCcio defraudari volumus , qui re (7) ipsa
igrati circa suam antiquitatem ab heredibus genitorum
(luidis (8) , et indubitatis probationibus convicti fuerint ,
i ejusraodi casibus , qui antea priscs legibus enumerati
int. Dat. i5. Ralend. Oclob. Chalcedone , Decio V.
. CONS. 486.
In 28. lib. 0ciai\ixiSv ^t mentioxi. conslitutionis hujus
tuh , quce ipsius quidem est Justiniani , sed ab eo abro-
ata Novell. 2. in qua etiam illius meminit : illam i^ero
0) Qoi injuri;.m passi sunt. rcs ila halnt : Qul ad seciindum
alriinotauin tians.it , non potcst ad sccundain conjucem dotis vel
onsalitiaj aonal.onis , yel «luo alio titulo plus transferre , qnam
unun. ex I. .cr.s pr.orls matriinonii , c..i minus rcli.T..crit.
..id , s. plus datutn sit ? I.l quod ultra molum crit , revocahitur ,
irtinclnkiue noa ad lil.cros primi cl scc.mai .natrimonii , scd ail
■s fa..t...u Idjcros <p,i ollcnsi s.mt pcr t.ansitum ad scc.inda vola
cst , ail pnorcs liiieros. Bdld. ' '
(1) Iugr.iti lilicri .nerito c\l.ercilant..r.
(3) /. 5. supr. h. t, '
(4) Ingrati liluTi non admittuntur ad lucra nuptlalia liheris prl-
1 rnatrimon.. a legc dala. Idco.p.c justc cshcr.:.lati lihcr. in su-
.rUu. parlem non veiuunt , nc.pic cv pa.-entis hoais ta:it..m (T-.an-
m vUnco, aul nove.ea; pa.v.is dedit : Imo nil.il x indicare pos-
ini- hM.cedat.u en.m c.xtinsuit omno jus filii , idque adiicitur-
0. Auftr. h. t. q;,a< velat (ilio relinqui minus lc-it,ma : hajc ve-
'rtdalo"""* '^""'" ^''""'*^° '""'* "°''*-"''^-'^ ' "l''Unq''e adimit.u- es-
9X u""°""^ posteritas nullis afHcienda e.i inj.iriis.
CQ) Pcr^^pe id evcnit , ut parcnlcs sccufidi , quam prioris ma-
tum cx ipso (Saa-tK. libro , tum ex Novella Justiniani fuis-
se constat de hcreditatibus Jiliorum , quorum matres ad
secundas venerant nuptias , si ipsi ante eas intesfali dcces~
serint. -J' Jn eodcm /3*aih.. libro ftt etiam mentio xiv.
conslitutionis hujus tiluli , qucn ipsius est Justiniani , eam
Cujacius Latinam edidit in Comment. ad NoveU. Justi.'
tiiani : quem secuti , illam sic reslituimus. Cliar.
n. Idera A. * (9).
SI filii , quorum parentes ad secundas venerant nuptias ,
ante eos decesserint , proprietas lucrorum nuptialiura
ad filiorum heredes etiam extraneos teslaraento scriptos
perveniet : deducto eo, quod in casum (10) orbitalis pa-
rentem lucrari convenit , quod eliam pro rata observatur
uno ex pluribus filiis ante parenlem morluo. Sed si pa-
rens lucra nuptialia alienaverit , et ad secundas nuptias
venerit : nec eum liberi heredem instituerint , valebit alie-
natio ad finera ejus , quod in casura mortis liberorum
lucrari parens , qui alienavit , debuit , et reliquum revo-
cabitur ab Ixeredibus defunclorum liberorum. Dat. *
Cum recital primum hujus legis caput Cujacius , hcBC
adjicit : qme tamen potius pro interpretatione accipienda
videntur : *"
INam pars , quae ei competebat , transit ad heredes ejtis ,
sive fralres sint , sive extranei , dediicto tantum eo pro
rata quod apud parentem ex casu orbitatis sive morte li-
berorum remanere debet.
Verum Groecam quoque hujus constitiitiords epilomen
ab Ant. Augustino editam relinquimus, Char.
GrcBca constitutio. Ejus particulam hanc retulit
Ant. August.
SEcundo nubens , aut uxorein ducens , prioris malrimo-
nii lucra ipsius liberis praemortuis habeat , et vindicet
ab his qui Iial^ent.
T I T. X.
SI (11) SECUNDO NUPSERIT MULIER , CUI
MARITUS USUMFRCCTUM
RELIQUIT.
1. Imppp. Valent. Theoo. et Arcad. AAA. ad
Tatiauum P. P.
ST usumfructiim maritus rerum (12) suarum deccdens
uxori reliquerit, eaque in secundas nuptias consortium-
trimnnii lihcros magls diligant.
(7) Ingratitudo intelligitur cuin ctfectu. Novell. aa. cap 27.
vevs. Hoc autem.
(8) ingratiim qui dicit , proh^u-; tenet..r , No\)cll. 1 i^. cnp. 3.
5. i4- ^'ers- Swe. nec eiiim stutur nudo patris tCjLamento. arg.
l. 4- ff- de innfficios. teslnm.
(<j) Justinianus meminit h..jiis conslitufionis NovcU. 22. et 68.
(10) Casus orhitatis sive mortis liherorum , dotis , vel donalionis
propter nuptias hicrandre pro partc vel in totum. C isus ii sunt ,
divortii , mortis , orbitatis , sivc mortis liherorum. Inde casus
absolule pro l.icro nuptiali. /. ult. injr. de jure dot. ut casus do-
tis , casus militine.
(11) /. unic. 3. C. Theod. 9.
(la) Usumfructiim rcrum suaruni maritus uxori rclinquit , vel
rerum an'c mipiias donatarum. P,-iore cas.i veteri jure mulier ^e-
cuiido nuhe.ido .fsumfructum amitlil , qiii ad filios defuncti revcr-
titur. Poftoriore , non amitlit, scd post ohifum ojus ad filios eju^-
dem tlefi.ncti redit. Hodie usumfruclum ita demum amitfit 1:111-
liei , si i;a iciictuiu accepit , ut per secuadas nuptias eum amittc-
rct. Auih. prox.
46o
LIBER QUINTUS
que convencrll : usumfiuctum , quem ex priore marito
conseciita fucrit , amitlat (i) : alque eum filiis cx eo
die , quo nupscrit , mature resliluat. Quod si iiberos ex
priore niatriuionio adhuc iniLccillilas habebit infantia? ,
iiec munial [ eos ] lutoris- auxilium , ac per liujusmodi
occasionem mater , qua; relicta fuerant , usurpavcrit ;
omnia lcgitime repetanlur , [ et ] cum competenlibus
fructibus ad liquiclum dcducta ratione rcsliluat. IIa?c de
usufruciu , quem \ir extremam constiluens voluntalem ,
de rcbus propriis uxori reliqucrit. -^ IJe usufrucfu vero
rerum ante nuplias donatarum , ea observari , f|ua^ anle-
riores conslitutiones decreverunt , sancimus. Dat. Idib.
Martiis , Arcad. A. ti. et RufiNo Conss. 892.
In AuTiiEiNT. de nupt. §. si vero solura. coll. 4- ^^^- '•
CX NoV. '22. c. 32.
TfOc hcitm hahei , 5/ daliis vel relictus fuerit ca lcge ,
JlJ. ut cx fecundis nupliis inttrirci : aliociuin perscverat ,
sii-e relictus esset , sive donatus , quihus casilus licuit.
Scd ususfructus in dote , sii-c ante nuptias donatione Icge
pcrmiisus , non potcst a testatore derogari.
T I T. XI.
DE DOTTS (2) PROMISSIOINE (3) ET
WUDA POJLLICITATIOME (4).
De quaniitate omissa.
1. Trop. Alexand. A. Claudise P. (5).
FRuslra (6) cxislimas actionem libi compelerc , quasi
promissa dos tibi , nec pra^siila sit , cum (7) ne-
que species ulJa , neque quantiias promissa sit , scd (8)
hactciius nuptiali instrumento adscriptum , Quod ca , (luce
nuhehai , dotem dare promisirit. P. P. Kal. Aug. Pom-
PEiAiNo et Peligjso (9) CcNss. 282.
Dc usuris.
2. Imp. GoRD. A. Herodoto P. P.
C^ T pro dote piornissa uniras (10) dare sccer tuus spo-
O pondit : id , quod deberi ostendevis , compelens ju-
(1) Sccnndas qui olin! nuptias contrahibat , reliclura vel con-
ccssnm sihi a pricrc cciijiigc usnmfriicinm bonoruni oniniuni ninit-
tchat , ct lilxTis prioris matrimonii integrum reslitucbat. id cjui-
dcm aJirogalur Anthenlica proxima.
(2) Dc dolibus 3. Cod. Jluod. i3. ct 4. Ilarm. 8- Tlp. G.
(3) De diclione dotis , vidc Ulp. 6. ^. 2.
(4) Ex qua nascitur actio. /. 4' l- /"'"• I'fr. h. t. l. i. %.
j-ciiu!t. jf, de collat. dot.
(5) Claudio : ita legcnduro est : scrihit enim ad maritum
Inipcrator.
. (G) Yide Antonium Guihertnm de dote p. 39. Corasii:m ad
l. qid liberos. p. 427. de vit. inipt. Vandnm lib. 1. \'av. q. c. 4.
Cjutciium lib. i. resot. c. 64. an, i3. Menochium de arlit. jud.
c. 149. Mod.
(7) Dos inccrta , re et gcnere cx pacto^Mdo peli non polest ,
ttiamsi nudum pactum in scriptis Ot rcdat;j3?l,), cum pofsit mulier
vel vilissima qua-dam dolis ncminc exhihcre , vel ita : Dotcni pro-
miltente midiere non adjccta quautJtate , aut re c<ita expn.^sa qiise
in dottm drtur , inutilis est pn init.sio , cum pojsit niulirr yv\ vi-
listimnm quidpiam dotis loco darc. 4 Ihnm. 8. ^. 4'(- hr.o pcti
potcst. /. 3. h,fr. h. t. /. 69. 5. ^.j: dc jure dotium. Harmen.
d. 5. 4- rtf(rt :;d paSrcm pro filia doiem pollicentcm : hanc lcpcm
ad ipsani filiam. Yerum haec senteniia Accursio disilictt , ct For-
ralulo 2. Cupidin. itum. 8. et 9. putat itaque marituni hac lege
indefinilpc d( tis promissioncm ad omnii.m houorum dotcm extm-
dcie ( cum id uulla lcge pi-ohihei.tur. /. 4. /„/}-. de jur. dct. )
voluissc : ac si InqKMator diceret , valet promissio dotis : scd fru-
itra iiimiam dot<m tihi esse prscstar.dam opinaris. Alii putant hac
lcgc id iniiui , Indefliiilam dotis 1 roniissior.eiu nuUiusforc luometi-
dex solvi tibi praecipiel. P, P. 12, Kal. Scptemb. Pi
et PoNTlAKO COHSS. 289.
De quanlitaie commissa in arhitrium stipulatoris.
3. Idem A. Claudio [ P. P. ]
SI quum ea qua; tibi matrimonio copulata est , nuberet
is (11) , cujus meministi , dotem tihi non aJditii
quantitate , sed quocl unque (12) arhilratus fuisset , pi
ea dalurum se rite promisit , et intciposila) stipulation
fidem non exhibet ; competentibus actionibus usus , a
repromissi emolumenlum jiire judiciorum pervenies. V
detur enim boni (i3) viri arbitrium slipulalioni insertui
esse. P. P. Kalend. Januar. Saeino et Venusto Cokss. 2.\i
De pcirte non soluia,
4. Tropp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Rufo.
ST vohmlate dotantis in dotali instruraento plura (ij
tibi tradila scripsisli , quam suscepisli : intelligis,
de (i5) his , quae desunt , petendis pactura esse consecu
tum. S. Kon. Aprilis , AA. Cokss.
Cui datur aclio,
5. lidem AA. el CC. Dasumianae.
SI paler marito tuo stipulanti promiserit dotem , nc
tibi , scd (16) marito contra successores soccri compt
tit actio. Dat. 8. Kal. Decemb. AA. CoNss.
De i-erhis , de scripiura , de nudo pacto.
6. Iropp. TuEoD. et Valent. AA. Hierio
P. P. post alia.
AD (in) exactionem dotis , quam semcl praestari pl;
cuit , qualiacunque sufEcerc veiba ccnsemus , [ siv
ti , nisi privi'egio vel beneficio Principis adjuvetiir promissio : s<
Fajiis apud Paponcm , i. JSotar. 4- cap. de contract. demaria^>
Harmtnopuli distinctioneo) tuetur,cujus hanc essc rationeru putat
interesse raulieris quotits ipsa dolem promisit , dotis promissiouei
ad quantitatem minimam iidigerc , nt rcliqua bona sint ci pan
phernalia. Contrarium eveniret , quoties aliquis dotem mulio'
nomine marito promisit , ne alioquin indotata mancat. Sinccru
est et Erquior , mco judicio Forcatuli sententia , rainus taroen texti
videfur rcspondcre.
(8) Dofem promittere , et dotcra darc proroittere , seu solenn
ter diccre hic distinguuntur. adde Forcatulum in Cupidme /'""'
ptrito , Costanum tract. de dntib. c. l\. in fin.
(9) Fclieiano , ita lcgi opoitet. .
(10) Usuras dotis qui proraittit , dotem ipsam promittcre vkI
tur. /. 21. 5- ^- ff- ^'' (^oiiat. ii ter vir.
(11) Sulint. estraneus : ut Theodorus Giaecus inlciprcs notat.
(12) Yide /. I. Supr. h. t. l. 69. §. \. ff. dc jurc dvt,
(i3) /. 22. in fn. ff. de reg. jur.
(i4) Plus ex causa do'is qui se rcccpissc confitctur , qiiam rf
pit , ad Hipplcmcntura dotis sgcre potest. vide Syrfops. .Brt."'- •^!
tit. i. c. 38. et 4. Harm. 8. ^. 25. irfo/ tw» sii -irfoux h^irtn
(i5) Facit /. 12. §. 3. in fin. ff. de paclis dotal.
(16) Ex promissione dotis agit junritns non muher , fccu>
lesato. /. 69. $. 1. ff. de lesat. 1. Ex nuda promissione dotis p
terc dotcm dthct. 4. Haim. 8. §. i3. ex qnavis promissionc pct
tionem dotis habet , etiamsi h"tipuiatio non pracctdat. Syncfi
ib. o. 85.
(17) l. 3. C, Thccd. adde Harm. d. loco.
lipta fuerint , sive non ] etiamsi (i) slipulalio (2) in
ollicilalionc rcrum dotaliuin niinime fuerit suijsc.outa.
)af, 10. Kal. Mart. Conslantinop. Felice et Iauro
onss. 42B.
Ex quihus bonis dalcm fiUa; dedisse patcr intelligatur.
7. Imp. JusxiMJS A. Joanni P. P.
^T pater dotem pro filia simplicitcr dederit (3) , vel
J [ pro ] filio anle nuplias donalionem fecerit (4) ,
aLeat aulcm filius , vel in potesiate couslitulus , vel for-
emancipalus res niaternas , vel [ ex ] alio modo lales ,
J3B ac(|uisilionem eirigiunl , quarum ususfruclus solus
;)ud patrcm remnnel , vel quocunK^ue modo poterat quas-
im actiones conlra patreni habere : dubitabatur apud ve-
res , utrumne viderelur pater ex ipso debito dotis vel
ile niipiias donaliouis fecisse promissionem , vel donatio-
■m , ut 5ese ab hujusniodi nexu liberaret , an debitum
jidcm remancrct in sua natiira , liberalitas autcm pa-
rna dotcm , vel ante nuptias donationem dare suf^Ges-
se(. Et in tali diibitalione mulla pars legumlatorum se-
divisjt , alio ctiam incremcnlo hujusmodi qusestioni ad-
to , si forte dixerit in inslrumcnto dotali , ex rebus pa-
rnis et maternis dotem , vcl ante nuplias donalionera
ire : utriim pro dimidia parie vidcatnr datio , vel pro-
issio facta essc , an pro rata portione utriusque substan-
e. Utratnque igitur dubilalioncm certo fini Iradentes
Dcimus (5) , si (6) quidcm niiiil addendum existima-
:rit , scd simplic.tcr (7; dotem vel ante nuptias doua-
nem dederit , vel promiserit : ex sua libcralitate hoc
;isse inlellif.'i , debito in sua figura renianeute. Neque
im leges incognita? sunt , quibus cautum cst , omuino
teruum (8) esse oflicium , dotcm vcl antc nuptias do-
tioneru pro sua dare progenie. Liberalitas iiaque talis
inancat vcra et irrevocabdis (9) , ut puro nomine ei li-
:0 Etianisi (liclio vcl stipulatio ctc. d. l. 3. Tribonianus ver-
ni a,cuo subHilit proplcr Miblatam solennitatcm dotis diccnd.-e
Im laclum in /. ,. Infr. de jure dothun. Uos autcm dicclwtur
-cnnibus vtrl,.s s.nc slipnlatiouc , vidc l. 48. J/: de jurc dot.
hi dcbcs tloti t.bi cnt. /. 44. C. ,. i,La j , / r.^ y /
:>) l. ;ir>. f 5. mfr. de donat.
.3) I.d.Hcclu.n hi.jus legis vid. apud AOlict. decis. ,-q.
'..... Bapl.sl (.osiain de quot. ct rat. q. Gz. '^
,1) Idcm Co.-a.sins ad d. l. quil,bcro... p. 4, ,5. et p. 4o'i
T^' "K ;/"•/• .^'•.Concc.atius 1,1. l au. c. 4. Mod:'"
: lu,h.l it- .'-.8 A^ "' ^"H..08in.a' novis Justiniancis.
6) Aliam dislinctioncm vide in Nowrli. Lcon. 11
:) ''•■'• •^/l"';'ns filium vd donans pivptcr nup.i.,., , snis cx
..>" 'I"'>'0 .lol.arc , autdonarc .nh.|ir.,tur , non' cx bonis fi-
I - (.lirevc cu. donnt , .,u.nntumvi. ips. ul.c.i sint locnplcle / 5
2..//. de jura dot. H 4. Haim. 8. c„u .^.o - ' -
tT"7d- 'd'- ^'"" "°" ■-"&-- r sn:? i^^-
^'.^'rL''^'^"^'^.:!*^'!"""^^*-- pa..i,solct acaJe.c.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
461
ft
et
Ja. 5. .i. mjn, J snlut. m„i,'im. ) el nominc cu.-atorio. / 3/1
do „«.. ^,st. A.. ,d rcccptum cst idco , quod pr.-M,„,atu. pa'
sc oLLj.a ,onc na.cd. v, luissc iib, ra.c . \,t v.dt Baldu ^ Tn
. "s , q..od palcr dur...s obli.at..r cx ofticio suo patc.no ", quod
gc cst .,uan. cx ^.M.onc ct a.lminist.a.ionc bonormn- fill" '
.... .n .Inno.cn. ca.sum v.dcatur p.omiltco ct soIv.tc. / 4 /%'
^<^^ol..t. ut vult Myn..i„,. ^. oL .3.. An potius ..o.i^intc;
JNnC.ss.mas pc.-sa.,as do,„,l,o facik- pncsyn.iluV ' An a, •. T.Z
.;n..n.tlc..s , i„ dubio ..adl.gitur p!.om.si.s;e dc .^,0 ? t
!• ^.. M cn, solu,,, c..„vcn,.-. , .piotics sohjs promi..crit ; si cmh
. a. ,ua ..c. tcncn . n.s. i.,xqualitcr p.o.nlscrif. Aiii ,0 ,"
l.cm u. dub.o praesum. suis c.v bo.as dolassc Ul.am , nisi il
beralitas et debitum suam sequantur fortunam.-]' Ubi fio)
aulcm cx reb.is tam .suis , quam maternis , vcd aliis , quae
nor. ac<[uiruntur : vel ex suis debitis diT^erit sc fecisse hu-
jusmodi liberalitates : tunc si quidem pcnitus inopia ten-
ins est , ex illis videri rcbus dotem vel ante nuptias do-
nalionem esse datam , quse ad filios vel filias pertinent.
i>i vero et ipse subslanliam ido..eam possi.lct , in hoc ca-
su quasi de suo patrimonio dotem , vel antc nuplias do-
nationcm dcdisse inteliigatur. Poterat enim seoLindum suas
vires dotem pro filia , vel ante nuptias donationem pro
filio dare : et consentire filiis suis , quando volucrint par-
tem , vel forle totam suam subsiantiam , quam habent
paterna? liberalitati pro dote , vel ante nuptias donatione
aggregare: ut revera (n) appareat quid ipse velit darc,
el f[uid de subslaiUia filiorum proficiscalur : iie durn elF.i-
so sermone .scse jactet , in promptum incidat sui pcncu-
ium. Dat. Ral, JNovemb. Lampadio et Oreste, Cojnss. 53o,
T I T. XII.
DE (12) JURE (i3) DOTIUM (14).'
De ecictione et de dolo.
\. Impp. Seyerus ef Anton. AA. Nicephoro.
EVicta (i5) re , quae fuerat in dotem data , si pollici-
tatio (i6) vel promissio fuerit inierposita: gener cou-
tra socorum vel mulierem , seu heredes eorum (17) , con-
diclione , vel ex stipulatione agere potest.
•f Sin autem nulla pollicitatio , vcl promissio intcrces-
serit : post evictionem ejus , si quidem res sstimala (18)
fuerit , ex empto cotnpelit aclio. [ Sin vero hoc non cst
factum : si quidem bona (19) fide eadem res in. doteni
data est , nuila marito coinpelit actio. ] Dolo autem dan-
tis interposilo , de dolo actio adversus eum locum habe-
sil, nisi filia Ic^itime consentiat , nisi pafcr gorat negotia filijD
nisi patcr sit naiuialis tanfum : bis enim casibus prwsum. , noi.
cx propriis bonis , setl ipsius filice , (iliam ipsam dotare. adde
Campegium tract. de dot. part. 1. qucEst. j(3.
(8) Patc.n..m ofKciiim est , dofare filias , vcl donalioncm pro
ptcr nuptias dai-c. vid. quae di.xi ad /. 19. in fin. Jf. de ritu nupt.
l. 8i. ff". pro socio.
(9) Dos scme! data revo.^ari non potcst.
(10) Patcr qui cx suis , ct matcrnis filiae bonis fiham dotat,db-
tis causa suo nominc tcnctur , uisi s.t inop.s.
(11) Vide Hotom. 8. cnnsU.
(la) Dixi ad tib. io. Jf. 3.
(1."^) Id cst , cansa , conditionc , natu.a,
(i4) Dc dotium orisinc , notatio.,c : An dos sit quid nnive.-sale:
An dos pi.omi.ssa , vel soluto matrinionio , vcl modica , sit dos :
vide Costan.iin zrac-t. dc dotib. cap. 12. An dos (ilix lantum na-
turali de)>cat..r , et iriboncstc vivcnti : An patcr (ifia.n iocupb tcm
dota.c tencatur: An .lota.ida sit filia , qure inscio patrc nfipsit ,
vcl patri iiig.ala fiiit. vi.le ei.ndcm ibid. c. 3. Qiiid res cxtradr^td-
les , seu extra dote.n , vcl paraplie.nalcs ? vide /. -.^g. hifr. h. i.
l. 9. 5. 3. //: de jur. dnt. 4. Ilarm. 4. Synops. Basil. .29. tit. i.
(i.'")) Viiic /. 16. //: h. t. ut binc colligas csse aclioncm dc evi-
ctione ex dote , ut hic , et /. un. §. 1. hifr. dc rci u.xor. est cl
ex vend.tione , permutatione , in sob.tum datione , adjudicatione ,
ai-ticulo do ut facias , /. 02. Jf de anct. ex doaatioi.e si iv' oijji-
Scpto quis donavcrit. /. 2. Longob. rfe ^i./ct. est et cs. invcstitura. 1.
Fcud. 8. ubi vid. Cujiic.
(.6) pictio : ita scripti.m fi.is^e Cnjacius referl.ad 6. Ulp. ca.i-
sam dixi /. 6. supr. dc dot. promiss. in fin. l. :\C).Jf. de iure dot.
ii'/) t. i3. Inji: h.t.
(iS) S..I1.M1S lcgis liic cst , Ubi romtituti.i d')tis i.icipit a p.-o.nis-
sionc , re cvicta potcst agi dc cvictionc : .,bi incipit a tradilione ,
dc cvictione non a^itur , nisi rcs aestimata ddU. »il,vel dolus dan-
tis y vel tia.le..tis in.e.-cessit.
(19) /. 69. (). 'j.Jf'. de juri dot.
462
LIBER QUINTUS
l)it : nisi a muliere dolus intcrpositus sit : lunc euim , ne bitor efiicitur. Si itaque non convenit , ut solulo mat,
tamosa actio adversus eam detur , iu factum actio compe- monio rfStilucrentur , et jure aestimatae sunt : retini'!
lit. P. P. Data Kalend. August. Mlitiaino et Fabuno eas , si pecuniam tibi offcral. Dat. 3. Id. April. Alesa
CoNSS. 202. DRO A. Tl. Ct MaKCELLO CoN5S. 227.
J)e eo 1 (jui slipulatus esl clotem sibi reddi.
2. Imp. Antoninus A. Alluviadi.
SI stipulatio de restituenda portione dotis datce subjecta
est , conditioque (1) ejus extitit : habet ex ea actio-
iiem is , in cujus personam ulililer concepta coramissaque
est : Secundum quod si PoUo soror tua de rcstiluenda si-
bi parte dotis habet actionem , eo f|uod mater vestra do-
nandi animo passa est partera dimidiam dotis post obitum
matris filiam stipulari : raetuere (2) non debet doli ex-
ceptionem , quod matri suee , quae pactum interposuit ,
heres ex minore quam dimidia portione extitit : nisi li-
quido probatum fuei-it , matrem ejus mutasse (3) dotls
pacti volunlatem , conlentamque esse [ voluisse ] fiham
£ suam ] pro portione hereditatis praelegationibus , mari-
lumque suum (4) exactione hberari voluisse. P. P. Dat. 3.
Ral. Augusi. Amonino A. iv. et Balbino Conss. ai4«
De inaniimissione sen>i dotalis.
3. Imp. Alexand. A. Euphemio.
ETsi dotis exactio (5) , defuncta in matrimonio filia ,
potuisset ad patrem perlinere : dotahbus tamen ser-
vis maritus (6) testamenlo directam et fideicommissam
libertatem jure dedit , et prsestita revocari non debuit ;
cum et inter vivos manumittendi mancipia dotalia con-
stante raatrimonio , liberam habeat maritus facuUatem.
P. P. 6. Id. Decemb. ANTONlNOelALEXANDRO CoNss. 223.
De universis hovis mulieris.
4- Idem A. 'Valcnli.
NUlla (7) lege proliibitum (8) est ,
bona in dotem niarito foeminam dare.
Jul. Maximo 11. et .^LiAaeo Conss. 224-
universa (9)
P. P. 4. Id.
Q
De cestimatione.
5. Idem A. Stalise.
Uotiens res (10) aesliraatae (11) in dotem dantur t ma-
ritus dominium conseculus , siimmse veluti prelii de-
De nudo pacto.
6. Imp. Maximinus A. Sulpiiio.
AVia tua eorum , quae pro filia tua in dotom dedil
elsi verborum obligatio non intercessit , actionem
fide conventionis ad te , si heres extitisti , transmittf
potuit. Nec (12) enim eadem causa est patris et mal
paciscentiura : quippe matris pactum actionem pra;scrip
verbis constituit : patris dotis actionem profectitis ar-rt
ne competentem conventione simplici minime creditur 1
novare. Dat. 3. Id. Febr. Maximiko A. et Africji;
CoNSs. 237.
De parente , (]ui ex intercallo stipulatus est.
7. Imp. GoRDiANVS A. Marco.
CUm a socero tuo pro uxore dos t^bi daretur , si
in slipulationem deducta non est sub terapore dal
nis , sed postea ; socer tuus tecum paciscendo , si id n
ex voluntate fiUne sua? fecit , conditionera ejus Iffidere (i
uon potuit. Quandoque enira sola de dote experiens ,
pactum non debere ad sui dispeadium operari . de jf;
defenditur. P. P. Dat. Ralend, Octobr. Pio et Po NTU
CoNSS.239.
De additamentis.
8. Idem A. Agrippinae.
ETiamsi non dotem reddi mater , sed ea . qucc in c
tem data sunt , ut (i4) eam sequerenlur , vel ad
pertinerent , iti mairimonio djuncta jilia , slipulata si:
durante matrimonio fiha decedente , actionem ex stipu-
tu videri quajsitam , aequissimum esse judicaraus. Cui Cf-
sequens est , ut etiam (i5) id (16) , quod additamenti ( )
causa in dotem dalum est , eadem actione repetatur,
P. Ral. Feb. Sabino et Venusto Conss. 241-
(1) Conditionis evcntu nascitur actio.
(2) Yide Z. iQ.jff] de reg. jitr.
(3) Id enim |)Ote.st , l. 72. in Jin. ff. h. t.
(4) Vidc /, ii.ff. de dot. prcelegata.
(5) Dotis csaotio an ad patrem redeat , filia in matrimonio de-
functa supciblitibus liberis,yide l. dns apntre l^. Infr. sol. matrim.
(6) Dotalis seivus potest per marituni iu teslamento , et inter
vivos manumitli. /. i\.ff^. de manumissionih. rataque ejusmodi
libciias est , ctiamsi soeeio comiietat dotis e.iiaclio , filia in matri-
monio defuncta. Synops. Basil. 38, tit. 1. c. 8(j.
(7) Pennissa infelliguntur , qiiae nulla lcge proliibita sunt. vide
l. 7. Siipr. de rdigios. et sumpt. fun. proinde facile Idjcrtatcm
prresiimimus.
(8) Imo , jirobibitum niinori. l. 9. §. i.ff'- dc minorih. 25.
ann. l. i. Siipr. si advers. dot. et iii iiaudcm alicujus liberorum.
/. unic. Supr. de inoff". dot. vel prioris matriinonii, /, 6. Supr.
de scciind. nupt. idera diccndum si midier decejUa, /, 6. in Jin.
l. 12, 5- '■ i'^ .fin. ff] h. t. adde Forcat. 27. Nccyom.
(9) '• Z'^- Jf- h. t. etiam iramobiba , /. 62, _^ h. t. l. ult. in
fm. Infr. si major fact. alien. uou solura jjra;sentia, scd ct futu-
ra, Bald. hic.
(10) Dotcm a;stimatam accipiens , non rcs ipsa<, sed carura pre-
tium consequutus intelligitur. [deoquc soluto matriinonio non res
ipsas , sed carum aEstijuationcin rtddcre polcsl. Synops. ibid. c. Q2.
ct 4. Havm, 8. 5. 5, si modo nihil de clectione coaveatum fuci,
ut hic. l. 10. §, ult. ff. h. t.
(11) Vid. /. 10, 1///K /j. t.
(12) Pater dotans iiliam non polcst sibi quaercrc actioaeni . 1
per stipulationcm : Cceteri etiam possunt nudo pacto , ut nic ■
die videtur patri dari actio e.\ stipulatu , etiamsi nuUi inleriK) i
sit stipulatio, Nam stipulationes ct hypotbecae inesse dotibus w
liguntur, /. un. 5- i, $■ 6, infr. dc rci uxor. act.
(i3) Jus filiae quajsilum facto patris , no:i potest; patris fdcto 1
non ooQseuticntc mulari , ut Inc , et l. 28.^. h. t. l. 6. m,r -
pact. convent. l. "j . ff. dc pact. doi.
(i4) Hinc colligunt , Scnsum ra^gis speclari quam verba.
(i5) Dotis augmentuin eadem dos cciiseUu , noii aha et no-. ■
hoc cst , eandcm' doicm cj.^c siuit , non aliaiu cfllcit : ideoque^;
hit pars dolis iisdem pnvilounis fruitur , quibus et ipsa doi ; V
hicruin spectes , sive facidtatcra don.indi tiiiie , sive hypotbeCT "
citffi privUcgium , sive jus :,tipMl.iti.)nis inlcrpositae pro ea rctW-
da , nt muUis notat Rol. a Valle tract. de lucro dotis. ^- .*^'
(16) Dotis stipulatio* traliitur ad augmcntum dotis , ut hic;f
stipuhitio stricte intelligi soleat. /, quidnuid adstringendoe. 90
de verh. ohlig. . .
(17) Dispositum in principali , in augmcnto infclligitur W^
repotitum, Bald, adde /. 26, in pr nc. Supr. de usur.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
463
Qui potiores creditores hahentur.
9. Imp. Decids A. et C. Urbicanae (1).
DOtis luae potJorem causam raagis esse convenit, quam
ReipuLlicae cui postea (2) idem maritus obnoxius
ctus est. P. P. 6. Id. Jun. iJiicio A. etGRATO Cowss.aSi.
De astimadone.
10. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Ingenuo.
"^ Um dotem te aestimatam (3) accepisse profilearis :
^ apparet jure commuui per pactum quod doli inser-
im est , lormato (4) contractu , ex (5) enipio (6)
tionem esse . Quis enim dubilet a;stimalionem (y) a le
ulicri deberi , cum periculo (8) luo res deteriores fiant,
1 augmenla lucro tuo recipiantur. P. P. la. Kal. Maji,
AxiMo u. et A(;iuinNo Co^ss. a86.
telbgitis nullam firmitatrm Juris dationem hnljere , si ne-
que pollicilatio (,2) , neque slipulatio intercessit. Dat.
Prid. Kalend. Maj, , Hcraclite , AA. Co^ss. 287.
An de lonis malernis JiUa dolanda sit.
14. lidem AA. et CC. Basilissae.
)
De rebus dolalihus direptis.
\\. lidem AA. el CC. Severae.
E his qua; in dotem data ac direpta (9) commemo-
ras , niarili tui esse actionem , nulla est dubitalio.
»t. 10. Kal. Maji , HeracUx , AA. Cowss. 287.
Be fundo empto ex pecunia dotaU.
12. lidem AA. et CC. Rufinse.
pX pectinia dotali fundus a marito tuo comparatus
J non tibi qua-rilur (lo) , cum neque maritus uxori
itionfm empti possit acquirere : at' dotis tautum actio
)i compclit. Unde aditus Praeses provincia; , si non [ te ]
|insrgisse repereril , sed ex majore parle dotem consecu-
101 , residuuBi rcsDtui provideLit. Dat. 8. Kal. Maii
AracUa: , AA. Coivss. 287. * '
Si mater res^Ute in dotem dederit.
i3. lidcm AA. et CC. Camla; et Siatis.
1 a malre veslra supcrstite alicjuid ad (u) vos perti-
nens , in doiem sciemi viirico vcsiro daium est • in-
IVEque mater (i3) pro filia dolem dare cogilur , nisi
-L 1 ex raagna et probabili causa, vel leee snecialiter Vii^
ITr^r^ Pf^^'') ^^ ^°"'^ uxo^isT^^-Sul?
daadi habet facultatem. Dat. Non. Novembr. PfuUp.
popoU , AA. CoNss. 287. ^
De instrumentis.
i5. lidem AA. et CC. Ulpiano.
/^Um cilra(i6) fidem etiam insirumentorum daiam do-
V tem aliunde probanti , post divortium quondam uxo-
ns tuae secundum bonam fidem reslitui debere constel -
amissis eliam rastrumentis sine dubio cslera probationum
indicia (17) jure prodita non habenlur irrila. Dat. 8.Ka-
iend. August. Sirndi , AA. Cowss. 287»
De re communi.
16. lidem AA. et CC. lEmWlo,
A Nte(i8)divisionem soror tua intestato patri etiam ipsa
J.^ succedens , pro indiviso poriionem fundi commutiis
in dolem dare non prohibetur. Dat. Non. Julii , Sirniii ,
CC. CoHSS. 293. '
De proprietate et usufructu.
T7. lidem AA. et CC. Sabino.
13 Es, quas (19) usufructu sibi deducto socrus (20) in
it dotem dedit v^nundandoauferre (21) tibi non po-
test. Dat. Nonis Julii , SirnUi , CC. Conss. 293-.
1) Urfiicariae.
\\ uL '■ ^-^--if- "^" P""- ''««• vdc (Jujac. 2. U... ,5.
: of r°r ^^'™"*° ='^«P'»'» vir lucri potc.t act,o..c cx cm-
L^l:;ir""'' '''•"■ ^" ^°*"" ' »-^*- -"i-r viro
(m) Mafer non pofest dare rcra filiorura pro dole sua Bald
den.que „on potest dotcm sib. conslituere ex Lnis liHorun; : l^Jet
uTet"aUmcnTa° "*' vidcaiuur qyodamuiodo matri acl,^Tc ,
(12) /. I. supr. h. t.
mvo^^ ff"' "°" ^'^S""'- filiam dotare ; nisi cx causls expres.i..in
jmc uifuc : ahud ui patre. /. ,9. ^. rf^ ritu nuvt. '
fdiam Ho/f" , ■? T'' "^" '^Sifor, scd nec ex bonis uxoris
lil.am dotarc pater facullatcm babet. 4. Harm. 8. €. Aq. Oninimo
nuptias servaro debet. ibid. S 5o l m /F. de riu ot
0 Do.is a>slimal.T periculum , et commodum maritum scqui- ^1} Patei- dotaro filiam non p^tc^t dc bonis n.xoris"u« inviUs.
nm.L ,n ....... / .„ .. , . .... M s, iut. teryen.entc scnpfura cf instrumcnta pcric.inl , nib.lominus ,los
retitur, s. modo p.obetur datam fuisse. Srnnps. liasU. h. t. c.
101. 4. Ilarmcnop. 8. §. ,7. Amissio insfrnmentorum dotalium
non p.nejud.cat doti. adde /. u„. §. ,. ^.crs. et nemo. infr. tit. prox.
(17) /. uli. supr. dr prob. ^
(18) Commini!o non impedit parfem pro indiviso d.iri in dolcm
l. I. supr. comni. di\'id. /. ,^. supr. dr c^urnh. cnipt.l.Z. un,r
** ^- /• ^i- et S.C m subsidium. •^'^^"''°- ..C^O.Et ,ta aufcrcndo proprief.ifcm. lloc innuitnr , p.-op.ictatem
al.cnan non possc u.vito pjoprictario. /. ,i,j: de ni,'. jur.
t ct'bd!;r""" '"'""''' """■"'^ «««i^atarum pret.um mulieri a
o) Dolalibus niinimis comraratum non c«,f in nv«..; , ■ •
- i;a..m doti. mul.cr co..'sc,p.utT ucri Z^^:^';^': '
464
LIBER QUINTUS
iB. Tidom AA. Meneslralo.
SI socrus liia fundum deducto usufruclu uxori (uae do-
navit, tibique in dotem uxor qiiidem^proprictatem (i) ,
socrus auteni usurafructum dedit : uxore tua rebus luima-
nis in malrimonio exempta , fuudutn*apud te rernansisse
secundum (2) placiti inter vos fidem non ambigitur.
Nam si acceptnra cerlutn quid annuum , (IVix susc usum-
frucluin locavit : mortua (3) conduclrice , ususfructus
extingui minime potuit. Dat. i^- K.alend. Jan. Sirmii ,
CG. Cciwss. 293.
An aclio filice. per patrem quceralur.
19. lidem AA. et CC. Acliilli.
(juoquo modo esset dissohilum , sptcies (10) miimitet d
ti clnloi 5 pretiis (n) , quihus cestirnatce sunt , rxddirv
tur (1:2) : nianifcslum est non (i3) pretia specierum d
ri , sed ipsas species debere reslitui ; cum in placitis sp
cierum rcddendarum idcirco preliorum nomen videat
annexurn , ne , si species aliqua deminuta fuisset aul pe
dita , alio pretio , quam quo taxata fuerit , reposceretu
Dat. Konis Augusl. J^rippincB , CC. Co>ss. 293.
De alienatione.
11. lidem AA. et CC. Libyanae.
REm quam pater in dotem genero pro filiadedit,n
recepit , alienare (i^) non pote?»^. Dat. 5. Ral. D
cemb. iisdem CC. Ceuss. 2g3.
23. Ildem AA. et CC. Diogeni.
rei tibi quffisitse dominium (16) auferre noleuti minii
potuerit. Dat. 5. Kal. Octob. Fiminacii ., CC. Cosss. 29
CUm patreni pro filia dotem tibi dantem , Si post
morlcm suam in matrimonio constituta rebus humanis , , pn , t
eadcm eximatur , partcm dimidiam clotis Amnice reddi , Ql prffidium uxor tua dotale (i5) venundedit : spoi
pactum proponas : post vero testamento facto , cum aliis »3 necne coiuractum ratum habuent , nilul mlerest : cl
etiam Amuiain heredem scripsisse , nec Amniam quic-
quam es stipulatu petere velle sanxisse : si quidem hanc
sibi reddi secundum fidem pacti stipulatam Amniam non
probetur , ex (4) alieno pacto non prorsus ei ulla cora-
petit actio. Si vero ex ea verborum (5) couceptione sibi
Amnia qufesivit obligalionem , ac tibi testatorem prospe-
xisse probetur ; contra eam ex stipulatu post eventum
conditionis petentem , quatenus accepit ex defuncti volun-
tate , qua} fuit stipulala , exceptione ( salva Falcidia )
uti potes. Dat. i3. Ral. Februar. Sirmii, CC Cojnss. 294.
De fructibus.
20. lidem AA. et CC. Tiberio.
PPio (6) oneribus matrimonii , maiiti iucro fructus
totius dotis esse , quos ipse cepit : vel si uxori ca-
pere donaticnis (•^) causa permisit , eum , in quantum
locupletior (8) facta est , posse agere manifestissimi juris
esi. Dat. 5. Ral. Maji , Sirmii , CC. Cojjss. 294.
De cBStimalione.
An dos revertatur ad eum qui dedit.
24. lidem AA. et CC. Aurelio et Ljsimacho.
I dotem marito libertse vestraj dedistis , nec eam n
di solulo matrimonio vobis in contineuti pacto , '
stipulatione prospexistis : hanc , culpa (17) uxoris dii
luto matrimouio penes maritum remansissa conslitit : li
s
s
21. lidem h.k. et CC. ad Gemiuium.
T inter virum et uxcrem (9) pacturu sit interpositum ,
Ut si mairimonium intra quinquennii forie tempora
eam ingratam circa vos fuisse ostenderitis. Dat. 6. «•
lend. Novemb. Antiochice , CC. Coinss. 293.
Si mulier stipuletur dotem sihi rcddi ,
testandi causa.
25. lidem AA. et CC. Eutjciuano.
I mulier dotem a viro dari stipuletur , TJt (i8) ^i
testari possit : cum ordiuationis lestamenti cogiiati')
mortis antecedens (19) tempus sigaificet , nec (20) cot-
tionem , sed causam contineal , intestata (21) quo(?
rauliere defuncta , stipulatiouem committi proficiet. Dat .
Id. Kovembr. Anliochice , CC. Corvss.
s
(0 /. 22. /. 23. Infr. Ji. t.
(2) Ejusdciii rei proprictas in dotera dari iiotest ab uxore ,
ejusdcm rci ususfriictus ab usoris nialrc.
(3) Morte couduccntis nou estinguitiir usus formalis. Scilic.
(4) Pater filio craancipato stipulari iiou potest. Nam alicno ex
pacto non datur actio. /. 26, Infr. h. t. l. 27. 5- 4- '" f'^-ff-
dc pactis. l. I. Infr. inter alios' acta. Nota tcxtuin. addc quae no-
lavi ad l. 38. f ^^^-ff- dc vcrb. obl.
(.^) Stipujario eat verljorum couceplio. Paul. 2. sent. 3. §. wiic.
(6) l. 21. 5. i.j7- de donat. int. vir.
(7) Fructus dotis a raarito u.\ori donari possunt. Donati taraen
po.-suut rcpcti , qua facta cst uxor locupletior.
(8) /. 5o. in f.n. jf. dc donat. int. i^ir. ■
(y) Pro inteUectu Iiujus legis vidc Ant. Fabr. de rc nummaria
caj). 2. num. 17. 18. 19. Ans.
(10) l. 5.-supr. h. t.
(n) /. ult.jf. de pactis dotal. l. io. JT- «'^(«'0 tnatrim.
(12) Si modo c-xtent. /. i. Infr. soluto matrini.
(i3) JDsliniatam rcm qui lestituerc sub eadem aestimatione tetoe-
tur , de ipsa. re , non de Eestimatione tcnctur : ct ita hoc casu ,
res est in dote , non aestimatio.
(14) /. 17. supr. h. t. l. 21. infr. de donat.
(i5) Uxor preedium dotale ineestimatum non potest vendt •
ncc vcndenti raarito conscntirc. Inst. cjuib. alienave licet- m''"
l. unica. §. i5, infr. de rei uxor. act. ^
(16) Dotis doraiaium an sit peucs uxorcm , vel virura ,
/. 3o. Infr. h. t. et aa res dotales pereant , aut sint penculo »•
riti vel uxoris , vidc Costanum trict. de dotib. c. 5. d- l. i"^
» x-s I 1: • ; ., ..^r.a.^U.,f c\A piim . Qiii-"
Stata , COmmUUlur SII[H1UU1U . quia uu" '■■"- ^— — *--- i _
verbis apposita , sed causa cfficiens , et impulsiva. Detectus
impulsivre jus asendi non impcdit. ,^
(19) Testamentum mortem anlecedit , neque locum naBci
mortuo testatore. . . ^.
(20) Do tibi aliquid ut de eo testari possis .' Datio non esi
dilionalis , scd causalis.
(21) Tide /. 4- i'fr. de contr. siipul.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTlONIS.
46t
M
dare et exigere (7) potest ; licel ipsc tempopibus cr.-aUo-
nis adejijssorem m ininorera (S) quam dos est quaoti.
talem dicitur prffiiiji,3,e. f Hoc id<.'m observalur , el 31
mirior ante nu,)tias douationem conseutiente ( ut diclura
est ) curatore fecorit. Dat. Ral. Jan. jBasilio 11. el Ar-
MATIO (f)) Go.VSS. 476.
De oiro ver-^eiue acl inopiam.
29. Imp. JusTiNiANUS A. Mennje P. P.
TTBi (10) adhuc (ii) matrimonio constiluto (12) ma-
KJ rjtus ad inopiam (iS) sit deductus , et mulier sibi
prosp.cere (i^) velit (i5) , resque sibi suppositas pro do,
le , et ante nuptias donatioue , rebus jue extra (16) doiera
coustiiulis lenere , non lantum madti res ei lenenii (in)
et super his ad judicium vocat.TB , exceptionis (18) prssi-
dium ad expellendum ab hjpotheca secundum credilorem
praslamus : sed etiam si ipsa coutra detentaiorcs rerum
ad manium suum periiuenlium , super iisdem hvpoth»-
cis ali,p,am actioncm (.9) secuudum iegum dislinclionem
raoveat , non (20) obesso ei matrimonium adhuc conslila-
tum sancifiuis , sed i(a eam po.se (-21) easdem res vindi-
care , vel a creditoribus posterioribus (22) , vel ab aliis
«.,.ie,.,e se„.rali (6) , ve. ^.i^^r^^i^- ^ ^ Zj::i '^i^^^^JtZ^t^^^T^Z ^ ^.Z-
ita accfprre potest , qunsi si raatrimonium solutiim foret atrr.,
J|«. .lot.s pelitio cou.petiisset. Cccienun creditores , si quas actio^
Iii.bere sc putant,iis experiri del.e.it adversus virum , vel res iS
qnas post.a fo.te adcjuisivit. Mul.er n.hil interea po Cst l\\J,tT
dum mantus vivit , quippe nuUam aliam ob causam res eas m.dlj
con.eq,Ht,.r, quam nt fiuc.us earum percipiat , et se cum ma .^
co.nmumbusquc liberis alat. Syno,,s.BasU. 29. tu. T \ '\^
et 4. Ha.-m,.u. 8. j. 33. ' "^"
(.1) Aute dicm agi non polest. /. 1. supr. de plus petii crm
umcn e.rtr rr plus petu. f.ll.t sl maritus ^d inop.am ve 'f^t ut
ih.J/. de /, s, quce infraudem. aut suspcctus est. /. si fid.-in.
Si paler dolans stipuletur cxtraneo.
26. lidena AA. et CC. Demostheni.
J«T genero (i) dotem danlo pro filia paier commu-
7 nis (2) eam rcddi iV>i exlraneo (3) consliluto slipu.
jitus est , u!c sibi ccssanle voluntate , nec libi prohiben-
: jure , quaerere poluit [ actionem ]. Dut. 6. Kal. Jan.
)sis CC. et GoNss. 29J.
De onerihus hereditariis.
27. lidem AA. et CC. Pompejano.
Icel dos jure penes maritum remanserit : pro rebus
-i tamen hereditariis succcssorcs , non maritus (4)
uondam , solennibus pensitalionibus parere debeut. S. 6.
>.al. Jan. Sirniii , CC. Conss. 294«
Dc muliere minore vigintiquinqne annis.
28. Imp. Zeno (5) A. yEliano P. P.
Ulior in minori a^tate couslituta , dofem marito, con-
(i) lide Go^.ld. de contr. stip. cnp. 10. num. 43. et ^rqq. Ans
(2) Tilms, i.(.i..)me Ca\x fili;p. , Sempronio geiiero dotcin con-
lu.t , cainqiic rrddi Dcmostheni emancipato stipulalm ? non cst
ilis stipiilaUo , cum patcr non po.sil .stipuL.ri hlio cmaiuipato •
m cinanc.patus patri cst cxlrancus. E.vl.anea non possumus stil
lan. /. .y. supr. adde /. 4. /. 7. inj): de pactis coiu-ent. /.45.
sotul. malriin. "*
(3) E.i.i..icip;ito.
(4) Marilus dotcm iixoris , pacio lucratu? est : mortua uxore
;ioditalis (jiis nominc pcnsitalioues sunt pi<cstand.T , .ixoris herc-
s rmiyenit.uli , non maritus : ct ita onc.a h<'i-editaria sprctant
bercdes ux,„ ,s , non ad maiitum dolem uxoris lucrautem. ad-
^- 1'^- Ji- «• t.
('■>) Ha-c ronslltulio Zenonis ad ^lianum scrinta , discissa 1
. .u.uano f,.il ,„ t.c-s partes : q.iarum una hic continctur : alter'-i
■tnudJr' '" ."""fe''*- restu. tertia in /. idl. injr. de ma-
itiatiOus C(nn>ciuendis. "^
(<>) Curator dotis consHtucnd.-B caasa generalis , vel snecialis
ustitui pnlcsf. /. (5,. jff. h. t. speciaus
(7) Et csi^i : ita ligeudum essc Cujacius monct .6. obsei-v. /4.
(b) I , 00 m.nor m.il.cr bBditur : nt cui cautum non sit in in
>t. i utt. mfr de magistratihus conucnicndis . Res c.-o ita
d l dL ^ r'i •"" °°" •'•■"° ' ''''' '''''^^ C boc supplendu.n
Ofeinl.. ct .ta m.norcm in qiiant tatoni. Minor dn^^m ;1 .■.-.
.a.n cssc contcmlit , pctitqni .•estit.u , non T, au en.la mi
e cominum u.sa sit. /. ult. Supr. de in intcJ rc^^t / ?
4- infin.J. de fdcjussoribus. /. ,,6 ? , "/r j, ■ ^' '
Uuu cnim cnstit.rit adldhito curatoic- ct^t.m,f^st "-■J^T
ei ac.ioi.c in .•nham , cujus v.lio r.ie, .s^" n mh J.":; 'i ^"
Mcm aoc..p.us ..st : Kk his it.iquc trihus l.-ih ,s coTc is,, T
. ox aha rla,is.in,,.m luccm acUpit : adde Cu ',„' fi A '"-'
-J) Male a,ljun,i,.„. Basilio Almafius , q ^ cum Rr, ''
1 cum Ilasih.co fuit Consul , oujus m.l.naZZat^ / ?r'
"•• de ,„.cm>-. ,cclrs. adeo ut Unn Annatii nomen ?n ;'n
jac .i oU;;: ^:^:- ^•"" '^ '^^-''- --"» ^uit soK,s. addo
^n? nmlh; ''°"^'"«"'-\ •'"'"•' ""plias , et «tradotalinm rcrum no-
■^. ^iv:'^;c::;^:st;;^ri;rr.n:r t^ ;-'-^ '^
uert.
I. di.
plus pctitiliiubus. ' "' """" '" '^"/-'-
{VI) [d cst , const-mte. JSouell. 97. cap. 6. in princ
\Juia eium. '^ '
(.3) / io. in fin. infr. h. t. l. i!..ff. solut. matrim.
(.14) rericulum enim cst in mora.
sp^:uV't^!:r''''' '■ '■ ^^''"°'- ^- -• c-'-- ^'^-
(.6) Paraphtrnalia intelligit , dc quihus vide /. 8. / ull inf^
dc pact.sco.i.entis. l. g.J. X ff. de Jure dot. Dos ,donat t, pro-
pter nuptias et les paraphernales , div-ers». * "onauo pro-
(17) Volunlate ctiam raariti. Noucll. 22. c. So.
(18) Uxor raariti res tenens , csceptionc'adVcrsu3 a-ente3 marin
cred.forcs juvatur. Possidenti datur e.xccptio , non pos^idcnti ac o
(9) Uotalcs rcs et.am constanle maU-.monio yiro ad iuopiam r,-
dacto rauhcr ;.cl.one msfituta polest pctcre. An dirccta in ZT?
ut Tult Harm 4 tu. 8. 5. ■.9. .\m utili .. ut Cujac. 5. ohs J
r^^erSirri^a^or"''^^"'" *"■"' ' '^"^' h,pothecaria muS
(20) Ratio duhilandi videhitur hn^ cs.e , mnlict^m a^cre do.
pos-ic dotis si.o; nom.ne coustante rnatrimooio.
(21) Miilier conslantc matrimouio , viro ejus vergcnte ad inoniaM
non inodo contra cnm , scd ctiam confra tertioi nosscsson^s bo^'
rum ma.-iti potc4 agcre , ut con..equa(nr dotem , donalion,.m pro-"
ma;-itr' fiN;/' ''T''^''''''^'' '"".°"^' '" '"'^ ' "' '"^ «'"^^^
maiito , hlus , .10 familiae po^sit prodosse , ut hic. et l ii /T
sohu. matrim. vidc Koland. a Valle 1. oons. o. n. ij. Nec co"^'
ur muher, :,ntcquam ag. t , adversus creditores possessores dil*
te c manti hona I.lem Md. n. 20. 2,. a.. ,t seqq. QniA si c"-
dih.ies mul.cn dolis .Ts.Mm.-.l.ovm ofrcrunl ? I.Iem Rolindus oMt
( num. 3<j. 40. ) cred.foio.n ..imiHi : quiu /. ,. Injr. „• ",:/
credu. huc non p.Tlincrc cxistlmat. ■' f f "^/'
a^^lv^ ^//^'* '""' '"'^ •'nlc.-ioribus c.xpiessam saltem haheatil.-j," dixi
ad lUyeli. ,09. cap. 1. ct tn l. assiduk. la. Infr. qti po:.or,s.
59
466
LIBER QUINTUS
tis et ante niiplias «lonalionls exaclio ei competere pot-
erat : ila tamen , ut cadem mulier imliam habeat licen-
liani eas res elicjnandi vivenle marilo , et matriinonio m-
ter eos conslituto: sed fruclibus earum ad sustentationem ,
tam siii (i) quam mariti (2) , fiiiorumque (3) , si quos
Labet , abutalur. Crcditoribus scilicet niarili contra eum
ejusque res , si quas postea forte acquisierit , inlegra sua
jura habenlibus , ipsis etiam marito et uxore post maln-
mouii dissolulionem super dote , et anle nuplias donalio-
ne pro dotalium instrumentorum tenorc integro suo jure
potituris. l)at. (4) 3. Idus Deceuibr. D. JS. Jusxi^jajno
A. II. Co^s. 52B.
In AuxiiEKX. de aequal. dot. §. illud. coU. 7. lit. 9.
al. 8. Novell, 97. cap. 6.
r\Ona(iomm quoque proptcr nuptias in hoc casu con-
1-J stunle tnatiinonio vindicare potest (5).
De rei vindicatione et aclione hypothecaria.
3o. Idem A. Demostheni P. P.
IN rebus dotalibus (6) sive naobilibus , sive immobili-
bus (7) , sive se moventibus , [ si tamen extant (8) , ]
sive acslimatffi , sive inaestimatae sint (9) , muherem ia
iiis vindicantis omnem habere post dissoluluro Hiatrimo-
jiium prjjerogativam [ jubemus ] , et ueminem creditorum
mariti , qui anteriores (10) suut , posse sibi potiorem
causam in his (11) , pcr hypothecam vindicare , cum
ea^dem res et ab inilio uxoris fuerint , et nalurahler (12)
jn ejus (j3) permanserint doniiuio. Non enim , quod le-
gnm sublihtule (i/f) transitus earum in patrimonium manti
vJdentur ficri , ideo rei(i5) veritas deleta vel confusa est.
Volumus ilaque eam in rem aclionem in hujusmodi (16)
rebus quasi piopriis habere , et hypolhec.ariaui (17) oiuni-
Lus anteriorem possidere : ul sive ex nalurali (iS) jure
(I) Gradus amoris ab uxore prsstandi observa : ut se , marituin
el. libcros alat. Cliaritas Lcne ordiuata incipit a seipsa.
(•2) Sive dos sit apud virum , sive apud niulieroin , onenbus ma-
trinionii dobet inscrvirc : Femme seyaree de iictis , est U-iiue de
nourrir la famille dr son mnri , si eUe a dequoy.
(3) Et. iiicrito. Nam licet scparationcm bouorura postulet , iion
reiiimciat taiiicn atTcctui niaterno ; id est , alendis hbcris.
(4) Theodorus vetus inteipres in /. 1. 5- i- "*/'"■ ^^ '" ^"i^^-
cct. rcfert in cxtremo lujjus legis dici , muliercra posse renunciare
bis , qua; sibi competunt , bypotbccis : quo nornine Ctmtius \.
hct. 7. monet supcriora Tbcodori verba bio adjicicnda . quod Cu-
jacio djsplicct i3. obs. 25. Negat cnini a Tbeo/.oro constitutioncm ,
ut vocat vpotntni tiv intcUigi banc bt;nu . i«cd eara ipsam ui qiiam
sciipsit , id est, /. un. 5. i5. infr. de rei uxor. act. qu^e circa
fiuem ex Anastasiana constitutione tradit , mulieribus licere reuun-
ciare byjjotbecis , b^ge introductis propler causam dotis.
(.'() Ut dominus.
(6) \'iAc Bald. NoveU. de dote 8. part. princ. Et quatcnns in
praxi oblineal boc dotis privilegiura , Censur. Forens. nosU. /ii. i.
c. 12. n. 3. et seqq. S L.
(7) Vide l. Q^.ff. de verb. sign.
(8) Mulirr res suas cxtantes vindicat.
(9) ^ idc Corasium lib. 5. miscrll. c. i4- et nd I. naturaluer.
5. nihil conimune jmg. agS. de acq. ;>o.v.?. Zasmm lib. 1. uitell>^t.
c. 5. Jo. llol)ert. Ub. 3. sent. jur. c. 18. Qui^sad. hb. 1. quwst.
jtir. c. 14. Gutcrium part. 1. resol . c. 3. num. 19. Mod.
(10) Dc prserogativa dotis dixi ad TfoveU. 97. cap. 6
(II) Kebus scil. mnlicris cxtantibiis. . . .
(ij) Id est , naturaii jure. infr. h. t. jurc gontium. Dotis igUur
doiiiiniiim constante matrimonio naturaliter est uxoris.
(i3) /. 75.^ h. t. l. 21. 5. 4. f. ad municipal.
(i4) lUs dotalcs ina;itimatae maiicut uxons .- jestimatw , subtili
ejusdem muheris res esse inlelliganlur , sive secundum l
gum suolihtalem ad inarili subsiantiain pervenisse [ v
deanlur ] , por utrarnque viaiii , sive iu rem , sive Lj
pothecariam , ei plenissime consulatur.
+ Oiiinis aulem leiuporaHs exceptio , sive per usuc'
pioncm inducta , sivc per decem , sive per viginti annc
ruin curricula , [ sive per triginta vel quadraginta ann<
rum metas , ] sive ex alio quocunque tempore majore
vel minore sit introducta : ea mulieribas ex eo [ tempore
oppoualur , px (19) quo possunt actioncs movere , id esl
opulentis quidem raarilis constitulis , post dissolutum lu.
trimoniuin : minus aulem iduneis , ex quo hoc inforti
nium eis illatum esse claruerit : cum constante etiain m;
irimonio posse raulieres contra maritorum parum (20) idi
neorum bona hypothecas suas exercere , jam uostra lej
humanitatis intuitu definitum sit : ficti divortii fal$a (2
dissitnulalione in hujusmodi causa quam nostra lex an.
plexa est , stiriiilus eruenda. Recitala seplies ^22) ia nc
vo consislorio Palatii Justiuiani. Dat. 3. Kal. Novemb.D)
cio V. C. Co^s. 529.
Cum exlrancus , i. e. non hahcns in poleslate , di
dotern pro muliere , dalio respectu viri dicitur donalio .:
causani , rcspeclu mulieris donatio simple.c : nec indig
insinualione : Ucet olim secus. Sahc.
De insUiuatione dotis , ct donationis anle nuptias.
2. De niora el de usuris.
3i. Idem A. Juhano P. P.
CUm quidam dotes pro muheribus dabant , sive jb
Ires , sive ahi cognati , sive extranei : recte quide
eas mariti sine monumenlorum observatione suscipieLa:
Cum autem muher redhibitionem casus (^3) stipulabatu
et hujusmodi forluitus casus evenisset : ipsa muher , l
pole a se non facta donalione , propler hoc quod inou
jure sunt marili , naturali mulieris , si tamen extent , ut hic.
jure natuiMli res bnjusmodi tunt mariti , dominium earum
per traditionrm adepti. /. 20. Supr. dc pactis. $. 4o. //w--
rer di^i^- Si traditionis initium spectamus , res ita fucnt : si .
tura , putT quod res dotales plerumque redeant ad mubcremsol.
raatrimonio morte aut divortio , falsum. vide Cujac. 10. observ. .
(i5) Fictio ct subtiiitas non mutat rei veritatem.
(16) Extantibus scil. . . ,
(17) Si res buju.smodi sunt mulicrls , quse pignon eiJem mu.
ri es^se possuut ? /. 45. Jf. dc reg. jur. Favorc dotis id rece^t.
dicimus. Nara si juris subtilitai.m spectamus , mulicr hypotfi.'
ria uletur in rcs suas c^tautcs juris subtilitatc ( id cst , asstunji
ne carum ) marili factas : si jus naturae , quo res c;us dotalcs ■
Lantes cjus essc dicuntur , vindicatione : et ita diverso re=pcctu
versis plane actionibus utetur mulier.
(18) Naturalitcr. ut supr. . .
riQ) NuUa dotis uomiue currit pi-aescnptio , antcquam agi i
t / 7. $. 4. in fin. Infr. de prcrscript. 3o. vel 40. aimor.
(20) /. ij. Supr. h. t.'l. 24. # solut. matrim.
(21) Eum obm in finem , falsa dissimulatioue d.vorlu uteban
Conj ueCS. . ^ e> ^a ciu-1
(22) Scptimo miliario urbis. ut /. 22. in fin. Supr. d- ^*-
e)cUs. Lpen. Supr. de reb. cred. vide /. f-/'t^^^^ ^
tut. l. ^g Infr. de jure delib. l. 3o. ufr de fidicomm .
Infr. delon.qua Ub. l. 3. Infr. de bon.hb.l. 20. m /' ■ '"
d/agricol. et lensit. Uh. ,.. tit. 47- l- 34-. "/r- \^XTl C
dem forte ratione scptimum dicitur , qua dcc.mum «"bu.b um i.
Ibaginis , quod aulore Procopio ab eadcm di.^tal^at stadns s^p
ciata. vid. Cujac. 21. obsctv. 3. . ,
(23) Id est , h.crum dotis vcl donatioms propter nuptia..
ad /. u. supr. de secund. nupt.
\m
ren
Lat.
c
sit
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
467
mcnta rlcerant , npcossilafem habpbnt actioncs in hujus-
mvodi casii arl eum qui dotcm dedit , per cessioncm Irans-
erre , vel ipsas ros reddere : et ifa invenif^batur forsilan
jost prolixa rnalrimonii annornm curricuLa , et liberos
!brte edilos infelix (i) mulicr indolata. Sancimus itaque
in [ omnibus hujusmodi casibus ] nullis monumenlis (2)
rem iadigoro , scd in omni persona ralas esse hujusinodi
lonaliones: et muiierem i[)sam dotem suani babere, ( cum
fortuitus casus lioc lucrum ei addiderit ) et firmiler lioc
ppud cam permanere : nisi ipse qui ab initio dotom de-
dit , sibi dari in hujiismodi casum slipulatus sit : tunc
stenim cum neque ab initio suspicio aliqua liberorum con-
curril , sed sibi omnem (3) rem dle qtii doteru dedit ,
pepigerit , hujiismodi tractatus habere locum non potesl ;
at(iui in aliis oinnibus casibus in cjuibiis ipse non est sti-
pulatus , trislilia^ suaj mulier hoc proprium habeat soia-
liuin per actionem dotis.
§. 1. Simili qiioque modo si quis extraneorum , ( id
est , (fui eum pro qiio dat, non in poieslate habeat ) pro
alio anfe nuptias doriationem niiplurje iniilieri dederit , et
iiecf^ssaria inoiuimenta adiiibucrit : cum exccdat summam
iigiiirnain douSfio , vcJ non minor (4) materCamihas nu-
j)iuia sit , non solum ad eain cin aiile nuptias donalio
datur monnmrnla suam adhibeant firmitatem , sed ("))
etiaru ad iJlum pro (juo dedit : ut si lucrum ei ex dotali-
hus paclis .•iccesse.rit , Jioc non cedat donatori , sed in
suum iucriiin lioc maiidis converlat , firiuumque et irrc-
vocabile liabcif , uisi doiialor , et hoc [ sihi ] reddi hu-
iusmodi casu fucrit slipulaliis , nc et in pra^fato casu si-
rnile anterioii vilium orialur. Siii aiitem minor quantilas
iit , vol ifa ros gcsia sit , ut raoniimpnlorum ex omni
parte niilla sit uiililas , tunc et donatio ad utramque per-
ionam valeat , el maritus causain luc.retur : nisi el hic
doiialor eam sibi stipuJatus sit.
§. 3. Pra;terea sauciiiius , si quis in doiem vel pra?-
flia , vel cerlum reditum , vel aedcs , vel panes civiles
spoponrlerit , vel promiserit : si ex lempore matrirnonii
bicnnium (G) transactum sit , illico ndituum , vel pcn-
sionum , iircnon panfs civilis (7) qu^slum (8) eum
pra>slare , eliamsi non fucrint adhuc res principales tra-
dita; : et si tota dos in aui-o sit , itidern post bienniurn
usuras (9) usque ad lerliam partem cenlesimse prajstari.
(0 Mulicr indotafii infolix , ut qu.T; ncc se ncc libcros pos-
(2) Dos nnnqiiam insinnatione Indignit : aliud in donationc
pr'j|)tcr m.i.l.as. /. ,-. supr. de don. ante mwt. l. 19. Suvr. de
(3) gu()lirs extraneus dan.. dolcin sihi stipulatur eara reddi ,
ex ca sL.pulatKme aj-ilur , cxistenlibus etiam libcris e.-s eo matri-
mcMiio.
(0 Olim (lonatio propfcr nupti.as fuit indislincte insinuanda ,
msi collata^ fu..s.sct u. matrcmr.m.lias mino.em vigintiquinque an-
(.i) Arti. voh.nfnrioo jurisdictionis nun.p.am extendantur ad
eun. , cura quo non sunt c.lcl..ata , clia.nsi cjns inl(>r.sit
((.) I rom.sMM- dotis post bic.nium prsestat ejus reditu. ncnsio
n«n ct_.>suras l.-.en.os , qu.non solenl aluas A s,ipulation?dcbe:
ri, D.si ui st.puial.onom sint dcducLx. /. i. /. 2. / 3 Suvi d»
iwwrrs. ut nec .cd.tus , ni.<;i ,,ost l.lcra conteslatara. ' ^ " ^
(7) Pan<s c.v.los suut rcdilus m pane con.tituti concessi ad vi-
w»n y vidc Alciat. hl>. 8. c. 5. An.s.
(8) Id cst , usmas. Intcrd..m ..surx debcntur siae stipulatione
OK nudo pacto , veluti pccum.c trajectiti.-B. /. 5. 5. ,. ff- ^ ,«/
Uc.>f,rwre. l. e,i,nn. 3o. ./. de usur. pccunia- civilis f et ca u.n
""«- pa..lo , «„-o^aTa,{ ut hic. ct l. 3. §. a. /F. de usur et in
•ct.one ex tcsta...cuto , q..au»vis sit sfrici. dixi ad iT("T36. c 6
(9) Uotis sponsor posl bicnnium a conlr.;oto matrimooio usuraj
Sin autem aliai res proeter immobiles , vel aurnm fucrint
in dotem dalae , sive in argfiito , sive in muhfbrihus or-
namentis , sive in vesle , sive in aliis quib-^scunque , si
([uidern ffislimala; fneriiit , siinili niotio post bif^nnium , et
earum usuras ex terlia parte Cr-nlesimae curi-erc : aeUima-
tione earum ( quia ct hoc apertius declarari oportct ) ca
inieliigerida qiiaj pro sini^uhs speciebus' facta est , vel pro
nnoquoqiic genei"e dotaliuin specierurn , id est , pro ar-
genlo , vel ornamenlis , vel vesle , vel aliis speciobus , et
uon csse expectandam post singulas aeslimalioncs unam (10)
coadunalioraem totius calculi ; quoi satis scrupulosum , et
per nimiam subtililatem perniciosum est. Sin autein mi-
nime n^s mobiles fuerint sstimalae , ea post biennium ob-
servari , quae leges post lilem(ii) contestatam p.o omni-
bus hujusmodi rebus dcfiniunt. + Sin vero res perinixtae
fuerint , et partiin in auro , partim in aliis rebiis inobi-
libus vel immobilibus, pro jam facla divisione (12) omnia
piocedere : licenlia minirne den 'ganda marito , quando
voluerit , dotem petcre. -[• Nec is qui debet (i3) , putet
sibi licenliam esse , reditus vel pensiones , vel usuras ,
vel alias acccssiones solv;'iiti (i4) 5 dotis solutionom prote-
lare : sed sive ante bienninm , sive poslea voluerit : do-
lem pars mariti petere ^ueat, ct secundum leges eam exige-
re. Dat. 12. Kal. April. Lampadio et Oreste VV. CG.
CoNSS. 5jO.
T I T. XIII.
DE (i5) HEI UXORI/E (16) ACTIONE (17) IN EX
STIPULATU ACTIOIVE.H TRAXSFUSA (l8) , ET DE
^ATURA DOTICUS PR.;f:STlTA.
Pro dote hona sunt tacite obligata. Bald.
1. Imp. JuSTiNiA!vus A. ad populum urbis
ConslantinopoUtanae , et ad universos
provinciales,
REra in praesenti (19) non minimam aggrediraur , sed
in omni pene corp.ie juris effusam , tarn super rei
uxoriae actione , quam ex stipulalu : earurn communiones,
et differentias resecanfes , et in unum tramitem ex stipu-
latu actionis tolum rei uxoriae jus quod dignum esse va-
praestat ad tertiam usque centcsimae usuns partcm. 4- Harm. 4-
5. 25. quutrc pour. cpiit.
(10) Coadunatio calculi muUarum rerum facit , ut res divcrss
scparatim a-stimatae siut una tantiim res. Dislincta enim prctia re-
rum multaruin in ..no , et eodein iustrumcnto res diversas non
co.istitut.nt. Bald. hic.
(11) iVIora logibus introducla ei comparatur , quae per litis coa-
testationera inducitur.
(i'?) Id est , ut de sincruliii secundum uaturam suam judicetur.
(i3) Id est , promi.ssor d'jtis.
(14) Solvendo. Debitor non potest oflTerendo annuum reditum
rein rctincro in tenipus futunim iiivito crcditorc. Bildus.
(i.5) Doti rcpplcnd.ie trcs actioues jure civili coinparatffl snnt :
ex slipulatu, hypotl.ccaria , et vindicalio. adde Costanum tract.
dc. dolc , cnp. 6.
(16) Actio rci uxoriae Grneci , .,* x»;i' 7?* ir*Ki^^<»ti rfsiKci
dyuyfi , de rcstiti.tione dotis aclio : ex stipubtu aclio , ^ t|, w^o:-
Ko. aTrotnZa-ot dyuyi- Dotcm exigcns actio. .^^-n. BauL ar). tit. i.
cap. 117. et 4- Harmon. 8. ^. 5o. quarum actionum adxquat"^)
Gt nova bac Icae.
(17) ^- 29. Instit. de actionih. seu repetilione dotis.
(.8) Ut rei u.xorias actio hodie sit sublata. /. 12. ^- '• Infr.
qui polior.
(19) Ad intcUoctum h. l. vide Govean. var. lect. Lib. 1. cap- 5.
Cl.arond. ^^rrisimil. lib. 1. cap. 16. ubi hanc /. iir.tc. couciliat
cum \. "]■ ff- iolut. rnatrim, Ans.
468
Jcro consrmus , concludcnlrs. Eei iixorioi ilaque actione
subJata (i) , sancimus , oniues (2) dotcs pcr ex siioulalu
actlonrm exit^i . sive sciipta fuerit slipulatio , sive non :
ut (3) intclligamr le (4) ipsa slipulatio esse subsecuta.
Kodcnique n.odo , et si (5) inulililer (6) facta esl stipu-
Jatio : adjuvari enim eani magis y^^^-.nxx evanescere opoMet.
oi Gi\\m cum una in inslrumento slipulatio valida iuve-
niatur , aliis etiam inutilibus suam noscitur prastaie for-
titudinem (n) : quare (B) nou ex noslra lege liujusmodi
stjpulationibus robur accedat lcgitimum ? Est enim con-
sentaneum nobis (|ui censemus , et ubi stipulatio supposi-
ta non est , intelligi (9) eam fuisse adliibilam : et mul-
lo (10) niagis etiamsi niulilis est , validam eam efllci.
5. 1. Et ut pleuius (11) (lotibus subveniafur (12):
«]uemadmodum in adminislratione (i3) pupillarium re-
rum , et in aliis multis juris articulis tacilas hjpothecas
inesse accipimus : ita et in hujusmodi actione damus ex
ijtrocjue lalere hypotliecam , sive tx parle (i4) marito
pio rcstitutione dotis , sive ex parle (i5) mulieris pro
ipsa dote praeslanda , vel rebus dotalibus eviclis (16) : si-
ve (i^) ipsa? principalcs personcs doles dederint , vel pro-
miscnnt , vel suscepcrint , sive alise pro his persona? : et
dcs sive adventilia sive profeclitia sit , secundum veteris
juns nominationem. Ita enim et imperitia hominum et ru-
sticitas (18) nihil eis poterit afferre praejudicii : cum nos
ilJis ignorantibus et nescicnlibus iu hcc casu nostram in-
duxeumus providentiam. Sicut enim et stipuLiliones , et
hjpotJiecre incsse (19) dolibus intelliguntur , et inutiles (20)
fltipuLitJones emendantur : sic et in poslerum causa inve-
nielur valida et perfecta , quasi omuibus dotalibus instru-
menlis a prudentissimis viris confeclis. «1- Et nemo putet
nos hoc saucire in his tautumniodo doiibus qua^ inbtru-
nientis recepta; sunt : INihil enim prohibet , et si siue (21)
«(.aiptis dos , vel delur , vcl promittatur , vel suscipialur :
LIBER QUINTUS
simili modo intelligi faclam stipulationem et hvpothec;»
ex ulraque paile , quasi (22) fucrit scripia. Et naiura (:)
quid( ni ex slipulatu actionis ha-c intelJigalur ; re uxo •
in posterum cessante (24).
5. 2. Scd etsi non ignoramuS ex stipulata actiotid
stricto (25) jure es»e vallalam , et non cx bona fide t-
scendcre ; lamcu quia novam naturam de dote slipula 1
sibi invenit , accommodetur ei natura rei uxoriae , et )
na; (26) fidei beneficiura : et omnes qiiidpm evcutus qi
dos ex slipulatu halict , maneal pro sua natura exercei
Si quid autem optimum (27) cx rei uxoriar; actioue in^
nimus , hoc in praesenti specialitcr ei addimus : ut sit
nova isla ex stipulatu , quam composuimus , et noo pr
pria lantura , sed etiam veteris actionis pulcJiritudine (2
decorala.
5- 3. Primura itaque quid natorale sit ex sfipult
aclionis , exponatur : ita si quid ex actione rci uxor
supcrvenerit, addatur. Scicndum ita(|ue esl Kdiclum Pn
loris , quod de (29) alleruUo introductum est , ia ex sl
pulatu aclione cessare : ita uxor a marito relicta recipia
et dolem conse((uatur : nisi (3o) speciaJiter pro dote
mariius ea dereJiquit : cum manifestissimum sit , test
torem qui non hoc addiderit , voluisse eara ulrumq-.
consequi (3i).
5. 4- Maneat ex ftipulatu acfionis jus ad (3^) saca
sores , el sine mora Iransmissionis incorruplura.
$. 5. Taceat iu ea reteutionum verbositas. Quid eni:
opus est inducere ob (33) mores retenlionein , alio aui.
lio ex constitulionibus introduclo ? vel ex qua caui
ob (34) res donatas relentio introducatur , cum sit don;
lori facullas per actiouem in rem directara , vel per ul
lera , vel per condictionem suo juri mederi? Sed nec n
tentio ob (35) res aniotas necessaria est , cum pateat omDi
bus raaritis rerura amotarum judicium, Sileat ob (36) li
(i) Rci uxoriae actio liodlc sul>lat.T.
(3) Pro dote compclil fictio cx slii)!:latii.
(3) Dos ita in stipulationc coustituitur , ut ctiamsi non interve-
nait slipulatio , Ciigalur tamcn intervcnisse , ut hic. Quin nudo
pacto cl siniplici pollicitalione proniissa , cxigi potcst jure specia-
ti. /. (id exactunum. 6. Supt: de dol. promiss.
(4) 1(1 cst , ipso jurc. Stipulalio dolibus incsse intellicilur. vid.
S- «• I"fr.
(o) Ex dotis inutili stipulatione agl potest : quod omnino siii-
giilare.
(G) Iunlilis dotis slipulalio baLclur pro ullli.
(7) Inutilis stipulatio per utilis stipulaliouis adjcctiojtxm coo-
firmatnr.
(8) Polcsl aliquid stipulatio , ergo et lex.
(y) Vide 5. i. infr. h. t.
(10) Ex inutili magis lieri potcst quid uSllc , quam ex co ipso
quod penitus iiou est ; Enlis cnim ad id quod cst , Iransitus facil-
limus est. difficilius enim est nunc primum aliquid de novo iudu-
Cfrc , quani in mclius rcformare.
(11) Dotibus subvenitur.
(12) "^ide Jo. Aurpaehum ad hunc 5. tib. a. allegat. c. 3o. ad
5. 4- Maneat. Goveanum Ub. 2. variar. lect. c. 5. ad §. 5. Ta-
eeat. Pilcum cjua;st. 81. M. Vertranium de jur. lihcr. cap. 5. ad
$. 7. Cum uutem. Guterium ad d. parC. 1. rcsol. cap. ai. num.
8. Mod.
(i3) '. Qo. itfr. de administrat. tut
(i4) Bona niariti tacitc obligata sunt uxori pro rrstituetida dotc.
(1.5) Ilona midieris tacilc marilo ol)ligantur pro priestanda ci dotc.
(16) Si rcs dotalis niarilo evincitur , uxor marilo evictionis no-
mine tcnctur. adde l. 1. Supr. de jure dot.
(17) Dos a quibus pcrsonis constituatur.
(18) RnslicilaLi lex succunit. Provisio lcgis facit , ut error atque
imiaiKicntia non noeeat contractui. Provisio hominis inutilis non
tollit utilcm Icgis provisionein. Baldus.
(i(j) Fers. Rd uxorice. in princ. reri. Est eniin. in pritic.
suftr. h. t. ^. 6. infr. h. t.
(ao) Dict. ucrs. Est etiiiii. iii princ.
(21) Dotis promissio , ct susccptio dotis scripturam doq reqaJnl
/. 6. suj>r. de dot. promiss. l. i.t. Supr. de Jure dnt.
(22) Ficta legitima stipulatio vim babet instrumenti et stipt
lalionis.
(23) Nalura actionis cx stipulalu.
(24) Fici uxoriae actio sublala.
(25) Aclio ex stipulatu stricti juris.
(26) Actio ex stipulalu pro dote , est bonse fidci. 5. ag. Iiist
de aclio.
(^!/) Quod utile erat in actione rei uxoria , id in actionein «.
stipulatu transfusum.
(28) Vctustnti decor suus inest.
(29) Edictum Pr.Ttoris de aitcrutro observa : hujus Edicti 5
mentio in /. ult. C. Thcod. de testam. ihi , Sic mulicr in Edict<
quod de altcrutro est : cum suam explanuuerit opinionein ne pa
mtenlia possit ad aliud transirc , etiam sutisdationc cogitur prcc
ccwerc , nisi si atatis pwetur auxilio etc. Hoc autem cdicto cave
batur , ut si quid maritus usori Lereditatis , vel legati , vel fidei-
commissi titulo reliquissct , altcrutro contenta cssct mulicr: rcJirlo
scii. vel dote , actioue ex testamento , vel rci usorise actione , qu^
in re deterior crat mulicris couditio , quam creditorum , quibui
quid legatum erat. vide alia qu.-edam apud Cujac. 3. ohscrv. i6.
(3o) Vir lcgans uxori in dubio non intcliigitur legare pro dote.
Cui mulleri ita legatur , ca non potcst ex tcstamento , et ex stipu-
latu agere. Pro dote est anirno dotis compeusand^ legare. /. 4^.
jff'. solut. matiim. l. 53. /. 77. j. 5. Jf. de leg. 2. itleoque in da-
bio mulier ufruroque consequctur , dotcin , scil. et relictuni.
(3i) Quia in dubio non intelligitur esse onus , ex qiio lcgatura
est simplex.
(32) Actio ex stipulalu actionem et promissionem transmittit in
l>cicdcs. /. 6. Supr. de jure dot. l. 27, jf. soluio.
(33) Ob mores rctenlio , ut hic : et 6. tllpian. g.
(34) Ob res donatas retentio , ut hic : et d. §. 9.
(35) Ob res amotas retentio , tit hic : et d. J. 9.
(36) Ob libcros retentio , ut /wc : et d. §. 9. tt §. 10.
■03 retentio , cum ipse naturalij (i) siimulus parcntes
liberoium suorum educalioaem lioilclur : ue varium
lus cujpac liiariti contra uxorcs excogilent , ut possiiit
f lcm reiculioue contra eai uti , curn et jam impcriali-
5 conslitulionibijs statutum sit , si cul])a niulieiis dis-
ulum malrijuoiiiuin fucril quid fieri oporleat. Scd nec
(2) i/ripcnsas in rcs dotis factas rctcntio nobis satis
ilctur essc idonea. Cura tnim necessaria; (3) quidem
e|)cnsjc dolis miiuiant (juanlitalcm, utiles aulem non ali-
iu rei uxoriae actione detincbanlur , iiisi ex voluntate
JierJs : non al)s re cst , si quiJein mulieris voluntas in-
X'dat , inandati (,|) actionem a nostra auctoritate ma-
) contia uxorem iudulgeri : quatcnus possit per Lanc ,
|)d utiJitcr injpctisum est , adservari : vel si non inler-
iat mulicris voluuius , uliliier tamen re.s gesta est, ne-
g iorum geslorum adversus eam sufficere actionem Ouod
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIOMS.
469
.'oluplariac sint , licct [ ex ] voluntate ejus expens» :
uclio (5) operis qnod fccit , sine Liesione tamen prio-
niarito rcli
speciei , nianto rcl)u(|uatur : ut sit omnium retentio-
cxpcdilus Iraclalus , ei ex slipulatu aclio merilo se-
-juun» sui naluram imllam accipial reientionera.
. G. Illo pioculdubio in cx slipalatu actione servan-
, ' "^ ^*^ (6) decesserit mulicr constanle matrimonio ,
H non m luorum marili cedai , nisi ex quibusdam pa-
:i mbus , scd ad mulieris heredes ex stipulatu actio se-
iiium sui naluram transmitlatur , sive expressa fuerit ,
ex bac Jcge incsse (7) inlelligatur.
. 7. Cum autcm in (8) exactione dolis ex slipulatu
lcm aclio naturaliicr r.^stitulionem dotis a parte mari-
xon iJlico (9) , el in solidum fieri jubebat, rei uxo-
autem anuua , bima , irima die in Iiis quaj pondere ,
loro , meusura consistunl , exaclioncra pollicebalur, el
Hi so idum , sed in quantura raariius facere polest ,
oa cJolo malo suam dcminucrit substantiam : in hac
'• rudrm fignrain cx slipulatu damiis actioni : ut si
uuouium fuerit dissolulum , nuUo pacto adhibito j iu
• /• I. 5. 3.jff'. dc jnstit. ct jur.
I Oh ..nponsas rclentio , ut hio : et d. 5. g. /. -,3. ff. ..olut.
.'■ K). .;■ rl.Popl,. §. 3;. Just. de actinn. ^ '
rNcrc.saiinc .nipci.s.-r; (iotc.n ininu.irit. d. l. ^ d l i^
M..,.> .u.p..nsas, volnntatc mulieiis f.ctas , maritns scr^at
!;«storilll,. ad( U; /. n ,,, /?„ / « /l ; ■ ^
tanium quidern mariius condemnetur , in quantum (10)
iacerc potcst ; quia Jioc a^quissimum est , el reverentiaj
debitum mariiali , si (,i) „on dolo malo versatus est :
cautione (12) vidclicet ab eo exponenda , Quod si ad
mdiorcm fortunam per^vnerit , clium nuocl miiius versol-
vit , noc reslilucre procitreC.
•f- Exactio (r3) anlem dotis celebrctur nou annua , bi-
ma , tnma die , scd omniraodo inlra (i^) anmim ia re-
bus raobiliJjus , vel se movenlibus (i5) , vel iucorporali-
bus : ca:"terls vidcli(!el rebus qua3 soJo contiujnlur , iJlico
reslitueiidis : quod commune (16) utriusque fuerat actio-
nis. -Y Sin autem supersederit res mobiles , vcl se mo-
venles vel incorporales posl annale lempus resliluere, vel
cseteras les slalim post dissolutum niatrimonium : eliam (17)
usuras (18) a?stimaiionis ojnnium rerum quae extra immo-
biJes siiit , us(jue ad tcrtiam parlem cent.simae ex bona
fide iiilroduc(mdas raarilus prscstel : fructibus (19) videli-
cet immobilium rerum parli niulieris ex tempore dissolu-
li matrimonii prsstandis : siinili.jue modo pcnsionibus ,
vel vecturis navium sive jumenlorum , vel operis servo-
rura , vel quaeslu civilium annonarum , et aliis quse suut
eis similia , parti mulieris restidiendis.
§. o. Igiiur et iii sequcnti capitulosua ex stipulatu actio
ulatur natura : ut si mulier a marito fuerit lieres inslilu-
ta (20) , et legis Falcidiae ratio cmerserit , etiam doti;»
debitum liceat ei sicuti alia debita ex subslautia ma.ui
subtraliere , et sic quariam partem deducere.
§. 9. Cumque e\ slipulaiu aclio in his casibus quos
enumeravimus propriam uaturam habeal: m-cebsarium cst
in sequenti traclatu ea exponere quaj [ vel ] com.-nunra
sunt ulriusque aclionis , vcl quae in solam ex stipuiatu
aciioncm coJligi oportct : vel propria quidcm rei uxo.-i»
actioms , exinde [ autem ] ex stipulatu actioni accom-
niodanda : Itaque paitus (lii) dotalium aQcillarum , id
est quac aislimaias non sunl , vel quaj scrvi dotales ex qua-
cunque causa ( nisi ex re manti , vel operis suis ) acqui-
T I /• ■'• /*'*• i. t>. /r. fttf
^Mo ,u,,t. l. 18. Supr. de jure dot. '
^ulc 5. ,. Supr. h. t.
pol.ia. ,adv,.r.„,., „,antn.n propoucbatur. Vcrumhodic J
Tl\ n.V.!'"*-''^'''^''' ''"*"° *=^'S''-"* '^<=^''^ ' «<=" cx stipula-
I 'l.M.,t.nn facorc pol..st n.ar.lus : l,ac L.m. n lepc , ut ,nari
cui 7'v;::;?' '"'"""'♦ '^""•""^ > "^ ^' n-^> -i-inisicri; ;ci
s(ur(i 'xn..-'"'":"' '7 '"■^ «"""^ ( "l «■« rctilutiOnc
.it ili,.' 'TT """^•"^'■-'^"-^'^'"t: ca.lcra vcro slatlni^ Q„od
rem, l^r 1 ''"" '""' '^'^™'-^""' rcstitncrc snpcrsc.lant .•
II In"" "^"'•^■^'«^f i.ninobiliuin frucfus a sol„ti nM-
m t( mporo , cum pcasi.u.ilus , naviu.n vccturis ( Gr^ci
*c«,? ',*1^*'-^ ?l fniclil.u.s c;ctcris prrcstal. Syu. bLh. ,().
n^T,r '■/'■•' """"!'• ^''^ 5- .'••■«• r.oll.. Vi.lux an aint
nda alimonta u.tra aiinalis icmpo.is »( atl.im , q»o dotom
ti , vide Anfon. Meicnd. contr. lib. 2. cap. 43. Jins.
(9) DUlercntiain actionis , Ex stipulalu , et rei uxorite observa.
inorc, niantus cogitur dotem rcslitiicre illico ct in sulidiim : Po-
stcriorc vero , annua , bin.a , trima dic. GalU , A nn , deux et
Uois paremcns , tt m q„aii(uin nKuitus facerc possit.
(10) AcUonc dc dotc marifus coiiv(;nti,.v , in quantuiu facerc po-
/ \'r: .''^•'^- '''■' ''^o- /"'■• "'si >"i'Ia fidc faccic posse desiorit.
(11) Dolus omnem revcrcntiam toliit. l. i. Supr. ubi seuatores
fcl cluris.'^. l. ,8. 5. ujf: solul. m.itrim. l. ^-^. ff. de jurc dot.
(.2) Ltiamsi marilus convenitiu iu id fantuin qnod faccrc potcst ,
cavct tamcD uxori do iiilogra solutionc facicnda , quotics ad mclio-
reni brtunam pcrvciicrit. facit l. 47. §. ■.. J\ dc peculio.
(13) V ulc Socinuiu )-<'i,'. 3S9.
(.4) Mobilia , luovcuiia , incorporalia , iutra anaum maritiis
i-estUuerc cogitur. Kcs soli , seu immobiles , illico. Quod dc ajuo
tiicfuiu cst,locum nou habcl , si dos niulicri lcgafa *if . dotis enira
lcgatum commodum rcprtEscutationis liabet. l. i. i. 2. fF. de dote
prceiegata. '' -"
(i.S) /.93.^ de verb. segnifc.
(1 6) Similiuido ct couiuuinioactiouis, Ex stipulatu ct Kci nxoi-iae.
(17) 1 (rna manti rcs dotalcs suo tcinpore uon rcslilucntis.
(iS) De usaris dotis pncslandis. Gmh. Ad liiiuc ycis. aii et
Irucfiis rcrum mobiliuin scquc niovtntium qiii inlra annum ad rc-
stitutioucm dolis couccssum pcrcipmult^r , mullcri »int rcjtituendi .
Yidc Aiit. Mcrcud. coutrov. jur. lib. 2. c<ip. 42. Aus.
, ('9) Dc dotis fructibus , pcnsiombus , usuiis , opcris , quxstu
aviiium anriouariim ct similibiis.
(■20) U.\or hcics insliliifa a niarito lceatis oiurafa , antc ouiuia
dotem deducit , dc rcsiduo vcro solvit leuata .].• hicta Falcldia.
(ai) Pailus (iutalium ancillarum in^esfi malarum dotis suut po*.
uo. /. 10. 5. a. /. Gg. in fm. Jf. dc jiut dot.
470
LIBER OUINTUS
sierunt : ad niulicrom perlinere utr.ifjue actio similitcr \-"o-
luit. Foetus (i) aulctn jmucnloruin , et omnia qunR fru-
cluuni noinine {■niiiiiicnlur , .'id lucriini ni.-trili pcrtincant
pro lcniporc raalrimonii , sive rrstimala , siv(> non a^sli-
inata sint. Sed et novissiini (2) anni iii quo raatrimo-
niura solvitur, fnictus pro rala tempnris porlione utrique
parti dcbere adsignari , communc utriiisque aclionis est ,
in rel)us sciliccl non asstimatis. iEslini;il<r!irn cniin rorum
tnarilus quasi (3) cmptoi- , ct commodiini sentiat , et
dispendium subeat , cl (4) pericubim expeclef.
^. 10. Caiilionc videlicct dcfcnsionis in sppcic in qiia
dotem suse (5) uxoris , vel nurus (6) , in familise erci-
scundaj judicio prsccipuam (j') fdias defuncti dclrahit ,
sccundum propriam naluram ex stipulatu aclionis cohere-
dibus suis prspstanda.
§. 11. Videamus igilur , quah incremcnto ei de rei
iix.ori3e actionc acccdenle , formari dccct ex slipuLitu actio-
nem : Cuinque juris certi atque indubiiati sit , si (8) pa-
rens per virilem sexum ascendens , dote pro fiJia vel ne-
pte praestila eniancipaverit eara , vel ipse decesscrit , ia
rei uxoriaj aclione dotem omniniodo ad mulierem pertine-
re , etiamsi fuerit exheredata : ( quod non erat in ex sti-
puhatu aclione ; ibi etenim vehit ahse actioncs in omnes
coheredes aclio dividebatur ) ff>quissimum nobis visum est,
et in ex stipulatu aclione mulierem (9) dotem suam prse-
cipuam accipere , etsi em.ancipata vel exheredala sit , vel
cum aliis heredibus scripta.
^, 11. Quo a nobis recepto , et alire mnlia? species
promptum accipient exitum : cum dos(io) possii: , et de
inoihcioso aclionem exchidere, ( maxime si sufllcii (11) ad
quarlam ) et in coUationem ferri , si int^^slatus p.iterfa-
niihas decesserit , et testameDto facto , quando (1-2) hoc
teslator dixerit: Qu3s orania ex stipulatu acfio a rei uxorias
actione accepii.
(i) Fonlns rlotaliiira jiirocntornra sunt m.irlti , ut hic ft l. 10.
S- ^- Jf- tle jurc dot. Parlus ancillarum dolaLiiiin , non siint. (w.5.
itaque. Suj>v. h. l. cur tani varie ? parlus ancilfoe non est in ft-u-
ctii. /. i. Jf. dc usur.
(2) Fructus reriim non reslimatarum pcrccpti , anno diivmpfi
matnmonii , pro rata dividuntur inter maritum et uxorcm , ejnsquc
hercdes , l. 7. 5. i. /. n.^I solut. matriin. vid. Cujacrum 14.
observ. 22.
(3) iEslimatio , qu.asi cmpUo , /. i. ff. de cestimatoria. Ideo
fundus aestimatus propric dotalis non est , (Jjusqne omiies fructns
etiam post divortium ad maritum perlinent : redditaque dotis sesti-
matione libcratiir : cjus etiam commodum , dispendium et peiicn-
lura sustinet , vehit dominus.
(4) /■ 10. /. j2. 5. i.Jjf. de jure dot. d. l. i.
(5) Finpe palri tuo dotem uxoris tuse nnmcratam. nt /. 2.
Supr, familias. crciscund.
(6) Finge patri tuo dotem nurus numcratam. ut /. 7. .Jf. dc
prcc/egat.
(7) In famili» palernii!! crciscnndae judicio , dotein uxoris nu-
rusque nostrse , praecipuam dediicimns. /. 28. ^. 2. ff. Jamilia:
«rcisc. vide /. 2. Supr. fnmilicB ercisc.
(8) Dotem a patre vcl avo constitutam filia conseqniliir , etiamsi
sit exhercdaia vcl emancipata : lioc esl , dos ciim roslitnitur , ad
. ips.mi fiham redit , si emancipala sit : si suh potestal(>. paLris , et
dos a palrc data sit , dos communis ei cum patrc , ut hic. 4- H^r-
nicuiop. 8. 5- 53. •
(9) Mulicr dotera suam praecipuam accipit , ctiomsi a patre eman-
cipata Tel exhercdala sit , vel ciim heredibu.s scnpta.
(10) Dos de inofllGioso actioncm potest e.\cludc!-e , si sufEcit ad
quarlam.
(11) Dos quae ad fiham revettitur , imputatur ei in kgitimam.
(12) Filia heres inslituta a patre , dolem fratribus xicn confert,
ni.si pater specialitcr hoc ipsum designarit. L. 7. infr. do cnLliitionibus .
(i3) Extraneus dans dotem , iiisi sibi redditionem paciscatur,
donare ccnsetur , ideoque dolis rcjjtitutio non tit extraneo , nisi
rcdditionem sibi paclus sit. Injiiste enim id rejxititiir , quod dona-
5. i3. Arccdit ei et alia species ah rei uxori.ie ac!.
ne , si fjuando clenim extrancus dotem dabat , nulla :.
puJalione , vel pacto pro re-titutione cjus in suain per .
nam facto , qiiisfpiis is fuerat , muiicr habcb.'tt rei uioi;
actionem : quod antea in ex stipuhrtu aclion^; non er
Stipuhiiione autem , vel pacto interpo,it> , stipulaloi,
vel is f[iii paciscebatur , habebal vrl cx stipiihitu , •(
pra^scri[)tis verbis civilem actionem. In prirsenti auli
non sic esse volumus, sed si (i3) non specialiier exlraofi
dolem d.Tudo in suam personam dotem stipidalus sil , 'i
pactum fecerit : lunc pra?siimalur(i4) muher.?m ipsam s.
pulationem (i5) fecisse, ut ei dos ex hujusmodi casa :.
cc(]it. Nerpie [ enim 1 in hac specie volu nus videri e
Iraneum tacitam stipulationcm fecisse : ne (iGjquod p
muheribus introduximus , hoc adversus mulieres codv.
tatur. "^" [rno magis in hujusmofii dotibus quae ab ext»
neis dantur , [ vel promittuntur , ] ipsa muiier fecisse ■•
dealur tacitam stipulationem : nisi expressim [ extraDeu
sibi dotem reddi pactus fuerit , vel stipulatus : cum H
nasse (17) magi^ muiieri , (piam sibi aliquod jus serva'
extrancus non stipulando videatiir. -[^ Exlrautum (iH) ;•
tem intclliginius omnem, citra parentem per virilem ;;
sexum adscendentem , et in (?,o) potcstat.; dotatam per.
nam [ non ] habentem : parenti (ii) eniui tacitam
stipulutii aclionem /damii.';.
5 i4- Et hoar ex rci uxoria' aclione simili modo
stipiilatu actioni accomodandum est : si (22) quaQjo -
enim post dissolutum malrimoniiim dos a patreejuspt-
batur : siquidem rei uxoria; fuerat aclij , noii poterat ■
lus pater sine (28) consensu fili.TC! su.x agere : et si u-
dum actione mota ab hac luce fuerat subTactus , el (•)
si lis contestata psset , ad fiHam quasi propriuin (a5) -
frimonium dos revert^^batur : quod nou crat i:i cx stij-
latu actione : ibi enira et solus actionem Iiabebal , c •
tum cssc pr.-Bsnmitur. /. r>. /. .51. iii princ. vers. Sancimus. Si ■
de jure dnt. l. 9. vers. (Juod adm. Injr. lit. prox. l. ^J. ''
PLiinc. ff. de jure dot.
(•4) Adde /. ult. Supr. de dnt. prvmiss.
li'>) Dos ab cxtraneo data, citra stipuI..tionem rcdfiitlonis , -
licri reddenda : prcesumitur enim eo casu mulier sibi dotis ro •
tionem sllpulari , ncc vidctur extraneus taclte stipiilari. ( E^ -
neus autem est , omnis persona extra virilis scxus asccnd(Mt« l
eo.s qui pcrsonam dotatam in potesfate nou habent. ) Ascenae s
mascuU ct in potestalc dotatam filiam habentes , tacile stipiiUri j-
lcUiguntur : cum et oUm rei uxoriae actionem hab'ierint. Sjrnoi
ilnd. cnp. i 17.
(16) Grafios.i et favorahiUa in disppndium non verlenda. 1
Siipr. de tcgibus. vide cip. 6i. dc reg. in 6.
(17) Extraneiis dotem donare videtur : Pater qui m pot€S «
babct , nou vidctur.
(18) Extraneus omnis citra parenlcm viriUs sexiis.
(19') Mater ergo extranea est. Extraneus hoq intelUgitur st '•
lari. Supj; eod.
(20) Si est in potesfate fiUa , pater hahet tacitarn ex sUpti|i
actionem. tacitam dixl , quam tamen intendcre debel fili» vo u
te , quia comraunis rcs est. /. 2. ^. i. /. 3. jff"- soUit. f''^'"
l. 34. 5. 6. Jf. de .inlut. si est (nnaucipata , pater non h.ibet ,••
si expressc^m ex stipulatn actioQcm : .alioquia sola emancipata .
/. 22. ^. 5. /. 34. Jf snlut. matr tn.
(2i)"Vide /. Qy.ff. de jure dot.
(22) Dotem sobito matrimonio muUer ipsa potest exigere.
nopsis Bruil. d. cap. 117. in Jin.
(23) Yide /. 2. infr. solut. malrim.
(24) Actio dc dote , patre mortuo etiam post contesfanoQe ,
ad muneiTm tota perlinot ; igitiir Utc contcstata interduni ^
transit actio ad heredes. /. 1. infr. solut. matrim. /• 29. JJ-
oper. libertor. , ■
(25) /. 3o. Supr. de Jnre dot. l. 3. 5. 5. in fia. ff- <**
norib. a5. ann.
CODICIS REPETiTiE PRiELECTIONIS.
nsu flliae non expcclalo : et si decedfbat (i) , ad suos
;redes (2) Uaiibiuitlcbal : Sed lei uxorise jui , et iu ex
pulalu aclioncin liatispouere , satis humauuai , salis
iuixi , &ali$ uiile inairimouiis est.
n AuTHEjNT. de aequal, dot. §. quia vero jam. col. 7.
lil. 9. al. 8. iSovfil. 97. cap. 5.
P/TJ (juamvis dos polestatis sivc paciionis jure ad pa-
y irtin ledeal , nun toincn liccl ei , Jiiia dcnuo nuU-n-
, deininutre (3) priorem dotis nwnsuram , nisi Jorte
hstantia sua dtctcscut uliijua Jhrluita clade : tunc enim
nplius sccundo inunto in dotciu prccstare non co^itur ,
si (/uuntitin Ja( ultuics cjus patiuiitur.
$■ i5. Et cum lex Julia (4) fundi dolalis Italici alie-
ilioiiem proljibebat fieri a luarito non (5) coui.eutiente
ulicre , liypolbccum autcm nec si luuber conseuliebal :
lerrogali bumus , si oporteat hujusmodi sanclioncm ntu
i| or Italicis lantuuimodo iuudis, std pro omuibus locum
il>erc ? 1'lacet ila(|ue nobis eaudcm observutionem uou
ulurn in lialicis limdis , sed (0) eliam iu provinciali-
is cxtendi. Cum aulcm lijpoliiccam (7) [ ei ] ttiam
. hac lcf^c donavimus , suiliciens habet remedium mu-
^n- , et si inarilus lundum alicnare voluerit. Scd ne et
'Uscnsu niulieris hjpotbecae ejus minuantur , nccessarium
t , el in hac j^artc mulicribus subvenire : hoc lantum-
odo addilo , ut iundum dotalem (b) uou solum hypo-
ecas litulo dare uec consenliente mulicre maritus pos-
1 , scd nec alienare : ne fragilitate (cj) uaturae sua; in
pcnliuam dcducamr iiiopiam. Licet enim Anastasia-
^ (10) lex de ccusenticntibus nmlieribus vel suo juri
nunciaiilibus loquatur \ taraen eam intelligi (n) opor-
l iu re; us marili , vel dotis quidcm a-stimalis , ii» qui-
is doii.iuium et j)criculum mariti est. In lundo aut^m
in «siiiiiato , (jui ct dutalis proprje (12) uuncupatur ,
laneat jus iulactum , cx lege quidem Julia imperitclum,
i. noslra aulcm auctoritate plenum , atque in oninibus
rris efliisiim , iion tantum Ildicis el sola hynolheca
nclusum.
(0 Posl lllciu ootilcsfatam scil.
(>) Koii ad soliiiii (iliaii).
(3) l'aiii 11011 lu.l ddi.inucrc dolciii filiae ad se rcvcrsm-am ,
.» pi<>i.iu.iii i-alii.s paliinioniiiiu fortuilo ,leiDinul.jui fuerit.
CO C..JI.S 1,1 uui.ho luultis locis^,. Insl. ninb. olic.ur. livet.
Injr. (te iunclo duud. l. (^. Jf. de funUv dnUd,. l. ,6 tf. de
lu. t.;tam. l 7;. ^. s.Jf. de /.g. •..•' /. 4.,. .r ^, ,J
'"-'• ^ ^'■'''^''f- 2'- .«• - lata hul al. Aui-u^lo. "^ '
(.>; /. J.i. dupi. de jurc dot.
((.) F.,i.dus dolalis , ul.icunquc sit po.itus , alicuaii vcl cAli.a-
a ii..,nto cii„«c.,ti,-„te cliaiu luulicrc uua polc.l.
(7) 5 1 . supr. h. t.
(8) lii;vv|in..ttt;n. .scil.
(y) IN..IU n,„l„r f;,e.ic a viro scducitur. ISov. Ci. cap. 1. C. 2
^'^ ren:]Ju. ''' "'•^- '"^"^- ^'^>"- '^-- ^'^de/^.J.;-:
(.1) l..;;,; Ai>a,stasia..a inulicr juri suo rcnuiitiare potest. d. l 21.
s it; no!;''-^";"""f r''"""''.'"' ^^ •■JI-«tl.eca. consentirc? nou
n.tti«?i. r '"! r' ^^'->'^«-'.con.stiiul.o, sc-d ad dotcia lan-
( \ X ^ f dl^juiium.
iiKnit,.iu pcitii„;nl s,.|„|„ n.a.i.nionio.
(I-; Farla dolalia , q.n,; ,i„iis causain noii uiinuunl , su.u scr-
" ,': '■ '• '»/'•• df puct. cviwcnt.
(1 I) Futa , ut anle annuiii rcddatur icsinobilis. i. 7. ..e,-,-
"<:.'»o. ^Sttpr h. t. j /• »t/4.
laXiu"'""'"" *"""•■ ■ '•"° "" ^ '""''" "" '■■'■ '!"'••■"' M"
47
5« 16. liiud etiam generaliter praes^nti addere sanciio-
ni neceasarium esse duximus , ul si qua pacta (i3j iuter-
cesserint , vel pro reatitutioue dolis [ vel ] pro tempo-
re (i4) , vel pro usuris (i5) , vel pro aha quacunquc
causa , qucc uec coulra (i6j leges , nec coutra constitu-
liones sunt , ea obierveutur. Sm autem repudio matrimo-
Xiium fuent dissolutum , omuia jura qu* ex Theodosia-
na (17) , vel nostra (18) lege dcscendunt , immulilata
costodiantur. f iJimilique modo ea qus Anastasiana (19)
lege pro his quai Lona gratia (20) separantur , enumera-
ta suut , linua illibalaque permaneant. Et g(uieraliler
quicquid sacralissimis constitutionibus, vel libris prudentium
caulum est , quod non couiranum huic legi inveniatur
et hoc iii sua maneat hnuitale , et ex stipulatu actioal
aggregelur, licct in re uxoria traclalum est. f Qux omuia
iu liis lanlumuiodo dolibus locum habere ceusemus , qua;
post hauc legem dalai luerint , vel promissa; , vel etiam
sine scripiia habilae: iuslrumenta (21) enim jam contccla
'siribus carere non patimur , sed suum expectare eveuium.
JJal. Kalend. JNov. Lampadio et Oft£siE Cowss. 53o.
T I T. XIV.
DE PACTIS (22) CONVENTIS TAM SUPER DOTE ,
QUA.U SUPER noJVATlOiSE A^TE KUPXlAS ,
k.'£ PARAPUERaiS.
De legc dotis scrvanda.
1. Impp. Severus et Aisxo^iMJs AA. Nicee.
T Egem (28) quam dixisli , cum dotem pro alurana da-
1-J res , scrvan oporlet , nec (2^) obesse libi debet ,
quod dici solet , ex p,;cto actioncm non nasci. tunc (2 5)
enim hoc dicimus , cum pactum «udum (2G) est : alio-
quiu (27) cum pccunia datur , et aUquid de reddenda ca
convenit , ulilis csL condictio (28). IT. 7. Kal. Fcbr.
Ax.wiNo et ./Emilia^o Cojnss. 207.
(16) Talia cnim parta non valent. /. 6. supr. de pactis.
(17) /. 8. lnfr. de vepudiis ct Jiidic. de morib.
(ib) /. 11. Iiifr. dc lepudiis cl Ju.lic. de inarib.
(ly) /. 9. Infr. de repudiis et juaic. dc morib.
(■2u) Boiia giatia inalriuioiiia dist.olvi dicuulur /uV, ef iNWc/Z.gS.
cap. i.. §. 2. coiumuui coiiiciisu. d. l. 9. dulciter , sinc qiicrJ . ;
siiic lil.cUo rcpudii. fxsf lu:p>,jLix;. Piulurch. Bona gratia nialiiwo-
miim sine cauba dissolvi nou poltsl. Ao.W/. 117. cap. 3o. i::\r.i
aut.-m bona g.afia di«ohendi uiatiinionii cert;e causa; , ut icpud^i ,
ccrta causa sleiilitas. /. Go. ^\ i. iujin. {f. d.i donal. iuf.r K^irum.
Lcx AuH)ii.a id vetabat. Palladius 2. Epigr.imm. »' Jii.a/xa/ J'
a\5X» TVf « J,o.aa'x>!5 a<,xx<^ti-j , ',:pyt ydp X«p->t^ > ^ vsjlos
AuiToii.Oi. adde Cujac. ad Aoi^ett. •y.i.
_ (21) Lex nova nou refertur ad iuslruniciita jam conftcla. /. idt.
infr. de picediis decurion. addc /. 27. siipr. de usuiis.
(22) A uie /.. 23. 1). 4. addc PauL 2. sciit. 22.
(23) "Nidc /. 10. Supr. dc pacl. l. idl. Supr. de rcrum perm.U.
1. un. infin. supr. de rei uxor. act.
(2^) Ratio dubitandi suuapta cx /. 7. ^, 5. Jf. de pact. el si-
dibiis.
m
(i5) Patta qux de restituonda dole C.int , valciit . q lippc nou
uuddiu hoc pacluni c\nI , quod de reruui jaiu ,ial.iruni rcslituiioii»
lit. Syn. Basil. 29. tit. l. cx tit. 5. r. 3o.
(26) Paetuiii uudum aclionem 1 on pant. KuJum csse dcsiuil ,
quolions .d..tionc suuij sit cllectum.
(^7) /. 18. JK h. t. l. 8. supr. de rerum permuial.
(-8) Hoo iniiuit, rcbui cnla lc-c dai i aclioiicui ; datio , ujii
convenho facit hui.c conlractiiin , pacl'jnique iuesie dationi \tl
conlractui , uou l^ilnv uudum p..ciuin , cuin sil coutiacius.
47
2
LIBER QUINTUS
De fniciihus,
2. Iinp. Amtoninus A, Theodota;.
FPiuclus prseJiorum in clolem datorum , si secundum
pacluiu (i) suuiplibus luis tuoiuincjiic' servieiuut ,
rcpeti noii posse , anibigere non debes. Ijat. ii. K.al.
April. AwaoMiiNo A. iv. et JiALmMo Co;»ss. ai/j.
An pactum patris noceut Jiliiv,,
3. Imp. GoRD, A. Tonjualaj.
QTJamvis (2) pater tuus , cum te nuptui collocaret ,
paclus sit , Ut si maritus (3) tuus superstitibus Ji-
liis conununibus iii mainiaonio dccesiiistl , pars (4)
dotis liberoruiiL noiniue rclineaiur : ejusiuodi (5j |_ lameu j
convenlio , quominus actiouem iutegras dotis iiabeas , pro-
ficere nou potest. Dat. 6. Id. Jauuar. Gokduno A. et.
AvioLA Coivss. 240.
An paclum malris prosit Jxlio.
4- Idem A. Agatbo.
PActum dotale, quo malrem convenisse cum patre luo
proponis , IJt , si in nialriinonio dtcessibset , iibi et
Jratribus tuis dos restitueretur : si stipujaljo ex persona
vestra , cum (6) in potestate palris consiuuti non esse-
lis , minus legiiima inlercesslt (7) , defuncta ca in r.
irimonio , aclionem vobis fpjarere non poiuir. f" S.-d '',1
obljgalione verborum rite (H) intercedente , doiis peti'i '
neui LixUrn potuisti , raajcime si adhuc vinculis poiest k
palriae non artingeris , petitionem exerjui non prohibe
PP. 5. Idib. Jua. SxiiiSio et Yenl-sto Cojnss, aii. *
De pacto inlerposito vice testamenti.
5. Impp. DiocLETiANUS et Maxim. AA. Claudio.
HErcdilas extraneis^g) testamento (10) datur. Cum ■' )
igitur adhrmes doiali instrumenlo pactum inlerpt
lum esse vice testamenii , [ Ut ^ post mortem muliu
bona tjus ad te perlinerent., qucB ( ii^ dotis tiiulo tibi r.i
sunt obli^ata: intelligis (i3) nulla [te actioael possec
venire heredes seu successores ejus , ut tibi restitaantu
ciua; nullo modo debentur. P. P. Non. Febr. ipsis A
et CojNss.
De pacto patris dotantis.
6. lidem AiU et CC. Ptufo.
SI (i4) convenit, Ut in matrimonio uxore drfuncta.^\;
peies maritum remaneret (i5) • profectitic-e c]olis rej.
litionem hujusmodi pactiini inhiljuijse exploiaii j rris c
cum detenorejn causam dotis , in (16) quem c-:.siiin s
repetitio compelit , pacto posse fien , auctorilate juris ;•
pissniie sjt rcsponsum. Dat. 5. iXon. iMaji , ipsis A
Co^ss.
(1) Pacisci raulier polest , ut ex dotis fructibus se suamtjnc fa_.
ttliliain alal. /. 4. m Jin. l. 12. j. i.jj. h. t. L. ai. m Jm. JJ.
de donat. inter viruni. Id si convtJicril , Iructus a marito coudioi
non potcrunt.
(2) Paclum cum socero initum , nt si constante matrimonio
superstitibus libens sese dccederc coatigerit , djiuidia duntaxat dos
rciiiluatur , inuUio cst. i. Ilarmcn. q. ^. 3o. 6jiw[js. jo. c<ip.'6i.
(3) E couUario conveniri potcst , ut iiionciile liiia paio eiijs
Itberis reslidiatur. /. i. 5- ^■Jf- d.c dot. jncelegat.
(.j) Pactum palris non valet , ut blia inoiluo ejus marito con-
tenla sit ccrla dotis parle , neve integra ad eam revertatur aut
ut pais ejiis cedat liberis c.\ co maliimonio natis , ct italuvor mu-
lieiis favoii liliciorum , (juonlumvis pacto iuttiposito , prajiertur.
/. 3o. jf\ h. t.
(5^ /. 2. /. i&. Jf. h. t. l. \ . ff. de dote prcclcgdta.
(6) Matcr bbcm cmnacipalis stipulan uou pote.^t slricto jni-o
( et ita haiic lcgem accipe ) utUiter , secus. /. j. uijr. k. t. Pau-
lo aliter Baldus id expnmit , matrem non possc vcrbis directis li-
beris stipulari : oblic^uis posse , cjuolias sciiicet sibi stipulatur
pro filiis.
(7) Cur ita ? vide qn.x dixi ad l. 38. ^. iT-Jf. dcverh. ohlig.
(8) Rite , ut qu!e ab eo inlerponatur , qui stipuiatur ; non Jit
rito al) absefale , /. \- ff. de veih. obltg. seusus cst ergo , filiaiii
«naiicipatain a palre slipulari sibi posse dotis maternffi restitutionem.
(q) Pactum ut praemorluoe uxori manlus succcdat , jnitum est.
Nequc enim pactis lieieditas daluj-. Pactiini nou e.^1 inodus jure ci-
rili lutroducius ad quKrendas aliorum iicic(iilalc.s : iu euim fit
si idcra de dotc convcnerit.
(i3) la Gallia illud obscrvari Papon. refci-t 20. Arr'=,t. 1. (
ibi , ct sont jouraeiiement Lant es pays de droict escrU qut '
cou.^tumes , fuiures uistdutions d lierilier legilimement faitv
conlracts de mariagc , sociele de tow; hiens et autres , et ainu
cste souvent juge pur arrest de Tlioulouse et Paris ; notam'n
cntre nohles. abrogata hac lege , ct /. i.n. Supr. de pact. Cha-
ncus in consuetucl. Burgundice , ruh. 4. 5. 7. in ve.bis , contv
lcur mariage. Ita judicatum qaoq,;e ab As>essoribus Curiie Spir
sis. Myn^iugcr. 2. oIjs. 3. adde Cyi.um , Balduin , Salicetum , <
streiiscm ad /. si patcr. 12. supr. de innffidos. testain. Masu
tii. de .wcietate , ?mm. ,5. et 10. et til. de success. n. 07. Bi
dictiis in cap- Kaynutiiis. 16. n. 198. extr. de testammtis. Ti
quell. de jure pruuogenunrynn , cju(zst. 6. num. 8. Mvnsing.
Respons. 49. Hippolj-t. de Marsiliis snigul. 5o. et 333." Bcerins
consi.et. Bituriccns. ruh. des constuntescoucernans les maringc.
§. I. valct aulcm maxime id pactum dc succedeado , si factuu
palre liberis.^ iVW. 19. ( abiogata. /. paciuni. ib. supr. de pnct
i.i iuratum. Gabriel. 3. commitnium tit. de donation. si vicissil
dinarium muluum et reciprocum ( haec enim instilutio captatoi
iiou cst , ubi duorum siimlis est aiicctus. /. captatorias. 70. .
de hercd. instit. vide No:eU. f^alentininni de testam. l. 1. »>
qiiin mutua donatio aliis privilegiis fruilur : nrque in>inu.itio:5« i
digct. uii not. Mar^ilius d. su^g. 333. ) si tabulis niiptialibjs
jectum , ( idquc favore matrimoaii et nuptiaruin , quaruni «**
]>aler etiam bliafamilias donarc piest. ) Itcm si non otani» 1«
. , I , , ♦ II i ■ . ,. - -- dita.s datur , sed pars Untiiui vct rsiisfnictus. Chassan. d. i^
/'?."' ^ \ "-''''""'"*° \^*^^ ^'^\^^. "^'^•^^at^- aduc 4. Harmeu. y. pactum vcro dc uon sucaxlcndo . . Isi jiire civili non vai.at. L
5. 34. Exlraucum porro bic Jnlelljgi omncm qui ab ji.tcstato suc- cpnntdo. 35._ 5. ,. supr. d.> inrffir os. testam. !. pactum doUtt..
«edit : et nofa , sponsum vel raarilum hoc casu sponsae et u.^ori
cxtrancum censcri.
(10) N<m paclis. vide /. 3o. supr. de pact. l. Qi. ff. deverh.
f^ihgat. addc quae scj'ipsi ad /. id. supr. de paci.
(i 1) Pactus cum uxore, ut ejus defuuctoe hcres esset , nihil paci-
»(ntur : boc cst , id genus pacti inutilc Cit. Koii cuim pacto de
feaicditate nostra disponerc possumus : quum cxtraneus sine tcsta-
mcnlo nequeat alterius heres csse. Synvps. h. t. cap. i5. Har-
Hjwi. d. ^. 34.
(12) Id e.^t , parapheraa. /. 8. infr. h. t. qiiasi diceret , pactum
BkJU yalere , ut vir uiori in paraphernajibus iuicsedal. Aliud est ,
Irfr. dc coUai. l. ult. ff. de suis et legilim. jarc tamen Caa-jni
junjurando confirmatum utile cst. cap. quniwis. 2. de pact. n-
(i4) Si pactum fuerit, ut priore dcfuncta u.tLore dos apud xiia
permaueat , si modo a pati-e ( hio onim noa est exti-aneus ) pc
fcclitia dos est , valct paetuni et excludiiur patcr. Nibil eui
probibet pacto (leteiiorem dotis caus;im , pn^csertim ubi ad so>a
patrcm ejus repetitio ptrtijict , fieri. i. Haim. 9. ^. 35. /. 9- ^' '
infr. de hered. instit-
(i5) Pater potest juri ( quod in dote iiliaB pi-ofe«titia habtt
reijunciaie.
(16) Quibu« eaiibus dotis (jondi o cbst^riror fierl possit.
CODICIS REPETIT^E PR^LECTIOXIS.
4-
yin pactum avi prosit nepotibus.
7. lidem AA. et CC. Philelo.
PAler pro lilia dolem dalara gcncro , ca prius In nia-
trimonio deliiDcla , ncpulibus (i) paclus rcstilui : li-
cet his aclioncin (juaucre iiuu poluit , lamcn ulilis (2)
cis ex a;quitale accommodabitur actio. Dat. i^. Kal. Jau.
^ico/ncdios , CC. Gojxss.
8. I
m
pp.
Dc paraphernis.
TiiEOD, et Valent.
Hormisdse P. P.
AA.
HAc lege decernimus , ut vir in his rebus quae exlra
dolem nuilier hahet , quas Gra?ci parapherna (3)
dicunl , nullam (4) uxore prohibenle liabeat commuruo-
iiem , ncc alicpiam ei necessilalcm imponal; Quamvis euim
bonum eral mulicrem , (jua; seipsam (5) marito commit-
it , res etiam ejnsdem pari arbilrio gubcruari , atlamen
(juomam conditores legum ffqu;(atis (G) conveuit esse
lautores , nuJlo modo ( ut diclum est ) muliere pro-
hibente virum in paraphernis se volumus immiscere.
Dat. Idib.
De cvfjualitate dotis el donationis propter nuplias.
9. Impp. Leo (7) et Anthemicjs AA.
iVicoslrato P. P.
n*X morte cujuscunque personse , sive mariti , slvc mu-
L* hcris , eandcm partem (8) , non pecunia3 quanlita-
lem , lam yirum ex dolc , c[uam mulicrem ex anle nu-
ptias donaljone Jucrari deceruimus : veiuli si marilus mil-
e sohdorum anie nuplias donationem confeceril , hce-
)it ((jy inulien el minoris el amplioris (luanliialis dotcm
'licirc , et manto simililer ante nuplias donalionem.
t lloc tamen observandum est , ut (maulam partem
nulier slipulelur sibi lucro cedere ex ante nuptias dona-
tione , si priorem maritura mori contigcrit , lantam et
uantus cx dole parlem , uon pecuni» quanlitatem (lo)
(0 Avus matcrnus nrrotiLus (lolcm restitui utilher pacisci po-
Sw ct; .0 '"'i""'-«- ^oth. vi(J. Gc«dd. de conlrahend.
upiu. ciifj. 10. num. /p. Ans.
S ^,""^'■■'^^^■1'' > 'l'xi ad /. 4. supr. h. t
y.l J^', , F"^<^"'""» vocant. vidc /. 9. C 3.jr de jure dot
(5) J (de /. -2. infr. de fidejuss. dot.
(<_.) Lcgun, condUorcs .Tquilalis faulorcs cssc convcnit. "
t^^\{, f , """■ "'"'' ""P^- -^o^- •>,. c. 6
^^) Ul cjucinadmoduin vir ttrliarn in nJ.^.. , .'
iuaaatf in'" ^'T"- ^""''° '"■"'^'^■'' ""P''-''^ ^•^«^o- aufcorum ?
Foic^t. l\welt. Justiitnmt n-. ci,,,. ,. ,J .,on d.oL ,1 V„l. .,■
slipulelur sibi , si constante matrimonio prior mulier in
lata collapsa lucrit. cl si pactum coulra velitiun iiierit
subsccutum 5 infirmum alijue iuvalidum hoc esse , ut nul-
la cx eo procedcre possit exaclio , piiecipimus. Eadem cu-
stodiri ceuscmus , sivc patcr pro 'liiio , sive mater , sive
ipse ducturus uxorem sui jurjs constitutis , sive qu.libet
alius pro eo aulc nuptias douatiouem . nuplur» dederit ,
[ seu promiscnl. ] f .Siuuiii^ue modo , sive paler pro
hlio, sive mater, sive ipsa pro se , sui juris videjcet
cousljtula , sive ciuilibet aiius pro ea uxorem ducluro do-
lem dedenl , seu promisent , (|uoniam et alio (n) pro ea
oflereule dotem , ipsa eam pro se vidclur ollerre. 4- Ouod
adeo vcrura est , ul [ et ] ipsa ab alio pro se olAaiam
dolcm in lucrum suum reposcat : nisi lorie is qui eam
obtuieni, slatim (12) ( id est , tcmpore oblalionis seu
promissionis ) stipuiatus vel paclus sil , ut sibi dos pr^e-
dicla reddalur. i)at..i5. Sept. AwTiiEMio A. 11. Co.nss. 468.
In AuTHEKT. de aequal. dot. §. 1. col. 7. lit. 9. al 8.
Novell. 9;;, cap. 1.
TjrpQualitas (i3) omnimodo seri'anda est (i^) in dote
J±^^ ct in donatione anieuupUali ; non tanium in lucris
exindc proveuturis , sed cliani in prwsl itione et constiluiio'
ne ulriui.iuc. f AugnicnUwi (juoque vel prorsus non fiat ,
vel ab ulrariue partc crlcbnlur , pari scilicct quaniUate :
nc vcl eo nioclo subvertaUcr (cuualitas.
In AuTHiNT. de non elig. secundo nubentes. J. fin. col, 1.
tit. 2. rSovell. 2. cap. ult.
^Ed qua; nihU ex dote co>iscripta prcestitit , nihd omni-
no viro mortuo percipiet cx donatione. f Item quce
minus quani profcssa esl , dcdd : pro quantituie prcestito
ct lucriun sentiat.
10. Imp. Jdstinia-M,'s A. Mcnnse P. P.
r Ege Leonis (i5) divic memoriae , paclo lucrorum do-
JLJ lis et ante nuptias donationis pana esse sauciente ,
nec adjicieuie quid iieri oporteat , si Iioc minime obser-
valum sit , nos omnia clara csse cupienlr^s , pra^cipimus',
disparibus eis factis , majorem Jucn partem ad (iG) lui-
norem deduci , ut eo modo ulerque mmorem parteiu lu-
sibi stipulctur. Tentari potest dict. Novell. 97. abrogari NovcU.
117. cap. 6. reducla liac lege ; equidcin Baldus negat eonsueludinc
hanc lcgcm , ct dicl. ^owetl. 97. scrvari.
(11) Quod quis nostro nomine facit , ipsi faccre videmur.
(12) Oui dotem promisit , rcdditini.cm ejus slatim sibi stipulari
debct , aiias uon auditur rcdditioncm >tipulari volcns post dotem
jam traditam. /. unic. §. ,3. supr. d. r.-i u.ior. act.
(i3) Uotis ct do.iatio.iis p.opUr uuplias idem pactum , et ca-
dcm m pactis a.quabtas c,a- dcbct , ut liic. Id verum si constante
matrunonio factum fucnt : nam alioquin , si inaequalia pacta c^-
seiit, donatio inlcr virum et nxorcm pcrmitfcreti.r . quod lamcn
prohilHfuiu cst. /. i.ff. dn doniit. inler uirum. ali.is anle contra-
ctum m.iUimonium , l.uju^modi pacta in.r(iualia valcut. liuio.-cut.
in cap. donatto. 8. extr. de donut. V/it.-r ^ir. ct uxor. et ibi. Bu-
trigar. Angelus inc : Sociniis rc^. 106.
(i4) Nisi alia sit , iit iii Uclj.lunatu p.itriie cousucludo , Guido
Papiasyec/i. 3(J3. vcl lusi juvcnis scnem : nobilis igiiobilcm du-
cit : lus emm casibus in;cqualc pactum , cl in.T^qualilas tol.iat.ar
vciut ad)ecta a nuilicic ad inuili sui juvciitutcm . vel nobiUlatciu
pcn»and.im , ae vclut rcmuueiaiul.im. Guido dtcto loco.
C'-)) /■ y. Supr. h. t. l. ao. fers. Sin autem. ibi , ita tamen
ui Leonuia constiuuio. supr. de dinuU. unte nupt. No^ell. ji.
cap. ■io.
(1(5) Inrcqualis lucri portio ad Dpqualitatem reducitiu-.
60
474
LIBER QUINTUS
cretur. Dat. 8. Idus April. Constantinop. Decio V. C. pelitionem dotis admiiti posso , si dotem a te re (i3) ip»
Coivs. 520. datnm probaiura es. Dat. i3. K.al. Augusli Chilo^e (
De parnphernis. LiuowE Cowss. 2o5.
11. Idom A. Joanni P. P.
SI mulier marito suo nomiiia (i) ( id est , foeneratitias
cautioncs ) quaj extra (2) dotcm sunt, dcderit (3) ,
ut loco paraphrrnorurn (4) npud maritutn mancant , et
hoc dolali ii)strumcnto fuerit adscriplum : ulrumnc habeat
aliquas ex liis actioncs maritus , sive directas , sive uli-
les , an penes uxorcm omncs remaneant, et in quem even-
tum dandae sint marito aclionrs , qua^rcbalur ? Sancimus
ita(}ue , si quid tale evcncril , ac(iones (5) quidem omni-
modo apud uxorem manere, licenliain autem marito [ da-
ri ] easdem .iclioncs movere apud competentes judices ,
nulJa raliJiabitione ab eo cxigcnda ; et usuras (6) quidem
eoruni circa se et uxorem expendere : pecunias autem sor-
lis , quas exegerit , servnrc muheri , vel in causas [ ad ]
quas ipsa (7) voluerit , dislriljucre : et si quidem in do-
lali inslrumento hvpotlieca; [ pro his ] nominatim a nia-
rito sciiplae sint , his esse muiierem ad cautclam suam
contcntam. *|- Sin autem minime hoc scriptum invenia-
lur : ex praesenti noslra lege habeat (8) hypothecam
contra res marili , ex quo pecunias ille exegit. Anle enim
haJjeat mulier ipsa facultatem si voliierit , sive per ma-
rilum , sive per alias personas rasdeni movere actiones ,
ct suas pecunias [ pcrcipere , ] et ipsas cautiones a mari-
to rccipere , securit;ile ei conqietcnte facienda. "Y Duni
autem apud maritum rcmancnl easdem cautiones : et do-
lum el (9) diligenliam nuiriius circa eas praeslare debet ,
qualem ct circa suas res JiaJjere invenilur ; ne ex ejus
malignitate , vcl desidia aliqua mulieri accedat jaclura.
Quod si evenerit , ipse eandeni dc projirio icsarcire com-
jicllelur. Dal. Kal. jNov. Lampadio , et Oreste W. CC.
CoNss. 53o.
T I T. XV.
DE DOTE (10) CALTA PsON JNUMERATA (n).
De. numeralione ct scripfura.
1. Im
Dc donatione.
1. Imp. Alexand. A. Papiniana.
QUod 'e suo marilus constante (i4) malrimonio do
nan 1 animo in dotem adscripsit ; si eandem doiia
tioncin Je^itime confeclain nou revocavit (i5) , qui in
crcnieuluin doti dedit , et duranle malrimonio inortera (it-
obiit : ab hcredibus mariti , quatenus Iibcralitas inierpos
ta muniia est , peti polcst. PP. INon. Dec. Alexahobi
A. lu. et Dio.\£ CoKSs. aSo.
De iempore exccptionis.
3. Imp. JusTiMANts A. Mennae P. P.
IN dolibus quas dalas esse dolalibus instrumenlis cor
scribi moris (17) est , cum adhuc nulla dalio , it
pollicitatio lanlum subsecula sit , liceat non numeiatae pi
cuniae exceplionem opponere , non solum marito coutr
uxorem , vcl cjus Jieredes , inorte mulieiis vel repud;
dissoluto matrimonio , sed cliani heredibus mariti cuji
niorlc dissolulum est malrimonium : socerd etiara , vi
ejus heredibus , si ciiin filio suo dotem suscepisse dolal)
bus inslramcnlis scripluiu sit : omnique persouK quai
dotem suscepisse una cum marilo conscribilur , et eji
similiter Jiercdibus , ita tainen , ut intra (i8) annum tar
tum conlinuiim a morte mariti , vel mulieris , vel missio
nc repudii compulandum , ea licenlia delur. Dal. Ka.
Jiin. DiN. JusTi^iA^o A. 11. Co^s. 628.
In AuTiiE^T. de temp. non solut. pec. super dote.
^. generaliter. col. 8. lit. i. aL col. 7.
lit. 10. Noveli. 100. cap. 2.
Q
pp. SeVERLS Ct AWTOIVIINUS AA.
ct CC. Dionjsia?.
DOlem numeratio (i^), non scripliira dnfalis inMru
menti facil : et ideo nou ignoras , iia demuin te ad tervenial.
lod locwn habe.t^ si inira biennium solvaiiur, matr,
mouium : si aulcm ullra biennium usque ad decimui.
in
anr.um extcnddtur : et ipsi marilo et hercdi ejus v
tra trcs nieiises quercLi permittitur. Sed si deccnnnim iran:
currcril , oninino qucrclu dcnegalur , pcnnisui leslilutioi,
in intcgrwu prcvfinita : et specialitt r si minor cetas ii
(1) Nomina , id csl , foencratiti.ie cauiiones.
(2) \'u\c l. 9. supr. ile rei xnudicat.
. (3) Y. /. 8. supr. h. t.
(4) Maritiis ciii tradidit nxor instnuucnta , prSEsumitur procu-
ratoi iixoris. Alciat. 1. jjrcBsuinpt. 33.
(5) Maritus polcst movcre aclioncs paraplicnialium honorum ,
quoruin tradita liabct instrumciila , cn<|uc dihila cxigcrc citra sa-
tisdaliniKm ral'. vidc tamen /. 21. suyr. dc procurit.
(G) XJsuras paraplicrnaliuin bononmi niaiilus polrst in sn.-im ,
ct iixoris ntililalcra convcrtcie : sorUni vcio tenctur uxori scrvarc.
(7) ^ ide /. 8. suj>r. h. t.
(8) pio rcstituendis parapheriialibus bona mariti lacitc uxoii
obligantur. /. -.39. supr. dc jure dviiiiin.
. (9) Maritus in parapbcrnalibtis sibi comniissis caiidtm dilij;cn-
tiam qiKim in rebus snis proeslarc dcbct.
(10) Ilis addc lilulum de pccunia non nnmcrata , ct si pignoris
convcntioiicm luinicratio jiccnnire sccuta non sit.
(m) NwcU. 100. et 53. Ed. 3. et lib. 33. tit.. 3. cap. 4. ct
hb. nv). tU. 3. cap. irspl dvoLpyufti^i vpoiKci;.
(12) Dos nunicrata , dos propria ac ycia est , iion ca quas tau-
tam caiita cst. Igitur iit dos possit r-peti , non sufficit cauUm
oportct numciatam fnissc. Nuda cautio non obligat , scd nomci-ati'
/. 1. stipr. de donat- luilc niipt. l. «J. lufr. de boii. jiroscript. ■
Harmen. 8. §. i^. ^ , . > •
(|3) E> auT? 7? d\>,5-il* aVoSsocvuV 5 J»t' sj( M^ " .^''^''' ^^'
dotem a te rcvcra datam proliavcris : id est , 31 nou m cliaru i."
tiiin , scd rc ipsa dos d..la fucrit. Synops. Basil. 20 til. >• ■
tit. 5. c. 41. , I I r
(i4) Quid si post divortium? vide /. 21.^. de vcib. oblig.
(i5) \idc Itoland. a Valle 1. consU. 90. itum. 14.
(16) Mortc coiifitentis convalescit conccssio doiis facta donai
animo. ut hic. ct /. ^^. ff. de doiiat. inter virif'
landi
(17) Moris cst dotalibus instrumcutis c^nscribi dot.s datas ws
(18) Cautioni Msx dotis objicitur pr,o.crii.tio anm m.nicrandi
soluto iratiimauio , qnam iTo.'. 100. valdc immutavit. ^ •'" f ^
ut soiuto inaUiinonio cxceptio dotis non numciala; cj.poujUii
annnra , si matrimoniuin bicnnium tantum duravit. ahocium u
trcs menscs tanluui ccrtis casibus : alias nullo niodo.
CODICIS REPETlTiE PRJilLECTIONIS.
4^5
T I T. XVI.
DE DONATIONIBUS (i) INTER (2) VIRUM ET
UXOKEM , EX A PARENTIBUS IN JUIBEROS fACTiS ,
ET DE RATillABlTlONE.
B
De bonis n fisco occupatis»
X. Tmp. Antoninus A. Tripliense.
Ona (3) f|uondain rnariti tui fiscus (4) , si nemlne
[ ci ] successore existenie ut vacantia occupaverit ,
donalionts a]> eo faclje , si usque (5) ad finem vitae ia
eadem voluntate permansit , revocari noa possuat. PP. 3.
Idus Jaa. Duobus et Aspris Gonss. 21 3.
De miUtihus.
1. Idem A. Marco milti.
SI ancillam numrnis tuis comparatam esse Prsesidi pro«
vuiciae prohaveris , donationisque causa focariae (6) tua?
noaiiuo inslruinenlum emptionis esse conscriptum : eaiii
tibi restitiii jubebit. Nam Jicet cessanle jure matrimonii
donatio perfici potucrit , milites tamen [ meos ] a foca-
riis suis Jiac ralione fictisque adulationil)us spoliari nolo.
PP. 12. Kalend. ftJart. Aktonino A. iv. et Balbino
CoNSS. 2i4-
De donatione fmta ah uxore aut socero.
3. Idem A. Epictcto.
DOnatio mancipiorum , aliaruirirpie rerum quas tibi ab
uxore tua donalas dicis ; si modo siia; potejtatis cura
donaret , fuit : vcl patris [ sui ] volunlate id fecit , et
in eadeiu volunlale donalionis usque (7) ad ultimum diem
vilae pcrseveravit : et ex niea et ex D. Severi pairis mei
(i) Iufra tlonationes siinjilicitcr infer viriim et uxorem prohibi-
tae couslaiilc ijii-o niatriinoiiio , ut lioc titulo. Qiiicl iniiluffi ? liodic
vaicnt , ut nolavi ad /. 5. sujn: de jxict. cowciil.
(2) Dixi ad lib. 24. D. i. adde Clar. 4- senl. §. doiuuio qucesl. 9.
(3) Si quum uiaiitu> donassct , ad fincm iisijuc vitaj douatioiii
adquicvcnl , rala fil donalio : qiKipropter , si fi.-,cns inarito siicees-
bcrit , tauquain nuUos licrcdcs liabcnti , donationcs factas rcscinde-
rc iion polcst. 6y/io/«. Basil. 3o. tit. i. cap. 5o. et 4. Har-
uicn. II. ^. 4.
(4) Conliscatio bonorum mariti non infirmat factas uxori dona-
tioncs a inarito.
(5) /.14. /,;/;•. /,. i. l. 3-2. 5. 2.jf. ;,. /.
(()) Milcs focariie doiiare non potcst. Focariae , militum amic.-B ,
qiice focuni cis struuul. di.vi ad l. 12. §. 6. /f. de instruct. Vid
inslrum. Paulus 3. senl. G. J. 3;. adde qua;'scripsi ad /. ^.(f.dc
donat. Uolandus a Yallc i. consil. 98. id ad clcricos cxteiidit :
rcctc , mililant cniin clcrici vcl quasi militant. vid. /. 10. Supr.
cle Epiic. ct Cler. Evcrard. in Topicis loco a inilitp. armatce mi-
Utim ad inilitvm calestis militiw 09. et a mdite ad EccLesiam 37.
(7) Donalid facta ab u\ore , inorte cjusdcin , aut si ea iu jjotc-
statc erat jjalris , ejus mortc confirinatiir.
(8) 8occr qiiondain , gciicro darc potcst. l. aG. in fin. ff « t.
(9) ^cc qiii viriim ct u.\orcm suie potcslati siibjcctos hal.cut ,
ncc (pii suiit in uxons , aut viri potcstatc , sibi donare possunt ,
iioc cst , ncc socer cousorcri : ncc liiius viri servo mulicrls donarc
possunt. 6j /iop-. BasU. ihid. cup. Sg. addc 4. Harni. 11. 5. -.
(10) Soccr conMHiro donarc iion polcst. /. 3. S. 6. /T h t'
(11) /. 3. 5. i.jD: /,. t. S M- '.
(ri) Mortc soccri non coiirirmatiir donatio gcncro facta ab eodcni
soccro , si tilia supcrvivat. Burt.
(i3) \ ir dcponciis rcm alii(uaiu nomine uxoris , non amittit rei
dcpoit* domiiiiiiin. /. 8. in /in. supr. de inijjic. donat.
(•4) Moitc doiKit.irii cxlin^iiitur douatio , ct ad ciiin rcs rever-
t tui , qiii. donavit. /. 18. /. 20. injin. infr. l. 3j. ^. 14. /^ h.
t i. i.Jf. de rcb. duh.
(i5) Pia;5uuntur uxor conslante matrimonio quidquid adquisivit
ue bouis inarili adquisivissc , turpis quoeslas cvitundi causa , ut
constituiione confirmata est. Sin auiern post morlera filise
facta eat donatio a quoridain socero (8) luo , etiam inler
vivos ea perfici potuit. PP. ^. iNoa. Mart. Aktonino A.
IV. et Balki:\o Conss. ai^-
De his 5 in quorum potcstate sunt vir et uxor , r/wiVe
in eoruni poieslaie ficri possunt.
4. Idem A. Claudiano.
NEc (9) iater (10) eas quidern personas , quarum ju-
ri subjecti sunt vir et uxor , [ qui ] (iiji quaeve
in eorum polestale sunt , donationes jure civili fien pos-
sunt. PP. 3. Idus Augnst. Duobus et Aspris Cojjss. 2i3.
De divorlio.
5. Imp. Alexander A. QuialillK.
SI ( ut proponis ) pater tui\s , in cujus potestate fuisti ,
marito tuo genero (12) suo instruincntura debitoris do-
naiionis causa dedit , isque matrimonio durante vila fua-
ctus est , ac postea a marilo divertisti : quod gestum
est , non valet. PP. Idib. Februar. Aleino et MaxiMO
CoiNss. 228.
Oe morte uxoris donafarice.
6. Idem A. Nepotiatio.
ETiamsi uxoris tux nornine (i3) res quac tui juris fue-
raiit , deposilae sunl , causa proprietatis ea ration«
miitari non potuit , etsi donasse te uxori res tuas ex lioc
quis intelligat , cum dooatio in matrimonio facta ,
piius (i4) morlua ea , quae liberaiitatem excepit , irrita
sit : nec est ignotum , quod cum probari non possit, ua-
de uxor malrimonii lempore honeste (i5) quaesierit , de-
hic. l. 5i. D. h. t. cap. signifcavit. 2. x. dc dcnat. iiiter uirum.
Plautus Casina , Nam peculii probam niliil habere addccet clain
viro : et quod habet partum , ei haud coininodi cst : Qiiiu viro
aut subtraliat , aut stupro invcncrit. Hoc viri ccnsco omne , quid-
quid tiium est. Idcm^ cst in icrum Ecclesiasticarum cnratore. Hic
enim prassumitur omnia parasse ex rcbus Ecclcsiae , quae non patet
ei obvcnisse jure cognationis. Novelt. 128. cap. 3. Ea quoquc ra-
tione gastaldus , id est , actor prwsiimitur es re domini parasse ,
quod adquisivit, /. i. Lcgum Longobardic. t. 3. de adquir. act.
reg. Quid ? tiitor qui anlea paupcr , post adiuinistrationein rerum
pupillarium , divcs factus est ? pnesumitur tutor vcl curator e.x sua
polius indiistria dives factus , quani c.k bonis pupilli vel adulti.
/• 10. Lfr. nrhitriun tuicloe. Pneaiimitur enyn quis cx sua polius
mdustria , quain c.\. alicnis bonis iocupletari. Ad eundem modum ,
quidqiiid fratcr adqui|>t , prcesumitur suo labore potius quam e.X
comniiinibus bonis adquisivisse. dixi ad l. ^\. ff. h. <. adde Cre.
mcnsem siiig. 6. Qiiid qui oflicio aiiquo fungitur ? num ex suo
oflicio adqui.^ivissc prKsiiinitur ? vidc /. defensionis faciiltas. 7.
Infr. de juii' fsci , lib. 10. til. i. Qiiid filia vci filiusfamiiias ?
praesumitLir filia patris cx boiiis adqia^ivi.ssc , at non filius : nisi
alis conjcctur* accedaut , ut ex Ba; tolo rcfert Masuerius , iit. de
prcEsumpt. ic)..num. 7. Aiiud ergo sL longe post inatrimonium ,
id cst , iion intra annuin luctus mulier qu;esiverit , ( Nam ex liis
qua3 in coutinciiti fiuut , prie.Miinptio colligitiir. /. si ventri. 24.
5. j'/i briiis. ^. ./f. de rebus aucloritale judic. l. si quis post hac. 9,
Infr. df bonis proscriptoruin. ) aliud ctininsi inaritus inops fuit ,
uxor vcro divcs : raajor cnim pr;csiiin|>tio minorcin dcbct vinccfe.
Aliiid aiitcm est in concnbina. vidc Coras. 3. Miscett. 5. idcin
tamcu putat cssc iu concubiiia. Baldus /. i. Infr. de naturalibus
libcris. Aliiid ipioquc si ii.xori bon.i paraphernaiia multa fuerint ,
aut si negotialrix niulier crat : nam quae in domo mariti rcpcriun-
tur , cjus esse praesuinuiitur , ii'>n ii.\oris. Caetcra qu» ad hanc r«:-
gulaiu pcrtinciit , vidc apnd Alcialuiu 3. pneiumpt. 26. Zas. i.
cons. 5. n. 21. Mj'nsing. 2. oOs. 92. ubi inter c;etera notat b.auc
pne=ninptioncm mulicri non taatiim a inarilo cjusve hcrcdibus .
scd ct ub cxtranco possc objici.
476
LIBER QUINTUS
mariti bonis eam liabnicse vcleres juris anctores meriio cre-
dideritjt. PP. JNon. Dcccmb. Alexand. A. ui. et DioNE
CONSS. 23o.
Si matrimonium valuil , vel non.
7. Idem A. Theodotae.
SI ex voluntate (1) palris lui filio (2) tutoris nupta
es , collala in marifum donalio ipso jure irrila est (3).
Sed si mairimonium jure non (4) valiii!, *, licet ipso ju-
re donatio tenuerit ; quia tamen indigna persona ejus
iuit , qui nec marilus potcst dici , uliles acliones super
revocandis (5) liis tibi compelunt. PP. Kal. Octob. Lu-
Po el Maximo CoiNss. 233.
De confirmalione donationis ne res dona ta
injuriose auferatar.
10.
(i5) Id
em
V
alenano.
01 marilus quondam uxoris tua; , curn sui juris esset
O in eaiu praedia , vel donationis lilulo contulit et ii
ea volunt:ae usque ad niortem suam duravit : ex Oratic
ne (i6) (ijvi Severi confirmata est doualio. At si eas re
pater defnncti injuriose abstnlit: per Pra;sidem provincij
eas reslitucre (i^) cogelur. -\ec enim quasi inaleliciis (18
ejus sit marilus extinclus , crimen intendcns , sub pr»ie
xtu (19) accusalionis , quae donaia sunt , auferre debuii
cum causa liberalitaiis (20) a criminatione separata (ji
sit. PP. 7. Kal. Fel)r. Ariano et Pappo Co^ss. 24 |.
De fruciihus.
8. Idem A. Leoni.
SI fructus (6) eorum praediorum , quae iu dotcm acce-
pisti , matrimonii tempore uxorem tuam percipere
passus es , eoscjue uxor tua consnpsit (7) : restitui libi
post divortium oportere , nulla ratione contendis. Sin au-
tem ex bis locuplelior (8) farta esl , in tanlum potest
convcniri. PP, 5. Kal. Oct. Maximo et Paxeujno
CoKSS. 234.
De peiitione et repetitione.
n. Idem A. Maximo.
OTciit ccssat pelitio quantitatis , quam de suo maritu^
^ uxori in (22) menses singulos , vel annos (^3) [ sin-
gulos ] proprii (2^) usus ejus gratia promitlit : ita [ et i
ex ea causa nummi sobiti erogalique uoa dari repetilio-
iiem manifestum est. PP. 5. Kal. Jul. Gord. A. u. et
PoMP£iAJNo Coass. 242.
De relus uxori comparatis ex pecunia mariti.
9. Imp. GoRDiAN. A. Origeni.
ETsi de tua (9) pecunia mancipia uxori fua3 compa-
rala sunt : lamen si ei trr.dila (10) sunt , eorum do-
minium non ad te , sed ad eam pertinet : pecuni,'E autem
tanlummodo repetitionem habes , sive (11) negolium eius
gerens uumeraiionem fecisli , sive in eam donationem
conferens quaniitatem preiii largilus es (12). Etenim vel
in solidum (i3) , vel qu;uenus locuplelior (i4) facta est ,
actione cum ea competenfi experiri poleris. PP. 7. KaL
Octob. Pio et PoMiAMo CoiNss. 239.
De ohligalione rei donatce.
12. Idem A. Secuudinae.
SI maritus tuus creditores sortitus , post (26) factam in
te donalioncm , fundum quem ex donatione juri tuo
vindicas , iisdem specialiler obligavil : eandein obiigalio-
neni defeusionis tuae firmilatem inlerrumpere , inteHigere
debes : cum sit (26) mauifestum , non solum liujusmodi
obligatione , sed eliam donatione , vel venditione , vel
alio quolibet modo rebus alienalis , revocatam esse a
viro iu mulierem factam donationem. PP. 3. Kal. Feb.
Ariako et Pappo Conss. 244.
(i) Et ita juste.
1 ^f^ ^^^f ^'^' '"./'"• ^- 7- *";"'• de in^dict. matriin. /. 66.
'• "l-U/- "^ ''''" nupt.
(3) Qiiia doriatio constante maliimonio facta non valet ctiam
uiter v;vos conjuges , ut hoc casu.
(4) Donatio inter conjuges putativos , licet teneat ipso jure
non tenet tamen in eficctu , potestquc revocari. Uxor ctiam illiclti
vnb non donat.
(5) Adde /. imic. §. 12. in /in. Infr. de caduc. tolknd.
(b) Iructuum etiam donatio non valet inter coniuges . nisi sinl
consumpti. J b »
(7) Fructus uxori donati et consumpti non rcpcluntur n,\;
facta sit locupletior. /. 28. $. 3. ff. h. t. '
(8) Eaienus revocalur donatio iuter conjii<Tes facta nualcnus
recip.ens locuplctior eflicitur. /. 28. $. 3. /. 82. 5. 9. /. 5o. /«
(9) Maritus ex sua pecunia rcm uxoris potcst cmerc.
(10) Traditio transfert dominium. /. 20. Supr. de pact.
(11) Licet maritus rem uxoris emat propria pecunia , res tamen
uxoris est , si ci tradita sit.
(12) Rei uxori traditae loretium maritus condicere rotest , vel ut
gestor : vel ut donalor. ^
(i3) Si tradidisti , ut gcstor,
(i/j) Si tradidisti, ut donator. /. 8. in fn. supr. h. t.
(i5) Alias Iinec lex est 1 1 . apud Haloand. rectc : ut ex dle sub-
scriptionis apparct.
(•6) /. 32. §. j.ff. h. t.
.('") Spoliatus antc omnia restituendus est. /. 1. Infr. si ptr
vin7. l. si quis ad se fundum. 7. Infr. ad l. Jul. d" vi puhlic.
et 3. quast. 1. cnn. ledintegranda. 4. et cap. cor.querente. "j.
extr. de restit. spoliat.
(18) Vcncficiis.
Os) Etiamsi reus qui spoliavit , crimcn actori objicere sit p.ira-
tus , non pcr id tamen impeditur , quominus actor spoliatus aiile
omnia restituatur. Caiisa spoliationis privilcsiata est , lec protclari
pr.Tetextu criminis oLjccti dcbct.
(20) Separata est causa donatiouis ab actionc criininis.
(21) Separatornm separ;ita dcbet csse ratio. /. ult. ff. de caiu-
mniatorih. /. 20. _^: de minorib. 25. ann. l. 18. J. 1. in fin. Jf-
^famil. crcisc.
(22) De mensfrui vel annui donatione iater conjagcs non agitur :
ncc soluti repetitio datur.
(23) /. 28. in fin. 1. 33. ff. h. t.
(24) /. 3i. 5. "8. V 9- f- h. t.
(25) Vid. /. 32. 5. b. ff. h. t.
(26) Hcdie mutatum boc est. Nnt^ell. 162. cap. 1. $■ '• 1"^
negat maritum rem douatam uxori pignori obligaudo mutasse vo- |
Jttntalcra vidcri.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
477
Donatio valida facta uxori twn prcvjudlcat credilori
aiilcriori , scd seriuenli. Sal.
i3. Inip. DiocLKTiANUs ct Maximianus
AA. Rufina;.
T qiiidptn anlo flonalionem pos.s(;.ssionis in le jure ( ut
dicis ) a maiilo collalam , pia^dium ab oodem cicdi-
oMigalam (i) liieril : alicnalioiiom ejus salvo (9.) ju-
debiti , si tamrn jiiris ralio aclionem ejus [ crediloris]
I exdudit , faclam es.se non dubium csl. Qund si do-
loiie (3) jiire ccldjrala , co quod vd anle ntiplias fa-
cst , vcl iii lisdciii casihus in {|uibus cliain conslanlB
Iriinonio dcnalio procedcre polest , obligalio insecula
incmorasli ,
polest , „.,.,„.
Incliim manti, quem diem suum obiisse
I tuo ofr.ccre non posse certum est (4). PP.
ias , Maximo ji. el Aquiliino Coss. 286.
12. Kul.
De confnnationo donntionis facta in testamento.
il\. lidcm AA. Oclaviana?.
X vcrbis qua; in poslremis judioiis (5) inseruutur , li-
cct ad fideicommissum , vel Icgatum utilia sint , nou
a omnmo lej^ali vel /ideicommi.ssi perseculio datur :
ila dcmum , si relinquendi sludio hujusmodi vcrl)a
int adscripta: Undc te volunlalis (6), non juris f|U£e-
ncm in preccs luas conlulisse palam est. Cum igitur
amento lecto animadvertimus maritum luum ex pi^c:>
le donalione domininm tibi reservasse , securitali({ue
ad oblincndam propiielatcm cavisse : indilorum ver-
um concpptio non fidcicommissnm relictiim ostcndit
cx Senalus(;onsuI(i (7) auclorilate libcralitatem mariti
cui cuslodicnda; cliam moriens prospexerit , quale-
fimiare potuit domininm , mortis tempore tibi esse
ictam. PP. 3. Aon. Octob. ipsis et AA. Conss. 290.
De vcndilione sinmlala ., et de fisco creditore
niariti donanlia.
i5. lidem AA.
(B) non
•>ub
Jusliua; et aliis.
vcriiiii oontractiiin paler vesler gessit , sed
(9) specie (10) vcnditionis donalionem [ posses-
Pr.-»-cnlcns oblipatio „on impedit scqiKntcra dominli transla-
•'1 , ol)li-;ilioncni iin|'C(lit.
) Rr.s oMigala alion.iri solct s.ilvo jurc dcbifi.
)_I)onalio valida non pia.j„dical crcditori anteriori , sed
) Ciir if.-i.^ vidc' /. 2. infr.
se-
) VohntVi!'-'"! '" r'/""'"'^f"' rul>nc^'''jff'. ' dc l^nis.
\oI,.nt. iKs ot ,nns qnrBsfioncs divcrs^ "
I '■ J-*- //. h. t.
i) nonavil
1
sionis] in matrem vestram contulit, nec ex bonis,quae in per-
sona patris vcstri permansisse videbantur , ob (ii) primi-
pilum indemnilali fiscaii (12) satisficri poluit : licet in
eadem donandi voluntate perseveraverit : ex eadem tamen
possessione ad supplrndam pecuniam , quse ex bonis ab eo
relictis colligi nc(juiv(ril , conrciendum csf. Qufjd si li-
beralitaiis tenorem mulata voluntate pater tiius intcrru-
pit (i3) in hereditate ejus dominium rcsedisse nulii du-
biuin est. PP. 4. Ral. Febr. Tyberiano et Di
CojNSS. 291.
De re empta ex pecunia uiariti.
>10,VE
l6. lidom AA.. Theodoro.
I filii tui emancipati matris hereditafem sibi acauisle
)b;
animo te nomine uxoris tuae
iiint : proba (i^) apud pra^sidem provinciae non do-
s
nandi animo te nomine uxoris tuae piiedia comparasse
scd nominis diinfaxat cjus tilulo (i5) [ usum ] pcr pos-
sessionem rerum a venclitoribus libi Iradllarum (16) d(j-
minum esse enectiim , nt compreliensa filioruin luoruin
injuria , proprielatis jus incolume perseveret. Nam si lar-
giendi (17) proposito id te fecisse constiterit : pe'cuniae
!ibi persi^cutio competit. PP. Id. Mart. TYEEnuKo et
DioNE Cor«ss. 291.
De paraphernis a marito consuniptis.
17. lidem AA. et CC. Capitolinae.
1~\E (18) his , qnne (19) exlia (ioiem [ in domnm ]
>-' illata a niarito ero,c!;ala coininemoras : si (20) r,m~
f.em te donante consuinpla siint , intclligis adversus lic-
redes non nisi in f|uaiiluni locuplelior ftiit , habere le
actionem : Si (21) veio contra voluiuatem luam : omnia
tibi reslitui oportcre. PP. 8. Kal. Mart. Hcraclice , AA.
293.
ytn donotio initio vcl e.v post facto caleal.
Marilo in uxorem donatione collata malrimonii t ju-
pore , nec (22) initio dominium transferri potest :
Coss.
A
'•«'vocavitP ne ,u,idcmT;'"'l ''"'^'*- ^":'' '' ^"rersfcs donalio-
1 1....... •.. "'^. 'l"»"^''" >(i^doninm,ni alienavif , sed iilnd ,,10-
hcroli .«,1; •.' /. """"""ini ;»lienavi
cap. fi(j
/• ao. infr. h
0 E/,
"«. 3. ex lib.
t-l- 3.. §. ^.jp. h. t
,,,^j^ "iov,K*>i T,Tp«^,« .J«;,VxTo, id e.t,ijnagl„a.icycndcns
(") Ato' vptfjitviKn- Synops. ilid. uhi in ora lc!;itiir , uvo
^)lu.o<TtHy cs. cansa li.scali ex priinipilo. vide infr. de primipit.
lib. 12. tit. 6.3.
(12) Mnritus in fraiidciii fisci , ciii cst oLHgatus , donare uxori
noii potcst , aut doiiationein vcnditionc sininlafa adiimhrare.
(i3) Id cst , rcvocavit , rcvocala doiiatioue , res douatse rcvocari
in hcrcdifatcin donatoris inlellif,'iint„r.
(i4) Pr.Tsuinitur cniin pro in.siruniciifo. /. 18. siipr. de proL.it.
(ij) Si maritns lionori.s g,-ati., iionicn uxoris adscrihi cuiavifr in
instiuniento cniptionis q,iod fecit , ip.^nin fnndnin polest viudlcare.
Snhcrt. Praesnniitur oinplio simnlata , si tilulns in porsona iixoris
adjcrtus cst , et Iraditio facfa cst ipsi niarito. vid. /. 4- /. 5. supr-
si quis alteii ucl sihi. Bald.
(16) Maritus rein einptam sihi tradilam ait : uxor suo nomtne
rem empfam adfirniat , quis potor iii ilciininio .' nmlirr ; ctiaiiisi
niarifns ex traditione sihi facta sc usnni duntaxat fitulo ac iijmine
nxoris prohare velit.
(17). Quod vir uxoris noniine comparavit , cique tradidit , n m
repotit : scd prctlum tantuin : nam quotics fiLnlns ct tradilio m
parsona uxoris conciirrit , adquiritur uxori doniininm.
(18) Synnps. Bnsit. 29. tit. i. cx lib. 3o. tit. i. cap. 3o. 5-
4? 4- Harm. 9. J. 22.
(19) Parapheina infelHgit , ne qiiihus vidc l. S. l. 11. sapr. de
pact. convent. tam. l. 9. §. 3. Jf. da jure dvt. quae Gratcis
tXairooiKii.
(20) Paraphernalia uxoris si maritus ca conscnficnte consumit ,
prsesnmifur donatio ct rep<'lit uxor quafcnns marifus cst locupletioi-.
(21) Si maritus consnmit uxoris paraphcina ca invita , tenctur
in solidum. /. 8. siipr. dc pact. con ent.
(22) Kci donatae infcr conjiip^cs domininm non transfcrtur. Facit
/. 4« supr. de don. ante nupt. l. 22. ff. de don. inter yir.
47S
LIBER QUINTUS
riec post [ si ] divortium intercesserit (i) , vel prior
persona , quae (2) Jiberalilutein accepit , rebus humanis
luerit exfuipta , vel ab eo qui donavit fuerit revoca-
ta (3) , polest coiivalescere. Dat. 4« Kaleud. Septemb.
AA. CoKss. 293.
Si mater clonet fiUo communi.
19. lidem AA. et CC. Dionjsiae.
SI (4) constante malrimoin'o tibi maier (5) doraum
tradidit : hanc in luis (6) bonis fecit. Dalum Idib.
Jul. Philippopoli , CG. Cojnss. 294.
Si creditor mariti consentientis rem uxori
donaverit.
20. lidem AA. et CC. Claudiae.
Crxeditor debito soluto de pignore liberato nihil ad uxo-
rem debitoris quondani trausferre potuil. Sed nec
consensus ejusdem debitoris accedens per eum , [ qui ]
creditor fuit , imaginarise (7) faclae venditioni ad doini-
nium transferendujii prodebse quicquam potait : cum tam
ea quse simulate aguntur , quam quae in uxoreui a raa-
rito donationis causa tempore malrimonii procedunt, pro-
ptev juris civilis interdictum (H) ( cum proponas uxo-
rem supersdte (9) marito rebus humanis exemptum )
pro infectis habeanlur. Dat. 5. Id- Auguot. Fwiinacii ,
CC. CojNSs. 294.
De uxore exptndente pro marito.
21.
lidem AA. et CC. JMaucahac.
ST propriis habitis contractihus , quam acceperas mu-
tuani pecuniam pro marito donationis causa erogasti :
cum hffic ad dignilatem (10) profuerit , nec locupletior
sit factus : intelhgis nullam tibi contra eum competere
aclionem. Dat. 3. Id. August. Fiminacii, CC. Co.NiS. 294.
De servo manumissionis cauia donato.
22. Iidem AA. ei CC. Archinoae.
MAritus (11) manumissionis (12) causa servum rauJ.i
coiistaute matnmonio donare polest. S. Kal. A
gusi. Siri/di , CC. Co^ss. 294.
4^/ socrus nurui donaverit.
23. lidem AA. et CC. Caecilianae.
SI te in vacuam (i3) possessionem praedii socrus (1,
lua lilulo doualioms ante matrimonium , vel pos» u
duxit : ad rescindendam donalionem poenitentia (i5) njlj
prolicit. S. Kal. Novembr. Brundusii , CG. Gosss. i^\
De condemnatione mariti donatoris.
24. Imp. CoNSTAMT. A. Petronio Probino.
REs (16) uxoris , quae vel successione quahbet , x
emptione, vei [ eliam ] largitioiie viri in eam ai
te (17) reatum jure pervenerant, d imnato (iB) [ ac mo
tuo ex poena marito , vel in serviiera coniUiioneia ei ps
nae qualitale deducto , ] illibatas esse praecipio , nec ali-
m (19) cniiiinjs inlortuuio afistringi uxorem : cum p
lerms maternisve , ac propriis jjonis frui eam inlegro 1
gum statuto rehgiosum (20) sit : et donatio maritahs a
le (21J tempus criminis ac reatus collata in uxorera
quia pudicitiae (22) prcemio cessit , observanda sit , tai
quam si maritum ejus natura non poena subduxerit. S
autem aqua et igui ei interdictum erit , vel deportat
iUata , non tamen mors ex puena subsecuta : donaliones
viro in uxorem collatse , adiiuc in pendenti (28) m
neant : quia nec (24) matrimonium in hujusmodi ca|.il:
dissolvitur , ita ut si usque ad vilae suas tempus raafii
eas non revocaverit , ex morte ejus confirmentur : fi:
nostro ad easdem res nullam in posterum cominunioDf
habituro. Dat. 3. Kal. Mart. Sardinice , Crispo u.
CoSiMAftTlJNO U. Co^SS. 32 1.
O) Donatio inter virumet uxorcm divortio factotacile evanescit.
(2) Res donata inter conjuges donalano ju EeinoricntL iacite fit
irrita. /. 6. supr. h. t.
(3) Donatic facta constante matrimonio potest a donatore revo-
can. Quiil si jurata sit donatio ? Roland. a Valle ncgat revocari
posse I, consii. 77. num. 8. et passira dict. consil.
(4) Donare filic-e suk constante ejus inatrimonio matcr potest.
' 6'ynops. Basil. 3o. tit. i. c ^3. et 4. Haim. 11. J. G.
(.i) Donatiira uxori alicujus constante matriuionio al> ejus con-
saijguineis lit uxoris , iiou mariti.
(ti) Nou mariti.
(-) l. 18. supr. h. t.
(5) l. i5. •^upr. h. t. res ita habet : libcro racum plgnus a
iiuo creditore , cique satisfacio. Postmodum clam adsnnulo mc pi-
gnus crcditori vcndidisse , ut dcinde crcditor uxori mex pignus
rioiict : donatur pigmis mcEe uxori ? taUs donatio in fraudcm legis
cxcogitata non valet. Nanx sicut non possum donare uxori , ita
iiec aiii rcm mcam donanti coUudcndo consentire.
(9) Vicle /. 6. sujjv. h. t.
(10) Dixi ad /. 40. et 42.^ h. t. vide TJlpian. 7. 5. i.
(ii) Donarc servnm mulien maritus potcst , ut acceptum ma-
r.umittat. Synops. BasiL ibid. c. 75.
(12) Paironatus jure uon censctur locuplctior donatsrius factus.
i. 7. injiii.jf. h. t. l. 109..^' de legai. I. locupictior factus non
vidi tur , qui liliertum adquisi\it.
(i5) /. 12. supr. de donat. anle nupt.
(i4) Donatio valet inter socrum et narum. /. 3. $. 'j-ff- \- ,
\el ita , douare socrus gtnero rccle potest. Synops. Basil. ib
cap. Jti. vel ita , socrus nurui , et nurus socrui donare non pf"
Ijctur : nec enim jus luc potestatis verlitur. 1. Harm. il- 5- '■
(i5) In legitima donationc poenitere non licet.
(i6j /. I. C. Theod. de bonis proscriptoruin lib. 9. tit- 42-
(17) /. 2. supr. tie uxor. pro- marito.
(18) /. i3. 5. i.Jf. h. t.
(19; Alieni criminis iufortunio nemo adstringitur. vide •
injr. de pcenis.
(20) iLciigiosum est pcrmitti quemquo suis bonis frui. /. 9- ""
de Judteis ct ccelicol.
(21) Post coutractum crimcn capitalc vir u.\ori don.ire noi! ■
tcsl, anle potest ; adeo ul si vir uonationcm ante suppliciuin '■
rcvocaveril , uxor donatiouem conacquatur. adde /. i5. Jf- "^
nat. i. 48. in Jin. Jj'. de jnre Jisci.
(32) Donatio viri in uxorem pudicitiae prjemium.
(23) Deportatione donatio uxori facia ipso jure ac tacite J
censetur revocata : pendel tamon jus donationis ex mariti yoliin •
(24) Matrimoniura iion dissolvitur aquce et ignis intcrdicUODi^
dcportatione. Nov. 22. c.p. 8. et i3. /. i. infr. de repud^i
dic. de morih. Imo dis^olvitur. /. 56.^. sohu. matrim. !»ol^'-
nuptiae luauent jiirc gcntium : non jure Quiritum. Jus gentium
nuptiis potissimum speclatur. /.14 5. -2. jf. de ritu nupt. « [
solyit Cujac. Noi'eU. aa.
CODICIS REPETITJ: PHiELECTIONIS.
4:9
t AtTHEMT. (le liupt. 5- quod autem , col. 4* ^it» i*
JNov. 22. cap. 8.
Ff/ hodle nerno bcne natus n principio , ex siipplicio
fit servus , et idco rnalrinionium non dissolvilur,
De insinualione et conftrmatione donaiionum,
25. Imp. JusTiNiANus A. Mcnnse P. P.
)Onationes quas parentes (i) in liberos cujuscunque
sexus in polcslale sua conslilutos conferunt, vel uxor
suuin marilum , vel marilus in suam uxorem (2) ,
alteruler corum in aliam personam , cui conslaule
trimonio donare non licet , vel alia; personae in [ cam ]
donare noii polcrant , ila firmas esse per silenlium (3)
ualoris , vd donalricis sancimus , si (4) usquo ad quan-
nlcra lejj^itimam , vcl eam excedciitcs , aclis fuerint in-
laia; (5). INam amplioris (6) quantitalis donaiioncm mi-
ne intimatam , ncc j)cr sileiilium (7) ejus qui donavit,
ufiimari conccdimus. Sin vcro specialitcr eas in supre-
voluntale donaior vel donatrix confirmaverit , sine ul-
distiiK-tione raia™ habcbunlur : ita taracn , ut si auidcm
ra l(gc d( finitam quanliialrm exposila; , miniine in
lis insinualo? fiicrint: specialis carum confirmatio ex co
nporc vini Iiabcat , ex qiio e«dam donationcs confir-
ila? [ sunt ]. Si vero vcl non amplior sit donatio, vcl
m aniplior esset , in .nctis insinuala sit : tunc et silen-
m doiiatoris , vcl donalricis : et specialis confiiinalio
(8) illud (g) lcmpus rcferatur quo donaiio conscripia
: sicuf ct alias rali]jabiliones(io) nrgoriorum gcstorum
illa rcduci lcmpora oporlel,in (|uibus contracla sunt. Nec
cancriiiii siiblilcm divisioncm facli , vcl juiis (n) in-
ni.ci posse. Dal. Id. Dec. D]N. Justimano A. u.
.%•>. 528.
.1) lloiialionos rnliis in libcros fiiiosfimillns convn1(>sc<-l)ant ,
II ca voliintalf pcrscvcrnntcs dcccssisscril. Pniil. 5. scfit. ii
•i. sola inatns moitc non confi.niak.nl.u-. /. i . C. i //• pro
uito. l. -i. in fln.ff. prn hervUc. scd si jndicio L\v\. c.N(rcmo
Uiimi^.L pcn. ff. dc collat. /. 2. C. Grc^o,i,n. fnmUicB
isc. Uodic siicnl.o conlinnantur , lu hic. Goll..^^ i.lr Bcllnncrt.
■ ^ l.'\, ""i"'^- "^^^^rov. jur. lib. I. cap. ?..',. Ans.
■>.) .Adi Ak-ncl.ac.nn c,mt,m'ers. iUustr. lil>. i. c. 5. et Gilbcr-
,1 Rcgii.n. /,/.. u. .•..x,.:,o(r«..-;» c. 18. Mod.
,.ij nonat.o .1, ,;o..j.,^cs silcntio donatoWs connr.nat.ir : l.or csf ,
(...i s„,crslc.s noM ,,.vocavit, ut hic. Quid si donatio sit rcci-
i)ca ct n.ul.M : 1 ,,,p,.|. Marsilius sin.ul. 5o. notat id ecm.s do-
I .oim u.ortc co.d.in.alioncin non rcqni.erc, valcrc dcnic.uc sinc
•ci.tione: idquc .ta nolaluni cssc a tyno cl CasUcnsi in /. si pa-
:.'-^i'pr. ik ino^ic. tcstam. '
.^Mulc qua; scri,.si nd /. 27. y,,/}.. J, ^lonat.
,) n..Mnnal,onrn. ,loi,,,tionis inl...- vi.um et nxo.cm olwrvn.
)■/, Ta "5^':''"";^ (v.'"i'l iHiju.s.nodi do„alio nun. r.oisus inuli-
, / 3/ )' 17 ' 5 «^"""lain qningcntorum solido.n.n sustincnda
i'l,'„;..''" 11' ^' "■■ ''" '''•"«<• Saliccl.is nci;at : niohat cnim
>u)UMnodi donal.onc (Uroclum cssc in rc : quo.l vi(ll,cct i..sl.
.1. lon fuc.it , ct ,n ,,c,sona , (,nod iuKr conjuccs non vaicat
t„, s,d,ta.ncnCbn,s.i. «„tc„^ 4. 5. donutio. nna-st. 1-.
tiaril,,"": '"•'" '^""^^'••i oi-inionc.n communitcr' nprol.ari
' '"'»»''>ni'l':e o,>m,oncni •.vquiorcm cssc
,7) Sustuicntur liujusDiodi doiul.ones jnrc rclicti rctiivs , quam
De Imperatore vel Augusta.
26. Idem A. Mennae P. P.
DOnationes , quas divus Tmperator in (i?,) piissimam
Rcginam suam conjugem , vel illa iu Serenissimum
maritum contulcrit , illico (i3) valere sancimus , et ple-
nissimain haljcre firmilatem : utpote iinperialibus conlra-
ctibus Jegis (i4) viccm oljtinentibus , minimeque opilida-
tione quadam cxtrinsecus egenlibus. Dat. 8. Idus Apnl.
Decio V. C. CoNS. 529.
De captivitate.
27. Idem A. Joanni P. P.
ST nnus ex liis qui malrimonio fuerant copulati , ju
alium donatione facta ab (i5) hostibus caplus esset ,
et in servitutem d(xluclus,et postea ibi [ morte ] pereiu-
ptns : (jucerehntiir , an bujusmodi liberaJitas cjuam aiite
iii-cit , ex hoc roborari videretur , an vacillare ? et iteruiu
si donator quidcm in civilate Romana conslitntus decessis-
sel , morlis aulem cjns lempore is , qui donatione.n ac-
cepisset , in capiivitale degeret , et post reversiis esset ,
an videretur et lunc donatio rata haberi ? Cum itaque in
ulioqiie casu oporleat augusto remedio cansam diriuii :
cuiu nibil (16) tam peculiare sit imperialis majtslalis,
quain humanilas , pcr quain solam Dei servatur iniila-
lio (17) , in aml^obus casibus fiimam esse donationem
censeiiius. Dat. Kalend. Dec. Lampad. et Oreste W.
CC. Co^ss. 53o.
contractus , ideoquc ex illis dctml.itiir Falcidia siciil de lcsralis ,
addit.ir ctiam id vcrum cs.sc , qiiotic.-. aiitc miirlcm mariti inlcrve-
nit traditio vcra vcl ficta , vcl ali(j..i(l traditionis vice : vel..ti cou-
stitiitum ct confcssio rcccjiti, alias , si sola promissio intcrvcuit ,
niortc non coufi.inati.r : C.Iaru.s id ita comnu.niter intclligi ab
oninihus inleip.etiLns noiat 4- ^cnt. 4- $• donalio. qitcest. 9. utrs.
Scicntn autcm.
(8) /. "iu. ff". h. t. l. "io.ff. dc pign. nct. l. f^o. ff. dc niort.
caiisa donat.
(9) Idcm Clar.is ihid. es cominnni o|Mnione rcfcrt , hujii^modi
donationcm morlc niniiti confirmantis rcs,icctu domiiiii r.on rclio-
tralii ad tcmjins facfa> donnlionis : scd fructuuin pcrccj)toruni rc-
spectn. Idcni s^nlit Bald. hic.
(10) Tide /. 7. iii Jin. princ. l. 1. siipr. ad Senalnsccns. Mw
ced. I. 16. §. 1. ff- dc pign. et hypothcc. l. 20. ff. de pi^n.
action. l. 44- §• ^. J}'. ^^ usurp. ct usucap.
(11) Qiire jiiris snnt , ictrotrahuntnr , non quce simt focti. «rg.
/. 7 . ff. dc jiite codicill.
(i9.) Princcjis constantc matiimonio iixori siix donarc potesf.
(i.i) Ita iit morsPrii.ci|ns iki.i c\)ii'ct( I.i.-. quod in ca-lcris nciicst.
(.4) Coiilracliis iiiiti ciim Iiii;.cratorc ct Ao.cu-sla viceni l."»!*
ohlinri.t, facit /. 7. infr. dc bon. qiia libcris. t. u!t. injin. injr.
de qiiadrien. prcB.<:cr.
(i5) /. 32. 5. i.\.ff. h. t.
(.G) Pri.icii'is niliil tain jiccnlinrc . qiinm humanitas.
(17) Humai.ilatciu ohscivaalc^ , Dcuin iiui!aiitur.
48o
LIBER QUINTUS
T I T. XVII.
DE (i) REPUDIIS (2) ET JUDICIO
D£ MORIBUS (3) SUliLAXO.
De deporlatione , et aquce , et ignis interdiclione.
I. Inip. Alexakder A. ALuliniaiiae.
MAuimoniuin quidem deportatione (4) , vel aquse et
ignis inlerdictioue non (5) solvitur , si casus in
quem niarilus incidit , non niutet uxoris adlectionem.
IdeoqiiO dotis exactio (6) ipso [n^ jure non cornpetit ;
sed iudotatam eam esse , cujus Jaudandum proposltiun
est , nec ratio sequitatis , nec exempla permitluut. PP.
JNonis jSovembr. Alexatvd. A. 111. el Diojne Coass. 100.
De ahsentia sponsi.
2. Impp. Valerianus et Gallienus AA.
et Valekiajn. Cffis. Pauliua?.
Llbcrum est filiae tuae , si sponsum suuni post tres (8)
peregrinationis auuos expecianduui sibi ultra nou pu-
tel , onjibsa spe hujus conjuuclioius , maUiniouKuu lace-
re : ue opportunuin (9) nubendi tempus auiitlat : cum
posset nuiiUuin (10} remittere , etiam si praseule jIIo
consilium mutare voluisset. PP. '^. Kal. Apiil. /E.milu-
wo et Basso Co>ss. 260.
Dejicto repudio in frcudem doVitiiis.
3. Impp. DiocLKT.MAus et Maximxa>us
Ax\. luJho.
DUbiuin non esl omnia omnino quae (11) consilio
cte gerunlur , jure mentoijue eJJectu et finnilale
ti. Quare si tu dotem pro muliere dedisti ei ex f
morte ejus repeutiouem stipuialus es, ciicuiuscribemJi ;.
tem tui causa Jiclo (i3) repudio matrimonium J>revi '\
tempore reccissuiu est: res dotaies quas autn nupiias oblul,-
Prases provincKe lecipere te uon dubitabii. Cerlum
enim dalurum opcraiu Mod.Tatorem provincia; , ut qi
coutra Jas j^e,ta suul , Jruclum ( 1 5) calliditatis oblim
non possint : cum uobis iiujusmodi coramenla displice.i[
Ima-inanos (i5) enim nuuuos , id est, repudia , nulJi
esse moiuenu, sive nuptiis fingant se renuuciasse , si
sponsalibus , [ etiam vetcribus ] juris aiicluribus p!
cuit (.17). Dal. 2. Kul. Septemb. Tyberiadc , A\
<^L,. CoivsS.
De polesiate milris.
4. lidem AA. et CC. Pisoni.
Jiias divortium iu potestate matiis (-ilV) non est. I)
Kai. Jau. Sir
inii
CC. Co.vss
293.
De poleslate pairis.
5. lidem AA. et CC. Sclijroni.
Issentieuds patris (19) qui initio cunseulil raatriu
nio , cum marito coucordante (20) uxore filialai
lias (21) , ratam non hal)eri voiuutatem divus Mar(
D
(1) fDixi ad lih. -ih- .ff. 2. Cod. TJieocl. h. t. lib. 3. tit. 16.
dc Ibrmulis rtpudii , vioe /. 2. J)'. dc divon. eC lefjud. dc justis
causis divoitii , vide JSouell. 117. c. 8. 9.
(2). liepudium divoitium est sponsalioium : DivorUum ^•lepu-
diuui matriuiouii. lutcrduin lameu coutuuditiu- vox. uUauuc /. 8.
infr. Divortiuin prlmus Komse fecit Sp. Caivilius Kuga , rjuod
ejus uAor corpons vitio ei nou paiciet ct apud censores , juraverat
&e liljerorum toUendorum gratia uxorein ducere , anno uibis 5a3.
4- Gell. 3. ex eo tempore caulioucs rci uxori;e iiccc.^sariie viso! ,
ut ex Ser. SuljiiUi lib. de dotibus refert Gelluis d. ioco. Lt Uuuen
Plularclius m Itomaiiis qucnstionibus lelert Duinitiaiiuin priinum
repudia jicrmi.Hssc. De divorUo Iioc ctiani addatur , IJamiuica; ,
iioc est , uxoii Flamiuis 11011 iicuisse divortium lacere. Feat. in
Flaininica. 10. Gell. i5. ibi .^ Jlalrim. FLamin. nisi moris diiimi
jjus non est.
(3) Propler mores retentio ex dote ficbat. Ulp. ia fragm. lit.
6. 5- 9- moies iuquam , pravos et inhoneslissimos uxoiis. dc qui-
bus /. II. ^. 2. infr. h. t. verum hoc judicium postca sublatum.
d. ^. 2. vei-s. Judicio. ut et retcntio d'1) UKacs. /. ;//;. K. 5. siiiir.
de rei uxor. act. vers. quid enim opus est inducerc ob mores ;•<;-
tentionem? De morum judicio , adde /. 5. ff. de pactis doud.
f. 39. et l. k^.ff. soLut. matrim. Ulp. G. /. 11. m /ui. Jf. adt.
Jul. de adull. l. 8. Jf. de captw. ct poitl. ?'<'iv;i." /. i. Cod.
Thcod. de dot. l. 4. Cod. Theod. dc iitccst. nupt. dc^ ctnsoi ibus
morum apud itomanos , vide Ascouium
orat.
iit Pisonvni ; auto-
rciu ad Herennium lib. i. Douatum ;>; Tcrcntium ; Varronem 5.
f/c iiiigua ; et Gellium 4- C- 20.
(4) Deportatione viri vel amissionc civitatis , matriinonium non
!!.olvitur : tlos tamen ex aeqi.o potest repcti.
i^^ ..^"^'^ ^"^ ^^^^- '^^ '• -4- •^"/^'■- de donat. inler i'ir. addc
/• .i.J/. de bon. damnat. JSvvelt. 22. c. i3. /. i3. ^. i. //' dc
donut. ititer i>ir.
(!=>) Actio. Hal.
(7) Sed ex aiquilatc. Infr. Nnm actio de dolc constante raatri-
mouio cx,mpetu hoc casu . 'ul ct alio. /. ^\. JK soiut. mairim.
C«; Pruiscns sponsus txpcclatur per b:cnuii:m. /. 2. supr. de
sponsalib. ab;ens per trie.ni:iuni , ut hic.
(9)' Opportunum nubeudi tempus puellis non aiiferciiUum.
(10) Spon>nlibus renunciari poicit. /. 2. 5. i. Jf. h. i. l.
supr. de spoiisa/.
(ii) Eliectus consilio gesti.
(la) Ut /. 5g. Jf. iolul. inatrim. IsoveH. 22. c. rg.
(_i3) iictuin repudium uuu imp(.dit pactum 111 casain m 'i
collaluin.
(14) l^es ila habet : Stipulatus suin dotein tuse uxoris mihi r
di ui casum morlis , nou tUvortii. MaUimonium solutum c;t
vortio , non morte ? deficit conditio stiimlationis : postca retlin
yratum cst matrimoiiium ; An etiain ralintegratur stipulatio.'
sane , si lictum divortiiuu fuit , lum verum. /. 26. in fin. ff-
paclis dot. quia ncc tali divortio solvitur matrimouium , ucc <
luiguifur stipulatio , atque ideo ex mortc comiuittitur stipulalif
pcriiide ac si uullum divortium intercessisset. adde Cuj li.ubi ■
(i5) Calliditas frucUun iiou incretur.
(16) Imaginarii nuucii seu iiuaginaria repudia nullius
momenli.
(17) Cout. \. lect. 7. boc addcndum putat es Grscis. untlc
iterum coujuiicti fueriul , iiou potest iu secundis nupliis loci.
habere sUpulaiio , quod Cujacio d-plicet i3. obseiv. 20.
(18) /. 20. supr. de iiioj}'. tcstau. idom in patre. /. b.infr. h.
(19) Yide /. 3;>.. 5. iq. Jf. dc don. int. vir. de inatrc A'--''
est Icge superiorc.
(20) Parens beiie coiicordans iBatrimonium Jiberoruin in l>cle-
te pusitorum dissolv.rc uou potcst. d. I. 20. d. 5. 19. /. iS. ■$"/,
dv iwjf. l. i. in Jin. Jf. de lib. cxhib. uisi sit magna cau
infr, h. t.
(21) Idco rccte qnerilur tilia apud Ennium in hunc moduir
apud autorcm ad Heren. lib. i. Injurii abs tc ajjicior indi^
patcr. Nam si iinprobtim es.t-; Ctcsiphontcm existimaverat , C
nie hutc lucabas nuptiis 'i Siii est probus , Cur talem iiwitum
vitani cogis linqucre .' ct iii Plauli Sticho : filia ad pafreiu , <•
clim ( nisi tibi placebat ) /io/i daum oportuit : Aul nune ^ n
aquum est alduci ptiicr. ■J.ddt: C^lq. 3^^. 23.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS. 48 1
patcr noster , religiosissimus Imperator , constituit : nisi conscientia maritalis tori furtim esset violata , diicipli.iae
magria (i) et jusla (2) causa iniervenieute hoc paler ratio poeuam congruarn flagitaret (i3). Dat. Nesso (iA'\
fecerit. Invilam (3) aatem ad maritum redire , nulla ju- Feliciano et Titiawo CoWbs. 337. ' '
ris pra^cipit conslitulio.
•j- Emaucipalae (4) vero flliae pater divortium in ar-
bilrio suo uon Jiabet. Dat. 5. Kalend. Septembr. Nico-
niedice , CG. Cowss. 293.
lu AuTUENT. de nupt. §. est quoque. col. ^. tit. i.
Nov. 22. cap. 19.
ip Contra si Jiliifamilias distrahunt parente nolente (5) ,
■Lj quidjuris sil , exprimit nom constitulio de nuptiis , te mortuus est : ut apud gesta deponaiur cum 'jurejuraii-
scdicet ne matrimonia distrahanlur in Uesionem (6) pa- clo , si mortuus sit : quo subsecuto , post annum nulat
rentum, qui dotcm , vd ante nuptias donationeni obtule- f Si i>ero prceter hcec nupserit : tani ipsi , quam ciiU
nnt , aut susceperint soli , aut cum filiis : quia sicut in eam duxerit , i>eluti adulteri puninatur. f Sed quijura-
contrahendo mairimonio consensus parenlum exigitur , ita ferit , si falso jurusse cowincatur : militia nudalus , de-
et in dissolvcndo, cem libras auri solx^et iUi , quem mortuum fuisse mentitua
r, ,..,.» 7, T. . . est : eo licentiam habente , si t^oluerii , suam uxorein
dJe repuan iibelto non tradito , vel cognito marito. recipere.
In AuTiiENT. ut. lic. mat. et aviae. §. quod autem
a nobis. col. 8. lit. ult. Kovell. 117. cap. n.
'TTOdie quantiscumpie annis maritus in expe.ditione ma>i~
J.1 scrit , mulier suslinere dcbet , licct neque literai ,
neque responsam ab eo acceperit. f Sed si mortuum au~
dierit : non prius nuhat , quam per se , vd per alium
eum sub quo militahal , adicns inlerrogavit , si pro vcritu
6. lidem AA. et CC. Phoebo.
Llcct repudii libcllus non (7) fucrit tradilus , vel co-
guitus marito , dissolvitur mati-imonium. Dat. iB.
Kal. Jau. Nicomedice , CG. Conss. 293.
De uxore militis.
u
7. Imp. CoNSTANT. A. Dahnatio.
Xor , quse in militiam profecto marilo , post inter-
vtnlum annorum quatuor (8) , riullum sospitatfs
ejus potuit habcre indicium (9) , atque ideo de nuptiis
aljis cogilavit , nec tamen aiue nupsit , quam libello Du-
cem super [ hoc suo ] voto convenit 5 non videlur nu-
ptras luiisse furtivas (10) , nec dotis amissionem sustine-
ro , nec capiiali (n) pccnse esse obnoxia , quae post tnm
magm temporis jugitatem non temere , nec chinculo (12),
sed pu])hce contcstatione deposita nupsisse firmatur. Ideo-
que obscrvandum est , ut si aduUerii suspicio nuUa sit ,
nec coujuctio furtiva detegatur , nullum periculum ah his
quorum conjugio erant copulat» , vereatur
cum
si
t
(0 Puta furoris et similium. l. 4. l. 5. JF. h. t. Nov. 22.
C. .9. .„>./. .,.5. j).^ ,,/„,,.
,.l,a- '"'.'"'™ solct a judicibus fribui. /. i. in fm. l. 26. C.
y,\ ),"^'/- (''9# cie reg.jur.
L.«r . „ „ '"•'^'\'""» ■'l' emancipato filio matrimonium pater dissoK
verc nulio modo potcst.
(:j) CdJMs conscnsus rcquiritur in conlrahcndo matrimoaio ,
,ju. couMMi.u, ct.am rcquiritur ia dlssolvendo.
>-< ^ fl.'"."' '•''• P>"'i "»" "occt.
hlum m- '^ '■''P'"!;""! niitti ,.cr uuucium , vel libeUura conjugi
^™ ' '"';s""ivc ad dornum cjus.
W^^Vidcquae dixi dehujus loci abrogatione , Novell. 117.
S^ ^T^"*^'"'- ■^''"'- 23. quidam icgebant Judicium.
Qioj luituffi nuptia;. » »
(u) Furtivarum nuptiarnm pa-na capitalis.
rorulo a',^/ r^";^' 1^°""'»"« . N"Ptias palam ficri dcberc , tcslc
S vida- l7' ^;,^"^'"^ i" villa smc tcitibus lc,Mtim^ noA fos-
i.; tua du; r^'"'^^''/'; ^■"'"") no.. no,atur, iffsi mulier sit
/«nn.V «/^V' . ^'fl- »e concub. addc qu;c scrinsi ad No^'
(S /\, r'r""'^'" clandcstinas .x.4-.>V«, VoLt.
iow.lV.
De modo contrahendi ac dissobendi matrimonium.
l. De causis repudii. 4- Pcence repudicmtium
sine causa. 8. De pactis.
8. Impp, TiiEoDos. et Valejst. AA.
ilormisdas P. P.
/^Onsensu (i5) licita raairiraonia posse contrahi , con—
v_U tracta (16) non nisi raisso repudio dissolvi praecipi-
mus : so]utionem(j7) etenim matrimonii difficiliorem(i8)
debere esse , favor (19) imperat liberorum.
§. 1. Causas autem repudii (20) hac saluberrima lege
apertms designamus. Sicut enim sine (21) justa causa clis-
solvi matrimonia justo limite prohibernus : ita adversa ne-
cessitate (22) pressura vel pressam , quamvis infausto (a3),
attamen necessario auxiho cupimus Jiberari.
$■ 2. Si qua (24) igitur raaritum suum adulterum (^5),
aut homicidam , aut veneficum , vel certe contia no-
strum imperium aliquid molienlem , vel falsitatis criraine
condemnatum invenerit , si sepulchrorum dissolutorem ,
si sacris aedibus aliquid subtraheutem , si latronem , vei
(14) Niusso.
(i.'i) Tide /. 3o. ^ de reg. jur.
(16) Noi^nH. 117. cap. 10. et simplici conscnsu. Novell. i^o.
adde /. 3.5. JJ\ de reg. juris,
(17) Plus cst igitur rcpudio dissohi matrimonium, quam coaseiuu.
(18) Nnptias facile dissolvi nun permittit favor liberorum.
(r^) Libcris niultum favetur.
(20) De rcpudii causis adde Novell. 11. c. i5. No^'cll. 117. c.8.
et 9. Syn. Basil. 29. tit. 2. c. 1. et 4. Harmen. 12. 5. i3. e{
seq. Zonar. et Balsamo in can. 5. aposi. Goth. Jure Canoalco
non dissolvitur niatrimonium quoad vincnlnm , .scd tautum quoad
thorura ct mensarn nc quidem inopter adultormra , adcu>iue verum
divortium non est. cap. 1. cxtr. de dii'ort. Ans.
(21) Matrimonia di.>solvi sine lcgitima causa non po^sunt.
(22) lutcre.st matrimoninm dis>olvi , si id nccesaitas eiigat.
(23) Divorfii infau»tiun an\iliii;n.
(a4) Quibus de causis maritus possit repudiari , dixi ad Nof.
22. cajj- r'). 5' '• Nof. ir^. c. 9.
(25) Pluics liic caiua; divortii cuiMncianlnr , quam in /. i. C.
T/icod. h. t. nbi usori licet repudium mitlerc marito homicidx
nicdicamcntario , ( lioc cst , vcncfico ) et sepulchrorum dissoluto-
ri .• sic ut si prxter supcriorcs causas i-epudium mitfat , usqje aJ
acuculam iu domo mariti depoaeie debeat , ct iii insulaiu dcpor Uri.
482
LIBER QUINTUS
hilrormm siisrpplorem , vel nhaclorcm , aut plagiarium ,
vel a'J coritemptum [ sui ] dorrmsvc puan ipsa inspicicnte
cum impudicis inulieriLus ( quod maxiine eliam cuslas (i)
fxaspcrat ) coliim incunlciTi , si sua; vitae venerio , aut
f;la<]io , aul alio simili modo insidiankm , si se verberi-
l)us (2) ( (jusc ingcnuis aliejia sunt ) afficicntem proba-
veril , tunc icpudii auxilio uti neccssario ei peraiitliiiius
lihertatcm el causas dissidii legiLus comproLare.
In AuTnE.\T. ut lic. mat. et avise. J- causas. col. 8. lit.
ult. alias §. quia vero cjua-dam in f. JNovell. 117.
cap. 9. al. cap. i3.
C^Ed noi'o jure vir , qui sinc causa hoc fecerit , cx oha
^ sulstcmlia sua etiam constaiUe matrirtionio tanium da-
iAt uxori , quanthjn tcrtia pars facit anicnuptialis largita-
tis : sed matrimonium oh id non solciiur.
$. 3. Vir (3) quoque pari fine claudctur , nec lice-
l)il ei sine causis aperiius designalis propriam repudiare ju-
galem (4) : Ncc idlo modo expellal nisi (5) adulteram,
Tel veneficam , aut liomiridara , aut plagiariom , aut sc-
pulcLrorum dissolutricem , aut ex sacris acdiLus aliquid
SiiLtraljentem , aut latronum fautricem , aul exlraneorum
virorum sc ignorante \el uolcnte , convivia appelentcm ;
aut ipso invito sine justa et proLabili rausa foris scilicel
pernoctantem , vel circensiLus , vcl ibealraliLus ludis, vel
[ arenarum ] spectaculis [ in ipsis ^ locis , in quiLus
lixc adsolent celeLrari , se proLiLcnte ^ gaudcntcm , vel
sibi veneno , vel gladio , aut tdio simili modo insidiatri-
cem , rel contra noslrum impcrium aliquid machinanti-
bus consciam , seu falsitatis se crimini immiscentem inve-
rerit , aul manus audaces siLi proLaverit ingerentem :
tunc eniili necessario ei discedendi permittimus faculta-
tem , et causas dissidii IcgiLus comproLare.
§. 4- B*t; nisi vir et mulier oLservaverint , ultrice pro-
videntissimac lcgis pana (G) plcctcnlur. Nam niulier si
contempta lege rcpudium niitlcndura esse tcnlaveril , suam
dotem , et onte nuplias donalionem amiltal , nec (7)
inlia quinqucnnium nuLcndi Labcal denuo potestatem :
sequum est enim e; m interim carere conmiLio , quo se
monstravit indignam. Quod si praMer ba^c nupserit , erit
jpsa quidem inlamis : coniiuhium vero illud nolumus uun-
(1) Niliil cst quod arque uxorcni cxa5]x;rct , quam viri im-
piidicitia.
(2) Eani cL caiis.nm Lodie malriironium ron dissolvitnr. No-
vell. 117. cap. 14. Qiise merito in uxoran sint jcimissa , vide
apud Eomaiiura sing- l\.
(3) De causis npudii Tiro pcrroissi , dixi ad Kwell. 22. cay.
i5. 9- 2. JWieli. 117. c. 8.
(4) Id tst , uxorcm.
(.^) Pauciores quoque causas in viio cnumcrat. /. 1. C. Tli. h.
t. causas nimirum rcpudii in viro Lasce csse , iit vc-1 mcccliam ,
VcJ mcdicamentariam , vcl concilialriccm rcpudict.
(6) Pcma injusti rcpudii. Non mittitur vopudium nisi juslis de
''rnHs : alioquin iujusti rcpudii actio cst. iVocc//. 117. caj). i3.
/. ?>8. f. solut. matrim. I. 8. in Jin. Jf. de capti^>is ct postlim.
(7) Gravior inlcrdum pcena constiluitur ii>.oii a.-m^%aiv.t . si-
ve jcpiidium mitttnti : INrim in pcrpctuam moiiastcrii <'ii|)livil.'il(ni
'<!nji(ilur. Wweli. 117. c. i3. //( /;/■. ct cnmia sua dcponit in do-
mo nuiriti . ujque ad aciculam capitis , id tst , acum criualcm.
i- ' . /. 2. C. Thcocl. de repudiis.
(8) /.9. /,/,•. h. t.
(<j) Si nuilier intra annum luclus nuLit , de prole duLilalur,
l. II. 5. i.Jf'. da his , qiii notant. Eain oL cai:s;;m indicitur illi
luclns auiuius : quin c! jiopur i(\<rouli;m ct nitmoriam mariti ,
quan<loquid<m <tiLmsi iiilra aiiui uj ](i'cii! , tni 1 ni lucfus ycrace-
rc <\1(1 , nisi Lcc a Priucijt inqtliavtrif. /. 10. Jj. <!<■ I.is . qni
fiotaiu. injani. id qiiod jra-gnanti nunquam conccdit ]'i inctps .Ta-
tit. 1. Dicn. /)8. 58. Philarcli. in udnicn. E conlrario icmittitLr
lccttis , si iiiarilus luctu iiidignus futiil. d. j. i. addc Cnjac. G.
cupari. Insupcr etiom argucndi hoc ipsum volenti conc^.
diinus liLcrtalrm. Si vero causam proLaveril inienUilam •
tunc eani (.'. dolem reeupare , ct ante nuptias dor.ationctn
Jucro bal ere , .nut legiLus vindicare censeii.us , cl nulen-
di posi (8) aiiLum [ ei ] ( ne (g) quis de jirole du-
bilet ) peiiiiittirrius facullatem.
§. 5. Virum etiam , si mulierem interdicta arguerit fio^
flltentanlem j tam dotcui , quam anle uuptias donaiioocm
sibi babere seu viudicare , u-xor(rn(|ue ( si veJit ) ix^,
tim (11) ducere , bac justa definitione saiicirtiiis. Siri au-
tem aliier uxori suae renunciare voluerit , dotein ledLi-
beat , et ante nuptias donalioncm amitlat.
§. 6. Scrvis (iti) etiam seu ancillls puberibus , si cri-
men adulterii (i3) , vel majestatis (i4) ingerilur, tain vi.
ri , quam mulicris , ad examinandam causam repudii
quo verilas aut facilius cruatur , aut liquidius delegaiur
si tamen alia documenta dciecerint , qua-slionibus sukden-
dis. Super plagis etiam ( ut dieium (i5) cst ) illatis ab
alterutro coniinoventis , casdem probationes ( quoniam ncu
facile , quae (iG) domi geruntur , per aJjenos j/Otcruia
conflferi j volumus obscTvari.
5. 7. Si vcro filio vcl filiis , [ filia ] vel filiabus ei-
taniibus rcpudium niissum cst , omne , quicquid ei nu-"
ptiis lucratum est , filio scu flliis , filiac seu filiabus post
morlein accipientis servari (17) : id est, si paler teititre
lepudium niiserit , donationcm ante nuptias a raalre ser-
vari : si mater , dotem ipsam eidem [ vel cisdciu 1 fijio
seu filia^ palre moricnle dimilti censemus : f)a1ri videlicet
vci iiiatri in scribendis filiis beredibus , [ si ] unum seu
unam vel cmiies scrilxjre , Aci uni ex bis donare velit ,
elcclione (i8) servata ; nec ullam alienandi seu supponen-
di mcmoratas rcs permiltimus facultatem. Scd si aliquid
ex iisdcm rcbus dcluerit , ab heredibus seu earum deten-
fatoribus ( si tameu non ipsos beredes scripserit , aut scri-
pti filii non (19) adierlnt ) iTsareiri prcecipimus : ut et-
iam boc raodo incousulti animi a repudio mittendo detri-
mento retrabanlur.
§. 8. Pactionts (?.o) sano , si quge adversus praesemia
scita noslrae majestatis fucrint atlcntafae, tanquam Jegibuj
conlrari.is nullam habcie volumus firmitatem. Dat. 5. Jd.
Januar. Proxogeue el Asterio Cokss. 449-
ohserii. 32. idi de luctu muiierum , et festinatis nuptiis tractat.
et ad IScvpil. 22. ct ad c. 20. de prcescriptionih. Quid si divor-
tio , aut bona gratia matrimonium sit solutum ? vide /. 9. in fn.
itifr. h. t.
(10) Maritns sccundam uxcrcm statim ducere potest , quocunqie
divorfio sohilum sit matrimonium.
(11) /. II. in fni. Jf. ad leg. Jul. de adulteriis.
(12) Servis ct anciilis cr< ditur advcrsiis dominos criiis crimini-
bns. /. 32. infr. ad lcg. Jul. de aduluriis. t. \. injr. de quaUton.
vide quse dixi ad ]Sn>, Lecn. ^9.
(i3) d. l. 32. d. /. I.
(.4) d. l.
(i5) "S idc 5. 2. supr. h. t.
(16) Ditnc^stici tcsles inUrdum admitluntur : interdum , id (^f,
in dcmcsticis factis. dixi ad I\o>-eii. 90. c. 1. addc /. 3. Jtfr. de
nanfragiis. lib. 11. tit. ^. l. 6. Infr. qui militare. lib. la. m. 3^.
<j;)'7. II. 5. I. vcrs. fi.is aulitn. Lfr. h. t. 1. 9. in fn.
Sui>i: de secuiid. iiupt.
(18) A-Lo et Hugolinus existimanl Lanc clcctionem non dcn<t-sii
cx ]yoi'ell 1. c. I. Loc cst , nt lucri.m nujitialt quod a(iquirit
pcr matriraoniuni morte , vcl quasi morte ( pula monacLismi prc-
fessionc , vel scrvilute ) dissohiliim po.^^sit sujtrstes coujux in qufni
vohierit bLerorum conttrrt : scd si inlcr vivos divorliuni citia cau-
.«^Ts superiorcs accidcrit idque Cujac. proLat. i\cf. 2. cap. I. <■'
i\'<l'. 99. c. sf). ■
(19) y\!ias si .idiis.-ct , facltim pjtris tron j oKCt rep<oLarc. /•
cum a matre. i4- supr. de rci cindic.
(20) /. I. infn, iupr. de rei uxor. act.
CODICIS KEPETITiE PRiELECTIONIS.
453
D
e communi consmsu.
9. Imp. Anastasius A. Theodoro P. P.
SI conslaiite inatiitnoriio , comniniii (1) conscnsu tam
viii (juain niiilicris , rcpudiuin sit missum , quo nul-
la causa conlinetur , quae consultissiinse constilulioni tlivse
memoria; Theodosii et Valenliniani inserta est : licehit
muheri non (juinquennium expeclare , sed posl (2) an-
nuin ad secundas nuplias convolare. Dut. i5. Kal. Mar-
tii j Anasiasio A. u. Cons. 497«
In AuTHENT. ut lic. mat. et aviae. ^- cfui^i vero ex
consensu. coll. 8. tit. ult. Novell. 117. cap. 10.
QXJod hodie non (3) licet , nisi castitalis concupiscen-
tia hoc fiat : lain doie quani ante nnptias donatione
Jiliis conservatis: Quce si alias pnstca nuptias coniraherc:
vel lu.curiose vivere invenianlur , liberis tradendie sunl ea~
rum facultates , dclinquentibus earnm. propriefatem aniit-
tenlibus : Filiis autcm non extanlibus fisLO applicantur. Et
qui talia deliqucrint , legitimi subjiciantur pxnis.
/
De impotenlia coeundi.
10. Imp. JusTiNiANUs A. Menn.-B P. P.
IN causis jani dudum speciahter definitis ex quibus re-
cte mittuntur repiidia , illain addiinus , ut , si mari-
lus uxori ab initio matriinonii usque ad duos (4) aiinos
continuos computandos coire (5) miniine propicr natura-
lera (6) imbecillitatem valeat , possit rauHer vel ejus pa-
rentes sine (7) periculo dotis amittenda? repudium raari-
to millere : ita tamen , ut ante nuptias donatio eidem
marito servetur. Dat. 3. Id. Dec. DiN. Justiniano A. 11.
CoNs. 528.
In AuxnENT. de nupt. §. per occasionem. col. 4. lit. i.
Novell. 2-2. cap. 1.
^Ed hodie non bicnnium solum , sed iriennium enumc-
rari volumus ex ipso tcmpore copulationis computandum.
(1) Id abrogalur Nov. 117. cap. lo. reducilur post(a No-
V£H. i4o. '
(2) Quid si niulicr antc annmn luclus pepcrit , poteslnc slatim
nul.tTc ? (J.ijac. i. ad NoMl. i-x. et c. 20. dc prcBscriptioniius.
«W 0. obs. 37. piitat possc quoties malrimoniiim dissolvitur intcr
vivos , puta muHio conscnsu , servitute , elcolionc solitariae yitw :
nliud forc , si mortc matrimoniura sit dissolutum.
(3) (nio licet. Nnvcll. Jiistin. i^o.
(4) Hodie trcs. Novell. ri. ccip. 6. Auth. prox. Infr.
(5) ]Jixi ad Noyell. -i-i. cof,. 6. Novell. 117. cap. 12, adde
/5-^' S- *• I- ei. t- Cri.ff. dc donat. intcr vir.
(0) Non ergo proptcr accidcntalcna. cap. i. exCr. de frig. et
ma«-/. IJcm cliam inaiito proptcr stirilitatcm foomiriK. /. 60. 5. i.
ff. da donat. int. vir. et nxor. Olim tamen in Ecolesia Romana
proptercj divor.io non cral locus , scd si quis ciim uxorc congre-
ai noii potciat, suo , vol u:ioris vitio , cain tamcn tanquam scro.
rcm reUuerc debebat. Can. requisisti. 33. quctst. i. quo rcspicit.
t^\ '*r '""'''""""■ '''^"'' ^^' f'''S- etmnlefic.et i7»: Cujac. Ans.
{.:) Caiisain obscrva cx qua niulier rcpiidium mittit sinc dotis
»rare»ionc.
(8) D;)t.ilia instnuncata ad nuplianim sub^lanliam nihil perti-
nait. /. ao. v-er-i. qunre. siipr. dc donat. nnle nnptias. dixi a^l
] tP' ,\ ^^" *"/"'• ^<" ""/"■ vide tamon Novell. ni. cav. 4.
I ȣ"W/. 117. cap. 3. ct 4. /1 r i-
< 5./,9^,-^J;".'''"onium sine dotc cssc potest, vide /. ult. supr. ad
i'»«-. t^etl lan. addc ^ov. i-x. cap. 18.
(10) Alkctu , non dotibu': inalrimonia contiahuntdr.
K^V Ub nutlam .icccptam dotem u.wr a marilo rcp«diari non
De mafnmonio sine dolc constituto , et judicio
de moribus sublato.
11. Idem A. Hermogeni Magistro ofliciorum.
JUbemus , ut quicunqne mulierem cura voluntale pa-
rentum : aut si pareutes uon habuerit , sua voluntaie
marilali alfectione in matriiiionium acceperit : etiam (b)
si dolalia iuslrunienta non inlercess^rint , nec (9) dos da-
ta fuerit : tanquam si [ cum ] instruraentis dotalibus ta-
le matriinonium processiiset , lirraum coujugiurn eoruiu
habeatur : non (lo) eniin dolibus , sed adlectu (ii) ma-
trimonia contrahuntur.
§. 1 . Si quis autem eam , qnam (12) sine dote uxo-
rem acceperat , a conjugio suo repellere voJuerit : non
aliter ei hoc facere liceat ^ nisi tahs culpa intercessin-il ,
quae nostris legibus condemnatur. Si vero sine culpa [eam]
rejecerit , vel ipse talem cidpam contra innoceulem raii-
lierem commiserit : compellalur ei qiiartain (i3) partem
propriae suh tintiiB pro rata porlione persolvere : ut si
quiiiem ([uadriiigentarum librarum auri , vel amplius vir
siihstantiam habeat, centuin (i4)Iibras auri mulieri prae-
stet , ct nihil amplius , et->i quantamcunque substantiam
possidcat. Si vero minus quadringentis libris auri pura
substantia ejus fuerit , func (juarta (i5) pars computatione
facta pur.ne (16) substanti:e ejus usque ad rainimaiu «juari-
titalem rnulieri detur. Eodem modo servando et in mu-
lieribus (17) , quae indolalae constituta;, [ si ] sine culpa
manti , conslitutionibus cognita eos repudiaverint , vel
ipsre culpam innocenti raarito prsebuerint: utex(i8) utra-
que parte asqua lance , et aiquilas ct poena servetur. Hoc
lucro qnartae parlis , flliis c[uidem non extantibus , ipsi
viro et mulieri ccrapetenle , et ab his quomodo voluerinl ^
disponendo : F'iliis aulem , et deinceps personis ex eodeiu
raatrimonio iniervenieiilibus , eis servando ad^ig) simili-
tudinern dolis , et propter nuplias doualionis per oinnia
qua) super liis staluta sunl.
5- 2. Inter culpas autem [viri, et] uxoris constitulionibiis
enumeratas et has adjicimus, si for/e uxor sua opc, vel in-
dustria aborlum (20) fecerit, vcl ita luxuriosa (21) c^/, ut
potcst. Nm'. 17. cap. 18. Q lid si promissnm dotem maritiis non
ncccpit? dixi Sapr. ad l. ull. uipr. ad .SC. yelleian. Quid si
inopem uxorem inarilus expulit , <.t locujiletcin poslea factiin reci-
pcrc vclit ? vidc qii.x scrip-;i ad /. i. infr. de fdejiiss. dot.
(i3) Qui sola alt"ecli'>iic iudolatam uxorein acccpit di.scordkequc
causam dcdit , prrestct cunjngi quartam parlcin bonoruin suorum :
ila tamcn ut non cxcedat ca pars ccntum libras auri. vide No-
vell. •23. cap. 18. Idcra qaadraus debetur conjugi supcrstiti cccno ,
vel cgenne morte soluto matrimonio , sivc cxtcnt libcri , sivc non
cxtcnt. Nov. 53. c. 6. Nov. 74. c. 5.
(i4j Dotis maximnc modus , ccutuin auri librjo , ut hic. No^f.
2a. cap. 18. vcrs. Si quid. qui fuit olim dccics ccuteaoruin md-
lium numraum. /. 6. in fin. (f. de u.<:nr. M.u tiaiis -i. rpigr. 6i.
Centena dicics qna; lihi' dedit dotis. Juvcnal. Saiyra 10. ctrsnfn.
Et riln decics centcna dnhwitur Aruiquo.
(i5) "^ide >^crs. Si t-ero. supr. h. t.
(16) Id est , solufo wre alicno. nt Nov. -ii. cap. i3. vers. Si
vcro. alias , pura siibsl-ntia cst soluta tributis. /. 20. §. 4- inji:
dc agricolis et ccnsitii. lih. ii- lit. 47-
(17) Midior indotaln discordi.T? causain prapstans marito jirastat
qiiadrantcin bonorum Mioruni libcris cominuuibus servandmu.
(18) Pceuarum aeqiitas.
(19) /. 8. 5- 7- snpr. h. t. l. C>. in f.n. su'r. de secund. nupt\
(lo) He ux:>ro .iburtiim procmante , vidc Nov. Lcon.^ii. Nc^-
Juitin. 3T. cap. 16.
(•21) Mulicr ojim ctiam po'ernt rcpudiari , si tcmctum , id c-.!,
mcrum bibiiset. vidc qux scripsi ad Nov. 2i. e. 16. et ad /. 12.
tab. lib. 1. til. de nupt. ^. 5.
484
LIBER QUINTUS
comnmne lacacrum (i) [ cim ] viris lihidinis cnusa hale'
re audeat : icl , di/rn (2) cst in tinilriinonio ^ alium mari-
tuin sihi feri conala fmrit: el in liis cuim casibus locum
liabcre consliliitiones sancimus , quae de culpa lam maii-
ti quain uxoris loquiiulur : ul qucmadmodum dos , vel
doiiatio propter uuptias perit , ita ct nmlicres indotaia^ in
qiiartam partcm , quam ct viris ct mulieribus ex. hac le-
ge dcslinavimus , amissionis periculum sustincant : Judi-
cio de morihus (3) ( quod antea quidcm in antiquis le-
gibus posilum erat , non aulcra frc<[uentabalur ) penitus
aboJito. Omnibus etenim causis rcquisitis , et perlectis ,
qiias antiquitas introducebat , nihil validum pra-ler eas
quas anteriores conslitulioncs , ct pra^sens disposilio intro-
duxit , invenimus. Dat. 12. Kal. Dec. DN. Jusxili. A. ii.
Cows. 528.
"Ne lihcri matrimoniuni dislrahant in fraudem
parenlum.
11. Imp. JusTimANus.
VUll (4) conslitutio (5) neque sub poteslate consti-
tutos , ncque sui Juris filios , neque masculos , ne-
que focminas posse dislraliere malrimonia in suorum lae-
sionem patrum aut matrum , qui dotes , aut antenuptiales
donaiiones obtulerunt , vel suscepcrunt. Sed sicut in coa-
traclu nuptiarum expectamus palrum (6) consensum , ita
neque transigere (y) matrimonia sinimus in parentum
Ja;sionem citra illorum voluntatem. Sed et si miltalur re-
pudium , compelere contra cos cxactionem pocnarum noa
sinimus , sive ipsi dederiut Iioc , vel susceperint , sive
etiam cum aliis susceperint , parentem quidem contra vo-
luntatem filii non posse trausigere malrimonium , filiis au-
lem permittere , et in minori aetale constitulis , et neque
quid utile sit scientibus citra patrum voluntatem solvere
inatrimonium , ct ex hoc parenies laedere. Hoc aulem be-
ne quidcm inchoans philosophissiinus (8) sancivit Mar-
cus : Diocletianus autem huuc seculus csl : nos aulem si-
militer approbavimus.
T I T. XVIII.
SOLUTO (9) MATRIMO.MO QLEMADMODUM (10)
JjOS PETATUR (11).
Dc ancilla et partu cjus.
1. Impp. Seveuls ei Aktoninus AA. Gemillje..
DUbium non est , post KSlimationem dolis , paclione
vcl slipuiationc intcrposila , Ut {\i) si ipsct rcs dis-
soluto fnatninonio extarnd , uxori reddaniur : et ancillas
cum parlu ex stipulatu judicio restitui oportere. PP, 3.
Idus Aprilis , Leterawo et Hufjno Co>ss. 198.
J)e patrc muUeris , et de Jisco.
2. lidem AA. Aquiliae.
SEcundum vationem juris existimas reslitui libi debere
dotcm a fisco , qui bona duinnali (i3) patris tui su-
scepit (i4)- Licet enim viro quondam tuo pater tuus he-
res extilcrit , attamen juri tuo hoc derogare non potest :
cum el ipse palcr sine (i5) voluntate tua , nec eiigere ,
nec accipere dotem poterat. Dat. Prid. iNon. April. Apho
et Maximo Co^ss. 208.
De matrimonio opinato.
3. Imp. Aktoninus A. Hostiha?.
SI ignorans (16) statum Erotis , ut liberum duxisti (1;),
et doicm dedisti , isque postea servus est judicalus ;
dotem ex peculio recipies : et si quid pra3terea eum tibi
debuisse aj.parucrit. Filii autem tui , ut ex libera nati .
incerto (18) tamcu patre , spurii (19) ingenui inteUigun-
tur. PP. 3. Ral. Septemb, L^^to et Cereale Comss. 216.
(1) De uxore cum \iris libidinis causa lavanlc , yide iVof. 22.
cap. 16.
(5) Dc mulicre qiiEe vivo marito alios de malrimonio compellat ,
vide d. cap. 16. adde JSm'. Leon. 3o,
(3) Leg. Ulpian. G. ^. 9. 12. i3. Actio de morilnis poenalis.
l. un, ^. 5. vcrs. Quid eniiii opus est inducere ob mores ictcut.
supr, de rei uxoricr. act. l. ^. ff. dc yactis dot. l. i5. J- l- '• ^g.
ff. sohxt. matrim. l. dc niorib. 4- C Theod, dc incest. nupt. /. 3,
C. Tlicod. Victum citJilitcr agcre criminnliter possc. Non dabalur
l:crcdi , ct in licrcdcm. d. l. 4- d. l. i5. ^. 1. Moies alii craiit
!<raviores , alii leviores. Ijlpian, d. loc. §. "j2, /. 2. C. Ihevd.
dc repud.
(4) Ex vetcri interprete alia ctiam circumfcrtnr intcrpretalio,
(5) flt^jns constitutionis mcminit Jiistinianus Nou, 22. c. 18,
fcrs. XJt nfin. E.vtat aiileni lib. 28. fixa-iKiKZv
((")) Princ. Jnst. de nuptiis.
(7) Filii non possunt sine consensu patris malrimonia dirimc-
r(. dicl. Novcll. 11. cap. 19.
(8) T Aoo-0(j)ii)7a70f , quem et religiosissinium possis intcrprctari.
/. 5. supr. h. t.
(9) Dixi ad L. 24. D. 3.
(10) Dos solulo niairimonio qu o tempore restiluenda , ct qure
in icslilulioucm dolls veniaut , vi de apud Costanum tractat. dc
dotc cap. 6.
(11) Dotis petilio ccrlis casibns impeditur : ex pacto. /. si palcr.
12,^." de pactis dotal. l. unic. §. llln procul duliio. 6. supr.de
rci uxoricB act. Noi>ell. de Sanct iss. Episcnp. 1^3. c. 3g. sl ma-
ritus doloin non accepit. /. mar ilus. bo.. ff. solutn. malrni. .•■i inH-
trimonitiiu distiacWim culpa mu licris ipsius, /. Lucius. 38. ff. h.
t. l. .i doicm. 24. supr. de jure dotium. l. conscnsu. 8. supr. de
repud. et judicio de mor. quotics sine causa mulier diycrtit. d. l.
conscnsu. 8, si dos evicta sine culpa et dolo mariti. /. MoEvia. 49.
in Jin. ff. li. t. proptcr adultcrium uxoris. d. l. consensu. 8. /.
pcn. in fin. Infr. ad leg. Jul. de adult. cap. plerumque. extr.
dc donat. intcr \'ir. l. milcs. ii. 5- socer. 3. ff. ad lcg. Jul. de
adull. Quid ? dos boc ultimo casu potestne retineri ab hrrcdibus
mariti ? non posse ceuset Eartolus , Baldus , Rapbael , Imola , Ca-
strensis in /, rci. i5. §. i.ff. h. t. Campegius de dote part. 3.
q. 216. vide Costanum , d. c. 6. nuin. 27. Quid si mortuo mar...
to' stuprnm admiserit mulier ? Costanus d. loc. putat dotem retine-
ri , al non condici posse : ducta argumentatione a donatione ante-
iiuptiali. /. cum multce. 20. .mpr. dc donat. ante nupt. l. ult.
supr. dc dotis promiss. Qnid ? mulicr num dotcm amittit ob oscii-
luni altcri concessum ? Baldus ita censet , quod eidem Costaiio (*!-
splicct d. c. 6. infn.
(12) Titia dcdit marito ancillas aeslimatas , ea legc , nt si sob.to
matrimonio cxlent , reddantur. Extant ancillac , eitant et carum
parlus , debcnlurne ctiam Titiae partus ? dcbcutur,
(i3) /. 3i.^ h. t.
(i4) Snccessor omuis raarili , etiam fiscus , ad dotis rcstitiitio-
ncm tenctur.
(ij) /. 7. infr l. 34. f. h. t. i. luiic. §. 14. supr. de rei uxor.
act. l. i^.ff.'adleg. Falcid. l. S^. §. 0. ff, de solut. Jisi a.l
Uljiiaii. 6. ^". 4-
(16) /. 22. in fin.ff. h. t.
(17) Nofa ex bac legc quod uxor ducit A^iinm,
(18) Spurii sunt quibus paicr cst inccrtus. ?. 12. Inst- de nupt-
Inccrta c^t patris condilio , iu boc tbeinate igilur libcri spurii.
K>t Inmcn in vooe Licerinm , nianire.^ta o^vnfiix.
(19) INati cx libiua , et ex e;» qui liber c.<*c cxistimabatur , ?pu-
rii ingcmii, vide /. 6. mfr. dc suii et legit.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
485
De dole profectUia , el morte muUeris.
4. Imp. Alexa^d. A. Apollonio.
)0s (1) a patre profccta (2) , si in matrinionio de-
cesserit (3) inulicr filialnmilias (4) , ad (5) pa-
Ti rcdire delxt. PP. 18. Ival. Septcnib. Fusco et IJe-
xjio CoNss. 226.
De captivitate iixoris , et morte ejus.
5. Impp. Vallrian. et Gallien. AA. et
Valeu. C. Tauro.
I quldem vivit apud -hostes uxor lua : nondum frater
ejus quasi lieres dolem ropetere potesl. Si vero diem
cta (6j est , et hercditatcni ejus possil vindicare: do-
(|Uoque repelitio ei jure coiripctit , cum (^) in stipu-
im dcducla sit. PP. 2. Kon. Maji , jIImilujno et Bas-
CoNss. 2G0.
Tam marito quam uxori in rci dotalis ccstimatione
dccfpLo succurritur. Salic.
provinciae evidentibus probatlonlhus oslendcrltis : quando
vobis possidenlibus ad obtincuda praedia eliam doli mali
exceptionis potcstas opiiuleiur : sciet quatenus rcligionem
judicationis suaj temperarc debeat.
-f- Siu autcm eliam marilus (10) In Kstimatione grava-
tum se alleget ; veritatc examiiiaia , non .-.n.plius quaui
preHum justum restilnrre compcllelur. Iljec tum locum
habeut , cum res (u) in natura sunt : si lamcn exliuctae
SJUt , pielium , quod dotali inslrumenlo indilum c«t ,
cousiderabilur. PP. 7. Kal. Nov. ipsis AA. Cokss. 2H7.
An pater possit pecuniam vcl dotem adimcre.
7. lidem AA. et CC. Erolio.
Fllia^ pecuniam (12) adimere , quam habes in polesta-
te , minime prohiberis. JNam si pro ea dotem dedi-
sii : haiic conslante malrimonio , ne (i3) conscnlienle qui-
dem ipsa : malrimonio aulem dissolulo [ eadem ] invita
rcpetere non (i4) potes. S. 5. Id. Febr. Sirmii , CG.
CoKSS. 294.
In quantum maritus , i'el ejus heredes conveniantur.
8. lidem AA. et CC. Salustias.
TVTEc maritus , licet post divoriium , in quantum (i5)
C, Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Alexandra;
et Neroni. y\ facere possit, condemnandus est 5 postea (16) ido-
circumscripta matrc vestra , vih"ore (8) pretio dota- neus factus : qui non reddiderat integrum, residui probabih-
lcs rcs aesliniata: sunt : quid super hujusmodi contra- ter solutionem recusat. At cum ejj^is heredes (17) i.i solidum
um viiio siululum sit , vulgo paiet (9). Proindc si conveniendos non and)igatur, n/cum his solvendo factis ex-
(isis artihus mariti circiimvcntam malrem vesfram , in- periri non possis , supcrstitio^am geris sollicitudinem. Da-
• ca [ a;slimatiouc circumscriptam , ] apud Praesidem tum i3. Kal. April. SirnUi , CC. Cokss. 294.
) Vide ad Jianc Irgrni Coslaimni ttact. de dote , c. 6. n. 3.
Ii. Addc Anton. Tcssaur. dccis. 190. Ans.
i) Aii tt advcntitia .' dicam in l. 5. infr,
\) Nullis relictis liberis. hanc addilioncm rcccpit usus , ut
. dicain.
'1) Idcin in raafrcfamilias ( id cst , filia emancipata ) obtinet ,
riKodonis adnolavit. Facit /. 5. 5. w . Jf. dc jure dot. l. 5.
d<- difort. rt rqmd. l. 10. /. 59. Jf. soiut. n.alrim. Quidam
m l.ic cx|>iinp..iit \ocvm fomilius.
;>) Soliito nioilc fiiise niatrimonio , profcclitla dos ad pafrcm ,
cam dcdil , rcdirc dchct. /. ult. sujn: ccmm. utriusquc jiidic.
'■ JU- dc Juiv dot. Qiiid si filia rdiclis liLtris niortiia ? lji.it;a-
ad patrtm , qui dolcni dtdit , dolcm co casu rcvcrti putat.
itinns ntpal : cujus opinio prcevaluil , favorc lihcronin] , quo-
I inttrcsl i.li : da ca (lua-slionc dixi ad TJIpian. 6. 5. 4. His
e roicatul. 7. Cupidin. 2. 3. A. Quid si divortio solulum cst
runoumni ? dixi ad Ulpian. d. loco.
f)) Std quoniodo ]>robahitur defuncta ? Bartohis ila distiHgnit.
idans, inquit , inUnliontni siiatn cx vita alicujus , dcbct proha-
ij)si.m vivcrc : ncc proharc MiiiR.l , ipsum vivum fuissc. Fun-
is anl.ni i.,ltnlir.ntni suam in alituj.is nioilc , niorlcm proLare
iliir. /. a. ^. i^_ jj\ jg ^g^f ^j quimudm. Po.^sunt co casu pro-
■1 '«.■•'■ cs , qui dicaiit sc vidissc cum , de quo agilur , morluum
^ scptlin. Polc.vl ctiam mors prohari , si tcmpus annorum ccn-
y cla|M.ni futrit , cx quo non visus futrit. /. 23. Su/n: dc sa-
1«. evths. Pottst ct per famam civilalis \cl loci in quo dicilur
f s Cikvt n.ortuu.s, mo.s cjus piobari. /. 3o. V3# dc adquir. uel
it- lurcii. Pluia vide apud Mtnochium 6. ptasumpt. 49. ubi
'iMinie riplicat , qunmdiu hcmo vi\>ci-e prasumutur.
1) Ahud crgo si in stipulalum non sit dtducta ct ita dos ad-
IiUa , niorlua in matrimonio mulicrc , scuiptr pcncs marilum
•■"'cl. /. I. supr. .w mhcrs. dot. Ulpian. G. K. 5. /. 22. //: dc
\]ios,sHsumpt fun. l. 23. #. de evict. l. 20. Jj: de cond.
j: '■'*•-(/• "'''■<'"• diimriat. Conuitus in Pcrsium : Dos , inquit ,
1'"«.' tyomuno daui , ,„n putrio dicta nomiiie ; ii icpudium ,ion
^ vcitu, post mo,:'au ujiuris ad maiitiun pcrtinct , idquc ipso
• I' IJ-J,. dc Juudo doiuli. uisi dos spccialitcr jtit jecoitilia.
Ijlpian. d. Inco. vide Cnjac. gT. ohscrv. 4-
(8) Dcccplis in a;stiraalionc dolis mulierihus succurrltur. /. 12.
Jf. de jurc dot. 18. Eclog. I. cap. 3.
(9) Datiir enira hcneficium lcgis 2. supr. de rcscind. vciid.
Nam qui rtni dat restiniatam , vcndit ; et aestimatio ; \cnditio tst.
/. \. JJ'- de cestimatoria. l. unic. ^. 9. injin. supr. dr i-eiuxor. uct.
(10) Btneficium lefjis 2. supr. de rescindend. i>cndit. dalnr cm-
pfori. ut hia, et l. 46. in fin. Jf. de solut. et liberat. Emptori ,
luquam , seu raarito ciii dos pluris .'cslimata data cst. iNara qui
rciii aestinialam accipit , cinploris loco hahendus csf. /. 22. Jf. de
actici. lei: (iriict. Est cuim aestimatio venditioni similis. /. 7.
5- i. Jf- dc Pitblici un. Imo eraptio cst. /. 10. J. 4- Jf. dc jure
dot. his addc qiiae dixi ad /. 1. §. i3. JJ^ si quid in fraud. pat,'.
Scd tamcn Cujac. 17. obs. i. negat , simphciter vcriim cssc quoil
dicitur , Emptori dari hentficiuni legis 2. Conctdil hoc noslro ca-
su dari reslilutioittni : in aliis , negat , nofatcjiic co iiomiue diire-
rcntiam hanc inttr venditionem simpliccm , ct venditioiiem dotis
causa ; datur enim hnc thcmate restiliilio vtnditrici nu.licri ct cm-
ptori marito non lantum nltra dimidium , scd ctiam modice dcoc-
plis. vide eiindem 16. obs. 18.
(11) Rcs in natura csse dicitur , quse cxtat : alihi in rcrum na-
tura. /. 17. ^, 1. Jf^. de action. rer. amot. adde /. "iQ. J}'. de sta-
tu homin. Galli gcnus hoc etiam loqueudi ohstrvant , Ln chosa
est e,icore en luiture.
(12) Peculiura ut in /. 3i. J- "^- JF- de doiiat. ct ita legit Tha-
lelseus : nisi pccnnia singularitcr hic accipiatur pro pccuUo. vidc
Cujac. 17. obs. 6.
(i3) Dotcni profcctifiam constante raatrimonio patcr rcpelcrc
non potest ctiam consentiente filia : dissolulo vero , ca iuvita.
(14) /. 28.^ de jwe dot. I. 34. i^'. de solut. ct iibcrat.
(i5) /. la.J-.h.t.
(iG) Dotis icsidui nomine convtnilur maritus lociiplctior factus :
atqnc ita novoe facullates marilo supcrvcnicnles efliciunl , ut ad
rtsidui.m dotis dcuuo conveniri possit, Bald. adde /. un. $. 7.
sup,: de rei uxo,: act. adde /. G3. §. 8. Jf. pi-o socio.
(17) Excej^tio , ]\c quis teneaiur idtra quam facere possit , ad
hcrcdcs non Uansit. /. 12. i3.^: /;. i. l. •;. Jf'. de ejiccpt.
4S6
LIBER QUINTUS
De successorihus mariti.
9. lidem AA. et CC. Martiae.
DOlis actione successores (1) marili super eo , quofl ei
dotis nomine fuerat dalura , convenire debes. Ingro-
diendi enim possessioncm (2} rerum dotaliura , lieredibus
mariti non consenlienlibus , sine (3~) auclorilato coinpe-
t&ntis judicis, nullam (4) Labea fucultatem. S. Dat. 8.
Kal. rsovemb.. CC. Cowss
294.
De dote socero data.
10. lidem AA. et CC. Epigono.
SI socero (5) filiae tuae dotem dedisti : licet in ejus po-
silus potestaie gener luus rebus humaiiis exemptussit:
tamen non de peculio , scd in soHdum a te , consentiente
filia , conventum eum satisfacere oporlet. S. ^.Id. jXov.
Heraclice ^ CG. Co^ss. 294.
De morte mariti.
n. Impp. HoNORius et TriEODosics AA.
Mariniano P. P.
SI (6) constante matrimonio maritus fatali fuerit sorte
cousumptus : dos , fjuae data dicitur , vel promissa ,
ex ejus uxoris facultatibus , ad (7) eandem revertatnr :
mliilque sibi ex hoc defuiicti heres audeat vindicarc , quod
ad mulierem recurrere fecit obitus marilalis. Dat. iNon.
Decemb. Rai?enme , Ho«orio viu. et Theod. m. AA.
Caxss. 4^*9'
H:c notatur in vel. lih. manusc. Gnecas comtitutiones
desiderari , quod etiarn e.v 28. lih. /?xr/\. cons/at : cum
vero earum sententia nondum sit nohis sjtis perspecta , nec
efium ordo , satius est expeclars a Cujacio ipsorum quos
hahct f2xUiKiKwv librontm editionem , e.c quibus illa; , ut
alne plurcs , qucv in hoc Codice desunt , peti possunt.
T I T. XIX.
SI DOS CONSTANTE MATPJMO.MO
SOLXilk flJERIX.
Dos constante mitrimonio non potest uxori resliuu .
resliluta cum fructibus inierim percepUi
rcpetitur. Salic.
i. Impp. HoNoRius et ThEODos. AA.
Muriniano P. P.
SI (8) constante matrimonio a marito (9) uxori dos f -
ne (10) causa legitima ] refusa est ( quod legibus ;.
re non (nj potest , quia (12) donationis instar persp .
tur obtinere ) eadem uxore defuncta , ab ejus here-
bus (i3) cum (i4) fruclibus ex die refusa dotis marilo -
siituatur : ita ut proprieias ejusdem liberis ex eadem -
sceptis [ competens ] alienari contra leges a marilo :i
possit. Datum 5. Non. Novemb. Honor. viu. et Xat .
111. AA. Cowss. 409-
T I T. XX.
NE (i5) FIDEJUSSORES (i6) [ VEL MANDAK
RES (17) ] DOTICJI DE.VrUR (iS).
Satisdatio pro dote conservanda non debet dari: et
si est data , non tenet. Bald.
1. Imppp. Grat. Yale."«t. et Tiieod. AAA.
Cjnegio P. P.
Slve (19) ex jure (20) , sive [ ex ] consneludin-i .
proHsciscitur , ut vir uxori fid''juss>rem servandae •
tis exhibeat : [ lainen ] cam ju!)emui aboleri. Datuni,
Nonas Septembr. Eucukrio et Syagrio Conss. 38 1.
2. Imp. JusTiNiANUS A. Juliano P. P.
GEnerali definitione constitntionem pristinam ampli;-
tes , sancimus uullam esse satisdationem , vel m-
(0 Dixi ad /. 3. supr. de herpdit. act.
(2) Soliito matrimonio , dominiuin rei dotaHs revertitur ipso jn-
rc , r.on possessio.
(3) Aiuid ctit , si prnssidalis jnssio vel conventio accessit. /. II.
Supr. depign. action. l. 3. Iiifr. dc pign. et hypoth.
(i) '• 5.y/.' de acquir. uel arnill. possess. vide /. 6. S- 2. ff.
de ve judicat.
(5) Compeiit de dote actio adversus soccnim ciii dos data cst ;
compctit , inip.am , iu soliduni , non de peculio. /, a-^. i. 12
ff. h. t. r j
(6) /. 3. C. Theod. de dot.
(7) Mortno murifo , dos ad uxorcm revcrtitiir.
(.8) Les iiitnna siiperioris tituli , et lcx. istiiis titiili , partcs duse
sutit tinius cjiodemque con>xitutionis , ut con-tat c.\ /. 3. C. Th.
dc dnt. Lex superioris tituli est de marito mortuo : hceo dc uxo-
rc m irlua.
(9) Vcl socero. /. i. 5- 9. ^ de dote prmleg.
(10) Causas legitimas v. in Nov. 22. c. Sg. et l. ^3. 5. i.ff.
dc jurc dr:t. l. ■.o. ff solut. matrim. ,
(") ^- '• $■ 9- ff de doLc prwlegal.
(12) Manenle niatrimonio , vir uxori donare non pofest , non
po-fest igitur matrimonio constantc dotem eidem restitiiere. Talis
euiin restitutio , donationis instar obtinet. lYw. aa. c. 3g.
(i3) Extraneis scil. ut mulier hoc themate videatur axlrnncos
Iwredes fecisso libcris relicta portione ligitiraa. Cujac. hic.
(14) Uos constante mitriraonio rcstituta uxori , cira sui» &-'■■
bus restitiicnda est marito. d. c. 3^.
(i5) Dolia Qdejussorcm , ciim dotem accepit , maritus dare n
cogitur , nisi , antcquam spousalia contraherentur , id ooa«ot ■
adde /. un. C. Theod. dc fidcjuss. dotium.
(iG) Vide C. Th. dc fideju^s. dot. adde /. ^. ff. de rx«-
Hinc illud Macrobii , 1. Sntnrn. 6. Cura a Principe gcntis Cof
liae Scipionem sponsalia ])osccreiUiir , asinuiii ciiia pecuai» ou:
produxit in fnrum , quasi pr') sp.^u-rtjribus praesens pigaui.
(17) Mandatn- dotis dicitur cujus inandatu uxor datwtotioU'
(18) Cur ita? vide /. 2. Infr. h. t.
(19) Fidejussorcm dotis servandne ( ivt t» ^i/*a|«.' 7'» rtsn^
maritus dare nan cogitur : etiamn inaxime Ic.x
id fieri permlttat. Syn, Basil. 29. tit. i. ex lib.
Nuila cst hujiisinodi satisdatio. /. 2. Infr. h. t. Putat tamea D •
reniis traclatu de soluto mutrimonio , cap. 4- fidcjussorem dat
obligari , et hoc titulo dandi fidejiissoris neccssitatcni tautom
mitti. Sunt et qui existimant , dotis servandrc fidejussorem noa
ri , ut hic. rotituend.-E tamen dotis fidejussorem utiliter dari :
vide certiora apnd Baldum Novelluni tractntu do dote , pMie ■
priuilcgio ai. et Campegium tractatu de dole q. 73. ad 33.
(20) SiTe es lege. Pet. Fabcr. Semest. 24. putat ila IcgendtHnet
aut cottsueta
29. tit. 9. c
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
<lum pro doie exigtiKlum , vd (i) a inanto , vel a
f re ejus , vol iib oniTiiljus , qui doldu iiiscjpitjiji. Si (a)
f in crcdoiiduni (3) inulicr stse , j.uarn(ju(! dolem patri
Hjiiii exisiimavil , quare iidejuFsor , vd alius inlfrccssor
ekilur , ul causa perfidia in connuLio eorum genere-
til? Dat. 10. Kal. Aug. Lampadio tl Oke*ib "VV. CG.
CUs. 53o.
487
T I T. xxr.
RERUM (4) AMOTAKUM (5).
rifus cowentiis cutionc ile ilofe pro rebus amoiis polcst
coinpcnsutionem objkvre. ijalic.
1. Imp. ALExArJD. A. PolydeucaB'
Omj>cnsationis (6) a;quiialem jurc postulas: non enira
prius exolvi quod debcre le constJtenl , aequum esl
ni pelitioni mutua.' (^) res])cnsum fueril : eo magis
:]l<! ca te perscqui dicjs , quae divortii causa amota que-
Cuiu igitur ajnid compelenti n» jodiccm ex slipula-
Mijvcniaris : apiid (8) cundtni doce tui juris res aLla-
Vi\ Dat. 5. kal. Decejub. ALEXAaDno A. iii.
)io^K Conss. 23u.
Aclio rerum amotarum non oornpetit ^ nisi solulo
malrimonio. Bald.
2. Impp. DuicLEiUNus et Maximiakus
AA. cl CC. Sertno.
IvortJi (9) causa reLns uxoris a raarlto (10) amo-
tis , vel ab uxore mariti , rcrum amotaruin Edicto
etiio peimitlilur (u) aclio. Consiante (12) etenim
rinionio nculri eoriim neque i analis (i3), ueque (i^)
(sa actio compctii , scd de damno (i5) in factum da-
aclio. Dat. 5. Kal. Octob. ipsis AA. Co^ss. 287.
(((■siorcs mulieris tciientur actione rcruni amoiarum ,
) Dolis fidejnssor vel ni.nndator ncquc a raarito , ncque ab
IWlro (Jatur. Sytiops. ibid.
) Ai^i.iiunlum a luajori ad iniDiis. vido /. 21.^ doreg.jur.
) J""I'""ii c»t,nt cuin muliir snnin aninniin !.uaniquc vitain
ilo cicdal , Lona iion conimittat : lidemquc uiaf;is alitno honii-
/ ^r*^ ' /"'<^j"i'''>0'i lialnat , quain amicilise (idcique commi.ni.
Ji'Jr. taduu lalio adfcrttir in l. 8. supj. ilc patiis cotwtntis.
Moliiia-tim de usutis n. 264. uLi scribit lidcjus^orcs dotium
» .tcr ircqucntiam matrimoniorum non admitli : quod liis admis-
* Lrcvi pcssit contingere civitalis uiii.is vd pioviucia; civcs ,
incolas omncs , mutuis fidcjiifsionilnis institutos cfisc ; qua ex
tcs in inimcnsum dubio pocul orinnlur.
) I.isi y Z. 25. u^ 2. addc /. ult. i„fii,. i„fr. de furt.
,'■ ■>>■£■ iiejuttis. J J j
0 Jla< actio na.^cihir cx ddicfo. /. 21. S. ^. ff. h. t. l. 52.
1e re ,,.dic. ex divortio , id cst , a divortio. L x-.J}: h. t.
ij t<ni.ns.iiioncs aequilatc luluntur. /. '■.. J'. h. t. l. iA.
•Jf- i»iuio iiuttrnii.
) Rh.tuT j clili< iiis objcctio cf rapcnsati.^ cst , ct proinde qua-
io c,!f" '"*''* ^*^ ^' wpcnsatio iiou csl , iicc ictcntio ncc mntua
) l)c mulnis pcfitionibus npnd cnudcm judiccm , vide /. n.
Jt de jurisd. /. ^l^. Jf\ de procur. /. 38.^/: maudati. l. i5.
<^ except. tv, jud. 1. 1. in f„i. J)\ de extraord. cogi,Uionii.
J) ncrnm oinofarum actio to8t diyortinm (bUir. /. 17. «,
• //• /1. t. '
j|0) Acfio mwn iiiinHaruiu datur f<ir,u, Ui mariti.ni. diRi ad
/• J> >.
quutcnus ad cos pervenit. Lald.
3. lidcm AA. et CC. Quarlino.
DE rebus , quas divortii causa quondam uxorera tuam
abslulisse proponis , rerum ainotaruin actioue cou-
lia (iG) succcbsoies ejus non in solidum., scd iii quantum
ad eos perveuit 5 quod si res extent (17), domiuii vjndi-
catione uti Don prohiberis. Data 5. ]Nou. Decemb. ipsis
AA. Cojjos.
T I T. XXII.
^E PRO DOTE MULIERIS BONA QUONDAM
MAUni AUJJlCAMCR (l8) , ID EST , IH
SOLIJTIM DEI>HJil.
1. Impp. DiocLET. ei Maximian. AA.
ApolliiiarijE.
T"! T uxori pro dote addicanlur bona quondam mariti ,
U jure proliibituni est. Sane si (19) nullo rtlicfo suc-
cessore non idoneus deccssit: secuntlum juris forniam (20).
quatenus succcssiouis modus patilur , indemnilali tua- con.
suJere non prohiberis. Dal. 5. Kon. Decemb. AA. Coass-
T I T. XXIII.
DE FUXDO (21) DOTALI.
Vbi electio est reservata mulieri , fundus dotalis licei
Kslimalus non potest alienari. iJalic.
1. Impp. Sever. et A>tot. AA. Didiae.
SI a^stimafa praedia in dotem data sunt , et convenit ,
Ul electio (22) mulieri sen-etur , nibiloiiiinus lex Ju-
lia (23) locum bi:bet. Esl autem cdiciiatio (24) , omnis
actus, per qucm dominium transfertur. PP. Dat. 12. Kal.
Mait. AisTojMWo A. iv. et liALia^o Codss. 2i4-
(11) Promitlitur. Cujac. ifa lcgit in. obs. 6.
(12) /. 25.^ h. t.
(i3) Idquo in siniplum. /. uU. in fin. JJ. de scn>. cornipt,
04) Vidc /. idt. iiijin. IiiJr. de furtis.
(i5) Facit /. 27. 5. 3(». ^: ad /rg'. jiquil.
(iG) In hcrcdcm comiiclio fuitiva j uenalis non datur , scd io iil
tantum quod ad cum pcrvcnil. qua dc rc Cujac. 7. ot.f. 87. et i3.
obseiv. 3^. GolL. Adde Ai,t. F.ibr. 4. conjecl. i. circa fn. Ans.
(17) Si non cxtahunt , condiccnlur. /. 17. 5. 2. /. -2^^ Jf'. h. t.
(18) jiddicerc vnluini (\st jirKtoris : ut ct <lo , dico : Addiccrc
Lona , est collotarc pcncs aliura , eumque Lonorum possc^sorcm
faccrc.
(19) Addici dotis cansa licna marili mulieri iion d.Lcnt , si re-
lictis hcrediLus marilus deccsscrit. Si vcro nnllo rdicto Lcrcdc ik-
ccsscrit , tnnc sccundiim jus indtmnitati nnilieris , qii.iutum ficri
J>otcst , consulctur. Syn. Basd. -nj. tit. 1. cx IU>. 28. tit. jj.
c. 28. et 4- Ilarm. 8. 5- 42- dixi de hoc casu ad /. 6. i/i/r. de
bon. aut. jud. poss.
(2c) /. \i. Jf. de rclus aut. jud.
(21) Dixi ad L. 23. D. 5.
(22) /. II. Jf. h. t. l. I. supr. soliit. matritn. aliud futurum
C6t , si nihil de clcctionc convcnit. /. uh. Jj. dc pactis dotal.
(23) Lcx Julia vctat fuiulum dolalcra ahtiiari. /. unic. ^, \b.
supr: de rei urcria: act.
(24) Alicnationis vcrLo <>mni.^ ;ictus inlelli<;ifur , rcr qncm do-
nnni.m lian!,f,rli r , ut ///< . addc /. 28. /. G^.Jf. de vcti. sign.
quiii continclur quoiiuc tislamcnlum. /. 8. §. u. tupi. de iecui»-
dis iiuptf
488
LIBER QUINTUS
Maiilus non provocat cul daisioncm fundi Jotalis ,
sed provocatur. Bald.
2. Imp. GoRDiANUs A. Domitiae.
MAriti , qui fundum coramunem cum alio in dotem
iuiTSlirnalum acccprrunt , ad communi dividundo ju-
dicium provocare non possunt (i) , Hcet ipsi possinl pro-
vocari (2). PP. 5. Non. Oclob. Gordiako , A. 11. et
PoM
PEIAKO
Cois
ss. 242
T I T. XXIV.
DIVOIITIO FACTO APUD QUEM LIBERI
MORARl , VJEL EDUCARI DEBEANT.
Iii arhitrio judicis est , npud queni alantur liheri facto
divorlio. Salic.
i. Impp. DiocLET. et Maxtm. AA. et CC.
Caeleslinas.
Zlcet neque nostra , neque Divorum Parentum nostro-
rum ulla constilutione caveatur , ut per (3) sexum
liberorum inter parentes divisio celebretur : competens
tamen Judex aesliinabit (4) , utrum apud patrem , an
apud matrem malrimonio separaio filii morari , ac nutri-
ri debeant. S. 8. Kal. Jul. Feronm , CC. Conss. 293.
lu Authent. ut liceat matri et avia?. §. illud. col. 8.
Tit. i8. al. i3. Novell. 117. cap. 7.
ri7 (S) pater causam dii-orlii prceslilerit , apud nintrem
kJ ad sccundas nuptias uon venientcm liheri nutriantur
patris expensis. Si vcro contra , tunc apud patreni , ma-
tris locupletis expensis : nisi pater minu^ idojieus si' : tunc
apud mairein locupletem nutriantur. Ncim quemcuJmodum
locuplctes Jilii matreni akre coguntur egenteni : ita justum
decennmus et a matre filios pasci. f Quod de matre , et
Jiliis indigentihus dictum est , hoc quoque in omnihus ascen-
dcnlihus , el descendentibus personis utriusque nalurce de-
cernimus ohservari.
T I T. XXV.
DE ALENDIS (6) LIBERIS , AC PARENTIBU.'
De alendis parentihus.
1 . Inip. ANTONiNtrs Pirs A. Basso.
PArcnluin necesiilatibus (7) liberos succurrere jusn
est. Sine die et consule.
2. Divi Fratres et AA. Celeri.
COmpetens judex a (8) fibo te ali jubebit , si in a
_i facultate est , ut tibi alimeata praestare posjii. i;.
Id. April. ipsis et CoNSs. i6a.
De alendis liheris.
3. lidem AA. Titianae.
SI competenti judici eum, quem^g) le ex ClaudioenijD
esse dicis , filium ejus esse probaveris, alimeuta ei 0
modo facultatum praeberi jubebit. Idem , an apud (a
educari debeat , sestimabit. P. P. i3. RaL Mart. Ron
RusTico et Aquilino Coss.
4. Impp. Sever. et Anton. AA. Sabino.
SI patrem tuum oflicio debito promerueris (10), pa-
nam pietalem tibi non denegabit. Quod si sponte a
fecerit, aditus [ competens ] judex alimenta (11) pro -
do facultatem prastari tibi jubebit. Quod si patrern se :-
gabit : qTiaestionem istam in primis idem judex exam -
bit. P. P. Non. Febr. Laterano et Rufino Conss. i.
T I T. xx\a.
DE CONCUBIXIS (12).
Non licet rnarito concubinam hahsre , hoc dicit , et in :
Jmperator favet uxoribus. Salic.
N
Imr
_ -...,, ConstAntinus A. ad Populum.^
Emini (i3) licentia concedatur , coa5taute(i4) m.
mouio concubiuam penes se habere. Dat. 18. F •
(0 Id enim fit sponte ct ad alienationeixi eo actu pervenitur.
/. 18. 5. 1. Jf. de castr. prcut.
(2) Icl fit iiccessario. Idera accidet in provocatione coramiini
diyidundo , qnre fit pupillarium rerum causa. t. 17. Infr. de prced.
miiior. l. 7. ff. de reb. eor. qui sub tutcla. vide qu^edam in hunc
locam apiid Ciijac. 7. obseri'. i3.
(o) Per sexum divisionem qiiidara fieri voluisse hinc videntur ,
puta ut marcs apud maritum , foeminee apud uxorem alerentur.
(4) In arLltiio judicis esfe , statuere au apud patrem . an apud
matrcm liLeri sint educandi , apud cum tamen csse deWbunt sem-
per cujus innoccntia piobata fuerit. Noi'eU. 117. cap. 7. et apud
matrem intcidum satius fuerit liberos educari qiiam apud patrera.
/. 1. §■ "i.Jf. de lihcr. exhibend. vel apud fratrcm. dixi ad /. 11.
supr. communia utriusqne judicii. De his vide plura apud Meno-
duiim de arbnrar. judic. cas. x68.
(o) Addc Noveltam 98. c. 2.
(r>) Dixi ad lib. 25. D. 6. de aqnosc. et alend. liber.
(7) AJtracntis. /. 2. Infr. l. 8. §. 5. InCr. de honis qum liber.
t. a. mfr. de pairia potestat. Est enim iniquissimum patrem indi-
^re , cum fihus sit in facultatibus. /. 5. 5. i3. ff. h. t. l. i . $.4.
^. de tuicL et rationib. diUrah. Non cogltur tamrn filiiis fes alie-
num patris d.ssolvcrc. /. 5. §. ,6./: h. t. l. 2. l. 4. Supr. nc
flius pro patre. etiamsi pro patre in carcerem conjecto fideiu^^sio-
nem ncgare impune non possit. No^. n5. c. 3. 5. 8. Au mune-
ra uuptiaha partnlibus pupilli tutores possint miftere , vide /. 12.
5. 3..^ de admin. et peric. tut. l. i- §■ ^- ff- ^« '"'• " '■
addc Forc 1.
(8) /. I. supr. h. t. .
(9) Uxor agere potest adversus maritum pro ahmentis comi. .
filio praest.indis.
(10) P: ter tenelur alore filium non ingratutu.
(ri) Liberi a parentibus alcndi. /. un. 5- ^- ' f-'"^'
de rei uxnr, acl. l. 8. J. 5. infr. de bon. qu(z lib.
(12) Dixi ad lib. 25. D. 7.
(i3) Hujns constitutionis nieminit Sozomeniis i.
iiieaX.i^'-
histcr. 8 ;t
Martianus Novell. 4- tit. 4- <le mitrimoniis Senalorum.
(i4) Concubinatus jure civiji licita fuit consuetudo , ut ntc ■
1. 5. in fin. Lfr. ad SC. Orntian. ctff. ^^ conculjm.J- ^^ '
dc
qiio
miss.Paixl. i. sent. 20. et No^^cll. 18. cap. 5. i>ei'3
nat. lib. non tamen conU;intc niatrimouio , id est , eo - I
I quis iixorem habet. /. uh. in fin. Infr. commun. ae ^^
Nouell. 89. car. 12. S- 5- /• «'«• '■« A»-# ^« '^'^°''^- ^' ""'j
/. 121. 5. i. ff de uerb. oldig. nuilto minus duas M%^^e= _
tempore"haberc licet. /. 7. supr. de Jud-x.is. l. 2. Supr. * ^^^
stis. Leo Novell. 91. Constanlinus Poiphvroseneta apud « _ ^'
4. tit. 7. in fin. pracisius agit : Conrubinatum enim P^"'"^^^
mnat et vefat. Quae cum eo consue-cit , qui uxorcm habet , P ^
dicitur. vide /, i44.^ de vcrbor. sign. De <;oncubinis VW«
jac. 5. obs. 6.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
Jul. CoNSTANTiNis , patre et filio Cowss. 320. 32 1.
aut 324.
T I T. XXVII.
DE NATURA.LIBUS (i) LfBEIlIS , ET MATRIBUS
EOilUM , ET EX QUIBUS CAUSlS JUSXl (2)
EFFICIAINTUR.
De his , qui dignitale prcedili sunt,
I. Imp. CojNSTAJNTiNUS A. ad (3) Gregorium.
SEnatores (4) seu Praefectos (5) , vcl rjuos in civita-
libus Duumvirililas , vel Saccrdotii (6), id est Phoe-
niciarchiae (7) vel Syriarchiaj ornamenla condecoraut 5
placet (8) raaculam subire infaraiae et alienos a Roma-
nis legibus fieri , si ex ancilla , vel ancillae filia , vel li-
berta , vel llbcrlae filia , vel scenica (9) , vel scenicse
filia , vel tabcrnaria , vcl tabernaria! filiu , vel humili ,
vel abjocta [ persona , ] vel lcnonis , aiit arenarii filia ,
vel ffua; mercimoniis publice pra^fuit , susceptos filios in
numero legitimorum habere voluerint , aut proprio judi-
cio , aut noslii praerogativa rescripti (10) : ita ut ({uic-
quid talibus Jiberis pater donaverit ( seu illos legilimos ,
seu naturales dixerit ) lotuni retractura legitimse soboii
reddalur , aut fralri aut sorori , aul palri , aut matri .
"f- Sed ct si uxori tali (luodcunque datum quolibet ge-
nere fuerit , vel emptione collatum : etiam hoc relra-
clum (11) reddi prscipimus : ipsas eiiam , quarum ve-
ncnis ^12) inficiuutiir animi perditorum ( [ si ] quid quae-
rilur (i3) , vei,commendatum dicitur , quod his reddeu-
dum est , quibus jussimus j aut (i^) fisco uoslro ) tor-
mentis (i5) subjici jubeinus. Sive itaf[ue per ipsum do-
nalum est , qui pater dicilur , vel per alium , sive per
iuterposilam persouam , sive ab eo emplum , vel ab alio ,
sive ipsorum (i6) nomine comparatum : staliin retractuni
reddatur , quibus jussimus: aut si nou exislant , fisci ju-
ribus vindicelur. Quod si existant, et in pra;sentia rerum
consliiuti agcre nolueniit , pacto vel jurejurando (17) ex-
clusi : totum sine niora fiscus invadat. Quibus tacentibus,
el dissimulantibus ad defensionem fiscalem duorum mea-
siuip teiiipora limitentur : intra quae si non relraxerint ,
vel propler relrahcndum Rectorem proviucia; [ non ] in-
lerpellavcriut ; quicquid talibus filiis , vel uxoribus libe-
(0 Uspi' TulSwj ({.VTiKuv- 28. EcL^. Naturales liberi dicuntur
nati cx c incubinis.
(Q) Di.\i ad Noi>dl. 74.89. vide 4. C. Theod. 6. Papon. 3.
\notav.. 6^ cap. des lcgilimaUons.
(3) Noy. 89. c. 16. uers. unde.
(4) Id icmissum senatoribus. NovelL 117. capit. L. Aiuli
piv.xim. iiifr. "^
(5) Pcrfectissipios Hal. quam lectionem probat Antonius Augii-
stmus hb ad Modestin. ct Cujacius ad i3. Winan. ct ita extat
m JMovella quadam Martiani , de matrimoniis senatorum. PerfecUs-
sunos Graeci f.cto-jj^OTaV»*.
(0) Saccrdotia li;ec Gcr.tilium PhceaiciarcLiae et Syriarchiee ob-
scrva , de quibus alibi diximus.
(7) Di.xi ad /. unic. supr. dc ojnc. Comit. Orient. Now. 80.
(8) Quod de Syriarchis ct Pli(rniciarchis di.\it supcrius , poitea
di.^plicuit Juslimano Noi^eU. 89. c. ult.
(9) '• 7- in^ii. snpr de incest. et inutil.
(>(3) Ucscnplo jus non conferlur spurios iaslitucndi , nisi forte
'^ZSirl:^.'''''''' '' '"""'^P^ adjcccrU,.e id couccdcre
(11) Dc rcvocandis donatioaibus 'ui concubi.iaui facUs.
Tora.iY.
489
ralitas (18) impura contulerit , fiscus noster invadat , do-
natas vel commendatas res sub pijena quadrupli severa
quajstione pcrquirens. Dat. 12. Kal. Augusl. Carlhagine ,
]NepotiAno et Fagujndo Co^ss. 33G.
In AuTHENT. ut lic. mat. et avi«. §. quia vero legem.
col. 8. tit. i8. al. i3. Novell. J17. cap. 4.
CEd novo jure hujusniodi niulieres cum omnihus homini-
^ bus contrahcre nuplias possunl , eli.tm cum pntdilis
magnis dignilatibus , dum lamtn dotalia instrumenla supcr
hoc con/iciantur ab iUustribus. Reliqui vero citra eos , qui
majoribus decorali sunt dignitalibus , solo adfectu nupliui
conlrahere possunt , dum lamen liberce sint , cum quibus
Ucet nuptias cclebrare.
Quantum naturaUbus hberis , vel eorum genitricl
rtUnqui possit.
2. Impp. Arcad. et Honorius AA. Anthemio P. P.
lYJAtre , vel legitimis filiis , vel nepolibus , aut pro-
lYA nepotibus , cujuscunque sexus , uno pluribusve exi-
stentibus ; bonorum suorura unam (19) tanium (20) un-
ciam pater naturahbus filiis seu filiabus , eorumque g:ni-
trici : vel si sola sit concubina , semunciam (21) largien-
di , vel relinquendi ha!)eat potestalem. Quicquid v^iro ul-
tra (22) modum concessum rcdictum sit , legitimis fiiiis ,
vel raatri , vel caeteris successoribus jure reddatur. Dat.
Id. Novemb. Stii.icuoj»e u. et AriTHEMio Conss. 4o3.
In AuTHENT. quib. mod. natu. efF. sui. §. ue igitur.
col. 7. tit. 1. Novell. 89. cap. 12.
'[Jnc soU liberi naturales , et kgitimi ad hunc moduni
coarctant : non etiani muter.
De legilimatione per oblalionem curicB.
3. Impp. Theod. ei Valekt. AA.
ad Apollonium P. P.
'I quis [ naturalem (^3) duutaxat foecundiiaKem sortia-
► tur , ] seu hber ipse , seu Curiae sit nexibus obliga-
N'
(12) Id cst , illecebris.
(i3) Praesuniitur concubina rcs suas omnes adquisivisse ex bonis
cjus cujus concubina est. Bald. Crcmensis simiuluri G.
(i4) Spurio c[uod aufertur , deficientibus quibusdam personis ap-
plicatur fisco.
(i5) Ut rcrum expilatarum quantitas adgnoscatur, conciibiaa tor-
qucri potest.
(iG) De cmptionibus factis a patre spurii nominc.
(17) Ju.^jiirandum niliil advcrsus ieges potest. /. 5. j. i. in
fin. supr. de lei^ibus.
(18) Libcralitas impura.
(19) Qui libcros legitimos liabcl , non potest Hl)eris naturalibus
eorumque matri una plus uucia reiinqucre , ut hic. soli vcro con-
cubinae , scmiimci.wn. Idem .-i solos parcntcs , nidlos vcro liberos
lcgitimos habot , ut hic. Hodic , dcducta portioiie parentibus aut
libcris dcbila , legilimi liberi eorumque matcr rehquum capere
possunt. Noi'ell. 87. si nullos liberos aut parcntes habct olim se-
raisscni. /. 8. Inf}\ h. t. hodie assem. NoucU. Sy. cap. 12. C- 3-
(io) ^ide Socin. reg. 280.
(21) Vide Nov. 8y. cap. 12. in pr. vers, et siq uidcm.
(2:1) Ri'licla ultra moduin revocantur.
(23) Inchisa videntur esse desumpta ( ct perperam ) es Nov«h-
Thcodosii de bonis dccurionum. yide Cujac, ad NoyelL "^.
62
49»
LIBER QUINTUS
tiis : ct trarlenrli filios nntnnlcs , vcl omnes , vel qiios
irjiiemvc malucrit , ejus civitatis (!uri.T (i) , unde ipse
oiilur , et in solidum licredes scribcndi lijjeram ei concc-
dimus facultatcm. *]- Qiiod si cui non ex urle , sed [exj
vico vcl poss! ssi(jne (jiialibct orinndo naturalcs liberi con-
ligcrint , eostjue V(!lil sub dcfinilionc pirpdicta Curia; splcn-
dore Jioneslare , et hereditatis opibus (2) adjuvare , ejus
civitalis adscribcndi snnt ordini , sub (jua vicus ille ac
posscssio censetnr (3). •]- Qnod si alterutram Rcgalium
Civitatum palriam sortiatur (4) , sit ei lil^erum susccptam
ex infr(]nali (5) conjugio soboJcm , cujuscuiKjne civilalis
dccuricnibus immisccre : dumm(;do civilas , (juae eligilur ,
toiius provincia; tencat principalum. Indignum cnim est ,
ut qui sacratissimee urbis ubere gloriatur , naturales suos
non iJhistris ordine civilatis illuniinet. -^- Et lioc sive po-
strema definiat [ voluntale , ] sive donalione cujuslibet
quantilatis in liberos naturales pater conferat. Et quod de
subeunda sorte curiali , seu testamcnto (6), seu actorum
fide constiluit , ita ratum csse , stabililcrcjue volumus ob-
servai-i, ut sive absiincndo [ab] Jiereditatibus, sive abdicando
donationes naturales liberi curialem voluerint evitare for-
tunam , posteaque paternarum opum, vel in solidum , vel
ex parte reperti fuerint posscssores , licet eas (7) aliena-
vcrint, omnimodo ad conditionem , in qua pater eos am-
pbficatis opibus esse voluit , etiam inviti coganlur accede-
re. '^ Sed et si filiam (8) naturalem vel fifias habuit , et
eam vel eas curiali , vel curialibus civitatis , ex qua oriun-
dus cst vel sub f[ua vicus vel possessio , unde oritur, con-
sistit , vel ejus civitatis , quau (f)) principatum totius
piovinciae tenet , matrimonio (10) collocavit : haec eadem
in pcisona ejus , vel earum ad exemplum marium obti-
nebunt. Quid enim interest (11) , utriim per filios , an
per generos commoditatibus civitatum consulalur ? et utrum
novos (12) lex faciat curiales aut loveat , quos invenit ?
Dat. ]6. Kal. Jan. Constantinop. Eudoxio et DioscoRO
CoKss. 442-
4. Impp. Leo et ANTfiEMius AA.
Armasio P. P.
QUoniam desideria morienlium [ ex arbitrio viven-
tiumJ non sine justa ratione coUigimus : et is , qui
naturaJem filium habens , horlantibus legibus ultro ad in-
star legitimi filii municipalibus eum voluit aggregare nm-
neribus , et donare patnae principalem : manifestavit no-
(1) Legitimantur liLcri ciirice ohlatione : hoc est , si curiiX a
pntre re ips.n oblati , aiit cjus teslamcnto curire dcstinali fucrint. l.
\)- in fin. iiifr. h. t. IKoi'. 89. cap. 1. et 3. Iiislit. de nupt. in
fin. Oftcrebantur auteih Curiae civitatis , teste populo vcl actis iu-
tcrvenicntihus.
(2) Intcrcst rcipublicse , subditos cssc locuplcles.
(3) Castrum possessio resvc civilis probati.r alicujus esse territo-
rii per solutioncm census. Bildiis. adtle JHovdL 89. cap. 2. 5. 2.
/. 4- 5* "^- Jf- *^^ censihus.
(4) Probari solutione census castrum yel villam alicujus esse
tcnitorii liinc colligit Baldus.
(5) Concubinatiis licila consuctudo. l- 5. {/; fn. iifr. ad SC.
Otftiun. quin conjugium cst , sed insequalc , ui hic. indc concu-
buia ij^iyx^^ Zcmarse dicitur : uxorcm imitalur. Ju'ian. adde
JSci-cll. 18. c. 5. ct II. ncc supcrduci pftcst. /. unic. supr. tit.
pr«x. lenttur qi cquc l(ge Julia dc adulteriis. /. i3. ff. ad leg.
Jul. de adulteiis. cst et qiiasi noverca , cjusquc coniunctio liberis
c( n^ubiuaiii uon peimissa. /. 4- supr. dc nupt.
(6) Testanitiilo curise filios dcsliuare p.itcr potcst.
(7) Pincsumilur fraus ex postcriori posscssione.
(8) Lcnitiinalur (ilia naturalis , si a patre viro curiali elocetur
Vel destinctur uxor.
(9) Metropolis dicilur quae principalum totius provinciae tenct.
tumque fecit sine dubio professione cerfisslma faculta-
lum buarum omnium elegisse se adfectione debita succes-
sorem : cum ccrlc hujusmodi personis adeo sacratissima
consliliitioue subveniuni sit , ul nrc (i3) renunciandi eis
aiit ajieiiaiidi , v(d repudiandi paternas lien.-dilates aut do-
naliones iu fr:iud(m Curiae concedatur facullas : scd rau-
neribus pairiae susceptis , patrimonia subire coganlur : nul-
lam e diveiso calumniaolium vocem penitus paliemur ad-
rnilti : sed ipsura Pliilocaium , et paternorum bonoium
omnium aJ^ inteslalo heredem, et noslra (i^) civiiatij cu-
riae princii alcm injnncla , vel injungenda sibi nmnerg
suliire , ex eo(|ue genilos , vcl nasciluros filios simihter
palernae conditioni subjacere praecipimus. I't hujubmodi
formam in omnibus causis , quae similiter in quocunque
civilatis ordine curiaque contigerint , in posteiura decer-
nimus observari. Dat. Kal. Jan. Constantinop. Jordane
et Severo Cojsss. 470-
De legilimatioue per sulsequens matrimonium.
5. Imp. Zeno A. Sebastiano P. P.
Dlvi Constantini ( qui veneranda Cbristianorum fid^
Romanum munivit (i5) imperium ) super ingenuii
concubinis ducendis uxoribus, filiis quinetiam ex iisdein ,
vel ante matrimonium , vel poslea progenitis , suis ac le-
gitimis habentis , sacratissimam constitutionem reuovan-
tes (16), jubemus eos , qui ante hanc legem ingenuanini
mulierum nuptiis minime intercedentibus , electo conlu-
bernio , cujuslibet sexus filios procreaverint : quibus uul-
la videlicet uxor est , nulla ex justo matrimonio legitiraa
proles suscepla : si volucrint (17) eas uxores ducere, quae
antea fuerant concubinae : tam conjugium Icgilimura cum
hujusmodi mulieribus ingenuis ( ut dictum est ) posse
conlrahere , c|uam uJios utriusque sexus ex earundem niu-
lierum priore eontubernio procreatos , mox postquam uu-
ptiae cum raatribus eorum llierint celebratae , suos patri ,
et in potestate fieri : et cum his , qui postea ex eodem
matrimonio suscepti fuerint , vel solos ( si nullus alius
deinde nascalur ) tam ex tesiamento volentibus patribus
etiam ex integro succedere , cjuam ab intestato petere he-
reditatem paternam : pactis , quae [ matrimonii ] tempore
super doubus vel ante nuptias donationis rebus subsecuta
fuerint, etiam (iS) ad ipsorurtv personas pertinentibus : ut
una cum fratribus suis postea ex eisdem parentibus forie,
i
/. 4- S' ^' JF' ^^ ^ff' procons,
(10) Noi>. 89. c. 2. §. i3. Instit. de nupt.
(11) Generi nobis sunt liberoruui loco : ut et soceri parentnra.
(12) Civibus novis non minus favendum quam autiquis civibus.
(i3) Acccptans vel admittens onus, cominodum et connexura ad-
mittere inteliigitur. Imo hoc nostro casu emolumentura repudnre
non potest : hoc est , filius patris destinationc decurio factus , he-
reditatem ca conditione relictam repudiare non f otest.
(i4) Bostrae , ita legitur Novell. 89. cap. 2. ^.i.
(i5) Al. minuit, quae lectio, velut falsa rejicitur a Castrensi e(
ita cst : Constantinus Christiana fide Romanuin imperium munivit.
(16) Rcnovatur lex Constantini per Zenonem.
(17) Legitimi et sui fiunt, nati in concubinatu ex ingenua iniilie-
rc , concubinatu in matrinionium converso. /. 6- I'fr. h. t. _/«-
stit. de nupt. in fin. Novell. 12. cap. 4- Novelt. 74- *^^P' '•■""'
vell. 89. c. 8.
(18) Donatio primo filio nascituro ex tali matriraonio facta, va-
let , ut hic: et /. 24 facit /. 5. ff. de operis libert. l. 24. ff- de
pact. dotalihus. Imo non vakt : quia personae non e.xistenti donari
vidctur : et in non absimili casu usnsfructus sine pcrsona constilui
nuii potcst : ut hiiic scqui videalur , donatioiifin sine person.i cssc
non possc. /. 26. ff. de stipulat. servorum. vide Guidoucm P-ip*
decis. 267.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
49^
progcnills , aut soli ( si nullus alius sit procrealus ) do-
tis et ante nuptias donationis [)ro tenore legum , nec mi-
nus paclorum emolumenta percipianl. *|^ Hi vcro , qui
tempore Iiujus sacriiissima; jussionis necaum prolem ali-
quam ex ingenuaium concubinaruni consortio meruerinl ,
niinime hujus legis bcneficio perfruantur : cum liceat eas-
dem niulieres sibi prius jure inatrimonii copulare , noo
extantibus kgitimis liberis , aut uxoribus, et legitimos li-
lios ( ulpole nupiiis praecedentibus ) procreare : nec au-
deant quos ex ingenua concubina dilato post hanc legem
matrimonia nasci voluerint , ul justi ac legitimi postea vi-
deantur , niagnopcre postulare. Dat. lo. Ral. Mart. Ba-
siuo n. et Armas. Conss. 47^.
V
e arrogalione.
6. Imp. Anastasius (i) A. Sergio P. P.
JUbemus eos , quibus nuUis legilimis existenlibus libe-
ris , in praisenli ali((ua; mulicres uxoris loco haben-
lur , ex his sibi progeuitos scu procreandos , suos et in
polestate legitimosque habere , propriasque subslantias ad
eos vel per uJtimas voluntates , vel per donationes , seu
alios legi cognitos titulos si ( voluerint ) Iransferre : Ab
inlestato quoque ad eorum heredilatem vocandos , nec ali-
quas quicstiones seu altercationes exercendi sub qualibet
astutia subtilique legum vel conslitutionum occasione su-
per his , vel agnalis seu cognatis geniloris eorum , vel
quibusdam aliis superesse facultalem in posterum. •f Ni-
liilominus quisquis hujusniodi mulierem uxoris loco dota-
libus instruraentis confectis habuerit , pro ejus scbole si-
milem eandemque formam cuslodiri : ne adimalur ei li-
centia sibi quodammodo per liberos proj)rium suum pa-
trimonium acquirendi. -]' Filios insuper et filias jam per
divinos adfatus a patribus suis in arrogationem (2) susce-
ptos , vel susceptas , hujus provideutissimae nostrae legis
beneficio et juvamine potiri censemus. Dat. Kal. April.
AwASTAsio (3) A. IV. ei Agapito Conss. 5o8.
Lex , qiici; cassatur , intelligitur cassari quoad futura ^
non quoad pneterita. Eald.
7. Imp. JusTiN. A. Marino P. P.
LEgem Anastasii (4) divinas recordationis , quse super
naturalibus filiis emissa est , in (5) his valere tan-
lum casibus concedimus ,' qui (6) nunc usque subsecuti
sunt , pro ejusdem legis tenore in matrimoniis tunc con-
stantibus , vel posiea contractis : ila tamen, ut non aliun-
de progenitis subvenisse credatur , quam non ex nefa-
rio (7; nec incesto conjugio. Naturalibus insuper filiis vel
nljabus ex cujuslibet niulieris cupidine non incesta , non
nefaria procreatis , et in paterna per arrogationem seu per
adoptionem sacra susceptis , ex divinis jussionibus , sive
autequam eadem lex irrepserit , sive post eandem legem
CO Cnjiis (it mcntio /. 7. Infr.
(') H.ic lcijc jicnnisjnm o^t iiatiir.ilcs liheros adrogando suos et
li_s;itiinos faccrc , scd luiic constiliiUoni dorogat. /. 7. Lifr. h. t.
vloi'ell, 89. cap. II. in /iii. vidctui- lanicn qiiasi lodiici conslitu-
tio Anastasiauii , pennissa per adontionciu li-uitinuUioue Nuucll.
«17. cap. 2.
(3) Anatolio.
(4) Iil Obl, /. 6, supr. h. t.
(5) ALrogatnr /. 6. supr. h. t.
(6) Lcx Anaslasii in futnrnm abrogatnr. NweU. 89. c. 7.
(7) tirunmuc iii iiittciilum legi Auastasii iudnlgcatur jus na-
usque ad prjesentem diem , non sine ratione duxims suf-
fragandum : ut adoplio seu ariogatio firma pennaneat ,
nuliis prorsus improbanda quajstionibus : quasi quod im-
petrarunt , lege fjuadam interdictum sit : quoniam et si
qua prius talis emergebat dubitatio , remitlenda fuit , rno-
vcnte misericordia (8) : qua indigni non sunt , qui alie-
no laborant vitio. Sint ii.ujue post candem arrogationeni
seu adoptionem sui , et in pot 'slate patrum : successiooes-
que tam ab inlestato quam ex testamento capiant , i^rout
in arrogatis seu adoptatis constitutum est. In poslerum ve-
ro sciant omnes legitimis (9) malrimoniis legilimam sibi
posteritatem quserendam , ac si prsdicta constitulio lala
iion esset. Injusta (10) namque libidinuuf desideria nulla
de caetero venia defendet : nuilum sublev&bit novum ad-
miniculum praeler anteriorum. disposiiionum ordinem , non
ante lata sanctio, quam ex hoc die resecandam pia sug-
gorit ratio : non arrogationuin vel adoptionura prsetextus:
qua? ulterius (11) minime fercndas sunt : noa astutiae , si-
ve divinis adfectandae literis , sive quibusdam illicitis am-
bienda) macliinationibus : cum nimis sit indignum , nimis
item impium , flagitiis (12) pra.sidia quajrere , ut et pe-
tiilantias servire liceat , et jus novemque p,ilris , quod eis
denogalum est , id (i3) altcro legis colore praisumant. Dat.
5. Id. Novembr. Justino A. et Edtherico Cokss. Sig.
Quantuni possint naiurales capere.
8. Imp. JusTiNiANUs A. Mennae P. P.
HUmanitatis intuitu naturalibus patnbus hoc indulf^e-
mus , ut liceat eis nulla legitima sobole , vel matre
subsistente , naturalem vel naturales filios , mafremque
eorum , non tantum ex tribus unciis , ( quod pra;teritce
leges permittebant ) sed eliam ex duplici portione , id est
sex (i4) unciis hcredes scribere : ut licet ab iutestato uul-
lam coaimunionem ad patris naturalis successiouem lia-
beant , ex suprema tamen [ ejus ] voluntate permiilatur
eis usque ad jiiajdictas sex uncias ( si lioc scilicet nalu-
ralis pater voluerit ) herediiatc^ni ejus capere : ita tamen
ut memoratam sex unciarum quantilatem in omnibus na-
turalibus filiis et matre eorum ininime testalor excedat :
quam et in legatis , et in fideicommissis eis relinquendis ,
et dotibus (i5) , et donationibus taiu aliis , quain ante
nuptias usque ad sex unciarum aEstimationem lib?ram
[ similiter ] naluralibus eoruin palribus damus poleslatem.
•j- Ha3c autem iu futiiris tantummodo teslamentis, vel ul-
limis volunlatibus , vel dotibus , vel donationibus locum
habebunt. Dal. Kal. Januar. Constantinop. DN. JusTt-
NiANo A. II. CoNs. 528.
In AuTiiENT. quib. mod. naturales effic. sui.
5. Si vero filios. et ^- fi. col. 6. tit. 1.
rsovell. 89. cap. 12. et cap. i5.
Zlcet patri sine legiiinii prole scu parente , cui relinqui
necesse est , decedenti , tiaturalibus totnni substantiam
turalcs libei-os adoplaudi , natnralium tamcn nomiue non intelh-
guntur nati cx nciario ct iiicc^t(iOso conjugio.
(8) /. 6. Jf. de dectirioniius.
(y) Novell. 89. c. 7. <;. 12. in Jin.
(10) Injinlis dcsideriis venia doncgatiir.
(11) \ ide taincn qiue dixi ad Noi/cll. 117. c. 2.
(la) Flagitiis pr.xMdia noii sunt quaerenda : nec vitia juvanda.
(i3) Cap. 39. de reg. jur. in G.
(i.j) Disi ad /. 2. supr. h. t.
(i5) Dolcs naturalium filiorum eis imputantur in legitiiuam; ad-
dc l, uxorcrn. \\. ^. puter. w. ff- de leg. 3.
49'
LIBER QUINTUS
sumn vel inier civos largiri , vel in testamento transmitle- eos modis omnibus ad ejus successionem , sine testamento
re. Quod si purenlcs duntaxal ei siipcrsint : legilima par- moricntis vocari , nec curiae Jocum esse prjelerquam si
ic parenlihus relicla ^ reliquuni intcr nalurales diatribui per- qunrta porlio bonorum ejus eidem curise debeatur, eo quod
miltitur. Jh intestato vcro cum desit sohules cicilis ., nec niiJlus forte ox mcrlui liberis curialia munera 'peragere
^upcrsit conjux Icgitirna : si naturales ex concuhina ex- cogitur : illo videJicet observando , ut hi , quos [ i,ie ]
ianl ., quai sola fucrit ei induhitalo affcctu conjwuia ., in naiuralis filius , posifviqiiam (8) forluuK curiali datus
duas paicrnK suhstaiiticc uiicias succcdani , ut mairi inier est , procrcaverit , ct decurionr-s sine dubio sint et cu-
eos virilis portio ( 5/ supcrcsi ) dclur. llujusmodi enim rialia peragere munia compellanlur.
nalurcdcs filios pasci honi viri arhilrio cst ncccsse : sive le- ^. i. S\ vero siiw, lihcris cujuscunque gradus inle;tatus
^ilinu exlant , et succedunt : sive conjuge viva quilihet
cdii (]) sunt hcredcs. Hi ergo et parcntihus parem (2)
prasient , si opus sii , piciatcm. Scd (jui cx damnaio {^6)
sunt coiiu j omjii prorsus hencficio scdudaniur.
J)e legitimatis pcr ohlationeni curin.
g. Idem A. Mennse P. P.
decesserit : si quidem matre supersljte , terliam quideni
parlem bonorum ejus niatrcm liabere , duas vero ali.is
parles curiam , cui a patre dalus esf. Sin autem mater
qiiidem drfuncti non superest , alii vero cognati ex ma-
terna linea descendentes , vel ascendcntes , vel ex lalere
venienies ad ejns vocentur successionem : tunc ea quidem ,
quas a patre nalurali ad eum pervenerunt , [ eideni ] cu-
riae cojnpcterp. Si quid vero filio postpa legitimo successo-
ri efTecto , vel a malre sua , vel aliunde quocunque le-
("^Ommunium rerum esse ulililatem recte Judicanles , lu- gitimo modo acquisitum sii , hoc ad proximos maiernos
J cidis et omni ambiguilate segregatis legibus uli noslro ejus cognaios pervenire. IIlo videlicet observaudo , ut $i-
subjeclos imperio, ad prffisentem sanctioncra venimus : per ve matre cjus superstile , sive ea ante filium mortua,ali-
(juam omni dubitatione amputata , quae usque adhuc quis ex ejus genere ejusdem curiae fortunam subire para-
oblinebat, cerlissiraum faciraus , ut quolies naiurales filii lus sit : liceat [ ei ] ofTerenti se eidem cun> , bona mor-
curiali (4) fortuna? patria? sui genitoris adsignanlur , vel tui , qu» dc substantia patris ad eum pervenerunt , cape-
adhuc vivente patre vel post ejus obitum , pro dispositio- re , muijiaque- peragere cmialia , quo accidente , raater
iie testamenli ab eo coudili •, et eo modo legitima jura in defuncti ( si adhuc supersit ) non solum tertiam partem
paterna successione adipiscantur , [ ul ] ( quod recte fie- eorum , qux extra paternam substantiam filius ejus aliun-
ri minime dubium est ) licet lUuslrem dignitatem , ex de acqnisivirit sed eliam omnia ea , vel ipsa sola , vel
qua curialis fortuua^ liberatio compelere non potest , na-
turales filii antea meruerinl : ne permittalur eis conlra
substantiam ab eodem naturali palre descendentium (5) ,
vcl ascendenlium (6) , vel ex lalere agnalionis , vel
cognationis jure eidem patri conjunctorum ( licet ipsi
legiiimi successores eidem naturali patri per memora-
tam fortunam efTiciantur ) aliquod jus sibi vindi-
care. 'f' Quod et in his locum habebit , qui jam a
naturali patre curiali condilioni Iraditi , et adhuc su-
perslites sunt : eodem scilicet modo nec illis contra sub-
stantiam ejusdem naturalis filii , vel ex eo descendenliura
L ^'^^ (7) ascendentium , ] vel a latere conjunclorum ,
aliquod sibi jus vindicare valentibus. "Sed si quidem iste
naturalis filius , sive postquam legitimus successor patri Jegitimis malrimoniis procreatos habeant, et eo modo na.
ellcctus sit , sive in antecedente tempore , filios ex Icgili- turales quoque filios sibi legitimos successores efficere : iia
mo malnmonjo, vel alios descendenics liberos habeai : tameu,ut(i4) miuime eisdem patribus liceal per donaiio-
cura coheredibus suis capiet.
§. 1. Ea vero , quae de successione naluralis filii post
curialem conditionem morienlis constituimus , non tanium
in his lotMim habere debent , qui postea a patre suo na-
turali curia^ dati fuerint : sed eliam in illlis , qui jara
dati sunt , si tamen adhuc supersunt. Quod si ante prae-
sentem sanctiouem mortui (9) sunt , minime ad eorum
successionem eandem nostram sanclionem extendimus.
5. 3. Et quoniam omnimodo favendum est curiis civi-
tatum : ilhid etiam in hanc parlem addendum esse cense-
nius, ut liceat (10) patribus naturales filios curia? (11) pa-
tria? sua» fradere , ^non (12) solum nu]la(i3)eis legiliuia
sobole existente , sed etiam si filios , vel alios liberos ex
(1) Alimonta libcris naturallLus dctcntur non modo a patre ,
e)Msvc lilxris lepitiniis aul lcgitimntis , scd ctiam a ] alris natnralis
iuccessoribus feu bcrcdibiis : et qiiiddu ex bonis ipsins bstatoris.
adde c. cum liaherct. 5. cxtra. de co , qui du.ril in mdtrim. quam
}>fd. pcr adult.
.(3) Pater ct filius pari ]nvt tcucntnr in pcrmissiom"bus et pro-
bibitionibiis; ul qiicmadmodum pater spiirium fdium non instituit,
ita nec paticm filius.
(3) Alimcnta jiire civili non dcbcntur lilicris cx damnato coitu
piocrcatis. addc uuth. cx complcxu. iupr. de incestis et iimtil.
(4) IS^oi'. 89. c. 2. c. 3. c. 4.
(5) Lcgitimati pcr malrimonium libcris justis consanf;nin<_i sunt
at non ii , qui per oblationem tantnm. Cur ita ? tcgiiimi sunt '
ut hic , et iN^^oc. 89. Illi omni cognationi oranibiisqiic co^natis Ic-
s.itimi snnt : bi legilinianti tantum , non aliis cognatis: ciu? Prior
Jcgiiimatio naturam imitatur , at non poslerior : uude notat Bart.
statuto civitatis legitiniationcm non baberi pro legitimato in bonis
exlra terrilonum positis. Cujus diflcrentia; vis baec est : ut priore
casu lcgituiiatus , lcgitimis fratribus s*icccdat . non postoriore casii.
Quid si quis Icgitimatus cst Principis rescripto ? cxtra l.rrilorium
qiioquc civilalis legitimalus ccnsclur. Ciir ? proptcr siimmam Prin-
cipis j)otcstatcni sive pcrsonas ipsas spectcs , sive res : boc csl legi-
tunalus babcbitur omnibus patris cognalis , ct cxtia tcrritoriura
qiioque suas clvitatis : ut per Principem legitimatio ea partc , Ic-
gitimationcm quae matrimonio fit , imitetur : et eam superet qui
fit tantum per curise oblationcm : causam si quaesivcris, baec adfer-
ri potcrit , quod potcstas Principis non in miius cisitatis lanlum
prapforiiim , scd in fotius Princijiatus fusnm sit et exteiisam.
(6) Hrec verba dclcnda. vide Cujac. 17. obs. 6.
(7) HfEC verba dclenda csse Cujac monct 17. oLscTf. 6. e^t
«nim iniquum et falsum , patrcm naturalcm non succederc asccii-
dentibus naturalibus : Iioc est palri suo vel proavo.
(8) Hoc jure patre faclo curiali , liberi postea susccpti , sunt
curiales : ante suscepti non sunt. bodie etiam ante suscepti curialc»
sunt. JVou. loi. c. 4- • ^
(9) Haec constitutio locum non babct in jam mortuis , scd
morituris.
(>o) l. 3. supr. h. t.
(11) Legitimos babens liberos pofest fiHos suos ■naturales , si qiio«
babet , ciirige ofrerre : ."ed et cis relinquere ct donare , non plus
tamcn qiiain iini libcroriim cui minus dederit.
(la) Legitimare per oblatioiicm curia; Clios naturales patcr pot-
rst , licrf alios Icgitimos jani babeat.
(i3) Nvi'. 89. c. 2. 5. I.
(i4) Legitimato filio patcr plus icliuquerc non potest , quam le-
gitimis et legitime natis.
m , vel ultimam volunlalem amplius [ eidem ] filio na-
ali dai-e , vel relinf|uere , quam (i) uni filio ox Jegiti-
)j) malrimonio procrealo dedcrit , vel reliquerit , cui uii-
ijna portio data , vel relicla sil. Dat. Kal. Jun. DN.
.IsTJNUWO A. 11. Cows. 628.
De legilimationc per siJisequens malrimouiuni,
10. Idem A. Demoslheni. P. P.
^Um quis a muliere libeia , et cujus matrimonium
i non fst ]cgi!)us inlerdicluni , cujusque coiisucludiue
Kicbat , alicjuos liberos habucrit , minime dolalibns iti-
iirrientis composilis , poslea autem ex eadcm adlectio-
(?) , etiani ad nuplialia pervcnerit inslrumenta , et
)S itcrum ex coden» niatrimonio liberos procreaverit: ne
leriores libcri , qui post dolcm cditi sunt , sibi omne
^ crnum paliimonium vindicare audeant , quasi jusli et
i polcstate efiecti fralrcs suos , qui ante dolem fuerant
r ' , ab licreditate patema repellentes : hujusmodi ini(jui-
'• 'm anqnilaiulam ccnsemus. Cuni cnim adleclio prioris so-
is , el ad dolalia inslrumenta cllJcienda , et ad posle-
rcm fiJiorum edendam progeniem pia^stilerit occasio-
1 , quomodo non esl iniquissimum , ipsam siirpem se-
idar? poslerilatis [ priorem ] (|uasi injustam exchulere :
u (3) gralias (4) agere fralribus suis posteriores de-
nl , quorum benificio ipsi sunt justi filii , et nomen
jrdinem conseculi ? Neque enim verisimile est , eum ,
postea vel donationcm , vel dolem conscripserit , ab
10 lalein adf(.>ctionem circa niulierem non habuisse, quae
1 digiiam esse u.voris nomine facicbat. Quapropter san-
'iis m hujusmodi casibus omnes (5) liberos , sive an-
Jolalia iiblrumenla editi sint , sive postea , una (6)
'isnique lance trulinari , et omnes [ filios ] suos in po-
( a«e suis existero geniloribus , ut nec prior , nec junior
Jo habcalur discrimine : sed qui ex iisdem raatrimoniis
acreaii sunt , simili perfruanlur forluna. Dat. i5. Kal.
^•('b. Chalccd. Decio V. C. CoNs. 529.
<r sequens matrimonium flii nafi cx concuhina legiti-
''lur , ciiamsi c.v co matrionio nullus puslea nasca/ur :
>iaUts vii-ens non reperialur tcmpore morlis palris.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
493
Ti. Idem A. JuJiano P. P.
:Uper legem conscripsimus , qua jussimus , si (7)
quis niulierem in suo contubernio coUocaverit , non
iimio adleclione (8) niaritali ( eam lamen cum qua
n- el ita dcrogatur Novdl. Th. de hon. decur.
) Nov. 7^.
!) /. II. Infr. h. t. l. 20. vns. sancimus. siim-., de don. antc
l. Jnst. dc nupu.s in j,n. JSovell. 89. <:. 8. Infr. Lcgilimatio
.ualrmioniMin, lahnlas ct scriptnraiu rcqnirit jnrc civili , ««
; H insut. dc nupt. in fn. non tamcn jurc Cauouico. c. tan.
i. exti: qitt Jilu sint legitimi.
) Aulor bnulicii altcri conforcndi ipso bcncficio non cst ar-
lus , «Mi adjuvandiis potius ; addc /. amicissirnos. 36. ^. Lu-
'•.//• uc excus. tut.
1) Ilinc vidclur dclcndi possc conimimis illa opinio , Lcqifima-
pcr luiilias non tantum lcgitimuin (icri , sed jus primoWnilu-
;tiam conscqm advcr.us fratrcs juslis postca impliL susccptos.
ad jyofell. 89. o. utt. ^
•) d. §. ult. Jnst. de nupt. infn. Noucll. 19.
)) Lcgitimali pcr malrimonium aequaii jurc ccnscntiir. ct .snc-
I upatri nna cum aiiis anle cl post malrimonium icgitiinc
) Logitimatur filius naluralis ^ cr subscquens matrimoniimi ,
poterat habere connubiuin ) et ex ea h"beros suslulerit ,
postea vero adfectione procedenle , etiara nuptialia inslru-
menta cum ea feoerit , filiosMue veJ filias habuerit : non
solum sccundos Iiberos , qui post dolem editi sunt , ju-
stos , et in potcstaie csse patribus , sed etiam anleriores ,
qiii et his qui poslea nali sunt , occasionem lcgitimi no-
minis pra^slilerunt. Qi am lcgoin quidarii pulavcrunt sic
interprclari , ut sive uoii (9) progenili lucrint post do-
tem coiiscriptam liberi , sive jam ab hac luce subtracti :
non anicriores filios juslos Iiaberi , nisi ulroque tempore
viventes, et suj^erstiics liberi invcniantur : (juorum super-
vacuam sublililalcni pcnitus inhibendam ceusemus. Sufli-
ciat etenim talem adiectionem habuisse , ut posi libcrorum
edilioncm et dolalia cfliciant inslrumenla , et spem (lo)
loUenda} sobolis habcant : Jicet enim lioc , quod spera-
tiim e.st , ad cfreclum non j)ervenerit , nihil anterioribus
liberis forluitus (11) casus derogare conccdalur : et multo
magis si quis miilierem , quara in contubernio suo ha-
bucrat , praFgnanlem (12) fecerit , poslca autem adhuc
gravida muliere constiluia , dotalia fecerit inslrumenla ,
et pucr vel pucJIa edilus vel edita sit , jusia patri soboJes
nascatur , et in poleslale efficialur , et heres exislat mo-
rienti sive ab inlistato , sive ex tcstamenlo. Satis enini
alisurdum est , si fihi post dofeni progenili aulerioribus
Jiberis adjutorium adferant , et ipsuin piierum , vel puel-
lam sibi opitulari non posse. Et generaliler dcfinimus ,
et quod super Jiujusmodi casibus variabatur , definitione
cerfa concludimiis : ut semper iu hujusmodi quffi>lioni-
Jjiis , in quibus de stalu liberorum tst diibitalio , noii (i3)
conccjotionis : scd partus tempiis ins|)i<;iatiir : et hoc fa-
vore facimus Iibororum , nt edilionis tempns staluamus
essc iuspectaudum : excej>lis his tanllimmodo caiiJ,Lis , ia
quibus conceptiouem (i4) magis approbari , infantiuin
condifionis ulilitas expostulal. Dat. t5. Ral. April. Lam-
PADio et Okeste \ V. CC. Conss. 53o.
In AuTiiiiKT. de incest. niipt. §. Dubilalum. col. 2.
tit. ^. aJ. NoveJJ. 12. cap. 4-
QUod jrts locum habet , et si ante hoc consortium , le-
giiimorum paler sit cx alia conjugc , a qua sepuratus
sit legitime , id ca niortua.
la AuTHEttT. de trient. el semiss. §. penult. col. 3.
tit. 5. Novell. 18. cap. uJt.
OEd nofa constitutio non pennittil hoc in ancilla , nisi
^ cl , qui sinc legiiimis aliis repcritur.
ut hic. Cujns rcgnlse cxlcnsioncs vigiiiti, csccplioncs quafuordecim,
vidc apud Diiciiaziuin rei^. .35o.
(8) Aflectio niarilalis iniptias facit, ut hic. 1. 10- supr. h. t.
(9) Dixi ad Nofcll. 74. in pr. et Nouell. 89. c. 8.
(10) Si ita cst , qui niortis periculo instantc , concubinam ujco-
rcm vocat , libcros ex ea susccptos non les-itimabit : ut vellc vide-
tur Baldus in hac les;c.
(11) Antcrioribus liberis fortuitus posteriorum casus nihil dero-
gat : ct ila pcr mali imonium lcgilimanlur libcri , etiamsi post alii
non nascantur , vcl na.^canlur , ct nioriantiir.
(12) XJt sciri possit quis lcgitimc natus sit , non inspicitur tcm-
pus conccptionis , scd parfus.
(i3) "\i-rbum procrcati non modo locum babet in natis , jed
etiam in concepfis , ct adbuc in ufcro cxisff nfibus , ut conccpti ct
nondum uati possint pcr r..>^criptum Icgifimari , vid. Roland. a
> allc I. cons. 5i. num. ?i- .
(i4) Adde /. ;. /. 26.^': de stat. hontin.
494
LIBER QUINTUS
In AuTJiENT. ut lib. (lcc. §. si (|uis autcm. col. 6.
tit. 7. al. 6. jNovell. 78. cap. 3.
1\TQi>a alia consiitudo hoc gmeiulitcr inducere videlur
J.y cl in his , qui ex ancilln swit , ut ex i/jsa dotis in~
scriptione simul , et libertas inOualur , et jus suorum.
De legitimatione per Principem.
In AuTiiEKT. (iciib. iiiotl. naL. cfllc. icgii. §. i. vers.
•Si vero solumjuodo el §. sed cl aliud. col. 6.
til. 3. al. 1. iSoveil. 74-
"TlRcctcrea nui lcgitimam non hahct prolem , sed ex hu-
Jl jusmodi consuetudine duntaxat naturalem : potesi ab
eo precibus (1) Principi dalis , legitimos sibi constituere .,
ct sine (2) matrimonio , si mulier jam dcfuncta sit , vel
deliquerit , vel occuUetur , vel alias venire prohibcatur ,
vel (juoquo rnodo matrimonium impcdiatur , uL sacerdolio.
De legitimaiione ex iesiamenlo.
In AuTHKNT. quib. mod. nat. effic. legit. §. illud aulem.
col. 6. lit. 3. al. i. rsovcJl. 74. cap. 2.
J Tern sine legilimis decedens , in tcslamento (3) scri-
jf Z/e/zs v^ello se ualuraies fiJios foie legilimos succersores,
iicentiam habeat , ut post morlcm ejus filii Principi sup-
plitent , testamentum ostendenles ,• et Principis , et legis
dono fiaiit heredes : si tainen ^filii cohincatem patris am-
plclanlur. Quod genenditer obscrvatur : Sed si ald (jui-
dcm vuluJii legitinii fieri , aUi non : volentcs Jiant , cMe-
fl in jure naiurali reuuJieant.
•
De eo , qui in cdi'iuo instrumento nominatus
^ cit fiiius.
In AuTHEisT. ut iiceat nialri et avi.x. §. Ad hoc autem.
col. 8. lit. 18. al. i3. Novell. 117. cap. 2.
Ql quis liberos hubens nulurules ex muiicre libeni , quce
^ uxor ei poicrai (4) essc , dicat (5) in instrununto
sivc publice , sive propria manu conscripto haher.te sub-
scriptioneni trium tesiium fide dignorum.j sive in testamen-
to , sive in gesiis monumentorum , hos suos esse , tiec
adjecerit nalurales , hujusmodi fiUi ei legitinii succcssores
erunt. -f- Ei si uni ex multis Jiliis teslimonium quodUbci
ex prccdictis modis prceluerit , cceieris ex .eadem mulierc
natis ad legitima jura sujficiet.
(1) De lcsitimatis per rescriptum.
(^) Lcgituuati statuto , vel a Coinile ( qnem PalatiiRim Comi-
tcm interpretcs nostri appellant ) liberi naturales succcdere parenti-
Lus suis non pobsunt , existentihus lcgitimis , nt. hic : nisi fortc
ipsi legitinii conscntiaiit kgilimationi , ne alioquiu ipsis legitimi»
iu jure succissionis fiat prsejuilicium.
(3; De legitimatis pcr testaniciilum.
(4) Verbuiii poterat babct quatuor significationes. vid. Roder.
Suarez. de matrim. n. 33. Ans.
(5) Legiliiviari a palrc videtur filius natnralis , si instrumcnto
publico , vcl scriptura manu propria perscripta et subscriptionem
trium testium fide dignonun hahmU' filius nominatur seu appella-
iiiv , Ut hic. quam sentcntiam quatuor txcej I lonibu, pro] ositis
coercet et restringit Duonazius reg. 348. de trium Itstium subscri-
ptionc , ejusquc vi et ellectu , vide l. scripturas. \i. infr. qui
-potiores.
(6) Utrum nepos naturalis avo succedat.
(7) Filii appellatione in odiosis iiepos non continetur : si ratio
odii qua- crat in fdio , ccssat in ncpole : ul filii certK quaiitatis
mcnlione Ihcla ncpos alterius qualitatis non contincatur.
(8) Legilinio nepoti ex filio naturali : vel naturali ex Icgitimo:
vel , naturali cx naturali , legitimis non esisteutihus , potest avus
univcrsa bona rdinquore , licot eorum parenti non posset nisi sc-
niisscm rclinqucro. /. humanhatis. 8. supr. /1. t. forte qnod nepos
ctnsetur jurc citranei , ytl pro extranco liabtatur : ut quuu ci.ti.a.
De nepole naturuU.
12. Idem A. Joanui P. P.
CUidam , qui juslum fiiium habeljat (6) , nepos ac
cCbSit naluraiis. Si nepolis (7) nomen liujuauiodi so
boJi legibus accommodaudum esset , t[ua;rebalur. Voleij^
eniin tali (H) nalurali nepoti ex suo legiiiuio filio jar
deluuclo progc;uilo lolani [ suam ] subslanliarn relinque
re , «juaai sacris consiitulioniLus tantummodo ju lilus ua
turaiiLus proliibcniibus toluni palrimonium , sive uuaatat:
parleni voiucril , eis leiinquere , et certo fine parles eo
rum concludentibus ? liujusmodi antem dubitatio et i
aliu [ dubitaiionis ] specie ventilata est. Quid eaim s
ex naluraii iiiio nepotem habeat avus legiliinum pali
suo , vel naturalem ? In omnibus itaque talibus dubila
tionibus , cum nuUa legilima consequeutia iu hujusmod
personis custoditur , sed inlerventu sobolis naturalis nul
lum(9)ius iegitimum subcssepotest, ut necessitas relinquend
aliquid eis ex iegibus immineat ; liceat eis , quaniuin vo
lucrint suae substantiae in eos conferre j sciJicet nuUa legi
tiuia soboJe subsislente. Filiis enim naturalibus reJin^iL
constitutioues , (£uaiituin voiueriut , ideo prolubuerunl
quia (10) vitium paternum refrenaudum esae existimav^
runt. lu nepotibusautem nou eadem nbservalio iu praBJal
speciebus custodienda est , ubi legitima soboles miniiL
facit impedimentum. Ea enim subsislente : veteriun coi
stitutionum tenorem in naturalibus fiJiis statulum , et i
nepotes exlendinius. Sed lioc in liis tautuinmodo sanc
mus , in quibus volunlale aliquid consecuti suut. Jui
etenim ab inteslato (ii) in avi successionem nemini e»
rum penitus aperiraus. Et li«c non solum eis ac(»3ei
censemus a sulislantia avi paterni naturalis , sed elia:
proavi , vel ejus cognationis : si quis saltem hujusmo»
vocabulum in tam de;ieneres (12) Jioraines exleudere ru
luerit. Dat. Ral. jNoveinbr. Lampadio etOhESTE VV. C(
CoNss. 53o.
T I T XXVIII.
Q
DE TESTAME.NTAPJA (i3) TUTELA.
De testamenio palroncv.
I. Impp. Sever. et Aintokin. A. Speratse.
Uem dicis tibi lutorem ia testamento patrouae(i4) <^
tuin , si administrationl se nou (i5) iuimiscuit, nu
neo , et eideni testator possit relinquere.
(9) Lcgitima nulla debetur liberis naturalibus : Naturales ti
tuin liberinrtn agimt de inofficioso. adde /. i. 5- i- Jf- '^^ *°
possess. conlra tahui.
(10) Siii). incontinenli.ie.
(11) Nepos ceeterique libci-i naturales avo vel proavo nuHo mOj,
succedunt.
(12) Est boc natis ex concubinatu vitium, ut de^ncres sini , n
tlu et obliqui. Lucanus , Obiiquo inaculat qui sanguine regn.ii;
et Bastardi vulgo a Gerinanico Bos art , id cst , degeneris ingen
vide Cujac. ad Noi^ell. 118.
(i3) Dixi ad L.1O.D. 2. Tiitela alia legitima , aba dativa , a
testamentaria, ut hic : alia Aliliana. utut sit , tutor dari testatnt
to potest. An et curator ? non daiur. /.7. Infr.h.t.l. i. infin-.,
dc confirmando tiitor. quia lex 12. labularum de tutela loquitu.
non de curatoro , datus tainen confirmatur a praetore. «•(•.'■ \
dc Ciijac. 7. oise/v. 6. An et adoptio ? sic videtur. VcHeius t,
terculus 2. Eutrop. 7. Sueton. in Tiber. Cic- in Bruto , Nep<»
^«ico. Imo non rccte , propter superioris legis 12. tab. Mtionci
sed tamcn confumatur. dixi ad /. 63. §. \o. J}. ad SC. Jreb. i
et contractus, disi ad /. 11. ff. quv lest. Hoc interim notamu
est , in Gallia neque lege , noque testamcnto tutores , sed tanu
ex inquisitione dari. vide Lucium 8. Placit. 3. num, l.
(i4) Idcm in patrono. /. 28. in fin. ff.. h. t.
(i5) /. I. injin.ff. de co qui pro luior.
aclione tibi (eneliir : neque enim jure (i) datus tutor
it. Quod si administravfrit (2) spoiile res tuas , experi-
adversus eurn actione nogotiorum geslorum poles. PP.
al. August. Apro et Maximo Conss. 208.
Pe tcslcunento et codkilUs.
2. Imp. Ajnton. A. Sabiniano.
^ Tsi a patre tuo tes(amento jure tibi tutor datus,eo (3)
-J tcmpore , quo Iktps extitisti , in rebus bnmanis fuit :
uien codicilhs alius tutor recle datus cst , el uterque (4)
opier volunlflicjn leslatoris tutor erit : nisi leslamenio
tuni pater aMum codicilbs daudo reprobaverit , lunc
im poslenor solus lulor erit. Dat. Id. April. Duobus
AipRis Coivss. 21 3.
Si ex piipillis unus in suam tutelatn venerit.
3. Imp. Alexajnder A. Gordio et aliis.
|I tutores teslamento (5) vobis dati sunt , quamuam
unus vestrum suae (6) aetaiis factus sit , id est pupi^
l|em aGlatem excesseril , (utcla tamen veslra ad eum non
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
49^
rlinet Dat.
wss. 224.
5. Kal. Jan. Maximo 11.
De testamento matris.
4- Itlcm A. Felicianje.
]\
Ater (7) lestamenlo filiis tutores dare non pofest
es r n '% S""'' '^ '"^"■^"^'•if- t Q"ando autem eos bel
. \ r *^ y '"f t"crit , solet cx voluntale defuncl»
us tu tor a Pra-sidibus confirmari.
[- Nullo vero cx bis interveniente , si res pupillares
dat u ad , ,^^^ ^^) . ^^^^ tut^li^actirn^
Nss. 225!* "• ^^^'^^^ "• et Cuispmo
De servo alieno.
5. Impp. Valerxan. et Gallien. AA. Daphn^.
liS"?;'? r'"' "'''""'" ('°) «^r^»™ de quo po.
- siulds , t't tutoiem esse voluerit , et lihpmm ^
-.ueu alio tutore pup.IIis [ ante ] ^Tl^ ^^^^]
)^C«salio^inj„„cti pcrpcram ofllcii no,.inc„, obbgat. /. 5. in-
^^X^^,^ '' ^^ *"*^'- -isoncrit , aclione gcsto-
) Eodcin fcnipoic , q„o connininntur .imnl r • • ,
»^ fiii.jl): h t ••"«•"ics suut. ^alic. adde /, ul-
s» «.,.i,. ,i,.,i%!, ;■„;:£;'■ £i*s"r-*-. -
,:...t.rsr;ir'c:;f^'sri"';'^i »'■--■"-
t|ficati()„cs cxplicat J"^- v. oos. 5. i.bi vanas aetatis
ct manumitti hunc apud pra?sidom provinr •.•r^ , et curato-
rem adjungi oportet. PP. 3. Rai. Mart. ShcuLARi et Do-
>'ATO CONSS. 2(Ji.
De administratis et neglectis.
6. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
SCC. Donnae.
I tibi paler avunculum testamento recte tutorem dedit
nec ,s excusatus est : eum tuiels judicio , tam de ad-^
nimislraiis , quam dc neglectis (ii) ( cum admini.>traii
ueoerent ) apud competentom judicem conveni secun-
dum bonam fide.n tibi satisfaccre jussurum. Subscripta
JNon. Apiil. Sirmii, CC. Cokss. 293.
De differentia tutoris et curaloris.
1- iJflem AA. et CC. Triphenje.
f pUtelas [ actione ] contra tutorem mola , (|uem [ iu ]
A testamento patris , in cujus fuisti potestate , datum
proponis : reddi tibi , si quid debetur , competcns Judex
adilus jubebit. Curatorem (12) enim inutiliter [ in ] te-
slamento dari non ambigitur. Dat. 17. Kal. Maji , Sir-
mii , CG. CoKss. 2^3.
et .^LiAKo Be verbis Grcecis.
• 8. Tmpp. Theod. et Valent. AA. Florentio P.P.
rTlUlores (i3) eliam Graecis (i^) verbis licot in testa-
1 mentis relinquere : ut ita tutores dati videantur , ac
si legilimis verbis eos testator dedisset. Dat. Prid. fd.
Sept. Theodosio A. xvii. et Festo Conss. 439.
T I T. XXIX.
DE COKFIRMANDO (i5) TUTORE.
De testamento matris.
1. Imp. Alexander A. Prisco.
^Estamento mairis- (16) tutores dati , excusare [ se ]
-* necesse (17) non habent , nisi decreto secunduin vo-
iuntatem defuncla? , et quidem inf(uisilione (18) babita da-
ti fuennt. PP. 3. Non. Mart. Juliako 11. et Crispiko
CONSS. 225.
''onfirinatiis
n famcn i, ^ v ^ ""y'^" ""o , nisi eiim I
-f i„S" S"r„;;.^;™';.'r/T"',"'-^'- ^""
■". S': Kl,^„,J„ti.^.;;^'i,L:'^ ,s:r s:;
!?■/• o i" '• ^^ ^- ^- -fi^- '^" %• 2- Goth. Mnlc : vidc Glossara
\ I k '^'•^' ''• •*• *''''• ^- '^■ff- ^^ c""/?'-'«- '"'("•• J- G.
V9; L. 39. 5. f). Jf\ (ie ndmimst. et peric. tiUar.
(loj bi scrvus alicnus cuin liborlatc tiitor d.itnr , servns rcdU
mcndiis cst, ct ut curator vcl tutor alleri adjtinsilnr. Salic.
(11) Tulor ncgligcntiain prapstat , ct dc ncgliizcntia tenetiir. /.
2. li'Ji'.si tutovnon gcsser. L 60. §. 3. jff". de riui nupt. l. 1.
5- ^•Jj- cle admin. et peric.
■ ^l?^ Curator tcstamcnto inutilifcr datur , licet coiifinnetnr. l. 1.
^";JJ'^-.U- de confirmando tutor. l. (j. siipr. de nesot. cest. vid.
Cujac. 7. ohseri'. 6. r o s
(i3) Novclla Tiicodosii de testamcntis.
(i4) Tutor Gr.Tcis vcrbis dari potcst , ii« 7ijc. Quinam actus
Gra-cis vei l.is ficri possint , dixi ad /. 11./^ d. leq. 3.
(i.'>) L. 26. D. 3. »x/ a
(16) Et ita inutilitcr. /. a.J^ h. t.
(17) Tiitor in.ttilitcr datus , nisi a die confirmationis suae cxcu-
sationc iion indiget.
(iS) Ciir in.igis inqniriliir tMtor a inatrc datus , qu.im a patre ?
mairis,ut ct oiuniniu mulicrum consilium fracile cst. /. i./f'.de tc-
stam. tut. ° ^"^
496
LIBER QUINTUS
De epislola et imperfccto teslamento.
1. Idem A. Valeiio.
NEque per epistolam (i) , neque ex imperfecto (2)
teslamento tutorem recte dari indubitali juris est. Sed
voluntas patris iu constituendis tutoribus, vel curatoribus iii
liujusmodi casibus a Judice , ad cujus oJiJcium h<ec res
perlinet , servari solet. Secundum quae vereri non debes ,
iie tempus antequam (3) coufirinareris , libi cesserit. PP.
8. Id. August. Alexajndro A. u. eiMARCELLO CojNSs. 227.
Si ante co/i/innationern allus tutor dalus fuerit.
3. Idem A. Sofriano P- P- .
SI ( ut proponis ) pupillo cujus meminisli , pater inu-
tililer testamento lutores dedit ; et priusquam (4) lu
confirmarentur , alii ab eo cujus inlerest, dati (5) sunt,
id quidem quod (ti) jure gestum est (7) , revocan
iion potest. -^- An autem qui judicium patris habent , cu-
ratores eidem pupillo conslitui (8) debeaut , aditus com-
petens Judex perspeclis (9) ulilitalibus ejus sestnnabit.
PP. 3. Idib. April. Modesto et Probo Conss. 229.
De Parentihus naturalibus.
4. Imp. JusTiNiANtfs A. Juliano P. P.
NAluralibus (10) liberis provideates , damus licentiam
palribus eorum in his rebus tjuas quocunque modo
eis dederint , vel reliqueriut , ( [ scilicet ] intra proefini-
tum nostris legibus modum ) et tutorem eis reliuquere :
qui debet apud compelentem Judicem confirmari , et ita
res gerere pupillares. Dat. i5. Kal.April. C onstanlinop .
Lampauio et Oresxe Coinss. 53o.
T I T. XXX.
DE LEGITIMA (11) TUTELA,
A
De avunculii et patruis.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Firminae.
D avunculos (12) nec masculoium tutelae ex lege duo-
decim tabularum deferuntur : cuni solummodo patruis
(i) Per epistolara dari tiitor non potest , ut liic. iit ncc here-
ditas ( nam r|iistoIa nc vim quidcni codioilloriim habet. /. 17. Jf.
de jnr. codicill- ) sic epistola qiia quis sibi colieredem cavit , pe-
titionem non haliet. /. ^i.. ff'. de pact. fidejussor tamen epistohi da-
ri potest. l. 22. I>]fr. de fidejuss. Quiii epistolse nonnunquam vi-
oera instrumenti olstinent. /. 29. j^ de prvhat.
(2) Ratio dubitandi hsec es^e potuit , quod impcrfectura patris
testamcntnm intcr Hberos valeat. /. 21. ^. i.infr. de tesiain. Goth.
Viii- /. 3. ff. h. t. Sichard. ad. /. hac consullissitna. §. ex iin-
■perfecto. Cod. de Testam. nuin. 5. 6. 7. Ans. .
(3) Excusationis tcmpus non cedit tutori inuliliter dato , anfe-
quam confirmetur. /. i. /. i. ff. h. t. l. 58. ^. 2. ff. dc adinin.
et peric. tut.
(4) Antcquam tutor inutilitcr a patie datus cnnfirmetur , pot-
€St pcr judiccm alius dari : inlerim diiin tutor contirinetur , potcst
per jndicem alius dari ; tutor conGrmaadus non impcdit quin alius
possit dari.
(5) A judice.
(6) Lcgitime facta non revocantur. adde c. ^3. de reg. in 6.
/. 85. §. I. ff. de reg. jur.
(7) A judice.
(8) Tntor confirmandus dato a judicibus tutori , ut curator ad-
jyiigi potest.
(9) Confirniatio tutoris in judicis dcliheratione consistit.
(10) Pater naturahbus liberis tutorem dare potest , conrinnan-
dum tamcn a judice. /. 3. infr. quando nml. tiit. yo^'- 89. c. i\.
si non se excusaverint , id jus tribulum sit. PP. 8. Kal
Juu. ipsis AA. IV. et ju. Cokss. 290.
De agnalorum et cognatorum diffhrentia suLlata
de sexu , ailalc et gradu.
In AuTHEKT. de hered. ab intest. §. ex his. col. 9.
tit. 1. rsovell. 118. cap. 5.
C^Icut herecUlus agnutione non inspecta proiirnis defer
O tur: sic ct tuteUc onus comilatur emolumenium
mascuU et pcrfectce sint a:tatis , et nuUa lege prohibeanlu
suscipere. Quud si plures sint ejusdcm gradus : el ad lu
telam vocantur : jubemus conimuniler apud Judicem con
venienUbns unum , i>el plures eUgi , et eum vel eos aa
niinistrarc : ut rnagis idoneo , vel idoneis commiltutur tu
tela , periculo tutelce omnibus imminente , qui ad lutelan
vocantur: et substantiis eorurn minoribus tacilc subJacenU
bus pro hujusrnodi gubernalione.
De capUis deminuiione.
1. lidem AA. et CC. Asclepiodoto.
AD agnalos pupilli jure (i3) legitimo sollicitudinei
tutelae perlinere , nisi capitis (i^) deminutioaem si
stinuerint , mauifestissimum est. S. 3. Noa. Apiil. AJ
Co.Nss. 290.
De fcminis iinpuberibus.
3. Imp. Leo A. Ervthrio P. P.
COnstitutione divae inemoriae Coustaniini (i5) lege Clat
dia (16) sublata , pro antiqui (17) juris aucloritate
salvo (18) manente agnationis jure , tam consanguineuj
id est , frater , quam patruus (19), caeterique legilimi a
piipillarum foeininaru;u tutelam vocantur. Dal. Raleni
Jul. MARTiAue et Zenone Co^ss. ^tig.
Dc fniire emancipato.
4. Imp. AwASTAsius A. Poljcarpo P. P.
FRater emancipatus (20) , qui in germani sui vel sor
ris successioue omues inferiores seu prolixiores gr;
dus , non lantum cognalorum (21) , sed etiam agnatoru
antecedere a noljis pro uostra dispositione juasus est, elia
(n) Dlxi ad L. 26. D. \. et i. Inst. i5. et 11. I-"lp-
3. et scq.
(12) Legitimae tutelae deferuntur ad agnatos , et ita ad palrno
non ad avunculos. §. i. Inst. h. t. 1. i. /. G. ff- h. t. Hoilit c
gnati , si modo proximiorcs siat , tutciam obtiuent. Auih. pro
infr. Novell. 1 18. c. 5.
"(i3) i. c. Lege 12. tab. Nam hic quibus tcitamcnto tutor dat
non e.vtat e.\ legc 12. tab. aguati crant tutores : eaque tulela u
iegitima dicebatur. Inslit. h. t. l. i. /. h. ff- de legitm- '
Ulp. n. §. 3. .
(i4) Minima capitis deminutio aguatum exchidit a tutela. t-
in fin. ff. eod. §. ult. Jnslit. h. t.
(i5) /. 2. C Thcod. dc tulor. et curator. creand.
(16) De qua vide Ulp. 11. §. 8. in Jiii.
(17) Yiil. 'Uip. d. loco. ,
(18) Id est , tantisper dum manet j-js cognationis. /. 2. iu/""- »
(19) /. 2. C.Theod. de tut. ita habet , in faininis tuulam ti
tiinain consanguineus pairuus non recuset- . ,
(20) Fratcr emancipatus vocatur ad curam et tutelam fratrii , •
hic , et /. 5. Infr. de curalore furiosi. queraadmodum ct ad u-
timam cjus hereditatcm c.v constitutione Anaslasii , 5- '• ^'"*" '
snccess. cos,nator. §. ull. infin. Imtit. de scrvili cognat. l- <•
Infr. dc legitim. hered.
"(21) Quo vocabulo proprie intelliguntur fratres sororc.^que ex '
dcm patre prognati , prognalKve. vid. Cujac. n. obs. 20.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
ad legitimam fratrum et sororum , necnon liberorum fra-
;rum lulelam , qiiasi minime palris poteslaie per jus eman-
j;ipationis relaxatus , si non alia juri cognita excusaiioue
jnunitus sit , vocari : nec sub prajlextu capitis deminutio-
:n's alienum ab iiujusmodi onere semetispuin esse conten-
llere sancimus. Dat. Kalend. April. Joanne et Pauhmo
ICows. 49^'
De minore pi^inliquinquc annis.
5. Imp. JusTiN. A. Demosthcni P. P.
NEmo netpie fraier , necjue alius legitimus in tutelam
sive ingenui , sive bberti vocetur , anlequam (i) cj[uin-
iura et vicesimum suae aetatis annum impleat. Immineat
jenim cuicjue pro (2) sua tantummodo administratione pe-
jriculum (3) , ne alieno oncre alius prsegravetur. Sic et-
inim et pupillis et adullis competens gubernatio induce-
ur , fct naturalis ('j) ordo pcr oinnia couservabitur. Cui
tiim fcrendum est eundem (5) esse tutorim , et sub tute-
a constitui , et iterum eundem esse curatorem , et sub
'Aira agere ? Uxc ccrte et nominum et rcrum foeda con-
"usio (6) cst. Discrctis itac|ue omnibus , vel dativi , vel
('gitimi iiaut tutores vel curatores hi,cjui talis a;tatis suiit,
ui suarum rerum administratio committitur , c|uoFuracjue
c^s possunt (7) plenissimo jure liypolhocarum (8) lene-
i. Omnibns (9) cjua^ de successionibus tam ingenuorum
(uam libertorujn prioribus legibus disposila sunt , in suo
obore duraturis , nec ali((uam immincilionem ex prjEseu-
's legis sanctione accepluiis : maxime in libertorum (10)
iccessionibus : ne videanlur ex eo , quod ad (n) tutelcc
ravamcn non veniuul , successionis einolumcnium amit-
;re. ilecitala septies (i^) in novo consistorio Palatii Ju-
iuiani. Dat. 3. Kalcnd. Novembr. Decio V. C. Coas.Sag.
T I T. XXXI.
QUI PETANT (i3) TUTOUES VEL CUKATORES.
De liligaluro cum minore.
i. Imp. Antojvinus A. Chrjsanthae.
A Dmone (i4) adolesceuiem adversus quein consislere
•-*- vis , ut (i5) curatores sibi dari poslulet , cum qui-
■us srcundum juns lorinam consisias : qui si in pelendis
a:>ces.abil, potcs tu compelentem judicem adire , ut
(f) Tuloris aut cnratoris muncre miDor vigintiainnaue annh
•>7- J. nit. liist. (Ir. fiduciiiria tut.
(2) Quisquc SU.T- a,I,niiu.lralionis causa obligatur.
^j; Uiicrc alieno nonio grayalur.
i(4) Ncituralis onlo constrvandus.
^V't'li. "'' '""^"" "'" *"'°'"" ^^ i° ^^^""s tutcla consU-
(6) Nominum rt lernm fceda cst confusio.. vcrbi .rratia eun.lem
■ifil-i rfor e '.',',', r,';r """°'''' vigintiquinquc annis non
. gaii , si toite lutelam allcnus gcsscrit. Alii si dccrclo iudicis
^sent , obl.gar. pi.tant : alii eo tantum casu , ciuo tutc ° eSio
ni sacramcnto inlciposilo susccpcrit. ^ S^^""
(^) Bona tuloris punillo tacitc oLlir
(!)) Tutores majorcs omnino vigintiquinquc annis cssc d.l^rn,
ctiam rcs .psorum obli,nt,^ sint°nul!o hinc pra-j,u ic o s.fo^ " '
.us PMronoru.n aut cognatorum Scncranao.'^^,^,,:^;;^:^^"
(10) ^r. /«.«. (le lei>iii,„n patron. tiU.
• rlg. ;!;r.°""' ^""'^'' ''^' ^"^'•■^■-^^ionis cmohmutum. v. /. 73. ^
(!2) Scpiin,o disi ad l. 3o. supr. dc jur. dot.
lom.iY. '
497
in (16) dandis curatoribus ofTicio suo fungatur (n). PP
3. Won. Februar. Messala et SABiNo Con5S. 2i5'.
De liberlo.
2. Idem A. Epaphrodito.
pAtroni (18) tui filii si ejus aetatls sunt , ut res eorum
J- per tutores administrari debeant : cura adire Prsto-
rem , et nomina edere , ex quibus tutores constituantur ,
ne si cessavens , obsequii deserti periculum subeas. PP
3. Koa. Jul. MESSAI.A et Sabino Conss. 21 5.
De matre.
Idem A. Atalantae.
3.
igata. /. ao. infr. de admi-
1N locum tutoris defuncii (19), vel in perpetuura refega-
ti , alium dari tutorem liliis (20) tuis idoneum ex ea-
dem (21) provincia a judice competente postula : cjui se-
cundum oiUcium suum utilitatibus eorum providebit. PP.
4. Idib. Jul. L^TO 11. et Cereale Go«ss. 2x6.
De credilore.
4. Idem A. Domnino.
SI filiis debitoris (22) tui non sunt neccssarii , qul tu-
tores petant , potes et ipse curare , ut accipiant , per
quos legilime defendantur. PP. 3. Id. Jul. L>Exo u. et
Cereale Conss. 216.
De amita.
5. Imp. Alexander A. Fuscianae.
AMita (23) tutores petere filiis fratris sai non prolu-
betur. PP. 5. Kal. Jul. Maximo 11. et zI^luno
CoNSS. 224.
De matre.
6. Idem A. Otaciliae.
MAtris (24) pietas instruere te potest , quos tutores fi-
lio tuo petere debes. Sed et observare (2$), ne quid
secus quara oporlet , in re [ filii ] lui pupilli agalur.
(i3) L. 2G. D. 6. ct 3. C. T/ieod. i8.
(i4) Sul>. tu creditor parifer , ut /. 4. Infr. h. t. et contra
minorcm moncre debel , uti curatorcra ad litcsposfulet, qui si m;j-
nitus non pcticrit , ctiam absenti cidem et iuvito dabitm-. Batdus.
(.5) /. 2. 5. ^..ff-. h. t.
(16; Curatores ad litem minorcs licet inviti accipiunl , ut hic ,
scrvalo tamcn hujus lci;is ordine.
(17) Id cst , ut etiam invito curator dclur.
(18) Libcrtus omitteus pelcre tutoics filiis patroni , periculo dc-
serti obseciuii subjacet. Salic. /. 2. ^. \. Jf. h. t. l. 19. J}". de
jure patron.
(■9) /• 7- 5- P^"- "."^■- d^ curntor. furiosi.
(20) De raatre yide qiioquc /. 6. 8. 9. ct ult. inCr. /1. t.
(21) /. 5. Infr. qui dare tulor. /. 3. //'. de tut. ct cur. datis ai>
his. l. I. in fin. l. ,3. in fn. ff". de excus. tut.
Qin) Crcditor in subsidiiim pctit , ti.torcin pupMIo debitori* sui
dari. /. 3. 5. 3. Jf. h. t. l. ult. 5. 2. infr. de administr. tut.
(23) /. 10. irifi: de tegitim. hcrcd.
(2I) /. 3. supr. /. S. infr. l. 2. f. t . ff. h. t. /. ult. C. 2. infr.
de ailmvitstr. tut. l. 2. 5. 23. _^; ad SC. Tert.
Qii)) Mator t-ito.-cs .1 se pctitos f.lio obscrvare cogifiir at hoii
lccitunos aut tcsta.nentarios , i.t notatur in /. matres. 3. \nf'r. ad
SC. Tcrijrll. Cyiius in l. ult. §. personis. a. infr. de adnu-
mstr, tut.
63
498
LIBER QUI^TUS
•^ Petendi auJem filiis curatores (i) necessitas matri-
biis imposita non est , cum puberrs minoies annis vigin-
tiquincjue ipsi sibi curaloies , si res eorum exigit , pete-
re dcbeant. PP. lo. Ral. Oclobr. JuHAWO ii. et Crispi-
jso Coass. 225.
De tuiore.
7. Imp. GoRDiANUS A. Dionjgio.
ADmone (2) eam , quae quondara pupilla tua fuit ,
cum eam non tantum viripotenlera esse , sed eliam
ijupsisse proponas , ut sibi petat curalorem. Quod si ea
petere neglexerit : quo maturius possis (3) ralionem red-
dere administrationis adito eo , cujus super ea [ re ] no-
tio cst , petere curatorem non vetaberis. PP. 6. Id. Jan.
OoRDiAWO A. et AyioLA Cojsss. 240.
De matre.
8. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. Musico.
CUm a matribus (4) seduluni petendi tutoris officium
exigatur , nec Ibrtuili (5) casus impedimenlis (6)
adscribantur 5 proponasque procuratorem (y) qui ad pe-
tendum pupillo tulorcm a malre fuerat conslitutus a la-
tionibus interfectum (B) , petilionem ex necessitate de-
nioratum esse : ab hereditatis successione matrem repelli ,
cujus (9) nuUum vitium intercessisse asseris , perquam
durum est. PP. 5. Id. Mart. Tiberiako et DiowE
CoKss. 291.
De hahente tulorem.
9. lidem AA. Asclcpiodoto.
CUm jure babenti (lo) tutoreni tulor (11) dari non
possit: intelligis ^12) matrem (i3) nou oflicium pie-
latis in petendo tutore deseruisse , sed jure munitam nie-
rilo filio suo tulorem non poslulare. S. 3. Kon. April.
Byzaniii., AA. Co^ss. 299.
(1) Mator pnnitnr, si tuforem impubcri non petil , non si cu-
ratorem pubcri non pctiit. /. 1. 5. 29. ff. ad SC. TcrtyU. ct in
eo magnum discrimen est tutoris et curatoris. De reliquis diflTeren-
liis, -vid. Cujac. 17. obsen>. 7.
(2) Suhaudi , tu debitor ( nam mox scquitur , quo inaturius
possis ralioncm rcddere ) ut //1 /. i. et 4. supr. h. t. creditor.
(i) Tutor vel debitor volcns rcddcre rationem administrationis,
potest petere adulto curatorem dari cui rcddatur ratio. facit. l. 7.
|. 0. vers. permittitur ctiam. ff. de miuorib. ib. ann. addc /, 2.
i- 3- JU- 9"« P^^- tutor.
(4) /. 6. supr. h. t.
(5) Fortuiti casus inipedlmenlis non adscribuntur : ut casus for-
tuitus ei non obsit , qui quantaiu potuit diligcntiam negotio adhi-
buit , ut /. 2. 5. i. et seq.ff si quis caulionihus.
(6) Id est , fortuiti casus inter ijnpedimcnta vuiunlaria non cen-
sentur : alias fortuiti casus impcdimentum praeslant , ct quidem
cxcusationc dignum, ut hic casus fortuitus supervcniens procuratori
cxcuset dominum a contumacia.
(;) Tutor pcti potest per procuratorcm. adde /. 2. in fm. ff.
h. t. l. mutus. 43. 5. j5, qui. 3.ff. de procur.
(8) Impedimenlum supcrvcniens, procuratori ad tutorcin pelen-
tliira mis^o , mahcm cxcusat. Salic. Diligentiam adliibcnti quain
ncihiberi debuit , casus fortuitus non debet oIjcssc. Bald. /. 2. S
43. # ad SC. lcrtyll. ^
(9) Puniri non debct , qui nuUo vitio laborat. /. 22. in-
fr. dc pCBn.
(10) /. I. uers. quod lamen. Infr. de tut. vel curat. ilhistr. l. g.
Infr. qui dare tut. l. 4. hifr. iii quib. caus, tutov. hahenti. l. 27.
ff. de tcstam. tut. /. i3. §. ^. ff. de ezcus. tut.§.!).Inslit. de curat.
(11) Curator tamen daii potcit. /. 20. in fin. ff. de tut.
rt curat. dat.
(12) Quia pelilio adversus juris conslilutionem fuissef,
()3) imputari matri non debct , si tutorcm filio tutorem jam
biibfjili noQ pttiit.
De pafruo magno.
10. lidem AA. et CC. Prisco.
NEpotibus fratris tui (i4) ? si eorura mater in petend
tutoribus debito non fugatur officio , petere lutor(
solenniter potes; S. Prid. Kalend. Maji , Sirmii , CC
Cojsss. 294.
De matre.
II. Imp. Zeno A. Dioscoro P. P.
MAtres naturalibus (i5) [ etiaui ] filiis ad slmilitud.
nem eorum , qui ex justis ac Jegitimis nuptiis sur
procreati , petendorum tutorum necessitati subjaceant: nuJ
la (16) eis ignorantia juris ad evitanda legibus , vel sa
cris constitutionibus defiuita , si pelitionera tutorum luinu
curaverint , profutura, Dat. Ralend. Sept. Conslanlinup
Zejnoke A. u. Cojss. 479-
T I T. XXXII.
UBI (i;) PETANTUR TUTORES , VEL
CURATORES.
1. Imp. Antokinus A. Aristobulae.
MAgistralus ejus civilatis (18), unde filii lui originen
per condilionem palris ducuut , vel ubi (19) eorurr
sunt ficuliates, tutores vel curatores his quam primuii
secunduni formam pei'petuam dare curabunt, Quod si fi
lii neque possident quicquam in proviucia ubi morantur
neque inde originem ducunt , restituti (20) apud patrian
suam , et ubi patrimoniuni habent , morabuntur , et ibi
deleusores Jegitunos sortientur. PP. Raleiid. Octobr. Lx-
To u. et Cereale Coijss. 216.
(14) Negbgenfe matre patruus magnus , potest peterc tutorenj
dari. iacit /. 2. ff. h. t. mora priorum ct proximorum in peteudo
tulore proximo adgnato vcl cognato primis et proximis non noat.
Goth. Vid. /. 10. infr. de lcgitim. hered.l. 2. %• fm. ff. ad SC
Tertyll. Ans.
(i5) Matcr naturaUbus liberis sicuti et lcgitimis tutorem peterc
debet , aliis eis iion succedit.
(16) Error juris matrem non excusat , juris scibcct naturalis. /.
2. supr. de in jus uocando.
(17) L. 26. D. 6.
(18) De pupillo , qui originem paternam babet in una civitatc ,
ia aba domicilium, in alia patrimonium : Si qusras quis j";bs
sit compctcns iii dando ei tutore vei curatore : Sic sentio. Origini»
ct domicilii simul judicem competcntem esse , ct originis ifa hic
Tocabulum accipio , ut in /. 17. §. 4- J^- ^^ municip. domicilii
vcro a patre uitro clecti non fortuito delati judicem praeferri judi-
ci originis : multo magis patrimonii judici : ut ejus adrainistratio
ad omnia bona cxtcndatur , et tamen a rerum pupillariuzu judici-
bus curatores bonis dari , ut quot judiccs rerum pupillanuni Jiie-
rint , totidem curatores possint constuitui. ut /. 27. ff. de tutor.
et curalorib. dat. l. 21. §. 1. ff. de excus. tut. ad curatorcs refc-
ras. Quid si datus tutor in iooo domicilii , puta Romae : idein ah-
bi , piita in piovincia bonis pupiliaribus curator datus fuerit eo-
qiie praesenle provincialium bonorum alienalio Rouis facla sit .
judicium valet. /. 5. 5- '2. ff. de i-ebus eorum , qui suh lut. ut
hinc etiam coUigas prEescntiam et interventum curatoris bonorum
piovinciabum rcquiri , quoties de bonorum provincialium aliena-
tione domicilii in loco agetur. Solent autein in ea rc jud c s urbam
bteris uti requisitoriis , dc quibus dixi ad /. a dit^o. i5. §. »• ff
de T-e judicata. Csetcrum ut dccretum de bonis provincialibus di-
strahcndis Roni» fieri possit , hastae tamen soIcuniLatem apud re-
rum proviiicialium judicem cclcbrari oportcbit.
(19) Domicilium etiain pafrimoaii ralione pupilhis liabct.
(20) Kota de rcstitucudis patrioe, afque origini dcfuactorum liicj-w.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
490
T I T. XXXIII.
DE TUTORIBUS VEL CURATORIBUS ILLU-
STfllUM (i) , VEL CLARISSIMARUM (2)
PERSONARUM.
indemninati minorum obnoxias etiam suas delnceps esse
ftcultates. Dat. 3. Kal. Januar. Mediolani , Timasio ei
Promoto Co^ss. 38q.
Ocaipnti circa majora non vocantur ad
minora. Bald.
X. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
Proculo Praefecto urbi.
2. Imppp. Valent. Theod. et Arcad. AAA.
Aureliano Praefecto urbi
TLIustribus r3) Pr.fectus urbi (4) adhibitis decem (5) ^^3^^ 'l^^^^^ 'l^ ^J^ ^^tl
A.:^".!..""'^''"^ .^^'^'.l"' amplissimi , et Pr^tore (6) cla- necessilatibus vocenlur. Dat. 8. KaL Augt^r TheodS^^io
A. ui. et Abundantio Conss. SgS.
rissimo viro qui tutelaribus cognitionibus praesidet , tuto-
res [ curatoresve ] ex quolibet ordine idoneos faciat re-
tenlari , et sane id libero (7) judicio , expertesque damni
constituent judicantrs. Et (8) si in regendis pupillaribus
substantiis singuli cieandorum pares esse non possunt, plu-
res (9) ad hoc [ secundum vcteies leges ] conveniet ad-
Tocaii : ut (10) quem coetus ille administrandis negotiis
pupillorum dignissimum judicabit , sola sententia obtineat
Praelecturae , [ super cujus nomine , solemnitale servata
postea (11) per Praetorem inlerponatur decretum : ] Ita-
que hoc modo remoti a mefu , qui consilio affuerint ,
perrnanebunt: et parvulis adulti..r,ue Clarissimis (12) iu-
Bta deTens.o sub hac prudenlium deliberaiione perveniet.
t <v>"od (i3) tamen circa eorum personas censuisse nos
palam rsl , qmbus (i^) neque fastamentarii defensores, ne-
riue legitimi , vita , aptate , facultatibus suppetunt : Nam
ubi forle hujusmodi hominos ofreruntur , si niliil ad de-
lensionem su.s privilegiis compar.-.bunt , ut teneri possint,
|ure pra?.scribimus. f Celerum alia qu* in causis mino-
•ura anliqms legibus cauta sunt , manere intemerata de-
lernimus.
t In provinciis (i5) auiem Curialrs in nominandis tu-
onf|us et curalonbus clarissimarum personarum exhibeant
lcbitara cautionem , et discriminis sui memores cognoscant,
te cmatove Juriosi. Not: 23. c. 4«. /„ /?,,. -^
•uc trcs srrri"" ^P""''T ^PP«=»^*i«n'^ intclliguntur plerum-
0 ,^!r, T V °'f""'' '""=*^'«^« , «Pectabiles ctclar.s3i.ni , ut
, (3Mllns,ns pr«f. et ita scriptmn in l. %.' C. Th. de tutor.
ixi ad Ulpian. i. 5. ,3. ^ ^"' consiUo afTuennt. de c[uo
(fi) Pralor tufclaris.
ii';,tTJrsruJf„r:urp"'*' ';«»"■'■- "■••
nioti a inet.i. scquitur cjipcrtes darani: et post ,
^n^^tr '"""■'' '' '''''"'''' ^^" P«^^""^ . "°"s ubi suflicre
is
T I T. XXXIV.
QUI (i8) DARE (19) TUTORES VEL CURATORES
POSSUNT , ET QUI DARI (20) NON
POSSUNT (21).
Sia/us controversiam passo dari curator potest.
Ci. Imp. ALEXANDER. A. Amphibulo.
Um tibi in ea aetate constituto , ut si de statu (22)
[ tuo J constaret , per lutores sive curatores neootia
tua admini-^trari deberent , libertatis controversiam fiori
alleges : non [ ideo ] oportuit impediri', quo magis (28)
liberari causa ordinata , quia interim pro libero habebu-
ns , curator tibi daietur , per quem defendi causa lua
potcst. PP. Kalend. Novemb. Alexandro A. Gons. 223,
Marilus uxori curator non datur.
M2. Idem A. Artemisiae.
Aritus (24), etsi rebus uxoris sux debet affectionem ,
tamen curator ei (:j5) creari non potest (26). PP
Kal. Jul. Fusco II. et Dextro Conss. 226.
quocunque ordine senatorio , vcl eqncstri sumuntur ah illustri prse-
nTtnribu,^^' est Pniiceps senat-is adhibitis in cousilium deccu se-
natonbus et pr^fore tutelari : plures norainantur ; deinde unus
xdoaeus pronuucxatur senlentia pi-^fccti urbi : ut ille postea solen-
cnrl nrL'r ' t?'i°^-*"' ' P''"'^'-''"»- ' inaugurctur , coufinnctur au-
ctore prstore tutelan : atque ita seatentia prsfecti prceced.t decrc-
(i4) /. 5. mfr. tit. prox.
(«5) lu provincia clarissimis tutores vel procuratorcs dantur et
"uridfu^T "* P""**"^'^"* '^^^'■^^o decurionum , et eorum periculo
(16) Sensus cst , ut ii tantum , qui curi» civitalis su» ob^tricti
non sunt, tutores dentur illustrium senalorum hberis impubcribus
sui juns. ' .~.»«»ua
(17) De illustrium tutoribus vcl cuiatoribus.
• ^^? Ncc enim omniuui judicum ost tuto.es dare. vide Lil- 26
ttt. 5. 1). de mtoribus et curatorihus datis. l. 7. m ftn. D de
conjirin. tut. '
(19) Subaudi, quibuscunquc : aliis tamcn ab illustribus ct cla-
referT', ;'^'.'. '^'"""«'1 1'tulo superiore. ad hauc quxsUonem
rcier i. i- /, n. /. 23. D. hoc titulo.
(Qo) d. /• 7. mfin. Noi-ell. 73.
(21) Itcm cui dari. /. i. 3. 5. 9. 10.
(32) Vid. /. 17. D. de tulorib. datis.
i^S^ntmr'' W.^i..«, ct .poVto. dicunlur , qui ita plures
(io) Idcra fit in Episcopo crcaudo. Noi>ll. ,28 can 1 / /.
</;'•: de tptscop. et Clcv. Sic et apud Cor. cl T.citum ' J ^/
atnc. trcs nominaha..t..r, cx queis un.is Fl J«^ ^1^' ^'"?^-
!•• addc /. 23. D. de tut. dat. • " '^'^'" '^'S^^'
(") Ordo hic ii. luto.c scrvitur rlJ.tJinr r -
(la) IIivc Irx agit dc clarissimis , ut et / 9 /„r,. rf. n ■
«• qui ct nobilc^ / ,/// f a o j • ''* "'^ dlustri.
-• curatoy. furiosi'. ^' "'"• '^''^ " '1"^'^"" "«^'^«- '"/r.
e^;ic'cj;:^;u;ir"s!';Sii'':;r'Tv '^'^ ^* ' "^^^'''''- '- -
luunim. M nulh smt tcslamcnlani tcI lcgitimi , ex
(24) Dc tufela naeminarum dictum cst alias io /. 3 sunr d^ /,
^nt,n. t,u. et ad Ulptan. , ,. 5. ,,. adde Cujac. 7. X\1 t'\
dc quaedara cx /. 3. supr. dc procurat.
(•25) /. 4. infr. de e.xcusatiomhus tutor. C. ,q. Instit de crcu
sat ^.*o,.. puta furios., /. .4. C. de cuJortbl Jlno^. ''' '"^"
reriilterS!"' '' "'' ^"'"' ' ^''^' '""^''^^ " nc^gl.scnium
5oo
LIBER QUINTUS
Cxco curalor non dalur.
3. Imp. Pinnrpus A. Dolcnti.
LUminibus (i) captum curatorcm liaberi (2) dcbere
/rilso tibi persuasum cst. PP. i3. Kal. August. Pe-
REGRINO Ct TEmILIANO GoHSS. 1^5.
31iles tutor vcl curator non datur.
4« Idera A. Emerito.
Mnilioe (3) armata; muneribus occupalus , neque si lc-
gitimus sit , neque si ex testaniento datus fuerit ,
iicc alio modo etsi voluerit , tutor vel curator fieri pot-
negotio-
10. K.al.
est : sed si errore ductus res administraverit
rum (4) gcslorum actione convenitur. PP.
AugUSt. PERKiRlKO et ^MILIAKO CONSS. 7.^5.
Danlis jurisdktioni non suhjectus non recte datur.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. iEmilianoe.
NE([ue a prseside alterius (5) provinciae , neque [ a ]
magistratibus municipalibus tutorem ortum ex alia
civitale , nec domicilium , ubi nominatur , habentem ,
jure dari posse ab eo , cujus jurisdictioni subjectus non
est , certissimi juris est. Neque cessalio injuncti perpe-
raui (6) ofTicii ad periculum ejus pertinet. S. la. Ral.
Muji , AA. Co^ss. 290.
Q
Negligente etiam matre petere tutorem Prccses
dare dchet.
6. lidcm AA. et CC. Leontio.
Uod dicis , matrem (■;) filiis tutores nolle petere ,
super hac re adi praesidem provincia^ : qui si eam
(1) Ociilo utroque orbatus curator cssc non potest. /. unic. in^.
qiii morbo uno potcst. i. 9. infr. de excusat. tutor.
(-2) Est qui rcstituit , habcre. Ncqiie euim ciecus curator esse
j-irohibctur , aiit tutor , scd si velit lantuin excusationem liabet.
/. u/iic. infr. qui moiho. 'ct l. post suscejitam. 4o. J}\ dc cxcusat.
tuUir. l. etiamsi tutor. j6. ff. de auctor. tuior. ut sit sensus , cce-
cum non cssc in ca caiisa , ut ci curator dandus sit. Alius hanc
Mncndationtm reprchendit. Dicam alibi aliquando. J. G.
(3) Miles armata» militiae , ncque tutor , ncque curator dari
potest. §. 14. Instit. de excusalionihus. ad.lc /. 8. ff. de cxcus.
tutor. procuralor. /. 3i. supr. dc locato. l. 8. infr. dc Iri^atis. 5.
Harm. 11. J. 3o. Quid si errore ductus rcs aflministraverit ? ne-
s;otiorum gcstorum actione convcnitur. Synos. Basil. 3;. tit. 7.
ex lit. 5. cap. 53.
(4) Pro tutore qui ncgolia gessit , etiam ncgotiorum gestoriim
aclionc tonvcniri potcst. Puul. i. sent. 4. 5. u'u. l. i. in fin. su-
pi.de testum. lut. l. 6. supr. /, 3. 5. \o' ff. de ncgot.
(5) lu lutore dando , magistratum servare oportet flnes terrifo-
rii et jurisdictioiiis siiae. l. 3. ff. dc tutoiih. dat. I. 3. supr. qui
pftant UUores. Si lameu dcfuorint idonei , pole^t magistratiis ei vi-
ciiis civitatibus bonestissimuni quciuqiie inqiiirerc , et nomen pr.T-
sidi provinciae miltcre , non ipsum damli arbitrium vindicare. /. 6.
infr. h. t. l. 24. ff. de tutorib. et curatorih. dat. luferduiu etiam
non municcps dan pofest. /. 10. J^: de tutclis. Fallit ctinm Icx no-
^stra m tcslamcntario tuforc. PossuinuS enim abenae civitatis civem
lilcris tiilorrin daic. /. 32. ff. de tesiam. tut. quamquam et co
CAm tutori dalo competit excusatio. /• r 1 . infr. dc e.rcusat. tutor.
(6) /. I. supr. de testam. tut. l. & ff- ile fulejnss. lut.
(7) Di.\i ad /. 3. /. G. /. 8. supr. qui petant tut. l. 2. 5- ^3.
ff. ad SC. Teradl.
(8) Vul. /. ■2.\.ff. dc tutorib. dat.
(y) Sci vus noa potest dari a judi<;e tut<y t«1 ouriilof . Synops;
neglexisse perspexerit , eiiam ipse magistratus dare (c
tores , vel nomina (8j mittere , ut ab ipso decreto tri
bui po.ssiut , jubcre non prohibelur. PP. 2- Kal. Maji
AA. Co^ss. 290.
Servus tutor vcl curator non datur.
7. lidem AA. et CC. Piufo.
IN servili (9) conditione constitutum tutorem , [ ve
curatorem ] a praeside (10) dari non posse , nuilau
habct juris dubitalionem. S. 2. Non. Jul. Philippopoli
AA. GoNSs. 290.
De creditore pupilli.
8. lidem AA. et CC. Euelpislo.
Clleditorem (11) debitoribus (12) tulorem datura , nor
tantum petitioueui non amiitere , sed etiara ipsum si-
bi posse solvcre (i3) , non ambigitur. PP. 5. JSon. Jul.
CC. Co^ss. 9-93.
De creditore vel dehitore ejus qui in curatione est.
In AuTUENT. ut hi qui ob. se ha. per. §. sed et si quis,
col. 6. lit. 1. al. 2. Nov. 72. cap. 2.
71 /TPnoris (i^) dehilor (i5) , vel is cui minor tcne'
IfJL lur (i6) , aut qui minoris res tenet , a curationt
prohihctur . Nam et anle curator (17) , si ininoris
creditor ejfuiatur , non sine adjuncto curatore adnii-
nistrahit. IIoc autem ah inilio vel prohet , vel juret se cre-
dere mi/uvem ohligaiunt , vel res ejus hahere. ISam si (a-
ceat f actionis sustinehit jacturum, Item si dehitor taceat :
nec redldbitione , nec alia tempore curationis solutione ju~
vahitur. Sed si actionis cessionem (18) adversus minorera
suscipiat , ncc post curam quidem depositam ea permittitur
dict. tit. cap. 33.
(10) Nam a tesfatorc potcst. 5- i- ^'«t. qui test. dar. tul. poss.
(11) Olini creditor debitori tutor dari poterat , ut hic. l. 7. in-
fr. de eicusat. tutor. l. 78. ^. i ■ ff- dc contrah. empt. l. 9. j.
'^- .ff. de admin. et peric. tut. ut et is qui litcm liabebat ciim po-
pillo vcl adolesccntc : nisi lis cssct de omaibus bonis vel maxima
partc, vcl dc statu. /.6. §. 18. /. 20. /. i\-ff- de cxcusat. tutor.
§. 4. Inst. de excusat. tut. Hodie hujnsmodi persouoe non raodo
excusantur , sed ctiam reraoveutnr. Nov. 72. cap. ^- J^\^^ . ™^'
ter vel avia. Novcll. 94. etiamsi post susceptam administrationera
adquirant obligationem' adversus pupillinn. Quo nomine intellige non
perinilti tuforrbus vel cmatoiibiis cessionis jure obllg.itinnes m pu-
pillum adquircre. uti olim licuit. /. 12. ff'. de rcbu^ eorum , qiu
sub tut. dict. Nwell. 72. in princ. In Gallia creditor vel debitor
condifionem suam evulgare non cogitur , si a tcstatore tutor dMu«
fiicrif. et ita jiidicatum a Gratiauopolitano scnatu , anno 1401.
Fcbruar. 6. rcfeit Bugnonius in legibus abrogatis. ■ 1 k t
(12) Ddiitor potest etiam tutor csse pupilli creditons. /. 3. y
t^. ff. de admin. et peric. tut.
(1,3) d. l. q. §. 5. . ,,:
04) Creditor minoris , sive ipsura minorcra , sive res cju= odi-
gatas habeat , nulla ratione ad ejus res curandas admitli F"-
cllamsi kgibus vocetur: ne fortc vcl cautiouem ahquam *""'"'^j '
vcl aliqiio motlo cas quae ajnid minorcm sunt probafiones ave ^^^
casquc in minoris ipsius fraudcm recitet. 5. Harm. 11. y ^9-
Novell- 71. cap. I.
(i5) Et ita abrogatur dict. §■ 4-
(16) Et ita abrogatur d. §. 5. d. l. 7. d. §. i.
(17) /. idt. infr. dc in titem dando. ■
(18) Abrogaf., /. 12. 7X de relais eorum. Gofb. Vid. R.tf^i^h"-
in expos. Novell. part. 8. cap. 5. et oraaino Coyet «fi JOfi nuie, .
vejb. tuteur. cap. 4- Ai.s,
CODICIS REPETIT^ PRyELECTfONlS.
•U : nec fs qui ccsserit , agere debet : cum in legem com-
liserit , licet cessio pro juslis causis facta sit , secl minor
ucrubitur. His valentibus in onini cura prodi^orum for-
e , aut furiosorum , aut demenliuni , ei omniuni <juas in-
'oducunt leges.
Tutorcm hahenti tutor non dalur.
9. lidera AA. et CC. Maxiraiano.
^I sororis tuae filiis lulore legilimo patruo constituto ,
D n«c iillo excMsalo privilcj^io, tulor dalus es: cum ha-
enli (1) tulorem alium dari jura proliiheaht : neccssila-
•m adminislrationis ad eum pcrlincre , uec te dalione
^ncri , non ambigiiur. S. 3. Kal. Februar. Sirmiij CC.
oi«ss. 293.
De halente curatorem.
nominati
5oi
, aut litem contcstalam dcscrere , aut ab admi^
nislratione se suhtrahert-. Dat. 4« Kal- Octob. Constanii-
nop. EucHERio ci Syagkio Co>ss. 38i.
De Principis colono aUisque privilegium halentibus.
i3. Impp. Ho>'OP,. et TnKoo. AA. Munaxio
Pra;fc(;to urbi.
NE maglstratuum nllcrius procedat licentia : plenius
designanius , ne palrimonialem (12) colonum sive
alium , (jui privilcgio (i3) ab liac nuncupalione defendi-
tur , tutelae munciis astringat officium. t)at. * Ho^oRiO
vui. et TiiEODosio lu. AA. Co^ss. 409^
T I T. XXXV.
QUANDO (i4) MULIER TUTELiE OFFICIO
FUAGl POTEST.
10. lidem AA. ct CC. Florcntino [militi ] (2).
^Uralorcm (3) liabenti neque adjungi nisi (4) causa Mulier cle jure conimuni non potest tuteUe omcio
U cognila , neque in locum ejus alium substilui , uisi . . ^ ,. ^ ^
ite pnore remoiu , «...L.g^: j„.:. „_ „ ,^.:^^^..^
)lulurum (5) , damni , quod medio lempore negoliis pu-
fungi. Salic.
ilarihus contigit , esse succcdaneum : cum actorem pe
cuio (6) tuo constituere dehueras : nec jure Magislraium
I abseiilia lua alium creasse tertum est. PP. 3
pril. CC. Cowss. 294.
Dc litihus.
i. Imp. Alexakder jx. wiacaiae.
islraium ^^T^Utelam administrare viiile (i5) munus est (iC) , ct
Kalend. V ulli-a sexum focminege iiifirinil.itis lale ofiicium est.
PP. 10. Kal. Octobr. Juhaino u. el CRisPiiso Co.nss. 225.
a. Imppp. Yalknt. Tnnoo. et Arcad.
AAA. Tatiano P. P.
MAtres (ly) qua; amissis viris lutclam adininistrando-
rum ncgotiorum in lihcros poslulant , priiiS.[uaiii
confirmatio ofHcii talis in eas jure evcniat , fateaalur aclis
. . [ sacramento pra^stilo (18) ] , ad alii/s i:it/>(ias se nnn
: ut juxla projcedentia noslra^ pietatis statu- i-cnire. f Sane in oplione luijuscemodi nulla cogalur, std
iliata; luis agilala la )udicus controversia fi- lihera in conditiones quas pra;stiluiraus , voluntale de-
scendat : nam si malunt alia oplare malriuionia , tu-
telam administrarc non dobcnt. -I^ Scd ne sit facilis ju
eas post tMtclam jure susceptam irruplio , hona ejus
primilus qui tutclam gerenlis afTectaverit nuplias , ia
ohligalioncm (u)) vcnire , et tcneri ol)iioxia rationibus
parvulorum pr.xcipimus : ne quid incuriaj, ne f[uid fraude
dcpereat. -j^ liis illud adjunginius , ut mulicr si actate
II. Impp. CONSTANS (7) A. et CONSTANTIN. C.
ad Ijassum Prfffeclum urbi.
N uuivcrsis (8) litibus (9) placet non prius puberem
justam habere personam , nisi inlerposito decreto, aut
ministrandi patrimonii gratia , aut (lo) in litem fucrit
rator daius - • • - •
lcgitime in
itur. Dat. 3. Id. Octob: Jciuilejlv , CoNSTANT.^Ar et
CINIO CoNSS. 3l 1
12. Imppp. Valentinian. Gratian. et Theod.
.., AAA. Eutropio.
Urator adolescenti ordinatus , post inchoafam litem
non potcst sub(n) pra>lexlu specialis cuialoris a se
f^r^lEiS-t^;,^'-^;: -;^- '"'''- -' ^-^^-"
(3) Tutorem hafu-nli , Cupclns ita cmeuclal 17. oiw^' 6 I.I
^0 1 ;^.;%'^'-^""/--^'.o'c.n l.al>a,t, cu.aforcn da.i non no.se.
"JO. lujiii. D. de. UUoribus datii. »
io .;;■';;:;;'" '•'''l'^";;;''"/ c.nauu- adjunsi potcst causa cognita.
»u. "I jin. J/. de UUorihus cialis. °
[5) lla-c 1« inU.llig.-.ula cst dc aL.ccnfe sni n,-otii non rpin,,
T^:^J^' /"-.s rcipnl...c. causa ^^.,1^ n^cdl^T. ^^ ^
1 obsl.ing.in.. .,,/}•. « tutor uel curalor RvipubUca: cau, nl,J
■» ". loc.m c„s alius tntor dctnr. l. ,2. /r dc nln .'i
cni.s cx alia cansa , ncquc tutor , ..c,nc ctat 7t ! " ^77
"':;!;: cn^ir-rt""'"- ^-^'^"-^ ^- ^^ '-^^ ^'^^^^-
.6) /. un. infr. dc aclore n tulore.
1,7) Consfant.nns /. , . C. Theod. de tut. ct curat. cread.
.8)^Excepfa n.o.ncnta..a rosscssio.ie. /. ./.. ,.,„-. ^ui lcsitiinan,
(10) /. 4- supT. .n ad\'ers. rcm jiulic. l. 1. supr. quilegitinuuu
personam. /. 4.'^ in fiii. ff. de re judicata.
(11) Gcncalis curator a lilc dcsistcrc pioptcr spccialcin curaforcm
datt.in ad lilcs non ddKt. Bart.
(.3) Principis coloniis vcl alias privilcgiatus tutor dari non pol-
cst , \id. /. 8. iiifr. de excusat. lutor.
(i3) Ut milcs /. 4. supr. h. t.
04) NofeU. y4' Novell. .i8. cap. 5. Iioc autcm adjcctti.n vide-
tnr , qnoniam ipsac miilicres olim pcrpctua lutcla a;.t potcsfatc \iri
contincbanli.r , di\i ad Icgcs 12. tabul.
(.5) /. iG.Jf. de tiit.
(.6) Regula est gc.cralis qu.T cxci-plioncs admittil ; olim ita
usitata , iit vcl a jiidicc , /.21. f. de tiilonbus daiis. vcl j alris
U\sfa,uento malri liberornin tutela inutilitcr inandarclur. /. 26. J}\
de tcslam. tut.
(17) Nov. ()4- c. I. Hodic cstciisuin id cst ad a\ias. AulheiU,
Matri et ni'icE. infr. h. t.
(18) llodie .•(•..lissum lioc csl. jiuth. Sacramcntum. infr.
(19) INIalcr si co.itra ji.ri>iu.an(li fidcm ilc....D niibit non rcdd>-
tis lationib.is ncc pctito alin lulo.c, (ilii habcnt tacila.n liypollne-
cain , tam in vitrici, quaiu ^in laatiis bonis. idde l.G.ifi.inquibus
ixisuis pign, cc/ hypoth.
50 2
L I B E R Q U I N T U S
inajor est , tuiic (knium pselendac tntelae jus habeat, cum
lulor , [ vcl tcstairicntarius vel ] legitimus (i) defuerit ,
v^l privilegio a tutela excusetur , vel suspecti genere sum-
jnoveatur , vel iie suis quidcm pro anirni aut corporis va-
letudine administrandis facultalibus idoneus inveniatur .
•^ Quod si foeminoe tutelas refugerint , et prajoptaverint
liuptias : tunc^demum Yir Uluslris Pra^feclus urbi (2) ,
[il)age'
matcr naluralium filiorum tii>elam a-^fre. ^ nmnia
qucccunque in lcgilimis defl iia sunr filiis
3. Imp. JusTi.NrANLS A. Juliano P. P.
palcr secundum nostram constitutionem natura
S',
iptl
accito Praetore qui impertiendis tutoribus pra;sidet , sivc
Judices , qui in provinciis jura restituuiit , de alio ordine
pei" iufjuisitionem dari minoribus delensores julx;buut.Dat.
12. Ral. Februar. Mediolani , Valewtinujno A. iv. et
IXeotherio Conss. 390.
la AuTHENT. de hered. ab intest. §. ex his. col. 9.
tit. 1. Novell. ir8. cap. 5.
]\/J ^ff^ (3) ^' <^<''<^ (4) secundum (5) ordinem tute"
JLVJ. lam (6) etiam ante agnaios suhire permiltimus ,
si (7) inter grsta nupdis aliis , et S enatusconsuUi Velle-
jani auxilio renuntiai^erit .- solis testamentariis tutorihus eas
proecedentibus , legitimis (8) et daiivis poslpositis. Dcfun-
cli namque vohintatem prceponi volumus. Proeter has au-
tem aliis mulierihus interdiciinus qfficium tutelce suhire.
Jn AUTHENT. ut sme prohibit. mat. debit. §
propterea igilur. col. 7. tit. 6. al. 4-
Novell. 94. cap. 2.
C^Acramentum quidem non (9) exigiiur , sed contractis
kj seciindis nuptiis expeili eam a iuteJce convenit : salva
minorihus omni alia ( proul juris est ) cautela.
In AuTHENT. col. et const. ut supra.
^P ha;c 5 et si dehitum inter ipsam et fiiios quoquo-
■/X modo verdlur , tulcla materna non ideo minus ad-
miititur dehito (lo) in sua ncitura durantc. Potesl etiam
(i) Id hodic ahrogatur : prsefcruntiir eiiim matres et a\ix tuto-
ribus datis tt legitimis. Authent. Matri et auicc. infr. h. t.
(2) /. I. supr. de lut. illustr.
(3) Tutelam filiorum raatres sine uHo impedimento gerci-e pos-
sunt , veriiin simul atque ad secundas uuptias transierint , pellun-
tur a tutela. 3. Harni. ii. 5- ^4.
(4) Ampliatur !ex iii pr. supr. eodem atl avias.
(fj) Mater propfcitur aviee in tutela liherornm adminisfranda,
utpofe propiuquior.
(6) In tutela liberorum gerenda maler preefertui- quibuscunquc
adgnatis libcioruHi.
(7) Tutelnm libeiorum gercre matri , et aviae licet , dum Sena-
tusconsullo Vclicjano , et sccundis nuptiis rcnuncicnt , ut hic. i.
Harmen. i. 5. 27. verum novo jure secundis nuptiis renuncian
fflon cognntur : ciim tacife ipsis secundis nuptiis a tutcla rcmovean-
tur. Anttifut. prcx.
(8) Derogatnr legi 2. vers. His illud. ibi : vellcgilimi defucrinl
supr. — '
(9) Derogafur lcgi 2
eod. et No\'cl/. 11. c.
in princ. ibi : sacramentn prcestito. supr.
4o. Goth. Text. est in t. 22. circa fin.
tut. Ritfeishusius in exposit. NofclL part. 8.
infr, de admin
2. Ans.
(10) Exceptio ad l. 8. 57«/^;-. tit. pi-ox.
(ii) Piifa ut invcnlarium faciat. /. i^. infr. de admin. tut.
(12) Natu.alihus etiam libcris matrcs possimt esse tufrices. l. ult.
infv. dc conjiimando tutore. Nov. 89. cnp. i\.
Ci3) Matcr tutclam libcrorum adfectans , renunciare ■Vcllejano co-
gifur. Nov. 118. cap. 5. In Gallia locum id non habct : et ila
placito Senatus Bnrdcgalensis decretum, anno i52i. JiiUi 26. uU
Biignonms in tegibus abiogntis refert.
f 1 j) rcnunciationem qu» fit omni legum auxilio et juri intro-
dnrt ) lii iavorcm sexus obscrva : ca rcniinciaiionc mnliercs rcdi-
guntur ad jiira communia mas-ciilorum , nec hahciif aliquod bcncfi-
cuim m pra-judiciiim pupillonim . Quid si falis renunciatio fucrit
onnss^ .' Bahhis in Authcnt. M,:lri <t wia:. supr. eod.
lcre dccrctum irtcrpositum super tutela matris tt
bus (12) liberis in his rebus , quae ab eo in eos pf
feclse siint , tutorem non reliquerit , mater auiein voJut
rit eorum ( sive masculi sint, sive foeminae ) subire tt
t -lam , ad exempKim legitimae sobolis liceat ei hoc fac?
re , fjualeuiis actis sub competenti Judice intervenient
I)us , juramenfum antea praestet , quod ad nuptias no
jirrveniat , sed pudicitiam suam intactara conservet , f
renunciet (i3) senatusconsulti Fellejani pra;sidio , omn.
que (i4) alio legiiimo auxilio , suamque subslantiara sup
ponat : et ita filiorum suorum vel frharum naturalium tu
tricem [ eam ] existere sancimus. Omnibus quae pro raa
trrbus et liberis earum ex legitimo malrimonio progeaitis
divalibus conslitutionem cauta sunt , in hujusraodi matri
bus observandis. Si enim in frliis justis , in quibus et tc
stamentari* et legitimas sunt tritelae , et tamen matribus
liis deficientibus
, ad providenliam filiorura suorum veui
re concedilur , mullo magis in his casibus ubi legitini
tulela evanescit , saltem alias eis dare humnnissimiim est
i>..4. »s. itcii. Am.u. c:uiL:,LLt.iLLLiL\o. LA.MPADio ct Ohkt
f'
YV. CC. CoNss. 53o
P'
T I T. XXXVI
IN (i5) QUTBUS (,6) Ca'siBUS (.7) TUTOREM (18)
VEL CUKATOREM
(19) HAEE^TI TUTOR VEL
CURATOR DARi POTEST.
De ahsentia et reversione tutoris.
1. Tmp. Antoninus A. Tiberiano et Rufo.
SI in (20) locum ejiis tutoiis ad tempus dati
qui Reipublicae (21) causa aberat , isque jam
esiis
fini(<
eoc
avia;
negat
ncc
\a-
cas
prssunii renunciasse , ideoque juvari juris ignorantia. /. ult. supr
de juris et facti. quod paulo vidctur dutius : ^quiores existim:
quibiis id placet , muliercs fntclam suscipiendo tacitc videri suprj
dicfis junbus renunciasse : sed ef ea omnia praestitisse , quibos ai
tutelam pervenifur. facit. /. 77. ,//: de adqnir. vel omitt. hered. t
3o. Jf. de verb. ohlig. Addit Rolandus a Valle i. cons. i3. nun:
6. et sequent. ad 22. a multis exisfimari ; cx clausula ( qua vid-.
licet renuQciamus omni juris Icgumquc auxilio ) videri reQUDcia
fum /. (3. et irt. ff. de transnct. de non visis et cognitis verbi
tcstamenfi , quam tamen opinionem non probat , num. 26. ad h*.
heucficio juris municipalis , item beneficio ne in solidum coDTe
nianlur , bcneficio inventarii , cedcndarum , excu.s3ionis , ordinj
divisionis . beneficio non absfrahendi de domo , revocandae dnna
fionis oh non factam insinuationem , bcncficio non incaicoiandi
simulatiouis. Ad haec totli purgationem morae , conductori denega
ri remissionem occasione belli superveaienfis. Denique his ct simi
libus renunciatum videri. Goth. Vid. Zangcr. de exccpt. p.i^ 3
cap. 11. num. 107. Ans.
(i.o) Tutorcm hahcnti cur non omuibus casibus tutor daii pos
sit , dicam infr. h. t.
(16) Dic in locum absentis Reipidjl. causa , /. i. infr. h. i
excusati , /. 2. infr. h. t. suspecti , remoti , defuncti , relegati
/. 4- infc. h. t.
(17) Causis , tutorcm babcnti lufor vel curator dari potcst , u
/. 4- '';/'■• h. t.
(18) /. I. /. 2, et /. 4- ii\fr. h. t. l. 9. supr. qui petanttulor
l. 9. Supr. qui dore tuto?:
(19) /. 3. et l. 5. infr. h. t. l. 10. Supr. qui dare. i. ao- "
fn. ff. de tutorih. datis.
(20) In locum absentis rcipiiblicne causa , licet is tutor esse no^
dcsinat , alius tutor dari polcst. hxc lex exceptio est ad /• 4
iifr. h. I.
(21) /. 11. ff. de tut. l. i5. in fin. ff. de tutor. dat. ab hs
l. 3. 5- ^o. ff. de suspectis. /. ^S.Jf.de excuiuiionib. L $- jf
de tut. ct ration. distrahend.
lunere quod ei infunclum est , abesse desiit (i) : quiu
] ejus olGciuin curamque perlineant negotia pupijlaj ani-
igere non debelis. Sed consultius fcceritis , si pr.Tsidem
ovinciae viruni clarissimuin adieriiis , ut is ad admini-
jrationem tutela? conipellalur. PP. 8. Kal. Ang. Awto-
jiNo A. et Baleino Conss. 214.
De curatore dalo impuhcri.
2. Imp. Alexander A. Valentiniano.
30lnit quidem et dcbuit compelens judex in locum
excusali (2) tutoris , licet pupillus alios quoscuiique
iberet tulores , curatorem (3) dare. Quamvis autem cu-
tor cum aliis in locum excusatr lutoris substitutus sis :
nen periculo administralionis ultra pubertalis (4) tem-
ra non adstringeris. PP. 5. Id. Jun. Modesto et Pro-
CojNss. 229.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIOMS.
5o3
C
Ve curalorc tulori adjuncto»
5. Impp. DiocLETiAN. et Maxim. AA. et
CC. Zenoni.
Um ob augmentum (i^) facultatem curatorcs adjun-
gi (i5J soleant , non prius dali tulores f ab T admi-
nistratione eorum liberantur. Sane si is
qui admiuistra-
De curalore tutori adjungendo.
3. Idem A. Hjlae. ^
j^Ropter (5) late difTusum , id est , in diversls Jocis
coustifutum palrimouium , vel quod Solus administra-
ni non .sufficias , an libi tutelam administranti adjuugi
juos curatores oporteat , prascs provinciae , si te nou
icicnlem deprelieudcrit , assliraabit. PP. 8. i(j. X)e-
iibr. PoMPEiAxvo et Peligno Cokss. 232.
De tutore suspecto , vel excusato vel defuncto ,
vel rdegato.
4. Impp. Valer. et Gallien. AA. Euplojo.
Icct tutorem (6) habenli tutor dari non potest (7):
tamen cerl.s (8) ex causis alius idoneus substilui
enlia competentis Judicis solel in locum suspecti (o,) ,
. convictus ac rcmotus (,o) est , et in locnn^ excusal
' ' 'I1 . t ' ^''') ' ^'^ '•^'''8'''f' ('3) lutoris. PP.
). Mart. SEcuLAhi n. cr Dowaxo Conss. 261.
v.t, teinpore fin.tae tu.el.ne fuit solvendo (16) : secuti tem-
pons penculum ad te pertiuere non (i;) potuisse manife-
sium est. Dal. 3. Kalcnd. April. CC. Co«s. 298.
T I T. XXXVII.
DE ADMIMSTRATIONE (.8) TUTORUM VEL
CURATORUM , ET (19) PECUMA PUPiLLARl
FOEWERAADA , VEL DEPONE-NDA.
De pecunia pupilli vel minoris.
In AuTHENT. ut hi qui obbg. 5e hab. 5. quoniam.
col. 6. lit. I. al. 2. Novell. 72. cap. 6.
JVrOvissime (20) caiitum est , a curatore pecuniam pu-
J- T pillareni non esse fxnerandam : Quod si Jlxeril
mutui subjacehil periculo : nisi mohilis sit tjus substantia
cujus cura administra ur : tunc enim curator illud soluni
rnutuare cogetur , quod ad dispensationem sujiiiet ndJe-
srentis , ejusque rchus : quod vero plus est , cuute reconda-
tur: vel nisi ex necessitate hoc fecerit , veluU prujder e.f-
pensas in pupillum fa, iendas.
Curatorcm non teneri pro tutorilus prcvcedcntihus,
1. Impp. Severus et Antoni«us AA.
FModesto.
Rusfra times adminislrare res adolescentis , cujus cu-
ralor es , ne ex hoc aliquis existimel commune peri-
culum pnoris temporis te recepisse , sed ea qax agenda
ac vox cxccptlo est ad /. 4. i„/>. k t ' ^ ^'
, sne protutcl» eum tcncr. ciu.dam cxi.timaba.Z'/. 3 «Vj}":
) /. I. »)/;•. qnardo tutores vel cur,uores l o5 /P ^^ „.,„
; /'loplcr diliusiim patriiuoinuin tutori rnnio.. ..j-
HiBc lox exccptio cst ad /. 4. u./hTt l l, /•^)""SV PO'
tcus. tutcr. 4 '1/'. ft. r. /. u. ,nfi,i. mjr.
) Cur.itorcm liabcnli potcst. /. 20. i„ //,, /T rf^ , .
■or. datis. Cur tam vaSe .' An quia d£- t^oris cs tcT in'
uanlui ? Au quod pup.llus in tutoris potcstatc sit , ct ncmo
^n duorum po.cstate c.sc : ila ut sit potcstas cuj . que "^
"n , n.s. pio «no babcantur , ut cum sunt coniunotim da
plumve, curato... au.cm nulla sit po.cs.as in .c so n. '
t.futuu, locum «bHuUs u.i^ubJKa: causa. /. ,. cJcu ai
proptcr d.flusum pafr.monium. /. 2. 3. supr. h. «. rerum .iHarum.
/• ^l' A-^L"' ^' ^'^ *'^'^'"- '"""■• '" ^"'^"'" «"'■'^i ' "i"^i > fu.icj.
;■ ^T-Jf- "Jf tutelis. addc ct casum /. 10. J". de tut. ct aiium cx
/•17. injin.Jf. de uppellationibus.
(9) "\'ide /. ult. §. .0. Infr. de curatmv furiosi.
(10) /. 2. supr. h. t.
(n) /. II. 5. i.ff.de testam. tut.
(12) /. 3. supr. qtii petant tulores.
(i3) Relegatio excusationis spccics. d. l. 3. /. ri. in fin. 1.3.
§■ 9- J^- de leg. tut. Cujacius emci.davit dcportali. nisi'forte vox
lie/egatt bic accipicnda sit pro Depvrlati. Cujacu.s ad /.8. 9. elc.
Jt' de excus. tutor. ab ea tamea cmcndatioiic disccdit. adde Paul 1
sentent. 25. j. 8.
(i4) P.opter auclas pupilli facultates tutori ci.rator solet adjuDgi.
«• 9- injin.ff. de administr. ct peric. tiuor.
(i5) Alius Jicet tutor adjuiigatur , prior uon libcratur.
(16) /. 39. 5. 16. ff. de administr. et peric. tutor.
ytl ?"'' A"*' ^°^^'°'^ ''^ '• »• '">'• '■"-/'■• ^^ diuidenda tut.
(18) L. 26. D. >]. et 3. C. Tluod. uj- Noyelt. ",1. cap.6. et ".
(19) Tutoru.n admiuistratiouis partcs s-unt hae : iuvcntaiium fa-
cc.e : pecuniam otiosam ad pr.Tcdiorum rusticorum emptioncm de-
ponere : si pr.-edia ntdla occurrm.t c.nenda , fccncrari : cjetcras res
diligcnter custodirc : in judiciis pupillos suos ct adultos dcfcndcie.
(■^0) Id c»t , cx Nowelt. -x. rap 6. Goth. Vid. Rittcjshus. in
expos. J\oi,. part. 8. cap. 6. et not. ad l. 3;. C. 1 . Jf. de nesot.
So4 L I B E R Q U I N T U S
ct ( qnod magis inlorest (i) omnium par- cxacta pecunia possit auctoriiate Praesidis in denositi (iT
iit Tii^lr^Y iiit*in fr^\ in ot liilr\rf'C rln- niii)k:tiri li'il^<.ri P I-* Iv^.turwl I..^ J . . ^ ^ '
putas age
tium ) insta : ut Judex inler (2) te , ct lulores da-
tus (3) , quamprimum partibus suis fungatnr. PP. 12
Kal. Octob. Albino , et iEivnLiANo Coinss. 207.
Curatorcm admlnislraiione duranle a collega
non conveniri.
canbaia haberi. PP. Kaiend. Jun. L.tio u.
Cowss. 216.
ei Gekeale
De calumniosis aclionihus non intcntandis.
6. Irap. Alexader A. Pacorjio.
2. lidem AA. Timoni el Elpidoplioro.
A
NOn est ignotum , tutores vel curatores [ adolescen-
tum ] , si nomine pupiUorum vel aduliorum scierj-
Dvcrsus curatorem adolescentis cui coHegaR (4) <3ali t(;s calumniosas (i^) instiitianl actiones , eo nomine con-
j,jL. eslis, quamdiu administratio coinmunis durat, cxer- deinnari oportcre : ne sub prsctextu (i5) nominis eorum
ceri judicium non potest. PP. 2. Kai. Maji , AvRO et propter suas simultates secure (16) lites suas exercere pos-
Maximo Coj<ss. 208. se existiment (i;). PP. n. Idib. Maji , Maximo 11. ^(
De sumptihus. iEi,xAKo CoiNSs. 224.
De forma alienandi iestamento dala.
7. Idem A. Valerio.
TUtelam pupillorum tuorum sic administrare debes, nc
ajdi^ium quod his relictum est , contra formamfiHi
alienandiaestamento dalam vendas.
Maxi.mo u. et /EnAKo Cokss. 224.
3. Imp. Antoninus A. Eumoso.
SUmptns (5) jn pupilluin tuum neccssario (6) , et ex
juslis honeslisque causis Judici qui super ea re cogni-
turus est si probabuntnr (■j) [ facti ] accepto ferentur :
etiams! (8) Prsetoris decrcfum de dnndis cis non sit inter-
pcsitura. Id namque quod (9) a tulorlbus sive curatori-
bus bona fide erogatur , polius j ustitia (ro) quam aliena
auctoritate firmatur. i^- Kal. Septembr. DuoBCS et Aspris
CoNSS. 2l3.
De liherlo tutore.
4- Wem A. Proculse.
TVrisi eam pecuniam , quam constiterit libcrtum (11) pa-
\.\ ternum tutorem filias tuse ralioni ejus debere , vel
deposiieril (12) , vel in praediorum ccmparationem con-
verlerit , rcmiltitur ad Pr?efectum Urbi , secundum ea
qua? constilula sunt arbitrio ejus puniendus. PP. 12. Ka-
lend. Oclobr. Antonijno A. iv. et Baldino Conss. 21 4»
De tutoribus conderimatis.
5. Idem A. Piufino.
'Rustra tutores quondam adolescentiura quorum curam
administras , judicatum [ facere ] detrectant , cum
(i) Adrle /. cuin Stichus. ig. ff. de snhition.
(2) Cuiator adulti j,ro tuloribus aiiteccfleutibus non tcnetur ,
nisi negligcnlia in exigendo possit ei imputari. vidc infr. quando
e« f.icto tutoris.
(3) Datos.
(4) Pliircs cum tutclam gcrnnt , altcr in altcrum non agit , ut
univcrsalis adrainistrationis ratio rcddatur. /. 12. /. 18. /. 82. in
fn. ff. h. t. Pro universali curatione non potcst agi , nisi fiuito
ofiicio. Bald. vide Cujac. 17. obs. 7. infn.
(5) /. 33. in fin.ff. h. t. Poleslnc tutor salarium cxigere ?
p.otcst. d. l. 33, in fin. vidc 'VVtirjiis. i. pract. 38. cap. 11.
(6) Puta in alimcnta. /. 2. Infr. de aliment. ptipill.
(7) Probare suniptus debet is , qui sumptiis se fccissc ait. facit
/. si qids pro rcdemptionc. 36. iii fin. pr. Infr. de donat. l. i.
§. 3. ff. de Uitelce et ration. distrah.
(8) Nam c\i cdit quodcuncjue non intcrpoiii. d. /. 2.
(9) Tsaturali juslitia quod confirmattir , nou tget alia confirma-
tioiic. Btdd.
(10) Probationc alia non indigcnt quJE natiirali justitia coufir-
mantiir. /. 3. 5. '^. ff. de cond. causa data. l. i3. §. "j. Jf. de
excusat. tutor.
(11) /. 10. Infr. h. t.
(12) Tiitor debitor pupilli pecuniam dcbitam pupillo dcponei-e
dcbct ad prjediormn coinparationcin. Miniis csl dcposiiissc , quaia
coraparasse.- altcrutrum tanica c^sigitur , ut hic ; adde /. 5. ^*. 4.
ff.h.t.
(i3) Summa liquida non potcst tuto solvi minori propter mc-
Ititu rcstitutionis. /. i, supr. si advers. solut. nou laiiun eo pr:c-
, v^uuiia iuimai[i(l8j
PP. T. Idib. Jul.
De curatore qui non adndnistravit.
8. Idem A. Aprili.
ETsi scisses (19) te curatorein datum nec adininistras-
ses : ca."tens curatoribus , et administrationem pera-
gentibus , et sulHcientibus (20) damno pra?stando , conlrc
te actio dari non potest. Sin (21) autem nescisses (21) li
curatorcm datum , etiamsi solvendo caeteri noa jint .
damni periculura ad te uon redundat. PP. 7. Kal. De-
cemb. Alexanuro A. 111. et Dione Conss. 23o.
De dote constituendu.
9. Idem A. luclytae.
SI curatores habes , hique dotare (28) te bonis tuis (i4
cessant : adito Praeside provincise impetrabis , uttpo.
textu potest tulor aut alius debitor pupilli , vcl minoris pecuniat
pcucs se retincre. Cogitur enim pecuniam deponcrc vcl cousignan
/. J. l. 7. 5. 'j.ff. h. t. L. 73. in fin. ff. de procuraloritut
l. 06. 5. i.ff' manduti. l. 64. ff. de fidcjussonbus. vid« Moli
uoeum de usui: quccst. Zg. num. ayS.
(i4) Tiitor calunmiosain : yel supervacaneam actionem ioter
dens 5 proprio uomiue obiigatur. /. 9. 5. 6. in fin. jf. h. t. l. :i
§. 2. in Jin. ff. de leg. 2. bonam movere cogitur et appclfert
/. n. Infr. h. t.
(i5) PrLctextu officii calumniam committi non oportet.
(16) Securi.
(17) Existimeutnr.
(18) Contra forraam datam a testatore non dcbet tutor ren. pi
pilli vendcrc. /. ult. supr. de rel/us alienis. Imo potest veiukre
ci ea in re patris pra;ccptiini negligcre. /. 5. §. 9. ff. h. t.
(ly) Sciens se tutoreai , de neylccta tutela tenetur , si gepei
solvcudo non sit. /. 3. Infr. de divid. tut. /. 4. f. 3. ff. n
pupill. s(di>. adde /. 19. infr. h. t.
(20) Es.ccptio cxcussionis tutori vel curatori qui non 3«*»»'
advcrsus enra qui gessit competit.
(21) Ignorans se tutorcm , tulel.ie non tcnetur.
(22) Vide Z. 5. infr. dc periculo tiii.
(23) Dotem sibl constitui , et eo nomine adversus cnratoces m
ram cominittcntes agere adulta : sed et offieiuin stiper ea re judic
implorare potest. facit /. Sa. ^ h. t. l. 'fi. ff- de Ug- 3.
(24) Dotare dc suis , et propriis bonis ciirator adulta» b'.
cogitur.
CODICIS KEPETIT^ PKi^LEGTlONIS.
nodcratum (i) est honestsD personae , praestarc cogantur.
?P. 17. Ral. Maji , Agricola ei Clemem. Ccwss. 23 i.
De liberto curatore.
10. Idem A. Rufinae.
r'1 liberti (2) ejusdemque curatoris culpa , vel fraude
C) ratio veslra Jaesa sit : sarciri damnum ab eo qui de-
pt, Praeses proviacia: cural)it : INon dubitalurus etiara
raviorem executiouem adhibere , si quid lam aperta
raude commissuin est , ut puniendum in liberto crimeu
epreUeudatur. PP. 2. Kal.Aug. Agricola et Clemejsti-
0 CO£iss. 281.
De (litore ijui non appelkmt , vel appellationem
non proseculus est.
11. Imp. GoRDiANUs A. Caecilio.
r»! bonam (3) causam ea , cujus tutor es , habuit , et
P adversus lalam sententiam non (4) appellasti , seu
■ost appellationem provocationis solennia implere cessave-
is , tutelae judicio indemnitatem pupillae praestare debes.
P. Id. August. GoRDiAjso A. et Aviola Cowss. 240.
Dc frauclt tutorum , de negligentia curatorum ,
de famina minore nginliijuinque annis,
12. Idem A. Octavianae.
r\E his j quae in fraudera administrationis a tutore ge-
L' sla , vel negligentcr acta a curatoribus eorum , qui-
us successisli , alJcgas , agere debes : si raodo annos Je-
ilimae aetatis implesti. Keque [ enira ] ignoras non (5)
luJtum patrocinari foccunditatem liberorum fa-minis ad re-
mi suarum admiuistrationem , si intra aetatem legitimara
nt constitutae. PP. 3. Non. Octob. Gordiajso A. u. el
OMPEIAKO Co>sS. 242.
Satisdatio de rato.
Ii3. Tdem A. Longino,
iLtores dehitia pupiIJaria , seu deposita reposcentes, ad
satisdalionem (6) compelli non posse , manifestum
it. PP. b. Kal. Maji , Ariano et Pappo Cokss. 244.
iZli!^' '■ ^^* ^' ^^'-^' '^*" •'"''* *'"'' '• "• S- ^ ^' ""^ ^^'
(2) Libcrlus m.ilc administrans removctur a tutela , eaque pri.
*tur. l. {^. iupr. h. i. ' 1 r
5m n^l *^'":^'''Y'''* "^ cali.mniosa, ct supen-aoanea. /. 6. supr. h. t.
(4) l«tor Hi l.ona causa cogitur appellarc , ct appdlationcm
0 eqm , ahoqum ims nominc t«nctur. E.l enim officium tutoris
^co "°",P/*'*^""^'^"e ' ^""'ilw non .idmitlcre. /. 27. supr. de
(5) Defcctus .Tl:,tis non suppktur nnmero libcrorum. /. 2. tuvr
^in mtefir. reUU. l. i. m Jin. supr. qui et udyers. quos. I.2'
. ae miitcr. '
1? J"!"'' •''^'■"^ r"'''"^ nomine non tenetur cavere de rato.
20. j^. n. t.
(:) Ralioncs a cuiatorc antcquam 25. annum minor cxnlevcrit
^ ciiguntur tauli.spcr dum curalor ij.rit. 5. H.irm. j,. C. 35 '
(«) . Uuator tcnetur .-vd rationcs rcddcndas , ut ct quivls alicnam
Inamutralioucm susc.picus. vid. Hol. a Yallc ». com. Aa.
1 (9) /. 2. supr. h. t. ^^
I (10) luio nou cst manifcstum : scd falsum. /. A. m /?/.. / ,6
u:a£' ""■ "' '■"'"'"• ^""^^' ^'^' ^- y- ^- 4-/'/e tut. c't
i Tom.lY.
5o5
De rationibus reddendis.
i4- Imp- PiiiLitpus A. et PiiiLiPMJS
C. Clementi.
RAtiones (7) curae (8) administrata; ante impletum
quintum et vicesimum annum durante (9) officio
posci jure non posse , maniiesium est (10). Pp Pri^i
Kon. August. PiuLippo A. u. (11) et Tixuso Comss. 249".
De eo 5 qui signavit ut curator.
i5. Impp. DiocLET. el Maxim. AA. Licinio.
Sl non subscripsisti (12) quasi fidejussor : fruslra vere-
ris , ne ex ea intercessione qua signasti ut curator (i3)
olim liberatus ( ut affirmas ) senteuiia Prajsidis , ex offil
cio curatoris conveniri possis. PP. Prid. Non. Mart.
DiocLExuNo m. et Maximiano AA. Cokss. 28;.
De alienatione rerum pupillariuvi.
16. lidem AA. et CC. Proculo,
TVfOn omni (i4) tituio res pupilli poteslalem alienan-
i^ di (25) lutores habeut : sed administrationis tanluiu
causa distraheutes , quas eis veimndare licet , juslam cau-
sani (16) possidendi comparantibus praestant. Cum itaque
donandi(i7) nulla (18) ralione res eorum, quoruia admi-
nislrant negotia , polestalera habeant: vindicare dominium
a possidentibus non prohiberis. Dat. 10. Kal. Maji . He-
raclia; , AA. Coms. 287.
De testamenti factione , vel donatione.
17. lidem AA. et CC. Martiali.
DE successione sua (ig) tutores frustra timent: cum his
qui tuteJam administraverunt , testamenti factio nou
denegetur , nec de bonis suis donare aliquid prohibeaniur.
S. iG. Kal. JXovembr. Sirmii^hk. Cokss.
De periculo nominum , et de pignoribus.
18. lidem AA. et CC. Soterico.
DEbitoribus pupillae pro officii ratione tutorem te con-
stitutum adseverans , ad te nominum (20) periculo
(n) Tp. 1.
(12) Yid. quse dixi ad /. 14. supr. si cert. pet.
(i3) De eo quod quis facit ut tulor vel curalor , vcl procurator ,
vel gestor alterius , suo nomiuc couvcniri nou potest. /. ult. ff,
(le inst. act. vid. Wurnis. 1. pract. 38. c. 10.
(•4) E'go aliquo :sunl enim alicnationis variae species ct caivs.-».
(i5) Hoc iunuit , Cerlis causis , alitnandi facultatem tiitoriLus
permitti : in rcliquis alieniantes justam causam possidendi noa
transferre. Male autcm alicuat , qiii donat. /. 22. m fn. 1. 46.
in fm. ff. h. \. l. \. ^. 1. ff. de tut. ct ralionil. uounuuquam
tamen donare potest. /. ii. infin.ff. h. t.
(16) Tutor justa de causa , boc esl , ex causis jure permissiircs
pupilU sui potcst alienarc.
(17) Non adininistrat , qui donat.
(18) Polcst igitur justis dc causis donarc. d. 1. la.
(19) Tutola non cfiicit , quoniinus tutor dc suis testaci iuaqite
donare possit. /. un. snpr. rein alientirn i^crentiliK.
(20) Pcriculum nominum spcctat ad tiitoitm. Gvth. Anetquan-
do periculuim no:ninuni ad lulorcm s^.ecltt , vid. lale Il.irimJi).
Pistor. q. 49. Aus. Adde Censur. Fvrtns. nouram ei l>l>. ibi
alle^at. lib, i. c. iS. n. 10. S. L-
64
So6
L I B E R Q U I N T U S
pcrlineiilc , parere solulioni (i) denuntia (2). Qui si satis
non feceriiil : in vendilione (3) pignorum uli [comniuni]
jure poles. S. Prid. Kal. Jauuai'. Sinnii , AA. Go^iss.
Dc alsenle (utore dato.
ic). lidem AA. et CC. Vindiciano.
^l^njtor licel absens (4) , decrclo dahis , si sciens (5)
fl. solonnilcr se iiou excusaverit , adminislralioni coii-
sliluitur obuoxius. S. 3. Idib. Februar. Sirrnii , CC.
Cojyss. 2g3.
Dc tacita hypothcca in honis tutoris vel curatoris.
20. Imp. CoNSTAisTiiNUs A. Eufemiana?.
PRo (6) ofncio adininislraliouis lutoris vel curatoris
bona , si debiloris existant , tanquam pignoris (7)
tiluio obligata , niinores sibimet vindicare minime prohi-
beniur. "Y Idcm est , et si tulor , vel curator quis con-
slilulus , res minorum non (^8) administraverit. Dat. 7.
Kal. April. Treveris ^ VoLusiANo et Anjsuivo Cojnss. 3i4-
De donatiomint conclitione neglecta.
21- Idem A. Maximo P. P.
[ T3Upil'orum (o) seu ] minorum defensores , si per
L. eos donationura conditio (lo) neglecta (11) est ,
rei amissffi (12) periculum praestent, Dat. 3. (i3) Kal.
Februar. Ronue , Saeiino et Pk.ufiiso Conss. 3i6.
De alienalione rcnun pupillarium.
22. Idem A. ad Populum.
LEx (i4) , quffi tulores curatoresque necessitate adstrin-
^ sil , ut aurum . argenlum , gemmas , vestes , caete-
ni([ue mobilia prcriosa (i5) , urbana eliam [ prccdia , el 1
mancipia , donios , balnea , horrea , atque oiniii.-i qux iii_
Ira civilatem sunt , venderi-ut , oiiinia.|ue ad uiimmos re-
digereut , prrjctcr (16) piicdia et mancipia (i^) ruslica
rniiltiim miuorum utilitati adversa est. Praecipiinus ilaque
ut ba;c ojfjiiia (18) uulli tutorum curalorumve liceat ven-
dere : uisi (19) iiac forte necessilate et lege, qua rusticum
pra;dium atque mancipium vendere , vel piguorare vtl
[ in (20) donalionem ] propter nuptias (21), vel In do-
tem dare in praterjlum iicebat : scilicet per (22) iuquisi-
tionem (2j} judicis , et piobationem causse , inli-rijosiiio-
nemque decreli , ut fraudi locus noii sit. -^ Anle otoiiia
igitur urbana (2^) mancipia , quae toliLS supelieclilis no-
titiam geruiit , semper ui bcrcditate et in domo retfnean-
tur : nam boni (26) servi fraudem fleri proliibebuut : raa-
li , si res exegcnt , sub qua-slione (26) positi poteruDt
proderc vcritatein : atque ila omnia observabunt , ut uec
inveniarium (27) miuuere , nec mutare , vel subtraherc
aliquid tutor valeat : Quod in vesle , margaritis , gem-
mis , et vasculis , cseteraquae supellectili neccssarium esl.
Et tolerabilius (28) est ( si ita conligerit ) servos Tnori
suis dominis , quam servire exlraueis ; (piorum fu^^a (79)
potius tulori adscribitur , sive negligentia dissolutam esso
patiatur discipliuam , sivc duritia , vel inedia , atque ver-.
berihus eos aiUciat. jNec euim doiniuos exccrantur , sed
mogis diligunt : ita ut haec lex pcr hoc quoque melior
antiqua sit. Tuuc cnim remota servorum custodia etiani
vita minorum sa;pius prodebatur. -j- JNec vero domum (3o}
vendere liceat in qua defecit pater , minor crevit , i'J
qua majorum (3i) imagincs aut [ non ] vidcre fixas ,
aut revulsas videre , satis cst lugubre. Ergo et domus , tl
(i) Vld. /. 1. Jnfr. aihitr. tutel.
(2) Oflicio lutons iiicumbit debitoribus pupilli denunciarc ut
solvaut.
(3) /. 14. infr. de dislr. P'gn.
(4) Tutor ab.scns potobt, d;iri. Bald.
(.5) /. 8. inpr. Ii. t. l. i. ^. i. l. 5. in fm. ff. h. t.
(6) /. i. C. Thcod. h. t.
(7) Bona iiiloris ct curatorls tacitc ptipiUo , ct adolcsccnli oMi-
ganliir. /. iin. supv. lem alienain gcrentib. l. un. §. i. si/pr. dc
rei uxor. avt. l. ult. A'ers. Discretis. siipr. de legitnn. lut. No-
vclt. 118. c. 5. iiijin. vid. Ncgusantiuni 2. de pignor. 4- num. .5.
Quid si ipsc niinor sit adluic annis viginti ? vid. 6/. r<?i\s. Discrctis.
(8) Bona tutoiis ^ cl ciiratoris non inodo pi"o malc gcstis , scd
ctic-iin 1 ro uon pcnitus gcbtis , tacitc obligata sunt pupillo , vtl
adullo.
(9) /. 2. C. Theod. h. t. l. I. vers. His(,u\ C. Theod. de
donat. l. 25. lnfi\ dc donat,
(10) Pula facicndi vcl non facicndi. vid. /, 20. Inji\ de donat,
(.t ila tuloi- noii ifnplcns conditioncm utiiciu pupillo , tcnetur ei ,
iii ipiod Inlcicst.
(11) Doiialloiics f/ois/xfpa); uou fAunt. dlxi ad /. 25. Infr. dedonat.
(12) Id cst , n( '.1 iju;esitre. /. 7. lifr. arbitr. tut,
(i3) /. 2. C. Tlucd. h. t. habct 4. Kalcnd. Noycmbr. S. L.
(i4) Oiationcm Scvcri inlclligit , qute extat in /. i. ^. 2' Jf'.
de reb. ccr. qui.
(i5) Moljilia prctiosa immobilibus comparantur.
(iti) V. /. !. §. 2. J/,' de reh. cor.
(17) Vid. /. 3. /';//■. de prad. decur.
(1 8) Mobilia scil. ct procdia urbana ac rustica. Rustica ct subur-
bana alicnari non possunt , quod hic vttatur. vid. qua;daiu ad
hiiiic lociiin apud Cujac. 7. obs. 28.
(19) Tiilor vel cuiator nihil ex rcbus minorum vendcre potest ,
nisi c.x. jiis.la tt prolabili causa. Quiii justa caiisa alienandi no:i
sufEcit, Ntc cnim res eas sine dccreto judicis alicnare potest. c.\ct-
pfa vcste Ubii dttrila , ct iis qnoc scrvando servari non possunt ,
«xccptls ctiam aniniantibus pupilloruiii usui supervacuis. Synrp.us
Baiilic. 32, tit. \i. ex lib. 38. tit. g. c. 3o. ct 5. Huim. 4'- 5- 49-
(2ti) QMibus cx causis praedla luinorum alicnari possunt.
(21) /. ult, veis. cum auiciii. injr. si uuijorfaet, aliei.at.
(22) Quibus solennitatibus rcs miuorum alienari oporfeat.
(23) De qua vide /. 5. 5. 9- ff- de reb. eor. qui sub tiU.
(24) Dc urJjanis mancipiis non vendendis sine decrcto , nt hic.
et i>ers. ult. Infr. h. t. dcquc eorum utilitatc. Quid rustica ?
Vcndi miilto minus possuut. Hac enim lcge Constantiniis nihil
mulat oralloiii Sevtri , qui» n;stlca mancipia vetaliat allenari. ii^r.
eod. in princ. facit /. 3. iifr- de proed. decur.
(25) Boni servi ulilitas.
(26) /. 3|,_^. h. t. et ita per familiares ct domrsticos proban-
tur ea qure fiunt iii donio , id est , donitstlca, vid. /. 8. 5- '^-
supr. dc repudiis.
(27) Possunt cnini rcs hujusmodi facile subtrahi ac mutaii.
(28) Occiirrit objectioni , ut cx duobus malis inluus ellgaliir.
/. 200. ff. de regul. jur.
(29) Pra;sunulur scrvi.s pupillaris fugisbC ob negligenliam , vcl
saviuam tutoris.
(30) De a^dibus patcrnis pupilli non distrahcndis a tutore sint
dccieto , ut hic. et ucrs. ult. Infr. hic. facit /, 35. ff. de minor
(3i) Adde d. l. 35, Inlcrcst nostra , rcs majoruiu nobls servari.
faclt /. duduin. \^. supr. de contr. cnipt. l. 35. ff. de mimr.
l. 3o. iiijin.ff. de bonis libertoruiii. i. i. ^- ^•>- ff ^' '?""' '"
Jraudcin patnn. 3- Rcguin 21. ubi de Nabotho et ejus ^-iiua-
Pliuius 2. epist. ad "^alcrlanum : 31e prcsdia nialerna parum cori-
mode tractant , delectant tanien ut mhtcrna. Idem lib. 7. ad Fa-
liatum : Maternis cederc , ne Cornelice qnidcin possuni. Ideo Bru-
tus notatus est , quod patcrna bona mancipasset. qtta de re locus
cxtat Crassi oppido clcgans apud Ciccroncm 2, de Oral. et Ora-
tinne pro A. Cluentio. 5. Quintil. 3. Horat. i. seriii. a. Rein P't-
tiis oblimare , inaluin est ., ubicunque. Idcni f. epi.t. Mx^uis lU
reius maternis atque palernis Foriitcr absumptis , urbanus ccEpU
hubcri Scurra. Ciccro 6. in I^irrem : Graci turpiludineni ^"^''
mam ct bitrabantur rejeiri in lileras publicas pretio puivo ea quiz
a majoribiis quis accepissel i'endidisse. Hcraclidcs i. tsXits'"» '
rtfert turpe habitum apud Laccd.Tinonios , terram vendcic : ut ct
aprd Locros tcstc Aristot. 2. polilic. 5. unde lege Solonis jx rs-
rpii^ K*TS^>!h>iinei , a7:p.ot , qui bona patcrna dccosis^ent , a '
adniinistratlor.c Rcijj. rcinoti. Lacrtius in Solone. his adde TirJ-
.;i;(li. de ivtractu , qihi-,t. 46. Goth. Vid. etiam Mcnoch. 3.
j:.:su/npt. 83. Ans.
CODICIS REPETITyE PRiELECTIOXIS.
5o'
cclera oinnia immoLilia (i) in patrimonio miuorum per-
ixianeanl (2) : niillumque (3) sndificii gonus , quod in-
tcgrum heredilas dabat , coUapsum tutoiis fraude depe-
reat. Scd et si parens vel ille cujuscunque hcres cst minor,
reliqucrit dclbrmalum a-dilicium : tutor tostificatione ope-
ris ipsius , et muhorum fide , id reficere cogalur ; ita
:>nim annui rcdilus plus minoribus conferunt , quam per
fraudes prelia diminuta . •]- Scrvi (4) etiam qui aliqua
iunt arle pra;dili , operas suas commoJo minoris inferaut,
:'l reliqui qui in usu minoris domini esse non poterunt ,
rjuibusque ars nulla est , jiarlim labore suo , parlim ali-
iuoniarum taxatione pascanliir : lex enim non solum con-
tra tulores , scd eliam contra (5) foeminas immoderatas
"tque intemperantcs prospcxit minoribus : qiiae plerumqne
novis niarilis non soUim rcs filiorum , sed cliam vitam (6)
addicunt. -]- Iluic accedil , quod ipsius pccunice (7)
( in (8) quo robur omne patrimoniorum veteres posue-
runt ) focncrandi (q) usus vix diulurnus , vix continuus ,
et stabilis est : quo subsccuto , iniercidente sa?pe pecunia,
ad niliilum minorum patrimonia deducuntur. '^ Jam ergo
venditio lutoris nulla sit sine (10) iulerpositione decreti.
Kxceptis his dunlaxat vestibus (11) , quas detritae usu ,
s(U corrupta; scrvando (la) servari non potuerint.
•j- Aninialia (i3) quoque supcrvacua , qiiamvis mino-
ruui , quin vcneant , non vetamus. Dat. Id. Mart. CoK-
STAI». A.
01 (1
VJi. et CoASTANTiKo C. Co:sss.
De canone non soluto.
23. Idem A. Felici.
$26.
C/I (i4) lutoris , vel curatoris culpa , vcl dolo , eo quod
()) Dc nbiJS immoliilibiis pnpilloriim non alicnanrlis sinc dc-
acto , ut hic. el vers. iilt. Jnji: Porro immobiliiun appell '.tione ,
pccuriia dcslinala in prnpdiornm cmplioncm continetur. vide Roroa-
iium , cousil. 188. Forcatuliim Necyomantice cap. Sg. n. 5.
(2) Inimobilia minorum sinc dccrclo lutor alitnaie iion polest ,
ut hic : BC quidcin oonscnsii pupilli ipsiiis. Qiiid ? advenlitia fdii
polcstnc palcr sinc dcciclo alicnarc .^ vidc Jasoncin ad l. singula-
tin. i5../r. (fe reh. cred. Ripam ad l. obligationc. G. num. 56.
jfj". dc pignorib.
(3) Tiilor domiiin pnpilli pratcxtu instaiirationis , destrucre
non d(.)iol , nt matiiias djstiabal : nisi indubie riiinam inincnlur ,
ct jnslauralionc indigcant. Quid .si parcns puj.illi , vcl alius qui
bcrcdilatcm Minm ad piipiiliim transniisit , quum dcmoliri vcl rcfi-
ccrc parlcm doinus cccpissct , dcccssit ? Xp,?' 7sy fV/TpcVsi- Trtu
7*1» i:xu«;'.vpia. y^ia-uff&a:, 6c hoc ipso atlcstationc uti tutor dc-
Ijot. iS yiiops. Jiitsil. d. cap. 3o.
(4) Qucniadinoduin tiitorcs scrvis pnpillaribns uti dcbeant.
(.=)) Tutornm noniinc iiac tliam lcge intelliguntur niatres tutc-
lam nb"oriini .adininistrantcs.
(G) Non laiitum li])cioinm , scd ct snam./. ii. Inlr.qui potiores.
(7) Dc pcciiniic utilitatc dixi ad JS^ovell. Leoiiis 52.
(8) Imo in pccudiljus robur vctcrnm fuit. vide pcculium ct
pccuuia. lestus. Cvluiiiella fi. Varro. Plinius.
(9) Fcciuiandi nsns vix diutnrnus , vix contlnnns , vix stabilis.
(10) IVulia niinoriun bona vcndi pos.snnt sinc dccnto , sivc mo-
Jnha sinl fivc immobiiia : nisi talia dixcris , ul diu commode ser-
van noii possint , nt snnt vestcs dctritre ct similcs : ad bacc ani-
inalia siipcrvacna. Jnfr. h. t.
(") /• 4- i"fr- qiiando decr. cpus non est. l. 53. ff. de he-
iTBtf. pclit. -^
(ja) Sinc dccrclo judicis , minorem nicnsam suam mcrcaloriam
Jd cst , ncpohalioncm , ot iit b.uJ.ari qnidam loqinintur , traficam
dislrabcro non possc , binc colliijiUir : cnm nccotialio dicatnr ca-
i-jjm rcriim c^ssc- , qua? scrvando scryari possint. vide SijuoncclKim 2.
de decict. o. insprct. /|.
(i3) /. 5G. /7". de adniin. ct peric. tut.
(i4) /• 3. C. J7;roc/. //. t. Vro\\\. Dc bonis qnse scrvando <;civa-
n non possunt , vid. Malli. Coler. dc proccssibus executi^: ihiii.
I. c. t. II. !.'■).'). Ans. '
(!.'■)) Impnlatur lulori , si rcs cmpliylculica rroptcr canoncm
non solntnm a.l dominnm icdicrit. facit /. 5. «. G in fJn /T h
t- l. :8. §. 2. in /in. 0'- dc lcq. a. ^ -^ -^'
vccligal (i5) pra^dio emphyfeutico impositura minime
dependore voluissenl , minoris [ prsedium ] fueril amisium :
damnum quod ei contigit , ex subslaritia eorura re^arciri
necesse est. Dat. i3. Kalend. JNIaji , Conslantinop. Dal-
MATio , et Xeaophilo Comss. 333.'
De invenlario facicndo.
24. Impp. Arcad. ct HoNORics AA.
Eutychiano P. P.
TUtoros (16) , vel curatores , raox (17) quam (18)
fuerint ordinati , sub (19) praeientia publicarum ^io)
personarum (21) inventarium (22) rerum ornnium (23) et
inslruraenlorum soleniiiler facere curabunt (24). Auvum ,
argenlumque , et quicqiiid vetustate (^5) tempovis ma
mutatur , si in pupilli subbtantia reperiatur, in tiitibsima
custodia (26) coUoceut : ita tamcn ut ex mobihbus aut
pra^dia idonea comparentur (27), aut si forte ( ut adsolet )
idonea non potuerint inveuiri , juxia anliqui juris formam
usurarum(2B) crescat (29) accessio : quarum exactio ad pe-
riculum (3o) lutorem pertinet. Dat. 7. Kal. Mart. Cori'
stanlinop, Arcad. iv. et IIo.nor. ni. AA. Co>'ss. 396.
Si dehilor piipilli sohat.
25. Imp. JcsTiNiAKLs A. Joanni P. P,
QAncimiis : creatione tulorum et curatorum ciim omni
O procedenle cautela , liccre debitoribus pupillovum vel
(10) /. ^. C. T/ieod. h. t. De inventario a fuloribus . ct cira.
toribus facicndo. l. -j-JJ'. h. t. l. 27. 6upr. de cpisc. aud. /. i3.
mfr. arbit. tut. l. •j. j. 6. in fin. infr. de curatore furiosi. Aw.
94' in epil,
(17) Id csl , cum primo poterunt. Accnrs. G. hic. eia-vrpiun
^ifyuu^fifTK T»'y TsAsyTJ-i' 5. Harm. 11. §■ 25. T.ft Tr:ntyi>'irtu%
iTtnpiTriav. Idcm tcmpus bcrcdi praescnli ad inventarinm facicndum
praescribitur : abscnti annns. /. ull. §. r3. in fin. Jnfr. de jure
deliberandi. Idem spalium trinm mcnsium datiir a Lconc. Novtll.
Jio. m fin. invciitario rerum dolalinm facicndo.
(18) Quo tcmpore invcntarium rcrum minoris a tnloril^ns ct c«-
mtoribus iucboandum ? Dic , quam primnm potcst ficri. /. iutjr ,
qai rcpertorium. -^. Jf. h. t.
('.9) Quibus prrescntibiis invcntarium pupillare Gcri oportol , .m
pluribus notariis prsescntibus id ficri necesse cst , aa vero uno !.ia-
tum praescntc satis sit ? Dic unius praesentiam sufficere. Ilis addcn-
dum , in iuventario minoris faciendo creditorcs non cvocari : Jicct
secus sit in inventario quod fit ab bcrede , sed et illud obscrvan-
dum , invcntariuiu pupillarc in judicio ficri oportcrc , ut nolat
Accurs. Bart. ct alii , boc est praescntc jndice : id rnim in jn>e
ficri ccnsctur. /. xi. infin.ff. dc Justitia. /• 4. in fin. jf. de
interrog. in jure fac.
(20) Id est , tabularioruin. /. 02. supr. de Episc. et Clcr.
(21) Eigo jilnres rcqniruntur tabcllioiies ? Accurs. iinicum snlR-
ccre ait. In inventario hcredis proeter tabularium trcs rcquiruntur.
i\ ovell. 1 1 .
(22) kvsyzoi^iir rZ* npxyfiu-ruv 7» T£^?yT*WyT^- Harmca.
ibid. dcscriplioncm rerum dcfuncti. adde /. -■^'. h. t,
(23) Qiiarum rcrnm ficri dcbeat invcntarium.
(24) Alioqiiin ut susnccti roraovcnUir alii<quc prenis snbjacer.t :
nisi testator inventarii confcctioncm Epecialiler jciniscrit. /. ull-
§. 1. ////}•. arbit. tuteL
(2.!.) Dixi ad /. 22. in fui. Siipr. h. t.
(i(>) Pccnni.T pupillaies quic roinmode scrvari pojsunt , cnsto-
dicudcc a tuloribus ut pr.tJia idonca comparcntur , Ycl fcEUcri
occiipcntnr.
(27) Dc pre^diis cx pccuni.i pupillaii compar.-^ndis.
(25) Dc pcfiiniis pnpiU.iribus focnoii occupandis.
(29) Hodie tutorcs non coguntur pecuuias pnpillares foenorl darc,
j4ulhfnt^ 7irn'isiiriie. sitpr. h. t. Ai»'- 72. c. G.
(30) Quomodo periculuBi pomiuuni ad lutore.': pcrlineal • vid»
/. 16. inftn Jf. /;. i.
5o8
LIBER QUINTUS
adiiJlorom ad cos solulionem f;iccro : ila laraen , ut prius bus verelur lutor vcl curntor, nc prsejudicium ei aliquo
i"» iiulicialis sino onini damno celcbrala hoc fiat , limorom ejus removemus : Damus ' ■ *
scnientia (^ij juf..v,i..jjj oju.. viu.ii vjaiuiiu l;<ji(.ijhi.i uuu li.n , nmun.-iu cjub j Kriiov friius : uamus j"itur f-is cur
pcrmiscrit : quo subscculo , si ct judcx [ hoc ] pronun- summa fiducia res pupiliorum , vel adultorCni ijnbprnare
ciaverit , et debitor persolveril : sef[uilur hujusmodi cau- scituris , quod lex nostra sua eis jura immuiilata reser
s.njn plenissima sfcurilas , ul ncmo (2) in posi.erum inquie- vat , nihil (18) cx hujusmodi auctoritate , vel consensi
lcliir : non enim debi^l quod rite , et (3) secundum Jeges prajudicii subiluris. Dat. lo. Kal. Septembr. Comlanti
ab inilio actum rst , ex alio eventu resuscitari. •f' ISon no/j. post Cousulatum La.mpldu et ORtsTis VV. CC. 53i
iTIllPm lianp. IrTTin PYfctwlirrme pfinm in Viic c^.lnii/^i-iit.xc
nulem banc Irgcin oxfcridimns etiara in his solutionibus ,
qu,Tc vcl ex reditibus (4) , vel ex pcnsionibus , vel aliis
hnjusmodi causis pupillo , vel adullo accedunt : sed si
extranciis debitor ex fbeneratia (5) forsitau cautioue , vei
aliis simiJibus causis solutioncm lacerc , ct se liberare de-
siderat : tunc enim eara subtilitatcm observari censemus.
Dat. 10. Kal. Mart. Conslantinop. post consulatum Lam-
PADJi ct Orestis VV. CG. 53 1.
Ad L 25. sup. k. t, de usuris.
Idem A. Joanni P. P.
27-
Nec autoritas interposita noceat tutori, vel curatori.
26. Idem A. Joanni P. P.
COnstitutionem , quam nupcr (19) fccimus , disponcn-
tes , quemadmodum debeut soiutiones in contracli-
bus minorum fieri sive ex redilibus (20), sive ex pensio-
nibus , sive ex aliis sirailibus causis , etiam in usura* ex-
c
lendimus : quae tamen non summatim , neque ex raultij
annis collectae jam debentur , biennales raetas , et cpntum
solidorum qnantitatem minirae excedentes. Dat. 10. Kal.
Novembr. Consiantinop. post Cousulaium Lampadu et
Um qurcdam raulier teslamento condito fiHum suum Oresxis VV. CC. 53 1.
praieriiss^et (6) , idom aulem filius , qui praeteritus
crat, vel fratris , vel exlranei esset tutor , vel curator
<jui scriptus a matrc tutoris fuerat heres : in prsesenti
specic manifestissimum erat , stare tutorem , vel curalorem
in prycipiti (7) Joco : sive enim auctoritatem (8) suam,
vel (9) consensum (10) do adeunda (11) hereditate prae-
sl.Tre pupillo , aut adulto minime voluerit, ne ex hac cau-
sa sua jura aliquod paliantur prsejudicium ( satis enim
: :„-» ;_.,1 l„ .. _l ._.;!■ •• / n
De eo j qui in tutela , vel curatione est defendendo
5. ei de rerutn cjus alicnatione.
28. Idem A. Joanni P. P.
C« Anciraus , neminem tutorum vel curatorum pupilli ,
^ vel adulti , vel furiosi , aliarumque pcrsonarum , qui-
^c ou« ju.« .w,.^..w.. ^.....awti^x j..c^,u^iv..uiii ^ suus euiui — Y c* auuiu , vci lUHOsi , aiiaruraquG pcrsonarum , qui-
jmnunct poriculum tulela; , vel utilis negotiorum (12) ge- bus lam ex veteribus , quam ex nostiis f lc^ibus vel ]
storum actionis , ne puDillus , vel adultus . iitnole ox il_ constilutiouibns fironninr .-Mrrx^.-^. .i„r„J:-:.5 f^.\
storum actionis , ne pupillus , vel adultus , iitpote ei iL
lius tarditate laesus , Jilem ei ingerat ) sive hujusmodi ti-
more perlerritus auctor fuerit pupillo vel adulto , pericu-
lum emergebat : dum (i3) enim alii consentit , ipse sua
jura perdit : vidcbatur ctenim confirmare matris sua; ju-
dicium quod oppugnandum esse existimabat : el multcc
aliae insupor species oriuutnr (i4) 5 cx quibus verendum
est tutori , vel curatori circa suas res prsejudicium [ pa-
rari: ] pula in Iiypothecis , et aliis variis causis. Inve-
nimus auiem gcneraliter definitum , post officium deposi-
tuin omnos actioncs , quas tutor , vrl curator ex necessi-
tate (i5) officii subierit, in quondam pupillum , vel adul-
tum transferri (16). Quare tam optimo exemplo argumen-
tati (17) , [ nec non ] et aliis omnibus casibus , in qui-
(i) Jiuljcis (Ircrclo qHBevIs jv-Cinii.i polvi polc^t. 5. ult. ihi , m
priiis jucJicialis snittnt. Insl. quibus alietiarc licel. l. 7. 5. 1. {f.
dc mnurihus. adde Supr. si adt^. solul.
('^) Ciir ita ? coUigo cx Z. 4. in fin. Infr. ad leg. Jul. de adult.
(3) Ke.te facta nou revocanlur. c. 73. dc rei;ul. jur. in 6.
(4) D. l)ilor sinc jndicis decreto annuos reditns annuasque pcnsio-
nes i)U|.illo I otcst solvcrc. /. 27. Infr. h. t.
(")) IVrnciaUli.T pccunise pupillis cilra judicis dccrctum solvi
lion possunt. d. §. ull. Instit. quihiis alien. licet vcl non.
(6) Id cst , cxlicrcdassct. Nam matris prxteiitio pro exhereda-
itonc hiibcliir. 5. 7. /n,sf. de exhcred. lih.
(7) Rcs ita liulicl : Tifia M.Teviuni filinni , cundcmque tulorem
Caji in lcstamcnto piaMcriit ( ajo licrcde instiliito , quo se ycrtet
luc Maevins? si Cajo auloritalcm suam , vcl consensum de adeun-
fla licrrdilatc prcrslitcrit , iufclix , vidcLilur propriam cxhcreda-
tionem adiirobassc , et matiis hcrcditatcm a])dicassc. Si non pra;-
stitmt vcrcndnm cst ei , ne Cajo tutelfe jndicio utili ob.trinRatur.
(») lloc dicit rcspcclu pupilli , ut infr. h. t.
(y) Vidc Anlf>n. Mcrcator. i. not. 2.
(10) Hoc diciliir rcsp(ctu pubcris. Infr. h. t.
(n) Sinc (lcrreto judiris , curatoris tamcn conscnsu , adnlhK
bc,v-d,(atcin ad.re potcst. hac let;e. vide .SimonccUum traU. dc dc
creiis. 2. Jtt, h. inspeciionc 5.
constuutjouibus creanlur curatores , defensionem (21) ,
quam pro iite (22) suscepcrunt , recusare : sed ab initio
IilJS modis omuibus memoralas personas defendere , et li-
tem praeparatam secuudum leges instruere : scientes , quod
hoc munus necessarium (23) est . tam tutela; , quam cu-
rationi Et si hoc recusaverint , 'vel subire distulerint :
non solum ulpote suspecti (^4) amoveantur , amissa eorum
existimatione , sed etiam ex substantia sua omne detri-
mentum , quod antelat.Te j^ersona; ex recusatione defensio-
nis sustinent , resarcire cogautur.
y I. Sed et si quis ex ([uadara intcrpolLitione admo-
nuus pro litis instrucLione consuetam caulelam exposuerit,
vel post liiem contestatam , quam per se , non per pro-
curatoiem susceperit , vel demens (^5) , vel furiosas fa-
('2) /. 17. supi'. de negotiis.
(i3) l. 12. i. ult.Jf. dc inofficioxo.
(14) Observa hanc sentcutiam , et adde / t. hxfr. quando tx
Jacto tntnris. l. utt. m fin. J}\ si qms cautionihm.
(n) iNeccssitas o/Iicii e.xcusat. sic advocato non nocet necessitate
tacta accusatio. /. ult, ff. de postulando, l. iL S. 9. £■ de bon.
Iwert. T j j ^
('6) /. 4. §. x.ff. de re judicata.
(17) Argiimcntum ita ducitur. Finita tutela vel cnra transcunt
actiones iu pupillum et adultum ; Potest itaquc pupillus veJ adul-
tus a suo tutore vel curatore , post fiuitain tutelam conveniri.
(18) Licct lutor (»nseiilial ut tulor , noa tcuetur taiucn jure
proprio. /. 14. 5. Q.jf. de bon, iibert.
('9) l' 2.5. supr. h. t.
{;io) d. l. 25. infin.
(21) Tutor iit cuiator , aJultiim in lite pupillum dcfeodere tenc-
tur. /. in.J}\ h. t.
(-?i) Tutor litcm susceptain deserere non potcst.
(-'3) d. l. 3o.
(•24) Poena tutoris vcl curatoris pupillos , vcl adultos suos nen
deiciidentis.
(t ') Tiitoribns vcl cmatorihus lite coepta fuiiosis factii > >li«s
st.b,lituifiir ((iii litcs c\equaliir.
j(a lis diutids protrahalur : oecessitalem habente crealo (juarum guberualiotiem habc-at , inventi fuerint f id esl '
nratore dcfbnsione,n subire , et caetcra litis adimplere. vinum , oleum , et frumentum , vel cuiuscunfrue speciei
§. 3. Persoms (3) etiam , quae periculo propno , vel sunt ) sine decreto distrahere iusto Ci4) prelio auod ia
jre substanlia; miore, , vel craiores petierunt ( sive raa- Jiis (i5) locis , iu (luibus venditio ielebratur ,'tuac tem-
res (/,) [ forte ] fuennt , sive (|uidam alu ) compelleu- poris noscitur obtinere et qax ex venditione eorundem
is eos , (,uos ordmavennt (5) tutores vel curatores , frucluum colJiguntur pecuniae , cum alia pupillorum vei
r.-nparare lalem sub.re dcfensionem : vel si illi noluerint adultorum aliarumriue personarum substantia administren
oc facerc,et propter hujusmodi defensionis recusationem tur. Dat. 12. Kalend. Noverabr. Constantinop post Con
tutaia, vel curaiione removeanlur 5 necessitatem impo- sulatum LAMPADti et Orestis VV. CG. 53 1.
irnus meraoratis personi» alios tutores , vel curatores or-
inare in ipsis geslis , in quibus tutores vel curatores T I T. XXXVIII
•eanlur , ex sua confessione declaranles talem subire de-
Qsionem. Ne autem tales pcrsons sine provisioue debita DE PERIGULO (16) TUTORUM ET CURATORTl^r
hnquantur , vel contra eos agentium jura diutius prote- ^ ^vjxvaxuau.U.
NotiliaB causa datus tutor periculo suhjacet.
ntur , sancjinus , conlinuo, id est , post recusationem
■fensionis , in casibus videlicet , in cfuibas ( sicul diclura
jt ) hoc fjori possit , creationem alioruin tutorum , vel
'.'•atorum ceJebrari : cognalis (6) , aliisque propinquis et
iinibus , vel crediloribus (7) , vcl aliis quorum (8)
jfcresl , adeunlibus , vel admonentibus eos , qui secun-
<jrn leges jus habeut lutorcs , vel curatores constituere.
\$. 3. Defensionem autem et nomen ejus in Iioc casu
I, Imp. AlexAnder A. Quarto.
ET qui notitige (17) causa liborti lutores dantur, ffuam-
vis soli adrainislrandorura negotiorum pupillorum si-
ve adultorum facultatem interdum non accipiant propter
Vtius(jed;r;;;;;7urs;trp;;;;;;Hnt'';:t<;;s:^i^;" ^i:^~e r""r 'Lire^ew r^utuTt" ^""
:Z l7Tr ''"'"" '-Poni, n'a«. decern.m'us defen- tutor^e^sivrc^rlVrerJisirula ver n ', sTve^frlu LT
».>ra eos sub.re , quae non (9) satisdatione pro eventu quara adhibuerint , vel cum aliis parlicinaveiir ^n.
s (^nstituitur , sed ut tanturamodc, litem secundum Je- cura suspectos facei'e deberen^ , vel ^ rofficio raun'er?s
luau , l.ce, t.ain ex hac noslra auctontate habentes , Alexa:.d. A. n. et Marcello Gons li-j
P (10) decr«to , res qu.irum gubernationem gerunt
) cautela litis subsign.-ire.
.. 4- Omnem autem dubitiitionem pro dcfensione pu-
f>rum et adultorum , aliaruraque personarum penitus
pntanies , sancimus (ii), omnes tutores vel curatores
i (is>.j ahas creari , nisi prius cura aliis solemnibus ver-
, qua: pro g..bernat.oiie rerum , tara in gestis , qaam
caulioni bus ab his rniisr^i-ihiintiiP „»1 • i- /-* ' ^ , v y i — .v.,^^.^ ..uiinui-
'.csserint , (/.(^/IX.^^ J^^^fj/a i"/ ,'' %'''''^^''' ^ «^^^"^ . periculum adraini.tratio.iis ex persona tuto-
n pro paJis et7d2tnlj/ ''"' '^'^^'"''' """^ ' *!"' ^" "^^^ proviucia res pupiUi gerunt , non por-
isLl^J^"!:r^^t^ ''^'''f"' ''^'^ "^'norat.s per^ rigitur. PP. Non. Jul. AlexanJ. 'a. u. et 'Mahcello
• C0JN6S. 227.
In Diversa proviocia administraus periculo
non suhjacet.
2. Idem A. Saturo.
AD eos, qui in alia (18) provincia tutclam admini-
^ Nouetl. ,'" TT ' "* P^' '^ r"P'»' recte dcf(uidautur.
; non cogi.ntnr „..•„, cs in id inc.fu bm d' inld r n''' ' "^
) /-10. Sup
) /.
pr. qui pclant tutor.
)
1- sujn: qui pcfnU. tutor.
V.il. /. 7. Supr. qui prtcint tutor.
'/ Vu*...'..n ca,.lio CMoalur a tutorihus crcandis.
(,3) Tutclje hac nominatira cautione deferri solent , ncmpc , ut
tuloi- pio.nilfat dcfensioncu pupilli .sui ulti-o ct sponte suscipere ,
ut hic. Qiiid .' hxc cautio estae nominatini insUumento tutelari
infcrcnd.'* ? Baldws ita putat.
(.3) Tutoics vel curatorcs possunt frnctus pupillarc? licet servan-
do possiiit scrvari , scd ct ju.ncnla cf aniraalia supcrflua sino d'.>
creto distral.cre, prctiis tainen forentibus ct justis , id cst , usili-
tis eo loco in quo distrahuntur , ut hic : ncque cositur ca parte
tutor annonce caritalcs cxpcclare vcl aucupari , nt c^s fruclus ca-
rius vcndat , sed nec tcnetur in longinqiia , et dissita lcca frucfus
pupillaros uHltcrc , nt cos pretio ma^jore distrahat : sulKcit cnini
tufof. , ut , quo loco fuerit , cos justo protio divcndat.
("4) Addc /. 2. Supr. de tvscind.
(.5) Id est, Cironsi prolio. /. 03. jffl ad Irg. Falcid.
(i<i) /.. 26. D. 7. et NwcU. ii8". c. 6. in fin.
(17) Noiitia causa tutor datiii; licct non aclministrct , tcnctur
taTiicn , si conlutoics non inslruxit , aut sii>-pcctos postulavit. No-
tilin: cama danfiir plcniinquc ii qni actorcs fucre , iit instruaiit
futorcs et curafo.cs dc fdituiiis pupilli. /. 3i. $. \.Jf\ de testant.
UU. l. i.j. 5. I. et G. (f. dc soiutionihus.
(.8) Tufor Prrn'iiiciie unius , non tcnotiir dc facto tutoris alte-
nus provinci.-B. liatd. .Si .adiniuisUalio cst divisa a lcsfato.c vol d
judico , pcriculuin nniiis ..on spoctat ad aliuiu. Salic. l. "i. Infr.
de divid. UU. l. 4. /. 47. injin. /. Ji. f. de admin. -t peric. i.u.
5io
ISon sfrvanda , vel in liorreo servanda ,
si comhusla.
3. Impp. PiiiLiPiTS A. et Piiiuppus C.Gialiauo.
SI res pu])il]ares , quas [ in ] horreo conditas liabcre ,
aut eliain venundare debuisli (i) , iti liospitio (?.)
luo ( ut adseveras ) vi ignis absumplse suiit : culpatn S(;u
segniliem luain non ad tuum d.'imruim , sed ad pupilii
tui speclare dispendium , minus probabili ralione deposcis.
PP, 3. Kal. April. Philippo A. el Titiano Coisss. ^46.
Cast/s forlidli.
4. lidem AA. et CC. Floro.
^"jnUtorilius vel curatoribus fortuilos (3) casus , adver-
JL sus cjuos caveri non potuit , impulari non (4) opor-
tere , sspe rescriptum est. PP. 12. Kal. Septemb. Piu-
HPPO A. el TiTiAAo CoNss. 9,46.
Ignarus sese tulorem esse , periculo non suhjacet.
5. Impp. DiocLET. et Maxim, AA. Severo.
SI tutor pelitus , vel testamenio daius , tulorem te con-
stilutum esse , non ex remissioris (5) negligentia; vi_
lio , sed Justae (6) ignorationis (7) ratione non didicisti ,
idque liquidis (8) probationibus ostenderis (9) : periculo
ejus lemporis (ir ) , quod ignorante te transmissum est ,
i5on tencbcris. PP. 3. Id. Septemb. ipsis iv. et m. AA.
CoKss. 290.
Tcmpus post tutelam finitam ad tutoris periculum
non pertinet.
6. liJtm AA. et CC. Epicteto.
'"I^^Emporis, quod (11) inscquitur post tulelse trani>lalio-
J. iiem , administralionis olficio finito , ad eos , qui
(!) Tutor cjui scrravit non scryanda , tenetur de casu , ( pone ,
iutortm distulibse viniim ycndcre , quod post aciiit : quodquc ante
potuit commode vcndcrc ) hoc est , rei pretium preestat , alias
non ienctur. /. 4. Infr. h. t.
(2) Ey Tty iSIu or/.i). in sua domo. ifa Gra'ci lcgunt , hac
selitentia : si tutor res cas , quas in horreo conditas aut veuundatas
esse oportuit , iu domo sua servaverit , casquc contigcrit igni absu-
mi , vchit ex culpa segniiiaque sua convcnitur. Synops.BasUic. 17.
tit. 9. cap. ^9. Tutor cogitur i-es pupilii tuto in loco deponere,
/. 9. supr. de pignorat. l. 11 . ff. de admin. ct peric. tutor. 1.3/^.
jj. de damno.
(3) Dc casibus fortuitis tutor Don lcnctur, /. 32. 5. j, /. 5o.
J/'. de admiri. ct pcric. tut.
(4) Excipc casum /. 3. supr. h. t.
(5) Jfrgligcntia rcmissinr , cst supina ncgligcnlia : privata deni-
que , hoc cst peculiaris et aflcctata quse non in alios , aut paucis-
simos saltcm cadit,
(6) Jusla cst ignorantia , quae cuivis commnniter accidere soh;t.
Alias sciciitia arguitur cx iis quse commuuitcr iieri solent. vide
Hoiand. a Yalle j. cons. 19. n. 38. ad 44.
(7) Nfgligentia non adscribitur ignoranti. /. 8. supr. de admi-
nisir. tut.
(8) Probationes juris ct de jure , licjuidas sunt : ut hinc coUigas:
Probare eum liauido , qui ncgotium vel litem praesumptionil)us
aut probalionibus juris confirmat. addc Jacob. Aretinum in l. li-
^^^- ik- ff- ^*^ i<"S- '• Probationis liquidissim» cxcmphim poiiiint
iHtcrprctcs in testur.oniis ct scripturis , quibus stari lcx jiibcnt. Id
enim gcnus probationis ( juris sch et de jurc ) cerlum ac liqui-
dissinuira cst : si mt do vox stari in probationum quxstione posita
fucrit , non in quwaiouc dispositiYr. : hoc fnini casu adversus id
L I B E 11 Q U I N T U S
fuerunt , tutores , gerendoe rei non pertioere periculun
rationis csl. S, 5. Kai. Dccembr, CC. Conss. ici\
CoKss. 293.
T I T. XXXIX.
QUANDO (12) EX FACTO TUTORIS VEL
CCRATOnlS MIKor.ES AGERE (l3) VEL
COWVEKiRl (l4) POSSU^T.
Condemnalo tutore minores convcniuntur.
I. Iinp. Antomnus (i5j A. Seplimio.
JUIiana, cujus [ tibi ] curatores condemnati sunt .
vicesiinum quinlum annum setalis egressaest, aclio (1
judicati ulibs adversus ipsam bonaque ejus [ tijji T eic
cenda est. Nam lutores curalorescjue finito (17) offic
non esse conveniendos ex administratione pupillorum \
adolescentium ; sfepe decretum est. P. P. b. Kal. Ju
Ronice , Antonino A. iv. et Balbiso Conss. 214.
Credila a tutore pecunia pupillari agunt.
E
2. Imp. Alexander A. Sorarcbo.
T si tufores lui cuni pfcuniam pupillarera credereci
ipsi slipulati (i8) sunt , utilis actio tibi dabitur.
Mutno data pecunia tutori etc. iii rem minorum
conceniuntur.
3. Irop. GoRDiAiscs A. Prudenliano.
SI in rem minoris pecunia j)rofecta sit , quae curalori
vel tutori ejus uomine miuoris mutuo (19) dala est
rnerito personalis in eundcm minorein aclio danda esl. 1
P. Kon. Sepiembr. Gordiaso A. et Aviola Cobss, i\(
Locatis pra:diis pupillaribus a tutorc agunt.
4- Irapp. DiocLETiANL-s et Maximiancs AA. et
CC. IMaximianaj.
SI bi , qui te in pupillari aetate constiiula tutorej fu;
rint , postea (20) in administratioue perseveranles
genup probalionis probationora in co;itrarium admitti : faroam 1
reproljari , e^ rcprobatam , niiUius effectus esse : quod fauw repr
bata , flinia ccnscnda non sit.
(9) Onus prohandi hic injupgilur tntori , quod lamea pop;l
injunoitur in /. G. ff. de adtnin. et pcric. tui.
(10) li^nnti temporis pcricubii!) noii pr.-cstatur.
(11) Finila tuteia fmitur pericuium admiuislrationis. /. n- ^tj
arhil. tuiela;.
(12) L. 26. D. 9.
(i3) Agcre. /. 2. 4- ult.
(i4) Conveniri. /. 2. 3.
(i5) Id est , Anloninus Caracalla , ut in fastis CODSuhrib
observat Ant. Contius. Ans.
(16) Condemnato tiitore minoris , mlnor convenitur juJiCS
actiouc. /. 1. ff. de administ. et peric. tut. non ipse tutor. senle
tia fcrtur quidcm in tutorem : at non in eura fit executio .
eum inquam , hoc est , cjus hona.
(17) Finito officio , tutor vel curator ex administratione ni
convenitur.
(18) Ex stipulatione tutoris in rcm pupill.irem , pupiHo qiJ*'
tur utiHs actio. Aguut minores actione es stipulatu de peeunia ji
a tutore val curatore credita : sive constante oiJicio , siVe post 1
officii conscqiicntia vc! muncris , ipsi tutores vcl curatores shyul
ti fuoriul.
(19) Mutuo a liiiore accepto et in rcra piipilli vcrso ; "*^"'"
pupilhim utihs actio. /. 2. Infr. de cnrat. furiosi. l. 4- IV''-
t. adde /. cifitas. 9.- . ff. de reh. cred. l. ult. ff. de exereit. i
pupilli. 6. $. t.ff. de negot. . .
(20) O/ficio finito si tutor jierseverat in adminislraiionc , ip
obhgatur.
CODICIS REPETITtE PR/ELECTIONIS. 5ii
1 curatorcs conslituli , tua prspdia locaverint (i) : eos Piid. Non. Februar. ConstANtino A. V. et LiciNio C.
npttcnter coriveni : scd [ ct ] ex eorum contracUi uti- CoiNiS. 319.
libi quacri jjutuit coiilra succcssores conductoris actio. T I T. XLF
3. Non. xMiirt. AA. Coivss.
P ,. .„. ^'E (.2) TUTOR , VEL CURATOR VECTIGALIA
Lcrtis ex causis tantum puptlh agunt. comducat.
5. lidem AA. et CC. Onesimse.
)Er (2) tutorem pupillo aclio , nisi certis ex cau-
sis (3) quoeri non potest. Dat. Id. Decemb. CC.
T I T. XL.
SI (4) EX PLURIBUS (5) TUTORIBUS VEL
rURATORlBtJS , OMINRS, VliL UMIS AGERE PRO
MIKOUE , VEL COMVEJSIRI POSSINT.
Nolealibus aliis unus minorem recle d<fendit.
\. Imp. Antoninus A. Cassio militi.
Uno (6) ex tutoribus , vcl curaloribus causam pos-
k se rainorum dcfendi , cum (7) alii tutores , \el cu-
orcs eam deltndcrc nolucrint, ignorare noa dcbes. PP.
nis Nov. MissALA tt Sauino Conss. ai5.
Dcnunciari actio his , vd ah his , qui in procincia
tulores vel cwalores sunt , debet.
2. Imp. CoKSTANTlNUS Ct LlClNlUS G. acl
Sjmmachura.
(B) divisum adniinislrationis periculum per provin-
cias sit : his (9) taiitum omniLus insinuari (10) con-
it , et ab ipsis inlciri litem , qui in ea provincia tu-
' , vel cuia; oflicium sustinent , ne de aliis (11) pro-
■Mi deleugorcs minorum ad judicia perducantur. Dat.
Tutor vel curator prohileiur vectigalia conducere ,
tuleUi noiifcnila , vel ratione tion recLUta ,
sub pcena fcdsL Salic.
Ci. Imp. Antoninus A. Sexto.
Ompeteus Judex non iguorat (i3) non esse admitten-
dos ad veciigalia conduceuda [ eos ] qui pupiUorum
vel adolescentium tutelam , seu curam administrant vel
qui ejus adminislralionis ralionem nondum reddiderunt
Sed quamquis contra inlerdiclum ad vectigal conducenl
duin accesscris, lamea quoniam ultro (i^) me adisti (iS).
si tara veciigaii , <juam pupillis satisfeceris , falsi (16) cri-
mme carebis. ^ '
f Cum autem fisco le jam obstrictum postea tutorem
esse lactum dicas : periculo te excusare poteris. PP. 8.
Kalend. August. Runue , Antonino A. iv. et Baleino
CONSS. 214.
T I T. XLII.
DE TUTORE (in) VEL CURATORE (18) QUI
SAxiS (ly) ^ON DLUIT.
Tutor , vel curator , qui non satisdedit , dum debet ,
admimslrare pruhibctur , et ad satisdandum
compellilur, Salic.
I. Imp. Valerianus ei Galheneus AA. Titlo et
Flaviano.
QI nondum vobis a^tas legitima completa est , salisda-
LJ tiouem ab his , quos miuus idoneos curatores vobis
proedioruin
II.
,/.2.
) Ex hcatioric agunt minorcs actionc locali
im a tulorc facta.
) Resularitcr pupillo pcr tutorcm non qujcritur aclio. l.
:M-y<-' i»s"ot(U.
L quihus qnaritur ulilis actio. i. 2. /. A. suvr. h t
fc udinm. et pcric. lut. '^
1) Id c^t , ^u , „'. Gcnus loqucndi Groecanicum.
?nf / i\r /"""^'''''"■' ^'"» *'«""! 1''"»« tutorcs dart
': ';„f-/ ^%'"""-- ''«'• /• 3. /. ^4- i^i Jin.ff.de aJmin.
//c. lut Iluc refcrn potest pars cxtrcma ep.craplies fituli de
'n.trat.one ct pcnculo tutonun D. ct i. ^i. ^ Jin. l\ J.
0 Tulores cnim in solidum Miiit tutorcs.
) Iiulivisa tulcla ( aliud si divisa l '. /r ^ j ■
, ,„i ,,,.., f„„ C»..,„. c,„„ C™s.i„.i„o.'i i ' "-"•■'"" ""■
c. Lc.1 p,.«,„> .,.,., Ic ..,„„„c„„i„.,c ,,|„„, ,c c,c cc„l
:.Xl.' '" "'" ■""•""' ' " '" <^""- »"■' pLuTcI
.„u„c„, p.„,.,,c,. , c, i.,.,";',ii:r;;^\, ; , j^^'"-' ■«»■
r-? -n;i^s;c ^,'s;;c isir-i ■' " ■'""-
«.«.ctpiae ir.iui causx ccil.-si.nshri» .t ... .1.. ■■ . '
c>t quae
-_„ , i '■••" "" ■■n.iu excuucnuam ct t
exccpla, crani causx ccclcsiaslic» , ct ,«0^1^^, id
noti cxccddiant centum aurcos , et momentariae posscssionis tutcL^ ,
negotiorum , dc chirog.apids , de qucrcla inofficioa. /. 3. /. 5.
r W"/ , •. '^- "'■ '■ '• ^- Thtod. utrum i'i. l. quicunque.
C. Iheod. dc fiis , quce adminislratoriius uel publicwn negotiurn
gcraitibus diitracta sunt. Intra tempora superius constituta qni
noa egcrat : prascriptione temporis submovcbatur. post hunc tamea
lapsiim per indulgcntiam Principis dabatur redinlegratio denuncici-
tionis intra mcnses quatuor. Post hunc sccundum Tapsum non crat
locus (e.^taluHii. /. 2. C. Theod. de tcmp. et repar. dcmmc.Sym-
mach. epist. ad Theod. Ilodie omncs causae agendre sunt statiiu
rtmotis dcnunciationum ambaglbus. j. i5. [,ut. de actionibus. l.
ult. Infr. de inlerdictis. vidc Cujac. 16. obsen'. 7. ct 17. observ. 8.
(u) /. /|. /. 4y. ^. 2. /. 5,. jjjf^ ,/g admin. et pciic. tiitor.
(la) Addc /. ult. supr. qui dare tutnres. l. ^q. ff. iocati. l. <;.
ff. de conjinnando tutorc. /. 9. 5. 3.^. dc publicuni^. l. i. §. y.
ff ad le^. Corn. de falsis.
(i3) IIujus prohibitiouis duse fuerunt ralioncs , una nc pupillus
onerctur cx causa (iscali. d. 5. 3. altcra ne pupillis praelatis a=ci
tacil,i3 hypothccaj ainittantur.
(i)) Pttna minuitur confitcnti ultro , nccdum convicto. De quo
Yide jilura apud Tiiaqucllum , tract. de pcenis. caiisa 3o.
(!•)) Kt vcniani pcliisti. facit /. i5. S. i. ff. ad lcg. Corn.
dc f<i.'sis.
(16) Falsl tcnclur futor ct curator qui vectigalia publica condii-
cit : cum duobus in solidiim boua siia obligarc vidcatiir , qnod in
tutore ct curatorc spccialc cht : Nam in alio crimcu slcllionatiis cs-
sct. /. I. el ult. infr. da crimin. stcllionat.
('.;) Lfgitimojvcl dato siiic inquisitionc , quippc satisdatio non
OAigitiir a lestamciitariis tulorihus , aut coiifirm.itis a prselore : ah
aliis cxigilur. /. 3. Infr. li. t. 5. 5. Inst. de Atiiiaiio. i. 3o. C.
de episcop. aad.
(18) I. InUit. -y.^.
(19) Pa-m pmiili salvam forc.
5i2 L I 1} E R Q U I N T U S
al) advcrsaiio cum Maglslralu funf;eretur , datos dicitis , matum a Praeside (j3) , rel datura ''i4) fx inquisiiion.
poslulate: Prohibenlur (i) euim ab adiniuiMiralioue, nisi non onerari salisdationo rem pupillorum salvam fji
seouritati vestraj satisdatiouo prospexerint. PP. Aou. Jul. manifestum sit : pluribus(i5) tamen datis ex inquiaiJ
tutoribus , ilium cjui salis secundum formam Edicti r^
pupilii salvam fore dedit , in adrninistratione praferr)
jamdudum oblinuit. $. Idib. Decembr. Nicomedice C(
Cowss. 2g3.
JEmilia^o et Casso Co^ss. aGo.
E
TiUor non satisdans inopia removetur a tutcla sinc
injamiai nota: secus si Jrauclc. Salu'.
2. iidem AA. et Valeru.v. C. Euplojo.
Um tulorem , qui superest , si secuncium Praesidls
pra:ceptum et juris formam satis non dat : remove-
ri (2) a tutela , si iuopia (3) Loc faciat , sine infa-
niia : si fraude , eliam cum nota , aditus Rector provin-
cise jubebit : et in (4) locum defuuclorum aiios idoneos
subslilui praecipiet : prrtSfrtim oum patrimonium pupilli
nova hereditate auctum (5) esse proponas. Tutores au-
tem dati (6) ab lieredibus eorum , ques decessisse dicis ,
Tutor antequam satisdet , officiunL non exercet , nisi
circa ttmpore peritura , vel ea , qucn neglecfa
prcpjudicium affcrre non possunt. Uald.
5. Impp. CorcsTASTiNus et IVrAxiMiAncs AA.
[ Severo , et Maximo ] CC.
TUtor , qui salisdationera , cum satisdare debuit , m
uime interposuit: nihii (16) omnino ex boois DUDil
papil
rationem lutela; deposcent. PP. Idib. Maji , Secdlaiie alienare potest. Posteaquam autem ad tutelae admioisirj
et DoJiAxo CoKss. 261. tionem eiectus (17) est , et bonorura (iB) possessiooe/
pupilii Domine agnoscere eum potuisse , et csetera [ejus
quae tempore (19) arctareutur , perjejui debuisse , apert
claret. Dat. 11. Kal. Januar. Gonsta^tio et Masiiua.>
AA. CoNss. 3o5. vel 3o6.
Cesta a tutore qui non satisdedit , sunt ipso jure
indla in prcEJudicium minoris.
3. Impp. DiocLETiAwus et MAxmiANtrs AA.
Stratonicaj.
IN dubium non venit , tutores , qni teslamento (7) dati
non suut , admiuistrandi potestatem , uisi satisdatioue
eraissa salvam (8) tulelam fore, nou habere. Si igitur tu-
tor , qui pro tuleiari ofijcio nou caverat , judicio exper-
lus est : adversus eum lata senteutia juri tuo officere uou
potuit : nec ea , qua? ab eo gesta sunt, ullam firmitatem
obtinent. Fruslra igitur in integrum restitutionis auxilium
desideras , quando eo , quse ab eo gesta sunt , ipso ju-
T I T. XLIII.
DE SUSPECTIS (20) [ TUTOillBUS , VEL
CChATORlBCS ].
De liberlo tutore.
1. Imp, ANTONip,us A. Domitiae.
Llbertum tuum , et tutorem fiiii lui , si fraudulente:
res ejus adminislrare existimas , suspectum facere pot-
re (9) irrita (ro) suut. PP. i8.Kal. Januar. Nicomidice ^ es , modo si officium ejus puberlate pupilli fiaitum (21 J
DiocLET. 111. et Maxim. AA. Conss. 287. non est. Nam si eo jure tutor esse desiit , [ is ] judicio
tutelae conveniendus est. PP. Idib. August. RomcB , Dco-
De plurihus tutorihus ., quorum nidlus salisdare tenelur ^ bus et Aspris Cowss. 2i3
si unus satisdet , ille in adndnislratione
prajcrlur. Saiic. J)q curatorihus cessanlihus gerere.
4. Iidem AA. et CC. TertuUo. 2. Idem A. Lougino.
NOn omnium tuiorum par similisque causa est. Qua- /^Uratores (22) quidem suo periculo , quantD tar-
propter cum exemplo (ii)testamentarii(i2) coufirma* Vj dius (23) ad eos tuiela transferlur, cessaat. Qood (34}
(i) Vide /. 5. Infr. h. t.
(2) Atqixi nonduui admiiiistrationcin habet .' An diccmus re-
moveri , non ab actu administrationis , sed omnimodo ? An poUus
rejnovcri ab admiuistratione futura ?
(3) Inopise succurritur. 5. iiU. Jnst. de suspect. l. 8. Jf. de
suspect. Inopia3 enim causa non satisdans eoque nomine remotus
tutor , uon fit infamis : qui es superioribus causis infamis ficrct
si dives rcmotus essct, '
(4) In Jocum defurmti tutorls alius substituendus.
(6) /. 3. /. ult. supr, in quihus casibus tut. hab.
(;6) Substitutus tutor ab heredibus defuncti tutoris rationcm
exigere dehet. /. 39. 5. \6. Jf. dc udmin. et peric. tut.
(7) Te&lamentarii lutores non satisdant. /. ij. /?: de testam.
im. priv.c. Inst. de sutisdat.
(8) Salvam tutelam fore promittit , qui salvam rem pupilli forc
promittit , haec enim duo paria. adde /. 2. 5. 2. Jf. de picLt. stip.
(9) Quidquid tutor vcl curator gerit non prcestita satisdalione ',
ipso jure nullum est.
(10) Ob admjnistralionis et exercitii defectum, /.2. infr. de eo
<7«J pio tutore.
(11) Simile nuUum idcra cst , addc l.quod Nerua. ^ijf. deposit.
(i:0 Excniplo testamentarii , confirmatus tutor non satisdat.
(i3) Confirmatur a judice tutor a patre datus eniancipato : con-
CMnatursme satisdatione , quia patris approbatio pro salisdatioue e^t.
(j4) Dutui , cx iuquisitione , non satisdat. l. 5. #1 de confirm.
tut. l. ult. §. 7.^ dc admin. rer.
Q^X^" ''• X^' '^'-^ '^" '"'«'«• ^"«- i"- JT- rem pupill. l. 53,
5. 3. infm.Jf. dejunis. §. i. Insi, de satisdat. Goth. Cujus
instituti rationcm pete ex /. 3. 5- ^- jS^- ^^ admin. et peru-
tut. S. L.
(16) /. 3. supr. h. t. i 7. 5- 2-.^ (^^ curat. furioso.
(17) Tutor simpliciler electus , id est , etiamsi nondum satisde-
dit , aut inventarium fecit. si modo scivit se tutorcm datum «5*«.
bonorum possessionem pupilli nomine potest agnoscere , lU kie.
An et transmittere pupilli jus deliberandi ? ita putat Bartolus. arf-
l. cum in antiquiori/iis. 19. infr. dc jure deliberandi. L sequiOiT.
4. 5- ■s* pupilti. i^. Jf- de usurpat. Est praitcrea jus dehberandi ,
res quse tempore perire potest : cum anuo tantum duret. d. u
cum in antiquioribus. uers. Lieoque. Sed nec id damnosum pupu-
lo esse potest : ut id facere posse videatur tutor , ctiamsi noudiim
satisdedcrit rem pupilli salvam fore : vel invcntarium fecerU. taeit
/. tutov , qui repertorium. "J.ff. de admin. ^et peric. tut. vid€
Bartolum in l. qui duos. 9. ff'. de rebus dubiis. . .
(18) Tutor etiam uon praestita satisdatione , bonorum poseessso-
nem nomiue pupilli aguoscere debet.
(19; Tutor antequam satisdet , non csercet , ant administrat rcs
pupillares , nisi res tempore perituras. /. 7. in Jin. prinq. Jj. d^
admin. et peric. tut.
(20) Dixi Ub. 26. D. 10.
(■^i) Iluic actioui locu8 est nianenle , non fiuita tut
i'ifr. h. t. l. \i. Jf. h. t. aliter quam tutclce actioni , cai
est finita , non mancute tuteb. /. 3. ^. 6. xn fin. Jf', h. t.
(■J2) Do curalore ncgligcnte.
(23) Ptricuhun curae neglectK spectat ad curatore*.
(:i4) L 3. infr. h. t.
l'JCJ9
CODICIS BEPETIT^ PIl^LECTIONIS. 5i3
1 in fraudem id [ esse faclum existimas , suspectos ecs utriusque sexus , sed eiiam cognalis , et extraneis ct af-
ostula : aui si summoveri meruprinl . in lor.tim fnnim finiKni pf inci ,...:,.r ../ir „.l„.;...\i......i..- ,: • ....
ostula : qui si summoveri merucriul , in locum eorum finibus , et ipsi , cujus res adminislranlur , si
los accipies. PP. Jd. Januar. L^xo u. et Cerai.e bes (i5) sit , arbitiio cognatorum houa; opini.
oKss. ai6. tuiorum conccditur. PP. 5. Idus Aovcmbr. Pio et Porr
iJe tutonous nolentibus gererc. TUiNo C0KS3. 23q.
non impu-
opinionis consli-
3. Imp. AlexAnder A. Fortunatae.
3RaPses provincix tutores (1) filiorum tuorum slriclio-
. ribus remediis (2) adJiibilis oninirnodo adminislra-
jnis ofFicium corapcllet agnoscere. Quod (3) si in eadeni
)ntumacia (4) pcrseveravcrint (5) : suspectos (G) po-
ulare , ut alii in locum eorum petanlur, non prohiberis.
P. Id. Januar. Alexand. A. ni. et DioisE Cojsss. 23o.
Testamentarius tutor etiam suspectus f. p.
4. Idem A. Thnlidan.
;^Tiam testamenio (7) patris tulorem datum suspeclum
-J postulare potes , si fiaudem lulons argueris. PP. 8.
al. Jau. Maximo 11. et Paterno Conss. 284.
Quitl spectalur in accusalione suspecti.
5. Idem A. Asclepiadi.
N postulandis suspeclis tutoribus seu curatorilms non (8)
vircs palrimoniorum principaliier, sed an nihil [scgni-
r , nihil ] fraudulenler (9) geratur , perpcndi opor-
!. PP. 6. Kaleud. Januar. Maximo ii. ct Paterko
JKSS. 234.
De remoiendo suspecto , et oJjungefido curatore
paupcri.
6. Imp. GoRDiAN. A. Felici.
Jlctatis (10) fiiugeris muncrc , qui fratris tui filios ( ut
nccessiludo sanguinis saudet ) protegere conaris. Si
ilur tulores, \el curatores eornm non recte adminislrant,
spectis eis postulatis alcjue oslcnsis , ut alii in (n) lo-
\m errum cousiiluanlur , facile impetralis. Quod si ni-
1 in fraudem rgerunt , verum ila egeni ^12) sunt , ut
i eorum adminislratione fratris tui filiorum substanlia
niclitetur , an eis adjungcndus sit curator , qui idoneis
cultaubus sit , Rector provinciac sestimabit. -f- Reino-
;ndi (i3) autem liccniia non (i4) soiuni parentibus
(1) Dc tutore nrgligente.
(i) Pignoribus captis. 5. 3. Inst. dc satisdat. tutor. l. q. /T.
(3) Z. 2. Supr. h. t.
(4) Contiiin;.cilcr nolcns achninistrare , rcmovctnr ut snspeclus ,
iin ut loquilur BalUus , Lam.iii ct in carccrcm coniici .otcst ,
1 oniciuin ac nuunis ncccssarium sibi imposituni non suscipit.
(.•>) Lx contumacia lai.tum i.ichcala tutor non removctur , sed
conlmuala ct conluiuaci planc.
(6) Vidc /. 4. infn. l. 7. in fin. ff. h. t.
^"? J"'!^"^ lcstamc.itaiius tntor suspcctus postulari potesl. ]. i.
^■JT- "• t. §. -i- Inst. h. t. *
^P J^?" '"T'' ; '''^ ^''■"" '^S"*^™ lutorem suspectum facit.
8-# /'• t. §. ult. uifm. List. h. t.
(9) . Suspectus f otcst postulaii , qui res pnpilli frandulcnter
mmisti-at. *
(10) Pictas fralris in filios cxcrcenda.
(n) In locum su.^pccti tutoris alius constitucndus.
(la) Paupcrlas i.on c.sl idoiua causa , ut quis rcmovcalur a tnfe-
Justa tamcn causa cst , ul inop. alius adjun^^alur. facit /. 5.
7oN c'" ^' '• '^'- P''"P^<-'''tci'ititati.'m. supi. iic jiericulo tutorum.
(i:J) buspcctos luloics rcinovcre possimt et asccndentcs ct co-jna-
, et cxlranci , ct ipsi qnorum rcs adminislrantur , si non '^iui-
:bercs smt. SYuoys. Busil. .^7. lu. 10. c icj
(.4) S.,.pcrti actio qnasi publica. y. /. i.$(S.Jf.h.t.§.^.Inst.h.t.
lom.iV.
De administraiione, ■
7. Idem A. Gorgonise.
EUm , f|uem ut suspectum lutorcm vel curatorem ac-
cusas , pendente (16) causa cognitionis abslinere ab
adrainislralioue rerum [ tuarum ] , donec causa finialur
Praeses provinciae jubebit. Alius lamen interea (1-) in lo-
curn ejus in adminijlralione rerum ordinandus est. Pl*. t.
Kalend. Mart. Sabino n. et Vencsto Cokss. 2^1.
De administratione. De conlulore.
8. Impp. PHILIPPTJS A. et Pihltppus C. Proculo.
SI non suspectum contutorem tuum postulare , ac re-
movere ab adininistratione bonorum pupilli curave-
ris : admilli nequaquam potest ratio desiderii lui(i8) , jaiu
Iiunc postulanlis tutcdain libinominc ejusdem pupiiliresliiui.
^P. »4- Kui. iSovemb. Peregkiko et./EMiLiANo CoNss.245,
Infamis cx dolo remotus tuLor.
9. Impp. DiocLETiA ,us et Maximianus AA.
Ammiano.
SUspeclos (19) tutores ex (20) dolo (21) , non etiam
eos , qui ob negligentiam remoli sunt , infamts fieri
manifestum est. S. 8. Kal. Mi.ji, CG. Conss.
T I T. XLIV.
DE IN (22) LITEM DANDO TUTORE ,
\t.l. (23) CURATORE.
Tutor potest agere contra pupillum , alio coniiitore
auctore. Salic.
1. Imp. Antonikus A. Miltiadi.
SI quas peiitiones adversus pupillos tuos habes , dirige-
re eas potes , adsistenlibus causamque dcfendeutibui
(i5) Impubcribus non permittitur tutores suos suspectos faccrc.
/. 7 jf. l. 4. supr. h. t.
(16) Tutur pcndcute causa suspecli , rcs pupilli jiirc administra-
ro non polcst. Ilaque alius cjus loco subslitueudus cst. §. •j.Instit.
h. t. l. 14. §• I. in fin. ff. de soliilion.
(17) /. 4- sunr. in qiiibus casilms tut. hab.
(18) Tutor cluranle adbuc tutela , non potest adininisfrationi': ,
id est, tutclse ralioncm a collega suo esigerc ; suspeclum tamcn
cum posliiiare potcst. /. 2. supr. de adniin. lut. i. I3. /. 62. iu
fin. ff. de admin. ct peric. tul.
(19) Suspcctus tutor accusalus , si ob dolnm rcmotus sit , infa-
mia notatur : sin ob neyligenliam , non fit iufamis. .5^/«. d. tit.
10. c. 11. Gotb. Pro intcllcctu hiijus Icg. vide Montan. de tiite.
iis. cap. 3G. 7cg. 8. imm. i3. i^- Ans.
(00) §. G. Inst. h. t. /.^'7. §. i.ff.h.t.
(ii) Quid si tulor ob doliiin suinu judicis tantnin inquisitionc ,
ac ncmiiic cum accusantc rcmotus cst ? non fit infainis : hoc c-t ,
Condcmuatus pcr inquisitioncm , non cst infimis , cliamsi ex dolo
condcmualus sit. /. un. in fin. inji: si tutor. vei curator non gcs'
scrit. i. 3. §. prcctcrea. 4- .i}- ti. t.
(2-2) /. 19.^ dc aut. tnt. ct §. ult. Insiit. dc autor. tuioi.
et XJlpian. 1 1. 5- 24.
'sjiZ) Hodie curator datur , nou lulor prastorius , ut clira.
dict. 5. 24.
65
5i4
contuiorihus (i) tuis , cum ol si alios tutores non habe-
rent , ad lioc geaus lilis defendcndse curalores accipere
debereul. PP. i3. Ral. Aug. A.nxojniwo A. IV. et Kal-
BINO CoKSS. 214.
Tutor pupilli , (ujus pater vcndidit fundum secum
communtm , consvhius Jciciet , si tutela durante
partcm suani non vindicet. Salic.
2. Inip. Alexand. A. Euaresto.
AN tibi partis fundi palerni vindicalio con)pelat, i$ cu-
jus de ea re notio esl , a^stimabit. B.cspicere aulem
debes officium , in quo te esse tulorem dicis : ne (2) ob
ejusmodi petionem eviclione (3) socuta, ultra pretii (juan-
Jilylem auctoris (4) hercdem pupillum tuum oneres, qui
Jaudalus per lc delcndi debeal : cum aut compensatio-
nis (5) ralionem habere , aut contrario lutelse judicio
experiri possis. Sed ne tuum jus ( si quod habes ) im-
pcdiatur , ad eam rem deiendendam , qua? (6) adversus
te vindicanlem agenda erit , curatores pupillo petan-
tur. PP. 12. Kal. Maji , JuLiAWO 11. et Crispuno
CoKSS. 225.
Curator dalus cerlcc rei vel liti , non tenetur de aUa
geslione. Bald. 3
3. Imp. Gallienxjs A. "Valerio.
AD profcgendam (7) causam lutor sive curator datus,
convemri non (8) poiest administrationis (9) pe-
riculo , cum sohi suscepli negolii tulela mandala est. Si
nihil igilur ( ul allegas ) pra^ter negolium gessisli , fru-
slra conveniris. PP. Ral. April. V.ALERiAiS0 et LuciAjso
CoNss. 266.
Si curator ad litem expendit aliquid pro utilitate pupilli ,
debet illud recuperarc. Baid.
4. Idem A. Irenffijo.
AD lilem datus tutor, si quid bona fide erogasii (10) ,
a contutoribus (11), more solito exigere poles. PP.
Kal. Kovemb. PAxtRso et ArcesilAO Conss. 260.
Ul^i tutor testamentarius vci lcgriimus esl cum pupillo
liligalurus , dehct ei de curalore ad litem faceie
provideri- Salic.
5. Impp. DiocLEx. et Maxim. AA. et
CC. Tigrani.
STve ex teslamenlo , sive [ ex ] jure legilimo , fra-
lris'(i2)lui liliorum tuteloe ouus ad te perveniat : ve-
(I) Altcro tutore aiictore cum altcro agi potest. Est igltur co
casii siipcrvacuum ciirntorcm litis causa postulari. l. S. 5* "^- JD'-
de tutclis. vidc /. il^. ff. de tcslam. tut.
(•J) Tutoris lu-cc csso cura dclxt , ut iie pupillus xa. pcenaui
coulracliis incidat.
(3) llcs ita liabcl , Tuus fratcr fuudum comauuicm vciididit ,
cl duplae noiBine cmjUori icpromisit. rratre ujortuo tutor libcro-
rum cjus , partem tuam cmptori cvincis. Emptoi a te conventus ,
dupla; sil)i promissa; nouiine cspcritur in ptipillos quibus dcfen-
sioiKiii dcbcs ? Quid juiis ? Prxslat lc compciisatione uti , id cst ,
te paitcm luan) a fratic luo vcnditam fratiis lui fdiis judicio to
tela; iiiipulare , ne aiioquiu tui pupilli in pa-.nam dupli incidant.
Sin minus curator in lilcm pupiiiis tuis eligcudus cst , qui eos iu
causa cvictionis dcfcndat.
(4) Id cst , ^cndiloris fratris.
(5) /. 3. iiifr. de coiilrario jud. tiil. I. 1. ^- ^ff- de ccntr. tut.
(6) /. ^u mfr. h. t.
(7) Prolefj;ciidum : Vulg. Hal.
(8) Curalor ccrtx rci vcl liti datus , altcrius rci lilisve noniiuc
liou tcuctur : quijipe ccrta ac definita (incs suos nou cxccdunt.
(9) Curator in litcni non subjicitur pcriculo administiallcnis.
(10) Curator in lilcni sumjitus lejiLtil.
(II) /. 3. infr. de cotUr. jud. l. 'io. ff. dc iirg<t.
LIBER QUINTUS
rerl non debes de his quaestionibus quas adversus frairem
tuum quondam tibi fuiose dicis: cum si(i3)qua emerseril
lis , procuralore dalo , et illis curalore ad liiem coustilu-
lo,et solennitati (i4) juiJs ( ubi lulor exigilur ) el iode-
mnitali utriusqe prospici possit. Script. ^. K.ai. Maji .
CG. CoKSS. 293.
T I T. XLV.
DE EO QUI PRO (i5) TUTORE KEGOTIA
GESSIT.
MuUer qucB tulrix esse non potest , si se gerat
ut tuirix , actio/ie pro tutche tenelur.
I. Impp. Valerianus et Gallienus AA.
MarceUo.
ETiam mulieres(i6) si res pupillarespro tutore admini-
straverint , ad prxstandam rationera teneniur. PP,
^MiLiAKo et Basso Co^ss. 260.
Exceptio tutoris iUegitimi potest opponi in quacumqut
parte jucUcii.
2. Impp. DiocLETiAiNus ct MAxniiAKiJS AA. et
CC. Marco.
NOn utiliter (17) nominalus lulor pupillorum uomin?
agendo, licel ex eorum persona iujunctas impleat iu-
tentiones, exceptione (iS) ( si tutor non est ) suminove-
lur. Dal. JXou. Deccmb. CG. Co>ss.
T I T. XLVI.
SI MATER (19) LXDEMMTATEM PROMISIT.
Licet mater petierit tuloreni dari filio ejus periculo , noti
proptcrea tenelur ex illo facto.^ nisi hoc expressurn
fuerit judicis decrclo. Salic.
1. Imp. Alexajnd. A. Rrutiae.
SUo potius periculo Magistratus tutores , quos |>eti3ti ,
dederunt , quam tu coulra sexus condilioaem alicui
(la) /. 2. supr. h.t.
(i3) d. l. 1. l. 3. 5. 1. ff. de tulelis. f 3. Inst. de aul. lul-
(i4) Curator ad litcm j^upiliis, et ininoribus constilucudus cst .
lutore vel curatore advcisiis , cos litigante. Dandus , inquaiu , cu-
rator ad litcm cst jure ordiuario. /. ig. ff. dc auct. prasliina-
l. 17. 5. \. ff- de uppcllat. Jus enim lci^itiinum non vult tutorcJJ,
ucc simplicem curatorcm, Ulpian. 11. j. 24- vide Cujac. i'-
vbscrv. 7.
(i5) Lib. 27. D. 5.
(iG) No^. i55. c. I. quidam hanc vocem refenmt ad maliercJ
tutelK gcrcndae capaces : ut ea ratione ncgent hou capaces tutci<c ,
si gcsserint , teueri pro tutelae. /. cuni a matrilus. S. sup: cp^
pctanl tulorcs. verius cst tamen qui res pupdlarcs geril pro tu 0-
rc , rationibus reddendis obno5.ium esse. Tacita hypotbeca num
corum iu bona compelit ? vide Gloss. in l. pro cfficio. 20. suyr^
de aJniin. tut. l. dabimusque. 19. 5- ^- ff- de reb. auclor. ]
cis possid.
(17) Puta a malre. /. -17. §. 3. ff. de admin. ct pcric tut.
(18) E.\cci>tio tutoris illegitiiui pcttbt oppoui iu qii.icuuque paru: .
judicii , sicut exceptij iahi jirocuratorio, adde /. Paulus. 121. Jf-
de i'erl. sign. 7 c f 1
(i()) Paid. 2. sentent. i i . j. 2. /. 6. 5' 4- ^"F''- "^ ^' °' ^'
ff. aUSC. Fellcjaiu
CODICIS KEPETITiE PR/ELECTIONIS.
5r5
•X ca obligaiione (i) obstrlcla es , quod tuo periculo
utores filiis luis dari postulasti. PP. 3. Idib. Mart. Ma-
tiMO II. (2) et Urbajso Conss. 235.
Tutor matri pupilli vel avo achnlnistrationem committens ,
al/ eis indcmnitatis promissionem recipiens , ojficio finito
convenitur : et ipse ab eis conservabilur indcmnis. Salic.
2. Impp. PiiiLippus A. et Piiilippus C.
Asclcpiadi cl Menandro.
QUiedam pupillorum vcslrorum a maire , itemque avo
materno adminislrata , eoi*umqne nomine indemnita-
j tem vobis promisiam adsevcratis : Quse si ila sunt , et
tidem pupilli lcgitimae setatis eflecli , non adversus ma-
rem suam , ncque avum , sed contra vos congredi ma«
unt (3) : non immerito indemnilatem ab liis prastari
lesiderabitis , quos et adminisirationem suo periculo pri-
lem suscepissc proponitis. PP. 4. Idus Julii , Pii.EsEKTE
Jt Albijso Co^ss. 247.
■
3. Impp. DiooLET. et Maxiih. AA. Cajano.
(~\Vt lutorem non idoneum a malre pelilum , fruslra vo-
V^ bis eam teneri contendilis , cura non nisi (4) spe-
cialiler ejus periculo dari dccrelo fuerit comprebcnsum ,
Lx ea obJigalione obstiicta sit. S. Kal. Dec. AA. Cowss.
T I T. XLVir.
SI CONTRA (5) MATIUS VOLUNTATEM
TUTOR DATUS S!T.
Contra mairis voluntatem tutor fdio dari non
potest. Bald.
1. Impp. Severus ct AiNToNiNUs AA. Tcrtio.
^l (6) conlra matris ultimam (7) volunlatem Fusci-
O nium filio communi tutoreni datum probaveris : eum
(1) Matcr si siio pcriculo lulores filiis suis dari postulat , fidc
jubciis , ( jus inlcrccssio infnraatur Scnatusconsulto A^eUcjano. /. 6.
5. I. iU}}V. ad SC. Vellcjan. nisi spccialiter decrcto comprchtn-
Duni sit , Pcriciilo nialiis , quEe tutorcm petit , tutorcm dari. l.
\ill. infi: h. l. Aliud futuruni cst , si , ut rcipsa tutclani filiorura
adnunistrarct , lutonbus filiorum rcpromisit. d. l. 6. in priiic.
(■2) Maximo IH. Jldlotindcr. cL rccte.
(3) IMuis tutor matri mcT , ct avo mco materno rcrum mca-
rmn admmistrationrm icrmisit , exncta ab cis cautionc indcmnila-
lij. Quid dicciidum ? K^l in arbilrio mco at;cre advcrsus tutorem ,
crgo ct advcrsus malrcm ? sic sanc : non tamcn cx stipulatu tuto-
nb . /. 9. infr. arbit. tut. Qua igilur actione ? negotiorum gesto-
rum aclu)ne. /. 24. supr. de usuris. ct ita Paulus intclJieendus
cst 2. scnt. II. 5. 2.
(4) Dixi ad t. i. supr. h. t.
(Si) Qucmadmodum judex tulorrm confirmare solet , quem ma-
tcr hbcris icrcddnis institutis dcdcrit. /. 4. supr. de testain. tut.
itcm rcproJjarc solct qucm matcr rcprobavit. ut hic. cui con^cnit
tex 21. 5. 1. ff. dc tutor. dat.
(C) Tulor lihcris contra malrisultimam vohintatcmdarinon dcbet.
(?) Qind si vivcns uc supirstcs inatcr tutorcm aliqucm liljcris
pctut.'' Kiini qiii petilus ita f.i.Tit a matrc , uetciis omnibus vrx-
terri piilat ]>aidus. magnam enim rsse pracsumptioncm pro matrc •
cui Mii.crstiti ac same mcrito id pLrmiltcndum vidctur quod in
cxtrcmis positaj aut tcstamcnto suo faccrc conccditur : ut nuHum
Mt discnmcn , an malcr tutorcm libcris tcsta
an vero supcrslcs , vcl alio actu quam lcstamLntario.
(8) Fraudis in tufela convictus , nolaiur. /. i. ut.o.
ff.de his qui notant. l. 2. supr. de tut. vel curat. qui
iisd. l. iiU. supr. de suspect.
iion sa-
mento s\io petierit ,
T? ' • • ' ' '" ^ntario.
(8) Fraudis in tufela convictus , nolaiur. /. \. uers. Qiii riv.
tcint. /. 2. supr. de tut. vel cura
supr. de suspect.
(9) Subaudi , ut nc tcneatur fraudis admissre : nam tamctgi re-
moveatur citra infamiam , fraudis lanun atlmissx tencri mcrito dc-
bct. Rcmovclur , at non Iil)cralur.
(10) /. 5. J. Qt. jD\ de admin. et peric. tut.
(11) Causa dubit.ndi liac osc potiiit. Tutcla puhcrtate Cnitur ,
dcoque post puLcrlatcm causce adessc tulor ncn coKitur.
sine damno existiraalionis a tutela removendum Praeior
decernet: Quae rescriplio , si (8) in fraudt.' convictus fue-
rit , non suflragabitur (9). PP.i3. Kal. Mart. LateuAno
et RuFiwo CojNss. 198.
T I T. XLYIIL
UT (10) CAUSiE POST (n) PUBERTATEM
ADSIX TUTOR.
Tutor causam piipilli inchoatam proseciui tenetur
etiani post pupiUarem cetatern , si instrunienla
curatori non reddiderit. Salic.
1. Imp. Philippus A. Dextro.
rr^Utores , qui (12) necdum admini^trationem ad cura-
-I. tores transtulerunt , defensioni causarum pupillariura
adsislere oporlere , saepe rescriplum est. Et ideo si ( ut
proponis*) instrumenta (i3) quibus asseri possunt causai
provocationis , etiamnum hi quorum meminisli , apud se
detinenl : aditus Praeses provincia; periculi sui eos admo*
neri praecipict. PP. 12. Kalend. Novemb. PmLiPPo A.
et ViTiANo CoNss. 246.
T I T. XLIX.
UBI (i4) PUPILLI (i5) EDUCARI (i6) DEBEANT.
Pupilli educari dchent ctpiid matrem , nisi ail secunda
votu transicrit. Eald.
1. Inip. Alexand. A. Dionysodoro.
EDucatio pupillorum luonim nuUi niagis quam (i^)
malri eoriim , si (i8) nou vitricum (19) eis indti-
(12) Causa decidcndi bnec cst , Eliamsi tutcla puberlalc fmitur ,
pcriculum tamcn adininistratlonis noii antc finitur , quani »i ratio-
ncs a tutore rcdditre sint. Noudum rationes rcddidissc intcJlisilur ,
qui litis iustrumcnta retinct.
(13) Tutor omncm rationcm curatori non restiluit , qui Jitii
suo consilio ccej«tae instrumenta tioudura traublulit. facil d. €. G.
(i4) i^. 37. D. 2.
(i5) Pupilli dicunlur qui patre orbati. ut Lic titulus differat a
titulo, Difortio Jaclo apiul queni lihcri morari et educuri debeaiU.
Est ciiini titulus ille de liberis patrcm babentibus.
(16) Educatio propriam personam ipsius pupilli spectat : quavo-
ce yictus , ycstiarium , babitatio. /. idt. ff. de uliinent. vel cil.
institutio morum et Jiberalium arlium continctur. /. 2. infr. da
alimentis. est enira ingcnii quoque educatio. Tercut. beite et pudi.
ce doctuiii , atque educatum ingcnium.
(17) JSoi^elt. 22. c. 38. Nam iil Menandcr ait : t;<y Jj miTiiit
Goth. ^ idc ianien /. ^2. ff'. de udopt. l. ult. infr. de conlr. jud.
tut. l. i5. supr. de neoot. gest. Ans.
(18) Id cst , si secuudas non conlrahit nuptias. Noi^. a-2. cap.
38. ut Iiinc constet , nuptiis secundis matrcs libcrorum apud se
iducandorum jus amittcrc. Cuj ct hoc rccte additur , Jegatum nia-
tri rcliclum quamditi cura fdiis stctcrit , matrem ipsam nubendo
amitlcre. /. st^d si hoc. 62. infin. ff. dc cond. et deniuinlr.
(19) Et tamcu vitrico privigni cdiicatio ct tulcla pcnuitti po-
tcst. /. ult. infr. de contr. jud. tut. l. 32. in fin. ff. de adopt,
fic Cajus Octavius .ipud vitricum tducatus. Dion. De cducatione ,
r. irtolo , Baldo ct Spcculatori el Wiumsere non convcnit. vid.
\Vursm. !. pract. 38. cap. 4- Cujacius 6. obseiv. 29. contra pu-
tat rccte argHmcutum a tutcla ad eitucationen: duci. /. i. §. idt.
H i , exemplo lutoris. ff. u!'i pupi/li. at non e contra. Nam jure
aiiliquo matri tulcla iilii non pcrmiltcbalur , nisi a Principc ..a.a
inipolrassct : cdiicatio vcro pcrmitt»:l)alur. Scneci. rle comolaticiio
ai/ Hfaician. Pupiilus rclictus sub luloris custodia usque ad ilV,
annum fuit sub m.itris custodia.
rjiG L I B E R Q U I N T U S
xerlt , commidencla cst. Quando antem inter eam et co-
gnalos ct tulorcs supcr lioc orln fiicrit dubilalio : aditus
Pranscs provinciae , inspccla personarum qualitate et con-
junctione (i) , pcrpendct (2) ubi puer educari debeat.
iSiii autem acslimaverit apud fjucm educari debeat , is ne-
ccssitatcm habcbit hoc facere, quod Praeses jusserit. PP.y.
Id. Fcbr. Maximo 11. ct iELUNo Cojsiss. 224.
Ul^i piipillus cducelur , est in judicis arhitrio j
de eo tamcn qui ei succcdere dcbcl , est
jusla suspicio. Salic.
2. Impp. DlOCLETIANUS ct MaximiAkus
AA. et CC. Grata?.
UTrum nepos tuus cx filia apnd te, an apud patruum
suum morari debeat , ex singulorum affectione , et
qui magis ad susplcionem ex spe (3) sucoessionis pro-
prior sit , sestimabitur. S. 18. Kal. Novemb. JSicornedice j
CC. Cowss. 243.
T I T. L.
DE ALIMENTIS (4) PUPILLO PRiESTANDIS.
Tutor juditis o/ficio cogilur alimenta prcestare pupillo ,
licct pcndcat quceslio de slatu suo. Salic.
1. Imp. Antoninus A. Fauslino.
Upillus , si ei alinicnta (5) a tutore suo non prae-
stantur , Pra^sldem provinclaj adeat : qui , ne in
alimentorum prffislallone mora fiat , partlbus suis funge-
tur. •j' Idem cst ct si de stalu (6) pupilli seu adulti ,
el de Lonis ejus controversla pendeat. PP. 6. Id. Jul.
Romcc , L;eto 11. et CiiflEALE Cojvss. 216.
P
Q
Pupillus prcKsumitur alimentatus a tutore^ et non
prccsuwilur dc nihilo vixisse , vel sine
suniplihus studuisse. Bald.
2. Imp. Alexakd. A. Eiiphldo.
Uod plerumquc postulatur , ut arbilrio Praetoris ali-
menia pro modo (7) facullalum pupillis , vel ju-
(i) Qiwtlam dixi ad /. 18. sityr. de nujnlis.
(2) i\rbilrariiim cst decerncre , apud qucm fillus cducaretur :
quod tamen causa cognita , GJtatis , ut loqmmtur. , citandis , fieri
debct. l. pen. ff. h. t. vidc Mcnochium 1. de arbitrar. jud. 168.
(3) Judex non dccernit teiiicrc educatorem cum , qui piipilli
successionem spcrat. /. 1. §. 1. in/in.J/'. h. t. licet eadem ratio-
Jie ad eum rcdicril tutela lcgitima.
(4) IIuc rcfercnda cst pars postrema epigrapbes tituli , ubi pu-
jnlliis educari i^el morari debeat : et de alimentis ei prcEstandis.
(5) /. 5.Jf. h. t. $. 9. Inst. de suspect. /. 3. $. 14. J'. de
suspectis.
(6) Alimenta pupillo deccrnuntuv , etiamsi de statu ])Onisque
paternis fiat ei confrovcrsia.
(7) /. 3. in piinc. J. i. ff". h. t.
(8) El ita sinc decreto. /. 3. supr. de administ. tut.
(9) d. /.3.
(10) Inteicst iRipilli sccreta patrimonii ejus , jesquc suspcctum
alieniira non evulgfiri apud acta. /. 2. vers. quidcnim. Jnfr. quan-
do ct quih. (juart. l. 14. infr. de cont. stiput. t. 7. ^. de adm.
tut. Edict. jititin. 7. cap. 2. sic , qui secrctum alienum sibi
rominissura cvult^at , injurife tcnetur. /. i. §. Z%. Jf. depositi. Eo
jure si lis pupillo sit ciim aliquo , invcntarium integrum pupilli
adversario non exbibctur , sed ca tantura capita qua; in contiovcr-
sia posita sunt. facit /. ult. supr. de prccibus imperat.
(ir) d. l. 3. /. a.^ h. t. ^
(12) Prsesumitur in dubio pupillus alimcnta a tutore perccpisse:
non de nibiln vixisse, aut sine sumptibus vixisse.
(t3) PrKSuniitiir ncmo vento vixissc. vid. Alciat. u prcesunipt.bo.
(14) Id cst, de actione tutelae. Cui respondet titiii.J^ de tiUclce
et uuionibus distrahendis , et utili curationis causa actione lil'. 37.
venibus constituanlur , pro ofTicio suo , qui allena negotia
gcrunt , ne apud judicem controversiam habeant , faciunt
Ca^terum si bonus vir ct innocens lutor arbitrio (81 suc
aluit pupillos ( quod interdum etiain necesse est fieri (n)
ne secreta (10) patrimonii et suspectum aes ahenum fpan-
datur ] : quod melius est interiui taceri , quara cum de
raodo bonorum quaerilur , ultro proferri , et apud acla
jus dicentis contra utilitatem pupillorum designari ) noo
(lubie accepto(ii) fcrre debebunt ea quae vir bouus arki-
Iratur merito ad exhibitionem educationis . minlsteria
studiaque crogata csse. Nec fcrendus est juv^enis , qui cum
praesens csset, studiisque eruditus atque ahlus ess^l: si f i^)
ea per alium se consrcutum non probet , sumptus recu&et
quasi vento (i3) vixerit , aut nullo hberi hominis studio
iinbui meruerit. PP. Non. Decemb, Maxlmo 11. et iEtu-
KO Cojsss. 224«
T I T. LL
APiBITRIUM (i4) TUTELvE.
De fcrhis testatoris.
M. Imp. Antonusus A. Leoni.
CUm tutelae administratse ratio a te peli coeperit : nequc
veritati (i5), neque justis proLationlLus ofiicit , quod
(ut (16) dicis) testalor modum (17) patrimonii sui verbis
testamenti ampbavit (18) , vel rainuit. PP. 5. Kal. Octob.
DuoBxis et AsPRis Co.^sj. 21 3.
De nomiiiihus,
2. Idem A. Prsesentino.
TVrOmina (19) paternorum (20) dehitorum si idonea
J- 1 fuerlnt initio susceplae tutelse , et per lotam culpam
tutoris minus idonea teuipore^ tutelae esse coeperunt, judex
qui super ea re datus fuerit , despiciet : ct si paJara dolo
tutoris, vcl manifesta (21) negligentia (22) cessatum est,
tit. 3. Hanc actionera vocat Aibitrinm , qnod omnis Imjus judicii
potcstas sit in arbitrio judicantis , qui excussis tutelie rationibus
ex bona fide statuit , quae tutorem pupillo praestare auk rcpiitare
oportcat. Eidem contraria actio opponitur , de qua infr. tit. 58.
(i5) Veritati , ct heredibus siiis vel es.traneis, nibil ufficit , quixi
deiunctus modum patriniouii sui declaraverit. /. 10. supr. commu-
nia utriiisque judicii. l. 6. supr. de prcbat. l. 6. Infr. de testa-
nient. /. 81. 5. \. ff. de leg. I. /. 77. ^. 3o. ^. de leg. 1. l. l5.
injin.jf. ad lcgem Falc. nisi defonctus juraverit. Uescriptionera
enini defuncti cogunlur scqui , nisi maliat hereditate multari. diii
ad Noi^ell. I. Noxf. 48. Qnod de heredibus dictum cst , ad credi-
tores non pcrtinet. d. Noi^ell. 48. c. 1. 5- '•
(iG) Non secundum testatoris jestimationem, sed secuQdum veri-
tatem , tutor reddere rationem tenetur.
(17) Vid. JVot'. 48. de eo qui morieiis jurai^it quantum habe-
rct in bonis
(i8) Voluntatcs defuncti dispositivae servantur , non enuncialivae.
/. 6. infr. de testament. nisi sit juratum. d. No^'. .18.
(19) "Si debitores pupilli solvendo fiierint initio inclioatas tuteloe,
seu inchoante administralionem tutore , postea vcro lata tutoris ue-
gligentia non solvendo esse coeperint , eorum inopia periculo tuto-
ris^^est. Sfiiops. Basil. 37. tit. i\. ex lib. 38. td. 3. cap. 3o.
(20) De nominibus paternis. De nominibus contractis a U\tore
agitur in /. 18. /. 21. supr. de adniiii. tut. l. 7. j. 3- ff- «<
adin. ct peric. tiU. adde /. 35. Jf. de reb. cred.
(21) Lata culpa cst qiise excusari non potest : qiiE potest , Bn-
nor culpa est. .
(22) In nominibus paternis exigendis tutor tenetur taatum Ue
Jata culpa. /. b'^. ff. dc adniin. et peric. tut.
ulelae judicio damnum quod ex cessatione accidisset , pu-
lillo prflcstandum esse , statuere curabil. PP. JNon. Jul-
.\ntomno A. IV. et BALBiiso CojNss
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
5i
214.
Dc re empta a curatore ex pccunia minoris.
3. Idem A. Vilalio.
DI curator (i) post dccretum Praesidis , sublata (2) pecu-
1-^ nia quai ad comparaliouem possessionis luerat deposi-
a, sibi prxdium comparavit : elige (3) , ulrum malis
u emplione negotium tibi eum gessisse , an quia ia usus
ijos pecuniae conversae sunt , legitimas (4) usuras ab eo ^Aa.muaiuru
ccipere : secundum qua; Judex lutelae judicio redditus , Couss. 23q
•arfem reJigiouis implebit. PP. 3. Kal. Jul. Ljeto u. el
{.fiftEALE CONSS. 21G.
De eo qui bonis paternis alstentiis est.
4- I|Tfip- Alexand. A. Aglao.
Ut ad eundeni Judicem eaiur.
5. Imp. GoRDiANus A. Viclorino.
Ql^Ines tutores , seu heredes eorum qui adrainistraverunt
V/ tutelam, ad eundem (ix) judicem ire debere , jam-
pndem constuulum est (1.). Cum igitur patrem tuuai
cum aho tutelam admmistrasse alleges-. Pr^ses provinci»
eundem Judicem adversus te atque heredes contutorum pa-
tns tui dare debebit , cjuatenus quisque condemnari debeat
exammaturum. PP. 10. Kal. August. Pio et Ponx.ano
Si minor contraclum approhat.
G. Impp. DiocLETiANus et MaximiAhus AA.
Cet CC. Cunoni et aliis.
IJm interdictse (i3) vendiiionis vitium , etiam pretli
i-^sKuus (5) est , hereditarijs actionibus convcniri firmare CifiWnl >.;«.;= r.„^ ' l.;.i....J „_-• '^^^>' *^°°
l-i stcnius" (5) est , hereditariis actionibus convcniri
ilia rat.o suadet. Nec (G) ad rem facit , quod adversus
iratoros vel lulores , si non cousulte abstenius sit , actio
^ compelat : ISihil quippe in ea [ actione 1 , qua^ ex
' 'Cio ^csta sunt vel gen debebunt , veuiet : sed culpa
iummodo , quauiique (7) interfuit ejus non fuisse ab-
t^ulum , a?stjniabitur. Cui consequeus (8) est , ut si
opter eam causam transegisti (9) cum tutoribus vel
iialonbus , nulia adversus te creditoribus patris tui pe-
'^''Tfs''^^ («o)- PP- 3. Kal. Maji, Alexandro A.
f,'Li?"'*^ • ?'*'",'"*^ '^•'■'^^f''' *"t^'=« actio in curatoicm univer.a-
; parat,Er,''"1 al.uuj .n.pjllarc^ rc-"ia.n adV/dio.^m
"parationcn ttitor ab ipso ckpositario invito rcpctcrc potcst
^ld"^^[t^J\T''''''''''''^'' q"°d '--'o notari potcst
i r voiuut ad " . V'"" '^"' 1"'**'"*" '""^'^^ ' P^^vatas in urias
'•n \,.""'."<^^'<^'^"S l.n,u,i„odi dcpositarios. '
". Salic. ^ pccumam ipsam cum usuris ccnte-
■^ sut n?'y ''"'^'"'a"^ J.crcdiiariis actionibns non tcnctur
c c,i'',orct;od'ij;"' ',,'!"' ''"^""'^'^•^' «-■-^''^'^^ «dvcrsus tuto-
inucn, ' ^"""^ ".consultc , corum duclu , patris hcrcditate
hrmare (i6) volujsl.s (17), residuum pretium ciim usuris
yendita^ a (i8) tuture possessionis celeriter vobis restitui
juberc. Quod autem petitis ab heredibus ejus qui v^ndi-
dit , pretium vobis exsoivi , supcrfluo (19) a nobis desi-
deratis : qma nec Praesidis exp^-rientiam possit f hoc 1
latere, tutorcs qui gesserunt , sive eorum ijeredes ob ea
negotia qua? per eos admiuistrata suut , principali ^20)
loco conveniri debere : c^teris (21) ob culpje rationem
non servati detrimenti periculo substilutis : vel si pari-
ter (22) admmjstrasse doceanlur , eliam adversus unum ,
liberum expenundi arbitrium competere : iia ut actiones
et l. 6. §. I. in fin ff. de edend. l. 1. Jf. de quib. rchus ad
co"nSuniTv'rf''r'''« " '''''' P'"'" -^S^"^ f^-''- "c-und:,
commum dividuiido , finjum rcgundorum. /. u ff. dc quib. relul
ud ewidem si plures corrci ejusdcm pecuni^e. No^ J ' "
5. J. si plures vindiccnt servi domii.iujn. /. 8. € i / o ^ J^
lib. caus. sj mutuse sint pctitioncs. dixi ad /. i. sunr ' rer ^nt
ct LrcvJtcr ad cundcm judiccm rcmitlcndi sunt X ve " eS
jure, vel ratioue cjusdcm officii tcncuiur. ' ^
aia^L^I''"''' coutincnlia dividatur. /. ,. ^. ff. dc quib. reb.
V^) l. i.ff. de reb. eor.
tjunili; '^"*°', ^'■",'''T f*"^:'^" ''"™"''f ' 'I''^ °o° tantum praedia
ea^vcndil distrahit , scd etiam miquo ac minimo prctio
nojVin.^r"? ''"^f ' venditioncm rci alienat^ lcgibus prol.ibita; ,
non intcibg,t,.r ratam Laberc cjusdcm .-ci iniquani , scu non suo
vcnd ton.s ratum babcri posse , hcct cjus qualitas rata non babea-
* 'wim ''^S^^'""^ »»'"» . '^t idem nonuunquam forma sua
partlm C0mDlol),iri . nnrlm, i,rv., 1,.,.,: ^ • . ^
sisens d^ „;, ^ ' *""" -^""^ hvrcciem palris. Filiu,
uo n ""''''''''''•' -^'^''"•^''^'•° 1'"^'1 q--^ filins p-„..e
'< ^'lvcr.,r."s,r,;.'"i,^''';,:"f ;":?!'' "'"' '^"" ^^ '^^'"^ '"'^'''-^
I ( sir ,^,.,\,. *""•.'!;"" . pio licicdc nou «e.cre : iiaccin dcni
■'■" wr: Lr'''B^r'Ar ^ '; "'°^^ •^^"'^ ^-i- -- --
' ''/^nn. ^"S- "' ^- .sjyj/^w qui patri. 12. J}.
') Euudeiu ad judiccm iri solct , si plurcs sint tutorcs, ut hic.
partim comp.obari , partim non p.obari , qua nimiruiu forma
rlat.ouc nullus s.t , ratum babcri et conllrmari iwssc. adde / Ju-
lianus ,3. §. 27. et 2^). ff. de act. empt. '
CiO) Ratum babere contiactum tutoris , et ex eo eiusvc nomiuc
exper.r. pupillus potest. ' "umiuc
(17) In electione minoris positum est ratam habere venditione-u
invahdam a tutorc factam.
(18) Minor si venditioncm tutoris invalidaju conGnnavit , uotest
prctium juste pctere ab ipso tutorc.
(19) h. his qus jurc commiini sunt pcrmissa , Principis scriptuia
snpcrvacua est : supcrvacuo d frnsira pclitur a Principe , quod iu-
rc lacere co.iccditur. / .. 5. nam in suis , uers. ut superjluum.
injr. de thesauris l. io. ff. dc icb. auct. jud. possid.
(20) Tutor qu, gcssit , ejusquo be.cdcs rrius conveuiendi <uat
qnani qui non gesserunt. vid. Infr. de dndd. tut. '
(21) Qui nou gesscrunt sc. vid. /. i. ,>,/}•. si tulor ^cl cur
tion gcsser. ■
(22) Quemadmodum sit agendum adversus eos qui pariter tute-
lam adnunistraut . meliu.> cxplicatiir io /. i C ij ., ta .r
f^q- ff. de tut, ct rationib. distruh. • ■ . <.
5i8 L I B E R Q U I N T U S
quas arlversus alios liabelis, ad electum transferantur. PP.
4. Kal. Septembr, ipsis iv. et lu. AA. CoKss. 290.
De dolo ei culpa tutoris.
7. lidem AA. et CC. Alexandro.
QTJicquid (i) tutoris dolo vel lata (2) culpa (3) ,
aut levi , scu curatoris , minores amiserint (4) ,
vel (5) , cum possent , non (6) adquisierint : lioc
in tulelse seu negotiorum grstorum utile judicium venire
non cst incerii juris. S. Prid. Id. April. AA. CoMSS.
De longi iemporis pmscriptione.
8. lidem AA. et CC. Dalmaiio.
I^^Utores tulelaj conveniri , longi teraporis praescri-
ptio (7) non proliibet : Unde si his transactione ,
vel novatione (8) aut acceptilafione liberationem non
prEcslitisti : apud Rectorem provincise , qujecumque tibi
debentur , repetere nou probiberis. S. 14. Kab Maji ,
AA. GoKss.
Utriiin tutor , ctn hrres promitipnHs indemnitatem ,
conveniri deheant,
9. Tidem AA. et CC. JuHano.
TUtorcm quondam , ut tam ralionem , quam si quid
reliquorum (9) noraine debet , reddat , apud Prae-
torem convcnire poles : quamvis enim matrem tuam su-
sceplis bonis vestris indemmlaiem \io) pro hac administra-
tione tutcri se prcestiiuram promisisse proponatur : tamen
adversus lulorem tibi tutelae , non (11) f>dversus matris
succcssores ex stipulatu compelit aclio. S. Prid. Kal. Ja-
nuar. AA. Coisss.
Qua actione iutor , i>el ejus heredes conueniri
dcLeanl.
10. lidem AA. et CC. Pomponio.
SI defunctus tutel.im vestram administraverit : non rt
runi ejus dominium (12) vindicare , vel tenere potes
sed tutelae contra ejus successores libi compelit actio . ■^
Debitura autem abis indiciis comproLari oporlet
nam quod (i3) neque ipse , neque uxor ejus quicqu.iu
ante administraliouem habuerunt *, noa idoneutn huju
continet indicium (i4)Nec enira paup.-ribus industria {\'j
vel augmentum patrimonii quod (16) laboribus, el niulti
casibus qui3eritur , interdicendum est. S. 10. Kal. Febr
Sirmii . CC. CoNSS. 293.
Dc tempore post tutelam finitam.
II. lidem AA. et CC. Chrusiano.
TUtor post puberem aetatem puellae , si in adminisua
tione connexa(i7) perseveraverit (18): tutelae actioi.-
totius temporis rationem praestare cogilur. Sin autea
post(i9) finitam administrationem in iisdem rebiis mininii
se immiscuerit : temporis quod ins-^rpitur , periculum ad
eum non pertinet. S. Kal. Decemb. Anchiah ^ CC
CoNss. 293,
De successorihus.
12. lidem AA. et CC. Quiniills.
rpUtfhe aclio lani hpredibus (20^ qnam [ etiam] con.
1 tra (21) successores (22) competil. S. lo.Kalend. De
cemb. Sirndi ■) CC. Co.nsS. 2^3.
(1) Syn. Basil. 37. tit. xi.' ex lib. 38. tit. 3. c. 3o.
(2) /. 2. siipr. h. t.
(3) /. 'J.ff- cle udinin. et peric. tut. I. 23.^. de reg. jiir.
(4) /. 2/. supr. de admin. lut. l. k- ff- (jn^^ndo cxjacto tut.
(5) Damniim , in araissis : in non qusesitis , lucrnm ccnsidcra-
lar : utiumque tutor pnpillo pifestat , quantum sc. minori aliest
quantumque lucrari potiiit. /. i3.^ rat. rem. licite sc. non iiH-
cite. arg. aulh. noi'issime. supr. dc admin. tut. dist. ^6. c. sicut
non suo 10.
^^G) d. l. 21, /. in. in fm. /. 16. /. 17. /. i^-.ff"- locati.
(7) Actio tutclee non prKsciiLitnr , id est , tutclre actio pcrpe-
tuatur. /. 5. injlii. itifv. quib. non ohjicitur. l. >. injin.jj'. de
cciitr. iut. Hodic pr.Tscribilur annis triginta. /. 3. in ffa. infr.
de. prccscript. 3o. i'el l\o. ann. l. 2. supr. de constituta.
(8) Lid iicrx^ia-iJi K, aVoy^- lii>ri Bnsd. apud Cujac. 17,
ohs. 6. iii fin. Ilaloandcr lcgit trarisactiotie , atquc acccpiilatione.
Synops. Basil. d. til. 3. c. 3o. hol 7?; /msrx^iirtvi XPf^i >9
aVjj^ri';. Lihcrandi D;odos infcrim serva , transactionem , novatio-
ncm ct arceptilalionem.
(9) Minoribus compctit in tutores actio ad rationes et reliqua,
Tid. /. 82. in Jin. ff. de cond. et demonst.
(10) Dixi ad /. 7. supr. si mntcr indcmnitatem.
(m) Contra tntorem debet pupillus agcrc ; non adversu* emn
qui indcmnitatcm promisit.
(12) Tiitor quod adquirit sibi non pupillo suaquc ex industcia
uon ex boiiis pupijli adquisivisse pra-sumitur.
(iS) Ncc bodic ncc semper rccte paupcr fuisse prscsumitur qiii
olini paiqicr fuit, vidc Alciat. 2. piasumpt. 27. n. 3. Idcoqnc li-
cet paupcr bona divitis aihninistret , non prresumitur tamen ex
cjns bonis adquisivis-c , scd cx sua potiiis industria. quod in tido-
re , et quovis privati adniinistralore locum faabct : non tamen in
pnblicae rci administralore , ut notant in /. 7. supr. de jure Jlsci.
An idcm dicemus in niatie tutrice ? Alexander cons. q6. (.-c/. ^-
ila putat, Nam ut lex non distingiiit , ita vidctur ad omnes omm
no tutores pertinere. Idque evidentiiis apparct cx bis qiiae de hm
a vidua post mariti mortem quaesitis di.-.imus aJ l. 6. inf.n. tupr
de donat. int. vir. Corraslus 3. Mi^cell. 5. n. 7. negat locim bu
berc in ca matre.ciii nulla fuit industria nuUumque patMmonium
Hoc enim casu bonestissimum csse , turpis qnrestus vitand! ?ral:
dicere , cam praesumi ex eonim bonis qiiorum tul.dam adraiuiifra
vit, adqnisivisse. Nec obstare /. i. supr. si quis alteii i^.//'"
quce llberis negat vindicationcm rei traditione mak-i niMtMUe ^
post mortem mariti , cum matf r co caMi traditione domimum fi
qiiisicrit. Snpcriorem opinionem confirmari , quod Accursius 3»
/. 6. infr. de jure flsci. et Baldus in l. 1. supr. de hend. "f
act. vend. scribat :' Rcgios officiarios prsesumi res suas de tK)ci
fisci quaesivisse.
(14} Non idoneum judicium. .
(lo) Sensus cst : Quemque praesumi sua potius indusfria.qw
alienis bonis ditari. qua de pra-umptionc yid. Alciat. 1. pras^inmpi
27. /). 3. adde quae scripsi ad /. G. Supr. de don. inl- •"''• *
ak d. l. 7.
(16) Facit /. 4. 5. i.ff. dc mitner. .
(17) Administrata post tiitelam (initam prioribns coune»», ven
in actionem tutelae , ui / ic : addc /. unic. Supr. ut causx pw
puhertatcm. l. 17. #: dc negct. l. 5. ^. o. ff- dc admm.ct penc
tut. l. (3. f. de tnt. et rat. distrah. t. 2: . ff. de '■Tf'^-'- . ^^^
(18) TutVv vel curator tenctur perscvcrare lu connexis anie
latioriem , non post.
(.9) Vid. /. 6. Supr. ch pcric. tut.
(20) /. I. $. 17. i/: detut^ ct rat. 1.2. If-J^l f ^^ j;,
(31) /. I. 5. 16. /. :.ff. de tut. et rat. l. ^l. $. ^- '" ./
Supr. de eniscrpis. l. 3. Infr. de hered. tut. „ ■, j ,,, 3
(22) K-ra k\>,?o:cm:»i> , contra beredes, Syn. Basd- a.
c. 35. et 5. Harm. 11. §• 47-
CODICIS REPETIT^ PR.^LECTIONIS.
De confessione lutoris extra itiveiitarium , ei cle
ini>cnlctrio conjiciendo.
5ir)
solitum res ei tradantur ; nisi testalores qui substantiam
iransniillunt , specialilcr inventariuin conscribi vetue-
nut (lo): Sciluns tuloribus ct curatoribus , quod si in-
, , , A T V -n r, ^^"i'*''"""^ (?_') ^'^^^^e (12) negiexerint : et quasi suspe-
i3. Imp. JusTiNiAKUS A. Juhano P. P. cli (i3) [ ab ] oflicio removebuntur , et pcjenis lieiti-
Y/^Eteris juris dubitationem dccidentcs (i) , sancimus 5 mis (14) quae contra eos interminataj sunt subjacebunt •
T si quidem tulor , vcl curator pro substantia pupilli et postea perpetua macula iaianiix (i5) notabuntur (16)
vel adulti (2) alicjuid ubicumque (3) dixcrit ad inajo- neque ab Imperiali beneficio absolulione hulus notae frui-
rem quantitalem tam rcducens , sive pro ulihlale pupil- turi. Dat. Idib. August. Conslaiuinop. Lampadio ct Ore-
li , vel aduhi
, - j 11 - turi. Dat. Idib.
sive per suam simphcilatem , sive per SXE W. CG. Cojnss, 53o.
ham quamcunque causam ; nihil veritati praEJudicare ,
>ed lioc obtincre quod ipsius rei inducit nalura , et men-
iura pupiharis vel aduhi ostcndit substantia?. -f Sin (4)
;iutem invcniario pubhce facto res pupillares vel aduhi
nscripserit (5) , tl ipse per hujusmodi scriptuiam con-
essus fueril amphorem quantitalem (6) substanliai : non
?sse ah'ud inspiciendum , nisi hoc quod inscripserit , et
ecundum vires cjusdem scriptura; patriniouium pupilli
;cl adulli cxigi , ncquc (7) enini sic homo simplex
immo magis slultus ) invcnitur , ut in publico inventa-
io scribi contra se alifjuid ((S) patiatur.
5. 1. Ilio [uocuhlubio observando , ut non audeat tH-
vel curator res pupillares , vel adulii ahter atlinge-
01
, vel ullam sibi coujiuunioncm ad eas vindicare , ni- dum non conveniuntur
1 (9) P''i"S invenlario i^ublice lacto , secunduiu morem
T I T. LII.
DE DIVIDENDA (17) TUTELA , ET PRO QUA
PARTE QUISQUE TUTOUUM CoKVEKlATUR.
Si tutor qui tenebalur , tempore ofjicii depositi est
solvendo , collega noii tenetur. I3ald.
i. Imp. GoRDiANus A. Optato.
SI post finitum administralionis officiura , coHegae tm*
indemnitati praestandae idonei (18) fuerint , posteaque
rainus idonci eflecti sunt , vi-
(0 Haec est 19. dctltio cx quinquaginta uofis Justiuiancis
id. apiid Iiiglois. Aiis. '
(^.) Kxcnipliiin jionunt in ciiratore adulti sui facultates com.
icnd.inlc , ul co faciJius diliorcni uxorcni icpcrirct.
(3) Confcssio luloris prulilcntis ( cilra uivcntarium taraen )
lajorcm cjiianlilatcm j alriuionii pujiiiii Vf)s j)irejudicat veritati :
>n nocct dcnique ip.M confitcnti. Quid si ui in\cntario focta Im-
isinodj confcssio fuerit ? jira;jiidicat lulori coniitenti : adco ut
)ntrariuni j)roLare dcinccjis non possit. vcis. sin autein.
(4) Confcssio rcruni jiujiilli iu invenlario facta a tutorc , adeo
itoii j^rwjudicat , ut non possit contraria probationc uti.
(5) Quid si rcs projiiia., invcntario pupilli lutoi- adscripsit ?
iluTlus cxislimat j)ra'sunij)tioneni juris ct dc jurc csse , rcs eas
i|'illi csse aiil sallcm cas lutorcm pupillo donasie , adeoque futo-
ni , si 111 uivenlaiio dcsciij^scrit , ;cm siLi a jiatre j)upilli lcga-
m , vidcn lcoalo rciiuncia.sse , (j^od Alcialo omiumodo noa pia-
l : qucui vidc /<rt77. 1. j>iWiiwij<l. nuin. 11.
i\ ^ m"' ^''^ ' "' ^"'•°''-' '^"'^'•''^"lc taic quid adscriptum fucrit
iV\ Vi 1 • '^"'"^ *''"''''^' "'' ^- "^^- *"/"■• ^^ '■^'^- f-^f^iHcn-
(>, MoLilc i'i:rscrliiu : id cnim occultari facilc ])otcst. /. 22.
/". cle (uhu. tut. Quid si iinmobiic seu piKdium aliquof' invcn-
"ti pnj)ij|.iri tulor adscripscrit , quod pupiUi non cssct ? Aicli-
ri,!m r ' ^"''"''', "°" ''""' '■ "'-■i^^' ^""'1"'-' ^'^ '*^ ^^"^''ati pricju-
'"•>'".' '"'o- '• <""^J"l><i- 3. supr. dcjur. ct facl. %nor.
"» al.on. conscntancum vKlcliir Baldo. Quid si invaHarioVui.
' ";'^«r,,)sit l.ilor , bac j.rulcslalione adj>cla , ut si ^u.mZ..
' V "o .jdscr.j.lis „011 liaLc.ntm? j,iolcilio'l.a-c tllvin no;
cn Irw >'"''/^'r «'S""^ J"J'ci^ aulon.ate rcs ejnM.iodi in
d e UcS'""n"' fnennt. Idcm cril si di.bius , aut ^cum ita sc
c.e (iiccict , .-niquid aluid invcnlario puj.iUari adicccril Na.n
^:t:ztc'fr ^*';" "^^ ''^m- i-''- fni;>i;...^;^^
"ipD"- ''"'""'■ *?""' ^' '^''''T"^ ''^ invcn;a.:r;.^i,/;[
X&U '■''''' l"'^!"'''-'^ . '->"' ''''t"i-.s cxso proLaicvdi ?' y
v^ mui r'f 't" ""! "'"'" "'^■^•'■'"^ ''- ^-"^
I.C1H >m.' ' . '^\\ cautu.iic inlcrj)0Mlum , nou ipsorum con-
. ,.**• <"o- '• lcstiuin. ib. sunr. de lcsldms. alqi.c ita V,.i, .
,y;^aU,m rcfcrt Baldus. facit ^/. /. ,„,,/,.. ^^^^fTa^^:-.
;y) Tutor a.ilcquam invcntarium rcrum pupillarium fcc.-rit
' I q^-od I.i|),lli Mt , alU.ccre vel .id.ni,iistia.'e j-olcst. ct 1, i!
soicnn.l., laclu,ccque jiuccedcnte vcrs. nisi. infr. h. t 1 -..1
.10) ri«l«toi i-olcst lutoa uiYcnlaiU f.cicndi ncccs^Uatcm rl*'
tium alienae (19) cessalionis ad dispendinm tuum pertine
mittere. Idqae procedit sive csprcssc jnoIiiLuit , sivc lutori rcmi-
Sit. yerbalis etiam tantum dillerentia est , utrum quis dicat , J^e-
'yr'^^'"T''/''T' ' ^'^' ' '■'"'"'"'' '-''^"/^c«''^"e/« iiwentarii. Bart.
?f e'% ^^'"' '■ ^''- ^'^ t^onitnimiter scntiunt iuterprctes ,
Clarus 5. Jestamentum. cjucest. 66. i^ers. quod ad tcriiuin. wers.
sed hoti quulem. Quid ? voiuutate te=tatoris uon oLstante : pote-
ritne jndex , si minon id cxpedire deprchcnderit , lutorem ad
inYcntarii confcclioncm cogcre ? Potcril. Bart. d. loco. cainque
TOmniuncm csse opinioncm refert Covarruvias 2. Fariar. resohu.
b^. num. 4. et Clarus d. Inco uersic. sed si qui. iibi uotat slalu-
to Geuucusium alitcr rcccpt.im. Quid ? usufructuario j)otestne rc-
initti a testatorc onus invcntarii conliciendi ? dixi ad /. 1. supr.
de iisujructu. Qaid2 Lcrcdi j)otcstnc icmi.ti ? Posse ait Cujacins
ad iVoi^. 1. obs. 1. injin. Clarus paulo alitcr distinc;uit : iu p.ae-
ji.dicium vidclicet crcditoruin non j)j.>sc : la Icgalariorum , fidei-
commissaiionim ct coLercdum p,;cj.!,licium , non j^osse , idqne pro
communi oj)inione advc.us Balduin Clarus dcfcndit , d. loco ^'cr.
sic. quod ad j>rimuin. Q.iid ? tcstator j.otestne cuivis tutori invcn-
taru coutic.cndi uccessitalem remiltc.e ? Cuivis potcst : etiam lc-
gitimo ct dativo : nisi ali^cr causa cognita derinicrit judex. urg.
i-tutores. 2.,. su/}r. da aJmin. tut. l. i. suur. ubi pupilU educur.
Qmd s. staluto uccessitas uivcntarii facicudi tutori "^ • -
|. supr. da admin. tut. l. i.
maadclur ? vcl
i.oc eliam casu lcstatorem tutori cam necessitalcm posse rciuittere ,
ccnsct Baldus. '
(1.) Sive c..ipresse proliibcat ficri inventaiium , sive rcmiltat ia-
Vcntaru nccesssitalcm.
('^) ^- /•.//; '■''c administr. cl pciic. tut.
(.3) Qjul bi factuin q.iidom iiiventarium est , iguor.intia tamcu
quas.lam rcs tutor non adscripsit ? si cu:n primum caruni rermii
liol.liam tiitor LaLucril , cis adjccciil , non rcmovcbitur. ars. /.
cum anci/hs. 3. supr. de inccslis.
(i4) Poena lutoris noa conficicntis inrcutarium , haec cst , ut
rcmovcalur tanqua.n su-pcclns , ut hic : et j oenis lcgitimis suLja-
ccat ct inraniia;. lufr. h. t. Juraliu- ctiam advcrsus cum iu litcm
cl. /.7. \\ur.nsc.-. 1. pracL. 38. n. 8.
(13) Gravioii aniniadverMoiu. /. i. 5. 7. ^ de of. jxief. urb.
addc /. 3. 5. 10. injiu.j}'. de suspcct". iu vincula ' dctrudi posio-
»uniiscrus ait d. loco. moJo couduiouis Luiiiilis sit.
(.6) c/. 5. •:.
(•7) '• >o. infr. de fidejussoribus et mandat.
(18) Tulor non tcuctu,- c.\ facU contulons , qui solvcndo teni-
porc linifM tutehe fuit. /. 3. supr. dc pivbat. l.uU
ous causis tutor. habeiui. /. 3., f. lo "
peric. tut. l. ult. J\ wm pupill. sah'.
O9) j- idt- injin. Supr. m quibus causis lut. /.(.:. /. 3^,.
3. 10. /. 00. J/. de udmiii, et pcric, tul.
supr. J/i qui-
/. 53. ^; dc adimn. et
520
LIBER QUINTUS
re , juris ralio tion patitiir. PP. 6. Id. Mart. Gord. A.
11. et PoMpEJANO Cof;ss. 242.
2. Impp. CARlNtS et NuMERlANUS AA,
Primigenio.
SI divisio admiuislrationis inter tutores sive curalorcs in
eodem loco . seu provincia conslilutos facla necdum (1)
luerit , licentiam habet adolescens , et unum eorum eli-
gere , et tolum debitum exigere : cessione (2) vi(]clicet
ah eo adversus cseleros tutores seu curalores aclionum ei
corapefentium facienda. •]- In divisionem aulem admini-
slralione deducta , sive (3) a Prse^ide , sive tesiaioris
voluntate : unumquemque pro sua adminislralione conve-
nire potest ; periculum invicem tutoribus [ seu curntori-
bus ] non (4) suslinenlibus : nisi per dolum aut culpam
suspeclum ncn removcruut , vel tarde (5) suspiciom? ra-
lionem (6) moverunt , cum alter eorum non solvendo
effectus sit , vel suspicionis causam agendo sua sponte ju-
ra pupilli prodiderunl. Nec prodest eis dicentibus, [ eum ]
conlutorem suum non admislrasse res pupillares. 'j- Sin
vero ipsi (7) inter se res administrationis diviserunt :
non probibetur adolescens unum ex his in solidum con-
venire , ila ut actiones quas adversus alios habet ad ele-
ctura transferat. PP. emissa 12. Kai. April. Cari^o ii.
ei NuMEiaANo AA. CoNSs. 284.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Zotico.
Llcet tutorum conventione (8) . mutuum periculurn mi-
iiime finialur : tamea eum qui adniinislravit , si sol-
vendo sit , primo (9) loco , ejusque successores conve-
niendos esse non ambigitur. S. 4- Kal. Octob. CC.
CoNSS.
T I T. LIII.
DE IN (lo) LITEM JUIiANDO.
Coiitra heredcm tutoris ob dohim vel hitcnn culpam
instrumenta non rcstituenieni , juratur
in litcm. Salic.
1. Imp. Sever. et Akto:sin. AA. Asclepiodoto.
Dversus heredes tutoris ad transferendam tuteiani ju-
dicem accipiens , tempore lilis instrumenta (11) ad
A
(i) Divioionc nondum inter tLitores facta , potest pupillvis in
soiidum unum eligcre cessis actionibus advcrsus alius. /. 6. iujln.
supi: tit. jjiox.
(2) l. 1. Jnfr. de conirar. judicio tutelce. l. 1. §. 16. J^. dc
tut. et jat.
(3) Si divisa est in partcs , scu regiones , vcl provincias tutclae
adniiinstratio a judicc vcl lcstatore pro ea quisque parle tantum
convenitur , quaj ei attributa cst , non pro parte collegarum , nisi
dolus aut magna culpa arguatur , quod collcgam suspectum Bon
ftcerit , aut icccrit quidcm , scd vel lusoric vel eversis jam facul-
tatibus. Goth. Facit /. 55. §. fui. ff. de administr. ct peric. tu-
tor. Ans.
(4) Tutor de ca re qnae estra suam regionem est , in judlcinm
vocari non potest. /. 5i. Jf'. dc adinin. ct peric tut, l. 2. supr.
dc periculo tut.
(5) Puta eversis tutoris facultatibus,
(G) id est , cur suspcctus sit.
(7) Si divisa sit tutela , sola tutorum conventionc sinc judice
siuguli tencntur in solidum cum bac conditione , ut queni pupillus
elcgcrit , ci ccdat actiones suas advtrsus alios. addc /. 5. Jf. ds
inagistrutib. conveniend,
(S) Convcnlio tutorum non potesl in fraudcm pupilli dividere
ofiicium tutclae , pcriculumque commune. /. 25. /. 26. supr, de
pact, l. I. §. Q. ff. de admin. rcr.
(9) Pacto tutorum non obstante , prius convcnifur gcreus , ct
ejus hcrcdcs , quam qui non gessit. /. 8. supr. de admin, tuf
l. 2. infr. si tut. rcl cur. non gcsser. l. 6. supr, tit. prox. l. 55,
ff. de admin. et pcric. titc.
puberem pertinentia rcstitui desiderabis. Quid si dolo no
exhibeanlur in lilern (12) jurandi tibi facidtas erii : njo
do si quondam p^upillo d;.biiarn adfectionem ad vincu
la (i3) quoque religionis exiendfre volueris. PP. K-^j
August. Antomko II. ct Geta 11. Cokss. 206.
Nemo invitus jurat in Ulem : et contra heredcm tutorit .
eliam si sit heres heredis ob dolum vel latam culuum
non restituentem juratur in liicm. Salic
2. Imp. Aktomsus A. Severo.
IS , qui rationem tutelEe seu curae reposcit , inviius {i\
in litem jurare compdli non potest:sed voleDs iu
dcmum audiendus est , si heres per (i5) longam succes
sionem tutoris instrumenta pupillaria dolo vel circu •^» -
niendi pupilli gratia exhibere non vult. Sin v .-o uequ'
dolus (x6) , neque lata culpa , neque fraus. huiedis cou-
vincitur , omissa jurisjurandi facultaie judex de verilal'
cognoscel ; quae etiam argumentis liquidis (17) invesligar
poiest. PP. ii. Kal. Octob. Duoeus et Aspris Coxss. 2i3
Puplllus vcl adidtus nnn potest Uquidum debilurt;
graiis n rnittere. Buld.
Ide
m
Prisciano.
C^Vmma sententia comprehensa (18) , quam cessaDtibu;
k3 curatoribus quondam tuis judex secutus jurisjurandi a
tc prolati religionem , in condemnationem deduxit , m:-
nui (ig) pacto non poluit. PP. Kalend. Jul. L-Eto :.
et Cereale Conss. 216.
Contra tiitorem clii;m proptcr levem ndpam juralur
in Utcm : conlra vero tutoris heredem propter
dohim et latam culpam tantum Salic.
4. Imp. GoRD. A. Muliano,
ALio (20) jure est tutoi^ alio hf-res ejus : Tutor (21}
enim inventarium caeleraque instrumenta (22) si aon
((o) L. 12. i>. 3. -g-ifl cp^ t/ci/xwf-tt 32. Synops. BasU.
6. cap. ! .
(n) AdJe /. 1. §. 5. ff. de tut. et rat.
(ij) Contra beredcm tutoris jurari in litem polest ob eou resti-
tuta instrumenta. /. 2. Infi; h. t. l. 10. ff. h. t.
(i3) Jusjnrandum religionis cst vinculum.
(i4) Invitus ncmo jurat in lUem. vid. quae notavi ad /. i56;
ff. de reg. jur. ,_ ,• ■
(i5) Contra heredera tutoris , etiamsi sit heres heredis , jurari
potest in litcm , si sit in dolo vcl lata culpa. /. 1. supr, h. t.
(16) Addc /. S. 5. 3.ff. h. t.
(':) ^- 4- S- pcn.ff. h. t.
(18) Et ita debitiun liquidum a pupillo vcl adulto icmiU
uon potest.
(19) Minor non potcst pacto remittere condcmnatioDem latair
c\ juramcnto iii litcm a se praestito.
(20) Plcres defiinctus ccnsctur alio jure ( iHlde notant,rceoe
raloris hcrcdem , codices dcfuncli foeneralorios babere uou Jisi'-
mi. Clem. i. de usuiis, ) nisi lis contestuta fuit cum defuncto. (.
quxsitum- 8. inftn.ff. de precario.
(21) Tutor qui inNcntarinm nou fecit , in litemjurcjiiftndo »«■
nctur , similitcr et is qui ini-trumenta non profcrt. Nani boc ipsum
dolo facere videtur , quuni rcperta in hcredit.ite inifrunicnta fup-
primit. Si vcro post litis contcstationem tutore defuncto bereJci-t
iudicium actionis tutehie non iiii[ b-verint , et ipsi in litem Jurejii-
rando tenentur. Synops. Busil. 3~. tit. 5. ex lib. 38. n:. 2D. c. 4-
(22) /. i. el 2. supr. h. t. /. 10.^?: h. t. l. 4. supr. ad m-
hibc-ndum.
CODICIS REPETlTiE PR/ELECTJONIS.
2r
proferat , in litem jusjurandum adversus se polest admit- li (9) judicio conveniri polestis , quod eum tutelam seu
tere : al (i) enim heres ejus ila demum , si reperta in curam non adminislrasse dicitis : nam et cessationis (10)
herediiate dolo malo non exhibeat. Sed cum adversus ratio reddenda est. Prius tamen propter actum suum eos
ipsum tutorem htem (2) contestatam esse dicatis : trans- conveniendos esse , qui admimstraveruut s«pe rescriptura
ferenlibus vobis m heredes ejus actionem praeses provin- est. PP. n. Kal. Mart. Aktonu\o A. iv. et Ei.LBjNO
ciae partes suas exhibehit : non ignoraus , nisi exhibean- Cowss. 2x4.
tur instrumenla , quatenus jiixta formara constitulionum
partes suas debeal moderari. PP. 7. Kalend. Octobr. Pio
et Poj(TiAx»o CoNss. 289.
Propter dolum defuncti non juraiar contrci
hcrcdes. Bald.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CG.
Artemidoro.
Llcet (3) adversus heredes ob non factum inventarium
jusjurandum (4) in actione tutela praptermilti placue-
rit , judicem tamen [ datum ] velut ex dolo tutoris aliis
indiciis instructum , adversus eos ferre senteniiam conve-
Dit. S. 8. Kal. Januar. Nicomedice , CC. Cowss. 293.
T I T. LIV.
DE (5) HEREDIBUS (6) TUTORUM VEL
CUKATORUJI.
Hered s tutoris non tenentur ex levi culpa
tutoris. Eald.
I. Impp. SiivEft, ct AwTONiN. AA. Fusciano (7).
HEredes tutorum ob negligentiam qwe non (8) latae
culpae comparari possit , condemnari non oportet ,
ii nou contra tutorcm lis inchoata est , ncque ex damno
^upilli lucrum capiatum , aul gralia pra^stitum sit. PP.
). Id. Mart. Latkkajno et HunMo Conss. 198.
Ve non ^esto a tulore fenetur ejus heres. Salic.
1. Imp. ANToivm. A. Valentino et Materno,
pAter vrsfcr tutor vcl curator dalus sl se non excusa-
■- vu , nou ideo vos miuus heredes ejus tutel» vel uti-
utors ob non exlubita instru.ncnta nunqu.in. jurn.H in lltcm , ni-
i dolo propno , vcl lafa culpa . Z. .. „>. 2 ,,,red. tut. l. l
nct, ron ju.-ar. , n.s. hs conlcstata fi.erit cum dcfuncto. \n et
'r ? 'snnc.''ait "'"^ '°'^''" c°"testafa fh heredcin jurabi-
(a) Eficctus htis contcstatae. /. ,. i,ifr. tU. prox.
^V V . "■" "^ "'^'' ''•''"'"'" inventari.im , non tenetur ille
or/..:tu.„ ;i/r"" ""t ---''"'•• Na.n qui/dru
c u e/ dnl ,' 'V "l"":' n»llura conscriptum sit inventar.um :
Heredes tutoris tenentur de eo , quod defunctus
a se vel ab alio non exigit. Salic.
3. Idem A. Viiae.
ADversus (n) heredes quondam tutoris tui tutelae actio-
ne consiste, In judicium antem veniet etia u id
quod tibi tutor ex (12) causa fidejussionis debuit. Pp!
4. Non. Jul. Aktow. A. iv. et Balb. Coass. 214.
Heredes tenentur ad eos perventa restituere , et de
neglectis a defuncto rationem reddere. Salic.
4. Imp. Alexand. A. Frontino.
HEredes eorum , qui tutelam vel curam administrave-
runt , si quid ad (i3) eos ex re pupilli vel adulti
pervenerit , restituere coguntur. In eo etiam , quod tutor
yel curaior adminislrare debuit (i4), nec admiuistravit ,
fationcm reddere eos debere , non est ambigeudum. PP.
8. Kalend. Novemb. Ajlf.xandro A. ui. et Dio.\e
CoNss, 23o.
T I T. LV.
SI TUTOR VEL CURATOR NON (i5)
GESSEEIT.
Qui non admitfitur ad accusandum , potest esse promotor
inquisitionis , et potest implorare officium in
locum dejicientis accusatoris. Salic.
1. Imp. Alexand. A. Zotico.
CErtum (16) est non solum eos qui gesserunt , sed
[ eliam ] qui (17) gerere debuerunt , tutelae teiieri
etiam in ea quae a coututoribus servari non potuerunt :
culpa , ad haec , cum rcccptnm sit heredera tutoris neglicenfifl
riae non teneri. 1. 4. j. 1.^ de fidejuss. titt. t. 4- ff. de
str. conuen. satis id indicat propter Qegligcntiam defuncli b«-
(4) In litcin
(.'>) Yid. /. I
inf)\ tit. prox.
(6) Ilnc rcfer p;i.tcm tituli dc Hdeiussoribn.. ct nominaloribns
l hered.bus tutoruin vrl curati.ium L 27. ff. 7, ''^''or.ous ,
(7) Pra:f. w-fn , Ac q,.o dicam ad T.rfull. Uh'. ad nationcs J. G
y^J. *»"» MtyaA^. a^(iA:/«?.. Basilic, idcoque hanc ncoativam
ijac.us cxpunpt hic et .3, obseru. 39. co '..cn.n. , hcrS ^
.ntit. Movct^.r q.,od heres tcn.tur cx cootraclu dtfunct. : ergo et
lev. ci
propri
magistr
redem obligari.
(9) Utili non directa , tenetur qui non gt.-.sit. /. 4. j, 3. ff".
roin pupilli snh'am fore.
(10) De nou gcsto a tutore vel curafore tenentur eorum hcredes ,
ut infr. si tut. yet curat. non gesserit.
(11) /. I. 2. supr. h. t. l. ult. infr. h. t. l. i. 5. 16. ff. de
tut. et rat. l. 12. supr. arbit. tut.
(12) Heredcs tutoris tenentur cx eo , quod defunctus a sc vel .nb
alio fion exegit.
(i3) llercdes defoncli tenenlur id , quod ad cos pervcnit , rc-
stlfucic,
(i4) Ileres tutoris tcnctur de ncglectis a defuncto,
(i5) /. 6. supr. arbit. tut. l. -i. l. ult. in fin. Supr. tit. prox.
(16) Tiilor qui tutclam non gessit , si qiiidcm is qiii eam gcfit
idoncus est , non oonvenilur : sia illo solvendo non est , conveni-
fi:r : propfcrea quod contutorem ut luspectunj non removerit. J » -
nops. BasU. 37. tit. i\. cx tit. i6. cap. I.
(17) /. 6. supr. arbitr. tut. l 3. j. 2. /. 3^. (. \i. ff. (k
udm. et peric. tut. l. ^. y 3. ff. rem pupill.
ee
!j22
L 1 J3 E R O U I i\ T U S
si modo ciim [ eos ] siispectos facere clcLerent , id oiil-
ciuiii omiscrunt. Tii (i) aut<,^ni ehi contra palronuni (2)
tuum famosam acLionem institucre non potuisli ; provide-
re (3) tamen ne quid tutelaj deesset, necessariis postula-
lionibus apud eum , cujus de ea re jurisdictio fuit , pului-
iii. PP. 2. id. Leccmlj. Mam.aio u. et i£nAJNO
Coisss. 224-
Contufor pro gesiis a contutore icloneo non tenclur
in subsidiuin , pro neglcctis ah utru^iuc puriter
tcnetur cuni illis. Sitlic.
2. Idcm A. Justo.
QUi se iion immiscuerunt lutelaj vel curae ex pcrsona
eorum qui gcsserunt , et idonei sunt , non (4) one-
rantur. Si qua vcro sunt , quae cum geri debuerint,
omissa simt , latae culpa; ratio [ omnes ] «qualiter te-
net. PP. 8. Kal. Maji, Julujvo 11. et Crispiwo Cojsss.2Qi5.
T I T. LYI.
DE USURIS (5) PUPILLARIBUS (6).
^Si tutor peciciiiarn pupilli in iisus suos convertit ,
ucl usuias ienetur. Saiic.
I. Imp. Ar<TojsiNus A. Cresceutiuo.
^^"'Ulorem vel curatorem pecuniae , quam (?) In usus
X suos convertit , legitiina>s (8) usuras pra;stare debe-
re , olim placuit. PP. JXon. Jun. Ajntoiniwo A. ly. ct
Ballijso Coriss. 214.
Tutor tmCur acl tisuras etiani cjus quocl a '.ouiui.on
chbetur ^ vel pro contutore clcltt. Salic.
2. Imp. Alexa.nd. A. Ampliato.
J7 Jus quod ex causa (9) tutelae debetur usuras (loi
^ pra^stari oporlerc dubium non est : quamvis alijs pro
participe (ii) miineris nc-cessitas solutionis irro^ctur: fjuia
ijon id alias contingit , quam si cessatio contutoris iu su-
specto faciendo iraputari possit. PP. i3. Kalend. Jul,
JULIAJNO U. et CriSPI^O Co>SS. 223.
«5"^ tutori non potest culpa imputari , ad usuras
non tenetur. Salic.
3. Ideni A. Yitalio.
SI pecuniam pupillarem , neque idoneis (12) homini-
bus (i3) credere , neque (i4) iii emptionem possessio-
num convertere potuisti : non ignorabit judextisuras ejuj
a (i5) te exigi non oportere. PP. Id. April. Modesto et
Pkobo Cojnss. 229.
4- Impp. DiocLET. et INIaxim. AA. et CC.
Ditalio et Aurelio.
PUpillus agere vobiscum actione tutela? conipelli noii (16"'
potest. Verum adversus futuram (i-) calumuiam, ut
et si quid ei debetis , cursus iniiibualur usurarura , de-
nunciationibus (18) fre([uenlur interpositis , ad judiciuni
eum (19) provocale (20) ; ac si rem dissimulatione pro-
ferat actis apud prsesidem provinciae fcfctis volunlatis ve-
strae ralionem declarate : quo facto , tam vobis ipsis ,
(1) -Acciisare aliiiin iion videtur , qui jiidicis ofiicinin advocat
et iiiiplorat , ut jiidcx in euni de tpio agitiir , inijiiinit.
(2) /. 1. iitfr. de obsetjuiis. l. lO. ^! de iii jus vocando.
(3) LiLcrtus lialioiiiiiii accusaro ita iioii polcst , ut [latronus
inliiinetur , ])olest lannn rccte judicis oiiicium iniplorai-e , uL iu
palroiium iiiquirat. Poiie tutorcm inquirentc judice suspccliun rc-
pertum esse danuiatum ac reniotum : critne iufamis ? negant iiiter-
jiretcs infamcm (ieri : qiiod niniirum , oblique postulantc iil.crto ,
inlaniis licrct , undc iiolant inlanicm non (icri , qui inqiiirentc
tanlum judice oflicio tutclaj rcmotus sit. Gloss. l. ull. supr. de
sus/ject, el l. 3. ^. piceterea. \. Jf. dc suspect. addc Bart. iii l.
iiijanicm. "]. ff. de puhl. jitdic.
(4) Vidc l. 8. sujir. de adinin. lut. et seq.
(5) /. 3. siiyv. urbitr. tut. l. 7. 5- ^^- Jf- d'^ admin. et jjc-
■ric. lut.
(G) Usuro; jiupillarcs liic sunt , quas tutorcs pupillis suis prLC-
stniit , si pccuniam pupillarem suos iu usus convciterunt. /. 1.
infr. h. t. l. 38. Jf. dc ticgot. si quam pccuniain pupillis suis de-
tcant. /. 2. iiifr. h. t. cl eam a se non exigunt vcl solvunt. /. ^-
■iilfr. h. t. si picuniam pupiilarcm cum posstut iduncis hominiLus
;ion crcdidcrunt, vil cx ca non cniciunl praJia. /. 3. iijr. h. t.
(7) /. 7. (. 4- jtf- '^^ admin. ct jieric. tul.
(.8) Centesimas. Accurs. urg. l. 3S.Jj'. dc negot. bcsscs vcl sc-
iiiissts. Hotom. i. de usur. 7. Cujac. hic. Accursii opinioucm sc-
quitur ]\]oIinaeu5 de usur. quast. 76. miin. 588. liic cniin ajji
l)Ulat dc magnis usuris : uuilas autcm uiajoies essc ccnlcoimis. ve-
lum autor Sjnops. Basilicon 37. th. ii. ex tit. 7. cajj. 1. youi-
t^a^ lOKnz , lioc cst , lcgitimas usuias hic inlcrjirctatur jfx;u*TO-
ra;»5 seuiisses ccntesima; , ub; in ora quoque boc prretcrca obscr-
vatur , scmisscs ccntcsimas jiraestarc cum , qni pecunia pujtillai i
ntatiir , scd ccntcsimas dcbcri ostciidit /. 88. Jf. dc negot.
(9) i- 34' Jf- "'e '""'•■
(10) Pro more regionis.
(11) Usuras iu rc^ioue consuctas tulor dtbct , quotics convcnitnt
cx sua i>crsona vel conlutoris. /. 7. ^. \!\.Jf. dc admiii. et pt-
ric. tut.
(la) EuVipofj ■n-po^uirmi , id cst , locupletibus. /. ult. j}'- rem
pupdl. vide Cujac. 8. vbsciv. 3o. et ita ici^cnduni apud aulorcm
fc^yuojis. Basil. tit. 37. tit. 11. ex lib. 38. ' lit. 17. cap. 3. uiji
jicrperam lcgitur iitp-jii pro ivva^on , quod et ibidciu in oia no-
tatum est.
(i3) Alii lcgunt nominibus , uti'umque rectum est , Idoneis «•-»■
inuiibus el Idoneis hominihus.
(i^) /. ^i. ^. 7. supr. de episcopis.
(_i5) Pecnuiae otios;e sunt quas vcl idoucis hominibus crcJcre .
vol iii euiptioucm jiradiorum convcrtcre tntor non potuit , earuiu
jKcuniarum usuras noa dcbet. vid. paul. 1. seni. i\. f ull. t. i^-
in Jiii. Jf- de adinin. et pcric. tut.
(i5) /. un. Supr. ut iicmo invil. agcr. addc /.
llt. jur. Ad iianc legem vide Mont. de tulet. cap.
ct Zanger. de eacept. purt. 3. cap. 1. nuin. io3.
(17) Testcs ad oelcrnain rei memoriam recipi ct intcrrogan pc-
terc is potest , qui rationcs reddcre paratus , morosuiu et iu ca re
fugieiilcm habct advcrsariiiin.
(18) Duobus modis cuisus pupillariiim usuraruiu iaipc(htiir ,
oblatiouc pecuuise obsignatae , et dcpositione. /. 1. in fin. Jf- ''e
usur. l. u8. 5- •• #• de cidmin. et peric. tut. ct oblJtione quiJeiu
jier dcnnnciationcm facta srepius , ct ad exfieinuin apuJ acta jus
diccntis iirotcstalione facta pcr dcbiloiem , scd tt eo dicento sc p.-
ratuni esse parcm ratiouem facere ciiiu [uipiUo siue denunciafioac
Ct dejwsitionc.
(ly) Molinaeus de usur. d. loco q. 3c). et n. -ioj. 20G. iJ '"•
tclligit dc adulto talium dcnuiiciatioiuim caj.ace : capace , imiuain 1
ex. more rcgionis , ciijus inibccillitatem supjJendani eSit- cMstiW'''
lirojnnquorum j)rx'senUa.
(20) Agcndi tcmpu> advcrsario conslitui a jadice rectc jxistuU-
Jnu>. vidc /. dijjamari. 5. injr. de iiii^^uuis.
2.- supr. de i'i
37. imm. ^i.
i63. 164. Au.>.
CODICIS RLPETITyE PR/ELECTiOMS.
023
lam securitali filiorum vestrorum consuletis. >|- Quod et
1 curatoribus locum habet. PP. 3. Kal. Seplemb. Sir~
lii , CC. CoNss. 293.
T I T. LVII.
lur (i3) lihi adversus liberatiim actio. Quod si nomrn
emi-li ; in rem suam procurator dafiis , heredes judicaii
poteris couvenirp. PP. 7. Ruhtid. IMart. Faeia^o et Mi;-
TIANO CoNSS. 202.
Tu(or nnu ex propria , sed contuloris culpa condemnalus
solcens , habei heneficium cesdonis , el ulilis
actionie. Salic.
2. Tinp. Antomncs A. Primilivo.
ST non ex pronria(i4) culpa solus pupilla condemnatus
("s , sed abscns et iudefensus acquievisti (i5) : curn ex
causa jijiiicati satisfacere cceperis , acliones adver^-us co;i-
B^^Ligere (7.) debcs utrum cum ipsis tuforibus vel cu- tutorcs tuos mandari (i^i) tibi a piinilla desiderabis , vel
J ratoribus , seu heredibus eoriim , an cura his qui ufili (fj) actione uieiis. PP. 3. Idib. Octob. DtOBUs et
iro ip<:is se obligaverunt , agf^re debeas : vcl ( si ita ma- As?i;is Conss. 2i3.
is ) [ dividere ] actionem. INam in (3) solidum et (4)
um reo et cum fidejussoribuj agi jure non (5) potest .
*P. 10. Ralend. Februar. Jul. u. et Crispino Coi\ss.225.
DE FIDEJUSSORIRUS (1) TUTORUM VEL
CIJRATORUM.
Cuni tutore et cum fifh-jussore non potest pupillus
in soliduni agere. Salic.
I. Imp. Alexand. A. Felici.
Pro ca parte quam tuter soh-it , liheralur Jldejussor.
Ex Salic.
2. Idem A. Prisco.
Pro illa parte ad nuam jmpiUus snrcedil tuiori ,
extinguituf' aclio tulelce. Salic.
3. Irapp. DiocLETiANfs el Maximiaxls
AA. Thesidi.
SI pater tuus , cfuem privigni (iS) sui tutelant admi-
nistrasse proponis , tcstamento recle facto , pupillo
etiam quondam suo herede iustiluto , drcessit : quoniam
nonnisi (19) pro portione hci"editaria tutelac petilionem
\^On pst ambigui juris electo ((i) reo et soIv,-nte fide- confusione conslet extingui, pro residua parte snccedenlem
^ jussoicm libeiari , et ideo si simpticil.-r (7) acceptus patri, tulol.-c te convenit apnd compctentem Judicem red-
6l fidejussor in id , <|uod tutor seu curator debiturus es- dere rniionem , qui secundum bonani fidem , eorum etiam
et , cuin (8) pioponas tutorom seii ciiratorem condemna- qu?3 patrem luum in rem ejus erogasse dieis , admis^a
im solvisse , quid dubimn est fidcjussorem liLeratum es- compcnsalione , reliqui ( si qiiid. amplius debelur ) faoiet
c ? Plane , si stipulatio rcm salv.im [ pnpillo ] fore in- csiideninaiionem. Quod si s:,'iens amplius in icrn suam
crposita est , vel cautiim rst in id (9) , qiiod a tufore erogatum agcndum propterea tutela; uon putaverit , eum
:cl a curalore scrvari non potrst , manet fii!c)uss()r obli- contrario judicio convenire potes. S. iS. Ral. Jan. CC.
,alus ad supplendam tibi indemniiatem (10). PP. S.Kal. CoNbS. 293.
\ugusi. Fusco 11. et Dkxtho Conss. 22G. T I T. LIX.
T I T. LVIII.
DE CONTRARIO (11) JUDICIO TUTEL.E.
Aclio cxlincta cedi non poiest. liald.
1. Tmpp. SnvERus et Antonincs AA. Stratoni.
'I pro contutore judicntopccnniam solvisti (12): nullum
► judiciura tibi contra pupillum competit\ ut delege-
(0 Lib. 27. D. 7.
(') .^'\'M'-J^- '• ''oilie sublata cst elcclio , cum principalis sit
onvenicndiis. AWc//. 4. c. 1.
(3) Ciun tulorc ct cum fiacinssorc non potcst piipiH„.s in soli-
uni .icorc. ■ 1 r
(4) LxhcUo uno et cuacm rcus cjiisquc ndejussor convcniri non
otcst.
(5) Nisi piolcsteris tc una solutionc contcntuin os<*e ar^ 1 i
j. quia autem. 4. £. fj.tod Ir^at. i)mA si fulcjus.oi- ivnunriavit
leueticio iiovx ronslitntionis : :x^\ advcrsus eum potcst Bnld
(6) An cicclo ttitiTio fiilcjiissor lihci-clur.
(7) FiOtjus^or futoiis diiobus modis obligari pr.tost »no -nodo
purc ac simplidtcr , ut hU: AHcro , si non idonous sit tntcr.
•ers. plane. Prior formida pnra est : Allcra conditionalis: utraouc
;inien rccta cst ac lcpitima.
'^8) Solvcntc iTo lilicmtiir fidcjnssor.
(()) DiiciHus modis tid.iMssor tutoris obligari potest , vcl simDli-
:iter , tcI in onmcm caiisam, '^
(Jo) Quid fidcjussorrm , fietne rilra novnm judlcinm e\ccnlio ">
•10 videlur Nam qni fi.lcji.hct apud .irta j.ulicu . lidejussor ost '
•fiamsi vohinlaria juris.Uclionc non contcntiosa fidcjusscrit. Tutins
.vmvn cst , ut „1 rcrtc pos«it ficri , lidcjnssorrm i.omin.itim obli-
.Mn non dcb.t. i.iodo , srd ctiam judicati nom.ne
lijr. de usur. vci jttdic.
(l'S. /.• ult.
DE AUCTORITATE (20) PR.ESTAyDA.
Pupiilus potest sibi iUuslrnri sine futore , sed non
arfionern rciniltere. Salic.
I. Impp. DiorLET. et INlAxiMiANrs AA.
ct CC. Antonino.
TVfEque tutoris , neque curaioris absentia quicfjuam sti-
L^ pulafioni (21) pro pupillo [ vel (22) aduho ] hu-
bila^ nocet. Sirie die. AA. Co-\ss.
(11) Lil). 27. D. 4- Dc contrariis judlciis . vide C;ijac. o.
clscriuit. ■?..
(i:^) Et ita cxtincta obligatione. I.og innuit : Extingucndaui, njn
jain exlinctam nctioncm , ceJi possc.
(i3) /. 36. ff". de fidr/utsor. I. "jG. /f. d^ s^hit.
(14) Tiitor ob conli.toris culnam ondrmnatiis si solvcrit . acti"-
nes in contutoi^Km , sibi redi posfularc polest.
(i,i) Id cst , non appcllasti.
(16) Id c-t , ccdi. vido /. 2. snpr. de diiid. tntela. l
Jin. ff. dc tut. et rat. l. 4. supr. de in lit. dando.
(17) Tiitori advcrsus contntorcm iitilis cst actio , ut hic
duiimviro advcrsus cnIlop;am. l. ">.. %. f). (T. de admin. r«T.
(iS) Vitriciis privijrno tutor c^e potrst. /. 2. supr. de int^rdict
uiulr. l. 37. 5. '..//' de adopi. di\i ad /. f. snpr. ulu pupill
qi.od vcniin Bald. txistiraat , si ci curator adjungatur. Cur ? vi
d-1 ciindom.
(19) /. 6. snpr. de hpred. act.
(ao) De mtctntitate lutorum 1. Init. il. rf^ auctoritaf et con
scntu turorum Lih. 9.0. D. 8. -r-;/ a-j^ivTtV,? » <tv'* Ttritti tr:
ipoTvv. ?t~ . Ect. 6. Aulorifas approbatii tuloris c\orSs>a.
•^21) Pupillus sii.c tutorc sibi slipulari ]»otc-t. /. 9. ff. h. t
Jn-'t. eod in pr. l. 7. infr. de contr. stiput.
^■22) H.ieG ncgalio dccst /. lox. J/. de yrb. oHig. Goth
ili nclat. S. L.
r^o.
«t
Vitis
524
LIBER QUINTUS
2. lidcm AA. et CC. Serenae.
N"Eque actiones sine tutoris auctoritate in aefale pupil-
lari consliiuta rcmiltondo (i) quicquam amillere
poteris. S. 17. Kalcnd. Maij. CG. Corjss. 293.
Emens a pupillo sine tutore , non prcEScrihil. Salic.
3. lidem AA. et CC. Cajo,
EUm qui a pupillo sine tutoris auctoritate distrahente
coniparavit (2) , longi teinporis spatium non defen-
det. S. 3. Kalend. Decembr. CC. Cowss. 293.
- Minor non potest esse in judicio criminali sine tutoris ,
f^tl curaloris auctoriiate. Salic.
4. Imp. JusTiw. A. Joanni P. P.
CLarum posteritati facientes , sancimus , omnino debe-
re , et agentibus , et pulsatis in crimiualibus (3)
causis minoriLus viginliquinque annis adesse (4) tutores
vd curaloies , in quibus (5) casibus [ adullos , et 1 pul
piilos leges accusari concedunt: cum cautius et melius sit
cum suasione (6) perlectissima , et responsa facere mi-
nores , hlemque inferre, ne ex sua imperitia vel iuvenili
caiore aliquid , vel dicant (7) , vel^taceant (S) , quod
si luissel prolalum , vel non expressura , prodesse eis
poterat , el a deteriore calculo eos eripere. Dat. lo. Kal.
IVIart. Constantinop. post Consulatum Lampadu et OreI
-sxis VV. CC. 53 1.
(!) Pnpiilus sinc tutorc adioticni rcinittcre tion potest
(2) Einens a pupillo suo tutor non praescnljit
(3) Minor noa polcst csse in ju.licio criminaH sine tutoris aii-
toutate. ^/7//c. pupillns tutorc , adultus curatore ca in rc indl-ct
Po.s.s quoque diccre in jtidicio cri.D.nali , et ad litcni criminaTcm
cura torcm pup. !o dan. urg. l. propUr. 7. infr. ad l. Jul. de
r.uS' ^"m " •" "'-u-^T. '°"''' "'"«'■^'" vigintiquiuquc annis
Fucnt , nullo i.rius ilh dato curatore .' ip.so jure nulla f,,crit • Bos
sius tit. si aduersus rcm judicatam. Roland. 1. cons. 3) num 1'
idquc icccplum m rct;nis Hispanicis csse . Placa refulit i dMt'
32 num. .2. In Italia duersum^ Fcrrarims. m forma inquisit,;.
T; "■ t- ,' n". ^^"'^- ^™^'^'''- "' EncMridio . in \erbo
f^^oruas. RcLuft. mj,roam. constit. gl. 5. n. 7,. Movcnlur Ita-
h ct Gall. qucd in dc hct.s mnior viginliquinquc annis , major
tamcn quatuordecnn habcatur in om„ib„s pro majore , n;a.c3
M uehctum confUetur. Boss. ,. de confessis , n. (,'). addl iZ^
su^.s^ a.l.ers. delcct. l. 3,, ^. . ff. de minorii;! Polc.t tam n
«^tas ad clcvatiomm prenae ci prodcsse. Clar. 5 sent. i.uh. cucst
tan 'y'"';-'"^' *''f «" 1"«= ™"^ dicuntur. Goth. Addc Mon:
tan.de Tntcl. cap. 32. reg. 9. „um. 74. Ans.
(4) Id cst, auctoritatem iufcrponerc. Jure veteri prKscntia vcl
<^ons,hum fufons suflicKbat pupill'o volcnti accnsare. LT.tfr ad
(•;) An hecc scnhnha cst , Accusari non dc o.nni crimine adul-
t. ct pup.lh pr.sunt ? an pot.ns h^c , de q.mcunquc possnnt , ct
^n co ab .mpubcr.bus durcrunt ? m criminah causi pn/.ilhs ti t^r
•i<U.llis , cuiator : m.noribus tutor ct curator dafur Bald
(6) buas.o pcrfccHssima bic est auctor.tas tutoris vcl cu.-atoris •
iicmpc quas. suadrat pup.llo suo tufor. Auctoritas erso suasio esV
C7) .Confcssio nnno.-.s in judicio criminah sine auctorifate cu-
.•atons non obhgat ipsnm mino.cm. Quid si curatorem non babcaf
idcni . explosa Peln op.n.one : qui putabat eo casu valerc mh.o.is
co.>fc.ss,oncm , I.cct rcsfituc.-ctur. /. certwn. 6. ^. 5. ff. de confct
«.. laqnem.nor .n judicio sinc curator.s autorilatf co..fcssionc
.^.a obhgar. .,on potcr,t ut qui neque tcsfes p.odncc^ ,1 e
ah^ actus s.b. p.-.r,ud.c,«les sinc cu.-Jfo.-is aucto.-ifatc possi in ^i !
.t^c.o fare.-e Qu.d? eadcmne est ca in rc adnlti ct pu nll. ratio ?
.-aden, , cxplosa qnoque Ijyni seutcntia : Nam hic pnp Uus ct adui
tu« compa.antur , st non ide.a »:.ut. Q..id .i non L udi irso c :-
In omnibus actibus sufficit auctorilas unius tuloris
nisi udministi alio sit divisa. Baid.
5. Idem A. Joanni P. P.
VEterem duhitalionem amputantes, per quam teslamen-
tarii quidem vel per inquisitionem dati tutoris et
unius auctoritas sufficiebat , I.cet plures fuerani , non ta-
men diversis regionibus destiuali : legiiinii autem vtl
simpliciter dali omiies consentire compellebautur : Sanci-
mus , si plures tutores fueriut ordinati , sive in tesfamen-
10 (9) palerno , sive ex lege (10) vocati , [ sive ] l
judice (11), vel ex inquisitione , vel siinpliciter dali
unius (12) tutoris auctorilatem [ pro ] oini.ibus lulonLus
sufficere , ubi (i3) nondiim divjsa esl adminislratio , vel
pro regionibus , vel pro substantise partibus : ibi etenim
necesse est singulos pro suis parlibus vel regicmhijs au-
cforilatem pupillo praestare : quia iu hoc casu non (i^)
adsimiles esse testamentariis , et per inquisitionem dahs
legitimos , et simpliciter datos jubemus : eo quod fidejus-
sionis onere praegravantur , et subsidiaria; (i5) actioois
adminiculum speratur. •f' Sed haec omnia ita accipieDda
sunt , si non res quae agitur, solulionem (16) faciat ipsiuj
tulelas : ut puta si pupiilus iu (17) arrogationem se dare-
desiderat. Efenim absurdura est solvi tutelam nou cod.
sentiente , sed forsitan ignorante eo , qui tutor fufrat or-
dinatus : tunc etenim , sive testamentarii , sive per inqui-
sitionem dati , sive legilimi , sive simpliciter creati suai;
necesse est omnes suam auctorifatem proestare: Ut quod (18;
omnes similiter tangit , ab omnibus comprobetur. f Qua
omnia simili modo , et in curatoribus observari oportet.
Dat. Kal. Septemb. Constantinop. post Consulalum Liii.
PADU et Orestis VV. CC. 53 k
ulfate , scd dc veritafe pcrvcsfiganda agitur : Nicolaus MafhareU.n
putat hoc poster.ore casu citra curatoris autoritatem co.ifessione
8ua mmorcra .n criminali judicio obligari. arg. l. si Jidejusior.
29. 5. qumdam. 4. Jf. mandali. Quid si confessio .ninoris qua de
agilur, non s.t voluntaria , sed t.i.nentis elicita? Confessioa. adul-
U stari prscedenl.bus indiciis putat Jacob. Butrigarius , qu.>i noj.
ahas verum putat Baldus , qua.n si prsesente curalore causa cogni-
ta ante qu3est.o..em fuerit int.rrogatus. In hac enim specie conse-
quenlein quaestionen. , escc.tio.icm quandam anteccdcutis cosnitio-
nis vidcn «7-. /. si postulmwril. 27. 5. qucestioni. -.ff. aJ Ir^.
Jul. dc adull. Quid si non iu se , sed iu aliuiu .ninor in juJicio
cnin.nah fateatur ? non cst neccssaria ciiratoris autoritas. argum,mi.
l. idum. ii.fr. ad SC. Silan. Quid si extra jud.cium verislmilifcr
qu.d m sc inn.or coufcssus est ? ... eadem pernianerc in juJicio
cog. potest. /. qucsro. 58. in fin. ff. de ccdilit. l. 20. ff. ad l.
Jul. dc aduU. l. I. infr. si quis Imperator. l. milites. 8. \.opo<-
tet. infr.^ de quast. Quid si confessus sit co.am judicc i.icompe-
fenl. . Eandem confnmare co.am judicc competente cogilur , s.
luodo ex tah co.ifessione orfa est si.spicio vel fama. c il si. ^.
extr. de judic. c. Innoccnt. c. per inquisitionem. 7.G. exW. Je
elcct. c. cum super. cxtr. de confess.
(8) Confessns aut ]iro confesso rainor ex contumacia non habc-
tur , n.sx inferveniat curatoris autoritas , ut luc.
(9) Tutores testa.uentarii.
(10) Legitimi tutoies a Icgc vocantur.
(11) Dantur tutoresa judicibus, vel ex inqnisitione vel simpliciter.
(12) In oiunibus causis sufficit unius tutoris vel cui-atoris aulo-
r.tas : nisi auctoritas sit divisa , vcl aclus sit , quo tutcU fimat,ir
, t'^' / r ^'P- '*• ^- ^^-'^- '• ^^ 2- •^"/^'' ^i <^^ pUnHi^.
/■ ^. l. 24. §. j.Jf. de udm. et peric. tut. l. 7. ./. fin. ff. di
*""!'•/'":• .'• ^- 5^ 1-ff- jud. soli^i. addc Cujac. 17. obsen',. 8.
(i3) Pnma cxceptio.
04) Olim crant absimiles. vide XJIp. 11. 5. 26.
(:5) In magistrafus .nunicipales.
(16) Secunda excepfio.
(17) '•8. /. 17. 5. i. ff. de adopt. l. 14. {f. de tutel. \. >.
Inst. quib. mod. tut. fnit. 5. GcU. 19.
(18) Facit /. 8.^ de aquu et aquce pluu. c. quod omncs. »9.
«<• tvg. ]ur. in 6.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
520
T I T. LX.
QUANDO TUTORES VEL CURATORES ESSE
DKSIKANT (l).
Pub^tate finitur qffidum curatoHs adjuncti simul cum
offlcio tuloris cui adjungitut:
I. Imp. ANTONmus A. Hernulae.
rjl caratores tutoribus adjunclf sunt : pubertate (2) pu-
0 pilli tam tulorum , quara [ curalorum adjuncto-
ruin (3)] omciura finiri : idcoque alios propter alatis in-
[irmitalem curatores esse dandos , manifestissimum est.
1 P. 4. Kal. August. Romce , ANToaiNO A. iv. et Lai.-
B1«0 CoNSS. 214.
Pupillus non potest cassare tutorem. Sal
10.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Menippo.
'^r Utons oir.cium ex sola volun.ale pupilU non fiiniri
-* certissunum f4) est. S i^ Kal i? u Ar-
^oHss. 293. ^^ • • • Februar. GC.
^. iTu. P';-'.^'^ in.tur , ^uhic. et Inst. h. t. in princ.
". , pra^t-ti n C^rfnl ?.^'"''-''' 'J'""'«'" '«^o'""'" oonsne.ud -
er',i;;:s*l" ^™,7,^ I* aci.nlnis,.-atons ofFiciu. , et
im , puta 2'i •.nn..'^^ . leg'l'>»a.n usque setatc.n adulto-
Hlcl-.pSG.ilVrpro""''"''' "'^"^ co.isuctud.nis rationc.n
.S. S/."^ t:>«3i'-;^ciu.n ad.iniculi et ad-
(■^) Dc qua mofdicLC' ^"'""'""- '* ^""'^^ ^"'^'^ contineutur.
•ii.^nt; iLfur^-^.f';.;!!!/''''' ''""'' ^"'•"q"'^"' Justi,iianussibi
uodecim aS\ ZclTa^V^f""'- ^'"" f^'-'-as'guidem
hmltunt. ' '"'"*'"^''* « ''«oi"* «/«/./»« a,.,,» «rf legotia
»Si''Sp.'V;.*?7rmurfrM^^*'""'^'^ ^^^ p--'- -''-t
-'c.q..o et .iii s;.g::r : „r T-f '^'"■""'' '^^"'^'""■- ••
"» exurscrc a dcci,/o%u".- o fcre a'nni '""• '^^7" r'^^'""*^-
I..cu(.am s..nnu(at ncc a, i-, 7 . ' 1'""'' Asclep.adcs inde
'tc.npcrau,:' Ldq;odrtndc'n-''''''r ''^'^'''"•^ ^e^^^^^i^ ''^1^"«
•'■•"itioncu, fuisscluLLt is iulc ^r '"'r'"' !;'?"" ^^*" "«"*^ *=f^'"
1«'«'«. 7..idc.„ ..^/;;„:i!,'^. T,';r;„„^^f'-.'-- -f-t ,.
-*<'»vitur, dc q,a ,a.ucn femi^^ ' ''"."'' ''"'■^' vi.ilc jan. robur
-tu.u. bieu.u'o lcg.buri.,S..t.u- '"'""■ "'°""''" '•-'"-tioncfu
■^i;n:;d:fi;?r,':trt.Ti'^f ^^'" ' ^- ;^-^- ^-.
-r^ •.■.p..i>cA. S'co2;r]ir r";:;::r ^r'^" "^;"^ ^^^=
'• 3. V. k 2:-^,et '^;;":'- ^"-f^ ^'- ^u.o;^.. a.-.^,ri;^
'^v«, in fcnnina dociu o "?nrto l^' 7*'' '", "'^■^'"'" ''"-"""
V. /. .. i. 3.^: c/eVr/ .T"? ";"7'/ i" ^•/•/- '''^
Pubertas non ex inspeclione , verum e.v tttate
cestimanda.
3. Imp. JusTiNiANus A. Mennae P. P.
TNdecoram (5) observaiionera in examinanda raarmra
X pubertate resecantes , jubcmus quemadmodum fceminae
post [ impletos ] duodecim (6) annos omnimodo pube-
scere judicantur , ita et mares post excessum quatuorde-
cim (7) [ annorura ] puberes (8) exislimeniur : indaca-
tione (9) corporis inhonesta cessante. DSt. 8. Id. Apnl.
Constantinop. Decio •V. C. CoNS. 629. '
T I T. LXL
DE ACTORE A TUTORE SEU
CURAXORE DANDO.
Etiam pater tutor filii rion. consiituit procuratorem
sed actorem ante litem contesiatam. Rald. '
I. Impp. DiocLET. et Maximianus
AA. et CC. Alphocrationi.
SI sui juris constituti filii tui , matri successerunt : li-
cet(io)te tutorem eorum ess3 probetur, ta-nen noa (n)
per procuralorera , sed actorera (12) decreto coastitutum
de rc jud. 5. 3. 5- ult. Inst. quib. ex caus. manumitt. Nt
c. 3. in fin. l. 19. C. Th. de dacur. Plcna vc.o aetas in 1
v.ginti annis, in foemina octodcci.n. l. 1. in princ
de his , qui vcniam cEtat. Nofell. Leon. 28.
(9) Oli.n pubcilas p.obabatur ex habitu , Ulp. 11.5. ult: Inst.
— pr. vel .upectu, /. 3. supr. si minor se major. l. 3». ff.
ov. ii5.
mascul>}
et §. i. supr.
h.
in
de minor. cs aspcctu , ut Cujaciiis j.itat. d. tit. si 'minor. nec^-
sar.aepartis, A.-istopl.anes : a-(p«;t?,- irxl^ioy lo.it ii<x}^o/u.(%»>v «liou
Tptxv re n
aij.!.7pix'j 9 J;<«,,!s a-KOvf^j nottfTi) yc/uvni /JttV tsj aippi-
T*i , yu/xvxi Vi eVoaAa fiixpi ^-si/Ltfvs; jii 5-,A.ti'xf. Quintil. de-
clumat. 279. Postea nuditri Jiliuin atque in conspectu jiidicis con-
stitui cogit. \dcia in insiit. qucEitionem hanc cenlumi^iralem etse
ait : pubcrtas annis , an habiiu cestim.'.lur. Habitum Dioclet. vide-
ti.r appella.-c vigoris vesligium. /. 4. infr. qui testament. verunaT-
Rasva.dus 4. variar. 10. vctcribus Komanis indccoram hanc corpo-
r.s ii.spcctionem in usu non fuissc putat ; et Justiniaauni illo Pla-
ton.s loco dcccptum , quae dc habitu , hoc cst , dispositione , figii-
ra et fo.-ma corporis honcstc dicta craut , ad banc inJecoram in-
spectioncn incpfc tianstulissc. (^)'.o ctiain loco notat masculos ai.no
dcci.no qi.arto , ctia.nsi gencraro noii possci.t , ipso taiucn facto
p..bc.es fiiissc deciaratos. solebant ciiiiu masculis ad anni.m usque
dcci.nu.n qtiartum coinae nut.iii. Ma.tialis 3. cpigi: 5S. Et pxd.t-
gogo nan jubente parcrc gmidcnt fildco capiUali. Eo elapso spn-
tio , comcB iiisignc pubcrtads pra:cid''banlur. Porphyrio m H ra-
tium. ISI.utialis CJ. Epigr. 5i. Hic jacct in tumulo raptiis piierili-
bus annis Pantagathus domini cura dolnrque sui. Vi-x tangcuie
vagns ferro r-csccare capillos Doclus , et hirsiuns cxcoluis^c genas.
Pc.sius satjrr. 3. quibiis indctonsa jiiventus Invigilal siliquis , et
graiidi pasta pnlenta. Scibit etiam Julii.s Sabiuus in Kirgilium ,
ar.s aliciijus Dci drtousa^ tcn.poro piibcrtatis co.nas fuisst con>cc.atas.
(10) Tutor p.optir al>sci)tiam ..(.i. dat curato.c.n , sed actorcra.
/. 10. in fin. supr. qui davc lutor. qui ct adjiilor. /. i3. ^. 1.
f^] dc tut.
(ii) Tiitor pofcst tutclam ad.niiiisfrarc pcr actorcm ; nou pcr
pr(>ci..alofc.n : Ba.t. cl.a.usi pater lulor filii csse proponat ir.
hac l. B.ild.
(la) ACor appellatiir , qi.ia plcrumquc litis ciiisa datur. /. 10.
infr. de nppcll. /. 3 1 . J. C^. Jf. dc negot. l. ■i\, Jf. de (u/m. et
pej-ic. tut. i. G. ff. quando cx facto tutoris. 5. uU. Irfst, de
curatorib.
r
526
LIBER QUINTUS
a te , rcs corum lo absonio peti convenit. S. Non. Ja-
imar. Sirinii ^ CG. Cojnss. 293.
T I T. LXII.
DE EXCUSATrONmUS (1) [ TUTORUM ET
CURATORUM ] EX DE TE.\lPOKlBL'S EARUM.
Spado a tiUcla non excusaUir.
I. Impp. Seveuus et Awtomisus AA. AviolBS.
FAlsa suasione credis te proplerea quocl s/nido (n) sis,
imnmnilalpm a lulelis linbere. i'P. Kalcnd. Maji ,
CniLOWE ct LiBOKE Cowss. 2o5.
De rchus provincialilus,
s>.. lidem AA. TTabenliano (3) et Cosconio.
SI cnralorcs dati estis gpucraiiter (4) 1 nec (5) decre-
to significatum esl , Ilalicarum ianlwn rerum vobis
iTiunus injunctum ; adire debetis competcntem iudiccin ,
ut vos a provinciali administratione liberet (6) ; QMod
si factum fuerit , petent sibi in provincia curatores adole-
scentes. T^P. 8. Kaleud. Scptcmb. C111L0.NE et Libojje
CoAss. 2o5,
Ipgenuus a tulelct lihertini cxcusatur. Salic.
3. lidem AA. Crispino.
17Xcusalionis rjuidein tua; , si ingenuus (7) lib^^rtino
_J lutor datus cs , certa causa est. S.-d cum te Prspses
provinci.ne audicndum non putaverit propter pra?scriptio-
nem , quasi tardius adires , nec a decreto povocaveris :
inleliigis parcndnm esse SMitentia;. PP. Idib. Mart. Al-
Eiii'o et ./'Eliano Comss. 2 0~.
De 3hirifo ianoravte.
A
4- Imp. AvTONiivus A. Agatbo [ Dajmoni 1-
Mplissimi ordinis consullo (8) , cpii (9) pupillam
suam uxorem ducit , nuptias conlraUere non (10) in-
telligitur , et tamen infamis (n) conuituitur. Sed si id
Demetria; (12), cum eara in matrimonio haberei ab-
spns et ignorans curator constiiutus es : potcs osse securus
dum lamen alius suijstituatur. ^on eniin [ d^^bet ] igno-
ranti,Te marilorum , amplissimi ordinis consuito fraus quae-
ri. PP. II. Kalend. JuL Sabixo et .(Eliano Coass. 20-.
De lihertis.
5. Imp. Alexand. A. Ijisilio.
Llbertos (i3) a tutela vel cur.i liberornm patroiw seu
palrouae nullam excusationem iinpnrir' [ posse ]
amplissimus ordo , auctore D. Marco , ocnsuit. Et ider;
ncc iliud e;s prodesse d;bet , quorniuui c'irator°s t-tiytn
invili palroni seu patronre liberis dnitur,(juod eorundeni
tutelani admiuisLraveruut.
De termino , intra quem excusationcs proponi dcbent.
6. Idem A. Maximiauo.
QUincpiaginta (l4) dies , qui prae.fiuiti sunt ad profes-
sioncui excusationis iis qui tutoros seu curatores dati
sunt , ex eo die cedere , ex quo decretum Praetoris , aut
testamentum parentis nolum (i5) facJum fuerit ei qui ai
munus vocalus fuerit, ipsa constitutio , quae lioc indiixit ,
sanxit. Scd si quis in ejus temporis computatione ab eo .
cujus de ea [ re ] notio fuerit, injuriam passus , noti pro-
vocavit : acquiescere [ rcbus ] judicatis debet. PP. 3.
Non. Maji , Juliano ii. et CrtispivNO Conss. 225.
Creditor cel debitor non evcusatur.
'j. Idem A. Antonino.
NEque a tutela , neque a cura ideo qiiis excusatar .
quod creditor (16) sive. debitor ejus esL , cui tutor
sive curator dalus cst :- sed parsicipem in muner|p,habefe
dcLet , ut si res exegerit , is qui aH '
fendatur. PP. 3. Id. JuL Julu
CoJNSs. 225.
Coioni fisci non excusr.r.dir,
8. Idem A. Maximo.
C^^Olrpui ( id est conduciores praediorum ad {Iscum ^17;
J pcriinenlium ) Tioc nomine [iSj excusationein a mu-
_,?no auxilio eget. de-
JuhajiO h. et Ciuspi.>c
(t) Dixi ar! L 27. Z). i.
(a) Euuiichus tiitor datus immuni,tatem non hahct. Syn. Bas.
38. tit. I. c. /jG. /. \S.ff: h. t.
(3) Adventiano. vide Ciijac. i5. ohs.- 3.
(4) fJtirator grncialitcr dntns intclligitur ctiam dritirs ad bona
cxtra provinciani sita , nt cortim nomine ctiam tcoeatnr , seJ etiara
facilc ab illis obtincre solet libcrationem.
(5) Atqui videtiir neminera posse curatorem dare l)onis qusc sir
ta vel posita sunt c.\.tra provinciam suam. /. jnipillo. 27. ff. de
tut. et cnrat. dut. an bic diccmus cum Accurs. curatorein a Prin-
cipe dalum , vel «ib alio ejus mandato , atque ita ab eo qui juris-
dictioncni quoque in provincia babeat ? An potius cum Bartolo ,
provincialil)iis eliain boiiis curatorcm recte dari ab eo , qui juris-
dictioncm babcat in pcrsonam adulti : excmplo tutorura , qui , si
ab- co dati sint , qui jurisdictionem habeat in pcrsonam pupilli ,
dari quoque intellif^iuitur , ut administreijt bona pupilli in quacun-
que proviucia posita. /. i. sufr. ubi pct. tut. l. i. ff. de tut.
et ctimt. dat.
(<>) /. H). /. 21. in fin. ff. h. t. adde /. 24. ff. da adinin.
ct pcric. tnt.
(7) Ingeruiis cxcusatnr a tutela libe^tini. /. i. §. 4- i- 44-. /^-
h. t. qiiod si rejicitur c.xcusatio , appeiiare dcbet : alias tenetur.
/. 27. infm.ff. de tut. vp.l curat. dnt.
(8)' /. 1. siipr. ds ititerd. rnatr. Imo oratlone D. INIarci. /. i5.
ff'. de sprusal. /. 6n. 5. 5.^'. de riui. vid. quae scripsi ad /. 7.
iiifr. du prtediis t//inornin.
(«; Vidc supr. de inte7-dict. matrim. inlcr pupill. et tut.
("^) ^ 1- ./T- <^^^ ^^S- •^"^- de adult.
(11) /. 7. supr: de intcrr/icto.
(i>) Usori. Si niaritus ignor;ms curator datiir uxori , a p*'"^'
Senalusconsulti e.^cusatur : si tamcn alium substitui petierit. *»•!«
/. 2. supr qui dare tut.
(i3) Libertus nullo raodo e.vcusatur a tutela vcl cura filiorum
patroni , adeo ut rpiamvis eorura tutor fuerit , ab eorum cura gc-
renda non excusetur. /. 1. 5. 4. /. i^.ff. h. t. /. i4-./^- '^ ^"^'
dat. vide tameu Paul. 2. scnt. aS. §.. 2.
(14) Quinqnagiuta dics e.Kcusatioaura incipiunt cedere , po^tei-
quam tutor dccretum prreloris , aiit testaraentnm qiio tntor aatis
est , cognoverit. Srncps. Basi/. d. tit. 1. c. bo. Isitiir ign'''"*"'*
nou currit aut elatiitur tcmpus exciisationibus constiUifnni a 'f?* »
zi< /z/c , ef /. i3. 5. x.ff. h. t. E.id^m rati.me Bartolus m /.
quandiu. 5. injr.qui admitti. ucgat , ignoranti tempus jimsjiiran-
di currci'c.
(i5) Tcmpus =c e.KCusandi n tutcla non ciirrit ignoranti-
(i(i} /. 8. siipr. qui darc fitnres. flodie crc.litortts et debitores
pupilli c.\cusantur ab ejus tntcia. No^'. 72. c- i- 'J-
(17) /. u/t. supr. qni dare tutor. addc 1. unic. fupr. ne !u^""
i'ci curator uectig. Aliud in coiiductorc vcctigalium ciyitatis aficu-
JHs. /. ,,',. 5. lo'. /7: h. t. . , c f , /f
(18) I^rrscitira si prsesentc? ncirotimn exercenr. /. '^- V '••■''•
dr caeat. mun. in aliis hberant-,r. /. 5. ^. ii.# ^* i"^' '.mntp
nit. DicauTis , muueribus fiiii!.;! pos^c , s«i tamsrf siae dain;io- 1«-*
sci , quod ut (ieri rccte possit , prsesidis notionem csae. /• '"'•
^. \. ff\ ad municip.
leribus civilibus non (i) habenl : ideoque injunctan (2)
.uielpe munere fungi debent. PP. 4- Kal. Februar. Fu-
ico et Dexiho Cowss. 22G.
Oculo amisso a tutelu suscepta tulor non excusatur.
9. Idem A. riomano.
F^Ratres [ tuus ] iion ideo a tutela , vel cura excusari
dcbct , quod oculum (3) amisit : proinde inlelligis
mmus susceptum eum desercre non posse. PP. Rul.
-^ebr. MouESTo et Probo Conss. 229.
Exaclores tributorum excusantur.
CODICIS REPET1T.E PIL^LEGTIO.MS.
52'
10. Idcm A. Crispino.
EXactorcs (4) tributorum tanto lempore , quanto ra-
lionem tributariam tractaveriut , non solum ab one-
ibus , sed etiam a tutclis vacationem Iiabere , dubitare
OM debiiisti. Dat. Id. Augast. Alexandro A. iu. et
'lO.Mi Cowss. 23o.
De bonis cxistentibus in alia provincla.
M. Idem A. Iljlae.
I ''E.stamento tutor dalus , ut a bonis liis excusareris ,
l qua: pupilli lui in alia (5) provincia , quam unde
■ , ubi(|ur moraris , possident : iolra quinquagesimum
em posUilare dcbuisli. Quod si facere cessasti : excusalio
ndem lemporls praescriplione summovctur : sed pro-
cr (()) latc di/rusum palrimouium , an libi adjunoi ali-
>os curatoies opoileal , Pta^.fs provincia; , si te insu/li-
'""■". dcpreluiulcrit , a;stimabit. PP. b. Id. Dec. Po.m-
'A£\0el PeLIoWO CoNSS. 232.
T)e tutela voluntaria.
«2- Imp. GoRDiANUs A. Valcnlino.
, /Oiuulariie (7) tut<.L'e muncra privilcgiis (8) nihil
Ls. 239!"' ^^'^ • ^^^'' '• ^^'- ^^'- ^^*' '' ^o^^-^^^^o
Liberius , unus senatoris etiam excusalur.
i3. Idem A. ApoUinari.
TVTE Scnatorum (,o) quidem liberti (ii), uedum cscte-
J- 1 rorum,propterea quia paironorum negotia gerunt ^12),
a munenbus civilibus Jiabent immunilalem : rantummoc/o
etenim unus (i3) Senatoris libertus , qui patroni negotia
gerit , a tutela sive cura vacalionem habet PP 10 Ka
lend. Februar. Gordiano A. et Aviola Cowss. 240.'
De tulore nominato ut injuriam redimat
vel litiget.
li- Idem A. Heraclidae.
OEveriter Praeses provinciae exequetur , si animadvertc.
\<J rit avunculum tuum propterea nominari tutorem ut
metu hujusraodi creationis a (i^) Magistratibus injuriam
redimat (i5). Quinetiam, si aJiqua ei excusatio competit
et non alia oausa nominatus est, quam ut (16) lite fatige-
lur : quod m eam rem absumptum fuerit , is qui eum
nominavit , juxta formam conslituiionum ei reddere coge-
tur. PP. Idib. Septemb. Gord. A. et AviOLA Cor<ss. a^o.
Sijudicio excusationis pendente tutela Jiniaiur,
i5. Idem A. Tauro.
QUanquam in lutela deteutus , eo quod excusatio , quam
objiciebas, non est admissa (1;), provocationis auxi-
Jium Jlagiiaveris 5 et in medio tempore hi , quoruiu
memmisti, m adulta aelate agcre coepcrint (18) : tameii
non (19) eo minus causa inlerpositc-e provocationis propter
periculum administrationis ejus temporis judioiorum more
examinanda est. PP. 8. Kalcnd. rsovemb. Ariawo et
Pappo Conss. 244.
Lis dc. hcreditate.
16. Imp. Philippus A. Theodoto.
CI ( ut allegas ) tutor his datus es , cum quibus di-
^ sceptationem (20) hcrcditatis libi csse proponis , ei
"I^ t^l^^Vilrr^- '"'"'• ?"'■ ''"'•^ '"'«'"• ^''"J i» «--«co. /.40.
.,) rofuntariii , Ily|. 'KtoLHt.
'W/ ,. .-i , / ,o''^>/'^'""'--^-/.- '"/'■■ <^<'J'^'JussonOus.
ihald' ■'?""" ^""'''■i 5:^^"»'<"''' ^^»^ ab o/JJcio tulolx vcJ c.Kc
■S' ^VT:r' """ -^''^-"r'S;i<;^^;u'i.^ ^iiir"-'
(n) Lil>orf. «on cxcnsanti.r a t„fcKi , quocl gorant patrononi.n
i.uo.um nc-ot.a: n.s, plrcnns sit .enator , ct quidc.n n.aici.lus ,
tt Innc in.ns tantn.n cxcnsat. Quicl .si lil.cMus ius ai.rco.um ann.>
orum .mpol.av.t? non excusabitur , itiam.^i i.at.oni .jcat iic-o-
tiuiTi, ut codc^m jurc co.i.scatnr , q.,o .cliqui ini;cuui. /. 43. 44.
'"/'":-?: ''■'■ '■ '1- §■ '■J' <'d "muic.t^. ^ ^ ^^
(12) Idcm d.Gcndum si (iliorum pationi tnlclaiu ffcrunt. /.43.
Jf. h. t. * ^
(.3) Eaden. ralio crit , si pluriuni patronornm gcrant ncooti.i.
(. 1) Inquisitoros rri..!inalcs lcnenf.r, si in inqnircndo .n.ilo mo-
rc vcrsat. su.it. Bald. .iialo .i;oio vcrsalnr iuquisitor , qtii ab in-
noccnU" , innoMo .el immo.ilo pccui.iam ovto.qi.tt.
(.j) Nominans aliqncin ad miino.a co (ine, ut sc a nominalio:::
mli.nal , crimiuahtcr tc.ictur. /. 3. /. 4. iT. de les. Jd ?v-
petundar. •" °
(iG) ?\omiiia.is aliquom ad tulcla,n , ul litc fati"ctijr,a ad cx-
jXM.sas lc.ictur.
(17) Appollari potosl , si j,ulox ..on admiltit admitton.la. B:IJ.
(ib) Accosoria Utis inco|.t.Tc t.rmiiianda sunt, ctiamsi lis iriiui-
pal.s L.lcroat. '
(ly) Vid. /. 10. Jf\ <lc aJmin. et peric. tut.
(•io) l. ■u.jK cnlnn. f .',. luu. /1. t. l. 7. sitpr. h. i.
528
LIBER QUINTUS
lempora (i) anliquilus excusationibus pranstitula eliam Proinde si dics (12) exciisationibui prafinllus nondur
nunc opilulantur : adire Prapsidem provinciso potos , for- excebsit, uti compeleuti defensione poles. S. lo. Kaleud
TOse super ea [ re ] siatulorum principalium obtemperari Decemb. ISicomQdUc , CC. Cowss.
pvo sua gravitate jussururn. PP. 10. Kaleud. August. Pfi-
RE(iUi^o , et yEMiHAKo CoNSS. 245«
De dato cumlore nurui sucb.
17. Impp. Gallienus et VALEnuwiis
AA. Epagatho,
Llcet Orationis sub D. Marco habitae verba deficiant :
is tamen qui post contractas nuptias nuruj (2) suae
curator dalur , excusare se debet , ne manifestam scnlen-i
tiam (3) ejus offendat , et labem pudoris oontrahat.
Dat. 6. Id. Jauuar. Valeruivo 11. et LuciAi^o (4)
CoNSS. 256,
Non appellari scd excusationem proponi , si pupiUi
pater usumfructum omnium bonorum
uxori su(B reliquerit.
j8. Impp. DiocLETiANus et Maximianus AA,
et CC. Sabino el aliis.
rF^^Utores rominatos appellalionem' (5j interponere ne.»
A cesse con habere , certissimi juris est. Quapropter \i-
cet non appellasli : si quam te excusationem habere con-
fidis , inlra tempus quod Divi Marci couslitulioue preescri-
ptum est , hac apud Proesidera provincisR uti non prohi-
beris. Nam quod (6) omnium (j) bonorum patrem pu-
pulli usumfruclum reliquisse quoudara uxori suae propo-
liis , ad excusandos vos a tutela non est idoneuaj. Dat.
Non. April. CC. CoiNSs.
De eo qui malrcm pupiUcn concenirs eulc,
19. lidem AA. et CC. Dionysio.
INusitalam rem desideras , de tutela filiae te dimilti
postulans , quod (8) te posse conirario tuteJop judicio
paatrem (9) ejus convenire contendis. Sine die et Conss.
Si is qui tutor fuit , curator detur.
20. lidem AA. et CC. Craiiuo.
Urator aduhis nominatus , quorum tulor anle^ fueras ,
invitus (10) in administratiope leneri non potes (n).
c
De communione.
21. lidem AA. et CC. Parammoni.
OUod res cum uterinis fratribus libl corarnanes fi3
esse profitearis , ad excusaliouem tulele non e»l ido
neum : cura harum divisio curatore dato fieri poisii
S, iB. K'dl. Januar, JSicomedlce , CC. Co^sj.
De excusatione approbata.
32. lidem AA. et CC. Herraodoro.
SI tulor nominatus decreto Prsesidis , habens excasatio
uem absolutus (i4) es , ad te non pertinere p«-ticu
lum administrationis , manifestum est. Dat. i3, Kal. Ja
jauar. NicomedicB , CC. Cojxss,
De liie quam soror veljiiii sororis tutoris habcnt
cum pupillo.
a3. lidem AA. et CC. Neophjto.
HUmanitatis ac rehgionis ratio non permittit , ut ad-
versus (i5) sororem , vel fihos sororis aclionun:
necessitates (16) tuteltc occasione suscipiag : cum et ipsiu:
etiam pupilli cui tutor dalus es , ahud videatur eiigep
utilitas : scihcet ut eum tutorem potius habeat , (jui a.
defensionem ejus pon inhibeatur affectu (17). Juxla fbr-
mam igitur quam consulli dedimus , praetorem adiri opor-
tet : ut et justo tuo desiderio , et pupilli ipsius commodc
consulatur. S. 6. Kalend Februar. Sirrnii , Tlsco el
AwuLiKo CoMSS. 295.
Nacicularii excusantur.
24. Impp. Arcad. et HoyoR. AA. Flaviano P. P.
EXcusatlpnem naviculariis (18) tufela^ sive curaj hact?
nus ipsis tribuimus , ut in hujusmodi ofEciis , mino-
ribus sui tantum corporis obligentur. Datuni 3. Non
Mart. Mediolani , AA. Cor<ss.
(i) /. 6. supr. h. t.
(q) Ciirafor nunii datus debet se excusarc. /. 3. supr. de in-
UrdictQ. alias in infamiam incidit.
(3) Eadcm ubi oequitas est , ibi jus idem esse debet.
(4) Lucillo , Cassiodonis ct omnes fastorum autores.
(5) A crcatione tutoris non afpcllatur , sed escusatio proponi-
lur. /. i3.^: h. t. 5. 16. Jnstit. h. t. l. I. 5. i. Jf. quando
appcUanduni. sed famcn Cujacius ad /. ^. ff. h. t. a datione tutc-
1» appeliaii jjosfc putat. Nominaln excusatio permitfcbatur , c.xcu-
•ationt' iion recepta. rf. j. i. /. i6-^ h. t. afpcUabalur jure an-
liquo , bodie e.\cusatio nuda siifficit sine appcllationc , aut potius
appellalioiiis gencrc excusatio proponitur. dixi ad /. 4- Jf- h. t.
(6) Inopia pupilli non excusat a tnfela. Salic
(7) Ut hoc pacto filiiis inops ccnscatur. Hodie filii lcgitima
usnsfructus ctiam oncre gravari non potcbt. Not'elt. 18. <?<i;>. 3.
(8) Matcr a tiitcla filii non excusatur , licet filio dcbeat.
(9) Wtmo idco excusatur a tutela , quod matri futuri pupilli
pfcuniara crcdidcrit.
(10) §. 18. Jnttic. h. t. Paul. 2. sent. 27. 5- ult,
(11) F.illit boc in libcrto. /. ,0. supr. h. t.
(^2) /. 6, supr. k. t. l. 16. _^: h. f.
(rS) Communio non excusat a tutela. facit /. 7. supr. h. i
l. 2. supr. de in litrm dand. tulnr. ^. ult. Inst. de aiictor- Utt-
(i4) Periculun; tutelse non spectat ad eum , cujus escusatio ni'
npprobata.
(i5) Tutelara vel patrocinium minoris suscipcre confra «ororcr
propriam , vel sororis filios ncmo cog.itur. Ob banc igitur ca-.iss"
potcst qnis a tutcla se excu^are , ne ob tutel?e neccssitatem , p'
pupillo causas diccre confra personam tanta sibi' propiDqiMUte juo
cfam cogafur : Jut. Synops. Basil. 38. tit. i. c 67. addit hc
jus esse l(\cf jj ^xii^oL<cv , novum et adinirabile. Hoc etiarn t
loco notaut , non pryesumi intcr frnties odium : imo vcrosimite c«
sc , altonim ab altero diligi. de qua prsesimiptioue vid- Alc:at. 1
prcEsvnipt. 23.
(16) Polcst tamcn quis adversus prcximos et cognatos pnpiHBn
suum defencUre. reri/c. 5- Gcll. i3. ut ct advocatos fi^ci pupiUo
suos dcfdidrre adversus Gscum potesf. /. peiuilt. ff- da postuhuicf.
(17) Gcncrali scrmonc nemo jiraesnmitin- quidquam m eoruui 0«
trimcntum , quos babct consani;uineos , constituere. de qna r"^
sum]!t;Dno , v. Alciat. i. prcE.uiinpt. 27.
(■.8; Nayicularii a tntehs txtrancis , id est , non navicularwrim
excusantur'; facit /. 17. y 1. l. \\., in fin. ff- h. t.
CODICIS IIEPETIT^ PRyELECTIOMS,
^29
Sikntiarii excusantur.
25. Imp. Anastas. A. Amioco praeposiio
sacri cubiculi.
Vlros clarissiraos sacri noslri palatii Silentiarios (1)
circa Jatus noslrum militantes , de tutelis et curatio-
nibus excusari saucimus. Dat. Kal. Januar. JioANjSE et
AscLEPio;vE CoKSs. 5oo.
T I T. LXItl.
SI TUTOR VEL CURATOR FALSIS (2)
ALLEGATIOWIBTJS tXCUSATUS SIT.
1. Irap. Alexand. A. Symmacho et Diotimo.
ST abscnlibus (3) neccssariis personis , vel his , qui sua
sponle vos defcudere volebant^ non (4) competenlibus
allegationibus , qui yobis tulores aut curalorcs dati eranl,
• ikrati esse a munere jussi sunt , ne eis circumvenisse
judicis rcligionem prosit , pra;ses provincige audiet vos :
:t si injustura (5) decretum extorsisse eos apparuerit
OKinde ad eos pericuJum administrationis pertinere pro-
'i-Miciabit , ex r|uo dati sunt. PP. 12. Kul. Maii , Ma-
vi.vio u. et tEliajno Conss. 224.
Post sumptam achninislrationem fruslra se quis
excusat. SaJic.
2. Impp. PniLippus A. et Philippus
C. Aulizano.
I^Utores (6) quos postea (7) quam bona pupillorum
J admniistraverunt , a prneside provincis , quasi re in-
epra excusari se impetrasse (H) adseveras , periculum
ammistrationis evilare minime posse manifestum est. PP
^. Kal. Jun. PinLiFPo A. et Titiawo Conss. 2^6.
3. lidem A. et C. Octavio.
^I , uf proponis, p.irs diversa ab administratione tutela;
-^ icu curffi luaj , itemque fralris tui ambitione (9)
(.) Silrntiani oxc.sanf.u- a tutclis et curationibus. NovelL 53.
CO |. uU. InH. h. e. l. Qo.ff. de riut nupt.
),] ; f.- "'/"-.//^ de ly^judic. ^
cL'ui.. u.:" no;a;'S":i'"h.r'"'"T *"*°'' p"r^'"° '^^"s^" "««
atiouil...f.m^ '*•'"".''''''■' '^"*<^»'''''" <^^ f'''sis alle-
is va , h"Vn"'"'''V:'"""'"'" ''^^° '"'■*= ""''"'" ^«^^ ' ^■■'™ in
., .r >•/ '^"" '■^^'"""^"^'" 'cscin.btur. adde /. ,. a. 3. 4.
3- IT\ ^'] ''f^-'-«^'o exr„satu.s teuetur dc poriculo tutcla:.
/<V -r "• 3- 3. ff de minor.
rt.od si re °mln'"'^''''"'"' ''■.'"'• "'"''"''^■"' ' 'I"^^'» '^' administrent :
ale ',""?'■'''" ^•'''' ":''"""-^"-«'-^: ccercrint , non amplius se
'.=t'tc:rr3^;^.r::;.'^/"- •^^^^-^ —
5 ^^"7^T'a jam admiui.trationc frustra quis sc excusat. /. ,:.
.5 fr ,1„ ' "-."•••"• ^"■^ .lUMn quis sc excusat. /. i'-.
'■ac.ifobt 7 '■ '• '"/"■■ '/'"■''"'•*'• ^•»'- Wurmser. ,.
iTordine """^ «•'^'^^-^"l'o uon cicu.al. nd.lc /. 4. ff. de decr.
Toni.lY-
potius quam juris ratione se cxcusavit ; periculo injuncli
muueris njinime liberata est. Sine die et Consule.
T I T. LXIV.
SI TUTOR VEL CURATOR REIPUBLICiE (lo)
CAUSA AEERIT,
1. Imp. GORDIANUS A. Guttio.
QUi lutores vel curatores dati Reipub. (u) causa ab-
futuri sunt , ad tempus se excusare dobent a tuf'la
ne eliam medii (12) temporis periculo obstiii.gantur.
Qaod quidem si tu fecisti , ejus intervalli quo abfuisti
pericuJum non debes pertimescere. Quod si id praefermisi-
sli , ut priore loco is conveniatur , qui adininistravit
[ de ] jure postulabis. PP. Id. Mart. Gordiano A. et
AviOLA CONSS.
240«
2. Idem A. Regluio.
CErtura esl eos , qui Reipub. [ causa ] abesse desie-
runt , ab omni nova (i3) tutela anno (i^) vacaro
deberc. PP. 5. KaK Mart. GordiAno A. n. et Pompeia-
KO CoiSSS. 242.
T I T. LXV.
DE EXCUSATIONIBUS VETERANORUM (i5).
I. Imp. Antoninus A. Saturnino.
Q
Ui causaria (16) missione sacramento (17) post vi"in-
fi (18) [ anuorum] slipendia solvuntur, et inttgrani
famam retinent , ad ' " - • - .
puhlica pnvilegia (19) veteraui.s
concessa pertinent. PP. n. Jdib. August. AntOxMNo A,
IV. et Baliuno Co^ss. 214.
2. Imp. Gordianus A. Celeri Veterano.
QUod placuit veteranos [tantumraodo] eonvelerani (201
filiorum seu militum , et quidem unam (21) tuteiam
seu curam eodem tempore administrare compelli ;
eo (22) pertinet , ut (23) si aliis dati fuerint , intra so-
(10) 5. 2. Inst. de excus. l. 3. §. \q. ff. dc suspectis.
(11) Tulela excusatur , qui Reipubl. causa abest.
(12) Alvsens reipub. causa periculo mcdii temporis nou ohstrinf
gitur , si se cxcusavit. vid. quse dixi ad /. 10. siipr. qui dare tuiir.
(i3) Ahsentcs reipub. causa revcrsi , a nova tutcla suicipienda,
bal.ent anni vacationem. /. ,0. /f'. de excus. tAt.
(i4) d. t. 10.
(i5) /. 4- supr. qui dnre tutor. Veterani qui sint , vlde /. 8.
5. G. ff. de excus. vid. tit. infr. de veteranis. l. 9. infr. quand<i
pro\/ac. ncn est n/^ccss.
(i6) De sacramento militari dixi ad /. 1. ff. de veteranis.
(17) /. 2. 5- "^- .ff- de his , qui nolant.
(i8) Justum tempus militiae , viginfi annorum scil. pracstat mu,
nonun e.^crusationcm. d. l. 9. /. 8^ 5. 2. ff. de cxcus. /. 3. in'r.
de his , qiii non inipi. l. 1. iufr. de professorib. viJ. qune scripn
ad /. 2. infr. de re niilitari.
(19) Vide tituliim^ d/; veteranis, seu de privilegiis veterancrum.
(•20) Nota eenus privilegii veleranis dati.
(•ii) Nota aliud gcnus privilceiii vctoranis dafi.
(aa) Invitutu non cogendum c.x statufo , ita infclliciraus , ut Don
cotcudus sif , qnoties ufitur suis defeii.Monibus : alias cogi iH.>te3t.
(2.3) Probare privilegiuin suum debef qui eo nitilur , atque it4
praesumi noa solet privilegium nisi probctur.
67
5;3o
LIBER QUINTUS
Jeniiia tempora caiisas excusalionis ad competentcm jiidi-
cem deferant. J'P. 3. Kal. Jul. Gouuiano A. et Aviola
Cojjss. 240.
T I T. LXVI.
T I T LXIX.
QUI NUMEIIO (i) LIBERORUM SE
EXCUSANT.
i.Impp, Severus et AnTONiNus AA. Herodiano.
QUi ad lutolam vcl curam vocanlur , Romae quidem
irium (2) libcrorum incolumium nuinero , de quo-
rum etiam statu non ambigitur ; in Italia vero qua-
tuor , in provinciis aulem , quinque , habent excusatio-
nem. PP. Non. April. Geta et Plautiako Conss. 204.
2. Imp. Antoninus A. Marcello.
NEque fjlia amissa (3j numero prodest ad declinanda
municipalia munera , neque nepotes numerantur ,
quorum paler superest : cum suo noraine patri prosint.
Dat. Id. Jun. Antonino A. iv. et Balbiso Conss. ai^.
T I T. LXVII.
QUI MORBO (4) SE EXCUSANT.
1. Impp- P1111.1PPUS A. et PiiiLiPPUS C. Sabino.
T Uminibus captus (5) , aut surdus (6) , aut inutus ,
-l-J aut furiosus (7) , aut perpetua (8) taletudine ten-
Uis , lutela? seu cura; excusationem habet. PP. i3. Ka-
Jeud. April. Pe^sinte et Albino Conss. 24^.
T I T. LXVIII.
QUI vETATE (9) SE EXCUSANT.
1. Impp. Severus et Antonihus AA. Severo.
PAter tuus si major est annis sepluaginta (lo) , ad
tutelam seu curam evocatus : excusare se solemniter
f potest. PP. 5. Id. Septemb. Chilone et Libone Conss. 2o5.
(i) l. 2. §. i.j: de excus. Instit. de excusat. tiit. in pr.
adde qu!E notavi ad /. 7. 5. i. jjf. de bon. danin.
(2) d. 5. 2. d. pr. Inst. d. t. addc /. 3. infr. de his , qui
num. uh. vl'1 pnup. ^
(3) Vid. /. 2. 5. 4. ff. de excus, tut. vers. filii autern su-
petstites.
(4) §• 7- Iiistit. de excusat.
(5) Dixi ad /. 3. supr. qui dare tiUores. l. g. supr. l. 4o. ff.
de excusat. l. 16. ff. de auct. prcesl.
(G) De surdo, adde 1. 7. §. i.ff. de decurion.
(7) /. 10. §. ult. i'ers. si quis autem in insaniam. l. 12. i>er-
sic. fuior. ff. de excus.
(8) /. I .. /. II. ei 12. /. pcn. 5. ult.ff. de excus. L 7. Inst.
de excus. tut. "^
ff^l^d lc:%re't '' '""'^- '• "^ '• '■ '• "^- ^- '• "' >•
(10) Anni scptu.-giiifa escusant a inuncribus civilibus. d. %. i3
d. l. 2. rf. 5. 1. /. 10. infr. de decurionibus. l. 3. infr. qui ccta-
te i'el proje.s. i. 3. §. 6. §. 12. ff. de tnunenb. l. 3. ff. de lure
mmunitat. l. i5.J. n.ff. de excus.
(n) 5. 5. In>t ei l. 2. in fin. l. i^. §. xh. ff. de excusat.
(12) d. §. 5. d. l. 2.
(i3) Defunctoiie est imaginarie , simulate , aflcctate , in fiau-
dcm juris.
(i4) Rcctc hoc adjectura. Nec euim queRUbet tulela onus est.
(i5) d. §. 5.
(16) Divertae cxcusationis species imperfectae nihil proficiuirt.
Vlde /. l5. 5. y.ff. dc excus. tut. l. 1. in fiv.ff. de .•ac. mun.
mKle notant , imi.crfecta plura diversi generis et formaj , unum
dcrtectum uon constitiijrc. adde /. ubijidejussor. 24. D. dc sulu-
QUI NUMERO (11) TUTELARUM.
1. Impp. Sever. et Anton. AA. Pompejano.
SI Ires (12) tiitelas vel curas eodem tempore non de-
funclorie (i3) susceplas administras : onere (j^Jquar-
taE tutela; , seu curationis pupillorum , seu adolesceutium
non gravaberis. -|' Fiuilo (i5; auteii» ofljfio puberlate uu-
{>iliorum , vel aetate adclescenlium , alia; siibstilui possuni :
icet nondum ratio tuteJa? seu curze aduiinistratae reddiLi
sit. Sed imperfectae (16) diversa? species vacationis , liotl
permixtae ad excusationem non proficiunt. •j' Scire igilur
debes eum qui duos filios habet , et duas tutelns admini-
strat , excusationem non ruereri. PP. 4- Id. Oclob. As-
TONiNO A. II. ei Geta h. Cowss. 206.
T I T. LXX.
DE CURATORE FURIOSl (17) VEL
PIIODIGI (18).
De (ttate prodigi vel fiiriosi.
1. Irap. AntoniNus A. Mariuianae.
CUratores impleta (19) legitima antate prodigis (ao)
vel furiosis (21) soleut tribui. PP. 4- K.aleud. Au-
gusl. Messala et Sabiko C..iNS3. 21 5.
De rchus sine decreto non alieimndis.
1. Irap. GoRDiAKUS A. Avitio.
OR.ationis (22) divi Severi beneficium , quo possessio-
nes ruslicas sine decieto praesidis pupillorum seu
adolesceutium distrahi , vel obligari prohibilum est , uon
injuria etiana ad agnatum (23) furiosi (24) porrigitur (25).
tion. sccus si ad cundem tlneni fendant et collimcnt. Tunc enini
juncta et multa juvant,quae siiigula ct disjuiicla non juvant. l. in-
strumenta. 5. supr. de pjobation. Quid tcstes singularcs duo plu-
resve , fidcmne faciunt ? non faciunl , nisi in gcnere sint contestci.
vid. /. ob carnem. 21. in fn. D. de tesiib. veluti si testis unus
dixcrit se audivisse Titiuni dicentem , se in Deum non credere .
alius eundem Tilium dixisse , se nou crcdcre Ecciesiaiu Catliolicain.
(17) Di^i ad L. 27. D. 10. §. 3. Instit. dc curatorihiis. tl-
pian. 12. §. 2. et 3. /. 8. in fin. D. de tulorib. dalis.
(t8) Prodigus qui censeutur , vid. /. i. D. h. t. L'lp. 2. 5- ^-
§. 3. Cajuin 1. Instit. ult.
(19) Id est , etiara post impletam legitimam aetatem licet Jiiajc
rem. §. 3. Instit. h. t.
(20) /. J. ff'. h. t. de furoris spcciebus dicam ad /. 6. infr. h. t.
(21) Cui comparant mutuiu et siu'(lum , quein iuteilcclu caiiT;
ob superiora vitia contigcrit : alias miito vel surdo curalor non d«-
tur. /. 8. infin.ff\ de tut. dat. vid- Wurms. i. pract. 38.
observ. 5.
(22) /. i.ff. de reb. eor. qui sub tut. viJ. .'. 33. supr. de
administr, tut.
(23) Adgnalos. Hal. et generatliter ad ouuies adminrfealores si-
niilium personarum , ut hic. ad hosjntalarios , et siiuUes. Cajlrcn-
sis in l. orphanolrophos. 32. supr. de episcopis.
(24) Res furiosi alienari ab cjus adguato tutore non possunf .
sicut ncc res pupilli.
(2.5) Argumentuin a miuore ad furiosuni et prodigum obserTa 1
et jura iu minoribus coiistiluta ad furiosos et prodigos cxlcno».
/■ S. §. i. l. II. in ftn. ff. de rebus eorum. vide Oddiiro tract.
de rcstitut. parte i. qucBst. i. art. 4 adde iiyeraulum Tnpicis
loco a minoribus ad furiosos eic, 73.
CODICIS REPETiTiE rn/ELECTIO^'IS.
53i
Si igltui* cilra decretum Pracsidi fundus raenie capti etiam sine laxamento aggredialur , sed in qulLusdam tempotl,
ab agnato ejus libi pignori nexus est , vinculum pignoris Lus quaedain ois intermissio perveniat , et in hoc ipso
in eo non consistit : utilem tamen adversus eum perso- mulia sit differenlia , ut quibusdam breves induciac , aliis
nalem actionem , si ob ejus utilitatem (i) pecunia rau- majores ab hujusmodi vitio inducantur : anliquitas dispu-
tua accepta est , poteris habere. PP. Kal. Jaauar. Pio tabat , ulrumne in mediis furoris intervallis permaneret
fis curaloris intcrcessio , an cum furore quiescente finita ,
iterum morbo advenienie redintegraretur ? Nos itaque ejus
ambiguilatem decidentes (lo) , sancimus ( cum incertum
et PoMTiAWo Cowss. 239
De patre mente capto.
3. Idem A. Aureliae.
Ol paler (2) tuus mcnlis compos non cst , pele ei cu
>3 ratores , per quos , si quid gestum est , quod revoca
ri oporteat , causa cognita in piistinum slatum resti
lui possit. PP. 7
CoNss. 2^0.
est in hujusmodi furiosis hominibus , quando resipuerint,
sive ex longo , sive ex propinguo spatio , et impossibih;
est , et in confinio furoris el sanitatis cum saepius consli
tui , et post longum tempus sub eadem esse vaiitiaie ut
in quibusdam videalur etiam pene furor esse reiuolus )
Id. April. GoRUiAKo et Aviola curatoris creationeni non (11) esse finiendam , sed maiiB-
re quidera eam donec talis furiosus vivit : quia non (12)
De matre furiosce.
est pene tempus in quo hujusmodi raorbus desperaiur (i3):
sed per iutervalia quae perfeclissima sunt , nilxil curalo
4. Impp. DiocLET. el Maxim. AA. Asclcpiodoto. rem agere , sed (i4) ipsum posse (i5) furiosum , dum
CUm rcpudiante furiosa (3) sui jurjs conslitula mari- sapit et hereditatem adire , et omnia alia faceie quoe sa-
tum , qui solus repudiare potuit , quaedam matrem nis hominibus competunt. Sin autem furor stimulis suis
ilerum eum accenderit : curatorem iu contraclu suo con-
jungi , ut nomen quidem curatoris in omne tempus ha-
beat , eftcctuin autem , quoticns murbus redieril : ne cre-
bra , vel ([uasi ludibriosa (16) fiat curatoris creaiio , et
froqueiiter laia nascatur (17) , quam desinere videaiur.
Dal. Kii. Septemb. La.mpaoio et Oheste VV. CC.
CoNss. 53o.
uriosx' , marito quondam ejus instrumenta confecisse si-
jnifices : intelligis nihil (4) eam contra furiosam dispo-
iiere [ potuisse,J cum ejus ad eam (5) jure non perti-
aueril defensio. S. Id. April. Byzanlii ^ AA. CoNSs.
De fratre furiosi , vcl furioscc.
5. Imp. Ajnastasius A. ad Populum.
jVjE lucrum quidein antca indebitae successionis eman-
L^ cipato (6) , vel emancipatis deputasse , nihil vero De funoso in poteslate patris constituto. i. De hercditat^
Je oneribus tulela^ prospexisse videamur : curatores nihi- ^" ' ^ . . _ _
ominus eos (7) pio duodecim tabularum lege fiaiosis
ratribus el sororilm? ulpote legitiraos exislere , hac legis
lactione decertuinus.
De dilucidis intervallis.
6. Inip. JusTiNiAUf. A. Juliano P. P.
OUm (8) aliis quidem hoininibus continuwm (9) fu-
ILi rons mfortuuium accidat , ahos autem morbus non curatorem habere non pot'.is£ : quia sulhcjt ei ad guber-
furwso adquiienda. De curritore dando ., e.t cautione
ab eo pnestanda el inventario conficiendo.
7. Idem A. Juliano P. P.
CUm furiosus qnem morbns detinet perpefuus (18), m
i sacris (19) partaLis (20) sui conslitutus est : inJubiiatu
(0 Vid. /. 3. snpr. quundo ex facto tutoris.
(-J) liluii i>otcst pctcic curatoiem patri furioso d.u-i : cruin inse
urloio j.uln dari curalc.r potcst. tlixi ad /. ,. in fin. L 2. m fui.
. ^.Jjf. h. t. addc Nwell. ,,-,. cap- 3. 5. 12 "^
(3) Scucca 3. Coiitr. NuUnm patvi curatovem clari , quod ini.
luus paler sU «l unpuis : sed quia furiosus.
(4) Qui tnlor non est , res pupilli distrahcre non potcst. /. 8.
7. de rebus eor. '^
(.-.) Malrcin scil Maicr jus ad.ninistrationis bonorum liberis
.Oi..pctcnt.um nou hal.ct. /. 88. m>.# de solution.
(0) /. 4. supr. de lei-U. tut.
(7) r.alre.s cnatuipali vocantur ad succcssioncm f.atrum soro-
umve : et ad tulclam , s. muio.cs iHi sint. d. l. 4. sivc maiorcs
unosi tiiueu ct p.odij;!. ^ majorcs ,
(8) Cui-alor funosi habcntis dih.cida scu sana intcrvalte , co
; lam lempo.c cur.lor cssc i..lclHpit„r , quo is dc q„o agitur , di-
..cida a..t sa..a .nlcrvalla hahct , hoc csl , quo no.f est ui fu.orc.
^u.d ? ut s.t tutor co lcmporc , polcst..c cod.m tempore admini-
;j.n?nLrT ^l """ y' '" '""^ '^''' ^'"-^ ipsacontinua :
Jdinin.slrat.o d.sconlu.ua. l.,lc.cst autcm hoc casu scire , cura ccs-
>ct nccuc : nam s. l.no.e ccs.sauU- , c.ra slali.n rmietur : furore
•cdeuule, novo curato.c opus csscl , aut cctc prlor iUc cur.tor
■»ova exc..sal.one ut. posscl : po.^sct ct novum invcntarium ficri
mccrlo admod.im cvcnl.i : ct sic cum snmmo furiosi discruninc
•-.xlingucntur ct rcslitucrclur ru.a. ^«•iimuic
(9) F,.ror ahus cst pcrpct,,„s , ut /:ic. /. n. ,„ pr. 5. ,. .„/>..
.. t l^A-f. deoj. pra:s,d. l. .:,. 5. ^. Jjr_ cle jud.cus. l. L
y n.ff. soluto. ahcr h..l>ct .ntcrvalla. d. l 7. dilncida intcrvalla
f ^i ^^^r^' ""''' "•^'" '?'"' '"'■ ^"^- '*^" '"K^^nnissioncm. /. 20
^ 4ir. ^ui testameiua. A d^mcntc scpar.i.ilur r..riosi. /. 6. /F
»• t. l. uli. 5. ,. supr. dc adm. tut. /. -.;. ^. 5. Jj: de recyi-
qui avbiir. L 7.. Jf. de inoff. L 8. $. \. Jf. de tut. dat. vide qi^a
de furioso d.\i ad /. i3. §. \. Jf. de njjic. prcend.
(.0) IIojc Jex ci.m /. sancimus. inir. qui testam. fac. poss. fj-
ciunt 20. cx novis Justinian. dccisionem. vid. Inglois. Jlns.
(1 1) Dih.cido furiosi pupiili intervallo curatoris administralio
Suspcnditur.
(12) Moibus CK antiqua causa renascens sanatus esse non inttlli-
gilur. facit /. Martius. 5g. ff. locat.
(i3) P.Ksumitur sempcr fui-iosus qni semcl furiosus fuit. vid.
Alciat. 2. prcesnmpt. i8.
(i4) Curato.cm hic habet , ct tamcn omnia perii.de agit , ao si
non hahc.ct : hoc idco , qtiod curatorem ( ut e:.t hac ivsbfiri; )
habitu tantum baheat , noa act...
(i5) Tempore d.lucidi intcrvalli , fu.iosus sanis compar.itnr : sic
intcdicti ct bani.i suspensi tcmpoie , qui in co slatu suul , «:..
omuia gercre possunt , quae qui iion interdicti.
(16) Ludihrio e^t frequcns pcrson.-e inutatio.
(17) Per|ietuum aliquid interdum con^tiluitur , v.fandaa nimi.n
frcquc.itjae cai.sa.
(.8) l)c furorc pcrpctuo disi ad /. 6. supr. h. t.
(19) Sacris p.'i petiiis p.ireiuis, Ilal. Fi\n{\\m. iu i>acris parcntum
ei.uU. /. ult. 5. >• -^upr. de ino^ic. L 20. supr. dc nuptiis. L 3.
i'r-. Sin ver^). infr dc bonis malcrn. L idt. §. 1. i^ers. Sin ya-
ro. Infr. ad SC. Tt-riylL L 2. ueiv. prospictendum. infr. de bo-
hA qnor lih. L 12. Infr, de coUat. L penult. \. i.infr. de adopt.
ut ct ado|>tali. 8. (■''aler. 7. at non cmmcipjli. /. 3i. infr. de
/idicomm. l. 1. 5- -J- u\fr. de annali txapl. L .3. wfr. de^t-
liiiim. hcred. Sacia pareutis , patria polcst.is. Ilis adde qu?e dixi
:iil lib. .. 12. ta/'. c. de sacris priwuis. Glussis , in sacris pareijr
tum essc : cst uts ti,'v; f|5»j-i«7 t» txtpcV et xt.
(20) Patcr filiofamihas furioso curator legitimws.
53^
nationem rcrum qua« ox caslroMsi (i) peculio , vel aliter
ad cum pcrvcncrunt , cl vcl [ aiile rurorcm ] ei acquisi-
la; suiil , vcl in liirorc obveniiinl , vel in his quoruni
proprielas ei tautununodo compelit . paterna vcrecundia :
Qiiis cnini lalis adfcclus extnincus invenialur , ut vin-
cat (2) palcrnum ? vel cui alii credcndujn est res libero-
ruin ^ubcrnandas , parentibus dereliclis ? Licel Tertullia-
nus (3) juris anliqui interprcs libro sinf^ulari , quem de
castre/isi (4) peculio condidit , tali traclalu proposito vi-
deatur obscure eandcm attingere scntenliani , uos lameu
Jjoc apertissime inlroduximus.
§. 1. Sin autem parentcs ab bac luce deccdere conti-
gcrjt : noslra constilulio (5) , quam promulgavimus de
])is quas in teslamcnto furioso (6) rebnquenda sunt , vel
substitutione (7) eorum in suo robore permaneat.
§. 2. Sm vcro (8) perpetuo furiosus sui juris sit :
tunc in palerna (9) quidem heredilate quac quasi debi-
la (10) ad posleritalcm suam devolvitur , nulla esl juri
vctcrum dubiiatio : cum illico (ii) appareat, et suus (12)
heres existat suis parentibus.
§. 3. Sin autem ex alia quacunque causa heredifas
ad eum , vel successio perveniat : lunc magna et inextri-
cabilis vetustissimo jure dubilalio exorta est : sive adire
heredilatem , vel bonorum possessionem petere furiosus
possjt, sive non , ct si curator ejusad bonorura possessio-
nem pelendam adnntii dcbeat , et juris auclores ex utroque
iatere magnum habuere certamen . Nos ilaque utramque
nucloj-um acicni ccrto fccdeie compescentes , sancimus (i3)
luriosum (i4) quidtm nullo modo posse , vel hereditatcjn
adne , vel bonorum possesionem agnoscere : curatori au-
LIBER QUINTUS
tem cjus hcentiam damus ( immo magis necessitatr^m im
].ommus ) si ulilera [ ei ] esse successionem existimave"
nt , eam bonorum possessionem agnosc^re , qu» anlea e"
decreto dabatur , el ad siuijliludjnein bouorum possessi(>
nis Iiabere : cum (i5) petitio bonorum possessiouis Con
slanliniana (16) legc subb.la fi-j) sit, el ab eo iulroducta'
olxservatio [ qua^ pro ] antiqua sufljcit petition",
§. 4- Scd cum anliquilas jn curatore furiosi multas am-
ba^es conslituit , quemadmodum ab eo cautio , vel satis-
datio dctur : vcl pro quibus rebus , el quibul personis *
et si omnis curator taiein praestet cautclam , necessarium'
nobis visum est , ut humaao generi consuleutes , omiiem
quidem obscuritatem ct inexlricabilem circuiluuj (iSi lol-
lamus , corapendioso autem , et dilucido remcdio totum
complectamur. Et prius de crealionc curatoris , qui fu-
riosis utriusque sexus datur , sancienles , tunc et aliis cer-
tum finem iraponemus.
§. 5. Et si quidem parcns (19) curatorem furioso,vel
furjosag in ultimo elogio hcredibus instilutis , vel eshere-
datis dederit , ubi et fidejussionem (20) cessare necesse
est , paterno (21) teslimonio pro [ ejus ] satisdatione
suilicientc : ipse qui dalus est , ad curationem perve- '
ijjat : ita (22) lamen , ut iu hac florentissima civjta-'
te apud Urbicariam Praefecturam deducalur : in pro-
vincia autem , apud praesidera ejus, praesente etiam .
tam viro religiosissimo locorum antistite , quani tribui
primatibus , et actis intervenientibus , tactis sacrosauclij
Evangeliis , edicat omnia se recle , ct cuin utilitate furlo-
si agere, et neque priEtcrmiUere ea , (jucv ludia furioso
esse putavcrit , neque adiiiitlcre fpuv inutilia cxisliinaverii.
(0 Casfrensc hoc pcciilium Ciii patcr non aclniinistrat ut palcr
tt usiiiTifnictiiin m co habcns , scd ut a.rator tilii furiosi
(2) Nullus aflidus vincit patcrnum. facit /. 27. supr. de epi^con
(lud. l. g infr. de impub. et aliis. /. 67. 5. ,. injin. {F. de ri-
tu l quuhun , cmn filium. k^i. jf. de liered. insU
(o) TcTlulliauus is cst ( qui et Scptimius Florens Tertullianus ^
nalic.nc Afcr , patna Carll.aginicnsis , q„i de religioue Christiana
coniiiturcs hJn-os auliquissimus scripsit , quemque et excrcitatum
in lcgibns Romauis fuissc scribit Euscbius 1. histor. 2. cnjus rci
ejusctcm hbn indiccs clari ^nt , translationib.is ex j.irc sumptis
retcrtissimi. Vixit aut.cm sub Scvcro et Antonino : libros qua;stio-
nuin octo composuit, ut cx indice coUiserc possnmus TcotuaA,«,5
QNa;sl,onnm ^^fi^l^ .'«t^". Citalur qucesticnum cjus lil>erpr,mus in
L ?'"' i f^f-'': '• ^^-.^ '^' '''^'^'"■''- "'^ «""■«• V<^^^- quartus
in /. 00. ^. (,. ^. de acqmr. i/e/ omitt. hered. Citaturcliam liber
ejus depeculio , mox ut dicetur : Citantur ct alii incerti iu /. 3
5. 2 .# de hered. instit. l 1. 5. 44. _^: adSC. Tertullian. Oui-
nam consulcm cum fmssc scnbunt. Fuerunt pi-^tcr Tertulliamim
alu Junsconsulti Chnstiaui , velnti Licinius Eufinus ct Auielius
Anaclius Chansius. vidc Cujaciura 7. ohsenat. 2. in fin. Anton.
Augu.st /,i. de nomunbus propriis ^5 irxvlUrs Florentini.
(4) Citatur a nostns TcrtuUiani liber singularis de castrensi pe-
tuJio ,n /. 2^.^. de testam. milit. l. !^. ff. de castre,is. pccul)
(j; /. 9. u\jr. de impuh. et aliis substitut.
(()) Palcr polcit fnrioso substituere pupillariter ciquc curatorem
i'''inqucic.
(7) Siibstitiicic cxcmplaritcr filio furioso patcr rotcst : «cd et
enraloiem ci rclinquerc.
(8) Hcrcditas patria intcstati dcfcrtur ad filios quantumvis
ifuriosos.
(9) hi extranca nou idcm. /. 63.ff.dead(juir. uel omilt. hcred.
(10) / uh. 5. pcn. infr. de codicdlis. l. j. infr. de imponend.
lucrat descript. addo /. 7. in pr. Jf. dc ionis damnat.
(11) /. O. injr. de furc delib.
(12) Suiis heies patrc mortno , filius ctiam furiosus ccnsctnr ,
ut luc : adco ut cuiator ci tcstamcnto a patrc relictus curam cius
?erat . ncquc opns sit novum a magislralu pctcrc , nisi , n! Baldus
aotat , substituluni Yulgarcm , vel cohcredcm cxtraucum Jiabcret ;
cnm in pupillo ita sit. /. t. svpr. de testam. tut. Quid ? furinsus
filuis , ut ita jiatri suus sit hercs , transmittilnc , hoc cst , pot..sUic
luoncns iu furore eam bcreditalem transmittere ? Accursius negat :
putat emm filuim furiosum in bis suum hcrcdem ceuseri , ut ciira-
tor ejus possit administrarc , sinc immixtione : sic ut nccesse non
habcat bonorum possessioncm nominc furiosi petcre ; vcrura Baldm
putat fiiriosura rcctc hcreditatcin quoque transmittere : ut in l.
upud. 8. infr. de suis. Et tamcn idem Baldus iii §. tali. infr. h.
t. diflerentiam facit hcrcditatis ))aternae furioso delatae , ab exlranei
successioue. Priorcra transmitti putat , non posteriorcm. Non po-
stenorem , inquara , licct legata et fidciconiinissa transmitt.inlur.
Diversitatis in eo rationem constituit, quod hereditas cxtrauci doii
adquiratur ipso jurc : legata vero ipso jure adquirantur : ideoquc
ubicunque hereditas ipso jure adquiiitur ( ut iu suo ) ibi trans-
missioncm quoque fieri : et hauc comraunem interpretum opinio-
ncm csse.
(i3) Hic 5. habctur pro 21. decisione cx quinquaginta NoTi?
Justinianeis. higlois. Pro intellectu vid. Bcllou. lih. i. Supputat.
c. 2. Aus. '^
(i4) Si bcreditas extranei delata est furioso , furiosus non pcti:
boiiorum i^ossessionem : scd cjus curator. Idem in pupillo. /. 9.
§. 3. /. 11.^ de auct. tut. §. 1, Inst. de auct. tut.
(i5) Formularis scilicct.
(16) /. 8. /. ult. injr. qui admitti ad hon. possess. §. uU. Inst.
de bon. possess.
(17) V. d. l. 8.
(i8) Circuitus inextricabilcs vitandi : fit CDim juale per plura ,
quod potiiit ficri pcr pauciora.
(19) Parcns libcris majoribus vigintiquinque annis furiosis tcsta-
mcnto curatorem darc potcst.
(•^0) Curator testamcutarius furiosi noii safisdat. /. 27. supr. de
Episcop. aud.
(21) d. l. 27. Tcstiraonium patcrnum pro salisdatione sufficit.
Inst. de satisdat. tut. in pr. non potest honeste a liberis re»pui.
l. ult. supr. de SC. 3/acrd.
(•22) Qusenara soleniiitatcs observandx a curafore teotauieutoi-io
luiiosi.
CODICIS REPET1T.E PRiELEGTIONIS.
Tn AtTlIENT. ut lii ffui oblignt. 'J. peii. cnl. 6. tit. i.
al. 2. INovel]. 72. cap. ulliiu.
QUnd nunc [^eneralc est circa oinnes curalores , ut ju-
rent (/uulc/n , uun taincn a rutiociniis sint excmpti.
\ Idcni est in tutore.
[ Va ] inveiilario (1) cum oinni sublililate publice
icripto , res suscipial , ct eas secundurn sui opinionem
lisponat sub hypothcca rcrum ad curn perlinentium ad
liniilitudinem tutorum ct curatorum adulti.
^. 5. iJin autcm (cslarnenlum quidein parens [ ejus 1
lon confeceiit , lcx (2) autem curatorcm utpote agna-
um vocavcril , vcl eo cessante , aut non idoneo forsitan
.xislpntc , cx judiciali (3) elcctione curatoicni ei dare
lecesse fuerit: tuuc sccuudum pr?nfalam divisiouem in liac
in'dem florculissiuia civilale apud gloriosissimam Urbica-
iam Prxlecturain creatio proccdat. Sed si (piidem nobi-
is (4) sit furiosi persona : ctiam florcntissimo Sena-
u (5) convocaudo , ut ex inquisilione curator optimse
tquc integrac opiniouis nominelur. Sin vcro non talis
(.■r^ona sit : cliam solo viro gloriosissimo rrasfecto Urbi
r.'fsi'icute hoc proc(.'dat. Lt si quidem cuiator substau-
.iin idoncam (6) possideat , eo sulliciente ad fidcm gu-
eniatioiiis , ct siiiC ali(jua satisdatione uominatioiiem ejus
rocodcre. -^ Siu aulciu uon talis ejus ceusus (7) iuve-
iaiur , et tunc iidcjussio (8) , in quantum possibde est
j) co expj(jretur , crcatioue omnimodo sacris scriptu-
is (9) pro(.osilis iii omni causa celebranda : ipso aulem
uralore , cujuscuiKiue vcl substantias , vel dignitatis est
rafalum sacianienlum (lo) pro utiliter rebus gerendis
rapstante , et iiivcntarium (11) publice conscribente
ualcnus possint uudique res furiosi utiliter gubernari
In piovinciis etiam liis omnibus observaudis , ut
»ud Pracsidcui cujuscunque pioviuciae , et virum (12)
ligiosissimum Episcopum civitalis , nec non tres prima-
tes memorata creatio proccdat : cadem obscvvatione et pro
jurejuraudo , ct pio invcntario , el salisdaliouc et livpo-
iheca (i3) rcrum curatoris inodis omiiibus adliibenda'.
$. 7. Tali ila.juc ordinatioue in curatore hirifjsi dispo-
siia , si quid p(3stca (,4) ad furiosum pervenerit , sive ex
herediiatc (i5; , vcl succcssione , vcl Icgato , vcl iidei-
commisso , vel alio quocunque inodo hoc furioso accedat •
et cum aha ejiis substantia mauibus curatoris tradaiur
inventario etiam supcr (iG) his omnibus rebus [ scilicct 1
facicndo : et sub ejus cma custodiatur , qualenus si qui-
dem resipucrit fuiiosus , et acquisitionem admiserit (\'-)
ipsi resliluatur. ^ ^^ '
$. 8. Sin aulem in furore diera suum finierit , vel ad
suam sanitatem p<>rveniens eam repudiaverit (i8) : si qui-
dem (19) succcssjo est , ad eos referatur ( volentes (20)
tamen ) id est , vel ad substilulum (21), vel ab intestato
heredes , vel ad nostrum aerarium (22) : eo scilicet ob-
servando , ut hi veiiiant ad successiouem , qui morlis (28)
tcmpore furiosi propinquiores exislant ei, ad cujus bona vo-
cabuutur , si non m medio essetfuriosus , omni satisda-
tione , vel cautione quam per inexlricabilem (24) circui-
tum veleris juris actores induxerunt, radicitus excisa : le-
gatis (25) autem proculdubio , et fideicommissis , cxterisque
acquisitionibus furioso acquirendis , el suLstantice ejus ag-
gregandis.
5- 9- Sin autem ipse rcsipuerit , et ca admillcre nolue-
rit , et apcrle ha^c respuerit , vel hcres (26) cjus hoc le-
cerit : a subslantia ejus illico separandis , quasi nec fue-
nnt ab initio ad eum devolula : et jjer legitimum tramitem
ambulanlibus , substantiam furiosi neque praegravautibus
ne({ue adjuvantibus. '
$. 10. Sin autem curator furiosi secundum nostram le-
gem nominalus decesserit : sub eodem modo , eadem-
que (27) observaiione alius (28) creabitur : quemadmo-
dum et si suspectus (29) reperiutui' , alter surrogetur :
quod et veleribus legibus placuit.
(1) Invdil.niiiiii cxactiim cnr.itor furiosi faccre dcbct. d. l. 27.
IJU- de adinbi. ct peric. tut.
(2) Legc 12. T;i))iiianim fiiriosi sunt in adgnaloruin tulela. d
s 12. lahul. /(/>. 2. tu. de tutor. ct curat. 18. c. dc curat
(3) Post tcsf.nincntarios. 5. .5. supr. h. t. ct lcgitimos. supr. h.
ilalivi succcdiint ciiratoics. '^
(i) y. /. uii. supr. de tut. vel curat. illustr.
CO I( ut fiat , vi(L d l. im. in pr.
W Idoncns al(,uc l.oncstns non salisdal. /. ,5. /T. qui satisd
{,) *.,iiisus pro bonis hic accipitur.
(«) rid.juLcnt dativi curalorcs (luorum nou csl idonca scu lo-
pics pcrsdua.
(9) Cr(-ator curalor s.icris scripluris proposilis.
'.';\ Ci,,';'»Tf ^'"'""' '•' '■'"' '«'"'i»i-^t'ationc et rc p„pilli salva.
^.^^ L ' 'nvcntarium rcrum f„nosi pul.lice consori-
cpisc. aud. l. 24. supr. dc adnnmsir. tut. /. i3. S. . Sim-
n/ciii^.-.oV-^^''" "''""■"• '' '''•'■'■" '"'• ^°-^'^ 94. infin''-
.?.n. ^ *'"' '''""' '""-^ pr.x«scntia cpiscopi cl piivaluni ho
rccc d..r. notat Bartolns , c.x ^. furili. 3. iJimt. Je cu-
!'". quod ii uT Institutionnm hoc Codicc rostcrior sit hoc Z
"s ad,.c.t h..c parl. ,.....cntcm lcgcm C(i.suctudu.c nou c;":
( -{^ V tiCiiUd il pacc.
c'i,. j'"T\'" ''"''ii* '^'"^'"'•um suorum t.icitam habc.t hy,)o-
(.4 ■y ui n7r '"•^';- /• '°- '"^'■- ^*^ -'"/""""'• t,U. ^'
'!/ c. V4 Mod!"""' "•• '"''''"'• ^- ^- ^^'^'^'"-■'•"'n ^l'- ^- M-
■It] Cur tio'' •'''■"•'"' •''"''°-'° licrcditatcm potcsl a.noscc.-o.
j «'«vii t. 9. 5. uli.J^. dc adinm. el peric. tut.
O7) Furiosus si rcsipnorit , agnitam hcreditalcm a curalorc rc-
pudiare vcl admiltcrc polcst. ut hic. ct §. 8. infr. Qn.d si non
admiserit , scd antcquam admittcret , iu furorc dccesserit ? dic ut
§. 8. infr. h- t.
(18) §. 7. supr. h. t.
(19) Hcicdilalcm cxtranei sibi dclatam fnriosus non trausmittit
ad hcrcdcs. Ilic cnim bcrcditas cxtranei furioso dclala , co iu fu-
rore moriciite , dcfcrlur ad cjus snl)slilutos : vcl ad hcri^des ab in-
tcslato cxtraiici dcfuncli. ut hic. Quid lcgata et Cdeicommissa ?
transmittunlur. wers. Irgatis. infr. Cur tam varie ?' dixi ati 5. i.
^"Jin. supr. h. t. Quid si bertdiUs j^atris furioso suo dclata cst ?
ibidem dixi.
(20) ■\'idc /. i6. infr. de jura dcliber.
(21) l. 5i. Jf. de hcrcd. pet.
(22) Vidc /. 12. infin.jf. dc bon. possess.
(23) Proximns ul quis dicatur , moitis tempus spcctaUir. 5. G.
Inst. dc iciiitima adgiiat. dixi ad /. 12. <??/>.</«. de hercdit.ah iiiust.
(24) Et ila alu-ogatnr jjais /. \. Jf. dc bon. poss. fiirics. etc.
(25) Furiosns bgaUi sibi dclata rccta via ab intcstato transmilfit
ad Iic.cdcs : bc.-cditatc.u iii.s. adilain non transmiltit. R.-.tio Ukc
fsse polcst : rcrla via domii.iiim Icgali adqnirilnr. /. ('.j. injin. jf.
dc Jurlis : iu adcunda vcro l.crcdilate animo opus cst. Inst. dc
hcred. qiuilit. in fin.
(2G) Ilc.cs furiosi rcs ci dclatas .•cpiidiare potcst.
(27) In subrogalo curafo.c furio,-i constitnendo eadcm solcnnitas
rcquiritur , qu.-e iii eo scrvata csf cui fit snlistitutio ; qn^^d in sub-
rogalionnm variis gcucribus ( sunt cnim mulla ct varia ) summc
obscrvanduni.
(28) In locum morlui ciiratoris furiosi , creatur .-ilius. adde /. 3.
supr. qiii pctant tut. l. 4. supr. in quibus cusib. tut. hub.
(29) /. 2. /. 3. /. 5. Jf. dc suspectis.
534
LIBER QUINTUS
enta (i-
damnuri
€. 11. IIooc aulem omnla, qnae tlo creationibus curato- EcJicti beneflcium lihi imperiictur , si fraiKlul
m per novani dcfinilioaem inlroducta suut , futuris (i) vendilione , participante (18) consilio emptoris ,
casibus imponantur : et neque antea facli curatores remo- tibi inllictum esse doceatur. PP. 3. Kal. Februar. Goe.
veantur , no((ue aliqiiid eis novum accfdat , sed antiquo DU>o A. et AvioLA Cowss. a^o.
Oidine statuti in antiquos ( quantum ad crealionem ) per-
maueant lerminos : cautione videlicet, vel satisdalioue quje
antiquitus fuerat iulroducta , super postea venicnlibus ad
furiosos successionibus minime prapstanda. Dat. Kal. Se-
ptcmb. Conslanliiioj). Lampauio et Oulsxe VV, CG,
CpKss. 53q,
T I T. LXXI.
DE (a) PB^DTIS (3) ET ALIIS (4) REBTJS
MlNORUM SIME (5) DECRETO IMON ALlEiVAyOlS (6) ,
VKL OBLIGANDIS (7).
De distractione pignoris.
i. Imp, A^TONiNUS A. Minutiano.
VEnditio quidem prasdii , qnod jure pignoris (8) , vel
in causa judicati (9) captura et distractura est , ad
senatusconsultura(io)qaod de non alienandis pracdiis pu-
pillorum , vel adolescenliutn , nisi auctors Prstore , vel
Pra:side provincise factum est , non pertinet : sed (11) si
etiamnum in ea a?tale cs cui subvcuiri solet , adilus c<jm-
pelens judex , an le in inlegrum restilusre debeat , praj-
eeule (12) diversa parte , causa (i3) cognita dispiciet.
PP. i3. Kal. Decemb. Duobus et Aspms Conss. 21 3.
^i tutor 5 i>el curator sine decrelo vendiderit,
2. Imp. GoRDiANUs A. Glearclio , et aliis.
NOn cst vobis necessaria (i4) in iiitegrnm restilulio ,
si tutores (i5), vel euralores vestri possessionem , li-
cct pignori nexam , vendiderunt , [ sine decreto. ] Quod
si creditores (16) id feceruat : ita demum juxla torinam
Pater non potest altenare rem Jilii sine
decreto. Bald.
3. Irapp. Valer, et Gallifn. AA. Tiieodosiauo,
et aliis.
CUm emancipatis vobis prjedium acquisitam forei
alienari a patre (19) eodemque curatore siri'3 Pra-ji
dis aucloritate non potuit ; maxime si tanquam [ suum '20
esset non tant-juam J pupillare , veudiderit : iia jue ill.ijd
ta vobis persecutio (21) ejus manet. PP. 3. Non. Jaouar
Tysco et Basso Co»ss. 239.
J)e venditione , transactione . permufafione ,
donalione , et aliis modis alicnandi.
4« lidem AA. Milhridati.
Ou solum (22) per venditionem rustica praedia , v>
suburbana pupilli , vel aJolesceutes alienare prohi
bentur : sed neque transactionis ratione , neque permuca
tione , et mullo (^3) magis donalione (24) , vel alio (^5
quoquo modo ea trausferre sinedecreto a dominio suo po»
sunt : Igitur , et tu si fralribus tuis per transactionec
fundum dedisti , vindicare eum potes : [ sed et ] si <{n\i
invicem ab eis ex eodem pacto consecutus es , id mu
tuo (26) restituere dehes. PP. i5. Kal. Maji , Secour
n. et DoifAxo CoNss. 261.
De obreptione^
5. lidcm AA. Sereno.
ET si Prsesps provinciae decreverit alienandmn , vc
obligandum pupiUi suburbunum (2;) , vel rusttcuu
N
(i)"* Dixi ad ^. 7. siipr. de legibus. adde /. psnult. supr. man~
dati. JSouell. 108. c. I.
(a) L. 27. D. 9.
(3) Rusticis , suburbanis. /. i. ff /»• t.
(4) Pula prEediis iubanis. l. 22. supr. de adm. tut. mancipiis
yrbanis ct ruslicis , piobilibus pretiosis. dixi ad t/. l. 22.
(5) Z. *i I, itifr. h. t,
(6) /. 4. infr. h. t.
(7) /. 1. /. 2. i»Jr. h. t.
(8) Contracti a patre.
(9) Prohibitio allenationis renim pupillariun} , ad venditiones
nccesiarias non pertinot /. i. ^. 2. /. 3. §. ^. ff. h. t. l. 9. ff.
<Je minorih. l. i. siipr. si ndvers. vend. pign.
(10) Cujus fit luentio in /.7. infr. h. t. l. i. ^- '•§• "^-ff- ^- t-
(11) Minor patitur etiam secanduni decretum , licet ailversus id
restituatur : vidq /. cum el.minores. 4- supr. si ad\'ers. rem judic.
(12) /. :3. in Jrn. princ. ff. de minorib.
(i3) /. 11. 5- ^- ff- de minorib.
(i4) Quolies ipso jure venditio nuUa e-t , restitntio minori nou
est necc.<sarla. /. 11. infr. h. t.
(i5) Rem pupilli creditoribus obligatam tutori vel curatori ven-
dtre sine dccreto non licet.
(16) Crcditor rem mino.-Js sibi obligatam jiire potesf vendere.
f, I. 5- ^- l- 7- S- i- jT"- ''• *■• vendere , inquam , idijue sine de-
creto , quod tamen tuloribns , et curatoribus non licet. Cur tam
vario ? An qula res de qua liic agitiu' , raari^crat in bonis pupilli ,
ideo sine decreto a tutoribus alienari non potest . ut putal Vasquius
dn success, tit. de testam. An potius quod tutores et curatores ven-
^iunt nomine ipsius minoris : ut quemadmodum ipse miuor sine
decrcto non potnit alienare , ita ncc tutor. arg. l. minor. Si.ji
de procuritt- Creditor vcro rein rainoris vcnde ido , eara jure sn
distrahit , ut miruin non sit decretum aliud non cxigi , ciiin $u
ficiat scmel , teinpore obligalioiiis s.cil. cum rcs ei oblicaretur , a<
cretuiu intcrpositum fuisse. II.tc. ratio magis probiada est. NiJ' ;
vera Vasquii ratio esset , ne qaidem creditor sine decreto rem flu
noris alienaret hac lege : quain tamen rectc distrahit.
(17) Aut si citra fi"audem luultum dotrimenti passi sint minorei
/. J. suj)r. si advers. vendit. pign. /. 4- ■s"/^'*^ de rehui alten.
(18) Fraudulenta venditio est , quofics venditor cum empto:
coUtidit. /. 9. ff'. h. t. vide /. 4(5.^ di fidejussorib. _
(19) Curator ( etiamsi pater sit ) tilii prsdia alienare s»* d'
crelo non potest. /. 7. 5 '^- ff ''■ t.
(20) Curator rem pupilli nouune pupdlari sine decreto alicn-.!
non porcst : mi»lto minus proprio nomiue.
(21) Vindicatio. /. 2. infr. si quis ignorans rem min-
(22) Alicnationis verbo continctur transactio , lernuitatio , '
natio. /. 16. f. dc fundo dotali. addc /. ;8. /. 67- ^- ^* ''f
sign. Goth. intorpretat. h ijus Lgis vid. ap;id Lconm. emnuu
lib. 3. cap. 3. n. 4' -'^"^^ .; fc.
(23) Cui non licet de praedio transigere , aut permutare , «'««•
praedium donare nun licet. . /-,
(24) Etiam propter nuptias , dolera , manus sponsJlitinm. ^^^
ha^ cliam causas curator alienare non potest sine decreto. •
iifr. si major fact. alien. iHEltiU
(25) Rcujnciare juri hypothcc.x minorem non posse huK couig
(26) /. unic. supr. de reputat.
(27) Quid iu urb.ino? di.\i ad /. 22. supr. di adnimist. tui-
CODICIS REPETiT/E PE/ELECTIOMS
'1:35
pradium : tainen aclionem pupillo , si faliis (i) allega- rum confessio osten<]it : cum proprietas ad te propter ju
Ijonibus circ.iinventam religmnem ejus probare possit , ris intordictum transirc non potuerit , in do.ninio manti
"^ '"'■"' ""■ -.......„ „ pprmansisse palnm est. PP. 3. Non.Novembr. Diocleha-
AO 01 AnlaTOtOLO COASS. 285.
Si curator prcv.dlum clistraxerit , et res suas evicllonis
nominc (ihligaverit. .
E9- ^'^'^Pm AA. Mutiano.
Tsi is, quem pra:diu^m rusiicum minoris distraxisse af-
Srnatus rcserravit : qnam cs.crcere lu (juoque non vrta
bcris. PP. 3. Kal. Maji , Seculaiu ii. et Donaxo
Co^ss. 261.
De causa alienationis probanda.
6. Imppp. CAniJs , Carinus , et NuMERiAwus
AAA. Varo.
Mlnorum possessionis vcnditio per frucuratorem delalo
ad Pra;torcm ' "" ' . -
^cri non poiuit : cl
nt , nisi (3j apud acta causis probatis (4) , quae vendi- evictionis periculuin idem curator ex rebus propriis rio)
Jonis necessilalcm u.ferant , decretum solenniter inlcrpo- tibi obligavit , non proliibcris persequi. PP. Nou No-
latur. b. Non. Maji , Caro et Caiujjo AA. Co^ss. 283. yembr. Dioclltiawo et Aristobolo Gokss. 285.
. , _ - . firmas , curatoris oHicio functus id fecit : venditio
, vel Pra?sidem provincia: Jibcllo (2) tamen conlra Divi Severi (9) Orationem fucla Pra:sidis
cum ea res confici rectc aliter non pos- senlentia non immerito rescissa est. Pigaora sane quae ob
De resoluiione donalionis.
7. lidem AAA. Isidoro.
^I ad resolvendam (5) donationem quam in emancipa-
3 tum te patcr contulcrat, minor vinginli(juinque annis
anlionem (6) ei emisisti : cum liujusmodi scriptura con-
i.i Scuatusconsulli (;) auctoritatem data sit , nou obe-
i' juri tuo. PP. G. Jdib. Decenib. Caro cl Cakino AA.
Jo«ss. 283.
De donalione proptrr nti/>tias.
8. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Tbeodota;.
KRa-dia luslica qure conira Senatusconsullum data esse
L aute (8) nuptias spon^aiiorum nomine , precum tua-
(1) /. i. supr. si ttu. t>el cm: filsis allc"ation. Falsa allccatio,
.rcj.t.o. /. -2. 5. 1. inj]n. l. 5. '§. i5. D. h. t.
(3) Prociiiator m.ii potcst conslitui ad petcndum interponi de-
cluiu i,Hpcr ahcnahonc rci minoris. Acc.irMus , Bai,li,s hic , et
<>I:u.,ius a ^alle ,. rons. 35. n. o,. facit l. g. D. dc off. p,o.
ms. al.ud e.t .n pclenda rcstituliorsc. /. u5. m fin. D.dcminor.
excu5at.onc tuloris proponcnda. /. -,5. D. de ixcus. tut.
i^y) Al.cnationis causa» propuni corarn judice iiou sufficit : cst
■ im |;ra'leic.-i ncc.vse, ut apud acta caus«j alienaliouib probcntur.
3. 3. 14. IJ. h. t. *
(4) Causa cogniCa. J. ^.
/. U. D. h.
(.0 Id fst , rcp.ui.and.m. (^),;ne n.inor aiicnarc non rotest sine
... v^,.;/'".'!'^'''''"*^'?"*'"'-' ''*^^'"'-'l" rolcst. Scd vciisimilius ,
li,.sram.h- '^' '^' '^^'^*" '•^^•^"''^torio donat.onis : boc sensu !
r aT ; . "°'l •'""'^ '■' '""^'•"^"'^ ^^'^ "'^'■S^"'-^ «i»^ consensu
wn..^Mlun ..""";""''" '^™*^''"''^"" ''""'^'-'•i = q-^ cnm scmcl
d. sme dccreto amphus non l„-.bct. /. ,. L fui. l. scd si nccu.
is\orcy,'''rJ-y '"""" r'"' •'• S-.r""^""*- 8. D. de rc-
i Leo in. hmrndnt l,b. 3. cap. 3. „„„,. a. Ans.
t moi; l.n .ir^ donali, res immol^iiis : rci vero mobilis ,
mZ 1^1"^^^^^^ «l^'i8^'io ct instru:
oM ui ' ,em :'ir ' ''' """"''""^ ^'"=' VO^^^^^nl .es cst qu^
oN.«at.onem, n<^n.c.. caul.oncn. wl in:trun.entum deducta
/. /q n 'T' : '•• ^'"^" '^ »'''»>itur oiat.oni D. Scvc.i. /. ,.
•...cinTb,r. ,::.:,, ';^"^'-^, cf .nn,u.uta est,a bonis tamci
JJlcx 1 •'"'■'''''.'''''':' ''"'^' conslitutui csscnt o.a-
ruuu.nodu,n 'v,t "'""'"'* arbUr.um .s.nat.ii relinquc.ent :
TTderanrt" H^T '% 7'"=' '''""='P""' oration.bus.
, /^"r . , "'• '• '• '• "^- J^^- 'i« t<ri's. l. ,. fF de fu^iti
'■ l- lO.i/. dc sponsal,ous. I. f.. ff.de d.„ i lil l i ft
.LS T: '■^'"'V- '■ ■••'^^- *' ^'^-•'- 4- - «e JVo^F s
i? ■^^"^''-'^^""•^""•^^'■'l-cbanlur. di.xi ad f. ,G. D. dc ritu
"c l.t , ut quod ..no loo.) oialion,. indnctnn. f,-„iit„r iH 1
;o Jcuatusco..ulto .ntroduct..,n d.cau.r \ l^L^^^tk 1 'is' uU
• t.7'X":,':.'" ^''- ^" "'''"^"'" '■' -'•"-co.,s..lto i,.trod ,c„ I
i-"t:.^ 1,^ r Tl TT^ I>-tor.s .rans.8at de al.meutis 1"
t. Ad eu.n ...odu.u o.aUcue consl.tula , U.buunlur 'scuatus-
Ve rei venditx vindicatione , el pretii restitutione.
10. lidem AA. Grato.
"pR^diorum , quae sine decreto alienata sunt , dominiura
1- tibi persecpenti Praescs opem feret : apud quem si
ilJuxerit , non universa pretia quae curatori luo data sunt ,
in patrimonium tuum processisse (11), pro (12) ea dun-
taxat pecunia; parle [ te ] conveniri permitlet , quam in
facultatcs tuas erogatam esse constiterit (i3). S. 6. Id.
August. ipsis AA. CoiMss.
De decrcto et de pretii quantitate.
II. lidem AA . Trophimo.
SI quidem sine (i^) decreto (i5) minor annis palronus
tuus rusticum praedium vcnuudedit : supervacuum esl
eonsulto. Uipian. 26. 5. 7. /. pen. ff. ad SC. Tcrt. et e contra
/. I. Supr. de interdtct. mntrimon. /. 4. siipr. de excus. tut. t,
senntuscons. 69. /. libert. 64. j. i. /. 5/ quis tutor. 60. $. quam-
fu. 5. /. non solum. 67. 5. Sed \>ideamus. 3. ff. de ritu.
(8) Inimobilia .niuoris donari non j>ossunt. /. 4. supr. h. t.
possunt tamen donari projiter nuptias cum decreto prcetoris. /. 22.
supr. de admin. tut. l. ult. injin. infr. si major fict. alien. si-
nc decreto non possunt , ut hic : adde qna; dixi ad /. 3. supr.
dc don. pioptvr nupt. Qtiid 1 mobiiia possunlne donari propfer
iiupt.as sine dccrcto ? f.ossunt : moderale tamen , et ita accipe
/. I. Sujir. si advers. donnt. Quippc d. lcs cura nostra lege ,
unius constitutiouis duaa suut parlcs : quarum n:ec est de prae^iis :
altcra de rebiis mobiJibus. liis ctiam congruit /. i. C. Greg. si
aduers. donat. spont. fac. Potcst et illud addi , Minuri viginti-
quuique annis pcrmifti donalionem ejus , a quo hcrcs instilutus
cst ab hostibus rci!i,uendi causa T\oveU. ii5. cap. 3. 5. i3. adde
Ci.jac. 7. obs. 24. adde quae scripsi ad /. 3. in fin. iittr. si ma-
jor factus. ^ ir J J
(9) l- i.ff. h. t.
(10) Tutoiera pupilli sinc dccrcto alicnans , vcnditionis nomine
rcs proprias obligat. Pupillus co rasi, rim suam rcrlc evincit : nec
tameu curatoris obiigalio dissolvitor. unde coliig.inl , Acccssori.,ni
non sequi suum principale , ubi jn acccsborio eade.a nou est ratio.
(11) Id est , ve.sam fuisse.
(.2) Miuor vii.dicans sua prf«dia non jurc alionata , prctiura i'e-
sUtue.e tciiclur , qiiateuus ... ejus ulduatcm versum probatur. /. 32.
§• 4- ^- de adm. et peric. tut.
(.3) Veisnm fuisse , |,robarc cmplor tenett,r , non f.iisse Tersnm
d,cere , ipsi miuori saiis esl. adde /. 16. infr. h. t. Apertius di-
cendi.m csl ? E.nptori probationis onus incutubere , si tuturi vel
cuiatori , ut hic : non si ipsi jn.piilo pecunia est soli.ta. /. iG.
in/r. t. g. $. i\. ff. de jurejiir. Qucd do cmptcre di(liii.. esl , io.-
ciui. i.oii l.abet in crid.to.c , cui sii.c d.st.i.clio..c p.ob..iidi ouuj
incun.bit. /. ,. /. 2. Siipr. si adi'ers. cred. Piacct et .ih.J , Si
conlractus ipso ju.e nullus fuit , ccditoris cs.se probatioucn : si
juie valiiit , minoris , vidc Moli... t'e u.uir. qu._ 38. uum. 284.
(i4) Vcnditio quot.cs solc.i.aalc ocsi.liulur , picl.i uaU uulilas
i.ou spectatur : scd ip ius tanlii.. \c.iditioiiis ^itiuin. vide /. 2.
supr. h. t. A eiidiloicn. , p. .0. 1 ipia.i. ^cciiudo casu rcsl.lui iililii.s t-st.
(,j) Solc.iuitale p.icdu luu.o.is vcid.tio dcstitu.tur , qux tit *i-
nc decrcto.
536
LIBER QUINTUS
do vili prelio (ractare , cum Senatusconsulli auctoritas trm (i4) cum (i5) usuris , ffuac fisco deherentur, pupillj.
non off(.'rentes (iG) , fundos [ provincialei ] cilra decre-
letenlo doniinio alicnandi viam ohslruxcrit. Si vero ja
re (i) inlcrposito decrelo vendilionein (2) vili prelio
ejus posscssionis , cujus vires ignorabat , fecil ; juxla per-
pelui Edicli auctoritatem in inlegrum reslitulio , causa
[ tamen ] cognila , pra;belur. S. 12. Kal. Decerabr.
ipsis AA. CojNss,
De <vre alieno.
\i. lidem AA, ei CG. Leonlio.
cognita
OB (3) res alienum (4) tantiim (5) causa
Pr«sidiali decreto prsedium ruslicum minoris provin-
ciale distrahi permittitur. Dat. 2. Kal. Maji , HGraclicv ,
CC. CoiNSS.
Dc pnedio vcctigali , i^el patrimoniali ,
szVe emphyteulico.
i3. lidem AA. et CC. Zenophila;.
ETiam (G) vectigale (-) , vel patrimoniale (8) sive em-
ph\ tenticnra (9) praedium sine decrelo Prsesidis di-
stralii non licet- Dat. 8. Kalend. Septemb. Sirrnii , CC.
CoAss.
De pretio restituendo.
14. lidem AA. et CC. Plirominio.
CTere viri prudentissimi Papiniani responso , c33tero-
rumque , quorum precibus fecisti mentionem , sen-
tentiis , ac doli (10) mali exceptionem oppone , pretium
ob (11) eorum(i2) dehitum solutum (i3) probans, si sor-
tum Prsesidis venundatos cum fructibus
Kal. Decembr. ipsis CC. Conss.
peiaat. Dat. 9
De procdio in solutum dato.
i5. lidem AA. et CC. S
amno.
ST minor vigintiquinque annis pra^dium ruslicum , cu;i.
aliud (i^) deberes , sine decreto in solulura fi8j de-
disti : dominium a te discedere non permittit SenatuicoL-
sulti auctoritas. Dat. ik Kal. Decemb. CC Cosss.
De rei vindicatione , vel condictione , el prdii
restitulione.
x6. lidem AA. et CC. Eutycliiae.
SI pr^dium rusticum , vel suhurljanum ( quod ab ur-
banis (19) uon loco , sed qualitate (20) secernilur );
in pupillari setate constituta , lutore auctore j vel adulla
sine decreto Praesidis provinciae in (21) rjua situm esl,
venundedisti ; secundum sentenfiam Senatusconsulti domi-
nium ejus, sive (22) jus a te discedere uoa poluil . sed
vindicationem ejus , et fructuum (23) , vel his noa exi-
stentibus (a^) , condictionem competere constitit. Empto!
autem si probare (20) potuerit ex cxteris facultatibus (36^
obedire te muneribus (27) sive oneribus nou poluisse , ad
utilitates (28) praeterea tuas cessisse pecuniam , quam pre-
tii nomine sumpseras : doli (29) exceptionis auxilio prt-
lium (3o) cum usuris quas praestitura esses , et suraptus
meliorati prelii servare tantumraodo polest. Dat. 6. Id,
April. Anchialo.j CC. CpNSS,
(i) Aliud cst , vcnditionem jure non fieri j aliud , minore prctio.
(2) Minor advtxsus venditiouera restituitur. l, 2^. ^. i. vcrs.
itcin ex dwerso, jf. de minor. vide l, i. l, 2. supr. si advers.
yendit.
(3) /. uU. infr. h. t. l. 5. ^. 9. %. ^\. ff. h. t.
(4) Siih. et similes casus : de quibus vide Accurs. Nec enim ,
ut liost.ri loqiunitur interprctcs , taxativce dictiones excludiint casus
siiuiies , in quihus par aut major sit ratio.
(5) Iino non suliicit , ut sit ks tantnm alicnum^-^ed etiani re-
quiritur , qt creditorcs cura eflecta id cst , rcipsa solutionem ur-
gcant 5 iit usnriB ratio id exigat , ut judici constct , minori noa
cxtare res alias ex quibus possit satisfieri. d. l. 5. 5- O- '» jin.
ut res jninus danuiosa; di.^tiahantur , ne res magni momenti pro
exiguo debito vendatur. l. 7. §. ^. ff. de minorib. tutoris quoque
aulorilas requiritur , /. 2. /. 3. supr. de auctor. causce cognitio ,
/. 6. Supr. h. t. decretum judicis. /. 22. supr. da admin. tut.
et ut post decretuni interveniant subhastationcs. /. 7. 5- ^- ff- dc
niinorU). ]et;itimo teinpore factse. argum. Auth. Hoc jus porrrctum.
supr. d; saerosarwt. cccles. l. 4. i']fr- d'^ J^^^ ^^ jure hastCE.
vid. Rol. a Yalle 1. coiisU, 33.
(G) Id e.st , non modo rainortun propria praedia , sed et vcctip;a-
lia , id cst , craphyteutica a civitate , vcl a Principe in empliy-
teusin accepta , vel conducta sine decreto alienari non possunt.
(7) Vcctiiialia pra^dia , civitatum praedia emphyteutica quse quis
in cnjpliyteusin a civitate aliqua accepit. /. i.ff si af^er vcctigalis,
(8) Palrimonialcs fundi sunt qui ad Principis patrimonium per-
tment. infr. de fuiid. patr. quoruni alii privatis dantur in cm-
pbyteusin , alii locantur.
(9) Empbyteuticarii fundi qui emphyteutico jure privatis dantur
a priucipe , qui tanien patrimoniales sunt et dici possnnt , qtiod ex
patrinionio privato principis sint. /. 12. infr. de fund. patrim.
(10) Unli mali e.\ceptio datur interdum adversus pupilium. /. iG,
in Jin, infr. h. t, ■ ,
(11) Si tutor ex pretio fundi pupilli Grcditoribus salisfecit ,Tuit-
duui alienatuni pnpiihH vindicarc non potcst , nisL sorlem cuni
usuris emptori i-estituat. /. pen. in jln. ff. h. t.
(12) Id est , pupillorum.
(i3) /. i3. infm.ff: h. t.
(i4) (^Juod aciiicet pupilio profuit.
(i5) /. 16. in fin. infr. h. t.
(16) /. 4- in fin. supr. h t.
(17) Immobilia pro alio debito noa possunt iu solutum d^r. j;
ue decreto. /. 4- supr. h. t.
(18) Qui solvit , alienat. i
(19) Prisedium rusticum ab urbano , non loco , sed qualitate differl.l
(20) Qualitas prpedii qu.\; bic dicitur , alibi dicitur matena. th
de /. 198.^;: de verb. sign. u\>j 3- Ecbg. 1. c. 197. genus Tide!
/. 166. ff. de vcrb. sign. obscure : dtcendura apertius : Qualst^"
est , qua quales dicimur : id fii autem non cx qualitatibws oniiu-i
bus , sed his tantum quae fiicile non mutantur.
(21) Auctoritas interponenda est per judiccm , nbi res ^*^ f^^
intetdura sufficit intcrposita a iudice domicilii. /• S. § fi-ff "■ ^-
(22) Non tantum dominii piipillaris , scd et juris pufa servitutis
vel emphyteuseos alienatio prol.ibetur. /. 3. 5- ^- i^ ^- '•'5'''^
communc fundus pupillaris habet cum dotali. vide t.ujac. 7. of*- ^^.
(23) Pupillaris fundns alienatus sine decreto judicis ncn tantmn
petitur : sed et fundi fructus. Goth. Vide Johann. Cop. Ue fu-
ciib. lib. 4- cnp. 1. Ans.
(24) Condictio viudicationis subsidiaria.
(25)Di.->:i ad /. 10. supr. h. t. cui adde negativam directo pro-
bari non posse. /. 23. supr. de prob.
(26) Mohilibus. /. 5. $. 9. ff. h. t.
(27) Adde /. I. injin. supr. qui et adi^ers. quos,
(28) /. 14. supr. h. t.
(29) d. l. 1. i. rj. €. i. ff. de cuntt. furios.
(30) d. /. 14.
CODICIS REPETIT.E PR.r.LECTIONIS.
Dc prcedio communi.
ru : Arl instar pnim pn-psidialis decreti
paiis accfdiJ. Dat. Jd. Januarii *.
O^'^
concessio Pruici.
17. lidem AA. et CC. Philippo.
IrVler omnes minores nec commune (i) prjedium sine
decreto (2) Praesidis sententia Senatusconsulti distrahi
patilur (3) : nam ad divisionis (4) causam provocante
tanlummodo majore socio , ojus alienationem , et sine de-
crelo ficri jampridem oblinuit. Dat. 7. Idus Decembr.
CC. Cor<s3.
De debilo Jiscali.
iB. Impp. CoNSTANTiN. A. et Constan. C.
ad Senatum (5).
SI minores , vel ex palris nomine , vel ex suo , debilis
[ dumlaxat (6) ] fiscahbtis (7) urgenlibus (8) ,
yel cx privalis coritractibus repcriantur obnoxii : decreti
inlerpositio [ a ] Conslantiniano (9) Praelore celebranda
est , probatis examinatisque causis : ut palefacta rferum fi-
de , lirma venditio persevcrot. Dat. 12. Kalend. Januar.
PROIilAKO et JULIANO CoNSS. 322.
T I T. LXXII.
QUAINDO DECRETO OPUS KON EST.
De volunlate pairis , vcl testaloris.
l. Imp. Severus et Anton. AA. Valentino.
OI prohare potes , patrem (lo) pupilJi , cujus tulores
iJ convenisli , consensisse , ul reddito libi preedio pretium
reciperet : id , (|uod convenit , servabitur. Necjue enim
iii ea ro auctoritas Praesidis necessaria est , ut tutorum
solJicitudim consuhilur , si voluntati defuncti pareant. Dat.
0. Kalend. Januar. Antonino et Geta Conss. 206.
Dc voluntate parentis , vel testatoris.
3. Impp. DiocLrTiANus et Maximumis AA. ct
CC. Stratouiciario.
pRa^dium rusticum vel suhurhunum a minore viginli-
-1- qmnque ann»s alienari sme decreto Prxsidis nisi
Frent.s (,,) voluntas , vel testatorus (.3) , e, t Js bo-
ms ad mmorem pervemt , supcr alicnamh eo alu.uid
mandasse deprehendatur , nuila ratione potest. Dat. 12.
Kal. Apnl. iV/cowe^/fc , AA. CoNss.
De festibus detritis , et animnlihus supervacuis.
4- Irap. CoNSTANTiNUs A. ad Populum.
jpT (i4) sine interposilione decreti tutores et curatores
J^ quarumcunque personarum vesles detritas , et (i5)
supervacua animalia vendere permittimus. Dat. Id. Mart
CoSTANTiNO A. VII. Ct CoNiTANTIO C. IV. CoNSS. 3^6
1
De concessione Principis.
2. Imp. AuRELiANUs A. Pulchro.
.lud requrrendum est , an adito Principe (i.) Salurni
uu» N rr Clanssimus specialitcr jus veuditionis accene.
TLlud
accepe-
/^.K Mia^n 01 Kh V''p-.V --^ non provocet , et rnlerir^
( elK.i„M non n !n.;.f,?' """"'""° ""'""'^iii''« •'^"a dividerc
L„.u" ;.,^ .K YS, 'ou^^r "^- "-i-O l-utat post Cnueuin
condit.one,;^ "lel.oren aci Tcere . r^'' ' T'''" ^'^"'"'- ^^^'"^
quidquaia co.uinerci, l.alR.c vulf avrr j ""• '" "'''^^
Coui. s^;l:t ; ;e a.r:;;^:;.':^^':! T'^ ^"'^^ "^^*^^' -i-
•lou pote.U. /. e:c catre ■ ?8 « T Tp t"''"""" P'"^'°^»'-'^ ?
cin. d. /oco. ^"«'""'^ '^- i- 2.^ de casircns. pecuL. So-
//\ ^^^**'^*-' »""i'ti"' hoc verbiim.
(4) "■ t- i. §. 2. in fin. d l •- l tn fF J
(5) Ad Sever. Hal. "^ ' " ^' -^ '^^ ""«• '«'•
(6) Vl etl. ,2. ..upr: h. t. tantum.
L) Jecieto interveni..„te rcs minoris alienari potest nr.inf..r r
Ka c de .Uum puta prople,- dacias et colkcla.. lUd ' ^*'' ^"
/^r^^/r P'*l^" ••'"» Con^tanlinopolifanis . dixi .id / o ,„
Tom.lV.
T I T. LXXIII.
Sr QUIS IGXORANS (i6) REM MINORIS ESSE,
SINE DECRETO COMPARA VEftlT.
De prcescriptione.
1. Imp. GoRDiANus A. Felici.
01 ea qu^ in jura tutoris , heredilario , vel honorario
»^ titulo successit , possessionem tuara vendiderit : si ni
pupillarem distraxit ; emplor qui sciens (it) a tutoris he-
r^de mereatus est , cum olMcium (18) mo.te iiniatur ,
alienam rem comparando , de temporis intervailo nuliam
potuit acquirere defensionem. Si vero ut suam diilraxit ,
ignoransque rem aHenam emptor comparavil , neque st.',^
Um (19) per traditionem (20) possessionis dominus effe-
cius est , sed tantummodo adversus te statuti (21) tempo-
lir°? S°"o'>"-'^"' P^*'"^ ^"°^"^ hcredilariws revendi potest sine
ecreto. /. 3. mfr. h. t. l. 7. supr. de pact. mt. ernpt^ L 5. y 6.
Jr- "e reb. eor: qui sub tut. • r >■ J
niJ!.' p^i^l''*^''^^'/'^'"'^'^'^ permissione res pupillaris potest distrahi.
nii.c bald.is : Rescriptur>i princtpis . inquit , idem operatur , 4fuod
aecrelum mferior-is , soicnniter enunciatum. ct Salicetus , Co«c«.
sio pr-incipis specialis habet vim decreti. adde /. 2. ir. h. t.
(.2) /. I. supr. h. t. ■"
s ^.I^V^^*"'' ^^^'-'"^''o *»"e dccreto facta tesUtoris voluutate. l. i.
J. ^- J/. ae rebus eor. qui.
04) Pa.s legis 22. infin. supr. de adm. tut.
{i^J d. l. 2-i.
(iG) Qui.l si sciens ? vide speciem apud Harmenorulum 5.
(":) Qu. rem minoris tanquam minoris cmit ? non praescribil :
/ o?";!>' '"'''"'" '■' *'""-' "^''-^ ' qM.nq.,c,mio prascrib.t.
(.8) 0/l,c,u,n morte tm.lur. /. ,,. supr. de ne^m. qu«dam ta.
mui l.oJic conM.efud„,ibus nominllis iuredaaria facla tuut , vclu-
11 pintcrnarura , dapiferorum et his !.im,l.a olHcia.
(<9) Qu, rcm ahenam lynoraus comparat , non fit statim dommui.
t. !0) i. 20. (f. de adq. rer.
(.«.) /. -i. infr: tit. prox. id e.t , qiunqueuuii. vide /. 3. infr.
68
/r^
38
LIBER OUINTUS
ris ( ciim (i) te lcgilimae anlalis esse non diffiloaris )
i)olest uli prjescriplione. Dat. 5. Idib. Septembr. Pio et
^oMiANo CojNss. 239.
Z)e vindlcationc prcvdii , et de fructibus.
1. Idem A. Crispinae.
SI contra aniplissimi ortlinis decrctum possessioncs tuae
distracla; sunt , conveni earum possessorem , ut ( si
iia probaveris gestum ) et possessio relrahatur , et fru-
clus (2) universi rovocenlur , si non bona fide empto-
rem fuisse , qui emit , conslilerit. Dat. 16. Kal. "^ Gor-
PlAftO A. U. et PoMPElANO CoJNSS. 'X^T..
TJc secundo emptore , el de prcescriptione.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Agathae.
I30ssessiones [ tuae ] rusticae , vel suburbanae sine co-
gnilione causse et inlerpositione decreli contra Sena-
tusconsultum alienatae , nec a secundo (3) emptore recte
ifiientur , nisi statutum (4) temporis spaiium intercesse-
rit. Dat. Id. Februar. Nicomcdicv , CC. Cokss.
Si emens a donatario prccscripseril.
4- iJdem AA. et CC. Alexandro.
QUoniam (5) adversus emplorem , ad quem ex perso-
na ejus tui contra Sanalusconsullum donata (6) res
est , juslo titulo inlerveuicnte ea res de qua lis est ,
Irausilum fecit : requirere oportebit , an prffisenle priore
domino , et majore (7) tffeclo , sine coniroversia bona
fide decennio , vtl absente viginli annis , qui quaestionem
patitar , possessor fuisse rnonstretur. Quod si apud Gravi-
tatem tuam manifeste consliterit , sine uUa cunctatione ,
liabita longi temporis pra.>scriptione , petilorem oporlebit
excludi. Dat. 6. Id. Jun. Dorostoli , CC. Co^ss.
(1) Praesumi qncm niajorcm esse lioc ipso qiiod minorcra sc
iion contcndit , cx Loc loco uotat Baldiis. Est et hoc notandum ,
\'cteri etiam jure prrescriptiones advcrsiis minorcs nou cucurrissc ,
nisi majores factos : hoc est , a]j initio non cucurrisse : quod et ex
hoc loco , ct /. ult ii.fr. h. t. l. 3. infr. qnibus non abjicitur
Inngt temporis prcescriptio , prohari potest : licct Jiistinianus hoc
sihi trihuat //; /. ult. supr. in quib. causis in iiitei^rum restitutio
non est neccssaria. uhi fiost Placcnliniim rtfert Accursius Justinia-
riim ca (nm scnhentoni hihissc : ncque hiijus liigis recordatum fuis-
sc. vide phira apud Baldum 6. de prcBscript. 1. num. 29.
(2) Eem suam sine dtcreto alienatam , minor cum fnictihus
viudicat , nisi einptor fucrit honae fidei. Is enini frurtus hicratur ,
ctiainsi jirpf^criptionis ttmpus non imjilcvcrit /. 48. ff\ de adq. rcr.
(3) Miiius icgitimc alicnata vindicat minor etiam a sccundo
cmj>lore , nisi socnndns emplor sit munitus priescriplionc.
(4) Qninqiicnnii scil. /. 1. in fin. supr. h. t. l. 2. l. 3. in
fin. infr. tit. prox.
(ii) Minoris res donaia est absqne senlontia jtidicis : donatarius
cnui altori ciiidam vendidit ? Yiilt h;ee constitiitio emptoiem rci
niinoris , cum jnstnm tilulum ha])cat jiosscsssionis . onni rom post-
qunm minor niajor factus fiicrit , possc prrescriliorc dcccnnio , si
minor ipse sit pircscns : viccnnio , si absons. Sjnops. ISdsH. 10.
iit. 4- cap. 62.
(6) Emcns qui ab co comparat , cui minor donavit sine d*cre-
io , rontra njinorcm pr,ie*crihit , a die qua major factus ost , do-
cennio co prsesente : vicennio , eo ahsente. /. 3. in fii. infr.
tit. prox.
(7) Y\(]c qii^ scripsi ad /. l. in fin. supv. h. t.
(8) Adde lih. -i. ut. 4(J- supr. djireninl tanien intcr se : hW
enim titnhis est , de causis qnre ipso jure nulia; sunt : ille do liis ,
qiKT nisi ratse hahentur , rcsciiidi jiossunt.
T I T. LXXIV.
SI (8) MAJOR FACTUS ALIEXATIONEM (9)
FACTAM SlNE DECKLIO (lO; RATA.M HAIiLEKlT.
Licet minor faclus major ratam haheat alienaiionem prx^
dii intra diiaidiuin justi pretii vendUi , putcst niJiilomi'
Hus ipsiiin vindlcare , iiisi justwn pretium suppleatur .
vcl in dehito compensetur. Salic.
1. Imp. GoRDiANUS A. Liciniae.
CUm proponas , curatorem patris tui non inlerposito
Prafsidis decreto prajdiuni rusticum heredi creditoris',
seu tutori ejus destinasse venundare , eamque veoditio-
nem (u) deceptum patrem luum ratam habuisse, si mi-
nore pretio distractum est prasdium , el inconsulto errore
lapsum palrem tuum (12) perperam venditioni consensmn
dedisse constiterit , non abs re erit superfluum (i3) prelii
in corapensationem deduci , quod Praesidis provisione fie-
ri convenit , cujus solertia; congruum esl , si diversa pars
honam fidem non amplectatur , in (i4) arbitrio ejus po-
iiere , an velit possessionem cum fructibus reslituere , ita
ut foenebris pecunia cum competentibus usuris restilualur.
Dat. Non. Octobr. Pio et PorvTiAMo Co.nss. aSg.
2. Idem A. Alexandro.
SI (i5) sine decrelo Pracsidis prandia lua a tutore tiio
aheuata sunt , nec speciali (16) coufirmalione vel (ii
bona flde (17) possessor fuisset ) staluti (18) teuiporis es.-
cursu id quod perperam est actum , fuerat slabibtuin ,
Pifeses provincias possessionem iu jus tuura retraliet. Dat.
7. Kalend. Januar. Pio et Pontiano Conss. 239.
3. Imp. JusTiMANUS A. Menna? P. P.
SI quando sine (19) decreto minorum , vel adhuc sub
Guratoribus constitutorum , vel per veniam aetatii eo-
(9) Venditlonem Bal.
(10) Et ita hic titulus pcrtinet ad cansas qu.ie ijiso jurc milloe sunt
(1 1) Yendilorilius competit beiicficium le§is 1. et 8. supr. dc
rescind.
(12) Beneficium d. l. 1. competit heredlbus.
(i3) Rcs ita hahct : Patris mei curator funduni digDiim quadra-
giiila , patorno creditori , cum ei tantum deccm dcbercnliir , in 1
soliitiim dodit Paler niajor factus , veuditionom ralam liabuit , I
mox decessit ? jiossum co casu adversiis creditorem agcrc , mI aJ
supplementum justi prelii , vcl nt fiindus cum fruclibiis rcsliliia-
tur ; refusa ci sorte fceuchii, ejusqiie usuris , et ita jialiis ralihabitio
vcnriilioiicm ipso jiire nullam confirmare potuit. Patris contirniano
potcstalcm mihi adcinit agendi jurc minoris , juie majoris noT
adomit. non dico vcndifiiSncm omnino nullam , jus ilUid c>\. min'--
ris. IJico patiem dcccptum fuisse uitra dimidiam jiisti pretii ; quoif
cuivis majori licet dicore.
(i4) Dixi ad /. 2. supr- dc jvscind.
(t5) Si sine decreto vcndiiio facta cst, cl ne major quidero factiis
vciiditioncm ralam hal>ucrit, noque longo u<u xuplv; proprio , roni
comparaverit cmptor honie fidei , qui emit , cum riuctibus «.iiii
restitiiit. Synops. ihid. rap. 64-
(16) Ut l. 1. supr. h. t.
(17) /. I. supr. tit. prox.
(18) /. I. /. 3. supr. tit. prox. qiiinquennii /. 3. infr. h. t-
(19) Sine docreto alicnata les pupilli \el minoris ciii ve! cinafoi
cst , vel retatis vcnia concossa cst , rafa est , .«i post vige-iira-iiii
quiiitiim annuin wtatis ijxse minor ejii.svc hores qiiinque conlioi"^ ^
annis nihil conqiiestus fuorit , ut hic : Synops. Basd. 10. Ut. i^-
c. 4. et i. Harm. \n. J. 3?. Goth. Inteiloctuin hiij'is /. viJ.
aj.ud Moutan. de Tutcl. cap.33. num. .^5i. 55;. .56;. nseq<]. Ans.
nim curain excedentium , res alienantur , vel supponun-
Jur, et ad perfectarn wlaleni iideni minores provecli , lon-
go (i) silentio (2) querelani Jiujusinodi Iradiderint , ut
inulilis alienatio , vel suppositio diuturno silentio robore-
tur , certum tempus ad talem confirrnationem prsefinilurn
esse ceusemus. Ideoque prfficipimus , si per quinque con-
tinuos annos post iniplelam minorem aetatem , id est
posl (3) vigintiquinque annos connumerandos , niliil con-
questus (4) est super tali alienalione , vel suppositione
is , qui eani fetit , vel heres ejus , minirae posse retra-
ctari eam occasione praetermissiouis decreti , sed sic lene-
re , quasi ab inilio legilinio decreto fuissct res aliojiafa
vtJ supposila. f Cinn (5) autem donationes a rAinoribus
necdum decreto celebrari possinl , si miuor , vel poit ve-
niam aetslis cem iminobilem donalionis tiluld in aliuin
( exccpta. (G) piopler nuptias donalione ) transcripseril ,
non (7) aliier lioc lirmiiatcm habebit , nisi prst viginti-
quinqiie annos impletos , inter pr^^esentes qnidern decen-
niun» , inicr abseules aulrm vicenrjiurn donatore ac.uie-
scMil.^ offluxerit : ut tjimen in heredis (8) persona iilud
tantammodo tempiis accedat, qnod post ejusdem (q) Jie-
redrs rniuoris «lalem silcnlio fransactum sit. Dal. Idib
April. Dtcio V. C. Co^s. 629.
T I T. LXXV.
DE (10) MAGISTRATIBUS (ir)
COJSVEKIFJNDIS (l2).
1. Imp. AwToNiNirs A. Mutiano.
CI Magistratus a tiitoribus seu curatoribus quos tibi de-
O derint , seu nominaverint , slipulati (i3) sunt se eu
mmine indemnes (i4) fnturos , el si cjuid pncstitissent ,
repeaturos , mque eam rem fldejussores aceeperunt : extra
rini salvain foie satisdationem , aclio , quam adversus
tutoi-es seu curuiores tuos instiiuisli , alienam obligatiouem
CODICIS REPETIT^ ra/ELECTlOXIS,
53^)
non rpsolvit. Sed adversus Magistralus qui curalorem de-
deiunt, actio uiiJis ita (i5) demum competit,si univer-
sis bonis excussis , revocatisque quae eum in fraudem alie-
nasse constilent , indemnitati tua» in solidum satisfieri non
potuit Quam si cxcicueris , mandatis libi ab eis aclioni-
hus adversus hdejussoi-es quos acceperunt , consistere po-
tes , Jicet ut.lem aclionem sine (16) cessione habeas. Ac-
cepla JNon. Januar. Duoiius et Aspris Conss 21 3.
2. Irap. Alexand. A. Paterno.
TN heredes (17) magistratus , cujus non (r8) laia culna
X idonee cautum pupiJIo non esl , noii solet actlo dan.
1 P. 3. Non. Jul. JuLiAKO II. et Crispino Gonss. 2?,"5.
Magistratus qui sunt sohendo habent henefidum
divisionis.
3. Imp. GoRDiANus A. Probiano.
01 tu et collega (19) tuus , cum Magistratu fungeremi-
Wp nj , rninus idoneuin tutorera dcdistis , cautionemque
idoneam non exegislis , ncc alias servari pupillo iudemni-
tas potest , et utiique solvendo estis , pro (20) vinli par-
te , in vos actionem dari non injuria postulabis. Dat. .'j.
Kal. jNovemb. Pio et Pontiano Conss. 2^9.
Contra Magistralum agitur in suhsidium , id est , excussis
tulorihus , collegis et fidejussiorihus. Salic.
4. Idem A. Aruntiano.
k D-^ersus norainatorem fuloris , vel cuialoris minus
J7X. idoiiei non ante pcrv<>niri potest , quam (21) si bo-
nis nominatt , itemque fidej.issoris ejus , necnon collet,'a-
i-um . ad quoinm peiiciilum consorlium administratio^ns
spectat , excussis , non sit indeiunitati pupilli , vel adulli
(1) I.ongum sikiitiuni , quinqiie .inni , ut hic.
(a) Tacitus coiiscnsu.s supplcl flcfecluiu dccreti.
(3) Piiesciptio quiiu]ucnuii niiuori currit ab anno vigesimo-
(-i) lliuc coilii.unl , siniiiicem (luerelain coram vicinis ratiha.
fjitioiicin inipciluc.
Ci) Donare cliani cum dccieto res suas minor non potest. Ouid
'^tJl s ■mmun' n'"''"'' '"" ''"""^ '.' '' P°*' vigos.mum qui^uiu
t^ . n^nf ? ^''•';^""'« , r''«scns : viccnnio absens lacncrit ? dona-
!>"'.?;'"; ^"" " '''"'?'""" "^ ^^'"P- -1^1-ctur, decesse.
nost r.mrl , ,'"" "''""^ \"'' "'"' ^'''^'^' douationcm revocarc :
ptias don.i cnt? rata vd ab .,,so inil.o donatio cst , h-c leee ■
,J, . c'xcc|.|,o ,i.gnl;e. niinor do,-,ure nroplcr nuptias oo-
f^Jot ""' ^ '*"""'■ ''°"=^' • ^'^' '^^ '• 4- supr. de
(:) Sccunda c.xccplio , Donatio facta a minore sileniir, 1^„„;
tempor.s firmalur , id csl dcccnnio intcr pra>?c ntcs wccnn, o T
abscuues co.„puta.ionc facta a major. .xta'tc"Cto'ris '° ^''""
(Q F' '"/'"" '"^'••••''■%'''^''" o,.c.atnr qnod silcnlium defuncti.
Accu- i^ '"; "'"""" ^""'''^" = mmorsilenuo etc. et ila Lit
Accu.s.us: qnod ila Grreci ,ccle l.ic .nlc,,Motantnr , ; J -'•..'
(»o) \idc L. -a-. U. 8. ■*■
(II) Suh. munici] al.bus vcl duumviris qni tulore^ vcl c.ir.lnrr
^ederunt , aut nominavcrunt , nec ab ns slltisdatt;:;;»;!^::^!;
rc.n mmons salvam forc : ut hinc constet , hanc aclionem pcrti-
ncre ad tutores ct curatorcs qui satisdarc tcnentur , ut sunt lc.-iti-
mi et dati s.ne inqmsitione : non ad testameula.io. , eosve qui in-
qu.sit.one dati sunt. /. ult. su,n: de auctor. vrcEUanda. Et l.aic
m provmcns. Aam in u,be alia ratio cst. di.^i ad /. uit. infv. h. t.
Cii) Non est hic titulns usitatus apud Gallos. vide Buaiion. in
legil^us abmgat. duobus locis.
(i3) Subs.diaria est haec actlo , quia priusquam catur ad Duura-
vnos , discuti oporfet bona tutoris vcl cui-atons , et levocari actio-
ue Pauliaua , sr quae tntor vcl cuiatur alici.avit in fra.idcm mino-
ris: itcm cxcuti bona fidcjussornm , et collcgas tutorum , q.,i ipsos
tutores susnectos non feccrunt , ut liic , ct l. \. /. 5. inf,-. h. t.
(i4) Judiccm noii corruiupit , qu. indcmnitatcra ci poUicetur :
per contranum. J.idcs corrui.lu^ non ceusetur , qui indcmnitat.m
s.bi Praejtai-i stip.dalur. adde /. si quis ux.H. 02. $■ si fu^^iu^u.u.
'^;-^: «'■/«'•''•»■ '• eum pn) quo. ir.J'. de in juf ^'ocand'.
(i;j) Utilem act,oncm Jcg.s cautionc babei.s , diroctas quoque »1-
bi maudan rccle potcst pclere. /. i. j. ,. .ers. sin autem ab aiio.
Jlf. de supciftc.
(16) Vide quae nolavi ad /. i. /. 4. y^ rem pupill.
(•7) ^- 1. 5- 7- /• 4- /■ 6.# h. t. J. 1. infn. Inst. de su.
tisd. tut. '■'
(.8) Hanc ncaalivam Cnjacius i3. obs. 3g. expungit : ut et la
/. 1. supr. d,: htv. tut.
(ly) ColKga quid? vid. /. 173.^ de t^erb. sign.
(jo) Simul dchuqucntcs c(.11c-!<b iilil.ter tenentur . si ambo s.nt
solveudo : vel ita , Ma?istrat-,s qui sunt soiveudo ,'habent ben^H-
ciu,u divu.oiiis. adde /. i. 5. 9. /. -. ,'„ fin. ff. h. t.
(ai) Contra niatjistratum asil:ir in' siibsidium . id est , cxcysiii
tutoribus , coUcgis ct fidejussonbuj. /. 5. Injr. h. t.
54o
salisfactum. P. P. Id. Marlii
CoKSS. 243.
SnJfi.cU tulorcs fuisse sohendo tempore depositi offudi
ut ad Tiiagisiralum non possit pervciuri. '
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Eu
I
N Magistratus municipales (1) tulorum nominalores ,
si adminislrationis (2) finito tempore nou fueriut sol
LIBER QUINTUS
Attico et Prxtextato
6. Imp. Zeno A. /Eliano P. P.
GUm sit adjecla Pra^ioris (4) senlentia , geueralem cu-
ratori administrationem mandantis , et quod earu
pro more sequitur (5) decretum pariter sit compositum •
manifestum est non curatoris dalionem fuisse iuvaiidaiu'
sed in a;stimanda (6) aduliaj subslantia , Scribae (')
vitium , qui lanquam non (8) amplius ducentis Jibrn
auri patriraonium valeret , fidejussorem acceperat mfer-
in quo casu non (9) curaloris erit ralio repre-
geniae.
cessisse
vendo , nec ex cautione fidejussionis solidum. exigi j>ossit, hendenda , si qua lassio rebus minoris illata fuisse adver-
pupillis quondam iu subsidium (3) indemnitatis nomine sus legum ordinem comprobelur : sed super ueeliHen-
actionem ulilem competcre ex Senaluscousullo , quod au- tia (10) vel dolo Scriba? , qui veram substaniia; taxatio-
ctore Divo Trajano , Parente nostro , factum est , coijsti- nem passus est occuliari , Jegibus (11) erit agendum
tit. Dat. 7. Idib. Decemb. ipsis AA. Cojnss. Dat. 5. Kal. Januar. PjAsilio V. C. Co.ns. 476!
(i) h 1. ff. )i. t. 1. 1. §, pen. ff. ad municipaleni.
(2) Siifficit tutores fuisse solvendo teuipore depositi ofiicii , ut
ad magiblratum uou possit perveniri : adde l. 5. iii fln. jj:. dc
'confirm. tiit.
(3) /. 4. supr. h. t.
(4) Sul). tutelaris , de qno vide quae scripsi ad /. i. supr. dc
inlorihus ct cnratorihus illustriuin. Goth. Intellect. hujus 1. vid.
ajRid Lconin. etncndat. lih. 1. c. i^- "• 18. Ans.
(5) Praeposlerationcm dubitationem facere in hac lcge qiiidam
putant , inquit Baldus : quasi adminislratio generalis ante decreta
fucrit , quam inveniarium factum fuerit , aut datus fidejussor. Vc-
rum sciondum est hanc legem pcrtiuere ad magistratus majores ,
pula prselorcs ct preejidcs : in quos tamctsi a dalo liitore , vel cu-
ratorc satibdationeni uon cxegerint , rera pupilli salvam forc , noii
datur tamcu hacc snhsidiaria actio : sed iu saibam qui non idonee
satis e.xcgerit : ct in eo itaque Magistratus niajorcs a inunicipaH!)u3
magistratihus dilfcrunt.
(C) Si scriba ( qui inventarium composuit.) niinoreii» aestima-
'Toncm tccit , et cx ea fidcjus.sorcm reccpit , tcncbifur raiuojii actio-
ivi in factum , iiecjuc eo Uiin.u dalio ctuiibii» Yitiabitiu-, iacit
/. 1.5. 8.^. h. t. dlxi ad l. 28. mpr. de jure dot.
(7) Praesidis vcl proetOris sc. non cujusvis judicis : clarissimu<
cnini appcliatur in IV"ot'. 94. in epilogo. et evidentius in Novella
Constantini Porphyrogennctifi trspi ^o><j ffVjyjSiiwj ra (Tipi^n- ''"'''"
Cujac. 16. ohs. i\.
(8) Invcntario rcrum niinoris sestimatiouem earuui aJjiciendam
esse ex hoc ioco notant. ar^. l. si quis iiitra. 7. infr. dc bonis
proscr. Sed tamen Baldus restimationem praecise nou exigit , ^Cit
carum desiguationciji certam tantum , forte quod in rebus minorum
aestimandis ipsi tutores possent dcclpi.
(9) Yendens curator rem sui pupilli , vcl adulti , uti ea in in-
vcntario puLlica autoritate ( hoc cst , a personis puhlice ad id Je-
stinatis , vcl a judice datis , ) eestimata est , uon tenetur , hc.t
cam minoris vendiderit , quam reipsa valeat , ut hic ; nuJ eam
sestimationem injustam esse , cx puhlica vicinis ct adjaccntibris m.
locis tama constare ei potnit. arg. l. si tittov. 5. supv. dc pencu-
lo tutor.
(10) Notarius de dolo cl imperitia tcnctur.
(11) Notarius omitteu» cxscrihcnda describcre , ve' •" iiirenf.''-
lium rcferrc , in quod iulcrcst parti tenctm .
D. JUSTINIANI
SACRATISSIMI PRINCIPI S , PP. A.
C 0 D I C I S
REPETIT^ PRiELECTlONIS ,
LIBER SEXTUS.
54 1
m's
T I T. r.
)K SERVIS FUGITIVIS (i) ET LIBERTIS (2) MAN-
CIPIISQWE CIVITATUM , ARTIFICIBUS (3) , ET AD DIVERSA.
Oi'hRK (4) DEPUTATIS , ET AD «LM PHIVATAM , V£L DO-
JWimCAM (5) PERTIKEJNTIBUS.
De furto , de usucapione , ct longi tenipoi
prcescriptione.
i. Impp. DiocLET. et Maxjm. AA. iEmilije.
SErvum fugitivum sui (6) furtum facere , et ideo non
Jiabere locuw nec usucapiotiem (7) , nec longi tem-
poris praescnptionem , mauifestum est : ne servo-
rum fuga doniinis suis ex quacunque causa fiat da-
nosa (8) . S. Id. Decembr. Maximo 11. et Aquilino
oi»ss. abo.
R
Be fugitivis requirendis.
2, lidem AA. et CC. Pompejano.
Equirendi fugitivos potesiatem fieri dominis , Praesi-
dialis officii est. Dat. Kal. Maji , CC. Conss.
De servis transeuntibus ad Barbaros.
3. Imp. CoNSTANTiNus A. ad ProLum.
SI (9) fugitivi servi deprehendantur (10) ad (il) Bar-
Laros (12) transeuntes : aut (i3) pede (i^) amputa-
to (i5) dcbilitentur , aut melallo dentur , aut qualibet
alia (i6) poena afficiantur. Sine die et Cojsss.
s
In AuTHNET. ut nulli Judicum. §. quia vero nos
oportet. col. 9. tit. 17. al. 9. Novell. i34.
cap. ult.
Ed (17) novo jure si criminis qualitas membri (18)
^'? ^j'V ■^•. 4- F"?'»«vus cotulcnnnto coiDparafur , suique ac-
..salor d.c.lur. /. ,5. ^V. de ,,rohalwmh. .W,7/. 53. c. 4.
7 ''!"" '"•'•<',• ^; -J- 5- '. i/: dc suspcct. L 98. in fm. ff. de
CO /. ^. pers. denis. infr. codem.
(5) /. 5. wfr. h. t.
(i) /. ult. infr. h. t.
S F 'f '/'V'r'"'"™ J'""^''''' '"''^ ^^^""1 '• 7- Infr. h. t.
,0; t (yo.ff. ,/efurt. 7. Syn. Jj.isil. G. ex lib. 60. tit n c 6
. n us ... ,.bus alind s.t fu/, aliud rcs furtiva. Cuja:. l^ ^hs^t
v.i.a. nos ruu. Tnhomani sui pog. 10. Mod.
'SmTi ^- *'""i ''^"'i "' "■'»"-^'^'" "'"1"^ ••'-n^clit quem yidc.
,10) barbar. an Iki.sJcs ? au cxtc.i > t •> «»»... Wo ••
.0 C R />• ^ ^ ,■ 1 ,, \^ /'• "^ commerciis.
'co4 ■ '' '• ^- """'• -^- ^- ''"°^ «■• 3. supr. de
(1 ') Et/ to fixp^xpiK^v. Eclog. d. loco. c. 8. ut ct in / .
>r. (fucc rci cxporlari.
iuJZl!i.^'^''"^T'' '" '''''''^ "°"'^"'" r""*"'^^*'^ ' ^li^»' pa-
"in. , ui h,c quolics n.inirum volunlas ccrla , vel conicrtnr,
.01. ^.huoud. cst. dc quo v.dc qu. scripsi .n '/7 co^Slf^
«?,n"""r''* 1''^"* conslilui possunt a lcgc , ut hic ■ trcs
^SSi" """" constiluunlur. Q.!ul hoc casu , cujus c.it eioc b
B.^itoU placol CMsluua.,t.s judigis e*sc dcctioucm , i ad cum
leg.s vcrta pcenara imponentia dirigantur : conlra rci , si ad rcum :'
si ad ncuUum , in corpo.alibus pcenis judicis : in pccuniariis ,
rei , esse clectioncm. /. i ^. i. Jf. de cffract. l. ult. ff. de injur.
l.plerumquc. 10. §. ult. ff. de jure dvt. Gioss. in l. Lucio. a3.
ff. de le^q. y.. Ncc Andrcas Pisanus placot e.\istimans pceuis pluri-
hus .mpositis , si pojnis in illis scivilus poen» reo constituatur :
icum ulpolo scrvu.n ponuse , non possc cligo.e : sccus posse. Csepol-
la alittr d.stinguit , unam cainquc certain ptenam , hcet dura sit
impos.ta a loge , judiccm impo.ic.e cogi : i.isi magna admodum
causa suadeat .emittenda.n vcl mi.iuondara csse. Quid si incorta
pce.ia cst ? aihitrio suo pcenam judox iniponet ci a?qiio et bo.io ,
a-i co quod bonign.us cst , non scverius : ut non capitalcm faciat ,
quam cx Kquo ct hono pccuniaria.n esse suflicit. Qiiid si pliirc'^
siiit logc imposita; ? si ulr^quc pccuniaria; sunt et vorba rcferuutur
ad judicem , judicis : si ad rcum vcl ncutru.n , rei erit clcctio :
si utra;quc corporalcs , vcl uiia corjioralis , alt«;ra peciiuiaria , judi-
cis crit eloctio.
(.4) Unico noii duobus. sic falsario nianus arapulalur. iVot'. 17.
iVW. 42. Nec enim quis ita damnari potest , ut utraquc maniis ,
vcl pos utcrquc ci absciudatur. ]\'oi'. .34. c. i3.
(i5) Qua partc quis peccavit , cadcm quoad ejus fieri polert ,
luultari ct puniri debot ; Fugilivo pes hic ita amjjutalur : ut alibi ,
manus falsario , blasphcmo lingua.
(16) Si.nili vcl cxlraordinaria : capitali ctiam intcrdum. /. 3. in
fii-ff. ad t. Corn. dc sicariis. l. 38. 5. i.^^'. de fce.us. l. 3.
5- 10. D. dc i-c milit. Cur ita ? in alrocissi.u.s motus ad dclictum
habolur pro confocto. /. 5. supr. de cpisc. ct cUr. l. 7. iifr. ad
L Corn. dc sicariis. vidc tamcn JS^ovcll. Leon. G-.
(17) Vido ad liaiicaullionticam r>;ulholonia;i CaEpJlvO ropctitioncm.
(iS) MciJibri .ippcllalionc luaaus coutiuclur , ui hoc l<ico.
5i^
LIBER SEXTUS
ahscissionem e.ugat , iina sola nianus (i) ahscintle-
tiir , scd pro furlo ncc morietur (2) , nec ali<iuod nieni-
hrwn ahscindctur , sed aliler casiigcd>ilur. fmes cmte/n
vocantur^ cjui occullc el sine armis /lujusniodi delinc/nunl :
Qui autem violentcr aggrediiuitur aut cu/n arniis , aut si~
ne armis , cut iii domihas , aiit in itineribui ^ aut in ma-
ri , pcctiis legalihus suhjiciantur.
De se/'i-n fugitivo snscepto.
4. Irap. CowsTANTiNus A, ad Valerianum,
QUicmique (3) fugitlvutn servum in domum , vel in
agnim inscio douiiuo suscepil (4) , eum (5) cum
alio pnri vel yiginti solidis (6) reddat. Si vcro se-
cundo , vel terlio (7) eum susceperit , praster ipsum
duos vel tres alios vel prtedictam asstimationem pro uno-
quoque [ servo ]] domino repra^scnlet. In rainorum por-
sona tutoribus vel curatoribus poena siraili immineute,
Quod si ad prsedictam poenam solvendam is qui suscepe-
rif , minime sufliciat, a?stimatione competentis Judicis ea-
stigatio (8) jn eum procedat, Quod si servus fugiiivus
ingenuum se esse raeuiitus , sub (g) niercede (10) apud
aliquem fperit ; nihil (11) is qui eum habuit , poteri!:
incusari. Sane maneipiura torqueri (js) oporfet , ut ma-
nifeslet , ulrum propler lucrura capiendum calhde \ a do-
mino ] ad doinum , vel ad agrum ejus qui eum susce-
pit , imraissus sit , an non. Quod si niniigue factum esse
ex servi inlerrogatione paluerit , servo etium suo eura qui
hoc fecerit , privari oportet , et ad fiscum pertinere
(1) Popna manus amputntionis imposita , quKri solct qiuT mi-
rus amputari tlebeat : an qua reus niinns potest , puta sinistra >it
valt Acciirsius . Bartolus , Baldus , CsepoUa .^ Aii qua plus pDtcsl; >
arg. l. (juaritur. 10. Z). de sUitu : An qua deliquit , ut Odolie-
dus , Prima vcrior. a/^i^. l. si prceses 32. /. int,rpj-etationj. .\i.
D. de panis. etiainsi ea prorsus sit debilis , aut inaniii non simi-
iis. Caslrensis , Atigolus , Caepolia , rejecta' Baldi opinionc. Quid si
reo nulla sit mauus > in alJa parte corporis punicndum csse ceuset
Balflus. Quid si vuluerauti ];oena mnnus imposita , reiis aulem dno
vulnera iutulit ? manus unius amputatio sut/icict : quia vulaera si-
inul soiit illala , idcoque unicum tantum dclictum censctur. Quid
si ex uno delicto , manuG amputationem meretur , ex alio prena.'Ti
capitalcm ? mar.us prius aj,scjudi : deinde capitis poena atlici debct.
Bait. Castr. Ang- Ccepol. adde quaj scripsi 2. Feud. 55. §. cal-
lidis. in verb. ini/num. lu falsi scriptore singulare hoc videtur , ut
ei dtxtera manus aiuputetur. ibid. dextri.
(2) Furi vita noa adimitur , sed latroni. Quid si fur liis . tcr-
ye furfum commiserit? Baldus capitalitcr suspendio ^njniri pos>c
putat , eaipqije coinmuuem opiuionem esse scribit Ciarus 5. setit.
$■ furturn 16. quin , pro unico tantum furto , modo sit enoripe :
a qno Rolandus a \ alle dissentit i. cons. 91. Hoc constat. Jure
.civili furtum interdum capitaie fuisse , ex /. i^- ff. de concl. cau-
sa data. Praestat tamen locorum consueludinem in ea re sequi , et
in dubio ad hanc Authenticam recurri , etiamsj quis seepius furtum
coramisisse dicatur. vide Clarum dict. loco. Nam constitutio Fri?
derici de qiiinque solidjs lata ob violatam pacem specialis est. 2
Feud. 27. 5. 8.
(3) Mas vel fcsmina : hac cnim voce sexus utcrque continctur.
rJam si lcx dixisset , quaecunque persona , masculi continerentiir :
uon gencris ipsiusyocis vi , sed ex propria superioriim vocum natura.
(4) Subint. doio malo. Nam ut quis puniri possit de recepto
servo , dolus requiritur. est enim ipsa r.eceptatio per se honesta ,
qua nimirum alius alium juvat. Dolus tamen praesumitur in co
qui scire potest. ut quia res in publica fairm est et notoria , in vi-
cina maxiine,
(0) Poena fugititlvum servum recipienfis. 6. Haimenopul. i3.
(o) iEstimatio haec vulgaris fuit servi sive mancipii. /. i. ^. 5.
infr. de comin. serv.
(7) Geminata et iterata delicta gravius puniuntur. vid. Tir.i-
quellam tract. dc pceiiis.
(o) Pcenam in corpore patitur , qni in aere nihil habtt , /<;
mancipmm.
GoJNSS. Si^.
D*i.
5.
Kal. Jul. GALLiCAtO
et B-^
De mancipiis libcrtisve artificihus pertineniihus ad Rempu
et adfugam s<Alicitatis.
5. Idem A. ad Jnuuarium, •
MAncipia (i3) diversis artibus prjrdila , fjuje ad Ren
publicam perliuent , ia iisdem civitalibus placet pe
manere : ila ut si quis lale maucipium sollieitaverit ' 1 '
vcl avqcandum credid 'rit , cum servo all.'TO-[ solhci'.
tum ] restituat , duodecim solidorum sumina inrereii^
Reipublica? iliius civilatis , cujus mancipium abduv,;
Liberlis quoque artificibus , si sollicitali fuerint.cuin e
dem fbrma civitati reddendis : ita ut pro fugilivo iervo
si sollicitudine Defensoris (i5) non fuerit requisitns et r
vocatus , idein Defeusor duo vicana (16) mancipia e.\..-,
tur :^ nec bensficio (1-) Priacipali , nec veuditioae ;i;
in ejus persona [ jam J de caHero valituris, Dat. 'ifi
Kal. Mariii , Comstantiao A, v. et Licimo C, Coass. 3ig
Si repetenti servum fugitivum proprietas oppon.itur. .
6. Idem A. ad Tj-berianum Corailem (19)
Hispaniarum.
CUm servuin quispiam repetit (20) fugitivura .
alius (21) evitaniJ^ legis gratia , qua^ iu occultan'-
mancipia certam pcenam staluit" , proprielatem oppout
vel iu vocem libertatis eum aniraaverit , illico (aa) ne
quissimus verbero (23) , super quo ambigitur , tormenti
hic. l. 6. in fin. supr. de modo multarum. 1. i . in fin. ff. d
pcEiiis. quod Bartolus , Babius et Imola verum esse putant . etiam.-
iu uuo aummo dcficial : quod inhumanum puto. Iliud verius Cit
superiorem seuteutiam locum non liaberc in coiUract.bus , itt d'.l.
ctis levioribus , vel quoties adversarius id non postulat : pojtrem.j
ubi reus ipse nobilis e^t. Socinus reg. 21.
. (9) Erruutcm excusat contractus licitus : quo jiirc moti noac^
li , negant eum delicto tcneri , qui mercede conductus et igDSJran
in aliena sylva arborcs caeciderit. Quae opinio Accursii in /. JJ
Jf- de rei vind. ab omnibus comnuinitcr adpiobatur : vobjnt enii
toties inaadatarium excusaii , quoties rcs ei mandata lieita fueiil
Bald. ad l. 5. infr. de accusat. vidc Piolandum a Yalle com. i\
numeiu 6. 7. 8. 9. 10.
(10) Titulus juslus exciisat a dolo prassumpto.
(11) Cur ita .> pcena remittitur bona ilde f.icientibiis : sive r*"!
aliciiam , vel usorem reci|.iant , sivc res suas coiumodeiit , et cow'
moJatarius post eis abutatur.
(12) Ad torturam intcrdum , ad condemnationem nimirum . ■
liberationem pcrveuitur probationum penuria , in secretis tiacU'.
bus et coasiliis.
(i3) Id est , libertos , ut in /. uh. infr. eorum artificio et ope
ris respublica utcbatur.
(14) Solicitans ad fugam punitur.
(i5) /. I. sunr. de defensorib. civit.
(10) Vicaria maucipia qu.ne vi.ccm alterius reprassentant.
(17) Judcx in ollieio suo ncgligens , ne quidcm Principis rf*"
pto absolvi potest : ut et maxime sit absolulus , regre.-ium taaiL
ia euia . cui favit injuste non habet , et merito : ut ue quam pr.i
prio nomine pcenam exsoivit , eam ab alio repetat.
(18) Hi servi qui suat in fuga , nec vendi possunt , nec doniri
vide Ciijac. 17. obs. 10. adde /. 6. iafr. ad l. Fab. df pla^-
(19) Comes Hispaniee.
(20) An condictione ex /. 4- supr. h. t. An officio judicis , u
vult Cynus .' An rei vindicationo , ut vult Accursius? prior veno
e^t , nam agitur hic ad poenam et iliico. Rci autem \indicatio ne
que poenalis est , ncque ita momeiitaria.
(21) Dominii qusslio agenti leferri potest : et ut hinc coUigili^
de jure tcrtii potest cicipi.
(2>) Ilnco ubi ai^itur , summarie agitiir.
(23) Fadcm yox reperitur in /. un, infr. de mdier. (fw^ "
propr. sejv.
COOICIS REPETITyE PRyELECTlOMS.
jLjicialur , ul (i) aperla veritate , f]isce].(alioiiis ternii- actionera [ et condiclione»n , 1 an mandati notius inferre
us fial: Quod non solum utrjSf|ue jurganlibus prodent , dcbeas : ne.jue (ii) enira «quiias patitur ui f et 1 cri
■d cliam scrvorum ammos a luya polerit delern ,e. minis causam pf.rsequaris , et bonx- (12) fidci conlractum
at. i5. Kal. Seplembr. rACATiANo , et IJiLAaiAao impleri postules. Dai. 1 1. Kal. Maji , Seveko et At.iiiNo
owss. 332. CojMss. 195.
Dc serfo fiscnli.
Imppp Valk^s VL.EVxm. et GratiAN. Si dominus prelium rei furti.cB non sohat.
AAA. ad reJicem Consularcm.
M fjuis servum fiscaleni (2) putaveril occullandum , 2. lidein AA. Negoliatoribus.
y non solum eum rcsliluere , sed etiam duodecim (3)
bras argenli pccnjc [ nomine ] fisci juribus dependcre TNciviJera (i3) rem desideratis , ut agnitas res furtivas
^'^iANo II. el Pko- 1 non prius reddatis, f[uam (i4) prelium fuerit soiulum
a dominis. Curale igiiur cautius (i5) negotiari , ne non
taulum in damna liujusmodi , sed etiam in criminis su-
spicionera (16) incidails. PP. Kal. Decembr. Ciulo.ne
et LiBo^E CoKss. ^" '
)nipcJ]alur. JJat. 2. Idib. April. Grax
0 Co^ss. 371.
Si scrvus puhlicis opcrihus thputntus connubium
contrahat cum ancilla.
8. Iinppp. Vale^t. TiiEOi). et Arcad. AAA.
Albino Piajfeclo urbi Roina?.
'I qui publicorum (4) servorum fabiicis (5) , seu aliis
I' operibus [ publicis ] deputali, lanquam propriaG con-
lionis unmemores , domibus se alicnis et privatarum an-
Ilarum consortiis adjtmxcrint , tam ipsi , cjuam uxo-
i ((3) corum , et lilieri (7) , confeslim condilioni pristi-
" laborifjue restiluaiilur. Dat. 8. Kal. August. TiMASio
Piu).\;oio Coisss. 3«9.
T I T. 11.
DE FUHTIS (8) ET SERVO CORRUPTO (9).
De < oncurrentihus actionihus.
1. Impp. Sevkkus etAHToKiKus AA. Theogeni.
2o5.
« — " .ii.>...icniiiuua »ti>i» ^ IU15 j (|iiiaam pi
dia comparavcruni : eligere (10) debes , ulrum fi
De re nonclum declicata.
3. Imp. Antoninus A. Secundo.
SI nondum (17) rem lemjilo divino dedicalam vitricus
tuus furto abslulit: liabes (18) adversus eum furli (19)
actionem. PP. 6. Id. Septcmbr. L.€io n. et Gereale
Cox\ss. 216.
De servo soUicitato.
4. Imp. Alexa.nd. A. Aurelio. [ Herodi. ]
I^':'^]^.!:^:'''''''''^'''''^^ ''''?' l '"'^ ] q-^^J-'"" F^: A I^versus eum duntaxal , quem servum tuum sollicitas-
urti jTX se (20) dicis , si eum dcterioris aniini fecerit , servi
fiinc inciclcnter. dubius haeret inter ufrumfjne. Naltx scntcntiam
Alciatus prohat: quam ot conf5rmat lcx , id quod nostnun. n.
Jt- de reg. jur. quin jirotcstdtio cmptoris nimiam diliectitiam con.
t.neDs, dolum ejus arguit. /. 7.^; de cond. inst. cui sentenl.ffi
l.benus acccdo. ide.u jniBtcrea voluut csse , si pretium rci venditas
111 rcm dom.ni vtrsum fucrit. /. 19. supr. de procur. si dominus
uitro pretium restitucrit. l. S6. JT- de cond. indeb. si consuctudo
contrana existct. vid. AIci.-.t. 3. prcc.umpt. 29. Qnid si cmptor
auctorcm laudavcrit.? vid. /. 5. infr. h. t. Qu.d si in taberna pu-
Wica, vel in foro , ubi rcs cjusmodi vuli-o vcndi solcnt , bona fi-
de quis emcrit / j,uto prctium rcstituendum cmiitori. «7- /. 3. //'
de 6C Maccdon. l. 62. §. i^. ff. de furt. quin eo cafu admiui-
lur ad agendum cum ij.so doniino , si JTortc rcs ci siiblracta sil. et
huc rcfcro /. 74.^: de furt. Quid si co tanlum nitaiur emptor .
quod imj rudcns cmit , ct aiia.s laudalaj fama; sit ? tali cxccplionc
cmj.lorcm juvan non puto , ut qucm caute ncgoliari icx vtUt ,
ut luc. Intciea tamcn sciaidum , ci qui ignorans cinit , dari actio-
nem fiirli , non tamcn advcisus dominum", /. 62. i. lo. IT. de furt.
('•') /• ^9ff- de reg. jur. :> U> J
(.6) Mala: tidci. /. 5. in/r. h. t. I. 19.. in Jin. infr. h. t. Ne-
gaiit tamc.i intcrprcles jiossi sso.cm n i finti\a; fiircm prssumi , ni-
si concnrrciilibus aiiis iu id coi.jectnris , ut furli noii tcncatur jios-
scs>or , nisi scanlcr rcm alai.am cmissc probalus fucrit. d. l. 12.
vcl maia; et lilauuatre famne sit ; quo casu qiixstionciu babori posse
c.vistimant: idcmque dicondum iu eo apn.-i qucin filsa nuuicla rc-
perla fuc.-.t. vid. Hippoi^t. dc Marsii. ad /. qui falsam. n. 121.
ct .seq. J/. ad leg. Corn. d- fdsis. Rcctc T',ai tolus moiicf inspi-
cundiim cssc quo j-rctio ns cin|'ta sit , ct nfrnm ciam vcl j.aiam ;
nt cx Inijnsmodi indiciis d.ins irgiiatnr. /. 6. supr. dc dqlo Claiu
cmiss, vulclnr , qiii ignotum vcndil.rcni nominal. /. 5. infr. h. t.
(17) Desfinationc sola dcdicationis , non Iransit ros priVafa in
sacram , iion fit sacra , ncqnr kmj.Io qu;rritur acfio. Imo soia dt-
/• 13. infr. dc agric. addc Cnjac. 17. ol>s. 10.
, - Y*" ''."'"^ scrvuin n.scakni occnilantis.
■5) Atqu. jjcpiia quadn.j)lnm cxccdcrc non potest. §. omnes. 21.
'■ da act. y.d. iiald. hic.
j) l)e scrvis j)nl.iicis i.oj.uli Roinani.
;>) \.d. tit. de fabriceuHb. lib. n.
0) Pccaa scrvi j.nbl.ci P. Romani nuptias cum ancilla con-
,ui/'^';'m f 'm f^l'''"' ^°»'1>«'""™ Patris. Atqni matris condi-
lc .C^ «,' • '• /'"'""" '• "'f^'- '^' '•'^' »^"'^- hoc £it me-
c, malicin qna; ij.snm vinun .scqnitur : vin.m usor , libcri
•hii. scqunntur , atque idco jatrem.
l.. ■'•'• ■</• ^- 2- optimc coliiiercl bic titnius snpcriori ,
iamvc
iis.
. en m crvns ul (ng.at , quin sccnm rcm aiiqnam ,>ccuni
. 0 A i ..ri 1 I i^- ^"''' '^' ^«AoT*T.;,cf h-K^.
cnmnrarin.* "" ^t «onlractu simnl non potcst: nam contra-
-'••!"''an i,on jiossunt : ct cst iniquum rcm ct j.iclium simul
"''ndati adnnll.tnr' 22 K . # •; ^"'° .«^oixursus furii
'•"• r>. s,.d ct n M,,. ? ^" ^■•^'^ '"""dati. vide Ciijac. 17.
'IlJdqS:''''"' ""''"'^"'" '•'' 'l°'"i""« actioncm c.x servi man-
'•-.''di-an'"!::''':''? """.'" '"'^'^•. "^'•^ '^""""° -^tituce
, cii.,m non ,,c. j.lo prct.o , ut hic. (>. Uarmcnon (\ S a
t^;:z^-r "':r •"" ?"""-" '•^"•-- -^u^^^iam
n.J 1 . J"'M dc caplwis. Idqnc volniil a-duum pt nr. .-
"^> sit c'd..„ r '• ^'! "''''•"" "' '""^1"^"" "«""l^i l>"-c?
'/. / 2. tn .;,';' "."'•S-''* Jr!"."" •■'"I""'-' '•«•■'.-cndum : ..t
tl. l 1- ^^,.„.| 1 ^ ' l-'"ii ■iMuncnaum : ..t
•^l. u. vo nnt , s. cmptor l.mjwc vcnditidnis p ol's|.; ^
stinationc dcdi.ainr. /. cum patcr. 77. §. surd: 3. jf. de i^. ..
(18) Id csf , tibi non Unijio , v. 1 ponlitic.bus com- ctil ariio.
/. 35. /T dc liberali. l. 0.. Jf ,/,• pntlic.
(19) Non sacriicgii .- ut inuc colliaas , in dclictis quaiifatcm rei
considcrari, qnae tcmpnio dclicli est in actu , uon qn.-c c^t in po-
tcnfia , aut via .id actnm.
(•>o) /. .5. .<,•//.;■. tit. prKxitn. l. i,
Jf. de seryo corruplo.
§' 3. mv. qiti igitur sen'um.
5U
LIBER SEXTUS
corrupti sgerc potes. Quod si sollicUatum (i) occullave- in usus suos (i6) converlit, furtum fecit. PP Idib. Jun.
rit , cliam fiuii cuin codem agere polcs. Qnas actiones Modesto et Prodo Comss. 229.
etiam per (2) procuraiorem exercere minime prohiberis.PP.
Idiij. Seplembr. Alex. A. Coms. 323. De exaclore tributorum.
De vmditorc exhibendo.
5. Idem A. Cornelio.
8. Idem A. Yalentino.
ETiam furti actione (17) tributorum (18) exactor te-
netur , si te non (19) cessanle in triLutoria exaclio-
Clvile (3) est quod (4) [ a te ] adversarius tuus exi- ne , sciens (20) quod nihil dcbelur , anciilara tui juru
gil ; ut rci quam apud te fuisse (5) fateris , exhi- abduxit , aut vendidit : quae res facit , ut nec empt'
heas ((3) vcnditorern : nain a transeunle et ignolo te (7) usucapiat , vendicalioque tibi [ ipsms ] competat. pp
emisse , dicere non convenit , volenti evitarc alienam bo- 10. Kul. Mart. Pompeia^o el Pelig>o Conss. 232.
no viro suspicionem (8). PP. 3. Kal. Maji , Maximo 11.
et .iELiAivo CoNss. 224.
De cdienatione , contrectalione , detentionc
sert^i cdieni.
6. Idem A. Pjnhidoro.
ALienum (9) servum sine voluntate domini qui sciens
vendident (i'o) , seu donaverit (11), vel aho modo
alienaveril (12) : niiiil domino denuiiuere potest. Et si
contreclet (i3), vel apud se detiuuerit, etiam furtum (i4)
facit. PP. Kal. Maji , Juliano 11, et Ci\ispino Coi<ss. 226.
De eo qui pccuniam perferendani accepii , et iri suos
iisus convertit.
7. Idem A, Dato.
ni
dedisse proponis , parva quantitale numerata leliquam
j. — , „
SI is cui te pecuniam ad matrem luara perfereiidara (i5)
...
(i) l. 2. iiijin. ^. de prii^at. delicl. l. 36. iiifin.Jf. defuitis.
(2) Pcr procuralorem delictoruin actioucs civililer movcri poi-
siuit. /. 2. iii fin. injr. ad l. Fcib. dc plng.
(3) At non uecessariuin. Accius. hic. l. 4- §• 4- ./F- *^^ <^'^""
dicl. oh turp. Imo neccssariuur , si Oiagistratus exhibcri jubtat.
/. iZ. Jf. de vjjjic. prcEsid.
(4) Tituluni suae possessionis in jure dicere quisque cogitur.
(5) Coafessio prxteriti preesumptionem in prjcseuti inducit.
(G) Et nonuncs.
(-) Furti su.^^picionem non evitat , qui dicit se ah ignoto cmis-
sc. Da noluni liojuiuem indicatum fuisse , num pretium emptori
re.stitui oporlcbit ? restituendum esse non puto , nisi patrociuetur
aliud. disi ad /. 2. supr. h. t.
(8) /. 2. supr. codein. De furtl indiciis vidc Baertium apud
Bellovisanum 3. pract. cnp, 5.
(9) 5° -^* iujiii. Iiistit. de usucap.
(ic) d. l. i6. ////;■■ h. t. l. 1. /. 6. infr. de usucap. proe/nptore.
(11) /. 3. itfr. de usucap. pro (lonalo.
(12)/. 54. 5. ,.^ A. «.
(i3) Animo amovendi. /. 5a. J. tg. ff. h. t.
(i4) Et plagium. iifr. /. 11. ad leg. Fab. de plagiar.
(i5) Fiirti tcuctur qui pecunian\ , quam ad alium perfercndani
aCcepit , suos in usus converlit. /. i^- 5- 9- ^- 4'- S- '■ J^- ^^- '•
/. 38. iii fin. JJ^. da noxatilus. l. 22. J. '}.Jf. mandati. i5. Eci.
■1. er lib. 60. cap. 20. quo nomine furti corapetit actio raittcnti ,
nisi lecepturi magis intersit. /. 14. in Jin. jf. h. t. His scqueutia
conjungamus. Rem certo loco debuisti , tabellarius in itinere eam
ponsumpsit . quid juris ? tibi perit. arg. l. 1. ff. de eo quod cer-
to. l. w.JJ'. de reb. cred. Si certo loco non dcbuisti , sive te mo-
nui , ut xiuitteres , sive non monui , tibi non pcrit , si idoneo
liomiiii vcl publico tabellario perferendam dcdisti. /. 20. ff. com-
modati. Num ctiam idcneus is est , qui tc monuit ut rem ad me
inittiues .' minime ; nisi jussero ut ei rem ad nie perftrcndam da-
res. /. 10. in Jin. l. 11. et 12. in princ. et Jin. ff. commodati.
(16) Quid si cum tibi pccunia data es»et , ut cui \c\\cs darcs ,
et post eam consuripseris ? teneris mandat^i. /. 32. 5- 1-ff- mandmi.
^17) Nisi conyentus sit alia aotioue , pata in factuui. /, 2. iupr.
De rei inleritu.
9. Impp. DiocLETiANUs ct Maximiakds
AA. iEdisio.
SUbtracto furto , vel vi abrepto mancipio , quamvis Loc
rebus humanis (21) non oblatum (22) fuerii exem-
ptum (23) : tam ad raptorem , quam ad turem peficulara
redundabit , et uterque eorum poeaa legilima coercebilur.
S. 7. Kal. Februar. Sirmii *.
De usucapionibus , de successoribus,
10. lidem AA. et CC. Valerio.
SI abducta mancipia furto vel (»4) plagio (^5), venan-
data Praeses provinciae perspexerit , cum nec ab em-
ptore propler cohseiens vitium , antequam ad domi-
num (26) possessio revertatur (27) , [ haec ] usucapi po>-
sint : et te ei cujus fuerint , seccessisse (28) ifepererit .
rejtitui tibi providebit (29). Siue die et (ionsule,
ex quihiis causis infam. alias furti acLioae eonventus fit iufamb.
/. 63.^ h. t. _
(iS) Tributorum iniquus exactor , tcnetur furti. i5. £clog. i.
ex lib. 60. tit. 6. c. 21.
(19) Adde l. :l.ff. h. t.
(20) Aliud si ignorans , aut non vaiia persuaaione ductus. /■ -■
5. 20. ff. ui bonoruin.
(21) iiei furtiv3e , vel vi possess^ penculum ad furem et raplo-
rem pcrtinet. /. 46- JT- h. t. l. ult. siepr. de condict. furt. nisi
moiam jmrgavcrit oialatione , ut hic. et l. 17. ff. de cond. fun.
Vtl uovatioae. d. (. 17. vcl stlpulatione. d. l. 17. /• '■'9- infn.
ff. de verb. nblig. vel si iiitra judicati tempora res furtiva pcTierit,|
sine dolo malo furis condemnati. /. 14. §. ji.ff.de er> qwdmtt.^
alias quivis raptor est in mora. d. /. idt. l. i.$- 34^# deviel*' •
(■J2) Moram semper admittit , quisqms ex malcficio tenelur.
(y.3) /. 5o.^ h. t.
(■^4) P'agio res esportata usucapi non potest.
(25) Ilic et male GrKci videutur legisse Fuga pro PJa^i-^ , u*
ostendit Cujacius 7. ad Africanuin fot. 127. adde /. 60.^' deturUs.
(26) Vel quasi : puta tutoreni. /. 4. |. .11.^ de usurpat.
(27) Saltem ficfe , puta si rci aestiraationera nacti fuerimjs.
/. 4- §■ t^- ff- dc usurpat. si rem pro tradita habuens. /. Sa.Jr-
de usurpat.
(28) Quid ? actio furti daturne successori ? vinuicatio d^tur suc-
cessori etiam singulari. /. 2. supr. de petit. hered. l. 1. '«'''• <^'''"
mun. de legat. Condictio universali tantum successori datnr. i. M-
ff. de condict. furt. nisi dominium ejus vcnaitura fuit a tesfilore.
/. 10. §. 2. d.Jit. non singulari, /. n. d. tU. actio vero furtira;
univcrsali datur. /. 47. j?! h. t. non singuLiri , tiisi ex ^'^^^J"T\
trectatione . et ila Rolandus a Yallc accipit lcsem kl- ^^- -^
t. /.8. ff. de servo corrupto. l. 3b.ff. de usurpat. co stiam rao-l
vetur , quod actio pcrsoualis non sequatur singularcm successore™- 1
Quod si propnetas iieredi , alteri ususfructus sit rebctus . <]'-i'- .
aget ? vid. /. 35. ff. de usurpat. ^ - /r
(29) Atqui furti actio datur ei , qui pos^idet. /. i- V i^-M"!
is qui testamsnt. liber. l. 35. ff. de usurpM. uosUo auf^» tliema- 1
tc succe>i>9r kou possidet, vid. ijald. hic.
CODICIS REPETITiE Pr..ELECTIO.MS,
5^'-
De noverca , de furto manifeato vel nec manifesto.
11. lirlem AA. et CG. Demosiheni.
DE his quae subtraxisse novercam (i) pupiJIi tui , pre-
cibus significas , Rectorem adi provinciie : qui si
eam , posleaquam (2) dominus rcrum is pro quo sup-
plicas , fkctus est , aliquid fuialam cognoverit : non igno-
rat in quadruplum fUrli manifcsti; n-c manifesli [ vero , ]
dupli acliouc lurti constitula , condc^mnalionem formari.
Dat. 7. Kal. Scptembr. Viminacii ^ CC. Cowss.
De partu ancilloi furtivcs , et de concwrentibus actionibus.
12. lidem AA. et CC. Quinia?.
ANcillse subtractcc partus (3) apud furem ediii, prius-
quam a domino possideanlur , usucapi nequeunt :
matns furem , eiiam borum causa furti actione teneri
c<MiYenit : quaproptcr furti (4) actione et condictione (5)
vel adversus possidentem [ rei ] vindicatione (6) de manl
cjpus un non proliibcris , cum altcra poenam (n) conti-
nejis altcnus electione minime tolli possit. ZSam extra (8)
pnpuani rci pcrsecutioncm esse , nulla juris qujnstio est
ciuu etiam hi qui aliena mancipia comparaverint (0) si
hauc causam non ignorent , furti actione teneautur. Dat.
idib. Octob. Sirmii^ CC. Cowss.
De transactioiie,
i3. lidem AA. et CC. Domno.
pOst docisionem (10) furti leges (1 1) agi prohibi
A si non transegisti (i2),sed de sublatis narte
acce])isli , residuum
sindicare
ent. Quod
tis partem tantum
vel condiccre , et actione
Jnrt, apud Piaesidem [ provinciie] agere potes. Dat. Kal.
Dccemb. Sumii , CC. Cowss.
fu, tci.uur. ut tnc. .1 nondmn apprchcu.a , non tcnetur. l} ,7.
'/'/». li. t. inulto nunus si constaale rnatrimonio suLripuerit. Y. i.
Jj- rerum amolnrum. • '^
.o/'^nof t '.""f f ' ^•■'r"'-' ', '^ "* Priusquam l.ores sit posscs-
(^j) Purtus rci fcu-ti>re actionc A.rti pcti potest.
el e eoutra.
18. infr. cle do-
(6) Aintiicalio dc inancipiis.
(7) ^''^nalis .iclio rci rcrsec.tioncm non lollit
m ^r .'^- ''• '• '• •'••^- '^' ^onciict. furt.
(b) Ext.a I -cenam rci p.r^ccnlio cst.
(0) '• ^l-M- dc corul. iiuleb.
[r.] T;;,S'e;:T A^' '' '• '^-'"'"' '^^- -• =4- c. 5.
(■3) Num .dem s. a l.bcro liominc. Marsilius oom// cnWr.a// 53
numer 26 ncgat .d.n. essc. Dillc.cnticc rat.oncm hlnreTse m fat
r.tiono cc :; Li ."'^''■^ ' '• '•• '••^ ''" '"■'"> ^«"■'W. "l hac
"; ;*i.r..rcc, er?; '" '^p"'"'" ' ^' ' *'^"^^ ^"'«-^ - f-^-
trotmvcl^;;'^;/"";^^"^'^''^/*''- ^"^""'^ '" rccipienlcb-
rX/ f'-/: '"' ''"' ^"^'.ne..U.a .,uoque i.. rccipicnfa rcn
,«rr oj ; 7 ^- """, '"""""• 3. ./r. dc incemlio. (. crimen o
t:. ;'j: i^tz 1 li ^'"' ;'r iv^v'--'^ ad...,cr.n:mnt
Z?e res ahla'.as suscipiente.
i4- Iidem AA. et CC. Dionysio.
-pOs qui a servo (i3)furtim ablaia (i^^ scientes(,5) su-
-Lj sceperml (16) non tantum de susceptis convenir. ,
sed etjam poenah furti aclione potcs ^
nuar. Sinnii , CC. Conss.
De successorihus.
Dat. 8. Kal. Ja-
i5. liuem AA. et CC. Socratce.
■C"'Urti actione (17) minime leneri successores fiS), iano-
X rare nou dcbueras. De iustrumcutis autem ablatis (10)
m rem actjone tenentes convenire potes. Dat 3 Kal Ja-
nuar. Sirmii , CG. Cowss.
De servo alieno vendito.
16. lidem AA. et CC. Anhemidoro el aliis.
Ol servum (20) vestrum nutriendum qai (21) suscepe-
iJ rat , venundedjt (22) : furtum commisit. Dat. Kal.
Octob. Viminacii , CC. Co-\ss.
De u.voi^,
Q17 lidem AA. et CC. Canoni.
Lamvis [ eUam ] expilal^e (23) Jiereditatis criminis
promiscuus usus exemplo actionis furti ream uxo-
rem (24) fierj non patiatur : tamen hcredes , item-
que hlu super his qu.-e de patris bonis possidel ; adver-
siis eam m rem actiojie (25) experin nou prohibeutur.
Dat. Idib. Decembr. CC. Cokss.
sciv. rerumque fnrUvarum s.mul. /. si quis. 12. mfr. ad l. Fab.
deplasiarus.Scdaalwd ,u rcceptante fi.ci pccumas. /. umc
wf}-.de crunuie peculatus ■ Ros cn.m receptatorcs furti non ter».
r . Uno verbo Mars.lu.s illo loco e^istimat , eum q.,i sc.cus rcs
f. .vas rccep.t nulla lege c.vih , furti pcena teneri. Ncc hanc 1*-
gcr, obstare : ut quae generahter non loquatur de quocunquc re.n
furtivam rec,p,e,itc , scd de eo qui rem\ servo subreptamSecep.t.
Hunc cuim s,nguiari jure furti teneri , quod vidcli-ccl pr.i^lcr rem
rcccptam , scrvu,n corruperit. C^terum hanc rationem cc<s*re «
caetcus q.,_, rcm fnrtivam a libcro homiuc sibi tradit.im rcclpxunt'.
(,.->) /. io.Jjr.h t. l. J.JT. de recepiat. l. 11. S-fin. ff. de
ser^o corrupto. l. 6. m fzn. JT. ad l. Jul. pecuL ^ "^ "^
(ib) yu, scens rcs a servo subreplas recipit , furtl ten.-tur. i.l
mfin. Lnt. de oldig qum ex delict. l. lo. supr, qiiod cum eo.
Hoiandum a Valle 1. ccns. 45°
(17) 6. Harmcnop 5 5. ,. poenali scilicet. f.i. Listit. de per.
pet. et temp. l. i.Jf. de privat. del. dixi ad /. 11,. C. i. ff. de
reg. jtir. ' jj "^
(iS) Ex furto delicfoque clefuncti. his adde qu«e supcrius dixi
de a, t.one furt. s..ccess«nbus competinlc , ad /. ,o. in fm. .upr. h. t.
(19) /. 27. /. 3?.. ff. h. t. J t
(•.20) Et ita alicnuiu. /. 6. supr. h. t.
(:?,) Hiiic non illcpide Baldu» , ,i pastor , inquit , lupus fmci-
tur , furli lcnctur. ' ^ ' /^ U/
(^2) Aut coustituit se cmplons nomine po>sidoie , suflicil enLm
ad l.irtum , rem aiieuam ficle confiu ta,^e. Salicct
')'V. E^^.'' "P/J-i'« l'e.editatis non lcuetuv /. S.JF. cxpiUtcs.
(.!4) D.xi ad /.11. supr. h, t.
(a6) l. "i.jff^. expilatce.
69
54G
LIBER SEXTUS
De naufragio icl incendio.
i8. lidem AA. el CC. Dionysiodoro.
1N eitid , fjui cx nfiiifragio (i) vel incendio cepisse ,
vcl in Iiis rebus damni quid dcdisse dicitur 5 intra
anniim utilcni (2) ei cui rcs abest , (|ii;iflrupli (3) :
post (4) aniium in simplum adionem prodilnm prapier
j:03nani oliiri sta(utani , cdicli lonna pcrp< tui dcclarat.
Dat. Kai. Jauuar, ]Sicomcdi(c , CG. CoksS.
!Nova coustitutio Fridcrici Iniperaloris dc sfatulis
et consuetudinibus contra Ecclcsia; libertalcra
editis tollcudis , col. 10.
7\T^i'/gia quocun(jue locorutn pcrvencrint , si quo casu
J- y contingcnlc. rupla fuerint , vel alias ad terrarn pcr~
i^enerint , lani (5) ipsa navigia , quam navi^antium bona
illis intcgra resen-entur (G) , ad quos speciabani , anlc-
(juain navigia hujusmodi periculum incurisscnt : sullata
pcnilus (7) omnium locorum consuctudine , qua; huic ad-
fcrsatur kanctioni : nisi (8) tcdia sint navigia , quce pi~
raticani (9) excrceant pruvitatem , aut sitit nohis , sive
Cliiisliaho nomini ininuca. -j- Transgrcssotfs auteni hujus
'/osfra constitutionis bonoruni suorum publicatione (10) mul-
teiiiur ; ct si rcs excgeiit , eorum audacia juxta manda-
luin noslruin tnodis luiis compescatur.
De falso procuratore.
19. lidem AA. et CC. Festiseo.
IT^Alsus (11) procurator depositum recipiendo , vel aes
alienuia ciigendo citra domini voluntattm , furlum
iacit ^ ac prffilcr rci rcstitutioneiu , actione [ dupli ^ nec
manifesti iurli conveniiur. Sine die et Consule.
De eo , qui scrvuin alienum corrumpere conatus cst.
20. Imp. JusTin. A. Juliano P. P.
07 cjuis (12) seivo alicno suascrit , ut uli(pmm nni do^
O niini sui surriperel , et ad se dcferret , servus aulem
(1) /. ^.Jf. de inceiidio.
(2) Vid. Cujaciiim 2. obseiv. 18.
(3) d. l. 1. /. 44- vers. idem ait. ff. de udcjuirendo rerum.
(4) Iino post aiinum non datur. /. 2. iii Jin. infi: de naufrag.
(6) Naufragio jirivati rcs suas jure non aniiltunt. Idcoque lei
naufiiigiornrn nrque a privato , nequc a publica persona invitis
cariiiu doriinis rctincri possunt. Crudrlitalis gtnus est , uitia nau-
fragiuiu. \(.llc dcstevirc : et illos ad dispcndia C0i,crc , quibus iuo-
pem vitam probantur immania elemciita dedissc. Cassiodorus 4-
t^aricir. 7.
(6) /. idtim. Jjf. de incend. l. 4- ^- 5. infr. ds naufrag. §. ^S.
Institut. dc itruni ditis. l. S. jff". ad l. Rhod.
(7) Clausula generalis , twn obstante etc. in cnnstitutionihns
Pnncipnin suflicit : uequc cnim singulas consuefudines ct siugula
^ifatuta sciro princcps cogitur. cap. i. dc comtitut. in 6.
(8) Subripcrc licet iinpunc res naufragii a pirafa , vel hoste
impcrii , vcl ab hseictico farti : alj alio factl non licet.
(9) Piratx comparanlur rcis majestatis divina: et Kumanss.
(lo).Popna subiipicutis aliquid ex naufragio.
(11) Falsus procurator furtum facit. /. 4^- 5- '• ^ ^°- 5- ^-
f^- h. t. l. 24. supr. de procurat. l. 18. in fin. ff. de sotution.
Falsus autcm procuralor est , qui nullum unquam mandsUim ha-
huit. Vel qui rcvocatuin , vel ipso jure nullura habet. Ijald. hic,
(12) 5- b. Instit. de obligat. qucB ex dclicto.
(i3) Furtum fit invito domino. infr. h. t. intcidura volenti, ut hic.
(i4) Videtur legcndum , utrumne furti : an pro sei\'o qucn: cor-
rumprre vohiit ? n<n snlnm furti , sed etiain serwi corrupti is
obiigatur ctc. ut bacc sint in qiiaestione , an furti , au sci \i cor-
rupti , an utriusque nomiue lcneatur.
(i5) Hsc est 22. dccisio ex quinquaginta novis Justioiaucis , ut
vjderc cft ajiud Inglois , qucm vide k, l. Ans.
hoc domino manifestaverit , et doroino concedente (i3) ,
re-. ojus ad ini')uum hujusmodi suasionis auctorcin pf^rtu-
leiil, et ipse inventus rucril rem delinens : qu-jij t iiea-
lur aclione is qui res .suscepil , ulrumne (i^; pro oc<a-
sione furti , an pro servo [ corruplo ] , quia euin cor-
rumpeie voluerit , an non soium li.rii , std eliarn &ervi
corrupti [ is ] obligelur j veteies dubilaverunt ? ^obis
itriquc eoriim altercalioncs dccidentis (i5) placuit , noD
solum furti actionem , scd tliam servi cornipti rontra
eum dari : licet enim S( rvus minisrre^dcterior lactus rst ,
tameu consiliurn (16) corruptoris ad pcrniciem probitalis
servi inlroductnm cst , et (jucmadmodura (17) stcuudum
juris regulas lurlum (juid^m non est commissum , cjuia
is (18) videlur furtum comrniitere , tjui contra dotnini
volunlalem res ejus contietlat , ipse aulem furti actione
propter dolum suum tcnetur : ila et servi corrupti eum
actio propter suum vitium non abs re extondatur , ut sit
ei poenalis actio imposita tanrjuam (19) rcipsa fuisset ser-
vus corruptus , ne ex hujusrnodi impunilate , et in alium
servum qui [ facile ] possit corrumpi , hoc facere per-
tontet. Dat. Kal. August. Lampaimo et Oreste YV. CC.
Co»ss. 53o.
Si servus hona fide possessus furtiim commiltat,
21. Idem A. Juliaiio.
APud antiquos quaeiebatur , bi servus quem alifjuis bo-
na (20) fide possideat , furtum commiserit alieua-
ruin rerum , vel ipsius apucl qiiem con^titulus est : ait
ipse , [ qui eum] bona lidcdetinet, iioxalcin furti actio-
iiem adversus veruin dorninum habeat , vel ipse ab eo ,
qui furluui passus '^^■1 , prcTdicla convcnialur aclione. Cum-
que generalis reguli (21) ab antiqua prudentia exposila
est , huji>s honUnis grotia , pro (22) (]uo noxalem furli
actionem suscipere quis compcUitur ., adversus (diumfurU
actionem habere non concedens , qiiidam ita eam per (23)
conjecluram inferpretati siint , adversus bonae fidei tjui-
dem possessorem nullo modo furti actionem exteudi : ipi
aiilera , si furlum fuerit passus , adversus verum domiaum
('6) /. 47-# de reg. jur.
(17) Hxc dvrl^io-i^ obicma e~st ; nos ita cr;plicamus , bingulariJ
duo hac lege };roponuiitur , reus , de quo hic agitur , fuiti tcDC-
fur, quamvis proprie furtum non fecerit : et servi corrupti , quamvu
proprie servuin non corrupcrit. Non fuitnm fccit,quia rem volcu-
tc domiiio contrecfavit : pa^sus enim dominus rci est , rem a|iad
eum ( nimirum soUicitatorcm servi ) dcfcrri , ut dclata apud cniu
inlcrcipcraur , ct in fi:rta deprchcndcrctur. Kon scrvum cornipit ,
quia scrvus ipse solHcitatorem domino indicavit , et coiiimiuucatJ
cum hcro consiUo apud follicitatorem , rcm domiui detulit , ni
soliicitator in furto deprchenderetur. Ilis cognitis res ila coiifcrftir;
qi-emadmod.im adversus sollicitatorcm in hac hj-pothesi datiir wr.
ti aclio , Hcet proprie furtum non fccit , hoc cst , invifo domino
rem contrcctavit : ila advcrsus eundcm datur scrvi con-iipfi aclt.i ,
licci scrvum ipsum ( frugi et fidelem domiuo ) nou corniperit :
hoc ideo , quia iex congilium corruptoris considerat , non tacluir..
(18) 5. 0. Inst. de obli^at. ex delict. 2. Gajus 10. 5- 4-
(19) ra/i^//^/??! , particula tictionis nota est. Delicta facto el am-
^.o deUnquentis perfecta puniuntur , etiamsi vera '^''•^'^" J y ,'^'
ne perjpecta non siuf pcrfccta. vide quae disi ad /• 'S. j/- j!f^-
?)is. l. uiiic. supr. si quacunqtte yrceditus fotrstat. adde qii»
ad Novell. i34. cap. 10. /. 5. supr. de Episc. aud. l- 3- "l/''-
ad l. Jul. majrst. l. i. jf. de extraord. crimin. .
(20) Pro servo bom fide po.-iscsso conveniiintur bonae tiuei p
sessores , noxali actione. /. ti.ff.de noxalib.
(21) Eegula anti-quE prudentias. . ■
(22) Regula l):ic innuit , pro quo nox.ilcm quis actioncui s« j
pcre cogitur , ejiis n^imiiie advcrsus alium actionem nou
mo
vcrs. qui habet. Infr. h. t. »rario
(23) Pcr conjcctiiram inlorpretari api^dlat argumcntum a conwan •
r
CODICIS REPETIT^ Pri.T.LECTIOXIS,
547
furli actionem noxalem recte decerni. Tunc autem bonae
fidei possessorem fuiti nomine quod passus est , noxalem
actioncm conlra dominum habere posse , quando servus
»ub domini [ sui ] fuerit constitutus possessione : et pro
his rebus posse eum adversus dominum babere actionem,
non solum quas servus subtraxit jam apud eum constitu-
tus , sed et quas furalus est , quando fugit quidem a bo- constiiuatur. f De eo [ autem 1 qui iiberdSrcorslitu-
uaj fidei possessore , adhuc autem nondum sub manibus lus ab alio bona fide tenetur si furtum co '
adversus (9) dominum , ipse aJiis teneri furli actione noa
polesl, el sic ex (10) tempore omnibus discrelis , vetustis-
6ima (luhilatio aostio fcedere conquiescat , et bona; fidei
possessor m p;uie certa (n) leu.popis Jiabeat actionem
et non le.ieatur [aclione] : et ip.e dominus in aljo tem-
pore (12J non leuealur actione , et .in alio snb actione
domini [ sui ] fuerat constitulus. Quam inierpretationem cte et sine aliqua (lubitatione'diciiur po5s7rum mVi libe
prisca quidem jura per conjecluram introducebaut , nos est coguitus , et ab ipso qui bona fide eum delinrt
autem altius , et [ verius ] ad eam respicientes , gene- furlo conveniri : et bonje fidei possessorem si exlraneo
ralem regulam sic ab inilio esse prolatam accipimus. Cum furtum liber commiserit , non possci conveniri s-d '
igitur bona; (1) fidei possessor domini (2) cogitatione pro suo furto respondere : quia generalis re^uia \ iit%^.
furem possidet (3) , merito , donec apud eum conslilu- vo ] prolata est : et pro (i^) eo qui non"^ servus s^d"
^'^•^■^ » .et suae potestatis est , noxalera moveri actionem
impobsibile , noslnsque iegilms incoguitum est. Dat. Kal!
tus est , et aliis teuclur noxali aclione , si extranei furtum
a servo fuerint passi , et ipse adversus verum dominum
non habet actiouem , secundum regulam (4) dicentem : vc^ju. iuampadio ei ureste \ V. CC. Co&ss 53o
Qui habet adversus (5) aliitm furii nclioneni , ipse ea le- J)e re commodala.
neri non potest. tiin auiein desinat in servi relentione (6), 22. Idem A Jcanni P* P
el ille apud verum dominum fuer.t inventus : tunc ipse -]y/[Anife5tiss.mi (i5) quidem juris est , perpetrato furlo,
quidem noxah furli actione mmime pote,t tenen : adver- iTl ei compelere furti actionem , cuius ^16^1 interest ne
ius autcm verum dom.num habet ipse furti noxalem actio- furium commitlatur. Sed qua:rebalur apud amiquos legum
mterpreies , si quis coramodavit alii rem ad se pertinen-
tem , et ipsa subtracta est , an furti actio adversus furem
mstitui possit ab eo qui rera uiendam susceperit , ido-
neo (17) scilicet constituto : quia et ipse commodati actio-
ne a dommo pro ea re conveniri possit? Et hoc quidem
nem pro rebus , quas vel tunc fuiatus est , cuin est apud
verum dorainum , vel antea poslquam honae fidei posses-
«ori» retenlionem (7) excessit , necdum apud veruin do-
minum factus (8) est. Sic ilerum regulse geneiali casus
evenit consenianeus. Qui enim habet lunc furti actionem
(i) Bona fidc Tltius scrvum alienum possidet. Servus ille noxam
nociiit , fiirtuin alii fecit : quocritur au bonfe fidei poastssor servi
iiomiuc , noxali actione conveniri possit ? potest. Quid si idem servus
illi boua; tldei possessori furtum fecerit ? non polest bonae fidei
posscssor ille iioxali actione experiri adversus verum servi dominura.
Cur Ua? Vcro doinino furti aclio ob servum conipetit : ita ?era
uomiKus furti aclione no\aIi eo nonune conveniri iion potest ^vers
qiii habet. Qiiid si servus apufj liona; fidei possessorem esse desiit
vX ap'id verum dominiim esse coepit ? bonae fidei possessor actione
noiali convcniri amplius non potest. vers. sin autem. Potestnu ob
rcs 'iurlo sublafas experiri advcisus verum domiuum ? polest : sed
pro lis lanluin lebus , quas scrviis furatus est , postquam apud bo-
nac fidci possessorem csse desiit. Quisque enim babet tunc furti
«ctioncin advi'i,sns dominum , cini ipse aliis teneri furli actione
non polest. Ila cmendo ct ie.t;o luinc versiculnm : Qui enim etc.
apertissimo seiisii , qui l„ic usque non perceptus a nostris videtur.
fSam si <|uuesieris , cur bonae ITdei possessor , ex furto sibi facto a
*crvo post amissam ejus possossioatm agere advcrsus verum domi-
num possit ? Hn)c crit ratio : Bon.ie lidci possessor post amissam
sci VI possessionem , aliis furti actione noxali teneri non potcst ;
igiliir ab eo.tempoie jus furti aclionis niovendre ci compctcre in
aliquem ro?pit , si rursus quanas in qtiem ? niiUum alium reperies ,
:j.im vcrum rci dominura. Al(iui si servus mausissct apud bon»
dei possu-isoiein : bona: fidei posscssor furti non potuisset institue-
e actionem ? non potui.sel , sic cuim ( ut loquilur hic Justinia-
nus ) omnia cs tcmpore disccriieu.la. Jus es temoore variatur
leinpus aJiud alias aofiones postulat : ita accidct , ut cerLa tcmpo-
non'1'.'.l' ' Tf i ; Po-^-^^-s-^or , hoc cst , cum servum pos^ed.t ,
non babutri. ( ..ddita bac i,ec:.fione neccssario hic lociis legeudus
«■t t.\ vvrs cum iguur. injr. h. t. ihi , ct ipse adversus vcrum
domumm ) acl.oiicm adversus veriim dominum : ct codcm tamcu
^^''''{ ^ :'^ ^"""■•"^''^'^ ''-^P""'^'^ ncg^tione hiMocr c"
genilus vidctur ) acl.oiic cxlraneis. d. vers. r.um iauur Jus ex
tempore variatur : tcmp.is ali.id alias actiones postultt • ita fiet
adve»;;s'dr;r'' ^""^^ '"''-' '"■'"'" "^" P^-i^^^^t^habcat actionem
iZTr, ' ' """ ''"'"'■""'■ ^^^'■'in^i'* aclione. inrr. ibi n
^"'"f ./?(/« possessor. Contra acc.det , ut ipsc dorainus , aim 'ervuJ
cum esse desic
et ipse dominiis.
^t ie,7a,^ T/"'' '" f""-"- ''""' "'"'/'"'•« non habeat actionem ,
«ct.Ce '"•"";'•■ '\ '/'•^^'^'"«-'- "' -l'o tcmpore non te,icutur
boa« Bdoi rr " " ' "^"'"'* co,istUuatur cto. hoc sensu , cuin
".«« Dcto. pcssc^.or servuiM poss.dqt , e.v furto scrvi uoa liabet
actionem adversus dom.num , iicet eodem tcmpore extraueis tenea.
ur furti. Heec v.detur sententia manifesta esse ^ers. cum iqitur.
mjr. h.t. nil.il tamen nectssario m,.tandam esse.
\ L P°""^'o civilis , quffi a Graeci. dicitur -," ^^^;;
itrwc
■^0:)t;^
n*7S)c>, , 5o. Eclog
veras mim , opimui.e doiniai. l.
60. id est , animo do-
p. 2. cap.
^^" $■ ^- ff- de noxalib. action.
re
ap«i«l bonae fidei posse.ssorem fiierit , non tencafur
«t apu.1 cum , sub actiono coiistituafur. ibi, et
„- /■!"^^"'- "'^' q'"^ '»''l't il-i H^-i<^ tt)tum h-..m
y) Apu,l benae fadei possessorem servus si furtum extraneo fe-
tmVn !!fl p' fidex po.ssessor servi nomine oo.alx actione : nco
tamcn adversus verunl dominum actioaem babet.
)fl J^^.l"^ *"/^''- "«'•^- cumque 1,'cneralis.
y) Qui adversus alium furii actionem habet ", is ea teneri nou
fn 1„,n."f ?'"" "^ receptum furrh , satis non con.tat : aut coa-
stat m.pe.fecUss,me : s.c U.se.us in noQ absimili specie eam rat.j-
^'^l / Ti ' /'°" '^^ '5 P°*'^^^"^ '^'^'' ' "t uni dom.norum ^.r.
viai. I. ij y ,.^. ad legcm Aquil. qu«e rat.o satis est infirma ,
de qua v.de Ci.jac.um ,,. observatinn. 20. ubi ostcirdit reHarum
juris , quas Jur.sconsulti a majoribu,' per man.is accei.erunt , i-a-
tiones ueque d.l.gentcr n.muim conquiri , neque reddi mmis bonu..
^^o; iti est , naturah possessione.
/R^ ^^ ^l'' ' "^*"'"^'*^"" possessionem amisit.
(b) Sic homincs sub Cdcjussione facti dicuntur- l. a. m Hn f.
de cusiod. reor. reus sub custodia ofEcii factn*. l. 1. infr.^adSC
i'oZl !n P?fr^°'"^/l^'"^- i; '•• #• '^t in possess: lcgut. ct
sub verbo fecens- adde Cujacium 8. ohseiv. 3o. ^
(9) Qui adversus dominum furti actionem b.ibtt , aliis ipse te-
ncri turt. act.one noii potest.
(10) Tcmpora infer se concilianda ut contraria vitentur.
(11) Qiioties sciUcet servum non po.^sidet naturaliter. versic. sin
autrm. siipr. h. t.
(12) Qiioties scilicct doinini cogilalione furem possidet. persic.
ciun iguur. supr. h. t.
(i3) Si libcr l.omo, cum es.set apud bonse fidci pos-scssortm ej-
Iraneo turtum fecit , ipse tenetur , noii bona fidci possessor.
(>4) Libcri hominis causa non datur nosalis actio. /. 42. ^
de noxahh i. i^. in fui. D. de ir.tei-rngat. q.iod ad raercenario'
servos iiostri teinporis potest extendi. / 89. D. de furti<.
(i5) Est '^3. ex 60. dccisionibus. v.d. §. .6. vers. Sed nostru.
Instu. dc obligat. qucB ex delicto. Goth- .\dde Inglois. Ans.
(ifi) Fiirli actio corapetit ei , cujus interest f.irtTjt non cjm,
milti. /.10. D. de furtis. e.\ causa -•icii. I.onesta. /. \\. D. h.,i.
(i-) Vidc M .lestinum 1. dijferentiarutn apud flulBuuro tit.' id,
'" Jragmentis Pythaanis.
543
L I B E R
pene jam lueral conccssum , ut habeal it,se actionem ,
riisi inopia dignoscalur lahoraic : lunc euim furli aclio-
nem domino competcre dictbaiit. Sed ea salis increbuit
duljitalio , si lemj)0re , quo fiirtum committeLalur , ido-
neus eral [ is ] qui rem conimodatam acceperat , postea
autem ad inopiam perveuit , anterjuam moveatur actio
quae [ ci ] autea coni|)etcbat : an debeiit aelio quaj se-
mei ei adquisila cst , firmiler a[)ud eiim manerc, vcl ad
dominum reverti ? Tum et hoc qiiaBrebatur , an in casu
furti actio ambulatoria sit , necnc ? Sed orauem t.^b.m
tractalum alia sequilur subdivisio , si cx parte solvendo
sit is qui rem uteiulam acccpit , ut possit non in totiim ,
sed parlicularem solulionem ci facere : an habeal furli
actio7iem , vel non ?
§. I. Tales itaque ambiguilates veterura , imo magis
( quod melius diccudum cst ) ambages nobis decidcnti-
bus in tanta rerum difllcultate simplicior (i) sententia
placuit : ut in (2) domini sit voluntate sive commodati
actionem advcrsus (3) res accipientem niovere desiderat,
sive furti adversus eum qui rem surripuit : ct alterutra
carum elecla (4) dominum non posse ex peenilentia ad
alteram venire actionem ; sed si quidem furem clegerit ,
iilum qui rem utendam accepit , peuitus libcrari : sia
autem quasi comniodator veniat adversus eum qui rera
commodatam accepit , ipsi [ quidem ] nullo modo com-
petei-e posse adversus furem furti actionem : eum autem
qui (5) pro re commodata conveuilur , posse adversus
furera quidem furti actionem liabere : ita tamen , si do-
iiiinus scicns (6) rem esse surreptam , adversus eum, cui
res commodata fuit , perveniat.
§. 2. Sin autcm nescius (n) , et dubitaus rem non
csse apud eum , commodati actionem instituit , poslea
autem re comperta voluit remillere quidem commodati
actionem , ad furii autem pervenire : tunc licentia ei
concedatur , et adversus furem venire nullo obslaculo
ei opponendo , qnoniam [ jam ] incertus constilutus
movit adversus eum qui rein utendam accepit , com-
S E X T U S
modati actionem ; nlsi domino ab eo satisfactum e«t :
lunc etenim omnimodo furein a doiniuo ijuidin furti
actione liberari , suppositum aalem esse ei , (jui [ pro 1
re [ sibi ] commodata domino saiisfecit : cum rnani-
feslissimum sit , etiamsi ab inilio dominns actionera
instituit coramodati , ignorans (8) rem esse surrepiaia
])OSlea aulem hoc ei cognito adversus fiirem Iransivit ■
omnimodo liberari eum qui rera commodatam sjsceperit :
quemcuuque causae exituin adversus furem doniinas Jja-
IJuerit : eadein definitione obtinente . sive in partera sive
in solidum soiveudo sit is , qui rem commodatam accepit.
5. 3. Sed cura in seciimJani dubitationem incidcbarit
quid statuendum sit , si nuis rera commodatara (9) ha-
huerit , quam aliquis furto sublraxerit , et lite pulsatus
condemnationtra passus fuerit , non tantum in rem fur-
tiva , sed cliam in poenam furii : et postea dominus rei
venerit omncm condemnationem accipere desiderans , ut-
pote ex suse rei occasione (10) ortam : alia dubitatio io-
cidit veteribus, utrumne rem tanlum suam , vel ejus aesli-
mationem consequatur, an etiam summam poenalem ? Et
licet ab anfiquis variatum est , et ab ipso Papiniano iu
coutrarias declinante seutentias : tamen nobis iroc deci-
dentibus , Papinianus , licet (11) variavcrit , eligerjdu?
est , non in prima , sed in secunda cjus defiuitione , in
qua lucrum statuit minime ad dominum rei perveaire :
ubi (12) tnim periculuin , ibi el lucrum collocelur : ne
sit damno tantum deditus , qui rcm commodatam acoe-
pit , sed lioeat ei etiam lucrum spcrare.
§. 4- Cum autem in (x3) confinio earum dubitationuni
tcrtia (i4) exorta est [ qua^stio ] : quare nou , et eam
deoidiinus ? Cura enim apertissimi juris sit , ncn (i5j
posse niaritum consiante (it>) matrimonio furli actiouem
contra suam uxorem Iiabere , quia lex [ita] atrocera (j^)
[ actionem ] dare in (18) personam ita sibi conjun-
ctam (19) erubuit : ejusmodi incidit veterum sensiLu;
quaeslio. Quidam (20) etenim re sibi commodata , hujus-
modi rei furlum a sua muliere passus est , et dubitaba-
(1) Simpliritas lcgibus amica. §. 7. Inst. de /idricomm. hered.
5. 3. vers. ct iiusc. Instit. de legit. agiiatorum success.
(2) Qui rern commodavit , agere potobt lei nominc , vel in
•ipsum fureru , \cl iu comnioclatarium , /. i/j. §■ li- '6- /■ G'^.
jf. de furtis. J. iG. Jnslit. de olligat. quce ex dclic.t.
(3) Commodator , quoties res commodata apiid commodalarium
fiuio sublata est , vcl adversus commodutariiun commodati , vcl
furti adversus furcm expcriri potest : sic ut altcrutra actioiie electa
ad aliam redirc noa possit : sic deiiique ut ailcrufro elcclo adver-
wjb aiium iion po.ssit cxpcriri. Quid commodatarius ? couveutus a
commodalore rcm suam commodatam furto subreptam essc scicntc ,
furti aclionc advcrsus furem cxperiri polesl , ut hic. Quid si a
a^minodatorc , furtum ignorantc aut dubitaiite , commodati actio-
ne commc datarius couvciitus sit ? iicet commodaloii ab inslituta
commcdali actionc disccdere , et commodatario prsetcrmisso , furti
«clioiicm adversus ijisum furem instituere , nisi a commodatario
suiiia sit jiim con.stcutus : hoo cnim casu nterque , ct conimodata-
rius t^t fur a commodaioic convcniri non possunt : licet fur ipse a
ccirimodatario potsil eo casu convcniri. ^. 2. fcrs. iiisi domino.
Quid si a furc solidnni 11011 possit exigere ? luillum rcgressum ad-
vtrsus coramodatarium etiam locupletem habiturus cst. §. 3. ^^ers.
omnimodo.
(4) Commodator fnrcni vcl commodatariuni cligei'e potcst , cn-
rum uno cleclo advcrsus alium 11011 aijit. d. §. 16. uisi ignoraus
egerit. J. 2. infr. h. t.
(5) Comniodatarius conyentus a doiaiuo adversus fiacm po-
i£i\. agcre,
((5) Yid. J. 2. hfr. h. t.
(7) Ignorans ciigcre non potest, nec dubitans.
(8) Conimodatario ros coiumodata furto subtracta est a fuic :
it rem i'urti\ani et posnam a fiirc conscquitur. Commodntor po^t
ji»pervcnicn£ ea judicio sic cxat;ta a coumiotlatario pctit ? injuna
agit: rcm cnim suam tantum vindicare potest : poenam furti com-
modatario adjudicatam condicere non potest : taractsi occasionc rei
comniodatae ca orta sit. Cur ita jus est ? jiericulum conimod;!!*
rei subire potuit commodatarius , lucrum igitur ex ea re natum ,
ejus cssc dibet, ut hic.
(9) Idcm iu locato. vidc /. ^. ff. locat. aliud in piguore. /. as
Jf. de pignorat. act.
(10) Occasione rei nostrae orta , non semper nostra sunt.
(11) Papinianus variavit , ut hic. et l. G. §. 'i • ff- ^« tetyis
exportand. variarunt et alii Jurisconsulti. vitte quae scripii ad
/. '■a.ff.de reg. jur.
(12) Vide /. \o. Jf. de veg. jur.
(l")) Conljniuni dubitatioiium.
(14) Si marito rcs coinmodata ab uxore subtraliitur , usor a rei
domiuo furti convcniri potcst : a raaiito , fiu'ti non potest , sci
in factum actionc.
(i5) /. 2.^' rcrum amot.
(16) Aliud cst post divortiuin . l. 3. ff. rerum amot.
(17) Ati-ox actio furti.
(18) Atroces actioncs in personas conjunctissiinas non damus.
(19) Conjuncta pcrsona viro muiicr cst : quod iu accusatioaiba? ,
atrocioribus actioiiibus ct testimoniis scrvanduni.
(20) Coinmodutam rein murito ab extraneo quodara uxor fiirfo
surripuit : quacritur an a domino rei mulier possit couveniri furti
actione , an potius maiitus ipse commodati conveniendus c^^l •
Potest alteruter conveniri : uti rei domino scderit , seu visum fuc-
rit. Pone inaritum conventum csse : poteritne maritus advcrsus
uxoreni , in hac spccie furti agere ? Non polerit , sed rerum amo-
taruin tantum proptcr lualriraonii pudorcm , ut hic. Quid si coin-
nodator luaritum eK-git , iicquc ab co soliduin possit conscqui ?
fuiii actionera iustituerc adv<;rsus mulicrciu commudalot nou pot.-
rit. i'crs. Dominus. iifr.
CODICIS HEPETlTiE PRiELECTIOMS. r>4c)
tur , ulrurane domino rei furti aclio contra nmlierem prac- positas operas prsestare cogilur (i5). PP. 6 Kal :\Ia|i
starnlur , an proptcr nccossitalmi causac , ct maritus cjus, Awtoniao A. n. ct r.P-r» .• -rr.^icc o/« * " ' '
ulpote actioui commodati suj)pnsitus , possit habere lurti
actionem ? Et auctores quidem juris s.ntis et in hac spe
cje coutra se jurgium exercuerunt : ex pracsenti autem
lege , et antcriorihus nosuis decisionibus quae in ista po-
Bil.'e »uut constitutione , polcst et hffic species apertius di-
rinii. Si enim domino dwlimus (i) eleclionem ad quem
voluerit pcrveuire ; sive ad cum ((ui rcm commodatam
aocepit , «ive contra cum qui furlum commisit , etin hac
ipecie maritus quidem propter matriraonii (2) pudorem ,
iion furti , scd rerum (3) amotarum aclionem habeat
«i ipsum dominus elegerit: Dominus autem omnem liceu-
tiam possideat , sive adversus maritum commodati , sive
adversus mulierem furli actioncm cxtendere : ila tamen
ut si ipso (4) qui rem commodatam accepit , solvendo
sJt , nuJIo niodo adversus muliercm furti actio exlenda
AwTOMifto A. "11. el Geta u.'Co^ss. 206.
De eo cjui nummis acceptis manumisit.
3. lidem AA. Quinliano.
QUi nammis acceplis (16) ab exiraneo , servum suum
manumisit , et pro operis pecuniam ab eo accepit :
sive fuerant operae imposila} , sive non 5 ut indebi-
tam (17) soluiam reddere cogitur. PP. Kalead.Novemb.
Albino et ^MiLJAWo Cowss. 207.
De vendilione operarum.
4. Irap. Anton. A. Valeriano.
tur
auJIo n odo advcrsus mulu.rcm furt. actio exlenda- r-I quam tibi pecuniam a liberto tuo ex venditione(i8)
ne ex hujusmodi occasioDe mler mantum et uxorem O oper.irum deberi probaveris : restitui tibi a liberto
^u. non bcne secum v.vunt , al.qua machinalio orialur , tuo Pr^ses jubebit : Ex hoc enim iTb Lr q1 te^ta nenTi
et fors.tan m..nto volente uxor ejus extrahatur et furti faclionem libertus habet ,modo sT non o^ia^/iwr) t
patiatur pocnalem condemnationem. Dat. i5, Kal SeDtem- Iipitif.c ,r.^u^ ^ ■ r ^» "^" "ucia.i.i.t yzu; u
Lr. LAMiADio et Okeste VV. CC. Cop^ss 53o; ^ W a S^kI M "' if "''" ^ cajiuonem probab.tur.
uiiocr. jju. srxr, i^. Kalend. Alaji , Duobus et AsPBis Co.\ss. 2z3.
T I T. in.
DK OPERIS (5) LIBERTORUM.
De operis tcmpore manumissionis unpositis.
De prctio, De alimenlis-
I. Inipp. Sevebus et Aktow. AA. Romano.
De manumillente ante tempus quo tenelur
manumiltcre.
5. Idem A. Tcrentio.
Ater tua ab eo , quem ex causa fideieommi^si ma-
numisit , operas impositas peiere non (21) potest :
CI teraporr(6) n.anumission7s 'opeV.^tTbi^r^royh; sunt 7(2^ auardieTV^l'" '^"- 'T, '°''-^"^- ™'"""V
O scis te eas p.a>sure debere. Solet (7) autem S f^VlT^ ^,^1 ^''' ^^'^"'"^'^^^^^^^
«- .11'-. • ^T' ^'"'^'^ '"'^^^ "^^' (24) ei honorem patronis debitum exhibuerit : adeat
competentem judicem pro modo admissi vindicaiurum.
IP. 3. Idib. Maji , Duoeus et Aspris Conss. 2i3.
M
[^utronos , ct libcrtos convenire , ut pro opaus aliquid (8)
Vrccstctur , Jicet pretium (9) peli non possit , uisi (10)
.luando propter inopiam pro alimenlis id extra ordinem
'eti necessilas suaserit : cum etsi operae non erant impo-
»tK , defectis (ii) lamen facultatibus patroni , eum ale-
•^12) cogebaris. PP. 3. Kal. Januar. Ciiiloke et Li-
'ONE COKSS. 205.
;IY/JAnumissionis causa traditus ,
i-'l lcm reduci a manumissore'poiest "(i4) ,
De mamimisfilonis cmisa tradito.
2. Jidem AA. Eutjcheti.
i.eque (r3) in servitu-
neque im-
0) {,• ^- 3. supr. h. t.
jr«i a n,S7 "'''"'■""""'f ruJorcm uxor coufitaute matriiuonio
f\\ / " coiivcnitur.
>/< /, ^" '•3- 5- 3.J?: rerwn amotarum.
oii,Ld.H"1!. ■ '' "'' "^^''' commod.-.tarii fu..t..m fucrit rci
(8) Id est , aliq.iod prelium , ut infr.
(10) Cl.anl.it.vi.m suhsidium ( sic cnim nost.i in., / •
" < 'l ai om.r. •'," '- "■ *'"'''''" P"-son.-,liu.n scrvitiorum fo-
.. ^^ ^ coru... (uniua, ast.mat.oucm. arg. L si l,bcruT 27.
rla^ Ifl ^^^* ' f'<^">i»iilis aut consumptis.
^ "^..I^^i/Jf "^"i-7'-» ''!?-"- -gitur. /. 5. $. ,8. ff.
J/ i. i. I. 5. 5.^ quarum rerum actio.
De pecunia. i. De duobus Jiliis.
6. Imp. Alexamd. A, Minicio.
jVrEc patroms pro operis mercedem accipere licet : quam-
•»- ^ vis si indictae opera; prasstita; non (20) sint , ad pe-
cuniae exactionem obsequii non pr^stiti ajstimaiio con-
vertatur.
$' I. Qui aulem duos (26) filios in potestaie , vel di-
/ ^'^'^^/r'"/ ''^ A""" pr.-Eslat bcncf.cium , qui dcbitum rcddit.
i. ^=>- Jr- n. t. Operas potcct impoucrc , qui ultro tautum non cx
neccss.tatc manumisit.
yP n ™"*''^ piomissio opcrarum non valct.
(I )) Qin mauumisit , acccptis ab exU-auco nummis , orcras im-
poncrc Don potcst. '
(.7) Op<-.arum indcbita pr.-estatio condicltur.
C.b) Id est, dum ei reveudcrcs opcras tibi debitas. /. Z^./T.de
bonis libcrt. ' •"
(19) Di-si ad d. l. 87.
(20) d. 5.5. hinc coliigit Baldus , Rustlcos ct Yasallos in libor-
taiis suae prffijudicium obliga.-i nou posse. adde /. 6. /T. de ^]!}'. vrccsid.
(21) /. gj. u, /in. D. de lcg. i. W J^ r
(22) Manum.ttf.is antc lcmpus quo manumitlcre tcnctur ,tompo.
ns .int.c,pati raf.ouc opcras impouce potcst , non ult.a. Salic.
i^3) t. i-i.D. de dolo. aiqui videtiu- manumittcrc non posse.
/. 3i. 5. I. D. ad SC. Trebell. ^
(24) V.d. /. u/t. infr. de obsequiis.
(25) Pro pr.Tteritis opcris mcrccdcm accipcre licct. /. 1 3. i. 1.
i. 24. D. h. t. r i
(26) Duo filii .-ib opcrarum p.aKtafionc liberant. /. 3-. D. de
oper. libert. do jure libcrorum , vidc plura iu /. i. /.' %. infr.
de jure liberorum, r •- * »j
o
5o
LIBER SEXTUS
versis tomporibtis hahiiit, Lege Ju!ia de maritanflis ordini- patronarum debent. PP. Kalt nd. Noveoib. Alexhsdro
buj obligalioue operarum liberalur. Dat. 12. Kal. Jun. A. Co:ns. 227.
JlLUKO U. <|l CRlSriNO Go^SS. 225.
De natis ex liherta , si pntronus Ubertce
De empto suis nummis. permiieric nubere.
S
r. Idem A. Augustino.
I tuls (1) luimmis emptus es ab eo a quo manumis-
sus es ; nec operas ei debes , nec puniri ab eo ut in-
gratas poles : patronum lameii luum esse (2) eum negari
nou oportet. Dat. 3. Idib. Septembr. JluAKo 11. el Gri-
SPIWO Co^SS. 225.
De liberta qucs patrono nupsit.
8. Idcm A. Lictorio.
Llbert^ tuK , ducendo (3) eam uxorem , dignitatem
auxisti : et ideo non est cogenda operas tibi praesta-
re , cum possis Legis beaeficio couleutus esse, quod invi-
to (4) te alii non possit juste nubere. Dat. xo. Kalead.
Mart. Fusco et DjiiXRo Cowss. 226.
Si cui relinquaiur libertas in diera cuin onere
aliquid prcestandi.
9. Idem A. Herculiano.
rj^Itius , si [ ^um ] testamentura fuccret , servo suo
A Cajo (5) libertatem cum conditione hac dedil ,
Cajuni servum meum a die laortis mete annis tribus pcr-
actis maniimitti volo : ita [ tamen ] ut prcestet (6) here^
dibus meis , sicut me vivo prcBStabat: et cum idem servus .
tcstatori diurnara quiddam proeslaret, et post mortem ejus
usqua ad diem prc-estandae libertatis etiam heredibus prx-
stilerit : manifeslum est , quod adeptus liberlatem , ad
eandem pra^slationem compelli non possit. Dal. 7. Id.
August. Fusco et Dextro Goisss. 226.
De extraneis heredibus ^ et de maritis patronnrum,
10. Imp. Alexander A. Caecilio.
Iberti libertseque defunctorura , operas neque extra-
ueis (7) heredibus patrouorum , neque mariiis (6j
L
(i) /. 4- ■Z'. de manwnissiqnih.
(2) Inio non est. /. 10. D. de in jas vocando.
(3) Liberta uxor pafroni sui facta , non tenetur ad operas.
/. 46. V. h. t.
(4) /. 45. T^- de ritii nuptiarum.
(5) Alciatus 6. parerg. 9. aliquando putavit hanc constitiitio-
uera adulterinam esse , quod Caji noraen hic servo tiibuatur ;
quodqne vetcres consueverint Grfficis aon Latinis nominibus servos
sppellare.
(6) An in infinitUm ? an polius triennii tantum spatio ? po-
strcnium verius est , et ita tempus triennii adjectum libertatis prae-
statioui iuttlligitur restringere onus indefinitum servo impositum.
(7) Libcrti operas noa debent extranei^ patroni heredibus.
(8) Palrona mortna , Uberti ejus maiito operas non debent :
bonorcni tamcn dcbent. dixi ad /. 2. supr. de in jus vocando.
(9) Ingenui sunt libertorum liberi. Instlt. de ingenuis. l. 9.
injr. de ingenuis manumissis .
"(10) /. 2. infr. de obscquiis.
(11) Matrimonium potentius est , qnam jus patronatus.
(12) Libertus ubi voluerit , raorari potest , dum tamen operas
prxstet qua? debet.
(i3.) Patroni liberis liberti solum revercntiam dehont , non operas.
(i4) Imo cum patrono morari cogi possunt. /. 3S. m fui. D.
h. t. et ex provincia Roinam venije cogi , ut opcras reddant.
/. ao. injin. D. h. t. quin pertgre cum eo proficisci. d. l. 38.
ii raodo per orbem terrarum temere non vagetur. d. /. ao. quod
Q'
11. Imp. GoRDiANtJS A. Africano.
kUod (9) ex liberta m:iliere nascitur , ingeauum est.
§. i. Is autera , qui liberlae su^ tiubenji com^ao-
davit adsensum (10) , quamvis (ii) operas ab ea
exigere non possit , jura [ tameu ] patronatis noa amit-
tit. PP. 3. Non. August. Pio et Pojstia.^o Cosss. 2Z<^.
Ubi morandum. De ingrcUis liberiis.
12. Impp. DiocLETiA.h. et MAxiMtAiir. AA,
Venerice.
QUi manumittuatur , libsrum (12) , ubi voluerlnt ,
commoraudi arbitrium habent : nec a palroQOrum
filiis , quibus solam (i3) reverenliara debent , ad
servieudi necessitatem redigi possunt : nisi ingrati prol^jea-
tur : cum neque cum (24) patrono babitare libertos jura.
corapellant (i5). S. 9. K.al. Jun. ipsis AA. Gosss.
De eo qui libertwn cdienum recepit.
\Z. Imppp. Valent. Vale:ss et Gratia!I. AAA.
ad Probum P. P.
IN redhibitione (16) operarum maneat poena ia eum
qui libertum alieuura recipiendum esse duxerit. Dat.
3. Idib. Jul. GRA.xiAiso A. II. et Probo Co5is. 071.
T I T. IV.
DE BONIS (17) LffiERTORUM , ET JURE (18)
PATRONATUS.
Si servus a domino data pecunia mereciiur libertaiem ,
omnii jura patronatus dotninus retinet : ideogue si bona
iliius fisco pindicata sint , fiscus ei in Jura liberti
succedit.
I. Impp. Severus et Ai«to:*inos AA. Secundae.
MUltum (19) intere^t , ulrum quis suis nummis empttu
ac manuinissus sit ab einptore, an a domino suo da-
ex longiiiquis et brevibus cxcursionibus definitar. /. i3. tn fin.. U.
dc anniiis legat. Quid si certo loco morari jnssi sint servi f ^fj*'
tc donali ? voluntati defuncti obtemperandam est. /• i3. in /«■
D. de aliment. l. 44. D. de manumissis testam. Qmd si "|y.''°"
plane sub cjusmodi conditione sit relictum , ut certo loco habitet .'
jus liberlatis ejus tali jussione non pote>t infringi. /. 71- 5- V,
de condit. et demonsirat. Ad certum domicilium et locuin att5<r.a-
gi , servitutis species est. Hoc constat , sententia judicij , cerlum
adsigaari posse reo domiciliiim , /. «. $. 1 ■ ff- de interd'Ct. et re-
legut. An subdito licet patriara m:itare ? vid. Papon. 3. iA.V^r. 0.
fol. 462. de addictis glehae colonis et censitls alibi dictum ejt.
(.5) Imo compellunt. l. -^i. ^. 1. ff. de cond. et demonstrat.
Resp. quod ibi tempore mauumissionis illam legem iraposueru ,
hic ex intervallo. Ans. ' . a/» nrv
(16) Qui ahenum libertum occupat , loco ipsius tcnetur ac oj^
ranim prcestationem. /. un. in Jin. infr. di colon. lllyr '«■
(17) Dixi ad L. 38. D. 2. , .^,,^ .,
(18) Dixi ad L. 37. D. i4- j"ris patronalus hmc rr^c'pua
praestentiir. /. o. $■
ut ingratus hbertus x-evo:etur io servilutem.
infr. h. t. ul patroaus liherto iucocdat. /. 4'
(19) /. 4- ir^fr. de ohseq.
/. 3. vcrs. Eewcr<!ntiJ-
infr. h. t.
CODICIS REPETITyE PR^LECTIONIS.
ta pucunia nicrealur librrta^m ? Priore (i) cnini c;isu
ad [ bona ] ijus conlra tabulas adniiili patronuui non
placet , poslcriore (2) [ vro ] orrmia jiua paironaius
retinet. Et ideo cuin Sabiniani patroni lilii qui plenum
[ jus ] habuit , ut hoslis (3) publici bona fjsco vindi-
cata sinl : secuudum ea quap divo Per(inaci placuerunt et
nos secuti sumus , in (4) jura libcrtorum ejus fiscus
[ iiostcr ] succcjsit (5) . PP. 5. Nonas. Jul. Faustiko
et iiurix^o Cowss. 211.
a. Impp. VALENset Valest. AA. ad Florianum
Comilera rerum privatarura.
5^0]
ue (18) sola nalalium rcstitulio inducit : liis vidclicet ca-
sdjus pcr quos pccnaJibus modis jus palronafus quasi ab
mdjgms patronis eripitur , in suo robore duraturis. Reci-
tata seplics (jg) in novo consislorio palalii Jusliniani.
Dat. 3. Kal. iNovemb. Decio V. C. Coks. 629.
4. (20) AuroKparoop I0T2TINIAN02. decst.
Faria capiia Gra-.ccn conslituiionis Jusliniani cle
jure putronulus ex variis locis in unutn
congesta^ pcr^Ant. Contium.
$. i. Multi modi in ea enumerabantur , quibus cessal
jus patronatus : ut passim .ijunt Gra;ci inlerpretes.
$. 2. Volens patronus remiltit ei qui manumiltitur
jura palronatus, lib. xLvui. BotciKiK. tit. ull. '
§. 3. Qui suis uummis est empius liber lit , et solutus
omni jure patronalus eliam jure veleri , lih. xLviu.
PecaiXiK- 6 ii\i'^et( uXKolx TpdyfXoCTUi K^ (T/a Tuv roii-
i-ayv xKovifiuick)!' 'Trpecyyt.eiTcov 11. avmyocyav y y^ S^^s Tecu-
SI quis palronorum in posierum hujusmodi narrationem '^*/.'^^'/' f"^^«W» ihrj^iplcti iKiv^iplTat. 0 S-e 11.
couceperit, vel in libcrtaiibus qua; inter vivos acti- V'-''^^ " S-wctTai Simi TctCTu x^ ihiv^^ipccbPivxi^ aAx
liinlur , vel in his quoc ex lcstamenfo , vel codicillis scri- ^^>^0i ftiVii ^ X;' TiiTeov d^paipa^i^coif «V auTV.
^I h"borti conniventibus (6) patronis consortium cum
O aucillis calouisve nostris (7) chgcrint : gciant [ ilh ]
se dcinc(.ns c(nnuioda patronatus amissuros (b) . Dat, 3.
Idib. Octol). Ticvtrl , Luiuciwo et JoviNo VV. CC.
Co«ss. 3('7.
3. Imp. JusTiNJAifUs A. Dcmostheni P. P.
ptis [ vcl sinfe scriptis ] habitis proficiscuntur , Ut (9)
libcrti conim a jurc patroi,aliis libercntur : anliqua intcr-
irelatione semola , nou dubitct ctiam patronatus jus ex
>ola lab' veiborun» conccplione libertis esse remiiteudum :
laec [ corum ] succcssiouibus quae ab intestalo descendunt,
jjuas yelores elianj post hujusraodi actus servari in liber-
.orum bonis decrcverunt , a uobis patronis , integris re-
ervandis. Sed queinadinodum iu natalium (10) restitutio-
le omne jus lollilur pati-onatus , ita et in hujusmodi ver-
>i8 eandom vim esse observandam omnes uon ignorant.
■ denjque (11) juris esl , si inter vivos manumissione im-
posjta , in ultimis volunlatibus concessio (12) data fuerit
patronalus (i3): ita tamen , ut in omnibus natalium re-
iiituliones , ei quibus peue solis ingenuilas mera fi^) li-
bert.s compelit , tam obtincant , quam in nostra Republi-
ea pollcant: cum nobis cordi esl , ingenuis (i5) magis
ionunibus quam libertis eam frequenlari. Reverentia ( iG)
ainen qua^ a liberlis [ paironis ] debetur , et iure uuod
idveisus mgratos (17) hbertos patronis compelit , integris
cstrvandis et si per verborum conceptionem sccundum
' nobjs luduclum modum ]us patrcn.itns fucrit amissum:
Mm etiaui haec ujgenuitaiis prremio lollantur , quam pe-
Id est ,
Qui alienas res furatus est , et ex earum disuactione de-
cem puta redcgit , eaque dedit pro sua libeitale , liber
fit : qui yeio decem fuiatus cst , nou potest ipse dare ,
et liber fieri , sed servus manet etiam iisdem deeem ei
ablatjs.
^ $. 4- O «'rrpovonTOi^ i\n£ipvT«i , «TpoviuTos Si isin
M 6 finSivx Tov 'nrpovot(/,i:>ov Ix^^v uuth » 6 fj.it SvveifjCiyoi
ixvTn 'n-povoiiaSixi oto/o; £,-,i/ q 'jrapd^ppoov x^ 0 (jt,aivoiJt,ivos.
§. 5. Servus aegrolus (21), nisi cjus curam ao.-uinus ge-
rat , fii liber , et doinini-s amiltit in eo jus patronatus.
Item ne filii adoptiri patroni libertos paUiS adopiivi
habeant. * '^
^ §. 6. AoKos spxTivo[/.ivos ilSriffii T» oUiln ^icrnroTa
eK(v5iptTxi. Servus scicnte doraino militiaiu adeptus ,
potcslate domiui liberatur , et ingcuuus fil cessaute jure
patronatus.
+ Idem caulum fuisse videtur de servo Episcopatum
vel ciericatum , vel ahquam dignitatcm scionle domino
adepio , ut ita concipi debeat haec epitome :
i? ^ni T.^"" r'"™ ''"':!"" P""""'^ 3 •»*= »<^^5«=n"t ^^tniauu-
;*V ^^ ■ ^ " «"«'^'^cudL nou l.abot
/ nil.^o.n'"n.,'.r''' ""'' y"^^^''^'^ u.anumissioni. causa accep c
j , nii.noin.iiiis tauuu ci sucxcdo.
(3) Hostis pwblici hon:i iisco ccdunt
)}} i\9J/- od {. Jul. majcst.
{■>) \id. quae dixi ad d. i. y.
rc in.d^it"^ "' ^''° ^'^"^^«^»'^"**^ •'^l-tur , jusquc suum rcnut-
(7) Id est , fiscalil.us.
•- l( fti^ rT^'"^ ' 1^^^'""'^ ''1^"" »-'nitti potcsl , ut
*ccu.ari ,,s.T..J" ";,"'"' ''"•^"T ratrcno ckbcat , nec ing.atKS
: comyraatr.""'' ^''** "^ "'^''^^" ^•^'""'^*^ ' '' »'^"- ^^vos u^icr
uc
(12) Hoc cst remissum jus patronatus.
(i3) El libcra testamenti factio. /. Ir. L 2. ff". de lon. lihert.
Ct ita al.rogatur d. 5. 2. t/ J .x/
(i4) Mcia libcrlas.
(i5) Ingcnuis potius quam libertis hominibus rcmpubl. frcqucn-
tari niteic=t.
(iG) llcmissionc gcncrali , quaedam tacife cxcijnuulur.
(17) lugrati actio datur advcr.-us cum , cui jus pationatus rc-
misauiu cst. /. 2. itifr. de iibcrt. i\W. 78. c. 2. nou datur advcr-
sus rcstitutum uatalibus , dixi supr. h. t. Plus esl ergo natalibu.s
rastitui, quam jura patronatus rcmissa babcre. Quod aii actioneni
tamcu mgrati altiuct , dal.ir advcrsus doualarium.
(18) JNataJium rcstilulio pcnc iuducit ingcuuiiatem. l. 2. l. 3.
Jf. de nulalibus restitueud.
(19) Scptimo di.\i ad /. 3o. supr. dc jure dot.
(20) Hauc constitutioncm Cujac. 20. obs. 34. restituit , pirtim
cx Latiua quadam ct vclcri traiislationc . partim ex Basilicis.
(21) /. unic. $. 3. infr. de LaUna libert. ^oveU. i53, cap. 1.
'• '^- JJ' 9**' **<"' manumifs.
S52
LIBER SEXTUS
elS^ijasi t,'lc.
C, n. Ancillas iioslras in concubinatu habpre possiimus.
Oui habel iixorem legiliinam , non potesl liabcre concu-
irinam. Si quis sine uxore constitutus ancillam suam sub
iioinine habcat concubinae, et in eadeni usquo ad mortem
suam ccnsueluJine perseveraverit : illa cum bberis suis iu
ingcnuilatem rapietur , et supra iegitimam portionem pe-
(Ttilium ijuod dominus cum morerelur , habebat , capiet :
neque liberi aut horedes , aut cognali defuncLi iu iJiam
jus palronatus habebunf.
<a\ 8. Intestato hberlo mortuo ad ejus successionem pri-
mum vocantur descendenlcs , id est , veteri (i) rjuidem
iure liberi po5t li))erlatem porentum concepli , ex hac ve-
ro lege eliam liberi in servitute parentum concepti , et
postea manumissi , et post liberos hujusmodi vocantur
deinde cffilcri ascendentes , et parenles hbcrli , et fralres
si niodo sint hberi , id est , raanumissi patronatus jure iu
hac parte sopito.
^. Q. Placebat (2) in eo gcncre percipiendarum heredi-
tatum ( locjuitur de lcgilmiis licreclilaiibus ) successionem
non esse , id est , ut quamvis proximus quis secundum
ea qure diximus , vocatur ad hereditafem . auf spreverit
hereditatfm , aut ant^quam adeat , decesserit , nihiloma-
gis legitimo jure sequentes admitj^anlur. Quod iterum Pras-
lores nnperfecto jure corrigentes , non in lotum siue ad-
miniculo relinquebant : sed ex cognatorum ordine eos vo-
cabant , u1pote'agnationis jure eis rechiso. Sed uos nihil
perfectissimo juri deesse cupientes , nostra conslitutione
quam de jure patronatus humanitate suggercnte prciuli-
raus •, sancimus successionem in agnatorum ' hereditatibus
Ron esse eis denegandam : cum satis absurdum erat, quod
cognatis a Prfelore apertum est , hoc agnatis e^e reclu-
sum : roaxime cum in onere quidem tuteliirum , et primo
gradu dcficiente sequens succedit 5 et quod iii ouei'e obti-
nebat , non erat in lucio peiimissum.
^. 10. lilud cerlum est (3) , ad serviles coguationes
illam paitem Edicti qua proximitatis nomine bonorum
possfssio promittitur , non pertinere : nam nec ulla anti-
qua iege talis cognatio coniputabalur. Sed nostra consti'
tulione , quam pro jure patronatus fecimus ( quod jus
usque ad nostra tempora satis obscurum , atque nnbe ple-
iium , et undique confusum fuerat ) et hoc humanitate
suggerente concessimus , ut si quis in servili constitutus
consorlio , liberum (4) vel liberos habuerit : sive ex H-
hei-a , sive ex servihs conditionis muhere , vel contra ser-
va mulier ex libero vel servo habuerit hberos cujuscua-
que sexus , et ad libertatem his pervenientibus , et ii qui
ex servili ventre nati sunt , libertatem merueriut : vel
dum ».uliercs libcrffi erant , ipsi in servitute eos- habue-
rint , et poslea ad iiberlatem pervenerint , ut hi omnes
ad successionem patris , vel matris veniant , patronatus
jure-in hac parte sopito. Hos enim liberos noa soium in
saorum successionem , sed etiam alterum in alterms suc-
cessionen; muluam (5) vocavimus , ex illa lcge specialiter
eoi vocantes , sive soli invenianlur , q_ui in servitute nav
ti , et postea manumissi siint : slve una rnta aJiis n\i
post libertatem parenlum concepli sunt , sive ex eod<:nj
f)atre , vel eadem matre , sive ex aliis quahcunque copu-
aiione nati sunt , ad simihludinem eorum qui ex ju»ii«
nuptiJ5 procreati sunt.
^. II. Sed (6) nostra constitutio , quam pro omai oi-
tione Graeca lingua compendioso Iractalu haijito compo-
siiimus , ita hujusmodi causam definivil , ut si iiuiriem
libertus , vel iiberla minores centenariis sint , id est mi-
nus centum aureis liabeant substantiam ( sic enim j"^!,
Papia? summam inlerpretafi sumus , ut pro mille sest/^r-
tiis unus aureus computctur ) nulhim locura haLeat pj-
tronus iu eorum successione , si tamen testanienlum £?ce-
riut. Sin aulem intestati decesseriut nulio liberorum reli-
cto , tunc patronatus jus ( quod erat ex lege duodecim
labuiarum ) integrum reservavit. Cum vero majores c»?a-
tenariis sint , si heredcs , vel bonorum possessores liberoj
liabeant , sive unum , sive plures cujuscunque seias, vel
gradus , ad eos successiones parentum deduximos , patro-
uis omnibus modis una cum sua progenie semotis. Sm au-
tem sine iiberis decesseriut , si quidein inlestali , ad
omnem liereditatem patronos patronasque vocavimus. Si
Tero testameutum quidem fecerint , patronos autem , e^
patronas prseterierint , cum nullos iiberos haberent , vet
habeutes eos exlieredaverint , vei mater sive avus maler-
nus eos praeterierint , ita quod non possint argui inoffi-
ciosa eorum teslamenla , tunc es nostra conslilntioQe per
bonorum possessionem contra tabulas noa dimidiani ut
ajitea , sed tertiam partem bonorum iiberti consequaatur,
vel quod deest , eis ex coDSlitutione nostra repieatiir , si
quando minus tertia parte bonoium suorum iibertus vd
iiberta eis reiiquerit , ita sine onere , ut nec iiberis hberli
libertseve ex ea parte legata , vel fideicomraissa praeslen-
tur , sed ad coheredes eorum hoc onus redundet : raultii
aliis casibus a nobis in prasfata constituiione congrpgatis .
quos necessarios esse ad hujusmodi dispositionem jurrs
perspeximus , ut tam patroni patronaeque quam liberi ec-
rum , uecnon qui ex transverso iatere veniuat , usque ad
quinlum gradum ad successionem iibertorum libertarum-
que vocentur ^ sicut es. ea constituliune inteliigenduai
est , et si ejusdem patroni , vei palronae , vel duoruni
duarumque piuriumve iiberi siut , qui proximior est , ad
liberti , vei libertae vocetur successionem : et in capiea
non in stirpes dividatur successio : eodem modo , et m
iis qui ex transverso lalere veniunt , servaudo. Peue enini
consonantia jura ingenuitatis et liuerliaitalis in succcasJo-
uibus fecimus. Cumque (j) antea fuerat septimo loco bo-
norum possessio , Tum quem ex familia , et octavo , un-
de patror.i , patronceque , et parentes eorum : utraoii^uf
per conslitulionem nostram qiiam de jure patronatus lec.-
mus , penilus evacuavimus. Cuni enim ad sunditudiQf n
successionis ingenuorum , iibcrtinorum successiones posu -
mus , quas usque ad quiulum gradum tantammoao ooiT-
tavimus , ut sit aliqua iutcr ingeuuos et iibertinos dilfr-
rentia , sufhcit eis , tam coutra tabulas boDorain po--K=-
sio , quam Unde lcgitimi , et unde cognati : ei qu.bus
posiunt jura siia vindicare omni scrnpolositate etinextnca-
biii errore istarum duarum bouoium posseasroauio resOiUui.
(0 Id eit , Leg. 12. Tabul.
(3) imt. de lci^iiima agriiit. success.
(3) Inst. de seri lU coguatione.
(4) Id est , filium , iit /. 3^. J^. de pact.
(5) An juie velcri iibcrlorum iiheri jus mut««e sTjcccss.onls ha-
Jjuerunt ex.cluso suo patrono ? Robcrtus yii-ielur ^■^'^ voiuiise ^-
recept. a/j. quo nomine reprchensus a Cujacio 17. ohs. '^-
ditur a seipso 3. animadvers. 2. reprebcuaitur iterura ab Anioui-
Do Mcicatore 3. iSoiur. 20. addo Cujac. 20. obs. S^.
(6) h.st. de success. lileTt.
(7) 5- 4- i^ers. Cumc/ue. liislit. de bcn. posses^.
CODICTS RErETlT/E rR.^LECTIO^IS.
Conlius. Ficleri posset , ct hac lcge conslifulum fuisse
id ^ quod ait Justiniunus Inslit, quibiis manuniit. non li-
cet , ne masculus in tcstonicntu inunumilcere possct nisi
deciinwnscplitnum iniplevisset annuni , ct decimwnoctavuni
aitigisset : ct vice versa ne /(vmina testamenlo manumitte-
rcret , nisi dccimumsc.vlum implcvissct , et dccimumscpti-
muni atligisset : ut utroquc cusu , tani in masculo quani
in fwmina mcdiu via elecla sit intcr annos pulerlatis , cl
nginti annorum (clalcm. Scd quia Grceci numeri hnc iii
re depravali sunt , ncc ivinc conslitulionem discrte expri-
mwit , nildl hic ca de rc ajprmarc audenms. Scqualur
quisque quod prohal>ile vidc.lur , doncc ccrtiore confirma-
De nupiiis.-
2. Idem A. Leonlogono,
T Q. .liAAl.MO 11. fct JtUASO CoPJsS. 224.
De his qui pactione data manumittuntur.
3. Iflein A. X.intho,
iionc .el rejututione cert^or fiat , ciuid n cessario sequi L-Tiam qui pactione ro^ a-uf ^^0; • •
deieat. ' fi, , 1 lu^uuue i^yj aMa a doinims manuraitiuii-
-1-J lur , meio (10) jure omne eis obsec|uium d..bent.
T I T. V
SI (i) m FHAUDEM PATRONI A LIBERTIS
ALIEJNATIO (2) FACTA SIT.
Jlicnata in frundcm palroni revocantur usque ad
h-giliinam porlionem. Bald.
1. Impp. Dioci.ETiAwus et Maximianus AA.
et CC. Ciaudio.
Ol in fraudcm patroni libcrtus alicjuid alienaverit f3)
O quatenus Jogitima pars deminula cst , revocandi tribul
tatn convemt cssc potcstaLcm. Dat, Kal. iNovcmb. Sirrnii
v-L. CoNss. '
2. lidem AA. et CC. Julia).
De lile.
4. Idem A. Victorino.
01 manumissori tuo vim , et audaciam objecfsli , ci ,
O qui te beneficm suo ex servit.ite libcrando , ut adverl
sarmm [ tc ] haberet , fccit : Pr.escs provincice , guate-
nus cocrcere ejusmodi temcrariam Iicenliam debeat,\sli,
mabit. Nam si qua tibi pccunia debebatur, sive de rebus
advcrsus patronum disccptatio fuerat : non protinus ad
J.tigaudun. (II) currere debuoras : maxime au.em si hoc
laccre auderes sme (r^) alrocitate [ certe 1 verborum
^quitatem pelitionis tu^ commendare'" Judici potui t.
omm honore patrono debito reservato. PP. 2. Kal Octob'
Jui.iAi>io n. et Crispi.^o Conss, 226.
De lihcris dcnnnalorum. •
5. Imp. GoRDiA.^L's A, Sulpitia^.
j^Efiinctoquidemlibcrtopatronus intestato (4) succedens
^ pcr actioiuMn Calvisianain in ejus fraudem ahenala
rcvocare poicst. Verum cum patronum post libeni sui T?Tiim lihprU (^-W 1
mortcm ah eo fundi coIJatam donationem habuisse ratam (5 ll irr'os o ti . v ^'•^"•'^'°'""^ <^onsuelum obsequium
adseveras, maraunissoris iactum infirmare succcssore e u n^ v n pSo i "^ "^"'' ^'^^ ' '" ^"^^"'"
"Hanne possunt. Dat, B, KaJ. Januar, ...... CC, Co^! ^^^n^^—^^cT^li:^-^^
T I T. VJ. Co^''-'''T- ^^- ^^°"- Septemb.^SAimNo. u. et VE^uiro
Qualc ohsequium pntstandum , et ds vinculis,
6. Idem A. Cornelio.
DE OCSEQUIIS (6) PATRONO PRiESTANDIS.
Dc actionc famosa,
1- Imp, Anexand. A. Zotico T TUm.f^ 11
^ • T Ibeitos , sive hbertas maxime quibus impo<^it.-E oprr.t,
COntra patronum tuum famosam (n^ ^cfmn^m- .• ■*^. "''"«""' \ consuetum (i5) jiotius obscquium qua-ii
^ luere non poles, PP. a. Idus Mn i M '?-"? . 1 TT'''''' .«^'^""'"i^^o^^bus exhibere dJbere . iLque
^LlANo CoKss, 224, ^ ' ^^^^'"^ "• ^^ ^'"f"^;^ ('^0 P^^POf , non est opmionis iucertx. Dat 3
Kal. Aprii. Amco et PrR,EitxxATo Coass. 243.
(1) Dixi ad L. 38. D. 5.
(3) '&^^^T' ^'''"^ '^' ^P'^ i-« «'li'- est,
l-i.ff h t '^"" ^"'°'" ^«=«^^«"l"'"^q"eadlegitimam.
(n) Lil^ertus patronnm in jns non vocat sinc venia, /. 1. f. ,
C'2) LiLcrlus advcrsus patronum liti^arc sine alrocitalc verborum
dcl,et vul. A .,. J-. ,.jf: de doio.Goth. Adde /, 6. supr. ./.
postuianUo. S. L. "
... u . ■ ■ • ^J-^^ ( ^ f '"''•-«^- '^* <^gnosc. liheris. Nov. 73. c 2. ^. ,.
i A|r£;;l;:rrT^^^ ;;t;,'nV " -"•» """-" • '";'>^-. * c,;".^^;- €o-'r;.T°r- "■'- r--^«»-
rc^ T)„. ,...,_ ^ . t • (.4) Imo non debent. /. 3. ^: de imerdictii. /• i. 5unr. de
hoii. iihert. . ''
(i5) Obsequio contr.-iri« sunt operae nou imposits , duram wr-
vitium et sunilia.
(16) Vincuia «us libcrlis imponere patioaiis non potest , ut hic
ncc parens l.bcns , nrc maiitus uxori. Baidus , adde quce dUi ad
{. 12. supr. de opsr. iiberc.
no
(4) ralronus alicnata a libcrto intesHir. ^ 1
Cnlvisianan,. /. 3. ?. 3. Jf. h .1 6 6 T'7 '''"'^' '7
tcstato vero per F.iiian.-„n. ^' "^ "^^ ^"^^ ''^'""^-
Ci) Palionns aliciialionom f
'*>:ejiisq..e l.ercdc» cam rcvoc
S ?''^* '''^ ^- ''':• ^- '^-
(8) / '; "'■^"J- '"/"■• *'■ "'''^'- "on gesser 49. f^c/o^. o c i
A-o-//. ..o %r'r'" "''"" '""" '"'^ ^"""'"'- P'-^ '^•^"«"e , ul
(">) 3us incrum.
iom.JV.
5o4
L I B E R S E X T U S
De prUignis , et Ji.Uls patroni.
• 7. Impp. Dioct. et Maxim. AA. Melrodoro
Tnittatur , si in judicio , vel apud pedancos ,'9^ judices
palroni querela eiorla ingralura eum oslendat : flliis (lo)
eliann qui poslea (11) nali fuerint , serviluris : quoniam
iJIis delicta (12) parentum non nocent , quos tunc esse
ortos consliterit , dum lihertate illi potircnlur. y Sane si
Eque libertis noverca?, injuriae inferenda? privignis(i) is , qui in nostro consilio vindicta liberatus est , j>ost
ejus libcra facultns esse debet, palerncs (li;iiri liber- coercitionem [ ex ] poenitentia dignura se praestiterit (i3),
tos ( sicut dicis ) injuriosos libi fuisse , fcrenilum non est. "t ei civitas Kotnana reddatur : non prius fiueiur \)tne\i.
Praeses igitur provincise vindictam tibi perstnarnm rondi- cio libertalis , quam si hoc patronus ejus oblatis prfcibus
tioni congruentem impertiri non dubilal.il. Dal. 5. Id. impctraverit. Dat. Idib. (i4) Apr. liorme ^ Co^sta>t. (i5)
Maji , Maximo ji. et Aquij:.iino Coass. 2bG. A. v. et CoivSTAriXE C. Conss. 3 19.
N
De patroita.
8. lidem AA. Hcrmia?.
3. Impp. Ho50R. et Theodos. AA. ad Senatum.
Ilherti non modo advrrsus palronos non audianlur ,
_J V(
,'erum etiam eandem quam patronis ipsis [debent],
TViEque patronse (2) tuse obsequiis refragari te fas est. reverentiam praeslent beredibus (iG) patronorum : quibus
X^ Dat. 12. Kal. Februar. Diocx.£T1AW. et Maxim. AA. ingrati actio , sicut ipsis rnanumissonbus deferetur , si iUi
CoKss. 287. dalae sibi libertalis immemores , nequitiam receperinl (i-)
servilis ingenii. Dat. 7. Id. August. Ravcnnce , Marisu-
T I T. VII. Ko et AscLEPioDOTo Conjs. 4^3.
DE LIBERTIS (3) ET EORUM LIBERIS.
1. Imp. Anton. A. Daphno.
TVfOn est ignolum , quod ea quffi ex causa fideicommissi
J. 1 manumisit , ut ingiatum (4) libertum acciisnre non
polest : cum id judicinm extra (5) ordinem praebeatur ei
qui [ volunlale ] sorvo suo libertatem graluilam prsesli-
tit , non qui debil.Tm resiitait. PP. 5. Kal. Maji , Mv:S-
SALA et Sabino Conss. 2x5.
2. Imp. Constant. A. ad Maximum
Prajfectiim urbi.
01 manumissus ingralus circa patronum suum exlilerit ,
O et qiiadam jaclanlia (6) , vel contumacia cervicem
advcrsus eum erexerit , aut Jevis (7) oflensa! conlraxeril
culpam : a polrono rursus (8) sub irnperium ditionemque
4. Impp. IIorjoR. et Theod. AA. Basso P. P.
Llbertinae conditionis homines, vel eorum filii , etiatnsi
militanles (18) [ docebuntur ] ingrati : ad servilulii
nexum procul dubio reducentur (jg). Dat. Kal. April.
Rai>enn<B , Tijeodos. u. et VALtwT. AA. ConSs. 4^5.
T I T. YIII.
DE (20) JURE AUREORUM (21) AKNULORUM (22),
£T DE NATAHBUS (^3) RESTITUENDIS.
Im
pp.
DiocLET. et Maximian. AA.
Philadelplio.
13.
Atales antiquos , et jus ingcnuilalis non ordo prcTSta-
re Decurionum , sed a nobis (24) peti potuit. Dat.
Kal. April. Rai>ennce , ipsis AA. Conss.
(r) LiLcrli debent rpvcrcntiani privignis patroni. /. 5. supr. h.
t. addt qiiae notavi dc novcrca /. 4 .i7' ^''^ ""Z^" ni"l'o ui:'gis li-
beris patroni. /. 6. iii /in. ff. de oj.u:t: lihen.
(2) Ut patrono , iia patronae debelur ol)sequi(Uii. /. 5. sufjy. et
L 7. injin. ff. de oper. lihcrt. l. idt. ff'. de obseqiiiis.
(.3) Et coriim inoribiis. L. 4- Cod. Theod. n.
(4) De actione ingrati , vid. /. 3. supr. de hon. libert. No-
vell. "8. cap. 2,
(5) Ingrati enim actio legibus non est prodita : aut si prodita
est , veluti lcge jElia Sentia , in desiietudinem abiit , post illanr
lcgcm senaluscousuitis , ct constitiitioiiibus de ingratitudine libcrto-
'uiii agi extra ordinciu coepit , ui hic.
(G) /. un. C. Thcod. h. t.
ij) Ob lev(;m olVcnsani inviolato obscquio , non deserto comtuis-
sani , non revocaniur in .servitutem Uberti.
(8) Libcrti revocanlur in servitutem ob vitiura ingrati. /, pen.
supr. de oper. lihert. l. 6. in Jin. ff. de rcstit. in intcgr. 1. (>■ ff"'
de (tgnosc. l. -jO. ff. de i>eTb. sign. J, i. Inst. de cap. deir.inut.
j\oi>e/l. r8. cap. a. Tac. i3. 2. Valer. i. Ambros. de Jacob. et
bcatn s>ita.
(9) Vid. /. 3. supr. de pedaneis judicihus.
(10) Tngratilulo patrls nou nocct iiberis ante ingralitcdincm na-
tis : post ingratituduicm natis' r-occt : ideoque qui ila nascuntur ,
cuin parentibus in scrvitntem rcvocantur.
(ii) ?.atis fx ingrato , i<t ingratus in servitnlem rcdncitur.
(12) ] el cta parcntum rcgulariter lilieris non n-^cent. vidc tamcn
/. (juisqiiis. .5. 5- I. iufr. ud lcg. Jul. mujcsUii.
(i3} Cornelius Tacitus idincn lib. i3. ait ( Neronis tcn:povc )
vindicta libcratos non potuisse in ?ervitutera retrabi.
(14) Dat. 6. Kal. Augnst. Colonia; Agrivpinr. Cod. Theod.h t.
(if)) Pacaciano et Hilariano Consulil us.
(16) Liberis sc. /. 5. supr. tit. prox. NovcHa Valcnlialani de
Ijbcrtis; etiam Ji/iis aclionem ingrati adcmit. vidc Cujac. ad ^o-
vsU. 78. Puto tanicn id ctiam ad exlraneos bercdes pcitiniTe.
/. 'j.. supr. dc in jus vocand.
(17) Servus ergo ncquam cst et fur. vide Bald. hic. Ita solciit
libcrliui ad nequitiani servilis ingcnii redire. Plautus in Porsa Act.
5. Ila pars libertinorum eU , lusi patrono , qui adxersatus est .
Nec satis lihcr sihi videtur , nec satis frugi , tiec satis hone.uus-
Ni quid eQicit ; ni ei inalcdixit , ni grato ingratus repertus est.
(18) Facit /. I. §. ^. ff- de obsequiis.
(19) Ilinc anao 1.542. Tholoiano Scnatiisconsnlto cautani fuisse
refcrt Paponius , Litcras slatus iu criminibus ct delictis non con-
ccdi. Leitres d' estat : ne s' octroyent en delict , et cn crinies. -'..
Notar. 8. cap. des lettrcs d' estat. Idcm lo. Arrcst. 8. nuin. u.l.
de literis status et justitiae alias diximus.
(20) Dixi ad L. ^o. D. 10. h. t. ■ \ l
(21) Annulorura aurcorum jus quid ? dixi in /. i. 2. infr. '•
t. ex tit. ff'. h. t. , .
(3.2) Dc annulis vide quK scripsi ad /, signatorius anntuus. 7).
D. de i>erb. sign.
(23) Disi ad L i\o. D. n. ,
(od) l. i. D h. t Hcdie bencficium boc cuivis liberto "lU
datnm cst a lege. Ncv. 78. c. ;. Hi.s adde P.ip-mis tractalnm ac
uobiiitate 5. Anest. 4. \t 3. Nolar. 7. c. d' eiinMissemcid.
CODICIS REPETIT^ PR/ELKGTIOMS.
555
2. lidem AA. et CC. Eumeni.
AUreorum usus annulorum beneficio Principali !ribu-
tus (i) , libcrtinilalis (2) quoad vivunt iraagi-
ncm (3) , non stalum ingcnuiiatis pra^sfet (4). Natali-
Lus autem antiquis restiluti libcrti , ingenui (5) nostro
constituuntur beneficio. Dat, i3. Kal. * Sirmii , GC.
T I T. IX.
In AUTHENT. ut libcrti de caelero. ^. 1. et %.
coll. 6. tii. 7. al. 6. Novell. 78.
cap. I. et 2.
illud.
C^Ed hodie quia manumittenies scrvos suos , cives denun-
O ciant Romanos ( non enim atilcr licct ) ex ipsa ma-
numissione oureorum annuloruni et regeneralionis jus ha-
bent : ut sint quidem libcri et ingenui , sed jure palrona-
tus illceso.
(1) Annulorum jns tribucbatur l.abcntibus in bnnis nnlle qii»-
dringcnlos , qui ccnsus eiat cquestris. Sucton. in Julm c 33 sic
.Arnobius /,. Pcc.inia donat ann..los aurcos , passim Plinii seculo ,
lib 33. cap. 3. parc.ssime .snb Vilcllio. Sucton. cav. yi. Nunqua.n
aut ranssirae s.ib Alexandro Scvcro jus aurcorum annulorum da-
hatur. Ltimprul.
(2) Libertalu , quidam ila legunt. Cujac. a-J /. 1. infr si
sert'us aul hberius. lcgil libcrtis.
(3) Imago ingcin.ilatis minus est , q.iam ingenuitatis stalus.
(.<) Imo pr.-Estat. /. 5. l. 6. D. de jure aureor. Annulis enira
amcis donalus vivit ut ingcnuus , niontur ut bbertus. /. 3. ff". de
bimis libert. *^
(.1) Natalibus rcstitulus Ct ingcnuus , ut kic. et l ^ 3 5 D
de natalib. Qul jus a.ircorum impctrabal , non ficbal in'-em...s!
Aui>r. h. t. ut dctenons siiit coiiditionis bi quam illi. JSfov -4
cap I. i. 4. 5. 6. supr. de ion. Ubcrt. l. 6. D. de bnn. 'libPi.
I. 6. injr. dc suis et lcgitiin. /. ^. Jf\ de bon. Ubert. borum J.o-
n.>r augflur condit.o non mutafur. l. 33. $. 2. ff. de cond. et
dcmcnnr. Hod.e j.ms ulri.isque s.iblata videtur dfflcrcnlia , saKcm
v.dclur confus.o , d..m ulr.in.que liberfiuis omnibus a Icqe tnbui-
inr , i>o.W/. 78. C.-«lcru.u licct sic .n liberlis abolcrctur omnimo-
do .,er^-.luns noia non contiauo lamcn in tribus eraut rclati.
/. 33. J/. de leg. 3.
((i) Pars pnnia tituli.
(7) Dc bonorum possessoribus dixi ad L. >.. D. i An hodie
l>ono...m possess.ones sint in usu , dicam ad /. ull. infr. h. t.
(t^) Pai-s altcra l.iuli. ^
xJ''^^,^/ ali'1'.ot hiijus titul, lcgcs sc.ipserunt Alciatus , Cagno-
l"'..nn',ur,;:,'r£'""- '""- """""■ '• ■• <• -^ »• H.pHy-
Bi:,i:t.;i'';:;;;:;;!f,^^:;r"- -<•«''■'■ - - «•
ImJ i u, f , »""■ '■"""/■ '■ ?■ «■ '• ff- <'" "•'l- '■••' -»"■«•
t r;;:^";it„i":;;' ,::;s.r t,r;r ;;' ^'^'^ ^Ti
«e.ci.i.i,, q„o |,„„.i. ,,„„„,„ „,„!„:; .■h,"„,."'''''°"™ I'"'»
n'm posscssionc pctcnda lem,,.,. a.iaust .s : ct^ ieo pti., . /r""'
03) Uc,u..cialio taciia facta per fil.um patri nocet , ur kic.
QDI (6) ADMITTI AD BONORUM POSSESSIO-
KEM (-) POSSUNT ; ET INXRA (8)
QtJOD XEMPCS (9).
De /iliofamilias.
Bi. Impp. Sevehus et Antoninus AA. Macrin».
Onorum possessio fiiiofatr.ilias delala (10) : cum icno-
rante (1,) quoque patre possit peti , emolument.jm
etiam patri allatura, si ratam (12) petilionem pater ha-
buent , amitiaur (i3j transaclo lempore (t^). Siue die
et consule.
De bonorum posses.^^ione qua; deferlur
.pro.iimi!atis nomine.
2. lidem AA. Crispino.
SI bonorum possessio tibi dunlaxat compelit proximita-
lis nomiue , habuisti spatium cf^atum (i5) dierum
utihum , ex quo eum defunctum (j6) scisli (17) , ad bo-
Immo noccre non potest. /. i3. j',i Jin. l. 14. D. de adq u,}
omut. hcred. /. 8. j. i. injr. de bon. quw lib. An cura Ja.o.ne
dicemus id ita fie.-i , quod e.^spressa rcuuaciatio plus noceat (.11 im
tacita ? vel , quod ex silcntio , lapsu temporis inlercedcntc , natcr
fil.o Conseut.re praes.iniatur. arg. cap. il/ud. 8. exlr. de prwscript
cup. is qui tacel. ^i. de reg. in 6. ( de quo tamen vide /. ^0,
supr. dc petu. hcred. ) An potius jus esse diversum bereJitati
an vero boM,.um {ossessioni rcnunciet filius : ut l^ses cont.ari.4
( dc qu.bu.s laulo ante ) loquanta;- de .■ep.idianda' hercdifa'e •
haec nost.a dc bnnorum posscssionc inteiligenda s.t : R;;jus atitcra
d.fiercntiffl lanc esse .utionem , viuelicet , ut hcreditatem inju^su
p.-itris repud.a.e non possit , quod eara patris iujussu non possit
adire. /. b. et 8'o. Jf. dc adquir. vd omitt. hered. Ioi..5su patris ,
ccquc invito bonorum possessioncm possit peterc , proinde et npu-
diare ; et ita patn obesse , ha£ lcge. .
(i4) Le.mtimo. de quo vide /. 2. infr. h. t.
(.5) Ccutiim dies ulilcs dantur cxtraneo . puta cognatis et adcna.
tis ad pelcndain bononim poc,'cssioncm , ut hic. l. 3. D und" rv
gmni. et l. 1.5. 8. et 9. D. de .mccessnrih. §. 4. /„ fin. 'h.^t.
dc Oon. poss. libcris annus datur. /. i. 5. 12. e£ i5 D de "ic
cess. edict. l. 4. m fin. D. quis ordo in bon. poss.\. ]. in "fin
Just. de bon po.s. UIp. 28. §. .0. Eodera cenlum d.erum spatio
pkrumque adcuuda hc.editas crat tx solenni tcstatoris Icc. UJ-
p.au 22 §. .7. /. 3. $. 8. D. de minorib. l. 22. §. .. D. qu.n-
(io dies legui. quod spatium , dies aditionis dicitur in /.().« 1
^- dejur^ etfact. ignor. l. 86. D. de adq. i^e/ omilt. Kercd.
Hodic a Pimc.pe annus datur : a caeteris judicibus nove.o me.ises.
l. ult. §. i3. in fm. infr. de jure delih. .n casu sii.^uhri d.iut ir
adversus cxlicrcdalum p.-aesontem sc.x mcnscs : ab.-e.^lciu duodccim.
/. 3G. m Jn. supr. da inc>(f: Invcntario vcro conficiendo tres mcw
scs. /. uit. §. 2. infr. de ,ure delib.
(16) Dc tiausmissionis jure , vidc qu.-e scripsi ad /. un. f. 3.
infr. de caducis tollendis.
(17) Tcmpora bpnorum posscst-ionis , .scientibus tamen mirte al-
tcrius de))itam sibi beicdilalcm , currui.t. /. 10. D. de bon. pns^.
l. 2. 5. it.J^: quis ordo. Quid si tutor scivit ? scientia tnloris
nocet unpiibcn. /. uU. D. de jur. et fa,:t. ignor ul et aliis casU
b.is. /. 3. m fin ff. dc tributor. l. 21. §. 5. ff. de Ubcrafi. I. .\.
5-23. D. de doU /naU. Qiiid si actor vd syiidic.is rei; ub .' nr<crt
icipubl.cee. /. 14. />. ad luunicip. Quid si parcas ? non noccl fr.
lio. /. \. ycrs. Nam et. D. dc bon. pnss. furios. l. 3. D. quis
<tJo. Major cis^o crit in ca le ttitoris autoritas quani palris ? tic
s.iiic.' Ciir ille qiia.-i dominus est. /. 27. D. de adniin. <-i pnHc.
UU. potcst etiam bonorum possessionem petere p.ipillo luajori in-
fantc. /. 3. injr. h. «. /. 7. 5. 1 . /}. de b<m. poss. patcr iiifan:i
tautum. d. §. I. /. 18. inrr. da jure delib. Fis.uina tesfamcnf'im
l.iceie potcst t'.ilorc auclorv;. UIi>ia.i. 20. jt". ^c/i. at non patre ai;-
ctorc. /. G. D. q.ti teslam. Pupilli cbligAn.t.ir tulore , uon pjtr«
auctore. /. uU. §. 2. D. dc ^erb. obUg. addc Cujac. 14. ots. S
556
iiorum possessionem ampleciendam. Dat. 3
vemb. Gexa Cons.
De infanlc.
3. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. Crcscenlio.
iNCinlis (i) iiomine agnilam bonorum possessionem , et
X anteqnaui (2) lo([uerelur diem funcli , recle compete-
re (3) uuUa dubitalio est, S. Kal. Junuar. Maximo 11.
et AqiJiLiJNo CojNss. 286.
De emancipcUa.
4. lidem AA. et CC. Marcello.
EMancipata (4-) si non agnovit intra (5) aunum ,
Unde liheri bonorum possessionem , nullam (6) ad
liercdes vindicationem successionis transmittere potuit. Dat.
3. Kal. M.tji , Heraclcce , CC. Conss.
De ignorantia facti.
5. lidem AA. et CC. Maximo.
QTJamdiu per facti (^) cfuaeslionem incertum (8) est ,
utrumne secundum tabulas , an ab intestato, et ex
quo cfipite possessio sit delata , ne tibi tempus
agnoiceiidaj bonorum possessionis praefinitum cedat , super-
sliliosam geris solicitudinem.
De ignorniia juris.
r», lidem AA. et CC. Frontina?.
JUris (9) ignoranljam , nec nnilieribus prodesse in Edi-
cti pcrpetui cursu de (10) agaoscenda bonorum pos-
sessione , manifestum est. Dat. 3. Kal. Maji , Sirmii ,
CC. CoKss.
L I B E R S E X T U S
Non. No- De pvpillo el tiitore.
7. Pars epistolce Co^stajstu el Maximiani AA. ct
SEvEPa ct Maximiam Psobilissimorura CC.
BOnorum qTiidem posscssionem pupilli nomine agnosce-
re (11) tutorem (12) potuisse, aperte declaramr : )pse
autem pupillug (i3) bonorum possessionem sine tutoris au-
ctoritate amplecti non potcst, nisi etiam impuberi sine (s^)
tutoris auctorilate hoc postulanti , sciens (i5) hoccompe-
tens judex dedeiit bonorum possessionem •.luiic enim enio-
lumentum successionis videtur [ ei ] Praetorio jure quae-
silum esse. 6. Idib. Seplemb. Cowstaktio et Maximuso
CoKss. 3o6.
De rusticitate , ignoraniia , absentia ,
alia raiione.
vel
8. Imp. CoNSTANTius (16) A. ad Dionysiura.
QUicunque res ex parentum , vel proximorum succes-
sione jure sibi competere confidit : sciat sibi non
obesse , si p»r rusticitatem (1-) , vel ignorantiaia
[ facli (18) , vel absentiam ] vel quamcunque aliam ra-
tionem inlra praefinitum teinpus bonorum possessionem
minime (19) petiisse noscatur : quoniara haec sanctio hu-
jusmodi consuetudinis necessitatem mutavit. Dat. Prid.
Idib. Mart. Heliop. Co>stantio A. et Constame C.
CoNSS.
Quomodo et cjuando agnoscenda successio.
9. Idem (20) A. ad Populum.
UT verborum inanium excludimus (21) captiones : ifa
hoc observari deeernimiis , ul (22) apud querali-
bet (23) judicem , vel [ eiiam ] apud Duuniviros , qua-
liscuoque (2^) testatio (^Sj amplectendae hereditatis osteD-
datur , statulis prisco jure teniporibus coarctanda , eo ad-
dilo (26) , ut etiamsi inlra alienam vicem , id est , prio-
(') ^- 7- 5- !• iiT-fn- -O. de hon. poss.
(2) Jnfhns (jui nomium loquitur. vidc /. si infanti. 18. infr.
de jitre dflib.
(3) Hcrcdi infanti.
(4) Emancipali debent agnosccrc inlra annum bonoruni posses-
sioncm iinde liberi.
(5) Id est , inira tcmpiis legitimum. /. Gg. in fm. D. de adq.
vcl ornilt. herrd.
(G) Nisi liLfri Loiiornm possessionrm iiilta annum petierint ,
cam .non tr.insinitltiiit ad^ hcredcs. /. ult. 5. i3. in fin. infr. dc
jure delib. UJp. 28. 5. 10.
(7) De facli ignorantia , adde /. 8. infr. h. t. l. n.D. quis ordo.
(^) Ignoranti tcmiHis pclcndoe bonorum posscssionis nou cedit.
/■ 2. supr. h. t.
(9) /. II. /. ult. supr. de jur. et fact. ignor. l. ^. ff- dc jur.
et fac.t. i£^nor.
(10) Id est , in lncro nmlicribns non subvcnitur ignorantia lapsis:
111 damno subvcnitur. vid. Cnjac. 14. obs. 38. 3g.
(11) At non rcpndiare. 1.8. ff. de bon, poss.
(i^) /. r. ^.i.fp. dc boii. poss,
(i3) /. 5. infv. de jur. dclibcr.
('4) t™pn])cs , causa cognita , bonorum possessionem sine tulore
postularo potcst. et. ita reslringe ^- '• Itist. de auct. tut.
(i5) Impiibcris conditionein sc. l-']. ff. de lon. poss. et ita vo-
!nnt . judiccm c.\ sna conscicnlia , judicare possc. /. 3. in fn. Jf.
dc o(/ic. prator. et Iiic fam jndicis , quam tutoris auctoritalem
prod<sse. /. 7. J- 2. uers. Quid tamen. ff. de tninor.
(iG) ConHiintiuus. l, 7. 5. 3. supr. de cwRt- furios.
(i']) Id cst , jurls imperltiam. /.3. §. \i. ff- de SC. Silw.iano.
(18) Vid. /. 5. supr. h. t. ha;c verba facti vel abscnliam , Cn-
jac. expungit 17. ohsen'. 19. Groeci ita legunt , f'«j ?;« xypitKif
f) oiop iij^TOTS a7\Xoy Xoy.ti 1^.01.
(19) IIoc innuit nultum c.\chidi commodo bonorum possejsioms
ob id solura , quod intra tempora bonorum possessioncm solenmter
non petierit a pra;tore , modo eam interim agnoverit.
(20) Constantinus scil. /. 7. 5. 3. supr. de curat. farios.
(21) In bonorum posscssionibus pclendis : idera in crctionibns.
/. 17. infr. de jure delib. Golh. Ad banc leg. vid. Guid. P^T-
Alciat. et Belion. lib. 4. Supputat. cap. i. el 3. Ans. Adde Cu-
jac. lib. 17. observ. 19. S. L.
(p.'}.") Bonorum possessio factum requirit.
(23) Olim apud municipales magistratus peti bonoruin possossio
non polerat : municipalis niixtum imperium non habuit : datio
bononim posscssionis , mixti cst imperii. Dare bonormn pcss«~io-
ncm erat iirajtorium vel praesidale , non duumvirale. vid. Cujacnini
17. ohs- 19. . ^-
(24) Olira solennis petitio datioquc rcquircbatur. /• '• '"''■
comm. de succcss. l. 20. in fin. ff. de cxccpt.
(26) Post Constantinura Tbeodosius et Valenlinianiis , etiam cir-
ca testationera cxistimant sufliceic qualecunque jiidicium arhnittcn-
doe bonorum posscssionis. /. unic. C. Theod. dc cj-nionilus , »'«
bon. poss. sivc nt Graeci inicrpretcs ajunt , ciiir Irrjts Ki$''fi^
T?< «ocTaJo^i'; , quod ct Justiniamis probat , f G. Inst. dc hon.po-^s.
(2G) Olim prwmalma agnitio , id est , facta inlra tcmpr.^ d-luui
propinquiori cognato , eo deririentf , rrcte facla non u!tci!i.;i.jatiii-
/. \i. \. "2. Jf. de bon. libcrt,
CODICIS REPETITiE PR^LECTIOMS.
557
2
rls gradus , propcranlius exeratur , nihilomiuus tamcn ef-
ficaciam paretn , f]uasi suis sit usa curriculis , conscqua-
tur. Dal. Kalcud. Februar. Laodictd;.
T I T. X.
QTJANDO NON TETENTIUM (1) PARTES
PEXEJNTJCUS ADCniiSCANT (2).
Ue iucccssionihus fw?i peieniium porliones accrescunt
ptteutibus. Alex.
I. Imp. (ioRDiAKUS A. Martlianae.
OUolics pluribus liberis , cessanie legitima siiccessio-
no (3) , bonoriim possessio dcfertiir [ beneficium 3
Edicli pcrpclui quibusdam (4) omiltentilxis , his solis
tjui bonorum possessioncm agnoverunt , porlionem noii
pctenlium accrcscere , in duVumn non vcnit, Dat. Idib.
Junuar. Perhgrino ct iEivuLiAUo Conss. il\':>.
T I T. XI.
DE BONORUM POSSESSIONE SECUNDUM (5)
TAEULAS (6).
Dmicc causa fahi per appellalioncm discullttir , bonorum
possessio agnosci non polest. Bald.
I. Imp. Alixand. A. Vitali.
PEndcnle (7) appellatione a scnlentia , qua falsum (8)
tcstanuenlum pronunciatum est : incerto (9) adhuc ,
cn dcfunctus inlcstaliis dccesserit : proxi^nitatis nomine bo-
norum posscssioni locus non est. Dat. 3. Kal. Maji , Ma-
xiMo li. et iELiANo CoNss. 224.
2. Inip. GoRDiAN. A. Cornelio.
quidem possessionem ex Edicto .
nisi secundum eas (10) labulas , quae spptem (11)
T)Onorum quidem possessionem ex Edicto Practoris non-
(1) Bonorum posscssioncm scil. 4o. Eclog. 7.
(2) Jure aJcrcscondi portio cloficicntis altcri accrcscit , id est ,
-xljiin-^iliir. /. 3. in fin. ff. de bon. poss. vid. ff. de usufrucUt
'tdcrestcndo. l. -io.Jf'. de leg. -i. l. ^\). ff- de lcg. 3. /. i'\-^..ff'.
d(! veib. sii^n. l. 6"} ■ ff- de adqtnr. vnl oinill. hvrrd. l. un. 5- 'o.
infr. de cad. vid. Diiiirciuini lib. 3o. 1. et 1. da jure adcrascend.
). Mich.ulcm Cr.issnm tili. sent. 5- Jns adcrcscendi.
(3) Ad iianc lo^om cxtant commontarii Cagnoli , Hipp. ilimi-
iiiiJdi , ct Gulcvii , praeter quos vide Alciatum lib. 4- varadox.
c. 8. Mod. r -1 1 r
(•'»). 'tl tst , non petenlil)us. Omitlere bonorum posscssioncm ct
licrc(lit;itpm , et ab ca tcmporc c^clndi , id cst , intra tcmpnra
coiisliliila cam non accipcrc. Amitlcrc , gcniis : Omiltcro spccics
■>I. ct lioc scnsu scmpcr liorcditas , aut hononim posscssio omilti
rlicitiir , non alio. vid. Anton. Mcrcalorcm 3. Not. 10. in Jin.
(jr,Tci ifa lcgunt, )tarT('r(; -napajT^VovTaf- Eclos^. dict. locn, cajK 1.
(.)) Di\i ad Ltb. ir. £). 11. Uc lionorum posscssioniltns , lioc
pniicJs lciicndiim csl , Dari vcl fcstamcnto lacto vcl ah infcstato :
IViorc casii , dnplicitcr , vcl scriptis liorcdil.iis tit hic : vcl pr.xtc.
Miis libcris , qnx .t coiitra lalmlas. til. prox. 12. liis addc Car-
l''nian. tit. 17. qn.-e dalur libcris impubcribus prrctcrilis , qui))iis
lit conlrovcrsia status ct bonorum patcrnoruin. adde ct cam qii.x
rcmpclit j.atrono , cjiisve libcris. tit. i3. Ab intestalo , nt nnde
liberi. 14. unde lii^itimi rt itndr cos^nnti. i.'.. unde i>ir et n.ror 18.
(()) (^)nid ? ..icciindum niinciiialioncni polrstnc d.iri boiioruui
lOBscssio ulilis ? pol.sl. vid. /. a. infr. h. t.
\,7) Quolies (ic jiirc tcstamcnli qii.xslio os! , tolic-sbonorpin pa.s.
>c«si() ab int.slalo jcti non potcst.
(8) /. 4(i. ff- (tr adq. i'"/ omilt. hercd.
C".l) /. 84 ff. dr iidff. vel omitt. hcred.
(.'«) (^liiiliiis o\ labiilis I.oiioriim |X).<sessio sccnndum tabula> dcttir.
(") '• 1 ff. h. t. l. !T. intr. de testiim. addc iiiik di\i /. 20
<i</'»'. ilo Ju/c iintrnm.
(i>) IJouoruni possessio sccnndiim tab. non tantiim datiir ;\
lestium signis signatae sunt , pell po;?« , in dubium norx
vcnit. Vcrum si eiindein numerum adfuisse sine (i2)scri-
ptis testamento condito, doceri potest : jure civili testa-
mentum [ faclum ] videri , ac sccundum nuncupalio-
ncm (13) bonornm posscssionem dcferri , explorali juris
est. PP. 12. Kal. Mari. Attico el Pr^etextaxo
Co^si 243.
T I T. XII.
DE BONORUM POSSESSIONE CONTRA (i4)
TAEULAS QUAM PRXTOR LIEERIS ( 1 5)
POLLlCETUIl.
1. Imp. Alexand. A. Piufo.
Llberi , contra tabulas parentum bonorura possessione
admissa , solis (16) parentibus el liberis legata prse-
stare secundum Edictum debent. PP. 4- ^^^^- Octobr.
MAxnio XI. et yEliano Conss. 224.
2. Idem A. Clarae.
POslhumo (17) nato , qui (18) neque heres institutus
a patre neque nominatim exheredatus est^ig), testa-
mentum rumpitur. Et si contra (20) tabulas bonorum
possessio infanlis noinine a tutore pctita est : secundum
tabulas [ bonornm ] possessio locum habcre non potest.
Dai. Kal. Mart. Juliano ii. et Crispino Conss. 226.
T I T. XIII.
DE BONORUM POSSESSIONE CONTRA TABULAS
LlEEUTl (21) , QU.r, PATROTJIS LlDERlSQUE (22)
EORUM DATUR.
1. Imp. GoRDiANUs A. Herculiano.
Llcet ex causa fidcicommissi (28) nianumis->us sit [ is, ]
quem ex voluntate palris cum sorore [ tua ] le nia-
numisisse proponis : tamen , si extraneos scriptis iieredes ,
testamcnto scripto , scd et et iion scripto , ut hic : Causam dubi-
tandi facicbat vox tabidas. vix cnim , ant ccrte improprie viden-
tnr dici tabulas fcstanicntiim sive .scripto scu nunciipativum , ut
binc constet tabiilarum appcllationc uuncupativum test.amentum
contincri.
(i3) Utilis lionorura posscssio dat-ir nuncupativis hercdibus.
/. 2. in fin. ff'. h. t. t. ult. in fin. infr. de codicill.
(14) Dixi ad L. 37. D. 4. addc 40. Eclog. 17.
(i5) Pr.^etcritis scilicet.
(i(i) Potila bonoriim possessionc conlra fabidas , cmancipati cer-
tis persoiiib pixstant lcuata , nt hic :sui , niiHis. /. 5o. 5- "^- ff-
h. t. /. G. 5. 9.^'. si qtiis omi.^is. catis. tesl. l. i- Jf- de legat.
prcatand. contra tab.
(17) Postbnmi adcjuationc fcstamcnluin nimpilur. /. 1. infr. de
posthtim. l. I. /. 3. ■>.;•. et $. 3. ff. de injnsi. §. 1. Inst. d*
cxlirr. lih.
(18) I.l cst , pra^tcrifns , caquc prxtcritionis cst dcfinitjo. Sic
apiid Fcstum Pra-trriti srnatr^res dicuntur mclccfi a Ccnsonbiis ,
q.iiod erat ignominiosiiin : sic ipsa iiuoquc j.atris pra;lcritio igno-
minioi-a. /. 3i. infr. de fideicommissis.
(19) Hanc lcgcin ex profcsso ctiara cxpHcuit ITipp. Rnmn.ildus
ct And. Alciatiis , qucm vide prnptcrca lib. 4- Paradox. c. 10. ut
ct Jul. Clarum f. tr.it nmrntiim. qiiccst. 4^- Mod.
('.>.(.) Bononim possessio contra tabubis datur prnetorito , ut hic.
Alqui tcstameutiim in quo pra?tcMtus est liluis ipso jurc nullum
cst ? Nulliim sanc : sed stricfo jurc. /. i. in fn. jf. -i tabulcs te-
itamcnti mdtce cxtub. 5. 1 . List. de exhrred. lil-er. ex «quo ta-
nica non cst niillum : cuin pcr filium .ipproliari possit, /. 17. ff-
de injtisto.
(9.1) /. 6.ff. de bon. poss. I. n^i. ff. de bon. libcrt.
(■A>.) Nam libori patronoriim iiiiit pafroni.
(^3) /. 29. #. de lon. i.icrt. /• 3. j. 1./' de suii. et ita c.v
neccssitate.
^58 L I B E R
partls (i) legilimae oontra tahulas ejus bonorum posses-
sioneni pcieudo , vel contra nuncupaiionem , si testamen-
tum sine scriplis condilum est , intra tempora Edicto
prffistitula eam partem poteris oblinere. PP, Q. Kal. De-
ccmb. GoRDiANo A. et Aviola Cojvss. 240.
2. Imp. Anastasius (2) A. Asclepiodoto. ^
T>Atronus , libeni muneribus (3) electis (4) , et ope-
X ris (5) , a contra tabulas bonorum possessioue re-
pellitur. Dat. i3. Kalend. Mart. Viatore (6) , et yE-
MlLJAlNO CoWSS.
T I T. XIV.
UNDE (7) LIBEPJ (8).
1. Impp. DiocLETiAWus et Maximxanus AA.
Sarpedoni.
SI avus tuus rebctis tribus emancipatis (9) flliis deces-
serit , bique bonorum possessionein unde liheri acce-
perint : pro rata porlione beredes (10) eos extilisse pa-
lam est. Dat. 4- ■ ^o"' * Maximo a. et AquiLij>fo
CoHss. 286.
2. lidem AA. et CC. Zosimo.
EX testamento (11) , vel ab intestalo existenle filio ,
vel nepote suo (12) herede , nemo u3j poiest yb
intestato heres existere. Dat. 3. Id. Mart. ipsis AA. et
CojMSS.
3. Imp. ConstAntin (i4) A. ad Leontium
Comitem R. P. Orienlis.
Ui (i5) se palris post avum inlestatnm (16) defuncti
upgat iieredem ; morlui avi paterni suscipeie facul-
taies uon po!est , maxime^iy) emancipatus : nisi^ib)
per bonorum possessioneni ad hujusmodi beneficium per-
venent. Dat. 8. Id. Aprii. Limei«io et Caxulino Coass.3.:q.
S E X T U S
T I T. XV.
UNDE LEGITIMI (19), ET UNDE COGNATI (ao).
De consobrinis.
1. Imp. Alexamd. A. Ulpio.
COnsobrinorum (21) tuorum intejteitorurn boQa jj ad
prioris necessitudiuis neminein jure p-rlinuerinl • tu
qui eoruin possessionem agnovisti , persequi noii proh-
beris. Dat. 3. Id. August. Jlhaao 11. el Ckispi?«o
Coivss. 225.
De propiore sobrino.
2. Irapp. DiocLET. et Maximian. AA. Zeuoni.
/^Um propiorem (22) sobrinum ( id est , natum [ a ]
VJ consobrina ) rebus humanis intestatum defuBcliuji
proponas : infelligis sine (23)auxilio bonorura possessionb
ejus te successionem vindicare uon posse. Dat. 7. Kalend.
Jun. Laodicece ^ AA. Conss.
De nepotibus avi malerni.
3. lidem AA. et CC. Felici.
|VEpotibu£(24) avi materni provinli (25) porl
-L ^ jure honorario successio delertur. Da,t. Idi
Sirmii , CC. Cobss.
tion'' etiam
b. Uctohr.
Probado debet esse de necessirio concludcniibus.
4- lidem AA. Syristae.
i Ou (26) hoc , an tenuerit quis res bereditarias, necne ,
[ sine voluntale adquirendas s;bi hereditatis , ] quae-
rendum est : sed an adniisent(2r) herediiatera, vcl bono-
rum possessionem. Dat. n. Kal. Jan. Sirmii , CC.
CoNSS,
(1) d. l. 6. Interduni tutorum bonorum possessio pctitur ;
scripto scil. hcredc oiiiiltcnlc.
(2) Theodosin laineri liscc lex tribuitur. l. uk. Cod. Thcod.
cle testam. et codicill. nam et eadem lex ultima oxlat intcrpolata
I" /. ult. infr. de codiciUis. ct ibid. Tlieodosio adscribitur.
(3) ^- 37. # de bon. lU>art.
(4) lllectus. /. ult. C. Thcod. de tcslam. et codicill.
(5) (^)uondam iin|.ositis. /. 20. ff'. de juie palioii.
\^]) J^ictore V. c. consule. ita scrinfuin in /. ult. infr. dc
C0..1C1U. et d. l, ult. C. Theod. ut sit ar.nus 40.4. non ^gS.
(7) Dixi ad L. 38. D. 6. adde L. 4. C. Theod. 2. Incipit
Eunc tractare de bouoriim po.sscssionibus ab intestato.
(8) Bonorum po.ssessio uiida liberi , dirtcte ac proprie scii ex
▼ erbis lcgis , parciiLibns non datur , scd improprie atquc utiliter :
nam propne solis IxLeris dalur. /. 8. C. 12. ir. de bon. poss.
contr. tab. ^ m t
(9) /. i5. 5. I. infr. de legitim. hered. l. 7. supr. dcinojjlc.
Jlio; Jason putat , hcredcin jurc proetorio proprie ct dirccto he-
redem esse : quod (alsinn est. Nam tametsi ubi nemo est lieres ,
nec re , nec spe prsetor directas actioncs , et dominium dircclum
transftrat : Praetor tamen non facit heredein directo , sed potius
Vice iiercdis. ^
(ii) /. 39.^ t/e adq. uel omitt. hcrcd.
(12) Idem e.st jure pra>tons , existenle filio , vel nepote non suo.
(.i|5; Id est , potior est causa sui hercdis. /. 5. in fin. Jf. unde
tegittmi. •' *^
(i{)) Constantius. Cod. Theod.
(10) Vi.le ad lianc /. Cujacium 4. obs. 6. et Cod Theod. de
t/Q.nis maternis.
(16) Intestato , Hal. Quid si ex testamento.' vid. /. uk. supt.
si minor ah hcred.
(17) Hoc ideo dixit , quod de eo qui in pote:>tate eral , magis
dtibitabatur : vcrum idem iii utroque. Accurs. hic.
(18) Id est , nisi jure civili. Kepos repudiata patris hercditale
avitam polest agnoscere , sed jure tautum prsetorio. Cur .' Jus ab-
Stinendi dulum nepoti a Piistore ejus favore introductuiu e>l. $• ?•
Instit. de hcred. qualit. Ideoqiie avitam ampk-cti potest , ne alio-
quin abstinendi beneficium fiaudi ac damuo ei sit. Jure vero ciri-
!i hereditas utriusque est confusa : ut mcrito pro una parte adirc ,
pio aJtera non adire ncqueat. /. i. ff. dc adq. vel omiu. hereJ.
(19) Dixi ad Lib. 38. D. ■-.
(20) Dixi ad L. 38. ff. 8.
(21) Consobrinis datur bonorum possessio. /. 6. infr. crmm.de
successionib. Goth. Qui sint consobriui vid. /. 10. 5. 8. vcrs. io-
dem gradu. ff. de gradib. Ans.
(22) Propiori consobrino, id cst , nato a consobrina datur boco-
rum posscssio. Propior sobriao quis ? dixi ad /. 10. 5- la-iT ''*
gradib.
(23) /. uit. ir.fr. h, t.
(24) §. 6. List. de heredib. instit. ^. i. Listit. de s^rvii co.
§!iiU. No^>ell. 118. cap. I. in Jin,
(25) /. II, supr. Jamil. erciscund.
(26) Heres non continuo dicendus est , qi:i bona hereditariafi^» ■
sidct. dixi ad /. 1. infr. de repud. \el ahtui. hered. l. 20. /• \
de udq. vel omitt. hered. \
(27) /. 5. infr. h. t. Admiitimus hcredilatem , ct b vjoiam pos. :
sessioiiejn sola auimi demonstratioce. /. Q. injr. de Jure dcUber.
De cogtiatis.
5. lidem AA. Platoni.
/^Frlnm quidem cst , cogtiationis jure citra (i) admissio-
v.i iicfn bonoriim possessionis nnminem posse succedere :
lefimrti vero cognaii succedere nolcnte , bonorum posses-
ioiicni petere non (2) urg(;nlur . Dat. I2. Kal Mart.
Sirrnii , CC. CoJNSS.
T I T. XVI.
DE SUCCESSOPJO (3) EDICTO.
1. Imp. Alexand. A. Juliano.
^I mnler (4) tua propter furorem suum patrui (^5)
J sui bonormn posspssiouem non accepit : tu liiius eius
J eorundem bonorum pairui niagni possessioneni ex E-
'cto , quo prioribus (6) non peteutibus , scqucnti-
Js (7) permiltitur , admissus es. PP. 3. Id. Decemb.
lAxi.Mo 11. et vEliano Coxvss. 224.
2. Impp. DiocNET. et Maximian. AA. Firmo.
M aviae eorum fralcr , de quorum succcssione aeitur ,
y vcbit (H) ex teslameulo adiit bereditateni , qi.os in!
Mjitos deoessisse , ac falsum testamcnlum prolaluu, con-
|i'bs , et ab mtcstaio non petita bonorum posscssioue
afunclusest: ac tu , licet quinto (9) gfadu oousti!
I>.^ , ox successono cap.tc peliisli bonorum possessio-
m, veinccdum exclusus pctas : eorum successioDem
I e Viud.carc. JNam si (lo) is quem quarto gradu con-
ulun. [rssc] nou ambigi.ur , ex Ediclo pctiit , nec
r.l rc "r "■' "''^''* supplicasii. Dat. 6. Id. April.
T I T. XVII.
BE (,.) CARBOiXIANO (12) EDtCTO.
I. lidem AA. ct CC. Florce.
moyeZ I"" '^ ^"' ^«""•''^ ^"«^ supplicas, status
move, r .jn^st.o : perspicis pr.r.na.ure rcU.n quas veU
l.il-,W ;..;"'''"'"' ^' V'^ •""^ ^'"'^^^'"^^ ' rcslitutiouem
^ i. cun. s. m pupdlaii (.3) permaueat a3tate , se-
Ju.n formam Ed.cti Carboniaui data bonorum pokes-
') /• 2. /. 4. supr. h. t.
po^sH' ^'°""""" P^'^^*^'^'^ °«" dcfertar. /. 3. 5. 3. # de
) pi^i n.I /.. 38. D. 9.
, *• ^- '".A"i^ aciSC. Tertull.
•■.-S ut locu'l S' n':J'' "''^•'"^ "•^'^•■'"''•^' ccJi.ioncot a ve-
fiilur klr ° /.^^*:^:'^'^'''"''''" '■' "ovacditionc'p.risien-
CODICIS REPETIT.E PRyELECTJONIS.
5j
^9
sione (i^), satisdal.ooe impjeta , tunc demum in posses-
sionem eum constitui conveniat : vel hac non ^,5) obia-
ta , port.onem ab oxnnibus , quam vindicat , possideri :
serv.tul.s (»6) vero qu^slionem ir. icmpus puLerlaliS dif-
lern. Dat. 12. Kale.id. Novemb. Sirmii , CC. CoNSS.
Ex siimmnria cognitione pervenilur ad
Carbonianum. Bald.
2. Imppp. Theod. (17) Arcad. et Honor. AAA.
ad Rufinum P. P.
/^Arbonianum edictum sub (18; personis legitimis rexl
\-J indubitato mairimonio cuslodito (19) partu , et pro-
bata legit.ma s .ccessione , defertur : scil.cet ut in posscs-
sionc novus hefes consfituius (20) , usque (21) ad pubei--
tatis anuos , sine inquietudine rebus utatur inierdum alie-
n.s. Dat. 3. K.-.leud. Octobr. Tiieod. A. uu ei Habun-
DA.NTIO CONSS. 393.
T I T. XVIII.
UNDE (22) VIR ET UXOR.
Mi. Impp. Theod. et Valent. AA. Ilierio P. P.
Arilus et uxor ab intestato invicem sibi in" soli-
. , -'"" y^) pro antiquo jure (2^) succedant , quo-
lies (2^)) deficit omn.s paientum , liberorumve seu pro-
piuquorum legitima vel natur.ilis successio , fisco (26)
excluso. Dat. i.. Kalend. Mart. Hierio et Akdabukio
CONSS. 427.
Tn AuTKENT. de exhibend. et introduc. reis. §. quoniam
vero. m fin col. 5. tit. 8. ai. G. et col. 8. tit. 18.
al. i3. ut lic. mairi et avias. 5. quia vero 2. No-
vell. 117, cap. 5.
pHmerea si matrimonium sit ahsque dote, conjunx autem
prmnuricns locupUs sit: supvrstes vero laborct inopia:
succedat una cum Uberis communibus alterius.e mairinm-
nu in quartam , si tres sint , i^el pauciores. Quod si plu-
res sint m virdem portionem : ui tamen ejusdem matri-
rnoim Uberis proprielatcm srn-et , si e.ctilermc : his ,ero
non extantibus , ^,el si nullos habuerit , potielur etiam do-
numo , et impulabitur legatum in talem porliorieni.
magnus
ZIJ u ^"''"' ' " '■'"/"^'■'"'o* matnmovio prolata IrgWma
,'"'''"'■ "'"^ '•«t.ln.u,nc n,ln>iss. , facilia sunt o.unia : lcgiti-
"vm' F? '"r;'\"\ '""'"'^*^ ' ''^" 'i""'"^ ^'- •■ '^"- ■«• ff'- «'- '■'«/"■'••
H^f...- ' ""'^"' '°«''ii"onio Ic5iriiua.n'successi0Dcm
r 0 'fTT"? "' '""^ O.^u/r.c/c nnpt.lcx G-ff.de his qui sunt sui.
y9) '• i-ff. de inspicienuo %'cnlve
(Jo) Vocatus , Cnd. Theod. h. i
(•^') /. r. 5. II. l. 3. S. 2. /7: h t
%t v'r TM ^- ^^- ^- "■^•'^'^ ^>-^"^ '5. .6.
)\X V n '"^"- "'■ '^- '^' solidi capacil.
n>r n'^' ? r ^'"^''' dccima.i., acl tcslali tantun, successiccm
. T. ^" ."'.''■• '^^ inOrm.ind. pan. cwtib. Jus anliquum hic
a nboniano d.clur , l..,|,ila ra.ionc constitutionis nov.T , lat«: aS
/ !/" r"^7'^-l^V 'T ^. 'I"''^"'^ '^ ''»^<^ '•'f--' ^^t- ^"J-s num.ncre ia
.^/ , '.'■; "^- "^" %'"■'"• Acr^^. qu.-e non Hbcris qnl.tcm 1
SM parci,t,b.,s ai.f. propinqu.s cxtanlil.us conjuucs ad ccrfam nar-
tcn . n.dl.s .•.ntcn, cslanliln.s , hi -s„!idnm .4 ^intcstato invitakit.
Vid. Cdjac. 3. obseiu. 12.
7) ValenlV,,;'.;;-^" t '' ' CoiVf.mv"^'"" '''^ ^'V'^"*^"S n.xoris. /. 3. infr. cjuorum bonor. nisi
(^UO ht ,ia ,„ ,/. /.,,/,. c. 'Theod. de lcsitim. hered,l>. fisco
nosiio jura inutnmonii proponimus.
«'lur Pntn\-- „..„ "■".""'• r»-'[HMam in nova cditione
.. '°-y '^. i'<'rs. pntrnus.ff. de gradih '
') J h«-c csl sncco.ssorii cdicti. /.^. /»;/,, "
. F.l.ns locun, .nalris furios.T rcpr.^scmat
A li. • ' ^'"^"^ssormni cdictum
,) Di,' ,.' K '^' 'l'."iilu,u cxclu.lit.
ciis est.
=''""i«i,s, qucm ,la rcstiluo , su>> pencms /cg/-
56o
L 1 13 E R S E X T U S.
T I T. XIX.
' DE REPUDIAInDA (i) EONORUM
POSsr.SsIONE.
I. Impp. DioCLETiAN. et Maximian. AA. Thcoclosiano.
EMancipalus , repudiala jbonorum possessione , absen-
lice (9.) palroni causse velaniento rursus ad eamleiu
redire r|ua}Sliouetu Iruslia conatur. Sine die et Cousule.
2. lidem. AA. el CC. Theodoro.
Fllio delalum bouovum possessionem , palri ad naudem
filii repudiare (3) nou licel. Dat. G, Ival. Deccmbr.
Nicomedioe , CC. Cqnss.
T I T XX.
DE (4) COLLATIONIBUS (5).
Ve eo , (juod pater filio ctiuincipalo donavit.
I. Imp. AlexAk». A- Deuleriic.
EMancipalos Iiberos tcstameuto (6) heredes scriptos ,
el ex eo successionem obtinenles , a patre donala
fralribus conlerre non cportere , si patcr , ut Iioc fiat ,
supremis judiciis non cavit , nianiftsH juns est. PP. 3.
(2)' In repudiamla liononisn posscssionc non rcquiritui- prjesen-
tia advocati. /. 4. supr. de poslulaitdo : iu causa lisci requintur.
l " k dc iure. fisci. Iioc ctiam addcndiim , Pcopter abscaUasu
advoc.ili;daii diiatioucui. /. 1 ^uinfin.l.ii.inJhi.ff-^-x cjuiL caus.major.
(j) l uh. i^crs. sancimus. infr. de bon. quw liber.
a) De hac materia cxtant tractatus SapoitK Tolosani: enndcm-
quc m exegesin vcdegit Pctrus Stella Anrcl.auus. jVlod.
(5V Bouorum sciUcet intcr liberos , pareutd)us mortuis , ta-c;cn.
dis. i3ixi ad L. 3". D. 6. ^AAe.Novell 18. cap. b. ]\oudl. 97. c. 6,
(6) Olim instituii nihil coufercbaiit , ut hic , ct l. 7. itijr. h.
t.L\. ^. Q>. Jf. h. t. l. ult. Supr. commun. utnusque jud. nisi
coUalionem prijecepissct testator , ut hic , et d. l. J. t. &• ff. de
doi. collat. hodie cmancipali craauclpatis , ac suis et c contra sui
suis,et emancipatis profectitia , et advcuUUorum usumtructum
conferunt , nisi lestutor collatujnem probibuerit. Juth. projam. ct
Nc.vell. la. cap. 6. Idcm ab intcstato jus est. Eo cium ca.u iibe-
jt confcruut, nisi testator coUationem prolnbucrU. l Sy. ^. \.Jh
famdicv. PossLs interea notare , non agi bio simi.hc.tcr de donatis
■emancipato , sed de rebus testamento donatis emancipato. Lutfi.
M singclas lcges Lujus tit. -vid. Guid. Pap. et rurpurat. </.-/,..
CoUationis materiam vid. apud Vital. Nemaus. ct noviss. Aruoid.
Yinn. trnct. de collat. et Marc. Anton. dc Amatis m r.petu. t.
Si imaiicipati. o. infr. h. t. S. L. ,■, ■ . ,
(7) Collationi non suut obnoxiae res a patie libcris donatx ,
§t parens eas conferri vetuit. adde 5. Haim. S. 5- •'7-
(8) Id est , vctuit. r * 7
(9) Dos a patre (iliae promi.ssa , ncc soluta , contertur. r i.
K. S.Jf. de dot. collat. sed per Lberationem. rf. L 1. $■ o. Id
Cht , libcrandi suiit fralrcs,sivE sorores a ])romissione pro sua par-
te: liFverandi .sunt coiicrcdes pro rata : est ct illud obiter nolandum ,
iion bic agi simrlicilcr dc dole , sed de dote pronussa a ptre.
(10) ^id. 5. Harni. 8. §. 10. et 90. .
(ii) Pone dolatam tiliani statuto exchidi patns snccessione i" ma-
sc-ulo extante cxcludetur : puto ahis (iliabus non dotatis existeuti-
bus idem esse. Qiiid si mascuhis non extabit , aut esse desierit ?
si , dum extabit niascuUis , exchisa cst , eo mortuo non censcbitur
(xclusa : si simpliciter exchisa , semper exclusam esse cxisUmant
interpretes. Bart. m L ult. Jf. ad SC. Treb. si modo fihus heres
semcl fnerit ,. secus si hcres esse noluerit , aut essc noo potucnt.
Yid. Capell.Tholos. dec. 469. . .
(lo) Quid si renunciatio boaorum paternonim , non ipsi patri,
scd uni tVatrum , vel extranco , favorc tamen fratrum facia fucrit ?
an ci soli ciii facta est , an ct aliis ejuscohercdibus prodent? cUam
aliis prodesse quidam ccnscnt ( quod Ilotomanus consutt. b. am-
plectitur , Dynum et Baldum scquutus ) ct eo quidcm magis , si
jurala hujusmodi renuncialip fucrit. Puiant enim animae mtentnm
seqiie \ersari in juramento fratri , ct extraneo non servato , ac si
ipsi patri juratum essct. c. quamvis. 2. de pactis. in (J. Imo co
m.-}gis re.nunciationcm ejusmodi juralam scilicet fratn vel cxtraneo
servandam essc , quo nictus reverenlioe patcrnfe in ca cessavit , hoc
cst . quod patris inetus non intcr\cucrit. Capell. Tholos. decis.J^-o^.
ist ibid. Jufr. Verum placel mihi magis senteutia llaphaelis m L
Id. Jul. JULIANO U. el CrISPINO CoNSS. 27.5.
Si paler ut conferalur cuvcrit , vcl non.
In AuTHEWT. de tricn. et semiss. el §. illud quotjue l>ene.
coL 3. tit. 5. Novell. iB. cap. b.
TTX tcstamcnto , et ab intcstato cessat dotis , et aliorum
JLj datorum collalio , ita dtiiium (7) si parens hoc de~
signavit (8) e.vpreisini : aliis , (jucb de collalione dicta
sunt , suum robur obtinentibus.
De doie.
1. Idem A. Primo.
SI paler inteslatus decesserit reJictis duobus fihis , el fi-,
lia cujus nomine dotem promisetat (9) : porlionesi
bereditalis 8ec|ua? sunt , el dos niliilominus ita conferendu)
est , ut pro portionibus fralres ejus a mcessilate prapstan-
dce ejus [ dotis ] liberentur. D.it. 3. Id. Sepleinbr. Ji'-
LiAWo u. el Crisi'i.no Conss. aaS.
3. Idem A. Alexandro.
^Actum (lo)dotali(i 1) instruniento comprehensum.a^j
Ut{\o)conteiita dole (i4), 7"«-' in milrimoaio coUo-
stiptdatio ista. 38. ff. de verh. obUg. existimantis decretalcm ilUni
in d. c. quamvis. eirrcncra esse et exorbitantcin , ul ea de cau>d
extcndi extra propriam facti specicm non debeat : Porro ilUm fa
cti spcciem refcrvi ad rciuuiciationera patri factam a tilia: noD «•
igitnr extendendam ad reuunciationem fratri , vcl extraueo ti
m. arg. cap. qucn a jure. 28. de reg. ui 6. Pone riliam paUi.
hereditati rcnunciasse? Castrensis ccnset consult. 3ii. tam re
nunciationem tantum prodcssc ejus fratij , uon sorori , de quo t..
men dubitari possc ccnseo.
(i3).Pactuin ut tiiia couteiita sit dote , caeterisque boms renuL
tiet , jurc civili non valet , ut hic. L 35. §. i. suur. de inrjflc
L ult. ff. de suis. L 9\. j'. de adq. ue! omiu. heied. msi foir
dos data legitimae portioni satis sit ac sufliciat. arg. l. 8. supr. a
inojjicios. L i, §. ^- Jf- si quis a paiente nja^iUOT/M. Scd monbu
nostris luec conventio reccpta est. Pap. 16. Arrest. 4- $• ^- .*'
Ub. -30. Arrcst. '2. §. 1. dixi ad /. i5. stipr. de pactis. ^rxxTtw
si filia jurata renuntiet. hujusmodi quoque reuuuciatio vdltl jur
Canonico. c. quamvis. de pactis , in 6. quod caput propric pcrU
net ad renunciationcm juratam , non ad pactum juratiun pronii!-*
stipulanti hereditatis. Pactum succedendi , seu de succcdcnJo jur-
tum , quo quis nobis stipulant>bus iiercditatem saam promittit
jure civili non obtinct ( hoc enim pacti generc , hbera testamcnl
factio promittenti toUitur. /. pactum. i5. sii,j'r. de yacU^. ) <^^'>
stitutione Leouis valet. No^^eii. Leoiiis 19. Coutra pdctum de BO
succedendo jurc civili non valet , ut hic. l. si quandn. 35. J- '
supr. de innjfic. l. idt. ff. de suts. jure Canouico valet ^»,!'»''*^"
sit. d. c. quaimds: adde Guid. Pap. dec. i^S. \q%. 1M- ^^^
qucest. 62. Cap. Tholos. dec. 45G. Rotam decis. 8oo. Pap- .^
Arr. 4. Quid si beneficii civiiis filia a notario raonita nonhierit^
Papon. d. 5. i. refert in Gaiiia quee scnpto jure ulitur , filiafj
eo casu non restitui. Sed tamcu jus Canonicum civili m hac nj
pothesi prteferri uou oportere , ilotomanus muUis probat coiis. i*
Ratio potest esse : quod huiii<modi pactuin , vcl renunciatio )«
natiirae impugnet primum. Dcinde multis casibus iusjiirandum n
conlirmat ea qua; gerunlur , vcrhi gratia , cautio noa ""'"^"^
pecuiiia; juramento contirmari iion potest. /. ult. supr. de non
meralm : scd nec cx fabis iniUnraentis transactio. /- pei\- "'P^- ^'
trunsact. l. ult. f. ad municip. Quid si qure «"iJ"';'''"'".;' . *
vo patre mortua est ? Bart. in l. g^. f. de adq i'e/ ^''•""- ""^
Bald. hic ct Rolandus a Vallc i. cons. 1. num. 4.. "'"'^"''^ '
t tali renuuciauo,
L t
atu(
se
ctam
nae
ut ait , opinionera sequutus ct aequitatem , ncgat tali remmci
pra-judicium fieri nepotibus. /. 10. in fm. fj. de ''t".'- '"'^'f^^
Jf de injusto. et mcrito : cuia successio avita nepotitiu» ac >.
non ex paterua , sed legis et eJicti providcntia , ut a pa
fil
tionis , liberis aliquando adqmrcndum . eis anrenc non l^^^^^^j,
hujusmodi rcnunciatio proptcr natos tantura liberos ">^^"^,
cx /. 8. infr. dc revoc. Roland. a Val. d. nuin. i'- et 23.
(i4) Pi,ofcctitia. /. 17. iHji: h. t.
cahalur ^ nullum (i) ad hona patcrna (2) regressum ha-
bcrcL : juris auclorilate improLalur, ncc^ntestato patri (3)
succcdcre (4) fiJia (5) ea ratioiie proliibetur. ^ Dotem
sane quam accepit , Iralribus qui in potestale manserunt
conferre ((i) debet. Dat. 14. Kalend. Jul. Agwicola et
Clememino Cojnss. aSi. '
4. Imp. GonniANus A. Marino.
COBICIS nErETIT./E PSyELEGTIONIS.
5(5
po nomirie adversus raarilum tibi actjo potuit esse • curn
eo m.nus (16) [ in ] parleni t,bi delatrc successionis pa-
tns aulerre poiueris. Dat. i\on. Septemb. Gordiano A.
et AvioLA C( Nss. 240.
In AuTHENT. de a^qualiie dotis. 5.iIIud quoque. col. 7.
tU. 9. al. 8. Novell.^g^. cap. 6
QUodlocum hahetswe (17) pars nri sit idonea , si.e
muUen possit inipalari , ciuare. rnarilo ad inopiam.
i^crgentc ex lcge Justiniani elinn conslante m.trimo^
mo nonexco^eru dotcm. Ouod ei licet , cum et sai juri,
sit , et legilumt: cetatis , et cum mater ohtulerit dotenU et
pater ei consenliat agenti. Tlis cessanlibus , sola,n a'tio-
MOLA L.0.XSS. 240. conjcrnsperatur , vwilo etiam paire fiHa exigere. potest.
Ih^c ohsen>antur , iddcumjue collationis ratlo enierf^U ,
ctiamsi avita sit successio.
frrii» (7) dotem (8) in mcdium ita demnm conferre
coguntur , si vcl ab iniestato succcdaiit , vel conira
pelant: nec dubium est prolcdiiiam , seu advcntitiam (q)
dolem a patrc datam vel conslitulam , fratribus qui (lo)
in polestatc fuerunt confercndam esse. Ilis etenim qui in
familia dduncli (ii) non sunt , profectitiam tantummodo
Voi data confcrtur conslante matrimonip , minus accipiendo
dc portioiie hcreditatis. Ijald.
5. Idem A. Alexandro.
(12).
Quce confcrjt entancipahis.
6. Idem A. Claudio.
ue dcru.,c,o , r.,„ co,?fe„. a.L„e„s ; ']^t'^ c.,^ '^l^^^^^^^lZ^^-Hj^lTtj, ''^fliZl^Tll
0) Parfurn de hcrcd.late amittenda vel non succcdcn^lo jnre ci-
V 1 „o„ vak.. vulc tnmen Socnuun r.g. aSo. Q,..d si pac/u,n t
TrTL '".T T""""''"" contractu, ut filia^^.qualilir cum fra-
tr.bus succcdat , vet pr.mopenitus cx eo matrin.o.uo nascituru. in
ornn.bus bon.s snccedat .' Pactum jure civili non valct: ^l^^
ram testand. faollalcm aufcrret ,,rom.ssori contra /. ex eo 4
\£i, ''''""i- ^"/'"^; i- ^tipulalio hoc modo concepla. 61. ff. da
det, f- '- """ ^"•«"^'"■^- 34- supr. de transact. l. X /f
S.ta .L.nn..'"'''^" ?«^'"'^'"^'- eccles. volum etiam u.dun;
&il Tri'-" ''"' P'"'^'^^'^'^ ' "t «ubsistcre ca ex cansa noa
rf^ 3 c dJf,:'T""''y "• '^P^-d<^'ransact.cap.neccaplan-
am 5 c. detestanda. 1. dr conces.i. prab. Jn 6. proii.de ncc iu
ramcnio. cap. non est olli^atorium. 58. de rc^ /«r. » f nec'
co;j«^;.^^nt1.," rr!;/^^:. '" ^.- "^: -?- sit longa
fc..do.nm pactum lalc , ut ne filii nlt? ' *^" ^■''''-^ '"''^
dant • 1... ., • • " "^'•^ <=* so matri.non.o succc-
tcmpus -ortis^Ifriur.' vi^e \.i::.j:,T,;;;r7, r"'%v^;''^ ^"^^
</ec/s. 453. ' ''I"" <-'^P<-llam llioloi,anam
»u?^t^;S: Xrl", ' ^rt,'^'""' comprchendi negant Dy-
dus nc,at tiliam ir-rin.^^c^irp r^irinrr''- /''"" '^'-
dendi rcmittcre l.nr <..i ,.. • '. 'tbUm.tnlo pati.s succc-
cio,.icctsuc':ssion;^b';..;!t.r'::^.r"^t;n'^^^ ''^^ ^'^-
)"n succcdcdi p,-,t,i cx ,j„s to^tam?. r ' . ''""'"" rcnuuc.at
genere lil.ra tei,au;..,ui ^Sl^^^Zr^V^J'^ renunc.ationis
rcScS^^Finl^J?;"::"";*"^ '"^"''^ rn.c.-nis : fiatemis n„
U.l>n. uccedat, uisnpeuorrenuncia.ioci
Tom IV ^" '^^'' ^""'<'"^"'«- "-.^: ^e .wuT,„. cd&.
tempore (21) cj;
Igitur f:-.cla cum in modnm patri renunciafio , f.atri facta n.^n
intell.g.tur. Vis e.i.m ct c.rectus nnius cont.actus ad ali.im auam
q.ue.prcssusest,nonextendi.ur. /. ..• /,,, stputatulV.S 7
(0) Aiullo m.nus et ejus libtri prol.ibentur.
{.(>; A.| .dem , s. fil.us rennnciavit liceaifati pa'erna! nr-n.tcr
cxpensas s,udio.;um causa f..e.ns ? Q..ldus hic nei-.t^, Li fiC ^.
lanento .•enuneiavent. G.lh. vid. Corasium i>-.^' quJt c ^
Gu.cnum part. •.. ,.„0/. c .5o. Berojum ./.^,,:^ 45.^Mod
sivc^lni mnX" '"''■ '"'^ '''^^'"^ emancipd.^. Nam on.nes l.beri
cm inS v.^: '''•' '." P°'"''"^ ' ^^"^*" conferunt : sui sui.-. ^
emanupal s : ema.,c.pati s...s et emancipatis. vid. l. ... iafr. h. :.
au^dnnH/. ., ! .'''"P"': ""i-'"^ ? confeitur quoquc : ^st . .um
sTnnlex' ."i ; "' f-^'0(P\^o.elI. ,8. cap. 6. Quld don..iio
s.mpiex .' vid. /. pcnuU. mjr. h. t. r \
(9) Dos advent.lia co..fcrtur , ut hic. et 1. i. i. 7. ff-- de d.t
?^o^ '^ "°" co..fertur, /. ult. infr. h. t. utlp.e hodfe ^ I*
,ro c^C.l.a dos confcr.ur Ua et adve.Uitioruiu ususfructus. ./. /. iu.
(10} Vidc fjuae dixi ad /. '-. /„/}■ /, /
(11) Vid. c/. /. 17. J ■ ■ •
(12) Ilal. Alexandra;, ut alloquatur mulicrem.
CiJ) ^l. portw. male. nani mox sequilur actio.
vMJ Liegendum i-ideiur ., eam.
05) L cf. supr. de rei vind. /. 7. ,upr. soluto. l. 20. f?] fanrj
(.(.) L.beri acceplam ( do promissa v.d. /. .. si.pr. Ci) ..
fe.u confc-uut , vcl re ipsa , id est , vcra divisionc'^ /. ,. i.^ ,
Jf h t. vel cai.tione collationis. l. i. ^. o. /F. h t l ao fl^
Jamd.a: vel cauli..,.e defcsionis. /. ■^.\upr.codem. v'cl 'tant./mi:
nus acc.p.e.uu, ex paren.um bouis , ut hic: et ^-o.clt. gr. cap. 6.
0..11., Jiapporicr, cu moins prendre. l. 1. f. 20. /T. h.' t
(17) 3. Harmenop. 8. ^ 25. - M ■ '■•
(18) 5. Harmenop. 8. ^. 33.
(•()) III CSt , s.li.s.
(•'o) El ,la profeclltia ct advcntitia. irojic hoc immutalum est,
/. Uit. V fr. h. t.
oil'^f t'|-'- '\'t- '■ '■ ^- '"-^^ ^'- '■ l- •■''-'• -r- - «I
o«u., ct Llp.an. -.^8. >. .aia^^p.n,. 4. ,,j c.jac. 3. oi..er.«/.
J.,. ub, estend. moiueulum morli. a>e uiorrentis . vil.^ poliu,
quam niorli tnbui. r » - i
71
5d2
LIBRE SEXTUS
pater fati munus implevit (i) ". cxceplis [ his ] videli- urgeri non potest. S. 6. Kal. Decembr. Sirmu , CC.
ccl , quae ab ipsis aliis debentur (2). Dat. 7. Kal. Maji, Cojnss.
PtHEGRiNO et yEMiLJANo CoKss. 1^5. Quibus emancfpalus coufert.
Kalend. Maji , Pnj^iSEKTE et
De dote.
7. Imp. PiiiLipPUs A. Tyranniae.
Flliam tfstamenlo (3) palris institutam heredem fra-
Iribus iisdemque coheredibus , dolem confeire non
oporlere , iiisi paler hoc ipsum specialiter designaverit ,
explorati juris est. PP. 6 - - -
Albino Cojnss. 247«
8. Impp. DiocLETiANUs et Maximianus AA.
Calippo.
SI soror tua in paternorum bonorum divisione te fefel-
Ht (4) ; nec dotem quam acceperat a patre vestro
inteslato diem functo , contulit (5) : Praeses provincia^ ,
examinatis partium allegationibns , cum bonis dotem con-
fundi jubebil , et quod deducta ratione plus apiid eam
[ e^se ] aniinadrerierit ^ tibi restitui jubebil. Idem est , et
si arbilro (G) dalo divisio celebrala esl. S. 6. Id. Jul.
ipsi» AA. CoNss.
Emancipati quibus conferunt.
9. lidem AA. et CC. Onesirao.
^T emancipali utrique (7) a palre fuislis , collalio ces-
J sat. Siu autem fraler tuus in potestale (8) [ palris ]}
monis tempore fuerat , ncc ulluui testamentum relictum
est , vel novissinium judicium communis patris , teque
emancipatum prc.batuni fuerit , ab intestato [ te ] ad suc-
cessionem palernam venientem , ad collatinnem foiina
Edicti pcrpetui cerlo jure provocal. S. 6. Kal. Maji ,
Idtrudioi , CC. CoKss.
J\.
De dots.
10. lidem AA. et CC. Ilirenas.
Patre verbis precariis in codicillis reliclum (9) ,
extero (iq) jure capiens filia , ad coUationem dotis
11. lidem AA. et CC. Artemiae.
POslhumo (11) [ praeterito ] palris testamentum rum-
penti , atque intestato succedenti , emancipatum peli-
ta bonorum possessione conlerre debi-re bona sua , perpe-
tuo Edicto cavelur : cum his eliam qui sui fuluri cssent
si vivo palre nali fuissent , conferre debere manifeste si-
gnificatur : et emancipatis , si legi datse collationis noa
pareant , denegandas (12) actiones , non est ambigui ju-
ris. 5. Kal. Januar. ipsis AA. ei CC. Co>ss.
De dote , ct ch peculio.
12. lidem AA. et CC. PhilanteK.
Fllise , licet maneat (i3) in sacris (14)5 si dotem (i5)
non conferat , quam niortis tempore communis palris
habuit, fratribus in eadem familia constilulis , actiones (iG)
liereditarias deuegari non ambigitur. Unde cousulle ac
pro juris ratione collatioiiera fraliibus tuis quos in patris
communis mortis tempore fuisse potestale proponis , oiTe-
res. Cum autem fralres tui durantes in familia palris ,
peculium (17) ( si hoc neque castrense (i8) ,nequereh-
ctum (19) eis doceatur) pra^cipuum habere non possint ,
sed in divisionem paierna; veniat hereditatis , nec quic-
quam niuiet , penes quem ns ex hoc proficiscentes , et in
eadem causa durantes , conslitutae reperiantur , absoluti
raanifestique Juris est. Dat. \i. Kal. Febr. Sirmii ^ CC.
CoNSS.
De qucesitis post "el anle mortcm patris.
i3. lidem AA. ct CC. Antistia?.
SI donatione tibi post(2o) mortem patris fui;dum quae-
sisti , soror [ tua ] portionem ejus vlndicare noa pot-
est. Nam si is filiaefamilias conslilutSR (21) tibi a patre do-
natus est : cum sorore patri communi «uccedens (22), eum
praecipuura (^3) habere conlra jura postulas. Dat.6. Id.
Februar. Sinnii , iisdemqne CC. Co^ss.
(I) Quld si quid poslea adquisiverint ? non confcrent. 5. Har-
nienop. 8. $. 33. adde /. i5. infr. h. t.
(■2) 1(1 cst , dediicto oere alieno. l. 1. ^. i . ff. h. t.
(3) Filia succedeus ex testaraento , doteni olim non confercbat ,
nisi (estator ju,ssiss(>t : liodic confert , nisi tesl.itor expressim colla-
liorcui proliibuerit. Nouell. 18. cap. 6. dixi ad /. i. sui>r. h. t.
adde /. uti. 5. II. in fn. supr. de rei uxor.
(4) Fallit cohcrcdem , qui ciim eo heredilalem dividit , ucc a
patre accepla conrert.
(5) (lollatio omissa condici potest , /. 36. in f.n- ff. fain.
(6) Sive JiviMo familiiE fiat pra'seiile aibitro , ut hic : sive
alistiite , ut siipi: h. t. omi^-ia collatio condicitur. vid. d. l. 36. in fin.
(7) Eraaiicipatus cniancipafo non confert , ut hic. suo confcrt ,
si ipsc al) inU.stato succcdat. Infr. h. t. l. g- ff- h. t. l. 1,5 fin.
ff. de conjuiignul. cum emancip. liberis.
(8) Yid. l. 6. supr. h. t.
(9) Legatum. LiLeri prselegata non confcrunt. vid. /. 16. infr.
h. t. l. 4. ff. de dot. cnllat.
(10) Extcro jurc a patte filia capit , quod ut cxtranca , non ut
filia accipit.
(II) Poitliuniis fit collalio , etiam ali cmancipato. /. ult.ff.h. t.
(12) Nou confcreuti dcneganlur actioncs hcrcAhnv.x. l. i!^. iifr.ht,
(i3) Solis niiptiis libcri non solv;iutur p:ilria potcstatc. /. 5.
infr. de condit. inscri. l. 7. su;jr. de nupt. J. secundce, Inst, de
SC. Tertull. I. I. infr. dc hon. qncz lib. Atqiie ita muHer suh
duorum est potestate , patris nimirum et maiit!. Marilo >idquiril
ex opcris diurnis : patri vcro usumfructum cslei-orura boDonira.
/. 4- infr. de hon. quce lib.
(ij) Sacra pAteina et in sacris patcruis esse , con§titui , retine-
ri , luancre. vel ab his dimitti , absolvi , dixi plenissinic ad /. k).
5. I. infi: de adopt. et ad l. ult. infr. ad SC TcituU.
(i5) Filise dotes con fcru nt ; alioquin dencgatur cis ad hcredifa-
tem patcrnam actio. adde /. 3. supr. h. t.
(16) /. II. inftn. supr. h. t.
(17) Peculium profcctitium collatioui obnosium /. i3. supr.
familicE.
(18) Pccuhum castrense non confertur. /. 21. in fin. inf- h. t.
/. 3. infr. de ccstrcnsi pecidio. ,
(19) Pcculiitm a patie legatum non confcrtur. /.G5. 5* ^•.JJ'
j-ei wind. l. 38. vers. adeo ut si prcElegatum. ff. de cond. indeb. ^
(20) Patre mortuo ad([uisita libiri sui non conferunt, J.-r A;c : sea
ncc cmancipati. /. i5. infr. vid. /. 6. infn. supr. h. t.
(•21) Siii libcri res a jialre inter vivos acccptas conferuut.
(2-2) Suus patri uoa succcdcus , donationcm a patre factain non
confert.
(•23) Sui ab inteBtafo donalioncm sirapliccm ccnfcrunt , ul hic ,
c\ tcstamcnfo institiiti prBC'p:-am babcnl. Z. 18 snrr. fardl
il* utramquc legem conc;i^at Gujacius 3. obs. 3g.
siipt
et
CODICIS HEPETIT/E PB.EEECTTONIS,
5G:*,
De hercdibus.
14. lidem AA. et CC. SlralonicK.
"I maritus quondam [ tuus ] ab inteslalo patri suo he-
possit , hoc etiam aequilatis studio praesenli legi credidi-
nus inscreiiduni , ut (11) in dividendis rehus ab inlesta-
to (12) dcfuiicloruin partn'.im , tam dos (l3) , quam
anle nuptias doiialio (i4) cuiifcralur , quam (i5) paicr ,
vel naater , avus , vcl avia , proavus , vel proavia , pa-
tcrnus , vcl maternus dcderit , vcl. promiserit pro filio
vel fiiia , nepoto , vel neptc , proncpote , vel pronepie ,
rcs (1) extitit , et ei poslhumus (2) a te editus suc- vel fiiia , nepoto , vel neptc , proncpote , vel pronepie
t acliones liereditarias ainitae (3) filii vestri , quas nuUa (16) discieiione inieicpdente , utrum in ipsas spon
cessit , _- f .;
habuit patiis sui moitis tempore , dolem non conteienti ,
dencrare Piaescs non dubil.ibit. PP. 7. Kal. Mart. Tri-
montii ^ Tusco et A.nulimo Comss. 295.
De emandpatis.
i5. lidem AA. ct CC. Pliilippo.
NEc (4) emancipati (5) post mortcm coinmunis pa-
tris riuysila confcrre co^untur : scd ha-c rclinenlPS ,
cjus hona pro heredifaria divi(kinl poriione. iJatum. Idib.
Decemb. ipsis CC. Cojvss. 297.
De codicilUs.
16. lidem AA. et CC. Socrati.
Flliam cum fratribus siiis coberedibus inteslato palri
succedenlem , ullra (6) relictum codicillis (7) non
sas pro liberis suis mcinorati parciitcs donalioncm contu-
lerint , au in ipsos spousos cnrura , ut per eos (17) eadem
sponsas donatio cclebrctur : ut in dividcndis rt bus ab
in
iiilcstato [ defuncti ] parentis , cnjus (ihJ) de heredilate
agit.ir , cadeni dos , vcl aute nu[itias donalio ex snbstan-
tia cjus profecla conferatur : emancipalis (19) videlicet
libcris utriusque sexus , pro (20) tenore picccedeiiiium le-
guiii [ c.t ] qucs in ipsa emancipatione [ a par.-nlibus
suis ] ( ut adsolel (21) fieri ) consfquuiitur, vei posl (29.^
einancipalionem ab eisdem parcntibus acf[uisierint , colla-
turis. JJat. 5. Kal. Marl. Bus.EO el Joakwe Co>ss. 467,
De emancipatis ^ vel alio modo sui juris ejjetis.
18. Imp. Anastasius A. Conslantino P. P.
T Iberos (28) , qui pcr nostrae legis auctoritatem per
M J oblalionein precum (2^) et Tmperiale rescriplum ,
sui juiis clfocti fuerint , ad simililudinem caelerorum qui
coufereutem dolem , judicio familire erciscuncla^ nihil possc emai!ci[>ati ex anUquo (aS) jure sunt , collatiunes factre
jubcmns (26) compelli secundum ea , qua; su[3er catcrii
emanci[iaris staluta sunt. Dat, 12. Kal. August. Constan^
tinop. pROno et Avieno juniore CoNss. 5o3.
couseqni , summa cum ratione placuil. Dat. 5. Kal. Ja-
uuar. ipsis CC. Co^ss. 297.
De dole et aii te nuptias donatione.
17. Imp. Leo A. Erjthrio P.P.
UT liberis , tam masculini quam foerainini scxus , sive
sui juris (8) , sive in polestate coustitulis , quo-
cunque jure inteslala! successionis , id est , aut testamento
peuilus non condito , aut si faclum fuerit contra tabuhrs
bouorum possessione petlta , vel inofficiosi qucrela (o)
mola rescisso , aequa (10) lance parique modo prospici juscuuque scxus, aut numeri (27) nspolibus : vel si quu
De dote , et anfe nuptias donatione.
19. Imp. JusTiMA.NUs A. Mennas P. P.
ILam inento dubiialiooem amputare duximus , ([uae su-»
per collatione dotis , vel anle nuptias donationis , iiif
tcr certas pcrsonas satis jani ventilala est. Nam si inte-
siatus qiiis dcfunclus esset , filio , vel filiis, [ aut ] filia,
vel filiabus relictis , ct ex morlua filia [ vel iilio ] ou-
(I) Jiis petendoe coliatLouis transit ad beredcm.
(a) Eti.uu poflhuniis fit collatio. facit /. 11. su]ir, l. 'i.-ff. h. t.
{i) Ainitac fialruin fliiis coiileiTC debcnt. l. 19. infr. h. t.
(4) Vid. n.nrmcnnp. 8. 5. 33.
(.^} Id est , ct cinancip.ili. ut hic : et sui l. i3. supr. h, t. rcs
posl m"iteni patris qnpesitas non conferunt. /. 6. ff. h. t.
(6) Iloc innuil , Filias ab intcslato snccedentcs ctsi ccetera con-
fcranl , rclicta lamcn in codicillis non confenc.
(7) /. 10. .«(/»/•. /j. t.
(8) Omnes libcri , sive sui juris sint , sive in poteslate , pro-
fcctitiam a i>arenUl)us dotem vcl donatioriem proptcr nuptias intcr
ic coiifvjnmt. /. 4- supr. h. t.
(9) Abrogatiir /. 6. /. 7. ff. de dotis collat.
(10) itqiialitas intcr fralrcs scrvanda. vid. /. 4- ^"P^- ^om-
mun. diiid.
(I I) Addc .5. Harmenop. 8. §. 36.
(la) Vidc Cuj.ac. 17. ol>s. 3.
fi3) Dos pi-ofcctitia confcrri dcbot.
(i4) Donatio proplcr nuplias a parentibns prcfccta confercnda.
/• ac). supr. dc incfficioso. an ct id ijuod sludiorum causa a patre
irapcnsuin cst ? non confcrtur , nisi credcndi animo patcr crogavc-
rit , quod in dubio piaesumitiu-. /. 5o. ff. familice. Alciat. 1.
prccsumpt. 7.
(iS) Profoctitia qu.x , vid. /. 4- •s"/"'. h. t. l. 1. 5. i. et 7.
ff. de dot. coll.
(16) Nihil intcresl sponso sponsae nomine an sponss sponsi no-
Jnino donolur.
(17) Fortc lcgcnduro , ut per eas eadeni in sponsos donalio cc-
Ulreiur.
(18) In coliationibus bonorum non considcrantur extrane.-e dotcs ,
et doiialioncs proptcr nuptias.
(19) Profoctitia ante vcl post emancipationem (jueesita , cmauci*
pati confcrunt.
(20) Coneclio seu mutatio legum non prsesumitur. di5.i ad /. 3a.
infr. de appellat.
(21) Solct patcr in emancipando filio aiiquid donarc. /. iilt,
infr. de einincip. lib. l. 8. infr. de bonis pioscript. l. 3;. injin.
ff. de negot.
(22) Profcctitia post cmancipationem confcrunt emaucipati. PrOr
fectitia , id est , ros donatas a pafre : of ila simplox etiam profe-
ctitia donatio conferfur. vid. /. 20. infr. h. i.
(23) Pars lcgis 11. infr. de legitim. hered. l. pen. infr. de
emancip. liber. Omuium enim bdruiu lcgum uua inscrq>lio ot
subscriptio-
(24) Filii emancipafi cx re-^cripto principis . rcfcrvato jurc Kgi-
timarum fiercdifatum ( quod gonus emaiicipationis introduxit An.i-
slasius /. peit. infr. de erwincipat aucfor hii)us lcgis ) vocanfur »l'
ligitimam hcrodilalem paliis cuin fratribus iu familia rctonfis : na
tamon ut bona piopria conlVrant. vid. Ciij. 18. ob^erv. 18.
(2J) Id C.-.1 , solonnibus voferuiu .^dbibifis e% lcgibus 12. fab.
vid. /. ult. iiifr. de emancip.
(26) XJt ita quotjuo modo liberi sint cmancipati , ad coHatio-
nem voccntur.
(27) Vidc /. 4- f"' l- 8- h. t Hcrbaj. rer. qurtidianar. cap. 9
An ncpofcs qui pafornain boreditalcm repudiavoiunt , couforre lc-
noanfur dofoin , vid. Guid. Pap. ct Purpur. Ans. Adde DM. it
allcgat. iii ccusiir. forensi postra lib. 3. cap. i3. Tntm. 11. 3. L.
564
intestata defuucta esset , filio fjuidem , vf 1 filiis , filia vel
filiabus similiter reliclis , ex mottuo vero filio , vel filla
ilideni nepolibus cujuscuiuque sexus aut numcri : de mo-
do quidem successiouis minime dubitabatur , sed palam
erat quod hujusmodi nepotes duas (i) partes paterna; ,
vel malernae porlionis lanlum haberent , tertiam partem
patruis suis , vel avunculis , vel amitis , vel n.aierteris
pro jam posita consiitutione concedentes : de collatione
veio dous , vel ante nuptias donationis quam dehmcla per-
sona pro h io, vd filia sup!Mslitibus,el pro mortuo vel mor-
lua liijo vel hJia dedissd, multa dubiialio orla est: supersti-
tibus quidem filiis defunclae personffi non debere se do-
tem , veJ anle nuptias donationem pro se datam a suo pa-
tre , vel malre , conferrc fiJiis mortui fratris [ sui , 1 vel
raortuce sororis sua; contendentibus , eo quod nuJia consti-
tutjo super hujusmodi coUatione posita csset : nepolibus
vero morluge personae non tanlum Iiuic rcsistentibus , sed
etiam adserentibus , quod onus collationis constitutione
Arcadu et IJonorii (2) divai memori» sibi impositum ,
Jn personis tantummodo suorum avunculorum , non etiam
patruorum , vf I amilarum , vel materterarum locum ha-
here posset. Talem igitur subtilem dubitationcm amputan-
tes, pr^cjpjn.us tam fiJios , vel filias defunct^ pcrsonte
dolem^(^) vel ante nuplias donationem a parentiJjus
suis sibi claiam conferre nepolibus (4) , vel nepiibus
Diorluas personae : quam eosdem nepotes (5) , vel neptes
paiiuis sms , aut avunculis , amitis eliam et materteris
dofem , vel ante nuptias donationem patris sui , vel ma-
tris , quam pro eo , vel ea morlua persona dedit , simi-
Ji.er conferre : m commixtis (G) hui„smodi coIJationibus
cum bonis luortuo? pers<,na) , duas (n) auUk-m rparlcsl
nepotes , vel neptes habeant illius poriionis qua? pairi
vel maln eorum , si superesset , defereJjatur : lertiam
vero ejusdem porfionis partem una cum f sibi 1 compe-
tentibus portionibus filii , vel filia, defuncta. personi ,
cujus de hered.lale agiiur , capiant. Dat. Kalend. Jun.
Cvf.aantmop. D. N. Justikun, A. PP. u. Coks. ^ib.
L I B E R S E X T U S
In AuTiiEKT. de trien. et se. §. neque illo. col. 3.
tit. 5. Nov. 18. cap. 4.
Q^'ce lertioi portionis diminulio correctiouem noi-o jure ,
^ capit , ud wcjuaUlatis jmlitiam redacla in omnibus ta-
iious pcrsonis.
De his qucn imputanlur in quartam. 1. De dote
ct ante nuptias donatione. '
20. Idem A. Menna? P p
TLIud sine ratione a quibusdam m dubietatem deductum
X plana sanct.one revelamus : ut omnia (8) qua; in mJ
tam portionem ab intestato successionis (9) computan»u,"
his , qui ad actionem de jnomcioso teslanVento vocaniur
etiam si intestaius is decesserit , ad cujus herediiatem ve"
n.unt , omnimodo coluredibus suis coaferant. Quod lam"
m alns quam m his quae occasione mifiiias (.0) uni he-
redum defnnctj pecuniis acquisitaj lucratur is , c ui n.ifi.
tiam meru.t, locum habebit: ut lucrum quod tenipore
mortis defunct, ad eum perveniro pote.at , non soluuf ,*.
stamento condito quarl^ parti ab inteslato succes^iorm
computetur , sed el.am ab iutestato conferatur. H$c au-
lem regula , ut omnia quae portioni quarti; computantar
etiam ab mtestato conferaniur : minime e (i .) contrario'
tenebjt ut possit quis dicere etiam illa quae conferuQtu,
ommmodo ,n quartam partem his computari qui ad io.
ofhc.os, querelam vocanlur. Ea enim tantummodo ex hU
qua» conferuntur , memorat* portioni computabimtur
pro qmbus speciahter , iegibus , ut hoc fieiet , expres-
sum est. ' ^
$• i. Ad haec cum ante nuptias donatio (12), vcl do$
a patre data , vel matre , vel aliis pa,-entibus pro Clio ,
vel hiia, nepotc, vel nepte , caote,-,sque (i3) descenden
tibus conferatur : si unus , vei una Iiberorum ante nu-
piias tai.tiimraodo donationem , vel dotcn , n.,u efam
bm,pJice.n (,4) donalionem accepit , vel acceperit , alter
vero , vel altera neqne dotejn , neque dnnatione.n ante
nuplias a parente suo suscepit , vel susceperit , sed sim-
p icem tantummodo donationera : ne ex eo iujustum (i5)
aiiquid onatur , [ s. ] ea quidem persona quae ante nu-
ptias donalionem , vel dotem suscepit , couferre eam co-
genda [ s,t ] : illa vero qua? simplicem tantummodo do-
nat,onem meru,t , ad collalionem ejus minime coarctanda
est : si quid hujusmodi acoi<Icrit , jubemus ad (16) siini-
htudjnem ejus (,7), qui anle nuptias douafionem , vtl
dotem conferre cogitur , eliam illam personam qus nulla
dote , vel ante nuptias donatione data , solam simplicem
clonat.or.em a paie.jlibus suis accepit , conferre eam :
nec (18) recusafe coilatiouem [ ex ] (,9) eo quoJ sini-
V, uV^" ?;-^l'^'' *""• ^- ^■'- ^'"^'■'- ^« ^^ered. quce ab mte^
h,,t rl. iJ 1 ' r'. ^' ^' -'''• "'^ iegittm. hered. S. i5,
■iiist. de hered. f/uce al> intcst. 3 ^-
rS Y, ""l"'^''- ^- ^- Theod. de lesitim. hcied.
I l\ /* donat.o propter nuptias conferuntur. /. ,7. supr h
<■• •• 20. i/i/r- ' '
ilii!? ^'"^'"' ' ^^ ^""'"^ ' aviinculi et mateitcrBe dotes , rt dona-
lupr fr'T" ""^'''' ''*'"■'' ''■'''"'" ^^^■ovumy. co^Z^t l Tl
t< rVcris &!"' 1 VZ' '"'' ''^*'"'' ' ^^"'"'^"l'^ , «niitis et ma.
Kr cijs do rm , et donatioiKin pi-optei' iiuptias confenmt
^."J l-ollation,; fit coiiimixtin.
0) Hodie id alirogntnni. Nouell. 18. ccip. 4.
.tat?coS;;S"Xnt" '''"'""" '"'P"*'" '"''''' ' '''^"" ''' '"'^-
(9) Qiiam habiturus csset ab infestato.
(10) Mjht.a confc, tur. adde /. omnimoc/o. 3o. L immuari suvr
dei,up,croso. L„o nojj confertur. /. ,.5. ,6. tf.de Uhu '
JinJZ: Tr^''° "^^^^•^•^-"to lcgitim^ injputfnfur , al> ijdcsfato
i.r .i umn' •'* """ %^""t^a- Na.n qua, conferunlur al, intesta.o
i-autui;'^;";: ■atur.° '"'""^'"^" ""'^ '"'^"*""'-- ' '-^' ^^ -p--^
(12) Dos ct douatio pi-optcr nuptias profectitia confertur.
Uj; /• 19. in fin. supr. h. t.
04) De donationis simplicis coUatione , vide infr. eodeni.
V^) ^i quis dotein vel donafioncin propf.r nuptias profcctitiam
^^abet , cani simpl.ci donatario confert : vicissini iustum fuerit , .it
i-at.
Mnipicx donatarius doi.ationcm simplicera eidem confc.-at
C >) Lt dos et donatjo propter nuptios confertur , ita et simplcx
aoi.atio : dicamus apert.us , quemadmodu.n cohe.-es meus dotcai
et donanonem propter nuptias profcctitiara mihi confct , ita ct
Mmpt.cem doaat.onem profcctiliam eidem confero.
(.17) Lex dist.iiguit hbcro. um coirditionem : ut hmc coUisras ,
i-ioa.e suos suis , et emamjipatis : emancipatos emancipatis .et^u.s
proiectit.a confoiTC. ^
(18) Simplex donatarius , ctiam invifus , ad coliationem cogitur.
(.'9J JNota vanum argumentum donafani. Ne dicas itaque" CHm
inlerprctibus , Do.iatarium ad coUationem faciendam non obsf.in^i ,
msi e.xpressim donafor collationem vetuerit. Nam si falHtur hic
aonat.iiius , cum ifa coiligit : fdeo sc ad collationein nou toncri ,
quoa lcx collatioms ei dicta non fuci-it , ut hie : E contrario col-
-igc , Donafarmm a collatioiic facienda nr ins non excusari , 'fuaai
exprcssiin coUatio ei remissa sit.
lex donalio non alitor confertnr , nisi hiijusmocli legem
otialor lcmporo (lonrtlionis suas iiKlulycnli.-R iniposucrit.
•at. 8. Id. August. ConsiandnOj). Dtcio V. C. Co^s. Sjq.
Ve peculio adveniitio.
21. Idem A. Joanni P. P.
r j T nemini (i) de caetero super collatione dubietas cria-
U tur , nocossarium duximus constitutioni (2) , quam
m fiivore JiLiprorum fecinius , hoc addcre : ut (3) res
jas parentiLus acquirendas esse prohibuimus (4) , nec
dJationi post obitum eorum inter liberos subjaceant. TJt
iiin caslrense (5) pecuJium in commune conierre in Jie-
ditale divideiida , ct ex prisci juris auctorilale niinimc
gebaiitur : ita et alias ros <|ua,' (6) minime parenlibus
quiruntur , proprias [ liJ)eris ] manere censemus. Dat.
. Kal. Novembr. Lampauio el Oresxe VY. CC. Cojsss.
|nc> 2. 53o.
T I T. XX r.
DE TESTAMENTO MILITIS (7).
Dc milile pro parte testato , pro parte intestaio.
1. Imp. Antojxiwus A. Floro militi.
Bafer tuus miJes si le specialitcr iu bonis , aux in
pngamco (8) habebat ((,) , heredem fecit : j'ona , nn^
castris reJu|uit , petere uon (,o) poles , etiamsi is qui
um liores institnius est , adire (n) ea noluorit , sed
inteslato succedcntes veniunt : modo si in eius locum
stilutus non es , ct liquido proI,elur fratrcm luum ca-
nsia boua ad te perlinere noluisse. Nam voluntas (!->)
tis [ .n cxpcdu.one occupali ] pro jure (,3) serva-
. Accepta 5. Id. Septemb. Duobus et Aspris Co^ss.2,3.
CODICIS REPETIT^ PRvELECTIONIS.
^es
2. Tdem A. Septimo militi.
^lles s, castrensiura tanlummodo Ti^) bonorum cora-
ITi militonem suum insliiuit lieredem : ca^tera bona
e,us ut mtestati deluncti , mater ejus jure possidebit.
Quod si extraneum scripsit heredem (i5) , isaue adiit lie-
reditatem : bona e,us ia te transferri noi juie desideras
i;i. II. Kal. Mart. Antonino A. iv. et Balbino
CONSS. 214.
Utrum testamentum vaJeat jure communi ,
(in jure militari.
3. Idem A. Vindiciano.
OUamqnara militum teslamenta juris (16) vincuL's non
suJjjicianiur , cum propter simplicilatem (17) milita-
rem, quomodo (,8) velint , et f|uomodo possiut , ea fa-
cere his concedatur : tamen in \aleriani quondara centu-
nonis testamento institutio etiam jure (19) communi ae-
cepit auctontatem. Nam (20) cum paterfamilias filiam ex
duabus uncus , uxorem ex uncia hcredes scripserit , nec
de residuis portionibus quicquam significaverit : in tres
partes divisisse eum apparet liereditatem , ut duas haboat
quae sextantem accepit , teriiam , qure ex uncia heres est
mstituta. PP. Kal. Novemb. Anto.mno A. ,v. et Balbi-
Ko Cojvss. 214.
De manumissione.
4. Imp. Alexanoer A. Junio.
Cl Pvufinus , Vir Clarissimns Tribunus (21) , laticTa-
^ vius (22) major aimis [ lege ] dcfinitis (^3) facicns
leslamentum , te raanamisit , justam liberlale?,, comptlis-
covtr. c. 83.
cap. 3o. Mc-
I) Ad inUllcctMm Imjus /. viil. racl.in. Ub. 5,
-'• Pap. h. l. Ans. A.lde Cujac. //i. 3. oLr
'«• rcf l.l,r.n. r '."" '"^^ '^"•'^ parc.il.I.ui i.on adqui-
. r Ti r? •'";• '"j' ^""'■^•'^"'•- ^- - -F'-- f^- '• i- «•
) l^'-^coy aavu.,it.a non co(.fcni , ut i.a nl.ropetur le.x 4.
0) Et il; (.H- ;;i'h,!;Sln' •'''"^"'-^«rro»unturcas,rensib„,.
:="ia dclunc. ,,■;'""" '•" r-'>?«;'>c.s non adcre.^cunt bona
- l.ercSes'. ' '"J -'"■ .l-.odan,.no.lo duce duorun. bo-
■■"•" non adcuntc ^'■^,..' -^ ' , /• ^''r"''"^ ''*^'"^'^ ™ili»«'i"m
"■••: Ut ita p-o ' rTe t.,n;'"' '"''''' '^ '''''''''" "i"'*^
j: h. t. ^ ' *"'"^"' ' P'" P^"''^ intestatus moriatur.
'•^^---^ip^^^^^-^^^^^-V A^'^-- l^o-rnn, snc-
<= '■^•'■rdilatis inaatiXm'* V *'"="; ''^ "'» q"oque dicimus,
;• «>/•*. i8. '"'"''""^" > "omc.i , tc-slamcntuin. Vide Cn-
.'•,."•'■ ,,.;);; /"^''•'''•''^"^''^"sad se pasanica uo.i trabit.
')^^'nipliciter,u.«;ns!itutiosimpIici,crf«ctacou.prel.enditoiun.a.
(16) Juris vinculis fesfamenta niilitum non subjiciuntur.
(17) b.mjhcitas niilifaris , ut /,ic : armaOe mililicT. /. i. suvr
de juris etfacti ignorat. impcrilia. /. 40. If. de administrat. et
peric. tutor. Avma mag.s q„ara legcs scirc milcs pra.sumitur. /.
ult. uijni. inlr. de jure delib. Tacitus /// Agricola, Credunt
pieriquc mititanbus mgeniis subtilitatem dcesse , quia caitrensis
jurisdictin secura et oLtusior, «c plura manu aqens , cnlliditaUm
Jori nnnexercet. adde /. pen. mfr. ad teg. Corn. de falsis.
(ib; Milcs quomodo vult et polcst , fcstatur , ut hic , ct t. J.5.
in/r. n. t. jrius arbitni : alfcriim uccessitatis cst.
(19) An privilcgiatus te.sfamcnlum facicns prjcsumalur in dubio
pot.us uli ju.e communi , quam spcciali , vide Alciatnm 3.
prccMinipt. 36.
(iu) aiilcs (iliam cx duabus unciis : uxorcm c.-^ uuica uncia iu-
st.tuU , nec de rcMduis novem unciis quidquam disnosuit : Qiu-eri-
tur cui ccdant reliqua; novun uncix ? Jurc con.iuuni paeanorum
reccptum cst , ut co casi, tc^lator vidcatur filiam iustiluisse cx
auahus j.ait.bus bcrcditatis , uxorcra ex tertia. /. i3. »'. 2 / i-^'
K '■•/ ■ t ''^'■^^''^"^ '■"•'"'• 5- 5. Instit. de heredib. inst. "cr%"
et m.les. Nam tesfamcntum militis , quoad cjus ficrr debct , salva
lauoue rccti sermonis ad jus cominune reducilur. Bald. ct in^titu-
t.o pcr quotam Irabit.ir ad omnia bona. Salic.
(ai) llciatius I. Sermonuni 6. Sumcre depositum clui'um , fic-
rique iribununi. ' -'
(22) Laticlavi. Hal. Tribunorura alii laticlavii , alii angnsticla.
vu , hcnatores omncs laticlavii , cquifcs an£iu.>.ticlavii , ut mciito
l'«c scparentur in /. !^-,. Jf. de donat. intev rir. latu.u clavum im^
Fetrare vd equc.tris oruinis fieri. l)e lato ct angnsto clavo dixi
„; . j ^'^; ''^"""" '''' '"'''''1"' ^"O'^ Accursius ct Baldus bic nu-
gantur dc clava lcrrea a tribuins mcdios intcr bosfcs projici solita .
u ad cara bost.bus cripicndam , scd ct cos in fugam ler lcudos rai'
nto suos accendercnt.
(•>.3) Id cst , major annis vigiQti.
SG6
LIBER SEXTUS
se scire debes. Quod si tninor annis ex lege conslilutus
luerit , cuna faceret lestamentura : lege iinpcdiente uullam
libcrlatem adeplus es , quae in hac parte nec (i) railili-
hiis remissa est. Quod si idera teslator causam niaaumit-
teudi te habiiit, quaj probabilis vivo manumittente consi-
]io futura (2) esset : quia per fideicommissum daia liber-
las a quolibet minore annis ei , cujus causa (3) probari
potuit , prscslari debet : ex tesLamento mililis hujusmodi
servis justam liberlatem competere conseqiiens est. Dat. 16.
Kal. Decemb. Alexaindko A. Cojns. 2'24.
Qui ex teslamento milUis capere possuni.
5. Idem A. Sozomeno.
EX testainento miliiis , sive adhuc in militia , sive in-
tra (4) anuuni mis^us honeste decessit , hereditas et
legata omnibus quibus reiicta sunt , debentur : quia iuler
caefera quac militibus concessa sunt , iiberum (5) arbi-
trium , quibus velint , relinquendi supremis [ judiciis
suis ] concessum est : nisi (6) lex specialiler eos prohi-
buerit. Dat.i;. Kal. Februar. JuLUWo 11. et GrispijiiO CG.
CoKSS. 225.
De suhstitutione.
6. Idcm A. Valenlino.
IN lestamenlo quidem ejus qui noa (7) mi!es fuit , si
duobus heredibus institutis , altero^ (8) cui (9) poliiit
usqtie ad tempus pubertalis parens facere teslamentum ,
altero (10) cui posteaquam heres extitit , subslituere non
poluit , invicem substitutio eisdem verbjs facta est : in
eura soliim casum eam locum habere sentenliis prudeu-
tium virorum , et constitutionibus Divorum parenlum (11)
nieorum placet , quo utrique pari ratione potuit substitui.
Sed cnm ex testamento mililis contioversiam esse propo-
nas , defuncla parvula ejus fllia , posteaquam heres exli-
tit patri , cum qua simui a^quis partibus heres instilulus
eras , subslitulione invicem (12) facta : et maler qnideiu
inlestatae filise sibi successionem defendat , tu auiem ex
subslitutione ad te pcrllnere contendas , juris (juidem .
tio manifesta est , liccre miliiibus proprio privile^io eli;|
heredibus extraneis (i3) , posteaquam (i^j hf-redes ej.
terint , mortuis substituere : Sed tibi probandum est , i
ita frater luus senserit. PP. i'. Kal. .Maji , Ft$co
et Dexiro Conss. 226.
Dc vcrhis , Fortunato liberto meo do , lego.
^. Idem A. Fortunaio.
EX his verbis , Fortwfito Ul^erto nieo do ., lcpo , vi;. .
I care tibi libertatem non potes , si pagani (rjj i-,
mentuin propouatur. At euim cum leslalorem miiileiu 1
fuisse propouas : si uou errore (17) duclus libetiunj [ ti
crediderit , sed dandae liberlatis auimum hahoeiit : lilx.
tateni equidem directam compelere libi , sed et Ifgaii vi
dicalionem habere te prsRrogativa militaris privile^ii pt •
stat (18). Dat. 12. Kalend. Januar. Alexa.iidko A. '.i
Marcello Conss. 227.
De institutione ad tempus.
8. Imp. GoRDiANUS A. j^terno railiti.
CErti juvis est , militera (19) ad (20) tempas elia
heredem inslituere posse. PP. 5. Kal. Oclob. Ii
et Po>TiANo CoNss. 239.
De pn^lcrilione.
6. Idem A. Yalerio.
S
iium
Icut certi juris est militem qui scit (21) se fili
bere , aliosque scripsit heredes , tacite (22) eiim h
lieredare iuteJIigi : ita si ignorans (23) se filium habei,
alios scribat heredes , non obesse filio ademplaui here-
tatem , sed miuime valente lestamento , si sit in potesu,
eum ad sucicessionem venire in dubiis non habetur. x.
5. Non. Octob. Pio et Poi>jriAKo Co>'»s. 289.
(?) Minor annis viginti. /. 5. infr. 1. 4- S- ^^- .ff- ^e ficki-
commiss. lihcrt. qiiantuuivis nnles sit , servum testaincnto inanu-
initlere non potesl. /. 29. §. ^. ff- h- t. l. 3. ff. de matntmiss.
trsLtimeiU. nisi causa cognita. infr.^eod. habetnr ergo potior ratio
legis prohibontis minorem manumittere , quam privilegii miUtibus
quidvis pernnttcntis.
(2) Quod inter vivos causa cognita fieri potest , idem et testa-
meuto ticri conccditur.
(3) De causis , vide l. 11. 12. i3. i4-#- <ie manumiss. vind.
(4) /. 31. /. 26. /. 38. J^. h. t. l. 40. /. 92.^ ad l. Falc.
(,5) /. I. supr. h. t.
(6) Exeni])la prohibitionum vid. in l. i3. 5- 3. /. l^\. ^. i.
ff. h. t. l. ult. supr. de hmrelicis. I. 7. 5- ^ ■ .V- ^e legat. 3.
(7) Paganns tilium irapubercni , et fratrem pubcrem heredes in-
«tituit, cosquc iuvicem substituit.^ mortuo irapubere succcdct iinpubes.
(8) Puta fiiio vel filia , cui parentes possuat substituere pu-
pillariter.
(9) Vide Inst. de pupillaii suhstitut.
(10) Puta fratre , cui vulgaiiter snbstitui solet , non pupillariter.
(11) Severi ct Antonini. /. 4- 5- ^- .f- ^^^ ^ulgari. Parenles au-
tem vocat quos liabiiit -mpcrii anteoessorcs.
(12) Miles filiam iiiipubcrcm ct fratrcni impiibcrem instituit eos
jnviccm t-ubstituit, mortua inlra pubcitatcm filia , niater filipe pa-
truo cjns piaeferetur , nisi patruus probavcrit tcstatoris vohintatcm
mutataia fuisse : ut etiam in pupiliarem casum valcat substilutio :
Alias reciproca substitutio facta divcrsse cenditionis vel setatis libe-
ris . valet tantum in vulgari casu. d. §. 2. /. 2. irfr. dc iiiipub. ct
aliis, vid. Cujac. n. obs. 16. adde /. Sy. /. (\^. Jf. de vulgari.
(i3) /. 5. /. 28. infin. /. 4i. 5. 3. !\. ff\ de vul^an.
04) Miles verbis directis , etiam post pubertatcm , lii-eris fuli-
tuerc potcst. /. 8. infr. d.' iinpuber. paganus pcr fiacicommii n
taiitum ct vtrbis fidcicominis.-cinis. /. 41. $■ o. f. de vulgjrt ,.
ult. Inst. de pupillari. vid. Cujac. la. obs. i-j ■
(i5) Pagauus servum , cui lcgatum adscripsit , manumisis»e_ ■
vidctur. ut hic , et l. 65. ff. de heredib. instit. ahud la mi^-
infr. h. t.
'(16) Miles servum €ui scientcr ut liberto legatum adscnpsi ,
mai.umisisse vidctur , ut hic , et l. \o. $. i.ff- h- t- aic ^F"^ '^
Si miles servum suum scieiis bberum nuncupaverit , eique leg ^
adscripserit , mannmittit. Novelt. 78. cap. 4 ^"'^...J"^h^'i,
gauus non manumiltit. /. ''.. iifr. de necessar. l. ^"^" -^' '.\ ^^
instit. Ouid si paganus sub appeUatioue liberorum , sefv^» '' ,
instituerit ? manumiltit. d. i. 2. Pius igitur ia institutione ., ,
quam in lcgato. , , . ,t,,J-\
^ /._N i7„;j:f .^^„ ^^Kic fnlc, ,^Pnimi.lr.itio m herede iDstituiaJ.
/.
(17) E.\cidit sjepe nobis falsa deraonstratio in
33. ff. de conditionibus et demonstrat.
(18)" Constat. . .
(19) Aliud in pagano. /. o^. ff. de hered. tiistU.
(20) /. i5. «. 4. /. 19. "' fin. l. l^\.jf- h. t.
(21) /. ,0. infr. h. t. l. 36. 5. 2.# h. t. l. 16. 5-
b.lie
testiim. tnt. . . , „,„Jitlrt hl.
(22) Mililis id est faicta a milite prsterit.o , ^l^."'^'^'^^ ^.
l. 47. m fn.ff. de l'on. lihert. miles non cogitnr ^1"!'« n^^,,
tim exheredarc. Miles silentio cxhcredat. /. li.. Jf- «« """• "^
5. 6. Inst. de exliered. lib;r. rra^terif
(23) Miies ignoraus se filium haberp non jusle eum p»- ^
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
^e^
isthumus vel /nni natus a miliic ignorante pra^teritns ,
ab intcstato ei sucredit : co sricnte , habetur
pro exheredato. Salic.
10. Impp. Philippus A. et Philippus (i) C.
Juslino militi.
U rum ve\ in ulcro haberetur filia inscio patre (2) rai-
> litc , ab eo praeleriia sit : vel cum iii rebus huma-
(3) eam non esse falso (4) rumore perlato pater
.avit , nuJIam cjus [ in ] lesiamento fecit mentionem ,
ulium hujiismodi exhercdalionis (5) nolam neqiiarjuam
i.ligil. Is aul(;m milos qui tcslamenlo fliam (6) suam
aj)elJavil , eique legatum dedit : non inslilucndo cam
edem , exhcicdavit. TP. 12. K.alcnd. Jun. Pr.^sen-
et Albino Cojnss. 247.
De capiatoria institutione.
II. lidem A. et C. vEmiliano militi.
.Aptatorias (;) inslitutiones eliam in militis teslamento
nuIJius esse monienti , manifestum est. PP. n. Ka-
. Jul. Pfl.tSEJNXE Ct AlbiNO CoJVSS. S^''-
De lege Falcidia , 5/ quid ultra vires
iicrcdiiarias pelatur.
112. lidem A. et C. Domitije.
N tesiamento miliiis (8) legem (9) FaJcidiam , et in
legatis (10), et hdeicommissis (xi) cessare, explorati iu-
ris est. Sane si qu.d ultra (12) vires Palrimonii postula-
tur : competenti defensione tueri te potes. PP. 6 Non
Jul. Pfi^sE.^TE et Albino Cojvss. 247.
De flagitio militari.
i3. Impp, VALEB1A.NUS et Galheuus
AA. ClaudijE.
'pT militibus nosfris , Centurionibus quoque ob flagf,
J^ lium railitare(i3)damnatis(i4) non aJiarum quam ca-
strensiura rerura testamentum facere permittilur(i5) et in-
testatis jure proprio succeditur a fisco. Prop. JNon. Au-
gust. Valebiajno et Gallieao AA. iu. et u. Conss. 256.
De solennitatibus non servatis.
14. Impp. DiocLET. ei Maxlm. AA.
licredibus Maximi.
Ol a fratre suo railitante mater veslra scrlpta heres suc-
O cessionem [ ejus sibi ] quaisivil : quamvis lestamenli
mortnus , liomo essc
) Al. GorJJamis.
) \h\. l. 9. suiir, h. t.
IMorluus iion tsl in rcbus humaius
'^-
) Quul si scirns niiUam filiae in tcstamento mcntionem fecit '
11. sil.nl.uiii lial)cl)itm' p,o c.\hercdulione. adde S pen Instit
• lierrdiU. liberorum. ^
Qiii a patre (■xJKicdatur, quasi nolalur. Exl.ereaatio siiccics
.-e cst. Lx ea tamcn causa lilius non fit infamis. dixiad/ i3
cx quw. caus. uifain.
1 ...ST 1'"'''%"°".-.'^''"'''^.'''^ ' '"«tituit : quem non instiluit ,
-' tdat. M.lcs autcm l,U„m l.ercdcm non instituit , si Cliuu
m appr.llavit , aul si eidcm ut f.lio tantum le«av. P,o.Z
in pnucip. l. ?,&. supr. de iii,r(ficioso.
/.70. /.71. i). de hcrcd. insitt. Caplaic est aucunari h.-
, I1.UC caplalor^ sc..p.u... , 64. D.'de iesatisTnilit
eWt .ndnl! '"'^'"r"' = -I , Si Titu.s Cajum\ibi hcred u
r. I .m caph " Th"'"'""' ' '^'^ ^r^^''""^^ ' "°'''^ vcl aliis
'" . ZnTTZlJt'^''" aucupuim hcredilatis , sccrctum vo-
: tcsiai^is^fl;;;:: • g- ^- '' ''r^''- --^'^- ^j est ,
•om p..vocarc ad nu.tandam crh r anonc';" ad I % "''"^
ulura norn lcnli Iluip ;„.,„.,. t ,!'-";'"°"cm . ad lcgatum re-
«M: »,™,/«. ,5.' C.,j,ci„.":6°'o£;,.f 'Tr»-«"„ tc
* " Partc Titifi^ 1,,^ I ' I "^ /i^ qua pro non
«lo. / , n'j"V''7''!" ^'.c"P3criL, ex ca parte
'^•'■'■l'U"u luM-odcm ;.odh e o '7v '"1"- ^^"' '^ ^'"'''' '"^' ^
red. instit. Conlra haec captato.Ia cst , Tllius si M«viura tabulis
testamenli sui i.cicdem a se scriptum ostcndcrit , hcres csto / ^- 1
infin p. de hnred. instil. Non vaU t quoque ad sccrctu.u. alicns
voluntat.s conditio institutionis collala , hoc cst , in alicnam voluu-
tatcm. Z. 70. injui. D. de hcred. /mW. Non valet hrec institulio ,
qucm litu.s volue.it , instituo. /. .l^. D. dc hered. instit. si Ma-
vius volL.cnt Tilius hcrcs esto. /. o-,. infcn. D. dc condit. et
chmonst. l. 68. in med. D. de hercd. instituend. si hercdem me
non fecens, centum darc spoudes. /. 61. D. de uerb. obliaat.
l. i^. sup-. dc trans. /. 4. Z>. ,/,, i„utiUhus stipul. i. 5. suvr de
pactis conventis ( licct i a val.at , si „,e vcl til.um cxhcredaveris ,
centum dabis. /. i3^. JJ. de ^crh. oblisat. nara qui sic stipulatur
l.c.ed.tatem non d.rccte sibi stij-ulalur , scd pot.us notam cxberel
dationis fug.t. ) gu.d si ita : si Titius Capilolium ascendcrit ,
Cajus hcres esto : (^-.jo lcgo cenlu.n ? A alet huju.modi institutio ad
lcgati.m : coufcitur quid..n. i..ti..,n.q„c in altcn.is , puta Titii , vo-
lui.tatera , scd tacitc uon c.xj,ressc. lluju.Mnodi iustitutio tolcratur
quia palam et ajic.te non coi.fertur in altcrius voluntatcm , sed ta-
cite et per conscquentias tantum : mulla autem expressa noccnt
qua: non expressa non noccnt. /. si quis Scmpromam. 68. D. dl
hered instu. /. nonnunquam. 02. D. de cond. et demonst. ct
brev.ter captator.a instilut.o non cst , qn;e fit mutuis allectiouibns
/ tV|/;;«A^.«5 70 Z>. de heredib. instil. ubi dnorum si;„iiis cst
ntlcclus. Novcll. Valent. de teslam. sicut iu mutuis i'.ter vivos
tluo. ...„ vel plt.nura infcr se doualiouibus ceruitur : addc /. GJ
JJ. de leg. 1. ■*■
(«) Aliud in pagani testamcnto , cl militis , jure communi facto
/. /"■""(«■ lufr. h. t. et tam.-n vci,r.>.ii /. 40. D. ad l. Fcdcid.
(9) I-,-.lc.d.a ni tcslanic.to railitis ccssat , ut hic , et l. 17. m
fn. D; h. t. /. 7. infr. et l. ,7. /. 92. in fiu. l. ult. D. ad
ieg. Falcid. "^
(10) d. /. 7. d. l. 17. t)2. ct ult.
(n) /. I. 5. ,8. D. ad SC. Trcbcll.
(12) Hcres ultia quam ad eum pcrvenerit , non tcnetur. /. 23.
i. J. lufr. de juic delib. l. i. j. 17. D. ad SC. Trchcll. si ta-
mcn luventanum fecerit. d. /. 22. ^. 14. ideoqne kgala ab co fa-
Cta , qui non solvcndo fuit , inulil.a ^unt. /. ij. injr. de lc^at.
i '^■j"f'- «^ ^- ^^'fcid. l. 17. D. de mort. caus.' dvn. i. \dt.
Inst. de leg. Falcid.
(i3) Sccus , si ob commune deliclum. Tunc cnim cognalimililis
liscum cxcludunl. /. i. X>. dc letcr. et milit. success.
(14) M.Ics ob flagitium militaic damiialus polcsl lestari dcrebus
c.st.cu.ibiis , i<i hic, et i. 11. D. h. t. in naganicis fisciiin habel
licicdcm , ut hic.
_ (i5) Lcgc sc. alias pcrmitli ei potcst. /.32. 5. 8. D. d- dnnaf.
Wc/. .^//- /. I . D. d<; yctcr. ct milit. succe^s. vcl a Pru.cipc.
/. 0. y b. D. dc injiislo. \cl ab ipso iudicc dum condcmnat /. -xi.
§■ i. D. dc lcg. 3.
filios
P. 5.
568 L I B E R S
scviptnra iion coritinet juris (i) observalionem , hanc
[ tamen ] heredilaiera iratrem teslaloris , vel ejus
ab inlestaio evincere pon potuisse , jure coustilit. P
Psou. JMaji ipsis AA. Cor^ss.
De clegentilms in expeclidone.
i5. Imp, CoNSTANTiNUS A. ad Popuhnn,
E X T U S
uhiniis a se conficiendis voluiitatiLus juris mihtaris lul
re raciillatefn dccernimus. Dat. Id. Februar. Constanlino^
Paulo V. C. Cojss. 49'-'-
Quanclo miles tesletur quoniodo vult.
17. Imp. JusTiNiANUS A, Mennae P. P.
Ililcs in oxpedilione (2) degentes , si uxores , aut
filios , aut ajiiicos , aut conuuililones suos , poslre-
'VIE quidam putarent in omni temriore licere mililib;
.-1 tesiaiueuto^, quoquo modo voluennl , compofjerc
sancimus his sohs (11) , qui in expeditiouibus (12) oc:
mo ctijuslibet generis homines amplecti voluerint supremaj pati suut, memoralum indulgeri circa ulliii-.s vobiuUi
vohxntalis affccLu : qubmodo possuit (3) , ac vcliut , te- conficiendas beaeficium. Datum 4. Id. April. Uecio >
' ' C. CoNS. 029.
steutur : neo uxorem , aut fifiorum eorum , cum volunta
lem patris reportaverint , merilum , aut libertas digni-
lasve quanatur. Proinde sicut juris ratiouibus ficuil , ac
semper Iicel)it , si quid in vagina (4) , aut cljpeo lile-
i"is sanguine suo rulilanlibus aduolaverinl , aut in pulvere
inscr'
v>itK (6)
sla"
Opi
ijscripserint (5) gladio suo , ipso tempore quo in pra-lio
itK (6) sortem derelinquuut , hujusmodi voluulatern
bilem esse oporlet. Dat. 3. Id. Augusl. Nicornedicv ,
TATO , et 1*AUL1K0 CoNSS. 334-
De scriniariis et apparitoribus.
16. Imp. AnastASIus Hierio P. P.
SCripiarios (7) vel apparitores (8) , qui Virorum Ma-
gnificorum Magislrorum militum jussionibus vel acti-
hus obtemperant : etsi nomina eorum malriculis (9) mi-
luaribus refcrri videantur (lo) , nullatenus [ tameu ] ia
(i) Tn militari teslamento non requiritur jnris coromunis oTiser-
vatio , ut hic. Nam voluntas militis in oxpeditionc occupati pio
jurc servatur. /. i. in fin. supr. h. t.
(2) /. 1. iti jin. sujjr. h. t. i'y fpxTOTrf^ia Syiiops. Basil. 35.
tit. "« .'x tit. 21. c. 5i. 5. Carm. 1. ^. 4^-
(3) l. 3. supr. et l. ult. D. h. t. l, 37. supr. de invff.
(4) Miiitibus teslamentum facluris in ipso pugnae tcinjore va-
gina ( vide Ammianum lih. 18. p. i35. ) clypcus , pulvis , lui-
Kius , cbaita; , vel laLulanim loco esse possunt. addc Tfovell. Leo-
nis 40. ut ct notac , pro littcris. l. 40. D. h. t. sanguis pro atra-
menlo : eusis , pro stylo , peuna ac calamo , ut hic , Syuopsis et
Haiii). ibid.
(5) Prffsente aliquo scil. \ix est enim ut ciijusqiiam manus c.\
Inijtisraodi scriptiira agnosci possit. Quot testes rtquiraiitur iu mi-
liti^ testamentu , dixi ad Novell. Leoiiis 4'«
(6) Sors vilafj , vita ipsa.
(7) ^Kpiviapi^ aucfor Eljmolog. ^o^/jto^? Jax|. Forcat. 72. A-
viarii 2. scriniariis hodie coinparari posse putal secrctarios ct scri-
has Duciim et Tribunonim. Quinamscriniarios habuorint, moxdicam.
(8) Scriiiiarios oiim haLucrunt Pra^fccli prsetorio , Magistri mi-
lilum , Comitcs utriusque feiarii , Proconsul Asiae , Castrensis sa-
rai palatli , item duees.
(9) Matricula militom sola non facit , ideoque qui militum cf-
factu carent , et mJlitum munere uon funguuiur , carent et privi-
legio. c. un. de vusal. milit.
(10) Aliufl cst videri, aliiid csse. Nomina scriniariorum videntur
etise iii nu.lrACulis miiitaribus , non sunt lamen , id est , vidcntur
milites , noH sunt tamcn vere militcs , eliainsi jii; castrcnsis pecu-
lii babent. /. 6. infr. de casU-. pccul. milit. Fit eorum militum
inentie in /. 8. iufr. de numcrariis.
(11) /. ult. Jf. h. t. Milcs jure militari per id lantum tempus
wti vcl tcstari potest , qiic mililat ct in caslris degit. ^. 3. Iiistit. eod.
(|2) Ev c;«TOT6!o<?. Syr.ops. il>id. cap. 52. idque sive sit in
ea«tris , sivc iii fossato , sive in bybernis , sive in pra^sidiis , sive
in slativis seu scdibus scdelis ac aedibus. d. l. uh. l. 18. supr. lie
episp. aud. Sujlicit crgo ut fiat in cxpedilione , bcct non in pro-
cinctu : alioquin niliil aut parum distabit miles a pagano. Nam pa-
i;anns in procinctu et hostico , jurc militari testari potcst. /. idt.
jff'. h. t. quod jUis locis de quibus dixi , intermortua &it quodam-
De pupillo.
l8. Idem A. Joanni P. P.
Llcet anliquis (i3) legibns permiltebatnr (14) pupi
lis (i5) , si Tribunatum (16) numerorum (17) mer-
hanlur (18), ultimum elogium couficere posse ; aUamt
indignum noslris temporibiis [ esse ] videtur , eum q.
stabilem (19) mentem noudum adeptus est , propter pi
vilegia nnlitum , sapientium (20) hominam jura pertr
ctare , el in [ tam ] tenera a>tate ex tali licentia parn
tia parentibus forte suis , vel aliis propiuquis nocere, pr
priam substantiam exlraneis relinquendo. Ideoquc lioc ti
ri nullo (21) rnodo coucedimus. Dat. Ral. >ove;r.
post Consulalum Lampadii et Orestis \ V. CC. Aa
2. 532.
modo memoria le.gum. viJe Cujac. cons. 49- , . •.
(i3) Forte ante Adrianum Iinperatorem. "\alcrianus apod
piscum in Proho : 3Iiruri^ quod cgo iinherbcm Tribunum ffCf
contra constitulum D. Adriani. et de codem Adriauo Spartwmi
JSullum trihunum , nisi plena barba fecit , aut ejus aiaUs q
prudenticE , et anuis tnhunatus robur impleret. k n t
(i4) Olim permissa fult lestamenti factio impiibcri tnb»no^
merorum , quasi dignitate supplcnte aetatcm. «t hinc T"^*!"* J"^'
colligcre , Irihunatum numeri , aliasque dignitates inilitarCi unp
beribus permissas. 1. Wg; t. 4. Plin 8. epist. Corrasms ^- /•
sceli. 2:. ideo testamenti factionem pupiUis pcrmiisain juta , | |
tribunatus nomen esset iionoris , non olEcii , iis masimc 4
illustri familia essent ; et quod possent majores n.itu vicArios a-
tores el cousiliarios habcre. vide Cujac. 17. obs. 3o. _ ^
(i5) Si iu tribunatu numerorum. Rxvardus 4- •;<*''"''■• . ^
eineudat : ortum errorcm putat cx ea scriptura : trihunalu ^^^
meroruin. Tribunus crgo inimerorum cst qui alias Roinanor ^^
ti , vel icgioni pra;positus fuit. Tribunatus """"^'"°''"'" 'ppm .
ipsum. Cohortes enim , nt legiones suos tribunoshabiierun ■ ^ -^
epist. l. 'i^- Jf- h. t. In tribunatu igitur numeroruoi jner
tribiini ofiicio ac raunere fun; "
mei
rcferri. /. un. iii fn. J/. de t>on. poss. cx i<->'- ""■"" clq\\x.
lcgionihus separantur numeri. /. i3- infr. dc re nui ■ 1 cap ,
( tribunalum numerorum) reponit Raivardus i-ariiir- ',^^^^ j^
( in tribimatu numerorum. ) Sed vcterein lectionem a<^ ,
4- cap. 3. nuin. 1.
ist. l. 2J. jj. n. t. in iriuunatu igiiur uui"c»v —
ibiini ofiicio ac raunere fungi. ._ j q^.
(iC)) Numcri intcrdum cohortcm , vd lcgioneni signilJC ^^^^^^^
en. 1. histor. tripar. l. 14. irfr. de re milit. ihnc ^°^^^^^^^^
ferri. /. un. iii fin. ff. de bon. poss. cx U>1. »''''f ' . ij
nin. enwndcit. lib. 4- cap. 3. nuin. 1. Ans. ., profili-
(17) Ad eundem modum lege Constantini , iraP"''^"^";^*,,-^! i
tibiis coelibatum dabatur jus tcstainenti facieiuli ni ^rf- ^
ingrossu. 1. Sozomen. 9. quod tainen Leo mutavit. i ;'„5 r,
(18) Et pcr cousequens nou permittebatur patii iu cij
tc crant , cis substiluere.
(19) Tmpuheris mcus non cst stabilis. ,..,v;iein nr
(20) Faclk) t.stameuti sapicntibus tantum et siauu
liabentlbns pernatliiur. "ttebalur
(21) Et ila abrogantur antiqute legcs . quibus peruau
pubcri tribuno numerorum testameiiti factio.
r.oUt-
[tni^
I-
CODICIS REPETITyE PR^LECTIONIS.
069
T I T. xxir.
QUI TESTAMENTA (i) FACERE POSSINT ,
VEI. AON (2).
De Socio oninium bonorum.
i. Imp. GoRDiANUS A. Pelronio milid.
temque fra-
minus idein
QUamquam omniiim bonorum socer tuus , i
ter cjus socii (3) fuerint : tamen non eo
frater ejus cum fali munus impleret , testameiilo suo
potuit sibi beiedem iusliluere quem vellet. "^- Ilem non
idcirco minus is tesiamenti faclionem habet , quod (4)
indivisam successioiiem cuin sorore sua dicatur liabuisse.
V^. 12. Kal. Augiisl. Aruno et Pappo Conss. 244«
De sihi Mortem inferenle.
2. Impp. DiocLETiAN. et Maximian. AA. et CC.
VlATORI et PoNTl^.
SI is , qui te cum uxoie tua heredem scripsit , quan-
do (5) teslamcntum ordinavit (6) , sanap (^7) menlis
luit , nec postea alicujus sceleris (8) conscienua obstri-
(1) Qui sequilur tractatus maxlmam ct cvidcntera utilifatem in
fc conliiict : Testarticnfis eniin in.scruntur inslitutioncs , siikstitutio-
ncs , cxheredatioiies , lcgata , fideicoinmissa , tulclae , libcrtates
adsignationcs libcrtorum , mortis causa donatioiics , mortis causa
capiones , atlestationcs , adcinptioncs , confiiinationcs codicillorum ,
praecepla , consilia, damnatioacs , injunctiones : qiiue omuia patont
'alissimc.
(2) Dixi ad L. 28. D. i. de accusato. vide /.8. et g. l. iZ. Jf.
h. J. dc aegroto. /. 3. infr. h. t. Augusta , l. 7. infr. h. t. de
banuito , vid. Clar. 8. sent. S. testuni. q. 19. ( ubi dificrentiani
f.icit intcr banniluni simjilicitcr et bannitum simul ct damnatum ad
.morter.i , ct intcr bona intcidicti in loco sita et extranca , et uilcr
lcRcs loci intcrdicti ct alias ) de captivo. /. 8. 12. et t5. J^'. h. t.
jcaico , /. 8. iiifr. h. t. No^'. Leon. G9. Dc co , qui rem indivisain
cum aho habct , /. i. in Jin. infr. h. t. damnato ad mctalUim
ad ferrum , ad bcstias , /. 8. 5"4-# h. t. ad pcrpetuos carccrcs.
Llar. 3. senl. j. tesium. q. 23. ad mortcm. ( tlar. 3. sent. §.
?'■*'• y* 21. consuctudine icccptum cssc rcfcrt , ut is tcstari possit
in ilhs bonis in quibus bonorum confiscatio locum nou habct. con-
ha /. 6. §. 6. ff. de injusto. ) ob carincn famosum , /. 18. S. i.
r ', ;■ o^ ""'''«'* 'l<^'i^l" , i- 6. 5. G. JJ. de injusto. De depor-
lalo , /. 8. J. -i.Jf. h. t. dc sui status dubio , /. i5. ff. h. t.
ISoycU. Leon. 33. de cunucho , /. 5. infr. h. t. de cxcoinmunica-
to nil.il definilur , potcst itaquc testari. vidc Clar. 3. sent. § te-
tum. q. a4 dc fihofamilias, 1. lu et 12. injr. eodcm. de furio-
o , /. Q. infr. h. t. dc haerctico , vide /. 17. S. j. /. 18. ,0.
upr. c/ehc^rct. i\o.. .44. c. ,. vide /. 3. infr. h. t. de sui stl
und nupt. Chv. 3. sent §. testamemum quast. 25. dc irapube-
e. /. ^. in/r. h. t. inlcrdiclo bonis scu prodigo , /. 18 //• /, *
^e mtc.d.clo aqua ct igni , /. 8. §. ,.Jf'h. t". inhab.lcs •& tcsta:
men um fac.cndum , an poss.nt ad pias causas tcstari d.xi ad
^uth. s,mi'uer. infr. ad l. Fulc. de lcgalo. /. ,3. S , '/? / 7
e eproso dicam ad /.3. inf}-. h. t. majcstatis rco. /. 'd'. infr'.
Not' r n '"^'y'-^'- "'""'l^u^ pnvalo , /. ,0. ^ h. t. monaclio ,
fVo.. Zco,i. 5. v.dc Clar. 3. sent. $. testam. q. q8. ^q. 3o m«!
X), smdo a natura , /. ,0. uijr. n. t. obside , /. ,,. //• /, / De
^Vr 111.'- '-■ "•^'■- ''■ '■ P"fS''"0' i- ^^. li.ff. Je iwe
Jc. IJIiyan. 20. y ,4. in fn. piod-.go , /. x^. Jf. if ^ \^\'
\inst. quib.non est permiss. rclcg-.lo , "/. 8. i 3."^. /.. fene
'umu-.KTdW,r-/f '■ '^ '^ ^0-^u,h. licet injln. supr. de
nlctudi.wio^^' •^''■/"j:' J- -.^- H>Urfcctore /. 2. i,,l^. h. r.
ctus, sed (9) aut impatiens (10) dolori? , aut aliqua fii)
furoris (12) rabie (ij; conslrictus , se praecipitem dedit ,
ejusque lunoceutia liquidis probationibus commeudari pot-
est a (e , adscita- mortis oblcnlu postremum eius judicium
convclli non debet. Quod si iuturaj (i^) poen« metu , vo-
luntana mortc supplicium antevenerit , ratam volunlatem
ejus conservari leges vetant. PP. Kal. Decembr. ipsis
AA. et CoNss. '■
De sene , de cegrolo, i. de filiofamiUas.
3. lidem AA. et CC. Licinio
OEnium (i5) quidcm aetatis , vel a;gritudinera (16) coi-
VJ poris , sinceiitatem menlis tenentibus , testamenti fa-
cliouem certum est non auferre.
5. I. Filium autera qui in potestate est
ment.im facere non posse , indubitati juris
(17), testa
est. Dat. 4
I\on. April. Sirmii'., CC. Conss.
De impuhere.
4. lidem AA. et CC. Radoni
SI frater patruelis tuus ante (18) decimum quartum (iq)
a?tatis suae annum decesserit , cun "
lestamentum
. cum facere non poluit
nihil recte ex ejus poslremo judicio postu-
ei /. 02. §. 2. Jf. pro soc. ^ ^
,/^i^/^;'^ '""*'"'"") ''"™ "'^^ <^o'»'n"°cm babens testari pofest.
cl. L. 4. /. 3. supr. de comm. rer. alien. 5. Ilarm. ,. \. 3G. Com-
mune qu.ppe m.hi cum alio mcum est , mcumque cssc dici potost ,
i.t m c^ partc jurc domim, uli possim. adde /. 5i.^ prosocio.
inffi 5Tii"""V'.'-'^"'c"'" "'"'-'^ '°^'^*^^= ''^^^^ supervenicns cx
iriito el nullo validum facit.
(G) Pcrfecte ac plei.e. Nec euim cceptum tantum tcstamenturn
lurore post supcrvcn.entc pro pcfccto habetur. /. o. inf): h. t.
(7) (Juod sempcr p.aEsum.tur. Scusus ct ratio naturahs prs^umi-
lur u. qaolibct homme , nisi probctur contrarium. vid. Alciat. ,.
prcesunipt. 3o.
(8) /. 3^2. 5. 7. D. de donat. int. i'ir. • ^,
(9) H ^i rii^ K^^i» Jiv-Oipfpofj..,©.. , id est , quasi vitam aversa-
ictur. .i^-,,0^.. JJasd. 3o. tu. 3. c. 2. 5. Ha.m. i. ^. 4,. -
(10) /. G. 5 r; rers. quod si quis. D. dc iniust. l 3:. D. de
mdu. testam. l. 43. S. 4. D de cedil I <; ;.,r,. ., /
,. . , \ 'J'^' -^- '"- '«"«'• /. J. intr. si reus vcl ac-
cusator. dixi ad /. 3. §. ^.J). de bonis eor.
(11) H fMfixi i' AvVijs , J vDKv>iuiii via-H, boc amplius addit 5,
Jiarm. ,. §. ^j. id est , aut furore , vel rabic couslrictus , aut
duuuiiio morbo detensus. Syuops- d. lcco.
(12) Furoris rabies.
(.3) Aut pudore aeris alicni. /. 55. §. 2. D. de jure fisci.
(14) Sui interfeclor, ob maum poenae futurse caiHlaUs tamcn ,
testari non potest , ut hic. vide /. 3. 5. .. 2. 3. 4. D. de bon
cor. qui antc scntent. Bcllovisanmn 3. pract. 38 in pr
(i5) De senibus dixi ad /. 5. D. de jure immunit
(iG) /. 17. p. h. t. l. 27. Supr. de transact. Au ct qui e)e-
pl.aut.as, scu lcpra laborat ? potcst : ut qui exi.rcsse uon rrohibea-
tur, et ita jud.cafum fuisse refert Pap. y.9. anvst. i. /,. 16.
(17) F.husfain. dc profectitiis ct advcntiliis ne quidcm 1 atrc
pcrmitlcntc tcstari polest. /. 6. et ,6. D. h. t. de advenliliis quo- .
rum ususfructus palri non quapiitur. polest. /. idt. C. 5. ^fcrs. fi.
lus. infr. de bvn. quw lib. No.'. 98. c. ,.5. ,. vid. Wurms.',.
^7-acf. 3o ohs. .6. Potest ctiam dc castrensibtis et quasi t.-stari.
/. 7. $.6. D. de donat. Paul. 3. sent. 4. <;. 3. ut et donare . au-
sa niQrtis , patris conscnsu /. 7. §. 5. D. de don.
(18) Aiitc pubcrlalLin , id c.^t pupiUo . scu impuben testari nou
hcct. /. 5. /. ,9. D. h. t. §. ,. Init. h. t. l. i. i. 8. D. de S.
/'. secund. tc.b. L 2. Infr. quando vnvoc. 2. Cniac a. «. 3.
Paul. 3. scnt. 4- 5- '•
(19; De pidDcrlale alias di\i.
7a
5^0
LIBER SEXTUS
lalur. Nam si hanc aelaiem egressus , licet vigoiis (i)
nondum emersissenl vesligia , suum solenniter rrdinavit
judiciuni , hoc evellere liuslra conaris. S. 6- Id. iNoveinb.
Pantichi , CC. Cohss.
Dc Eunuchis.
5. Imp. CojssTAivTiNUs A. ad Rufinura P. P.
EUnuchis (?.) liccat facere (3) testamentum , compo-
nere postiemas expmplo omnium (/() volunlaies ,
conscribere codicillos (5) salva testamenlorum observan-
tia (6). Dat. 5. Kal. Mart. Sivinii , Cosstantiao A.
V. el CoKSTAWTE C. Co^ss. 339.
De eo qui Imperatorem hcredem instituiU
6. Idem A. ad Volusium Praefectum urbi.
SI quis Imperalorem forte heredem instituerit (7) , ha-
beal (B) mulandi (9) judicii facullatem , et quem-
cunque volueril , secundum leges in testaraento suo here-
dem scribendi. Dat. 12. Kal. Mart. il/cfZ/o/a/a" , Arbitio-
KE et LoLLiA^o Cowss. 355.
*.9i Imp. i'cl Augitsta heres instituatur^ vcl testetur.
7. Imppp. Valens , Valeimt. et Grat.
AAA. Maximo.
CtTm heredes inslituuntur Tmperator seu Augusta '• jus
commune (lo) cum ca^teris habeant. Quod £ et ] ia
codicillis , cl fideicoramissariis (ii) epistolis (12) jure
scii plis olascrvandum erit. -j- Et sicuti priscis legibus cau-
tum est , Lnperatori quoque (i3) , et Augusiae testamen-
tuin facere liceat , et mulare (i^). Dal. 7. IdiL. August.
GflATiArJO A. 11. ei Pitoco Conss. 3yi.
De Caecis.
8. Imp. JusTi^us A. Demosiheni P. P,
HAc consuhissima lege sancimus , ut carentes ocu«
lis (i5) scu mcrbo [ vitiove , ] seu ila nati ^ ppr (^ifcj)
nuncupalionem (17) sua; condant modtramiua voluntatis :
[ scilicet ] praesenlibus (18) scptcm testibus (ig) ^ axxot
aliis quoque testamentis interesse juris est , UibularKj
etiam (20) : ut cuntis ibidem colleclis , primum ad se
convocatos omnes , ut sine scriptis (21) teslenlur , edo-
ceant (22) ; deinde exprimant nomina (^3) specialjier Ac-
redum , et dignitates (2^) singulorum , et indicia , ne so-
ia (25) nominum comraemoratio quicquam ambiguitatis
pariat : et ex quanta parte , vel ex quot unciis in suo-
cessionem admitti debeant : et quid unumquemque leg»-
tarium seu fideicommissarium adsequi velint : omnia de-
nique palara (26) edicant quas ultimarum capit disposi-
lionum series lege concessa. Quibus omnibus ex ordine"
peroratis , uno eodemque loco , et tempore , sed ot tabu-
lai-ii manu conscriptis sub obtulu (27) septem ( ut dictum
est ) testium , et eorundem testium inanu subscriptis , de-
hinc consignatis tam ab eisdem testibus , quam a tabula-
rio , plenum oblinebit robur testantis arbitiium. Quae in
cundem raoduin erunt observanda , quamvis non heredes
instifuere , sed legala solum vcl fideicommissa , ei in sum-
ina qua3 codicillis hfbentur congrua , dcxerint ordinanda.
•|' At cuiii humana fragiliias luorlis praecipue cogiialioni'
(I) Vid. qiiK (lixi ad /. iilt. supr. quando tut. esse dcs.
(2) l. 6. D. de lib. ct pnsthum. Cujac. 17. obs. il^. Loc vcr-
Liijn referri posse ait ad cuLicularios principuni. /. 1. Infr. de
fjrcepos, sacri citbic. l. 2. lit/r. de pri\-. eor. qui iii yalat. milit.
id ctiam si scrvi sint , hubcaiit tcstaincntl A^clioucm ( ijULMDadino-
dum Nouella Lennis 38'. gcncralifcr dc scrvis principis constitutiim
c»l ) vcl ad eunomianos spadones , qnilius /. 17. C. Th. de hccret.
adcnierat tcstanienti fuctioncm : cui rei magnuin argumentum prae-
Lct /. 23. et V.7. c:'"iit.
(3) Causa dubitandi fuit , quod solis puberibns fcsfandi facultas
sit pennissa , ennuclii vcro non ita pubcscant. Idcoque .Alexandcr
Sevcriis eiinuclios , tcrlium genus homininn appellavit , tcstc Lam-
pridio , ob eaiRlem causam consul Mamcicus Genucio boiiorum
possessioncra secundum tabuLns denegavif. 7. f^al. 7.
(4) Id est , cadcm setatc. Olira anno decimo octavo tanfum eu-
nncbis tcstari licuit , cum eo tempore plcriquc pubescant. Paul. 3.
srnt. 4- §. 2.
(5) EunucLus fcslamcntum facerc pofcst , suyr. h. t. codicillos ,
iit htc , addptare. Noi>. Lcon. 26. potest etiam cpiscopns esse. dixi
e. 10. 21. Can. Ajwst. uon potest uxorcm diicrrc. ]Soi>ell. Leon.
y8. adde alia qunedam de cunuchis ex lcge 128. D. de vcrb. sigiu
vt ex tit. de eunuchis supr.
(6) Id est , solcnnitafe : Principcs , licet indtilscant festamcnti
factionem , non tanien remiitunt juris solcnnia. facit /. 3. 5- 3.
D de boii. lih. l. 35. supr. de iiwjf. test.
(7^ Potest cniin jiriiiccps bcres institui. /. j6. infr. de testam.
Po«isumus etiam jactarr , nos principcra hcredem facfuros: cujusmo-
di jactatio pro institufione non babetur. /. uli. D. qui testam.
(8) Princcps in multis jvtre privatorum ufitur. vide /. 7. infr.
h. t. l. 3. iiifi; de tcstam. l. 4- "^''- ad l. Falc. 1. Harra. 5. ^-Sq.
(y) Principcm iiisfitiitum a nobis licrcdem possumus revocare
seu exhercdarc. /. 19. vers. nec saiie. infr. de tcstarn. lamclsi ca
inconstantia , princcps vidcalur iujuria quodammodo aflici , ct lu-
dibrio haberi.
(10) Vidc /. 6. .uipr. h. t.
(II) Ab Impcrafore liercde insfituto fideicommissum et Icgatum
dari polest. Paiil. 4. sent. i. §. 3.
(iv) Pcr cpistolam tidcicomnussum princi^^i rclinqui pofest. lit
bic. /. iO. injr: de testam. Principes fideicommissa cs codicillis. cx.
cpistolis non admittebant. /. 2. C. Th. de testam. et oodicill. t»
btinianus hanc \ alentis praetulit. Queedam hic adjecta ex SjfniBia-
cho vid. apud Cujac. 5. obsen'. 7.
(i3) Imperatori et Aiignsta} tcstamcotum mutarc licet.
(i4) Ratio dubilandi fortassc potuit htcc esse , quod mutatio vi-
dcatur principe indigna.
(i5) Caecus testamentum fat^ere pofest , ut hic. Cur ita ? quia x-
cire pofest adhibifos testes ct audire sibi tesfimoiiium perliibcnles.
Paul. 3. seittcnt. 4- 5- 4- '^^^'^ 1"* dc cseco dixi ad Novell. Leon.
69. Goth. Ad hanc 1. vide Gabiiel. Vasq. dc tcstam. c. 1. j- '•
Moliu. disput. i3o. Durant. de artc test. tit. i. caul. 9. Ans.
(ifi) Id est , eyoa(j)<u? , citra scripfuram. Syn. Bas. 35. tit. 3. c 8.
(17) Cjccus nuncupativiim testam. facere pofest , si taiiicn fari
potcst : adde quae dicam ad /. 21. injr. dc test.
(18) Testari ad pias causas ceecus an possit hac foiraa nonserM-j
ta , vide apud Tiraqiiclliim 20. pi-icilegio picB causce.
(19) §. 2. Instit. de testameiit. (tt* ^i' f , 'd est , scptem ant
quinquc. Synopsis Basd. 35. tit. 3. cap. 8. etS. Ilarmcn. i.^-'-
(20) Ut sint octo. Tolidciu cnim rcquiruntur in ccci testanicn-
to. De nnmcro testium in tcstamcnto nccessariorum disi ad .^o-
vell. Lconis ^i .
(21) Caecus sine scripto te.stari pofest , ut hic : Leonis \ero con-
fetitutione secreto testamentuin facere pofcst. Woi'elt. Leonis ("J-
tyypixtiiyi ^^- Synopsis 3. c. 8. in fin. 5. Harinen \.$. 'h-
(22) Formularum vctcium vrrba iiodie in testainentis non requi-
runtur. /. 26. in Jin. iiifr. de testam.
(23) 1d cy^/ux i^ 7« a->jfJist* » J^ -ra d^:ufx.y-7aL iZr «Mi^o- ««*»» 1
id est , nomeu , indicia ct dignifatcs hercddm. Synips. BanL <
c. 8. Gcecns enim debet hercdcm nuucupare , ««7« (rrifiuov ttx t:
fjth TTKoiyx^iyci'- '-"C .st, certis ct indubitatis signis hercdcin e\-^
primero , ut ne ullus crror in ea institutione oboriatur. 5. H.ariB'|
I. 5. 3i. . I
(24) Adde /.• 17. D. de conditinnibus et demnnstratimibus*
l. 14. D. defideicnmm. lib. l. 3^. in /In. D. de stipul. '^^'f"\,
(25) Propter soium nomcn potest amhiguitas oriri. /. 3o. i'. «^
testam. tut. l. 106. D. de verb. oblig.
(2(>) Palam quid sif , vidc /. ai. C. h. t.
(27) Id cst , sub praescntia. •
CODICIS REPETIT/E PR/ILECTIONIS.
07 f
nerturbata (») , minus (2) memoria possit rcs plures
coiisequi : palebit eis licenlia , voluntatem suam , sive in
testaineuli sive in codicilli (3) tcaore composilam , cui
velint scribendam credere : ut in eodem [ loco ] postea
convocalis testibus , et tabulario , re eliam ( ut dicluia
esl ) patefacta cujus causa convocati sunt , etiam charlu-
lare (4) prornatur , quara siisceplam teslatori recitabit
tal»u'arius , sirnul et tcslibus : ut ubi teuor eorum cunctis
innolucrit , clogium ipse suum profileatur ognoscere , et
e% arn'rni (5) sui qua; lecla sunt , disposuisse sententia ,
et ia fine subscriplio sequatur testium , necuou oranium
signacula tam testium ( proul dictum est ) quam tabula-
rii. Sed quia labularioruin copia non in ornuibus locis
datiir quyreulibus : jubemus , ubi tabularius riperiri nou
possit , octavum (6) adbiberi testem (7) : ut quod ta-
hulario pro supradiclo modo comniisinius , id per octa-
vum leslem elfecium capial : libera polestate concedenda
voluntates suas in prsedicium modum ordinantibus , char-
tulain ita subscriptaio , ila denique consignalam , ul anie-
lala; forni?c declarant , cui (8) velint ex testibus cuslo-
diendam [ mandare (9)] . Sic namque fieri contidiraus,
ut non recipiat se lanturn in caecis testandi licentia , sed
ne locum nuidem ulium relinquat insidiis , tot oculis spe-
ctala , tot insinuata sensibus (10), tot insiiper in tuto lo-
eala manibus (1 »)• ^^'* ^^'" ^^'^' Constantitiop. Jusxi-
KiAWo ei Valerio Co.nss. 621.
Da Furiosis.
9. Imp. JusTiNiANUs A. Juliano P.P.
FTJriosum (12) in suis induciis (i3) uhimum condere
elogium posse , licet ab anliquis dubitabatur , tamea
el retro principibus et nobis placuit.
(i) Huinana fragilitas morlis cogitationc pertiirbatur.
^•3) Morti viciniini non esse exaininandum in tcstcm hinc coUi.
gnnt qnod tanien e\aminaiitis arbiliio praestat rclinqiii. Morientcin
quoqiic uon rccfe tcstari , ncque cam facultalem in morlis articulo
tonstitutis , pcrinitlendam esse , ul de suis testentur , hinc. coliigunt.
(j) Codicillos cjeciis faccre , ut ct testamentum potest.
(4) Fortc , chartula Jcpromatur , unde mox seqnitur quain
tusceptam.
(5) Tcstamcntum animi scntentia.
(6) Oclo testes ( si labularius desit) rcquiruntur iu caeci testa-
incnto. dixi ad ^ovell. Lcou. 41 •
(7) Unus testis liic subrogatur in locum tabellionis. An ideo di-
ccndum est, labellioncm tc.sfein esse?Bald. negal tabtllioncm con-
nuraeiari inter testcs. Kam alioquin iino tcste adhibito testis alte-
riiis viccm notarius suslincrct : si tainen in judicio de sua scriptU'
ra dcponit , audiri potest , ut testis , non ut labellio.
(8) Tcstamentuni uni tesliiim cnstodicndum dari potest.
(9) Ea lcge , ut quotics co opqs fucrit , id exhibcat. /. 24.
injt: de ftdeic.
(10) Oculis ct auribiis.
(11) Hoc est , subscriptionibus.
(12) Uc furiosi lcstanicnto. De mcnte coplo , vide /. 17. D. h. t.
Nruter enim , id cst , furiosus vcl dcuiens tcmporc adversae valctu-
diuis le.stari potcst. /. 16. j. 1. /. 17. D. /,. t. l. 2. B. de inoJF.
l. I. jf. 8. D. dc B. P. secund. tab.
(i3) Id cst , dilucidis intervallis infr. h. t.
04) Eo scnsu anliqui animi dicuntur , qno veteres animi ia
/. 5. infr. dc pnsth. her. iiisl. l. c>3. iVi pr. infr. de lcg.
(i5) Et; ttnu -.u liXTi^ir^xi. 33. Eclog. 3. c. 9.
(i6) Eu 70;" s" hiix\ti(jifxx<ri 3.*"). i"c/og. 3. c. 9. 5. Jlarin, i. ^- i5.
quae et intervalla diciinUir simplicitcr in /. 14. %>crs. Si vero- D.
dc ojjlc. prcEsid. 2. Caj. 2. §. 4- 5- ^- confinia furoris et sauitatis
in /. 6. fers. Nos itaque. supr. de curat. fur. tcmpus intermissi
furoris a Paul. 3. sent. 4. 5. 5. et 5. i. Imt. eod. induciae.
supr. h. t.
(17) Codicillos , niortis causa «lonafioncs.
(iS) Solcnnitatcs intcllij;it iii alioriini tcslamentis reqinsHag.
(19) Non habct quo icferatur hacc oiatio, nis>i legas dediscretis.
(ao) Mutus ct swrdus siinnl a natura lestaincntuin aut codicillos ,
aul inortib cau*a donaliomm facere noii j)0tebt . imo utc Ubertatem
•\- Nunc autem hoc dccidcndum est , quod simili modo
anli([uos (i4) animos movit , si coepto testamento furor
fum invasit. Sancimus itaque [tale] testamenlum hominis
qui iii ipso (i5j aelu teslamenti adveisa valetudine tentus
est , pro nihilo esse. Si vero voluerit in dilucidis (16) iu-
terv.-llis aliijuod condere testameriium , vel ultimam vo-
luntatem , et hoc saiia mente ineocperit facere , et con-
summaverit , nullo tali morbo interveniente , slare testa-
mentum sive quamcunqiie (i^) uliimam voluntatera cen-
semus ; si et alia (18) omnia accesserint qua; in hujusmo-
di actibiis Jfgitima cbservaiio requirit. Dat. Kal- Se-
ptemb. Conslanti/iqp. La.mpad. et Oreste YV. CG.
Coisss. 53o.
De Surdis et Mutis.
10. Idem A. Joanni. P. P.
Dlscrelis (19) surdo el muto , quia non semper hujus-
niodi vitia sibi concurrunt : sancimus, si quis utroque
murbosimiil laborct,id est,ut neque audiri neqne loqui possit,
et boc ex ipsa natura (20) habeak : neque (21) testamen-
tum facere(22), neque codicillos, neque fideicomraismm (i3)
relinquere , neque mortis causa donalionem celebrare con-
ceditur, neo libertatera (^^^sive vindicta (^5) sive alio (26)
inodo imponere : eidem legi lam masculos quam fcemiiias
obcdire iiiiprranles. -f- Ubi (-27) autem et hujiisinodi vitii
non naturahs , sive masculo , sive foeminae accidit caia-
mitas , sed morbus (28) postea superveniens et (29) vo-
cem (3o) abstulit , et aures conclusit : si ponainus hu-
jusmodi personam lilteras scientem ; omnia qua: priori in-
terdiximus , haec ei sua niauu (3i) scribenti perniittimus.
conferre , ut hic. Syiiops. Basil- 35. tit. 3. c. 10. 5. Harm. 1.
5. 17. 18. Ne dicas cnm iuterpretibus , Paganis teslainenti factio-
utin a Principe eo casu pcrmitti ex /. 7. D. h. t. ipso vero jiire
niiliti. 5- 2. Inst. de mtlitar. testam. utroliique cnim agi exisU-
niandum cst de his , qui siiupliciter vcl surdi vel miiU siint. Nam
qua rationc paganus inutus et surdus a natura , principi tcstanien-
ti faciendi causa siipplicavcrit ? quo motu quibusvc gcsticulationi-
bus miilus eodem casii hcrcdem instituct ? dicendum est igitiir ,
paganos luutos vcl surdos simpiicitcr testainenti factionem oliin a
principc jictere debuisse. d. l. 7. militibus a lege permissum fiiisr
se. d. 5. 2. hic autem omnibus surdis vel mutis ]x;rmltti. Qiiod
de surdo diximus , ne sunias de eo , qui tarde vcl cxaudit , vel
loqiiitur : sed dc eo qui nihil omnino natura exaudil , quique niliil
penitus loqui potest. §. 3. Instit. h. t. adde Ulpianum 20. 5. i3.
/. 3. D. de cedditio.
(21) Qiiid ? surdus et muttis sim\il, potestne pias ad causas tcsta-
mentum facere ? Quidam ajunt , alU negant , de quo vide Tira.i
quelliim privilegxo 9. pice causce.
(22) Ncc ei inteiesse nt testis. vidc Oldcnd. cap. 4- ^^ testib.
nitm. i5. Est enim optima illatio tcslimonii dictioncm ci deuegari ,
cui testamentum facere non liceat. v. /. 18. i-ers. mcrito. D. h. t.
(23) Quidni possit , cum fideicomiir.sNum nntu relinqui possit.
/. 21. D. de lcg. 3. Solve , nutu rclinqui pote.-t ab eo , qui lo-
qui non potest , non a muto slraul ct surdo a natura , nt hic.
(24) Miitiis ct surdus a natura bona alicnaie inter vivos ctiam
non potest , ex quo libertalem servis intcr vivos non confert. Idto-
que curator ci dari solel. arg. l. 2. D. dc ciirat. fur.
(25) Siropliciter tamen surdus non mutus potest. /.i. D. qui cl
a quib. mauumiss.
(26) Olim inler- amicos per epistolam licuLt. Paul. 4- *«"'• '2.
(|. 2. scd prnestat verba Pauli de eo iutclligi , qui vitio aliqiio sur-
dus et mutus factus est , quippe qui natura talis cst , «cribere
oon potcst.
(>7) Surdus et niutus vilio vel mortx) , noQ natura, si lileras no-
vit , iitcris testari potcst.
(28) Paul. 4- ■«'•"«■ '2. 5- ■*•
(■.'.9) Ut miitus sit et surdus.
(3o) Vox abl.ita . mutum : auriuca conchuio surdiim etBcit.
(3i) Mutus et surdus vilio aliquo , scieas tamcn litcraa te»Uri
sua manu potest.
'7
f Siu (i) autem infoitunium discrctum est , quod ita
raro (2) contingit : et surdis , licet naturaliter Juiiusmo-
di sensus vanaius est , tamen omnia facere et in lestamen-
tis , e( in ccdicillis , et in mortis causa donalionibus , et
m Jibertatibus et in omnibus aliis permittimus. Si enim
vox (3) art.culata ei [ a ] natura concessa est : niJiil
proJiibet eum omnia quae voluerit facerc ; quia scimus
quosdam juiispeiitos et hoc subtilius cogitasse , et nullum
esse exposuisse , qui penitus non exaudiat , si (^) nuis
supra cerebrum ilJius Joquatur , sccundum quod Jubentio
teJso pj.cuit. In eo aulem , cui morbus postea superve-
mens auditum (5) lantummodo abslulit , nec dubilari
potest qu,n possit omnia sine aliquo oI«tacuIo facere.
^m (b) vero aures quidem aperlaj sint , et vocem reci-
piei^tes , l.ngua aulem ejus penilus pra^pedita : licet a ve-
tenbus auctonbus sappius de hoc variatum est : attamen
si liunc pentum (7) litterarum esse proponamus , niliil
prohibet eum scnbentem haec omnia facere , sive nalura-
Jiler («) , sive per interventum morbi hulusmodi infor-
tunmm ei accesserit : nullo (9) discrimine , neque ia
mascuiis neq.e in foeminis iu omni ista constitutione ser-
vaudo. Dat. 1 5. Kalend. Mart. Conslanfwop. post con-
suJatura Lampadh ct Orestis YV. CC. 53 1.
LIBER SEXTUS
De Fjhisfamilias.
11. Idem A. Joanni P. P.
jV]"Emo ex lege , quam nuper (,o) promulgavimus
±1 in (11) rebns quae parentibus acquiii (12) non pos^
sunt , existimet aJiquid esse innovandurn , aut permissum
esse filiislamilias (i3) cujuscunque gradus , vel sexus te
stamentum facere (i4) , sive sine (i5) patris consensu (16;
bona pofisideant secundum nostras legis distinctionem si-
ve [ cum ] eorum voluntate. Nullo etenim modo hoc eis
permittimus (17) : sed aniiqua (18) lex per omnia con-
servetur , quae filiisfamilias , nisi in certis casibus (19)
testamenta facere nullo modo concedit , et in Jiis personil
quae hujusmodi facultatem habere jam concessae sunt. S.
Dat. Kal. Sept. Constant. post consulatum Lampadii et
Orestis VV. CC. 53i.
12. Idera A. Joanni P. P.
OMnes omnino quibus quasi (20) castrensia peculia ha--
bere [ ex legibus ] concessura est , habcant Iicen-
CO Surdus natnra non tamen caaem natura Mmul mntus , te-
..r??;,,iTV"5!t"i:';;r;:;j,-f '™ •"■"' "" «"»' • " "» "■
(3) Snrdus q.ii mutus a natnra non est , festari nolest An id
cuiquam accidere po.sit , mox diceh.r ^
Iius quis loquatur non aud.at. scd tamci Plinius ,0. c. 6n refcrt
e cui pnmo negatus sit audifus , h„ic et sermonis ns.!m ahlntmi
la. Alexander Apbrod.s.ens.s .n prr.Llf matis nulat , idco fieri auod
nna s.t .icrvorum cor.juuctio , quL, ad linguam ct ...es pc. (i.K f
vorum ! r .• '\ n "'' l"'''^^ ' 1"«^l --'*•■'■ rrop.ium ner-
{J) burdus ex morbo te.^tan potcst
" HL^Jnr^t';:^;:;^;'"'"" ""' "°^'° ^ "°" ^"'•''- ^-^-' rotct ,
(7) Muf.,s no.. surdus lite.-a.i.m sciens tesfari polcst
«ud. ? excmplum cxtat apud Hcrodotum W.. V ct Gdl ? "0
r.nX'^xcTa;2v;t.''"'"T*''' ' P""2 ^"■-t,a.,iculateVdhos,^;
s"n.tu A^T^ .f " "•'.■^^r.^ V ''^»'»'^ KpoTcr*. : sed et q..is,,iam
f.isc tnT .' "°""" '"'/"'' «W, c.,m antea Ioq..cns non
ro^Dem.n ;■/"'"' frmonem accepissct , didicis.efque.
in feminfs mu U i '"""^" ^"°'^ ^"" ''S<^ ''^^'""^ "^^^^ ' i^'^'" «''•^"et
m iiem.n.s mutiS ct surd.s.
(.0) W est aimo 629. intclligit autem /. 6. I„fr. de hon aucB
rofsun, ^"^ofV r ^"•''^''" /" ~''^"' 1"^ parenlib,.s adq..iri non
<-• if.uth.nc du])ila.uli raf.o sumatur : sunt vcro «V /«. '
advent.t,a aliunde filio q..am a patre vel patris Hhcralitafc^TJ^::;!
rnn^"?'""' ^'°'^'''^^' '''^"'^^ ' i.s,.sf.-.,cfu^ patri competit , imo ct
I'H'pnetas s. mor.nntur ,psi hberi. Scholiastes synopscos illo loco
T..V a^p,^^op,^^, quccdam exempla ponit rerum qua; likris adqni-
ia a',i'h r." T'T''''' ^'•''"•"'^' ^'«I <^^ ^iHtia , vel ex sc?e, -
^ o\^/ r ^'''"^<^^""''''^=,ross.t testari , in c:eteris non possit.
notcst :J' fi'.';'ff^^'""i>as Jc adventitiis et p.-op.-iis tcstari non
po c f etiams. ,., dhs pa.er nullu.n habeat us..mfr.,cfn.n. v.d.
Cl.,.,m o. srnt § tcstanicnuun. cjnce.sl. 18. da peculio castvensi
t'el (juiist potost. In.stit. h. t. in pr.
v.„V\- y't ^" H'''""^"^- ^- i» Ja'nc locum. vidc Clarum 3.
('4) Afqui filiifamilias donare mortis causa possunt patris con-
sensu. /. 20. in fin. D. da mort. caus. donat. Cur tam varie .'
Paponius I. notar. 7. c. des tesfamrns negat veram variefatis hu-
jusce causam adferri posse. Alii dona.-c posse pu^ant , quod mortis
causa donatio confractum imitetiir, et prae5ente.Ti obligationera ad-
ferat. dic melius, Euii q..i tcsiatiir , sui juris esse debeie ; et te-
stamenfum ex alicno .iibitrio pendere absurdnm esse. vide Clarura
d. q. 18. intcr sc vero repugna.-e , ut unus et idem filiusfamilias
et sui jur.s sil. Majorcm autem csse autoritatem patriae potestatis ,
quam ut sola testa.nenti factione filius sui juris t.eri censeator.
IJonare vero iT.inisterii nudi est. Na.n et pcr serviim dom|-n.is do-
nare potest. vidc Bald. Lir.t. hoc ta. Quid? ad pias causas dc pnj-
fcctit.is , potesfne testari filius conscntientc patre ? potcst constitti-
t.onc Bonifacii , et ita accipe c. licet .\. de sepuUuris in 6. iiM
per fieiva-tf eligere sepullurani , dixit pro Irgara sepultura causa.
V.dc Clarum 3. sentent. §. trst. qucBst. 5. quid valetnc statutiini ,
ut filiusfainilias possit festari ? valcre vidctui . Quid si intcri.D dum
pater caj)tus ab hostibus , et lesietur eji.s filius ? patre postliminio
rcdeuutc testamcntiim filii evanescit. vidc /. ult. vers. ita luinen.
infr. de sentcnt. passis,
(.5) /. 6. rt iG. /. 19. D. h. t. cur slnc patrls consensu ? Te-
sta.nenti flictio publici non privati juris cst. /. 3. D. h. t. jiis au- ,
tem publicum exigit , ..t qui testatur paterfiimilias sit , et ut dc 1
rc sua tesfetur. Jure civili vero filii.sfaniilias proprin.n niliil habot.
Ulpian. 20. ^. 10. constifutiouibus peculia castrensia vcl quasi p.'0-
pr.a h,-)bet , ctiam usufiuct.i tenus , adventitioru.u vero p.opricta-
tcm. 5. I. Inst. pcr quas prrsonas cuique. De casf.-cnsibus antem
jurc mihtari festari potest : de quasi castrensibus communi jure. /-
ult. $. 1. supr. dr. inojflc. tcstament.
(.()) Filiusfamilias potest consensu patris bona possidere.
(17) Quid si quis filiusfamilias tcstatus cst , postca juiis siii fa
clns deccssit. Testamc.itiim ejus ab mitio ipso jiire nulluiu , tacifc
confiimari non poterit. /. j. 5. 8. f. de B. P. secuiid. tab. i.x-
presse pote.it. /. n. 5. 2. Z>. de B. P. secund. tah- valct tamcn
eo casu testamentn.n solo ju.e fuleicoinuilssi. /. i. $. \- ff- <i''
leg. 3. quasi dcfunctus ad causas fidcicommissi , et codicillorum
vim prioi-is testameuti aaseiit. /. 19. vers. sed in pmposito. (f.
de irstctment. milit. l. 12. §. l . ff de injuslo. vide Onciacii.n
Qua-stioiniin Academ. ult.
(.8) Yide LTIpian. 20. j. ro.
castrensi. /. ult. Iifr. h. t.
(19) Id est , in caslrensi , vel quasi
Inst. h. t. in pr.
(20) Filiusfa.nilias tesfari potest dc qi.asi casirensibus. Castreiis.a
ad im.fafione.n castrensium. /. ult. $. ,. supr. de irvff. castrcnsc
quod Grasci iltoKTn-roy , Sync^ps. ihif. c. ti. quod in castris ad-
qnir.ti.r , vcl profici^ccnti ad .nihtiam datnr. vide /. 4- •'"/"'• fi'
rii/in:. /. 4. /. . i . jT^; d" C'f:tr. prciili'^ Paul. 3. sent. 4- $• ^'
quinam eo privikgio fruantur , vid. d. /. ulc.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
iam in ea taniummodo uliimas voluntates conrlere , se-
undum noslra^ conslilutionis tenorem , qua3 talibus lcsla-
icnlis de inofllciosi (i)^ querela immuniialcm prajstitit.
)at. 3. Non. Decembr. Consianlmop. post cousulatum
.AMPADii et Oresiis VV. CG. 53i.
T I T. XXIII.
DE TESTAMENTIS (2) ET QUEMADMODUM (3)
T£STAMINT\ ORDINENTUR (4).
De statu testiurn.
1. Imp. Hadrianus A. Catonio (5) Vero.
rEstes , servi an liberi fuerint , non in hac causa tra-
ctari oportet : cum eo (6) tempore quo testamen-
im signabalur , omnium conseiisu liberorum looo habi-
i (7) sint , nec quisquam eis usque adliuc Slatus con-
roversiam moverit. Sine tlic et consule.
Si scriptura intercidit.
2. Imp. Alex. A. Expedito.
3^I)''cati (8) semel testamenti fides , quamvis ipsa
573
casu , qui probatur , intercidit (9) , nlhllo minus va-
let (10). PP. Kal. Januar. Fusco u. et Dextro Go>ss.22G.
Si imperator instilutus fuerit ex imperfeclo
testamento.
3. Idem A. ANTicoNo.
EX (11) iraperfecto (12) testamento nec Imperalo-
rem (i3) hereditatem vindicare posse , sa^pe coustitu-
tum est. Licet enim lex (i4) imperii solennibus (i5) ju-
ris Imperatorem solverit : nihil (16) tamen tam proprium
iniperii est , quam Jegibus vivere. PP. 11. Kal. Januar.
Lui'o et Ma.^imo Conss. 233.
maiena
Si
De falsa demonstratione.
4. GoRDiANUs A. Rufino.
in qua primum a testatore scriptum fuit , ^l in nomine (17), vel praenomine (i8) , seu cognomi-
(1) Inofljciosi qnmla non proponitur adversus tcstamentiTm
iis , qui dc quasi raslrensi prculio testatus cst. vid. d. l. utt.
(^) Seu vaiiis gcncrihus tcstainentoruin , (iunt enini vel .scripto.
21. itifr. h. t. nuncupatione sinc scriptis. l. 11. ^. 2. /. 26.
Cr. h. t. prccibus inipcratori oMatis. l. 19. infr. h. t. municipa-
)us gcstis liabitis. e/. l. 19. mystice. Z. 21. infr. h. t. pcr as et
rani ( scd lioc in usu cssc desiit. ) /. i5. infr. h. t. Estet aliud
islcrius. /. 20. et 21. 5. 3. /. 27. infr. h. t.' cst et cujus signa-
la incisa vcl ablata. /. 3o. infr. h. t. est ct impcrfecti.m , irri-
tn , rupluin, /. 3. /. 21. §. 2. infr. h. t. qiiod procit.im Fcsto
t.im inter i.bcros, d. $. ,. ct ad pias cansas. vid. aulh. simili.
• ralcidia cessat. infr. ad l. Falc. et holo^'raplium. /. 28. in
1. uifr. h. t. factuin trmporc contagionis. /. 8, infr.h.t. factum
agix) ct alus locis uLi pauci sunt testes. /. ult. infr. publicattim.
a. /. 18. /. 23. infr. h. t. est ct cujus authcnticum inlcrcidit.'
2. /. 11. infr. h. t. cujus scriptura interlita , in quo ctiara quae-
m suprascnpta. /. ,2. infr. h. t. in quo falsa dcmonstratio.
4- ct f>. wfr. h. t. falsa c.iunciatio. /. 6. infr. h. t. in quo cr-
r suVclus rcpcrilur. /. 7. /„/}, /, ,. dcq.ie iis aperieudis et
ud acta pubhcaud.s a tcslato.e. /. 18. /. 28. infr. ji t. ut scil
lamlo intcrc.dcrint , sit undc eorum (ides pcti possit.
sLnr; n^ ''" f''^""i««ti''"^ ct rcguiis juris , qnas in tcsfamcn-
suv.in opus cst q„as multis vigiliis cxcogitatas rcfcrt Impcra-
i;',;^ •/''/''■•.''::,''''#. Huc refeiTe possis coutcxtus ct actus
ii.iicm. /. 2». mfr. Itstmm subscriptioncm. /. 28. ?. i infi-
t i*j' r,',""'""''^"' n^m^rum. /. '.2. et 3i. m-.. in Ulis. inr
^quahtatcmctstatum./. 2,. /«/,.. h. t. praesentiam. l%
.;nl'.am c no,? ct annulum /. "^^. infr. h' t. lilcrarum co?!
Knl.am c nol.-,s_4,,,/, ,juod sine infr. subscript.oncm. /. 2,
1: •. . . , vi-js. JjI in infr. n. t. lormam tpistTmpni;
1 c us,.atam vKle ap..d Spccula.orcm .„ .,. de inl^^^^Z
: p.t Bartolu.u ., /. ,. restan,. 7"-««^«. notat fo mam «1««:
iiuiui anic lc.slato.cm vcl ante apcrlns tahnlTs :„t,„.
Iai,icntu,u irriinm f,'.,, 11 i- "-' I '•"■'■' i*'uuias , .utcgru,n
'"» .n .cr.p;;;rta,n;u;;"'^"' '" *""'""'"^ "^^ '^l-'''' -
-?,..'/'! Jo ',^'";;- ^li"'.^^/- ■'^■:^-/'- '• -'^'0 etiamdeeorum
""•"lur. l.\n inrr )\ "/•^"•.,"^';/'-.'-.'^ q"cm.admodum i,.-
'• Si^l'ard 2',s."^ '' ^"'''- ^^'* ^""'""' ^' ^'"S"''''^ '^ges
8 /"2?"« ^' '■ .■^'"'- '""'■
lcn.rore'm,l" !: -f' ''". '" "^*^'!" t«tamcnta,ii idonei esse debcnt
"■ commun, op.monc sulLct , ,u hic. Quid ? diccmusne
satis non esse testes testamentarios reprohari , quod tum servi vel
infames , nisi et hoc addatur , cominuni opinione , tum pro servis
hahitos ? Imo satis est dici infames tum fuisse , ul coutra Bartolum
tenct Bald. Fidgos. Castr. Ro,nan. Alex. Corncus , Jas. I,noIa ,
Cumanus , Arctiuus , quod vcl ex hac lege clicitur satis. H\&res agil
ex tcstamento: excipitur adversus tcstamentum , tcstes tum fuisse
servos : Heres hac replicationc utittir , ut servi fucrint , pro liberis
tamen omnium consensu babitos : Pone , festcm hodie prohari
servum , iion praesumitur autcm scrvi.s refro fuissc : hoc est , tcm-
porc testamenti : vidcti.r non prassumi. vid. Castrens. /. ad testiur».
22. 5- conditionem. \.ff. h. t.
(7) Testcs dchent essc liberi , vcre vcl putativc. /. 22. 5. 1.
ff- h. t. 2. Fciid. 19. in fin. hinc illud , coinmunis crrcH- jus fa-
cit. /. 3. in fm. ff. de supellect. legata. Communis opinio verita-
tis viccra sustinel.
(8) Dc puhlicatione dicam ad l. 18. /. 23. Infr. h. t.
(9) ^-11. infr. h. t.
(10) /, 5. snpr. dc fda iiistrum. cxcinplo publicato creditur ,
nec Aulhentici amissio noctt.
(u) Synops. Basil. 35. tit. 2. cap. 2. et 5. Ilarm. 8. §. loi.
et io5. /. -iS.ff. de leg. 3. addc /. ult. ff. h. t.
(12) De testamcnto impcrfccto dicam ad l. 21. 5. i. infr. h. t.
(i3) Vide qua; dixi dc Impciatorc ct Principc ad I. 6. supr.
qui testam. ad 5. ult. Inst. quib. mod. tcst. IVoeell. ,o5. cap. 2.
infin. adde /. 20. iiifin. infr. h. t. l. i^i. ff. de lcgat. 3. et 35.
Ect. 2. cap. 2.
(,4) 1(1 est , lex rcgia. l. 1 . ff. dc cotist. principum. 5- 6. Inst.
de jure naturali. vid. Const. de conceptione Digestoruin. 5. 7.
(,.5) Testamcntn,ii principis num soleuue es^c dLbct ? cx hoc lo-
co non possis ncgare solennitatcs in principis tcsta.uento rcquiri :
vcl non majoies quam in militari ultima voluntatc , quae duobus
tcstibus cst contcnta. arg. l. i5. supr. ct I. \o. ff. de test. inilit.
idciii csse cxistimaiit in quovis mcnim et ini.vt-im impcriuin et
omnimodam ( ut loquuntur intcrprelcs nostii ) jurisdictioncn h.,-
hcnlc. (,r^. /. omniiim. 19. infr. h. t. Quibus adduat , tcstamen-
tu,n sinc soleniiitatibus factum ah co , qui in loco couditi lcsta-
mcnti nicrum et n.ixlum impcrium l.abcat , prxsnmi ab codem
insinuatum , ciim voluntarioe juri>diclionis sit : ct ita rcsptmdisse
Bartokim et Fiauc. Pisauum iii tcsfamcnto illuslris Ui-sini reftrt
Baldus iu l. sanciinus. 3 4. infr. dn doiiat.
(i6) Lcgihus vivae p.opiinm est impcrii : Xon igiti.r princcps
lcgibus sohit.is est , scd vidtfur. /. 4- supr. dc lcgibus. vid. iji..x
de ca rc scripsi ad Novcll. ,o5. cap. 2. in fn. "
(17) Falsa diMiionstralio non viliat : nisi ifa falsa sit , „t dispo-
sitioncin om„i,io inccrtam rcddat. §. 29. Inst. de lcgc.t. l. 7 .
§. I. inp: dc legatis. l. 9. 5- ^ • Jf- fi<^ ccniruhend. cinpt. l. 21.
$• ^-.ff- 9«' tcslam. l. i.ff. dc mjusto. l. 48. in fn.ff. de he-
red. mst. l. 17..//! dc cond. ct dcmnnst. l. 01. ff. de verb. oblig.
adde /. 26. supr. de sacinsanct. Eccl.
(18) d. y. 79. /. 8. 5. -i.f. de B. P. secwid. tal.
^74
LIBER SEXTUS
ne [ seu agnomine (i) ] testator erraverif, nec (2) aliter habeat , fulem (8) veri non per5lrin;;unt. PP
taiiieii de quo senserit , incertum sil : erior hujusmodi ni- Nou. Novembr. Diocletiamo A. et Aristoeolo Co«fa..if
liil ofllcit Yciilati. PP. 12. Kal. Januar. Gurdiako A.
et AviOLA CoKss. 2^0. De errore scribentis
De €0 qiii filius i^ocatus ^ cuive iil filio rdiclum cst ,
verilate pnnvalente.
5. Impp. ValeriAnus et Gallienus
TP
AA. LucuUo.
■jVj Eqae professio (3) , neque adseveralio (4) nuncupan-
1 1 tium filios (5") , qui non simt , verilaii pjaejudicai ;
el quK ut filiis testaiueiito ielin(juuntur , juxta ea qua; a
principibus statiita sunt , non deljcri , certi juris est. Ac-
cpp. 6. Won. Jul. Valir. et Galliew. AA. 111. et ii.
CoJNSS. 256.
De falsa enunciatione.
6. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. Terentise.
/"Erba (6) testamenti , quibus mater veslra decedens ,
nihil se cuiquam don^sse (7) siguificavit : si res se
\
7. lidem AA. Rufinae.
I?Rrore (9) scribentis testaraentum juris solennilas rnu
^ lari nequaqu.im potesl (10), quando minus (11) sc
ptuni , plus nuncupa!urn videtur ; et idiio recte tesiatiiei
condilo , quanquatn (12) desit , hercs cslo : conseriu -
est , existente herede legata seu fiJeicomniissa juna voli.
tatem lestatoris oporlere dari. PP. 17. Kal. Februi'
ipsis AA. IV. et lu. CoKss. 290.
De ccLSu majore et timore conta^ionis,
8. lidem AA. Marcellino.
CAsus majoris ac novi (i3) contingentis ralione , at
versus (i4) timorem contagionis (i5) , qnae tesi
deterret , licet aliquid de jure laxatutn est ; noQ tartf
prorsus reliqua testaraeutorum soltimitas perenipta e-
(i) De liis vocaliulis aliquid diccndum cst , quae Graecl «»oju« ,
XPH/nxii<rfj.cv , ■JTXTpuwfj.ixy , irpsKTyjyopicfj vQcant. 00. iSyiwps. 2.
cap. 3, Tlicojjlnlus §. 29. List. de legatis. Praenonicn apud Ro.
jnanos est , quod fuinilise nomen praecedit , iit Lucius Publ. Mur-
cus : solctque ut plurinuiin notis scribi : Hodie succcssit ei id ,
quod familiae noniini prwponimus , puta Jacobus , Petrus , Atito-
iiius , quod ideo docti solcnl eliam notis scribere ; indocti vcro
propria nomina appcllant. Praenominibus caruisse pueros ct mu.-ii-
nie roulieres ( nisi forte piures essent ) yersimile est. Utriusque
familise nonune uttbantur. Pueri etiani cognomea fainiliae suscipie-
]iant. Noincn vero af ud Roinanos significavit farailiae nomen ut
Tullius. Cognomcn erat , quod nomini conjungebatur , ut cognatio-
nis nomen. Tcrliiim ncnieii Phitarcbus appellat in CQrwlano ct
Mario : Tlicopbiliis (iruiuijiav. quo etiam iiomine utitur Plutarchus
et Justinianus Noyell. 78. cslqiic vel nunc primum partiim vellic-
rcditarium , ut Scipionis , Caesaris , Ciccronis. vid. YarKjiiem z.
de re rustipa. et Macrobiurn. Agnomcn cognojninis genus est , quod
di insignem rem aliquam nomiiii additur. Vox agnomcn legilur
apud Ciceronem Hb. de iiwentionc , et §. 29. Jnstit. dc legat.
alibi lcgi negat Aiitonius Augustinus 3. emendat. 8. Superllue ita-
que hic l.egi et alibi tamen posse usurpari , quando cognominis
\ocabuliim salis rem ipsam non exbibet. Sic Crasso Divitis cogno-
jEen fuit : Cic. ad Atlicum. et Manlio Torqiiati , Cic. de Jintbus.
,et ita cum muJlis locis exstet v.erbum pra;uoiiiinis et cognoininis :
agnominis jtanicn non extat. /. 21. J. i-ff- (jui testatn. l. t ■ J/'.
dc liberis ct poitiiufn. ubi dixj /. \i. Jf'. ad l. Corii. de Julsis.
l. unic. infr. de mut. nomiti.
(2) Error in nomine , cognomine vel agnoniine
non vitiat , si
jGoribtet de ipso corj.ore ( vide tamsn Sociiium rcgula 119. ) et
tamcn cn-or in nomine appellativo generali vitiat , ctiamsi constet
de corpore. /. 4- j/- '^^ ^^S •• '^^^- tamen Socinuin regul. 120.
(3) lii censum. vide quae nolavi /. i3. Supj: de probal. adde
/. ^g. ff. de prolat. l. 11. Jf. de jure patrvn. l. 4- ■/';/''• ^^ he-
fed. iiist: l. 6. Suj>r. dejide itisfrum. /. i^. Supr. de proiation.
(4) /. ij. Supr. de probat.
(5) TJbi qiicm quis instituit ut Clium , non alitcr institutiirus ,
si filius is non sit , inutilis erit institutio. Idcm dicendum , si ut
fratrcm instituit. /. 9. Infr. de hered. inst. dicta /. i. $. io. Jf.
de Carbon. l. ^6. ff. de jure fisci.
(6) Verba enunciativa mi dum causae disponunt. adi textiim et
Doctores ib. in l- patcr. 17. 5- ^ • ff- dc doli mali et met. except,
f. emptor. 65. ^. 1. D. ae rci vindic.
(7) Inlcr vivos scilicet verba iiegativa tcstatoris vcritatem non
inuiaiit , ut hic ; et ita non creditur tcstari mcnsuram sune substaii-
tiae adfirmanti. Noiell. 48. eidera nou crcditur accusanli. /. 3.
5- I. D. de SC. >Sit'an. Et tamen obtcmperatur iujurism remilten-
,li. /. 5. Supr. Jannt.
(8) Oixi ad /. I. Supr. arhit. tut.
(9) ^- 9- S* ^- ■^- ^s hered. inst. v. l. 93. D. de reg. jut.
(10) Imo potest , /.9. D. de hcred. inst.
(11) d. l. 9. S. 2.
(12) /. I. 5- ^- -/^- <ie hered. inst. vid. qiiae de ca re «ripi
/. I . in Jin. Supr. de recept. arbit.
(i3) Facit /. 28. i^ers. et si (fuidcm. Infr. h. t.
(i4) Legendum mihi videtur , et adversus. Nam bic aliqaid
jure laxatur casus majoris et novi et adversus timorem coolagi
nis intuitu.
(i5) Pula peslis. Nulla enim alia fere contagio est , qiKE tfjl
adeo deterreat. Quid in testaraento terapore pcatis facto quot t«l
rcquiruntur? (^uidani duos siilKcere ajunt, moti c. cum esset. e-i
de tcstaincnt. de quo vide Rolandum a Valle 1. coiisil. 81. nur
44- et ita judicatum reFert Guido Papae decis. 5t3. StJ «-t Sf';i
ita probatum csse testamentum refcrt Mynsingerus i. cksery. 9
et cum iu Lostico te=tautibus duo testcs suOiciant. /. i. D. de i
noruin possess. cx testain. milit. l. ult. D. de test. iniUt. Cum
nisticanis tcstiuin numerus legitimo minor requiratur , /. ult. In,
h. t. cura necessitas legcm non habeat : id privilegium dari loi
et tcmporibus , nou personis : facti iinpedimenta noQ obstare acl
Jniiius joleimi. Eiim qiii contagioso morbo laborat , testari pc-
coiam teslibus eum tantuin audientibus , uoii taincn euin vidcii
biis , ut hac lege : contra legcni si non speciali. Infr. h. t. po
eundcm et lestari coram tesiibus non rogatis. Boer. decis. t2'
posse hujiisniodi hominis teslnmentum per tabellionem uondum id
triculae insertura dcscribi. Angel. in l. si vacantia. 5. C de bo
i>acaidibus. arg. l. ubi absunt. 19. D. de tutoi^ibus. TnuUeTtmtei
pore pestis posse sine cousensu agnatorum testari , licet fuc fort;
sis statuto sine conscnsu agnatoriim testari proliibeatiir. 3. Paiis.
cons. 33. Quiaiino sanum in loco conlagioso testari posse cort
teslibus duobus rogatis. vide Boerium decis. 228. Alii conti-a sypU
exigunt. /. 12. Infr. h. t. TJtrumque nimis extreiDum et intquu
est. Clarus arduam quaejtionem esse ait , quae Cfesarca distmcUO
egeat 3. sentent. ^. testamcntum qucEit. 56. vers. et hcBC quidei
placet mcdia sententia , quinque testes sufficere , si modo plur
repcriri non possint. Nara et is numerus sufficit in cckIiciUis
tcstameiitis omnibus , qiise jure codicillorum valent. /. ull- ve,
sin autem. Infr. h. t. ( qualia siiut pene omnia testamenta
quibus clausula codicillaris subintclUgitur ) et tcstaraento liouju
rusticaui. /. ult. Injr. h. t. Scd et 'hic dicitur aliquid de ju
communi relaxari pioptcr mciura contagionis : aequissima est »'■
tem relaxafio , si duo testes rcmittantur de suinini juris obscrvatif
nc , ad liacc : Quinque te^.tcs siifiicere dicuntur in rustici teiUraci
to propler tcstiuni penuriam : crgo et hic idem jus esse dei>et •
ita Baldus putat hic : Reland. a Valle i. cons. 81. Clarus d. >
co. Hot. 2. consd. i5. et breviter comraunis opinio eo inclinJ
Roland. Clar. Hot. d. loco. addc Pan. 20. Arrest. i. 5-_ '• J
etiam adinitti potcst , nou quod duo nou sufEciant ad IiJem |
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
esles enim hujusmocli morbo opprcssos (i) eo tempore
ngi h) alque sociari reraissum est: [ non etiam ] con-
iiiendi numeri eorum observatio sublala est. Dat. 16.
al. Jul. ipsis IV. et m. AA. Conss. 290.
Si tesies non sint in conspectu testatoris.
9. lidem AA. Patrocliae.
^r (3) non speciali (4) privilegio (5) palriae tuae juris (6)
1 observatio rdaxata est , et testes non in conspectu (7)
♦tatoris lestimoniorium (8) officio functi sunt : nullo
re tesfAmentum valet. PP. 10. Kalend. Jul. ipsis iv.
111. AA. CoNSS. 290.
De rescriplls.
la. lidem AA. et CC. Menophelirao.
hl teatamentum jure factura sit , et heres sif capax ,
J aucloritate rescripli noslri rescindi (9) non oportet.
at. i6. K.al. August. AA. Conss.
575
De teslamento post morlem testaloris subtracto.
11- Idem AA. et CC. Zenoni.
NOn idcirco minus jure factum testamentura suas obti
net vires, quod posl raortem testatoris subtractum (lo
pos
probatur. S. JDat. Prid. Id. Novembr. AA. Co^ss.
(10)
De numero testium , de signaculis , de deletis ,
vel suprascriptis.
12. lidera AA. et CC. Matronae.
SI unus (11) de septem (12) teslibus (i3) defuerit (i^) ,
vel coram testatore omnes (i5) eodem (i6) loco testes
suo (17), vel alieno annulo nou signaverint , jure deficit
tcstamenlum. De his autem , quae inlerleia (18) sive su-
prascripta (ig) dicis , non ad juris solenniialem , sed
iidam : scd qiiia gravc est duorum judicio univcrsam di;functi
icdilatom cxlraneo dcfciri. Boerius decis. 228. ct Roland. a Yal.
I. coiif. 81. eand<'in scnlenliam probant , qiiod ita possit tesla-
, qiii in fyianni rarcere detineatiir : aut qui in castro sit ali<jiio ,
i neniiiii , lioc cst , pancissimis accessus pateat- Alii pcstis genus
ilinpuiint : ut si non niagna aut vehemcns sil , justus ac legiti-
is tostium numerus n<[uiralur. argu/n. l. i. $. proinde. 8. D.
CEdil. t. qucesiium. (iu. D. de. le judicata. ct ita jiidicalum
ssc relcrt Boerius dech. 221. sin magiia sit , in ferris Ecclcsia;
liccre solcnnitatcm c. cum esses 10. exlr. de testam. hoc est ,
quis tcstctur coram diiobus testibus , et parocho seii plcbano ,
isvc virario : in urbc vero imperioque Romano , hoc est , pro-
iciis iinperio suhditis quinqiic tcstes exigi. argument. l. ull.
fr. k. t. ( cl ita Burdigalae judicatum refert Boerius ibid. ) si
m\o (joi testalus cst , contagiosus sit : qiiippc non conlagiosus in
iitagioso loco teslnri coiam scptcm lestihus dchct : iii&i dcscrtis
agris sit : func eiiini quinqMC lcstes vidcntur sudicere. /. ult.
/'•• h. t. Ponc lcstamiiilum a contagioso faclum , juie illo spc-
ili contagiosis periiiissuin : qurero an segroto convalcsccute , et ad
ntalcrn pciducto dcficiat id teslamcntiim ? Cornciis 4. cons. 54.
Jupa csisfiinant , talc tcstanientum ctiam tuin suslineri ac vaie-
, cliamsi tcstator allerius tcstamenti solciniitcr facicndi potcsla-
(I liabuent. Hoc amplius notandum est ex Boerio decis. 228.
itagiosos cx fcncMra vel cancellis coram prfrtercunlibus in via
lari possc. argument. /. cst differentia. 9. ibi , per fenestram.
'" ciikib. causis pigmts. l. conficiuntur. 8. ?. codicilli. 1. D
jure rodicdl. l. Si qua.^i. 3. iti , per fene.Uram. D. de pigno-
'tia- Oolh. An tcslamentum temporc pcstis ah ordinaria testa-
nlorum solcnn.l.-itc sit immunc , vid. Censur. Forcns. nostram
• i. cap. a. mim. 23. S. L.
i.en.i^Ti *"' *="";"^"'. "Ppressis , nianifcstissima et apertisslma
urrini ""'"" ^'7" '""' '*"?"° '*•'» int"Tretantur , testes si
■irant^.^'"'"'"..".'' '^^*^"°'«^>" ='^'=<^'l"-c , ne morbi contagione
cuntui , pcrmitlitur cis ut .scparatini ( K^yu.,^ui,^c ^ ab co
a.nentum signeut. Synops. Basil. 3x ^it.^iZp.n! ^
aLw^m^'''"'' ""':''' '"'.''"'J P'-''"i'ti'"r soparMim a testaforc
tanKnlum signaic. Gr.-eci ita l.anc lcgem explicant. 35. Eclog.
lula a principe concesso Cum hac claus.da , non obstante.
'^iipr. de moj}. tcstam.
^ ..of;';otcr";'":-.''/;-''/ " ^""^"'■'"^"^«^ ""««'•i poiest.a pri.
^'"§- 2. c.' g" *'°"*1'"^" tcslaloris tcstcs sigilla Don imponant. 35.
%^!ivC\!'\ r ■^''('■- ''• '• '''"^ ^°"'>'* '^•''''"5' '«1 tcstamcn-
lcUm cssc iion possc. (^)uid si tcsks al.as oculali inUrpo.ci-
II.
.('0
( 3:,,
to vclo aut interjecta cortina testatorcm loquentcm audicrint , nori
viderint tamcii '/ Quidam putant id gcuus tcstiinonii tidtin facere ,
dum testes notam habuerint vocem tostatoris. Gluss. iri l. i. J.
idem Labeo. ff. de aqua et aqua; pliwia: et in c. prceterea, 27.
extru. de testibus. Alii in feste testaincntario visuin rcquiri cx
hac lcge notant : eo magis quod vocem alienam periti possunt imi-
tiri. JNofum tnim illud Isaaci , p-ox Jacob , manus Esau : idqu«
Caepola cautela 220. in te^lamento omniiio admittit ( quod in co-
dicillis et mortis causa donatione sortc rcraittendiim essc putat ) in
maliimoniis testcs dc auditu fidem jlenam non facere , nisi alia in-
dicia sint. c. prceterea 27. ext. dc testib. .secus in conlractibus cf-
8e vel quasi, Gloss. in can. i5. testes c. 3. quast. 9. Quid in
dtlictis ? tcstis de visu tcstimonium profene cogitur. Idem Caepola
cautela 23 1. Porro nota vox loqucntis testi fuerit , necne , arbitrio
judicis finitur. His addcnduin tcstamentuni noctu quidem signari
possc. /. ad testium. 22. ^. possc. 6. ff. h. t. non tamen absq»e
liiniinibus : tunc ciiim falsiim pr;esiinii. Noctu cnim factum testa-
mcutum absque luminibus uon valet. Jas. 3. co/is. 5o. Tiberius
Decianus 3. cons. 65.
(8; Tcstium oflicio fungiinftir , si sigilla imponant. Ecl. d. loeo.
(9) Tcstiimentum jure perfectum non rescinditur pcr rcsGriptum.
facit /. 7. sitpr. de prec. imp.
(10) Furtuin testamenti testamentiim non vitiat. Est cnim vitinm
furti , qiiod ad lestamentum attinet estrinsccum. vide /. 2. supr. h. t.
(11) Testcs et eorum numrrus »\ testamenti solennitatein pcrti-
ncre ex his vrrbis colligitur junctis ciiin vcrhis , non ad jitris fo-
li-iinitatcm. Infr. h. t. igitur iino ex >cplcin tcstibiis dcficiente t*-
slainenlum lcgilime proliari noii polerit , ut hic : addo /. duo siuit
Titii. Zo. ff. de tcstam. titt. Possis cliain dlcere niiincruin tc-tium
foriiiam esse substantialcra jure civili iiidiictain , non jure gcntiuro.
Nam numcrus tcstium in testamcntis angcri vcl mimii slatuto >el
consuetudim; polcst. /. ult. Infr. h. t. l. Divus. ■2\- ff- ct l. mi-
liles. i5. Supi: de test. milit.
(12) Seplciu testes in tc.^tamcntis rcguhiritcr rcquiruntiir , wi A**.
^. 3. Inst. h. t. l. 3. ff. unde liheri. l. 2. supr. de B. P. 5«.
cuiid. tah.
(i3) Tostium numerus est de solennitatc substanliali tcstamen-
ti. Bald.
(i4) Dclcctus solcnnis niimcri fcstium tcstamcntum vitial , nisi
in casibus c.xccptis , ut in l. S. .«//>r. /. ult. Infr. h. l.
(i5) Coram lcstatoic festcs sigilla dcbcnt inipoiicrc , ut hic.
§. 3. Inslil. h. t. cxcipe casiim legis 8. in fin. i. 9. supr. /i. t.
(16) Tcsfcs lcstamcnti codcm loco cssc oportet.
(17) Testcs et suo ct alieno annulo signare posiiint. 5- 5. infin.
Inst. h. t.
(18) Inlcrlinirc cst variis Jocis dclcrc. /. 42. '" ./'"■ ff- <"^ ^'
AqitH. l. II. 5- • • IF- ^'' SC7V0 cornipto. l. 67 . ff. de leg. 1 .
/. 2. ff. ad lcg. Corii. de fulsis
(19) Subscripta.
576
LIBER SEXTUS
ad (1) fidei pertlneul qusesllonem , ut appareat (2) ,
utrum teslaloris volunlate (3) emendalionein (4) meriie-
riiit , vel ab altero consulle (5) deleta siut , an ab ali-
quo falso (6) haec fueriut commissa. S. Uat. Prid. Non.
Jul. Philippop. AA. CoNSs.
De, ejfcclu eL virihus tcstandi.
i3. lidem AA. et CC. Euripliida;.
rjlEslm.di ( causa ) de pscunia sua Legibus certis (j)
Jl facuUiis est [ peruiissa ] : non [ autem ] Jurisdictio-
nis iuutare (8) Ibrmani , vel juri pulJico (9) deroj^are
cuiquam permissum est. '
De iustitulioue el exheredatione in codicillo.
14. lidcm AA. et CC. Acliilleo.
TVTOii Tio) codicillum , sed teslamentum aviam veslram
J.\ facere voluisse , iustitulio (i 1) et exheredalio facta
probant (22) evidenter. Subsc. IJ, Decembr. CC. Co5s«
De soleinnitcUe vtrborum suhlata.
13. Imp. CoNjTajvtinus (i3) A. ad ropulum.
QUoniam indiguum est ob inanem (i^; oUervalionen
irritas fieri tabulas et judicia (i5) mortuorum : pla
cuit ademptis bis , quorum imagiuarius (if) usus est
inslitutioui (17) lieredis verborum uon esse necesiariam ob
servanliam, utrum imperativis (18) et direclis vtibis Sat'
aut inflexis (19) : nec enim interest (20) si dicatiir . .^e/e
dem Jcicio (21) , vel imlituo , vel volo , vel ntando , re
cupio , vel eslo (22) , {>el erit {iZ) : sed quibu,libel coq.
fecta senlentiis , vel [ in ] quolibet loquendi (24) gener^
formata institutio valeat : si modo per eam li(|uebil vo-
luntatis (25) intentio : nec necessaria sunt moineiila (3G)
verborum quce (27) forte (28) semiuecis (29) et balLuiieui
(i) In tcstamcnlo tiliud juris solennitas : aliiid fidei quoeslio.
(2) AbraMo seu litura iu lcatamciito seu ia litcris^ suspccto et
suhslantiali ioco instrumentum vitiat. adde /. ult. Jnfr. de cdict.
V. Hadiiani. Socinum reg. i . nisi plura siiit in instrumento ca-
pita : tunc cuiin iitura eam tantum partem vitiat : nou alia capita
iustrumcntj. /. 42. Supr. de trans. uisi ex antjcedentil)us et con-
scquentibus certo collit^aliu' , iiturain consulto ac necessario iiidu-
ctam : lioc cst , inslruincutum eam lituram pati : vel siue ca iau.
ra consistere non posse. Idom dicendum , si qua parte litura cst ,
eadem testator aliquid iikuiu propria adscripserit ac de co literarum
compaiatione facta constiterit. /. 20. supr. de fide instruin.
(3) De consulto deletis. /. 2. 5- 1- ff- d<i -S- P, secund. tab,
CoJisulto , id cst , voluntate. /. 8. §, 3. f. d. lit.
(4) Interktis et suprascnptis supcriora emeadantur.
(5) Dc inconsulte deletis. /. ^ ■ jf- de his , cjikb in test. dcleat.
(6) De falso deielis , /. 2,;^ ad l. Corn. de fals.
(7) Legibus ccrtis , id est , uon suo arbitrio.
(8) /. bb.ff. de leg. 1. /. i5. $■ i. ff. ad l. Falc.
(9) V. /. 27. ff. de reg. jur. l. 35. supr. de inojjic.
(10) /. i3. injin.ff. de jure codiciil. ^. 12. Iiist. dc tcstani.
(11) Inslitutio et exlicredatio testamenli notw ; Neutia tit iu co-
dlcillis. vide /. 7. infr. de codic.
(12) Probatur ex. hercdis institutiono ct esbcredatione defunctujn
voiui.^sc tcstari , non codiciilos facerc , ui hic. Cur ila ? quia co-
diciilis hcrcditas directo ntquc dari , neque adimi potest. /. 2. /.
si idcm. 7. hfr. de codicdl. l. quod pcr mcnus. lo. Jf'. de jure
codicill, l. Scccspla. 76. ft'- «^ »^ t"- Trcb. $. penult. Insl. de co-
dic. quae conjcctura iocum etiain habet , licel deficiat soiennitas in
testamento necessaria , ut ea ratione defunctum dicamus testamen-
tum non codicillos facere voluissc : cnm actum de quo agitur , te-
stamentum esse , non codicillos : testameutum , iuquam , nulium ;
lieque jure codicilli sustineri. Conjcctura quae ducitur exsoleiiniti-
ie cedit prsesumptioni , qua; ex ipsa lei substantia nascitur. Cur ?
Toleraljilius est inutilem reddi teslatoris voluntalcm, quam aliqind
admilti , quod adversus ejus volunlatem faciat. Pra^sumitur quoqiic
testator jiistas solennitates omitlens, jiistap , id est , solennis volun-
tatis pornituissc , et jxrlusoi ium actum facere voluisse ,• Quid si tc-
stator dixit se nolie solennia testamcnti strvare ? inteliigitur id ju-
re codicillorum valere volui^se , si soknnitas codicillornm adfuerit.
Gloss. in l. vcm, •'•^. ff- de /pg. 1. Quid si testator codicillos aut
aontiactuin se facci e tcstatus est ; et actum hujusmodi codicilloB ,
vel contractum appeliavit , et niliilominus solennia testamentis ne-
cessaria servavit ; verbi giatia , beredis inslitutionem et exhercda-
lionem in eo fecit ? valebit actus hujusmodi jure testamenli , ut
hac legc. I. 17. iifr. h. t. ac maxime qnidem si ab alio quam
testatore scriptum fncrit tcstanientum : nam error notarii oJilcere
testamciilo iion debcf. /. errorc. 7. Supr. h. t. l. si libi arius. qi.
ff. de regul. jur. Quid si tcslamentariam soiennitatcm adbibuit ,
et tamcn testatus cst vellc eum actum jure codiciliorum obtincrc ?
Quidam juie festamenti valere piitant. Alii in electione beredis
positum csse , ut yel dirccto succedat ex tcstamcr.to , vel jurc (idci-
coramisM ex codicillis , qiiorum prius Joann. Andrcas concedit ,
si qui proximi ab inteatato instituti sint ; altcrum si extranei. Quid
si facto jam leslanienlo ex intervallo lieredce scripsit, et cum actum
codicillos csse testalus est , ncque testaruentum expresse revocavit ?
testamcntum fecisse intelligitur : ut Lit)<; conslet , prius testameii-
tum roptuni esse. Socinus cons. 69., Alciat. 9. cons. 68. Et hrnvi-
ter ia hujus legis quaestioue tcstatum dicemus , qui dircctis : coiii-
cillos fecisse , qni verbis inflexis usus sit. Quid si communibtjs
usus sit ? codicillos fecisse dicemus , si ea di^positio non pottritut
testamentura valere. /. ult. Infr. de codicill. sin secus , tedtaiiKn-
tum fccisse. /. i. infr. dc codic. ex institutionc testamentum pra-
sumi ; ejus defectu codicillum hac lege.
(i3) T/j. Constanfius.
(i4) Inanis observatio.
(i5) Testainentum judicium defuncti.
(16) Yidetur abolcri testamentum per as ct librara. de quo J. 1
Instit. h- t. Ulp. 19. ^, 3. et 20. j. 2. ef 3.
(17) Institutiouis, alii legunt instituendi , quod de iastitutione Lic
dicitur , idem est in legatis. /. 2. Infr. cam. de leg.
(18) Impcrativa et directa verba , vid. Ulp. 24. 5- '•
(19) "Verba inllexa.
(20) Oiim intererat. UIp. 3i, 5- "/'•
(21) d. §. ult.
(22) /. 48. in pr. Jf. de her. inst.
(23) /. ^"j. ff. de liber. et poslhum.
(24) Etiam Graeco. /. 11. inftn. Infr. h. t.
(20) \cLha testatoris non attenduntur , dummodo mcns cjus «t
voluntas consfare posbif.
(26) Solennitates verborum sublata , ut l. 26. Iiifr. h. t. l. i-
Supr. de fo rmulis.
(27) Testatoris voluntas servanda , Hcet impropriis verbis usus
sit : ut .'i vcrbo ususfructus proprielatem inteilexerit , propritta»
inftlligenda erit. /. Proculus. ig.ff. dc umfruct.
(•28) Moriturus mox . licet in articulo moVtis positus , lii^l K--
minecis et lingua balbutiat , tcstamentum famen recte facere potttt.
ut hic. l. Marcellus. i5. /. Seia. ^-2. in fin. ibi , morientem do-
nare. ff. inortis causce donat. l. et sine scriptura. 5. Infr. adSC.
Trcb. l. Pampliilo. 89. (• prnpositum. 1 . ff. de leg. 3. l. si pa-
tcr. 47- 'ujiu-ff- de fidfic. libert. Now. 1. c. 4- si modo artku- '
lale , hoc est , cum sermonis intellectu locutus sit , potest enim ita
qiiis teslari , vel ad ultimum usque articulatae vocis liiicm : nai.i
qui arliculale uon loquitur , mortuo similis est , /. juLemus. 29.
Iif: h. t. hoc igitur , non illo impcditur testameutum , tanlisptT
cnim dum articnlatc qnis loqui potest , neque mtmoria , neque ifl-
tellcctu , neque cousilio destitui vel insana mente prgesumitur , ta-
metsi morti re ipsa sit proximus. Qnid si interroganti verbis i'-i
festari , vei legcnti testamentuin responderit sic ? neque arficuiate
locutus , ncquc compos mcntis , neque testandi consilium habui-«
iutcliigitur : std boc dixisse pofius , ut s circumstantium interptl-
lationibus se liberaret , quaiu ut de bonis suis tcstaretur. urs,. /•
Labao. 7. iit Jiii- ff. de supeliect. Caitr. iu l. hac consultissimu. 8-
§■ at cum. Supr. tit. prox. Nisi forte qui sic inlfrrogat , pcrsona
minime sit suspecfa , scd a te.-fatore vorata : vel aiiis praetcrca in-
diciis appareat , eum to>fari voluisse. Quid si tes-ium nonnulli sa-
na mentc testatorem fuisse referant ; alii negent ? His quam iliis
potius fides adhibcnda : cum id quod verisiniilius sif , dcpouant ; F
licet aiias aflirmanti potius credatur , quam neganti. His addeudiui \
cum quoqiii' inarticulate loqui iutelligi qui cam vocera proferat ,
quae ifulhini sensum habcat.
(■39) Scminecii lingua , id cst , scmimortua , vide Livium >. et 9.
de bcllo Punico ; Ovidius in SiJilain. Glossis seniiries ^ja:^-»:-^;
ct alio loco if/./tr'.:)'.-®^ ■ seminecis et post rij.:cr$xy>!i scmintcis
Sic iisdcm semicniinii tur^v^Sr - ^lio loco scraineceiu inttrpreta-
^ur »f^w;6»7X >i y/ui^ctv'^-
Ifngua profudit Et in postremis (,) ergo judiciis ordi-
naudis an.oia (2) erit [ solennium ] verborum necessi-
m : ul qui facultates proprias cupiunt ordiuare ic gua
cunque instrumenti materia (3) conscribere et quibus-
cunque verbis uti Iiberam habeant facultatem. S Dat
Kalend. Februar. SerdiccB , Cojvstantiino A. 11 et Con-
STANTE A. CC. CoNSS. SSg.
De digmlate i>cl poteslate ejus cui relictum est. \. De eo
qui agnofil volunlateni dtfuncti. '
i6. Imppp. Gratiajv. Valent. et Theod.
AAA. Eulropio.
TVrOn dubium (4) nec incertuni est , sicut Imperatori-
11 bus (5) ita quahbet dignitate vel poteslate decoraiis
Viris tam hereditatem , quam legatum seu fideicommis-
»um (b) relmqui posse (j).
5. 1. mud ctiam adjiciendura est, ut qui ex testamen-
to vel ab mtestato heres extiterit : etsi (8) vohmtas de-
luncti circa legata , seu fideicommissa , seu libertates le-
gibus non sit subnixa , tamen si sua sponte a^noverit ,
miplendi eam necessitalem habeat. S. Dat. i5 Kal Jul
Thessal. Gratiano v. et Tuegdosio AA. Conss. 38o
De superfuis el tiecisutriis omissis.
17. Irapp. Arcad. et Hojnor. AA. ^ternali
Proconsuli Asiae.
'^I^Estaraenium (9) non ideo infumari dcbebit , quod
-■. diversis iioc de/iciens (10) nor ' ' '
CODICIS KEPETIM PR^LECTIOXIS
vit cum superflua (12) non noceant. Namque neccsia-
na (,3) pra3iermissa imminuunt contractus , et tc" ta oHs
KaT' W T'' "^" ^'^^ ^^«"'^-^ cautda Dat ;
Kal. April. Arcauio iv. et Hoormo iu. AA. Conss.
396.
(10) nominibus (ii) appella-
;.'? J<=«*«";entum, postrenium jadicfum. dixi ad/. i.D.qui testam
iJo-.k" ''^'''"''''"''' '"'•^des insutueudi sublatl. l. \t
(3) §. 12. Instit. h. t. et ibi , Theovh. l. y. et t>. D de P.
iT.de d!naf.^''' '"'• '"''''' "**^™ "^ donat.onibus. /. ^5.
qute huf/rnn''"''"'",'^' "■'!• ^''^" Potentatus , ut patet ex legibus
^u.^u. ^con3un,enc^.^vid. C. Th. hoc anno 58o^ d.i ad I. ..
enilas inslih.h 1 T V . •■ ''• '" ^"■P^- "7'" tcstam. et ita dU
(6) 7Tc T, VT "'" ^'^'-^* institutionem vel legatum.
)n^ n , , ''• ''" testament. Paul. 4. sent 1 C 3
-il^^Su^t''""'' r^'-^'^ ^^ ^"™i ' quod -Jin^uit Te-
l^CdilSus^K^y'' ' "' ,'^"' '^"""^ ^^^^"' ' "'^«i-d
(8) nrrrn '^"^'V'"' ^'W- «« hceat poteniiorib.
licSur !r\ T ^°'t"".'-\ '««amentum adprobans , co perinde
«-utiiir , ac si soJcnnc ab m tio fnis^rt / o a r J " F""""'^
f\is\ »/i ■ ■* '• "<^ iestament.
Uo; Monens teslator.
('0 Veluti si coDtractum i
i«lc t/ixi.
pritsunHtur. /. 7.^yf 1 " 'w "'" ^"''^" ^=^ supernumerariis dolus
dhibeantur. /. 8.^" T ^ dc ^"/ '"'," *^°"*'"-'' "''''"'•^'^ ''»^'"6
(.3) Nccessariorl 'ac^rum-^^SiS- ""^ /%"^- >"'''
3«uta viliat. P'acteimissio contractus et tesla-
De his ^uce apud officium censucde puhlicari soknt.
rrEstament.^'1''" '^^- ^'^'''^"' ^^^^^^^^ ^^^^-
retervenfur ^ ni/ ''' ('^).^^^''^"^ . "> eodem [ loco ]
^^7; • ^«^05 (iHj namque retinendus est fideli^umrP o^
«^a^.; quem si quis in hac urbe voluerirmuu r I
^m monuorum videri faciet voluntalem. Dat. /. ' Ra
Octob. Constantinop. C^sar.o et Attioo Cos.^;. 3n-
De precihus Principi ublatis.
Oi9-.Innpp. HoiroR. et Theod. AA. Joanni P. P.
Mnium lestamentorum solennitatem superare videtur
nobilerlclbrtr" """ ^'^) Cde precbis (.0) inter to!
Prinapis^enet s'^"^ "^'""^ (^O conscientiam
i^rmcpis tenet. Sicut ergo securus (22) eiit aui actis r->^\
cujuscuncjue (.4) judicis , aut municipium' ^ aut aunS
cmra . ita nec de ejus unquam successione tractabi ur
qui nob.s med.is (26) , et toto (.;) Jure ( quod7n nos i.'
est scrmus constitutum ) teste suciiit. .Vec^sane Hlud h^!
mcnlio in Nou. Theod.
nifoto h.^c narticuli ^°f' ""™ colligant interpretcs ; quibus fna
LUXtur. (7?-g-. /. g.
impc
Supr
ac
scriniis constitutum . ) «eiZc Fst
sentcntia , Teslamcntum facluru
nem coram principe vcl coram al
tcstnim , boc est , eorum nnmero
e. codicillos appellavit , ut paulo
de testib. undc ninlr, ir^fo ■ , ..". ^" "' f "' /"'• ^upr.
.-„„„„„«■,„,„„,, ,.„., K„ i8,u,i' :„l,t;„1„'" i;r-rc
vel uisinuatum per supplicatio-
o judice valere , sine solennitabi
inferro.^Ho'^ m^' ""''■^"'° ^*=*^"^'' ' 1"*" soiet , utrum illa quan
Suceps nd 'eam inT''' T'""'"° '^^'^^^'"^ pro testamento .1^^^
sSipSste • ictn f P""-^.'!:^™ ^'l hujusmodi consultationem n»-
s.cnpsisse . I celne testaton testamentum id mutare ' licet (.p« ne
Vost sentcmam nostram. Quid ? quot testibns obl^ti i i,rp;ec«
stc, ut putant mulh : uno nec ipso quidera solo principc , ut »e-
ctc Azo , ct Hugolinns notant a/iranc"Tcgcra. Onid ' si ciuis non
"Jr. b. t. l. 4. C. (23) De publicalione apud acta , vide /. ,8. Supr. h. t
(24) Sui tamen. vid. /. 18. supr. h. t.
(20) Sigilltun curiae lestameuto adpositum scientc testatore adpo-
STI.'!^;.^.'"^"'''^^'^'"'"^^^^^^^^^ =^«- '"^'^ q- -npa
tSP:'l:'^ ' P'"-'^*^"*'''"^- Ferrariensis informa UbeUi quo peti-
tu, hcredaas e.r testamento 48. iVi ucrbo ^allatum 6. ,na,? 4. Shi
j ixi
(15) Id cst ,
'"A. 4. lib. 3.
i ('6) /. 2. Supr.
)' est , cvuleari
cod. l. ,9. I„f,.. k. t. intimari , rf. / 23
U9; W rst . bona rt inloi^ia. /.
itaque male colligit , in tcstaracnto
..j- ' . •••"•^ «tcif niox ij
rbcodosiannm dici potcst : cujus fit-etiam
fao^ HK ' l"i>erc.
- obiu,;";orc"Th;:d'""*' ''r-^ ^"°'' «' r-^^- p-ci-
'T.J V,, ^'"^ IjHodosiannm dici cotesi : Li -• *^
tics testamentum 'fit
4i-
unicnm testcm sufliccre , quo-
, quodqii
Tom.n.
L-onis 4,. ""'""^ P"""P^^ ♦^'^i ^"/"-- /'• ^ er arfiTo.e//.
oi^^corun^P^rin'"' r/'"" ' ^'"""P' J"'"'' solcnnitatem snnpUl.
Vux coiam Pnncipc fit institutio , toto iufe ' • " ' • •• ■
Jur' *— '- J---' .■...- >
Ture t£ste dixit , ubi alijbi feiTQ uhorc. $.
-3
tcsle ficri inttUigitur.
Inst. de pull.^jnd.
578
I. I B E R S E X T U S
r.dibas nocere permlulmus , si (i) rescripla noslra n.hil promum , ct non scriplum processisse connrrnatur arbi-
IP ealm voluLle rosponderinl • Volunialcs etcnim ho- l.ium 5 l.nquam patruno.uu.a suu.n ad no. d (.:..„, nr,a.
de eacicm voium.iu. 1 i cpnff.n- luerit nerliuere. Omnibus enim privatis , el militanljbus
rnmum aachre .olurnus , non ^^) ^"^f;^' ^^^P P.f ,^'^"'',^.. i^^ d£us , ne hujusmodi perhibea,.t testimonia : et faUi
tiom nosiram inhibiluin v.deatur commutationis ^o) ai- inieraicimus , nc j 1
>num cum hoc ipsum ..uod per supplicationem (4) crimi.ns reos tenen proecp.mus , s. cum sc.pt* jure ac
^ rrauribrintmrat . ui demum fir.num sit , si ul- solen.nter defickntmm ext.termt voluutates, non (.3; ^n-
i^ubem»'s eo abere ^ ^c supex bonorum possessionis pe- hu..c .nodum , vel suscipere [ m ] gest.s hu]u,rT.od. vo-
)ut)emus eos moeie , ncc supi.i uv i Uprndp an°re ces fin) audeal nostro , vel eliam pnvatorum potentmm
litione ull.^m controve.s.am nasci : cum P^ J^*^ ^^^ ;|. ^ ^^H'^^^ ^^^ „ .,8) d. Mart. Constantinop. Theod.A.
cuncta sufficiat , ct us omne ip.sa complere (7) aditio nomine. Uat. ,. ^10; r
videatur. Omnibus etenim pr^standum esse censen.us , ut v.i. et P^L^^"^« Cons 40;.
hbero arbitrio , cui teslandi facultas suppelit , successorem De f^rnia tcstandi in ^^^7^'" ', ^ • /^'_ f '^f i^'J/'"^-
suum oLlalis precibus (B) possit declarare: et slabile sc.at
esse quod fecerit. JNec inslitutus heres pertimescat , cuni
oblatas preces secundum voluntatem defuncti idoneis (9)
testibus possit approbare , si ei alia nocere non possunt.
Dat. 12. Kal. Mart. Rai^c nme , \->ost consulatum ilosoiui
vui. (10) et TuEODOSii V, AA. 499 •
De posteriore voluntalc nnn solenm.
20. Eoruiidem AA. Edictum ad populum urbis
ConstantinopolitanEe , et omnes provinciales.
3. De posteriore testamento. 4- "^ Grcece
teslari liceat.
21. Impp. Theod. et Vale^t. AA.
Florenlino P. P.
HAc (iq) consultissima lege sancimus , licere per scri-
pluram (20) conficientibus lestamentum, si(2i) nul-
lum scire volunt [ ea ] qua; in co scr.pta sunl , coiisi-
gnatam (22), vel l.gatam , vd tantum c ausam (2 >) , in-
vokitamque (24) proferre scripturam, vel (2 5) ips.us (26
Constant nopohtanje , et omnes pi-ov...ciai«. vu.u.a^^». y^^j y^^~ ,\i,„.T.,, r^A manu couscriDtam
TVTOlumus (11) convelli deficien.ium scriptas (12) jure testatons , vel ^^"'"^^'tt.ih Tnt^e^r \"q num^^
iN ac sole..niter voh.ntates , cum quoddam morieut.s su- eamque rogatis (28) testibus septeui (29) numero ,
(1) Coi-am prinripc tr.^^tari dicitnr , qui principein , libello obla-
to ipfcrrogat , (iiicmadinorliiin de rebus snis disponat , etiam si
princeps hiijusmodi prccibus nibil rescribat.
(2) Honeste: ne videatur privati volunlas cx abcna , seu impe-
ratoris voluntate peiidcre. .
(3) Dixi ad /. 6. supr. qui teslam. dicendnm namque videba-
ti-.r , principis conscnsimi in tcslamento revocando cxigi , quod in
eo ordinando principis consensus intervcuerat , ut contranorum sit
eadcm ratio. .
(4) Libcllus principi datus sic litis contestalionem tacit. /. 1.
/.2. Sujjr. quamh lihcllin. Nov. 82. .i3. sed et procuratorem
actoris excusat ab oneie lisdaudi ratam rcm donunum habiturum.
/, ?.v. ff. rutnm rvm.
(,5) Tcstamcntum ullimum. ex 00 salis probatur , quod nullum
aliud profertur.
(6) Paria sunt tc.slamcnto scribi btrctlera , ct precibus impera-
tori oblatis.
(7) Aditio vis tota testamenti cst ,. /. 18. infin.ff. dc stip. seri>or.
(8) Scriplo , iit hic. An et viva voce ? sic cst : si taracn duo-
bus id testibus probabilur. Clar. ex communi opinione 3. sent. 5.
trstam. qncest. 56. i^ers. ust etiam.
(9) Saltcm duobus. /. {"X. ff. de testib. <
(10) Alii legunt 9.
(11) l. 5. C. Ih. de tcstam.
. (12) Scriptum tcslamentum alio scripto solcimiter facto tolh po-
tcst : nuncupativo , quantumvis solenni , non pofest : ctiam si m
posteriore tcstamcnto jirinccps hcres Institiitus sit. yide /. 3. supr. h. t.
(.3) Non scriptuni .scripto non opponitur.
(i4) Testamenlo , scil.
(i5) Id est , legilimus.
(16) Dixi ad Nov. io5. c. 2. in jfln.
(17) Ex nuda voce princ<ps hcredis nomen non admiltit. ^.ult.
Inst. quib. mnd. test. iiifirm.
(18) Dat. 4. Id. Mart. Constantinop. Theod. A.b. et PaUadio
Coss. Cod. Theod.
(19) Surnpta cs( hsec cohstltutio ex Nov. Tbeod. de lestamentis,
quam vide apud Forncr. 2. sclect. fJ.
(20) De forma scripti testamenti.
.(21) Tcstatori nou cst omnimodo nccessarium, ut prrescntibns tc-
stibus dictct teslamcntum , quando ci liccat etiam ipsis absentilji.s
tum dictare , tuni scribere : sic tamen ut illis prsscntibus ad si-
gnandum , suum csse testamcntura profitcatur , et uno codcmquc
tejiipore testcs signcnt ac Bubscribant. Nam tcstamcutum non sic
al^soluttmi impcrfrctum est. Syiiops. 35. Bnsd. 2. c. 10. lacit
§. 3. IiiUit. de pupill. 2. Cajus 4- S- 3.
(22) Tcstanicntu.n cousignatum, ligatura , clausum et involutuia.
vid. Paul. 5. se;z«.28.5.5...Harm..5.my?».videForncr.2.5e/ecM2
(-23) Testator testamentum in scriptis ckmsum, sig.Uatura et su.
sciiptum, ita ut vob.ntas ejus nuIU alii nota s.t n.si eo mortoo
facere potest , ut hic : Quid si vivo te.tatore , vcl eo naorluo , ai
te tabulas ejus apertas uiu.s testmm monatur ? corruit testamu
lum. Bart. »/ /. 1. ff- testam. quemadm.aperumtur. ^quod utev
tari possit , \ide pUires apud Socm. cautioue.s. reg. .199.
(24) Puta li.iteo. /. 22. in fin.ff. qui testam. , ■ „^.,
(25) Testamcatum aliena , id est , alia , quam tc^ULons m.2
scribi potest. .
(26) Hoc testamentum holograi.hum dicitur.
(27) Etiam servi. l. 28. ff. qui testam.
(28) l. 11. ^. i.ff.h. t. vide ]S\w. 9^- <•: 2. uers. Hoc aiUe,
virlc Forner. 2. select. ,0. Quid .^ sufBc.ure testes rogatos , vel .
hcrede , vel ab e^lraneo .^ sulticit : modo prEESonte tc^tatore ro^j
si.it , tunc enim testator ipse eos rogasse inteUigitur : S'dii"t 1.
que testes rog.atos esse a testatorc , ar.t eo qu. vicc ejus trxa»^
Quid ? num satis est rogari tesies in gencre , hoc est eo uon co
mcmorato ut tesfes sint in test^me.ito ? Id satis esse P"t^ f
Arctin. m /. Domitius. l. 27. # h. t. Qu.d ? PJ=^--"°"";"^"!,
gati qui prssentes fuisse scripti sunt a notano ? non P'»""^
tur: nulla enim solcnuitas cxtrinseca , ut hcec esl ,»pr.rsum.tc
/. quc^cunquc. ,3. in fn. ff. de PuhUciana. Tcstes >§""^ ' "»
sfa/neuto prosint , et se prlesentes et rogatos fmsse rcfone debe.
Quid si testamento subscripserint ? rogati praesumuntur . si m
pra^^c.te testalore subscrip.,erint : quod iu dub.o P'*=''^"^''"'; JJ!
in l. sciendum. Zo. ff. l. .erh. obtig. ( non tamcn omm^^^
sarium est. Potest e.iim fieri quis ut subscnbat , nec t^men ».t
,atus : vcluti si abscnte ct iguo.ante te.tato.^e vcl V^^^^^^\
torc,et tamen invito subscribat. ) Quid si t«t^\ F''' / "oaU^T
mina testamento adscribi jubcnte vcl i.atiente testatore.' rogat. 1
qiie p.^sumuntur. Quid si junctim dicu.itur fuisse , ;,r<^.e«t« au
bili \t .ocati ? Idem. ( pU.s est enim adh.bcn , <!-"''" ^^e^^„;
collectos esse: idem est quod rogari , prcescrt.m "j,". •■°?^;'° J[,.,
saria est. ) Quid si ita scrlptuiu , «e.ste.y7»5^e,U«>«^e etc.
iUa etc. testes rogatos esse L-guil. Quid si f t^*«'-/7°^;'„"^'. ..
sint periti? idem essc putant Bald. Odofredus , A.et. non
aute,n Imola , Alexand. Aret.nus quoque m co ^'b' confrar
^ Jason. Quid si eod^cm eodicc plura te.lamen a ^^^^';'^'^^.
m prioribus sit adjectum , tcstes rogalos fuisse .' "'"^\'^^ \" ; ^ .
tib.ls testamentis tcstes pra>sumc..tur rogati .=• Ita putat BaldQ. , -
rcfin. de quo vidc Manticam 2. de conject. 11. ^
gel. Imol. Ai
gei. imo.. Arcmi. uc ii»iu v.m.. ^,*^.... ■r>„;n,Tue =.■
(29) /. .2. supr. h. t. /. ult. infin. Infr. eod. Qu nque
cere notat Ilarm' 5. tit. ,. j. 4:- Q'="' bcHo vuU.eratum , -^
via ol.ambnlantem tribr..= adhibitis tcstihi.s immo cnohus
iiiventis testari posse proptcr eum in que.u inc.dit casum.
CODTCIS RCrETIT/E PR.ELECTIOXIS.
vihrn (i) Romanis
offcrre signandain (,, , ^ , - ^-^ .
lamcn lcblibus praesenlibus tcstator suum tfsfatneutum di-
xeril quod o<Ier(ur , eique ipse corain tcstibus sua raanu
in reliqua parte teslamenti subs(uipserit (7) : quo facto
ct testibus uno eodenir|ue die (<S) ac teniporc (9) sub-
scribenlibiis et consignantibus teslainentum valere: iiec(io)
ideo infirmari , quod lestes nesciant (11) qua? in eo scri-
j)ta sont feslamenlo. '^- Quod si litcras (12) lestator igno-
rel vel suljscribere neqncat : Oclavo (i 3) subscriplore pro
eo adhibilo , eadem servari decerniiuus. -j- In omnibus
^79
, pubcribus (2) omnibus (3) simul teinpore dictatiitn (16), scriptumvc (17) prof^ratur testn-
4), et (^) iubscnbendani (0;: duin nienluin , sufllciet uno [ teinpore (18),] euderaqiie
piilibus tcstator suu.n irsbim.n.tnm ,1.-_ die (19), nullo actu (20) [ extran-o ] inlcrveniente , te-
stes o.uiies , \id •Ikjci simui , nec divcrsis (21) [ tempjri-
bus ] bcribere , signareqiie leslamenlum. Fineta (22) an-
tcm tciamenti subscriptiones , ct signacula lestiuin esse
dccerninius.
f Non subscriptum autem a testibus , ac [ non ] &i-
gnr.tum feslameulum pro infeclo (^3) liabeii conveuit.
§. i. Ex imperR^cto (2^) autem tcstam-nto r^S) volun-
talem (26) tenere defuncti , nisi (27) inter solos (28) H-
nutem festainentis , (^uaB praesenlibus , vel abs-nlibus te- bcros (29) [ a paixnlibus ulriusque s xus ] liabeatur
stibus dictantur , superiluum est uno , codemrjue ternpore non voJuiaws. -£ Si vero in hujusmodi voluntate liberis
exigere (i^) lestatorcm , ct tcstes adhibcre , et diclare alia sit extrancu (3o) mixta persona : cprium est eam
suum arbilriutn , et finire tesfaincnlum. Sed licet alio (i5) volunlatera defuncti , quantuin ad ilJuni dantaxal '.er-
. :tipr. h.
, aanulo
hoc
(i) Pcrcgrinus , testis tesfamcniarins esse non potest.
(.'->.) IiuiJiibcs lcstis tc.slainciilariiis esse non potcst. /. 20. in Jln.
pr Jj'. qui testtim. ^. 6. Inst. h. t.
(3) Nec ciiiiii .siifficlt qiul)U!:iIatn obtulisse. /. 12
(4) Teslcs ip.siiini tigiiurc clijHriit jn tcstamciiio.
(o) Aliiid est signarc , aliud subscribere ; illiid
calamo pcificiliir.
(G) Dc subsci iptione tcstiiim 5- 3. Insi. h. t.
(7) De subscriptionc tcslatoris d. 5- 3. Ha;c iinn est necessaria
in feslaincnto hdlogiapbo. /. -28. in Jin. Jnfr. h. t.
(8) Diciu igiliir tcstamcnto adjici oportct , yidc quae dixi ad.
/. 2. 5- G- Jf- tcslitm. (jucmadni. l. i.J^'. de accusat.
(9) ^'ide Infr. h. t.
(10) Ratio (liibitandi.
(11) Ignoti possiint subscribcrc. /. Qo. J\ de leg. 3. vide quM
di.\i ad /. 22. Infr. h. t.
(12) Qna ralionc testcntur litcrarum ignari observa. Literarnm
iinpcritos Grseci , dyfioc/uiiidrm. /■ 6. in Jin. ff. de exctis. tuLor.
TJieoph. 5- 3. Jnstil. iie cxcus. tut. qiiibus opponuntur y^a^««T«
tiidjif. 3.5. Eclog. 3. c. 10. hinc litcras ignorare , ut hic. nesci-
re. /. 5. ^. 2. D. de ticcusat. §. 8. Inst. de excus. d. l. 1. Seue-
ca 'i, de Clvmrniia. impcritia iitcrarum. /. 3o. in ftn. infr. h. t.
lilerati , scienlcs liforas. /. ult. infr. h. t. yp<t/uu.oi7cuj «'irvtfiiuo^sf.
jyw, .^t^. c. I. yptxfjLfiXTX bK iTriixfilijot. Nof. 74. c. 8. Lilcra-
riim igiliir pcritia , scribcrldi pcritia cst , non lcgendi siinpliciter ,
iit mcrito possit dcfcndi ifrnaros legendi , secreto , vcl alitcr quatn
cwcos tcstari non possc. /. 8. Siipr. qui testam. Quis cnim omniuin
l)onorum hcrcditatcra , ct abalicualioncm uni tantiim tabnlario vcl
siibfciiptori comraittat , rdiquis tcstilnis volnntalis defnncti ignaris
coiifra pnescripta lcgum. d. /. 8. /. ult. in fin. Infr. h. t. l. 9.
'",/'"• ^^^P>: de testib. cum ncc tam paucis fidcs "ctiam in codi-
ciilis adhibcatur.- /. ult. in ftn, Infr. de codic. aut in impcrfccto
inter hbcros tcsfamcnto. dicam 5. ),rox. Jnfr, hic. Ncque hic mo-
vcri debcmus Noi>. Lc.on. 69. qnw apud nos in usu nou cst Nec
movcamur ctiam /. 14. i,, Jin. D, de dote prcekg, l, ,. ,„ /?„.
U. ilc \'erh. oll. qnas tcstimoninm vidcntur unius adraittere 'lllis
cni m icgibus non agitnr de heredilatc. Pcrtincat igitur hsec Jex ad
unpento.s scnbcndi : pcritos tamen Ugcndi. His enim tabnlarius fa.
:we ncjn imponit : lcgcndi vcro impcrilis facile potcst imponi. Fa-
cilius icn,„uis , qnam snbicribimus , facilius subscribimus , quara
vel icRunus, vel scnliimus. ISov. 78. c. 8. » 1« "
rrescnt'^' *'""* *"^«<^"I'*°i' viccm testaloris litcrarum ignari re-
(i4) Id cst, exif^i : ut sit sensus , ncji csse teslatori nccessarium
llnhc "" '""*'''"' '""' '"'^''^"■<^ > '^'^"i'*^ testamcntum , ct
alioSstcstllnWrr *'''*''"' ' ''' '"''*'"' «cstamcntum possumus ,
(ifi) Octavo subsrriptori scilicct. de quo supr. h. t.
('7) A tcslalorc sc.
(18) Supr. h. t.
fS !^'o'/"''^" ''", '• '"*;'•''• ^- ^- f ^ '"' qnemadmodum aver.
(30) /. a8. i,fr. h, t, l. 21. infn. D. h. t.
sigomi Ssr""'"'^ '^''"'''' *''''"r"'"'^"« "'^•l"c subscribi , ncque
^^^^ n ^'*""'r'^''i et signatio tcstam»mfi finis.
d,teLn!'\'"''\"f^''^ ' '^"""- ^^"'«'^«^•"' ''^'^- -ZV''^" suhscriptum .
«e ustam cu, leclioui paragraphns pimimus respondet hoc ioitur
dcmonstrat imperfectum tcstamcntum esse , quod scptcm testiura
siguis iion sit obsignatum : pcrfectum , qii );1 jnslo numero tcjtium
sit signatum. llis addc quse scrip.>,i ndl. fi. D. adl. Corn. defalsis.
(24) Iiiij.crlcctum quid esset , dictum c,t Supr. h, t.
(2.1) liluun iiunciipativo. Clarus ex coin.nuni opinione. 3. sent.
5- testdin. fjucest. ,2.
(26) Quicvii dcfuucti voluntas , quibusvis vcrbis , vel scrirtis ex-
pressa, inter Jibcros valet. /. ,0. /. 16. in ftn. l. i^.infiii, Supr.
J.undne. /. 2. Supr. de confirmando tut. An et non suhsignatuia
ab omnib;i, scptem festibus subscriptis ? valet , ut hic. Dixi et;ai;i
ad i. tili. Supr. fimil. An ct siiuplex patris scJieduIa ? dican ad
authcuticam proxiinam. Infr, h. t. An et notis scriplum valet >
oiim vaJuit. (/. /. ult. hodie non valet. Noi; ,07. c. t. An et
cceptum tantum necdum perfcclum ? non valet. Imperfcctum tesfa-
mentiiin lalione voluutatis intcr iiberos etiam non sustinetur. velu-
ti , s, cum ahquid iegare quis cceperit , mortc pnevcntus sit. vide
Uarum i. sent. $. testarn. qiixsi. 9. ne ad pias causas quidcm.
ftlynsing. b.obs. 28. imperfcctura Jioc casu non essct imda epi^to-
la. /. 17. _^ de jure codicilt. Au tcstibus dcstitutum valet ? nori
valet. Cujac. 1. Consult. dnos saltem intcrcsse oporlcl. Clarus d.
loco,qutest. 8. weis.liinc infer. Spcculator de tesle 5- il. num. 3.
Papon. 20. Jrrest, i. §. i. Hotoin. cons. lo. ac multo qmdeiu
mugis, si caecus pater inter liberos testabitnr : cuin in ejiis to>.ta-
mcuto -octo aiias lestes rcquirantnr. /. 8. supr. qui testam. Clar.
d. loco, qiicEst. 17. Quiu foeminam co casu tcsleni esse posse cc:n-
muniter put.uit mtcrprctes. Clariis d. loco , qucest. 8. vers, sec-.m-
do infrrlur : ad haec , non requiri testes ut siut roirati. Clar^»
il>id. i'ers. sed qucBro , quin semper in eo clausulam codicdlarem
submtelligi. Clanis ibid. wers. unum tamen. Aliud cs.c si iiberorum
iiuus ,11 eo sit praeteritus. Clarus ibid. vers. sed qucero. aut jure
inst,tuUoins un, filiorum pars legitima non sit rclicta. Idcm Md.
vers. sed poiie. vel si tcstamentum nutu conditum. Idcm liiV/. we-s,
Jinali. si qu,s in eo liLerorum exhcredatus fucrit. vidc Hotora.
cons, i5. fol, 1^0.
(27) Ex impcrfccto testamenlo nemo succcdit , nisi descendcnles
utriiisque sexus ascendentibus. Qnid si extrauca pcrsona mista e^i?
qiiautnm ad eam persouam attinet , testameuluin nuUius est ino-
mcnti. tit hic. quantum ad libcros , ratum cst tcstamenlum. ut
hic : Synopsis 33. tit, 2. c. 16. Quid ? inter succcdentcs ab inlc-
sfato qui ex liberis non sint , tcstamcntiim imperfcctum ratum nou
haberi cporfet .> Harmenop. scrihit 5. tit. 10. 5. 27. 28. 29. lcga-
ta in hujusmodi testameiito ab hcrcdibus ab iutestalo esse praestan-
da ; quod cx §. 2, hujus lcgis interpolafura est.
(28) Forfe pias ad causas\alcbit ? dicam ad Auth. Similiur,
Iitfr. (td l. Falcid.
(29) Legitimos scilicet , vel legitimafos : alias impcrfectnm l.rsta-
incnluin non valct intcr libcros naturahs tantum et spurios. Pa-
pon. 10. Arrcst. 1. num. a. Clarus 3. sent. §. tcstam. qutest. 12.
nisi a mafrc intcr liberos factnm. Libtios cum dicimus , in iufini-
tum infelligc libcios; quin cf lilias statiito ab mtestati successi(*ie
cxchisas. Clarns d. ioco. Q.iid ? intcr p.trcnfei imperfectnm filii
tcstamcntum nou valcbit ? Cia, us cx eailcin commuui opmione v,i-
lcrc negat. d. loco, nam qiiod «xtra cinniuuncs i"egulas constitntura
cst , ad conscqncntias trahi iipn oporlef. /. 141.^^' de Reg- Jur.
(30) Tcstamentum imperfcctum inter libcros , favore "personM
exiraneae non siistinctnr. vido omnino Clar. 3. sent. i. trstan.
qiictst. 10. Extranea est autem quoe non est cx liberis. iVoci//.
qins
H7
c. I.
58o
LIBER SEXTUS
mixtam personam pro nullo haberi , sed liberis adscresce-
re ] ....
In AuTHF.NT. de testam. imperfectis. §. non igitur
omnia. coll. 8. tit. 8. al. 3. NoveU. 107.
cap. 1.
QUod sine suhscripiione ita procedit , si parcns Weras
edoclus , manu (1) . propria , n n signis (2) sed
litcraruin consequentia declaret et tempus (3) , et li-
berorum nomina , ilem , et unciarum numerum , seu si-
^na rerum specialium : in cjuo et aliis legari , et fidei-
committi ^ et libertas relinqui potest.
In Abthent. de testament. imperfectis. ^. et siquidem
coll. 8. const. 3. Nov. 107. c. 2.
H
lcstamentum valere , et aliam (5) disponat voluntatem
Oc inter liberos testamentum ita inflrmatnr (4) , si
parens septem testihus adhihitis declaret se nolle lale
vel ia tesiamento perfecto , vcl in non scripta perfecfa fo-
luntate.
§. 2. Per (6) nuncupationem quoque , hoc (-) est
sine scriptura , testamenta non (8j alias valere sancimus
quam si septem testes ( ut supra diclum est ) simul uno
eodemque tempore collecli testatoris voluntalem , ut (q)
testameutum sine scriptura facienlis audierint.
§. 3. Si quis autem testamento jure perfecto postea ad
aliud (10) venerit testamentum , non alias quod ante la-
ctum est , infirmari deceruimus , quam (11) si id quod
secundo facere tcstator instituit , jure fuerit consummaiunj.
JNisi (12) forte in priore tcstamenlo scriptis his , qui ab
intestato (i3) ad testatoris hereditatem , vel successione.m
venire non poterant , in secunda voluntate teslator eos
scribere inslituit , qui ab intestato ad ejus hereditatem
vocantur : eo enim casu , licet imperfecta videatur scri-
ptura posterior , infirmato priore testamento , secundam
ejus voluntatem (i^) non quasi testamentum , sed quan
voluntatem ullimam intestati valere sancimus : ia qua to-
luntate quinque (t5) testiiim juratorum depositiones sufil-
uiuiit ; <£uo- non iaotn ^ valebit primum testamentum , li"
cet in eo scripti videantur extrauei.
(i) Hinc coHigimt , Schedulam a palre scriptam nuUis adhibi-
tis testibus valcre inter libcros. Baldus A/c. vide Mynsing. 4- obs. 28.
Quid si tantum subscri])sit ? Clarus 3. sciU. §. testnm. qucBst. i4-
jdem esse putal , si taiiicu pater in subscriptione nientionem faciat
tfstamcntum csse cui snbscripserit. Qiiid si talis scbcdula ab uno
Jiberorum subscripta ? valct. vidc No^ell. 107. c. i. Quid si neque
a tcstatore vcl iiberis scripta subscriplave ? non valet. Clarus d.
loco. Quid si a solo notario ? non valet. Clarus d. loco. uers.
praterea. qucmadmodum si dies desit , aut notis scripta sit. Infr.
h. t. Clarus d. loco , i'e;\s. Sed rninquid. Quid si liberi ex parti-
bus incequahbus ibidcra instituti ? valet. Clarus d. loco. num. 8.
Quid .'' bujusmodi scbcihila locumue habet in legatis ad pias cau-
sas ? non habet : ut ita favor liberorum piam causam superet,
Clarus d. loco qucest. 7. nurn. "2. His adde Hotomannimi co/z*. i5.
wbi tractat dc tesiamento patiis intcr liberos.
(2) Testamentum bigiiis rcgulariter scribi non potest , ut hic :
ad jiias tamen causas , scriln ita posse censent nostri. Tiraq. 12.
priuil. picB causce. adde quse scripsi ad l. 8. §. ^Jf. de hered. inst.
(3) Teslamenii substantia est , diem et lempus ei adjici , ut
hic : quod in testamcnto pias ad causas requiri negat Tiraquell. 11.
pritnlegio pict. causce.
(4) Qna forma testamentum inter liberos revocari oporteat ,
dixi ad Novellam 107. cap. 2.
(5) Sola testamenti prioris revocatio nibil prseslat , necesse est
enim ut qui revocat tcstamentum aliud faCiat. l. 36. 5- 3. Jf. de
testarn. rtnlit. id etiam locum liabere in testamento inter es.lraneos
facto Paponius rcfert 20. Arreslorum i. §. 3.
(6) Testamentum dypu(pui citra scripturam ita fit , Qui vult ita
tcstari coram iisdem testibus uno , eodcmque temporc , audientibiis
kstibus tcstamentum facere dcbet , ut hic. Syuopsis Basilicon 35.
tit. 12. cap. 27.
(7) Per nuncupationcm tcstaraentum, sine scriptura testamentum.
(8) Nuncupativnm tcstamentum quemadmodum fiat. ^. uli. la-
stit. h. t. 35. Eclog. 2. cap. 17. adde Z. 26. Infr\ h. t.
(9) Abrogatur per /. 26. Irifr: h. t.
(10) Poslcriori lestameuto , solcnui tamen ( tres casus excipe de
quibus in Jiac lege Infr. h. t. ) prius testamentum rcvocari po-
tesl. ^. 2. Iristitut. quihus modis testament. cliamsi ex secundo te-
Atamenfo non fuerit adita hcreditas. vide Clar. 3. scritent. §. testa-
menturn , qucest. g4- etiamsi tcstamento priori omnia bona sua
heredi donaverit testator , quo casu prius testamentum revocaverit.
Qarus dicto loco , quast. gj. etiamsi coram Tmperatore prius fa-
ctum fuerit. /. 19. Supr. h. t. Quid si clausula derogatoria , vcl
quod ei respondet juramentnm , priori fuerit adpositum ? quidani
vohint non tantuni exprcsse prius testamentum revocari oportcre ,
scd ct irtscrendam prretirea clausulam derogatoriam , ejusqiie ex-
pressam mentionem facicnuam. ar-gument. l. 22. ff. de leg. 3.
Bartol. Djnus cap. quod semel plucuit de reg. in Jin. Clarus ex
cnmmuin opinione 3. sentent. §. testumeritum , qua-st. g^. iiuin. 3.
nisi forte jusfaui i^noranliaju clausula dcrogatoriae priori tcstaiacu-
lo inferfae tcstator hahuerit. vide Paponium 20. jdrrestorum i.
§. 4- Cujacius i4- ohscrvat. 7. putat^. illa verba , Si specialitei
dixerit pr'ioris uoluntatis sihi poenituisse etc. d. l. 22. TriboDiiD
non Hermogcniani esse. Tribonianum enim ipso sermone satis prj
di : confusa ibidem pene omnia : famiiiare cssc Triboniano deside
rare specialem voluntatcm , ubi quselibet sufiicit. /. ult. Injr, dt
novdtionibus. Nouell. 90. cap. 3. Nimis etiam licenter subandir
in /. 6. t)". '2-. ff- de jiire codicill. l. ult. ff. de leg. 2. specialilti
defunctum derogasse priori voluntati. qua de re pleuius vidc Clar. 3
sentent. §. testarncntum , qucest. 99. Testamentuin vero inter libt
ros , posteiiore simpliciter non revocatur , neque rcvocatura inttl
ligitur , nisi factum fuerit coram septem testibus et in eo patt
expressam revocationis mentionem fecerit. ISovelt. 107. cap. j
vid. Clarum d. loco , qucBst. 98. Quid si duo proferuntur lesta
inenta eadem die confecta ? si uon apparet , quodnam eorum priu
aut posterius fuerit , neutrum valere intelligitur. gl. in l. ult. u
vcrbo , missus. Infr. de edicto D. Hadriani : Communis opitui
apud Clar. d. loco , quoest. 100. sin minus , posteriuri golcun
stabitiir.
(11) Testamentum prius secundo testamento infirmari potest , noi
qupvis , sed jure pcrfecto , ut hic : Quid si extranei prorsus ii
priorc testamento scripti sint , iu posteriore vero , imperfecto ta
mcn , heredcs ab intestato beredes scripti fuerint ? posteriore hoi
testamento , licet imperfecto , prius jure perfectura iufirmatur. ven
nisi. Quid .'' posterius lioc testamcnlum quomodo valet ? non qi.i^
testameutum , sed quasi voluntas intesfati. vers. eod. ciiiin casu
Qiiid ? testes quot , qualesque in eo esse debcnt ? ut quiuque io «
adliibitos fuisse sufiicit , ita juratos esse oportet. vers. iii qua "o
luntate. Ponc in postcriore testameuto heredes ab intestato , quiqu(
ab intestato defuucto succcssuri erant , scriptos esse , et super'or.
non fiiisse servata : hoc est , posterius testaraentum coram quinque
testibus non juratis factum ? Prius testamectum valebit : etiainsi ii:
eo scripti sint extranei. vers. quo non facto. Syiiops. Busil. 35
tit. 2. capite 17. 5. Harm. i. §. ^o.
(12) Prius testamcntum posteriore, solenni tamen , revocatur : ni
si priore testamento extranei instituti fuerint , ut hic. et l. 3. ^
de iniusto. posteriore vero heredes venientes ab intestato : et poste
rius iUud testamentum quinquc testibus juratis probari possit
Iifr: h. t. quse ut coucurrant , posterior tamen illa tcstatio nor
vaiebit ut testamentum , scd ut voluntas intestati. Infr. h. t. Q""^
si in posteriore iila tesfatione liberorum aliquis sit prateritus ? non
valebit. Clarus 3. scntent. §. testain. qucest. 97.
(.3) d. l. 2. . .
(i4) Observa casum specialem , in quo causa intestati tranii aa
se causam testati. vid. Clar. d. loc.
(i5) Testamentum imperfectum dicitur, quod coram quinqne tan-
tum testibus ctiam juralis , fictum cst : si taiiicn in eo successur:
ab intestato scripti bercdes fucrint , prius , in quo mere e.xtrane
acri]jti fucrunt , infirmatnr Isoc postcriore , licet alias impcrfccto
ct itci liic casus est , quo pcrfcctum tcstamcntum impcrfccto tollit':r
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
58i
5. 4' J^^"'^ eliatn huic legi prospeximus inserendum ,
l eliam (1) Grance (2) omnibus liceat teslari. Dat. Id.
eptembr. Tiu.odosio A. xvn. el Festo Co«ss. 430.
Si dictanlihus ullimam voluntatem , vel testibus
relinquatur.
22. Imp. Zeno A. Sebasliano P. P.
Dlclantibus (3) teslamenta , vel aliam quamlibet ulti-
^ mara voiuntatem , legatum , vel fideicommissum ,
:;1 quodcunque aliud , quolibet legitimo titulo testatorem
3sse relin({uere minime dubitandum est. -[- Testibus etiam
1 efficicndam (4) volunlatem (5) adhibilis pro suo libi-
I , qnod yoluerit lestator relinquere uon prohibetur. Dat.
.al. Maji , Constanlinopul. Basiho Jujviore V. C
oNS. 4B0.
Ut lestamenta apud Magisirum census aperiantur.
23. Imp. JuSTiN. A. Archelao P. P.
Onsulla divalia , (juibus considerate prospectum est ,
^ ne V(jluuiUlts ulu.u« dcrnicnt.um i.i hao Rc-ia (G\
rbeconte, apud alium aperiri (7) possint ,%uani
«piid J Virum Clanssimum pro tempore census (8) A
agislrumj mrjimmenlis inlervenientibus pro juris ordine- J\.
neve in hereditate , cujus sumraa centura aureorum pre-
tium non excedit , mercedis quicquam , aut sumptum ,
censum administranles , aut censualis apparitio super inti-
mandis iisdem elogiis audeant ads(.'qui , firma nunc quo-
que dicimus : ac repelita promulgalioiie , non (g) soluiu
Judices quorumlibet tribunalium (10) , verum etiam De-
fensores Ecclesiarum , quos turpissimum intimationis ge-
nus irrepserat , pi «monendos censemus , ne rem attingant ,
quae nemini prorsus omnium secundum constitutionum prae-
cepta , quam census Magistri competit. Absurdum est
namque , si promiscuis (n) actibus rerum turbenlur offi-
cia , et aliis creditum alius subtrahat : et prsecipue cleri-
cis (12) , qiiibus opprobrium est , si peritos se velint di-
sceptationera esse forensium. Poena etiam temeratoribus
praesentis sanclionis feriendis quinquaginta (i3) libra-
rum auri. Nec enim concedendum est , ut suprema vota
deficientium (i^)' eversionis (i5) quicquam ex incon-
grua (16) insinuatione contrahant , dum res ab incongruis
usurpautur audacler. Dat. i3. Kal. Decembr. Conslanii-
nop. Jtustino A. 11. et Opilione Conss. Sa^,
De anihiguitate e.t prceposteratione.
24. Imp. JUSTINIANUS A. Mcuu<c P. T.
Mbiguiiates (17) , quae vel imperitia , vel desidia ie-
stamenta conscribeutium oriuntur , resecancias esse
(I) Synops,s Basil. ihid. Ratlo d„bitandi esse potuit , quod ea ,
:« juns genl.um .sunt , (juavis lingua possc cxpcdiri vidcantur ■
ic vero ,>u-,.s c.v.l.s siuU ( ut tcstamcnta ) n,^nnisi Lafine , vt
ol.in Guece hrio.comn.itti poluit , legari non potuit. Ulp. 25.
9. hod.e potcsk. /. ,4. infr. de manum. testam. ^
..nTlT "■'""°"' 'f^"" POssumus. /. ,5. ibid. i>el in nuoUhet
uendigenere. supr. k. t. l. nlt. supr. dc testam. tut. quovis
uio.ic lideiroininiU mus / i . /?' y ; . a 1 I^uvib
r- ./» ry,. "'"""""""*• «• "•ir- de legat. 3. legainus. /. 14.
L /» 7""'- ''''r'"': «'^^^«^rto ferimus. d. L ,4. dixl ad /. 8.
J'''- M- "<-'<'cc..'pt,l. test.monium in lcslamento ferrc nossumus.
a<^y,ct£' T/"'"""- "'^' '■ 8# clc fdeiussoribL
? ^t tPs^ '^^^-^^^"'^ T^^^^ s-nt ? Possis^ac voce infelli-
//,, V/V "* ^"'■''J!''' ''"•'' ^"' tcstamenta diclant. /. 88.
4 d J «^-^Ml^cnlcm , dc quo /. 27. # qui testam. '
5 I 'i ' • '"'''''"^"''''"'- '■ 3^- '■"/"•/• dcfuvtis.
mtSTi^"" '"'""""'' ^'^"^"* , vclgt^ubscriptores.
m ut imn L ' "°" l'^'*^^''»''-^ ^"^ Scnat. Liboniano^ ( id
iclsZ r;"'''T,^'""^^^^ P''"- "^l^t' •■• "P^^ ult. )
Li.t pos.u.u w /,,c. Idem ct.am .,„te Screvolae placuc.at. /. 3.
in rescripta quiSam dTv.I ^"'""'«'f cepissent. Adduntur
la est , n.i^s Tm "" ' 'J"'*^"* adstipnlatio ejusmodi re-
icitiam dcfcc,.^ Z "'T,' r' V"'".* '''^'^"'^ «1"° subscriptorc^ ob
'" a his Wi Is V ™f ' ''^fi"".°"'« PO^^it abolere udicium.
l t^aliiTcdS ",i n n/' ■'''*;'"°'"'^ humanitatis exigeret. po-
coat.neanu;r' ^^tjS^^TT ^'''^T'^ ^ 'l- '"
^l^cr necesse si, tclst.bus cd? / '"o V/J tT\e'J- T. ^
;uucuti tcncns bis vn.KJo 1 .^^ Ji '" Tcstator tabulas
•■"" S"<c^/Tr7bo iim''!'Tf; .'^' ^■■a^' ^?^*^ '■^'•'° ""^'«^^ P»-^'^^ ^
iversi juris snrm "•"■ ' '*^^"° '^^^•■"•'«••'os admitti , quod
lc..sorcI *'"'"' ^'■'"^ "P'"^ ^'•'«^id" . vcl magistratus, vcl
-S»'asiif ;,iiSr'!"'"' ' •"^'""'"•'- Formulas insinuationis vCu-
"0 ab Lmaro' W0.I0','';' '^' '" Marculpbi monachi iibris , Cu-
iwuconclo communicams. Cujac. 4. *cn/. Paul, 6.
5- I. ./^«/zo t"//o , suh die illa , adstante dcfemore et omni curia
ilhus cnitatis , Titius prosecutor dixit , Peto , optime defensor ,
uost/ue lauddbilcs curiales alqiie municipes , ut miki codices pu-
bhcos paleie jubcalis. Qucedam enim in manibus hahco , qucB ge-
st(),-um ciipio allegatione rohorari. Dcfensor et curiales dixcrunl.
Pate/it tihi codices publici , pei-sequere quce optas. Prosccutor dixit.
Gajus t^ir i/lustris iniln maiulavit , testameiUum , iit mos est , g«-
stis municipcdibus iiiu/iunrcm. Dcfensor dixit , Mandatum quident
recitalu/n est , sed testamentum quod prcB maiiihus te habcre dir
cis , etiam prcesc/itibus iiohis rccitetur , et ut postulas , gcstis pu-
blicis Ji/'metur. Pnsl recltiitionem testamenti , dcfensor et curiales
dixerunt. Testamcntum quod lecitatum est , gestis publicis inserxi-
<wr. Prosccutor dixit , IIoc amijtiuf pcto , optime defensor ., ut
mihi gcsta puhliee eilinlur. Defensor ct ordo curi» dixerunt. Quia
tcslumcntum et mandalum rite coiidita , et bonorum virorum sub-
scriptioiuhus jirinatu cog/iovimus , aquum cst ut gesta cum a no-
bis fuerint subscripta et ab ainunueiisi edita , tibi ex inure tradan-
tur , eademque in actis puhlicis conserventur. Pari modo acla ia
donationum iiisi..uatiouc couGciebant. Que.nadmodum tabula lesta-
mculi moiluo leslatore apeiiantur , dicain ad /. 2. Infr. quemud-
moduin tcst. aperiaiUur.
(8) Apud magistrum census tcstamenta iusinuantur. /. 18.
•s"pr. h. t. Judiccs intcidu.n munus id sibi adrogaruut , ut et de-
fcnsorcs Ecclcsiarum. /, 41. Supr dc episc. et clcr. postca q.ue-
stoii mnnus id delalum. TSonell. Leo/i. .\\. Getc.^um apud eundciu
magi.strum census doaationcs insinuabaulur , /. 3o. i,fr. de dona-
tio/iibus.
(9) Eadem vcrba cxtant in d. L \l.
(10) Protribunalium. Cujac. ad L 7. 5- ^^- in \>erbo sipaciscar.
ff- de pactis.
(ii) Promiscuis actibus turbari officia absurdum est. Gnth. No.
ta , Artifex unus non potest ufi officio alh^rius , /. quicunquc.
l/fr. de excculor. et eaoctor. ct^ita in cancellaria Lusitaiiiae judi-
catum rcfert Cabcd. decis. i58. Ans.
(12) Clcricum fori pcritia atque disccptatio dedecet.
(i3)Poeua quinquaginta lib.arum auri.
('4) Cujac. consult. 3. Iiiiic coliigit tc^tamcnta ctiam insinuari
post mortem testatoris. Ncgat tamcu idem in doiiatione esse. facit
/. 3o. I/fr. de donat.
(.5) Incongrua insinuatio tcstamcnto non prgejudicat. Idcoque
tcstamcntuiu coram compctenli judice poslea insinuari potest.
(iG) Incongrua insinuatio (it coram judice i.icomp, tcnti.
(17) ■\erborum ambiguifas , si a tabclUouis errore proccdit ,
uon vitiat.
/
532
LIBER.SEXTUS
censenius : el sive irislltullo liorediim post (i) legatorurn lilerlates dibponerc : cllam fiS) si non ante Ihjju-
donatioiios scripla sil , vel alia prajleraiissa (2) sil obser- dispositioneii) pracdixerit lestator , vel testaliix illa L.
vatio , non (3) ex mente lestiitoris , sed vitio (4) tabel- lia (19) verba , Ideo eosdein testes convenisse (20), nu
lionis (5) , vei allcrius qui lestatnenlum scribil ; nuUi sine scriptis suani volunlaletn , vcl les/antentum compout
licenliain concedimus per eam occasionem lestaloris voluii- csnsuit. S. D. 4- I<i- Decembr. Conslaniinop. DN. J
tatem subvertere , vel minuere. Dal. Kal. Januar. D.\. stipjuno A. PP. 11. Cojys. 328.
JuSTXKiANO A. PP. 11. Co«s. 528.
Transpositio verborura non vitiat contractuni , nec
iiUimaiii voluntatem. Baid.
iS. Idern A. Mennae P. P.
PRseposteri (6) reprehensionem , quam novclla consti-
tulio [ divi Leonis (7) ] in dotAlibus (B) iustru-
mentis sustulisse noscitur , in aliis quoque omnibus lam
contractibus (9) , quam testainentis (10) tollimus : ut
tali excepi.lune (n) cessante , et stipulatio (12), et alii
contractus , t;t teslatoris voluntas indubitate valeant : ex-
actione videlicet post (i3) conditionem , vel diem compe-
tenle. S. Dat. 7. Id. Decembr. DN. Justijmiaino A. PP.
XI. CoNss. 528,
De Jorma testandi sine scriptis.
26. Idem A. Mennge. P. P.
IN testamentis sine (i4) scriptis faciendis omnem forma-
iem (i5) observationem (16) penitus amputamus , ut
postquam seplem testes convenerint , satis sit voluntatem
testatoris , vel teslatricis simid omnibus manifestari (i-;) ,
significantis , ad quos substantiam [ suani ] pervenire ve-
lit , vel quibus legata [ dure ] , vel Jideicomndssa , vel
Quibus modis testamenia inH.rmanlur 1
non decennii lapsu.
2y. Idem A. Juliano P. P.
SAncimus.si quis legitimo modo condidii te<t3meniti;ij
et post Cjus confecliouera decenniuin (21) profluieu
siquidem nulia innovalio , vel contraria volunlas [ l«i.
toris ] apparuerit , hoc esse firmum. Quod eniai dc
niulatur (22), quare stare prohibelur? quemadmodumeniti
qui testamenlura fecit , et nihii voluit conlrariura , inli
status (23) efficitur ? Sin aulem in raedio (24) tempfA
contraria testatoris voluntas osteuditur : siquidem perfecl!
sima (25) est secundi testaraenti confectio : ipso (26) ju!
prius toliitur toetaraontum : oi autcm tcstator tanlOIDmO''.
dixerit , non voluisse prius stare testamr-ntuin , vel ali
verbis ulendo contrariain aperuerit vcluntatem , et hc
vel per testes idoneos , non minus tribus (27) , vel iotr
acta manifestavit 5 et decennium hierit emensum: tunc ii
ritum est te.jtamentum , tam ex contraria voluntate, quai
ex cuisu temporali. Aliler etenim testamenta raortuor;ii
per decennii transcursionem evanescere nullo patimor mr
do : prioribus (2B) constitutionibus quce super hujusinoc
testamentis evacuandis Iata= fuerant , penifcus antiquandi
Dat. 1.5. Ral. April. Constantinop. Lampadio , et Oef
sxE VV. CC. CoKss. 53o.
(1) Olim ante heredis institutioneai inutihter legabatiir. TJl-
piati. 24. 5. i5. Paul. 3. sent. 6. 5. 2. Hodie utiUter legatur.
5. 34. Inst. de legatis.
(2) /. 9. jff". de hered. inst.
(3) Tafeellio noii potest ca in teslamento supplere , quse testa-
tor omisit.
(4) Vid. /. 2. sujyr. de ewiuchis.
(5) Tabellionis error testamcnto ut hic , ut et coutractui noti
nocet : ideoque iriutari potest. /. g-?. D. de reg. juris.
(6j PriBposterutio verborum , neqiie contractus , neque uUimas
voluutates viliat. Caeteruni de hoc prseposterationis vitio , vid.
l. 24. supr. h. t.
(e?) rVum est /. 25. supr. de jure dot. Accursius putat , et ma-
1g : nihit enira ad icm perlinet : dotis praeposteratse mentio fit ex
Lenne ^. i3. Inst. de iniitil. stipul.
(8) De prKposteratione in dotaUbus instrumentis , vid. hic. et
§. i3. Inst. dc inuiil, stipiil.
(9) De praepostciatione in confractibus.
(10) De praeposteratione in testamcnto , facit /. i^. D. de pe-
cul. lcgat.
(11) De exceptione prasposterafionis , vid. l. 5. supr. dc hered. act.
(12) Vitiutn prreposterationis non vitiat stipulationem. d. §. i3.
/. 64. D. de verb. oblig.
(i3) Prsepostera est stipulatio , quotics stipulamur nobisdarian-
te eventum condilionis aut diei. dixi ad d. t 64. Hujusmodi praj-
postcratio actum non vitiat , ideoque post conditionem et diem ex
ea agi poterit , ut hic.
(14) Sine scriptis quemadmodum testcmnr. addc /. 21. C. 2.
supr. h. t.
(i5) Formalis observatio hic est , qua; in testamentis scriptis
«xigebatur oUm. vid. h. L in Jin.
(t6) Vid. /. i5. supr. h. t.
(17) /. 8. supr. qui testam.
(18} 35. Eclog. 2. c. 20. sbrogatur per nuncupationem. /. ali.
5- I. supr. h. t. id in testamento ca?ci locura non habet. /• f
Supr. ttt. prox.
(19) FormaUa verba. sic formale pretium. /. 63. in Jin. D. ;
leg. Falc. Eadem formaha verba , de quibus hic agitur , in t»t.
mento scriplo erant etiam adjungenda , ut ostendit les 3. C. Ti
de testam.
(20) Puto legendum ccnwocasse , nam apud autorem Synop». 3^
lit. I. c. 20. iegitur /utTixxKta-ZTa.
(21) 35. Ecl. 3. c. 21. oliiu dLcennio infirmabatur testamentun
/. 6. C. Theod. de testam- hcdie uoii infirmatur , nisi tesUti.
aperte deciaraverit se in eo nou perseverare , ut hic : Nuda toIiu.
tate infiriuatur , concurrente decennio. Nuda voUmtas noD est >
lentium , sed consCnsus quovis modo expressus , vel revocatio e'
pressa , minus tamen solennis , quemaclmoduin lcgata ct fidci:on
missa revocari possint , vid. /. 3. D. de adimend. ucl transf. Ui
Golh. Vid. Vasq. de Success. creal. §. 17. num. •ji. GiUen. /
/. iium. i3. Ant. Merend. controv. Itb. 3. cap. \b. et commen
nostia ad edictum perpetuum 12. Jul. 1611. art. n. '3. et sei
§. 90. Aus.
(22) Stat , quod non mutatur. Permissum iatelligitur quod no
prohihetur. /. 5. /. 7. Supi: de relig. . ;
(23).,Testaniento posteriore solenni , prius quasi ad causain inl'
stati redit.
(a4) Papon. 20. Arrest. 1. num. 3. Hostiensem seculus et A
restuin quoddam GratianopoUtauum , putat , iiitermtdjo eiiJiu .^
cenuii tcinpore , testamcutum revocatum miiius solenuiter , conjpi»
to deceunio omuino revocatuin. * • « ■
(25) Hoc cst, non nuda. adde §. 7. Inst. qiub. mod. testam. mfim^
(j6) Posteriore festamcnto prius testamentuin jurc toiulur. |
(27) Quse fit tribus tantum piiebtntibus testibus revocalio , m|
nus est solenuis : si tamfu tiUi revocationi decenniura accessent \
habcbitur pro solenui , trcs aUoqui festes non sufricumt , nisi ten^
pore ctiam docciinii antiqvatiuu fuerit testnraeufum,
(28) Et ita abrogatur /, 6. C Th. ds Testum.
CODICIS REPETIT/E PR.ELECTIONIS.
?83
Dc uno corUrxtii , et de uno actu intervenienle.
1 . De subscriptione.
28. Idem A. Juliano P. P.
una cum aliis teslibus ea quae oporlet facere , etsi (8) in
incdio subscripiiones lesiiiun jam fuerant subsecntai. Sic
enim , cL naluraj (9) medoraur , et morluonun elociia in
suo slalu faciraus permanere.
§. i. Cum aulcm conslitutione Cio) , quaj de testaraen-
. , ^ *'* ordinandis processit , cavctur , quatcnus septem testium
nUm antirpiilas testamenta heri voluerit nullo actu (i) praisentia in testameniis requiraiur , et subscriptio a testa-
\_j inlerveniente , et hujusmodi verborum compositio tore fiat , vel ab aliquo pro eo , et conslitutio sic edixit
<u riie intcTprctata pene in perrliciem , et testanlium , Octavo subscriptore adkibiio : et quidam testamentum suum
teslamentorum proccsserit : sancimus in tenipore quo omne (xi) raanu propria conscripsit , et post ejus lileras
itaniontum conditur, vel codicillus nascilur , vel ultima testes adhibili [ suas ] subscriptiones supposuerunt aliaque
sdam dispositio secundum pristinam obiervationem ce- omnia solenniier in teslamenlo peracla sunt , et testamen-
Liratur ( niliil enini ex ea pc^nilus imnuilandum esse cen- tum ex hoc dubitab^ur , an irritum factum esset : eanl
iiius ) ea quidem , fjua; minime necessaria sunt , nulJo dem constilutionenv corrigentes (12) sancimus, 5^ quis si'a
ocedere modo : quippe causa sublilissima proposita , .ea ninnu tolum (i3) testarnentum , vel codicillum conscrip^e^
x superflua (2) suui , minime dcbent intercedere. Si rit , el Jioc speaaliter ii scriptura reposuerit , quod hcBC
id aulcm necessariiim (3) evenerit : et ipsum corpus la- sua manu confcdt: sujficiat ei totius leslamcnd scriptura
rantis respjciens conligeril j id est (4) , vel victus neces- et non (i4) alia subscriptio requiratur [ neque (iS) ab
•11 , vel potionis oblatio , vel medicaminis datio , vel eo , ] neque pro eo ab alio : sed sequanlur hujusmodi
posilio , quibus reliclis ipsa sanitas lestatoris periclite- scripiuram , et litter» testium , et omuis qu£e expectatur
-, vel si qms necessarius naturae usus ad depositionem oiiservatio : et sic testamentum validum, et codicillus (16)
.ernui ponderis immineat , vel teslatori , vel testibns : si quinque (17) testium lilter.-e testatoris scriplurs coadu-
u esse ex hac causa tcstamentum subvertendum , licet nentur , in sua firmitate remaneant, et nenio callidus ma-
ibus comiiialis ( quod et factum esse comperimus ) chinator hujusmodi iniquitatis in posterum inveniatur
1 ex leslibus conligerit , sed eo (|uod urgct , el iuimi- Dat. 6. Kalend. April. Constantinop. Lampadio et Oae-
' " " ' ' ■■ '■ STE VV. CC CoJNss. 538.
, rrplcto , vel deposilo , ilerum solila per testameuti
lionem adimplcri. f Et si quidem a testatore aliquid
t t<stibiis pauJisper separatis , cum coram his facere
;uid natvrale tcstator crubescat : iterum inlroductis le-
ius consequentia factionis testamenti procedere. Si tamen
(piendam , vel qiiosdam leslium aJicpiid tale contingat:
quidem ex brcvi (5) lemporis intervallo necessilas pot-
transire : iierum eorundem testium revcrsum expecta-
[(i) , et solenuia peragi [ sanoimus. ] Sin autem Jon-
■re spatio refectio (orluili casus indigeat , [ et ] maxi-
SJ salus testaloris periclit.mtis immineat : tunc illo
Ut Jieredis ncmen a (estatore scribatur ,
vel nuncupeiur.
29. Idem A. Joanni P. P.
JUbemus , omnino testatorem , si (18) vircs habeat ad
scribenduin , nomen heredis , vei heredum in sua sub-
scripiione , vel in quacunque parte tcstanienti ponere :
.,1. ., 1 '"" ••■•■■'""^«<- . luiiv- mu , ut sit manifestum , secunduin illius voluntatem hereditatenx
Uiis testibus circa quos aliquid tale evenict , separatis esse transmissam. Sin aulem forsilan cx morbi acerbitate
3s surrogari (^) ei ab eo , vel ab eis , tam testatorem , vel litterarum imperitia (19) hoc facere minime potuerit '
ara alios lestes sciscitari , si ea , quae eoriim praesenliara teslibus testamcnti praseulibus , nomen , vel nomina hel
oeuum , L omma ] coram his processissent. Et si hoc redis , vel Iieredum ab eo nuncupari , ut omnimodo sciant
uudique manifestum ; jubemus , tunc eos , vel eura tesles , qui sint scripti heredes : et ita certo heredis nomi-
') Niillus actus alicnus tcslnnicnto intcrmiscendiis. /. 21. /„ /?„
!ffnJ'"f""i '"','" *""J'°''*-" ^'■'^"^* adbiberi non possunt , alio sub-
') Siipcrniia (licunlur qnai miniine sunt necessaria.
i) l\rcc.ssanns actus tcstamcnto alicnus , usnrpatus , tcstamenti
- < ucnt.am no„ vi.u.t , sic U.ub.o ap,.d' Mac^.b. 1 Scnurn.^6
l Z If ' '.'l"'*^^'.''^ «P"« vcl ad deos rcrtin.„s , sacrorumvc
a.stt undc Scaevoia consultus quid fcriis agi liccrct , .e.t.on
quod pr.Tlonn.ssun. noccrct. Qj.aproptcr si^os in spcc ,m d
t'ia?rilui '"^"■'''•"''l;" '•''"'"^l^ 'l"^^'^ libernsset'. Z e
!. Itnas pollu..^sc : ncc ille qu. trabem fccli fractain f.iJripnHn^
"nn.ncnt. vuidicavit ruina. Qua rn.ionc \i'X^GeorT,
t .cuis.se festjs dicbus ovcm non Un^ pur.a.^daT s^^^ah^
"<i« grat.a , lluvio mc,sa.-e salubri , ,d!i .'alub?^ ' d ^x t 1\
i. .uorb. ^.ratia tan.,.,u.nodo . non etiam ob i:cru^,'V..Sn:
i) Ncccssarii actus qui.
))^Nccessarius actus qui intcimiscetur , Lrevis csse dehct , non
diti.
ipatio
spati
5 ?vr'*'r' ^T""' '"*^'' "cccssifate aliqua natu.ali impc
'hI,,< , n'n '"^™";^"""- i» 'ocum tcslium qui longiorc %,
iiimi ncccssanum ddincntur. ^ h -[
«Wc'roIu/'^:!;""';^'-^^'''''^ subsignam , duo necessita.is c-n,-
r"ro »,>«.,! ' ' ""^ eorum loco snbrogaiitur : cs.nc ib
-vS^^TcS"'''''" • '^^" "^^' ■ ^'"^''s^'' -'--'«'^
* "'' r» 'ccdcntium s.gna sua possunt adjicere.
(9) Id est , oecessariis impedimentis.
(10) /. 21. i'ers. (fuod si liierus. supr. k. t.
(11) Teslanientum holog.apbuin est qnod tcst.itor omne manu
propria conscripsit , ul hic , el Infr. h. l. I.^idor. 4. c. ,4. V.nlcn
lin. iVo(/. 2. (Je testnm. quod ciegao.cr Gi;eci vocant , ^vcmij
iix^ixnr , qtiia sccretum tc.^ta.oris t<'slil)i,s non cnimri.itur. Zh.
^^'']S- '^- ■vtpl itxSjinni f<«'?.x?« , 4- ^^^f^n- I- cap. vipi fi-.iuh
6ixe>iK>it. Lco ISovell. Gy. ««7« -.-sV /uvmpiuiii jfavi; et /u.uiiKajfpxi
CiXTa^sic. ct $ixTcli,t( iv ^•j<yipif K-i/xtycii.
(i'2) Kmcnda.iir /. 8. /. 21. supr. h. t.
(i3) Tc^famcnti holograpbi descripfio.
(i4) Ilolog.apho in tolamcnt» subscripfio tcstatoris non exigitur.
In scripfuia privata testitoris non rcquiritur .subscriptio. Batd.
addc 35. Eclog. 2. cnp. i3. non exigebantur tcstes cs Nov. Va-
lenfiniani , qn.-e tdnicu non obtinuit.
(i5) In tcstamcnto bolographo non requiritur suhscriptio lcstato-
ris aut alterius cjus loco.
(16) Codicillus dicitur in singidari ut /. i^. Supr. h. t.
(17) Codicillus quinquc tcstilius inunilur.
(i8) Hercdis nomen nlim nianii tcitium scribi potuit. f. 4-
Iu.it. h. t. manu Icstatoris , lilleranim tamen pcriti , scribi hic
jiibctur , nt et Nouell. 6(>. cap. i. 5- '• Hodic pcr qnasvi.s pcrso-
nas potcst subscribi hercdis nomen. Noyell. 1 ig. c<ip. g. Auih.
proxim. Infr.
(ly) Ileredis nomcD ab inipcrifo tcslatore nuncupari dtbct. /. ai.
JT- ^ui tesluin-
584
LIBER SEXTUS
ne successio prdccdat. Si enim Jalis cst testator , qui ne-
que scribeve , neque arliculale (i) loqui potcst : mor-
tuo (2) sirailis est , et falsilas in elogiis coinminitur.
Quam , ut exul fiat a Repub. noslra , maxime in lesta-
montorum confectione , cupientcs , hanc ediclalem legem
in orbem lerrarum ponimus. Quod si non fuerit observa-
tum , et nomen hcredis , vel hereduni (3) non fuerit
manu tesiatoris scriptum , vel voce coram testibus nun-
cupatum : hoc testamentum [ stare ] minime patimur (4),
vel in totum , si tola heredum nomina fiicrint prsnteraiis-
sa : vel in ejus heredis institutionem , cujus nouien neque
lingua , neque manus teslatoris significavit. "]• Sed ne aJi-
qua forsitan oblivio lestium animis incumbat , pluribus in-
terdum nominibus [ heredum ] expi-essis : ipsi tesles in
suis subscriptionibus ( cum testator haec non- scripserit ,
sed nuncupaverit ) eorum noraina subscribere non diffe-
rant ad (5) acternam rei memoriam. Sin vcro ipse lesta-
tor in qualicunque parte testamenti nomina heredum
( sicut dictum est ) scripserit : supervacuum est [ poslea ]
testcs iu sua subscriptione hjcc exprimere : cum forsitan
nec eos scire testator suos heredes voluerit, el semel causa
exipsiustestalorisscripluraappareal.Oportelenimomnimodo,
vel ex voce quidem tcstatoris, literis (6) auteni testium qui
ad elogium conficiendum fuerint convocali, nomina manife-
stari heredum.Quemadmodum enim in elogio (7) quod sine
scriptura conficitur , necesse est teslatorem voce exprimere
nomen , vel noraina heredum ; ita , et in testamentis per
scripturam conficiendis , cum ipse testator manu sua scri-
bere heredes , vel noluerit , vel minime potuerit , voce
tamen ejus eos raanifestari oportet. Quae in posterum tan-
tummodo obgervari censemus : ut quae testamenta post (8)
hanc Novellam nostri numinis legem conficiuntur , hsec
cum tali observatione procedant. Quid (9) enim antiqui-
tas peccavit , quae praeseutis legis ioscia , pristinam secuta
est observationem ? Scif uris , et labelfionibus , et his , qui
conficienda testaraenta procurant , quod si aliter facere
ausi fuerint , pccnam falsilatis (10) non evitabant , quasi
dolose in tam necessai'ia causa versati. Dat. Ral. Mart.
Consiantinop. post Cousulatum Lampadu et OaEsxis W.
GG. 53i.
In AuTUEKT. ut sponsal. larg, 5. quia veio. coll. g.
lit. 2. iSovcll. 119. cap. 9.
TpT (11) non observato e.o , suhi>enitur (estamentis , $k
jL/ jjer se , sive per alium quis inscribal noraen heredi;
Si testator teslamcntum jure factum. inciderit ,
vel sigiia retnoverit.
3o. Idem A. Joanni P. P.
IVfOstram provisionem (12), maxime circa uhima elc
J. 1 gia defunctorum , nunc [ etiam] extendi properamu;
Unde cum iuvenerimus quasdam controversias veteribi
juris inlerpretatoribus exortas , propter lestamentum, qu».
legitimo modo conditum , septemque testium signa haieLf
postea forluito casu , vel [ per ] ipsius testatoris operari
lino toto , vel -plurima ejus parte incisa , in ambiguita
tem incidit : solitum ei praebemus remedium , sancieales
si quidem tesiator linum (i3) , vel siguacula inciderit_
[ vel abstulerit , ] utpole ejus voluntate (i4) mutata (i5j
teslamentum non valere (16). Sin aulera ex alia quacun
que causa hoc contigerit : durante testamento scripK
[ heredes ] ad hereditatem vocari , maxirae cum«Do>tr
conslitutio , quam pro tuitione testamentorum proraulga
vimus , teslatorem disposuerit , vel sua (i-) manu Horijc
heredis scribere , vel si imperitia litterarum , vel adver»
valetudine , seu alio modo hoc facere non possit : tesH
ipsos audito nomine heredis , sub praeseutia ipsius testaKi
ris nomen heredis suis subscriptiouibus declarare. Dat. i5
Kal. Noverab. Constantinop. post consulatum LAiiPAD
et Orestis YV. CG. 53 1.
De rusticis.
3i. Idera A. Joanni V. P.
ET ab antiquis legibus , et a diversis retro Principi
bus (18) seraper rusticitati (19) consultum est , et i
muliis legum subtiiitatibus slricta observatio eis remisea
(i) Ariiculate loqui quid sit vide in l. "j.ff. de supellect. J. 2.
dixi qnadnm ad l. i5. supr. h. t.
(2) Mortuo similis , qiii iieque scribere , nqque aiticulate loqui
potest. Tnlis cst mutus ct Mirdus natura , de quo dixi ad /. 10.
supr. qui testumcnt. Inde ctiain coUigunt , heredeni nutu iastitui
non posse, De nutu dixi ad /. 5a. ^. 18. Jf. de o.blig. et act.
(3) Vide /. 25. ff. qni iestam.
(4) Hoc abrogatiim d. JSoi'. 119. c. g.
(5) Testamenti scriptura in seleruuni probat.
(6) Id cst , scriptura.
^7) Tcstamcnto.
(8) Vide /. 7. Supr. de legibus.
■ (9) JS^ovcU. 66. c. I. in pr. vers. Cur enim.
(10) Testamentum non solenne falsum esse,jiiris et de jure prae-
sumptione colligilur , Malumbra et Bait. in /. si post. 4- Supr-
dc jur. et fttct. ignor. Bald. in /. quoties. Q. Jf. dc hered. inst.
Cyn. et Augcl. hic. falsupi , inquam , sic ut tabcUio ob omissas
solennitates falsi puuiri possit , ut hic. An idem in quovis alia
instrumenlo non solenniter faclo ? non idcm. Alex. Riminald. Jas.
fiic. Imola in d. l. quoties. 9. Ruin. 5. co;i,9. i45. Quid ? non so-
lenne testamentum aliis in omnibus casibus estne falsum vel pro
falso habctur ? vide apud Mantic. 2. de conjectur. 3. ubi rcfert
falsum dc quo hic , intelligi cum tabcllio iiomen heredis scripsit ,
quod testator non voce , sed nutu indicavit : quod ut masinie bic
sit verum , locum tamcn non baberc censet in testamento ad pias
^flusas et codicillis , quod kgata nutu possint relinqui. cap. cuin
tibi. i3. X. de testament. I. nutu. 21. ffl de leg. 3. /■ et in ift
stola. 22. Infr. de fideicornm.
(n) Hoc est , non cogitur bodie tcstator mauu sua beredis nc
meu scribcre.
(12) Haec lex est 24. decisio ex 5o. novis Justioianeis. Tid. fc
glois. Ans.
(i3) Testamentum a testatore consulto incisum , cuive sign*^'
ablata , non valet , ut hic. l. 28. §. i. Jf. de liberat. leg. i- '
§• 8- ff- rinde liberi.
(i-j) Aliud est si casu , vel a muribus linum corroiam sit- '• '
5. ult. ff. de B. P. secund. tab.
(i5) Quod ex ipsa cancelIa'tione praesumitur. £ald. pnesumitu
etiani facta in continenti canceliatio. Bald. hic.
(16) Ut eo casu hereditas ad heredes ab intestato deferalur;no
enim vclle videtur qui testamenti tabulas incidit. Baldgs /»c. Quin
ipsone jure an ope exceptionis testamentum tollitur ? ope esceptK
nis. l. 11. §. 2. ff. de B. P. secund. tab. addo /. 36. j. 3- J}
de testam. milit. Quid , si uuicum tantum excmplar testamena ic
cisum ? tides alterius nou perit : nisi probetur ca racnte testatorcn
iacidisse , ut iatestatus moreretur. d. ^. 2. /• ult. Jf. de rns </'«
in test. delent.
(17) /. 29. Supr. h. t.
(18) /. pen. Supr. qui admitl. ad bcn. poss.
(19) /. 3. 5. 22.^: de SC. ^//««. quemadmodumi.us{»ci«npt
et per nuncupationem testari possunt. Testamentis quae nui nu°» ;
diligens observatio remiltitur- (
CODICIS REPETIT^ PR/ELECTfO.\IS.
585
pAler tuus , si ex residua parte heres iustitutus esl
M. quam aher hrres scripius caperc (iS) non polerat
^en , ut ipsftestes cognJscant testa^ris- voluntate.^ '^t 2^^^': Tl:^ ^"^^^JC- ^^^^^T -7^"^
• hoc post mortem testatorzs jurati deponant. Quod ^gi- Julu , Ronuo , Duobus et Aspk" Co "ss f^S ^' ^'^'"^'
quod ex ips.s rerum invenimus document.s Cum enim tur quisque rusticorum ( sicut pr^dicium est ) pro sMis
estamenlorum orduiat 0 sub certa defimtione legum insti- rebus disposuont , hoc omnimodo , leeum subilalte re-
tuta s.t : hommes rusl.ci (,) , et quibus non esl littera- n.issa , firm«rn , 'validumque cons stat liat 3 Non Jul
rum peruia , c,uomodo possunt tanlam legum subliJitatem ConslLt/n. DN JcsxiMAio A v et Pa.l.no V C
custodirc [in uil.mis su.s voluniatibus ? Ideoque ad Dei Cojnss. 534. * , ^,,'!;'^^'''^^^ ^- i^- et Tauluno V. C.
humanilatcm respicientes , necessarium duximus pcr hanc
T I T. XXIV.
DE HEREDIBUS INSTJTUENDIS (,5^ ET OU E
FEKSOyjE UEREDES INSTITL"] KON PoWlJAT.
De Deportatis non insliiuendis heredibus.
1. Imp. TiTUs iEuus Anton. A. Aniestiano.
QUi deportantur (iG) , si heredes scribantur , lannuam
peregnn, (in) capere rion possunt , sed hLreditas m
ea causa est , in qua esset , si scripti noii fu.sseat
fiip ..t — nsule.
De Residui appellalione.
2. Imp. AsToKiNcs A. Cjehllo.
lcgein eonim simplicitati suhvenire. Sancimus itaque , in
omnibus (2) quidem civitalibus , et in castris Orbis Ro-
Fnani , ubi et Jeges nosti-ae inanifestae sunt , et litterarum
jviget scientia: omnia (juae in Hbris nostrorum Digestorum ,
seu Inst.lutionum , ct imperialibus sanctionibus , noslrisque
dispositionibus in condendis lestamentis cauta sunt , obser-
var, , nuJiainque cx pracsenti lege fieri innovalionem.
f In iihs vero locis (3) , in quibus raro inveniuntur
fjonimes liiterali (4), per prapsentem legem rusticanis (5)
^oncedimus anliquam eorum Jconsuetudinem (6) legis vi-
:em obtinere : ila lamen , ut ubi scientes litteras inventi
uerint , seplein tesles ( quos ad teslimonium convocari «.a ccu.a esi in
lecesse esl ) adh.beantur , ut unusqaisque pro sua persona Sine die , et con'sule
ubscnbat. Ub, (7) autem non inveniunlur litlerali , se-
.(em (8) tcsles el,am sine sciptura testimonium adhiben-
cs admitti. Sin autem in illo loco minime invenii fuerint
^tem testes : usque ad quinque (9) modis omnibus testes
<lliiberi jubemus : minus atitem nullo niodo concedi-
ius (10). Si vero unus, aut duo , vei pluics fueriut litie-
ai, , hceat eis pro (,,) ignorantibus htteras , pra^sentibus
imen subscnptionem (i2)suam interponere : sic (,3) ta
(1) Rusticani , Haloand.
(2) 55. Eclog. l. 2. cap. ult.
(3) In agris pauci rtpciiunfur scribcndi periti. NovelL nZ.
9- »'m. Ha:c uutem.
(4) Qtios G.»ci ypdfjitxuTos i^t^xtivm vocant 35. Eclog. 2.
uu. ct uijr. sctentts liueras dicuntur.
(3) Pulo hanc constitutioncm non tantum pertinere ad ipsos
JSUC08 sed ad cnes , si furte de scripto rnri testari voluerint.
W Lonsueliido RiisUcorum viccm Ugis obtinct.
(7) I'"'.! in agiis , in itincibus. Leo iVo..e//. 4i. JVoi^cll. i3.
ym. in agns vei itincribus ties tcstcs sufficerc ait-
(») in teslamento rusticani nuncupativo scptcm tcstes rcquiruntur.
(9; Huslican, scrij.to testari possunt quinque tantum teslibus prs-
•uunus , si plurcs baberi uon potcrunt.
f M^ rlf^V""))"", '■"I.'"Vi"'' contagionis tempore. l.S. supr. h. u
mal-i possunr '" ^ ^" '"''^"'^''^ ^Snaros testameuta con-
(.2) Subscriptionis neccssilas x<:mx%^i,%\. constiuitione LeonisLi.
(.lo; JD. £,clog. 2. cap. ult. ^
[li] DjTt^S^^Ts '" '""' ^'"^^" constitutioneu,.
(.6) Dcportati insfitutio babetur pro non scripta.
,( .) Pcrcgnnus ^cres .n.titui non potest , ut lc , et l. 6. §. 2.
J \ ■lu S- J^-J/- de in jus uoc. 1. i. f 2. et 3 ^r de
I. L.st. defidcic. hered. Addanfur et b^c , Pcre^riuos babfta;
sse qu. nou c.vcs Romani cscnt. vide /. 6 § 2 7/. 7o^
'^«- 3 A In 1' ,'■ ^■■/••^- "^'•./«•"- i- •• $• hi quib. 2. Jf. de
"cg..uus'ir ,t,r "" --f -^i- -^'d.fum t pr.fore^ qui
crrerini in i,; J' **• Jf- de oris. lur. ciefcnmi
ivca^c.";; a" .'l": -quun.ur, diHcrctnt a civ.bu/. Infcr soio;
^ « lcsfan.Xc?vi P ''''"^ "'"'"^" "'' ' ""''^^ pcrcgrinus ni.
taxat testamonta rata Roms habebantur , arg. l. i. iT ad l Falr
c ^nr-u/p".^ r t^ j.>u^t. nupf... pr'lnsut.-% Zpt.ct:
cubmae. Llp. tu. 5. Boet. ui Topic. Gic. Senec. 4. de bcLf 3=i
'r TTrT^'''-- '"'• '"'^ ''■ ^«'- ^^^"^^- j- p^-ar„s. 7.
10.^. b.^. deinju. woc. solennis per nexum abalicnatio Cic
in lopu: praEscnplio anlc Just.n.anum tamen , ct q.udem ex ve'.
te,x dla scn.entia ac rcgula , ^d.ersus hostcn is erat pc.^.rTnur^
ceterna auctontas esto. Cic. ,. offic. soli cives militahint f.Ti
In J,'^'"j P"''- ^'^'^^^'•il^"^ caedi non pot.rant d in cruocm
aSi. Act. Jpost. 22 i^ers. 2D. Cic. 5. f^er. bonores tcrcbant soli
cives. . BurbariusJ. ff. de ojjic. Prat. suffra^ia fc.xl a.U. topi
utebanlur. diM ad /. 32. ^^: de jur. Jisc. ac pr^testa. ,. Macrof
b Praenom.niJuis ct.am carebant percgrini , quse tum dcmum , cnm
in civitalcm adsciscebantur , assjmebanf. Cic. i3. epist ad Anic
imde gentihlia quoque Roraanorum nomina peregrinos usurrare vel
tuit Ciaudius, cl civitatem Romanam usurpanfes in campo Esrruili-
no sccun percussit. Suet. Claud. 25. permagni interesse existimaD*,
ad dccus ct ornamcnfum civitatis , nominum socict..te perc-riuo»
Ro.nan.s c.v.bus jungi. His adde qu^ de percgrino dixi ad XJlp. 5.
5i. ». Flacet et hoc addi ex Cicer- .. affic. Pereciiui et incoK-e cf-
licium esse, ndnl prDetcr suum ncgotium acere , ^nihil de alio iu-
quirere, m.n.mequc in aliena Repub. curiosum c-^se. ct i de orat
lex peregrinum vetat in murum asccndere. Pe.cgrino iubemur dar«
vel vendere, ut coraedat , Deut. 14. ^ers. 21. Jubebantur ct Jmlai
eum non contr.stari vel affligtre, Exod. 22. 23. ncc convicio alli-
ccc: qu.nimo jubebantur eum diligcre. Lc^-it. 19. t-crr. 33 et cir-
cumc.dcre, cup.cntem Judc^um fieri. Exod. 12. In Ital.a raro s,y
scepti , nisi jus bosp.tii prius babuisscnt ; unde nec ab Evardro
Hcrcules susccptus csf anfoquam mortc Caci virtutcm suam pioba.s-
set. Serv. jEneid. 8. PrKtoxta uti non poterant. Macrob i Sa.
turn. 6. ncc toga , vide Suet. Claud. i5. honorcs tameu cis habi-
t» , si pop. Romanus eorum opera usus fuisset. Z/v. 22 et 2-'
Consulcs et.am quidam fact.. 7. Plia. 43. ubi dc Cornclio PVbo'"
ct in Scnafum allccti. Sueton. Jul. 80. Pcfux spccies efiam fuit .n
percgr.n.tafem redigi. Suet. Cluud. .6. et ib. Hodic percerin. 1«.
sfal. ct .nfostat. apud nos borcdifatem suam ad scripfos hercdes
vel agnafos aut coguatos transmittunt. Aulh. omues pereerim infr.
ccm. de success. r o • j
(18) l. 73. infin. f. h. t.
(«9) /• 78. 79. et So.J-. h. t. /. 95. /. ,Go. jf. de rtrh. ti^i^,
74
586
LIBER SEXTUS
De errore testatoris in persona heredis.
3. Imp- Alexawd. A. Vitali militi.
CUm proponas Alexandrimi ec^uitem testamento primo
loco Julianum , uL (^i) ll.bv.rtuin suuni heredom in-
sliluisse , eique substiluisse liis verbis , Quod si ex aliqua
causa prinius heres hereditateni nieani aclire nohicrit (2) ,
vtl (3) non poluerit : tunc in (4) hcuni cjus secundutn
hcredeni suhstiluo Fiialein : post mortem aulem testatoris
Jiilianum seivuin communem (5) fuisse defiincti mililis ,
el Zoili Iralris cjus apparuerit : an tu ex substilutione ad
mil-taris
ta est. PP. 5. Kal. Ociob. Corduno A. ji. et Pompeu.
^O CoJJSS. "2.^1.
De institutione facta animo compensandi.
6. Impp. PiuLiPPUs A. et PniLippcs
C. Antonino.
SI compensandi debiti graiia uxor maritum fecit hcre-
dem : desiderio tuo pr.eler porlionem h°reditatis debi-
tum (i3) [ quoqu'i ] restilui poslulantis , uon tanlum
„....„... , volunlalis "((i) est qurstio. Nam si credens eum juris severilas (14) , veruin etiara defuuctae yoluntas re-
proprium , et suum libertum heredem instiluit , nec per fragatur. PP. 12. Kal- Mart. Pa,*:sEME , et ALBijfo
eum ad alium quemquam heredilaiem perlinere voluit , Cokss. 2^7.
extilit conditio subslitulionis : tibique liereditas dclata De adoptato in locum fratris.
est (7). Quod si verba substilutionis subscriplae ad jus
retulit , ut si nec per semet ipsuni alium fecisset heredem 7. Impp. Diocletiam;s , et Maximiasus
( potuit (8) enim , quamvis jubente domino , nolle adi- AA. Zmoni.
re ) iia demum substitutus vocaretur : si tamen paruerit "[V[Ec (i5) apud peregrinos (16) fratrera (17) [ sibi ]
domino , et adierit , substitutioni locus non est. PP. 6. il quisquam per adoptiouem facere poteral. Cum 151-
Kal. Maii , Maximo 11. et iELiANO Conss. 224. tur , quod patrem luum voluisse facere dicis , irrilutn
4. Imp. GoRDiAjNUS A. Ulpio. sit , porlionera hereditatis , quara is , adversus quem &up._
SI pater luus eum quasi (9) flilium [ suum ] hercdem plicas , velut adoptatus (18) frater hcres institutus tenet ,
inslituit , quem falsa opinione ductus suum credebat , restitui [ tibi (19) ] P'"'^ses provincia} curas habebit. PP.
3. JNou. Decemb. 1)iocletia^'0 n. et x\ristoeulo Coi\ss.a85.
Pe c.illegiis.
8. lidem AA. Hadriano.
COllegium (20) , si (21) nuiio speciali (22) privilegio
subnixum sit , hereditatciu capere non posse (23)
dubiura ncn est. Pi'. 10. Kal. Juu. ipsis iv. el 111. AA-
opi
non inslituturus , si alieiium (10) nosset , isque postea
subditus esse ostensus est : auferendam (11) ei successio-
jiein , Divornm Severi , et Antonini plucitis coulinctur.
PP. Pridie Non. Octob. Pio , et Pontiako Co^ss. 289.
■5"^ uxor nominctur affinis.
5. Jdem A. Cassiano.
On uleo minus uxor tua jure heres videtur instituta ,
quod non uxor , sed afjmis (12) lestauieuto nomiua- Co^ss. 290.
(1) XJbi quem quis institiut ut libcrtum , non alias instituturus
«i is libcrtus noii sit , onuiino inutilis institutio est. l. 7. supr. de
te.st. milit. vide Cu)ac. 17. ohser^. 21.
(2) SuLstitutioiiis vulijaris non pnpillaris lieec vcrha sunt. vid.
Cujac. 17. obsei^. 21. ad hos enim diiwS casus porrigitur substitu-
1io vnlgaris.
(3) Substitiitio vulgaris si liercs non erit , intelligcnda est , si
notuirit , vcl iion potuerit , ut hic : vide tamen cxccptiones duas
apud Soc. irg. .386.
(4) Tc ut libertum meum heredem institui , communis eras :
num rccte institutus es ? Si te ut meum certa opinione institui ,
non recte : si ut coinnuinem , rectc institui.
(5) /. 37. §. 1. Jf- dc legat. 3. vid. Cujac. 10. obs. ^o.
(G) Puta utrum instituturus eum fuerit , si scrvum commu-
nem nossct.
(7) Libcr non est , ncc institutio valet. /. i3. §. 3. jff^l de te-
sta/n. milit.
(8) Imo non potuit. /.2!. iiifr. dc jur. delib.
(9) Institutio fticla dc aliquo tanquam de filio , cum non sit
filius , babctur pro non facta. vid, /. 5. supr. de testani. adde /.
9. ff. de licred. iiistil.
(10) Id est , supposllilium. l. ^6. de jure Jlsci.
(11) Non a fisco : sed ab heredibns ab intcstato. /. cum tahulis.
i^. Jf. de Jiis qum ut indignis. quia falsa opinione tcsfator instituit.
(12) Inslitulio nou viliatur , si uxor appelletur adfinis. addc l.
/|. /. b. supr. de testarn. merito : inter virum enim et uxorem
eoui-lituilur quasi qusedam affinitas. /. 8. Jf. de condict. cau-
sa data.
(i3) Alind crit si quid rclicfum fuerit debitori non compensandi
debiti aninio. /. 7. supr. de neg. l. 6. supr. de hereditar. act. L
7. infr. de bon. uulor. jiid. vide /. S5. Jf. de lcgat. 2. /. ii. ff.
ad legem Falcid. l. 20. J^'. dc coiid. inst.
(14) Lcgis Papiae , qua; vctat conjuges inter se ex teslamento ca-
pere , nisi comptnsandi causa. Cont.
(i.5) AJs^tpoiroaoc iion admittitur : nc quidcm inter extcros. Nam
.idopfio natiiram iniitatur : at nemo sibi fratrcm gignit. Ponc , Pe-
rcgrinum ( qui mihi natuia fratcr non crat ) hcrcdcm institui sub
fratris noniinc , hcredem j)ro])ttrca nou facio , qiiod fratrem ajipel-
layi : (juum lcx factam pcr adoptioncm fvatcruitateui prohilieat.
Synops. Basil. 35. tit. i3. c. i5. et ibi Scholiast. Qa\i si fac-
grinum , mihi tamen cognatum adoptavi et hercdem inititui.' ScLj-
liastec, itlo loco notat , valcre adoptionem et instUiitioneni. Quia
si adrogavi qiiasi frafrcm el hercdc in iustitui? institutio non valcl
ita ut hujusmodi adoptio et instilutio possit per iibcros adoftaDtis
revocari. Syn. et Scfiol. illo loco. licet tamea , fratris noniin--
adjccto , instituere eum , qui noii sit fratcr ; euin dcniquo qoem
fraterna charitate dihgo GriBci ibi. l. 58. §. \.ff. de hered. imt.
Cffiferum ut ad »K^Ki^ovoi,'»v revertar , earum rcrum numero hi-
befur , quje ficri ncqueaut aut non soleaiit , unde et matrimoniaui
non impedit , adoptio enim naturam imitatur : at nenio siU tta|
trem gignit. 4. Harmen.' 6. §. 20. t
(16) nxfla To7? i|4i p^uni oiKZa-i apud eos qui e.xtra Roruam ha-
bitant. Synops. Basit. 35. tit. i3 c. i5. ct 0. Harm- »• J- >«•
(17) Adoptari nemo potest ut fratcr. vid. /. 14. in fin. '^r.^
fidcicomm. potest tamcn quis ita hcres institui , ut nomcn taraili»
et arma seu insignia ferat. Papon. 10. Arrcst. 1. $• >^- ^"*5. '
7. /. 63. 5. ^o.ff. ad dC. Treb. l. 19. 5-6. ff- '^'J"^- ,^'';
7. ad Attic. 8. et 8. famil. 26. et lih. off. ubi dc M. Jatrro.
Suet. Julio 83. et Octcn-io c. loi. Ovid. 16. 31etamorph. Uioa' 4^-
(iS) Institutus ut frater a fratre errante , iccte non est insUlu^j-
(19) Et ita non applicatur fisco poitio ejus quem ut fraUtm -
so in.stitui , ut hic. apphcatur portio cjus quem ut fihum t-uio •
sfitui. Cur? in filio indignitas est qui supposititms cst : m ua i
non est.
qui suppos
m »-oi, .... ... „
(20) Collegiis illicitis hcreditas relinqui non potcst: iiucius , p.
ta Judffiorum. /. i. supr. de Judais. Christiauoruin enim coueg^
iicita. /. I. supr. de sacr. eccl. his adde qua: notavi ad l. 9' JT
de mort. caus. l. 1. ff. de reb. dub. l. 3. ff. dc collegiis. ^
(21) Vide quas scripsi ad /. i. supr. de sacr. ecct. l- • .'
quod cujuscunque unii-ers.
(22) Sub. Principis. disi l. i. §■ i-ff- R-^od cujascuJique uii-
i>ers. Ouid Hcituni coHtgium ? vid. /. 26.^. ad SC ■''\ •
niori dicunlui
(23)^Fieri possit ali-jqliiu temporis decursu , ut universa pen.
pa:
coll
.ganorum bona collegiis adquircrentur. Nec emm niori.
llegia. /. 76. ff. dc jud. hiuc apud Gallos jus Amortuat.onis
'.mortissement , introductum , de quo vidc Papcnem i-
14. oundem 3. 'i\'or,jr. c. dcs admoitissement. PccLiuiu w
i-est
iract
de atnortizatione bonor.
CODICIS riEPETIT^ PRiELECTIONIS.
587
De instilutione , cum quis morietur.
9. lidem AA. et CC. Julije.
EXiraneum (i) eiiam , cum [ quis (2) ] moreretur
heredera scribi [ sibi ] placuit. PP. 16. Kal. IVo-
vemb. Sirrnii , AA. Conss.
De his , quibuscum factio teslamenti non est.
i3. lidem AA. et CC. Asclepiad».
jlVTEque (3) per se heredes institutos , quibus hoc con-
J 1 cessum (4) non est , neque per servos jjroprios he-
reditatem possc quacrere , juris dictat ratio. S. 16. Ka-
lcnd. Seplembr. Sirmii , CC. Cojnss. 293.
De ignoto testalori.
\\. Impp. TiiEODos. et Valent. AA.
Hierio P. P.
EXtraneum eliam penitus ignotum (5) heredera quis
instituere polest. Dat. 11. Kal. Mart. Constantinop
|.^£LicE, et Tauro Cowss. 428. ^'
De civilatibus.
12. Imp. Leo A. Erjthrio P. P.
rfEreditatis (6) , vel legati (7) , s^u fideicomraissi (8)
LX aut donationis titulis domus , aut annons civiles
ut qu^hbet ajdificia , vel mancipia , ad jus incljis ur!
I» , vel aiterius cujuslibet civilalis pervenire possunt. Dat.
Kal. Mart. Marxiaiso , et Zenone Conss. ^(jg, '
De institutione ex re certa.
i3. Imp. JusTiJviANUs A. Mennae P. P.
QLoticns ceiti quidem ex (9) certa re (10) scrinti sunt
heredes , yel ccrtis rebus pro sua instit.itione con-
tenti esse jussi sunt, quos legatariorum (i i) loco lia-
bcn cerlum est : alii vero ex certa parie , iel sine par-
te , qui pro veterum legum tenore ad cerlam unciarum
institutionem referuntur : eos tantummodo ommbus here-
ditanis (12) actionibus uti , vel conveniri decprnimu^
qui ex certa parte , vel sine parte scripii fi.ermt nec
aliquam demiuutionem earutidem aclionuin occasione he-
redum ex certa re scripiorum fieri. Dat. 8. IJ. Api-:!
Conuantimp. Decio ^ , C. Coks. 629.
De verbis , Sempronius Plotii heres esto.
i4' Ideni A. Joanni P. P.
/^Um in libris Ulpiani , quos ad Masurium Sabinum
V-i scnpsit , tahs species relata sit , hanc aperlius expe-
dire nobis visum est. Quidam testamenlum iaciens ita in-
slituit, Sempronius Plotii (i3) heres esto : Veleies quidcm
existiniabant , errorem nominis esse , et sic institulioneia
valere , quasi teslator Plotius noininaretur , et Sempro-
niura [ sii,.i J scripsissel heredem. Sed hujusmodi senten-
tiam crassiorem esse existimaraus : neque(i4) enim sic ho-
mo supuius (i5) , imo magis siultus invenitur , ut suum
nomen ignoret : sed si (iG) quidem ipse testaiur Plotio
cuidam heres extilit : manilestum est sibi Sempronium ~
heredem insiituisse , ut per mediara ipsius tesialoris per-
sonam Plotii iieies efficiatur. Et hoc argumenlaiuur ex
atiqua (17) regula , quas voluit heredem (i8) lieredis ,
L testatons ] csse heredcm. Sin aulem niliil tale factuiil
hercditatcra
0) Extraneus ita potcst institui , cum morietur , ut hic ■ ai
ilis ir' """^ inslitutio praeteritioni oK JoDgam moram si-
d .ti nnr, -^' ""''• '"''• ^^ '^'"' "°^t's ''ari nor, potcst ,
o le t ' P^f, ,.'!"'"^""'"'^"n q^am moriar , tacite in diem confcrrl
l'au8E ci£\ ^^^^'"'\ ^"°' ''^0'icris, ut hic , et ifa sjepe fit ,
''• '• /• /7- /. '9^.J. de reg. jur. vide Cuj. 3 "
(3) Hcres esse prolubitus , nc q^.idcm pcr icrv
gmrcre polcst. Synops. Basil. 35. tit. ic. ,8
• ht i 1 q;" capcrc „on potost , pcr alium non potest. l. 3i.
■ ''• '■ S- 4- Jn.it. (ie her. qualit. ^
(a; Hasc Icx dcprompla cst ex / ult /^ t;. ^ 1 •- » »
.ntdtri?"'- ^"«- '■ ''■ "»"""•« s.°i «lici; 'b i2™s
o'S? J'";"''^ «li°l"i 1."««'-« polest , olim „o„ p„,„,,t. TJl.
P limde. Meuocb. >n uuct. de adip. heyl Ji mcdio 4.
tmm. 1^4. Alu , partim hercdis , partim ligatarii. Bald. ad l. 33
Jf. h. t. Ahi putaat , (juod ad rcm ipsam attiuet , habi-ri pro k'
gatario : idcoquc Falcidiam pati , neque ei remediiim compctcre /.
ult. mfr. de edict. Di\>. Hudriani. Volunt ctiam emu non tciieri
creditonhus hercdilariis , nisi testator eum heredibus sequavcrit
rdium \ero institutum in re certa haberi pro herede : ut non lo*.
sit quasi praitenlus rumpere tcstamcatum. vide Grassum lib. sent.
y fie.red. qucest. 3.
(10) Rorum hcres institui potest. /, 35.^: h. t. l. 16. §-2. ff;
ad SC. Trehell. j m'
(11) Lcgatiim , et institutio particularis . ciusdcm natur». vitk
Papon. ao. Ancsi. i. 5. 8.
(lO Vidc /. ult. supr. de hered. uct.
(i3) Et ita c^tranei. /. 76. $. i. jy. de lcgat. 2. Duohusmodj*
haec verha intelligi possunt,
(i4) Stupiditatcm magis rcprobari , quam nimiam subtilitatfm
hiiic coUigit Tiraq. tract. de pcsnis cuusa 12.
(i5) Siipinus ita uuUus cst , ul nomen suum ignoret. ut hic et
infr. h. t. unde fatiius prafsumitur qui in proprio nomine crrat :
ct cx tali cnore fatuitas pra.'sumitur , ut hic. Ladcm cst ratlo »i
qiiis crret in nominc filii : cum cense.nur eadem persona. /. uli.
Iiifr. dc impub. ct aliis subslit. Alias ciror in uomine , co^ncm.-
nc ct agnomiiie proprio non vitiat . si constet dccorpore. t. si in
nnmine. 4. «</.?•. de testam. Su].eriorihus tainon exemplum Geor-
gu Trapcziintii addalur , qucin morhi aspeulate proprii nominis
ohsitum rcfcrt Jovius in cjus liia.
(16) Prima superioris formuI;e interpretatio : Scmpronius Plclii
hcres esto : Plotii , puta cui' suocessit tostalor. Si ita iiistitutio in,
Itlligi potest , cnl vahda , quautumvis iinpropric vcrba accipiantur
(17) Antiqua rcgula. ^
(18) Horcs hcrcdis mci.mihi cst heres. /. 7. m fin. ff. de adq,
ycl omitt. hered. vid. /. 194.^: dc reg. jur.
5 88
LIBER SEXTUS
est , supervacuam et inanem Imjusmocli instilutionem es-
se : nisi (i) prius herede Plotio sibi instituto , sic adje-
cerit , Scrnpronius Plolu heres esto '. tunc etenim existimaa-
dum est eum dixisse , si non Plotius heres sihi fuerit ,
tunc Scmpronium in lotum partcmve Plolii ex substitutio-
ne vocari ; ila ut ex (2) consequenlia verborum Plolius
quidem inslitulus , Sempronius autem substitulus inveuia-
lur. Sin autem , ncque ipse testator Plotio heres extitit ,
neque (3j Plotium lieredem anlea scripsit , et sic Sem-
pronium Plotio heredem esse voluit : nuilius esse momenti
lalem institulionem , cum non (4) est verisimile , ia
suum nomeii [quemquam] eri-asse. Dat. 3. Kal. August.
post consulatum Lampadu , et Orestis VV. CC. 53 1.
T I T. XXV.
DE INSTITUTIONIBUS (5) ET SUBSTITUTIO-
lUlIiUS , ET HESTITUTIONIBUS SUE CONDmoNE
FACTIS.
De conditione nuptiarum.
I. Impp. Severus , et Antoninus AA.
Alexandro.
C^Um avum mafernum ea conditione filiam tuam here-
i dem inslituisse proponas , si (6) Anihylli filio nu-
^jwisei, non piius eam heiedem existere , quam conditioni
paruerit , aul Anlhj Ili filio recusante (7) , matrimonium
impeditum lueiit , manifestum est. PP. Kal. Octob. A-
MUi.l»0 , el FnOJNTONE CONSS. 200.
3. Imp. Antokiisus A. Cassiae.
COnditioni (8) sub qua testamento matris tuse (9) he-
res insliluta es ^ si non paruisti : locum habet substi-
lulio. Nec enim videri potest sub specie turpium (lo)
nuptiarum viduitatem (iij tibi indixisse , cum te /?//o (12)
sororis succ consobrino tuo probabdi consilio matrirnonio
jungere voluerit. Nec exlraordmario auxilio indiges: cum
ex iiis [ precibus , ] quas libello complexa es , declare-
tur , noo (i3) per eum stetiase , quommus supreraae vo-
luntati mairis tuae testatricis satisGeret, PP. 8, Id. Mart.
Romce , Anto.ni.no A, iv. et Balbimo Conss. 214.
De conditione emancipationis.
3. Idem A. I\Iaxentio et aliis.
SI matcr vos sub conditione (i4) emancipadonis hered^s
insfituit , et prius quam volunlati defuncta: pareretur ,
sententiam [ deporlationis (i5) ] pater meruit , vel aliter
defunctus est : morle ejus, vel alio modo patria potestaie
liberati , jus adeundae hereditatis cum sua causa quaesislvs.
S. Prid. Kal. Maji , Saiuno et Anulino Conss. 21^.
De Jlliofamilias , imtituto a patre suh conditione
casuali , ^e/ poteslativa
4. Imp. AlexAnder A, .^miliano.
SI pater filium , quem in pofestate habeijat , sub con-
ditione , quce (16) in ipsius potestate non eral , here-
dem scripsit 5 nec in defeclum ejus exheredavit , jure te-
sfafus noa videfur. •]• Cum autem trans mare et longe ti
agentem sub hac conditione heredem scriptum esse dicas ,
si (17) in patriatn , quce in provincia Mnuritanice eral .
regressus fuiises ; uec exherodafum te alleges , si (18) lu
eum locum non re lisses : manifesfum est multis casibus
non volunfariis (19) , sed fortuitis eveuire poluisse , ut
eam implere non posses : et ideo adire hereditafem no»
prohiberis. PP. Kal. April. Juliano u. el CRisPiho
CoNSS. 225.
(i) Secunda superioris formulse interprctatio. Plotium lieredem
institui : raox adjeci , Scniproniufs Plotii heres csto : eo casu Sera-
pronius Plotio subslitufus intelligitur.
(a) Ex conscqiienlia verborum ducitur intcrpretatio.
(3) Tjbi non cst institulio , ibi nulla est substitutio,
(4) Won est verisimile ia suum nonicn quenquain errare. Supr.
h. t. verisimilia quae non sunt , non atlcnduntur , nec admittuntur.
l . ull. ff. quod melus causa.
(5) Id est , de couditionibus institutioni ct substitutioni adje-
ctis. Iiifr. vid. L. 28. ff. 7.
(6) Vid. Cujac. 17. ohs. 21. hujusmodi conditio mixta e$t :
•St Anthytti flio nupscrit.
(7) Z. I. infr. de his , quce sub modo. l. 3i. ^T de cond. et
dcmonst. Conditio babetur pro iraplcfa , quoties per cum , cujus
intcrcst impleri, statur quominus implcatur. l. \Q\.fjf.dereg.jur.
(8) Conditio bscc fuit , Si Tilio sororis mece flio nupserit.
(9) Adde l. 3. ^. v.ff. de hered. inst.
■ (10) Honestae comlitioiii heres ni paruerit , substitutus adraittitur.
(11) Viduitatein indiccre videtur , qui sub conditionc turpium
nuptiarum lcgat aliquid. /. 63. J. i.ff. de cond. et demonst.
(la) Nuptiae inter consobrinos permissae , u« hic. el I. 19. supr.
de nupt. Sobrini filius TpitrtlaJsAcpjj- Qi"?e a matre scripta cstberes
sub bac conditione , si consoln-ino nnpserit , omnino conditionem
implere debet. Non cnim turpcs hx nuptire sunt , nisi forte pcr
ipsnm stcterit , quomiuus fiat. Synops. Basil. 35. tit. 12. c. 3o.
(jS) Aide /. i. infn. supr. h. t.
(i4) Conditio hKC fuit , Liberos meos heredes instituo , si pater
cos emancipai'erit , vel cum sui jia-is- erunt per emancipationcm ,
i>c.l in tcnipus cmancipalionis. 1. ult. infr. de don. qua: suh modo.
l. "^o. ff. de cond. ct di-monst. Paul. l\. scnt. 1. 5- '^.
(i!^) Emancipalionis conditio locum babet patre deportato , vrl
inortuo , ut, hic , et /. 44- J}- <^<^ 7"'"'^ G^'^** ^^ ^ coaljra j Couditio
emancipalionis per mortem patris locum habet , filio a palre eman-
cipato. l. ii.ff. de leg. 3.. /. i^. ff. quando dies legat. Paul. 4,
sent. I. 5- 12. Conditioni salisfit per cequipollens. adde /. 22. ftr
sic. Brasidas. ff. ad SC. Trebell. Morte patris quis eraancipatur
vide /. 29. §. 5. ff. de lib. et poslh.
(16) Filius institui nou potest sub alia conditione quam potcsta
tiva. l. ^.ff. de hercd. inst. l. SZ. ff. de cond. et demomt. l. -va
§. 4. vers. eristimo. ff. de bon. libert. Igitur tilius non poteit ht-
res institui sub conditione casuali vel mixta , nisi sub coulrarn
exheredetur : alioquin testamentum est nuUiim. ut hic. adde /. <;
ff. de injusto. l. Lucius. 83. in verho , nuUius est momenU.J.
de cond. et dcmonst. Verum hanc legem bodie corrigi , ut "li»
conditio rejiciatur ad legitiraam usquc filii et valeat testamentum.
Glossa et Bart. hic notant. argum. l. quoniam. 32. /. scimus. au.
5. cum autem. supr. de inoffcioso. Gloss. in l. suus. 4- "] '
constat. ff. de hered. inst. et hanc sententiam Bartolus ait es>«
communan , ut et Alexander Jacobinus de S. Georgio ter lU ]«•
dicatura fuisse refert. Idein tenet Ripa in rub. ff. de vulgnn- t5c
iiedict. in cap. Raynucius. 16. in i'erb. reliquit. num. a5. exV
dc testam. Beraardus de Luco reg. 727. Rodericus Su.ircs m iie
petit. d. l. quoniam in prioribus 32. Montalvus in Glossa /«£•• 9
tit. 4. part. 6. Contrarium tenct Decius hic et Corrasius m ruo
C.de imnuh. Sed tainen Ducnazius reg. 368. refcrt Glossas c
imput
Bartoli opiniouem comrauniorem esse.
fuerii
(17) De institutione his verbis facta , Siin patriam regressajue
(18) Nam et hoc adjici potuit , Si iu hunc locum reateru
cxheres esto. . nlateB
(19) Potestativa conlftio , voluntaria : Casualis extra voiuniaic^
posila , pendet e;s. eyevitu , vel fortuna. Mista , qus parUm ex ^
luntate , partira ex c.isu. /. ult. infr. de necessar. l- «"• )• ^
infr. de caduc. \
CODICIS REPETIM PRiELECTIONIS.
Z?e condilione divorlii.
5. Impp. Valer. et Galliew. Maximo.
569
3 EpreheDdenda tu magis (i) es , quara mater tua :
A. IlJa enim si hcredem te sibi csse vellet , id , quod
t iriutile , matrimoniuni te dirimere (2) cum uiro , non
ueiet : tu porro yoluntalem ejiis divorlio comprobasti.
porluerat autem , etsi conditio hujusmodi admitteretur ,
a:ferre (3) hicro coucordiam (4) maritalem . Enimve-
cum boni (5) morcs haec obsorvari velent : sine ullo
muo conjuuctionom (6) rctinere poluisti . Redi (7)
tur ad maritum sciens heredilatem matris , etiamsi re-
.'ris , retenliiram (8) : quippc quam retinercs , licet
arsus ab eo non recessisses. PP. 12. Kal. Decembr.
iLEiiiANO IV. el Galliiiio 111. AA. CoNSS 258.
De condilione disjunctiva. De tacita conditione , si
sine liberis decesserit.
Graeca conslitutio Jdstinuni.
6. Idem A. ad Scnalum.
'I Eneraliier sancimus , si quis ita verba sua composue-
I nt , ut edicat , Si filius , vcl filia inteslatus (9) ,
inteslata , vel sine liberis [ aut sine testamento (10) , ]
sine nu/Jtiis decesserit , et ipse , vel ipsa liberos su-
ent , sive uuptias conlraxerit , sive testamenlum fece-
, lirnuter res possideri , et non esse locum substitutio-
eorum , vel reslilutioni. Si enirn nihil ex his fu
secutum , lunc valcre
oa tesiamenli reslilui
•us videatur certo subslitutionis ,
cludi. Cui enim fercndus est intellectus , si faisilau te-
nentum quidem non fecerit , posleritatem autem Jia-
rit ; propter hujusmodi verborum angustias liberos ejus
n pcne huclu palerno defraudaii ? Viam itaque im-
lu obstruentes , ut ne quis alius deviet , hujusmodi fa-
Jiis seucliouem : et hanc logem in perpctuum valituram
icnt
condilionem , et res secuuduru
, iit incerlus successionis morientis
vel restilutionis fine
ucimus, tam palribus (piam Jiberis gralam:quo exemplo et iu
in aliis personis , licet extrauece (11) sint , de quibus esse censemus , ne , dum niiuia utimur
hujusmodi aliquid scriptum fuerit , medemur. •]- Cum au-
tem invenimus excelsi ingenii Papinianum in hujusmodi
casu , in quo patcr fiJiis suis suljstituit , [ nulla ] libero-
rum ex his procreandorum [ adjectione ] habiUi oplimo
intellectu disposuisse , evanescere (12} sabstitutionem , si
is qui sulwtitutione priegravatus cst , patcr efficiaiur , et
Iiberos sustuleril , intelJigentem non (i3) esse verisimile ,
patrem , si de nepotibus cogitaverit , talem fecisse substi-
lutionem : humaniialis intuitu hoc , et latius et pinguius
inlerpretandum esse crcdidimus , [ ut } et si quis natufa-
les (i4) filios hal^et , et partem eis reiiquerit, vel dederit
usque ad modum quem nos statuimus , et substitutioni
eos subjugaverit , nulla liberorum eorum menlione facta
et hic intelligi evanesccre substitutionem , liberis eam ex-
cludentibus , et inlellectu optiino his , qui ad subslitutio-
nem vocantur , obsistente , et non concedente ad eos eam
partera venire : sed (i5) ad filios , vel filias , nepotes, vel
ueptes , pronepotes, vcl proneptes morientis transmiltente ,
et nou aliter substitutione locum accipiente , nisi ipsi li-
beri sine justa (16) sobole decesserint : ut (i^^quod inter
justos liberos saucilum est , hoc et in naturales filios ex-
tendatur. f Quae oinnia et in legatis (18) ,et fidcicom-
missis specialibus locum habere sancimus. Dat. 11. K.al.
Augiisti , Constantinop. Lampadio ct Oreste VV. CC.
CojNss. 53o.
De condilione vii>o testatore , vel post mortem
ejus impleta.
7. Idem A. Joanni P. P.
CT quis heredem scripserit sub tali conditione , si ille
^ Consul factus fuerit, vcl Prcctor (19) ; vel ita filiam
suam justituerit heredem, s/ nupta fuerit : y\\o (20) aulera
testalore vel ilJe Consul processerit , yel Praetor fuerit fa-
ctus , vel filia ejus nupia fuerit , vel adhuc vivo testato-
re Consulatum quidem , vel Prffiiuram ille deposueiit , fi-
lia autem ejus [ a marito ] diverterit , omni veterum du-
bitatione explosa , sancinius , quaudocunque impleta fuerit
, sive (21) vivo eo , sive morlis tempoie , sive
mortem \ conditionem videri esse completam. Quod
, et fideicommissis et liberlatibus obtiuendum
circa hujusmodi
condilio
post
legatis
) Qm fact gravius pcccat qnam qni j„bct.
•0 r.,nin°I *" ', ** " """•'■«« diWrlcru. CoiuHtio divortii ,
ut Cim .lV\ r ''H; "' ^- 8- '■" fin.j: d. usu ct halU. vC
Mt^ tmm uli Uati pubUcae , /. 2. §. 44. //: acl SC. Tort.
' infr.' d^ iTtZrt.''"^ ' ^" " '"'"'° "^'" diveitcrit. vide
\ Fril}'Tf ''''', ^""^"••dia maritalis pr.Tfcicnda .
i Id cs^ m\. '°'"'* '^"^" •^°»o^ "^«^•'^s non obligat.
t la cs[ , maUiiiiomuin.
) Honcslc.
libm^ v7? ""'"■ ^?'' "''^ ' 'l""'^ si intcstatus , vel
"i£T r,- '' .''V^^''-''""-"'*' ''^*^''°^ =^"'^'"'" ' tcstarnentum
^» si tantun n n^H c" '' ''""!" *-''"'" «^""''''ioncs dcfoccr.uit.
'itnlion a ° '^ ■'•■ ^''^^•"P'«'""^ conl.axit ? non cst etiani locus
^tivas Lit? ... V"l""-" ''■'""'"'' ^*^' ' '''''"^ conditio.Ks
^»'"»). 'Ea.',. r""i" '•■o"J""c"vam Et: idquc favorc li-
"es cond tionc^ ''''J"sniod. substilutioni locus non ciil , ni.i
;;;) jnclu^a supcrsnnt.
>) Uxc constiialio cxtcnsa est ad extraucos.
((2) Snbstitntio cvancscit , si is , qni subslitutione pisegraratns
^t , hbcros sustiilit. /. 3o. Infr. de fideicommiss. I. 85. ux fin.
JJ. de he<vd. inst. "^
. Q,^).Q"' extrancis patrem pra;fcrt , cius quoqi.c libcros piajfcrre
uitclligitur. ' -i ^ 1
(>4) Cajus Titio nalurali filio Scinpronium substituit ; Tilius li-
bcros logitunos suscepit ? noii est locus subslitulioni. Eri;o in sub-
slitutioiie facta naU.ralibus liberis post coruin luortcm ,"" tacita in-
tclhgitiir conditio , si dcccsscrint sine loi;itimi> libtris. ut hic.
'■ 43- Jj- de vulguri. ut co casu minus scriptum quam dictum vi-
deatur. /. 102. jf. de cond. et demonstr.
(10) Liberi patris fideicommisso gravati ,e\cludunt siibstifulum.
(i6) Et. ita naturalcs tantum libcri n.ni excludunt subslil.itum.
Quid si lcgitimati ? cxcludnnl. vidc Anesl. Porisiense apud Pa-
pon. 20. Jrrest. 3. 5. 5. iico cnim dillcrt lcsitimatus a Kgiiirao.
J<"'-,"^U^-^. addci. 77. S. x-i. Jf: de legat. 2. /. .7. 5. 4.
Jf. aci lyc Ireb.
(17) Jus conslitutum in libcris justo matrimonio procrcalis , in-
tcrdum ad naturalcs tantuin cxlcndi polcst.
(18) Hxc constitutio inlcgalis ct lidcicommissis etiam locum liabct.
(19) /. 3-}-jf- qiiando dics les;.
(20) SufHcit couditioncm casualem, vcl inixtam iroplctam fuisse
vivo lcslatore , licet implcta non duravcrit. /. 91. j"/j fin. ff. de
cvnd. ct demonstr.
(21) d. l. 91. /. 18.^ dc manum. test.
590
L I B E R
gensus snbtiliiale (i) , judicia lestantium defraudentur.
I3at. q. Kul. August. Conslanlinop. post consulatum
Lambad. et Orestis VV. CC. 53 i.
De institutione , secundum conditiones
infra scriptas.
8. Idem A. Joauni P. P.
SI lesiaraenlum ita scriplum inveniatur , Ille heres esto
secimdum (2) couilitiones (3) infra scriptas^ si qui-
dem nihil est adjectuni , nccjue aliqua condilio in tesla-
mento posita est : supervacuam (4) esse conditionum poi-
iicitationem sancimus , et testamentura puram habere in-
slituliouem. El argumento utimur , ([uod Fapinianus re-
spoudit (5) : Vicos Reipuhliccc relicios , qui proprios fi-
nes habebrint , non iJeo ex ficlcicommisso, minus deberi ,
quod testator fincs corum , ^et certaminis formam , quod
celtbrari singiilis annis foluii , alia scriptura se declaratw
runi promisil , ac postea morle prcaventus non fecit. Sm
autem conditiones quasquam in quavis parte testamenti
posuit : tunc videri ab inilio conditionalem esse institutio-
cem , et sic omnia corapleri tamquam si (6) testalor
ipsas institutiones eisdein conditionibus copulasset , quae
inlra conscripla> sunt. Dat. (j. Kalend. August. Coustcm-
tinop. post consulatum Lampadii , etOnESTis VV. GC. 53 1.
An in vulgari substilutione contineatur
tacita pupillaris.
9. Idem A. Joanni P. P.
CUm quidam prjegnantem habens conjugem , scripsit
heredem ipsaru quidem suam uxorem ex parte , ven-
trem vero ex alia parle , et adjecit , si non posthumus na-
tus fuerit alium sibi heredem esse : posthumus autem na-
tus impubes (7) decessit : dubitabalur , quid juris sit ,
tam Ulpiano , quam Papiiiiano viris disertissimis voluala-
lis (8) esse qua;:stionem scribentibus : cum opinabatur
Papinianus eundera testalorera voluisse poslhumo nato , e£
impubere defuncto , matrem magis ad ejus venire succes-
sionem , quam substilulum. Si enim suae subslantia^ par-
tem uxori dereliquit ; multo magis, et lucluosaru (9) he-
S E X T U S
reditatem ad matrem venire curavit. Nos 'itarpjc io h
specie Papiniani dubitationem resecantes , buijsiituiiout
quidcm iu hujusmodi (10) casu , ubi posthumus nai
adhuc impubes viva matre decesserit , respuendam e«
censemus. Tunc aulem lantummodo sub^litutionem a
mitlimus , cum postliumus minime editus fuerit , vel pc
ejus partum mater prior decesserit. Dat. 3. Ral. Au^u'
Constantinop, post consulatum LA.MPAUii,et OatSTis , V'
CC. 53i.
T I T. XXVI.
DE IMPUBERUM (n) ET AL!IS (12)
SUBSTITUTIOMBUS.
De partibus institutionis tacite rcpetitis in
substilutione.
1. Impp. M. iEuus et Anto.msus AA. Secaado.
CUm (i3) heredes ex disparibus partibu» instiluti ,
invicem substituti sunt , nec in subslilutioue (acta e
ullarum partium mentio : verum est , noa (i/j}aliasp2
les testatorem subslituiioni tacite inseruisse , quam qu
manifeste [ in ] instilutione expiessae sint. Dat. Ctir
11. et Severo Coass. 171.
De substitutione reciproca.
1. Impp. Severus, et Antoni.nus AA. Frontinia5.
HEreditatem quidem dehmcti iniestati filii delafam t
hi , dubitari non oportet : substitutio enim testamci
to patris facta , ad pubertatis tempora porrigi non potesi
quia ipso , et ah'is non (i5) ejusdem condilionis hered
bus insiitutis , et invicem substitutis , propter eorum pe
sonam , quibus in unum casum duntaxat substitui pl^s
etiam in filio idem debere servari , et ralio suadel ,
Divus Marcus paler (16) constituit, PP. 6. Kal. Augui
ClIILOiSE , et LlBONE CoiVSS. 2g5.
De culgari.
H
3. Imp. ALEXANnEu A. Achillae.
Eres instituta matris testamento , si successioneni i
lestamento omisisti , et ab intestato bonorum posse
(i) Subtililate judicia testantiura iiod sunt dcfiaudanda.
(2) H«c claiisola condilioiicm focit , si conditioues postea cx-
jmmuntur et adjiciuntur. Goih. Conciliat. liujiis leg. cum /. (juo-
ties. 5. tantwidem. ff. de hered. imtit. vide apud |iinschot. re-
spo?is. 26. iiuin. 9. Adde Everhard. consil. 2o3. nuni. fnal.
Guid. Pap. h. l. Ans.
(3) Etiariisi destiuata adjcctio conditionis teslaniento non inse-
«■ftur , testamenlufu non viiiatur. l. 77. in fin. ff. de legat. 2.
Accidentia omissa tcstanientuin non infumaiit.
(4) Imo non est supervacua , cum ita iustitutus hateatur pro
now instituto. /. 9. ^. ^- ff. de hercd. inst.
(5) in d. l. 77. infin.
(6) Knul inteiest institutioni immediate conditio adjiciatur an
in qua^is parte leslanienti puta inferiore : ita ut conditio iu fine
testamenti adjecla reddat inslitutioncm perinde conditioiialem , ac
si ab initio fuissct apposita.
(7) Dixi ad /. 28. sujn-. de inoff. $. 2. Inst. cle SC. TcrtuU.
l. 7. in fn. ff. uvde liberi. l. 0.b. ff. si quis omiss. caus. l. 4-
litfr. ad SC. Tertull. ct l. n. Jnfr. coniin. de success. !. 72.
ff de cond. et deinonstr. Inde etiam colliguut , Preesumi scnetn
ante juvtnem mori. vidc Alciat. i. prcESumpt. 78.
(8) A^oluntatis quaestio.
(9) Tristem , §. -j. Jnst. de SC. Tertull. luctuosam legitiraam
pcTtionem , /. 28. supr. de inoff. trisle Ivjcrupi. l, ult. Infr.
convn. de successiots.
(10) ■Uxorem es una parte instituo , ventrem ex altcra . tt
posthumus natus noa sit , Titium in ejus partem substituo. N«
tur postluimus , idcni moritur impubes viva matre : maur ei so
cedit , non substitutus : et ita Titius tacite uou intelligilur ^po^
burao impuberi substitutus : Vulgari quidem substitutiooi *^
inest pupiliaris : sed cflcclum non habet adversus raatrem , «'
sit coheres ipsa adjecta filio , ut hic , sive non sit. /. 8. infi', I»;
proxim. adde Cujac. 12. obs. 27. ,. .
(11) Impuberum substitutio ^ quse pupillaris . de qiu d'^' •
lib. iS.ff. 6. et ■!. Inst. i6.
(12) Haec substitutio est vulgaris , de qta etiam dixi adtto-^
ff. 6. et 2. Imt. i5.
(i3) Heredcs ex diversis partibus institui et invicem eos sub»
tui , ncc in substitutione parlcs espressi ? Ad sub>titutionero 1
vocautur , sicut in iustitutione vocati sunt , lU hic. boc e»» j ^
substitutioue partes repctitre tacitc inteliigu ntur , quae espr»* ,1
institutione commemoratse sunt , ut hic. Synopsis Basu.
til, i3. cap. 23.
(i4) ^'"id. l. 24. ff". dc i'ulg. et pupill. v • »• il
(10) Diversffi conditionis , vel setatis iibcris facta substitntro B
ciproca vaJet tantum in vulgari casu. /. 4- i- ^* J^' '' *' !
supr. de test. mil. i
(16) Non quidera meus , s^-d Commodi. Est autcm haK coD.i
tutio Seyeri el Antoniai Caracallee . cujus fit meatio in a. )• 3-^
ifs jus habere voluisti : substituto (i) Jocum quin fe^
is , iu duhium non venit. Proiiule . si subslitulus berc-
alera amplcxus cst , actionibus quae [ tibi ] adversus
trcm competebant , ipsum convcnire , non successionem
iiitcstalo poles viudicare. PP. ii. Kal. Sept. Maximo
ct yEliawo Cowss. 224.
An fulgaris expressa contineat tcicitam pupHlarunu
4- Idcm A. Firmiano.
wAmvis placucrit , subslilutionem impuberi , qui in
' potestate lestatoris fucrit , a parenle factam ita , si
hcres non erit (2) , porrigi (3) ad eum casum ,
jb posteaquam heres extitit , impubes deccssit , si modo
n conlrarjam (4) dcfuncti voJunlatem exlilisse probe-
CODICIS REPETlTiE PR^LEGTIONIS.
591
Per suhsliiutioneni pupillarem succeditur pupillo
ex teslarncnto , et venientes ab intestato
cum tamen pmponas ita substilutionem factaju rsse,
mihi Finnianiis filius , et Mlia uxor mea ( quod /5)
nuior ) heredes non eruut , in Jocum eoruni Publius
nianus heres esto : manifestuni est , in eum casum ia-
in suLstilionem , quo utrique (G) heredum subslitui
< "t. 11.4. Kal. Jul. Fusco n. et DtxxRo Cojnss. 226.
Quomodo subslilutio cxpirat.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. liadrianae.
Ost adilam (7) heredilatem (8) directa; subslitutio-
'J^s non (9) impubcribus flliis facla) , expir.re so-
i J . 10. Kalend. Jun. ipsis iv. et m. AA. Cojnss. 290.
De jure accrescendi.
6. lidem AA. ct CC. Quintiano.
h-sramcnlo [ jure ] facto , multis (,o) instltuiis here-
oiims , et mviccm subsiiiutis : adeunlibus suam nor-
^m etiam inviiis (n) coberedum repudiantium accre-
\i^) porlio. isme die et cousule.
aa solL" '"'"•' ^^l-^l^-t^- "^'^ ^"in, vcrha , si heros non
.t. ffi l t '"'" """ ''%''' t..ta.m.mo , factus cst lius
»una sunl bubslitulioius vulfaris.
/r eod!m! ^""^" "''° inipubcri puinllarem comprchendit.
volufiel' '"*''''"'" P"^'"^'»'-'^™ no» includit ex ticita tcsta-
i.,4'-.'«.A"-# h. t.
'"^qualis. iEUa lilio su) sl uta oSt ii:^. S',! T ' '" r'''"''''
vcro ^li^ vuif^aritc,- lautu.ril „^^0 S t V 1''"''''''''^"' '
»"ifcaus. /. (,. infr. Jc legatis. ^
' Pias a 1 , ' [■■ ^^ *•■""'"" '"^"'n non habere iu tcsl ,
0 "«~ ',1. . " i;,z 'S,,i;;ur''"et = ■ ■ -"™*r '"» '«"-•
repelluntur. A lex .
7. lidcm AA. et CC. Feliciano.
QI testamento [ jure ] facto intra pnpiHarem a^tatem et
kJ in sua potestate constituiae filia; (i3) , 5/ intra puher-
tateni decesserit , directis verbis paler substituit : heredem
te lactum ex teslamento (i4) post eventum conditioais-,
jntestati successionem exclusisse constat. S. Kal. Januar.
Smnii , AA. Co^iss. 293.
Si miles filio heredi instiluto suhslituerit.
8. lidem AA. et CC. Patronse.
pRecibus luis manifestius exprimere debueras (i5), ma-
-I- ritus quondam tuus miles (16) defunctus, quem testa-
mento faclo heredem communem filium vestrum instituis-
se proponis , et secundum heredom scripsisse : utrumne in
primum casum , an [ in ] secundum fiJio suo , rjuem ha-
hmt in potestate raortis tempore , si intra decimum quar-
tuni sua; «tatis aunum , aut postea (17) decesscrit, substi-
tuerit. Nam non est inccrti juris , quod si quidem in pa-
trjs militis positus potestate , prinjo tanlum casa habuit
substitutum , et patri heres extilit : eo defuncto ad te
omnimodo [ ejus ] pertincat successio. Si vero substitutio
m secundum(i8) casuni, vel exprcssa, velcompendio (19),
non usque ad certam aelatem facia reperiatur : si quidem
inda pubertatem decesserit , eos habeat beredes , quos pa-
ter ei constituit, et adieriul bercditatem. Si vero post (20)
pubertalem (21), [ tunc ] ejus te successionem obtinente,
veluli ex causa (22) fideicommissi, bona , qu£e cum more-
retur , pairis rjus fuerint , a te peli possunt. S. 5. Id.
Apnl. AA. Coivss. 298.
ut hic. Synops. Basil. 3.). tit. 1. c. 28.
(11) Invitis quoque adcrcscit portio. A 35.^ de adq. vcl omitt.
hered. l. un. §. 10. infr. de caducis tollend. Cur ila ? yid. L 2.
Jf. de adq. i>el omitt. her.
(12) Accrcsceudi jus intcr institutos et invicem substitutos locum
liabct. l. I, supr. quando non petcntium- l- i. supr. dc success.
edicto. l. Q.Jf. de suis. dixi ad Ulpiau. 26. 5. 5. Golh. Dilicreu-
tiaiu uitcr jus accrei.ccndi ct subslilulionis vid. Edmund. Merili.
ItO. !. ol,s. cap. 10. Guid. Pap. h. l. Ans.
(i3) Vide /. i.Jf. de vnlgan.
(i4) l- ^- Jf- de vulgari.
(i5) Hanc legcm rcpdicruut Cagnnlus ct Hipp. Riminaidus. vid.
Goveanum lil,. 1. uar. lect. c. 2. Emauuclcm Zoan.n lib. f.
obsen'. c. 8. Forcatulum jSecyorAant. t//u/o^. 35. Aaconiuin /16. i.
declarat. 63. Mt)d. *
(16) Dixi ad /. 6. in fui. supr. de test. milit. Goth. Vidc in
banc I. Govcau. lect. lib. i. cap. 2. Viailium de pupiil. substit.
^. qua raltone n. i3. Aut. Meicnd. coritr: lib. 3. c. 3o. Ans.
(17) l- i5.^ h. t.
(>8) /. 2. §.i.Jf. h. t. Substitutio in secundum casnm , pupil-
lar.s vel compendiosa : in prinu.m , vuigaris. In pruuum auteiu
aic..tur , quia providct , si hcres no.i sit , qui priraus est evcntas
quo via subsntutis aperitur. Pri.nus dicitur , quia non esse , prs-
cedit cssc. vid. Bald. Idc. . '
(19) Id est , nou exprcssa ccrta a^ate.
(20) Militibus datum cst , ut substiluanf pubcri , in socuuduiu
casuin pupillariler vcl rompendIo.sc. vid. /. 6. siq^r. de tesl. mil.
vid. Cujac. 12. obs. 20. 16. et 27. Idem paganis dalum cst. c.
liayn. .6. extr\ de testam.
^^^} c ',''• •'■ '••'^^ ''• '^- '• infin.Jf. dt confrmando tutor.
t22) bubshtutio iacta a .nilite pubc.i vcrbis civilibus valct jur«
tiacicomunssi : trahitur ad iidcicommissura. yidc Cujac. i 1 . obs. i5.
592
LIBER SEXTUS
H
Ve suhstitutione facia mente captis.
9. (1) Imp. Jt:5TimAw. A. MennDe P. P.
XJinanltal.is (2) intuitu parenlibus (3) indulgemus ,
^^ ut si filium 5 nepotfra , vel pronepolem cujuscunciue
sexus habcaut , nec alia prolcs descendenlium eis sit , itte
tamen filius vel filia , nopos , vel neplis , pronepos vel
prcneptis mente (4) caplus , vd monle capta perpetuo
sil: vel si duo vel plurcs isti fucrint , nuUus vero eorum
japiat liceat (5) liisdera parenlibus legitiraa (6) portio-
ne ei , vcl eis relicla , quos voluerint bis substituere : ut
occasione huiusmodi substitutionis ad (7) exemplum (b)
pupillaris , querela (9) nuUa conlra lestamenlum eorum
oriatur : ita tamen , ul si pcstea [ resipuerit (10), vcl J
resipuerint , talis substitutio cesset. Vel si fiiia , aut alu
dcscendcntes ex bujusmodi mente capta persona s.-ipienles
sint : non liceat parenli , qui , vel quae (1 1 ) lestatur ,
alios , quam ex co ^lescendentes , unum vel certos vel
omnes substiluere. f Sin vero etiam liben testatori , vel
testatrici sint sapientes , ex liis vero personis , quae mente
captse sunt , nullus descendat , ad fralres eorum unum ,
vel certos , vel omnes eandem fieri subsututionem opor-
tet. Dat. 3. Idib. Dccembr. Constahtinop. DN. Justijnu-
jio A. PP. 11. CojNS. 628.
De sulsiitutione facla duohus impuherihus filiis.
10. Tdem A. Joanni P. P,
CUm quidam duobus (12) impuberibus filiis suis here-
dibus institutis adjecit , si uterque impuhes decesse-
rit , illum sihi heredem esse : dubitabatur apud antiquos
]egum auctores , utrumne tunc voluerit substitutum ad-
mitii , cum uterque fiiius ejus in prima setate decesserit':
an alterutro decedente , illico substitulum in ejus partem
(1) Fit nientio hujus con.tiiiutionis in /. 7. f. i. supr. de cur.
fwiosi. . . . ■ . 1
(2) Exemplaris substitutio hunaanitatis mluitu parentih>us mai.l-
ta : est enim humanitatis suramse furiosi , et mente capti cunim
Mucinere. unde notant , exemplariter suhstituendi jus paientihus
coacedi jure humanitatis , non poteslatis : ut ob eam raljonem vi-
dcalur parens naturalis filio nalurali furioso cxcmplarUer posse sub-
stituere : Jicet sccus sit in puinllaii , quse sit jure potestatis. De
cxcmplari sufastitutione addc quse scrip.-i ad 5. 1. Iitst. depupdla-
n ■> dd l. cx faclo. 43. J=". de vulgari et pup.
(3) An natiiralihus tantum ? dicam infr. h. t. Quid e convcr-
sc , pofsunine lihcri parentihus furiosis excmplariter substitucre ?
Fotestre etiam mater liheris suis exemplariler suhstitucre ? Mos
.dicctur.
. (4) Mente captis substituitur directo ad simihtudinem pupillo-
rum. §. I. Jtrst. de pupillari. L 5i.^ de her. petit. dic idem
in furiosis et mutis. /. 43. Jf. de uulg. prodigo , aleatori et simi-
lihus : et ita alter altcri inttrdum testari potest contra legein 32.
ff. de her. iiistit. potcst furiosus per paUcm , quod per se ipsum
.i!on potest , Z. 10. infr. de hercd. instit. poterit pater hona fiiij
tefatamento alier.arc cerla icj^e. /. 1. infr. de bcn. rnat. l. ult. §. 6,
fcrs. si eiiiin. infr. de hvn. qucB libcr.
(5) Olim id erat impctranduni. /. 43, Jf. h. t.
(6) Ciim substituitur excmphiriter , legitima saltcm reUnquenda ,
unde quidam colJigunt , Naturalem parentejn libcris non posse sub-
stituere , quod naturalihus Uheris legitima non dcheatur , Ycrum de
ea re supcrius diximus. Imo cxhcredato potest etiam substitui.
/. I. 5- 2.^. Jl. t.
(7) T\pcg (jLluy.a-ip >^ Tfiog liiolca-it dicitur Theoph.
(8) Exemplaris suh»titutio iit mcnte captis. 5. i. Instit. dflpupid.
(9) Adversus cxcmphircm suhstitutionem querehi iuofticiosi noa
«ojnpetit.
(10) Cessante causa fijiali excmplaris suhstitutionis , ccssal ipsa
suiistitutio.
s
succedere. [ Et ] placuit Sablno , substitulionem tunc I<
cum habere , cum (t3) uterque decesserit : cogitatie eaii
patrem primo [ filio ] decedente , fratrem suum in ,y
portionem succeJere. 5os ejusdem Sabini veriorem &er.t';j
liam existimantes (i4) non ahter subslitutionem admittec
dam esse censemus , nisi uterque eorum [ in ] priraa aeu
decesserit. Dal. 6. Kal. August. Constcudiiujp. poit cot
sulatum Lampauii et Orestis VV. CC 53 1.
Inlerpretatio verhorum ., quisquis mjhi heres erit, et Tit.
filio meo heres esto: et verhorum: Tilius una cum
filiis suis el Sempronius heredes mihi suuto.
II. Idem A. Joanni P. P.
I quis duobus heredjbus insliiutis fdio suo impuLeri «
una cum aho lerlio substiluerit , et verba t--
ila composuerit : Quisquis mihi hercs erit , ei 2t
meo heres esto , secundum quod apud Ulpianutn inven
mus , morluo impubere fiho , qucerebatur , quomodo s
subslitutionem vocentur ties substituti : utrumne dtio pri',
res , q^ui et patri heredes fuerant scripti , in dimidiam v<
centur , terlius in rehquam dimidiam ? an tres sub<l.tj'-;
unusquisque ex triente , ad substitutionem vocentur? Al
apphcata dubitatione , si qui.s heiedem it-i scnpserit , J
tius una ( 1 5) cuni filiis [ suis ] et Sempronius hered
mihi sunto : et in prsesenti [ euim ] specie quaerekt'
secundum LUpianum voluntas testantis utrumne Iiiii:
una cum filiis suis in dimidiam vocet , et Semproniam
aham diraidiam : an omnes [ in ] virilem (iG' port::
nem ? JNobis auteni in ptinia quidera specie videtur tr
substitutos , unumquemque in trientem (17) vocari :
secunda autem spccie , cura et natura pater (i8)etiili
eadem esse persona pene intelhgantur , dimidiam quidtr
partem [ Tjtio ] cum fiiiis suis , aheram autem partc
Sempronio adsigtiari. Dat. 7. Kal. August. Constanlinr-^
post consulaium Lampadii et Okestis W. CC. 53i
(u) Exemplaris substitutio potest fieri etiam a inatre , S""
tuiuvis pupiilarcm facere non possit , /. 33. ff. de vulg- etian
bonorum (ilii admiuistrationem nudam habeat , non jus aliecaB*
l. 3i. 5. <i. ff. de negot. Quid si a uuitre et a patre simul suk
tutio facta sit ? facta a patre substitulio prisferetur. Bald. hic.
eundcm modum matris substilutio avit.Tp praefcretur. Bald. hic. n. \
(!•'.) /. 15. l. !\'i.. ff. de vulg. §. 6. Inslit. de pupiU.
(i3) Dicta J. 25. . . . j
(14) riiec est 20. decisio e.^ 5o. novis Justiuianeis. vid.
glois. Ans. • • 4 .(
(i5) Quotics phiies instituuntur cum adjcctiooe uouiicis uum
bulivi 5 quiiibet yocalur in virilcm , ac si essent siDgulaiiter i.
minaU. Burt.
(16) lustituto patre una cum Ubcris suis , ut hic , '" *^
cum Uberis , vel cum Uhcris : una cum parente Uberi ''«^5,".'."'^ '
admittuutur. vers. in secundu. Infr. h. t. Quid si \\.3.1 Fufim
liberos ejus instituo ? Uberi ordiue successivo ( qucm cbaritatis
dinein intcrpretes vocant ) adraittentur. /. 5. Supr.deir.iUt- '■
§. 3. /. 77. 5. 32. ff. de lcgat. 2. Quid si ita 1 fiUum mcum
heredes ejus instituo ? oi-cUnata successio boc casu facta seu •
rala iutefligitur : quia vivus fiUus heredcm non habet , ut •
.constet iu formula supcriore filii instituti heredes , una cam 1;
fiiio non admitti. Bart. in l. Gallus. 29, §. quidini recU. l-
de libeiis. Quid si ifa institui . NepoUm rneuin et patrem ejus •
stUuo ? Ordo necessitatis hic attcnditur , non scripluiae : h« ..
KepoU mco prstulisse patrcm ejus videor , fiUum "."^" .' q^jI
poli meo postposuisse. arguni. l. ^i. ff- de hcred. imUl. V ^-
ita rcm aUquam emi : mihi , fdio , ct nepotil cum °^ j "j.^'
erunt , pucJus intcUigor : naui qui fiUo paciscitur , eiut 1^1
uou ut bocio pacisci videtur. /. si tibi. JJ. 5- ^- ff- r" ''"--mJ
(17) Adde /. 17. 5. 3. ff. de hered. instit. Uuo m sem.»»^'
l. 9. Jf. de vulg. i \ in-
(18) Patcr ct^^fiUus eadem peue ptrsona, adde /. 32. 3. !• ,
de a§ricoL et censic
CODICIS REPETIT^E PR^ELECTIO.MS.
T I T. XXVII.
5(j3
DE NECESSARIIS (i) [ SERVIS ] HEREDIBUS
INST1TU£HDIS , V£L SUBSTlTUIiNOlS.
Si scrm txlinquatur suh appellatione libertorum.
Imp. Antoninus Aufidio et aliis
^Um servi consiituti
heredes scnpli esselis , ea scriplura bcnigna interpre-
(tatione pennde Jiabenda est , ac si liberi , et beredes in-
j.tituti fuissetis. f Quod in legato Jocum non Jiabet (3)
j(Vccepta 7. Kal. Mart. Prisco et Apollikare Conss. 170
mter prudentcs, si (7) ex hujusmodi sub,iitutione beres ne-
cessarms pupiUo exisieret?Causa enim altcrcationis ex vete-
n (8) reguJa orta cst, rjua o.nnibus placuerat hunc servum
necessanum hercdem domino fieri, cui in eodem fq) gra-
du et hereditas et hbertas reJinquebatur. In pr^sent. au-
tem non in unum tam lihprtac „.,-> u .-. .•
„^,„ , j . , " ^ioerias , quam substitutio congre-
gata est, sed m ahum (,o) , ei alium gradum. Kob.s
^taque eandem altercationem (,,) decidentibus (i.) nZ~
biJe v,sum est , s. quis putet ex hujusmodi scrupulosita'e
s.b (.) appollauone lHerloruu i,„pedir, .es.a.oris ■^ZJ^^^.I^^^S^^rit
. ea scrjDlura bpnipna inif.r«i,»_ ...„. r.„ • , , ' '"'*^*me ao
De instilutione infraudem crediiorum
pignorato.
de servo
2. Imp. Pertinax A. Lucreiio.
S , qui solveudo non est , heredem necessarium etiam
111 iraudem creditorum rehnquere potcst (4). Sed si
'gnon (5) datus fuisti , et in eadem causa permansisti :
e ab eo quidem debitore qui solvendo non fuit , liber
\ Iteres necessanus existere potuisti. PP. u. Kal. ApriJ
ALcoNE , et Claro Conss. 194.
De ancilla pupilli herede a tutore instituta.
3. Impp. Diocletianus et Maxim. AA.
et CC. Felici.
JT tutor (6) ancillam tuam contubernio suo confunxit,
» ac post Iieredem eam institnit : neque dominium ex
jusmodi faclo tibi auferri potuit : ut et ejus aditione
:iiu tuo tibi per hanc successio qu^ratur [ jure 1 con-
ssani habes facultaiem. S. 16. Ral. Januar. Sirmii ,
A. LcNss. 293. '
met non fien servmn Jieredem necessariu.n , sed e. lic'n.
tiam pra^stet et I.l,ertatem consequi , et hereditaie.n re-
spuere, et doinini voiuntati reclamare. Qui si hoc facere
tentaverit , etiam puniendus est. S.t itaque , et vivo pu-
p.IJo l.ber qu.a tcstator hoc voluil , el moMuo pu., ijo
neces..-,r.us heres , quia (i3) , et hoc voluit testatot. bat
vv "^r^ ^'''"'•''"- (^<''^^i'^ntinop. Lampad.o et Ore-
STE VV. CC. CoNss. 53o.
Q'
De serfo testatoris.
5. Idem A. Joanni P. P.
|Uidam cum testamentum conderet , duobus heredibus
scnptis, unum quidem ex parle instituit , servum f i4)
autoiii suum , cujus et noraen addidit , ex ieli(,i,a
parte sme l.berlate scnpsit heiedem , et poslea cundem
servum aJ.. legav.t , vel posl institutionem heredis s^rvuin
per Jegatum ahi adsignavit , et tunc heredem cum sine
liberiate institu.t : Dubitabatur , si hujusmodi Jegalum
veJ mst.tutio aliquas vire, pos.et habere , et cui acguiral
tur le-atum , vel iustitutio ? Dubitationis autem niateria
Si servus in primo gradu manumissus
substiluatur pupillo.
4. Imp. JusTiN.AN. A. Juliano. P. P.
e.-at , ()uod adliuc servum suum constitutum heredem sine
i.bertate scnpsei-at : et tanla inter veteres exorta est con-
tentio , ut vix possibiJe sit viden eaudem decidere. Sed
ant.qu.latem qu.dem haec altercantem relinquendo , nobis
ahus modus hiqus decisionis (i5) mventus est : quia sem-
per vest)g,a(ib) voluntatis sequimur testatorum. Cum joi-
tur invenimus nostro jure hoc esse inductum . ut fi-) s.
quis servum suum tuto.em filjis suis rel.querit si.ie J.b-r.
"'Um quidam suum pupillum Iieredem instituit et spr T!^ • / dn , .^..^^^..
^ vo d.rectis ve.bis f.bertatem reliq.it eTn 'selndo w..'/'^ '"^'^ ^'^^ '"^^^^ ^^^-"^ pr^sumatur . e.iam li-
fdu , in quo pupillarem substitutio.lm fac ebat insmn Hil ' ? T'" P"?!*^-"'" imposu.sse : quare non hoc
livum siue l.bertate pup.JJo suo substituit ^^ c^rXr l^ J^T^J' ""'"" ' '' '^^^" ^''^^'^^'^ '""
X ^" '"^ tiucimus , ut si (19) qms servum suum scripsit heredera
:") Et servis. Halonnd.
4) Inio non potcst. /. 3i. ^ de vi"' C « r . j
facit
Id <st , an hiijusmodi. iit /.
29. supr. de yact.
8) Vctus rcgula
^^Z^:^'^'''' ^'^"^^»- -"-<iui ct pupillo
■\i H*r!.'J"r^''^'°"""- ^*' <="'™ altercafio jurgatio Festo
• si o^ '^- *'^'""'" J"'t"»anea. vid. In.Iois T»
'4 SeT^s T""' ^'^-l^l»'-"^"" ex tcstan^cn to.
setur : hcct cxpresse hhertas ci data non sit . m hic. Quid si scri-
ptum a se hcrcdem scrvum , in continenti alii lcgaverit testator ?
mutihtcr legat, neque hcreditatem servo rclictam aufert. Ouid i-U
tui^ scrvo fict ? ct hbcr et heres cfno.tur . ,.i /.. pr. hu^us leV
Vuid s. dominus heredem servum scripsit , et codicilhs libcrtatem
ei rehquit ? L.bertatis adjcctio codicillis ita facta nihil ci adi.c.t
cum ipsa inst.tut.onc , anle t.icite l,I>ortafcm adeptus fuerit, i. ,.
Infr. eodem. Qu.d si ncque he.cdem scripsit in tcstamento , ,^eqi.e
libertatcm e. cod.c.llis reliquit , scd vcl le^jatum vel hdeicom.ms-
sum c, tantum ichquit ? tacite cura legato libcrtas servo data non
intclhg.tur, V 2. Sjnops. BasH. 35. tit. ,3. cap. 3q. Quid ?
num saltem legatum ab horcihbus teslatoris servo praestaiidum er.t '
praestah.tur. d. 5. 2. ili, non tamen ua imvii.
(.5) Hsec / D. juncta /. 6. lufr. h.t. et l. fin. infr. de conda.
msert fac.unt 27. decs. ex 5o. novis Jijstiuiin. vid. Ingloij Jns.
(,()) Parendu,n testatoris vohinta.i.
(':) ^•9- I'>fr. dejidcic. lil>ert. $. i. Jnst. qui test.lut. dari
possunt. l. ,0. mfm. l. Sa. in fn' {f\ de Ust. tut.
O») Ipsa tufehie dat.cic scrvi co,isequuntur I.bertatem puta si
a (lornuu) d.it. cjus liberis tutores fuer.nt. </.$.,. /. 3a in fin
(19) 5- 2. Imt. quibus ex caus. munum. non licel. pr. Inu. d»
hered. mst. adde Ulpian. 22. 5. 11.
5^94
L I B E R S
sine (i) libertate , omnino civis B.omanu3 e/Ticiatur ; quo
inducto neque acquisilio , necjue tani efltisus veterum at-
que inextricabilis tractalus locum babeat ? Neque enim
ferendum est supponere quosdam esse ita supinos (2) , ut
euiidem servum et b( redem iuslituant sine libertate , et
ilerum alii per legalum eundem servum adsigmnt.
§. 1. Sed cum veteres , et aliam proposuerunt ambi-
guitatem , dicenles . si quis scrvum suum in testamento
qiudem ber(;dem ex parle sine bbertate scripserit , in (3)
codicillis autem bbertatem ei rebquerit : si possit institu-
tio valere , et ille tam lieres , qiiam liber lieri , ne vi-
deatur per codicillos bcreditas coniirmari , in (4) quibus
[ bereditas ] dari secundum veteres regulas non potest.
Nos r iiaque ] in tali dispositione , licct in codicillis fue-
rit scnpta , et libortalem [ et ] bereditatem simul servis
per noslram liberalilatera et benignam inlerpretationera
indulgeamus , ut gratulenlur , cum non servi remaneant,
sed et Hbcri ct hercdes elilciantur : cum tanta in eos no-
stri numinis benevolentia ^ffusa est , ut [ et ] si libertas
eis neque testaraento neque codicillis data sit : lamen he-
reditate (5) servis relicta , quasi iajunctam esse liberta-
lem videri [ possit. ]
5. 2. lliu videlicet observando , ut si legatum (6) ,
vel fideicommissum eis sine libertate reliii((uatur , maneant
in servitutc : non tamen ila impii (7) heredes existant ,
ut liberalilaum leslatoris , et serviJes labores dcbita remu-
neratione delraudare conentur , et non derelictum , licel
adbuc servis constitulis , donent.
§. 3. Qusc juris uostri definilio etiam ad aliam speciem
dubitatam benigne extendatur. Si (8) quis elenim lesta-
inento principali servuin suum cuidam legaverit 1^9) ,
in (lo) pupillari aulem subslitutione eundem servum filio
suo sine liberlate sidjslituerit : Quccrehalur ^ sive ulilis es-
set lali subslitutio , ct per servum legatum substitutio post
inortem pupiili iegatario acquiratur : sive inulilis esset
iuijusmodi sub-tilutio , quia sine libertate in scrvum pro-
pnum facla est ? Mclius itaque nobis vidctur legatario eum
iion statim actjuiii sancire , sed expeclandum (11) esse
Auijstitutionis eveatum , et si quidem pupillo mortuo , lo-
cus fueril substitulioni , et liber et heres efficiatur : siii
(1) Et ita abrogatur TJlpian. ti. 5- 7- §• '2-
(2) Nemo ingcnio supino esse prsesumitur. TJt iiatura nihil fru-
5tra facit , ita homincs sobrli et sani , qtii natiuam quasi duccra
bcqiuintiir , niliil nnqiiam frustra facere existimaiidi sunt.
(3) De scrvo cui hcrcditas in testameiito , hlxrtas in codicillis
iclicta cst : hinc coUigiint , Utiliter datum ex iuutili confirmatio-
iie non infirmari.
(4) CodiciUis hcreditas dari iion potcst dirccto : ohlique potest.
vid. /. 2. infr. de codic. l. il{. Supr. de testamer.tis.
(5) Hereditafe scrvis relicta , quasi injuncta lib( rtas eis -sdde-
tiir j ncc tnim hcrcdes csse possunt . nisi et hberi sint.
(6) Vid. l. 2. iii Jin. Supr. h. t. milifem cscipe. /. !{0. 5- '•
Jf'. de tcstam. milit. l. 7. iiijin. Supr. de tcstani. milit.
(7) Ilcres servo defuncti legatum , vcl fideicommissum snmmo
jnrc non dcbet : quia sine Ubertate nihil ei legari potost. /. 7^- '"
fiii. Jf- de hcred. inst. inipius est tamen nisi praestet : Interdum
aliqiiid prseslandnm cx iirbanitate , quod non (lebetur obligationis
ncccssitatc. Bald. conuivcmus in hnjusmodi rebus servis nostris.
/• 17. in fin. ff. ilc alim. eadem couniventia servi testamenta fa-
cumt. Plin. 8. epist. 16. bona babent propria. l. !^.Jf. de manum.
dant cnim dominis suis nj-jnus ( Seneca 7. de benef. ISimquid du-
bium est , (juin ser^/us cum peculio dnmini sit : dat tamen domino
suo munus. adde /. 107. in Jin. ff. de leg. i. adde (juae dixi ad
Ulp. 5. 5- 5. ) quasi dotcm dat quoque. /. ^^-Jf- de jure doiium.
(8) liistitui iropiibcrem filium meiim , servuni meum legavi ,
«.undcni H?rvum filio meo sinc libertate siibstitui ? Qni ita substitu-
tus est , non cst lcgatarii , liber cst : ut eo loco habcatur , ac .si
impul>eri moricnti suJjstitutns csset : ut liber sit sub conditione.
Impubere iii eo statu inorieute , scryus ita substitutus fit liber et
E X T U S
aiiiem subsiituiio minime locum habuerit , forsltan pupillo
jam in pubertatem perveniente : tunc ad legatani domi-
nium transeat. Quemadmodum enim veteres , si cum Ij-
bertate substilutio fuisset , hoc inducebant , quatenu» iu
suspenso fiat libertas , et slaluliber (12) inteliigatur ; ita
et ex nostra interpretatione , et sine adjeclione libertatis
in substitutione , et bber , et heres pupillo exislat. Dat.
2- Kalcnd. Maji , Constandnop. post consulatum Lampa-
D)i et OntSTis VV. CC 53i.
De servo pure instiluto a domino , cui relinquitur Ulertas
sub conditione.
6. Idem A. Joanni P. P.
DEcisione (i3) nostra , quam fecimus, sancientes eura,
qui a domino suo sine liberlate heres instituitur, vi-
deri libertalem accepisse , in propria firmitate darante :
si quis servum suum pure quidem heredem instiluerit , Ii-
bertatem autem sub conditione ei donaverit : sifjuidem
conditio talis sit , quse in potestate (i4) servi posita «l ,
ille autem eam neglexerit , minimeque compleverit : et li-
bertate eum , et h(>reditate sua culpa defraudari. -^ Siir
autem casuaUs (i5) conditio est , et ex furtunae (lO) in-
sidiis defecerit , lunc humanitatis inluitu libertatem qui-
dem ei omnimodo competere : hereditatem autem , siqui-
dera solvendo (17) sit , ad alios venire , quos leges vo-
cant , si non aliquis fuisset substitutus (iB). Sin autem
solvendo non sit : ut necessarius heres institutus , simul
et libertalem et hereditatem oblineat. Tunc enim secun-
dum definitionem tam veteris , quam nostrse decisionis ,
et liber , et heres necessarius existat. Dat. 2. Ral. Au-
gust. Coaslanlinop. post con^ulatum Lampadii et Oresti-
VV. CG. 53i.
T I T. xxvin.
C
DE LIBERTS PR;ETERITIS , VEL
EXHEREDATIS (iq).
De exheredatione post onines hereduni gradus.
1. Imp. AiMTojNi^us A. Faviano.
Um post (20) omnes heredum gradus exheredatio scri
bitur , si adjiciat teslator ab omnibus (21) se gnidi-
heres. Quid si heres post pubertatem raoriatur ? substitutio deficil 1
fictque logatarii servus illc , ut hic , Synops. Basil. lo. ex lib. 33
tit- i3. cap. 40.
(9) Sit ct heec hypothcsis , Titio Pamphilam do , lego i Si f:
lius impubos morietur ., Pamphilum ei substituo. vid. /. j°-M- '''
hercd. mstit. /. 18. in fin. Jf. de ^ulg. pendente conditione Pan>;
philus legatarii est.
(10) Potest scrvus legatns impuberi substitui.
(1 i) Conditio expcctanda. . .
(i2) Alii leguut, statim liber , alii nec stalim liber : divtsm
tamcu staiu liber an conjimctim statuliber legas , nihi} intiH-est.
(i3) DcHiisiones quinquaginfa Justiniaiii huic Codici ^ddita "<><
verbo vel siniili dcprchcnduntur.
(i4) Conditio potcstativa.
(|5) Conditio casualis.
(16) Casualis conditio fortunae insidiis obnoxia. .__
(17) Haec lex loquitur dc hereditate quee solvcndo est , ut /. 3/
J}'. de hered. instii. de hercditate quoe solvendo non est , Vide C
jac. 7. obseiv. ultim. iJ«n 0
(18) Servo prfefcrtur substitutus, vide Cujac. d. loco. W«n
/. 3. in i^erbis , si seivum. Jf. de liered. instit. legit hiC , Wiw
tus. addc /. 27. infin. supr. de inoff.
(19) Dixi ad Lib. 28. jf) 2. 1 a ^ ff tx
(20) Clausula in fine ( idem dicunt ab initio. /. 3. S-p ■*"
t. vel in meilio. d. l. 3. 5. 4. Bart. hic. ) posita , .'"'^*^'"'";
omnia antecedentia , si nulla ratione ad uuum magis pert
qinm ad aliud.
(31) Exheredatio debet ficri ab omni gradu.
CODICIS REPETIT/E PR/ELECTIONIS.
yjyij
V-
hus exheredare ; non duLllalur juri saiisfacium [ esse ]. vcni.-int , iu masculis , et [ alia ] in (oetninis , cuia ab
El ideo eliamsi [ id ] non adjiciatur , appareat tamen iniestato simiiia [ jus ] utrifjue sexui servavennl. Et
eum id eo consilio scripsisse , ut ab omnibus exhercda- uliis (8) verbis exher^dari filium debere sanxerunt , aliis
rel , recte faclum lestamentum videtur. Proinde cum pa- filiam : et \uUa- ncpoles exlieredandus alia jura civilia ,
lerfamilias filiis institutis et invicem substitutis , fiJium alia pra.'toria auioduxerunt : el si practerilus fueral filiu, ,
exiieredaverit , intelligendus (i) est , exheredationem ab vel ipso jure testamentum everlebat , vel contra tabulas
ulroque gradu fecisse. Nam cum iidem heredes instituti '
sunt , nulla ratio reddi potest , quare videalur in poste-
riore tantum casu exheredare voluisse. PP. 6. Kal. Jul.
Chilowe et LiBoKE Cowss. io5.
De nepote prceterito.
2. Irap. Alexa^d. A. Heraclidae.
bonorum possessionem in totum accipiebat : filia aulem
praeterila (9) jus accresccndi ex jure velere accipiebar ,
ut eodem niomento , et lestamenlum patris quodammodo
ex parte jure accrescendi everteret , et ipsa quasi scripta
lcgatis siipponeretur : ex pra;lore autem h.-(bebat couu^-a
tabulas bouoruin possi^ssionem in totum. y Coiolitutio au-
tcm Magni Antonini eam in tantum coarctabat , in quun-
tum jus accrescendi competebat. Qui enim tales difl-ien-
tias inducunt, quasi uaturac (10) accusalores exisluut :j 1),
SI avus tuus , qui patrem luum et novercam aequis por- cur non totos (12) raasculos generavit , ut unde generen-
tionibus heredes inslituit , cura te (2) quo([ue habe- tur non fiant (i3^. Nam hoc corrigentes , majorum uo-
ret in potestate , leslamenlo nominatim non exheredavit : strorum sequimur vestigia , qui eandem observalionem co-
niortuo patre tuo vivo avo , siue inipedimento legis Vel- lere manifestissime visi sunl. Scirnus etenira aiitea (i4)
lejae succedendo in pairis tui locum , rupisti avi testa-
mentuin , et ad te heredilas ejus tota pertinuit. PP. 6.
Id. Apiil. Fusco 11. et DtxTRo Cowss. 226.
De vcrbis , IHe filius meus alienus meae
subslautiae fiat.
3. Imp. JusTiJSiAW. A. Joanni P. P.
simili inodo , et filium [ et filiam , ] el [ alios ] omnrs
inter caeteros (x5) exheredalos scrijjere esse concessum.
[ Tum etiam ] centumviri (i6) aljam difrerenliain intro-
duxerunt : et ex hac iniquitale vitium emersit , quale ex
libris UJpiani , quos ad edictum praetoris fecit , inventun»
a Triboniano viro gloriosissimo nostro quaeslore caeterisqne
viris lacundissimis compositoribus juris enucleali ad noslras
aures relalum est. Nam cum ultimum (17) adjutorium de
inofficiosi quercla positum esset , et nemo ex alio orliis
SI quis filium proprium ita exheredaverit , lUe filius praesidio ad Iianc decurrere posset : inventa fuerat filia
mcus alienus (3) mect substanlicn (4) Jiat , talis fi- practerita minus habens , quam filia exheredata. Cum euim
hus ex Inijusmodi verborum conceptione non praeteritus , per (18) contra labulas bonorum possessionera . vel jus
sed cxheredatus intelligitur. Cum enim manifestissmus est accrescendi semissem substantia; filia pra;terita nccipiebat ,
sensus (5) testatoris : verborum interpretatio nusquam et omnibus legafa praestare compellebatur (19) , scilicet
tantura valeat , ut melior sensu existat. Dat. 10, Kal. usque ad dodrantem suae portionis , remanebat ei sescun-
Martii , Conslantinop. post consulatum Lampadu et Ore- cia [ tantunnuodo ] in sua successione. Quod si fuiss^ t
6TIS VV. CC. 53 1. exheredata , quarta pars omnimodo totius substantia? ei
relinqui debebat : et quam injuria dignam pattr existi-
De dijferentia inter mares et fceminas sublata. mabat , amplius habcbat ea , quam tuciturnitate in insti-
tutione praeleriit : ef si secundum uostrae coiistilulionis (20)
4. Idem A. Joanni P. P. definilionem quam de supplemento (21) quadrantis disjio-
suimus , repletio fuerat introducta : simili modo exhere-
[ l\/IAxiinum ] vilium anliquae subtilitatis praesenti le- datas in quartain [ partem ] repletio accedebat , el ita
i^l. ge corrigimiis (6) , quae putavit alia (7) esse ju- vitium permansit , ut nec ex nostra constitutione eraen-
ra observauda in successione parentum , si ex testamento dationem ahquam sentiret. •{- Saucimus itaque quemad-
(0 Qui tiliis inslitutis et inviccm substitutis , unum filiorum
exlicrcdat , ab inslitulione et substitutione cum exhercdasse intcl-
li^jitur.
(a) Ncptoni scilicct. Ncpos prseteritus adgnascendo riimpit te-
stamentuin avi, /. \l. Jf. de injusto. §. 2. Iustit. dc exher. lib.
ahud si post niortcm avi. /. 9. 5. i.'jf. de libcr. et posth. l. 34.
Suvr. de inoff'. test.
(3) Foruiulani cibcredationis observa. addantur ct illx , filius
mcus ej.hcres esto. l. 1. ff. de lib. et poslh. Filius exhcrcs sit ,
exhcres ent. l. 17. d. t. Tc exlicvedavi , qtnjniitm te contentam
esse dotc volui. l. &i.ff. de hcredib. instit. Titiits filius meus
exheivs esto. ters. nominatini. Jmt. dc exhered. liber.
(4) Dubilandi ratio consi.>-lcrc in liac vocc videtur : substantiae
enini appcllationc videtur pecunia significari , non hereditas. /.
cogt. 16.^: ud SC. TrebcU.
(5) Sensu rcpcrto vcrba ncpbg>mtur. Interprctatio non fit
lileram , scd ad sensum , qui vcrbis prrevalct , his adde /.
Supr. dc testam. niclius cK fctiuum quam vcrba amplocli. /.
y 9 in fin. ff. qui tcst. l. 3. §. 9. in ftn. ff. de adtmendis.
(^) $. 5. Jnst. dc cxhcrcd. lilcr. JSovcll. 11 5. c. 3. hoc
nuil , M.)sculos ct rcr.niinas a;qualitcr ah inlcstalo succcdcrc :
niuiatim tcstaincnlo e\horcdari oporlirc. Goth. Pro intellcctu hu-
jus j. vid. Barl.al. vol. 4. consil. 81. n. 9. Ans.
(7) Olim alia jura foeminarum futrunt ct niasculorum in suc-
ad
i5.
20.
in-
no-
ccssionibus tcstamcntariis et ab intestato. vid. /. i4- "{/'• de lcgi-
tiin. hcred.
(8) Oliin vcrbis aliis exhcredahantur filii , aliis filias.
(9) Oliiu masculi praeteriti teslamcntum rumpebant : foeiQin.-b
non rutnpehant , scd eis dabatur jus adcrcsccndi. vers. Cum ei.im
Infr. hic.
(10) Naturam accusare non licct, /. i^. Iiifr. tle lcgitiinis heredih.
(11) Atqui jure divino vidcntur fcsiuiase masculis dctcriorss.
Niimer. 27.
(12) Id est , omnes.
(i3) Non fiat.
04) Fortc lc.\ 12. tub. 5. 3. Inst. dc exhcred. lil.
(i5) Infir csetcros , libcri tcslatoris cxlicrcdari bodie non pc.»
sunt. viile in fiii. Infr. h. t.
(16) De ccntumviris et centumviralibus judiciis dixi aJ /. i3.
ff. de intffic.
(17) Querela inofliciosi , nltiinum adjutorium. 3. 2. Insi. de
incffic.
(18) Ut Sitpr. h. t. ncrs. filia autem.
(19) /. G. 5. pen. ff. si quis omissu causa testum. l, l, Supr
dc B. P. coiitra tab.
(20) /. 3o. siipr. de iiifficioso.
(21) De supplcmt.nto Ugitimze alias dixi.
5y6
LIBER SEXTUS
modurn in successiotiibus parentum , qucC ab intestalo (i)
deferuntur , aequa lance et mares et foeminae vocantur ,
ita (2) et in scriptura testamentorum eas honorari , et
similibus (3) verbis ex.heredationes nominatim procedere,
el contra (4) tabulas bonorum possessionem taleni habere,
qualem filius , vel suus , vel emancipatus haberet ; ut ,
et ipsa si fuerit praeteiita (5) , ad instar filii einancipati ,
vel sui , vel tesiamcatum ipso jure evertat , vtl per con-
tra tabulas bonorum possessionem stare hoc non patiatur.
Et haec non sokim in fihabus obtinere , s; d etiam in ne-
potibus (6) , et neptibus et deinceps observari censemus ,
si tamen ex masculis progeniti sunt. •]- Sed quia et aliud
vilium fuerat sub obtentu differenliae inlroductum , et
alia (n) jura exheredalionis in posthumis , aha in jam
natis observabantur : cum necesse fuerat poslhumam in-
ter (8) caeteros exheredatam etiam legato honorari , filiam
autem jam progenitam etiam sine datione legati : et hoc
brevissimo incremento verborum ad plenissimam definitio-
nem deduximus , sancientes eadem jura obtinei'e , et in
poslhumis (g) exheredandis (10) sive masculini , sive foe-
minini sexus sint , quae in filiis , et filiabus jam statui-
mus : ut etiam ipsi , vel ipsse norainatini exheredentur ,
id est , posthumi , vel posthumse facla meutione, Dat.
Kal. SepteniLr. Conslaniinop. post consulatura Lampadii
et Orestis VV. CC. 53i.
In ALTiiENT. ut ciun de app. cog. ^. aliud quoque
capilulum. cuni sequentibus ^§. col. 8. tit. 16.
717" al. 12. JNovell. ii5. cap. 3.
J- T On licet parenti aliquem ex liberis exheredare , vel
(i) Fceminee ab intcstato cum masculis asqualitcr siicccdunt.
(2) Argumcntuni a successione legitima intestati ad tosta-
mcn(ariam.
(3) Non hoc ait , Testatorcm cogi totidem uncias foeminis re-
linquerc , quot maaculis : sed si in animo habuerit foeminas exhe-
redare , iisdem verbis esse exheredandas quil)us et masculi.
(4) Quae masculis defuncti bonorum posscssio ; eadem fceminis
eli<m datur.
(5) Quee remedia masculis a patre praeteritis competunt , eadem
et foeminis compettuit.
(6) Hsec constilutio extenditur ad nepotcs , neptes et deinceps
cx masculis propenifos.
(7) Exhercdabantur olim aliter postliumae , aliter (ilise jam na-
tee. Fosthumse inter creteros exheredatse legati titulo aUqnid relin-
qui oporlebat : jam natae aliquid relinqui necesse non erat. Hodie
ut jam natiB , natique , ita postbumi et posthumae exheredari de-
bent , hoc cst , similibus verbis nominatim , non inter cseteros.
(8) Inter caetcios exheredatur posthumus cujus mentio aon flt ,
conlia non exheredatur inter caeteros , cujus posthumi nominatim
fit mentio : ut cceteris exlicredutis , postluunus exheredatus noa
censcatur : qui ahas non ccnsetur exheredatus , nisi posthumi ap-
peilatione specialiter designatus sit , ut hic. quanquam novo jure
postbumus cxheredari non possit , ut Infr. dicelur. cnm exhereda-
ri liberi non possint , nisi ingrati : vitium autem ingrati iri post-
humum non cadat.
(9) Quse rcmcdia libcris masculis et foeminis competuut contra
tabnlas parentum , eadcm competunt posthumis.
(10) Hodic posthumi exhcredari non possunf. Juth. non licel.
Iiifr. h. t. Nov. iio. c. 3, /. 33. 5. i. Supr. de inojf;cioso.
(11) Testamentum in quo liberi injuste vcl cxbcredatL , vei prre-
tiriti sunt , uno le^pcctu irrifum cst : altero non est irntum. Irri-
tum cst, quod ad institutos , non quod ad legatarios. An et quod
■id lidcicommissarios attinct? mox dicelur.
(12) Fidcicommi.ssum universale etiam dcberi . boc est rcstitui
debere ex co testamento , iu quo Glius fucrit injnste exheredatus ,
vcl praeteiitus , hiuc colligitur. Nam caetcrorum appellatione fidei-
comniissa contineatur. l. ita tamcn. 27. 5. quolics. Q- Jf- ad SC.
Treb. No^. iif). c. 3. unde Auth. desumpta , ubi fit mentio nou
lcgatorum tantiim , sed et {idcicommissorum. Cum itaque genera-
tim loquatur lex iila . seneraliter intelligenda est : ut ne quis pu-
tct VQihum /ideicoinmissi coiiicendmn esse adsingulare fideicoiiuuis-
suin : nam ut paulo ante dictum est , lex iu gencre loquitiir , vt
mciito in gcncrv legcm eam iiilcrprelari dcLcas. Dcindc cfiecui
prcBterire , nisi is probelur ingratus , et ingratiiudi.
nis causas norninalini inseral teslamenlo. Causce vero m-
gratitudinis nova constitulione expresscv sunt quatuordecim.
In AuTHENT. ut cum de appell. cog. ^. aliud. el
§. sequenti. et §. sive igitur. et §. haec autera. in fin.
col. 8. tit. 16. al. «2. Novell. ii5. cap. 3.
TT^X ccrusa (i\) exheredalionis , vel prceteritionis irritum
jOj est lestamenturn., (juanluni nd institutiones : coetera (12)
.nanique Jirnfia permanent.
T I T. XXIX.
DE POSTHUMIS HEREDIBUS INSTITUEXDIS (i3) ,
[ VEL EXHEREDANDiS , ] YEf. PRjETERlTIS.
Per nativilatem posthumi prc^teriti testamentum rumpitur ,
et legata non debenlur. Alexand.
I. Imp. Antonijjtjs A. Brutalio.
Ol post testamentum factum , quo posthuraorura suorura
O nuUam mentionem testator feclt , filium filianive su-
scepit , intestato vita functus est : cum agnatione (i^)
posthurai , vel postliumae , cujus non meminit , testameii-
tura ruptum sit : Ex (i5) rupto autem testameuto nihil
debeii , neque peti posse explorali juris est. Dat. et PP.
4. Kal. Jul. Antonino A. IV. et Balei^o Co>ss. 214.
nihil adjiceretnr ; ciira fideicommissa singularia exaequata sint lega-
tis. l, \.ff. de teg. 1. facit quoque ad haiic sentcntiara simili:
casus , /. si seivuin. 28. 5. i. ff. si quis omissa causa : Gloss
in l. eain quam. \^. infr. de Jideic. Ad haic , universale ddci
cominissum f;ivorabilius est singulari. /. nam quod. i^- 5- '"-^
ad SC. Treb. ut si singulare vakat , multo magis valere debi:'
nniversale. Idom quoque probat Bart. in /. peculium. 65. m fin.
ff'. de leg. 2. hcet Angelus iu tr.tctaiu de teslamentis in vcrbo 6-
deicommi.<sum , contrariam sententiam defendat , et Martinus Siliu>
vid. Capell. Tholosan. decis. jO^. Quid si in hujusmodi testaraen-
to praeteritionis causa rupto , clansula codicillaris adjecta cst .^ Ideir
quod in fideicommisso universali superius diximus , obtinere vut
Bart. /. \.ff". de jure codic. sed et paria es.«e relinquere ab intc
stato vcnientibus , et hac formula uti , si noii valet jure tcstanien
ti , ualeat jure codicillorum , ut notatur in l. ex testamento. 29
iufr. de fideic. Idem tenet Angel. Instit. de codicill. Bart. ctBald
hic , et in l. 2. ff". de leg. 3. Faber hic , Salic. Castr. coiu. 6j.
V^om. cons. 127. Qiiid si testamentum nullum non cst ob prate
litioncm filii jam uati , sed posthurai ? Bart. in dict. l. i. iladi
stinguit : clausulam codicillarera vim et effectum fideicoramissi sor
tiri , si de posthumo tesfator cogitaverit : secus si nihil cogiUve-
rit. arg. l. pen. ff. de jur. codiciLL. l. certi juris. 8. Supr. dt
test. miL. l. si uiu/uain. 8. infr. dc i-euoc. don. Verum Uynn' ,
■Tacobus , Bald. Paulus , Ludovicus verba testaiuenti inspiciendi
existimant : ut si testator dixerit simpliciter tempore instauli , si
non valet testamenluin , ruinpatur testainentum agnalione posthiwu'.
nihil quidquaiu praestet superior clausula. arg. l. si ita. "j. ff- "*
aura. l. cuin stipulamur. \iS. ff. de \'erb. obL. secus si ita diiinl
in futuro , si non i'aLet aut vaLebit jure testamenti , fa/eat jnn
codicilloruin , et bauc communem esse opinionera ex ipso Bartolo ,
Angelo , Saliceto , Baldo , Imola , Raphaele , Fulgosio , Castrensi ,
refert Capella Tholosana dec. !{^b.
(i3) Huc refer partem tituli 2. D. 28.
(i4) Adgnatioae posthumi praeteriti rumpitur tcstameatum. /. i-
Infr. h. t. quamvis natus illico deccsserit. /. 2. /. 3. infr. h, (■
vid. /. 2. supr. de bon. poss. contra tabulas.
(i5) Ex rupto testamento nibil olan debebatur , neque peti !"•
terat, ut hic , puta hereditas. /. i5. in fin. ff. de injusto. ndei-
couuuissum /. Si.ff. de ieg. 2. vel legahmi , hodie ex causa prs-
teritionis irrito facto testauiento , solae uijtitutiones percuut , c*'^-
ra firma po.maneut. No^ell. m5. c. 3. AutJi. ex causa. Supr.
tu. proc. cL couseqacatcr Ic^ata sivc tiJcicomiuisba.
CODICIS REPETIT/E PR.>ELECTIONIS,
2. Impp. DiocLETiANus et Maximunus AA. et
CC. Soterico.
IrXoris (i) abortii (2) testamentum mariti non sol-
' vi : posthumo vero praeterito , quamvis natus illi-
ci (3) decesserit , non restitui ruptum , juris evidentis-
$ii est. S. 12. Kal. Mart. Sirmii , CC. Comss.
Posihiimus natus vivus , licet illico dececlat , rumpit
tesiamenium , si ipse ad nullum declinat
monslrum , vel prodigium. Salic.
^97
3. Imp. JusTiN. A. Joanni P. P.
Uod certalum est apud veteres , nos decidimus (4)
Cum igitur is , ((ui in ventre porlabatur , pr.xteritus
fueral , qui si ad lucem fuissel redactus , suus heres
existeret , si non alius eum antecederet , et nascen-
ojuptum lestamentum faceret : si posthumus in hunc
■• ^m orbem devolutus est , voce autem non eraissa ab
uce subtractus est , dubiiabatur , si is poslhumus ru-
facere teslamentum posset ? [ Et ] veterum (5)
1 turbati sunt , quid de paterno elogio statuendum
t Lumque Sabinjani exislimabant , si vivus natus esset
vocem rO) non cmisit , ruiripi testamentum : appa-
Me , quod et si mutus fuerat , hoc ipsum faciebat •
rn etjam nos laudamus sententiam : et sancimus si
(7) perfecte natus est , licet iUico posKjuam iu'ter-
(Hj cecidit , vel in manibus obstetricis (0) deces-
tnlnlommus testamentum rumpi , hoc tantummodo
n'udo , si vivus ad orbera totus processit , ad nuUum
lans monstrura (10), vel prodigium. Dat. i5. Kal
nhr. Constanlinop. Lampadio , et Oreste VV. CC
>• 53o.
Ahorlm adgnnt.one non rump.tnr tcstanientnm , ut hic ct
hW. n •^^. ,"'^''"o- Abortivus cnim vel abactus veutcr par-
/in £ ri / TZ' ;" '^°'"*". ''^'^'^ '" possessioni
00 q-» ex ccto vcntrc matris , si tamen' aliq,.andiu vixori
9- c. 2. v.d. hcnatum Choppinum 3. dc prcJes,is rustic.
/ >3. infn. inf,., /,. ^.
^/,.r ^'' "^" *^'''''^ "'' ^°- No^'s Justiniancis. vid. hi-
-J ox m partu cdita , vitcc indicium.
lccc:^ r"-Jv;.r fiS: "^r^^ '"'"'^'' testamentum , ctiamsi
In t«„i.f...„ ... •. «^ i- •• i^. in jin. 1t. de liher. ei
^. NatJ " '"" '"•''" ^ tvllure cadentcm ExcL--
: Prim,, ;/ CalUnpc sinu recciu. Tcrtull. l,b. de
■« P'a.Nid , „ ^ T'' "'• Statuiam ^arro dcam facit
"^<-- . sSv;,,^."^,'^ 1''^"^ l^"^''^ ^''""» ^- -''>''^tus cat al,
"• obs. 3o k' f 'V )i' ausp.carctur rcctus essc. vidc
*> 'luas. ,aT/..«x, a Grwcis bic- , dc quibus .ilias dixi.
In ultimis voluntatibus casus omissus hubctur
pro expresso.
4- Idem A. Joanni P. P.
OUidam cum testamentum faciebat , his verbis usus
est : Sijilius , vel filia intra decem (ji) mensiu-n.
Vel ita dixit filuts , vel Jiha [ gui] intra decem menses
proximus mortis mecemscentur , heredes sunto : jurgium
antiquis mterprelatonbus legum exortum est , an fiaWi
deantur non contineri teslamento , et hoc ruptum facere '
^obis itarjue eorum sententiam decidentibus (i3) cum
Irecfuentissimas leges posuimus teslatorum voluntates' adiu-
vantes : ex neutra hujusmodi verborura compositione ru-
ptum hen testamentum videlur , sed sive vivo (i4) testa-
lore , sive post mortem ejus intra decem menses a morte
testatoris numeraudos filius , vel fiiia fuerint proeeniti ,
maneat testatoris voluntas immutilata , ne poenam patia-
tur praeterilionis , qui suos [ filios ] non pr^eteriit. Dat.
^T^V ^r^ Decembr. Constaniinop. Lampadio et Oreste
V V. CL. CoNss. 53o.
T I T. XXX.
DE JURE DELIBERANDI (i5) , ET DE
ADEUJVDA (16) VEL ACQUirejjdA (17)
IIEREDITATE.
De emancipata quce manumisit , et qucedam ob funeris
impensarn distraxil.
Si. Imp. Antoninus A. Titise.
I a patre emancipata , eo defuncto bonorum possessio-
nem^nou aguovisti : frustra vereris , ne hereditati pa-
(.0) Monsfrosus pa.-tus tcstamcntum non rumpit. l. xL. ff. de
statu hom. l. iyj.JJ. de v>crb. sign. ^ 4 .>(/• "«
(11) V.de qua, d.xi dc parfibus ad AW. 89. c. 2. fuit hsc ju-
r.s ant.qui formula qua parfus lcgitimns significabafur. /. 29. ff.
t hanTlc! T ■ ^- J" ^"- -^- "^' ""' '' ^S'''"">- Goth. Vld .
in hanc lcg. Bcrcngar. .A/is.
(12) Anfllii co ui,-o nati, haec verba videntur bic dcsidcrari.
Cont. an l,i qui viuo tcstatorc nati sunt. Cujac. .ta lcgit , l. ,0.
ff dehber. ct posth in Jin. Qui mortuo testatore nascitur , exju-
re ant.quo .nst.tucndus crat , vcl e.vheredandus : Qui vLvo testato-
re ex loge \cllcja. Ijlp 22. $. ,9. Hoc igitur constifuitur. Insti-
tut.oncm factam dc postbn.na .n un«m casum , porrigi ad alferum
.Tcl qucm fcstator vc.-.similitcr proccssisset , si de eo cogitassct.
liart. vci .nst.ful.oncm laclam de po.thumo nascifuro posf niorlera ,
trah. ad posthnmum natum ... vita , ut eo casu institnlns posthu-
mus si post moriem nascaiur , non r..mpat fcsfamcntuin , cliam si
v.vo tcstalorc nascatnr. Olim si altcr..fcr casus omissus fuissel , eo
casn qu. om.ssus cat , nalus rumpcl.af tcstamc.tum. l. 10. ff. de
libci- vt posth. qu:« lex hac const.tulione ( qu.-c nna cx 5o. dcci-
sion.bus est ) v.detur abrogari. Alias hujus antinom.cc concilialio-
nes v.ac apud Accurs. Bart. Bald. hic et Cujac. d. l. .0. Forcal.
2. Cupid. Papon. I. Not. 8. tit. d' institution d heriticrs.
(li) Hojc cst 29. dcc.s.o ex 5o. novis Justinia... vid. Inglois. Ans.
(14) Paul. 3. scnt. 5. $. 9. "
(i5) Di^i ad Z,. 28.^: 8. conccsso hcrcdibus , intra certura
tempus ut apud sc dcl.bcrcnt , i.trum vclint hcrcd.tatcm adiw
vel non.
(16) Hac vocc satisTnnuitur hunc tifulum ad voUintarios herc-
des pcrt.nerc , qu.bus solis aditio ncces.saria est : suis cnim non e>t
ncccssa.ia. Cjetcru.n , Adi.c hcrcdifatcm is etiam videtur , q.,i dc
bitun. patcrnum cxsolvit /. 2. Infr. h. t. qui dc hcrcd.tale sibi
dclata tcstatur. l. 6. Infr. h. t.
i^:) Dixi <id lib. iQ.ff. 2. Adquircndi verbum gcncralius com-
pichcnd.t crefioncm , ad.l.oncu , immistioncm , sest.oncm pro he-
rcde , cx.stentia.u , qua; Grxcis «..«$«^,s ct an.mi dclinatio-
uem sglani.
5qS
L 1 B E R S E X T U S
ternse sis obligaia , quod (i) servum ejus nullo jurc ma-
numisisli , res quoque , et mancipia (juaMlam propler fu-
neris (2) iinpensas dislraxisti . PP. Ralend. Jul. Messa-
LA et Sabijso Comss. 21 5.
De solutione.
2. Imp. Alexaxd. A. Florcntino militi.
C^Um debitum paternum te exsolvissc (3) aileges : pro
t portione hereditaria agnovisse te heredilatem defuncU
non ambigitur. PP. 6. Id. Februar. Maximo u. et .^-
LlANO CoKSS. 224.
Differenlia flii in potestale , et emancipcUi.
3. Imp. GoRDiANUS A. Florentino miliii.
SI fratris lui filius mortis tempore in (4) palris sui
fuit polestate , sive ex asse (5) hcres in,titutus est ,
etiam (6) clausis (7) tabulis heres potuit existere : sive (8)
ex parte , nihilominus slatim suus ei heies extilit : nec
ea propter quod intra paucos dies morlis patris sui con-
cessit in falum , tu ad ejusdem fratris tui potes accedere
successionem. Quod si cum juris (9) sui esset , anle adi-
lam heredilaiem decessit , tuque fralri tuo legitimus hercs
extilisti -, sive inlra (jo) tempora Edicto pra;finita, bono-
rum possessionem agnovisti : quae heredilariarum facuha-
tum sunt , ve! quse ab alio injuria detinenlur , Praesidis
dihgentia tihi restituentur. PP. r5. Kal. Seplembr. Gori-
piAivO A. n. et PoMPEiAKo CoNss. 242.
Si pater volunlate filii pro herede gesserit.
4. Imp. Decxus A. Athenaidi.
Flliofamilias delata hereditate, si paler (11) pro herede
voluntate filii (12) gessit , solennitali (i3) juris satis-
factum videri , saspe rescriptum est. PP. ;o. Kal. Mart.
pjECio A. et Grato Cojsss. 25 1.
De pupillo ct lulore.
5. Impp. Valer. et Gallie.v. AA. Paulo.
POtuit pupilkis (i4) pro herede , tuiore auclor( 1*.
rendo consequi successionem : sed ipsius aclus
luntas (i5) fuit necessaria. ISam si (iG) quid nesci^
tulor egit , illi hereditatem non potuit acquirere
i6. Ralend. Jul. ipsis iv. et lu. AA. Co.^ss. 258
De aniini cleslinaiione et eo , qui de hercditat
sibi relicta tistulur.
6. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
Philippae.
SI avia tua patrem tuum ex duabus unchs scrip:
redem , ex sola (17) animi destinatioue pater t^
res fieri polerat. Igiiur si testamenlo [ suo ] ea,
uncias ad te pertinere decreverit , apud K.eclore:
vinciaj duarum unciarum jus perscqui poteris. P
Kal. August. Sirmii , ipsis iv. et lu. AA. Co^ss..
De transmissione ad heredem.
7. lidem AA. et CC. Eusobino.
QUoniam sororem tuam prius defunciam esse prr
quam cognosceret , an a fratre (19) sibi ahq.
reditalis fuisset rehctum : manifestum alque '
est , anlequam (20) pro herede gereret, vel bonoru
sessionem admitteret , defuncti successionem ^j*'"^
tuisse ad heredes suos iransmittere. PP. Kalead.
Thiralli , AA. Cojnss.
De longi temporis prcescriptione.
8. lidem AA. et CC. Claudio.
Llcet in contineuli sui (21) heredes se paterms r ;.
miscuerint bonis : tamen ignorantes (22) delat
esse hereditatem , longi (28) temporis praescri ption
(I) Emancipatus servum paternum manuinltlcndo , hereditati se
immiscuisse non censctur , ut hic. aliud in filio non cmancipalo.
/. 42. J. n.ff. de uchjuir. fel omitl. hered. niilile tamen e.\cepto.
d. l. 42. 5. uk. Hodie se immisceret , sublata dificrentia omiiis
emaiicipationis. Bait. hic.
(•2) /. 14. 5. 7. jf. de rcligiosis. l. 20. 5. i. ff. de adquiv.
i'el omilt. hcred. adde /. 1. hifr. de rcpudiaitda i>cl ahstinenda.
(3) Filius solvens simpiicittr debitum patris defuncti , prsesu-
mitur solvcre velut bcres. l. 8. in fin. suyi. de inojjicioso , hoc
est , pro rata parte , patris hereditatem aguovisse videtur. Jy/io/;*.
Basil. 35. tit. 14. c. ^3.
(4) T7rt|sVj®- , sea non cmancipatus patris heres eflipitur ipso
>jure , et hercditatcm transmittit , licet ipse patcrnis bonis se noii
immiscuerit ; facit /. "ito. ff. cx quih. caus. major. l. 2. ff. dc
mis. i. i^.ff- de usurjiaiione. Et hoc quidem est quod a velenbus
«rebatur : Existcntiam sui heredis operari transmissioncm hcredi-
tMis putcrncB etiam non agnita , ad quoscunquc. Bart. etiam ex-
traiifeos; Bald. hic , num. 2.
(5) /. I. infm.ff. de juris et facti-
(6) /. 8. infv. h. t. /. im. $. 5, itfv. de caducis.
(7) Id est , ante apcrtas tabulas.
(8) d. §. 5.
(9) Emancipatus non agnitam patris heredilatem non transmit-
tit ad suos , lu hic. non emancipatus transmiltit. Supv. h. t. quod
etiam hodie servari JBald. putat , hic. num. 6.
(10) /. 4- supv. qui admitti ad hon. poss.
(II) /. 18. infr. h.u Patcr hereditatem iiliofamllias dclalam po-
test adirQ.
(12) Nihil interest ipse per rce faciam ,an per ahum
luntate qiiid fiat. /. 6. 5. i. ff. de admin. et peric. tut.
(i3) Hcreditatem sibi dclatam patris jussu adisse vK^et
volcnte pater pro herede gessit , ut hic. Synops. ^'^'j-^' ■
c. 74. Quid enim interest ipse lilius adeat delatam siW "*•■■
tem , an cjus pater eo voiente ?
(i4) /. 18. in fin. infr. h. t,
(i5) /. 7. supv. qui admilti. ,
(16) Pupillus adit , tutore auctore , alter sine aUero 5c-
potcst. i.- ' li
(17) Hereditas sola animi de.-^tinatione aditur. ut ""^i" ^
Infr. h. t. /. 4. supr. unde iegUimi. h 20. /. 88- ^- « ''•
omitt. hev. . . jp,
(18) De hereditate nobis rclicta possumus testari , ui r
actu quo de ea testamur , defuucli lioreditatein adiisse vid
(19) Fratris hereditas non adita non transmitlitur.
(•20) Aide /. unic. $. 5. infr. de caducis. l. 2. mjr.
Orphitianum.
(■21) /. 5. supr. h. t. jt //<>('• '
(22) 5. 3. Inst. de hered. quce ab inlest. l. 6. ff «^ ''"
omitt. hered. l. w.ff.de lib. et posth. . . ^,
(23) Jus adeundi,vel immiscendi longi tempons spa" j^
litur , longo silcntio uemo rcnunciat htreditati F'^^|^'^*A
tima dixi ad / " ' '^ " '"
que . id est , 3o
S(
lUi
34. infin. supr. de incfflcioso. )LouZ^^^ ^ .
que, la esc , oo. annis prae-cribitur. /. 3. lnfr.de P"^^^^ ■
vet 40. ann. Dc tcmpore bouorum possess. Yide 1«*
/. 3. supr. qui admitt.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
us hanc recle vindicent , excludi non possunt. S. 17.
Januar. Sirmii , AA. Conss.
^99
De interrogalione in fiire.
9. lidem AA. et CC. Platoni.
ciirnloris quondain fui trstamento jure facto , Vel ab
iritcstato iegitima delala est successio : hoc casu ei ,
non repudiavit lifredilatem , cam Jicet adire. Rector
ir provinciae adilus , si hereditati necdum sunt obli-
, eos , an (1) heircles sint , interrogare debebit : ac
mpus ad (2) deliberandum petierint , raoderalum sla-
(3). S. 10. Ral. Januar. Sirmii , AA. Cowss.
De inopia thfiincti et de rehus heredi vi ahlalis.
10. lidem AA. et CC. Sabinae.
te bonis paternis major [ miinque et viginti ] annis
iiiimiscuisti : neque inopia (4) patris te excusat , ne-
vis (5) fraliis porlionem tuam , vel testamentura
■mis arcere (6) de exactione creditorum , qui jure
(7) pro heredilaria porlione te conveniunt, potest.
De suis heredibus.
i3. lidem AA. et CC. Sclepclidi.
1
SUum heredem omissa (11) bonorum possessione , pa-
ternam successionem obtinere potuisse , certi iuris esl.
S. 3. Id. Decemb. Nicomedioe , CC. Cokss.
Si heres nondum possederit.
14. lidem AA. et CC. Flavice.
SI sorori suse frater tuus civili , vel honorario successit
jiire : licet (12) res ex ejus bonis descendentes , noa
probetur tenuisse , hcres tamen efFectus , contra (i3) pos-
sidentes experiri potest. S. 12. Kal. Januar. Nicomediw ^
CC. CoNss.
De Jiliofamilias sui juris effecto.
i5. Imp. CoNSTANT. A. ad Leontium
Comilem Orientis.
17; F"
>. KaJ. J.-
II
anuar. Sirmii , CC. Conss.
De Jiliofamilias et ejus patre.
. lidem AA. ct CC. Philumena?.
TVTOn est dubium ,
Siiiteiite (8) te pater tuus , in cujus fuisti potesla-
te , iieque speni delalae tibi legitimae quaerendae suc-
nis ahsuinere , ne(|ue lieredilarios (9) nianuiuiuendo
s , his praeslare liberialem poluit. S. 6. Id. Februar.
/, CC. CONSS.
De honorum possessions agnita.
12. lidcm AA. ct CC. Antonino.
!lberem agnoscentem (10) bonorum possessionem , po-
pro herede ge-
CC. CoNSS.
stea quain ci fuerit heieditas delata
non ambigiiur. S. 3. Kal. Decembr.'
Inlcnogari polcst inslanlibus ercdiloril.us is , cui delata est
'as, hcics vclit tssc necnc. adilc /. n. siipr. de hcred. pe-
«|"'e. 11. 5. i.J^: de intrrragation. plura vide apud
wHi/. ' nitenogationiljus jnaparaloriis in praxi , par-
^ Dch1)craturo spatiuin moderafum conredi solet. /. ull. ^. i3.
r /■ / V ■'■•^^v''-/- '• ^•■ff- '^'^ interrog. l. 34. h: dc
•iub. ut sat.sliat crcditoribns , non ut tollatur nis successo-
dc qu.x scnps, ad /. , §. ,2. J^: de sttccessor. edict.
inopia lcstatons nou libcrat hcrcdcm.
' Liccf .ib alio qnis paliatur injuriam : non tamcn co nomi-
injunosus cssc dcbct. Non idco quis a suis ceditoribus li-
, qi:od jn-opnis bonis spoliatus sit. Vis a tertio illata non
- acbilorcm.
Hoc cst , non idco minns a cmliloribus defuncti , ( cuius
ir,T'T y'f^""l;'I"i."q"<-^ ^"'"^ «•'*»i3.i ) convcniii potcs ,
iw crnum dcmquc tcslamcnfuu, crqn , ut hic. Synops. Ba-
>• «t. i^. c. 7;). ct :^. Haimcn. 8. f 2G.
^l-eg. 11, Tab. /. ult. supr. de hcr. act. l. aS. 5. ,3._^.
/. ^^tiTr^^Tr ''•^'T'^'''''f^"> fi'io d^fatam eo invito non po-
deio J"'' •','■; '^': /"!''''•'>'"'"■ I- ult. uers. sancimus.
f^ada.,ctonutt. hcr. /. 8.^: de bon. possess.
\ Ln •^'" '''■ '"'' ' 7'" " """ doin.
) Aguosccns l)onoruiu posscssionciu , pro hcixde gcrit. Qui
. si priusquam (i^) filius jussu patris
adierit hereditalem , propria^ potestatis effectus sit ,
arbitrio suo eundem hanc sibi potuisse quaeiere. Dat. 17.
Kal. April. Limenio et Catulino Conss. 349.
De lihero arhitrio.
i6. Impp. ArcAd. et Honor. AA. Annodio.
JEc eniere (i5) , nec donalum (16) adsequi , nec da-
^ mnosam quisquam heredilatem (17) adire compel-
Liur (18). Dat. 7. Kal. Januar. Olybrio et Probino
CoHss. 395.
De ^cretionibus.
17. lidem ct Theoo. AAA. Anihemio P. P.
GRelionum (19) scrupolosam solennitalem hac lege pe-
nitus amputari dem-uimus. Dat. 5. Kal. April. Con-
stantinop. Honorio vii. et Theod. AA. Conss. 407.
agnoscit jurc praetorio , vidotur adire jure civili.
(11) Omisso proetoris Jenclicio jure civiii beneficium suis hcredi-
bus cst paratum. focif /. 3o. ^ ex quib. caus. major. l. 17. j. 1.
Jf. de adq. t-cl oniitt. hcr. l. quoties duplici. Qi . ff- de reg. jur.
(12) Adcunti non tst ncccssaria rcrnin Lcrcditariarum adprchcn-
sio. Aditio facif hcrcdem , non posscssio.
(i3)' Qui adit , dominiura adquirit , ctiarasi non possidcat.
/. (>. supr. h. t.
(»4) Emancipatus aditam hcreditatcm pat,i non qurerit , eliarasi
ei , cum filiusfamiiias esset , fuerit dclafa. Tempus aditie heredita-
tis non dolat.-e inspicitur.
(i5) Uixi ad /. 5. supr. de old. /. u. supr. de contrahcnd. einpt.
(16) Invito non fit donafio. /. 69.^. de reg. Jur. vide cxcc-
ptiones varias ad hunc locum apud Socinum reg. 453.
(17) Invifus ncmo fif heres , ut hic et /. 6. in fm. l. 85. ff.
de adq. vel oinitt. her. vel bonoruni posscssor. /. ult. supr. nnde
legU. t. 3. 5. 3. _//; de bon. poss. Cstcrum hanc lcgcm ad extra-
neos hccdes , non ad ncccssarios rcfci-re nos oportet , id ctiam con-
stabit cx. /. 149. C Theod. de decur. cx qua ie.v nostra desumpta
cst , ficit /.21. Infi: h. t. d. /. ult. supr. unde leg. 5. ,. Inst.
de heredum qualitatc. l. scd si plurcs. 10. §.flio. i.ff.de ^ulg.
(18) Si tamcn fucrit compulsus , rcsfituit /. 21. injin.ff. quod
mel. caus. adde /. 4. /. ,3. 5. \. ff ad SC. Treb.
(19) Id cst , ccrncndx horctiifafis. facit lex ult. supi: quiadmitt.
5- utt. Jnst. de bon. poss. De crctionibus cf carum solcnnitatc dixi
ail UIp. 22. 5. 27. 38. -^9. 3o. 3i. 3a. adde C. Th. de cretio-
nil>. vcl bon. poss. addc Aarr. 5, et 6. de Hngua : Pliu. lo. epist-
Isid. /. 5. Cicer. i3. ad Atlic. l\(S, ct i. de Orat.
Goo
LIBER SEXTUS
De infanle.
18. Impp.TiiEOD. et Valent. AA. ad Ssnaium.
SI infanli (i) ( id (2) esl minori septein annis ) in
potestate patris , vel (3) avi , vel proavi conslituLo ,
vel conslituloe , heredilas sit derelicta , vel ab intestalo
delata a matre , vel linea , ex qua mater descendit , vel
aliis quibuscunque personis : licebit (4) parentibus ejus ,
sub quorum poteslate esl , adire ejus rioimne herediialem ,
vel bonorum possessionem petere.
5. 1 . Sed si hoc parens neglexerit , et in memorata
aJtete (5) infans decesserit ; tunc parenlum quidem su-
perstilem omnia ex quacunque successione ad eundeni in-
lantem devoluta , jure palrio quasi jam infanli quaesita
capere.
5. 2. Parente vero non subsistcnte , si quidem post ejus
ohilum tutor (6) infanti sit ; vel datus fuerit : posse
[ eum ] etiam adhuc infante pupillo constituto , ejus no-
rnine adire hereditatem , sive vivo pareute , sive post
mortem ejus ad eum devolutam : vel bonorum possessio-
uem pelere , et eo modo eidem infanti heiedilalem
qua?rere.
^. 3. Sin vero vel non sit tutor , vel cum sit , ea fa-
cere neglexerit , tunc eodem infante in ea aetate defun-
cto (7) , omnes hereditates ad eum devolutas , et non
agnilas ita intelligi , quasi ab initio non essent ad eum
delatae : et eo (8) modo ad illas personas perveniant ,
qute vocabantur , si rainime hereditas infanti fuisset dela-
ta. Ea vero , quae de infante in potestate parentum con-
stituto staluimus , locum habebunt , et si quacunque cau-
sa sui juris [ idem ] infans inveuiatur.
§. 4- Si autem septera (9) annos aetatis pupillus ex-
cesserJt , et priore parente morluo , in pupillan aetate fa-
li munus impleverit , ea oblinere pra;cipimus , quae veie-
ribus conlinentur legibus •. nulla dubietate relicta , quia
pupillus post impletos septem annos suse aetatis ipse adire
liereditatem , vel bonorum possessionem petere , consea-
tiente parente , si sub ejus potestate sit , vel cum tutoris
auctoritate , si sui juris sit , possit . vel si non habeat tu-
torem, adire Praetorem et ejus decreto (10) hoc jus con-
sequi. Dat. 6. Id. JNoverabr. RavenncB , Theodosio xu.
et YALEisxiwiAwo 11. AA. Cojvss. 426.
De jure delilerandi.
19. Imp. JcsTiSUK. A. Demosthsni P. P.
CUm in antiquioribus (11) legibus, et praecipue in Quj
stionibus Julii Pauli invenimus , fiUosfamilias pat>;
nam heredilatem deliberantes posse et in suam posleni.
tem hanc transmittere : el ahis [ etiam ] quibusdam adii
ctis , quae in hujusmodi personis praecipua sunt : eam d
hberationem et in omnes (12) successores, sive cogoato?
sive extraneos (i3), duximus esse protelandam (i4). W?'
que sancimus , si quis vel ex testamento , vel ab iates'ai
vocatus , deliberationem meruerit : vel si hoc quid^m ao
fecerit , non tamen succeSiioni renunciaverit , ut ex h^
causa deliberare videatur : sed nec (i5)aliquid gesserit
quod aditionem , vel pro herede geslionem inducat : prae
diclum arbitriuni in successionem suam transmillal : it
tamen, ut unius (16) anni spatio eadem Iransmissio fuer
conclusa. Et si quidem is ,qui sciens (17) hereditaiem v,
ab intestato , vel ex testamento sibi esse delatam , delit?
ratione minime petita , [ intra annale lempus ] deces^
rit : hoc Jus ad suam successionem intra annale tempL
extendat. Si enim ipse , postquam testamentum fuent ios
nuatum , vel ab intestato , vel ex testamento , vel aLtf
ei cognitum sit heredem eum vocatum fuisse , annah tea
pore translapso nihil fecerit , ex quo vel adeundam , vc
renunciandam hereditatem maiiifeslaverit : is cuin succej
sione sua ab hujusmodi bsn^ficio exchidatur. Sin autei
instante annali tempore decesserit , rehquum tempus pr
adeunda hereditate suis successoribus sine aliqua dubieta
rehnquat : quo completo nec heredibus ejus aUas regre
sus in hereditatem habendam servabitur. Recitata sept
mo (18) in novo consistorio palatii Justiniani.Dal.3. Ra
Kovembr. Decio V. C. CoMs.
Dc instituto ex dit^ersis porlionibus , vel inslituto
et pupillariier substituto.
Q
20. Idem A. Joanni P. P.
Uidam elogio condito heredem scripsit in certas ur
cias , et post certa verba testamenti eundem in ali;
uncias , vel tantas , vei quantascunque , et tert.o
(0 Dixi ad l. 1. et 3. supj'. qui admitti : Noi^dl. i58. Filio
inlanti taiitum jialer bonoium possessioneni petit , l. "j. in fin. ff.
de bon. poss. l. i. C. Theod. de crelionib. vel hoii. poss. tutor
niajori infVinte. /. 6. /. 'j. ff. de bon. poss. dixi ad l. 2. l. 3.
supj-. qui admitti. yide Cujac. 14. t>bs. 8.
(2) Infans , id est , miiior septem annis. /. i4> ff- de spons.
qui fari non potest. /. 3. supr. qui admitti. l. 1. ^. 2, ff. de
adm. et peric. tuL.
(3) Ascendentes palcrni dcscendcntis infantis nomine Leredita-
tem adii-e possimt , sive eo vivo , sive morluo.
(4) /. 4- supt'- h. t. l. 6. 5- 3. ff. de adq. vel omitt. hered.
(5) Post aiiiium , sc. alias heres post delatam hcreditatem au-
«um habet ad deliberandum. /. 79. Jnfr. h. t.
(6) Tutor adire potest pupiUi inifantis hereditatem , tutoria
nomine.
(7) Tutor , mortuo infante pupillo hereditatem pupilii defua-
Cti adire non potest.
(8) Transmittit quoquc ad cxlrancos hercditatcm licet non aJi-
tam filius in potestate : de quo plcnius dixi ad /. unic. ^. 3. infr.
de caducis.
(9) Dclatam majori infante hereditatem , nec solus tntor adire
potest. Quis igitur adibit ? fupillus ; patris tameo Ycl tulpris co^-
sensu. /. 5. supr. h. t. /. g. ff. de adq. vel omilt. her. Qiud
neque patrem neque tutorem habeat ? judicis autoritate adire pot
rit. in fui. infr. h. t.
(10) Majur septennio decreto praetoris adire potest.
(11) Hujus 1. fit mentio iu pr. l- fin. h. t. vid.ejusdem m''"
lectum apud Joh. Decher, lib. 1 . dissert. i^. num. 4^- *^ ^*^
a Sande decis. Frisic. lib. l^. tit. 9. defin. i. Ans.
(12) Fiiiusfam. jus deliberandi ad omnes successores traBjniit..i
Koi'ell. i58. Si tameu is deeesberit inlra anuum couiputaudum
die scientiae , eo elapso heredes jure adeundi excludeiitur. Qu
cxtraneus ? transmittit , ut h.ic 'ege. .
(i3) §. 5. Jnst. de hered. qualit. An et in fiscnm transmittit
dixi ad /. 6.^^ de jure fisc. adde quae scripsi ad /. un. V
infr. de caducis.
(i4) Id est , extendendam. ■ • 'a
(i5) Qui quid hcreditariutu gessit, renunciat dclibcrationi ; »0*
que jus eo casu deliberandi ad successorem aon taansmittitur. J-
supr. h. t.
(16) /. 22. 5- '3. infin. infi: h. t.
(17) Vide qiiae dixi ad /. i8. 5- '■ ^upr. h. t.
(iS) Seplimiliario , de quo dixi ad /. 3o. supr. dc jure dot.
vel ia aliam partern heredilatis , vel in quendam unciarum
niodurn : illo autem unam instiiutionem (i) , vel duas
admittens , unam vel duas , vel (juantascunque respuen
las esse censuil : auxrehniur annfl vf.tnroc ^: i _• r.
CODICIS REPETIT^ PK^LECTIONIS.
60 ]
nes , nullo e. ex hoc praejudicio generando. f Sin autem
r ^ ' ""-" - — ' -^ .,-u.ascunque respuen- r^nt^one n kK.imr'''"'';! v"' ' ""'^" ^^''''"' ' ^«1 ^^Vi
das esse censuil : qua^rebatur apud veteres , sr hoc ei fa- dotaZAlXrAT^ ^'^'^' ' ,'""" '^""^ ^«"'P^"' rno-
cjTc. nern,itt;itur. -^ Similirn». ,»,,,1« .i..r..,„u„..... _• • ^ *^^'" ^'J"^ i»f-redriatem : nec denegari ei ULerare iudi
etTbciaTe Wic-' ^'^'■^^''^'^'" P" «""«» jus drcurrere "
»ubs.i(uu (.) : cl postquam te.taior decessit , pup.llus tunc dommoC Le^edi at3 ""• ''"''''' ^'•^"""«'-tur ,
Co«.W..;. post consulatum Lampa^u' eT Ok.sx.s V v'.
^^c, v-c.., ^...,0-... . .^«.*.A.-wai«i djiuu veieres , si Jioc ei la
crre permittatur. f Similique modo dubitabalur , si im
])ubereni quis filium suum horcdem cx parle instituit et
queudaru extrancum in aliam parlem quem pupillar'iter
»ubs(i(uit (2) : el postquam te^taior decessit , pupillu
quidem patri [ ejds ] htres exliiit , extraneus autem he
jedKatem adiit : el postea adhuc iu prima jetate pupillus
cousiilutus ab hac luce subtractus esl , ct pupillaris sub-
sliluiio locum sibi viudicavit: Cumque subsiitutus eandem
partem admittere noluit , qua-suuni est , si potcst jam he-
res ex prmcipalj tcstamenlo factus , pupillarcm subslitu-
tionem repudiare ? Utramque ,oitur dubitationem simul
decidendam (3) esse censemus. Placuit enim nobis sive
in mstitulione , sive in pupillari substitutione , ut vel (d)
arama adimttantur , vel omnia (5) repudicntur , et ne-
cessitas imponatur hereJr^ariicuIai-, facto, vd alilm,aut
alias parles hered.lalis adiuitiore , vel etiam substuutionem
pupillarem. Daf. Pnd. Kal. M;mI r...,„. ,•„ '°"^'''
De tcmpore adcundce , uel repud/andc hereM^alcs ,
dcjure ddiberandi , et de iwmturio. '
22. Idem A. ad Senatum.
LA.Mi-Anii et OKtsxis YV. CC. 53 1.
consulatum Laj
Si is , qui dc stntu suo litigat , heres insliluaiur.
C21: Idem A. Joanni P. P.
Um aljquis scripsit heredem eum (6) , qui de su-,
conditione ei , qui dominium ejus vindicabat , in Z
licio adversabatur : is autem , qui domirmm se esse diie-
•at , adirc eum hereditatem imperabat , ut acqmsitio he-
edjlatjs per eum celebraretur , indignatus (7) T, quas
lomjno ei parere : dubitatio veteribus exorta esl 'si^aua
oena imponatur hujusmodi insolenti^ ? Veteres m muJtas
'ahuntijr sententias , sed nos eorum discordiam sic esse
ecidendam censemus , ut distinclio subtilis causae [ ei 1
st in, f ^f\ r''^'"'. "'''"'''' • ^l*^'^ apertjssimum
ecessP r ^^^ t'"'"' "^'^'""'io^em e,sse conscrjptam ,
ece se si omu.modo per competeniem Judicem eu.i com!
u im ' "' '^"t™ lierediiatem , et eam acqmrere :
ui^cie u '1 ^ "?^^'" %^^y^mini , si hber pro-
/-iil .i ' r\ '" «^ryitutem eum trahebat , et denega-
W « et adversus (12) eum omnes Iieredjunas actio-
rr. h. t "^^P"^i-"e , dcfunctr voluntas scindi uon potcst.
'?lrvt°' '"'"^'" '^°'""'' ^^^•"^-«"^ . 'l-mino ad^uiritur .
('0 Vt VV"/"V ^''^'•- '^' ^'^^^^- "«'•
(la) / ' - '"•
O^) '-^9 supr f t' '"■ "* '■ y^- ^' ^■^'^- ^'^- tit. ,3. c. 7.
^wi.iv. ■ ■
S^i^^n^^'"^^ ''^"'•^"^' ^''^ promulgalas a nostra cle-
kJ mentja consutuliones-: unam (rS) quidem de h.s ani
dehberaridum pro hereditatP «iKi A 7 "^"'. "^ "'^ 5 qm
aliam f,a\ o.wf^ "ereaitate sjbi delata eAfJStjmaver nt •
ad Hai;. L"::, STdriaK'' "^"^ GorJ,a„„sf.8)
rebus conveuianl,,,- , ,,u^as n he ed,ta,e 't "">"»'''''' ('9)
bcneficio , sed 'etian? ?/^ T '''' "'^^^^"^•^ hujusmod.
^iw , ieu etiam ad omues hoc extenderp • nr.r. t-
um si improvisum emerserit debitum ^J d e'ia„r si .
osam quis inveniat esse , quam adn hered a" m i^
oulla d,.na suut luscipione. ^^'-1 " " '""cat , qua
3-1. Cuin igiiur lierediias ad quendam slv, r^„\
totan,e„,o , s,ve ab intestato sit dlafa "^e e. at^ !f
«uer,.', utToi pistea" rTepu°d,ef.TlI '''d"" '"'"'-
(i6) Quae hodic non exlat.
(17) Cujus memijiit Justinian. C. 5. in an l,.a ^ t. i
(i«) d. 5. 5.
rro^"Lusr"^°'""^ "' '^"' ^"^^ "'^'^-^- -•-^'-■^- Vaaus t.mor
se ^''?v "r" 'T S'?''''"^^"^'''""^ sive ab inle.bto sit . sive ex as
^dui^^^^swsC^^^^-^r^i^-ir^^r^r'^
Jf^.ncli cum ultro a^l^^ 35^ ^L^. t^! ^' S^lli^^^^i^
Leonm.^,„.;u/. Uh. 3. c. .a. „«,«. f,. In/'^ ^ ^°^''- ^ '^'
y.^S^"ltnt" "'"■' ^^^""^^^ ' ^P'-'o i"« dchbcrand. ct .a-
(24) Hereditatcm defunrti q.,i ad.t nuUo facto inventario ouin,
bus ciediionbus obi.oxii.s est. Paena l.ac est invpn.=. ' r
cient. ut u!U. v..es hereditarias J^J"^ ^^^^^^^J^,
76
602
LIBER SEXTUS
pote hcrcditale ei ex [ sua ] volunlale infixa. -f Simili-
que inodo , si non (i) lilubante aninio respuendam , vcl
abstinendam esse crcdidcrit licreditalem , et aperlissiine
iutra (2) trium mensium spatiuia ex quo ei cognitura
iiierit scriptum se esse , vel vocalum heredcm , [ ci ] re-
nnnciet : nullo (3) nec inventario faciendo , nec aho
circuitu expeclando , sil alieuus [ ab ] hujusmodi here-
ditate , sive onerosa , sive hicrosa sit.
§. 2. Sin autem (4) dubius (5) esl , utrumne ad-
jniltenda sit nccne defuncti hereditas , non putet sibi esse
necessariam deliheiationem , sed adeat hereditatem , vel
scse immisceat : omni tamen modo invenlarium (6) ab
apso conficiatur : ut inlra triginta (7) dies post apertas
tabulas , vel poslcpam nola fuerit ei aperlura tabularutn ,
vel delatam sihi ab inlestato hcreditatcm cognoverit , nu-
merandos , exordium capiat inventarium super his rebus ,
qnas defnnclus mortis tcnipore habebat : et hoc inventa-
rium inlra (8) alios scxaginta dies modis omnibus ira-
pleatur sub (9) prajsentia taliulariorura , caeterorumque
qui ad hujusniodi confectionem necessarii sunt : snbscri-
ptionem (10) lamen supponere hercdcm necesse est , si-
gnificantcm , et quantitatem (11) rerum , ei ijuod nuUa
malignitate cina eas ab eo facta , vel facienda res apud
eurn remaneant : vel si ignarus sit litterarum , vel scnbe-
ae prffipediatur , speciali tabulario ad hoc solum adhiben-
do , ut pro eo litteras supponat , vencrabili (12) signo (i3)
antca mann htredis prseposito , testihus videhcet adsiimen-
dis , qui heredem cognoscant (i4) ? et jubente eo tabuh-
rium pro se subscribere , inlerfuerint.
^. 5. Sin autem [ a ] locis , in quibus res heredila-
rio^ , vel maxima pars earum posila est , lieredes abts-
se (i5) conligerit : tnnc eis uuius anrii spatium a monf
testutoris numerandui.i daraus ad hujusmodi invetilaru
consummationem : sulhcit euini j)roefatum lcrnpus , eisi
longissimis spaliis distant : tamen placuit daie eis laculla<
tera inventani conscribendi , vel pcr se , vel per (i6) in-
slructos procuratores in (17) loca , ubi res posilae sunt ,
millendos.
§. 4» Et si prsefatam (i8) observationem inventarii fa-
ciendi solidaverint : hereditatera sine (19) periculo Ia-
beant , et lcgis (20) Falcidia* advcrsus (21) legatariL:
utantur beneticio : ut in lanlum hereditariis credilori-
bus (22) teneantur in (23j quantum res subslautiae ad c i
devolutaj vaieant : ct cis satisfaciaut qui primi (24) veaiati:
creditores : et si niiiil reliquum est , postericres (aS) ve-
nientes repellanlur : et nihil ex sua substantia peaitas ht-
redes amittant : ne (2G) dum lucrum faccre sperant , 10
damnum incidant. Sed et si legatarii inlerea venerinl: ei;
satisfaciant ex (27) hereditate defuncli , vel ex ipsis (ab"
rebus , vel ex earura forsitan venditione (29).
§. 5. Sin vero creditores , qui post emeusum patrimo-
nium necdura completi sunt (3o) , superveniant : ne(ju£
ipsum heredem f3i) inquielare concedantur , neque eo:
qui ab eo comparaverint (32) res (33) , quarum p«ti£
(0 Sxta^aa-)) vel a-HuKktt hxfsix , titubante animo , Synops.
d. c. 90. male : lieest emni illo loco negalio.
(2) Hercs si inUa spatium trium mensium quibus potuit adire
ex invcntario , luicditati renunciaverit , nuUo cgebit inventario.
Eiistatliius aliler hunc locum exprimit , quasi renunciationi here-
ditatis sive deliberationi sint prsescripti tres mcnses , quod falsum
est. vid. Cuj. i4- de prcescript.
(3) Invcntaiiiim faccre non cogitur , qui repudiat hereditatem.
(4) Hereditiitem ciim dubitalionc adcunti , non est necessaria
adcundi delibciatio. Nam adire eain potest , faclo iuvcntario.
(5) Invcnlarium focere quibus bcrcdibus utiie sit.
(6) De invenlatio ub hercde connciendo , vide Nov, i. c. 2.
5. 1. rcrura pupiilaiium , 7. 24. supr. de adininistr. tut. l. l3.
Supr. aibilr. uUelce. rciura dotalium , vide Nov. Leon. 110. ab
usufructuario facicndo. /. 1. ^- ^- jff- usufruct. queinadm. cav.
(7) Inventarii inclioandi tempus tiiginta dics ab apertis tabu-
Jis : pertlciendi trium mensium , ut luc , et infr. h. t. ibi , iiitra
alios scxaginta dics : vide a!ia quse notavi ad ISoveU. Leon. no.
in f.n. l. it^. supr. dc administr. tut.
(8) Inventano conficicndo triraestre tempus pra3stitutuni. Con-
tractius est tcmpus invcntarii quam delibcrationis , cst enim deli-
beratiouis tenipus anni vel iiovem mensium. Scd vicissim utilius
est ex invcntario quam cx delibcratione adire , cum is , qui ex in-
ventario adiciit , non teneatur iu solidum , sed pro viribus tautum
liereditatis , ct Falcidiiie bencficium habeat.
(9) Invciitarii ad confectionem ab berede , qui convocandi sint
adde Noi/ell. i. c. 2. 5- '•
(10) Inventario per se vel pcr tabularum bcres subscriberc tenetur.
(ii) Invcntario quas res inscribi oportcat.
(12) Upsa-Mir/uivn ff)iixitii- Sju. IJusil. d. c. 90. Crucis sciliret,
ut binc colligns , Signuni crucis invcntario et instrunnntis apponi
solitum. vid. qu;e dixi ad Nov. Leon. 72.
(i3) Quid ? omissio bujus signi vitiatno inventarium ? non vi-
tiat. Est cniin ( ut hic ait Barlolus mnn. 3. ) levis solennilas .
et minimi pirejudicii, qune omissa nou vitiat. l. '■ Jf'- de venire
inspiciendo.
(i4) Tcslcs inventario adhibiti beredcm dcbent cognoscere.
(i5) Intra anni spatium beiedes abseiites inventarium faciunt ,
nt hic , §. II. iiifr. h. t. Annus ille a morte testatoris nnmeratur.
(iG) ProcuratoVe ad inveiilariiim racicudum uli |iossunniset quando.
(17) Invcnlaiium quo ioco res silas suut tieii debct , ideoque
non est fcrendus beres si res rusticas in urbem inrcutarii conficitn-
di causa , veiii jusscrit , cum in itincre multa facilo possiut pcrire
vel subtrahi.
(18) Invcntarium aliud beredilarium , aliud tutelare est : h»
pupillis lit a tutore : illud creditoribus et legatariis fit ab howlc
Nurrc , Pone tutelare inventarium factum csse a tutore : quseri po
test , an ut pupillo tantum , an etiam ut heredi prodessc debcat
non prodest , ut bciedi ; utriusque enim inventarii diversa solenni
tas est, et in mullis dissentanea , nisi forte aliud consuetudo m
dulgeat : aut si non in tutelari inventario beredilatis iuventani «
lemritas servata quoqiie fuerit : vidc CK])oIlam cautda 126.
(19) Quia non tonentur in solidum. de exccptione inventaru
vide Oldendorp. c. 17. de except.
(20) Heres inventario confecto , Falcidiam dcducil.
(21) Falcidia he;es , faclo inventario , utitur adversus legataric=
non adversiis creditorcs.
(22) Creditores bgatariis pvEeferuntur. ..
(23) Quousque Lercs facto iuventario creditonbus here«Iitari^
teneatur. . . y^
(24) Creditoribus priino veuientibus l.<res potest satislaccreix»
fide , id est , si ncicierit alios tempore potiores ; ahas , si resci.t
rit id primo venieutibus solvere non dehcbit , nisi esacta cauUone
/. 41. #. adl. Falc. et ita hoc casu occupantis fit raeiior comu
tio. vide /. 19.^ de re jud. Melior inquam , quoad jus possiotB
di atticet , non tamcn omnimodo. ^- 6. infr. h. t.
(2.5) Ncgligentia creditori imputatur.
(26) Stulta est ratio , aut certe frigida.
(27) Legatariis satisfit ex dcfuncti hereditate. -, 1 .^, ca$i
(28) Puta si res illis speciaUter sunt lcgatae , alquc ifa uoc
legatariis , rcbus ipsis seu rerum solutione satislieri pofest. ^^
(29) Heres facto inventario , lucndi seris herecutani caasa ,^
heredilarias potesl vendere. An quoinodocunque verbi gr^J'* '
subhastatione ? potest , Bald. quod minime terenduiu vnl""^-
(30) Id est , quibus uecdum aut uondum plene satistactum
(3n Eadem in milite , l. 12. infn. supr. de ««/«'«• '"""•„o'
(32) Creditori bereditario adversus emptorem tei beieditaris
datur evictio , ut hic : ut qui ab berede rem liered^'^"».'"^^'^.;^^^
securus fiat , neque possit eo nomrne a creditonlDUS j-
conveniri. Quid si res fuit aliena ? Factum heredis doromo ]> j
dicium non adfert. Bart. hic nutn. 2. nri; ' notcst
(33) Quid : jus ac beneficium hereditatis poteslne y^na' • F j
Tit.jf.de heredit. uel act. uendiia. An et jus M'^'"^-""^ ^c
seu bencficiuia iuventarii ? adde quM scripsi ad l. 7&' Jf- ^
Trebell.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
6o3
iii legata , vel fideicommissa , vel alios (i) creditores heroditatis approbavent sese persolvjsse. Si vero et ipse
processernnt. Licenlia creditoribus (2) non deneganda ad- aliquas conlra defunclum habebal actiones : noa hae con-
versus legalarios venire , vel hvpotliecis (3), vel indebi- fuudentur (17), sed similera [ cum J aliis creditoribus
ti (4) coudiclione uti , et hasc quae acceperint , recupe
lare : cum satis absurdum sit , cieditoribus quidem jus
.suum (5) persequentibus legitimuui auxilium deuegari ,
legalariis vero qui pro lucro (6) certanl , suas paries le-
ges accomodare.
^. 6. iiin vero heredes res hereditarias creditoribus he-
reditariis pro debito dederint in soiutum ; vel per dona
por otnnia habeat fortunani : temporum (18) tamen prae-
rogaliva inter crcditores servanda.
§. 10. Licenlia danda creditoiibus , seu legul .riis , vol
fideicommissariis , si majorem putaverint esse substantiam
a dcfuncto derelictam , quam beres [ in ] invenlaiio scri-
psit , quibus volueriut Icgitimis modis quod superfluuui
est, approbare (19) , vel per lormenta (20) forsilan ser-
lionein pecuniarum satis cis fcceriiit : liceat aliis credito- vorura hereditariorum (21) secundum anleriorem noslram
ribus qui ex anierioribus (7; veniunt h^^pothecis , adver- legem qua? dc quaeslione servorum loquiiur . vel per sa-
•us eos venire , et [ a ] poslerioribus [ creditoribus ] se- cramentum illius , si (22) aliae probationes d'efecorint : ul
cundum leges cas abstrahere , vel per hjpothecariara actio- undique veritate exquisita , neque lucrura neque damnum
nem , yel per coudictionem ex lege , nisi volueriut debi- aliquod heres ex hujusmodi seutiat hereditate : illo vide-
licet observando , ut si ex herediiate aliquid heredes sur-
ripuerint (23) , vel celaverint , vel amovendum curave-
rint , post({uam fuerint convicli , in duplum (2^) lioc re-
stituere , vel hereditatis quantitati computare compellantur;
5. II. Doiiec (25) tamen invenlarium conscribilur : vel
si res praesto sint , inlra tres menses (26) : vel si abfue-
tum (8) eis offere.
§. 7. Conlra ipsum tamen heredem ( secundum quod
Baepius (9) dictum est ) ([ui quantilalem rerum heredita-
riarum expcudit , nulla aclio extendatur.
§. 8. Sed nec advcrsus (10) emptores rerum hcredita-
liarum , fjuas ipse [ heres ] pro solvendis debitis , vel
legatis
V
riores
bus , et suum jus perscqucutibus. vel ad judicium vocare , vel res heredharias quasi ex l.y-
§. 9. In computatione aulem patnmoun damus ei [ li- pothecarum autorilate viodicare : sed sit hoc spatium ipso
centiam ]excjpere et retmere quicquid in (i3)funus(i4) jure pro (3o) deliberatioue heredibus concessum : nuUo
cxpeudit , v-eJ in (estamenli insmuationem (i5) , vei iu- scilicet ex hoc intervallo creditoribus hereditariis c
veiiiani confecuonem (16) , vel ia alias necessarias causas temporalem prsescriptionem (3i) prsejudicio geneiando
iegatis vendidil , venue ahi concedatur : cum satis tinte- rint (27) , inlra annale spatium secundura anteriorem (28)
rionbus creditonbus a nobis provisum est , vel ad posle- distinctionem , nulla (29) erit licentia neque crediloribus
nores (ii) crcditorcs , vel ad (12) legalarios pervenicnti- nequo legatariis vel fideicommissariis eos vel inquietare
circa
(1) Hcreditarianim rcrum cmptor ea cautione res heredifatis
«mere dcbct , iit pielium rcrum crajitarum hercdi , si possit , nu-
ujcret prsesentihiis creditoribus , vel lcgatariis pretium rccipientibus :
utqiie numcrationis cjusce contestatio 6at in ipso venditionis et
cmptionis instriiincnlo : ncc ciiiin sufficit emptori rcs hercdilaiias
ab hcrcde vcuditas , ut crcditoribus et legatariis satisfaccret : cum
ct mc'.ium eamm solyi quoquc supcrloribus persoiiis oportcat , Cae-
polia cautela ■nb. \'eruin res hcrcditarise commodius ct tulius pu-
hlicc dccursis Iiustis comparantur.
(2) Crcditorcs hercditarii rcs hcrcdilarias lcgatariis traditas ab
Lcrcde possunl cvincerc , qnotics hcicditas non cst solvcndo : fticit
i'<J-jff'.de scpavalioinb. uon, si aolyendo est, ut l.ult.sitpr.iie hcred.cui.
(3) Si rcs cxlant.
(4) Si res non cxtant , hypothccariis in rcra ipsam competit
condictio ad prctiiun.
(a) Mclius est faverc repctitioni quam advcnlitio lucro. /. Ai.
"'^ftn.Jf. de reg. jur.
(6) Lcgatum , tilulus lucrativus.
(7) Piiorcs crcdilovcs , postcriorcs evincunt.
(8) Yide /. i. iufr. qiu potior.
(9) $■ 4- §• 5. supr. h. t.
(10) §. 5. supr. h. t.
(11) §. 6. supr. h. t.
(la) §. 5. supr. h. t.
03) Ohserva quas expen^s hcrcs impnfare possit creditoribus.
(14) timcns cxpensa oinne dchitum praeccdit. l. ven. /K da re-
hgios l I. infni.jO: ad l. Falcid. §. ult. Inst. ke l. Falcid.
(10) Insumationis cxpcnsa , vidc /. 28. supr. de testam.
(i(>) Inveiitaru cxpcnsa.
his qui ad Eccl.
(23) Vide /. 71. 5. &. jff". de adq. vel omiu. hered.
(24) Poeiia heredis rem liercditariam occuilantis duplum.
(25) Intra tcmpus invcnlarii faciendi Leres a creditoribus et le-
gataiiis conveniri non potest , ut hic. Hinc notant exccpticnem
banc , suin iiitra finpus conficiendi inventarii , in judicio opponi
possc : sed et litis contcstalioiifra impedit. Quid si agatur eo tem-
pore seii inlra illud tcmpus non opposita ca cxccptione ? Lis ip»
jure nulla non est. Capella Tholosana dccis. 2S7. Quid , num pcr-
petuo verum est , eam cxccptionem hcredi conipctcre infra terapuj
conficiendo iuvontario a lcgc prnestitutum , ut ne a quoqu.im po!f-
sit convcniri ? Vcrum cerlis casibus non est : possunt cnim . vcl
60 tempore legata pias ad causas , alimenta et funus Ciigi ab here-
de : potest ct suspectus fncullatum , vd fuga; hcres eo tempore
conveuiri , potcst ct codem tcmpore usurarum nomiue conveniri et
ad earum rcstitutionem cogi , ut et commodali in eum
agi. BalJ.
Castrens. hic. Angel. /. 1. §. hcBc stipulatio. 9. Jf. si cui plus
quam. Quoe omnia vera sunt : ctiam si ipsa hereaitas idonea sit.
Quid , eo temporc potestue heres alios convenire ? potest. Bart.
hic. Pausam igitur ct dilatioucm suam habet licres adita etiam he-
reditatc , tantispcr duin inventarium facit , ut neque a croditori-
bus , ncc a Icgatariis possit eo tcmporc conveniri. Tricesimo ab
adita hcreditatc die , inveutarium inrhoare ; sc.xagcsimo post pri-
mum illum mensem die , perficere dcbet , si rcs hcreditari.T sint
pr.Tsentes , si dissitiB , anni spatium habct invenlario pcrficiendo.
Illo tcniporis sp.nfio invitis crcuiloribiis et lcgalariis pcrfruct;;r . ut
ab iis ncqiic conveniri , neque in jus trahi , aut hypothecaria aciic-
nc conveniii possit , ut hic. Quid si autc id spatium inventariuoi
perrorcrit ? couvoniri potcrit , quod hercdibus suinine nflandum cst.
(^6) Dc mensium computatioue v. Macrob. lih, i. cap. a. Me-
noch. de aihilr. jud. lii>. a. cas. 5o. Ans.
^ii')^**-'^'!",'" ''^•'«:'?'^ q,"' invcntarium fccit , non coufunditur ,
ijo. J^. ad lcgcm 1'alcul.
^d\^l i;,/r.'"ij»' ^,oTr.'' ' '^°''°' ''' ^""^ ' '• '^* "'^"'' '^' "' (■'"> ^"^'^^tarium in urbe , intra tros me.u.es j in pioviucUs ia-
*>itid.
(19) Advorsus Inventarium probationcs admittunfur , alias in d.i-
Mo prtcsumilur pro. invciitario , nisi contraiium probctur. vidc H-
c»at. 3. prasumpt. 20. In solonui scriptura nihil prssumitur onus-
»um. /. 17.^: dc probation.
(20) Vidc i\"oi'. I. cap. 2. 5. I.
(ai).Ad prol)auda facfa domcstica domcsticis ufimur. Domc^tica
rtomcslic.s probanlur. /. 8. J. 6. supr. de repudiis.
(22) Jusjurandum oinnium probafionum subsidium. De sua quis-
qu« censcieulia jurarc cogitur. /. G. 5. 4. yers. Sicubi. supr. de
tra aiinum ficri oportet , Grseci apud Cuj. 14. obseiv. 89.
(}8) §. 1. 3. supi: h. t.
(jioi) Quidam ]iiam caiisam cxcipiunt. Volunt enim rtiam non-
diim confocto invcntario heredcm convcniri posse praestandi logati
causa. vide Tiraq. 24. privilegio piw causa.
(3o) Temptis dolibcraudi et inventarii faciendi datur ; est tamen
hoc illo coiitraclins , dixi J- 2. supj: h. t.
(3i) Inlra fiiupus i.nvcnt.-irii conficieudi creditoz-ibus tempui
ageudi non curiif. Ciir ita ? quia intra id tempus lidem Leiedti
cojiveniri «on possunt. supr. h. t.
Go4
L I B E R
^. j2, Sin vero poslquam adlerint , vcl sese innmiscue-
riiit , prcTsonlcs (i) vel aljsentcs invrnlariurn facere di-
slulerjnt (?) , et datiim jain a nobis lenripus ad invenla-
rii confectioneni effluxeril: lunc ex eo ipso quod invenla-
ijum secundum (3) formam prrcsenlis constilutionis non
fecerint , ct lieredes esse omnimodo inlelliganlur : el de-
Litis liereditariis in soliduin tcncantur , nec lcgis nostrae
beneficio perfrnantur , quani conlcmneDdam csse cen-
suerunt.
§. i3. Et ha^c quidem de liis sancimus , qui delibcra-
lionem nullam pclendam [ csse ] curavcrint : quam pu-
tamus quidern ])enitus post hanc legem esse supervacuam ,
ct debere ei dcrogari. Cum enim liceat cis el adire here-
ditalera , et sine damno ab ea discedere ex prresentis Icgis
auctorilate : quis locus delibcrationi rchnquitur ? -J- Sed
quia quidam vel vana formidine , vel calhda machinaiio-
ne , pro dehberando noljis supphcandum necessarium esse
existimanl , qnatenus ois hceat annale lempus tergiversa-
i'i , et hercdilalem inspicere , et ahas contra eam machi-
nationes excogilare , et eandem dehberatronem flebiH-
bus (4) adseriionibus repetita prece ssepius accipere : ne
quis nos pulavcrit antiquitatis (5) penitus esse contem-
ptores , indulgcmus quidem eis pelere dchberationem ,
vcl (6) a nobis vel a noslris judicibus : non tamen am-
plius ab impcriali quidem culmine uno (7) anno , a no-
fctris vero judicibus novem mensibus : ut neque (8) ex
imperiah' largitale aliud tempus eis indulgeatur ; sed et si
furrit datum , pro (9) nihilo habeatur , Semel (10) enim
ct non ssojMus (11) eam peti concediraus.
5. 14. Sin autem lioc aliquis fecerit , et inventariura
cx)nscripserit; (necesse est enim omnimodo delibei-antem in-
ventarium cum (12) omni subtilitate facere ) non liceat
ei post tempus prsestilulum , si (i3) non recusaverit here-
ditatem , scd adire maluerit , noslra? legis uti beneficio 5
sed in solidum secundum antiqua jura omnibus creditori-
i)us teneatur. Cum enim gemini tramites inventi sint ,
Hnus quidem ex anterioribus qui delibcratiouem dedit, aher
antem rudis , et novus a nostro numine repertus , per
fjuem adeunles sine damno conservantur ? electionem ei
damus , yel nostram constitutionera ehgere et beneficium
ejus sentire : vel si eam aspernandam exislimaverit , et
ad deliberalionis auxilium convolaverit , ejus effectum ha-
Jiere : et si non intra datum tempus recusaverit heredita-
tem , omnibus in solidum debitis heredilaiiis teneatur :
et non secundum modum patrimonii , sed etiam si exi-
S E X T U S
guu5 sit census (i^) heredilatls , tamen quasi heredem
curn in toturn obJigari : et sibi imputet (i5) , qui pr«
novo bcncficio velus elegerit gravaincn : et ido ad ipMm
delibcraliouis dationem , et divinum rescriplum super hac
promriJgatum , hoc adjici volumus, ut sciani omnes ri6")
quod omnimodo (17) post pclilam dcliberali' ricm , si adil
crinl , vel j)ro hercde gesserint , vcl non recusaverint he-
rcditalem, omnibus (iB) in solidum heredilariis onenbus
tencantur. Si cpiis autem temerario proposito dcliberationem
quidciu pelierit , inventarium aulem minirae conscripje-
rit , et vci adierit hereditalcm , vel minime eain rcpudia-
verit : non solum crediloribus in soLdurn tcneatur , sed
etiam Icgis Falcidia; benefrcio minime ulatur. Quod si post
deliberationem recusaverit inventario minime conscripto •
lunc res hereditarias creditoribus , vel his qui ad heredi-
talem vocantur , legibus reddere compelletur : quanliiite
earum sacramento res (19) accipicntium nianifeslaada
cum taxatione tamen a judice statuenda.
§. i5. Kolissimum autem est hac constilulione , qui
omnes casus continet , nostris constitulionibus jam pro
eisdem capitulis proraulgatis esse derogatum , quarum al-.
tera etiam Gordianas (20) conslitutionis sensus conlineba-
tur. Cum enim ampliore tractatu habito raelior exitus in-
ventus sit , et tribus couslitutionibus in unum congregatis
unus appareat , et in milites et in ahos omnes juris pro-
babilis arliculus *, ea propter ex anterioribus inquietari no-
stro subjectos imperio non patimur : scilicet ut railite» (21}
etsi propter simpiicitalera pra^sentis legis sublilitalera uoa
observarint , in tantum tamen teneanlur , quanlurn in he-
reditate invenerint. Quam , patres conscripti , in hujus-
modi casibus in poslerum obtinere sancimus. Dat. 5. Kal.
Decembr. Constantinop. post consulatum Lampadii et 0-
RESTis. VV. CC. 53 1.
T I T. XXXI.
DE REPUDIANDA (22), VEL ABSTL>ENDA (a3)
HEREDITATE.
De eo qui liabitavit in domo hereditaria.
1. Irap. Antonjus A. Mutatio.
SI (24) paterna hereditate te abstinuisse constiteril , et
aon (25) ut heredem in domo , sed ut inquihuum ,
(i) 5- "• ^ipr. h. t.
(2) Poena Leredis iwventarium non con6cientis intra tcnipus le-
gitimum , teneri in soliaum.
(3) Lege non juvantur , qui in legem committunt.
(^) Lacluyinae supplicantibus communes,
(5) Princeps noii est antiquitatis contcmptor.
(6) Tempus deliberandi petitur , vel a Principe , vel a judice.
»• 9. supr. h. t.
(7) Tempus deliberandi annuum a Principe , novcra raensiuin
a magislralibus conceditur.
(8) liijutta diJatio a Principe concedi non solet.
(9) Injusla dilatio pro nuUa habctur.
(10) Scniel quod dari potest , frustra saspius postulatur.
(11) Imo saepius. /. ^. ff. h. t.
(12) Id esl , nullis rebus oiiiissis. Nowcll. i. cap. 2. 5- 2.
(i3) Pelens tenipus ad dcliberandum , nisi rcpudiat , tacite
adnsse vulctur : clun ita non fuit. /. 10. siivr. h. t. l. 69. ff". de
udq. vel nmitt. hcrcd.
(i4) Id est , cxigua a-slimalio.
(i5) Electio impulatur eligeati.
(16) Kota regulam.
(17) Post deliberalionem adire vel rcpudiare beres cogilur.
(18) Post deliberationem , qui non rcpudiat bcreditatem adii*c
vidctiir ., et ut heres in solidum creditoribus hcreditariis tenetur.
(19) In bypotbecariis , et petitione herLditaiis juralur in litcni.
/. ^. Jf. de in litein.
(•20) Vide princip. hujus legis. ^. 5. Inst. de hered. quahl-
(21) Inventarii omissio non obligat mihtem solyendo aeri alieno.
dixi ad Novell. 1. c. 2.
(22) Paul. 4. sent. 4. pars tit. 1. D. lib.ig. ihi de omiu. her.
Repudiatio fit iu jure. Recusatio quoyis modo. Solus heres repudiat
uon fideicommissarius.
(28) Abstincnt sui , rcpudiant extranei , /. i. 2. infr. h. t. l
ult. §. i. supr. tit. prox. ibi. respuendam uel ahstinendam.
(24) Adde /. 3. iiifr. de revocand. his , qucB in fraud.
(25) Qui velut heies in domo paterna habitat , abstentionem re-
vocare , immiscere se et gerere pro herede proesumitur. Cstei-iim
an quis ut bercs , aut extraneus gerat , ex indiciis pntcst colligi.
vide /. 4- supr. unde legitimi. l. i . supr. de jure delib. l. 20. Jr.
de adq, vel oniitt. hercd. $• idt. Iiist. de heredum qualit. U^
piao, 22, 5, 26.
1 custodcm , vel ex alia justa ratione liaLitasse (i) li-
ido fiicrit probatum (2) : cx persona patris conveuiri te
rocurator rneus prohibebit. PP. Jd. Jul. Messala el
.BiAO Co^ss. 21 5. '
De eo , quifunflos a credttorihus comparavit.
2. Idern A. Severo.
n pnterna lirredilale [ te ] ahstinuisti , non ideo quod
V a (3) crediior..!)us fundos comparasli , ( si modo id
■na /ide(4) f(,cisti)a poslcrioribus, qui sub eisdein (5) ob-
;atioiiibus pecuniam jiatri crediderunt, jiire conveniris (6).
PP. 5. Kal. Julii, L^TO li. et CuREALE CoNSs. 216.
Dc. transactione inutili super hercdilate quccsita.
3. Impp. DiocLETiANus et Maximiamus
AA. cl CC. Thcodosiano.
[Uus hercs cxccplione pacti , qui testamentum injustum
^ adseverans , postea «//^,7 .ve de paternn successione pe-
irum non ex causa donalionis , sed Iransigendi animo
■jure (7) professus cst : cum respuere (8) rfua^si-
. (9) neomrct (.0) hereditateni , et iransactio fn^
lo (17.) dalo , vel rclento , seu promisso (i3) miui-
(14) proccdat , summovcri uon pote^t. Sine die CC
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
6o5
•c rcpudiatam hcnditatcm posse qucBri , nec quctsUam
rcpmlian : de confessione in jure.
4- lidem AA. et CC. Modeslino militi
"^l^y^rf^?" ^'^^ vjgintiquinque annis , antcmam
adcat, delatam rcpud.ans (,7) successionem , 'post
) PiiBsumllur hcics ossc velle, qui in domo paterna hablMt
) Prolcstalioiic scilicet contra,ia. ^ Habitat.
) Poss.dens ut cmptor , non obligafur ut hcres.
nn.ir .*■■"."" ';";'":' ' cred.tonbus patcrnis , non a patre •
ralii , scd crcdito.ihiis succcdit » "" d paffe .
quis
;i^. u «rsLSa^iir. ^
^' .ofTorcnti et" ui' Ctr ^/L*'^*'^ ' '^^V-^ c
i i ia iudicio r,„;T. ?^. ' "5 '"?• ■^ccurs. Bald. 0..i,
icia-
ia judicio qurd7;oe;;Tquo"d nni' ^r*^"?- ^'^^^-Q^^^i
uc jus suuni tucri is IZ • T '""''' °^'''''^ P°«^'t ? protc-
"ulcm con.probarc intcUi.fmm" d,S" •'"'J^'"-'''' ' *I"0 «"<^»-
/•4- inCr. 7i. t.
^) Adde /. ^^_ {F h f I ,f e ^
1«!"'^"" ^""^'^ '«"' '■°" i"lc"i6ilur. adde l. 38.
io/wm. 5. /,i/r. <fe re
'n bS>!'.'^!.'""- ft-sel transnctio.
supr.
I- .4- .«//Jr. depact.
«nul.lis ncccniilaiio „m. '^w ' '•'^^"^'•'•«'onis non babct.
sit nc I,,. L,Z ^y^^ Pctum cont.nct , nisi cxprcssc dil
.,„.. ...c. , semper b^ .t. Nam .. s.^^^
;S) S
ainpliu
,'"npi'usnon polcst it; V.;, " ' .'" "' ^'""-^' repudiatam
^* '^'^ "i^: P.X)c«r. ^ • ''"'*• '^^ ''^^'^'=^- nf^aUt. ct impubcrc.
quajrere non poiest : ita quaesitam (18) renunciando nihil
agil , sed jus quod habuit , retinet : nec quod confes-
sos (19) in jure pro judicatis haheri placuit , ad vocem
repudiantis Jicredilatem , sed ad cerlam quantitalem de-
beri confitentem (20) pertinct. S. Kalerid. Januar. Sir-
mii , AA. Cowss.
De pupillo.
5. lidem AA. et CC. Claudianae.
PUpillorum repudiatio delatae hereditalis sine (21) tu-
tore auiore facta, uihil eis nocet. S.2. Kal. Januar.
Sirinii , AA. Conss.
2?e suis heredihus.
6. Imp. JusTiNiANus A. Joanni P. P.
Ol quis suus (22) recusaverit paternam (28) hereditatem
O deinde maluerit eam adire : cum fuerat indislincte ei
remissum , donec res palerna; in eodem statu (24) perma-
nent hoc facere , et post multum (25) temporis iicebat
ei ad candem heredilatem redire : hoc corrigeutes sanci-
mus (26) , siquidem res jam vendita (27) sunt ut nul-
lus aditus ei ad herediiatem leserved.r : quod et antiqui-
tas observabat. Sin aulem [ res ] alienat» non sunt : si-
quidem major annis constiiutus est, et tempora restitutio-
nis nuJla ei supersunt , inlra trium annorum spalium tan-
luramodo Iiujusmodi,ci detur licentia. Sin auiem , vel mi-
nor est , vel in ulili tempore coustitutus , tunc post in>.
pletum quadriennium (28) ( quod spatium pro utili anno
qui restituiionibus dabatur , prasstitutum est ) aliud
^•7) ^«^Pu^^iafione bcredifas amittitur. /. i3. infr. h t
coS. T'' ^:81»''9"'"<I"^ ^°'"^ ^^"'e^ ^^'-^' ' ^cmper heres esse
copuui , ctiams. damnosa appareat hereditas. Paul. 3 sent 5 C
; v«Ie Dynum ad cap. 2.. dercg. in 6. adJe /. nS.ff: de res jur
C'9; Confcssns ( id cst qui conlitetur dcbitum ) iu iure pro i»l
dicato habetur. /. 29. jT: de donat. l. 56. ff. de re Zd.^l T
pjinc.j/adl. Jui. iMajest. tamen agn.lam bereditatem in iudi-
lsTieetT,'."°" J'^''^^^"'- P'-« J"^'-^- C- '^^ fit '■ -t- /nt:
r diL V A ^""''" ' '''"'P"' ^'^ invalidus. Agnita semel l^
ne quld.:r?";:.d;oo!""" ^''''' '"^ """^ vigintiquinque majo«
iur?'''*^?;'^'"!'"".' V'^''"T ^"'^'^"^" » ^^c scntentia , Confessus ia
leWt'tf /. ."''° '"" ^^^^^^»^-- -^iquis tamen in jurc rcpudi.v
nniw«r ''"'•' •^'^"'i"^'i Don videtur , supcrior cnim scnlcntia ,
?onfiten,f° T '" ^"'"" "* ' J^*^'"*'"'^' «*-■" referenda est ad vocenl
bcreditatl'''r'"V'^"'''-^'''^^^ ^'^''' ' "^" ^^ ''^^'^ rcp.idiantb
b,Tn.^ .^' ^^""^*^^*;" '" J"re non pertinet ad rcpudiationes , qui-
bus non J.beiamur ab .iliis .- scd ad eas confessiones polius , nuibin
debPr/^^"rr" "^''^^'■'. ' ^"'^"* ^'''•'^'" 'l^'^il"<^ "<>s quantaalrm
dmbrunt. "• '' ''' '°"^'"' ''^ J"'""^ ' ^' "P'"^''''"^ i« J'^
(21) Adde l i. $. ^. Jf. de successor
«t^l.odi? dwr'' 'f ""^'P^^".^ • .W^'" l- 8.> de collat. et subli^a
esi liodie diflcrcut.a cniancipatiouis
rvntis\Zf. 'y'*'"""' V^- '• ^■■^- ^' ^^""'- '"^"■' '^'"" '^^ ^«"" /«''
mnlern-,m7-^1"'f •'^''/''''^'''''- -^ccursius, Bart. Bald. hic. Quidsi
rl.?/; r'"' '."^'■^ ^"""^ ^^'"'i'"- '• 6. infux.ff. ad SC.
r '\ T^ '"'''^ ^'"""" ' "' '''-'^i ad '^- /• 2-
C2.0 Id cst, dum non sunl vendiu-e. /. S. ff. de jure deUb.
(20) Imo non post annum , /. 8. in fn. ff. de cJlat.
i:} mW.T ''^''•■^"''O""" «""qxam revocat , ubi res sunt aliena-
currir .?n«/'"'' """''""■''' '"'''"'' ' "■^'1'"-' ""^ t«icnniu.ii , quod ei
cuirit, post vigcsimum nouum annum. adde /. il i \ /r rU
minorib. ♦' •>' *■ JJ- "■
(27) l- 8. ff. dc jure deliber.
flif ''^*^',"''''''""""" '*'*'° "''''' ^""' minoribus datmn. t ttH.
aipi. dc temp. m lateg. rest.
6o6 L I B E R S E X T U S
triennium ei indulgeri , intra quod polest rebus in suo
«taiu nianeniibus adire heredilatem , et suam abdicatio-
nem (i) revocare. Quo tempore transaclo , nuUus aditus
penilus ad paternam [ hereditaleni ] ei reservelur : nisi
Ibrte [ adhuc ] eo in minore a;tate constituto , res vendi-
ta; sint. Tunc otenim per in integrum restitulionem non
denegatur ei adire hereditatem , et res recuperare , et
creditoribus palernis satisfacere. Dat. i5. Kalend. ISo-
vembr. Conslanlinop. post consulatum Lampadu , et O-
RESTis VV. CC. anno secundo. 532.
3. Impp. DiocLETiAiyus et Maxjmusus AA..
et CC. Aristoifcli.
T I T. XXXII.
QUEMADMODUM (2) TESTAMENTA (3)
APERiANItJR (4) , INSPICIANTUR , ET
DESCHIBAJMTUR.
1. Imp. AlexAnder A. Proculaj.
UT testamentum quod dicis factum , proferatur , et
publice recitetur , competens Judex (5) jubebit.
PP. 2. Kal. April. Maximo u. et .Sliaino Cokss. 224.
Testamenta dehent aperiri secundum consuetudinem loci ,
ubi Jit aperlio. Alex.
2. Impp. Valer. et Gallien. AA. Alexandro.
TEstamenti tabulas ad hoc tibi a palre datas , ut in
patriam pcrferantur , affirmans : poles illuc perfer-
re j ut secundum (6) leges , moresque locorum insinuen-
tur (7) : ita scilicet , ut testibus non praesentibus (B)
adire prius vel pro iribunali (9) , vel per hbelhim Re-
clorem provincige procures , ac permiltente eo , honeslos
viros (10) adesse facias , quibus prsesentibus aperiantur ,
et ab his (11) rursum obsignentur. PP. 12. Kalend. Ja-
nuar. Maximo n, et GLAtRioisE Conss. 25t.
EJus (12) , quod ad causam novissirai patris veitri
J dicii pertinet , de calumnia (i3) tibi juranti, ptar
parteni quam aperiri defunctus vetuil (i4j: vel ad ig-
iiiiniam (i5) alicujus pertinere dicitur , inspiciendi , c
describendi , praeter diem (16) , et • consulem (17),
ctor provinciae facuhatem fieri jubebit. Dut. 6. Kal. Me
CC. Coivss.
Eodem modo puhlicanlur , et aperiuntur codicilli , quo
tcstamentum. Bald.
c
4. Imppp. Gratian. Valent. et Theod. AAA.
ad Hesperium P. P.
Odicillos (18) , seu scripluram quolibet tenote fori-
— tam (ig) , ea oportebit observatione in pubLc 1
proferri , qua testamenta panduntur. Dat. 3. Kal. Aug:
Mediolani , Ausojsio et Olybrio Conss. 379.
T I T. XXXIII.
DE EDICTO DIVI ADRIANI (20) TOLLEXDO ,
ET quemadmodum scriptus heres la
POSSESSIONEM MITTATLR.
i. Impp. Severus et Aktomnus AA. Lucillo.
CUm (21) inler institutum , et substitutura conlroreii
moveatur : eum qui primo loco iustitutus est , inJ i
in possessionem oportet. PP. 12. KaL Decembr. Deit'
et Prisco Conss. 197.
(1) Minor oraissam liereditatem revocare pofcsl. iupr, si la
omiss. hcrtd. 1. 7. ^. 'J- ff. dc minoribus.
(2) Et quando , vide /. 2. infr. h. t.
(3) Adde , et codicilli et qucclibet ultimae scriptce voUajtates.
I. uh. infr. h. t.
(4) L. 29. IK 3. et 35. Eclog. G.
(5) Testamentum aperiri per cfficium jiidici.s pelitur. l. i. l. ^.
ff. h. t. diKi /. 2. 18. ct 23. supr. de testainent.
(6) Aperire hoc titulo non tantum cst taludas tcstamenti pate-
facere naturaliter , ut in Sen^itusconsulto Silaniano ; sed etiam civi-
litei- , id cst , secundum leges et mores civilatis in qua fit apertu-
la testamenti.
(7) Testamenta vel vivo testatorc aperiunturct publice insinuan-
lur apud acta , ut major eis fidcs accedat , ut hic. aut post mor-
tem testatoris ut innotescant lieredibus , legatariis , fideicommissa-
riis , servis maiiumissis ct fisco , cui debctur vicesima , et aliis
quorum intcrest.
(8) Id est , absentibus. l, "). ff. h. t.
(9) Id est , viva voce.
(10) Testamenta aperiebantur prsescntibus testibas , Tcl honestis
iwsonis , ut hic. facit /. 1. 5- ^^- ff- depositi. a prsesenlibus intra
triduum , vel quinque dies : ab abseutibus intra cos dies , cum su-
pervcnissent. Paul. ^. srnt. 6. 5- 3. Hoc autem modo apcricl^alur :
Testes ( \cl maxima pars eorum ) adliibcbantur , qui testamentum
signaverant. Agnitis signis , rupto lino , aiieriebatur et recitabatiir
testameutum , describendi exen)pli fiibat potestas , ac deinde signo
publico obsignatum in archivum redigebatur , ut si quando exem-
phim ejus intcrcidissct , foret unde petcretur. PauL ^. sent. 6. §. i.
Coram postea rccitabatur praesentibus iisdcm honestis viris in foro ,
vel Basilica , intcr horam secundam et decimam diei. Paul. iiid.
5. 2. Hinc illud Augustini in Psalm. 3i. Tunidiu , inquit , con-
tradicatur de heredit^te martuorum . qunnidiu testainenttm pn-
ratur in publicum et curn teslamentuin fuerit prjlatum in pu-
cuin , tacent omnes . ut tabulce aperiantur et recilentur. Judex •
tus audit , adi^ocati silent , pra:cones silentium faciunt , univ^eit
popiilus suspensus est , ut legantur i^erba mortui.
(i i) Honestis viris scilicet. Paul. 4- senlent. 6. 5- ^' ^'^^
magirtratus videtur retulisse his verbis , excmplo sublato ab liict
magistratibus testamcnta obsignari , quorutn prceseiUia coiui
aperta. idque §. i. ante vocaverat signuin publicum.
(12) Verba liaec fuerunt prsetoris tam in interdicto dc taci»
eAhibcndis , quam ia extraordinarii ausilii poUicitatione. CojaciusA.
(i3) Qui testamentum aperiri seu publicari postulat , jurare -
calumnia cogitur. /. i. supr. de jurejur. propter calumn.
(i4) Aut vctuisse intelligitur , quod ea parte sit Eubstitatio ;•
pillai-is. /. 8. #. h. t. §. 3. Instit. de pupiU. /.21. supr. dc •
stamcnt. 2. Gajus !^. §. 3. ^
(i5) Vcluti exhcredationem , vel praeteritionem , et ifa tes.air •
tum non vitiatur , licet iu eo quid famosum sil dcscriptuin. ae
/. 54. ff- de legat. i. .
(16) Diem et consukm testamenti Praetor non patitur oescr .
/. 2. 5. 6. D. h. t. j • •
(17) Hinc constat , diera et consulem testameutis adjici ni'
fuisse. de qua re alias dixi. d. §. 6. ^
(18) /. 2. 5. i.ff. de tabul. exhibend. i
(19) Puta epistolam fid' icommissariam , et omne ommno^*!^^
ptum testamcnti , etiara imi^erlectu.m. /. 2. §■ i- ff- "■• '" ,' ''
f 3. et b.ff. de tabul. exhibend. priiicipales et secundas taoj .
d. l. 2. 5- 2.
(20) L. 29. C. Theod. quorum appell. . . .
(21) Paul. 3. sent. 5. 5. 2. In adipiscenda possessione msuui
praefertur substitutio. facit /. 8 5- ^- ff- ^^ ^''»'''' ^'
CODICIS REPETIT^ PRvELECTIONIS.
607
0
ium testamenti invisibile non impedit heredem, milli in
possessionem. Alex.
i. Imp. Alexander A. Entacto.
Uamvis quis se jfilium defuncti pranleritum esse alle-
gft , aut falsum (1) , vel inofllciosum tcslaraentum ,
se\i alio yilio subjtclum , vel servus (2) defunclus
e dicaJur ; lamen (3) scriptus hercs in possessionem
rj ti solet. PP. 6. Kal. JNovemb. Maxim. h. et ^hako
Lwss. 224.
3. Imp. JusTiNiAKtJS A. Juliano P. P.
IDicto diyi Iladriani quod sub occasione (4) "Vicesi-
I niaD (5) [ parlis ] hereditatis inlroductum est , cum
J tis ambagihus , et dilllcullalibus , et indiscretis nar-
» buibiis peiiilus quiescente , quia et vicesima (6) here-
i lis ex nosira recessit republica : antiquatis nihilominus
idiis omnibus quae circa replelionem vel interprelalio-
«i ejusdem Edicti prorau]f,'ata sunt , sancimus , ut si
« ex asse vel ex parle inslitulus (7) , competenti judici
• in.ontum oslenderit non (8) cancellatum , neque abo-
n , neqije ex quacunque suae formse parle vitialum ,
quod [ in 1 prima hgura sine omni vituperalione ap-
•at , et depositionibus testium legilimi numcri valla-
(9) sil : mittaiur quidem in possessionem earum re-
quae testatoris mortis (10) tempore iuerunt , non au-
legitimo raodo ab alio detinentur , et eam lestifica-
! publicarum personarum accipiat. Sin autem aliquis
radiclor exiilerit (i 1) : tunc in judicio compelenii (12) ,
K in possessionem missiouis , et subsecutae contradi-
iis venlilentur , et [ ei ] possessio acquiratur , qui
)ra (i3) ex legiiimis modis jura ostenderit (i4), sive
missus est , sive qui autea detiaeus coutradiceudum
putavit , nulhs angusliis temporum hujusmodi missione
coarctanda , sed sive lardius , sive praemature aliquis mis-
sus est , legis tantummodo arbitrium requiratur et cau-
sa unde vel missio vel contradictio exorilur. Sive enim
post (,5) annale lempus , sive post majoris aevi curricula
aliyuis luent missus , si tamen ex legiiime formato lesta-
mento missio procedat , nullum ei temporis obstaculum
objic.atur : msi (i6) tanium temporis effluxerit , quod
possit vel possessori plenissime securitatem super (i-) do-
mmio pra^stare , vcl ipsi qui missus est , omuem 'inten-
lioncm excludere. Si enim vel ex una parip , vel ex utro-
que lalere teinporis prohxitas occurrerit , manifestissimum
est non solum missionem , sed eliam ipsam princip,lenj
causam esse sopitam. Dat. 12. Kal. April. Consluniinop
post consulatum Lampadu , et Orestxs VV. CG. 53 i.
T I T. XXXIV.
SI (i8) QUIS ALIQUEM TESTARI PIlOHIBUE-
J^lT (19) , VEL COEGERIT.
1. Imp. Alexand. A. Severae.
Clvili disceptationi crimen adjungitur , si testator
non (20) sua sponle testamentum fecit , sed compul-
sus ab eo , (^ui heres est institutus , vel a quolibet aho
quos nolueru, scripsit heredes. S. j5. Kal. Jan. Alexam-
Diio A. et CoNs. 223.
Primuir successione , qui impedit aliquem , quo^
minm tesletur, Salic.
2. Impp. DiocLETiANus , et Maxxjiiajsus
EAA. et CC. JNicagoiK.
Os, qm ne (21) testamenlum ordiuaretur , impedi-
meuio fuisse moustrantur , velut (22; iudignas perso-
) \idc Paul. 3. seiit. 5. 5. 11. Vitium tostamenti invisibile
uem miili m possobsionau iion impcait , nit-i de vitio in con-
'ti doccati,r. Mcxand. Salic. addc /. ult. wfr. de codicill.
si al, co {.rovccal,.,,, cst. l. 6. infr. quorum appellat. l. uL
fjfappclat. 1-ecip. Nouell. Falentiniani de testament.
i"c , si dc pctitione licicdilatis aaetur. Tunc cuini de falso
ogaosct,..-. /. 5 5. ,.^ de hercdit. pctu.
{; '• S-.^JF- de Carbonian.
.is'clsr"r' r"'f""*' tcs(an,entum , scu volnnfas festatoris ,
[cSl\uJ ?^^ ' ''^'"'"^* ' formamque suam continere
«n, vcl s,lcnt,o prfetcmissum! Gloss. Bart. Bald. Jas. inl
deprlr""' "'"'"'"'" '"'"'• ^^^•'- '" ^- siscriptttm.i:.
■r?r;i°;;i:r""'3 ^^.^^^^^^^^^l^- ^aloand. occasione hcredita-
eius scnptuia apud Cuiac 18. observ. o Goth Ad intnlu
1.UJ..S lcg.s vid. Lconin! consil. 68. num o m.d '„'''"
us. 288. Joann. Jancs. rer. qmtid. lib. 2. 0«« 3 Ans
Lex de viccsima hcrcditatuu, , au^cidi .nS ^rfih I
TZZ 'T^"' -^r/""^'^ '-edfbusncS^ib^ SJ.,:.' r
, V r^ccis, Tcr.;/^ !""';i ''"." ' '' '''''°'-"'" constitutio:
^:^VTP- ^^'^^ /j^^ '- ^'^ apc.-ic,drtXi;;
6. « ,,/V ,7,.' '■•^' '^^"/'/'^■'/«"<>". rccpiend. Paul.- 4. sen-
V;;cs.„,a Lc,cd„a,'is fubli %?/£»; -^' '" '"''^- ^--
;alm- m'? ' ""'.•?"• "uncupationcm , sivc id i„ scriDtum
-«1«" , «vc uon rcd.galur. qU U.mcu uItui.o casu hcS ^p,!;"!
redSuu; "lccul^;"' fTositio.ies audiantur a judice et in scriptam
rttr!TZ'n^l TT ^ ' "* '"'"^- '^'^/'«^'^-'"*'« , T.raqueil. de
Z\ , .S:'?""/; 5- 2. g!"ss. i. num. 14. Quid ? hoc cdictum non
dab.tur heredibus ab uitcstalo ? Rolandus a Vallc . .„ •/ T
npPTt Hii-; „; • „ .1 ix>^iduuus d \ aiie i. consit. num. 5.
vcf auo;,n -.V ^"^"'^"'"bus ex tcstamcnlo in tolam hereditatem ,
/oT^ • "^ "°" venieutibus ab iutcstato.
{p) lcstamcnti vitia.
ul^^nn^H.L^f '°i'''°.",?^'''°^- Hadriani , nisi tcstamentum ,
rLTr /'^"'"^ '''''"*""' ^'^ pubhce recxlatum. Pa,,!. 3
sent. J. ^.14.
(10) Paul. 3, sent. 5. §. uh.
ron'I?,c^.'°V°"'^''.'"'.'-»''^°^'-'Sato consequcKlo via cxecutiva agi
ron^possc^ubi coutradictor rcpcntur. vid. Jlynsing. 5. cbs. 60.
(.2) Competens judicium hercdilalis est , ubi res sunt herc.h-ta-
IZ' ,y T'\ '^'^ ''"'"^- ^'''^'' Fc.-.-.iricns. m forma Ubellt
quo ^clitur hc^^ditas ex testam. vide Hartu.ann. 2. o/..t7v. i. ,- -
(i:>) /. I. .mpr. h. t. '
04) Probari lestiln-.s missionem in posscssioncm , ut ct ca^tera
acta judic.ana liinc cdiligunt.
(15) Es ediclo Dix, Hadriani post ai.num scripti hc-cdcs in pov
sessionein rcr.i,,. l.c.-cditariaium i,oumilU„.tur. Paul. 3. sent. 5. S. i3.
(16) D,M a.l L. 29.^/: (J. '
(17) Tcmp.ib igitur domiuii transfcrcndi causa csl
(18) L. -icf.j;: 6.
(19) Cruncu cst aliqi,cn tcstari p^ohibcre vcl cop;crc.
(10) Si quis qucm lcsla.i cocgcrit. 3:>. Syn. 4. c i"
(21) Si qiiis qncn tcs<.u-i piol.ibuc.it. /. 1. ■>.' fl\ 'h. t adde
/. 23. «,/;,.. de i,loJlic l. ly.jf. dchis, quaUtUldlSl. Nnu. I . ',.'
c. S. §. ;). et 3d. Lclng. 4. c. i. ^
(22) Paul. 5. scnt. 12, §. a.
6o8
LIBER SEXTUS
iia$ a successionis cornpenclio removen , celoberiimi juris
est. PP. Kal. Jau. Dxocletiako u. et Aiustoculo
Cowss. 285.
3. lidem AA. et CC. Euthychicli.
JUdicium uxoris (i) postremum iu sc provocare (i)
marilali (3) sermone , non est crimiriosum. Dal. 5.
Kalend. Januar. CC. Cowss. 293.
T I T. XXXV.
DE BIS (4) QUIBUS UT INDIGNIS (5) , HEB.E-
DITATES AXJFERrJMTUR (6) , ET AD SEIVATUS^
COJSSULTUM SlLAXlAaUM (n).
De nece teslatoris inulla.
I. Impp. Severus , et Antoninus AA. Celeri.
HEredes , quos necem testatoris inuUam (8) omisis-
se (9) constiterit , fruclus (10) integros cogantur
leddere. Neque enim bonae fidei possessores ante contro-
versiam illatam videnlur fuisse , qui debitum officium pie-
tatis scientes omiserunt. Ex hereditate autem rerum di-
fiiractarum , vel a debiloribus acceptse pecunia; post mo-
lam litem bonorum usuras (11) inferant. Quod in fructi-
bus (12) quoque locum habere , quos in praediis heredita-
riis inventos , aut exinde pcrceptos vendiderint , procul-
dubio est. Usuras autem semisses (i3) dependere , satis
est. Dai. i5. Kal. April. Chilone, et Libowe Cokss. 2o5.
Ds pupillo herede , et si festamcntum a tutore
Jalsum dicalur.
P
2. lidem AA. Vero.
heres extitit , ea quae ab ipsa fmita sunt , revocan
disceptaiionem oporlet. Sed si pupilh (i5} nomine faiiL
dicere vis testaraentum , de quo per Pollam transactum li
est , potes experiri : dum memineris , si in causa aon 0
tinueris , et poitionem quam ex eo testamento pupiU
liabet , te ei salvam ficturum , ( quam (i^) adimi t
pullo necesse erit (iH) secunduin juris formam ) , et
calumnia (19) lua Prasidem dcliberaturum , quanivis r
pilli nomine agcre videaris , cum retractas ea quae fiii
sunt per coheredem. PP. 8. KaJ. Maj , AAiOiUfO
Ui. et Geta iii. CoN5s. 209.
Da tahulis ante quoestionem de seri>is habitam apertii.
3. Imp. Alexakd» A. ADliochiano.
SI ea quaestio infertur filiis ejus , quam cousobrina
tuam dicis , quod (20) tabulae testamenti patris eorur
qui a familia inlerfectns dicebatur , priusquam quislio 1
servis haberetur , apertae et recitatae sunt : propier ampL
simi ordinis consultum hereditas a fisco vindicatur :
ideo agi cuasa apud Procuratorem meum debet : quia d"'
eo tempore pupilli fuerujit. PP. 2. Non. Apiil. ALE5i
DRO A. CoKS. 223.
De epistola , fel codicillis ., de eo ., quern teslator
voluatatem suam nou mereri declaravit.
4. Idem A, Fhilomuso.
HEreditas in testamenlo data , per epistolam (21) , »
codicillos , adimi [ verbis directis ] noa potu
Quia tamen testatrix voluntatem suam non (22) meri
uauin ex heredibus suis declaravit (2 3) , ratrito ejas p<;
Olla quidem liberam habuit administrandi patrimonii tio non jure ad alium translata , fisco (24) vmdicala e
sui potestatem ; nec (14) idcirco : quod pupiUus iUi LiberUtes autem in (25) eudem epistola dala; peti p
(i) Maritus pcr usorem potest liercs iustitui. Wunnser. i.
pract. 3q. c. 18.
(2) At non suggercre testamenfum.
(3) Blanditiis licet pennovcre testanlem , ut aliquid nobis te-
rtamento suo icliuquat. Yis sola liac constitutione probibetur , non
fclanditiae. Institutio facta blando sennorie non cst vitiosa. /. ult.
ff. h. t. vid. /. II. 3Upr. de test. milit. l. "jO- ff. de hered. inst.
(4) Lex quaedam exfat apud autorem Synops. Basil. 33. tit. 4.
G. 7. quae ad hunc locujn videtur refcrcnda , hoc sensu : Si quis
aliqueni tcslari probibuerit , ve! quum tcstaii coppisset , testamen-
tuni probibuciit pcrficere : tenetur quidein Iseso ex causa prohibi-
tior.is : si quid autem superfuerit , Csco anplicatur ct ipse relegatur.
(.5) Vide L. 34. #9.
(6) A fisco scil. sed hoc iu Gallia non servatur. Bugnon. in
le§ii>. abrogat.
(7) Vid. L. 29. D. 5. V. Paul. 3. sentent. 5. quaijclo facttim
fuerit , dixi /. 5. ff. h. t. lUud adjiciendum , fuisse et aliud sena-
tusconsultum de queestione familiae factum , Nerone 2. et Pisone
Conss. tcste Tacito i3. 14. quod idco Pisonianum. /. 8. _^ h. t.
et Neronianum a Paul. 3. senient. 5. ^. 5. Idem Claudianum di-
dum.^ de SC- SHanian. et Claudian. Novum autem non cst
Tit Keroniana senatusconsulta dicantur Claudiana. vid. Cujac. i.
ahs. 18. de senatusconsultis ct edictis Claudiauis , vide plura apud
Pet. Fabr. 1. Scniestrium 25.
(8) /. x",. ff'. de his , qutx ut indign.
(9) Qi'od tempus rcquiritnr , ut inultam necem omisisse dican-
tiir ? ceriuni enim temporis spatium constitutuiu ad eam rem fuis-
•e vidctur ex /. i- supr. in quibus causis in integruni restiiut.
(10) d. l. 17. ct 76. 5- 1- ff- <^e legat. 2.
(11) /. 18. ff. de his , quce ut indign.
(12) Vid. Cujac. 21. obs, 27.
(i3) Ut /. 17. 5. 6.^ de usur. \id. Cujac. ad L 3. infr. de
Jlscalib, usur.
(14) Heres ijuantumvis sit puplilu; , aucforis facto adstringitoi
(i5) Tutor pupilli nomine de falso testamcntuai accusare pott
Imo non pofest. /. 2. //;//•, de his qui accus. dixi ili.
(16) Ergo de falso hic tiansactum fuif ? non ita est. /. 7« "?
ad l. Corn. de falsis. l 18. supr. de transact. Nain Polla in I
hypothesi transegit de tostainento nonauin suspecfo. vid. Hotom.;
Illustr. vid. tamcn Cujac. 6. obs. 11. ubi notat et evincit dc i^
posse transigi.
(17) Doius tutoris agentis nocet pupillo. Imo noa nocet. •■
5- I. iiifr. unde vi.
(18) Imo nccessc non est , cum minori eodem casu ignoscaf
t- 5. §. 9. ff.dnhis^ qucE ut indign. _ e- $
(19) Tutor de calumnia proprio nomine teaeri potest. Si tan.
cifra calumniam bona fide egerit , tutori ignoscitur. /. 22- *''/
^ ^*- ^- . ^ w c
(20) /. 6. /. g. /. pen. l. uU. infr. l. i. et toto tit. ff. dt d
Silanian. Paul. 3- scnt- 5. ^. 5- . _
(21) Epistola vel codicillis heredifas adimi non potest. Inji:
tamen non adimitur , quod adimitur iudigno , add£ quae scrii
ad /, I . injr. de codiciU.
(22) Epistola indi<];no hereditas adimi potcst. vid. Papoc.
Notar. 7. cap. dc Nullitate.
(23) Pone testatorem coram notario , vel duobus triousve te-
bus coutcsfatum esse , metum sibi illatuin a Titio de qtio conq-
ritur : luefu ab eo illato , testamenturc se fecise : testament"™/
lidienti animo mutafurum fuisse , niti nictus aut firacr Tilu o ••
tisset. Hac contestatione defendi potest , Titio beredi *".'P J^V
q.:aai iudigno , bereditatem aufeiri , et fisco applicari. via. Bl«-
tic. 2. de conject. 7. . ,
(24) Quod indigno adimitur , plerumque cedit fisc<}. Vifl
a Valle i. cons. 56. n. 3.
(a5) Libertas per epistolam conferri potest.
erunl (i). PP. 2
„uao Co»ts. 224.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTIONIS
Kaleud, Decemb. Maximo u. et JE-
De septtilura.
5. Idem A. Tjiann©.
NOn opor(ct ut indignis heredibns successiones aufeui
prsetextii , (juod (2) in sepuUura supremis [ judi-
rfis , vel voJunlatiLus ] defunctoruin oblenjpera^uut non
"uissct. PP. 7. Id. Mart. Julia^o u. et Grispino
l^OASS. 225.
De nece vindicanda.
6. Idera A. Venusto , et Clemenlino.
ik,|Inoribus (3) viginli quinque annis heredibus non
|T1 obesse crimen (4) inultae (5) mortis placuit . Cum
os autem etiam accusationem perluiisse , ct quosdam ex
is puniios proponatis : licet is , (jui raandasse caedem
icitur , provocaverit , vereri nou debetis , ne ([uam Iie-
ditatis pateruK quseslionem a fisco meo paiiamini. Con-
?nit (6) enim pielati vestrac respondere causam appella-
unis reddenli. Quod si (7) m.ijoris a-latis fuissetis, etiam
c necessitate provocationis ceriamen implere deberetis
t posselis adire heredilalem. PP. i5. Kal. Jul. Alexa^-
fto A. lii. et DioHE CoNss. 23o.
Qui non est in culpa , non debet esse in
poena. Bald.
7. Idem A. Vitaliae.
JI ideo ultio (8) necis testatoris non est desiderala, quia
J caedis auclores reperiri (9) non potuerint : obesse he-
djbus , ex quo nulla (10) eorum culpa detegitur non
)oitet. PP. Id. Martii , Lupo et Maximo Conss. 233.
6o(
De Jalsi accusaiione.
8. Imp. GoRDiAKUs A. Tatiae.
l Lia causa est ejus qui falsi iustituta accusalione , ad
i. nuem usque , quod insimulabat , perduxit , et con-
nam (u) sententiam meruit : alia ejus qui iachoaiam
0 Cur ita ? colligc ex /. ,9. in fm. ff. de reg. jur.
l.gendo,n.hon„snoni.>tellig,tur. /. 5. supr.' de reli^. addc
'«• 5-. •'■Jf- de reLg. l. ,,3. S. 5. j?: de lesatis i l n 4F
; a- ^ V ■ coiia. uist. l. li.Jf. de usu et usufruct.
i-j;. de admimstr. rer. ad ci^it. alias nolalur qi.i nou ineptam
uncu voi.n.t.ilcn. negUgit. facU /. 3.^. 5. ,. J' Jeto/^^
. .0 ncpi.gc.1. n.p.lu.. l.c.editas, non tanLquasnSdignt Nf"'.
3) M.nor. non obj.c.tur crinicn inuUa; mortis defuncti. /. ,
vid Z',Ti,^"T '" "'i'^''- "'"'■'• ^-'^''>- Declarationera huju;
vid^upud Ha,n.ann. P.slor. oucest. 47. „um. ,3. Ans. '
4) Cr.mcn .nulUx. morl.s , ut Lc , et /. ,. su.r. h. t. l. n
'0. mfr. h. t. cruucn ,njii;.li I.crcdis. I. aa. ,>,/?„ a^ de Sr
mtan.^ Perl.nct ha;c constitut.o ad S.laaianum uf ct 9. tt .^:
5) Non vindicata;. /. .0. infr. h. t.
6) Non tameu cst ncccssa.iuni.
s l\.<^''^°l ''"■ """T "''" ''"'*"'* •'''^•'■•^ hcrod.tatem dcf<,nctl ni-
I- cu-r ,V. ot^^e ^i'P^"^"""« ' P"°"- '• 9- «>!/>•• h. t.
.8) Dixi ad /. 6. supr.
-?ri°\ro^f' - ..r i-'' p»-' . ?»*"• '. .6. „
accusationem non (12) pertulit : cum in illius [quidem]
partem succedat fiscus , i»ic autern , qui contrariam Judi-
cis sententiam nou sustiiiuit , sux partis non perdat per-
seculiouein. PP. i5. Kal. Februar. Goruiako A. et Avto-
jLA CoWSS. 24'->.
Si occison-s ignoranlur , potesi heredilas adiri
intpune. Alex.
9. Impp. DiocLETiAM^s et Maximia.\cs
AA. et CC. iEliau«.
/~^Um fratrem tuum veneno (i3) perempium csse adseve-
VJ res , ut effectus successionis ejus tibi nou auferatur
morteni ejus ulcisci(i4) le necesse est. Licet enim heredil
tatem eorum , qui clandestinis insidiis perimuntur , hi ,
qui jure vocantur , adire non vetentur , tamen si interi-
tum non fuerint ulti , successionem obtinere non possunt.
PP. * TvBtiMANo et DiojNE CoNss. 291.
Heredi scripto a legilimo prcpuento no-i auferlur herediia:
a fisco , ii moru , vel culpci non possic
ei imputari. Salic.
10. lidem AA. el CC. Sylvan*.
SOrorem(j5) fratris necem jure licito vindicantem(i6)
evmcere ab uxore [ recle ] scripta successioue m nor
convenit. secundum qua^ fiduciam innocenliae gens , et ne-
que dolo malo tuo maritum necatum , neque alias indi-
gnam te successionem probari [ posse ] confidis : adversu^
omnem calumniam maximam habes securitatem. Dat. i5
Kal. Maji , Sirmii , CC. Cowss.
Dtlaiio ad vindicandam necem defuncti , non nocet
hercdi inierim morienti , nec servis libertatQ ■
donalis , nec aliis legalariis. Salic.
11. Imp. JvsTijsiA.NtJs A. Joanni PP.
/^Um Silanianum Senatusconsuhum a nobis , tam lau^
V^dandum , quam conohorandum est : necnon D. Mar-
ci Oratio , quae circa (17) id facfa est ^ inveuimus autem
nuUam in ea mentionem libertatis factam , et veteres mo-
(10) Poena sine culpa non infligitur.
(11) /. l\Z- fj- de hered. pet.
(12) Accusans testamcntnm falsi, ita demum quod in eo relLctura
cst , amittit , si in accusatione usque ad sente.itiam definitivam
^iscveiaveiit superatusque fuerit , sccus si destitit , /. 8. S. 14-
Jf- de mcjfic. is que.n pcenitet ejus quod pcr eriorem fecit . venia
dignus est. /. 38. §. -^. Jf. ad l. Jid. de adult.
(10) Hc.es veneno inte.-empti hereditatcm adire potcit, antcqiMm
mortem ulc.-.catur atquc vindicct , ut hic. aliud est , si occi^us sit
V/f'cv'*- ^- '^\fT'-J'- '• ^- ■• $• 2.. /. 5. infin. l. ix. ff. de
^L. 6dMuan. Pa.d. 3. senlent. 5. 5. 2. vX hi.ic collic.is , hanc
constituUouem ad Silaniauum pcrtinerc , ut et G. Supr. h t
(i4) Dixi ad /. 6. 7. iupr. h. t.
(ij) So.or frafris ncccm potest vinaicare, u£ hic. Pofestne frdter
lUata.n f.-alr, injuria.ii vindicare , puta c.imen adulteni in .dcfun-
cti iratns uxorern persequi atquc vindica.c ? Paponius . Ale.xan-
drum secufiis adversus Caslrense,n , negat possc. et ita iudicatuia
apua Buiilegalenses refcrt 22. Arrest. 9. n. j6.
(16) /_. 6.7. et 9. supr. h. t. .idde/. 47. infm.ff. de bon. libert.
(17) Fuit igitur Marci oratio post SC. S.lauiauum. Quando Si-
^^^^"!l'." *'^<^'"'n fu<^' '' . <liii 1" epigraphe hujus tit. ad tit. ff. de
i>C. 6ilan. ruit quoqiie hujusce qu»stionis cura Adriai.o , i;t
Spart.anus autor est , adco curas fuit Imperatoribu» domtnwruui
iecuntas.
77
Gio
LIBER SEXTUS
vit qusndam de liLerlatibus (i) relictis in tcstamenlo ne-
cati testaioris quacstio : necessarium nobis visum esl , et
lianc diriniere. Hi enim qui liberlate fuerant in hoc lesta-
nienlo donati , si eam accepissent , lucrum quod eis in
medio [ tempore ] accidit , poteraut sibi acquirere : lo-
lerea autem procraslinalione proptor nccis vindictam ha-
bita , hoc minime ad eos pervonit , et poslea in libcrta-
tem deducti periclitabantur. [ Sed ] ne medium tempus
fieret eis damnosum , el maxime si ancilla? in medio pe-
pererint , et poslea hereditas adita sit : Lellissimum nobis
videlur , divi Marci prudeutissimi Principis Orationcm ,
et in liberlatibus producere , ne princeps (2) philosophiaj
plenus aliquid videatur imperfecium sanxisse : sed ita in
hereditatibus (3) , el legatis , el fideicoinmissis , et ma-
xime in libertatibus quas semper philosophia (4) ample-
ctitur , extendatur ejus ratio , ut et lucrum quod in me-
uio accidit , eis post liberlatem acceptam reslituatur : et
parlus liber , et ingenuus esse intelligatur : nullaque ma-
chinatione hujusmodi pra;pedilio damnum aliquod irroga-
le concedatur , [ ut ] et libcra eorum posterilas , si in
mcdio fuerinl ab hac luce subtracti , suorum genitoruni
conimodum consequetur. Merilo enim uobis sacratissimi
Marci per omnia constitutionem replere placuit : nihd
enim (5) actum esse credimus : dum aliquid addendum
superesl. Dat. 2. Kal. Maji , Constantinop. post Consu-
laium Lampauh et Orestis W. CC. 53 i.
De servis , qui auxilium domino occiso non
proehuerunt.
12. Idem A. Joanni P. P.
ri^Alis de antiquo jure dubietas nostrae Serenitali sugge-
A sta est piopter Senatusconsultum Silanianum, et ser-
vos qui supplicio afficiunlur , sub eodem tecto commoran-
tes , et non suum auxilium domino per insidias occiso
pracbentes. Vclores enim certum non faciunt, quis intelle-
ctus (6) de verbis , sub eodem teclo (7) , significalur :
sive in eodom cubiculo , sive in triclinio , vel porticu ,
vel in aula ha3c appellalio accipi debeat : adjicientes , si
dominus in via (8) , -vel in agro fuerit intorfectus , eo
servos puniri qui praesto erant , et non auxilium ad pro
hibendum pericuium praebuerunt , nulla di->liaclioue sup. j
quaiilale praesentiae ulentes. Kos igilur omnem eis occaiiio.
nem ad decUnanda supphcia super negligentia salutis d&
niini sui amputantes , sancimus Tg) , omnes servos , e
quocunque loco , sive in via , [ sive in agro , ] possu
clamorem exaudire , vel insidias scnlire , et non auxiliui
tulerint : supplicio SenatuscotisuUi subjacere. y Oporii
euim eos ubicunque sensermt dominum periclilanlem , &
prohibendas insidias concurrere. Dalum i5. Ral. Ko',
Conslantinop. post consulatum Lampadii et Okestis V\
CG. anuo secundo. 532.
T I T. XXXVL
DE CODICILLIS (10).
J)e agnalione posthumi.
1. Imp. AlexAwder A. Mocimo , et aliis.
RUpto (11) quidem lestamento posthumi agnatione
codicillos (1?.) quoque ad teslamenlum perlineni
non valere , iu dubium non venit. Sed cum post ruptu
testamentura palrem pupillorum veslrorum literas (1
emisisse proponatis , quibus praecedens judicium coafirm
vit , Prsetor nihil contra jus fecit , si novissimam ej
voluntatem secutus , relictum testameuto Reipublicae fid
commissum , ut ex codicillis relictum , praestandum t
pronunciavit. PP. 3. Ral. Jul. Maximo ui. et Pateb
CONSS. 234.
De hereditate.
H
2. Impp. Philippus A. et Philippus
C. Asclepiodotce.
Ereditatem (i4) quidem neque dari , neque adimi ■
diciUis posse manifeslum est (i5). Verbis tamenp'
(1) Mora hercdis non vindicanlis ncccm dcfuncti , non oftlcit
libcrtatiLus in teslamento dalis.
(2) Marcus Princcps Philosopbiee plenus.
(3) Mora hercdis neccin defuncti non yindicantis , non nocet
lcgatariis
(4) Philosophia lihertales amplectitur.
(5) Nihil actuni credimus , dum ahquid addcndinn siipercst.
/. \. ff. de oiig. jur. adde /. 189. in fm. ff. de verh. sign. c\
Lucani lib. 2. . . . Scd CcBsar in omnia prceceps , Nil nctuin cre-
dens , duni (juid supercsiet agcnduni.
(6) /. I. 5. 2G. 5. 27.^: de SC. Silanian.
(7) Paul. 'r>. srnlcnt. 5. ^- 3.
(8) Paul. diclo loco.
(9) Z. 1. C. "^^- ff- dc SC. Silanian. G. Harmcn. 12.
(io\ Dixi ad L. 29. D. 7. addo Gra.sjiuti liLro sententiarum
%■ Codicillus.
(11) Codicilh rnnipuntur rupto teslamcnto , ut luc. nisi venicn-
los ah intestalo , gravati sint rcstitucre id , quod cis rehctuin est
codicilhs , tunc eiiiiu vaicnl codicihi , licct totamcntum effectnm
non hahcal. /. 14. /. 29. infr.de/ideicnnimiss. /. ex ea scriptu-
ra. 29. J/". (jui tcstamcnt. Idcm diccuduni , quotics hcrcdes tacite ,
non expressc rngati sunt de eo rcstituciiHo quod in codicillis con-
tinetur , tunc cnini valcnt codicilli , hcct non testamentum , /.
quifilio. 3?. §. i.ff. dc hcrcdib. inst. idem cst quoque si lcsla-
mculum ab initlo nuUuoi fuit : ut puta , si praetcritus in co filius
fuit. Dynus et Barlol. in l. legata. 19. # de l>;gat. I. vidt
cinuin re§. 60.
(12) Posthumi adgnatione rumpilur testamentujn , crgo el c(
cilli ex testamento dependentcs.
(i3) Kuptnm testamcntum confirmari potest a testatorc coi
qumque tcstibus , valehitque eo casu testamentum jure codialJon
adde /. 3S.ff. de cond. et demonsir.. , ,. . ,. .,.-,
(i4) Hereditas per fideicommissum dan vel adimi codiciLis
tcst Tut hic, et /. 22. infr. de fdeicommiss. l ■ 1 ^ ■ f/^/.^S"!
dirccto non potest. /. 2. infn. /. io.# h. t. §. 2. JnstU.h
l. 4. supr. tit. proxini. l. 5. 5- 1. supr. dc necess. l^Tf^-,
heredib.mst. l. 27. in fin. ff. de cond. inst. l. 76. ff, od^
Treb. /. 14. supr. de testament. 2. Cajus 7. $. ult. msi a nm
/. iq. /r. de tcstam. nidit. An idem inler liheros et vernenl^
intcstato? /. 36. # de hered. instit. m ad pias causas ToIuiiUt
/. 1. C. de sacros. eccles. in in»titutionc , /. 14. supr. aetesi
facta rei cert« , vel si declarationis modo teslamcntum »«=" '
tor? /. asse. -n-JF- de heredib. inst. ita censct Socmusr?S«to
His adde , hcreditatem hteris non dan. /. j^-ffde 7«'"««;
nec adimi. /. 4. Supr. de his quib. ut indign. vide praetere^a
pohtuni Marsihum sing. 49- ,. .„ «,nfar
('1.'.) Cur ita? ne jus tcstamentorum ct codicdlorura conu
tur. addc /. 7. infr. h. t. l non ^oJ'"""''^ i4-/"A''- f Jf .
5. pcn. Inst. de jure codiciU. L Scavola. ^G.ff.adCyt^- i
cariis (i) pcr hujusmodi etiam novissimi (2) judicii
ordinationem jura non faciunt iniias voluntales. Unde (3)
inefficociter te codicillis rogatam esse , ut quibusdam fc^
bus contenla , portionem quam lestamento fueras conse-
quuta , rt///5 restilueres , falso tihi persuasum est. PP. Id.
Octob. Peregriwo , ei ^Lmiliano CoiNss. 2,^5.
De codicillis corilrariis.
3. Impp. DlOCLETlANUS el Maximu^us AA.
IJjaciniho, et aliii.
rUm proponatis , pupillorum vestrornm niatrem diver-
._ sis lemporibus ac dissonis voluntadbus duos (4) co-
iicillos ordinasse : in dubium non veuit id , quod priori
:odicillo inscripserat , per eum , io quem postea secre-
:a (5) voluDlatis suae conlulerat , si a prioris tenore di-
crepat , et contrariam (6) voluntatem continet revoca
ura (7) esse. P. P. 6. Idjb. Sepiemb. ipsis ly. e< m.
lA. Cowss. 290.
De ahscntia onera'i.
4. lidem AA. vl CC. Stratonico.
IVOn idciico minus , quod inlestato (8) te absente (q\
I. ^ codicillos mater fecit , hi , quibus precariis verbis
dscripta sunt , relicta capiunt. Siue die et consule
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS
611
De fuiioso.
JN
(.) Quai ct fideicommissar.a ct nxp^KX.uKi dicnntur nnsqu.-.m
')liqua. FideicoMmilterc Lis verbis rossumus • F;^^ '»iu'in
e^comnuss^ P.uK 4 scnt. ,. y 6. Vojo hereduL,n Jam%{u
:se. l. uS.jr. de leg. i. mgo , mando. Instit. diclo ioca ■ Pau
daturum.d.l. ul e.,go. l u,.jr. de /?|.- ..'^/.Sj. ^^t
cto loco. deudeio utt dcs. d. l. 118. scio herpdlm,.^
.: . ir ■ 1 > r. •■•■■"• scio nereaiiatcm nicam tn
slituUirum T,t,o. d. l. n8. Jubeo. l. 28. «. penultim T dl
•erat. legata.Q.nd ReUnquot Paulus d^clo Lo^^negat essfpre
rmm. Sc.ievola prpecarium facerc videlur. /. -18 fi 8 /r ^ c-/--
•rebell. Quid Commendol Paulus etiam dictoloco ncfnt 11;
um verbum cs.se : quod ct alibi confirmalur. /. ,2. Infr dV fi
icomnuss. libcrtatib. /. 1 , . 5. 2. ff] de legatis 3. nisi-^foVle rro
tur , testatorem co vcrbo fideicommitlerc v^oluisse. Et ,^2 quid n
nsconsulti. In.eiprclcs vero ita : Vcrborum alia sunt dSa
.a obbqua , al.a communia seu mixla ex utrisque. Dirccli? non
> aho quis capit , scd a seipso : obIiq„Js , ab\l.o. mT ta Z
nnnunia qua: ulr.quc nistitutioni possunt adaptan. vide G ass um
commun, apnuone l,br. scnte.uiauun, §. s.^bstitiuio, qucesnoTT
ecta sunt , ut ,nstU,.o , heres eslo , Lcfnat , a^cTeZa ct
tinfnTT' "'" ' ^<=^^rtatur, mo,iatur. Obliqua , detur , e^o ■
iuat Commun.a , ccnpctat , de.eniat , de,'oluatur , /,„/1«^
u^eat , ,-eUnquo , remaneat , s,ibstuuo , succedat , .e,ua/ Grl'
/. ex comnumt opimone qucBst. ?i y^niui. uiass.
.1 vSt^: "°^'^^''"' '"''''^'' -'^-^»- -t, hoc est, species
3) Codicillis hcrcditas dirccto d.nri nnn T.^t„.i.
dan polest, .. f - ead . ^ ^ XSKe^lSr pl^ieir:
totoV^7"d f"-'^,"^»"^'-^^-t mstilulus ni tesl.-,mcntJ L"-
sanal' Bald. .. co.s. 240 Hoc .mn n^ nn"'".' ' "" ^'^'^'f°'"-
•rdiqu!;£dKni;^p::dS:.^ r-JZ'.sr '^^^^ '■
ution. : qn«r.tur ,':.,rum ca dcclan.li: coJi.i ^^ ^^la '^ai:.;";
tuJjl ^"^'^'^'""': '4- sup,: de testa,.,. Sal c "1' <„'
lieno ei auC" ct' "'/^^*'^^'° *^^^'^'^'"«r ' •-•editas'' tanqunm
■veni..t,/ w,',5 f f^^^7'">"0'^ nJ ahos coheredcs ca
;u.moai tamen adscr.pt.o , seu coulcstaUo lieri potesl favo-
5. Idem AA. et CC. Fiavi.T
JE codicillos qnidem furentem Ti 0)' posse f-ccre , crr-
1 tissmu juris est. Si iguur scripiura velut codicillo-
n.m patns t.n fuu prolata , ut al.quid ex hac peti pos-
11: adseverat.on, tu^ ,„enlis eum compo.om fui.se negan-
De confirmatione codicillorum.
6. lidem AA. et CG. Demostheni.
Clye (i3) mitio , quae fuerat codicillis relicturus «enera
y Jiter , sive novissime relicta servari mandaveiit'': con-
lirmatione munitus , nullam justam gerere solicitudinem
potes. Dat. 3. Idus Decemb. JSkomedicv , CC. Coass. 293.
Differentia testamenli, et codicillorum.
7. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Maximum P. P.
CI Kletn(r4)codiciIli,qucd testamenta possent, cur diver-
^ sum(i5) his instrumentis vocabulum mandaretur (i 6)
re ab inleslato heredura. Cumanus in I. si /ilius. 7. /T de libcris
et posthum. Pone derogatoriam clausulam pnori lestamento ad.e-
ctam esse , postcnore vcro non esse revocatam testamento , codicil-
lis tamen postea revocatara esse : Quaro an secundum tcstamentum
speciahter factum , sme speciali revocatione vaieat ? Yalet auia
.itVrnr^Kr '"' ""?"' datur, neque adimilur ; quod cura noa
sit prohibitura , permissmn esse mtclligendum est. /. necnon 28
y quod ejus. -i.ff. ex quib. caiisis niajo.-es. et ita Salicel.is et
Ale.xandcr h,c. Angtlus f penult. Inst. de codiciUis. Jason in l
sancimus. 27. supr. dc testament.
(4) Pl.ircs codicillos faceie possumus. /. 6. ^ 1 /F. h t (
^'"'; h. t. Quid si plures eadem die facti ^eperiantur :' et' in
uno fundus lusculanus legctur Titio , altero cidcm non le-ctur >
Codicillus cui lcgatnm fuit adscript.nn , prior fuisse c.xistimibitur'
^am preesumimns id scraper prius fuisse , quod jure prius esse de-
l>u.t. Jure , priore loco leganuis , poslcriore adimimus : ncc adimi
quicq-.ain polcst , nisi antea jara legatum. vide Alciatura 3. prce-
suinpi. 42. '^
(5) /. 70. D. de heredib. instituendis. vid. quje diii ad / j j
o,ipr. de testam. miht.
(^ Codicillus poit.cmo codicillo contrario toJlitur. Posterior
cod.cillus pno.-. pisfcrtur. /. 19. infy. dc fideiconunissis. el hoc
quidem naturale est etiara in legibus. /. ult. D. de ccnst. pnne.
et tcstamentis §. 2. Inst. quib. modis testam. 2. Cajus 3. 5. 5.
(7) Codictllus codicillo rautatur , ul hic : crgo et supplcri etiam
ct e.ncndari poterit. /. 8. infn. ff. h. t.
(8) Conhciuntur codicilU eliain ab intestato. /. 8. vr et f. r
/. fG.ff. h. t. §. I. Jnst. h. t. l. 5. infr. ad SC. T.'ebeU. l. 88.
injin. ff. de legat. 2. Jmo non debentur fideicommissa ab inlesta-
to. /. i3. inftn.ff. de intfficioso. Videtur dicta lex i3. abrogari;
(9) Abscnte hercde ah inlcstato , codirillos facorc possiimus :
Absci.tia hercdis non i.npcdit codicillos ficri.
(10) l'iiriosus codicillos faccrc non polcst. /. 2. J. "i. ff. h. t.
(m) Ahas qnilibct saiine nic.itis fuisse praesumilur . nisi conlra-
iium probctur ct mcrito. Quilibet euim talis csse prssurailur .
qual.s natiira cs.sc debuit. Bald.
(. u) Qiii negat sTnuE mcntis Iiomincm . proharc deh(t. ct ita ne-
£;al.o plerumque probanda csl . plc-umque , m(iu.im. Nara niera
nc-atio probari non potcst. /. q3. ,n f,n. supr. de probat.
(i3) Codmllos ante vel post testamcnlum f.tceix pos>uinus: utro-
v.s lcmpore confi.-.ncnf ur , valent. Irao , ut neutro confiinienlur ,
vahnt. 5. 1. ,njin. Inst. h. t. cum ct alioq.iin nullo penitus fa-
cto tcstamento valeant , id est , cum valeant ab intcstato. /. 4.
supr. h. t. Potfst cliam codicillus nuncupativi tcstamenti appeo-
dix esse. /. ult. ff. de j,u-e C'd,ciU.
(.4) Non idcm codicilli possmit quod testamenta.
(i5) Nomi.ia qi.;e divcisa hahcut, diversos ctiam cfTcctu» hahcnt.
(iG) Darctur , Cujac. 18. cbserv. 9. et ita legendum essc apud
Ulpianum 22. 5. 29. in f,n. jnonet.
6l 2
LIBER SEXTUS
«uje vis , ac polcslas nna sociassot ? Igitiir fpecialiter co-
dirillis iiislituendi (i) , ac suLsliluendi polestas juris au-
torilale <lata non csl. Dat. " 3. Jun. Pacaua^u , at IJi-
XARlAtVO CoNSS. 332.
Si (jvis ex eadeni scripliira primvm heredilalem ex
(Cilamento.) dcindc fideicommissiim pelat : et
de iestamenlo imperfecto- 3. De leslibus.
8. Imp. TiiEoDosius A. Asclepiodoto P. P.
SI (-2) quis agere ex tesiamento quolibet modo , sive
scripto , sive sine (3) scriptura conlecto , de liercdi-
late voluerit : ad fideicommissi pcrseculionem adspirare cu-
piens nnnime permittatur. Tanti.m enirn ahest , ut adilum
cuiquam pro suo migrandi desiderio conccdamus : ut et-
aam illud sanciamus , Si testator faciens leitamenlum , in
t^odern (4) pro codicillis eliani id i-aJere complexus sit :
qui lieredilatem petit ab ipsis intentionis exordiis , utrum
ve]it . eligendi habeat potcslatcin , sciens se unius (5)
eleclione alterius sibi aditum praeclusisse : ila ut sive bo-
jiorum possessioncra secunduin labulas , sive secundum
nuncupalioncni , cKlcrasque similes postulaverit , aut certe
jnitti se in possessionem ex more pelierit , statim inter
ipsa hujus juris auspicia propositum sua; inlentionis
explanet.
^. 1. Illud quoque pari ralioae servandum est , ut te-
(i) Codicillis institucre aut substituere hercdeni non possumiis.
Inblitutiones tantuni fiiint in tcstiuncntis /. 2. suyr. h. t, l. i3.
iii Jin. Jf. h. t. 5- pen. Itist. h. t, l. i^. supr. dc. testam.
(2) /. 7. C. 'Theod de testciment. et codicUl. Ex eadcm scriptu-
ra non potcst quis hcreditatcni pctere cx tcslanicnto diiccto et ex
lideiconimisso codicillis adscripto. Goth. Singularem dccisioncra vi-
de apud Matli. de AfHict. decis. i34. Ans,
(3) Codicilli ttiam sine scriptura iicri possunt , ut hic. adde
/. et sine. 5. Injr. ad SC. Treb. Gloss. in l. ait jnator, 5. in
jin, in verh. prornuiciatiim. jf. de Je jud.
(4) De liac clausula vid. 5- i- infr. h. t.
(5) Unius elcctione j lernmque rll(>rius aditnm nobis prsechidi-
iTHis. /. II. injin.ff. de lcg. 2. addc /. 22. in fin. ff. dc dumn.
licet lanien coniuiiclis pcrsoiiis variarc. %. 1. Infr. h. t.
(G) Impcrfeclum tcstamenluni. /. i.Jf. de hered. petit. l. 4-
/. 29. j^! qui tcstam. inter cxtraneos scil. non suos. /. 21. 5- '•
iSupr. de tcstam. ut codicillus nou sustinctur , ut hic , et l. i.
ff, h. t. l. 'i^. JJ'- qui trstam. l. 11. ^- ^ • jf' de legat. 3. nisi
tcntator pro codicillis valcre jusseril.
(7) Codiciliis tamen dirccta vcrha adjccta , oblique accipienda
i«sc notant ; ut codicillis filio impuberi in polestale , facta dirccia
pupillaris substitutio trabatur ad fideicommissum , ut in /. SccEi>o-
/a. "jG. Jf. ad SC, Trebell. Accurs. Alexandcr. Arctinus in /.
fcibis cifilib. "] . Jf. de vulgar. sic codicillis facta institutio trabitur
ad fidcicommissuni. Imol. in l. ''■ ■ Jf. dc injustn. Alex. 7. cons,
J94. Qnid : vulgaris et compcndiosa inslitutio direclis vcrbis facta ,
vi codicillaris clausulce trabiturne ad fidcicommissum ? Hanc , non
illam trabi notant , Dcc. co//s. 2o5. Baitol. /. i.Jf.dcjurecodiciU.
(8) Codicillaris clausula non subintelligitur , nisi fuerit expres-
^•a ; sic itaque tcstamentum , cui bacc clausula non fucrit adjecta ,
jure codicillorum iion valcbit , ut hic. et /. 1 . Jj^. h. t. 1. cohere-
di. 4i. $• cum Jilice. 0.. Jj'. de fulgari. l. si jure. 11. Infr. de
lestam. manumiss. Boer. decis. 33. Inio tacite interdiun liaec cbiu-
Mila intelligitur. /. 5S. Jf. de Jidcicommiss. libert. sic sane : scd
ducta tantum coujcclura cx aiicclionc testatoris. Quin subintcUigi-
lur in testamcDto militis. /. 8. jf. de milit. testam. ut in tcsta-
mcnto inter iil eros , gl. in d. §. cum flice. in causae piae tcsta-
ircnto , Bald. in d. l. si jiire. n. favoie Iibcrtalis, ibid. Baldus.
ob vim suminam justi boncstique amoris. tea7. cx gl. in l. testa-
mento. ff. de Jideic. Ubcrt. ( quod ulliinum vcrura iu legatis et fi-
itciconnnissis , non iu iustitulionc ) si adjccla sit a nolario clausu-
Ja etc. si teslalor dixit, vellc se teslamentum Jialicii pro lcgitimo ,
vcl ut; valcat ouini mcliori modo , vcl jure cujuslibet uitimae vo-
luutatiV> vel si testator in co actu duravit. Quaj omnia vera cen-
senda sunt , modo deficial ille actus tanlum in solcnnitate , at non
stator , qui dccrevit faccre testamenium , si id adimplf.
re (6) ncquivcrit , intestato videaiur esse defuncius
nec (7) transduccre liceat ad fideicommissi interpretatio.
iiem , velut ex codicillis ullimam voluniateiu : nisi ;H
id ille complexus sil, "/ (9) ^^im eliain codicillorutn ari-
pturu debeat obtinere : illo eleclionis videlicel jure perdu-
lanie , ut qui ex teslamento agere volueril , ad fideioom^
rnissum migrare non possit.
^. 2. Si quis vere ex parenlibus utriusqne sexus , at
liberis (10) usque ad quartum gradum agnatiofiis (1,)
vinculis alligatus , vel cognationis nexu constrictus u«<{tK
ad tcrtium , scriptus heies luerit , vel nuucupaius, in .<
videlicet testamento , quod testator vicem quoque codjcil-
lorum voluit obtinere : licebit ei , si de heredilale ei If-
stamento sccundum morlui voluntatera agens fuerit supr-
ratus , vel cerie ipse sponte voluerit , ad fideicoinmi»!
subsidium convolare : non enim par eademque ratio \itk-
tur , adraittere debita (12) , et lucra non capere.
§, 3. In omni autem ultima voluntate , excepto (l3^
testamento 5 quinque (i^"! testes , vel rogali (t5) , Te
qui fortuito (i6) venerint , in uno eodemque tempore d^-
bent adhiberi : sive in scriplis , sive sine (17) scriptis vo
luntas conficiatur : testibus videlicet , quando in scripti,
voluntas componitur , subnotationem suam acconimodan
libus. Dat. i5. Kal. Mait. Conslanti/wp. ViCToRE V. C
GoiNS. ^"2.^.
in substantia : dum etiam actus ille solennitatcra habeat salfenj i
codicillis necessariam. Scd ponc beredcm jurare jussum , se prsesl
turum lcgata ex minus solenni testaraenlo ? subintcliigelur supenc
clausula codiciliaris. /. 2. infr. comm. de legntis : adde Maiilic. i
de conject. 9. His adjiciendum codicillarcm clausulam qiiibusilai
videri quoqne subinteliigi , si adjecto distributivo , quisquit mii
heres erit , beres ita nuucupatus dare damnatus fuerit. Bald. in
duob. iQ.Jf- de except. rci jud. licet contrarium videatur ei
qui liberis. 8. §. hac verba. jff. de uulgari. Idem traditur , si !■
stator voluerit Icgata dcberi , ctiamsi bcreditas non adcatur ei l
stamento. vid. Bald. in l. i. infr. si omissa sit caiua teslam. »<
si in tcstamento vim et eflectum tcstaniei-.ti proliibucnt , luuc tni
videntur venicnles ab intestato dare damnati. liuola /. i. # '
cond. inst. Idem quoque , si tcstator dixerit , ut actus , quem «g
omni solennitate remota valeat : ut periiide sit , ac si codicillart-
claiisulam adjccissct. Bald. in l. pen. in fin. D. de legut. 2. m
Socin. reg. 198. Irao ut exprcsse adjiciatur ba?c dausula , tcstamc
fum inofliciosura non vaict. /. i3. D. de inojjlc. Clausula codic
laris minus potest adjecla inofficioio , qiiam impcrfeclo tcstamoni
Cur? Cujus tcotamontuni quasi inofiiciosuin coudLmnatur , pro i-
mente liabetur. Demens autcm testamcnli faclionem non liJ»
/. 36. D. de legat. 3. . .
(9) Hiec est clausula qu?e vulgo codicillaris dicitur : «ijus to
mulam vid. in /. 29. in fn. D. qui testam. sit ctiam ejus meot
in /. 41. 5. 3. D. de yidgari. l. 3. D. dc testam. muit. l- <
infr. de testam. manumiss. ;
"(10) pcrsonis conjunctis licet variare : aliis nou licet , m «?•'
dixi infr. h. t.
(11)' Id est , usque ad abnepofes. vidc Cujac. i4- '^^' '!'
(12) Proximis personis bcreditates quasi debentur. adde k-
J. 2. D. de ciirat. fur.
(i3) Puta codiciliis , ut hic. ct inortis causa donatione , m q
rcquiri volunt idco quinquc testes , cura in donalionc rater ti
duo sufliciant. /. ult. infr. de donationib. causa mortis. yid-
land. a Valle i. cons. 8. num. 22. .
(i4) In oinni ultima vobintafe , escepto testamcnto , qwns
tcstes sufllciunt. /. 28. §. i. supr. de testam. ergo ^otidem '
in epistola fidcicommissaria et mortis causa donatioue «iter
oportcbit. vi('e Manticam i. de coiijecturis tit. ii- ct 12. ^^^
(i5) In testaincnto rogati essc dcbent testes : in codicillo po*
esse non rogati
mnic
(iG) Fortuiti fcstcs essc possunt in codicillis.
(17) Datur etiara dccietalis bonorum possessio secundum nw
pationem , ut hic. et /. 2. supr. de B. P, secund. tabitU I.
/. 8. D. dc B, P. secund, tabul.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
6i3
T I T. XXXVII.
DE LEGATIS (i).
De alimentis , et f^estiario.
1. Imp. Antomnus Pius A. libertis Sexliliae.
Et ideo , [ etiam ] si in personam actio (9) electa est :
recle placuit ab herede praedia liberari. PP. 6. Ralend.
Maji , Gehtiano et Basso Cox«ss. 212.
De relictis seri>o proprio sine lihertate,
3,. Imp. Antoninus A. Sulpitio.
SErvis (10) tesfamento dominorum non (11) data liber-
, . ... ^, j. r ^^^^ ' '^o^'"'" seu fideicommissum (12) relictum
lus , quoad {1) cum Claudio Juslo non (i3) valet : nec convalescere potest licel post fi4)
tlta vobis . Pt vpstiariiim Iprraliim inr.rtom tociot/->t-;e liKawtnt»^ .^i:.„,„ ^.^- • . ^."''
|l/amvis verbis ...„ , ^ — ^^ y^^j ^^,,, ,^.„it„,v. ^u,olkj uuu ^ioj vaitri : uec convaiescere potest licel nost Cii")
J morati essetis , alimenta vobis , et vestiarium legalum mortem testatoris libertatem ali^ma ratione consecuti sint
sil: tamen lianc (uisse defuncli cogilaiionem interpre- PP. 5. Kal. Jul. Antowiwo A. iv. et IJai.bino Co>ss
jr , ut et (3) posl mortem Justi [ Claudii ] eadem vo-
j* praeslari volucrit. Sine die ei consule. Si kgatarius rem legatam suhtraxerH.
214.
)
De vendilione hcreditalis,
a. Impp. Sevkrus et Antowinus AA. Sabmiano.
|Uamvis lieres inslilutus hereditaicm vendiderit (4) ,
tamen lcgafa , et «deicommissa ab eo (5) peti pos-
sunt : ct «juod co nomine datum fuerit , vendilor ab
►plore vel iidejussoribus ejus petere potcrit. PP. 10. Ka-
'd. Scpiemb. Laterano et Rufino Conss. 198.
Dc oppigneratione rei lcgntce.
3. lidcm (6) AA.
iUi post tcstamcntum f^ctum prjcdia
' pignori (7) , vel hjpolhecse dedit
Victorino.
, quae legavit ,
, mulasse volun
5. Idem A. Donato.
NOn (i5) est dubium denegari actionem legatorum ei
pro portione compelenti (16) in his rebus , quai
subtraxisse (17) eum de hereditate appaiuerit. PP. 5. Id.
Sepiembr. Antoniao A. iv. et Balbino Conss. 214.
De suhstitutionei
6. Idem A. Juliano.
SI lcgata relicta primus (18) legalarius agnovit , substi-
tutio eorum in persona Pontianae facta evanuit. PP.
8. Kal. Maji , Homdi j Ljeto u. et Cereale Conss. 216.
De conjunctis re. i. De errore scripturce.
7. Idem A. Fausto.
C^ ('9) Eortidiaiium fundum primo paler tuus fratribus
tatciii riV;'-. in^o.o..- ' '"" ""^^ Tuiuu- 1.1 ^^iy^ roriiaiaiium lundum pnmo paler tuus tratnbus
Uiteni circa lcgatariorum personam non videtur (8). 5 per pra^ceptionem, ac (20) mox (2,) tibi legavit, con-
i^ P^if r^^'?-r'Vn '• ^^- ^^- '4- D. m. ^.'Inst. .0. acl-
cnt. ^. tegatum.
'.L,^.'','"7'n ■''"'''"/' '^""'■"^ '^""' <^'^»'''° morarcr. Claudii.s
'2 !/ '^'."";''"\»-^l'cta ,,c,ptluo leliiiqui ...telliguntur. l. 20.
> co^Hifn ''"'' '""'■'"" *^'"'"^'' rcmancrc , no., tamcn rema-
inll nnn'^! '= post mortem vero cxpiret ex tacila 'teslatoris
'"'ai , non tamcn cxjmct legatiim.
t'.m facluin / ■ '''""'"• "'■ '^'''"onst. non dcbctur , si
. m JacUnn lu.t ejus contcmplationc quocum habitarc legata-
.)^^Vcndilio Lcrcditatis facta ab Lerede jure suo legatarius
U.lli.mi"Nrs::,t. Sulf Nor /f '^ Pamn.cl.us i.. v.ta
<j- Kal I\I,i ,i;„ ^Lr , lcbruam j.cnit : Lgec au-
• ',fr. /;;;;•;::; szr"'"-- -''' ^"^ -'i- - >'•
"««0 ali a^il /■ .■«'•('■■ ''■/{ ^r-^/^d-^odum si urgon.c nc-
'Hmc si advnsurh l' '''^""" ' ■'"' 'OPoti.ccaj dcdcrit.
' ''oc 0.4 ' li '"' '•■^■"^"■'"^ acl.oncm juTsonalem cIcrc-
^•="«= ^^^Un! ''''' ^'^ i^^^i-n^^nio , lcgatun, Lrcs a crediio'ro
'•oSjeTuV; "■'• ^- '■ '^- "' 5. Ilnrmcn. ,0. C. „
; ^«c l.Lcua.c scrv.s nihil le.ari potcst. i. ;G. ;>,>. /. S9.
Z>. de hered. iust. L \S. D. de opt. l. 3o. €. j5. D. de fidti-
commiss. lib.
(12) Servus institutus , nulla libcrtatis facta mentione liber in»
tclligitu.-. vide l. 5. sup?: de necess. aliiid autem , si res ei tan-
tum legata , vel tideicommissa , ut hic , i. 28. Infr. de fidicun-
miss. l. 88. 5. .3. D. de leg. 2. J J ■
(i3) Imo vakt , d. l. 5. j). 2. /. 16. /. 17. /. 19. D. de ati-
rncnt. Yalet c.\ aequo ct bono : valct quoque ipso jure , si a niilitB
rchctum. /. 7. supt: d<i testam. milit. vel si servus altcri legetur.
/. 49. D. ad leg. Falcid.
(i4) Aliud si vivo tcstatorc.
(i5) Si cui pa.s aliqua bonorum legata sit , ct is rcs ex heredi-
tate subtraxcrit aliquas , cxcidit ea , quae sibi compctcbat rerura
legatarum exactioue , in iis rebus quas eum retinuisse apparuerit :
harum siquidem parte.n cxige.c non potest. 5. Harmeuop. 10. 5- ly.
(16) Id est , nomine lei ei lcgafje.
(17) Merito, nam legataiius accipcre debet. /. i. 5. 2. D. quod
legut. alioquin si auctoritatc propria , legatum amittit. /.. 9. infr.
unde vi. vidc Clarum 3. scnt. ^. Testam. qucest. 68. AHud erit ,
si tcstatoris jussu. /. 55. D. de' legat. i. /. 34. 5. i. D. de le-
gat. 2. vcl si testamcnti fiicrit executor , arg. i. 78. 5. i.J^. de
contrahend. empt. Qiiid si hcrcs possideat ? negant intcrprctcs pro-
pria auctoritate capcrc posse , et ila intcUige quod scripsi ad d.
l. 55. adde Clarum dicto loco.
(18) Legatariori.m alii primi , alii sccundi csse possunt, id cst ,
in legatis ficri potest substitulio. /. 8. 5. 4. ff. dc legat. 2. Primo
lcgatario agnosccnte , secundus petcrc non potcst , vide /. 5. supr.
de impub. et aliis.
(19) Si quis cum pised.um kxt' i%xti.tiOf , id cst, per praeceptio-
nciu fratribui suis Icgali nominc rcl.quif^-ct . idcm postca prxdium
alii cuipiam legavciit, omnes simul concurrcntcs kgalarii prcediiim
accipiunt. 5. llarmenop. lo. ^. 8.
(io) Codicillis duobi.s eadc.u dic factis,si res in uno legetur Ti-
t.o , in altcio rcs cadc.n logcn.r Cajo , ambo simul cx voiunlat»
dcfuucti concurruiit , tl ad.nitluntnr ct pcr concursum facii.nt sibi
parles , quia prsesumuntiu re co.ijuncti. Accurs. iii l. cum propo-
natis. o. in i'erbo , contrarium , supr. dc codicill. arg. l. iinica.
§. His ila. 10. fcrs. Sii\ auiem infr. de caducis. Jasoii i'/i ei. /•
cum proponat. et i. ult. supr. de edicto Dii'i Jladriani.
(21) Citra adiiucudi aniiuum. J. i. Inst. de adcmpt. ieg.
Gi4
LIBER SEXTUS
cursu (i) dominiurn cins tihi (2) quoque quapiilur. Quod si suam csse putavlt : non aliter valet relictum
5. 1. Error (3) autetn nominum in scriplura factus , nisi (12) proximse (i3) personae , vel uxori , vel alii tiil
si niodo de mancipiis , vcl possessionibus legatis non am- personae dalum sit , cui legaturus esset , et si scisset retr
bigitur , jus legati dali non minuit. PP. 5. Id. Jul. L^t- alienam esse.
"lo u. et CEREA1.E CoKss. 2i6. Co>ss. 228.
Si legatarius , qucem festator tutorem dedcrat , lulor e5sc
non. possit.
8. Idem A. Demetrio.
AB administratione tulelse rcligio sacramenli (4) Mar-
cellum , quem vohis a palre tutorem datuni [ lesla-
rnento ] proponilis , cripuit. Quae res , quominus legaluni
consequatur , non impedit. Nec enim jusle ab ea petilio-
ne repellilur : cum etiamsi (5) vellet tutelam adrainistra-
re , prohibeatur. PP. 8. Idus Martii , Romcc , Sabiso ii.
et Anuliko Gonss. 217.
De falsi accusatione.
g. Imp. Alexand. A. Antiocho,
SI (6) in fraudem eorum quse teslamento relicta sunt ,
admissus est accusalor , qui testamentum falsum dice-
ret ; Praeses provincias secundum jurisdiclionis formam
solvi (7) iegata jubebit , interposita cautione (8) , si
eficta fuerit hereditas , ea reslitulurum (9) : quamvis alias
tunc cautioni locus sit , cum sine controversia legata
solvantur. PP. 7. Id. Februar. Maximo 11. et ./^liaso
Conss. 224.
De re aliena legata.
10. Idem A. Ingenuge.
CUm (10) alienam (11) rem quis rehquerit , si quidem
sciens : tam ex legato , quam ex fideicommisso ab eo
qal legatura , seu fideicommissum meruit , peti potesl.
(i) Re conjuncti faciunt sibi paites per concursum.
(2) Ita ut in hac liypctbesi legatariiis semissem fiindi habeat :
habeat : instihiti vero , iitlcmque legatarii alium semissem.
(3) Ut l. 4- supr. de testatn.
(4) Militaris. Qui propter militlam , l. 4. supr. qui dare tuto-
rcs. mandatum testatoris exequi non potest , non propterea legatum
amiitit. facit /. 11, in fin. jf. ad l. Jul. de adulter. l. \. ff. d'c
veieranis. Conditio impossibilis de jure , non vitiat , sed vitiatur
taiitum. /
(5) d. l. 4.
(6) Lcgata quoties bcres solvo , a legatariis ejusmodi cautionem
exigcre dcbco , ut , si evicta fueritbereditas , legata mihi restituant.
(7) Hcres tenetur solvere legata , iicet qusestio de bereditate rao-
Veatur , praestita tamen ci cautione a legatario. /. 6. jf. de hcredu.
petit. l. 8. ff. si cui plus quam per l. Falcid.
(8) Qua ? an amplitis quatn per legem Falcidiam , ut volunt
feje omnes ? an evicta hereditate redditum iri , ut vult Cujac. 9.
obscii'. 25.
(9) Ea raslitutum iri. Cujac. 18. obs. 9. hoc innuit , non
quod interdum illa cautio prseslctur nulla roota controversia beie-
ditatis. /. ult. supr. de petit. her. l. 3. §. 6. /. 4- ff- si cui plus
quam per /. Falcid. l. 9. ^. 4- ff- ci^ exhib. ideo minus , imo
magis mota controversia et pcrlata accusatioue falsi tcstainenti cst
praesfanda.
(10) Lepiare rem alienam scientcs , at non ignorantes possumiis ,
rrisi proxiin?e personae : quae cxccptio notanda : dixi ad Tlieophiiura
5. 4- l»st. de legatis.
(ii) Legatiim rei aUen.-e scienter factum valet. ^. 4- Inst. h. t.
adde Paul. 4- srnt. t. 5- 8- ^t 1. Inst. de singul. rebus per Ji-
deic. l. 67. 5- ^- ff- de teg. 2. /. 10. in fin. ff. dc auro.
(12) Syn. Basit. 44. tit. 4. c. 3^.
(r5) Proxima pcrsona est non quam nemo antecedit : sed qus
PP. 5. Kal. Febr. Aleino . et Muimc
De rebus legatis in dotem datis.
II. Idem A. Albiniano.
Fllia (i4) legatorum non habet actionem , si (i5) ea
quae ei [ in ] testamento reliquit [ vivus (16} ] pa
ter , postea in dotem dederit. PP. 5. iSon. Mart. roxi
PEiA.>o et Pelig.no Conss. 132.
Se heres , cui prcelegalum est , repudkt
hereditatem.
12. Imp. GoRDiAH. A Mutiano.
CUm responso viri prudentissimi Papiniani (17), qaoi
precibus (18) insertum est , praeceplionis (19) lega
tum et omissa (20) parte hereditalis vindicari posse de
ciaretur : intelligis desiderio tuo juxta juris formam ess
consultum. •]' Verba vero responsi (21) hanc sunt : Fil]:
maler praedium ita legavit ; Prcecipito , sumito exlra par
tem hereditatis. Cum hpredilati niatris filia reauDCiassft
nihilominus eam recte legatum vindicare visum est. PP
Constitutio 5. Idus Jul. Sabino li. et Vewosxo Co.nss. 24 1
Si Gui res propric& relinquanlur.
i3. Impp. DiocLETiANUs et Maximianus
AA. Severae.
PRoprias (22) tuas res legari , vel fideicommitli t!
non (23) potiiisse certum est. PP. i5. Ral. Map
Maximo II. et Aquilimo Co^ss. 286.
jurc sanguinis , licet remnto gradu , attingit. Tiraq. d^ retrac
gcntil. 5- 'I- gl- I- num. 4-
(i4) Si quis testaincnto rcs fiUs Irgaverit , et supcr^tes adf'!
]iost testamentiim suuin res eas in dotem pro filia dedcrit , po^ie.
que mortuus fuerit , amplius filia legatum petere non potesL 01
nops. ibid. c. 35.
(i5) Filiae cenlum tegavi , eidem post testaracntum centnro i
dotcm dedi , me mortuo dnceiita non habet , sed centum . ut hi^
Idem fueril , si prins centum in dotctn dcdi . postea ccntum eidf
legavi. /. 84. 5. Q,. ff. de legat. i. nisi filta probaverit patrem t
luisse legatum duplicare. /. 29. ff. dc jur. dot.
(16) Legata vivo testatore pr?estari possunt. /. 22.^ j
l. Qt. ff. de auro. at non bereditas. vid. i. i ■ ff- pro hcred.
(17) Quajdaui similia extant ia /. 2>-j. ff. de legat. i.
(i8) Antiquum morctn obscrva : consuetum fuisse prccibus su
plicantis responsa prudentura inserere.
(19) Omittcnti boreditattm , proslcgati petitio est. /. !'■ r
l. 18. /. 91. 5; -i.ff. de legat. i ■ L ::■ §. ^i ■ ff- '^ '«5"'-
/. 4- §■ ii-.//' <Ie doli mali.
(20) Quiddara tale extat in d. l. S^.JJ". de legnt. i.
(21) Quoties bcfcs in tcftanicnto etiam legatum h.ibet qu<»"'
bcreditatera praecipiat : pofcst et otnissa parte sua bereditatis ,
gatum sibi rebctum capere. Syn. Ba.nl. 44- '''• 4- ^^^P\ i
(22) Legari res mihi pi-opria noti potcst , ut hic , dim juf» ^°
diliore. /. 98. ff". de cond. et demonsl. nisi cominoditatciio aiiq"
inilii id legatuui adferat. Cynus et Doctores i;i /. si tiliihomo.i,
5. i. ff. dc legat. I. nisi les mea , quce mihi lcgata est , aUi d
betur actione , vel officio judicio. /. 09. 5- "^- ff- ^'^ le§al. '•
non quocunique. 82. §■ si cx bonis. i. ff. de lcgat- i.
(23) /. 4.. §. 1. ff. de leg^ I. /. 66. 'j. 3.,/. de lcg. 2. y 1
Imt. h. t.
CODICIS REPETITyE PR^LECTIONIS.
6i5
De monummtis , et de jure inferendi mortuum,
i4- lidem AA. Taliano.
yiOnumenra quidem legari (i) non posse manifestum
rl esl : jus (2) aulem morluum inferendi legari nemo
ohiJjetur. PP. 2. Kal. Septemb. Maximo 11. et Aqui-
No Co>ss. 286.
De (Bre alieno.
i5. lidera AA. Terentio et aliis.
T universa; facultates , quas pater vester reliquit , debi-
IP lo (3) Cscali , aut privalo absumunlur : nihil ex
I| , quae leslamento ejus adscripla sunt , valere potest.
f od si deducto debito , in relictis bonis superfluum est,
I,
■rtates impediri juris raiio non permittit : quin etiam
ata necnon lideicommissa , salva lege Falcidia prae-
ii'ida suiit. PP. 3. Kalcnd. Octob. ipsis iv. et 111. AA.
C «ss. 290.
De pignore.
iG. lidcm AA. ei CC. SyWse.
rllleditor si a debitore suo rem , quam pigneris (4)
l| nomine susceperat , legafam sibi coniendit : ctiam de-
Y ab heredjbus ejus oblato , quominus reslituat, defen-
Ipoiest. S. a8. Kal. Februar^ ^/r„,« , CC. Coiss.
Quihus modis legaia adimuntur.
17. lidem AA. et CC. Eutychiano.
jAtum legatum adimi (5) tam pure , quam sub con-
ditione , non liberis tantum , scd etiam iueenuis
:uit. Dat. 3. Non. Mart. CC. Coass. 293. ^
De lcgato nominis.
i8. lidem AA. et CC. Justino.
A legato nommis (6) , actionibus ab his , f qui 1
snccesserunl , non mandatis , directas quidem actio-
nes legaiarius habere non potest : utilibus (7) autem suo
nomine expeneiur. Dat. 6. Id. Dec. CC. Cowss.
De viro et uxore.
19. lidem AA. et CC. Niconi.
nec iS vrrSr "''"^^ '-^'-^"^^nio scriptus succedit ,^
nec legata , vel fideicommissa , seu donaliones temporis
's\ cc^.-s»:':^^^^"""'- "^'- '■ "• "-■ ^---
De usufructuario.
20. lidem AA. Eutychiano.
TTXor pati-ui tui si testata decesserit , res tuas (10) ,
v^ tantum (ii) usumfructum earum habens , legare
"on potuit. Dat. 7. Kal. Jun, CC. Co«ss. 293. ' ^
De verhis.
21. Imppp. CoNSTANTl.NUS , CoNSTANTlUS , et
CoASTANS , AAA. ad populum.
TN legatis , vel fideicommissis necessaria noa sit verbo-
X rum (.2) observantia : ita ut nihil prorsus intersit ,
ZL.r ^"^"^^^;'^'^ verborum casus exceperit , aut qui
oqueiid. usus effudent. Dat. Kal. Februar. Consta«xio
n. et CONSTATE CONSS. ^^g.
Dc annalibus legatis.
22. linp. JusTiNiANus A. Menuce P. P.
TN annalibus legatis , vel fxdeicommi.sis , qufe testator
J. non solum ceria) personae , sed et ejus lieredibus prs-
stan yoluit , eorum exactioiiem omuibus heredibus , et eo-
rum heredem (i3) heredibus servari p.o voluntate lesta-
tons pra.c,p.mus. DaL 3. Id. Decembr. Constantinop.
m. JjJSTlNiANO A. PP. ij. COKS. 52«. ^
\ i!^?n,uta, •!'*''"'" ' "'' °^^'Sari. L i. in fn. supr. de rcU.
^U?i'l!;f ;.ef,' r^'"^ •'^Sari rolest , .«onumcntum non pc
- ■' -V.V,VW 0:11,- dl
• l. 16. L./r. adl. Fakul. l.
'■ §. \8.ff. ad SC. Tvchcll
'"» valcat O.nd s .,^r/ ^"^itur , ut hic. ut ita pignoris
• « /. ^■^.'/dcul l '"""° coinpcusandi piguus Icgaverit.
U^fif ' -^' "^" "'^'''"""'- '"^ "•«"*/ %«'• « Instit. dc
!.m • 'dhl..?.?'.!°!^..?\ '<^8.^!"»: ' «"0 "omine utilem habct
'" *'"• t. uU sui„- n, -•""•■ ••^ ">-'• »1 "uuirn in soiulum
iP^-^^^ionis. i ao / /• ''^ "T""/; ^" 7- '^- "<■ dc hc,-ed:
^^ns.im. liaiound. codcm prisco seriaouc utitur.
/. 2. C. Theod. dc decur. Ideo Cujacius 18. obs. q. putat haec
1" aHtcr?u7f.'""^ '^ ^'T ^^S^- I^'-- > forle jla ^t P.pia ,
fra aefatem cssent habcudi libcros lcsc definita.n, quam si vcl duum
mcnsium spntzo uua luis.scnt , uovi caloris coace^dt causa , Z
aes uantcs faclc sua omuia novo conjugi clargiuntur. ^
(9) Urcvitas fcmporis quo matriniouium duravit , non imncdit
quo mums altcr conjugum altcri Jcsaro possit. facit /. .3. «^,
mfn.J. de leg. ,. vid. /. 3. suyr. de sccund nupt.
lcga,e intcll.s.tur, ut hic. addc /. sc,-.>i. 5. S. ,. Jt: dc lee. 1.
nlerdum solulam rc.n I.gat , ut si tcstator pn.avil-^c.n sua.if cs^
n sol.dum quam legav.t : si di.scrlis vcrl>is co.nmuncm sibi cum
bucdc suo fundum lcgavit : si fundum M.nplic.tcr lccavit : si prc
pnetar.us .pse fundum Icgavit , tum c.u.u usuu.Auclum lcgasse
quoque intclhg.tui-. Doclorcs in t. hac consulussima. 21. s,wr. de
testumcnt l. <,ut sc pairis. 3. supr. undc Ubcri. Socin. rcu ix!..
(..) Usi,fr„ctuar.us usumfruclum lcgarc uon polcsl. vid /. 2!
3- '■Jr-dc lcgut. i. <= i ^
(.2) Aid. /. -2. infr. comm. dc lcsat. pars lc^is ,.">. supr. de
tesiamcnt. l. ,Jc. supr. qui c.dmilt. ° ^
(.3) IJo.cd.s appcllalionc vcniunt hcrcdes in infinilum / i //'
dejurc unmun. /. (^3. £. dc rcrb. signif m,i lcgclu. ususfructus.
/. \i. suf/r. dc usiijruct.
6i6
LIBER SEXTUS
Si uni lotunt , alleri pan rcliiiqunlur. i . Si eadem
res eicleni scepius reliiujuatur .
23. Idem A. Juliano P. P.
CTJm quspslio talis de significalione veiboiuin [ arunios ]
veierum (i) movil , si quis cuidam agruni Cornclia-
tium puta , vt 1 aliuni querapiam in solidum legoverit ,
deinde (2) alii parlem ejus dimidiam , quantam porlio-
nem primus , quantam secundus legatarius conserjuitur ?
Simili dubitalione et in hereditate , et in fideiconmiissis
habita. Cumque computationcs multae intioducebantur ,
et mullis raliocinalionibus dignae ; nos hujusmodi compula-
tiones quasi superfluas , et contrarias voluntati lestaloris ,
omnes esse sopiendas censemus. Cum enim manifestum
est , eum , qui ab initio duodecim uncias rei cuidam re-
liquit , alii autem poslea sex, recessisse (3) quidem a prio-
re voluntate , voluisse (4) autem niinui eam sex unciis ,
cum alii eas obtuht : et praesens casus exitum apertissi-
laum inveniet. -j- Si quis itaque vei agrum , vel heredi-
talem reliquit , primo (5) quidem in totum , secundo au-
tem in parlem dimidiam : utrumque in sex uncias esse ,
vel dominum rei legata^ , vcl heredem. Et si tota re pri-
mo relicta , tertiam partem secundo reliquerit : secundum
praedictum modum octo quidem uncias vel agri , vel he-
reditatis apud primum remanere, lertiam autem pariem vel
quatuor uncias ad secundum migrare. Et sic in omnibus sta-
luendum est , id est , in hereditatibus , vel legatis , vel
iideicommissis : vesligia enim voluntalis (eslatoris non ali-
tet" nisi per hujusmodi viam seslimanda sunt.
C. 1. Sed et aiiam disceptalionem juris anliqui non ab-
siruilem constitutam decidere nobis liumanum esse appa-
luit. Agilabatur enim , si quis agruin Cornelianum , vel
iorle alium , vel quandam rem cuidam legaverit : et po-
stea iterum , vel sa?pius (6) ei eandem rem per legatuin ,
vel fideicommissum dederit , post talia autem verba lesta-
menti , Sempronio eundem agrum , vel aliam rcm lega-
"verit , ut saepins quidem fuisset Titii menlio , semei au-
lem Sernpronii : quid slatuendum est ? et quid juris sit ,
st conjunclim , aut separatim eis i-elinquatur , sive in le-
gaio hoc consistat , sive in heredilate ? Hujusmodi igilur
decidcnles antiquam controversiam sancimus , cuicumque
sit hereditas vei ager in memoralis casibus , sive conjun-
ctirri , sive soli , sive saepius eidem relictus , aequa (7)
Jance et heredilatem , et agrum , et aliam quamcunque
rem dividi , et ad dimidinm parlem unumquemque voca-
ri : liisi specialiter expresserit , et dixerit teslaior , lantas
quidem pavles velle unum , tanlas autera alterum habere.
In omnibus etenim teslatoris (8) voluntatem , que Iteiti
ina est , dominari ceusemus. Dat. i5. Kaleird. Dectmbr
Lampadio et Oreste \'V. CC. Co>ss. 53o.
Z)e eo 5 qui exhcredalo subitilutus eU.
24- Idem A. Joanni P. P.
CUm quidam suum fdiumfamilias impuberem exhereds
_ tum fejcit , aliis heredibus scriplis , eidem autem pu
pillo alium siibstitutum reliquit , maximam scilicet (9,
osleiidens ad filium suum afTectioneni , cui nilul quidea
emolumenti rcliquit , sed post exheredationis (10) iuju
riam eiiam substitutionem ei addidit , et [ a ] jubsliluM
legatum reliquit. Quccrebatur ^ si hujusmodi legatum , ve
fideicommiss^um posset valere ? Sed et si legatum eiden
exheredato filio pater reliquerit , et substituerit ei exbe
redalo facto aliquem extraneum ; ilerum cerlabaiur , c
saltem per eundem raodum fideicommissum posiei relii:
quere ? Cum igitur antiquitas quideni hoc diverse tractS:
re maluerit , nobis autera hujusmodi jurgia supervact^
esse videantur : sancimus (11) nullo legato , nullo tidei
commisso hujusmodi substitutum , qui (12) exheredit
pupillo datus est , pra?gravari , nec si ipsam rem , quarr
pupillo legavit , a substituto ejus vel lcgare , vel fidc,
committere voluit. Dat. 2. Kal. Maji , CvnsUuitinof)
post cousulaium Lmpadu et ORrsxis W. CC,
Legatarius celans testamentum ^prit^nfur legato el rtmn.i
heredi scripto. Salic.
a5. Idem A. Joanui P. P.
SI legatarius [ vel fideicommissarius ] celaverit (il
lcstaraentum , et postea hoc in lucem enierserit , a
posse legalum sibi reliclum is , qui celaverit , ex [ eo
testamento viiidicare , dubilabalur ? Quo3 omnimoJo iij
hibendum esse censeinus , ut non accipiat frucluiu (i^
succ calliditatis , qiii voluit Jieredem hereditale sua d-
fraudare : sed hujusmodi legatum illi quideni auferatur
maneat auteiTi quasi pro non -scripto apud (i5) heredem
ut qui alii nocenium esse existimavit , ipse suam senti.
jacturam : queioadmodum si legatarius , cui propter tute
lam gerendam aliquid relictum sit , non (16) subierit ta
telam : ei quidcm legatum aufertur , pupdlo autem ads
gnatur , cui ille utilis esse noluit. Dat. K.al. ^'oyembi
Constanlinop. post cousulatum Lampadii et Oresth VV,
CG. 53i.
(1) Animos vetercs. C.upc. 19- ols. 9. tit.antiquos animos. /.9.
Mipt . qui testam. Goth. Haec esl 32. decisio ex 5o. novis decisio-
nibus Justinianeis. vid. Inglois. Addc Bellapcit. h. t. et Yigl. de
Jietcd. instituend. ^. si plures. num. o. Ans.
(2) To!um .si uni legatur , alteri pars totius , ceasetur pars illi
de toto achmpla. l. 6. ff. de adimendis.
(3) Tacita voluntatis revocatio.
(4) /. r3. 5. !^. ff. de hered. instit.
(5) Adde §. 7. Instit. de hercdib. instit.
(6) Yid. L 34. 5. i.J. de legat. i.
(7) /. 19. infm. 1. 84. 5. 12. J/: de legai. i.
(8) Yid. l. 16. infr. de Jidcicommiss.
(ij) Ironia , ut in /. 97.^". de leg. 3.
(!o) Exluredatio iiijiiriosa.
(i 1) Hajc cit 33. dcc;s;o ex 00. Bovis Justiuian. ut videre cs6
apud Ingloij. Ans. .
(12) A substitnto impubcris c.\heredati non potest legari ,
tidcicommitti : etiamsi cxiioitdato patei- aliquid icgaveiit.
(i3) Lcgatarius cclans lestamentum , privatur logato_^ idque nci
di cedit , quasi non scrii^tum. 5. Harmenop. 10. 5- ^^- '*?'"*'''
Basd. 44. tit. 4. cap. 48. .
(i4) Fructum suae calliditatis jure nemo percipd. Lwn» ~
ncmiiii protkst. ^ , j u Ci
(i5) Yid. qiK-e disi ad /. unicam. f. 1-2. iiifi-. de ''«'^«^ ^
ita ? quoties indignitas resiiicit lavorcm ccrta: pevsonae , qi»*i
aijfcrtur , iniuria.ni passO defertnr.
(.6) /. 32. /?: de excus. tut. l. 5. 5. 2. ff. de hs , qu^ "'
dign. /. 12. 5. 4. ^: de rclig. nisi tutor noa idoneus sit , pu
mfaor : et ita per 'eum non s^tet. /. 76. j. 6. ff- de legat. 2.
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
Dc legcuis ^ vel fideicommissis temporalibus.
26. Idem A. Joanni P. P.
ILlud quod de legatis , vel fideicommissis temporali-
bus (1) , utpote irritis , a legum conditoribus defini-
tuni pst , emcndare prospexinuis : sancientes etiam talem
legafonim , vel ndeicomraissorum speciem valere , et firmi-
t3lem Jiabere. Cum enim jam constilutum sit , fien posse
teniporales donaliones (2) , et contractus : con3ef|uens (3)
ost etiam legala , vel fideicommissa , quae (4) ad tem-
pus relicta sunt , ad eandem similitudjnem confirmari :
post completum videlicet tempus ad hcredem iisdem le-
gatis , vel fideicommissis remeantibus (5) , necessilatem
liabente legatario , vel fideicommissario cautionera in per-
sonam heredis exponere , ut [ ei ] post Iransactum tem-
pus res non culpa ejus deterior facla restitualur. Dat. i5.
Kal. INov. Constantinop. post consulatum La:vipadii et
OaEsxis W. CC. Anno 2.
532.
T I T.
XXXVIII.
r>E VERBORUM (6) ET RERUM SIGNIFICATIO^E.
De prcediis instructis legatis.
P
1. Imp. Antonijvus A. Anlipatrae.
Raediis instructis (7) legatis , quamvis ex
vmum et oleum ui eodem fundo habuit :
fructibus
tamen si
(p Valct rgatum factum ad certum lempus , yel incertuin :
:ontra , Hcreditas ex die , vel iu dicrn non datur , /. 34. //: dp
hered. msiu. iiisi a miiite. vid. /. 8. supr. de testameiu. mdu.
uide l. 9. supv. de Iwred. inslii.
(a) /. 1. 2. 3. infr. de donationib. quce sub modo.
(.i) Argunicntum valct a contractibus ad ultimas voluntates.
Aixi ad l.2o.Jf. dc uerb. sign. vid. Manticam 3. de Conjccturis
Htim yotuutatum. ,8. ct Everaidnm Topicis toco a contractibu9
•id ultimas ^>oluntates. 3;. Goth. Vid. /. U. «. 5. et l. 46. ^
fjc legat. I. Ans. Tt j -i jj
I ^^^ /r"^i '^"''^"' ''S",'"! P''*"* ' "' '''■«^ ' "' ct vendi , donari.
, •«^" f' "'/""^ "jl'''^t- '• '■ l- -2. JT- de lege commissoria.
«• I. 2. 3. injr.de don. qucB sub modo. dos rclmqui. /. in re-
ous. 30. supr. dc jure dot. l. 1 . supr. soluto. emplij fcusis dari.
A\"r''"-, '7"'" '^^Vy «'■"<• vid. Bertrand. 4. consil. i. num. A.
yl{ t^'"'-^'' T^ir'^' tcmporc , lcgatum ad hercdcm revcrtitur.
(6) Disi ad L. 5o. D. pen. tit.
iJ,f'2.r/?''"^*'' P'"'''^''' ''g'''t'S' ca tantum ccdunt , quae fucrunt
ib. pcrpetiu usus causa : a.l tempus ibi reposila, ycnalia nou cedunt.
f \ Ti ^" °' -V- "^ i"struclo.
Jient. 6. 5.* '3"""'''^'^" '• »^- S- 29. f. de instruct. vid. Paul.3.
(10) Vim.m in apolhecis dupUci causa habetur : vel ut eo uta-
uu , ut fac. vel ut m horico , ut postea vendamus. vid. m d.
• 12. ^. ,1Cf.
0 0 Illiul.iue ahsumeret. Paul. 5. sent. G. 5. 42. /. , . supr. codem.
rSvt ■ '^ ^■■V- '■ '^'- ^- ^- '• ■'"■ S- S. j: de u,struct.
Jy : ^""^' '"'"'.'^" •'S''*° "«^"•'^e-ita lam fundiquam natrisfa.
mihas vcnu.nt veh.ti pecora , instrumenta frucluum coUigeudo-
iim , villici , homines. "
('4) /• 8. j?". de instructo.
$'l^ f ^;-^ '^'^ instructo. Paul. 3. scnt. 6. C. 38.
(16) /. 188. infm.ff. h. t. ^
lori'"^ Cautionis vcrhum a lcge , vel contiahenlibus , vcl a tcsta-
n.om;«; ' ' ^"'^''"'^«'^'''''e , aut ordinalionc prolalum nudam
.omiss.onem contnut non lidcjussorcm , ut hic : nisi qui cavere
i.is u' ?"*! '^<^t'.'s = ali«s manis caulio crcditori non prodcsset :
Pron s,'in^'I! •P'"""''',' «•l'"'^"'^ ^'"'•■» «^'af ohligatus ( alias secunda
SoS r'","^'"l.'^'i'^"'-^^ ntilitatis) nisi 'agatur de cautionc
caiiti.-, ■ ■„;^' ■,•"•/•"'■ '''■'^'^'■'"- "'*' frnslraloria csset nuda
7, TT-"^'° Burgensis ( ut Galli dicunt ) idcst , sulEciens ,
id venale (8) fuit : item ea , qaa? ad tempus propier
incursionem lutronum lutelie (9) causa in pradium tran.-
lata sunt , legato non cedere , juris auctoribus placuit.
"^" Vinum — ' ' . . ^ . . .,
illic habuit , _ _.
eo uleretur (11), iegalo cVd^re , ignorare non a...c5.
b. Id. August. Amonino A. IV. ei Balgino Co.nss.
De fundo instructo.
2. Impp. DiocLETiANus et Maximia^us AA.
et CG. R.ufino.
vero quod in apothecis fuit , si ideo (10)
ut cum in praedium venisset , matr^rfamihaj
PP.
2l4^
F'
^Undo 57CU/ (i2) instructus (i3) est , logato , sive
per fadeicommissum relicto , villicum quidem , ho-
rnmesque , et omnia , quae vel ipse paterfamilias . cum
ibi ageret , vel ut fundus esset instructus , non temporis
causa , in eo habuit , relicla esse , juris auctoritate defi-
nitum est: ea etiam, qua; tam fructuum colliaendorum (li),
quam servandorum , item pecora (i5) stercoraudi , vel
pascendi causa ibi constituta , ut de his fruclus capian-
lur , vel ut lundus sit instructus : fideicomniisso cedere ,
cerli juns est. Dat. Non. Octoiir. Sirmii, AA. CoasuhbuS.
De cautione tnpt «<7(pet\si'as.
3. Imp. JusTiNiANUs A. Juliano P.P.
^Ancimus cautionis (16) nomine , vel uapxKiiu^ . id
^ est , Sccuritaiis , non (17) esse fidejussons datiouem
ct compelens. / 21. J^ de judiciis. idonea. ?. f^,. ff. de pet. he-
led. I G.ff.de p,gnor. act. l. .. j. 36. # dcpositi. /.09. m
t-»;/?"/""'/- i- '"P"'- '^' 1"<^^'f>^s imp. I. pen.infin supr.
deposui. l 3. injr. dc omni agro. ( Idonec ciiim cavcre c.t satisda-
hn,.'-, iTr^^ P'g'"jribus. /. 4. ^. 8. Infr. dc fideicomm. lcicrt. )
hona d; plena debeatur. Socinus reg. 43. ni.i rect. caveri oporttat
nol'/i' "/'f^''"^'- ;«'•"'« ^^''■"'«- '■ '• 1 Off- de collat. bo-
lT\'„fi' ■',^' '"'^'''- ■"5'"- '"'^'f'^ niagis, si conjuncfim bonaru
et sulljcicntcm cautionem dari sit neecssc. Copnlationum namquc
Ms n«c eot, ut utrumquc rcquiiatur , et gem.nata qualitas cautio-
ms ejusdem nataram augeat. Ad hcec , Fukiussoie mortuo , vel
non solvcndo facto , alius peti potcit. Superiorihus casibus , idonea
cautio non at simphx quantumvis hominis divitis juramentum.
l.egis einm et statuti praeceptum in forma specillcd implcndum est.
bulhciens etiam uon est quivis ex plebe : religiosus . quantumvi,
vir probus : quia nihil habct : Auth. ingressi. supr. de sacros. ec-
c/(?5. usuranus , hcet dives : infamis manifestus : /. 20. supr. ex
quib. caus. infani. ( qua de le dubitari tamen potest ) advocatus ,
procurator n.Narum plenus , notarius fraudulentus , mulicr : /. i
et passim.J. ud SC. Vcllcian. miuor , furiosus , luodigus ct si-
miles , qui ohhgan nou possunt : Inst. de inutilib. stipul. /. j .fF.
dc yerb. obl. mihtes ct nobilcs in eundem ord.ntm refcrunt. mo-
t)ilium tantiim posscssor etiam idonea cautio non cst ; sed nec ic
qui se non obligat aA iustar pi incipalis , puta non personaliur : si
pignus nudum .ofl-ertur ( si tamen dc Prstoria cautioue .-i,-itar.
1' 1:-P' "^ pr(£torus , ) qui in.^trumento pubhco cavere noa vull.
bulhcicns vero dici potest , qui suarum opum liudatorcs , seu cer-
liGcatores apud judicem , athilrum . vel coiiimissarium iu id de-
lectum parte piffisente , vel ciUita. l. \-j. Jl}'. de re judic. p.ofeit.
hoknt enim judices idoneos probare ctiam partc invita. Ttuelur
quoque laiidator ilie in subsidium , piiocipali non solvendo. /. 4.
I",/'"-./^- defidejuss. tut. idoncus quoquc intelligilur , qui ncu
idoiKiis quidcm est , sed tamen probatus a creditcre e>l. /. 3. m
fij-ff de fidcjuss. Quid si iiuis fidejnssorcm noii repcnt , fst cninj
diflicilc lidejussorcm repcrire ? dccurritur ad sequeslrum. vid / 5
5. i.^: ui 1,'gat. Nci^ell. 88. cup. 2. $. 1. l. 33. ^. 2. iupr
de cpisc. et cler. Quid li reus eo loci ubi petitur ceutio , jurct it
satisdare nou posse , alihi posse ? audilur. /. 8. 5. 5. jff". qui sa-
lisdare. His addc Rebuf. lom. 2. tract. de setUent. exccut. art. i.
glots. 16. in verb. Bonne tt sit//isante cauiion.
78
6i8
interpieiandara (i) : nisl hoc specialitcr , vel in Grsecis ,
vel in Latinis verbis scriplum iuerit : nisi enirn , vel ge-
iieraliter de satisdatione,, vol fidcjussione specialiler sit (2)
Tionnnaturn, caulionc , vel ua(f)eiKi!ot niininie fidejussionem ,
sed nudam promissionem siguilicari. Dat. Kal. Mart.
Conalantinop. Lampadio et Oreste VV. CG. Cohss. 53o.
De verbo Aiit.
4. Idem A. Joanni P. P.
CUm quidam sic vel institntionem , vel Ipgatum , vel
fideicommissum , vel liberlatem , vel lulelam scri-
psisset , Ille , aut (3) ille rnihi hercs esto : vel , ////, aut
illi tlo lego : veldari volo : vel illuiii , aut illum liherum:
aut tutorem (4) esse vulo , vel Juhco: dubitabatur , utrum-
ne inutilis sit hujusmodi institutio , et legalum , et fi-
deicornniissum , et libcrtas , et tutoris datio ? an occu-
pantis melior conditio sil ? au ambo in hujusmodi kicra ,
vel inunera vocentur ? et an secundum aliquem ordinem
admitlantur ? an uterque oronimodo ? cum alii in institu-
tionibus primum quasi inslitulum , admitti , secundum
quasi substitutum , alii ^n fideicommissis posleriorem . so-
lum accepturum fideicoiiimissum existimaverint , quasi re-
centiore volunlate testatoVis ulenlem. Et si quis eorum al-
tercationes sigillatiin exponere maluerit, nihil prohdjet nou
leve lihri vokaneu extendere , ut sic exphcari possit lanta
auctorum varietas : cum non solum juris auctores, sed et-
iam ipsaj principales constitutiones , quas ipsi auctores re-
lulerunt , inter se variasse videntur. Melius itaque nobis
visum est (5) , omni hujusmodi verbositate expiosa , con-
iucticnem y^ut (6) , pro Et accipi : ut videatur copulali-
vo modo esse prolata , et magis sit rreepaS^ioi^i^j^ti (7), ut
et primam personam inducat , et secundam nou repellat.
Quemadmodum enim ( verbi gratia ) in interdicto (8) ,
Quod vi^aut clam^ aut conjunclio pro et apertissime po-
sila est ; ita et in omnibus hujusmodi casibus , sive insti-
lutionum , sive legatorum , sive fideicommissorum , vel 11-
bertatum , seu tutelarum hoc est inlelligendum , ut ambo
veniant aequa hiuce ad hereditatem , amlo legata simifiter
accipiant : fideicommissum in ulrumque dividatur : libertas
LIBER SEXTUS
ulrumque capiat : tutoris ambo fungantur ofrielo : [01] ijc
nemo defraudetur a comraodo teslaloris , et raajor provi-
dcntja pupillis inferatur : ne dum dubitatur , apud quem
.l_l-..t «.-.«aIa ir^ rvi/arl Irt mc rMirtillr.Pii.Lt <l.^nA_.
debcat esse tutela , in medio res pupilloru,ii depereant.
Sed ha,'C quidem sancimus , cum jn persoua hujuiHiodi
proleratur scriptura. Sin aulein una quiden. cst persona ,
res (9) autem ita derelictae suut , Jll.m, cud iUutn rtiii
illi do lego , vel per Jideicommissum reliiujuo : lunc se-
cundum veleres rcgulas et anliquas defiuitiouts , vfctiuuiis
jura maueant incorrupla , nulla innovalione eis ex hac
conslitulione introducenda. Quod eliam in contractibus lo-
cum habcre censemus. Dat. Prid. Kal. Maji , Conslanu-
nop. post consulatum Laaipadu et Orestis \V. CC. 5ji.
J)e nomine familiae.
5. Idem A. Joanni P. P.
SUggestloni Illyricianse (10) advocalionis respondenUs ,
decernimus ^"^ familice (n) nomen talem habere vigo-
rem , parentes , et liberos , omnesque propinquos , et
substanliam, hbertos (12) etiam et patronos, nec non ser-'
vos per hanc appellationem signifieari : et si c[uis per suutn
elogium fideicommissum /fl/«//«e (i3) sucb refiquerit, nulla
speciali adjectione super quibusdam certis personis facta :
non soluin propinquos , sed etiam his deficieutibus , ge-
nerum (i4) et nurum. Eos enim nobis humanum ase
videtur ad fideicomraissum vocari : ita videlicet , si ma-
trimonium morle (i5) fihi , vel filiae fuerit djssululum :
nullo etenim modo possunt gener , vel nurus filiis viveD-
tibus ad tale fideicommissum vocari : cum hi proculda-
bio eos antecedant : et hoc videlicet gradatim fieri , ut
post eos liberti veniant. -^- Hoc eodem valente et si quis
rem immobilem cuidam legaverit , vel fideicommiserit ,
earaque alienare prohibuerit (16) adjiciens , ut si hoc f-
deicommissarius prceterierit , familioi (17) sme res aojui-
ralur. "]- lu aliis autem casibus nomeu fimilici (18) pro
substantia oportet intelligi : quia et servi el alise res in
patrimonio uniuscujusque esse putanlur. Dat. i5. K.al.
Novembr. Constantinop. post cousulalum Lampadu et 0-
RESus VV. CC. Anno secundo. 532.
(i) Irao interprelanda est /. Sg. in fn. ff. mandati. Aliad est
ad nudam , aUud ad idoneam cautionem teiicri.
(2) Puta in tcstamcnto , ut l. 84- #• de leg. i. l. 32. ff. ad
SC. Trehell.
(3) Disjunctiva posita inter personas honoratas , vel gravatas ,
tara in ullimis volantatiLus quam contractibus pro conjuncta capi-
tur : non si inter res sit apposita.
(4) Adde /. 23. ff. dc testain. tut.
(5) Heec est 34. decisio cx novis 5o. Justinian. Ans.
(6) Aul pro Et accipitur , ct ita disjunctiva pro conjuncliva
sumitur. /. 53. ff h. t. et e contra d. l. 53. et 29. ff. h. t.
l. II. §. 5. injin.ff. qiwd ui.
(7) Alciatus 9. Purei-g'. 18 legit ffvvd^nx , ct male, vid. Cu-
jac. ad /. 27.^ dc pactis : ct ad /. i33. j^ de vcrb. olilig. ttol-
?xlto.Kv%i^ falsa disjiuiclio quoties quid ita disjungitur , ut tamen
conjunctim intejiigatur , qiiae loqncndi forma etiam ■jra.pv.cifoinjiTii
dicitur , cnm quid ita reticcmus , ut tamen tacitis not^is inlelliga-
tur. ha.^i\)%ti , disjunctio : iTrot/uOoT(pia-lJ.og , alteratio.
(8) /, II. 5- 5- mji^-ff- T^od vi aut clain.
(9) Disjunctiva inter res divcrsas pusita , pro conjimctiva non
habetur : inter personas posita , interdum habetur. infr. h. t.
(10) Ulyriciana advocatio est eorum advocatoruni , qui munerc
isto fungebantur apud Prcefcctum Prsetorio lllyrici , cujus aUbi quo-
que fit mentio.
(11) FaiuiUpe relictum gradatim debctur pcrsonis appcUationc fd-
miliae comprehensis. De famiUa adde /. i^S. $. "2. /. \Cj^.ff.h.i.'
l. 32. 5. 6. ff: de leg. -2. t. 14. 5. ult.ff. ad SC. Trebell. Ti-
raqucU. libello Du retraicl ligmigcr $. .1. gloss. 9. num. igS.
Simoncm de Pra;tis 3. de interpret. ultimaruni vohiiitat. 3. dubi-
talione 1. sohitionc 11. nuin. 25.
(12) Vid. quffl scripsi ad /. 108. ^ de cond. et denioiistr.
(i3) De reUcto faraiUse. Familice reUnquo. ut hic , et l.i2. j. 5.
ff. de leg. i.fnmilioE volo adquiri. in fn. infr. h. t- ^ddatui ct
illud , iie dc nomine famiUw mece exeat. I. 88. $• ^Jj- de leg. 1.
(i4) Gener et nurus numerantur in famiUa.
(j5) Gener et nurus dicuntur etiam dissoluto matnmomo , el
sic ailinitas dicitur durare dissoluto qnoquc matnmonio. In eUick
de postulando , proesentes allinitates iiitcUiguntur , nou qus .uc
runt. /. 3. 5. !.#: de postulando. iu nupUis etiam non praescnt^
inteUiguntur. §. 8. ihi , si fuit nurus. Inst. de inipt. lU ^ser^u;
tesfari iion potest pro iis dominis quorum aniea fucnt. ^. i^.i«r-
de quoest. Qnare quod a GaUis dicitur , jy/crte ma Jille , mortesi
mon geiuh-c , refertur rd amorem potius quara ad pudorem et bo-
nestalem , morte fiUce deminuitur quasi ncces.ssitudo , at non uone
cfge pfr J'PVfrf*lltl3.
(i6) Plerumquc lestatores velant res extero vendi , vcl iu cite
rum alicnari. /. ult. surr., de reb. alien. non ahenand.
(17) De reUcto faraiUa' dixi supr. h. t. . , „-,
(18) Familiae uoraen pro substautia , ut eo loco : Adgnatus prJ-
ximus familiam habeto , /. iQ^- i- ^-ff- h. t.
COmCIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
T I T. XXXIX.
SI OMISSA (i) SIT CAUSA (2) TESTAMENTI.
1. Impp. Severus et Aktonjuus AA. Januarise.
^r in fraudem legaiorura iransmissam hereditatem ad
i3 subslituium (3) probalura es : ulilis aciio adversus
iini , cum quo liaudis consilium participalnm est , [ tibi ]
ompetit. riane , si ppcunia (4) acoepta omisit (5) adi-
onem , legata el fideicommissa pra^stare cogitur. Accept.
valend. Octobr. Ftsco et Dextro Co>ss. 226.
Si hereditas , quce adiri poterit , r(pudietur in
fraudcm legatorum , Jiabet locwn hoc
Edictum. Baldus.
2. Iiupp. Philippds A. et PuiLippts C.
Victoriaj.
I^Um , qui cum lestamento posset nbtinere hereditatem,
-J ab inlestalo jus successionis voluil amplecti , liber-
libus (6) eodem lestampnto datis obesse non posse
impridcnj placuit. Quod si cum jam neque adiri ex le-
amento hrreditas , neque bonorum posscssio peti possit ,
dioium defuncli non (7) usurpabitur , sed ad irrilum
ris ratione revocatum esl; petilio relictorum nullo jure
ocedit. Si vero jure facto teslamenio : cessante herede
■ipfo alter ab inlestato adiit liereditatem , neque liber-
es (8) , neque legata ex teStaraento posse praistari ma-
festum est. PP. Kaleud. Januar. Philzppo A. et Ti-
A«o Cottss. 246.
3. Impp. DiocLETiANus ei MaximiAnus AA. et
CC. Apro et Piae.
Jl Proculiana patri vestro , cujus estis hercdes , testa-
stato , adilus competens Judex
diae (9) modus patitur , vobis „ .,
Dat. i5. Kal. Januar. Sirmii . AA. Comss
cpjatenu
relicta restitui
legis
619
Falci-
jubebit.
T I T XL
DE INDICTA VIDUITATE (10) ', ET LEGi:
MISCELLA (u) TOLLENDA (12).
JULIA
mento quid reliquil , et scripli jure secundum ejus
uicium vel omissa causa testamenti successerunt ab inte-
'0 -^.29. D. 4. addc 44. Ecl. 26. Omiltere est negligcre iu-
< lum dcfuncti : rcpucliarc , abstincrc , ccssare.
.2) Cansa tcitanicnli ipsum testamcntum , seu bereditas tcsta-
' nlo uclata.
3) / I. inf,., defideic. Hbert. SuLstitutus cui defertur hcredi-
• , Jogala solvit.
8 (,3.4.^;..,.
P) Tencl.ir qu. oniisit aditionem , licel non possidcat.
r>) /. in.Jf. h. t. ^
;7) Non insupcr habitum etc. Cujac. 3. ohs. 11. in fin. ul.i
loncravcrbi »„„/;„, 7,«^,,,^ ^ csplicat. Inmper habere , ut
n autor noIal^M. oW .^. e..l rapopa-. v.l ;,,^u-A.7v. Nam
TAii/*jUfA;y<r../ Hicronymus intcrpretatur , insupcr Iiabcbit : ct eo-
scnsu Asidlius I. Eam confidcntiam non iusupcr habcnd.nm
igii, ct ^vnimachus, scribcndi munns non insuner habilum ,
.•'dde qnne d.x, ad /. 43. in fin. f. de veli^ios. . ,7. /f] de
"i'^^>U,nd,^n. addc alia A Mmclo 1,. fu.nar. ,7.' "^
8) \idc /. 1-. j] h. t.
2itu?adde /'^'"g'''''^"^ ' *'''''"' ^"""''^ ''^S-»'-'* «^^ *>oc «^''^clo
I et^rSiK"! ' ''^.''?>"'« ^'«0 ai't miilicri snb conditione viduita-
' " coeiibalus rclictis.
}^-lfr.T\ ^'''^ ""^ ^'°"'"- "• ^- ^^- ^"'" ^'^ '^^'^^"^ ' ^^''^'
• Ho!t!/^* ' ''*' '.<^""»»t-'i<^a condilione vidiiitatis a tcstatorc indi-
i i''u'rrer2T''''*"'"i ^""'^^- V' ^"^' ^^»- ^"'"^^ ^^^^"^ *'-
Condilio uiduitatis non spernitur , s/ lci^ntum non
adscnbuur mulieri , sed alteri. Buld.
I. Imp. GoRDiAKDS A. 13ono.
T Egatum alii (i3) sub condiiione sic relictum 5/
AJ uxor (i4) nuplui se post mortem niariti non colllca-
verit (i5), contractis nuptiis conditione deficit , ideogue
peli nequaquam potest. PP. ,3. Kal. August. Gorouxo
A. 11. et POMPEINAO Co.NSS. 2^2.
Lex Julia Miscella in juramento et cauiione Mutiana
(juoe prmslahatur , cessat. Salic. '
2. Irnp. JusTiNiANus A. Joanni P, P.
A Mbiguitates legis Juliae (i6) Miscellse generali lece
±^ toUentes , nullura concedimus fieri juramentum se-
cundum pra^diclam legem , sed penitus ea una cum Mu-
tiaua (17) cautioue super hac causa quiescei.te , licere
mulieribus etiam raaritorum (18) suorura (19) intermina-
tione spreta , quae viduitatera eis indicit , et non dalo sa-
cramento , procreandoe sobolis gratia tantum ad secundas
migrare nuptias , poena hujusmodi cessante , sive habeat
libei^s, sive non : et ea percipere (20) , qus raaritus
dereljquit ; quorum omnium manifestissimum est , domi-
nium mimnie eas liberis existentibus habere , usufro.
ctu (21) tantummodo apud eas remanente , et ad liberos
prioris tori proprietate eorura deferenda , secundmn ea
qu^ de secundis nuptiis , et lucris quce ex his mulieribus
L obvemunt ] slatuta sunt , ne ex necessiiate lesis , et
sacramenio colorato (22) perjurium committatur! Cum
('4) Mea.
(1.5) Id cst, si uxor mea vrdiia permanserit : hoc igitur innuit •
Si c.vtraneo legavero sub conditione , Si iixor mea vidua permari
serit , conditioncm non rcmilti : quia nulla viduitas injun?.tur.
/. 74. Jf. de condition. et demonUrat. aliud erit si uxori vcl alii
mul.cn lcgaveio sub hac conditione , Si vidua pennanserit. Eo
emm casu conditio remittitur. /. 2. supr. de inslil. et suhstil
(iG) Lege Jid.a Misceila cavcbatur , ut mulicrcs , quib.is viri
ac mar.li v.du.tatcm indi.xis..ent , ctiam si nuptias sccundas con.
trax.bscut, rclicla sib. lcgata conscqucrentur , jn.-cslito prius jure-
juia.ido sc procicauds sobolis giatia sccundas nuplias contrahere.
Cui lcg. , qi.od ad ju.amculum attinct , JiiStinianus dcrogat hac
lege pt i\cw. 22. c. 43. ^
(17) "^ ide /. 3. inji: h. t.
(.8) Quidam hinc coliigunt , Lcgem Juliam Miscellam pcrtinuis. .
sc .id conclit.o.ics adscr.plas solii.s mariti tcstamcnio. Scd Mcrca-
tor I. ISiolar. 2. ait ctiam pertincrc ad condilio.)cs adscrii^tas cx-
tiaiici tcstamcnto : qnod et evidenler c.\ JuHiniani ]\'ot'ella confjr.
n.at 11. c. 44- in fin.
(ly) Robcrti.s hinc colHgil , Legem Jidiam Miscellam nertinerc
ad solas vidi.as. Mercator 1. Tsotar. a. ait pcrtinc.c cliam ad vir-
gines : co scnsu ccclibatiis , aut \i.luiiatis co.iditioncm mullo ma^is
virgHi.biis qiiam v.duis rcmiltendam cssc. °
(3o) Ilodie mulicres non pcssuiit Jcgatum accipere si nunserint.
Vtoveil. 22. c. 44-
(21) /. 3. ^'ersic. nrc quicquam. supr. de secund. nupt.
(22) t\ colorato sacramcuto perjurium commillitur.
620
L I B E R S li X T U S
cnim mulieres ad (t) hoc natura progenuerit , ut parlus
ederent , et maxima eis cupiditas in hoc couslilula sit :
quare scientes piudentesfiue perjurium commilli patimur ?
Tale igitur juramentum corjfpiescat , et lex Julia Miscel-
la cedat cum Muliana (s) caulione super hoc inlrodu-
cta : et a [ nostra ] lepuldica separata. Augeri (3) et-
enim magis noslram Rempublicam , et muhis hominibus
legitime progenitis frequentari , c[uam impiis perjunis af-
fici volumus : cum satis esse inhumanura videalur , per
leges (4) , quse perjuria puniunl , viam perjuriis aperi-
ri. Dat. 10. Kal. Mart. Conslanlinop. posl consulatum
Lampadh ct Oresxis VV. CC. 53 1.
In AuTHEMT. de nupt. §. quae vero nunc sequltur. coll. 4-
lit. X. JNoveli. 22. cap. ^3.
J^Ui relicium quid fucrit a conjuge , vcl a qualibet per-
C/ sona , ne secundas ineat nuptias : intra annum qui-
cUin non pelat , nisi spes nuptiarum chficiat : posl annum
t^ero capiat , pnr.stita cautione rei cum fructibus restituen-
dee , si conira fecerit. Fro re immohili juraioria cautiofiat
cum hypothecis ; pro mobili ( si persona sit iclonca ) ca-
dcm sit caulio : alioqui et fickjussor exigitur , si prcestari
potest. Contractis nuptiis res data vindicari potest : quod
sic admittitur , ac si ei relictum , vel ordinatum non esset.
Lex Julia Miscella corfecta in muliere est correcta in viro ,
et conditio in viduitate opposita , si perseverantiam
non requiril , est exspectanda. Bald.
3. Idem A. Joanni P. P.
LEgem Juliam Miscellara quemadmodum in foeminis
sustulimus , ila et in (5) nmsculis esse sublatam ,
pertinere quidem ad sensum nostra; legis , quam super hoc
promulgavimus , non est incertum : Ne tamen qua;dam
ambiguilas simplices (6) animos moveat , etiam expres-
sim sancimus , legem Juliam Miscellam , et Senatuscon-
sultum (7) , quod circa eam factum esl , nec non Mu-
tianam (8) cautionem , quaj super lalibus nupliis uitro-
ducta est , non solum in foeminis , sed eliam in masculis
cessare. -f Scd quia apud Llpiauum in libris Sabinianis
iuvenimus qua;dam verba , quae effugiunt legis Miscellae
observationem : ne quis et ea sublata esse putaverit , san-
cimus , cum hujusmodi verbis mulieribus aliquid rehn-
quatur , Si vidua (9) erit , vel quoties vidua erit , yel
cum vidua erii , vcl e contrario maribus , Si amiserint
uxores , vel tjuando ad coelihatum pervenerint : non vetari
ea vindicarc , vel legitimo modo sumere , qus eis dereli-
(1) Mulieres ad id natura progenitx , ut partus edant.
(2) Vide l. 3. infr. h. t.
(3) Piempublicani muitis hominlbus augcri interest.
(4) Legibus via pcrjunis non aperitur , cum pcrjuna lcgibus
ipsis puniantur.
(5) Idco lcx Julia Miscella dlci exislimatur , quod pcrtuieat
tam ad mares , quam ad fffiminas quibus viduitas injungitur. /. 79.
infin.ff. de conci. el demonsLr. d ixi plcnius af/ JNowZ/. 22. c. 43.
(6) Ut alibi i'eleres avinios et anliquos. l. 23. supr. de legatis.
(7) Scnalusconsulta qure circa eam facta sunt. Cujac. hic. ut
intclligas Pcinicianum ct Calvisianinn , de quibus vide Ulpianum.
(8) Dc qua /. 2. supr. h. t. l. 72. §. 1 .ff. de cond. el demonslr.
(9) Coiiditio , lcgo Mreviie , Si vidua erit , Cum vidua erit ,
vcl lego Tilio , si ujcorem amisrrit. Cnm coplebs erit , non remit-
titur ; ncc tnim viduitatcm uiJicit , scd solatium viduitati praebct,
(10) Solatium tristittse.
(11) Vidc Lib. 34./! 6. Ulp. 24. %. 17. $.36. Inst.de legat.
l. 12. ff. de coud. e< dcmonsv. Loc taudem constituit , vaierc
cta sunl. rseque enim ut permaneant , vel fumiinae ia vi.
duitate , vel niasculi in cu;libatu , videlur esse rehctam ,
ul iocum anle riostram legem liabeat lex Juiia Miscella ,
(jua; jam perempta cst : scd cum primum hoc eveneril ,
ilJico competat talibus personis cjus rjuod reliclum eit ,
persecutio : quia sub coudiiione reliclum esse videlur ,
sive seincl , sive in annos singulos hax liberalilas fuerii
conscripta , ([uasi pro solatio sua; Iristitia- (10). Dat.Ka.
lend. JN'ovemb. Constantinop. post cousulatum Lampali,
et OaESTis VV. CG. 53 1.
T I T. XLI.
DE HIS , QTJiE POEN^ (11) KOMINE IN TEST.\.
ME3NT0 , VEL CODlCiLLlS [ SCRIEUWTUR , VEL ]
RELINQUUJNTUR.
ReUctum , vcl in alium iranslalum poence nomine polef .
nisi ob turpem causam , vcl impossibileni
condilionem relinquatur.
1. Imp. JusTiKiANus A. INIenna; P. P.
SUpervacuam observalionem veterum [ legum , ] ne
quam testatorum voluntates ad effectum duci impedic
bantur , amputamus : prfficipientes , millum valcre dicen
do pcxinse nomine f[uaedam esse rdicla (12) , vel adempi
in supremis testantium voluutatibus , eas infirraare : sei
licere testanti pro implenda sua voluntate , vel pecuni.-
dari prsecipere , vel aliam pecuniariam poenam inferr
quibus voluerit , tam in adimendis hereditatibus , vel le
gatis , vel fideicommissis , vel libertatibus , quam in prs
cipiendo ad alias personas eas iransferri ab eo , cui rel
cta ab initio sunt , vel aliquid aliis ab eo dari , si minL
dispositionibus suis heres , vel legatarius , vel liberloi
donatus paruerit. Quod (i3) si aliquid facere , vel legi
bus (i4) inlerdictum , vel alias probosum , vel etiara jd.
possibile (i5) jussus aliquis eorum fuerit : lunc siue ull
damno , etiara neglecto teslatoris prascepto servabitur. Da
Kal. Januar. Constantinop. Domino nosUo JusTiM. A
PP. u. Gojss. 528.
T I T. XLTT.
DE FIDEIC03IMISSIS (16).
De alimeniis , et vestiario.
I. Imp. Anto:ninus A.
Cl probaveris Demetnum petiisse (17) de matre hered
que sua , ut tibi aliracnta menstrua ,
et vestiariui
omnia quJe testamcnto , vcl codiciUis pance causa lelinquuntur
ut suprema voluutas testatoris potior sLt lationc juns , nisi si qu
testator fieri jusserit impoisdjile aut quasi. . .
(12) Eelictuni vel aduuptum poenx nomnie valct : msi mrF =
vel impossibilis conditio aujccta sit. . . . ,
(i3) Prolubitionem factam bcredi , vel ^^^'^■'ta™' "f ''^f ' ;, "
rcdcm ctiam extraneum , non valcre , e:. boc loco ^0^3'^^ '"uc
/. quoiies. 22. # de cond. et demonstr. quia co"dit.o po tot n
gligi qu«; vel spe prxmii , vel mctu pcen«; »™PeJ":^;.r^f^; ''";;;
fcsfandi facultalem , nisi forte te.tator justa ac \V^XJ\\Z
hcrcdcm tcstari probibuerit : vcluti prodigum , vcl sirailein.^.-* •
cons. i55. Jas. 2. cons. 189. 3. cons. i\-^. 4- cons. ib4- ^
cons. 160. Gloss. in l. iU<^. 7 ' • i/- de hcr. ]"'\^,,.,-^^^^
(i4) Lcgibus intcrdicta,non natura, scd jure impo^Jjdia ccoscn
(i5) ?. ult. injin. Inst. dc lcg.
(16) L. 3o. 3.. 32. D. eodem. addc L. 2. Inst. 23.
(17) Tcstaiucnto , scil. miuus solenui. 1
CODIGIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
621
inuum prspslaret , eamf|ue sccutam voluntaiem filii sui frniipm «snrnri r,n\ a / \ t,-i. •
.r ,uuhi.a 0) Hcmporis . id est . non minu.s in tnli PP T '^T S'f'K'^'''''' ^^^) proh.bu.sse ,.on videlur.
r mullum (1) Hcmporis , id est , non minus in tali
iusa trieunio (2) ea prsesiitisse , ut in (3) futurum
uo(|ue ea praesleniur , ct si qua in practerilum prccstita
on sunt , ut exsolvantur , impelrabis. PP. i^. Kalend.
cplemb. Dvouvs et Aspris Cojsss. 21 3.
JDc solulione flckicommissi inutililer relicti.
1. Idem A. Eupatrio.
r^Tsi (4) inutiliter (5) fideicommissum reliclum sit
ii. j. Kal. Jul. iVlAxnio 11. et tElia^o Co>ss. 224.
Dlffcrentia suhstitudonis pupilluris , et
fideicomniissariic .
, ^ ^- Jdem A. Reginas.
S .*'"^%' J""^ ' postquam patrj heres exiitif , pubes (18)
tamal si ber.dcs co^perta (6)""^i;.nta;r^;;;; \ subs!u"iir tlbi iieS^eP ^^^^ H ^ff 1
ia?dia ex causa fidcicommissi avo tuo pracsliterunt Cnl • si vcrbis firlp^rnm!!, c! r ^ ° ^^^' ^^^ ('9)
uslra ab hercdibus eius dc .. r. m,.uL 1 K T.LV. - ' e t fidtiZ. S . /^"' .P;'''' ^^^^'-»^^»1^ confirmata
cst . lideicommissimi ab beredibus petere non probibe-'
ns. IP. i5. Kal. Februar. Juliamo h. et Crispinq
CoiNSS. 225.
Si res obliguice relinquantur.
uslra ab heredibus ejus de ea re qusestio libi movelur ,
im non ex ea sola scripiura , sed ex conscienlia (8)
licti fideicommissi defuncii voluntati satisfactum esse vi-
atur. Pi». 6. Kalcnd. August. L;Eto 11. el Cereale
»iVSS. 2 1 6.
e morle manumissct; ex causa fideicommxssi .^ cui heredita^
quoque /idcicommissa delchatur.
3. Idem A. Rufino.
^Um secundum volunialem dcfuncta; , Chrysidem puel
P 6. Idem A. Nilio.
Ra:dia obligata (20) per legatum , vel fideicommissum
rclicta , heres luere (21) debet : maxime cura testa-
J lam ab lioredibus manumissam ^Tamque^^^pdusn^Jam cUurus tih?T T'"'" T" ^S^^.^^^'^^ * «"* «^ «<='S^^t . le-
restUueretur heredilas (9), intestato vitrfmFctam^no SoT/r •/ 1? '^"''^ "'" mmus esset , fuisset. Si (22)
.as: ad manumissores (10) ejus ucccl^ p^^^^^i^^^^^^ coSur ^^ ' ^''^ ■''!? r""^' P'^"'" ^'''''' ^^^°1^'^^^
adierini elu.s hereAa.u... J.±JT^T Jrll^.:-^ ^,"^' cog^tur ^,_nisi conlrana_ defuncU voluntas ab hercde osten-
lenni cjus bereditatem confusis (11) actionibus ii-
icommisso suut liberati. PP. 5. Id. Decembr. L.eto h
CiREALE CoNSS. 21 6,
De alienalione cl ojipigneratione extra familiam
prohihita.
4. Inip. Alexaino. A. Victorino.
/"Oluntas (12) patris prohibentis (i3)///-ero5/«72Jo5 ex~
tra {i/\) familiam (i5) vendere , vel pignori dare ,
1) Multiim temporis fricnnium.
'.'.) 1. Leud. 2. 5. 2. Triennio solutum annuum Icgatum in
■rum pcrpcluo dcbctur. vidc quoe dixi ad /. 28. sunr. de pact.
- /r'j , '"'"'■ ^" "'"''"• '• ^-J^- d<^ '««»•«. adde /.68.
^■JA- ae leg. 2.
3) Vide d. l. 28-
S.ii?' inutilitcr legatum rclictum sit , ct heredcs scientes
^iucnnt : non auiphus id repetcre possunt. Synops. Basil. lA.
'5) Agnoscens miuus solennem yoluutat-^m
1 rcpctit. " '
6) Comparata. Hal.
7) Ultro ac volunfaric. /. 23, infr h t l
testum. l. 83. i^; defdeic. libert. /. g.' {.
») Conscicnlia rclicti.
S:,;!''!'"^""""'''"'" ""'vcrsalc transmittitur , .u.t ,.ou lacr:
, n i ' ' ,■ *^°""'=* pcrtincrc ctiam hunc titulum ad li-
onm.issa umvcrsaha. addc /. 5. .2. ,4. ,5. 16. 3o. et ult.
\\ll^. ,V '-'r ''*'-'".'•= croditorc , confund.tur aclio. /. 7. supr.
-0 \ <lc l. ult. supr. dc reh. ahnonaUcn.
'j; Ahcnal.one hbcris interdicla non prohibcntur ipsi libcri in-
. ^xTZT '/" ^T. ^"*^^ *'^'"'^ ''•''•^"^"•'^ prohibitis , an ncpos
n,c ,talur? prob.bctur, ut et alii dcscendentcs. Quid si hcrc-
. al.enarc pmh.l.uu p . hcrcs hcrcdis prohibitus quojue iulclUsi.
/■ ]]atcr. 38. %. Julius. 4. ^! dc Lg - ^ ^ ^
M) Facit /. ult. supr. de verb. et rer.
et ex ea solvcns
iG. §. I. supr.
^. JT- de jur. ct
licct nou facla
3.
sig.
l. 88. §. 6. Jf.
P) F.iniilia: appcllatione contineri fratres et sorores hinc colli-
i p., :""^,'! vmus cst hic agi dc familia tcslaloris , hoc scn-
aloril r'"""^^ ahouarc prohibitum non vidcii cMra f..niilia.u
i.JLT^^^: ^' ■'"''^"•' «•«"averit. vidc Simoncra dc Pr;etis 3.
<lt 3u' /"'"'• '• *"'«'• '»• Q"»l si nupta cst soror ? vidc
inin nl' • •""'^' ^'S"' ^"''^ ''^'-'••' alii:"''»^ prohibiti cxlia fa-
' -"-i" "^fi'"t'«ui alicnarc vetaotur ? luijasmodi prohibitio
rtujii tn A ""■""' ""«.ii.uu vcianiur .'■ lui
««u gradiim , scu quiutaui gcncrationcni
uou cgrcditur
cJatur. PP. ,6. Kalend. Mart. Jui.iAKo 11. et Crispino
CojiSS. 225.
45"* quceratur de voluntaie dcfuncti.
V , 7. Idem A. Septimo.
Oluntatis (23) defuncti qusestio in a^stimatione (^L\
Judicis est. PP. i5. Kal. Mart. Fusco u. et D£xtko
CONSS. 226,
No^. dc rcst.fidcic. 3y. ^. pen. in verb. post quatuor demum
generationes. Socin. reg. 284.
(16) Sorori quod donatur , non alienatur e.\tra familiam. d. l.
uu. in jin.
Nam'L^l'*? 'f' F0'^il^/tus alicuarc, pote.il donare ? non ita est.
sornri P ' '^"'^"''""^' ''^«^ »0» ^^'^''^- . «cd dc douationc facta
^^,TV ^''"r' "'"' §'^""= cont.actus huic constitutioni privile-
Ef;r:t /.'/""" q'!^''"''^»"'"^""» donarc Hcet quod vcndi
fe prohfkmur.'^" '■■■^'- ^"'■- ''" '^*'"''' ^*"^'"'""^ ' '^"'^^ ^^'^^'^-
. (18) Dirccta pupillaris expirat pubcrtatc. addc /. 8. subt de
impub. ct aliis. ^
(19) rideicommissaria subslitutio non cxpirat puberlate.
(•^0) Hic agitur de rc oliligata postea legata , vcl fideicommissa ,
ut ct alibi /. h-^.ff. de lcg. I. 5. 5. Inst. de leg. ut ct iu /. 3.
supr. de lcg. dc rc lcgata jiostca obligata hoc taiidcm innuit , Rcs
obl.gata si a sciente fe^tatoic rclinqualur , ut heres tcucatur eam
luere , vcl cji.s loco pictiuiu solvcrc.
(21) Lcgatiim ( si fortc rcs lcgala alicui obiig.ita sit ) hcrcs Iiic
le debct , ut id hgatario praestct , ut hic. Fallit , si faclo ipsius
legataru rcs ipsa obligata est , ut hic. ct l. i-es ohlisala. 5r. S-.
de leg. I. arg. l. licet placeat. ij. Jf. dc dote pra^te^ata. si log-i-
tum ipsum un.versalc sit. ( Hujus cnim lcsiati luitio ad hcal.irium
pertuict , qnod una cum suo oiiere tra.istat^ aig. d. l. iST /. cum
patcr. 'j'^.Jj: de leg. 2. ) si ros ipsa logata sil^nomino o.\tranci ,
tioc cst , altcr.us qua.n .psius tostatoris , vel hcrcdis ejus. Bart.
hic. Socm. reg. 171. addc quoe scripsi apud Thoophil. £. 5. Inst.
de legat.
(2>) Praedia obligata , si logantur ,■ oa rogilur hores lacrc. Quod
si jam a crodiloio di.slr.acta sunt , compcllili'ir Iieios horum aislima-
tioncm lcgalario prEeslaro. Synops. Basil. \'.. tit. 1. c. 116. 5.
Haiin. 10. (j". 34.
(.?3) /. i5. inlr. h. t. l. gh. Jf. de leg. 3. alque ita scrvandae
voiuntatis doluncli causa a vciliorum propria signilicatioue locodere
licct : quod quolies aut qnibus casibus pcrmiltatur , vido apud So-
cauim reg. 44. verborum proprice sigmlicationi stalur , ucc ab ca
reccdcudum ost.
(24) /. 12. infn. L 29. infin.Jf. de leg. 3. /. iG3. in fin.
Jj. de reg. jur.
622
L I B E R S E X T U S.
De relictis ei , qui Jidcicommissariam
liherlatcin mcruit.
8. Idcm A. Masculo.
QUi fKleicornrnissariam (i) libertatern meruit , legata ,
seu fidficon-nnissa a deiunclo sibi dala suo jiire pcr-
sequitur. PP. i5. Ralerid. Jun. Fusco ii. el DEXTno
Cojsss. 226.
Qui possujit onerari , vel non.
A
9. Imp. GoRDiAKUs A. Paulina3.
B eo , qui (2) neque legatum (3) , neque fideicom-
ue hercditatem , vel morlis (4) causa
missum , n(X]i
donalionem accepit
qui potest. PP. 17.
CoN&s. 23g.
niliil
fldeicommissum relia-
, ..,„.. per
Kalend. Octobr. Pio et Poktiano
De verbo Yolo.
10. Idem A. Firmo.
VErbum , volo (5) , licel desit , lamea (6) quia ad-
ditum pertectum sensum facit , pro (7) adjecto ha-
bendum est. 3. Id. Decembr. Gordiaxo A. et Aviola
CoKSS. 2^0.
Si alienationi consentiant fideicommissarii.
II. Idem A. Papyriano.
OlJotiens ab omnibus (8) , qui alienatione ("9) facla
ad fideicommissi pelitiouem adspirare possunt . ven-
ditio celebratur , aut quibusdam vendentibus alii con-
senserint (10) : contractus auctorilas convelli nequaquam
potest. PP. 2. Ral. Jauuar. Gordiako A, u. et Pompe-
lAKO CoiMSS. 242.
p
De rogato restiiuere posi nujrtem.
12. Impp. Philippus A. et PnrLiPPCS C. RufiQo.
Ost mortem suam rogamm restituere hereditalem , d
functi judicio , et (ii) antequam fati muaiui u
pleat , posse salislacere , id est , restituere h'-reditaiH
quarfa parte vel retenta,vel omissa (12), si voluerit,e
plorati juris est. PP. Id. Octobr. Perlgriko et JS,um
Ko Co^ss. 245.
De rclictis a substilulo.
i3. lidem A. et C. Sempronio.
QUoties principali (i3)loco heres institutus lestatoh so
cedit : legala, seu fideicommissa a (i4) substitaU) d
ta posci jure non possunl. PP. B. Ral. Mart. Pa.'
SENTE et Albino Conss. 246.
De subslitutione facta impuberi verbis precariis. Vert
precariis subsdtuti , si intra puberiatem heres instiutus 0
cedat , eo intra puberlaieni mortuo , jiddconwmsum pe.
re possunt ab ejus heredibus , si adila he.-edilate dece^.
rit , vel a legitimis testatoris heredibus , si heres instiiut
decesserit non adita hcreditate. Ciiar.
14.
Impp. VALEr.iANLs et Galliesus
AA. Falconi.
EAm (i5), quam frater tuus instituerat, sive quaKit.
sive non quaesita hereditate decess_iil : curn tan:
simpliciier (16), antequam (17) duodecimuui selatis aoni
implevisset, verbis precariis (18) testaraento facto uonci
los ei voluerit substitutos : nihil prohibet fldeicommiss'
petere (19), vel ab ipsius heredibus^(2o) [ vel ab his .
qui bona inlestali teiieut (21). Tunc enim locura ha
quod regulariter (22) traditur , ea quce in testamento
(1) Fldcicommissum scrvo , cui liboflas csl kg:ta , cedit co
tciiipore qiio libertas : ul ila lcgalum non sit imitilc. l. 91. 5- '-^-
J^'. de leg. i- l. 9 l. ^9- ff- de niannniis.^i . testamctit.
(2) Qiiem nou honoro , gravare non possum. /. i. 5- ';• Jf-
ad SC. Treb.
(3) A lcgatariis , fuleicommissariis , tlonatarus mortis causa lc-
gare et fideicommittcrc possumus : iisdcm possumus substitucro.
/. 5o. l. 77. 5. 32., /7- de lep,. 2. l. 36. 5. 1. /. Trff- dc cond.
et demcnUr. l. 12. J^- de mort. caus. don.
(4) l. 8. §. .5. infti.ff. dc transact. l. 77. §. i-f. deleg.i.
.(,5) Dixi ad l. 4- S- ^* *"/"'• dc arhitr.
(6) Lcgendum fortasse videlur ( tametsi additum perfectum
sensutn facit ) ]}ro aJjecto habendum est.
(7) Scnsus intellcclus orationis dcfectum supplct.
(8) Si alienationi conscntiunt hi , quorum intcrest rem ahena-
ri , ahenatio revocari non potcst. /. 120. §. i-ff- deleg. i. l. 77.
S- ^l-JT- de leg. 2. ISovell. i5g. c. 3.
(y) Aliiiiandi probibitio sinc causa facta non valct : causa adje-
cta , vfcl subintcUecta valet , ut co casu alienationc facta , scquen-
tcs admittantur , sequente alicnante , alii ruisus scquentes , at noa
antccedcns qui alicnavit : ut hinc colligatur , Irideicomniissum es.
pohibitione alicnandi .s.ubinlcliigi. vidc Slmoncm de Prtct. 3. dc
interprct. ult. volunt. 3. dub. 1. solut. 10. nbi nolat , rationeni
hujusmodi prohibitionura subintcHigi ex re ipsa , vcl pcrsonis . pu-
ta quod res sit familiw omniiio utihs : vcl quod prohibitio facta
sit infanti , prodigo , furioso , yaipillo ct similibus.
(10) Pncio vcl conscnsu fidcicommissum rcmitti potest.
(ii) Quod in dicm debctur , ante diem solvi potest. /. iB^.
§. 2. in jin. ff. de t'erh. obl.
(i2) Tidc t. 9. iifr. ad l. Falcid.
(r3) Principe /oco , ita legitur in v;tu>tis. Cujac. 18. obi. 9'
in dlo versu , Lubiica pcr facuum posui i^estigia prmceps.
(i4) Inslituto .adeunte , relicta a substituto non debeutur , /.
D. si quis ninissa.
(ij) 2i,\A);nI>;5 : pro , ea quam , dc qua disi ad /. i^J.iUpr. •■
jure dot. vel dvTtv-aa-u , solcecismi species , de qua ad l 3- su
de his , quibus ut iiutignis.
(i6) Id est gencraliter , his verbis , si inlra pubertatem deceo
Gov. I. J.ect. I.
(17) Sit htec hypothcsis : Sii'e qucesita, sive non quaesita hen-
tate , adoptivu mca intra puhertatem decesserit , hcreditatem 7'
et Cajo restitiii volo. Quid juris esi ? Quaesitam adoptivae t:
hereditatem restitucnt adoptivre heredes : non quiesitain legitnm -
statoris heredes , alqnc ita legitimi hcredes rogari possunt. 3«
interpretationcs vide apud Alciatum' i. dispunct. g.Tiuir.i^.disp-
Govean. i. i^aiir.r. 1. Goth. Adde Fachin. lib. 6. contrtw ■
cap. 97. Guilhelm. Onciacium , lih. 2. Jcademiccr. quast.-
cap. 29. et omiiino Rainahl. Cors. indagat.jur. lib. 3. cap. 19. i-
(18) Adoptivis Uberis substitui potest pupillariter. ^
(19) Les.^tarius lcgatum propria auctorilate caj>cre non de, ,
.'f d id ah hcrcde petere , ut hic. gios. in verb. petendo. m .
R(diwltias iS. extr. de te^tam. undc advecsus occcpanteiu coa-
tit inferdictum quorum kg.-itorum. inti: quor. leg-it. msi ea"'^
tcstatem ftcit testator lcs;aiario , ut legatuiii propnn auctorUate "
peret. text. ct gl. in l. 'Tdia cum test. 3^. §. i. D. de leg-
(20) Si adopuv;e quMsita fuit hereditas.
(■21) Si adoptivae quaesita uon fuit hercditas.
(22) Non adita hereditate relicta non valent. vide /. 12. V _
D. dc bon. lib. l. \. D. de iujust. iiisi testalor voluerit reii
solvi per heredes suos ab intestato. '
CODICIS EEPETIM PR^LECTIONIS.
'/2 a.aP.ntlir' hprnrlUr,^ ,
623
n/jfuuntur , si ex testamento non adeatur hereditas nn» / •
'kre : cum verbis relicta [ directis ] adiri potuit W rT ''^'T''^ • animadvertimus etiam ur^cer^tinnic ^ft^
tas , non cum iUa ipsa sic data esl , ut esset ab in e 5?^""^^^"™ .^«'■'"-'i^ verbis comSrLm Ts .Vnf ^
ato succcssoribus postulanda. Quod rcLripsir^^L sel n I tClT^^T ^" ^^"^— -- ToTu asr.o) ial*
Z>e ;»a/re rogatoJlUum suum a roganie heredem ^^ Hheratione kgata.
institulum emancipare. t
, ,., ,, ^ '^- ^™P^^- ^^°^"T.^A^us et 3lAxuirA^.s AA
i5. Ldem AA. Ptilocrati. OI d" ' Fortunato.
(4) verbis testamen.i^os sui ^^T^.r,^ Le^f ir" "' '' ^^"^^^^° ^^'^- 'sf ' ""' ^'^' ^'^'^' ' ^^^^^
obr. /^o... , MAxm. u. et G.a.b.o.hCo.ss." 4
hcrede rogalo quidquid ex berediiate .d eum pervenerit
post mortem suam restiiuere. P^'^^^"^^'^
De necessitale reddendce rationis remissa.
18. lidem AA. Apolausto
Slail. ,ps,s ,v. et „1. AA. Cokss. 290. ' "•
Jm (6) V,T„. pr„de„.iss,-n,„„ ftp;„,-a„„,„ , "' '""'" '' """""'' '"'""""■
x6. Impp. Cauus CARmus , eC Numerui..
^J\A. Jsjdorce.
'palis Lcrcditalcm mtiturrP n. ' , ^*' ^^'""^ Jil^'ris
•"f cipat. , restitiere tcIiVr /;:?'""\ f--
125. it-neiur. ^ynops. Basil. 45. f,v. 6.
rrxus 3. e/e ,«t.r;,re«. ult. uolunt. 3. c/«/.u.,^ r.
V>dc q„.T scrinsi ad /. U, („ /7,. 7) .
dcm restUuL a(,ud dl^X^ d 7 1"''''"' 1 P^^'"orieris , el
tatem j„ssus m^ restit.cre. l. a6 J' 1 f ""^'^'"«'i'"" «i Leredi-
Tu.o hcrednatem rest.tuito fLf^ ^t,"^"'/ ^" ^'"'1 «^ ^'^ ?
C^7o co/..,We .„0 tidi leJta fn 4T^'t ''"""" ' '"' ^entum a
quctur. /. 8fi. /t: ad l Fnl t , ! ' ^° ''''*'" prcElegata coi.sc-
t-re indefinit/porlnem rut^^uic: id^ e"^'^"^^^- ^"'^ -'^"
vciunt , vcl Jicrcdilat.-m ■, , \?" i^ ? hcreditate ad eum r. r-
«y.i=;./c. /. 96.^:':;:'4:''3l^°''-'->I^-edaariam. /. ,,;^:
'esSi.'7;;j!^;^);/7';;]^''f cnfm appeIiatio„e non continetn,
(11) IIoc recfc additiiin c<;t TV-,», .^i
'•• l- '&• '■">./?: rf"J;^. /'™ P''^^"'"^"^ sola verba spectan-
nc,M„..,...„ -i ^M\"-eusu;r. les. nonniindiiam r>»;..„ .'
;^- 'Jc res,?,ucnd?c lietedS"'^";'" ^'"'^ ^«.8^tus quoque
conimk.i reitituhoue; '""'' ^^" "^^^ ' ^" P^^^Jcgata veniant
J^ota rcgulam. tur. /. ,0. /,, /7,, /y-^X*" ^"'r V" P'crumque sola verba spcctan
oJutiZ, ' ^"i<^quid cx hercditate ad u ^ consideratur , l. (if.\n fiT-lr' ^'^'1 °°°"""'I"^"n ctiam utnmique
^;;^ o;;;;.sXE^^^ ...(-) ^es^^a seu^rei^^f';;,^.^,/:! -.i--f 4./: c...^^.
'« doccalor testaforirvolimH.^^Tl"' ' col.eredibus : nisi
^•tJt^rc'^^^'^^^^^
^ wi>"nfc de^c-fHu!;;-"''^-'''^^"?^^''^ •■'^ ^£^^ t
:;;"c..no„ tamc"" ";„,?™ '» -bs.iti.tiono fidcico.i.mi .
;'""c mtcr v.vos. /.68 g -rf'-/'- '">'• ^" ^'' /«^.^ 3.
'f'' H- 1. /. 7«; ,^, r ^ H^- ^- "' '""c adcrcs^ndi
"•'/'7''.^/ ..^ hcrcdL'^'"- ^; "^" ^'S- 3. vcl ita : l\\,Z:.
« '«" co/ie,W,^u. perc./,.»r/ , rc'../^.e,^
C^) I-cgata seu^^ef;^^" „-^.t^,So ",' '" ^" ^•^' '^" ^^" ^'
e.veeptionis advoi-.„s bcredi.n '/,'!''' !•"'""" '•^lin«--n opc
lunnis soknni ? Covarr„via ad/ ' '* "'"'^ ''^ tcstamento
monem aliud cxist.mat vTd ? •' "^""-'""^'"^ i„torprctum opi-
('3) L.beratione lc-lata dehif '' ^- '• '/'""^'^ '• '""«• '3.
^ (;4) In .agcnte scK V- "nt? ^^"'^"'-t.o et cxaptio.
</e lci^at. ' mjui. J}. dc lib. icg. §. ,3. /,,^^_
('5) /. 3. L 3. /, 02 /r ^., /•/
06) L ^, l Jj^^j^tt^!^-''
libcratio. /. 5. f " //• 1 4"'^ adm.n.s.raverit , nonVrodest ci
"Y- ', '8 .i%^v/A"et;:""'-- " ^^'-^ -■ '• 9. /. -.0.
•V ^uiciu. l.9,.ff. decond. ct dcmonttr.
6^4
LIBER SEXTUS
jDe reliclis a tutore.
20. lidetn AA. Juliano.
ETiam (0 a pupillorum luioriLus , velut ab ipsis
(2) relicta fideicommissa debeutur. 11. 0. i>on.
Decerab. ipsis iv. et iii. AA. Cowss. 290.
De transmissione ad hereckm.
21. Idem AA. et CC. Tiberio.
SI in personam palris tui , cui te successisse proponis ,
fideicommissi dies uiUiter (3) cessU : l.cet tempore
quo fuerat datum , necdum (4) te natum [ fuisse ] pio-
ttur , uxorem patrui [ tui , ] quem contendas rog tum
fuisse patri tuo l si siue liheris decessent, ab avo [ tuo ]
relirta restituere : si ei successent , de fideicommisso con-
vllhe debes km si patrui etiam beredUas tibl qn.sua
pm non de fideicommisso qua^rendum , sed hereditas al.
ea viadicanda est. Dat. 6. Id. Febr. AA. Co^-ss. 293,
De epistola , UheUo , scHptura , niitu , testibus.
22 lidem AA. et CC. Plautiano.
ET (5) inepistola (6), vel (7) libeHo , _ vel si-
ne (8) scriptura , imo etiam nutu (9) fideicommis-
8um relinrjui posse adhibitis teslibus , nuUa dubitauo esl.
Dat. Id. April. Byzantii , AA. Conss. 293.
actionis causa stipulantibus (i3) proraisisti , negoimm^
integrum esl : ad solulionem urgeri non potes. Dat. '.
Kal. Februar. AA. Co»ss. 293.
De instrumentis rdictorum prccdiorum.
24. lidem AA. et CC. Menostraio.
TXstrumenta (i4) prijediorura pcr fideicommissum relic
1 rura , qus ad probatioaem onsniis eorum pertmeL
beredes prLstare necesse non habent : cautionem (i5)
men prcesiare debent , quod si opus fuf.iit , legaU,rio
fideicoramissario ipsa , si habeant , proleraut (,i6j. h
Kal. Deceaibr. Sirmii, AA. Cg.nss. 293.
De re heredis.
25. lidem AA. et CC. Julian^.
HEredum (17) etiam res proprias per fideicomin,^. 1
relinqui pusse , noa ambiguur. Dat. 2. Kal. M,
CG. Co^ss. 293.
De repudiatione.
26. lidem AA. et CC. Fortunato , alias Cajano.
EX repudiatione(i8) fideiconimissi, doli (igjmah e-
ptio iusta causa iuterccdente lunc oppouitur , oi •
do ipse , cui fideicommissum rehclum est , repudia;
usus fuerit. Unde cum (20) hoc noa te , sed (2IJ pau
fecisse adseveres , qui tibi nocere non potuit nihil .
cbesse poiest. Dat. 2. Id. April. Sirnni, CC. Losa.
De poenitentia.
in. lidem AA. et CC. Olympiadi.
Fldeicommissum ejus , qui reliquent , pcemteDtia
nrnb^ta successores nunquam prsstare compellu
(,o) ventas , vei soienuuu. ^. .; ju... ...... -y.-^j ^5 Kalend. oJtob. rvmnacii\ CC. CoMS. ^cj
amplexus parentis volduiatem relicta dedisti , vel tran.- Uat. D. i^aien
Si veriias , vel solenniias juris desit.
23. lidem AA. et CC. Stratonico.
(i-\ Pars lcsis 5. supr. de reb. crcd- 1 , l
(2) Eeliclum a tiUore uitelligitar rehclum a pupillo. d. i 5.
/. 69. 5. 1- infin.ff. de Ifg-^- j ..k f . C G /F de
m AHucl si ci non cessissct. Z. 67. l. ^S. S- t. §. 0. Jf- «/
tes 1 l. 4- #• cle uUmcnt. l 3. infr. quando dies iegat. l. ult.
,upr. si o.us7a srt causa testam.L un. $. 7. znfr. de cuduc.
fe Dics tldcicomraissi viventc lidc.comm.ss.ano si ccdi , fidei-
commi=sum transit ad cjus Lciedcm , ut tunc in rcrum uatura uoa
existentem. „ . - /y> j 1
(5) 5. Harm. 10. §■ 23. /. -0. ff. delcg. 1.
(6) li. supr. de codiciil. l. ^b. ff. de ieg. 2. ahud m here-
ilitatr / \'- . if. de jure codiciil.
difikt. aut certc tffcctu non difl-ert a codic.lhs : cst enim . dul
alfud codicillus , quam brevis epistola. At pr.t.rea , ut cod.c.lh.
sic epislola fidcicommissura rehnqui pctest. ut hw , /. ejnst. r^.
7 aTsC. Trel. et si de fide cjus constct , dcbcntur ea , qu^ m
i" scripta sunt. d. l. ult. ff de leg. 2. Hinc epistola fideico^n.s-
saria dicitur in /. cum heredes. 7- -^"A"-- 9« ««^^a/». ^'^'^lj\J
aumnuc tcstibus subscriptam cssc oportet : ahoquin nuhius est mo-
Tntl Accursius in l. \. supr. de codicilL Nam xn qua bbet spc-
cio nlHina; voluntatis quinque tesles sunl necessaru , /. utt. y ^.
:L;, jnoiJcS». ubl di.l Ahcubi tameu epistola spcc.s uU.m.
voluntatis conslituitur diflertns a codicilhs. /. mdes 70. /. uU.
sumus jubere hercditatcm adiri. L g^- $■ »■ # dc adq.^d ^
hered. L 65. ^. 3. ^ers. nam si.ff. ad SC. Treb. et si «
rutu institui non possit. /. 29. supr. de testam. Qus nutu «■-
stant, aiias retuli , ad L ..2. infn.ff de ohlig. et ucUon
(10) Ex minus soleuni vok.ntate non debentur Cde.com. ^^
nisi ]4r hei-edcm scienter prsstila fuerint , vel trauiacUonis >«
stij.ulanti promissa.
(11) Vide /. 29. infr. h. t. . , . ,„ui
(.2) Amplcsus Toluutatcm defuncti videtur qui legata «rau' .
qui transactionis causa promisit. /. 2. supr. h. t. g
(.3) FidcicommissLim jn slipulationem deduci potest. i. .*'
de coniL iudel. .. -, . • nm
(i^) lustrumenta emptionis praedii per fideicommissnro _
apud heredcm testatoris remanent , praestita cautione dc im:
bendis , quoties nccessitas fuerit. • /• j.
(i5) Nota gcnus cautionis de quo dicam mfr. n. t. .^
(iG) Id est , exhi))eant. /. 5. ff'. fomUice. l f. '" {"''^ ,ob»
infin. pr.ff. de act. cmpt. Apud quem mslrumenta en ^ .
esse debeant, vide /. 7- ^W^- '^« «^'^"^; "^" V j*' -^' •
ult. ff. defide instnwi. L iS. ff. de reb. aiU. 7"^-
C-) Res hcredum per fideicommissum relinquerc po^ain-
mtle ac proprias. <-. \. Inst. de leg. $. i. Insi. de sw
per fidcic. L 57. 5. 8.# de leg. 1.
(.8) Vid. /. 38. infin.f. de leg. i. . i^\
(,9) Dolo facit qui itgatum petit , quod jam repudiav
/. 36. ff. ad L Aqml. ., liav
(.ofsi hgatumV.iiofamiL Tactum^fueiit , ct lfY(,
vo untatis constituitur uincitn» a ^u..,v....o ---■ , ^r..\\c\\\
ff: de leg. 2. Kam cpi^toKi sinc scr.ptur. non peihcitur : codic.li
etiam sine scriptura possmit perfi';!. /• ult. "■./•'-• .f'P'';f^ f"^'^; . . ^-^ koatum ni.oram.i. lae.uui .u..>. , ^- 1—- „ ,
knituV . vim codicillorum non obtmcnt. J. lUtercE. l^.ff. cli. jure (21; uep.m. . ^ v_ j. ^^
codicilL adde Mantic. i. de conjectur. ' «■ ^ , , - ^ , yr
(8) /. 32. infr. h. t. L 5. infr. ad SC. Treh. L 5. 5. i. ff
"^"(qV "vid. /. i^.ff. dc teg. 3. tllp. 2b. §. 3. Nutu tamen pos-
dclib. vid.' Hot. 8. cons. . . , ijinfk
(32) Poenilcutia fideicomraissuin revocari potest. via.
ff". de adim.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
625
De Jideicommisso seMS propriis relicto.
28. lidem AA. et CG. Tiberio.
T^X fideicommisso sub condilione sine (1) liberlate ser-
_j vis piopriis inutiliter dato libcrtas peli non potest.
at. i5. K.alend. Novenibr. Trans mare , CC. Conss. 298.
De leslamcnto , quod jure non vulet.
29. lidem AA. et CC. Achilleo.
7X testamcnto , quod jure (2) non valet , nec fidei-
Jt commissum quidem , si non ab intestalo (3) quoque
ccedenles rogati probentur , peli potest. Dat. 8. Ral.
;cemb, CC. Cojnss. 293.
De tadta conditionc , si sine liberis deccsserit.
3o. Inip. JusTiNiANus A. Demostbeni P. P.
[■^Um acutissimi ingenii vir , et mcrito ante alios excel-
J lens Papinianus in suis staliieril responsis (^) , si
•is filium (5) suum hercdcin instituit , ct rcstilulionis
>st mortcni oiieri subegit , non aliier hoc videri disposuis-
, nisi (6) cum Jilius ejus sinc sobole vitam suani reli-
crit : uos liujiis scnsum merilo niirati , plenissimum ei
namus eventum : ut (7) si quis hac disposuerit , non
nlum filium heredem instituens , sed eliam filiam , vel
) inilic ncpotem , vel neplem , pronepolcra , vel prone-
em , vel aliam deinceps posteritatem , et eam restilu-
)nis post obilum gravamini subjugaverit: non aliter hoc
nsisse videatur , nisi ii , qui reslitutione onerati sunt ,
le filiis , vel filiabus , ncpolil)us , vel neptibus , prone-
tibus , vcl proneplibus iueriol defuncti : ne (8) vi-
alur testator alieuas succcssiones propriis anteponcre. Re-
lata sepliino (9) in novo consistorio palatii Jusliniani .
at. 3. Kul. JNoYenib.DECio V. C. Cons. 529.
(1) Sei-vis propriis citra lil.crlatis donationcm fnisfra fideicora-
tlimus. vid. l. 4. supr. de leg. l. 88. 5. i3. ff. de leg. 2.
(2) / 23. supr. /i. L. l. 8. 5. I. supr. de codicilL. l. i. in fin.
de hered. pct. l. /|. l. 2g. Jf. qui leslam. l. 11. ^. i, ff'. de
;'it. 3. j .M
(3) Legata in tcstamcnlo inulili non dehcntnr , nisi repctita ab
lcslato fncriat. Salic. /. i3.^. de inogic. ab intcbtato dare di-
Hus , 81 tcslamcnto clausiila codicillans sit adjecta. vid. /. 11.
/•• de testam. munumiss. /. 4i. «. 3. //: d^ vulgari. vide ad
ff- de
102.
4'- 5- 3. ^: de
n\c locuin Paiioncm 20. Arrest. 1. num. 5.
(^) Id cst , hbio y. responsorum : ut conslat ex /,
ndu. et dcmonsir.
(j) Fidciconmiissi restitntioni post mortcm suam filius obnoxins ,
tclligitiir |idciconiiiiissmu Mib bac condilionc rcstitiicrc gravatus ,
smc libcns dccoscrit , ut hic. uf binc constct , iuiic sentcntia:
;uin non esse : quotics c.vlrancus (idcicommissi rcstitulione oncra-
r. Gloss. m l. ex facto. 17. K. si quis roeatus. tt. ff. ad SC.
■eb. vid. Socin. reg. 167. 5 ^ M
(()) Libiri ^iavali licndilatcm post niortcm suain rcstitucre iti-
liSuntur gKuali si dccc.sscniiL sinc libcris. d. l. 102. /. 6. suur
■ lusiuut. vid. Papou. 20. Jrrest. i. num. i.
(") Nota icgulam.
(8) 1 dius quolics de rcstilucnda bcrcditalc gravatur , subintclli-
lur clausula , 67 decesserit sine liheris , iil eo casu tcstalor i^lu.s
.xisso , nmuis scripsi^se prifsuiuatur , nc vidcalur alioquin ali»iios
cMraneos successores suis pia-posuissc. vid. Alciat. 1. pra:sumpi. y.
1 " njius icstiiucrc piie causu) sit roaatus , et bbcros ipse ic-
quoni. (^)ui,Iam putant cum cogi rcstitucrc , quod iniquissimum
,4 .1;'"* <■""" vidctur paler , qui suorum curam non babet ,
t AposioUis tcst.tur. Hiic cliam aurcum dictum Au;:
lom.i\ .
juiliui pali-
De relictis a fiUo prceterito.
3 1 . Idem A. Joanni P.P.
i^Uidam filium suum a sacris (10) paternis remisit ,
V/ et postea testamento condito eum prajteriit (11) ,
nullo ei pemlus reliclo , aliis heredibus dcrdiclis : ipsum
autem , quem neque lieredem , nequo exliercdatum fecit,
fideicomraisso pra^gravavit : Qucerebatur , si utile esset
htjjusmodi fideicommissura? Tola igitur antiqua dubietale
super hoc explosa , nobis in hoc casu placuit (12) , ut
emancipatus ( utpote injuria (i3) a patre adfectus {i\) )
non compellatur fideicommissum a sua persona relictura
pra^stare. -^- Quod etiam in aliis personis , quas exheredari
necesse est , locum habere censemus. Dat. Prid. Kalend.
Mart. Constantinop. post consulatum Lampadu , et Ore-
STis VV. CC. 53 1.
De herede jurare , vel sobere cogendv.
32. Idem A. Joanni P. P.
OUaeslionera ex facto emergentera resecantes , et volun-
lati raortuorum prospicieutps , sancimus, si sine (i5)
scnptura , et pr^esentia teslium fideicommisso derelicto fi-
deicommissarius elegerit heredis juramenlum (16), vel for-
silan Icgalarii , vel fideicommissarii , quotiens ab eo rcliclum
est fideicommissum , sive universitatis , sive spcciale : ne-
cesse (17) habere heredem vel legalarium , seu fideicomrai»-
sarium , prius jurejurando de calurania (18) prsestito , vel
sacranienlum subire , et oraui inquieludme sese relaxare :
vel si rccusandum existiraaverit sacramentum , aut certam
[ partem , vel ] quantitatem manifestare fideicommissario
derelictam noluerit , si forsitan majorem fideicommissarius
expetat : omnimodo e.vactioni fideicommissi subjacere , et
eum ad satisfactionem compelli : cura ipse (19) sibi ju-
dex , et teslis inveniaiur , ciijus religio , et fides a fidei-
commissario electa est , nullis tcsiibus , nuilisque aliis ad-
nct , quod in jus Canonicum relatum est 17. qucest. 4. c. ull. vi-
do pluia apud Tiraqucll. priyilegio 17. pia cau-^ce.
(y) yid. quaj dixi ad /. 10. supr. de jur. dot.
(10) Vid. /. ult. infin. infr. ad SC. Tcrlutl.
(11) Lcgata et (jdcicommissa iclicla a fiiio piaetcrito non dcbcn-
tur. /. 2. D. de leg. 3. dic idem a patrouo piaterito. /. 3i. 5. 3.
D. de /idaicomm. tibert.
(la) Haec est 35. dccisio ex 5o. novis Juslinlan. vid. iQglois. Ans.
(i3) Priietcritio patris iguoraiuiosa. Sic prxteiiti a ccuicre Scna-
torcs igiiominiosi.
(i4) A ide Fcstum in praieiiti in fin.
(i5) Polcat cuiiii sine scripluia rolinqui. /. 23. supr. h. t. Golb.
Dcclaiatioiitm biijus lcgis vid. apud. luglois. decis. 9. qucest. i.
inim. 4. Vaiid. lib. a. i'(ir. quacst. 14. Guid. Pap. decis. 33 1 . fa-
cit 5. ul. Insttt. de /ideiconuniss. Iierediuu. ct qiiomodo in pra,\i
iutclligenda vid. Joann. a Sandc decis. Frisicur. lib. 4- '"• 5.
de/in. 18. Alis.
(16) Juraus licics rdictum a defnncto aliqnid csse , teiutur ei
ininus cliam solciuii voiuulatc rciictum praestare. vid. Maulicam i.
de cvnject. 9.
(17) Ncgans fidcicommissum cogitur jurare vel sohcre. J. 1%.
Iiist. do Jidcicomm.
(18) Juramcntiini defcrcns jur.ire prius dc calumnia cogilur. vid.
/. I. supr. dc jurejur. propter calunin. l. y. supr. de rcb. cred.
t. 34. <j. •')• /• i"^. Jf- dc jurejur. l. 11. $. i. §. x. ff. rer. amot.
(ly) Quolics de )udicaiidi luuiierc .n;;itur : nemo simul lcsti» ct
judcx esse dcb^-t. ILcc tantcn diio iu ejus persoaam , cujus juriju-
rando res ab advcrsario cominitlilur , cojre possc vidciitu r. addc
Ciijac. 13. obs. 19. vcrbi gratia iii causa propria polcst quis c.j»e
testis et judcx consensu advcrsarii. B.ild. hic.
79
626
LIBER SBXTUS
venliliis probalionibus requisilis. Sed sive quinque sinl personalem actionem plerumque liaLcre noscantur • n
tesles , sive minorcs , vel nemo : causam per illius sacra- vel vindicalionis (9) , vel sincndi (jo) modo 'aJir
mentum , vcl dandum , vel recusandum suam liabere tam runirjuc (11) gcnerum legatorum suLlilii;.iem inono' »^1^
firmifatem , quana exaclionem , sive pater sit , qui fidei- admiltat , quam poslerila, opiimis ralionibus usa nec h
JO-
commissum dederit .^ sive extranous : ut aequitatis ralio
communiter in omnes procedat. Cuin enim rcs per te-
Slium (i) solennilatem ostendjlur : tunc et numerus (2)
testium , et nimia siiblililas re({uirenda est. Lcx etenim ,
ne quid falsitatis (3) jncurrat per duos (4) forte testes
composiluin (5) , majorem numerum testiuju expostulat:
ut per amplioies homines perfcclissima veritas reveletur.
Cum aulem is , qui aliquid ex voluiitate defuucti lucra-
tur , ( et maxime ijDsc hercs (6) : cui sumnia auctoritas
ciJe suscepit , nec inexlricabiles cn cuitus Jaudavil ?
quii
in rem (12) missionis scrupulosis utalur ambagibus ? He
cliiis igilur esse censemus , iii rem quidem iiiissioiiem p^
nitus aboleri : omnibus vero tam legatariis quam fidei.
cominissariis unam (i3) naturaiu imponere , tt non (ij
soluiii pcrsonaJein actionem prastare , sed et in reoi
quatcnus eis liceat easdem res sive per quodcunque geuu'
legali , sive per fideicommissum luerint derclictae , vinJi.
care in rem actione inslituenda , et insuper ulilem Strvia-
totius causae commissa est ) dicere compellitur verilalem "am , id est hypothecariam super liis quae luerint dtre-
per sacramenli reJigionem : qualis locus tcstibus rcJinqua- licla , in res mortui praestare. Cuin enim jam Iioc juni!
tur , yel quemadmodum ad cxlraneam fidem dccurratur , iiostro increbuit , licere (i5) testatori hjpoihecam rerum
propria , et indubitala [ fide ] relicla ? cum et in leges [ suarum ] in tcstamento quibus volueril dare , et ilerum
respeximus , quae justis dispositionibus testalorum omni- noveJIse (iG) constitutiones in multis casibus, et Ucilas (r)
modo hcredes obedire (7) compelluut : et sic strictius hjpolhecas introduxerunt : non ab re est eliam no6 in
causam exigunt , ut eliam amillere (8) Jucrum heredi- pra-senti (18) casu Jijpothecariam donare [ actionem , ]
tatis sanciant , eos , qui testatoribus suis minime parueriut. qus [ etiam ] nullo verbo praecedeate pcs,il ab ipsa le»»;
Si hercs relictum sobere mlaerit. induci. Si eniiu teslator ideo legata , vel fideicommi^a
In AuTiiEMT. de heredib. et falcid. ^. si quis aulem reliquit , ut oinnimodo personse ab eo honoratffi ea perci-
non implens. col. 1. tit. 1. NovcII. x. piant , apparet ex ejus volunlate etiam praefalas aGtiones
TJOc amplius qui defuncd judicium lege non reprcesen- contra res teslatoris esse restituendas : ut omnibus modii
J-± tatum monitus a judice intra annum non implel ., ex- voluntali ejus salisfiat , et prscipue cuni talia sint lec^ata
ciuditur eo .) quod prceter dehitum naturale perceperit ex vel fideicommissa , quae piis (19) actibus sunt deputaia
eodcm judicio. -^ Hoc autem cum onere suo , danda su- Et liaec disposuiraus , non tantum si ab lierede fuerit le-
per hoc cautione ^ defertur primo substitutis , mox ordine gatum derelictum vel fideicommi^sum , sed et si a fao)
servalo cohercchbus adeuntibus vel generali fideicommissa- legatario vel fideicommissario veJ alia (21) persona qiam
riQ , i>el legatario soli , ce/ ex pluribus in parte potiori , gravare fideicommisso possumus , fideicommissuin cuidam
vel speciah ftdeicommissario ., vel legatario majoris emolu- rejinquatur. Cum enim non aliter valeat, nisi (22) aliquid
menti , vel omnibus , vel i'olentibus , vel Uhertate in testa- lucri adferat ei a quo dereJiclum est , nihil est grave ,
mento donatis , prcut quisque eoruni prior nominatus est : etiam adversus eura non tantum personaJem , sed etiani
exheredatis ne hic quideni rcspectis : Postremo defertur in rem ct Iij^pothecariam extendere actionem in rebus qna;
wctranco , vel fisco. a testatore consccutus est. f In omuibus auleni hujusmodi
«-/-.ii,ri.TT^T,v.T . -.^■r. ■, ^ ^' ^I^TIT. casibus in tantum , et hypolhecaria ununuiuemciue conve-
COMMriNIA DE LEGATIS , ET FIDErCOMMISSIS, «iri volumus 5 in quan.um persoualis actio ad4sus euin
KT DE iM REM MissioNE ToLLENDA. compctit : et hjpothcc.im esse non (28) ipsius heredis ,
i^UK actiones legatariis , vel fideicommissariis competant , vel aJterius personae ^uaj gravata est fidejcommisso rerum,
Cet de legatorum differentiis sublatis. sed tantummodo earum quaj a testatore ad eum pervene-
1. Imp. JusTiKiANus A. Demost. P. P. rint. Dat. i5. Kal. Octobr. Chalcedone , Decio V. C
i\jm iu , qai legatis, vel fideicommissis honorati suut, Cojvs. 529.
(0 Testes ad solennJtalem tcstamenti pcrtincnt , ut hic. Quid
nuiueius testium ? ad solennitalem extriusecani j.crtinere possis di-
cere . numcrus enim testium forma cst tcstanicnti accidcntalis
non substantiahs , haec nulia Icge , vcl consiictudiuc mutari polest.'
L ult. Supr. de test. milit. Illa , nlmirura accidentalis , potest.'
Kam vcl lcge , vel slatuto testium nunierus potest augcri , vel mi-
nui. /. ult. supr. cle test.l.dii^us.^.ff.l. miHtcs. ib.Supr.de test.milit.
(2) In his quM tcslibus ncccssano proljari oportet , certus nu-
merus ct solenuitas exigitur. addc /. ubi. 12. ^ de testib.
(3) Testium solcnnilas inducla cst , ne quid in t stamentis fal-
si mducerelur. unde coliigunt , testamcnUim non solcnne inju^tum
esse , et falso admittendo obnoxium , ct nc quidem in foro con-
scicnliae obscrvandum essc. Qnid si falsitatis suspicio csset et con-
fcssum sit seu indubit.itum tcstamentum ila factum , hcet non so-
lennitcr? vid. apud Mantic. 2. de conjrcluris 14.
(4) Tcstamcnlum duobus tantuin testibus praescnlibus composi-
tiim quasi falsuni. *
(5) Hanc voccm infcrpungit cdilio Haloandri , probatur tamcn
uitcrpnnctio a Cujac. 18. obs. 9. ut bic sit seusus , Nc quid faJsi
testes fabnccnt ct ccmmittant , quod faciiius cx couiposito facturi
sunt duo tcstes quain ])lurcs , idco plures lestcs desiderari in fidei-
commissis : puta quinque , ut plurcs reni commiiniccnt , uti loqui-
tur lex Z'i. ff. defunis. ul cfiiciant voluntatcm. l. 22. supr. de
testument. ^
(6) Heredi summa autoritas totius causje commissa.
(7) Nouell. 1. cap. I. Nouell. 48. c. 1.
(8) Tanquam indigiios. Paul. 3. serit. 5. §. 10. adde qu» dm
ad /. 4- C. de hts , ijuce ut indign. Hodi<e quidem amittit non
tamen qiiasi indignus. Noi'. j,
(9) Ulp. 24. $. 3. 5. 7.
(10) Ulp. 24. |. 5. Goth. lu hanc legem vid. Anton. Mcrend.
lib. 3. controuers. cap. 48. 49- Ans.
(n) Puta cx damnationc pcr procccptioncm. tlp. 24. C- -'■
5. 4. 5- 6- 5- 8- 5- >!•
(12) In rem niissionis solennitas snblala. /. ult. §. 1. infr- h. l.
(i3) Legata lidciconiinissis cxa?quantur. /. i.ff. de leg. 1.
(i.j) Lcgatario tres coiniielunt actiones , cx tcslamento , rei vin-
dicatio , bypothccaria. /. 2. infr. h. t. §. 1. Inst. de leg. l. ult.
§. 2. infj\ h. t.
(i5) Tcstator res suas potest bjpothccae subjicere.
(iG) /. I. 5. I. supr. dc rci uxor. uct.
(17) tit. infr. in qu. caus. piiiii. tacite.
(iS) Tacita hypotheca iu bonis tcstatoris legatatiis competit.
(19) Lcgata pus actibus depulata , favorabilia.
(20) Ab herede , Jcgatario , fidcicommissario fideicoromilfer^
possumns. vid. /. 9. supr. de fideic.
(21) Puta donatario mortis causa , dixi ad d. l. 9. adde /. Mmc.
§. 7. injr. dc caducis.
(22) Inulile legatum est quod lcgatario Don prodest. yid. (/■/• SJ'
(23) /. l{. ]f. de separation.
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
Excequatio legatorum et fidcicommissorum.
62'
Dat. 10. KaJ. Mart. Constant. post consulatura Lampaoii
et Orestis VV. CC. 53 i.
2. Idem A. Juliano P. P.
^Mne (i) verbum significans lestatoris legitimum sen-
sum , legare vel fideicoinmiuere volentis, utile atque
alidum est , sive directis (2) verbis , quale est Juheo (3)
<rfe : sive (4) prccariis utalur teslalor , (juale (5) est ro-
0 , volo , mando ., fideicomrnilto : sivc juramcnlum inter-
osuerit : cum et hoc nobis andientibus veniilatum est
tatore quidem dicente i, Spx^ (6) , partibus autem hu-
i^modi verbum huc atque illuc Jacerantibus. Sit igitur
secundum quod diximus ) ex omni partc verborum non
efLcax voluntas secundum verba lcgantis , vel fideicom-
itteutis , et orania (7) quac naturaliter insunt legalis et
lcicommissis inhacrere intelliganlur : et conlra quidoLid
eicoram.tlilur , hoc inlcJJigatur esse Icgatum , et si fmid
le est, quod non habcl naturara lcgatornm hoc ci ex
Jeicommissis accommodetur : et sit omnibus perfeciu?
cutus , et ex onmibus nascantur in rem actiones et ex
'inilms hypolhecaiiaj , ex omnibus pcrsonales Ubi au-
n almuid coiidaruim m Jega.is et fideicommissis eve-
H , hoc hdcjcommisso quasi Jiumaniori agr,reoetur et
;undum cjus diiimatur naluram. Et nemo moriOTs p'ulet
;.iima.n voluntatem reprobari , sed nostro semper ulelur
jutorio : et quemadmodum viventibus providimus , ita
morienlibus prosp.c.atur , et si specialiter Icgati tantum
:iat testator mentionem hoc et Jeg.tum et fSlcicommis-
m jntelJigalur , et si fidei heredis,.vel legatarii (8)
qmd comm.ltatur , hoc et legatum esse videatur. Nos
im non verbis (9) , sed ipsis rebus leges imponimus.
I) /. at. supr. dc lcgat. adde I. ti. in pr. m de lee 3
V)Juheo cst Ycrbum directum : non omnino tamen. infr. hic.
,>te.- quas. d.ccret dc l.oc verbo dubitnri posse. /.28. «.
i-Jf. de lib. leg. v.de Cujac. 11. ol>s. 25
a «r.H„r'„V"'"' ^"'"," ».«<^«tatore hc'res se pr^stiturum lc-
L^\^P*° '•.'"'' ''"-r"-^ co.l.cillis. Vid. Mantic. ,. de
rmcftlT r '"f"' «"l^intclligatur clausula superior ,
tiim est in /. ult. sujn: de codicillis
D) Vcrba preca.ia. 5. ult. Inn de sinsul. reb. perfdcicomm.
1. 2i. 5. 2. Paul, 4. sent. i. 5. 6. "^
uro^'t\tT'" ")'*'" '''<='^°"^ . q"oJ intcTrctari possumus ,
7,;, )} /""■^"'•«'"./" conuemo , eadcm forma cr.ia l^i.^Z , id
inKtniT ,'„''"' ^"-I"!-\GIoss. Gr.coru.n^ cxpru^t.Vst
t^i ve fi.l. r ' •'"" J'"'^J"'''»^' religionc hccdc. oncrarc
, vci fidncomm.ss. pr.Tstahonc. /. „. 5. ^3. #. de le^. 2.
tc£frunt I ;^\ P-^scnpt. Ego^umhercs Jpostolornm :
runt Pr !nT P '.'''' .^ .'''''U''^<'commisernnt ,sicut adju-
ZLZulfT ^T^^r- "' '"'''^ ^'^'^'- -1- di-spunct. .2.
«:Mp.,a n.-q„e k-gat. , n.que (idcic.nmissi pctitio est. Et hoc
Hlur"C,'d' "'•"'■; "'^- ^"'•■'"- '- ^^-'- ^5- Ne.,ue
e'TverZT ""■' 't'"'- ^'^■"•' '3. ct ^'..adBrutum:
scW/ A,. '■ rr^'"-'''-'''^- •-■* '6- <^d Atticum 6. per
Zt ^ l t "^'^■'""""^ 4. per deos ample.are. TcL.
^nana act. o. scena i. prr e^o te Deos om.
•'gSV.'^^7 Jeg^j ,^ « Udeicomn^issario po-
9) Non vcrbis sed rebus ie.cs ' .fnpou;.n.ur. l. 3. supr. de
9- >'\fr. quce res pignor. Cccr. 2, de vn^enliotie.
De optione legata. 2. De non ali^nandis rtbus
reuitulioni suhjcctis.
3. Idem A. Joanni P. P.
SI duobus vej iribus hominibus, vel pluribus forte ontlo
scrvi vel allenus rei fue.it relicta , vel \ si 1 uni
quidcm legatano optio servi , vel alierius rei relicla est
ipse autem moriens plures sibi reliquerit her^des • dubud
baturmlev veteres , si inter Jegatarios , veJ heredes lega-
tani luerit certatum , et aJter alterum servu.n , vel alte-
ram rem eJigere velit , quid sit statuendum ? f Sancimus
alaque in omnibus hujusmodi casibus rei judicem fortu-
nam esse , et sortem (10) inter altercantes adhibendam -
ui quem sors praetulerit , is quidem habeat potestalem
eligendi , caetens autem aestimationem pi-sstet contingen-
l.mn eis parlium , id est ," servis quidem et ancillis maio-
iibus decem annis , si sine arle (11) sit.t , Yi<^inti (12)
solidis Kstimandis : minoribus vero dece.n annis non
an.plms quam in decem solidos comp.itandis : sin aulem
art.hccs sint , usque ad trigiuta soiidos a?stimatione eo-
rura procedenle , sive masculi , sive f.eminse sint • ex-
ceptis uotariis , et medicis , utriusque sexus : cum no-
tarios quinquaginla solidis aestimari vclimus rnedi-
cos (i3) autem et obstetiices (z4) sexaginia. Euni^-
chis (i5) mmonbus qmdem decem annis us.iue ad triginfn
sohdos valentibus, majoribus vero usque ad quinqua-ita •
sin autem artifices sint , usque ad septuaginta.
$. I. Sed et si quis optiouem servi vel alterius rei re--
(10) Sorte quaedam privala finiuntur. Cic. i. ofTic in vrihc
Quot.es plu.es , quibus optio cst iciicta , dissenl.u.U in eligc^ido '
sorte res d.r.m.t..r ,*£ hic et §. 23. Inst. de irg. ut el ah's casil
bus : puta , si de d.-ponendis apud aliqucm .nstrumrntis l. ^ fT.
famUicB. dc div.Mone bonoru.n iutcr coheredcs facienda ae.feliTr!
l. i. tnfr. quando ct quibus quarta pars Lib. ,0. tit. Z\. si dubi-
talur qu.nam priorcs causam dicere debeant. / ,4 //■ ile iud si
f.LtrH- "h"",' '"""^'f- ^•■'^•J- '"'■■^^- <ieJidac:Ubert.Li i»
hber.s d.v.dend.s quaest.o s.l. AW//. xCrz. c. 3. in fin. Oli.n quo-
que sort.t.o.K- dabantur jiulices. Conl.a , episcopus-^sort.bus el.gi
proh.hclur /. 47. 5«pr. da cpisc. et cleric. His adde Mynsin-. 1.
obs. 37. ubi quserit, quemadmodum div.sioncm intcr fratres r.cri
oporteat. An forte , An potius divi.io seniori fratri commiltenda
sit , clcctione jun.on data.
(u) Qui bine arte sunt servi majorcs deccm annis , viginti solW
d.s aesfimanfur : m.nores der.m annis , decc.n sohdis : Nolar.i ,
qu..;.quas.nta : Mcdici et ob.sletrices , scxaginta : reliqui artificei
t..g.nla: tunuchi m.nores deccm annis , trieinta ; majores anni»
dcccm sinc art.hc.o , quinqu;.ginta , cum art.f.cio , scptuagi.ita.
(.•J) De prct.o communi scrvoium dicam ad /. i. €. 5. ,>,/r
de coiiiin. seri'. ntan. ' .' '
(.3) Mcilicorum ad commcndationem hir locus pertinct qiir4
,u.imuni ;e-tim.M.tur : Nam q.,od minus hic sesti.nentur quam E*
.clu , Mfium tc.npor.s fuit , nou arti^. addc Forn. -j. selca. 8-
lo.,s.s et h.nc ob.tcr etiam collij;cre : Servos medici.iam exercuisse,
dc quo d..M ad /. I. 5. 5. infr de co,n. ser. maimm. qui ta.neo
, .V' , /. •>o. 5. 7 j^. qui leslam. /.11. supr. de tcstib. ct l.ibu.
1.11»., l. S. uifr. dc tabular. pal.oni causarum , urg /. i. siipr
cic postntando : ct j.uliccs cssc non polerant. /. 3. J}\ de nffic.
'."!»• '• 'r' ^' ^-^ dc judiciis. Pulo usui mcdirin.T pernece«.^..r*o
id dalii.n fu.sse , cum ct alias mulieies mcdicw csse po.ssint. / i
5. 5. .'*;-. Sm autem. infr. de comm. sen>o. An servi cp..vcopi !
cle.ici et mouach. csse potueriut , vid. N'<^cll. Leon o .0 ,1
Dc serv.s plura dixi ad /. 3. m fn. ff. de cap. minut. L 33.'
'• 209. Jf. dc ng. )Ur.
(.4^ Uc ob>te:".-,cibus medicis adde /. pen. ,upr. de poslhum
hercd. /. p. ^. ad l. Jquil. r r r
(»5) Euuuchorum pretia. adde til Supr. de Eunuchis.
,1,
nuclu
G28
LIBER SEXTUS
lifjuerit non ipsi legalario , sed (i) quem Tilius forle elc-
geiil , Titius aulem vcl noluerit cljgere , [ vel non po-
tuerit , ] vel morte fuerit prceventus , et in hac specie
duhitabalur apud veleres quid statiiendum sit : utrumne
legalum exspiret , an alicjuod ei inducatur adjutoriuin ,
ul viri boni arbilratu proccdat elcctio ? Ccnsemus ila-
que 5 si inlra annale tenipus ille qui cligere jussus est ,
lioc facere supersederit , vel niinime potuerit , vel
quandocunque decesscrit : ipsi legalario videri esse delatam
cleclionem : ila tamen , ul (.i) non oplimum ex servis ,
vel aliis rcbus quidquam eligat , scd mcdia; .Tslinialionis,
iie dum legalai"ium salis esse fovcndum exislimamus , lie-
redis commoda defraudentur.
^. 2. Sed quia noslra majcsias pcr mullos casus Icga-
tariis , et fidcicoinmissariis prospexil \ aclioncs(|ue tam (3)
personales , c^uam in rem ct hjpothecarias dedimus , et
Ja (4) rem missionis tetiebrosissimus error abolitus est :
€l ad hanc legcm perveuimus. JNemo (5) ilaque [ heres]
ca quse per Jcgalum vel pure vcl sub ccrto die relica sunt ,
vel quae restitui aliis disposita 'sunt , vel substitutioni sup-
posila , secundum velcrcm dispositioncm putet in poste-
rum alienanda (G) , vel pignoris , vel hypolhccse titulo
adsignanda , vel mancipia manumittenda : sed sciat [ hoc ]
quod ahenum ('j) est , uon ei licere , ulpote sui palri-
nionii exibtens , alieno juri applicare : quia satis absur-
dum est , cl irrationabile , rem quam in suis bonis pure
non possidet , eam ad alios posse transferre , vel hypothe-
ca3 , pignorisve noraine obbgare vel manumittere , et alie-
nam spem decipere.
§. 3. Sin autem sub (8) conditione , vel sub incerta
die fuerit relictum legatum vel fidecommissum universila-
tis , vel speciale , vcl subslilulione , vel restilulione : mc-
3ius quidem faciet, si ct in his casibus caveat ab omni ven-
ditione , vel bjpolheca , ne se gravioribus oneribus evi-
ctionis nomine supponat. "1- Sin autem avaritiifi cupidine
propter spem conditionis minime implendas , ad vendilio-
nem , vel h) polhecam prosiluerit ^ sciat quod condilione
impleta ab inilio causa in irrilum devocetur : et sic in-
(i) 0))tio rci Icgatse quolics committitur tertio : illo nou eli-
gciilc inlia aimuiu , vel niorte piaevento , clectio transfertur in le-
ijataiium , ut /. ii- J)- de. cond. ct dcmonstr.
(2) Legatarius non rcm optimam , secl modicse jestimationis cli-
gere debet. /. ^l- ff- de leg. i.
(3) /. 1. l. 2. Supr. h. t.
(4) d. l. 1. Novcll. 39. in pr. Paul. ^. sent. i. $. i5. Tn
rcm niissio ticbat fidcicomniissonim nomine lierede non esistentc
solvendo advcrsus cxtraneos rerum bcreditariarum posscssorcs.
(5) liei restitutioni subjcclae ;^ure , vel certa dic alienafio , pi-
gnoiatio ct manumissio non lcnet ipso jure , ut hic ■ nisi ccrlis
casibus juie novo. Auth. proxima. infr. h. t. Noi>. Sg. c. i.
(6) Adde /. i^.ff. de rcb. dub. /. 'jo. ff. ad SC. Treb.
(7) Vide supr. de rcbus alienis.
(8) E.es sub conditione , vcl sub die incerta restitutioni obnoxige ,
possunt intcrim alicnari , vel obbf^ari : scd tamcn advcnicnte casu
rcstitutionis , fingitur retio nuUa alicnatio , vcl obligatio. d. l. i5.
/. i^-j.ff. quib. niod. ususfr.
(9) Rcbtitutioni rts obnoxiae possunt bodic ccrtis casibus pcrpc-
luo alicnari. vid. in hanc uuthcn. lloland. a Yall. i. cons. 85.
num. 5. et scq. et 4- cons. 27.
(10) Doti scu iu dotem dari ])0ssunt etiam quae alicnari probiti-
ta , ut hic. cjuod non tantum locuni in dotc dc novo constituta
babct , scd ct in dote quam fdius accepit vivo patie restituendam :
sive filia pro se sive pro liboris ( quos ccrtis casibus dotare cogi-
tnr ) dolem dare velit ; sivc intcr vivos ] ater sive lestamcnto do-
tem vclit fibai coustituere , sive filia clocala siL nulla , vcl exigua
dcte: si nnilicr niarituni se dignum noii rcj")criat , nisi omnia bo-
na restitutioui obuoxia in dolcm daaci ; sivc tale fidcicommissimi
univcrsale sivc jiaiticulare et jjurum , sive alienatio ex|iresse prolii-
bila a testatorc , vcl stututo per juraraculuui firmato , siye privalo
telhgenda est quasi nec scripla , nec penitus fucrii ccJi
brata : ut ncc usucapio , ncc longi temporis praescripi
conira lcgatarium , vel fideicommissarium procedal.
Quod simihter [ obtinere ] ccascrnus in hujusrnoch 1
gaiis sivc pure , sive sub die ccito , sive suh cotidiij
ne , sive sub incerla die relicla siut. Sed in his omnit
casibus legatario (|uidem , vel fideicommissario orunis
ccntia paleat rcm -sindicare , et sibi adsignare , nullo 0
slaculo ei a detentatonbus opponeudo.
In AuTUEWT. de restil. et ea , quae part. §. quamoLre
praeseniem. col. 4- ^^^' ^^* '^^- ^-
Kovell. 39. cap. 1.
R
>Es , fjuce siiljacent restitutioni , prohihentur aUena
quidern , vel ohligari. Sed si (c)') Uberis purlio le^
gilima non sujficit ad dotis (10) . sive donationis (li)/>r
plcr nuptias ohligalioneni : pcrniittilur res pnedictas
cam causain alienare , vel obligare pro ntodo honesu
pcrsonarum congruo. Ea enim , qucc communiler ommt
prosunt , his qucc specialiler quibusdam utilia su.it , pr
ponimus.
5. 4- Emptor autem sciens (12) rei gravaraen, advt
sus venditorem ac^tioucm habeat tantum ad (i3) resliluli
ncm prelii , neque duplse stipulatione , neque mehoral,
ne (14) locum habente : cum sciificiat (i5) ei sahein i
pretio , quod scicns dedit pro aheua re , sibi satisfit
Credilori nihilominus pignoratilia contraria aclioue advi
sus debitorem competenle : ut cx omni parte omnique jl
dio id , quod sempcr properamus ad effLClum pcrduc
tur , et uhima (16) elogia defunctorum legitimum fim
sortianlur , bonre (17) fidei proculdubio emptoribus in
gra jura , ct nuUo modo ex hac consthutioue demiui
contra venditores habentibus. Dal. Ral. Septeinbr. Cc
stantinop. post consulatum Lampa.du , el Obestis \
CC. 53i.
sive Ecclesise restitutio bujusmodi bonorum facienda sit : sire 11
licr de cujus dote agitur , fcecunda sit , sive stcrilis. Quin bcn
cium id transire ad filii et filia; heredes putant , ut et aJ eum
mulicr ccssit jura dotalia : scd et in dote in qua mulier habil
dejussorem obligatum : et in re empbytcutica rcstitutioni C)biiosi
Eimirum ut dotis et similium causa alienari \>os,sii etiam sine o
sensu domini. Peipctuam quoque bujub bencficii causam esse e
stimant , ut res dotis , vel siniilis causte nomine dctracta ex fid
commisso , nunquam ad fidcicouanissarium revcrtatur. Accr
Bart. Bald. Castrensis , Jason hic. Aliud cen.cnt , si alia boaa
tent , ex quibus dos aut donatio propter nuptias dari posbil :
dominii alienatio proliibita , si fosmina jussa sct resUtuere , si ■
traneus , aut qui liberorum iiumero non sit , restituere sit jussu
«t ex Dyno , Jacobo de Arena , Salicct. BalJ. Caslrensi , IViCo
dc Neapoli refcrt Socin. regid. 12. si res sui natura ahenari n
potcst, veluti fcudum. vid." Socinum reguL 32'^.
(ii) Alienari ]irohibita in dotein et propter nuptias donalion.
dari possunt , ut hic i sed et pro alimeutis , redcmptione sui
alioriim capfivorum , causa pia, Socin. rcgul. 3. el 32^. excep
nes vid. supr. h. t. . 11
(12) Scientcr emcns rem restisutioni subjcctam re evicta , n.ii
actioncni ad pretium tantum , nou ad dupium , etiam si avp 1
promissum fuerit.
(i3) /. 27. infr. de cuict. . . ,
04) Qui rem alienam sciens comparat , mchoration^ w-
amittit : quod et stricti juris est. dixi ad /. 38-^7: de petu. 'wu
(i5) Quasi dicat , potuit summo jure pretium ipsum quOH
amittere. 1
(16) Ultima elogia lcLntimum fincm sortiri debent, , f
(17) Boiire fidei emptor re evicta non modo duplam promissa"
scd ij)sas quoi^uc luelioraUoucs recipit.
GODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
T I T. XLIV.
639
4. Imp. GoRDrAN. A. Alexandro.
7Eiha tcstampnti , qiiae inseruisli , aut soliitam (3)
pccuniam debifam leslatori dedarant , aut volunla-
ejus libcrare volenlis debitorem manifeste ostendunt
E FALSA (i) CAUSA (2) ADJECTA LEGATO
YEL FlDElCOMMlSSO.
j* Imp. Aktoninus A. Septimo.
el dotom ( ut proponls ) dcfuncla (i3). in matriraonio
»^ uxore tua palri (i^f) ejus rcddidisli , vel eiiam ea non
reddita , leslamcnti vci])is ( ut adseveras ) munitus es
quibus se recepissc (i5) dolcm univcrsam nuondam socer
tuus significavit : ne hoc nominc conv
agere non debes
eniaris , solicite
cum aut soluta dote , nuHa super-
sit actio , aut non reddita , adversus pctentem juxta
., . .• 1 //N 1 deluncti veluntatem parata sit exceptio. PP ,K v^]
ideo , aut pet. quod (4) solutum est non potest , aut Ju^. Sabiko u. et Vr.NUSTo CC. Conss. a^x
causa tideicommissi , ut debitor Iiberetur , agenduni ^ '
nisi (5) li(iuido probari possit eum non liberari de-
rem voluisse , scd errore (6) lapsum solutam sibi pe-
am existimasse. PP. y. Ralend. Martii , Antomno
IV. et Balbijno Conss. 214.
1. Iinp. Alexand. A. Faustinae.
riamsi veritas^ debiti (7) non subest , falsa tamen de-
:?slamen-
7. Id. No-
Si legatiir dos facta rclatione ad instrumenium dotis
mhil aliud reqiiiritur , nisi quod instrwneniuTn
loquitur. Bald.
5. Imp. DiocLETiA^us et Maximjanus AA.
et CC. Severae.
monstratio (8) non perimii lcgatum, et ex teslamen- R ^!''' ^'^'] ^''l'§'''' ' ^ ^" ^/"T ''^' "'''^'^' """"^^"^ '
^ ^ • ^ b'»"'"', ^t ex xtsiamen X t an qucc (17) mstrwncnto dutali conscripta sunt ^ le-
gati , scu precariis veibis statuit : quippe [ cum ] supe-
) jus (|uo(|ue iiomine competit aciio. PP
ALfcXANURO A. CoNS. 223.
Si maritus legat dotcm uxori certa quantiiate non
exprcssa , oportet uxorem prohare
nwnerationcm. Salic.
3. Idem A. Verina?.
non (9) designata certa quantitate dotem tibi legavit
naritus , sed quodcunque ad eum dotis nomine perve-
'. 5 perventurumve csset , et id ex testamenlo petis :
saiia probatio est numerataj pecunias. Quod si quan-
m (10) expresserii, dcbctur (n), et si in dotem da-
uon (12) est : quasi aliud lcgalum , non eo iure
(los fungiiur. PP. Non. Maji , Maximo u. et ^lia-
-C. CoNss. 224.
Falsa catisa lcgandi , legafa non vitiat. /. 12. /. 17. S. 2.
i- b.jff de cond. et dcmonst. ^. 3i. Inst. de lcs. Ulp. 24
• nisi prolet.n- tcslatoiein , si scivissct causam falsam , non
-Iddc L. 3:). D. i. Causa cst latio lc{;amli pr.Ttcritum ali-
«.xsupponcns , sue dcmonstrans. l. ,2. in fin. fl: de cond
>"-;stnu. Qnatuor h.c separantur , CondiH";; , D^monstratio !
'Hi™v "'''*/■'? ^""'^'"^" ' «*'^''« *& ■'P^-^^i- 44- l^^clog. 20.
iWjJi^ '>,'",'" *""■ ""''"' P^'''"''" > ld.cratio rclinquilur ,
'^is vid Aut. Mcrcnd. contr. jur. l. 2. c. 27. Ans
^>..od solulum est , pcti non potcst. '
Al.as^pra;sumUur pro qualibct dcpositione. yid. Alciat. 3.
t:iTonca tcstaloris confcssio non nocet.
Jc.nonsln.l,o hxc. fuit : Dcccm quce Titio debeo.
.uiuan, I ;, ' ':''/'■ ^2. l.ac scntcnt.a , 1-alsa dcmonstra-
"1 a„ lcg.ua pc.m.t. Klcoque si qu.s ila legavc.it, Do lc-o
"(^cen.um quos ci dcl.co : licct nil.il dcb^^atur ' £'i:^
5^ "r/ to^^f^^rr ' '?''^'"''" " "<"i^c.aiio.,e. Harmcno-
"«» 10 imif 'ii''"-" ''^Scm ila rcdd.t , Falsa numcratio
;;>■« ^^'Z£!^ ' '^'^'"" "'^" ^*^'^-^' ' -'i f^'- 'd d-c-
"'FoKcb"''";'" ,"T " P-^^^S^I- t -0'- dot.s q„an.
' : rstMMo . • " '^" lcsatum c^t inut.lc ci : .si ccrta nr..,
!'5:'E, iT.„i'n"";; :;"'7 • '«'t "''"•«' E
) D.i.»,„i°f, :.•-,"'■ '; ?■■"; * '''"« /"«•'«ir-
(//«c j/j doteni acccpi.
riore quidem casu datum probanti repeti lantum , poste-
rioie veio nibil (i8) noccntc lalsa demonstratioue [quod]
significatum [ est ] instruraenlo , postulari possit. S. 14.
Kal. Deccmbr. CC. Cojvss. 293.
T I T. XLV.
DE HIS QU^ SVB MODO (19) LEGATA , VEL
rtDElCOMMlSSA REL1K(^UUJNTUR,
1. Imp. Antoniinus A. Salurninje.
I N (20) Icgatis (|uidem , et fideicominissis etiam mo-
X dus (21) adscriptus pro (22) couditione observatur.
Sed si per te non stat , quominus voluntali tesiatoris pa-
reas , sed per eum , cui (28) nubere (24) jussa es , quo
(12) Falsa demonstralio his vcibis innuilur , de qua vid. / 0
vr. h. t.
supr
(i3) Mortua filia in matrimonio dos patri ejusve heredilms rcd-
di dcbct.
(i4) Patcr libcratioiicm dolis lcgare potest.
(i5) His vcrbis libcratio rclinquitur , ut /. 1. supr. h. t.
(.6) Dos , si ad iustrumcntnm dotis relatione facta , lcgatiir
statur instrumcnto : si ad dokm , veritas inqui.ilur.
(17) Dcmonstratio baec fuit : Quoi instrunieido dolali conscriput
sunt , do , lci^o.
(18) /. 2. supr. h. t. l. 75. 5. \.Jf. dc lcg. I. /. 33. Jf. de
cond. ct dcniunstr.
(19) Adde L. 35. D. i. Jlodus est l.nis proptcr quera lcgatur
vcl causa lcgandi collala ii. fiitunim , verbi gratia lc-io Titio ccn-
tum ut quinquaginta Maivio rcst.luat. /. 2. Infr. h. "it.
(20) Quotics alicui sub modo lcgatum rclinquitur , piita , ut hoc
faciat , capit ille quidcm lcgatnm : verum 1.1 modus dclcccrit , le-
galum amillit. Modu» enim c^l condilionis cvcntus in lcgatis et fi-
dcicommissis ; si vcro lcgatum mulieri rcliclun. fuerit , ut Pitro
nuberet , ac lcgalum quidcni acccpcrit , scd Pctrus eam diicerc no-
lit , lcgatum rcddere .lon cogitur. Ncc .liim per cam stctit , quo
minus .inplcatur condilio. S\nops. Bas. 4',. tit. 28. c. i.
(21) Modus cst qua.>i conditio , ct ita sa-pius appcilatiir. 7. S.
5. 7.^: dc condit. instit. l. 21. ^. 3.^: de aunuis leg. l. ni*
§. I. /. 108.^: de cond. ct dem. l. 3. //./;/.. /. 4.^: de donat.
Non est laiucn propric conditio. /. 17. 5. 2. /. 44. /;. Jin. J)'. de
manum. tcst. Modus est , cum ita kgamus nt aliquid liat. /. 2.
ilfr. h. t. l. 17. in/in.jK de cvnd. et dcmonstr.
(22) Id cst , iraplcri dclx t , qucmadmodum ct condilio.
(23) /. 3 1 . J^'. de cond. ct dcmonstr.
(•24) Modus bic fuit , ut Saturuiua nubcrct Titio.
63 0
LIBER SEXTUS
minus ifl , quod libi relictum est , obtinoas , non oIjc-
rit. PP. 5. Kal. Januar. (i) Gf.Ntiano et B.vsso
CoWSS. 212.
2. Imp. GoHDiANUs A. Ammonio P. P.
EX (2) liis verbis , Titio deceni millia , vel insulim
relinquo , ita ut (3) quinque niillin ex liis , vel ean-
dein insulani Mcv.vio restiluut : licet anlea (4) neque le-
gati , neque fideicommissi pclilio nascebatur , lamen iu
libertate (5) a D. vSevero hoc admissura est. Sed et in
prcuniariis causis (6) voLitUalis taeud?e gratia non im-
merito recipiendum est , ut cliam ex hujuamodi verbis ,
sive (7) ad conditioueni , sive ad rnoiknn respicianl ,
sive ad dandum , vel faciendum aliquid : fideicommissi
actio omnifariam nascatur , videHcet in (8) conditionibus
post exitum earum. Sin vero legato , aut fideicomraisso
relicto , testator legatarium , seu fideicommissarium pro-
hibuerit , vel heredem suum , vel alium quendam debi-
tum exigcre : habet debitor adveisus legatarium , seu fi-
deicomissarium agentem , usque ad quantitatem [ relicti,
sive ] fideicomniissi , sive legali ;exceplionem (9). PP.
6. Id. August. Sabino II. ei 'Venusto Conss. 241.
T I T. XLVI.
DE CONDITIONICUS (10) INSERTIS (11) TAM
LEGATIS , QUAM FlDEICOMMISSlS , ET
LlbEKTATlBUS.
De conditione , si sine liberis decesserit.
1. Imp. Severus et Antoninus AA. Claudise.
proponas, si (i4) S'^'^ liheris institutus diem ohiiitet: i:^^
nepotem quem ex filia susceperat , heredcra iDtUiui;
condilionem adscriplam fideicommisso defecisse , mafe-
stum est : nisi alia defuncti volunlas evidenler prob<ir.
PP. jNou. Decembr. Laxera^o , et Rufimo Cosss. i ;.
De conditlone divorlii.
2. lidem AA. Galliano.
CUra patromCamilias fideicommissi nomine , fjuo «;
diem certam reliquil , iia cavere praecpisse pno-
nas (i5) , si a marito non (16) diverlisset , juriS'i»o-
nis (17) originem perinde servaii se.juuni est . ac si .
super ea re scriptum fuisset. Nec (i8j exemplum lef 1
vel liereditatis , in quibus conditio divorlii nonnonrim
remitti solet , huic rei comparandum est : cum (ig^^b.
surdum sit , ideo perpetui edicti negligi formam . ut
patris sui voluntali non obtemperatur. PP. Anlw.f.;
11. Ralend. August. Antonino AA. 11. et Get. u.
CoNSS. 206.
De conditionej si cum focaria sua , malrefiue
ejus moretur.
3. Imp. Antoninus A. Aurefio milili.
SI ea condilione Aubizanus (20) legala tejtamonto p-
stari voluit , .5/ cun jocaria sua (21) matreqium
morarelur , et per eum stetit , quo minus volunlali :j-
toris pareret : cum [ sua ] sponte scripturae tesla nU
non (22) obterapcraverit , ad petilionem noa adraiiii
PP. 6. Id. Jul. L.3:to 11. et Cereale Conss. ^16.
De conditione nuptiarum.
4. Imp. Alfxa^d. A. Liciuiae.
CUm (\7.) testatorem fideicommissura Tralliano (i3) ab I" Egatum , sive fideicommissum a patruo tuo rei m
eo , quem pro parte lieredem instiluerat, ita reliquisse *-~i tibi sub condilioue , si [iV) Jilio ejus nupsisses •m
(i) ^L Februarii. Pammelius jn vita TcrtuU. Nam pridie no-
nas Februaiii Sevcrus periit : adde qnee scripsi ad /. 3. supr, de le^ut.
(2) Yid. ad haiic /. Cujac. i^. obs. 25,
(3) Nota genus modi.
(4) OHni ex raodo non oriebatur actio , hodie oritur.
(5) Finge ita legatum fuisse ut servum manumitteres , ut /, 48.
Jf. dc fideic. libert.
(6) Quod olim non fuit.
(7) l. 21. 5- 3.^'. de annuis lcgat.
(8) V. Cuj. d. l.
(9) Pro legalis sub modo relictis , competit actio el exceptio.
(10) Lib. 35. D. I.
(11) Incertis , Hal.
(la) Si quis ahcui legatum sub liac conditione reliquerit , si si-
ne liberis heres dieni suuin obeat , isque nepotibus ex filia decesse-
rit , deficit conditio. Nam quum rebctis liberis mortuus sit , etiara
legatum inutilc est , nisi alia defuncti volunlas evidenler probata
fuerit. Syiiops. Basil. 44- "*• 29. c. i.
(i3) Irallianis. Hal.
(i4) Si Titius heres meus pro parte sine liberis deccsscrit , pa?'-
tem sunm hereditatis Tralliano restituitn. Titius nepolem ex filia
iuncdcm instituit : num debetur Tralliano fideicommissum ? non
dtbetur. Nec enira dcccdit siue liberis , qui nepottm ex filio relin-
quit bercdem : facit /. l\%.ff. soluto.
(i5) Hercs legatario salisdat lcgali sub conditione , vel in dicm
rdicti nomine. A i. ff. ut Irgat." nki testator cautionem rcmiscrit ,
/• 7. infr. ut in posscss. leg. His ita constitutis , testator ita testa-
tus est : Filia post vigesimum aiinum Sempronio fundum dato.
eidemque Sempronio cavcat sub bac condilione , Si non divertrrit.
Sempronius sibi caveri pctit. Cautio dcncgatur Scmpronio. Move-
tur , tilia quod sujitriori conditicne a palre ad divertendum provo-
cata videatur , quum divortii conditio turpis natura sua sit. Scm-
pronius turpem quidem esse conditionem admittit , sed hoc adjicit ,
turpcs conditioncs pro non adjectis haberi , cavendum igifur
(16) Cui contraria est , si a m.irito diverterit. L 5. *"/
iiisiitut.
(17) Id est , edleu quo lieredes lcgatorum nomine cavm »
tur : ne alioquin rclictuni aliquod novnm putes , quo reiic
conditione ita dcmum CLijitantur , si coiiditio consummatasif'
le nunquam auditum fuit.
(18) iiatio diibitandi , de qua vid. Cujac. 9. obs. 6., _
(19) Argumentura a contrario sensu in lesibus , statutis i"
mis volimtalibus est validum , ut hic : nisi hujusmfidi 1°''"^^
tione inducatur logis , ^laliiti , vel juris communis emendat ^^
sentenlia juri ejusve rationi contraria , si contrarius ille cas I"^
decisus sit .- si qui slatucruut , ea interpretatioue inciderent P*
nam. Id quoque iu statuto emendante uon obtinere putant '
terpretatio subintcllccta statuto ipso probibita sit : si in ^'^''^.
ctio , ut vocant implicativa ( uti maximc , et similis ) adjei •■
si alia mens essct contiahentium , aut testantium , si hoc '
argumenti a verbis narrativis lcgis vcl canonis , vcl a 5*''^^ ''^—
siva , non finah , vel ab una tanlum causa finali sumitur : ■ ^
tat Socinus reg. 28. addc Manticam 3. de conject. i5, ' '''
Everardum in Topicis loco 82. argum,>nio a crmlrario sem ^
(20) Puto legendum Julazano , eo sensu : Aulazano 'j^''\^
Irgo , si cum focaria eju^que matre morabitur. ^^'^ ^" \g,
sletil , quo minus vobintati lcstatoris Ceret satis : AulaMD
stra b'gatum pctit. j^_
(31) De focaria , vid. /. 2. supr. de donnt. int. vir-
§. 5. 6. /. i5.^ de iiiuruct. Paul. 3. sent. 6. 5- 3^. ^^
(22) Lcgatarius faciendi debitor , si non facit , kgatum r
cipit. /. I. supr. de iiistit. l. uti. §. 2. vers. vel ipsuif"V
de caducis -,. _j.
(33) Licinice cer.tum do lego , si Jilio meo nupseitt ^t^n
ritur ; Liciniae non debetur legatum. vid. Cujac. 17. «werr
tuo (i) filio , priusquam matrimonium cum eo con-
ercs , coDditio deCecerit , niilla ratione deberi tibi exi-
as. PP. Kal. Deccmbr. Alexajnd. A. ii. et Mah-
.0 CoNSs. 227.
5. Irnpp. DioGLET. et Maxim. AA.
et CC. Faustino.
uxorem tuam tempore (2) nuptiarum in (3) patria
^potestate fuisse monstretur , fideicommissi commodum
lictum , cum (4) nupserit , nullo alio diem eius cc-
1 prolubente , palri qua?siium non ambigitur. + Ouod
patre anle nupiias emancipata fuerit , ac polsca de-
nl , supcrstite Dalre . pt marif^ «J i:u„.. . ...•
CODICIS REPETIT/E PR^LECTIONIS
63
esr'"l;r"'?r ' ^ "'^ ^^'^ f«^'"'lo casu 1 perempiu.n
ptermen.oratumU:"u^''c.:;:Ar "°" ^'''''}'-
tate quiescente , nobis pTcuTt u, n T T''""" ^"^^'^"
--Pe.at , ct c;n,n,odu^n. , " io'd J ertd " ? °""""^'^
i^nqunur, non (8) abslra L, ur Ex 'n..' '''}''"<^o re-
sa impedKUur , sive pcr hc edL .-^"'"""'5"" 'S""'' ^^"-
[ al.quid ] juLus esf, save p r L uH ^"'" """ ' '^"^ ^^^^
«atem quiden, ipse om'nimodo^pert ^ f '""^' ^" ^'^'^'
"olueru adunplere conduionem^ ob oxius ' 'P^' '''''"^
!"atur post Jibertalem heredi , vel e cui ?'" ?"'"■
jussus esl , ( nisi /'n^ Pf ;,. 11 ' "are aiiquid
P-it : quod\nmi?.L Z T'^ P'^""? '^- --^
d.ntegrafi mim.ne ^Z^^!:^, rZfZ: l^^^c " ^l '.^
jussus est, omnnnodo implere compXur .t'l ^"'^ '^'''
-p.o [ praestando ] si existat : Tel r/n 'in l P° T""
ejus , ijon ami)lii,c .,„,^ • • , ^'v ^" «siimatione
eand,.m f.cci-e debe^nt , an singuli quasi soli im-
"am compe]Iant,ir? Vidctur au.em" nobil unumquen^-
) necess.la.em habere conditionemJmpIe.e , et pro
le sibi conlin"pnip arpir.Pi-n -j ^ ,' "
«.f ■ .,f ^.'"'"tpenie accipere quicquid ex hoc com-
-st ut hi quRJem , qu, compleverint jussa , ad Ju-
^ocentur, qui ..ulem .ieglexerint, Sibi imputeut , si
'usmod. commodo repellaniur. Dat. 3. Kal Au-
rcT7t ^''''^ ^«"^^^^i""i Lampadii , et*ORK-
- , supcrst.te palre , et marito , ac libcris : actio-
hdeicommiss. s.b. compctcnlem ad hercdes suos trans-
6. 6. Kal. l<cbr. Sirrnu, CC. Corvss. 298.
De condiiione pluribus personis infuncta.
6. Imp. JusTiKiAwus A. Joanni P. P.
eo, quijussus est liber esse^ si certuro quid
heredi dederil.
7- Idem A. Joanni P. P.
; Joco conslitutus , ubi etiam hcres fuerat hnr?V
'tum cognilo pionenbaf o^ i i '"^"^^^ ' ^^^"'»
5SUS erat dare hc?edi . scd fn ?'? '"^" '>" '
uc.eui . sed m medio latrouum, vel
•' Pat... /. ,4 X TT ^"'^^^^'""'/-'1 ' Ti.i.^i\e a„
^'■fcnunapata iuW 'r'-'^ n-Pfanun quo Tilia
•'■c.'nus. /.M i">at.s cond.l.onalibus ,emp„s condi!
ta.-pus co.i...acfus no.T"''-.-." ^*^^"'''^'»";'^"^ fac.is a
hlig. '-^"' » """ conditionis inspiciiur. /. ^8. Jf\
^oU.tZ uil^rr^T '^°'"*^'*^ esscpossunt. /. ,3
7-» '-rKffnon^alti^^r^-.S^^- J"'— ^« T.-,ue
'7'du...n faet^m S 7 "3^ "^ -"''■'!--. i.nple.i , put..
';rr.o sumttu eT pc- cJ o dl-K""''. ""'^''°'"* '''^ ''"'"""^
«^^ "««-. 7^.^. i)^ , %"' '^""'^ "^^" crcdiloris.
T I T. XLVII.
D£ USUPJS (r3) ET FHUCTIBUS LEGATOHU^I
SliU FIDEiCOMMlSSORUM. '
I- Impp. Severus et A^TONmus AA. Maximo.
T Ijgalorum (..f) , «eu fideicommissorum u^.r.c
■^ temjwe quo Jis (i5) ccntestala „,, ""^. "^^'"s ex eo
"ifestum est : ied el iVuct.is rlr ' ^^'^' ^"''^ "la-
-- , qui ex tastame.i;rd L. r 'si^ii.rr"^^^'^ ''''''-
lent. l^roposita P.-,d Kal A ' /"T''<^'^ praeslari so-
FHo.To^i Co^ss. 200. ^" • '^'"^^'^^■^ (16) et
2. Imp. A«To^,Nus A. hbcrtis Cassiani.
A^ITa7isT ^"^^ ' ^"' "^^ ^^'^"^" %-s Falcidi-e ie
^x. gata (ib) moi-antur , no.issimum esf .•..r; •.
Si Jgitur p.oposi,a stipulatione cave-eV.o\l «"^^^/"m.
ne potestis los rc-<nih,u„.^. ^''^"e (19J cum satisdat b-
a.cu , .i,da voU^ ,ega,. r.»l'n^ jib^L^^ru^U 7«/.:
-cS nc„;Ln;?L?r/t:;;°,,rco?rr" *^':''"'"- «" -
i"»';. * !;.L':'{:„;f *'""■ "« ""s»" -vo,un, p„uo , ,.
k ,„„r b'. -^ ' """" lolaracolariu v,d. jiol,n
4 i. «"To:"';,';'';'" ■'«''"i"",' » "'« »"io.i..»,,„ »,i:
t«t ;sr„;:^ sr:;:,^ -;r:r;s^" '^T^''''r'
(•:) IIoicdo.s scil.
ri'S p' ?',' '^S^'"''"™ pras(.-.(,oi,cn3.
U9; Paiil. 3. scntcH. 8. ^. 2,
/.
uit.
9-
73.
c« /. 4,
<
l
632
L I B E R S E X T U S
di.tionem implere non potuentis : arbilro (i) dato certum
diem vobis prcedniet , intra quem Rllera parle cessanle
partibus suis fungolur. Et si (2) constilcrit legi Falcidiifi
locum non esse , et usuras et Iructus post litem contesta-
tam percipietis. PP. i6. Kal. Jul. Duoiius et Aspris
Cowss. 2l3.
3. Imp. Alexand. A. Paterno.
SI homines certi per fideicommissum tibi relicti fue^
rint , post moram periculo (3) deb.toris lideicomnnssi
sunt. Proposita 12. Kal- April. Jcuako n. el Crispiwo
Co.NSS. 225.
4. Imp. GoRDiAN. A. Dionysio.
IN legatis et fideicommissis fruclus (4) post (5) litis
contestalionem , non ex die mortis consequuntur (6)
sive in rem , sive m personam agatur. PP. ^oix. beplemb.
GoRDUKO A. et AVIOLA Oojnss. 240.
T I T. XLVIIL
DE INCERTIS (7) PERSONIS
I/ujus conslitutionis mendnit Justinianus Instit. de legalis.
/ postbumo. et Instit." de bon. possess. ^ pnnc. ea;
quibus locis hoc argumenlum confeci. A. Cont.
Um olim incertis personis nec legala (8) nec fidei-
_ comm.ssa relinqui possent , nec Ubertas , nec posthu-
,r.o (9) alieno , qui nec institu. poterat , bsec omma
eorrexil Justinianus ; ita tamen , ut uicertus (10) tulor
nec bodie dari possit.
Photius quoque , et Babanion in Nomocanone «0. um
in loco ejus nieminerunt , ajuntque esse tit. 4». til^. O.
c
constiiutioneni unam. Ex his igitur et se^uenlei qmie
cpitomas confeci.
■jVTUiiierat hsc conslitutio varia themata , vari»S'e
il species , quibus docet id quod ilhcito (11) coll
reliclum est , non valere , nisi singulis e collegio legata
sit : coiitra autein quidquid licito collegio legatur , vj.
re. Nomocanonis tit. 12. cajj. 9.
Item abud argumentum.
Dlcit constitutio valere quod relinquitur licilo colkg
aut corpori (12) , vel clericis , vei collegm , i
curia; , vel cohorti prsesidis , vel medicis , vel doct 1.
bus , vel advocalis , vel militibus , vel pjusdem artiili
opificibus seu artificibus , vel sacerdotibus , vel cuip a
alii corpori : et ait , relictum dividi viritim , el exaed»
partibus inter eos , qui tempore niortis testatoris fue it
descnpti in albo , praeterquara si certam quaQtitotem -
stator unicuique attribuerit. f Dicit quoque ad exlrea a
ea conslitutio , quod si scmel , aut annuum quid la s
usus relictum sit , aut ecclesiis , aut xenouibus , aut
chiis , aut venerabilibus domibus , aut communi clef'.
rum , aut ad captivoruin redemptionem , aut ipsis [i-
peribus , vel captivis , valeat deiuucti volualas iVcm.w
nonis Tit. 1. cap. 1.
Ha;c excerpsi ex utraque ISomocanonis Ladna trati-
tione , in quUms editionilms , et cccteris ejusden Ja. t
.^wit permuUa nohis valde suspecta. Itaque pessme V
i-ideniur de nobis otnnibus mcreri , hencvok leclor .
cum Grceca habtant , vel /?«j/\r/C«> , vel 2\omoi
exemplaria , et ccetera ad Jus perlinentia, suppressis ( ■
cis suas futiles , et iudoclas translationes dunt.ixai ea
quominus eorum fcedissima pleraque peccala ^x Gneair*
collalione coargui possint.
(x\ Arbiter dabatur ad iueundam Falcidiara. i;.„,;k„„
(2) Ileres lcgati soUitioncm denegat , verxtus ti.^ cred lo bu
aliquando imminent.bns non habcat ui.de posteaFalcid.am deliaba t:
uVlicUer 00 casu Icgalariis , con.uUun. est. P"-"- -^ ^^^, 'n
possuat se restUuturos quanto ami>hus quam pe | m ^f^f^^^
licuerit acccrcnnt. Secundo , si cavcrc non polue.mt , i^/setor ti
deTcornmissanLs dabit a.bitrum ad uaeundam -t.onem eg.s F c -
dia. . et diem intra quem mcatur , part.bus f';'^^"!''";^;^"* ™t',
dum eam de fidcicommisso pronunciabit , vcl ^^'^'•'^d^.""" ^^^^^^ .^
ad dLcm damnabit eum , ut soUdum lcgatum pr^e^let cum one c
Tjsurarum et fructuum a die lilis contcstatse. /. i. Jf- «e usui .
TT.ff. de leg. '2. l. G. infn.jff: si cui plus quam per leg.
FalJl. veJff. de usur. f. 88. m/. # -\lf-^f;\ .
(3) Moram qui admittit , casus fortuitos praestat. l. ^y- 3- '•
/.■47. in fm.ff. de lcg. \.
(4) >Vid. l. 1- supv. h. t.
(S^ De fructibus lcgatorum. .,• , r .
(& Lc<.atarii sc.l. Q..=sst.o cst utilis : Cui sciUcct fructus rei
Ieg\ti ccdant. Ab. hunc ioeum ita n.terpretant.u- ^^ ^^^^^]
"= . •.: „,) i,..,-,io>.,,.m nic. a lite coniebiaia .
lus. putat fructus dcbcri a tempore raorse , si pcr damnatio-i^
a temporc aditionis , si per vindicationem res lcgala sit. >ul lu'
dici potcst ( non loquor de usuris certx pccuniae lcgatae ) uao
pertinere qui rci sit domiuus. /. l^i. ff. de usuns. l- w- ' \
ff. de ieg. I. crgo ad kgatarium , cum recta via domimu^f"
JegatM transeat in legatarium. l. 64. in fni. ff. de /urtu-
est aulem , fructus rei iegatse dcberi taulum ex. mora , irf hic
singuUiri jure fructus rei ad pias causas Icgalae , a teinpore
dcbeantur. /. 46. $. 4- ^i^. de Episcop. et Cleric. JV<^'- '
c. 12. t^ers. Si autcm legutum. lutcrea ex Harmenop. 5. w i«-
^. 46. disciinus , lleiedein , si post jucUcis senlentiain <f""'f^
'stre tempus in solveiido legato fecerU , commoda ad scoU
usque prrestare legatario. _ o r t « o- ««•
(''■■) Yispt uiiwjuv ■n-poa-uTUf. 35. Eclog. 18. 5- "^^- 5" ';' e.
dekgat. Ulpiau. •2.. ^. 4. et 24. $. .8. Paul. 3. smtc ^^
^. i3. Incertce pcr.-onae suut , quas ne quidem testator no\ ^^
iuti si dixcrit , Ei qui Jiiiuin ineam duxciit , vcl , ?«' i ^
Consul factiis fucrit cenlum do lcgo. d. 5. 2^. 26. >> ^j^u.
Z,-. ubl Thcophilus. Inter incertas etiam personas censenmr t.^^
u)1 alieui. luter incertas ctiam pcrsonas videntur paulo F^' •
^at. fructus non rcrtinere ad lcga.arium , "'^' f^^,^^^;,.^;; 'fjii,: ,,ii,g.a , ct simUia corpora , adde /. 4- # dc reb. dui
«•ei testatoris, pcrlinere. Accurs. hic. Ah^ ( G. Ui ^'c.licei ) uc ^ ^^ ^^ ^_ ^3
(0) Iiist. de hon. poss. tn pr. $. 28. Inst. de lei,'
(,o) d. 5. ■2-j. l. 20. /. 3o.J?: de test. tut. ..^ila:.
),,) lUiclto coUcgio lcgari nou potest , crgo »"=^'° .f ^.i,;...
ri potcst- /• :• *"/^'' de sacios. eccles. l. 8. supr. de n^r
vid. /. 38. S-^.ff.de leg. 3. /. 20. ff de reb. dnb.
(12) d l. 20.
«•ei testatoris , pcrlinere. Accurs. htc. AUi ^ o. »^ '•"«.„.; /■ r
dem nou dc precipiendis tencri , sed de pcrcepti5 vid. Bait. /wc.
Ulpianus de percipiendis cliam tencn, hercdcra ait. /. 69- ^- '-ff
7^. T, ^ . o^ _.. a K- f.a ..l),.- , istinsuit , Fructu» qui
6. ^. 46. alitu- distiuguit , Fructus qui
de lcs. I. l^aul. 3. sent. O. %■ 40. a.iLn uiow-o..- , - -
solo cob3ercb.int morlis te.tatoris lemporc , ad kgatarium perancrc
antc perccptos, non p^rt.nere. Alil negant fruclus pcrccptos ant'.
aditam l.eieditatcm dcheri , alii dcberi ajunt. vid. brrassum /• i-
sentcnt. $. legutum cptccst. 71. Cujacios c. i.S. de pr^scrtpttom-
CODICIS EEPETIT^ PR^LECTIONIS.
63
T I T. XLIX.
AD SENATUSCONSULTUM (i) TIIEBEL-
LIAJNUM (2).
De onerihus hcredilariis.
1. Impp. SEVEnus, el Antoninus AA. Probo.
jr cx scnalusconsullo quarlam partcm heredilalis (3)
i7 relmujsli , et dodraiUem fideicommissario resliluisti •
l.od creditoni)us lieredilariis pro (4) novem unciis prs-
|i(ens, a lideicomraissario pelere potcs. PP. i5 Kal.
iriJ. Laxeramo el lluiijvo Conss. 198.
De onerilus , c.t lcgalis.
3. Imp. PiiiLiPPus [ A. ] et pRiLiPP.
C Jnliano.
^ D rum , cui ox TiekUiano SC. pnrs herediiatis re-
i sliluilur , succcssioms oncra , seu legalorum (^))
cslalionem pro compelcnli porlione spcctare , indubilat
.s esl. PP ly. Kal. JXovembr. Perlgrmo et ^Emilia
CotiSi. 245
De republica.
5, Imppp. Carus , Carin. et Ndmeuias.
AAA. Zotico , et aliis.
I per fidcicommissum heredilas Reipublicae (6) relicta
est, ex Trebelliano SC. ( quod ab inteslafo (71 quo-
elocumhabet ) quarla; pariis , ct fructus (8) eius
bis resuiutio (9) compeiit. Sine die , et consule.
De tacita repetitione Jideicommissi.
4- Inipp, DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Quinlianaj.
'On (lo) juslam te gerere solicitudinem per fideicom-
^ missum relictae poriionis hereditatis perspicimus, ve-
.») Quo tcmporc facf„ni fucrit , vid. l 1. ^. t. ff. h t i 1
Z^ci^TTcT- ^- '■■ ^'"'- -'"^''-. Trcbelliano transfcre-
dc comn ,s o ,ns datim. cst. Autorc Jusiiniano hodie Pcgasia-
u .1. TidHHianum transfusum est. c r t iia
■i) D.xi ad L. 36.^: i. Z. 2. Inst. 23
;™J"'^""'""'*'''"" '"^'" AcAixcil ex hcredltate , id cst cx G-
;Sr trcr'' '"•^''''^''^ ' "' ^"^- '^- institulfs.'t"on-
nan Imola iu ;, //■ ^•,'">' "i^- '''• '• ^' ^1'*^. Bald. ct
isuni. "••^- "^' ^'S- '• /. 3. §. cum Pollid. 3. Jf.
^'h^^fd^ToT^T '^ '•'"'''•'= ' °"^^" crcditorum dividunlur
rFi?l • ' ' •°'"'"'' ''■••"^-^'^■'■"ntur i., f.dcicommissarium.
>) l..ducomn>..s.anus p,o ._ala lcnctur ad oncra ct lcgata , ut
I fackT, S V/"^"."''r'^'ii'."^ »«''"«^°'l' q"'->rla dclrahi.
:.\-J, A r? r 'c^' ^"'t''''^ «'' """l^'" «^'i^ni Jocns c.t.
^^^''JZ:^''^':-^} '^ --^- ^ ™-ito , cum fidci.
-'•• ^T2i.- vTh w """'i"' P°''"- ^^ ^- '■"/"'•• *• '• ^-
32.
Tom.W
rentem ne frucfum amitlas relicti fideicommissi , nuoniam
avia testatoris cx parte heres scripta , et tibi rogata re-
stituere, caliiditaK.. , ac fraude (11) lepudiavit , ut ad
almm nepolem eundemque coheredem devolvatur porlio
a quo libi nomi.iatim non fuerat nd<;icommisium reli'
clum , ct coacta (12) suspecta,.i hereditatrm .idir , prius-
quam pro (,3) herede gererct , rebus sit humau.s exem-
pia: cum divo Antonino parenti nostro dcberi etiam
a (14) sui.stitut.s rideicommissum conten.nI..tione iudicii
testaton^ , quasi tacile ab his rep-.tiiu.n , jaui<h.duia nla-
cuerit. Aeque enim quarla^ reteniionem , quam illa , quae
repudiavit, hercdilalem adire coacta (,5) , ut suspr-c.tam
retinere non potuit , timere debes. S. 6. Id. Jul Philiu^
poj.ol AA. CoKss. ^
De scriptura. De succedentihus. ah intcstato.
5. lidem AA. et CC. Verissimo.
"pT^iG^sine scriptura per fideicommissum hereditas re^
JLJ cle rehnquiiur. Igimr si uxor lua to , et privianum
suum ,1) discrn.me mortis conslitula designavit velle
successionem obtinere usnue ad dudiantem; ejus volunta-
lem ralam servar, convenit : c.m [ ab ] intestato (,-) ei
succedentes, de restituendo fideicommisso convenlos ul-
tia quartam,aere aheno (18) deducto , quantum prnel eos
sentcntia SC.relinqui prsecepit , tantum (10) obl.uere f^o^
posse prjestiterit. S. 5. Kal. Maji , Sirndi, C. Cons.
Defiliis , velfiliahus oneratis fideicommisso.
6. Imp, ZfiNO A. Dioscorio P. P.
TUbemus , quoliens pater , vel maler , filio sc-u filia ,
•f hiiis vel fihabus ex. a;quis , vel insquis parlibus here-
dibus institulis , invicem seu simplicitcr quosdam tx,
his(2,) aut quendara ,ogave,-it , Qui prinr sine liheris dc-
pordonem hereditaiis sucb superstitibus restitue-.
cesserit
(9) Alii legant imtitulio. Cujac. ,8. obs. 9. lcgit ret^ntio.
Uo; Vid. Ci.jac. m hanc l. 18. obs. 12.
(n) Id est , in f.audem tldeicommissarii. vid. Cui. d. loco.
(12) Ifores coactus adi.c he.cditatcm , Falcidiam amiltit. uthic
ll'".!''- h. t. mfin. quod ex Pegasiaao in TrebeUianum traaslaluni*
est. adde /. 14. §. 3. l. '28. J^'. h. t.
(.3) Pro hercde gcstio senuitur adilionem. l. lA. S. 3 /T 7, ,
04) ;..74. /r- de leg. 1. /. 6z. in f,n. J^. de te^\. "^' ''
(i5) Dixi supr. h. t. ./ .^ a
(16) l. i-i. supr. de fideicomm.
(.7) Di.\i ad /. 3. supv. h. t.
(.8) Quaila inlcliigitur dcducto are alieno.
(.9) Nihil cbiincrc , Cujac. 16. obs. 9.
(20) Id cst , rctincre , ut in l.cj. supr. de his quihus ut indisn.
i. I . supr. dc. /iis quce sui modo.
(^i) Fratribus scil. ct ita tcstator probibcrc non rolcst , fluomi-
nu. hben pr.mig,-.idusquartam T.cLdlianicam dclrahant. Clar. 3
scnt. §. Tr.namcnt. quwst. 63. ( nisi fo.tc tcslator hercdit.atcm re-
^Utui pbcal liber.s ct dcscendcnl.bus f.Ui gravali. Clar. d loco •)
S.VC unain s.vc duas quarlas possi.it librri primi gradus dctrahere
« r^ T,'',''^ ''"'"'"""i opinione , Roland. a Val. ,. ccr.s. ,2
m,.,,.;.^ ■. . ''^''''/'^ci.ndi gradus possuulne rrob.be.i quominus
qua.tam dcl.abant .^ possunt , ut cx hac conslitutione colhgum i.K
e.-prctcs e.go et cxtranci nTalto magis , quibus D..lla lcgitfma de-
betur. Uar. cx comm. opin. d. loco et q. 62. etiara « pupiU.
aUas 5ub.tUuti «nt. Clar. d. loco qucest. 72. ^^
8q
634
L I B R E S E X T U S
re: (i) non (2) pcr (3) impulationem redjtuum ( licct (4)
hoc teslator rogaverit vel jusserit ) sed de ipsis rebus ]ie-
redifariis , dodians (5) restiluatur, Idcmque in relincnda
legis Falcidisc portione oblinere juhcmus : et si patcr vel
mater filio seu filia instilutis ( sicul supra dictum est )
her^dibus , rogavcrit eos casve nepodbus vel neptihus ,
pronepolibus vel pronepiibus suis ac ddnceps restUuerc he-
reditateni.
5. 1. In supradiclis aulem casibus fideicommissorum
serVandorum satisdationeiu. (6) ccssare jubemus , si non
speciaiiter candcra salisdalionem tcstator exigi disposuerit,
et cum pater vel roaler secundis (7) existimant nnptns
non abstinendum. In his enim duobus casilnis , id cst ,
cuni testator specialitcr salisdari volucrit , vel cum secun-
dis se pater vel niater nialrinioniis junxerit , nccesse est ,
ut eadem satisdatio pro hgiim ordine pra^beatur.
§. 2. Sin aiilem is (jni fideicoramissaria restitutione gra-
vatus est , uno (8) fjlio siiper;,liie , vel nepole ex filio
spu filia.nalo , vel pronepote , vel postbumo reliclo de-
cesserit : non (9) videtur exlitisse conditio , et ideo de-
ficit fideicomnjissi petilio.
§. 3. lihid etiam adraonemus ea qua? de Falcidise por-
tione non (10) pcr redilus (11) , sed per ipsas res here-
ditarias retinenda , et de satisdalione fideicommissorum
( sicut supra dictum cst ) concedenda diximus; non (12)
uherius quam in his personis et casibus , quorum supe-
rius roentio facta est , oportere produci. PP. Kal. Se-
ptembr. Constantinop. Probino et Euseeio Cojsss. 4^9-
In AuTiiEWT. de sanct. Episc. 5- sed et hoc pra;5eoti. aj
^. si quis sub condilione. col. 9. tit. 6. al. iS.
iNovell. iiJ. cbp. 37.
]\TTsi rogati , reslituerc datum dotis causa , vet propu
1 V nupiuis donalionis , vel reliclum sub conditione m.
pliurum vel liberorum , inonasteriwn (i3) , vel Jium i.
eurn venerabdem ingrediantur : sive resliiutio , aui suhi:
lalio fiat sub pncdictis condilionibus .,sivc in redcmpliijue.
caplivorun , seu in egenlium uUnicnta.
In AuTiiENT, de reslit. §. nobis crgo recte. col. 8.
til. q. al. 4- Kovell. 108. tit. 1.
c
rOntra awi rogatus fuerit , quis., ut sine liberii dea
deiis , quod tuuc ex herediiate superest , resiituat
vcl aliis hujusmodi fidcicommissi verbis gravalus , (jiur
tam (i4) institutionis Jideicommissario reslituere cogilui
Super hoc igilur , et caulionem (i5) , nisi (16) a deju:
cto remissa sit , cxponct. Quod si contingut eam dem
nui , aut ex ipsius suhstantia suppletur , i.ut ea deficier
et , in rem aclione ei liypodiecuria Jideicornmissario u
permittitur advcrsus rerum acceplores. Ex (i;) causa tc
rnen dotis , seu proptcr nuptias donaiionis , sea caplivo^-ur
redcmptionis , vel si non Jiabeal , unde facial ecpens;h
hujus quartce permiititus deininulio.
(i) Trclifllianicam ciedticlionem liberis snis auferrc teslator non
pofest , ut hic. An exlranciN ? pofcst. Gtois. iVW. i. di^ hered. et
F<dc. 5. ult. Instit. ad SC. Trebell. Cyn. Auth. sed cuni testa-
tor. infr. ad l- Falc.
' (2) Lilicris Lencficio singulari datum est , ut in corum Falci-
diam non inipulcntiir fructus mcdio ttnipore , i. e. pcndtnte con-
ditione fidcicc nunissi peicepli: quod oliin non fuil. et ita abroga-
tur /. 18. l 22. 5. 4. ff. h. t. Superioi- regula habetne locum
quoties non alicni testatoris descendcnti , sed aiicui extraneo resti-
tuenda cst Lertditas ? Rolan. 1. cons. 3o. n. 7. et cons. 'jS. n. 11.
et scqq. improLata Salyccli opinionc negat. jVlovetur autem 5- 3-
«;/;•. hic , ubi Iradilur , lcgis bujus beneficium ad alias personas ,
aiioivc casus , quam qui bac lcgc conipicbensi sunt , non exlendi.
Movctur etiam , quod plenior usus fratri in fratrcm pcrmittatur
quam in exlianeum.
(3) Truclus non impulantur filiis in TrcbcUIanicam , ut hic.
«•go mullo minus in legitimam quse jure naturae dcbctur , ut quaa
longe favorabilior sit. Vcrum quwri potesl , de quibus fruclibus
hanc scnlentiam accipi oporteat. Et vero intelligi debet de fructi-
Lus invcnlis in bcrcdilalc tcstatoris , scd tamcn perceptis post mor-
tcm ipsius t(slatoris. Nam fructus percepti ante mortcm lestat(.n^is
conjuncti sunt ejus palrinionio , suntque pars ipsius bereditatis ,
et in lcgitimam libcrorura imputantur. Butrigar. hic. Angcl. in l.
Ceidurio. i^- ff- dc sndg. vid. Mantic. 7, de conjeclm-is 10.
(4) Liberis int(rdum Jicct patris voluntatem negligcre. Goth.
•Et binc colligunt bbcris prinii gradus detractionem prohibcri nou
posse. Bart. Bald. hic. Et nola , qaod hic iantum mia detractio
admittatur , puta kgitimae , vel Trcbellianicre , ut in ISwell. 3o.
de restit. cap. 1. ct l. 24. supr. famil. rrciscund. Sccus jure Ca-
nonico quod duphccm dctraclioncm admitfit cap. Rnrnut. 16. et
cap. Raitudd. exLr. dc te.stam. Ans. Qiiod et morcs scquuntur. do
quibus V. Censur. Forcns nostram lib. 3. c. 9. n. 10. S. L.
(5) Et ita novcm uncia;. Ergo pencs lilicros restitutionis onerc
gravatos unica tantum quarta civili jnre remanebit. scd Rolan. a
Yalle 1. cons. 30. n. 7. negat cam opinionem coramuni usii rcre-
ptam esse proplcr c. Rajnutius. 16. cxtr. de testamentis. Subtili-
tci- ct illud adjicit d. loco. et ). co7i,«. 12. n. 8. bic dodrantcra
rcstitui cx co quod supc 1 cst post jam dediiclam lcgitimam : dodran-
tcm assis hic intelligif rclictum post dctractioncm lcgitimaj. Con-
trariam opinionem dcfcndit Hotomanus 36. lUust. adde Cujac. 8.
obs. 3. nbi de diiarum quartarnm deductione.
(6) Filio nieo mandavi ut hereditatcm mcam fratri su() nstili
ret : vel tilium filiamve rogavi , ut licrcditatem mcam suis lib^i
restituerent ? His duobus casihus fihiis et filia de fidcicoiumis>o 1
stituendo satisdare non coguntur , nisi uominalim cis ut satiidan
injunxi , vel nisi secundas niiptias contraxerint , ut hic. adde J\
fell. 108. c. 2. /. 54. infin. ff. ad SC. Trcbetl. et qus scri[
ad /. 7. irfr. ut in possess. legator. et Josepb. Ludovic. decii.
ne G3. n. 5. et Gloss. in l. i. Infr. ut in possess.
(7) Dixi ad No^'. %i. c. l\\.
(8) Nou videtur siue liberis mortuus , qui vcl unum tantt
reliquit. /. 101. ^. i.ff. de condit. ei deinonstr. l. 6. supr.
instu. l. 3o. supr. de fideic. l. i. supr. de condit. insert. i "
ff. de poUicilat. l. i^S. l. i\9- ff- de reg. jur.
(9) Vid. d. §. i. ,
(10) Heres de restifiyjuda hereditate gravatus fructus , quos arl
moram reslitueudi percepit , restitucre non tcnelur , ut hic : et
mulier. 22. 5. si heres. 2. /. iS. ff. h. t. fallit si hereditas t.
rremotu , vel casu fortuito diminuta sit : tuuc eaim heres eam ]
cturam supplcre ci. fructibus hereditatis cogilnr , pro^rata nimiro
Iicrcditafis diminutae. Roman. in i. scribit Celsiis. 33. ff. ad S>
Treb. fdtit quoque quotics tc=tator hercdem suum rcsfituere jus.-i
quodcunquc ultra hcrcditatem acccperit : tunc cuim heres restiti;
iructus illos tcnctur. /. ita tamen. 27. §- hercs cx asse. lO- .
ad SC. Treh. fallit quoquc si fructus illi testatoris cura licrt
quaesiti fuerint. de quo vid. Socinum r'eg. 172.
(11) Dixi de hac imputatione inilio hujus lcgis.
(12) Privilcgium concessiira filiis non c.^^tcnditur ad nepote.
Ci3) Titius jussus , si sinc liberis mortuus fuerit , hei-edUat^
Cajo restituere , si monasteriuni postea iugressus , id est , mc"
cbismum professus fuerit , heredifatcm ipsam non rcslituit : q"
ei monasterium , loco filii esse videatur. AfAnci
(i4) liogatus supcrjluum hcreditatis restltua-c , quartam dea
(i5) Cautio a dcfiincto remitti potcst. .
(16) Caufio remitti potest ei , qui oncratus est resUtution
deicommissi. . mnrte
(17) Titius quod cx bereditale mea illi supercnt , p<>st mo
Cajo restituere jussus ultra quortam dcduceie potest ex uia n
tate certis casibus , ut hic.
CODrCIS BEPETIT^ PR^LECTIONIS.
63a
De fidcicomnusso relicto pupillo vel furioso. i. Quibus
casilus ipso jure uii/cs acliones transferunlur
in fideiconwiiisarium.
7. Imp. JuSTiNiANUs A. Juliano P. P.
^Anclmus , liccntiam esse eliam soJi tutori (1) recte
J fieri fjdeicoiniiiissi nomine univcrsilalis reslilulionem ,
iiod pupilio reliclum cst , ct sine onLie fidejussionis, ubi
imen piipillus fari non possit , vcl abcssc noscitur : ne
uin niraia (2) siiblilitate utimur circa res pupillares ,
)sa subtililas (3) ad perniciem eorum reveriatur. -f- Idem-
ue jmis esse oportct , et si furioso (4) fidoicommissaria
;bcatur hereditas : ut restitutio curalori ejus soli nomine
ilicel furiosi celebretur. Quis enim sensus (5) , quae
)x certa furioso esse intclligi(ur , cum [ iu ] utroque
isu restiluentes (6) plenissimam consequaulur ex noslra
;ie spcurilalcm ? Jloc eodem observaiido , ef si ipsi pu-
ili vel luriosi rcstitulione gra\ati (7) sunt.
§. I. Cum autcm aliquis iiercdilalcm restituere jussus
t , et dolo malo vel posl lilcm conlestalam vel anka
^c contuniaci(er cclaverit , vel si supposifus fideicom-
issariae rcstitulioni , antequam rcslitueret lieredilatcm
) hac luce sublractus cst , nullo berede , vel suc-
ssore [ ei ] existenie 5 vel fideicommissarius cui re-
ituta cst ex Tiebelliano SC. hereditas , alii per
leioommissum restiluere jussus fuerit res hereditarias :
iemadmodiira actionum translctio celebretur in Iri-
is istis casibus apud vetercs dubitubaiur (8) ? et Domi-
js Ulpianus coiislituendum esse siipor his pulavit. San-
mus ila(|ue , ut sive per contumaciam (9) abfuerit is ,
11 reslitulio imposila est , sive morte ({o) prffiventus
illo rclicto successore fuerit , sive a primo fideicommis-
!io m secmidum translatio celebiari jussa est , ipso (11)
le utiles actioncs (12) Iransferanlur. Dat. 10. Kal. rso-
™br. Coniiantinop. LAiiPAmo ei Okesxe VV CC
oMss. 53o.
(0 Hcreditas tulori , vcl curalori , /. 37. infn. l. 38. l. 3o
h. t. et e conlra , ab iisdcm restitni polcst, infin. hujm princ.
rr.l.u 5. ,2. /. 35. /. 37. 5. i.ff. \odem. '^ ^ ^
(^) /. ult. %. I. supr. cle legibus.
(3) Subtililas pleniinqMc iu pcrnicicm utcotis yertitur,
(1) Dict. §. 12. d. l. 35.
(5) FuriosMs scnsu , ccrta({uc voce caret.
C()) Tulonbus ct curatonbus restitucre hereditatcm pupillls rc-
i.im tutius est. ^
(:) d. 5. ,2. d 1. 35. d. ^. i.
(«) llaec cst 3;. dccisio e.\ quinqua§inta novis Justinian. vid.
(y) .Advnsus contumaccs vel abscnle-; , vcl mortuos hcredes fi-
comm.ss.iru poslulant dccrctum. /. 67.^: h. t. Paul. A. scn-
Oo) /. i3. 5. „/f. /. ,4.^. ^, ,„,„^^ ^.;.^^
(M) bine ccssionc , addc /. 37.^/! /,. t.
S'S r Vif^-f'f-l- 1. «'/')•. dc ol.li^at.
.Ui L '7'"',' '"°"" ' J"*»""'-"""" l)ic fnoi.ibitioncm dctrahcnda!
d Z r! . ""•"'"■^ rarlurirc , quod bicnnio posl banc brc.n
l^ const.iutio.,.. cmssa ad cundcm praefcctum pr.Ttorio.
(<^; litnis omneni menni horedilotcm Cmo restiluat : et post
omero'"/!'"'''!'^"", ''"'' '''''"• Q'"«-'-it"r ^ V'^ Scmpronius ccnt.u.;
.ivl-.i? «'• '^" ' ^^'''° ''*"'•'''''*= ^» = Cajo Ikleicommissario
'•nn.v>li ? Rosponsum cst , a Cajo.
(•0) Du, .-.d L. 3.^. ^. 2.
um L, xv!l'^'"'';' '"","' •'•'' ^"5^"^'° ' ^""^« "•''<• ' Trcbcllia-
ut virl in >■ i^"!'^' «'• ./"/"ff""". hered. Huius priini.ni c
ca-
6.
A cjuo solvendum sil speciale fideicommissum.
8. Idem A. Joanni P. P.
OUidara testamento condito, jussit heredem o/n^ef7t (i3)
liereditatem , r/uam ei dereliquil , alii reslilu. re : spe-
ciale etiam fidcicommissum altcri adscnplis : et «h(c-
rehcdur , specialis fideicommissarius id , quod ei u-lictum
est , a quo consequi debeat : utrumne ab herede , ut
posl restitutionem ejus alias res universiiatis fideicommis-
sarius accipiat ? an uua cum aliis rcbus opoi teat ct hoc
geuerali fideicommissario aggregari , ut ipse speciali fi-
deicommissario hoc tradat , sive in rebiis , sive in pecu-
uiis ildeicommissum [ relictum sit? ] Sancimus (i^j ita-
que lotara quidem substanliam secundum Senatuscousulti
Trebclhani auctorilatem restilui generaii fideicommissario :
ilium autera speciali fideicommissario id , quod ei d -reli-
clum est , dependere. Dat. i5. Kalend. jNovembr. Con~
stantinop. post consulatum Laiipad. et Orestis VV. CC.
Auiio secundo. 532.
T I T. L.
AD (i5) LEGEM FALCIDL\M (i6).
De repctitione.
r. Impp. Severus , et Axtoni.ncs AA. Prisco.
SCire debes , omissa Falcidia , quo pleniorem (17) fi-
dem restituendce poitionis exliiberes . non viden' plus
debilo soluLum esse. PP. 3. Id. l\Jaji , Lat£ra.\o el Ru-
FlNO CoNSS. 198.
Advasus quos.) el pro qua porlione locum habet
Fcdcidia.
F
2. Idem A. Sactiano.
Alcidiae rationem adversus omnes(i8) pro modo lega-
torum , et fideicommissorum locum habere , ce rti el
infr. eodcm. aliiid quod a Duarcno adfcrh.r. i. disvui. 58. non
admittendum , ut quod scciindi capitis ambitu cont.i.eatur. "~
(17) ludcbilum non solvit , qui plcnam fidem defuncto pi-xstare
maluit. /. 19. mfr. h. t. Paul. 4. sent. 3. %. uU. vel , Solvens
scicntcr quod potuit per Falcidiam refinere , non dicitur pbis dc-
bito solverc. /. 9. infr. h. t. l. 5. ?. i5.^ de dotiat. inter inr.
Falcidiam igitur non dctrahens sequi voluntateiu testaforis vidctur ,
ut hic , el l. uh. infr. h. t. 'Snm contia .scntentiara tcstatoris Fal-
cidia dcducitur. /. Tuiu. S6. Jf. h. t. sentenliam , iiiquara , taci-
tnra ct gcncralein : alia> non dcducitur coutra cxprcssam c]u> prohi-
l)ilioncin. Auth. sed cum tcstotor. infr. h. t. E.tpiessam non taa-
tiim apcrtissimam prohibitioncm intclligiir.us , scd et ex verbis te-
staincnto adjectis coUcctain : vcluti si prohibiierit alienalionem. rei
IcgatiB , ct cain volucrit manero apnd succe-soicin cjus cui relitta
c<t : his cnim vcrbis intcliigitur Falcidiam probibuissc : quia kfa-
tarius vi.Ictiir alicuarc , si pcrmittit quarlam dclrahi. Gloss. Are-
tiniis , Galiaulus in /. centurio. \^. ff. de fulgari. Idem diceu-
dum , si tesialor voluit tota et plcna ct intcjra , vcl sine diniinu-
ti()ne lcgata prxstaii : vd integram .solutionciu legatoiuin fi<.ri a
snis e\cculoribi's : aut si noliicrit hercdcm pl.is petorc habeicve ,
quain ci itIicIuui sit : vcl si icgal.irio rei Icga!« -^iropria auctoiita-
tc accipicndcr potcslatcm fcccrit. An iJoin si pleiio jure lciata pra-
slari j.isscrit? vid. Tiraq. ad hges conmd>. Gloss. S.n.gi.el iGS.
Quid .' supcrioribus casibus hcres num ab aliis logatis F.-ikidiim
suam dcducct , ct qi.idom integram ? dctlucet : ut superiorcs clau-
sul.-B in aliorum logat..riorum ii.in horodis ipsius piaejudiciura addi-
tne ccii>-ca..t..r. vid. Mantic. 9. dc conject. ult. foluin.
(18) Falcidia mi.iijui.tiir on.iiia lcgata pro rata. /.{j. ^. 3. t. S9
D. h. t. 5. ult. lintit. ccd. §. 5. Inst. de fideic. hered. cxcipe
quosdain casqs de quibus dixi' ad A'oi^. 119. c. uli.
63G
LIBER SEXTUS
explorati jurjs est. PP. Kal. Jul. Laterano et RuFiNO publicis conflciendis staluisque ponendis data biut , ad cci
CojiSj. Z98. triijutionem dodraolis pro rata suae cujus'(ue nuaatitai
revocantur.
De tacito Jideicommisso. ^. 1. Nec (9) si qiaid ultra (10) solidum heres pr;
sliterit , aut perfeceril , lei^itiuia? coinputatiou- prsjudiG
3. Imp. Alexander A. Hermagora:. tur. S. 5. Ral. Januar. iVlAxiMo n. et iEnAso Co^ss. -xi^
ETiamsi tacitum (i) fldeicommissum Ireredem admini-
strasse apparuerit , legala tamen , seu fideicommissa ,
<jU3e testamcnto relicla sunt , ])raestanda esse , ambigi non
oportet : ad cum videlicet modum , quem lex Falcidia
patitur : cuni quarlam , quae aufertur (2) heredi , qui
contra (3) legem fidera suam obtulit , legatariis proflcere
iion pJacuit. PP. Id. Octobr. Alejnxadko A. Coks. 223.
De testamento militis.
Idem A. [ Primo , et ] P. P
ompoujo.
De Principe.
4. Idcm A. Pliiletiano.
IpT in legatis Principi (4) dalis legera Falcidiam lo-
j cum haberc nieriio Divo Iladriano Placuit. PP. 5.
Kal. Jaa. Alexamdro A. Cojss. 223.
De mortis ctiusd donationibus.
5. Idem A. Damasatas.
^i mortis (5) causa immodicas donationes iii sororem
O tuam matrem contulisse probare potes : legis Falcidise
ratione secundum constilutionem Divi Severi avi mei uti
[ merilo ] poles. PP. i5. Kal. Kovembr. Maximo u.
et JEliasjo Coisss. 224.
IN testamento quidem militis (11) jus legis Falcidix ce
sat. Sed si ea , quae ad (12) vos pertinent , deftuciL
tenuit , bonorum ejus videri minime possunt : et ideo rf
cte lationem eorum , ut aris alieni , haberi desiderabi
Ds cere alieno. 1. Ex quihus legatis Falcidia deducitur.
2. Si (juid ultra solidum heres prcestiterit ,
aut fecerit.
6. Idem A. Secundinje,
IN imponcnda ratione legis Falcidias cmne Jes alienum
deducitur , etiam (6) quod ipsi lieredi mortis tempore
debitum fuerit , quamvis aditione heredilatis confusae (7)
siut actiones.
5. 1. Omnia autem legata , quamvis (8) in operibus
lis. PP. Kal.
CoKSS. 227
Maji , Alexandro u. et JlAacEiL
Quihus casihus Falcidia cessat.
In AcJTiiENT. de hered. et Falcidia. §. hinc nobis
et §. sequ. col. i. lit. 1. ZSovell. i.
cap. 2. ct 3.
C^Ed (i3) mm testator hoc expressim (i4) vetuit . no
O ignarus (juis rnodus sit sui palriinOnii , cessal Falc
dia (i5); et si heres in hoc defuncto non (iG) pareai
defcrtur hereditas penonis enumeralis sub titulo de Ifc
tis , et fideicommissis. •j Itcm si hercs cjucedafn k^aia
suhstantice suce men^uram suhtililer agnoscens , prcestal i
solidum : neque (17 ex his repeutio , nec ex aliis pei
mittitur retentio , niii inopinatum quid emergat. j^ E
cessantihus lucus est Falcidice , ai fiat imenianum (it
secundum modum , tempusque statutum in aditione : Ha
quoque adhihita observatione , ut in prcvsenlia omnivi
ipsius (19) civitatis , in qua fiat , legatariorum , aul pi
ejs agentium^ si personcv ratio sit hahenda^ perficialur : ti
si quis ahsit ex ipsis^ aut interesse nohcerit., succedat prcESc:
tia trium tesiium , itidetn ipsius civitatn locupleium , i
honcB opinionis , ahsquc pmjudicio tcmen veritalis inqiu
rendoi pcr servurum quceslioncm , et heredis , tesliumqu
jusjurandum. Quo non (20) ohscrvalo , soUda le°alapra
stet ^ etsi fines Iicreditarios e.xcedant. ]Sulla aulcmqua
stionum talium , vel litium excedat annum. Awio enii,
culpa hcwedis transacto cadct a relictis, ■
(i) Heres qul fldem suam tacite , id est , clani dat testatori de
reslituendo sibi relicto personx jiac incapaci , privatur omni com-
inoilo hcrcdilario , fibco applicando. l. 69. D. h. t. Fiscus eo cnsu
tcaetuT ad Jcgata , Falcidiamquc detraliit ad instar heiedis. Salic.
(2) Hcres ex tacito fidciconunisso nibil retinet ; solidum eniin
fisco vindicatur. vidc ad bunc locum quasdam apud Cujac. 7,
ohscrv. 3i. iii fm. ubi ct Gowcatiurn pevstringit.
(3) In tacito iidcicoinnjisso bercs contia legem fidesn suam ofTcrt.
(4) Frinceps lege Falcidia soUitus non cst , ut hic : nec legc
Glicia. l. 8. 5- 2. D. de iiiojjlc. ncc lcge Voconia. qua dc causa
veniam legis Voconiaj in senatu Augustus petit apud Dionera. So-
lutus est tamen solennibus manuinissionum. /. 14. in fii. Jf. de
niaimmiss. et , tcste Servio , lcge qufe vetat in urbe morluum se-
peliri. Cadueariis vero sobitiis e^t ; suut cnim odiosse. /. 56. D.
de lcg. 1. addc Cujac. i5. ohs. 3o.
(5) De donatione mortis causa detrabitur Falcidia. /. 18. infn.
iiijr. h. t. l. -1. in Jiii. infr, de don. caus. inort. l. 77. ^. 2. D.
de leg. 2. ut hiuc colligas , mortis causa donaliouem legatis
comparari.
(6) Antc Falcidiam ees alienuin deducitur , vel id ctlam quod
3tricto jure aditionis conlusum videri potcst. /. 8. in fii. l. i^.
iiifr. h. t. l. 12. /. 39. /. 87. 5. 2. D. h. t. 5. 4. Imt. eod.
l. 5i. D. ad SC. Trcb. l. 39. 5, i. D. de verb. sigti.
(7) l. 3. Supr. defdeic.
(8) De Icgatis ad opera publica et statuas publicas rdictis Ji
trabitur Fakidia.
(9) /. i5. §. 2. /. 16. /. Gi. D. h. t. id bodie abroga'oro
Nov. 1. cap. 4.
(10) Ultro , Cujac. ad Noucll. i. cap. 3.
(11) Adde /. 12. supr. de testam. mitit. l. i. 5- 12. D. si cu
plus , quam per legeni Falcid.
(12) Elsi cessat Falcidia iu testamento militis , potest tamen be
res deduccre bona sua pcr defunctutn possessa.
(i3) Falcidia olim non poferat probibiri. /. i5. ^. i. D. h. t
hodie probiberi potcst. ut hic : dixi ad /. i. supr. h. t. Quid
libcri primi gradus possunlue probiberi Falciiliam deducere .'
non possiint.
(14) Hercs Falcidiam non detraliit , cum testaior prohibiiit.
(i5) Quid ? Trebcllianicam potcstne testator probiberc ? pote*t ,
nisi sit primi gradus filius. Bnld. addc /. jubeiniis. 6. Supr. 3"
SC. Ti\'b. Soc. rcg. 432. IMaulicani 7. de conjectw, 11.
(16) Pceua beredis uon obsequeulis tcstatori.
(17) Et ita abrogatur /. G. §. ult. supr. h. t.
(18) Hcres inventarium eli.im couficicns Falcidiara deti-ahit.
(19) Solennilates invenlarii conficiendi quse siut obscrva.
(20) Pceua Lcrcdis ia\ cntariuui uou couticicutis.
CODICIS REPETITzE PRyELEGTIONIS.
637
n AcmErfT. ut sponsal. larg. §. si quando. col. 9.
tit. 2. ]Nov. 119. c. n.
^Ed et in ea re cessat Falcidia , qua: ita relicta est ,
jie (i) alienelur , sed peniiaueat apud successores
9 , cui relicta cst.
0 AuTiiKNT. dc eccl. lit. 5- si autem lieres. col. 9.
til. i4- al- 6. MoveU. i3i. cap. 12.
Imililer Fahidia cessat (2) in his , gucB ad pias (3)
Cl causas relicta suiit.
Si heres Jideicoinmissarium heredem itistituat.
8. Tdcm A. Aurelio.
rilun) quidem proplerca (4) testameiitum fratris tui
sse non potest , quod cx causa lideicommissi obligatus
, u( , si sinc Uberis prior decedcrct , patcrnam tibi
dilalim rcdderet : Scd Jicet lc hcrcdem scripscrit , in
oiieiKla lamcn lcgalorum ratione , quiLus le oneratuni
suggcris , fidciconimissum dcLitum a^ris (5) alieni
(0) dcduci oportet : insuperque in rcsiduo legis FaU
V Lciiericium vindicaLis. Vi\ Id. Seplemb. Maxi.aio
t rATl:UAO CoJNSS. 234-
De condictione indchitl,
9. Iinp. GonDiAJNUs A. Mestriano.
Piror lacli (7) , quarlae ex oausa Ijdeicommissi Don
retenta; reielilioncm non impedit. Is autem qui
s (8) se posse relinere, [ universum restituit , ] con-
onem non JiaLet : Quin etiamsi jus (9) ignoraverit ,
it lepctiiio. PP. i5. Kal. Novembr. Pio , ct Pow-
o Coisss. 23y.
An retentio Fal.idiiB transmittatur ad heredem.
10. Idem A. Diogenio.
QUanquam patcr tuus fratrcm luum rogaverit , ul si
suie Ubcris dicni suum fun^ercLur , porlionem hcredi-
tatts tibi rcslitucicl ; laincn iiifeslalo co dicm suum
functo, id quod bcncacio lcgis Falcidiaj (10) Jia];ere po-
tuil , ad (ii) succcssorem inlcslali pcrlinere : ideoqiie
non Jinmerito sororem tuam , quae siinuJ tccum aL inte-
stato ei succcssit , emolumeiili , quod rclinere poluit, por-
lioncm siLi vindicare , inanifeslum est. PP. 5. Id. rso-
vemL. GoRDiANo A. n. et Pompejako Conss. 242.
Si testaior filium cerlis rehus pro Fakidia jussit
esse contentum.
11. Idem A. Maximae.
SI ( nt aJJegas ) pater tuus eam portioncm , ex qua te
Jiicit hcredem , fratriLus tuis restiluere jussit , certisque
specieLus pro FaJcidia praecepit (12) esse conienlam : au-
xiliuin Jeeis Falcid
teg
cidiae , quud inipJoras , apud suum Judi-
cem non (i3) prohiLeris flagitaic. PP.
vemb. Akuiajno et Pappo Coass. 244.
G. KaJend. No-
De donationihus inter firum et uxorem.
12. Tmpp, DiocLETiAN. et Maximian.
AA. Jusliuo.
TN donationlhus inter (i^) virum , et uxorem factis
-■- [ legcm ] Falcidiam haLere Jocum , quando fideicom-
nijsbi parliLus funguiUur , nonnuJIis juris pJacitis compi-e-
hensum est. PP. 16. Kal. Jul. ipsis AA. iv. et iir
Cpr«ss
S90.
) Dc rc proMbila alicnari non dctraliitnr Falcidia.
) ilodie Falcidia ccssat in liis quic ad pios usus sunt rcllcta »
' 'r. 0 .m d.t.al,cnda luit. /. ,.5. 5. D. Ii. t. cui lamcn rcpu*
; inuJ. 4. sc„t. 3. 5. 3. icpugual quoqnc JSop. i3.. c. 12.
Miat etiani quod ct ap.,d Paulmu d. loco Cujacius iiotat , Dci
'"«. poHulari. , ut ncc in dco.un. donis vaUat lcx Falcidia
C'.i..>.titutio JMiis c.vilis , quffi intcr conjugis donationcm prol.i-
H. dcon,n. donis non valcat. /. 5. 5. ,2. B. de donat. i,u.
Vmc scnlcnt.a Fo.-nc,io 2. selcct. 25. displ.cct : Ncgat enim
, 1,1' 7'" ""^ m«l"«' lcgitimum rcvocalum al.quot
■' "*""""■• 1" d. 5. I,!. iiu.iuo amoic conjuges noi. spoliari ,
is i.t quod do.ialui- mox in Dci cuUum conrcrtur , ncc dona-
Ki.) auticl. Ad r.in non pcrlincre , quod legalo libcrtatis
n. Lcrcd.s ....uuatur. /. 8. $. 9.^ de inoj/ic. aut quod li-
',;; 7'"^"-^'^ ajst.mat.o sit , ncc .sm.ilcm c.fc rclcgalx dolis
k' II K '' '^' '^' -ff^- "^ '■ J'''dc. ci.m suum niulicri red-
". ,■ • !•'.'• <•• '2. Non simplicilcr denegari Falcidiam in
isai.i, : srd ila dcmum si in l.is prccslandis dolum l.crcs adlii-
' ""«^ i-^^-loicc ,Ilud Augustini m scrm. 2. q. 4. c. de yita
«> I ii /T ^...■j,..o.,.n wt oiiiic. -!. ij. 4. (,. cie yiia
c. uu. (^UHuuque vult , inquit , exhercdato fdio hcredeni
.yuando h.c ccepla csl dc lcgalis ad pias cai.sas disputatio ,
>'usis .-.iqu.d paucis cx communi opinionc intcrprcluin
. n . n *■" ' ^""""l"<^'nquc tcstari pias ad causas i>o^se , noii
Vynmu , piod.gu.i. , furiosum : Fili..n.familias vero i,osse
"Uiw. icspcctu soliuspi.xca.isK, non aliarum. vidc Clar. 3.
• V lescun. (juast. 5. In tcstamcnto ad pias ca...<=as , d.ios
. \.^sh2V. """ '"^""' ^"'^^' "^ '" '^'^ -^'n' •■^'^''"' ■■ 'nulic-cm
n, • V ''"'"^ • "' '^'' ''^''-''■«^ di.spositioncm tcstatoris capla-
li.inui ?.^ ""'•? '^°."*^""»' l"-j"Mnodi tcslamcctun. : libcris iu
^u uL^nT' "T- .'"^'""ti^ni-^ litnluni : codem su.tincri lc^ata
^" l'U» causas la.cis rcUcla. dar. 3. seni. §. testam. quccsl.G.
An tesfamentum mipcifectnm sustincatur proptcr pias causas , vide
Uar. ib,d. quast. 7. addc /. 21. 5. ,. Supr. de testani. Bd frWi-
lcgus i..arum causaruiu addc Oldeudorpium c. .4. de jur. sinst*.
lari. Goth. Hano autlicnticam pcrpciam transcriplam i.rob. Ccn-
sur. Forcns. lih. 3. cap. 9. luini. 4. S. L.
(3) P.a ccusa qu« dicatur , maxime controvcrsnm est. vi.k
/. ib. ihi , pie relinqui dehet. .ff. de inojficioso. Cremcnscm i//j-
gulari 9. Tiraq. inUio Uact. piae causae : Grassum S. Teslamcni.
quwst. 17. ei ,8.
(4) Etiamsi quis gravatussit de rcslitucndo , lestari tamen potcst.
(5) l.G.supr. h t. l. \. 5. 12.^ si cui plus,quunipcrleg.
(6) F.deicommissu,., dcducitur, lanqnam aes alienum.
(7) Hercs pcr crrorcm facti sohcns , non amittit condictiorrcm
Falcidi.-io. /. 7. /. 10. supr. dc jitris et jiicti ign^v:
(8) Qi.i scicns solvit , non dccipitur : idcoquc non juvatur.
l. 5. supr. h. t. l. ig. .///■. h. t. /. ij. supr. defideicoinin.l. 10.
ff. de donalionihus.
(9) Solvens imlcbilum per crrorcm juris , non condicit. /. »o.
supr. de jur. ct facli i^nor. l. 9. in pr. ct \. ult. jf. de jur.
el facli.
(10) Hinc coUigunt , Liberos gravatos rcstili.lionc f.dcicommissi ,
uiiicam tantu.ii quarlaiu dclrahuc. qua do qucX.stionc dixi /. 6.
supr. tit. prox.
(11) Falcidia; bcncf.cium dctiahcndce transniittitur ad hcrcdcm ,
ut hic. et l. 41. 5. Z. jff. dc vulg. ut tt Trcl.cll. /. 1. infr. quo-
runi legat. Grass- ^. TrchcU. quccst. 1.
(12) Testalor olini .lon potuit Tivhcllianicam prohibere , W /j*c :
et l. 18. infr. h. t. hodie potcst. I\'ou. i. c. 2. in ftn.
(i3) Hotiic pi-oliilHMur. d. c. 2.
(.4) In donalionibus morle confirmatis lociim habct ralcidta ,
ut hic : addc /. i3, 5. 5.^: h. t. ct l. 32. 5. \. jff. de d<.nat.
inter viruin.
638
L I B E R S E X T U S
De fideiconvnissaria liherlate.
i3. lidem AA. ct CC. Zetho.
ST ea ^-cwjus filium luum servum significas , ex judicio
defuncli , quem dicis fideicommissariam libertateni ei
reliquisse , aliquid cuiisectita (i) esl : rul resti(uend;im
fideicommissariam libeilalem noh immerito obnoxjo con-
sliluta debel urgeri. Nam fideicommissum ei reliclum usque
eum modum potest petere , quem deducto pretio servo-
rum , quos fuerat logata nuuuimillere , relictorum sub-
stantia patitur. S. Kal. Maji, Heradice , AA. Coass. 2y3.
Si creclitor dehiiori successerit cx parle.
14. lidem AA. et CC. FaustinK.
Icet adieris patris hereditatem , et confusicne (2) pro
eidem successeris , eslinKuatur aclio
parte , qua eiuejn &ui;ui:33irii3 , «,Aiiijg,umuii cn^nu ,
quam tibi [ adseris ] compeiere , eo quod ex admiuisira-
tione tutela^ (3) rauha eum debuisse (4) contendis , pro
residuis tamen parti]>us colieredes convenire non prohibe-
ris : et fundum a (5) te relicUun eatenus , cjuod deducla
quarta residui substantia patilur , praeslare necesse habes.
I>at. 6. KaJ, Octob. Vimir.ctcii , AA. Cojnss. sgS.
De instrumentis prcediorum.
Vec cle dote prcediorum , Jiec de instrumentis
Falcidia deirahitur. Bald.
i5. lidem AA. et CC. Pomponio.
remanentis instru-
mento , vcl codicillis
Sl prasdiorum (6) dotis apud te jure
mejita verbis precariis , vel tesiam
uxor tibi dari mandavit , ejus judicium successores im-
plere compellentur : cum instrumenlis (7) prajdiorum do-
niino reiiclis Fah;idiae nulla possit inlervenire quaestio.
Suppcsita 16. Kalend. Februar, Sirmii ^ CC. Cokss. 294.
s
Si testator non sit solvendo.
16. lidem AA. et CC. Diomedi.
Uecessores lesata , vel fideicommissa , si aes afienum
hereditarium defuncli substautias (8) fines occupaveritj
h.gis Falcidia; jussio peti , itera Trebelliani Sen;ttL!,o.
sulti pra^ceptum exigi non concedit. S. iG. Kal. F(:Li.r
Sirrnii , AA. Cojvss. 299.
De delructione Falcidice.
ir. Idem AA. et CC. Cajo.
ACoheredibus (9) rflicta legata , quatenns raodulf.
gis Falcidise piasstitulus patitur , posse peti , c«it.
simi juris est. Suppos. 5. Kal. INovemb. Anchiaii . [i
CoJNSS.
De eo , cfuocl hcres jussus est dare ,
antecjuain adcat.
18. Imp. JUSTIN1A.NUS A. Joanai P, P.
SI quis quadringentorum forte solidorum habens tuh d-
tiam , jusserit, /ierec^ew non (10) cditer adire herr a-
teni , nisi prius trecentos octoginta solidos cuidam p,ol.
vcit , vel aliani qunifitatem , quae deminuere Falcidi;»-
tionem potest : sancimus , heredem , si adierit , l^is il.
cidiae beoeficio sustentalum , repl«?re (11) qui lem . od
ad Falcidiam deest : et prius eo dato vel retcalo . vc
una datio est , quse celebrari disposita fuerit , s:v 10
multas dividitur personas , praefata? legis imniulilatun »•
bere beneficium. Si (12) enim cum mortis (iSjcau-:'
natio procedat ,' et haec modum legis Faioidiae exce
Iieres post aditionem repetit eam pecuniara , qaae r»
modum legis Falcidia; corporaliter (i^) quidem daia t,
lege aulem in patrimonio testatoris permansit : quarew
in praesenti casu et viventibus et moiientibus provideis.
et eoi-um ultima eiogia consers-autes , et commodimi*-
reditaiium non rainuentes? Dat. K^dend. Noveinbr. in-
stantinop. post consulalura Lam.p.4Dji et Orestij V
CC. 53i.
Si heres legata soU>erit , vel sohere prcmiserit.
'9-
Idem A. Joanni P. P.
CUni certum sit , heredem , qui plenam (i5) fideilf-
stalori exhibet , in solidum legata depeodentem .od
posse posiea ralioneni legis Falcidiae praetendentem r( c-
tione uti , quia videtur voluntatem testatoris sequi : *•
mus hoc simiii modo firmuiu iiaberi , et si caulionem oj
(1) Agnoscens sibi legatuni sub ea conditione , nt servum tua-
numittat , pioprinm servum manuiniUerc cogitnr : ct tamen in le-
gato Falcidiaiii patitur , licet miniis jiisto servi pretio coiisequatur.
adde l, \i- Jf. de minoribus. l. 24 ■ $• ^^- ff- dcjideicomm, liberl.
(2) Vid. /. 6. siipr. h. t. l. 6. supr. de hered. act.
(3) Pater emancipati filii pupilli tulor legitimus.
(,4) Pro rata qua crcditor debitori succedit , confunditur actio.
(5) Crcdifor Jieres sibi debilum deducit : si ab eodein postea
quid relictuni sit , ex eo qiiarlaiu deducit ct ita legatura specici
per ees aiicnum minuitur. Bald.
(6) Praediorum dotes quid /. 34- 5- ' ■ j7- '^^ ^^^- ^. /. 2. in
Jin. jff-'. de lustructo. 1. 52. ^. 1. Jf- dc Jidcjiisiorilms.
(7) De instrumcntis praediorum , scu de instruinentis prsedioruin
dotis , non dctrabitur Falcidia.
(S) .<Es alicnnra si tofain dcfuncti liereditatein absnmit , fruslra
de legatis , frustra dc Falcidia , ct Trcbcllianica qusriihir. vide
/. 12. supr. de tp.iti.m. mitit. l. i5. supr. dc legat. §. ullim. In-
stitiit. de lea:. Falcid.
(0) A cohciede , id est , de pr.xlcgatls , dctrahitur Falcidia.
/. 35. 5- i-.ff- tie hcred. inst. hoc est , Falcidiam cohcres i'^'
tus supra portionis suse dodrantem , de praelegatis deducit , i'i '
et l. Kesennius. 22. Jf. h. t.
(10) Testator Falcidiain , nec directo, nec per indirectuiu | "■
bere potest : hodie posse videtiir. Nov. i. cap. 1.
(n) Repleri. Hal. hinc coliigit Cujac. i5. oisen/. 2. FalcidTi ■
qure dcdiicebatur oiim per exceptionem , hodie ipso jure : no
efhccre lcgata.
(12) Argumentum a donatione raortis causa ad tesfani*'
obstrva.
(i3) De mortis cansa donatione Faicidia dctrabitur. /■ 5. -"'r"; '
(14) /• I. 5- ^- ff- ^ii^fd tegatoriun. id est ndluraliter , ho
nuit. Cum hodie retentionis laodus nullussit , vindicari Fa.ri<i
ef revocaii a donatano. /. 77. ^- 2. (■ 6. //1 Jin. fj. "" "i
vid. Cuj.ic. 18. ohs. 13.
(i5) \'id. /. I. supr. h. t. ubi dixi. , t j^
(16) OfjisKoyiu'; confcssioncm. vide qyae notav i ad /. 33- X
pTohalionibus : adde J^ovell. i.
CODICIS REPETlTiE PIliELECTIONIS
r (i) inlcgra Irgatorum soluliorie fccerit ; quod veto-
4 Ifgihus (2) in ambiguitalcni dcduclum cst. In utro-
elenim casu ; id est , sive solverit , sive super hoc
'.iii.'m feccrit , xquitalis ralio similia suadcre vidctur.
iG. KaJ. JNov. ConsLanlinop. posi consulalum La.m-
Mii et Orestis VV. CC. Anno sccuudo. 532.
63a
ad certas personas recurrere disponerent : vias rechiden-
tes , <[uas lex l*apia posuit in caducis : f|uod nos fieri
concedimus. Et cum lex Papia , jus anliquum , qiiod
aiite eain in omnihus simphciler veisabalur , suis machi-
mtioiiiLus et angustiis circumclud-ns , sohs parentibus et
hJ,ens lestaloris usque (i^) ad trtium (.5) gradum , si
scnpn lueranl heredes , suum imponere jugum erubuit ,
jns antuiuum {iG) iuiactuin cis conservans : nos omni-
hus (17J nostris subjectis sine diircrcnlia pcrsonarum f hoc 1
concedimus. u j
§. I. Cum igftur maleriam et exordium caducorum lex
lapia ab aditiouibus ([uae circa dcfunclorum hereditates
procedebant , sumpsit , et ideo non a morte leslaioris
r /,x . , ,r^ , „. ^^-■'^ "^ ''P'^'"^"!» ('^) lalji''arum dies cedere lecatorum Sel
l nomen (^) et malenam caclucorum cx (5) bclhs ualusconsuha quie circa legem Papiam introducla sunt
ortam el auclam civdibus , quae in se Popuhis Ro- censucrunt 5 ut quod in niedio deficiat , lioc caducimi
tis movebat necessanum duximus , Patres (6) con- fiat : primum hoc c6rrigentes , et antiquum statum reno-
■ , 1.1 pacihcis nostn impeni tcmporibus ab Orbe ilo- vanles , sancimus , omnes habere hceutiam a (10) morte
reclud.re : ut quod belii (7) cabimi.as introduxit, teslaloris adire hcieditatem : similique modo Lalorum ,
) pac.s lemtas supuct Lt quemadmodum m mul- vel fideicommissorum pure vel in diem [ ccrlam ho) 1
ituh.s lex Papia (9) ab antenoribus (lo) Principi- reh-clcrum diem a morte testatoris cedere. ^ ^
T I T. LI.
DE CADUCIS (3) TOLLENDIS.
Imp. JuSTiNiANUs A. Senatui urbis
Conblanlinopohlanae.
$■
2.
.cndala (uit , el per desuctiidinem abolita : ita et a
•< circa caducorum observationem invidiosum suum elogiis relinquunlur
lal vigorem , qui el ipsis prudenlissimis viris di^.pli-
, niuhas iuvcnieulibus vias , pcr quas caducum non
Scd et ipsis testamenlorum conditoribus (12) sic gra-
ua caclucorum observatio visa cst , ut et substilulio-
i3) inti-oduccrcnt ue liant caduca : et si facla sint ,
Lt cum triphci (21) modo ea quae ia uhimis
contigebat deficcre 5 conseutaneum
cst , et tempora eorum , el nomina manifeste exponere :
ul qiiod vcl lolhtur , vcl relormatur , non sil inco^ni-
tuiu. f Ea etenim , vel (22) his (28) rehnquebantur ,
qui in rerum natura tunc (24) lemporis , cum condeban-
tur uhima elogia non fuerant ( forle hoc ignoranlibus te-
staloribui : ) et ea. pro non scriplis csse leges existimabant:
XJt qui scicns solvit solida lcgata , Falcidiam non dcducit.
l. I. ila et qiii solida piomitlit , ut hic. et l. 16. h. t. Id
aict convciitio ne licrcs Faicidia ulattir : aUas , si non solida
.•'eiit , iulclligitur promisi.ssc dcdiicta Falcidia : ct ad lci^ia
iipla siKim vohint;ilcin accoiumodasse : de qua pra?sumpUoiie
Alciatnni 3. pvwmmiition. 33. et tamea palronus , qiii lcgcm
lu sc oimssuium lidejiis.sori cavit , non lcnctur. l. 10. jf. de
•'o«. qiio cxniiplo dclciidiposse Cujacius putat Nourll. 18.
>s qui logcm Gliciam sc oiuissuros caverunt , non tcncri.
Inttlligi potcst J. l. 20. qiKC cst Marcclli , cui forlc nullum
imni (uit uilcr lcgcm Papiam ct Falcidiam , iit dixi suj,,: h. t.
iJlp. 17. Caduciim lci^alum diciliir , quod a legalaho cadit
'■"'», ct sic, quod lcgalarius capcrc non potcst. Ulp. d. l.
t>i.ti dc ctymo caduci supr. h. t.
il 1 ''a'' ^"'''''* l*''I'rt-a de cadiicis Iicreditatibus ct lcgatis lata
J' il> Augn^to aMgeiuli a-iarii gratia , quod I.clla tivilia «uscciita
1« t ciiipcmui ci Ca-sarcm , ct intcr Pompcium , Lcpidum ct
M'H cxhauscrunt. Tac.l. 3. Jniud. l. 2. supr. dc vcteri jurc
''{anao. cju.vdcm arani inopis augendi causa viccsima licrcdi-
I <Acogifata. PUn. in l\uwyyrico. Alia prxtciea causa fuit
•Ij <'"i"<;ana; : uicilandi scil. cojlibcs prenis. Tacit. d. loco.
I"'"' caducilalis vcriti animi.in ad nuptias contralicndas adji-
■jiiJicrciiique civibus im]K-riuin , quorum numcrus incadi-
'V'""s li< llis amissus fncrat : adco iit Papins ct Poppcus ii.si-
">' coiisuks creati sint uon in\cntis patril.us aut niaritis ,
ci/Iir''''''^"''- '^'""- ^^- ^'«^»'" ^^ "■*• ^^ i"Jir,nandis
tt
ac oiatione Justiuiauus lcgis Papice caducari^e autoritatcm
llUl ICSCllIillt.
^Dc Lello et de belli calamitatibiis vid. Pct. Grcgorium 3i.
/.i^rr*/ ''"o"*' ''Si^ , cessat lcgis disj.ositio. vide Everard.
ll n " ccssalione rationis. L. Valcrii.s apud Li-
H- J^/Mfl* Umpora aliqua desiderant lcgcs nv^rlales , ct tem-
• f ;:;■'';;;:. ti;,:>:;j: ""- "- -.' ■ ^"""»7-
^ qua supcrius dixi.
"•r^.urt,.'::";' ^.^'^.^"^."«'^- ^7- /• 28. sx^pr. de nuptiis. sunt
:^c.'is P.,,;."' ' """' ' "°" antcriorum principnm : scd
• ^^uus cmendavU , ul scribit TerluUiaaus in Jpolo-
gctico. Sic Conslantlnus /, i, hifr. de infirnwnd. painis caUla^
tus si.stuht pa-nam oreliLatus et oibitdlis , lcge P.ipia introductam.
(11) holcnt enun Jiirisconsulti in dubiis contra tiscum rcsponde-
rc , l. 10. D. dc. jnre jisvi. lunc ctiam con.>tai J urisconsullos ver-
satos in cadiicoriim cansis fuisse : quod ct alil.i quoquc satis ostcn-
ditur. /. 6. iujln. D. de jure codicUl. l. 2. D. de auro. l. ult.
injin. D. dc lus , ijuce ut indign. i. 09. D. de condit. et de-
monslr. l. i35. D. ue uerl). sign.
(la) Condiloics tclnmcntorum qui l.Ic dicuntur ? Testatorcs ipsi :
quinimo et JnriscoiiMiiti , quon.ni coiisilio tcstatorcs utebantiir!
/. 8-8. m Jin. D. de lcg. 2. adde l. 22. supr. de testam.
(i3) Maximc rcciprocas , l. miks. '}5. §. ult. D. dc ieg. -2.1.5.
D. de vul^ari. l. unic. Infr. tit. prox.
('4) Uip. tit. 18.
(10) J[oc ad omncs licicdcs cxtcndilur.
(iG) {^)uod sciticct pra."ccssit lcgem Papiani caducariam. vide I.'!-
pan. I. 5. i5. et tit. 17. 5. 2. 26. 29. /. 5. Jf. dc wutgari. i. 20.
in fin. j}\ de legat. 2. ^ c ^
(17) Qux lcgala : aut j.orlioncs bcredifatis Papia l<x noluit iu
fiscum rocidere , scd apud libcros \cl pairiitcs in^tiluti ad tcrliuin
u.sque gradum ivmaiicre , ad omiic» bcrcdcs cxlcnduntur , hic.
(18) lioc emci:datur i<:fr. /uc.
(19) Ilodie qiiilibct hcres statim a temporc mortis tcstatoris adi-
rc Iicrcditatciu polest. dies legatcrnm ab eo tcmpore ccdit . ncc
cxpectatur apcrtina tal)'il.uuni tt aditi . bcicdilatis , ncc dcsidcra-
tar scienlia Icgatarii. /. ult. Injr. tjuando dies legat.
(20) Non malc I.oc adjcctiiiii cst , vclnt nonnulii arbitranfnr.
Eoruiu enim quBe ,ub conditionc , vel in diem inccrtum rclicta
sunt , dics ccdit , cum conditio cxfilit ; dies iiiccrtus idco conditio-
ncm facit , qiiod possit non ccdcre.
(21) Tripliri modo olini Icgata dcfeicbanlur , vel inilio iestaD^en-
ti faciciidi .^cil. \cl post teslaincntum vivo lesfatoic , \ci post nior-
tcin tcvlaloris.
(02) Tribiis tcmiioribus distingunntur iiitcr sc , qnsc pro Don
scriptis , qua." in causa cadnci , cl cadiica , Pro non sciiptis siint ,
qua; ipso tcstamcnti tcmpoic : in caii>a caduci , quic jioj tcsta-
mcnt^im : Cadiica , qiix |:o>t mortcni tcstaloris dt (icicbant.
(^3) Pio non .scriplo dicitur qiiod rclinquitur ei , qui iu rerum
natura non csl , tcuq^orc totamciiti.
(.«4) Priiuun» lcmpi.s , dc quo Mdo 5. 3. infr. /wc.
G.Ui
LIBER SEXTUS
Vel (i) vivo (2) testatorc is , qui aliquid cx tcstamento
Labuit , post lc.slamenliim ab hac luce siibtrahe! aliir :
Vel ipsuui relictum expirabat , ( forle quadam coiidilio-
iie , sub qua relictum llierat , dcficienle : ) quod vetercs
appcUabant Jn causn cadiici : V cl (3) inortuo (4) jara
tcstatore hoc , quod reliclu/ii erat , dcficicbat, quod apcr-
ta voce Caducum nuucupabatur.
5. 3. In prinio (5) ilaque ordine , ubi Pro nnn scri-
pfis efiicicbaiilur ea qijse personis jam aiite leslanientuni
morluis testalor donassel , slalulum fucrat , ut ea omnia
])oiia manerent apud eos (6) , a quibus fuerant dereii-
cta : nisi vacuafis (7) vd subslilutus suppositus, v( 1 con-
junctus Jucral aggrcgatus : tunc cniin nou deficiebant ,
»ed ad illos perveniebant , nuUo gravamine (8) ( nisi
perraro (9) ) in hoc Pro non scriplo supcrvenieule: quod
et nostra majestas quasi anticjuaj bcnevolentiaR consenla-
iieura , nalurali ratione subnixum , intactum atque iiliba-
tum praecepit custodiri iu omne sevum vaiiturum.
§. 4- Pi'o secundo (10) vero oi-dine , ia quo ea ver-
tunUir , quse In causa cacluci fieri contigebant, vetus jus
corrigentes , sancimus , ea , quse ila evenerint , simili
qoidem modo manere apud (11) eos , a quibus sunt dere-
licta , heredes forte , vel lcgatarios , vel alios , qui fidei-
commisso gravari possunt : nisi et in hunc casura , vel
Substilutus (i^), vel conjuctus (i3) eos anlecedat. Sed omnes
persouas , quilju^ iucnim per liunc ordiueiu deferlur, eas
etiam gravamen (i^)? quod ab initio fueral coitiplexum
omnimodo senlire : sive in dando sil cousliluium give j
quibusdam faciendis , vcl in modo , vel condiiionis \n
pienda; graiia , vel alia quacunque via excogiiatum. N
qiie enim ferendus est is , qui hicrurn quidera ampleci
lur , onus antera ei annexum conteranit.
5.5. In novissimo (i5) autern articuio , iibi proprie Ci
clitca fiebant , secunduin quod praediximus , eliaui clai
sis (16) tabulis lam cxislcre heredes , quara posse adir
sive ex parte (17) sint , sive ex asse insliiuti, cens?mus
ct dics (18) J^-galorum et iideiccomiaissorum ( secundui
quod pra;diximus (19) ) a morte d^^funcii cedere. Hfr-i
tatem eteniin , nisi (20) fueril adita , transMiilli (21 u
veleres concedcbant , nec nos patiraur : exceptis (22) v
delicet liberorum personis , de quibus Tlieodosiaiia iex (2',
super hujusmodi casibus introducla loquitur : his nihiit
iiiinus , quoe super Iiis , qui deliberanles ab hac luce in
grant , a noliis conslituta sunt , in suo robore mansuri!
§. 6. Libertatibiis (24) proculduljio [ et ] post pr3?:^-i
lem sanctionem propter sui naturam , qu-x' aditioc /.
here(h's expeclant, ab (aS) adita hereditate una cum aliis
quae (26) servis in teslamento manumissis , vel alii£ Iig
tis relicta sunt , compclentiljus. ~ Excepto etiain uiuln
fruclu (27) , qui sui natura ad heredes legatarii tcaQtmii
non patitur : quia neque a morte teslatoris , neque a
adita Iiereditate , quantum ad iraasraissionetn , die? en
(i) In„causa cadiici dicebatur , quod rclinquo)>.itifr ci , qui j ost
leatamentuni iactum nioriebatur , aul quod deficiebat , conditionc
tediamento adjccta dcficicute.
(2) Seci!iidura tempus , de quo vid. ^. 4- Infr- ftic-
(3) Caduca dicebantur , quae mortuo testatore deficicbant.
(^) Tertium teini^us , vide 5- 5. Jnjr. hic. adde /. 3. Supr.
da
conJ. iiiscrt.
(5) Ut oHm. 5- 2. Supr. Tnc. ita ct hodie quse deficiunt initio
testamcnti pro non scriptis habentur , neque recidunt iii fiscum ,
ncc ad ea pertinent leges caducarife. ct elcganter Pliii. 2. epist. h\
CDdiciHis qufB pro 11011 scriptis habentur , dclalori locura non esse ,
sed pertintrc ad substilulum , vel ad conjuncinm , id est cobere-
dcm , vel collcgatarium , vcl si nullus sit substitulus , aut conjun-
c:tu5 , apud heiedem scriptum vel legitimum. /. 55. in Jin. ff. de
lesat. 2, vel a Jegatario retincnlur a qiio rehcta sunt. /. 88. ^- '3.
jf. de le^. 2. ct quidem sine oncre , quia cian principale ])i'o iion
kciipto hal eatur , conscquens est ct onus ei injunctum pro rion
scriplo haberi : cxcijjc tamen duos casus , quihus legata apud eos
resident cum onere. Unus est cx SC. Liboniano. l. 5. in fin. ff.
de liis . qucB pro ricn script. alter cxceptus est favore libertatii.
/. 26. 5. Q. ff. de/iddc. Uhert. Dc tertio vid. /. 122. 5- ^ • ff- de
leg. i. quia non (hcitur , Scii portionem esse pro non scripta : sed
Seiuin qui lejindiavit pro non scripto habenduui.
(6) Suh. lieredcs.
(7) Id fst , pcrsonis quarum portio deficit.
(8) Id est , onerc. Onus est piastare lcgata , fideicomraissa ,
libertatcm. Onus est ctiam modi , conditionis , dandl , facicndi.
(9) Id cst , duobiis casibus , de quibus Supr. dixi.
(io) Olini quae dcficicljant post Itslamentum vivo testatore , in
cavso etant caduci. ^. 2. siipi: Inc. Deficiebant autem , vcl morte
«afural; heredis , vel hgataiii, vel condilionis dcfcctu. Ea liodie
in caosa caduci non sunt, sed jicrtinent ad .suljstitutum , vef con-
juncto adcrescunt , vcl rcmancnt apud hercdeni ycI legatarium , vcl
alium a quo relicta sunt.
(n) Quqe in causa caduci , seu quDD deficiiint facto tcstaniento
ante mortcm tcstatoris , ea apud cos manent , scu iis adcicscunt a
quibus sunt relicta , sivt bcredes sin! , sive lcgatarii. Quod si ei
cujus pars ita dtficit , substitutus aut conjunclus datus sit : Pars
deficiens illis adcrescit , non hcredi , vel legatario , a quibus oi-
inirum res legafa est.
.(12) Substitutiis in fideicommisso , vcl legato praefertur heredi.
(i3) Coujunctiis in fidciconinii.sso , vel lcgalo prasfertur heredi.
(i4) Iii co distant qune sunt pio non scriplis , de quib. ^. 3.
Supr. ab his quse sui.t in causa caduci. IHa apud eos , a quibus
r.:!licta sunt , rcsident sine onere , d. 5- 3. haec cam eui» oaerib^
transeunt , ut hic.
(i5) Id cst , tcrtio, olim quae deficlebant ]iost mortcm tesUlcr
nondum apertis tabulis , directo et proprio nomine suiit caduca
5. 2. i-ers. t'el mortuo. supr. h. t. Hodie niliil corum deficit , cu
apertura; tabularum nulla habeatur ratio , /. uiuc. infr. tit. pro.
(16) Et ita antc apcrtas tabalas heres scriptus hcrcditatm a<h
potest. /. 3. siipr. de jiire delib.
(17) £t sic vidctiir abrogaia le.r 1. in jin. ff. de jur. et/act
(i8) Legatoruni dies a morte teslaloris cedil.
(19) 5" '• in Jin. supr. hic. excipc §. 6. irifr. hic.
(20) Hereditas uisi auita non trausmittitur , ut hic , ei i
Supr. de jure delih. excipc /. 18. 19. Supr. de jure delth.
unic. ijifr. tit. prox. l. SV ff. de aJq. vel omill. her. l. 3. 5- ^
ff. de SC. Silaniaiio.
(21) Transmissioniim tres modi. Primus modus fit suitatis j-un
qiio fiJius qi}i in potcstate defiincti crat , liereditatem licct non ai
tain transmittit ad heredcs etiam estraneos. /. ult. supr. quiadm
ti. ( quia suus ipso jure est heres etsi .lon adeat. J". sui. a. I'\
de her. qualit. l. i. j. -^. ff. si quis omiss. causa. test. l. in suis. s
ff'. de lih. ) Qaid si re])udiarit espresse : aliud dicendum fuir^
/. un. infr. tit. prux. Jas. in l. 4- supr. qui aJmitti. Secun'^-'
modus trausmissionis fanguinls jure fit , quo hereditatem ascenac
tium cujusquc sexus ncu aditam trausmittimus ad soios dejctnot
tei. Tertius fit bencficio lcgis. /. 19. supr. de jure delib. <{Mom
heres intra anuum deliberaudi moiiens transmiltit heredilaleci »
aditam , quod geniis tran»missioiiis patet latissime : locum eni
luibct 111 quavis hercditate etiaiu extrauei tam ex tesLimfioto T'*
ab intcstato. d- i- '9-
(22) /. unic. infr. tit. prox. l. 18. supr. de jnre dehb.
(23) Liberi hercditatem etiam nou adilam Uansnilttunt. /. •"'
Infr. tit. prox.
(24) Legata vel Cdeicomniissa pure , vel in dlcin certumreuct
ccdunt a morte tcstatoris , e.^ccpto legato libcrtatis , ut hic : '
/ S. ^'. quando dies legat. sed et usnfructu , et quibusdam al
quir ccduut a tcmpore aiiitae hcrctlitatis.
(25) Libertates ab adita hereditate cedunt. /. i4- ff qui W
l 74. in fn.ff. de adq. ^'sL omitt. her. /. 86 . ff de jond. '
demansi. l. S.ff. qunndo dies legat. adde /. i4- .*• 3. ff- 1"'
a quibus manumiss. Hinc Cujac. 4. ohs. 4- colligit , Caloniana
regulam uon pertinere ad libertates. qua de re Aixi ad /. 3. Jj- <
jeg. Caton.
(2(5) /. 7. in Jiii. ff. quando dies legat.
(27) UsusfruQtus ad hercdcs non traosit. l. n. ff- quanda diesi
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
(ViX. "]• Scd li3cc omnla In liis observari sanciinus secun-
jm pracfatarn dispositionem , <iux pure , vel in diem
:rtum relicta fueriut.
5. 7. Sin aulem aliquid sul) comUtione relinqualur ,
)l casuali (1) , vel potestaliva , vel mixta : quarum
^enlus ex forluna (9.), vel ex honoratae personaj volun-
te (3) , vel ex utroque (4) pendeal , vel sub incerto
e: expectari (5) oportet condilionis eventum, sub qua
arit dereliclum , vel diem : ut tunc cedat , cum vel
nditio (6) impleatur , vel dies incertus exliterit. Quod
in medio is , qui (7) ex testamenlo lucruin sorlitus
t , decrdat , vel eo superstite conditio delecerit , hoc ,
lod ideo non preevaluit , nianere disponimus siniili rao-
apud cos (8) , a quibus relictum est : nisi et hic vel
bstilutus relictum accipiat , vel conjunclus, si\e heres,
'e legatarius hoc sibi acquirat : cum ccrli juris sit , et
(9) institutionibus , et legalis , et fideicommissis , et
)rlis (10) causa donationibus possc substitui.
§, 8. Sed ut manirestclur pro qua parle manere opor-
hoc , quod furrit dcfectum , apud eos , a quibus sit
reliclum : sancimus , si quidein ad heredcs lucrura per-
niat , pro (11) parte hereditaria fieri ejus distributio-
m : cum et ab ipsis simili modo si valuisset , prysta-
ur , nisi nominatim ab uno, vel a ccrlis heredibus fue-
derelictum : tunc eniin quemadmodum solus , vel soli
pstabuul , ita et Jiicrum sentient. Sin aulem legalarii ,
i fjdeicoinmissarii sint , vel morlis causa donatioiie ho-
lati , vcl aJia forle persona , quae fideicommisso prje-
ivari potest , et hoc evanescat : manere hoc apud enu-
ratas personas sancimus pro yirili (12) omnimodo por-
ne , id est , pro numero personarum.
^. 9. Ne aulem hoc , quod non ineleganter summi in-
iii vh- (i3) Ulpianus in hac parte cum omni subtilitate
posuit , piffitcreatur , sanclione noslra hoc aperiius in-
cimus. Cum enin, jam slatuimus (.4) hoc cum suis
oribus ad eum, qui lucralnr , pervenire , sancimus , si
Klem condilio, vel aliud gravamen in dando (i5) sit
nslilulum : hoc omnimodo lucrantes pro modo lucri
uoscere. Sin autcm in faciendo (i6) aliquid impositum
s» (17) quidem hoc per aJium impleri possit , simiJi
64
modo et a lucrante agnosci ! pula si honorata persona
jubeatur insulam , vel monumentum , vel aliud lale $uis
sumplibiis facere , vel heredi , veJ legatario , vei alii for-
te , cui teslator voluerit : vel rem ab herede lestatoris
emere , vel locationem , vel fidejussionem subire , et si
quid hiijusmodi facii siinile sit : nihiJ enim refcrt , sive
per eum , de quo testalor iocuius est , sive per alium
ejusdem lucri successorem adiuipleatur. Sin vero talis est
verborum conceptio , et facti naiura , ut quod relictum
est , ab alio impJcri (18) non possit : tunc clsi Jucrum
ad aliquem pervenerit , non lamcn et gravamen sequi :
quia hoc ne(|ue ipsa natura concedit , neque tesiaior vo-
Juif. Qnid enim si [ teslator ] jusserit eum in ccrlum Jo-
cum abiie , vel liberajibus studiis imbui , vel domum suis
nianibus exlruere , vei pingere , veJ uxorcm ducere ? quae
oninia testaioris volunlas in ipsius solius peisona intelligi-
tur conclusisse , cui et suam munificenliam reJinquebat.
Boc videlicet in onmibus oblinente , ut pro simili parte
Jucrum sentiant , et gravamen , ubi hoc possit procedere,
subeant. Et [ hoc ] iocum habente omni quidem modo
in his qua» in (19) causa cacluci , veJ cadiica (20) ( se-
cundum qucd supra diclum tst ) fiebant : in pro {21) non
scriplis autem , non omnibus , sed quibusdam : quia eo-
rum quaedam , etsi talia sint , tamen cum suo onere ve-
niebani : quae [ei] nos in novi juris compcsilione specia-
Jiter enumerari jussimus, ne quis veieris juris prolixilateru
quasi rebus necessariam , vel per eorum revolval scientia.
5. 10. Uis ita definitis , cum in superiore parte nostrae
sanctionis in pluiimis (22) Jocis Conjuncli (28) fecimus
mentionem , necessariura esse duximus omnem inspeclio-
neni hujus articuJi Jalius , et cum subtiliori tractalu diri-
inere , ut sit omnibus et hoc apertissime conslitulum. Non
enim tantum conjunctivo (24) modo quaedam relinquun-
tur, sed eliam disjunclivo (25). f In his itaque si (26)
quidem coheredes sunt omnes conjunctim, vcl omnes dis-
juctim veJ insiiluti veJ substiluti : hoc , quod fueiit quo-
quo niodo evacuatum , si in parte hereditatis veJ partibus
consistat , aJiis coheredibns cum suo gravamine (27) pro
herediiaria parle , etiam si jam defuncli sunt , acquiralur :
et [ hoc ] nolentibus (28) ipso jure accrescat (29) , si
, ^Svr"? r'"' k '"'•"'^<=l"'n vid. apud Jol.ann. Decher.
1. dijfcvt. 3. //. 1.1. Ans.
S) La est potest;,t,va , quDe et prmniscna. /. n. «. i. /T. de
..tiva e»t, q„nc posMt cssc „on potrsMtiva. '
h; i.a c>t 111, xta sp„ comini.nis , „t si q„is i(a dixerit : Si
r;,;::x/; '""'"" '''"-"« ^'''^••'-- ^^ ^'"" consuieca,iZ
t\\ n ^i ^- ""■ -^- 'J"""'^" '''" K^^i-
I it ohLt.T'', ^^':''=';:'"f"' "'«'fns he,es sit , I.ercdrm rc
'rqT,V,n 1","'" '''fi'^"""- "' ^'"^ "^ ^' 4^- ff' ^" «W-
. S ^.4. unst. dc vcrb. obl,:;ul. ncu niorle stipulaU)ris
iiguittir
r. injiit. aupr. d« leg.
;) Ixgatariiis vel fidcicommissarius.
■*; lliTcdcs.
j)) Nota rcgnlam.
•0) Vidc /<,.,„/„.. dc fuleicomm. l.
'i) 5- 4- sup,'lt ^- '■•^- ''"' /"■""" '"'•
'iui'i,o\c'l' ?■ A '■•^' '^'•, •''"'■"'''''• Conchtio d.indi pcr aliuin
(iG) De faciendi oncra qiiod ab alio praestari potest.
(17) Condilio facicndi regul.iiitor pcr alium impleri polcst , ant
polius , factorum qiiasdam per aluiin impleri possunl , quxdain noa
poisunt. /. inter arltfic. 3 1 . J/'. di>. tdut.
(18) De faciendi onere quod ab abo prsestari non potest.
(19) 5. 1. \'ers. i'el vivo. injin. 5. 4. supr. h. t.
(20) d. 5. 2. in Jin. §. 5.
(■21) d. ^. 2. i-e/i. Ea ftcnini. et 5. 3.
(22) d. 5. 3. 5. 4. §. 7. infin.
(23) /. 80. /. 89. /f. de lcgat. 3. /. 142. J". de vcrb. sign, l.
unic. siipr. quando non pctcnl.
(24) De leljctis conjunctivo modo. /, 81..^ dc lcgal. 3. hi re
et i-crb. conj.
(20) Dc rellctis disjunctivo raodo. Hi rc tantum conjuncli.
(26) Quolics oinncs coujuncti , vcl omnes di.-jiincti sunt in in-
stiliilicnc , vcl substitiitioiie , et unius eonim pars deficit , lotics
pars dcliciens caslei-is cohcredibtis ailcrcbcit hoc modo : cum suo
ou<ie primum : dcimlc si cohcredes illi hcrcdcs .ilios rcliqucrint ,
pais dtflciens illis hcredibus adcresctt : adcrescct , inquam , pro
heicditaiia parte. Postremo pars deri<icns interdum inviti.": illls ad-
crcscil i]>so jurc : qiioties nimirum hrreditatem jam ailierunt : cM
enim «hsurdum ejusilcm hcrcditatis partciu agao»cerc 1 parlein
rcpudiarc.
(?7) 5. 8. Sttpr. hic.
(28) rohcrcdi conjuncto , vel disjtmcto , pars adcrcscit ctiam in-
Vilo ct ignoranti. /. 35. £'. dc adq. rcl rmitt. hercd.
('9) Adcics<-cndi jtis purle unius deficiente , locum habet: cujuJ
^cutcntice plurc.'! cxc<»ptioucs vide apud Soc. reg. ai3
8i
642
L 1 B E R S E X T U S
suas porlioiies jain agnoverint : cum sil absurduin (ij ,
tiusclcin lieredilalis paiteni quidein agnoicere , parlein ve-
Yo rpsptiere , secunduin quod iu divini noslri numinis de-
cisionibus staluium est. -f Sin (2) vero quidain ex liere-
dibus institutis [ vcl substilutis ] peruiixli suiil , el alu
coniuctim , alii disjunclini nuiicupali: tunc (:i) siquidem
vx conjuiictis ali(|uis deficial , boc onuiiinodo ad solos con-
iunctos cum (4) suo veoial oncre , id est , pro parle
liercditnlis , qua^ ad cos pcrvcnit. •]- Sin (5) autem ex
his , qui disjunclim scripli suiil , alujuid evauescal : boc
non ad solos disjunctos , scd ad oiniies lain conjunclos ,
quam cliam disjunclos simililer cuni suo onere pro porlione
hereditalis perveniat. lioc ila lam varie , quia conjun-
cli ((>) quidem propler unilatcin sermonis quasi in uuum
corpus redacti sunt , et parlem conjunctorum sibi liere-
dum quasi suam (7) praeoccupanl : disjuncli vero ab ipso
lestatoris sermone (8) apeitissiine sunt discreti , ut suum
quidem habeant (9) : ahenum autem non soli appelant,
sed cum omnibus coberedibus suis accipiant. Et hffic in
heredibus (10) tantummodo statucnda sunt.
§. II. Ubi autem (11) legatarii , vel fideicommissarii
duo forte , vei pluies sunl , quibus aliquid reliclnm sit 5
siquidem lioc conjunctim (12) relinquatur : et omnes ve-
niant ad legatum , el pro sua portione quisque hoc ha-
beat. Si vero pars quaedam ex liis deficiat (i3) , sanci-
mus eam omnibus , si habere maluerint , pro virili (i^)
portione cum omni suo onere adcrescere : vel si omnes
noluerint , lunc apud eos remanere , a quibus derehclum
est. Cum vero quidam voluerint 5 quidam noluerint : vo-
lentibus solummodo id lotum accedere. Sin autera disjun-
ctira (r5) fuerit reliclum , siquidem omnes lioc accipere
et poluerinl et maluerlnt , suam quisque partem pro vi-
rih portione accipial : et non sii)i blandiantur , ut unus
quidem rein , alii autem singuli solidam ejus rei a?slima-
tionem accipere desidereot : cum liujusmodi legatariorum
avaritiam aniiquitas varia menle susceperit , in uno (16)
tantummodo [ genere ] legati eam accipiens , in aliis re-
spuendam esse existimaus. JNos autem omnimodo repelli-
mus , uuam (17) omnibus uaturam legHtis , et fldfciconj
missis imponenles , et antiquain disionaniiain in unai
Irahenles concordiam. lloc aulc;n ila iicri Sdiicimm un
leslator apertissiine ct expiessim disposuerit (iB) , Ul ur.
(juidcin res solicla , uUis uulein ccsLiinalio rei stngulis i
sululum pnvstciur. Sin vero non oinnes legatarii , qu
bus (19) separaliin res relicta sil , iu cjus acquisitiouei
concurranl , se unus forle eam accipiat ; haec sjlida ejt
sil : quia sermo lcstaioris oinniLius prima facie sohdui
adsignare vidclur , aliis supurvcuienlibus partes a prici
abslrahenlilius , ul ex ahorum quidcm concursu prior
hgalum minualur. Sin vero ne.no alius veniat , vel vt
nire potuerit ; tunc uon (20) vacuatur pars, quie defiut
riec aiii accrescit , ul ejus , (|ui priinui accepit , legatur
augcre videaiur : sed apud ipsum , qui jjaljet , soljda re
maneat : nuliius concursu deminuta. Et ideo si odus fue
rit in persona ejus , apud quem remanet legatuni adscri
plum ; hoc omuimodo impleat , ut volunlali teslatoris pa-
reatur. "^ Sin autem ad deficientis personam [hoc^ono
fuerit coilatum : lioc non sculial is , qui non alienura
sed suum [ tantiim ] legaluin immiiiutum iiabet. Sed t
varielatis non iii occulto sit ratio : cum ideo videatur ti
stator disjunctim (21) iioc reliquisse, ut uuusquisque suuf
onus , non aiienum agnoscal ; Nam si contrarium vole
bal , nulla erit difficuitas conjunclim ea disponere.
§. 12. Qua; autem anliquis iegibus dicta sunt de his
r/u(e ut indignis (22) auferuiitur, et uos siiniii raodo inta
cta servamus : sive in nostrum flscum,sive (28) in alias (2^
personas perveniant.
§.i3. Cum aulem in superiore parte legis non (25) ad
(am iiereditatem minime , nisi (26) quibusdam personij
ad heredes [ defuucti ] transmitti disposuimus , nece&s
est , si (27) quis solidam liereditaiem nou adierit , lianc
si (28) quidem habeat substitutum , ad eum , si voluerii
el poluerit , pervenii-e. Quod si lioc non sit : vel ab ic
lestato successores eam suscipiant ; vel si uulii sinl, v<
accipere nolint , vel aliquo modo uon capiaui ; tunc a
nostrum aerarium devoivatur.
(1 ) /. 20. in fiii. supr. de jure delibcr. l. 2. Jf. de adquir.
vel om:tt. hcred.
(2) IierccliLus cor>innctis cl disjijnctis siniul permixtis , si con-
iiinclorum aliquis dciicit , pai-s cjus ad conjunt-tos : si (iisjuiictoiuin
Hliquis delicil , pars cjus aci (tisjunclos et conjunctos dcfertur. Goth.
Confer. /. i5. /. Sy. 5- '^jD- <^^- hered. iiisl. l. 3^. in i>r. ff. de
leg. I . Ans.
(3) A(icicscit conjiinctis quod in uno conjunctoruni hereduni
tleticit.
(4) Adcrescif pars dcficicns cum suo onrre.
(5) Adcrcscil non tiintani disjunclis , scd ct conjunctis , quod
in uno disjunctorum hcredura deKcit.
(6) Heredes conjuiicli quasi in iinuni corpiis redacti.
(7) Pars conjuncli Jieredi» quodammodo tiltcrius est conj incli.
Partem coLeiedis silii conjuiicti quasi suam percipiunt.
(8) Heicdes disjuncli sunt scrmone , non re. tle quidom con-
juncti , sermone di^jmicti. Conjuncli vcro hic dicuntur rc , et ver-
Lis conjuncti , nculro laodo disjuncli.
(9) ]S'on hahcant : iUi lcgunl iioniuilli.
(10) Hic paragraphus ad heredcs lantuni ] erlinct : ut cl prosi-
ruis ad legatarios.
(1 1) Dixi snperiori 5- de licred. scu de jure adcrcscendi iiiter
Ltredes.
(12) Conjunctim rchcta duobus lcgatariis jcqualilcr intcr cos di-
viduntur : pars vacans yolentihus cum suo oncrc adcrescit. Collcga-
lario pars non adcrescit inyito.
(i3) CoUcgalario disjuncto pars disjuncti adcrescit invito , ut
hic. Conjuncti non adcrcscit invito. supr. hic, coheredi adcrcscit
eliaiii invito. ^. 10. supr. hic.
('4) ^- 7- S- ^- Jf' dc reb, duhiis.
(ib) l. 61. injiii.jff'. de hgat. a.
(16) Pars coliegalani collegalurio adcrescit , si ifojuncli fucriiit
suLlula veteii diliercatia legatorum per damnatiouetu et j^er TiDd
cationcm , de qua vidc Llp. a^. ^- •'^- ^^ '-^-
(17) Liia lcgalorum cl fideicoiumissorum cst natura. /. >■ i
de leg. 1 .
(18) Lcgari rcs uni , alleri rei seslimalio polest. /. 33. L S
5. o.Jf. de leg. I. /. i3. infin. /. 20.^. de l>-g. 2. /. I^. i
de usu et usufiiu lii.
(19) /. 1. 5- F'"^- ff- de usufr. adciesceiido.
(20) Jus 11011 dccrc^ccudi.
(21) Disiuncliiu legamus,ut unusquisquc suum onns non aliena
adgiioscat.
(22) \ id. lit. dc his , qucB ut iiidign.
(23) Lidiguis quae eripiuntur , cerlis casibus fisco cedunt, ali
casihus , privato seu jirivatis.
(2.)) ALianas : quidam ita legunt. adde /7. supr. de don. tiib
{'irum. l. pcn. Siiin: de lcgat. hinc etiam obscrva , non onic
quod aufertur indigno , (isco cedcre.
(25) Transniitti hereditas non adita , nisi in ccrUs peKonJSDO
potcst. 5- 5. supr. h. t. l. 7. supr. de juie deliber.
(>.6) l.>i.vi ad d. 5- 5. adde /. unic. Infr. tit. prox. .
(27) Adcrescil subslituto volcnti , capaci tanien ,aut eo deficiea
te , hcrcdihus nb iutestato : iis rursus deficieulibus , fisco pai"» '*'
fiincli anle aditaui hercditatcni si modo dcfunctus fuit ex t>|S pci
souis , quae nou adilam hcreditalcm trausmittaut. Quid " "'^'"'
nullum subslitutuin hahuit , sed cohcredem .' coheredi P*''^^*^, "
adcrcscet , ut supi: Quid si legatarium vel uniyersalem ficki(WB
missarium ? idem dix.eris. No^'. i . c. 1. §. i. 3. 3.
(28) /. 2. 5. 4. Jf. dc B. P. secund. tab.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
643
§. \J\. Hspc nufcm omnia locum habere ccnsemiis , f.tm
i leslamentis , sive iii scriptis , sivo (i) sine scriptis
ibilis , quam in codicillis (i) , el onini (3) ullinjo
logio , vel (4) si (|ui(l ab iiit«.'slato fuerit dprclictum ,
ec non in niorlis causa donalionibus. Tantum elcniin no-
is supercst clementia; , (]uod scienios '^tiam fiscum no-
rum ullimum (5) ad caducorum vindicationem vocari ,
inicu nec (6) illi pepercinms (7) , nec Augustum pri-
ilegium exercemus : sed (^uod (B) communiler omnibus
rodest , hoc [ rei ] privalae noslrae utililati praeferen-
um (g) esse censcmus , nostrum esse proprium subje-
torum commodum iniperialilt r oxistiinantes.
J, i5. Locun» autem buic legi constituinnis in his de-
inctorum elogiis , quse postbac (10) composita fuerint :
:ileriores clenim casus suo inarle discurrcre concedimus.
^. 16. llapc. cninia ad vos , Patres conscripti ., duximus
se sancienda : [ scilicel ] ut nemini maneat incognitus
jslrae benevoli nliae labor : sed Edictis ex solennitate a
oslris magislralibus proposilis , omnibus innolescat. Dat.
al. Jun. Constantinop. BN. JusxiN. A, PP. ly. et
AUL. V. C. CoKss. 534.
T I T. LII.
DE UIS (11) QUI ANTE APERTAS TABULAS
HEK£D1TATEM TRAJNSMIXTUWX.
ereditas asce.ndentinni etiani non adita , transmitlitur ad
posteros per libiros institutos moricutis , etiam clausis
tabulis : (juod obtinct in lcgatis et Jideicomniissis. Salic.
1. Impp. TiiEODos. (12) et Valent. AA.
Ilormisdae P. P.
)Er hanc jubemus sanclionem , In posterum [ valllu-
ram , ] filios (i3) , 5eu fllias , nepotes , aut neptes,
ronepotes , aul proneptes , a palre , vel malre 5 avo ,
3! avia •, proavo , vel proavia scriptos heredes : licet
on (i4) sint invicem substituti , seii cuin exlraneis (if>),
u soli siiu inslituti, et anle aporlas tabulas defuncti ( sive
noverint scriptos heredes , sive ignoraveririt ) in (16)
^O Adcrrscpn^li jus lociim babct in omni testamcnto , sive
nplo , sivc iioii sci i|ito.
{1) Jus adcrcscciitli locum liaLct ctiam in codicillis.
(3) Adcrcscciuli jus lociiin h;il(ct iri oiiini iiUiino elogio , hoc
I , lestamciitn , codicillis , cpistola tlileicoirnnissaria , mortis cau-
(lon.ilioMc. Siiiit cniin hae spccics vnliinlatis iiltiraa;.
(/)) Ailcicsccndi jus lociini lial)ct in oiniiilius ultimarum volun-
liim succcssionilms ut et ah intcstato.
(.1) Lex Julrn cadncaria ultinunu Incuni fisco dcdif. Bonns prin-
ps post omius cst. Cassiod. in fonnula Coiiiilh'ce privat. adde
I. in fin. .yupr. de sccund. niipt. l. 10. //. ile jure fisci. In
nipcndii causis Anloiiin. Impciator jndicaiis nnii<itiain fcivit. Ca-
lol. m ejus x'ita. vid. Noi'ell. io5. Aiist. 3. pol. 4.
((i) /. [}.j: de SC. Silun.
(7) Prosprxiiiius. 1I«1.
(8) /. \o. (f. de jure fsci. vid. (iiiic dixi ad Nov. ifK). c. i.
(n) Cominunilcr (luoe pinsiint ct publicc utilia sunt , utiiilati
ivatOE honus punccps aiittponit.
('0) /. 7. Supr. dc larib.
C'i) Pnta libcris.
/'^? /■. "'"'"■. -'*• ^- '■^"1'r- f/<? cadiicis.
C'3) Iransiniltitur licrcditas asccndcntiiim , etiara non adiLi ^ sd
Ostcros insliiutos inoricnlis qnanlunuis clausis tal.nlis : (iuod ct in
gatis ct fidcicoininisMs ohtincl. vid. (pia: scripsi .ad /. /(". ^. .'').
• '•<• .w(/-r. tii. j,ro.T. l. ,. ^. 8. //: de: coll. bonor. Goth. Vid.
/'?",• •''^'•^"»- Wechcr. l.'i. dhscrt. 1/,. vnm. /CJ. Ans.
C^J Inlcr hbcros non prjcsumitnv rcciproca snhslitiitio.
liberos suos , cujuscun(|ue (17) sinl sexiiS , vel gradus ,
dereliclum sibi hcrcdilariam porlionem posse transmitlere :
raenioratasque personas ( si (18) tamen hereditatem non
recusant ) nulla bujusniodi praescriptione sibi cbstante ,
eam lanquam dcbilam (u)) vindicare. Quod scilicet etiam
super Iigatis , seu fideicommissis a patre , vel a matre ;
avo , vel avia , proavo , vel proavia derelictis locum ba-
bet. Siquidem perindignum (20) est , fortuilas ob causas,
vel casus humanos , nepotes , aut neptes : pronepotes , aut
. proneptes , avita , vel pvoavila successione fraudari , alios.
que adversus (21) avilum , vel proaviium desiderium ,
vel instituliim insperato (22) legati commodo , vel here-
dilatis gaudere. Ilabeant vero solatium trislitiae (aS) suae ,
quibus est merito consulendum. Dat. 3. INon. April. post
consulalum Protogeinis et Asteru 4^0.
T I T. LIII.
QUANDO (24) DIES LEGATI , \EL
FIDEICOMMISSI CEDIT.
De annuis legatis cel Jideicommissis.
1. Impp. Severus et AntomnusAA. Agrippae.
SI competenti Judici annua (25) legata , vel fideicom-
missa libi relicta probaveris , ab inilio (26) cujusque
anni exigendi ea habebis facultalem. Supposita 3. Kaleud.
Jun. Saturnino et Gallo Co^ss. 199.
Si agro pluribus relicto , cautum sit , Ut ad eum qui
superfuisset , perlineret.
2. lidem AA. Prisco.
AGrum pluribus relictura nominatim animadvertimus :
et cautum esse , ut ad eum qui (17) supeifuisict (28),
perlineret : Quicunque igilur is fucrit : ad heredem
suuin (29) , dominiuni tiansmiltit , nec tali (3o) fideicom-
misso adstringitur (3i). PP. i5. Kal. August. Chilokk
Ct LlBONE CONSS. 205.
(i5) Dafione cohcrcdis cxtranei jus transmitteii.li noii inifeditue.
(iG) Transmittit hcrcditalem non adilam parens ad lihcioj :!! po-
tcslatc positos , ut hic , (/. §. 5. L. 18. §• 3. supr. dc juie dihb.
(17) L. 24. in fin. ff. dc lc^. a.
(18) IIcrcditalLm rccufans iiihil ad suos transmittit : hac enim
rcciisatione snilas cjiisquc jus tollitur. Bart. /// /. 8 j. ff. de udcf.
i'fl ornitl. hercd. J.tson in l. 4. supr. <pu adinilti.
(ig) Parontum hcrcditas libcris dchita.
(?.o) Fortiiitiis casus libcr:? nocere non dcbct.
(■>. 1) Coutra dcsiderium p.irciitum hercditas .id e\lraneos ileforri,
inlelligitiir.
(ii) Kxtr.mci niliil hahcnt quod sperent in ejui hercdilale (jni
lihcros hal)ct.
(23) i. e. luorlis patcnioe , qiiaa naturalilcr lihcns trislis ct m(K-
sfa essc ."iolct.
(t',) DiM ad /.. 36. D. 1. et 4.'j. Ed. -io. adde Ulp. 24. f. .3.J.
('.:")) Annna qno teinpore solvenda.
(2G) Annua lcg.ila ab inilio cujnsqne aniii peti posjunt , si;ntq'ae
solvcnda. /. 11. §. 4. _//' /;. t. aliud in slipnlaliombus. /. j3.
/. 4'.2. /. -ilS. /f. de "erb. oblig.
(27) /. 87. 5. i.j^: de leg. a.
('28) Snpcrvi.xisse.
(a()) Eliam cxtrancnm. /. 78. 5- ^- JT- "^* legit. a.
(^3o) ytlti Ciijac. 18. (>/'*• i(i.
(3i) Consfringittir. In qr.ibusdain coircih is adjiciinr hoc qn )d
s£(iuitur : lU hcicdibns ecriim restituat , sicut suut rcstiluta ah aijis.
644
LIBER SEXTUS
De conditione , Cum ad ccrtam sstatem pervenerit.
3. lidem AA. ^Eliae.
S\ Pontionilla ad (i) eam a^latem pervenerit , cui le-
gatum, vel fldeicommissum relictum (2) eral^ peliiionem
ad lieredes transniisil , licet ante decesserit quam conse-
fjueretur legatum , vel fideicommiBSum. PP. 5. Kal. Au-
gust. CmLojNE et LiBoKE Cojyss. 2o5.
De condilione , cum liberos habucrit.
4. lidem AA. Ammiaj.
CUm uxori iisusfructus (3) fundi legatur , et ejus pro-
prietas , cum (4) liberos habuent ; nafo filio (5)
Statim proprietatis legati dies cedil : Nec (6) quicquam
ohest , si is decedat. PP. Kal. August. Apjtonino A. ai.
et Geta item lu. Cokss. 200.
De petiiione in tempus dilata.
5. Imp. Alexawd. A. Maximo.
EX his verbis , Do lego /Elicc Severimn fli(t mem ,
et Secundce decem : qucc legata accipere debebit ,
cum (7) (id legitimum statuni (8) percenerii : non con-
ditio fideicommisso , vel legato inserta , sed petitio (g)
in tempus legilimae (10) a^tatis dilata videtur. El ideo ,
si JElia Severina fiha testatoris , cui legatum relicluni est,
die legali cedente , vila functa est , ad heredem suum
actionem Iransmisit • sciliccl ut eo tempore solulio fiat ,
quo Severina , si rebus liumauis sublracla nou fuissct, vi-
gesimumquinlum annum actatis implessel. Non cojptum fii
enim annum , sed implelum (12) , si de emolumentort
licli fideicominissi tractelur , expeclandum esse [ iuns
prudentibus placuit. PP. i3. Kal. Jaauar. Alexa^dr
A. 11. et Marcello Cojnss. 227.
Dc Jldeicomniisso relicto ab iiUestalo.
6. Impp. DiocLET. cl Maximianus , AA.
et CC. Eusebio.
SI fideicommlssum ab inlestalo (i3) fuerit sorori iuje re
licluni codicillis (i^) 5 ^t posleaijuam dies fldeicom
missi cessit , [ rebus humanis , hcel ] iguorans (i5) /]
deicommissum , excesseril : aclionem Jmjusmodi acqiti
ri (16) potuisse , dissimulare non poteris : salva scilice
ab inleslato succedenli quarta portione. Suppos. Kal. Maii
Tndlis j AA. Conss.
T I T. LIV.
UT IN POSSESSIONEM (17) LEGATORUM , VEI
FIDEICOMMISSORUM SERVA^DORUM CAUSA. MITIAIUR ,
ET QUANDO SATISDARI (l8) DEBEAT.
De cognitione , an debealur Jideicommissum.
1. Divus Akton. Pius Salvio.
QUoniam nihil aclor amplius (19) postulat , quam u
fideicommissi nomine satisdetur : non debet is , qu
juri dicundo praeest • subtiliter (20) cognoscere , de-
beatur necne fidcicommissum , sed tautum decernere , i'\
satisdetur. Siue die , et consule.
(i) Lcgatum relictiim alicbi cum ad certam cetaicm pcn-etnnl ,
iiupleta a;iatc IraiisuiilliUir ad Leicdcs. Bald. /. 5. ff'. h. t. "N'cibi
j-natia rclictiini cbt puellse ciiidam lcgalum liis verbis , Cnin (]uin-
ilccim aniwtum crit. ad quani atalciu cum pervenisset , dcccssit
anle quain lcgatimi excyissel : coiislilutio Laec detinit , licet legatum
iion petient , si lamen ad cam sctatem pcrvcneiit , ad heredes «uos
id cam transmisisse. Synops. Busil. 44. tit. 16. c. io5.
(-2) Derdictum. Ilal. delegatum. Cujac. i8u obs. 16. sic Ege-
fippiis c. Soloni.-e delegatum servavit.
(3) Vcsligiiini jinis vclcris liic obscrvandum , qiio uxori non
habenti solidi capacilalem licelj.U lcgarc usiimfiuctum ttrlia: pariis
l)onorum : ct cum libcros halniisset , ejusdem paitis nroprielalcni.
Mt /. 78. 5. 14.J. ad SC. Trehell. Ulp. tit. i5. i>ers. prcetcr
decimam. I. 10. _//". de f>ra:.<:crij>tis vcrh. l. 4». ff. de umr. l. 34.
jff: de adimeiidis. l. ult. jf. de mujhict. le^. adde Cujac. 10.
vbs. i^. et 18. cbs. 16.
(4) Quar.doqiie liberos babiierit. TUv. i5. quandoqiie liheros
Labebit. /. 25.^'. dc cond. el dcmonst. cuni Iib.ros liabuisset.
/. 48.^: dc Uiur. sublatis hLcris. /. 24. jff] de adimendis. ad
tcmpus Iiberorum. /. G\.ff. da coiid. et dcmonst. iu leinpus libc-
lorum. /. 4- d. tit.
(5) Etiam unico. /. 1. supr. dr cond. insert. Nec intcresl na-
lus sit vivo aii mortiio tcs-tatoie dum posl tistainenlum. /. 9. /. (Ji.
{f. de corid. ct demonst. ueque cx alio matriinonio. /. 2J. Jf'. de
cond. et demonst.
(6) Licet mulier f'Iium , proplcr quem consecula est legatum ,
aniiserit , non proptrrca legalnm amittit.
(7) /. 22. # h. i.
(8) Hacc vciba cum nd stalum legitimum per\'ener\t , lcnntum
inora , nou conditione suspendunt. /. 46. in fn.ff. adSC.^Ticb.
i. 26. 5. i. ff. quaiido dies. Tcmpus cert» a:latis adjectum lcgato ,
hgatum conditionale non facit. Idcoque licet Icgatarius ante aetatem
aaoritur , pctitio lcgati ad cjus hcrcdcs, tiautmittitur. addc Hotom.
intcstato relinqiii potcst. vid. /. 3.
cOns. i\. Aii Idem crit , si ita legatum sit , Cum nupserit ? \id
/. \o. ff. de cond. et demonst. vid. Hotom. ibi.
(9) Aliud mora , aliud conditio. ut hic . ct l. 60. 5- ^-ff- *
t. l. I. ^. i.ff. de leg. 2. /. 66. ff. de cond. et demoiist.
(10) /. i3. Jf. de probationib. l. 77. 5- '4- .ff- '^•' legat. 1
Graeci dnaijv , id est , ju^tani Lttateni qiia; et virilis vigor. /. i
5. '2. ff- de ininoribus. ad diflereiiUaui vigoris pubenlis. i. ^. supr.
(jui testamenla. ct ))icviti;r statns , ictas iileiia , perftcta , inlCj^ia .
vigintiquinquc aiinonim. vid. Ciijac. 29. de pnescript. adde qu»
dc legitiina aetate scripsi ad /. 27. ff. de negot.
(1 1) An ct quando annus ccejitus jno completo liaberi debe^f .
dixi ad /. 3. §. 3. ff. de minor. l. 0. ff. qui tcstam. I. ^&. jff-
de cond. et demonst. 1. 74- 5- ^-JT- "'-^ "^^- Treb. l. 8- ff- d^.
muncrib.
(';J) /;.49# de leg. i.
(i3) Fiileicoininissiiin ab
supr. ad SC. TvebcU.
(i4) Lcgatonim codicillis relictornm dics pcrinde cedit atque l<-
stauunto itlictorum. /. G. in fn. ff. h. t.
(i5) /. 77. 5- 3.^ de legnt. 2.
(iG) Fiilcicommissuin cliam ab inlcstato post ditm tiaiismitlitur
a<( licredem etiain ignorautcm. uude colligilur , intirduiu doiiiiniiira
;'dquiri sinc traditionc , ut hic , /. 04- in fin. ff. dc furlii. TJ".
Itrrariciiscin in Jhrma libclli uctionis realis 2. in vcrbo , Jure do-
minii 9. n. 27.
(17) J)ixi ad L. 36. 7J. 4.
(18) IJixi ad L. 3(i. JJ. 3. addc 44- Ecl. 21. 22. 3i.
(19) Eliainsi nouduiu dies legati vtnerit , tautioiiem leg.ilariUJ
ah berede petere potcst , qua dc re Prator suminatiin cognoscit.
&iiiumatim , id est , de jure Icgati 110'n inquirit , sed siiuplici'*^''
an legatiiin sit.
(20) Id est , suinmatim , /. 5. $. i.ff. h. i. facit /. l^. infin*.
ff\ ut lcgator. nomine, >
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
645
De cautione remissa.
2. Diviis Marcus (i) Stratonica;.
ils reriirn cxpcriineritis cognoviinus ad publicam ulili-
aicm p( rdiierc , ul salisdnlioncs , quae volunlatis defun-
uin lucndaj gialia in legalis , et fidcicominibsis intio-
ae sunt , eoiundcin voluntale reinitli (2) possint. Quo-
|ue enim judicio (3) voluntalis cautio Jegati , vel fi-
jmmissi reinitli potest. Sine die , et consule.
De pignore.
3. Iinpp. Sever. el Anton. AA. Syniphoro.
postcpjaiii (4) servandi lcgali , seu fideiconunissi gra-
ia in posscssionem induclus es , pignoris obligatio
'endiiio ab hcrede iniervenerit : pra;cedere (5) cau-
tiiam (G) (piam jure prcetorio (7) veluti pignus ha-
manirestuin est. PP. 11. Kal. Decembr. DiixxRO,
Risco Conss.
'97-
Dc rogaia resliluere hereditalem , cura morielur.
4- Inip. ANTOMiNtJs A.' Protagorae.
ni Arleniidontiii p.ilii pupilloruui tuorura heredera
•xlitisse proponas : (juanujs ul fideicommissam here-
m his , aun (8) morcrctur ^ resliluere pelita sit, nul-
amcn advcrsus debiiorcs hercditarios habent pupiJli
:lionem. riaiic , ut satis fideicommissoruin nomine
iidora dct , ( si (9) modo teslator id fieri nou pro-
iil ) apud suum Judiccm conveni. Vl\ 3. Kal. Ju-
LiExo II. et Ckkeale Cokss. 216.
De jure missi iii possessionem.
5. Imp. Alexanuer A. Paulina?.
i legali , sivc fideicoinmissi SGrvandi causa in pos-
■essionem mitluniur , non (lo) propiielalem nanci-
■c.mtur , sed jus pignoris (11). Ut autem , el post
tuin pignus salisfial defuncti voJunlati , co/iipelens
le adeunte providebit. 1>P. 3. Id. August. JuIjano
CiUSmo COMSS. 225.
De Jideiccommissario in possessionem. miUendo.
C r ^' ^'^^"^ ^' I^onalo.
Erta est forma jurisdictionis , qua fideicommissi ser-
vandi causa in possessionem rerum , qua^ io causa
hered.la.ja suni, aut dolo malo esse desierjnt , is , cui
legali , vel fideicommissi nomii.e saiis non datur , mitli-
tur , vel ... proprias^(i2) res heredis , si f.deicommisso
satis iion fit post (.3) sex menses quam peti coeperit
secundum div. Anlonjni (i4) patris mcn constituijl.oem.'
ti . b. i(L Januar. Fusco 11. ct Dextro Coass. 22G.
^n cautio possit remilti.
7. Idem A. Proculiano.
OCire debetis , fideicommissi [ quidem ] , et lecaU sa-
LJ tisdjtionem remjtii (.5) posse , Divum Maicum et
Divui.i Commodum constilui,sc. Ut aulem boni (16) viri
arhttraiu /5 , cui ususfnutm rclidus cst , utatur frualur :
minime salisdalionem remitli lestamento po-;se. PP. 10"
Kal. Martii , Fusco 11. et Dextro Coass. 226.
De relicto cifituti.
8. Impp. Diocletianus , et Maxuhanus
AA. et CC. Zenodoro.
i^Ontra eos , sive successores eorum , qui Rempublicam
V-^* admin.slranies (17) pcr ofiicii necessilatem civilati sub
condil.one .el.<;l. fideicommissi salis accipere debuerunt
quaiilj He.puLl.caj iulererit satis aoceptum non esse dil
rigendam certura est aclionem. Suppos. 7. Kal. Mart.
CC. CoJNSS.
ZtT ff''^ ndcj(-o.„un.si causa hcredi n lcstalorc
LH > l,n. ,T" '", '"''""•"""■ »'"'«t cli.n. rciniUf.c lcstaloi- ,
t S;„ "'"'ir'' ""' '"''^'''"' ''»•''*"'''*• ^"'- <^'^'- 3'
'"'!.'a'"hi!^V*''''"'' '""''''^ ''''''=' '"^■'^ i"-cpsit. ^id. Cujac.
.■.i.s!;;n « "" '""'^''' '" '■<-'>''ill^"'ln canlionc vulga.i li.
; 7Z:.."'"'"" ^"""''^'^^ '-'-•""»• ^- ::• -/"•>: ^^^
2. i„fr. qtti potinies.
i»';».rtr':;.,'s::;;"iji;„-,:l;:'- • '""""' '°""'^"
■:"|^a.,, ci„,,(on.in scil. at non cicdilo.un, .-..nlcTiorum. /. 5.
5;;uu,nid'"y' ;"'!;'"" ^"°'' •'"•^ i^'""^''" ' >• ^- -^ '^^'-
.aissi V. '''^!. '"«■'" fi^lc.co.„n.i..M..n ,,cli non polcst :
^Ec Mu.:;;;;,t 'i''"'""'' """'° ''^" ""'^' = "'^' ^-'-
2. sunr. h.
'^'S^lil^'''!^!^^'"' P.'«»"V^^^ T'-o'l nris.lo in pos-
T I T. LV.
DE SUIS (i8) , ET LEGITIMIS LIBERIS , ET
EX riLU iJKPOTlBUS AE IINTESTATO VEWlEKTlBUS.
De sorore consanguinea.
Si. Impp. Severus el Antomivls AA. Crispinie.
I Iraln (19) luo legiliu.a heres esse potes, centum (20)
d.erum praciinitione non excluderis ab acquirenda he-
(..■5) Lcgafafius in res I.ci-cdi.s mlltitur, si post sc^ mcnscs qnam
aduL pric(o.cm , Lercs iicp.c sat.sdcd.t , ucquc salisfccit.
(..() d. §. iG.
(i.>) Rcmitlcrc salisdationem ci quc.n gravavit Icalo vcl fidci-
comm.sso, lcsta(or pnlcst , ut hic , l. 2. Supr. h.\. t. 12. J] ut
tci^. l. r-jr. tn fiii. JjT. de coiidition. et demonstrat. Ilcmittitur quo-
quc Iixc saliMialio fral.i gravato icstili.crc aUcri fralri .- ct luatri
.U.avatac .•cst.lucic suis fdiis , iii.vi ad sccuuda vola tiausicrit. /. 6.
5; i. supr. ad SC. Trcbellian. Wdc Josc,.h. Ludovic. dccUion.
1)5. iiuin. 4-
(16) Salisdatio lcgati Lcredi quidcm rcraitli polest , scd non illa
qua cavcat sc recle usurum fruiturum : qumnquc fiuiU.s fucrit
i.-M.srn.ctu.> rcm rcstilulurum. Synops. Basil. ^4. lit. 2i. cav. -.
d.xi ad /. .. Supr. dc unifruct.
(17) P.o Icf;alo rcipubiic* tcnc.lur cjus adminislratorcs satisda-
t.o;,cn. ab hc.cdc ].clcrc, alia.. ucgiiocntcs tcncntur -in id q.iod
rc.pul.hc.T .ulcrcst. facit /. ..2. 3. Supr. l. ult. If. de ma^tra-
Ubis convemcnd. l. 2. Infr. de adm. rer. facit /." 2G. //: de nes
(.8) Di.vi ad /.. 38. D. ,6. "^ *"
(ly) Hrcc Icx non cst dc iihcris, scd dc agnatis cx t.ansvcr^o ,
iioc tamc.i .dco factum cssc poluit , ut inlcUi-crcmus in succc.sio-
n.b.s mtcslatorum , quid jurc civili , ct pr;etoiio inlercssct . quod
collala , ct conjuncta /. a. Supr. qui admitti. appa.ehit slatim.
Jus puxion.m. pcr se tempor.,rium cst , /. 35. ff. dc olMsUicu,-
/ "i'""'^ depcrpcluis et temporalUus action. civilc , i.crpcluum.
(^o) Ikre» lcgituaus succc^icudi juix iion cicluditur ccnlum iH*Ljs.
64o
redilate (i). PP. 3
Geta 11. CoNss. 206.
LIBERSEXTUS
Non. Novemb. Antomno A. n. et
De nepotihus cx clicersis Jilns.
3, Impp. DiocLET. et IMaxuuna. AA. Aviae.
NEpoles ex divcrsis filiis varii numeri avo succeden-
tes ab intestato , nou pro virilihus portionibns , sed
ex (1) stirpibus succedunt. S. 3. Kal. Martii , Huclria-
Tiopoli , ipsis AA. IV. et 111. Cowss. 290.
3. lidem AA. et CC. Frontoui.
XTT intestato defuncti filius (3) ac nepos ex alio, qui
vJ mortis ejus teinpore in rebus bumanis nou inveni-
tur , nianeutes in sacris (^) pariter (5) succedant : evi-
denter lege duodecini Tabularum cavelur ; Quod et bo-
norarii juris observatio seqiiitur. S. i5. Kal. Jul. AA.
CoJNSS.
De posthumo Jilio et sorore dffuncti.
4. lidem AA. et CC. Marcellac.
INtcstato [ quidem ] defuncto poslbumuni (6) suum be-
redem , quam sororem , licel consauguineam , baberi
potiorem , ordo succcssionum lcge duodccim (7) Tabu-
larum factus nimis evidenter demonstrat. S. 6. Id. Dec.
AA. CoNss.
De optato.
G. lidem AA. et CC. Appiano.
SI te parens , in cujus fuisti potestate , solenniter in
adoptionem (8) dcdit : cuni filiis naturabbus adopti-
vi patris ante , vel post (|ua?sitis defuncto iutesluto succe-
dere potes. Dat. 6. Ival. Mart. CC. Co^ss.
E
De iiato ex lihcra et seriro.
5. lidem. AA. et CC. P^sidonio.
X libera conceplus et scrvo , v.bit (9) spurias ha-
betur : nec ut decuiionis filius ( quanivis pater ejus
(1) Ciir ita ? quia triTtpus rciitnni (liernin iiouonim posscssioni-
biis proefiiiitum c,-t , non heicdilyiilxis. Synoj^s. Jiasil. 4'- '''•
2. C(jfj. 24.
(I) Ncpotes cx diversis filiis avo succednnt ex stirpihnv nt hic.
id est , in stirpos. j. 6. Inst. dc heredit. qtice abintest. ISos'. i 18.
e. 1. in Jin. in stirpcm Caj. 1. til. 8. 5- 3. in fin. seu portioncra
patris sia , non in vapita.
(J) Cnm fjliis defuncti vocantnr dcfuncti ucpotes.
(:j} Vid. l. ult. injin. infr. ad SC. Tcriyll.
(5) Si tamen ncpos unicus sit : alloquin si filius nnus sjt , qua-
tuor ncpotes : hercditas non in quinque , sed iii duas partes Jivi-
detur. vide Noi'. iS. c. i. IdctKjne sivc nepotcs patruis concnr-
rant , ut hic : sivc patnioruin libcil , in stirpcs semper succedcnt.
/. 2. Supr. h. t.
(6) Postbumus admiltitnr ad hcreditaleni dcfuncti, /.3. ^. y.
Jf. de suis. et sorori 4ef«ncti prasfcrtrr , nt hic.
(-) d. 5. 9.
(8) Adoptivus admittilur ad succrssionem cuni filus lcgitimis < t
nalurallhiis , sivc antc , sivc post adqptionc:n iiali »uut. Synrjn.
BuiU. 45. tit. 1. c. 2t>. et 5. llarm. 8. §. S. /. i- 5- 6- # unde
libcri. ^. "2. Inst. de her. qiiiv ab iiUcsluto.
(9) 'U^^pfoysvh 45. Ecl. ■>.. c. 28. /. I. snpr. snlulo.
(10) Dixi ad /. 2. .•'upr. dc jure aureorum.
(II) Niliil impedit (piominus libcrtus fiUis possit succedcrc ,
cuni eos liabcat iu polcstate.
(12) Sui hcrcdcs cliainfi ignorantcs se hercdcs tisc , natijrae tmi-
[ nriluralis ] manumissns , ot nnlalibiis (10) suis r«a-
tus bunc aucptus fuit bonorem ) defeiidi polesl. Supp Xi,
6. Id. Februar. CC. Co>ss.
De fdio lihertini.
7. lidem AA. et CC. jEmibanae.
Fllium habere suum bbertus (11) in poteslate non 0.
hibetur , cum ob praeteritum statuin ex legiiitnis j.
ptiis ingenuorum exemplo fibos ba!)ere bbcrto non si
lerdictum. S. 16. KaL Mart. CC. Conss.
De Jilia defuncti apud hostes.
8. lidem AA. et CC. Catonia.
APud bostes patre defuncto , fiHa coramunis vobis, 10
casu mortis scientia (12) non poitubitur : heres u-
tit sua , et ad te transmisit (i3) successionein. S.,i.
Ral. Decembr. NicomecUcv , CC. Conss.
De Jiliis , seu Jilicihus , et nepotibus , seu,
neptibus cx Jilia.
Ji^o , re/ acicB ah intestato morienti succedunt rui -t
ex filia cum avunculis et materieris , cum deminu-u
tertice partis ejus portionis , in qua parens succederei •
viveret.
9. Imppp. Yalentin. Theod. et Arcad. AA.\.
Constantino P. P.
SI defunctus cujuscunque sexus , aut ^umeri reli^rk
filios , et exfilia diem functa , cujuscunque s«J,
aut numeri nepotes , ejus partis , quam defuncta fi!'. «-
perstes patri inter fratres suos fuisset babitura , duas it-
tes consequanlur nepotes ex eadem fdia : tertia (i4;'»
fratribus , sororibusve ejus quae defuncta est , id estfa-
liis , filiabusque ejus de cujus bonis agitur , avuiih-
scilicet , sive matertcris eoruni , quorum coinmodo br-
sancimus , acciescat (i5). f Hspc eadem , quJe do»i
malerni bouis constituimus , et de avise (ib) maiern; ?•
ve etiam patorna; simili requitate sancimus : nisi forti^T»
elogia inurenda (17) impiis nepotibus justa seiuolis r.^-
cesserint . h^^redilatcm parentnm fransmittunt ad hcrcdcs suos
(i3) Transinittit hcrcditalcin ctiam uon aditaiu •"«■«* '"/^
quoscnniiue i;cicdcs licet extrancos , ut hic. Cujus senleiiUe .
cxceptiones vidc apud Socinum r>'g. "3. adde qi.x de U-^^os
ue. dixi ad /. unir. §. 5. supr. de caducis tnllendis. ^
(i'l) Nepos rx filia avo matenio succcdit cum avuncui.s ■
tcrlcris,cum deminutione trieutis cjus portioms m qua m.i ' ^
sucrderct , si viveret , ut hic , ct l. 19- Supr dc ^''"'«. ';;
Titcod. de le^it. hcr. ^. .5. iu fin. Inst. dc A-r. qn<z abi ^^
to. Ilodie sinc deminutlone succedit , /. ult. l'}!^- f. ,^^
c. 4. e« 118. c. I. licet neque sui , ne.pie lcgitmn ^'°'-^,,.
hxc \ex ejusque similes .ahrogantur : .ibrogatur etiam )>» ■• ^
ex fdia nati , pcst lineam agnatorum vocabantur. J. la.
hcr. qna- ah iiUe-t. _,»«rmi« «^'-
(15, Ilic inlc^ia scntentia C. Tk.od.d. /..on. P'-»;,,.
E t ila habct : Quod si hic defunctu. , de cyus /■'•'"* *'';^
habelnt cx filia ncpoles , sed p^-ccterca .{du.s non '«""«n ' ^..^
prcefcryi ncpctihui possint hahcbit ao'gnatos , lu </»"»»
diain , et in dodrantem nepotes /nre succedant.
(16) Ncpotcs ut saccedunt avire maternoe. , L„.j
(,^) Nc dicas cum Accursio , Nepotes es fiUo I'*'' J .n-
poie khcredari ab avia. Nam agitur hio de -^^^'^^l^^^ ^.
tcslato , nemo vcro exhcred.itur ab intc^tato , sed ^^Vf^^ Id
rlatum a patre , vel maire i:on r.x;rrescnt..rc v.cera__ sui pa.
succcsslone ayi , Ycl avice. addc Cujac. it>. obs. ly
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS. ^4
it , [ cl hoc fuprit lcgibus .'.pprobaium ]. rso.. solum sccKlenlibus derdiclis ouibus TTr,r1^ Uh.r' 1 •
. si unestatus avus , aviave decesserit (.) , h.c ne- ses.io minnne co m it' /^e insu^er el latereT-"r '^''"
m , «luac sancimus , jura servamus : sed el si avus , que a^natis miniL C^^ '"super ev Jatere quibuscun.
eJ.via , quibus l.ujusmndi nepoles erunl , teslati ob.d parlem heredira Lwi P^^^'"' ''^'^.'T' '''«"«|' quartam
ir, e. p.a.teriermt (.) nepoles , aut exheredaverint. Lce.demes ,4 s 5) ^^ vmd.care , sed
:;.Tm (3) el de iujuslo avorum lestamenlo. El si quJC tur. Ouod lant.im in <, • / "«'•tua successionem vocen-
,J polerant vel de re (4), vcl de lite (5) compelere ue,o!u^Z.i^TZZ.-T':'' S'^ :, ^!'^ ''^''^ P^^terit.s
,J.| poterant vel de re (4) , vcl de lite (5) compelere ne,;,tHs servari decen„rri^^r^ ^,^"1 i''T ^'^'''''''
efeiimus secundum juslum noslrae Je- DN. Jusximuno A. l'p n r ei u ^Onstaiitinop.
parentum inofdcio.sis tesf.ii.ipntis pnr,i_ ' ' " '-'^JNS. 520.
cl
J
ir.s , nepolibus d
lum , (j.ife de parentum inofdciosis tesiamentis com
t filiis. J)al. 5. 'Kal.
IIOMOTO CoiNSS. 3H^.
Mart. Mediolani , Tuusio
De lihcris.
I)e capilis deminutione.
10. Impp. Tmon. et Valekti^. (G) AA
Ma\imo (7) P. P.
In kxvniv.^T. de heredibus ab inie.tato. ^. , col q
lit. 1. cx Novell. ij8. cnp. i
JN successioneni monui paivisfcmv.lias , ' si^e fiUifamilias
JL libcn cjus (ip si sunt , omnibus al,is pnelati ,ucc^.
li aviar.un succes.io mo^le interveniente discutitur , ;t« etZlrZtZ^^Tf^^ T'''''''' ^ ^'^^-^''1 "^"
capu,s de.ninu,io («) paterna (9) q^.renda non est.' L.. (^^o) 4 " m (i f^^oSl'' T'i f''"'^^"t ^^
en.m m bupi.smod. hered.tatibus filiorum slatus , ^a in^pectd ^ ^ ' '"^ '''''''''''^' '''''*'
lona spectatur , q.iotiens de ejus bonis , nui po- ' TTT t vr
famil.y pol.iit Iiabe.e , traclatur. Dat. i5. (10)
Octobr. iia,'cnn(e , TuEODosio \ui. et Valemima-.
AA. Coftss. 430.
?e parcniibus ct libcris defuncti , (-e/ dcfunctcB.
11. Impp. TiiroDos. et Valent. AA. ad
Senaluin Uibis llomae.
Kitre (i .) supeisiile fiiius, vci fiiia , qui qureve ino^
ur , filios dereliquenl : omnimodo patii suo , ma-
. susc ] ipso (1?,) jure succedant , quod sine dubio
pronepol.bus observandum [ esse ] censemus. Dal.
oyemb. Ti.eouox. xv. et Valent. f m. 1 AA.
430. •■ -^
Be liberis et transversalibus.
12. Imp. JtiSJiiMANUs A. Menna? P. P.
ticns .-.li.iuis, vel ahqua , inteslatus , ' vel inlesta-
AD SENATUSCOPsSULTUM TERTYLLIA^UM (22).
De infantibus.
, mortuus , vel in.uiua fueril , nepolibus , vel
ronepol.bus cujuscuuque sexus, vcl deinceps aliis de-
l>''ficent. d. l. 4. C. Thcnd.
^^^^l!:l ."^" ."'',=!. P'-=«;'^''it' '""'runt tcstanicnlum aut ini.iste
•li qiiirela iiioniciosi utinihir. ■'
[iBec VO.X dccst u. C. Tl.cod. d. loco.
I»c hcrcdilalis pctilionc.
(,)iic.c!a inofliciosi.
impp. Hoi,o.-.n.s cl Tl.codosius AA. Cod. Tl.eod.
■^ y- ^-"jac. 18. cbs. 7. notat. cl icclius , „t sit scnsus
K ,n,;r''"''7"" "'^'"'^ '"- --''«v° .nalcruo ", o!
'lC /,rL?; '' ""'l ''''•"^^',/- '3.J/: de suis.t. 8. Infr.
C\ 2K. ;.^"'^'"'" '""• ■^''"- '"^- ^^ «^mancipationcad-
o's.' 0. rw'°^' ^''^■'^"'^«^ ' 1^'"^o'^- A. 9ct Ccnslanti-
n s..cccs.sio.;e al, i„,cstato , d.sccndcntes a..cendc..t,l,„s r.v^.
Tf.o<l. dc lcsu. cM.iuc h«c k. pai-s /.g» 5. i./,. ^j
3 \wl',.''''° '""■'i ^•■"•'^"'''•"s succcdunt.
H LlcsctnH"'.','''''' '^*^ 'V. '"^"■" ^'"^- '' •-''""^'' ^' •^"''"'^ '■/"■ '^'■-T'"
, jc >otL lidc.commissi prog.cssu.u iu ii.tinituni intcl-
l- fMineon. de Pi>Tii« ^ w
lo- \cluli si dK... V ""^■'/■'f''i<- ;5. t/Mi,i<<u. ,. so-
>"UU si divoio : Lona m,a od dacmdcnUs mcos pcr.
1. Impp. D.ocLETiA.M.s et (sS) Maxoiun.
AA. et CC. ViviaiiiE.
Icet liberi malribus ab iniesiato ita demum pcr se
i heredes existant , si fari (^^^.possint : tamen matres
hberis , et.ams. in anles (.5) natura. concesserint , pos7e
succedere , nulla dubitalio cst. PP. 10. Raleud April
IlBERlAJNO Ct DlOAE Coss. 298. ^ '^eud. Aprii,
Patreni mntri prcefcrri.
1 2. lidem AA. et CC. Rhess.
N success.one filii , vel nU^ coramums , sioe liberis et
fratribus (2b) et sororibus morientis , pater (2;) ma-
tut. 6,). j. „rM i£;uur : Alcx. i. Consil --.fi Nni., / •/ '""
(..^) No.. ,8. c. 4. A-o,,. ,,{i c 1 "^- ^^^'
('()) /. 7. «y/zp-. rfe le^ilj.
(.7) In s„ccc.^si.,ne dcrui,cf. Jibcri omnibus rra;fcrui.tur.
8 Pr.ino g,;a.l„ l.bc. i„,er sc a..iu,di,cr .succcdunt.
n/:^?p^'7'".'ri;;.l 7'" ''^'^^'^^ ^^' '^""' ^'"'^'^ -^-^-^
biti,b:;s ";;;^;l^^ -"■ ^-^'^ ^«'^- ^- «• ^"/- '^- - ^^ -''-
(2.3) Tbcodosio videUir l,a;c le.^ tribui. .To^. i.=;8.
(■25) Hoc innuit, htiamsi li|i„s i„fans c, SC. Orpbitiano mUri
n.tn inatrcm cuj.isque .-etal.s lilio succedcre.
../a-.^V !!'*"' ', "'"^'..■^'"•^ .''''^•'•i« ct fraUibus n.orluis .succed.mt ,
Hs.vnf ^^,-f- ^'•''^••^''«'f"''^" ^•vcln.o: Ijb. etiam notal al.a hce
H. p..n.ca , blniin q„i n„l!o. babeal iiberos , pat.cm vcl niatrem
onc^re non pos.^c n.si ad lc.iiam bo..orum pirtcm , p.-.-etcrq am
{ ) hy suc.csMu,,c fiin palcr pr.-^fertur matri. ut hlc , n I. 2.
ti;^.fun.s^uj:::v: ' '"^- '"'"^- ''-^"=-«f'--
(aS) l. 10. JT- dt suis. manumitlil filiuni , qui emancipat.
648
LIBER SEXTUS
De prctscriptione tutoris non petiti.
3. Imp. CcNSTANTiiis A. Catulino proconsuli
Aiiicae.
MAtres , quae puberes amiserunt fllios , licel impuberi-
bus [ eis ] tutores (i) non pelierint , praescriplio-
ne (2) [ tamen ] noii peliti tuloris ad excludendam eo-
rum successionem minime debere pra^scribi , cerlum est.
Dat. 6. Kalend. August. Cowstawtio A. vu. et Co«-
STAKXfi CoKss. 354-
De secundo nubentihus,
4. Imppp. Gratia^t. Valent. et Theod. AAA.
Eulropio P. P.
ST qua mulier nequaqua?n religionem (3) priori viro ,
ex quo fllios , seu filias non habet , nuptiarum festi-
natione (4) ])r?cs(iterit , ex jure quidein notissimo infa-
mis fit , nisi (5) hujusmodi niaculain imperiale benefi-
cium ei remillal : sin aulem ei filii erunt , seu filia; , et
impetraverit indulgentiam , infamias (G) abolitionem per-
mittimus , et cpelerarum poenarum aiitiqualionem , si fa-
cultatum omnium, (juae fuerimt tempore nupliarum , me-
dielatem filio , vel filiae , flliis , seu filiahus donaverit ,
quos habebat ex viro priore susceptos , pure scilicet , et
omni donationis solentiitate completa , nec retento quidem
usufructu. Quem quidem semissem si duobus filiis , seu
iiliabus , pluribusve donaverit , et sorte fatali (7) unus ,
vel una , seu alius , vel alia ex iisdem intestatus , vel
inteslata obierit : semper ad (8) supersiJtes fratres , vel
sorores volumus pertinerc. 'j- Si autem universi , vel uni-
versae intestali diem obierint , duras (9) foriunse ad ma-
tx-em soiatia ex ictegro revertantur : ita scilicet nt hnnc
semissem , quem filiis , vel fiiiahus donaverat : inteslato
diem obeuntibiis , rursus ipsa separatim ab ultimi fliii ,
vel filiae hereditate pra^sumat. PP. i;"). Kal. Januar. Gra-
TlANO V. et TlIEODOSlO AA. CoKSS. 3^0,
{i) ^Tatcr qu3B filio lutorcm non pclit , filio non succcdit , si
qnidcm is impubes dcccssil j sl pubes, succcdit. /. G. Iiifr.h. t. !^i.
EcL 1. c. 32. adde l. 1. §. i. 1. !{■ $. 1. Jf. qui petant tiitor.
l. 1. supr. si ach'crs. delict. et 5. Hium. 8. 5- 9'^'
(2) Dc prsescriptione , id cst , exccptione , noii peliti tutoris :
Pr«scriptio enim exccptio : hiiic hbcr Tertnlliani cle pjcescript.
fid\'ersus ficeret. id csl , de defensionitius tt exceptionibus adversus
hfcrcticos.
1^3) Rcligionepi viro mDrtuo uxor dcbet, hoc cst , inlra anniira
lucfu.' aUcri nubere non debet.
(4) Inlra aninim luctus sc. vid. I. i. Supr. de sec. nj^pt. Nu-
ptiurum festinataruin baec est mafri p.ocna , ut fiat infamis ( nisi
princeps ei infaniiain remittal ) quin ut princcps reinittat , dimi-
diam bonorum quae tcmpore nuptiarum babuerit amittit , hberis
adquirendam 3 nc retenlo quidcin usufnictu et co quidcm amplius ,
tit si unus hberorum decedat , fratres superstit.es ci defim.cto succe-
dant. quod si universi intestato mortui gint , durae fortunae ad ma-
Ircm solalia revertentur , hoc est , succcssio liberorum ad matrcm
revcvtetur. Synops. Bcisil, ^5. tit. i. c. 33.
(5) Novell. 22. c. 22. vers. sed necjue. addc quae di^^i ad /. i5.
siipr. ex quibus caus. infam.
(6) Princcps notam infamire potest remitfcr.c.
(7) Morlcm infclligit , quain prudciiliores non fato , scd Dti
providentiae attribuunt.
(8) pt iia frafrcs niafres exciudrbant , ut hic . et ^. 3. i^ers.
frnter. Inst. rvd. bodic roii rxcludunt. /. 7. itif}: h. l.
(9) Vid. l. ■!$. supr. de inoJ)ic. l. iilt. pupr. dc inst. l. l5,
ff. (fe inc£ic. l. 7. in fin. Jf. undc liheri. l. 2G. in Jin, Jf. ii
fiuis cmiss. caus. test. /• 78. ^ de cond. ct dent.
5. Impp. Theod. et VALr.NT. AA, Senalui
Urbis Ilouis.
MAtcr (10), qiiae (ji) defuncto filio , flli«ve k
liberis , ex lestamenlo , vel ab intestato succedi j
matrimoniuni sccundum post (12) mortem filji j
fiiia) non conlraxerit , omnia filii [ seu filiae ] morte >.
lata , vel derelicta pleno jure acquirat. Sin vero ;
rius (i3) mariti conjugium elegerit , extrinsecus (i^ 1 , .
deru quaesita filio , filiaeve , simili firmitate possideat: .
rum vero pateruarum (i5) defuncti solo usufrucla hn, .
nitatis coniemplatione potiatur , proprietalem [ et v^r
bus , et ] fralribus (i6) transmissura defuncli. Dai
Idib. Noveinb. Rcivemioe , Teodosio xu. et Yale.Mi> .
Ko 11. AA. CoiNSs. 426.
Mater tutrix filii primtur ejus hereditate , d tramivi
ad secunda vota , cintequam tutorem alium ei
Jeceril ordinari. Salic.
6. lidem AA. Floreutino P. P.
OMnera (17) [ matri ] sive ab intestato , sive ie
substitutionis , si filius impubes moritur , deneganci
volumus successionem , si ea legitima liberorura tutela-
scepta , ad secundas contra sacramentum prcestitum a-
ravit niiptias , antequam (18) ei tutorem alium feceril ■
dinari , eique , quod debetur ex ratione tutelae ge- ,
persolverit. Dat. ^. Id. Jul. ConslantinopoU , Theodo
A. XVI. et Festo Conss. /j^g-
De defuncti vel defunctce matre , fralribus , sororibus , (•
truo , pairueli , el patruelis filio. 1 . De patre , ma ,
fratribus , et sororibus. De secundo nubeute.
•j. Imp. JusTiMANus A. Menna; P. P.
SI quis , vel si qua , matre superstite , et fratre ve]>
gitimo , vel sola cognaiionis jura habente, iatesU ,
(10) Synops. Bcisil. \b. tit. i. cap. 84.
(11) Quse Iiabct jus liberorum defuncto etc. /. 8. C. T<i-
de Ifgit. her.
(12) Quid si antc mortcm filii ? olim in omnibus bonis l^
cum profectitiis tum adventitiis sohiin babebat usuinfnictua. ■>■
in fn. supr. de iccund. nupt. Hodie id innnutatum cat , ut ^
dicetur.
(i3) Mater nitbcns post mortem fiHi , pro sua paiie adve "
filii bona plcno jure capiebat , profectitia a patre ususfructu?
tum jtirc , ut hic : Ilodie mater cum fratribus et sororibus d^
cti succedit in virilem plcno jurc in bonis adventltiis et pit
tiis , sive in viduitate permanserit , sivc ad secundas nuptiss >
rit antc vel post mortem fiiii. vid. Not^. 2. c. 3.
(14) Id est , adventitia filii.
(i5) Not'. 22. c. 40. /. 10. Infr. de legit. her.
(16) Vox fratrihus , dccst in C. Thcod. quod a TriboniaDO|^
tatum , placuit cnipi Justiniano , ut et cum sororibus mater
vet in virilem. . ^
(17) Si piater non iteraturam se nuptias piomiserit , Icgi'"'
filii tutcla suscepta , secundum postca matriiuonijjni contrasi-^
Clio qui decedit impubes , iion succcdcl , ne quideni ^^ ^ ^^
htitiita : nisi pritis ei futorcm peticrit , ct qusecunqnc delKWU^^
it. Synops. Basil. 45. ttf- •• <^- '
yid. /. 3. supr. h. t. l. 10. infr. de Legit. hcr. 5. Harm- o- .^^ '
- (i,S) /. ^. supr. h. t. Mater tutrix filii privatur ejus her^^.^^;
.si niip?it itenim anteqn.^in ei tutorem petierit , et ita ces"
tyliianum , ut hic et Nofell. 21. c. ^o. et d. l. 'O. *o<"-
injr. iH quih. ecius, pign.
CODICIS REPETIM Pfl^LECTIONIS.
mtestata decesserit : non excJudi a filii successione ma- c- - ^*^
.1 , sed una (i) cum fratre mortui , vel mortu^ si """* "'''^''^ concurmnt fratres , vel sorores ,
rstes vel filids, vel privignus (2) ipsius sit ad eam In An a ^''^ f''^^''^^ ^^ sorores.
cnirc, ad similitudinem sororum mortui , 'vel mor- ■«•DTiieat. de nupt. §. quoniam mater. col. 4. tit. i.
: ita tamen , ut si quidem boJae (3) sorores agnai», "" "^ "~ '
cognatac , et mater deluncli , vel defuncl» supersint •
vt-lerum Jcgum tenore dimidiam quidem mater , alie-
vero dimidiam [ partem ] omues sororcs Iiabeant
vero malre superslile el fraire , vel (4) frafribus so-
vel etiam cum sororibus intesiatus quis vel intesta-
ionatur , in capiia dislribuatur ejus hereditas : nec
Wov. 22. cap. 4^.
. atrihu^ , et cum solL ..,.,...„ , ^, ^^„,
pcrmixtis i^ocantur matres m ^irUcm (i 2) porlionem.
E^.lZ\lf!\,{TS!t\ ' ^^ ^"'^ *°^'? sororibus , et cum
- -^e exhercdntione.
In AuTKHET ut cum de appellat. cogn. 5. sancimu»
itaque. $. si vero contigerit. col. 8. tit 16
aJ. 12. Noveli. ii5. cap. 4.
TN testamento quoque non lia-t Uberis parentes exclude^
t matii occasione suorum mortui , vel mortuse am-
cm partem s.bi vindicare, quam rata portio capitum
t . pairuo sciliccl mortui , vcl morlus , et cius filio / r^ ••,''" ",' ""V """'" /^"'«'«es excLuae-^
W nuUum jus ad ejus Iiercditatcm ( matre \ eiusl ^.» .' "'" ^"''" ^''"^« exhercdat^.onis inseratur , quce se-
Jeexislente ) habentibus : nec ex veteribu legibus -" ^ r ''"'"'"''' ""'" constitulione dislribuitur: aUoqmn
X constilul.onibus partem matris minuT ^ ' rescmduur tcstamcntum circa instUutiones : mm in cltZ
l 1. Sin aulem defuncta persona non solum matrem '"" ^'^^ P^^^^^^rat (i^).
«tres , et sororcs superstiles habcat , sed etiam (5) r^ ■? .
"n : si quidem sui juris decessit , quia patris persona parentibus , fratribus , sororibus dcfuncti.
iiiens nialris jura superare vidclur • nm ih • t «
■ijo providcntes , sancimus fratres quidem e s"oro?cs ^7"=^^- ^' ^''\^' «^ intestat. venient. 5. consequens.
y-:^ personoe ad successionem proprietatis sdos pro Te r^Ff^' f ^i"*^"'' 5^^-. ^-J''- '• ^«vell. nb. cap. 2'
- port.one vocan : patri autem , 'et matri usumfru- D (T ^ 'T ^'^""f .^^'^ ' /'«''''«'^* , « soU sunt , szcc-
7) totms successionis pro besse competcre s^nu^ ^ ceaunt salva Sradus{iS)sui prc^rogatii^a :si pari (16)
-ter (8) patrem et matrem dividendum 'rcSa T. 'T ^■"'''"' '"T^"'^' •' /^^'^-'^-0:) qulm dimil
ususfruclus apud fralres et sorores rcmar^riL s"n 1 ' "'"'' ^-ero alui dwUcUa dclata , Ucet sit d^spar
de/uncta persona in sacris patns (9) constituta deces" Z , '"''"^''"f>t ^^^ sicum parentibus fratres et soro-
pater quidem usumfructui quenr ei vivente filL ' "T^^T "^'^"T "'"^''"''' '''P''''''' •• 'ocantur cum
at , teneat , donec , vivat iniorruplum : r^a ter au^ ^1^^^^«"^"^ ^'«^« ./^^^^'"'^. ^^^ "^ ^^rilcs portioncs fiant,
q.i.a[hunc] usumfructum habere v ^",1 patr^ '^uZir"'"' 7""' '^'^''''''''' ''^''' '' ^
n.olest lotum apud patrem con^titulum • una ^3 secundurum nuptiauum fil mcntio. *
] V r — i--"v.... ^..uiwiiiuium : una cum
us defuucla. pcrson^ ad proprielaiem vocetur , sci-
4um soixn-.bus sola m dimuiia (10) , cum fralribus ,
Jomiscui(ir)genens secundum supradictam distribul
*lir.-r'' ," poriionem : Omnibus videlicet , qu»
Khenbus ad secundas nuptias migrantibus sLicita
'• m suo statu durantibus. Dat. Kalf Jua. CoX!
0 JusTi«iAmo A. FP. ,,. Co«s. 528.
■ „,alcr ,i,.il,„ obli„ol • ' ' '""" • " »'■»■■«
1«; . ,...„iS ;,stfS:r:'2 ;'„'cr,. "i'„tsrrn:
S»'-r'''-^
: , i^ mox f ''^'^""■^■^^""^- ' «' /"c : q„od taiuea'immuta-
itrih.K c^t-' soionbus defiuicti conci.rrit : viiilis si
^;^-bus solis aul cum f.au.bus Mmul ct sororibus i.^cU
';,"•*"?'•• .Aot. crcisc.
st iiti^rf '"'"^ '"""' ^"ccessionls semissem competere. qu«;
Olim pater matr. prjcfercbatur , ct ita abrogatur Z. 2. « ,5
row.lV;
* r^ .^ T I T. LVIf.
AD SENATUSCONSULTUIVI ORFITIANUiM (,S).
ZJe consanguineis , e/ ma/re e^ /?//« defunclcc.
1. Imp. ALLXANDEa A. Evaugelo
QI intestata^ .nuHcri oonsanguiuei existant , et mater (iq),
»^ et fiiia j ad solam filiam ex Senatusconsiilio Orfitiauo
(y) Sacra paterna quld , dixi plenissime in /. 10. f i inCr
suis 7T- r J, \ "^'- '"'"'■ '^' ""''''■ f""'°"- '• 3 supr. -^de
,.f, rr 'ff''' ''^.*°«" nnaern. /.3.. supr. de ndeic. l. i. C
nlt. iHjr. de annah except. l. 12. supr. de collat. Habebaut vete-
rcs sacra propna et p.ivata. Cic. 2. de leg. n. Val. ,.
Infr k i '^'""'' ^^^'' ^°^'''' '" ^^rilcm. Auth. et cum solis.
(II) i. c. si matri concurrunt fiatres simul et sororcs dcfuacti
C12; Ulira cum solis soix.ribus vocabatur , et ita abroeatur pars
Icg.s supcnons. a i '»
9Vs !^,"* '■ ''-'^''*'^ ^* fiileicommis.sis. di.xi ad Nou. . i5. c.3. ./( /?«.
(14) Ohm ita non fuit , di?ii ad d. c. 3. .
(i5) Ut qui prior gradu fucrit , piior succcdat.
(10; Parcs gradu pantcr succeduut.
(17) Filio liliave defunctis , una dimidia paternl.s r.arenlibns ,al-
lera matcru.s ccd.t. Wirum quod non dixcr.t : Patenia natcrnis ,
n,ateina mafe.n.s cede.c , ut /. ,3. m/J-. de lcgit. her. Goth. V.d.
\ ale» .n^ Forster dc Successiouibus Ub. 3. c. 1 ,. num. 6. et 7. Ans.
(18) D.X. ad L. 38. C. .7. adde Paul. 4. sentent. .o. quo ti-
ni ct l.li.-e succedunt matri intestatae.
('9) iQ succcssione matiis , Olia matris cousanguiaeis fiatribus
et agnatis cx transvcrso omnibus defunclae prafertur. addc / 1 if.
Jnst. eod. in princ. Id cst , Desccndcntes p.a:fcruntur ascendciti'-
.Z'uL '*'/"A- ''■ '• *"«^«**^'0 niagis ilesccndit , quam asccndit , si
inuher extantibus malre et Cha decedit , .-.d fil.ai defuncLo: hJre-
JUa^ pertinct. Sjnops. Basii 43, m. j. c. 3G.
62
65o
LIBER SEXTUS
heredilas pertiiiet. PP. i5. Kal. Febr. Fusco ii. et De-
XTRO Co^SS. 226.
De porlionibus.
2. Impp. Diori.r.T. et Maximiam. AA. et
CG. Metrodora?.
TVjOn pio numero snperstitum mortis matris tempore :
1 1 sed succedeulium malerna sciudilur hcredilas. Qua-
propter si nialer vestra te , et uno fratre emancipalis ;
duobus autem aliis in patria positis poteslaie siiperstiti-
bus , diem functa est : et hi , qui ia polcstate patris fue-
lant , priusquam (i) maternam hereditalem sibi quaere-
rent , rebus humanis exempti sunt (2) : inter duos tan-
tum viriles non ambigilur factas portiones. S. 7. Kalend.
April. Sirmii , AA. Coass.
Pro herede gestio.
3. lidem AA. et CC. Juliano.
MAtri intestato defunctae secundum Orfitiannm Sena-
tusconsultumi , cilra (3) bonorum possessionem fiba
pro herede (4) gerendo , succedere non probibetur. S.
J2. Kal. Novembr. AA. Conss.
De liberis et parentibus defuncti ^ defunctxve.
4. Imppp. Gratian. Valentinun. et Theodos. AAA.
ad Ililarianum (5) P. V.
QUotiens (6) de emancipati filii , filiaeve successione
iraclalur : filiis ex his genilis deferatur intacta pro
solido successio ; neque (7) ulla [ defuncti ] defun-
ctsve patri , matrive concedatur intestatas successionis he-
reditas, Dat. i5. Kal. Mart. Mediolani ^ Merobaudje li.
et Saturnino Cowss.
De muliere illustri.
5. Irop. JusTiNiANus A. Demostheni. P. P.
SI qua illustris (8) mulier filium ex justis nuptiis pro-
creaverit , et alterum spurium habuerit , cui (9) pa-
(1) /.7. supr. dc jur. delib.
(2) Deticicnlis poitio adcrescit , reliquis ademitibus.
(3) Liberi citra boaorum possessionem matri succedunt. fiacit
h 4. infi: tit. prox. Cur ita ? quia iion praetoris , sed scnatuscon-
*ulti beneficio adraittuntur ad successionem. /. 1. C. Th. de legit.
hercd. l. !. C. Iheod. de cretionib. bonor. sublat. l. 3. ff. im-
lie lcgitim.
(4) Sola aditionc. Paul. 4- sent. )o. §. ult.
(5) Ad Hilarium P. P. /. 3. C. Theod.
(6) /. 3. C. Thcod. de legitim. hered.
(7) Descendtntes pracfcrunlur asccndentibus. /. t. supr. h. t.
f 8) Spurius nuUa in partc matri illustri , ciii legitimi alii libe-
ji sunt , ab intcstato f,uccedit : quin ne quideni inter vivos dona-
tione quidquam ab ea accipere potest : matri vero conciibinae libe-
ras condilionis una cura ejos aliis liberis ex nuptiis legitimis pro-
crentis succcdit , qui ex ea concubinatu nalus. ut hic. Synops.
Banl, 45. tit. i. c. 36. /. 3. supr. solut. nuitrim.
(9) Spurius , cui pater incerLus. dix,i ad Nov. 89. c. i5.
(10) Matri illustri , cui legilimi sunt liberi , iion succcdit spu-
rius , ut hic : non illustri , succedir, i>ers. Sin autem. Infr. eod.
(d) Aliud in ingeuuis ct vilibus. Roland. a Valle i. consil.
74. n. 'iu
ter incerlus sit : quemadmodura res materna; ad eos p
veniant sive lantummodo ad Lljcros justos , sive eti«.
r ad 1 spurios , dubilabatur. Sancimus ilaque , at fn
neque ex testamento , neque ab iutestalo , neque ex b)
raliiate inter vivos liabita , juslis hbeiis existenlibus,
quid penitus ab illjjslribus matribus ad spunos pervem.j
cum in mubcriljus ingenuis (u) , et iUustribus ( qujJ
castitatis (12) observalio praecipuum debitum est ) uoi
nari spurios , satis injuriosum (»3), satisque acerbum,
noslris temporibus indiguum esse judicemus. £t hanc
gem ipsi pudicitiae (i4) 5 quam semper colendam ceiv
mus ra?rito dcdicamus. •]- Sin autem concubioa Hbe
conditionis constiluta filium, vel filiam ex boita^iSjcc
suetudine ab horaine libero (16) habita procreavenl
eos (17) etiam cum legitimis liberis ad materna veuire 1
na qi!3e iure legitimo iu suo palrimonio p^ssidet , nu
dubitalio est. Dat. i5. Kal. Oclob. Cha.ced. Decio '
C. CoNS. 25 1.
De mora in libertate prcesta>ida.
6. Idem A. JuUano P. P.
QUidam anciHae suae per fideicommissum libertatera
liquit , eo autem , a quo liberlas relicta est , n
ram (18) in liberlate praestanda faciente , peperil ;
cilla 5 el esse [ eum ] quidem ingeuuum puerum .
puellam qui post inorara nati sunt j oinnes veteris ji
auctores consentiunt : dubitabatur aulem iuier eos , si d
tri morienti posset sLiccedere : hujusmodi itaque dabila:
ncm eorum decidentes (19) , uUerius eam procedere i
patimur : sed sancimus eandem (20) matris progeniem
redem ab intestato ei posse existere : salvo_ jure legiti >
ex auctoritate SeualusconsulLi Orfiliani proh servando.:
tam matre ex Seuatusconsulto TerluUiano, quam prole
Orfitiano Senattisconsuho invicem ad suas bereditaUs
nientibus. Dat. Kal. Oclob. Conslal. Lampauio , el U •
STE , VV. CG. CoMss.
T I T. LYIII.
DE (21) LEGITIMIS (22) HEREDIBUS.
De fratribus et sororibus.
1. Imp. Alexa.nder A. Cassio ei Herraionae.
iN successione , quae titulo consangumitatis vel in bo-
rum possessioue , quse proximitatis nomine compeif
(12) Quo mulicr illustrior , ro castior esse debet.
(i3) Injuriosum satis est illustri mulieri , spunos babere,
(j4) Pudicitise cultus.
(j5) Concubinatus Romanis iicita fuit consuetudo atque cod;-
ctio. dixi ad /. i. supr. da conculin. addc /. 3.^. A. t.
(16) Aliud si ab homiue serviiis conditionis , aut hbero quiac,
sed uvorem habente. disi ad Nou. 89. cap. i^5. quod Umen -
iandus a Valle nou admittit i. coiis. 74. /(. 3 2.
(17) Quid; vulgo queesito filio potcstne mafer donare? pos*
h,oc loco notatur. Capelia Tliolosaca quast. 192.
(18) Qui post moram fiucicomi:ussarioe malris lilKrlaU^ac^
nascuntur , ingcnui sunt , ut hic. l. i- 5- ^•.'- .^/ ^" " Ih-i -
in.ff. ad SC. Tenull. l. i. §. i- .ff de s'us jdcoque m^tn
cedunt. cers.fn. infr. et l. 1. §. 3./. ad SC. TerwU.
(19) Hffic est 38. decisio ex quinquagmta novis Jusnman..
^"(2°o)'ld'est ita natam , ita susccptara post moram fideicejum' '
riae iibertatis matri factam. o ?
(21) Pars secund. tu. 16. ff. lib. 38. No^. n8. c.i- ,_
(22) Id cst agnatii , quo iiomiue pnmo intdlige w*"
sanguineos.
fratres (i) , ^uam sororps pari jure esse , licet (2)
[ ex ] eadem matre susccpli sunt , jus ceitum est.
huic derogalur , quod aniitas (3) vcslras ab avo ve-
dolalas (4) fjisse proponitis. P. P. SSuu. Maji, Ma-
o u. ei ^LUNo CoNss. 224«
De separatione honorum.
2. Imp. GoRDUNus A. TaiianK , et aliis.
ejus , quae vos heredes instituit , patri hereditatem
non qua;sisiis , posleaque inortuo palre , ac repudia-
j) ejus heredilale , deriinctx* successionem agnovistis :
1 quae bonorum sunt defunctac , ab hii separari , quse
^. is vestri fuerunt , praeses provinciae nou ignoiabit.
6. Id. April. GoRuiANo A. et Aviola Cowss. 2^0.
CODICIS REPETIT^ Hl^LECTlONIS.
65: r
» h
De sorore consanguinea et filUs fralris.
\ror fratris filio antcfertur civili ac prcetorio jure ex
gradus priorilale. Uald. "
3. Imp. Decitjs A. Asclepiodolae.
)DSanguinitatis jure , el lceminas ((i) ad inteslatorum
_ succcssionrm admitli posse , explorati (7) juris est.
n ide cum ftatris tui inlestato (8) raortui ad te con-
linitatis jure hereditas pertineat : r.ulla ratione alle-
'9) fralris tui filii ad eandem successionem adspira-
siderant : nam et cessanie jure agnationis in persona
um , praetorii juris beneficio ad te polius quaj se-
im gradum oblines , lieredilas pcrlinet , quam ad
5 tui filios , qui ia tertio gradu conslituti sunl. P. P.
jn. Decemb. Dmo A. et Grato Conss. 25i.
Defratrilus , et filiis fratrum , et his qui post
eos vocanlur.
OTHENT. de hered. ab intesialo venient. 5. reliquum.
9. tif. 1. Novell. ii!<. cap. 2. et ut fralrum fil.
i. col. 9. tit. 10. al. 7. Wovell. 127. cap. i.
usante (10) successione linew dcscendentis , et ejus
(jum sola sit ascendentis , vocantur primo Ui) fra-
Fratrc« cl sororcs .id successioiura pariter admittuntur
Hodie con..ang,unci et uterint sim.d poliores sunt aliis', qui
modo consangumei , vel solumraoao uferim. iYW. 8i c i C ,
Vid. Cuj. 18. ohs. uk. "*■ •>• '•
^fr^nr^T^^A'^^'^'^' ' '"" '8''"'^ ^« hereditate
) sca cuin de lieiedil.itc patrum.
Post repudiatan. I.creditatcm patris , fiHus eam sibi viven-
re delatam ad.re potc.st : cl scpa.ationen, bonorum pelere ,
Won taraen ultra consanguincorum gradum , idque lege Vo-
"'*'. i...i|ac. Iitc, o ' ^
Et quiaem Icge 12. tahularum. dixi ad /. 12. tab. Ub. 2.
liilesialo fiafii soror potesl succedcre.
Ol.m fi.-.t«es vcl sorons dcluncti prscfcrcbanfur alterius
, au so.or.s l.bcris , m hc , et l. .4 /,,/K /, , ,,,2
cnlutioms bcntfieium fralris' filiis cjncessum esi. Jl^ell.
j"d?m\,t;St.,r."' '''^'"''° d--ndentes aut ascendentes ,
o^! fral m 'f ? """''"'' »'•'"'""" conjunclos : fratrura ve-
, Id'?» " "'■■"1"^ F'-'""»'' conjunclorum liheros.
) PraTri,' c\'lu.T concunant ascendcnt.hus, sive concurrant.
'o/.elp"e, ';.'"! J"''*^"*^" "»'" <="njuncti filius, fraf.i meo
^ «ileSo^ vl , . ""' '"'"'° '^'""' be,cditatem , id est
."Tc\:i "^;'V'^"''°'.n''j"°^ j"^ "^'''' ^"-«-
«>c casu <,u, ttrl.o gradu fumt , co sit potior qm a^.
tres , fratrisque proemortui filii in stirpes. Dico autem de
Jratre , ejusque fratris filiis , qui ex utroque parente con^
tmgunl euin , de cujus hereditale nunc agitur : qucB ner-
sonce ueninnt.et (i^) sine defunctce nunc pcrsome piren->
it^^J^'- r f"'^-^?^'"''' ^'''"^" ascendenuhus. El quidem
PJ^f^^fratr^snitus , et si (z3) tertio gradu sit, pra^fer-
tur Jratnhus deJuncU , qui ex uno tantuni parente coLali
yt- In hac successcone oranis d,Jfe,'aUia sexus , ct emnn.
cipationis cessat. '
In AuTHENT de hered. ab intest. §. his autem non.
et^. illud. col. 9. iit. 1. Noveil. 118. cap. 3.
pOstfratr-es autem ex ulroque parenle , et eorum filios
J- adrnuiunlu,' ex uno (j^) lalere fratres , sororesue •
curn qmhus et fihi eorum , si qui ex eis jam decesserini.
t M auiem Jral,'um filii cum parcs sint defuncti fralri.
l^us , p,'(eferu,itur (i5) proculdubio ejusdem defunti pa-
truis , et alus similihus : et in his successionihus ornnino
cessat scxus , et agnationis ratio.
la AcTHENT. de hered. ab intest. venient. $. Si vero neque
col. 9. lit. 1. Novell. n8. cap. 3.
pOst fratres , fratrumve filios vocanlur quicunnue gradu
sunt pr-o.rmuores (16): ut pures(i-,)in gradu pariter
admiuantur , sublata dijfirentia mascduruni , et (18) /b-
minarum. Soh namque cognatio speclatur in talihus. Fiet
autem dmsio (19) m capita (20) et non in siirpes (21).
Si testa/nentum non valet.
4. Ii«pp. DiocLETUKus et Maximusus AA.
el CC. Caecilio.
QI aut nullum (22) tesfamentum nepos patrui mi ordi.
V-F navit , aut mtra quatuordecim annos constitulus fe-
C!t , et agnationis jure successio ejus tibi delata est: eti.im
cilra (23) bonorum posscssionis subsidium legitimo iure
subnixus es. PP. Idib. Jul. ips.s AA. iv. et i.i. Cox«ss. 290.
cmdo furnt. Tanfa vis est repraesentationis , ut c.ij-.s parens «teri-
nuu, m,M fratrcm semel antecesserit , eundcm filius aatccedat. Non
abs.milUer plensque in locis Ceri solct iulcr uobilcs praeiertim ii
lustrcs , apud qi.os pnmogeuito natus ia liuea collatcrali , naUuos
eliam proximiores defunclo e.NcIudit.
(i/f) Post Iibcros, poit aicendcntes , post fratrcs ex ufroqiie lafere
conjunctos , post ncpotes ex fratre utroque latcrc conjunctos , fra-
Ires soroicsve ex uno fantum parente fralris sororisvo uferinorum
vcl ex palre tantum libci , succcdunt , suatq-e potiores pafrais
deluncti , quod et jure tit. Desceudit enim succes.io magis nuaai
ascendit. d x »
(i5) Nepos cx fratre mco licct utcrino tanlu,a,vel paterno taa-
tum m.bi succcdit, ct patruo nieo pra^rcrtur , eumque o.vdudit.'
(lO) Ll sunl patrui , amit.-e , mafertera? , ct .ib bis p.trueles
consobnn, , am.f.ni : Exempli g.at.a , si mihi patnius sU Titius ,'
ratruel.s vero M«v,us , patruus p.,trucle potior , nec immento
cnm patruus patruele sit proximior. Palr.n eni,„ filius , pafoelii
i.cc ad patruclcm , nisi per patruum pcrvenitur.
(17) Gradu pares , jure pares.
(18) Id est , agnationis , et cognationis.
(19) Ph.rci patrui , avunculi , amita:, materlerat ^palruclcs , ;:mi-
1 .1. , consolnn. , p.a,rui „,nsni , ct deinccps intcr sc vel ai.i cam
<.Iiis concu.ienlcs si.crcdimt in capita non ,r. stirpc*.
(^o) Ut quot sunt pcr.sonae , tot sint portioncs.
(21) /. \. ff. de sufs. '
(•'■3) Paria »unt , i.ulhim , et inutile.
iJsiyu"''*'^' ^''"*' j'"'^ civili delat.-, adiri potcslsinc b..nc,r,.m
posses.icuc. .ddc /. 3. Supr cdSC. Orphhian. l. 3.j: unUe Li-u.
652
LIBER SEXTUS
De agnatione , et cognatione.
5. lidem AA. et CC. Pupillae.
AD intestati successionem agnationis (i) quam proxi-
mitatis jure vcnientes haberi poliores , certuna est.
Supp. 16. Kal. Jul. Sirmii , AA. CoKss.
Si siius heres abstineat , vel repudiet.
6. lidem AA. et CC. Claudianae.
DEfunctis , suis extantibus heredibus , et abstinenti-
bus , vel repudiantibus hereditatem , frater (2) jure
consanguinilatis succedere potest. Suppos. Kal. Januar.
AA, Conss.
De pairuo , el mntertera.
^. lidem AA. et CC. Amiano.
Atruo , ac materterae tertio constitutis gradu non pa-
riter iulestati successio defertur , sed patris (3) fra-
ter agnationis jure sorori matris anteponitur. S. 17. Kal.
Mart. Sirmii ^ CC. CoKss.
De defunclis apud hostes.
8. lidem AA. ot CC. Silano.
SI his , de quorum successione agitur , apud (4) ho-
stes defunctis , secundura legis Corneliae beneficium
jure agnationis adita hereditate , Tel petita bonorura pos-
sessione successisti 5 eorum subslantiam vindicare non pro-
hiberis. S. Non. Jul. Sirmii , AA. CoNss.
De sorore , et avia,
9. lidem AA. et CC. Demagorse.
IN successione intestatse , sororem (5) quam aviam ,
vel avum maternum , haberi potiorem non ambigitur.
S. 6. Kal. Jul. Nicomediw , CC. Cokss.
De iutore non peiUo.
10. Impp. Theod. et Valest. AA. ad
Florentium P. P.
SCiant , qui ad successionem vocantur pupilli mortui
si defuncto ejus palre , tutorem (6) ei secundum lc
gem non petierint intra annum , omnem eis , si\re ab ic
lestato , sive jure substitulionis ,successionem ejus , si im
pubes moritur , denegandam esse. Dat. 5. Id. Jul. Con
stanlinop. Theodosxo A. xvu. et Festo Conss. 439.
De emancipatis.
11. Imp. AnastAsius A. Constantioo P. P.
SI ab eo , qui ex (7) sacro rcscripto secundum nortrar
constitutionem (8) fieri poitulaverit eraancipationer
liberorum , petitum sit , quatenus ei , qui emancipanfJu
emancipandave est , minime legitima jura per emancij.u
tionem extinguantur : eadem jura tam emancipato Te
emancipalae contra personas alias hoc modo sibi conjun
ctas , quam (9) ahis itidem^conlra eum vel eana ia bt
reditalibus , vel in successionibus , et tulelis , necnon cae
leris servenlur intacta (10) : Collalionibus (11) lam a
his secundum ea quae super emancipatis statuia sunt, quc
tiens tabs casus emerserit , utpote peracta emancipatione
laciendis. Dat. i5. Kal. August. Probo et AviESo Ji.>
CoMss. 5o3.
De trnto ex majore quinquagenaria.
12. Imp. JusTiNiAisus A. Joanni P. P.
SI major quinquagenaria (12) partum ediderit , si (i3
debet hujusraodi soboles suo palri succcdere , et hcR
ditatem ejus nancisci , a Caesariana (i^) advocatione it
terrogati sumus. Et.sancimus, licet mirabihs (i5) hu
jusmodi partus invenialur , et raro (16) conlingal ; uih
tamen eorum , quas probabihter (17) a natura noscuntn
esse producta : respui : sed omne jus quod ex quiicunqi;
lege liberis prsestitum est , hoc merum atque immuiilatuii
(1) Hodie adgnati non sunt potiores , Aiilheni. post fratrcs
fratrumque fiUos. supr. cod. No\f. n8. c. 3. 4-
(2) Filiis se abstiiientibus vel repudianlibus fratres succcdunt.
(3) Patiuus antcjouitur raaterterae , ut hic. hodic non antepo-
nitur. vide d. Nov. 118.
(4) Adgnati •veniunt ad succcssionem defuncti apud hostes , be-
neficio legis (^orneliae. adde /. \i. jf. qui lcstam.
(5) Hodie sorores nou anteponuntur avo et aviae maternis,
Nov. 118. c. 2. Aulh. defuncto. supr. ad SC. Tertyll.
(6) poeiia hsec est cognati intra annum cognato pnpillo tutoreiu
iwn pcttntis , ut ei impuberi morienti sive ab intestato , sive jure
subslitutiouis non succcdat. Syiiops. Basil. 4-">. tU- i. c. l\i. 5.
Harmcn. 8. (• 92. sumptum autcm hoc est cx Nov. Theodos. de
tut. 5. /. 6. in fin. supr. ad SC. Tcrt. i. G. hifr. in quibus
caus. pignus, t, 2. Supr. quando mulier tut. addeiVo»'. 21. c. ^o.
(7) De cmancipatione ex sacio rescripto dixi ad /. 18. supr.
tle collat. addc /. i3. Infr. h. t.
(8) /. 5. Iifr. de emancipation,
(9) Resciiptum principis rcservans cmancipato jura adgnationis
iive succedindi, inlelligilur rcscrvarc tam aclivc quam passive. iy«//c.
(10) /. ult. Infr. ecdem. §. ult. Inst. de legit. adgnat. success.
l. 4. siipr. de lcgit. tut. l. 5. supr. de .curat. fur.
(11) Haec verba ad finem nsquo Icgis Accursius non agnoscit el
aLtunt quoque ab interpixiatione : xx7« jrefKj. Cnjic. 18. oti. 18.
(12) De partu quinquagenario adde excmplum Constantis uxor
Henrici V. Impcratoris , quae ea aetate ])epciit. vide FazeUum , n
rum Sicularum. adde /. i5. $. 2. jf. de adopt. 16. Vlp. idt, i.3',
supr. de nuptiis. Gotb. Vid. Naevisan. Sylv- nupt. iti). 2. n. v,
Menocb. de arbitr. jud. lib. 2. cas, 8y. Thoiosan. de Jteputl
lib. 7. cap. 16. 71. 17. Molin. ad consuetud. Paris. tit. desjiefs
num. 92. Ans.
(i3) Ratio dubitandi fortassis videbatur , quod hujnsmodi parU
insolitus et quasi contra naturam , ct ideni de eo dicendum vi"'
retur , quod de natis contra naturam. Quibusdara ctiaro videbar
tur ea setate contractae nuptiae minus justae ao Jegitimae ; /. ^,
supr. de r.uptiis. proinde et ex ea conjunctione uati injusti IiWi
et a succcssione matrum alieni.
(i4) De CEesariaua ad\ocatione, ad quani Ju.^finianus nost'
multas constitutiones conscripsit , adde /. ult. supr. de P^f*^'' '"''
qui Cappadociae Cfcsaream hic accipiunt , quas Charonds lcgni
primum usum doctissimosque interpreles habuit. de qua ^ traW 1
sed tamen videtur Palaestinae fuisse. ai-g. i. pcnult. infr. "^JL'J'^
(i5) Nam mulier co tempore pro slerili babetur. /. 3i- "•
act. cmpt. . nisiiti
(16) De his qu.-e raro fiunt , comnniniler jus ant lex codsu ,
non solet. /. 3. D. de iegib, /. G4. D. de reg. jur. fit tamea iH
lerdum. /. 12. D. de senatorilus. i. 7. §, 3. D. dc adq. icr. j
(17) Probabilia Juriscousultui admitlit.
ujusmodi (i) filiis, vel filiabus servari in oninibus suc
.'Sgioriibus : sive ex testamcnto , sive ab inlesialo , ct sum-
latim , non absirniles aliis fiant, quos similes ualura ef-
cil : maxime cum et anterioie (2) nostra lege huiusmo-
i nuptias permisimus , impares (3) eas videri minime
mcedentes. Dat. 9. Kal. JNov. ConsUmtinop. post con-
.latum Lampadu , et Orestis VV. CC. Anno secuu-
Qui succedunt emancipaiis.
CODICrS REPETIM PR^LECTIONIS.
653
i3. Idem A. Joanni P. P.
■^E emancipatis filiis qui [ ex ] sacro (4) rescripto
hiJinme^ ""P^''^''o hoc a suis geuitoribus rneruerunt,
5. 1. Cum [ enim ] Anastasiana lex (5) jura fi-atri-
I Iegu.ma noscilur servare : si quis ex his sine testa-
tito et libens decessent , ulrumne ad fi-atrem , vel ad
Kem ejus successio devolvatur , an ad superstilem pa-
n , [ dubuabatur, ] hujus.nodi dubitaiiormn compen-
so responso duximus essc finiendara. Ideoque sancimus
s.nnlitudmem maternarum rerum aliarumque , de aui-
e!llme'n" ^'\ ^^^^'^'''^ ^^' . etiam^ .hujusm^odi
oduatcm jurc quidem domini. ad frafres , vel sorores
um fsr^sV ' "^"'"''-^'-" (7) -te..' [ejus] ^ !
totum (8) , s.ve pno.-em torum servaverit , sive ad
.ndas m.graver.t nupiias , adquiri : .iye' sacrum
;ct^Trt7"%P'-«4^ ^^- legSoTnoX
icns (9j patern.s fuent absohiti.
2. Cum enim et pater utitur usufructu , et vo-
[) ei cum ex lege Anastasiana in alium articulum irZ
s prospectum est , nunc a nobis in hac specie p"en us
gsubven.tur: ut pater habeat usumfruaum^(u
les anlem vel sorores dominium rerum relictarum !
pt.s matern.s (1.) rebus , n. quibus si ex eadem 7^^
, tt idco a<I succcssioiiein admittitnr. ' ^ "*
) / c '• "• ■"'/"■• /'• t.
"0 ol^tillc/.^S?' .';i''',";o>^'"°P"^'''^'^ •=""? '■'•^tribus dcfuncli cou.
niim > • , "• *-'• 2. uers. Si vero.
2e a -."Lf '^^^^-^^/.^--^ ^- 7. '^upr. IdSC. Tcrt
ionib. ^ '""" '''^' rlenius ad /.
supr.
<^' 5. I. Infr. de
.? Hodie vinlcm propncta.is , ^. c. r-diM ad /. «/,.
) li^Tt':^^ "^?r '^••^''^""'"^-
^conjuncloscxnroa' "''''. ^'''"^^- "^- '^' ^" vult cni,„
:". Exlantil.u. u '.T; ' '^ "^'"'''^ ' ^^-1. P'->tn-nis tantu.a
"alcn defuncti scn sscn ".'' .1 ' V''""'^ *'^''""" '''vidi
' •■ q>'in cosnato ''°"'''^'" ' ."""':i ''=«l"la i-alionc originis lo-
'• "8. c. 3 X///wT'"'' '^'"•'' ' ^■^'^^'"''' •''4natu„,.
^Sionibus^G;.! 1,^''" S;,'^^': ■^-\-'''''- Hot. co,..7. .3. I„
■• vi.l. Hot. ,/,/. Po c i" M.r "." '.'"'^l*^'-.'^» '"•■'«^'••nis dcro-
>aterna A.issc • cidcTiv ' P'"'-"'^''^ '"c. lilio Lona q„.x-
l"">f..issc: utcrm ioV;r'"M-'''' "'''^''"' '^■■^ ^'''^"■^ "1'^nuo
?-c:rci-'-f^^^
S?n r "" ''"'''''"' "°' ' '°^ ^«^^» ('3) vocari oportet
Sin aulem non supe.s.nt , tunc ad similuudinem aliarum
rerum .n totam f.alernitalem dominium earum cedere m
s.t aperi.ss.mus .n om.i.bus tractatus , et non per d.W
ren ,am pe.sonarum , vel .erum vac.llare noscaLr. Dat.
et OKEsxir VV "^^TT^P- ^°^' ^«"s^^latum Lampadi
ei URESTis VV. CC. Anno secuudo. 532.
De diffhrentia inter masculos , et fc^nUnas
sublata. Vefiliis sororis.
i4- Idom A. Joanni P, p.
T Ege (.4) duodecim (i5) tabularum bene humano ee-
iU ner. p.ospectum est , qu^ unam consonantium tfm
an manbus quam m foemin.s legiiimis , et m eorum suS
cess.on.bus necnon et in liber.s observandum esse^x Lti
mav.t :nuIIo (16) diserimine in succession.bus habUo cu^
mtura (.7) utrumque corpus ed.der.t, ut maneat uls v^
c bus^.mmortale (18), et alterum (.9) il.erius auxilio etel;
et uno semolo , et allerum corrumpaiur. Sed po.teS
durn n.m.a ut.lur subulitale (.0), „on piam induxU d ffe
remiam , s.cut Jul.us Paulus in ipso pr.ncipio V.W^ ^Za
lar.s , quem ad senatumsconsultum Tertjllianum S
apert.ss.me docuit. Cui enim ferendum est ab i f , '
successionibus suas quidera filias ad simil.iudinem ^^tT^
sobohs m parenlis vocari successionem, et iterum uT\
manas jure consangu.nilatis eande.n s.bi viudica.e Drlrn"
gat.vam , demceps autem legilimas foeminarum pers^onar
si ju.a consangu.n.latis non possideut ral succes.lnn l '
g.t.ma repelli , cum mar.bus eadem suc^l^ess-lo pa e ^ O. !'
re en.m patr.s soror non ad successionem fil„ f,.!,..V
una cum masculis vocatur , sed al.ud ius in ami it 1 ''!i
Hi patru.s observatur ? Vel qua ratione f atr s f ,;• '^^i
success.onem patrui vocatur , germana autem e us ab ..
dem success.one recluduur ? Hujusmodi itaque legis auti:
nio CD. Scmpronius e.\ Caia EF C^nniX ,j 1, .
attinct , AB. Lat intcr se consanguiSif CD in i^.r^^ "^^'^^-^
sang.nncu : EF. inter sc quoquc cousangui^i AB ZV^T "'"""
ni , ad EF. nihil. CD. ad >F nalp.ni i"l 7 ^ ^^- "f^"'
ctis bonis patcnis , matcrnisf 'et^^i^^^nU Uir^"^- Tf'?'^ ' "'^"
Sinncns excludet AB. ulcrinos Inntum , e t EF ' " ^'^^'^''^"^^n-
Fingc D. poslmod.iiu mori rcliclis bonis r.f . P^'^'"°* '^"tum.
ad^.ntiliis: AB. colligcicnt m^^^Sa ^^1.? leT. ' e';?^"'^ ' ^'
Hodic rcs ag,lur s.mpl.cius. Tola l.crcditas dctuncti D in.n'^^ ''i"*'
nos , et utennos c-e.iualilcr divid.lur ut u,5a„ n, • r ^^-^^^^^"
terni , altcram malc..ni. Nn.cll S c " '^ '■'^"" ^^'""^ P^"
(14) Lcx 12. t.ibularnm nulla discrctionc sexus .i.r^^.c.-^
fcrt. Paul 4. scntcnt. 8. §. 3. adde €.3 ,crs ctlt ""■/'■
Inst. dc leg. agnat. succcss. dixi ad /. i^ tlT S o '''"^"''-
^- 6-.,V- {■ 4. supr. dc Ub. pr<.teritis ''^" ^" ^"- =^«-
(iD) Huic legi conlraria cst lcx Saiica F.aucica /// ^ a» j
qua cautum fu.t , ut uc ulla portio lcrrce Salu r . r ^ ^".°^'''
s^3^vt,-»:--j "--'^^^
if)Nou. ,8. c. 4. Nou. 2,. iNW. u8. c 4 .^ 5 f , /
de lci^mma agnat. succcss. "*' ■"■ ^^- ^"^(-
(17) Paria natura jiis idcm cxigimt.
(18) r.aus nuj.tiarum, facit iVoiW/ 21 -iA.U \- n ■>
pr. /.2,0. injin.j: dc uer>. sign. y A.ttt^^d' t^^' '" ^"'
fu: Mart.alcu, c;,.,./. ad T/io J J c^ roi,.tn;r r'-/'''
^^^^omum apud Stolaum sermonsGS. *^' ^-*^""ncHam /. ,,.
(.9) ^ ir ...vjr.s .luxilio ind.get Ccnescos 2. ^crs ,8
(20) A.mia suLtililas impia. °-
(3.) IIoc i..nuif, jmc vdcri filias succc^ti^v^ ., .■!
ct.;.m f,a,ril.,s , arnon consobrinl crn^obrmis' c?f "" •' ^"'^^^»
rcd.talcs lcgitim..s uJl.a coi.san.uincas .°d '[Jc .v! ^^n.uce aa he-
tcbantur. Paul. 4. scnt. 8. §. 3. d.v. Td /sesTZ "'° ""**
654
LIBER SEXTUS
quse reverendam et nos anteponi (i) novitali Icgis cense-
mus , et sancimus (2), cmnes legilirnas personas ( id est
per virilem sexum desccndentes ) sive masculini , sive foe-
roinini gcneris .sint , simiii modo ad jura legiiimaj succcs-
sionis ab inlestato vocari secundum gradus (3) sui prrero-
galivam : non ideo excludendas , quia consanguinitalis ju-
ra secundum germanffi observationem non habeant. Cum
enim unius sanguinis jura remaneant per vinlem scxum
incorrupta : qudre naturam (4) offendimus , et legitimo
juri derogamus ? cum et aliam maximam injuriam res in
se contiiiet,plcrisque quasi vulnus inlc^tiuum incognilum.
Gum enim , el ad (5) ipsarum inulierum successionem
masculi jure agnalionis vocanlur : quis patiatur earum
quidem heredilalem ad eos legitimo jure deferri , ipsas ve-
ro nec invicem sibi , nec masculis eodem jure posse suc-
cedere , sed propler hoc solum puniri , quod (6) foemi-
nae natse sunt , et paterno (7) vilio ( si (8) hoc vitium
est ) prolem innocentera gravari ?
§. 1. In' his igitur casibus legem (9) duodecim tabu-
larum sequentes , et novum (10) jus (11) novissimo jure
corrigentes , etiam unum (12) gradum pietatis intuitu
transferri a jure cognalionis in legitimam volumus succes-
sionem : ut non solum fralris (ilius , et filia ( secundum
quod' jam definivimus ) ad successionem patrui sui vocen-
tur , sed etiam germanae consanguineae , vei sororis uteri-
nse filius et filia soli , et non deinceps personae una cum
Lis ad jura avunculi sui superveniant : et mortuo eo ,
qui patruus quidem est fratris sui filiis (i3) , avunculus
autem sorori suse soboli , simili modo ex utroque latere
succedant , tanquam [ si ] omnes legitimo jure veniant :
Ecilicct ubi frater , et soror superstites non sunt. His enim
personis prscedenlibus , et hereditatem admitlentibus, cas-
teri gradus remaneant penitus semoti (i4). /f- HIo procul-
dubio observando , ut successio non in stirpes , sed (i5)
in capila dividatur , et is gradus in ordinem iegitimum
transferatur : cscteris omnibus successionibus secundum jus
usque ad prEcsens tempas observatum in suo statu manen-
tibus. Si qui autem casus jam evenerunt: seciaidum quod
pristina jura volebant , eorum fiat dislribulio. Dat. 5.
Kal. Decembr. post consulatura Lampadu , et OkestiS
YV. CC. 5:2.
Proffatio , el conftrmaiio supeiiom conslitittionis. 1. De
Jiliis emancipaiorum. 2. I)e frafriljiis , eC sororibus ute-
rinis. 3. De terlio gradu. 4- De tutela. 5. Dc catibi
proeterilis .
i5. Idem A. Joanni P. P.
MEminimus antea (i6) divinam [ nos ] pronaulgii»
conslitutionem, per quam ai vestigia legis (i^) dui
decim labularum (otam progeniem ex legilitna soliole d'
scendentem , sive niasculinam , sive foemininam legiljrr
jure herciJitateiu adipisci sanximus : ut quernadmoduai (ij
ipsis a legilimis personis succedilur , ila et ip«,a legiliiu;
rum personarum amplectanlur succeisionem. In qua coi
stitulione unum gradum ex cognalis in jus legitimum r.
duximus (ig) , id est , germanae [ coiisanguinea; ] fiiios
et filias , et sororis ulerinae filios, ac filias. Quam cof«bl
tutionera (20) in suo robore permanere censemus , ca
et in nostris (21) constitutionibus (22) tenor ejug a noL
relalus est. Sed subtiliore tractatu habito , necessariu
duximus , et si quid ex praetoria jurisdictione {li) tru
inventum est , et hoc cum perfeclissima definilione disp
silo noslras leges ampliari.
§. 1. Cum igilur praetorem (2^) filium emancipatum.
licet subtili (25) jure capiie fuerat demiuulus , allanien
patris successionem sine ulla deminulione vocare man;f
stum est : non eodem autem jure eliam ad fratrum suoru
successiones ab eo vocabatur , sed nec filii ejus jure leg
timo suis patruis succedebaut : necessariura duximus h
primum corrigere , et legem Anastasianam juslo incr
mento perfeclara osiendere : ut emancipati (26) filius ,
filia , non solum in paternis [ bonis ] , ad suoram sin
litudinem succedant : sed etiam ia fratrum , vel sororu
suarutn succe.ssione ( sive omnes sui , sive omnes emam
pali siat , sive mixti ) aequo (27) jure invicem sibi su
cedant , ct non secundum legcm Anastasianam (28) pai
aliqua deminuta. Et haec quidem de fiiiis emancipalis 5a
cire bellissimum nobis visum 'est.
§. 2. Sed nec fratrem , vel sororem uterinos (29) co
cedimus in cognalionis loco relinqui (3o) ; cum enim li
proximo gradu sunt , merito eos siue ulla differenlia, ta
quam si consanguinei fuerant , cum legitimis fralnbiis
soi'oribus %'ocandos esse sanciraus : ut secuudo gradu co
stituti , et legilima successione digni reperti , aiiis omi
bus , qui sunt ulterioris gradus , licet legilimi sict , pr
celiant. Et hsec quidem de secundi gradus successione £
tis abundeque a nobis cura sumraa utililale disposita sur
(i) Antiquitas reducta novitati aiitcponitur.
(2) Fosminae jure adgnationis pariler ut niasculi admilluntur.
(3) Ut qui proximior sit , semper praeforatur.
(4) Natura , id est , jus natur* olknditur : naturara offendere
BOii licet. l. ult. supr. dc lib. prcct.
(5) Masculi succcdunt foeniinis , al hic et I. i-y. infr. h. t.
(6) Non ideo raulicrcs puiii.nJae , quod fbeniin».
(7) Paternum vitium ( fuit tisec Stoicornm sententia ) ipsi pro-
li non nocet.
(8) Nullum vilium cst in foemina , quod sit foemina.
(9) Dixi ad l. 12. talular. 2. tit. 20. 5- '^- ^^^^ 5- 4- -^«^^-
de les^itim. adgnator. succcss.
(10) Novi^siinis nova corri^untur.
(11) Jus videtur hic sumi pro cnorc , aut cirte legcm "Voconiara
inteliigit, quam hic toHit , de qua vide Paul. 4- "entcnt. 8. §. 3.
(12) l. i5. Infr h. t.
(i3) Olim frairis fiiius et fdia ad successioncm palrui svn voca-
banfur , si iaineu dtfuncto frater et soror supcrstites non crant ,
ut hic. ft l. 3. supr. h. t. Hodic succedunt etiamsi dcfuncto sint
fratrcs. Ncvell. 1^7. c, 1.
(i4) Hodie non sunt semoti fratrnm filii. d. c. i-
(i5) Plures frafrum (iJii ui patrui successione inter x concur-
rentes succedunt in capita. Nou. 118. c. 3. in Jui. cum rt"V
patrois cencurreutes , in stirpes , ut dixi ad d- e. 3 add? RcDi.
in proam. constit. gloss. 5. num, 81.
(16) Id est , l. i4' supr. h. t.
(17) d. l. 14. in pr. et ^. i. in pr,
(18) /. i4- fers. cum cnim.
(19) d. $. I. in pr.
(20) d. l. \&t. y.
(21) Observa hunc Codiccm editum fuisse post InstituUonom noi-
(22) $. 4- ^"^'- dc legit. adgnat. success.
(23) Ex pra;toris Edictis.
(24) /. I. Supr. de jure delib. l. 6. J. t. ^ers. Qua>m'r ■
de bonor. poss. /. i. in fin. ff. quis ordo.
(26) Jns subtile. ««.Wit
(26) Emancipatus una cum snis patri , fiaU-i , soron siiocc"
(27) /. I . Infr. tit. prox. ■ .
(28) i I. Inst. de success. cognat. l. 4 •^"ff'^' 'f ';,'» [
h.n) Uterini fratri succedunt. /. ult. Supr ad 6C. -"'^' ;
lamen defuncto fratri non fuerint fratres «troque paren e conj^
cti : vcl hujusmodi fratruni filii : hi enim praeferuBtur et uieri
excludunt. Nouell. 118. c. 3.
(3o) Ut succedant laoquam cognati.
5- 3. Cum autem tertio gradui ex transversa linea fue-
il locus , ubi paliuis , et filiis fratrum , et sororum
locum ] antiquil.is dedicavit : una cum illis lam emaa-
ipati (i) fratris , quam emancipalae sororis filium tan-
umniodo , et filiam , sive ema/icipatos , sive suos patri-
us [ suis ] constitulos , et neminem alium ullerius: nec-
on Iratris uierini el sororis germanae , vel uterinJB filium
t filiam taulummodo cx legitima linea invicem vocari
ensemns , sicut jam sanximus : ul omnes , qui vel ab
ritiquos (2) jure , vel a nostra liberalitate in Jegilimo-
im quidem posili sunt praerogaliva , et eodem terlio gra-
a sunt , smnJi jure vocentur. Successionis videlicet jure
in hac parte servando : ut si (3) qui ex secundo gra-
i VOcati renunciavcrint herediiati , ct noluerint eam adi-
, nuJJusque ahus sit in secundo gradu , qui succcdere
)lcst , et vult : tunc hi , quos praesenti Jege enumeravi-
us ex lerl.o gradu , in locum recusanlium succedant.
IJlo el.am observando , ut successio non iu stirpes ,
in (4) cap.ta div.daiur : c^teris omnibus successiol
3US secundum ,us usquc ad prcrsens tempus observatum
ocedcnlibus , et nuJ Jo^ex cognatis supra memoralos gra-
^ ad jur.s ag.iatit.i (5) formam redigendo , sed suum
nem suamque proximilalem retinente incorruptam
^. 4. Quas aulem personas ex jure cognationis in legi-
luas success.ones transveximus , eas (6) etiam tuteJ»
uvamm, vicissim supponimus , scilicet s, mascuJi sint
t pcrlccta; astalis , secundum nostrae constiiulionis ^7)
«.orcm : «t non solum lucrum (8) seniiant , sed eliam
ivamim suLjugentur. ' ^"am
J. 5. Si qui aulcra casus jam evenerunt , et per iudi-
•em sentent.ara (9) , vel amicabilera (10) tiansac.io-
n sop.l, suni , nuJiam sentiant ex hac lege reiractatio-
n. Wat. Id.b Octob,-. Constanlinop. DI\. Justijn.awo
li'. IV. ei Pauloni V. C. Cowss. 534.
CODICIS REPETlTiE PR^.LECTIONIS.
655:
T I T LlX
COMMUNIA DE SUCCESSIONIBUS (,i).
De his , (/ui succedunt fratri emancipato.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
... <^t CC. Varania;.
Ure debuist, , fratre emancipalo poliorem eam , guje
in fannha mansit , in (,2) alterius emancipaii bLs
) Lo{.i),u8 la"! lahulaium , scil.
■d.Mif'.""" '*=i^"*^'«"til^"'' . a"t noa extantibus , proximiorcs
'?• ^"""V. (/;tr>- '^"A"-. h. t. No.elL n8. cap. 3. in
! Ji/jS'.'"' ^^"'"■'^- "^" •i"* ^*'» '"^'^"Pt^ «^ dc a;qualil.„c
n licral.tns, ibi tutela , nisi aelas , vcl scius- impediat :
'■ ult. Su,,r. Je les,itim. tiit.
^- JJ- dc jvg. jur. ' •'
^finiiar ""'"' """ ^^"^"'^•tur ad litcs scntcutia vcl Irausaclio-
0 Ainicybilis transnctio.
- —,.,.,.0 uiuisacuo.
0 CauaLuo'^' "^r ^•'''^•':""*"'- ' "' i"'<= civili, vcl pr^toru..
'■ S- ... V '' '^'"^'^^'P^U fratrcs simul suJccdunt. addc
3) 1 1 ' Y-rox.
i1 Sni • ' ^'"aara ita legiuit.
^) Sclcauuas ca vcuii^a c.t d t. uU.
non haberi : se.l cos pariter , s, (,3) solenniter petiermt
ijonorum possessionem , succedere. S. i5. Kal. Jun. Sir-
mu , CC. CoiNss.
De lutelcc actione , et herede heredis.
2. lidtm AA. et CC. Apolhnari.
QT pater tuus proprius (,4) sobiino tuo agnato constitu-
^ .n' V T''' ^'^'""^'^ ' ^ivili jure adila berediiate :
vei Jioc ab imlio non mterveniente seu capitis deminulioi
ne perempto , solenniler (i5) bonorum possession ( /&)
adm.ssa , success.i ; ac tibi palris tui qu^sita hcreditas
est : adire praesidem provinciae debes , ac lutorcm ( in\
ejus de tuiela convenire. Dal. i^. Kal. Jun. FeronJi
ilA. CjOASS. '
An vilricus provigno succedat.
3. lidem AA. et CC. Ulpian».
Vritrico (i8) privigni successionem intestato civili , vel
t/ 1 iV°"°''^'^'^ J"^"^ '^^^ *^^^e" 5 certissimum est. S. i5
Kal. Marl. Sirmii , CC. Co«ss.
v, De servis.
4' lidem AA. et CC. Asterio.
SErvus successores habere (,9) non potest ^20). Dat.
Non. Apnl. CC. Cokss. ; ^i.
Prifignum noverccv non per se , sed per fratres
succederc.
5. lidcm AA. et CC. Justina;.
A Mita3 , cui successisse filios suos proponls , hereditatem
J.X. tuo noraine uon recle petis. Sed quoniam hos retiaml
inteslatos diera fuuctos adseveras 5 siquidem hi , quos pri":
vignos (21) ejusdera amilce dicis , eorum cousanguinei ^22^
secundV TT T '^"'-^^^"^"^ ' '^"^'^ cognatlonis uri
secundo (23) gradu conslitutos sibi pra;ferri non amjJigi-
lur. iNara (24) s, araiimis (^5) tuis alio etiam patre naljs,
litur^\f;'pi ^':'f'^'\' P«r bonoruin posscssionem qusesita transmit-
nilS'in.t ^ 1 ••^'''' "°'*'''^ 'I""^' ^"* transuiissioncm atlinet
niliil nitcrcst lutcr jus civile ct prstorium.
(.7 Haed.bus pupiUi datnr actio tutcl.-e. /. ,2. supr. arHlr. tut.
(18) V.tnco p.iv,gnus est adfiuis. ar^. S. 6. Instit de nuvi
Adhn. ahs aulcm ,u,e nulla succ..ssio ci dcfcrlur , 7 fnfr 7\'
hoc cst , vur.cus pnv.guo ab intcstato uon succcd.t. 1^^;. Ba-
},..\' l l '.; *": ^^- "TS" "^■'^ ^■^"■'^0 privig..us, ul hic.
/ ^^'\n{ftTeTTf'"y ''^ '^°"""'" f"'- ^"'" «^"8°««^ ««^"i-
«■ y. Jnji. n. t. et Inst. de scjv. cognut.
Q-^o) IV.si ccrtis casibus servus succcssorcm habct. /. pen. Sunr
delus qu^bus ut rndign. l. 8. Supr. de su.s. l. ult.^ Supr.Zd
SC. Orplulian. l. 8. supr. tit. prox. l. ,. m ;„•. et §. 3.'/? de
m lua uull. s.nt propnc servi. Qu.bus cni.n hudio .Uimur , libcii
sunt Lst ct.am pl,M,um locorum consuetudo , ul fiiiis .cliuqurt. r
pecu lu,.nquod patcr l.abu.t. Gloss. incan. illud .3. ^uast. i ? ^
(tJi) Causae const.lut.oncm ad hanc Irgem d.IIicilcm vide a-n"d
Cujac.u.n 1-2. obs. 7. ct Hoiom. li. obs q *
(22) /. i.J] de suis. Nov: 118. «, 3.
(23) Utpote in ctc.
(24) Ac si.
(a5) Id est , Oliis amita.
65G
LIBER SEXTUS
numquam (i) eorum matris (2) privigni sunt : admisisse
le bonorum posscssionem pvobans , oorum vindica succes-
S. 12. Kalend. Mart. CC. Cojnss.
sionem.
A
A
De pefpgrinis el aduenis.
la AuTHEKT. De statu et consuet. §. omries peregrini
col. lO. const. fin.
03Ines peregrini et advencv. libere (11) hospilentur, 1.
voluerint. Ei Jiospilitti si trsiari volu,:rint , de rel
suis liberam ordimmdi habeint facultalcm , quoruni or,-
nalio inconcussa servclur. Si vero intcstili decesserint . '
hospilem (12) nihd (i3) pervcnit ; sed , boiia ipion.
pcr manus Episcopi loci , si fieri potcst , heredibus (1,
tradantur , vel in pias causas erogentur. Ilospes vero
alir/uid ex talium bonis contra hanc constilutionem nostn.
hubuerit: Episcopo triplum restituat., quibus visun ei/t.
rit adsignandum , /20« ohslanle slaluio alicjuo , aut cc-
suctudine , scu privilcgio , quce hactenus contrariurn inc
Dfinitatis'r5i'w nulla "successio permitlitur (6). S. cebant. Si qui aulem conlra hanc nostram constitutior.,
TT, ^ > /. / /-/- /- venire prc^sumserint ., eis de rebus suis teslandi inlerdi'
rnus facultatem , uti in eo puniantur , in quo delujuerw
alias , prout culpce qualitas excgerit , puniendi.
JDe avunculo , et consohrino.
6. lidcm AA. et CC. Publiciano.
Vunculo (3) prioris , qui est [ in ] tertio gradu ,
quam consobrino (4) , qui sequeutem occupat , de-
certi juris est. Supposita Kal.
ferri successionem inleslati ,
OcloLr. CG. Cojsss.
De ajfinihus
rj. lidem AA. et CC. Nicolao.
'5) jure n
Idib. Oclobr. CC. Cokss.
Si spes testamentarioi successionis duret.
8. lidem AA. et CC. Justae.
J)e lucris nuptialihus et de bonis maternis.
^j». pax repudiet here~dilalera", vel alia ralione qusren- 11. Imp. Justinianus A. Demosteni P. P.
dse facuUatem amiltat : ei (7), qui teslamentum reliquit, QAncimus , quemadmodum de lus rebus , qus liber::i
intestato nemo succedit. Igitur perspicis , quod testamen- O sacris constitutis ex occasione maritah acquisiliie su ,
certus desliuatus (i5) est ordo 5 ut si quis ex his ab ):
luce fuerit subtractus , pars ejus , quam lucratus fuer;,
ad liberos ejus , vel nepotes concedatur ; quibus noa •
tantibus , ad fratres suos es eodem matrimonio proge-
tos , vel si etiam non supersiut , ad fratres ex aliis j-
ptiis procreatos : cumque uemo eorum fueiit relictus, ti:
ad patrem perveniet , ita et de his , quae materna ( )
linea per quamcumqne occasionem , vel iuter vivos , l
per ultimas dispositiones , vel ab inlestato descendui,
similis ordo servelur : primo in filii , vel filiae succe? •
A Ntequam scriptus [ heres ] cujuscunque portionis ca-
icuUatem amiltat : ei (7) ,
Tgitur perspicis , quo
tariae (8) successionis spe durante , intestato bona defun-
cti non recle vindicentur. S. 6. Idib. Mart. Reiiarice ,
GG. Cojsss.
De dominp ancillcB , qucz cum defuncto
coniubernium habuit.
9, lidem AA. et CC. Sopatro.
Ncillae (9) dominus liberi hominis , cum quo contu-
bernium haec habuit , per hanc conjunctionem suc
A.- --.-- . , . ,
cessionem viadicare non polest. S. i5. Kal. Januar. Ni- nem posteritate ejus vocauda : eaque non mveuta , in
comedice , CC. Cojnss.
De nulritoribus.
10. lidem AA. et CC. Danubio.
NUtritoribus (10) noc nomine , nec civili , nec hono-
rario jure defertur hereditas. S. 6- Kal. Januar.
CG. GoKss.
(1) Non consangninei corum ctc. Cujac. i-i. ohserv. 7. Lcgo ,
Tiil quam , /• G. id est , nudi jirivigni matris , non etiam ainiti-
iiorum consanguinei.
(2) Matri , Hotom. 5. observ. 3o. eo seiisu , Si nunquam eorum
malri ex novo ruatrimonio corajnunes liberi nati , sed privigni tan-
tum quaesiti sunt.
(3) Mihi avunculus egt et consobrinus , quis eorum polior ut
mihi succedat ? avunculus.
(4) Vide /. I. supr. iinde legitim.
(5) Vide l. 3. supr. h. t. cxcipe casiim legis 5. supr. h. t.
(6) Promiititur , Cujac. 17. obs. 6.
(^) Dic ut Inf?'. h. t.
(8) Quandiu ex testamenfo succedi potest , non succcditur ab
intcstato , ut hic , ct l. 3g. ff. de adq. vel omiit. her.
(9) Ancilla cura Titio libcro homine coutubcniium habuit ?
ancillee doaiinus Titio non succedet. Nam ut bonorum possessio pe-
ti possit , justum matrimoDium esse oportct. l. \.ff. undc vivituxor.
(10) Nutritor non succcdil ab jntcstato ei quem nutriyit , hoc
videlicet solo quod eum nulrivcrit. facit l. uit. infr. de infantibus
expasitis. l. 24. supr. de episc. audientia. vide etiam de alumno
quK dicani ad /. i. Infr. quce res pignor. sic nec hospes liospiti.
Authent. omnes. infr. h. t. nec socius socio. /. 4- 'Supr. pro so-
cio. l. 1. Supr. qui teslam.
(ti) Liberi homiues irc et habitare possunt , quo voiuerint. /. i>c.
no (17) consortio ejusdem , vel alieni matrimouii sec-
dum prsediclum ordinem arcessito : tunc ad ultiinum (7
locum pater a legibus conclaraetur , et sui filii nou f-
tam hereditatem reliclam , sed triste (19) lucrum sibi i-
geat acquisitum. In omnibus videlicet [ casibus ] in '•
perslite sobole liberorum et fratribui adhuc viventib ,
qiii ad hereditatem defuncti patrem autecedunl , usu 1-
ctu (20) rerum , cparum dominium ad eos pervenit. a ^^
supr. dc oper. libcrt. l. 71. 5. i- ff. de cond. et demonslr. 1»
ut mutatse habiUtiouis cai/sa Princcps bona confiscare non po-.
(12) Pcregrini tcstari quovis loco possunt , et heredera ftn
etiam ab intestato habcnl. Olim quibusdam in locis jus succtc-
nis hospites sibi vindicabaat hospitii jure , quod hacc Authc >-
toUit. Non etiam probalur a Bartolo hic Accursiu= in /. q.^o ■'
la. n^^.ff. de rcg. jur. existiraans , oauiibui deficientibu» tuto»
pupillo suo succcdere.
(i3) Ut quibusdam locis fiebat.
(14) Peregrini intestati bona heredibus ab intestato conserva i^
In GalUa Kex jure ulbinagU peregrinorum bona occupat .
scholastici fueriut : vel albinagii jure privilcgio quodam exeiD .■
ut Scoti , Helvetii et similes. vide Rcbuff. ia procem. constu. ;?/j ■;
;(. 82. vidc Papou. 5. Jirest. i. du droict d aubeine et 0
tar. 6. dcs lettres de naturalite.
(i5) Leone scil. /. 4- /';/'"• de honis qux liber.
(16) Malri succedunt liberi.
(17) Tn raaternis etiam bonis frater fratri succedit.
(18) Noi'. 84. c. I. Hodie fratres defuncti uou pr»'"
ejusdcm parentibus. , ^unfdt
(19) Patri filii hereditos triste Jucrum. vide /. ui<. ^J^f-i
inst. el substit. „ .. ., •_n,uirm.
(20) /. i3. Snpr. de legitimif heredibus. Hodie id 1»«»
d. c. ct c. 3.
CODIGIS REPETIT^. PR/ELECTIONIS 637
,rente_s remans.ro. Dat. .5 Ral. Ooctobr. Ckalccd. P-t , vel ignorans : doce.e emm pater debet, pronrii iu-
ns earn lem esse quam donat , aut distrahit : et empto-
n , si velit , fidcjussorem Jicebit acciperc : quia nullam
potent pra.scr.pt<onem (i3) opponere /iliis quandocunque
rem suam viud,canl,bus. JJat. z5. KaJend. August. V
Co,v «......',.. A P .. ,„:..".r*^"'''"' Non. Septembr.
£Cio "V. C. Co^s 529.
De /ratribus el sororibus
In AuiHENT. de con^sang. et uter. frat. 5. x. coJ. 6.
1 tit. i3. al. 12. Wovcll. 84. can. i
rr^^we '''<'^^"« P^^rejannhas , 5/ ^/.'«5 ^efe^/af m/esf«- Co«staNT. A P et Liciwio f^ -'
UiS sirie libens , rchctis JnUribm et soronbus , aliis '-■ojnss. 019
,,a«^«/«m a//,;. utennis et r,u,busdam ex utroque pa- U Authent. de nupt. %. si vero exr,err.,
,/. conjunctis: m eos solos transnuttU hcredUateni , qui inleruunHtur. co . C tit 7 NovJlT ^^'
utro(juc (i) /a/ere connexi sunt. ^ , ■^^ovell. 22.
cap. 23.
T I T. LX.
DE BONIS MATERNIS (2), ET MATERNI (3)
GEKERIS (4).
In rehus mnternis delatis Jilio in potestate constituto
patcr h^bel hodie solum usumfructum. Salic.
i. Imp. CoNSTANTiNUS A. Con.sulil)us , Prstoribus
Tribunis plebis , et Senatui S.
> Es , qua; [ ex ] matris (5) successione , sive ex te-
l stanienlo , sive ab inlesiato fuerint ad filios devolu-
, ita sint in parentum polestate , ut [ulendi] frueii-
;6) [ duniaxat ] habeant in diem vilce facuitalem ,
linio (7) videJicet earum ad liberos perlinente. + Pal
les aulein , penes quos malcrnari.m rcrum utendi
•ndique [ lanlum ] poteslas est , omnem debent tuen-
rei diligeiuiam (8j adhibere : cl quod jure fiJiis de-
"■ •> *n (9) examine [ pcr se , vel per procurato-
(10) ] poscert: et sumplus ex fruclibus impigre fa-
' , et lit-- ' ' ■■' ■ ■ °
jyisi tncennale tempus transeat , quo possessor domi^
^; ««^ (14)./^ et dctentatio accipientes dominus fadai
vel consliluat : tcmpore incipiente filiis currcre , cx auo
sucB potestatis essc apparuermt: nisi lamen alicuiem impi^
bereni cetas adjuvet. ' '^
2. Impp. Arcad. et Honor. AA. Florentio P. P.
QUidquid (i5) avus , avia , proavus , proavia f ex
materna Iiuea venienles ] nepoti , nepti , pronepoti
pronepu, teslamento fideicommisso , Jegito doiiationer
vel alio quohbet tituJo Jarg.tionis , vel eliam iutesiati suc-
cessione conlulerint : pater iilio , fiJijEve integra iJIibata-
que custod.at, ut vendere , dona.e , relinqu^re , alleri
obJigare [ sicut nec materna (.ti) bona ] non possit ,
L usuructu duntaxal ad eum pertinente : 1 ita ut queml
admodum ipse super his [ rebus ] licentiam totius pote,
statiS am.ttit , defuncto eo , fiho , filuxve prscipua rin)
computentur , nec ab iJlis , qui ex parte (18) sunt cUe-
redes, v.nd.centur. Dat. Idib. Octob. Olybrio , et PaoBi-
No CoiNss. 3c):>. '
3. Impp. TnEOD. et Valent. AA. ad Scnatum
urbis Homae.
inis
tcm inferentibus rcsisiere : atque ila omnia
re(ii), tanquam solidum perfectumque dominiuin
s acquisiium fuisset ] , et ptrsouam gerant legitimam ,
(12) ut , si quando rem aJienare voiuerint , emptor ,
) rtroquc latcrc conjuncti proBfcruntur soIU coasangaineis ct (i-i-) Rcs miferm<i llWn.-Mm • u
yV ^'" "''^ f^7«.s liberorum u, qu.bus usunifructum ipse pater
rum'uo'cftT^'P''''" '''"''•'-' '" ^'■^"^•^'" M«oru.n iLro-
lu.a . ut 00 ca,u tut.ssunum sit , emi.tori lu.jusmodi rcrum tlj^t^
jubbortin at> ipo palre res eas vende.ile accipere
r .i.'ihi/T*'"'''"' ""''"^ '''''V"' 0Pl'°"i'"r '•es suas matemas viaJi.
Lc nnn f '^T^ ^°'P'°''-' ',''«<= «^.^^ ^^ eo cui pator ipsorum li-
bc o.um eas vel donavit , vcl vendidit : quandocumpie eoim volue-
ruu ip.-i iibcr. , res suas viiidicare poterunt.
04) Possessor dicilur dominus coiapelenti prresumptionc.
V^n^l ^ '"'''' M-^ ^?'."''- ^- T- ^- ^'''°'^- ^e bon. matern.
\Z1\ ?' ^'"'r' ''''° '•''•'''* »'^^" ad.iuiruntaruudousufructu:
ideoque paler ea ai.enare non polcst.
(16) /. I. supi: /,. t.
(17) Filius morluo patre bona malerna , aut malrrni geocris re-
iqu.s fral. ibus non confe.l , qu. ex p.irte sint coheredes , id est ,
iiatns consortcs. vide Ciijac. 18. obs. 9.
(.8) El ita Jigit.ir in d. l. 7. C. Tnaod. et in Basil.c.i , axi
7« Txrpoc. ]\am e.^traueis hcrcdibus ceitissimum est filios dtfuocti
propna non confene. u«;»u«*-«
(19) 45. Ecloti. 4- c. 3. /. 8. C. Theod. 8.
(io) \,va matie Titius et Caji.s a pati? emaucipatus esl ; matcr
clccessii : Propnetas bonoruin morluiB defertur ad ejus hberos •
"susfruch.s vero eorum bonon..n dividitur intcr liberos et patrem
vuititer. Quid si mulicr mortua duobi.s liberis relictis , uuo eman-
cipato, altPio Jn pofcstate patris posilo.' Kic cum illo id csl
cum emai.cipalo fiatrc panter succcdit , ut p.Gprietatcm s.bi acci.ul
lat , usumfructum patn. Imo quotiescunqne hunc cmancipablt pa-
cr , d.mid.am partem pro emancipatiouis pra:mio , vcl prcUo r«-
tmere pgUnt. ut hic. Syn. Bcuil, 45. m. 4. c. 3.
B3
) 45. Eclog. 4. nipi' ntitpixZ)/ JTraoliin;- Matcrna Lona , nu:c
Jlre accip.mus , nt hic. dicunlur ct. matnmoiiium Sene-s
on.o , yalcno , et D. Augustino : ut cl palc.na , patrimonium '
alcrna Iratriinomum , nt in notis ad Seiiecam retuli.
) Maleriii j-encris bona quac a matrrna cognatione veninnt.
;.?. d. laco. ejusn.odi suiit ca qn* avns vel proavus matcrnus ,
vel pi-oav.a matcr..a , et dci.iceps nobis d.da, contulit, reliquit.
Add.tur in Theodosia.io Codice Itl,. 8. tit. 18. crclione
) De bonis raaternis vide /. 1. C. Theod. l. 8. tit. 18. ex
mc C,.,ac. Eclog. d. loco c. .. Goth. Expl.cationem htnus
I. tt con.-.hat.onem / ult. vide apnd Joann. a Sandc deL.
<ar. Ub. 2. tit. 7. drfiu. 4. Ans.
1) In rebus maternis d.latis tilio in pofeslalc conslituto ualer
- nuduni usuinfructum. Olim boi.a matorna f.l.ofam.lias nlcuo
aqmrebantur. / (,. 5. -,.1. 9,.^: .lc adc,. .el ornitt. Lcd.
J. ^.J}. ad SC. lertjlhanum l. 3, 5. ^. Jf. dc donatiomb.
■/ I h , ^ '^'' '''"■'■• ''^'"^- Accurs. hic. videCui. hic.
' '• '• tiijr. dc boii. cjuCE libcr.
In quoiibet administrato.e e.xigitur aspcritas summa Juvc-
taiic cnius et aspcr , Prccuratorcm vultu qui prafcrat ipsc.
) Hoc est , parcnlcs qui usumfructum in bonis maternis libc-
Lor;,.-,' ?u'"" '"""^•■^" "^ diligentlam adhibcre debeat ,
roci;!.' '" ''•''^'<^""» »" J"']icio pcrscqui , tam per se quam
'^rocuratorcs : et sumptus e.x fruct.bus facerc. Synops. Basd.
t' iJt ^' ^*'*- '"^" auiem. im
infr. de bonit qua Uberit,
658
LIBER SEXTUS
paler , rseque Mtinei usurr.fruclum , viriles ci inter filios
( sive unus , sive plures siiit ) usiisfruclus trihuinjus por-
liones. Siu veio niulier luoriens alios ex flliis emnrM:ipa-
tos a palre , alios in palria polestate djtnisfril , in [ hoc ]
casu disparj ulelur njarilus defuncta.' beneficio, Quo casu
nlrique prxscripsimus , id esl , circa eoruui quidcin por-
tionem , qui adiiuc in sacris relinentur , usunjfriictum ex
l('gum autorilale relinebil [ pater ] tt praeinium (j) de-
latas eniancipalionis (2) , cum volet , accipiet : in eonim
vero parte , quos exisse de potestale viva matre constile-
rit , uhundruclum virilis inter eos portionis secundum proe-
scripta percipiet. -^- In nepolibus eiiam , vel neptibus hoc
observandum esse censemus , ut marilus qui uxore raortua
iion extantibus fibis cum sobs nepolibus , vel neplibus ex
liac lege ad emolumenlura (3) vocandus est : si unus, vel
una , pluresve nepotes ex filio uno , vel plunbus qui in
potestate defecerunl , procreali sunt , boc jure utatur ,
quod de fiiiis coustitutum est. Nam Iicct hoc novum praj-
sens lex constiluat iu nepotes ; non tamen abs re est , uf
in Jioc casu detcriores esse nepotibus filii non sinanlur.
Habeat igitur avus veniens cum nepotibus in polestate du-
rantibus usumfructum bonorum omnium quae ex defunclae
aviae successione delala suut. Cum vero his quoque liber-
tatem emancipatione largilur ; similiter et ab ipsis ( sicut
de filiis constitulum est (4) ) pra?mium (5) manumissionis
accjpiat , vel si ex pluribus alteros manuraitlit , alteros
retinet , ex parte manuniissorum legitimum praemium; ex
parte vero in potesiaie manenlium relineat usumfruclum,
"1- Quod si iiepolcs sint neptesve aut ex emancipato tilio
aut ex filia procreati , aut ab ipso avia vivente sacris (6)
dimissi, idem avus virilis cura ipsis portionis babeat usum-
fructum. Si vero ex nepolibus nepiibusve {eujpore quo in
avia) successionem vocautur , alii in avi sunt potestate ,
id est , marili defunclae , alii sui juris sunt : circa peiso-
iias quidem eorum qui in potestale consistunt, et in usu-
fruciu consequendo , et in emancipatiouis prsemio conqui-
rendo ralio supradicla servetur. In bis vero qui sui juris
sunl , facullas capiendi ususiructus virilis inter eos portio-
nis liabeatur. ^Y Eadem (7) autem et de pronepotibus
utriusque sexus (8) sancimus : inanente definitione quaj
de singulis sancita est , si filii sint pariier ac nepotes.
Dat. 7. Id. Nov. Theo». xui. et Valpnt. iii. AA.
Cowss. 430. V
Pater per (ransltum ad Sfcunda vota non pcrdil
usuinfructurn sihi quctsilun in rcbut
JiUoruvi. Salic.
4. Imp. Leo A. Callistrato P. P. pi;r Illyricu.B.
OMnem (9) ambiguilalis confusionem amputdules hi
ii(}iiida , et coinpendiosa lege sancinius , circa Uou.i
fructum maternarum rerum uuildin esse diirereutiarn . j.
ve iu priore matrimonio pater ex quo filios liabuit aei
manere volucrit, sive (10) novercain filiis superiodaxenll
Jegibus quae de maieriiis bonis Ltia? suul , suam halieot
bus firmitalem. Palresigiiur usumfruclum (iij niaitiuarui
reruin , etiamsi ad secundas migraverint nupiias, $ine db
bio habere debebunt , nec ullam fi!;is , vd quibuslib-l e
persona eorum contra palres iraprobam vocern a<Tusaii(.
nemque posse compelere. Dut. Kalend. Sepleu:. Ayibi
Mio A. 11. CoMS. 468.
T I T. LXI.
DE BONIS,QU^ LIBERIS (12) IN POTESTATl
PATRIS CONSTITUTIS £X MATRIMOMO ( 1 3) , VEL ALU»
ADQUIRU^TUR, F.T EORUM ADMIJJISTRATIONS.
De bonis maternis el de lucris nupiialibus.
I. Impp. Theodos. et Valent. AA. ad Seaatuni
urbis Romae , posl alia.
ClJm veneranda? leges (i^) vetuerint palribus jure pol'
stalis acquiri quidquid corum filiis avus , avia
proavus , proavia a linea (i5) malerua veuientes quociu
que tilulo conlulisseul , hoc (16) quoque couvenit 0
servari , ut quicquid (17) vel uxor marito nou emani.
pato , vel marilus uxori iu (18) potestate positae , qu
cunque titulo vel jure eontulerit , sive transmiserit , h
patri nullatenus (19) acquiralur : ntque ideo in ejas ta
tum cui delatum esl , jure durabit. Dat. 3. Id. ^overa
Ravennct , Theodosio xii. et Valet«tinuno ji. A,
Co^ss. ^iQ.
i(j) Synops. ibid.
(2) Bonoruui niaternortim rt materni generis ususfructus filio-
familias delalus patri adf^uiritur. /. 1.2. Supr. h. t. Quid si fi-
Hiis cmancijx-tur .-* palris ususfructiis extinguitur. Pro proemio tamen
«'niancipatioriis parens olim potuit relincre triciilem pleno jure.
/. I. 2. C. Thcod. hodie seiHissem ususfructus. l. 6. ^. 3. lufr.
iit. prox. l. ult. Infr. dc emanc. lib. J. 1. Inxt. per quas persn-
nas cuique. ad rcniuncraiidum beneficium cmancipationis : quod
el ix'ne(icinni bonorum qiieercndonim dicitur in t. \. jf- si quis a
parente luaiiuni. Qiiid si hujusmodi bona filio jam emancipato ad-
quirautur ? patcr \irilem in usufruclu consequitur , ut hic.
(3) Prwmium emancipationls collatae libcris , id est , ut in bonis
nialernis bberorum parcntcs ipsi qui liheros ita emanciparuiit , di-
midiam nsnsfruclus retincre possint , ut hic. Praemium idem et
eadem praemii ratio est in lucris nuptialibus bberorum. /. 2. Infr.
tit. prox.
(4) /• 17- supr. de collat.
(5) Id est , trientem, /. 2. in fin. l. 6. 5. 3. infr. tit. prvx.
.ndde Cont, i. lect. 7. seu prctium, §. 2, Jnslit. per quas perso-
nas cuiquc : quasi diceret , virilem iilam portionein ususfriictus ,
de quo hic agitur , patri cedcre , non jiire adqnisilionis ( nec enira
per libernm pcrsonam quid(jnam adquiritur ) sed tanquain luunus
Segum , oblatum reycreutice patejna;.
(6) Sacra patcma quid , dixi plenius in l. \o. §. )• "lA'- '
adopt. vidc /. uhini. in fin. supr. ad SC. Tertyll.
(7) Synops. Basil. ibid.
(8) Extensio hujus legis ad proncpotes utriusque sesus.
(9) Synops. ibid. c. 4- ...
(10) Pater secundis nuptiis usumfructum sibi quresitum »n fct
fiborum non amittit , ut hic , et Noi-ell. 23. c. 34-
(ii) l. 4- infr. tit. proac.
(la) QucE fdiis familias , C. Theod. l. 8. tit. ly.
(i3) Puta ex casu dotis , vel donationis proptcr uuptias , berf
tate , Icgato uxoris , vel mariti. /. i. 2. Infr. h. t.
(i4) Lex 2, supr. tit. proj:.
(i.5) d. l. i. et 1. ,1
(16) Ut idem sit in lucris nnptiabbus , qus libcn» m potesu
positis adquiruntur , quod in bonis eorum maternis ; utrinsq
namque generis bonorum proprietas liberisipsis adquiritur, non pa
(17) Lucra nuptialia bberorum non quseruntur patri. !\b. f ^S'
cap. 5, An usufructu tantum adquiruntur? /. 2. in fir.. "i/r- ?•
(18) Patria potestas nuptiis non toiiitur , nupti» scu raaXnrt
nium iion est modus tollcndae patriae poteslatis. j » J
(19) Si proprietatem specte» : secus , si usumfiucluin. *»ae «. ^
supr. de collat.
CODICIS REPETITyE PR.^LECTIONIS.
659
De profeclitiis.
3 Ijdem AA. Hierio P. P.
'ODSlUutionis (i) novse (2) capilultira clariore inter-
O nrel.iUcne sancimus , ut qusc per filios , nepotes, pro-
rpotes , ilemque filias , neptes , proneplcs , quarnvis in
o»eslate sint , niininie acquiri [ palri J decrevimus a
larilo , vti uxore quocunque titiilo coUaia , sive ultima
aosmissa voluntaie ; nulius ad id quoque perlinere exi-
imet , quod (3) ab ipso parente datuin , [ vel dotis ]
el anle nuptias donationis causa , pro una ex memoratis
ersonis praslilum fuerat , ut niiiiime ad eum , si casus
ilerit , revertatur. Prospicieiiduin est enim , ne hac in-
cta forraidine , parcnlum circa liberos munificeniia re-
rdetur : std ut (4) liis poteslatis jure ad parenles re-
ersis , c«lerarum rerum , quae ex substantia speciali con-
igis ad superstitera dcvenerant , quamvis idem in sa-
!iis (5) sil , fructu (6) tainen solo alque usu parenli-
us deputato , doniinium ei , qui a conjuge , vel qua; a
larilo meiuit , reserveiur : pnrente propter emancipalio-
is benelicium , si voluerit , sicut in maternis rebus , vel
iiae per eandcm lineam veniunt , praemium (7) habitu-
0. JDat. 10. Kalend. Mart. Felice et Tauro Conss. 428.
FiUifamilias in lucris niiptialilms liberos suos
habent heredcs. Bald.
3. lidem AA. Florenlio P. P.
'^Uod (8) scitis priorihus continetur , nec a filla , quae
.^ in polestale est , donationem ante nuptias patri , nec
a filio dotem acquiri , eo addito confirmamus , ut (9)
lefunclis his adhuc in poteslate patris , si liberis exlanti-
ins moriantur , ad (10) liberos eorum eaedem rcs jure
icredilalis, non ad patres jure peculii transmiltantur, nec
ler nepoles avo vidtlicet adquirendae. -j- Sin autem idem
icpos snperstilihus tam palre quam avo paterno diem
iuum sme liberis obicril : eorum dominium quae ad ipsum
(i) Vifletijr cssc pars legis ullimce supr. de spomalib.
(2) Id est , prseccdciitis.
(3) Kcstriclio Jegis supcrioris qiui diclmn fuit doteni vel dona-
ioiiciH proplcr iiuplias filii fiii^ve patri non quaeri : hic cxcipitur
jlos , et donatio propler niiptias a patie profcct;) , nam utrumque ,
,>oc est , cl donalio |iropter rniptias , et dos profcclitia , id est , a
^aicntc filio, et iilise coii.^.tilula , snliito inalrimonio ad ipsum pa-
rem , qui dedit rcvcrtilur , tii hic. Miror ab autore Synopscos 45.
U. 4. cap. 6. hoc addi H, -^i ert,ij0vroy Siu truu$li , si ita con-
'enltina sit. Nam lioc ip^o jurt ad paUiin icvcrli (.onstat , ut hic.
n verbo , rvyeHaUir , Pro$piciiii(liim est eiiim ric.
(4) Lucra niiptialia liberonim solnlo niatiimonio» patri non
uiquirunlnr , nisi usulruclti tanliim. Quid si lilium , vel filiam ,
ui hujusinodi lucri proprictas ohvetiit , pater em.iiioipaie vc!it .
.>» pro «■mai npationis pijrmio , diiiiidiam ejus proprirlalis letiiie-
•e ? 110« poUrit , scd dimidiam taiitnm ususfructus , ut et in ho
i»is niaternis hberoruin diniidiam usiisfructus rctiuerc polest. /. 3.
upr. tit. pivx.
{'>) Sacra paterna quid , dixi plonins in /. 10. j- »• infr. de
idoptionib.
(t>) Hinc roliipimt lucri nuptiaJis tiho vei fili.TEfjmiUas delali
«uiufructiiui ad patrein dcfcrri.
(') /. 3. supr. tit. prox.
(8) Ex Novella de palornis, rt matcrnis bonis.nt.^.Er/pjT.rf./.r.".
(9) Lucra nuptinha niortuo eorum proprietario deferuntur boc
ordine r llbcris primum defuncti : dcinde patri : posl , avo. Sic
tamen ut cutu p.-»tri .idquironlur , ayus in iili» usumfructum La-
fi««t Sxnopsis iliid. cap. 7,
ex (11) mntre , vel ab pjus llnea pervenerinl , noa ad
avum , sid pairem ejus perveniat : usufructu (12) videli-
cet in hujijsmodi casibus avo ( dura supi-rerit ) reservan-
do. Dat. 7. Idus Sept. Conslaiuinop. luEODOsio A. xvii.
et Festo Cowss. 439.
De bonis ex matrimonio quoesitis.
4. Impp. Leo et Anthemius AA. Erj-lhrio P. P.
QUaecunque res ad filium vel filiara , nepotes sive pro-
nepoles utriusque sexus in potestate conslitiitos , ex
priore , vel (i3) secundo , aut tertio seu nurnerosio-
re (i4) conjugio (i5) pervenerint , ex (16) dote , vel
quacunfjue don.ilione , seu liereditate , vel legato vel fi-
deicommi.sso : eariun (i^) rerum usque in dicm vitae suoe
paler , vel avus , vel proavus usumfructimi habeaut , eas-
dein res quocunque (18) raodo alienandi (19) , vel pigno-
ris seu hjpothecae jure obhgandi , facultate eis penitus in-
terdicta : dominio videlicct earum apud filios et nepotes
sive pronepoles utriusque sexus perraanente , etiamsi ex
eodein malriinonio procreali non sint , Cx quo easdem res
ad parenles eorura , qui quceve in poteslale sunt , fuerint
devolutae : Eo videficet observando , ut morienlium fra-
trum sororumve portiones , qui quaeve ex eodein matrirao-
nio piogenili vel progenitae suiit , primo (20; quidera ad
liberos (21) eorura ( ul diclum est ) si taraea fueriiit ,
deinde liis non extanlihus ad supersliles tantumniodo fra-
tres (22) vel sorores eorum perveniant , aut ad supersti-
tem , si ex iisdem fralril)us aut sororibus unus unave re-
manserit. Oinnibus autein qui ex eodem coujugio fuerint
procreati , defunctis : tunc demum ad eos qiii ex alio [ll)
sunt malriiiionio editi , easdein res pro virili perveaire
siatuimus : milla autt^m cx ra"raoratis per^onis existente ,
parentes (24) eoruin eas percipere. Parenlibus vero quo-
rum sub poleslate sunt , usumfructum duntaxat habituris ,
memoratas res jure poteslaiis alienandi vel oblignudi licca-
tiara denegamus : non prohiheadis iisdcm liberis quando-
cunque sui juris fuerint, niiUa temporali prsscriplione ob-
sislente , easdem res omnibus modjs vindicare : nisi (25)
(10) Filiifamilias in lucris nuptiaiihus libeios suos habeat her'-
df s , id ebt , ad liheios transferunl cjusmodi bon.i jure hereditati»
potiiis , quam ad patrcm jiire pcculii.
(11) B-Mia materna eodcin ordiue defcruutur liberis , patri et
avo , quo lucra nuptialia , pauio ante di.timus : hoc est , Ubcris
primum , dcinde patri , post avo,sic ut avus in illis usumfnicluin
hahcat , quoties ca bona patri dcfuncti adquirunlur.
(i^) A\us paterniis Iticri nu|)lial's liliofamihas suo dclati usum-
fructiim hahet , maternus proprielatem.
(i3) .Addc /. 4- supr. tit. prox.
{\!\) Nuiitia: sccundae , tcrtiae , ef quarts , numerosiorcs deaiq.ie
permiss». ut hic,
(i5) De hoiiis qu.-B ex matrim)nio filii .idqiiiruntnr.
(16) /. II. supr. com. de success.
(17) Lucra nuptialia , vel alinmlc lihoris adquisita propriotalc
liberis ipsis adquinmtiir : ususfructns eoruin patri , avo , pi.>avo.
(18) LsiilVuctiiarius dominium rei alieuare , piguori , aul hypo-
theca; dare non pofcst.
(19) f-Ws. Parcniib. infr. h. t. l. 6. 5. 2. infr. h. t. L ■>.
supr. de bonis mateniis : Novell. 12. c. i^.
Cqo) Ad qiios , ct quo ordinc deftranlur lucra nuplulia. /. 7.
in fii. l. 8. supr. dc secitnd, nuptiis. Noi'. 22. c. 26.
(21) De liboris.
(21) De fialribus d sororihus consanguineis tantum et ut«»i-
nis simul.
(23) De fratribus consanguincis taotum et utcriois.
(?4) De parentil)us.
Ca5) /. I 5. uU. infr. de aanaU excepty
6Go
LIBER SEXTUS
forle posUjiiarn polejlaie parentc.m eos conligeiit libcrari ,
(.'tnluin (i) itmporis tffliixcrit , lU ex conlinua et incon-
Cijssa tenciilis posiessione eoium inlenlio cxcludatnr. Dal.
5. Kalend. Mart. Martia^o cl Zlwojne Coass. ^69.
J)e honis ex sponsalihus qutvsitis.
Sirut qucesita a mnrilo iixor non achjnirit palri ,
nisi, quoad usunifructuni , sic nec quiEsita
a sponso. Saiic.
5. lidem AA. Ncpotiano Magislvo mililuin
Dalmariae.
TVj On (2) sine lalione de negotio quod inler inatremfa-
X 1 milias , cujns vestra sugpestio merninit , et germa-
num ejus verlilur , magnitudo tna diversis Jegihus rx utra-
tjue parlc prolalis , nostrain crcdidit consulendara esse cle-
ineiiliain j cum niulier diversis jurjs lectionibus idem in-
telligi marilura , cl sponsum (3) niterelur probare : ger-
manus [ autem ] mariti noinen illi soli , qui nuplias
contraxisset , et reciiatione constitutionis (4) divorum re-
tro Principum Tlieodosii et Valenliniani ( qua cavefur ,
quicquid (5) marilus , vel uxor in polestale consliluli in-
vicem sibi reliqueiint , non patri acquiri , sed ad eoruin
jus pertincre ) inqionere. Qnamvis ergo significafione (6)
Jiominis maritus vel uxor post cosptuni m.ilrimouium in-
lelligalur , ex quo videlicet inducla est dubietas ; attanien
quia consequcns est ambiguas atque legum diversis inter-
pretationibus lilubantes causas benigne (7) atque natura-
lis juris moderamiui teniperare : non piget uos in prje-
senti quoque negotio , de quo subiimitas lua suggessit ,
a^quitati conveni. niem Juliani lanta^ exislimationis viri at-
que disertissimi juiisperili opinionem sequi : qni quidcm
de dotali praedio tractatu proposito , idom jus tam de
uxore quam (8) de sponsa observari arbitrafus est : licet
lex Julia de uxore tantum loquatur. Qua ratione tam
sponsalitiam (9) donationem , quam hereditatem , quam
memoralus sponsus suam sponsam lucrari voluit , non ac-
quiri patri , sed ad eam pervenire , benignius esse per-
S2)iciaius. Dat. Kal. Jul. Leojne A. V. Coms. 47'-
De bonis , qmt extrinsccus ad fiHosfamilias venmm
6. Imp. JuSTi:yiANCS A. Demosih. P. p.
/"^Um oportet (10) similem providentiara tam palriLuj
'-J quam liberis deferri : inveniinus auiem in veteris i^
ris observatione mulias esse res qua? extrinsecusfi 1) ad i
liosfamilias veniunt , et minime patribus acquirunlui
quemadmodum in malernis (la) bonis, vel qua; ex mar
tali (i3) lucro ad eos perveniunt , ita et in his. quac e'
aliis causis filiisfamilias acquiruntur , certara introducimu
dpfinitioncm. Si quis itaque filiuifamilias , vel patrij uu
vel avi , vci proavi in potestate constitutus , alitiuid siL
acquisierit (i4), non ex ejus substanlia, cujus iu potestat
sit , sed ab aliis quibuscunque causis , quae ex liberalilat
fortunae , vel laboribus siiis ad eum p?rveniant : eas sm
parentibus non (i5) in plenum sicut aniea fuerat sancitum
sed usque ad usumfructum solum (16) acquirat, el eoruri
ususfructus quideni apud palrem,veiavum,velproavuin.Quo
rum in sacris sit conslitulus, pcrraaneat : domiuium auiei:
filiisfamilias inh.Tereat , ad exempium , tam malernaruru
quam ex nupliaiibus causis filiisfamiiias adquisitarum rt
rum. Sic etenim et parenti niliii derogabitur , usumfru
clum rerum possidenti , el filii non Jugebunt , quae e
suis iaboribus sibi possessa sunt , ad alios Iransferend
aspicientes , vei ad extraneos , vel ad fratres suos , quw
etiam gravius muitis esse videlur : exceptis ( 1 7) caslreusi
bus peculiis , quorum nec usurofructura patrem , vc
avum , vel proavum liabere vCieres leges concedunt : ii
Jiis enim nihil innovamus , sed vctera jura intacta ser\a
mus : eodem observando etiam in liis pecuiiis , qua nua
si (18) caslrensia peculia ad instar caslrensis peculii ac
cesserunt.
In AuTHiNT. nl lic. mat. et aviae. in princ. col. 8.
tit. 18. al. i3. Nov. 117. c. 1.
T^Xcipitur , quod eis datur , cel relinquitur ab aUf/v<
JL^ parentuni , conditione hac cuijecta , ne (19) ad p i
trem perveniat ususfrucius.
(t) Novell. 22. c. 24.
(2) 6ynops. Basil. (b tit. 45. 5- 7-
(3) De bonis quse ck sponsalibus filii adquiraatur.
(4) /■ I. sTipr. Ji. ti
(5) Lucra nuptialia libcri in poteslate positi patri non adquirunt.
(6) Mariti |!ro])ria significatione spousus : luipliaruia sponsalia
tjon rontiiieutnr.
(7) In anibiguo pro eo quod benignius est judicatur. /. 1 . supr.
de iegat l. 168 Jf. dc rpg. jur.
(8) Dofis noinen clium cxlcnditur ad sponsse dotes. /. 14. infr.
de fdeic. lib. l. 18. "^-S. JJ. de legib. l. w.Jjf. de serf.prcBd.ru-
ttic. l. 10. in fin. ff. de rcb. dubiis. l. 'i. fi". de his quce in te-
stament. l. ^"i. ff. de pcenis. I. i55. §. 2. /. 192. ^. i. ff. de
reg. jur.
(9) QucmadiTiodnm rcs quissitas a marito uxor non adquirit pa-
tri nisi usnfruclu fanlum : ita et qusesifa a sponso. addc l. 4- ff.
ile fundo dot. hoc esf , ut lucra nuptialia filia j>ali i non adquirit ,
i4a nec lucra sponsalia.
(10) Haec lcx est ampli.-itiva /. i. supr- de bon. matern. Inglois
dccis. 7. q. 6. nuni. i. Ans.
(11) Lucra non ex palris subslantia , scd vel fortuito, vel lal>ore
quJTsita libcri iii potcstale posifi sibi adquirunt proprictafe : j)atri
ttsufructu : «t sit rcriim ita quacsitarum eadem latio quge rcrum
Tiiuternarum , tl lucrorum nuptialium , ut hic. ibi , qurmndmo-
Jum , ibi ., ad excmplum , et J. 1. infr. h. t. Quid si filiusfami-
lias in castris bona qusesiverit alicjua ? ca ne quidcm usufructu
palri .tdquiril , ibi , ezceptis castrenHl/us, Quid si iu quasi castris ?
idcm , ut sit eadem ratio quasi castrensis pcculii ct vere castreD«h
ibi , eodem obsrrt'ando. Quid ? qiife vis ac potestas est ususfruc;.U',
ita parcnli competentis ? neiupe ut plenitsimam potestatcm in ec
babeat patcr : ut eo uti , frui , res eas fciiere ct quo voluerit mo
do gubcrnare possit , ct rursus ut liberi co nomine nuliain hypo
thccain in bonis p.itris superstitis , vcl moifui liabeant , nullas r3
tioncs ab co po.^^sint csigere , non cuin probibcre res eas tenere
vel administraie .• dcnique ut earum reruin adniinistratio patri im
punila sit ; nisi ca bona vel alieuet , vel bypothecee subjiciat ^. 2
Quid si quid cx fructu talium rerum parcns adquisieril? potest ifi
quaesita parens pro animi sui sentcutia disponere , et abalieuare
iii alios deuiquc beredes transmitlere , sed et res mobiles , imrao-
bilcs , se movpntcs , es iis qiu-esitas , in quamcunquc voluerit per
sonam libcrorum , vel extraneam transferre. §. 2. cerj. et si qmd
(12) /, I. supr. h. t.
(i3) l. I. in fin. l. 1. {. 3. l. 4. /. 5. supr. h. t.
(i4) Filiifamilias adventitiorum usumfructum patri adquirtint
adventitiorura , inquam , exccptis castrensibus et quasi, sui namque
dominii tt patrimonii res eas faciunt. ^. 1. i>ers. Qaod nobit.
vers. CJua; enim iiwidia est ? Inst. per quas personas cuique.
(i5) Jus Tctus abrogatur , de quo in /. 2. infr. de patr. potest
(16) 5< 2. Inst. dc adq. pcr adrog.
(17) Exceptio regidae snperioris de castrensibus. ^dde l."]. infr. h.t.
(18) Secunda exceplio de quasi casfrcnsibus.
(19) Filiofamilias relictum ue ad cjus patr-Mn perveniret . patri
non quaeritur. i
CODICIS REPETim PR^.LKCTIONIS.
CGi
Tcm hcrcdKas Jralris , sororm^e , acl quam tina (i) res n.obilcs (vi) , vel iin.r.ob-l-
cum pnlre admitutur , et forsan si aliunde ijuccrcttur
prasdicta.
Jn AvTumr. tit nulli jnd. ^. quia vero. col. 9.
tit. 17. al. 9. INov. 134. cap. 11.
* - j r VI I • ... pr.xdiclo niodo acn«isitas. -h Et si (luid f ex 1 usu earum
, ATmrnNT. de hered.hus ab intest. ven. §. s. vcro pater , avus vel pLvus coliegerit \. ,') : llat tcl
cuu. col. 9. tit. ,. Novell. 1,8. cap. 2. jiarn , qwemaclu.o^lum cupit , hoc dLponere , et m alio5
heredes transmillere , vel si cx earum [ rerum ] nuctihus
res mob.lcs (ri) , vel immobil.s , vcl sen.oveutes coru-
paravent : eas eliam c]iiomodo voluerit , habeal et irans-
miltat , rt in alios tinu.ferat , sive ext.aneos , sive iibe-
ros suos, scu ciuan.iihel pcMiouam. f Sin (i3j aulera res
sibi mcinoralo inodo accjuisllas parens uoluerii retincxe
sed (i4) apud filium , ;;ul fiiiam , vel deiuceps personas
n • 7- , ,^ reJicpicrit : nullam post (i5) obiluin cius licc.iti-.m >.o
Dernest ut Jus , rj.a. e. lege defcmntur liberis , ;,„- heant heredes alii p^ris vel avi , vel' pr av- eTndcl'
^ent,busprmicmcnt,bus sohere mcUrwmuum sme causis usumfructum , vel c^uod ex hoc ad fihoslamiiias perven^
acjimns. j r •• , , • ( "'P°^^ (^^) P^t'' tiebilum ) sibi vii.dicaie ■ sul crua^i
.. Sub hac tamen defin.tione hunc legis articulum diuturna .7 donalione in fil um cellb..a dl 'n i ulum
cmns, [ ut ] in succcssione quidem earundem re- fructum del i uit aucra mirer^ f pi, , 1 I.l'.,? T
, qua> exlriusecus (2) filiisfamilias accpriruutur , iu- ral iTa ca 7 mellATu,^ 7..: T ^ , "P"""'"
cs paii.s v.ventis acl l.uc , seu jam morlui spcMaie au- te : quatcnus in omui (.b) pace iuter s- successio ci„«;
i| <>; uomine patribus dcnecrata , rerum habcai r.irPr.c c ■^i r . /-
..simam polLatem , uti l.uique his r"bus aurnc .I filT v"" T7 ^°"^!^'"""'^"''' H^ (^o) caulum erat,
ilfamiitas Jecundum pra.dictum\nodL .^^^^^^^^ s. hhilam.Jias ab his , qu. eos in poie^late habeut , nexu
.bernatio [ rcrum f carum sit pcn^t^s • ^i' t ^^) •' C^;:: ^i^^T^^ i^') ''^^— ' ^'-''-- (-)
dio modo audeat hl.usfamiiias , vel filia vei dein s^.Ipu nTJ )}J^^ ^ bonorum quae accjuiri non
person. vetarc eum , .n cujus polestate su'ut7asd n t ' 'v^ e i .1 ^'^t ^'1""'^ ^^'^ ^"'" ^ "'^ ^^"
<'..erc , aut quomodo voluent gubcrua.e : vel si hoc min,,^. J.a^ r A ^^^" '''''''' '^"■"'" P"'^ "«'^
nt , pauia (.0) potestas in eos exercenda esl • Pd h i . i ^ ^"ts'anti.-c hbero.um adimebalur : saucimus
at pafer , vci af./person^ , qL supeTs enumc^rat 0 iw" nnn".",'"'"7"r"''^ ' '' ^'"'''"-P''»'^-'^ J''^eris .m-
■ , pleuissimam poteLten. ulr tu. , ^i.ruareq^r ^S ^^ ^Z T^X^^I^lr:^, tSct Jr^d^:^-
Quot.:cs paler consorUum proprietatis cum fiiiofamihas La-
ioi.es ii6n..,li,irliiin .., filii porlioue non hahct.
'd cil , a(]vc..tilion,n..
l' .. supi: h. t.
*j '• a. 3. 4. 5. G. supr. h. t.
Iro rcbus fil.i quas patcr veh.t fructuarius administravit ,
Jmo spcrarc audc.t , ut discrtis verbis ponitur in C. ult.
Ilinc colligunt , Pahcm habc.c plcnam administrationem
"amtu : hab.tu , q,.,.-, admi.ii.l.at , actu tau.a rat,oncm non
• ^um patc,- rahoncs , scu invenlarium boiWrum filii faccrc
"y Milc Myns.ng. 2. (,bs. 39.
Pat • a^n,;,..^'' r '■ r '" re^-S*^"''^ ' "°" ui.i magna cx
{, 1 '"•"'"•'istiaho aduncnda.
1 aina poteslas cxercenda.
. 'il?<i"non \7J''T ^\"«"fi"ctu bonorum filii od eundcm
i Giaccis K- 1"0scu,iquc ahcnare.
*• Basil /.{"'l* ' "'"''!^« » «ujoniyinef, vpdyfAXioi dicuntur.
. Q . "''• '"• 4- c^^ .0.
ixi..uis"!,'\'\"^"' '*"" 3<hnod„m lu.bata ct jic.-plcxa est : .s.t-
M'.Tsii'ri"'"'"'*\7t '" '"''■'''' ""^'''•''ibus ,-t sponsaii-
''s.« liJ, ' "''"'■'^ ' Fa:'<-'rqi'am iu ca.stris vcl qua-
' "-^"«"f ucln,,'." *T''"',''^ "snmfructun. pat,i co.npctc.e. Quid
•»0 s.lc", i '" .^'"'' ^'"•■'"' ) *^=*^*= ras^^us niorit ? Palcr diu-
^"i^ luo ".'■"''"''' '"'" ^^"^*^*^ ^■'''*^""-- '" ^ ^•ol.c.c-
' ''>l's iK,, r •". '*^ ' ^'' "omine filius convcniri non po.ssit.
j '•'"-^"'iltcu.r" " ''^"■*' '" ^''^ *""'*" "'^ ^j"^ ^"•fd" mi-
/«t'."" '''"'»''' "«'-i"» «ibi dcbitum fiUofamilias polc5t remittc.
(i5) Usnmfructum advcntillorum sibi a pafrc donatum filius
non confcit.
(lO) Id est , qnasi debitum.
(.:) Baldiis /uc numer. 4. vidctur lcgisse ^/«r^a. eo sensu , Pa-
ticm l.i.ofamihas suum diuturnum ct diurnum douare pos.c • tt
luc qiudcm secundus cst casus ( de priorc paulo antca d,clum ' est
^ujJv. h. t. ) quo paler filiofamilias donarc possit. Tcrtius est de
Uote cl donauo.ie ,,roptcr nuptias. /. 35.^! famiUm. Quartus ,
quando donal fii.o id q„od donaturus esset extraueo. No.cU U
c. I. Quintus si studiorum cau.sa. Bald. hic.
('8) Ea parcntis cut voh.atas , nt hbcri post mortcm \ivant
unan.mcs. '
(19) Concordia infcr f.atres so.vanda. ridc /. 4. supr. comm. divici.
(^o) Cujus pars e.Mat /. .. supr. til. nroxim.
{21) Emancipat.o l,bcrtatis spccics.
(22) U.sumfructum reru.n materuarum , sujn: tit. vroxim. lucro-
rum nupl,al,um , /. 4. supr. h. t. spo.,.sal,tior,i.n. /; 5. w//>r h t
quaes.torum dcnique casu , v.l labore alibi quam in Citns vcl
quas, caslns l,ber,s ,n poleslatc po.ilis , paUcs oblincul. Quid si
eos hbcos vcl,...t cmancipa,e? uMisfructus illc libcros ita enraucina-
tos tr.cite scqu,l,u-. vers. hoc obiinente : potcst lamcn parcns pro
praEmio cmanc.paUon.s libcris ila collaLx , non tctiam partcm Lo-
nornm , ut olun , rctine.e , scd dimidium usu.sfructus , l.oc cst
]'ra.,u,um emanci.atiouis quod patcr co casu retinere sibi pote^t '
ui liic. ibi , wm tertiam. ' '
(23) ^idc /. I. suj>r. de bon. matern. $. a. Inst. per auas
persoiKis cuiq. ^ ^
(2.|) /. 1. /. 2. C. Tiieod. de boiiis maternis : uon eniin poltil
sslunar, cmancipalio , undc qnasi pio prctio cnancipatiouis dici-
lur 1(1 clai-,. ^. 2. lnst. per qiias personas cuiqiic.
(2.j) "N idc /. 2. supr. de bvi.is maternis.
(26) •iertia scilicet , uude colligunt , tcrtiam parlem miniina.a
nou csse , et quidcm co magis , quo dividi possit.
(27) Ut ol.ra. /. 2. C. Theod. de lon. mutevn.
(28) Ilodic pracm,um cmancipalio,ns patri d.bitum , cst scm,»
ususn-ucl.is bo.,or-.,m hlu : oUm Iricus erut plc.a jure. /. i. /. a.
C. Thcod. de bon. m:iterri.
663
L I B E R s r: X T u s
res , qui emancipationem donant , Tesidere : exceptis et in
hoc'casu casircnsibus , et ([uasi castrensibus tanluniraodo
peculiis, quibus nibil ex. bac causa dinniuuitur. Sic enim
nec libens cujuscunciue sexus aliquid dominii auferelur ,
«U palribus amplioris palrimonii ubusfructus atlsignabitur.
IIoc oljlinrnie (i) , el si iu einancipalione sil)i parentes
iiiOG mininie scrvaverinl (7) : sed nisi specialiter, vel in
emancipalione huic prasmio lenunciaverinl , vel donalione
facta scse et ab bujusmodi benelicio alicuaverint , et in
Jiberos hoc traustulerint : mauere apud eos eli;.m lacentcs
jus , et bcneficium ususfructus retincndi : ut post obi-
lum (3) eoruni ususfruclus in omuiljus mtMnoralis causis
ad eos perveniat , quorum dominitun cst: sciiicet , secun-
dum quod iam diximus: in successionibus eorum orambus
servandis , quae [ de ] materuis , ct nuplialibus bonis
consullissimis legibus definita sunt.
^ 4. Sed cum lacilas bvpothecas tam veteres leges m
quibusdam certis casibus introduxerunt , quam nos in ma-
ternis (4) , CTlei isque donalionibus , quas servare neces-
se (5) est, et dubilabatur : ex quo tempore hjpolliecas
competeie oportet , utrumne (6) ab iniiio , an ex eo
[ tempore ] , ex quo male aliquid gestum est ? compen-
dicsa narralione inlerpretamur , inilium (7) gerendse ,
vel deserenda3 adminislralionis , vel observalionis esse spe-
ctandum , et non tempus , ex quo male ahquid geslum
fuerit. Recilala in (B) novo consistorio palatii DiV Ju-
slmiani. Dat. 3. Kaiend. Isovembr. Decio \. C.
CoMS. 529.
De donatis a Principe , vel ab Augusta.
rj. Idcm A. Juliano P. P.
CUm multa privilegia Imperialibus donationibus jam
praestita suut , dignum incremenlum et his conferre
nostra dignata est clementia. Si quis igitur a (9) serenis-
simo Priucipe, vel a piissima Agusta, sive masculus, sive
fcemina donationes sit conseculus, vel consecuta, sive mobi-
Jium (io),sive inimoLilium,sive semoveulium rerum,filius-
familias tamen conslitutus, vel constilula, habeat hujusmo-
di res omni acquisitioue absolulas , et nemini eas acqui-
rat neque earum usumfructum paler , vel avus , vel
proavus sibi vindicet , sed ad (11) similifudinera castien-
sis (12) pcculii omneni facultalcm ia eas filn , vel hliffi-
(,) Si.pervaciie id prolcstaUone qusri nobi* pufamus , quod
jure salis quKritur.
(i\ Id est , excepermt. • j j 1
(3) Omnino , ita ut patcr rcvocnrc nofi possit , id quod semel
donaverit. . ■ ^ • , • „,
(r.-\ L 12. %. I. vers. fxceptis. infr. qni ffntwjcs.
(5) Imo necesse ncn videU.r ; cu.n nulia iiypotheca m palr.s
tinni'! lilictis compctat. ۥ ^- supr. h. t. . , , , ^ ^
(6-) Hvrolhccim tac.tam in bonis patr.mlihcn habenl. Patrum ,
inquam , a qu.bus res ip.sorura hbero.um raaterns et sim.les adra.-
"''S"*ilYrothecK in honis patris lihcris comrctenlis initium est ,
Hon a ma!e gesta admin.stratione , ^cd ah ipso init.o gest.cn.s.
/.6. §. 2. ibi , ex eo dic quo eadem rcs ad eam pervcncrint.
iupr. de secitnd. nupt.
(9,\ -Vide quse dixi ad /. .^0, supr. de jure dot.
(J\ Donala a Principe vel Augusta , non quorruntur patr. ,
etiam qnod ad usumfructHm. adde l. ^G. supr de donatznmhas
int vi^ Srnops..BasU. i. cap. ,3. Goth. Md. Goraez. ad leg.
Tauri 50. num. 72. Ans. -j « t-.. a^ r^..
Oo^ Ouid noroine mohilium contincatur , v.d. Mantic. de «.ou-
iect. /'t/Q. tit. 3. Mciccs tamcn ncgotiation.s c.iusa comparat=e
mobilinm iionrire non contincnlur. /. pencults. $. l\. Jf. de auro
ci ars. Mfiioch. de }ira?sunipt. lib. !\. quast. iS^.Ans.
(,i) Fihusiamili.Ts quod a Principe acccpit , quasi castrense est.
(12) /. 6. supr. h. t. . •. j .•
(iS) Imperialis forluua nt orancs alias siipeTeminet , Ua donaiiO-
res a Priucipe , vel Augusta faclae privil-^gium mereDtor.
familias habeant. Ut enim Tmperialis (ij) fortrina on^»
supereminet alias , ila oportel , <-t priucipabs liberiliiei
culinen habere praecipuum. Dat. proposiia 12. jj.
Apiil. Conslantinop. Lampadio , et Oheste VV. C.
Co^ss. 53o.
Dc hereditate delala filiqfam.
.'-'. Idem A. Joanui 1'. P.
C'IJm non (i4) solum in n.alcrnis rcbus , quas 61 ,
J milias (leferunlur , sed etiani de ali.s omnibus , .*
ac(|uisitionem effugiunt ( et maxime post novcllam niri
numiuis lcgem (i5), [ quaj ] omnia , ciua; extrinjeaad
filiosfamilias perveniuiit , [ et ] non ex pauriia suIj.o-
tia [ sunl , j non esse acquirenda patribus staloit ,itti
lantummodo ad usuinfructum ) variae i.lti.rcalione» ej-l«
sint , et varius eventus , variusque conlintlur traclz»,
et semper ia judiciis veisantur : necesse est ulililer fi
aperlissime onmia dirimere. "1- Sancimus ilaque , in ooi.
bus rebus quae effugiunt (juidem dominii acquisilioci ,
scd ususlriictus tanlummodo patri offertur : vel aliina-
rentibus a filiofamilias cujuscunqiie gradus vel sexus si.
ve paler adire filiumfamiiias inlegrse atatis coinpellr t»
ille reclamandum (16) existimat, sive filiusfamilias .re
cupit, et pater iu conlrariura inclinat : liboram h«e
licentiara , et patrem ipsum sibi adire heiedit.tem cu-
sanle filio , et oinne sive damnum , sive lucrum in ar,.
habere fortunam, nuUo (17) ex hoc piffijudicio filio »•
rando. -j- Sive e conlrario patre recusante (18) filius ii:e
hereditalem voluerit : nuliam acquisilionein , nec 1 3i-
fructum patri offerri , sed ipsum filium sibi jmputai, Ji
quid ex hoc contigerit : nulla actione , neque couTpa-
irem danda , ubi adversus ejus volunlatem filius henU-
tem , vei Iigalum , vcl fideicommissum , vel alind -iic-
quam cx quocuiKjue titulo , sive douationis , sive clfi-
ctus [ alterius ] sibi acquirere maluerit : neque ad rtus
filiura simili modo actione extendcnda, ubi recusan:?©.
pater sua aucloritale haec sibi vindicet : hujusraodi : "o-
nis tramite ex praesenti lege patri corapetcute : setl 1 '
pater omnfm licentiam , et aclioues movere , el al -
pulsari , ubi ad eum totum commoduin advenit: eliU»
simili modo in (19) agendo , et pulsando, solus h: at .
et detrimentum , et commodum. iNecessitale(2o) peoni-
(i4) Omnium fcre rcruro, quarHin ususfructus patvi a''^-' '"^^
Hberi proprietatem hatent : exceptis iis rebus , quse ex ^* ' f^
tris pioveniunt. Sfnops. Bctul 45. tit. 4. «^''P- .'^, ^„ i"^
riam hujus l. ip. vid'. apud BcUon. Supputat. tib. 3. ca,.. ^
fi5^ /. 6. supr. h. t. \, ,5.
(.6) Si Klius rcs sibi dclatas non Tult adquircre, pater pi J^
re eas adqnirerc potest , ut hic . et e c.ontra few. si^e
rio. infr. h. t. «, , i ,■ i'- lii
(,7) Cur ita .'vide I. i. $. ^- JT- <^^ successorw. ii'- ^
jure dcl.ber. l. 2. Supr. dc repudiand. ^-01 absUn. ^
(.8) Derogatur /. 6. /. i^ m /«• i- ^- M- '^* "''
omitt. hered. conveoiri blius doi ot«'.
et ca a"'^'"
(19) Adventitiorum nominc agere , ve
sive pro iis ag.t , -^.ive ^conv«;;nUtur^,j.«^/. c ^^A. ^e.^^^^^^ ,
h. t.
potcst sine jussu patris ? potest , nzm
contradicente adire potrst. vers. %r^e. supr.
iPlfSt
rim;
ontradicente aaue pousi.. *■'•'■ ;•'•<-• —r-- „._:,,«, qoi
(.,0) F.liusfarailias m jud.c.o sme '="'^^*^"^'',P^ 'Hf cau^r.m.
uthir. Quid ? num hoc perpetuo vcrum «t ^ falht .n ^ ^^
reiislc.ms: sed et in iis , qua; vohmtan^ J"''^^ ^';^'%j:.. rot..
quotifs patcr lcgiHmus non est «^^f^^^^-^^^^^^^^^fbrneticio.* E^
quoquc Clius corara arbilratore hligare. i^;^^;'^;;.,. ■ ^iT.ca .m
clesilsticorum idera esse ccnseut : ut et q;'«^'" H -^^^ ,ai , «
plo.-at : falhl quoque m rcconvent.onis ^^ 3PPej'^J° ^j^.n ,u
l,„otKS rcscriptuni im, etrai , «t et us 5«"^"^ .'^" f"^^,„o omio
d.cio essc potcft sine auctoritatc luforis , ^" , jyOi*
comparat, aut in judicio , ccrtam pecuuijuu coafe«t-
dattinatus cst. vide So«ia> reg. b>»- I
j (i) [ Jtidicis ] paln imponenda (?,) lantummodo
contrnliic , vcl aa^eiiU (3) , vel fugienli , ne judi-
1 sine (4) palns volunlale videatur consislere. Pll Jioc
ijlem si jvleiiJT (5) aMalis filius est , qui palcruam vo-
u;;)lein secjui noii patilur.
i. Sin iuiiem iu secunda (6) aRtnte adhuc filius est ,
(i (id.-iia paUr ccnseiilire adeunli hercdii;
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
663
•jhcrediiale
iioiueiit, vel {i.-ilie voltule ipse reclamaverit : si qui-
I reciisaveiii filius , liccnLiiun dainua palri siinjli nio-
hcrciiiUiien» adiie , et eam pleno jure LaLcre (y) :
jninibus (|u3e suporius dixinius , lociiui liaheniihus.
auli-m paire rc( usanle filius adire nialuerii : danms
lienj Jiceutiam ei hoc iacerc. INclenle autcin pnire res
gubern.ire propter causae neocssilaiem , haheal (8)
llalem hiius adire compclenlem Judicem , et ab co
re (9) curalorem (10) hercditati dari , pcr quem gu-
atio reriiin ad cuin dclatarum piocedal : in utroque
in intcgnim restilulionis auxilio minime ei deiirgando.
2. Siuulicjue modo et iii milile filiofamilias qui le-
'•'erit adilionein heredilalis , ([iia; ei ex (11) castrensi-
occa.sionil,u5 vcniat ; ])atri danda liceiitia adire here-
em , ut ad ipsuiu peivcuial plcno jiire , tam per usum-
Juin , quam pcr domiuium eandeui hcreditatein posses-
> in , quasi ipf-e paier ab initio fuissel lieres instilutus ,
idcJicct suJjjacciite omnibus onerihus lisredilariis et
a commoda haJjiluro , et ad filium nullo pericuJo
idante. Jilt ha;c quidem in his casibus oliscrvanda
, qujjjus discoidia inler paliein el hlium vcrtitur.
3. Ubi (12) aulem in uiiuin voJuntas eorum concur-
ct patcr usumfruclum , et filius haJjeat proprielatein :
agcntiJjiis el lugicntibus palcr quidem suscipiat actio-
ct inovcat , cujiiscunrjua; aelatis filius invcni.itur
leatur autctn etiam fiiiorum conscnsus (i3), nisi ad-
n prnna (14) a.ia[c suni conslituti , veJ loiige (i5)
'l , suinpiibus (iG) videlicet a patre propter rerum
menta lacicndis : cum (1;) enim nuda pioprielas
hlKim iiiveuialur , cx qua substanlia possibile est
sutnpius liljs dej)endere ?
(iici-
Patcr officio judicis cogitur consrntirc cnusa cogtnta.
^JusM) inagislrulus .juod fit in judicio , mclu fieri non
i^j ■ ' '■ ^'^'•jtf' '^^ '"juriis.
Judicinin rcdditur in iuviluin ctiain aclorcm.
±iliusfi(inilias iion huhct intcgram pcr.sonam slandi in iiidi-
c conseusu , alris ut hic. v.dc /. 9. /. ,3. /. 39. J/l ric cUig.
• n,: (uloris vci curalor.s aulorilato. /. i. /. -2. suvr. qui lesi-
{^'eiia i«tas , „on iuiiuibcs.
1^'alcJxuslc"'''''^''''' -^" ^" ''^'■' ''■ '■ ^"''""'^^ """°"' ^^-
Vid. Anton. Mcrcnd. cv„tro^'crs. lib. 4. cap. 8. cf 22. Ans.
o. versic. ud de/endenduni. J'. de vrvcuralor.
■■ *-tiani absentc patre.
, ) JVola de curalorc hcrcditali dalo.
, J.astrenscm h.rcdilalem a fiiio rcpudiatam pater adire potcM.
' rm l \ '" '!"'''"' !'•''''"'■ "••^i'"'ft"<^lum hahct , tilius pio-
^ . ra'er propnelatis (ilio rnmpclcntis adminisliationtm
\ V y"^.' l""'<'ites. supr. de hoii. matern.
naSnT"^ la.jus 5. 3. el conciliationcm /. ,. Supr.de
dTf,: /" K •''r"'' J«^"»' a Sand. decis. Frisic. llb. -2
\ Al''"f '*""' '""' .'«^"'"'^" suhoi^ponitur. §. ,. supr. h t.
5a ' '^"'r "'"'"'*-' ' ^^™ 'ongissime ahcst.
'«susci,'erl '""""" P'^!;'*'^''"^* bonorum (ilio competentis ,
) In n 1 ^'''^'''"'-" '"'* '""'P''*^^'« '«^"«-'''"•-
'" i" u! ver„|- "^''•"'^"'«'•i» id '"ci"" non habet , qucmad-
) XJsuf. , , ' ^*^ 1"" ^^'^ constilutionc a^ifnr.
) Sub,lS'l"^ 'Jmversalis =es alienum dissolyerc cogitur.
»"l'* \ocahulo lac bona iutcllige , alias pr<j bercdita-
§. 4- ^'^i" auiem a-s aiienum (18) ex defuncti persona
desceiidit , cuin etiarn apud Veteres liicc esse substan-
tia (ig) intdiigaiur , quie posl dctractuin (20)3^5 alienum
snpersiderit : Iiabeat paler licenliam ex rebus hereditariis
( priiiium qu.-dein niobil.bus '?. 1) , sin autcm non sufli-
cinnt , cx ii!ir;iobil)l>i;s ('.>?.) sulficiciilein partcin nomine li-
Jii veiiuiKl;:re , ut iJijo r^-iJdalur aes alicuuin , et noa usu-
raruui oj„ic pra-gravi lur. (juod si paler hoc fucere super-
scdcril , ip.e usuras (-23) vel ex rcditibus , vcl ex sub«
sianlia sua omnitnodo dare compellelur. Sio aulem leca-
t.T , vel fideioomuiissa sive annalia sive seincl rcJicla im-
iiiiuent , hujiisniodi per.sonis : si t[uidem talcs (24) rediius
suiit , (jui surilciuiit ad aunalia Jegala , pater cx Ijujusmo-
di redilibus hoc dcpeudere compeilelur. Siu autem noB
Jiabcat sub.«;lanlia sufiicieulera reditum ad legatoruin vel
fideicomniissorum pra?slrilioiiem , vei niinime redilus vel
alias acccssiones contiiical , sinl tameii res mobiles , vel
immobiles , steriles (^5) quidem , non laineu inuliles
veluti domus iii provincii.s pretiosae (26) , vel ubicunque
posita [ adificia , vel ] suburbana , ex quibus Iiujusinodi
legata possiul explicari : licentia dabitur patri sulhcieutem
partem eorum simililer filii (27) nomine veudcre , et sa-
tisfacere legalis. •]• Hoc proi;uldubio obscrvaudo , m et
inancipia (2,3) ipse usufructuarius alere debeal , et omnia
circa usumfruclum facere , quae nulJo modo proprietatem
possint deteriorem (29) facere : paterna reverentia (.3o)
eum excusanle , el a ratiociniis , ct a cautionibus , et ah
aliis omnibus , quae ab usufructuariis extraneis (3i) a le-
gihus exiguiiiiir sccundum nostras Constilulionis teaorem ,
quam super hujusniodi casibus tuJimus.
§. 5. Ipsuin autein filium , vcl filiam , filios , vel fi-
lias , et dcinceps al(Me (3^) patri necesse est , non (33)
propter heredilales , sed propier ipsam natuiain , et leges
quae et a parentibus alendos esse liberos iniperaverunt , et
ab (34) ipsis liberis parenles , si inopia ex utraque (35)
parte veititnr. Sed paler quidera in pra?diclis tantummo-
do causis habeal licenliain [ rite (36) ] res filiorurafarni-
lias vendere lilii uomiue : vei si emptorem non invene-
te. /. 4. uers. Cum enim per. supr. de Ub. prcetcr. alias pro pc-
cunia non pro bcreditate sumilur. /. 16. in princip. ff. ad SC.
Trebell.
(20) Bona inlelliguntur , detracto aere aUeno. /. 39. $. i. ff. de
verh. signific.
(2,) Oidinem rcrum alienarum distrahcndarum observa.
(•i2) Immobilia a molniibus dislrahcnda.
(23) Usufructuarius universalis , ex usuris proprietalem Hherare
cogitur.
(24) Usufructiiarius univcrsalis legata praestare cogiturex redilibus.
(25) A steriliura rerum alicuatione inchoamus.
(26) Quse daninosis similes.
(27) Usufrnclu ad onera injuncta exsolvenda non snfEciente .
proprietas d(libari polcst.
(28) Usufructuarius mancipia in quibus usurafructum liabet , al«-
rc tenetur.
(29) Usufructuarius deteriorcm proprietatein facerc non debet.
/. 7. 5. 12.^! soluio.
(30) Pater a ratiouihus reddendis reverentia paterna cxcusatur.
/. (i. 5- 2. Supr. h. t. idcin in orphanolropho. /. 32. supr. d*
epUc. adde Noi^ell. i3,. cap. ,,. circa fin.
(.■^i) Usufructuarius rationibus obnoxius. adde /. 1. supr. dc
usuf.uct.
(32) Vide /. 3. supr. de alend. lib.
(33) Nou proptcr lucium qucd a librris parons accepit , **<l
propler ipsam natiiram ct lcgcs hhcri a patcnlihiis alendi sunt.
(34) Lib(Mi parcntcs inopes alerc cogunlur. /. j. j. i3, ff d<
agnvscenJ. ct alcnd. liberis.
(35) Altcrutra , Hal.
(36) Adhihitis solciuiitatibu^. T. infr. h. t.
6G4
LIBER SEXTUS
Tit , [ lite pignori ] supponere , nuUo modo licenlia con-
cedcnda filiis easdem vendiliones , vel hjpolhecas relra-
ctare. Non autcm licentia parcnlibus datida extra (i)
riaemoralas causas , res , quarum dominium apud eorum
poslerilalem csl , alieuare , vel pignori vel hypolhecae li-
tulo dare : sed si hoc fecerint , sciluris , quod necesiC cst
eos in legum laqueos incidere , qiiibus hujusmodi vendi-
liones , vel hypolhecae sunt inlerdicla? : exceptis (2) vi-
dclicet [ rcbus ] mobihbus , vel immobilibus illis , quae
onerosa! hcreditati sunt , vel quocutuiue [ modo ] damno-
saj , quas sine periculo vendere palri cum paterna (3)
pietate licet : iit prclium earum vcl in res (4) ■ vel iu
causas hereditarias procedal , vel filio servetur. f Filiis
autem familias in his [ duntaxal ] casibus , in quibus
ususfructus apud parentes constitutus est , donec parentes
vivunt , nec de iisdem rebus tcstari (5j permiltimus , ne-
que citra voki.nlatem eorum , quorum in potestate sunt ,
ulla licenlia eis concedenda dominium rei ad eos perti-
nentis ahenare , vel hypothecse titulo dare , vel pignori
adsignare. Mehus enim est coarciare juveniles (G) calo-
res , ne cupidini dedili Iristem exiium sentianl , qui eos
post dispersum (7) expectat patrimonium. Cum enim
( sicut dictum (8) est ) parenles alere eos secuudum le-
ges et naturam compellantur , quare ad veuditmnem re-
rum suarum prosiHre desiderant ?
§. 6. Ubi autem puerilis a?tas patri licenliam prastat
etiam sine consensu fihi hereditalem nomine ejus adire :
si hoc fecerit [ pater ] , daraus quidem '(9) fiHo in in-
tegrura reslitutionem , poslquam patriu fuerit potestate ii-
beralus , vel adolevent : patrem autem [ omnibus ] one-
ribus heredilariis , licet nomine filii adiit , modis omni-
bus ilHgamus. Quare enim talem heredilatem adiit , qua-
lem nec ipse , nec mmc fihus idoneam sibi esse existi-
niat ? Non autem fdio damus (10) iicentiam , si in inte-
grum reslitutionem pelat , respuendam credens esse liere-
ditatem , adhuc minoribus curriculis instantibus , iterum
per aliani restitulionem adire praefatam hereditatem , ne
(i) Quibus de causis parentcs res hberoium non possunt aUe-
nare sine solcnnitate.
M Mobilia ct immobilia onerosa et daniuosa parcns sine solcn-
nilate polest vendcrc.
(3) Pietatis cst pateruK bona filionim non distrabere.
(A) Quas ia causas pretia rerum ad (iliumfamilias pertiuenlium ,
Ycrti oporteat.
(5) Filiifamilias de rcbus suis qunrum propncfas patri non art-
miiritur ( excipe castrenses vel qnasi caslrcnses ) teslari etiam nou
possunt. Z. 3. 5. I. Z. II. supr. qui Cestament. fac. l. 3. infr. de
patria potest.
(6) Juveniles calores cocrcere lucluis es,t.
(7) Id c.sl , cversiUK.
(8) supr. h. t. in pr.
(q) l, I. '" /in. siipr. de filiofam. minor.
(10) l. \^-Jf- de minorib. Imo datur. /. 7. ^. C). Jf'. dc rninorib.
(11) Ludibrio legcs cssc non oportct.
(12) bcMitui advcrsus (aclum patris filins potest. ut hic. Atqm
restitutio libcris advcrsus parentcs , ut et llLcrtis advcrsus patronos
dcr.egatur. /. ult. supr. qui efadversus quos in mtegrum reslUin
non possuut. possis diccre non restltui oCicio iudicrs , sed jure
actionis. /. 5. Supr. de dolo. Iino actionis rcstilutio rebus et per-
sonis cohreret , ck obligationc ct oflicio jiidicis , extra pcrsonas ,
eUra obligationeni dcuiquc , ut Castrensis rcctc uctat in dici. l.
uk. Quin liberi restituuntur adversus fiictum jndicis , cui factnm
patris sit immistum. /. 2. supr. si udver:,us rcm judicatam. datnr
quoquc adversus patrem indirecte et obliquc restitutio , ut hic ,
/. 2. Supr. si advcrsus donationcm. Quin et adversus turpes per-
sanas parentum rcstiliitlo Hberis datur maxime , aut sanc actio m-
stifuitur , qua ctiam sacris patcrnis ipsi libcri solvuntur. arg. l.
leiioncs. 6. infr. de .':pcctacul. lib. 11. tit. 4o. /. si lenones. 12.
Snpr. dc epi.^cop. audientiu. sed ex justa et magna causa. arg.
i. i. in fin. ff- de in integrum reslitut. Intcrpretes in dict. lcg.
ludihrio ( » 1 ) le^es ei fianl , scepius eundem el amplec et
respuere hercdUaiem cupienti. Si eniin quod paier i-
[ filius ] ratum non habuit , et propter hoc res u-
tus (12) est : quoraodo ferendus videatur iterum judu it
amplectens , quod posl patris voluntalem conlraria fe-
clione aspernandum esse' existimavit ? -p Sin vero [
quidem heredilatem repudiaverit (i3) infanle fdio co
tuto , ipse aulem fiJius postea vel adhuc in sacris coti.
lutus , vei ])atria potestate iiberatus , adeunJam esse
diderit eandem hereditalem : licenliam damus ei , v
jui juris efficiatur , tutoribus ejus , vei curatoribu* lit-
ditalem adire , nullo pra>judicio ex recusatione yaii.t!
geuerando : simih modo et iii hac parte nuUa ei ....
tuloribus , vei curatoribus ejus licenlia coucedenda u~
tra priorem suam veluntalem in integrum restKio-
uem petcre. f Quae et in legatis (i4j i ^} iu fei-
commissis , lam speciahbus , quam per universiutem h-
ctis . et in aliis causis , quas supra euumeravirnu» , iru-
iiLusque eis observanda sunt. In servis autem, qui fii ,
[ vel filiabus familias ] donanlur , sive constante an-
monio , sive ab extraneis sub ea conditione , ut staliieoj
in iibertatem perducatit : nullum impcdimentum p3
faciat auetorilas. Qualis enim ususfructus potesl ei i ^
ri,qui momentarius (i5) esse ostenditur ? Si euim icp»
momento necesse habeat eum et possidere , et lili
donare , in talem hominem qualis ususfructus patri ;..
acquiri ?
T I T. LXII.
DE HEREDITATIBUS DECIJRIONUM (16) .
[ NAVlCULARlORfJM (l^) , COHORTALIUM (l8)
AllLlXUM (19), ET FABIUCLJSSIUM (20) ].
I. Imp. CoJSSTANTius A. Mastichiano Praefectt
aunonae (21)-
SI quis navicularius (22) sine testamenlo et iiber »fl
successoribus deiunctus sit : heredilatem ejus r. *i
idt. qui et adversus quos. Batur quoque restitutio Ubcr. -
quod a parente gcslum fuit , ipso jurc nulium sit. /. i. Su ■
cuhersus donationcrn. Eadcm rationc restitui possunt advers «,
quoe nimio vcl pudore , vel nimia rcvercntia cum pareatibu ei*-
rint. ar^. l. i. $■ qace onerandce. 5. Jf. quaruni rerum «• <•
pen. f.^de furtis. Interpretcs in d. l. ult. sed et verbis_ t. »««•
tis et Uoncstis actionc in factum adversus patrera espenn jK'Btt
ut de se potius queri , suainque facilitatcm accnsare , quain »-
dcm , pudorcm ct exi»timationeni patris accusarc vi.icauliir- «-«
di^bct. II. 5. i-# de dolo. suas quaqu.^ ut et suorum/f'«
advcrsus parentes dcfcuduut recte civili actione non atroci "-
Ciuiiinali. /. 11. S- i- ff- de accusat. l. 5. mfr. ad leg-
de falsis : ut ct venia petita a praslore , parentes in )us -
/. pen. supr. de in jus vocando. His tot modis hbcn adve>P*-
reutes directa vel actione , vel rcstituta ex.periri possuat.
(i3) /. I. supr. si ut omiss.
(i4) Id est , in lucro , l. 7. $. :.# de minorib. ^^^
(i5) Momcntaiius ususfrnctus vi\ est ususfructus.Quaw pai ' ^
non e.sse , aut mox deficcre. De momento , vid. Cujac. cai^'
pnescriptioinb. addc /. 127.^ de reg. jur.
(iG) /. 4. Infr. h. t.
(n) /. I . Iiifr. h. t.
(18) /. 3. Lfr. h. t.
(19) /. 2. Infr. h. t. , . . ; .. ?r. dt
ho) /. ulc. Infr. h. t. adde et eccles;.i,ticorum. l.^Q- •>
ep,sc. ct cler. praefecti prstorio , /. 3. Injr de Wf • . |^;.
prc^t. Ub. .0. tit. 53. eorum qui consortts l^I^erahtalis pi P^^
/. I. irfr. si lib.r. impcr. .^oc. lib. 10. tU. i^. Harum eu k-
sonarnm conjunctio fiscjm quoque cxciudit. ^^^
(..1) Merilo b£EC con4il-'tio scnpta est ad prstectuPi a ^^^
quomam sub cora et disposilione ejus erat corpus navicui
Novell. Falcnlinian. de nuviculariii.
(au) L>e naviculariis.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
665
cum , sed ad corpus naviculariormn , ex quo fatali sorte
blractus est , deferri praecipimus. PP. decirao quinto
alend. Lastronce , Co^stahtio A. vu. et Constant. Cl.
ps. Consulibus 354-
;J
2, Idem A. Bonoso magislro equitum.
Niversis (i) tam legionibus (2) , quam vixillationi-
bus comilatensibus seu cuneis insinuare (3) debebis ,
rognoscant , cura [ eorum ] aliquis fuerit rebus hu-
inis exemptus , alque intestatus , [ si ] sine legitimo
i;rede decesserit , ad vexillatjonem , in
ejusdem necessario pervenire. Dat. 7.
holi , RuriNo et Eusebio Conss. 347-
3. Idem A. Rufmo P. P.
qua militavit ,
Id. Maji, Hie-
I quis cohortali (4) couditione gravatus , sine testa-
' meuto , vel quolibel successore ultimum diem ob-
it : successionem ejus non ad fiscum , sed ad cffiteros
cohortales ejusdem Provinciae pertinere jubemus. Dat. 5,
Kal, Januar. Limekio et CATUi.iHO Cokss. S^g,
4- Impp. Theod. et Yalewt. AA.
Florentio P. P.
INtesiatorum curialium (5) bona , si sine herede mo-
riantur , ordinibus patriae eorum adipisci prsecipimus.
Dat. 5. Idib. Mart. Fi.orentio et Diowysio Co.nss. 429.
5. lidem AA. et CG. Aureliano comiti rerum
privalarum.
SI quis fabricensis (6) sine liberis , vel legitimo here-
de decesserit non condito testamento : ejus bona cu-
juscunque summae sint , ad eos pertinere [ sancimus , ]
qui velut creditores (7) decedentium attinentur , qui fi-
sco pro intercepto respondere coguntur. Hoc enira facto
contingit , ut et Reipublicae ratio salva permaneat: et fa-
bricenses collegarum suorum solatiis perfruautur , qui da*
mnis ac detrimentis tenentur obnoxii.
0 ' Un. Cod. Theod. de honor. milit.
1) De co , qui in legiono, vcxillatione comitatcnsi , aut cuneo
j'V"' '•. 6- $• 7- in fin. ff. de injusto.
|3) Hinc libmrii ca'lucariorum in castris /. ult. ff. dejureim-
. "«. qui rationcs consrribunt eorum , qux morte militum in
' onem cadunt.
X) Uc coliortali seu ofliciali prapsidc. Cohortalcs rcrpctiii qui-
m eranl in -- - • .. ~ '. f .. ^ .
.rani in provinciis : scd yulgares el gregarii. Cohortalis apud i/ifr. de decur
antorein Synops. ^o. tit. 1. cap. 32. ct H.irme^nop. 5. tit. 8.
5. 107. liTtxlr; dicitur : quo loco Harmcnopnli interpres vrrtit ,
vilem et abjectum.
(.'>) Dp decurione.
(6) De fabricensi. Fabricensis autcm est , qui in publicis fabri-
cis militat. vid. infr. de fabricensib. lib. 11. tit. 9.
(7) Nominatores , Graeci ^(,'p«70H7«i'- Cujac, hic ^ et ad l. 5^.
84
606
D. J U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S
REPETITiE PRiELECTIONIS ,
LIBER SEPTIMUS.
T I T. I.
3. Idem AA. et CC. Attonitas.
DE VINDICTA (i) [ LIBERTATE , ] ET APUD
COHCILIUM (2) MAKUMISSIOME.
Decrelum ex falsa causa interpositnm , favore Ubertatis
non rescinditur. Salic.
E
5 . Imp. Antonikus A. Tertio.
Orum , {jui apud concilium manumittuniur , post
causam (3) a Judicibus probalam , et manumis-
sionem seculam , non solet status in dubium revo-
cari , si dicanlur falsa (4) demonstratione liberati.
t. Impp. DlOCLETIANUS et MAX1MI.4NUS AA.
et CC. Sallustio.
TVTIhil civitati Piomanas scmel praestilaj vel addere , vd
X^ delrahere secundam (5) manumissionem poluisse cer-
lissimum cst. Dat. Prid. Kal. Maji , AA. CC.
(i) Dixi ad Lib. !^o. D. 2. VindictBe nomcn deductum a vin-
diciis. /. 2. 5. 24. ff. de orig. jur. TLeopliil. 5. hos/ «70?. Inst.
dc libcrtiiiis. Sencca 3. controt'. 9. Dixi ad /. G. inji: de cman-
lip. liberorum.
(2) Alii scribunt consilium. l. iQ- ff. h. t. vid. /. 2. /. l^.infr.
h. t. l. 2. supr. de libertis et eorum libcris. l, 1. supr. si advas.
libcrl. Cousilium quid sit vid. Uljiianum \. 5- i3. Estautcmcon-
»essus Roma; preetoris cum viginti viris qui ) eregrini recujuralores
diceLantur. 48- Busil. 2. cap. ^6. Proconsnlis aulcm et prwsidis
in pioviiicia cum quinque senatoribus totidcmqiic cquilibiis Itoiiia-
nis ; tenipus auteni conver.tus eral bybernum tcmpus , litibus diri-
uiendis constitutum. Ciccro 5. ad Jiiic. i^- Tbeoph. J. 4- Inst.
fjuibus ex causis maiiumiltcre : et titulo de successioiiibus sublntis.
Sirnbo ///•. 3. Hinc conventus agere. Cicero 5. f^erj-ina 5. ad At-
tic. 16. et Caesar 6. Livius 28. Fcstus in conventus , quod ct fo-
rum agere Ciccro 3. cpist. 7. Fcstus in forum agere. \irgil.
JEticid. udcta ylpostol.
(3) /. 9. 5. ,. /. ,6.# h. t.
(4) Falsa dcmonstratio manumissioiii noii nocet. facit d. ij'. i.
addc J. 6. Instit. quibus ex caus. manumitt.
(5) Vindicta maniimissio non itcratur , hoc loco. ( ut hinc col-
ligas, Manumissionem vindicfa olim Jegis actioncni fuisse. /. ult.
Inji: h. t. l. ult. Infr. de his c/ui a non doniin. ) nec sit ctiam
per procuratorim. /." 3. Infr. Ii. t. llodic non numeratur inter
actus legitimos , seu legis actioncs. /. 77. J/\ de reg. jur. et mcri-
to : sublato quij)j)c usu imj onenJa.' viudict;e : et vcrbis solennibus.
/. 8. /. 23. ff. h. t. circumductionibus ct alapis sublalis. /. ult.
lifr. de ernancip. liber. addc /. 2. Infr. de ins^pniiis.
(6) Vindicla manumissio no« iit pcr piocuratorem , siinphccm
NEc mulierem per maritum nec alium per (6) pro-"
ratorem [ vindicla ] maziumittere posse , Don
ambigui juris (^).
Apud Prcesides et magistratus manumissio fieri
potest. Salic.
4. Imp. CoNsTA^Tius A. Maximo P. P.
APud conciliura (8) [ nostriim , ] vel apud Con
les (9) , Prsetoies (10), [ Prsesules (11),] Prx
des , Magistratusve earum civitatum , quibus hujusmi
jus (12) est , adipisci poiest patronoruin judicio seiii
servitus libertatem.
T I T. IT.
DE TESTAMEiNTARIA (i3) MA.\UMISSIONC.
De iodicillis.
1. Impp. Severus et Aktoninus AA. Primo.
SI codicillos (i4) maior_vigiiiti annis fecissei , con -
mationis tempus liberlati non nocere certuni esl "• ■
enim poteslas juris , sed judicii consideratur.
scilicet : Ct tamen recte per prociiratoreiu in rcm suam. /• •
supr. de dolo mulo. i. 7. in Jin. ff. de donat. int. »'"■• l- ^i-
.wtuto, sic in antiqua inscriptionc , Priscus manumissus ad a»
lium procuratvi io nomine apud Domilianum Inipcratoreni. W
quoque manumissionis per procuratorcm i-eddi potest. /. IJ. J
ff. h. t.
■ (7) Cur ita ? Ncmo ahcno noinine lcge agere potest.
jac. 7. obs, 17.
(8) /. I. Supr. h. t.
(9) l- ^-ff- ^^ '2/7"^' consulis. /. 4' 5 5. Supr. di
divers. judicum.
(10) /. \. ff. de officio prcBtor.
rid.
2J.
(11) Deest in mullis , et ita dispungcnda vos Ecclena *^^
Cajum i. tit. i. ^. 2. lcgcndum est forie , proconsulis , ut /. •
f. h. t, l. -i.ff. de offic. procons, XJlpian. i. f 7- °^^ '" !
id ad cas manumissiojies , qiise in ccclcsia fiebaut. /. i- oupr
Eccles. manumiit. l. un. C. Thcod. de manuntnt''
C
ff-
id ad
his , qui in
ecclesia.
(12) Id est , qui lcgis actionem babcnt. Paul. 2.
babcnt , inquam , nou quia inunicipalcs sunt magistratus : sea c
lcge , vel Scnatusconstilto , vel constilutione eis data esl. «• '•
5. 2. ff. de tutelis : ut adversus Robertum scribit Mercator i. .•
iar. 21. apud cosdcm magistratus muuicipahs lege municipal'
iiigcnae hbcros suos jiotiieriint cmancipare. /. i. inf'- . "^ *
tibcr. quomodo et IJipianus in percgrinis mauuuiittendis legem
rcgrinam spcctat. dixi ad /. 2. supr. h. t. , .
(i3) Dixi ad Lib. /fo. D, 4. aUde Ulpian. 1. $■ 9- *-*'"*
C. I. addc ^. I. Instit. de libertin.
(14; Adde/. 43-^ h. t.
scnt. 25. i
CODICIS REPETlTiE PR^LECTIONIS.
De hereditafe non adita , de memoria defuncti
damnaia.
667
2. lidem AA. Pliilelo.
conservandae (10) libertatis gratia non injusta ratione cre-
ditoribus herediiariis satis (ii) ofFerens, judicium testatoris
observari libi postulabis : maxime cum id eliam a divo
Marco (12) consullissimo Principe sit constilutum, quod ia
?X tcstamerilo defuncti liberlates praestari non possunt exlranei (i3) quoque persona observari oportet.
^ heredilaie (i) non adita , vel si rei raemoria pro-
er crimen , quod morte nou intercidit , damnata est.
De prohihiio manumitti.
De in integrum restitutione.
3. lidem AA. Euphrosyno,
Ibertas testamento [ defuncti ] data , adita hereditate
J conlingit , et licet heres scriptus per in integrum re-
tutionem abstinuerit (2) hereditate , [ lamen (3) ]
'lil ea rcs libcrlaii obebt. S. 17. Kal. Maji , Apro et
4X1M0 CoNSS. 2ob.
De rationibus reddendis , vel non.
4. lidem AA. Archelao.
^Um testamento directam libertaleiu pater tuos sit con-
i seculus : quamvis ei heres exlileris , frustra taraen
iones quas (4) tempore servitutis gessit , ut reddas ,
mpelleris , cum non ca conditione acceperit libertatem.
autem , cui hbcrtas seu fideicommissaria , seu directa ,
s (5) rationes rcddidissct , relicta cst : ante reliqua illa-
et ca , quaj malo consilio araota sunt , ad libertatem
polest pcrveniie. Si autem nou debitor ex ratiouibus
f rit rcpertus: post adilam hercdilatem quasi puram li-
' tatcm conscquitur. Proposita (G) 7. Kal. Decemb.
,T0 u. et Cereale Conss. 216.
];
De mamimissionc in fraudem creditorum.
5. Imp. ALEXAivn. A. Quinliliano.
»i (7) fraudem creditorum teslamento datje liberlates ,
quaravis dcbilori heres , qui (8) solvendo est , extite-
: per legem jEliam Sentiam non valent.
De addictione honorum.
5. Imp. GoRDiA^us A. Pisislrato.
I hereditas ejus , a quo testamcnto dicis te esse manu-
missum , ob aes alienum speniilur (9) ah heredibus :
;i) /. 23.^ h. t. l. I. infr. de ficleic. libert.
2) i- 32. £. h. t. • -^
?J Ncc revocalur. d. l. 32. /. 4. 5. ■,.. ff. d. fideic Idert.
■\) Mcul lilKT iactus de ante gesto non tenetur rationem rcdde-
ita luc ejiis l.eres. l. ,. stipr. an sen us pro suofacto. nisi «a
U.lionc l.herfutcm accepit , ut ratioms roddcret. ^ynops. Ba-
48. tit. 3. cap. 6«.
S A '^'■|*' "■•^- ^*- ./''''•'■<-■• '''/"-'•<■
0) Auf faUa inscipfio , a..l vitiosa subscrintio. Hi enim cousu-
t.iennit Aniomno solo iinperante.
7) Libertas ..1 fVaude.n creditorum nlicta rcvocatnr. Q.iid si
«s ej..s qui l.lHrlales ita n liquit , sit locnplcs ? ctiain rcvocari
•' as poli.sf. ul hic. Synops. Busd. 4R. tit. o.G. ex n7. 3. c 63
Jctamus ig.iur liberlales in r.ai.dcm datas , non aditiouem here-
'^u^Ta V '"!* "^ l'"'^''-' 'ocuplelc laclam. Dcnique snectamus
8W ■ ""*^ »on heredis. '
ial.lM 1*1;? ''■ '■/■•■'• '• ^^Jf- </'"' «■' « quibus manuntiss.
:,'',! '" ?^^'« """ '^•ct convalescere teslamcnt.nn.
"Lahr '^*"'" '''-■*''""^'^ spcrnentihus hcredibus , scrvus liberta-
«ona us pctcre potesl bcna sibi addici.
•>■ '■ l\ff. de fdeic. iibert. -/ -v J
7. Idem A. Justae.
COntra (i4) voluntatem matris tuae libertatem in euo»
conferre , quem illa liberum fieri prohibuit (i5)
non debes , ne videaris jura pietatis violare.
De liberlate collata in diem incertum,
8. Imp. PHiLipPUS A, et Philippus C. Treraellio.
CTJm testator libertatem tempore (16) nuptiarum filii
sui , vel filiae servi dari jussit : non tempus praestan-
dae liberlalis praestituit : sed polius couditiooi (17) locum
fecit , ut non insecutis nuptiis libertas jure posci noa
possit.
De servo heredis.
9. Tmppp. Carus , Carinus et NumeriAmus
AAA. Mauro.
SErvo tuo defunctus , licet le heredem scripsisse propo-
nitur , directam tamen libertatem non potuit daie ;
jure enim directo (i8) libertalem servis ahenis (19) netio
polest (20) dare.
De impositione pilei el de aditione hereditatis.
10. Impp. DiocLETiA.\us et Maximunus
AA. et CC. Germano.
Dlrectis verbis jure data libertale , non solum imposi-
tione pilei (21) , sed et adila (22) hcreditate , ( si
nulla juiis impediat conslitulio ) liberti constituuulur Or-
cini (23).
(11) Vid. Instit. de eo cui libert. caus.
(12) /. i5. Infr. h. t.
(i3) /. 5o. in fm. ff. h. t.
(i4) Manumittere serviini contra vohintatcm matris filius n«n
polest. Syn. Basil. 48. tlt. 3. c. 46.
(i.5) (Jontra defuncti voJ.inlalein servus manumitti non pofcst.
Vid. /. 5. supr. si mancip. ita fuevitalienat. ut inanumill. vel contra.
(16) Libcrtas in tcmpns nnpliaruui rclicU» debctur vcris fantuoi
n..pliis sccutis : non si siiuplicitcr legatarius ad tempus nuptiapum
idoneum vcnerit.
(17) Quam re ipsa evenire oportet. /. 3». 5- ^- f)^'- <^c '•'n- '•
(18) Pe.- ridcioommissiim potest. /. 9. iiifr. dc fideicomrniss. libert.
(19) Etiam heredis. Hinc iUud Tcrtiilliani 5 adiurs. 3Iarci<>-
tuin : Alicnos seivos ncc Galba manumisit. Ab »^0 prae.-^tatur li-
bertas , apud quem servitus est lcgis.
(20) Imo polest. /. 7. i!ifi\ l. 3i.^' de lihcrali.
(21) Pileus libertatis iusignc. vid. quae dixi ad /. iu\. infr Je
Lritina libert.
(22) /. 23.^ h. t.
(23) Quibu<!dam Orthini diciintur. De orciuis sacpiiis dixi. Ae-
cursius Icgit Orthinum , i,d est , directo manumissum.
668
LIBER SEPTIMUS
Si iestamentum non valeat.
II. lidem AA. et CC. Laurinae.
SI (i) jiire non (2) subsistit testamentuni : in hoc nec
liberlates ( cum (3) iion fuisset adjectum , ut (4)
pro codicil]is scriptum valeret , proponas ) recte datas
constabit (5).
Z7e hereditate adita , vel repudiata , et de collusione.
12. lidem AA. et CC. Rhyso.
SI heredes jure facto testamento solenniter (6) adie-
rint (7) hereditatem : ex testamento tibi libertas quae-
sifa , postea colludenlibus (8) tam scriptis heredibus ,
quam ab intestalo vindicantibus successionem , adimi non
potuit. Quod si sponie repudiaverint sibi delatam succes-
sionem ; omnia quae [ in ] testamento fuei^ant scripta ,
defecisse convenit. Si vero , ut nos defraudarent [ heredes ]
libertate , collusisse eos Prseses animadverlerit , secundum
ha^c quas D. Pius (9) Antoninus conslituit , libertatibus
consuli providebit.
De statuliberis.
i3. lidem AA. et CC. Martiali.
STatuliberis datam liberlatem adirai (10) ab herede non
posse certum est : nec ahenatio (11) , nec usucapio
statuiibero , quominus existente condilione libertatem con-
sequatur , nocere polest.
De verbis Grcecis.
i4- Impp. TnEODosius et Valentin. AA.
Florentiuo P. P.
Dlrectas libertates Graecis (12) verbis liceat in testa-
mentis relinquere (i3), ut ita libertates directe datae
Yideanlur, ac si legiiiinis verbis eas testator dari jussisset.
c
Ad constitutioncm divi Marci.
i5. Imp. JusTiNiANUS A. Joanni P. P.
Um constitutio divi Marci (i4) declaret , si quis
[ condito ] testamento , vel sine testamento moriens.
ut locus fiat ab intesfato successioni , hberlates rehquer
nemo aulem adire veht defuncti hereditatem , eo quod
specta esse videatur , et fuei mt libertales forsitan , et 5
scriptis fideicommissariae rehcla; j hcere vel cuihbet exi .
neo (i5) , vel uni (16) ex servis , qui et ipse liberl»
donatus est , et pro sua periclitatur conditione , adire !
reditatem sub [ hac ] conditione et salisdatione (1-
quod et creditoribus omnibus satisfaciat , et liberlatem j
ponat his , quibus voluit testator ; varias dubitationr-s
hac consfitutione emerserunt : nam si res herediiarjy j
rede minime invento venierint , an posl verjdiliooem
rundem rerum possibile sit , vel servum , vel qoeiub/
ahum adire , et recuperare quidem ab eraptoribas rc
satisfacere autem liberiatibus , et creditoribus , quirel
tur : et licet D. Severus , semel rebus venditis lioc .- ;
admisit , nobis tamen Ulpiani senlentia admodum plaru
maxime propter liberlates , ne depereant , et posi ven
tionem rerum annale remedium dare divi Marci coni-
tutioni , intra quod et creditoribus omnibus salisGat .:
emptores niliil novi patianlur , (jui annalem (18) 5«.
sentiebant rescissionem [ et ] licere servo , qui liieri
donatus est , vel alii cuidam extraneo , vel ante vendn-
nem reruni , vel post venditionem , intra annale twi\
tempus adire hereditatem , et res recuperare , prius sath .
tione danda , ut tam libertatibus , quara creditoribos .
tisfiat.
§. I. Sin autem libertatibus quidem omnibus satisfac;
quis polhceatur , creditoribus autem non in solidum , l
in partem solvere creditum , ille autem hujusmodi pacl-
nem (19) admiserint : sancimus , et in hujusiuodi ci
consultissimi Principis locum Jiabere couslitutiouein . 1
eum modis omnibus adiuiltendum [ esse ] censemus; 1-
xime cum ex voluntate creditorum iia^c inlerpcuitur ; -
ienlibus (20) etenim creditoribus admitti talein paclioni
nullo modo concedimus.
5. 2. Sin vero quidam ex servis libertatem amp r
fuerint , alii aulem censuerint esse respuendam ; el in Li:
casum extendenda est divi Marci oratio , et proculduk,
et in hac specie audiendus est petilor bereditatis : et i-
neat liberum arbitrium servorum , sive ad liberlatem -
nire volunt , sive in servitute reuianere. Licet enim -
inanam civilatem recusare (21) nemini servorum licil!i
sit (22) : tamen in hoc casu , ne propter quoruudam -
devotionem alii maneanl in servitute , voleutibus tjuidi
omnibus servis licere in libertatem pervenire , nolecti s
(i) Testamento irrito facto , ne quidem libertatcs in eo datae
valent , nisi fuerit adjectuni , ut pro codicillis valerel. Synops.
Jiasil. 48. tit. 3. c. 67.
(2) d. l. 23. /. 2£{. 5- ^^■jf- de Jideic. lihevt.
(3) Cur ? clausula codicillaris testamenlum sustlnet. vid. Pa-
pon. 20. Arrest. i. Arrest. 5.
(4) Hscc est clausula codicillaris. /, ult. ^. i. supr. de codi-
cillis : addc /. 29. ff. ad SC. TrcbelL
(5) ]mo constat valcre. l. ^2>. ff. de fideic. libert.
(6) Soleimitas adeundi sublata. /. ult. Supr. qui admitti.
(7) l. 10. Supr. h. t. l. 20. JT- /*• t.
(8) Colhisio heredis iiou pra;judicat libertati. /. 5. §. 1. /. i^.
ff. de appellat.
(y) cJ. 5. I. rf. /. 14.
(10) /. 7. /. 32. iiifr. de liberali. l. i. jff"- de statuliberis.
(11) Iiuo ahcnaii potest. /. 'io. Jf. de statutiber. dixi ad TJIp.
2. 5. 3.
(12) Vid. quae dixi ad /. 11. in princ. ff. de ieg. S.etad/. 21.
5. 4- supr. de testain. adde iVoc. Theod. de teslanient.
(i3) Katio dubilaudi esse potuit , quod olim Greece legari iion
jjoterat. Ulpian. 25. J. 9.
(i4) De qua /. 6. supr. et Jnstit. de eo cui liberlat. caus.
(i5) d. l. 6. 5. 5. infr. h. t.
(16) d. 1. 6. ^". 5. et Iiistit. de eo cui libcit, caus.
(17) /. 4- §• 8.^ dc fukicommiss. libert. Instit. de eo cui
bertat. caus.
(18) Annalis rescissio.
(19) Pacisci possumus cum creditorc , ut minus debilo solvan
(20) Potest tanien dilatio debiti solvcndi a Principe posliil •
/. 4. Supr. de prccib. Jmp.
(21) Libertas invito datur , ut hic : sic liberatio iarito con:-
git. /. 53. /. gi. Jf. de solut. sic scrvus in Quarulo , siveAitif
lia Ptauti. Nobis ( iuquit ) quotidie nuptice , natales , dtbacc-
tiones , ancillarum ferice , propter hoc quidem , n c manun. *
i'olunt. At invito bcneficium iion datur. /. 69. J^. de reg- J^--
luvito etiam filio libertas non datur. IXov. 89. cap. 11. /. 3. «
fn. Jnfr. de emancipat, Paulus 2. senl. 25. 5- ultim. Cur . ,■
jure sui est comniodum , quod eripcretur filio , si eniancipare|
invitus. vide Cujac. ad /. 62. ff". de cei-borum obligat. k
('j2) Cur ila ? ne videatur libertas tantae civitatis sperni : qup
alii magno redimunt, et impelrant aegre. Nec ineleganlcr Lco ^\
IVouell. 102. infn. duplex beneficiuin accipere eum , qui cogy
bciieficium accipere. (
(1 quibusdnm , vel recusanlibus , spontaneam servitu-
imminere oportot , et quem patronum habere nolue-
nl dominum suum , et forsitan acerbum sentiant.
3. Sin vero non omnes libertales adimplere poUici-
I! 'uerit , sed certum numerum servorum ex his , qui
i iberlatem venire [ jure ] sunt jussi : melius est , si
iijem res lieredilariae sufliciunt ad implendos (i) cre-
il-es: etiam omnibus servis dare libcrlatem , etsi hoc
citus non est. Sin aulem deest [ aliquid ] in exsol-
is creditoribus , liumanius cst , ut pauci sallem per-
mt ad Jibcrtalem.
4. Sed hoc quidem antiquis dubitationibus remedium
limus: belJissimam autem repletionem prjcfatae Con-
ioni donantcs , sancimus , ut si non unus veniat lie-
( alis petilor , scd plures quidem uno (2) momenio
B ue (3) , vel ampliores : oranibus delur licentia com-
i ter hereditatem adire , prius satisdalione ab omnibus
r - ' ■ • .....
l
CODICIS REPETIM PR^LECTIONIS.
669
i , ut creditoribus , et libertatibus salisfaciant. Sin
1 per inlprvalla temporum hoc fiat , qui primus ve-
habeal praerogalivam , si etiam satisdalionem prirsta-
■ test. llJo autcm cessanle hoc facere , alii gradalim
dum tempora pelitionis succedant , et ]ioc intra an-
lempus observelur.
5. Sin autcm uno pollicenle quosdam liberos facere,
auicm lotos , ahus emerserit , satisdalionem paralus
am praestare , quod omnibus (4) crcdiloribus et
ius Jibcrtalibus salisfaciat : aquissimum est eum ad-
, ut omnes libertates indistincte celebrenlur. quod
i^gmm damus , non solum servos (5) , qui liberlate
»s est , sed etiam ei (6) , cui nulla libertas relicta
ut ahquid venuslum cveniat : ut per eum cui relicla
:is non csl , aJiis libertas imponatur.
6. Sed si quidcm antequam prior heredilarias res et
t Hem accipiat , lioc eveniat , secundo pelilori , vel
i , vel demceps ampliores libertales pollicenlibus fieri
ij cens(.mus. Sm autem jam rebus servo qui prinms
I, IxTed.latem dalis , et liberlatibus ab co quibusdam
^l hercdiiaiiis impositis , quidam servus alius hcredi-
1 , vel liber exlraneus hoc faccre malueril : Jiceblt
n> [ hoc ] ei impelrare , et sub majoribus pollicila-
>':s et snlisdationibus hereditalem accipere. Sed prior
•fitale pciiior matieat , liccl res ab co dislrahaniur
"»ibus intra annum ( secu.idum quod dictum csl )
■audis , ex quo prior pelitor judiccm adierit.
, -^ T I T. III.
' LF.GK FUSIA (7) CANINIA TOLLEKDA.
>• luip. JusTiKiAMJs A. IVIennae P. P.
vorum hberlales in testamenlo rclictas , tam dire-
• , quam fKleicommissaria ad exeroplum (8) inlcr
Id cst , „t sati.fiat crcdito.ibus.
Ijtii'^.""" '""'"'"'° l'ercdilalom possunt petere.
{ 0'»nib„s qui libcrtalem oflert , ei pn^fertur qui corhs
''« priiic. supr. et l 6
"Re lusia Caninia dixi i. Instilui
sitpr. h. t.
7. addc Pauluin 4.
-,_-.,..„... ,. „. 24. GaJMin 1. ti-. 1. adfJc lcn^m
Jf>^dos,a„o clc Judmis. ubi loquitur dc nunicio u.a-
wum ,4. XJInian.
:ndorun, p,', ,•"""•" "^ ^uawis. uoi loquilur dc nuincro ma-
• iS, "• '" ^"'■'"'^ ' ="* ' ^^ ^'S<-'n Portuu. Ca.
"*" Uitrn • ' ' ' "" J^"'-"" « '•"■ , ueri'os
■ ff de *^."- "''■' *""-"^" '""■ ^«'"■"^■««' tratisii.w videirtur.
.il l(j;un Fi
ii
3"^ ff ,L i '■ ■■"""' '"" ^"'"'itum iratistisse viderttur.
' l''f;un FnsTn',n r""-^' '' demotislratwiiibus. qna, in.crij,ta
m,.ni *"'*''* "i°<^"'" '«Sis Caniniai.
""•''cUbus rl^ conti.actu ad ultinias volunlates ; i.l cst fa-
"• ''^"«««^ ^ "Uimas voluut«lcs potcst cMcud..'
vivos liberlatura indistincte valere censemus , lege Fusia
Caninia de caetero cessante , nec impediente testanlium pro
suis servis clementes disposiliones effeclui mancipari. Dat.
Kal. Jun. * AA. Co«ss.
T I T. IV.
m FIDEICOMMISSARIIS (9) LIBERTATIBUS.
De hereditate non adita.
1. Impp. Severus , et Ahtoninds AA. Primo.
/^TJm proponas hereditalem ejus [testatoris] aditam (10)
V-i non esse , a quo tibi fideicommissariam liberiatem
rehctam dicis, et ab intestato (11) alium , quam qui scri-
ptus est , hereditalem possedisse : si non (12) a legitimo
quoque herede fideicommissaria liberlas repetita est , nullo
jure praestari eam ab eo , qui rogatus non est , desideras.
Plane si pecunia accepta heredem inslitutum omisisse he-
reditatem docueris , Iibertatem tibi priestare cogetur. PP.
x3. Kal. Mart. Laterano et IIufino Gonss. 198.
Si legatarius nianumiserit , deinde codicilli fulsi
pronunciati sunt.
2. Imp. Antonijnus A. Valerio.
OUamvis codicilli(i3) quibus avunculo defuncl» lega-
lus esse videris , faisi pronuuciali sunt : lanien si ante
niotam criminis quaestionem , justam hberiatem es a lega-
tario consecutus , posterior eventus non infirmat ita datam
Iiberiatem. PJane secundum D. Hadriani coiistitutionem
daiur heredi viginti (14) aureorum repititio.
De natis ex siatulilera.
3. Imp. Alexander A. Lucio.
i^Um (i5) Jiberlalem mulieribus sub condilione dalam
, / Proponas : quid dubium est , eos , qui ex his an-
le (ib) impielam eam eduntur, servos nasci , et nertinere
ad heredes juie dominii ? His enim demum succursum est ,
qm post (17) moram praestandae libertatis progeniti suut ,
ut Iiben [ et ] ingenui nati videautur.
(9) 48. Ecloga X. dixi ad Lib. 40. D. 5. Z.2. InslAtut. ii.
(lo; /. 2. supr. de trstam. manumiss.
(11)/. I . sufir. si nmissu sit cuusa testament.
(I-.0 /. 24. 5. 11.^: h. t.
(i3) Manuinisif Titius servun» sibl falsis codicillisrelictum ' hc
res detuncti , idenique servi uianumissi doiuiuus , a mauumissore
scrvum vindicare , .seu in servitutem rcvocare non potcst , sed a
Tnanuun.sore «sl.inalioneiu .vervi , hoc cst , viginti aurcos . ut hic.
Synopsis Busd.J^ ut. ,3. c. i . /. penult. §. , . J] de jur. pu-
tronat. l. I^T.Jf. de manumiss. testament.
(■4) Adde q.Ke scrij.si aA l. i. «. 5. inf^: de comnuuii sert^o,
Goth Addc /. 8. §. uft. et l. 9 f. dc inojjic. tcstam.
(10) Libcrtalc luuhcn suh conditione rciicla, quos pendculc con-
diUone ca muhcr parit , scrvos pant : quos post conditioncm . et
moram , libcros , ut hic. Synops. liasil. 48. tit. i3 cap i
(i6) /. 26. §. 5.j: h. t. l. ,6.jr. de staiulib. ' '
(.;) /. 26. §. ,. 5. 2. /. 53.^ /,. i. t. ^,.j: dc sv.uuho».
670
LIBER SEPTIMUS
De ea , qucc voluntale domini in liberiate morata est ,
et ea quce nunquam fideicommissariam
libertalem peliit.
4. Idem A. Hadriano.
SI voluntate domini in libertale est morata (1) , cui (2)
fideicoiiiniissaria libertas relicta fuit : sccundum Sena-
tusconsultum (3) , et Constitiitiones ad id pertiuentes ci-
vis Romana lacta ingenuos (4) po;perit. Sed si (5) nun-
qnam ab ea iibrrlas petita est , sibimet imputare debet ,
cur interea progeniti ex ea servi sunt.
De miiiore.
5. Idem A. Dionysio.
Mlnor (6) annis lege definitis , nec per fideicommis-
sum libertatem supremis suis [ eJogiis (7) ] relin-
quere potest , nisi his , quorum causam probare potest.
De aliena cnirilla.
6. Idem A. Maximo.
DEberi etiara alienae ancillse fideicommissariam liberfa-
tem placuit : nec (8) deficit hoc debitum , si (9)
interim domina ( si modo nihil ex judicio ejus qui , quae-
ve reliquit Jibertatem , perceperit ) noluit vendere : quia
possit tempore procedeute , ubicunque occasio redimendae
ancillse fuerit , praestari libertas.
Manumissi quorum fiunt liberti.
n. Idem A. Nicomedi.
HI (10) , quibus per fideicommissum libertas supremis
judiciis reliiiquitur , eorum (n) liberti efficiuntur ,
a quibus manumittunlur. PP. Ral. April. Fusco , et
1»SXTR0 CoNss. 226.
De libertate coUata in heredis , qui non adiil ,
arbitrium.
8. Idem A. Eutycheti.
C^Um proponas fideicommissariam hbertafera in liHt-
J tam , si (12 uxori testaloris placuisset : licet [
non adeunte hcrediliitem , perunere cccperil ad filiuj
lida Lereditas , nou relragante tamen uxore lesli'. * ,
potdS pelere libeitatem.
Si seri>us non adscripla libcrlate tuior rietur.
9. Impp. Valerian. et Galle:».
AA.. Daphnidi.
ETsi non adscripla libertate teslator servum suur
torem filiis suis dederit : receptum (i3)esl [ ta-
et libertatis et pupillorum favorc (i4) , ut per (lo^
commissum (16) manumisisse eum videatur. El sicn
suum proprium , scd alienum (17) servuin coi,.! •
ejtis sciens tulorem adscripserit : aique fidcicomm.-.
libertatem datam ( nisi aliud evidenter defunctum sei>y:
appareat ) Prudentibus placuit.
De libertate in tempus dilala.
10. lidemAA. Mercuriali.
Fldeicommissaria quidem libertas ita tibi rel
cum (18) testatoris fihus ad annum vigesiaiura im-
lum pervenerit , non intercidit , hcet heredeni imrr^re-
stitutara jetalem decessisse propouas : tempore qu m .
quo , si viveret , prasfinilam setaiem inipleturns et ,
spem hbertatis non intercidere , vetus placitum est.
Manumissionem necessariam esse.
11. Impp. DiocLETiAN. et Maximian. AA.
[ et CC. ] Flaviano.
SI servus fuisti , ac tibi per fideioommissiim hbcrt «-
licta fuit , pervides sine (19) raanumissioae te
(1) Puta iBaminiissi inlcr amicos , aut jier cpistolam , ant con-
vivii adhibitioneni. Qui ila manuraitteLaiilur , jurc veteri non fic-
bant liberi : sed in libertate lanSnin morcri dicebantur. Naiu rau-
tafa voluntate patroni in poteslatcm a domino poierant rodrci :
qiiod tamcn pijetor minimc permisit , nt TJIp. in rcliquiis f|mbns-
dain regularum scriblt. Nam ei niainimissum a percgrino , cjni pc-
rejjrinse conditionis erat , iion civis aut Lalinus , ut ct Pliuius do-
cujt in epiflola ad Tmjuimm , Prsetor servire non pcrmitlcbat.
Sed postea lcx cis Junia Norbana propriam libertalem dedit , ut
fiercnt Latiiii , id est , ciusdem jiiris essent , cujus et Latini colo-
narii ; adde Cujac. 18. ohserv. 20.
(2) Vid. /. 9. 5i//>r. de teslam. manumlss.
(3) Rubiianum sc.
(4) Natus ex ea , qure in libcrlate mor.ita est , id est , niitius
solcnniter manumissa , ingcnuus est. iiide colhgnnt , ex. serva in-
genuum nasci possc. ut hic : et Z. i. §. i. Jf- de suis.
(5) Hodie uon cogitur pctcrc , cum ipso jurc sit libora. /. i5.
infr. h. t.
(6) /. 4. 5. \?>. Jf. k. t. dixi ad /. 4. Supr. de tcstam. ma-
nnmiss.
(7) Id est , in testamcnto : testamentum , hominis supremum
ciogium.
(8) Et ila abrogatur 5- n •T'"! Ulpian"™ ''<• '^-
(9) Alirro servo iiberias relinqui polest. Quid si dominus eum
Kolit venderc ? lcgatiim non cxfirguitur , sed in futurum tempns
d^l!oitnr , tantispei dum dominiis vohintatem mutet , ut hic. et
^. 2. Inst. de sini;. reb. per fidcicnmmiss.
(10) Servus mihi rclictus cst , ct a me per Bdcicommissum sta-
l!i liber factus raeus libertus cst . ut hic. Synnps. ^8- tit. 1
non cjiis qui milii eum rcliquit , cjusvc heredum.
(11) Manumissus ex rideicoinmisso (it libertiis nianum.t.
ut hic. d. 5. 2. V. qui au.tem.
(i-O ^'iti- ^- ^l^ff.h.t. .^^
(i3) Cur reccptum hoc dicitur? ncmpe quia stiicto )un: .
c^su non idem cst , aut non eadera est r«tio. Qui fervum
suis dat liilorein, scrvo dedisse libcrtalem intclligittir : d''
vore , libertalis et pupiUi : qui servum hcredem f"*^'' « Pl. .,
quidem liberum euin fecisse , libertatis favorc , .it '^'""* "ji^j, ;
causa. Priore casu dupiex ratio libertatem collatain esse ^^^
Po.^teriore una taatnm ratio libertatem confirmat. /'""V^^jjaa,
qiiredam diciintur favore rcccpto , iniiuitnr j.;ire stricto ■• ^^
esse, dc quo ^ i. Instit. nui tf<tani. tnt. text. estmJxj
T^yi^ff^^dejideicon^m. hb. vid. Gloss. hic. et Charond. 'f^"»-
mi!. lib. I. cap. 21. Ans. . fTSUO
(i4) Vidc F.maniiclem Coftam /ib. i. select. c. i3- "
de aliencE rr.i distract. cap. -. Mod. a; ^
(i5) /. 10. in fin.ff. dc testam. tiit. addc /. 2^. J. /
fideici inm. hbert. . t ^,,
■ (i6^ Ilodie dircclo. 5. i. hislit. qui tcstoin. tat. ' •>. ^.
ieitur. Stipr. de »rcr«rtr. vel polius utraque. Ciqac i»- - . _
Alii putant dircctam ex testamcnlo , si ti.tor '"/<',.'*''' ,._,v.iui.
petcre : fidcicominissariam , si in codicilhs , vd alia uui
tate. vide Ant. Fabr. 6. coiijrct. 16.
(!•;) Vid. /. 5. supr. de testam. tut.
(18) Libertas legatarii non perit heredis roortc. ,
(19) Ilodic etiam sine niaDumissione. vid. /. lO. o p
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
. em pervpnire non potuisse : quapropter si verbis
ejiiis coiislitulus servus liberlalera accepisli , adire I^rse-
l«li Proviiici» le cportet , ul causa cogila , si tibi de-
rjliberlaleni perspexerit , ad manumiltcndum eu/n , qui
b| , urgeat ; vel si latiiet , conlra (i) latitanlem in-
rlsito decreto tibi prospiciat.
De vcrbo , coramendo.
67
12. lidcm AA. et CC. Hjrcnio.
verbo , Conmiendo (2) , testamenlo , vel codicil-
is non videri fidcicoinmissariam libertatem relictam
; ] auctoritate juris declaratur.
De aliena ancilla , et de eo qui judicium
teslntoris agnovit.
i3. lidem AA. et CC. Pjlhagoridae.
e donalam anle malrimoiiium uxori suaj postea ei
gato rcliclo , teslamento manumitti , seu codicillis ,
ibis prccariis a successoribus voluit : lam eos ad
(Iptioiifm , et nianumissioncm , qu.im cam , quje in
iidis (3) reliclis deliincli consensit judicio , teneri
-e fideicommissariamdeberi libertalem, non ambigitur!
Dc manwnissione eorum , qui sunt in utero.
i4- Imp. JcsTiN. A. Juliano P. P.
n inler vetms dubiiabatnr ,■ si fideicomniissariam
bcrlatcm possibile esset rclinqui servo qui adliuc (4)
irc poifarctnr, et homo ficri speraretur ? Nos vetus
facta fueril , sententia (10) Praesidis eripi in libertatem
el nullo facio , aut volunlate ab herede expeclanda : sed
talem habere eos liberlalcm , quasi (11) ab ipso testatore
directis verbis fueniit libertafem consecuti , cum satis im-
piura al(|ue absmdum sit , hcrcdes testaloris differre vo-
luijtalem , maxime (12) cum ad Jibertalem respiciat.
De libertate relicta uni ex liberis ancilla: , quem
ro£aliis elegerit.
m decidcnlcs , libcrlalis (5) fuvore censeinus et fi
imissanam , necnon directam liberiatcm suam fir-
n\ habere sive in masculo , sive in foemina , qui ,
!'dhnc in venlic vebitur , ut cum (6) liberlate
respiciat , eisi maler siia adhuc (7) ai servitute
iis euni , vcl eam ediderit. Sin auicin plures (8)
vel creatae .'int , sive iinius fecit menfionrm , sive
iler nuncupavit , nibilomiiius omnes ad libcrlalein
"is venianl cuuabuJis : cum in ambiguis (9) sensi-
(;"us sit ( Pi maxime in liberiale , favore cius )
"orein ainpl, cti senientiam. Dat Kal. Ociobr. Lam-
n OnicsTii VV. cc. Co«ss. 53o.
De mora.
i5. Idcra A. Juliano P. P.
m . sive scivuin , cuin fideicommissaria liberlas
«elicla sii, sancimus , si mora libertatis a debilore
I «d ■ -.1 ■,'""""''"'" . »ion s.itis exprimit fideicommiss.iin ,
^ "cniirniciMl' f ""''•'' ''"*'"' 1"''"" I^''^'^" acib.bcl , q,.«
■ ,ie I , *''"^' Pcimiss.x sunt. /. 41. 5. (S. Jf. h. t l. ...
'■.'?• •5. luiil. 4. seiit. I. C. 6. V. qujc nol. ad /. -j.
re tcuotiir , la
- .•„,1 . , »• *<"*• <• ^. o. V. qua;
;v«"0>cens I,.gatn,n , j.,dicio dcfuncli jnuere
.. 'ov Juslm.an, dcci.sionibus. vid. Inglois. yi,u.
iUc nasci. ' " '-<^n'iccrc , id cst , ingcnuum cf m ij.sa
^^^^«ncilla potcst nasci ingcnuus, j<t /,/c: et /. i. (s". i.
piVur'"'" '^^'^°"'" 1''""''''* «"incrus jmo singuKiri , ct c con-
' ^ ■ 5. vers. Qiwm-is. supr. dc bun. qua lileri'!. l. ao.
16. Idem A. Juliano P. P.
SI quis in testamenfo (i3) suo rogaverit suum heredem
ex liberis ancillae suoe , quam (i4) noininaverit '
unum , quem elegerit , ad libertalem perducere : et cum
ancilla unum , vel plures enixa est , heres xieque dum
superest , in liliertatem aliquem adduxerit 5 vel cum deli-
berat , quis ad liberlatem producendus est , ab hac luce
fuerii sublractus : dubitabalur ab Antiquis , utrumne
omnes , an quidam , an nemo ex his ad liberlatein per-
veniat ? Sed veteris quidem juris altercatio multa sane su-
per hujusmodi casibus resonuit. Nos autem (i5)heredis
coercentes malignilatem si noa voluntatem teslatoris adim-
pleverit , et mox cum potuerit , non ele^eril uiium ex
liberis ancillae , et eum libertate donaverit , sancimus cora-
pelli non solum eum , sed etiara heredes , vel succcssorcs
ejus omnes ancillae liberos in libertalem pcrducerc: [ ne-
que enim ] hoc contrarium (16) est senteutiie testaioris.
Cum [ enim ] omnimodo quenduin ex his liberum esse
disposuerit , et non ad certMm corpus , !,ed ad omnes re-
spexerit : si non pareatur ejus voluntali , sine dubio ex
senfentia testat.:.ris omnes ad libertaltjm pcrveniunt. Simi-
lemque esse d.-finifionem ceusemus , et si nou ab herede,
sed a legatario , vel fideicommissario lestalor rngavtrit li-
bertatem impoiii. Sic etenira justo timore hercdes et lega-
larii , vcl fideicommissarii perterrili el volunlalem testa-
toris adimplere procurent , ef sibi i.on ex omnium liber-
tale quandam aUerre patiantnr jacluram. Quod si reda-
mavcrinl : sibi taJe dispeiidium imputenl (i-) , uon ex
nostra Icge , sed ex sua lugentes instantia. Dal. i5. Kal.
Decembr. Consiontinop. Lampadio et ORusrE Gor<ss. 53o.
De seno legUo , ut ma .umiltalur.
17. Jdein A. Juliano P. P.
/^Um quidam servum suura ita legaverit, [ iit ] lcgatarius
y~J libertatem ei imponat (18) , et Iieres ad hujusmodi
legatum improbe (19) versatus ,scrvuiu dare Icgatario de-
/. 179. D. de reguJis juris.
(io) Et ita sinc m.niuimissionc hei-edis , infr. h. t. quod oliin
esigeljatiir. /. 4. i,i /:„. /.11. supr. h. t.
(11) Pioptcr morain hciedis , fideiromn.issarid iihcrlas in quasi
dircctam niulalur : ct ex fidcicominissario fit Orcinus l.hcrtus.
(rj) Voh,ntas defuucti nou cst diflcrcnda , prae->crliju cuin de
lihertate agitur.
(i3) Synops. Basil^^. tit. i3. cap. ?,. et \. Harm. 18.5. iG.
(14) Si hl,>rtas (ideicoinmissaria cst rclicta nni cx lihcris aiicil-
Im , qi.cm rh'gcrit hcies , illo nioricule , nulla lacta cltctioue ,
oiuncs ad hhcitatcm ],crdiicuutur.
(i5) Haec est^o. decisio ex qiiinqiiaginta Justini.ini. vid. In^.Ans.
(16) Oralio de inccrto ex ccrlis sua aptittidiuc contiuct umvcr-
sos. Buld. '
(17) bua cuiqiie nocet conlumacia.
(18) VJdc Guihcrtuiu lih. i. quast. iur. c 9. nainaldum Cor-
sum /ib. i. inucs;. c. 27. Mod.
(19) /. aG. injln.ff. h. t.
672
LIBER SEPTIIMUS
dignatus est , ut eliam llte pulselur , et judex non m
ipsuni , sed in eeslirnationera litis condeninationem profe-
rat : veteris juris interpreles dubitabant , ne quod obsta-
culum libcriati ex hac causa procedat. tl si placuerit ean-
dem deberi liberlalem , a quo danda sit , utrumne ab
herede , an a legatario ? Et si heres iinponat libert.ilem,
an legatarius qnod ex pecuniaria condemnatione accepit ,
firmiter detineat , sive in totum , sive ex parle , sive etiam
ilihil? Talem itaque ahercalionem resecantes (i) , mira-
mur (2), quare Judex , qui pra^poiilus est in praedicta
causa , non omnimodo condemnatioueni in servutn , sed
in aeslimationem ejus feceril : cum ipsius viiiura etiam
hujusmodi pra;buit aliercalioni occasionem. Unde si tahs
qujestio emerserit : nullum quidem judicem iia esse stul-
tum (3) pulamus, ut hujusmodi proferat conderanalio-
nem : sed si legatarius immineat , quatenus ei servus re-
stiluatur , et post htem contestatam duorum (4) mensium
spatium effluxerit , censeraus ilhco ad libertatera eripi ser-
vum el illum quidem hberurn esse, heredem autem pro
sua indevotione [ in ] omnes expensas , quas legatarms
jn hte fecit , in quadruplum ei condemnan : jure patvo»
mtiis integro legatario servando.
T I T. V.
DE DEDITITIA (5) LIBERTATE TOLLENDA.
I. Idem A. Juhano P. P.
DEditilia conditio nuUo modo in posterum noslram
Rempubhcam moleslare concedatur , sed sit penitus
deleta : quia nec in usu esse reperimus , sed vanum (6)
nomen hujus hbertatis circumducitur. Nos enim , qui ve-
liiatem cohmus , ea tantummodo volumus in noslris esse
legibus, quae re ipsa obtinent.
T I T. VI
DE LATINA (7) LIBERTATE TOLLENDa, .)
EX PER CERIOS MODOS IN ClVrrATEM BOMABiU
TRANSf USA.
Prdifafio. 1. De cphtola. 2. De manumissione 'i .'
acia. 6. Dc serwo cei^roto a domino reliclo. ^. De )-
lufa contra le^cin venditionis. 5. De his , qui domin
nus pilcaii antecedunt , vel in ipso lectulo slantes ca
1'entdare videntur. b. Si manunultens volueril Lalini
bertum csse. 7. De manunnssione statulibcri. 8. Si
nus , qui senum judicio libercdi superavit , prelium
accepcrit. 9. De nuptiis el de dotalibus instrum
10. Si dominus servum apud acta Jilium suum nomwe-
rit. 1 1 . De instrumentis servitutis servo traditis , vc
ruptis. \i. De jure antiquo Latinitatis vel lihtrUUn
tioncm faciente , et de variis modis liberandi tu-Uii.
i3. In quibus casibus hcec lex locum habeat.
i. Imp. JusxiNiANUS A. Joanni P. P.
CUm dedilitii liberti jam sublati siut : ea propli im-
perfectae Latinorum libertas incertis vesiigiis liui ,
et quasi per satjram (9) inducta adliuc remanet , 'Hoa
inutilis quidera pars ejus diminuitur , quod autem 1 r«
ipsa rationabile est , hoc in jus perfectum deducitur.-na
enim Latini liberti ad simiHtudiuera antinua Latinti»,
quse in colonis (10) missa est , videntur esse iotrocti,
ex qua nihil ahud Reipubhcae , nisi belhira accesii :iv>
le (ii) : satis absurdum est , ipsa origine (12) rei i>Uu
ejus irnaginem derehnqui. Cura igitur muhis modis
ne innuraerabilibus Latinorum introducta est conditio .
et leges diversae , et Sanatusconsulta introducta nt ,
[ et ] ex his difllcuUates maximae emergebant Uin c le-
ge Juaia (i4) j quam ex Largiano (i5) Sanatuscoiito,
(1) Haec est decisio 41. ex quiiiquaginta novis decisionibus Ju-
stiniani. vide Iiiglois. Ans.
(2) Quoties res , quae pctitur , dari potest , ineptum est reum
ad eestimationem ejus condemnari. Alioquin sententia a libello drf-
f errct : quod esse non debct. l. \^- ff- cominun. diuid. vid. 01-
dciid. de sent. et re judic. cap. 17.
(3) Stultus est judcx qui cuni rcs pclitur , m testrmationem con-
dcmnat , si res prsestari potest et dcbet.
(4) Adde /. ult. ff. qui sine nianum. vide Cujac. c. I3. de
prcE.ici'ipt. ^_ . .
(.5) Vrde ^. 4. Inst. de success. libeit. Ulpian. i. 5. n.
^t 20. 5. i4-'e« 22. 5. 2. Cajus I. tit. I. S- 4- -^«":^/^- 5- .^
Instit. de lilert. huc eliam pertinet /. 43. ff- de fid. lib. vid.
Paul. 4. scnt. 12. 5. 4. 5. 6. 7. 8.
(6) Dedititii qur fuerint , vide Cajum d. loco. Lllpran. r. V 11.
adde quae scripsi ad l. 7. 5. 7. # de dolo. ct Thcophil. de Ubcr.
tinis in fin. Isid. /. 8. c. 4. Tcstamentum facere ers non licehat.
Cajus d. loco. 5. 5. Ulp. 20. 5. r^. aut cx lestamento capcre ,
jiullaque ratione ad civrtatem priorem perduci. Cajus d. loco.
5. 5. hercdcs institui. Ulp. 22. 5. 2.
(7) Latina hbertas quid , vide 5. ult. Jnst. de libert. $. 4-
Jnst. de success. libcrt. Ulp. 1.5. 5. 10. et 19. $. 4- et 20.
5. j4. Caj. I. tit. I. 5- 3. T I.
(8) Vide Marcum Yertraninm de jur. liher. c. 7. et Jac. t\X-
vatdum de auctor. prudent. perinde c 7. Mod.
(9) Per Satyram inductum espe , est tumultuane et confuse ,
hinc imperium per satyram dare : per satyram sententiam extmi-
rere : per satyram abrogare et derogare : Festus in Satyra : Pcr
satyram exquircrc senlentias. Salust. in Jugurlha : Per satyram
adilem fieri. Liv. i. apud Diomedem 3. c. 7. Opus per satyram
collectum. $. I . vers. Et primi. Constitutione ad antecessores. src
apud autorem Panegyrici Flaviensium Constantino dicati , Neque
enim quasi per satyram confundenda sunt bencficia tua. c >
ra lex , lex multis aliis lcgiUns conferta. Festus d. loco. q
rogatu multa simul compreheadrt. 3. Diomcdes 7. qus dpton
bus rebus siinul loqiiitur. L«id. 5. Etymol. vo/u©- t Wk«T''
nt et Salyra cibi genus e.v varirs rcbus condilura. Fest. <
Salyra genus farciminis multis rebus refertum. Varro i. P
rum quastionum. Salyra est uva passa et poleuta et nucl", ;
mulso conspersi. Satyra laux qu* referta variis rnidluq.r'M"''»|;
in sacro apud priscos Diis infercbatur , cujus geiiens lanv m »
Georgicis Virgilius lucmiait. vid. 3. Diomedem 7. V"™^
teri tabula aenea apud Appiauum , exira quam si quid i J
ra foret.
Oo) Vide Ulpian. d. §. 4- , i,;^..,
(m) BeUum civilc fuit adversus Latinos , Hetruscos et . i
cujus meminit Florus ahhreviator 7'- -^PP'^""' '•, *;( L
Florus 3. cap. 18. Plin. de viris iHustribus, ca/.. 63- 73-
c. 8. Plin. 33. cap. r. Eutrop. 5. cap '•. A"gf " ^J. 1" ,
te 17. ct 26. Orosius 5. c. 18. Plutarchus m6'>7/a. Schn. «/'. ^
Euscl). i:c lib. 5. de tcmpor. .
(12-) Orisine sublata , iion est cujus fii nnago. _
.3 Latiuorum conditio h^c erat , ut hbcrr vrveb^nt mon<
bantui ut scrvi , vcluli cum spiritu Irbcrtatem ^''«^"'J ^.
euim bona a manumissoribus occupabantur , ''''\Y\d ..
quoniam nulla cst servi hcieditas , scd jure P^^cuh _ .dqu
Julia Norbaua. Thcophil. $. 4- /'"«-. ^^ '"''''■"■, r^nerit. leopl
(,4) Lex Norbana conditionem Latrnorum prima reperu
5. 3. Inst. de libert. t , j^ mcce: '*«'
^ (,.',) Disr ad NovcU. 73. adde 5. 4- J":''-J'Tloi citr.
Porro senatusconsultum Largianum m Latim 'J™';^^, ^, b,
neo manumissoris hercdi , manumrssorrs fihum pra^F^ba
minatim non erat a patre exheredatus. d. J. 4- [
Tinon ex Edicto (i) divi Trajani , quorum quidem ple-
ij fuerant nostrae loges , non auteia in rebus (2) [ eorum ]
j rat experimentura : sludiosissiinunri (3) [ nobis ] vi-
jn cst , haec (juidim omnia et Laliuatn liberlatem rese-
< -c , certos aulem modos eligere , ex quibus antea qui-
m Lalina conipetebat libertas , in prsesenti autem Ro-
na deferlur condilio , ut liis proesenti lege enumeratis ,
civibus Romanis nascentibus , csteri omnes modi , per
3S Latinorum nomen inducebatur , peniius conquiescant ,
rion Latinos pariant , sed pro nullis liabeantur. Quis
m patiatur talem esse liberlatem , ex qua ipso (4)
pore mortis in eandem personam simul et libertas et
/itus concurrant : et qui quasi liber moralus est , eri-
ur non solum in mortem , sed etiam in servitutem ?
. 1. Sancimus itaque , si quis per epistolam (5) ser-
(1 suum in libertatem perducere maluerit , licere ei hoc
■re quinque (6) teslibus adhibitis , qui post ejus li-
s , sive in subscriptione posilas , sive per totum te-
An eflusas , suas liicras supponontes , fidem perpeluam
i.;unt chariulae praibere. Et si hoc fecerit , sive per se
2 jendo , sive per tabularium (7) , libertas servo com-
iiil quasi ex iraitalione codicilli ddata : ita tamen , ut
p patrono vivente et Jiberlatem, et civitatem Romanam
li eat.
. 2. Sed et si quis inter (8) amicos Jibertalem dare
Ho suo maJueiit : Jicebit ei similiier quinque testibus
d bitis suam explanare volunfalem 5 el , quod liberum
im ] esse voJuerit , dicere : et hoc sive inter acta fue-
lestificatus , sive testium voces allestationem sunt am-
oe , et hteras lam publicarum personarum , quam te-
n habeant , simili modo sorvi ad civiiatem Romanam
lucantur , quasi ex codiciUis similiter iibertalem adi-
ntes.
3. Sed scimus hoc etiam esse m antiqua Latinitate,
Idicto (9) divi Claudii introductum , quod si quis
CODICrS REPETIT^ PR.^LECTIONIS.
673
) Hoc ediclo cavcbatur, ut si quis Latiuns , invito aut inscio
)no, civilafcm Komanam sihi petiissct : viverct quidem is , ut
, et omnia agcret , quae civium Komauorum esscnt , vcrum ut
lus morerctur. rf. 5. 4. > ui,
) Vide /. a. supr. comin. de le^al.
) Id esl , utilc , conducibiic.
) Liberi igilur vitam agcbaut , atqne ipso ultirao sniritu U-
itcm amatcbant ct .luasi s.rvorum bona , quasi iuro pccuUi ,
;n,.ssores dct.n.bant. 5. 4. Insl. de success. Uhevt. Salvian s!
'Ccles. Juco LaUniUilis addicumur , quos scd. juheut sub li-
nrLT '""^ "^''? ^'""'^" ' '"'^ ""/"'" quidqnam habe-
i-onr.r;; ; '""'''^'"«y'"'«'« non possunt. Ha:c Salvia/ius.
J;.nictTl. "!'■""•'''' '^'^"".'''«/" C '^ legc,dcnario jactato
2'rJ / ', 'T """'"""''' P^"" ^^pi^tolam. Burchardus ,
ZZ ^^"".^"'""-^- "f- ^^-^ 'nanumiss. vide Cujac. 4. obs. .-i
• "«^ '"■'""•ms.so percpi,slolamvi<lcMduscsiC..j„s,.a>. 1 S 3
■ Q..rm,.|,„odum pcr cpi.stolan. -quis niauum.Uat. ^
>us «"/,'" '"'"^ '"""■' ''^^•'"' "l"^''^'" scribcndis manumis-
I^^Dc n.anumisso intcr amicos Cajus d. loc. adde 5. i. L.st.
Dc qno vidc l. 1 ff.
• Pilcus ■ liJ?,''' " '"""">• "« *'^"'<''- «c prouuuatur.
-» "^rc^rX '"^rL: r 'T'' T"'" "'■''''' "'^'""""-
""«si svraboln .„. . ' '^P''' *^'''''"' r''*'"n unponcrc , ut
-«Pio tt^'r'r'-'''*^-'" *"-^"""^ vidercnlur c(rugi.s.c , ut
Jf- qui sine manumissione. ct Suctonium.
12. Ncfell. .53. cap. 1. /. /^. §. 5. supr
servum suum (Bgritudine (10) periclitantem [ a "^ sua do-
mo puhlice ejeccrit , neque ipse eum prncuraiis , neque
alu eum commenclaus , cum erat ei libera JucuUas , si non
ipse ad ejus curam siifficeret , in Xenonem eum millere
f^ct quo poterat modo eum adjuvare , hujusmodi servus in
libcrlate Latina antca morahutur : et quem ille morientem.
anlea derel.quU ; ejus bona iterum , cum moreretur , ac-
cipwbat. laJis itaque servus libertate nece.ssaria . domino
etiam nolente , re ipsa donartus , fiat iU.co (ii)rivis Ro-
manus , nec adilus in jura patronatus quonda.n dommo
reservetur. Quem enim a sua domo suaque familia pu-
blice repuht , neque ipse eum procurans, nequc al.i com-
mcndans, ne.jue eum m veueiabilem Xenonein mittens
neque consueta ei praebens salaria , maneat ab eo eiusque
subslantia penilus segiegalus tam in on.ni tempore vi lae
liljerl] , quam cum morialur , necnon postquam jam iu
fata sua concesserit.
5. 4- Similique modo , si quis ancillam suam sub Iiac
condiiione alienaverit , ne (12) prostiiuatur ^ novus autem
dominus impia mercalione eam prostituendam esse tenla-
verit , vel si pristinus dominus injeclionem manus in tali
alienatione [ aibi ] reservaverit , et cum ad eum fuerit
reversa [ ipse ] ancillam prostituerit : illico in libcrtatem
Romanam eripiatur : et qui eam prostitueiit , ab omni
jure patronatus repellatur. Qui enim ita [ demum ] de-
gener et impius constitutiis est , ut talem exerceat merca-
tionem , quojuodo dignus est vel ancillam , vel libertam
eam habere ?
§. 5. Sed et qui domini funus pileati (i3) antecedunt ,
vel in ipso lcclulo (i^) stantes cada^-ervenLiLirs videntur
si hoc ex voluntate fiat vel testatoris , vel heredis : fianl
[ illico ] cives Romani. Et ne quis vana liberalitatf ia-
ctare se concedatur , ut populus quidein eu.n quasi hu-
manum respiciat , m.iltos pileatos (i5) iufunus proceden-
tes adspiciens , omnibus autem deceptis maueant illi ia
inquit , M T«? xs^xxjs vsa-il-ju'. Juvenalis satyra 12. saudent ibi
i^crtice raso Garruiu securi narrare pericula nautae. PJaut. m
Amphuruone , ut ego hodie raso capita cuhms capiam pileum.
Contra coma apud Sparlianos iibe.tatis erat insig.ie. An^stolelc.
Khcloric. I. ut apud Gallos ingeauitatis , uude Galiia comata , li-
bcra. Al.i ig.tur putant , caput manu.n.s,is ad.as.im , ut ea ratio-
ne sign.Gc-jrcnt se mutatos , et q.iasi novros homi.ies factos : id enim
vcl apud Athaucnses scrvabat,,.- , leste Suida in «VJoctT.Ja, tp/'v;x.
Purro ad id quod de pileo dixi , rcfcienda est haec' clausuhi Curpi-
dn tcsta,nenlo inserta : Tauro pdeum do. Ita directo manuraissi
tunus dcfuncli praeccdere solcbaut , ut Appiau. indicat in Mithri..
date , dum Prusiani Bithyniae rcgcm gestasse piieum refert , « jpj-
ir^ 7t'ji; TpoTxa-t iu,j i, xxT,- ^txQ-ijxx^t (WjBipu^-tfjur : Pcrs'ius 5.
JlcBc mcra libertas , ha:c nobis pilea donant , et a Piauto iti Ca-
ptivcis: et in Aurclii Victoris breviario d.cuntiir piiei mauurais^i-j-
nis , id est , Jibertatis. Suefon. in Tiberio. Hinc ad pHeum i'ocu-
re , Liv. /. 3. dec. 3. et 10. et \. decad 8. et 5. adde Sencc. 6.
ef}. 47. adde Livium 24. 26. S,-}. 45. 48. De pileo hoc adjictie
visum cst , pilcatos .scrvos vcnum ire iiolitos. vide 7. Gell. .'}. Por-
ro au ct quomodo piioati Ro.mt.i alias diximus. Hdc etiaiu notan-
dum cst , videri manuraissos solitos fuisse aU)as vestcs sumae. Terr
li.li. de resiurect. carnis , si fumiliam tuam libertale mutavcris ,
et vestis albcz nitore. vide Cujac. 3. obs. 24. adde Anloaiuiu Gu-
thcrium in Polyhistore cap. i. ubi de velcribus nudo capite pro-
palam inccdciitibiis , scd ct maniimis.si quuquc sumebant plerumque
patronoruni nomina , nt aulor cst Artcmidoius in sf.ipcxi>:~iK~t;.
dixi ad /. 9. infr. dc liberali cnusa. Dc pilcis pUirp njs aliqaaii.
lio , Dco .lantc , iii nosiris ad hu/ic locum Commentariis dii;ei.nus.
(i4) LccU prxfoicbanttir in funerc. Tacit. lib. 16. Tres igitur
lecttdos ad suprema rctineri jubct. Ciccio 2. de Legib. Ne tccti
plurcs infcrrentur lege suncitum cst. adde Halicaru. lib. 4.
(i5) Scrvi pilcati cadavcr douiini aulccedcutcs, vel ia lecU) cada-
vcns sla.itcs Jibcri efficiuutui- , dixi tupcrius. et in Coinir.eofarii«
dicemus quoque pteuiuk.
§5
674
L I B E R S E P T I iNI U S
pristina seivilute , publico tcslimonio defraudati : fiant
jtaque et [ hi cives ] Rornani ; jure taraen patronalus
patronis integro reservalo.
§. 6. Illo proculdubio observando , ut si quis sive in
testamento , sive vindicta qucndam manumiserit, licet (i)
hoc dixerit vel scripserit , quod volucrit [ cum ] esse La
r. 10. Similique modo si dominus inter acla quenda
servum filium suum nominaverit (9) , voci ejus qu^
tum ad liberam conditionem , cicdendum est : si ti.
ipse tali afiectione fuerit accensus , ut etiam filium ju..
iiominare non indignelur i et lioc non secreto , neque -
ter solos amicos , sed etiam actis intervenienliUs , et qu
Tinum^rsupervaJuaVdiect^o^Lalinilatis aboleatur , [ et ] in judicii figura norainavent , quomodo potest eum ..
-'^- ' vum iterum sallem monentera habere ? sed perduca
ita fiat civis Romanus ; ne modi qui ab anliqua observa-
tione in civitatem Romanam homines perducebant , per
privatorum (2) voluntates dirainui videantur.
§. 7. Sed el si sub (3) conditione quidem libertatem
servo suo reliquerit , et adhuc pcndente conditione extra-
r.eus heres libertatem ei imposuerit : non ut antea Lali-
rjus , scd civis (4) fiat (5) Romanus. Et si quidem con-
ditio defecerit , ipsius heredis qui libertatera imposuerit ,
maneat libertus. Sin autem fuerit adimplela [ conditio : ]
ne eripiatur liberis forsilan , et cognatis jus patronatus ,
Urcinus (6) liberfus videalur , et ad euni jura patronalus
derveniant , ciii leges concedunt.
§. 8. 11] ud eliam satis acerbum nobis visum est , quod
putabat anliquitas , si in liberali judicio superatus fuerat
servus a domino , deinde servi (7) pretium ab aliquo ei
persolutum est , in Latinitate eum remorari : quemadmo-
dum enim rationabile est , et pretio eum perfrui , et mor-
trs liberti tempore denuo eum in servitutem deducere ,
cum non sinl ambo casus sibi consentanei ? Et in praeSenli
igitur casu bbertas Rcmana ei accedat , jure patronatus
niinime ei subnixo : quia ipse quadammodo sibi libertus
iiivtnitur.
5. 9. Sed et si quis bomini libero suam ancillam (8)
in matrimonium collocaverit, et dotem pro ea conscripse-
rit : ( quod solitum est in liberis personis solum proce-
dere ) ancilla non Latina , sed civis efiicialur Romana.
Si enim hoc , quod frequentissime in cives Romanos , et remaneat , et triplex aulea via Iihertatis
et ipse in civitatem Romanam , vera libertate , et r.:
falso sermone domini sui sustentatus.
^. 11. Ille autem uovissimus anliquae Lalioitatis n-
dus in civitatem Romanam translatus eligendus Cit .
quis instrumenta (10) , ex quibus servus osiendeLatu.
vel dcderit servo , vel corruperit. Sed ne furandi cccjj
servis forsitan delur , et sua malignitate in lib?rtai»
perveniant : talis modus certa , et iudubitata proL •
manifestetur , ut testibus praesenlibus noa minus quiL
dominus instrumenta , vel det famulo suo , vel delei ,
aut alio modo corrumpat. Ex eo igitur modo civifjti
Romauam ei competere censemus , salvo jure patromt
tam in hac specie , quam in csteris : nisi ubi speci.il
hoc patronis denegavimus.
§. 12. His lantummodo casibus ex omni jure Latiri -
tis antiquse electis , cateri (11) oinnes modi , qui iu ■
bris prudentium , vel constitutiouibus enumerati sunt.
nitus conquiescant : nec Latini ab eis procedant , J
maneant ( ut dictum est ) servi in sua conditione , c
tali remedio abuti concedantur : et ne in posteruin aliq d
jus Latin^ libertatis nostris legibus incurrat , Jex i. i
taceat , Largiano Senatusconsulto cessante, sileat Edicln
divi Trajani , quod [ ex ] ea sequebatur , et si qua ;i
lex , vel Senatusconsultum , vel etiam Constitutio lc» -
tur de Latiiiis : ea ineflicax , quantum ad eam parle ,
muJiii-
qiise
niaxime in nobiles personas fieri soles , id est , dotalis
instrumenti conscriptio , et in hac persona adhibita est ,
necessarium est , consentaneum effectum hujus scripturae
observari.
In AtJTHENT. de nupt. §. si vero ab initio. et
5. adscriptio. coll. 4- tit. 1. Novell. 22.
cap. 10. et 17.
JD hoc qui suam ancillam credenti tradidit in matri-
yi- monium tanquam liherata : sive confecerit dotalia in-
slrumenta sive non f aut sciens eam duci , tacuit ex stii-
dio : dominium ejus amittit , eaque ad ingenuitatem rapi-
tur. Idem dicitur de servo. Si vero nec domini voluntas ,
ntc taciturnitas studiosa interveniat , et quis credidit libe-
rcB se jungi personce , illa vero famula exislere declaretur :
ipso Jure matrimonium non lenel. Adscriptio autem alieno
nuhere liheram non licct ignorante , vel sciente , nec con-
sentienie domino : immo datur licentia domino per se, vel
per Pra^sidem abstrahere adscriptium suum et plagis me-
diocribus eum castigare.
(1) Non altenditur voluntas tcstatoris Latinuni facere gestientis.
(2) 3us publicum testaniento mutari nou potest , ut hic , et
l. o5. jff'. de leg. !. /. 5. §. '].JJ'- d^ admin. et peric. tut. l. 42.
Jj. de oper. libert.
(3) Si heres manumiltit scrvuni pendente conditione libcrtatis
sil)! relictse , tcnet libertas : sed cujus sit libertus , eventus ostendit.
(4) /. 3. 5. iS.JJ. de statidib.
(5) Alqui ntmo contra defuncti voluntatem manumittendus.
l. 3i. ^. i.ff. ad SC. Trcbellian.
(6) Disi ad Ulp. 2. ^. 8.
(7) Si prctiuni rccipit dominus , ut servus iu hbertate moretur >
ces introducebat arabages , uno directo Iramite discai i-
bulare. Quod si ali(iua lex vel conslitiitio liberlalis :ii
mentionem , non autem Latinilatis : ea pro civitale -
niana loqui intelligatur.
%. i3. Sed si quidem liberti jam raortui (12) su ,
et 'bona eorum quasi Latinorum his quoium intereat,?-
gregata sunt , vel adhuc vivunl , niliil ex hac lege >
novetur : sed maneant apud eos jure antiquo firmiter e-
tenta , et vindicanda. In futuris autem
constilutio locum sibi vindicet. Dat. Kal,
post consulatum Lampadii et Oristis iv
libertis prjr
Nov. Constd.
Coa'Ss.
T I T. \ II.
DE COMMUNI (i3) SERVO MANUMISSO
= 1. Imp. JusTiNUNUs A. Juliano P. P-
IN commuues servo , eorumque libertates , et quiio
cuidam domino pars libertatem imponentis accres ,
necne , et maxime inter milites qui hujusmodi impoiO'
vel ut manumittatur, non fit libertus Latinus , sed libwtus tan -j^
(8) Si dominus juugit ancillam libero , libera ellicitur. j
Nov, 22. cap. II. /|f ,i-
rq) Servus apud acta Blius a domino nomiuatus , non "
dem Glius , sed liber. Inst. de adcpt. in fin. ct ibi ^^^""V,
(10) Servitutis instrumento servo tradito , vel corrupw ^
quinque testibus servus fit liber.
(m) Leges de Latina libertate abrogantur.
(12) Hkc constitutio non-pertuiet ad Iibcrtos jam morluos
(i3) paul. 4. sentent. 11. $■ i. Lilpiau. i. ^. i^- '9-
im
eriates , aml)igultas mnha cxorta est apud veteres juris
tores : et invcnta est constitutio apud Martianum in
iistitutionibus (i) divi Severi , per rjuam idem Impe-
.or disposuit neoessilatcjii (2) iinponi hcredibus militis
iuparare parlcjn socii , et servum libertate donare. Sed
aiia constitutio [ divorum ] Sevcri , et Antonini prin-
lum reperla est , ex qna gcneraliter necessitas (3) im-
nebatur socio partem suam socio vendei'e , quatenus li-
itas servo imponatur ; licet nihil lucri ex substanlia so-
morientis aJii socio accedat , pretio videlicet arbitrio
-aoloris conslitucndo , secundum ea qua; [ et ] Ulpia-
? (4) lib. 6. fideicnrnmissonim , et Paulus lib. 3. (5)
, \'icoiiimissorurn rcfcrt : Ubi et hoc i-elatum est quod et
,\liis TEIius (6) juris anliqui condilor (7) definivit ,
s iu/n per Pra^lorem compelli (B) , suain partem ven-
ce, qualcuus libcr scivus efficiatur , quod et Marcellus
sjid Julianum (9) in cjus Digestis (jo) notat (i 1) :
l!:que Marcellus , cum Julianum nolaret , reiulisse pa-
1 est.
"). I. liis itaque apud veteres juris auctores inventis ,
tl identcs (12) lale.i alterratiojies genei-aliter sanciraus, ut
t lla iuducatur differentia militis seu privali in servis
cnraunibus : sed in oinnibus communibus (i3) famulis ,
'^ 2 inter vivos , sive in ullima dispositione libertatem
is Icgitimam imponere communi servo voluerit , hoc
at : neccssilalejn (14) habenle socio vendere (i5) par-
i suam quantam in servo possidet , sive dimidiam , si-
teitiam , sive quanlamcuiKjue. El si plures sint socii ,
U) cx his liberlatcm imponere cupiente, alios omnes nc-
iitalem habcre partcs suas quas in servo possident, vende-
(16) ipsi qui libcrtatcm servo imponere desiderat , vel
(.(li ejus : iicet et ipse communis servus Jieres institu-
CODICIS IlEPETITiE PR/ELECTIONIS,
6^5
sit , et hoc moriturus dixerit : ita tamen , ut omni-
Jf) ipse qui partes aHas comparaverit , vel heredes ejus
Ttatem imponanl.
). •». 5in autem socius vel socii recusaverint pretium
ipere : licentiam ei damus offerre hoc per publica!,
suiias 5 et sigillo impresso in (17) aedem sacram depo-
e , et sic habere {'acultatem servum libertate donare ,
eura habere plenissimam libertatem , et civitate Roma-
1) Institutionihi.t , Ciijac. fiic.
i) De servc) coinimini a inilile inanumisso.
3) Dc scrvo toinmuni a paj-ano inanumisso.
0 \ idc Ulpiaii. ci. loco.
■)) Adde Patil. d. loco.
*^M ,.^''^.^'^''"* ' i^^l- ^hIc Cujac. 7. obsen'. 26. ubi de variis
ellationibus Jurisconsultoruin tractat.
7) Snipsit ciiim iElius nd legc-s i-.i. tulul.
8) yidc /. 2. sujn: dc cumm. rcr. ulien.
f); /. .10. ff. de liberali caiisa.
10) \U tt haec Maicclli scntcntia in /. 16.^ dc SC. Silaniano.
u) naec cst 43. decisio ex quinqiiaginta novis Justiniani. vidc
lois. ylns.
'la) Mai-ccUus notas composuit ad l)if;csta Juliani.
i3) (.oniiniincs famnli , id cst , paL-anoruin famuli.
i^) $. ult. Jnst. de donat. 1. 18. {f. de uulguri.
'J) El ila pais socio non adcrescit , ut olim. vidc Ulp. J.
i3. 5. ip. ^
16) Inviii nonnunquam coeimur res nostms vcndcre. vide quje
|>si ad /. u,mo. Gy. /. inmus. i5G. fl'. de re^. jur.
.17) Ueponcl^antur ics , nt ..wpius , in ledem apud saccrdotes :
"wei extal txcn.pluni apud Pl;iutum in Bacchidib. «dituos.
""P'i. T^ft avx$a(rfi,!. Hirodianus rtfcrt in Marco , suh Com-
• 0 oniplmn Pac.s arsisso , in quo nuilta privatorum dcposita
> uusta lucn Hicrosolyinis factuin acscrvatuni fuit. 1. Machab. 3.
V o^Aiias ptcuhum msi Kgelur , non debctur. /. i. infr. dc
-<"o c/w (fiu ld,evt. mcr. $. 20. ^ers. peculium. In.tt. delcgatis.
09) Dc scrvorum prciiis legi.in.is , ad.lc Synoj,.. Basit. 7.
• ^- " ''/' 46. m. 14. c. 4. ct 1. Haim. 18. j. i5.
na perfrui , et nullura timere cx sociis : sibimpt enim im-
putent , si cum licoret [ eis ] lucrari pretium , hoc ac-
cipere distulerunt.
§. 3. Sed ne circa peculium servi aliqua fiat dubita-
tio : peculium ejus in omues socios pervenire jubemus ex
partibus , pro quibus quisque dominium servi possidet.
Licentia (18) concedenda ei , qui libenatem moriens im-
ponit etiam ejus peculium , quod ei attingit , liberto
concedere. Jura autem patronatus proculdubio pro suo or-
dine ad eum venire , qui libertateiii donavit.
§. 4. Sin auteni servus ratiociniis suppositus e>t : ne ra-
tiocinia pereant , vel libertas impedialur , Prsesidem Pro-
vincia? , vel competentem judicem tempns statuere [ opor-
tel ] inlra quod debeat ratiociniis ant-a factis . et debi-
tis , qua? ex his apparuerint , redilitis , ita ad iibertatein
venire.
§. 5. Ne autem quanliias (19) servilis pretii sit incer-
ta , sed manifesta : sancimus servi pietium , sive ancilla^
si nulla arte sunt imbuti , viginti solidis taxari : his vi'-
delicet , qui usque ad decimum annum suds venerint seta-
lis , in decem (20) tanturamodo solidis ponendis. -f Sin
aulem aliqua arte (21) praediti sunt , excepiis Notariis ,
et Medicis , usque ad triginta solidos pretiuin eorum redi-
gi , sive in masculis , sive in foeminis. -j- Sin autem no-
icirius sit , vel medicus , sive masculus sive foemina (22):
notarius (sS) quidem usque ad quinquagiuta , medicus (2^)
aufem usque ad sexaginla taxetur.
•f Sin vero eunuchi {i5) sint servi communes . raajo-
res decem anuis : siquidem sine arte sint, iu quinqua>^inta
solido,s coniputentur , si autein artifices , usque ad septua-
giula. Minores eleuim decem annis eunuchos non amplius
iriginta solidis a^slimari volumus , et eorum partein com-
petentem sociis accipient , ( t libertatem eis per competen-
les Judices iiiijK)nerc compellcnlur.
§. 6. Sin autem uno ex sociis Jibertatem , sive i.nipo-
uere , sive relinquere servo cupiente et pietium dante , al-
ter , vel alleri ex his ipsi se velle dixerint libertatem iin-
ponere, et pretium dare , melior quidem causa erit ejus ,
qui primus ad hauc rationem pieiatis (26) pervenit. Si
taiuen sub obteutu libertatis , et ipsi ad hoc prosiluerint ,
(ao) ^sliniatio h.Tc vulgaris servi fuit. /. 3. supr. comm. de
leg. l. A. supr. de fideic. libnrt. l. it.ff. de minorib. /. 8. ^. 17.
I" 9- J}- ^ie inojf. l. 47- # de manum. lestam. olim quiudeciin.
/. ult. ff. dc cond. instit. l. 35. §. 3. liift\ dc donat. l. 20. in
fin. ff: mandati. his adjicienJiim , l.ona £ide duobus etiaiu sohdis
ancillain emi possc. /. 74- J/' de furtis.
(21) Scrvorum artificuin prctiiim.
(22) Fcemiune medicinam cxcrcuerunt.
(23) Scrvi iiotarii prctium. adde /. 3. supr. commun. de le^u.
(24) Servi mcdici prctium. vidc d. leg. 3. Hinc colhg* , -ftte-
rcs mcdicinain pcr servos cxcrcuisse. ut hic. et l. 3. supr. cnm/n.
de legat. l. 2.5. ^. -i. ff'. de oper. libcrt. Sueton. Nerone. 7. guiiii
til. 2. Scncc. 3. dr bcnefciis. 24. Ciccro pro Deiotaro. \m\o i.
de re rustica 16. Gaknus 1. dc curatione. ut ct per hbcrtos
/. 25. 5. 2. /. 26.^ de opcris libert. /. 3j. 5. 6. ff". de Jidei.
comm. libert. Postea Julius CfEsar Medicinae professores civilatc
donavit , teste Suetonio 42. a Julio Augustus valctudine recuper.i-
ta opc lil)erti Musjb ( cui et jus aurcorum annulorum ct ingentem
pecuniam cum bonis dcdit ; qucniadinodum cti.ini patirs "eiilem
sfatuam .Tre collato , juxla signiim iEsculapii ttatucranl tcste Sitc-
tnn. addc 19. Plin. 8. ct 25. c. 7. et 2y. cap. i. ) universo Me-
dicoruin ordini immunilalcra civilium nninerum d dit. Dion. 53.
Huju.smodi po.vt.a iinmunitas Mcdicis ^cspasiani , Hadriani ti alio-
rum impcratoruin rc.^criplis conservata fuit. /. uU. §. 3o. ff. de
nmnerib. /. 5. infr. de professorib. ct mrdicis. lib. lo. iit. 52,
ubi dixi de iniinunitute mcdicis conocy-s,
(25) Scrvi Eunuchi prctium. vidc d. /. 3.
(26) C.uHa lilicrlatis intcr pl.ns causas nuraeratm-. his ..dUc 4.1«
de libertale dixL U. l. 20. ff. de reg. jw .
676
LIBER SEPTIMUS
T I T. VTII.
tunc judicera compelentem omnes compellere sine prelio
ei libertalem imponere : peculio qnidem in omnes secun-
dum partem dominii distriliuendo ^ jura autem patronatus
secuudura sui naturam omnibus , qui liberlalem imposue- DE SEE.VO PIGNORI (10) DATO MANL'MISSO
rint , aequalilcr habcntibus.
§. 'j. Jus autem accrescendi (i) , quod antiqua jura in Rlarilus dolis dominus sercurn dotalem manumiuit , W
communibus servis manumittendis inlroducebant , nulbus non invila uxore , cui spccialiter pi^nori
esse monienti , nec in posterum frequentari peniius conce- dedit. Saiic.
dimus. Dal. Kal. April. Lampadio , et Oreste VV. CC.
CoNSS. 53o. 1. Impp. Sevebus et A^-jo.-sisus AA. Proculo.
Si altcr ex dominis parlem , quam hahct in scrvo ,
ipsi legavit , dicitur ex benigna interprctatione
lihertatcm relinqucre. Salic.
2. Idem A. Juliano P. P.
CUm apud omnes jurisperilos hoc placitum est , ut ser-
vus conimunis apud unumquemque dominum partim
sit proprius (2) , parlim alienus , ul ex bac causa possit
et ipse b'gato bonorari , et ipse legari , bujusmodi inci-
dit quaeslio ; Duo , vel plures domini comuiunem servum
Jiabebant , scd unus ex his jpsi servo suam partem , quam
in eo babebal , legavit. Et semel accepla dubitalionis oc-
casione , hoc vetuslas in rnagnHm extulit certamen. Nos
igitur sensum hujus legali crebra indagatione aggredien-
les , dupbcem eum esse opiuamur ; aut enim putavil te-
slator liherum fieri posse ex parte servum , qui hujusmodi
jegatum ei reliquit ; aut , si hoc minime cogitavil , afFe-
ctus socii fecit , ut ei acquiralur ; heredes autem suos
eundem servum possidere minime voluit ; ut sit manife-
stum a suo patrinionio penitus esse eum alienalum. In tali
ilaque comparatioiie nos , qui faulores (3) hbertatis sumus ,
sic ambiguam lestatoris interpretamur (4) voluntatem ,
lancjuam si volucrit eum libertate in sua parte donare.
Et cuin jam de comraunibus servis manumillendis slatui-
inus , quid in hujusmodi casibus fieri oporleat : ex iilius
sanctionis lenore , et hujusmodi species sit definita. Fial
itaque liber ex parte quidera lestatoris, secundum [ ejus ]
voluntatem : ex allera autem parle , ex nostra delinitio-
ne , prelio (5) secundum prsedicta? (6) constitutionis leno-
rem , [ vel socio ] , vel sociis ab herede praestando , vel
si accipere noluerint , tam [ eam ] oflerendo {j) , quam
consignando , et periculo (8) eorum deponendo : cum sa-
lis abundeque iraperiale (9) est , humaniorem senleutiam
pro durioribus sequi.
Llcet dotale mancipium vir , qui solvendo est , pos
manumitlcre : lainen si te pignori (ii) quoque t
lum mulieri apparueril , invita ea non posse liliertai-
adsequi , non ambigilur.
Tacita bonorum ohligatio , etiam fisci , non impedit
libertatein seri>i , nisi fiaus , el ei-entus
intervenerit. Salic.
2. lidem AA. Abascanto.
Lriiertas a debitore fisci (12) servo dala , qui pign
non est ex convenlione spsciah (i3) , s^d tant!.
privilegio fisci obligalus , non aliter iufirmatur , quarai
hoc fraudis consilio effectum detegatur.
Etiam ea'pressa generalis obligatio honorum non impea
serv>um nianumilti. Salic.
3. lidem AA. Antonio.
A B (i4) eo , qui bona sua pignori obfigavit , quce .. ;
S\. habet > quceque hahiturus esset , possc servis (iG;-
berlatera dari certum est. Non (in) idem juris est iu s
servis , qui pignoris jure specialit(r (18) traditi vel 0!-
gati sunt.
Consenfiente creditore , dchilor jure nianvmittit servui.
qucm specialilir pignori dcdit. SaHc.
4. Imp. Alexand. A. Sabiniano.
Ol ( ut proponis ) consentiente (19) credilore , cui ]
l3 guoris jure cum aliis mancipiis obbgalus fuisli,^'
bitore manumissus es ; potuisli ad Hbcrtatem perveui
PP. 6. Id. Maji , Alexakdro A. Co>s. 223.
(1) Abrogatur , Ulpian. 1, 5- 18. 5- '9-
(2) Ees coinuiuuis dicilur , propria pro parte, vide /. 5. in Jin.
Jf. dc ttg. 1.
(3) Priiicipes libertaiis fanlores.
(4) Princcps voluiUatem defuncli potest interpretari. vide Mau-
tic, 3. dc conjccturis ult. volunl. i. tium. 3i,
(5) De (pio vide l. i. su[>r. h. t.
(6) Id e.l , rf. /. I .
(7) De oblatione et consignatione ahas dixi.
(8) Dcposiluni periculo crcditoris.
(9) Impciio dignum , humaniorem sentenliam pro duiiore sequi.
(10) /. 3._^. de manum. l. 4. /. 27. 5. i . ff. cjui et a quib.
mamimiss.
(i 1) Marihis scrvuin dolalcm invita iiuilicrc inanumittcrc po-
tcst , .'ii tauien ijisc sit solvendo , qiii ut solvendo sit , manumitte-
ic tanien scivuin dot;ilcm maritus non potcst , si cuin spccialiter
j ignori uxori dcdit , ut hic. l, "ii- ff. de manumiss. adde /. i.
ifi/r. de remiss. pign.
(12) d. 1. 3. J. /. 4. cf. 5. I.
(i3) Tacita bonorura obligalio , etiam fisci non impcdit libe ■
tem seivis , nisi fraus intcrvenerit. /. i\ . J}'. qui et a quib.man-
(i4) Gcneralis bypotbcca bonorum non iiupcdit servi manui -
sionem , hoc est , neiuo , tanielsi generaliter boua sua obligav ,
impcdilur scrvuni luanumittere. Quid si spcciabter Pampbi a
obbgavit ? doininus eum inanumittere non potcst , ut hic. Syno s
Basilic. 48. tit. i5. cap. 3. Spccialis sic hypotheca niagis obl t
quam gencralis-
(i5) Gencralis hypothecae formulam , vid. /. 3. Infr. h. t.
(16) Maxime ncccssariis. /. 6. /. 'j.jf. de pignoribus,
(17) Vid. /. 44. 5. T.Jf. de lcg. 1. vid quae notavi ad i '•
JJ^. dejurtis. 5 c •
(18) Servus generaliter obligatus manuniilli potest. /. 3. 01 ■
h. t. speciahter non potest , ut hic . el /. 2. Supr. h. t. nisi ■
ditoris consensu. /. /\. Infr. h. t. '
(Hj) Dixi ad /. 3. siipr. h. t. adde /. i. Injr, de rcmui,p{*-
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
677
Ktio creditorum confirmat lihertates manumissorum :
nec fraus propria a debitore allegata ei
patrocinalur. Salic.
5. Idem A. Exlrilaliano.
^refliloribus salisfactum (1) fuerit ; ancillae , quae
ignori obligata? a debilore manumissae erant , liberae
:iam ipse manumissor si fraudem &e fecisse credito-
, ut revocel libcrtates , audeat dicere , audiri (2)
iebet , uec heredes ejus.
ilvi empti a tutore de peeunia pupilli , intelliguntur
ci specialiler obligali. JJald.
6. Idera A. Auclioni.
Jtor luus de (3) pecunia tua servos emptos manu-
Iisil : qiioniam bujusmodi servi , sicut ca^teroe res
aribus pecuniis empta' , jure (4) pignoris ex con-
oue (5) divorum parentum meorum obligati sunl
pupilJorum liberi lacli non sunt.
dotales , sive empli de pecunia dotali , possunt «
marito jure manumitti. Salic.
7. Imp. GoRDUKtJs A. Julianje.
cum nupsisses , mancipia in dotem dedisti , sive
)st datam dotem de (6) pecunia dotis muritus tuus
m comparavil : justis rationibiis dominia eorum ad
ervenerunt : ideofjue frustra quajstionem super statu
nissorum conaris inferre : oui ejus (7) facti , qui
iravit , vel ■" ^on 1... .' \^^ . ' J
it manumitli
vel in (8)^dotem acccpit , ab co iure po-
"Vide /. iG.JT: qid ct a quibus nuinumiss. l. 33. in fin.
Turpitndincm suam , ejusvc cui successit , allcgans ncmo
• '• 30. supr. dc tninsact.
.l.gat^. mtclhgnntur : .dcoquc a tulore uon possunt mannmitti.
.n. i? ';" V" 'y,'"" J"'"'"'^ comparala , tacilam habct hy-
'o'W." 4. ml«/,63 '7'"^'«^«"^-/'%"- addcNcgusantiura 2.
Srvns"'"'"'" '• '■^\'^' '•''"" '">'•'"» 7"' ^"* '""-^"
ouvos cx fecuma dolali comi^aralos niaritus mar
st
niaritus manumittc-
J. 12. supr. de jure dot.
'•^\.£. de waniimiss.
yd\hin::r'\^- ^: ^"■''' ••''ir"l''ic» , servi populi Ro-
ad i / ?)"'""• ^- P'""^'- ^"/'•- "^' tMniis l>b. .0.
'scrvis nnfl '?"' ' '" ''^"'iroi.t tabulario civitalis. Pcr
^ «.er// T/^ !J'''"T'*' -slipulabantur. /. 3. Jnfr. de
''-"u";;;:;^;;;;:"'' ^•^••^"^ »'^^'-- •" r-vinciis cauta
'J'r/,y?"7!","t:" '• "■ '"^''- '• '•'•'• ''•^•- "^•7""
yZr;r';''^"" •» •"«"""'is^onc scrvi puMici , dccretum
fr. h t. '■■""«f"»"s priEsidis , ut hic : vicarii substit...
'1 ^ixi supr.
'; J- '• supr. h. t.
i 6 '■''{'•' ^" f"^'''"^ potcstate.
■ "i/'-. de n.gcn. manum. /. ,. supr. de jurc aur. annul.
T I T. IX.
DE SERVIS REIBUBLICtE (9) MANUMITTENDIS.
Serms civitatis potest manumitti ab ordine , decreto
prcvsidis intervenienle. Salic.
1. Imp. GoRDiANUs A. Epigono.
SI ita ut lege (10) municipali , constitutionibusque Prin-
cipum comprehendilur , cum servus publicus esses
ab ordine (11) ( conseutiente (12) etiam Praside Pro-
vinciaj ) manumissus es : non ex eo quod is qucm dede-
ras vicarium (i3) , in fugam se converlit , jugo servitu-
tis quod manumissione evasisti j iterato cogeris succedere.
Manumissus solenniter a civitate , potest matrimonium
contrahere. Salic.
2. Idem A. Hadriana;.
SI decretum (i^) ordinis auctoritas Rectoris Provincice
comprobavit , quo is liberlatem acceperat , cui poslea
fueras ( ut proponis ) matrimonio copulata : natam ex hu-
jusmodi matrinionio , et civem Romauam esse , cl in (i5)
patris potestate , non est opiaionis iucerla".
3. Impp. DiocLETiANUs , et Maxi.aiianijs AA.
et CC. Pbiladdpho.
'•y^Itulis (16) non pra;cedentibus quibus dominia servo-
J- rum «picTri solent , niunicipum liberlus servus noa
efCicilur. Si ilaque secundum legem VectiLulici (i-;) ( cu-
jus [ legis ] poteslalem senalusconsullo Jubeutio Celso
iterum , et Weratio Marcello (18) consulibus (19) facto
ad (20) Provincias porreclam constitit ) manumissus , ci-
vitatem Romanam consecutus es : post vero ut libertus
labulariam (21) adminislrando , libertatcm quam fueras
(17) rectii Lihici , Contius ; Vettii Lihici , Cujac. hic. fuit
Vcttiorum fam.l.a Romae. lla Vetiium Rufinum lcgimus , /. 1,
supr. de lon. matern. et V.ttium Atticum,"cl Aelliuni Valcnfcm '
ct Vettium Priscum , ct Vctlium Chiloncm ( cujiis nonicii LipMus
apud T.-icilum i. hisloriarum declarat ) ct alium in oralione pro
M. Coelio : ct L. Veltiuin qui dctcs.it conjiirationem Catilinm apud
Dioncm ; Anlonius tamcn Augustinus legit, Fectihuliiinm. putatque
ea lege conccssum municipii» quse in Itulia c.anl , ul scrvos suos
publicos possent manumittere : idque jus poslea po.-.-cctum ct ad
p.ovi.icias , et ad collcgia co.istitulionc D. IVJarci. Scd ut hcrcdi-
tates libertorum ct extiancorum cajiere e.\ fcsiamento atque ab in-
tcstato rccla via non per fidcicomtuissum municipcs posscut sciia-
tusconsulto Aproniano it aliis ojius fuit. /. unic. JT. dc libertis
mimicip. et aliar. universit. /. omnihus. 26. Jf. ad SC. Treb. l.
heretliiates. T2. supr. de hered. instit.
(18) Familiac is 1'uit IMarcclloriim , ct Ma.cellus wque Juriscon-
sultiim fralicm habuit. /. !•;>. ^. 43. ff. de instruct.
(19) Jubenlius Cclsus rt Ncralius Warcellus Juriiconsulli insignes
fucrunt , ct Coiisulcs sub Hadriano.
(20) Legcs urbanre plciiiiique cxtcnduntiir ad p.ovincias ct mu-
nicipia , ul lcx 'N cltii Libici h.nc coiistitiilionc , qua servi leipu-
Llica; maniimissi , civcs fiunt. Ita lcx Attilia de tulo:ibus dandis
in urbc cx lcgc Julia ct Tilia ad prov.ncias pouccla. Ltstiiulion.
de jdtiliano tutore. ct lcx Jiilia de ccssionc bonorum. /. 4. infr.
qiii bonis cederc. et lcx Fannia ex lege Didia porrccla cst iu to-
tun llaliain aucto.c Macrobio 3. Saturnaliorum i-.
.(-') Tabularia , miinus tibularii civitalis. hoc innuit , scrTOS pu-
blicos scmcl .nanu.nissos , ob id in servitutcm ]MiMicam non dcdu-
ci , quod sua «ponlc labulario civitatis servi.riut , vcl aliuin acturu
pro civiti.te gesscrint : nuilo alio juslo titulo t,ervitutis pi-aeccdcute.
678
L I B E R s E p T I :\r u s
conseciUus , non aniisisti (1) : ncc actus tuus filio ex precarium usurn habebat , dominio tuo nihil (i^' ,,
liberis ingenuo suscepto , quominus decurio esse possit , dicavit. Ncmo cnim alienum servura , quamvisui
obfuit. prium manumitiat , ad libertatem perducere potesi
T I T. X. 1 r •
DE rilS , QUI A NON (2) DOMIXO
MAwuMissi suwr,
Scienter manumiitens sen^uni aUenwn , ut proprium ,
tenetur domino hoc cligenti ad prelium. Salic.
1. Inip. Antonikus A. Cornelio.
EUm 5 qui servos alienos , ac (3) si suos manumit-
tit , ut (4) prelium eorum domiuis , si hoc elege-
rint (5) , dependat , [ vel ] quanti (6) sua interest (7) ,
ssepe rescriptum est leneri. PP.^Kalend. Mart. Ai\'Tomwo
et Baleino Cowss. 214.
Si procurator emit sibi seruos , antecjuam tradat domino ,
potest manumittere illos. Salic.
2. Imp. Alexand. A. Mercuriali.
FElicissima, quam mandante (8) te servum emisse di-
cis : si dominium servi , quem manumisit , non-
dum (9) ad le transtulerat : frustra pelis , ut denegata
libertate ejus , quem manumissum
tradatur.
dicis , possessio tibi
Q
Non venditiom hereditatis , sed traditione rerum
transfertur dominium. Salic. et Bald.
3. Idem A. Pompejo.
Ui tibi hereditatem vendidit, antequam (10) res here-
ditarias traderet (11), dominus earum perseveravit :
et ideo(i2) manumittendo liberlatem servo heredita-
no prajslitit. PP, 6.
Clem. Cojnss. 23 1.
Kalend.
Augusl.
Agricola , et
s
Tenens sercum precario , fion manumiltit. Salic.
4. Imjip. Valer. et Gallien. AA. Zoilo.
I non proprietatem donaveras , sed ministerium (i3)
ancillae dederas : libertatem mancipio dando , ea quae
5. Impp. DiocLETiANLs. et INIaximiancs AA
et CC. Marcellina.
QT tradita sunt ex donatione (i5) mancipia , ju$ 1
^ mittendi donatrix non iiabuit.
Filius , cjui per se non potcst manumittere , nec pd
potest consenlire. Salic.
6. lidem AA. et CC. Milio , et aliis.
SI pater servum vestrum (i6j licet vobis nimor.:/
ginti (17) annis consetitienlibus manumisit :ei i.
lem praeslarc non potuit.
Libertas prceslita scruo alieno cum judi< is , vel Pnt
decreto non prcejudicat domino vero. Salic.
7. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Bassura P. I
SI (18) a non dominis libertas detur mancipio aJio:
siquidem ab liis judicibus impetrabitur , quibu-
di (19) jus est : sine ulla trepidalione poeose facilij
lutio est. Si vero jubentibus nobis , quicquam le_''
actum esse docealur , et non dominus , ul alienun;
cipiujn manumitteretur , petisse [ probelur ] : tu-
dem , qui in conspectu (21) nostro hbcrlateni moL;
tur [ a non domiuo ] consecutus , ei protinus , ad
proprietatem pertinet , restituto : is, qui mancipiuD >• -
nuui fallendo (22) Principis conscientiam manui-i'
mancipia duo cogatur domino ejus dare , ejusdeoj
setatis , atque artis , [ cujus ] constiterit esse ma.
sum , et alia tria [ fisco ] eadem ratione similia ^
mulcta non semper imponitur , sed polius conqiue; .*•
forle nianumissus infereniem sibi quaestionem siatu>.i
cta legitima prcescriptione (^3) putuerit excludere -
sibi auiissi mancipii darana debeat impulare [ i» J
in peruiciem suam gesta taciturnitate (2^) firinavii ri'-
Id. Jul. CONSTANTINO A. V. Ct LlClNlO C. Co5S? U
(0 Ratio duhitandi fuit , quod tahulariae adminlstratio videa-
luv actus ser^ilis. vide /. penull. infr. de titbuluriis. lib. 10. tit. 69.
scd taijien hic katis ostenditur , liberum hoinincm tabulariam ultro
posse gercre salva libertate. Id etiam confirniat Livius 43- tuc uii
censores signatis tabetlis publicis , clciuso tabulario et diinissis ser-
vis publicis , negarunt se quidquam publici upgotii gesturos. Sed
et aclis eos infervenisse Capitolinus indicat iii Gordiano.
(2) L. 4. C. Th. 9.
(3) /. II. supr. de jiire deiibcrandi .
(4) /. 3i. in Jiii. Jf. de Jideicoinm. libert.
(5) Conservatur libertas scrvo alieno collata , si dominus con-
tentus sit pretio servi.
(6) Id quod interest pretio declaratur.
(7) Ideni est rei pretium et quod intcrest , ut Thalelxus hic
notat ajnid Cujacium 9. obs. 3i.
(8) Procurator servos a se emptos doniini mandato , antequam
eos mandatori tradidcrit , potest mcUiumitterc.
(9) /.3. infr. h. t. vid. /. 8. supr. de act. empt,
(10) Vid. l. 2. supr. h, t. l. 11. supr. de act, empt. I.2, infr.
de mancip. et colon.
(11) Non venditione , sed traditione dominium transfertur. /.20.
siqn: de puct.
(J2) l. 18. J^'. de manum.
(i3) Id est , usum precarium. inp: eod. solve, fructuariU'
liter servmn manumittit. /. 9. supr. de uiufiuct. ct e con.
(i4) /. ^- Jf- pi'o donat.
(i5) Et quidem castrensia
(16) Hic ratio dubitandi sumitur ex lege .i£lia Scntii- ^
Eclog. I. c. 16.
(17) l. un. C Th.
(18) Manumissionem apud judicem factam a non domia
care vcrus dominus potcst ; nnlla preua niiilt.-.nilo co qm ^
sit , ut hic in princ Quid si apud Principein quisalienum
nianuinisit ? servum ita mdnumissuui vtrus dominus in sfJ
potcst retrahere : sed ct qui ita manumisit , vero donmio £
inancinia pr.nestare cogifur , atatc , se.Mi , indole atque ar
lia : coque amplius l^aco tria , eadeni rationc »imih>' » ")
sil. 48- ''<■ 25. c. 7.
(19) Vid. /. ult. &upr. de vindict. libert.
(20) Hinc legis actio. r t e. ff di
(21) Principis consprctus delictum auget. /. 16. Jo-i/'™
(22) Decretum obreptitium non valet.
(23) Obrcplitia m.mumitsio prfEscribi potest. ^
(24) Redimendi jus piae^cribi pos^e hiuc colligunt. Via. |
dum a Vaile 1. Consil. 21. imm. 8. i
nili-
■«•'
rci»
anii'
oliD-
T I T
I MANUMITTERE NON (i) POSSUNT
UE IN FRAUDEM (2) CREDITORUM
MANUMITTATUR.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
XI.
679
ET
edilor inlelligilur etiam , cui ex ultima voluntate
ad libcriaiem prwstanclam debetur. Salic.
1. Imp. Alexand. A. Antiocho.
Irfum (3) jus cst , nou alias directas libertaies per
>{egem TEliam Sentiam (4) , quae sunt in fraudem
3|orum manumissorum [ dalae ]) revocari (5) , nisi
milium (6) fraudis , hoc est animus manumittenlis ,
ntus damni suum r cipere vohntiuni sequatur.
Inter (j) ciedilores aulem etiam eos numcrandos
In AuTHENT. ut spons. larg. 5> et hoc quoque.
col, 9. lit. 2. Novell. 119. cap. 2.
C^Ed hodie ex (19) fjuo testari possunt , et libertates
kJ possunt relinrjuere , anliqua lcge cessante.
Jn fraudcm fisci non poicst Ubertas pncstari : nec dicitur
frcLudari , ubi pretiuni fuit solutum
redemptori manumittenti. Salic.
5. Idem A. Prisco.
SI in fraudem eorum , quas fisco debebanlur , probari
potest liberfas data , non valet. Sed si (20) pecuniain
is , quem palrem tuum appellas , emptori (21) dedit et
ab eo redemptus (22) , ad libertatem perductus est : ni-
quibus (jdeicommissum debetur , olim placuit. PP. hil videtur bonis defuisse ejus , qui fisci debitor dicitur.
1 Novemb. Maximo , et JEliano Cowss. 224.
\ervus etiam per interposilam personam servuni
pe< uliarem non maiiumittit. Salic.
2. Idem A. Nataliano.
/os meos , ncc pcr inlerpositam (8) personam ad
)ertal(!in perduccre homines peculii sui (9)
) , rnandatis [ Principum ] comprehenditur.
pos-
n
3. Idem A. Juslince.
0 Marco (11) auctorc amplissimus ordo censuit, ne
'uis (12) in speclaculo (i3) , quod edatur , acto-
I 4) suum , (dienunwe serium manumitteret : ct si fa-
i\-sset , pro infecto haberetur.
Minor annis viginti non potest tradere servum
ad niaiiumittendum. Salic.
4. Idem A. Felicissimo.
(linor (i5) annis viginti ad libertalem praeslandam
jmines (i(j) Jradidisti (17) : senatusconsullo (18) ,
[^estum est , irrituni constituitur.
Dixi ad L. 40. D. q. L. 1. Instit. 6.
§• 3. Instit. qui/ms cx catis. mauumitt.
Libcrtatts in fr.mcleiu crcditorum datae revocantur. Syn.
48. tit. 26. ex tit. 7. c. 34.
Vid. Cujac. 8. obs. 25.
Ipo JUIC.
t. 23. ff. qui ct a quib. manumiss.
l.'X'}. versic. ex oinni. Jf'. qui et a quib. mawimiss.
Pula UJiaginariuu) cnii.lorcni , /. li. J}'. de jure patr.
»• c. ^icarios suos.
yuamvis coruni quasi domiui sint. l. 17. ^ dc peculio.
tiir cliain lioc quasi praciptnim conccdi servis principun) ,
I ccuho suo testarcntur. lisdcni Lco Nou. 38. dcdit tcsla-
uiclionciD.
Idcm I). Adrinno placuit : Namque is rogantc populo , ut
"> ap(iv.i)!\a;tiv manumillcrct , pcr tabulani rcspondit , a se
non dilHie, ut alicnuni scrvnm liberarct , vcl ut dominiim
iuaniiuntlerc : idquc Dio scribit in Jdiiano. scd hujus ita
•uliE ra pnmus auclor D. Marcns cxtitit. Suetonius in Ti-
"P- 4'; refcrl , Accium coactum fuissc in spcctaculo coma'-
MniiDnttcrc. vid. rclrum Fabr. apud Cujac. a. cbscr-u. 22.
futa iHuj;Kstratus qui po|>nlo aliquod munns cdit.
I Acclamalu.nc , scil. populi. /. 17.^. qid et a quibus. rui
«.nus actor fabul.x j^lacucrat. Eandcni Icgem Atticis fuisso
^^sch.ncs contra Ctcsijdiontcm : f,;^^, o;«st<;. «Vtx.va,.5, ,',
Fabula; scil. bistrioncm.
' v".;'; /''"'""""^-'c ca xfate quis potcsl , qua tcstamentum
inlur. "^" """''' ^- *-'' ''^ '"'''= '•-'^ <-'^ '• ^^-ifT- de leg. i.
' ^^ esl , servos.
' ■*''""' ^*^''- *'^'I"« vcuditiouis imaginaria; causa , ut cmptor
Solus tutor non prcestat libertateni a pupillo
debilam. Sidic.
6. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. el
CC. Oljmpio.
Ec (23) fideicomraissariam liberlatem a pupilla sua
servis debitam tutorem posse prsstare , certi juris
est. Unde si hos , quos tu rogata fueras manumittere tem-
pore certo selatis tuse , ad libertatem non perduxisti , sed
tutor manumisit , remanseruui in servitute (24)-
In Jideicommissariis libtrtatibus fraus consideratur ex
eventu tantuin. Salic.
7. lidem AA. et CC. Zotico.
SI debitor ex adniinislraticne curae dominus tuus non
solvendo constitulus , fideicommissariam libi reliquit
libertatem : cum in (^5) fideicommirsariis libertatibus
eventum inspici tantum oblinueril , nihii ejus voluutas
libi prodesse potest.
cos postca manumittcrct. hoc ifaque innuit , minorem pcr interpo-
sitas personas manumittere non posse. l. l\.jy. deservis exportandis.
(18) Sine consilio , Raevardus.
('9) Q"3 sett^le quis manumittcre possit.
(20) Casus esf diversus a superiore. Siint haec diversa .• Servum
jam tuum in fraudem fisci manumitfcre : ct servuni ca leae cmere ,
ul cum mox manumitfas. Prius non iicet , ul hic , licet posferius ,
/, 45- 5' ^- JF- de jure fisci.
(2)) Vcnditori , 7^ TrpaVij^ ita lcgunt Graeci , tcstc Ccjacio hic
et in l. 83,^". de verh. sign. sic scntio , in hac lcgc mutari nihJ
cfiam posse , ut hoc vclle vidcatur impcrator : liccrc fisci dcbitori
emcre jnancipium , ut manumittat , /. 45. 5. i. Jf. dc jurc fisci.
Alias intcrprctafioncs vide apiid Accurs. et Cuj. hic.
(22) Id cst , cmptus.
(23) Frustra libertas a tutore servo pupilli sui dafur , licct servf.
ca dcbctur. /. xZ. Jf. dc manwn. ut hanc particulam rcfcras ad
yocrm debitam , infr. h. t. quasi dicat , neque dcbitain , alioquiri
ineptuni cst dici , ncque fideicommissariam , ncque dircctam lihor-
tatcm a tutorc jnaisfari. directa namquc libcrtas uon a tutorc , scd
a dcfuucto prwstutur.
(24) Quid si volnntate pupilli manumisit ? Cujac. i4- obscrv.ii.
jHilat recle maiuimissum. Nam si seryuin pafris , consentientc pafre ,
lilius pufesl manumitlcre. /. 16. /. 22. Jjf. de manumissionilui.
l. 4- /• 22.^! de manumiss. windict. Cur non ct servura pupilii
tutor manumitfef consciiticnfe pupillo ? Est cuim tutor doniini lo-
co : tutor ct pupilbis unus , patcr ct filius , unus : tt ambo qua>i
unus. Nic alia cliam rafionc curator fiu-iosi servuni ejus manumit-
tcre non potest , quam quod nullus sit furiosi couscnsus. viilc reh-
qua ajjud cuiidcm.
(25) Iii fidcicomiaissariis Hbcrfafibus fraus considcratur ex evin-
tu tantimi , ct ita lcx iElia Siutia locum in Udcicomniissaiii^ U-
berlatibus non haliet , s€tl in directis tantum.
68o
LIBER SEPTIMUS
T I T. xir.
QUI (i) NON POSSUNT AD LIBERTATEM
PERVINIRE.
Prohilitus in poenam a testalore manumitti , non
pote.sl etiam per emplorem ad libertatem
perduci. Salic.
1. Impp. Severus (2) , ei Aktokinds AA.
Torquato.
CUm D. Claudius (3) pater meus constituerit , a Prae-
sidibus Provinciarum , vel qui coercendorum malefi-
ciorum polestalcra liabent , in perpetua (4) vincula da-
miialos ad libertalem perdiici non posse : hi , qui intra
tempora poenge liheri , et heredes esse jussi sunt , aut le-
gatum , fideicommissumve acceperunt : neque libcrtafem
adipisci , neque quicquam eorum , quse his data siint ,
capei-e possunt. Quod si posna; tempus compleverint ; jam
omni vinculo exsoluti , et quasi ad prislinam , vel sim-
plicem servitutis conditionera redacti , et si qua teslamen-
tis dominorum (5) illo tempore defunctorum acceperunt ,
sine uUa quaestione poenas prseteritas consequantur (6). *
Proiliibitus in pcvnam a testatorc manumitti ., non
polest etiani per emptoreni ad libertatem
perduci. Salic.
2. Impp. Valerianus et Gallientjs ,
AA. Theodoro.
IS quidera , qui [ in ] testamento (7) vetitus est ma-
numilti , ad libertatem non potest pervenire : sed m
proposito intevest utrumne eos , quos cum filio educatos
esse tcstator expressit , propler familiare ministerium , et
usum fihorum necessarium , et vcnire , et manumilti ve-
tuerit , an cjuasi male meritis poenam irrogaverit. Nara
priore casu morte ejus , cui consulebatur , obsequii neces-
sitate flnita , libertas potest pervenire : poslenore [ autem
casu ] id , quod poense causa in servos stalutum est, ne-
cesse cst vires suas obtiuere : quando divis parcntibus
meis placuerit hujusmodi testamentorum leges perpeluam
servitutem male meritis servis irrogare , ut nec per sup-
pojitum emptorem ad iibertatem perduci possint.
(1) Iii perpetua vincula damnali. /. i. Infr. h. t. testamento
pjoliiLiti luanuniitti. /. 2. Infr. h. t.
(2) Antoninus et Verus AA. vel ita legendiim est , Antonimis
A. et liaec sententiPapiniano tribuitur in 1. Fratres tmperatores. 33.
_^. de panis.
(3) Legcuduin est Pius , alias Claudius centuin annis senior ,
non fuerit horum iraperatoium pat."r.
(4) Damnati in ])erpetna vinctila manumilti non possunt , aliud
ergo fuerit , si in tcinporaria vincula damnati.
(5) Daranatus in temporaiia vinctda , non cst servus pocnta ,
sed manct in potestate dominioque ejus , cujus fuit , anteqnani
damnaretur. Qnid si in perpetua ? idem dic<:ndinn in /. 8. in /in.
ff. dc pcEnis.
(6) Dat. 16. Kal. Jul. ipsis Antonino et Vero AA. CovsuH-
hus : Cujacius liic.
(7) Pcenpe causa manumilti a lcstatorc vetUus , nullo modo po-
tesl inanumilti : /. 4. §. g. Jf. dc manumiss. l. ult. supr. de re-
tus ahcms . his adde et cum quis ita veniit ne mauuniilleretur.
supr. si mancip. iia fuer.
(8) Sine manumissione, /«cu X l{^. ff. 8. « (8, Eclo§. i. ex
tit. iS. cap. I, Jot. 4^a.
T I T. XIII.
PRO QUIBUS CAUSIS SERVI PRO PR^MIO 8>
LIBERTATEM ACCIPIUWT.
Caede domini indicata.
1. Irapp. DiocLETiANus ct Maximianus AA.
Firmino [ servo ].
QUoniam (9) religiosa solicitudo ad augendam .
vocandamque fidei observationem , juris pre/i.;
fici debet , si ad ulciscendam ca;dem(ioj dorcji
corruptis probalionibus , ac strenuo nisu constiteris : jer.
latem (n) quam his,qui dominorum ca^dem vindicaut
jampridera Senatuscousultis (i3) , et Statutis Prin
pra?stari sancitum est , etiam tu pro tam ingentibu n»p^
rilis , non ex ipso faclo , sed aditione et sentenlia leji-
dis reporlabis. PP. 7. Id. Decembr. * et Max. Cc,.
Monetas adulteris delatis.
2. Imp. CoNsTANTiNUs A. ad Januarium.
SErvi ,qui Monetarios (i4) adulterinara raonetam 'n-
destinis sceleribus exercentes , in publicum delulot,
civitate Romaua douentur , ut eorum domiui pretn»
fi.co percipiant. Dat. i5. Kal. Decembr. Ronue , ( s.»o
n. el CoNsrANTiNo u. CC. Conss. 32 1.
Raptus cirginis crimine delato.
3. Idem A. ad populum.
SI quis servus Raptus (i5) [ virginis ] facinus dimo-
latione praeteritum , aut pactioue trausmissum , :lu-
lerit iu publicum : libertate donetur. Dat. Prid. Ui.
April. Aquil. Constaktin. A. vi. et Constami C.
CoNSS. 320.
Desertore militicE prodito.
4- Imppp. Gratianus , Valentikianus , ct
Theodosius , AAA. ad Syaerium P. P.
l Uesertoreni {i6) mililia; servus prodideril , iibiaie
donelur. * Id. Jul. Roma:.
(9) Servus qui domini caedem indicavit , ad liborlalcm pti«' •
velut pro praemiis indicii , libertate ei conrcssa praeside lihcne»-
se pronunciante , ut hic. et Synopsis Basil. 48. ex tit. 18. ^- '•
et i. Harmen. 8. 5. 29.
(10) Id est , si necem domini servus indicaverit.
(Ji) /. 5. in fin. Jf. d», injur.
(12) /. i. supr. de pracib. imperatori ojf. indicanl. Cu ■ '8-
ohservat. 22. et ita quoquc lcgitur a Gryecis , i fi\^«iT«yW
Eclog. d. loco. ubi etiam prasmium iudicii fT«S-Aoy ■jii; ^ '■••
vocant.
(i3) Dnobus scilicet , qnorum unum ost Silanianum , de 0 w
/. i. ff.de SC. Sdaniano. altcrum in l. 3. 5. i3._^ d- 1
(14) Servus reum falsoe monetfB dcfercns , pro pfsemio 10 i"«.
liberlateni consequitur , ut hic , leg. 1'ramio. 5. Cod. Tit-- "t
fulsa moneta. Synops. Basil. d. tit. 18. cap. 3. adJe /. i^^'""-
dc falsa monet.
(i5) Si serviis raptum detulit , fit liber. /.5. in fm. ff. a^^-S^"
Jul. de i^i public. Synopsis d. tit. 18. cap. i.
(16) Si servus desertorem mUitiae indicavit , fit liber. adc / '
infr. d* detertoribus. lib. n. tit. 46. Synopsis </. sap« 3. |,..w
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
68:
T I T. XIV.
DE INGENUIS MANUMISSIS.
fienuus testamento nianumissus non ejficitur Uhertiniis :
\i tamcn tcnclur manumitlenti restiluere quicquid de
ejus doino , vel ejus conlcmplalione meruit, Bald.
1. Imp. Alexasd. A. Phileto.
~ ingenuum le ex teslaraento manumissum esse dicas :
Japud suos judices causam agere debes , si tamen ju-
1 (j) conliadictorem habes , id est, eum , qui se pa-
um tuum esse dicit : memor senatum censuisse , ut
post manumissioncm originem repelierint , ea , quae
lomo manunassoris habent , ibi relinquant (2) . In
causa etiam legata , ut liberto data esse , juris pru-
ibus placuit.
j Ohsequia servitutis non Jaciunt ingenuum
servuni. Salic.
2. Imp. GoRDiAKUs A. Pompejae'
gcnuam natam , neque nulrimcnlorum sumptus (3) ,
aeque servilutis obsequium (4) faciunt ancillam , ne-
manumissio (5) Jjbertinam. PP. 5. Id. Maji , Sabi-
II. cl Vejvusto Comss.
nianumissa est , postea ex antiqna causa pronunciata
in^cnua , liberi ante nali probanlur
ingenui. Salic.
3. Imp, Philippus A. Felicissimo.
aviam tnam uli ancillam manumissam (6) , postea
ingenuam [ csse ] solenniter conslilerit , slaturaque
jusiae seulcntia; luelur auclorilas : filios ejus , quani-
anle senttnliam susceplos , ingenuam libertatem non
ifiilo flagiiare , si cum periiioribus (7) traclatum ha-
jses , faciie cognosceres.
snpr.
) f- 'JT- si ingenuus. l. ^- ff. de collusione.
) /. 3. J. \ . Jf. si ifif;eiiuus.
) /.3. iitfi. de iufaiuibus ejcpositis.
I) /-11. 'i/ifr. h. t. l. 10. /. 23. infr. dc libcrali. l. 3.
ervis reipub. l. 22. Supr. dc proh.
') '• 3. infr. h. t. vicle /. 2. supr. de vindict. libertat.
') le(^. 7. supr. /1. t.
) Pcriliorcs consiilcndi.
>) Jiigeimum, factum ex Palmyrcncefactionisuelutcaptiifum,
'actum ctc. Cnjacitis ita reclissiinc cmcudat , 18. obs. -ii.
)) MotsD .«icil. H\h Gallicno , Yalcriano oh Odcnnalo Palmyre-
uni rcge. Tnhell. Pol/io ( scu , ul Scxlus Rnfns ait , Dcnnio-
) et ZcnoMa cjns tixore , quam devicit Anrclianus : his acWc-
^ Ac tyrannidc Basijici , ct Avidii Cassii di.\i ad /. 16. Supr.
ficros. ecclcs.
10) Ingenuus , qui cx Odcnnati vcl Zenobi.ne tyrannide rcdcm-
> fiul , rctinrtur quidcm vclnli jurc pignoris : non tamcn rcctc
lahitur vdut caplivus , caqne distraclio ingcnuitati cius iiihil
limicat. facit /. i:?. ,;,f,., /,. <.
I I) Rcclc lioc additum cst. Nam factio , rcjicllio vcl bclluni ci-
capliyum non faciunt. /.31. in fm. ff. de captivis.
'i) Vidc repclilioncm Blaurcri ad banc IcRcm. Goth. \Mc:
••ni«nt. /j6. I. c. 1. Kinscbot. Rcsp. 19. v.wu. 19. An cifalio
^ ex hac Ifge inducat litis pciidcntinni , vid. Z.-inger. de Ex-
|J Vn haiic lepcm scripsit Cagnolus . pr.Tt. r qucm vide Pbilip.
"tr-' ;3' '^<"'<:l^s. 19. MoVmxixDi de divid. ct indi^id. purt. 2.
iom.IV.
In hostilitate inter duas civitates consistente capjtus ,
non ejficitur servus,
4. Impp. DiocLET. et Maximiamus AA. et CC.
Agrippae.
i^Um cognatum tuum ingenuum (8) natum [ ex ]
V-i Palmyrenaj (9) factionis dominatione redemptum( 10),
vehit (11) caplivum dislractura esse dicas , Praeses proviu-
ciae ingenuiiati suae reddi eum efilciet.
Contra dijfamantem aliquem de servilute , potest judex
ad instantiam dijfatnati , tempus illi pntjigere
intra cjuod dcbeat agere. Salic.
5. lidem AA. et CC. Crescenti.
TPVlffamari (12) statum ingenuorum , seu errore , seu
J-/ malignitate quoruudam 5 periniquum est (i3) , prae-
sertim cum aiilrmes diu Praesidem unum , atque alterum
inlerpellatum a te , vocitasse (i^) diversani parlem ,
ut (i5) contradiclionera faceret , si defensionibus suis coa-
fideret. unde conslat merito rectorem provinciae commo-
tum allegationibus tuis sententiara dedisse , ne de cjetero
inquietudineni sustineres. Si igilur adhuc diversa pars per-
severat in eadem obstinatione : aditus Pr.-eses Provincise
ab injuria temperari praicipiet. Dat. Prid. Non.
Fainulatus liberi hominis , etiam per tempus longuni ,
non facit eum scrvuin. Salic.
6. lidem AA. et CC. Dionjsio.
SCientis conditionem liberum non posse fleri scrvum ,
evidentissimi juris est. Cum igitur proponas patreui
pupillorum , quorum precibus fecisti mcniionem , vejut
Jiberum te penes se habuisse [ iu ] ministerimn (iG) , li-
cet in actu (ly) longi leniporis ; non pra^ccdente vero ti-
tulo (18), f|uo dominia qua:ri solent , mulare tuam condi-
tionem minime potuit. S. n. Raleud. Maji , AA. Co«ss.
n. 6. Covarruviam lib. i. vaviar. resolut. cap. 18. Mod.
('4) Quid , competens judex iu liypothesi seu spccie hiijus con»
slilutionis , quis futurus cst ? Quidaia dillainantis judiccm patant
jndicem fore. arguin. l. juiis ovdinem. 2. supr. de jurisdictione.
ieg. ult. sup7\ iibi in rem actio. Contrariam tamen scntciitiarn
communcm magis et veriorciu refert Bhiiireriis in rcpctilione hujus
lcgis , cap. 4. luim. 2. hoc est , competcntcm judicem in hac .<^pe-
cie fore judicem dilfamati non diffamanlis. Quiiiimo dilfamanlcru
ubiquc possc conveniri lefert , argum. /. 3. Jf. de cffic. prccsid.
l. I. supr. ubi de crimiiiibus. Alc.v. 5. consil. io3. Can<am hano
adfcrunt , quod qui ex hac lcgc agit , non sit actor , sed reus :
agit enim ut alius agat, ct iit cjns aclioiiem excipiat.
(i5) Invitus agere ncmo cogilur. /. 1. sitpr. ut nemo invilus.
l. ult. supr. de iisur. pupillarib. nisi alium diflaraet quovis modo
civiliter. ut hic. vel criminaliter , /. 7. iiifr. qui accus. l. 3. 5- ?•
Jf. de re milit. aiit sibi jus vcl obligalioncm aliqiiam in fundo ,
donio ct bonis allcrius compclere adfcral. dixi qiiacdam ad /. i3.
_§. 3o. JJ\ de act. empl. vide pcrrar. in formu respons. libeUi in
actione hypothecaria 44* '" verlio ct renuncialionis 10. nitm. a.
vide Mynsing. 3. obseiv. 78. adde /. l\0. ff. ad l. Ac\uH. His enim
casilius cogitiir adversarius intra ccrtiim tcmpus cxperlri , ac nisi
id facial , ]icr()cliium illi silcutiuin a judicc indicitur.
(iG) Minislcrium oxhibitum ctiam per longam tempus , inge.
nuum scrvum non facit. /. 2. supr. h. t.
(17) /. 8. infr. de long. temp.
(18) /. utt. 3Upr- de seryis reip.
86
682
LIBER SEPTIMUS
Non renuncialio causm , sed nntalium verilas prohat
quein ingenuum.
Salic.
7. lidem AA. et CC. Matronae.
SI te et fillos tuos ingermos esse conslal , natalium (1)
veritas vos luetur : nam qui servilutis moverat cfuae-
slionem , apud acta causse renunciando (2) , ad inge-
nuilatis probationem nec nocere quicfj^uam , nec ptodesse
pptest. *
Servi , vel Uheri cx pacto non efficiuJitur
ingenui. Salic.
8. lidem AA. et CC. Callimorplio.
INgenui nascunlur (3), liberlini (4) manumissione tan-
luni consliluuntur , pactum (5) aulem nec servis ,
nec iibertinis ingenuitatem adsignat : nec l)is qui trans-
actioni non (6) consenserunt , q^uicquam praejudicare
potest.
JEx liherlina matre natus est ingenuus ^ nec ei reverso
obest^ quod in captii'ilate hoslium fuit, Salic.
9. lidem AA. et CC. Potamoni.
Llbertina niatre procreatam ('^) , ingenuam nasci na-
talibus , evidentis ac manifesli juris est. Cum igitur
le luatre iibertina edilam , deinde ab hostibus captam ,
postliminio (8) reversam proponas , et nanc tibi servitu-
tis moveri qusestioncm : consequens est adiri Pi\TSsidem
provinciae (9) , qui de causa liberali cognoscet , jure la-
lurus senlentiam ; scicns neque liujusraodi (10) matris con-
ditionem , neque captivitatem reversis dc slatu pristino
«quicquam posse detialiere.
ISomina sunt ad recognoscendum , non ad faciendum
quem servum , vcl ingenuiim. Salic.
10. lidem AA. et CC. Atheuodorae.
AD recognoscendos singulos nomina (n) coniparata ,
publico consensu , ob celandos nataies ingenuis , si
mutentur (12) , minime nocet : natosque ( licet in mini-
sierio (i3) servitutis ) liberge conditiouis , non servos pos-
sessio , sed stalus ingenuos edi perficit.
Locatio operarum nec facit , nec probat quem
senum. Salic.
11. lidem AA. el CC. !Maximx.
SI vestram possessionem nuUus pra?cessit titulus ( 1
sed ingenui constituti operas (i5) mercede placiiao-
castis (i6) ; nec statui [ vestro ] quicquam derogiun
est , nec ad conventionis impiendani fidem solenniler y.
re proliibemini. S. Kon. Marl. CC. Coass.
Pla^io ahducta ingenuitatem non perdil. Salic.
12. lidem AA. el CC. Qiiietae.
AD mutandum liberae stalum , commissum plagii
nihil promovet : sed abductam nalales , qaibus a-
ta est , post hunc etiam casum obtinere convenit. S 3
Kal. Decembr. AA. CC.
i3. lidem AA. et CC. Melandro.
Ngenuum quis se (18) contendendo , nec probandoTii
amittit libertinilalem. S. 7. Id. Decemb.
Ignoranter desponsata , ut ancilla , suce ingenuila
non prcvjudicat. Salic.
14. lidem AA. et CC. Arisloteli.
STatui ingenua; ex eo solo , quod velut ancilla ;. n-
saliorum' (19) nomine dala proponilur ,'praejiid in
nulla ratione poiest. S. 7. Ral. Januar.
T I T. XV.
GOMMUNIA (20) DE MANTJMISSIONIBUS
Si proprietarius., et usufructuarius simul Uhertatem seo
imponant ; pleno jure Uber efficitur. Salic.
, 1. Imp. JusTiKiANUS A. Juhano P. P.
SAnciraus , si proprietarius servo , cujus ususfructujd
alium perlinebat , libertalem imposuerit , non sen-
dum anliquam (21) observationem (22), et libertale (e-
re, et euni sine (^3) domino esse inlelligi : sed nec ii^-
niri personam , cui res ad se venientcs acquiral. «se ji
tam proprielarius , quam usufructuarius liberlaiemt'
(1) Natalium vcritas ingenuuni tiietur.
(2) Reniiuciaiis liti statiis , non fatetur omnino adversarium in-
genuum esse , quantumvis ipso sibl proejudicet. Rcnuncialione litis
non facimus eum ingonuum qui ingennus non est. Z. 27. 5- ^ff-
dc ilbcrnli.
(3) Ingenui nascuntiir , libcrtini fiunt. Iiist. de insemds.
(4) l.l.l.i.ff. de suis.
(5) /. 2. infr. dc coUus. dcteg.
(6) Pacti.s aut transactionit)us absentis et ignoranfis causa; nemo
proejudicat.
(7) Vid. /. II. siipr. dc oper. lib.
(8) Postliniinio libertas rccipitur.
(9) Piaesidcs cognoscunt de causa libertatis.
(10) Id est libertinae , ut infi: h. t.
(iJ)_Nomina ad singnlos rccognosccndos invcnta. /. 9. infi: de
liberali. §. 29. Inst. de lcgat. v\Ae. I. ult. su]>r. de seri>is reipuhlicce.
(12) Nominis mnlatio non cst cvidens scrvilntis justae arguincn-
tnm. Non est igitur justa colleclio : Nomen mutayit : ergo et
icrviis fuit.
(i3) /. 2. /. 6. supr. h. t.
(i4) Vid. /. ult. supr. dc scn'is reipub.
(i5) /. 2. 6. et 10. supr. h. t.
(16) Ingenuns operas locare potcst.
(17) Plagio abducta libcrtatem non amittit. facit /. 3. el l-
supr. h. t. 1.1. Supr. ubi dc criminib. Quid si a plagiario ^^
dita ? ne tunc qiiidem libcrtatem amittit. /. 11. Infr. ad /■ *•
de ptagiariis. Quid si fisco plagiarii bona commissa ? ne lunc '"'
quc , ut hij.
(18) Rcnunclassc lilicrtinitatis probationi non videtur , qui '■■
gcnnnm dixit , ncc obtinuit , ut hic. Ad eundcm niodum put ■ 1
utile doininium cum cliam vindicare possc , qiii dirccto succii^
rit. /. 39. 5. \.ff. de evict. et veliit feudatarium e.xferiri po «
qui ut proprictarius non obtinucrit. Baldus hic.
(19) Vide /.16. infr. de lib. caus. &AAe supr si reclorprovin^
(20) Possis dicere," xo/.»a >^ Kicir<i- Hujus cnim tituli C"*'''' .
ncs ad omne gcnus manumissionis referiintr.r ; His denique J>-'
niani novis constitulionibus vetus jus abrogatur. [.
(21) Nota jus vetus rcceptum in scrvis a proprietano maDiiin
(22) Id est , ut ab antiqiiis nsitatum crat. Ijlpian. 1. 5* ''
(23) /. "23, ff. de UberaU causa,
onseniienfes (i) ] jmposufrint , pleno jure liberum
^ jrn ] eflici : et si quid postea [ sibi ] acquisierit ,
ij in bouis suis liabere. Sin aufeni proprielarius solus
|i|rlatefn imposuerit , usufrucluario (2) uiiuime consen-
le : sit fjuidem illc , qui liberlatem a proprietario ac-
it , inlor Jiberios propnetarji conuumcralus : el si quid
medio possidct , hoc sibi acquirat , sibique habeat , et
posterilati rcliuqnat salvo patroualus jurc , per omnia
udiendo , nisi et hoc ei le^ibus fuerit remissum. Jpse
;n liberlus, quasi (3) servus apud usiifructuarium per-
leal ? donec usufructuarius vivit , vel ususfruclus legi-
I). modo peremptus est, Etenim si fjnem ususfruclus quo-
■'jue modo accipiat : tunc fiicullas ci tribuatur , quo
lerit degere modo. Si vero adjjuc superslite usufructa-
ab hac luce fuerit liberlus exemplus : hereditas ejus
imum Iramilejn sequatur. Sin aulem usuliuctuarius (4)
immodo liberlatem iniposuerit : siquidcm hoc modo ,
.'dat usumfructiim proprielario : plenissimum jus ha-
in servo proprietarius : ut orania ei servus acquirat
idum ea quae generaliter in servos , et dominos con-
1 a sunt. Sin vero gratias agendo usulructuarius eum
suh-uclu hleravit, et liberlate donaverit : tunc ma-
(juidcm scrvus proprielario suo annexus : sed non (5)
ssitas ei imponatur , donec vivit usufructuarius , vel
CODICIS REPETIT^ PR^T.ECTiO.\IS
683
sionibus , et in aliis pene omuibus nulla est inter liberos
discieijo : oportct hoc observari , et in prajsenti casu , ma-
xime pro (12) libertate quam et foverc . et tueri Rorna-
nis Jegibus , et praecipuc nostro nornini [.pculiar^ est. Dat
ib. Kal. Apnl. Lampadio et Okeste Co^ss. :33o.
Potest rnanumitti, tam in Ecclesia, qunm apud nuliccm,
^el in tcstamento ctiam infans , ucl v/iorans ,
ut sil cwis Romanus. Bald.
2. Idem A. Juliano P. P.
:cle-
que
iucfus consl.ire jpotest , observare proprieiarium et
lam ministeiia [ ei ] adimpjere , sed Judices no-
oum jn quiele tueantur. Post usufrucluarii autem
'1)1 , vei ususfruclus quocunque modo intcrempiionem •
sorviat quidcm domiuo , et oninia , quc-e in mcdio
un pervenerint , ha;c suo domino acqujrat. Et sit ex
a constiti.jioiie hac separatio iuter servos et liberos :
11 sccundum jus aniiquum ideni servus reraaneat , et
m respiciat dominum.
'ites possut manumittere pcr filios cujuscunque sexus ,
etiamsi non sint in potcstate. Salic.
1. Illud quoque huic legi adjicimus , ut explosa an-
personaru.M (G) difrerontia , hcet parentibus tam
ul's , quam ioem.nis , fiiiis , fiiiabusve suis in sacris
'luis sive emancipalis, cujuscunque gradus , man-
'" (7) imponcre , quatonus servos in hljertatem per-
^'U sive (8) apud Judicem , sive in sacns (q) Ec-
■ > W , sive seoundum aiium , ,juem mandalor vo-
'egunnum modum. cum enim , et in (11) succes-
S 3"'/ servo suo libertatem imponat , sive m Eo
^.J- .la (ij; [ sive m aede sacra ] , sive ad qualecunqui
tnbunal vel apud cum [ Judiccm ] qui libirlalem im-
ponere leg.bus habet (i/j) licentiam ,%ive in tostamento
vcl aiio uitirao eiogio , direclam , vel fideicoinmissariam
nullo coerceatur modo eorum qui ad liberlalem veiiiupt
setalem (i5) requirere : neque enim [ eum 1 tantummo-
do civitatcm Romanam adipisci vclumus , qui major trz-
ginta (ibj annis existit : sed c|uemadmodum (17) in Ec-
ciesiastics libertatibus non est hujus a^talis dilierentia ,
ila in ommbus libertatibus quas a dominis imponuntur ,
sive extremis disposiiionibus , sive per Judices , vel alio
lcg.tiiTJo modo hoc observari sancimus , ut sint omnes ci-
ves Homani constituli : ampliandam (18) enim f magis 1
Civitatem nostram , quam minuendam esse censeinus.
Si existcns sine uxorc anriUam propriam in concuhinam
tmbeat , el de cjus vd sobolis Uhertalc , vel servitute ni-
hil disposucrii , ad Ubertalcm post ejus morlcm pcrdu-
cuntur. Saiic. r j r
S. 3. Idem A. Joanni P. P.
1 quissine uxore conslitulus, ancillam suam (lo) [ ^ub 1
nomine habeat concubinae , et in eadem usque ad mor-
tem suam consueludine permanserit , et forsilan liberos
^rv.^^ sustulerit , sancimus omnimodo non concedi here-
dibus dciuncti eandem , vel liberos ejus , si etiam liberos
nabuerit , m scrvitutem deducere , sed post mortem do-
inim sub certo modo eripiatur in libertalem una cum so-
boie si.a , si etiam eam forsilan habuerit. Ipsi etenim do-
mmo , dum supeiest , damus licentiam quomodo voluerit
uii lani ancilla sua , quam eliam ex ea progenita sobole ,
L ct J in suo uliimo elogio quidquid voluerit contra eos
disponere , id est , quasi servos eos aliis legare , sive in
ct
hl..^-.
sorvi-
2-ir. de
i'<-' H'ivo a nudo pioprictario iiianuiiiisw.
cS."Q;:"';;;ria r '"•'""'" '.''" 'i ' ^' *'"'^^" --^
V."" Jiirc !(l ii.u |,o.s,si- (li.\oiis ? icrvit ut '•
.ri.'ir.^^7'?'"'%.^''^'''''^ ^''"^■'■""' '''''^^' ^'•^e
l^' )""!> est ; hoc racti.
«mVTI°/"\"?''' "^"'■'•'"c«""rio ma..u.iiisso, addc /,
^^MnnunH.sus ab usuliuct.,ano ..0.1 est libcr , nec tanicn scr-
Ii2:rp";;;::?";i;:;f j;'^-- r^"- •-n-n.ttcrc roterat : iussu
"MH.lc.a V? "^"';"""l'^'-' « "' f^-c Tbablxus nolat :
"""• /■ 4- /. :o it Ir^T ^''"'"".- '• '^J- '?■ ^ «'^
" «^*. ui mox dicelui- ■ '""""«""• ►'"'«'icr. hod.e jus
^'^'SlJ'7'!l''7T"'''''''"'^^''' l'"' '''•«^«■^ cujuscua,
«u^iouc, ooa tautum huut apud judicciu , vel m Ec-
clcs.is , scd et alio quovis modo , hoc cst , testamento , codicillis .
d.iccto , vcl pcr fidcicommissum.
(9) itipr. de his qui in Ecclesiis manumiuunlur. Vide Conci-
tntm Africanum j .
(.0) /. -2. infr. h. t.
(.1) In successionibus ni.lla est inter iiberos discrctio
(li) L.I)Citas a lcgc ct Principc dcfendilur.
(i3) /. I. inftn. supr. h. t. et supr. de his qui m eccles.
manuiniit. ^
('4) l- 4- *"A"'- de vindict.
(ij) Ii.fans ctia.n manumitti pofest. l. a5. ff. de manum^ss.
TA'n!' '^"' *'*^ "^ "*""^- '• '4- •''"'/"•• defideic. lihert.
(.(>) Ol.m a;tas haec crat Jegitima c.vitatis Ronianasadipiicenda •
cl seivus ante hanc .vlatcm manumissus , non licbat civis, scd La-
linus , rhcoph. Instil. dc libcrt. UIp. i. C. la. /. 39. ^ 1 ff,
fund. addc /. ult. if. de rcb. dubiis. l. 46. J". de mandmiss. te^
stam. l. .3. m fm. Jf. de statulib.
(.7) Ivxlousio jiiri.s ecclcsiaslici ad comm.me.
(18) Aniplianda ma-jis rcspublica , quam minucnda.
(19) .AimUa doinini concubina ejusquc liberi , morle el sileiilia
domiui fjuut hhcri. addc Nwell- 78. e. 4.
C84
LIBER SEPTIMUS
servitutem heredum nominatim relinqucre. Sin autem ta-
ciwrnitate (i) cos prKtcrierit , tunc posi morlem ejus
ad liberlatem eripiantur : ul sil mors domini , libertatis
eorum exordium. Hominibus elcnim uxores (■2) habenti-
bus concubinas , vel liberlas (3) , vel ancillas habcre ,
nec auliqua jura , nec nostra concedunt. Dat. Kalend.
Nov. Constantinop. post consulatum Lampadii et Ore-
STis 53 1.
T I T. XVI.
DE LIBERALI CAUSA (4).
De €0 , qui JiUos vendidit.
1. Imp. AisTONiNTJS A. Saturnino.
REm quidem illicilara (5) , et inhoneslam admisisse te
confileris , quia proponis ;^//'os ingenuos a te cenun-
datos. Sed quia factum (6) luum fdiis obesse non debet ,
adi competeniem judicem , ( si vis ) ut causa agatur se-
cundum ordinem (7) juris. PP. 5. Idib. Februar. *
De exceptione rei judicatc^.
2. Idem A. Veroniano.
Sl hi , quos servos tuos esse dicis , liberi esse a diversa
parle dicentur , de statu eorum more solito quaeri
oporlet : nec enim res judicala (8) qua de proprieta-
te (9) eorum pronunciatum est , opponi causae liberali
potest. Dat. Kon. Febr. Romm , Messala , et Sabiwo
Cojjfss. 21 5.
Si liber homo alience ancillct} contuhernium sequatur.
3. Imp. AlexAND. A. Quirino.
SI liber homo alienae (10) ancillae contubernium sequa-
tur : licet ei fuerit denunciatum (11) ut se abstinerei ,
servus domini mulieris non (12) fit. PP. Non. Februav.
Ftisco et Dextro Conss. 226.
De re judicala.
4. Idem A. Jocundo.
SI is , quem in servitutem petehas , liber ( quamvis ab-
sente (i3) te ) causa cognita pronunciatus est : secun-
da in servilutem pelitio ejus dari tibi non debet. Sed si
(1) Silenfio libertas conferri potest.
(2) Concubinam uxori supcrducere non licet. vid, l. un. supr.
de concub,
(3) Al. llbcras.
(4) L. 40. D. 12. et 4. C. Thcod. 8. Paul. 5. sent. i.
(5) Rc5 illicita et inhonesta pairi , liberos ingenuos vendere.
'.id. /. 1. siipr. de patribus qui filios suos distraxerunt : adde
/. 26. supr. de tiaiisactionib. adde Puul. 5. setU. 1. §. i.
(6) Palcr vendilos a se filios invito cmptore , oblato taraen pre-
tio , potesl evinccre : nt ila facti sui , altcro invito , pcenilere et
a contractu suo reccderc , suumque factum rctractarc interdum quis
possit : qui casus specialis cst.
(7) Per adsertorcm. Hodie adsertionis solenuitas sublata. /. 1,
iffr. de adsert. tollend.
(8) l. 25. 5. i.ff. h. t.
(9) Alia csl proprictatis causa , alia libertatis.
(10) Conlubernio anciilfe alienEe , liber bomo non tfansit in al-
terius dominium.
(n) Proteslatio jurc non munita , niillam vim obtiaet. Bald.
(ly) Vid. /. 1. infr. de SC. Claiidiano.
(i3) Sentcntia libexalis fcrri potest abscnle partc : potcsl tamea
ab ca appcllari.
postea , quam cognovisti (i^) , de sententia judici ap.
pellasti , an jure lala sit , in auditorio (i5) quaereti
De vendita a fisco ., et de onere prohationis.
5. Idem A. Sabino.
"|\70n ideo minus in libertatem proclamare potes.:
J\| quam ancillam tuam esse dicis , quod eani ver -
fisco (16) comparasti. Sed (17) nec hodie ad praesci
nem operatur , quod vendilionis terapore raajor v,
annis fuerit : cum a;tatis allegatio nou (iB) alias ,; .
prjescriptionem adversus civein Romanum accommoiie.
quam si participandi (19) pretii gralia conseusum -
tuti dedisse probelur. f Probationis (20) sane odu«
ex servilute in libertatem adseritur , ad se recipit -
si affirmationem suam non (21) impleat , mcoac
possessionis jus obtiuebis.
De eo , qui scripsit se ser\>um esse.
6. Imppp. Valer. et Galliew AA. et Vale
A. Nobilissimus Caes. ■Versiraeno.
NEc si volens scripsisses (22) servum te esse, nc.
rum , prjEJudicium juri tuo aliquod compa r
quanto [ nunc ] magis , cum eam scripturam dar
pulsum (23) le esse testaris ?
Si heres veniat contra facium defuncti,
". Imp. Aukelianus A. Secundo.
SI ab eo ,'cujus servus fuisti , manumissus es : ar»
libertatis controversiam sustines , maxime (2^) k-
rede ejus , qui [ te ] manumisit : cum etsi jure (jli-
bertas non processerit , respectu lanien adita; her lil»
voluntatem defuncti , suo consensu firmare debuit.
De eo , qui nummos acccpit , ut manumitten
8. Impp. DiocLET. et Maximiancs AA.
et CC. Verinae.
CUm adfirraes placuisse quondara doraino luo , f
ie i et pro fiUa tua dalo (26) nummo certot *(■•
tatis vos manumilteret , et te tanturamodo liberavi id^
tus Rector Provinciae hortabitur (27) eum, salva r^-
tia , quam patrono liberti solent exhibere , ^i -^
siare. Dat. Prid. * Maximo n. et Aquilino Cosii».
r
(i4) Tempus appellationis intcrponendse nou currit 11»»'^
/. 3. infr. quomodo et qiiando judex.
(i5)"Causac appellationum in auditoriis pensantur.
(16) Yendita mulicr , etiam a fisco , in hbertatem p »»
re potest.
(17) Ratio dubitandi. £,
(.8) /. l.ff. h. t. l. i. ff. quib. ad hbert. proc/am ■ -
constilutione Leonis 69. liber bomo seipsum vendere non ■ -
etiam participandi pra;mii causa. -
(19) Qucmadmodum id Ceri poluit , dixi ad dict. lYOC. '•
(20) Dixi ad /. 7. §. ul. ff. h. t.
(ix^ l. 4. supr. de edendo.
(22) Vide /.39. bfr. h. t. addc /. 26. supr. de trans«'
(23) Paul. 5. sent. i. 5. 4- . . , ,j, -iwn.
(24) Cur ita.' yid. /. Si.ff.h. t. l. 3. supr. de rd- '
l. i3. supr. de testam. manumiss.
(25) Directo scii. /. 9. supr. de testam. manumiss.
(26) Id est, data summa aliqua pecuniae. -vnobn-
(27) Hortandus cst dominus,ut scrvet pactum cum s"^",;,.id
}-,itum. vid. /. 9. in fm. supr. de cond. ob caiis. 2. f'^'^^^^
est , cogendus est raodcrate , ut bortationi noiimlul sii
necessitaHs. Ideoque GrKci sic leguut , aVxj-xw^"*'-
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
685
De cognomine.
vcatur slatus quaeslio : Iiaec omnia solenniter Praesidali (i i }
nolione decidi debent. Dat. 5. Ralend. Maji.
9. lidem AA. et CC. Proculo.
Jm precum (i) tuarum conceplio licct eum , conlra
_'quem supplicas , ex ancilla naluni esse expresseric ,
De ejfectu lilis ordinatoe.
. . i4- lidem AA. et CC. Quintiano.
ta nomini (2) cognomen , quo liberi duntaxat nuncu- T Ite ordinata (12) , in possessioue libertatis i
ilur , addideril , el non servum esse , sed servili ma- JLj cujus liberlate qujcrilur , constiluilur et interi
i| adspersuni comprehenderit : conlra eum , qui servus libero habetur. Dat. 4. Kal. Maii
ojejt, siipphcasse te intelhgis (3). Cojnss.
De prohalionibus
De paclis et adininistralionibus.
x^. lidem AA. et CC. Palladio.
10. lidem AA. et CC. Stratonico.
beros ])rivatis pactis (4) , vel actu (5) quoounque ad
is , de
terim pro
Herackce , AA.
ininislralionis non possc mulala couditione servos fie-
;erti juris est.
Si servus honores gcsscrit.
II. lidcra AA. et CC. Faustino.
TVfEc omissa professio (i3) probalionem generis exclu-
I- 11 dit , nec falsa simulatio veritatem iii) minuit. Cum
J)n (6) niufaut iervi slaluin , 1
' illicile , atque improbo adspir
l'
'alur qua^stio , inlelligere vobls licct , uJlul
' , quod (7) pnler vesler civiles honores gcssit. Sole-
us ilaque ordinalis , apud Praesidera Proviuciae de
I Yeslro coguoscpiur.
De venditione.
si ad civiles honores
piraverint. Unde si status
(i4) minuit. Cum
itaque ad (i5) examinalionem veri , oranis jure prodita
debeat admiiti probatio : aditus Praeses Provincise , solea-
nibus ordinatis , prout juris ralio patitur , causam libera-
lem inter vos decidi providebit.
De minore in doteni data.
te nes
12. lidem AA. ct CC. Proculo.
[ px ] Ijberta te natura aliquis comparaverit (8) :
aluni retincs , quem aniea habuisti. -^- Si vero ex
a edilum naturalis pater , ideinque dominus dislra-
, ac post emplori prelium solvisli : non idcirco li-
ttn conseculus es (9). PP. 18. Kalend. Maji.
De slatu defuncti.
i3. lidem AA. et CC. Paulo.
tuicipaliler de (10) slalu defuncti agi non potest. Si
veio cx peculio quoudam ejus , qucm lu bona reli
16. lidem AA. el CC. Diogeniai.
■■■i..^ C ' '^y •■iun-i /^riici liKof" «»u;u,,;c»; • «>/>
nesciente quasi aucilia in dotem data , conscriptum
iiistrumcnium est : nihil h*c liberlati tuae nocere polue-
runt : maxime cum te minorem aetate fuisse commemores
et placuerit miriores (i^) viginti annis nulla ratione mu-
tare staliim [ posse , ] ac pro liberis servos fieri : ne an-
te (18) libertalem inconsulie amiltant , quam alii propter
aetalis ratiouera sine coubilio pra?stare non possunt. PP.
6. Id. Maji , Hadrianop. AA, Coinss.
Si quibusdam ex pluribus fratribus quastio moveatur.
17. lidem AA. et CC. Resino.
MUItis ralionibus nalalibus ingenuis fratribus natis ,
post delictis , vel casibus intervenientibus , singulo-
ruin causae slatus separantur. JNihil itaque prohibet eun-
dera , et tibi non (19) movere qusestionem [ status ] et
eos, quos fratres luos adseveras , in servitulem vindicare,
sive retinere. Igitur ad demonslrandam fratrum tuorum li-
e commemoras , rts vindicenlur , vel ejus filiis mo- berlatem , aliae sunt probationes necessarice : nam quod (20)
Confcssioni et libcllo supplicantis in ejus prseiudicium , non
ortm sliitiir. J i J
Cognonien liberis liominibus usurpare licult , scrvis non li-
sic .ipud Albcnicnscs dccreto sancitiim fuit : Nc fortissimo-
•nonim Doniiua , Harmo,iii scil. ct Aristogilonis , qni liber-
ccuptraiid;e giatia Ilippi.im tyrannum intcrficere adorsi cranl ,
m servis iiideic liceiel. JNcfas cnini ductbanl nomina liberta-
'ic dcvola, seivih contagio pollui. Geli. 9. cap. a. Hinc
colligitur , Libcrlos nomen palroni adsumpsisse , suoqne
l umcuin anle liabtbant ) cum praenomine adjunxisse. Eo
iis lersius, verterit , inquit , hunc dominits , monwnto titr-
'xu Manus Duma. Idtm lcslatur Arltmidonis/i6. de somniis.
«-onlraiius sibi ipsi tcstis non audilur. vid. Oldcndorp.
• "• I. de tesubus.
'• ^T.jff- ''• t. Golb. Ad lianc legem vid. Alciat. lii>. 2.
f*- caj}. 5. Auguslin. lib. 3. emeiulat. c. 8. Cniac. Itb. 5.
■ 4°. b. L. '
I. a. supr. de ingenuis maniimiss. Cujacius lcgit , vcl actus
uiique admmistruli ratioiicm , ita quoque Gr.xci lcgunt.
;■ ,?^- "'^''- ^'- '• '• 'o^ ^"P''- '/<? probat. t. ult. infr.
Zl"'" ■''''"': ''■!'■ "'• "■'• 32. /. 3. ff: de o(f. prcttoi: bis
Zli^'T ^""'"- ":• «^- >'• ad eundem modura Ter-
Ub. de prascript. onginis et successionis Aposlolicie jacta-
egal contiuuo Apostolicos esic , ct tamcn reclc cum bujus-
modi hominibus ab ignorante conlrabitur. argum. l. "i. ff. deSC.
Macedon.
(7) Vid. /. M. injr. ad /. Fab. de plasiar. l. ult. infr. de fu-
git. lib. II. tit. 63. .^ J
(8) /. 4- 5- 2. ff. de manumiss.
(9) Imo con^cqui debcs , /. i , supr. h. t.
(10) iiifr. ne de statu drfunct.
(11) /. 3. iiifr. ne de statu defunct.
(12) Vindiciie dautiir sccundum libcrtatcm. /. 24. 25. 5. ijt,
ff. h. t. l. 1. supr. qui dare tutor. l. 1. 5. 24.^ de orig. jur,
adde /.21. infr. h. t. dixi ad Jcgcs 13. tabular. tit. 23. j. 2. de
ordinalione libcrtatis , vid. Cujac. 18. obs. 23.
(i3) /. 39. inji: h. t. boc itaque rtfeiendum videtur ad profes-
sioncs natalium , dc quibus dixi ad /. 6. supr. de fide instr.
(14) Faisa simuiatio veritatem non ininuit , tit hic , ct /. 5.
supi: de jur. el fact. ignor. /. 6. ff. ad muaicip.
(i5) Ad examinalionein veri , omnis justa probatio admittenda.
(16) Libir miniitcrium ailcri e.xbibere polest, /. 2. 6, et 11.
siipr. de ingenuis manumiss.
(17) /. ult. sitpi: dc ingciiuis maiiumiss.
(18) /• 5. supr. h. t. l. 7. 5. ^.ff. h. t.
(19) Absurdum cst ut quis uitro libertatcia suam ainittere possit
ea aeiate , qua alii libertalem conferre non pottst.
(ao) /, 7. supr. de ingenuis. l. 17. supr. de probat.
686
LIBER SEPTIMUS
tibi non movetur quaesiio liLeitaiis , eorum non idoneam
conslat habere probationem.
De localione.
18. lidem AA. et CC. Zotico.
AD probationem ingenuilatis ab eo , conlra cujus suc-
cessores postulas , facla (ibi (i) localio non sulllcif.
nec (2) tamen hoc solum ad scrviliilis vinculum argu-
menlum est idoneum. S. Id. Jul. Pldlippopol. AA. Cojnss.
Si ah alio manumissus , ab alio servus dicatur.
19. lidem AA. et CC. Paulo.
PB.incipaliler causam ejus , de quo supplicas , esse ,
c[uam tuam perspicimus : naiii cum te eum ad liber-
latem perduxisse profitearis , illius inlerest (3) magis so-
lenniter suum tueri statum : et consequenter (4) tua et-
iam agetur causa : uam si ab eo contra quem lundis pre-
ces , servus dicatur , eique libertas ex manumissione tua
vindicetur : probatio servitutis originis , et beneficium ma-
numissionis libertatem illi adsignans , tuum etiam jus pa-
iroTintus tiiptnr Si vero consentiat servitiiti . «'ine j"re
concesso , adilo Prasside Proyinciae , eura invitum etiam
defendere poteris.
Ve liberlale non revocanda. De his quct non
manumittendi causajiuiit.
20. lidem AA. et CC. ^ternali.
Slcut (5) semel pra?stilam libertatem revocari (6) non
licet : sic per ea quae non (j) manumittendi causa
domini cum servis [ propriis ] agunt , nihil sibi detra-
Imut. S. 6. Ral. Seplembr. AA. Conss.
Esse in possessione sercitutis vel liberlatis.
21. lidem AA. et CC. Thrasjllse.
I?Am , quse in possessione (8) hbertaiis non sine do-
^ lo (9) malo reperitur , in servitule conslitutas simi-
le (10) habere prasjudicium , Edicto Perpetuo cavetur.
[ Sed ] si controversia erit, utrum ex servitute in i
latem pclatur , an ex liberlate in servilutem tm ,'\
conccplione manifeste probalur : nec quicquaai juris n-
ciila; dohis propriis dominis aufert. S. i\on. Ociobr ■.
mii . AA. Cojnss.
De /uilalibus , el de coijessione.
22. lidem AA. et CC. Pardals.
J3Arentes , natale (12) , non confessio adsi^nat. tj
propter si ex ancilla nata , post ad hberlalein nj. .
missa perveuisti : te (i3) senain professa (i^i velu-v
ancilla aitera natam , hujusmodi simulatione (i5) vel r-
rore quaesitam manumissione libertatem amiiiere aiiiitt
potuisti : cum servi (16) nascautur ralione certa . a
coijfes.sioae conslituanlur. Dat. 5. Kal. Decembr. A
CoNSS.
De obscquio pnestito.
23. lidem AA. et CC. Muscine.
SI tibi testamento directa libertas a domino relicla :
et ex: eo euooeaecrunt ecrjptte [ llliae ] (l") : non !•
circo quod secundum ejus voluntatem , vel ' coutra it
hhabus (18) uai praestas obsequium (19) , caeters li
tuam rescindere possunt libertatem.
De confessione apud acta.
ii\. lidem AA. et CC. Sebasliano.
INteircgatara , et professam apud acta se esse ai}cHI< ,
hujusmodi factum defensionem libertatis oon ex i-
dit (20).
De instrumentis manumissionis .
25. lidem AA. et CC. Licentiaoo,
Slcut instrumenta (21) prsetermissa (22) maouraissi i»
recte factaj nullum adferunt praeslitas hberUti pr.j-
dicium (23) : ita si servum ad libertatem perduxisti , i
strumentorum amissio uihu ei nocere potest. S. 5. 1.
Februar, CG. CoMss.
(i) d. l 11.
(2) Etiamsi scrvus rem aliqnam a domino con<iucit , iiou ideo
fit Hber.
(3) Facit /■ 22. supr. de prohat.
(4) Causa dicitur priucipaliter peiiinere ad eum cujiis niagis
iiitciest. Bald. facit lex 3. t\. ^. Jf. eodem.
(5) d. l. 5.
(6) Semel praestita servo a domino libcrtas , amplius ab eodem
domino revocari non potest , ut hic. Sjnops. Basil. 48- tit. 20.
cap. 20. Nihil difficihiis levocatur quain libettas. /. 26. inji: h. t.
(7) yid. /. 24. 5- ^- Jf- de Jideicomm. libert. l. !"]■ §. i.Jf-
qui et a quib. maniim.
(8) /, 14, supr. h. t. l. 4- supr. uli caus. stat.
(9) /• 7- §■ 5. i^ers. Etsi. J}'. h. t. l. i5. supr. de prob.
(10) Paria sunt in servitutc constitutum esse , et dolo mulo m
posscssione libertatis essc.
(11) /. 22. in fin. infr. de evict.
(12) Parens is proprie est ac veie , tx quo nos geniti , non qiii
nos filios ac liberos appellat. Parenttm enim natales faciunt , non
confessio , ut hic. liac ratione servi nascuntur : coniessione iiou
constituuntur. in fn. injr. eodem. Quod aulem hic dicunlur , na-
tales nobis purentem adsigiiure , nibil aliud est , qiiiim nos eam
sorliri conditionera quam parcns babuit cum ei nasceremur. Caete-
rum non ut natalibus nostris conlinuo , vel hl eri , vtl servi dici-
HQur : ita natahbus patris , lifceri conlinuo vid«inur. /• »o- i^pr.
de probat. Goth. Vid. bic Brisson. iib. i. selectarutu cap.b. ?..
(i3) Te vclut ex alleru nutain ancillain , sei\(iin profeisa iT-
silam manumissione tiberlaleni , hujusincdi simulutione , vel erie
amittere etc. quidam ita iegunt.
(14) Mutatio bEec muUiplex. Ancill.-i nata ex Aicthusa , iru-
missa est : raanumissa postea se ancilf-un quasi ex Dorcade cc »•
sa est , hujusmodi contessio sive siraulationem voces . sive eiTori ,
quaesitam seuiel manumissione iibertatem non cripit.
(i5) /. i5. supr. h. t.
(iG) Servitus confessione nuda non contrahitur , sed vel Dalt ,
ut hic. vel lege.
('7) S<ripti , ita legitur in libris Basiiicis.
(ib) Filiis , libri Basiiicon.
(ly) Ex ohscquio uni bercdum proeatito a servo libeilate don ,
praejudiciurn liberlati non fit. vid. /. 2. sitpr. h. t.
(20) Si modo melu et impressione aliciijus fcrroris confossio ;'^
acta facta sit. Paul. 5. sentent. 1. §. [\. alias confessio apud '»
prcEJudicat , doiicc contrariuni probetur.
(21) Fatit lex 10. in fin. supr. de fide instr. l. i5. supT.M
jure dotium. .1
(22) Jlos fuit apud veteres manumissis instrumcnta manuin; '•
nis tradcie , ut hic , <t /. 26. infr. h. t. cadem status instrutJ-
ta appellari puto in /. 8. 5^ ^-.^' (juod mct. caus. _ j
(2v3) f^iiium : quidam ita legant , entnque lectioiiem Gr*ci 1»-
baot , apud quos legitur »AaT7*»>t«- Cujac. ilJ. obs. a2.
CODICIS REPET1T.E PR^LECTIONIS.
De libertate non adimenda , de instruniento
manumissionis.
687
De qucsstione improhe mota.
3i. _Iidera AA. et CC. Cassiana;.
26. lidem AA. et CC. Modesto. CI libi servii.ifis 71^" ^V "' ^''" '-^*^'^"^'
^:«t dalam liberlalcm manumissis adimere (,) pa.ronus O o.dinaiis de oW TT'''^ ^?""^''!" V ^^^^'■'"''^"S
...non potest: ita manumissionis (2) inslrumenlum prjE- diclae iviam eleeeris l'."?i^'°^' '"^"'"' ( prout vin-
.!.> cogitur. ^ serv.Ki non p J f ^ conteslalione , posleaquam
o servus non esse lueris nronmwMo»..^ i •'■
, ■ .. , tia™ Poslulare poies • ^^nc 1^.? ' "^^'^^^"^ ^^?- ''''''''"
>. rey«rf/C7^«, de coUusione et confcssione ejus qui direpta probaveris , x-es hution mT. r, ^'" ' ?"^
.c..ro.er.V... passo success.t. rit p^ronu^nciatum )' pet r TsSd Qct^obr Cc''c s
27. lidem AA. et CC. Ausierio.
Rrianus mota sibi qua>slione a Lconide , liber fuit
pronunciatus (3) : in servilutem a victo iternm non
"titus est. Coheres (4) eliam libi ab Arriano datus
iis cum eo , sive hcrcdibus ipsius qui slafus \ ei \
l qua>stionom , niliil tibi obfuit : nec ea , quee in
isionc inler eos venerunt , sfalum veritatis ' vel no-
f/subslantioc defuncli rautare polucrunt. '
Dc slatu el di^niiale parentum.
28, lidem AA. ct CC. Euiymedonii.
i'i palerni magistralu functi digniias (5) ,' ad liber-
llalis probadoncm niliil nepoti prodesl : si (luidem in
K li causa malr.s (6) non patris inspicitur condilio
dliec mateim (7) avi soia snllicil: c.,m licet avia (mol
inibora probari possit , mullis famen ex cansis status
lii consuev.t. Sirmii , 4. Id. April. AA. Conss.
Dc rcdcmpta ah co , in cujus fuit contulernio.
29. lidem AA. et CC. TroiUa?.
^ nnc.la matre nalam, et ab eo , redempfam , m
cujus luit contnbernio (8) , si non manumiltilur z„
ile permanere nou ambigilur.
De suhscriptione filiorum domini manumittenlis .
S 32. lidem AA. et CC. Athenaidi.
Ubscnplio (.1) m,i (12) domini manumiltentis , nec
addere secuta, nec oraissa detrahere hbertaii quicquam
De eo , qui accepta pecunia manumisit.
33. lidem AA. et CC. Meliliana;.
accepla (,3) pecunia dominus te manumisit • (a
1 li-jiKiia^ J.bertas rescindi non potuii. «>. 4 ' ij
Ilcet
~A men
IVovembr. GC. Cosss
De concuhinatu.
34. lidem AA. et CC. Eremonis.
Ibera , concubinatus ralione nou conslituitur
la ,,4). Dat. Id. Nov. CC. Co.-vss.
ancil
De ohsequio non prcestito.
^ 3o. lidem AA. et CC. Eutychiaj.
0 obsoq.n. (9) non prj«sliti velamenlo, dala l.bertas
2sciiidi iion polest.
M : al li" ' ''/l' .^'^^•^'-■^'■"•'o n"nqua.u in servitufem ,k-
De eo , qui pupilli res velut tulor adminislram.
N 35. lidera AA. et CC. Allalo.
On idc.rco minus , quod pnpiUi res velut (i5) tuior
adm.mst.asse dicitur , ex ejus persona serv tut.s n-xti
quaestiouera potest. ^
De partis.
P 36. lidem AA. ei CC. Theodoro.
Ost (16) certi te.nporis minisleriura ancill^ , UheranL
^^nesse cum eapaelsccndo , convenlionis oblerape-
randi legi do.nina nullam habet necessiute.n : ufrme W
verum est ,ta .7) e conlrario , si fihos suos cm stitu^a
cum h.s l.bera (18) iu mimsteriura tibi tiadore p, rai!
sisse (,9) probetur , parere placilis non comp.HituJ
jntiarimn adfcicnli. Saik
fiic , ut patcr filiuni. /. 107. /?: dr i>crlnj;,,„ ^ir 1
' -' ■• ab alio ,...sc"vid..u;r':;;:r rcTT:," servaulcii, iK-- (,4) /. .j). supr. h. t. v. /. umc. inf /e ic C "7"" "'
|U,lu.rcd..s co.'fcsMO S..IHT Jl, ;^:ii,,n .■•'^ "^" rejuchc. (.5) P..pdlus tutorcm quondam suuu. , ZxtL S f'^-
untiariu.n ;.,lf,.......; "'IP^',^'-"" ^lefunct, non pra.jud.catcohc- id est , Et.amsi scrvus litulum domm, ..d^nn iVl ITverr, ?""" ^
efiicitur libcrtus. '"iuisiia^eut , non lamcn
(.(i) Pactu.u intor dominu.n ct ancillam .,ou adsl,in<^it / , ^,
inhn. supr. de transacL. Igitur c.x paclo libera non "■■ L^
hbcain pacla fucnt , cu.u aucilla cLct : .juc.nadn. du, \.}r '"
tn..u.... e, qu. cu,n fili.s est libcra , pac,!.,.. ^r , " i ^ ' ,:°"-
anc.lb.... csse pacta cst Synopsu. Basii] 48. Tu. aG. eTtT kZ\f
(18) Cum iisdem libertate etc. ila cnierdo hor n.m.r .»
Scrvus cun. do.n.no ,t\^uUvi non pofct ut ccti ."m "*""'"• =
slcrio ai>c.,-i c.xlub.lo ,iat UlKr : .1^ ,.cc Hlm, ^ ^'"'\'''''' "'"i'-
obscqu.o al.cu, cxh.b.to c.L cip t .- p..^^ f '1 7" - '-'P"-"^
' , ct /. ,./L 1' / T' J"?^'"" >nspicit,.r condUio ,
' :;,;,r "' '"""'" '«^""""^ "«"» .•.«i'»'.,, „,.„„„„
;<:11WUS
.^^1 "!//. c^dun. v.d. tan.cn /. ,dtim. supr. comm. de
Son neccssarii , aliud si alin.cnta dencgant. I. «. ^: de
.^;;ii^s:.:t^r/'t"VT^^-v^'r'^ r- '"-•^'^
* '"yim ^" ^" ^'Jj- ''• '• '*'itl- '• 9- /• ,0.
.S^sc^H.'""''''" ' *^"'"'"° ^^^'"^ ' 'i-^^^t luanumissioni filius
Piila hcmli l ,\ ,
1^0'uiiius Hccc.*'a n/"^'"' ^^^amcnt. mamimiss.
--"l^a pccun.a potc*t scryun. ,nanu,uittc,e , ,.:
lcnctur. ct ita quadrat co.nparaUo : nisi i^^lis' 1 a c^TaLT
Anc.lla pac.o non fit l,be.a. L.bcra pac.o nou fit sa-va Ts F^ '
c. 34. vcl .nelius d.c : Pacto non poVst efiici u ' w^ ^ "■'^-
pons .ni.ustcr.um liam hbcr : ct v.co vc.sa n .^, "^ ''"'''^ ^*^'""
lic,., ut po.st ccrl. lcnpons ministerh.,rfi „; S rvus"una'''"' t
bcris mcis. ,^f nri,,.-; „„..,, n. .,„_,.. ._ strvus una cum Ji-
i
h
stc
'cris mcis, ct pr.ori pacto advcrsus tc agc.e , ;,V ' "?' "'"^ '^
tcrior, advcrsus mc vcl libcros incos ager.^iVn ''Lr"'" - ""' ''^
(19) /. ,. supr. h. t
688 LIBERSEPTIMUS
De venditione hominis liheri.
37. lidem AA. el CC. Oljmpio.
SI fiHum (1) luum liberum genero vendidisti (2) j
qui lam proxiuia (3) necessitudine conjunctus , con-
ditionis ignoranliain sinmlare non polest , ulrisque (4)
sociis criminis accusator deest.
De Limeimrchis.
38. lidem AA. et CC. Philesarpho.
TVfOn (5) idcirco minus , quod te Limcnarcha (6)
1 1 crealo nemo contradixit reipublicnc nomine , moyeri
tibi stalus qusestio polest. Dat. 16. Kal. Januar. Nico-
med. CG- Cuhss.
De professione.
89. lidem AA. et CC. Potesentico.
Llberos vclut servos se profitentes (7) , statura eorum
muiare non posse constat. S. 6. Kal. Januar. Sir-
mii , CC. CoKSs.
De altera parle abscnte.
4o. Exemplum srcrarura liteiaruin AA. et
CC. ad Verutum.
JUxta Edicti nostri continentiam (8) in liberalibus quo-
que negotiis , sive de libertinitate , sive de ingenuilale
[ qua^stio ] moveatur , absenle (9) mhilominus una par-
te causam discuti , et pro justitia; ratione sententiara pro-
ferri , nihil prohibet.
De epistolis.
4i. Impp. CoNSTAivTiN. et LiciNirs AA. ad
Eutjchiura Praesidem Cappadocige.
JUbemus omnes epistolas (10) actricis , quas ad ^lium
tanquam (11) principalem (12) fecerat , inanes ac va-
cuas esse , alque in irritura devocari : ac de ingenuilate
(1) l. I. supr. h. t. l. i.supr. cle patrih. (jmftlios distjaxerunt.
(2) Qui scicns libeium homineui vendit , plagium commitlit.
(3) Inler proximos et cogaatos prrESumitur scienlia. vid. /. 7.
supr- de in intrgvuin rcsliiul. min.
(4) Participcs ejusdtm crimiuis inviccm se non e.^tcusant. /. 16.
in fin. ff. de quccslion.
(5) Vid. /.11. supr. h. t.
(6) De linienarcba dixi ad /. t\- ff- de fugitivis. l. 18. §■ 10.
ff. da munerib.
(7) /. 6. /. i5. /. 22. /. 24. supr. h. t. apud officiufli aliquod
scilicet. vid. Paul. 5. scnt. i. §. 3.
(8) Id est , forniulam , tenorem.
(q) /. 4. supr. h. t. l. 27. 5. x.ff. h. t. l. 1. 5. 2. infr.
tit. prox.
(\d) Epistolis ingcnnilas probatur. /.22. infr. de a gricol . tib. 11.
f/r. 67. scd et consanguinitas. /. i3. supi: de prolat. licet advcr-
sus epistolam conlrariura possit prohari , admitlitur enim probatjo
per tcstes , pcr cognalos : imo propria conlcssio admilliUir. /. 29.
iupr. de prohut.
(11) Si dominus ad servum tanqnam ad principalem civitatis
]itcras dederit , non ca ratione liberum facit.
(12) Principales de quibus hic , et l. l\-i. infr. de decurionibus .
lib. 10. tit. 3i. /. 5. in fin. infr. de cohort. lib. 12. tit. 58. /.
linic. infn. Infr. de imponenda luciativu descript. lib. 10. tit. 35.
/. 4- C. Tlieod. de extraord. sire sordidis munerilns. lib. 11.
Isidor. g. Etymol. 4- decurii num primi , a quibus distributionnni
oranium forma procedit. C. Theod. de iis qua; ad. vel off. puh.
ger. l. 4. C. Theod. de cxtrcurdin. muncr. Hos iutelligit Terlul-
iianus lib. de ccrona , Ccrcnatur , inquit , ct rutgus nunc rr
principalium proprictatum ( lcge prcmotitnum ) exuliatione. illic
tamen nonnulli intcrprclantur ]irincipuin nativitatcs. Hi crant de-
ccm vtl quinxlccim vel viginti pro curiari:m iimplitudinc. Inde de-
cim primi curiales , /. 2. in fin. Cod. Tlieod. de quast. l. 44-
/.42. Cod. Theod. de his , quce super relat. l. 3g. C. Theod.
de episcnpis et clericis. lidem i^iri pi incipales. ApnUjus 8. de j4si'
no : principalcs cixiiatum dicuntur. /. 27. §. i.ff- de panis.t. 2.
5. 1- infr. quando et cjuihus quarta pcirs. lib. 10. tit. 34- Firmi-
cus 5. Mallus. 2. Salvianus 5. de vero Dei Judicio. Hinc princi-
pales ulntioch.eiisci , /. 2. infr. de excu^at. mun. tib. 10. tu. 47-
ejusdem iElii requiri : nec mulieri id obesse, quod ad m
tanquam dccurionem (i3) ac principaleni scripserit , el
id , (juod idem se finxerit decurioueru , vel principnl .
inaxiine cum nou solum tesliurn profcsiioue , et cogn, 0
nis ejus jugum scrvile cognoscitur, verura eliam voce 4)
propria ejusdem JElii apud ahud (i5) judicium paiun
quod condilionis servilis viderutur.
De Jiliis natis ante, vel post litem contcslaiam sup
statu matris,
42. Imp. CoNSTANT. A. ad Maximurn P. P.
PLacuit eos , qui nascuntur , malruin (16) cundilitf
bus uli , quarum mox (17) visccribus expoDurir
Ante (18) vero litem nali , suo noruine omnes \v, ct-
stionem vocentur : cponiam hos solos , qui io (19)116
iiati erunt , omnem fortunain rnatruin complecli opoi t,
aut juslis tradi doininis , aut libertate cum lucis (20} u^
cloribus frui. Dat. Prid. Id. Julii.
T I T. XVII.
DE ADSERTIONE (21) TOLLENDA (•n).
Qui de possessione Ubertatis in serviiutem. provocalu
per procuratorem poiesi responclere. Sahc.
1. Imp. JusTiNiANUs A. INIenna: P. P.
Lltes super servih condilione movendas , ad cleroe
rem tam examinationem , quam terrainum traD ri-
mus : jubentes , si quis vel adhuc serviens liberum sa-
se dixerit , vcl in iibertate commorans . ad servituteD'o-
catus fuerit : adsertoris diiiicullatem in utroque casues»
sare (^3) , ipsumque per se [ et ] ad inteDlionem t^
Alexandrini prncipales , /. 56. Iifr. dc decurionib . qni «t'"'
mates ordinis Jilexandrice . l. 57. d. tit.
(i3) Si dominus ad servum tanquani ad decurionein lilleraU"-
serit , cum libcrura nou facit.
(i4) Vocc propria condemnari , damnatio maxinia cst.
(i5) Confcssio facla in uiio judicio, nocet in alio.
(16) /. 28. supr. h. t. /. 7. siipr. de rci vindic. Gnth. '-'^
bic Zanger. de Except. pcrrt. 3. cap. 17. num. 23. Ans.
(17) Partus , viscerum matris portio.
(18) Ue liberis ante Ijtem natis.
(19) De liberis post lilcm natis , viuc /. 10. _^ de usuris.^
(20) Id est , cum parentibus. ^unt enim nobis parfntesaoi
autores. . ,•
(21) Jdseitio, est dcfcnsio ejus , qii stahis controrersiami a J-
tur Adfertor , vindex : alicnse vindex liberLatis. Tbiovh. [/-t-
de his per quos ngcre. d.xi in Topicis Cicerouis m oco |.'W-
tionis Ideo aclmiltebatur adserlor , qnia is , cujus statu» t;u«
tur in di.bium , vidcbatur ca de rc per sc agcre non pos»e ««
ner ad^^ertorem tantum : ne alioquin vuicrctur scrvus egis-^e 1
Ixiinum. vidc /, .. 2. 3. 4- C. Jheod. de^ l.beyiU causa.^
Paul. 5. srnt. .. 5- nlt. Mnrt. i. cpigr. D.. f^;!"^'-^,^^
tisque pra:sles , Et cum se donnnum vocalnt dle Dica esse >r^
manuque missos. Hoc si terque quaterque climiUiris Impon p
giario pudorrm. addo Quintil. o. cap. 2. et ^^- .f'''-^^.J "^
UpJ:.: id cst , ad.crt.one .n se.vlulcn , v.de Sueton. '
Domitiano , ubi de pcrsunsori.s adscrt-.onibus
(-20) Cur toliitur adscrtor.s nsus .=' q.ua diu trabitur )u
liberale. Quod jus hodie .sit , mox d.cam. . „,^rtor>'-n
(23) Ilodic in causa lil>crtaUs non est necessanus a.Uertor
uic aut pe.- se cau.sam agit , cu. tit slalus cou .ovcrs.a , ^ T^^
procuratorem , si cx libcrtate in scrv,l.,U.m pctatur . non
Lrvitutc in l.bert.lcm. infr. h. t. qu.a -^^'vus es^ P/-"",,^
q«; est in possessioue scrv.tut.s , et serv..s ^'^^'"^f^ T^^l.yrt,
?ator<m non polest. In boc autcm d.He.t rrocurator ab ad e ..
quod adsertor suo pciculo causnm ag,t,ct =^^"^ P-^^^f f, /. ,.
sli , et res salvas fore quas tenot ... , q.» servus o.olur /. ^^
C. Theod. dc libcrali causa. Et si defeccr.t m ^^ Cj^ ,^;
debet. /. 2. infr. h. t. ) tenetur paaal. actiou*. l^ommz *^
ia procur*tore. '
dominum sese adserit , rfspondere : et si ex possessio
liberlatis ad servilutera ducitur , etiam procuralorem
„• ; i.:i : . 1 l.:- : — :.._.. -J
CODICIS REPETIM PR.^LECTIONIS.
6Sg
e mi
inime proliiberi : quod his , qui ex servitute ad
M :„. :..,„ ;„.„„,!:_: . :ii:„ i :i_...
C IIIJIIUIIC I»l 'JlIlUCl 1 . UHUl.l llja , llUl CA. ociviiuic ciu
[jrlatem prosiluerint , penilus interdicimus : illis legibus,
ac dudum et secunda (i), el terlia (2) vice ad sertorias
.isexaminari prtecipiebant , in posterum conquiescen-
us : cum sit justum primam definitionem in suis ma-
I "6 viribus , cum provocatio nulla oblata fuerit : qua
I rrecla ad similitudinem aliorum negotiorura judex. , ad
rym. res ex provocatione deducitur , eam examinabit :
cius et ipsius judicium ad secundam exquisitionem mini-
II deducetur occasioue legum , quae super adsertoriis li-
t js positsc sunt.
t 1 . Super peculio (3) etiam eorum , vel aliis rebus ,
a causis veterem deleusionis observationem toUimus :
tcipienles illorum tantumraodo peculia , qui ex posses-
le servitiitis super libera conditione liligant , aliasque
, quae vindicantur , in tulo pro dispositione judicis
ocari.
. 2. Omnes vero , qui pro libertate periclitantur , si
iem possunt fidejussorem dare , eum exigi. Sin vero
?ra datio ejus impossibilis eis sit , hocque judici ma-
ste ostendatur : juratoriae cautioni committi. Scientes ,
I'jd si post bujusmodi expositionem abfuerint, et Edictis
^i ti (4) , in absentia nihilorainus per unum annum du-
s.^rint , omnimodo servituti obnoxii erunt , et ejus do-
io , qui Jitem eis intulit , sine ulla dubiiatione adsi-
buntur.
. 3. Scire vero eos voluraus , qui aliquem ad servitu-
vocant , quod si post primam accusationem in quo-
que judicio , vel ex divali jussione factam , et [ post ]
jonitionem ei oblatam , qui servus esse dicitur , in
(5) judicio eum accusaverint : praeterquam si ejus oc-
onem ipse , qui servus esse dicitur , praestiterit : etsi
aini sint , suo jure privabuntur. Dat. 3. Id. De-
ib. Dom.
is , gui de servitute proclamat in Ubertatem , moriatur
lite pendente , jlnitur causa. Salic.
2. Idem A. Joanui P. P.
Xpeditam antea quaestionem , in prsesenti aulem ex
J noslra lcgc , quam de adsertione tollenda posuimus ,
quandara difficultatem incidere periclitantem , compen-
50 reraedio fulciendam esse censemus. Cura etenim per
eriores super hbertate judicium agitabatur , si in me-
, adserlore litem agente , adserius ab [ hac ] luce
|) Ho<lic igifur libcrale judicium iterari prohibetur sublatis ad-
■ou bus profuson.s : id cst , his , quae dicis causa institueban-
• M, "" °P"f / •■'''^' retiactatio causx , veluti ex oratiouc
. 1 Marc noa cst sublata. /. ,. 5. i. ff. de statu.
L.r». " ° '" lil^ertalem , pra7«rf,W«,„ , ob id d.cta , quod
terque clamiiatis. Apud Gi.tcos in bac Icge cst i, ^Z .,„,v/, >*;
3^ pIT'' =/*='"V''"^non iteratur. /. 4. supr. dc liheraU causa.
ont ^! ' ''•''*^ "^^"^ ' 1"^ ^'^ ^•''•'" ^*"" ''tigat ' scquestro non
VlL « /"'a"'''/^ servitute proclamaverit in liberlatcm . quod
'IVU n, '"■^''■^'^' Proxim. et l. ult. Infr. de ordinc coini.
c a ■ ..' ^ '"7"' '^'*^'*"'" ' °^ ^"•''"" contumacian, servus pro-
1 ea an. ri '"'*'" '" "'""■''"' '''''^ <='■"'«'« contumaK , si bo-
> cau am habucnt , v.nccrc solcat : idque fit ob causara pcrju-
-'• ?'•'"/"■• ^*' iransact. ' '
; A,Hid qucm stalus controvcrsia inccpta , apud cundem fini-
a^ias, q,n servum vindicat , causa cadit.
n-it.I^r 'rnST*^''"' ''"''''^ '^^*^"' «^«"l^^^f-'''^'" iD causa liberali
Tom lY '' ''^'''^^'° ' " ^°'* ' '''•^^^"'"' "'" ^enditor do-
fuerat (6) subtractus , necessitas imponebalur nihiloraiiius
adsertori hteni implere : ut emptor , si victus erat , et
pro hbertaie fuerat pronunciatum , habeai regressum ad-
versus venditorem : ut ei , quasi libera; persona^ venditor
reddat id, quod emptionah (7) instrumento continebatur ,
vel («) natura contractus exigebat. In prjesenli autera ,
quia adsertorum vana nomioa rejecta (9) sunt: si perso!
na , pro cujus conditione lis agitur, mortua fuerit: quem-
admodum judicmm potest adimpleri , una (10) lantum
pcrsona m judic.um veniente ? Sancimus haque in pr«-
senu casu hcentiam esse emptori adversus suum auctorem
ven.re , quatenus vel ostendat (r.) venditor servum se
vendidisse; vel si non (12) polueiit , quasi libera perso-
na vendiia , evictionis periculum ad eum revcriatur
T I T. XVIII.
QUIBUS AD LIBERTATEM PROCLAMARE (i3) NON
LICET : ET NE REBUS EORTJM , Qui AD HBERTATE.\I
PROCLAMARE WON PROHIBEJSTUR.
Si vendiius non est pretium participatus , in libertalen
se proclamat , alias secus. Salic.
1. Imp. GoRDiANUS A. Proculo.
r\Ispar (i4) causa est ejus , qni dissimulata conditione
^ sua distrahi se passus est , et ejus , qui pretium par-
ticipa lus est. INam superiori quidem non denegatur liber-
talis defensio : posleriori autem , et si civis Romauus sit ,
et participatus est pretium , liberias denegatur.
•^ -fij'"''"' [ «^t ] in eo distinctionem adhibendam,
cui (id) ftdeicommissaria Jibertas debetur , meritissirai (16)
juns auctores responderunt. PP. Kal. Maji , Gordiano
A. et AviOLA CoNss. 2^0.
Sen>i effecti propter delictum insigne, non possunt in
ttbertatem proclamare. Salic.
2. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Melanae.
DE latronum familia (,;) descendeulibus , ex largitione
prmcipali (x8) , veJ auctoritate fiscali servis factis ,
retro prmcipes libertatem denegari decreverunt.
3. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Maximum P. P.
SI quis (19) in hbertatem proclamaverit , id , quod
apud se esse ejus , qui se dominum dicit , profttebi-
ceat de dominio.
(7) Emptionale instrumentum.
(8) Evictio pacto debctur , \e[ natura contractus.
(9) /. 1. supr. h. t.
(10) Judicii forma destruitur , si unus litigantium principalis de
medio subtrahitur.
(n) 'Vcnditor non praesumitur dominus nisi probet.
(12) Praesumitur libcr, qui servus non probatur,
(i3) Dixi ad L. 40. D. i3.
04) Sola pretii partidpatio proclamationem ad libertatem irape-
dit: at uon nuda venditio sine participatione , quamvis scienter U-
cta cx Kquo , lamcn admittitur. vide /. 5. supr. de liberal
(.5) /. 4./: h. t. ^
(16) Meritissima , quidam ita legunt.
(17) Id est , sccta , factionc : hoc ionuit , Latronis familiarcs
captos , et niunificontia piincipis capienti donatos pro praemio
aut Gsci factos in libertatcm proclamarc non posse.
(18) Pra-mio Servi fiunt . / pen. C. Thcod. dc liber. cam.
(19) /. i. C. The'Jii. ds Itb. causa.
87
Ggo
L I B E R S E P T I M U S
tiir , quoniam ncn dc co duLitamv , recldi (i) ac dc-
fcrri Ji;df'X prolinus pronunliabir. -j- Quod V( ro petilur ,
M fiieril nrgalione di;l)iuni (2) , per criulionem conserva-
Lilur ac pelitio differetur ; ut si fuerit approbata libertas
( quoniaru et ipsis , qui liis rem commiserunl , meden-
dum esl ) geslarum reriim a]> eodem ralio , alque omne ,
<|Uod debclnr , reposcalur : ut servitule depulsa , qui pro
tiomino quondam fueral , habebat , quod ul scrvo domi-
nii jure litrgilus cst , et qua; cx earum rcrum quaestu ac
fruclibus congregata sunt , et quse de furtivis compendiis
«bscure capla ac parata sunt 5 cum liberum esse non opor-
leal , quod apud servum dominus peculii nomine collo-
caverat. Ea vero , qua; tcstamento , vel donatione quje-
sila sunt , aut qua; ex carum rerum emoJumentis empla
confectaque sunt , eidem ingenuo depulenlur : qua? tamcn
universa exacto libertatis judicio , qualenus a supradictis
rebus disceinuntur , in scquestro (3) esse oportet : ut
his ab ulroque deduclis , atque in medio (4) colJocalis ,
ad eorum prtprietaleni uterque contendat. Dat. i5. Kal.
Mart. TheisaloninB , Severo et Rufijso Cokss. 01^.
T I T. XIX.
DE ORDINE (5) COGNITIONUM (6).
Pendente lite siiper stalu , non polest servus de crimine
suuni accusare adfersariuni. Salic.
1. Imp. Alexand. A. Viialio.
CUm et ipjc (7) confessus es , status le controversiain
pati : qua ratione postulas , priusquam de conditione
consiaret tua , accusandi (8) tibi tribui potestatem con-
Ira eum , qui te servum esse coutendit ? Cum igitur
( sicut allegas ) slatu tui generis frelus es : juxta jus or-
dinarium Prsesidem (9) pete , f[ui cognita prius (10) li-
Ijerali causa , ex eventu judicii , quid dc crimine (11)
staluere debeat , non dubilabit. PP. Id. * Maximo 11. et
jEliako Conss. 224.
De lihertate prius , quani de hereditate cognoscitur , si
de ea principalilcr qucvratur: secus si incidenter ,
et de hereditate prirtcipalitcr. Salic.
2. Idem A. Gallo.
SI de hereditate (12) , et libertate controversia est ,
[ prius (i3) ] agi causa libertatis debet : Sed si de
Oy Tidc l. 2^. J". de Uherali.
(^) Ncgationc res fit dubia.
(3) Dixi ad /. i. §. i. supr. tit. prox.
(4) Siquestri , d. l. 2. C. Theqd. medio jure. d. l. 2. Cu-
jac. 12. observ. 6.
(5) 49- Eclcg. aa.
(6) id est , judioiorum libcralium , status libcrtatis , ingenuita-
tis , icrvilutis. adde lib. 3. tii. 8. snpr. de mdiiia judic.
(7) Ad liauc legt.ni vide llevard. lib. 3. vaiiar. c. 20. Govean.
lib I. var. lect. c. 33. S. L.
(8) Pendente litc status servi , servus de criniinc suum advcrsa-
riuin accusarc non potest , ut hic , ct l. 4- iujr. h. t.
(9) His vcrhis num necessitas pnesidi coirnogccndi imponitur ?
Goveanus non putal lib. fariar. 3. quem vide: Raevardus quoque 3.
variarum 20. negat Praesidcm vel Preetorem de causa status cogno-
visse , vide tumcn /. 5. iiifr. h. t. l. 5. siipr. ubi causa status.
'• 7- *^'fr. nc de statu defuiictorum. l. 4- jf- ^^ ingenuus. vidc
etiam quoe notavi ad /. 2. supr. de pcedan. et ad t. 1 . supr. de
ordine Judic.
(10) Liberalia judicia prius decidi opoitet , quam crirainalia vel
civilia. /. 2. 3. 4. 6. et 7. infr. h. t. l. i8. infr. de cvict. l. 26.
mfr. ad l. Juf. de adulter.
hereditate agetur : ordinanda prius quidem est causli.
bertatis : sed sufficit (i4) ei , qui libertale utitur, afjrj.
ctoriam de hereditate secundum eurn esse pronunciair
PP. 5. Idib. August. Maxsm. u. Co^s. 224.
Quando pcma delicti dependet a stalu , qucestio sla .-
est prius delerniinatula. Bald.
3. Idem A. ValerJo.
SI (i5) crimen aliquod inferatur ei , quam ineen ni
esse dicis , ante liberalis causa suo ordine aei f] i
cognilionem suam f ncsjue pi-a;bente : quomam necejitst
ante sciri , si dclictum pjrobalum fuerit , [ ulrunj {\ l
ut in liberam , et ingcnuam , an ut in ancillain cousw
operteat [ judicium ].
Si sit qucestio de statu accusati , prius de sfaiu del
cogtiosci ^ quani supcr crimine pronuntiari. Salic.
4. Imp. GoRDiAKUs A. Menedemo,
SI slalus controversiara pateris , lite prius hberali te; i-
nata , si pro te fuerit pronunciatum , agere etiam J-
versus eum , qui se dominum tuum esse contendit . .r:
prohiberis. Quod si ideo te ab acrusatione (17) elic ,
quasi servum non proprium , sed alienum : liberale i-
dem judicium cessat , causae autem txaminatio apud ei ,
qui judicat , ostendet , utrunme accusatio induci d.al
propter statum personas , an evanescat. Dat. 10. KaJ J.
Decembr. Gordia^. A. et Aviola Conss. 240.
Qucestio , vel exceptio status impedit eum , de cuju
stafu quct;ritur , actioncs movere lel exercere ,
prius quam de stalu fuerit cognitum. Salic.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
et CC. Alpbeno.
CUm sfatus quaestionem tibi moveri , et te debila (^)
velle petere commemores , ordinarium est , prius >-
lennibus intcrpositis ( si hoc juris adraiserit ratio ) (i-
sam liberalem apud Pra;sidem provinciae decidi ; ut sii-
ber fueris , vel servus non esse pronunciatus , tunc li
jure debita restitui jubeat : cum hoc incerto , utrunc
(
mov
11) Injnria scil. Nam qui per calumniam status controvei;ii
vet , criminalitcr accusari potcst , /. 3i. supr. de liberaJi. i'0
pacto sententia expressa tacitam includat.
('^-) I- 1-ff- de petit. her.
(i3) Vide /. I. supr. h. t.
('4) Quotiescunqne quis in causa principali vincit , oninia '■
dentia sunt sopila. Bald. adde /. 10.^'. de his qui sunt sui.
(iS) Quotics unus et idem ab uno criniinis , ab alio status a-
stionein patitur : prius de statu quserendum cjt quam de crimi
ut sciamus utrum ut iii ancillam , an ut in hberain crinien i-
stituendum sit. ui hic, Syiwps. Basil. 48. tit. i&.ir((,ih*Y-^''
cx tit. 22. c. 3.
(16) Poena quotics inferenda a qualitate delicti dependct , q'-
stio status primum deciditur , ut hic : aliter enim puniuntur sei j
aliter libcri.
(17) Vide /. I. supr. h. t.
(18) Slatus cui fit controversia , sibi debitum petere non pct •
potest cnim accidere , ut servus actor pronuncietur ; idcoque al
causa prius dccidenda : 'V el ita , Qui sibi deberi dicit , et stis
controversiam patitur ; ] rimo liber declarari dcbet , ac tum de
sibi pctcre, Synops. Basil. d. tit. 22. c. 1.
CODIGIS REPETIT^ PR^LECTIONIS
Gy:
libero con.siiluto a flomino tuo ( si servutn le senten- possessione rerum lata , ille ne f huic 1 sententis setisfir.-
declaraveril , ) dekatur ad solutione.n debitorem ret , de statu controversiam .norit: necossitatp.n hah-bit'
n urgeri non oporieat. S. Pr.d. Kalend. Maji , Be- et sine satisdaiiour^ easdem res reddere , el luuc causaiu
, AA. CoJNSS. libcralem sccundum juris ordinem eiercere.
le rebus raplis ab Ins , qiios servos tuos contendis ,
non prius (juoeritur tjuani causa scrvilutis et
lilierLatis decisa fuerit. Salic*
6. lidom AA. et CC. Alexandriae.
res luas raptas (i) , vel amotas (2) esse dicis ab
]ii.s , quos servos tuos esse contendis , hicfue in liber-
11 proclamaverinl : causa libcralis prius adversus eos ,
mc damni dali , rerunu^ue amotarum lis apud Pras-
n provincia^ conlestanda est ; ut si fpaidem hberi ,
servi non csse pronuucienlur , tunc demum damni da-
let amolarum rerum procedere possit adhibila probalio-
e londeranatio. Si vero secus , (juajslio rerum amotarum
;r escat. Dat. 3. Jauuar. Sirniii , AA. Cojnss.
^nossessorium rci recuperandce , et petitoriuni super li-
rrtale svnul intentetur ah eodem , petitorium prius de-
ditur , et ex ejus evenlu acl possessionein recerlitur.
7. Imp. CoKSTANTiNUs A. ad Bassum P. P.
fpiando negotium status fuerit, exortum , [ si qui-
dein ] ab ejus parte , c/ui dicitur servus , aliquid di-
r dominus abripuisse (3) , prius considerari pjacet
m de possessione (4) servilutis in hberlatem reclaman-
pulet , an vcro ex possessione hbertalis in servilutem
tiir. At si eum de obsequiis servilibus hbertalem con-
rit flagitare : ante (5) decidi slalus convcnit causam ,
e ita praberi (hreptorum negotiorum ( si res exece-
I audicntiam. -\- Quod si ei , qui ad servitutem voca-
, quic.]uam dircptiim esse niemorelur ; universa (luee
literit ablata , ita denmm reddi convenit ei , qui ser-
csse conlcnditur , si niodo scdvani reni futuram per
ipos fidejussoies promiserit. ]Nam si tales dare non
lerit ; tunc ea convenit , de quibus in judicio tracta-
r , sequeslrari (G) in eum diem [ in ] quo controver-
sopiatur : iia ut ex iisdem ( si ah(|ua aha facultas
non poterit ) lanlum hlis sumplus [j) , et ahmonia;
ini subniiiiislrelur , quanlum iiioderalo judicis arbitrio
il aesliinalum. Cuin aulem necdiini lile dc slatu niota
ab aliquo direplse siut , ei seutentia de restiluenda
) RupUn,C»\K. 18. ols. 1. eslque verbuni legis Aquilise
loco «1.1 ime convcnicns , in quo de rebus furto subreptis agi-
dc rapto laiucn agitur in /. 7. iuf . h. t. Goth. Vide hic
rd. lii. I. de prajud. cap. 4. S. L.
) Causa stalus cnuiinalein praecedit. /. i . /. 4, supr h t
) /. 6. supr. h. t. I • •
) Si dc po^sessorio rci reciiperanda; ct pelitorio super libcrtate
i agitur ab codtin , peUtonuni prius docidilur , cjusque evon-
l CdiUa"'" '■^^^''''^"'" = '* ^ '''^"■'''' ' posscssionis cau.a
) Major quxstio minori prsefcrtur.
) Dui ad /. 1.5. ,. supr. de adscrt. tollend. l. 3. m fin.
■ qutO. au libertat. ^
\ r n'^ ■■ ''''" •'^ "' '" Vo^^css. l. 9.^: de jur. deliber.
) Lollusioncni Grxci cu^yr^iyvU* vocant. 48. EcL 11. di^i
->• 40. 1/. 16.
)) Inlra quinqucnnium. /. a. //: h. t
'")>'de/. 3. /. 4..//: /1. t. -"
T I T. XX
DE COLLUSIONE (8) DETEGENDA (9;.
Servus coUudendo cuni domina non ejlcietur inscnum ,
nec ex rescripto ex falsa caus.i impetruto. Salic.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. [ et CG. ] Theodoro.
C^Um servuin matris tuae , et stupro violasse drjmia;iai
i suam , et turpis conjunclionis raaculam exco-^ilandje
ingenuitalis coUusione , ac falsa? captivilatis velainento ,
apud competentem Jndicera (10) obtegere vohiisse propo-
nas , nec libcitalcm ei raatrem tuam dedisse , sed in so.
lam ingenuitalem eum nuda; voluutalis mendacio (11) per-
ducere nisam adseveres , scrvum esse palam est : quando
etiam Divi Pii rescripium (12) super captivitate emissum ,
quam non intercessisse significas , ingenuum fecisse non
videalur : nec asse\-eratio consinsus tui ingenuitatis jus
tribuere potuerit. PP. i^. Kal. Jul. Dioclet. v. et Ma.-
XIMIANO IV. COKSS. 2^3.
Per paclum liherlinns non efficitur inge uus : et dctegens
coUusionem cfftcitur ejus patronus. Salic.
2. lidem AA. et CC. Milesio.
Llberlinoe condilionis constilutis , privatis fi3) pactis
iraiiiutare slntnm suuin non licere , Numiano (i^)
Senatusconsullo (i5) , contra collusorem poena statuta ,
praDinioque detegenli pro.misso , manifeste declaratur. Dat.
5. Ralend. Dccembr. CC. CoNSS.
T I T. XXL
NE (i6) DE STATU (17) DEFUNCTORUM (18)
POST QUlMQUtNNlUM (19) QUiElUTUR (20).
Si de statu manumissoris'defuncti non potesl quceri ,
nec etiani de stalu ah eo manuniisu. Salic.
A
1. Impp. Severus el Antoninus AA. Niconi.
Ditus compelens Judex causam praescriptionis eiami-
iiabit : et si Domitiai palionum , qui [ ut (21) ]
n) Perlusoria scnUutia pro re judicata non habetur. /. 27. //:
) Cm;i, ;•.'"• ?■• '•/• '^' ^^S- ■• ^- '4 .//• de appellai ^
I "ue /. b. iiupr, de ingenuis manujm.s.
(i4) Noniano , Hal. alii Juniano : alii f^iviano , in aliis jVu-
mano : kgc Niniiiuno : Cujac. hic , et ita Graeci , 7« tu* utrviitj
ii-yfidri fyypa.(ii(dg cfiitrSiiiTX , ac fortasse Ninuius is fuit , qni m
Fastis sub Doimtiauo Nounius dictus est. vel L. Ninnius Irib.inus
plebis , qui iniquis rogalionibus Claudii inlercessit. Dion. 38. vid.
Cujac. hic.
(i5) Sonatusconsultum Nuraiauum fuit Domitiani temporibui,
/. i.# h. t.
(16) Di.xi ad L. 4o. D. i5.
(17) Post quinquenniuin ex SenatusconsuUo , de quo /. 4- tt ult.
infr. h. t. de stalu defuncti noa qu.neritur , itt hic : Ita c\ Si'Da-
tuscoasulto ultra quinqueuuiuin post inanumissioRcm pioclamare
ad ingcnuilalein libertus non potest. /. 2. /. 4- ff- ^' in^HiUits esse
dicottir. Eadem rationc inlra quinqucunium coilusio domini dete-
genda , /. 1. (}'. dr. colltiuoue detcgenda.
(18) Qui videlicet ut liberi palam vi.\erint ia diem usque mor-
tis , /. i. /. ult. infr. h. t.
(19) Mortis scilicct.
(20) Quonani Sonaiuscoasulto id fuerit cautum , vij / 4- '•
uh. infr. h. t.
(•ii) /. 4- uxfr- h. t.
692
L I B E R S E P T I M U S
civis Romanus [ usque ] in diem morlis vixit , annos
quinque anlecjuam lis bonorum mulieris inchoaretur , vita
dccessisse consiiterii : libertae status ex persona manumisso-
ris (1) non retractabiiur.
Si de malris statu tlcfunctoe non potesl (juceri post
lapsum quinquennium , nec etiam Jilii. Salic.
2. lidem AA. et CC. Maximo.
SI is , qui te heredem fecit , propter matris (2) con-
ditionem servus dicilur , et mater ante quinque annos
litis motae vila decessit , prsescriptioni locus erit : cum
qugeri de statu non possit , nisi de conditione matris tra-
ctelur. Hoc ita , si quamdiu vixit , sine intcrpellatione
ut civis Roraana egit. P. D. S. Amowiwo A. n. et Geta
C. II. CoKss. 206.
Qucestio status mota in vita alicujus , dural post ejus
mortem , ut sciatur , quem habeat successorem.
3. Imp. Alex. A. Oljmpiadi.
QUaravis defunclus sit maritus quondam tuus , cui sta-
tus qusestio inferebatur , causa lamen [ etiam ]
post (3) obitum ejus propler (4) emolumenlum suc-
cessionis durat , eamque apud eum , qui de hereditate ,
vel singulis rebus judicaturus est , decidi oportet.
Qui ut civis Romanus vixit per quinquennium , ejus
successio non potesl in dubium revocari.
4. Idem A. Martiano.
SI is , quem servum tuum fuisse , et a fratre tuo ma-
numissum , atque heredem scriptum [ esse ] propo-
nis , ut (5) civis Romanus vixit , nec intra quinquen-
niura post mortem ejus stalus quaestionem movere coepi-
sti : inteUigis , neque heredibus ab eo scriptis , neque
his , quos liberos esse voluit , controversiam [ te ] contra for-
mam Senatusconsuhi (6) facere posse. Quod si prius (7) quam
id temporis spalium excederet , agere coepisti: et peculium
ejus moie judiciorum persequi , et cum manumissis ordi-
nata lite , secundum formam Edicti experiri non prohi-
beris. PP. * Jun. Modesto , et PaoBO Couss. 229.
5. Imp. GoRDiA^us A. Severo.
QUod est constitulum , post quinquennium de stalule.
functorum quacstionem incipere (8) non posse .^
speciem emancipalionis (9) , jure , necne per:t-:
sit , minime pertinet.
An defunctus vixerit ut ingenuus , inspicitur
tempus mortis ejus. Salic.
6. Impp. Valer. et Gallien. AA. Poliae.
SI mater tua quasi ingenua communi (10) opinioniri.
xit , et quinquenniura a die mortis eius exces .
eji
potes Rempublicam , et pupillos (11), si tibi slalm <i-
stionem movere tentaverint , nota praescripiione repelr.
An autera pro ingenua in die mortis egeril , in ja:io
requiretur. Quod si varietas interveniai , posteriora?
tempora spectari convenit. PP. 6. Id. Jun. Seccu
et LioiSATo CoKSs. 261.
Etiam contra Jiscum currit hcec prcescriptio
quinquennalis.
7. Impp. DiocLET. et Maximianus AA. et
[ CC. ] Hehodoro.
SI paler tuus vehit ingenuus vixit , nec stalus co*o»
versiam , Quasi Jisci servus esset , apud Prac>sa
provinciae , qui super hujusmodi quaestionibus judire
solet , sed apud Procutalorem (i3) Reipublicae , non ^)
competentem (i5) judicem passus est , poslque ejui )r-
lem quinquenniura effluxerit : status tuus ex praescri :-
ne , quae ex. SenatusconsuUo emanat , proteclus est.
8. lidem AA. Theodorae.
REpetitio pecuJii rerum servi tui , si (16) nullo -^o
titulo intercedente corpora possideantur abalit^.
nulla temporis praescriptione mutiJabitur : Nec cnini'*-
nalusconsuitum (17) , quod super non retractandis dtn-
ctorum slatibus sancitura est , inlervenit , si deftinclu in
fugam (18) conversus , atque lalitans decessit. Dat. 0.
Kalend. Decembr. Mediolani , Dioclet. et Maxih».
AA. Copjss.
(1) Si de statu maniimissoris qnaeri non potest , ncc de statu
ab eo maiiuniissi.
(2) Si de statu matris quaeri non potest , nec de filii statu qua:-
li f,oleiit , hoc est , si pater nieus materve mca vita decesseruut
ante quiiiqiic annos , jiuUa cis de statu lile mota , nec mihi mo-
rci i litis quaeslio poterit , ut hic , Syiiops. Basil. 48. tit. 1 1 . c. 3.
(3) Mota slatus quiestio post obituin rei durat.
(4) Id cst , ut sciie possit quem habiturus sit successorem.
(^) l. I. supr. k. t.
(6) De quo /. ult. infr. h. t. fuit vero vetusSenatusconsultum.
auctonius in Tuo cap. 8. vctuit inter caetera quaeri de cujusquam
dcfuuctorum slatu ultra certos annos.
(7) Si inlra quiiiquennium a morte defuncti de stalu ejus fue-
rit quacsitum , et dc jeculio ejus , et de manumissis ab co quaeri
poteiit.
(8) l. uff.h. t.
(9) Quoeslio status servih's post quinquennlum incipere non po-
tesl: tm.uicjpalionis pote.-t : est eniiii miniina stalus quaestio , quo-
lies duLitatur , filiusramilias , ycl f atcrfamilias quia fuerit.
(10) Communis opinio probat. ,
(1 1) Vide /. ult. supr. qui et ciduersus (juos. et l ult. F-
quibus iicn oijicitur longi temporis prascriplio.
(12) /. 14. §. 2. in Jin. ff. de aliment.
(i3) Procuratorem rci privatse. Cujac. 1, obs. 24. '"./'''• '.u'
rationalem : id ila legisse Grfecos idem autor testatur iQ '• *
infr. dc dccurion. De procuratoribus Caesaris dixi ad Tiud. X
cfficio procwatoris Ccesaris. . .g^
(i4) Incompentes coudemnatio pro non fecta habetur. /. ^*,
ff. dc rc judicata. ct i/ifr. si a non competente. ■ .ue
(i5) Judices quinam compctentes oiim fuerunt hbfrtatis
status.=' vide supr. ubi causa status. adde Fornerium '• ^ ^'j
Raevardum 3. variar. 20. Goveanum i. i'ariar. 33. aode qu ^
ad /. I . supr. et /. 5. supr. de ordine cognit. ,
(16) Quae nullo titulo possidentur , noa prsescribunlur. '• v
supr. dc rci uind.
(17) De quo vide /. 4- supr. h. t.
(18) Fuga nocct. adde /. i. infr. tit. proxim.
693
CODICIS REPETlTyE PR/ELECTIONIS.
T I T. XXII. hertas rc4iiiquitui' , csse , dissimulare non debueras : cum
]£ LONGI (i) TEMPORIS PRiESCIlIPTIONE , superiore quidem casu concessum tacite peculium(x2) , si
qvx PRO LiBERTATE , ET NoN ADVERsus Don adimatur : posteriore vcro , nisi speciaJiter fuerit da-
tum, penes successores remanere , juris sit evidenlissimi.
ET NON ADVERSUS
LIBERTAXEM OPPONITUR.
^loratus in liherlatc mala ficlc , non juvatur longi
ternporis prcescriplione, Salic.
1. Imi^p. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Mutiano.
Ala (2) fide morato in libertale diu (3) prodesse
non potest [ longi ] temporis prsescriptio. Unde
confitearis fuga (4) te ab eo , cujus meministi , re-
ise : intelligis cx hoc solo sine dolo malo in possessio-
libertatis non esse.
2. lidem AA. et CC. Carcino.
laestat firmam defcnsionem liberiatis ex justo initio
longo tempore obtenta possessio : Favor (5) enim
ati debitus , et sahibris jampridem ratio suasit , ut
qui [ bona (G) fide ] in possessione libertatis per
ti (7) annorum spatium sine interpellatione morali
t , pracscriptio adversus inquietudinem status eorum
esse debeai , ut et liberi et cives Ilomani fiant. Dat.
Jui. JndochicB^ Constantio iv. et Maximiako
i) CONSS. 3o2.
. ExempJura sacrarum Jitterarum Constantijst ,
et nciNii AA. ad Dionjsium Vicariarn
Prafecturam agentem.
a teraporis longinquitate , etiamsi sexaginta (9) an-
orum curricuJa excesserit , libertatis jura niinime
ari oportere , congruit sequitali. Dat. 4. Kalend.
, "VoLusiANo , et Anniano Conss. Si^.
T I T XXIII
DE PECULIO EJUs'(io) Quf LIBERTATEM
j MERUIT.
'xubum si non sii ademptum , sequitur manumissum
inter vivos , non in ultima voluntate. Salic.
I. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Rufino.
H« diyersam(ii) causam eorum, qui a superstilibus
. mauumiitunlur , item iliorum , quibus testamento li-
V Longi tcmporis preescripto quid est ? continui dccennii inter
tjnlcs: Ticonnii inier abscntcs.
(, Moratus in libertatc luala fidc , non juvatur lonffi temporis
'jriptioue. ° '^
(j Diu nioratur, qui viccnnio moratur. /. 12. itifr. h. t.
l /. I. supr. uhi causa slutus. l. 10. in fm. ff'. de libcral.
II c I i>i''-^" ^*^ '«"'?• aiJdc /. ult. supr. tit. prox. Fu-
' b malae tulci prapsumitur. vide quae scripsi ad /. 12. infr. ad
I aft. de plagiar. •'
[1 Favor libcrlati dcbclur.
[ /. tl.ff. de liherali.
J Scrvus viccnnio libcrlatcni bona fide praescribit ; hoc cst
.l^i,!r "''<=''^'<^.P<-T vicennium, bona fide , amplius iDoniolari
Volcst : sccus si ui fuga per vicennium qnasi libcr vixerit :
n enim scrvUuti cjus praejudicium accidit. Svnops. Basil. fi^.
i- ex tit. 24. cap. I . J r -i
Tf. IIII. '^
Scrvilute scxagcnaria libertas non amitUtur. adde /.6. suvr.
fiT." ^^'- ■^';^- '^^ eviciionibus. ^
0 Adde L. 33. D. 8.
il^^l '*" ■ ''''^"!°'' 'ntcprelatio sumitur advcrsus uuum ma-
orem : quam advcrsus cum , cjusque heredcm simul.
'• nSnr'''?- '"■'•'' »'.'«t''»"cnto pcculium non vidctur conces-
''OJ^^ciopostmanunnss. tmcatur et l. i. $. i. supr. dc
T I T. XXIV.
DE SENATUSCO^sSULTO (i3) CLAUDIANO (14)
TOLLENDO.
Mulier libera servili amore capta , nec hona perclit ,
nec amoris fervore libera esse desinit. liald.
1. Irop. JusTiNiANUs A. Hermogeni
Magistro oitlciorum.
C^Um (i5) in nostris temporibus , in quibus multos ia-
i bores pro liberlate subjectorum sustinuimus , satis esse
impium credidimus , quasdam muiieres liLertate sua frau-
dari, et quod ab liostium ferocitate contra (16) naturaiem
Jibertatem inductum est , hoc ad libidinem nequissimorum
hominum inferri : Ciaudianum Senatusconsuitum , et omnem
ejus observalionem circa denuncialiones (ly) , et Judicum
sententias conquiescere in posterum voiumus : ne [ ea ]
quae libera constituta est , semei decepta , vel iufehci cu-
pidine capta , vei aiio quocunque modo conlra nataiium
suorum ingenuitatem deducatur in servitutem , et sit pes-
simum dedecus (i8) cognationis suae fulgori : ut qua; lor-
sitan decoralos dignitatibus iiabeat cognatos , haec in alie-
num cadat dominium et dominum perlimescat ibrsilan co-
gnatis suis inferiorem.
^ Quod et in libertis [ observari ] oportet : semel et-
enim iibertate potitam , per taie dedecus iu servitutem
deduci , religio temporum meorum nuJIo patilur mcdo.
•j- Sed ne servi , vei adscriptilii («9) , putent sibi im-
punitum esse tale conanien ( quod uiaxime in adscripli-
tio (20) adserendum est , ne iiberarura muiierum nuptiis
ab Iiis excogitatis , paulalim hujusmodi hominum conditio
decrescat ) sancimus , si quid laie fuerit , vei a servo ,
vel ab adscriplitio perpetratum , habere iiberam polestatem
doniinum ejus sive per se , sive per Praesidem provinciae
taieni servum , vci adscriptitium casligalione competeuti
corrigere , et abslrahere a muiiere tali. Quod si neglexe-
lit : sciat in suum damnum hujusmodi desidiam rever-
suram.
comm. servo manumiss. 10. Eclog. infn. 5. 20. vers. peculium.
Inst. de lcgalis. l. "i. ff". de manumissionibus quae servis. Manu-
misso inler vivos yidetur concessum , nisi nominatim sitadcmptum.
l. 53.^ de peculio : nisi quis manumiltatur a pupillo. /. pen. ffi
de manumissis uindicta. Synops. Basil. 10. iii fn. libri.
(i3) Scnalusconsulto Claudiano locus fuit , quoties mulicrlibira
conlra domini dcnuncialionem se alicno servo jungebat. Es hoc SC.
ejus fitbat ancilla , cujiis illc scrvus erat : ut co non dcnunciante '
liberta. Tucil. \i. Idcm jus servalum a Longobardis ct Francis!
Quid si libcr alienae ancilhe jungcbatur ? huic SC. locus non fuit!
/. 9. supr. comm. de succcssiomb. l. 3. supr. de liberali. Est tt
hoc adjiciendum , libeiam concubinatus ratione non fieri anciilam.
/. 34. supr. de liberati.
(i4) L. 3. Inst. i3. 5. I. Ulp. II. 5. II. /. a;. ff, depositi.
l. 9. /. ult. Cod. Thcod. de liberali causa. l. 10. C. Th. dc
murilcgulis. a D. Cl.iudio Tacitus : non a Vcspasiar.o , ut scriLit
Suelonius in Vespasiuno cap. 11.
(i5) Extat iutcgra apud autorcm Syn. 48. titul. 26. ex lit.
25. cap. 1.
(t6) Scrvitus contra naturam. /. 4. j. i.ff. de statu hominum.
(17) Trina opus crat dcuunciationc.
(i8) Dcdecus cognatum scrvire. facit lex i. 2. 3. ff. de libe-
rali causa.
(19) Hi a.-royp*<j)ol et ivxToypajsot.
(20) /. ult. mfr. de agricoUs et censit. lib. 11. tit. 47.
694
L 1 B E R S E P T 1 M U S
T I T. XXV.
DE NUDO (i) JURE QUIRITUM (2) TOLLENDO.
Nuduni nomen , quod quis i/i scrvis hahebat , per lianc
iegem tollilur , et plenum dominium in ^crvis
concedilur. Salic.
1. Iinp. JusTisiANfs A. Juliano P. P.
ANtiquse subtilitalis (3) ludibrium per hanc decisio-
nem (4) expellenles , nullam esse difiertntiam pali-
mur inter dominos , apud quos , vel nudum ex jure Qui-
rituni noraen , vel tantum in honis reperitur : quia nec
hujusmodi volumus esse distinclionem , nec ex jure Qui~
ritum nomen , quod nihil ab genigmate (5) discrepat ,
nec unquani videtur , nec in rebus apparet , sed vacuum
est et superfluum verbum , per qiiod animi juvenum , qui
ad primam legum veniunt audientiarn , perterriti ex pri-
mis eorum cunabulis inutiles legis antiquae dispositiones
accipiunl : sed sit plenissimus el legitimus quisque domi-
nus , sive servi , sive aliarum rerum ad se pertinentiura.
T I T. XXVI.
DE USUCAPIONE PRO EMPTORE (6) VEL
TPvAjNSACTIOiSE (7).
Traditio rei cdience , licet ex venditione furlum inducit ,
usucapiunem inipedit , ei duniinii Vindicationem
nn tollit. Salic.
I. Imp. Antonijvus A. Flaviano.
MAncipia (8) tua si ab eis distracta sunt , qui (9)
jus vendendi non habuerunt , vindicare ea potes.
Nec enim usucapi ab emptoribus potuerunt , cum illicila
veuditione furtum (10) contractum sit. Prid. Id. Aug.
Ahtoniko A. IV. ET Baleino Co^ss. 214.
Prohihitio alienationis per defunclum fw >a 'um raiion^j
causa , impedit rei sic prohibitce usucapionem.
Salic.
2. Imp. Alexaku. A. Marcellino.
SI contra defuncli voluntatem servos . quos proplT 1
fectie artis perjiiam heredibLis suis dtfuactus >.-
ri (11) testamento praecepit (12) , tutores vendiderunl '
usucapi non poluerunt. Dat. 5. Non. Mart. iiUK\
el Cpi;SP1K0 Co^SS. 225.
Partus ancilhc furtirce apud boncs fldti emptorem
conceplus et cdilus est usucupibilis. Salic.
3. Idem A. Nepolillffi.
SI matrom ejus , cujus nomine [ te } quaestioaem ;:»
dicis , bona fide euiptam possidere ccepisti 5 eliaa i
ipsa in causam furtivani incident , tamen postet tj; -
ptum (i4) apud te parlum usucapere potuisti.
Consensus domini , vd usucapio emeiUis hona fidt
prccjudiciit ei. Salic.
4- Idem A. Achilleo.
VEnditioni ancilla» (i5) si consensam (16) dedi«. -
versam partem probaveris : retractando (17) c '
ctum , quem ipsa ratum (18) habuil , nun au 1 '
[ Sed ] et hac probatione cessante (19) , si bc^ni
emptam ancijlam a venditore bona fide distrahente [ Iv:. ]
temporii spalio usuceperis , intemio proprietateoi ^"; -
canlis tenere non polest.
Mala fidei possessor paricm , truam possideJ , /c
prascribit , bonx fidei autem possessor /jrcpscribil ,
nisi res esset vi possessa. Bald.
5. Irap. Gop.DiANUs A. Marino
SI partem (20) possessionis malae fidei possessor venJii
id quidem , quod ab ipso Isnetur , omnino cuni
(1) Hoc, ut apertiiis intelliganius , noiandum est , Triple.^ ve-
teribus dominium fuisse , naturale , legitimum , et pleuum. Natu-
rale habet qui in bonis babet : uwde Bonitarius dicebatur , domi-
nus. Lcgitimum domiiiium habet , qui jure Quiritum dominium
habet .- plcnnm , qui et legitimum ct naturale doniiniura siniu! ha-
bet. Theophil. Inat. de lihertinis. Naturale ct in bonis domiiiinm
servi js halnbat, cui civi servus a cive quoquc emptione traditus ,
1101! tamen ei mancipatus , aut in jure ccssus , aut si non anno ab
eo possessus. Quandiu quid horum deerat , servus in bonis empto-
ris erat : venditoris vero , ex jure Quiritum , hoc est uno eodemque
tempore duorum crat dominorum. Ulp. i. §. 16. Unius tamen ho-
rum dominii effectus altero potior crat. Nam servus quidquid ad-
quirebat , suo domino bonitaiio adqjirebat : id est , ei iu cujti.s
bonis erat , non ei qui jus domiuii habebat ex jure Quiritum , »n-
de cum nomen inane juris Quiritum csset , merito sublatum hac
constitutione. Porro jure Quiritura adquirebatur dominium hercdi-
tatis aditione , mancipio , acceptione , justa usucapione , sub coro-
na emptione. Yarro a. de re rustica 10. sine lus causis re< non
abalicnabatur jure Quiritum. Ciccro in Topicis. Ulpian. 19. Idque
dominium sibi assumcbat is qui vindicabat , hac formula : Hunc
sgo hominem ex jure Qniritum meum esse ajo. Cicero 4. f^errina.
(3) Ulpian. I. 5. 16. et 19. ^. 20. adde Theoph. tit. de
libertinis.
(3) Subtilitatis antiquae ludibrium. Subtiles interdum fuerunt
antiqui , sed inaniter et inepte plcrunque.
(4) Haec lex junct. /. unic. Cod. de dedit. libert. toll. facit 43.^
dlecisionem ex quinquaginta Dovis Justiniani. vid. Inglois. J.ns
(5) iEnigma , el ab aenigraate noa difiFerufit,
(6) Dixi ad i. 41. Z). 4.
(7) /. 8. mfr. h. t.
(8) l. 4. /."6. /. 7. infr. h. t.
(9) Qui aliena mancipia disfrahit , furtum contrahit : ide :«
loDga possessionc non capiuntur. Sy nops. B isil. So. tit. 4 ^' '
(10) Res furtiva usucapi ikmj potcst. adde /. 1. Infr. df usw
pro donato : prsescribi tamen potcst tricennio. /. i- 5- '• ^f'^'
anr.ali except. l. cum qucErebatur. 1 1 • infr. unde ^i.
(11) Justa prohibitio alienationis facta per defunclam imj "
usucapionem.
(12) Testator certarum rerum alienationem vetare potesl.
(i3) Quod servari debet , vendi non pote.^t.
(i4) Conceptum apud se partum bona; (idei possessor usuct
/. 33. Jf. de iisucap.
(i5) /. 1. supr. h. t. l. 6. /. 7. infr. h. t.
(16) Qui domini consensu possidet , non indiget usucapione
(17) Contractus invito adversario non rctractatur , /• 5- !'■
di> ohli^.
(18) /. 7. in fin. supr. quod cnm eo.
(19) Citra domini consensum , longi tcinporis spatio bonae 1
possessor praescribit. /. i. Infr- tit. prox. i. 3. infr. de '.''
temporis.
(20) Quod ( vi tamen non possessum ) bona fide a mals
possessore possidemus , usticapimus. /. 4 supr- de rei find.
ipse possidet , ccn. usucapit.
ei
CODICIS REPETITyE PByELECTIONIS.
695
, (,) recp. po.esl: port.o autem , quse d.slracta est , spntium defendit. Sed si locupletior (i^^emptoris pecunia
;mum recte pet. ur a poss.denle , si sc.ens (2) al.e- factus , post puberta.em occasionem ju.." ad iniquum tra-
compa.av.t, vd bona f.de emptor nondum (3) .m- hat compend.um , doli mali submovelur exceptlor CC
t usucap.onrm. Violo.itcr (4) cn.m possessione am.s- CoKSS, t"^"^' ^^-
)riusquam (5) in domini polcslalem pervcniat , usu-
emptori ( etsi bona lide mercatus est ) non comj^elit. T I T XWIT
■^iliuni furli non purgatum , impedit rem umicapi
etiam ab cinptore boncv fidei. Salic.
6. Idcin Pj.MLippijs A. cum Coclio (6)
coUoculus dixit (7).
m sit prohalum , rem (8) pignori (9) fuisse ohli-
^alam , et postea a dcbitore dist.-aclam' : palam est
10) potuisse eam quasi furlivam usucapi. Sine die,
jsule.
^itium furtiintalis ojficil possidenti , non ratione
malcK fidci , scd ratione vitii , quod non cst
purgafum. Eald.
7. Idcm A. et C. Compedi.
icns servum (. r) alienum rontra domini voJuntatem
enundans, fu.tuin committit. Quod rei vitium prius-
(12) ;id doniinurn ejus rcvertatur posscssio non
ttit usucapionem fie.i , licet hona fide possideatur
3. Id. Fehr. CC. Co^ss.
8. Idera A. et C. Severo.
(i3) causa transactionis (i^) hahentes justatn cau-
;im posscssionis , usucapere possunt.
Emens a pupillo sine tutore , non usucapit
rcni. Salic.
DE USUCAPIONE PRO DO>sATO (18).
Traditione et usucapione pro donato dominium
cjucRritur. Bald.
I. Imp. Alexand. A. Macedonio.
Qlve fuerit dominus (.9) , qui tibi loca, de quihus sup-
Y plicast. , donavit : sive a (20) non domino hona fide
donaia suscepisti , eaque usucepisti, auferri (21) tihi «uod
jure quaesitum est , non potest. P.' 5. Id. Mart.
Res ajfecia vitio furti , non usucapitur titulo pro
donaio. Salic.
2. Tmpp. DiocLET. el Maxim. AA. Capitonio.
T^Onantem ancillam alienam (22) nihil domino demi-
1_/ nuere , non esl ambigui juris : furtum etiam contra-
here citra (23) volunlatem domini contrectanlem, ut ejus
rei nec usucapio possit procedere. S. 5. Id. April, AA
Cosss.
Ex dcnatione piitativa sice erronea non procedit
usuccpio. Salic,
3. lidem AA. et CC. Rhodano. -:
TRnta.n (24) facere donationem perfectam nemini licet.
1 , iiuiiuiii lempor.s i long. J usucapioue quaerendo servatur.
Possessor inal.x fidci fruclus restituit.
Scicns aliciiiim non nsiicapil. /. 7. j,i/r h t
enrpoZ!'"^'*''' "'"'''""''' '^«"•'^■fi'^^''*^'^^™ Posscssori
Reruni vi posscssaiuni usucapio non est,
na ag.ln , non dc c.x,.ulMva , ui hic , id nccesse non cst,
ipi. ae Itis (jux i'i met.
Cimconciho-..^n^,umcansilio,r,ixn Act. Apost. 25.
U ! ' '""""'^ *^'^' "^' '"P''"" CCC. ut ex antinna
a Scn.l,on.s cons.at. ScnclioCCC. dixit. vid.Cuj. ,8 c . 3.^
Pnnccps sentcntiam dicit. /. ,. .«/J.. de aypillal l^';
niarat^a^rt' *"•■?""' ''"■ """ P^'<^^t > q"=- oMigata al.e-
usucani .. ■ "' ' '' '''^""'•' °^'"S'^"' <>i*"-acla , quasi
usucap, ca rcs non polest. Syncvs. ,b. c. 20. ^
a vcniao c , vel e,us autorc vi sit possessa , ut /. 5 suvr
'pTltl. 7 '■^j^T ;' ^'^"^'^°"^ re^uiritur', ut hic. r^.
Usuca'" ■"''"'■ ^" '•
i: wSrcml."' \*^"' " ""'^ transactionis bona (Idc rem
V , cun. ;uttam caus:.n, usucapicudi Labeal. Sjnofjs.
ibi. c. 21.
('4) /• 29.^. de usurput.
(.5) Usucapeie longi teniporis spaHo non potcst reni pupilli, qui
eani a pupillo sine tutoris ejus auctoritate comparavit : si tamcn
probavcnt pupillum ex peciinia cniplionis ei numcrata locupletio-
icm factum esse , post pubcrtatcm ab ipso convenlus doli mali cx-
ceptione eum submovct. Synops. ibi. cap. 23,
(16) /. 27.^ de contrahenda emplione.
(17) /. \o.j[f. de institoiia.
(18) Dixi ad L. 41. D. 6,
(19) Ees a non doniino bona fide nobis donatas usucapiuius ut
hic , ct 5o. Ecl. 60. c. 7.
(20) Usucapione quKsita semcl rcs aliena donatione a iion domino
tradila , bona fide acccpta , auferri usucapienti non potest , ut hic
6rnops. Basil. 5o. tit. 6. cup. 7.
(21) Usucaplo prodest adversus rei vindicationem. /. 4, in fm
supv. tit. prox. ^ '
(22) Donare aliena non possuraus. /. 6. supr. de furtis.
(23) Furlum cst contivctatio rci alicnae invito domiiio.
(24) Pcrfccta donatio irrita ficri non potcst invito donatario
/ «if T?'/" ^- 1 ^' ^'" A- '"/''• <^« revocand. donationib.
(25) lalsus iitulus ad usucapioncm non prolicit. Falsus titulus
^t, quotics quis sibi donafum pulat. 5. ,,. hxst. de usucap. /. ..
f ; P":^. ^°"»lo- lt;'q"c iisucapcrc pro doualo is non potest , qui ru-
tat sibi donalum esse , cum douatum iion sit. Synops. Basil. 5o.
tlt. D. C. 9. ./ r
696
T I T. XXVIII.
DE USUCAPIOISE PRO DOTE (i).
LIBER SEPTIMUS
redi ejiis potest : nec obtentu velut ex hereditaie e>
quod alienum fuit , domini inlenlio ullo tempons 1 »1
spalio absumitur. Dat. 7. Kal. Januar. CC. Coss».
Res mobilis in dotetn data , si vitium usucapionem
non impedit , usurpahitur. Bald,
I, Imp. Alexa^d. A. Taurino.
REs mobiles (2) in dotem datac , (juamvis alienae , si
sine vitio tamen fuerint a bonae iidei accipieute (3)
pro dote acceptae , usucapiuntur (4).
T I T. XXIX.
DE USUCAPIONE PRO HEREDE (5).
Sicut suus heres non usucapit titulo pro herede : ita
nec heres heredis etiam extraneus ex persona
defuficti. Bald.
1. Imp. Antonikus A. Theopliilo.
CUm pro herede usucapio locum non habeat : intelli-
gis , neque matrem tuam , cui heres (6) extilisti ,
neque te usu mancipia ex ea causa capere posse. PP. 7.
K.al. Jul. Romce , LjEto et Cereale Comss. 2v6.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Mauriaae.
Ihil pro herede posse usucapi , suis heredibus exi-
stentibus (7) magis obtinuit,
3. lidem AA. et CC Diodoro.
Pinione falsa (8) mortis pro herede possessio rerum
absentis procedere non potest.
Usucapio requirit titulum prcBcedentem. Bald.
4. lidem AA. et CC. Serapioni.
Sucapio non pracedente vero (9) tituio procedere
non potest : nec prodesse neque tenenti , neque he-
N
O
T I T. XXX.
COMMUiNlA (10) DE USUCAPIONIBUS
Colonus corporjliter ienet , scd non possidet iibiy s.
doinino ; et ideo non proescribit. Bald.
1. Imp. Alexand. A. Sabino.
QUi ex oonducto (11) possidet , quamvis corpcli.
ler (12) teneat , non tamen sibi , sed domin-rK
creditur possidere , neque enim colono (i3; , «1
conductori praediorum longae possessioois praescriptioc-
quiritur. PP. 7. Ral. April. ALEXASDno A. u. et Ia*
CELLO CoNSS. 227.
2. Idem A. Onesimae.
JAmpridem quidem mancipium , de quo sapplli,
comparasse te dicis : sed si cogitaveris rem fisci 4)
mei usucapi non posse , respondere te actionibus fiscnt:
intelligis : nec alias posse [ rei ] proprietatem obi,i =
quam si non ex anciUa fiscali natum fuisse constiltr
Mala Jides auctoris nocet successori singulari . vok
uti actione singulari. Bald.
3. Imp. PHiLiPPtrs A. et C. Pantino.
SI (i5) mala fide servum tuum sciens Aniiochos «"t
intcntionem tuam contra successorem (16) ejus . icrt
bona fide possidet , propter initii vitium usucapicjos
absumpsit.
T I T. XXXI.
DE USUCAPIONE TRANSFORMANDA , ET E
SUBLATA DIFFERENTIA RERUM MA5CIP1 (17)
ET «EC MANCIPI.
Ilodie res procinciales et Italiccs qumtum ad usucap.
sunt excequatcB , et immobiles prccscribunlur ubufu<,-
(1) Dixi ad L. 41. D. 9.
(2) Quaecunque etiam mancipia. vid. Cujac. i^- obs. 9, In re-
bus soli aliud. Nam in immobilibus non facile vitium procedit ,
quod in eis furtum non fiat. 5o. Eclog. 8. cap.^. Fundus dota-
ii3 usucapi non potest. /. 16- Jf- de fundo dotali.
(3) Puta marito.
(4) Res mobilis aliena in dotem data , ab accipiente potest usu-
capi. vid. /. i.ff.h.t. vid. Cujac. d. loco.
(5) Dixi ad L. 4i. D. 5. Si defunctus rem aliquara sine vitio
possidet , heres usucapere potest.
(6) Quod defunctus usucapere pon potuit , beres etiam si bo-
nam fidem habeat , usucapere non potest. Wam vitia defuncti in
bcredem transeunt. /. ii.ff.de dii^ers. temporal. 5o. Ecl. 5. c. 5
(7) Non exlantibus tamen , id est , abstincntibus : quia sui he
rcdes manent , etiamsi abstinuerint : suis existentibus agnati vcnire
non possunt. Sed quia jure Prsetorio venirp possunt et pro posses
sore usucapiunt. Coth. Vid. Vigl. de hcrcd. qualit. et diff. %
3cd ut nepotes. Ans.
(8) XJsucapiendi titulum verum esse oportet , ut hic , et l. ^
infr. h. t. l. \. ff. h. t. l. 3. supr. pro donato. l 4- i'fr. de
prm^cr. longi temp. 5- «'■ inst. de us^c.
(9) l. 3. supr. h. t.
(10) Dixi ad L. l^i. D. l. ,^
(11) Quod alteri possidemus , non usucapimus. Conducw^ ^
possidet , ut hic. colonus. infr. h. t. et l. i. tnfr. m ./"**"* ^
cessat. qui preestat mercedera. /. 2. infr. de prwsc. ^°' ^f'*^^
ann. emphyteuta /. 7. in fin. d. tit. creditor pignus. /. i--
usurpat. adde /. 36. Jf. de adq. fcl amiti. possess. ^^
(12) Conductor corporaiiter rem tenet : jure tamen civ
possidet : ideoque nec rem ubucapit.
(i3) /. 1. infr. in quib. caus. cessat. ^ ^
(i4) Res fisci usucapi non potest. /. 4. infr. '^ P""^' r^_ dt
1. i. infin. infr. ne rei dominica i^el templor. J- 9- '' 5^
usuc. l. 18. /. 24. infn. l. /^S. ff de usurpat. Syn. B^
tit. 10. c. 2. » I he
(jd) Praescribcre longi teraporis spatio rera non pcKSi ^
qui raala fide possedit , licct ipse bonam fidcm liabcat:
defuncti ad heredem transcunt. 2. Harra. 1. %. 4|- . • 1
(16) Vitiura defuncti transit in lieredem etiam bons nu
5, iS. ff. de usurp. . 1
(17) De rebus mancipi , et non mancipi , vid. uip- '!;-|
CODICIS REPETIT^ PRiELECTrONIS.
longi icmporh : mohiks cero spatio triennii continui ^
'ervcnienlilms a principio bona fide et tilulo. Salic.
1. Imp. JusTiNUNDs A. Joaiini P. P.
Jm nostri animi vigilantia ex jure Quiritum noraen
et substanliam sustulerit (i) , ct communcs exceptio-
:a orani loco valeant (2) : decein vel viginli,vel tri-
i annorum , vel si quae sunt aliae majoris a:vi , con-
tes prolixitalem ; salis inutilo est usucapionem jn
jis quidem soli rebus admitlen.^ , in provincialibus
„ n recUidere. Sed et si quis res alienas , Italicas ta-
le , bona fide possidehat per biennium (3) , miseri re-
n domini excludebantur : et nullus eis ad eas reserva-
1 • regressus : quae et nescienlibus dominis procedebant ,
niliil iuhumanius erat , si homo absens et nesciens
angusto tempore suis cadebut possessiouibus. Idi?o
irajsentem legem , et in Italicis soli rebus , qua» im-
les sunt , vel esse intelliguntur , sicut annalem (4)
)lionem , ita et usucapionem transformandam esse
mus : ut lantummedo et his decem (5) , vel vigin-
,|-el triginta annorura , et aliarum exceptionum tem-
curraut, hujusmodi angustiis penitus semotis. 4- Cum
n antirfui et in rebus mobilibus , vel se nioventibus,
; fuerant alienata; , vel quocuufjue modo ( bona fide
Dn ) deteutae , usucapionem extendebant non (antum
alico solo nexu , sed in omni orbe terrarnm , et hanc
[i (6) tempore concludebant : et eam duximus esse
>endara : ut (7) si quis alienam rem mobilem , seu
)venu'm iu ,,iinoun(ju(. tprra , sive ia Italica , sive
jnciali bona iide per continuum triennium (8) deti-
t , is firmo jure eam possideat , quasi per usucapio-
eam acquisitam. -^- [ Hoc ] tanlnmmodo observan-
ut in his omnibus casibus ab initio (9) eam bona
:apiat , secundum (lo) quod exigit longi teraporis
;riptio : et ut continuelur (11) ei possessio etiam au-
is justi possessoris , et connumeretur in deccnnium ,
iginti annorum spatium ; vel Iricenniura. Quod et in
I mobilibus observandum esse censemus , ut in omni-
uslo titulo (12) possessionis antecessoris justa deten-
%1
"Vid. /. unic. supr. de nudo jure Quiritum toUetido.
Cujacius videniius lib. 10. observ. c. 36. Parladorius «yj^a^f .
dian. c. I. j. 10. Brissonius lib. 4. select. Jntiq. c. 7. Ge-
ti Longol. de scn>ilut. usucap. c. 16. RcEvardus ad leges 12.
"^- '6. et in lib. siiigulari de lege Scribonia , et de usuca-
m differentiis. Mod.
Rcs IlalicK olim biennio usucapiebantur.
Jure veteri, id est , 12. Tab. res mobilis anno usucapie-
< , W n«c: et vers. cum ante. infr. h. t. qua de re dixi ad
rjia. Tab. l. 2. tit. li. l. i. ^
( Hodic rcs omncs , sivc sint Italics , sive provinciales ,
niles praescnbuutur deccnuio inter praesentes : vicennio . in-
'sentcs.
De annali usucapione dixi supr.
'Usucapimus rcs omnes mobiles , aut se movcntes bona fide
icnnium : immobilcs , ubicuuqiie eee sitae sint , deccm anms
ius praRsentes : viginli aunis ailversus absentes, ut hic. 1
■ I- 5. 2.5.
Ilcs mobilcs triennio usucapiuntur , pr. Inst. de usuc. cum
et bona ddc : Immobiles vero anuis decem intcr praesentcs •
1 intcr abseules cum titulo et bona fidc. adde l. 2, infr. de
■ }ong. temporis. sine tilulo vcro anuis Iriginta : ct eo modo
;ritur dominium ulLle. /. 8. ^. 1. infin. infr. de prwsc. 3o.
• '• ann. apud autorem Synnpseos 5o. tit. 10". c. 3, infin. le-
"<« iSTptciTtxi , pcr quadricnnium.
irrif "/"/0^'"'^*^ ^^^'^ ""^ ' " posscssionis iuitio bona fides in-
'"«• i'^^- ff- dc adq. rer. dominio. l. 44. S. a. fT. de
'««• quod tamcn Latcranense conciliui.j non admittit. e 4,,
; oiia hilcs requintur iu usucapionura et pi.escriptionum
lio , quam in re habuit , non interrumpamr cx post.^-rior»
forsitan alienae rei scientia , licct ex tifulo lucraiivo ea
coepla cst. Ita ctenim ampliatur quidcm longi tempons
materia , qua; ei subdila est, minuitur aulem nsucapionum
coinpeiidiosa dominis jactura , et cjiis jura nouentia : cum
[ eliam ] res dividi mancipi et nec mancipi sane antiquum
cst : et mcrilo anti<[uaii oporiet , ut sit rebus et locis
omnibus siinilis ordo , inulilibus ambiguitaiibus et difle-
rentiis sublatis. Dat. Kal. Novemb. Consiantinop. post
cousulat, Lampadu et Orestis VV. CG. 53 i.
T I T. XXXII.
DE ACQUIRENDA (i3) ET RETLXENDA
POSSESSIONE.
De acquisitione per liberam, personuni.
1. Impp. Severus et Ajvton. AA. et CC. Atiico.
PEr liberam (i4) personam ignoranti (i5) quoque ac-
quiri possessionem; et postquam scientia (16) iuterve-
nerit , usucapionis conditionem inchoari posse , tam ratio-
ne utilitatis , quam juris pnideutia receptum est. PP. 6.
Kal. Dec. Fusco et Dextro Conss. 226.
Si eniplor scienle venditore in possessione fuerit.
1. Imp. Alexasder A. Mauro.
■JY/j"In«9 insuuctus est , qui le sollioitum reddidit , quasi
ifl in vacuam (17) possessionem ejus, quod per procu-
ratorem emisll , uon sis induclus : cum ipse proponas te
diu (18) in possessioue [ ejus ] fuisse , o:nniaque, ut do-
minum gessisse. Licet^ig) enira instrumento noa sit com-
prehensum , quod tibi tradiia sit posscssio : ipsa tamen
rei (20) ventale id consecutus es, si scieute(2i) venditore
in possessione fuisti,
De infante.
3. Imp. Decics A. Ruflno.
DOnatarum rerum (22)3 quacunque persona infanti (28)
vacua (24) possessio iradita corpore (25) quxritur.
eam rem 19. qucest.
(11) Continuatur possessio in successorera. 5. 12. Inst. de usu-
cap. adde /. i\. ff. de usurpat. hoc est , in diuturna possessione
ooiiuumcratur etiain tempus antcrioris posscssoris. 2. Harmen. i,
5. 72. Synops. Basil. 5o. tit. 11. c. 10.
(12) Titulus in usucapione requiritur. vid. Bald. 3. de praseript.
quast. I. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10, 11. 12.
(i3) Dixi ad L. 41, D. 2.
(i4) PauL 5. sent. 2. §. 2.
(i5) /. 34. §. ,. /. 49. infin.ff. h. t. l. i3, ff. de adq. nr.
y 0, t^ers. et hoc est. Inst. per quas personas cuique acq.
(16) Libcr igiioranti posses^ionein : scicnti usucapionem adquirit.
(17) De vacua possessione agilur in /. 3. et 7. infr. h.t. vid
/. 2. mfn.ff. de act. empt. Gotli. Vid, hic Zauger. de Except.
part. 3. c. 10, n. 121. Aus.
(18) Paria sunt in vacuam possessionem induci, et sciente vendi-
fore diu in possessione fuisse. l. 12. supr. de contrah. empt. l. a.
siipr. si quis alleri.
(19) Hii:c colligit Alciat. 2. pnzsumpt. 23. quemque prssumi
possidcre cx. titulo praeambulo , id cst , ex antecedeute allquo titu-
lo , di.^si ad /. 12. supr. de fide instrument.
(20) Revera possidet , qui scienle venditore possidet.
(21) /. Cyo. ff. dc reg. jiir. ahud uesciente. /. b. ff. h. t. l.i^.
§■ i- ff. de furtis.
(22) Hanc /. cuin /. i. ff\ h.i. conciliat Charond. verisim. l. %.
c. 6. Ans.
(•^3) /. 32. 5. 7.ff. h. t. 5o. Ecl. 2. c. I.
(^4) /. i. supr. l. 7. irfr, h. t.
(a5) Suo , kcilicet.
88
698
LIBER SEPTIMUS
Quamvis enim sint aucioruni sententiae dissentientes : ta- cuana possessionena alieni fundi non consenticnte dom.,
iiien consultis vidctur inlcrim , licet animi plenus non vel actore , qui ejus rei corictdondae poteslalem halt
luisset adfeclus (1) , possessionem per traditionem esse causam justam possessionis adipisci non poluisse ct )"■
quajsilam : alioquin ( sicuti cousultissimi viri Papiniani est. PP. 5. Idus Dec. AA. Cosss.
responso continelur ) nec quidem per tutorem possessio
infanti poterit acquiri. PP. 5. Kal. Apr. Decio A. v. et De procuratore.
Graxo Cosss. 25 1.
De animo solo, 8. lidem AA. el CC. Cyrillo.
4- Intipp. DiocLETiANrs et Maximiauus
AA. Nepotiano.
Llcet possessio nudo (2) animo acquiri uon possit , ta-
men solo animo relineri potest. Si ergo prsediorum
desertam possessionem non derelinquendi aflectione trans-
acto tempore noa coluisti (3) , sed metus (4) necessi-
tate culluram eorum dislulisti : prsejudicium tibi ex Irans-
missi temporis injuria generari non polest. PP, K.al. Au-
gust. ipsis IV. et 111. AA. Coisss. 290.
jDe caitsa possessionis sibi non mutanda.
5. lidem AA. et CC. Mennoni.
CUm nemo causam (5)} sibi possessionis mutare possit ,
proponasque colonum nuUa extrinsecus accedente cau-
sa ex colendi occasione ad iniquae venditionis (6) vitium
esse prolapsum : Praeses provincise inquisila fide veri do-
JDinii tui jus convelli non sinet.
De eo , qui sine caiisa ingressus est in funduxu
alienuni.
6. lidem AA. et CC. Valerio.
SI nuUa justa ex causa (7) ingressum (8) agruni
[ luum ] sive vineas , eum cujus raeministi , Preeses
repererit , nec ulla praescriplione tua interpellatur petitio:
restituere tibi possessionem cum omni causa (9) non du-
bitabit. S. Idib. April. AA. Cowss.
1
De improba possessione.
7. lidem AA. et CC. Asyncrito.
Mproba possessio firraum titulum (lo) possidenti prae-
stare nullum potest. Unde ingredientem in (ii) va-
PEr procuratorem utilitalis (12) causa possfMionem \',
etsi proprietas ab hac sf parari non (i4) possil .,lo-
minium etiam quaeri placuit. PP. iB. Kal, Mart. j--
mu , CC. Co^ss.
De improla possessione.
9. lidem AA. et CC. Sergio.
NEc ex vera venditione possessionom , quam nonoe.
rat emptor (i5) adeplus , improbe retinere po •
ac raulto minus is , qui adseveraiione falsa velul
emptor , cum sine obligatione pignoris pfccuniam d uo
dedisset , fundum irrumpens alienum , retinendi jnm
causam babet. PP. 3. Aon. April. Sirmii , CC. Cos.
De divisione et interruptione usucopionis.
10. Imp. CoKSTANTiNus A. ad Maiernum.
NEmo ambigit , possGssionis duplicem (17) esse tio*
nem : aliam (iH) , quae jure (19) consistit j a m,
quae corpore (20) ; i.lraraque autem ita demum esse^.
tiraam (21) , cum omnium adversariorum silentio , tt-
citurnilate firmatur : inlerpellalione (22) vero et cij-o
versia progressa , non (23) posse eum iutelligi poisso
rem , qui licet [ possessiouem ] corpore teueat , atu
ex interposita (24) conleslalione , et causa in judoni
deducta super jure possessionis vacillel ac dubitet. Pf i
Ral. Feb. TriLon. Vollsuno et Awjjjamo Cohss. a-
De successoribus.
11. Impp. Arcadius et Honor. AA. PelroDjo
Vicario Hispaniarum.
Vltia (25) possessionum a majoribus contracta piu«
rant : et successorem (26) auctoris sui culpa ciu-
tatur. Dat. 5. Kal. Jan. CjEsaiuo et Attico Ccflsi. )"•
(i) jifcctus , Hal.
(2) Kudo animo possessio retinetur , non adquiritur. vid. /. 44*
injin.jf. eodem,
(3) Cultutam omittens , possessionem non amittit.
(4) Vid. qucs not. ad l. 1. f ^. JjT. h. t.
(5) Id cst , titulum possidendi. vid. /. i. ^. i^. ff. h. t,
(6) Colono facta venditio domino non nocet,
(7) Sijie vi , /. ult. infr. unde vi.
(8) Tngresso vacua; possessionis vitium personale , non reale
contrahitur : ideoque poterit res usucapi.
(9) Id est , cum fruclibus. Causa est quidquid a re proficiscl-
tur , vel rei cohseret. l. 3. ^. 1. /. ^. ff. de usiu-is et fvuctibus
et causis.
(10) Injusta possessio non est titulus. Siue litulo non est locus
piaescriptioul. /. 24. supr. de J-ei vind. ^. 2, Inslit, de usucap.
(i 1) /. 2. l. 3. supr. h. t.
(12) Cui niultum Inhui solet.
(i3) Per procuratorcm possessio et dominium adquiri potest. /. i,
uipr. per tjuas pevsviias. l. i. supr, h. t. l. 2o. 5« "^- JT' de adcj.
icr. dominio.
(1 1) iiiio potcst
/. 12, §. l.ff. h. t.
(i5) Verus scilicet. /. 5. ^^ h. t. de falso mojc dicetur.
(16) Falsus emptor raelioris couditionis esse noii debttquani fii-'.
(17) Naturalcm , scil. vel civilem : nulia est tertia. yid. ' • 9-
obseiv. 33. Goth. adde Zanger. de Except. purt. 3. c. 10. n. 6^1^=.
(18) Jus et corpus opponuutur.
(19) Possessio jure cousistcns , est civilis possessio.
(20) Po.sessio corpore consistcns , est naturalis possessic.
(21) Legitima dicitur , qure defenditur legibus et inteic
posscssoriis. j
(22) Interruptio vitiat justam usucapiendi causam , adco n'
diem res possessa non fuerit , videatur posscssio ad vcrumdo''
recurrere , atque ipsa ii:terruptionc dominium renovare. 3-
I. 5- 67. prt
(23) Possessor non inlelligitur , qui hcct possessionOT f ^^_
teneat , interposita contcstatione ct causa in judicium deduct -
per jure possessionis vacillat ac dubitat. ^ ^^_
(24) /. 2G. supr. de rei vindicat. l. 2. citxa fn. l- •"' ^ '
de prcesc. longi tcnip. a ■ fi C
(25) Realia scil. /. 24. $. \. ff. de usurpat. l. 5. m P^
Theod. unde ui. estque pars poitrema kgis 2. infr. si per v-
(26) Oinnem scil.
CODICIS REPETIM Pn.T:LECTIONIS.
^99
4$"/ is 5 pcr quem possidebatur , possessionem
reliqucrit.
12. Imp. JusTiNiAN. A^ Joanni P. P.
i. libris Sabinianis (i) quaestionem in divinas nosiri
numinis aures relatam tollentes , definimus , ut sive
!S (2) , sive procurator , vel colonus , vel inquili-
vel quispiam alius , per quem licenlia est nobis pos-
;, corporalitcr nactam possessionem cujuscunque rei
iquerit (3), vel alii prodiderit , dcsidia forte vel dolo,
cus aperiatur alii eandem possessiouem detinere : nihil
iis doraino pra;judicii generetur : ne ex aliena (4)mali-
le alienum damnum emergat : sed et ipse , si liberje
tionis est , competentibus aclionibus subjugelur : omni
ra ab eo restituenda domino rei , vel ei , circa quem
[jenter (5) vel dolose versatus est. Sin autem necdum
6) manibus procuratoris , vel coloni , vel inquili-
vel servi possessio facta est (7) , sed ipse eam ac-
; desidia vel dolo supersedit , tunc et ipse qui eum
misit , ex mala (8) sua electione praejudicium circa
possessioncm patiatur , ex memoratarum personarum
1 nachinatione , vel negligeutia accedens. Hoc elenim
m sancimus , ut dominus nullo modo aliquod discri-
sustineat ab Iiis qnos transmiserit : non ut etiam lu-
sibi pereos aliquod acquirat : cum et antiqua (9)
[ juris ] qua? definivit deteriorem condilionem per
n domino millo modo fieri , tunc loctmi habeat ,
doniinus de damno (10) periclitetur , non cum sibi
n per servum acquiri desiderat. \ Salva videlicet
Locus cst buic legi , quando res tradita cst alii et ab eodcm
ilur. Joan. Decl.cr. l. i. disscrt. 3. n. 25. Ad emphyteutam
nm , vfcl condnctorem ad longum tcmpus trahi non potest.
• de jwe Empliyi. quast. i8. num. 17. neque locum habet
oDO tradcnlc , ac dcserente posscssionem. Joann. a Sand. de-
'mic. lib. 5. tit. 4. defm. 7. Ans.
Per servum , procuratorem , colonum , et inquilinum pos-
is. ^-
Qui altcri non sibi possidct , si possessionem deserit , vel
tJiadit, domino non prsejudicat. /. 3i. et 40. 5. i.^ h. t.
ff. de duh. l. 6. iii/in. Jnfr. imdc i'i'. /. i. Infr. si pcr
nlt. J. 5. infr. de delatonbus. lib. lo. til. 11. 7. i3j. /f.
4ur. ■^
[alitia soli autori noccre debet.
In quircnda possessione polcst quisqiie negligcntia sua obcs-
:ui quaercre dcbuit : ct tamcn in id quod intcrest ci tenctur.
l^osscssor naturalem ct civilem possessioucm amittit , si ille
leni possidct , possessionc cxpcUitur : teque ac si possessionera
traderet. Accurs. Bartol. Angel. hic. Gloss. in cap. olim
'>■ 13. cxti: de reslit. spolial. qnod tanicn in Ecclcsia , per
" "' ^- f"P' olim , fisco et pupilio faliit. c. i. extr.
addc aham cxccpfioncni ex Socino reg. 297.
Posscssio facta sub nianibus procuratoris.
Mala dcctio cligcnti nocet.
'• '-^3. ff. de reg. jnr.
{• 37- $■ i.jr. ad SC. VeUejan.
lu est , custodi posscssionis. /. j . infr. si per vim.
"rfe vi. adde /. ult. Infr. de delaloribus. iib. 10. tit
de
l.
1 1.
6.
00. Ec/ofl'. u.-Pr£escribimus hoc spatio res iramobiles cum
ct Dona fide.
Adversus prxscntes. v. /. 12. infr. h. t. i\^c. 119. c. -
Aj" "♦• '^- *' 2- ■^«^'- ^- '" Pf'^c.
Adversus abscntcs. v. /. 12. /„/,•. h. t.
Mdeiu exlat sentcntia apud Paul. 5. scnl. 1. S. 5.
Hanc rcstnctioncm ad.te /. nnic. supr. de usuc. trans.
Adversus rcmpublicam ctiam viginti onnornm pK-^criptio
qi» juslum inilium possidendi hubuit ; noc medio tera-
in hoc casu domino rei , vel ei (11) , qui ad eam deii-
nendara praefatas transmiserit personas , adversus eas omni
aclione , ( si qua ex legibus ei competii ) servata.
T I T. XXXIII.
DE PRiESCRIPTIONE LONGI (12) TEMPORIS
DECEM (i3), VEL VIGIMTI (i^) ANWOKCM.
Cit^iUs inlerruptio prcescriptionis non operatur , riisi conira
eum contra quem interruptio facla esl , el in liypothe-
cana non contrahitur vitium liiigiosi. Bald.
I. Impp. Severus et ANTowiKtJS AA.
Juliano P. P.
CUra (i5) post motam et omissam qua^stionem res ad
nova dominia bona fide transierint , et exinde novi
viginti anni intercesserint sine (16) interpellatione , non
est mquietanda , cjuae nunc possidet , persona : quje sicut
accessione prioris domini non utitur , qui est inquietatus -.
Jla nec impedienda est , quod ei mota controversia sit.
Quod si prior possessor inquietatus est : etsi postea per lon-
gum tempus sine aliqua inlerpellalione in possessione re-
mansit , tamen non potest uti longi temporis praescriptio-
ne
quod etiam in Reipublica (17) servari oporiet.
In AuTHENT. ut spons. larg. 5. rursus. col. 9. tit. 2.
Novell. 119. cap. 7.
IfXAloe {iS) fidei possessore alienante (19), cessat lon-
porc interpcllatus est. Paul. d. l. §. 4.
(18) Praescribere longo tcmpore non potest , titulum habens a
malcc fidci possessore , ut hic : nisi alienatio ab initio bonae fide i
fucnt, Angelus in l. siquitur. !\. ff. de usurpat. Gloss. in d. l.
item si res. ^. ff. de alien. jud. nisi debitor alienet rem alteri pi-
gnoratam : tunc enim cmplor bonae fidei prsescribit adversus hypo-
thecanam : haec quippe Autli. de prjescriptioiie dominii , non hy-
pothecse conslituta est. Aret. ct Cynus hic. fallit etiam quotics ha-
bcns tilulum a malae fidei possessorc domiuium non prjescribit.
falht cti.im quotics prrescribitur res in qua non rcquiritur titulus ,
puta seivitus. /. si quis dmturno , \o. ff. si ser^ntus uindicctur.
sed et si procurator mala fide vendidit , ct dominus rci bonam fi-
dem habebit. /. qui fundum. 7. $. procurator. 6. ff. pro einpt.
Idera essc putat Bartol. in /. Pomponius. i3. §. i. ff. de adq.
t'cl amitt. posscss. Angel. in l. sequitur. l\. ff de usurpat. Bald.
1« /. ancillcB. 12. supr. de furtis : in usucapione rci mobUis : cum
possit res mobilis mala fide , sine furto distrahi. /. atienum. 6.
ubi Gloss. supi: de furtis. vide alias exccptionc.>i apud Bart. An-
gel. et Bald. ibid. adde Socin. reg. 43 1. Idem dicendum iu secua-
do emptore : ut hrec Auth. locum tantura adversus primum cm-
jjtorcm habeat , Bart. in d. §. cum quis. idem censet quotics ven-
ditor non in ipsa traditioiie , sed post , malam fidcm hahnit. Nara
si mala fidcs supcrveniens non nocct ipsi posscssori mal» fidci ,
multo minus nocerc dcbcbit sir.gulari succcssori. Gloss. /. itcni st
res. ^. ff. de alien. jud. Aliud quoque cxistimant , si de fruclibus
adquircndis tractetur , cum hic dc dominio adquirendo agatiir.
Gloss. tn l. vuia. 11. supr. de adq. vel amitt. poss. Aliud etiam
exislimant in actionum praescriptionc. Arct. hic. nt et si agatur
de mal?e fidei possessore ficto , vel prsesurapto lantum. Quid si
successor prBescriptionem vclit ex sua pcrsona inchoare ? Quid si
venditor non mala fidc prorsus , scd dubitans vendat .' quid si per-
fccta pr.TScriptione supcr\cniat mala fidcs ? Idcm esse ccnsent ,
Bald. in l. nihil. 2. supr. pro hrr. Cast. 1« /. ancillcE. 12. supr.
de furt. Innocentius iu c. si diligcnti 17. x. de prcsscr. Bart. in
/. naturaliter. 5. ff de usurpat. c. cum dileclus. de majoritnte.
adde Socin. reg. 33.
^(•9) Voluntatc sua ac sponte : sccus si ncccssario. /. Po/r.ponius.
i3. §. Si jussu. Q- ff. dc udq. vel amitt. possess.
/00
L 1 B E R S E P T I M U S.
gi (j) iewporis pmscriptio (2) , si verits dominus
wnorcl (3) siium jus , c( nlienationem factam : spcctatur
(Tgo triginta annoruni defensio. Si vero is , qui putahut
easdem rcs sihi compctere , hoc cognoscens intra dectm
annos inter prcesentes ^ ct viginli inler ahscntcs litcm non
non fueril conlestatus : possessor prwscriplione munilus ,
Jirmiier eas hahehil
Q
In Atjient. ut spons. larg. §. De prsescriptione.
col. 9. tit. 2. JNovell. 119. cap. 8.
Uod si quis quihusdam annis prcescns sit , quihusdam
ahsens , adjiciuntur ei super decennium tot anni quot
annis ex decennio fuil absens.
Prccscriptio sortitur cffcctum re possessa hona fide cum
titulo pei longum teinpus non interruptum. Bald.
2. Iiiipp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
LOngi (4) lemporis praescriplio his , qui bona (5) fide
acceptam possessionem , et continuatam (6) , nec in-
terruplam (7) inquietudine (8) litis tenuerint , solet pa-
irocinari. PP. 5. Kaled. Decemb. Maximo 11. et Aqui-
LiNO CoMSS. 286.
3. lidem AA. et CC. Antonio.
SI vinea; , quas mater lua vitrico tuo in (9) dotem de-
dit, tuae pj-opi-ietalis sunt , nec (10) uUa prsescriptio ex
transacli lemporis prolixitate adolevit : Praeses provinciae
restitui libi eas efficiet.
Sine titulo non procedit vsucapio longi
fernporis. Bald.
4. lidem AA. et CC. Hermogeni.
Dlutina possessio tantum jure (1 j) successionis sine justo
lilulo (12) oblenla, prodesse ad praescriptionem hac
sola ratione non potest. PP. Sirmii ^ \. Id. April. AA.
CoKss.
Error domini prcestans patrocinium alteri in re
propria , vel etiam ejfectus non iribuit
possessori titulum. Bald.
5. lidem AA. et CC. Soterico.
NEc petentein dominium ab eo , cui petentis solus er-
ror (i3) causam possessionis sine vero titulo prjesti-
tit , silenlii longi temporis praescrjptione repelli . ^ ,
evidentissimi est. S. Sirndi . iJ. Kalcnd. Maji , \
COJNSS.
Dolus duns causani contractui hona: fidei , invalida
tilulum ad prcescriptioneni tcmporis Lngi. Salic.
6. Pars ex Epistola corundem AA. et CC. ad Primos:i
Prssidem Syriae.
SI (i4) fraude (i5) , et dolo ( licet inter majorf!
ginliquinque annis ) facta venditio est , hajic t •;
mare (j6) non potuit cousequens tempus , cum U^,
temporis praescriplio in malae (17) fidei contractibuS'>
cum non habtat.
Inslrumeniomm amissio , vcl sublractio non priejuiL,
prcescriptione niunito. Salic.
7. lidem AA. et CC. Anleae.
LOngi temporis possessione munitis inslrumeniufn
amissio (18) nibil juris aufert : nec diuturDiUle i-
sessionis partam securitalem maleficium (19) alteriui r«
bare potest. Dat. Prid. Kalend. Januar. AA. Cosss.
Adoptio invalida.^ vel error juris non est sufficieru <
prcescriptionem longi temporis. Sahc.
8. lidem AA. et CC. Celso.
■^I is , contra quem supplicas , matris luae quor a
Cj mancipia quasi fihus ex causa lantuiu adoplionis 0,
defendit : afiectio de^tinatse , ac ilhcitae (21) adopim
ad horura dominium ei quacrendum sola non sulit.
Quapropter mancipia petere non prohiberis , nullaiU-
mens [ temporis ] praescriptionem : si boc tantum ilit
praecedente is , coutru tjueui suppUcas , horura possto-
nem aderaptus est.
Excepiio pra-scriptionis non poiesl opponi in imiio
Scd prohanda v^nil fundata inttntione
acloris. Bald.
q. lidem AA. et CC. Demoslheni.
EMptor (22) bona fide conlra praesentem (28) decau
praescriptione , [in] cujus initio (a^) coQtttUUcf"
01
(i) Allud in praescriptione longissimi tcmporis , quia mala fi-
des ttrapore longissimo non nocct. /. 3. /. 4- iifc. de prcescr. 3o.
(2) Prsescribere longo tempore non potest , qui titulum babet
a malae fidei possessore , ut hic. Aa mobilia usucapere potest ? hccc
eniin Authentica de pisescriptione immobilium est. Bart. in d. l.
Pomporius. i3.
(3) Ergo cum scit , neque ignorat , longissimum tempus non
requirctur , sed longum tenipus tantum. l. 1. supr.
(4) Praescriptio longi temporis prodest bis qui bona fide possede-
runt, nec ullam conlcstationem litis sustinuerunt. Synops. Basil. 3o.
iit. II. c. 2. ubi Scholiastes separat J('«)j» , seu Tpox«T«f5"' < ^^
^X^^Wiv , litcm sive contestationem ab inquietatione : ut prior usu-
cJipionem iutcrrumpat , non posterior.
(5) /. 27. J^ de conlrah. etnpt.
(6) l. ^. Jf. de usurpat.
(7) /. 1. supr. h. t. I. 10. supr. tit. prox.
(8) Praescriptio interruinpitur litis coutcstatione. /. i. supr. /• 10.
Iiifr. h. t. /. 10. supi: tit. prox.
(9) Res aliena in dotem dari iion potcst f si tameu data fueril ,
wsucapi poterit.
(10) /. 4- supr. de rei vind. 1.2. l. 5. supr. de reb. alien. l. 4-
supr. de usuc. pro empt.
(11) /.4- supr. de usucap. pro hered.
(12) Sir.e titulo non est usucapio : adde /. unic. supr. deusuc.
tfonsform.
(i3) Si pcr errorera causain possessionis meae tibi praestiti , pos-
suui nihilominus lem aie^iai viudicars , ucque mibi oberit loiigi
temporis pr?escriptio.
(i4) Pracscriptio longi temporis enqHionem dolo ractffl» «'''
mare non potest : quum mala fide possidere quis indpwt- n-
il>id. c. 6. , , ., lli
(i5) Contractus bonae fidei , titulus est : nisi dolus causan "'
dederit. Tunc enim titulus non est , ac proinJe es iUo 1.011
scribitur.
(16) Dixi ad /. i. supr. dc rescindcnda.
(17) Mala; fidei posscssor non praescribit. vid. c. a. ct ml
num de reg. in 6. ... ^ ^
(18) Instrumenti amissio non nocet praescnptioni , 6i moc^^^
jure possessionis aliter probari polest. /. 6. /. 8. /• 10. mjn^
defide instr. l. i. //;//'. in quibus ccius. cessat lon§i temp.
(19) Id est , instrumenti frauduienta subtractio.
(20) /. 10. supr. de suis. , ( te
(21) Muliercs non adopfant , vide tamcu /. J. »"r- «f ^'
Jnst. de adopt. aec enim liberos habcnt in potestate. dixiaa.^^-
Leon. 28. it ita qiiod possident illegitime adoptati non pr»^r''^^j
(22) Pisscriptione longi temporis bonae fidei einplor^^ ^^
auctori exceptioncra ob,iciens , postca quam P^-t^^o^ '^''"!'"'"j jjj.
probaverit , adhibita probatione justse possessioms absolveu -
Srri. 5o. tit. i . c. 9. /• « l?»
■ (23) Instil. dc usuc. l. uiiic. supr. de usuc. transjorm. f
iifr. quibus non objic. ^. fp
(24) Exceptio prascriptionis initio litL» opponitur , P^
contcstatam probatur.
CODICIS REPETITiE PRyELECTiONlS.
sufficit , posleaquam suam impleverit intentionem
, adJubita probalione justoe possessionis defeasus ,
recte postuiat.
Uiucapio longi temporis litis contestatione
intcrruinpitur. Bald.
10. lidem AA. et CC. Rhogino.
bona fide possessionem adeplis longi lemporis prse-
criptio post raoram Jilis conlestatae complcla profi-
I : cum post (2) motam controversiam in prsete-
(3) aestiraeiur. Dat. Id. Decembr. CC. Conss.
ji. Imp. JusTJKUKus A. Mennae P. P.
?r longi temporis pra^scriptione , cjuse ex deceni .
l vigiuti anais introducitur , perspicuo jure sancil
ul sive ex donatione , sive ex alia lucrativa (4)
bona fide quis per decem , vel viginti annos rem
isse probetur , adjecto (5) [ sciJicet ] tempore
(6) prioris (7) possessoris : memorata longi lem-
ixceplio sine dubio ei competat , nec occasione lu-
:e causa; rcpellaiur. Dat. Ka!. Jul. DN. Justin. PP.
Ns. 528.
"iptio hngi teinpnris inter prccsenfes compktur decen-
inter abscntcs ^•icennio , et prxsentes dicuntur ,
ido uterque hnbet domicilium in eadem proi'incia
noii in eadem civitate. Salic.
12. Idem A. Joanni P. P,
Ija in longi temporis pra;scriptione tres emergebant
teribus ambiguilates : prima , propter res (8) ,
'sila; siint : sccimda , propter personas (9) , sive
ue sivo aherulrius praesenliam exigimus : et tertia ,
10) eadera provincia , vel in eadem civitate debent
rsonae lam petentis , quara possidentis , et res, pro
certatur : omnes [ eas ] praesentis legis amplecti-
lehmijone (u) , ut nihil citra eam relinquatur .
n^imus itaque debeie in hujusmodi specie , utrius-
J-mm , tam petcnlis , quam possidenlis spectari do-
■p"i : ut tam is qui doniinii vel IiypoiIieca> qua?stio-
' 'oucit quam ig qui res possidel , doraicilium ha-
> uno loco , id est , in una provincia (12) : hoc
magis nobis eligeudum videtur : ut non (i3) [ in ]
< Prascriptio lilis contcstatione interrumpitur. /. i. l. 2.
701
civitate concludatur domicilium , sed magis provincia :
et si uterque domicilium in eadera habeat provincia , cau-
sam inter praesentcs esse videri , et decennii [ magis ]
prKScriptione agentem excludi. ~ De rcl/us autem de qui-
hus dubiialio esl , nulla eril diflcrenlia , sive (i^) iu ea-
dem provincia siut , sive in vicinia , vel Irans mare posi-
tae , vel longo spatio separatK. Siu autem non (i5) in ea-
dem provincia utertiue domicilium habeat , sed alter in
alia , alius in allera : tunc ut inier absenles causam di-
sceptari , et locum (16) esse viginti annorum exceplioni.
INiliil enim prohibet sive in eadem provincia res conslitu-
tae siul , sive in alia , super his conlroyersiara in judicio
provinciali moveri , et multo magis in hac florentissima
civilate. Quid euim prodest in ipsa provincia esse posses-
sionem , an in alia : cum jus vindicationis iucorporale
est , et ubicunque (i';) res positae sunt , et domiuium ea-
rum , et viiiculum ad dominum , vel creditorem possit
reverti ? Ideo enim uostri niajores subtilissimo auimo , et
divino quodam raotu ad actiones , et earum jura perve-
nerunt , ut incorporales (i8) constilulae possint ubicunque
jus suum et elFectum corporalem exteudere. Sit igitur se-
cundum hanc definitionem causa perfeclissime composita ,
et nemo posthac dubilet , neque inter praeseutes , neque
iuter absentes , quid statuendum sit : ut bono inilio pos-
sessionem leuentis , et utriusque partis domicilio requisito
sit expedita quaestio pro rebus ubicunque positis : nul-
la (19) scienlia , vel ignorautia exspectanda , nc altera
dubitalionis inextricabilis oriatur occasio.
j^ Eodem observando , et si res non soli sint , sed in-
corporales , quae iu jure (20) consistunt , veluli ususfru-»
ctus , et caeterae servitutes.
T I T. XXXIV.
IN QUIBUS CAUSTS CESSAT (21) LONGI
TliMPOKlS rR-EbCRlPTlO.
Colonus sublrahendo instrumenta conductionis , non
per hoc mulnt causam possidendi , et ideo
non prctscribit. Bald.
1. Impp, DiocLET. cl Maximian.
AA. cl CC. Marcellina?,
SI is , cui colcndum (22) fundum dedisti , post instru-
menta , quibus dominium ad le perlinere probari pos-
Jj. aO. infin. simr. dc rei vind. id cst , prorogelur.
' a j"^""". /. -ib.Jf. de adquir. vel amtlt. pnssess.
'nn«P.i;cc°' -^' ^7 cmptore. liinc collignnt praesunii inedio
posseaissc , qu, hodie et antc dcccnnium posscdrrit Pro-
rr»r°"!' r'-^!'^"^"»- "'«^«lia- vid. Alciat. -x.prmsumt. 21.
tjJw!?'"'^ '■ '''"«• «^^"'Poris dcccm , vcl viginti anno-
"ani tcuipus pnons posscssoris computatur. Synovs. Ba-
l '^''j "*••*'* "*• "'"'■'"• '• S- 72-
J: "•-^ de divers. teinporalib.
De rcbus.
De personis.
De prtesenlia.
. H!«c lex juncla l. corruptionem. C. de usuf,
\^Jo. «ovis Juslin. vid. apud Inglois decis
■nct. continel44-
44- (JUCESt. I.
'S,!Zr '"'''''''i"'"'*!"' '" «^^''^''° «^'^'««te domicilium l.abent.
'lar^C^""'.'"'^^' "*"" circumKcribitnr , scd provinc.a.
pr^e.cr4,i.oac sUu» rcruin uoa habetur ratio : naiu ct
procul dissitas prsescribimus.
(i5) Absentcs dicnnkir qui non sunt in cadcm provincia.
(16) Prsescriptio igitur currit contra ignorantcm , ut hic. Imo
noii currit. l. 7. injr. qui militare. Solve : Non currit , quod ad
inconiniodnm : sccus qnod ad conimodum , d. l. 7. Alii putant
currere , sed rcstitutionciu daii. Bart. in l. i. ^. si quis auiem. S.
Jf. de itincre. Quid si jusla sU ignorantia ? currit quideui prjescri-
ptio : datur tamcn rcstitulio advcrsus pracscribculeni. B;nl.i/j/. i.
5. si quis propter. g. jff". de ilincre. Quid si dc scrvitule prascri-
hcnda agitur ? non currit adversus iguorantcm j.ia-scriptio : cum
in servitutibus prDcscribendis rcquiralur scicnlia domini , Gloss. iu
l. 2. supr. de sei\'it. Aliani cxceptioncin vide aj^ud Socinuni ixg- 3o5.
(17) Facit /. I. supr. dc contrah. emptione. i. i5. supr. deresciiid.
(18) Incorporalia jura ctiam longc dissila pncscribimus.
(19) Uno casu id iuductum , Noi'. 119. c. 7. puta , si a mala
fidei jiosscssorc quis rcm bona Cde acccpit. Nam si scieute dom»-
uo , locum habct priescriptio : si ignorante , ccssat.
(^20) In jure consijtunt ususfructus ct scrvitulcs.
(21) Id est , in quibus actionibus majoris lemporis quam longt
prrcscriplio requiritur.
(32) "\ id. /. un. supr. de usucap. transformanda . l. i. supr.
comm. de ustic. l. 2. infr. de prascr. 3o. vd 40. annor.
702
L I B E R S E P T I M U S
sot , pcr novercam tuam suLtraxit (i) : lioc sola prae-
scriptione [ longi ] temporis defendi non polest.
2. lidem AA. et CC. Dionysio.
IN servorum (2) proprietatis negotio cum usucapio lo-
cum liabeat , ad quseslionem longi temporis prascri-
piionis superfiuo pervenilur.
[Actio farnilioi erciscundce , vel communi dividundo
iion toUilur tempore. Salic.
3. lidem AA. et CC. ApoUinari.
UNus individuum (3) cornmune (4; i>ro solido possi-
dens intervallo [ longi ] lemporis , quominus socius
portionem vindicare , vel eum communi dividundo judicio
provocare possit , non defenditur ; cum neque farailiae
erciscundse (5) judicium , neque communi dividundo actio
excludalur longi (6) temporis praescriptione. 3. Kal. April.
Sirrnii , CC. Cpjsss.
Petitioni Jiereditatis non prmcribitur longo tempore ,
saho nisi posscssor cuni tilulo , et bona fide
dominium usuceperit. Baldus.
4. lidem AA. et CC. Libroae.
HEreditatem (7) quidem petentibus longi (8) temporis
prascriptio nocere non potest , verum his , qui nec
pro herede , nec pro possessore , sed pro empto , vel do-
nato , seu alio titulo res , quse ex hereditate sunt , vel
fuerunt , possident : cum ab (9) his successio vindicari
rton possit , nihil Jisec juris definilio nocet. 3. Id. Se-
ptemiris.
Sine titulo non procedit longi temporis prcescriptio ,
et pro expensis justis datur retentio. Salic.
5. lidera AA. et CC. Hosimo.
Sl puerum non pro dereliclo habitum , sed ab hostibus
vulneratum , sumptibus tuis ( sicut adseveras ) iibe-
(i) Vid. /. 7. supr. dc prcFscript. longi iemporis.
(2") Mobilia , ut scivi ( nisi cohsereant fundo , ut mancipia
rustica : tunc cnim servus pro parte ruris ct fundi habetur. /. 3.
ff. de divcrs. ternporal. l. Cj. ff. eod. Sunt iramobilia quaecunquc
rebus immobilibus adhaerent )' usucapiuutur triennio. Idcoque ces-
sat qusestio praescriptionis , ubi de re raobili agitur : atque ita de
prfescriptione longi temporis in rehus mobilibus queerere supcrfiunm
est ^ quam in illis usucapio triennii locum iiabcat. Synops. 5o. tit. 12.
(3) Id est , nondum divisum.
(4) Actioni mixtae non prsescribitur longo tempore.
(5) /. I. §. I. cers. tiemo. infr. de annali except. l. 22. supr.
jamiliae. l. ult. ff. pro dot. cxcipe l. i. supr. de com. rer. alien.
(6) Praescriptione longi temporis , boc cst , dccem vel viginti
annorum non excluditur actio familiae erciscund^e , et communi di-
vidundo , sed triginta tantum annorum prasscriptione. Synops.
Basil. 5o. tit. 12. c. 3. 2. Jlarm. i. J- 53.
(7) Petitio hereditatis non praescribitur longo tempore. /. 8. supr.
de jur. delih. Synops. JBasil. 5o. iit. 22. c. 4- 2. Harm. 2. §. 8.
nisi possessor cum titulo ct bona fide dominium usuceperit : hoc
est , si quis alio titulo possidens usucepcrit , tutus cst ; nec enim
actione petitionis hereditatis conveniri pofest. Syncps. Basil. 5o.
tit. 12. cap. 4-
(8) Deccnnii spatio inter praesentes , vicennio inter absentes.
/. 12. supr. tit. prox.
(9) Petitio hereditatis non datiir contra titulo possidentcm , ut
hic , et i. 1 . supr. de inoffic. nisi quicque casibus , puta si ven-
ditor hercditatis absit ncc coraparcat. /. i3. 5' 4- ./^' ^*^ hercd.
pet. si hercditas raodico disitiacta sit, dict. l. i3. 5- ^- '^i scieutc
emplore comparata. d. l. i3. 5- 8. si empta sit a fisco. d. l. i3.
§. 9, si titulus babctur pro non iitulo. d. l i3. ^. i. Datur ita-
rum existimans curasti (10): longi temporis praeschp". ..
quominus domiuus ejus offerens erogata recte (11) vi
cet , defendi non poles.
T I T. XXXV.
QUIEUS (12) NON OBJICITUPi LONGI
TEMPORIS PRjESCRlPTlO.
Militi in expeditione existenii , in effectu non curr
prcescriptio. Salic.
1. Imp. Alexander A. Venulejo.
TEmpus expedilionis (i3) adversus petilioaes , ti oz
compelisse juste probari possunt, praescripiionera ^a
parit. 6. Nou. Jul, Jijliako , et Crispo Co^ss. 226
Frustra precilms impetratur , quod per restitulione
in integrum conceditur.
1. Impp. DiocLETiANUs ct Maximiaxus AA. et C
Aurelio Archiatro (i4)-
CUm per absentiam (i5) tuam eos , de quibus qr^
ris , iu res juris tui irruisse adseveres , teque oi
dendi (i6) curam a Comilatu nostro discedere non t«
palam sit : Pra?fectus prnetorio noster accersilis hiSjioi
causa contingit , inier vos cognoscet. Non (i^) neceno
autem petis ex longi temporis diuturnitate praescripl; ?ni
tibi non opponi , quando justiK absentiae ratio , et i;ev
sitalis publicae obsequium ab hiijusmodi prsejuflicio lie-
fendat. PP. i5. Kal. Mart. Nicornedice , Max. ^ fJ
Aquil. Cokss. 2*06.
Prxscriptio longi temporis non currit niinori. Sa')
3. lidem AA. et CC. Numidio Correctori Italii
NOn (18) est incognitum , id (ig) temporis , qu m
minori (20) getate transmissum est , iongi tenjn»
praescriptioni non imputari : ea enim tunc (21) c w*
que petitio hercditatis , quae mixta est actio , adversas «nm i a-
ne titulo possidet , nec tollitur longi temporis praescriptiom
(10) Qui puerum ahcnum vulncratum curat , eum possifli'^*
animo domini , qui ita possidet , non prajscribit advcrsitfiM ^-
(11) Alias nisi offcrret cxpensas , locus esset retentiom.
((2) 5o. Eclog. 12. . . ,
(i3) Militibus non objicitur longi temporis prsescriptio. via,-.
de restit. milit. ■ e x, >u>
(i4) Archiatri qui sint , dixi io /• 6, 9, 10. infr. (U p *^
ribus el medicis lib. 10. tit. 52. adde /. 8. Infr. dt ««*
lib. 12. tit. 41 • ,.• •», nr*.
(i5) Alrenti necr5.=.aria et publica dc causa non objicitupf
scriptio longi temporis.
(16) Qui sunt in comitatu principis mcdici , absunf nw-
de causa.
(17) Frusira precibus a principe impetralur , quod per
tioncra iure comuuini conccditur. . j
(18) /. I. infn. l. ult. supr. si quis ignorar.s rem |«^;„
mirum sit , JuEtinianum hujuscc juris constitutionem siM ■
re. /. uli. supr. in auib. caus. in intrgr. rest.
(19) Cum decem vcl vigiuti annorum tcrapore non con.;-;
id terapus . quo quis muior vigintiquinqiie annis *"'*■ ^; ^, .^.ji
scrintio tuuc incipit currere , quando ad m.-);orcm *"'^ ,.j,t.
pervcnerit , hoc est , cum annum vicesimum quintuin am\ ■
Synops. Basil. 52. tit. 12. c. 7. .
(20) Miuon non objicitur pr.-escnptio longi tcmporis. ^^
(2.) Quando iucipit currcre pr.nescnptio adversuMmno.er ^^
/. 5. supr. in quibus causis in integrum restUutio. I. ^.
prcBScript. 3o, vel 4»- annovum.
, quando ad majorem astatem dominus rei perve-
:^P. 4. Id. Septembr. ipsis iv. ctm. AA. Conss. 290.
Aenti reipublicce causa , vel fortuito , non obstat
prccscriplio. Salic.
4. lidem AA. et CC. Crispino.
I ossessio inconciissa sine controversia perseveravit •
jiEitateni suam teneat objecta prjescripiio , quara
IX absentes , vel Reipublicaj (1) causa , vel maxime
u casu , nequaquam valere , decernimus. PP. 6.
ei|. Mart. Ahnibaliawo , et Asclepiodoto Cowss. 292.'
•sc iles actiones regulariler non lolluntur hngi temporis
prcescriptione. Salic.
5. lidem AA. et CC. Januario.
Ijue (2) mutui , neque commodati , aut depositi ,
|u legati , vel fideicommissi , vel tu(ela) , seu alii
il personali (3) actioni longi temporis prKscriplio-
» jjjci posse, certi juris est. S. Kal. Februar. AA.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
703
rsus de captinlate rcm non prccscriptam vindicat
ione dirccta: prccscriptain vero utili rescissoria
restitutione prcehabita. Salic.
6. lidem AA. et CC. Duicio.
lostibus captus (4) , ac postliminio reversus, actio-
m rem direcla , vel qualibet alia dominium vin-
Wj , lcmporis adversarii possessionem frustra limes :
«versus (5) eos , qui restilutionis auxilio quacun-
r one juvantur , hujusmodi factum nou opituletur.
Jbsenli reipiibllcae cansa vel forluito casu , non obstat
r|'o longi tcinporis , ut hic. Syvops. Basil. ibid. c. 7. in nr
.Wiplio loi.gi temporis nou obstat nnitno , comniodalo
i„ ?. ,' '''■[^'commisso , lutcL-e , ncc alii cuilil^et actioni
I Li' •^ynops. d. loco. ut ]iknius mox diccliir.
jodie pcrsonales actioijes prffiscrib.mtnr 3o. annis. /. 3
'. ^'ijr. de prcescr. 3o. iW 40. a,m. l. i. §. i. Infr. de
a Shuutr^°'*'^'"' ""^ ""^ ""^"" rcvcrsus , adversus prffiscri-
idversus eum qui lestitui potest , pr^scriplio non juvat.
'i»s • '^" f"^'' *^^ P'oescr. tongi lemporis.
*8cnpUo loi.gi (emporis non objicitur agenti in pcrso-
' • '• 3. supr. tit. prox. '
i^d 3;. ° ""*'!:'" ""'"^ ''^''^ ' 1"«ti" '" «pcditione
iixi ! ,°^^ <^'*''^ causam cxpcditionis.
'Ipit' Ont;'^' "'f'''- '^^ ''P'"''- """^- 1"°^ itcrum retractare
milil.? '''r* '"''""'" ^°''^^^ ' «••-'lioncs , caslra insa )
nmilau non frua.Kur : aut cur cum in illis sui.t , ibcs-
i uti nw'|,"'" ^'^.^•"«"•■? eo '"^8is quod nisi cl ik illis
^ilifnn-. '."''". ""'^'"""»^ "s *it. =*i i'i niomcutum
Prcescriptio temporis conlra prcese.ntem , finitur annii
deceni : contra absentcm , annis viginti.
P7. lidem AA. et CC. Cassandro.
Raescnptione bona fide possidenies adversus prjesentes
annoi^m decem (6) , absentes autera viginti mu-
nmntur. Quod si ex alicujus persona (7) de petitorura
parte resliiut.ouis pra^iendatur auxilium : deducto eo , quo
si quid fuerit gestum , succurri solel , residuum coiputal
ri , rationis est. ^
Militibus in e.Tpeditione degentibus adversus pnrscriptionem
contra eos mchoalam succurritur , non delicatis
in domo sua manentibus.
8. Imp. JusTiNiANus A. Mennse P. P
QAncimus his solis militibus , qui expeditionibus occu-
VJ pati sunt , ea taiitummodo tempora , quae in eadem
expedmone percurrunt , in exceptionibus declinandis opi-
lulan : illis temponbus , per quae citra (8) expeditionum
necessitatem in aliis locis , vel in suis ^dibus (q) de-
gunt , mjnime eos ad vindicandum hoc privilegium ad-
juvantibus. Dat. Kalend. April. Constantinop. Decio
Coi\s. 529. '^
T I T. xxxvr.
SI ADVERSUS CKEDITOP.EM PRvESCIlIPTIO
OPP0.\ATUK.
Extraneus pignorum pcssessor tiiulo , et bona fde prct-
scrilnt hypothecarice actioni sputio teniporis lon^ri p^r.
sonali contra debitorem salva rnanente. Salic. °
Di. Imp. GoRDi.sNUs A. Veneriae.
luturnum silentium (10) longi temporis prjescriptione
corroboratum , creditoribus pignus (11) persequenti-
so-
innic ^t ' •"uiin.iiiuiii SO
ium l ^'■"'^'"^^"^^^'npus cxtenditur , ncquc ad statio
c|/n( / ' ''"™ Y^ '° tcmj^ovh spatio annonas m.bta- «
^Uch J. '"'"'■ °^ episcop. audient. l. 2. C. Theod
JP protcctorilus. Ub. l tit. .4. ut mihi suspil ml
m Thcoph. Instti. de miluari Ustammlo , lcgcndum
mihtes non jiwari : eos jure denique militari in tcstando non frni
cum citia expedit.onis nccessitatem in aliis locis quam in suis sdi-
lJi'»> tt tiy, (V TOtf ^tyofj^i,jOii «•y.j^, i,, ^tliion degunt : ut loco
T<u. i^e/ legamus u /x, , id est , quam. Quod el Theophilus satis
qu bus milKes agcre necessc sit. Quid quod vix a paganis difltrent
muites , si ui cxicditione tantum militari eo bcneficio fiuentur •
cum pagani ipsi in expeditione etiam jure militari tcstari possint.
l. uu.jf. dc test. md. propt.r mcmoriam Jcgum , caetcrarumquc
discipiinarum locis lUis intcrmoHuam : ut dclendi mcrito posse vi-
dcatur , miiitts cum in a^dibus suis positi , hoc cst , cura in fos-
sati» stationibus et castris miHtarcs annonas accipiunt et nccessa-
rio abessc dicuutur , ibidcm eos jure militari testari posse , pra-
scriptionem adversus cos non cur.-ere , restitulionis bencficio di^nos
essc , ut a pagan.s vel in eo difTorant , ncvc bcncficium milftare
ad id tautum tempus refc.atur , quo in piocinctu ct cxpcditione
suiit, quod n.mis e.x.guum ct breve est , et alioquin placet quod a
Baldo notalum est / ult. supr. de rest. mil. mililiam nudam ac
soiam non prsbcre beucficium restitutionis in inlegrum , scd occ.i-
pationcm : occupadoncm , inquam , circa res militares : quarum
pars non minima est in hybernis staiionibus , sedctis , sedibus sc:i
fficlibus , castns dcniquc ipsis et fossatis cxcubationc atque mora.
l^oss.s tamcn et hunc iocum sic accipere : Miles non fruitur rrivi-
tcg.o mil.tan , quot.es non milifaribus locis , vel quoties in suis
aEdibus citra expeditionis nccessitatem moratur.
(10) Intellectum harum duarum Jcgum vid. apud Sarmient.
lib. -1. cap. 9. et Hartmann. Pistor. quaesl. 38. numer. 18.
et 24. Ans.
(11) Praescrlptio longi temporis cxcludit non tantum in rcm
actioncm sed et hyi.otlucariam , ut hic. i. uU. vers. saiicimus.
supr. deprwsc. lcngi Umpor. l. -,. i. ult. supr. de obl. et action,
t. 19. infr. de ei^ict.
7o4
L I B E R S E P T I M U S
bus ineiTicacom aclloncm constltuit : praeterquam (i) sx
debilorcs , vel qui ia eorura jura successerunt , obbgalae
rci possessioni incumbant. Ubi aulem creditori a possessore
]ongi tenipnris pra'scriptio objicitur , personalis aclio ad-
versus (lcbiiorcm salva ei compelit.
Acio personalis conlra solum ohligalurn dirigititr , ct ejiis
hcredes , hypothecaria , contra possessorcin , qui longo
tenipore aclvcrsus creditorem pra^scrihil. Bald.
2. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. [ et CC. ]
MarcelicC.
SI debitori heres (2) non exlitisti , sed justa viginti
annorum possessione collata in le donalio (3) corro-
borata est : neque personali (4) aclione , quia debitori
non successisti , convenire te juris ratio permitlit : neque
data pignori praedia post inlerval]um longi temporis tibi
auferenda sunt : qiiando eliam praeseutihus crediturii)us de-
cem annorura praescriplionem opponi posse, tam rescriplis
nostris , quara priorum Principum statutis probatura sit.
T I T. XXXVII.
DE QUADRIENNII (5) PRiESCRIPTIONE.
Contra Jiscum prcescriUtur quadriennio continuo.
1 . Tmp. CoNSTANTiNUs A. ad Orpbitum P. V.
IVrOlum est , a fisco qusestionem post quadriennium
1 1 [ continuum ] super bonis vacantibus (6) inchoan-
dam non esse. Addilum est et eos , qui nostra largita-
te (7). niluntur , nulla inquietudine lacessendos : nec his
a fisco nostro controversiara coramovendam , qui quoquo
modo , aut titulo easdem res possederint.
Qui re.m alienam emit a fisco iUam vendente id propriam ,
i>el qui eam consecutus est a principe , ut fiscalem ,
non potest a domino , nec ah aliis jus in re prceten-
dentibus , inquietari. Salic.
2. Imp. Zeno (8) A. JEneae Comiti rerum
privatarum.
OMnes (9) , qui quascunqne res mobiles , vel immobi-
les , seu se (10) moventes , vel in actionibus , aut
(1) Exfraneus pignoris posiessor , titulo et bona fide 'pignus
longo tcmpore potest pracscribcre : personali contra debitorem ma-
necle. Debitor vero hcresvc cjiis , iit hic. et l. 3. it^fr. h. t. pi-
gnus non preescribit etiam longo teiupore.
(2) Vid. l. I. Supr. h. t.
(3) Douatarius longo tempore pignus potest prjEscnbere.
(4) Pcrsonalis. actio non competit adyersus estraneum pignoris
possessorem : sed hypothecaria.
(5) 5o. Eclo^. i3. \'ide Cujac. c. 23. de prcesc. et 5. oi*. 3o.
(6) Vacantium bonorum persecutioncni tiscus quadriennali silen-
tio amittit , ut hic. et l. 6. j. 7.^ si quis omiss. caus. l. 18.
J^'. de uswpat. l. ^o. ff. de dii'ers. temp. prcescr. l. i. 5- p-Jf-
de jur. fisc. Praescribimus quadriennio rem fisci adversus ipsutn
fiscum. Rera (isci , puta res vacantes quse Graecis -rrpdyfi*-;* a-x.oKcii-
^ji/Toc. Syiiops. 5o. tit. i3. c. i.
(7) Vacantia bona qui ex beneficio principis promeriti sunl ,
«tatim domini fiunt et securi adversus fiscuni , EcL d. loco.
(8) Hujus constitulionis ineminit Justinianus 5. i3. i^ers. con-
stitutio autem divcB memorics Zenonis. iiist. de usucap. aitt&r.
Synops. K). tit. 23. c. 5.
(9) Intcllectum hujus et seq. lcg. vid. apud Neostad. decis.
Cur. Holland. i5. Ans.
(10) Vid. /. ^'i. Jf. de v^erb. sign.
(11) De his qui tmunt a fisco , agitur hac Icge , ut et .sequcnti
de Lis qui emupt ab Augusto , vel principe , ejusve procuratonbui.
quocunque jure constitulas , a sacratissimo aprano
cornparaverint(l2) : eos quin etiam quihuscunque res -
biles , seu immobiles , seu se moventos , aut in aci .
bu8 , vel quocun([ue jure coiijtitutie , rauniGceiuia? ^^
principalis uoniine datae fuerint , ornnibus pariler priif-
giis (m3p ex divinis sanctionibus mclytae reconlationu m>-
nis , et noslra» pietatis supsr terlis [.atrimoniis ant?a .••
ptores consecuti sunt , perpotiri [ sancmius : ] et ita
ctos hnjusmodi beneficiis , seu privilegiis |vrrfrui .
quam si super singulis substanliis seu pnliimoniis eiju
nunc , vel postea data fuisset h-.jjusmodi disposi . :
nec (^i4) posse contia emptores prsdictarum rerum ii»%
jam , [ vel futuros , ] vel conlra ecs (\i\\m supfr u.
jusmodi rebus largitas nostra delata est , vel fuTif , u»
quas actiones in rem (i5) , dominii , vel hypolhec* 6)
gratia , vel in personam (17) civiles , seu pratorias trd
ex legibus , seu sacratissimis constitutionibus descenders,
vel quaslibet alias ( licet (iB) nominatim prafsenti q-
ctione non sint comprehensae ) raoveri : data volen^us
licentia intra quadriennium coutra sacratissimum aErarn,
si (|uas sibi competere actiones existimant , eiercere \\
tamen , ut post elapsum ([uaoriennium , n(ic (19) s-a-
tissimum fiscum licere sibimet quibuslibet actiooioi lU
sare cognoscant.
Si ojicialis fisci vendens confitecUur sibi pretitan t\
numeratum , perpetuo est securus emptor.
§. 1. Ad hacc fiscalium rerum eroptoribus cam nMa
justitiffi consulentes jubemus , cjuoties competens m-
nium (20) gestis intervcnientibus distractarum remm ?ti>
sese deposuerit suscepisse , minime post hujusraodi ;ai*
pecuni.^ depositionem emptores , quasi uon nomeratipe-
cuniis molestari , vel necessilatem iisdem emptoribuiai.
poni ( licet non solennem consecuti fuerint securita Q )
soluta fuisse pretia probare. Sed cum sit in arbitric»re-
tia suscipientis minirae deponere , sese , quod non at f»?-
rit , suscepisse : ita convenit nec emptores plenissima ex
hujusmodi depositione super pretii solutione securitem
consecutos , ullum ( sicut dictum est ) ulterius proDc-
nis gravamen penitus forraidare.
(12) Pars majof hujus constitutionis est de eo,TJi «» ^l'*""
a fisco emit.
(i3) Si cui res aliena a fisco fuerit donata. • 1 , u
(i4) Qui rem ahenam a fisco comparat , aut quovis^io wi^b
habet , statim sccurus est adversus dominum , vel creditofL ^
polhecarium. Olim necessaria erat ei prsscriptio quinq-jeD "
edicto divi Marci , ut /. 3. supr. si aduers. fsc. 3. »^^^.-
«. oS. Synops. iUo c. 5. dabatur quoque utihs acUo. '■ '^'•.^
'k de pet. hered. At enim dices ctiam hodie einptores co o-«i.
/. i. supr. de her. wcl actione vend. Quidam putaat ^ic P -^'^'
adversus dominium et hypothecarias actiones , non "«^*^^
alienum. Pnlarim dictam legcm primam abi-ogan. ?<a.^ '| ^^,^
Ecribanlur hypothccaiiae , ses alienum otique P'^**^^'''""^' f^^^
enim aliud hypothecarii creditoris persecutio , qium
actio ? Quid fiscus ? mos dicetur. ,^
(i5) Actio in rem dominium , vcl hypcthecam persequ.-
(16) Sfrviana. $. ult. Imt. et ibi Thcoph. de '^^*"-^ ,^
(17) Actiones iii personam sunt , vel civdcs , vel pr*H>n.t
eK legibus vel constitutionibus descendunt.
(iS) Vid. Cuiac. 10. obs. la. j;.t«i, t«!
Oo) Post quadrietmium q.iam fiscus retn alienam dutrai,
donavit . doininis et crcdiloribus in fiscum deDegatur actu^
(20) Confessio procuratori» Fi^ci inter scriptura» , sw»=
pracjudicat. .
CODICIS RKPETIT^ PIl^LECTIONIS
70^
scus , vel procuralor Ccvsaris nnn lenetur de evictione
promittere. Salic.
mp. JusTiNiANUs (i) A. Floro Comiti rerum priva-
rum , et Curalori dominicae (2) domus , et Pelro vi-
I illuslri Curalori diviiia; domus sercnissima; Augusts ,
Maccdonio viro illuslri Curatori et ipsi domiuicae do-
us [ sercnissima; Augustae ].
r Cne a Zenone (3) diva; memoriae fJscalibus (4) alie-
Lnationibus prospectum osl (5) , ne (6) homines ,
u| X noslro a;rario donationis , vel empiionis , vel cu-
pet alienalionis tilulo quicquam accipiunt , si quid
contractum conlrarium emerserit , vel evictionis ,
Itcrius inquieludinis gralia , ad dominiura , vel hy-
cara respiciens , alirpiod susiineant delrimenlum , sed
(s cmptores quidem , vel donationem accipientes ,
I alios tilulos alienationis quicquam detinentes mi-
nrj qufficunque actioncs moveanlur : sed tantummodo
ffrarium usque ad quadriennium tantum : quo
,.pso , neque adveisus fiscum aliqua reraaneat aclio.
cmius hoc quidem in fiscalibus alienationibus gnavi-
;scrvari : scd non simili modo rem fuisse observatam
eas rcs , quae a sacralissimis Imperatoribus (7)
i Ijscalibus rebus , sed ex privata (8) eorum sub-
1 procedunt : quod satis irrationabile est. Quje enim
.'iitia introducilur ' ~
gantur
, cum
(9) omnia Principis esse
, sive cx sua subslantia , sive ex fiscaJi fiie-
iquid alienafum ? Eodemque modo , et si a sercnis-
Augusla (10) aliqufd alienelur , quare non ea-
11) utalur prcTrogaliva ? sed Curalores nostri , per
solemus subsiantiam nostrara gubcrnare , neccsse ha-
in vcnditionibus rcrum , et evictionem (12) , et
quae sum privata? ulilitatis pacla , emptionalibus'in-
•.'iilis r.ddere , vcl quasdam lales obligationes in alie-
lun inslrumentis agnoscere , vel in pernmtationibus ,
transacliombus , si et hoc fuerit celebratum : hoc
esl eorum , qui nec majestatem Imperialera agno-
, nec quantum inter (i3) privalam foriunam , et re-
culmeu medmm est , ei qui noslros Curalores , per
f ult. vers. Nosfra autem conslittitm. Inst. de wuc
vulZT "'' 1'"'"°' ''"' '^'" P''^'-'"^ s«.b.tai.tia , ex domi-
mquc ej„s rclms s. quul alicnabatur , id 6cbat per comi-
a curalorcm divin» seu dominica: domus su« et quidem il-
' » ui hic. quod notandum.
/• 2. Supr. h. t.
Peitinct enim dicfa lex 3. ad factas a Fisco alienationes.
as « ,r''""""? '•^'•".'« '/"O""^- c. 27. Bartholomeeum de
'/i«^\ 3. Mod '"■""'''^'" ^'^'■'^'■'0* « rci^iu corona aliena-
Empton aufcm non potest rcs alicna ei a Principe vel Fi-
.s omH .i.?;'''*,''/;'"'^'^' "^'■"■'"'" '' ^"leriorem rcco-
et.I"p.'-^"'^-^ =."'""" '"«gis " supcrio,-em nou
1 enuam locum babcre non putat Bart. in L nli. sJr. si
ihJ T'"'""' '" Ecclesi» , vel minoris vcndita est a
"is cmm casibt.s mi.ioies ct Eccksias reslitui. G!oss la
ceDs*";i?r" •?"'"• ^- 3'- '^"f'' "■ "'^""•■^- .^"'- ^'''''" P"'ani
MJs aiicnavil, nondum tamcn rcm tradidit. Bald. m c 1
^^ f>oua f^rma fcieluatis. vid. Sociii. ree. 3^1.
'TZ^lTnZ' ''"'^'i ',',' ^'•'"-P''^"^ inf^-noribus suporiorem
uuse.va qmbus dc rebus bac comtitutiouc agatur. '
quos res divinarum domuurn aguntur , aliquihus injunis
vel damnis affioere conantur. Quac omiiia resccantes , per
hanc generalem , ct in perpetuum valilurara legein sanci-
mus (i4) , omnes alienaliones de aula procedenles, sive a
"ostra clcinentia, sive a serenissima AugUila conjuge no-
stra , sive ab his , qui postea digni fuerint nomine impe-
nah , sive jam alienatum quiddam est, sive nostea fuerit
suie omni inquietudine permanere , sive res* eis per nos-
metipsos , sive per procuratores ( ex epistalmate fi5) (a-
men nostro ) fucrint adsignata;. Et nemo audcat eos gui
res accipmnt per quemcunque titulum alienalionis , sive
mobiles , sive immobiles , seu se (16) moventes , vel iura
mcorporaha , vel panes (17) civiles , judiciis adficere vel
sperare aliquam contra eos esse sibi viam apc riam :' sed
oninis adilus prscludatur , omnis motus , et spes liuius
petulantiac. Sed adversus domos nostras habeant intra qua-
drienniuin tantum secundum imitationem fisci , quas exi-
stimant posse sibi competere actiones in rem , vel hypo-
thecaruim ; ut ex nostia jussione (18) causa movealur , et
competentem mereatur efFectum. Quod si quadriennium
fuerit emensum ; nec adversus domum noslram habeat quis
quamcunque actionem. Quia igilur mulla scimus , lam
nosmelipsos , quam serenissimam Augustam conjugem no-
siram variis personis jam donasse , et veudidisse , et per
ahos titulos adsignasse , et maxime (19) sacrosanctis tc-
clesiis , et xenonibus , et ptocliotropiiis , et episcopis , et
monachis , et aliis innuinerabilibi.s personis : et eandem
Iiberalitatcm ex nostra substantia , sive serenissimx conju-
gis nostrae csse confectam : sanciraus eliain eos firmo jure
habere qiiod consecuti sunt 5 iia ut conlra illos quid^iui
nulla movealur aclio : intra quadriennium aulem ex prs-
senti die numcrandum pateat omnibus aditus contra no-
stras divmas domus suas acliones super eisdem rebus luo-
vere : scituris : quod prsefato quadriennio finito , ueque
adyersus domos nostras aliquis eis reservetur regressus. Cum
enim raulta privilegia Augusla fortuna meruit (20) , et in
donalichus (21) sine insinuatione geslorum omuem firmi-
tatem habcniibus , et siiper rebus , quas pro tempore sc-
renissimus Princeps divinae Angustae constante (22; matii-
monio donaveritjvcl ipse a serenissima Augusla per dona-
tionis titulum consequatur , ut maneat illico donaiio ple-
(9) Dixi de hac sententia ad Nouell. io5. c. a. i. 4. drca
Jin. ut brevitcr inttrea notcmus, Nihil hic alii.d dici , quam quod
orania tam fiscaha quam patrimonialia ( cle his enira tantum hac le-
ge agitur ) principis essc iutclligautur : alias quse quisque privalus
possidc't , principis sunt nudo iraperio , non domiiiio. Scile Tcr-
tuU. hb. de Idololatria , hanc adulatorum fcroccm sententiam pie
sic eliidit , Quid erit , inquit , Dei , si omnia sunt CcEsaris ?
(10) /. ^i.ff.de legibus. l. 6. in fin. ff. de jurefisci.
(11) Imo noa cadem utitur. l 56. et ^'-.ff. de legat. a.
(12) Curatoies vel procuratorcs leiiim prmcipis non cavent dc
evict.one rerum a principe distractarum : et merito , cum empto-
rcs stat.m sccuri sint. /. i3. siipr dc non numcrata. l. 2. infr. de
discussonbus. lib. 10. tit. 3o. /.11. iftl): de susceptoribus. lil,.
10. tit. 70. • r "
(i3) Magnum niedium csl interpriyatam forfunam etrcgale culmen,
(i4) Obscrva regulam.
(•5) Id est , jussu , quidam legunt epita^mate.
(•6) Vide /. 93. ,^ de ^'erb. sign.
(17) De quibus ahas dixi.
(18) Privatus adversus fiscum litigaf urus , ab eodem fisco ( sicut
libcrfus a patrono ) vcniain petere debet. BalJ. cons. 432. Bart
comd. 18. Romanus singul. 9.
(19) Principes locis ct personis religiosis maxime donare soknt.
(20) Princip s hahcnt mi.lta privilcgia.
(ai) /. 3|. infr. de doiiatinnibus.
{i-i) l. pen. supr, de donadonib. int. yir.
quce libeiis.
l. 7. supr. de bar.
8<
ToG
L 1 B E R S E r T I M U S
na , nuilo alio confirmallonis lempore expectaiido ; iia et
hoc videalur iniperiale csse priviiegium. Qui eiiim (i)
suis consiliis suisque laboribus pro tolo orbe lerrarum die
nocleque labc.rant , tjuare uon habeant dignam sua praero-
gativa forlunam? Qua3 ergo pro Auguslo lionore , et cau-
tela res accipientiuin noslra statuil a^iernitas , haic tam
sublimitas tua quara caeteri omnes judices nosui observare
fcslinent , ex eo tempore valitura quo nutu divino inipe-
riales suseepimus infulas. Dat. 5. Ka)cnd. Decembr. Con-
stanUnop. post consulatuin Lampadii , el Okesiis "VV.
CC. 53i.
T I T. XXXVIII.
KE REI D0MIKIC7E (2) VEL TEMPLORUM (3)
VIKDICATIO TEMPORIS PR^SCRIPTIOJnE
SIJBMOYEATUK.
Seri'1 , liberti , vel coloni principis , et eorum soboles inde-
hile ad alicjuani dignilaleni obrepentes , ad staluni pri-
slinum debent retrahi onini prcescriptione semota. Salic.
1. Impp. Valeks et Valentin. AA. ad
Probum P. P. Gallia;.
SjEpenumero prseceptum est , ut servi (4) atque liber-
ti , colonique prajterea rei nostrae , necnon etiam eo-
rum soboles , ac nepotes , quicunque de nostris possessio-
nibus recessissent , ac se ad diversa mibtiae genera contu-
lissent : cingulo , in quod obrepserant fraudulenter , exu-
ti , si ad aliquas fortasse transcenderint dignitates , orani
teniporis definitione submota , nostro patriraonio reddanlur.
Res emphyteuticarice Ccesaris , reipublicce , vel
t(. mplorum , nullo titulo oneroso , vel lucratii'0
alienari possunt f ut proescrihantur. Bald.
2. Inippp. Vale^t. Theodos. et Arcad. AAA.
Dextro Coraiti rerum privatarum.
Niversas terras , quge a colonis, sive emphyteuticariis
dominici (5) juris , ReipubUcai (6) , vel juris sacro-
ruin (■;) temphjruin in qualibet provincia veudii* , .j
uilo alio paclo abenata; sunl , ab ins qui perperam iiiw
contra leges eas dttinent , nulla longi lempoiia pra* .
ptione olllcienle jubernus resiiiu: : ita ut uec (8) pt
quidein iniquis comparutoribus r. poscere liceat. iJu!
Nonas Jul. Consianlinp. Vall^t. A. iv. ei Eutk<
CoKSS. 387.
Deminurio census soluii ad rnodwn consuetum redual
rcscriplo oblento illicito non obsta^de. JacoL.Bu!.
3. Impp. Arcad. et Ilo>oR. A\. ad Paulum
Com. dominicse rei.
SI qua (9) [ unquam ] loca ad sacrum dominjiir;! r-
tinenlia ciijuslibet temerilas occupaverit : secuiitij»
veteris census hdem in sua jura retrahantm-. KeaGTjpta 1»)
igitur obreptionibus impetrata , cum pix'scripliooe L^
temporis , et novi census pra-judicio sub noveLit auctfj.r
lua : atque ita omnia suo corpori , <juae suut avuUa .
stiluet : neque enim incubatio (1 1) diutuma aul noila
professio , proprietatis nostrs privilegium abolere {k,I i
Dat. 5. Kal. April. Arcadio v. (12) et Ho>OB. Ui. ,1
CojNSs. 3q6.
T I T. XXXIX.
DE PR^SCRIPTIONE XXX. (i3) , VEL XL. '
ANXORUM (l5).
Fundus oh tributa non soluta vcnditus , si in vciul.
non fuerint servata , vel non inlervenerinl a Jure r .-
sita , vindicatur , nisi triginta annis sit prascri^
Salic.
I. Impp. Djoclet. (16) et Maxim. AA. AriaDi.
CUm adseveres , te absenta , cos qui oculos {i-} f-
diis tuis imposueraut , operam dedisse , ut aiin a-
ria? (18) collationis pra^textu , vili pretio ab officio t-
sidiali prsedia tua distraherentnr 5 si legitirai (19) le'»-
(1) Privilegiorum causoe.
(•2) Id est , Piincipis privatae.
(3) l. 2. infr. eod. Templa paganorum intellige , qiiaj princi-
pes et imperatores facti Christiani nonnunquam vcndcbant , ut et
eorum jura. /. ult. infr. de fund. patrimonialibus. lib. ii.t/t. 61.
/. 6. infr. de otnni cigro. lib. n. tit. 58. et infr. tit. de divcrs-
yrc&d. urban. et rust. teinpl. lib. 11. lit. 69. /. i. C. Theod. de
fide catliol.
(4) Servi liberti ct coloni principis ab ejus possessione receden-
tes , et ad aliquam dignitatcm obrepentes , ad statum pristinum
retrabuntur omni praescriptione semota. vid. l. 2. supr. cotnm. de
usucapioiiihus.
(5) Dominicis reipubliccE , ita legunt vetcres. Cujac. 18. obs. 22.
Empbyttiiticarii dominici , id est , rei privatae.
(6) Vide /. 6. infr. de opnibus publicis.
(7) Hi?c vox abck a vclcribus libris ^ ut Cujac. monet hoc tit.
et 18. ohs. 22.
(8) l. 23. supr. de rci viridic. vid. /. i. infn. infr. tit. prox.
(9) /. i5. C. Thcod. 10. tit. I. /. 3. infr. dc fundis et salti-
bus rei datnin. lib. 11. tit. 66.
(10) Vidc Papon. 3. I\'ot. c. des lettres de fief. fol. dcassigtm-
tioii. et l. I. infr. dc annonis , et trihut.
(i 1) Incubare" ( ut et babcre ) est naturalis et civilis possessionis,
Tcnere iialuralis , Possidcre civilis. In malam vero partem incuba-
re est , uiala Me. possidere , et Scrvio recte tyrannus , incubator
imperii qiii ct subsessor. Rcx pos»es.sor. Augusliniis , homil. 3o.
INtc erit vox justi pos.scssoris , sed impudentis incnbatoris improbi-
tas. vide quae notavi ad I. 38. ff. de peculio. Cujac. ^-i. d. l. 38.
et 8. ad Jfiic. fol. 166.
(12) IV. d. t. i5. C. Theod.
(i3) 5o. Ecl. 14. i5. vidc Cujac. 3o. dc preesc. ct 9. obs. 24.
Mis sp.tiis teuiporum res mimobilcs praescribimus , siiie litulo ,
cura bona tamen fide. Hujus proescriptionis autor fuit Thtc. "
magnus Kovcll. Valeiit. et Theud. de 3 j. ann. ptascript. id
hoc jus Vaientinianus trlbuit patri suo , ne aHoquin coUigas ^-
dosio patri , id est , antecessori. vidc /. ult. supr. de edendo\B
an contraria sit Jex i. 2. iifr. h. t. dicemus ibi. Caeterum ^c
prcescriptionis legem Cassiodbrus lib. 5. vocat patroMm hu im
generis. Sidonius quoque /16. 8. omnem htem ea aboleri o'
His adde Procop. i. ei 3. de bello fFandal. Suidam vi P-
Emiseno.
(i4) Eclog. d. loco. Cujac. c. 3i. de prascriptionibus. .
prrescriplionis 40. annorum Anastasius , /. 4- ^- 6. Iiifr- "■ '•
de tamen /. i. et 2. infr. h. t. ,
(i5) Suntue roajores "praescriptioncs quara 3o. vel ^o. aiuioii-
sunt saae , ct quidcm centum annorum l^cclesiis inducts ■ <i< -
tamen vid. JSouell. 9. Ciijac. c. 34. de prascript. sed et ^.
Propbyrogenneta vetat inopes damno a polentioribus affectDsra
praescriptione 40. annorum. 1. Haruien. 3. §. ^5.
(16) Supenus dixi Thcodosium Maguum autorem fuisse pnn-
ptionis 3o. annorum : Anastasium 40. Si ita esl , quo jure «
constitutio de praescriptione 3o. vel 40. annorum ad Diodeti.
pertinebit ? Jusimianus bic legilunum , seu lougum tempus '«■
ctit ad 3o. annos. vide Cuj. 18. obs, 27.
(17) Oculos proediis alienis hic imponit qui caplaU oc«'''^
absentis dcbitoris coutra legein iaterdicti emit Viliore P'*" ^,
fraudem fisci et debitoris fiscalis. Ab hujusmodi emptore doo^-
intra longum tempus , /. 7. Itfr. de agncolis et ceiisit. ( '
bic inflectitur ad 3o. aunos ) praedia sua vmdicare pol&i
quidcm restituto etiam pretio. t tes 4««-
(18) Fundus ob trihuta nou soluta venditus , si solenniUKs 1
saj fuerint , vindicari potest, nisi 3o. annis sit pr^cnptus.
(ly) Id cst , longi temporis. Cujac. d. loco.
CODICIS REPETIT^-: rfLELECTIOMS.
l"!
■^alium cx venflilionls dic fluxil : fjui provinriam rc-
inler vos cogiios.>:cl , cl (,uod publico jure prccscri-
csl , slaluit. hit) aulem nondum ex die publicae ven-
)is lcitin.um (i) tcmpus iiarsuiissiim sit : Judex
linatis allcgaliouibus luis , quod rei qualilas dictavc-
S('(|iiclur ; uon ignarus si iujustain csse empiioncm
lexerit , prelium cpiod pro vilioso contrdClu daluni
scciinduni priiicipaMuin stalulornm lenorcm mala^ i\-
;i)iptoribus rcstiiui (?.) noii oporlere.
2. Inipp. Valent. (3) ct VALfNs AA. ad
Volusianum P. P.
Ale a£;itur cum dominis pra^diorum , si tanla preca-
rio (4) possidentibus prarogativa dcfiTlur , ul eos
(5) quadraginta annoruni sputia qualibel ralione de-
i inquictare non liceat : cum lex Conslantiniana ju-
ab (G) bis posscssoribus initium non rcquiri , qui {j)
polius quam alteri possederunt (8). Eos autem pos-
rcs non convenit appellari qui ita tenent , ut ob hoc
n solitam debeant praestare merccdem. Kemo igilur ,
ad possessioncin conductor (g) accedit , diu abenas
enendo jus sibi proprietalis usurpct : ne cogantur do-
I , aut aniittere quse locaverunt , aut conductores uti-
ibi fortassis excludere , aut annis omnibus super do-
0 suo publice protestari. Dat. 8. Kalend. August.
L.Mm. et Valent. AA. Conss. 365.
es acliones , qua; minori tempore non sunt Umitatcs ,
trigintn annorum prcescriplione (olluntur. Salic.
3. Inipp. Ih N >R. (lo) et TnEoDos. (i i) AA.
Asclepiodoto P. P.
:ut (12) in rem speciales , ita de (i3) universitate , ac
)er§on."iles actiones ultra triginta annorum spatium mi-
j protendantur : sed si qua res , vel jus aliquod po-
:lur , vel porsona qualicunque actione , vel persecutio-
)ulsetur : nibilominus erit agenti Iriginta annorum pra;-
?lio metuenda. "1- Eodera (i4) etiam [ jure ] in ejus
) Dixi ad /. aS. supr. de 7ci vind. adde /. 7. siipr. adSC
'eum. l. 2. infr. si vend. pign. l. 19. in fin. infr. dc evict.
) Vid. /. 1. supr. de usucnp.
) Haec lcx fuil dc pracscriptione sexaginta annorum , quae a
imano Lic inflcctilur ad praescriptioucm {^0. annorum. ut
dicatn.
) Prsescribere annis quadraginta rcm non potest , qui eam
ario possidct,
) Prascriptio \o, annorum : de qua hic agitur , introducta
lat constilutione Constanlini , cujus pars lestat inlegeult. supr.
ong. tcmp. prcEscripl. quce pro libert.
) PraeScriptione 40. annoruni , rera adquirit , qui cara rcm
non alteri posscdil.
) Conduclorcs rcm non sibi , sed altcri pofsident , quia ob
ipsuin qnod tencnt , pactam praestant mcrcedcm.
!) Possidcns alii nou bibi non praescribit. /. 7. §. 11. Jf
m. dwid.
)) Praescriplioncm nuUam temporis objiccre possunt , qui tan
m conductorcs possidcnt , qui non sibi , scd aliis possident
iops. Basil. 5o. tit. 1.5. cnp. 4.
10) Thendosius A. ita lcgendum csse monct Cujacius cap. 3o
prascript. Tbcodos. h. K. T. F. P. l. \. C. Theod. de act
0 tempore finieitdis. Aicad. et Honor. Hal.
'0 Junior scil. iion Thcodosius niagnus , ciijus conslitulionem
1 Habnuus. Cujiic. hic. l. 18. obsen'. a6. Est cniin prxscriplio-
triginla aniioium autor Theodosius niagnus . ut sa-pius diximus.
.13) Artioi)c> iii rcin personales et roixlee tolUinlur triginta au-
vidc Cuj. c. 3o. de pr^script.
pcrsona valent^ , qui pi^Tuis , vel hjqiotbecam non a ,ur>
debitore , sed ab alio [ p^^r longum tempus ] possidenle
nititur vindicare. '\' Quse ergo antea non molie sunt actio-
nes , triginta aiinorum jugi sileniio , ex (i5) quo jure
compelere cwperunt , vivendi (i6j iillerius non babeant
faciillntem : ncc sufliciat precibus (17) oblatis speciale quod-
dam ( licet per annotationem ) promeruisse res[)0nsum ,
vel ctiam [ 'u ] judiciis allcgasse : nisi allegalo sacro re-
scripto , aut in judicio postulatione depo^ita , fueril sub-
secuta r per executorem ] convenlio : non sexus fr^gili-
late uon absentia , non militia contra hanc legem delen-
denda sed pi^pillari aetate duntaxat (18) ( quamvis sub
luloris dcfensione consistat ) huic eximenda sanctioni.
Nam (19) cum ad eos annos pervenerint , qui ad solicitu-
dinem pcrlinent curatoris , necessario eis similittr, ut aliis
annorum triginla inlcrvalla servanda sunt. y flae (20)
aute0J actiones annis triginta continuis extinguantur , quje
perpelua? videbanlur , non illap , quse antiquis temporibus
limitabanlur. Post hanc vero temporis definitionem nulli
movendi ulterius facultatem palere censemus, etiamsi se le-
gis ignorantia (21) excusare tentaverit. Dat. 8. Kalend.
Decembr. Conslantin. Victore , et Symmacho Comss.
Omnes acliones , etiam si jus puhlicum concemant , quoi
tri^inla annis , vel paucioribus non lollumur ,
quudraginta annis excluduntur. Salic.
4. Tmp. Akastasius (22) A. Matroniano P. P.
OMnes nocendi (^3) quibuslibet modis artes omnibiis
ampulanlcb , cunctas quidem temporales (2^) exce-
ptiones quje ex vetere jure , vel ex principalibus decretis
descendunt , tanquam si per hanc legem specialitcr, ac (25)
iiominalim fuissent enumerala' , cum suo robore durare ,
et suum cuuctis , quibus competunt, vel in posterura com-
petere valuerint , pro suo videlicet lenore praesidium in
perpetuum deferre decernimus. Quicquid autem piraeterita-
rum pra^scriptionum , vel verbis , vel sensibus minus con-
tinetur , implentes , per hanc in perpeluum valituram If-
gcra sancimus (26) , Ut si quis contractus , si qua sit
(i3) Quce TTtpi' ducilo? ■■ ut iu rem t'h>i!ti- Synnps. Basil. d.
tit. i5. c. 5. Goth. Explicationem hujus legis vide apud Zanger.
dc Except. part. 3. cap. 10. num. 22. Ans.
(i4) Prxscriptio igitur 3o. et 40. ann. non currit adversus pu-
piUos , sed aduhos.
(i5) /. I. infn. infr. dc annali except.
(16) Actiones viverc dicuntur. Actionibiis sua vita est.
(17) /. 2. supr. quando libdl. princip. oblat.
(18) Pn-escriptio triginta annorura non currit adversus pupillos ,
cliamsi currat advcrsus minores vigintiquinque annis. vidc tamen
/. 5. supr. in quibus caus. in intcgr. rcstit.
(19) Pignus et hypothecam a leitio possessore crcditor post lon-
gum tempus avocare non polcst , ut hic. Syn. Basii. d. c. 5.
vid. l. -j.ff. h. t.
(20) Pi jescribuntur annis triginta hae actiones quae olim perpetuae
erant : Non quae antiquis temporibus circumscnpta;.
(21) Jinis ignorantia nocet , id est , non prodest. vid. Cujac.
5. obs. 39. , .
(2?) Anaslasius antor praescriptionis (\0. annorum , ut fuc , et
l. 5. 6. infr. h. t. , c 0
(73) Aii infcllcctum hujus Jegis vid. Zanger. de txcept. part. i.
cap. 10. nuin. iZ. Ans.
(24) Quffi scil. trigesimum annum non exccdebant.
('j5) Ut /. 2. supr, de quadriennii prascript. Clausula deroga-
toria statutorum.
(2fi) Pr.Tscribitur annis qiiadraginta omnis acfio , quac prava
quorundam intcrprclalione anuis triginta uon est cxtinctu . ut I.K.
Synops. d. iit, i5. c. 6. el i. Harm. 3 §. 74.
7o8
L i B £ R S K V T I M U S
aclio , rjuae cum non essin expressim supradictisi lompora-
]ibus pracscriplionibus concepla , quorundam tamen vcl
forluila (i) , vcl cxcogilata (2) interprelalione sa'pe di-
clarum exceptionum la^iueos evaJere posse videalur , huic
suluberrimae noslrse sanctioni succumbat , et quadraginta
antiorum curriculis proculdul)io sopiatur : nullumque (3)
jus privatum vcl /jublicurn (4) in quncum/ue causa , vel
quacumque pcrsona (5) , quod praedictorum quadragiuta
annorum extinclum est jugi silenlio , moveatur : se^ qui-
cunque super quolibet jure quod per memoratum tempus
inconcussum et sine ulla re ipsa illata judiciaria conten-
tione possedil , superque sua conditione (6) qua per idem
tempus absque ulla judiciali sentenlia simdi munilione
potitus csi , sit liber , et praesenlis saluberrima? legis ple-
jussima munitione securus. Dat. 4- Kalend. Conslanti-
nop. * OLvr;. V. C. GoNS.
5. Idem A. ad Thomam P. P. per IUyricum.
PRaescriplionem quadraginta annorum ab liis , qui ad
curialcm (j) conditionem vocantur , opponi non
patimur , sed genitalem statum semper cos agnoscere com-
pelli sancimus. Sacra etenim nostrse pietatis lex de aliis
loquitur conditionibus : nee anterioribus constitutionibus
per eandem novellam legem derogatur, qua? manifestissi-
rne cunales , et liberos eorum, explosis temporalibus prae-
scriptionibus , patriis suis reddi praecipiunl.
Priv-dn irihutarii dominium pnescribi potest , canon
ejus non potest.
6. Idem A. Leoni P. P,
GOmpetit nostra serenitas , quosdam sacratissimarn no-
strae pietatis constitulionem (8) , quae de anuorum
quadraginta loquitur pra?scriptione , ad prffijudicium etiara
pubiicarum (g) functionum solutionis trahere conari : et ,
si quid per tanti vel amplioris temporis lapsum minime ,
vel minus quam oportuerat tributorum nomine solutura
est , non posse requiri , seu profligari contendere : cura
(1) Grseci TuxsiratLi , id est , qiialemcunque appellant.
(a) Excogitata interpretatio , subtilis et cahuuniosa.
(3) Inde colligunt , Malae fidei possessorein jure ciyili pra3-
scribere. *
(4) /. nU. infr. de fuiid. patr. l. uh. infr. de fund. rei prii>.
excipe tnbutorum causara. /. 6. infr. h. t. excipe publicas colla-
t:ones seu functiones , ut quibus iiulla temporis praescriptio obii-
liatur. /. 6. Infr. h. t. v r r )
(5) Ut si quis dicalur essc cohortalis. l. 12. infr. de cohorta-
hhus. servus navicuhu-ius , fabricensis , metallarius , murilegus
gyncciariiis , vel allerius cujuscunque conditionis. '
(G) Prscscribitur status controversia annis quadraginta , ut hic.
«Sjfs. d. c. 61. I. Harm. 3. 5. ,56. videtur et hoc dici : vindica-
tionem in servitutem cxtingui , si quis annis quadraginta in pos-
.«iessione libertatis fucrit. Grseci tamcn servuni fiigilivum excipiunt •
quando scil. non desiit a domino possidcri vcndicationi hujus re!
quam possidcre desiit , praescriptio opponi non potest. /. 2. Supr.
(7) Curialis revocatur ad suam curiam , nihil eum juvantc
praescriptione quadragiiita annorum , ut hic , et l. 55. infr. dc
decurionib. vide Nm-ell. Majoriani de curialibus.
(8) /. 4. supr. h. t.
^ (9) Praescribi quadraginta annis publics funcliones ( quas Grae-
ti S>)'ioa-tXi a-wTf\t'ixi K -iroKntKOv Kxycvx appellant ) non possunt.
.Sj-«. d^ c. 6. infm. ,. Ilarm. 3. 5. 58. et 74. et ■?.. tit. 1.
^. 52. Imo possunt pralerita Iributa non exacla praescriptione qua-
drag.nta annorum adquiri. l. ult. infr. de fundis patrimonialibus.
^choL Syn. d c. 6. ,. Harm. 3. 5. Sj. Distingueuda prretcrita
Iiujusmodi conamon raanif^slibsime s».n-,ui propoi^tonn^
slrx h^gis obviare noscatur : Ideo.pie juij-.-nus eo'5 , u ' '
aliquam per continuum annoruin quadragmia curL
sine quadam legitiina interpdlati.iis pjoeieriut de
scssione quidem rei ieu domituo uequaquara rem' vi
funcliones (10) aulem , seu c.vilem cauouem , sd -^i
quampiam publicam collationern eis impoiitarn depen'
re (11) compclli , nec huic parti cujuscuiique leior,/
prajscriptionem oppositam admitti. ^ "
Actioid hypolhccaricz ah extraneo possessore tri^^iiua
annis pntscribilur. liart. "
7. Imp. JusxiNt^s A. Aivdielao P. P.
CUm notissimi juris sit , actionem h> polhecaridin 1
exlraneos (12) quidcm supposilse rei "^ detental.jre* j.
norura triginta fiuiri spatiis (i3) , si nou iiiterrupium a
silentium , ut lege cautum est , id est , eiiain per sjLi
conventionem , aut si «tas irapubes excipienda monjt'-
lur , in ipsos vero debitores , aut heredes eorum priff
vel ulteriores nuUis expirare lusfroruin cursibus : nost'
provisionis esse perspeximus , hoc quoque eraeudare ;
possessores ejusmodi prope immortali timore teueantur'.
5. I. Quaraobrera juberaus hjpothecarura (i^) per^ei
tionera quae rerura movetur gralia , vel apud debiloi
consistentium , vel apud debitorum heredes , non uli
quadraginla annos ex quo compctere coepit, prorogan (i5
nisi conventio (16), aut «tas ( sicut dictuin e.t)'int-.TCi
serit : ut diversiias ulriusque rerum persecufionis qiiae
debitorem , aut hcredes ejus , quaque movetur in exu
neos , in solo sit annorum numero : veruin in aliis orai
bus ambae siiTiiles siut : in actione scilicet personah I
custodiendis qua; prisca constitutionum sauxit justilia.
$. 2. Sed cura illud etiara in foreusibus conlroveis
ventilabatur , an credilor anleriora jura prffitendeos pot
posleriorera creditorem hjpnhecara lenenteni eliain ult
tnginta annos inquietare , utpote imaginem (17) debitoi
obtinentem , eique possidenlem : necessarium duximus ,
hoc dirimere. Et sanciraus (18) , donec communis debit
Sunt a fiituris ; Nam futuri temporis functiones possunt etiam cxiL
post qiiadraginta annos , nisi fucrint possessnri a principe donati
Scholiastcs illo loco.
(io> Lcx 4. supr. h.t. qua dictum fiiit juri pubhco quadragur
annis pra;scribi , non perlinet ad publicas functioues , iit hic , «
ad possessiones et dominia , Supr. h. t. sed tainen Cujacius c. 3[
de prcEsc. notat ex Theodoro et Accursio et ex /. ult. infr. >
fundis rei prii'atce , eum qui sine canone agruni principis acJq)
rit et quadraginta annis possederit , nullo canone soluto , nec (
agro , ncc dc fundo convcniri posse.
(11) /. 2. Supr. conim. de usuc.
(12) Hypothecariam crcditor movere potest intra quaJraginta ai
nos adversus debitorein : intra dccem vel viginti , adversus exu;
neos boua fide possidentes : intra triginta si^mala fide possidean
Syn. Basil. 5o. tit.' \S. c. 17. Scholia»t. Syn. G. tit. Q. ex lib. l
tit. 3. c. 7. ct I. Harm. 7. cap. 63.
(i3) Dic ut infr. h. t. \. \.
_ (i4) Jus hypothecae quadraginta annis prjescribiiur , u« Aic , c
ita cilius perit pcrsonalis quam hypotbecaria : principalis qaar
accessoria.
('5) Hypothecas praescriptio conventione ut et aetate impediripotest
(16) OxA^fl-ij» vocant Graeci inferruptionem. Sjn. d. c. 7.
(17) Posterior creditor rem pignoratam priori creditori tenens
imaginem principalis debitoris obtinet.
(18) Quanto tempore secundus creditor rem priori creditori pi
gnoratam tenens praescrrbat adversus prioreni , vide apud Vitrm. i
practic. 28. c. 3.
COniCIS REPETIT/E PR.ELECTIONIS.
709
Don posso credilori aiitenon iriKinta annorum ex- d-im ^io^ „0 # .„ „ j . _^ .
'11 °, cwuujiuiu CA aam (^i2j cautioiiern m credilorem exposuent : temoora
neni opnoni , sed locurn esse auadraeinta annorum mf^m^,.^,^^ ~ • .• • , '^ .1 /'-"'r-"'*
• ,• ' ' ' , •1, • •. 4"'»"f''fa'"i'i d luorum naemoratarum prajscnptionum jnlerrupta esse videbunlur
npuon. .iu.a dum 'Ho v.vU , mer.to antenor cre- quantum ad priorem cautionem pert net , qu^ scil.^e Ll
confid.t , u pote apud deb.to.^em e,us possess.one per novata permansil tam .n personal.bus , q'ul in h pot 1
.orm c.-ed.torem const.K.ta. Lx quo autem xn fata cariis actionibns. rsamquc improbum sU deh.io.ei^wL
eb.tor decessm ex eo quasi suo nomme poss.den- contradice.e , qui ne (.3) sub accusat.one cred to,"s 04)
noslenorem cred.to,em mer.to posse Ing.nta annorum more deb.toris fiat , secundam in eum super eodem debi-
^ icre piapscnptionom : et sccundum hanc distmctionera lo cautionem exposu.t ^
.nutationem .cmpor..m adhibcndam , ut ex pe.sona §. 6. In h.s cliam promissionibus , vel Watis vel al.is
i.m sua postor.o.-^ c.ed.lur lng.,,ta annos [ per ] quos obl.galionibus , qu^ dan>m.m per sinKull'^annos 7,5
ebosl mortem debitot-.s possedit , opponat. Sin (i) vel menses , aut\liquod smgulare templs In.i^nt^ te n^
^"")""8^-re voluer.t sua. possessioni , quam post po.-a memoralarum pr^scriptionum uon ab "xLio 1^^.
0 m debitons habu.t , etiam tempus , quo vivente de- obligationis , sed ab inilio' cujusque anni , '0^1^
ic vel ipse cred.tor , vel communis debitor detinuit , vel altenus singularis temporis computari maniiestuoi est '
n riuadrag.nla annorum except.on.s ju.a tractari , et nulla scilicet danda licentia vel ei , qui iure enmlmeut "
>abm deest ad qundrag.nta annorum possessionem , co rem aliquam per quadraginta , yel quoscuZue aho;
ff 5 r- 1 • . ^*^ ^^ iisdem rebus qujesilum esse : cum in eodpm a-ttn
jp. Eodem jure pro lemporum computat.one obser- semper manere datas jure emphyteutico (16) res onmtea
n , et si poster.or cred.tor antenon creditori ofTer. vel conductori , seu procuratoiAerum VheVar^^^^^^
debitum paratus est , et is creditor long^vam pos- ex quocunque temporum curriculo non debere e dtmino
FlVT''^ "'"I '' 'PP'"''' '?"''"''• . ^"^^"'' P°«' <^«^Pl«^- conductionis tempora possestioner^
/. IUud autem plus quam manifestum est , quod in recipere, eandenl reddere. Dat. Kal. Lccii Ph 1^0^
'I.US conlracribus, m (3) quibus sub ahqua conditio^ ivo , et Probo Conss 5^5 -t-HiLoxi,-
el sub dic cerla vcl iucerta , stipulationes , et pro-
nes , vel pacta pommlur , post condilioiiis exitum ,
'st instiluta; diei cerla? , vel incerlae lapsum , prEe-
ones triginta , vel quadraginla annorura , quse per-
liJJus , vel hypotliccariis actionibus opponuntur ini-
-iccipiunt. Unde evenit , ut (4) in malrimoniis', in
Prcvscriptwfie longi temporis quceritur prccscriptori jus
rctn vindicandi a quocunque possessore. Salic.
8. Imp. JusTiKiAUTJs A. Mennee P. P.
'>) contesialionem imitetur ea detentio Sed ct si ne trioinf/ L ' ^^ ^"PP^^-tam eam habebat , exceptio-
Jdvo.s""" actioiicm secundus creditor hypothecam te-
' iZ n '"■'"'"'" '^'^'1'^«""' ' ^oc est , adve/sns crcditorem
a -.■m 1 ''^ : 'f" 1 *I"° lcmpore supcratur , praesc.ibere qua-
, Ac ! '' '' ' •'°"''" co,n.„u.us debitor vivit : triginta an-
''^"^«"^/^■'''''''''^"'^""''^'•'Sinta aanis: adde /. ult.
e nts (jui „1 pnor. cred. lacum.
cumre''iHv '" «,^'''8^'io"it"* conditionalibus et in diem ,
cuircie advcnicnte cond.tione , vel die , ut hic id ..si
or:„'if 'c^r''" ' •^^- ''^^ ^^'^^^ ^ ^^^^i^- ^^^ j.
>mpe"ere / V P'''7''R^'° "°" «^'"•rit anlequa.n incipiat
^mp^ere. /. 8. ^ fm. infr. h. t. vidc Balbura 6. rf. ,,mLr.
«"C'i..t post conjngu dissolutione.n. Syn. d c. 7
u^hc.Trd °PP«"';,"V'*'rj'"*^ "' res sibi pignoi-atas
['^ril ad dcbi .■„»■ '■ ^ *' dcb.tor secundam cautioncm
|'-^"^^intmumpu;''"'" '■^'•^°8°°^^*-'°d"'° ? pra.sa.plion.s tem-
p ■ '!'^''- ^^ except.
Qu'«7'f '"t"^"'" '■" °^'.i?»«« interruinpitur rr««criptio.
V"« 'x^^fns GiiECis , ul di.\i supr. '
(10) Litis contestalioncm imitatur detentio.
(11) /. 18. 5. i-JT- de conslituta pecunia.
Ac^slLuHer^Tn /''/''°"'™ Gr.-eci vocant y,.,,^^.^,^^, «V^a^.c^.
Ac s.mil.ter in /. 4. supr. de adx^oc. dwer. judic. apud patronum
fisci ficri acta ,,, y,...f,^-^,^d^n^,. Cuj. ,1 cbsci. l Debit.
nova caut.one ir.tcirunipitiir pia;scritio.
(.3) JVec dcbitoris , scd ne sub accusatione mora fiat , ita legit
Cuj. ib. obs. 22. infiii. ^
(i4) Debiloris , Cuj. d. loco.
(i5) In obligationibus annuis , vcl menstruis , non initium obli-
gation.s sed ccssaHonis inspicitur. hoc cst , in annuis lecatis com-
pula lur cmpus , non ex quo rclicta fuerint , scd cs quo instituta
fi.cr.t actio : qus quidem iu singulos aunos nascitur. Srn d
C. 7. in ftn. ' '
(16) fenens ut cmphylcuta vel colonus non praescribit vidc / 1
supr. in qmbus causis cessat. /. i . supr. comm. de usuc. ' '
(17) oyn. lUo loco , c. 8.
(,8) Qui rem longo tcmpo.-c prrfscripsil , jus habct vindicandi
(19) De cxccptione praescnptioms , vidc Oldend. c i3 de
exception. ^ ^
(20) /. i.ff.de Publ. in tvm.
(2.) Psamsi spontc sua rcm po.siJcre desiciit , non ampliu^ «^-
cci tioncBi habuejit. Schol. d. c. S. ampim-
7ro
J
L I B E R S E r T I M U S
sione ei praestari censemus : ut si quidem bona (i) fide
ab initio eam rem lcnuerit , simili possit uti praesidio ;
sin vero mala (2) fide eam adeptus est . indignus eo vi-
deatur : iia tamen , ut novus possessor , si quidem ipse
rei dominus al) initio fuit , vel suppositam eam habebat,
et memoralae exceptionis necessitale cxpulsus est ; commo-
dum dclenlionis sibi acquirat. Sin vcro nullum jus in ea-
dem re quocunque lempore liabuit , tunc licentia sit priori
domino , vel crcditori , qui nomine hvpotliecoe rcm obli-
gatam habuit , et hcrediLus eorum ab injusto detenlatore
enm vindicare 5 non obstanle ei , quod prior possessor tri-
ginta , vel quadraginta aimoruni exceplione eum remove-
rat : nisi ipsi injuslus possessor triginla , vel (^uadraginia
annorum , ex eo tempore computandorurn , ex quo prior
possessor , qui evincit , ea possessione cecidit , exceplione
munitus est.
5. 2. Sed haec super illis detentatoribus censemus , qui
sine violenlia eandem rem nacti sunt. Kam si quis vio-
lenter (3) eam ahstulerit , omnimodo licebit priori pos-
sessori sine uUa dislinclione eam vindicare.
5. 3. Sed et si quis non per \im , sed per sententiam
Judicis eam obtinuerit , ea tantum occasione quod ab-
sens (4) prior posscssor ad litem vocatus minime (5)
responderit : licebit ei , et ad similitudinem caeterorum ,
qui rei dominium habent , intra annum se offerenti ,
cautionemque suscipiendaj lilis danti , eandera rem reci-
pere , superque ea cognitionalia subire ceitamina.
5. 4- Exceptionem (6) etiam triginia , vel quadraginta
annorum in illis contiactibus , in quibus usurae (7) pro-
missas sunt , ex illo lempore initium capere sancimus , ex
quo debitor usuras minime persolvit. Dat. 3. Id. Decembr.
C onsiantinop . DN. Justin.
Actio etiam temporalis perpetua efficitur , et in annos
XL. perpetuatur. Bald.
9. Idera A. Demostheni P. P.
tum finem lifes perductbant , sed tacilurnilaie in nlm
tempore adliibila , propler pntentiam lorle funitoi!
ve! siiam itnbecillitatem , vel aHos quoscunque casus ' ji
sorles (10) humanse multie sint ) qui nec dici , neciu.
merari pcssunl , deinde jure suo Inpsi esse vjflebanr
eo quud post cognitionem novissimara (11) triginla i.i..
rum spatium efduxerit , et hujusmodi exccptione op^-
la , suas fortunas ad alios trauslalas videnles , merito ^
dem sine remedio ante lugeban'. Ouod nos corrii-p':..
eandem exceplionem , quae ex Iriginia annis orilu; ;-;
huiusmodi casu opponi minime patimur. Sed Jicet :
nalis aclio ab inilio fuerit instituta (12) , eam tan,'- if.
quadragesimum annum extendimus : cum non (i3>,iiij
sit , qui penitus ab initio tacuit ci , qui et postulatioin
deposuit , et in judicium venit , et subiit certamiua , Itn
aulem implere per quosdam casus praepeditus est. Sed «t
ipse actor defecerit , tamen suae posteritati hujus c«e
cursum eum relinquere posse definimus , ut ejus Lcli.
bus, vel successoribus liceat eam adiraplere , nuUo r. ^-
triginta annorum exceptione sublata. Quod tempi.-
est , quadraginta annorum spatium ) ex eo numeraii'
cernimus , ex quo novissima processit cognitio, posUj a:
utraque pars cessavit.
T I T. XL.
DE ANNALT(i4)EXCEPTlONE ITALICI CONTV-
CTUS TOLLEJJDA, ET DIVERSIS ( 1 5) TEMPOP.lfcCS , ET t-
■ CEPTIONIBUS, ET (l6) PR.^SC1UPTI0!JIEUS , tT iSTEi.-
PTIONIEUS EARUM.
Exceptione annali sullata omnes personales aciiom
triginta annoruni spalio toUuutur. Bart.
1. Imp. JusxiNiANus A. Juliano P. P.
SUper annali (17) exceptione, qua? ex Ilalicis conir •
bus oritur , tantae moles altercationura in omnibu
S.^pe quidam suos obnoxios (8) in judicium vocantes , diciis exortae sunt , quantas et enumerari difficde , cii
et judiciariis certaminibus ventilatis (9) , non ad cer- planari impossibile est. -f- Primum etenim nalura e|U5>
(i) Bonam fidcin qiii ab initio Iiabuit , jus rei detinendEe ct
vindicandae longissimo tcmpore prsescribit. Vindicandee , inqnam ,
adversus omnes , ne quidem excepto domino ct creditore. Malae fi-
dei namque possessor adversus dominum rei non praescribit. Sine
tiluio res immobiles annis triginta praescribimus ct utile dominium
rei adquirinuis : si tamcn bonam fidcm babuerimus. Et bfec prae-
scrij.tio longissimi temporis dicitur.
(2) Malam fidem ab iuilio qui babuit , non tantum jus reti-
iiendae rei habet , ut hic , scd et vindicandi certis casibus : puta a
violento , scil. possessore. §. 2. hifr. h. t. ct in casu §. 3. Infr. h. t.
(3) Ob contumaciam possessoris malee fidei actor raissus est in
possessionem rei ? intia annum potest roalae fidei possessor rem
recuperare.
(4) De exccptione contumaciae , vid. Oldendorp. c. 29. de
exccption.
(5) /. i. ff. cx quihus causis major.
(6) Syh. ibi c. 9.
(7) Proescriptio usurarum incipit currere ab eo tempore , quo
dcbcri incipiunt.
(8) Id est , debitores.
(9) Id est , morfis. Syn. ibi c. 10.
. (10) Sortes bumanae multae , /. j5. /. :G. 5. '• supr. de usufructu.
(u) Cognitio novissima , id est , ultiraa. JVoi'- 60. c. 2. §. i.
vers. cum upro.
(12) Per lifis contestalionem pcrpctuatur actio ad quadragcsimum
usque annum. vide Cujac. c. i. de piasoipt. et 18. ohseTi-. 29.
aade l. i. supr. de piocsciipt. longi temporis. Goth. Secus Jure
Canonico , cap. vigilnnti. b. cap. si diUgenti. 17. cap fin. extr.
de prcBseript. Ans
(i3) Aliud est ab initio tacere et cs. post facto. Paria non ^:
ab initio nullam actioncm movere , et ad institutam conlmuir. ..
casu impediri. adde Syn d. c. 10. .
(i4) Actioiies pcrsoiiaks in Italia, prfescriptioneanm uUlis s:^
vebautur. Haec prse>ciiptio a Justiiiiaiio tollitur uti pauU
plcnius (licetur : .Tdde Synops. Basil. 09. tu. 10. c. i.
(i5) Dixi ad L. 44. D. 3. ^ , r ;
(16) Fel , ut l. 1. wers. cum itaquc Infr. h. t. Ciijac. lu
(17) Annus triplcs nobis obscrvandus, utilis , contmiius , {
et Constantinianus , ) Justinianeus. Utilis utihbus : rt cjnn..
continuis diebus constat : Juslinianeus certis anms fimlus t?
les dies diccbantur quibus quis experiri atque aizere pofuit. .-^
diebus ( utilibus scil. ) 3f>5. annus utilis constabat. /. i-^J^-O'^
dii/ersis temporalibus prascript. l. ii. 5' 5. ^- f' >■• ■ ■
l. Jul. dc adult. sic cretionum dies scu cerncndas ct aacnna<e
reditatis iis ditbu^ conslabat quibus quis scit , polestque ce •
Cicer. de Orat. TJlp. in fras- Qua in denumeraticne acq.r-
varia et ;mxiclas summa occurrebat. Primum cnnu aiet ^^
Prstor . Judexque scdissct , suique cof lam fccissct ^^^^^^ J^ :[
guendi erant a ceteris . ut et fcriali a fastis , nctasti.- " '' ' . ^
iit biTC conslarent . qupeiebatur amplms an actor , reu»^« ^
tcm eo tempore nm liabuis.et juris sui per^equcndi -'
Pr^etorem rion licuisset . sive per occupalioncs proprias ,
j.Ksla. absenli.T et similes. Nec cnim sutl.cicbat pra^f^rcm sed.J.
lis dicbus. boc est , d.cs scssionum fui.^se ( dies ^«^"'""'"Jl:
quibns Prretor rro tril unali scdtbat. /. 2. §. dies. '■ . ■ l,,^
do in bonor. posses.. ) scd et p.aetcrca requirel...t..r f'^f'\\
ipsis sc=sionl.m dieb..s aeere potuisse . pcneris hujn^ ".k^' ,
ut decreium et causK CGgnUionem req.urerct ; ut ea fju |,
CODICIS REPETITiE PR/ELECTIOMS
1 1
onis curn omni scrupulositale , cl difllcullale coinpo-
t Ciiiu /riulta coiicuricre debcanl , ut ca nascalur.
.ii 2 illud spatiuni annali alii quidein ita efluse inter-
f!t anlur , ul (i) possil usfiue ad decenniuni extendi.
liijudicanies usipie ad quiMfjiienniurn slandum esse pu-
V(ml, Et in nostris lenipoi'ibus sx-pius siiper liujustnodi
k 0 a judicihus varialuiu est : unde nec facile suuin
(i Jin in litiij;iis os^eiiderc hujusmodi exceplio valuit.
itaque noijis ali« leinporales excepliones vcl pr;rscri-
;s sulFiciaiit : iiujusniudi diflicullalibus illigari nostro
•los impcrio ininime paliiuur. Ideoque meinorala an-
xception? penilus qiiiescenle , aliae omnes legitiinae
liones , et prapscriptiones in judiciis suuni vigorem
lant : sive qua; super decennio , vel viginti , vel
la, vel quadraginla annis introduclag sunt , sive quae
ibus spaliis concludnntur.
^ji. Ad haec cum nihil prohihet etiam ea , quae ali-
luhitalionem acceperunt , clarioribus , et compen-
anclioniLus reiiovari : juhemu5 omn(is personales (2)
ti es , quas verbosa quorundam interpreiatio extcndcre
ttmetas iriginla annorura conahalur , triginta annorutn
nli concludi : nisi legilimus modus , qui el veterihus ,
1 stris legibns enwmeratus est , inierrupiionem temporis
tr luxerit , sola (3) Iijpothecaria [ actione ] quadra-
n aunoruni utontc curriculis. Nemo ita(|ue audeat , ne-
leiclionis lamiliaj erciscuod.Te , neque communi divi-
iij) , neque fiuium reguudorum , neque pro socio , ne-
") furti , neijne vi bonorum raptorum , neque (5)
cujuscunque pcrsonalis aclionis vitam (6) longio-
.^sse triginta annis interpretari : sed ex quo ab initio
elit , el semel nala esl , et non iteratis fabulis ssepe
ila , quemadmodum in furti aclione dicebatur , post
)ralam teinpus finiri : exceptis omnibus actioiiihus ,
personalcs sint , (piae in judicium deductas sunt , et
tionalia acceperunt ceriamina , et poslea silenlio tra-
sunt : in quibus non triginla , sed quadraginta annos
.'xpectandos , ex quo novissimum litigatores tacuerunt,
ostra anlea promulgavit.
2. Ne aulem imperfecta sanctio videalur , cum in
rnis (7) quidem rehus filiisfamilias tempora exceptio-
currcre disposilum erat , ex quo sacris (8) paternis
luli sunt, in aliis aiitem , quae minime acquiri pos-
hoc non fuerat specialiler conslitulum : apertissima
, filiisfamilias (9) in omnihus his
itioue sanciraus
scssionum dicLiis non conlinuo adnumcrarentur. Nara cx
Mio admimcrabantur , si causa lcvis ac de plano inslitui po-
r. /. miles. 11. 5. 6. Z?. ad Irgnm Juliam dc udult. undc plc-
" up hebat , ut annus iUc utilis dcccnnium ficrct. vcrs. deinde.
It. «. Haec cum absurda csscnt , Constantinus in reaitulioni-
'clcndis ct ainittcudis pro unico anno plures : pro utili con-
s annos substituit : varios tamcn pro locorum et regionura
atc. Nam ubi 26. anni dics illuxissct , in inlcgrum restitutif)-
petciidis , quinque annos llomae : qiiatuor in llaUa : trcs iu
ii(:ns praescripsit. /. 2. Cod. Theodos. de in iiitcgr. reslit.
tn. 6. Scd pncdicfa Justiniano dispUcucre. Nam ubiquc loco-
minonbus rcstitucudisquadricnnium coiistituit , dinumcraiiduin
e ex quo dies 2G. illuccsccrc illis inccpcrit : majoribus vero ,
10 abscnlcs Reipubhcae causa csse desierint. l. idt. Supr. dc
1« tniegr. rest.
: Eliusa anni intcrpretatio est , quoties annus sic ampliatur ,
l dcccnnnnn usquc possit cxtcndi.
Prjescnbuntur omnes actioaes personalcs ( cxcepla hypotlic-
) Uiginta annorum spalio. Quid si hs contcstata cst ? aliud.
jexceptis. Infr. Gotb. ExpUcationem huius €. vid. apud Zan-
is h"'T' '""''• ^- '"''P- '°- ""'«• ^3. Ans.
,; nypolbccaria quadraginla annis durat contra debitorem , vel
) 'urcdcni. V. Cuj. 2. obs. 18.
; Praescribi rc» l<ntiva a furc ct ji capla a prxdone triginta
casihus , ia quibL.s h:iivent res minime patribus suis acqui-
silas , nullaiu lemporalem exceptionem opponi , nisi ( 1 o)
e.x quo actionem movere poluerunt , id est , postquam
manu paierna , vel ejus , in cujus poteslate erant consti-
tuli , lueriiit liherati. Quis ecim incusare eos polerit ,
si hoo noii fecerint , qiiod etsi maluerint , minime adim-
plere lege ohvianle (11) valebant. Dat. i5. Kal.Apil. Co/z-
sianiiiiOjj. Lami'au. ct OutsTK VV. CC. Co^ss. 53o.
Si pQssessor prcescribens conveniri non potest propter ab-
sentiani , potcnlia/n , infuntiam , vel furoreni , potest fie-
ri interriiplio pnKScriplionis per deniinciationcni factaui
prcesidi , vel episcopo , vel difensori loci. Eald .
2. Idem A. Joanni P. P.
UT perfeclius oranibus consulamus , et nemini abseu-
tia (12) , vel polentia , vel infautia penitus adversa-
rii sui noceat , scd sit aliqua inler desides (i3) , et vigi-
lantes dififerentia : sancimus , si (i^) quando abfut^rit is
qui res alienas , vel creditori ohnoxias detinet , et deside-
rat dominus rei , vel creditor suam inlenlionem propone-
re , et non ei licenlia sit ahsente suo adversano , qui rem
detinct , vel infantia (i5) , vel furore lahorante , et ne-
minem tulorem , vel curatorem habente , vel in maena
poteslate conslituto , sua auctoritate [ eas res usnrpare "] :
licentia ei detur adire Praisidem [ provincice ] , vel li-
bellum ei porrigere et hoc in querimoniam deducere intra
constituta tempora , et interruplionem temporis facere et
sufficere hoc ad plenissimam interruptionem. Sin autcm
nullo potucrit modo Pra?sidem adire , sallem ad locorum
Episcopum eat , vel Defensorum civitatis , ct suam ma-
niftsiare voluntatem in scriptis deproperet. Sin auiem ab-
fuerit , vel Proeses , vel Episcopus , [ vel Defensor civi-
latis ] : liceal ei proponere (i6j publice , ubi domicilium
Iiahet possessor , seu cum Taljulariorum subscriptione • vel
si civitas Tabularios non haheat, cum triuin testium sub-
scriptione : et hoc suincere ad omnem teinporalem inter-
ruptionem , sive triennii , sive longi temporis , sive tri-
ginta , vel quadraginta aunorum sit. Omnibus aliis , quae
de longi temporis prarscriptione , vel Iriginta , vel qua-
draginla annorum curriculis constiluta sunt , sive ab an-
tiquis legum condiloribus , sive a nostra (17) majestate ,
in suo robore duraluris.
annorum spatio potest. ut hic. adde quae scripsi ad /. ult. Infr.
unde vi.
(5) /. 3. Supr. de prcEsc. 3o. vet 4o. annor. v. /. 5. Supr.
quib. non objicitur.
(6) Actionis vitia. /. 3. Supr. dc prcBscr. 3o. vel 40. ann.
(7) /. 1. in fn. Supr. de bon. malern.
(8) Sacra patcrna quid. dixi in /. 10. 5. i. hfr. de adopt.
(9) Filiofamilias non valcnti agcre , uon imputatur praescri-
ptio. 7>(j/f/.
(10) /. 3. supr. de prcescr. 3o. fel. l. 4- Supr. dc bon. qucB
libcr. vid. Wurins. 1. pract. 6. obs. 17. adde Pap. 3. not. 9.
(11) Lcge impedieiite agi iion potest.
(12) Vid. /. \. ff. si mulier ventr. nomiiie. l. i. /. 21. D. ex
quibus caus. major.
(i3) JJesidcs a vigilantibns dislinguendi : hi poenas illorum pati
non dcbcnt. /. 3. in fn. 1 nfr. h. 1. vid. /. 24. in fn. Jf. qucE in
fraud. crcdit. vid. l. ult. Supr. deposit.
(i4) Vid. /. 3i. Supr. de episc. aud.
(i5) /. 2. in fn. ff. ex quibus causis major. l. 4. /. "i^i. ff. de
in jus ^>ocando.
(iG) /. 4. 5. b. ff. de damno. dixi ad No{>. 112. c. 3. Cujac.
7. obs. i5.
(17) Libclhis principi datus Utis contestationcm ia aliis causis ,
(juam anuaiibus tacit.
^12
LIBER SEPTIAIUS
Generalis petitio re , quantitale , vel causa , citalione se-
cula sufficit ad iultrrumpendam praiscrlptioncm in omni-
bus , qux sub illa pelUione possuiit includi. Salic.
3. Idem A. Joannl P. P.
SI (i) ex mullis causis (juidaiu obnoxium Iiabens , et
maxime ex Bimilibus quantilatibus , iu uuius quidem
causaj surama libellum conventionis composuerit , causam
tamen non exprcsserit : apud veteres agilabalur , an vi-
deatur omnes causas ia judiciura deduxisse , an vetustissi-
mam earum , aut omuino nihil fecisse , cum cjus scnsus
incertus esse apparebat ? Sed et in judiciis in mullis casi-
bus tales altercalioncs ventilatas invenimus , et maxime
proplcr longi lcmporis interruplionem. Si enira personalis
forle fuerat mota actio , hjpothecariaj autem aclionis uulla
meulio procedebat : quidam putabant pcrsonalem quidera
esse teraporis interruptione perpetualam , hypothecariam
autem evanescere taciluruilate sopilara. Et si quis genera-
liler dixerat , obnoxium sihi nliquem constitutum (3) ,
aliae dubitationes emergebant , si omnes ei competentes
actiones hujusmodi narratione contineri credantur ; aa
vero quasi silentio circa eas habito terapore expirare, nul-
lo ex incerta libelli confectione adminiculo ei adquisito.
Sancimus itaque (3) nullara in judiciis in posterura lo-
cum habere talem confusionem : sed qui (4) ohnoxium
suum in judiciuni clamaverit (5) , et hbellum conventio-
nis ei transmiserit , licet (6) generaliter nullius caus£e
raentionera habentem , vel ^nius quidera specialiter , tan-
tummodo autem personales actiones , vel hj-polhecarias
continentera , nihilominus videri jus suura omne eum in
judicium deduxisse , et esse interrupta lemporum curricu-
la : cura contra (j) desides homines , et sui juris con-
lemplores odiosse (8) exceptiones oppositse sunt. Dat,
Constanlinop. post consulatum Lampadh , et Orestis
TV. CC. 53i.
T I T. XLI.
m ALLUVIOKIBUS (9) , ET PALUDIBUS , ET
PASCUIS (10) AD ALIUM STATUM TRANSLATIS.
Flumen alio avenere est prohihitum : ripam autem
preemunire est permissum. Salic.
1. Imp. GoRDUHus A. Marco.
Uamvis fluminis naturalem cursum opere manufacto
alio non liceat avertere (11), taraen ripara (12) suara
(1) Si quis mnltas actiones habens , de aliquibus libellum obtu-
Jerit, omncs perpetuas rcddit. Quin qui personales et de proprie-
tate et hypotliecarias actioncs habet : et Jibellum oflert , quo con-
tmeatur , eum personales actiones instituere , vel de proprietate ,
vel hypothecarias , r.on tamcn ei nocebit aliarum omissio , ut hic.
Synops. Basil. 5o. tit. i5. cap. i.
(2) NuUa qualitate adjccta.
(3) Haec est una e 45. ex 5o. novis dccisionibus Justiniani , ut
videre est apud Ipglois decis. 45. et agit de prsescriptione mcre
odiosa. ilid. n. 2. Ans.
(4) Ecgulam ohscrva.
(5) Proclamaverit , id est , vocaverit.
(6) Petitio gcnerahs citalione secnta ad intorrumpendam prae-
apnptionem in omnibus quae sub illa pclitione possunt includi
sufticit.
(7) Prcescriptiones inventoe adversus dcside» et sui juris con-
temptores. /. 2. m jr. supr. h. t. adde /. ult. Supr. depositi.
(8) Odiosae sunt prcescriptiones.
(9) Eclog. 12. ef §. 20. Instit. de rer. divis. l. 7. ^. i . /. 3o.
5. 2. 3.j!f. de adq. rcr. dom. adde Noi'. Theod. de aihanonib.
(10) Adde /. 3o. in fin. jf. de verb. sign. l. ti. ttt. 60. 61.
(11) JVaturales cursus fluminis ayertere " doi;. licet. vid. Jf.' de
adversus rapidi amnis impetum munire prohiL
non esl. Et cum fluvius priore alveo derelicto a| ' "*
bi facit ; ager , quem circumit (i3) , prioris domini'
nel. Quod si paulatim (i^) iia auferat , ut alieri „
applicet : id alluvionis jure ei quaritur , cujus fid''
accrescit.
2. Irappp. Arcad. Hoixor. et Tiieod. A.A.A.
Caesario P. P.
HI , quos inundatio Nili fluminis reddidit ditiores 1
pro terris , quas possident, tributomm praslatiui
agnoscant. Et qui suum deplorant patrimonium d^^iii ,
tum (i6) , alieno saltem functionis onere hberentur
nostras serenilatis largiiate defensi , locorura etiam oos
sione contenti , pro agitanti census exaraine respond-
devotioni.
Laienlia incrementa ad Jiscum non pertinent , rtec
separatim pro his census exigitur. B.ild.
3. Irapp. Theod, et Valest. AA. Cjro P. P
EA (17) , quae per alluvionem (18) , [ sive in E,
pto per fsilum , sive in aliis proviDciis ptr .
versa flumina ] possessoribus acquiruntur , ncque ab 3.
no vendi , neque a quolibet peti , nec separatim ceni; ,
vel functiones (19) exigi , hac perpetuo vabtura lege s -
cimus : ue vel alluvionum ignorare vitia , vel rem ,
xiam possessoribus videamur inducere. *]" Sjmihier ()
nec ea quidem , quae paludibus antea , vel pascuis vi.
Lantur adscripta , si suraptibus possessorum nunc ad I-
gum fertilitatera (21) translata sunt , vel vendi. vel pf,
vel quasi fertilia separatim censeri , vel functiones ei
concedimus : ne doleant diligenles operam suam agri -
disse culturae , nec diligentiam suam sibi daniDosam [ -
dicantes ] inlelligant. Cujus legis temeratores quioqnagii
librarum auri condemnatione coerceri deceruimus : Ii r
quos habendum est Officium quoque luae scdis excek,
si aliquid hujusaiodi ca-.us suggesserit disponendum , [l
si preces introduxerit petitoris. Dat. 11. Kal. OctoL
Constantinop. Yalent. A. v. et A satol. V. \-
CoNSS. 44*^°
Jluminihus.
('2) Ripam suam adversus impctum fluminis miinirepermiss^.
(i3) Et insulam facit , /. 7. 5. 4. /. 3o. ^. ^- ff de adq. re
04) ^- 7- $• '•# (^e adq. rer.
(i5) AUuvione cui cmolumentum adjicitur , eidem onus tnti
adcrescit.
(16) Dcluvione cui quid diminuilur , eidem tribuli onus dtt
scit. /. 4. 5- ■•# ^^ censibus.
(17) Haec lex extat apud Aggenum Urbicum , /'*■ </* ''"
agror. citaturque ex C. Theod. integra.
(18) Ailuvionis incrementum per se non cst censendum .
iinum corpus cum co cui cohseret , judicandum. ^
(19) AUuvione qni quocunque loco . tcrram quaef iTerant , e;.
clomini fiunt , ncc jpsius nomine functiones fisco prseslant , »' *•
Synops. Basil. 5o. tit. '2. c. 20.
(20) P.iludibus obruta loca , vcl pascuis adscripta , [OSS^fMfu
sumptibus fertilissima facta a functionibus immunitalcm '^ °V
pcena quinquaginta librarum ai:ri in temeratorem huj;is 'fgi* *^j
stituta. Syn. d. cap. 2. . •
(21) Qui agrum aliqucm palustrcro et inutilem exsiccavit, cMi
vit et excoluit , tributis statim non eA onerandus , ut hic.
CODICIS REPETIT^ PHiELECTlONIS.
7i3
Id enim eo pertinet , ut eiiara absentem damnare possis
non ui ommmodo necesse (7} habeas (8). '
De causa peremptorii edicti cessanle.
2. Imp. GoaoiANus A. Severo.
CEssante quoque causa peremptorii (q) edicti (lo^
adversus eos , aui arlmnr,;.- / \ -^^/ ^^, V'^^) •>
luerunt , sententk n^a judfce"^' f 'Ifi" "" '^'"' T
Kalend.'Aprn. A. et k7l CL^/r/Vsg;"' "' ^'
An sententia contra ahsenlem lata firmitaiem habcat.
3. lidem A. Antistio.
Prfftonanae prsefecturae sententias po5t successio- k B (iZ\ eo iudirafn ... r
(4) judicis numerandum , supphcandi eis tr.buatur A sentiLs etnoranX.t TA P''''' ' '^^ ^'"'"'^ '^"
Itas. Dat. 3. August. Constantinop. Theodos. A. dicitis es e prolatum .T V ^'^^ '^'5"' Mend, i5)
• «^ ^-- V- C- ^^--- 43a. 3l,eo drstaS ^u^rdam de^uSTta ^^""r'^ 't T"
<:pnforii;o luc.cidiu aetuiisiis. ita emm firmitatem
sentenlia qua, "^ P^^l^'^ est , non habebit , si ei nou
LuT^^c'"' '.^^''^^^^- ^^- 4- Id. Jun. g'ord. A. et
AVIOLA CONSS. 240.
T I T. XLII.
DE SENTENTIIS PR;EFECTORUM (i)
PRyETORlO.
1. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. Thalassio
' P. P. lUjrici.
Ifigantibus in amplissimo Praetorianae prjefecturae judi-
cio , si contra jus se Iscsos affirment, [ non (2) pro-
indi , sed ] supplicandi (3) licentiam ministramus :
pro curia , vei qualibet publica ulilitate , [ seu alia
a ] dicatur prolala senlentia : nec enim publice prod-
iingulis legum adminicula denegari : ita videlicet ut
i bieunium tantum nostro numiui contra cognilionales
et Festo V. C. CoAss. 439.
T I T. XLIII.
pOMODO (5) ET QUANDO JUDEX SENTEN
XIAM 1'nOFIRRE DEEEAT PR^SENTIBUS (6)
PARTIBUS, MEh UKA PARTE AESEJNTE.
An judex possit ^ vel cogaiur ahentem damnare.
I. Imp. M. ^Lius AwTONiNus A. Publicio.
Die feriato et absente parte lata sententia non oalet.
S 4- Imp. Philippus A. Doraitiano.
1 ( ut proponis ) pars diver.a die feriato (i6) , ab-
f "^. ^-^-^ -...uNmus A. i-uDlicio. sentert^am nrn ('^);-"^'"^"^^ '^ . a Judice dato , fern
3n sempor compelleris , ut adversus absentem pro- "es mpeCft t^^ con.umuciter de
luincies . propler sub.scrinimnP,» P.,.,;. „.„; „..5.: ,,!^_.' ""Pet^avit • non immento Prasses denuo neaotiun
luiucies , propler subscripiionem Patris mei , qua si-
;avit , eliam contia absentes senienliam dari soiere.
A pr.-efcclis praelcrio non appcllatur. l. in. /. 3o / 35
cjcappellat. l. umc S- i. j: de cffic. pr<rfect. prcetor.
Aupr. ite eptscof). auct. SyiiPps. Basii. 9. tit. i cap 53
c^a principe , vel senatu. l. i. $. u $. 2. £. a quibus
■|| A prsfccto prfcloiio principi supplicari licet , /. 5 supr
' 7^t A'^''Y'^J''''n- I^'' ^upplicaUo «,«4;„A,>,^„ , id est,"
tatio.dixi ad Noucli. 82. cap. 12. infui. i\W. ,o3. c i
■.x\iK»v , JS<'i'elL 119. c. 5. ct rcfiactatio dicta cst. /. pen'
.supr. de/ide inslrument. l. ult. j. 5. Infr. de temporibus
ut. Quotics a.ilcn. de scule.itia P. Prcctono princi.n sunplica-
l'sa sentenl.a ad pnncipcm una cum precibus mittenda • li-
pro repul.l.ca lata sit , ct quidem intra scntentis lat£e hien-
, ut hic. Synops. ibui. cap. 53.
Supplicalio , qu.-e fit Priuc.pi , genus cst remcdii adversus
" ^an. , ut hic , ut l.aec ad suj.criorcm iudicem appellatio.
'■ (ic appellat. apud al.um remissio : accusalio scu que.cla falsi
si e.x/alits mstrumentis. erroris i.roposilio : ut et uuUitiUis
^aiulitalis /. ,1 se non obtulit. 4. ^. condcmnatum. 6. ff
]ua,cc,ia. Rcstitutio in i.itogrum , quaiis minonbus ob a;'ta-
majonbus ct.am , ob absentiam jusl.uu conccditur. /. cum et
-s. 4. ^upr. si ad^crs. rem judicatam. l. is , mii rewubli-
). L). ex cfuibus causis majores. Porro supplicalio de qua
j-fl' ?"'. "''•"''■""• ;■»• '"P'- de prccibus imncratori o/Fc.
, (JiUert ab appcllat.one : quia appellalio iniqu.tatcm judics
• suppncat.one vcro crrorcm quisque proprium fatctur , /
"• '7; l- mmor. 18.^ de minoribus. No^cll. in medio li-
>J'en sactvs formas. 11 3. c. ,.
Intra b,cnni,u'„ postquam pracfcctus prstorio doposuit prat.,-
'• '«"•#• de j-e judic.
;.m„p,u,„ hoc cst cx lcgibus .,. Tab..Ia,um , dc qu.bus dixi
u\,^r.;' /' ^ T T . * — "--to Prasses denuo ne"otiuni
ailerius (19; Judicis notioni terminandum commisit. PP.
t>. id. Octobr. PERtGftiwo et ^lia^o (20) Co.Nss. 245.
(7) Vid. /. ,3. Supr. de. judiciis.
C»; tt ita pro absenlc judicari potest
(9) I)e percmpto.io , vid. /. 68. /. 69. /. 70 /f de iudic
il^SS^Z 7'"'; "'^'^° PeremJtoria^r^q^rU:,', .r/./c:
U.UJUS senlentiae viginti scptem exceptiones
rcg,
352.
reqt
vid. apud Socinum
(11) A Judice. undc colligunt, Simpliccm judicis jussum vim
pcrempior.i co.iscqui , et in if^n or,.;^ • j"«uiii Mra
vTi • : .. •! , *"■* contumacia rcn.u constitucre.
M.lu ta.ucn vidct..r id Imperator innucre , Cessante mlerdum qulr:
to edic^o seu peremptono absentcs coudemnari. dixi ad / S T^
supr. de judicns : vel Non semper requiri , ut pcrcmptorium^ p;.'
am proponatur: suflicce s, in nolitiam rei vcnerit ,^cum ct h-
tene et de.nmciat.oncs sufliciant , ut hic , et l. 9. Lfr. h. t. l ,
C. Theod. de petit. et desist. Dcnique satis csse quoquo modo rcu;
conventusfucrit. / 47. ,,,y?,,.^: rf, ,. •,,^.^ i^I
(.2) Dat. 3 Id Aug. Comtant. Thcod. 17. et Festo 5. Com.
Q..I ita ccnscnt subscnpt.onem rcstittiunt , ne «»/5»o„/, laborent
II.^,.s cnim t.tul. sencs huj,.sque lcgis lu^criptro \Tnon patit.u
(,3) Si .idversus absentem prolata scntcntia fucrit , is vero , cuni
pn.ru.iii cognovit, non appellavcrit , non pole.t ampUus absenti.«
prDctextu rescindi , ut hic , Srnopsis Basil H. ti' , ex ti'- o
tit. 1. c. 05. et I. Hann. 4. 5. 5... '" ' ^"
04) Contumax alias non est qui se vocatum iu jus esse ncscivit.
(la) Non potc.t senteiUiam impugnare , qui ic-:itimo te.-npore
non |,ppcllav.t : quia videtur ei adquicvissc. dixi ad /. q supr
tte tibercdi. ^' ""r"
^'^'f^P'":. ''<^'-ia'o sentcntia non p,ofcrtur : prolafa , vitiatur. /. ,
jr. defcrus. vid. Oldcnd. c. -.3. dc sent. Goth. Vid. .„ hanc Ic'."
BcUon. supputat. ttb. 3. c. 18. Ans. "- "^o-
(17) Yid. Cujac. 18. obs. 3o.
(18) Scntciitia bta contra coatumacem , qui non erat contumax
ipso jure niilla est. »."uniuidj. ,
(19) Per sententiara nullam delali judicis , extinguitur eius i.,
risd,ct.o ut htc , et t. ult. tnfr. de \ent. quc sin^ clrta ZnUt
Qu.d ord.na.u?non extu.guitur. vid. Wui-ms. v. pract ■iiobTl
(20) .i:.miluno. ^ ' "■ ■'•
9«
7i4
LIBER SEPTIMUS
De loco.
Longino.
5. Idem A. et Philippus C
Sl ( ut proponis ) Praeses provincisc , cum cerlum lo-
cum (i) causa3 cognoscendae dedisset , alibi per obre-
plionem aditus sententiam adversus te absentem protulit :
quod ita gestum est , ad effectum juris spectare minime
oportet.
De minoribus , curatore carentibus.
non abs re erit , vel ad cogendura eum , ut seie rtp -
seutet (i6) , vel posseisioaerii (17) bonorum , cui in';. .
bit , ad te transferre , et adversarium petilorem consi:i -
re ; vel auditis defensiouibus tuis , id , quod juris r 0
exegerit , judioare. PP. 3. Kalend. Oclobr.
In AcTHEN'T. de letigiosis. §. omnem. col. 8.
tit. i3. al. 8. INoYcll. 112. cap. 3.
6. Ir
Q
sife convfjj
Ui semel actionem. (18) proponit
judiciaria , sjVe precibus Principi ollalis , Judj>.
^. .mpp. Valerian. et Gallien. AA. Domitio. "' insinuatis ct per eum adi^ersuriocogniiis: necew: .
Cl Pra^ses quasi desertam (2) ab adultis tuis causam bel usque ad Jinem htern exacere. Qai si causam ptt-
»3 appellalionis (3) , quae ab adjutore (4) suo facta qui differat , reo postulante , tnbus cdictis ate>urpert.
fuerat ; circumduxit (5) , eo lempore , quo adulti cura- termlla trigmla dierum , quia ^ox prcvcoma (19) pai^
tores non habebant : repetitus notionem suam exhibe- mnotescit. Quce citatio et per Prmcipern delegatis pe,
bit (6). Neque enim debet adultis nocere , quidquid eo titur : Quod locum habct , et si lis ^^/^'^ '^''^": V"^
lempore slalutum est , quo defensione (7) justa , et cu-
raloris auxilio fuerant destituli.
De his qui denunciationibus comenli non sunt.
7. Impp.
si vucatus litem detrectet
iur , intra quod si cessat
DlOCLETlANUS Ct MaXIMIANUS
AA. Marino.
EA , quae staluunlur adversus absenles (8) non per
contumaciam , scilicet denunciationibus (9) nequa-
quam ex more (lo) conventos , judicatae rei firmitatem
non obtinere ccrtum est. PP. 3. Ral. Apr. ipsis V. et iv.
AA. CoMSs. 293.
Quce observanda sunt parte absente.
8. lidem AA. Claudiae.
COnsenlaneum (11) juri fuit , temporibus ad praesen-
tiam partis adversae praescriptis , Praesidem provinciae
impleta juris solennitate (12) , et adversario tuo ternis (i3)
literis , vel uno (14) pro omnibus peremptorio edicto ,
Ut prcesentiam sui jaceret , commonefacto , si in eadem
conluniacia perseveraverit , praesentis allegationes audire
ei aliud anni spatium indi e-
, Judex auditis allegatioius
prccsentis ^ et perquisita veritale , pronunciet. Sed nrc
tra annum veniens auditur , nisi prius rco lilis expei.
quas sustinuerit , inferat. His quoque prcesiitis^ siin'^ .
pto duntaxat anno denuo litem deserit , post irium 1-
ctorum , et anni unius spatii observationem cib omni ia
actione.
De tribus denunciationibus.
9. lidem AA. Leontio.
TTlRes denunciationes (20) ad peremptorii edicL
1 cem (21) adversus contuniaces convalescere , u-
briter statutum est. PP. 11. RaL Novemb. ipsis 1 et
111. AA. CoMss. 290.
De causa absenticp necessaria.
10. lidem AA. Blesio.
CUm non (22) voluntatis tua; arbilrio , sed neceta-
te (23) profectus sis , quicquid contra te abs.-em
statutum fuerit , quando absentiae causa necessaria t
quod vel successor ejus facere curabit. A quo ter (i5) officere tibi juris ratio non permitut. i^l . i
citatus , si contumaciter preeseutiam sui facere neglexerit : Tiberiano et Diohe Conss. 291.
Idib.
(1) Si alio loco quam quo delieat , judex judicet , senlentia
nulla est. /. 21. ^. io. Jf'. de lecept. qui arhitr. l. 6. Injr. de
seiit. et interlocut. dic idem dc loco non tuto. vid. Oldend. c. 24.
de sententiis.
(2) Res ita habet : Minor condcmnatur. Curator et curaloris
adjutor appcilant , postca moriuntur : cum nemo appellatioiiem
prosrqucrttur , quasi desertam appellalionis causam preeses circum-
duxil. Quid juris .^* Sine reslitutione eremodlcii , vel appellationis ,
ipso jure lutus est minor vigintiquinque annis indefensus , ut hic.
i. 4^- in fii^- jf- de re judicata.
(3) A sententia descrtae appellationis appellari potest. vid.
"Wurms. I. pract. il\. obs. 17. 20. 21. 22. uhi de deserta ajj-
pellatione.
(4) De quo vid. l. ^'i. ^. i. ff. de tutelis. adde Alciat. 5.
parerg. j8.
(5) Circumduccre causam appellationis , Galli dicunt , mettre
V Hfjpellation et ce dont a este appelle au neant. ita quoque dici-
tur circumduci cognitio iii /. 27. §. i. in Jin. Jf. de liberah : et
in l. ^3. §. i. Jf. dc judiciis. Circumducere edictum , Galli dicunt ,
Rabatre un drfaut , el in /. ^5. ff. de re judic. acta circumduci
qiiiddam plenius vidctur.
(o) Atqni judex sententiam suam mutare non potest ? vid. Dy-
num ad c. 21. de reg. in 6. v. /. ^5. Jf. de reg. jur.
(7) d. l. 45. d. l. 75.
(8) Paul. 3. sent. $. 5, v. /. 47. ^?. de re jud. l. 6. $. 3. .#.
de confessi.i. yid. quse notayi dicta l. i. §. penult. jff". qucs seni.
iine apfjell.
(9) /. g. Infr. h. t.
(10) Vid, /. '8. infr. h. t. . . i
(11) Vid. quindecim exceptioncs apud Fellinum ia cap. fr'9-
extra. de probat. Goth. Vid. in hanc lcg. Gcedd. de ««j"^'
cap. I. nurn. iio. Ans.
(12) /. 7. supr. h. t. . j...
(i3) Trinis literis. Paul. 5. sent. 5. g. 6. tribus edictis. . '^
5. i. D. de re judic. per tres vices. /. i3. §. 2. supr. de utf
ciis. edictis legitimis , /. 2. injin. supr. ubi in rem acliO.
(i4) d. \. 6. d. $. I. /. 72. D. de judiciis.
(10) Iterum Cujac. 18. obs. 3o. ita legit , ut hoc yabaia<^^
ratur ad successorem judicautis.
(16) Ha;c euim via humanior est.
(17) No^^ell. 53. c. 4. §. I. Z. 3. infin. Supr. de proc-^'^
rib. l. i3. ^. 3. supr. de judiciis. l. 1. ff. quibus ex caw
voss. vid. /. i5. 5- 6. D. de danino. ■ «t
(18) Actor ad Knem usque litcin exercere cogitur : cu)ii5 !<
tiae octo exceptiones vide apud Socin. reg. 32.
(19) Id est , prseconis.
(20) /. 7. supr. Ii. t.
(21) Dixi ad /. i3. 5. 2. supr. de judicus. .^
(22) Absenti ex causa probabili et uecessana , sentenna •~^,^
cet. /. 4- «^"P'-- de prouiratorib. l. i. Supr. ^^/'T^Juu.
major. l. 7. in fin. ff\ de minor. l. 53. §. -i. ff- de re Jita
Syn. BasU. 8. tit. i. ex lib. 9. tit. i c. 60. )
(23) .'. 26. infin.ff. ex quihus causis major.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
De eo , qui non appellavit.
7.5
non (8) subitas , sed deliberatione habita post negoiium
sciitenlias ponderalas sibi ante forment , et emendatas sta-
tim in libellum secuta fidelilate^couferant , scriptasfjue ex
II. lidem AA. et CC. Valerio. libello (g) partibus legant. Sed nec sit eis poslhac copia
Um prsesenlibus (i) partibus lilem inchoatam propo- corrigendi, vel raulandi (10): Exceptis(i 1) tara viris emi-
( nas ; si posleaquam conira te ( licet absenlem ) pro- nentissi-mis Pracfectis praetorio (12) , quam alijs iUustrem
iciatum est , intra praefinitum diem non appellasti : administrationem gercntibus , caeterisque illuslribus Judici-
im (2) senteniiam rescindi (3) postulanti multae sa- bus , quibus licenlia conccditur etiam per olFicium (i3)
! constitutiones refragantur. suum , et eos , qui ministerium suum eis accommodant ,
sententias definilivas recitare. Dat. 12. Kaleud. Februar.
T I T. XLIV. Grat. A. u. et Probo Co^ss. 371.
DE SENTENTIIS (4) EX PERICULO (5)
BECITAJVDIS (6).
Non sufficit sententiam latam esse in scriptis ,
si nonfuit recilata. Paul. de Cast.
1. Impp. Valerianus et Gallienus
AA. Quinto.
Rbitri nulla sententia est , quam scriptam edidit liti-
II gatoribus , si (7) non ipse recitavit. Si igitur nihil
lis , omissa provocatiouis mora 5 ex integro judicari im-
trabi» a Rectore provinciae.
Sintentia primo scripta , et postea recitata non
potest corrigi , vel mutari- Bald.
2. Imppp. Valens, Valent. et Gratian.
AAA. ad Probum P. P.
Ac lege perpetuo credimus ordirandum , ut Judices ,
. quos cognoscendi , et prouunciandi necessitas tenet ,
Non sufficit sententiam scribi , nisi legatur ,
et verbis proferalur. Bald.
3. lidem AAA. ad Probum P. P.
STatutis generalibus jussiinus , ut universi Judices , qui-
bus reddendi juris in provinciis permisimus faculta-
tem , cognitis causis ultiraas (i4) definitiones de scri-
pti (i5) recitatione (16) proferant. Huic adjicimus san-
ctioni , ut sententia , quee dicta fuerit , cum scripta non
csset , nec nomen quidem sente?iticB habere mereatur :
nec (17) ad rescissionem perperam decrelorum , appella-
tionis solennitas requiratur. Dat. 3. Non. Decembr. Tri-
hus , Grat. A. 111. et Equitio Conss. 374.
In AuTHENT. de mand. princ. §• sit libi. col. 3. tit. 4.
Novell. 17. cap. 3. et col. 6. tit. 12. al. 11. ut
clerici apud. §. 1. Novell. 83. io princ.
IVrisi breves sint lites , et maxime vilium personarum ,
-L * vel causarum ( tunc enim sine scriptis ct sine diqua
1) Solennitcr condemnatus intra lcgitima tcmpora non appel-
Ij) araplius non auditur.
2) Lcgitime scil.
3) Vid. l. ult. iitfr. sentent. rescindi non posse.
4) Judiciini scil. Aii idcm in aibitiis, ut ab cis diclae scntcn-
'1 hoinologationeni de scripto fieri oportcat , ne alioquin con-
iinatus arbilri scntentiae slare non tcncatur ? ita dici possc vide-
• L I. Injr. k. t. /.4-§-6. Supr. de arbitr. coiiipromissum enim
similitudincH) judiciorum redigitur. l.\.Jf. de rccepl. qui aibitr.
|.'5) /. 4. C. Theod. 16. breuiculo. Haloand. quae lcctio a Bu-
|p ct Alcialo probattir , i. dispuncl. 2. Brevicubim , Scxt. Ruff.
I. I. /. uh. iiifr. de conven. Jisci dchitoribus. lib. 10. tit. 2.
linulivum a brcvi. Flautus in Merculore : Canum , vanum ,
nriosum , succulentum , breviculum. ilst quasi scedula , Galli ,
:lon ou bvevet. Quidam vulgarcin lectioncm defcndunt , hoc
8U , qucmadmodum Judex sine periculo scutentiam proferrc
isit , cl in cxcmplum profcrunt Prjetorcm nescio quem Genuen-
qui calapbraclus cquo insidcns scnfcntiam olim tulerit , dum
1
m
jac
:iluro
viri daranatique fonnidaret : sed ea opinione nibil iiieptt
■ 5. fbs. 26. in fin. pcriculum cxislimat csic indiccni si
us.
Jin. pcriculum cxislimat csic indiccni sive
ISain quod in A])oplitbcgniatis , Pliitarcbus .ippellat
(|i)i/ , .^iniiiiis Probus in Epaininonda ct Alcibiade pericidum
' at Cicer. i. dc lcgib. Qui in isto pcriculo non ut a pocta ve-
ilom exigunt : et in frumenlaria , Pcricula magislratuum , et
antiquiss. lib. notarum , qium idcm Cujacius habct , Hoec ita
ipta sunt, DP. de periculo , DL. de fibello , adde /. i5. Infr.
< accusare. llxc lamcn interpictatio Hotomano 3. obs. 0.0. lion
ibatur : putat namque Hotomanus , Pcriculum supcrioribus lo-
non ca significalione accipi , sed pro judicii uiscrimine in du-
> htis eventu. absurdiim alioquin fne constitui , ul per indicium ,
cst , summatim tanli.in scnttntiac ncitcntur , ac non potius in-
va; ; ut res sit , ceitum cst boc innui , Sentcntiam sine scriplo
am uullam csse , id est , si dicla , non kcla. vid. /. ult. infr.
mmn. eput. pragram. i\W. Leon. ^.^v Oldcnd. c. 20. sent.Ex
Jiculo igilur thi , cx t;>bclla , ex libclio , ex scripti recitatione.
• ■ 2. iiifr. h. t. Est qiii . sentctitiam ex periculo recilare ,
mZr"'-^""^ '^^ mcmoiia , seu mcmoritcr , «V^ t^s »17«« a ten-
m«nio, Ferrand. a. Explic. i3.
(6) Recitatis , C. Theod. h. t. Goth. Vidc hac de rcRebufluin-
ad l. quod jussil. no. 2. num. 208. de re jud. Lucitiro in placi-
tis curice tit. de re judic. Rainaldum Corsum (ib. i. indag. c. 8.
Raevardum protribunul. c. 21. Mod.
(7) Arbilri sententia nuUa est , si dicta tantum , non lccta , vcl
scripta. /. 6. ^. 5. supr. de modo multarum. i. 8. uers. Hoc
etiam. infr. de princ. agent. in reb. Goth. Sed Jiire Canonico
sententia ctiam sinc scripto et voce prolata valebit. cap. 43- extr.
de tcst. ct attest. Ans.
(8) /. 6. iii fin. supr. de modo midtar. l. i. infr. de requir.
rcis. l. 20. infr. de pcenis. l. 11. supr. de judic.
(9) Ex breviculo , ex periculo , supr. in epigraph. hujus tit.
De scripti recitatione , /. 3. Infr. h. t. ex tabella , ex pila.
(10) Idcoqne quod judcx corrcxerit , vel mutaverit , ipsojure
niillum fuerit. Seneca in declum. et controv. Judex quam tulerit
de 1-eo tabellam revocare non potcst. Quasitor noii mutat pronun-
ciationem. Apul. i. Florid. Tabella semcl tecta , ncc augcri liie-
ra iina nec minui potest. Non idcm est in inlcrlocutione. /. 14.
Jf. de re jud.
(11) Sentcntiam per alium recitare judici non licet, nisi sif illu-
stris , ut hic. nisi unus cx pluribus judicibus rccitet sententiain ex
mandalo et aliortim praesentia. ctip. cum ab uno. 4- ^^ sent. et
re judic. in 6. nisi sententia sit interlocutoria. Bald. /. ult. Infr.
h. t. nisi quibus casibus valct senlcutia sine scriptura. c. ult. extr,
de re jud. vid. Socin. reg. loi.
(12) Qui sine scripto sententiam profcrre possunt. Cassiod. de
sentcnt. prcef. prcet. verbo , sententiam dicis.
(i3) Aut praeconcm.
(i4) Scntentia definitiva scriptiiram requirit , ut hic • intcrlocu-
tio non requirit , quin et definitivae sentcnliae certis casibus non
rtquirunt. Aulh. prox. Infr. h. t. et super incidcnti scntentia
/. pcn. ff. de auth. tiit. Gofh- Haec lcx canonisata est. car., 8.
caus. 2. qucest. i. Ans.
(i5) Vid. /. 2. supr. fi. t. ibi , ex libello.
(16) Sententiam dici non sufficit , nisi scripta prius legatur ,
ut hic. Srnops. Basil. 8. tit. i. cx lib. 9. til. i. c.ijj 04 't.'
Harmcnop. 4- .V 4'-
(17) /. uU. infr. senleiU. rescind. non possc.
7i<3 L I B E R S E-P T I M U S
expensa cognoscere Pmsidem oportet ) et nisi Episcopus non oblinere certum est.
cognoscat inier suos subditos. A. el DiowE Gowss. 23o
est. PP. i5. Kalend. Januar. Ai
T i T. XLV.
DE SENTENTIIS (i) ET IINTERLOCUTIONI.
BUS (2) OMNITJM JUDICUM.
De eo , qui per procuratorem litigavit.
i. Impp. Severus et Antonijnus AA.
Quintiliano.
^JOn videlur nobis ralionem (3) habere sententia de-
^ ccssoris tui : qui cum cognovisset inter petilorem , et
procuratorcm , non (4) procuratorem , sed ipsam domi-
nam litis condemnavit (5) , cujus persona in judicio non
fuit. Potes igitur , ut re integra , de causa cognoscere.
Dat. 4. Eal. Jun. Aivton. A. jii. et Geta C. Cojsss. 209.
De statu arhitri.
1. Imp. Antonikus A. Sextilio.
SI aibiter datus a Magistratibus , cum sententiam dixit,
in libertate morabatur , quamvis (6) poslea in ser-
vitutem depulsus sit , sententia tamen ab eo dicla ]iabet
rei judicatae auctoritatem (•;).
De sententia definitim.
3. Imp. Alexander. A. Vectio.
PRa?ses provinciae non ignorat definitivam senlentiam ,
quse condemnationem (8) , vel absolutionem non
coniinet , pro jusla non Iiaberi. PP. Ral. Octobr. Ma-
xiMo 11. el jEliano Conss.
De ordine judiciorum senando.
4. Idem A. Severo.
PRolatam a Prsside sententiam conlra (9) solitum ju-
diciorum ordinem (lo) , auctoritatem rei judicatae
De sententia lata sub modo.
5. Imp. Philippus A. cl Philipp. C. Monuno.
CUm corum , qui principaliter fisco lcnebarUur l.j
ea lege fidcjussoribus l'rocurator tradi jusserii, ut ( )
ipsi indeninitaicrn (12) fisco praslarenl , nec a seni'- j
ejus intercesserit provocado ; consequens esl daije /0/
obtcmperari.
De loco el de ojficii prKsentia adhilenda.
6. Imppp. Carus , Carinus et Numeriahts
AAA. Zoilo.
CUm sentenliam Prajsidis irritara esse dicis , quod i 1
publice (i3) , sed (i^) in secreto (i5) loco of! ,
ejus non prKsente , senlentiam suam dixil , nulJum ■
ex his quae ab eo decrela sunl , prsejudicium generandj
esse constal. PP. 5' Kalend. Decembr. Caeo et CAi)
CoNss. 283.
Si Prceses pacisci suaserit.'
7. Impp. DiocLET. et Maximian. AA. et
CC. Isidorae.
I^X stipulatione parta actione , pacisci proximis pe;-
^ nis suadendo (16) Praeses provinciae , veibornra 0-
gationem , quam certo jure tolli tantum licet, cxtingu;
non polest : nec vox (17) omnis Judicis judicati conlit
auctorilatem : cum poteslatem sententis certis (rb) fini s
concludi , saepe constitulum sit. Quapropitr si (19) njl
causa cognita secundum juris rationem tuam pronunc-
tum est : vox pacisci suadentis Praesidis actiouem p-
mere , si quam habuisti , mininie potuit.
Si empta euincalur in lihertatem.
8. lidem AA. et CC. Licioio.
Llbera quidem Theodora , quam ex emptionis caus,
vel in solulum creditori traditam proponis , proni-
(1) L. 42- D. I. Senteiitia quid est ? Decretum a judice intcr-
positum servato judiciorum ordine , de summa aut capilc quodam
litis , quod absolutionem rei continct , vel condcmnationem certam
actoris vel rci.
(2) lutcrlocutio quid cst .' praeceptum judicis in principio vel
medio liiis interpositum , quod ad finiendae litis praeparalionem
spcctat . ncc enim finit aut pcrimit litem: dicitur et praejudicium ,
jussiim , artlculus , suasio. /. 7. infr. h, t. improprie sententia.
(3) Sentenlia rationem noa habtns nulla est.
(4) Sententia nulla est , si litigante procuratore sententia in
pcrsonam domini concipitur. Cur ? Procurator sive ab initio litem
excTcuit , sive lite composita , sententia damnandus est. /. 3i. in
Jin- Jf- de riegot. l. "^o. ff. judicat. solvi. l. inter. 8. in fin. ff'.
de in iiitegr. rest. l. l\i. 5- 6. ff. de procur. l. nihil. 20. Supr.
de piocurat. Oldend. c. 35. de sent. quod quidem ■Wurnis, i.
ptact. 22. c. 7. et tit. 23. c. 2. notat verum essc jurc civili ,
non jure canonico ex gloss. cl Abbate in c. sciscitata. 6. ext. de
tn iiitpgr. rest. et c. qucielam. i^. ext. de elect, Negat etiam id
locum liabere in tutore , curatore et syndico : cum possil sententia
in pupiUuin , minorem , et Ecclesiam f rri , tametsi in judicio non
fuerint , sed per conjunctas personas litigaverint. Idem quoque es-
se , si procurator lite contestata , ad unum tantum actum substi-
litus sit. Bald. hc ■ ut et in sententia intcrlocutoria minus prae-
judiciali. Itcni si dominus praescos in judicio sit , si illustris per-
iona eondemnanda sit , aut si de causa matrimonii agetur. d. l.
tiihil. 20. postremo in scrvitute reali : scnlentiam enim praedio di-
(1. /. liberto. 3i. in fin ff. de negot. Soc. rcg. 3i6. Goth. Adde
Audr. Gail. Ub. 1. obs. m. n. a. Ans.
(5) Sententia condemnatoria adversus procuralorem ftrcnda (
ut hic. An et absolutoria ? fercnda cst ; ut notavi ad Accurs. /.
5. Marius. '}• ff^- mandati. Adde Roman. singul. 499.
(6) Facit /. ^. ff. de (ffic. prcetor. l. i. supr. de teslam.
(7) Communis enim crror e&cusat.
(8) Senfentia absolutionem vel condemnationem requirit : al
quin ipso jure nulla est. /. 7. et 11. infr. h. t.
(9) Scntentia contra ordinem judiciorum lata nulla est. /,
Irifr. h. t. i. 12. ff. de appell. vid. Old. c. 21. de sentenU
(10) Qui ct TwVof 1 Synops. Basil. 2. ex lib. 9. tit. 1. t . (
et I. Harmenop. 4- 5- 4'-^'
(11) Modus ita coucipi solet : Si sententia lata est sub modc
valet : et servandus cst modus , si non cst appellatuni.
(12) Rationem dubilandi collige ei /. 2. infr. de sent, qua
ne certa quantitate.
(i3) Id est , publico loco.
(14) Senfentia dicta secieto irrita est. Synops. Basil. 8. W. i
ex lib. 9- tit. i. c. 70.
(i.5) Dixi ad /. 5. Supr, tit. prox. puta inconsueto. vid. 0
dend. c. 25. de scntent.
(16) Judex pacisci suadens , sententiam non fert , neque 2<^^'
nem tollit. Judicis suasio inter propinquos , ut transigaat , vix
transactionis , aut senteatise non babet. adde /. i, infr. comnuiK.
tiones , epist. program. subscript.
(17) Judicis vox omois autoritatem judicati non continet.
(18) /. 9. infr. h. l. cerla decisione , certa qualitate , et pl<*
cognitione.
(i^) /. 4> S^pr. h. t. l. II. irifr. h. t.
.„ i) : cilra provocationis auxilium senlenlia rescin-
nS potesl. Verum (2) si moia quaestione , prsmissa
lujialione ei , qui auclor (3) hujusmodi mulieris
t judicatum processit : quanti lua inierest , empli , si
lis : vcl ob debitum reddcndum , si in solutum data
epetere non prohiberis.
De relractalione.
9. lidem AA. el CC. Domno.
It senlcniiam , quae finibus (4) certis concluditur ,
b eo , qui pronunciaverat , vel ejus successore , de
done , quae jam (5) decisa est , statuta rei judicataj
1 btinent auctoritatem : Nam nec de (6) possessione
diciata , proprietati ullum prasjudicium aflferunt , ncc
isji uliam iuterloculiones (7) plerumque (8) peri-
D S. Kon. April. CC. Cokss. W P^ i
CODICIS REPETITiE PPuELECTJ O.MS.
717
Qui possiint patria interdicere , vel non.
10. lidcm AA. et CC. Menodoro.
li , qui statuejidi (9) non habet facultatem , inter-
icere palria cujquam permittitur. 3. Non. *
De jurejurundo.
ii. lidem AA. et CC. Luciano.
l judex in definitiva siixMtnW^ jusjuramlumUo) so-
nmodo prcvsiari pra-cipiat , non tamen addat ,
ex recusalione , vel praestatione sacramcnti fieri
: liujusinodi sentcnliam (1,) nullam vim obtinere
cst.
De Lutina ei Grccca lingua.
12. Impp. Arcad. et Hokor. AA. Juliano
Procons. Asiae.
's lam (12) Latina, quam Gra?ca lingua sentenlias
'erre (i3) possunl (i^). Daium 5. Id.Januar.C^-
Attico Co^ss. 397.
'< jtSomia™! ^' '• ^'--^- '^^ -^*- "Sn- ct ita e^pto-
H agaa acuoue j nnutiva : « mihi vendita lucrit , utili
' esl qui vendidit, vcl in solutum dcdit.
J- (Ufjr. n. t.
«''X^^/^tlJ^^Trr''/"''^'' sententiam relra-
ilian. iM^t*"j '""'^ 1"'*'"''°"'^ <^t propriclalis. Idcoque
■ de p op iet.rT^""-" 'r "°'- ^'"^^''^-'^' P°^l-^ «e°"-"-
rrlori.inr;. . ' ^- "'f''- " « "«" compctente.
tu n ?udi^« -'^ "^ ^^*"?'"* ""« definit Intcrlocutoria
iniend* iT. ' P""*^'P'o vd niedio lilis inlerpositum ,
r'-Lrrt"r/';''';'- ^t «Hiculus , ct .mpropr.e
ctc hoc a W I ' ' '^ • ^"Jac. hic.
' vcluli -xaI^ ^'*' ' *!"'" intcrlocutio plerumque rera
l. a.
:' vd aS'r/^''''''°"*-' percmptoria. /. 5,. C.
^, slalucre non polest , nou potcst iulcrdicerc. vid. l. ao.
ijlalio juramenti vim definiUonis non habet.
. ly •• "• sitpr. h. t.
"i'mS'a'r"'7,' •'■^*^ '«"' ^^'^ca 9ucm Xam.a , Petr.
' •«'"/ 'ir/r'y''^P°".^'"^''° *^-^' ^P"*^ Scnccam lib.
'<l^>»scrilit fr ;'^J'"'-J- ^^- S- ^-Jr- <ie ritu.
' "r*'> • '. 222.^. f/e werO.sign.l. II.
Ne exemplis , se^ /e^iZ^r/^ judicetur. Bart.
i3. Imp. JusTiKUN. A. Demostheni P, P.
T^Erno (,5) judex , vel arbiter exislimef, nequc consul
±^ tationes, quas non rite iudicatas esse DutJvPrit
quendum , et niulto marri- L , putuvent, se-
Pr.fectoru'm , vd io2 proc™ ? „7""""'"°^"'"
non bcne dinmatur , hoc et^ n aWuL T r"™ '^^^"'^
extendj oportet , cui. «./LT^r^Te),':^ ^,„77°^
5^.W«m (17) ./Oneque si cog^UioLlei' nft tSXi"»
Pr^fecturae , vel aLcujus maxjmi magistratus pro atLeT
tenua. : sed omnes judices nostros veritatan , '^cHXm
Noiemf '" ''^'^''^ — -• Datum'3. KaCd!
De reconventione.
i4- Wem A. Demostheni P. P.
pUm Papinianus summi ingenii vir in quaestionibus suis
yj nte disposueru , non (18} solum judicem de absoh
tione rei judicat» (lo) , sed (lo^ et (o\^ iZ ^^solu-
)usm„d, senlentiam nou solum r„Loraidam sed m 1
augendam esse saucimus , ui licea. judic V f e„Z
actorem ferre sentenliam , et alinuid eum datur, L t
facturum pronunciare : nLjIa ei' „pp„nTnda xcepuin!'^'
qn„d n„n ccnpelens judex agenti «se cosnoscamr T.,'
In A„x„E»T De executoribus. §. fin. col. j. tit. 8.
al. 7. iNovell. 96. cap. 2.
E^r co«5.<7«e«/er e,o «i alir^uo conventus , 5/ ^/aW„.
-^ ./>.... /.. W .e/,. , stattnt cjuidcn. Lc nonZT,
^i^rtL^^J: '"' ^ ''"'■ '''^ ^"i-- 3. 0... 5. . /„.
tio^m?s.t S:^ T^oJ^. gcntis homincs , hoc est, Latin. na-
^^cntcntias GrU v rb iatts fu sse" f .'""'"^ '"'^ ' P'^'"'""^^
^■-/''M./iJit/p''''- '■ '■ ^- '■•^- ''^V-.adde
.a,/War,o,a4. LltnM'^;.nfex!.n?/"'"%T''- ^" '^'^" ^"^'- '^'^
vclut pnncpis , vel niur um n M? P"*''"-'" ""J"'''''"" P'^'^*^"*
dcficU: tuno emmcicm-r^H '''""" P'''°""'""^ ■ ^"^ ^^ J"s
(.7) Vivitur^rmrelmp A-cl ''TV''- ^^"""° ^''-"- ^'^-
licet cjuoque causa sit £eS -sc-par ta ^7"" r '^'"^P^'^''^ '
oct^ccm exccj,tiones vide apud SoCum' ^^^ 'sia'"^"^ ^^"^^'"^*
addelV S-^' f'ci'±'" ^"- ^^- ^''^- '■ ^""-^- "3.C. 25.
po^; ^m^i^net;r;rpc^;;"s^ ' ^^ ^"^^"" -
reconvcnUonis non habere lo^cumexccpUoS n ' r° '"'""' '° ""*•
7i8
L I B E R S
nisi apud (i) eundem judicem. Qui si disphceat , inlra
i^igind dics recusari potest (2) , atiusque mereri , apud
quem rursus utrumque ne^odum venlilctur. Alioqui hte
contra me rnota prius i-enUlala , et terminata , twic demum
el ego admituir.
De lite hahenle phtra capita.
In Auredani libro notalur hic deesse Grcccam constitutio-
nem : eam ex Basilicis ediclit Cujacius lib. 12. obs.
cap. 2. eamque Justiniani esse trcidit.
l5. Imp. JCSTINIANTJS.
COnslitutio jubet , ut si mulla siut in lite capita (3) ,
possit Judex super quibusdam eorum senltuliam de-
finitivam feire , luncque ilerum de aliis quserere , et sen-
tenliara proferre , quse ipsi videatur : neque couipellalur
unam sententiam de omnibus capitibus simul dicere,
jPe appellatione , et de judicis recusatione.
i5. Idem A. Juliano P. P.
CUra solitum est in sententiis judicum sic interlocutio-
nem proferri , ut non lueat partibus ante definitivam
hententiam ad appellationis (4) , vel recusationis venire
auxilium : quidam putabant (5) non licere ante litem
contestatam , nec judicem recusare , quemadmodum nec
ab eo appellare. Cum enim simul utruraque vocabulum
ponitur ; tara appellationis quam recusationis , provocatio
autem ante litera conlestalam non potest porrigi ; puta-
bant , quod nec recusare quidem Judicem cuiquam con-
cedatur ante litem conlestalam : quod minime vetitum est.
Caveant itaque Judices hujusmodi serinonem simul , et
sine certa distinclione proferre.
T T T XLVI.
DE SENTENTIA (6) ," QU^ SINE CERTA (7)
QUANTITATE PROFERTUR (B).
Valet sententia de futuro , si dependeat a jure ,
quod €3t de pra;senti. Bart.
1. Impp. SEVf.RtJS et ANTowmrs AA. yEIian^.
("^Um judicem , quoad (9) pecuuia condemuationis so-
J luta fuisset , de (10) pendendis (11) usuris legem
(1) Coram eodem judicc convenlionora fieri oijortere.
(?) Vid. Noi^ell. 53. cap. 3. Ritlcrshus. part. 9. c. 17. Ans.
(3) l. 12. §. 2. supr. de rehus crcd.
(4) Senteutiam sub alterr.atione fcrri noa posse hmc quidam
coUigunt. _ . , _, . , ,
(5) Et male. l. 16. supr. de judicus. vid. Cujac. 9. 0^5. 2J.
C6) Idem fil in arbitrio. /. 21. ^. 3. ^ Je recept. qui arbitr.
(7) 5. 32. Inst. de act. l. 5. $. i. /. Sg. §. 2. ff. de rc
iudicata. ,, , i- . i- •
(8) Sententia judicis incerta nulla cst : ne duphcentur alioquin
lites. vid. Olden. c. 18. de senietit. Wunns. 1. pract. 22. c. 2.
(9) fJudex diem legitimum judicati faciendi non tantura aicta-
re , vel prorogaic potest : v. /. 2. ff. dc re judicata. sed ne dare
quidem , ut hic.
(10) /. i3. infin. supr. de usur.
0 0 Hinc ratio dubitandi sumitur. Nam si judex reum in usu-
ras condtmnat , nec usurarum quantitatem addit , scntentia uicer-
ta , ideoque nulla videbitur. Sed ratio dccidendi m eo est , quod
ijsurarum quanlitas satis cx ipso jure pubhco uitcll.gitur. t. de
usur. rei jud. vcluti , si ita judex pronunciavcnt , L- Iitio Lr.
Sejum ex causa vcnditionis C debcre i'ideri : placcre ejus pccu-
nia usuras depevdi , quoad sors soluta sit. Ccrlum dici polcst ,
non modo quod cst nominatim expresfum : scd quod alnuide per
certi relationcm potest coUigi. /. 3. in f:n. Jnfr. h. i.
(i?) /. 3\. ff. de uswis , irao est , /. 3. injr. h. t.
(i3) /. 5. Supr. tit. proxim.
(i4) Qui renm jubet acforcm indcmncm conscrvare , licet no-
muiatiir. certam qu^ntitatein uon adjiciat : re tanien ipsa certura
E P T I M U S
dixisse profitearis : non (12) contra juris formam ktea.
liam dalam palam est.
Sententia , fjtta pronunciatur indemnitalem eu
procstandam , vakt. Salic.
2. Imp. Alexarder A. Marcellino.
QUamquam pecuniae quanlitas sentcnlia Curalor '
reipublicae nou continelur , senlcntia tamen <
ta est , quouiam indemnilatem (i4) B.eipublia
stari jussit.
Sententia , et mens judicantis talis esse proiumii
qualis et quanta ex alle^utis , el probaiu
concipitur. Bald.
3. Imp. Gorduncs A. iEmilia.
H^c senlentia , Otnneni ( 1 5) dehiti quanliUUei cua
usuris competentibus (16) sohe , Judicati acwo
prsestare non (17) potest : cum apud Judices iu «imB
sine certa quantitate facta conderanatio , auclcril? -
judicatse censeatur , si (iB) parte aliqua actorum c .
quantitas comprehensa.
Ubi sententia incerta est ipso jure nulla , nonpru
judex aliam certam pr^oferre , etium cunlraria
primcc. SaUc.
4. Idem A. Salurninae.
HJEc tententia , Quoi bona (19) accepisli , soL^ nm
incertum esset , quid accepisset, quantumqu>b «
peteretur (20) , prapsertim cum ipse , qui eitta «'i&^
judicabat, inlerloculus sit dotcm (21) datam , (ju '
teretur , non (22) liquidam esse : Judicati auctora
nititur, Cum igilur is , qui postea judicabat , c<-r
certam sententiam protulerit , neque a statutis prc -
ris : ipsa luo facto confirmasti judicatum.
T I T. XLVII.
DE (23) SENTENTIIS , QU^ PRO EO Q"^^
INTEREST (24) 5 PROFERUJSTCB.
Id , quod interest in casihus cerlis , duplum • '
non debet ; in aliis auiem , qui incerti esse vidcniu ■
exprimit. vid, /. 5. in fn. l. Sq. ff. de re jud. ^
(10) /. 21. §. Z. ff. de recept. qui arbttr. /• ^9' r *
re lud. /.41. infln.ff. dc usuris. , i„ . m
(16) /. 31.,;^: 'de usuris. Goth. Rationem hujus l^g r
Raiiiakl Cors. indngal. iib. 1. cap. 7. Aus,
(17) Irao pott»t. /. I. supr. h. t. j,^;]
(_i8) Certa sententia est quotics ejus certitudo , vei ^
conventionis , vcl instrumento obhgatiouis : vel parte ai
rum rcpeti potest. /. ^. in fin. /. 69. J^ de re pcd.aU. u.
rei judicatas quantitas satis iDtclhgitur ex jure et ui.
rei judicatcB.
(19) Bona fide accepisti etc. Hal.
(20) /. 5q.' €. \.ff. dc re judicat. . ^j.,
(2.) Pse quidcm ifvore dotis vnlct scnttntia s.necerta .mt*
(2A Sententia sine certa quantitate nnlla , "' /"«^•. ;
(23) De co quod interest , vide Alcial. Doncllun. h.c , ««-^^,
ohscn'. 12. et i3. Forcatuhim Necycmant. ii- « 4^ ^
tract. de co quod interest. • /; ff de fi f
(24) Id quod intcrcst quid , vid. /. ^. '■"'/"' •/■,„£r: «*^l
ris nunciatione. Fimicus d. tract. oamni """' '^ !" jjtatr
:eslimat>onera definit : Cjac. ita 8- .«'^ ..^^^^^^^^^J.m , •
quam haberem , vt/ hal>ete possem , si mih, dammm
lucrum intcrccptum non fuisset. '^'^'" ''^'",j"^ ""*',* mw '■
lucrari potui ex causa qiut de agUur. Id ^<^""/;"' J% , .t
strum deterius, aut certe non mehus Jaclum e«- ,
inleresse vox sit Latir.a? vid /. dchitor decem. ^i JJ
in not.. ad verb. interusurium .
CODICIS BEPETIT^ PR^LECTIONIS.
interest prcestalur : illud autcm locum habet
II damno , sed etiam in lucro. Charond.
I. Imp. JuSTiNiANUS A. Joanni P. P.
non
pro eo , qiiod interest (i) , dubifaliones antiquae
infiniturn productae sint (2) : melius nobis visum
hjusinodi prolixitatem (3) , prout possibile est , in
u;;ira coarctare. -j^ Sancimus itaque, in omnibus casi-
) , qu\ cerlam (5) habent quanlitatem (6) , vel
(1 (7) , veluti in venditionibus (8) , et locationi-
), et oranibus (10) conlractibus (11) , hoc , quod
, dupli (12) quantitatem minime excedere (i3).
[r iliis autcm casibus, qui incerti (2^) esse videnlur ,
qui causas diriiiiendas suscipiunt , per suam
,i'f' ,
rtem requirere, ut hoc, quod re (i5) vera (16; in-
damnum , hoc reddatur
sciamus esse natura congruum , eas Jantumraodo poenas
exigi , qua3 vel cum competenti moderamine proferun-
^*" (^9) 5 vel a legibus certo fine conclusae staluuntur.
f Et hoc non solum m damno (20) , sed etiam in (21)
lucro (22) nostra amplectitur constitulio : quia et (23)
ex eo veleres id , quod interest , statuerunt. Et sit omni-
bus secundum quod dictum est , finis anliquae prolixitatis,
liujus constitutionis recitatio. Dat. Kal. Septemb. Con^
stantinop. post consulatum Lampad. et OaESr. Co^ss. 53o.
T I T. XLVIII.
Sl A NON (24) COMPETENTE JUDICE
JUDICATUM ESSE DICATUR.
1. Imp. Alexander A. Sabiniano.
- - , et non ex quibusdam
hationibus (i7),et immodicis perversionibus in cir- TUdex ad certam rem datus , si de aliis ^25) nronun
u raextncabiles redigatur : ne dum in infinilum com- J ciavit , quam quod ad eam rem pertmet nihil e^,>
t. reducitur, pro sua impossibilitate (18) cadat : cum 4- Non. * Maxim^ u. et .Elu:^o Go^^ss 224 ^
lilu hanc I. vid. Charond. verosimil. lib. i. eap. 8. Petr.
■nk Pertic. Alciat. et Caball. tract. de co quod interest. Ho-
ai]. //*. 2, obs. cnp. 10. et 11. Ans.
)jrola eniiii haec qi:8eslio , de eo videlicet quod intercst , in
^isistit , quae ad Jurisconsultos paruin pertiuct. l. ult. ff.
■ prator. l. i3. §. ,.jf. dc annuis legat. l. 14. ff. de
•^mp. l. i^.ff. dc rcg. jur. Golh. Haec lex nobilis est
lorum hominuin in cam commentariis Alciati , Cagnoli
*<imei, Ferelti , Plantii , Donelli , MolinKi , Holoman-
ct Charondam lib. 1. i^erisimil. Vanduni /. 2. quast. jur.
Menoch de arbitr. jud. cas. 260. Rainald. Covinm lib. i.
• 21. Mod.
:t difficullatem. /. ult. ff. de prcetor. stipul.
'•> rag-t rBif ^(fxx(rt. Casus prcpositioncs.
1 esi , Cnitain.
uta prclium certum , certam inercedem. In certis casibus ,
inferest duplum nou excedit , ut hic : in inQcrtis tempera-
rei aBsfnnalione.
uta rem.
' ^■J[- de act. empt. l. i. supr. de rer. permut. nisi cum
0; nlers.t non dec.p.. /. ,3. 5. 2. # de act. empt. nisi
-ram empturus ; tunc enim oinnia dctrimenta conscquor .
P;tionem siint secuta. d. l. i3.
I 33. injin.ff. locati. Locatio certatn rem et Kstimatio-
j:t, nisi si quid facienduin locetur. /. i3. in fin. ff. de
Op quod inlerest non modo damnura perceptum , sed et
n .ilerceptum re.sequitur. /. i3. ^ ratam rcm haberi.
;\, •^'^ onmibus contractibus ccrtum condici potest. /. o.
;, f- cred. a.ldc /. ,4. ff. de verb. obl. ' -^
, upii aestiniatio , aha est a vcra oestimationc : dc qua infra,
1 ur*!!lf"vv^- ''"'' ''"''■'^ '''S"^ *'t XXV. emptor non
» id f ' '* "'"'"P*^ X- r''<^t'' "0'"''ic qnx nnmeiavi' ,
„ ■ **'? '«""MfT/ioi; , nomine ejus quod intere.st supra prc-
I, ».f •*'"''■ *^"''^ *' c.nptor pretium non numeravit ? ven-
j' «t ,n inora. /. ,3. $. 8. ff. de act. emy.r ideoquc nihil
tra l.-T.'^"°'" '''™ t'^^'*^'* ' «^"'Ptor pretium non sol-
-urrE*" ?''•'*"••• ''• '• '3 5- 20. Iit fc^nns : quia non
"mim actoris: sed nt id qnod inferest proplcr moram.
,tersi »*"""■ j "' proptcr h.crum datur , eliamsi uibil
, queniadniodnm ct poena in convcntioiuin dcdncla
'^^recept. qui arhiir. /. 38. $. ij. ff. de uerb. obl.
c in usur.s duplum exccdcrc non dcbct. Nou. 121. /.10.
«*«ns. in evictionibus olim cfiam plus duplo stip.ilari
"ido LV',-^' "*"'■ ""/''• '• 48. # de ei^iclionibus. In
!■ Pn I /?' ' '" s''P"'a»ione poenali. /. 10. ff. de seruo
' qna, ';; ^'""'"°'?° intelligendum quod infcrest non esccde-
>Sufe ;' '•'^- ^•'*'- Fachin./z/,. x.cont,v.. 48. Ans.
■irpoi-r nPnL'*^ '' r " '^*^ '^""'*' possessione agitur, quae
F»w , nequc ceita quant.tafe constat , quanti interest of-
intersit
ficlo judicis sstiraabitur. /. pen. $. ult. ff. uti possidetis. l. ,.
y /^i.ff. de v: ctui armat. Idem si agitur de restitutione operis ,
quod yi aut cJam factum est : quia restUutionis , utpote facti
cau.a inceita est. QoanU intersit restltutionem fieri , /.timatur ol
ficio iudics^ /. i5. 5. -j.ff. quod s^i aut clam. rti verifate. /. 6
injm. ff-. dc aqua et aquce pluu. Idem ent in obligationibus fa-
ciendi. /. ,3. mfnjf. de re judtc. l. 2. in fn. ff qui satisda-
fe Idem quoque est , quoties agifur de cautione prsTtanda. d /. i3
vid Cujac. /«c. In veram namque quantitatem fidejussor tenetur ',
quoties de incerta quautitate agitur. d. /.2.
(|5) Verum interesse , damnum " quod" rcvera patimur ■ veritas
cmm extra affect.onem privatam ejus , qui damno est affectus
extraque conventioncm contrahe..tR.m est. undc nostri interess^
ahud communc , ahud smgulare , aliud conventum tradiderunt.
(16) In casibus incertis , qui certam quantitatem , vel rem non
babent , ad fincm duph nou faxatur id quod intercst : sed arbilrio
jud.cis rehnquitur, ut ipse aestimet in rei verifate , quantum in-
tersit actons vel rei. Ncc enim inccrt» et infinita: rei alia potuit
quam infin.ta regula constitui , ut Aristoteles ait , ^5 «.P r» «oc/-
i«y Kxycv* e\y<xt , et ita cerli casus ab incertis definiunlur , in cer-
tis lcx laxat id quod interest : in incerfis , offictum judicis : vid
rTn^ Z'\ q;''«f ripsi ad /. ,3. et ,8.# ratam rem.
(17) Petitoris sc.hcet qui debitons in necem quanti sua int
plus aequo rein aestimat.
(18) Infinitum impossibile.
(id) Judicis senlentia scihcet , corum enim cst modns aliquis, /
ult. supr. de modo midt. et ita hanc lcgem accipe : non de his
quae quisque sibi ex conventione cavit : licct enim ut.qne etiam
inpluui , l. .,.^. de jurefisci. quadruplum stipulari. /. 5G. ff:
de ciuct. vid. Cuj. iG. obs. 34. -"
(20) Id quod intcrest , lucrum cessans est et damnum emereens.
l. 1. mjin.jf. de eo quod certo loco.
(2.) Imo lucri non babetnr ratio. /. 21. §. 3. /f. de act. empt.
(2i) /. i.Jf.dc co , qund certo loco. /. 33. 4: locaii. /. i3.
ff ratam rem hubcri. l. •^i. ff. dc furtis. ut usurarum , nure per-
cipi potucrunt a credilore , ratio habeafur. Roland. a Valle i
const/. 35. Porro de lurro facfo a furc cx re furfiya , vid. / 3*
§. 8. J. de seputchro uiolato. Goth. Lucri cessanfis cf damni emer-
gentis interessc an et quando debeatur ? vid. Menoch. de arbUr
cas. 1 19. Ans.
('23) Id qiiod interest, non modo damnuin perccpluni
lucrnm inlerc.ptum persequitur. /. ,3.^ ralam rem.
(24) /. 2. supr. de jurisd. l. ult. ff. de jurisd. l. per
judic. c. At si clerici. 4. x. dc judic. vicl. Oldcnd. C.
tent. et rc judic.
(25) /.3. Supr. de pedanris judicibus. l. 7. supr. ne de statu
dcfunct. l. 10. supr. de senlcnt. et interlocut. l. G. infr. de exe-
cut. rci judic. l. 5. Infr. quando prouocare non est necesse. l
ult. J. de jurisd. pufa si dalus ad action in locafi , judicct dc
Fecun.a cred.ta : si datus iu causa posscssionis , judicet de propi.e-
tate. /, 3. mfr, h. t. ' r t
, sed et
■ ff- de
dc ten-
7
20
L I B E R S R P T I M U S
nia (9) , vel judlci , vel adversario ; amilUt : „ .
Magisler niilitum non potest pronunciare contra non mili- nem (lo) is , qui diffidentia jusia; seulentiae in pe^uj
teni , si noa habet conimissioneni ab co , sub cujus ju- corruplelam spem ncgotii reposuerit. Dat. i^. R^tlj».
risdiclione iUe est. Paul. de Cast. nuar. Duobcs et Aspris Cossj. 2i3.
2. Imp. GoRDiANus A. Licinia;.
SI militaris (1) jndex super ea causa , de qua civilibus
aclionibus disceptandum fuit , non dalus a quo dari
poterat , cognovit : eliam remola appellatione , id , quod
ab eo statutum est , firmitatem judicati uon habet.
Delegalus ad causam proprielatis , non polest co^noscere
de causa possessionis , super qua non fuit
delcgatus. Bald.
3. Impp. DioCLETiAN. et MaximiAN. AA. et
CG. Philetce.
SI de (2) proprietate datus judex adversus te nihil su^
per hoc staluil : Rector provincia? aditus hanc causam
cognoscere , suaque decidere sententia curabit : cum [ et ]
si quid de (3) possessione pronunciatum probetur , hoc
caus8e proprietatis minirae noceat. S. Non. Novembr.
IIercul. et C^sAR. Conss. 297.
Pt in publicis et privatis causis sententia a non suo
judice lata non valet. Sahc
4. Imppp. GrAtian. "Valent. et Theodos.
AAA. ad Potitum Vicarium posl aha.
i 1-?'^ 1 '" privatorum (4) causis hujusmodi forraa
X^ servelur , ne quenquam litigatorum sententia non
a suo Judice (5) dicta conslringat. Dat. 10. Kal. Octobrc
Romas^ Auxo.MO et Olybrio Conss. 379.
T l T. XLIX.
DE POEKA JUDICIS (6) , QUI MALE (7) JU..
DICAVIT , VEL EJUS , QUl JUDICEM , VEL
adversarium corrumpere curavxt.
Qui dijfidentia justa; senlentict; in pecunics corruptela/n
prurumpit , liteni perdit : sive privcita sit lis ,
sii'e publica , sive fisccdis. Bald.
In Authent. ut litiganles in exordio litis jurem. (
quis autem ex litigatoribus. col. 9. tit. 7, al. 5'
Nov. 124. cap. 2.
7% 7 Ovo jure , qui dicit ( 1 1 ) se dedisse alicui , vel
1 V misisse , et personam declaravrit , et lioc probai u ,
veniam meretur. Sed qui accepit , vcl proiniisionem < «-
pii , si causa pecuniaria sit , dati tripluni , promiai (■.
pluin a Comite privatarum rerum exigatur , dignutU
cingulo amisso. -|- Si vero criminalis causa fucrU , <
scatis omnihus bonis , in exilium miltatur. Sed si i. .
vel promissum probare litigator nequiverit , persona . ja
dicitur suscepisse , Juret , quod neque per se ,^ aequo-
aliam personam accepit , aul promiisionem habuit , 1 .
libera sit. Sed litigator , qui ostendere non potuu «
causa pecuniaria cestimalionem litis a Cumile rerum j ■■
tarum exigatur , lile sustinente propriuni eventum : u •
mincdi bonis omnibus confiscalis : causis apud compettm
Judicem legitime tcrminandis. Sed si persona a Uti.n
manifestata prctdictum jusjurundum refutaveril ., meni±i
subjaceat poenis. Sed si quis liiigwitium juravdrit um
dedisse , vel promisisse : si intra decem menses pos'.-:n->
tentiam memoratam ostendatur dedisse , vel pru:ai. t
inemoratis poenis dantes et accipientes subjacebunt.
Judex corruptus famam perdit , et dcinfnum
resarcit. Bald.
2. Imp. Constant. A. ad Felicem.
DE eo , qui pretio (12) depravatus , aut gratia jps
ram judicaverit , ei vindicta , quem laeseril -.
solura a?stimationis dispendii , sed etiam litis discr
prffibeatur. Dat. 8. Kalend. Novem. CoNSTASTiao
et LiciNio C. CoNss. 3ig.
T I T. L.
SENTENTIAM RESCINDI (i3) NON POSS:
Nemo potest suam . vcl antecessoris sui senlenti
revocare : et si revocat , non est appelhre
necesse. Eald.
c
i. Imp. Antonihus (8) A. ad Gaudium.
Onstitit in quacunque causa , sive privata , sive pu-
blica , sive fiscaii , ut cuicunque data fuerit pecu-
N
(i) Mililaris judex de causa civili judicare non debet , /. 20.
Jf. dc jnrisd. l. 6. C. Theod. de juriid. l i . supr. de ojjic.
milit. jiid.
(2) Dixi ad /. i . su])r. h. t.
(3) Dalus judex , ut dc proprietate cognoscat , dc possessiont
judicare non potest.
(4) Scntentia a non suo judice ( puta dato a Procuratore Cas-
saris ) inter privatos dicta non parit judicati actionein.
(5) Puta Procuratore Ctesaris. /. i . supv. de pedaneis judic.
(6) Compelentis.
(7) L. 5o. D. i3. si pcr iinprudrntiam , non convcllitur qui-
eCem res judicata. /. 65. 5. 2..^: ad SC. Treb. l. 12. §. 3. ^^
de bon. lihert. l. 55. Jf. de re jud. sed in solidam sestimationem
ei qiicm damnavit , tcnetur .• salva tanien pestimatione vel fama.
/. uli. ff. dc extraord, cogn. Si vero per arabitionem et gratiam ,
etiam notatur infamia. vid. /. 2. infr. h. t. si pecunia corruptus ,
scntciUia ip^ius nuUa est. /. 7. i'lfr. quundo piu>ccare. GoUj. D.2
iie-
1. Imp. GoRDiANL's A. Secundo.
Eque suam , neque decessoris (i4) sui sent .j
quemquam posse retraclare (i5) , in duL.u' r.
poena corrupti Judicis , et corrumpentis judiceni , vid. 5!-'-
de arhitr. cas. i\i. et seq. Ans.
(8) /. I. 5- ^- ^"pt- de calumniatorihus-
(9) d. l. I. 5. 2.
(10) Id est , si actor corrupit , amit.tit actionem : Si
fensionem : Nain aclionis verbo continctur esceplio.
(11) Corruptori mcdi,cina est confcssio.
(12) Yid. /. 7. infr. quando provocare. l. i5. J. i-
judiciis- ^^.
(i3) /. 9. Supr. de sentent. et inlerloc Senteotia FJ°| ^.
riore potior : lcx vero poslerior priore potior. Goth- Fal" ^^
teulia iata in causa matrimoniali , quK quocunque tempoK ^^^
detecto retractari potcst. cap. 7. Lator. cap. 10. consangiw^ ^^
de sentent. et re jud. vid. Zanger. de except. part. i-
num- 39. Ans.
(,4) rf. /. 9.
(i5) /. 3. Jnfr. cominin. epist.
CODICIS REPETIM PIl^LECTIONIS.
Nec necesse esse ah hujusmodi decrelo (i) inter-
provocalioneiu , explorali juris est. P. P. Ka-
!lart.
721
?4'plio peremptoria polest opponi ante sententiam ,
lon postea , nisi opc restilutionis in integrum
ralione cctatis. Salic.
2. Impp. DiocLETiAN. et MAxiMiAjf. AA.
ct CC. Alexandro.
il;mplorias exceptiones omissas (2) in initio , ante-
lam (3) senlentia feratur , opponi posse , perpe-
jldiclum raanifeste declarat. Quod si aliter actum
in (4) integrum restilutio permitlitur. Nam ju-
ii conlra majores annis vigintiquinque non oppositae
ptionis (5j velamento , cilra remedium appellatio-
cindi nou potest. 7. Ralend. Januar. Nicomedice ,
lONSS.
riule rescripli principis non rctraclatur sententia
lesiiiinc lala. Paul. de Cast.
3. Imp. CoNSTANTiN. A. ad Procuhira.
trata rescripia non placct admiili , si (6) decisae
lel caiisse lueriut judiciali sententia , quam provo-
ulla suspondit , sed eos , qui tilia rescripta merue-
eliam hiinine (7) judiciorum expelli. Dat. 6.
.. Jaiuiar. Constant. et Licinio AA. Conss. 3 12.
T I T. LI.
'RUCTIBUS ET LITIUM (8) EXPENSIS (9).
1. Impp. DlOCLETlANUS et Maximianus AA.
et CC. Alexandro.
Factus malcc fidei possessor pcr litem contestatam ,
tenctur de perccpiis , et de percipiendis ; el viliurn
ejus transit in keredem. Salic.
2. Impp. Valent. et "Valens AA. Olyhrio P. P.
Lltigator (12) victus , qui post conventionem rei in-
cumbit (i3) alienae , uon in sola rei rediiihitione te-
nealur , nec tanlum fructuum prsestationem eorum , quos
ipse percepit , agnoscat : scd [ etiam ] eos , quos (i4)
percipere potuisset , non quos eum redegisse conslat , exoU
vat , ex eo [ tcmpore ] ex quo re in judicium deducta ,
scientiam(i5} malje fidei possessionis accepit. Ileredis (16)
quoque succedendis iu vitium par habeuda fortuna est.
Dat. 7. Kal. Maji , Trev. Valent. N, P. et Victore
CoNSS. 3t)g.
3. Irapp, HoNOR. et Tfieod. AA.
Asclepiodoto P. P.
TErminato (17) transactoque negotio , posthac nuHi
actio , neque ex rescripto super sumptuuin petitio-
ne (i8) pra^stetur, nisi (19) Judex, qui de priacipah ne-
golio scntentiam promulgavit , cominus pariibus conslitu-
tis , juridica pronunciatione signilicaverit inclori cauSK re-
stitui dehere expmsns , aut super his querelani jure com-
petere. Post (20) absolutum enim dimissumque judicium,
nefas est htem alteram consui-gere ex litis primae raateria.
Dat. 3. Kal. April. Constantinop. Asclepiodoxo et AIa.-
RINIANO CoNSS. 4^3.
Contra actorem non prosequentem , vel defendentem ,
vel perdentem profertur senleniia calumnice ,
damnorum , et expensarum. Bart.
4- Imppp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAA.
Edictum ad populum.
NOn ignoret is , cujus ex interpellatione aliquis secun-
dum datam formai
m in longinqua protractus fuerit
exaraina , quod si culpa sua fuerit dilala cogoitio , vel
j) fructuum (lo) nomine conlinetur , quod justis minime actioni suae adfuerit , vel delata [ non ] proba-
umptibus deductis (ii) supercst. 3. Nou. April. verit ; pro calumnia quidem poenam luat legibus consti-
oixss. tutam , pro pecuniaria (21) vero causa , post (22) sum-
Quo sentcntia rctractatur.
/■ 4- I'}fi'- de except. t. 23. 5- ^- ff- dc condict. indebili.
An ct post .^ Miniine iiisi a niilite. /. i. supr. de juris et
'iiid si ipsa cxccptio notoria sit ? quid si qui ea utitur , in
probationcm ofterat .> vide Sociniira reg. 127.
-uivcrsns sentcntiam datur in intcgrum restitutio et appel-
tt hic.
Id cst , c.\ccptionis.
Rescriplo non potest rcscindi scntcntia a qua non cst ap-
!i. l. 2. in fiti. l. 3. mpr. iit litc pendente. l. ult. Supr.
adv. l, ult. Supr. quo/nodo et quando judex. vid. Pa-
notar. 14. c. des rescrits coittre Juges,
Limine judiciorum. Vulg. Hal.
Lilis , C. Theod. lib. 4. tit. 17.
Prastandis viclori a victo. vid. /. 79. ff. de jtidiciis. l. 6.
<^fr. de appell.
Fructus inlelligitur , quod juslis sumptibus deductis supcrest.
'• 36. in Jin. Jf. dc her. pct.
Mal» fidci possessor non rcm tantum redhibet et fructus
iccpit: scd ctiam eos quos percipcre poluisset lite contest.v
>d m hcrcdilatis pctilionc , in qua fructus etiam ante litis
»t»oncni perccpti dcducuntiir. Quin si rclicto hcredc mori-
•am ab hcrcdc , qui in ejus vitium successit , fit repetitio
ra frucluum. Syncps. Basil. 9. tit. 3. jrtp! k^owZv- cap. 66.
Incubwit , i. ,. Cod. Theod. h.t. qu« yox malae fidei
om.W. ^
possessionis indcx , dixi /. iilt. supr. ncrei dominiccevcl templorum.
(i4) /. 22. Supr. de rei vind. l. 10. Jf. de usur. ^.i. in fin.
Inst. de offic. jnd. Goth. Adde /. 62. J. \.ff. de rei vindicat. S. L.
(i5) d. l. 22. vid. /. 23. 5. ^.Jf. de hered. pct.
(16) Hercs possessoris tenetur de tVuctibus. l.i. Cod. Tlieod- h. t.
(17) Post scntentiam dcflnitivam de sumptibus litis non agitur ,
uisi judex sumptuum taxationem reservaverit.
(18) Repetione , d. l. 2.
(19) Expens.-c anle litem contestatam et post fact», officio judicis
pctuntur. ut hic , Gloss. et Doctores in c. fneni. extr. de dolo.
nisi promissae in inslrumcnlo fucrint : lioc cnini casii jnrc actioni»
peti possunt , eliam post scntcnliam in principali lalam. /. 3. 5- ^.
ff- de legat. 3. Ilcra nisi slaUito debcantur : lunc euim condictio-
ne ex statulo pcti possunt. Bart. in d. l. 3. Socinus ;vg^. i^o- Idem
si nihil sit quod actori impuletur , ob cxpcnsas non pclitas. /.
utiqiie. 16. ubi Acciirs. J^; de rci vind. Idcm in sententia iuterlo-
cutoria , aut si judex sententiam supplcre vclit. Idera et in specie
/. eum. 5. 5» Julian. 3. ff. de constit. pecuii.
(20) /. 10. supr. de transact.
(21) Post pecwiiaria dispendia , post sumptus ; sic cnim ex ve-
tcribus , ut Novella Martiani , et prinia oinnium editione Mogun-
tiua hic locus restituendus est , et ex Basilicis in quibus Jissc duo
lcguntur , 7« icLxx^»!fxon» kui t(« ^i(U«i>'>u«t«- vid. Cujac. hic.
(22) /. i3. 5. 6. /. i5. Supr. ci I. 79. ff. dc judicits. j. 1.
vers. hxc autem omnia. InU. de pxna lcmer. luig.
91
7
22
L I B E R S E P T I M U S
ptus consiclerala qu;tnlitate poslulaloruin , ve] medii iti-
Beris intervallo , condcrnnationcra pro acstimalioue judicis
«uslinebil. Dat. 5. id. Woveinb. ConslanUnop. Valewt.
A. vji- et AviEwo Co^ss. ^Sa.
5. Imp. Zeao (i).
COnslitulio (?,) praccipit , ul quivis Jndex in sentcnlfa
sua jubeat vicluin (3) facios in judicio suniptus
praestare. Habet et polestatem Judex transcendendi sum-
plura ad decimam iisque parlcm eorum , (juae impensa
sunt , si eum ad hoc parlis ejus , quse sumptum ])roru-
dit , impudentia pcrmoverit ; ila ut ea , qnae impensas
excedunt , ad fiscales rationes perlineanl , nisi forte Judex
detrimenlum parlis viclricis sarcire volens , parlem ali-
quam horum ei adsignel. Neque tantum actor atfjue reus
( in expensas ) condemnanlur , quum judex ulrique com-
petens est; verum etiam quum non est judex actoris com-
pelens : qui tamen ex reconvenlione victus sit , nec eum
judicem recusare possit ; sive adeo Prsesides , sive dati a
principe arbilri , judices fuerint. Nam et hi suos execu-
lores (4) alque compulsores habent. Quod si judex hoc
non fecerit , ipse parli viclrici damnum illud compensare
ccgitur.
^. 1 . Si quis vero conventus bona fide solverit , aut
actor lite desliterit , aut etiam judex inveniat eum non
calumniatorem , sed de re dubia litiganlem ; hic evitabit
impensarum condemnationem.
$. 2. Manifeslum est autem , quod in judicibus peda-
daneis Praeses [ seu magistratus ] est , qui debet eis assi-
gnare officialem [ seu apparitorem ] haec tractantem [ seu
dirigentem ]. Dat. 7. Ral. April. post consulatum
Longini.
Privilegium concessnm siiper litis expensis in tolum , vel
in parte non agnoscendis , catendilur ad adversariuni
propter lequaliiaiem scnandam in judiciis.
6. Imp. AuASTASius A. Stephano Magistro
mihtuni.
C'Ura quJdam per (5) leges sacrasque conslitutiones ,
i alii per speciales largitates sibi praestila privilegia
pra;lendunt , tam super sportuhs (6) pro conventiouibus
usque ad cerlam quantilalem pra;bendis , quam super ex-
pensis litium , vel minuendis , vel penitus non agnoscen-
dii : per hanc Jegem decernimus , ut quicunque hujusrao-
dj privjlcgio munitus est , vel poslea talem prarocjtiv,
qHolib(!t modo meruerit , sciat , et si quos jpie . uu«
obnoxios sibi pro quacunque ciiminidi , vel dvili ca
conslitulos , in accusatjonem deduxerit j hos nihilomi
iisdem (7) privilegiis petituros : quoniam non (H'- <
fercndum , eos , qui praefatas praerogativas ( ut [ iaal
anle ktum est ) praetendutit , aJiquid plus ab adverial
suis quaerere concedi , quam ipsi ab aliis pulssli fac
paliantur : ila scilicet. ut hsc quidem forma modis oPi
bus observetur super privilegiis per liberalitates . veJ
neraliler quibusdam officiis , aul scliolis , seu dieoiu.
bus , vel specialiter cerlis personis prastiiis , vel p^jii
praobendis \ sive Iioc ipsura expressim principalibuj dis'.
sitionibus , vel affatibus inserlum , sive prajieraiisium
vel fuerit.
T I T. LII.
DE RE JUDICATA (9).
Hebus judicatis paretur , nisi petatur rjuod jam
habetur. Salic.
i. Imp. AntoniWUS A. Stellatori.
Ebus quJdem judicatis standum. (10) est. Sed si p
bai-e poleris eum , cui condemnalus es , id qa
furto amisisse yidebaiur , recepisse ( 1 1 ) : adver^us judic
agentem , doli exceplione opposita tueri te poleri». 1
Kal. Mart. Aktok. A. iv. et Balbj.>o Conss.
Propter calculum male summatum , non debei
sententia rcscindi , quce transivil in rem
judicatani. Paul. de Cast.
2. Idem A. Pacatiano.
REs judicalae si sub prastextu Computalionis (12) i
staarentur, nullus erit litium (i3) finis. PP. Pri
Non. * RomcB , LjEto , et Cebeale Co>s>. 216.
3. Idem A. Demelrio , et aliis.
01 pecuniam , quara mala ratione inlercepisse vo$ a
O paruerit , jussi sitis inferre cum (j^) poena , el coi
perlo praeceplo Praesidis uon (i5) provocaveriti* : univf
sam quanlitateni debetis 'uferre.
(«) Cujacius Lanc !egcm rcstituit , 12. ohserv. 2i. sumpta est
ex 9. Synopscos Basil. 3. cnjK 70.
(2) liiter|iielalio Leunclavii.
(3) l. uU. itifr. quando prouoc. nnn est necess. ct ^. 1. uers.
hac autem. Inst. cie pccna tcmere litignnt.
(4) Kx/3i/8xfaj KU.I f t,-/^t«?. d. c. 70.
(5) Privi!e!::ia .si per sporlulis judiciariis , lege , vel beneficio
principis concedi j ODMmt.
(()) Adde /. 12. infr. de p>ox. sacr. scj'in.
(7; Viclus vicUri condimnatur in cxpeiisas quas fecit , uon in
eas quae [>riviIegio reiniltuntur aliquo.
(8) Ad eequalitatcni vidclicct servandam , ut quod uni privile-
§10 reaiittiturj idem aUcri itmiUatur. ^; cjuod quis(fue jur. l. -i.
'"./'"' ./^- de constit. 1. ^l.Jf. pro socio.
(9) Disi ad L. 42. D. i. adde 4. Cod Theod. n "
Synops. Basil. 3. c. 70.
(10) Slatur rebu» judicatis.
(11) Viclor a rco iVustra postulat quod ipse jam liabet.
(12) Computationis prseleAfu senteutia uon rescindituf- '• "*
supr. de errore calcnli. vidc quae notayi ad /. i. ^- '■ J^' '"'
sentent. sine appellat.
(i3) Fines litium esse oportet. ,
(i4) Potest quis ad rem et pcenam condcntsari. . j
(i5) Tcnct sentcntia , a qua non est appcUatuia. TJd< '• ••''y^
de his qui per met. Jud. non appcUavar,
CODICIS HEVETITJE PR^LECTIONIS.
pler instrumr.nta de novo reperta , non retractalur
sententia jam lata. Bald.
4. Imp. GoRDiAKOs A. Aritonino.
specie (1) novoruni instrumeniorum postea reper-
um , res judicatas reslaurari (2) , exemplo grave
iat. 8. Id. Mart.
go , ut servato ordine . actionem adversus
733
diii
')i\pctit dilalionem ad solvendum , dicitur sententiam
approbare , et appellationi renunciarc. Salic.
, ui oL-ivaiij uiuiiie , aciioiiem aavcrsus eam auigas
et causa cognita sententiam accipias. PP. 3. Kal. Febr!
Albiwo , et tEmiliano Cokss. 207.
Sententia tunc habet executioiiem paratam , ' quando non
fuit per stipuiuionem novala : alias non pctiiur execu-
tio sententi(e , quoi sublatn est per novalionem^ sed agi-
stipulutione novantis ordinaria via.
tur ex
2. lidera AA. A
gnppae.
el
SI causam judicati noa novasti (9) , rem judicatam
i
novata causa est
5. Impp. DiOCLET. rt Maxim. AA
CC. Valentino.
(3) solutionem dilationem (4) petentem acquie-
isse senlenliai manifeste probalur : sicut eum , qui dice accepto secundum juris lormam experire
( raodo sentenliae acquieverit. Nec enim instaurari
rerum judicatarum patitur auctoritas.
, -.. ^yj , ^j.,^^ juuiuaiam.
PrjES-s provjnciae etiam Pignoribus (10) capiis (11)
ac distractis ad emolumentum perduci jubebit. Ouod si
ex slipulatu tibi actio compatii; et Ju-
1 judicii semel puhlicata faciunt perpetuam fidem
'iaiii mortuo , vd remoto judice , qui de causa
cof;novit. Paul. de Castr.
6. Impp. HoKOR. et Theodos. AA. Juliano
Proconsuli Africae.
ta (5) , quae sunt translata iu publica monumen-
i , habere volumus perpetuam iirmitatem, Ntque
norte (6) cognitoris perire debet publica fides.
. K.al. Sept. HomcB , CoasTANXio , et Consta^te
4>4.
T I T. LIII.
)E EXECUTIONE (7) IIEI JUDICAT.E.
executione non est inchoandum: sed primo debet
de causa cognosci , et per definitivam
sententiam tenninari.
. Impp. Sever. et Antomjnus AA. Justino.
is propere Judex Pignora Marcellie capi , ac di-
rahijussit ante (8) rem judicatam. Prius est er-
Si pignora capta in causam judicati non reperiunt
emptoreni , factis subhastationibus danlur creditori
in sohttum. Paul. de Castr,
9. lidem AA. Agrippae.
ORdo rei gpstas , et mora solutionis , quae intercessit
coustaniius(i2) desiderat remedium. Si itaque Prsel
sidem provinciae , qui rem judicatam exequi debet , adie-
ris , et allegaveris res soli, quae Piguori data; (i3) sunt ,
diu subhastatas (i4), ex compacto (i5), sive ambitione (16)
diversa? partis eraptorem non (17) inveuire [ potuisse ]
in possessionem earum te mittet, ut [ vel ] lioc remedio
res taradm prolracta ad efFectum perducatur. Dat. u,
Kalend. Jul. Messala et Sabino Conss. 21 5.
Publica stipendia non venduntur , nec in solutwn
adjudicantur , nisi in subsidium. Bald.
4. lidem AA. Marcello militi.
STipendia (i8) retineri (19) propterea, quod conderana-
tus es, non patietur (20) Praeses provinciae : cum rem
judicalam possit aliis rationibus exequi. PP. 3. Non. *
?enlcntia rropter inslrumcnta de novo reperta non rctracta- judicis , vcl per iDiaistrum , vel .ii.paritoreai. l. l^. ff. de appdtat.
^w' ",^l"'-ff- ^^ except. rei jud. l. 35. ff. hoc tit. Sy- De cxccptionibus adversus executioEeni scntentiae , vide Oldendor-
' ' ■ lib. g. tit. 3. cap. 76 ' " ' "
Basil
cap,
8.
l't- i. ex lib. g. tit. 3. cap. 76. ct i. llarinc
_ 35. (aliit iii (isco scu rcpubiica , rainorc , furioso ,
libertate , spiritualibus , et Ecclesia , criiuinalibus , arbi-
' causis , quuties senlcnlia lata csl ex subsidiariis probatio-
puta, juraiuenlo cs /. admonendi. 3i.ff'. dc jurejur. failit
. si qiiis antc seatentiain , adliibita oniiii diligentia , iu-
m itcupcrarc non potuit : fallil praelerca , quolics instru-
^Uerius sculentiae cst. /. post sententiani. 9. Supr. de sen-
uvildem si instrumento sic rcperlo , constabit sententiani la-
<|*alsis instrumcnlis , vel probationibus esse. /. penult. Supr.
j *""'• .'• /'<■"• ff- dc confcssis. Faliit qiioque in scntentia
, '^tona : ut ct si lestaiiicntuin rcpcrtum cst. Gloss. in /. 1.
' Jf- qticmadnioduni teslant- l. .u ntatcr. tJ. ff. de cxcept.
■ afa. licet contrarium scntiat in /. 3. $. si legatarius. 6.
• plus qitani per legeni Falcidiain. vid. Socin. rcf;. 36 r.
r-;-- 7....... ^iKi icgent raiciuiam. via. ^ocin. reg. 30 r.
e. :ausis rcsliUitio datur adveiMis r< ni judicatani ob instru-
tae uovo iTpcrta. vidc Sfortiam 0ddum2. de rest. qucest. 75.
.' ^WiKo-^ot;. Synops. Basil. 8. cx I.q. tit. 3.c. 75. Ilarm.
^ynopsis Busilican d. tit. 3. c. 76. i. Harm. 3. $. 91. 93.
nlatioiieni solveiuli qui pctit , tacitc sortein dcbcri taletur ,
u« adquicscit. Silcntio scntcntia adpiobatur. vid. /. 5
arbnris. /. 40. jff. de paciis.
lanc legein piopric pcrtincrc ad pcsta a MarccUino , V. S.
71 ^' nolatio conlccta .^dversus Donalistas , constat ex /. 55.
)</ de hosvet. el D. Aug. epist. i58. iSg. 160.
^ycta judicis semcl pi-omulgata pcrpetiiam Gdcm faciunt ,
■) ri"V^* '•emoto judicc , qui dc causa cognovit.
^♦•W. Wurmscr. 1. pract. 9.3. Excculio rci judicata 6t re
-3 «"•^'-«"m eoque pertiuei pars tituli i. (ih. l^-)..ff. n',i.
«.««<i«iK Lxecutio lit vei ptr aclionem , vel per ollicium
pium c. 09. de exception.
(8) Ante reni judicatam non fit executio. /. 4- 5- ^- * S6.ff.
dc re judicata.
(9) ScnteiUia babet paratam executionera , nisi sit novata ,
'• 4- 5- h- JT- de re judic. dc exceptione novationis . yide Oldend.
c. 46' d^ cxception.
(10) /. ult. infr. h. t.
(11) Pcr officium scilicet , non occupatis a creditore . licet ei
dari dicantur.
(i2) Id est , promplius.
(i3) Capta: quidam ctiam lcgunt.
(i4) Subhaslationera in rebus absentis distrahendis semper exigi
hiuc colligunt. vid. /. 16. supr. de rescind.
(i5) Compactum , Graeci KXKHf,yi*» , calliditatem , vid. /.3. irfr.
si in causa judicali.
(16) Ambitio , amicorum copia , non Ttji^pjixi;' • ut putat
Theodun.s.
(^17) Emptorc pignoris uon inveuto , pignus addicilur creditori.
/. 3. ^. 2. itfr. de jure doininit intpetr.
(18) Stipcudia et annonse inilitum jiulicati causa capi non pos-
sunt. 52. Eclog. 3. c. 81. uisi dc(jcie;itibus aliij honis in subf.-
diuai , ut hic. Qnid prsemia .')l!iletarum ? j>os.sanl capi. /. ^o. ff .
de rc judic. Quid anuonse clericorura ? ( praebcndas et fructus bc-
ntficiorum vocant ) capi possunt : nam ct intcr Groecos Thcodoru»
hanc legoin specialitcr inlelligit de mililibus aroiata' militiae. dixi
ad Novell. 53. c. 5. in fin. vide Kip. ad /. 6. 7. 8. 9. ff. de
pign- nuin.i^Z. Quid mcrcedes diurni laboris? vide Ripcnscm d. loco.
(19) An pignorari ? disi d. c 5. addc Ripens. ad /.6. 7. 8. 9
ff. de pign. n. 43-
('>o^ Ne stipL'ndiis ablatis roilitiam militos dtscinnt , et utdiUi
publica comuiuuisqiie saius privati creditoris uiiius cigo detrimeu-
tuio caput.
7^4
LIBER SEPTIMUS
Nomen debiforis potest capi pignori in causam
judicad. Bald.
5. Imp. GouDiAKUs A. Amando.
ETiam Nomen (i) dehiioris \n causa judicali capi
posse , ignolum noa est. PP. 3. Id. Oclob. Axiico
ct PbjEtex.xato Co^ss. 243.
Mcrus executor nan polest assumere parles judicis ,
cL dcjustiliu senteniioi cognoscere^ i'el pronunciare.
Paul. de Cast.
6. Imp. PiiiLipPUs A. et C. Titiano.
SI ( ut proponis ) rerum judicalarura Executor (2)
dalus partes [ sibi ] Judicis vindicavit (3), et con-
tra ea , qus pridem pro parlibus tuis fuerunt slatuta ,
aliquid pronunciandum putavit : senlenlia ab eo dicla
vim rei judicalae obtinere uequaquam potest (4).
lite prolatam , rei judicatae vigorem ad tffectuin ^^
adduccre. Sine die et consule. '
Tunc est petenda executio , rjuando reus confesfui
vcl si negavit , cum est coiivuius , < l condemnalui.
Paul. de Cast.
9. lidem AA. et CC. Glyconi.
EOs , quos debitores tuos esse contendis , apud f t(^
rem conveni provinciae : qui sive debilum ec».
si (10), sive neganles et convicti fuerint coudemna'! aee
intra statutum (11) spatium solutioni satisfecerini : ura
latae sententiae pignoribus (12) etiam captis, ac di»if; ,
secundum ea , qus saepe constiluta sunt , merueriuiic.
cutionem , juris formam libi custodiet. S. ^on. ^ovil.-
CC. Cor<ss.
T I T. LIV.
DE USURIS (i3) REI JUDICATIl.
Coudemnutus si moram committat ., tenetur de interiiu , Mora solutionis post sententiam , et quadrimestre itnu
et accessionibus. Salic. parit ejfeclum usurcB centesimcc. Bald.
f^. Impp. DiocLETUNus et Maximianus AA.
Thodoro.
SI (5) longis apertisque fruslrationibus partis adversae
restilulio rcmorata est , eliam servis (6) rebus liuma-
iiis exeniptis (7) ; a fruslratore eestimatio eorum resti-
tuenda est. Animalia quoque cum foetibus (8) tibi in-
tercessu Praesidis repraesentabuntur.
Executor est ille , qui senientiam rite latani ad effeclum
perducit. Paul. de Cast.
8. lidem AA. et CC. Nicornacho.
TpXeculorem (9) eum solum esse manifestum est , qui
jLj post sentcntiam inler partes audita omni ct discussa
(1) Ncmina dcbitoris in subsidium , jiidicati nomine , capi pos-
suUt : in subsidium , quoties deficiuiit res corporales. vid. l. i5.
J". 2. ^. S. Jf. de re judicaLa.
(2) Executoris oflicium iioc est , ut cxigat , capiat , dislrahat
addicat : non etiam , ut judicct , aut judicatum retractet , vel iu-
terprctetur , /. pen. infr. li. t. cogitur etiam reddere rationem.
Roland. a Valle cons. 49.
(3) Vide /. 20. Jf. dc jurisdict.
(4) Ideoque ab co appellari non solet. l. 4- fjf- de appell. scd
simplicitcr rcclamare contcstatione sive invocalioue superioiis facta
sufficit. vide Oidend. cnp. 5g. dc except.
(5) Si ]iost condemnationem reus moras ncctat , et corjiora , id
est , mancipia (t animaiia , in condemnalione posita , rebus huraa-
nis e^fmi conlingat , aeslimationcm eorum proestare cogitur , ut
hic. Synops. Basil. 1. tit. i"]. ex lib. g. tit. 3. c. 84- ctlib. i6.
tit. I. c. 36.
(6) Si herede moram faciente , sorvns niortuus fuerit , cujus
usus reliclus cst , in id quod interest condcmnatur a tempore mo-
ra; , ad morfeni usque scrvi : in id quod interest , id cst , quanti
iaterest (jus , cni iisiis rclictus fuit , servum habere. Fortassis ciiim
ex affeclione in illiun , qui usum servi habcre dcl)uit , scrvo quis
iegatum rehquit , et propter moraui legatum periit. 6'jnops. Ba-
sil. 7. tit. )6. cx lib. 11. tit. 1. c. 36. et ib. Scholiastes.
(7) Mortua spccie debita , fit in aestimationcm rei executio.
Balii. /. 63. Jf. de rei i^ind. l. 8. Jf. de rc judic.
(8) Condcmnatus , si moram cominittit , iulcriuuu ct acccssio-
nes rei proeslat. /. 2. Siipr. de fructibus et iit. cxpens. Exinde
litis contcstataB vcuiunt fructus.
(9) E.vecutor rei judical.x quis ? adde /. 6. Supr. h. t. l. 4-
f['. de appcll. Est vero £H;3(/3«?;jy , seu exequutor , qui post senten-
tiam adhibctur , ut quae judicala simt excqualur* Synops. Basil. 7,
1. Imp. A^TONiNus A. Procuraloribui
hereditatum (i4)-
IS , qni bona secundum dictam sententiam pros^ir:
eas quoque raiiones habitnrus est , ut qui post Mli-
mum lempus placitis non obtem^)eravit , usuram «esi-
mam (i5) temporis , quod postea fluxerit , solvat.
2. Imp. JusTiNiANis A. Menuae P. P.
EOs , qui condemnati solutionem pecuniarum , uii
depeiidere jussi sunt , ultra (16) quatuor (i^j ei-
ses a die condemnationis (18) , vel si provocalio erit
porrecla , a die conflrmaiionis (19) sententire comup-
randos distulerint : centesimas (20) usuras exigi pnp»-
mus ; nec priscis legibus , quae duas (21) ceutcsimas lij
tit. 4- ex lib. 9. tit. 3. c. 85. adde Theophihim j- 24. Init. aO.
(10) Eorura qui debiia confessi sunt , piguora capi et «jnki
possunt. Paul. 5. seitt. 5. 5- 4-
(11) Quatuor mensium. /. 2. infr. tit. proxim. clim 3c. im
ex lcgibus 12. tabularum , dixi ad/. 11. tabul. lib. 2. tit. to.-f!-
(12) /. 2. Sitpr. h. t. l. 3i. infin.J/'. de rc judic. I
(i3) L. 4. C. Th. 17. de centesimis , vide /. 2. Infr. '•
De u?u hujus tiluli vid. Groeueweg. et Cliristin. fl'ec«. io5. ri.4-
Sande decis. Frisic. lib. 3. tit. 14. decis. 10. 11. NcosUd. O'-
Senai. Holland. 38. Ant. Fab. ad Cod. lib. 7. tit. 18. defin. J^lBi-
(i4) Hcreditatiun fisci : Contius : heredum , Ilaioand.
(i.S) Morator judicati faciendi post quadriiucstre tcmpas f^''
usuras centesimas. /. 2. injin. iiifr. h. t.
(16) Quod ct legitimuin to/npus , /. 1. Stipr. h. t. st.Ui'^-
sputiuin , /. idlini. Sui>r. lit. prox. quadrimestres induc^ , l-
ult. Infr. h. t. Aliud olim tcmpns fuit. dixi ad /. ta. f"^'"**
lib. 2. tit. 20. §. 27. addc Foincr. 2. sclect. i5. ubi ai *
tmpore judicati fuciendi.
(17) Numerandos a lata sententia , vel si appellatio stiraw
.•^it , a sententia judicio appellationis conlirmata. ^iJe Harmi f^'
hnn et ibi Scholiaslem 1. tit. 4- $■ ^^- S9. et 85. fiQ.
(18) Dies condemnatiouis.
(19) Dies contirmationis sententire.
(20) /. I. Siipr. h. t. /. 64. infin.ff. de re judic L ^i
de appellat. l. f\i.ff. de iisuris. ', .
(2j) Aboletur bina seu duplex centcsiraa usura , qua olim •
nuit, ut hic. l. iin. C. Theod. eod. Hodie itaque duphces "^"
simas condemnati nou praestanf. Mohnaeus de usuris num- 4 i+'
abolentur quotjue semisscs. /, 26. (i". i. versic, cteuros. 'P •
de usuris.
CODICIS KEPETITyE PR/ELECTIONIS.
int
725
nec noslra sanctione (.) , qnse dimidiara etiam (10) ad ridejussores eorum , et mandatores extendi.
la; statuit , locum in eorum personam habentibus.
. Id. April. Conslantinop. Decio Coks. 52q.
•a cenlcsima dehelur ev sorte tantum , et non ex
priort usura^ licet in condemnatione cuni
forte sit deducta.
3. Idem A. Joanni P. P.
ne legi fiat derogatum. Cum enim inlerveulor solvere
compellebatur , et ipse reum coercebat ad invitam solu-
tionem , nuUum condemnalus babebat sensum noslra; hu-
rnanitalis : quia per (11) medium fidcjussorem statim pe-
cuuias pcr.olvere compellebatur.
T I T. LV.
SI PLURES UNA SENTENTIA CONDEMNATI
SUNT (12).
A imus , si quis condemnatus fuerit post datas a no-
L quadriraestres inducias , cenlesimas quidera usuras
u,um naluram judicati eum compeUi solvere, sed tan- Si plures condemnantur ad unam summam simpliciter de
iiidosortis (2) , et non usurarum . mi.-*. pv r^r.i.t;^r. ;.'•,,..„ „ . .1., . ^tfnpiitucr ac
_ ido sortis (2) , et non usurarum , quae ex pristino
ilctu in condemnationem deductae sunt. Cum enim
litam ex una causa , quilibet censetur condemnatus pro
parle virili ' . • t^ » . -
5 vel cequali. PauL de Cast.
Imp. Alexander A. Victori.
)ustituimus usurarum (3) usuras penitus esse de^
» , nuUum casum rehnquimus , ex quo hujusmodi
c natio possit induci. Si enim sine emendatione rehn- QI non singuli in solid^um^^sed^gene^aiite; tu , et col-
T- rZ" u^uri l'mdr ^"' anelegans necesse est O lega tuus', una et certa quantiLe condemnad estis :
h. cum [ usuia^ ] utihler ex contract.bus descen- nec (i3) addilum est , ut quod ab altero sermri non pos-
S LrrL.' •"''';'' ' "«""« g^aviores sup- bus (.4) portiou.bus discrelus est. Ideoque parens pro tua
, Si en.m ex jud.cal. acl.one centes.mae omnimodo portione sententia. , ob cessalionem altemis ex causa ju-
.t usura , ex contract.bus autem hoc raro coutin- dicati conveniri non potes.
\n capilulis lege noslra tanturamodo exceptis hujus-
(iuiquilatem ipsa rerunx nccessitas introducebat. Et Sententia contra plures tutores lata in viriles intclUsiUir
io remedio causam corrigentes , sanciraus (5) sor-
(ummodo usuras usque ad centesimam currentes , e,v
' actiouc profligari : non autem usurarum quan-
divisa. Sahc.
2. Tmp. GoRDiANUS A. Anniano-
contraclur- nLTci'?/''^''"' ^^^ '^f'"'''' '''"'"' /-\Uoties e tutorlbus (.5) singulTs" pro^u^iroribus datis ,
contractus . necesse esl usurarum qu.dem , qua; an- V^ sequitur in omnium persona condcranatio , periculum
i contractus sunt, cuisum post sententiam inbiberi .
utera usuras ex judicati actione tantumrnodo sorlis
ab
lcre
et .lon ideo , quod forsitan consummala (7) plorali iuris est.
senteutiae videtur esse divisum (16) : ideoque quod
uno servari non poterit , a czeteris exigi aon posse ex-
inl.tas sort.s , et usurarum , lolius sumraa; usuras
colligi , sed sortis tantumraodo.
ipus (/uadrimestre , quod datur reis principalihus .
dalur ct corutu fidejussoribus. Salic.
T I T. LVL
QUIBUS (17) RES JUDICATA NON NOCET.
Licet sententia sit lata contra conjunctam personani , non
I. Et cum a.itiquitas pessimo excmplo reis quidejn
.nnatis laxamentuui duorura mensium pra;stabat :
?Mores (<S) autem eorum codem uti benehcio nou
f ebat , ut liceret vicloribus , rehctis propler lcgcm
nnatis personis , a fidejusso.ibus eorum , vel inan-
propterea pnejudicat non mandanti
ratum habenti. Sahc.
neq
ue
\. Imp. Alexander A. Mascuhno.
SI neque mandasti (18) fratri tuo defcnsiouem rei tuse ,
neque quod gestum est , ratum babuisli :
s xieere h. - r ' ^ ■'" '" condemnafone po- re. judicata. t.bi non oberit! Et ideo non prob.beris cau-
imeste fn7n7 '•'''''^'''''''''\ i;eseca..tes sancimus sam tuam agere sine pr^judicio rcrum jud.catarum. PP.
» UiCiUeS (q .Uduc.as . nU.IS dpdimns /•r...<l,=>ni..Qt,<; AI„., ■\t^-. °A ^ J ^ >
, quas ded.mus condemnatis , Nou. Maji , Alexajsd. A. Cojii
d. uersic. cateros.
Usura rci jiidicat.i; , sorlis est tantum , non us^ur.irum, qiis
citinatioiiPm dcduclrc s.int. Anatocifm..s enim sive fiat slip.i-
. S.VC jud.cato , prohihitus cst. /. unic. C. Theod. eod.
m usMiM no.) dcheiit.ir , ctiamsi iti sortcm rcdigantur , iJ
Zd ^"''tocismns : et ita abrogatur dict. lex unic.
!■■ -i^. Supv. de usuris.
t^entcsuna,
Obscrya scntcntiam , adde /. i3. snnr. de iisuris , l. i.
TOi , l. 49. infni.ff.de act. vmpt. ' ^
JuUicali actio novat confractum.
2«t-o(j)a„<rx , vidc qux notavi ad /. 36. jf. dc cedilitio.
^i.acjussor ol.m tcncbatur ct cxigi statim polcrat , licct rco
, \ei essct dilaUo , qua; res pessimi exempli fuit. adde
trl"/"/'//'"'"- ^:.^'- S- 5.#. dc reccpt. <]ui arbilr.
xTOpus «luadruaestre gnod datur reis principaUbus dalur
et eorum fidejussoribus , ut hic. Srnops. Basil
Ub. 9. tit. 3. cap. 8. g.
tu. \-. ex
(10) Fidcjussori produst dilatio , qucE rco principali concessa est.
(11) Addc /. 3i.^ de re judicat.
(12) S.nguli pro vuili portione tcncntur. /. i. infr. h. t.
(i3) Plures simpliciler oondemiiali , ccasentur inpartes ncquales
damuati , n.si slt aliud exprcssum. Judicato non fiunt diio ivi , ni-
si Iioc nominatim exprcssum fuerit. /. 3c). in fin. J}'. de jurcfisci.
(i.i) /. 2. infr. h. t. l. /^Z.jff'. dc rc judic. l. 10. i. i. Jf'.
de appcll.
(i5) Sententia advcrsus plurcs tulorcb data , in viriles intcHi*
gitur divisa.
(16) Vid. /. I. supr. h. t.
(17) Res intcr alios judicata aliis non nocct, /.2. infr. h. t. vi-
de /. 63. jff'. dc rc judicata.
(18) Etiamsi scntcntia contra conjunctam pcrsonain lata sit. ii<>a
propterca mihi pr;ejudicat , si nou maudavi , vcl ratum babui.
736
LIBER SEPTIMUS
SetUeniia super jure tertii lata , non palrocinatur , neque
nocet alteri. Bald.
R
2. Imp. GoRuiANus A, Athemio.
\Es mter (i) «//05 judicatcB , neque emolumentum af-
l Jerre his , qui judicio non interfucrunt , neque picp-
judicium (2) solent irrogare : Ideo uep(i tuae praejudicare
non potest , quod adversus coheredes ejus judicalum est ,
si (3) niiiii adversus ipsam slatutiim est.
Scntentia in crimviali cum uno lata , twn prayudicai
alii. Bald.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Honorato.
JUris manifeslissimi est , et in accusalionibus (4) » '^'S
qui congressi [ in ] judicio non sunt , officere uon
posse , si quid forte prsejudicii videatur oblalum.
Non exemplis , sed legibus cst judicandum,
4- lidem AA. et CC. Soteriano.
NEc (5) in simili (6) negotio res inter (7) alios actas
abseiiti praejudicare , sa^pe constitutum est. Dat. Sir-
mii , 6. liai. Decembr. C. CoKs.
T I T. LVII.
COMMINATJONES (8) , EPISTOLAS (9) , PHO-
GRAMMaTA (10), SU6SCR1PTIONES ( 1 l) AUCTCRITATEM
BEl JUDICAT/E HON HABERli.
Comminationes*
I. Imp. Antoninus A. Rogaaano.
T^Ec vim stipulalionis obtinere polest comminatio (sa)
XI Judicis , qui Certas (i3) usuras prcpstifuros eos di-
?.il , qui iutra certum diem debitum nou cxolvissent. Prid,
Id. Jaauar, Antopt. A. iv. et iiALBiAo Cokss. ai^-
R
Epislola.
Imp. Aleiander A. Maximo.
Ei judicatae effectum non habet , quod per (a^.
lam (14) Rector provincioe solvcre vos pect -
Reipublicaj jussit. 4- Id. Mart. Maxim.
CoNss. 224.
Subscriptiones.
n- et £
3. Idem A. Zotico.
EA , quoe causa cognitii staiuunlur , 5ubscr:tj r
bus ( 1 5) rcvocari non posse , sacpe rejcnpiuii.;
PP. 6. Id. Septcmbr. Albimo . et Maximo Co»$s. it(.
f^erbum judicis indistincte prolatum , necessitaiem h
importat , etiam scriptum in actu. Bald.
4. Imp. GoRDiAKUs A. Asclepiodoto.
INterlocutio (16) Praesidis apud acla signaia, [ uf ut
solutioni debid (^i']') is ^ qui cowenilur ^ obiet^tm
prcBstitisset , duplum icu quadmplurn inferat : voiui
potius comminantis (18), quam seuteutia judicaatis t :
cum placitura hujusmodi , ne rei judicatae auctori ea
obtiueat , juris ratio declaret.
Fulminatio judicis statim libeUum exequentis non ht
auctoritatem rei judicatce. Sabc.
5. Idera A. Jucundo.
JUdex , qui disceptationi locum dtderat , partiucii-
iegationes audire et examinare debuil 5 nam suln-
ptionem (19) ad bbellum datam talem , quae diveto
pariem in possrssionem fundi mitteret , vicL-m rei iua-
tae non obtinere non ambigitur. Pl*. 12. K.al. b'
GORDIANO A. V. et PoMPElAhO Cox>SS. 2^2.
Programma , Comminntio.
6. Imp. Phihppus A. et Puilippls C. Cassiano.
PRogramma , si quod a Praeside proviocia; profwiim
est , vim rei judicalas nequaquara obliiiere po :
nec comminationeia (20) viin rei judicatae 0, iiuere Di-
festum est.
(1) Inter alios res judicat^e nec ciiiohiraentum , rec danimirn
ab&enfi adferunt. Idcoque nec uno heredum condcmnato , alten
prajudicatur. Synops. Basil. 7. tit. 3. c. gS. i. Harm. 4- 5" ^^*
iii fin. d. l. 63. vide infr. inter alios acta. t. 7. i^. 22. et 27.
Jf'. de exccpt. rei judic. vid. l. i^. in fn. ff. de probat. Exce-
ptiones liujus regulx vide apud Accurs. hic.
(2) /. I . ff. de cxcept. rei judicatce.
(3) /. 2. supv. de fide instrum.
(4) Id est , in causis criminaiibus. l. g. infr. de accusat. Etiani
in criuiinibus ea , quae inter aiios judicata sunt , aliis nou officiunt.
tSjnopsis ibid. c. g^. addc d. l. 1.
(5) Quae in judicio suut judicala , quamvis alius quispiam in
eandtm causam inciderit , tanien in eo valere non debent. Nec
fnim absenti ex rebus judicatis praejudicium nasci dtbet. Synopsis
Basil. ibi c. ^5.
(6) Exempiis non est judicandum , sed legibus. /. i3. supr.
de sentent.
(7) /. 2, supr. h. t. vide infr. inter aUos acta,
(8) /. 1.4. tt 6. infin. tnfr. h. t.
(9) l- 2. infr. h. U
(10) /. 6. iiifr. h. t.
(»0 i- 3. et 5. infr. h. t.
(12) Comminatio judicis vim stipidationis noDi h&ht.t ,ut hic , ec
l. /|. /. 6. inf. l. 7. supr. de sent. Symmachus in epistolis ; Aen-
tendti sui> comminaiione dcprcmpta , tffccut atque txecutione fu
cuatur. Specics ita proponitur a Graecis : Judex cum cctnd^Tii»»^
quendam , ul centurn aureos prasstaret , ]X)stea quasi miniU"i ' 1
JXi solverit intra certum diem usuras diniidiae , veliiti cenun»
praestiturura. Hasc constitutio , neque senleutiiim neque stipu'^
nem esse ait. Synops. Basil. 8. ex tit. 1. ex Ub. 9. tit.l- c^ip^-
(i3) Verbi gratia , dimidias centesima;.
(i4) Per epistolani sentcntia ferri uon potest etiam in reipo t*
favorem. addc qusB scripsi ad /. i3. infr. de donat.
(i5) Sentcntia non rcvocatur judicis subscriptione. /. 5. 1«
t. l. i. supr. sent. rcscindi non posse. vide /. !^b. ff- tkir]'
(16) Si praeses interloquendo , centuin verbi gratia , soIkIoss'
jusserit > ci ni ceuluni intra diem dati fuerint , dari dcberv--
plum vcl qiiadrupluni adjecerit , ea potius est coniauiatio ""
sententia. Synops. ibid. c. 98.
(17) Lex Laec ad publicos seu tribotorum dcbitores pertmc '^
quippe pcrtinet dupli vei quadrupli pcena , cujus hac lege ai"^
fit : ui ostendit lex 18. C. Tiieod. de annona ci inbtitu- S( ^
Debiti vox et obsequii in re tributaria propria : de quo in '
sis Tbeodosianis nosUis. Ac nominatim obscfjuii in hac ip»» -'
/ (8. J. G.
(18) Verba comminalona vim noa habent rei iud»e«t*- «
/. I. supr. h. £.
(19) /. 3. tupr. h. t.
(ao) Vide./. 4. /. 4> iupr. k. t.
CODICIS REPETIT^ PR.ELECTlONIS.
Descriptum temere
\ Imp. CoNSTANTiNus A. ad Basssum P. P.
U magno confliclu sententia decerni solet , id pau-
litteris temere (i) descriplis dcfiniri fas non est.
. i5. Kal. April. CoNSTAM. A. vi. et Maxjm.
_ Bo6.
T I T. LVIII.
S EX FALSIS (2) INSTRUMENTIS , VEL
TESTIMONUS (3) JUDICATUM SIT.
alitur causa , si judicatum dicatur ex f. in. v. t. h.
l. et l. 3. in pr. inf,
j. Impp. SEVERts et Antoninus AA.
ad Bassianutn.
( tabulas testamenti , quas secutus Proconsul Vir
Jjissimus senlianliam dixit , falsas dicere yis , pra?-
. j.tioiiem suam non obslanie prsescriptione rel judi-
, ma nondum (5) de faJso qusesilum est.
Rescindi , et si non provocatum sit.
2. Imp. AlexAnder A. Optato.
L ui non (6) provooaverunt , si inslrumentis falsis
nctos esse probare possunt , cum de crimine do-
ex inlegro (7) de causa audiuntur. PP. 16
iObx. JULIANO U. Ct CriSPINO CoNSS. 225.
lala pr(tle.rtu faharum atlestatiomtm rescinditur,
mdo probetur , judex illis fuisse usus. Bald.
3. Idetn A. Clemenli.
". C^) . q"'d^m testationem (9) , qua diversa
in judicio adversus te usa cst, ut proponis , so-
n oranis vox , non omnis voluntas judicis sentcnlia est •
;ls's ex insliumcntis , vel lcstimoniis lata sententia rci
3"7T "7 'f "^'^- ^ '• '• ^- '"f^- '• '■ "- "o";
t,oncmn-,lit •/'•/• ^^"5^"'''^' ^^«"''0»"« suspcndit et
'd- c„p. i3.de sent. et c. 63. dc except. /. , o 3
727
rHtum non^ '" prolnberis j sed causa judicati in
rr tum non devocalur , n.si probare poteris eum ou,
ud.caverai, secu.um ejus instrumen.i' fidem rmo^ T\
KaT i:pSr."' ' ^'^^-- ^^ pronunciasIe.^PP.t
Jru- .• ^' ''"P" ^'««DiA>us A. Herennio.
l^dicati execulio solet susnpnrli (tr\ . 1 • ■■ •
-^iemVS.^-;—^^
festts probatton^bus ^uertt ostcnsL.'pV.'t Idib. Sep"mb:
T I T. LIX.
DE CONFESSIS (12).
Pro Judicatis habentur confessi.
»•.!":'?• Antoninus A. Juliano.
/^Onfessos in jure pro (.3) judicatis haberi placet Oua-
y re sme (i^) causa desideras recedi (tS^VconfSio
ne tua, cum et solvere cogeris Accent S k!i n .T'
Gentiano el Basso CoNss.^212. ^ ^"'''^'-
T l T. LX,
INTERALIOS(i6)ACTA(.7),VEL(i8)
Jt/DICATA, AL11SN0N(,9)'^CERE. ^ ^
1. I
m
^ .fako j„.e,urando. /. 3uj: de jurrjurand. f.lsis allcgf-
• 2. i. ;5. .,/p, ,, , ,07. ucl curator faUis allega-
<• adde /. 75. ./7: de judiciis. ^
si piobalo let.lam(nln KPntPnHo.>, .i;-;. i ..
'de /. 2.
cusatut .<tit . „,.„. , . , „ ^ ^
Smauirn''^'?'=''"^"'° ^«"«^"ti^™ <^xit , ct sc
'onMi.riu " ' '^- '•''-^'"" ''n''-'^'"^"-" f.'orit: dcnovo
1"/. c«^ ..s!'"'"'""'!^^'""'^ '•'^i i"^'<=<-"«^ ni»'il obslanlc.
'i;'ii;:;:3itsf ^^ instmmcntis co,novisse , „;„d
4'evocatur-^l,?"?r Po«'<^f «'•'l > "on pnore casu scn-
* f«'- ^it'co nul' " '^'"^ "Kstrumeut. la.a revoca-
'■'••'ni reriiSin' '"^*.'""'^'^"'i* '-''ta citra appeII.-,.ionem ,
™ u.l.tut.onem ,pso jurc rcscinditur , u /»c Sy.
'rf'c loivri;:?'/';''"'^ •" •"''^^'"•" -tncccssaWa./.S.
"i" nil'il"ami£;.« •^."n--^"' ' "°" ^"'■•' ^"''^''' •■^'l'"-
^- Q".d M T^U- '"''' '^;- P°I'-'^' ' '' '■"'^''^-^'^ " f»'-s
iniiinarc,,>infi'J^'°';''''°'''*:'''^^*^"'r''^i^ '^'^' -sit in
ir, ad ;„„•/. t ^ *' '^''-'^ '"■'' "islrumcnla , de qui-
" """' «'"-—' 29. ^ fl^ /. 'corn. de
1'Cnti'» / |'M» »ia au
'• Qucm.. t "^T «'"''■/^•'^'•''
'J '?''oq'.e in decrJo C , K ^^' -^' " *^''"'"- ''^
pp. DiocLET. et Maxim. AA. el CC.
/7V/ f \ 1- -t^picrali.
i^ter (20) a//05 res geslas aliis non posse vra^judicium
Jacere saepe couslitulum <.«! ti j ,• P^^^^jaaicium
condemna^^se.TvlUic.z, ?.'•'"' '""'^ ^P"'"^ instrumcn.um
(9) -idc t.33.'j: de r/)j;:
(i o) buspenditur execulio rei iudinf» «v c i • • »
tes.imoniis. judicatae ex falsis instrumentis yel
(11) i. I. /. 2. «/nr. h. t. 1 II (T rt^ ^ .• i
# depositi. l. 25. m /?/ /r !/ ;-^" ''^''«'» '"''«<?'•«'«•/. 26.
1 208. An q„i fa.eu-^^^se-ids.t ^'"r "'• ^"^^.^^"'-'^ '^" '««r.
plrno jurc s,Lonfc.sus , vidc P r'm Z'r ''"^"''" "*^'^''''^'= '
.(-4) Sunt tamcn inte'rdum •sL".-^ '"'"'• "V ''T"- '^'^-
sioncm revocare Mynsin^. ,. S^r. ^, ' '' '^ '"' '°''^"-
(i5) Instrumcnto a se nrodnrf,» «,, '
non pro par.e hinc collI« t Ct.hs ^r,"^"" ^ •■"•c cog. .n solidum ,
ccp.ioncs apud Socin. ,-^^ ,8'[> ' •""' ''''*"''"' '""''= '^"^^ ^'^"
(iG) Symmachus in cuist (^„n„A^ i •/
r^- /. (Vi.jr. de re judicaZ i% J' ^' '1 '"•/^"■•^- .7'" ^''^o-
(-9) Acta habita i/. nno judicio " n .lif intrT" '"'•
.on proba.U , ,. Juc , succLo.es VL^X/t 0,^^ irH'
"^isf;ets^:drai;;ftSn,:;i '^"^ '^-V'^ "°-'^^^ -»
/. ?:!«•'? rVT^^or" ^'''^ I-i^^li-'"" non faciunt. /. ,
l. 63.^. dc ,v;«./.c. /. 7. ^. a.'^ ,/. acc£aL
infr. dc frcf.
Iransactioftii/.
728
LIBER SEPTIIMUS
/
solvissc (1) cojnmemores : tamen caetcri non alias ad so-
lutionem urfi^entur , nisi debilum probatuni fueril. 5. Kal.
April. Byzantio , AA. Co^ss.
Transactio cuni uno facta , ahcri non prtvjudicat , ct qui
rem quam donavit , poslea cum alio dividit ia
prajjudicium donotarii , nihil agit. Sal.
2. lidem AA. et CC. Epicraii.
Nter alos factani Iransactionem (2) absenti non posse
facere proejudicium nolissimi juris est. Quapropler ,
adito Praeside Provincis, aviam tuam mancipium tibi do-
nasse proba : ac si Jioc jure ad te pertinere perspexerit ,
restitui libi providebit. I\eque enim si te absente divisio-
nem (3) ejus fecerunt (4) , aliquid juri tuo derogari po-
tuit. ij. Idib. Aprilis.
Pactio cum dehitorihus herediiariis,
3. lidem AA. et CC, Fcrtnnatae.
SI cum fralre luo matri successisti : fratre pro portione
lua cum debitoribus hereditariis paciscendo (5) , vel
agendo , non ex tua voluntate, pro hereditaria parte tibi
quajsitam obljgationem extinguere noa poluil. 5. Idib.
Octobr, RetricB , AA. Conss.
T I T. LXL
DE RELATIONIBUS (6).
Hahens referre ^ pronunciare non potest. Bald.
1. Imp. CoNSTANTiNXJS A. Profuturo
PF. annonae.
I quis (7) judicum duxerit esse referendura , nihil
[ inter parles ] pronunciet : sed magis super quo hst-
sitandum putaverit , noslram consulat scienliam , aut
si (8) tulerit sentenliam , minime postea , ne a se provo-
cetur , relalione praemissa (9) terreat litigantes : sciens
quod si hoc fecerk , uihilominus jure appeUalionis res
agitabitnr. Sed nec ad nos mitlatur aliquid , quoole-
iia (10) instructione indigeat. Quoties autem ad no ?•-
scientiam Judex se polhceatur relalurum , con»ulij
exemplum (11) Hligaloribus illico (i2j edi apud ac
beat : ut si cui forle relalio uiinus pleua , vel coi: •
videatur , is refutatorias (i3) preces simditer apuj
sine (i4) aU({ua fruslratoria dilatione oflierat. Dal. .jr.
lend. Februar. Sirinii , Co>sta?.t. A. v. ei Li:.,;
CoNSS. 3 12.
In AninENT. ul Judices non expect. sacras Jussior
§. jubemus 1. col. 9. tit. !3. al. 4-
JNovell. 125. cap. i.
l\TOi'o Jure causa perfecte examinata , sententia '
1 y netur : quce execuiioni legitinm demandatw r
ab ea fuerit appellatum.
Jn causa criminali relatio est permissa.
2. Impp. Valentinianus , et Valeks AA. i
Viventium P. P.
SUper (i5) dehctis provinciahum nunquam Rioro
provniciarum ad scientiam piincipum putenl fc re-
lerendum , nisi ediderint prius consiiltalionis exemf ir. '
quippe tunc (16) demum relationibus plena verili
est , cum vel allegalionibus repeliuntur (18), vel p ttii-
tur assensu. Dat. 3. Ral. Jan. Tref. YkiS^Ti^io ■'
Valente AA. Conss. 365.
s
Pende?ite relatione , judicis officium
conquiescit. Bald.
3. lidem AA. et Gbatian. A,
sd Apodemmn
SI (19) qnando rilio , aut r
slra judicia requirendi ,
necessitas est xn negol m-
- , ,^.j„ , expectandique resp.s».
omnes (20) omnino causas rclationis series comprelidit
ut recitata consullatione , qua; ita est dirigeuda , «p^
modum actorurn (21) recensione non (22) sit opus 2
etiam necessario sociandis. Dat. 6. Id. Maji , Trc -
LENTIMANO ]NB. P. (23) et VlCTOEE CoNSS. 363
(i) Cohcrcs solvendo , cohercdi non praejudicat. facit l. 19.
Supr, de locato. l. ^i.Jf. de judiciis.
(2) Unius transactio alteri iion nocet. l. i. l. 26. Supr. de
transact. l. 3. JF. de transaction.
(3) Donatoi- icm doiiatam cuin alio .dividcns in praejucUciuni
donatarii , nihil agit.
(4) Alii heredes. vid. /. 17. Supr. famil.
(5) Fratres fialri non proejudicant , paciscendo , vcl agendo sine
inandato.
(6) £.11. C. Thecd. 29. et L. 49- ff- '• Syramachus 1.
epist. Eclatio a judicibus liebat ad Priiicijiim : Appcllatio vero ab
ipsis partihus. /. 2. Supr. ut lite pendciite : Optatns 1. Kelatio
missa est , rescriptum venit : et 2. ut de lalibus factis ah illius
temporis judicilus retatio mitteretur ; adde Noi^. 126. c. !. Hodic
genus id rclatioiiis sublatuni. Nou. 125.
(7) Referre qui ad Principeni judcx ccepit . judicare non potest.
l. 2. C. Tli. h. t.
(8) Keferre qni ad Principem judcx ccepit , si judicaverit , ap-
pcllari polcrit.
(9) Promissa Hal. Symmachus , Piomissa relalione discedo.
(!o) Relatio judicis ad Pjiucipem plena esse dcbet. /. 2. mfr.
h. t. l. i5, infr. tit. prnximo : dixi ad /. 5. Supr. dedil'
(11) Relationis exemplum partibus edi debet. Cur *'-
infr. h. t.
(12) Intra deccm dies. /. i. C. Th. de appellat. ,
(i3) Refutatorioe prcces , quae judicis relationcm f*'"'^;'!
tatoria etiam dicuntur in /. 5. C. Ih. h. t. adde /• 39-
appcllat.
(i4) Hoc est , sine dilatione offcro. /. 6.inftn. infr.df -
(i.5) Reiatio in causa criminaji est permissa. /. 3.'t'. •/ "
(16) Plena relatio quid.
(17) Maturitas d. l. 3.
(18) Refelluntur d. l. 3.
(19) /. 4. C. Th. h. t. ^aa
(20) Appellatione vel in intc-grum restitution* )->cnaeDre
in suo statu manere debent. /. i. Supr. h. t. l. 6- j- !; •'m.
ff. de inierdict. et relegat. Sj n. Basil. 8. tit. i- '* '"'' '
32. cap. i. adde /. 1. Supr. de in integr.
(21) Auctorum d. l. 4- .... ;„„ dibft
(22) ^ id. /. ult. 5. I. Infr. de avpellationib. fien ««q
brevi sennone reiatip.
(23) Id est , nobili puero, 1
CODICIS RErETIM PRiELECTIONIS.
T I T. LXII.
DE APPELLATIONIBUS (i) ET (2)
COKSUI-TATIOMECS (3).
De possessione et vi.
. Sententia Divi Severi A. data in persona
Marci Prisci Idibus Jauuar. Pompeiano
et AviTo Cojvss. (4) 210.
Bis (5) de possessione pronunciare , et ita crimen
ilenliae excutere (6) Praeses provincias debuif. quod
)n fecerit , [ jusle ab eo ] provocatum est.
729
De rescriplis,
2. Imp. AlexAnder A. Plauiiano.
iim; quod postiilas , uon est , fjuod etsi rescri-
i (7) mei auctoritas inlercesserit, provocandi tamen
tiiii Dou denegetur.
De effeclii appellcuionis.
3. IiTip. GoRDiANUS A. Victori.
ellalioiie (8) inlcrposila , licet a (9) Judice re-
idiala sit, in pra^judicium deliberationis nihil fieri
et in (10) eo statu oinnia esse , quo tempore
;iationis fucrunt, saepissime constiiuium est. PP. 4.*.
De nominato ad Scribatum.
Impp. Philippus A. et Phjdppus C. Probo,
scribatum (n) nominatus (12) non provocasti ,
relii staiuta non possunt.
De Apostolis.
■ Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Valenti , et aliis.
ss prcvinciffi , ad quem appellasti , si non vitio
jligenliae vestra} tcmpus , (pod ad reddendos Jpo-
I ixi ad Z. 49. D. 1. adde iNV. a3. -5. ,26.
U panis earuin , et consultalionibus , in C. Th. ita le-
' lih. 3o.
uas piinceps ciim siio convcntu el consilio collocutus fa-
*o . Hujusmodi consultatio a-vilKtva-K;. Scptuaginta Pia/w. i.
II «Aijy. -vidc quae dixi ad inscript. l. 6. Supr. deimicapio-
ohipioi-e. ^
|W. Severus A. dixit , ita liabcnt vclercs , iit in formula
i^jJltinia;. _^ de his quce in testam. dclentur , et 1. 3. Infr.
>mb. sciipsi : adde /. 6. Infr. h. t.
^' Supr.Jinium j-egund. vidc ad hanc lcgem Cujac. 5.
'Ktdc/. 37.^ de judiciis. l. 7. Infr. ad^l. Jul. de i^i.
nlentia? ralioncm uisercndam esse hinc colliguut. /. 122.
de vcrb. obl. Hinc Srrvins 10. iEncidos : Anlequam
'ntrntia , cjus praniitlitur ratio.
>pcllalio vim ctiam snani cxerit advcrsus scntcntiam rc-
incipis accomniodalnin. /. i. 5. \. J}: h. t. l. f^i. (f. de
\x '^"' = ^PP<^l'ai'i potestjCfiam sinc rcsciipfo Principis.
ipcllafionc intcrposifa snspcndifur jurisdictio jndicisaquo
' est , ct sic interim niliil innovnndnm , ut hic , et l. 1.
nnovan appeUalionc interpos. Cujus sententiae vidc scx
s apud Socinum rcs^. 21. quinqiic aiias vidc apiid Cor-
?«/"»•« appcUat. addc Ludovicnm Roinanum singuLari 161.
ra Coftain /,j ,,^,./,0 Jnpellatio. addc viginti trcs exce-
Ducnazio rcg. 42.
M'Pllatio scntcntiam extiuguit , invito eliara co judicc qui
' pronnnciavit. ' ^
rrollationc inlciposila , Hs in suc stalu perdurat.
stolos (i3) prffiscriptum est , exemptum esse animadverte-
rit , sed ex fatalis casus necessitate diem (i^) functo
eo (i5) , qui eos perferebat , id accidissc cognoverit iu-
xta perpetui juris formam desiderio vestro medebitur.
De cnusa decidenda a Judice appellationis. 1 . De al-
legationibus ., et probationibus. 2. De suniptibus tesiihus
evocatis proebendis. 3. De causa capiiali. 4. De poena
iemere liligantis. 5. Intra qum tenipora appellandum sit.
6. De Jpostolis.
6. lidem AA. et CC. dicunt.
XpOs , qui de appellationibus cognoscent , ac judica-
M.J bunt , ita judicium suum praebere couveniet ut in-
telligant , quod cum appellatio post decisam sententia li-
tem interposita fuerit , non ex occasione aliqua reraitte-
re (16) negolium ad judicem suum fas sit , sed omnem
causam propria senlenlia determinare conveniat : cum sa-
lubritas legis constilutae ad id spectare videatur ut post
sententiam ab eo , qui de appeJlatione cognoscit lecur-
sus fleri non possit ad judicem, a quo fuerit provocalum.
Quaproplor remiflendi litigatores ad provincias , rcmotam
occasionem alque exclusam penitus intelligant : cum super
omni causa interpositain provocationem , vel (17) iniu-
stam tantum iiceat pronunciare , vel justam.
5. 1. Si quid autem in agendo negolio minus (18) se
allcgasse litigator crediderit , quod in judicio acto literit
omissum, apud eum , qui de appellalione cognoscit , per-
sequatur : cum votum gerentibus iiobis aliud nibil in ru-
diciis , quam (19) justitiam locum liabere debere ne-
cessaria res forte transmissa non cxcludeuda videatur.
$. 1. Si quis autem post interposilam appcJlalionem
necessarias sibi putaverit esse persouas , per quas apud
Judicem , qui super appelJatione cognoscet , veritatem
possit ostendere , quam existimavit occultam , Iiocque fieri
Judex perspexerit 5 sumptus (20) iisdem ad fuciendi iti-
neris expedilionem proebere debebit , cum id ipsa justitia
persuadeat ab eo hoc recoguosci , qui evocandi personas
sua inleresse crediderit.
(11) /. T. 5. 2.^ de muncrihus.
(12) A nominatioQc duumviri ( cui jus est nominare ad mune-
ra ) appcUatur ad prsesidem , ut hic , ct /. 7. /. 11. Infr. h. t.
/. 2. Infr. de decur. vid. Cujac. g. obs. 35.
(i3) Apostolos qui mortc praevcntus iutra ccrtum tempus offer-
rc judici non potuit , ab appellationis descrtffi poena excusatur.
Quid Apostoli, vide /. un. ff. de libell. dimiss.
(i4) l- G. infr. si pcndente uppellut. mors intcn-encrit.
(la) Gcrulus hic appcllatnr , /. 29. et 3i. C. Theod. k. t. cu-
jus vcrbi mcminit pcrsaepe Sidouius ApoUinaris.
(16) Judex appcUationis non remittit causam definicndam ad eum
judiccm a quo provocatiim cst. JNW. 82. c. i3.
(17) Jiidcx appcUationis ita plcrumquc solct pronunciarc , Juste
rcctcve appcllafum , aut injustc appcllatura , aiit iusfam injustamve
appcllatiouciu videri. /. 21. §. 2. /. 24. D. h. t. l. 39. D. de.
minoribus. l. 67. ^. \. D. de admin. et peric. ttU. I. 9-. ff. de
leg. 3. /. II. 5. 3.^ ad I. Falc. t. 122. §. 5. ff. 'de i'crb.
oblig. l. 20. mfin.j: de quastionibus. l. 2. in pr. ff. quando
appelland. vidolnr tt bic mos pronunciandi Impcraloribus fiiissc :
A rc bcne judicata temere appcUasti furoris audaciu. Adde Opta-
tum hbro dc schismat. Donatist. l. 7. Infr. undc vi.
(18) Omissa in caiisa principali , in causam appcUationis deduci
possunt. /. 4- i'fr. de tempori/nts et reparit. appellat.
(19) In judiciis jusfitia potissimum spectanda.
(20) Qui te>fes pioducit , expensas administrat. /.71. Supr. da
testibus. vid. /. 1. supr. de fructib. et Ut. expens. yid. Bellovi-
san. 2. pract. 3.
92
"^So
I li E R S E P T 1 M U S
^. 3. Super his vero , qui iii capitalibus (i) causis
constitiiti appellavcrinl : quos larnen et ipsos, vcJ qui pro
his provocabunt , non (2) nisi audila omni causa atque
discussa , post sentenliara dictam appellare convenicl : id
observandum esse saiicimus , u( inopia (3) idonei fidejus-
soris , relenlis in custodia reis , opmiones suas Judiccs, et
exempla (4) , 'ih appellatoribus edila , ac refulalo-
rias (5) eorum ad scriuia , quorum inlerest , Iransmit-
lant : quibus gcslarum rcrum lides maniCesla relatione pan-
dalur , ut meritis eorum consideralis , pro iorluna singu-
lorum senlentia prolieralur,
§. 4. ]Ne temere autem ac passim provocandi oranibus
facultas prffibeatur , arbitramur eum , qui rnalam litem
fuerit persecutus , mediocriter poenam (6) a compelenti
judice suslinere.
§. 5. Sia autem in judicio propriam (7) quis fuerit
causani persecuius , alque superatus voluerit provocare :
eodem (8) die , vel allero (9) libellos appeUalorios of-
ferre debebit. Is vero , qui negotium luetur alienum , su-
pradicta conditione eliam lerlio die provocabit.
In AuTiiENT. de appell. et inlra qua? tempora , §. 1.
col. 4- 'Jl- 2" Novell. 23. cap. i.
jrjrOdie autem cuilibct tribuitur spatium decrm(io) die'
JuL rum ^ a scntenlice recitatione numcrandum (11).
§. 6. Apostolos (12) autem post interpositam provoca-
tiouem , etiam non petenie appeilatore , sine aliqua dila-
tione (i3) judicem dare oportct, caulione(i4) videlicet de
exercenda provocatione in posterum minime(i5) praeben-
da. Sine die et consule.
De muneribus et honoribus.
7. lidem AA. et CC. Neroni.
[ T"ri ] qui ad civilia munera , vel ad decurionatum ,
XJ. vel bonores evocantur (16) , licet vacationem a
(I) Judcx a quo , sL in caiisa crhnluali appcUatur, reum trans-
mittcre debcl ad judiccm ad qucni , siib fida custodia cum acto-
ium ct scutcntix cxemplo , ct cum hbcUis dimissoriis.
(•2) /. 7. iiifr. quoruin uppellat. l. [\.j(f. de appellat. recipietidis.
(3) Inopia fidejussoris reus in custodia retinctiu'. /. 12. in Jin.
infr. h, t.
(/|) /. 19. infr. h. t.
(5) /. 39. 5- 1- i'fr- h, t.
(6) Psena injustae appcUationis qiiinquaginta librse argenli. /. 5.
infin. injr. quor. appcll. Golli. Adde /. 19. infr. h. t. Ans.
(7) /. I. §. iJ.ff, quando appell.
(8) Tcropus appcllaiuli liodie emeudalum cst. Auihent. proxim,
infr. h, t.
(9) Noi^. 23. in pr.
(10) A sentcntia judlcis intra dcccm dies appellari oportet, sive
propria causa sit , sive aliena , ut hic. adde quse scripsi in i. i.
5. 1 1 . J?^ quando appellandum. In Gallia non observatur id ,
audilur enim appcllans aliquando post decem anuos et viginti.
vid. ReJ^uff. in proam. constit. g/. 5. n. ^3.
(II) Appellationis intcrponendne dcccndium , id est,decera die-
rum spatium datur , a die scieutise , ut hic notant Interprcles.
quibus elapsis jus appeliandi non est. c coiiccitationi. 8. extr. dc
appellat. in 6. Quid si quis per procuralorcm litiget ? quid si
Bcntcntia damnato ad doinum insinuata ? Quid si scntenlia sub
conditione lata ? Quid si non sentcntia sit , sed coiuminatio? etiam
oltra dccendium Ucct appellare. Socin. reg. 397.
(12) Judex debet Aposlolos , ctiam non pctcnti dare. /,32. §.2.
infr. h. t.
(i3) Frustratoria scilicct. /. i. in fin. sttpr. de rclat.
(i4) Cautio provocationis interponeudifi, liis fere vcrbis concipic-
batui. Ni juste appcllaveris , taiituin dare te spondes. Paul. 5.
tent. 33, ubi de cautiombus et panis appeUatwnum.
l^iucipibus acccperint , si appellationis (17) auxilio qq
utanlur , consensu suo nofiiiuatiou -m couiinuaui. ,ta
igitur ad munus vocatus appelJaveris : apud Praism
proviucia; j uste le appellasse oslende.
Si appdlans nec appelldionem prosecutuf $ii ,
ncc iranse^crit.
8. lidera AA. et CC. Opimiar.o.
I (18) contra majorem vigintiquinque aoDis setiu»
prolala , provocationis secuts tdiupure (19) prtla
caiisas non esse repra^sentalas (?-o) , nec appeJJati.ut
deiite transactione (21) fiuilum ni-gotium reclor iim,tu-
vertit : res judicatas exequi curabit.
Si procurator appellaverit,
9. lidem AA, et CC. Habe Ilad. cbariss. uobis.
DOminus litis causam appellationis , quam (22} p u-
rator suus liiigando interposuit , etiaru al/»ci,i. i,-
curatore exequi potest.
Si actor a curatore ordinaius deteriorem cakului
reportaverit.
10. lidem AA. et CC Titiano.
SI aclor (23) a curatore ordinalus deteriorem cali.am
reportaverit (24) : tam ipse (•2 5 , (|uam curator r
ad provocationis auxilium possunt perveuire: curaioie;.
solus provocationis litem exercebit. Sin autem ni /1
adolescens veniam (27) setatis impeUaverit , vel ad -gi-
limam a>ta(em pervenerit : potest suo noraiiie appel^io.
nem exercere. S. Prid. Kalead. Oclobr. FimiiiMii X.
CoiNSS.
(i5) Cautio appellationis cx.rrcendae hodie sublata , dequ; i.'.i
Paul. d. loco Appellantibus injuste poena apud vetercs iia ;U.
( Apnd Gallos in curia , qui temere appcUal , 60. lihraruDf«-
iiam patitur. ) Cujus pccna nomine dalis fidcjussoribus stua
ciat caveri. Paul. d. loco. Id genus cautionis tollit hoc Ioa>.>-
cletianus , non tamcn poeuam provocationis iiijust» tollit. Ca-^n
ad hanc legem rcferri pote=t illud Taciti 14. Auxitque ( AM
rone loquitur ) patrum lionorein statueiuio , ut qui a prl'a /•■
dicibus (td senatum proi>ocassent , ejusdcm pccuiiim pencuL 1»-
cerent , citjtis qui ad imperatorein apptUaferunt.
(16) Ao.aiinatim. vid. /. 4. supr. h. t. l. u. infr. h.t t
injr. de ntuner. patrimon. /. 1 . jff". de vacat. iimner.
(17) Aut qucreicE , l. 12. C. Iheod. de appeUat. _
(18) Si scntentia prolata fucrit advcisus inajorem 23. inni «<
is provocaverit , nec transcgcrit , res judicalas exequi nec >rw
debct. Sinops. BasU. 8. Tit. i. ex lib. 9. tit. i. c, 98.
(19) Yid. /. 18. infr. h. t. ...
(20) Descrtr. appellatione scntentia datur executiom , nw i--
tcrim transactuni.
(21) Transactio scnlentise c^ecutionem impedit.
(22) AppcUationcm a procuralore iuteipositam domiDCi ^
ITOlcsl. /. 10. Infr. l. ulc. in Jin. Jf. h. t. l. i. L i-f- " f
altum causcE appeUalionum.
(23) 5- ^U. Iiist. de curatoribus.
(24) Id cst , succubuerit. .,
(20) /. 9. siipr. h. t. l. 3. infn. infr. quorum appeU^
(26) /. 4. inftn.ff. h. t. . i,3Moil!<'
(27) Qui veniam setatis impclravit , in oranibas m^v^^\ ^
maiorc. Agit ut major qui yeniam actatis impetravit , uJ
/. llt. sttur. si major factus. bis e.. eptis , ul nc •"'mo'^'"^,.
V.eadat , pignoretYe, /. 3. supr, di his qui yenium «taus m
CODICIS REPETITyE PR/ELECTIONIS,
De nominalionihus.
li. lidem AA. ct CC. Antonino.
m ct incolae inanifestas eliam excusationes haben-
,^tes ' [ si ] sub justa nominatione (i) non appella-
« t ad carum probationem non admittimtur.
De custodia , injuriis , {ornientis.
12. Imp. CoNSTANTiN. A. ad Catulinum
post alia.
Inime fas est , ut in civili (?-) negotio libellis ap-
pellatoriis oblatis , aut carceris crucialus , aut cu-
)et injurice gonus , seu tormenta , vel etiam contu-
is (3) perfcrat appellalor : absque his criminahbus
in quibus etiarasi provocare possit , eum tamen
.n dcbet oblinere , ut post provocalionem in (4)
dia ( si (5j fidejussoris idonei copiam non habeat )
■veret. Dat. 3. JNon. Novemb. Trei>, acc. i6. Kal.
Hadrumcti ^ Volusiano et Anniaino Conss. Si^.
De causis primtis.
j3. Idem A. Pelronio Probiano suo salutem dicit.
[X. (6) illo (7) tempore , [ ex ] quo in civilibns
causis,qus inter privalos nioventur , consullaturum ,
-elalurum te esse promiseris , vel appeliationis a te
. posilae solennia completa fuorint : nihil posthac tibi
0 iibet speciale ac requisitum , vel quibuscunque mo-
avoris graliam prselerens , audiendum est : sed ob-
indum , ut juxta priora staliita solennitalis more ex-
• , gesta ad comitatum omnia diriganlur etc. Uat.
Augusf. Arelato PP. Id. Octobr. Thtbaste , SapiNo
uniso CoKss. 3i6.
Si illico oiva voce nppelletur.
14. Hcm A. ad Bassum P. V.
Iligatoribus (8) copia est eliam non scriptis libellis
illico (9) appcllare voco , cum res poposccrit judi-
" lain in civilibus (10) , quam in criminalibus
Dat. 8. Idib. Jun. Sirniii, Gallicano et Basso
ss. 317.
..1.
De actis ad Judicem appellationis mittcndis.
i5. Idem A. ad Severum "Vicarium.
E (11) causas , qua? in nostram venerint scientiam ,
rursus (12) transferri ad judicia necesse sit : insiru-
) Dixi ad /. 4. /. 7. Supr. h. t.
I Judcx appcllanti injurius cssc non dcbet. vid. Harm. 4»
) /. 6. 5- 3. Supr. h. t.
) Vid. quM scripsi ad /. 2G. Supr. de procur.
) Civilitcr ciiim coiidcninatus in custodia publica seu carcere
cri non dtbct : criminalitcr dcbct , nisi fidcjussorem habeat.
I /.5. C. Theod. h. t.
) Lilc pcndcntc pcr appcUationcm vel consultationcm , prin-
supplicare non licct. ]Soi'cll. 82. et n3. cap. 2.
> l- 1. C. Thcod. h. t.
) Quando illico appcilari potcst , sinc libcllo , viva voco.
/• 5. infin. ff\ h. t.
^O Vid. /. 3.i;i /?/i. a: ratam rem.
0 '• 9- C. Theod. h. t.
3) A principe non appcllatur. /. i. §. \. ff- a quibus appel-
i-on licet.
^) /• ^4- i"fr. h, i. l. uli. supr, de rtlationilus.
ctiones necessarias (i3; plene actis iuseri prseclpuTms: nam
cogimiir a profcrenda senlentia temperare : quoniam ve-
rendum est , ne lis incognito nrgotio dirimatur , adem-
pta copia conquerendi. Quare perennibus inuretur (i4) j"-
dex notis, si cuncta , quje liligatores inslructionis proba-
lionisque causa recitaverint , indita actis , vel subjfcia
non potuerint inveniri. Dat. 10. Kal. Jul. Jqudejoi ,
Constantino V. et LiciNio CG. Coisss. 3ig.
De judicibus delegatis a Principe.
Tdem A. 16. ad Maximum post alia.
E
Os etiam , qui imaginem (i5) priucipalis disceplatio-
nis accipiunt , appellationum adminicula necci^e est
' " ' Sinnio , Crispo u. et Co«-
accipere. Dat. Prid. Id. Jan.
STANTIN. 11. CoNSS. 321.
De sententiis Prcetorum.
17. Idem A. ad Julianum Praefectum urbi.
SI aptid utrumque Praetorem , dum quaeslio vintilatur ,
ab aliqua parte auxilium provocationis fuerit obje-
ctum : Prjefecturae (16) urbis judicium sacrum appellatoc
observel. Dat. 3. Non. August. Heraclecs ., Constanxi^o
A. vii. et CoxsTAMTio C. m. Coass. 826.
De debitoribus Jisci.
iB. Idem A. Victori Rationalis urbis Romae.
QUoniam (17) nonnulli fisci debitores cum jussi fue-
rint debitam sumraam exolvere , inlerposito provo-
cationis auxilio vim executionis eludunt ; nec jara
opinionis (18) exemplum , nec refutatorias (19) preces
curant petere , vel ofTerre : placuit , ut si (20) intra dies
soleniiilatibus prsstitulos ad facienda haec appellatoris cura
defuerit, deserta (21) ab eo provocatio existimetur , mox-
que debilum exigatur. Dat. Prid. Ralend. August. Cou-
STANTiKo , et Maximo Conss. 327.
A quorum senlentiis' appellare Ucet , vel non.
19. Idem A. ad universos provinciales.
A(22) Proconsulibus , et Comitibus , et his , qui vice
Praefectorum cognoscunt , sive ex appellatione , sive
cx delegatione , sive ex ordiue (23) judicaverint , provo-
cari permittimus : ita ut appellanti Judex pracbeat opi-
(i/,) Judcx omuia qtii litis acta ad principem cognitiirura non
remiscrit , fit infamis. Salic Jiidc^ non plene icfcrens not.^tur. Balu.
(i5) A dclcgato principis potcst appellari , licet rcpraescntet ima-
gincm principis a quo appcllari nou potest , ut htc , et l. ii-
^•ers. sane ctinm. C. Theod. /i. t. • ; ■?
(16) A praetorc ad praefeclum urbi appcllatur , ut hic , et l. i3.
Cod. Theod. h. t.
(17) /. 14. C. Theod. h. t.
(18) /. 19. infr. h. t. , , ^
(19) /. ult. §. I. infr. h. t. l. i. supr. de relation.
(20) /. 2. iVi fin. l. 5. Inft: de temporibus et reparat. appellat.
l. 1. infin. infr. quando provoc. nonestnecesse. yid. Wurm.ser. 1.
pract. 34. (>l's. 23. , • •
(•ii) Appcllatlo habctiir pro deserta , si rcus intra legiVimum
tempus aiwsfolos non petit.
(29.) /. 16. C. Theod. h. t. A quibus judicibus appellau pcsiit.
(a3) Vid. /. 34. infr. h. t.
?32
nionis (i) excmpliiin , et acta ciiiii refulatoriis (2) par-
tinm , suisque litleris ad nos dirigal. A Pralectis (3)
autem prsRtorio (4) provocare (5) non sinimus : Quod
si (G) vjctis oblaliim , ncc receplam a judice appcllalio-
nem affirmet : PrcTfectos adeat , ut apud eos de integro
Jitiget , tanquam appcUatione suscepla. Superatus enim si
injuste appellare vidcJjitur , lite perdita notatus (7) ab-
scedct. At si viccrit , contra eum Judicem , qui appel-
Jalionem non receperit , ad nos referri necesse est , ut
digno supplicio puniatur. Dat. Kal. August. PP. Kal.
Septemb. Constanlinop. Basso , et Ablavio Coriss. 33 1.
De majoribus , lel minoribus negotiis.
20. Idem A. Albino,
ET (8) in inajoribus (g) , et (10) in minoribus ne-
gotiis appelJandi facultas est. Nec (11) enim Judi-
cem oporlet injuriam sibi fieri existimare , eo quod liti-
gator ad provocationis auxilium convolavit. Dat. 7, Jd.
April. Marckllino , et Prolino Conss. Dat. Kalend.
August. Fl\ Kalend, Septemb. Constantinop. Basso , et
Ealbiao Conss.
De appellatione recipienda.
21. Impp. CoNSTANTius, et Constajns AA.
ad Lcllianum.
QUoniam (12) Judices ordinarii provoeationis existi-
niant respuendas 5 placet , ut si quis appellalionem
suscipere recusaverit (i3), quae non contra executio-
ncra (i4) , scd adversus sententiam inlentionem jurgium-
que terminantem fuerit interposila , triginta (i5) auri
pondo cogatur largitionibus nostris inferre : triginta alia
oflicio (16) ejus itidem soluturo , nisi ei pertinaciter re-
stiterit , atque actis contradixerit , et quid jure sit con-
slitutum , ostendeiit. Dat. 8. Kalend. August. Messadensi ^
PP. Capuce , ARBmoME , et Lolliano Conss. 355.
De bonis vacantibus , et de his , quce ut indignis
auferuntur.
L I B R E S E P T I jM U S
gentibus , auferuntur , si quis putaverit provoca-,'
vox cjus debebit admitti. Dai. 3. Kal. AuW^t aI,'
N£ et LoLHANo CoNss. 355. ° ■
Ati
De provinciis , cx cjuihus appdlatur ad Prnfcctu
urbis Conslanlinopoliiance.
23. lidem AA. ad Senatura.
22. lidem AA. ad Volusianum P. P. post alia.
T Ata (17) sentenlia, qua3(i8) pertinet ad bona vacan-
-i-i tia, et ad ea , quae [ ut ] indignis (19), legibus co-
(0 l. 6. 5. 3. l. 18. supr. h. t.
(2) Vid. /. ult. 5. I. Infr. h. t.
(3) A prsefecto praelorio" non appellatnr. l. 8. Supr. de cpisc.
aud. l. un. supr. de sent. prosfecti prcetor.
(4) . Qii'- ^oli uice sacra ccgiioscere vere dicendi sunt : hoc ad-
ditur in d. l. 16. C. Theod. h. t.
(5) At^ui a rcscripto principis non appellatur. /, 2. supr. h. t.
(G) /. 6. Jf. de appelL. recip.
(7) Infamia scilicet : et luec quidem poena ei tantum iinponi-
tur , cujus appdlatio non fuit recepta. alias mitius punitur. /. 5.
infin. infr. quorum appell. non recip.
(8) AppcUatio in qualibet causa permissa est , ut hic. Cujus
senttntiai vide viginli novem exceptiones apud Socinum res. 24
(9) /, 20. C. Theod. h. t. criminalibus.
(10) .Appellari ab omnibus judicibus tam ordinariis , quam dele-
gatis potest , ut hinc colligutit ct can. omnis. c. ad Romanam 2.
quast. 6. Cujus sentenlise centum viginti exccptiones vide apud
Antonium Nicellum in tract. cle concordantiis Glossarum , con-
cordia 6. Bernardum de Luco reg. i5. Maranlam tract. de ordine
judicior. part. 6. art. 2. n. 225. Duenazium rcg. 45.
(•')*• '8. C. Theod. Injuria non fit judici , si abeo appellatur
(la) /. 25. C. Theod. h. t.
(i3) Jude.i non dcfercns appellationi punitur.
(14) Ab ex.ecutione scntentiae non appellatur , ideoque judex
csccutioni defcrre non cogitur. /. 4. ^. k. t. l. 5. infr. quorum
c
eti
^Ura appellatio inlerposita fuerit per (20) Bidivnn
^ Papblagoniam , Lydiam , Jiellcspontum injas
jam , ac l-^hrjgiam saiutarem , Europam ac R».r '
et Heraum (21) montem , Praefeclurce bujus urL
cium sacrum appellator observet.
De appdlatione rexipienda , et gestis una cum relati e
liiigaloribus prcvstandis.
24. Impp. Valentin. et Valens AA. sa]utem(22) <ji..
Ordini civitatis Caribaginensis (23).
JUdicibus non solum appcllationis suscipiends necr-ii
videtur imposita , verumetiam triginla (2^) dum
spatia [ ex die sententiaj ] definila sunt , intra qu$ e-
sta (25) una cum relalione (26) litigaioribus conveuit f-
suiri : Judice et Officio ejus , si statula fiierint alu
parte mutiJata , multae sulijacentibus. Dat. Prid. .'q.
Februar. IHediolan.Bivo Joviano et Varroma^o Cosss. |.
De multis,
25. Imppp. Gratian. Valentin. et Tiieodos.
AAA. ad Syagrium I*. P. post alia.
ET in (2;) multis a Judicibus iuferendis appellati es
jubemus admilli. Dal. i^. Kal. Jul. GraTias(--.
et TiiEOD. 1. AA. CoNss. 38o.
De sententia Discussoris , i-el Rationalis.
26. lidem AAA. ad Pelagium Com. R. P.
post alia.
CUm (28) post senteutiam Discussoris (19) , vel Roi-
nalis fuerit provocatum , ad siuceritatem (3o) li,tt
appeVat.
(i5) Hodie Judex appcllationcm non rccipicns damnuni lilif '■
stinel ct pra-terea dccem Iibris auri multatur. ISovell. 126. c. \
(16) Id est , officiali. /. 58. in fin. C. Theod. h. t.
(17) /. 26. C. Th. h. t.
(18) A sentenfia lata fisci nomine appellari potest. addc /•'
Supr. h. t.
(19) A"id. Supr. de his quibus ut indignis.
(20) Quibus ex provinciis appclktur ad prrefectum urbis.
(21) Haemi niontem. vid. Cujac. i. obs. 26.
(22) /. 32. C. Th. h. t.
(23) Carthaginis , d. l. 32.
(24) Infra triccsimum diera dantur apostoli. Go«A. Hsckica-
nisata cst in can. 41. caus. 2. q. 6. Ans.
(25) /. i5. /. 19. Supr. l. 32. 5. 2. Infr. h. t. Nwdl. i-
cap. 3. Noi'. 126. c. 3. /. 5. §. 2. infr. de temp. et repur.app
(26) Cum sua subsci iptionc. vid. A^of. 126. cap. 3.
(27) In Cod. Thco.l. l. 38. ita legitur : In condemnaUonit-
appellationrs jubemus admiui : hoc autem innuit , Ab injuita
dicis mulfa posse appcllari. adde /. 29. Cod. Theod. quor. app'
(28) /. 45. C. Theod. h. t.
(29) /. 7. Infr. qu>r. appelL. l. ult. Infr. de discussorib. t-
10. tit. 3o.
(30) A procuratore Caesaris ad Prffifectum pmetorio appeUalui
CA
CODIGIS REPETIT^ PRyELECTIONIS.
im transferaliir : ut si mediocritas (i) negotii , aut
juitas regionis ad judicium tuum litigatores venire
atiatur , judicio Rectoris (2) provuicice , quem
robaveris , negolium dcleges. Datum. i5. Ka-
Mait. Mediolan. Arcau. A. 1. et Ealtone
385.
De nomiiialionibus.
733
De suspectis Judidhus , a quoruni sentmtiis
apfjtllarc liceat.
3o. lidem AA. Theodoro P. P.
27. Impp. Arcad. ct IIoNOR. AA. Ennodio
Proconsuli Africas post alia.
CI (17) quis provocatione interposita suspecti Judicis
Y veht [ prolalam ] evitare senten(iam , in hac voce
hberam hahpaf r,r.foctnforv, . ..- .' .. .^ ^^^
hberam haheat potestatem : nec timeat contumeham iudi-
Ciorum : cum et ab ipsa injuria possit facile provocare :
ninationes hbelhs (3) , vel ediclis factr^ rlrr. (fA no "'c-''''"^'"'",-^ '^ '"''''""^ ^'"''^""'^ (18) pra>torio ,
oucdium publicumM' valent f d qml^^s "ec .^p isiL cuncTsf' T"" ^"'''r P'^"^^^'^'^ '''■ ^--^
necesse est , si solennhas deest. Dat. , Ka^l fcanit^An^ /"^^^^^^^^ judiabus , et
■''•-" ^7- ■'^^^- '" capitali (19) supplicio ac forlunarum dispendio provo-
cationem esse concessam. Datum 7. Id. Jun Mcdinl
Theodoro V. C. CoiNS. 399. ^ • '^^"'''''
Mcdiol. Olybrio , et Pkobiko Coxvss. 395.
De revocatione appellaiionis.
iB. lidera AA. Kebridio Proconsuli Asise.
De appellatione non suscepta , vel apostolorutn
copia denegata.
) quis hbellos appellatorios ingesscrit , sciat se
bere Jicentiam arhitrium commutandi (6) , et suos
iv. et Ho^orio lii. AA. CoL. ^^^;"^'""'"'^/^- ^,,X. .!' ' Zt.^l^l^'')'!'^^ V'^^^^'^']^ «acrum auditorium
3i. Impp. Theod. etlloNOR. AA. ad Asclepiodomm
P. P. post alia.
De causis criminalibus.
29. lidem AA. Caesario (8) P. P.
I '. - -— j „.„..^ ouv^iuiu auuiioriun
posulatur, judex non (2.) susceperit , vel suscepta ap
pellatione apostolorum copiam denegaverit : ad deponcn-
dam super hac iniquitate querimoniam , necnon efiam
convemendum adversarium ex sententia prolata fuxta
ictos ^ol s.innllri^" ^t"^"^ ^V>' ." ' -^ ' . . anliquum (22) jus anni metas habeat litieator '• vpI <;i
"i>4), quain ad Amplissimas (i5) potestales sciant
jeiendum. Eorum cium de his plenum volumus
I icium . nui ( si iifi i.^c ^..» „^ „-■ • .
icium , qui ( si i(a res est , et crimen exegerit ) J2 n
De appellalionihus ad Principem.
32. Impp. Theod. et Yalent. AA. Cjro P. P.
■'^"'"''^"s (24) ex appellationibus Speclabilium ^uui-
quae per consultatioues nostri numiuis disc€-
* llSn?'n"'S'''" ; ''^' ''^e;«nis intcrcapcdo faclt , ul ju-
|i|onis litigantcs ni suam provinciam ad ddcgal.im ali-
udwi provindm , d. l. 45. Cod. Theod. h. t.
b cicri^". ^'"'''^•.''- '• i- 54- Jnfr. de decuriomb.
u cicctionc cl nominalionc invalida noa cst ncccssc ap-
56 Cod^ Thcod h. t. Goth. IIxc lcK rclata cst a Gra-
*• 2. q. b. can. 41. Ans.
ppolal.oncm revocarc liccl. addc Mynsing. ,0. ol,s 7.
S;^T ''''''''■ ^'''''- '■ /—»''■""'• 2- de tesUbJ:
t a,rn. ,' l"." """■"' ( r"ta piorlcr impensas vcl (i.iid
qui piotcslat.oncm rcvocare poslulat j impcnsas non
vSa'nnd '"'"'•/'"■""^ = ''•^"•- de app^llat. Trc^s alias cx-
vHie apud bncinum res. 327.
P;,':;:2: ^°-^'- '^. cap. S. .ers. Si .ero. L ...
« fd'"""'",^- ^- /'"^' «^''^ ' '• 5- Cod. Theod. h. t.
fv h , , '"l'F''c'"'" . PCi- vim csimcndi non si.nt. /. 3o.
•od. h t^uT'c:/''^f' r^; ^- ^••^- ''• '• ^- ^7-
iam M • . ^d. Theod. de pcen.
•»«« clenco rel monacho. l. 6. supr. de episcopali
audientia.
I ^") P'? ''•'"""ato ad suppHciiim intra tcmpus appellarc hcet.
/ . o. Jf. de appellat. *
(ip.) Causae salutis graviorcm incrcntur cousiderationcm.
(i3) Errori et gratiae ju.stilia opponitur.
(i4) Ad principcm non appellatur omisso medio.
(i5) Id est , Pra^ectum Pr.xtorio , quaestorcm sacri ralat;:
l. J2. iii princ. infr. h. t.
(iG) Judcx appcllatiouis ctiam in crimiualibus , suani cscquituj
scntcntiani. ^
(17) /.58. C. Tl.eod. h. t.
(18) Vid. /. iin. supr. dc sentent. prafcct. prator.
(19) In qualibct causa capitali a.)pcllare licct , Z. in. siwr h t
(30) /. peii. Cod. Theod. h. t. J f- i. I.
(21) Qucrcla appcllationis aut apostolorum dencgatorum rro di-
vcrs.tatc judicum aliis atquc aliis tcmporibus proponitur.
(22) /.5. in /in. jff'. de appellution. recip. vel non.
(•j3) Hinc colligunt : Statuto jus appcUationis prohibcri non
pos.sc. vide Wuriiiser. i. practic. 24. ol>seri'. 29.
(24) Ex Novclla Thcodosii qu.t non extaf. Nofant nonnulii ad
banc lcgcm A dclcgato ])iuicipis cjusve subdelcsato , ad i.nucipcm
appellan. yid. Wurmscr. 1. praclic. a^. obsetv. 5
iH
LIBER SEPTIMUS
ptationcm implorat , non nostram ulterius audientiam px-
pectoii •. ne nostris occupalionibiis (i) , quibus pro uti-
litaie muiidi a singuloruni nonnuiiquain ncgotiis avoca-
nrur , aliena defiiuulari commoda videanlur. Sed si a
Proconsulibrs , vel Augus!ali , vel Comile Oriefitis , vel
Yicariis fiierit appellatum : yirum (2) illustrem Prsefe-
ctum praHorio , qui ii.' noitro est coruilalu , virum^ eliam
illusirem (3) Quaeslorem nostri palalii , sacris judiciis
pra'sidenles , disceptalioneni iubemus airipere eo ordiuc ,
ea obscrvationc , iisdemque temporibus , ([uibus cacteiv-c
tjiwque JiKs fatali die past appeliationcm in sacris aiuli-
loriis terminantur : [ et ] hoc , licet quidam proedicto-
rum Sr)ec!;;bib'um judicuni jure conct^so , ut sicri jadi^
ces , aj pellationes accepcrint.
5. 1. Quod si a Duce (4) f"""^ appellatum , si idem
tt Prases sit , Praefeclura; (')) necessario tanlum jure
ordiuaiio in sacro audiiorio judicabit.
§. -1. lu Jiis autem omnibus judiciis , quae consultatio-
num introduximus loco , vel apostolos (6) , vel ea, quae
apud eum gesla sunt , conlra cujus senteutiam dicitur ap-
pellatum , suscipere ab appellaloribus , et cognitioaes in-
ducere , apud viros illustres proedictos Judices , et ea ,
quce geruntur , excipere , sciibere , scriptaque liligatori^
tus edere nostros epistolares pra;cipimus : officiis videli-
cet ecrum cum quibus vir lilustris Quaesttft judicat , exe-
quentibus judicata.
§. 3. liajc si appellatio fuerit oblala Judici , qui noa
ex delegatione cognosci : eorum enim sententiis appeila-
tione suspensis , qui ex delegatione cognoscuut : necesse est
eos (7) ffistimare , juste , necne fuerit appeilatum , qui
causas delegaverint judlcaudas.
$. 4« Huic saluberrimae legi , illud etiam consultissime
credidimus inserendum , ut si privato non iliustri uni ,
piunbusve ( ut assolet ) noslra serenitas adila delegave-
rit causam , et ejus , eorumve definitio fuerit appeiiatio-
ne suspensa : vir quidem magnificus Praefectus prxlorio ,
qui in nostro est comitatu , cum viro illustri Qusstore
temporali (8) judicet die . ^'ostri vero libeilenses (9) ,
quae apud arbitros gesta sunt , suscipiant, cognitiones in-
ducant , et ea , qua; geruntur , escipiant , seribant , scii-
ptnque liligaloribus cdant : qui etiam apud arbitros ( licet
ilJuslrcs sint ) ex deiegalione nostra cognoscentes exci-
piunt , si in sacratissirao noslri numinis comiiatu causae
dicantur.
5. 5. Sane si illuslrium ac magnificorum judicum sen-
tentiae fuerint appellaticne suspensae , eorum videlicet ,
quorum scnlenlias licet appeilatione suspendi , per consul-
tationem noslram volumua audientiam expectari , licet
anlea privalo homini ( id est , non iiiustri ) iile a nobis
delegaia , is postea tempore defiuitionis iliustri decoratus
dignitate reperialur. Eodem ol)servando et si a]terf;r,^
junctus sit arbiter , qui noa illustrem raeruit digt,,
(). (). Quic([uid autem liac iege speciahter (10 i
detur expressum , id veCerura legam ccnsiilutionuui'
gulis omaes reliclum intciiigant.
■i)e senfeiUia laia super slalu cwialium.
33. lidem AA. Cyro P. P.
i70 casu , quo apparitor Magisterice poteslatis
Ji ria (11) , vel oilicio cohortali , de statu io j
cia palitur conlroversiam , vel ut tribiita , vd fuii
debens in provincia detinetur : si seulentia Rector
vincia? fuerit appeiiatione suspensa : cum tua suL)
viro quuque magnilico Magistro railituin coguoj
causac jubemus merita ponderari : licet Magister l
Rectori proviuciae causam delegaverit peroraadam.
De suggeslionibus , et relalionibus.
34. Imp. JusTi^iAjJcs A. Demostheni P. P
JUbemus , si (12) qua suggestio majoris , vel -
Judicis ad noslrain referatur clemeutiam de n-
quod judicandum ei tradidiraus , vel de quo pro
risdiclione (i3) judicaverit , petentis a noslro nuni; tk
nem eidem imponi negotio , quod ab eo discepiati es»
sive additum sit eidem suggeslioni , quid referenti tfta
( dum id partibus per sententiae snae recitationem mfc
stum non fecit ) sive nihil iiujusmodi adjectum s, »
simpliciter nostri numinis responsum expectat : nonm
causam discerni , quam per sacram pragmaticait:
numinis jussionem duo magnifici viri , vel Palric. Vt
Consulares , vel Praefectorii , quos [ pro tempor; '
elegerimus , jubeantur adjungi viro illiistri pro t
Quaestori nostri palatii et una cum eo in scriptij
nem disceruere ( sive pra^senlibus parlibus hoc pf
rint , sive ahsenti!)us ) et responsum reiatioQi i
sua sententia manifestare : ut tamen disposilio liu
exceilentissimorum judicum omnimodo ratasit: uu
da iicentia conlra provocalionem eorum proferre
tiam , vel aliam quamcumque dubilationem iutracer^
Quam observationem hon solum si unus judex su^''-^
ne , vel reiatioue usus fuerit , tenere censemus: sedH'"
si duobus , vel amplioribus dalis judicibus , in uniser
lenliaiii minime omnes convenerint : sed div?rs s
sententias unusquisque uostrae mansueludini retiuer •
cmnes nos cousulerint quid decernendum sit.
(i) Princcps negotiis occupatus provocationis cognilioncm aliij
comniittit.
(2) Novell. 126. vid. Ciijac. ad Nofell. 22. Goth. A(ide Rit-
tcishns. 777 crjjos. NoucU. parte 10. cap. fi. Ans.
(3) /. 38*. infm. ivfr. h. t. d. Novdl. 126. in piinc.
(4) Hinc , Ducianum jndicinra , /. 38. Infr. h. t.
(5) Hodie magisier oUiciorum , /. 38. infr. h. t.
(6) /. 6. in fin. Supr. h. t.
If) l. i. l. l. ff. quis et a quo appellat. si pedaneus datus
est a magistratu , ad inagistratuni nppcllatur : m a Principe ad ma-
gistrum ofFicioruni vel pra;fecLiim jn;etorio ct qrrestorem. Ncw. 23.
eap. 4- Hoc intcrim notandura cst , diiobus casihus a pedaneis nt.a
appellari. /. i. infr. ntmium appeil. L. un. irfr. ne liceal iniirtu
eademque causn tn- provoc.
(8) Dics ttnipoi«lis , fatalis. /. a. /. 5. 5- '• '■^f''- ^^ iemp.
rppcllat. l. 63. Cod. Tliccd. dn appellat. l. ult. ia /' ^"
Theod. de reparat. appellat.
(9) Dixi ad /. ult. in fin. princ. supr. ul<i senatores-
(10) Corrcctio et mutatio legura nou piaesnmilur : 1 ^
/. 17. iii firr. Supr. de coUat. c. cnm expediat. ig.de eu f
vide Roland. a Valle i. cons. 68. nurn. 3o. et cons. •;i- '*■ ^-
Molin. de u^tir. num. 58. Mcnochium 6. prcesumpliormm
Cii) De statu cuiialis vel cohortalis a prseside ad PrsK 'd
magistrum mililum appellatur , etiamsi magisler niiUtiiffi
pr^sidi dclcgaverit.
(12) Cousiiltationibus principes respoEdent , adhibito ^^
concilio. . . t ^j
(i3) Ex ordine , /. ^p. snpr. h. t. ex qualilat« judicu '• ^
iifr. h. t. vide Cujae. ad hoveU. ao. [
CODICIS REPETIT/R PR/ELECTiONIS.
De seiUentiis Pnvfectorum prcetorio.
35. (l) Imp. (2) JuSTlNIANUS. *
tiigeiiina secuuda coiislitutione flicenle , de oinni-
i magistialibus illustribus a «[uihusdam esi appelia-
rincipom iore appellalioiiis Judicem , praesens con-
lulj iiiveiiiens jus certuin , (juod adversus senlenliam
rjBMorum prajlorio appellalio quidem noii esl , retra-
vcro est : et si alius quidem sit Praefeclus , credi-
,. .1 , quia rescindet , (jua; fuerint ab altero judicala :
idem ipse fiat Prajfectus iterum , is , (|ui jam
VII
ira
tulii , contra cujus calculum el supplicaliones fuerinl ab eo , vel eis decrela , nuUa
^uul , quia pra;sumitur pro vctere sua sentenlia
,. , jubel conslitutio , ut Quaislor uua audial cum
sojerum aut tertium Prajfecto creato , et examinante
1 priore niagistratu diclas sententias , statuens , ut
Ml coalra hujusmodi sentenlias relractatio.
De sententiis dcfinitiins , et interlocutionibus.
36. (3) Imp. (4) JuSTlNlANUS.
orlct post omnem litem finitam tunc ai)peliationem
eddi : neque enim Iffiditur quis , si interea facta
iiilerI(jcutio, quaj illi deneget jus competens , id
•cl leslium producliouein , aut releclionem instru-
polest eiiim in appellatione ornnia denudare , seu
' , ne contra medii teinj^oris interlocutionem, data
.p.alione , mora injicialur dilationilDus , sapius in ea-
nijiusa dala appellatione , et exa.ninata , U^vum alio
Jo vcntilato , ct iterum contra etiam ipsum porrecta
alioiie. Si vero diaeteta est is , qni in media inter-
'le jus aliquod ipsis denegavil , juLet scripto istud
i'l , »t ita in appellatione serveut sibi suam de hoc
"neui impra>judicatam , si vero conlra hsec fiat ,
iq| recipiat appellaliouem judex , et ipse qui appel-
pio iransgressionc quinquaginta libras argenti
/35
[ discrptalio ] magnificis jndicibus , viris scilicet devotis
fpislolaribus cognilionalia cerlamina excipienlibus : ita la-
men , ut si disseiitiaut , virum illustrem pro lempore Ouae-
storeui adliibcant , ut co dubielatem dirimenle finialur
Mcgotium. Uis videlicet lilibus , quarum ajitimatio viginli
iibraruiii auri quaniitalein excedit , in comiiiune audito-
riuin florcntissiniorum sacri nostri palatii prijcerum inlro-
ducendis : tit tainen secundum jam slatula (10) liceal qui-
dem non solum victo , sed eliain victori consultationem
ad unum , vel duos judices niiltendam , inlra biennii (11)
tempus ei , vel eis intimare. Post excessum enim memo-
rali temporis hujusmodi licenliam amputamus. Qua? vero
provocatione su-
spendaniur. INovas (12) eliam adserliones a partibus apud
eundem , vel eosdera judices addi , ad exeinplum consul-
lationis ad sacrum uoslrum palatium introduceiidae per-
mittimus. Dat. 8. Id. April. ConstanUnop. Di.ciO
CojNS. 529.
33.
De Duciano judicio.
Idem A. Demosllieni P. P.
I^ farietate Judicum appellationis pro parietaie
Summarum,
consulla-
palatium
i^|5) oflercndis provo(;ationibus , ex quibus
num more negolium in sacrum noslrum ^
"juci solebat , hoc addendum esse censemus : Ut (6)
''nn i.on excedal liiis aeslimatio (7) decem (8) li-
' " a»'"i quantilatem , cx ipsa scilic-et sententia judi-
cernendam (9) , non duobus ( sicut antea ) ma-
s Judicibus , sed
SI quando Duciano (i3) judicio appellatio fuerit obla-
ta : sivc ab ipsa (i4) f{ualilate judicis , sive ex divina
delegatione viro spectabili Duci destinata , sive iiitcr spe-
ctabiles idem Dux connumeretur , sive illustri dignitate
decoretur , sive etiam majore ( cum etiam Maaisterije
potestatis homines , necnon Consulares saepe utilitate pu-
blica poscente ad hujusmodi curam perveniant ) nullo di-
bciiiiJiuc littKit/-k ^ tion rlignilfllpm , spd rliir.a iuc r.i-.g;ci»a.
tum spectari : et appellationem ex quocunque duce per«
venientem , non ut antea erat dispositum , sed apud (i5)
virum sublimissimum Magistrum officiorum , necnon vi-
rum excellentissimum noslri palatii Quacslorum , cora-
muni audientia proposita , in sacro auditorio more consul-
tationum , viris devotis epislolaribus excipientibus venti-
lari [ sancimus : ] nulla veteris legis in hac causa ob-
servatione cuslodienda , sed apud eosdem tantummodo ex-
cellentissimos judices causa trutinanda.
De sententia oppugnanda , etiam ab adversario
appellatoris. 1 . De libcUis rcfutatoriis.
^d I. 37. sup. h. tit.
89. IdemrA. Juliano P. P.
AMpliorem providentiam subjeclis conferentes , quam
forsitan ipsi vigilantes inveniuiit , antiquam observa-
^'""* 5 sed uni tantummodo disceptatio ne- tionem emendamus : cura in appellalionum auditoriis , is
eputetur. Sin vero niemorninm PTrpdens nn.iniit.n- crilnc r\n<^t cpnipntifim iiif1lr.ic o„.on/lni;^„o,Yi ,».„ .
ir. 6in vero niemoraiam excedens
VJgiuu libris auri lcrminctur , duobus
quanlita
tradatur
ninc lcsom rcstitnit Cujac
"lirinclatio Contii
12. ohs. 3.
•'"c logcm icstituil Cujac. 12. ohs. 3.
''t'rpiet;,iio Conlii,
^ rwps. lUsit. ,. cap. io3.
yjSi hs, cujiis ad cousislorium provocatio pcrtinct. dccem li-
iion cxccdit , unus tanlum judcx nogotium disccptat :
0, ut oluu : si dcccm libias auri cxccdil , duo judiccs dc-
• quiuus cpi.stolaros duo sive iiolarii snlwrvioiH : nui si
^"i, qu.TMoicm adliibcbunf : si viijinti libras auri lis oxcc-
n comuumc audilor '
■ . . "'»i"n scualorum lis inlroducctur, ut liccat
vcl mn V" *"° '""'-'' tionnium vel nni vcl duobus judici-
omnibus scnalonbus appollalioU(m intimarc. Noc nlla ap-
. ^u» ab eu dccfcta fuciint , suspeudautur : uti ucc fa-
solus post sententiam judicis emcndationem meruerat
qui ad provocationis convolassct auxilium , altera parte ,
ctse apud principcm cxaminalioncs retractcnlur. 6V«o/\<;. J. c. ia3.
(7) Contcstatio.
(8) Pro vaiictalc siimmarum , dc quil)us a:;ilur , ad alios atqi:e
olios judiccs appcllaliir. JSovcll. 23. cap. 1. ct sic aliis alquo alits
causa commiltitur in consistorio Priucipis ad qucm provoc.it uoi csl.
(9) Disccrncndam.
(10) /. uuic. Supr. de sciiWiit. prcrf. prect.
(11) Ilodie aniii. /. itlt. ^. 1. iiifr. tit. prox,
(12) /. 4- I"fr. dc tpinpor. et J\'i>arat. (ippellat.
(i3) Appcllalur a duco ad inagistruin oliiciorum , el quc-c-lorem
sacri pal.itii.
(i4) /. 19. /• 32. J. i. /. 34. Supr. h. t.
(i5) Olim apud Praefcclum pialorio. /. 3a. 5- 4- 'Supr. h. t.
736
LIBER SEPTIMUS
quas lioc non fecisspt , scnlenllam sequi ( qunliscunque
fuissel ) compellenda. Sanciuius itaque , si appellatoi- se-
inel in judicium venerit , et causas appellationis su£e pro-
posuerit, liabere licentiani , et adversarium (i) cjiis , si
quid judicalis opponere inaliierit , si prffisto fiierit , hoc
facere , et judiciale mereri praesidium. Sin auleni absens
fuerit , nilulominus judicem per suum vigorem ejus par-
les adiiiiplere.
§. 1. In refutatoriis (2) autem libellis , qui solent ma-
xinie in sacro auditorio prudentissimorum nostrorum pro-
cerum recitari , caveant tam litigatores, quam libellorum
dictatores , verbosis (3) uti adserlionibus , et ea , quae
jam perorata sunt , iterum resuscitare : sed iia^c sola eis
inscribere , quae compendiosa (4) narratione causas pro-
vocaiioiiis possunt explanare , vel alicjuid novi continont ,
vel addere quod dereliclum esl : scituri , quod si hoc
fuerit prastermissum , non deerit adversus libellorum (5)
condiioies amplissimi judicii competens indignalio , quod
suflicianl gestorum vohuiiina introducla , et virorum spe-
ctabilium JVIagistrorum scriniorum breves omnia apertissi-
me oslendere.
§. 2. Sed enim sciraus legem nostram (6) esse pro-
mulgatam , per quam more consuhationcm in causis qui-
dem , quse usque ad decem libras auri extenduntur , unura
judicem sancimus supponi : viginti autem duos sublimissi-
mos judices. Sed cum prima quidem facie videbatur , noa
tantam sumniam excedere : in defiuitiva (7) autem sen-
lentia apparebat judici , vel judicibus etiam majorera
quantitatem debere imponere : non erat eis possibile for-
mam , qua erant conclusi , excedere. Sed nos definimus,
<=f nmnprn eii! damiiE fnriiltaltJm ^ ei Tir>/^ ita fnorjt ouLac-
cutum , licere eis , et ampliorem summam praefata quan-
titale , in qua dati svmt judices , excedere : et non ad
TDodum suae ralionis , sed ad verilatis indaginem ferre seu-
tentiam : ne lanli judices , quasi vinculis pra^pedili non
possint legum verilati , et judiciali vigori per omnia sa-
tisfacere. Dat. 6. Kalend. April. Constantinop. La:,ipad.
et Oreste CoiNss. 53o.
T I T. LXIII.
DE TEMPORIBUS (^8) ET REPARaTIOMRU;
APP£LLAT10J<UM , SEU CO^SULTATIOSUM.
Tenipus exercendce appellationis inlerposiloe a nomin
ad munera , est diiorum niensium a ttmuort
scicnlicB. Bart.
I. Imp. CoNSTANTiN. A. ad Crispinuna.
SI (10) quis per absentiam nomiualus [ vel ad D
viratus (11), aliorumque bonorum infulas , vt:
nus ajiquod evocatus ] ad provocationis auxilium c
rerit : cx eo die interponendse appellationis , daonn
mensium spalia ei conqiutanda sunt , ex rjuo coii
celebralam nominationem didicisse monstraverit.
pra^senli , qui factam nominationem cognoverit , t - .
pellare vohierit : statim (i3) debent duorum m.^
spatia computari. Dalum 8. Id. Jul. Co^stamiso ^
et CoNSTAWTlO CC. CoNSS. 320.
Si oppeJlatur ah ordinario , ad appellaiionis protecith
nem inchoandam primum fatale est sex mensium tt
dantur alia tria unius mensis pro quolibel. P, de ( tr.
2. Impp. Theod. (i4) et Valekt. AA.
Cjro. P. P.
rf^^Empora (i5) falalium (16) dierum pro seculiic-
A stri (i^) bealitudine credimus emendando , ulnf
diialionum mnieriaa omputantes.
-Y Et primi quidem liatalis diei tempora post apfu,-
tionem , sive a viro clarissimo (18) Rectore provine,
sive a spectahili judice fuerit appeliatum , sex (19} n.
sium esse jubemus. Quod si primo fatali dielapsos o;
est appellator , tricesimum primum diem alterura ».
inus esse latalem. Quod si eo [ quoque ] appellalo •!-
ciderit ; tertium similiter totidem diebus iuterniissi? a-
lem observari deceruimus. Quod si (ertius(2i)quoqili.
(0 Is qui vicit , hoc cst , adversarins ejus qui appcllavit , po-
teit petere senlenliam reformari. L 10. infr. qunndo yrovocare.
(2) /. G. 5- 3. l. 19. iwpr. h. t, l. I. in Jin. sujn'. dc rcla-
tionibus.
(3) Libellorum forma verbosa c?sc non dcbet.
(4) S^mmachus iii epist. ad Theod. Ego in rcfcrendo prolixus
csse non dehid.
C')) Libellus generalis esse non dcbet. facit /. 7. /. \o.ff. comm.
irradior, l. 40. ff". de jure fisci. l. domum, 5. Supr, de rei vin-
dicat, l. yerbum, i^i.ff. de uei-b. sign. l. 2. 5. circa. 3. ff, de
doh mali et Tfiet. except. ]Voc. de tcstam. 107. ^. non igitur.
cap. cum clamor. 53. rxU: dc lestibus. cap. litcrcB. cxtr. de di-
iution, Dixi in Pandcctis practicis civiiibus titul, de edendo.
(6) /. 37. supr. h. t.
(7) Si (emporc sentcntine snmma icpcritnr major qnam litis
initio videbatur , non impcditur judcx scutcntiam proicrrc. Cre-
sceute lite crescit jurisdictio.
(8) Dixi ad L. 49. D. 4. ct ad l. uh. f 4. Lfv. h. t. Dc
temporibus appcllationinu hac addantnr , In propria caiisa biduum ;
in aUcna , triduum ohm fuissc. /. i. ^. ii-^i quando appeUan-
duni. Postea deccm dicrum spatinm a rccitalionc scntcntia: consti-
tulum cst a Justiniano , ct sic Jusliniani conslilutione bodie ap-
pcllauduQi cst intra deccm dics a rccilatione seulcnlise. Nov. 23.
cap. 1. Intra quintum diem Hbelli appclKitorii pelebantur. Paul. 5.
sent. 34. quod a tiratiano transcriptiun in c. propter. c. 1. q. G.
Pcragendas vcro appdlationi , biennium. /. ult. S. 2. infr. h. t.
(9) L. u. CvU. Theod. 3i. 3ii. 33.
(10) /. 10. Cod. Theod. de appcll.
(11) /. ly. Cod. Tlieod. de appell.
(12) Ei qui ad honorcm , vcl munera nominatur , danluro»
mcnses excqucndae appclhilionis cansa , ut hic. Mensis aulor^iic
non numeratur ex initio Kalendarum , sed cx numero dierun ii
est, ut trigiuta dies habeantur pro uno aiense. /. i. Cod. I^
de decur.
(i3) Vid. /. 2. infr. dc decur.
(i4) Ex Nov. Thcodosii quge non extat.
(i5) Synops. BasU. i. cap. 126.
(16) Vide /. ,=). infr. h. t. De fatahbus diehus dixi ad Vi<-
49. cap. I.
(17) Vid. Cujac. 12. obs. 4.
(i8) De fataiibns sentcntiae latce ab aliquo clarissimo velspectli-
(19) Appcllare a PiffiMde vel spcctaLili judicc licct a-triei
monscs : ut qui ab cis appellat , sex mensiuin diein lialwat. r-
nops. Basil. 9. tit. 2. cap. 126. Quod si nihil piaestilirit "
sex Jioscc mcnses , dies alios triginta et uuum habcat. Si eKi '»
et illo tcmpore , tertio dics alios triginta et uniim babeat. si '•
sus et ilh tuermt clapsi , totidem quarto dies impeliet. Qii«L' ''
diebiis exciderit , tunc intra tres alios menses priucipem adcat -t
leparatiouem appellationis petat , qua rcparatione concessa , p> '•
pitur , ne dics atius sex mensium ci concedatur , sed trimn '•
taxat mensium intervallum , numerandormn es quo fataJis «
quaitus praek-riit. ibid. Synops.
(■20) De stcundo lapsu , l.ii. CTheod. 23. vid. Cujac. 16. f^"
(21) Tertius iapsua.
;us
nu
li.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS,
lorlt temporalis , quartum eiiam falalem post trice-
primum tliom similitcr cbservari deceriiimus. Quod
contigerit , ul quatuor (i) fatalibus diebus , qui
sit , exciderit , tunc intra irium aliorum mensium
a noslro iiuinine reparalionem peli prajcipimus :
ila noc adversarium decernimus admoneri , nec
ilcin diem ad petitionem reperalionis numerari ,
II) mcnsium spalio ex quarto (2) fatali numerando
luduci pra;cipimus , licet aiue unum diem repa-
. rit irnpelrata , licet aJIegata in judicio virorum
;a PraRlectorum non fuerit, Nec hoc parti nocebit
; cum non dubius , sed nolus omnibus dies fatalis
Et lioc si adversus viri clarissimi Ilecloris pro-
vel spectabilium judicum sententias fuerit appel-
Quod si ab Arhltro (3) in provincia ex delega-
737
.1
. icra disceplanle appclJatio subsec[uatur : post prio-
11 jtalem lapsum tres alii tantum fatales dies similiter
ra dictum esl ) servabunlur , niilla reperalione a
.. numiue postulanda : ita , ut nonaginla tribus die-
s apiis , judicala congruae exccutioni mandenlur.
Si (4) auteni ex senlentia Prcviorinnce {p) prcefecturce^
I kgi&lri ojliciorurn , vel db alio illusiri liignilale cle-
•ai|arbilcr in Jiac sacratissima civitale fuerit delegalus,
a]plIalio coDlra delinitionem , vel senlenliam ejus sub-
ut iiicrit: piinuis quidem fatalis dies duorum men-
alii vero tves ad siniilitudinem supradictoruin fa-
numerentur. f Qui vero dclegatum (6) vel a Spe-
judice , seu Pra^side provinciaj arbitrum appellave-
imum quideiu fntaJem diein duoruiu mensium ,
0 alios ad similJtudiuein piasdictorum fatalium
iiabet. -|- lllud etiam circa observationem fata-
erum cuslodiri decernimus , ut si forte tempora-
m leriatos dies quoquo modo incideriut : prsece-
H dies , ut temporales a litiganlibus observentur.
si cjuis sccus ac jure pra-cipiunt (8) , lapsus
lit tcrtqjoraJis , et lioc primo loco vel a prsescnle
''eijrio, vel eliam a judice , si solus litigat appella-
, erit o])positum , probatumque , pro eo habebi-
1 (| appellalor , ac si sententiam qnoquo modo non
'Cl susceperit. Dat. 12. Kal. Maji , Yalewt. A. v.
A 1'Ouo Cowss. 4/J0.
^KcxHENT, de his qui ingred. ad appell, ^. i.
pol- 5. tit. 2. al, 11. JNovclI. 49. in princ.
V
quiappcllat ^ iinpertitur anmis (10) intra queni
■uncium se conimuniterve cum adversario litem exe-
"»t si jusla causa intercesserit , ulius annus in-
■'■: (juo transacto liie non completa , rala manet
latiior fatales dies.
iiartiim falale.
t« diiaticnes minns noccnt.
iL '^'•'; ''^"^/n '■»rl^itris delogatis a P. Praetorio , magistro
jiidcK vcl a Pr.-nfcctis , vcl a magistro officiorum , vcl ab
lam illiislriuin iiiagistr.nlimm in urhc Constanlinopoli clolc-
• it , ct .i|)j)e|lalio coiilra ijus scnlculiain subsoqniila : >>'
n Kuptx , priiniis (jiiidcin fatalis dirs oslo dnonnn mcn.viiiin
ro trcs ad similiindiucm snpradiclorum fatalium iiumc-
dem 11, aibitro dclogalo. Syriops. ibid.
•alaidnis m scntentiis illnstrium.
pcllandi cadcm ratio ab arbitro dclccato , qure a dclcgatis
1 dc qnihiis paulo ante diotuni cst. ^Synovs. ibid.
'^iad/. 32. 5. 4. supr. de avnell.
'»• mpv. de oppcllut.
cnipus cxtrccndx ct nnicnd.T appcllationis , annimm cst ,
'"•"fnlmn alir.uod snlisit : tunc cuim bicnnii e:.t. Goth.
7/. IV.
sententia. Appellatore cessante , cwn unm mensis superesi
ex bienmo : licet viclori ingredi , ut reus qucBratur: quo
sii^e mvcnlo , sive non , suas affl-rat allcg diones , et vel
conjirmetur, vel rescindatur sentemia : in omni ca.su ahsente
in crpcnsis condemnando secwidwn tempora faialiwn die-
rum. JSeutro vero occurrenle , post secundum falalem uer-
manet sententia rata. j > t /jc,
In AuTHENT, de ai^pellat. $. 1. col, 8. tit 5 al
col. 8. tit. 2. Novell, 93, cap, i.
CT tamen in meclio causcB apud Judicem appelkuionis
kJ vel motcG , vel non motcc aliqui eligantur arbitri 'iW
et propterea biennium transeat , inira quod oporieu cmJl
lcuionem finiri , et per quamlihet occasionem ad judicem
appellcUwnis causa revertalur: non lcndaiur ex cursu teni
porisj scd exercecuiir , et terminum legitimum susdpiat
etsi decies nulhes plus quam biennii tempus transierit , nisi
biennmm cessent , postquam arbitrium fuerit deserlum.
In AuTHEKT. de appellat. el inlra qua? temp. %. ad
hsec sancimus. col. 4- tit. 5, al, 2,
Kovell. 23. cap. 2,
^lEd el lis .^ quce speratur in consistorium Principis (12)
AJ inferri .) absque damno mora; maneat intacta donec
ipse ficiat eani introduci , et a proceribus sccundum mo-
rem dirimi.
In AuTHENT. ut sponsal. larg. §. hoc quoque. col. q.
tit. 2, Kovell. iig. cap. 4.
O/ nppellcUione secuta , novis.simo induciaruni die aut
O pars utra.jue aut solus , nui cqjpellcuione usus cst , oc-
currerit , et suani prceseniiani manifestaverit Judici futuro
appcllntionis cxamininti negoiium, vel ejus consiliariis . nut
his , cpii litcs intromitlunt , et Judex (i3) in definitis' die~
bus eum suscipere differat , nuUum pra-judicium partibus ,
ciut uni earum ex hoc penitus volumus fieri , sed posl hoc
exaniinari appellationes hujusnwdi , el ' legitima senientia
termman,
Ad appellalionem e.rercendam post tempora statuta ,
non conceduntur alia. Salic.
3. Imp. JusTiNUNUS A. Appioni P. P.
NEmo (i4) arbitretur iu posterum licentiam futuram
consultationibus ultra sl.ituti temporis vivendi 'i5)
spatia , neque (16) per oblatiouem precum , neque per
Haec anth, canonisala est can. 4i. caus. 2, q. G. Ans.
(11) Si dc causa appcllationis comproraittitur , tempora infcrim
non curnint.
(13) Si stat per principem qnominus jndicetur , non cnrrunl
tcmpora aj.pcliationis , doucc princeps constituat , quis co-noscat.
(i3) Si slat per judiccin appdlalionis , non currunt fatalia,
(h) Apiiellationes ad consistorium pcrtincntcs nunquam uhra
statufiim tempiis (iant : sive quis prcccs otlcrat , sivc sacrum a
Pnncipe rescriptum iinixtrct : non alio deniquc pr.-ctextn : sed ut
omni niodo qnisquc suam provocationem insinii.irc studeat : et ee-
st.i in illo judicio , conlra qnod provocavit , vcl stalim , vcl omni-
no citms dimidio appdlationis tempore tradat. Qui hoc tcnipus
prMtorlabi siverit , dispendio suo multabitur. Symps. Basil o
tu. 8. cap. 127. ^'
(i5) Utcndi. Synops. fixa-i Ki kuv , et male : aut s.inc non ncces-
sario, Rectc dicitiir actio vivcrc, Inslit. de perpct. et temp. act.
l. J. §. I. vers. nemo. Supr. de annali except. yid. Cujac. iS obs S"
(i6) g. Ecl I. c. 127, '
93
738
L I n E R S E P T I M U S
sacrum rescripUjm siiprr reparalione lemporiuu indulgcn-
c!um nequo sub praelexlu quodam allero , sed omnibus
incumbendum esse vigilfuili diligenlia , quo provocaliones
eorum intra slatulum lempns inlroducanlur ; ila ut (i)
etiam gcsla in judieio , contra qiiod provocatum est , non
prope finem temporis tradanlur scrinio sacraruni epistola-
rum ^ ne prscpcdiatur per astnlias fatalis rei terminus 5
sed aut statim poslquam appellatnm sil , aut non niinus,
quam anle dimidiam parlem lemporis pra^beantur scrinio ,
ne ( quod per anguslias (2) conlingil lemporum ) tar-
dus appellalionis lautor suo dispendio refutclur.
In causa appellationis poiest utraque pars non allegalum
in causa principali allegare , el non probaium
prohare. Cyn.
4. Idem A. Tatiano Magislro officiorum.
1}Er hanc divinam sanctioncm decernimus , ut licentia
quidem pateat in exercendis consullationibus (3) ,
lam appdlalori , quam adversse parti novis (4) eliam
adsorlionibus (5) utendi, vel exceplionibus , qua^ iion (6)
ad novum capilulum pertinent , sed ex (7) illis oriun-
tur , et illis conjunctae sunt , quse apud anteriorem judi-
djcem noscuntur proposilae. Sed et si qua dicta quidem
allegalio monstrabilur , vel instrumentum aliquod prola-
tum , probationes tamen illo quidem defuerint tempore ,
verum apud sacros cognitores sine procraslinatione pra^-
beri poterunt , id quoque eos admiUere , quo exercitatis
jam ncgotiis pieniore subveniatur veritatis lumine (8).
Tempus appellationis intimandcB ^ quod per l. 1. sup. eod.
erat pariatuni ex diversitute judicum , hic varialur
ex diversilate locorum. Salic.
5. Idera A. Triboniano Quaestori sacri palatii.
CUm anterioribus legibus cx omni provincia ad hunc
noslrum sacratissimum comitatum similis cursus ad
appellationes exercendas impertitus est , necessarium no-
bis visum est hujusmodi spaliis justura imponcre libra-
nienlum. *|- Sancimus itaque , si (9) quidera ab j^Egv-
ptiaco (10) , vel Libyco limite , vel Oneiitali tractu
(i} /.24. supr. dc appellat.
(2) AAde l. -ig. in fin. ff. de eviction.
(3) In appellationiscansa prodiici ot proharl possnnt non de-
ducta , vel probata in causa principali , nt hic. Quid si qui ap-
pellat , sciens nolnit ea in judicium deducere in causa principali ?
non audiefur. Bald. hic . Quid si judes inquisitlone facta sentcn-
tiam tulit? sentcntiam suam tucri .ntquc dcfendere non potcrit ,
novarum proLationum prxtextu. Bald. hic. adde alium casuni ex
Socino reg. SaS.
(4) Eclog. d. loco cap. 128. et l. 6. §. i. l. 37. supr. dc ap-
pellat. Appcllatio a dcfinitiva novis ex causis et probationibus de-
fendi potcst , ut hic. Quid si probalioncs non omnino novac sint ,
sed cx vctcribus pcndcntes ? Quid si probationes novae qnidcni ,
sed super alia re sint? Quid si exccptio dilatoria proponalur ? Quid
«i probationes a scicntc omissaj .' aliud diccndum fucrit , ut notat
.Duenazius reg. 48.
(5) Adstructionibus.
(6) Appellatio ab intcrlocutoria ex iisdem actis defcndi debct.
adde Ctement. C. appellantis. 5. de appell. Quid si lata contra
abscntcm ? Quid si in caiisa principali judcx probationes admiltcre
noliut ? Quid si interlocutoria injuriam , cujus nulla rcparatio sit ,
coutincat ? Quid si appeUatio ex ipsius aJversarii facto dcscendat 1
appeilari potest. Socin. reg. 22.
(7) Appellatio cum excrcctur , licentla est utrique parti novis
adbertionibus , quae in priori judicio usurpalas uoa sunl , et exce-
usque ad utrasque Cilicias nnmerai;do , vel f Arr
genlibus ] et ojnni Ilijiico enusa fw^-rit more ap: :
num Iransmissa : primum semestre spatiura in ai.t,
fiiiitione permanere , et nihd penilus neque dinjiDui
quQ. accrescere. •\- Sin aulera ex aliis noilri imperi
tibus , sive Asiana; , sive Ponticae , sive Thracise <]
seos lis provocatione suspensa in hanc regiam urbenj
veniat : pro semestri spalio Iriura tautummodo me
spatium eis indulgeri , aliis triura menoium spatiis. ,
nouaginta et tribus diebus , simili raodo sequcuiiLui
seraestre tetnpus , sive Ires priores memes , secundu
corum definilionem , quam designaviraus. Sed et al
bus mensibus , qui ex reparatione ab (11) aula c
solent , in suo robore duraturis et prioribus acceden »
ut partim annale numerelur , pai tira novetn me m
j] spalium ] consequatur.
§. i. El cum antea in fine cujuscunque temporii nei
fatalis dies ex antiquis legibus constitutus essel ,ei sypTc.
niebal , cura multae sint occa^ioues moriales appeliali' "•
vel aegritudine, vel spalii proUxitate , vel per ahas c
quas nec dici, nec enumerari facile sit, euradem diem li
non observari , et lites expirare , iiujusmodi lucluo-
felicitatibus palrimonia hominum titubare : propiei
fbrlunfe relevantes insidias , sancimus non (12) in
diem falalem standum esse in posterum : sed sive i
quartura diem fatalis luminis , et ipsum fatalem 1
post quinque dies , ex quo ortus fataiis effluxerit, Jjd-
iator venerit , et litem instituendam
curavenl , etara
in competens judicium deduxerit, legi videri saiisfacio:
nec ingemiscat mortuae causa? dispendio , sed Dostroin-
deat beueficio : cum nobis coguitum sit , etiara ex xre
calculi dierum , quem officium habuit , saepe esse isj;
perichtatas : quod in posterum non ficri ex remedif?£'"
praesentis sperandum est. Eodem beneficio et in on
latalibus ahis , qui vel a pedaneis judicibus , vel r:
dantur , c£uos leges suis sanctionibus enumeraveruui
slodiendo , vel observando : ut decem fatales dies pi t
ubique instituantur.
§. 2. In (i3) his autem casibus in (l4) quibus :-
nium coustilulum est , quatenus more cousuhationi is
regia urbe sub commuui audientia florenlissimoruu}
noslri palatii procerum venlilentur , bienuii metas ..^
anni lermino coartamus : ut intra eura et gesta col.eri',
ptionibus utendi , modo ad i] sum caput pcrlincant , el f u
priorc judicio motse sint. Synops. Basil. 9. lit. 1. cap- i^f'
(8) Probatio , veritatis runiea. vid. quae notavi a<f tit.*^,'**
(9) Terapus appcilationis incboandae , quod pcr /. 2. sUf^^
erat varium ex diversitate judicum , bic variatur ex diTil»
locorura.
(10) Synops. d. loco , cap. 128. ^^ers. constitutio Jubet. ^
(11) Non ipso jure de rcparatione ab aula concedi solita TH^f
quiiedam apud Cujacium cap. 16. de prcescript.
(12) Pro quinque fatalibus diebus qui per /. 2. Supr ''■ "^'
tio(!uccbantur , bic unns tantum introducitur decem dieruipfO"
ptcr labiKin bomiuum memoriam. vel ita : Falalcs dics , )'
omnino quibus fatum completur , sed deccm dics fatalem prs
tes , cum ipso fatali et aliis quinque. Nara fortassis iii calcu
ruin crratur. Igitur ubicunque fatalis dici mentionem inTenu -
deccm dics praestaliimus. Synops. d. c. 128. ^^^
(i3) Appellationis causa unius anni spatio finitur , "' .^ ^
nibilominus altcra pars , quae victrix in provinciali judiao ^^^
potestatem habcat , si quidem velit , ctiam citius in^^^^jj^
causae , et ita peragendte , ut etiam alisente parle quae pro\'
lis decidatur. Synops. d. c. 128.
(\!i\ Ubi olira biennnini dabatur ad introducendam app
^^/ • . ■ •.-•,„1: „„„ 1 i„„„.v, A^u-^r annu!
nem in consistorio principali , per banc legein datur annu!
appcUatori quam appclato , si Yolucrint causam uitroducer
. t^
tt
rio
lici
CODICIS REPETIT^ PR.^LECTIONIS.
7^9
viris flevotis epistolaribus (i) tradere , et refutato- Jeslatem , et tarditatem (12) judicis in (juerelam dedace-
^2) libellos ( si voluerint ) oflerre , et litem in sa- re , et nostro beneficio perpoliri.
noslrmii consislorium iniroducere cogantur. Nulli §. 5. Cui consentancum est,ut et in sententiis omnfum
lia deneganda victrici parti , si voluerit , secundum amplissiraorum Prjelectorum prjEiorio (i3} ex divino ora-
jarn constilutum est , etiam pra;mature causam in- culo retractandis (i^) eadem ohservatio , quaj supra dicta
-,- • ''.^'1"'' annah spalio expeciato. est , post ingressum uuius , vel utriusque partis iara pro-
(13. bi lamen jn (i) m sacro nostro consistorio lis pter absenliam personarum , quam propter staluta lem-
um cepprit , etiain si non fuerit in eodem die cora- pora teueai.
„ lamen peipetuari eam concedimus : cum iniquum §. 6. Sin autem partes inter se scriptura interveniente
,it opter occupationes (4) florenlissimi ordinis , quas pacisccndum (i5) esse crediderint , nemini parli licere ad
■iri nosirae pielalis mmisteria habere noscitur , causas provocationis auxilium pervenire , vel ullura falale ( i6)
101 num d^^^perire. observare : eorum pactionem firmam fin) csse censeraus
(4, Illud (j) etiam merito addendum huic legi cen- Legum etenim ausleritatera in hoc casu volumus na-
pnji , ut si qujs fatali die apud appellationis judicera ctis (18) hligantium mitigaii. Dat. i5. Kal Dei-PMllr"
iictiis , sive ex parte una (6) 'sive cognitlonaliter
appellationis iinponat (7) exordium ; deinde relicla
a jjcedat , et in desidia reliquum tempus perjnaneat
Chalcedone , Decio V. C. Co>s. 52g,
T I T. LXIV.
QUANDO PROVOCARE NON EST
, WECJiSSE (19).
De sentenlia lata contra res judicatas , a quibus
appelLituni noii est.
I. Imp. Alexand. A. Apollinari , et aliis.
LAtam (20) sententiam dicitis , quam ideo vires non
. ... , habere contendilis , qnod (21) conlra (22) res prius
jrverjt ludicium , et causam us((ue ad finem peregcrit, judicatas , a <iuibus pi-ovocatum non est , lata sit. (Juiij*
d si per eum stetent , quo (9) minus omnia lilis cer- rei probationem si promptam habeiis , eliain citra nrovo
iDia jrnpleanlur , aDnellatione flpfraiifl.-iri «t ^a-r,*^^ ^^nV.n;. «^, .,;.,;„. .1...,. „..„j ;.„ „ ' • . ^
nale tempus post inchoatam litem praelerieritj victore
? sententiam ad effectum perducere valente , propter
jam inchoalam , neque jam terminum accipere in-
le , cum appellatoris ai)scntia eam finiri non facile
I it ; hujusniodi iniquitatem amputanles , cum ad-
iiis polest eliam minime prajsente appellatore (8) li-
vorcere , quia hoc speciale privilegium ejus est , qui
itioni exainiiiandje pra;sidet , posse et ex una parte
1 diriraere : juLemus eundem appellatorem , nisi ob-
a irnpleanlur , appellatione defraudari , et senten-
Jontra euin latam in suo roboie durare , et ad ef-
1 perduci , tanquam si ab initio minime fuerit pro-
■>f im : nisi ipse appcllator evidentissimis probationi-
"«'o) possit osleiidere, se quidem sumraa ope nisum ,
• lilem exercere j per (11) judicem autem stetisse ,
im inexorabilem caueam subsecutam , propter quam
.ere niinime valuit. Tunc elenim aliud ei annale
ni|s indulgemus , quo effluente , et lite minime finem
le , cadere eum de appeHatorio juvamine disponi
caiionis adminiculum, quod ila pronunciatum esl , senteu-
tiae auctoritatem non obtinebit. PP. 8. Kal. Apdl. Alex.
A. CoNS. 223.
De sententia lala contra jus consHtulionis
vel contra jus lili^aloriius.
2. Idem A. Capitaneis.
SI cura inter te et aviam defuncti quaestio de succcssio-
ne esset , judex datus a Prasside provincia; pronun-
' . . . rt """" j"-^"""""- uJO£..uin- •^>' lic CS3CI , juucs. u.iiu!, it jriassiae provincia; pronun-
■■um ei sit apertissima facultas et nostram adire ma- ciavit (28) potuisse (24) defunctunt eliam minorem cjua-
^"fpistolarcs , qui canccllarii. /. 8. supr. de adsessoribus.
'«<• 5* '• yitpr. de appell.
>'. 23. c. -2.
lupoia quil)us jus non redditur in consistorio principis ,
iion curiunt.
^ovcll. 93.
'■>■ supr. de legib. l. 4. infr. de accus. l. 3. irfr. de
Me Noi>elt. 49. Nouetl. 126. Cujac. 4. cbs. 82. 20. 0A5. 11.
[ liellationis causa ob omissam in ea lilis contestationcm
'l"ir, si niodo in piinia litis instantia conlestafa hs fucrit.
' "iin Jitis contcstationis tlurat post sententiain ia causa
"^iiis , ncque per cam extinguitur aut su.spcnditur. Dccius
pcrtnas .^8- Exir. de appell. Rota dccis. 107. Guido Pa-
3"' ■.'^•^'^"•■'"^cr'' ticcis. (i97. JNcquc distinguitur , pars sit
vil ahscns : iit si non ncccssaria sit litis conlcstatio iu
!'|<-|lationis parte abscnte , pnrscnte sit neccssaria : et ita
ni Cainrra Spircnsi refcit Myusin;;. 1. observ. \.
'l"f (Mouo^.i/is;; NiH'. .19. An appclhitionis prOccssus vitietnr
,ui|-.^nm lilis conlcstationcm , vid. Myn.sinf.. i. oU. i.
'le non contcstata ad scntcntiam dcliuitivam pcrveniri non
f hic , Doctorps in c. quaniani fnqucntcr 5. Exir. ut
" contcstata. iMit iu cau.sa appciratiouis , nuUitatis adncxa
>ni , si acior jndiciuni fiigil , si officio judicis cogitur in
'.'™'"^.'' ' *' jiidicium non dirigitur adversus tertiam perso-
i de liberlatc obtinmda agltnr. /. .. §. 2. Supr. de adser-
n beneticion.m causis. c. i. de eo . qui missus in possess.
nc ibocin. 1-es. ^So '
Dfsertr ^'
•pscrtor cxcusatur cansa cognita.
nde Cujac. ad Ncvell. 49. et 93.
(12) Tarditas sivc mora jndici.s in querelam deducl potcst.
(i3) Slatuta in causis appelJalionis , locum habent in causa
supplicalionis , iuterpositae a Praefeclo praetorio.
(i4) Vide /. pen. supr. dc fids instruni. vide Cujac. adNov. 8a.
(i5) Juri appellandi potcst facto rcuuuciari. /. i. ^. '^. ff. a
qtiibus appel/ari. Pactum valet , ut dics fatalcs non observenlur.
Sfnops. Bdsil. d. c. ia8. in /in.
(iG) Potcst convenlri ; ne ullum fatale scrvetur.
(17) Iniocst infirma. vide Rolaud. a Vallc 1. cons. 3g. n. 7.28.29,
(18) /. 43. #. de pact. l. 25. /. 27.^ de reg. jur. /. '1. supr.
fin. rcgundor.
(19) Vid. L. 49- ^- 8. In regno Galliae hic titulus non scrva-
tiir : qiiia nccessaria csf appillatio , ctiain in casibus , ubi scnfen-
tia est ip.so jiirc nulla. Rcbnir. in procein. 1. const. gloss. 5. n. 90.
(20) Seulcntia si advcrsus aliani .sentcntiam lafa sit , ad eani re-
scindendani appellatio non cst opus. Synops. ibid. c. 128. infin.
(21) Vide qua- scrip.si ad /. 2. infr. h. t.
(22) Una et cadcm res nou adiuiftit coiitrarias sentcntias , id
cst , coutra sentenliain qu.-e in rem judicafam fransiit , provocari
non pol(st : et si proniuiciafum fucrit , ap| cllare nou erit neces-
sc. 29. Ecl. I. c. 128. in fin. vide Oldend. cap. 21. de sent. ji
conlra rcni judicatam iterum pronuncielur.
(23) Sentcntia conlra jus e.xpresse lata , ipso jure non valct , ut
hic , et l. si erpressim. i(). ff. dc app^llat. Cujus scutentiae scde-
cim cxccptioncs vidc apiid Socin. rcg. 35^.
(24) Jure scil. ef malc , ciim id confra leges sit. /. 5. In^r. h.
[ '• '9-# dc appell. l. i. 5. 2. ff. qua sent. sine appell Error
juris in scnfcnfia expressus senfcntiam vitiat , ftcfi no:i vidat ,
ideoque appellauduiu est , vide Wuruucr. t. pract. aa. t. la.
74o
LIBER SEPTIMUS
Uiordecim cinnis testaniodum facere , ac per hoc aviam po-
tiorem esse : senlenliam ejus contra lam nianilbsli juris
formam dalam nullas habere vircs palam cst : et ideo ia
hac specie ncc provocationis auxilium neccssarium fuit.
Quod si , cum de ajtate qusererctur , implesse dcfun-
ctum (i) quartum decimum auuuin , et pcr ]ioc , /ure
Jctctum tcstamcntum pronunciavit , nec provocasti aut
post appellationis implelam causam destitibti : rem judi-
catam retraclare non debes.
De Decurionatu , et Duumviratu.
3. Imp. GoRDiANus A. Ingenuo.
SI ( ut proponis ) suspensa apud Aniph'ssimos judices
cogniticne provocationis , quam te ob id interposuisse
dicis , quod Dccurio (2) nominatus esses , ad Duumvira-
tum vocatus es : manifestum est praejudicium futurae (3)
notioni memoratorum Judicum fieri non potuisse.
Si Magislratus deniur juclices.
4- Impp. Valerianus et Galliewus AA. et
Valer. C. Juhano,
CUm magistralus dafos Judices , et (4) unum (5) ex
his pronunciasse proponas : non videtur appellandi
necessitas fuisse, cum sententia jure non teneat.
De multis.
5. Imppp. Carus , Carinus, et Numerianus
AAA. Domitiano.
CErta ratione et fine (6) muhare Praesides possunt.
Qucd si aliter , el contra (7) legis statutum modum
provinciae Prajses multam vobis irrogaverit : duLium non
est , id quod contra (8) jus gestum videtur , firmitatem
non tenere , et sine appeHalione posse rescindi. PP, Id.
Januar. Caro , et Cariwo Conss. 283.
De die sententice.
G. lidem AAA. Germano.
CUm non (9) eo die , quo Prajses provinciEe prjece-
pit , Judex ab eodem dalus pronunciaverit , sed du-
clis diebus aheniore lcmpore senlenlijim drrL^se pronr
tur: ne ambages fru.tja luterpus.taj provocatiooil u|L''*
negolium protrahant , Praeses provincia; , superslino^a ,
pellatione submota , ex inlegro inter vos cognoscet.
De senteniiis venalilus.
7. Impp. DiocLETiArius el Maximjabcs
AA. iSicagorae.
VEnalcs (10) sententias, quae in raercedem a corrui»
JudiciJjus (ii) proferuntur , eliam citra interu-B
provocationis auxihum jam pridem a divis Princi ji
infirnjas esse decretum est. ^
De Decurionutu.
8. lidem AA. Constantino.
01 pater tuus , cum Decurio creareris , non (12) d.
O sensit , et decimum quintum annum jetalis agis. .
tus Praeses provinciae , si inliabilem (i3) te ad euuai
Decurionatus honorem esse perspexerit : quaiido Lu ,.
inodi selati etiam prajtermissa appellatione subveuiaii ,
iniquam nominalionem removebit.
De vacaiione onerum , et mwierum vetercuiii
concessa.
9. lidem AA. et CC. Rufinae.
VEteranis (i4) , qui in legione , vel vexillatioue -
litantes , post vicesima (i5) stipendia iioneslaiu.J
causariam (i6) missionem consequuti sunt ; oneru ,
vel (17) munerum personahum vacatiouem concessiiiu
Hujusmodi aulem mdulgentiae nostrae leiiore reuiuneva»
fidam (18) devotionem militum nostrorum , etiam prc»
candi neoessitatem remisimus.
De condemnalione impensarum omissa.
10. Imp. JusTiNiANUS A. Meunas P. P.
OMnein honorcm (19) salvum Judicibus reservantes ii
quando una pars qiiasi la;sa per dehnitivam eoiQ
(') '• 5. ^. (lui testam.
(2) Causa praejudicialis impecUt clcctioncm ad munera. vid.
JSo^>. 134. c. 3. adde /. 7. 5. i. ff. de decurionib.
(3) Suspenso genere , suspcnditur quaehbet ejus species.
(4) Stiitcntia ab uno ex phuibus delegatis lata , uon valct , et
nuUa cst. Quid si potestas ea facta est ipsis dclegatis , ut altcr si-
ne altero posset jndicare ? Quid si qui sententiain non f uht , juret
sibi non hquerc ? valerc sentcntiam ab uno lataiu refert Socin.
reg. 3o5.
(5) Tantum sine aUis. Phiribus simul dclcgatis , sentcntia non
valet ab uno tantum lata. /. ^q. Jf. de re iudic. vide Oldendoip.
c. 12. de sentcnt.
(G) Jude.\ ultra modum suae jurisdictionis muhare non potest.
l. -20. Jf. de jurisd. v. Suyr. de modo muharum. Oidcndorp.
c. 29. de sentent.
(7) l. 2. supr. h. t.
(8) Quod contra jus geritur , firmitatem non habct. c. 64.
Kt 8a. de reg. jur. in 6.
(9) Non valet sententia lata per judiccm delcgatum cxtra dclc-
gationis tcmpus , ut hic , nisi consensu parhum dics proroeatus
fuent. /. 2. 5. 2.^ de judic.
(10) Venalis sentcntia ipso jurc nulla. vid. Old. c. 7. de sent.
et re jud, l. ult. supr. de pcena jud. qui nude. l. i5. in fin. Jf.
de judic. Quid si arbifraria sit scntentia , hoc est , a comproi-
sario lata? Quid si ab uno ex pluribus judicibus pecnuia corn a
lata ? valot. Socinus reg. 356.
(n) Ouid si arbitro .^ paulo antc dixi.
(12) /. I. supr. nc filius pro patre. l. i. supr. quod '«W
qui in aliena.
(i3) Minor aetate , vocatns ad dccurionatum tutus eit ip» ,'
sinc appcllatiouc : maxime si pater non conscutit. /. 6. J. '■■ i- ;
Jf- de decurioinbus. l. 1. Jf. de vacat, et excnsat, mun. l, 8. •
de munerib. l. 1. in fui, Jf. de jure immunit, l. 2. in fui. ff- '■
regulis jur.
(i4) Vctcranus habcns immunitatem , vocatus ad manera pei-
nalia , non tenctur appcUare. vid. /. ult. Infr. de veUvm, ^'
I, 1. infr. de re miiit. l. 8. ^. 5. &■ JJ. de excusat, lut. 1- '■
infr. de his qui non implet. stipendiis. Tacit. 1. Suidas 2. v
Cujac. 9. obs, 35.
(i5) ■\'iccsima stipendia militum. de quibus vide qus scripii
/. 2. Infr, de re milit,
(iG) /. 2. 5. 1, ff, de his qui notaniur,
(17) Et , Haloander.
(18) Fida devofio militum. ,
(19) Honor judici pr5esta.iidus.
rile
iiti
il <
iirii
:ati
icr
CODICIS REPETIT.E PRyELEGTIOiNIS.
am , provocalione usa fumt , inlerdiciMaus alteri
(juac Vicit (i ), pio Jjoc tantimimodo , quod ni-
leie pro surnptibus (2) lilis , vel detrimentis , vel
(juaiii oporlucrat , jussa est , provocalionein ofTcr-
un et ipsa decisionem litis rectc factam esse confi-
: Judicibus sciJicct , sive florenlissimis proceribus
lostri palatii , sive liis qiiiljus pro niinore Ijtium
tioiie consullationes dcJegantur , ( si perspexerint
iiduni (3) essc viclorem sumptuum perceplione )
iiaijsine provocatione ejus , lioc statuentibus , et juslam
11 m suriiptuum f[uantitatcm definientiljus. Sed nec
iie cousuJtalionis inlroduccndaj viclori provocare
oMi Jimus ; cum et priscis lcgibus liceat ei et sine pro-
iiis auxilio eandem consuJtationem diflei-enle suo
rio introducere : et nos ei niliilominus hoc jierniil-
;iu , injuriam ex supervacua provocatione judicibus
Tiiroliihenles. Dat. 7. Id. April. Conslantinop. Decio
Co^s. 529.
T I T. LXV.
QUORUM APPELLATIONES NON (4)
RECIPIUNTUR (5).
De absenle per conlumaciam.
I. Imp. Antoninus A. Sabino.
^:.s , qui per conluniaciam (6) absens , cum [ ad ]
' ijeudain causam vocatus esset , condemnalus est ne-
[)rius siiminaiim perscrutato , appeJJatio recipi non
j PP. Non. Jul. AjNToiNiNO A. IV. et 13ai.bijvo
214.
Dc criminihus.
74i
. Imp,). CoNSTANTIlJS , et CoNSTANS , AA. ad
Hieroclem Consularein Sjriae CoeJcs.
iervare (7) ciirabis , Ne quis Iiomicidarum , venefi-
•orum, inalcficorum (8) , aduJterorum , itenique
Jni , c[ui iiianifestam violentiam commiserunt , ] ar-
"is (9) conviclus (10;, tcstil)us superatus, voce etiam
propria vitium sceiusqueconfessus (ii) audiatur appelJans.
Sicul eiiini iioc oJ^servari disposiiiinus 5 ita cequuin cst te-
stibus productis , instrumeiilisque proJalis , aiiiscjue argu-
nienlis pra3slitis , si scnteniia contra euin Jata sit , et ipse,
qui condeinnaliis est , aut ininime voce sua Qonfessus sit,
aut formidine lormenlorum tenilus , contra se aJiquid'
dixerit, provocandi licentiam ei non denegari. Dat. 5.
Idib. Deceinb. Leojntio el Salustio Cojnss. 344.
De ojficialibus.
3. Impp. Valentinianus et Valens AA.
ad JModeslum P. P.
NUIJi(i2)0friciaIium a sententia proprii juclicis provo-
catio fribualur : nisi (iS) in tantuni negolio , quod
ratione civili super patrimonio forte apud proprium Ju-
dicem inchoaverit : scilicet ut in eo taatum negotio a
sententia ejus , cui parel , Judicis, quiscpis velit Ofllcia-
lis appellet : quod per procuratorem etiam (i4) persequi
jure tribuilur. Dat. 4. Id. Jun. Cyzici, Valentiwujno et
Valente AA. Conss. 365.
De causa fisci , i^el principis.
4. Irappp. Valentiniajvus, Valens, et Gratianus ,
AAA. ad OJjbrium P. V.
ABslinendum (i5) prorsus [ ab ] appellatione sanci-
mus , quolies fiscalis (i(i) calculi satisfactio postula-
tur , aut tril)ulariae functioiiis soJenne munus exposcitur ,
aut pubJici , vel etiam privati ( dummodo evidentis atque
convicti (17) ) redhibitio debiti flagitatur : [ut] necessa-
rio in contumacem (18) vigor judiciarius excitetur, PP.
Roraa; , i5. Kalend. Seplembr. Valentiniano et Va-
LtNTE II. AA. GoNSS. 368.
5. Irap[ip. Valens , Gratianus et Valentinianus,
AAA. ad ThaJassium Proconsulem Africa;.
A
De executione sententice.
B (19) executione appeJJari non posse , satis et jure
et constitulionibus cauium est : nisi forte executor
(ij\ictor, victo oppellantc , nccessc non hahet et ipsc appeU
''> haiic uiiiiin c;uisain , qtiod vidclicct nulla , vel luinor cx-
" '»15 , ct (lctiiiiiciiloruni latio liabila sit , quoniam hoc
ii"licis, ad qiuiu vicliis appellavit , supplcri potcst.
'I'''- fie Jiuctdius el litiiim expensis.
'"'■ci appcllatinnis dala iiccntia est , appellantcra in sum-
' toiuuuiiuaum , condcmnandi. /. 3o. uers. sancimus.
•I. C. Theoilos. 3r>. dixi L. ,^9. D. 5.
'■ titdjus laiius iu Gallia scrvalnr : cmn omni appellatio-
isiir ' siipcnoris rcvcrcntiam , dcfcratur : nisi scnlenlia , cx
io T'' ^*^^^^ cxcculioni mandari possit , non ohstaute provo-
„ L.-^r.**". ^' '• ^'ei-sic. injitsta. cie frii^otis appcltat. in Praij-
>tiu. tn pt\ycBm. const. gloss. 3. nitm. 00. Bugnon. in le-
"got. t/u«hus locis.
-iiluma.x non auditur appcllans. /. 4. m /•«. infr. h. t.
V a. siipr. dti jitdiciis. Novell. 83. cai>. 0. «» fin.
■ 7- Cod. Theod. h. t.
^ '%cm hanc rcpclil Ludovictis Carrcrius. Vidc Gutherium 3.
(i\[' ■'^' ^' "' ^' *^^ Me»cl>acam illustr. controi^ers. c. 41. Mod.
U|-onviiicendorum jcorum tres modi , argumenta , testcs ,
Convictiis ct sponte confcssus non appellat. Convictus non
"y ajd confcssus quidcm , scd yi tormentorum appellat.
jr- clc verb. signijicat.
l-onfcssus non .-.ppeUat. Goth. Vide Zangcr. de Tortur.no-
rum cap. 5. num. 72, Estquc haec Icx canonizata c«n. 41. caus. a.
q. 6. Ans. Usura hujus 1. vid. apud Groeneweg. de lesib. abirj-
gat. hic. S. L. b 3
(12) /. 17. C. Tli. h. t.
(i3) OfEcialis delicti in officio sno commissi a sno judicc con-
dcmnatus non appcUat , ut hic. Quid si in cau,<a rci sii.e sive j a-
ti-imonii sui damnatus sit ? potcst appcllaic. ut fiic.
(i4) Adde /. 2. siipr. de procurat. l. 10. supr. de appeUat.
vidc /. i. ff. an per alium causce appellat.
(i5) /. 19. C. Theod. h. t.
(16) In causa tiscali condcmnatps non appellat. addc /. 8. in
Jin. infr. h. t.
(17) Convictus non est qui negat , nisi contrarium probetur. ?.
Mynsing. 4. obs. 5o.
(18) /. I. supr. h. t.
(19) Ab exccutionc ct cxccufoic , nisi raodum cxccdaf , non ap-
pcUatiir. /. 25. C. Th. h. t. Symmachus 1. rvist. 25./. 21. supr.
dc appell. l. ab executore. ^. Jf. de <i/>pc//. vitle Iloland. a \ alle i.
cons. 43. n. 5. Wurms. i. pract. 24. c. 10. addc qii;c di.^^i atl
/. 2. siipr. de rpisc. aiidient. Quid si e.\ccutionis ipsiiis injuri.l
reparari non poto.<t, nii-i appdlctuc ? Quid si iiou c.vcculio , scd
intcrlocutoria sit , qiire vim dcliuitivx hahc.it ? Quid si niilla d. fi-
nitiva po>t spcrclur ? Quid si judc.\ ah intcrlocutoria appcllari
pcrmittat ? Quid si pronunciatio dc cxcqucndo nuda sit ? appcUori
possc uotat Sociu. rcg. 26.
7^i
/I2
LIBER SEPTIINJUS
De Discussore tt Ralionali.
senteiilisc nioflum jiiflicalionis excedat. A quo si fuerit ap-
pell,'>(uni , cx(>cutioiie suspensa decenicnduiu putanius , ut
si res mobilis (1) esl , ad quam reslituendam execuloris
opera fuerit iiidulla : appellalionc suscepta , possessori res
eadem delraliatur , et [ sequeslro (2) ] idoneo coUocelur
reddenda ei parli , pro qua sacer cognilor judicaverit.
"Y Quod si de possessione , vel de fundis executio [ ces-
saveril , ] et eam suspenderit provocalio , fruclus omnes, Bauxojne Co^ss. 385
qui lerapore inlerposiloe provocaiionis capli , vel postea
nali erunt , in deposito (3) collocenlur , jure fundi pe-
nes eum , qui appellaveril , constitulo. •]• Sciant aulem
provocalores , se vel ab execulione appellanles , vel ab
articulo (4) , si eos perperam (5) intenlionem cognito-
ris suspeudisse claruerit , quiuquaginta (6) librarum ar- t?T (^^) puMicarum necessitalum , et privaii a
f^enti animadversione multandos. Dal. 3. Kalend. Febr. -Li poicit ulililas , ne commoda , qua? doraui
Trcp. Valeme vt. et VALEHXiiSiAiso 11. AA. Coinss.3-8. dehenlur , callidis debitorurn (21) artibus diff,
Quamobrem appellatione eoruin rejecta , qui aper
7. lidem AA. et Arcad. ad Pelagium Comit
reruin privalaruin.
ANte (16) sentenliae tempus , et ordinem fi-
nec (i!-i) a Discussore (19) , nec a Rati
lari lieeat. Dat. j5. Kal. Marl. McdioL Abcad.
De puhlico dchitore.
8. Impp. Arcadius et IIonorius AA. Comit
rerum privataruoa.
JDe testametilis aperiendis , et de heredihus in
possessionem uiittendis.
6. Imppp. Grat. Yalent. et Tiieod. AAA.
ad Hypatium P. V.
QTJisquis (7) ne voluntas defuncli (8) testamento scii-.
pla reserelur (9) , vel ne hi , quos scriptos patuerit
iieredes (10) , [ in possessionem (11) mittantur , ] ausas
fueril provocare , interpositamque appellalionem is , cu-
jus de ea re notio erit , recipiendam esse crediderii , vi-
ginti libraruro argenti (12) multa et litigatorem , qui tam
importuue (i3) appellaverit , et judicem , qui tam igna-
vam (i4) conniventiam (x5) adbibuerit, involvat. Dalum
Non. Apvil. Trev. Adsoinio et Olybrio Cojnss. 379.
nifesteque convicti suut; : boc observari praecepti
auctoritate censemus , ut ei quem constiterit es>e
cum (22) debitorem , appelbitionis beneficium Att
Dat. 3. (23) August. Med. Arcadio iv. et Hokji lii
AA. Cojsss. 3q6.
T l T. LXVI.
SI PENDENTE (24) APPELLATIONE MORS S)
INTERVEKERIT.
Instanlia causcB nppellationis transit ad
heredem. Bart.
Imp. Alexamd. A. Juliano.
tei _ _
est beredibu^ ejus , vel reddere causam provocjBu
ETiam post morlein ejus , gui (26) appellavit
(0 In executionibus , res mobilis ( si ab executoris injurja ap-
pellatur ) non tr.iditur aclori , sed apud tertium depouitur : ioi-
iQobilis vero fructus sequestraiitur.
(?,) Dixi supr. dc sequestratione.
(3) Ev fj.i(ru ts hKdia Grseci : his adde Z. ult supr. quibus
ad lihert. pioclam. v. Cujac. 12. obscrv. 6. Paul. 5 senient. 36.
5- I. si possessor condeainatus appelluveiit , frucius ■ scquestrantur.
Sjmmachus in epistolis , Coiistitutionis memor sequeslravi mobilia .,
fruclusque percepi , iie ahutantur indebitis. Quid si petilor sive
aclor appellaverit ? non ita fit , nisi fructus popuHtentur ab ad^er-
saiio. /. Iniperatorcs. 21. §.■ ult. Jf. de appellaiioiiib.
(4) Id est , interlocutione. Juie canoiiico a quacunque interlo-
cutione ex causa appellari polcst. can. Noii iia 2. q. 6. eoque
jure utimur.
(5) Poena injusli appellatoris quinquaginta arget>ti librse- l. 10.
/. 25. C. Theod. l. G. 5- 4- ^tipr. de appellul. adde Wurms. i.
pract. 24.
(6) d. l. ro. d. l. 25.
(7) Appellari non potest ab iniquo staluto , licet a sententia
dicta ex hujusmodi statuto appellare liccat. Bald. kic , et in cap.
cessaiUe. extr. de appellat. Soc. le;^. 20.
(8) Dicm functi , l. 26. Cod. Theod. h. t.
(9) /. 26. C. Theod. h. t. iie testainentum refei elur et aperia-
Zur , l. ult. ff. de appell. rccip.
(jo) Edicti per D. Adriatnim conditi benefciiiin consequantur ,
ausus fuerit etc. cl ita scripluni tsl iii d. L. a6. tle lioc edicto
vide /. 2. supr. de edicto D. Had. l. ult. supr. de codic.
(11) Ne scriptus bcres in posse.-.sionem nulta!.ur , non appellatur :
el punitur tam appclians , quam appclialioni defercns.
unic. Infr. si de momentanea possessione. vide Wurnis. i
24. cap. 12.
(12) Jluri , d. l. 26.
(i3) Importuna appellatio
moiaioria . l, i. C. Thecd.
de appellat.
(i4) Jgnave . d. l. 26.
(i5) Cohil/entiam , d. i. 26
vide /.
. . pract.
ut hic , callida , /. ull. infr. h. f.
h. t. iupcrstitiosa , /. ^2. C. Theod.
(16) Antc certum senlentics etc. l. 29. Cod. The^d. h. i
«a-o^ao-fSjj- 9. £cl. I. c. ^8. acide /. 6. 5- ^- ^upr. de u
vtde Mynsing. 4. cbs. 43.
(17) Ajpeliari a seutcntia interlocistoria jure civili norJ»
hinc colligunt , ut ex /. uiUe. -i. ff. de appdl. recipieiidit u»
appellctui- a carcerc vel a tpiix:olioue , vel ab txcommunic. «e ,
\el a ca;teris deniqiie omuibus qute citra appellationcm itnr.
non possunt , aut saiie nonnisi difliculter reparari po»i:nt
censent , quoties intcrlocutoria ad negotium priucipaie tl ; —
tiam negotii referlur : aut si judex actorum copiaro dencget 1
supr. ut lue pendente. Idem eliam putant , si excusalio ; '
senlentia rejecta fuerit. /. i. ^- " qais tutor. i- ff- qu.ir
pellanduin : ut et si sentcutia sujcr legitimatioue persooa 1.
judex fidejujsorem idoneum esse pronunciavit. /. arbitro. ^
satisdare , si miuori sine curatore solvi jubcat. /. ait pra
5. 2. vers. permittitur, ff. de minorib. aut probatioDtt f
vel dencget ; si interlocutoria exccutiouem merelur : si «"'^
lata in causa momentaaeae posscssionis sit. Bart. hic. viilt «"■
zium reg. 54.
(18) imo licet ab intcrlocutoria appellare. /. 2. ff. di !*''•
recip. Gotb. Et jure Canonico aute detluitivam permittitnr •?*'•
latio. cap. ut debitas. 59. et cap. cum causain. 62. et sfq- '^-
de Appell. Adde Concil. Trulent. sess. 24. cap. 20. ct * '-
cup. I. De Refoimatione. Ans.
(19) /. 26. supr. de appcll. vide /. ult. irfr. de duc-
lib. jo. tit. 3o.
(20) /. 32. C. Theod. h. t.
(31) Publicus debitor , manifeste convictus non apptHal
(22) Adde /. 4- supr. h. t.
(23) Dat. 4. Id. Aug. C. Theod. , _
(4) L II. C. Th. '35. Dixi ad L. 49. D. i3. /. 2 <!
sent. sine appellat. .,
(25) Ejus qiii appellavit , scil. vel ejus contra quem ai^fti''
vcl bominis controversi. • ..^,.
(26) Omnis instantia appellationis transit ad appelUtoris ^^-
des. Appellans tenctur hertdcs apptlloti ci^are : at uou « '.
vid. Rebaft, m procem. const. gloss. 6. num. 97-
lU.
Ju
I a
ore
rm
E.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTlONIS.
itis acquiescere.
OiSS. 223.
PP. 3. Non. DcccnQbr. Ale-
7/, 3
1. IJeni A. Marccllinae.
qni requirendus (1) annolatus appcllavit , et
e actam causam morluus est , boua (2) ad suc-
pcrlinere , Parcntibus nieis placuit. PP. 3. Non.
, ALtX. CONS. 223.
nisn adcmptio bonorum niorte appellantis non
perimitur: secus in tacita. liald.
3. Idem A. IJlpio.
f ij qui fidemptis bonis in exilium datus est , appel-
la rit , ac pendenle provocatione defunctus est: quam-
cr|en in y)ersona ejus evanuerit , tamen causam bo-
;i opcrlel. Nam mullum (3) interest , utrum
, „r pcciia irrngata bona rco quoque adimat , quo
> i| rte pjiis exlincto crimine , nulla qua^stio superesse
iii vtTo non ex damuatione [ capitis , ] sed spe-
T;,idis senlenlia bona auferantur : tunc elenim
0 reo , sola capitis causa perimitur , bonorum re-
; (juaeslione. PP, G. Id. Mart. Modesto et Prouo
229.
z appellntionis inlerposilce a mnneris nominatione
morte appellantis e.ipirat. Paul. de Castr.
4. Imp. GoRDiANDS A. Alexaudro.
[cr luiis ad Decurionaluin (/i) evocatus appclla-
em iiiteiposuit , eaquo pendente concessit ia fa-
onoris ejus quapslio morle finita est.
<^ehioria(ar ancilla petita cum peculio : durat tamen
cuusa appcUatioiiis propfer peculiwn.
Paul. de Castr.
5.
Idcm A. Felici.
ivis ancilla (5) , de cujus dominio disceplaba-
, Pl a Uectore provincia; contra te jus dictalum
1» lalum concesseril : tamen cum appeilationern
re intcrposjtam fuisse , el ia uuinero (6) cogni-
) «Im.latio iii!pr rros non cst condcnmalio : et taraen ab ea
'f • vid. /. (j. iafr. de acciual.
) tina .idnoiati iiilcr rcos niortui pcndeule aprcllationc trans-
iHicdcm dcfuncti , non ad fiscuiu.
uMliii pciulciile apjiclialionc criinen jnorte cxtini;uitur.
"-Iio lioiioniin cjus ? iilir|uc : nisi nominatim liona ci
"'|''ii. Lxpicssa iulciii|)tio bouonun morteappcllanlis non
Mcus si lacita. addc /. uh. iiifr. si reus vel accusator
'•'>;tt- l- unic. Jf'. si pcndciile appcUal. l. 9. in fin. J}.
'usa iippcllalionis interposilx lionorc , vel niunerc delalo ,
l»'iliia aiicilla pcndcnlc appcllationc , licet qua>slio pro-
ijus e^aiiiicrit , duiat tamcn lis pcculii ejus , ui hic , ut
' 1 et p;,mis cl slipulaliones de cvictionc. l. i6. Jf'. de rei
« <• 3. supr. ne de statu dcfunct.
iiuraero cognilionum pciidct appdlalio , nonduni rc judi-
riiellalione : quemadnioduui ct rci ipsi pendere dicunlur
^'■luinie libcrali.
«st , scr\alo oidine inlroductionum.
'I cllaiituiiii uno dcfunclo , licrcdcs cjus quatuor alios inen-
i- J>ani dc hcrcdUate adeunda ddilieraic possuiit , ac de-
c accipcre ct ctcrccre api.cllatiouem , vel nou accincre ,
jnops. Basd. 9. (u. 1. cap. i^S.
tionum pendere proponas , ea provocatio suo ordine (7)
propter peculium ancillae audin debet.
Uhra tempu% , quod datur ad prosequendam appellalioncm ,
dantur heredi appcUantis qualor menses.
Paul. de Caslr.
6. Imp, CoNSTANTiNus A. ad Bassum Prsef.
urbi pobt alia.
OT (B) unus ex litigatoribus adbuc pendente appellatlo-
^y ue (9) defunctus sit , non residuum tantum lemporis
heredes ejus habeant, sed eliam alios quatuor (lo) menses.
Sin autem ad deliberaljouem hereditalis certum tempus
indulgelur, post lapsum ejus lemporis quatuor (u) mea-
sium numerabitur [ spatium : ] ne ignorantes negolium
vel eliam super adeunda hereditate dubitantes, priusquatn
aliquod commodum sentiant , damnis a/fici compellan-
tur. PP. i3. Kalend. Jun. Sirmii , Crispo 11. et Cow-
STANTINO U. CG. CoNSS. 321.
T I T. LXVII.
DE HIS , QUI PER (,2) METUM JUDICIS A-QN
APPEX.LARUNT.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Dorophaiii.
SI conlra te jure pronunciatum est , nec appellaiionis
auxilium imploratum est , inlelligis acquiescere te sta-
tulis oportere. In sacro (i3) enim comitatu nostro tiraere
nihil potuisti. S. i5. Kal. Juu. Philippopoli ^ AA.Conss.
Qui propter timorem vanum omittit appeUare ,
fidelur sentcnliK acquitscere. Paul, de Castr.
1. Tmp. JuLiANus A. Geminiano (i^).
HIs (iS) , qui tempore compelenti non appellant , re-
dintegranda^ audientiae facultas denegetur. Omncs igi-
lur , qui conlra Prepfcctos urbi , [ Magislros officiorum , ]
vel Magislros mililum , seu Proconsules, seu Comites (16),
seu Praefectos Orienlis , [ scu Vicarios Augustales, ] vel
alium judiccm sub (17) specie formidinis provocaiionem
non arbitrantnr inleiponeudam , a revocanda lite repellaa-
tur (i8). -j- Qui vero vim suslinueruut , conteslalione (19)
(9) l. 5. supr. dc appeUnt.
(10) Vid. /. 29.^ de re jiid.
(11) Ultia tcmpus concessuiu appcllanli ad exerccndain appclU-
tioiiein , hcrcs cjus quatuor menscs habct , qui uou currunt ex
mortc dcfuucti : scd cx quo (iuilum rsl tcmpus heredi deliberaiidi
causa datum. vide omniuo ad hauc coustilutionem Cujac. c. 16.
de prasciipt. ucrs. Quiiitum e.t , ubi de Umporib. excquciiKB et
agciidcE appellaticni^.
(12) Z. II. C. Theod. 34. proptcr , Hal.
(i.S) Ubi priiiccps , ibi sccurilas : ihi etiam cessat jiisti timoris
prtesumptio. /. ult. supr. quod mctus causa.
(i4) -^d Gerinanianum , /.3o. C. Thecd. de appellat.
(16) /. 3o. C, Theod. dc appellal.
(16) Mclathcsis , ila Icgcndtim c>t , Comites Oricutis , i-c» f.rae-
fectos Augustales , seu vicarios vcl alium judicem. d. 1. 00. vid.
Cuj. 8. obs. 21.
(17) Qui vauo timorc uon appcllaf , sentpnlije vidctur aoquicscere.
(18) Addc ex d. l. 3o. JSobis eniiit modcrantiltus lempidjUcam ,
nuUus audehit judex provocationis pcrfu^iitm jurgant'Lbus denegaie.
(19) Qui juslo mclu duclus uon apptllat , intra tcmpora appcl-
latiouis ciraju nulario piole.^tari dthct , per se iiou st.ue quomi-
nus appcllct. IIujuMnodi piotc.vtatio vim hahct aj>pcllalionis lcgiU-
iiia:. vide Myusuig. 4- obscry. 44» ^^-
744 LIBER SEPTIMUS
puWice proposita , inlra clies videlicet legilimos , quibus
appcllari (i) licet , causas appellationis evideuti aflirma-
lione dislinguant : ul lioc facto lanquain interposita ap-
pellatione iisdem sequilatis adminicuJa tribuantur. Emissa
i5. Kal. Jui. (2) Mamertino el iNEvnA Cojnss. 3t)2.
statim sortitur ejfcctum : ita iamen possessio refornfur
ut (jucvsiio propiictatis i/itcgra scn^ciur. Lald.
1. lujppp. Valent. Tiieod. et Aroad. AAA
ad Eusignium P. P.
T I T. LXVIII.
SI UNUS EX PLmilBUS APPELLAVEPJT (3).
Ubi est defcnsio communis , et eadem ratio vincendi ,
cijypcUaiio unius omnihns jjrodcst , sed restilulio
niinoris no/i sujjmgcuur majori. Bald.
1. Tmp. Alex. A. Lieinio.
SI judici prohatum fueril , uuam (4) eandemque con-
demnationem eorum quoque , quorum appellalio justa
pronunciata est , fuisse , nec diversitaie factorum separa-
lionem accipere , eniolumentum victorise secunduin ea ,
quae [ saspe ] constituta sunt , ad te quoque , [ qui nec
provocasti 1 pertinere non ignorabit. PX^. Kal. il-Septem-
hv. 2. ^
2. Idem A. Sereno.
SI in una (5) eademque causa unus appellaverit, ejus-
que justa ajipellatio pronunciata est ; ei quoque prod-
est (6) , qui non appellaverit. Quod si aelalis auxilio
unus contra senlentiam reslitutionem impetraveiit , majo-
ri , qui suo jure non appellaverit , lioc rcsciipium non
prodest.
T I T. LXIX
SI DE MOMENTANEA (7) POSSESSIONE
FUERIT APPELLATUM (8).
Senteniia lata in possessorio eliam apjjellatione inierposila ,
CUm (9) de possessione (lo) , et [ ejus 1 rao«'
causa dicitur , etsi (ii) appellatio lulerposiia 1
lameu lata sententia sortitur etlectum. Ita lacueu po^
nis refoimationein (12) fieri oportet , ut iutegr,i
proprietalis causa servetur. Dat. 14. Kal. UecemL
diolan. Hokor. N. P. et EvoDio , Co^ss. 386.
T I T. LXX
KE LICEAT IN UNA EADEMQUE CAUSA
TiO (l3) PRO^OCARE (i4) , VEL POST ULAS (l5
TEKTIAS JUDICU.U , QUAS UEFlArTIO PUii-tCrOh;;
EORAVERIT , EAS UETRACTARE.
Qui succubuit in duplici ajjijcllatione , non potest (Uo
ujjpeUare supr eisdem articulis , cl eUa'n
supplicare. Bart.
I. Irap. JusriMANus A. Mennae P. P.
SI quis in quacunque lite iterum provocaverit , r
ceat ei tertio (16) in eadem lite super iisdem <.
lis provocatione uti , vel sententias excellentissiu um
Pra^lectorum praetorio retraclare (17) : Jiceuiia dai;
tigatoribus , arbilro dato , ipsius audieutiam qui (iS
dedit , ante (19) litem contestatam invocare ; et huj .
di petitione uiiuime provocatiouis viiu obtiuente.
T I T. LXXI.
QUI (20) BONIS (21) CEDERE (22) POSSUN.
De ejfeciu cessionis.
Qi. Imp. Ale.x.. A. Irenoeo.
Ui bonis cesseriut , uisi (23) sojidum crediior rip;-
(1) Appellare , d. l. 3o.
(2) Jnn. d. l. 3o.
(3) Et oljtinucrit in causa appellationis , cjus victoria correo
protlest.
(4) /. 3. infr. h. t. l. 10. ^. ■J-- ff. de appellat. l. 1. supr.
de diicrs. rescript.
(5) /. ]. supr. h. t. Goth. Totiini lumc ct seq. tit. Gratiauus
refert in cnn. \\. caus. 2. (j. 6. Ans.
(G) In Gallia non prodcst. Nain quilihet tenetur appellare.
vid. Rebiiff. in proamio coiulit. gloss. 5. num- y8.
(7) Jyioinentai-ia , Hal. si de momento fue.vit appellatuni ,
X. II. C. Theod. 3^. Momentnm est ccleris rcformatio , et rcjti-
tutio possessionis per vim , aut alio inodo ablatae , aut inlcipella-
lae. vid. Isid. 5. Elymol. aftde /. 8. infr. unde vi.
(8) Possiintue judices de causa proinieUilis ct possessionis simul
cognoscerc ? possnnt , si casus ila tulerit , uon tamcn coguutur.
vid. Cujac. 2, obscr^'. 35.
(9) l- nn. C. Th. h. t.
(10) Mitti in possessionem si quis velit , contradictorem in jus
Vocare cogitur : gui si comparcat , et missionis tempore expulsus
Jion appellaverit , ad contradicendum postca uon admittitur , ut
hic. de quo vide Socinum ref^. i63.
(11) Ita celeris cst monicnti nibnnatio , l. i^- infr. de agrico-
lis , e.t censit. lib. ii. lit. A7. ut appellationc rctardari non pos-
sit. Symmachus i. epist. In causis quibus momcnti retbrmatio po-
Etulatui' , appellatioucs recipi non oportet. A scntcntia , qnoe caii-
sam posses.sionis dirimit , non licet ap)Hllarc ; nc quod bcnc6cio
«elcritaUs invculum est , suhdalur injuriis larditatis. /. 22. Cod.
Theod. quorum appellationes. Hodie jurc canonico appellari potest
a posscssionc cap. cum ad sedcm. i5. Exlr. de restit. spoliat. vid.
"V^^urmserum 1. practic. 7.\. obs. 12. Sic appcllare licet a causa
doinentancse possessionis , ubi noloria est injustitia .• sed et injuria
per sententiam illata icjiarari non potest ; quolics mclicr cst causa
jiossideulis ( ut in turpi causa ) tibi missio facta cst cx secundo
dccreto : ubi seiilcntia supcr fructibus ct co quod interest lafa. vi-
oe Socinum reg. 18. in Gallia senteutia jiosscssorii ( recvedcntiain
Torant ) exccntioni mandari potcst , non obstante appcllationc.
J:nhcrt. m Enchirid. in versic. Un ndneur. Ikbiiff". in proccin.
const. gloss. 5. n. 101. Golb. Intelicctum hujus /. vid. ap'i R*.
delant. decis. Uilraject. 10. n. r. Cujac. i. oLs. c. 20. An
(12) liefurman id dicitur quod restituitur.
(i3) Titulus ita conceptus cst in Codice TheoJosiaao , D
se.sswiic ab eo , qui bis p}woca\'crit , transferenda , l. II. '• -
adde /. 122. ^. b. Jf. de uerb. oblig. Aoc." 82. c. 5.
(i4) In codem articulo scilicil. vid. Wuiiiijeruin i. pract. 2^ "
(i5) \eluti si appellavero a duuinviro ad praesiJcm , a j
ad jir.-cfcctum urbi. t
(16) Appellare tertio iu una eademque causa uon licei , a^
Quid si judex secundus appcllationib i-eum expensis oncravit :
tio appellare posse refcrt Angelus hic. Qiiid si conscusu [v: .
tcrtio , quartove appclktur ? id permitti notat Bartoliis hic •J-
Socinum reg. 3'i8.
(17) Hetractalio est pro appellatimie. ^
(18) A sententia judicis dati appcUatur ad euin qui dtdit.
Jj^. cjuis et a quo appeli.
(19) Recusatio judicis non est appellatio.
(20) Au fcemina bonis cedere polest ? vid. /. 7. infr- A. l Au
ecclesia , minor , obligatus ad factum , mercator qui foro c il ,
licres qui non confecil invciitarium , debitor milla iuoIe»lia iTir
fliloribus allectus , cxcomnuiuicatus , subditus ob vcctigalia '^•-
lcctas non solutas : Doctor , miles , ohligatus in specie '''^5 |
Si creditorem habcat paujicriorem : spoliatus bouis in btll y
piojitcr beliura : bannitus bonis restitutus : Debitor div^ <"'*"
ninatus pro delicto , vide apud Marliu. Brunum U-act. de ceoM
bonor. 4- </■ '• ubi alias quoque quae^tioues jMOjwnit- ^**''^ •'"'■
reg. 46. ubi sedecim casus euumerat in quibiis ccssio bocum
aou admitlitur.
(2 1 ) Qui l>onis cx lege Julia cedere pQssuntt 4' ^°*' ■''**'"■
legis Julue mciuinit lex 4. infj\ h. t. t
(22) Di.\i L. 42. D. 3, Novell. i35. . U
(23) Qui honis cedit, debito ijiso uon libcratur ijiso jun:(««
solo carccre : potest cnim rursus a creditoribus conveniH 1 j 'J
Jf. h. t. Sfnops. Basil. 7. tit. 6. ex tit. 5. c. 8. QuiJ > ^%
nc tantiim quatcnus facere jx)ssit ? tenetur. §■ cuin eo tpKI"^'^
Inst. du uct. Excipe quatuor casus de quibus vide Socin. re§,\4
s
, non suiit liberati. In eo enim tantummodo hoc be-
:ium eis prodesl , ne judicati detrahautur in carce-
(i)- Pl'. 12. Kal. Decemb. Maximo ir. et iEiaAwo
is. 224.
De eo , fjul solvere paratus est.
2. Impp. PiuLipptrs A. et Pn]i.ippus C.
Abascanto.
quaniitatem quam licet Reipublic^ condemnatus
■bebas , mferre paratus es : fiustra vereris , ne ^2)
a [S) bonorum cessionis temere a te prolalum nri-
le necdum (4) distractis (5) facultatibus , ' juris
Si pater bonis cesserii.
kP^, y|".«*ANtJs , et Gallienus, et Valeriands
I JVobihssimus Caesar AA. Juhano Lenissce '
>ater (7) tuus bonis cessit propter onera civih-a (H)
.S.US lacultates oportet i„qu,riS non patrimo^uL^'
ibi emancipato qua-silum dicis , inauiptari O Ti^ \
ac nxiplorare a.quita;em Prxsidis d'ebeT ' ^ ^ ""'
Dc pronnciis el de ejfcctu cessionis.
U Impp. Diocletianus et Maximiancs AA
el CC. Chiloni.
CODICIS REPETIT/E PR^LECTIOMS.
74^
Ife mwieribus et honoribus.-
De profiisione.
i- facienda, scrunulositaL r ,„T ■ ' J J '"al.bet causa
professio (.0') .ol!~i^ix P"o.u,„ lcg„,„ e.plosa ,
sol!' pVoS: D« ' tS' M -'""^ .l-^f'"' ^"'""""i'
EuodId Cohss. 386. '' ' ""'""'• J^'- ^- "
uo
's Juhs (9) de bonis cedendis beneficium
'lul.on,Lus Divorum nostrorum Parenlum ^d T'
porrectum esse , ut cessio bonorum '"admfttt^"
esl : non tamen credUonbus sua (10) au o'^ '
]-^^ bona , et jure donunii detineSe ( sed v nd '
■- tPs r;t.ler"^"" ^"^ -bstantia'patrtur,t:
' ss.> f« > ^"'^ ^^^ dommuteneas ejus nu\
odl aSl '"l""»™" non posse manifestum est
» s,t':,„ret:r&Lt': '"'-'•' ('^^ -"-
praie tih; ^. *" "''^^'"r , i-iases proviuciae poterit de
i^* aie tibi accommodare notiouem. ^
> l'nor.,jn facta cessio s; V lu ^ ''^^'^^■«i intcst.in fin.
"■ l- ^■JThtl' 8 r 'i^"^- '^' ^"^^g'-^ ' r<=vocari
,;cbus adhuc inlcgris "^'■- ' ^""■"'^- ^'«"- ^ '«"itcre
>*»' 1 rc inlcgra.
/^ «^x ^aji. caus. mfam. adtle iVoMe//. i35.
De filiisfamilias.
r^Vm P^'/lT" ^'^^'^'Aivus A. Juhano P. p
C';r,rlf L;^;:; ;- -2 P-- ^^^^^^- ^ubstantias, qu.
vel castrense , vll ruod patre ' n'" ^^^t"'^ ^"^ '
cessio bonorum eis dentanda sit ' r Tr"^'^'' ' ^"^'^^
suo censu hi , nui in ^! p , , """ et [ si ] nihil in
tamen ne pai aSur TniCm ^' r^T ^""^ ^^^beant :
mitti. Si enim TmiTf T- ' '^* tonorum cessio ad-
junarum timTrem 'ad " sbnt r^sTlf^^l^ "^-P^^P^" -"
num , quare fihi.falli:s ^ ' S\ "v""/'^^-^"
denegamus ? cum apertissimi S 'st et ^r ? {"'
rnihas et inter ilipn.^ ; • J.'^ ^^' ? et inter patresla-
eis pingiufaccess "h ^"r '"^^"'^'^^ ' ^^ ^"^^ P«^^^^ (^^)
biti po^sse a cred o '' ^T ''■''''"' "^^f"^ ^^ modum de-
Kal Mart r „ '"' ^'§'''"^° "^oJo avelh. Dat. ,0
Si ^uiclam e. creditoribus inducias dare et alii cessionem
bonorum accipere velint.
)
i«. 20. ^. 2;
at
)
• rUiano.
^^''onoruna facta a patre , ad bon. Hberorum ejus
''"«^nncipis , bonis polcst ccdere , «, hio , ^ , ^.
.6 Sr,^% -f 't-bus in solutnm dari po.uut.
derescind. ,eud!'l JV T'- " "^l'"- "■ ''"''=• '• '7- ^upr.
muncrnm. '^- £■ de muncnb. /. ,9. infr. di exL.
(17) Evilandum sciHcet
("8) /.2. Corf. nrorf.'
('9) Videtur ccssio bonoriim nlim f,«.t, i t
(20) NuJa volunlas , d \ . \ uh^% -^lcDrubus vcrbis.
Wec/. 27. ' - '• ""•-i^ «•'• vid. Fonieridm a.
suirdd^^r^'"'"'"^ ^'"''- ^«^- Efiam fihifamilias bon. pos-
^,") ).''•*• C"i- '3- ohs. ,8.
(2J) Cessionis bonorum fleb.le auillium est
(.24) Lodere bonis niulier notesf \-\A \r,».i.
cess. 4. ^«o:,,. ,. Q„id Eccfes ia 7 nnf ' » '^"'°,?''"°"" ^"«^'^
(26) Si teditiuS am'diLtiontf dtTbl; -^- "'", ^"^^- '^^ -'•
»e ccdat bonis et inte-rum sol at - ^j' """' T°'""' ^^ ^^5^ .
nem admitt^nt : gui pSes .> N„n.e u/cr?/'"' bonorum ces.io-'
(:.7) Miscrabile bonWum c^sijnirauiium '"'" '"^f'"'""-
94
746
L I B K R S E P T I M U S
le (i) spntium eii; indul(;ere , vel honorum accipere res-
sionern , sali^a (2) corum videlicel exisiimatione , et omni
corponili cruciatu semoto (3) : quolidie duljilabatur , si
<juidam ex crediloribus voluerinl quinquennales dare in-
ducias , alii autem jam nunc cessionem accipere yelint ,
nui audiendi sinl ? la tali itaquo dubilatione nemini pu-
tamus esse arabiguum , quod seniimus , et quod huma-
niorera sententiam (4) pi" duriore eligimus , et sanci-
jnus , ut vel ex cumulo debili , vel ex numero credito-
rum causa judicetur.
•\- Et si quidem unus creditor aliis omnibus gravior (5)
in summa debili invenialur , ut omnibus in unum coadu-
natis , et debilis eorum computalis , ipse alios anlecellat :
ipsius senteniia obtineat , sive indulgere lempus , sive ces-
sionem accipere desiderat. Si vero plures quidem smt cre-
dilorrs , ex diversis autem quantitalibus : etiam nunc am-
pliori debili cumulus minori summae praeferatur , sive par,
fiive discrepans numerus est creditorum : cum non ex fre-
quentissimo ordine foeneratorum , sed ex quantitate debiti
causa trutinelur. Pari autem quantitate debiti inventa , di-
spari vero creditorum numero : tunc amplior pars credi-
torum obtineat : ita ut quod pluribus (6) placeat , hoc
statuatur. Sin vero undique aequalitas eniergat tam debi-
ti , quam numeri creditorum , tunc eos anleponi , qui ad
humaniorem (7) declinant sententiam , non cessionem exi-
gentes , sed inducias : Nulla quidem differentia inler hy-
polhecarios , el alios croditores quantum ad hanc electio-
nein (8) observanda 5 in rebus autem ofGcio Judicis par-
liendis , suam vim singulis creditoribus habentibus , quam
eis legum praeslabit regula : Nullo prsjudicio creditorum
cuiquom ex quinquennii dilatione circa temporalem (9)
pra?scriptionem generando.
T T T. LXXII.
DE BONIS (10) AUTORITATE JUDICIS POSSI-
EEWDIS (11), SFU VEINTJINDA^DIS , ET DE
SEFARATIONIBUS BOINOKTJM.
I. Imp. Antomisus A, Atticae.
IN bonis mortui potiorem esse causam legalariorum , qui
eum ( utpote heredem ) convenire potueruut (12) :
<0 Vid- l. 4. supr. de precib. imper. off. vid. Papon. lo.
Arrest. g. des respits et quiiiquenelles : et 3. riolar. 8. Cujac. 2.
cbseri^. 10. Rebuil'. in tract. de litteris dilatoriis. spatium boc
quinquennii a piincipe impelrahatur , at uon beneficium cessionis
bonorum.
(•2) Vid. /. I j. supr. ex quib. caus. infam. vid. Hot. 9.4. [llastr.
(3) /. 1. infm. supr, k. t. adde Nov. i35. et ibiU. Cujac.
Fornerium 2. select. 27.
(4) Humanior sententia , duriore rejeota , praeferenda est ct
eligenda.
(5) Facit /. ^o. ff. de pactis.
(6) Quod pluribus in bonorum cessione concedenda placet ,
admittcndum.
(7) /. 3. infin.ff. de his qucE in testumento : dixi ad /. 56.
ff. de reg. jur.
(8) Seciis quod ad jus debiti consequcndi. /. i ■ ff. h. t. l. 6.
infr. tit. prox. Goth. An et qiiatenus majori parle creditonim
consentienle in ind-iciarum concessione , aut debiti remissione mi-
nor pars stqui dcbcat : vid. iiensur. forens. nostr. Itb. J\. c. 44-
nunt. 4- et srqq. S. L. ;
(9) IJilalione pendente praescriptio adversus creditores non currit.
(10) De rehus , L. i^-2- D. 5.
(11) In Gallia non niittuntur aclores in possessionem bonorum ,
maxime in causis beneficialibus , uli Rebuflus notat proam. const.
gloss. 5. n. 10.
( I ■-!) /. I ) . in fin. ff. ut in possess.
oj
(i3) Legatarii defuncti nrioies snnt Icgatariis heredis , alque ita
Uo est inter legalarios diversori-l
L,m te§tamcntorum , quia legatarii prox
quam eorum (i3) , quibus ipse [ heres ] lesavit , an
leslum est : cum prius legatujn quasi (i^j as ahenu «
gatur : legatum aulem a mortuo reliclum , post (1 r
bili detractionem inducatur.
Creditores defuncti impetrant separationem a lor.
sijidtm heredis non sunt secuti. Paul. de Ca>
2. Irap. GoRDiAiNUS A. Aristoni.
ESt jurisdictionis tenor promptissimus , indemnitijqi
/ remedium Edicto praeloris creditoribus hereditar (k
demonstratum , ut quoties separaiionem (i;) bonor
stulant , causa cognita impetrent. Reportabis igiti .
venientem desiderii tui fructum , si te non heredn I
dem (18) secutum , sed ex (19) necessitate (20) a
cium eos provocare demonstraveris.
3. Idem A. ClaudianaB.
EX contractu , qui cessionem rerum antecessit 31)
I debitorem contra juris rationem convenies, ci. ea
jequitas auxilio exceptionis (22) muniat. At luac mu
iterato possis desiderare conventionera , cum (aS) ntu
postea qusesivit , quod Praesidem ad ejus rei Ucentad
beat promovere.
4. Irapp. DiocLET. et Maximian. AA. et
et CC. Clarianae.
INcivile est , quod postulas , ut unus ex chiroifh;
riis (24) creditoribus debitoris bona corapellati (1
suscipere , salis [ casteris ] ejus creditoribus Ikctm.
5. lidem AA. et CC. Acyndino.
SI liona debitoris tui vacare (26) constet , et h- a I
sco non agnoscatur , in possessionem eorumr.iitt
competente Judice recte postulabis. 17. Ral. Ja ar.
Cosss.
Creditores hypothecurii chirographariis
praferuntur. Bald.
6. lidem AA. et GC. Agathomaro.
PRo debito creditores addici (27) sibi bona sui '
ris non jure postulant (28). Lude , si quide
prioris testamenti , respectu legatariorum secundi testamaii '1*
si creditores censentiir.
(i4) Legatum , quasi aes alienum.
(i5) Legatum detracto are alieuo solvitur.
(16) /. 6. in fin. siipr. dc hered. act.
(17) /. I. 5. i.ff. de sepaiatton. ,-. in^lraBl
(18) Creditores defuncti separationem a bonis herolis nr»
nisi licredi.s fidem sunt secuti. Cur ita ? quia qui fi<'«'" 1°"^
sequitur , cum heredc contrahit : ideoque credilor est bti •
(ly) Necessitate qui liligat , adversarium non pro^''. . /> .j
(,20) Facil /. I. $. i5. /. ult. ff: de ieparalioit^ vid^"J
10- ohs. 25.
(2 1) /. 7. stipr. tit. prox. . i^
(22) ExcepLio cessionis. j- ult. vers. ecce enim. in*^
(23) d. l. 2-
(24) Quid in hypothecariis ? idem. Bald. hic.
(•25) /. 2. 5- 3. ff. de curutore bonis dando. -^^^^
(2('>) Mortuus si hercdem non habet , creditores 10 P<w- ^ ^
mittuntur. vid. /. 6. tu fn. infr. l. l^. ff. h. t. l- ' ' ' j b
pro dole mulieris , boiia quond. Alias sunt caus?e .P°**^ ^j^i
noium rei servandae causa , puta si quis fraudatiouis c»"' ^^.^,
ne in jus vocetur. vid. /. 9. infr. h. t. aut vocatus non^ ^^
nec defendalur. /. 2. ff. quib. ex caus. in possess. i^ « -^ij,
soluni verlerit , ncc defeudalur. /. i3. d. tit. si " _ «. 3
jussus non satisdet. /. i'.}ff. de rebus auctor. adde Cujac.
(27) Statim scd. j 1 1 V" *
(28) /. I. iifr. de jure domtmi impeiranao- l- v "^i
ox. /. i4' •^"/""' de pactii^
tnr:
CODICIS BEPETIT/E PR^LECTIONIS.
tui carteri creditores plgnori res acceperunt , potiores
quam (i) te chirograpliarium credilorem haberi
inbigitur. Quod si specialiler , vel generaliier nemi-
-bentur obligatae , ac sine (2) successore communis
; , vel ejus heres decessit : non dominii rerum vin-
iie , sed possessione honorum , ilemque venditione ,
porcione , pro (3) rata debiti q^uantitale omuibus
1^1
^rejjoribus consuli potest.
Cj creditor succe.dil debitori pro parte : pro ea parte
idebilum confundilur , et non ultra , nisi essec
relicturn aninio compensandi. Bald.
7. lidem AA. et CC. Domno.
. i xor lua pro (4) triente patruo suo heres (5) ei-
lUit, nec ab eo (6) quicquam exigere prohibita est •
-» a coheredibus pro (7) besse petere non prohi-
cum ullra (8) eam portionem , qua successit
lon confundatur (9). Sin autem coheredes solven-
0 b) non sint , separatione postulala , nullum ei da-
mi. fieri paiiaiur. Dat. Ral. Decembr. AA. Cokss.
8. lidem AA. et CC. iElidae,
■y ossessionem rei servandse uxor defuncti , vel alii
cJilores missi , dominium (11) ex ea causa tenentes
iip i miDime possunt.
i \ttus dehiior comparet , ordinarie proceditur contra
ei. ad senwnnam ferendam , ct exequendam , si non
cc jarel , proceditur ad missionem , et venditionem.
9. lidem AA. et CC. Teruncio.
1 proponas , eum , contra quem supplicas ex ad-
-'^)inistratione negotiorum tibi obligalum , hunc se-
■ ■ 1 luns rationem adito Rectore provincije potes con-
Wam si (12) ad circumscriptionem (i3) tui juris
. nec defenditur , et eum luum esse debitorem con-
'i d cxemplum Edic.i , bonorum (,4) ejus possessio-
^ ^leris impeirare. Tempore aulem transacto , etiam
"em eorum a compelenti Judice postulare non
is. Uat. 14. Kal. Septembr. Dioclet. * et Ma-
^i-A. CONSS.
la AuTHENT. de exhib. et introducend. reis. %. si
vero semel. col. 5. tit. 8. al. 6.
Novell. 53. cap. 4.
rpT quijurat (i5) se venturum ad Judicem, si se sub-
J~^ traxent Judex ipse si administrator sit , vel is , nui
Judicem dcdit , jubeat , eum exhiberi. Si vero omnino ah.
SU , examinel Judcx , ubi sii , induciis (i6) dalis , intra
quas si non occurrat , secundum unum parlem examinuto
negotw mittet adorem in possessionem rerum ejusjutta (m^
mensuram declarati debiii (18). Quod si redeat (iq) ante-
quam prosequntur causam , resarciat actori omne damnum •
prmstabitque Jidejussorcm de lite prosequendi , et res suas
suscipiet.
Misso uno ex creditoribus in possessionem ex primo
decreto , cctteri debito modo , et congruo tempore
videntur in possessionem missi. Bald. '
lo. Imp. JusTiNiANUs A. Joanni P. P.
/^Um apud veteres quaestionera ortam invenimjs snper
V^ pecuniis debitis , pro quibus hjpothec» non sunt
constilutae , propter res ad debitorem pertinentes duin is
severiores creditores formidans , sese celaverit , et illi de
r?bus ad eum pertineutibus competentia ingrediautur lu-
dicia , noslulenique in possessionem rerum sese transrait-
n : si (20) etiam ahi creditores, quibus obnoxius esse vi-
detur , possint quandam habere communioiiem in rerum
possessione : hujusmodi dubitationem amputantes , cense-
imus per prapseniem divinam generalem constitutionera
Ut si non onines hujusmodi debita pratendentes , sed ex
his certi ab judiciali sentenlia in possessionem rerum mit-
tantur , non solum hi , sed etiam (21) alii omnes talia
debita praetendentes, eadem commodilate potiantur , ut
possint cura prioribus rerura detentatoribus communionera
hahere in rebus , de quibus ( sicut superius declaratur )
proJata fuent sententia. Quid enira juslius est, quara (22)
omnes , qui ad res debitoris mitti debent , esss participes
hujusmodi commoditatis ? Ut autem non in perpetuura
aliorum neghgentia illi , qui pro suis debitis alacriorei
creditoribus aliis ostenduntur fuisse , prsgraventur • re-
ctius nobis esse videtur , tunc communionem habere ia
possessione rerum alios creditores , qui non hoc peregisse
•^ Hypothecarii creditores praeferuntur chirographariis. vid.
.,: " i.'"'^"'" ^"^'■- '''• P'''*^- '• 9- '"/'•■ quipot.
•'• SUpf', rl, t»
> rata debiti , cliircgrapharii crcditores pretium ex bonis
"itcr sc partiuntur.
f'rcs particularis non reprasentat defunctum , nisi quate-
H'es: ut non in majorem quantitatem confundatur actio.
'0 rata qua creditor succtdit , confunditur actio.
0. supr. de. hered. inst.
;j I I. /.6. supr. de hered. act.
) ,».xi ad /. 5. l. 6. supr. de hcred. act.
=mib,"cTd!"'" ^'^""' "''° '"*' ■■ "' ^*"" ^°°*'"'^ ""» '°
uNr'" ^*- '■•'^ '^* separat.
> l'«us ,n possessionem cx primo decrcto dcmmium non
,j, ,'• .'*• *"P^- qu' bon. ccd. poss. t. 5. ff. ut in poss.
ito'l'?..L"' ''f '■ '^**^ interccdere prius oportet. Oporlet enim
rciSo ' •""' ■■ ^""^' "°" ^'^'''^' •■ '"m^onstarc eum de-
•^ictrT •'""''"' «"mniatim sallem. Inde petitur bonorum
8 ei „ Ij""'*'"^: Tempus postca aliquod labi ct intcriici ne-
irhi»>; '''^"'*'.''""em bonorum lalitantis perveniatur , ( quod
J-bituo judicis dcGnitur ) ut es pretio redacto satisCat
(i3) Decretum primum , vcl srcnndum ut interponatur , reum
latitare neccsse cst. ut hic nisi adversus reum jam damnatum aga-
tur, et in cjus bona fiat eo nomine cxccutio. /. properandum \i
§. sin autem reus. 3. supr. de judicits. nisi quis abscns sit do»o
malo reipublicae causa. /. et qui data opera. 5. JJ. ex quib cauiis
majoves. nisi reus ipse fisco dcbeat , et a fisco convenialur. /. i
supr. si propter pullicas pensitat,
• ^'^^ '' IT-^' ''"J"- ^'" ^"^«'"^- l- -)- S- r-ff. quib. ex caut.
tn poss. addc quae dixi ad /. 5. sitpr. h. t.
(i5) Perjurus qui juravit judicio sisti , ncc comparuit , adhuc
citandus est , anteqiiam missio fiat in ejus bona.
(16) Induciae danfur absenti.
(17) Non iii omnia bona , ut oUm. l.\. ff. quib. ex caus. in
posse.ts.
(18) Quo nomint; cfiam expensas ct damna jntcllige.
(ly) Contumax rcvcrsus re intcgra , rerum suarum posscssionem
cerla lci;e revocat , ta hic.
(•Jo) Si , pro utrum.
(-ii) Si credilorum unus missus fuerit in possessionem cx rrirao
decrcto , ejus missio piodcrit omnibus aliis creditoribus , et intra
biennu.m vcnientibus ct debitum ostendentibu» , et exprn^as pro
rata refundentibus : absenlibus vero si intra quadixennium vcucrint
et supcnora praestiterint.
(■>2) /. it. ff. de rebus autcrit. judic.
r./,
748
L I B E R S
noscuntur , ciim prspsentps (i) quidem in una cadenique
degenlcs provincia , in qua et possessores rerum commo-
rantur , intra duorum annorum spatia , absenles (2) au-
tcm intra qnadrienniura crcditoi i])us pos^cssionem antelato
uiodo delineutibus suum dcbilurii ccrlum (3) faciant , et
expensas (4j secundum quantilatem debitorem persolvant
eis , qui scnlenlias consecuti sunt , per sacramentum (5)
eorum manifestandas , qui eas adipiscendce gratia posses-
sionis rerum suslinuerunt : quia et secundum debila salis
eis fieri , cxplorati juris est. Post (6) completum autem
jnemoratum tempus , nullam eis esse liccnliam eos , qui
posscssionem adepli sunt , moleslare , vel aliquibus da-
mnis afficere : actiones autcm , quas ex legibus sibi com-
petere putaverint : contra suos exercere debilores.
§. 1. Sin autem Li , qui delinent posscssiones , vel ex
sententias judicis res vendiderint , vel alio quocunque le-
gitimo modo onme jus , quod in iisdem rebus habere no-
scuntur , in alias personas post definitum a nobis (7)
tempus Iranslulerint (8) , et certas pecunias acceperint :
quicquid supcrfluum invenlum fuerit , et amplius quam
tis debetur , boc modis omnibus necesse est eos pra;senti-
bus tabulariis signare , et in cimeliarcbio (9) sanclK Ec-
clesiae illius civitatis, in qua hujusraodi contractus cele-
bratur , deponere : attestatione videlicet prius per memo-
ralos tabuLirios conscribenda : praesenle eliam eo , qui res
eas vendiderit , vel in aLas personas transtuleril , ut per
eam njanifcstelur tam quantitas pecuniarum , quas pro
vendilione rerum , vcl translatione praeslita; sunt : quam
earum , qux superflua; post dissolutum debitum invenian-
lur : ut si quis postea credilor apparuerit. , et debiti cau-
lionem oslendtrit , possit ex Lis salis sibi facere : prius
scilicet Rectore proviucige sine aliquo damno causoe facien-
le exriniinationem , el non concedente ncc viros reveren-
dissimos oeconomos, vel cimeliarcLas (10) saucla; eccIesiaB ,
in qua pecunia; deponuntur , aliquod dctrimentum , vel
dispendium sustinere : pcr suam autem niterloculionem
E P T I M U S
cred.torcm praecipiente sccundum modum debiti ex ■
positis pccuniis suum acapere dcbitum. Ul aulera u
ceal crcditoribus in [ vendilione , vel ] iranslauor
rum , dolum , vel aliquam machinationem vel c-r
scri{)tionem facere : jubemus altestationcin super hoi U
brandam, apud Delcnsorem locorum , gestis intervf-
libus , insinuari , sive tantum ex pretio , quanlum
tur, sive plus, sive minus colligitur : pra-s.-ntibus 01
tantum ( sicut dictum est ) tabuiariis , sed etiani v<r
verendissimo cimeliarcLa (n) : Apud quem ( si it^
ligmt ) superfluae pecuniae signal;* deponendae sutil
jurandum (12) sacrosanclis -evangeLis proposilis veLd;ifc
vel translatore rerum pra^stanle , (juod /leijue per {^ra m
cmptoris , i^el ejus ad r/uem res jure cesmnis Irarufta-
tur^ nec aJiquo clolo inlercenicnte niinorem justo prtU-f
ruin qunnlitatem acceperil , sed eani , quam revtra -
omni studio potueril invenire. Dat. i5. Kalend. iNo.
Constantinop. pcst Consulalum Lampadu et OftESTUn.
rorum clarissirnorum anuo secundo 532.
T I T. LXXIir.
DE PHIVILEGIO FlSCr (i3).
Res paraphernaks uxoris non obligantur Jiico ex mcii
primipilaris officio. Salic.
I. Imp. Antokijvus A. Eulropis.
BOna mariti tui si ob reliqua adrninistrationis prin)i-
larjce (i^) a fisco occupata sunt : res, qua» li;a< "
esse liquido probavens , ab aliis separatae libi restituj; ■
Mulier etjiscus in tacita hypotheca parihus passik
anibulant. Bart.
2. Idem A. Valerianae.
Uamvis (16) ex causa dotis vir quondam tuus tihjit
condemnatus , tamen si priusquam res ejus tibi < i-
gareutur , cum fisco contraxit, jus fisci causaiu tm
Q
(1) De crrclitorihus jircTScntilius.
(p^ De crccHloribus absentibus.
(3) De cjiialitate debili.
(/)) De prscslandis cxpeiisis.
(3) Missus in posscssioiiein jurat dc cspensis.
(G) Intia quqd ttmpus crcditores admittuntur adversus missum
in posscssioncm.
(7) Haec veiba a jiobis , Alciatus cxpungit i. dispunct. ig.
(8) Missionis ulilitas altcri ccdi j^otcst.
(9). Cimeliavclio , qnidara ctiam ita lcgunt , et male : dc cime-
liarcliio adde /. 20. j. i. infr. de agricolis et censit. lib. n.
til. 47. vid. quae dixi ad /. \). $. G. Jf. de pccnis. Kovell. 74.
c. 4- S- 2. /. 3o. supr. de episcopali audieul. adde Tbcophilum
iH §. sficrce. 8. Iustuut. de rerum divisionc.
(10) Cimvliarchos , JS^oi^. ^o. in pra:f. §. i.
()i) Cimcliarcljo, hunc qnidam vertunt thesaurarlum.
(12) Vid. quau dixi ad /. G. §. 4. supr: dc his qiiiad ecclesias.
(i3) Addc lib. 10. tit. 1. iufr. adde L. 49. D. 14. Srnops.
Basil. 7. tit. 6. ex tit. 9. His addc l^vcrardum in Topicis /oc-o Gi.
a fisco ad Ecclcsiam et piam causam : in Inco 62. a flsco ad do-
tcm : in lcco 63. a fisco ad minores : in loco 64. a rainoribus ad
iiscum : in loco 65. ab Ecclesia ad fiicum.
(14) Id cst , athniuisiratae annona;.
(i5) Proptcr dotem non dolales. /. 4- irfr. in quibus caus. pign.
taciW. dixi ad /. 2. supr. ne uxor. pro inarito. l\cs paraplierna-
lcs uxons fisco non o]>ligantur cx mariti primipilaris ofiicio.
(iG) Tacita hypothcca fisci et dotis , pari jure censetur , si quis
prius dcbitor fisci factus sit , ita ut ei bona ijisius obligarcntur ,
ac cieinccps uxorem duxerit, ita ut dotis quoque nomine siut obli-
gata, fiscus dote potior est. si ne coutrario dotis nomine prius obli-
gatus fuerit , dos fisco prrefertur , ut hic . Srnops. Basil. 9. tit. 5.
cx tu. 9. c. 2. Itaquc mulicr ct fiscus in tncila hypotlieca parcs ,
tl idco qm piior eorum fuerit tempore , poUor crit jluc. Pares
eiiim privilegii ratione , privilegiati ad jus coramunc redifo».
vid. /. 12. irfr. qui potior. l. 9. supr. de jurc dol. Dos c";
deniqiie in tacita hypotheca paribus passibus ambulant , ul
l. dotis tucB. 9. supr. de jure dotium. ]Sov. 91. c. i. utenru»!)-
scus fcil. ct muher ) tacitam hypothecam suis ex contractilia,!»-
bet. /. 2. tnfr. in quib. caus. pignus tacitc contr. l. i. /. »a»
tur. 46. §. fncus. "i.ff. de jurejisci. l. uaica §. i. supr. dt.^a
uxoria: act. l. ult. supr. de pactis convcntis. l. assiduis, 12. r.
qni potiorr.s. §. fucrat. 29. Inst. de act. c. cx lUtcris. 5. r.
de pign. Et proindc si intcr se concurrant , pra:liertur is «m
qui prior tcmpore fiierit. Jiac l. et d. l. dotis 9. Qucmadmcm
ci-go fiscus non piBefcrtur prioribus et anlerioribus cspressam y-
pothecam habentibus. /. si fundum. 4. infr. cl l. si pignus. if-
qui potiores. ita ncc dos. communis opinio in d. L. assiduit^
ut fiscus pr.Tfcrtur anterioribus creditoribus gcDeralem tantuin a-
bentibus in bonis debitoris postea quaesitis. /. si qui mihi. 2if-
de jure fisci. l. 3. infr. h. t. sic et dos : cjtiia in ambiguis 1«
favcndiim est. /. m ambiguis. 85.^ de regulis. Salicet. in c.J-
assiduis 12. ( licet Giossa ibidem contrarium scntiat ). TTt ■■"
obligatio praesumitur privati obligatiorcm praecessisse. /. i-
dc jurefisc. sic et dotis obligatio. Salicet. d. l. assichds 12. c-
lior cst tamen fisci coudifio iu causa primipili , id est , ann«
mihlaris, quam conditio dotis. /. i. supr. h. t. ContraqiHbiis.n
casibus potior est causa dotis quam fisci : quia tacita inulien'-' j''
fcrlur privati crcditoris tacitas , licet anteriori. d. l. assiduis. ,>
licet. Authent. quo jure. Infr. qui potiores : fiscus tamen i,"
itcm , /. unica. Supr. rem cilicnam gerentibus. l. si pigms. 8f-
qui potiores. Plateus /. unica. Infr. pcenis fiscalibus credit- ]?"
ferri. Itcm tacita dotis hypotbeca , licct postcrior , prxfertur i\\_i
bona aliciijus occupare volcnti cs causa malcficii , quia in i3«li"
fiscus tacitam hypothecam non habet. Gloss. in d. §. fscus *;'•
rescriptum. 10. ff, dc paclis. \
n
pra
nit. QiioJ si post boRorurn [ ejus ] oLligaliouetn
libus mcis cuipil esse obligalus , in ejiis bona ccssat
j.ri logiuiTi fisci (i). PP. i^. Kal. i\overnbr. Ajvtonkno
ct BALBijro Cojsss. 214.
CODICIS REPETIM PRyELECnONlS.
C. Imp. GoRDiAxus A. Severianse.
749
A
Lb
S
solvens ftsco pro marilo , non succedit in hypotheca
fisci , nisi cessa sit aclio. Bald.
3. Idem A. Juliau.-B.
pUm patrem tuum fisc. dcbiiorem fuisse demonstres ,'
v7ocl7.lT^ T ^''^ ti'^i Possessionem dedisse aileses
liocuiatorem jus bsci exofpientem eam ju.e pi .noris re-
vocare poiuisse intelligis. PP. Non ' " P',""iJS re-
JVUSTO Go.\ss. 241.
JuQ. Sabiao , et Ve-
cura pecuniam pro marito solveres , nerjue jus fisci
n (2) te tran.fcrri impetrasti , neque pignoris causa
(io im vel ahud qui ab eo accopisti , babes pcrsonalcm
vici|nem: nec (3) potest pra>ferri lisci rationibus, a quo
ci vecngal denuo locatum esse : cum eo pacto uni-
... , qujR babct habuitve eo tempore quo ad conductio-
iiei| accessil , pignoris jure fisco leneantur. Salva igitur
inilatc fisci debitorem tuum pro pecunia , quam pro
.;o solvisli , more solilo convenire non prohiberis.
, J. Kal. Jan. Aktonino A. iv. et Balbino Conss. 214!
4. Idem A. Quinto.
debitor cujus fuisse fundum ipse confiteris , prius U)
^nm d.straxit , quam fisco aliquid debuit , inquietan-
tc non esse Procurator meus cognoscet : nam etsi
a debitor extiierit , non ideo tamcn ea , quje de do-
> ejus cxcesserunt , pignoris jure fisco poluerunt obli-
iP. 3. Kal, Jul. L^To II. et Cereale Conss. 216.
i«« potcst refocare pecuniam alii creclilori solutam
sinc usuris. Bart.
5. Imp. Alexandkr A. Mennje.
Lcunia quam creditor a debilore suo recepit, si postea
*- ex justa causa fisco rcstilucnda (5) erit , sine usuris
ur (o) : quia non focnus contractum (7) , sed suum
'•■^tum exiraordinario (8) jure (9J aufertur (10).
-yj- Kal. Jun. Fusco, et Dextro Cokss. 22G.
(
tmj
7. Impp. Valer. Gallien. AA.
C. Diodoro.
et Valeriajt.
<!u
gai
QI (12) m (i3) te jus fisci , cum rehqua [ solveres 1
O deb.tons pro quo salislkciebas , tibi compeSens Judei
adscnps.t (i4) et transtul.t : ab his creditorib.is , quibu5
fiscus pot.or babetur res quas eo nomine tenes , noa
possunt inquietan. PP. i5. Kal. Jun. ^miluko e Bas-
SO CONSS. 260.
T I T. LXXIV.
DE rPJVILEGlO (i5) DOTIS.
Prinlegium , quod datur ratione personce , ad hcredcs
non transit. Bart.
Si. Impp. SEVERtTs ei Antoninus AA. Firmo.
Ure debes, pr.v.leg.um dotis quo muheres utunlur in
K.\oTZ " ^T ' '•^ ('^^ ^^^^■^^^'" °«" transire. PP.
Jlalend. Maji , Pompejano et Avito Conss. 210.
T I T. LXXV
DE REVOCANDIS (17) IIIS, QU^*L\ FRAUDEM (i^\
CREDITORUM ALIENATA (19) SUNT (20).
Mienalis bonis a dehitore in fraudem creditorum , super-
est postca crcditori aclio per^onalis contra dcbitorcm\ et
r^2^aona contra eum , in quem facta est aUendtio.
H
CIJI
iiaa
■ ^^lZ "'.';'''''<^'" ct fiscum scrvamr ordo tcmporis. Quid si
cuncmnt cum privato antiqniore .> privatum viucit. A assi-
•"•Jr.quipotwict. coiiciiiTcns cum fisco antiquiore ,
• ^»";""-';cDs cum privato ct fisco anliquioribi.s ( dcmas
valum ';'?'' """ 1'"'''*" ' "*= ^''''""' ''"'" '""licrc ) vin-
iuu.,-,.Jl "'"^'"'» ' f'^*'"» qiiiilcm non concurrcudo cum flsco ,
VKl An? •='"" l"''^-'''o ^ oumqne vinccndo qui jam vicit fi-
vui. Antoa. Mercatorcm 3. Notar. .4. Robcrt. 3. ^ni-
I U.W solvcns fisco mariti nominc in bypothccam fisci non
de .,0 ' T'''' •'""°- ^'^- '• '• '"/'•■ /'• t. Idcoqnc si
•lumo condux,t vcct.galia , polior erit causa fisci quam
„'. ,u,,| ,**^"^ piKlcrlur omnibus bypotbecam nou ba-
"«' non haLct ' '^'"'' '""'^ tacilam bypothecam in bonis
' qiii .1.) co rcin couiparavit. SYnops. d. tit. o. c /1
nisi i.. f ?' h ^- "'■(''■ ^^ ^'"'" proscript. l. .5. //: dc
'"ris revEc re '/'' ""^ ^/'^''^Sio pccuniam crcditori •soh.ium
^^^^ levocare. l. i^f. jf. dc jun fisci.
'i'i'nn alT? i;^".'"^"^' "^«^^'P'! »t suam , non ut mutuum
"^■, in m, ... "*""■' "°° r^tcst, nisi cxtraordina.ia pa-.
Id ". 'I"-"»."sura; vemrc non possunt. ^
, cogn.Uonc prcesidis : puta si dcbitor non sit solycndo.
I. Imp. Antoninus A. CassijE.
Eres , qui post adilam bc.edifateui ad eum cui res
cess.t , corpora bereditaria transtulit : credilcribus
" i
. (:
IWl
(f
(9) Sni scilicct privilcgii.
(.0) Soluta plcrnniquc pecunia crcdifori anfcrtur , ut hic , et
t. 10. 5. uli. l. \C). Jf. de jurc fisci.
.; ^ul '^"l"""^ '^''""" !" ^"'^ P'^''^J'"licium dotarc nou potcst , et
6. dotavcnt , dos rctrabetur. ^ '
aSliilnJ' "^ ^"''''-^ "°" tianslnlcrit , privilcgiarii tameu ii quo-
que v.dcntur, quonm. pccun.a ad privib.giatmn pcrvenit. / u.
-^'(^ Titn ■■"^■■^- V--^' '^" /•'■^•-'•;"^- vid.Cujac. . 8.o/,..4o
(>3) r.sco.eu .n jus fisc, succedons, potior est .1 is cmlitori-
bus qu.bus ct hscus prnefcrcbatur. Srnops. d tit -
(..',) P.-.v.lcs.t..nfisc. tr.-.„sfe.ri polest. ut hic. et l. 3. supr. h.
aL tJts^dfho;.''"''''^'"- ^^'"' ' ''■^''"^ ^"''---'- "^ -«-
In.n ^V!'"''"*'-^'"" ''"'f y!"-i\sunt , de quibus vidc B.-.ldnm Novol-
li nn , Lampeg.um , ct ahos in tructati/,. de dote. No,>. o- ^X 3
et 109. et2g. Ecl. ,. vid. Baldum ad l. ^.ff. soluto^: QlXnd
cap ,3. dejure smgulari. Fisci pr.vilcgiis dos in tac.lis hvpofhc^
as trn.tur et cum f.sco panbus p;..ssibus co casu ambulat ,'. 0 qno
vid. quii: dixunus ad I. 2. supr. t,i. p,vx. ^
(.6) P.ivilcgium dotis .lon trans.l ad beredcm cxt.-a.i,.„mmur«.
ris ut/nc. Synops. Busd.,-j. tit. 6. e.v tit. 9. Imo ad h.rcdcm
.ndcfi,i.te t.-a..s.t. /. ,3. 5. 3.^: de fundo dotali.
('7) I'i Gall.a l.tcns rcgus huj.ismodi revocatio fieri debet B.^
oull. prcacm. const. gl. 5. /1. 102. '
(.8) Dixi ad /.. 42. D. 8. et §. G. I„st. dc ,:ct.
(19) Alionandi vcrbum lalissiine patet. /. i. i/, //„ fT. h t t
ull. supr. dc rcb. ulicni^ rion aiicnandis. ' *' ' -^' " ' '
6 ^acr ^l"" ^^'''^"'■'"' ^^"^^^a'" SC.1. de qua Tidc Oldci.d. Cluss.
.3 0
LIBER SEPTIMUS
perniansit obligatus. Si igitur in fraudem tuam id fece-
rit : bonis ejus excussis (i) , usilalis aclionibus ( si ti-
Li (2) negotium gestum fuerit ) ea , quae in fraudem alie-
«ata probabuutur , revocabis. PP. 2. Id. Octob. Amxo-
Wi«o A. IV. et Balbijno Conss. 214.
Pater non potest dotare Jiliarn in prcejudiciam
crediiorum.
2. Imp. AlexAnd. A. Sjmphorianae.
SI successione patris abstenta (3) fuisti : ob ea , quae in
dotem (4) data sunt convenire te creditores nequeunt ,
quibus pignora in dotem data non docentur : nisi bonis
defuncti non sufEcientibus , in fraudem creditorum dotem
constitutam probabitur. PP. 10. Kalend. Julii , Probo ,
et Maximo Conss. 233.
Fdius , qui nihil possidet de bonis paternis , nec titulo
donatianis , 'nec alio , non potest a creditoribus
paternis conveniri. Bald.
3. Impp. DiocLET. et MAxiM. AA. et CC.
Acyndino.
SI paterna (5) hereditate abstinuisti (6), nec quicquam
in fraudem creditorum ex bonis ejus in te donalio-
nis (7) jure transcriptum est : a privatis creditorihus
Praeses provinciae conveniri te non patietur. PP. 10. Ra-
lend. Jul. ipsis iv. et 111. AA> Gowss. 290.
F
fferes non revocat alienata in fraudern a
defunclo. Saiic
4. lidera AA. et CC. Epagaiho.
Ilios (8) debitoris , ei succedenles , veluli in ci
torum fraudem alienatorum facultatera revoctndi «
habere , notissimi juris est. Subscripta 10. RaJ. i^i ^
AA. Cowss. !
5. lidem AA. et CC. Cresceniio.
IGnoti juris non est, adversus eum , qui sententia c(ie
mnatus , intra statutum tempus (g) salis noa fiecine
defenditur , bonis possessis , itemque distractis : per jic
nem in factum contra emptorem , qui scieus (10) !n
dem comparavit , et eum , qui ex lucrativo (11) ■'li^
possidet , scientiae mentione detracta , creditoribwui
esse consultum. S. 10. Kal. Novembr. AA. Cosss.
6. lidem AA. et CC. Menandrae.
SI actu (12) solenni (i3) prsecedentem obligationeny
remisti : perspicis adversus fraudalorem intra(i-'
num (i5) in quantum facere potest , vel do!o ma;
cit , quominus possit , Ediclo perpetuo tantum aci.
permitti.
(i) Paiiliana adversus poEsessorem non competit , nisi bonis de-
fci^cris excussis.
(2) Sicut negctium etc. quidam ita legunt. vide Cujac. 7.
ohseri'. ult. Putat autcm inttlligi usilatas actiones in factum quae
rem gestam demonstrant. /. 6. supr. de transact.
(3) Vide l. 3. ,/1/}-. h. t.
(4) Dos filise in bonis patris non est. vide /. it. jff". quib.
mod. pign.
(5) Dos in fraudem creditorum constitui non potest. facit /. i3.
svpr. de don. ante nupt. l. 6. supr. de privil. fisci. vid. tamea
l. ult. infr. de primip. lib. 12. tit. 63. Syn. Basil. 1. tit. 6.
tit. 8. c. i-j. et 3. Harm. 5. 5. 5i.
(6) l. 1. in pr. supr. h. t. l. 4- supr. arbitr. tut. l. 22. 5- '•
oers. similique. supr. de jitre deliberandi. l. i. Supr. derepudian'
da hered. l. 4. infr. de primip. l. h^j. ff. de adquir. vel omitt.
hfredit. Abstinendi Tcrbum hic pcrtinere ad emancipatum filium
/. 10.
5,8.
Cujacius putat. Nara emancipalus abstinere dicitur. i5. o^^-
(7) Donare in fraudcra creditorum non possumus. .
(8) Filii non revocant alienata in fraudem , ne patru^ »".
turpitudinem detegant.
(9) Utilis anni. /. ult. infr. h. t. l 6. infn
ff. h. t.
(10) Adde l I. l. 6. 5. 8. /. 10. # h.
(11) Revocatoria quoties actione agimus
spectanda , quippe si titulo lucrativo res
dantis intcrvenisse su'/Hcit : Sin vero oneroso , dantis simu .
cipientis intorvenisfe necesse est. /. 6. ^. M.ff- "• '•
(12) Actus solcnnfs stipulatio.
(i3) Puta acceptilationc. /. i. in fin. ff h. t.
04) Vide ad hanc legem difficilem satis , Cujac. H- "«■
(i5) Vid. /. 5. in pr. supr. h. t.
t.
, qnalitaa
alienata est
D. J U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRlNCIPiS PP A
C 0 D I C I S
REPETITiE PR.ELECTIONIS,
LIBER OCTAVUS.
7^1
T I T. I.
DE INTERDICTIS (i).
h rdicta , ne rami arborum noceant , per identitatem
rationis exienduntur , ne earum radices
officiant. Bart.
(
I. Irap. Alexander A. Evocato.
|Um (2) proponas , radicibus (3) arborum in vi-
cma Agaihangeli area (4) positis crescentibus ,
. lundaraenlis domus tua; periculum afferri : Prae-
I ses , ad exemplum interdictorum , qus in al-
, bo (5) proposita habet [ Praetor , ] Si arbor
'i «,'«05 tedes impendebit : item , Si in alienum agrum
'flebit: qmbus ostenditur , nec (6) per arboris qui-
xasionera vicino nocere oportere , rem ad suam
tem rediget. PP. 6. Kal. April. Jul. u. et Cki-
COMSS. 225.
Irapp. Valer. et Galliew. AA. Messia (7).
P eses provinciae in eum , qui ejusdem (8) provincije
■ hT'- ^^^ ^^ interdicto (9) potest cognoscere. PP.
r |i. iWajl , bECULARE, ft DOWATO Cowss. 261.
1
5ixi ad /.. 43. D. I. Intcrdicta suiitne hodie usitata ? vid.
4- "1/r. eod. et I. ult. i„fr. de liber. exhib. et ff. de in-
\iWsi ""''."'.'•'^'"«"■" octionibus quce prn his competunt.
yKwn in mcdia aica jmsita luagnis actisiadicibus ,
(3;
I tx
f>. i.
(9)i
(.0
&50r
liclj
: iU
nnu
iidc
HlP» f.wwU ." -"■" "1«^" l"-»iid luagnis acusiauiciDus ,
L- slT. " " P"'^"'"" aflert : cogilur vicmus nra;toriI
interdicT ^'Z '^ «-"" exciderc. 2. Harinenop. 4. 5. ,02.
^tenrtit ,'!'" ' ^'1"" "'*<""'" noceant , per ideatitatcni ra-
"cnoitu, , ne arborum radiccs ofliciaut.
' 7«) Hfcretu\ti,.
\nendat. iIl it!p.t' aZ'.' ^""'"' '' "''''' '^' '''"
<quc per aibons quidem occasionem vicino noceri oportere.
"J^ l- I. supr. ubi de hered. agat. ^
otvnr; ^'°"'- I^fel»*^^»"'" ''"jus I. vid. apudJoh.Zanger.
'**-c5. VTl ""'"* ^'°' ^'''* ^"'' ^'^'^*' ^"^^^'
^e posses.sione scil plerumque cnim interdicta fiunt de pos.
ausl ^ •'''• ^"'^^- ^- ^^-^- '9-
» vvXT,TTM '•"'' Proprictatis causam dcciditur. Pos-
'diciis. l ,3 l. ^''*'- '^- ^ '• f- supr.Jin. regimd. l. 37.
6 '"T , inurdiclum rctineadai posscssionis cum pcatorio
Possessorium prc^fertur petilorio , cum de utroque simul
est qucestio , et succumbens in eo , debet probare in
petitono , et agitur interdictorum exemplo. Salic.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Pompejano P. P.
TNcerti juris non est , orta proprietatis et possessionis
A litc, prms (10) posspssionis decidi oportere qusstionem
competentibus act.onibus , ut ex hoc , ordine facto d^
domjmi disceplatione probationes ab eo , qui de oosse,
s.one vjctus cst , exigantur. Interdicta autem licet in ei-
traordmarns (n) judicis proprie locum non habent ta-
Tnua^r ^•''"P^"'" (i^) eorum re. agitur. Subscripla kal.
Januar. dirmn , ipsis AA. Cojjss.
Ille , qui proponit interdictum in limine judicii , tenetur
actionem exprimere. Bald.
4- Impp. Arcad. et Honor. AA. JEmiliano P.P.
QI quis quodlibet inlerdictum efflagitet , ruptis veteribus
»J^ ambag.bus (i3) , mter ipsa cognitionum ausnicia (iA\
actionem (i5)expnmere(,b), ac suas alJega iones Su-
beatur propenere. Dat. i3. Kal. August. Constantinop.
Arcadio A. VI. et Proeo Cowss. 406. ^
proponi^simul non posse : ne sibi contrarius actor vidca.ur. facit
l. ult.Jf. de jud. t. ordiriarii. i3. supr. de rei vind fallit ti
ag.tur de re mcorporali. c. p«.«ora/« 5. extr. decltsu fos ' It
pr-oprtet aut d.versis pOsscssion.bus : potcst enim quS pel/toHo ex
penr. ad possessioncm naturalcm adip.scendan, : 3t et^ reUrnd*
interd.cto age.e , ad civ.lem dercnde.>da,n. Ba.t. /. naunder;^
S. ndul commune. ,.ff. de adq. .el anutt. poss. 0«^^ Uerdt
c u.n rccupera.,d^ vel ad.piscei.da. , polcstne simul V.na cum pct"
tor.o proponi? potest l ,8.# de ui. l. ,o. supr. de judic uU
d.x.. C.ujac. 7. obs. 35. adde Sociuum rcg. ,8- ''^«"'c^ uu
(11) Qua: non concepla a Pra^lo.c fu.mola iiuperaba..tur. FrDn-
bnus et Aggcnus ,„ Ub. de limMbus agr-or. ostcnduut , ju e oml
Jllul^y '"^•^'■'^'^;'.'* "°'> ^S"»'"^ veter. more per fonnulam :
cd ext.a ord.nem ,.on di.ecto , s.-,l utai.er : non d.ccto, scd qua-
;') •^'•^'^/o ^'ve exemplo inle.d.ct. , ut htc n l. .dt. infr. h. t.
l. ult. infr. dc ,b. exh,b. /. 2. 4. .,fr. u„dc ui. ,d csi , aclionc
in factum. 5. „/,. Inst. h. t. Inde ...-nlus Pandecta,um ^^^ rr.
dict.s s,^c extrao,-d,nari,s act. qua^ p,r, his compelunt.
iiS) Id est, om.sso ve.eri ord.ne. /. 3. sunr h t l 3 infr
S T''' r^T' >'^1"«"> ' .^'^5"'"1' ^'-«'toris impctraad^romula:
v.d. Cu, 5. obs. ,7. rcmot.s deuunciationun, et lemporum atrb^
gibus , dc qu.bus d.xi ad /. 2. 4up,: si ex plurib. *^^ "° ^""^
(i4) Id est , confcst.m.
(i5) Utilem in factum.
^i6) Duti ad l. a. tupr. si ex plurib. tut.
7^2
L I B E R
T I T. IL
0 C T A V U S
in hoc interdicto contra negarUeni non dtbet aca,
QUORUM BONORUM (i).
Qui habet bonorum possessioncm , non possidet : ideo pro
adiinscenda possessione dehet illud intcrdictum
H
adipiscenda possessione dehc
proponere , et de suo jure cloccre.
I. Impp. Severus et Awtoninus AA. Justo.
Ereditalem (2) ejus quem patrem tuum fuisse dicis ,
. petiturus , judicibus qui suptr ea re cognituri erunt,
de fide inlentionis (3) alJega. Quamvis enim bouorum
possessiouem , ut praeteritus agnovisti , tamen (4) inlerdi-
oto fjuorum bonorum , non aliler possesbor cousUtui pot-
eris , quam si (5) te defuncti filmm esse , et ad heredi-
tatem , vel (6) bonorum possessionem admissum probave-
ris. PP. 8. Kal. Januar. Lateramo , et RuiiiNo CoiNss.198.
Succedens ab intestato sorori patrueli per bonorum posses-
sionem unde agnati , bona hereditalis avocat ah injnstis
possessoribus per interdictum , Quorum bonorum. Bald,
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Marco.
SI ex edicto sororis patruelis intestatae (7) sine liberis
defunctee , recte petita bonorum possessione quaesisti
successionem , ac negotium integrum (H) est : qua; cum
moreretur , ejus fuerunt , secundum interdicti , quorum
lonorum^ tenorem ab (9) his , qui pro (10) berede , vel
^ro possessore possidenl , dolove malo fecermt , quo ma-
gis dcsierint possidere , tibi Rector provinciae reslitui ef-
ficiet. PP. a. K-al. April. CC. Cojsss.
Consanguinei defunctcK in successione pr{sferuniur ejus vi~
ro , et exceptio dominii requirens altiorem indagincm
Salic.
3. Impp. Arcad. et IIonor. AA. Petrooio
Vicario Hispan.
COnstat (xi) virum (12) a bonis inteslatae uxo;
perstitibus consanguineis esse extraneum ; curri
dentium omnia rcsponsa , et lex ipsa naturae suo.
eos faciaut. Ergo jubemus : ut omnibus frustraliuniij.
ampulatis , per interdietum quorum bonorun , iu
rem corpora transferanlur , secunda aclione projj;
non exclusa. Dat. 6. Kalend. Augusl. MtdioUm .
395.
BRxo , et PfioBiao CoNSs
T I T. HL
QUORUM (i4) LEGATORUM (i5j.
Heres contra legatarium possidentem habet hoc intcrdJum
ut sibi possessionem restituat , ut possil
Fidcidicim retinere. Ba.it.
i. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Latinae,
HEredi (16) scripto satis idonee (17) lege Fal
si exbauila legatis successio probctur , per ({i'^
retentionem prospectum est. Unde si legatariiis , \ fi'
deicommissarius uon consentiente patre tuo , quem *
veras testatori successisse , et bonorum possessiooem a-
pisse , relicta sibi legata , vel fideicomniissa deliaui »
cundum seulentiam interdicti (i8j , quod adversus IfU-
rios scriptis heredibus propositum est , oblata (19) ^
datione , quam prajstari oporlet , in possessionem te ' ■
stitui , ut ila reteniione (20) compelenli utaris , ei
potes. Dat. 16. Kal. Juu. AA- Coffss.
(1) L. 4. C. Th. 20. ei 43. D. 2. 5. 3. Inst. de interdict.
undc ita clictum vide /. i.Jjf. eodr.m.
(2) Id est , possessioncm rcrum hereditariarum.
(3) Id est , proba te esse (ilium. .
(4) Probationcs factee in judicio summario , fidem non faciunt
in eo ubi plena causae cognitio requiritur , ut hic : nisi prohaUo-
nes ipsffi de quibus agitur , confcssiones sint partis , aut in ipso
summario judicio sint etiam rcceplse : nisi dcnique ahud conven-
tum inter ipsos litigatores. Socinus legul. 3ii.
(5) Agens hoc intcrdicto non aliUr adipiscitur bonorum posses-
«ioncm , quam si judici probavcrit se fllium csse , si tanquaui U-
lius praeterilus pctierit bonorum posscssiontm contra tabulas.
(6) Hacc particula adjccta est , U il iraaxkKKKK '■ /^^"^ ^°^ ^"-
terdiclum datur bonorum possessori non betedi qui jure civili he-
rts extiterit.
(7) Interdiclum boc coropetit etiam ab intestato.
(8) Hoc interdicto usurus probare delict sc bonorum possessiouem
agnovisse cum re. vid. Cujac. hic.
(9) Tn quos detur hoc interdictum.
(10) l. i.jff: h. t.
(U) /. un. C. Thcod. h. t. j f .
(12) Consanguinei defunctae in successionc pracferuntur ddunctae
marito. l. un. supr. unde fir et uxor.
(i3) RcDiola dciianciatioue solcnni et obteryatione lcpjporum.
/. 4- supr. dr !r/t< rdictis.
(i4) Quod kgaiorum » L. 43. D- 3.
I
(i5) Lcgatarius propria autoritatc ante aditam hcrcdiUteffl «0-
pans rcm legatam , tcnelur rem restituere heredi , ut rilc«a
detrahat. vid. l. i. ^. 1. Jf. h. t. ■■'111
(i6) Executionem sententiaj , vel instrumenti m smguurci^^-
cessorem non dari , sed heredes tautum obligari , Ucet m ip» •
tentia nulla facta sit eoruni mentio, Baldus ad hanc legem noUt:i c
Accursius in /. ea lege. 3. supr. de cond. ob causant' ^^&^ \^
si debitori. 2. supr. si aduersus creditorein prascriptio W_^^
nisi reus principahs nomiue creditoris , in instruniento
sit se possiderc , hoc enini casu singularem etiam succcssoi
veniri notat Socinus reg. 235. , ,-, ,0».
(17) Lege Falcidia datur qtiartsB relentio eihausla legaiu.
aione. vid. Cujac. q. obs. 1. et 10. obs. 28. . ... ^j.
(18) Inlerdictum qiiorum legatorum datur «criptis ha-wu ^^
vcrsus lcgatarios ct bdeicommissaiios non consenUeDtibus
lcyata , vel fideicommissa detinentes. <,«sorein*'i
09) Oflerre satisdationem legatario bonorura possesso ^^^ ^^
cogi , sed satis esse , ut moram nou admittat ^'^^^.'^'•"^jo^Di-
ncm pelenti , ex hoc loco notant : et breviter lu facU ^® sjgg
hi:s , neminem offerre cogi , cum sufriciatiuterpellatum mo ^^^^
facere. quod tamen negaut verum esse , quotics aie> ^_. ^^^ ^
cst : quoties heres jurcjurando interposito aut geroiH'^/-^^ .^^
tcstatore legalum piaestare damnatus est : quoties demqu ^_^ .^
actus qui geritur , momento , oblatio praecise requiritur •
ciisibus oflerend;im esse satisdationeni , notat Sociuu» 'vj- irJ
(20) Vide /. 10. supr. ad l. Falcid.
CODICIS REPETIT/E PR/ELECTIOMS.
753
110
T ! T. IV.
U N D E (i) VI.
De vi propulsanda.
I. Inipp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Theodoro. .
cte possidenti , ad defendendam possessionera , quam
iine vitio tenebat , inculpatac (2) lulela? modoratio-
il^m vim (3) propulsare (4) licet (5). PP. i5. Ka-
Decerabr. ipsis iv. et 111. AA. Cowss. 290.
De anno , de heredibus.
2. lidem AA. et CC. Alexandro.
^/■|(6) pulsos restituendos (j) esse interdicti exem-
ilo (8) , si necdum utilis (9) annus excessit , cer-
juris est : et hercdes (10) teneri in tanlum , quan-
umlu) ad eos pervenit. S. AA. Conss.
De violenla posscssione non tuenda.
3. lidem AA. et CC. Ulpiae et Proculinas.
;toritatem vobis Rescripli (12) nostri tenendae pos-
;ssionis , quam vos per violentiam adeptam profi-
, aocomniodari nimis improbd postulatis. S. b, Id.
CC. CojNSS.
icli
I ai*
ta a
pci
M
7)
;»)
9)
10)
'0
anci
cap.
Uctt
1
De criminali el civili judicio. De fructihus.
4- lidem AA. et CC. Hygino.
possessione vi dejectus es , eum et lege Julia (i3)
privalae reum poslulare , et ad iustar (i4) inter-
li/e vi conveuiii potes , quo reum causam (i5)
!• 6. Jmt.de imerdicl. 4. C. Tlieod. 11. adJc tit. De vi
'""'"• ^- 43- Z>. j6. Hoc iiitcidictiim icciiperand;e posses-
' : Ciijus caiisa , Pipptor : matcria , res iininobilcs : Forma ,
'1 : tlleclus , rcstitiilio po.ssessionis , ct cjus quod intcrcst.
j^"l|'ata tutcla a([iial)ilis , ct rcniota ab omni culpa , quK
'•J, iion ulcisccndo scrvatnr. vul. Cujac. 5. obs. 18. Quid
'Hjdum in se dcfendendo cxces^^it : ct occidit , cura posset
l<arlolus m cap. 1. dc pace Constuntice. et post cum
iing. a. ncgant , cum tencri dc occiso : scd ut reum pu-
I no judics. arg. l. 4. infr. ad l. Jul. de adutt.
"iu . coiiviciura couvicio licctne propulsare ? vidc Gai-
/s. 100. 101. '^ ^
,';/;,.^?- \ 'l-.ff- cle vi et vi. l. Z.ff. de justitia.
' toiljgi volunt , prpcsumi pro vivcnte adversus interfe-
•'uc scilicet aggressorem fuissc. vide Alciatum 3. pra:.
I dcjeclus de possessionc , intcrdiclo unde vi rcstituitur
». in hcrcdcs v(ro non agitiir , nisi in quantnm ad
" ^. Ajnous. Busil. ,0. titid. 1. ex tib. 10. tit. 3. cap. 5i.
"• 5- 9-
/■ \' }' 4' ^^ "' *■' '■'• ^- ^- ^"^<- ^*' iiitcrdict.
• • (. 3" fr' ^' ^" ^' 4-" *"/"■• ^^ i"terdict.
[■''^Jn.j: h. i.
'o^nta posscss^o , ne quidcro rcscripto confirmari potcst.
/ a t ^' /r^' "''"' ^'^ ^''cilus imper. l. 4. infr. de
1 ./ ^' '"--t'- "^ «/""^ '" toco puiiico. Synops. 'd. lo-
••• «« I. Hanti. n. 5. n. ^
'• 5- -i-^. h. t. 5. 6. ycrs. Qui auUm. Inst. de in-
i.lV.
omnem praesfare oportet : in qua fruclin (16) etiam quos
Yctus possessor percipere potuit , non [ tantum ] quos
prado percepit , venire nou ainbigilur. S. -6. Id. Anril.
iJirmii , CC. Co.^ss.
De vi , errore , vi domini incuria.
5. Imp. CoMSTA.NTiNus A. ad Terlullianum.
TNvasor (17) locorum poena teneatur legitima (18) • si
X tamen vi loca eadcm (19) invasisse constiterit : Nam
si pcr errorcm aut incuriam (20) domini loca (21) ab
aliis possessa suut : sine poena possessio restitui ^22) de-
bet. Dat 6. Kalend. Maji , 6ali.xca^o et S^.uLho
CoNss. 33o.
De rescriptis et sententiis. i. De tutorihus
et curatorihus.
6. Imppp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
MPotito P. V.
Eminerint cuncti , sive vulgato (aS) rescripto (24)
mansuetudinis nostrae , sive (^5) sententia cuius-
libet ludic.s utantur in causis , conveniendos (26) do-
inmos locorum esse : aut si forte dcfueriat, eorum actores
ad msmuandas sententias , procuratoiesque esse quaeren-
dos, ne inde (27) mjuriarum nascatur occasio unde jura
nascunlur. Quod si prajcepla nostra implere neglexeriut •
omni ncgotio de quo jurgare cooperant , privabuntur.
%. 1. Sin autem habito plerumque colludio (28) cu-
ralores vel lutorcs minorum his rem debitam ea occasio-
ne porvadant , ut pupiilis vel adultis jurgandi copia et
Iruclus adimalur : his eatenus subvenimus , ut eosdem
non attcrat (29) damno culpa temeritalis aliena : sed il-
lico (3o) quidem possessio ei a quo est ablata , reddatur •
curatores autem vel tutores aeterna deporlatione punitos ,
bonorum quoque publicatio persequalur. Dat. 2. JNon.
Aprihs , AwrojviNo et Syagrio Cokss. 382.
(i^) Vid. /. 2. supr. h. t. l. 3. infr. de tiber. cxhib. l. 3. /. 4
supr. de interdictis. Idque criminalittir. /, i, infr. quando civil.
act. vid. Cujac. 5. obs. i5.
(.5) /. 6.£. h. t.
(16) /. I. ^;. 4o. ^ /i, t.
('.7) f- 7- i"fr- /i. t. l. 3. supr. fnium rcgund. Est autera bsec
lex interpolata a Triboniano , ut c.k Frontino constat. addc Cu-
jac. ig. obs. 16. ubi dc locis alicnis invasis agitur.
(18) Id est , lcgibus Juliis. /. 4. ^upr. h. t. vel lege ejusdcm
Constantini. /. 6. /. 7. infr. ad /. Jul. de vi. poeua capitis vcl
dc|)ortationis , qtuie diflcrtiir post negotii tolius txituiu , ut ait
lex 14. C. Thcod. quorum appellat.
(19) Eundcm.
(•20) Diini scgnis cst in inspcctione ctconscrvationclocorum suorum.
(•.21) Li^ca data ab aliis etc. Cujac. 19. obs. 16.
(22) Ictcidicto rcstitutorio momcularije possessionis , de quo v.
/. 8. infr. h. t.
{i?,yi. 3. supr. h. t.
{■>.\) l. 2. C. Ihcod. h. t.
(2.5) Rcscripto vcl intcrlocutoria judicis DLmini conrcssum cst
alicnain posscssioncm ins;rcdi.
(26) Scntcntia , libclii convcntione , ut hic , ct 1. pcn. infr. dt
dignitutib. vid. Ciijac. Noidi. i. Goth. Adde Mcnochiiim de ;«-
cupcranda jiosscssionc remcd. 8. Forncrium lib. 2. select. c. 11.
Zoannettum rrrum quotid. c. 25. Lapum allegat. 101. Mod.
(27) InJc injuria nasci non dcbet , uude jus nascitur. addc /. i.
in fin. supr. dc liis qui vcn. cctat. l. 2. supr. de indicl. viduit.
/. if). supr. de lestam. 16. q. 6. can. 1,
(28) Colludium tutoris.
(29) Imo attcrit. /. 2. supr. dc /n's qiub. ut indisn.
(30) /. 12. 5- ^-Jf. de adq. »^c/ amilt. poss.
95
754
LIBER OCTAVUS
Pcena invaso:'iim.
'j. Imppp. Valeint. TnroD. ei AncAD. AAA. ad
IV!essiai)uni Com. icniiu privatarum.
•
SI (i) quis (■?) in lantam furoris (3) pervenerit au-
daciam (4) , ut possessioncm rerum apud fiscun? ,
vel apud honiines quoslibet (5) constitutarum ante ad-
ventum Judicialis arbitrii violeiiler invaserit (6) : domi-
nus quidem constitutus possessionem quam abstulit (7) ,
restituat (8) possessori , et dorainium ejusdem rei aniil-
tat (9). Si vero alienarum rerum posscssionem invasil :
non solum eam possidentibus rcddat (10) , vcrum etiam
aestimationem earundem rerum restiluere compellalur. Dat.
17. Kal. Jun. rrec^em , TiMAsio et Promoto CoiNss. 391.
De mnmentaria possessione.
8. Impp. Arcad. et Honor. AA. Pasiphilo (ii).
MOmentariae (12) possessionis interdictum (i3) , quod
non semper ad vim publicam pertinr t (i4), vcl pri-
vatam , mox audiri , interdum etiam sine inscriptione
meretur. Dat. 6. Idib. Jun. 3Iediolani , Olyerio el Pro-
BIWO CoKSS. 395.
De jurejiirando.
9. Imp. Zeno A. Sebastiano P. P.
SI (i5) (|uando vis in judicio fuerit patefacta,deinde su-
per rebus abreplis , vel iuvasis (16) vd daniuo dato
tempore impelus quaestio proponatur •. si (1-) non pof.
rit , qui vim sustinuit , quap pc-rdifjil , siiigula como
baie, taxatione (18) a Judice fjicta pro personamm •
ncgotii(ig) qualitate ; sacramento (20} aBStimalionera ;
quas perdidit , manifcstet (21) : nec bceal ei ullra
laxatiouem (23) a Judice factam jurare (2^) • ei
liujusmodi jurejurando (2^) dato (26; fuerii declarji
judicem condemnare oportet. Dat. Id. Decembr. Con;n
tinop. post Gons. Basilii. n. et Armatu V. C. 4"
De conduclorihus et precario possidentibus.
10. Idem A. Sebastiaao P. P.
'V[On abs re est , quemadmodum possessionis ahen^ii]
.. 1 vasores (27) , tam vetus quam pracsens sacra -: ■
tutio censuit esse punicndos : itu nec conductonbus
et possessionis alienaj detentoribus impune procederj 1
locatoribus forle , vel possessionem rerura suarum .
apud alios precario modo csse concesserant , recuperu...
cundum leges volentibus , cum nulla sibimet cognita a
bus allegatio competeret , duxcrint icsistendum h<.
non protinus , id est , non expcctato judicioruni
ne (3o) , alienam possessionem recle eain recuperat.
cedere patiantur. Eos namque jubcnms pro tanta sjaEai
quitatis impudentia , si cognitionis judiciariae event :
rint condemnati : rei cujus possessionem sponte re.v
usque ad definitivam sententiam minime passi sunl .
mationem victrici parti una (3i) cum ipsa re pr
compelli. Dat. 5. Kalend. April. Conslanlinop. 1 i; .
Rico et Yejsantio Conss. 4^4-
(1) Si quis vi rcs vcl fisci , vcl alterius alicnjus possidentis ,
absque jussu judicis adcinerit si quidem dominus est , rem amit-
Ut : sin alicna res ciat , non soliiin cani rcddit ei qui rajiiuam
passus est , Tcnim etiani ipsius ae^liniationem. Synnps. Basil- 10.
tit. 2. ex lib. ^o. tit. 3. cap. 67 . vcl ita , Dc fuiibiis litigans , si
iiondum finila lite lociim , de quo cst controversia , occupavcril ,
et poslea victus fuerit , altcnim taiitum victori praestat : sin locus
ipsius propriiis fuerit , suflicit euni loco ipso cxcidere. Synops. 58.
tit. 9. ex lib. 60. tit. 3i. cap. 3. Gotli. Haec lex canonizata est
iu can. i3. caus. i. q. 4- Aus.
(2) /. 3. i>ers. illi lero, Cocl. Thfocl. uride vi.
(3) Dc furoris audacia , /. 2. itijr. de aquccd. di.\i /. 6. infiii.
pr. supr. de appell.
(4) Vide Sarmientum lih. 2. select. c. i3. Covarruviam //i. 3.
var. retol. c. 16. Mcnochinm ubi su]>. rcincd. g. Pileum q. 8G.
et 87. Alphons. dc Castro de potest. leg. pcenalis Uh. i. c. 5.
primo docnmeiito. Mod.
(5) An idcm jus est in reLus Ecclesiasticis ? negat Socin. reg.
292. in duobus casihus.
(G) /. 5. supr. h. t.
(7) Auloritatc propria rcm controversam uemo jurc capcrc po-
test , ut hir. Quid si dctiitor ipse fugiat , ut in l. ait. 10. 5- "
quis dchilorem. iQ. Jf.quce in fraud. Quid si nocturnus sil depo-
pulatcr , ut iii l. i. supr. quando liceat. Quid si ita convcntum ,
ut liccret propria autoritate capere ? vid. /. 2. infr. de pign.
Quid si de legato controversia sit ? vid. /. 5. Supr. de iegatis.
Actori jus prehcndcndi csse notat Socinus rcg. 3^.
(8) Prima pocna invaporis. adde /. 10. infr. h. t. l. iS. infm.
ff. de eo . quod met. caus. /. un. in fin. Supr. de sii/frag. /. 5^.
'r'Jr. de dccur. l. i'}'). Jf. dc reg. jur. ^. i. uers. sed ne , dum.
Inst. de ui bon. §. G. Inst. de iiUerd. 1. Feud. •j.']. 5- 2. infin.
(9) Altera pcena.
(10) Immo non reddit. /. 55. Jf. de furt.
(n) Passibo , /. 8. vcrs. moinmtaria: etiain possessionis. C.
T/icod. de jurisd. qua cx constitutionc tres icgcs dcsiimptje sunt ,
hacc fcil. /. pen. infr. de uccus. l. i. injr. de ahigeis. qua de re
vid. Cuj;ic. 1. obs.' 20.
(12) Addc /. un. supr. si de momentanra. l.uJt. supr. quilegit.
(i3) Hoc interdictum hodie vocalur rcdintegj-andce possessioms:
cujus videtur usus ex hao lege deductus et /. 5. supr. h. t.
(i4) Nam et alia ex causa quam ex vi pnblica hoc iaurc^*
unde ui ad posscssiones ablatas pertinet ; veluti si sub sp«' ti
tcrrore rescripti , aut judicati ablata possessio. /. 6. supr. '
l. ult. infr. h. t. l. 2. infr. si per vim vel alio inodo. ad (xp^
tam possessionem vacantcm , abscnte domino sine auloritatt.
cis a non creditore , pertinet quoqne hoc iuterdictum.
(i5) i. Harm. 6. $. 69. Goth. Tide in lianc legem Plot.
liicm jurand. et Petr. de Bcll. Pertic. Ans.
(16) Vid. qua; not. ad l. i5. 5-9' iu fin. Jf. quod vi.
(17) /. 3. /. 7. supr. h. t.
(18) De taxationis verbo vid. Cujac. 2. obs. 12.
(19) Pervesligat etiam judex locum ubi jactura facta fueiit|*-
men. d. loco.
(20) Si damnum ab invasore illatum liquido probari non
judex habita personse qualitale , et rafione negotii , pcttst d-
dcfinire , et postea juramentum actori deferre. Quid ? btrci
liati iium jui-amcntum quoqiie dcfertur? Mynsing. negat. 4 <'''*'"
(21) Vid. Cujac. ad Nov. 18. i6i. Quiiita parte.
(22) "Ultra fcixationcm judicis non juratur.
(20) Judex jubet rebus ita bene cognitis actorem juraro^a !
tam usque quantitatcm : jurare denique , cti »% i-tto-* tu» ""
Tiay dvuKea-tv , quod his non minora detrim» nta pcroepit.
(24) Contra furem jnratur. vid. Clar. 5. sent. §. fart. t)'
itcm contra furetn juratur.
(20) Probari jurejurando actoris vis , et id , quod inlen^t
test, ut hic. Gloss. in c. qualiter. cxtr. de accus. Cujus sei
duas cxceptioncs vide apud Socinum regul. 190. qua m ^^
loco vis ipsa probanda est. . . _
(26) Post ejusmodi juramcntum probalio non admittifur. i"i-
de retract. gentil. ^. 4. gl. i- "• 28-
(27) /. 5. /. 7. /. 9. supr. h. t.
(28) Coloni , ct inquilini rci restitutionem denegantes sint
sa , in rem ejusque aestimationem simul cnndemnantur. ;
(29) Opposita dominii esceptione : de qua vid. Oldendor
c. 34. ds except.
(30) Judiciorum ordo servandus.
(3i) /. 34- supr. de locat.
CODICIS REPETITyE PR.ELECTIOMS
De vacua possessionc.
00
II. Imp. JusTiNiANus A. Joanni P. P.
(Jm quacrebatur iiilor Illjricianam (i) advocationem
quid fieri oportcrel , propter (2) cos qui vacuam (3)
no. s^ionem absontium sine judii^iali senlentia detinuc-
lui (4) 5 quia velcres leges nec unde vi , inlerdictum ,
fmd t"», nut clarn , vel aliam quandam aclionem ad
lendam talcm possessionem definitbant , vioientia in
obljim possessionem mininie pra-cedenle, nisi domino tan-
lodo in rcm aclioncm exercere pcrmittentes : Kos (5)
.. :onccdenlcs aliqucm alienas res , vel possessiones per
6U8 auctoritatem usurpare, sancimus , talem posscssorcm,
ut ) praedonem iritcJligi , et generali jurisdictione ea
'I
(|use pro restiluenda possessione contra hujusmodi
nas vtlerdxis declarala sunt legibus . BcdicuJum et-
cni est dicere vcl audire, quod per ignorantiam alienam
"'iliquis quasi propriara occupaverit. -f- Onines aut?m
, debent , quod suum (■;;;) non est , hoc ad alios mo-
dis mniljus perlinere : cum talis depositio in furti aclio-
iie |ni diidum veteribus legiLiis delinita est , dicentibus ,
fii 'jis alieuam rem adversus (8) domini voluulalcm at-
ligijt , lurti actione teneatur : liis videlicet qiiae super
'"nda posscssione a nobis disposita sunt , locum ha-
■ -ijus, si (9) non ex die ex quo possessio deteuta est ,
ta (10) annorum excesserint curricula. Dat. i3. Ka-
Novembr. Conslnnlinop. post consulat. LampAdii
lESTis VV. CG. Auno secuudo 532.
nif
kn
a
J
(
('-
T I T. V.
SI m VJM (, ,) VEL ALIO MODO ABSEKTIS (1 2)
PERlUReATA SIT POSSLSSIO.
n rechpcraiidani possessio7icm ubsentis adinittuntur
carenles mandafo : supplc , caventes de
rato. Eald.
I. Imp. CoNSTANTiNus A. Scvero.
ices (i3) , absentiuin qui cujuslibet rei possessione
ivali sunt , suscipiant in jure personas , et auctori-
De Illyriciana ailvocationo alilu , ac pcrssepc dictiim csl;.
Si quis abscntis rcm vacnam detiim isi-ct , roii convenicba-
"1 noc inlcidu to , nnt/c i't , ncc f/aoa \'i , aut clani : scd
actionc 111 i\'ui (jiianuiiu doniiiuis erat qui abcrat. nodie
osscssor, intonlicto gcnciali dc vi tcnclur. Nam ridicuhim
"«1 pulabain icm alicnani meam essc. Itaque hicidcmcou-
" ) qiiod de furti actionc in duplum : in qua si quis alic-
in invito doniino attingit , fuitnm conimillit. Ut interim
"1 luijus constilutionis spccic supcriora olitincre adversus
posscssionis dclentorcm , si non anni trieiuta pra;tcriorint ,
' ro^w^ioncm adcptus cst. Syiiops. BasU. io< tit. 1. ex
• '"• 3. cai). 6j.
I o. siipr. de adquir. et retiii. poss.
cst occuparunt : hoc innuit , Occupanfcm vacanfcm
oncm ad cain icslitucndnm , fiuis , cl iuvasoris cxcmplo tcncri.
usfnuaniis niomciitariic posscssionis infcrdiclum primus dc-
crsiis cuin , qui Aacnam possessioncm occnpavit. vid. Cu-
Qui scicns rrm alicnam vncanicm occupat , qunsi prredo ost.
Wouin quod non cst , allcriiis cst , ut hic , et l. \b. JT. dc
'■P' pid. fallit in rc sacra aut ntillius.
rurlmu cst conlrcclatio rci alicna: invito domino.
ri-sescribi triginta annis jurc ci\ili rcm furtivam cx hoc lo-
' "r. L^t cnini spccics hujus constitutionis dc eo qui vacuam
oncm .ibsenlis sinc judiciali scnlcnlia dctinct , qucm haec
• t ul pr.Tdoncn, , i\)i , uti prcedoncm iiitclligi , quem dcni-
■j '^°"*''l>il>o ncgat rcm vacuam ita a sc posscssam pra>scri-
m"°".-^^ ^'^ ' *■'* ^1"° posscssio ah eo detcuta cst , Irisinta
m sratmm c.xccsscrit , ut hic. adde /. 1. 5. 1. supr. dc an-
CX (
Ub.
dit I
jac.
(f
(:
«Cri
(8|
(9j
co nj
POSSij
fcs 1
quej
I)cro'
aiiui
latis suse ibrmidabile minlslerluni oLjicianl : atque ita
lucanlur absentes . ut id solum diligenter inquirant , au
ejus qui quolibet niodo peregrinalur , possessio abJala sit,
quara propinquiTs , vel parens , vel prox.iiuus , vel arai-
cus , vel coJonus (i4) , vel libeilus seu servus quolibet
titulo retinebat : nec eos (i5) qui dijecli siint absentium
nomine possidentcs , quia minime ipsis decisio (i6) caiisa;
mandala (17) sit , ab experiunda (18) re secludant : nec
si servi (19) sint , eorum rcjiciant in jurc personas ,
quia (20) hujusmodi condilionis Jiominibus causas peiorare
las non sit. Sed post (21) elapsa quoque spatia recupe-
randa) possessionis legibus prajslitula , litigium eis infcren-
tibus largiri convenit : ut eos momenlaria? pcrinde posses-
sioni [ sine uUa cunctalione ] restiluant , ac si nversus
dominus litigasset. Cui tamen [ domino ] quoljLet (22)
tempore reverso , actionem posstssionis recuperandae iudul-
gemus , quia fieri polest , ut restilutio propler servos in-
fideles , vel negligentes propinquos , vel parenles , vel
proximos , vei amicos , vel coionos , vel Jibertos inlerea
difleratur. Absentibus enim oflicere non debet tempus
emensum, quod recuperandae possessioni legibus praeslitutum
est : sed reformato statu qui per injuriam sublatus est
oinnia qux supcrerunl ad disceptationein Jiligii , iramuti-
lata pcrmaneant : judicio servato justis (^3) legitiraisque
[ absentibus ] personis : cum valde sufhciat possessionem
teneniibus absentium nomine contra praesentiura violentiam
snbveniri. Dat. 10. Kalend. Novemb. Constaminop. (2^)
CoiVSTAJVTlNO VII. Ct CojSSTANTlSO C. Ul. Co>S5. 326.
Nec auctoritate rescripti , nec auctoritate intcrlocutoria
judicis potest non cilatus de possasione repclli. Cald.
2. Impp. Arcad. et HowoR. AA. Petronio Vicario
Hispaniarum.
NEc (25) Imperiale responsum , qnod supplicalio liti-
gatoris obtinuit , nec intcrlocutio Cognitoris ex qua-
cunque parte innovare possessionis statum , eo qui rem
tenet absente , permiltit : quia negotiorum merita , par-
tium adsertione (2G) panduntur. Daluni i5. Kalend. Ja-
nuar. Mediolani , C.^sario et Attico Co»ss. 3^^.
nnti except. Quid ? qui a qiiasi prapdone hona Gdc causam habcnt ,
qiio tcmpore pracfcrilunil .' loiipo tcmporc. 5- quod uutcni. Inst.
de iisuc. et ibi yjngel. Quid juie canonico ? Posscssor ij>se malae
fidei nullo lcmpoie prsescribit , c. poisessor. 2. uhi Dinus de reg.
jur. VI 6. cap. ult. extr. de prascript. Qui vero ab co causam ,
triennio. Caepola in l. i. supr. pro emplore. num. lo.
(lo) Condictio qx hac lcgc finitur tricennio.
(n) L ^3. D. 4.
(i!) Iiitcrdictum K/u/c ii conipclit ctiam ei qui absenstxpulsus cH.
(i."?) /. 1. Cod. Theod. imde vi.
(i.() /. utt. supr. dc adquir. et retin. poss.
(i5) Vide /. 2. supr. qni lcgitimam personam.
(i6) Dictio , d. l. 1. Haloaiid.
(17) Iii iccupcranda abscntis posscssione , admiffuntur etiara ca-
rciilcs niandalo , ut hic , si lamcn dc rato cavcant.
(18) Jixfotundo secludaiit. Hal. cxperiunda re , d. l. i.
(19) Pro recu])cranda alfcri posscssione , etiam scrvus auJitur.
d. l. I. et t. 4. C. Thecd. uude i'i.
(20) Ratio diihifaudi.
(21) Id est , posl anmim.
(27) Doniinui revcrsus aviditur pcrpetuo. y. /. ult. infr. tit.prox.
(23) /. idt. siqir. qui Icgitimam personam.
(24) Mediol. Consiantiiio A. f^ll. et Canstantio Cces. Cons-
d. /.1.
(25) /. 5. Cod. Theod. unde ui. Posscssor cifra couvcnfioncm
in sua posscssionc tnrhaiidus non cst , seu rescripto principis , stu
inlcrloculioiic judicis.
(26) Uis hoiis causajum nieri/a et fata pandunlur. l. 1 s.tpr.
de offic. civil. judic. vid. Cujac. 16. vbs. 8.
^oG
LIBER OCTAVUS
T I T. VI.
tJTr (i) POSSIDETIS.
sunt , convenirc. Quod si exlilerit, qui (12) ic filiufn n
in sua polestate esse conlendit : iDterdiclo in earn iq
Inlcrdicto idi possidctis illc est in possessione tuendus ,
qui possidcl uon vi , non clcm , Jion precario
ab adi>ersario. Bald.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC. Cjrillo.
Xl Ti (2) possidelis fundum , de quo agitur , cum ah
KJ alicro , iiec vi , nec clam , nec precario possid(?lis ,
Hector provinciae vira fieri prohibebit : ac salisdatio-
Jiis (3) , vel transferendae (4) possessionis Edicti perpe-
tui forma servata , de proprielate cognoscet. Subscripla
3. Id. Octobr. JVicomedice , CC. Cojxss.
T I T. VIT.
DE TABULIS (5) EXIIIBENDIS (6).
Pupdlari sulstituto , 5/ pupillus in pupillari cttate
deccssit , datur interdictuni de tahulis
tesianienti exhibendis. Bald.
I. Impp. Valer. et Gallien. AA. Germano.
SI in poteslate palris fueruut impuberes filii , et vos eis
estis subslitiiii {j) , atque ita ad vos intra puherla-
tcm illis decedentibus coepit hereditas pertinere : de exhi-
Lendis testamenti tabulis jnterdiclo uti potestis (8). PP.
7. Kal. Maji , Seculari , et Donaxo Cojnss. 261.
T I T. VIIT.
DE (9) LIBERIS (io) EXIBEKDIS, SEU DEDU-
CEISDIS , ET DE LIBERO (ll) HOMINE EXUIBEJNDO.
Fdio , cui non infertur qucestio status , competit hereditatis
petitio contra possidentem bona materna. Bald.
1. Imp. Amoinikus A. Justino.
SI ( ut proponis ) cum tua3 potestalis esses, super rehus
maternis oblinuisli : potes eos , qui tihi condemuali
(0 L. 43. D. i^j. §. 4. r,ist. de iiuerdict. vid. Cujac. 5.
obs. 5-2. vid. Fcstum in ueib. Possessio. Est auteni Iioc iutcrdi-
ctuin , Rctineudae possessionis , cujus causa , Prretor : materia
rcs inimobilcs : Forma , ut qui possedit tcmpore turbationis , vel
liUs , non vi , non clam , non precario injuria afficiatur. Eflectus
Vim fierj. vetari , ct satisdari possessionis translatio.
(^) l- '•#• ^i- t- vid. Duarcn. i. disp. -ix. Vxohcit. 3. seiit. o\.
Goth. Adde Gcedd. de contr. stipulat. cap. 5. num. 289. et de
tccjucstr. cap. 2. num. 45. Aus.
(3) l^cAAilo mterdiclo uti possidetis , si pctitorio judicio agi-
tur , s^Usdarc judwatum solui debet pctitori is qui in possessione
rotior est ; aut si non salisdat , in pclitorcm satisdantcm transfe-
renda possessio est , ita ut altcri incumbat onus probandi. vid.
vers. olim. Inst. de satisd. Paul. i. senl. 11. 5. 1. vid. ihid. Cuiac.
(4) Pcenae causa transfcrtur possessio. /. 5. 5. i. in fui. ff' ut
lcgator. l 2. injin.ff. de coliatione. l. C. infin. ff. de Carbo-
fnano. No^'. 18. cap. 10.
(5) z. 43. n. 0.
(6) Illi cujus inlercst , legatario , fideicommissario , substitufo ,
ct similibus.
(7) Jnterdictum compctit priinis hcredibus vel secundis cxi-
f^tente causa sub^itutionis , ut hic ; competit etiam legalariis aut
fidLicoinmissariis quorum intcresl. /. 3. §. io. ff. h. t.
(H) Quoduam intra tempus ? Robertus 2. rccept. Sg. et 1. cini-
ma(h. 14. putat perpctuo dari ct jiost annum. Nam et liic anni
nulla fil mentio , ct casus substitutionis in bac lcge potcst annum
exccdcrc , qno uomiue reprebenditur a Cujacio 16. ohs. 28 et
Antonio Mercatorc , 2. Nota -i^. Nolant itaquc cx Paul. 4. scni 7
^.G. intcrdictum de t,it>ulis exhibendis annuum csse. Annum intcr-
dicli non cedcrc bac constilutione a morte patris , scd j.upijlorum •
a c[ua pnraum licreditas ad substitulos pcrtujcie coepit cum '=u'
proposito , de fide intenlionis ejus qusritur PP. (j. I,
April. DuoBus et Aspris Co^ss. 21J. * *'
2. Impp. DioccET. ct Maxim. AA. ei CC
Cjrillte (i3).
A
Di Praesidem provincia? , ac postula filios tnos ei«
heri. S. 5. Id. Apiil. Byzantii .^ AA. Co>ss.
Intcrdictum de uxore exhibenda competit contra pairc
puellcc , qui habet eai/i in sua potestate. Bald.
3. lidem AA. et CC. Euodis (i4).
ST ad instar (i5) interdicti de exhiheuda fiiia PhiLM
euin conveniendum putaveris : Reetor provincis li-
tus suam vobis accommodahit notiouem. S. 12. KaltL
Decemhr. JMconiedice , AA. Co^ss.
T I T. IX.
DE (16) PRECARIO (17), ET SALYIAXO (i8f
INTERDICTO.
Pro pignore vendito , contra emptorem non compelit iif-
dittum Salvianum directum , sed ad hypolhecariam a<;-
nem est recurrenduin. Bart.
I. Imp. GoRDiANUs Aristoni.
ST te non remitteute pignus , debitor tuus ea quae 'i
ohnoxia sunt , venundedit (ig) : integrum tibi just
ea persequi , non interdicto Salviano (20) ( id enitu t-
tummodo (21) adversus conductorem , debitoreinve c(-
petit ) sed Serviana (22) actione , vel quae ad ex(-
plum (23) ejus inslituitur , ulilis adversus empton
exercenda est. PP. 6. Idib. Septemhr. Pio et PoM!."
Corvss. 23g.
perstitibus pupillis ad eos pertinere non polucrit. /. 2. 5- ^'
de uulg. l. \. ff. de hercd. rel action. vendita.
(9) Hoc interdictum de liheris exhibendis corapetit adversii.'
tinentem dolo inalo liberos nostros cujusque se,\us et potestatis s .
(10) §. I. i^ers. cxhibitoria. Instit. de inlerdictis. sii.i.L.\Z. D^>
(11) Vid. L. 43. D. 29.
(12) Pater emancipatura filium hoc interdicto abducit.
(|3) Etiam foeminis compclit interdictum de libei'is eibibcD
Ut iiic : et /. 3. §. l\.ff'. de hom. lib. exhib.
(i4) Euodio quidam ita lcgunt, putautque bic agi de uxore ]■
rito cxbibenda ct ab eo ducenda. /. 11. supr. de nupliis. l. 3.
de liheris exhibendis. vide Cujacium hic , et apud PauL 5. -
6. §. i5.
(i5) Vide quse dixi ad /. 2. /. ^. supr. unde i'i.
(16) Transit ad interdicta adipiscendae posscssionis.
(17) De prccario intcrdicto , dixi ad L. ^3. D. 26.
(18) De Salviano interdicto , dixi ad lib. ((h. ff. ult.
(19) Coutra pignoris emptorera crcditor experitur Serviana
quasi , seu h-) pothecuria , nou Sali^iano interdiclo.
(20) Intcrdictuin boc Salvianum , ciijus causa eilicicns , Salr
Julianus Proctor : Materia , res judicatie ct iuvecta; in praedium
sticiun vel urbanura quae locatori pro peusione tacite sinl om
tae : Forma , ut petatur revocatio rerum invito doiuino a com
ctore distractarum : Effcctus , caruin adeptio : Affinia , actio S
viana. /. i. infr. h. t.
(ii) Imo et adversus extraneum quemque datur. /. i. 5- ' ■
de Sal\'iano. dixi ibi.
(22) Datur pro rcvocandis itbus bypolbccre fcubjecti.s , d'^'
Tbcophiluin §. 7. Instii. dc acticn..
(23) Quasi Servianam inttliigit. yid. §. 7. Inst- de acl.
lopi
CODICIS REPETIT^ PR-/ELECTIO.\IS.
757
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et CG vprf«.« ^* u ,. . ' '
' Fabricio. hn ,t ' ' ''"''"'" .*""' Magistratuum non pro-
i.;.ntis precario heredes (0 ad resliiueadum habi- h ^ urL^^^n^do 7X7 T- ^'^ ^/^^^^^^ P'-oba.is
culu.n r.) teneri P) , contra cos in.erdicfn m llL!.! J"^^!?^'^^^'^^.^'"^^^ genere con-
to , manileste declaralur
contra cos interdicto (4)
S. Kal. Decembr. Sir-
71
(
culuin (2)
li
'A, COJNSS
T I T. X.
DE tEDIFICIIS PIl.VATIS (5).
De balneis.
Impp. Severus et Antoninus AA. Tauro.
balneum (6) ( ut desideras ) exstruere , et «difi-
im ei superponere potes : observata tanien for-
, qua cffiteris super balneum scdificare perfnilli-
est ..• ->" : /"N ^
•res
i.'. Sine die et Consufe.
De csdificiis non demoliendis
Iroversiaruin servaia sunt
, causa
cognita ,
staluet. PP. ^.
ut concameralis (8) superinstruas , et ipsum
nec modum (9) usitatum allitudinis exce-
•im
il.
i'
1. Imp. Alexander A. Diogeni.
)l.and. (10) causa a^dificia demolir, , et marmora
•irahere , Ldicto divi Vespasiani et Senatusconsul-
velituni cst (.2). Ceterum de (i3) alia domo iu
■anslerre qua^dam licere , exceptum est. Sed nec
i(a (i4) transferre licet , ut integris (i5) redificiis
■ , pubiicus ueformetur (16) aspeclus. ""
Duar. Alexaindko A. Cojns. 223.
Kal. Apni. JuLiAKo ii. et Crispiko CoWss. 225.
De ccdificio communi.
4- Imp. PinLiPP-s A. et Puilip. C. Victori.
Cl (^9) ( "t proponis ) socius (20) jedifidi ad refectio-
O ne.n ejus sumptus conferre det.x-ctat : „on nece'sa 10
cxtra (2.) ordinem t.b, subveniri desideras. Etenim 0
lus ^dificayens , nec intra quatuor mensium tempo.a cum
centesim.s (22) nummus pro portione soci. erogaLs ^ZZ
tutus fuent , vel quominus id fieret , per socium stel^se
.constuent , ,us (^3) domini. pro s^I.do vindicare , vel
obtmere juxta plac.tum (24) antiqu.talis poteris. PP
Xalend. Apnl. P„ii.iPPo A. et T.t.a^o Cowss. 2^6.
De balneis extructis in solo communi.
5. Impp. D.oclet. et Maxim.a!». AA. et CC.
Octavio.
4.
S'
pp
Pf
1 1
is ,
soli
collega
rum
De ruinis.
3. Idem A. Evocafo.
n totum ex ruina domus licuerit non eandem fa-
•m "
^' 5- 8. ff. de. prccario.
oc est , Iwbitalioncn.
'I» non tenetur / 1 1 /r ^„ j-
P'ccano , quod restiiutoiium cst.
"i- rcfcr 2. llarm. 4.
!< na ^d.ficorum velcrum , rcficicnli .servanda , ut uoquc
.0)
1«.
II.
,"^
contra quera preces fundis , sciens prudensque
partem ad te per.n.ere , non quasi socius , Vel
cum,nun,s oper.s soficludine , solidam bah.eo-
(25) extruct.onem ea (26) mente , ut sumptus nro
portione tua [ uon ] ,-ecipe,-et^ .-.ggre^sus est , s^d ut^o"
^n -itate restituere; -^^i;; (i^ ^^^ 5- ^ ^^^^TtL 1"^^^^^^^ ^
bis. Synopsis Basll. ibid.
('4) Id Sparlianus Adriano trihuit
0») Kx lus qucT ,n oppido frcqncntcr servanlur , iudicari potct
s^'Basr.rTr ^}^::"'''''- ^ ^ -^-- -- -«-*•
(•io) Socius «ditici. cxpcnsas lepctit , ut hic , et l. ,6. suvr d,
rei .nnd. .d orat.onc D. Ma.ci constUufum fuil. /. 02 C 10 /r
j>rosocio. De sumptibus cediGcii rcpclendis , adde /. 33^' in £'
Jf. de cond.mdcb. /. 45. §. ,.jf'dc act.Cnpt. ^l \ /7
de p,gn. cthyp. l. ,^. ff. de doU maU. C. 3o rrr. Lt InU
de rcrum dnisionc. •* i-^eiu. inst.
C^O ^%U7uj S!X7STxypLVju-j Synops. n. tit. i. /,j /7„
(2J Id csL , centcsuuas usuras. vide Molina-u.n de usur. num
ub duos ahos casus spccialcs nsu.-« ccn.csim.e enu.nc.a 0^7
sup, deusur,s pupdtar. etl. ult. supr. de usur. rct jud.
cio^ „, i \vl-' "^'"'" .'I"^'''""'^^"'-'» oomm.lUns i„ sumptibas so-
r,^' n .," •;«f.'"end.s , do.n,nium rei com.nunis am.tut.
C^j) De baliico , adde /. j. supr. h. t.
(26) gui scicns norainc proprio co.nmune .Tdificium rra-dificat
(27) ^1.(1.(1011. m solo ccdit.
(•iS) Vidc tamcn qu.-e dc ea re alias diii ad /. 38. fT. de hcrcd
ipt addc l.ulc supr. dene.nt. L 5. supr. de Zit.d l.'
Hinc,^ ,'''■":'■''■."'''' ""'^'•'•t ' "i-^i luijusmodi scrvi-
I. aZ V '^"i;"''"'""'^ '^^ concessam ,\. Harm. 4-
„1 '^77";'""''^'" '■ '9- ^- ''•Jf. locati. ^
• "i^. de sersnt. prced. urh. l. \. % i" iT. de
^ ««'l.- rSL^' r°''° '''/""'J'"'^ ^dificionun RuV.I.fFlo-
^ l-er,./u S.1 'f"""" ''^'^"''- ^"'^ n.odusf..eritp,xscri.
li^nc ,lti , ■ "^'"''" sexapinta pcdum altitudo finila.
-.a<r,dl^^^^^^ Tacit. hb. .5.
i"Mca ^^u7 '°''''"'- ^^''•"-' A"S"^fi constitutionem
Seicam . ''''" ^^*^^'" ^"'"^"'^ ^''**0''«- =>dde 2. Vi-
5i r?3 '•^.'^'^"''•'""''•^^ 3. De crassiludine parictum
. J- '^-if- /'/O 50CiO. *
ilit i""T- '^■'""l"^ ^""'- '9- "'• •• cxlib.[,8.
,,|..' '• -'•'• i/- «e contrahcnd. cmpt.
Mvv^T^ ''oc senatusconsultum factum fuisseanno quiii-
/./ , S ,'r '"'" " ^'^'"''^ cons..kbus, ex /. 4 , . «* ,.
'■'«''«. DlinT'''',^- "''-'•"•. '^6. putat aliud SC. fuissc
'^H^'mah\otb ,,;''";•'"''' '"••,^-'"" *^^'*^^ senatuscon.
"'''•var.a..o 1.',;;;;;;' r'"'"^-- ^° "^^^gi^ . q^od imjus ics,s
'*) iil / G .'"V • "• 5- »•
/,• / , • • '• "{/'•• /»• f. Imo potest distralicre. /. 43. 5. ,.
''^' alii!ruT,H!ihM,;?°'""'" transfcrrc licct quum intc.M-n non
'^Pi IHob.b.lum cst proptcr ornalum ct asj colu,
5^
I.
iiai ur-
7^8
LIBER OCTA\'US
driani (i) cdicto Proeses provinciae niemor juris pul^Iici ,
in (liriiiiencla disceptatione leguai placita cublodiet. PP.
6. Kun. Oclobr. ipsis ly. et iii. AA. Cokss. ayo.
De translalione.
6. Imp. CoNSTAiiTiNUS A. Elpidio agenti
vicem P. P.
SI quis posl lianc legem civitate (2) spoliata ornatum
( hoc est , marmora , vel columnas ) ad rura transtu-
lerit, privetur ea possessione , quam ita ornavent. Si quis
iiutem ex alia in aliam civitatem lalDentiutn parieium n)ar-
niora vel coiumnas de propriis domibus in proprias trans-
ferre voluerit : ({uoniam utrobique ha;c esse puLlicum de-
cus est , licenter hoc faciat. Dala similiter facuhale eliam
de possessione (3) ornalum hujusaiodi ad possessionem
aliam trausferendi , quamvis (4) per nmros , vel eliam
per mediam civitatem ea transierri necesse sit : ita ul ea
sokmimodo quse iHata fuerinl civitatibus exporientur. Dat.
6. Ral. Jun. Viminacii , Crispo u. el Cojsstajnxiko u.
CoNSS. 321.
7. Imp, JuLiAN. A. ad Vitianum (5)
\icarium Africse.
NEmini columnas , vel statuas cujuscunque malerise eK
alia eademque provincia vel afterre (6) liceat (7),
vel movere. Dat. 6. Kal, rspvembr. Juliaho A. iv. et
SALtsTio Cowss. 363,
JOifferenlict curiaUum et non curialium.
8. Imppp
"Valens ,
Modesto P
Grat. et Yalent. AAA.
P.
Slngularum urbium Curiales (8) etjam inviti , vel re-
parare intra civitaies , quas ohm habuerunt domos ,
vel de novo a:diflcare cogantur , illic semper nmniis in-
serviluri , et aucturi propriarum Irequenti.am civilatum.
Possessores vero qui non erunt Curiales (9) , jn
in quibus domos possident , easdem domos diru;
negleclasque reparent , judiciaria ad conser\-iindii
prajceptum auctorilale retinendi. Dat. i3. Ral. ^ n
GRATiANo IV. et Meroeaude Conss. 377.
De spatio inter novum cp.dificium et publi
cedes rdinquendo.
9. Imppp. Arcad. Ho.-sor. et Theod.
AAA. jEmiliano Prtefecto urbi.
SI cui loci proprietas a^difioandi juxta pubb
animum dederit , is quindecim (ii)pedum -
terjecto inler publica ac privata a^dificia , iia sibi jx
fiibricandum , ut taii iijtervallo , et publica aedc- •
culo viiidicentur , et privalus aedificator velul j
fabricalo loco , destructionis quandoque fn turae doi it
detrimentum. Dat. 10. Ral. iNovembr. Arcad. hn
PfiOBO CoKss. ^oQ.
De nuiralis amhitus consfructione.
10. Impp. HoKOR. et TiiEOD. AA.
Monaxio P. P.
PEr provincias Mesopotamiam , Osdroenam ,
tensem , S^riam secundam , Phoeuiciam , i ..
sem , Ciliciam secuudam , utramque Aroieniam . ir
que Cappadociam , Pontum Polemoniacum , alq
spniitum , ubi magis lioc desidei-atur , cmterasqut ■
cias cuuclis volenlibus permitlatur murali (12) amhl
dos proprios seu loca sui dominii conslituta vallar I
3. ]Non. Maji , Constanlinop. TntoD. A. iX. iC
STAWTIO lU. CoNSS. ^11.
De moemnnis.
11. lidem AA. Severino P. P.
Oemiana (i3) , qna? Graeco vocabulo Te/;(^(5:
appellant , sive oiiin conslrucia , sive m {i*i
M'
(i) Vcspasianus idem cdixcrat. Snetoniiis , Deformis urbs yete-
rihus incendiis ac ruinis erat , i^acuas areas occiipnrc et cedifica-
re , si pnsscssores cessarent , cuiqiic permisit. et Victor Rornani
deformcm inccndiis yeteribus ac ruiiias reparavit , permissa , si
domini deesscnt ^ cedficandi copia , f^espasianus ct Adrianus do-
minium dedcyunt instanratori statim , Divus Marcus a. quaUior
mensilus. yu\. l. \. jf. in qiiibus causis pignus. t. 52. ^. lo. J/.
pro socio. adde Cujac. 19. obs. 20.
(2) Ex civitate in aliam civitatem columnas pedificii tiansferre
licet. i^ers. si quis autem. infr. h. t. rus eas transfene non hcet ,
Ut hic , ex agro in alium agrum licet. vers. Data similiter. infr.
h. t. Ex' domo in urbe sitaail aliam in urbe sitam quaedam Iran-
sfeii-c licet, /. 2. ucrs. Ceterum. siipr. h. t. Ex una provincia in
aliam non Jicet. l. 7. infr. h. t. ct ita potest accipi haec constitu-
tio quam nonnuUi d,e rebus intellignnt sublatis promercii cauta ;
alii de non labenle sedificio. Alia quaedam ad banc kgcm adfcrt
Cujac. 19. obs. 19. qucm vide. Cansa conslitutionis hujus haec cs-
se potest , impcnsarum immcnsitalc.
("3) Id est , agro , villa.
(4) Ratio dubitandi.
(5) Avitianiim. ut /. i. C. Th. dc itincre palUco. l. i. C.
Th. de ind. deb. l. i5. C. Th. dc cursu publico.
(6) Atiferre , Hal.
(7) Imo licet. dixi ad /. 6. supr. h. t.
(8) Curiales urbium , domos proprias suis in urbibus haberc ,
scd et antiquas repaiaie vcl de novo a'di(:rnre coguntur.
(9) Nam curialcs urbium roguntur t.-.ntum ad anliquarum aedium
reparationcm : non ad novarum cxtruclioncm.
(10) Restitutio ledium pr.xcipitur , ut hic , et l. 7. JT- de offic.
piasid. l. 46. J/'. de damno. e ppntrario destriictio inbibetur.
l. 2. supr. h. t. l. ult. infr. de jurc reip.
(11) Lcgitimmr) spnfinm iio:.i a^dificii ab aedibus publici.s, quin-
dfcim pcdes , ut lac , n t. 4^- C. Tfi. de opciib. puhl. cl 5(3.
Syn. 1. cap. ffi.pl irxp(i.yyt\l%<i c.r tit. I 1 ■ c. 7- 2. flari.:
adde /. 11. in fin. injr. Ii. t. et l. \\.ff. de sen-ilut.
(12) Muris seu muraU ambitu fundos ciiigere ciiivis 1;
iinde notant Fortaliciiim , vel castruiu iu suo queinqu»'
care ( est enim jus aediticiorum , juris gentiuni. ) i, ex ^
Jf. de jmtit. nisi hujusmodi aedilicia ad neraulationem vi>
allerius tierent. /. ( pns noviim. 3. D. de oper. puvlici-' -
limitihus imperii. / quicuiupte custellcrum. 2. vifr. de '
mitrophis. itb. 11. tit. S^. vel materiain praebeicnt sedil
ollcnsionis. ( Tunc enim raerito pubiica utintas pira!
ncnda est. /. Lucius. J t . Jf. de evict. l. item , si veiifri'^-
Jf. de rci vind. etiamsi priviicgic principis id fierct. *
stum. 9. Jixtr. de dccimis. ) Eadem est ratio , si qaii
non contentus aedificio . jurisdiclioncm inde vel jiis civil > >
municipii u.-urpare volueiit : id cnim sine principis p<rD
licet. Bartol. tn l. ult. ff. de coltcgiis. Eadem quoque xi »
tentia judicis pjuri disjiiucti sint. Joann. Faber in /• *f '
infr. de parnis. Chassan.ieus in cnnsuet. Burg. tit. ""■'"•.
7). 4. facit /. sacra loc. 9. §. mitros. 4. ff. de '^"""._
Ideni si vcl consuetudo , Chassanxiis illo loco , vel <*.""'_ ,;^'
til.
ci[/i6 contraria sit , ut et apud Hispanos cst. l.,j.
Oi dinationum , et 1.
cnliquis , ubi habelur
asdificarc aiit reficere caslella
(i3) De Mccnianis, /. 242. 5. \. ff. de verh. sigf-
(i4) Kaca-aoti. Hal. alii legunt cKu\rT , ahi »;y2^
ff/)5-«?. Yetustissimi habent i%aix'; , uti Ciijacius nionct ^^
sut. dc act. ct i. observat. 3o. ilurxi sunt pi-oj'^^'°'^ ^.Qo
Ha^iltr^xi, quod est cxpellne el projicere. Eam quoq"^ ,.
contirmat aulor Synopscos ibid. cap. 9. Hariu. 2. " • -Ij j
p." Huiu 5- 65. dicitiir etiam i^u-.r, a qiiibusdam )-A.'*r
ihul. c. Tffu i>^:x-KS hci fliV»- .i 65. solarium. ^^f 0
Taiai. infn. et in Pragniotu'«^
Neminem possc siae licenUa
Hh-
et Harra. d. loc. c. mpi a-uKxptut- i- i^- §■ 5. "!/'"
CODICIS REPETIT^ PR.ELLCTIO.MS
:o<
projnciis (i) construeiifla , nisi spatium inler se per
L-emjj) pedes Jibeii aeris habuerint , modis omnibus
'utur. In his vero locis in tjuibus a^dificia priva-
,neis pubbcis videnlur objccla , obstruclione mce-
1 , quindecim pedum inlervalla servenlur , qnem
(iiuis (3) modum a'dificaturis quoque proponi-
i ut si quis intra defiiiiium spatium , id est , de-
pedum mensuraoi (5) a^dificare , vcl intra quin-
cuaji) pedum moenianum possidere tenlaverit : sciat
■m labricata demoJienda , sed etiam ipsam domum
iro adscnbendam. Dat. 3. Kal. Octob. Ascle-
cL Mariniamo Cottss. 423.
ir/nk 1. De spalio ah eo , qui (^,dificnt , relinquen-
do.\ In (jiuinluin liceat dornurn atlollere. 3. De fcne-
). De prospectu. 5. De solariis , mcenianis et
0. De colurnnis et publicis porlicihus ac stniioni-
■ Si imli/icaturo lis movealur. 8. De opere in-
perJiciendQ.
Imp. Zeno (7) A. Adamantio Priefecto urljis.
'X )) quo pace frui cocpimus , et litibus et externis
J t is popuios noslros pximere studentes , variis le^^i-
vlendis animum applicuimus : inler quas et Jianc
|eterri volumus , dilucide demonstrantem , et qua^
■mlicentia suggessit , et cautissime omne ambiguum
m : Non mnJium autem a civililu.s verbis reces-
^sed vulgo (9) notioribus uti malnimus , ut ila
e JH eam uicidcrint, alterius interpretis non egeant
■X rcJalione ^gitur magnitudinis lus cognovimus,
'"«'Megem immorialis mcmoria, patris (To) noslri
'luam supor bis posuit qui in hac eloriosT rivi Tirr;r,-;i,>.c '"^V"^"" 7""'" ^'^'"^^ • "t;c anquid in su
V-re voli.rint, quibusdLyL parfib ^i^^^^ E ^. tir.dd r""'" -™P.-J— '^ ^^^ -ec de hi
va. lerpreiantmm opiniones an.biguam e e ^ ^ \ '''J-I^ja addetnr : neque ennn convenit.
I ^ "ifeuam esse. ^. ^. ^^^^ autem liceat a;dif]canti domum juxta (2^)
> cc
Ji/Ui
IU9
$. I . Et nos itaqne prafrnp.mus , ut qni proprias domos
renovare cupiunt , non solu/n veterem (in iormam (12)
non exccdant, ( sicut nec hi qui novas iedifJcant . aut
Jumen , vel p.v.spectum (i3) vicinis auferant , adversus ea
qu^ pndem (o.i.tilula sunt : verum ciiam addin.ns , qua-
e )us ,s q.u a^dihcat , habere debeai , cum facuilatfm
iabet ex pa.lo, veJ stipulatione muianda? , si velit ve-
tms fo,m.'e. Tuuc enim sancimus, ut si (^4) pactum vel
pac . el shp..)at,oms aedificare , etiarasi oificere vicinis
qmbus p.nctum adversatur, ita a;dificando videatur
^- 2. Sed cum nostra constilulio dicat , duodecim (i^\
pedes oportere reli.,qui ah eo , qui .'edificl.turus esT in-
ter propriara et vicini doraum , et;^/«5 veJ minus adji^ciaf
quod magnam sane a^dificantibus securitatem nrJslat •
( n.h.J autem dubium (16) aptum est ad toJIendam an.bi^
gu.tatem ) d.serte ac perspicue j.ibemus , duodecim pedes
icl.nqui intermedios inter utramque domum incipientes Vi-^
a superposita fundamentis a^dificii parte: eademnue obser-
vat.one perseverante ad summum usque altitudinis c.bnen.
^t e. , qui hcc m posterum observaverit , Jicere domum
in quan.am (18) voluer.l alti.udine.n excitare , et at.olle!
le , el lenestras f^ibricare , lam quae iirospectivae (iq) di-
cuntur, quam qua, lueifer.^ (.0) , %ecundum di^ira-n
const.tut.onem , s.ve novam domum velit extruere sive
vetere.n .nsiaurare, sive ex incend.o eollapsam exeedifica-
re . ^uiJa J.centia ex hoc spa.io concessa tollendi vieino
directum (21) et omni ex lalere domus inviolatrfm in ma-
re prospec.um : quem domi slans vel sedens Iiabet , non
autem detorquendi Iiunc ips..ni prospeclum , ita ut co-i-
d^r;""'.'^^'^'^'^"'^'-') '"'""^ aspieere. Quod autem
•id ho. os (23) atque arbo.es altinet : nec aliouid
.t ini° ''"^'''''""- ^^^ '" rrovi.icii.s pormissum c.-at cedi-
! " ?"." """:; '" "•■''" ^^'^P'^'-- ^n^ninn. 0.7. Nam ct
«it^xtn us p.:yfcclus urbi sustulit cmn.a fabricari liomffi
lue vclila lcgihi.s
""""im , .scci solarium a
liclo dfcnn
piivati irdificlo cxlrue.c quis
yn il„/ ^''"^'"'' "'•■"'"= "* rul'Iico aedificio quindecim
y. tbifl c. 9. ,. Harm. 4. f G5
i"lercapcd'-- ■ ■■ • 1 -J "-^
ili. Vi
Aiis
vdusLco l'""'^'^'^' Bmgundion.uTi' doccnt , ct '
.^'••"»Lco scr.b.l JSou. ult. hod.e duodccim. /.
-'^- ^^- y. 1. Harm. 4. 5. G5.
»ped.,„s modo d.xi ad /. ,4.^ Je servit. j,rctd.
•fc L 9. suyr. h. t. Tl.olosa... de EejHihl. l. 2.
JIIS
12.
) c ^-},- '; "'^i^. '• "/'• J^- fin. rc^undor.
'■ Gell. ,. c. ,0.
'•''' , antecessoris.
0
0)1
n. (
• /.
. /.
uit.
2. C.
Ecl. i C m. ,
■ 4. »«; '• '". '^«''«>>'-"'^'=«- ''^ tit. II. c. .0. ct 3.
Jy. iie servitut.
61.1
» Cli
'• T«
Cu
■i)l
Vrad. uihau. l. 8. 5. i. £. dc over.
-.,un "' —" — '
■nia dicam infv. J,
confrovcr
111 dc
"0" ollicicdl ■i"^"^"\ "'°''''l" ' '^«^ scrvilutc altius „0.1
. ., l""'""'';".'.^?'»»'''-'''' scl.olasticus li/, -
liain .td
0.
"^ q"oquc i„ urbc;7;;;{{;t'£Lras n.isso qucrelam mu:
»W*?,.' 'r"™""" r'-^f-'ct""i vigiln.u viciuu.u
■»• '/• foco. £0/05. c/. loco. 5. 3. /,. 77„. i„fr. U. t.
§. ult. Inst. de senntutihus.
. (.'5) /Kdilicaturus duodccira pcdcs rclinquit infcr propriam et
No7:in'Jy TT ■ ''"TT^- R^^^"^'t"r ta,ncn a Lcooe
lyoi,. ult. Lrg.bus duodec.m taluilarum s-.Uicicbat int.-a vicinorum
do.nos spat.u,n ,Unn-un, pcdun. , dimidii inlcrdum , u taiVFes ."
ct Isulorus .5. £tr,.. ult. d... .d le.es t^. tahul. i. .. tu. 't .€.%:
(.lO; Dubiiun aiubigiutalem nou tollit. ^
('7) P'uicipium i.Ucrvalli a vicini rrdificio rclinqucndi sumcn-
dnm est a lundamcnlis . Est cnim fuudameutum altitud.nis no.ma.
(.b; i..cet ni nidn.tum redcs suas toilcc iut.-a lccluuum ^na-
Uum Augusf. Icge non l.cebat scpt<.aginta pedibus ah.us tolle.^c .
^lrah. 5. Trajani scxaginfa , Sextus Au.elius ^ lotor in Trajano
Lcou. loo. i'. ^. 4. i„/r. h. t. ^
■ ^l^^ nx/>x«ojr7Uas ri, Q^ujxyi^yii hic. et ?. 3. l,fr. h. t. Glos-
sis r.a.uc.u,a ,..;^^,-, ^,,^,.,,^;,. Harn.. d. loco.' r«,av..TT..«.
tantu.n fecit mcntioncm : Ecloga fc..c,..|.aru.n tanlum . -c?;tx/ ve-
ro .11. ud gcuus fcncslrarun. est .ipud Harmeuopulum 'd. l. cap.
^fpt toIk^,. (xalh v.dcntur app.Ila.c , a,chieies , et harbacmu-s.
(20) l:eiie.-.tr.T? p.-o.spectivJB , et lucifcrw.
(2.) Di.cctus in mare p.ospcclus nemini tolie.idus , uiM inlcr-
m.sso spaf.o centum pcdum : obliquus Jolli potcsl iulc.mis-o .sr.a-
t.o «luodeci.n pcdum Hodie ctian. iu obiiqiui.u .se.-vatur ...p.iiil.ra
cc.,fum pedum. Nnu. 63. ,65. H.i.in. ./. /oco , ca,,. tv! ar.M, .-
infii. idque Harm. d. c. ^,p, aT:4/f«.; t,i , cx Fapiu.au, /,/,.3.'
(juasUoiium, porng.t ad prospcclu.n uioutiu.u. Syiiops. n,utl. d
ioco. ncgaf uilo modo ctiam ptr obiiquuin adimi posse.
(22) Obliqi.us prospcctus maris . i^^ v^xyin- Ec/. d. /oco.
(23) Horforu.n , alqi.e arl)o. u.n .iull.i .-crvitus Ovse dcbct ■ Gr»
c. id ita e.xpl.cant. Ec/. d. ioco. Apud H.ir.ncu. d. /oco. c. ,.,/
>c?iW6j, (c, j.y-(yy , Jioct horum pro.^^pectum impcdirc intcrooHti*
qu.nqiiai:.ula j.cdibiis. '
(24) E» tiiCTai Syn. et Plarm. i/lo loco.
760
LIBER OCTAVUS
cornpitum forte aul anglporlum (1) , vel platcam duode-
cim pcdJbus laliorem aulcire parlem plate» , vel compiti ,
(1 pioprio superaddere adifJcio. hoa enim quae ad rcm-
jiublicam pcrtiiicut , Miimure , ct ecdificauljbus dividere
volenles , duodecim pedum intervallum in mcdio domo-
ium definijuus , sed ne angusliora sint doraorum intcrval-
la. Si aulem majus sil spuUum , maneal vclus dislautia :
non enim eam miuui concedimus , sed servari urbi pro-
pria jura. Si autem vetus sedificiunt secundum ycterem
iormam lale erat , ut n)inus essct dom.orum abs se iuvi-
cem spatio duodecim pedum iutcrvailum , ne liceat pra.^-
ler vcterem formam in aililudincm .'cdilicium erigere, vel
ftnestras faccre , nisi decem pedcs in m(dio iutercedat.
Tunc enim prospeclivas (2) is , qui aedificabit , non pot-
eril facere , nisi antea cpioquc fucrint , ut dictum est.
Luciferas (3) vero faciet utique sex pedum servalo ab
imo pavimento in altiuu intervallo : eo lamen non auden-
le ullo modo facere id , quod vocalur pseudopalum (4)
( id est , falsura aut ficlitium labulatum , aul pavimen-
tum in ipso aedificio ) et ita ab hoc pseudopato ad sex
pedum allitudinem luciferas fenestras excitare , et sophi-
stice (5) Jegem interprelari , et caviUari. Si cnim hoc
liccat : eveniet iterum , ut luciferae (6) aequent prcspe-
clivarum utilitalem , et niliil distent a prospectivjs (7) ,
et vicino noceanl : quod quidem ficri prohibemus , nul-
lalenus competens aedificanlibus , vel ex pacto (8) , vel
ex slipulalioue jus toJIentes , si quod tale prorsus competat.
§. 4- Insuper cum priore lege cautum sit , ceutum (9)
pedes altas domcs combustas instaurare licere , etiam si
alleri prospeclum in mare prohibeaut : hauc etiam toi-
Jenles ambiguitalem , conslilunnus Iioc oblinere tam in
liis quas post conflagralionem renovat?e sunt , quam quae
«unquam antea fuerunt, et nunc priraum extruuulur. Sed
et in his quse nullam iguis injuriam senseruut , vetustate
autem , aut alia quacunque cauia defeceruut, et in omni-
bus omnino domibus qua^ asdificanlur , si centum pedum
spalium relinquatur inter circumiaceniia lota , omni im-
pedimento cessanle fiant sedificia , etiamsi aliis domibus
prospectum in mare adimant. Prospectum autem Iiunc li-
ceat auferre (lo) a solis culinis (11) , vel latrinis , vel
secessibus , vel scalis (12) , vel traieclibus ad soia diver-
ticula vicorum pertinentibus , vel basternis (i3) , quara-
yis , et intra centum pedes velit qiuis aedificare , si modo
(1) Vide Eclog. d. loco.
(a) HxpaKVTrTDiuf iit supi: §. "2.
(3) <trJrxyofy^i , ut iu};r. §. 2. Harmenop. d. loco. cap. irs?i
0inxy(oyv-' ^vaicuv , uh[ iu uotis , et momcnclatore exposui quid
essent q)a-;ctyayot et vitpxKUVTUxl ^vpiSti'
(4) '^£uJdV«TCJ')
(5) 2s(j)i2^^o--&a/ 7or vcfiou-
(6) Fciicstiae luciferffi prospeclivis minus uliles : illis lumen tau-
tum , liis piospcctiun perclpimns.
(7) Fenestiis prospecti.vis noccUir vicino.
(8) §• i . supr. h. t.
(9) Centum {ledum spatio iulcrmisso frospcctum etJam
ctum vicino possumus adimcrc. Eclog. d. i''cu Ilaiiu. d. loc
■ \h
dirc-
oco cap.
vsdi «'3rc\J/siii«.
(io> Intia niinus spatium quani cenjum p(dum scilicet. miaus ,
ftita inlra uuodccim j)cdos.
(u) yiaydplav hc , Ecl. d. loco , ^ayeipie Harm. d. loco.
y (•'-') K\(,UKfcc',5 fiic 1 Hkif/.«-^ZvOi- Ilanu. d. l"C0. ^
(l3) H hiy,$ao-iii)V TTfLi 7i-dpiSoy fxcvDf XP^"' '{!'"'' 1 %,^i»tdv a toc-
A*<r(w o/ TT-Msi' ^xcff-x fi'C. fl'~ dv:o$x.\SijVicu iyua-t tUj KtyCfAffbf
vxpc^wj 'izot Ua^xiav- Harm. d. lcco. quidam legunt J/a/SaVtojp.
Porro bastcrua: sunt iianscnnae : sive prolccta , qnsE babentur in
aedibus Iranscundi vel spatiandi gratia. Alio sensu , hastertia: ,
vebicula sunt , sive kclicae , \el , ut cst in glo=sis vctcrum , ts=e-
da 3 qua; ( quod plerumque speculari l.apidc claudercntur ) esedeni
tamen duodecim pedes in mcdio intercedant. Uafc l
observari volumus quando nullum adcst pactujj
quod a?dificare volentem adjuvet. Qui autern «-
viciui a;dificant , intra defiiiitum ajj eis moduni a--
tunc enim et eo non custodito spatio permillimus
a;dificia , etiam si prospectum adimaut jis qui (
runt , et pacti sunt , aut qui in eorum donios s
runt , quandoquidcm compctentia jam quibujdam
venlione jura , per generalem aufeni iegem non
^. 5. Itcm )Uud etiam statuimus , ne ea qua v
solaria (i5) , post hanc Icgem ex solis ligujs el
construanlur , sed ad eoruni qua; Komaneiisia
cuntur , modum et figuram sedificcutnr, et inter c
laria ex adverso sese spectanlia decem pedes reliiKnn
Sm Jioc prse ioci angustia fieri jion possit , Iuir
fiaut g';c 'TToepaKXyyni , hoc esl , ut se invic
ex adv. rao vei U 'wupczKKtiKit respiciaut , sc;
nis , ex obJiquo atque liansverso. Si vero spalii
dium decem pedes non excedat , tunc nuUa eiii
nec adversa , nec Iransversa liceat solaria , aul • '
ua (17) fabricare. Quae vero secundum supra scnp
mam adificabuntur , jubemus alta esse ab imo solci»
quiudecim et eorum quidem columnas iapideas . •
gncas ita solo imponi jubemus , ut non ad calfied
sive perpendiculum sient, sicuti nec muros , ut n
qui est sub illis iu superiore parte , ut dictum e.-
stitutis solariis , obturetur , nec ex Jioc angustior
giportus , et publicum iier. Prohibemus aulein
las (19) a solo angiportus inchoare, et ad solaria
ita ut tam ex impensa et prffiparatione firmiore . -
quod uon ita proxima sint inter se solaria , breva
lariora et extinclu faciliora ex igne pericula civi'
Jjis , qui domus habent , immineant. Si autem coii •-
stram hauc legem fiat solarium vel scala ; non id ai
quod factum fuerit , detruucabitur , sed etiarn aedifi d
minus decem auj-i Jibrarui^T poenam expectabit :
desiguavJt arcliitectus , aut qui opus recepit , aliu;
aun libras persolvet , et qui fabricaverit arlifes .
inopiam (20) non potuent poenam solvere , corporeat
a civitate fiat extorris.
§.6. Praeterea jubemus nemini (21) licere ie
ordine coUocatas coiumnas in publicis porticibus •'
nibus ab eo quod vocatur Miliuni (22), iisque ad V-
Glossas ilio loco , Juven. i. Qucb (.'chitur clauso latis speci^v
untro , recte interpretanlur bastcrnas. Antrum dixit utet^
mus cavcam baolernarum. Palladio Aui'tes bastcrnarum , ^
ticse quibus ea vebicula sustinentiir. Servius Honoratus , ■
sutit vclticula , sicuti nunc basternas i^idemus. Lainpriaius •
liogabalo , Dedit bastenias et rhedas. Ainmianus i4- Bajteai
latera civitatis cuncta discurrunt. adde Cujac. i3. obs. io-
(i4) §. 2. §. 3. supr. h. t. §. ult. Inst. de seivitutib.
(i5) SoAap.K /i/c, ffc^apiv* d. loco. Haimen. d. ^ '
(ruKaat/ju7-
(n>) fuijt.xfia-tx Graeci hic . et Eclog. d. loco.
(17) Hro.' fli!,*?, GraicLhic. aJde Harm. d. loco.riP'^^
MiKif^ivov , dLxi ad /. II. supr. h. t. adde JSovell. uU. u.r
^ itt) Kx-d KdSirOj. Sic KxrZhf Eclog. ^-^oco. Har«>':n- ''|^-^
(19) Eclog. d. loco. Harmcn. d. loco. Scalae t''^)*^'^„^
IVcf. 109. sive portus aut stationes naviura auclore MO f
vepl a-^flZv. Alciatus perperam ccenacula interpretatur.
(io) Di\i /. i. in Jin. Jf. de pai.is. ^^
(^i) 58. £rZ. I. c. vtpi TxpxyyiKjxi ex "'•, '^V.^^. '^joe
(jii) Airo 13 KxKv^ism /uKia, bic avo rtt f^if^m- B^mFOS'
ubi Leunclavius miliariurn vertit. IMiiiarium columna r<> ^^^ ^
in foro ab Augnsto , a qn.i omiies vipe Italiae iDiUum " ^ .
picbaat. disi ud /. ib\. Jjf. de yeib. sign. adde 6u«t. J"
ium bstruerff acdiriciis , vel solis eliam tabulis, vel aliis
iuibi|r'i3 rebus in medio columnarum extructis ; sed ipsa
fcdificia non excedant in latitudine pedes sex ,
licnsis ctiam parictibus plalcam versus ; in allitu-
ro peflcs septem. Omnimodo autem volumus per
- coliimnarum ordincs rcJinqui a porticibus ad pla-
xrum iler : decorari quo<[ue iuijusmodi tabernacula
icinas extrrius saltem marinore ; ut et civitati sint
lcoov, el transeunlibus vobiplali : In reliquis autem ci-
' legionibus (i) extructas (2) in mediis columnis of-
,, [irout urbi esse ulile , et qualenus et quomodo
■XHtiiveris , extrui sancimus , omni (3) Kqualilate ser-
aia ne quod uni permiltitur , ca:teris prohibeatur.
1 Et iioc quidem constituimus , ut ne calumnian-
olis ct macliinationibus , sequis et bonis viris peri-
truatur. MuJli enim sedificaluris lites , non ex in-
iiqua accepta , sed per invidiam substruenles , in-
oiium iliis causam prabent ; ut eum , qui jam
( ffdificare , prohibitura , et opus imperfectum i-e-
■ coactun» , et iu jus tractuua , pccuniam ad a:di-
.cm reposilam , litigando consumere cogant : et
OU(j omniuin incommodissimum est ) postquam victri-
nlenliani rctulit , adhuc quasi indissolubilibus vin-
Ibligari contingit , dum appellatior.is praitcxtu fata-
i expectare cogitur , et ex hac frustratione , et zedi-
is interruplione voluptatem capit ejus adversarius.
cimus ita([ue in cjusmodi casibus , ut si (4) ap-
ab his , qus ab arbitro dcliaita sunt , intercesse-
ii , nul alque missa fuerit ad judicem relatio , vel for-
plis redacta , licere victori ct victo, non observato
appeJlationis iutroducondaj tempore , una cutn
lio , vel soli ad tuae (5) magnificentiee tribunal
■ 5 et adversario ex more vocato , si absit , termi-
I controversa; facere ; ut omni mora abscissa , le-
litis finis imponatur , ne hyerae , si ita accide-
' , jcsente vcl immiuente , dura longos appellationum
slatos expeclare cogilur is , qui injuste ab in-
lificio prohibitus est , damna inlolerabilia susii-
Quod aulem est proximum , si eliam quis in hujus-
nlroversiis appellare (7) voluerit , conquerens de
.idmis tua; sententia , illico eam , quam dicunt
^"suilionem (8) fieri jubemus 5 ct dari tam victo quam
ul dc more seuteutiam ipsam accuralius expcn-
• ■,« sacro nostro palatio , omni mora cessante. JNo-
'■'Oljutem quicuuque ajdificantes impcdire prajsumpsc-
" 1 jfuod si victi fuerint , ct omne (9) quodcunque
'"'"rit damuum resarcient , el materiae pretia , quam
le erit corruptam aut deterioratam esse inter litium
rependent. ^j^ Quod autem ad eos , qui injuste
■ tentavcrint , atlinet , et hi si victi fuerint , da-
,) qui aidificium prohibuerit, et causac ideo adesse
»cttHuerit , refundent.
CODICIS REPETIT/E PR^LECTIONIS,
76r
f Omnom aulem hujusmodi oontnversiara in solo ma-
gn.tudinis tua) judicio decidi prcecipimu, , et ncque ulli
cmquara jllustrium raagistraluum audire hujusmodi cau-
sas , neque ex iiac causa litigantos , mnitise, vel fori prse-
scnptione ad detractandum (10) judicium, vel sumptuura,
et damnorura , quaj sentcntia gloriosissimi pra:f-cti urbi, ,
aut ab ipso dali cognitoris conlinebuntur , solutionem de-
trectandam permitlimus : sed exactioni eos subiici volu-
nius , qui ex decreto maguificenti.ie tuae vicU fucrint , ue-
mnie ad hoc fori pra;scriptions utente.
§• 8. Provideat aulem magnificentia tua , ne CiOquis
redemploiura , aut fabrorum , aut arlifioum opus a s'' in-
choatum relinquat imperfectum (,2), sed ut accepta mer-
cede opus , quod incepit , perficere cogatur ; vcl omne
damnum , quod mdo aedificare volens accep-rit , et quid-
qujd omnino dispendii sensit ex eo quod opus perfectuni
non fuerit , sarciat. Si autera pcnuria (i3) laboret qui
ita deliqiierit, fustibus ca^sus civitate ejiciatur. NuIIus (i^)
autem id perficere prohibeatur , quod ab altcro coeptum
opus fuerit ; quod praesurai coguovimus a quibusdara arti-
ficibus , vel redemploribus , nec iis , qua ipsi coepe-
riul , finem imponeulibus , uec alios id perficere si-
nenlibus, afque inde dimnum intolerabile inferentibus
iis , qni donios suas fabricari cupiunt. Qui itaque hdc
solo rccusat opus peificere , quod ab alio ante inchoatum
sit , is eandcm pceuam excipiat , quam is excepit qui
opus reliquit.
Anlonius Contius jiiris sludiosis : Quid in hac leee rr-
stituenda , vel in Latinuni scrmonern transferenda pnesti-
terimus , experiemini , si hanc nostrane opcrain ciini edi-
tione Portaaa et Scrimgeriana contukritis. Nam in ulra-
que secjuens conslituiio erat accphcda, et in cdtera iia cnr-
ritpia et translata , ut niagna ex parle aierel , qucB hcec
negal ; negaret quce hcec asserit. En quanla in legibns ,
vel edendis , re/ transfcrendis cautio. Utraque etiam editio
prima ipsius consiitutionis verba in inscriptioncm ipsius
transtulit : nllcra sic , hS^uuivTia gV«f)^(y m-oKtaf! xot/
Sitidy. Ei'/3«V(7< diroKujovrii elc. Altera vero sic , AcTa-
^uvrict) iTrup'/^^ vof^iV! Kiii' S^iKciiif et/^t/yiu ccTroKuujfTi. ior
nTupdvru. elc. Qui error li contrarius est , qui anie Ha-
lonndrum obtinvcrat in principio constitulionis cle Justinia-
neo Codice confcrmando: ul iUa verla inscriptionis , Ex prae-
fecto hujus almai urliis , in texiuni ipsius constitutionis irre-
perent , hoc modo : Ex prsecepto hujus almae urbis etc.
Quis aulcni unquani appcllari audiit Prccfectum urbis prce-
fectum Jtidiciorum aut jucVciorum pacis ? Itucjue quanwis
sola conjectura adjutus sini , in hujus legis princifjio re-
stituendo : omnibus tanien vobis probaium iri judiciuni
meum
juris artic
spcro. Est autem elegantissima lex , et ad midios
rliculos controversos , si qua alia , adprime util.s.
u tu
II
:3)
. c.
1
"gionibus urbis alias dixi. adde l. i. §. ^.Z. Jf. de njjlc.
*» (isvcnxa, cto. Tabennc qn» in medio coluran.iriiDi
! prout existiraavciit priefecttis url)i , stninntur , qui pa-
■Jinibus luodiiin scrvaliit. Synops. Basil. 58. tit. ii. ex
ap. 10.
luahtas esl , quntics quod iini permittitur , cactcris non
,\f S- 3- ,^- /^spi Trufi*yyt\i»i ex tit. n. c. 11.
iKlcctum niliis inteliigo cx inscriptionc hujns coustitutionis.
<•< ''ffy.ivstn t;-? nxvfbi nu' fUVf.iia-uu» '/^of!-*?. Groeci
•'«Mfsiv Tilf Kup!ui , Ecloi;. li.loco. ubi aln legnntx,o<«9
umuut ,«< tfATrpoiig-(^i,g ^Mtpxi- <1"^ dc re dixi ad No^.
I.IV.
(7) Hic con$tat licuissc appellare a Praefecto urbi , qiiofl tamcn
•iliqiiando piMliihitiim fuit , sod poslea iteruiu jierinissuiii. l. 1?,.
C. Theot. de appell. l. 2. supr. de his , qui proptcr m:t. jiul.
ut in ea re minor fiiorit auctoritns praefccti urhi quaitf prKtccli
prsetorio. Idem signiticat Syuimacbus et ipse praefcctus urbis ,
lib. I. ipist. (\\.
(8) Tl, «xA«(xr.'J»v KOvmKrxttuiit- ConsuUatio , species appel-
latioLiis.
(«)) Ecl. d. Inc. infn.
(10) Ecl. d. loco.
(11) /. unic. supr. de moiwpoliis.
(i2^ d. l. unic.
(i3) Adde V ;"). in fn. supr. h. t. l. i. in fin. ff. de pcsn.
(14) Perficere id ueiuo prohibetur , quod ih alio incepcni.
96
1^6 2
I. I B E R 0 C T A V U S
Ad siiperiorem legem Zenonis.
i3. Imp. JusTiNJAMJS A. Joanni P, P.
CUra dubilabatur , uUum coiislitulio Zeuonis (i) divae
meinoriae ad (2) Amaniiuia Pia^lcctum uibi scripla ,
quac de servitutibus ioquilur , localis esset , et huic flo-
renlissiniae urbi dedicata , deberent illius quidem jura in
liac observari , anticpa vero quae contraria sunt , locum
habere in provinciis : indignuni esse nostro tcmpore pu-
tantes aliud [ jus (3) ] in hac regia civitate de hujus-
niodi observari , aliud apud nostros esse provinciales: san-
cinius eamdem constilutionem in omnibns urbibus Romani
Imperii obtinere , et secundum ejus definitionem omnia
procedere : et si quod jus ex ea lege innovatum est a ve-
lere dispositione , hoc et in provinciis a Prajsidibus earum
observari : ca-leris (4) videlicet omnibus , quse non per
Zenonianam legem innovata sunt , sed veteribus legibus
comprebensa , in sua firmilate in omni loco manenlibus.
Dat. Kal. Septemb. Constanthiop. post cousulatura Lam-
PADii 5 et OiEsxis W. CG. 53 1.
T I T. XI.
DE INOVI (5) OPERIS NUNGIATIONE.
Si nuncialor noi'i operis sit paratus statim de jure suo
docere , dehel audiri , et de causa cognosci , et
intra tres inenses lenninari. Salic.
1. Imp. JusTiNiANfs A. Joanni P. P.
lE operis novi nunciatione quandam antiquis ortam
fuisse dubitationem nostra cognoverit tranquillitas :
dicentibus , si quis denunciationem ad inhibendum opus
miserit , non posse eum post annum elapsum ex quo de-
Tiuncialio niissa est , ilerum Eedificalionem prohibere. Quod
dupliciler iuiquum nobis esse videtur : sive etenim non
recte opus prohibucrit , decet non per totum aunuin hoc
impediri : sive recte denunciationem emiserit , eliam post
annum licentiam habere gedificationem prohibere. Talera
igitur iniquilatem inhibenles , sancimus, si quis denuncia-
tionem emiserit , in hac quidem regia urbe Prsefectum
urbi festinare : in provincia vero Rectorem ejus intra
Irium (6) mensinm spalium causam diriraere : sin vero
aliquod fuerit quocunque niodo ad decisionem ambiguita-
lis impedimenium , liceutiam habere eum qui Bedificalio-
licm deproperal , opus de quo agitur , efficere , prius fi-
(0 /. 12. f^upr. h. t. Noi>ell. 63. in princ.
(2) Ad Adanianliiiin , ut ex. inscriptione d. l. 12. constat.
(3) Jus urbanum ad provincias pleriimque extcnditur.
(4) tJbique terrariim , lioc est , noii modo in urLe , scd ctiam
)n proviuciis , qiioe de pedificiis supcriiis dicta siint , obtinent ,
txccpto prospcctii in marc. Nam is tantum Constantinopoli et iu
ejus conlinciitibus duntaxat locum liabct. Synops. Basil. 58. tit.
ai. ex tit. II. c. 12. adde 2. Harra. !?,. J. 59.
(5) Dixi ad L. 89. £). i.
^6) Haec nunciatio novi operis inlra tres menses fiiiienda : post
tres menses is cui novum opus nuiiciatum est , inipune sedificare
potest , pisestita caulione de opere rcttitiK-ndo.
(7) L. 1.5. C. Thcod. I. ct L. 5o. D. 10. 54. Eclog. 12.
Pertinet itaque hic titulus ad intcjdicta de operibus publicis. l. i.
J^\ de interdictis.
(8) Have Catuline kari.ssimc nobis , /. 5. Cod. Theod. h. t.
vid. l. 6. iufr, h. t.
(9) d. l. 5. C. Theod. h. t.
(10) Jiidex immunilalcm ab operc pnblico concederc noii potest.
(li) /. 6. C. Thcvd. /j.j t. Quee ofcri publico vcre impensa
con jtitei it , praefcctis ojcrum ( (fyinrndioitf ) atccplo i(rri debent.
dejussore ab eo dalo ofncio Urbicariaj praefectura
provinciali , Ut si non recte ccdi/icaferil , ornne opui^u
post denuncia'ionem fecerit , suis sumpi.iOus deslrm
enim et opera non per inaaes denunciationes proluhi
tur , et recte denuncianlibus consuletur. Dal. 12, li
Novemb. Constunlinop. post coDsulalutn Lampu
Orestis W. CC. auno secundo. 532.
T I T. XII.
DE OPERIBUS PUBLJCIS (7).
De immunitate.
1. Irapp. COKSTAKTINUS Ct CoSSTAHS AA. (>■
ad Gatulinum.
iLurimi (9) imraunitates operum pubHcorum «k
sione (10) Judicum adepti sunt : et ideo ji;i
impcsterum ehcilas immunitates nullius esse momeDtl
(3. Kalend. August. Sirmii j Urso [ Llpulo ] et-o.
Mio Cowss. 338.
De impensis accepto ferendis.
2. lidem AA. ad INIarcellinum Comitem OrieDt
QUje (11) operibus pubUcis impensa (12) cons?r
accepto ferri oportere cognoscas. Datutn
Octob. Const/tntinop. Limenio , et Catulixo Co>-
De cruce et sanctis relicjuiis.
3. GrascEe constilutiouis epitome (i3).
NEque monachus , neque alius quivis in loco pili<
vel ubi spectacula fiunt , crucem (i4) inipot, 1
reliquias sanctas.
De prcttoriis et publicis domibus.
4. lidem AA. Ecdicio Praefecto ^Egrpli.
PRaetorio (i5) judicum et domus pubhcas (16) oi
pubhco juri atque usui^i^) [ sernper ] virci
PP. 4- Non. Decemb. AtdiocliicB , Mamertibo , "^
viTTA Cojsss. 362.
De Judicibus.
1
5. Impp. ■Valewtin. et Valens AA. ad SjmmacJn
Praefectum urbis.
Ntra (18) urbera Roraara , [ veterem, et novattgi
nullus Judicum novum opus informet (20), quo > i
Syn. Basil. 54- tit. 11. ex lih. 58. «/«. i3. c. i.
(12) Impensas ia operibus publicis accepto ferri opoit ■
Ecl. 12. c. 5. ex lib. 58. tit. 12. c. 2.
(i3) Cujacius /z/c, ncgat Graecam esse constitutionem , set*'
Latinam csse ait , ex 1. 26. supr. de episcop. ct clcr.
(i4) d. l. 26.
(i5) /. 8. C. Theod. h.t. Syracnsisprpetorium eratdomiIii>
dain Hieronis rcgis Siciliaj. Cic. in Ferrem. Prxtoria .vita^'
qiiod praetores Romaui in provincias Komanas missi ca lo*^^
tabant , sive quia a regibus quondam earum provinciarura
de .-ediflcata , sivc quia ad majcstatera populi ^^^™*"' T i,i
dam pertinere putabaat magistratus Eomanos in hujusmodi^^|-
vivere , ia quibus olim Reges yixissent , vel doniiciln"" "
babiiissent.
(16) Domus judiciarias , d. l. S-
(17) Non in privatorum usu.
(18) /. IJ. C. Theod. h. U iQj
(19) Id cst , CoasUntinopolim , vetus enim Roma non
stantuiopolis , scd qu.-e a Romulo aedificata.
(20) Sqrajf>tu scil. publico.
rrnil
\t nostras (j) arbltria cessabunt , [ iiisi (2) ex suis
is hujusmodi opiis constiluere voluerit ]. Ea tanien
undi , quac jam deforrnibus ruinis intercidisse di-
, universis Jicentiam dainus. Dat. 8. Kal. Jun.
fiuihis , Divo JoviANo , et Varrowiajvo Conss. 364«
Ve temporis prccscriptione , et de rescriptis,
6. Imppp. Gratian. Valent. et Theod.
AAA. ad (3) Proculum.
liscriplio (4) temporis (5) juri publico non debet
«islere : Sed nec rescripla (6) quidem : atque ideo
la sunt (7) omnia , quae per diversas urbes , vel
, vel in publico quocunque Joco [ contra (8)
II , et commodum , ac decoram faciein ] civilaiis
a noscuntur. Dat. 3? Idus Jun. Constantinop. Me-
E II, et SATCftJNlJSO CoKss. 383.
CODICIS REPETIT^ PRtELECTIONIS.
763
ira(
A quibus operibus digni/as non eximit.
7. lidem AAA. Cjnegio P. P.
\ f (9) poitns , et aquajduclus , [ et murorum ] in-
m
tiratioiiem , sive extruclionem , omnes certatim
>L'rarum coUatione instare (lo) debc-nt : neque ali-
hujusniodi consortio dignitatis privilegiis excusari.
). Kaleud. Februar. "Coni/a/iaw/j. "Puchomeue, et
....i.no CoNss. 384-
De operis vitio.
8. lidem AAA. Cynegio P. P.
j^j?s (11) , quibus , vel cura mandata fuerit operum
y jblicorum , vel pecunia ad extructionem solilo mo-
cnjia , usque ad annos quindecim (12) ab opere per-
ni suis heredibus teneantur obnoxii: ita ut si quid
• j a:difioatione iuira pra>stitutuin tempus pervenerit
■ eolfn patrimonio ( exceptis tamen his casibus , qui
mui ) reforinelur. Dat. 3. JNon Febr. Conslanii-
V .cADio A. I. et Bautowe Conss. 385.
An domus diriiendai sint , et inchoandcepubUcos
fabricai {^racia,
9. Imppp. TiiEOD. Arcad. et Hovor. AAA.
Aureliano Praefecto urbi.
CI (i3) quando concessa a nobis licentia fuerit exstrueu-
WJ di : id subhmis magnificentia tua sciat esse servan-
dum , ut (i4j nuUa domus inchoandae publicje fabrica
gralia diruatur : nisi usque ad quinquaginta Iibras areen ti
pretii aesUmatione taxabitur. De a^dificus vero majoris pre-
lii ad nostram scientiam referatur : ut ubi amplior posci-
tur quanlitas , Imperialis extet auctontas. Daturn. 3.
Ralend. Mart. Constantinop. Theodosio A. 111. et Afiua-
DASTIO CoWSS. 393.
De inscriptione nominis.
10.
lidera AAA. Rufino P. P.
CI (i5) , qui judices perfecto [ publicis pecuniis ] ope-
yj Y\ , suum (16) nomen sine nostri numinis mentione
inscnpsennt , majestatis teneantur obnoxii. Dat. 3. Non.
Jul. Constantinop. Arcadio 111. et Howoaio 11. AA*.
CoMss. 394.
De rejectione publicorum moenium ,
et thermarum.
11. Impp. Arcad. et Honor. AA. Eusebio
Comiti sacrarum largitionum.
"jVfE (17) splendidissimae urbes , vel oppida vetustate
l^ labantur , de (18) redilibus fundorura juiis reipubl.
tertiam (19) partem reparationi (20) publicorum moe-
nium , et lliennarum substitutioni (21) depuiamus. Dat.
II. Kal. Jul. Mediolani, Oi,ybrio, et PRObiwo Co.\ss. 395.
De muris urbium.
12. lidem AA. Caesario P. P.
OMnes (22) provinciarum rectores lileris moneanlur ,
ut sciant ordines , alque incolas urbium singuiarum
'•' '(• Ecl. ,2. c. 5.
'*t nficare*"* ^'^'^""'* ^'°^ rcscripto principis novum opus
^) Uc Procule K. N. ( id est , carissime nobis ) /. 22. C.
t addc /. I, supr. h. t.
Tscnptio tcmporis defcndi non potcst , ab co qui ita adi-
'oco publico , ut inde damnum civitati darct ; nc auidcm
■'- s « potcstalcm «dificaudx fcccrU. ^>. 58. m? 27 «
) 9- '• i''-^ de usurpat. l. 2. supr. ne rei dominicce.
V- 9- Inst. de usuc. Aoc. 3o. c. 7.
•■'"/""• de precib. imperat.
'a-jc /**.'' iS^^jJ '^*''' "^"^^ryf^t^f «•' tii. 12. c. 6. et ihi
) H«-a ornatuni urbanuin wdificare non pcrmittitnr.
|o; ^laurare , Hal. ^^
li)
tpit
-W ^- ^"'<"'- ''• t- EcL d. loco c. 8.
crLT'" J'"^''*^'' ^'^^ q'>i P^-cuniam ad cxstrnctioncm
'"«n cd H n '1'''"? '^'^'° •"^'■^ quindccim anuos , ncc is
^" ' 'cn rorluL *" ' "' '' ^"''^ "'^ °P'=''* ■^*''"'» •icculcrit
OU I
irn frv..! . ' " 4"'" "O OpcriS VII
«» foitmto casu ) ex cjns patrimonio rcfo
"• 54. ut. ,a. exlib. 58. lu, ,2. r. 8.Dt
irmclur. Sy-
tcem unuorum
lanJum spatu meminit Harmenop. 3. tit. 8. 5. ult. quod vcrisimi-
le est in opcribus privatis servaturu.
(i3) /. 3o. C. Thccd. h. t.
(i4) Domus summain quinquaginta libranira argenti excedente» ,
ctiara ad opus publicum .-edificandum non duucndae , ut hic , iw-
test faincn excipi casus legis 14. infr. h. t.
(iS) /. 3i. C. Theod. h. t.
(16) Dc nomine inscribcndo ffdlficiis vel operibus publicis. addc
/. 3. infn. (f. h. t. *
(17) /. 32: C. Th. h. t.
(18) XJnde sumptus repar.-indis tBdificii» publiris sumantur. adde
/. 3. intr. de vend. reb. cjV. lib. n. tic. 3i. /. 3. infr. de diver-
sis prcediis. lib. 11. tit. 69. adde /. 17. infr. h. t.
(19) Ecl. d. lib. c. j I.
Oo) Ei"; 7« f,^j<r<a ipy* ^ i«V fKBaa-cii .Z» t ^fi-xri u v BaK*-
vsiuf , in opcia publica publicorunique balncori.jn cx-Uis. Syn.
ilid. c. II. $ed bauil dubic lcgcndum est 'ryxa.i)'trt:i non iKffiia-nf ,
ut siiit balncarum calcfactiones. Jubct -^iim Ar:;adius ui opera pu-
blica cl piiblicorum bjlncorum calefacfioncs tertiam parlem fando-
rura rcipnblic» impendi.
(21) Subustioni , d. l. iy. iyx.xC<r;i( : malc in Sjnoptis Eclog^
d. I. c. II. legitur U^i(ru<;- vid. Cujac. j8. ols. 3t.
(22) /. 34. C. Theod. h. i.
'■64
L 1 B E R 0 C T A V U S
nmros , vel novos cleljere facere , vcl veteres firjnius re-
novare : scilicel Iioc paclo impendiis ordinandis , ul ad-
scriplio currat pro viribus singulorum , deinde adscriban^
lur pro aestiraatione operis futuri terriloriu civium : ne
plus poscatur aliquid , quam necessilas imperaverit , neve
minus : ne instans impedialur efiectus. Oporlet namque
per singula [ non slenlia ] juga (i) cerla quoque di-
slribui , ut par cunclis pra?bendorum sumptuum necessitas
imponatur , [ nemini excusatione , vel alia procsumptione
ab hujusmodi immunitate prsebenda [j- ^^^- 9- Kalend.
ApriL ARCAmo iv. et Hojnorio m. AA. Conss. SgG.
T)e judicibus et ordinihus civitatum.
i3. lidem AA. Theodoro P. P.
NEmo (2) Judicum in id temeritalis erumpat , ut ,
_ inconsulta pietate nostra , novi aliquid operis cxisti-
met inchoandum : vel ex diversis operibus ornamenia (3) ,
aut marmora , vel quamlibet speciem , quge fuisse in usu
et ornrilu probabitur civitatis , eripere , vel alio transferre
sine jussu sublimitalis tuiE audeat. Etenim si quis contra
fecerit , sex libris auri mullabitur. Similis etiam conde-
mnatio ordines civitatum raanebit , nisi ornamentum ge-
nitalis (4) patriae decreti hujusmodi auctoritate defende-
rint. Horreorum autem , vel stabulorum fabricas arbilratu
proprio provinciarum Judices studio laudandag devotionis
arripiant. Dat. [ 3. ] Kal. Jan. JMediolani , HoWORio
iV. et EuTYCHiAKO Co^ss. 398.
Qucn cedificia dirui deheant.
x4. lidem AA. Severo P. V.
yl7Dificia (5) quae vulgo (6) parapetasia (7) nun-
J3-J cupantur , vel si qua alia opera (8) moenibus , vel
publicis operibus ila sociata cohaerent , ut ex his incen-
dium , vel insidias vicinitas reforraidet , aut anguslen-
tur (9) spalia plaiearum , vel minualur porticibus latitu-
do 5 dirui ac prosterni praecipimus. Dat. 6. Id. Octobr.
Constantinop. Hokor. A. iv. et Eutyciuano Cosss, 398.
Si princeps opus puhlicum alicui concesscrit.
i5. lidem AA. Eutychiano P. P.
SI (lo) aliquando homines emergant . qui a nostra Cle-
mentia opus publicum sibi prseberi postulaveriut : non
nisi diruta (11) penitusque destructa , el quas parum sunt
in usu civitatum , percipianl : inlimandis Iiujusmodi re-
scriplis judicio amplissimas tua; sedis. Dat. Mib. De 1
liojNOR. A. IV. el EUTYCUIAKO Co.NSs. 898.
De imagine Prii
incipis.
16. lidem AA. .3:miliano P. (12) P.
ST (i3) quando usus exegerit , vel porticas , vel
bet a?des aetatis senio seu fortuitis concussas
reparari : liceat , etiam inconsulla Clementia nosiraa
revcrentia sui iraaginem (i^) deponere , vel nostrar ■
retro Principum , reportalamque post refecta aedificilc
proprio denuo collocare. Dat. 5. Kal. Jul. Coiistaiii
Arcadio A. VI. et Proeo Cojss. ^06.
Ne locus in puhlico palalio privatis cedjficiij
^ccupclur.
in. Impp. H0NORIT.S et Theodosids AA.
Monaxio P. P. (i5).
OTJicunque (16) locus in Palatio (17) hujus orb r
vatis asdificiis incommode occupatus est: is ]
mum subrutis omnibus quas in eo sunt , ;;.
Palalio reformeiur : quod privatorum non esl pa:_.
coarctandum. Kam imperio magna ab universis «
ta (18) debentur , ut hi tantum locum habtant i
di , quos legitJmus majestatis nostrse usus , et Re.
disciplina delegit : in futurum etiam universis al
modi usurpatioue prohibendis. Dat. 9. Kal. Mart
stantinop. Hojjor. viii. et Theodosio lu. AA. Co^j:)!.
De turrihus noi>i muri ad munitionem
urbis ext/ucti.
i8. lidem AA. Anlhemio P. P.
TUrres (19) novi (20) muri , qui ad munitionefli -le
didissimfe urbis extiuctus est , completo openin
cipiraus eorum usui deputari , per quorum terjas (R
murus studio ac provisione luae magnitudinis ex *''
serenilatis arbitrio celebratur : Eadem lege in perpeuc
et conditione servanda , ut aunis singulis hi, ad q^
jura terrula^ demigraverint , proprio (21) suinptu
instaurationem sibimet intelligant procurandam ; ec; .
nsu publico beneficio polientes , curam reparationis : *
Jicitudinem ad se non ambigant perlinere. lla enim;'»«
dor operis , et civitatis munilio , cum privatorum a
utilitale servabitur. Dat. prid. i\on. April. Lucio
CoKS. 4i3.
(1) Qin(lam legmit juf^p.ra , et male. Goth, Vid. Tessaiir. de-
cis. 254. Schurf. consil. 83. n. 2. centur. 2. Henning. GoJen.
consil. 3i. ct scq. Hcig. part. i. q. 20. Ans.
(2) l. 37. C. Th. h. t. adde L 5. /. G. supr. h. t.
(3) jErameii , d. l. 3"].
(4) Genitalis pafria.
(5) /. 39. C. Th. h. t.
(6) Vultji move , d. l. 89.
(7) d. l. 39. pcinnessia , Hal. vxp^x.TttOfflx Basihc. irapair^jir-
0-ia, Cujac. hic , i. e. adplicila , vel addcta muris , vel aliis ope-
libus publicis. Parapctasia vero , qiiasi adlensa.
(8) Ofjcra publicis mcBnibus , ce/ privatis sociala etc. d. l, 3g,
(9) Kota.
(po) l, no, C. Theod. qncB hic admodtim immutata est,
(11) Concessio generalis dc opcre pubiico , inlelligltur dc de-
structo et diriito , quod tamcn non sit in usu jTublico.
(12) Proefccto urbi. /. 44. C, Th, h, t.
(•3) rf. l. 44. . . ^ .jip
04) Iniago priucipls reponenda. De honore priDCipum ^t
hus adtril>uto dixi ad /. 7. in fm. ff- ad l. Jul. majetU
(i5) Prfefccto uibi. /. 47. C. Theod. h. t.
(16) d. l, 47.
(17) Palatii loca , privatoruni iedi6ciis occupan DOO opo'
(18) Inipcrio magna sccrcla debeutur.
(19) /. 5i. C. fheod. h. t. . .io
(20) Muri novi Conslantinopolifanra urbis a Theodosi j ^_
fedificati , dixi Noi'ell. Sg. c. 5. adde /. 7. infr. demetat.^
tit. 4i. /• '8. supr. de sacros. cccles. . . :f,t(
(2)) Turrcs et muri pro munitionc civitatum m agrj» l|.
rum Kdificati eorum suuiptu reparantur.
CODIGIS REPETIT^ PRyEL£CTIONIS.
; rtduilus domuum , et ojfivinarum , quae sunt
j in porlicibus Zeuxippi.
19. lidem AA. Severino P. (1) p.
r \lh (2) plurimaj domus cuta oillcinis suis in portici-
^ js Zeuxippi esse memorantur : redilus memoratorum
■ horu.n pro quaninate , yuae placuit , ad prffibenda
..i.!liia (3) , et Kdihcia ac tecta reparanda (4) , re-
|us urbis lavacro siue aliqua jubemus excusatio-
,c cllern. Datum 5. Idib. Januar. Vktore V. C.
765
.\iSi
^24.
Constantinop. Martiano et Zenone Conss. 4G9.
nesidcratur Grceca ronslilutio id contincns , quod pri-
mo cap. l. 26. supr. de episcop. aud. cai^etur , r/uod mi^
ror Anton. August. non achertisse : ilUus eriro conslilulio^
nis prior purs hic vidcatur.
T I T. XIII.
DERATIOCINIIS (14) OPERUM PUBLICOROI
ET DE PATRlbUS ( 1 5) CIVITATUM.
Prouinciarum rectores et ccnteri viri spectabiles prohibeJitur
iliscussores essc operum publicorum : et etiam siliquam
pro solulo recpeve , ut olim faciebant : hujus rei cum
dejensonbus cwitatum iniminenle. Sa]ic.
-y (6) sine auclorilate divini resciipli ad judicium ..Imp. Ze™A A.rAD.o P P
^ rp:;r :;rdt zi^^iuciu^sr^^e^u') ;s: r^rj'—-- '^^^^Io^> . ,,n,ui.
vitali r jubemus 1 : multa f auri 1 rrnlnnn...int. l^c ll v ' • ^'^™'^'''" <J'Jen(Js , et ulrosque Procousu-
n non^l.fniura si quis i^ostb tc n ..? T^ ^ ' ^^ ^^^^^"^^* ' ""^ ^»'n «uls nppariloribus pro lenore
luit» , si (|uji) postliac m siiuilem auda- cenerahum n)aL'n fica> in^ cprlN J. „ ■.• ^j-
yojjt. Dat. Kal.nd. Kovembr. T.i.o- dis (j.) publ^^ opc^,tuT tl ^^ 1 ?'i'"' ' ^'.^^"''^^-
FiisTO CoN.« /^^ ,,;,•> P F'DitiS opcnuus , ^el aqua^ductibus qui ex ci-
yihbus rcditibus vel a (poUbet spontauea munificcnlia
De angiportis et porticibus.
p. Impp. Theodosius et Valentiniakus AA.
Cjro Prajfecto urbi (5).
1 (6) sine auctoritate divini rcscriptl ad judicium
|ia; cclsitudinis destinandi , angiportus (7) integros
\ paites suis domibus incluserunt , seu porticus
u Don dcfiUura
rodiie tenia
osi(j\. \vi2. et Fiisxo Cowss
B'
avt
m
439.
De Basilica.
lacti sunt , vel luerint , modis omnibus abslinere
nec
«Ijquid quoJibct modo , vcl quolibet tempore in discutien-
do civjles redilus , vel facta opera , vcl qu^e fi.-ri adso-
Jent , unam siljquam sibi ex singulis eiogandis solidis vin-
dicando , aut quodcunque lucrum captando , cum huius-
modi rebus babere commune , utpole palribus (18) civi-
latum , et curae corum depulalis. Qui vero opus aliquod
pro sua Jiberalitate se faciuros promiserint , Jicet certum
' '-';•;■ »-i.uus. „u 5uo,uc deeV„,^u;„s;T,";T„ t^:!::::^^^^^':^^^.^ ^z:t
A;rouoCo»ss 4I0 ^'"""""""'''- ^*"'"'-- ^- v. ra„oc,„,u,u , vel d,sc„ssio„em aiiquaiu , u',po.e „o„ i,,.e-
21. lidem AA. Cjro P. V.
icam (c)) iuauratam el marmoribus docoratam , li-
latu in peipcluum mancrc , nequc alicujus imagi-
l pictarum cujuslibel honoris tabularum obnmbra-
scan jubrmus , noque in aliqua parte ejusdem ba-
Lulato quidquam opeie slationes (10) , ergaste-
n iioi'is opcrihus von inchoandis , antequam
impcrfecta perficiantur.
22. Imp. I.EO A. Erjthrio.
i<«
gram promissam quantitalem ad id opus ero^atam vel
mutiliter faclo opere , aut alia quacunque ralinne quo-
cnnque modo , quocunque tempore inquieiudiuem susline-
re concedimus. Quod si vir clarissimus proNinciae racdera-
tor , vel cjus oJbcjum , reditus puhl.cos , vel opera pu-
!lni' f,r,\ 11' 1- ~ . ":•' "• ""ca contia velilum djscutiendo , vel unam silininni 'mf-
'^J^rcemrir^crr^^ri" "'' , rnusquam (.3) sacratissim. uos.r. legis pr.cJpta tians^erit ,0^ u qu.!
lua di"r ^ dcm officii primales exilio damnali perpetuo\ bojia sua
Soct omi;evert' ;' '^'l'' ' 1^'^'"^''''' *^^'''^^' ' ^^""" ^^^^^-^' ^ ^on dubilenlN-jndicanda : Rector
oqu rsiTc^l,"j • T ""^ l^^J^P^^-nmum vero provinciae cjuinquaginla l.brarum auri ferietur djspcn-
-^^lLZ^^ar ^'^^d^dent qua. dio : Hac eadem poena Speo.abil.bus qnoque Judjcibu,
'•^aqetinlitcrret^^^^^^^^^ ( hcet illuslri djgujiale lueriut dccora.i ) it eorum ol-
nipcritcta resedciant. Dat. 2. Kaleud. Marui, liciis ( sicut superius diclum est ) immincme. Dal. *
:'VL:>recto,,rLi. /. 52. C. Theod. h. t.
I. 32.
,-; -j sumplibus ad praeLcnda lumim.ia a^dificia ct lccta rrpa
. ;!'f '•11. supr. h. t. addc (juoc scripsi ud l. 2. supr. d,
'nittnda graiia urbis huius Iwacro , d. l 5a
^onsuli designato. Noret/. Thccd
rm.
Ecl. a
S- i36
tit.
ttpt vxpciyyiX,iai lx tit.
10.
1 1.
c. 19, ct
.,T"* 1 Mt^l Ibiur : niultOS \1C0S aut llOrnm nnrlrc lln,. •>./:\ T\-..li .. o ^ i^ W ■ "«• uuilil.o
(i3) d. l. 3.
(i4) /. 2. $upr. tit. prox.
(ii>) Patres civilafum curam Jiahcnt operum publiconim. l. un.
infr. h. t. eorundcm tif uic.ilio in ^ov. 17. 75. {,4. ,^4. ii8.
iGo. Curam qnoque aiinaiuciilariornni babint. d. Nov.^f. i^s!
( qu.-c ct ipsa nuincrantnr infer piiblica Ojcra ) et pecnniK puhlil
ce /. I. supr. de al.-at. addc /. ult. infi: de iulhnttb. cxposit.
addc l. 3. Injr. de hts qiu sponte. l. 1. Infr. qmb. nuuicr. e.ccus.
Itb. 10. tit. 5d. Z. 1. Infr. dc drlutor. cjV/i. ///;. 1,. ti[. 3j / 1.
^8)/
[9)(
»
n)
;^"f 1 Mf^l ih-,uf : niultos \icos aut liorum parlcs, Har-
"• " /oco.
i- ■*"/''•• /'. t. /. 21. infr.
'-■ opera in Basilica inauiata Ceri non liccat.
,'• y ]^M- qitih. p.r caus. in puss.
'de / 4. ,upr. de Judwis.
ic rcfer /. i. c. Theod. h. t.
(iG) iAoi-c//. 17. c. 3.
(17) Id cst , ciirandis.
(18) Uisi in epigrnphe supr. h. t.
(.9) /. u!t. infr. de discussoribus. vid. /. i. /. 3. /T. d,' txllict
addc bj.^Ecl. i-^.ex tit i3. c. ,,;/ ri; irxyy,>S.:^iJ ««uo^
«•«01' 7W ifyoj ToistD' • "^
76G
L I B E II
T I T. XIV.
DE PIGNORIBUS (i) ET ilYPOTIiECIS.
De pignoris cessione.
1. Iinpp. Sevfrus et Amtoninus AA.
Timolheo.
DEbitor , qui pignoribus protiietur se crediloribus ce-
dcre (2) , nihilo magis liberabitur. PP. 5. Kaleiid.
Mart. Severo A. u. et Aleiiso Cojnss. lyS.
De eo , cui qitctdarn speriaUier , et universa
bona ge/icralitcr ubligaia sunt.
2. lidem AA. Lucio.
QUaravis constet specialiter (3) quaedam et universa
bona gcneraliler adversariuni luuai pignori accepisse ,
et a-fjuale jus in omnibus babere : jurisdiclio tamen
temperanda est. Ideoque si (4) certum est ', posse eum ex
his, qua; nominatim (5) ei pignori obiigata sunt , uni-
versum redigere debilum : ea , quse poslea ex eisdem bo-
nis pignori accepisti , interim tibi (6) non (7) auferri
Pra;ses [ provincia; ] jubebit. PP. 2. Kai. Jul. CuiLo-
2fE , et LlKOJXE COKSS. 205.
De acquirenda possessione,
3. lidem AA. Maximo.
CReditores , qui non reddila sibi pecunia , conventio-
nis (8) legem (9) , ingressi possessionem (10),
exercent , vim quidem lacere non videnlur : attamen (11)
auctoritate Prgesidis possessionem adipisci debent (12). PP.
Kal. Maji , Aniomvo A. n. et Geta ii. Cowss. 206.
(5) Dixi ad L. 20. Z>. i.
(2) Pignoris cessio non liberat dcbitorera. /. 6. in Jin. supr. si
certuin. l. 28. ff. de reb. cred.
(3) Adde l. Oi. ff". qui potior. Cujac. 11. obs. 32. in fin.
(4) Pignore spcciali idoneo , creditor ex generali siia liypolhe»
ca recte non agit. Specialis hypotheca sccundi creditolis prsefertur
-speciali prioris idonese , id est , jus retinendi tribuit , (juamdiu
prima idonea est.
(5) Id est , specialiter.
(6) Sccundo creditori , haec enim exceptio datur secundis cre-
ditoiibus , non tertiis quibuscnnque posscssoribus. vid. Ncgnsan-
lium tract. de pignorib. 1. membro. parte 8. n. ^. dixi ad /.
ult. supr. de obligat.
(7) TJt non oLstet /. 2. infr. qui potiores,
(8) Pacto pignus propria auctoritatc capi potcst , ut hic. l. 11.
injin. supr. de pignorat. l. 9. Supr. soluto. l. 56. ff. de con-
trahenda cmpt. facit /. 1. 5- ^- ff- '^'^ ailorib. ccedend. \id.
■yVurms. I. pract. 3o. c. 9. vcl ita : pactum de ingrediendis ct
occupandis bonis autoritate propria valet , tt proiude creditorem
occiipantem a poena bonorum raptoris excusat. vid. Negusantium
tract. de pignorib. membr. 3. pnrte 4- num. 9. vcl ita , Creditor
qui ex pacto pignus accipit , vim Ir.nien facere non dLbtt , scd
autoritate prsesidis possessioncm adipisci. Syn. Basd. 25. tit. 2.
cap. 27. Goth. Ad intcllcctiini hiijiis /. et l. pen. supr. de pigno-
rat. act. vid. Edmund. Mcriii. Ub. i. obs. cnp. 7. et de pacfo
Executivo vid. Joan. Sande decis. Frisic. lib. 1. tit. 12. dcfin. 3.
et intellectiim /. 2. praccdent. cnm /. 2.^^ qui pot. in pignor.
ibid. lib. 3. tit. 12. defm. 16. Ans.
(9) Conventionis lcgein exercere , est scqui conventioncm , uti-
que conventionc.
(10) Pactum , ut debilora creditore possit etiam capi cum va-
leat ? ita putal Zasiiis 2. respvns. 8.
(u) Quse mihi licct exigcrc meo juie honestius , raelius ac tu-
tius est cxigcre per judicem. l. 7. 5- ^JF- ^^ '"^^" ^°^' 9"' *"^
tui. l. 7. 5- 3. in fin. ff. quod wi. I. 81. in fin. ff. de solutio-
nib. facit /. 10. infr. h. t. ita Csesar Herodi iiccnliam dedit in
liberos , sed consiiium adjunxit , asserens , meiius con;uIturum ,
O C T A V U S
Si delHor se dicat vi coactum pignori dare.
4. lidera AA. Bellio.
CUm te pecuniam accepisse , et agros tuos ch]»i
falearis : non habeat rationem , quod quereris v i
le coaclum pignori dare. Si igitur recipere vis rem t a
solve credilori [ tuo ] pecuniam debitara. Dat. 3.ii
Jutiii , AisiOMrJo A. iii. et Geta 111. Cokss. 209.
An sententia lata contra debiloreni proejudicet
creditori.
5. Imp. AwTOMKUS A. Domilio.
PRaeses (i4) provinoia: vir clarissimus jus pignoi I
exequeutem te audiat. Nec (i5) tibi obierit sei oi
{idversus debilorera luum dicta , si eura collusis-
cum aJversario tuo , aut ( ut dicis ) non causa t,^
sed procscriplione (17) superatum esse constiterit. PP.lj
Maji , Romoi , Dcobus et Aspms CoKss. 2i3.
De eo , (juod propler pi§nus creditor sohil.
6. Idem A. Quinto.
IN summa debili computabitur etiam id , quod p*
possessiones pignori dalas ad collaiionem (18) f.n
muniendarum , vel quodlibet aliud necessarium (i9)bi
quium prsestitisse (20) creditorem constiterit. PP. 3&
lend. August. Amtomho A. iv. et Baebimo Comss. (
De usucapione.
<]. Imp. GoRDiANus A. Martiano.
Sucapio (21) pignoris (22) conventionem (i3)d(
extinguil (24). PP. iNon. Sepiemb. Pio et Pori
wo CoKss. 234.
&i proximiores reges eorumquc qui praesunt provinciis , co'™
coiigrcgaret. Josephus , Egesippus. adde Cujac. 16. obt. n
(12) Vid. Menoclii-um de aJipiscenda possess. remed. 5
arbitr. jud. cas. 3So. Zoannettum rerum quotid. c. 61. M;
(i3) Qiii pignus dedit creditori , non aliler mutuare viit*
non dicitur vim pati. /. 12. supi: de rcscind. vend.
(i4) Vid. quae notavi ad /. 7. infr. h. t.
(i5) Victoria tertii adversus debitorem non nocet credil
contestationem ignoranti : ut hic. l. "^- ff- h. t. l. 63. vcr
tib. ff. de re judic. i. ^. §. 4- irif'^ff. de appellat. ^
si pignoris conventioncm sententia praecesserit. /. 29. inj-'
except. rei judicatcB.
(16) Pignus dcbitor per collusionem jiuliciariam ahcra:
ditori nou nocet : ut et sententia adversus eum contuiBai-e.
Bart. in l. Z. ff. h. t.
(17) /. 7. iifr. h. t.
(18) Uixi ad /. 27. 5- 3.,^ de usufructu.
(19) /. 8. /. iS. ff. de pignoratitia act. •
(20) Creditor suinpfus neccssarios circa pignus facU» '
/. 7. infin. Supr. de pignorat. l. ^. ff. de pignorat. *• ^
injin.ff. de adm. et peric. tut. ,
(21) /. I. 5. 2. D. h. t. l. 44. 5. b. ff. de usurpat. n )"
vcfj,!. 25. Ecl. 1. c. 41. et 3. Harmen. 5. 5- 35. id est . "•
tcmt>oris proescriptio. /. idt. in fin. Supr. de oblig.
(22) Puta pignorati scrvi. . . .
(23) An id inniiitur usucapionem pignoris non perfici , «
ventum ita sit , ut ne unquam pignus usucaperetur » '^" *^ .j
tioue impcdiri posse facultalera usucapiendi , vel usucapioce^
gnwis convcntione iinpediri ? An id potius , prKScriptioueffl ^
ris dominii currere adversus debitorem posse , at non
cariam .''
(24) Et ita usucapto servo jus pignoris aut ususfrnctus i""^^j
miti'r , ul hic , /. 17. §. -i. ff. d". usufructu. Cur ita : cdid ^^^
mihi legatae pcriraantur ? l. 'i- ff. <ie usu et usufr. legal^- ^^
jus dominii scquuntur , piguu» et ususfructus non it«iB- '*
jac. 19. obs. 23.
7
CODICIS REPETITiE PR^LEGTIONIS,
sententiam latarn in personali , non intelUgitur
ireditori saiisfartiim : et ideo potest agere
hypothecaria. Bald.
8. Idem A. Festo.
767
De instrumento non confecto.
12. lidem AA. et CC. Eusebio.
S',
uxor lua pro pecunia , quam acccpit mutuo , res
Imvis personali (,) aciione expertus adversus reum Wr^/rT^r" ''''''S^^'' P'goon , eique tu successisti (12) :
■1 iidejursores seu mandalores ejus fecerL72/cor .^i^V ? T'"'VI"f-^""'' tes.unon.um collaium nou sit :
mnationcm : pignoris lamen adhuc habes /"3^ noT f "^** . L. '''"»<^" J ^^*:'^'K>5 creditorem de his tibi reddendi»
-i.l.em (4). PP.^ld. Mart. Gokdu«o A. et Avxr/: ^"'" ''"'''"'- ^' ^" ^^^' ^P^^l- ^A. Co^ss
240.
De pignore dato in solutum.
De eo , ad qucm pignoris dominium
Iranslatum est.
9. Idem A. Attico.
>I Uinium ejus possessionis , qu^ pignori data esset ,
■lcLnnce donnna ad te iranslatum est, eamque postea
, vcJ ejus heredes delinere coeperunt: vindica eam
im,ir«side provmcia) curante , ut Iructuum (5) dedu-
ratione , residuoque a te oblato , si (7) luerit sa-
II , ea possessio t.hi reddatur. PP. 3. Kalend O-
•^urlGoRDU^o A. et Aviola Conss. 2^0.
De debitore conveniendo.
Impp. DiocLETiANus et Maximianus AA.
et CC. Alxeandro.
E.ores pra^sentes prius (8) denunciaiionibus conve-
.|:nd, suni. Iguur si (y) conventi debito satis non
. persequenu t,b, piguora seu hypothecas , quas
"to specK-.Iucr comprel,onsas esse dicis , conlpe-
actiombus Hecior provincia. auctorita.is sua. L-
mpar.u-, non dub,iabit. Dat. i^. Kal. Febr. ipsis
»^',1. AA. CojNss. 290. ^
C i3. lidem AA. et CC. Matrona?.
Um dom,nam non (,3) minorem Viginliquinque annis
ea, quae obligaver.t t,b. , ure (,4j dominii poss,dere
permis.sse , et m solutum dedisse, prec.bus sign.fices : do-
m.nj contractus et voluntas ad firmitatem t.bi sufEcil. S.
3. Kal. Maj. , HeracUce ., AA. Comss.
De concurrenlibus actionibus.
14.
}
DT» ,• r ^l'^^'"^ .^^' ^^ ^^- Apiano.
Is ract,s 13) a delmore pignoribus, creditores pote-
s.atem habere .6), utrumne personali obligatos si-
b. , an p.gnora possideuies in rem actione convpnire ve-
AA.^cTss"' '"''''' ^'"'''' ^" ^'^'"^* ^^'J' ' ^^''^'^^^ '
In AuTHENT. de litigiosis. 5. ab hoc autem. coU. 8.
tit. i3. al. 28. Novell. 112. cap. i
TjOc iia , si (17) debitor ei non satisfaciat' ex pretio
±± rcL vcnduo^ : cjuod ut fiat pernuuUur ei vcndcre.
Debilorem non posse dcteriorem facere creditoris
condiiioncm.
De nominatoribus.
;Oii„ ''•• ^^''" .^A- '^ CC. Euphrosino.
^XtaTe\ir^ ^^^"'''' "''P^'-^ «•"' (>0 P^«^«idis au,
I
' <:oe'inLi!°'^^^,''"^*i""*^ |)ers,>nali convcnto ct ob eam cau-
• "''VK °Z V'",'."* I''SV"''s aniiltit. /. ,3. 5. 4.^: /,.
'• »jj."i*"rt-'T*'^^ *^""" Fomiain crcdifori soh.lani non cs-
i)f!ccu,io-^nigtofr7:''-/- '3-.5-^....^:«rf.yC. rcllcian.
,v. _ fbnoiis , cjusdem viudicatio. viilc Cujac. i5.
*• "icnti nL,„r ^!^""'^ , aut cjus vicciu snstincnti resi-
0 P tiK. /. reddcic cogitur.
) /. / ^;'"'!"" cxtcnuant.
«"> 'lvcndi"i/'^'"^"'I' ^'cbiloris distrahatur , ct Pcrpcli.am
'■"■tpignusTn 'f"?"''." f *'''''^"' donnnciarc cidcm
^'^- -8 /r^„*'° °'*'T f^^icnlcjus.su j„.licis pignns vcndi
"'^ itur J 'rV/^ adm. liu. alias dcnunciatio pra,-cisc
'"""«iddo*/ ■.•l'^'//.""/'"" '"'"• '^^ "'-''• "' '"''''c qiiidain hic
5. ur.j: IT ''"^" ''^ '• ^"'••^- ^'^ <^'^"'^^'- /"5»- Cu.
D i5. lidcm AA. et CC. Basilid».
Eb.torem neque (.8) vendentem , neque donaniem
neque leganiem vci fideicomn.issum relinquenieni
posse deter,orem (,9) facere creditoris couditionen, cer, s'
s.mum est. Unde si t,bi obhgatam rem probare po^se con-
/ ' P'g"o;''^-Pe'sequi debes. S. 5. rson. MaH , Hera^
clioe , AA. Co.>ss. ^ ' ''""^^"*
(9) Debitore moram facientc , pignoratitia asrimus.
«/'^'? ^# 'i:nl:\r '■^- '- ''""^'"" -"' ^ ^-- /^-
capimus^'"' P""'"" ^'^ ^■"''"°' ^"'^'"'^ ''"" "'''-■»^'» P'&nori-noa
(12) Qui pignus accip.t, noi. niodo dd.itori , scd ct cjus hcrc-
a, p.gnor.s no.n.nc tcnctur : hcct .n iu.stnnncnt^ nulla si hcSs
facta incntio nam tacite id conventnm n.tclliailur , ut h rcdi 70!
(i3) Vid. /. 44.^: de snlut. Goth. fntcllectum huios 1
ap.id Gaspar. Rodenc. ,/c ann. rduib. l. 1. ^uast. -x. num 3-'
(.1-1; Cicditor pigi.us jure doiuimi possjdcrc polcst '
(10) \ id. /. 12. ,„0: de dislracl. rmrn.
vid.
(.6) Hodic non hai.et , vid. q..« "dicam." /. ai. ,V,/}.
ll. t.
(.1 J Ucl.No rcccpto cicditor jus pignoris arait.it.
(i8) P.gnus vendcndo , douanrio , vc! h-.indo , dcbitor deterio
rcm causam cred toris non facit. ^no fit ut ipsum pig mT c eda^;
poss.t perscq,,,. Svn.psis Basilic. u5. lit. 2.c. J3. vid / i7
injr. de distract. piqn. ^ '^"
(-9) Debitor nnHo jure detcriorcm creditor.s cnditionem lace.
768
LIBEROCTAVUS
De eo , qui pecuniam alienam credldit.
16. lidem AA. et CC. Beroidi.
ET si frater tuus non suam, sed ad te pertinentem (i)
pecuniam muluam suo nomine dedit ; ac piguu's ac-
cepil: tamen libi pignoris obligationcm qua^rcrc nou po-
tuit. S. 3. Idus Maji , Hadriawpoli , AA. Couss.
De re empta ex pecunia credita.
17. lidem AA. et CC. Pontiae.
QUamvis ea pecuoia , quam a le muluo (2) irater
tims accepit, comparaverii; pracdium : tamen nisi (3)
specialiter vel generaliter hoc tibi obligaverit , tuse
pecuniae numeratio in causam pignoris non deduxit: Sane
perscnali aclione debitum apud Prsesidem pelere non pro-
liiberis. S. 12. Kal. Jun. AA. Couss.
Aciiojiem hypothecariam esse in rcm.
18. lidem AA. et CC. Eucdio.
Plgnoris vel hvpothecae persecutio in (4) vem est. S.
Kalend. Decemb. Sirmii ^ AA. Cowss.
De vi majore , dolo , culpa et custodia.
19. lidem AA. et CC. Maximo.
Slcut (5) vim (6) raajorem pignorum creditor praestare
non habet necesse: itadolum (7) , et culpam , sed et cu.-
stodiam (8) exhibere cogitur. Dalum 17. Kalend. Januar.
AA. CoKss.
Si credilor non petat.
20. lidem AA. et CC. Alexandro.
CReditor ad petitionem [ debiti ] urgeri jure mini-
me (9) potest, Quapropler eo quod vos heredibus
Euodiani debere confidiiis , oUalo (10), et si non velint
accipere , consignato atque deposito ; de reddendo pi-
gnore hos Pra^sidiali noliope couvenile. PP. 17. Kal.
Febr. AA. Cokss.
(i) Id est , alienr.ra. Mutiians alicnam pecuniam ( noti tamcn
ininoris. l. ^). jf. qUi potiores ) in dubio sibi , non pecunise do-
mino , jus pignoris adquirit. I. 2. supr. si cerlum pet. l. 19. i?ifr.
de tiistract. pign. adde /. 52. 5- ^^- JT- de furtis.
(2) E?npta rcs ex pcciinia credita creditori non est obligata ,
nisi et id quoque specialitcr vel gcneraliter sit convcntum , ut oLli-
gata essct.
(3) l. 7. infr. qui potiores. Noi>. i36. c. 3. ra-5. Wcque
eiiiin justiim.
(4) Vid. l. 17. f. h. t.
(5) Pignoris fortiiitos casus c.reditor non agnoscit , sed dolum ,
ciilpam et ciistodiam tantum. Sjn. ihid. c. ii-
(6) /. 5. 6. su]>r. de pign. aclion.
(7) /. 23. J^ de reg. fur. l. «3. in fin. Jf. de pign. act.
(8) 5. ult. Inst. qiiibus modis re. Au id pcrpetuo yerum est ?
Cnjucius 19. obsert^. 24. putat id tantum vcrum csse , si solius cre-
ditoris gratia pignus sit coutractum ; non si utriusque gratia , ar-
^m. l. 5. §. 2. jffl commodati , ut eo casu nulla sit difterentia
intcr commodati actionem ct pigiioralitiam.
(9) Et mcrito , cum invito Jjcncficiuni noa dctur. vid. /. un,
fUpr. ut nemo invitus. Goth. Sensiim bujus 1. yid. apud Zanger.
de Except. paj^t. 3. cap. 2. nnm. 4f>- / us.
(10) Dq oljlatione , depositione , yid. /. 10, supr. de pign. act.
Si extraneus dehitum solverit.
21. lidem AA. et CC. Vieto.
II Es obligatas exlerus (u) debito soluto hberand .
V lum petere , non earum dorainiurn adipijci
Dat. 2. Kalend. JSovembr. Retiurioc , CC. CoNsb.
De secundo credilore.
22. lidem AA. et CC. Antiochiano,
SEcundus (12) creditor oflerendo priori debitnra o
(irmat sijji pignus 5 et a debilore sortem ejujo
tum usuras , quse fuissent pr;pslandae , non etiarii
rum usuras accipere potest. PP. 3. Id. DecemLr
medict; , CC. Cojsss.
De remissione pignoris.
23. lidem AA. et CC. IMacedoniano.
MAjor annis vigintiquinque pignoris couventici-
missam , cum hoc solum (i3) pactum , veljt
dictio (i4) secundum ipsius vohintatem tueatur
qui non polest. S. 18. Kal. Jau. Nitomedii^
CoKSS.
De concurreniibus actionibus.
24. lidem AA. et CC. Marco.
PErsecutione pignoris omissa (i5) , debitores i«
personah convenire creditor urgeri non potest. J
Kal. Jau. Nicomedice , CC. Cojnss.
In AuTHENT. de fidejxiss. ^. sed neque ad res. co i.
tit. 4- iNovell. 4- cap. 2.
TfOc si (16) debilor possideat : alio vero poisidtti
JLt hibetur hypothecaria , donec personaliter ac!'<
cum reo et intercessore. Et si ncc e.r hypothecis ditei
salis/iat ^ tunc demum inierccssoris hypotheca: ■, si gMV^
petantur : Quod jus et in hercdibus locum habel.
De morte servi pignorati.
25. lidem AA. et CG. Dracontio.
SErvo , qui fuerat pignori obHgatas , defuncto ;,
dcbiti permanet integra petilio. Dat. 6. K.al''*
NicomedicB , CC. Cojnss.
/. acceptarn. 19. supr. de usuris.
(11) Vid. /. I. iiifr. de his qui in prior. credit.
(12) Secundus crcditor priori dcbitum ofTerens , pignui."-
confirmat. /. 8. infr. qui potiorcs. /. 12. 5. 6. Jf- ?<" P.
l. 5. Jf. de distract. pig. secundus , id cst , noviisimus. i •
sent. i3. §. penult. posterior. /• n. in fin. ff. qui /'Cft-^
posteriore"loco pignus acccpit. l. 1. l. 5. iufi'. qiji poUcr-
(i3) Nudo pactonignusremittipotest./.2.m///!.J/f/>.a«.''^'"'-'^
(i4) Id est, Edicluin Pryetoris tuetur uudam pignoris »«
ncni. /. 0- ff' qui poticres. . . .,
(i5) Libcrum est creditori , oraissa personali actioue P'j'j'|
scqui. Quid si lertius piguus possidet .' hodie non est c'~' g^
Lcrum piguus persequi iaexcusso debitore principah , *" J^^^
jussore. NoveU. 4. cap. 2. Juth. prox. infr. et itd hsc
tio rcstrinsitur , ct /ex i^. supr. h. t. foiKftk
(ifi) Restringitur lex 14. lcx 24. supr. h. t. LrOt0. _ ^,
nem
shus
dc Jure Ciiiioaico q
lib. I. ohs. 27. Wesenbec. cens. 10. num. 4- ^^^' ^f. i
d"") Intcritu pignoris reus non libcratur. /. ai- 3- ^'•^j ;
su;r h. t. §. ult. Inst. qwbus mocl. re. et ita creditor -
peUt j etiaijisi pigous acceptum nou reddat.
ifi) Rcstnngitur lcx i^. lcx 24. supr. n. i. wui»- ^,-
1 bujus auth. ciim Novell. 112. et Ao»/.^4. vid. apj^ ^^_
i. iti expnsit. JVoi'. p. 2. cap. 2. luim- 3]. et ^"''■. j.,,;]
Jure Cfmoaico quidam vohmt cessare beDeficium ce»siu
CODICIS KEPETIT^ PRiELEGTIONIS.
J)e servo pignorato ahreplo.
26. lidcm AA. et CC. Mauritio
rjl pi nolarium (1) pignoris titulo debilor tuus obli-
3 {rit : eum , a quo niancipium abreptum (2) pro-
' apud Ilectorem provinciae conveui. S. 4- Ralcnd.
Lrmii , GC. Coivss.
De miUlia.
In AuTHE^T. de exhib. et introduc.
(juoqiip. col. 5. tii. 8. al. 6. Aov
7%
>".;
at
i si
iliti
i; dii
37. Imp. JusTiJNiANus A. Mennae P. P.
r (3) hypothecis , quas argenti distractores , vel
jlaxarii (4) , vel alii quarumcunque specierum ne-
es , pecunias sibi credemibus dare solcnt , lioc
icr supcr ampulanda ornni machinationc sancimus,
(ist hujusmodi conlractum liberis suis , vel alio
ognatis , quamcunque militiam (5) iidera nego-
acquiesierint ( eam tamen , qiiae vendi (6) , vel
. des (7) sub certa definilione transmitti potcsi ) li-
j) creditoribus eorum eliam non probantibus ex pe-
orundem negolialorum liberos eorurn , vcl cogna-
ilasse ( dum tamen conlrarium non probetur , alios
I patrimonio dedisse pecunias ) credilum ab his ,
iitarint , exigcre : vel tantum eos efflagitare quanti
,adem mililia possit. Quod ita oblinere sancimus ,
jarancis (9) (|uibusdam iidem negoliatores de suis
liujusmodi miiiliam acquisisse probentur: ut quod
ler in ipsis debiloribus mililantibus lalem mili-
ii.T vetuli , vcl ad heredcs transmiUi potcst , per-
est , ut liceal creditoribus , et adhuc viventium
in jure hypcthccae vindicare militias , nisi sibi
,, el post morleiu eorum exigere quoJ pro iisdem
jpro lenore communis mililanlium (10) placiti, vel
Hincliouis tale pra-slantis beneficinm , dari solet :
jiicgotiatorum personis , licet ipsi iniiilantes mini-
jlo obnoxii sint , inlegrum creditoribus eorum ser-
]iiod scilicet iu futuris raililiis , non etiam in his ,
iri , vel cognati eorundem negotiatorum , vel ex-
cuniis eorum merucrunt , tcnere sancimus. Dat.
JUQ. Di\. JUSTIMAKO A. PP. U. CONS. 628.
feis. 5- op!iraum
: 5i. c. 5. esl etiam
ex titulo de aequalitate dotis , et propter nuptias don.
coll. 7. tit. 9. al. 8. 5. quia vero ct liijjusmodi Nov '
97. cap. 4.
QUod ohlinet (ii),« (12) adhuc {yV)muluaverit pecu-
niam , ut mditia emeretur : alior/uin fdU , aut uxor
dijuncti omnibus prctponentur {i\). Sed et si nullus
proadiclorum fuerit , tunc aliis crcditorihus hoc damus.
T I T. XV.
IN QUIB US CAUSIS PIGNUS , VEL HYPOTHECA
TACiXE (l5) COWTRAHITUR.
De tribulis.
U'
I. Imp. Antoninus A. Sperato,
Niversa (i6) bona eorum. qui censentur , vice pigno-
rum iributis (17) oLIigata sunt. PP. Kalend. Juu.
AisxojNijxo A. IV. et Ealbijso Cowss. 214.
De conirahentibns cum jisco.
!') rTum scilicct.
') .edilor pro le pignori data furto subtracta agit
'•• jj- de fiirtis.
"lc Authent. Jnfr.
furti.
I. »i\
"flt. Wi. (juod ita. infr. b. t.
tia non omnis cini pokst. dixi ad JSovdl. 53. cap 5
,- *■ 5- i'!//-. qui miluare. l. 62. §. 1. ff. de act. empc.
.'' JJ- de mim. '^
j\ i ''1 ".°." "'""'!^ •'«1 lierodcs tiansrailti potest.
4 ." '■, ""''l''"n libcris .-.ut cognalis , ut hic , et ex-
. in..''" ,'■"■ '"■'''■ \ '■ c«"P"-''"» , niiliti.i crcdilori-
' loiuin obhgala intehigiUir : quia pra-suinihir in dubio
i pccunia cieaua , ut /nc. guid .si ari;cntarii pccunia
' i«|s, vel cognalis emcro ? militia argcutario aetiua vi-
"•l'Sata rnt. JSou. 1 36. c-. 2. et ilud. Jul.anus. Cvcdi-
j jy ^*'^"""» , cum taulum crfditorem inlcllige , qui
itiiii:
>tud
m c
1
2. Idem A. Proculo.
/^Ertnm est ejus , qui cum fisco (18) contrahit , bona
VJ veluli pignoris litulo obiigari , quamvis specialiter id
non exprimatur. Dat. 6. Kaleud. Mart. Messala et Sa-
EIJSO CojVSS. 2l5.
De /ructibus prcedii pignerati , et prcvdiis emplis
ex frucluum prelio.
3. Pars ex rescripto Alexandri A. ad
Deinoslhenem.
QUnmvis fruclus (19) pignori datorum pic-ediorum , elsi
id aperie non sit expressum , et ipsi piguori credan-
tur tacila paclione inesse : praedia tamcn (20) qua
emunlur (21) ex frucluum prelio , ad eandera cau?am
veuire , nujh prudentium placuit. TP. Idib. Oclobr. Mi.-
xiAio u. et E.UiijAQ Cojsss. 224.
specialiter ea lege credidil , ut militia emeretur. Authent. pro*.
addc quae scripsi ad jyowell. i36. c. 2,
(9) Ex.traneis eliam militiam emere possumus.
(10) Piacitum militantium, quod et casus militice el scholce pla-
citum lu Novellis.
(11) Id est , jus hypolhccae adqniritur. Goth. Vid. Rillhcrshae.
Expos. JSovell. part. 3. cup. 8. Ans.
(12) Qui scilicot argcnlario succedit, aut ipse argeulaiiuj qui sX-
tcri crcdidit.
(i3) Idqnc nominatim.
(14) ObHiva gradus hypothecje : Priore loco consJituitur qtii
spccialiter credidit , ut miUlia emerelur , dciudc dolis causa ; lertio
icliqui crcditores.
(kS) Dixi ad L. 20. D. 1. l. i. supr. comm. de legat.
(16) Tnbutaria sc. vid. quae dixi ad /. i. m Jin. supr. sipvopt.
piiblic. pensit.
(17) Fiscus tacitam habct hypothccam e\ causa tributornm.
(18) Fiscus tacitam hal)ct hvpolli<jcam cx causa suorum confra-
rtunm , et ita accipc l. 46. J. 3. Jf. de jiire fsci , ut hic. iioq ti
pnvato ahcui sncccdit. /, 10. in princ. Jf. dc puctis. l. 1. ff. dt
ribit^ eorum qiii sub tuieht.
(19) Fructus rci obligatac tacite obligari intelligunlur , ut fuc :
51 exlant : ali.as consumpti ab emptore noa coudicuutui-. /. 16.
5- 4-.^ de pii^n.
(20) Ratio dubitandi.
(2j) Emptum cs fruclibqs rei pignoralae non cet in causa pigaoris.
97
770
LIJ3ER OGTAVUS
T)(' debilo primipili : et honis dotalihus.
4- In)ppp. Cakt;s , Carijvus, et Kumerukls
AAA. Afncano.
SAlis notum est , et ratione conslitutum , bona earum
in dolera (i) data quae nuptae suul his qui primipi-
Vi (2) sarcinam subeunt , oLnoxia necessitati ejus toicii :
verum ccrto ordine , ut scilicet tunc demum ad hoc pe-
riculum mulieris patrimonium respiciat , si universis viri
ac nominalorum facultaliLus exhauslis , nihil residuum
invenietur. Dalum 5. Id. August, Cabo et Cariho AA.
CoKSS. 283.
De induciis et illatis in fundum,
5. Impp. DiocLETiANtJS et Maximianus AA.
et CC. Corinthise.
^I non (3) inducta , et illata in fundum , quae pigno-
s
ris teneri causa placuerat , mancipia fuissent , nec
hsEC specialiler obligala monstrentur : Rector provincise ea
restifui jubebit. Nec enim praitexlu debiti pensionum , re-
stitutionem eorum morari potest : cum , si quid sibi de-
beri domina fundi ex pensionibus , vel quacunque ralione
probare possit , hujus solntionem solenniter fieri couve-
niat. S. 12. Kalend. Febr. CC. Conss.
Si tutrix secundo nuhat , non reddita ratione.
6. Impp. Theod. et Valent. AA. adjFlorentium P.P.
SI mater legitime liberorum tutela suscepta , ad secun-
das ( contra sacramentum praeslilum ) adspiraverit
nuptias , anlequam (4) eis tutorem alium fecerit ordina-
ri , eisque quod debetur ex ratione Uilelsc gestae persolve-
rit : mariti (5) quoque ejus praUeritae tutelse gestaD ratio-
ciniis bona jure pignoris tenebunlur obnoxia. Dat. 6. Id. *
[ Th£OD. ] A. XVII. et Festo Cowss. 439.
De invectis , illa/is.
7. Imp. JusTiNiAMus A. Joanni P. P.
QAncimus , de invcclis (6) a conductorc (7") rebus ,
et illatis , qua; domino pro pensionibus tacite obligau- et iEjuiAiNO Cokss.
tur , non solum in utraque Roma , et terriforio c
hoc jus locum habere , sed (S) eliam in nostris pro\
Tali enim justa pransumptione ttiarn omiies nosii
vinciales pcrpotin desideramus. Datuni i5. Kaif-n.:
vembr. post consulalum LAiiPADu , et Ouestis V\
anno secundo 532.
T I T. XVI.
SI ALIENA (9) PiES PIG.NOPJ DATA SIT.
De procuratore.
I. Impp. Severus et Anton. AA. Carpo.
PRocurator (10) citra domini voluniatem domuirpi
gnori frustra dedit : Si tamen pecuuiam creditoi ii
rem domini versam (11) constabit , non iimtijjs erj' »
ceptio (12) , duntaxat quod numeratum est exsolvi
deranti. PP. u. Kal. INoy. Severo A. «. et AIhi
Co^ss. 195.
De scientia vel ignorantia domini.
2. lidem AA, Latinre.
SI probaveris Praesidi [ pradia vel ] hortos , de qaui
agebatur , tuos esse , intelligis obligari eos crediri
ab alio non potuisse , si (i3) non scieus hoc agi , m
dem creditoris ignorantis dissimulasli. PP. IJ. (j .
Ahtoniko A. 11. et Geta u. Co^ss. 206.
De tutore , (^el curatore.
3. Imp. Antosinus A. Martia^.
CUrator (i^) adulti , vel tutor pupilli , propriam
mobilem ejus cujus negotia tuetur , pignoris
non obligare potest : nisi in rem (x5) ejus pecuaiam u-
tuam accipiat. PP. 6. KaL Feb. DuoBUs et A:U
Conss. 2l3.
De filio.
4- Imp, Alexakd. A, Sccundo.
^IEc si major annis viginti quinque fuisset fihus
1 tuus , qui in potestate tua erat , te invito rem tm
obligare potuit (17). PP. 3. Kal. Aovembr. Maximoji.
224.
(i) Dixi ad /. 2. sufr. ne uxor pto tnariio. aliiul cst in rcbiis
Kon dotalibus ct paraphcniis. L i. siipr. cte priv. Jisci.
(2) Si niaritus cx adniinistratione priniipili fisci debitor factus
est , rcs iixoris dotales tacite (jsco oLligantur , marito idoneo non
existcnte , atque ita haec lex exceptio cst ad titulum ne uxor pro
inurito.
(^3) Fructus coloni tacitc oHigantur pro mercede : at non inve-
cfa et illata , nisi id nominatim convcncrit. /. 7.J7'. h. t. l. 82,
jf. de pignor. et hyp. l. 5. supr. de locuto. Contra in urbanis in-
vccfa et illafa tacitc obligata inlclliguntur locatori. /. k- JF- <ie
pact. adde l. 7. infr. h. t.
(4) Dixi ad Z. G. sujjr. od SC. Tert. adde l. 10. supr. de
legit. hered. l. 3. ex JS^ow. Theod. de tut. $. ult. 25. Eclog. cap.
•Trsat ivcipcvti^ba-m fxtiipci. tit. 1. C. 60.
(5) Malic nubcnlc non rcdditis rationibus , liberi ex priore
ejus matrimonio nati in ejiis , cjusque mariti , id cst , vitrici siii
])onis tacitam habcnt hypotiiccam , ut hic. dixi ad Nnvrll.12.cap.
40. et 1. -j, supr. quando niulicr tutelae ojjic. fungi possit.
(6) /. i). supj-. h. p.
(7) ^* ^- Jf- dc p'act. l. ^. Jf. h. t. l. 5. supr. de locato. ad-
'^e l. 5. supr. h. t.
(8) Lcx dc tacita hypoUicca inycctorum et illalorum , locum
r'lam liabct in provinciis.
(9) Adde /. G. in fin. infr. til. prox, l. i. iafin.ffderiy.
et hyp. l. 2. Jj^". de pign. act. adde supr. tit. de rebus ali''ni=
alicnand,
(10) /. uh. infr. h. t.
(11) In rem domini versio pignus conciliat alias invalidr'
procuratore constitutuin.
(12) Id est , retentio, /. i. infn.Jf. dc pign. l. J-ff- fl^**
modis pign. l. un. infr. etiam oh chirograph. l. 2G. 5- 4' "'■''
Jf. de cond. indeb.
(i3) Invitn domino res obligari non j.otest. /. 6- in fin- ' •
h. t. scicnte ct dissimuhmte potcst , ut hic , l. 11. infr. de dh
pign. l. 3o. Jj^. de rei vind. rcs tamcn aliena sub conditioae
debitoris fuerit , potcst obligari. /. ifi. ^. '^■ff. de pigf..
(?4) Tutor puj
add
tcr oljligant.
pilli , Curator rcm adulti proprio noujme in>^
c /. 56. §. l^. Jf. defurt. <. 7. infr. h. t. l-
§. ^. Jf. pro empt. /. 22. supr. de pact.
(i5) /. \Q>. ff'. de pign. act. addc tit. de pra:d. et du^ V
jiiin. supj: . \
(16) filius rem ratris iuviti obligare non potcst. adae '•
l. 23. Supr. depact. l. 7. sitpr. derelf":
5. i-J/- <]UCB res pign. ,. ^.^. — /•■ • — j -• / 1 ,
(17) Licct quodammodo dominus yidcatur. $■ ^- ^'-■'*' ■**'"
InsC. de hcr. qualit.
ord
i:l I
l'P
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
is qui pignoravit , poslea doniinus esse coeperit. T I T.
xvir.
11
'i. Iinpp. DiocLET. ct Maxim.AA. Eutychio.
m res quac iiecdum ia bonis debitoris est , pignori
lata ab eo , poslea (i) in bonis ejus esse incipiat :
inaiii (juidem aclionem super pignore non coinpete-
nanifeslum esl : sed lamen a-ijuiialem (2) facere ,
ile ulibs (3j pcrseciitio exemplo pignoralitiae dclur.
i3. Kal. Jun. Maxiaio 11. el Aquilino Cojnss. 286.
De prccdio quod nialer filio donavit.
6. lidem AA. et CC. Zosimo.
/^llaf>(4) praediiim in filios u se titulo donationis tranS'
v^Ltuiu , cieditori suo dat pignori , se magis contra-
io pignonitilio obligal jiidicio , quam i-|iiic(jiiam do-
n.injnoceat: cum Sorviana (5) eliain actio declaret cvi-
jure pigiioris teneri non posse , nisi quae obligan-
boiiis fucrint : et pcr aliuin rem alienam invito do-
pignori obligari non posse certissimutn est. S. 5.
idi
S
Jul. Philippop, AA. CojNss.
De tutore.
7. lidem AA. et CC. Cornelia?.
n rem suam accepta pecunia mulua tutor (6) man-
pium tiium pignori dedit , ncc buic post (7) per-
1 ffilatcm conscnsum accommodasti , pignori res obli-
i» jion potuit. S. 6. Ival. Jan. AA. Co^ss.
;
N
jiro
( to
servo , procuratore , colono ,- conductore , acfore.
'. Iinpp. IIoNOR. et TiiEOD. AA. Joanni P. P.
xiini (S) non facit prsedioruiu , nisi persona quaz
iure potiiit obligare. Per servum (9) autem , aut per
ratorcm (lo) colonumve (11), aclorcin , seu condu-
n . [ ulluin ] pra^judiciuin posscssioni invito , vcl
doinino imponi non posse , et jnre , et legum au-
tibus declaratiir (12). Dat. Id. Jul. Ravennce, lio-
xui. et Tntonosio x. AA. Cojvss. ^i.^.
(' AdepUonc dominii , pignns rei aliena; convalcscit. /. 16.
"" }>'i^n. ct lnf). iil cl emplio /. 72.^'. dc rei lind.
QiK-isi diccrct aliud vidcri stricto jure.
^ulc quae notavi ad l. 22. ff. dc pii^ni.
Quod niatcr niio donavit , obligare iion potest.
biTvianae aclionis cllcctus.
■^ide /.3. supi: h. t.
Kaliliabitionc pignus inntilc confirmatur.
■ 3. C. Th. dc pii^n. Obligarc neino rem potcst , niei quis
■ rolcsl ctc. Syn. Jiasil. 4. til. 4. cav. 12.
(!
iitO
(•
('
('
('
lO/l
('
101.
i>ilr
i/iii?
r,l
'ons
^eno
. 3.
^orvus, procnrator , colonus , actor , corduclor domino in-
"1 obligaio non possunt.
l- i. sitpv. h. t.
^ioioni^ dicifnr antorc Syn. ihid.
LfecimtiUur. d. l. 2.
Inxi ad L. 20. D. 3. cnnjunqe tit. supr. quce res i-enire
.'^mit.
Conscnsu , /. i, ,„/;.. /j. ,. addc /. ult. infr. h. t. l. 1. /?'.
nor, -> -t u/
'• 8.^ d,' pignnr. Panl. 5. .':rnt. G. §. idt. Alumni ,
•' . O.J. Fcl. 2. ciip. 6. disi ad Fc^tuni in AllfUwi. Tpejp.-
"imni porro diciinlTir , quia Latini ntpn habcnt noincn q.iod
•i opponatnr. Scrvius 10. .F.nrid. ibi : Charo datus ibat
• Ostendit itaqiic Scrvins ISutvitii noincn L.ilinnni non essc ,
aliiinnuin espriniendinn n-^ii sMdi.crc. Id mcrito de ahimnis
<im ; Nc in §incraltm oblii;alioiicm acc.dcicnt: sunt cniiu
"mriiin loco , el a nutrilorc vcl nulricc non scparantur.
• ■{• Jf- dc hominc Ubero. ct cx noinine cducatoris sunt ,
QUvE (i3) RES PIGNORI OCLIGARI POSSUXT, VEL
JNON , tX QVALITER (l.|) PIGXUS CONTR AllATrjR.
De his , quiti non continentur generali hypolheca.
1. Impp. Sever. et Anton. AA. Optato.
ALiimnos (ij) tuos, et cacteras res , quas ncminem cre-
dibile (i6) est pignori specialiler daturum fuisse ,
generali (17) pacti conventione , qua; de bonis tuis facta
est , in causa pignoris non fuisse rationis est. PP. n. K.al.
April. Laterako , et Rufino Cokss. 198. '
De emptionibus agrorum pignoratis.
2. lidcm AA. Rogatc.
CUm constet pignus consensu (18) contrabi : non du-
bitamus , eiim , qui emptiones (19) agrorum suorurn
pignori posuit , de ipsis agris obligandis cogitasse. PP. 5.
K-alend. Jul. Apro , et Maxi.-mo Conss. 2otJ.
De religiosis.
3. Imp. Ajvton. A. Restiiuto.
SI monumentum (20) corpus filiae tuaj intulistl . reli»
giosum (21) id fecisti : quo facto obligari a quopiam ,
probibente juris religione nou posse , in dubium iion ve-
nit. PP. 3. Kal. April. L.cto 11. et Cereale Co^'ss. 2iO,
De nominibus.
4- Imp. Alexand. A. Evocato.
COmen (22) quoque debiloris pigiiorari , et gcnerali-
ler , et specialiter posse , ]am pridem pKacuVt. Qua-
re si dcbitor is satis non fecerit , cui lu credidisti : ille ,
cujus nomen libi pignori datum est , nisi [ ei ] cui de-
buit , solvit , noiidum (28) certior a te de ohligalione l.:a
faclus , utilibus actionibus satis tibi facere usque ad id ,
quod tibi dcbcri a creditore ejus probaveris , compclle-
/. 88. §■ G. jff". de lcg. 2. a minore viginti annis manumitti pos-
sunt. §. 5. Jnslit. quibus cx caus. manumitt. l. )3. /. 14. ff. de
man. vind. Et duhilalur , an sit in eis locus SC. Silaniano.' /. i.
5. 10. jff"- de SC. Silan. et ad eoruin succcssionem cducator ve-
niat? Jcsponsum cst tamcn nou vcnire. /. 10. supr. comrnun. de
succcss. an sit cnin alumna connuhium ? rcsponsnm cst e=.^e. /. 26.
supr. dc nupt. Ei.-.dcm ex tcslamcnto impcrfcclo licredilas conser-
vilur. /. 38. j7 de Jideicotnm. libert. dati fulores conflrmantur.
1. 82. i-ers. Simitis est. ff. dc exciis. tutor. vide Cuj.ic. apud
Paul. dict. loco. vid. /. 3^. 5. i . ff. de usufr. leg.
(16) Non crcdibilc non allcnditur.
(17) Gcncrali ol.ligatioiie alumni ct ca qu.-e ncmo vcrisirailitcr
oUi};at , non contincntur. /. 6. /. 7. /. Z. ff. de pignoril>.
(18) Pignus conscnsu contiabitur , ut hic ct l. 2. in fin. iiifr.
dc remiss. pign. Imo rc §. ult. Inst. quib. mod. rc contt . Jl.ve.
nitcr se non sunt ronlraria. 25. Eclcg. 1. cap. i.
(i()) Ll cst , inslrumtnta im|-tioiii.-. (^)iii iii>lrununla cmj-lionis
ohliiiat , lem cniplain scu rcm iu^lMinicnti ohligare vidcliir. add«
/. 1 . Intr. dc dvnat.
(jo) Moiiumentum oblicari non polcst.
(21) Res rcligios.T; noii pussiint obligari.
(•'2) Nomcn gencialitcr ct spocialitcr obligari poiest. /. 3. /. 7.
iiipr. dc hercd. i>el act. w^nd. l. 18. /71 de pign. act.
(j3) Pignus pignori dari polcst. /. 'i3. j. 2". ff. de pigncrib.
<^>iii pigniis nunin a me crcditorc accipit , pignoiis adquisitiontm
nuhi (lcniinciare statim debet : alioquin iguorantcr creditori .v..;o
solv
rcns , pignus evincam.
J 4
LIBER OCTAVUS
tur : (jUJitrnus (i) (arrien ipse debcl. PP. Prid. Kalcud.
Mart. Ftsco u. et Dextro Conss. 226.
De spe, prainiii alJihtici.
5. Idem A. Seplimio.
SPem r?.) eorum pra-uiiorum (3) , (pise pro Coronis (4)
allilclis pensilanda sunt , privata paclione {5) pi<;no-
rari minime admittenduni est : et ideo , nec si gencrale
pactum de omnjbus Lonis pignori obligandis iiilervencril ,
tenet. PP. 3. Kal. Maji , Maximo u. et PAiiiRwo
Co^iss. 234.
De Jiliis , et aliis liberis hominibus.
6. Impp. Dioci^TiANUS et Maximiakus AA. et
CC. Rnfo.
\j'\ filios (6) vestros , vel (j) liberos homines pro
pecunia qu<iin vobis credebat , pignoris tilulo acce-
pit , dissimtdatione se juris circumvenit : cum sit
Hianileslum , oWigalionem pignoris non consislere , ni-
si (^8) in his ^ qnae quis de bonis suis facit obnoxia. S.
Kai. Maji , Heraclice , AA. Cor<ss.
Di his , gitce ad culturam agri pertincnt.
7, Irnp. CoNSTANTiNUS A. ad universos
proyinciales.
IT^^ecutores (9) a quocunque judice dati ad exigenda
J debila (10} ea , quae civriiter (u) poscuntur , ser-
(0 Tilio AeAi pignus in (Jecem : Titius Mrevio dat idera pi-
gnus in viginli ? non leueor nisi in dccem. Quatemis , id cst ,
quaridiu ulraque pecunia dcLctur , pignus Wsevio secundo credito-
ri tenclur. /. i3. ^. "i. Jf'. de pignoiib. ct taaien pignus , quate-
nus tanlum debeo , tenetur , ut liic.
(2) Spes praemiorum ex sacris ccrtaminibus pensifanda pignora-
ri non polcst paclione privata , ut hic : aut ipsamet pecunia sa-
cra. /. 40- Jf- dc re jud. adde et stipendium armatorum milituin.
1. 4. supr. dc exccut. rei jud. Porro proemia , de quibus supr.
consislebant in annouis , obsoniis , pensilationibi;s , quaj atblctis
pro indcpla victoria totius vitce suse tempore praestabautur de pu-
blico , exinde , quo in suam civitatem invccti fiussent , non per
portam civitatis , sed disjecta parte muri , ut Suetonius scribit in
Neronc , et Pliniiis in epist. 17.
(3) Dixi ad jyofell. 53. cap. 5. §. I. adde d. l. 4o.
(4) Atbletae pro prremio coronantur. /. un. Infr. de athlrtis.
I. 6. §. i^.Jf- de excus. tut. quod pro corouis dabatur coroUa-
rium iviii([;dv(i>^a. GIoss.
(5) Nam judicis auclorilate possunt. d. l. 4o.
(6) l.uk.ff.h.t.
(7) Filii el liberi bomines obligari non possunt , quia in bonis
debitoris non sunt. /. 12. et Auth. Imo. supr. dc ohl.
(8) /. 2. supr. tit. prox.
(9) Jntercessojes , l. 1. C. lli. de pign. l. 8. supr. de officio
rscioris proi^incice inffiSx^xt. Syn. Busil. 25. in Jin.
(10) A ide Menocbuun de adipisc. posscss. remed. Supr. et de
arhitr. judic tractat. cas. 3;8. Gilbertum Rcgium lib. 3. ,',,j,-
Tto^xy^». c. 20. Mod.
(11) Aliud in dcbito fiscnli. Et ita quidem in Gallia servatur.
^'idc Itcnatum Cbojipinum 1. de privileg. rustic. 7. num. 1. abud
etiam , si per quadrimestre tempiis a die senteutiaB moram fecit
in solvcndis decimis , et ita Arrcslo Paiisiensi judicatum 8. Ka-
lend. Dec. anno 1673. refcrt idem Cboppinus ibid. n. 2. 3.
(12) Servi , boves aratorii , instrumentum aratorium , puta vo-
meres et aratra , a creditoribus , et exccuioribus sententiarum , aut
exactoribus tributorum capi non possunt , propter lei rusticas et
agriculturae utilitalem omuium comniunem. /. 8. Infr. h. t. Auth.
Agricultores. Infr. h. t. et flsci tribula , ut hic. Yis. est ut bodie
tonstilutlo scrvelur. In Normania (lalllca locum nou babet , quo-
(ies de fisci debilo agllur. vid. Francisci 1. const. anni iS^o.
Jan. 8. Et ila jiidicatinn fuisse Parisiensi Arresto Bugnonius rcfert
in leg. abrogatis. J^OYibsime aon. i^Ji. lcije hU 8. Id. Oct. cou-
vos (12) aratores (i3) , aut boves aratorios (ii'j .
instrunicntum aralorium (i5) ] piguoris causa' de
sionibus non abstrahant , ex (16) quo triLulorum
latio rclardatur. Si quis igitur inteiwssor , aul cri
vel prgefectus (18) pagi (19) [ vel vici , ] vel dec
liac re fuerit deteclus : Kstimando a judice supplicio
gelur. Dat. 3. ISou. Jun. Sirmii , Co^siAAXiao
LlClNlO CONSS. 3l2.
8. Impp. HoNoR et Theod. AA. Probo C&ru
sacr. birg.
Plgnorum (20) gratia aliquid , quod ad culturami
agri pertiucl , auf(;rii non couvcnit. Dal. 6. Ici. u
COHSTAMt; el CoNSTAMlO COKSS. 4i^-
In AuTHENT. col. 10. de stalutls , et consuetud. c i;
ecclesias iibertatem edilis. §. agricultoies. et ?-
constitutio Friderici.
jCricul/ores circa rein rusticam occupati , dumil
UM imidenl , duni a-^ros coluiit , securi sint , in quu.
que parle terrarum : ita ut nullus im^eniatur lam au. r
ut personas (7.1) , boi'es , et agrorum inslrumenta
aut si quid aliud sit , quod ad agrorurn operam ru: a
ptrlineat , invackre , aut capere , aut violeiUer c. r
prcesumat. Si quis auteni hujusmodi statutum avsu
rario violare proesumpseril , in quadrupluin ablala k
tuat : et injlimice uolaiii ipso jure incurrat : itPj ■'-
animadversione nihilondnus puniendus.
firmata a Senatu Prid. Non. Februar. ann. 1572. Personis :
rum iadultum , ne ob a-s alienum qualecunque privalum
rentiir in carcerem. Qua in re legislatores Galli Graecos supdit
qui aratra quidcra vctabant ob foenus addlci crcditori : 001
tamen bis utentia , nccti permitlcbant. 2. Diod. 3. His adctE
pens. ad /. 6. et Q. ff. de pig. n. 67. et in tract. de pes :
par. 6. rcmed. yers. itcm boves.
(i3) Servos cultores Anianus d. l. i.
C'4) Quidam boc extendunt ad instrumenta quorumvis «rl c^
Jieccssaria. Ad rusticos revertor. Quid si rustico uulla il'.
bona > capi possunt. Accurs. hic. Quid si rusticus fuDduL -
beat ? una cum fundo possinit distralii. Cynus Perticeasis , «
tiensls , Choppinus i. de piiw. rust. 7. n. ult. ■
(i5) Ob civilia deblta boves aratorii capi non possunt. t^
raiionc lcge Attica mactari bovcs aratoi-ios uon licuit , t.
et ipsius agricolae ct bominis socios , atqne participes 1-
.(Klian. 5. Arist. in Oeconom. /Ssj oivTi otKti» toli ri'v>ifif''''
Refert el Piin. 8. cap. 45. judicio populi JRomani ia exjn
actuin eum qui bovem aratorium occidisset , tanqiiam col^nttB'
intcrempto. et Yarro , 2. de re rust. 5. socium laboris agrlitn
rae , ct quasi colonum occldi , dum bos occlditur ; Capilali- ni
que fuisse liovem occidi scribit : quo loco forte legem quaan
Pbrjgise intclligit. vide Stobffium sermone l\i. Constautinus qi."'
vetuit , ne boves aratorii deticientibus bis etiam qui cursui }'''•
co destlnati sunt , ab bls qui iter faciunt , abstrabercnlur. '■
C. Th. dc cursu pub. Eo spectat quoque coustltutio quaeilaH'*
lentis , nc quis vitulorum carnibus vcscatur. i. Hier. 2. adi'-^
Jovinianuin. adde dc bove aratore Hesiodum in lib. operaet >■
Aristotclem i. Polit. Aret. consil. i58. boves aratorios , i'""
jnenta fundi esse refert : quod confirmatur /. 4- ff- '^^ "«""^"
addc Cujac. 4- obs. 20.
(16) Ilatio decidendi alia cst in /. 8. Infr. h. t.
(17) Fisci dcblta , tributaque minuuntur , si ablatii arat*"*
agricidtura cesset.
(18) V.lp>l'Jxpxoi- Syn. Basil. aS. in Jin.
(19) Pacis , d. t. I.
(20) Syn. Basil. 25. in Jin.
(ai) Dixi ad /. 7. supr. h. t.
(qs) Servos aratorios , d. l. 7. . 1
(a3) /. 8. ff. de instructo. Goth. De fufto aralri Tid. V'
Heig. puri^ 2. qucest. 3o. Aas,
CODICIS REPET1T.E PRiELEGTIONIS.
-r .
.im
oiicii
011
generali hypoiheca , et ch bonis pnnsenUbus ,
ac fuluris.
9. Imp. JusTiNiANus A. MennsB P. P.
is ia cujuscuiu|iie contractus inslrumenlo ea ver-
fi) posuerit , Fidc ^ ct periculo rcrum acl me pcr-
1,1 (2) , vel per earurn exaclioneir. satisfieri tibi
-. ; sufTicere e.i verba ad rerurn tam earum quas ia
, (lebitor liabet , qua?n futurarum (3) hypothe-
jiioimus : nec ex prioribus sancliooibus minus habe-
i.ilis hypotheca; memoriam vidcri : cum sit justum
fcs (4) conlrahentium magis , quam verboruin
jtionera inspicere. Super qua generah hjpotheca
uoque ad cooservandam conlralicntium volunlalem
js , ut si rcs suas (5) siipponere debitor dixerit ,
Ijecto , lam pncscutes quain futuras , jus tamen ge-
liypolhcca; ctiam ad futuras (6) res producatur.
Id. Dec. Consluntinop. DN. JusiiiVUMO A.
Co»s. 528.
773
)
T I T. XVIII.
QUI POTIORES (7) IN PIGNORE
HABEAIVTUR.
hus modis secundus credilor jus suum confirmat.
I Impp. Severus , et Antoninus AA. Secundo.
l pignus secundo (8) loco accepit , ita jus suum
nfirniare potcst , si priori creditori debilam pecu-
ini solvcrit , aut cum obtuiisset (9) , isque acci-
liussei , eam obsignavit , et deposuit , nec in usus
ivertii. PP. Kal. Febr. LatbrAho , et Uufiuo
198.
04
)\
De prioribus iempore.
3- Imp. Antoninus A. Chreslo , et aliis.
crcto Prffloris , qui (10) de fideicommisso Jus di-
lu possessioncm fundi heredilarii fidcicommissi (ii)
(') jjiibnscunquc vcrbis pignus constitui polest. l. a. supr. h.
V/. ae pign. '
'Migi,tio rcruin ad nos pcrtincntinm rcs etiam futuras
•iait .dcra si qnis rcs suas obli<;avcrit. Idcm ia ohli^a-
:'a. Ripciisis ad t. 1. uum. 3. j: de pign.
"ocrali ol.ligaiioiie fuluia ctiam continciitur , rid. Roma-
;„.'■.' ^"^'"- ""»• ^'>7- ubi notat ex hac hgc ,
'" oial.oncm ad fut.ua quoque exteudi , in juramcnto
^^ ^ ouiosis eam sinlcutiam nou obtiacrc , ut qua: slricti
.4) olunfatcra contrahcnllum magis quam vcrba insnici onor-
'L\ iT T '■>'■"'" "•^'^fi"^'^ , les futuri« cllam iulcfligua-
l'c ,*^") " ""'"" ' *'^'«= "'"' mobUcs ct immohilos ,
/ „V %'T'- '*• '• "'"'■■'■"• ^- 34- # de p,\'r,or.
■ oco. n. 8 bona cmphytcutica adquisila et adqmrcn-
,"/'"■# de pign. acUon. l. 3i..//: dc pign. et hyp.
^■loco,,,um. 10. et srq. An pcculium scrvi obligaLi ?
}• ■..//. dc pign. et hyp. An fructus ? vid. /. i. S 3.
'"»•. el /lyp. Casus ad har.c lcgcra expllcandam , vid.
•*'••'• t.et l. 6. /. 7. /. 8. Jf\ de pi^n. addc qua.
' ^> hiijus hgis ex Romano ct Socino. ^
l-'ui 'le'.ii'*"" "i"''»'""' l'"^''-^ ^''"= <:«'liS"°t ■■ censent tnmen
'§a loncm sub ca condillouc , ^i nostra futura suiu.
';^' ad Lib. 20. D. 4.
iU""/"''''' *, ''r''°'" •''* r'8""'"'' ' "^^^ r^-'f<-'nor priori
j; l[ "• P°'''"- %• /• 5- supr. de pri^. fsci. Paul. a.
^ ohligalionis et dcposUioni* , Paul. rf, ;^,^. ^ddc /.
: i
/.
.8)
bilui
l.i
I- I
9)
condilionalis scrvandi gralia prJus indiicll estis , quam
adversarius vccier in causam judicali (12) ejusdem fundi
pignus occupaveril : Jussu ejus , qui jure sentenliam exe-
quebatur , lempore potiores estis. Nam cum de ])ignore
utraque pars conlendil , piaevalet (i3) jure, qui prsvenit
tempore. PP. 5. Idur :,iaji , Duoeus et Aspris Co.^ss. 21 3.
Rempublicam missam in possessionem praferri crcditori
fjui contraxerat cuni dcfuncto.
3. Idem A. Sylvaao.
CUm Rempublicam Heliopolitanorum propter emolu-
mentum senlentia» ia rerum , tam heredis , quam he-
reclilanarum possessionem missam (i^) esse proponasj in-
leliigis , quamvis pater tuus cum Sosiauo contraxerit , ta-
men si (i5) personali actione eum habuit obligatum pr«-
poni Rempublicam (16) jure pignoris [ in ] his, quae ex
auctontate ejus , qui jubere potuit, servandi judicati (17)
causa occupavit. PP. 2. Id. JDecembr. L^jo xi. et Ce-
REALE CojSSS. 2l6.
JDe prioribus Reipuhlicce.
4- Idem A. Varo.
SI fundum plgnori accepisti , antequara (18) Relpubli-
cae obligarelur , sicut prior (19) es tempore, ita po-
tior es jure. PP. 5. Id. Oclobr. Awxor<iJio A. iv. ct
Balbino Cojxss. 21 4'
De oblatione debiti.
5. Imp. Alexa^d. A. Scpiimio.
pRior quidem creditor compelli non potest (io) tJbi,
L qui posteriore Joco pignus accepisti , dcbitum oftcr-
re (21) , sed si tu ilii [ id J omne quod deb.tur , solve-
ns, [ pignoris ] tui causa iirmabitur. PP. 3. Kal. Maji,
Maxiaio II. et Paterno Coivss. 234.
ult. 5. 6. supr. do jiir. delih.
(10) Dc proetnre fideicommissarlo , dixi ad Ulpian, 9.5 %. 13.
(11) Missio fit m universa bona pro modo judicati , id est ,
judicati servandi causa , ut hic , et l. 3. in fin. infr. h. t. ut et
a ibi dcbiti s.ve crcditi, /. i. in princ. ff. si quis omissa caiim.
ct ahbi dotis scrvanda: causa , /. 9. vers. denicpie. ff\ de rei ^ind.
'^- -V ^•i/. de divers. tempor. l. 26. infn.ff ad munic.
(12) Chrcstus pignus praeforium fidclcommissi sirvandi causa ,
Labct : Tituis crcditor in cjusdem pignoris posscssionem mlssur
cst , diversi hic liluU sunt plguoris. Qiild juris ? Eliam ia piguo-
nbus prcetorus , qui prior temporc jnior est jure.
(i3) Prsevalct jure , qui praeyalct tcmporc. Prior tcmpore potior
jurc. /. 1 1. ff. h. t. ' ^
(i4) Missio iu possessJonem esl praeforium picrnus.
(i5) rtopublica missa iu possessioucm judicati scrvandi causa,
pra:fcrtur chirograpliarlo crcdilori piuMius non habcuti , ut hicK-
quui cl non missa idem privUcgium habct. /. pen. §. i. /r. de rV
hus auctor. vidc Cujic. 9. olserw. 3-. c^t enim rcspuhllca ia
actionc pcrsouali privilegiata. addc /. 8. /. lo.^: h. t. addc For-
iieruim 20. sclect. 7. in fin.
(16) /. 3. iitfr. dc primipilo. lib. la. m.63.
(17) Di\i ad /. 2. supr. h. t.
(18) Prnatus prior fcniporc in causa pignoris , prsfcrlur rc.nu-
Lhcae tcmpoie postcriori. /. S. ff. h. t.
(19) /. 2. in fin. Supr. eodem.
(20) Potcst tamcn offerrc ut possessioncm rstincat. Paul. a.
tent. i3. ^. fien.
(21) Pnor i^ostcriori pignus tcncnti dtbitum ofrcrre noa cogilur.
Postcrior pnon oncrcns , sibi plgnus couservat , ut hic , et /. i.
tupr. h. t.
7/4
LIBER 0 C T A Y U S
Ve priorc hypotheca generali , et posleriore speciali.
6. Impp. Valer. et Gallien. AA. Philoxcno.
SI ggneraliter hoiia sint oLligaia , et postea res alii spe-
cialiler pignori dentiir : quoaiam ex (i) generali
obligatione potior habelur creditor , qiii ante coutraxit ,
si ab (2) illo priore [ lempore ] lu comparasti : non
cportet [ te ] ab eo , qui poslea credidit , inquietari.
PP. 2. Id. Maji , Seculare 11. et Dojvaxo Conss. 261.
De prcndio empto pccunia crcditoris.
7. Impp. DiocLET. et MAxni. AA. et
CC. JULIANO.
Llcet iisdem pignoribus muliis creditoribus diversis tem-
poribus datis priores habeantur potiores, tamea eum ,
cujus (3) pecunia prsedium comparatum probatur , quod
ei piguori esse specialiter (4) [ obhgatum ] statim con-
venit , cmnibus anteferri }uns auclorilate declaralur.
SubsCripta 16. Kaleud. Februar. AA. Coisss.
J)e improha exceptione.
In AtiTiiEKT. de trien. et semiss. ^. iilud quoque ia
judiciis. col. 3. tit. 5. Noveli. i8. cap. 10.
Jl T^ni possessor pignoris , negaus (5) reni ejus , cujus
JL actor eani esse adseverat : si prohata ea inienlione ni-
iatur reni retimre , dicens ex hypothe.ca , vcl cilia causa
in eandcni personani delala , se propincjuioreni esse , quani
qui moi^et causarn : prius transferat possessioneni , (juant,
jus suum proponat.
De priorihus , et posteriorihus tempore.
8. lidem AA. et CC. Fal^ricio.
Dlvcrsis lemporibus eadem re duobus jure pignoris
obligaia , eura , qui prior data mutua pecunia pi-
gnus accepit , potiorem liaberi , certi ac manifesti juris
est : ncc alias secundum [ credilorem ] distrahendi (6)
potestatem hujus pignoris cousequi , uisi (7) priori cre-
dilori dcbita fuerit soluta quanlilas. S. Prid. f
Maji , Ilcraclice , AA. Goass.
De jure pignoris , et prinlegiis personahuta
aclionuni.
9. lidem AA. et CC. Asclepiodoto.
EOs (8) , qui acceperunt pignora , cum in 'r
actionem ijiabeant , privilegiis (10) omuibu» .
pei,sonaIibus aclionibus competunt , praferri c
Dat. 3. JNou. Deccmb. CC. Co>ss. 2q3.
De dote.
10. lidem AA. et CC. PoUipeucse.
CUm tibi pro dote (11) quam acceperat inarilL
obligavit : eo mortuo hi , quihus easdem piguo
derat , non ofCerentes dtbilum , nulia possunt p
ratione. JXam chirographarios creditores , nec in
nec in personam eos , qui debitori non probaniur ^
sisse (12) , ulla ratione convenire posse , manifestu.
PP. Non. Decemb. CC. Co^ss. 293.
De scrlpfuris.
11. Imp. Leo A. Erylhrio P. P.
SCripturas , quae sa;pe assolent a quibusdam secret
lltri , mterveniealibus amicis necne , transigeD'j
paciscendi , seu foeneraudi , vtl societatis' coe;indae 1
seu de aliis quibuscunque causis , vel contractibu,-
ciuntur ( quae "iS^io^iipx (i^) Graece adpellaiitar :
tola series earum manu contrahentium , vel nclari.
alterius cujuslihet scripta fuerit , ipsorum tamen h
subscriptiones (i5) , sive testibas adhibilis sive nou
conditionales (16) sint , ( quos vulgo Tahulirioi ■
lant , ) sive non , quasi publice conscriptas , si pf
lis actio exerceatur , suum robur habere [ decernir.
Sin autem jus pienoris vei Iirpothecas ex liujnsmi
slrumenlis vindicare quis sibi conlenderit : eum <)-
struuienlis publice (17) confectis nilitur , pra^poni
cernirTiUs , ] eti.-msi posterior is coniineatur : niM
probata? atque integrae opiuionis trium (18) , vel aruu
_ (i) Gciicralis liypolliex:a antcrioris , generali vcl speciali poste-
rioiis praefertiir , ut hic Syjwpsis Basil. 9. tit. 5. ex tit. 10.
cap. 34. dixi ad Nwcll. iia. c. i. vers. Hoc autem. l. ^. ff.
lu t. addc qiiadam cx Cujacio 11. obs. 82.
(2) Causani liahens a crcditore tcmpore priore , jus privilegii
habct. Aide /. 1. Iiifr. si antiquior cndit. pign. yend.
(3) Cicditor in speciali liypothcca rei ( siye sit mobilis sive
imiDoLilis ) pccuriia sua compajata , prsefertur etiam antiquioribus
aeditoriLus liypolLecariis. adde /. 5. 6. '•. ff. h. t. JSoi^cU. i36.
cap. 3. Synops. ibid. c. 35. et 3. Ilannenop. 5. §. 42.
(4) /. 17. supi: dc pignorib. Gcncralis ipitur 'hypotheca nou
sufficcret. adde qiise scripsi ad /. 5. in fin. ff. h. t.
(5) Prior crcditor negans iinprobc icm ejus cssc a quo causam
liabet , ex priore fit postcrior : cx possessore petitor.
(6) Sccundus creditor in prsejudiciuni prioiis creditoris pignus
di^trahcre non polest. addc /. i. ff. dc dntract. pign.
(7) /. I. /. 5. supr. h. t. /. 22. siipr. de pigiwr. ct hypnth.
(8) Jus hypolLcc» prrefeitur crnniLus priviligiis personalibus ,
«t et jns reale personah. /. ^^-ff. h. t. vide /. 6. &upr. de lon.
aut. jud.
(9) l. 18. supr. de pign. ct hyp,
(10) Id est , prafertur omiiilnis" qui privilcgiiim in actionibus
pcrsonalibus habcut. Synops. ih. cap. Sj.
(11) Crediiorcs poslcrious etiam bona nxori pro dote obligata
ayocant , si dolis dtbitum ei oficrant.
(12) Hypotl)eraiia ct in lem actio datur in successorcm.
(t3) Puta cpisloJas. /. 34. 5. ]. ff. de pign. H hyp. Goth. In-
tellectum hujus legis vide apud Trivisan. lib. i. decis- l\^^"
uiu. coiisil. 81. nuin. i . Decis. Holl. 28. Evrrh.nrd. comi^ !^~
(14) 5J.'5*ts./'*- '^^ (juilus hic . et apiid Ilarm. i. ti!. S
praejudicanl scnbcnti , at nou tertio : plena sunt luix^:
liiiim testium subscriptioucm habent. ut hic. ride Ancharjii
qucEst. 9.
(i5) /. 17. supr. de fide inslrum.
(16) Conditionalcs , taLiilarii. /. 7. infr. de jure /n'-^
5. 7. 8. C. Th. de raamrariis actuar. qua.4 huic con lou
addicti.
(17) Publico instrumento jui LjpoJhccae proLari p-olest . ]■■*■
non potest. Privatum , licct k?mpore priiis jniLlico qnautun.
steriori , cedit : et merilo. Nam privata ralio non probat a.i
tcrtium. l. 6. supr. de prolationib. facile quoque dies p«t""
posset in fraudem antiquioris. vid. Tir;iquell. de rctracU'- '■
gloss. 5. num. ^j. Idcoque Gail. obs. 25. jium. g3. cccin'
YiennsB Austrife slatutiun , quo jus bypotheoa; constituitur '••"
apud aeta , in ipso judicio et publice. Privalimi vro ".'"^'^ .^
tum non censelnr , quod triiim teslium subscriptione "."""'".',]/.*
ut hic. ctiamsi sumrna excedat anri libras qninquaeinta. '• '
supi: si cerluin. i.isi forte de lileraruni impcrilo obiigan"° - ^.^
tur : tunc eiiim quinque tesles lequirimtur , si eontractus ^' ■
brain excedat. iN*oi'. 73. cap. 8. Ftperio iDlcidum ""■'''"jf^
j'iiblica egcre trium tcsiium subsiguatione. /. 33. nipr. <"|
yellcian. vid. Cujac. 8. obs. i3. f
(18) /• 22. supr, de fde instnm.
iroi
lliC
CODICIS REPETITiE PRiELECTIOZsIS.
■n sutscrjplionos eisdpm idiochiris comineantnr
.._ [lini fjuasi (i) publico confecla accipiunlur . Dat.
>iil. ul. Conslantinop. Map.tiawo , el Zejnoke Cowss. 469.
\a
'6
S
ii^
UTHENT. de instrum. cautela et flde. ^. si quis
ir. et 5- sed et si quis. col. G. tit. 2. al. 3. INo-
i\l. ^3. c. 1. et 2. fjuani posuitliic Albericus.
tjms vuU caiite deponere (2) , non soli crednt acci-
■aitis scriplurw , sed adi-ocel etiam testes idoneos ,
dignos non pauciores tribus. Sed et si quis aul
Vj instrumentum , aut allerius cujuspiam contra-
. ,i^>.erit , cl nolucrit hoc specialiter in publico confite-
i : hn ex ipso vidcalur crcdilule , (juod scribatur super
iu<i|! documenluni , nisi ctiam trium teslium adhibeatur
llafide dignorum , ut sii>c ceniant , et subscriptio-
rnpriis aileslcntur ^ sii'e alii quidcm tcslificentur ,
prwse7itibus confcctum est documentum : fdetn
i cx utracjue causa percipiat. Si tamen quisquani
1'onens , aut mutuans , aut alias contrahens , con-
>// sola scripturu ejus cum quo contrahit , sciat
• ^ram non (4) sii/Jicere ad probationcm.
De dote et donatione ante nuptias.
k
12. Imp. JrjsTiNiANUS A. Joanni P. P.
Jms (5) adilionibusniulicruminquielatisumus(6) ,
HT quas suas dotes depcrdilas csse lugebaut , ct ab
iibus crodiioribus suljslantias niaritorura detenfas.
14110 ad amiquas loges respcximus , in personalibus
(1! Scnplura a Iribus tcstibus subscripta , quasi publlce confe-
''ilruiDcntiim dcpositi cautc fit , tribus tcstibus adliiliitis.
i"tiu inslruuuntum caute fit , tribus testibus adlubitis ,
't l. till. supv. si cert. prt.
W.jPuvala scrijHura non probat adversus tcitiuin , /. 6. sujir.
/^^iilentiain bujus kgis vid. in $. i. ucrs. cum cnim. infr.
^jMe .J^„o^i. 8. tit. 5. ex tit. 10. cap. 4o. ct 3. narm.
vJile Valiam de vdus ihihiis ct qumst. in juv. controi'.
'• ^acomum l,ly. G. dcclanu. ys. ct gS. Pccl^ium cle ec-
'(•• c. 5. Mod.
I 'i uxori» aclio sublnfa , ut hic , supv. dc rei uxoria act.
'^' ad r\oycll. «j^. cap.-x. in pvinc. ct NovcU. lon. cap. i.
'Cilam hypollu cam habcntcs scil. di,\i d. c. i
,■ '•'gilUiis uudicbris.
k'|liores carnnujiic subslantia addicitur niaritis , /. ar j«
' ' "c (ulmiii. lut.
''>• addidit proplrr l)ona parapbcrnalia.
' ";' «dliu- Diarilo , v«| ab uxoro , vcl alio uxoris loco.
J"]-si,pr. de jurc dot. l. un. snpr. de vci uxor. act.
'r"^-"» iinnicratis , non cautis taiuiim , scu confcfsis. Nam
aotc polcit cssc sinuilalio : Dcinde ciim scnlcntia bujus
vcran» ct nuiuciaUiiu
• f"s a jure coji-niuni dccrict , ad ,...,„ ^i i.u.ucriuu.u
. I u rcMrinocMuia c.l. Poslrcmo , ordinis privilcgium da-
•^''oiu ex slipulatu , at non condictioni cx lcgc , quando
• s-^" con.c.^s, tanlum c.Nigiti.r. Quid si dolis non nunicra-
I m niaritus rciiunciavit : aut cidcm transacla tcmpora
^ intlK cxcrplionis dolis non nunicrala; ? inlor virum et
'oihs'"',!i "° 'V^ ' ^'^' piodcrunt, u..n tamcn crcditoribus au-
„,J';;oWnu,t. /. ,4. i„j,,_ i, .,5. 5. ,_j- j^ f^.^ ^^
"■ iuniKpMun cst cuim fictam dolcni , boc ost . c.n-
" ""' : aul ad quam cxigcndam jus qu;rrilur non cx nu-
, ,Vr j-. *^^ r«"uneialioiio lanlum , vcl lar.-u tcmporis ,
. . ,., •■■t '"^'"^ r';-fc,.i , v.ram , et , ut loquuntur
antu- ";'"""" r»'^'''''>'"'l>'>^- Q"i'l 'i crcditores non alio
cvalil". "'' '-''"'■'"''*"> caul.iquo tantuiu antcrioribus crcdi-
liir O I; ,*''^"**-'-^'''"' '^"""" probaufibus non numcralum ,
'cd •», 1. *' ^""'^'■^■^'« <l"li-^ ''^>cla sit non constanlc mari-
•'nie jum tonlraclun, matrimonium ? Onmihus quibus-
actionibus rei uxoria^ actioni ( quam iu prsesenti sustuli-
mus (7) ) magnam pra^rogativam pr.TStaiites , ut contra (8)
omiics pene personaJcs actiones babeant privilegia , et
crcditores alios (9) anlercdaut , licet fiierint anteriores.
lil ]ioc cum in personalibus slatuerant aclionibus , si hy-
potliecam respicielaiit , illico justitiae vigorem relaxabant ,
cl scnioribus bjpolbecis novas mulieruni bjpothecas , si
habibanl acliones , expellebant : nec ad fragilitatem (10)
miiliebrem respicienlcs , nec quod , et corpore (11) , et
subslantia , el oniui vita sua ujarilus fungitur : cum 'pe-
ne (12) mulioribus tota substantia in dole coustituta cst.
Oportebat enim disponi maritos creditoribus suis ex sua
subslantia salisfaccre , non de dote muheris , quam ad
suos viclus , suasque alimonias mulier possidet , vel (i3")
a semelipsa dalam , vel pro ea ab alio.
5-1. Ad [liocc] omnia respicientes, etreminiscenies, quod
et alias duas (i4j constitulioiies fecimus pro dotibus (i5)
mulierilus subvenienles , et hsc omnia in unum colligentes ,
sancimus, ex (16) slipulatu actiouem , quam mulieribus
jam pro dole (17) instiluenda (i8) dcdimus (19) , cuique
etiam lacitam donavimus inesse hypoljiecam , potiora jura
ccnlra omnes (20) habere mariti creditores,licet anlerioris
sint temporis privilegio vallali, -1^ Cum (2i)enim in per-
sonalibus actionibus ( secundum quod dixinius ) tali pri-
vilegio uteJjalur rcs uxoria : quapropler uon in Jijpothe-
ca hoc mulieri ctiam nunc indulgemus benehcium , li-
cet (22) res dotales , vel ex his alia2 comparalaj non ex-
tent : scd (luocunque modo , vel dissipats , vcl consum-
pta? sint , si tamen reipsa fuerint parti marili datce? Quis
emm eariim non miscrealur (^3) propter obsequia quce ma-
cnnquc crcditoribus dotem ifa confc.^^sam prafcrri putant , cum pro
vera et numerata dos ita confcssa babcalur. Quid si coujccturis
probatur numerala ? Qiiid si stalufum dotis confessce instrumcri.
tum , vim alquc aulorifatem rci judicatae liabcre vdit ? Idem esse
rcfcrt Socinus 7Yg^. 109. Cynus taraon et Angelus ita distinguuut :
Wuher ct tcrluis crcdifor concurrunt , exprcssain ccquc bypothccaci
babcnlcs : quiieritur quis jure polior sif? Ilorum qui prior tempo-
re fucnt , pclior crit jurc. Quid si ufirque ct mulicr et tertius
«reditor taciiam babciit byp.)th(.cam ? Potior cst mulicr , iicct po-
slcr,or fcmporc , ut hic : licct tisciis codcm ca.su antoriori noa
prrefcratur. /. si pii^ims. 8. Jf. qui potiovcs. Quid si fisco tacitaia
habouti , concurrat niulicr tacilam Iiabcns bvpolhecam ? fisco aute-
nori non prccfcrfnr , sed posfcriori tautum. 'G/oss. et Dcctores in
I. 2. siq}r. de pviui/eg. fisc. Qiiid si tacitam babeat mulicr , lor-
tius cxprcssam anlcriorcm ? potior c.^t mulicre tcrtius , tt b,.u«
Accursii quoquc scntenfiam conimuni opinione ct iu prasi rcccpUm
refcrt apud Capdlam Tbolosanam dccis. 217. Aufrcnus.
(16) Acfio cx stipulatu.
(17) Picipsa numcrata , in dote caiita aliud. gloss. Bart. Bald.
Roland. 1 con*. 17. num. 3o,
(18) Rcstitucnda , Ilal.
(ly) /. un. supr. dc rci uxor. act.
(20) Tacitam tanlum babcilos. dixi ad AVc//. 109. cM. Glosj.
bic cominunilcr probala. Soc. rcg. tog. Capell. Tbolos. decis. 217.
quin dos nxoris codit postcrioribus militiae emcnd.T: causa aedcnfi-
bus. Koicll. 97. c. 3. ccdit ct ai.lcnori doli , ut anfo dixi.
(21) Mulier , sivc pcrsoiiali aclionc , in priiic. supr. h. t. sivc
byjiolhccaria agat , prxrcrlur omi.ibus prioril)Us tacitam bypoth. -
cam iiabontibus , ut hic : eo excopto qui mililiae cmcuda? caii:,a
crcduiif. Juth. quo jiive. infv. h. t. ct hoc in dole , non in Jo-
nalione proplcr uupfias. 5. 2. infv. h. t.
(22) Dotis causa n,ulicr antcrioribus licet bypotbecis ^rifcrtiF:
tamclsi rcs mnlicris dissipala; sint , ut hit. ct'liboros ips.i ni.!Io5
suscciH-rif. vcvs. ct ideo. injr. h. t. Quid ? pra.-fcrturuc aulcriort
cuidani doti ? non prrefcrfur. \-e)s. Exccptis. infv. h. i. lucmne
donationis proptcr nujUias quod dolis , privilcgium cst ? non c.-l.
5. 2. infv. h. t. Cur fam varic ? Qu.t; dotcm rcpclit , de .lamno
vitando solhcita cst : qux dc donalionc pioptir nuplia» . bicruiu
aHbctat scu peijcquifur : n,in,is aulciu bic fayctur quoiu illic.
(23) Mulicrcs ccmuiiscralioue digiiK.
IT
LIBER OCTAVUS
ritis prccslant , propter partus (i) periculum , et ipsani
libcrorum (2) procreationem , pro quibus rnulta nostris
legibus (3) inventa sunt privilcgia ? -f- Et ideo , quod
antiquitas quidem dare incepit , ad eflectum autem non
pertulit , nos pleno legis arliculo consuminaviraus ; et si-
ve (4) liberos babeat mulier , sive ab inilio non liabuit,
sive progeuitos aniisit , boc ei privilegium indulgcmus.
-\- Exceplis videlicet coutra novercas anterioris (5) ma-
trimonii filiis , quibus prd dote raalris suae jam quidem
dcdimus hypotbecam (6) contra paiernas res , vel ejus
credilores : in prasseiiti antem similem eis prserogativanoi
aervamus , ne [ jus ] quod posteriori datum^ est uxori ,
hoc anteriori deuegetur : sed sic maneat eis jus incorru-
ptum , quasi adluic vivente raalre eorum. Duabus enim
dotibus ab eadem substantia debilis , ex tempore pra;ro-
gativam manere volumus.
5. 2. l\i£c autem lautum ad dotem sanciraus , non (^)
ad ante nuptias donationem , quam suo (8) tempori ser-
vire disponiams , et habere inler creditores sui temporis
ordinern. Kon enim pro (9) lucro fovemus mulieres, sed
ne damnum paliantur, suisque rebus defraudenlur, curamus.
^. 3. Quam legem ex prassenti lempore locum habere
iancimus : et non (10) retrorsum referimus. Dat. 5. Kal.
Decembr. Constantinop. posE cousulatum LampAdu , et
Okesxis VV. CC. 53i.
In Adthekt. de sequal. dot. et propter nupt. doa,
5. his consequens. §. seq. col. 7. tit. 9,
al. 8, Nov. 97. c. 3.
QUo jure utaiiir et adcersus eos qui personali privilegio
muniuntur , veluti quorum pecunia res emptcB sunt ,
$ive refeclce : nisi cjui nova constilutione sunt exccpti ,
iicut qui ernendce militict} causa marito in scriptis mu-
tuarunt,
la AuTHENT. ut exact. instan. do. §. his igitur-
col. 7. tit. 3. al. 5. Nov. 91. cap. 1.
C^I quid ex rebus ipsius dotis (11) appareat : mulieri ,
O cui et in repi actio compctit , vel filiis jus servetur :
(1) Parlus pericuium. 5. 4. Inst. de SC. Tert. Noyell. 162,
cap. 3. Ntwell. i56. cap. i. ISovell. Leoji- 17. /• 2. ^. l\. ff. si
quis cautioitihus. quod ad Illyricas vix pertinet. Varro 2. de rc
i-ustica 10. in Jin. In lllyrico , inquit , Jwc amplius , Pragnantcs
fceinincB , cuin ucnit pariendi tempus , non longe ab opere discede-
re , ibique enixuin puerum referie , qucin non peperisse , sed ifi-
venisse putcs. Idcm de Ibcris nndieiibus refert CleJBens 4'
(2) Liberorum procrealio favorabilis.
(3) A'id. /. i.ff. solut.
(4) Merifo boc adjectum , hoc cuim privilegluRi datur oxori-
bus , noii malribus.
(5) DuBe &i niulieres sunt , quoe de dote sua agant , antiquior
causa dotis proefertur. Dic apertius : Filii prioris matrimonii dotis
mafernpe causa preeferuntur novercae ejusve Jibcris dotem suam le-
petenlibus , nisi res scciindse dotis adhuc extcnt. Auth, si quid,
infr. h. t. ut hic. et No^. 91. c. i. Praeferlnr crgo prior uxor
secundae : Prfefirtiir soccr luirui , in declain. Quintil. 3fio.
(6) Addc l. 8. in fin. supr. de sccund. nupt. l. 6. in fia,
supr. de bon. quce lib. Nou. 22. cctp. 24.
(7) Dotis actio privilcgiaria cst , at non donatio propter nu-
ptias , ut hic , Noy. 97. ccqj. 3. Tbcoph. in ^. fuerat. 29. In-
stit. de act. in alio tamen casu donatio propter nuptias doti cow-
paratur. Noi/. Gi.
(8) Grrecus Scholiastcs apud nutorcm Synops. 9. tit. 5. ex tit.
lo. cap. 4o. himc ita locum cxpoiiit : Antc nuptias donatio , x*-
ra tb; c/jt/V; (^(-,01^^7x1 \;oc'. 6? , pro suis tcmporibus examina-
lur , verbi gratia , si antciior fuerit , praercrtur posterioribus cre-
ditoribns : sin posterior , postcriore loco habebilur. Nam ea mu-
heris lucrum esl. In dote scu dotis judicio nuilicres exigunt eas
res quas mautij atiuleiunt : iii ante nuptias douatione ea potius
alioqui sive supersinl andioe muliercs , sive defecer.
altera dunlaxut extct , prior omnino seu qucBlilei
ejics supcrior habeatur : quod nova constitutione /a-.
iperlius.
T I T. XIX.
DE HIS , QUI IN (12) PRIORUM CREDITO
LOCUftl SUCCEDUaX.
Secundus credilor cujus pecunia pervenit ad priore
succedit in hypQtkeca prioris creditoris ., nisi acitn
sit , quod succedat in ipsa. Bald.
1. Impp. Severus et AffToar. AA. Marcelli
m
COn omnino succedunt in locura hypothecarii _.
ris hi , quorum pecunia ad creditorem trani(i,
lloc enim tunc (i^) observatur : cum is qui p
postea dat , sub hoc pacto credat , Ut idem p.u.
ohligetur , et in locuni cjus succedat. Qnod cam ' p
sona lua factum non sit : ( judicatum est (i5) im
pignora noa accepisse ) frustra putas tibi auxiiio o]$ e
constitutionis nostra^ (16) ad eam rem pertineat' P
Id. Jul. PoMPEJANo et AviTO CoKSs. 210,
3. Imp. Ajstommds A. Felici.
CUm pro patre in cujus potestate noa eras , p;
fisco intuleris : et jure (17) privilegio ejus s ,..
sti , et ejus locum cui pecuniam numerasti consecns f
nec hi creditores patris tui , qui personalem hxi
actionem , vel cum eo posiea sub pignoribus c;.;-.
runt , pignora tua te ignorante (iB) distrahendo, ri I
aliquid derogaverunt. Unde intelligis , si quid t (1
nomine te absente ab acloribus luis solutuni est :'
debitum nunieralura restitui , pignoraque til)i nei _
qui le posse. PP. Kalend. Octobr. Homoi , Sabd u.
AjsuLiiso Cojsss. 317.
cxigunt , qu2B sunt eis donata pro tempore praesenti , Boni '
rum tcmpus, vel nc secundus creditor adversus anleriore.-
(9) Ratio diversitatis hsec cst : In dotis repetitione un -
tat de danuio vitando : in donatione propter nuptias , \ l*
captando. Lucrnm petentis quam vilantis damnuui semf **'
durior e.st. /. 33. /. 41 ■ 5- * • Jf- ^^ r&g. jur.
(lo^ Id est , ad dotes jain constitutas.
(1 1) Secundse scil.
(12) Pars tituli 4. Dig. hb. 20.
(i3) Sive fortuito , sive ab cxtraneo. , ,
(i4) Extraucus ( id est , non hypolhecariuj , sed ehiiT^P"
rius tantum. Molin. de usur. n. 276. ) cujus pecunia pr fD
creditorem pcrvcncrit , ejus in locuin non succedit , uisi
pacto ei crediderit , ut hic , et l. 21. supr. de pignorib.
cariis offerens succcderet. /. idt. irfr, h. t, l. i- supr. cf-
l. II. io. fin. j}. qui potior.
((.5) Et ita post sententiam Maicellina supplicat.
(iG) /. I. supr. tit. prox. . . , ^
(17) Id est , cessione et translatione eo sensu , Filius P'°Vjj
miuatim factum anctore judice fisco pro patre solvcns ca
ne , ut in fisci locum succedat , jus fisci et pr.Telationis J*H
tur. /. ult. infin. infr. h. t. l. n. infr. de fdejuss. l-.^ ^
supr. de priril. fisci. idem dicendum , si consensu ""^""-^i;
\it. /. "i. ff. quce res pignori. Ex superioribus constat m ^^^
transcribi oporlere jus fisci in euai qui pro dcbitore bsc»^ ^
rit. Cui tainen scntentix objicitnr k^x 2. ff. dc cess. *"'^ j^^ 4
§. 2. i.J. dc reb. auct. jud. qaa de re vide Cujac. i»-^.-^^
(18) Ignorante creditore pignus in ejus praejudicium " .
potest a quocuiique crcditore. /, 4. infr. etl. i-ff- de auiri^^r
(19) Yid. Cu^. 8. obsery. 5. ^
CODICIS REPETITiE PR;ELECTIONIS.
3. Tmp. Alexand. A. Valenti.
(i) poliores crcdiloies pccunia (2) lua dimissi sunt,
»^Jquibus obiigata fuit possessio , quami emisse te dicis ,
ita|3) ut prctium peivenirct ad eosdem priores credi-
" : in jus eorum successisti : et contra eos qui inferio-
lis fuerunt , justa defeusione te lueri potes. PP. Kal.
JUUANO 11. el CfilSPlNO CoKss. 225.
^ De Repullica,
M. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. Carpophoro.
Q prior Respublica (4) contraxit , fundusque ei est
U)bligalas , libi secundo crtilitori offerenti p^cuniam
"^'fas est , iit (5) succedas etiam in jus Reipubl. PP.
K.al. Juu. Maximo u. et Aqujilu\o Conss. 286.
777
T I T. XX.
SI ANTIQUIOR (6) CREDITOR PIGNUS
VEJNmDLRlT.
Ei\
i
S
w avriore creditore , a seamdo inquietari non pot-
; scrf si primus creditor emit a debitore , com^eniri
est hypothecaria per creditorem secundum , oblato
wito.
; 1. Imp, Alexa]SD£r A. Athenioni.
iirendidisset , qui ante (7) pignus accepit : persecutio
bi hypothecaria superesse non posset. Cum autem
ipsi priori creditori eadem pignora in solutum (8)
i: non magis tibi persecutio adempla est , quam si
asdem res debitor vendidissel : Sed ita persequens
igatas audieris , si quod cidem possessori propler
'ntis contractus auctorilatem debitura est , obtuleris.
i. Maji , AoRicoLA , et Clementiko Conss. 23 i.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
^. CC. Eudemiae.
[ jjigata pignoris jure creditore recte disirahente (o) ,
"st debitor eraptori pretium offerens , vel credrtori
bmt,evincere non potest. S. 16. Kal. Jauuar.
lA.Unss.
3. lidem AA. el CC. Theophilo.
QUo minus creditor , qui antea (10) pignus accepit
dislrahat : non (1 1) offerendo secundus priori debi-
tura , interpellare uoa poiest. Dat. 6. Kal. AprU.
CG. Cowss. *
T I T. XXI.
SI COMMUNIS RES PIGxNORI DATA SIT,
Frater unus non potest obligare alterius fratris portionem ,
sed suam propriam potcsi. Bald.
1. Imp. Antoniwus A, Venusto.
FRater (12) vester , sicut vobis invltis portionem vobis
corapetentem obhgare non potuit (i3), ita suam dan-
do , obligationem creditori qusesjvit. Unde inleHigitis coa-
traclum ejus nuHum pra^judiciura dorainio . vestro facere
potuisse. Accept. 3. Kalend. Decembr. Messala et SABt-
»0 CoMSS. 21 5.
T I T. XXII.
DE PR^TORIO (i4) PIGNORE, ET UT IN
ACTIOMBUS (l5) DEBITORUM MISSIO (l6)
PR.;ETORll PlGjyORlS PROCEOAT.
I. Imp. JuSTiNiANCs A. Menn» P. P.
CI praetorium pignus quicunque judices dandum alicui
^ perspexerint , non solum super mobilibus rebus et
iramobilibus , et se moventibus, sed (17) etiara supcr actio-
nibus (18) qua3 debitori competunt , prsecipimus boc eis
hcere decerneie. Dal. Kal. April. Conslantinop. Decio Y,
C. CojNs. 529.
Sicut pignus conveniionale recuperatur per hypothecarium ,
si creditor caclat a possessione : ita ei pignus
prcstorium. Salic.
2. Tdem A. Juliano P. P.
VT^EterisJurisdubitalionem decidentes(i9)ad duplum (20)
▼ geuus hjpolhecarum respeximus : unum quidera ,
quod ex conventionibus , et pactis hominum nascilur :
ahud , qnod a judicibus datur , et prcetorium nuncupatur.
Et cum (21) iuYenimus in couveuLioualibuspiguoribus ,
('-'
(9)1
:l ei
«"•
lu
Oo
("
vet
Pignus a priori creditore comparans , quoniam in jus ven-
licccssit , adversus alios defenditur. Synops. Basil. 25.
^ alet conventio , ut cx prctio vcnditi pignoris pignus di-
'•ain reipubl. debitura a sccundo creditore potest offerri.
ixi ad /. 3. supr. h. t.
.lad si pignori dcderit ? vld. infr. si pisnus pignori da-
[nl.(|uissiraus creditor in prjrjudiciuin postcrioris picnus
« flcf. /. 3.^ ^p dutract. pign.
erin .?r ^'■''^"°" P>"'o«i riS'i"s vendendo , jus oflcrcndi dc
«^ wibus cicdiloribus .idimcic non potcst. adde /. 20.
lori £'!""' ." "*^^'*''o'<^ lcgitinie dislractum , cicditori ,-.
. M' '"^'•'"" "'^"'"'- ' "' f"'^^ ^' l- 7- '■"/•'•• de distr.
^^■J^pt. « propt. publ. pensit. l. 1. infn. -infr. si pi-
'• »'pr. h. t.
Sm"n""''''"' ''^'''''' •^^^''"™ P''°" '^«ditori iiapedi.
^jo-um p.gnons potcst : non offercndo , non polest. ^
(ra) Socius partcm socii obligare non pofest , ut hic , et l. a.
supr. comm. divid. l. 7. supr. commun. ulriusque judicii. l. 3.
in fin. ff. qui potior. adde /. 1. ff. de Salviuno interd. etiamsi
totoruin bonorum socius sit. /. 68.^. pro socio. Quid fiscus rcrn
coni.nuucm babens cura privalo ? rcm etiani inlcgram potcs . ven-
deie , /. 2. supr. de comm. rcr. alicn. l. i. infr. d,i i-md. rrr.
fsc. lib. 10. tit. 4. ergo ct piguori subjicerc? Accurs. putat. -jaod
Eipoiisi noii placct , in /. i. n. i&. ff'. de pign.
(i3) Ratio dubitandi potcst cssc , quod comiuunc , quasi mcum
vidcatur. /. 5. infn.ff. dc leg. 1. 1.7^. infn.ff^deferb.sign.
04) PrcEtorium ;>/.?hus dicitur, non quia jubcnte praetore consti-
tuitur : alioquin quod ab exccutoiibus rei judicata jubcnte Prsto-
re capitur , prcctorium diccinus : sed quia jure praetorio , id est ,
cx edicto , constituitur. /. 3. Supr. ut in poisess. legat.
(i5) j^urtionibus.
(16) Practorium pignus est , quod missio in posscssioncm consfi-
tdit. /. ^i.ff. pro emptqre. l. 3. 5. i. D. de reb. eor. adde Cu-
j".c. 5. o/'.t. 3o.
(17) Pignus prsptorium in miiversa bona ct jura constituitur.
(18) Pignus praBloriuin in noininibus potcst consislerc,
(.9) Haec cst 46. decisio cx 5o. novis Justinianeis, vid. In-
glois. Ans.
(2o) Penus aliud conventio.i.ilc , aJiud judiciale et praloTiuni.
(^i) .ArgumentuxD a piguore conveutiouali a 1 praetonum obser ra.
98
7-3
L I B E R 0 C T A V U S
Vel hypolhecis , non sohim tcnentem creditorem adjuva-
li, sed cliam si ab ea [ posscssione ] cadal (i) , sive sua
ciilpa , sive non , sive forliiito casu : huinaaius esse per-
spexiraus , et in practorio pignore dare recuperationcm cre-
ditori , quocLiofjue modo possessionem amillat , sive culpa
siia , sive non , sive forluilo casu. Licet enim debue-
jal (2) iiicumbere suo pit^uori , ne alicjuam patialur
[ inde ] jacturam : tamcn ne quid amarum (3) in cre-
ditoribus consctjualur , benignius (4) causam inlerprela-
mur , et ei recuperationem douamus. Dat. Kalcnd. Aug.
Consiantiaopoli , Lampal>io , et Orest£ 5 VV. CC.
Cowss. 53 o.
T T T. xxm.
SI IN CALSA JUDICATI PIGNUS
CAPTUM SIT.
Bona condcmnciti delent per judiceni cc/pi , et dislrald
alii , riiiam victori , nisi in suhsidium , si alium
non rcpsrit cuiplorem justum, Salic.
1. Imp. Antoninus A. Gabinio.
REs ol) (5) causam judicali [ datas ] ejus jussu , cui
jus jubeudi fiiit , pignoris jure teneri , ac distrahi
posse , ScTpe rescriptum esl. Nam in (6) vicem justa; obli-
gationis snccedit ex causa conlractus aucioritas jubcntis.
PP. 5. Kiil. August. Fiomce ^ AmTo:<ijNO A. iv. et Balbi-
WO CojjSS. 2l4-
Fignus prcvtorium dehet veruli cum judicis auctorilnte ,
non cum auctoritate crediloris in posscs&ionetn
missi. Bald.
2. Imp. Alexand. A. Valeriano.
C^^Uni (7) in causa judicati aliqua res piguori capilur ,
i per oflicium ejus , cjui ila dccrevit , veuuudari so-
let , non pcr cum , cjui j'udicatum fieri postuhnit. Et si
;i]io emptore non existente , vel existente quidem , sed
non diguum pretium oftlrente , is , cui judicalus satis
non fecit , ad (8) licitalionem secundum constituta fue-
rit admissus , cujushbet akcrius (9) vice ex officio eme-
j-e dcbet. PP. 6. Kal. Maji , Maximo 11. et ^i.iano
CoNss. 224.
3. Imp. GoRDiAyrs A. Antigono.
1N causa judicaii pignora ex aucLoritate Prafsidis cvj^
potius (10) dislrahi , quam jure domimi possiden «.
sueverunl : Si tamen per calliditiUem condemnati eni*r
iuveniri non potest, tunc auctoriLale Principis domi j
credilori addici solet. PP. Id. August. G0RDIA.S0 .
AvioLA Co^ss. 2^0.
T I T. XXIV.
SI PIGNUS (11) PIGNORI DATUM SIT.
Pignus dari non potest.
t. Irap. GoRDiATVTJS A. Lamponi , et aliis.
ITTiam (12) id , quod pignori obhgalum est , a 3iii«
\j lore piguori obstriugi posse jamdudum placuil:jli-
cet ut sequcnli (i3) creditori utihs (i4) actiodetur..
diuque eum is (i5), qui jus repraesentat , luealur , l
diu in causa piguoris raanet ejus (16) , qui dedil. d d
vos usumfructum (17) possessionis tanlummodo p lori
dedislis , isque , qui accepit , alii (18) eam posscssicm,
cujus usumfruclum ncxum habebat , siiie vestra Tol late
pignoravcrit : creditor ejus id , in cj^uo pignoris viclum
non constitit , dislrahens , dominio vos privare ner ViL
Quod si non fuit veslro creditori ususfructus , sti.ra
possessio (19) pignorata , et ante e-xoiutam a doniit pe-
cuniam credilor secundus pignus acceptum veudidit n.n
posse venditionem post (20) solutam pecuniam rej(.(ii,
divorum principum placitis conlinetur. f*P. Id. spt
Pio et PostiAjXo Co:nss. 23o.
Hcres debitoris rem recuperat a secundo credkor,
debito soluto , vcl oblato. Sahc.
1, Impp. DiccLET. et Maxim. AA. Gemello.
SI creditor possessionem quas a parentibus tuis pi ori»
juri fuerat obligata , non vendidit , sed alii cntori
piguori dedit : examinata fide veri , poteris eam ob-
to (21) eo quod ex hac cuasa creditori (22; debelui lo-
lercessu Pra;sidis provinciai recuperare. PP. i3. R: J»*
uuar. ijDsis iv. et in. AA. Cor^ss. 290-
(1) Pignus convcntionale ct pi^Btorium recuperaliir pcr hypotbe*
cariuna , si forte missus a possessione ceciderit. /. 11. ^- '• i'i Jin-
Jf'. dc pignorib.
(2) Negligcntia possessio facilius amittitur , cjuam jns reale.
(3) Favotur cictlitorilius jus suum perscqucnlibus.
(4) Vid. l. 56. l. 190. ivfinff- de rrg. jw: c. 49. de reg. in 6.
(.5) Pii^nus cx caiisa judicati acccpluna distrahere quis potest.
Nam pignori cx cansa conlractus accepto adsimilatur , et eandera
viccrn obtinct. Synops. Basil. 25. tit. 7. c. 16. 3. Harmen. 5.
c. i8. /. 'i-->-'Jf. dc pignor.
Afi) Ut conscnsu paVtium , sic auctoritate judicis pignus vendi
pofett. /. 3. 5- !• ^'ersic. sin autcm. infr. de jiirc doniinii.
(7) Pignus cx causa judicati captuni , ab ofFicio solet distrahi ,
quod si nullus emptor cxtiterit , aut exlitcrit quidcm , scd prctium
minus oflcratur , ac volucrit credilor licitatione facta rcm compa-
vare , pcrindc boc illi faccre alque cxtraneo licebit. Synops. illo
Inco , c. 16. Ilarmenop. 5. cap. 17.
(8) Ad licitandiim crcditor qui pignu* ccpit admittitur. d. l. 3.
5. 2. /. 16. ff. de reb. nuct. jud.
(9) Vicc cxtranci , creditori pignus emere licet.
(10) Einptore uon reperto jure doiuinii creditor pignus posside-
rc folct. Subsidium cniptionis , dominii addictio. dict. ^. t,
' (11) Piguns pigiion crcdilor dare ]iotcst. /. i3. 5. "^- ff- d'' P';
cnorib. adde /. 4. Supr. quce fs p'gn. l. 40. in Jin. Jf. de pi-
^norat. act. quod Gra>cis c^t ixiiiVSX^^pta.i^eif
(ju) dict. 5. 2. d. l, 4.
(i3) Id est , creditorl.
(i4) Pi^nus a te raihi obligatum possum alteri pignon Jfy
quauKliu mihi obligatus fiieris , taindiu alter ille pignus tencre -«t-
(i5) Jus reprBBScntans , judtx.
(id) Id est , prirni crcditoris , ut sit sentenlia : Tanidni.KM'
dum creditorem pignus possidere , quamdiu primus crcdi ' P»"
guus obligatum habLt. Synopsis 25. ttl. 5. c. 19. et ^- " ■• "
5. 18. Pignus obli£;alum habere creditor definit , eum uihil ceiiu-.
(17) Usumfructiim fundi tibi oblieavi ; cundem Titio ob »*" .
Titins eundem fundum vcndidit , quid juris ? venditio noi'.»'«-
Nam pignoris nudus fructuarius proprietatcm obligare , Tel >«^
re non potest : solum usuralructum potest.
(18) Usiisfructus rci pignorari pott--t. /. ult. f. '^'^ '""": ^^
(19) Fundiiin pignoravi. Crcditor eundoin tundum p» ^^
Novus ille ciedilor e.-s causa judicali fuudiim di=tralnt , "^ , ^,
ditori pecunia ab emptore solvitur: quid juris ? scro empto
dnin cvinco , ut hic , /. 2. Supr. si antiquior creait.
(20) Id est , rc non amplius iutcgra. ., . , , TliinlHKV
(■21) Fundum a parcntibus tuis pignori mibi datuni Y"%^,
ravi , potcs a Titio pisriius recupcrare dcbito niiln soiii '
oblato , ut hic , ct l. 40. in fn.Jf. de pignorat. L H- 3^'^^
de
sol
lato , ut hic ^ ct l. 40. injin.jr- «- p't'"^""- - ■- ', hj.
pignorib. vid. /. 4- '^'W- 7'"^- '"" P^""/-- "^ YdTvicr.L-
uto jure dantis rcsolviliir jus accipicntis. /. ^i-J/' "* ^
I. Fcudoj: i3. ct 2. Fcudorum 8. et tit, 9.
(aa) Tuo scil.
CODICIS REPKTIM PR^LECTIONIS.
779
rcraovebis. Xain obligalio piguoris , consensu ef conlrahi-
tur (8) , el dissolvilur. PP. 2. Idib. Tcbr. A.viom.no
A. lu. et Geta ni. Cojvss, 209.
Si credilor cum Republica contraxent.
3. Imp. Alexander A. Tauro.
SI ignorante , vel invito te debitor tuus , qui universa
bona sua ob pocuniam debitam tibi obligaverat . cum
Republica postea (9) contraxit, jus tuum non l^sit'. PP.
3. Id. April. Albino et Maximo Cojnss. 228.
Si crediior alienationi pignoris consenserit.
4- Imp. GoRDiANUs A. Ac£uilino.
CUm te a debitore mercatura proponas eam rem , qu»
alnii pignorata erat , si sciente eo , ac pijjnus suum
rerailtente (10) , eam mercatus (xi) es, cum ejus consensu
nexus pignons evanuerit, si uon nova (12) volunla5 iuterces-
serit , quae denuo obbgationem pignoris conslitueret , ea
res velut obslricta non potest vindicari. PP. u. Kaleud.
JWaj , GoRDiAKo A. et AvioLA Cosss. 240.
^ De pacto inutili.
5. Idem A. Asclepiadi.
T I T. XXV.
DE PARTU PIGNOPJS ET OMNI CAUSA.
1. Imp. Alexand. A. Mestriano.
J.rtus (i) pignorataj (2) ancillae in pari causa esse,
.Iqua mater est , olim placuit. PP. Id. Muji , Agri-
mI et Clementino Conss. 23 i.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Annoso
et Antonino.
"tim pignoris tilulo mancipia vos obligasse pro mutua
Jquam accepistis pecunia proponatis , horum manci-
' operis (3) quas creditor accepit , vel quas perci-
I potuit , in usuras computatis , et post in sorlem
lo debito residuum olFerentibus , vel si non acci-
a-, consignatum deponentibus , mancipia vobis Prsescs
•Jnciae restitui jubebit. S. 5. Kalend. Januar. AA.
T I T. XXVI.
DE REMISSIONE (5) PIGNORIS.
•5"/ servus manumittatur sciente creditore.
I. Impp. Severus et Antominus AA. Proculo.
e iranumissum ,, et in libertafe moratum (6)scienteea T^Ebilum , cujus meministi, quod per pacti conventlo-
ii pignonsnomme obligatus diceris, Pncsidi probave- LJ nem inutiliter (i3) factam remisisti , eliam nunc pe-
I >x conseijsu creditricis remissam pignoris obligationem tere non vetaris , et usiiato more pi^nora vindicare. PP
lebit: et per hoc ]ure manumissum , nec ab herede 6. Id. Septembr. Gordiano A. u. et Pompeia\o CoNss. 2i2.
eTicisir. servitiilem peti posse , certum ost. PP. 12.
d. i\Iaji , Antomno A. 11. et Geta 11. Conss. -206. De programmate.
Si creditor consmtiat alienalioni fundi obligati.
2. lidem AA. Materno.
irobaveris te fuadum mercatuin, possessionemque ejus
consenliente ea , qua?
exceptione [ eaui ]
li iradilam (7) , scieute et
im a venditore obligatum dicit
[ijVid. /<-^^. ,3. /. 2G. infin. i. 29. 5. i. ff. dc pignorib.
• . ae Ctatiuano intercl.
k^j Id est , partus cditiis ante ancillam pignoiatam non cst
t'j|' , nisi expressc convencrit .• et ita inlellige quotl Paulus
a. sent. 5. 5. a. post piguoratam , esl rignori , lU hic
>■ III nr. t>t I .^ .■.,' ,....■.,„ JV .1. ..■'■I ■ ■
■ "« p'. et l. i5. in prijic. ff. de pignorilus. nisi apud
T"an) apud dominuni jiarUis sit editus. dici. §. i. in Jin.
' iid dcbitorem tst piguori : apud cmptorcm seu tertuun
'1 non est.
^ieditor q^as opcras servi pignorati pcrcepit aut pcrcipcre
• m usuras primum imputat , dcinde in soitcm , ut hic.
• •>. /. 12. supr. dc pignvrat. /.11. ^u/jr. dc usur. l. o.
•^upr. dc pignorib. l. i. uifr. de dislract. pienor. l. 10.
^ id. Cujac. n, obs. 3i.
6ir ''h-''^ ''™'ssionc jus pis^noris pcrimitur. addc Z. ao. D. G.
11 I f ' •'"' *''^' Pi^»<-'»"'it'""' S'-'i"viini scicns nianuniilti ct
late nioran patil.n- , jus pignoris rcmittit , facit tcx L.
Qui rom |iiguoialam vcndi ct traiU patitur ac conscntif ,
'•'miU|t, /. 4. i„f,, r^. t. l. 4. §. ,. D.quibusmod.pmn.
■ 9- mfn. Infr. h., t. l. '23. Supr. de pignorib. L 1.
"^_res p,g,.ori. I. 5. D. c,uib. n,rd. pi^,u
mor neditor bypotlucarius .tiani privalus fi»co tnnnore
;:' r>-«.'loitur. /. ,•>. Inf,:de distract. l. ^.Jf. q,u p.,tirr.
t. alioq lin silcniium si-
i''SFcsMm. Dui lcg. 2. Supr. h.
6. Impp. DiocLET. et MAxni, AA. Argio.
01 eo f^mpore , quo prsedium distraheljatur , program-
O maie (i4) admoniti (i5) credilores, cum (16) pra;sentes
esscnt, jus siium executi non sunt : possunt videri obli-
gationem pi^noris amisisse. PP. 3. Id. Febr. M.ixiMo u.
et Aqliuko Conss. 286.
nc scientia non sufficit.
(11) Vid. Harm. 3. tit^ .'5. 5. 2n.^
(12) Pignus rcmissum novo pacto potest restitui. yid. Cujac.
19. obs. 27.
(i3) Pacto inulili pignus rcmitli non potcst ; ntili potest. /. 2.
Supr. h. t. l. 11. §. i.Jf. dc pig. act. l. 5. Jf c/uib. mod. pigii.
Iino |K)tcst , nam utcumquc donatio pignoris sit iuutilis , non po-
tcst tiiinon rcvocari , /. 1 . 5. , . Jf. q„ii. niod. pign.
(14) Prcgrammata , Galli affn-hcs et pa.nonccaiix. LxhoWA'^ puMi-
ce propo.xitus. Programma .junl e,«set , di.\i tliam ad Nov. iia.
c. 3. addc Papon. 18. Jricst. 6. de cries et subhastatirns.
(i5) Sunt cniin moncndi hi quorum iutcrcst. /. 26. f 7. (f. de
fidi:icom,n. libert. l. 47- j^ dc re judic.
(16) Si pignus publicc pro.-cribitur , vel suliliastatur , rroditore
pn^sculo et taccnte , jus pignoris reinittere inleUigitur , ui hic ,
'' (' .^' "i^'- ''• ^- Quid si creditorc ah.-cnte ros ei p.ij^norata pro-
scribiiiir .? juvari p.xssc vidctur , ct ila juiliciliim a scnatu Bnrdc-
g.ilensi Papoiiius rcftrt dict. loco. Arrest. 4- maximo si reipublicaB
c.iisa abfiiit , aut pupiUus ftirrit. /. 6. 5. t . Jf. quihus c.r caus.
in possess. sivc minor sit doc^ptus in prctio ', sivc e.\ falsa ra;:sa
<!.cio!um fuorit intcrposifum. /. 2. /. 5. supr. dc prccd. et afitt
ixbus min. l. C). ff. ds rcbus eor. qui'sub tut. addc cap. constilu-
tu<: S. Extr. de in integr. lest. l. pen. supr. dc iii inlcs^r. rid.
Arivsta Burdcgat. apud Paponcm d. loco. Arrest. i. nt "ita q.:a-
rumdani gcnliuin usu disrcssum sit a /. 5. in fln. Jnfr. de Jnie
et jurc hastit. lib. 10. tit. 3. " " ^
7S0
LIBER OGTAVUS
De redditione chirograpJd.
•j. lidem AA. Paulino.
CRcdilricem paliui tui sub obligalione fundi , (|ui per
chiiographum nexus piguori luerat , jubcntem ean-
tlem caulionem (1) reddi , pignoris etiam jus remisissc
videri manifestum est. PP. 5. Id. Scpl. DiOCtETiAjNO 111.
el Maxim. AA. Cojvss. 287.
Sijiscus dislraxerii.
8. lidem AA. et CC. Apollonio.
SI hjpothecas fisco (2) distrahente , creditores silen-
tio (3) tradiderunt negotium : palam est [ eliam ]
actionem suam amisisse eos , quam in rem habebant :
nam fiscalis hastae fides (4) facile convelli non debet.
PP. i3. Kalend. Scptemb. ipsis iv. etiii. AA. Cojsss. 290.
De eo , qid solint pro dehitore.
9. lidcm AA. et CC. Hcrmiano.
CUm ex causa mandati (5) pro socero tuo te foenebrem
pecuniam exolvisse proponas , curabit Prseses piovin-
ciae in restituenda pecunia , quam pro eo exolvisti , nec-
non etiam in usuris (6) ejus indemiiitati tuae prospicere.
iXam si recepta (7) a creditore mancipia , quae pignori
fuerant data , hac mente socero tuo tradidisti , ut pigno-
ris vinculum [ tuum ] dissolvalur ; obligatio semel extin-
cta instaurari non potest. PP. 10. Kalend. Octobr.
ipsis IV. et aii. AA. Cojsss. 290.
De alimatioiie pignoris.
10. lidem AA. et CC. Quintillse.
REs plgnoris hypolhecseve jure creditoribus obnoxias ,
. citra (8) consensum eorum debitores alienantes ,
prsecedeniem non dissolvunt obUgaiionem. Dat. Kal. De-
cemb. AA. Cojsss.
(i) Crcditor jubens dcbitori caiitionein reddi , pignus rcraisisse
intclligilur , lu hic , ct mcrito. Nam et eo casu actum etiam id
■videtur , ne debitum , infr. h. t. ibi ^ ctiam jus. /.2. ^. 1. ff.
de jmct, id est , quod chirographo continetur , petatur. /. 69. ff.
iie leg. 3. 60 iiomine debitori competit exceptio. l. 3. §. i. ff.
de liberatione,
(2) Dixi ad /. 6. Supr. h. t. l. 1. Supr. d propt. publicas
feiisitationes.
(3) Publicae auctioni ( ad privafam vendltionemrcfcr /. 8, §. i5.
ff. h. t. ") crcditor contradicere debet : alioquin silentio jns pigno-
ris amillit hic , et l. 6. supr. h. i. ut hinc constet , praescntiam
teitii tacenlis in aclu alterius eidem tcrtio nocerc , qua in re vix
cfita potest tiadi regula. Palris praescntia habctur pro consensu.
'• 7- jf- ^«J sponsalibus. 1. 5. supr. de nupt. tutoris non habctur ,
/. i. ff. de auct. ct consens. subscribens teslanicnto , non conscn-
til. /. 3q. ff. de pignor. act. contractui , consentit. /. 26. J. t.
ff de pignorib. Divisio coberedum prresenti lcgatario noa nocet.
/. "il^. ff. de legat. 2. Factum bcredis praescnti fideicommissario
non noccl. /. gn. ff. de legatis i. socii , socio aliquld facicnte
uocct. /. 28. ff. coinni. divid. ut et cobercdis coherede aliquid
facientc. /. \i. ff. de evict. vel vicini vicino novum opus facicnti.
/. 19. ff. de uf/ua ct aqucz pluvicE. Ncmo fit silentio procurator
in /. b. ^. i.ff de piocuratorib. silentio fit tidcjussor. /. 4- '"
f'i-ff. dc Jldejiiss. lutur. vid. Hotom. 4- obs. 27.
(4) Fisciilib hastae fides facile convelli non dcbct.
(5) Si niandataiius solulionis pignus reddit dclutori , mandatori
jus pignoris rtniissikse intelligitur.
(6) In mandati aclione contraria veniunt etiam usurae. /. 1.
t. 18. /. 19. supr. mandati.
(7) Tuo creditori , ciim id mihi mandasses , dcbitum solyi :
Si plgnus consensu creditoris alienalum , pottca
ad priorcm dominum revcrtatur.
11. Imp. JcSTiNiANUS A. Joanni P. P.
SOlita providentia utimur eliam de pignorihuj ^
hjpothecis rerum , quae quibusdam creditoribus i&.
positge , postea a debitoribus vcnduntur , vel alio iido
transferuntur , creditore suum (9) consensum contrua
prsebente : et quodam legitimo postea modo [ res «d
priorem dominum revertunlur. In hoc etenim casn d t*
saj sententiae a lcgum prudentibus habitae sunt , quibu:im
dicentibus jus pignoris creditori renovari , propler 0)
verbum fuluraruin (i 1) reruin , quod in generalibus ij-
pothecis poni solitum est ^ aliis penitus exliogui. ^mi
autem visum est (12) eum , qui semel (i3) conseruit le.
nationi hjpotheca; , et lioc modo suum jus respuit (J*
indignum (i5) esse eandera rem utpote ab initio ei ^p-
positam , vindicare , vel tenentem inquietare. D3 '
Constanlin. post consulatum Lajipadii , et Orestis V
CC. ann. secundo 532.
T I T. XXVII.
ETIAM OB CHIROGRAPH/VRIAM (16) PECUN.M
PIGNUS TEWERI POSSE.
Per novationem voluntariam dcbiti principalis pign.
extinguitur , nisi fuerlt repetitum. Salic.
1. Imp. GoRDiANUS A. Fesfo.
Plgnus intercidit , si novatione (17) facta ia(i8)aira
jus obligationis transtulisti , nec ut ea res pigris
nomine teneretur , tibi caulum est. Quod si pactuni tn
te eumque , qui postea doininus fundi constitutus niuu
obligationem susceperat , intercessit , ut idem fundusibi
pignoris nomine teneretur , quamvis personah aclioni'i-
pertus feceris (19) condemnationem , pignoris tamen la-
pignus liberatum ubi reddidi , jus pignoris extinctum , uf c 1
non tamen jus dcbiti , in /. i. supr. h. t. pignoris , inquam iti
ut pignus tibi semel datum revocare non possim , ut hic.
(8) Pignus citi-a consensum creditoris a debitore non tc-t
alienari , ut hic , /. ult. infr. h. t. /. 12. infr. de distr. su
l. i5. supr. de pign. et hyp.
(9) Pignus consentiente creditore potest alienari , Ut h 'J
l. 10. supr. h. t. finge pignus /. i. supr. de precario. l- I-
de alien. jud. mut. causa. ita alienatum postmodum in poi
dcbitoris rcdisse : num tacite pignus redintegratum est ? " '' ..
infr. h. t. ibi , indignum. Imo est. /. 8. §■ 7- '" /"' ^'
inodis pign.
(10) Ratio dubitandi h^c fuit : Res futuras Titius mihi cig.i-
vit , pignus ilhid mihi obligatum , meo conscnsu alienatum , o-.
modum , me inscio , adquisivit idem Titius : pignus de quo ^^
ritur , mihi obligatum censetur. Multi hunc casura smgu x
ignorantcs contrarium responsuri cssent , ut Salicetus hic noti
(11) Formula gencralis hypothecte. . , ,,
(12) Heec cst 47. decisio ex 00, novis decis. Justinian. v. Ibs'- ''-•
(i3) /. i58.^ de reg. jur.
(i4) Ralio decidendi,
(i5) Decisio. ,.
(r6) Chirographaria pecunia cst , quae sine pigoore creditj ^
(17) Novatione debiti voluntaria pignus remittiLur. /. n- . .'
ff. de pi^norat. I. 18. f. de no^at. id est , Pignus obli§a
novatm iii obligationcm novatam , nisi ex pacto non jfanslcr -^^
(18) Novationis, seu delegationis dcfinitio. /. w- jj- «« ":^j*_
(19) Id cst , tibi coudenmatus fuerit debitor. d. l. "■ '*
5. !{• ff- de pignorib.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
781
Quce ohservunda sunt a a-editore dislracturo,
4. Idein A, Crescenli,
rseculionem (1) . At si (2) in possessione fueris
isiulus : nisi ea [ qHor|ue ] pecunia tibi a debitore
tljjr vel oileralur , quas sine pignore debetur eam
ij;re propler (3) cxceptioneni doli mali non 'co"e, , . ■ ^ .
re euim contendis debitores (A) eam solam dpc.i r^Tk.A.f^. T, .1" Crescenti,
J cujus noniine ea pignora ob t^ver tmt , oZen cs C tut ,0^ v;"'' J- '"' P^S""^ cum proscribit , no-
p:^ ^:^:£- ti^'- =S ^^tM"^ ^ '^^^^^^"^ ^"«^^
i"/ t/e^//or sii paratus solvere residuum dehiti.
T I T. XXVIII.
DE DISTRACTIONE (6) PIGNORUM.
credilor ex fmctibus debicum consecutus est,
1. Imp. Alexand. A. Pacatje.
5. Idem A. Sossiano.
01 residuum (i5) debiti paratus es solvere , Prceses pro-
kj vinciae dabit [ t,bi ] arbiirum : apud quem quaa-
^"'^,(1^) sn , quod superest ex debito , examinabitur •
Tldum rignori^obWumVsi^iredltorex (n) fructi luJ\ n ^ ""'"r" '"^^""^ ?"'"' cessaverit , sive
:reditorem rem litigiosam non uendere , quia '^' ^'"'"^ '"^''''^ '"^ ^'^'^'' '
debuor precario possidet, ^ g. I^p, GonDUNUs A. Rogato.
.!!! „y^^-"°" ^^* inlegra pecunia creditori nume-
tor , qui hypothecT seu "SgT.rri rem sibi nexam ^v!}T r ''^''^"'l' P^° P^^'^^ ™^Jo'ie eam consecutus""si't7
.didit ; litilLan. ra) ren^/noT^^dTtu t nW^ K "'S'LT" ^^^'g^^^ "^" ^™'!''^ ^--l^^^em. PP, is!
litigiosain (9) rem non videtur vendere
ididit
ecario (lo) debitor possidet. PP. 13. Kal. Octob.
1 ». et yELiAwo Cosss. 224.
■ h solidum servet creditor ex vcnditione pignoris.
3. Idera A. Luciano. k^ rnnfnr.f..= r,r.\ ., ■ • • a-
4'hec,s, vel pignoribus a creditoribus venundatis , d^straxit x-evocari k f •^"'" "'^' '''"'■'
"d , quod deest (vi\ iHvpr«nc rp.,n^ ,,^1 n ^"i-;^u, levocan (^20; venditionem miquum est : cum si
^ J^w et PoKxiANo CoNss. 23g.
^ai. i5eptembr. Pio et Pontiawo Cojrss. 239.
An vendiiio revocanda sit , ct de fraude creditoris.
7. Idem A. Caro.
SI cessante (18) soluiione , crediior non reluctante lege
contractus (19) , ea , q •' ■ • • 0
^crsus eum qm pjgnoris domimis conslit.itus est.
i.,'mln.-' obhsavi in .lccem , dclcgavi libi Titium ,
;i «neni.one pignoris ; fnndum postea Titio vcndldi : j.is
«.oses.o adbuc ap„d te cst , ut hicl Fundl rctincndi jus
' j ns« smc pzgnorc i>ccuniam , id cst , chirographariam
' . ' »"eHne.Hli , inqnam , advcrsus ipsum debitorcui.
i«ea (o.em. „,/;.. /,. ^. ,^„^ -^^ ^^^^^^^^ creditore etc.
1. iupr. si alien. res.
'pso debitore.
secundo creditore.
^' ad L. 20. Z>. 5.
>e non°nn? f''"'^^'^"? pignoris dcbitum consccutus , pignus
fSnorw. l. i. -i. ff. de pign. act.
riillin "■'r"°" '■'' •■'^' liligiosa, Kko?,e pigm.s
dito-^^' vcnd. potcst, «/ hic.etl. x.infr.de HtUosis.
. /o' p.gnus domuio ac dcbitori prccario potest conce-
^.^ > nujusmodi prccano jus pignons nou re.nittitur. /. 3.
it"vm.!^^^ '"'^*:'*'" *^°"*='^^^'^"<^ j"s piguoris vendcndi ,
' "«0 pignoris nou idonci , residui pcfitioncra uon adi-
i-orha „.?.;-• > "'"'.'^' ' '^^^'""' pcriuoncra uon adi-
lue scu icsidu, repct.tio supercst , ut hic , et l. 5. 9.
"'J'n. supr. si cen. pet. l a8, ff. de reb. crcd.
l- 9- infn. princ.ff. de distract. pig.
(12) Dcbitor cKim et creditore non denunciato pignus vcnJere
non potcst. Solenniter igitur ct deuunciato potcst. facit /. 6. / 8
supr. de remiss. pig. /. ^. ^, ,. ^. ,/„ «y^^,„. ,.„^,.. ^ ,^,.^ ^^^*
mod "T '" creditoris sileutium , /. 8. ^'. ij. ff. quibm
(i3) /. I. ifij]., g( vnndito pig.
(i4) Id est , conccdere, dcnunciarc.
(i5) Djxi ad /. 3. supr. h. t. Rcsidui debiti ol,latio nitrnoris
vcndilioncm impedit. adde /. 8. infr. h. t. l. 2. infr. debit.Kend.
pign. impcd. non posse. Goth. Yid. ad haac I. Zauger. dc Ejr.
cept. part. 3. c. 2. num. 36. Aus.
(16) Rcsiduum debiti a judice aestimatur.
(17) Etiam pro residuo dcbiti jus totius pignoris vcndi polcit
( quatcnus dcbito majus ) ut hic , et l. 3. supr. h. t. l. 2. in fm,
infr tu. prcx. l. 26. 5. il^. ff. famil. 1.8. §. 3. 3. /. i,. §. 4.
ff. de pign. act. adde /. 3. $. 5. f. de statul. quia jus pignons
est indiv.duum. /. 65. ff. de evict. atque ita piguus creditor ven-
tlcie potest : ctiamsi majorem crediti partcm jam rccenerit , ac
cuin ita vendit, rata vcnditio cst. Synops. Busil. i5. tit. -. c. 28.
I V / o^" i" ^"* .•"'^'■' ^^ P'§n- act. 1.3. supr. de pignorib.
l. 4. /. lo. ff de pign. act.
(19) l. 8. infin. infr. h. t. l. a. supr. si antiquior.
(2.0) Facta lcgitime vcnditio pignoris nou rcvocatur : addc /.85.
^' /'^T, "''^' ^''"'- ^' <:ap.fa.tum. 73. de regulis in 6.
^ (2j) Fraus veud.lons bouae lidei cmplgri nou nocet. \id. /. 1.
liifr. st vendito pignor.
(22} /. 5, infr. ^si vendito pi^rt.
7S2
LIBER OCTAVUS
Z?e ohlutione debiti.
8. Idetn A. Maximo.
SI pviusquam (1) distraheretur pignorala possessio , pe-
cuniam creditori obtulisli , eoqiie non accipicnle , fa-
cta conlestaticn» eam deposuisli , et liodie [ quoque ] in
eadfni causa permauet , pignoris dislractio non valet.
Qnod si prins quam oflerres , legem venditionis exercuit :
quod jure subsistil , revocari non debel. PP. 3. INon.
April. GoRDiAKO A. et Amola Cojnss. 240.
Quce observanda sint in distractione pignoris ,
et de vesiduo debiti.
9. Impp. D10CI.ET. et MAxiivt. AA. Cillo.
QlJse specialiter (2) vobis obligata sunt , debiloribus
delrectantibus solutionem , bona fide debetis et so-
jenniter vendere. Ita enim apparebit, an ex pretio pigno-
ris debilo satisfieri possit. Quod si quid deerit (3) , non
prohibenuni caelera (4) eliam bona jure conventionis con-
sequi. PP. i3. Kal. JuL DiocLETiANo lu. et Maximia-
}so AA. Cor»5S. 28y.
E
An creditor pignus emere possit.
10. lidem AA. et CC. Paiffino.
T qui snb imagine (5) alterius persona? quam sup»
posuerat , jugiter (6) tenet ; cum sibi negotium ge-
rat , ahenasse non videtur. Jure enini pignoris obh'gaLum
preedium ^ neque si per subjectam (7) personam creditor
comparaverit , neque si sibi addixerit , debilori affert pra;-
judicium ; sed in eadem causa permanet , in qua fuit an-
te hujusmodi colkisionem. Sane si {^) debitore distrahen-
te comparaverit , consensu emptionem perfectam ( si ne-
que dohis (9) adversani , neque metus (10) causa gesta
arguentur ) revocari *(i i) exemplo grave est. Si igiiur
poteris evidenlibus probationibus monstrare creditorem (12)
per suppositam imaginarii (i3) emptoris personam semper
possessionem tenuisse , nec vendita bona (i4) fide preedia
(i) Praccdens oblatio , pignoris venditioncm impcdit : subse-
quens factam non rcvocat. adde Z. 2. supr. (jui bon. ced.
(u) Pignoia specialitcr obligata priore loco distrahmUur : poste-
i-iore gciicralitcr obligata.
(3) Vid. /. 3. supr. h. t.
(4) Id est , rcs generalitcr obligatas. dixi ad /. "i.ff. qui potior.
(5) Crcditor per intcrpositain personam rcm sibi pignoratam
cmere non potest , ut hic , adde Pani. 2. sentmt. i3. 5- 4* '• 8.
supr. c/e pign. nci. adde /. ^^- ff de tldig. Palam potest cmerc.
/. 3. 5. 3. Infr. de jure dominii. aut ab ipso dcbitore. /. 20.
^. 3. /. 34. ff- de pigii. actioii.
(6) Qui jngiter tcnct posscssionem , eam non amittit.
(7) Suppositam d. ^. 4-
(8) d. l. 20. 5. 3. d. l. 34.
(9) supr. dc dolo , ct l. 5. supr. de rcscindenda fendit.
(10) Supr. de his cjucb vi metusve causa. /. i. Supr. de re-
acind. vend.
(i i) /. 7. Supr. de rescind. vend.
(12) Dixi ad /. 5. supr. de Irgib. adde /. 26. supr.de usur.
l. 5. 5. 3, ff. de autor. tut. Novell. 22. c. 27. vcrs. Namquc ex
srcundis. iSovcU. i23. cap. 2. vrs. prx omnibus illud,
(i3) Actiis imaginarii juris vinculum non obtinent. /. Sf^. ff.
de ohlig.
(i4) Bona fide , sinceriter. vid. /. t, supr. de suffiag. /. 2.
supr. si propter publ. pensit.
(i5) Licet mulitr pro alio pignus dcderit , nor. taiaen id credi'
ex
postea sinceriier comparasse , potr-s oblata peeuiii* jm
usuris ad restitutionem creditorem compellere. Vl' 3.
ISon. Oclobr. ipsis iv. ei iii. AA. Co.^ss 290.
De muliere.
11. lidem AA. et CC. Rufinae.
'Ulier (i5) 5 hcet speciahter res pignori dederit .1
. aho (16) , creditor eas distrahendi (17) non It-
facuUatem : nisi dissimulatione (18) rnarito oh!':
lul (19) proprias , creditoris, ignorantiara circu.].,... ,
PP, 5. Kal. Maji , Heraclice , AA. Coss.
Si debiior distraxerit.
12. lidem AA. et CC. Zotico.
SI debitor (20) rem tibi jure pignoris obligaiam ,.
non consenliente dislraxit : dominium cura (ai/ut
causa iranstulit ad emptorem. S. Piid. Kaleod. 1 1
Heraclice , AA. Conss.
*
Si emptor in possessionem inductus non at.
i3. lidem AA. et CC. Theodot».
Vi praedium obiigatum a credilore comparavi, H
in (22) vacuam possessionem inductus (aj) noEii
nuUam in rem actionem iiabet.
Si debitor rem obli^atam teneat.
Q
14. lidem AA. et CC. Modesto.
SI in hoc , quod jure tibi debetur , satisfactom 2
non fuerit , debitoribus res obhgatas lenent)bu> ), ,
aditas PrKses provincije , tibi distrahendi facullaten )u.
bebit fieri. PP. i6. K-al. Decembr. Sirmii , AA. CJiS.
Si dcbitor mancipia a creditore distracta sollicitP9t\
i5. Iidem AA. et CC. Avianas.
OBhgatis pignori mancipiis a creditore distractis air».
dids 5 si post debitor quondam haec soUicitaM» •
non vendilori , sed emplori (26) contra P^^'-"j5"'J J'
rem competit aciio. Dat. Kalend. Mart. ^znmz, tt.^i».
tor distrahere potest , nisi marito res uxoris obheaDtc. - ^^
ipsa tion esse snas . creditorcm ignorantem circumicripser •
Basil. 6. tit. 36. ex lib. 25. tiu 5. capUe 32. .
(1 6) Midicr pro extranco pignus dare non potest. I. 3^- J
l. 40. ff- de rei vind.
(17) Iniitile cst picnus qnod nlii vcndi "f'",.F°*^^ ,, ,_^recte
(18)/. 18. Supl.ad 6C. Felleian. MuUer coUudenA ««
pignorat. ,,. ■, 5-.;,^ it
(^19) Si maritns rcs uxoi is vclut propnas obligav» ,
dissimulante nxore , oblisatio non resciuditur. ^itoris. "i-
(20) Dcbitor pignus potest vendcre , salvo jurc crca.n» _
.•<*•'
l.\^! supi-^^de^^ignorih. l. 3. /. 10. supr. de remiss.,l
/. 18. §. 2.ff. de pign. action. , , _ , , yp Je adc,'^.
(2.) d. 5. 2. ^ddo qu^e n^tavi ad /. ''iJ-J/J^^^rU ni.
(22) Non venditicue , sed trii^titione domimum ^J'^' ^j^a.
l. 20. supr. de pact. adde Ulp. 19. §. "j- ^- 9- r
inttr vir. , racuanJ »***
(2-.) Indnctionc vacu3e posscssionis qus scil. m ^ ^_ g{
slonem fit , dominium acquiritur. Koa mductus • 1
dominus. •, , - , -r dc visn- '
(24) /. i8, supr. de adm. tut. vid /. 4- ''"^'^" ,:£tum ^*-'^
(20) Crcditor p.gnus cliam apud debitorem coD,t.t»iu
vendcrc. ... ,• ,,:^ rorapctit it^'^'''
(06) Em) lori pignoris lcgitimo rei vindicalio corap 1
torem pignoris possessoreia.
CODICIS REPETIT/E PRiiLEGTIOxMS.
t wnts ex heredihus pro siia porlione soberit.
i i6. liclern AA. et CC. Sylvano,
is (i) ex niuhis debitoribus, qui pignora tradiclerat
eredibus , qiiod ab eo pcisonali actione peli potuit
lo . res obligatas distrahendi creditori facultatem
imit. S. 3. iNon. April. CC. Cokss.
783
T I T. XXIX.
DEEITOREM VE.VDITIO.XEM PIGXOPJS
IMPEDIUE yOS P0SS£.
Dcbilor in sua rdlima voluntate non potest impedire ,
^iuommus crcd.ior jurc possil .endcre prUa '
SLbi obligala. Salic.
Sl'<;.,m'SP- ^^''"'''' ^y.^^-',^™^ AA. .Alarcello.
ped unlur scriptura (x, teslamenti , nua complevus
e debuor nulla scprcclia .enundari , e't V«nam ^addi-
dit, .^ {i^)fcscift,rent. Nec enim potuisse eum buius-
SatLl' ir, "f 'r'>- ^'^^'^^ ^^'«""^ ' manifestum ^es .
Datum 6. Kalend. Maji , APao et MAxaio Cu^ss. 208
Nisi dchitor unwersum dehitum ojferat , non hahct
polestatem dcnunciandi crediiori , ne pignora
vendat , nec emptori , ne eniat. Salic.
a creditore pignori obligatum prjcdium jure (3) -TvEbitoris T.v!^a' ^°!^°'.^nj^%A. Kepoti.
.t , de propr^etate (4) vmci noa potes . S. 6 D ne siS rem^ ^^"^"^^'^\^^. («4) , qui creditori suo ,
" p M. o. u. .a^ ne sibi lem pignon obligatam distrahat , vel his
qm ab eo volunt comparare ,'denunciat , ita demum effi!
7LZ\\JV'^'''T ^'^'^ '^"^ sortis,quam usurarum
fidp ' ^" 7'^''''' • '"^"' "°" accipiente , idonea
NTm^. vl ^T'^^^ '^*'* '''^''''' ) depositum ostendat.
Aam s. vel (.6) modicum de sorle , vel usuris (i^) iu
dcbjto perseveret : dislractio rei obligat^e non potest impe-
dir. : neque ea ratione emptor , tametsi sciat interposilam
a deb.tore (.8) crediton denunciationem , mals lidei fit
possessor. PP. 3. Non. August. Goudia^o A. et Aviola
cojvss. 240.
j re vemlita a creditore , cui non crat chligata.
17. lidem AA. et CC. Agapaj.
rcdilor obligatae generali sive speciali conventio-
, per^ creditorem nlium , cui (2) non fuorat
a venunddtae , non amillit perseculioiiem. Dal. Prid.
i.kpril. CC. CoNss.
Proprietatem transferri in emptorem.
18. lidem AA. et CC. Cajano.
iiit , oe propr.etate (4)
deiid. Maji , CC. Conss
Si mariius uxoris pecuniam crediderit.
19. lidcm AA. et CC. Libjae.
1'ilus (5) tuus mutuam ( licet tuam ) dedit pecu-
m 5 eorum , qua^ pignoris titulo accepit , si ei non
>li , distraheiidi nomine luo nullam habes faculta-
D. Id. JNovembr. Heraclicv , AA. Cojnjs.
iuperfluo prelio pignoris , et re ex eo enipta.
20. Jidem AA. et CC. Sabino.
-jidum placiti fidrm , si nihil convenit (6) specia-
Y , pignonbus a croditore majore , (luam ei debe-
prelio distiactis (;) ; licet ex eo (8) fundus
^ 'lus (9j sit , iion super hoc in rem , sed in pcr-
w esl, p,g„oratilia de (10) superfluo compelit
>. 0. id. rsovembr. Byzaniii , CC. Conss.
.ie*nu?, nY"^'"'''''''''""" '" rraj'>(licium crcditoris l.ypo-
|8n^u. vcndcre .,ou potcst. v,d. /. 2. supr. dc lus , quiin
.€!,!-''• T'''°''' J'""' ^'^"Jil"'>i dcbilor nou cvincit.
"^ciu» justae ciniitiouis.
'"I^ms uxoris pignus adquisitum , non cet uxon.. adde
• S^Ht'';';!;^!'/'" ' •'} ^^""^*-'"^'-'* ^ «* 1"°^ ^^ vciuii.ion.-
'i'.c,'.. T "^*^""'' ' 'd f^'n"<^ ccdilor sibi baheat , «^ hic
«t i;.x7;,r"!'""7VT'''""i^--^ '^"^" ''"''^ •^°'"- ^^'-^--
■ f cuiu,.,,t;n f dcjradus rutvicul. ) sicut e coi.l.a-
u.mc..o,i,t s, crcd.lor vc! nn,.i,n.,ra rcdc^cit ,n c.e-
"•'CcoZ.r""- '• '^- ^■■i-^- "^' '•-• /'"^- ^' "-
■'ign ctJrl "" '" P.gnonbus adn.ittilur. vid. infr.
4- 3 a. vijin.Jlf. de pu^n. acUon.
T I T. XXX.
SI VEKDITO PIGAOilE AGATUR.
Si crcditor per fraudem minori pretio pignus vendidit ,
ad interesse dehitoris tenetur. iiaUc.
tm
p. Alexander A. Aari
ppoe.
pilaeses provinci^ aditus , si fueVit proba^um , tuum
-1- cred.ioiem , cui jus dislrahendi pignora fuit , do-
st-.i3! PT '' '/ ''yr^cha fen<^rcf auf oa sit usus > usuras p.-«.
supc. nu„n?V"ddfd;t.-^/ f 5'-7- '"-''• l-''°-dmodum si lardius .den,
Oo)Di.Mad/. 24. J. :^.'j^: dn pip^. act.
tes\l, tlTT'T r-T'' ^«''^'^'^nto i.upcdire non po-
U't''kl^:}^-£l^i'^''^- -ddeC^ac. 5.oi.. fo.
anilVlT?'''' '^'■'^.^'•'<^^'«"<^"' ^W>ifor non alitcr impcdiic potcst ,
Na,n s. q.,.d dcfi.ent , non modo non impcdit , scd ne cmrtor
quuCn .nalre 6,1a posscsso.- est. Synops. Basil. a5. ut. 7. c 'fs^
(.^) Dcnunc.at.o dcb.loris uou solcnnis pi- " ' "*
non imprd.t. "~' """ -..-".. p.gnoris vcnditionc.u
(.5) Dixi ad /. 5, «,/,r. f/e rf^.fr^cf. vi^i.
(.6) D.xi .id /. 6. supr. dc di.fr.:ct. p>^n.
fidrjuss. l. 23. 5. ,3..//: ramilim. /. o. (f. 3
/ 8j. §. 6. Jf. de ^'cr{>. obl. ^
(17) Addc /. 4. supr. dc. mur.
fuk nnn con.t.tu.t , nc-c rcm litigios.uu focit. /. /. i„fr. deiai^ios.
addc /. 2. infr. de
D. dc pignor. act.
784
lo (i) raalo fundiim vendi^isse : quanli tua interest ,
restilucre libi euiidem crcditorem jubei)it . Qiiod si (2)
de bonis creditoris condemnati solvi pecunia non potuerit,
et probatum fuerit , emptorem mala fide emisse : ofFeren-
le (3) le pecuniam cum usuris , quanli fundus vcnit ,
restituere tibi fundum cum fructibus mala; fidei emptorem
jubebit. PP. Kal. Septembr. Alexajsd. A. Cons. 223.
Si credilor per fraudem minori pretio pig?ms vendidil ,
ad interesse debitoris tenetur. Salic.
2. Idem A. iEmiliano.
SErvos , quos nullo (4) jure a creditore venisse dicis ,
pater tuus , vel (5) tu , si hereditas e]us ad te perti-
net , a pcssessoribus petere potes. Quod si usucapti (6)
sunt , petat pater tuus pretium eorum a creditore , qui
Mon jure eos vendidit, PP. 3. Kal. Januar. AlexAMU.
A. Coss. 223.
Dehitor , vel ejus heres pignus non jure distradum
potest vindicare , nisi sit usucaptum. Salic
3. lidem A. Claudio.
SI iixor tua Prscsidi provinciae probaverit , cum aureos
triginta deberet , servos suos aroplioris pretii per gra-
tiam (7) aureis viginti (8) creditorem vendidisse , eumque
aolvendo (g) non fuisse : jubebit(io) emptores , recepto
pretio , res^tituere servos. PP. 16. Ralend. Octobr. Maxi-
KO II. et ^LiANo Co^ss. 224.
Pebitor pigmis jure non distracium potest a possessoribus
pindicare , uel pignoraiitia cum creditore
agere. Salic.
4. Imp. GoRDiAHUs A. Eudemo.
ClJm (i 1) contra bonam fidera venditionem obligatae
posscssionis a credilore factam alleges , noa observa-
tis (12), quse in distrahendis pignoribus celebrari consue-
verunt , adito Prssside provincise experire aclione compe-
(t) /.4. ipfr. l. 7. supr. de distract. pignor.
(i) Dcbitori in cmptorcm inalae fidei rcstituitur in rem actio ,
cjrcditore , qiii pignus vcndidit , non idonco. /. 3. infr. h. t.
(3) /• 9- ff- de rescind. Imo emptori inalee fidei pretiuni ofrer-
ri non oporlet , cuni pretium amittere debcat. vide l. 27. itifr.
(le evict. , ■ r
(4) Id est , non observatis solennLtatlbus. /. 4- ";/''• «O"- *• 2.
supr. si propt publ. pensit. l. 3. supr. si advers. Jisc.
(5) Yid. Cujac. 7. obs. 26. in fin.
(6) Dcbitor ejusve hcres pignus non jure distractum vindicare
potest , nisi sit usucaptum : quo casu venditor dc pretio tenetur.
(7) Et ita dolo malo. /. i. supr. h. t.
(8) Id est , minore pretio.
(9) /. I. f>eT's. quod si. supr. h. t.
(10) Emptor fraudis parliceps tcuctur in siibsidium , si creditor
noii est solvcndo. d. L 1. /. 4- ^'ifr- ^°^-
(11) Vid. Cujac. 19. obs. 28.
(12) Td est, omissis solcnnibus , id est , indiclionibus , adj.clio-
niLiis , licitationibus : vel si ij: vendidit, qui jus vendeudi uon habuit.
(i3) Dis.cusso tamen prius yenditore.
(i4) /■ 3. supr. h. t.
(i5) Aclio de supcrjluo dalur in hercdero veuditons , non
cmptoris.
(16) /. y. supr. de distr. pign. ■ ■ a j 2 /r
(17) Jus luendi pignoris an praescribatur , dixi ad /. \3. ff.
dt usurpat.
(18) Id est , quibus modis pignus solvitnr, X-. 2o. D. 6. est
enim lucre , solverc. Varro 4, et 5. de lingua. hinc reluere , re-
j^lvere Fest. in Rtluere. sic Festo rcluit , est soivit.
L I B E K 0 C T A V U S
tenti non tantum adversus crfdilorem , verum eilan
advcrsus posscssorem , si fraudem eura parlicipa>se
cum creditore docere potueris : ut revocatis , qua*
fide gesla constiterit , et fructuum ratio, et damni,
irro"alum ai^paruerit , baberi jjossit. PP. Kal. Apr, ^i
ipp
Biiso^ii. et \ekusto Conss. 241.
Emptor , qui participal fraudem , tenetur in suhsid.
si credilor non est sobenJo. Salic.
5. Impp. DiocLET. et Maj^im. AA. «
CC. Noniae.
SI creditore pignus , priusquara ei satisfieret , distnfo-
te non per coUusionem emptor cornparaverit Hic
cessor (x5) ejus de superfluo (16) , non emploris 1 ►
qui rem possidet , conveujeadus est. S. 16. Kal. J ,
Nicomedix , CC. Cokss.
T T T XXXI.
DE (17) LUITIOINE PIG.NORIS (t8).
Nisi dehitum integraliter solvatur , pignus non recera^
.tur. Eald. Justus emptor non dtbel pali contrtKenn:
sed dehet conveniri creditor , vel ejus heres, Balc
1. Impp. Severus et Antoninus AA.
Antiochiae.
QTJi pro parle heres extitit : nisi (19) lotom dituai
exolvat , suam portionem ex pignonbus recipf i.>a
potest. PP. 3. Kalend. April. Albino el IIjiuso
CoNSS. 207,
Actione personali suhlata tempore , potesl dura
hypothecaria. Saiic.
2. Imp. poRDiANUS A. Doraitio.
INtelligere debes vi<)cula pignoris durare (20) ?<•:
actione submota (21). PP. 12. Kal. Jun. Sm
Yencsto Conss. 241?
(19) /. 16. Supr. de distr. pign. l. 8. j- 2. et i 9- P' /
de pig. oct. WaU Brilt
(20) Quod hic dicit actione personali tempore *'"'»*" j^
posse hypothecariam , contra juris principia est. «am ^^_^
principali iion remanct hypotbecaria. vid. ^"'^^' J Vi,^ j' -
conjun>;enda cst ha;G les superiori hoc modo : UemU! r
d!io heredes fuerunt : si pro sua parte ilh solvenr.t , 0 .
actio personalis tolletur : at non hypothccaria qua ^"-^/;
tur in soUdum propter indivisam pignons eausani. '• . ,
ei'ict. vid. Cujac. 5. obs. 32. Aliis quoque casibus ' °n 1
personali actione , durat hypothecaria , ut «i crecWor
causae , sed merito et culpa sua pincipalein litcni atn ^^ ^
qiiia male instituit , plus petiit , judicio non adtuU_. <■ ^ ^^_
j: ad l. Aquil. l. 27. # de pign. act. l. ^^•.i-J'-^; ^j^.
tumihus. N.'m in causa hypothecaria nulU.m smule vUmn ,
tur. vide Cujac. hic. , hij- • i^ ^^
(21) Hvpotliccaria dnrat , sublata personali ^ '^ ""-^g, ^.
rum esse "dicitur , etiumsi personahs actio sit ^"^j'" ' f •
ptione trieinta annoruni ex l. sicat. 3. supr. a p ,._
\'d 40. annoywn. B.ald. SaHcetus hic Castrensis ml. eo>.^^^ ^
de u.mris. vcl confusione succcssionuni. /. //f"''^..^ t. el
pactis. et ibi Alex. /. debitor. 5c). J. <^d ^L. ij^ ^„^,,..
^Z. in l. ex sextante. 3o. §. Latmus. ^.JT-f^ hvoo**' ''• ^
buinimo subl:>ta rulcjussoria artione dural <= 'am nyr ^ . ,,
cum quis. 38. in fin. et ibi Bart. i/. de ■^"^"^ " /'°,eipa. p
obUg.Uio neque inilio , neque ex post facto s,ne F »;^,,, c
subslstere. l si heres. ■■3. ff. ad SC ^'•'^'f-J^l,,, csr^'"'
post facto sine principali potest consistere. f^^j.^- ,Uuia 1»»
in i. u.t. supr.de/de instr. Quid si sententia aJ.»oiu
ifluio dcbito , vcl alilcr satisfacto , potest credUor
pignoraliiiu coweniri. Uald.
cjlmpp. DiocLiT. et Maxim. AA. et CC. Floro.
I|d(lita (i) debila quantilate , vel rebus (2) in so-
luni daijs sivc distractis , et compensato pretio , sa-
c! contra qnem stipplicas , factum esse adito [^rjeside
^jciae probavcris : vel si quod residuum (3) debe-
,jbtuleris , ac , si non acceperit , '
(11 : restilui libi res paclo pignoris
iljcum etiam Ediclo perpetuo actione proposua'" pe-
u oluta creditori , yel si per (4) eum factum sit
n lus solverelur " '
■i
CODTCIS REPETIM PR^LECTIONIS.
735
autom jure multis obligatis rebus , rruas diversi no,-i^. ».
cum e,us vind.ca.io no'n (.3) per^m 7^,^ ^f^Z
sru;-bE:^-^„~rsr.^^
deposueri/ consi- Sl PIGNORIS CO JvEjTIolS^r^iTrp A^r..
obligatas provi- pprrr^-.J ^ ^LMERATIO (-,5)
,„ ° ., ^ PECUiN'l.E SECUIA MON FtrFRiT ^ '
le pronosila . ne- ' *u£rit.
ad reddenda (5) ea , qute pignori
'i ' t'j" V™/^*'1 evidenter urgeri , mauifestum
o. Id. Ooctobr. AA. Cojvss.
., T I T. xxxir.
KUS EX PLUKIBUS IIEREDIBUS CREDITO-
* , V£L DEBITORIS (6) , PARTEM SUAM DEBlXi
SOLVERIT , VEL ACCEPERIT.
«.' heredes crediioris personalis actio dividitur pro
rata , non reulis liypotliecciria. Salic.
Impp. Valerian. et Gallien.
f-'ifesti , et indubitati juris est ,
(7) multis relictis heredibus ,
)»]eiu jnter eos ex Irge (8) xn.
AA.- Tauro.
defuncto credito-
actionem^^uidem
tabularum divi-
unicuique teneri. Dat,
et 111. CoKss. 258.
|J pignus vero in soljdum
*e<i' Maji , ipsis AA. iv.
f!lnr!^ ^'T"^" f ^'^«'«^ P^o rata inter heredes
i< 'om , non tamen hypothecaria , sed unusquisque
comemtur pro rebus a se posscssis. Salic. '
a. Iropp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Claudia?.
quidem personalisinter heredes do^cro rin sin l-^r> • •• •" ""^' "— -^'"'^" -a. i>icoiae.
B s portionibus qu^sita scinditur ({2) • Wnor^: U "T' '"'' P'§"^"* possidere desiderans
112; . pjgnoris LJ oebitorum c^uos m solutione cessare dicis ,
Dcbitorpotestcreditorem , c,ui pecunianc non numercmt ,
ad restuulionem pignoris convenire. Salic.
S 1. Impp. Severus et Antonikus AA. Illa.o
I pecuniam (16) i,bi non esse numeratam , atqu; ideo
frustra cau.ionem emissam adseris , et piqnus o'-it ur^
Fobaturus e. , in rem experiri potes :' naii fntemio ,7^
dati p,g„ons neque reddi.^ pecuni^ , non aliter eneb t
^^''itt^ ''T"^'' E^^emqueiatroUXit J
rgere'",' ' ; -^'^ Lp iX^^^ ^'^°^'' ^^^^versarius tuas
S 2. Imp. Alexander A. Peregrino.
I ( ut nunc adseveras ) nihil crcditornumeravit uxori
tuae , quDe pignus dedit , sed inanem (in) extorsit caa
tionem: mendaci scriptura contra fidem VeiiaS ofc bWi
ejus res nou potest. Sme die et consule. ^ *
^^ ^ ^ T I T. XXXIV.
DE (20) JUPtE DOMINII IMPETRANDO (21).
. Jmpetrans possidere pignus jure dominii , dcbet
exprimere nomina debilorum cessaiiiium ,
et solennia peregiise.
I. Imp. Alexander A. Nicol^e.
^S^^ ;;!5r;'"- «' -■'■'»■ ^ l.JP0.w'aHa^".Ll
lone sublata
in fin. et 5
, nomin^
expnmef
' • m Z^c ett ,';;%P''",^'i'^'^ f "°"5, «ublata intelli-
Pl'itcq^,adriS 'L"^'''"'rf'''°'" ^'•editores debi-
pig.noralitia , seu hypothecaria
J/i/r. A. t. L 65. ^ t/e eyiction.
et
'3fbecaria ' utii T ?'*'"^ P"'' "^ casihus personalig
' X 1ri°' ^"^ r"'"^"^'^^" clehi.o',i^gu:
"■"t !y n , / ireoen. vk
S,to^"eS".4- ""''^- 5. Bart. m h xr ff, de fdej^ss:
giuis pctitur ,
'^nor. l. 4.
'"'W. »/sed et in . •'^, '?•"'''•, '"^''^ A"5;n- j>- «/^ //».
^l n solutum dari potosf.
£f^i ohlatione addc /.
'lactuui rcpijesentat.
5- 6. j: dc ohlie.
ff'
9. ii^^r. rfe pr^no;-.
(9) Personalis actio dividua •
actio individua , ut hic , ct l. 1
(10) Dehiloris scilicet,
(M) Vidc / ,. Suyr. si cert. petat.
(12) D.X1 ad /. ,. .,,;,.. h. t. l. 2. supr. de act. her.
I ,nl'^T' •"'"' P^^Jfooam, sed rcm sequitur. /. ,8. supr
*• '?•.#• ae pign. et hjp. ^
rei^s^lSjoS P"''"'' ^^ ^'"^" '^^^^'«"^ » "' ^"P"-»- ^J ^^c.
c«/^;?if,L«,l",!r. "^" "^ "°" ""'''^^'^''^ ^^^^""'^ ' ^' ^^ '^''^^
(16) /. j, supr. de non num. pecun.
(.7)Iclest.cxceptio cujus haec fnit formula . «x^' ./ •
itUKj., T3 :tPf^. Graeci h.c.. haec e.t exceplio dat. pic-ac.is
Crcd.tor ex detent.onc pignoris nu.ncratam a se pccuniam \ol ge*-
bat, necdum s.h. rodd.tam a dehitore. Conclusio est u.fiJma fe-
cuncndum est cn.m ad ipsam rd gestce ^crit^tem , .dcoT' ' Z].
sTd"b.t '"'"' ''''^''°'' ""'^^^i^"'-' ?"i Pisn"3 posscdor.t Lt Jo^i
(18) Qui dchitor dicrris , scil. ideoque nuda convcnUo rignoris
causa pisnoris const.tut. non secuta , j.ihil clHcit
(19) Inan.s hypolheca cst , pecuuia non numcrata.
tlCl/.
hcedihu.s .^adde /
•//;/>'. rfe exccptionih.
'^■'•«^ adde /. G.
1 1
2, tit. 2 1
5
•'»• #
■«"/•'•• fiwiilia.
l-
de ptgn. act.
§. 3. /. a5.
('20) Addc / 2^ ^^. de p,gn. uct. /. 63. in fin. ff. de
\Z' fT" i"' '"1 'iT"'" q"e"'-^dmodum impctrctur , vide in /
(2.) y.de Bnssomum 4. select. 9. Rehuffus monet solcnnia hu-
n t.tul. nonservan ... Gallia. proa^m. constit. gloss. 5. numcr. ,o3.
Goth
num
\ id. Mohnaeum ad consiietud. Parif C
1 ■; o» »..„ i .. , •■ J
.14
32. ^.'i
et Rsevardum ae cjMcfor. prudent. cap. 5, Mo^.
w. r
99
%
L I B E R O C T A V U S
rc ei an solcnnia (i) pereglsii , slgniricare clebuisU :
dummodo scias oninia bona (.) debiloj.s , qna, p.gnon
a.dil , nt universa dominio tuo genera^.ler adcl.cantur ,
impeiiare te non posse. TP. i^- ^^1- ^<'<^^^^' Alkxand.
Auetsx. 111. et Dio.NE Co.^ss. 280.
1. In)p. GoRDiANtJs A. Jusla?.
SI crcditor pignus jure dominii a nostra (3) serenUate
possidere petit , et post formam rescnpli al.o anno
nsmas (/Ij a vobis acceperit, a benefic.o nnpetrato reces-
sis"e videfur. PP. Piid: Non. Decembr. Pxo et Ponxia-
no CoNss. 23g.
Jnliaua obsenwwne suUata , debitoV moneatur , ut certo
tempore sohat : quo elapso , a prinape doniimum
impeiratur. Bart.
3 Tmn. JusTiNixNus (5) A. Demost-hem P. P.
-I rEtustislimam observationem (6) qu^ nuUatenus m
V ipsis rernm claruit documentis , penitus esse duxi-
mus alr.put.an.]am , immo magis clarioribus remedns cor-
rigendam'^. Igitur in pignoribus qu^ jure donnnn poss^
de're aliqnis cupiebat , proscriptio 7) P»^!'^'^ ' ^'J^'
lius (8) Initionis antiquilus introducti snnlt pignus auiem
pt.Mice proscriptnm , neqne vidimus , neque ( n.si tan-
tummodo ex librorum .ecitatione ) aud.Vimus.
i I. Sancimus (q) iinque , si quis rem cred. toii suo
pignoraveril, si quidem in (.0) paclione (1 1) cautu.n est,
qucmadmodani debet pignus distrahi , s.ve in tempoie ,
sive in aliis convenlionibus ^ ea observari (12) , ae qui-
bus inter creditorem et debitorem converitum est. bm au-
tem nulla pactio i..tercesserit , licentia dab.tur foeneratori
ex dcnunciatione (i3) vel ex sententia ]udic.ali (.14.J ,
post (i5) biennium ex qno altestatio missa , vel seuieniia
prolaia est , uumerandum , eam veiidere (16).
5. 2. Sin vero nemo (17) est nui ccrnparare cam a-
liierit et nccessariuin flal creilitori sallem sibi eatn if
dorainii (.8) possidere : in Jiujubmodi casibus [ b
causam esse observandam cens?mu3 , ut sive pi^
debitor denuuciatio ei scil. post bienuium millalur .. .
abfuerit', provinciale tribunal credilor peUl, et judaa
certiorarc(i9) feslinet, quatenus ille eum rcq'i o
tempore super boc ab eo slatuendo •. ut fial ...„..„.. -
nifestum per apparilionem (20) judicis , quod a cre.
petitum est : et cerlum tempus staluatur , mtra qu. n
fuerit i..ventus debitor , dcbet is ([ui pecunias crediUtc
cepit , debitum offerre , et pignus recuperare.
\ 3. Sin autem nuUalenus lucrit invenius , Judei«.
tuin tempus definiat intra quod ei liceniia daLil.: ■
manifestare , et offerre pecuniam , et pignus a ^ ..
tione liberare. Sin autem tempore stalulo , vd d 1«
fuerit inventiis , vel credilam pecuniam toia.a offer ;
luerit • tunc creditor adeat cubnen pruicipale , et .
bus porrectis , jure dominii [a nostra serea.lale ] bere
eandem rera expetat , habeat-pie ex d.vino oracolam
in suo dominio. f Et postquam hoc fuerit babseaim , -
pietatis intuitu habeat deb.tor intra (21) bieQmi »if«
in suam rem humanum regressum (22) , ex difv
oraculi numerandum : et liceat ei , credilori qui ): •-
minus factus est , offerre debitum cum usuns , et .»011
vitio eius creditori iUalis : quorura quant.lalem *d.tor
debet suo iuramento (^3) mamfcstare , et s..ura p.eate-
cuperare. Sin anlem biennium fuerit elapsum , pKa.M
habeat rem creditor , idemque dominus jam irrev«.il«
^V™4 Sed si quidem minus (^4) in pignore , ^^
debito inveniatur : in hoc quod nosc.tur abuudare, s.i i
lori omnis ratio integra. Sin autem ex utraquep.r.
titas a^qua (26) inveniatur , sine omn. d"'^^.'='"^' „
rem autea pignoratam retineat. Sm aulem m.uus (.)q»«.
(A i 3. tnft: L t. liis solcnliibus continetur aenunciatio de-
Lilori fa'cla. l.\ Snpr. de clistr. pign. Paid. ^„,7^ ' j^-J' .^'
l n%. % G.jr. ad SC. Trebell. proscnptio. Pl n. 7- ep. ly
l. l in pr. Lft: h, t. hastarum sole.initas. adde /. 6. supr. de
'^ cfrtpeSS; hypotbec^ don.imum princeps potest addicere ,
/ A suvr. de pactis int. empt. l. 8. supt: de umt: /..7- 5;J"o-
;J% iW/».^. dej.osiii. A^ctu en.m co..trano bene6cnun amUl -
tur. l. 2. Supt: de his quCB vi metusve causa. l. 4- S- ^- '"/'"•
/ n.'fi: dc lesc cnmmiss. l. i3.^. dc usur.
('5)Fit >."ius legis menlio. j. .. h.stit. quib. aheu. hcet.
(6) Dixi ad Z. 1. supt: h. t.
(n) Pli.,ius 7. epistol. 1. Z. 4- ^«P''- ^' distract. pign>
(8) l. 63. in Jin. ff. de adquir. rcrutH dommw.
(9) Syn. Basil. 25. iit. 7. c. 67.
[.% ^ai%;.Su?t;;:^a-^r:;nda. Quid si nihil convcjiit ,
si post rcm judicatam , vel dcnunciationem h.ennium pr^teu .
r t?^pLus vendcrc licchit. .ers. sin auZcm. Quid si «leditor m-
plorem ron inveniat , adeoque necesse sit , c.ed.torcm jure do n -
Si rem possidere ? p'.a.senti debitori dcnunC.ah.tur : ;^>je„, nd ci
..tmeto atque officio iutra cc.tum Jempu» '•eq-^'>etu. . si U ea us
<lelntum solverit , pi^nu. rccuperab.t. §. 2. Inft: eod ^ ^'^ T^^^"
«pi.aruerit, rursum jndcx tempu. statuet ^""-^^ "°^„ .\'' '"* ^,„f
deb.tum solvat et pii..us .Tcuperct. Qu.d si ue ...n qu.dem con -
pareat : aut certe compareat , partem tantum debLti ofte.c, s ? adi-
to principe , credllor pignUs j.uc do.....n. i.upetra.-e 1° ^. • J. ^-
Infr. hic. Quld ? debiVol- num pcrf.eluo ,us donHnu Ita amitt.t ?
*,or. amiltit^lNnm inUa bieuniuni , jus ei est deb.li oA^^^J. , ""^
..um usuris it damnis credilori datis , qua; jurans cred.tor .ndica-
l,il, 5. ?>. m-i. et postquatn. Quid sihocrursus h.cnmum elap.um
fucrit? ius omnino suum ami.tet sine «Ua rei recupera « ~:
Synops^ S^sil. 25. tit. 7. c. 07. ( Hts adde qua^da^
men 3 tit. 5. «. 34- ) Et his qu.d.m modis )us dom.r .
S" olun Vitnii fu't. Cieditor^u-.mum pignus po.Md .<
venale proponobat. Nou invento emptore , vel m.n.'»
principe i.lipetrabat , ut sibi jure dominu tenere babero^
dato inni spatio dehitori pignoris l.,cnd. ^c revocand. .A.
crcditor deinceps ex rescripto pnncipis pro dommio p.,n
debat : adde Brissoniura 4- sclect. 9.
(,2) d. $. 1.. .
(.3) Paul. 2. seM. .3. 5- ^. . , ...
(.4) Vide l. I. /. 2. Supr. si in ^«'«« 7"^«^^ ^,,^
,5) Cred.lor, eliamsi n.hU de co conve..il . r^y ^a
at.ibere post biennium , si tamen dcbaori dcnuuaav.nl, 1_, ^^,
pronunciaverit pecuniam solvi. vid. . 4- -^- • ,,„^(^ %, j, «ti
Goth. Putant alii ex d. l. 4' dislracl.ouem p.^.ioru el ^ ^
Inenniura fieri posse , late Arum. f^etv. i-i. ih- M_ ^, j,
pignot: cap. .2 Ans. Adde Treutler. uol. 2. disputal.
lilt. g. et ibi Rachov. S. L.
(i6) De veuditionc pignoris. . . . , ^.
(17) /. 3. Supr. de execut. rei ]ud. l. «• »■ '•
caiisa judic. l. i5. 5. 3.ff. dc re jud.
(18) De dominii i.npeti-atione.
(19) Admoncrc.
(10) Per oflicia. ,■, ; , n.inciDC i'i5 don' '".'.
(•iO Non .nvento tempoic «•.^'^''o"», P*'°7.^J i^te »««'*
dicit..r : sed tamci, int.a hicnmum deh.lor .oluta soi
id recipere polcst.
(22) 13c luitione pig.ioris. ^;<,norc iuraoiett'^'';
CA Cred.tor expcasas a sc factas Y^.P^-Z.iiO Su, ^'
.4S Si minusinpignorcplusmdebito.adde/. .o..iui
).J Si tantum in pis..oi-e , qu.ntum •"'1«';' J^ /. , / ^
(.^6 Si minus in debito , ph.s ■« p.gno.c. v.dc
pi\nJr. act. i uU. Supt: dc distracl. pi§n.
CODICIS HEPETIT.E PR/ELECTIONIS.
II flebilo , atnpliiis fi) aiilcni in pigncre fiat: tunc
(jiiod debilurn excedit (-2) , omnia debilori jura ju-
.-.■ noslra servabiintur : crcditoribus quidera foine-
iin bunpojiliini , aliis autem debiloris creditoribus ,
Ijitori servalum. Et nc ex communiono fial ali-
iilias , lioenlia daljilur credilori , scu domino ,
f-m superfliii dcbitori , vel creditori debitoris
ui:i|>elonti caulela in cum exponenda offerre (3).
'^in vero creditor postquain jure dominii Iioc
, vtndcre hoc maluerit , liceat quidem ei hoc
: si quid autem supcrfluum sit , debilori serva-
Sin autem dubilatio exorla fuerit pro venditione,
viliore prelio facta , sacrainenti (5) religionem
r prffstaie compellatur , quod nulla machinalione,
cumscriplioue usus est : sed lanti (6) vendiderit
]uanii polueiit venire : el lioc lanlunmiodo reddi
i quod ex juramento superfluum fuerit visum. Sin
ex jurejurando [ cliam ] niinus habuisse credjlor
lilur , in rcsiduum habeat integram aclionem.
I, .Ssiimationem aulem pignoris , donec apud ci-edi-
eundemque dorainum permaneat, sive amplioris si-
jioris , quantum ad debitum quantitatis est , judicia-
i[ volumus disceptationis : ut quod Jiidex ('j) super
ituerit , hoc in aistimationem pignoris obtiueat. Dat.
dend. Aprilis , Consianlinop^ Lampadjo , et Oae-
V. CC. Cojvss. 53o.
T I T. XXXV.
PACTIS (8) PIG^GRUM ET DE LEGE (9)
pMMlSSORlA (10) IJN PiGMORIBl-S RtSClKDEKDA.
\Lex tommissoria in pignorilus nihil oper-alur,
i. Imp. Alexander A. Victorino.
pactus est , Nisi (11) itttra certuin ternpus pecu-
am quam mutuani accepit , solveret ^ cessurum (12)
crediiorilms ^ hypotliecae venclitiouem non contra-
i3) : sed id comprehendit , c£uod jure suo credi-
ladipiscendo pigaore habiturus erat. Communi iia-
que jurc credit jr hypolhecam vcndore debGt. PP
clob. Allxa^dro A. Ccks. 223.
7S7
M. O,
Paclurn c/und si res vcndita non evincalur , cdia res
pro ea obligala debitori reddatur , eit
vcdidurn et servanduni. Bald.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA, el CC.
Dionysio.
SI fundi noraine quem vendideras , emptori ab alio mot
ta proprietatis quaestione , alterum fundum pro ejus
evictione pignoris hjpolhecaeve titulo emptionis instru'
mentis ea lege dcdisti , Ul (i4) quem secundo tradichi-as ^
si is queni venclideras , evictus non fuerit , obiineas : de
hoc contra eum qui moverat quaestionem lata seutenfia :
emptori parata securilate circa eum quem obligaveras resti-
tuendum:|conventionisfidem impleri(si negotium intcgrum
est ) Proeses jubebit. S. Kalend. Decemb. Sirihii , AA.
COKSS.
3. Imp. CoNSTANTiNcs A. ad populum.
QUoniam (i5) inter alias captiones (16) praecipue com'.
missorias [ pignorum ] legis crescit asperitas , placet
infirinari eam , el in posterura omnem ejus memc-
riam aboleri (17). Si quis igitur tali contractu laborat ,
hac sanctione respirct , quaj cum pra^teritis (18) priesen-
tia quoque repelhl , et futura prohibet. Creditores enim
re amissa jubemus recuperare quod dedei-unt. Dat. 2.
Kal. Febr. Serdica^ ^ Comsx. A. va. et Constamiio C,
CoKSS. 327.
T I T. XXXVI.
DE EXCEPTI0NI13US (19) SEU (20) PH^SCRI,
PTIOHIBUS (21).
De debitoribus hereditariis.
I. Imp. Antokinus A. Claudio.
DEbitores quidem hereditarii unicuique heredum pro
portione heredilaria , antiqua lcge (22) obligati sunt.
Scd si eis heredibus omuem pecuniam exolyisti , quibus
ijuid si in fundo sic addiclo creditor thcsaurum iavcnit ?
iJ)j. 5- '</'• Jf. cle accj. rer. clotn.
bupcrfluum iirctii crcditori uon est oblieatura.
Vidc d. l. 42.
liVide l, ult. Siipr. dc dislract, pigi.
l|De juramcnto creditori dclato adde §, 3. Supr. eodem.
tl- 9- 5- > • # de testib.
a e»t , jiislo pretio, ~ -
''"dex cEstiiiialionem pignoris dcfinit.
Je quibus quacdam dixi ad /. ult. Supr. de distract. pisn.
w. D, I.
Je legc commissoria pignorum adde Ciccronem i3. epist.
[• 3. C. Thcod. 2. farit l. iS.Jf. 3. Paul. 2. scnt. i3.
■ iiduciaria : Fidiicia (lominimn transferlur in credilurcni ,
y»s. l. i^^.in fui. ff. de pis,n. oct. Isid. 5. Etym. Fiducia
iV.\e.ern ^,.„ j^/(,cc. In Longobardicis legibus GducicC fit
'• 3. dc don. qiicB cum thins,. t. 2. Siipr. de pohih.
"• ct C. Th. l. 9. C, de infirm. his quce sub tyrannis.
'• 4- I^rcuniam mnlnam poslulavit , niliii quideni loco
Oignonsve , vrl aii;.i)ti «qu^slrans , vcl obligans prjedio-
'•lirosuis c. 12. de Toliu. tlduciam vocat.
JClnin coniniissorium , id rst , les. commissoria. /. 2. ff.
crnm. | i-;noribns alienum. ut Jnfr. h. t, addc /. 38. [//.
• Qiud his verbis inlelligitur .^ boc scil. pon ut crcditor
aiJial «niptionis jurc , tcd ut id credilcr jure suo disliahat ,
'iide tuilifjunt. pactum pyliufc ccLitri superlluuni esse ,
i coiui-arium.
(12) Pactum, ut pignoris fiat ^ominus creditor , si iutra certu»
tempus pecunia ei soluta non fuerit , invalidum eat , ui hic. Sy-
nops, Basil, 2,5. tit. 7. c. 60.
(i3) Vide /. 4- Supr. de pign, act,
(i4) Cum rei quam tibi vcndidcram , ficret tibi controversia ,
pignus dedi , advcrsus actorem judicatum est : pignus utique )ure
possum peterc , ut cessante causa propler quam pignus datum est ,
pignus rcddi oportcaf.
(i5) \idc /. uii. C, Thcod. h. t.
(16) Captiosa lcx commissoria in pignoribus. Lex liuju.-modi
fuit , ut si ad diem pecunia solula non esset , jiigmis rr»ditor sibi
Imbcict , id est , ptrpetuo jiae .ipud cixtlitorem rciuanertt ; Huic
conventioni fraus incst ma.xime , quotics pro aeie modico debitor
pretiosa monilia supponit.
(17) .Abo|otui- hx pignorum commissoria , ut hic . A'>oLli.r »d-
dcm in Fcudis i. J^^eud. 29.
(18) Lc.\ ad praesentia ct futura pcrtinct. /. 7. Supr. de legi-
biis. inlerdum tiabitiu ad prsterita. vidc /. un. ^. 4 -^upr. de
conirnctih. jud. Goth. Adjcctione tamen jurauienti cjusmodi pa.^
ctum vnlebif. Gloss. in cap. 9. extr. de juvijur. Yid. fiiitersbus.
dc diJJW. lib. 3. cap. 4- Ant. Merend. ConooM. /r/». i. cap. 2. Au».
(19) DixJ ad L. 44. D. 2.
(20) Id est , Et , esl enim excrptio et prxscriptio : Imo ron
cst , ut dixi . ff. de cxceplionib. in rubrica et l, i^. /. 20. iLi-
(•>. 1) d. loco.
{T}) Duodccim Tabularuin scil. disi Supr. si unus ex fluril.
hered. et acl leg. lU.' Tul>. lib. 2. lit. ai. 5' "''■
783
LIBER OCTAVUS
nomcn (t) palris lui teslator in divisione adscripse-
ral (2) , doli mali exceplione (3) adversus alios (4)
agenies lueri le poles. PP. 10. Kal. Aug. Duoeus ct A-
SPRis CoNss. 21 3.
De exceptione rei judicatce .
2. Idem A. Julio.
PRo portione tua , qua domum ad te pertinere dicis ,
si judicatum non est , aclionem dirigere potes. Kara
exceptio rci judicatae ei (5) demum obstat , vel succes-
sorlljus ejus, inter f|uos cognitum super ea re et pronuncia-
tum est. I'P. i5. Kal. Mart. AjSTo.Niivo A. iv. et Bal-
umo CoNSs. 21 4-
De exceptione pacti et rcplicatione doli.
3. Idem A. Vitali.
ADversus fratrcm (6) luum quondam tulorem legili-
mum tulclffi judicio si expertus non es , proposita
aclione cousiste : nec limueris exceptionem pacti : si in
ea fraudem (7) dolunujue admissum probare (8) potes :
nam replicatio (9) doli opposita (10) bonaj fidei judi-
oium facit , et commentum fraudis repellit.
De dilationibus.
4- Tmp. Alexander A. Juliano et aliis.
CUm (11) nondum (12) finitam sententia causam , sed
dilatam allcgelis , non est dubium , omnes integras
defetisioues [ vobis ] esse. PP. 2. Non. Oclob. Maximo
11. et JEliano Cokss. 224.
De vi.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Basilio.
Llcet Unde i>i inlerdictum intra (i3) annum locum ha-
bcat, lamen exccptione (i^) perpetua succurri ei , qui
per vim expulsus post retinuit possessionem , auctoritate
juris maniicstatur. 5. Kal. Maji , Trallis , AA. Coinss.
(/) Quod uni hcredum solutnm cst testatoris mnnJato , rcliqui
cohercfJes ifl exigcre a tlebitore hcrcditario non possunt.
(2) Td cst , praeljiierat.
(3) IK qni (Jefuncli voluntatcm impugnent.
(4) Colieiedes.
(5) Vide /. 1. Siipr. res int. ^alios act.
(G) Vide Gordd. de contrah. stipul. cap. 8, nuni. 35. Ans.
(7) Pactum fraiidulcntum cxccptioncm non parit. vide /. 5.
infr. tle itiiit. stip.
(8) /. 18. 5. i.Jf. de prohat.
(9) Actioni tutclas qiiae boiise fidei cst , cxceptio et rcnlicatio
doli inest, /. 11. ff. solut. l. 84. $. 5. ff. de legat. i. /. 71.
,ff- de furt.
(10) Doll cxccptio opposifa bonae fidei judicium facit. Dorotliieus
»» 7i) irAotTtf. /. Siiia. ^"i. ff. de dcn. mort. caus. Scd reprclicndi-
tnr ab alio intcrprcle Grrcco /. 47. /3«cr(\rxa» , dcfenditur a Cu-
jac. 3. 0/;.«. 17.
(11) /. 8. infr. h.t. l. 2. supr. sentent. rrscind. non posse.
(12) Diiilumus jpdicii tractus pcrcuiplorium uou cxcludit , scd
«•ei judicatae exccptio.
(i3) /. 2. supr. unde vi. l.\. f. dc vi et vi.
(r'f) Annua qupp sunt ad agcndura , sunt pcrpetua ad excipicn-
aum. adde /. 6. Infr. h. t. l. 7. §. 5. supr. dc prcsscript. 3o.
De exceptione pocti e.t rcplicatione doU.
6. lidem AA. et CC. Helense.
SI pactum iiitercessit , in exceptione (i5) sioe terrv
prscfinitione de dolo replicare potes. S. Kal. r
yiniinacii , AA. Conss. '
De minore quantitate soluta.
7. lidem AA. et CC. Menandro.
SI ex majore debiti quantitate minor libi solata e<t n
liberationem debitori tuo praestifisti: petere, quod 1
non probatur rcdditum , conlra exceptionem pacli r
catione (17) tuam adjuvans inlentioncm , rninime |,j
beris. S. 2. Kal. Mart. CC. Cowss.
De exceptione pereniptoria.
8. lidem AA. et CC. Aurelio.
PRaescriptionem peremptoriam (18), quam ante (10 on-
testari sufHcit , omissam , priusquam sententia ra-
tur , objicere quandoque licet. S. i5. Kaleud. Ko j.
CC. CoNSS.
De inficiatione et exceptione.
9. lidem AA. et CC. ^Mutiano.
SI quidem intentionem (20) actoris probatione (2 de-
ficere confidis , nulla tibi defensio neceisaria e Si
vero de hac confitendo (22) , exceptione te munitu a»- i
severas , de hac tantum agi convenit. Nam si etji de
inteniione dubilas : habita exceptionis contestatione udc r
demum , cum (23) intentionem [ suam ] secunduni S; -
verationem suam petitor probaverit , huic esse locumio.i-
strari convenit. S. 3. iNon. Kovemb. Burtadiii -C
CoNSS. ,.
De exceptione et replicatione
10. lidem AA. ei CC. Aquilina;.
NOn exceptionibus (a^) actores , quibus reis au:ium
tribuitur certis ex causis , sed repficationibiis i5)
suam intentionem , si quam habeant , muuiant. S,vu. ,,^
Decemb. NiconudicB , CG. CoNss.
■ m
vel 4o« cinn.
(i.5) De dolo actio temporalis. /.3o. in fin. Jf. de ptcid ^^-
ceptio de dolo perpclua , ut liic.
(16) Paclum , Nihil aniplius peti , rcstringitur ad eas ili""
(j;uantitatcs , quae vcre sunt solutae. adde /. 24. /. 3l. M "^
transact. l. i3. supr. de fnrtis. l. 6. /. i3. Infr. de io/i"»"*-
/. 67. 5. 3.^ de cond. indeb.
(17) Replicatio soluta: pecunise adversus pactum de nonj^wo
nimis generalis cst.
(18) Exceptio , quae sempcr agcntibusobstat, srmper rcm k1
agitur , pcrimit. 5- 9- Instit. et t. 3. ff. de exceplionibus.
(19) Pcrcniptoria cxccptio anlc dcfinitivam sententiain , i'
quandocunquc ol)jici posl liteni contestatam. vide /. 4* <Supi"'
fliiatoria non potcst. /. 12. in/r. h. t.
(20) /. g.jf. de except. /.83. 5. i.ff. de verb. 0///5. '^;.
(21) Si reus certus cst , actorem minime probafiiruui , ■'''^
suflicit , ncc necessaria exceplio est. adde /. 4- ^iifi'- ^ ^"^
/. g. siipr. de olUgutionibus.
(j.a) Coifidendo , quidani ila legunt.
(23) Non continuo faletiir qui excipit. vid. 1. ^. J^- ^- '•
(24) Aclor non exci^it , scd rcus.
(25) Vidc Instit. de rejjlicaiiQnibus in princ. /. 2. 5' '•
infn.ff. h. (.
CODICIS REPETITiE PRiELECTJ OMS.
789
De intercessorilus.
II. lidem AA. et CC. Neoni.
iMones sive cxceptlones ad (i) intercessores ex-
di , quibus reus priucipalis iutegro raanenle sta-
lus est , coHstai.
De exceptione dilatoria.
12. Irap. JtLiAJNus A. ad Julianum
Comitem Orientis.
advocatus inter exordia litis prjetermissam dila-
Ti (2) prsescriplionem postca voluerit exercere :
jusmodi opitulatione submotus , nihilominus per-
1 alque pra;poslerse defensioni institerit : unius li-
coudemnatione multetur. Dat. 7. Id. Mart, An-
JJuLiANo A. IV. et Sallustio Conss. 363.'
Dc fori prcBscriptione.
Impp. IIoNOR. et Theod. AA. Sjmraacho
Proconsuli Africoe.
iriptiones (3) fori (4) in principio [ litis 1 a
|atorjbns opponendas esse , legum decrevit aucto-
!it. 5. Kal. Sept. Ravenna: , HoNoRio x. et Theo-
j AA. Cowss; 4i5.
T I T. XXXVII.
DE (5) LITIGIOSIS (6).
iditio pignoris facta per creditorem , etiamsi
debitor conlradicat , non facit reni
litigiosam. Salic.
jnpp- Severus et Antoninus AA. Paulina;.
,'»;editor pignus vendit , non potest videri litigio-
[?» emptio contrabi , etsi debitor inlerdicat (7) ,
\oper/icialur. PP. Kal. Maji , Apho et Max/mo
|IO,
lUTHENT. de litigiosis. 5. 1, coU. 8. tit. l3.
al. 8. Kovell. 112. c. 1.
'^ (o) res rst , dc cxijits dominio caiisa moi^ctur
Vossessorcm , et peiHovcm , judiciaria convcmio-
Mus Pnmipi ollatis , et Judici insinuntis , et
tfuturo reo cognilis.
hjefcnsio compctit nclcjussori. dixl ad /. .9. ff. h. t.'
C^ai .f^-^P^-^g.J^^^l^^torcn liberct , au Odejussorcm
''•la exccplio antc iitrni confestatam opponcnda , ut hic.
.1 nlur? /. 8, su,,r. h. t. Percmptorix judicii consti-
^unt, cd const.luli Cniendi : dilatori.x vcro constitncn-
I ■>/,,. 3" *'"' ^•'^POstcrc agitur dc constitueudo. adue
'cflf ■/''"'"'■ ^'' "^^^^'^"''""'^'- <^o"'- Cauonisafa rst
I , •. 7. ^;""*- 3. qu(Est. 3. in Qn. Ans.
: , jud.cs n,con.pctcntis. /. .5:.. ff. dc judiciis. l. L
^'r.sfi,ct. onnuum jud. ad.lc Nov. 53. ^
|«'-'«c«pt,o„c l.ligiosi vidc Oldcndorp. c. 20. de cxccm
'S'";.^:^"'^ ^^"^' P--^ ' v.d'c apud AnecIumX
jf;f> ?■ •^l" f'! ^''"'- "3- «^*!'^ 4- C. Theod. 5.
iw, M r h<Txdrs,x (pi^ovitKt^nxi aj. Sytiops.
Actio mota in judicio , Uie pendente in alium
ncn potest transferri.
2. Imp. CoNSTANTiN. A. ad provinciales.
L suit^^ Kl ' '"'""'^ ' '^"^ '" J"^'^^"'" <J«duct«
J^ sunt , yel res , pro quibus actor a reo detentis inten-
dit in conjunclam personam , vel extraneara donaiionU
bus vel emptiombus , vel quibuslibet aliis contract
tus (10) mmnne transferr, ab^odem actore n) Jcea "
tanquan. [ si ] n.hd factum sit , lue nilnlominis pera-
genda. Dat. Kal. Mart, Easso , et Ablabio Conss. 33^"
Ubi legatur res , qm^ alienari non potest propter
juduium prxcsdens , debetur xstimalio. Bald.
3. Imppp. Gratian. Valent. et Theod
AAA. Tatiano P. p.
QUicunque rem liiigiosara , vel arabiguura chirogra-
phum , quodhbet denique mobile , vel imraobile fi.
sfaraenTo "''''''' vel polentiori , seu aliis personis in te-
s amento sive codicillo legaverit (x2) , fideive coraraise-
iit , aut per hereditatera reliquerit , nullam fiscus noster
vel aha persona licentiara hibeat 'jurgiorura , nec udil
ciura subeat : sed .stimafio ejus lifii Sieafur p,"s. nda
d ra' ir.t"' T"\' ^'^ ''' ^^'^§'"^^ relict^'sfnt. Ean-
dem litera ipsi heredes peragant , suarura actionura peri-
et de rbv'^"'' /'-^'T ^''""' ''^'''^ ' vindicantes. Quod
vel alus personis pra-sentem pecunianr nuraerent et iu-
i^VaT 'jTtj^"T" '^''''r'-' ' persequanfJr. D^t.
kalend Tnn ^;^^^""^""'^"'" ^^'^"^ rursus Constant. l3.
Kalend. Januar. Gratiano v. et Tiieodosio AA. Cokss.38o.
Emens scicnter rcm litigiosam tenetur illam restitttere ,
ZoCT' "'^'''' ' '"^- '"''"^ '' tantundem .enditor
ulZ i A \ """" "'''^ ^gnorunter , prelium repctit , et
t.S-lho ^"'''" ' alienatione irritJ manen-
4. Imp. JusTiN. A. Joanni P. P.
V-^ vtl les , quus possidet , ad alium quendara tran^tu-
leiit sive scientem , sive iguorantem , vitio hfigiosi con-
obTer^rd ^"iT -^ ''^'"^'^"^ 'n'''''^ '"^^^ contrdientL
obscrvanda, ut si quis sciens , vel ad venditiones f,3)
vel ad donat.ones , seu ad alios contractus acces eiit '
cognoscat se corapellendura non tanium rem redhibe.e \
Basil. i. adde quje dixi ad leg. 12. Tab. lib. 1. ut i n l o,
adT^y;;rr,t!'" "°'" ^" ^^"^ '■" '''*S'°- -ndiVtcst: dixi
(7) ProhibUio nuda dcbitori. rem liligiosam non facit. /. ,.
M- ti- t. l. 2. supr. de distract. p,^„or. adde /. ->. sUDr dehit
(10) Excipc casum /. 3 /. ult. Infr. h. t.
^:^^;Lt;' 1" /■ -l^JtJl- yr 'd "''■ ■^'A "''"''''■ >"''• '• '■
/,^\ T> V,- ■ .V^- *• ^^- jr- dejuiejisct.
hctm l.^i.„a ir'% /''' •' ^•''^"-■-"''•"-t' ^ tcslamentovc rclicta de-
Quui re.timatio , ut hic. nno res ipsa. /. 4. ,« fin. Infr I. ,
c.^»':;aitr;™is.''"''°'» • '-'■'■»■ -' «'«" .
790
L I B E R 0 C T A Y U S
scd etjam prelio cjus privari , non ut lncro cednt ei , qui
retn alienavit , sed ut eliam alia lanta (juanlitas ab eo fi-
sci (i) juribus inferatur.
r I. Sin aiilem igiiorans rem litigiosam eraerit (2) ,
vel pcr aliam speciem contractus eain ac( epcrit : tuuc ir-
rila rei alienatione facla , pretium cum alia tertia parte
recipiat. Juslum est elenim propter dolosam mentem , et
absconditam maclnnalionem , cum non emptori manife-
Staverit rem in judicium deductam fujsse , [in] lertia parle
pretii ( sicut jam etiam disposuimus ) eum piiniri : Tali
videlicet pcena non solum in aliis conlractibus , verura
etiam in donationibus (3) porrigcnda : ut vera sestjma-
ticne facta , cum pretii datio non est., rem ad alium
transferens , multetur : omnibus inslrumenlis , quse super
lioc conficiunlur , nullam vim obtinentibus : exceptis vi-
delicet hujus sanctionis disposiiione his , qui vel dotis no-
miue , vel anle nuptias donationis, vel trarisaclionis , aut
divisionis rerum hereditariarum factae , vel per legati (4) ,
vel per fideicommissi causam tales res , vel actiones de-
derint , vel acceperint. Dat, i5. Kal. Novemb. Constan-
tinop. post consulalum LampAdu , et Orestis YV. CC
^nn. secundo 532.
In AuTKENT. de litigiosis. $. et hoc autem pra:seati.
coU. 6. tit. i3. al. 8. IN^jveU. 112. cap. i.
T\fUnc si heres in lile viclor extiterit , rem ipsam , cw-
J. y Jiis dominus esse apparet , lcgatario proestet : qui ni-
hil (5) consequitur , si victus fuerit heres , cum. litis
eventus ei videatur' relictus. Jgitur iiti adcsse polest , ne
colludatur.
T I T. XXXVIII
PE CONTRAHErsDA ET COMMITTENDA
STIPULATIOBE (6).
J)e scriptura.
1. Impp. Severus et Antokinos AA. Secundo.
Llcet (7) epislola? (8) , quam libello inseruisti , ad-
ditum non sit , stipulatwn esse euni , cui cavebatur:
tamen si res inter pra^sentes gesta est , credendum (9) est
pra^cedentem stipulationem vocem spondentis subseculam
esse. Accepla 17. Ralend. Maji , Severo lU. et Vicio-
PISO COJSSS. 201.
(i) Imo cmptoris. /. 3. in fin. Jf. h. t. ...
(2) Emcns .^cicntcr rcm liligiosam , pietium amittit .• ignoran-
ter , pecuniara repetit , ac prBeterea parteiii tertiam ali£iialiouc U"-
rita manentc.
(3) Donatio non est contractus.
(4) Dixi ad /. pen. supr: h. l.
(5) Et ita re^triiigitur d. 1. pen- . .,
(6) Huic titulo respontlent tituli de veihorum ohliL,aUoni.'Us ,
qui in Instittitionibus et Pandectis sunt cl si qui similcs octurrunt ,
dixi ad L. A5. D. 1.
(7) Addc /. ult. Jjr. mcmdnti. Goth. \ ide Gcedd. de contiali.
stipulat. cap. 3. iwm. 191. Ans.
(8) -Nidc /. pcmli. hifr. h. t. l 3o. /. iS^. $. pcvuh. ff. Ii.
i. 5. 17. Inst. de invt. itipid. 5. ult. Imt. de Jidejusscib.
(9) d. l. 3o, /. 104. d. $. 17. d. 5. ull. u- • •
(io) Pater (ilio in poteslate posilo slipuiando , videliu sibi ipsi
stipuiaii ct sibi adqujrcrc : vide /. Sg. ^' /'. t.
(ii) Alteri ntmo stipulatur. /. 38. §. i^.Jf- h. <.
(la) Cum duo contractus uniuntur , unus «liUs , alter inulihs,
agitur cx utili. /. 9. §. ^. Jf de rch. credil. l. 46- Jf- soluto :
adde /. 126. ^. 2. j^. de ferb. oblig.
(i3) Qui pecuniam allerius exigit , negotiorum gcstorum actionc
lenetur.
(i4) Ulpianus prafectus annonie , Jurisconsultus et amicusab
Si paterjilice stipuletur.
2. liJem AA. Peironio.
SI filia? (10) tuoe, quam in polPStafe habebas, p l
dari stipiilatus es : paiatam obligatioucm eierr»
prohiberis. PP. Non. Novemb. Falstiso , et . ;
Co^SS. 211.
Si (juis aheri stipi.ltur.
3. Imp. Aktoninus A. Hadriaoo.
SI cum pecuniam tuam crederes accommodaio •
Juliani, stipulaiio in personam ejiis ab^eulis^i
cla est , cum nihil sit actum ea verboruin coii'
intelligis superfuisse (1-2) tibi rei contraclse ob!i.
ac propterea si pecuniam a debitore Julianus exeget
eamque solutionem ratam habuisti : habes adver,
negotiorum gestorum actionem. PP. 6. Kal. Mar ..
SENTE , et EXTRICATO CoKSS. 21 8.
Ve dote.
4. Imp. Alexanper A. Sabina».
SEcundum responsum Domilii(i4) I-^lpia"' Pr*!"
nonae Jurisconsuhi amici mei , ea , quae stipn 3
cum (i5) moreretur, partem dimidiam dotis, cui >
lit rehnquere : reddi sibi , cum morerelur . cam -
dotis stipulala videtur. PP. 2. Kah April. AtEx.t
Coys. 223.
De nuda poUicitatione , et poenali stipulalio
subjecta,
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. ei
CC. Isidorse.
NUda (i^) pollicilatioiie, secundum ea, qus Sie
slituta sunt (18) , ad prpestanda ea , qus >"'■
rat (19) , urgeri quenquam non (20) seinper JHra«n*
tuoi. \erum quoniam praeterea si coutra pacln
ril (21) , quanti (22) ea res est , dari tibi stipul i'
artversarium luum promisiise proponas : hujusmc ■
obligationis post motam litem extitisse condilionc ,
AI.
lixaiidro Impfralore appellatus.
(i5^ /. 45. »i. i.#. h. t. 5. i5. Inst.de iniailib.jV:'
(16) Cui si moricns dotcm reHquero, eidnn dotcni dan '
Mulicr intestata mortua est , aut certe dotem nolli r.iiq'-
juris ? videlur mulier lieredi suo stiindala , ut hic ■■ '"'^ ''^
que niuliere stipulatio commitlitur. /. 2,t. injin. Supr^f
(17) Nuda pollicitatio. vide /.10. supr. de pactis. 4"^'^-
a;«. Syn. Basd. -.4. tit. 9. cx l. kk- "'• ^; <^- ^' , -f,
(18) Qua de re constituitur juris regula. /. 7. »• ^••"'
de pnct. et tcutfjLOv ■i'y'(t>:(Tfj.x dicitur a Leone. Noi>. 7'-^^
(19) PromiittnidL -vciljo quid confinctur . vid. Cuj. '^ '_^
(21') Non scmper quis ex nuda poliicilalione toneliir. -^
promiscrit, Ni feccro , poenam praestabo , quaiiti "« f""^^
rit . promissum non pi Destans , poenam coramiltJt. Syop
(2O Adversaiius scil. ;
(2.4) Vide /. idt. ff. de stipul. prcetor. . ^,
(2^) Stipulalio poeiialis pacto adjccla pactura "nMin ^^ ,j,
28. Supr. de pnct. l. 3. Supr. de rer. perniut. l. 43- J i
ctis. l. iO.Jf'. de iransact. . « nnn 'F'
(24^ Quia judicio commonitus adversaiius pactum n ^r
et Ua stipulalio qunnti res est ob litcm iwn (tefensaro .^ ^^
nus cominittitur : sed lite contestala aut lU ipso ^^' ,^7.,. *.<■,
testats , et ipsa stipulatione /. i3. ^'ers. protfute. Jf- P"^ \
vid« Cujac. 19. obs, 33.
CODICIS BEPETIT^ PRiELECTIONIS.
)u]alione
immac , qiian in liac (i) quoque siipu
ii- , petilioni iocum factuni esse convenit. S. 5.
b. AA. CojNss.
i
Dc stipulalione suljecta transaclioni.
6. lidem AA. et CC. Erolio.
jiebuisti , qu» sub trnnsactione dari placita sunt ,
* (2) vel incerli slipulatione subsecula peti posse.
ial. Jauuar. Sirmii , AA. Coinss.
De absentia tutoris , i>el curatoris. '
^. lidem AA. et CC. Antonio.
e tuloris (3) neque curatoris absentia quicquam
lulalioui nocet ; cum et foeminam (4) miuorem
inque annis absente curatore slipulari (5) posse
|)igalur (6). S. iG. Kal. Februar. CC CoNss.
Dc pronussione inipossibili.
8. lidem AA. et CC. Posidonio.
moriturum pr^eslari servum inipossibilis (7) pro-
sio est. Post (8) mortem autem ejus stiputalus ,
ilionem poslulat. S. 12. Kalend. Mart. CC. Cojsss.
De metu.
9. lidem AA. et CC. Capitoni.
j quidem Zenoni stipulanti morlis (10) , vel cru-
3 corporis terrilus tiniore spopondisti : adversus
(em exceptione proposila defendi poles. •]- Sin ve-
tale probelur , accusalionis (11) inslituta; , vel
[na;l{'xlu : non ob turpem , sed probabilem cau-
ita slipulationc , prouiissio non infirmatur. •\- Siu
b (12) non instituendani accusationem criminis pe-
■omissa sit , cum de liujusniodi causis pacisci non
petilio deucgalur. S. 5. Id. Octob. Faruarice ,
*:sS.
De verbis.
79"
10. Imp. Leo A. Eryfhrio P. P,
O^Incs stipulatioue» , etiamsi nou solennilms (i3) vel
directis , sed quibuscunque veibis conseosu contra-
henlium compositae sunt , vel legibus cognitae , suam ha-
beant firmitalem. Dat. Kalend. Januar. Conslantinop.
MARTiAr<o el ZtNojNE CoAss. 469.
Post morfem , cuni morietur , pridie quam. morialur.
11. Imp. JusTiNiANUs A. Mennte P. P.
SCrupulosam (14) [ veterum ] inquisitionem utrum
post (i5) morteni , an cuni (16) moreretur , vel pri-
die (17) quam morere/ur ^ stipulatus sit aliquis , vel ia
testameuto legaii , vel fideicommissi nomine aliquid dere-
liquerit , penitus ampuiantes 5 ojnnia (18) quie vel quo-
cunque conlractu , vel stipulati , vel pacti sunl coutra-
hentes , vel teslator iu suo testamento disposuerit , etiamsi
post mortem , vel pridie quam moreretur , scripta esse
noscuntur 5 nihilominus pro lenore contractus , vel testa-
nienti valere praecipimus. Dat. 3. Idib. Decemb. Constan-
tinop. D. N. JusTiNiAKo A. PP. u. Coivs. 628.
De poena promissa , si staluta die solutum
non fucrit.
12. Idem A. Mennas P. P.
lY/r Agnam legum veterum obscuritatera , qujB protrahen-
ItA darum lilium magnam occasionem usque adhuc
praebebat , amputantes , sancimus : ut si quis cerlo tem-
pore facturum se aliquid , vel daturum slipulelur (19) vel
qua; slipulalor voluit , promiserit , et adjecerit , quod si
statuto terapore rainime haec perfecta fuerint , certam pce-
nam dabil : sciat minime se posse debitor ad evitandam
poenam adjicere , quod (20) nullus (21) eum admonuit :
sed etiara cilra ullam admonitionem eidem poenae pro sti-
pulationis teuore fiet obnoxius : cum ca , quse promisit ,
ipse in memoria (22) sua servare , non ab aliis sibi ma-
nifcstari (28) debeas poscere. Datura 9. Idib. April. Con-
siantinop. Decio V. C. Cojns. 529.
«t , coiitcslal.ini.
idc Insl. de veib. ohlii;.
9 Inst. tleunitilib. .stipul. in pr. l. i. Supr. de auct. prcFst.
[nid jus 111 ui;im:u1o jiubcrc : polosl tuiiu pubes obliguri.
'. de i-cib. vblig. l. 1. //;/;•. dc iiiutil. stip. datiir taiueti
■ iptio , id est , cxccptio , si dcccptus sit vd laesiis. /. 7.
■ dr. excrptioinb. Wam lcx 3. Siipr. de iii iiitrc;. ad vcii-
IieMinfl : Ijoc <st , iu d. l. 3. 1» /in. pubcs curaloicm lia-
e ciiratorc veiididit , idcoqnc iion oblif^atur .• cuiatoreiu
•s , vcnditionc obligatnr qiiidcm , veruni reslitucbatur :
•Xcc)ilionc jnvabalur. vidc Ciijac. 19. obs. 33.
t nou proniitlirc. tllp. ii. ^, 27.
■gc Latoria id constilutum fuit. vid. Cujac. 19. obs. 33.
'[ii- l. ^Kjf. h. t. l. I. ^. -i. J)\ dn cond. ct dcinonstr.
'dc Z. 45. t). 2./: h. t. 5. .6. Inst. de iiuuil. stip.
•pulanti proinittcns lucln mortis , vcl cruciatus corporis
1 cxccplioiuin bahct , ut hic in pr. sia vcro ob pi-obabi-
1» ob turpni caiisam proniisit , tcnctur , i'ers. sin rero ;
"1 UKstilncndain criininis accusationcm , uou teuetnr. uers.
•"• Synops. liasi/. ib. c. 9.
' Chis inortis vci cruciatus stipulatlonciu vitiat. /. 5. Infr.
stipul. 5. I. Instit. de exccptioiiib. l. J.jff". qiiod
".
Iclus litis mot.-E vcl movendte noa vitiat stipi;latif3;.cin .
i'r. de. his qua: ui ntet.
"«e /. 18. Supr. de transact.
••aenam ycrl^a soleuuiu ci «irecta fiiscnt , yidc $. i. f^ers
sed hac solcnnia. Inst. de verb. obl. addc quce notavi ad l i
5. 2.^: h. t.
(i4) Nam olim post mortern suam ncmo stipulari , nnt promitle-
re potcrat. §. i3. Inst. de inut. slip. Cum morcrctur , aut , cum
morietur , poterat. 5. i5. Inst- dc inulil. stipul. Gotb. Dcclaia-
tiouem bujus 1. vide apud Tcssaur. dccis. 212. ct quando pur^a-
tio morfe admittatur quando iion. adde Papon. lib. la. tit. \o.
arrcst. i, Cbristin. decis. Belg. wol. 4. decis. 176. et Grivcll!
decis. 92 . Ans.
(i5) l. 45. $. I 5. -i.ff. h. t. 5. ,3. et 16. histit. dc inulU.
sti/jul- l. "io. Jf. de jure dot.
(16) /. 4. supr. h. t. §. i5. Inst. de inuiilib.
• ('7) ''• §• '3. i>ers. sed et si quis.
(18) Observa rcgulani /. un. Supr. ut act. et ab hered.
{xo,) Slipulaton , B.AoanA. Stipulatori aliive quem stipulato»
voluit, proiniserit ctc. vid. Cujac. ig. ob.tcn'. S"].
(20) Ubi dics iiitcrpcllat , poena conimittitur. /. ■^S. ff. dc nerb.
ohlig. adde /. 4. f. dr l. commi.is. l. iS. ff. de usur. alias ibi
nulla mora cst , ubi imlUt ot pctitio. /. 127. //' fi. t.
(•21) Dics iulerpcllat pro homine , ut Juc , el l. trajectilicE, aS.
vers. dc iUo. ff. de obl. iiisi dics adjccta sit obligatiouis au^euds ,
vel finicndas causa , vcl brevior sit , vel lcgilima , non lacita j
\ide Socinuni rci^uLi dies. yo.
(2i) Facti proprii igi'orautia non cscn>at.
(23) Certioiari non dcbct , qui non iguoravit. /. i. iii fin. ff.
de act. empt. cap. li.de. rct-. jur. in 6. adde /. 43. $- ^- Jf-
de contruh. empt.
79^
LIEEn OCTAVUS
De hevedibui.
i3. Idem A. Juliano P. P.
VEteris juris altercalionis decidenles , generaliter san-
cinuis (i) omnem slipulationem , sive in dando ,
sive in faciendo (2) , sive niixta ex dando et faciendo
invenialur , et ad (3) heredes et contra (4) heredes
transmilti , sive specialis (5) heredum fiat mentio , sive
li"on. Cur enim quod in principalibus personis justum est ,
non ad lieredes ct adversus eos transmitlaiur ? Et sic exi-
slimentur hujusmodi stipulationes , (juasi tantummodo in
dando fuerint conceptse , cum nihilominus , et heredes fa^
clum possint adimplere : illa subtili , et supervacua scru-
polosilate explosa , per quam putabanl non esse possibile
iaclum (6) ab alio corapleri , quod alii impositum est.
Et quare , cum pene (7) simibs omnium hominura na-
tura cst , non etiam facta omnes , vel phis , vel paulo
minus adimplere possint : ne ex hujusmodi sublihtate (8)
cadant hominum voJuntates. Dat. Kah Aug. Constantif
nop. Lajnpadio 5 et Oreste VV. CG. Cokss. 53o.
. De scriptura.
i4- Idem A. Joanni P. P.
OPiimam quasstionem , et frequcnter in judiciis versa-
tam , satis humanum cst sakem in praesenti dirime-
re , ne diutius nostram rempublicam molestare conceda-
fur. Iii muhis etenim contractibus , et maxime in foenei-
ratiliis caulionibus , sohtum (9) est adscribi , stipulatio-
nes per certos servos celebrari : sed quidam indevotione
lenli , ex hoc materiam ahercatiojiis acceperunt : et ahi
quidem non esse servum adhibitum contendebant : ahi ve-
yo non ejus servum esse , ad quem pertinere scriptura
protestabatur. Et si non per servura , scd inter praesentes
ceiebralam [ esse ] rem fuerat scriptum , et hoc iterum
dubiiabatur debere oslendi partes esse praesenles. Cum ita-
que gatis uiile est (10) in contractibus , et servos adhi-
Leri , et praegentes esse personas adscribi , forte propter
personas digniiate exceJsas (11), vel muheres ( quas na;-
turahs (12) pudor non omnibus perperam sese mauifesta-
re concedit ) sancimus tales scripturas omnifariam esse
credendas (i3) : et sive adscriptus fuerit servus , et ad
quaudam jpersonam dicitur pertinere , credi omnimodo ,
et servum adfuisse , et fecisse slipulalionf-m et <:
scripto domino acquisilam : et non diibilari sj ,
ip^e prajsio fuerit , vel ejus dominus , pro quo >
csl fecisse slipulationem. Et si iuter pra sentes n,!
acta esse dicitur , et hoc esse credendum : si lamcL
cadcm civitate ulraf[ue persona in eo die commaji
quo hujusmodi instrumentum conscriptum est : r
qui dicil sese , vel adveisarium abfuisse , Ijquid
manifestissimis probationibus , et meUus quidem 5,
par scripturam , vel saltem per testes (iG) undiqi ,
neos , et omni exceptione majores osteuderit , se*
adversarium suum eo die civitate abfuisse : sed hujin
scripturas propler utilitatem coutrahenlium esse cretidu
Batum Kalend. Novemb. post consuialum LAMiiH "
et Obestis yv. CC. 53 1. '
Si quis spoponderit insulam , cum moriehaiur
(edificare.
i5. Idem A. Joanni P. P.
SI quis spoponderitinsulam, cum (i-j) moriebatur »iu
ficare (18) stipulatori, impossibilis veteribus (19) ide.
batur hujusmodi stipulatio : sed nobis seusum conth
tium discutientibus , verisimile esse videtur hoc in
aclum , ut incipiat quidem contra morientem obliiio^
immineat autem heredibus ejus , dooec ad effectuipfN
ducatur. Nemo enim ita stultus invenitur , ut tali mn
faceret stipulationem , ut putaret posse taulum ad; lura
in uno (20) mcmento horse extollere : vel eum, q r
ritur , talem habcre sensum , quod ipse sufficeret {:
Imjus operis complelionem.
§. X. Sancimus itaque si quid tale evenerit , lere.
des (22) ejus teneri , ut factum quod mortis temp- b.
cere promisit , hoc heredes ejus adimpleaiit , qua spe.
ciali heredis mentione habita , hcet hoc minime leril
exprcssum. Quemadmodum enim si in daudo (2'
pla tuerit stipulatio , et ccntra heredes trausmJt; . ..
ita et si in laciendo est , licet in mortis tenipore ciii.
lur , attamen ad simililudinem in dando conceptae ipa*
lationis , et heredes obligari : ut non (24) discrei la-
ctum a datione , sed sit lex nostra per omnia sib»»» :
sentanea. Quod et (aS) in leealis simih modo relir c
servari censemus. Dat. i5. Kal. Novemb. ConstjriOf.
post consulatum LaMPADii et Oresiis VV. CC oat ^
secuudo 532.
_ (i) Obligationes et stipulationfs et promi,5siones dandi vel faf
ciendi , vel cx utroque mixtae heredibus et in heredes conipctnnt ;
sive heredum ipsorum facta meiitio sit , sive non sit. Naiu quod
in principalibus coustitutum est , idem et heredes prsestare pos-
sunt , nec tantopcre jus strictum sp.ectandi;m est. Syiiop.i. Basil.
d, tit. 4- c. i3. Goth. Haoc est 47- decisio ex 5o. riovis Juslinia-
Bi. Vide Inglois , et Goedd. cfe conirah. uip. cap. 4. num. 145.
j47' e« i5o. ciim seqq. Ans.
(2) l. ^.ff. h. t.
(3) Cur ita ? vide l. 9. in fifi. ff. de prohationih.
(4) /• i33.#. h.t.''
(5) d. l i33.
(6) Hodie fictum per alium iropleri potest , ut hic : adde l. 5=
ff. de diiobus rcis.
(7) Non tamen verc : est cnim intcr artificcs lon^a diHerentia ,
ingenii , naturee , doctrinse et irstitufionis. /. 3i. ^ de solul.
operas non sunt esedem. vide /. 26. §. 12. i^ers. Sed si. ff de
cor.dict. indeh. l. ^l. ff. dc leg. 3.
(8) SubtiHtas nimia legibus odiosa. '^
(9) Cnr ita ? dixi de hac lege ad Edictnm Justlniani 7. cap. 2.
/. 5. §. 4. D. de auct. et cons. tut.
(10) d. 5. 4. d. c. 1.
(n) d. 5. 4.
(12) Pudor uaturaiis iu muliere , ut hic. l. ult. Su
mhitris.
(i3) Slatur scripturae , et inarumcnto , nisi contiarium ■cf'
luj. /. I. Siipr. h. t. praesumitur pro instrumento. /. 18. "
de probat. §. i t . Imt.' de inut. stipid.
(i4) Hinc colligunt , prresumi queudilet ex ea civitate '' '
qua repcritur. Vide Alc. 2. pras. i5.
(i5) Vide /. 3. in Jin. supr. si minor se major.
(16 Plures quam imtrumento continean.tur. vide /. i
testibus.
(17) Id est , pos!: mortem. C. i3. Inst. de inutil. stiptd.
(18) d. l. ,3.
(19) Promissio faciendi , cum quls morietur , utilis est. '■
supr. h. t.
(io) Momento aedificium perGci non potest.
(31) ^loriontis operae morte 6niuntur.
(•22) Vidc /, iin. siipr. ut actiones el ub hered. el contra.
(!?) Vide d. l. i3.
(ii) ?{on di^crepat factum a dafione.
(25) Extensici gpntractuum ad iegata.
CODICIS REPETIXiE PR^ELECTIOInIS.
793
T I T, XXXIX.
E INUTILIBUS (1) STIPULATIONIBUS.
De pupillo.
I. Imp, AjNToniNus A. Paulino.
tipulatione , in qiia impubes (2) sine lutore au-
ire spopondisli , non (3) es obligatus. PP. Kal.
wa;, L^Exo u. et Cereale Cojnss. 216.
De divorliis.
2. Imp. Alexander. A. Menophilo.
'a (4) niatrimonia esse antiquilus placuit : idco-
e pacta , nc (5) liceret divertere , non valere 5 et
bnes , quibus poenae irrogarentur ei, qui [ quaive]
Im fecisset , ratas non haberi constat. PP. 3. ]\"on.
Maximo a. et jEliano Cokss. 224.
De ahsentibus : si quis alteri stipuletur.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CG. Isidorae.
inter absentes (6) verborum obligatio contrahi
n potest : ita aheri (7) , cujus juri subjeclus
, aliquid dari , vel restilui ( nisi sua intersit (8) )
'pulari potest. Cum igilur dcfuncta in matriino-
tua , supers[iiis filii nomine partem dimidiam
narilo delincri , alteram vero partem nepoli tuo ,
in rebus humanis non esset , Juliano restitui per
convenisse piopouas : pra;venloque morte nepo-
m stipulationem ad Juhanum faclam , ob absen-
s non valuisse significes : ac proplcrea ex perso-
stipulatioue tua , qua restilui cuiicta juxta pa-
tenorera provideras , reddi tibi dcsideres ; super
(9) tiio adi Praesidem provinciae : ut examiua-
um allegationibus quanti (10) constiterit interesse
a placiti fidcm dotis ponionem Juliano fuisse re-
, ob incerto actionis eflectum concludat coude-
JHn taxatae quamitatis. PP. Idib. Dec. ipsis iv.
^A. CoKss. 290.
3. Inst. 20.
uid si pi,bes ? dixi ad ^ 101.^ de i^erb. oblig. adde
• ae contrah. stip. °
>o es. /. loi.jp. de verb. oblig. Solve : Impubcs non
' «'c, pubcs polcst ui d. l. \oi.
S,,m"7v'"/"''"'^''''' °P"'*^'- ^'^- '■ '3'lv^ deuerb. obl.
? % ,^ ^n^ff/Yere, non valct. /. 19.^ dc i-crb.
iniif.I- u ,^ '^^?'".^- ''* (^''mcnst. In inatrimouio iiLiiio
1 IV ,,'^ dctmeinur inviti ncc libcra uobis suiit di-
1. J\vi'rll. 21. cap. 14.
'-.ff- h. t. Paul. 5. scit. 7. 5. 2. /. I. in pr. jj: de
^ll- Infr. h. t. §. ,8. Instit. h. t. l. 38. §. 17. Jf. de
't/T' ^- '• '• ^^- 5- 20. jff-. de ^erb. oblia. '
Ut.J,.;/"/';'"'^ '"♦'^'■'^^^ ''S''"'' P^^^'^'" '""'■fa «<l"'it-
^<ntciitiam det.niend(uii.
pu£' "'t "^r "°'"'' '-^ ^ »"• '■" A«.# de stip. prat
pu a. 0 co„ ra bonos .norcs , inutilis'. /. 6. supr.de pu-
• '• »2i i/. de verb. oblig.
^^Mn.Ut.o«c muiu^ s.ccessionis , seu «'m,ao*;^,;o.cm:«;
De succcssione futura , et omfiino de his
(jucc sunt contra honos tnores.
E
4- lidem AA. ct CG. Dominae.
X eo inslruinento nuilam vos habere aclionem [ in
-I-^ quo ] contra (11) bonos mores de successione (12)
lutura (i3j uiterposita fuit slipuJalio , manifestum est :
cum omnia quae conlra bonos mores , vel in pactum
vel in stipulatiouem deducuntur , uuHms momentt sii
PP. 3. Kal. Maji , AA. Co.nss.
nt.
De dolo et metu.
5. lidem AA. et CC. Aquilina;.
"TYOIo (14) vel metu (i5) adhibito , actio quidem na-
M-^ scilur si subdita stipulatio sit : per doli mali tamea
vel metus exceptionem summoveri petitio debet S i3
Kal. Octobr. AA. Cdass.
Si quis alteri stipuletur.
S6. lidein AA. et CC. Septimio.
I avia .vestra sibi et Eustofio , quam mutuarn dede-
rat pecuniam , dari fuerat stipulata : nihil ei ^16)
cujus subjecta juri non fuerit , qujerere potuit. Sane\ si
ipse quod ei solvi placuerat , in stipulationem suo no-
muie deduxent , obl.gationem in ejus etiam personam
constitisse uon ainbigitur. S. 5. Kaleud. Octobr. CG.
Cowss.
T I T. XL.
DE DUOBUS (17) REIS STIPULA^DI,
£T PltOMlTXErJDl.
I. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Pauhns.
CI (18) duo pluresve , rei cujusdam traditione (19) couv
VJ ventionem in solijum inieriut , cuicua({ue eorum ,
quamdiu (20) res in eadem causa permauserit , si casus
obtulent , actio iu soiidum corapetit. PP. 3. Non. De-
cemb. Maximo u. et Aqciluno Conss. 286.
2. lidera AA, Diogeni.
CReditor prohiberi non potest exigere debitum , cum
sint duo rei promittendi ejusdem pecuniae , a quo (21)
velit j et ideo si probaveris te conventum in solidum ex-
dixi ad /. 19. /. 3o. supr. de pact.
(i."!) Si qui sli|nilati fuerint , ut prior ex eis moriens alteri det
patriinoniuin suum , inutilc paclum est. Syn. Busd. 24. tu. f). ex
l. 44 ^ ''«. t). c. 4- "bi in ora dicitur , hoc pactum csse a'AX}\:)i\i-
poyoftt*',.
('4) i- 9- ^upr. de pactis. 1. 3. supr. de collat. /. 7. 5. -j. jff.
de pactis. i. 36.^ de i^crb. obl. §. 1. List. de except.
('5) /. Q. supr. de conlrcth. et comin. slipulat.
(16) /. 3. supr. h. t. l. 38. 5. i'y.ff. de verb. ohl.
(17) Di.v.1 ad L. 3. Inst. 17. et L. 4'>. D. 2. Novell. 99.
(ib) Cujicius ;"). obs. 35. moncl banc legeni delendain csse non
iii;u>te. Naiu nec Accursius , ncc vcteres eam coguoverunt. Abe st
etiain a veteribus , ul idein mouet.
O9) Traditionem quidam ita lcgunt , eo seusu , Duos ejusdem
r<i viiidicatioiiein haberc iu siliduin. quod cst falsura ; hoc potius
luauitur , re tradita , si convenerint duo sibi vicissim aliquid in
soliduin dari , vel fieri , singuios quaererc in soUdum.
(20) IIwc etiaiu verba suspecta Cujacio vidcntur. d. loco. Iiid*
piitat hanc couslitutionein daninandain delendamquc esse.
(21) Hodie id immulatum est Auih. proxima lnfr. h. t.
100
794
L I B E R O C T A V U S
solvisse , Rcctor provinclar? juvare te adversus (i) eum
cum rjuo communilcr muluam pecuniam accepisli noa
cunclabiiur. S. 5. Kal. Mart. Diocletuao ni. ct Maxim.
AA. CoJNss. 28^.
emenso cxaclionem rccusnre , vel quiLusdam ex dclori.
bus debitiim agnosceiilibus , v.,1 i:i judiclo pulsaiis -J-
berent et alii ab omni conlradictione repelli : ^,1
pielale siiggerente videtur esse liumanum , semcl ii^
eodcmque contraclii qualicunque iiUeriuptione (g)
agnitione (10) adbibila , omnes siinul compdli ad p,
veiidum debilum , sive plures sint rei , sive uuus-
plurcs sint creditores ,sive non amplius quam unui
musque in oninibus casibus quos noster senno co >
esl, aliorum devotionem , vel agnitionem ,vel exlibtjlad.
moniiionem aliis debitoribus prajudicare, et aliii pr ?iv?
creditoribus. Sit itaque generalis devolio , et nemm; ^a
alienam indevotioneni sequi , cum ex una stirpe u<jue
L,"ix.ic.o. ww- .fu..^... ..^.~ lonte unus effluxit contractus , vel dei;iti causa ex ii-m
specialilcr ., ex ctquo sustinebunt onus. Sed et si couvene- actione apparuit. Dat. Kal. Seplemb. Constmlinop pon
runt , ut uterque eurmn sit ohligatus : si amho prcesentes consulatum L.\aipAdii , et OrestiS VV. CC. 53l.
sint , et idonci<) simul cogendi sunt ad solutioncm.
In AuTH. de duobus reis. iu princ. et ^. seq. coll. 7.
lit. i3. al. 9. Novel. 99. cap. 1.
TJ Oc ila , si pactuni fuerit speciale (2) , unumquem-
Jil que leneri in soliduni ; et si oller inops sit in soli-
dum , vel in parteni , ut id sallem ah allero petatur : vel
si ahsens sit. Cum enim amho adsunt , per Judicein pro-
ducuntur , ncgotiurnque communiler examinatur , el sen-
tentia conununiter injc.rtur. Quod fiet per adminislrato-
rem , si judex sit delegatus. Sin autem non convenerint
3. lidem AA. et CC. FaLiano.
I?Xpi-imere debueras tuis precibus , utrumne in partem,
J an in soUdum singuli Vos obligaveritis , ac duo rei
promillendi exliteritis : cum si quidem ab initio unusquis-
que pro (3) parle sit obligatus , egredi contraclus fidem
ijon possit. Si vero in solidum , electio rescripto (4) adi-
m\ non debeat. S. Id. April. Bjzaniii , AA. Cowss.
4. lidem AA. et CC. Andronico.
PrRopter mutuam uni (5) datam (6) pecuniam aliis
reis promittendi faclis , ob (7) non numeratam sibi
pecuniam obligationem remifti desiderio postulantium jura
refragantur. S. 5. Idus Febr. Sirmii , CC. Conss.
Interpellatio facta ah uno de correis credendi .,
interrumpit prmscriplionem etiam quoad
cceteros. Salic.
5. Imp. JnSTiNiAMJS A. Joanni P. P.
CUm quidam rei stipulandi certos habebant reos pro-
mitlendi , vel unus forte creditor duos , vel plurcs
debitores liabebat , vel e contrario mulli creditores unum
debilorem , et alii ex leis promiUendi ad cerlos creditores
debilum agnoverunt , vel per solutionem , vel per alios
modos quos in anlerioiibus sanctionibus interruptionis in-
venimus positos : et nos ampliavimus , vel forte ad unum
creditorem quidam ex debiloribus devotionem suam osten-
derunt , vel cum plures essent creditores , debitor qui so-
ius existeret , ad unum ex liis , vel quosdam debitum
agnovit : et quaivhatur , si eis vel ei daretur licentia ad-
.versus alios indevotionem suam exercere, et quasi tempore
T I T XLI
DEFIDEJUSSORIBLS (i ij,ET MANDATORIEr. n\
s
De puhlicatione bonorum.
1. Impp. Severus et Antonimjs AA. Ljsijp
I Lysias adempta parte bonorum exulare(i3) jm?
est
luam
retinuit , crediiiLoi
, nonmsi pro parle , q
obligalus est. Verum qui pro eo(i4) fidem suam amD'
xerunt , jure pristino conveniri possunt. PP. Idib. Cobr.
Severo A. 111. el VicTORijvo Coisss. 201.
De pignoribus.
2. lidem AA. Plolio.
CReditori (i5), qui pro eodem debito , et (16) pi
et fidejussorem accepit , licet , si mabf, fidfjii ;
convenire in eam pecuniam , in qua se obligavent ju..
cum facit , debet jus pignorum in eura transferr Sed
cum in alia quoque causa eadem pignora vel hvpifots
habet obligatas, non prius (17) compellendus est ir. fr"
pignora , quam oraue debilum exolvalur. Dat. 5. ^'
Februar. Apro ii. et Maximo Co.wss. 208.
De electione et heneficio divisionis-
3. lidera AA. Maximo.
NOn recte procuratores nostri , si allegationi tii.ti---
adessel , audire te nolueruut , ex bouis fidejtiiri»?
quse ad fiscum pervenerunt , pecuniatu repeteniei
reum principalem convenire jusserunt : cuin electionip'"
stas permillatur (18) creditori. Sed cum duos tide joi*»
(i) Corrro solvenfi tlatur regrcssus in corrcum.
(y) Duo rei in solidnni spccialiter dcLcnt constitui : sin minus ,
in diibio j)ro partc lencntur , nisi alter sit abscns aut non solven-
do. Qoth. Tid. Ritlcrshns. in cxplicat. JSoi'. part. 3. cap. 6. ct
Joann. Goedd. de contr. stipul. cap. 9. n. 128. Costal. in I. 17.
Jf. ad SC. Fellcjaii. Cuj. Imtit. de dunb. rcis. Ans.
(3) Pro parlc obligali , in solidiim conveniri non possunt.
(4) Bescriplo jus litiganlium adiini non potest.
(5) Numeratio uni facta , omniLus facfa vidctnr. /. 5. Supr.
SJ cert.
(6) Adde l. nlt. infr. h. t.
(7) "Vid. /. 6. Supr. de non ntini. pec,
(8) Nota rcgulam.
(9) Interpellatio unius correorum debendi irapedit prsescribi
adversus caelcros.
(10) Agnitio unius correoruui allcri correo nocct. adde /. peti.
supr. h. t.
(ij) Dixi ad L. 46. D. i. ct Z.3. Inst. 2f. I\W/. \
Vid. Zanger. de Except. part. 3. c. 8. num. 4«- •Aus-
(12) d tit. I.
(i3) Publicafio bonorum debitoris fidcjussorem non libe
hic , et l. 20. infr. h. t. l. 53. J?! h. t. Caeterum hoc vn
landi proprie siguificatur dcporlauo. vid. Cuj.ic. i5. obs. •
(i4) /. ^. ff- de minorihus.
(i5) Licct crcditori liabenti pignora agero adversu.< Gdeji
dcbcf lamen ei pignora ccdere , nisi in aliud dcbiluni po--
rc. Goth. Intcllcclum liujus lcgis vid. apud Joaim. a SaDt
Friiic. lib. 3. tif 10. dcfin. (i. Doncll, hic. Moiiestm.
]iai-t. 1. q. I. Decium cons. lo^- Ans.
(iG) /. ^i. ff. de negotiis.
(17) Vid. /. 2. supi: dehitor. \'cnd. pign.
(18) /. 5. /. 16. Infr. et 5. 4. Inst. h. t. l. Mj. f3i
doti. bodie non permittilur , nisi abscnte correo , vel ",
JSovcU. 4- *• 'r I
jrem ,
TCIU" (
decis. ,
isior. !
CODICTS HEPETIT.i: Pn/ELECTIONIS.
li te proponas ; si alter idoneus est , inlelligis le
uanlilate pariem conipctentein a Procuratore [ uo-
.tere debere, ct adversus aliuni fidejusst reni [ ejus J
;. Nani licct significes adjectum esse in obligatio-
<\sinf;idi in soliditm tenerentur : (amen nihil Jjsec
,it couditionctn jiiris et constilulionem. I^am et cum
adjiciatur (i) , singuli (2) tamen in solidum
sed ubi Siuit omnes idonei , in portioncm obli-
^iditur. PP. 17. Kal. Septembr. A.ntoniNo A.
IETA III. CoiNSS. 2og.
.UTH. de fidejdss. et mandat. §. si quis i^itur
et 5. non soluni. col. 1. tit. A.
Novell. ^. cap. i.
hite tamen utroque non (3) pmnituiur intercesso-
|! conveniri , prius fptani reus ini-entus est niinus
, sive in totum , sive in parteni. Ahsente autein
msens intercessor jure (juidem convenitur: Tpso ta-
Mderanle judex definiet tempus , intra quod dedu-
k primo conveniendwn , ipso in iubsidium reser-
, V«/7i transacto tempore cotnpellitur intercessor sa-
L cessis siln a credi/ore actiouibus absque distin-
\ntraclus sive intercessionis.
De novatione.
19^
4. Imp. AiNToiviNUs A. Rufe.
ilione (4) legitime perfecta debili in alium irans-
, prioris contraclus fidejus^ores , vel mandalores
si raodo in sequenti se non
[esse non ambigitur
lunt. PP. i5. Kal. Octobr. A.\TOMirvo A. iv. et
COKSS. 21 4-
De electione.
5. Tdem A. Potamoni.
)Stro est (5) potestas credilori , rclicto reo , eli-
hdejussores , nisi (6) inter contrahentes aliud
.ervacua adjccla non nocent. /.22. 5. i. ff. f,uando dics.
iinsi ccntimi aut pIurcB sint Gdcjussores , conipetit tamen
jis bcneflcium.
I 'scns dcbitor seu principalis prius hodic conveniendus
>|idejussor : abrogat.ir ilaque l. 3. supr. l. 16. l. .9.
i; "!/''■ ''-J- Qvid si reus principalis , jurc vcl facto
f potest? vid. l. Marccll. ii. ff. \. t. Vcl diflicultate
jycm„,a„t„ potest. ut l. 2. ff. qid satisdare. Quid si
' paiis citra ullas alienationes in fraudcm crcditorum (a-
\f>ona. 3c).ff de jure fisci. pabm solvcndo non sit '
terator man.restus , aut tyranuus sit , i,t l. .u quis sti-
tur! J Y^Jnffn.ff: de verb. o/,/,^. vcl cxcci tione
|-i^rt. ,„ d. l. Marcellus. Qnid si bcncticio huius Au-
1'dejussor renunciavit ? Qnid si lis , qua dc agilur ex
no , non ex apicibus juris sit decidcnda ? Quid si bona
'"s apud ^sum fidcjussorcm sinl ? l. si yrocuratorem. 8.
wies. 'j.ff mundoti. succrssionis jurc. l. 7^. iufr. h. t.
la novalione , rei principalis obligalioncm fidcjnssor in
Baw. ,„ /. antiqua. 23. §. sed si miv.us. supr. ad
an. auf negavit se fidcjussis.se. /. s{ dututet. io.\. ,
>'>i ^ngcl. Bald. Autti. contra qui propriam. 'suvr.
n a' J^ ^' P'"'' ''''° l^''**'''' ''fJejusMt? vid. /. 3.\-
-■ / '^y""°>''^'- Q"'c^ si fidcjussor judicio sisti sit",
r • ^- Jf- qiii salisdnrr 7 Quid si reus nrincipali.; na-
ilum ol-l,j;«u,s cst, ut scivus ct pupilh.s. d. l. Mar.
(■1.18^"']" *^''"" *"''t''»''"" «''apsa dilatione ejus re-
ccu.^°'« ij'''»' '^' '"'■ ■^"' ^^^^^ j'""^ admi-isa mortuu^
^r cii'.,, j-^"""- ^"^"'- "^^- ^""'/'■'- insenis. His casi-
l.olo,r """ ^,''*^"«^o principali conveniri potcrit. vid.
•'olozanam a ,/•, Aurnrium dcc. ,9,. addJ et al.o* ca-
placitum doceatur. PP. G. Non. Maji, MessAla , et Sa-
Bli^O CoKSS. 2l5.
De eo , qid tabulas mutui ut testis signavit.
6. Idem A. Pollae.
CI pater tuus pro Cornelio , curn pecuniam mutuara
<J acciperet , se non obligavit , frustra ex eo quod (a-
bulas obhgationjs , ut testis sign.ivit (7) , conveniris. PP.
11. Kal. Jul, Messala et SAbiNo Cowss. 21 5.
De eo qui mandavit , ut crederetur sub pignoribus.
7. Idem A. Eroti.
Sl credilor conditioni (8) mandato adscriptje , cum pe-
cnniam mutuam daret , in accipientis hjpothecis noa
paruit : fiustra te judicio mandati convenit , quando non
aliter te obligasse iiilclligaris , quam si pignoribus contra-
heretur obligatio. PP. Kal. Jul. L^to 11. et Cereale
CoNss. 216.
Si filius pro patre fidejusserit.
8. Imp. Alexander A. Longo.
Flliusfamilias (9) , qui pro patre (10) , quamvis in
veuditione fundi fidejussit , tenetur (ii). Pp. 2. Idus
Octobr. Maximo u. et iELiAwo Cojnss. 224.
De pignoribus.
9. Idem A. Aristocrati.
E^^Tiamsi de jure obligationis pignorum(i2) actum fue»
J rit , fidcjussoribus liberatio non coHtingit. PP. 5.
Kalend. Decemb. Maxim. ii. et tEliano Conss. 224.
De usuris. 1 . De beneficio divisionis.
10. Idem A. Vitali.
Fldejussor , seu maudator , si (i3) in (i^) usuras quo-
que obligatus est , justam causam recusandi eas sol-
vere non habet.
sus , de quibus dixi Noi'. 4- c i.
(4) ?Jovata rei pruicipalis obligritione fidejussor liberatur , nisi
in novata posterioie se obligaverit. /. 60.^. h. t. Synops. £a-
sil. 7. tit. 6. px tib. 26. tit. 1. c. 72.
(5) /. 3. Supr. h. t. hodie non est. Auth. prcesentc. supr. h. t.
(6) Potest conveniri , ut reus principalis prius conxeniatur
quam fidcjussor.
(7) Jdsi^navit , Cuj. ad l 126. 5. 2. ff. dc verb. obh^g.
Subscribens ut tcslis non fidejubct , nec obligatur. dixi ad /. 14.
stipr. si cert. adde d. 5- 2. Idcm si quis se non visis , vel non,
lcctis subscripsit : vel in instrumento subscripsit quaedam utilia •
quasdam sibi damnosa contincnti : tunc cnim damnnsis non ccnse^
tiir .«ubscripsissc , alias subscril cns instrumcnto id adprob.u-c iufcl-
ligilur. vid. Socin. ree^. suLscribtiis 385.
(H) Condilioni n.ai.dato adscripfae parendum. /. 44- '" /'"• JF-
h. t. ideoque mandans , ut alicui credat pignoribus datis iion po-
tcst ah illo co.ivcniri sine pignoribus crcdcnte.
(9) Filiusfamilias pro patrc fiilejubere potcst. /. 10. ^. 2. ff.
' '• ' '• in fin. siipr. dc Jiliofum. n.inor. L 9. siipr. qitod cum
cn , qiii in a/ien. l. 8. supr. ad SC. Feltcjan. l. 2. \ 3. ff.
qiii S(ilisi'are.
(10) Kt alio. /. 5. Supr. quod ciim eo.
(11) Nisi non sit hcrcs. /. i. supr. de ftlio^am. minore.
(12) Pcrsccutio pignoris fidejtissorcm non libcrat. /. i3. J. 4.
ff. d" pignorib. et e conlra. /. 8. supr. dc pignoril>.
(•3) Fidcjussor usuranim nominc non lenefur , nisi usuras cs.
jrcsse promiscrit , itt hic : aut in omnem causam fidcju«eril.
/ fi8. 5. uff: h. t. l. -^.\.ff: locali. l. 2. 5. 12. ^ de admi.
nnlr. reritm.
(»4) I" usuras etiam potest obligari fiJcjust-r.r.
79^
LIBER OGTAVUS
§. I. TJt autem is , qui cum altero fidfjussit , non so-
lus conveniatur , sed dividalur (i) actio inter eos , qui
solvtudo sunt ; ante condemnatioiiem ex ordine postulari
.solet PP. *
De actionihus ccdcndis.
II. lidcm A. Saluslio.
CUm alter ex fidejussoribus (2) in solidum dehito sa-
lisfaciat , actio ci adversus eum , qui una {idejussit,
non compotit. Potuisti sane , cum fisco solveres , deside-
rare , ut jus pignoris , quod fiscus habuit , in te trans-
ferretur (3) : et si hoc iia factum est , cessis actionibus
uli poleris. Quod et in privatis debilis obsarvandum est,
PP. 7. Ral. Kovenibr. Alexa^dro A. m. et Dione
CoKSS. 23o.
De vcrbis Grctcis.
od
12. Idem A. Theodoto.
BLandilus libi est , qui non leneri te persuasit , quO(
cum pro alio intcrvenires , oti (4) »'' ^i^^ii^ ''fo"'
adf (5) dixisti : cum et his verbis obligationem vcrborum
[ posse ] contrahi , pridem receptum est. PP. 6. Kalend.
fcieptembr." Agricola , et Clemekte Conss. 23 1.
De latrone inveniendo.
i3. Pars ex epistola GobdiAni A. ad Auxium.
SI Barsatoram (6) latronem Lysanias Decurio inventu-
rum (7) se spopondisset : aut exhibere compellendus
est , aut transmillendus ad Prsefectum prajtorio , vel ad
Prsesidem provincise.
Quando succurratur fidejussori solvcnti ,
adversus debitorem.
14. Idem A. Salvio.
MAndati (8) actio personahs est , qua? si nomine fi-
dejussoris (9) , vel adversus dcbitorem , seu here-
des ejus competit : Praeses provinciae , qua} deberi compe-
rerit , reddi jubebit. Pignora elenim , quae reo stipulandi
nexa fuerunt , ita demum ad vos transeunt , si facta no-
minis redemptione solutio celebrala est , vobisque manda-
lae (10) sunt actiones. Quod si factum est : ea quoque
vobJs persequentibus adversus [ pignorum ] posssessores
extraordinariam jurisdiclionem idem vir Clarissimus im-
perlietur. PP. 3. Non. Julii , GordiANO A. et Ayiola
Co^SS. 2^0.
De indebiti condictione.
i5. Idem A. Claudi.mo.
ST indebitam (11) pecuniam quasi ex causa fideji :
obslrictus in cautionem per crrorem deduxisu •
doli mali exceptione uti , quam condicere (12), u ,i
galio tibi accepto feratur, potes. Non est autem du n
fidejussorem rei promitteudi , bonis ad fiscura dov ■
si idem fiscus ob debitum restituendum fuerit coijv . .
et solverit (i3) , liberari. PP. 5. Kalend. Decemtr. .0».
DiAfto A. et AvioLA Co.Nss. 2^0.
De electione.
16. Idem A. 3Iaximo.
Llberum fuit (i4) anlequam lis adversus omnes hjus.
sores contestaretur , unum eorum eligere (iSjredi-
tori si modo caeteros minus idoneos existimaret. A
posl (16) litis couteslatianem, petitionem diviiam r .
grari , juris ratio non patitur. PP. 2. Id. Jun. Cj>iA-
iNO A. II. et PoMPEiAuo Cosss. 242.
De pignoribus.
17. Idem A. Brasidae,
0]VIissis(i7) quoque pignoribus fidejussorera a crilon-
bus utiliter conveniri , nisi (i8) in id tantuirjaod
ex his refici non poterit (19) acceptus sit:explo:! •
ris est. PP. 6. Id. Mart. Attico , el Pbit 1
CoNSS. 243.
iB. Imp. Philippus A. Smyrnae.
SI ( ut proponis ) fundum ob debitum obligatu non
juslo (20) prelio vendidisti : residuam quanti ?r
quam ex pretio ejusdem servare potuisses , refundi.i:
fidejussore non jure poscis. PP. 5. Kalend. Augu .
HEGRIWO , et .^MILlAISO CoMSS. 245.
De clectione.
19. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC, Sabino.
SI alienam reo principaliler constituto , obligf
suscepisti , vel fidejussorio , sive mandalorio, \
cunque alio noraine pro debitore inlercessisli , D'
posse creditorem urgeri , eum , qui muluam accf t , •
cuniam [ raagis ] quam te convenire , scire deeras.
cum si hoc in initio conlractus specialiier non i'-'
(1) Bcncficium illnd divisionis vocatur , et cpislolse Divi Ha-
diiani. /. 9.6. /. 28.^'. §. 4- ^ersic. sed ex epist. Iiist. h. t. No-
vetl. 99. adde l. i. supr. de dividend. tute.l.
(->.) ridejussor solvens , cessis actionil)us agit in confidcjussorem.
(3) Id est , ut ccdantur actiones. Dc bcncficio ccdcndnrum
l. 14. /. 21. iiifr. et t. 17. l. 36. /. Sg. D. h. t. l. •jO. ff. de.
iolut. l. 2. supv. de his , qui in prior. crcdit.
C4) Ot/ lyyvZnM ik^e- Bosil. Cujac. 14. ols. idt. aliilegunt,
Tf (Ji.il- Cujac. lnst. cod. iyyudo^ioct- Alciatus i. parerg. 3. repo-
nit , Kiya. adde Cujac. i^- obs. ult.
(5) Graece jiotest oLligari fidcjussor. l. 8. ff. h. t.
(6) Aharsacoram //«/. alii Barsotoram.
(7) Invcnla rcs non dicitur , nisi adprclicnsa. vid. quae uotavi
ad i. 3. §. 3. ff de adq. vel amitt. posscss.
(8) Mandati actio peisonalis. 26. Ecl. c. •rrtpi (««i^ocTaVw»'. vid.
iil. I. ex cap. 81.
(9) Fidejussori adversus dcl)ilorcm , cjusve hercdcm compctit
Kiandali actio ."ine ccssione. /. 26, §. Z. Jf. mandati. bypothccaria
vero , facta cessione. Infr. h. t.
(10) Yid. / Ti, supr. h. t. . . 1
(11) Fidcjussor solveus indebitum , agit condictione v
l. 22. supr. h. t. l. 3. Supr. de condict. indeb. adde /.
de non num. /. ult. supr. dc condict. ex legc. _ ^ ,
(12) Condictioncm libcralionis Gra;ci vocaut 7* «^l^ ''
sit incerta. vid. Cujac. 19. obs. 25.
(i3) / 02. injin.ff. h. t.
(i4) Hodic non est. vid. Nov. ^. c. i.
(i5) / 3. sujr. h. t. . ■> Y t
(i5) Coutcstatione litis toUitur electio , /. 53. 5- ^- -(f/ ^.
((7) Omissis pignoribiis fidejussor potest conveuiri, oisi
dium pignoris sit acccplus.
(iS) Id cst , in subsidium.
(M.S) l- 4>- l- C3. f. h. t. l. b&.ff. mandali.
(20) Vid. /. 2. /.S. Supr. de rescind. Si creditor non ;■ « .j_
tio pignus vendidit , icsiduum justi pretii a fidejussore n<. Y^
(21) Hodie potest. Auth. preesente. supr. h. t.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
(iiberam eleciionem. S. 2. Kalend. Maji , AA.
20. lidem AA. et CG. Aureliano.
797
De pignovibus.
25. lidem AA. et CC. Philippo.
pignoribus dalis a reo principali distractis , nec post
X longi temporis intervalluni residuutn (10) a fidejus-
sore crediior peiere proliibetur. S. G. Kalend. Januar. GC.
CoNSS.
De eo , qiii promisit se traditurum alif|uem, pel
certam summam , nisi id fecerit.
26. Imp. JusTijviANUS A. Juliano P. P.
SAncimus (u) , si quis pro alio spoponderit , quatenus
,1 , . .. .. eum iidra ccrtuni (12) tempus tradctt . \el certarn
c pignoris olMigata jure , non prms ad solulionom fjuantitatem pecuniarum pro eo inferat : et tempore sntu-
andata super hac re fuerit persecutio ) convcnit to jam effluenle , non polerit eum reprsesenfare , noa
S. i.. Kalend. Novembr. AA. Cojiss. [ stalim ] pecunias pro eo stipulatas inlerre , sed com-
pelere quidem post lemporis lapsum omnimodo pocnalem
actionem 5 non aulera statim suuimam pro qua iidejussor
admissus est , profligari. Sed si quidem usque ad sex (i3)
mensium spatium lempus slatulum sit , almd tamen ei in-
dulgeri [ sancimus ] , intra quod si possit personam ex-
h]bere , et eam Iradere , poena sit liberatus. Sin autem
amplius, quam sex mensium tempus ab initio conslitutum est;
tunc quanlacunque temporis curricula dala sunt , tamea
post lapsum eoruni semcstres (anlum habere eum indu-
cias , intra quas sit ei licentia personam , et (i^) non
pecunias reddere. Sin autem , et secunda (i5j adjectio
temporis excedat \ tunc omnimodo poenara pecuniariani
- ... ^^. ^x.,i,^,aiiu. persolvat. Sed siquidem posl stalutum ab initio lempas
jprmcipales vel mandatores simpliciter acceptos completura maluerit reum pro quo convenitur defende-
gere (O) vel pro parte convenire , vel satis non re : licere ei hoc facere : nisi pacti tenor ad hoc recla-
. conlra quem egeras primo , post [ illum ] ad maverit , si forsilan sine (i6) defetisione facienda pvo eo
vern ( cum nullus de his eleclione (7) libere- adejussil. Sed si defendonem subierit fi-)
itia (1) bonorum omnium ademptionem continen-
rei daratiati principalis intercessores eligendi crcdi-
!Stas non adimitur.
De electione , et de actionihus cedendis.
21. lidem AA. et CG. Juliano.
jligendi (2) fidejussores creditor habct potestalem
ntercessorem postulantem cedi (3) sibi hypolhe-
De quantitate dehiti.
22. lidem AA. et CC. Hermiano.
|-a (4) hoc , quod accepit ea , pro qua te man-
no noniine intercessisse commemoras , daturum to
i (5) : Pra^ses provinciae ex hoc , quod ultra
m tuum numeratum est , a te nihil exigi palie-
12. Kalend. Maji , CG. CoNss.
De electione.
23. lidem AA. pt CC. Antipatro.
et. S. Non. Decemb. NicomedicB , GG. Conss.
De successorihus.
24.
^-jj , eam usque
ad finem implere : nulla ei liceulia concedeuda in medio
personam tradere , et pecuniarum dationcm eifugere. Sin
autem et secundum tempus effluxerit , nullo modo ei ii-
centia concedatur , nec ad dcfensionis venire prjesidium :
. . /ON " "^ ^^'^ omnimodo pa-nam couferat , nisi inlia primum tem-
>issoris quideni heres (8) exemplo rci principalis pus , quod slalutum est , reus principalis ab hac luce
i Tf f '' r^ "tiisque (9) succedat , inter- [ fuerit ] subtractus (18): tunc eni.n penitus ab exactio-
lomigatione linila , vehit pnncipalis tantum de- ne poenae liberum eum custodiri oporlet. Quod si secundo
|eres couvemn potest. S. u. Kal. Januar. CC. tempore instante mortuus fuerit , nihilominus poena jam
commissa a fidejussore exigatur : omuibus , quae iu fidc-
lidem AA. et CC. Pergamio.
" ad /. ,. Supr. h. t.
Y hodic coriTclnm. d. Juth.
\ ccssionc aclionuiii dixi .id /. ii. Supr.
vcicm ita couslituc : Ilcriiiianns niandavit credi 20. Ma;-
'^ •f^iu''''*- ""'""''^^ s""*^ Maevic-e ? Hcrmianus ullra id
■rit Maevia , convcniri non polcsl , ut licec conslitiilio
ad lcgeni i5. Suj,r. h. t. adde /. 17.^. cte jmctis. alia
oponitur a Cujacio 19. obs. 35. alia ab interpretibus.
.iisiola hdcjussor et niandator potest constitui. ut hic ,
"■'?• /. 34. 5. idem.ff. cle j>ii;n. et hyj,.
■> le ni dubio (idcjussoicin autc principalcin cliticre non
'';<■"«. prcrsmte. Sup,: h. t.
"1 al) uno icoiuiu dcbituin pctit , non dividit obligatio-
5 Pclitio non est divisio. vid. /. 2. 5. ^.Jf. de verb.obli^.
!'«• /. ({. mf„. l. S.JT- /'■ t. An'ct in •dclictis , vid.
cics tidcjnssoris rco priucipali succedens couvenitur ut
's , non ul (idejnssor.
clio de vcsiduo datur etiam in fidcjussorcm . /. 56. J(jf.
» cjussor bominis sislcndi sub poena , intra scincstrc tcm-
Mius hoc spatium tcmporis convcnlum ) si iiilia idspa-
' *" ^^^ cxhibuerll , lantuadcm insupcr ipsi lcmporis
conccdltur. Sin longius ab initio temptis constitutum fucrit , sex
tantum mensium spatiuin habet , ut ciim si.-lal qucm promisit. ut
hic. Sfnops. Rasil. 7. tit. 16. c 87. 3. Harni. 6. 5. u5.
(12) Piita sex, septem , vcl orlo incnscs. addo /. 27. ^S. injr. h. t.
(i3) Si quis fidejusscrit rc-uin judicio sisti intra ceitum tempus
liodic pana slatim non esigitur , .sod danlur fidcjussori sex menses
intra qiios sistcndo , rcus evitet preiiam ipso jure commissam ex
priore lapsu ; vel brevius : Fidtjiis.sor intra scx menscs , moram
rci exhihciidi vcl sistendi evital. adilc quse scripsi ad /. 4. jf. de
custod. Id spatium usus non adprohavit. Clar. 5. scnt. ^. ult.
q.^6. cogiinlur enim (idcjussorcs rciini exhibere toties quoties ( ut
iili loquuulur ). De hoc remcdio lidcjussorum , vid. Cujac. 19.
obs. 34.
(i4) Primo lap.su reus judicio sistendi personain rei sislcre de-
bet , non prenani numcrarc.
(ij) Sccuiulo lapsu rcus judicio sistcndi pcenam solvit.
(16) Rcus altcrius sistcudi quis cssc potcst , ctiambi eum defcn-
dere iion cogatur.
(17) Lltio scil.
(18) Id tst , niortuus. Reo inlra primum lapsum morientc , fi-
dejussor non tcnctur , ut hic. intra secimdim , lcnetur. ueis.
quod si sccundo. infr. h. t. adde /. 4. /. 5. f. qui salisdar.
7o8
LIBER OCTAVUS
jussorps , fjuando tall pocnae fuerint illigati , statuimus ,
et iii lieiedes (i) pro ulililate corum obtinenliLus. Dat.
6. l^^aJcnd. April. Constanlinop. Lampadio et OaiiSTE
"VV. CC. CojNss. 53o.
De €0 , cjui sine scripiis promisit alir£uem exhibere ,
i>el judicio sistere.
27. Idem A. Joanni P. P.
SI fidejussor nullam quidem cautionom (2) faciat, cslen-
dens (3) se fidej ussorera exlitisse , praesentibus (4)
autem tabulari:s hoc coufessus est , Quod in fide sua euni
susccpit : dubitabatur a Palpestina (5) advocatione , U-
truuuie post duos menses liberetur , quasi sine scriptis fi-
dejussione facta secundum (6) generalia edicla sublimissi-
mse Pratoriana) sedis : an , utpole scriplura intervenien-
te , tenealur. Et divisio alia introducel^alur , si idem
juijs esse debeat tara in publicis (7) causis , quara in
privatis. "Y Sancimus ilaque , nisi confessio literis exposita
fuerit a fjdejussoribus (8) ex reprsesentatione personarum,
licet atteslalio (q) super hoc processerit , attamen (10)
[ adhuc ] sine scriptis esse fidejussionem , videlicet in (11)
causis privalis exislimari ; et duobus (12) mensibus ef-
fluentibus ab hujusmodi ncxu fidejussores liberari ; nisi in.
lempus certum data est fidejussio. Tunc enim in tantuni
cam extendi , in quantum etiam atfeslatio fuerit expressa.
jSiu autem in pubiica causa [ necessitas interveniat ] , tunc
Oir;niiuodo atteslaliunem pro scriptura haberi. Mullis enim
pnvilegiis propter publicas necessitates publico juri prassti-
tis , non abs re est , et nos hujusmodi praerogativam ei
condonare. Dat. 12. Kalend. Mart. Consla/itmop. post
ccnsulatum Lampadu , et Orestis VV. CC. 53 1.
(i) Jus purgaudae morje fidejiissorl competens , ad cjus heredes
transmittitia'.
(2) Subaudi scriptam. lei-s, sancimus. ihi : litteris cxposita.
infr. h. t.
(3) Legendum videtur , ostendentein : ut cohsereat antecedenti
$'io , cautionem.
(4) Confessio vel contestatio non sciipla , coiam tabulariis fa-
cta , utrum viin babeat scripturae cantionis.
(5) Palaeslina advocatio , quBe et Caesaricnsis , a Cacsarca Paloe-
stinsB advocatione. dixi ad /. 3o. supr. de pact. et l. 12. supr.
de legitimis lcredilus , ubi dixi plenius.
^6) Vid. /. 2. supr. de ojf'. praf. prat.
(7) Fidejussor judicio sisti sine scriplo accipitur in privatis
causis , etiamsi apud tabularinm fidejuheat , coi iv nxix^ia-st , vc-
lut cum attestatione 3. Harm. Q. §. 29. In piiblicis causis haec de-
positio pro scriptura est. adde l. Xf). ff. de in jus voc.
(8) Fidcjussorcs cx reprcesentaliouc personaruin barbare hic di-
cuntiir , qui tidejusscrunt aliquem judicio sii.fi.
(9) Attcstatio qune hic dicitur , nihil aliud est quam cautio non
icripta coiifessio coram tahulariis facta.
(10) Fidcjussio , .confessio vel atfestatio ficla in privata causa ,
etiam coram tabulario , sine scriplis cst fidcjussio : non raeretur
denique nomcn cautionis scriplse , h'cet coram uofario , instrumen-
toruui et scripfurarum opifice facta sit. In publica vcro causa facfa
hunc in modum fidejnssio vcl confessio apud notarium pro scri-
ptura est : propfer puhlicarum necetsitatum privilcgia , ut hic.
Diyersitatis autcm hasc ratio cst , quod fidcjussio sine scriptis indc-
fiuita duoruni mcnsium spatio praescribitur : post bimestrc tempns
exspirat , dcsinit esse fidejussio : fidejussio scripta , eademque inde-
liuita. ( Indcfinitam dicimus fidejussioncm , cui nulhun ccrtum
tempus adjectuni cst ) etiam ultra duoruin mensiura spatium ex-
currit atque proteuditur. Dubitaiidi ratio priore casu firit , quod
De electione.
28. Idem A. Joanni P. P.
GEneralitor sancimus , quemadraodum in mani 0
bus (i3) statutum est , ut contestatione contra i
ex his facta , aller non liberetur ; ita (i^) et (i5'
dejussoribus observari. -[* Inveninuis etenira el ia fi i
sorum cautionibus plerumque ex pacto hujusmodi 1
esse prosjiectum : et ideo generali lego sandiuui . ^
modo electione (16) unius ex fidejussoribus , vel .
rei alterum liberari : vel ipsum reum , fidejussor i
vel uno ex his eleclo , liberaiionem mereri , oisi s:-
creditori : sed manere jus integrum , donec in sohdQ
pecunias persolvantur , vel aho modo satis ei fiaL •}• ein. ■
que in duobus (17) reis promittendi coiisiituimc ex
unius lei electione praejudicium creditori adversus mn
fieri non concedentes : sed reraanere et ipsi creditori:;
nes integras , et personales , el hypothecarias , do
omnia ei salisfiat. Si emm pactis (18) convenlis 1j' ,.
conceditur , el in usu quolidiano (19) seniper hoc tm
aspiciinus , quare non ipsa legis auctorilate lioc peniu*
tur , ut nec siraplicitas suscipientium contraclus exjia»
cunque causa possit jus crediioris mutilare ? Dat. i:RiL
NovendM'. Constanlinopoli .^ post consulatum Lampai , d t.
Orestis VV. CC. 53 1.
Lex 29 (20).
SI quis fidejusserit in(2i) usuras , non in bienniu t
tum , sed in tantum temporis in quanlum cavi
netur. Quauto igitur voluerit tempore fidejussor in ^u
se obligel , modo nec supra duplum (22) tenealur
I
fidejussio facta apud tahularium dicatur : tahularii aiitcraJUi
sit acta gesta apud se in instrumentuin , coraincntariuin ef if^»-
ram referre : ut nisi rctulerit , errasse videatur , siioque rr
contrahentibus non ohesse. arg. l. 7. supi: de testam.
(u) Dixi supr. h. t. uers. et divisio.
(12) Fidejussor judicio sistcndi sine scripto acceptus (i
mcascs non tenetur. Qui vero scripto se obligavit , in j
convcnitur , id est , ad finem usque triennii ; tanquam -:
vinculuin fidejussionis scriptae , quain non scriptse. Praesuiu..^
auctores hujus beneficii , cum qui ex scripto tidera suani 1'.
i'e noluit , se in longum tempus obligare noluisse : quo<< ef>'
rus Gra?cus adnotat ad l. 8. infr. de don. et alii ad Ifgi -
fT. de Jideic.omm. liberl. l. 3. in fin. ff. de adimendts legai ■
JF. dehis quce ut indign. et Sclioliastes apud HariDenopii' '
iit. 6. 5. 3o. r. Cuj. d. loco et c. i3. de prcescr. n. !J*^
Wou. 112. c. 2.
(i3) /. 23. supr. h. t. l. ^i.ff. h. t. Paul. 2. sent. 17 '
(i4) Fidcjussoris , mandatoris et corrti siniilitudo haec ' :
ne unius eorum ckctione seu conveutiouc aitcr liberatus infcl >
(1.5) Olim elccto reo principali , fidcjussor , ejiisque
hei(hb&
rabatur : mandator non hbeiabatur , d. 5- ^dt. hodie sui)l.
suj crior dillercnfia. .■, ^
(16) UniiiS /idejussoris vcl rei electione alter libcratur.
jus clcctionis sublatum cst. iSyx'. 4- <^"'A'- ^*
(17) De duobus icis promllfeudi. ^j^
(18) Quod pactis fit , quodquc usu consucUim , m V^^
legisLitioBcm convcrti potest : argumenlum itaque a pacto ai fc
ohscrva.
(19) Usitata sequi atque amplccti dehpmus.
(■jo) Haec constifutio restitula cst a Cujacio rg. ohs. 3j.
(21) Usurarum fidcjussor potest accipi. /. jo. supr. n.
(22) Vid. l. 10. supr. de usur.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
799
T I T. XLir.
(,) NOVATIONIBUS (2) , ET DELEGA-
' TIOJNIBUS.
;b debitoris non potcst fieri , nisi eo consmliente :
venditio vcro nominis sic. Bart.
X. Imp. Alexajvder A. Timotheo.
|;alio debiti , nisi (3) consenliente , et slipulan-
4) prornilten(e dehiiore (5) jure perfici non pot-
inis (6) autem vendilio , et ignorante , vel invi-
adversus cjuem actiones maodanlur , conlralii
P. 5. Id. Febr. Maxim. 11. et tEluno Cowss. 224.
IS delegalione , animo nomndi facla , toUitur
prior obligalio. Salic.
2. Imp. GoRDiANUS A. Firmino.
ntractu pecuniae creditJE actio inefficax dirigi-
(8) , si delegatione personae rite (9) facla ,
Kionis vetuslior conlractus evanuit (10), PP.
l. Pio , et PowTiAJNO CoJNss. 239.
mo aclionum non liherat debilorem. Salic.
3. Idem A. Mutiano.
galio non est inferposita debitoris tui , ac pro-
a actiones apud (ii) le remanserunt , quamvis
luo adversus eum solutionis causa mandaveris
tamen anlequam lis (12) contesleiur , vel (i3)
j4) ex debilo accipiat , vel (i5) debitori tuo de-
i;il (16) , exigore a debitore tuo debitam quanti-
I vetans , et eo modo lui creditoris exactionem
in inhibere. Quod si delegatione facta jure no-'
ad L. 46. D. 1. 5. 3. Jnst. quihm mod. tolL ohl.
tio uaKxivona-fxac ( unde Kxivowo:t~i<r^xi novari ) dclc-
us7«St«; , hoc cst , translatio. Sjn. Basil. 7. tit. 6.
Ut. \. cap. 7?„ x«(»d,,; in l. uli. infr. h. t.
tor invilo cmliloie , alium vicc sua ■dcbitorcni consti-
.lotcst. vid. /. G. mfr. h. t. l. 8. in fin. suyr. dc
ilori sc. fil enim delcgatio per stipulationcni , /. u.
'itis conU-slationom. ib.
Iclcgat sciliccl.
-» vondi polest. /. 3. supr. dc hevod. cel act.
5 debitorc nonicn altcii possnm ccdcre , ut hic. Dobi-
um dclcgare non possum. supr. h. t.
•anslatio dtl.ili (iat , in univcrsum oblicatio prior pcri-
"c. iyn. Bas. tit. G. cx Lib. 26. c. 33. et 3. Harm.
stipulationcm : ut ct lilis conteslationcm. /. n. in fin.
|itorem rite delcfTatnm convcnire possumus , xu hic.
. "• '• ^o.ff. dc/idejuss. ^. 3. Inst. quib. mod. toll. obli".
: ns nomcn dcbito non hbcrattn- , ut hic , qni dolcsat
\(i-s. qmd si delegntionc. infr. Cur ita ? mandari aclio
■>'-e dcbilons potcst ; dclcgatio vero fit , co prfescntc :
' i'le crcd.lori , cui fit dclcpalio. adde Socin. re^. 80.
/.angcr. de Excopt. pari. 3. c. 6. num. 38. et Joan.
^>^' truwnr. Ub. 3. til. 7. defin. 2. Ans.
""s casus quo uomen ccdcnli solvi non potest. addc
/9-
«"ioi pcr litisconlcstationcmdeUgatio. l.ii.infmff.h.t.
vationis tu liberatus (17) es , frustra vereris ne eo , quod
quasi a clienie (18) suo non faciat exactionem (19) ad
te periculum (20) rcdundet : cum per (21) vorborum obli-
gatjonem voluntaie novalionis interposita,a dcbito liberalus
sis. PP. 5. Id. Jun. GoRDiANO A. el Ayiola Coisss. 240.
Procurator simpUcitcr faclus ad exigenduni ,
habet potesiuteiu recipiendi , non novandi,
vel aliter Uberundi. Salic.
4. Idem A. Stratonico.
IVrOn abslulit tibi procurator tuus actionem , si cum ei
i'^ mandasses exactionem (22) pecunia; , quain hi tibi
debebant contra quos supplicas , parte accepta , de reliauo
eos liberavit : cum neque contra (23) voluntalem tuam
novatxonem facere , ne((ue in eo , quod non solvebatur
eos hberare potuerit. PP. Id. Kov. Gord. A. et Aviola
Cojsss. 240«
Non debet qtiis mihi fideni rumpere , licet sibi
rumpatur ab aUo. 13ald.
5. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Septiraiae.
CI (24) pater tuus , cui te successisse proponis , credi-
^ lori pro Alexandro susceplo nomine (^5) certam pe-
cuniam slipuLinti spopondit , licet per improbitatem Ale-
xander ej satis non fecit , lan^eu summae promissse nimis
improbe solutjo negatur. S. 2. Id. April. -5"/^« , CC.
CONSS. '
Etiam creditori clebitor invilus non delegatur. Bald.
6. lidem AA. et CC. Dertiparo.
IVEc (26) creditoris creditori quisquam invitus (2-) de-
11 legari potest. S. 12. Ral. Kov. VorostoU ' CC.
Coivss. '
Ci4) Sccundus casus.
(i5) Tcrtius casiis.
(16) Nomen crcditori solvi potcst , tribus casibus cxccplis.
supr. h. t. '
(17) /. uhim. ff. de lege commiss.
(18) Delcgationc d(bitor liberatur.
(19) Clicns bic dclcgatum significat , qulbusdam videtur si^nifi-
care susccplum in fidcm , ut ct alibi in l. 3. ff'. de usu et habit.
/.5. 5. i. ff. de his qui effud. vcl dejec. l. 3. 5. 6. ff. de pcB-
ms. l. 8<). ff. de furtis. l. 7. 5. i.ff. de captiu. vide Pctrum Pi-
tboeum tit. 9. Notar. Mosaic.
(20) Pcriculum delcgali crcditor suslinct , at non dclcgans. /. 96.
§. 'i. ff. dc solulionibus.
(21) Novatio fit pcr yerborum obligationem , volunlate novatio-
nis intcrposita.
Q\i) Procuralor ad e.xigcndum dalus , acccpto ferre ct novare
non polcsl, ut hic , et l. ix. ff. h. t. l. i3. §. xo.ff. de acceptUat.
(•?3) Procuralor sinc raandalo novarc non potcst , ut hic. cum
mandalo potcst. d. l. i3. accoplo fene non pofest , nisi antea man-
datum habucrit novandi. Ideoque dirccto pcr procuratorcm non fit
ncccptilatio , scd per obliquum. ct ita intollige quod scripsi ad
d. l. 1 3 .
(^4) Qiii cx stipulalii pro alio spopondit , satisfacere dcbcl ,
quamvis ipse nihil .icccpit. Syn. ibi c. 3G. et 3. Harm. 6. §. 3.
(9.5) Snsceptor aliense obligationis solvcre tcnetur , ctiamsi reut
principaiis ci non satisfaci.it. /. i). ff. h. t.
(26) Invitus ncmo crcditori creditorts sui dclcgari potesl.^n. iiid.
(27) /. I. supr. h. t.
8oo
LIBER OCTAVUS
telae inriovari : sed anteriora stare , et posteriora
nientum iliis accedere : nisi (j) ipsi specialiler
mi»erint quidem priorem obligalionem , et hoc e>
rint , Quod (9) secundam niagis pro anterionLu
ele^crinl : Et generaliler definimus (11) , vc.lunla
soluin esse , non lege novandum (i3) : tt si non i
SI (1) solvere tibi pecuniam delegatus Eucarpus dare exprimalur , ut sine novatione ( quod solito v<a
spopondit : vel debitum constituit , suo nomine con- dviu nuivornroi (i4) 5 Graeci dicunt ) causa prn,
lioc eiiim naluralibus inesse rebus volumus , et n'
bis extrinsecus supervenire. Dat. 11. Ralead. j.
Constantinopoli ,. Lampadio , et Orlste , VV LU
CoNss. 53o.
T I T. XLIII.
Personcdis actio non sequitur debitoreni
debiloris. liald.
7. lidem AA. et CC. Zoilo.
spoponc
veniri polest : alioc^ui adversus eum experiri pro chiro-
graphario (2) debitore luo Irustra conaris. S. 7. Kal.
Januar. CC, CoNss.
Ohligatio non novatur pcr ohli^ationem , etiamsi nova
pevsona interveniat , vel obligationi aliquid
addaiur , i>el detrahatur.
8. Imp. JusTiNiANUs A. ad Senatum.
TVTOvalionum nocenlia corrigentes volumina (3) , et
J.^ veleris juris ambiguitales resecantes , sancimus : Si
quis vel (4) aliam personam adhibuerit , vel mutave-
rit (5) vel pignus acceperit , vel c{uantilatem augendam,
vel niinuendam esse crediderit, vel condilionem , seu tem-
pus addiderit , vel detraxerit , vel caulionem minorem (6)
acceperit , vel ali((uid fecerit , ex quo veteris juris condi-
tores iQtroducebaiit novaliones : nihil pcuitus prioris cau-
DE SOLUTIOMBUS (i5) , ET LIBERATION '
In quam causam solutum impuletur.
I. Imp. Antoni.nus A. Aristeneto.
IN (16) potestate ejus est , qui ex pluribiis cont:!
pecuniam debet , tempore solutionis exprime , _
quam causam reddat. Quod si (17) debitor id noratf,
convertitur electio ad eum , qui accepit (18), si le
voluntatem suam expressit (19) , prius in usurai i- ■
(1) Ab eo qui tlelcgatus cst solvcre alteriiis debitnm , si inihi
cJare spoponderit , aut debitum constituerit , rectc petetur. Synops.
Basil. 29. tit. 3. ex tit. 4. cap. 37. vel ita : Qni alteri'js debitura
in se recepit , si spoponderit et debitum constituerit , rccte suo
nomirie convenitur. 3. Harm. 6. §. 2.
(2) Cbirograpbarius crcditor dcbilorem dcbitoris conyenire noa
potcst. vid. Cujac. 8. ohs. 19.
(3) Voluminu novationum bic idem quod difiicultates , ambi-
guilales.
(4) Novatio non fit pcrsona alia adbibita , mutata , pignore
accepto , quantitcitc aucta , mlnuta : conditionc vel tcinpore adje-
ctis : cautionc luinore acrepta ct similibus. Quid igitur ? fit tan-
bim novalio , si boc nominatim expressum fuerit , ut hic.
(5) EiaAXc'|)( Btisii. l. 7. Eclog. 6. ex l. 26. tit. i. cap. 38.
niutuavcrit. Hal. tt malc , significatur bic novatio quse fit inler-
ventu novi d;:bitoris.
(6) Juniorem , ita lcgitur in quibusdam manuscriptis , quam
lectionem probat Cujao. 19. obs. 36. confirmatque ex lege ^^. Jf.
df udm. el peric. tut. quce docct novationeni ficri ( etiamsi prius
amissum sit cbirogi-apbum ) facto chirographo , licet nec persona ,
itec causa obiigalionis mutata sit.
(7) Bi fji./ i^tKiii 7S70 pVS 5 ni^' specialiter expressura fuerit.
Sfti. ib. c. 38. f^iZi a-v/Mpww^i 7<5 > cum disertis verbis ita con.
venit. 3. Havni. 5. 5- 89.
(8) ]Nov;itio dcfciti nulla Gt , nisi specialitcr expressum fuerit ,
a priori debito recedi : nequc suflicit aliaiii peTsonam adbibitam ,
mutatamve : non suflicit deniquc pignus acceptum esse , del)Uum
auctum : conditionem minutam , tempus adjectum. Syn. et Harm,
d. loco. adde /. 22.^! de leg. 3.
(9) Hnnc formulam referunt Grseci , cti utto t» rxKxln ayutxw
p»fj.6v xpetsi , id est , quod a priori debito roc^danius. Synops.
ibid. ciq)i't!/ut tIy Trpiiifpoy tM? fvo;t>j5 KX.t Xv./x^a.vii <rs , id est ,
priorem dcbilorem obbgatione libcro , et te accipio. Harm. ihid.
(10) Id est , prp anteriori obligatione.
(11) Quid dcfinit Juslinianus ? sane liac constitulione dcfinlt ,
Novationem nqn prsesumi , sed probari factam oportere : hon in-
telligi factam nisi spccialiter dictum sit , ut a priori dehito rece-
dereiur. Quod cum ita sil : cu;: bic addidit , voluntatc sokim es-
se , non lege novandum ? Nam si voluntate sohim novatur , non
lege , Ycrbis gcneraiibus fiet novatio , nec spccialis mcntio nova-
iionis exigitur. Deinde quid hnec sibi yo\m\i1 novandum , ctsi non
vcrbis exprimatnr , ut sinc ncvatione cauHi procedat. Postremo ,
cum hic statuat Justinianus , non alias novationcm esse , quam si
specialiter adjiciatur , discedi a priore obligatione, cur in fine bsec
verba adjicit ? hoc naturalihus inesse rehus et non verhis extrirsp-
cus superyenire. bsec enim satis inouunt , quibuscunque verbis
inesse vim novandi : specialem formulam non requiri : ta;
novationis quibuscunque verbis inesse : subintelligi deniq :
tiones natura ipsa , sine ulla verborum solenaitate. Pa. :&.
apertiores Grreci ( apud autor. Syn. d. c. 38. ) cum adiiw*
Ideo novationis specialem et expressam mentionern fieri crtat
quod verba , uti reapse sunt , non interpretationem 5piiii.<i
quasi diccrent , Novationem factam tacito quodain inUb.< ;
pretationis , non intelligi oportere , sed tum demum cunc
et exprcssa formula adjectum fuerit : novationera factam -
ita constitutis verisimile fit mibi , iocum bujus conslilu! •i|||j
ruptum csse : nisi dicaiuus J-istinianum aut TribonianiiiD -'
psisse , Et gcneraliter defnimus lege solun} esse , non l
novandum : et si hoc ucrbis exprimatur , ut cnm nwntici ( '
solilo uocahulo xxtk )ixivc7)no? Grceci dicunt ) caiisa ; '
hoc enim natnraliter inesse rebus non volunius , scd verl '
secus supciveuire. Sic sentio , aut ita scripsisse Triboniaio
ita loqui voluisse. Quid est enim lege nofnri , nisi espre •
woluntate ncvare , nisi verbis generalibus .^ lege noval ■ ''
conceptaque formula legem novationi dicit : volunt^.:
quem non tam vcrbis quam voluntate quahquali el Ui.. -^
apparct. Qui lcge ita novat , verbis exprimit , ut fieril «r::
id est , ut cum novatione caute ptoccdat. Igitur bac cor t.
Justiniauea , vis novandi naturalitcr rebus nou inest , c
non subintelligitur ex rebus ipsis ant ipso actu , sed « '
trinsecus supervenit , boc est , ex concepta ct speciali )'»
formula. Cum hcec Triboniani sententia sit ( quim et "«^
quuntur interprctcs ) mirum non ita hic legi. Mirom ql^
bac constitutioue ab interpreiibus coUigi , sufliceie , ut i )'.
constct novatioiiem factain cssc. Cagnol. ad l. expressa )
dc reg. cum alioquin ex /. 3. in fin. supr. h. t. constet 0
nem fieri per verborum obligationem ; voluntate nova i"
tcrposita.
(12) In novatione facienda snfficit stricto jure quilibet a"»,
sed bac regula neglecta Triboniar.us specialein exigit,"*"^'
Nov. 99. vid. Cujac. i^. obs. 7. Nam tametsi Triboa:»-^
constifuat , quainlibct voluntateni in novando sufficerc , -<'-^
tanicn novaudi voluntatem exigit. .
(i3) An idem in delegatioue ? vid. Jason. ad l- siiisw^-
si cevtuni.
(14) AiWTfVTiy;, Hal. ei,x$*TfV7u;. Cnjac_ /"!'•'?■
toll. obl. injin. Pl 19. obs. 36. in Jin. dyiftTVJra; , t-''' .
(i5) Disi ad L. 46. n. 3. et -]. Ecl. 6. ct lib. 26. 1 -
(r6) Eci. d. loco , cap. i- l. 101. ir. f.n. Jf. h. l-
0:) l- '^- ff- ''• *■ ^' '■ -'■ ■*"/^^- '^^ usuris.
(iS) Id est , in crcdito.-era.
(19) Yid. /. 5. 5. pcn. J}\ h. t.
CODTCIS BEPETIT.E PR.ELECTIONIS.
8oi
, deinde "in sorfem accepto feretur. PP. 2. Nou. fac(a nomine deb.toris , evanescere soleai obli-alio PP
.. DuoBUS ei Aswus Co.ss. 2x3. ,5. Kal. ISoy. P.o , et PoNxu^o Co.^ss. 'sg
i/Tjci/s tom dehilori , ^uaw crtditori successerii.
1. Imp. Alexander A. Bassse.
sri fidejussorcs , quolies fiscus , tam debitori ,
ira creditori ( licct diversis slationibus (i) ) succe-
; cerlinn esl. Quod et iii tua persona Procuralores
odieut. PP. Kal. Jul. Lupo et Maximo Goinss. i33.
Si servo sobatur.
3. Imp. GoRDiAwus A. ApoIIonio.
n servus liberam peculii administrationem habe-
m-utiiain ab eo accepisti pecuniam , eique an-
|demptuui peculium , vel prius quam adcmptum
res , eam exsolvisti , ea soluiione liberaius es.
Kalend. Octobr. Pio , et Powxiano Conss. 239.
j iervo solvatur. De instrumenfo non reddito.
4- Idem A. Rufinae.
De errore apochce.
6. Idem A. Alexandro,
QI inter patrem tuum , eosque quos debitores esse dice-
VJ bas , nou de (8) dubia lite transaclio facta esl sed
parte lantummodo recuperata , wwersum (9) se rccepisse
cavit , nec de superfluo eos , quos verbis oblieavit per
acceplilationem Iiberavit, nec douationis (10) causa id fa
ctum est5 exuberantis debiti inlegra ei repetitio competit.
fi'. Id. f ebr. Gordiano A. et Aviola Co.^ss. 240.
De usuris.
En. Imp. Philippus A. et Philippcs C. Antiocho.
Jus quantilat.s , cujus petilionem ratio compensalio.
nis (.1) excludit usuras (.2) non posse reposci ma^
nifestum est. PP. 5. Kal. August. Peregrino , et tEmi^
LIAKO CojXSS. 245.
8. Idem A. et C. Rufino.
interest , utrura creditori mutuam pecuniam sol- T TSuras aua? auoimni. inVT^r^T'""'
is, au ex e us voluntale f3) servo m nume.a I J ^ ' 'I"*/!"^^''"»'^" ('^) "''he nuraerandae sunt,
]ec enim ex eo quod credi or^rnce^sit^ n r^^^ .^- P^^""'^'^'-^ (\4) aho loco pepcnd, (i5) , „isi (c6
U ins.rumen.a\5) redderet^^^^^^^l.VobitaUo: uZ^X^^TtTZ^'^"'' ''7^ ^^' ''
reparan qneunt. PP. 2. W. Oclob. Pio et '''• ''''^' ' "^ "''''^^° ^- ^^ ^^^iano Conss. 246.
0 Conss. 23q. ' r> ;/ .■
1 ^ Ut oblatione , et consignatione pecunice debitce.
jDe eo , qui fpianiitatem nh alio debitam
creditori oiferl ^ aul sohit.
5. Idem A. Celso \ / f^" r n r ' '11 ^- ■^^ f^>-uuicc auienm
libi adversus (6) creditorem" alienum .rtir. c . \ ^l^^l \' liberationem (21) contingere raanife^
parasse non snggeras : hcet (.) solutione ab alxo Conss 286." ^ ' ^'"'' "• '' ^"^^^^^--^^
9. Impp. DiocLETiANUs , et Maximianus
AA. Cassio.
OEsignatione (,8) totu.s (.9) debit^e pecunis solenni-
iombus,^a/. ct malc : Stat;o quid esset , dixi /. 10
myens. Iioc intcnin ninuit : Fisco succexlente debitori
c d,versaru.n stat.onum , seu ex diversis station.bus ,
ejussorem , Jn. adde quw ad Accurs. scvipsi.
'oantc a.leu.ptum peculium , ex conlractu pecuHari
. post ademptu... ct.am , scd ab ig.ioran.c , ul hic , n
pecuhare et.am dcbitum volente creditore ejusdemseivo
:ione tutus quis csse potc.t, etiamsi dcbiti instrumenlum
<•• via. i. 5. supr. depositi.
ffl"a°&o?J''"'^^*''*'"'''' ''^^''"" "''^'''- Extraneum
'dubilandi. Invitus debitor libe.alnr. /. ,,. Infr h t
cteLl^^^' f^ "f?"'- ^'"'- '/'"^- "'«'^- f-otl- oLl. ik
crea.tor. ..lyito solvi potett.
^3cl.o flt dc l.te dubia. /. i. JJT. de. transact.^M^
;hsu. totius recejiti per errorem n,cta , a,l id , quod re-
• "., seu ad .d quod non p.obatur read.tum , non
.'• ."/■ S- ^- Jj- de coiid. ind.
l?r!'1/'T"'"'r '':^f'''-'"^'"'' aut supcrjlui , ab bis
j^onat.0 hypcroches , Gallis cst donation de plus value.
= legan intcrprctari potcs ex /.4. Supr. de ccnpens.
'3o. At."'-^"' ^''""*' ^'^^- ^^"'S^^'- ^i^cxcept.pan.S.
^utilitas debitori arbilraria actioae potest eripi. /.
I.
^' n\^'pZ' -^; "^" '° n.fdcertoloco. 5. 33. .ers. loco. Inst. de act.
(._,) Permutcrc , qu.dnm ita legunt apud Accu.sium.
(O; Uiferri ., cjuida.u ila le^'unt.
(.ti) Al.as pura act.one loci utilitafem ncmo creditori auferre
potest. ^. iJ. vers. si (juis tamen. Inst. de act. l. 8. /T. de eo
quod certo ioco. o ^. "e to
.,i''V?' '^"'' """^- '^- ^' ^^^ "''''■ P^^Pi'^-<inam cuusam. i>ers,
qu(B uliliias. '
\?2 4 ^'^r-^ \ '• '-.'^- ^"''^^ "^' '""'■• '• 56. 5- ^jgr- ma.idati,
. (.9) ^'=*i forlc .d qnod ..on oirertur , liquidum non sit , sed
incertuin. arg. l. 21. J/. de reh. credit.
(io) Obsi|,iatio debUi sole.iu.ter fieri intelli.itur , m.cE jure fit.
Wou est ,.uda /. ,,. supr. d, usur. quae fit opport.mo tempor*
et loco. Infr. hic. si eo h,co. d. l. 5q. qu« pure . qu.-e citra cou-
d.l.ouen. q.u-e lot.us dcb.t.. Supr. h,c. ,bi , lot^us deiu<^ uecu-
nuE. (^>uid si ...certa deb.ti sit summa ? fidcjussores dari volunt
q:ii c(c eo quod obscurius cst . spondcant , Alc.x:. cons i\ n o
ar^u. l 5. /. 34. infm.Ji: de stalulib. Quid , verbai.s oblatio
sullic.t.ic? .„tcrp.clcs d.sseul.unt //. /. qui Romoe. iir. tF. de
vcb. obli^. ub. vid. Cuj. 8. ad Afric. ad l. Z.y. Jf. dc solutiomb.
]Nom,ulli ajunt , ali. negaut , adco ut realis in folle non sulHciat ,
'■ bi U- de Lond. et dcmonst. Potest tameu pecunia ex sacculo
c.\luljon tcstibiis pnesculibus , postea obsignari. /. u!t //" de I
commiss. ac dcpoui in pnblicu.n. /. ,9. Supr. de usuf l ,o"
stipr. de p,j;n. act. vid. Fer.arieus. in formu iibelli com„romus.
•JO. .// t^er/io , tegUime o.bcutcrit. 17. '
(2.) Adeo ut po.vtea pecunia creditori pcreat. / 3() ff /, /
(.!2) /. 32. Jf: de u.-!ur. *^'
0^3) H«c vox meo judicio superest. Hic enim agitur de effcctu
cjhlat.onis, uon solutiou.s . aut legodum oblatio , vel ita I
dum est : « eo iaco quo debetur soiutio feri fuerU cclebmui
101
vel ita lcjCi,-
802
LIBER OCTAVUS
10.
De datis in solutum.
lidem AA. et CC. Ambrosio.
SUccessores ejus, qui major vigintiquinque annis in so-
lulum (i) pro debilo jure mancipia (2) dedit , haec
revotare non posse conslat. S. 5. Id. April. Bizantii ,
AA. CoiNss.
Si marito sohalur , qitod uxori debetur.
11. lidem AA. et CC. Capitolinae.
CUm (3) maritum (4) tuum a debitoribus tuis mi-
noris vigintiquinque annis constitutse , velut ex causa
tibi debiti aliquas accepisse quantitates , nec tamen te con-
stnsum accommodasse significes , nullum tibi praejudicmm
potuit fieri , nisi factani solutionem post majorem (5)
^siaiem ralam (6) feceris. S. 5. Kal. Maji , Heradix ,
AA. CojNSS.
Si extraneo sohatur.
I
12. lidem AA. et CC. Eutjchio.
INvilo vel ignoranle creditore qui solvit alii (7) , se
^ non liberat obligalione. Quod si hoc , vel mandan-
le (8) , vel ratum habente eo fecerit , non mmus libe-
rationem consequilur , quam si eidem creditori solvisset.
S. 3. Id. Maji , AA. et CC. Cokss.
De simulata liheratione.
i3. lidem AA. et CC. Philotimo.
SI obhgatum hominem ex cuasa mandati , non per sti-
pulalionem facla novalione (9) post acceptilationem
Jiberasti , sed (10) lantum receptam ex (11) eadem causa
debitam quautitalem falso (12) scripsisti : figmento veri-
latis exlingui nou potuit obligatio. S,.6. Kal. Jun. AA.
CoKSS.
(0 Solutio legittimc facta defuncto , revocari non potest. adde
l. 3. Supr. de reb. alienis non alienand.
(■;>) Mancipia in solutum dari possunt. vid. l. 27. Infr. h. t.
adde /. i3. Supr. de pign. et hyp.
(3) 3. Harm. 5. §. 78. ^ .
(4) Uxori quod dcl.etur , marito solvi non potest citra consen-
sum uxoris ctiam minoris 25. annis. /. Sg. Jf. de negot. adde
/. 8. in fin. ff. de novalion. .
(5) Ea a;tas 7 Jas/oc Grscis , Harmenopulo et auton Synopseos ,
de quo mox diccmas. . j,-
ifi) Batiliabitione major inutilem soliitionem conhrmat , ut hic.
ilaUim habcre bic quid cst ? aut quo seusu ratum baberc ipsa mu-
iicr dicitur ? Scholiastes Graecus Synopseos Bafil. 7. tu. 6. ex lu.
j6. tit. 3. c. 112. ratum baberi scribit , quoties ipsa raulier acce-
iZ a.J;/ctc. )d esl, quoties ip.sa mulier non lantum accepit , sed
acceptnm una cum nuuito consumpsit , ut domiiia , r.ou ut mari.
to subjecta , ut alias consensi.^se non intelligutur. Nam viro j.etcn-
ti non contradicerc , credilorem noii inciuuere , pro conscnsu noi»
liabelur , quum in viri pctcntis potestale sit.
(7) Pnta procinalori. /. 3^. $■ k- ff- ^'- '•
(8) 3ussu aut raliluibitione crcdilons alii solvi potest. /. 19.
/. 49.^: h. t.
(9) BovatLQne .^ posl acceptilationem- liberaxti. Hal. qua lectione
Bjhil facilius.
;io) luHcrentia hsec est apochse et acceptilationis , dc rina viu.
Collalio apoclut , et rcdditi chirographi.
14. lidem AA. et CC. Cohorlhae.
PEcunisR (i3) sohitae professio (i4) collata instrumt
majorem lei gestae proLaliouem contiuel , quaa ;
si chirographum accepta: peciuii:* muluae fuisiet ;
tum (16). S. 5. Id. Jul. AA. Cosss.
De chirographo reddito contra voluntalem creditor
i5. lidem. AA. et CC. Quartino.
QUod debitori tuo chirographum (17) rcdd:tot:j
contra (19) voluntdtem tuuni adsi-veras (2'.'^,...
de iure tuo ciniinuium est. Quibujcurnque ilac:i|i-
gumentis jure proditis hauc obligationerii tibi prol li ,-
euin pro hujusinodi faclo liberalionem minime con>cwim,
Judex ad solutionem debiti jure compellet. S. 51wL
Sept. AA. Cor<ss.
Quid sohendum sit.
16. lidem AA. et CC. Charidemo.
E^Um, a quo mutuam sumsisti pecuniam , in sitir,
J nolentem suscipere nomen (21) debitoris toi C( [■
juris ralio non permitlit.
In AuTHENT. de fidejussor. et mandator. 5- qoo^ »-'
col. 1. tit. 4- Noveli. 4- cap. 3.
ZTOc , nisi debitor in pecunia vel alia re mobih .'
-" nequeat : tunc enim res immobilis quam delnl
bet jneliorem , soli-i potest ., facta per Judicem suh ^.^
causis cvstimatione , ut reni prcedictam , et debUorV^
re , et creditori liceat petere , pncstanda credilori •f^>i
de evictione quce dehitori possibilis sit : quod est 1 onta ,
actione. At si creditor paratas sit eniplorem ni l^t''
vportet dehitorem caulela Judicis arbilrio (reditoru
ta , rem tunc distrahere , ut satisjiat creditori.
/. 10- ?■ '•#• ^« accept.
(n) /. 6. Suf^r. h. t. 1. 23. Infr. h. t. l. 6. Supv.
pens. vid. /. ult. ^. 3. ff. dc cond. mdeb. ^t^ml
(12) Confessio recepti per crrorcm facta , venUlem no "^d:
guit. Erronea liberatio , liberatio non est.
(i3) Apocha practicis dicitur quitantia. L i
(,4) Profcssio reccpti probat vcram ""'""■^^'''"*"- ," „*,.'
infr. dc upoch. Rolan. a Val. 1. cons. 17. n. ». rrai«»
dum fit tiibus teslibus prae,..enlihus. /. uli. Supr. si cert. ^^
(i5) An hoc innuit , cbirographi minofem esse Udcm
struraeuti ? An potius si de solutioue tacta prabancla a,t ^;
jorcm a.itoritatem es^e apocha debiton conscript» ac
quam clurograpiii redditi ? , .
(,6) LlHro^.jphi redditio , muius probat quam conies ^.^
pti. Non ple.ie libciat debitortm : imo liberat. /. ?• /' 7 ^
miss. pinnor. ^bcrat quolics constat chironaphum aD >j
lorc redditum': siu minus , non plene hberat. /. 13- •"•
(17) Dixi ad /. 14. supr. h. t.
(18) Rtdditio inslrumenti, facti est.
Oq) PioLare id teiietur is , qui ait. j, ,
(•aa) Quid si debilor rcdditain sibi non a creditore ,
dixeril? Debitori probatio inciimbit. "luifur»-
faO Nomen pecunice lcco invito creditori "O" *o'' ' , •
solvi potc.^t. /. .7. supr. h. t. aut *i dcbUor a»iun<i« 3- •
iolvfie. Aiiihent. prov.
CODICIS BEPETIT.T: PR.ELECTTONIS. 8o3
cli Ipnor servari debet. S. 5. Kal»^nd. Novembr. Hadria-
nopoli , CC. CoKss.
us pro dthitore soherit. De rebus pro numerata
pecunia in soluium dalis.
17. lideni AA. et CC. Cassio.
ifesti juris est , tam alio (i) pro debitore sol-
nte , quam rebus (2) pro numerata pecunia con-
; oreditore d;itis , tolli paratam (3) obligatiouem,
I Dec. Sirinii , AA. Cgnss.
chirogrnphis dehilori reddifis cum suhscripli one
Kuratoris significanlis niliil creditoribus deberi.
18. lidera AA. et CC. Domitio.
itio verilalis tolli non potuit , quod chirographa ,
fecerat procnrator tuus , recepla , tibique resli-
ipsius herede proponas , cuni subscriptione pro-
s significante , Quod (4) nihil rrcdi/orihus dehea-
im nihil prohibeat , et creditoribus satisfactum
] et non vestrae pecuniae , sed ipsius , cui npgo-
•rendum mandaveras , processisse solutionem. S. Id.
X. CoNSS.
Si servo sohatur.
19. lidem AA. et CC. Diogeni.
tori (5) [ servo , ] tam mutuis dandis pecuniis ,
m debilis accipieudis pra^posito (6), in hoc quod
ras, ejus domiuae per ipsum salisfecisti : instrumen-
iiie (^) sohiiione celebrata nihil tibi nocere pol-
ter eiiim solventes servo de actione dominae liberare
ime possunt. S. 5. Id. Octobr. CC. Conss.
Dc operis servi in solutum concessis.
20. lidem AA. et CC. Eucrati.
leras (8) certi servi pro pectiuia sumpta sibi in
)ilum compensare placuit creditori ; his secundum
ionis fidem praestilis , de raancipio restiluendn pa-
De eo 5 qui scripsit se recepisse plUs
cjuam recepit.
21. lidem AA. et CC. Rufo.
INterest mulluin , ntrurane spe (9) futurae nuraeraiionis
suscepisse te , qnod instrumento contiuetur, scripsisli, an
accepla minore quantitate tantum quantum lectio probal,in
scriptura conferri placuit : Nam superiore quidem casu
residui petitio debiti manet integra : posteriore vero con-
sensu iransactionis (10) fioilis stare convenit. S. 3. Non.
Decembr. CC, Conss.
Si chirographum canceUatum sit , t>el non.
11. lidem AA. et CC. Grato.
INductum (ii)(id est cancellatum (12) ) necne sit chi-
rographum, vestram (i3) solutiouem semel debiti cau«
sa factam ei qui exigeudi potestatem habuit , probaa"
lium . nihil inlerest. S. 5. Id. Decembr. CG. Cowss,
De causa confessionis non secula.
28. lidem AA. et CC. Vacio.
SI literarum (i^) Auxenonis couteroplatione , quas ad
Arislouem de numeranda tibi pecuuia dederat , rece-
pisse te scripsisli debitum ab Aristone, mandalo non im-
pleto , cum petitio debiti maneat integra , nihil legitimam
exactionera impedire potest. S. l5. Ral Januar. Nicome-^
dice , CC. CoNss-
De fundo in solutum dato,
24. lidem AA. et CC. Rufino.
CU'n(i5) pro pecunia quam [mutuo] accepeias, secundum
placitum Euaadro te fundum (i6)dedisse profitearis;
iolvere quivis debitoris loco potest. l, Sg. ff. de negnt.
102. ff'. de .<^olut. Iiist. qiiib. mod, toilitur obligat. iii
>. ibi Thsophilus.
'iHido. l. 2. Infr. h, t, mancipiis. /. 10. Supr, h. t. no-
/. i6. supr, h, t. pccoribus. /. 9. supr. de rescind. vino.
ipr. si cert. pct. jumentis. /. 8. supr, si cert. aureis
is. /. 2. Infr, de fet. numism. lib. 11. tit. 10. et ita , Rcs
inia volenti solvi potest. /. 10. /. 16. supr. h. t. l, 20.
t, l, 9. Supr, de rescind. l. 20. §. I\. ff. de coiid. in-
lc /."3. infr. de veter. numisin. lib. 11. tit. 10. ct quce
/• "i. ff. de reb. cred.
41. pariatiim , id cst , parcm rcdditam. Tcrt. 5. adi'ersus
trm. non rapinam exislimaiit pariari Dco ( dixit Paulus
'PP- 2. (Itxt ia-oL ^iZ- ) Tractnin cst antcm lioc a vclernin
[ui suas expcnsi et accepti labulas habebant , in quarum
'e cxpensa : altcra vero acccpta notabanlur. Ila soiutione
"r obli^alio , pariari et paria facerc diccbantur. /. 67.
de cond. ind. l. ^o. §, 8, ff de statulib. l. 5. §, 10. m
de jure immunit, I. {^. ^, i. ff. de manuni. Senec. ep,
e< 17. Tert. 4. adi^ei-s. Marc-onem,
rocurator subscribcns , Ai/iil deheri crvditoribus rjus cu-
«irt gfrit , non coiitinuo falctur cieditoribus satisfactura
3iniDi pccunia : ncqiic sibi vd hercdibus tolUt jus agendi.
5 qnid dircuduiu .' Lc.\ jubrt veritatom inqniri. sup) hic,
apsumptior.oin ptocuratori {todcssc. Hinc ctiani collif^unt ,
ah sernione nou routituMi pcisoiiain loquentis. /. 3o. tn
locati. I. o.Cf. II, fui. ff. de pign. vcriiin , duritcr satis.
c procuralor subsciipsil , niliil debcri crcditoribus ejus cu-
bal m^otia . non aulcin subscripsil , nibil sibi dcberi.
itw deniquc sub.scripta a creditoribus cLirographa accepit :
acce[itis subscripsit ct ipse , nihil creditoribus ( a quibus nimirum
ea chiroijrapba accepcrai ) deberi , eam subscripliouein retulit ad
illos creditores , quoruin orant cbirograplia , noii ad seipsum.
(.'>) /. 4- Supr. h. t. l. 49- ^^is- tulori. ibi ^ vcl servo aclori.
ff.h.t.
(6) Recipiendarum pecuniarnm praeposito rccte solvitur.
(7) Solutione chirograpbum 6t inane. adde /. 5. i'J fn. supr.
dep".<ili, l. idt, supr. ad eahib, L 2. supr, dc condict. cx lege.
(8) Opera pro pccunia solvi polest coosentienti creditori. vid.
l. 17. supr. h. t,
(9) Sjie futurae solutionis eintss;» totius debiti hbcralio , non
pia-judicat parti non soliitae. vid /. 6. supr h. t.
(to) Trans-actionis causa si credito;- se lotum recipisse srripserif,
nibil aiiipliiis puicre potcsl, i/f /lic, ci u.i.^.l. -ify.l. 3i.supr.de t-ansact.
(11) Vid. /. I . ff. de his cfux in test. dclentur.
(12) Cauccnatioue inslrunicuti licet pra-sumplionc dcbitor !ibera-
tur , /. •j4- Jf ^^ pi^oh.it. non taincn semper exigitur canccllalio ,
vel iuductio instrumcnli. Potcst enim quis sohitioue liberari , licet
in^trnnu ntuin neque sit indiictum ncque cancillatuin.
(i3) Fcsir.tni , H.d. vcstra , Cujac. 19. obs. 3;. ut sit , vestra
nihil inlerost.
(ij) Spc futurE numerationij plerunique dcbitorcs libcramus.
/. 14. §• 2. Siipr. de non numrrata pecunia. NumiTalione reipsa
non socuta nou vaUt liboralio /. i3. /. 21. Supr. h. t,
(i5) Si in oiitione ( Grwci tV fT.Xs>J) fnndtim pro pecunia de-
disli , et deinde phiris eiim vcmlidit , lucrum hoc ipsi ccdil qui
ct damnuni scnsurus fucrat , si tiiiuoris vendidisset. Syn. Basil. 7.
til. 6. ex lib. 26. tit. .">. cap. ia5.
(1(3) Fundos pro |>ecuiiia, et si ahud sit genc.re , in soUitum da-
ri polest voUnti. /. 17. supr. h t adde Noy. 4- cap, 3.
8o4
LI.BER OCTAVUS
ejus industriain (i) , vcl evenlum meliorem tibi uon ipsi
prodesse , conlrarium non poslulalurus , si minoris dislra-
xisset , non juste petis. S. 7. Ral. Jauuar. Nicornedice ,
CC. Ccr<ss.
De probatione.
25. Jid.^m AA. cl CC. Aureliano.
SOIutionem assev^erauli (2) proL.ilionis onus incumbit :
quo faolo , chirograplmm condicere (3) polest (4) .
S. 3. Ival. Jan. JSicomcdice ^ CC. Conss.
T I T. XLIV.
DE ACCEPTILATIONIBUS (5).
PupiUus ciim tutoris aiictoritate potest per acceptilalionem
libcrare : nec potest convcniri , nisi ex causa
legitinia. Salic.
1. Imp. Antoni:sus A. Apronio.
JAm libi scripsi , posse apud Judicem quffirl an solen-
nibus (6) verbis tuloris (7) auctorilate intervenien-
le , soror lua acceplilatione debitoreni suum liberavit :
quare si in repetenda pecunia quam exolvit , diversa pars
perseveraverit : uleris defensionibus competeutibus. PP. 3.
Id. Februar. Duobus et Aspris Cok.ss. 218.
■^cceptilatio fucta ex causa donationis , omneni viam
agendi perimit. Bald.
2. Impp. DiocLET. et Maxiaiianus AA. et
CC. Claro.
1 donationis (8) gratia novatione facta per acceptila-
lionem praestitisli liberationem , omiiis agendi via pe-
rempta est. S. 6. Kal. Jan. AA. et CC.
Jnterveniente Jqudiana stipulatione , et acceptilatione se-
quente , nisi crecUtor sii talis cetaiis , cui restitutio in-
dulgeatur , omnis agendi via prcecluditur. Bald.
3. lidem AA. et CC. Demetrice.
jEr Aquilianam (9) stipulationem paclo subditam obli-
gatione praecedente sublata , et acceptilatioue , quse
fuit inducla , perempla : ei , qui cx nulla causa restitui
(1) Si fiinJus iii solutuui datus industria accipientis melior fa-
clus est , non propterea dobet restitui ctiam niinori. facit /. 2.
/. 8. suyr. de rcsciud.
(2) Probare debet solutam esse pecuniam , qui solutam fuisse
asfcrit. /. 1. supr. de prnlat. l. 1. /. 8.^ de prohut.
(3) De condictione chirographi di.\i ad /. 7. supr. de non
laan. I. 9. siipr. ud exhih. l. -a. supr. de condici. ex lci^.
(4) Solutionem igitur recusare seu negare pokv-t debitor credi-
toi i , si non ab co vel tanlisper dum ab eo non accipit apocliam
i.o!ulionis. /. ^. ff. dc noimt. ut per contrarium cieditoii licet
.ipocliam reciisaie , nisi iutcgrum debitum a debitore recipiat.
/• 19. supr. de fid. instruinent.
(5) Dixi ad L. 46- ^- 4- qui'^ *'' acceptilatio , vid. / j
ff- h. t.
(6) De quibus vid. 5. i, Inst. quih. mod. tntlit. et Schol.i-].
l-dog. (). TUTnKoli ptinxcrc Theophil. 5- ult. qnih. mod. tollit.
(7) Pupillus tutoris auctoritate , aoccpto ferre potest. /. i3.
5- ^'^•ff. /'• t. sine causa non potest. /. 27. ^. i.ff'. de minorihus.
(8) Donationis gra'ia acccplo ferri potcst , ut hic , interdum
otuim ex causa. /. <j. ff. de prcsscript. t^crh.
(9) /. i3. siipr. tit. prox. l. 4. /. i5. /. 82. /. 40. supr. de
nans. /. 27. ^ de don. ciijus foimnla ab Aquilio condita. L 2.
Jiist. quihus mod. tolt. ohlig.
(10) AcceptiUfio .'^lipulationi Aquiliaiise adjecta , ipso jure libe-
potest (10) , omnis agendi via praccludilor. S. 5. 1
Dec. CC. CoiNSS. ' ' '
T I T. XLV.
DE EVICTIO^IBUS (i,).
De liereditate vendita.
I. Impp. Severus , et Antomnus AA. Muuitio.
I^Mptor hercditatis rcm a possc.«oribus sumplu, ac
-^ riculo suo (12) persr-qui dcbel. Evictio quoque a.
prnestatur in singulis (i3) [ rebus , ] cum Lerediu m
jure venisse conslet , nisi aliud nominalim inter coij.
hentes convenit. PP. 6. Ralend. Mart. Severo A. 1; .
VlCTORlWO CONSS. 201.
De donatione.
2. lidem AA. Quartaj.
QUoniam avus tuus , cum (i4) pra:dla tibi dona;
de evictione eorum cavit : potes adversus colit) e>
tuos ex causa stipulalionis consisiere ob eviclj. m
prKdiorum , pro portiona scilicet heredilaria. j- Nudo j
aulem paclo inters'enienle minime doualorem hac aciae
leneri certum est. PP. 2. Kal. Mart. Amohino Au. ,
et Geta u. Cojnss. 206.
De re enipta nondum evicta.
3. lidem AA. Aureliano.
,Ui rem emit , et post possidet , quamdiu (iG) e U
non est , autoreui suum proplcrea , quod ahcna d
ol>ligata res dicatur , convenire uon potest. Fl^iJ.
Kal. August. Faustiiso , et Rufimo Cu^ss. 211.
Q
Dc donatione in solutum.
4. Im
p. Antomnus A. Georgio.
SI prajdium (17) tibi pro sjluto daluin [ est , qu
aliis creditoribus fuerat obligatum : causa (18) pi i^-
ris mulata non est. Igitur si hoc jure fucrit evicu ,j.
utilis (19) tibi actio conlra debilorcm competit. NaniajBj
jusmodi contractus vicem (20) venditionis obtiuet. rSB,
II. Kalend. Aug. Duobus et xisPRjs Co^ss. 2i3.
rat , ut hic , et I. ^. 5. ff: de tntnsact.
(11) Dixi ad L. 21. D. 2.
(12) Empfor uuiversitatis res singulas suo pericuio ac su:''
pcrse(juitur.
(i3) Evictio rerum singularum non j.rcTstatur cmptori uuii--
tatij , boc cst , rcrum universarum. Hcreditatis vcuditor ,evic nc
rcrum singtilarum non tenetnr , nisi aliud sit convcntum : Bei "*•
gularis lenetur. /. 66. ff. de contrah. empt.
(i4) Donalor , evictiouis ex nuda promissionc non tenctur '^
stipulatione tenetur. adde /. 18. /;/ f'u. ff. de donal. Paul ^'
sent. II. 5- S-
(i5) De luido pacto vid. /. ';. ff. de pactis.
(iti) Aiile cvictionem non agilur de eviclione. /. "4- 5- -■■
/2. t. l. I. pr. wcrs. itaqac. ff. de rcr. perni. nisi coQtractus i '"
rci eviclio immineat. /. y^- Jufr. h. t. Imo agitur. /. 3o. in ''•
ff. dc acl. empt. ulique agitur", si modo vcudilor rciu alii"!
scivcrit.
(17) "\ ide /. 17. Supr. de solut.
(18) Dtbilor piguus alieuum iir solutum dando , pignoris >•
sain non mulat.
(19) LUilis de evictione actio datur quasi emptori , «' '"' ''
recla vero emptori.
(20) In soUtlum datio , quasi emptio. /. 44- M' '■^^ *'''"''
A"v^'cU. 4.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
Va re i-emUta , et nonduni tradita.
5. Idem A, Pclronije.
jiis 1 pracdiis , qiia^ niercata es, si aliqua a ven-
le obligala , ct uc<;duin (j) tibi tradiia sunt :
: aclione conse^ueris , nt (2) ea a creditore Ji-
Idem etjam fiel , si adversus vendilorem ex ven-
lctione prclium (4) petenle.n , doli exceptio-
suens. PP. i5. Kal. Octob. Duobds et Aspius
hecialitcr venditor eviclionem non promiserit.
6. Irap. Ai.EXAjNDER A. Oclavio.
lubitalur , el (5) si speciaiiier venditor evictio-
I non pronnserit , re ev.cta ex empto competere
11^. ». Idib. Mart. Alexai^dro A. Co^s. 223.
De fidejussore.
7. Idem A. Hilariano,
e laudato (6) , si evicta res est , fidejussorem
lani (7j 81 agi causam ignoraverit ) conveniri
Honiuie posse nou ambigiiur. PP 3 JNJon
.EXiNDRO A. COWS. 223.
P«rt! requimntur^ ut evictio prcestetur.
B. Idem A. Clemeniino.
(8) fundi , „isi (9) auclori aut heredi fio)
.Jenunciavent : eviclo (1,) pra^dio , neque ex
rcm Iradilnm solnlnnivc prelium agi potcst de evictione.
a rcs cst emplon tradcnda. L l^ujf- de contrah.
Vl\ f'f'. "'■'• '"'J'^- ^- ^'-^- de mditit.
.A\ JT , l •■^'"s.geuti , ( pofest aiias ad pri.nam
; .0, 1% , '"•^'- /• ^^- ^"^'■- ^'^ "•««"-'• Lu.
|V >: d':oiL '-^ '' "'^"^" '•^'">"^"^- > "^ ^'
» ex vcndilo veuditori coinpctit. /. .3. f ig. Jf. de
lilori p.-ctinm pctonti opponitur exceptio dc re non
?: ': 4'- '"./'"#• de action. empt.
|ioius vcndUor etiam citra convcnfioncm , cx ipsa
'fra fcnclu.-. /. .5. infm. h,fr. ct l. 2. /. ,q. ^T'
Vy-- /e comm. rer. alien. adde /. .2. Supr. de con-
.'«)■ ^-c/. \i. rx tit. .5. c. G.
;a.e pri^ra Inisua , csl dcnunc.a.c , nominafim appcUa-
|0 dc Laudal.one autoris , vide Ma.autam w praxi
'""•o 4. ul dilicat a noin.nalione aucloris dixi l. 2
>«»< aciio.
us vcnditoii fundus ndejnssori cviclus intcllioitur :
l„ r ;'•;""'••''■" 'o . 'iop^'t iidcjnssori ctia.u ionoranti.
'«>. liifr. ct i. 4,. 5. 2._^ k. t.
'o Inbus <ns.l,us i.ic cn.ptori a venditore non pra^sla-
lasiis est , s. vendilori eviclioncm non denunciavil •
c|nptor .psc judicio .,on adfnit : tcrlius . si ju.licis
l*S '"'? ^'''"" '""'""■ ' ^^ cvincentem , nimia
4 r'" •'.?"""""" 1^'ovocavit, vcl sibi accersivit ,
•..;,.?■ T \"""^^- ~'S- /'. t. si jus aliquod um-
• pula l.crcd.lalcm , ct res quaedara hcrcditaria ei
/. 1. iH^,.. /,. t. jdeni quoq.ie, si .^cicns rcn alie-
■V ir T"' "'^'1"" ''^'^•''^"i^i »eq..e ad p.ctmm
j/. in/r. n. t. si aiinllx vcndita- partiis fucrit evi-
^nans, ^^^^; ^, , Q„indecim cas.is , q„i)n,s s,.-
'w locum „on l;nl,ral , cumcrat Monlal. lib. 3 ser
quadraginta vero duos Matthceus de Affiictis 01 ca/,. ..'
""• "'Od. fudum amiitatur. '
"l'to» cog,lur,,,£ f,ic. Barl. ,>. /. dcmn.cuisse. i.J.
8o5
stipulatu , neque ex d.ipla , neque ex empto actionem
co.itra venditore.n vel fidejussorem ejus habel. Sed et
si (1?.) j..rlic.o emptor non adfuit , aut (i3) prssens pcr
injunam (14) Judic.s vjcins est absente auctore, veJ fide-
]..sso.e : regressum adversus eum non habet. PP. 8, id.
JJec. Allxawdro A. Co^s. 223.
De dcmwciatione facienda. Quid prcestandum ei,
cui rcs eviaa tsl.
9 Iflcin A. Terentio.
QI controversia tibi possessionis , quam bona fide te
^ emisse allegas , ab aliquo njovetur : aucloi-i hercdive
ejus denuncia (,5) : et- si .juidem obt.uucris (.6) , habe-
iiis (17) quod em.sti. Siu aute.n evictum fuerit ,a veudi-
tore successoreve (.8) ejus consequeris, quami (lo)tua in-
terest : In quo continctur etiam eorum persecutio , quae in
rem emptam a te , ut melior fieret , erogata (20) sunt.
rr. 2. j^al. Januar. Alexajndro A. Co^s. 223.
De fiiiibus.
10. Idem A. Largo.
01 hnes (21) agri venditor demonstravit , et legem di-
*^ XI t inlra eos neminem ingressuriwi: si quid inde evin-
calur penculo fit auctoris. Quod si fiuibus suis (22) ,
quos demonstravil , agrum vend.dit : lis (23) fiualis ad
vend.forem non pertmet. PP. 7. Kalend. becembr. Ma-
ilMO 11. et ^LIAWO Co>ss.
224.
r,L n ^<i."ilerns. l. non solum. 3. J'. soluto. l. nomen. 4.
sup,. qucB les ptgnon. n.sr vc.dtor .clens .-e.n alicnam vendidit.
difnr""."" •^••/' ''"''""• ''-ff'- ^'^ «'-^'- '"'Pt- nisi minor vcl cre-
d toi s,t qm e.n.t : tuuc enim mora si.ie denunciatione commiUi-
dt,n;,!"/"rr' '"^'■: "' '/'"*• ""'''■ "' '"''■&• ^"'^i^- nisiveQ-
re lcn i . "^?'^" "'°''*" "^'^ ' ^"^'^•"'^'euta et auctoritates
m vendUce non tradid.t , c„.n j.osset tradc.c. /. Taius. 48. Jf.
Civcr ;?'■•/■ "] \r'"- '"■^''- ^- '■ "'^^ J'"' clcnu..ciandi rcnuu-
f .Te.n. '.''V^- ^^"•"""'■'^- 63. # h. t. aut s. ju.avit , se in
l..e emptorem ddensurnm , et litem motam non iguorav.t. c. />,.-
one r •"?'■' ""'''°'" '^°°''"'' ' "" "^""'^^ ''"5^^i i^i"-""'" '^i
?am.n ; L' '"^- "''«^'•P'-'^'^'^ . '^i °'<'<lo vcditor petieril : aliud
jamen consue.udme possc constitui : vide plura apud Ducnaz.um
(.2) Sccundns casus./. 55.^ h. t. l. i. supr. de periculo et comm.
per crrorcm vel .mprudcnUam ,' vel so.des. ^V,.^!:^, J.n^ n .c.Ts.
(ij; /. b. supr. h. t. ■ J 1
nnn'? ^''*'!'* ^'"'",°'* '''■'''^'"'" '^^''^*'"- "'''■'' '"' «""^'"^ W': h. t.
non vincent. , ut hic. et l. 17. Infr. h.-t.
9/<X Yf^ i'*'"- ^•■^'^- "• ^"P- •^'- ^' 3. Ilaim. 3. C. 89.
(ih) Act.o dc evicf.o.ic datur in s,.rces..orcm. /.,3. /.^4. /. 20.
vendU / f; •^'■" '5 • ^"•••^; ''• '• ^- "''• -^^ ^^ "■'^^^^'- '■"■
C.y) J.> evictio.ic peiifur quauti nost.a intcrest. /. .7. /.2..
m,:ratu.n^" '" '^"'' •^''' ^' ^' '^"° ^''■"° «^''"^^"elur p.ctiura
.m»-'\'^I"".V''1 ♦■"'."1'i"'. venderc spccialiter espressis finibns. ut
ta , vend. or oM.gatur ; altero , non ol,ligalur , facit Ix 74. m
',, /• ■. •^'•''P'"'^'^! ^"'-■s debe.it.ir co..vontionis lei;e : sui Gne«
ag.orum .anter.orc seu anfiquio.e lcge. Plcniorcm pclc hv.iotbcsi.,
hujus legis C.X Ilarmcnop. 3. tit. 3. J GG ^ mpo"Jcsi.,
Jin)J''''T V^^i^^io.'-» vindicafiouc dominii separatur. /.
quinque pcdum. 3. Supr. fn. regund.
in
nu-
8oG
L I B E R 0 C T A ^' U S
Si is agctl qid de cviclione tenetur.
iTl».
II. Iflera A. Clemenli.
I?Xceptione doli reclc eura (i) subniovchis , quem ab
li auclore luo fidejussorem accepJsU : si ejus nomme
conlroversiam refcit , (|uasi pcr uxorera suara anlequam
tu emeres , coraparaverit : qui veuditioni adeo consen-
Sura (2) dedil , ut se etiam pro evictione obligaverit.
Vl\ Non. Februar. Pompejako , ct Peligjso Co:<ss. 232.
De serco in libertatem ecicto : el cle pacto , ut
quaestiooe raota anle eviclionem
pretium reddatur.
12. Imp. GoRDiANUs A. Philippo.
Slve In libertatem evictus est servus , quem mercatus
es , sive , cum coraparares , convenit (3) , Ut si
qua qucvstio nomine ejus relata esset , t^t si necdum evictus
esset , tu prelium recuperares : Praeses provinciae , quod
tibi prsestandum aniraadverterit, reslitui jubebit. PP. 7.
Idib. Mart. GoRmANO A. et Aviola Conss. 240.
De causajudicati.
i3. Idem A. Zoilo.
SI ob causara judicati (4) pignora capta sunt ex ejus
auctorilate , cui (5) prsecipiendi jus fuii , eaque , de
quibus complecteris , tu mercalus es : frustra ab (b) ea
quje condeij.nata est , vel quae in ejus locuin successit (7) ,
eorum referlur qua-stio : quandoquidein (8) , et si evi-
ctio eorum ab alio subsecuta fuisset , adversus eos debuis-
se dari aclionem , quibus prelii solutio proficit , reciissmie
respousum est. PP. 16. Ralend. Juu. Gordiako A. et
Anjola Cojnss. 240.
De Jilio eodemque herede tenditoris.
14. Idem A. Secundino.
Slve possessio venditoris fuit , fllius (9) ejusdpmque
patris heres frustra quaestioiiem movet : sive non pa-
tris , sed fdii ejus possessio fuit , de qua jure heredita-
rio (10) auctor laudari (11) potest , controversiam move^
re non potest. PP. i^- Kal. Aug. Gordiano A. el
LA Co^ss. 2^0.
De pignore ob einciionem accepto.
i5. Imp. PiuLirPLS A. et Philippus C
Menandro.
Ol non injuria (12) judicanlis , sed juris (i3)
Ik3 superatus es , pignus (i4) ob eviclionem accepin ;j»
lenniler persequi (i5) potes. PP. Kal. Aug.
Quid et a quo prmlatur ei , cui res est evul
16. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
Alexandro ef Diogeui.
Sllper empti agri quaestione disceptabit Pratses
ci3e : et si portionem (16) diversje partis esse .
verit , impensas (17) quas ad raeiiorandain rem ^
gasse constilerit , habita fructuum (18) ratioiie ./ :
vobis jubebit. ]Nam super pretio evicts portionis n
eum , qui dominium evicerit , sed auctricem (20) :
niri consequens est. PP. 10. Kalend. lul. ipsis ivst i^
AA. CoNss. 290.
Quid prcrstat autor cerlioratus ecictionem pas
17. lidcm AA. Mutiano.
SI cum quffistio (21) tibi super eo , quem coni!
ras , moveretur , auctorem tuum cerlum fecisi
uec (23) citra Judicis disceptationera eum , quei t
ras , tradidisti : Pra-ses provincia? in damnis (a^.
te toierasse merainisti , medelam juris adhibebit. 1
Idib. Novemb. ipsis iv. et iii. AA. CcH s. 290.
T)e honiine vendito.
18. lidera AA. et CC. Eutycbio.
SI status lil)i super honiine venuudato nioia quaif
solennibus (aS) quae juris adraiilit ratio , inte-'-
si (26) secundum hbertalera fuerit lata sententia f-
de evictioue [ cjus , queni corapaiaveras , j ''•
ejus coiiditiouem comparasti , sine aliijua dubila'i.
ctorem , vel ejus fidejussores , heredesve eoru' 1
re. Quod si fuisse servuin seuteutia declaraverit .'•
gis ad vendilorem te reverii nou posse.
(1) Qtiem dc evictione tcnet actio , eundcm agcnlem lepeUit
esctptio. l. i3. 14. lnfr. et l. n-ff- h. i. cxciipc l. ult. infr.h. t.
(2) Consenlil ^enditioiii, qui tidcjuhct , i^t /. 7. iu Jin. Supr.
quod cum eo.
(3) Valot convcntio , ut Hte duntaxat mola prelium rcsfituatur
craptori , alias citra ])actum non agitur anle cvictionem. dixi ad
l. 3. supr. h. t.
(4) ''■ 74- S- '• -^- ''• '• '• 46- # '/'' ndquir. rc.r.
(5) Alias pignoris vcuditio facla jubsu jiuiicit. inconipitenlis, nuUa.
(6) Emcns a judicc judicatum exotpieiiic , dcbilorcm UaL.et
obligatum : idcoqiie debilor agcns non auditur.
(7) Vide l. 9. supr. h. t.
(8) Ratio dubitandi sumpta cx. communi rcgula : Qmm de
evictione tcnet actio ctc. dixi ad /. 11. supr. h. t.
(9) Fdius non evinc.it rem a patre vonditam.
(10) Vid. /. y. supr. h. t.
(i 1) Dixi ad tl. l. 11.
(12) Vide /. 8. injin. supr. h. t. adde l. 5o. /. 5i
ig. Ecl. 1 1. cap. 43.
(i3) Id est , re lcgilimc evicta.
(i4) Pignus amiUit crcditor , injuria judicis corxdemnalus.
/. 3. 5* *-ff- '^^ pit:,norib.
(»5) /. 2, supr, de partu pignor. l. 2, supr. de pradiis
Jf. h. t.
adde
mm
Pis^nus , eubsiduim rei. . .
(16) ttiam evicta parte , vcnditor tcnetur de eviclion •
Supr. h. l.
(17) /. 9. infin. supr. h. t. l. 45. 5. \. ff d^ o<='- ^'
(18) Peiceptorum scilicel.
(19) Evincens , pieliuui resliliicre noii leiieUir.
'^■20') Id est , vtudilrictm , eadem ralioue dicitur qna
miuno 25. Ambcstrix : ab Africauo adjcsUix , posscslri- ^
satiix, curatiix , paiustrix , et in legibus noslris » ^ '^ ,
Jf. ad SC. TiehcLl. Petitrix , et Veiiditrix , l. ijf '^
miss. Tcstatrix , /. 20. ff'. si sm^itus uindicelur.
(ii) Dtbttur evlctio emptoti , non uilio , sed ex »e
rcstilucnli. vidt /. 56. §. i. /f'. h. t.
(22) Id est , nominasti. /. S. /. 9. Supr. h. t.
(••3) Id est , noD ultro.
(24) Di'^' "f^ ^- 9^ ^"P^- '*• '• 1 • J nnoT'
(25) Jus antiquum forte adserendi intenigit , ae q
adieriivne tollenda. . j, fvitt':
(2G) Emptor servi , si setvus Iiber pronuiiciatus , <'z -^
nc, ut hic. si servus, noa r.git. mts. quod si "¥''■■
emptori yicto , non vinceuti , \endilor evictionem V
supr. l. 21. in fui. Infi , h. t.
CODICIS RErETlT.E PRiELECTIONIS.
8o'
ti eniplores prcvscriplfone se tueri possint.
19. lidem AA. et CC. Theodoro.
;ata prjcdia venundedisti , et longi temporis prje-
icne (1) solita emplores (2) se tueri possunt :
i periculum timcre non potes. S. 2. Kal. Maii
'ISS.
Re evicta agifiir de evictione eliam contra
vendiloris heredcm. Eald.
20. lidem AA. et CC. Solidio et aliis.
?nies (3) veslri mancipia venundederunt , et quX'
doniininii mota est , empioribus adesse ac defeu-
sam non prohibemini. Quod si eis (4) hsec eliam
ut,insiauralio lilis cx persona vestra,si appellalio-
i interposuislis , conlra jus desideralur. i.mpti sa-
Ijio pro eviclione si conveuiri coeperitis , nec (5)
l^otium , ut defendjitis denuncialum probetur : in-
, qiialenus vosmelipsos tueri debeatis. S. 6. Ka-
1. AA. Co^ss.
De re post longum tempus evicta.
21. lidem AA. et CC. Heliodoro.
(6) actio longi lemporis prajscriptione non sub-
elur (n) , licet post niulta spatia rem eviclam
uerit comjjrobiiiuni. Si iia(jue is , quera te com-
'mimemoras , nuuc iu libertatem proclamet in-
' venditorein , sive successorem ejus debes ut
ant , causamque instruaut. Quem si liberum {^)
servum non esse , fueril pronuncialum ; nec te
ue remisisse periculum evictionis fuerit compro-
Pra;scs provinciaj , si res integra est , quauti
nterest , reslilui tiLi providebil. S. n. Kal.
•dic(e , AA. Cowss.
SlipuLilio de indemnitate.
22. lidcm AA. et CC. Julio.
ihi liherum veuiuidatum funduju ab aucfore pro-
s : si ex anlecedenie obligatione , quod debe-
ire solvisli (10) , stipulalionem quani subjeclam
He mdcnuiitaie propoiiis , ipsius conceplio (n)
m niiinj((sle dcclaral. S. 7. Kal. Septemb. ^Z-
AA. Co.^ss. ^
De prwscntia , vcl ahsentia heredum auloris ,
quibus denuncialum est. Quid praatutur
evictLoneni passo,
23. lidem AA. et CC. Eustochiae.
CUm successorcs (12) etiam venditoris pro evictione te-
nen possiiit , si velut obligata sibi llespublica Thes-
salonicensium pignoris iustiluat jure persequi , quae com-
parasti : auctoris heredibus quocumque giadu constitulis
adsistcre negolio denuncia. Quod sive praesenlibus his fuu-
dus quein emisti , fuerit evictus , sive absentibus postea
quanli (i3) tua interest rcm evictam non esse , teneri
non quantum (i^) pretii nomine dedisli , si aliud nca
placuit , publice notum est. S. 2. Kal. Jan. Sirmii
AA. CoMss. '
Si in limine contraclus inimineat evictio.
24. lidera AA. et CC. Eutjchio.
OT post perfectam vcnditionem ante (i5) pretiura nu-
O meratum rei venundatae mota fuerit quaestio vel
mancipia vendila proclaraent iu liberlatem , cum in (i6)
ipso liinine contractus iramineat evictio , emptorem si (17)
satis ei non ofibalur , ad totius vel residui pretii solutio-
nem non compelli , juris auctoritaie moiistratur. Unde
ciun parte prelii uumerala , domus quam emisti , tibi velut
pigiioris jure obligalae , ne ad emptionem accederes , de-
niiuciatuni ab aliquo proponas , Judex tibi quae ex em-
ptione veniunt , pra;slari provi(Jebit. S. 6. Kal. Februiu".
Sirinii j CG. Cowss.
Si is , (jui liberam vendidit , eam evincat
in libertatein.
25. lidem AA. et CC. Saturninae.
SI tibi liberam Salurninus , conditionem ejus ignorans
distraxit , ac nunc eain defeudit iu libertatem hac
libera promiiiciata , vendilorem vel ex slipulatioiie dupl«,
quanlum (18) iu hanc deduclum est, vel empli (10) aciic-
ne , quanti (20) tua interest , convenire potes. S. Idib.
Febr. AA. Coj>ss.
De rei in'eriiu.
26. lidera AA. et CC. Neoni.
SI quis tibi servuin vendidit , postquam is rcbus huraa-
uis exeraplus (21) est , cura evictionis penculum tim-
■e /• ai. Inrr. h. t.
l'^iis piiesc.iftio creditoii eidemque veudilon prodest.
Jf- II' t. l. u. iu fm. supr.detcb.alien. 10. Ecloa. 11.
c-ip. 19. •'3
lur dc tvictionc in Lcrcdciu \enditoris , dixf ad /. (j.
'<;' quod cvicliun cst dcfiincto , ab hcrcde non pote.^^t
\o ita : ^cndilor , ciini cvictio fit , adcssc polcst : iil)i
> »item «istaurjre ncquit , uisi ai)pcllavit. Ecl <i /
luiKianda est tliain vcndiforis snccessorilvis cvictio
'«• «. cujuHuiique gnidus siiit. /. i3. 6upv. h. c
K fiui tori actioius pr.xcipuc dc evictionc , uiia empli
'• a^. supr. I, t. aitera cx slipulatione duplic.
.'.,»,,■„.!'"'? '^•io- m fin. Jnio submovetur , i. 19. suLr.
s hnovctur m h.s qn.B pr*scr.bi nou possunt , ,., /. L ,
(9) Di,xi ad /. 9. siipr. h. t.
(jo) Stipulalas de iiidcmnitato , Lypothccaria conventus , credi-
tori ultro dcbituiu oHcrrc potc^t iioii cxM-Lclata evict.ouis sentcnUa ;
quo scciito , cx cmpto agitiir ad indciiiiniatciu proniissam.
(11) \ id. /. 21. iii fiit. supr. tie itbciaii caiis.
(r.i) Dixi ad /. 9. uers. sin uutein. supi: h. t.
(la) d. vers. sin uuteiii.
(i.j) Id cst , uoii id tauluin qiuui.
('■;) /• '8. injin.jf. de peruiiio et commodo.
(iG) Iii liniinc vniclitioiiis evictioue iiu.uinente
sidui uotuino , cmptor citra fidcjussioucui couveuiri
(17) /. ult. §. i.J/: de rescuid. l. peii. m J!n.
et comin.
(.8) Vid. i. 'j^.Jf. h. t.
(19) V.d. /. 6. /. -21. supr. h. t.
(30) Vid. /. 9. supr. h. i.
(ai) Rc aute Liteiu ^(.rtuipta ces.at eyictio. /. 21. J}'. h.
rc-
pretii , vd
non polest.
^lf. dc perie^
8t38
lum sit , a te cnnvetiiri non polest. S,
Sirmii , CC. Co:sfss.
L I B E R 0 C T A V U S
2. Kal. April.
T I T. XLVI.
De scientia , vel ignorantia emptoris.
27. liclem AA. et CC. Theophilo.
SI fundum scions (1) alienmn , vel obligatum corapara-
vit Atlienocles , neque quicquam de evictione conve-
nit (2) : quod eo noniiuQ dedil , contra (3) juris poscit
rationem. Nam si ignor^^^ns , desiderio luo juris Ibrma ne-
gantis hoc reddi relragalur^ S. i5. Kalend. Octobr. CC.
Cojiss.
Quihus defensionilus emptor uti potest.
28. lidem AA. et CC. Maximiano , et aliis.
EMptori etiaiu vendiloris (4) jura prodesse uon ambi-
gitur. Si igitur vobis propter rei proprietatem' tnota
fuerit qua^stio : tam prnpriis quam vendiloris defensioni-
bus titi polerilis. S. 3. INon. Octobr. * Scuppis , CG.
Cojsss.
J)e permutatione.
9.9. lidem AA. et CC Rheso.
SI permutationis (5) gralia praedia curatoribus quondam
- fratris tui mater tua cledit : his , quae in eorum vicem
acccepit , posteaquam ad deliiusioneai fuerit denuiicia-
lura (6) , vel cum eorum non haberet facuUalem , evi-
clis , quanJi (■j) inlerest , eos conveniri posse , raiionis
est. S. Idib. Dccembr. Nicomediiti , CC. Conss.
De stipulatione duphe , et prohacione malcG
fidei emploris.
3o. lidem AA. et CC. Hastio.
'VJOn (8) ex eo quod duplum [ is ] c|ui a malre [ t"a ]
--1 manopium comparavit , evictionis nomine slipuhilus
est , alienai rei scientia couvincilur • nec opinio ejus ex
lioc laeditur, ut male fidei emptor exisumetur. Aliis ita-
que hoc indiciis , si vis , probare debes. S. Idib. De-
cembr. AA. Coinss.
De he.vede Jidejussoris.
3t. Tidem AA. et CC. Agathoni
HEredem (9) fjdejussoris rerum , pio c{uibi
ctus apud emplorem intercesserat pro v
fa.ctum ejus , cui successit , c^x sua persona domiuium vm-
dicare non inipedil : scilicet evictionis causa duranle actio-
ne. S. iB. Kal. Jan. CC. Cojsss.
bus defun-
enditore ,
CREDITOREM EVICTIONEM [PIG.NORIS'
AO> IJEtF.hE.
Creditor vendens jure creditoris rem , quam puim
cssc debitoris , non tenctur de enctione
nisi exprcsse promiscril.
c
I. Tmp. ALfcxANDER. A. Publicio.
TJm jure (iij ciediloris propter fisci debiu pr;
obligatum Procurator nieus veuuudedit eViCt
debetur ; quia et privaius creditor eodem jareaiiti
si nominalim Jioc reproinissum a privato fuerit r^
Si laruen fiscus ia jus alterius creditoris !.ucce!;,
ptori non jusla nomine fisci movelur controversu
quia potior fuerat , quaudo vendebat, sive quia iofin
quoniain lioc (12) utique proeslare debet , qui j
jure vendit , potiorem se cseteris esse crediloribt .
i5. Kalend. Novemb. Maximo it. et JEliAxo Coss ;
Creditor vendens jure pignoris , tcnetur de evicliot d-/f~
Ims casibus , scilicet quando expresse se obligcnl .
ctione , itcm quando tnalu Jlde contraxit. Bald.
2. Imp. GoRDiANus A. Sabinae.
SI a creditrice jure pignoris fundos obligatos pal '
coniparaverat : eviclis praediis ila demuin petj:
adversus credilricem habere jure poles , si (i3) v '
vendidit , de eviclione rei promisit : vel etiam dt :
lo , cum scieus , prudensque esset rem sine (i4) ^ '
esse , eam patri tuo , cui successisti , venuudeoi .^
sicuti genus hujusmodi contractus inscium credilort
culo evictionis non adslriugit : ita euin , qui fVau' a
misit , vei decepit , non ex.cusat. PP. "j. Id. Ap:
jii^o 11. et Yeklsto Cojsiss. 241.
T I T. XLVII.
DE PATRIA (i5) POTESTATE (16;
Dc longi teinporis pra^scriptione.
I. Impp. Aktosiscs et Verus AA. Titio, ^*'
SI filium tuum in poteslale lua esse dicis , Prfft r"
viiiciip jiestiiuabit , an audire te debeai: cuui ■
sus (17) sis , ut patrisfaiiiilias res ejus agi per t
testauiento matris lutores nomiuati fuerunt. PP
et cuusule.
(1) Malfe fldci emptor de cviotionc .notioncm non hahet. Non
datur ci dc cviclione actio , qiila scicns j^rudcns fundniu alienuin
coniparavit , uisi eviclio specialitcr sit projuissa, ut hic. l. 7. in
fin. supr. coniinun. utr. judic. l. ult. ^. 4- supr. conna. de leg,
(■2) d. leg. 7. /• 4- $■ '^- ff- df- doli inali et met.
(3) Iino non contra. l. i. supr. si i^einl. fign.
(4) Jiis vctidiloris cmptori prodest. ut hic. et l. 7G. 5- ^- ff.
de coiitr. rnipt. L i-^6. 5- ^- ^- ff- de reg. jur. et e eontra ,
prfesciiptio enipLoris vcnditori ] rodest. /. 19. supr. h. t.
(5) 1'ermiiliuili debclur evictio. /. i. in Jin. supr. dc rerum
pcirnuiiu. f;icit /. 4- iujii^- iupi: h. t,
(G) .Adde /. S. supr. h. t.
(7) l g. supj: h. t.
(8) Sti|nil;itio diqilac proptcr eviclioncm , non arguit emptorcm
nialae fidei , ut hic. PrBesuniitur bona fides in possidcute, vide Al-
ciat. pranimpt. 5.
(9) Exccptio est ad /. 11. supr. h. t. eo scnsu , In fidejussoris
bcredc cessat regula , Quem de evictione tenet actio , eundem
agenlem repellit es^ccptio. /. 17. # ''• '• »> nomiae propr *•"
(10) HuBC yox supercst in cditione H;.loan.iri
(11) /. II. 5. \fi. ff- de acL. empi. l. \o- ff- de disUu i
l. 5o. ff. de eviclionib.
(!■-'.) Crcditor ji:re j)ignoris vendens , poliorem se caflci ^
torihas esse praestat, at non evictioncui.adde /. i i.^i^jf'^*"'
(i3) Crcdilor rcm jure pignoris vcudens , de eviclioi ■
polcst cs. pacto : aut si niala fiJe contraxit , tacendo reB^*^
tciius, Grfeci ila hunc locuin reddunt. Qui pigpus jure <*'
eiail , non rccte de eviclioue .Tijit : nisi de hoc conveiu •
dolo facta sit venditio : tunc euim agitur. Syn. Bcis. 25. '
(i4) Id cst , oLligalaiu. /. 11. y i^- ff- de acl. enn:
rc! ipsius rei oblie'itio.
(i5) Adde Noveil. 81. /. 1 1 • # de liberis et poslhum-^ ,
(i(3) i. I. Inst. 9. et 3i. Eciog. 1. cup. ripi vTfl,*-
cap. "i. §. ult. i-Q ijJ
(17) Liberatio potestatis praescribitur. Diutina patienu^v
ritate est.
De rerum clominio.
2. Imp. Antoninus A. Maronise
809
1.1 , quod m potestate patris agens babuisti , domi^
lura (1; ad patrem cuum periinuit , extru ea
.n acquTuntur. PP. i5. Kal.Mari. L^o u. et GeI
jtOJNSS. 2i6.
De jure alienmzdi, de castigaiione.
3. Imp. Alexand. A. Arlemidoro.
ius tuus in poteslate tua est , res acquisitas tibi
uare (2) non potuit. Que,n , si pieiatem (3)
bHam non agnoscit , csligare (4) jure patri^
s non prohibens : acriore remedio usurus , si in
aumacja perseveraveril ; eumriue Praesidi (5) nro-
.blalurus ,6) , dicturo sen.entiam, quam /7) tu
iVe controversiis et injuriis. De rei^erentia
matri prceslanda.
t Impp. Valer. et Galuen. AA. Calse.
"entius quidem videtur , intra (8) domum inter
c ilios tuos , si qua? conlrorersis oriuntur , ter-
' exneri'''/" '""'' \ "* ^ pro ] iujunis eirum
expencndum , el ad vindictam processeris , adi-
' (9) proviiiciae super discepialionibus (muiem
s coiisuelum exerceri jubebit ordinem juris : re-
(10) auiem debitam e.xbibere ,naln fibos co-
provcctam ad incb-mentiores iiijuiias improbi-
rehendent J.sam (n) pi..ateni^ sevenus^i.)
;■ if. i5. Kal. Jul. yEMiLiANo et Basso
CODICIS nEPETIT^ rPuELECTIONIS.
De reverenlia et alimentis.
5. Impp. DiocLETiAN. ei Maxim. AA. Donato.
r si!b-.r r" ^''^^"'^ reverentiam (.3) , sed eham sub-
X sidium (i4) vitaj ut exbibeat tibi , Rectoris provin
ui. et xMAXiMUNo , AA. Conss. 287.
De ahdicatione.
r,j- . / ?: ^'^'^'^ ^'"^' Hermogeni.
litroW '.^' qu- G-co morel:x6) ad alienar.
A^hhZos (\'n^^ ' qu^ Graeco more -(x6) ad alienar.dos
V^ Roinanil ?i.T"P'^''"' ' '' '^^^^"P^i- (r8) diceba-
tur Momanj. Jeg,bus non comprobatur (iq). pp .-
Kal. Decemb. Maxxm. A. u. et Januakxo, ^Lss. .88.^*
De nepote ex filio milite.
7. lidem AA. et CC. DupJianse
S crsIlIuLs^ij' ^"r' (-) -^l^tansfinpa^tria potestate
S.lpK^/J:,r"™ "^^ amb^gitur. ^S. .:
Defiliis Ubertinorum.
r TK. . ^^- lidem AA. et CC. ^milianae.
L h!r,?i ^^'^ 'f^P'^ ingenuorum fiJios suos post li-
be^e non IT ^^legit.inis nuptiis natos , in potestlte ha-
Si filius esse negetur.
n 8 C/"I';,^°'?''-' ^dventil.orum nudu.n usu,.^
r^onas cuu/ue adquirUur ^' '* '''•^'"- ■^'"''
.ns res pat.-.s alicjiarc non potest.
Y patn (lebctur.
' P^^f « est liberorum castigatio.
' .°"".'n accusare potcst , d. l. l, d l 1
etas^in parentes ex ip.oru.n parciUum '( si yelint )
S"!" "' '^^""^ '^'" P"^^»'™ d.riiriend». adde
Hetas sever.us vindica,.da. "^ ''
'c el,am non confulto.
^ers sed si. injtn. Supr. h. t.
■i«"beT«r'- '• ^"^'■. '/<-' «W,> W..r».
^datio c^ .'s^^^J"; '%'7' •"'«•«': Abd.catio fit in,'?r
'j""*- <i^io^\xC^^' ^"■"™^"''^«"]""-^i'Tert,.llia..us
j ^•'o. ear/,crerf«i'e,i.,i« scmper et ubdicaverunt ut
^: ^^'-i. iU.at'ad^^,X'./.M^^^
N 9. lidem AA. et CC. Niconagorae.
Ec fibum A.^are (22) cuiquam esse J.berum , Sena-
ta (2Z \ ^'^^ ^^- ^r^' ^g-«cendo , ac demincia-
ios tu,i ^ .; ' "J- P'-*')"^'^^"»^ (^5) Edicto perpetuo pro-
maor tr'i..o'r^ '^" ^'9 «^""en.^orum apud Pr^side.u
majoii tniuo (27) peienti (28), nomine ejus mon.tratum ,
i^o^-.//. ,,5. cap. T. ^'^" exheredationum causas ex
nll n "1"°"!"* '^' ^''<-'"-''ndos parcntes. videArist S. Ethic ,i
(19; Abdicand, causae li^ fuerunl • si fili,,c ^^ , ' c ■ v •
set , si commessaiT»,,.- c: i ""^'""'^■,''1 """s noctu fo,is cubuis-
ret Luciim^/,,1// ' ■'""'J" I'"'«asset , si l.bid.ni incumb»-
/.o^ Mi lihV "^^"■^ '^= ^' volu..tat, paternce repugnasset. Fabius.
(20) M.ht.a nemo solv.tur patria potestaf.^ / S / /- -'"""»•
strensi peculio : (J. 4. /„,, „,'^//, „,0,1 i ■^''- ^' '""
tur^rii^ml: "'^"'"•^- ^' '• ^"^- ''■ ^- "^ Pl-i,ue in.ei.pretan.
n}f?F7";T' ^"'^^- '9^ ''^^- ""• ^"'or.tate. /. i. f „^.
"if.?r'^d tt ••rr'- ^^"' ^'^"'^^•' '""^" denu,iciati^ inut
(20) De agnoscond.s li-Dcris. ^ i3. /„./. ^^ «c<.
(26 De qua est tota /. 5../^ rf^ //^.r. „^„o.c.
(2y) Id est, nupcr lact* depulsct , exuberl , delactato svrin^,.
ct in lege Pap.a , !.pud* m^^Z %. ^ ^'17^1^^ 1^: t^"* '
per mamma depulsi. v.de Cujac. d Lo ' ^ "' ' "**
(2S) Peiendi , Cujac. ibid. ex quibu^dam codicibus.
102
8io
LIBER OCTAVUS
jure manifcsto declarant. S. 5. Kal. Maji , Sirmu , CC
Go^ss. , . . , .
De Uherlate , de jure vUcx. et necis.
10. Imp. CoNST. A. ad Maximum. P. V.
Llbertati (1)3 majoribus tantum impensum est , ut
palribus, quibus jus (2) vitae in liberos , necisque
Dotestas r olim ] erat permissa , libertatem enpere (3)
non liceret. Dat. i5. Kalend. Jun. Thessalonicce , Seve-
Ro et RunNo Gonss. 323.
T 1 T. XLVIII.
DE ADOPTIONIBUS (4).
Apud quem adoptari potest.
I. Imp. GoRDiANUS A. Martise.
HI qui in aliena potestate sunt , juxta jus civile non
nisi opud eum apud quem plena legis (5) actio
est , adoptari possunt. PP. Ralend. Jun. GordUNO A.
et AviOLA CoNss. 240.
De impuheris arrogatione. Apud quem arrogatur.
2. Impp. DlOCLETlAMJS et MaximiANUs
AA. Timotlieo.
TMpuberem (6) , quem ad vicem (7) naturalis sobolis
1 arrogare (8) desideras , si hi , qui sanguims (9)^"^"
cessitudine [ sibi ] junguntur ; id ei expedu-e apud Prse-
sidem provincise confirmaverint , filium habebis : ita ut
bonorum tuorum quarta (10) pars tam in postremo ludi-
cio tuo , quam si a te emancipatus fuerit , ei prsbealur ,
et super patnmonio ejus idoneis fidejussonbus (11) datis
servo publico (12) caveatur : ne sub copulandae adoptio-
liis obtentu , in facultatos ejus , quse ei d.ligenti provi-
sione servandx sunt , irruas. Arrogatio etenim ex indul-
eentia principali facta , perinde valet apud Praetorem vel
Prsesidem inlimata , ac si per populum (i3) jure anliquo
facta esset. PP. 5. Id. Mart. Maximo 11. et AQuiLir^o
CoNSS. 286.
(i) Favor liberfatis,
(■i) l. \\. in fin. jfF. de lih. et posth.
(3) /. 6. sup/. h.t. l. I.. supr. de ohlig. vid l u supr de
patrib. qui filws distr. l. ult.ff.qucB res pign-VauL ^^. sent. i.S-i.
r.uLy L. .. lnst.\.. adde TSo.ell. 74. c. 3. Gajus i. Inst.b.
Ulpianiis 8. ct 2. Harmen. 8. -j ? , /r ^. n/T
(5) Adoptio est lcgis actio. l. 4- # ''• '• 7"^^./- ^•fdcoff.
nirJic. l. l.ff. de off. procons. Constabat so ennitate. l. 4- /«" •
h t. I. 5. supr. de suis et leg. inde a Theoph. vcutf^o? ■Jrpocga ••
non tamen rcfertur iutcr aclus legitimos. l. 77. ff de reg. jur.
iitiote solennibus adoplionis jam sublatis.
(G) V 3. Inst. h. t. ,. . _ . f . c c ,
(7) Hinc adopMo naturK similitudo dicitur a Cajo 1 . Inst. 5. $. i.
(8) Quemadmodum fiat adrogatio.
(9) Facit /. 17. 5- '•#• ^- *V , ,
(10) Yide 5. 3. litst. rt l. 22. .#. h. t.
(11) Z. 17. in fin. l. i^-ff- ^- ^- „. . , , r r U *
(12) Personce publicce , d. $■ 3- tabclhoni , /. 4^ Y'\\f' ^
(i3) De adrogatione per populum vide ^Ip. 8. ^. 2. et o.
Gaj. 2. /mt. 3° §. 4. et 5. GcH. iQ- Goth. Adde Bnsson. Uh. 4-
SileCl. C. 20. S. L. » /- 1, ^ C r-nll rr.
(i4) Libertus arrogari non potest. /. 8. Lifr- h. t. b. ^eii 19.
(,5) Justam adrogandl causam habent qui hberos noD habcnt.
/. i5. 5. 2. /. .7. l. Z.ff. h. t.
De arrogalione liherli.
3. lidem AA. Mariiano.
CUm eum, quem arrogaveris , hbertum (i4)tuura»-
profittaris , nec ullam idoneara causam precibus ■.
dideris , id cst , Quod (i5) liheros non haheas : inu §;.
jiiris auctoritatem desidcrio tuo refragan. PP. i6. il.
Jul. Maximo 11. et Aqliliso Conss. 286.
Quomodoj?i adoptio.
4. lidem AA. et CC. Procuhano.
ADoptio non (16) tabufis (17) , licet per tallio.
nem (18) conficiendis , sed solenm (19) juns iine
apud Praesidem solet copulari. PP. Kal. iept. ip- r
et lu. AA. CoNss. 290.
De foeminis.
5. lidem AA. et CC. Sjrs.
MUhercm (20) quidem , quse (21) nec suos fili b-
bet in potestate , arrogare non posse certumesVe-
ru.m (22) quoniam in (23) sohitium amissorura tnim
fiiiorum , privignum (2^) tuum cupis vicem (a5) gili-.
ma; sobolis obtinere : annuimus votis tuis , secuDdi e»
quee annotavimus : et eum perinde atque ex te prwt-
luin
timus. PP. 3
DlOWE GoKSS.
ac vicem naturahs legilimir{ue fifii habere ^0"»-
Non. Decerab.
291
Trihallis , Tyberi») «
Quomodo^/ arrogatio.
6. lidem AA. et CC. Meliano.
ARrogationes eorum qui sui (26) juns sunt , c
Regia Urbe , nec (27) in provinciis, msi Lexi^
rescriplo principah fieri possunt. PP. 6. iNon. Api
zaniii , CC. Conss.
(16) In adoptione non snfficit tabulaset instrumenU intctt
nisi iudicis auctoritas inteiveiierit.
(17) An teslamento (ieri potest. Vellejus Paterculu» U>.. ^
Cujac. 7. observ. 7. i
(18) Dixi ad /. 2. supr. h. t. • • 1 «rr : «♦■
U<.)) Adoptio solcnnitatem exigit : non fit nisi soicoi .
quidem apud praesidem. adde 5. Gell. 19. vid. /. !• 5«^ '
adde Rc%aid. c. 6. de auctoritate prudentum. g
(20) Mulieres non adoptant. 5. 10. Inslit. h. t.y , .j
S. 9. I. Gaj. 5. 5. 3. et 5. Gell. 19- l- ^Q' $ ]. -^- ,,
testarn. l. 8. supr. de prascript. longi tcmp. h- Harm.
^(21) iSuo cur foeminffi non adoptant ncglecta LeoDi5 • ,
(22) Exceptio. . ptjsirJ"-
(23) Ex Kov. Leon. 27. hcet muhenbus adoplare,"
quam liberos babucrint. 5, ,« /;Y
(24) Privignus adoj.tari potcst , ut hic , et l. 32. j
adde quae scripsi ad /. i. supr. ubi pupill.
(2.5) /. 2. supr. h. t. ■ f ff. h-
(26) Adrogantur qui sui juris siint. /. i. '" /''' Jopti» "•"■
(27) Olim fiebant adrogationes tantuin Rom» • f
que. Ulp. 8. 5. 4- . , ,. -,1/0. ' ■
(28) Adrogatio fit ex rcscnpto , ut hic , ^f '■ ^
Ecl. d. loco 47-
CODICIS BErETIT^ Pn^ELECTIOMS.
8i
Si tjuis adoplelur a cwe alteriiis civitatis,
7. lidcm AA. et CC. Auico.
jdoplionem quidem aliense civifatis (i) civi recte
[ 0 additur (2) , non luutalur patria (3) : ac pro-
• jus originis in honorum ac nmnerum obsequio per
|onera non niinui perspicis, S. ii. Kalend. Febr.
ij j CC. Cojvss.
Si patronus adoptet fdlum Uhertce.
8. lidem AA. et CC. Isioni.
idoptionem patre , in cujus est poteslale, filiara dan-
ij, matris (4) palronus adoptare non piohibctur.
if)ui juris arrogatio foeininse nisi cx nostro rescripto
fam procedit. S. 5. Id. Februar. CC. CoKss.
J)e emancipatione.
9. lidem AA. et CC. Marino.
jptatum (5) , licet ex beneficio nostro , emancipa-
one (6) solenni separare a familia sua pater ado-
mininie prohibetur.
Qui possunt adoptare , 5. vel arrogare.
10, Imp. JusTiNiANUs A. Juhani P. P.
I|i. in adoptivis filiis , qni filiifamilias constituti , a
iilribus naturaUbiis aliis in adopiioncm dantur , an-
!|japienliae incidit qua?dam dnbilatio 5 si oporteret ta-
imn , qui pra;teritus a naturali patre fuerat , ha-
l;onlra ejus teilamentum de inofBcioso aclioneni
i Papiniaiius (7) quidem negat , Paulus autem si-
l;tu derehquit , Martianus vero dislinguit , ne ex
•jisa utriusc(ue patris perderet succcssionem , natura-
ijlem , voluutate ejus circumventus , adoplivi pro-
||estatem quam forte habebat)et iternm aliud vitium
brtum : si enim post patris naturalis obitum pater
lus per emancipationis modum jus adoplionis dis-
'K , nulla spes ei rcmanebat : neque [ enim ] con-
jis naturahs voluntatem , quia mortis ejus tempore
Ijia fuerat familia constitutus : neque contra adopti-
^itrem : ( quia per emancipationem ejus famiha
« est ) ideo talem dubiiationem [ resccantes , 1
et taJe vilium corrigentes , sancimus (8) per adoplionem
quidem ad extraneam personam faclam , jura naluralis
patris minime dissolvi , sed ita eum perinanere , quasi
non fuisset in alienam familiara translatus. Cum enim
tania fragilitas (9) est adoptionis , ut possit in ipso die,
et filius fieri , et extraneus per emancipationera inveniri :
quis patiatur jura patris naluralis nexu divino (10) copu-
lala , ludibrio defraudari ? Cuju in hoc casu et contradi-
cendi filio (ii) ex jure veteri deiur hcentia , ct iuvi-
lus (12) transire ad aliam non cogitur familiam. Omnia
igilur ( secundum quod jam disposuimus , cum ad extra-
neum patrem filius per adoptionem transferlur ) maneant
integra jura , sive ad (i3) inofficiosi querelam , sive ad
alias omnes successiones , sive ab inlestato , sive ex testa-
mento , quae liberis deferuntur ; ut ipse possit et prodes-
se (i4) patri naturali , et ab eo naturalia debita percipe-
re. Si vcro paler naturalis avo materno (i5) filii sui ,
vel si ipse fueril emancipatus , [ etiam] avo paterno , vei
proavo simili niodo paterno , vel materno filium suum
dederit in adoptionem : in hoc casu , quia in unam per-
sonain cnncurrunl et naturalia , et adoplionis jura , ma-
neat stabile jus patris adoptivi , et naturali vinculo copu-
latum , et legitiino adoptionis nodo constrictum , et ad
eum solum respiciat filius , cui eum et natura aggregavit ,
et lex per adoplionein assignavit : et Papiniani seutentia
in hac specie procedat , et ad eam taulummodo filius
adoplivus spem totam extendat , et nou (i6) patris na-
turalis successionem molestare concedatur : sed avita et
proavita tantummodo reverentia protegatur : eique acqui-
rat qua? possunt acquiri et prodesse. Et is ei solus pater
intdligatur , (|uem lex fecit , et natura non dereiiquit.
Ne(|ue cnim Martiani distinctioni locum esse in hoc casu
invenimiis , iihi nullius circumventionis (17) suspicio pot-
est ajiquem sibi vindicare licentiam , avita et proavita
affectione haec orania resecaute : sed haec oinnia manere
integra , nisi avus et proavus emancipatum fecerint filium
adoptivuin ; tunc etenim necesse est ilerum ad patrem na-
turaJem eum reverti : cum emancipationis iuterveutu ad-
optio in quacunque persona facta solvitur.
5- 1. Sed ne articulum adoptionis in extraneam perso-
nain factae sine lege relinquamus : licentiam damus lali
adoplivo patri , id est , extraneo , si voJuerit , nihJl ei
testamento suo reliiiquere , sed quidquid el reliquerit hoc
lil>eralitatis sit , [ et ] non legilimo vinculo adstrictum.
Cum enim per omnia naturae suae fiJium aggregaverimus:
manifestissimum est , quod et acquisitiones omniuin re-
ruin , quae ad filiumfamilias pervenerint , secunduin Jcg s
nostras , non adoplivo extraneo palri , sed naluraJi (18)
usque ad modum ususfructus perveaiaut , et peruiaijeaut
'ivis aliense civitatis adoplari potcst.
d est, augctur , adde /. 35.^ h. t. l. i5. 5. 3. l 17.
ad mumcip.
higinis scilicet.
•X liberta filiani adoptare possumus non liberfum. /. 3.
t. vcl liberti filium.
doptatus principis rescripto , ctiam eniancipari potest :
ilioquin putct , adoptatos principis rcscripto , pcrpetuo in
• njanere cogi.
, ■ "?/'*• ''<' rmnncip. S.' 6. Inst. quibiis modis iiis patrice
ddatnr et bwc -■ ' ' - '■ - ^ -^
'^"P- II. 5. iilt
nr et baec trium juriscoDsuUorum diversilas his qiuE
. II. 5. ult. ^
•optatus ab e.\tranco siicccdif ctiam patri naturali. J. 2.
'• etj. 5. iufn. Inst. dc cxJwr. lib. ct 5. 1 4 . i^fri. Aoc
'«'. de hercd. qum ab intest. Gotli. Haec est io. decjsio
'^vis Justiniani. vid. Inglois, Ans.
(9) Fragilitas adoptionis summa olira fuit. Poterat cnim qiiij
olim eadem die filiiis pcr adoptionem ficri , et eadem rursus die
per cmancipationem cxtraneus reddi.
(10) Jnra natiiralis palris nesu divino copulafa.
(11) Filius interdum juste patri suo potest contradicere. §. 8,
Instit. qtiib. mod. j us patr. potcst.
(12) Filius iuvitus non datur in adoptionera , ut hic , et l. 5.
j: h.t.
(13) 5- !• Inst. de inrfficioso tcstam.
(«4) Adoptivus etiam palri naturali prodest.
(i5) 5- 2. uers. Si cero. Inst. h. t.
(ifi) Adoptatns ab avo materno patri naturali non succedit.
(17) Parcns non praesuniitur Ubeios dccipere velle. /. pen. in
Jin. Jf'. de jure dot.
(18) Adoptatiis quod ab cxtraneo adcjuirit , patri natiirali adqni-
rit usufructu tantum.
8l2
LIBER OCTAVUS
in sacris (i) palris rialnralis , quasi imaginaria (2) qua-
dam ct nova affcctione ei acquisila , non prislina^ cogna-
lionis fllniiniilione intioducta. Sed si quidein remanoal in
lali adoptione ; nulia intcrvenienle emancipatioue , in hoc
tantumrnodo prodesse ei volumus adoptionem , ul non suc-
cessionc ab inteslato palris exlranei adoptivi deliraudeLur ,
scd liabeat accessionem lortuna; [ ex palris naluralis sibi vo-
Juntate acquisitam ]. Ncque enim ex veteri jure cognationis
nexus naluralis patris per adoptionem filio dissolvcbatur ,
scd acccdebant jura adopliva , certis reliqaiis ex jure na-
turali remanentibus : et qui legilimus erat familiae adopti-
vae , is naturali fuerat cognatus. Quis enim materna (3)
jura posset al)olere , cum videbatur , et ex antiquo jure
patrem quidem habere adoptivum , matrem autem eain ,
<[uam natura cognoscit ? Lt ideo sancimus , etsi liabeat
hujusmodi filius jura integra naturae , atlamen si intcsta-
lus pater [ extraneus ] adoptivus decesserit , babere eum
eliam sui Leredis jus ad ejus tantummodo successionem :
ut non eliam iegilima jura ad faniiliam extranei patris
adoptivi Iiabeai , nec ipsa ad etim communionem ali-
quam habeat , sed quasi extraneus ita ad illani familiam
inveniatur.
^. 2. Sin aulem per emancipationem jura adoptiva fue-
rint dissoluta , tunc nullus ei penitus- regressus ad adopti-
A um exirancum potrem , etsi moriatur inteslalus (4) , le-
iinqualur : sed maneat lantummodo patrem naturalcm co-
gnoscens , tanquam non fuisset ab initio in adoptionem
translatus.
§. 3. Quae autem de aliis adoptivis diximus , haec san-
cimus ctiam de his , qui ex Sabiniano senalusconsulto (5)
ex tribus (6) maribus fuerant ab extraneo adoptati , nul-
la penitus differentia inter alios adoptivos , et eos intro-
ducenda.
§. 4- Quae in filio diximus in adoptionem a patre
dato , ha?c et in filia (7) , et in nepote , [ et ] ne-
pte , et deinceps personis utriusque sexus in sacris patris
constitutis extendimus : si tamen tempore mortis avi sui
parentes eos, vel cas non anlecedant : si enim patres eos
antecedant : ( ubi nec imponitur necessitas avo ah'quid
iiepoti , vel nepli relinquere ) maneant omuia jura adopli-
(1) Sacra privata fuerunt cuiqne genti , quEB diis penatibus pa-
lerfaniilias faciebat. Cic. 2. clc Irg. filiifaniilias in his sacris dice-
hantur esse , /. 2. supr. de honis quce liberis. mancre , /. 12. sxipv.
rie coll. id est , pcrmanere , ui hic , constituti , /. ult. ^. 2. supr.
de inoff. test. l. ult. ^. 1. vers. Sin yero. supr. ad SC. Teriull.
i. idl. supr. de curat. furiosi. posili , /. 20. supr. dc nuptiis. re-
tenti. /. 3. supr. de bonis matcrnis. Adoptati quoquc qiii in alte-
lius gentem tiansiban.t , in ejus gcntis sacra simul transihant. 7.
f^alcr. 27. Emancipati vcro suo arbitratu sacra sibi privata facie-
))ant : pcr emancipationcni a sacris paternis dimitti et abbolvi di-
cebantur , /. 3i. supr. de Jidcic. l. \. ^. 2. supr. de annali cx-
cept. l. i3. Supr. de legit. hered.
(->) Imaginario aflectu.
(3) Malerna jura non possunt abolcri.
(4) 5* "3- Instit. de hered. qucB ab intestat.
(5) Ex Sabinianorum scntenlia. Revardus c. G, dc auioritate
prudent. in Jin.
(6) 5- '4- i^ersic. testani, Inst. de hercd. quw ah intest. l. ult,
in Jin. Infr. de decurionib. t| ^plfim ^aot^Hf > Thcophil. c/. ^. i4-
lr:hus manibus , Alciat. 4- parerg. quod de palris naturalis manu
in fi(hiciariani maniim tradeietur , qui dcinde in maiium ct pote-
i-latcm adoplivi dabatur. Tribus mancipationibus. Rcvard. cap. G.
fle aulh. piudcntum in Jin. errore ul putat , creato cx bujusmodi
noti.s , TlilB. MA. uterque male. Pejor est his iuterprelatio Ac-
rursii divinanlis, Tres parenles iulcr .se ccrtare dc filio in adoptio-
ucm dando, vel de aliquo adoptando. Commodius est pibil hic
mutari ct ita lcgi , Iribus marib. ut hic agalnr dc ejusprivilegio ,
qui Ircs raares tilios suscepcrit , /. 122. Cod. Theod. de decuiio-
rub. Kratque hoc jus parentis habcutis tjes maies lihcios , ut uni
va [ ei ] intacta. ITa^c enim omnis sanctio de filio f;
lia , de nepote , et nepte , et deinceps persoois in ,
constitutis introducta est , ubi dubiiubatur , quid sta,-
duin esset, quasi duobus paUjbus ei , uno ex natui:
altcro ex lege , iniposilis.
$. 5. Ubi autem homo sui juris conslitutus ^er a/
tioneriL (8) , ex T^ugusta Ijbi.Taliiale sese dederit hl,.
optionem, lunc omnia jura patris adoplivi habeat imte"
Cum enim ntdlum inter patres inditcilur discrimen fjt
situs heres adoplivns patri arrcgatori , el farnilia eitjp.
grcgetur : et omnia , quae ad fiiium arrogalum v „
legumlatores inti-oduxerunl , intacla illibataque iu ecro
prrsoni reservefttur. Dat. Kal. Sept. Constaniinop ii-
rADio et Ohesxe VV. CC. Cokss. 53o.
Quomodo fit adoplio.
II. Idem A. Juliano P. P.
\/^Eleres circuitus in adoplionibus quse per lreseir>ci-
putiones (9) et duas (jo) manunii^siones in fihisaut
per unam emancipationem in cfeteris JibLiis fieri soleint.
corrigentes sive tollcntes , censemus licere pareuli , q li-
beros in polestate sua constitulos in adoplionem daidis
siderat , sine vetere (1 1) observ^itione cinancipalioDi et
mauumissionum hoc ipsiim actis(i2) intervtnicnlibusi3)
apud competentcm Judicem mauifestare , praeseole i^)
eo , qui adoptatur , el non contradicente (i5) , necioi»
eo , qui eum adoptat. Dat. Kal. r\ovemb. Co.isUiiuop.
Lampadio et Oreste VV. CC. Corss. 53o.
T I T. XLIX.
DE EMANCirATIQNiBLS (iG) LIBER0R13
Hahens jitrisdictionetn a l ge mimici/jali , potesliUi
exercere eliani inier non suhdiios consentientei :
et valet apud onines. Salic.
S
I. Impp. DiocLFT. et Maxim. AA. et CC.
Ilerennio.
f lex (ly) municipii, iu quo le paler '^mancijwvitpo-
dato senafui , curire lihcralio contingeret. d. l. ult. uniinaiiti»-
re duto quarta omniuin bonorum adoptatoris cx SC Sa)' «w
delerrelur : .sicut inipubcri arrogato ex constitutiouc Anloniu-ii
Cujac. ad d, l. uh.
(7) De filia , nepote , ncpte.
(8) De arrogato.
(g) Td cst , venditiones. Nam emancipare est veiidcre. \-
Instit.de tcstament ord. 8. Yalcr. G. adde 5. 6. Instil. ''
mrd. jiis patr. potcst. l. "*>. ff. de capit. minut. Ism'ell. i
ult. Infr. prox. tit. Goth, Ad hanc 1. vide A. Gelt. I^oct.^'^
lib. ?>. c. 19. et "\'acon. lib. i. declarat. iG. S. L.
(10) Filiifamilias trina cmancipatione duahus inanumission "^
coetcri nna cmaucipatione , una inanumissione adoplabautur. '^'
Ulp. 10. 5- I.
(n) Vetus ohservatio cmancipationum et manuiiHssiomim su''?'
(12) De formuHs adoplionis et adrogationis , vid. apud G->'
cap. 19. ■\opiscum in Aureliano.
(i3) In adoptione requiruatur acta , requiritur scripturJ ^
7,ic , ut et iii cmancipatione. /. 2. Infr. tit. prox.
(i4) /. 24. ^5.ff. h. t.
(i5) /. 10. supr. h. t. L 5.ff: h. t. vid. Ulp. 10. Festu 1»
emancipacio.
(16) L. 9. .lupr. tit. prox. dixi ad L. i. ff. 6. adde 1. h'|'"
'7- Tfp/ i:xX.v<rsui viriXnrictiirof , L. i, Inst. 12. 5- ^: ^^/
81. I. Gaj. G. Paul. 2. sent. 25. Ulpian. 10. §. i- l- 5. fU/ "'
dolo. iSofell. Leon. 25.
(17) Hinc coUigunt , cujuscunquc municipii legcs ad suun;^'
ritoriuin rcstringij Actus civiles cx co quo geruiUur loco vir c*'
pere, nou futiUQ, 3us eontractuiun ct testaraeiitorura ex r'^"^'
CODICIS REPETIT^ PIliELECTIONIS.
Duumviris dedil , Ul eliain alienigence (i)
_ tos emaiicipare possiid : id , quod a patre facliim
jib oblinet firniita(eiii. PP. 3. Non. Decemb.
n|et m. AA. Cowss. 290.
2. lidera AA. et CC. Gennadiae.
ei ncijtationibiis libeiorum , nec non donalioni-
ih) non lani scriplura (3) , quam verilas con-
msolel. PP. 5. Id. Mart. Tiberiano et Diome
9'-
« emancipalione non requiritur causa , sed
judicis aucioritas. Salic.
8i3
3. lidem AA. et CC. Heliodoro.
(4) uudo conseusu patria liberi poleslate , sed
j u solenni (5) , vel casu (6) liberantur : nec
7) , quibus moius pater emancipavit filium
c^ solennitas quajritur. S. i5. Kalend. Octob. AA.
wUus quis non Uhcral fiUum , vel nepotem
sua polestate. Salic.
4. lidem AA. et CC. Colonite,
avus neptem suam liberare potestate cogitur (8) ,
' (9) m cujus({uam injuriam beneficia tribuere
t nosiri. Dai. Id. Octobr.
-iViptum principis judici apud acta intimatum ,
iU parentes eorum liberos emancipare : accedente
mt,»stimari yid. Hotom. 2. cons. 2. Scd ct illud
nc eajuoescribi , quae sunt jurisdictionis. Cvnus luc ,
L:J'' '^'"/'7"« /''"'^'■«- Quid si j"s id de quo agitur ,
Jnumcro sit , quaj pnncipi rescrvala sint ? Ouid si ius
. e suprcmaj potcstatis , vcl infer rcgalia rcfcrtur , aut
ni sii . id gcncris jura consueludinc prrescribi non pos-
arg. l comperit. 6. supr. de prcescr. 3o. ^el Ao. ann.
">■ reg. io']. ^
•isdictioncm habens ex lcgc municipali , potest cam cxcr-
• » ler non subditos conscnticntes. Salic.
nationes ficbanl a patre f.lio emancipato , ut vitam suam
d cst , ut sc alcrct /. ult. infr. h. t. /. ult. C. Theod.
T-donat. l. 8. mfr. de bon. prosc. No^>. Leon. i5.
r iira in cmancipationibus exigitur , ul hic,l. 5. infr.
■ula-1 Onciacum 1. ^. G4. quod icmitlcrc videtur iYoi^.
1 Nn '"/''orV°".'- ^- "^^- "'P''- "■'• /"-"^- in nuptiis
llUma".- • .''■ '^■/" '""'"" C"'t-"(1« niiliti.-B , Noi'. 97.
ra.ropaliva bypotbcc^c postulauda. No^. i36. c. 3. uers.
liZ ''^'"'■"'■'^ l'iobat.onc. Z. 4. 5. 5. supr. de rccentis
onteslal.one non numorat.-e pecuni^. /. A. Y 4. „' de
Pecun. No.ell. ,00. c. .. las addc qu:2 scripl. a7/ ,7!
AW/ Lcon. 25. in fnu nudo couscnsu perficitur
0, vauti si palcr paliatur filium scorsim viverc rcsfn.e
lLnr,r"u'' "°"'^"'" ^*' •'''^^"" ""P>''-^ ' ^el matrimonio
vcncril:hu,us constitutionis mcminit Harmen. .. til. .7.
. um pcr matrimonium emancipantur , aut alatc 26.
. aec«. ig^. ncgol.alionc a pal.e scparala , dignitatc ,
« , aut cjusdcm conlc.lalionc simplici apud judiccm ,
modis solvunlur apud Gallo» liberi patria potcstatc. v
o'- \Q. tu. des letires incidcnles en civil.
\ quo v.d. /. ult. infr. h. t.
||tus justa de causa emancipari potcst.
■lU pa.cntes non cogunlur cmancipare libcros. /. 3i. ff:
■ d^^- J. de cond. ci dem. l. ult. ff. si quis a par.
Ad:, ■*'"''■•• S- «''• I'^^t- quil>. mod. nis patr.
-'"«.«.0. exc.pc casum /. 6. infr. de spectac. lib. ,,.
ibsif 'rT' o ''^'"'^ "'"'• *'*'"'' «^' ''"c , si justa cmanci-
■at nnT"f" r'^:'" '■ quidam cum filuim. i3-2. J] de
«'• polcst et mvaus nims ciuuucipad lualoi ob luorcs ,
antea , dd postea corurn i>oluntate , nisi fuerint infan-
tcs , quorum consensus non requiritur. Salic.
J5. Imp. A.vASTAsius (10) Constanlino P. P,
Ubemus lic^pe pa.-entibus , id est , patri , avo pater-
no 1_ seu ] proavo , caBterisque ulterius per masculini
sexns persoiias contmi.a genens serie conjunctis si libe-
ros , quos liabent in pote^lale propria , id esl , fibum vel
filiam , nepolcm seu neptcm ex fiiio , pronepotem seu
proneptem , cKterosque uidem pcr masculmi sexus perso-
nas conlinua genens linea sibi conjunctos per cmauci-
pat.onem , vel absentes , el peregre degenles , vel ia
nsdem locis seu reg.ombus , vel civitatibus commorantes
in judicio vero non prcesentes , juris sui conUituere ma-
luermt : supphcatiombus (11) porrectis raereri super boc
divinura oraculum : hocque apud corapetentem judicem
ad (12) cujus jurisdictionem aclus emancipalionis perti-
net , insinuare (i3) , superque precibus a (.4) seraet
oblatis apud eum deponere : ut hoc subsecuto , et aucto-
rilate praecedente principali , plenissimum robur emanci-
patio (i5) sortiatur : et persouae , in quas talis liberalitas
coUata sit , de aliena potestate quasi a parentibus ex einan-
cipatione manumissae liberentur : si tamen ipscc nihiJomi-
nus sub gestorum (i6) testificatione , vel apud eundem
judicem , vel apud alium quemlibet proposito parenlum
suam etiam voluntatem consonare (i^) vel ante preces
oblatas , ct sacros apices promulgaios , vel postea d^^po-
suerunt , nisi inlanles (i8) sint , qui et siue consensu et-
ut ne deinccps ejns nomine pafcr tcncatur , quod plcrunque stati*.
to ficri possct. vide Soc.n. reg. i38. 1 r 1 i«-
(9) A id. /. 3. supr. unde vi.
('o) /. II. supr. d,- legit. hercdib. dixiad/. iS. supr. de collat.
K.. J-, f^™ancipatus resc.ipto pnncipis , rcservato jurc legitimarum
hcied.talum , vocatur ad lcgitimam hcrcd.tatcm patris cum fratri-
t>us m lam.ha rctentis , l.oc gcnus c...ancipat.onis e.v imneriali re-
land. a Vall. i. con«7. nuin. 4.
(12) Emancipatio non apud qnemcuuque judiccm espediri potesl.
(i3) Inl.ma.e. v.d. /. 2. Supr. h. t. ^
(/4) Per procuratorcm emancipatio uon potesl fieri , ut hic , ut
ct adopt.o ct ad.ogat.o. /. neque absens. 24. /. post mortem. 25.
Jf. de adopt. .mpctrat.o veniae .-etalis. /. cmnes. sunr. de iUs , qui
*'cmam celalis impetrarunt , .nanumissio. /. nec mulierem. 3. supr
de man. *'»ic^ compatcrnitas , nl loquitur , spiritnahs , Bart. /,. l.
Ualtus. :iQ. ff. de liber. ct posth. /. e^cusare. ,5. infr. de excus.
tut licct per procuratorcm possit ficri lcgit.matio libc.o.-um. Bart
ibid. desponsat.o. /. ult. ff. de sponsnlib. c. lUt. de procur in 6.
rcvocat.o m scrvitutcm. /. per procuratorem. t^. ff\ de obsequiis.
i. sea et na. io. ^. i.ff. de proc. Cur manun.issio ncr procu.a-
torcm rectc non fit , at in servitutcm rcvocat.o ? qui ma.iumi^it
i^apse dom.nus esse dcbct. /. si palcr. !^. ff\ de manunnss. ^ind\
At pcr cp.slolam lecte manumittimus ut ct pcr nuncium. Innit.
cie liberlu, §. ,. Nam quae pcr cpislolam fiunt , ea rccte per nun-
c.um cxped.n possunt. /. i. §. 2. J/! de contr. empt. Epist. vel
nunc.o cum manumisit dominus , ip.e .nanumiuit : cum per pro-
curatorem , ipse piocurator : hic euim ncgot.um in suam ip.ius
pcsonam concip.t , non ille. /. qui autem. .4. i. 3. /F. de plcu.
ma constuuta. At per procu.alorem in scrv.tutcm rcvocari .ervi»
potest , ul supr. dictum cst ? hoc idco forte pcnnissura cst , ciuod
in adqu.rcndo scrvo jus magis connivct domino quam inal.enando,
Qu.clam tamcn putant hoc .nductum , quod in mauumisso in se»-
Vitutem rcvocando pccuniar.um commodum ve.sctur.
(i5) Hoc interpretcs ad kgitimat.ontm tiansfcrunt : volunt enim
ab cmanc.pat.o.ic ad lcgitimatiouem valerc argumcutum. vid Ko-
laud. a \ alle d. loco. '
(16) Dixi ad /. 2. supr. h. t.
(17) I.ivito filio non datur libcrf.is. NovcU. 89. cap. 11. panl 2
(ib; InJans conscusum uou Lalet.
8i4 L I B E R 0 C T A V U S
iam lioc modo sui juris eiTiciuntur. Dat. 2. Kalend. Aug.
Constanlinop. Pkoeo , et Avitwo Jun. Coriiss. 5o3,
T I T. L.
Vana ohservatione suhlala , emancipationes possunt fieri
coram judicibus competcidihus , et emancipatis potest et-
iam clonari : et per emancipationem non solvuntur jura
agnationis.
Bald.
6. Imp. JuSTiNiANus A. Joanni P. P.
CUm inspeximus in emancipationibus vannm ohservatio'
neni custocliri , et vcndiliones (1) in liberns pcrsonas
Jiguratas (2) et circumductiones (3j inextricabiles et in-
juriosa rhapismaia (4) , quorum niillus ralionabilis in-
venitur exitus ; juLemus liujusmodi circuitu in posterum
quiescente , licenliarn ei esse , qui eraancipare vult , vel
ex lege Anastasiana (5) hoc facere , vel sine sacro re-
scripto intrare competentis (6) judicis tribunal , vel eos
adire magislratus , quibus (7) lioc facere , vel legibus ,
vel ex longa (8) consuetudine permissum est : et filios
suos , vel filias , nepoles , vel neptes , vel deinceps pro-
geniem in potestate sua constilutam , a sua manu dijuit-
tere : el legilima (9) jura omnimodo liabere , elsi (10)
non specialiler hoc sibi servaverit : et peculium donare ,
vel alias res liberaliiatis (11) titulo in eos transferre : et
eas i'es , qua^ acquiri indignantur , per usumfruclum se-
cundum nostrae constitulionis modum detinere , et omnia
facere : vana tanlummodo ( secundum quod jam dictuni
est ) observalione (12) sublala. Dat. Kalend. iNovembr.
Constanlinopol. post Consulatum Lampadh et Okestis
W. CG. 53 1.
DE INGRATIS (i3) LIEERIS.
Filius emanripatus propter ingratitudinem reduc r
in patriam jjoteslutem. Bald.
Imppp. Vale.ntin. Valeas et Grati^scs
AAA. ad Prsetexlalum P. P.
IlJos (i4) [ et filias , caeterosque liberos] conlai:
qui parentes , vel acerbitate convicii , vel cu .
que atrocis injuriae dolore pulsassent , leges (i5) ' .;
patione rescissa damno libertatis immeritae raullari !
runt. Dat. 12. Ralend. Seplemb. Mediulani., Lupu»*4
JoviiNO CoNss. 367.
T I T. LI.
DE POSTLIMINIO (16) REVERSIS ET RED^!
PTIS (17) AB JIOSTIBUS.
Conceptus in captivitate patris et matris , revirten
patre el matre , sequitur patris origincm. Balc
De natis ex cluobus captivis.
1. Impp.
Sever. et A>TON. AA. Ovinio.
EX duobus (18) caplivis Sarmatia nata palris 0 1:
ita secula videtur , si (19) auibo parenie» im^
tem nostram rediissent. Quamquaiu euim jure -
postlimiuium habere non possit , quse (20) capU "3.
},amen parentum restitutio reddet patri filiam : q i^
(1) Olim fiebat inanumissio quinqne te.stibus praesentibus ct li-
bnpeiide slatenua et aereum nnmmtini ferente ct medio aliqiio in-
leiccdcnte , mcdio illi filius a patrc mancipal)atur , id est , vendc-
Latur. Patri lu vicem prctii nummus ab emplore tradcbatur. Fi-
lius ita craptus cmptori qua.si servus erat , sed tamcn mos ab em-
ptore vindicta manumittebatur : manumissus tacito jure in patris
potestatem revcrfebatur. Id iterum atque tertio liebat. Hinc Ul-
pian. 10. ^'. 1. Fillus , uiquit , ter mancipatiis , ter maiuunisms
sui juris fit: id enim lcx 12. Tabutarum jubet. Si pnter filium
tcr vemindurit , Jitiiis a patre libir esto. His omnino adde Cajum
I. Inst. 6. §. 4- "l^i genus id mancipatiouis fusius cxjilicat.
(2) EiKoyiKui w/JctW;? 1 vocat Theopbii. d. loco. iniaginarias.
5. 6. Inst. quib. mod. jus pat. potest : binc servitus imaginaria.
l. 3. Jf. de cap. min.
(3) Vindirta manumissione lictor pr??toris servnm prnemissis
solennibus vcrJiis tangcbat , xaoTi dextera vcrtebat. Persius .'Salyr. 5.
Quibus una Quiritcm f^ertif;o facii : et post ; verterit hunc domi-
tius momento turbinis exit Marcus Dama. Qtiintil. in ea decla-
matipne cui tit. est : Ancilla in Arcbipiratae nuptiis manumissa.
An vero in hoc putamus csse momentum , si vindicta Jerirps et
circumiierteres mancipiiim , aiit si una i^oce liheruni esse jusseris ?
Cornutus in Persium : Quoties seri>os manumiltebant , eos etiam
alapa pcrcussus manumittebant. Scneca i. epist. 8. et 2. Contro-
Vers. Qui se Philosophia sul'jecerit , statim circumagitur , id est ,
fit liber. Hujusmodi scrvus , ambactus dicitur Festo in Am. Ve-
rum circumductiones istae ad scrvorum manumissiones pertmnerunt.
An similes fuerint iu emaiicipationibus liberorum , alio loco tra-
Ctabitur.
(4) Hinc illa verba , Novell. 81. (Ufr* vBpinv ?S p*tria-u.dTU'J '■
alapas lictoris manu infiictas manumisso intcUigit , de quo more
vid. Tsidorum 9. cap. 4- de qno ctiam dixi ad Novell. 81. alii
pKViffui virga caedere. Est enim pdiri? Hesycbio virga.
(5) /. 5. supr. h. t.
(6) Nam apud incompctentem jndicem non fit nianumissio.
(7) Non apud qnemvis judicem manuraittitur.
.(8) Longa consnetudo jus manumittendi tribuit,
(9) Tid. l. 3. supr. de honis maternis.
(10) Z. 17. siipr. de coltationib.
(11) Yid. quae notavi ad /. 2. supr. h. t. /. i. J. 3./
a par. manumiss.
(12) Brcvcm manumitlendi formiila esprirait Harm. i
07t TOt is voiu auTilsVi.v ( Tbeopbilus m 5. ha.Mii
quib. mod. jiis patr. potest. legit (uofjKtTxrov )ij-j««!^
phUus f^ayTB ) tig)i>jnt yjiiph , id est , Hunc sui jnris es f-
mcaque manu mitto.
(i3) L. 8. Cod. Theod. 7. et 3i. Eclog. 3. Ingratiti q;
caiisam liberi in potestatem parentum revcrtuiilur, addc ^^01-
c. 3. ubi dc exheredandis justa de causa liberis agitur: 1 1^
titudinc dixi ad No^ell. Leon. 25. m\
(i4) /. I. C. Th. h. t. . .9x3
(1.1) Antiqu» : puta Romuli , dixi ad leg.^i. Tabu,aru-^^^
tit. 27. 5. 7. ubi boc addendum es.t , Diveis parenUim '^
Jieri , nihil aliud esse , quam in sacra et potestatera r"^'^
verti : ut filius ita revcrsus a parente impune possit occiQ
licet si manus impias ei intuicrit.
(16) /. 9. 10. 14. 18. 19. infr. h.t. post captivitatcm r'
/. 6. C. Th. 5. Paulo plenius explicatur bic tit. a Gr >
Ecl. I. Tni>: dixf^xK'J-:o><i recte de captivis dicitur: nam j ^- -
pcstliniinium non habent. /. 9. J. !^. ff h. t. luKw ( ,
postllininio rcdcunt. Fest. in PoslHminio , /. 8 infr. h.
>U iKiv^tsiiy ^ Tial C TTOips^t)}: «utsjv xai vipi vxii'J' ( ",
net /. 1. infr. h. t. ) dujZy x, ( ^ikxIh ) hnc pertmet /«■ • ^
infr. h, t. Est et tituius J^: Ue captivis et de postlanin"> ^
dentptis ab hostibus L. 49- D. lo. ♦r-tis*''''
(17) /. 2. (). 7- 8. !i. i3. i5. 16. 17.20. adde et tr. ^
hostibus. /. 5. infr. h. t. liberatis virtiite mihtura. /. '^''ubff
(18) Ex duobus captivis uatns.ambobiis pareiiUbus i«^^„.,:r
intelligijtur , ut hic. ex Novell. Leonis 36. sive nop r ^
parentes , sive unus tantum revertatur , liber mtellign"
parcntum. •/•!,/
(19) Imo suflicit, ut nnus redierit. /. 16. infr. n. t- f ^,1.,
(20) Qax capta uon est , postliraiuium non habe'- *• S'j
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
8i5
,t!as interfectus sit rnatris (,) duntaxat condiiio- vel judicari (,5) potuit. Unde poslea quam apud hostes
(E secum (jliam duxit , vidctur neccssar o spf^i.ta • rr,r,f,...t«.->„> .,„...,„^. c..: *• , i . >^"" nostes
vidctur neccssario secuta : niatcrteram vestrauj fati
niunus implesse innotuit : tuac
.1 1 ■ r I 1 •■ , , —""-"• '""•^^xi^.aui vcsnacn lau munus impiesse mnotuit • fim
K, leg.s Cornehae , qu* lcg-tnnos apud hos.es de- vobis hcentia permittilur agnoscend^ per bonoru^; nos
ns.ua.t heredes : ad eam , <^u^ ,lhc suscepta est, sessionem (.6)' successionis , non o/lici?ribus enim f Ts 1
:net : cum eo terapore , quo caplus est , diem fmae nPrMPr... ».... ..... ^: _..:.., '^"''? P"S J
cum eo terapore , quo caplus est , diem
er obiisse existimetur. PP. sine die et consule.
De redemptis ab hostibus.
einet
\
2. Imp. GoRDiAN. A. Publiciano.
) hostibus redempti (3) , quoad exolvatur pre-
' , [ magis ] in causam pignoris (4) constilu-
m (5j lu servilem conditionem esse detrusi vi-
et ideo si nummi eo nomine expensi donatio (6)
, pristinae couditioni eos reddi manifeslum est.
).le si ab hostibus redemptam , post dissoluium
turaljs (7) pignoris vinculum habere in (8)
jio (9) ccepisti : nil est quod de statu ejus seu
1^1 conimumum debeas pertimescere. PP. Id. Juu.
0 A. n. et PoMPiiANo Cojnss. 242.
De ciiralore dando.
Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Varo.
cognatos tuos nondum postliminio regressos affir-
quaj perperam gesta sunt , si priorem gradum obtinelis
s..ccessioms compendium (1;) ad vos pertinet. PP S**
Kalend. Jun. ipsis AA. iv. et iii. Cowssf 290.
De tradito a Barbaris.
5. lidem AA, et CC. Ursae.
QVm non redemptum ab hostibus filium tuum, sed sJne
De redemptis ab hostibus.
C 6. lidem AA. et CC. Justo.
Lim et postlimmii jus , et communis (21) utilitatis
int accepto (22) pretio redemptos su^ ingenuitati Zli-
uant : proponascjue redemptorem tuum noluisse (S obla.
tura pretium a te . vpI oK „1; :. ^ a^ ^^0; oDia-
De hereditate.
TlI!ERlA.>0, et DlOKE CoNSS. 29Z.
^e puella redempta , et prostitula.
F 7- lidem AA. et CC. Claudio.
Oed.ssim^ mulier.s nequitia permovemur. Cum igiiur
ab ea Tua, T '' "^''"^ '^''''^ ' ^ P-stitulam ^(25
du ea , (fuae eam rpftpn.p..",. ^i. . i' ,. . . v ./
lidem AA. et CC. Hermogeni , et aliis.
!!os prajteriit , hereditatem (n) ejus , quam in
r jtum erat ab hoslibus interfectam , an captam ab ea , qua^ eam Ted^mex^r Tli^r^r ' '''/'■'''!,'"'"" ^'^
Miho adin non potuisse , <,uoniam eorum bona , tum , ac servandam na a f, ' h ''""'"^* P"^'"^'* ^^'^
stium potes.atem rediguntur, eo demum tempor; se (a^G) piVonas : Pr^ e n" v nc.?'''"n-^ '' '^"^"^'"-
Ms (,2) jure acquin possunt , cum captos ipud dictam injunam ab ea ^^0^ ' •" '"^ '"^"'"
>r uos esse cognoscitur. Nec super facultat.bus flictam cognoverit : cum huTu mod? '"S"""'''™ ^^'^ ' "^"
us (t3) njcerta vua ac fortuna fuit, transigi (.4) pvetium re^cipere , pi^pter^^Jmml^^TTe^^stabulf qu^!
-^" '"«• ^:,K?-^--^- ''• '• '• ^Jf- d^ statuliber.
^jwps. Basil. 34. tit. 1. c. i.
|lege Framica in hostcm bannitus , hoc est ad delecfum
Jin ven.endo conlumax , plcnum henbannum , hoc cst,6o.
Jolvcre cogebaiur : si eam summam solvcre non poteiat ,
llnC 7"'f"' ' '^' "'* ' l"S"ore in scvitium principis
lonec tandcni cam summam persolvisset. Quod si is ho-
.bedatem , ncc dcn.que ,psi banno ficbat obnoxius, 4.
(mptus non est servi.s rcdiment.s , scd pignoris cst tan
cdcuc red.nialur. vid. /. i5. 2.. > ///!,! A
r ;. '• \ ff- <^e /. ///;. homin. exhih.
*Mo rcdcmptionis donato redemptus libcrfatcm consequi-
, «"t t. II. infi: h. t. ^
J|«ni,,tus rcdcmptori ualuralis pignoris loco.
E,1*'T '"^?"'" ' *'' 'cdempfus ab hostibus ingenuus est
P-nipla ..eclcmptori potcst n..bcre , vid. /. iZ^ i^. h i
Jt , curaiorcm , dc curatore dando bonis capfi , adde
J 9«.t. causis r.,ajor. l. 6. in fn. ff. de tutel. i. 6. in
ao t T'^l '"'''"'' '^' '"*"'^«o succcderc , Uaaace,
icio de cjus boDis cxperiri uoa potest. ' """"'Se^
po?sl^' «"ccessionc addc /. ,9. l. S2. j: de adc,u. .el amiu.
sea ncc de ea pacisci Iicet , et transi^cre , ut hic l o\ -> iP
de i>ulear. et pupill / i V o, /r^ ;; .' ', ^' ■i'-
nare eandcm. l Ifr dehL "'^\'^^^^ ^ ''''' '^°'
(.4) De transactione. *
('5) Dc scntentia.
(17; Itaque idco gratis.
de^pJctfs"'! ^°^'V°"*'-^^^"^ .i.niri l.ofcst. adde /. 5. in fin. D.
ue putus. i. 21. JJ. dc ncqotiis.
roS pi.°V*/P"!"'°''' P^*^'" ' ^i"<= commcrcio. /. i;. /„/}•. h t.
(20) Praefectus legion.s. ' ■'
(2.) UUhfas ac ncccssitas postliminii , l. jq. /F. h t
(23) Redemplor oblatum a redcmpto preUu.u invilus accipc^
cogitur.
it-
(24) Securifas status.
tit^^fddc?/',',''""^'^'"/'''""'''*"'' ' J^'"^'"'™ J"-^^"^ Pigno"^ ^m
^ofif R ^ 12 .u,;,.. de episc. aud. 34. LV/oi,^ 2. c. 6.
nem haWt ^^ ' redemptorc pro.litula , jusUm fugicndi rat.o-
07) No^>eU. 14. iH prwjc.
8t6
LIBER OCTAVUS
»tus (i) : etiamsl pretlum conipcnsatum non est : ex ne-
cessitale miserabili custodita ingeuuitate nata; tuae adver-
sus flagitiosae mulieris lurpitudinem tutam eam , defensam-
que praeslabit. PP. 3. Non. Februar. TiBERiANO et Dio-
KE CojNSS. 291.
De natis ex redempta,
8. lidem AA. et CC. Matrona?.
PRseses provinciae , ne ulterius in servilutis jugo deti-
nearis , curse habebit , qui pro solcrtia sua parum
ignorat filiorum tuorum statum tueri , quos postea-
quam ("j) redenipta es , enixam le esse significas : cum
eos , qui post redcmptionem uascuntur , ne pignoris (3)
quidcm vinculo ob pretium , quod pro his datum non
est , leneri , nullis auctoribus visum est. PP. 5. Id. Fe-
hruar. TinEKUJSo et Diojse Co>ss. 291.
An filius reversus succedat palri.
9. lidem AA. etCC. Gregorio.
CAptum ab hostibus filium , patre mortuo medio tem-
pore lex Cornelia reversum (4) , si in poteslate pa-
Iris tempore , quo capiebatur , fuit , suum facit heredem :
unde sive ex testamento (5) ad te , sive [ ab ] intesta-
to (6) successionem patris tui perlinore apud praesidem
provincias probaveris : restilui libi res hereditarias jube-
bit , si non tantum , postquam reversus es , tempus ef-
fluxit , quantum infenlionem tuam temporis prolixitate
conqmescere faciat PP. 5. Id. April. AA. Coisss.
De servo reverso ab hoslibus.
\o. lidem AA. et CC. Apollodorse.
Slcut liberis captis ab hostibus , ac postliminio reversis
stalus pristinus restituilur , sic servi (7) domino.
Unde , si hoec cujus mcministi , ancilla patris tui fuit ,
liec commercio redempta (8j est : reversa dominum , vel
ejus sequilur successorem , qui per caplivitatem hanc ami-
serat. ij. 3. Kal. Maji , Hadrianopoli , AA. Co^ss.
De redempto , et graiis dimisso.
11. lidem AA. et CC. Eut^xhio.
ST liberum caplum te ab hostibus coramercio (9) rede-
niit Sabinus , et eum vinculum pignoris (lo) super-
stitem remisisse (11) tibi probelur : non Hbertus eifectus ,
(i) Lenocinii qnaeatns detestabilis.
(2) Nati cx redemiita libeii sunt , ideociue ne pignoris qiudom
loco a redemptoie possiint retineri hic , ut et ipsi rederapti. l. 2.
supj\ h. t. l. i5. ^. h. t.
(3) Ratio dubitandi ex d. l- 2. /. i5.
(4) Reversiis fingilur nunquani captus.
(5) Yid. Paul. 3. sent. 4." 5- 8.
(6) l. 14. infr. h. t. §• 4- Itutit. de hered. qiicB ab intest.
(7) Etiam servi postliminii jus hubent , ut hic , /. 12. uers.
servi. infi: h. t. Fest. in poslliminium : dixi quoqiit in cphii^raphe.
(8) /. II. 12. et 16. infr. h. t.
(9) /. 17. iiifr. h. t. adde quae scripsi ad /. 12. 5. '}.Jf.h. t.
(10) De quo /. 2. supr. et l. ib. ff. h. t.
(i 1) /. 2. supr. h. t. ^
(12) Captivi , rccepti ab hoste virtute militari et citra pretium ,
recipientis non fiunt scrvi : fiunt liberi. Si qui tamen servi recepti
•int , dominis suis restituendi , ut Juc. Syn. Basil. 34. tit. 2.
e. II. vide /. 10. supr. h. t. adde quae scripsi ad /. 12. §. 17.
j: h. t,
(i3) Id est , fortitiidine. /. ai. yers. quod si. Jf^. h. t,
(^i4) Vide /. 10. supr. h. t.
sed ingenuilali , qu.im amiseras , restitutus , nullui •'
ejus obsequium debes. S. i5. Ral. Jan. AA. Coi
De liberatis virtute militum.
11. lidem AA. et CC. Quintianae.
A B hostibus capli , non commercio (12) redemp
l\- virtule (i3) miiitum nostrorum liberali , '\\\\i .
tum , quem caplivitatis casu amiserant , recipiuiit '
vi (i4) autem dominis suis restituentur. Receptos uiai
eos , non captos judicare debemus : et militem nf-i
defensorem eorum decet esse , non domiuum, S. 5 ^
Jauuar. AA. Cojnss.
Si redempta redemplori nuhat.
i3. lidem AA. et CC. Quartinae.
SI is (i5) , qui te ab hostibus ingenuam caplai)»'^-
mercio redemit , sibi malrimonio (16) coDJunxi
gnitale (ly) nuptiarum , et voto ftiturae Juslae sclis ,
vinculo pignoris tibi remisso , reddi natales prbti;; r»-
tionis est. S. 5. Id. Martii , CC. Comss.
An filia reversci succedat matri.
14. lidem AA. eiCG. Severae.
JUs postliminii filiam ( rebus humanis exempta 1'
dum in servitutis ipsa necessitate per captivital (
sani fuit ) eventus purgato vigore, ad ejus legili.ma '
inviiat hereditatem j nec (ibi medii lemporis fo.c.i,
quominus res maternas successione quaesilas perseq p >■
sis , iujuriam fieri patimur. S. 16. Kal. April. CC. -■
De redemptis ab hostihus.
i5. lidem AA. et CC. Macrotraulo (19).
IS , qui hber constitutus captus ab hoslibus C( n
cio (20) redimitur , eliam (21) antequam ie<lJt"
pro eo data pecunia , successionis (22) jura sibiviii
favore iugenuitatis potest : ut e.\ ea possit pretiuai
datum exsolvere.
De natis ex redcmpla
16. lidera AA. et CC. Basilidae.
COmmercio (^3) redemptae (24) foeaiiuae liUos, i;!
servo medio susceptos tempore , origiui ins^tu
(i5) Qui ab hostibus captain redemit : et cum ea K.DtT»
re , congressus est , cunj videiitur , eo quod. ipsain in.-uper t'
assumpsit , preliuin ei ac velut pignoris yiuculuui rtniisi; i
cit proculdubio , ut et ipsa pristinis restituatur uatalibus <-^
suscepli liberi legilimi sint atque lugenui. i. Harin. i^
et 4- tit. 5. 5- "'^-
(16) Redemptor nuptiis cum redempta contractis, lacite n-
bciat nexu pignoris.
(17) Id fit pisesumptione quadam. Sic Cia;ci, i'? '"**'^^k <,
aviHi (Tnyxai-iitr to Ttfxriuv- adde /. 2. in fm. supr. h. '• "i
Ecl. i. c. 18. ct Schol. ibid.
(18) Revcrsus ab liostibus , matri succedit. T. '•9' '
/. i5. infr. h. t.
(19) Mucatraulo , Cujac. ad l. 4- iifr. de jure fiiCi.
(20) Vide /. 10. in jfin. supr. h. t.
(21) Ratio dubitandi.
(22) Redempti succedunt. vide /. 9. supr. h. t.
(23) /. 10. in fn /. 11. /. 12. /. i5. supr. h. t. J^.t
(a4) Matre redempta , natus in captivitate £t bber , i,- - ^
et ex Nof. Leon. 36. etiamsi non revertatur.
CODICIS nEPETIT/E rr,.i:LECTrONI5.
8r '^
8 juxta ea (\nx bcnigne placuerunt , reddi conve-
55. Kal. Soplc/nhr. f^iniinacu , AA. Co^ss.
An redeinptus clebeat prelium. emptori.
i^. lidem AA. et CC. Diogeniae.
„. ^i) captus ab hostibus , et conjmercio redem-
ps , tuuc demum , cum (2) prelium solverit , vel
c qualicunqMC remitlatur judicio (3) , siatum pri-
li|recipit : quo genere malre (4) filium redimente ,
Ijusmodi conlractus non de mercede , sed de tri-
pudianda cogitatiir , voti recipiendi filium cogita-
u! optabili conditione filiuni ilJico matri restituit :
' a ] civilium obsequio munerum propter casum
im [ filiiis ] non excusetur. Pro (5) pielatis ita-
one ab hoslibus redemplo filio , facti te poenitere
retio quicquam tractare non convenit : dotem ta-
eo debitam jure concesso reddi poslulas. S. 3.
jvembr. "^ Devellio , CC. CoNSS.
De actionibus (jucc competunt reversis.
18. lidem AA. et CC. Trypliniano.
iostibus captis ao poslliminio reversis , pro hujus-
idi casu amissa (6), quae in eadem causa quidem
n omnimodo directa : quae vero per usucapionem ,
vel non utendo fi-
ationem ex bonis subtracla ,
1 videntur , intra annum utilem experienlibus
rescissoria (7) restiluuatur. PP. 12. Kal. De-
CC. CoNSS.
Quibus compelil jus postVminii.
b. Imppp. Gratianus , Valeminianus , et
Theodositjs AAA. ad Sevcrinum Ducem.
quos forte neccssilas capfivilatis abduxit : sciant,
on transierint , sed hostilis irruptionis necessitale
;ti sunt , ad proprias terras festinare [ se ] debe-
(jpturos (9) jure poslliminii ea , quae in agris ,
ajcipiis , [ seu aliis rebus ] anle tenuerunt , etsi a
I tro possideantur. Nec timeat quisquam alicujus
ibionis moram : cum hoc sohim requirendum sit ,
» forsitan ] aliquis cum barbaris voluntate (lo)
ulemplus aL hoslibus non fit servus rcdimcntis , sed pi-
itum jure ei tenetur. i. Harm. 18. 5. 33.
ide l. i. supr. et l. 12. 5. 7. §. il^. ff. h.. t.
dicio , Cujacius Koi^ell. 22. dixi de hac kctionc ad
'". Jumilia: ercisc.
matre redcmptus , nullum raatri debet redemptionis
Jnatio qiiandoque pracsiimitur ralione proximitatis et ad6-
ide Alciat. \. prcesumpt. 32. adde quas dixi ad l. n.
t negotiis.
bsentes captivi reversi res amissas recuperant directo :
actione rcscissoria , ut hic-
:sci^oria actio datur abscntibus reipublic^-e causa. l. 24.
ipr.de rei vind. l. i. ^. i. ff ex ciuibus caus. major.
l.Jf. dc leg. I.
>■ C. Theod. h. t.
5.# h.t.
it ita fucnt Iransfuga. Transfugae nuUum ius postliminii
*! '• 'O' §■ 4- /• 20. fr h. t. ^
' ™>s, d. I. i. C. theod. h. t.
^- C. Th. h. t.
I '». supr. de episc. aud.
) ' est , ad suas et proprins sedcs. infr. h. t.
) uod ab hostibus reverteuti in usura vcstiura aut alimento-
T
r , non rcpctitur.
!tpensas facta* circa hominem a Barbaris redemplum
"ousque redempti rcd emptori obligentHr.
fuerit , an coactus. Dat. 5. Kah:nd. Jul. Romcc (ii),
GnATiAiN. A. V. et Dagalaifo Conss. 36G.
Ue rech-mptis ab hosliliis.
20. Impp. Ho^fRuis , et Tueodosius
AA. Tlieodoro P. P.
"pjllversarum (12) homines provinciarum cujuslibet se-
IJ xus , condilionis , ajlatis , quos barbirica ferilas ca-
ptivitalis necessitate transvexerat , invitos (i3) nemo reti-
neat : scd ad propria (i^) redire cupientibus libera sit
lacultas ( quibus si qu.cquam in (i5) usum vestium vel
ahmoma; impensum est , humanitaii sit prs-titum , nec
maneat victuahs sumptus repetiiio : ) excepiis his (luos
barbaris vendentibus emptos (16) esse docebilur : a q'^.
bus status sui prelium propler utiUtatem pubficum emnto-
nbus aequum est redhiberi . No quando enim damni con-
sideratio in tali necessilate positis negari facial emptionem •
decet redomplos, aut (17) datum pro se prelium empio-
ribus restituere , aut laboris obsequio , vel opere quin-
quennii (i8) , vicem referre beneficii , habiluros incolu-
raera ( si in ea nati sunt ) libertatein. Reddantur igitur
«dibus (19) propriis sub moderatione quam jussimus :
quibus jure postliminii etiam velerum responsis incohimia
cuncta servanda sunt. Si quis itaque huic prsecepto fuerit
couatus obsistere, actor, conductor procuratorque dari (20)
se mctalhs cum poena deportalionis noii ambigal : sin ve-
ro possessionis dominus , rem suam [ a ] fisco noverit
vindicandam , seque deportandum , et ut facihs executio
perveniat , Christianos (21) proximorum locorum volumus
hujusmodi rei sohcitudinem gerere. Curiales quoque pro-
xiinarum civilatum placuit admoneri , ut emergentibus
tahbus causis , sciant legis noslrK auxilium deferendum :
ita ut noverint reclores universi decerri libras auri a se '
et tantundem a suis apparitoribus exigendum , si prace-
ptum [ nostrum ] neglexerint. Dat. 3. Id. D^cembr. /?a-
vennce , Honorio vui. et Tueodos. lu. AA. Conss. 409.
T I T. Lll.
DE INFANTIBUS (22) EXPOSITIS (23) LIBEIIIS
ET SERVlS , ilT DE HlS QUl SANG tJl.NOLLMrOS (^4)
SUTRIENUOS ACCEPERUJVT.
Parlus ancilicB domino i^norante cvposiius , repeti potest
(i8) Redempti ab bostibus redemptori pretium reddcre debent
aut qiiinqucunium servirc , ut hic. 34. Ecl. 2. c. 18. Harm. i .'
tit. ult. §. 27. Idem tamcn §. 33. tricnnii meminit tautum , noq
quinqucnnii.
(19) Sedibus, d. l. 2. C. Thcod. h. t.
(20) Dari metallis , est ad metallum damnari.
(21) Vide /.11. supr. de episc. aud.
(22) Expositi plerique magna regua , vcl impcria condidcre,
Hujusraodi sane fuit Moses 2. Exod. 3. talis Cyrus Jusiin. i.
talis Roraiilus Liinus. i. Illc Jud«orum : alter Pcrsariiin : po^^tre-
mus Romanonira iniperii auctor. TaUs etiam Seinirarais Assyriaci
irapcrii f'uiJatrix ; et si veri lu.-torioi , a columbis nutrila. Dio-
dor. 2. ut Roraiilus a iupa , Livius i. Cyrus a caue , Justin. i.
(33) L. .5. C. Theod. 7. ef /. 4. ff: de Ub. a^nosc. l. i.
f -i.ff. de juris et fncti. Tfp/ v,t/(u^ U-:i^i<ii,M Jto; ^rreur
fu-j. 33. Eclo^. 2. Expositus dicitur otiaiu drpovciiio: i- Harra.
ult. §. 3o. quasi ncgleclus , adde ^'i.iv//. i.i3. t*;/ -tuj X.*'^*"!"-
rm fipe(DZr. et 5. extrau. n. dicuutiir et ^-pivroi- PHuius ad Tra-
januni : Ma^na quoestio est de cnnditioiie < t alimerais eorum
quos S-ptirrni ^ocant. adde quffl scripsi ad Fe»tum iu voce Lai-en-
talia et vocc JSutricius.
(?.4) Sanguinolentos cmptos , vel nutriendos etc. C. The^d.
h. t. sanguinolcntos , id cst , recens natos , /. i. »>i fin. C. Th,
h. t. de quibus dixi ad /. i. Supr. de patrib. quijilios d.straxe'.
runt. Goth. A quibus expositi infanles ali ct suscipi debeut , vide
Consur. for. uostr. lib. 1. c. 10. n. 7. De esponentium poena vido
Menocb. de arbilr. jud. qua:st. cas. 3q6. Cujac. {ib. j6. olt 36.
Jul. Clar. §. Jin. «fuast. 83. n. -. S. L.
lo3
8i8
LIBER OCTAVUS
ad expensas tamcn resliluendas tenctur , nisi sini factce
a fure. iJalic.
1. Imp. Ai.ExANDER A. Claudio.
SI invito (i) vel ignorante te partus ancillae , vel ad-
scriptitijn (:>) luae cxpositus sit , rppetere eum non
prohiberis. Sed restilutio ejus , ( si non a fure (3) via-
dicaveris ) ila fiet , ul si qua in (4) alendo eo vel for-
le ad discendum artiflcium (5) juste consumpta fuerint ,
restiuias (6). PP. 3. Ral. Jun. Juliano ii. et Crispiwo
CojJSS. 225.
Exponcns soholem propriani quam nutrlre tenetur ,
venit puniendus : nec donunus rccupurat senum
qucm exposuit. Salic.
2. Imppp. Valentiniantts , Vai.ens et GrAtiancs
AAA. ad Probura P. P.
UNusqnisque soholem (j) suam nutriat. Quod si ex-
ponendam putaverit (S) , animadversioni quae cou-
stitula est , subjacebit. Sed nec (9) dominis vel patronis
repetendi aditum relinquimus , si ab [i[)sis] expositos (10)
quodammodo ad (j 1) morteai volunlas (12) misericordias
amica collogerit : nec enim suum (i3) [ quis ] dicere
polerit , qucm pereuntera contempsit (i^)- ^3i\. 4- Non.
Marl. Gratian. A. 111. el Equitio Cokss. 2»']^.
Expositi ciijiiscunque conditionis per exponcntem non pos-
suiU vindicari , nec per colligentes possunt nt servi vel
libertini retineri : sed ingenui intelliguntur. Salic.
3. Imp. JusTiMANus A. Doraostlieni P. P.
SAncimus nemini licere , sive ah ingenuis genitoribus
puer parvulus procreatus , sive a liberlina progenie ,
sive servili conditione maculalus 5 exposilus sit : eum pue-
(1) Quid si te volente ? dominium amittis.- /• 2. infr. h. t.
(2) Paitum adscriptitiae exposilum domiuus viudicare potest.
(3) Fur expensas non deducit.
(4) /. 16. supr. cle nufit. l. ^. §. g. ff. dc doli mali et tnet.
o}> piKstila alimenta , corpiis educali retineri potest. Haec conditio
eit bene depensi. vide Forncr. 2. select. 34-
(5) Eiuditionis , artificii , atque disciplinarum expensae con-
dicnntnr.
(6) Quid si dominus aliiinde solvere non potest? non restituet ,
melius eiit possessoicm carere sua pecunia , quam dominum suo
servo. Nihil etiam hic e»t , quod tollat possessor , quia eruditio
avelli non potest : est enim habitus J((rx(»»TOT5po?. l. 27. in fin.
ff. de rei \'ind. Duo sunt tamen casus quibus impensae deductio
tsf , ctiamsi aliunde dominus solvere non possit : unus , si institu-
tiun dominus mox venditurus sit , et plus pretii laturus propter
tiuditionem. /. 29. /. 28. in fin. ff. de rei \>ind. alter , si scientc
domino eruditns sit. /. "io. ff. d. tit. Quid , si fructus pueri pe-
tiintur.? compensantur cum luijusmodi expensis : Operarum autem
acstimalio incipit esse quinto anno. /. 32. ff. de rei vind. l. ult.
ff. de vper. ser\>. l. ^l- ff- de oper. libert. adde Cnjac. 9. oIjs. 38.
(7) 33. Eclog. 2. cnp. 2.
(8) Pater , ut hic , dominus , patronus , vers. sed nec domi-
nis vel patronis. infr. h. t. liberos , servos , libertos exponentes ,
jus poleslatis amitlunt: addc Noi'. i53. c. i. et c. un. extr.h.t.
(9) /. 2. C. Theoit. Ii. t.
(10) Tales fiunt Lalini ex Claudii constitutione. vide /. 2. ff.
qui sine vuinum. cives Romani , ex constitutione Justin. /. ult.
iupr. de Lon. lib. vid. /. un. 5. 3. supr. de Lat.libert. toll. adde
/. 4- iupr:'.de oper. lih.
(n) Lxposili ad morttm quodammodo exposiU. /. i. vn's. ne-
rum in suum dominium (i5) vindicare , sive notnii r<
minii , sive adscriptitiae , sivc coloiiariae condilioni >
ntque liis qui eos nutrieudos (i6j suitulerunt , lic(i»n
concedimus penitus cum quam quadam diiiinclioue li-
eos tollere , et educatiooem eorum procurare , sivci
sculi sint , sive foemin« , ul eos vel ioco servorum .
loco liberlorum, vel colonorum , aut adscripiiiior ;
beanl : sed nullo discrimine liabito , hi qui ab hu ;
hominibus educali sint , liberi(iT), et iugeaui appai i,
et (;8) sibi aoquirant , et in poslerilateiu saam . j
extianeos heredes (19) omnia quae habuerint , quca.,
voluerint transmiltant , nulla macula (20) serri(iii« y^
adscriptiliaj , aut colonariae conditionis imbuli, Dec jaw
patronatus jura in rebus eorum his , qui eos susopri)'
prantcndere concedimus : sed in omnem terram quae ^
E.omana3 dilioni supposita est , hoc oLtinere. Nequeajt^
oportet eos , qui ab inilio infiotes abjeceruut , el jor.
tis (22) forte spem circa eos habuerunt, iucerlos cojio.
tos , si qui eos susceperiut , hoc iterum ad se re ar«
conari, et servili (23) necessitati subjugare. Neque h qai
eos pietalis ratione suadenle sustuh rint (2^) , ferend-iiut
denuo suam mutantes (^5) sententiam el in servilute «•
retrahcntes , licet ab initio (26) huju^imodi cogitafien
habenles ad hoc prosiluerint : ne videantur quasi mcimo.
nio (2n) contraclo ita pietatis oflicium gerere. Ua ob> '
servantibus , tam viri,s clarissimis praesidibus pro\cu« ■
rum , quam viris religiosissimis Epi«K;opis {2^0) , cjvn
ofhciis prspsidalibus , et patribus , el defensoribus <iu-
tum , et omni civili auxilio. Dat. i5. Kal. 0^
Chalcedone , Decio V. C. Co.\s. 529.
In Atjthent. constit quas ex adscript. §. 1. ccl
tit. 9. al. 8. Novell. 54- cap. 1.
JNtiqua ler ercit , quw diabat ex persona liber,mP
JjL allera adscriptitia natos , adscriptitiani sequi nr.
fionem : quod per Justinicmum ad jus comniune liber t
tris redactum esl.
que enim. iiifr. h. t. qiiod Graecis Kvrpi^sif'
(12) Voluntas amica miscricordi?e.
(i3) Suum nemo dicere potest , quem pereuntem conleinr,
(i4) 'Si modo testes episcopnlis ( ita legendura non episc-
subscriptio fucrit suhsecuta , de qua nulla per.Uus ad secw
possit esse cunctatio. d. l. 2. C Tli. h. t. id cst , ut AnH
interpretatur : si conlestationi de colleclione ejus , episcoi
clerici subscripscrint , ut merito possinuis dicere , d. /. a-
gi , Vasinsis Concilii c. 9. nt secundum slatuta piissiiDorm
gustorum quisquis expositum colligit , Eccle^iam coatesletur.
(i5) Expositus , exponentis servus , adscriptitius , colou i
hic. aiit libcrtus noii est , h. t- ibi loco libert.
(16) J^Ixpositum qiii uutrit , servum , colonum , aut ul'"
non facit.
(17) Expositi liberi et ingeuui.
(18) Friictus Hbertatis.
(19) A ide /. 8. /. 11. supr. commun. de succetiionibus-
(20) Maculae contrariae libcrtati. ,■
(21) Extra (erritorium sratuta non obligant. /.u/<.# '«;"'■ '
/. I. supr. si a nnn competcnte.
(22) Dixi ad /. 2. supr. eod.
(23) Necessitas servandi.
(24) Piain scnlentiam miitare non licet.
(25) Id est , aluerint. Alimcnlorum causa veritati ooo i^'
/. 10. ff. de his qui sui t^el al. jur. ^^
(26) Tametsi in qnibjsdam negotiis initium spcctetur et ^
tas gercntis.
(27) Gratuita mercedem non admittunt.
(28) \iAq /.24. supr. de episcopuli audientia. et ^- '
18. 5. a6.
CODICIS REPETIT.^ PR/ELECTIONIS.
8
](
9
4. (l) Imp. JUSTINIANUS. *
mus (-i) ul quoscunque , vel in ecclesiis , vel in
s , vel aliis locis abjeclos constilerit , ii modis
') liberi sint : etiamsi ccrlain quandani probationem
[habeat , qua ostendat ejusinodi personam ad suum
flominium. Wam si legibus nostris (3) statuluni
Tvi aegrotanies a dominis negiecti , et qui velut
;a eorum valeludiue possessorum curatioJie digni
sentur , oranino in libertateni abripiantur : quo-
cto in ipsis vilae primordiis aliorum hominum pie-
tos , et ab eis educatos , in servitutem iniquara
patiamur ? Enimvero libcros esse sancimus ne
dem , qui lisec faciunt , irrogandas ex legibus no-
nas efrugieutibus^ velut omni refertis inhumanita-
irudelitale , quae lanto quovis homicidio pejor est
niserioribus eam inferunt.
T I T. LIII.
(4) SIT LONGA (5) CONSUETUDO (6).
imsuetudo loti prohata debet servari et ratio
consuetudinis debet attendi. Salic.
1. Imp. Alexander A. Apro.
sls (7) provinciae probatis his (8) , qu» in op-
pb (9) frequenler (10) in (u) eodem controver-
rlcnere servata sunt , causa cogniia statuet. Nam
i|ludo praecedcns et ralio (.?,), quje consuetudinem
,ustudje»Hla (i3) est. Et ne quid conlra (i^) lon-
:'|iuetudinen. fiat , ad solicitudinem snam revocabit
5) piovinciae. PP. 6. Kalend. April. iuLikno
ispo CojNss. i^ib.
2. Imp. CojssTANTiNos A. ad Pxoculum (iG).
/^Onsuefudinis (17) ususque longaevi non vilis auctori-
V^* tas (18) est : verum non usque adeo sui valitura mo-
mento , ut aut rationem (19) vincat , aut legem (20).
i)at. 7. Kal. M:qi , Comstajnxino. PP. A. v. et LiciMo
C. Conss. 3.19.
Consuetudo legem iinitatur , et pro lege
servatur. Salic.
3. Impp. Leo et Antiiemius AA. Alexandro.
LEges quoque ipsas anliquitus probata (21) et servata
tenaciter (■22) consuetudo imitalur (23) , et reti-
net (24) : et quod officiis , Curiis , Civilatibus , Princi-
piis (25) , vel CoIIpgiis praeslitutum fuisse cognoscitur ,
perpetuaB legis vicem obtinere statuimus. Dat. 7. Id. Scpt.
Martiawo , et Zejnone Conss. 469.
T I T. LIV.
DE DONATIONIBUS (26).
De traditione instrumentorum.
X. Impp. Severus , et Antoninus AA. Lucio.
P^ Mptionum mancipiorum instrumentis (27) donatis , et
J_j Iradilis , et ipsorum mancipiorum donationem (28) ,
et tnidilionem faclam iutelligis : et ideo potes adversus
donatorem in rem aclionem exercere. PP. 5. Ral. Jul.
FauSTINO , et RUFINO Cowss.2ii.
inpta<.x33. Eclog. 2. cap. 4. ,. flarm. ult. in fi n.
ijiiiclavu inlerprctalio. ''
Unic. 5. 3. supv. de Latina libcrlule.
J}longa consiieti.dine ct quatn vim liabeat , addc L. 5
4; I. Hann. .. c. ^,p,' l^^,, addc 2. Eclog. ,. cav
M i«< /*«;«,«« <ru.,af,'x;. addc /. ult. suur. de emanciv.de
dinis plura dixi i. feudornm i. ^
^■ff-de Irgi/ms. Ulp. ,. 5. 4 . vetus. /. Imperalores. ,3.
i-Jf. de poUicitat. antiqua , vetustissima , /. 9. /„/>.
j.t. /. ult. infr. de pn^ilegiis scholarum. lib. 12. tit. 3o.'
/• ^\ l- V ff- ^<^ /^S^'^- diuturna , /. 33. ibid. usus
%. d. Toco. '■ "■"'^*"''" ^'""- "^' '^^^- '"*"?«' '""r
C.suetiuloquidest? Jus morihus conslitutura , judicio
pluni, ac sme ullo scnpto piobatum rebus ipsis et fa-
'to consensu. /. 32. .#: de t-gibus : Id quod sine leee
nprobavit. Cc. de invemione. ^ ^^
yS- d. loco. c. 43. Harm. d. loco.
f ,'c Jioc propom , lu j„dicio communi omnium usii boc
ad unins l.brx e.xactionem duo satis sint (estes , „tne
e a 1.1 1"^" .'"'*" t' ^^P''*-'"'es, ut nc ju.ati sint
a loco dom.cila sui fcrendi testimonli can.a pertraban-
jaod. excmpla proponit Scholiastes apud Ila.-.n. . tU
j4. addeahud exen.plum ex Novelt. .23. cap. 3. uers.
[ Tc!\ ? "i""" ^/"'"'''- 9- ««/'^- de testamentis.
jiuo ajUur sc.l.cct : al.as extranea consuotudo non probat.
1 o.nni, usus , scd l.equcns consuetudincm facit
"um Joptcts loco a soliiis. 667.
'"nect '!""Tt ''"'. '"''""' ^ •''^^" "^ '^ '"^'^ J"c»»
n^.n s.m.l.bus obt...eat. /. 39. # de legib. Ideoque
••■euuiot;:z' :i::Tt.:rrr''''' ''''^'-
-^r.us consnetuainem non est iudicauduia.
«s consuetudinLs custos.
(16) Procons. Jfr.
(17, c. ccmuetudinis. 4. distitict. n. Synops. Basd. i. tit.
1. ciip. 45.
(18) Auctoritas consi.etudinis , non vilis. /. 36.^ de legihus.
Gottiolred. V.dc Forcatulum NecYomant. dialoe. i. et Vitalem
lib. 2. K-ar. Itct. c. 28. Mod. "
(19) Consuetiido rationem non vincitaut legcm, Ecl. et Harm. dj.
(20) Eclog. Harm. d. ioco. /. 33. ^: de lcgib. Imo usus ae
mo.es Romanas lcges superant : 2. Feildor. 1. i>ers. legum. l. 32.
J- 'i'- ae legibus. Solve , spccialis cousuetudo geacralem lcgcm
toWere non potest , ut hic. specialem potest. d. l. 32. /. i3. ^
communia proed. generalis gencralem potest. d. l. 32.
(ii) Consuetiido maxime dicenda est , quae antiquitus probata
et servala tenaciter.
(22) Pi-aeserti.n aliquo contradiclorio. /. 34. f. de lesih- et eo-
dcm casu. /. 37.^: de legibus , per annos plurimos. t 3-;. /K
de legib.
(23) Consuetudo legem imitafur , pro lege observatur. /. 32.
5. i.ff. de legib. pro lege et jiire custoditur. /. 33. d'. da leg.
pro lege si.sc.p.tur , cum dcfic.t lc^. TertuU. lib. de Co,o,i„. v.ui
lcsis , J. 38. jff. de legib. vim pe.petus lcgis obtinet. infr. eod.
Tclrv txH *ofAH. Eclog. d. loco. dnc J/uit (jKjKi-nsjui. Harm.
ci. loco.
(•^4) Consuctudo lcgem rctinet , id cst , impedit quominus d«-
fuescat , ut htc , ejusdem inleipies opti.na. /. 37. f. de lcgib.
(2j) Ap-jfKa-ii; Syn. Basd. d. l. Principia hicett. 12. in fin.
jr.de re nntit. l. 1. mfr. de vetcraiiis. lib. 13. tit. 47. loca ubi
pnncipcs m.lites stabanl : binc principalis porta , qua in eo erat
loco , in quo pnncipes ordines tendeba..t. Festus in principalis.
(26) Diii ad Z. 39. D. 5. ,,,; ,J, ,, ^^~ i ^^ el c. 47.
hclog. 1. cf 4. Basd. '
O7) Tradito instrumento rei donatffl , les tradita intclligitur
Pe.Gc.tur do.iatio noii tanlu.u vcra traditione , scd et ficlitia aat
pot.us sy.nbolica, vide Hot. 12. [Uust. 1. adde /. 4o. /?'. solut.
l. 44 . 5. 5. //: de tegat. 1. ^^ "^
(aS) Douatio traditioue fcicta etf.
8^0
LIBER OCTAVUS
Ve acliouihus.
1. Imp. GoRDiANXTs A. Leonldae,
Sl nominis (i) perseculionem in te eiuancipatam pater
tuus litulo dcnaiionis Iranstulit (2) , frustra praeten-
dit , qui debilori tuo liercs extitit , consensum (3) fuisse
debitoris necessarium : cum satis fuerit actiones eo (4)
nomine libi niandalas fiiisse. PP. 2. Id. Mart. Gorduno
A. II. el PoMPfiAKo Co^ss. 242.
De spe futurce actionis.
3. Imp. Decius A. Marcellino.
SPem (5) futurai actionis plena intercedeute donatoris
voluntate posse transferri non immerito placuit. PP.
Non. Mart. Decio A. 1. et Grato Conss. 25i.
De funciionihus , exaclionihus vel trihutis.
4- Imp. Proeus A. Marsiae.
SI functiones (6) , [ exactiones , vel tributa ] per eum ,
cui donala res non erat , vel ab actoribus ipsius no-
raine celebratae sunt , tibi obesse non polest. PP. 5. Ral.
Jan. Messala , et Grato Comss. 280.
De ultima voluntate.
5. Impp. Carinus et Numeriajsus
AA. Flacconillas.
SI donatio per epistolam (j^ facta non apparet : verba
tamen teslamcnti , quibus liberalitas testalricis confir-
niata est , fideicommissum conlinere non ambigitur. PP.
6. Kal. Febr. Romce ^ Cariko u. et Numeriajno Cojnss. 284.
De ahsentibus.
6. Impp. Djoclet. et Maxim. AA. Christiana?.
NEc anibigi cportet , donationes etiam inter (8) ab-
senles ( et maxime si ex voluntate donantium pos-
sessiones , hi , quibus donaium est , nanciscantur ) vali-
das esse. PP. 3. Id. Febr. Maximo 11. et Aquiliiso
CoKSS. 286.
De censuali professione.
•j. lidem AA. et CC. Jubo.
GEnsualis (9) quidem proftssio (lo) domino p ,1
care non solet (11). Sed si in ceusum , vei
mancipia deferenli privigno tuo consensisti (12), d i
riem in eum conlulisse videris. PP. Id. Jul. ips, A
IV. et jii. CoNSS. 290.
8. lidem AA. et CC. FloraB.
SI praeses provinciae non (i3) donandi voluntate iitim
tuorum nomine prsedia in (i^) ceusum detuie te
manifeslis probationibus cognoverit , quod fldes vt. ;■.;■
gpsserit , id statuet. PP. 8. Id. Sepl. ipsis AA. v
lli. Co^ss. 290.
De lege donationis. ]
9. lidem AA. et CC. Augustianae.
LEgem (i5) , quam rebus tuis donando dixist * >:
stipulatione tibi prospexisli , ex stipulalu , sivaon:
incerto (16) judicio , id est , praescriptis (17) rl
apud Praesidem provinciae debes agere , ut lianc \
provideat. PP. i6. Kal. Maji , AA. Co^ss.
De ignorante vel inviio.
10. lidem AA. et CC. Hermoniae.
TVfEc (18) ignorans , nec invitus (19) quisquani o:
J.^ Unde si de Iioc fundo non cogitasti, cajus vel
donalioni te consensisse continetur instrumeuto ; c-
res (21) veritate (22) rei , quani scriptura , vires c iu^piin
le , intelligis , de quo non cogitasli , uec specialil str. •
scripsisti , nihil te perdidisse. S. 5. Kal. Maji t-
Cowss.
Si pater filio donaverit.
11. lidem AA. et CC. Sabino. i
CUm de bonis tuis partem (28) quidem penes
nuisse , partem vero in eum, quera in potesta (I
habes , donationis litulo contuHsse commeniores : r
incerti juris in eum qui in sacris familiae tuae re'
deslinatione (25) magis paternae voluutalis factara '
(1) Nomcn donari potest.
(2) Tianbferre , idem quod raandare. An idem qaod cedere ?
Bart. negat in /. i. supr. de obligat. Nam ut ilie putat , per
mandatum non traiisferfur ulilis aclio , sed per cessionem tantuni.
(3) Cilra consensum dobitoris nomen cedi potest.
(4) Actio potest maiidari.
(5) Spes futurse actiouis potest donari , ut hic , spes , ut con-
dilionalis stipulatio. /. 7. l. n. Jf. de hered. uend. l. 5^. ^ de
verl. .tign. §. 4 in fin. Lislif. de verb. oblig. vide quae scripsi
ad Accurs. in l. 'i'^. ff. de adm. lut. adde Tiraqacllum tract. de
rcfrdict. lignag. ^. ib. GIoss. 3.
(6) Nuda solutio functionun» , nec solventem , ut tnc , nec
ciiin , cujus noinine ccnsus solvitur , rei dominutn facit. vide
/. 7. /. 8. infr. h. t. adde /. 2. siipr. pro socio. l. 8. supr. de
act. empt,
(7) Confessio testamcntaria facta inter vivos donationis transit
in tidciconimissuni , quoties de instrumcnto inter vivos non appa-
ret , ul hic , et l. i<J- j'/' h. t.
(8) Alisenti facta donatio valcf. /. 4. /. \o- ff. h. t. an ante
ratihabitioncni : vide Ciar. 4- •s^"*- §• donatio. qu. 12. i3. ct
Koland. a A'aUc i. consil. if). n. .3.
(y) Id est , rei in censum dclata; sc de qiia dixi ad /. 6, supr.
ile Jide instrumentoruin.
(10) IJe cujus fornia vide /. \. ff. de censib.
(11) Facta sc. ab extraneo : nara a vero domiuo facta >
nocet. /. to. ff. de probat.
(12) Profcssio censualis facta a non domino , non noccl "
nisi dominus conscntiat , eo enim casu donare videtur.
(i3) Sinuilato consensu non perficitur donatio. vidc /•
/. 7. /. 8- /. 10. supr, de contr. empt.
(i4) Dixi ad /. 4. supr. h. t. Adde /. 8. supr. de eti
l. G4. ff. de adq. rer. l. 4- §■ 4- JT- '^^ censibus.
(i5) Lex douationis servanda.
(16) Incerti , Hal. adde /. 22. in fin. infr. h. t.
(17) Vidc /. 2. supr. de pact. inter cmpt. _
(18) Ignorans non donat. 47. Eclog. i- c. 23. et 3. BBi
(19) Invitus non donat. d. c. i\5. d. /. i. /. 29./- ''•
ad /. 8i. ff. de reg. jur.
(20) /. 18. supr. de probat. l. i4- supr. de contrah.
mitl. stipul. . jf
(21) Yeritas instrumenti narrationi praefortur. /• 'J- ^' '
contrah. e?npt.
(22) /. i. supr. plus valerc. facit /. 7. supr. h. t.
(■i^>) Pars bonorum donari polest. , n* «*'
(24) ]3onatio facta lilio in potestate posito , donandi J
deslinatio , quam perfecla donalio.
(2,5) Dcstinatio donationis aliud est , et aliud donatio.
COBICIS REPETIT^ PRiELECTlO.NIS.
8ai
I donationem pervenlsse. •f- Dclcgaliones (i) au-
inum in emancipatuni (2) collatae , perfectam
ioim aotionum efficiunt. S. 2. Kal. Maji , AA.
De rebus coinmunibus.
12. lidem AA. et CC. Aureliano.
rljnem propriam , rebus nondum (3) divisis , ne-
n proliibetur tilulo donalionis in alium transferre-
1 Kalend. Jun. AA. CoiNss.
De brevi epislola.
i3. lidem AA. et CC. Vranije.
lid per epislolam (4) donatum tibi probetur ,
as (5) chartulae , donationi ( si ba3C recte fa-
lur ) nihil quicquam derogat. Dat. i5. Ral.
lii , AA. Co:yss.
Si paier Jilio donaceril.
Sijiliusfamilias sponsce donet,
i4- lidem AA. et CC. Ideo.
B s tuus res ad te (6) pertinentes sponsae suae te
o'consentienle donavit: ad eam , quod non habuit,
non poiuit. S. i3. Kal. Ociobr. AA. Cokss.
17. lidem AA. et CC. Hermi».
Olve emancipatis (i3) filiis res donasli , sive in potestale
O cotistitulis , et sui juris cffectis , ac tenentibus noa
ademisti ; blandiri [ tibi ] non debes , veluti res donalas
ex poenitentia (i^) liceat aufere.
f Sane , si ca qua; in lua positis potestate donaveras ,
post emancipationem contra tuam tenuerint voluntatem :
horum penes te dominiuin (i5) remansit : si quidem nec
tempore , quo voluisti , propler vinculum potestatis sibi
quicquam qusrere , ncc post te invilo de rebus tuis potu-
erunt. S. 6. Kal. Jan. AA. Cowss.
De furli aclione rcmissa.
18. lidera AA. et CC. Audiano.
SI donationis causa furti (16) actionem tibi remissam
probetur : supervacuam geris solicitudinem. S. 5.
Kalend. Januar. AA. Conss.
Quce res donari possunt.
19. lidem AA. et CC. Alexandria?.
CI avia vesfra proprias res quacunque ratione faclas ti-
^ tulo liberalitalis in eura , contra quem preccs fundi-
tis , contulit : quominiis hajc rata maneant , quod ox (17)
ws ,. . „,, ' . '■ , ■^;r- . origine patris , vcl avi vestri de^cendunt , nihil prodest.
\p) aJienz {6) , quod ex heredilana causa ve- S. 16. Kalend. Febr. Sirmii , CC. Cojvss.
I , non (9) ejus (10) , qui donalionis titulo pos-
i5.
De ctre alieno.
lidcm AA. et CC. Severjp.
totius juiis succcssoris onus esl. Si ilacjue ne-
^ata (ii) praedia per donationem consequuta es ,
aui geris solicitudinem , ne vel heredes donatri-
;jHS creditores te jure possint convenire, S. iS.
3ecerabr. AA. Conss.
De Scnectufe.
>6. lidem AA. ct CC. Theodoro.
n« (12) ad donationem faciendam sola , non est
)|lJincnto. Dat. 5. Kal. Decembr. AA. Couss.
n incorporalimn , veluti uominum sive obligationum
licilur cessis actionibus.
r filio cmancipato recle donat.
pro indiviso scu indivisi donari potest. Socius pro in-
De suhscriptione.
20. lidem AA. et CC. Helinio.
Vlce (18) donalricis alio voluntate ejus subscribente ,
jure facta donatio non habelur irrita. S. n Ka-
leud. Febr. CC. Co^ss. ^
De dofe.
21. lidem AA. et CC. Antonije.
/^Onstante matrimonio dot<?m (19) penes maritum suum
V_J constitutam , avia lua tibi donare non potuit. S 5.
Idus Mart. CC. Conss.
intdUgetur. 3. 5. cum ex causa. \. ff. de jure fisci. l. j. supr.
cie hcrcdit. vel act. wnd. Quid si dcbitor solvendo dou cst ? do-
iiatanus omnium bonorum convcniri potest. l. plunc. 94. 5. f.jff".
1 . c. ^6. non
oncm suani donare polcst. 47. Ecto.
e coulcstata. dixi /. ,. Supr. comm^ dii^id. l. 3. supr.
•er aiicnat. addc /. 16. supr. de jure dot.
^tola donarc p<\ssunius , ut hic , et l. 5. sup7\ h. t.
''•''c , /. 21. supr. dc Jideicomm. at non hereditatein
'6'- '• 'o.^. de jurc codic. darc tulorein , /. 2. supr:
lU. ferre Hiitcntiain. /. 2. supr. commiuation. cpistol.
it" ex epistola ad muncris cditioncra comiiellitur. /. 5.
'las /idem cliironrapbo non miniiit.
"um citra domini coiipcn.snm donari non potcst. /. g.
> t. vide /. 20. {f. dc adiudr. rcr. l. y^.ff. de r-eg. jur.
alienum , obiigatio peisonalis.
plarium ks defuucti iion scquilur , sed heredem , id
»is aclio non sccpiilur singularcm successorem , sed rca-
ft l. 22. /. 24. infr. h.\. l. 1.5. 16. Jf. ad SC.
Mt. supr. de hercdilariis action. Quid si donatarius
iiorum Ct ? ne is quidcm crcditoribus satisfaceie cogi-
"1 /. 2. iiifr. ad l. Jul. de »'i publ. si quota aut ( ut
sub nominc qnanlitatis ad aliquera defertur partinm
• 34- '"/''■ h. t. non ex disposilionc juris , d. l. 2.
»>s nomuie. /. hrreditalcm. 28. ff dc domit. v. /. mu-
"e jure dot. aut icscripti principis. /. princeps. 21.
^'S'>\f- et ihid. Rart. Quid si oninia boiia ti.sco defe-
«^clur fiscus loco hcrcdis. lcxi. ct ibid. Barl. in l. non
de lci
et nolatur in d.
IpfT
ex
hic cnitn
- c, -- Salicet. in d. l. 2."Quid si te-
.stamcufo omnia bona delata sint ? vide /. coc^i. 16. ff. ad SC.
Trehell. l. statuliherum. 11. in fn. ff. de h-gat. 2. Barlol. in d.
l. princeps. 21. Salic. in d. l. 2. Ratio dubitandi sumi potcst
^- »49- # de reg. jur.
(9) Cur ita ? vide /. ultim. in fn. ff. de conir. empt.
(10) Id est , non cjus qui titulo singulari sacccssit
opponitur ex hcrcdilaria causa successori.
(11) Pignus obligatio rcalis.
(12) Scncx donarc potest , ut hie. et testamentiira faccrc. /. 3.
supr. qui testam. fic. ct transigerc. arg. /. 2-. supr. dc transact.
id est , Sola ac per sc sencctus donauoncm , tcstamcutum , au»
transactionem non vitiat.
(i3) Quod cinancipationis tcmporc filio pater Don adimit , d
donarc inUlligiUir. /. 3i. 5. -2. ff h. t.
(i4) Pcenitere scmper non licet , ut hic.
(i.S) Suo quod patcr donat, non alienat , eliarasi id velit maxime.
(16) Furli aclio rcmitti potest. /. i3. supr. de furt. l. -. §. 14,
/. iC). ff. dc pactis. l. 16. 5. i.ff. defurlis. dixi ad lcgcs
tahularum lib. 2. tit. 24. %. 5.
12.
(17) Rcs a parcntibus acccptas cliam donarc possumus , ut
duliitandi ratio sumi potest cx /. 14. supr. de conlrak. empt.
dc /. 3. supr. de comm. rer. aticnat.
(18) Vide /. 3i. vers. verum. infr. h. t.
(19) /.17. 23. sujjr. de jwe dot. 47. Eclog. i. cap. 55.
htc.
ad-
822
LIBER OGTAVUS
De lege donaiionis.
22. lidem AA. et CC. Dioraedi.
CUm res filio [ tuo ] emancipato ea (i) conditione ,
Ut crcdiloribus tuis soberet , le donasse proponas : si
stipulatione , vcl ia continenli (2) liabito pacto luuc rei
.prospexisti , • creditoribus quidem (3) non (4) contr.i
eum ex placilo veslro , sed adversi.s te competit actio.
Eum autem , cui certa lege prsedia donasti , incerta (5)
civili actione ad placitorum obsequia urgori secuudum le-
gem douaiionibus dictam convenit. S. 7. Kal. April. Sir-
mii y CC. CojNSS.
De rebus reddilis donalori.
23. lidem AA. et CC. Olympiadi.
SI ea , quae donaveras , posteriori placito , qui accepe-
rat , dono tibi reddidit (6) ; donationis autecedentis
instiumentum aciis seyuentibus (j) nihil obesse polest.
Subscripium 5. Kal. Octob. CC. Coass.
De Jilio donatoris.
24. lidem AA. et CC. Macario.
SI palri tuo beres (8) non extilisli , ex facta ab ea
liberalitale titulo donationis non posse jura tua lae-
di , manileslissirai juris est. PP. Non. Febr. Antiochio} ,
pIOCLETlAJNiO JX. Ct MaxIMIAKO VUl. AA. CoNSS. So^.
Rutio conjiciendie donalionis.
25. Imp. CoMSTAKTlNUS A. ad
Maximum P. P. ((j).
DOnatic (10) sive directa (11) sit , sive moit ^
causa iustituta , sive (i3) conditione facieiiCi
non faciendi suspensa , sive ex aliquo notalo (li) .
pore promissa , sive animo dantium , accipientiumv ^
tentiis ( quantum jus siuit (i5) ) coguominaia (i^
liac fieri debet observalione , ut quas leges ( ir) i..^
actiones (18) , conditioues , paclionesque contineat. Imtxt
penitus cognitis (19) , vei recipiaulur , si conirc
suut : vel rejiciantur , si sunt molestae (20) : In r>-
hendis (21) autem donationibus (22) , nornen [2
toris , jus , ac rem notari oporlet : nec|ue id occu
aut privatim (25) , sed aut (26) tabula , aut •_ _
que (27) aliud materiae [ genus ] tempus dabit ,* ab
ipso , vel ab eo , quem sors ministravit (-28] , persibi-
lur : aclis (29) etiam anuectendis , quae apud judim ,
vel magistratiis conficienda sunt , ubi hoc ieges ex >tu-
laut. Dat. 3 Non. Februar. Roince , Seveko , el );ri-
OJNSS. 020.
De infante.
26. Idem A. Catulino Prcconsuli Africc.
SI quis Jn emancipatum miuorem , prius quam far"»»-
sit (3o), aut habere rei , quae sibi douatur , adlLim^
lundum crediderit conferendum , omne jus comple io-
strumentis ante praemissis. Quod jus per eum , quenido-
neum esse constiterit , transjgi placuit ; ut per eui la-
12. supr. de j>actis.
iit hic , ct
vide Cujac. 20.
(i) Lex donalioriis implenda. l. 9. supr. ?i. t. l. 3. in Jin,
supr. fle coritrah. empt.
(ji) Pactum in contiaenti habitum. /. 7. j- ^- ff- ^^ pact.
(3) Donavi prpedia Tilio , ea lcge , ut crcditoiibns nicis satiifa-
ceret ? crcditor potest adversus lue agere , nec adversus douatariuni
cxperiri cogitur.
(4) Vide qure scripsi ad /. |5. supr. h. t.
(5) A(X implendani Kgem donutionis adversus donatariuui inccr-
ti prsescriptis verbis actione utimur. d. l. g. in Jiii. supr. et l. 28.
"»/'*•#• /*• t-
(6) Ites n me donata mihi redonari polest.
(7) Posteriora prioribus aclis dcrogant. lacit /.
j^8) Palcr res filii non succedcntis inutiliter donat
/. i4- Supr. de ici vind. facit l. i5. supr. h. t.
(9) Preefectura urbi. /. i. C. Theod. h. t.
phsen'. 4>
(10) Dicfa /. I. bujus etiam constitutionis pars continelur ia
Jege s>i. supr. de adm. tut.
C'i) Dirccta donafio , inter vivos: cui bic opponituj: mortis causa.
(12) Hodie mortis causa donatio contestationem et insinuatiuuem
ejigit. /. ult. infr. de donat. causa morl.
(i3) Donationcs conditione vcl tempore suspendunlur.
(i4) Pula ex certo tempore ad certum , vel incertum tcmpus.
U 2. 3. iufr. de donat. qum sub nivdo. l. uU. Supr. dc lei;atis.
(i5) Quibusdajn eiiim casibus peiniissa imaginaria venditio est ,
aliiid erit , si in fiaudcra legis Ciuciae , vel lcgis , pula rcpetuu-
darum , facta fuerit. /. 8. in fm. ff. ad l. Jul. repetund.
(i6) Acndilio imaginaria £St , cui nomen veiidifior.is , condiicfio-
pis et similium adscnbitur. /. 3. /. 6. /. 7. /. 8. /. 10. supr. de
contrah. empt. /. 46. ff\ locati. l. 66. in Jin. ff. de jure dotium.
Paul. 2. sent. 23. 5. 4.
(17) Donalionis lex servanda /. 9. /. 22. supr. h. t. modo con-
tra bonos morcs non sit , ut hic.
('°) Ylfd^(i% Theod. actus legitimos , Constantin. puta cessio-
nem in jure , mancipationem , tradifionem solenpem ; potest enim
perfici donatio tcgis actione , ut cessione in jure. /. i. C. Hermog.
k. t. emancipatione. /. 4. C. Theod. h. t. vel ulroque. /. 7. injr.
h. t. Jnter paientes et libcios perficifiir nuda vohinlate. d. l. 4.
liodie inter omnes perficitur quidem nuda volnntate : consumitur
vero et pcrficitur traditione.
(19) Donationis lcge intellecta , donatori Hberum csf , d
nem recipere vcl rejiccre : fit igitur donalio non uofo/ui
hic. id ctiain indicat lcx 26. infr. h. t. l. i5. supr. ae ■
l- 21. siipr. de adm. tut.
(20) Molesfse ita ut minorum defei:sores , si donationis co
nem ncgltxerint , rei amissne pericnliim praesfent. /. a. C.
t. quge vcrba in leg. 21. supr. de admiii. tut. suut transbt
(21) Hodie non passim in omnibus donationibus requirilu
pfura, /. 3i. infr. h. t.
(22) QuKnam donationis inslrninento inseri oporteat , obj<
(23) Possuiniis inde colhgere donationeiu conferri non po-
ignotum. vid. tamen /. 29. infr. h. t.
(24) Occulte an per imperitos , aut privatim etc. 1.
Throd. h. t.
(25) Clandestina donatio vetita.
(26) Idem in bestanunto. vid. /. ii. /. i5. in fm. supr. <
slam. §. 12. Instit. de testam. ordin.
(27) Materia quaevis capax est donatiouis continendae ; ho«
in quavis maferia donationis instrumeiituiu scribi potcst , «1
ita brevifas cbartuiae non oflicif faclie donatiuni /. i3. supr.
eadcra rationc in quavis matoria" tcslamentura .-cribi potcst
nibil intersit , tabula: sint , an chartae , an mciubiuiiaj , an p
aut eburnei pugillares. §. 12. //15^. de tesl. ord. l. '5. w
supr. de testam. Qiiin miles in pulvere , vel clypco testJiDi:
potcst scribere. /. i5. siipr. de milit. test.
(>S) Ministrai'eiit , scientibus pluribus jrrcescribatur , et i
ralis tradilio siibsequatur ad excludcndam vim alque irmpt-
ad\>ncala vicinitate : omnibusque arbitris adhibitis , quorum f
Jide prtbahillir , donalum rcni , si cst mobilis : e.t vohinUltc
ditani donatoris : i'el si itnmobilis , absccssu donaiitis noi'0 a'
patefactam: actis etiam etc. d. l. i. C. Th. quae verba , a •
niano hic sublata , id significant , vicinos ac tesfes fiiis* *
candos : quod Zeiio mutat,/. 3i. infr. h. t. insinuatione pu*'
vel instrumento donationis contcntus.
(29) /. 27. in fin. l. 35. f 3. infr. h. t. videtur remissa
nualio a Leone Novell. 5o.
(30) Pater fiiio infanti donaie potest , adhibito servo,<J"i
tis nomiae donationi consentiat , ut hic. adde /. i^- jff- ^''^^
it;>
rw.
iti»-
jC :•
i.
a
C
u-
s«,
fac.
f.
ut
i"/).
um
po-
tm
tea
ra-
no
li-
0-
i ,
)»i-
au-
«3/.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
ajuiralur. Dat. 12. Kal. Maji , Serdicce , SAmyo^
;;}lO CoNSS. 3 16.
De insinualione.
2 Idpm A. ad Severum Com. Hispaniarum.
\ jampridem (1) Jege (2) slatuimus , Ut donatio-
iiilervenienle (3) actorum testificatione confician-
A vel maxiine iiiter iiecessarias conjunclasqije (4)
I conveiiit cuslodiri. Si (juidem clandestiiiis (5) ac
51 is fraudibus facile quidvis pro negotii oportunita-
Bigi polesl : vel id quod vere geslum est , aboleri.
ijlur nec liLeros quidem ac parentes lex noslra ab
j coiifeclione sccernat : id quod necessario supcr
i'ibus apud acta conficiendis jampridem slatuimus ,
Pi leueat: gesla autem confici super rebus [etiam]
( collatis (7) , ubicunque sufHcit. Dat. 3. INon.
, pALMATio , ei Zewopihlo Cokss. 333.
823
De usufructu retento.
28. Impp. IIoNOR. et Theod; AA.
Monaxio P. P.
uis (8) rem aliquam donando, vel in dolem dan-
, [ vel vendendo , ] usumfructum (9) ejus reti-
ril : etiamsi slipulatus non fuerit , eam conlinuo
! credalur , nec quid amplius requiratur , quo
dealur iacta traditio : sed omnimodo idem (10)
s causis usuinfructum relinere , quod Iradere.
Id. Mart. lloMouio A. xi. et Constajntio G. 11.
'7-
10 323.
5. in fin. Supr. h. t.
nnare cst in acta ct tcstationcm publicam judiciariam
lauoncm. pe insinuationibus donationuin , vide Josc-
lov. m. dc donat. concl. 2.
^mnclissimasciue , Hal. qnales suut parentes et liberi.
jmalio lacfa in luijusinodi pcrsonas lcgilimain .summain
- 1, an msinuatio neccssaria fncrit? non rcquirifur. L 23.
':(>'m. int. t'ir. ut in co Domninus inter GiKCos , Pla-
» Uer Lat. falsus sit. Quid , inquics , necesse fuit statui
iciu donationis inter conjunctissimas personas factaj intra
quanfitatcm rcquiri ? Arg. aut inductione D. Pii , quK
•mm ramsit solcnnitafcm mancipationis et traditionis.
• ^. Jfi. h. t. diccndum vidthatur rcmitti quoqiie
j^umat.oucm , pn^scrlim cum Paul. 4. sent. scribat ■ hx
; laua mter loujunctas pcrsonas suflicere quibuscunque
rLi "''r'"- ;j^- ^"j"^- "^^- «^^- -^ Causaled
uHimu ne fraudibus coujunctarnm pcrsonarum via
lil emm fraus facde iutcr coujunctas pcrsonas.
'acstinic ac domestica; fraudis magnum cst pcriculum. In-
clas pcrsonas faciie fraus pr.x-sumilur. *
i l. 3o. wfr. h. t. vide quae dixi ad /. 1. supr. de
Jcatis.
C. Theod. in fn.
icitur donalio retentione ususfructus , ut hic et I 35
■r«Hi P . ^'^- ■^'- '^*^**^"''» ususfructus traditioncm
hLln, /'"' .''?'*'*'"»«= habctur., vel citra stipuhit.ou, m ,
,, jaloi de ev.ct.one „oa lcncat.ir citra stipulat.oncm. /. 2!
Jct»rT'*"rf'"" *^°"'''°*' ^""•'«'"•io possidct , nou sibi.
Ictur coustuulione piccarii. /. ,8. /. 28. /^ de adau.r
1 quis rct. ncat tanquam .„ causa pignoris vcl dcpositi ,
h . J- ."' P^">"''cifur traditiouc instrumcnti. / n
f- t. b.c ad.lio hcrcditaUs ficbat re aliqua hc.cditana
De extraneis , et ignofis. De scriptura
et aliis docutnentis.
I
29. Impp. TuEOD. et Valent. AA.
Hierio (11) P. p.
IN extraneos f 12) , et sa^pe ignotos (i3) , donationem (i4)
A collatam valPre receplum est : el si sine (.5) scr pto
donatu,„ ,j,,d fuerit , adJ.ibitis aliis (16) idoneis docu-
mcnt.s, hoc r|uod gentur , comprobalur. Dat. u. Kal.
Maji , Felice , et Tauro Conss 43o.
De insiiiualione,
I 3o. Imp. Leo (17) Constantino P. P.
N hac sacralissima urbe conscript* donationes ubicim-
quc (18) positarum rerum , apud Magistrum census (10')
msmuentur. f In aliis vero civitaiibus , sive absens , ,L
ve praesens rector (20) provinciae s.t , sive eadem civitas
liaLeat Magislratus , sive non Iiabeat , et Defensor (21)
tantummodo sit : donator Iiabeat liberam facultatem do-
nationes rerum suarum ubicunque (22) positarum , sive
apud moderatorem cujuslibet provinciae , sive apud ma-
gistratus , sive apud defensorem cujuscunque civilalis proul
maluerit publicare (23). f Alque ut ipsa donatio sita
est in vobintale (2^) donantis , ita ei l.ceat douationem
suam apud quemcumque ex memoratis voluerii intimare:
et ha» donaiioues , qua? in diversis provinciis , et civita-
tibus apud quemlibet ex pradictis fuerint publicata; , ob-
tmeant inconcussam , ac perpetuam (26) lirmitatem. Dat.
5. JNon. Mart. Constanli/iojjoli , Paxbicio , et iiicuOMLuE
CoNss 459.
acccpta. /. , C. Theod. de leg. hered. Notanda sane est con.ue-
tudo Kc^au Dacioe ex cap. 1. extr. de consuetudine , qua fundos
douatos trad.dissc Eccle.i^ donator videfur , dclata u'na^ glcLa ia
Lcclcsiam , vel altar. unposita , vcl t.ad.ta ur mauum eLcopi ,
vcl altenus Ecclcs.ae prielat. , qu. mos dc.umptus vidcfur cx p..4
V ndicatio fien so ebat , 20. GeU. 9. dixi ad leges .2. iab. l,b. 2.
m.^22. 5. , adde Lu,ac. ,9, obs. ,8. his adde q,ue scr.psi ad
l. 3. J. i.Jf. di> udq. poss.
(10) Idem usumfructum rctinere quod tradere. Quid an vvx-
scnte douatano ususfructus cxceptio fac.cuda ? procuralori , dumi-
110 , patn , curaton , tutori , recte : aUis uou rectc ficn judicafum
tuisse .cfert Papo ... udrrest. i. n. 28.
(11) /. 3i. iiifn. infr.
(12) Vide /. 3. infr. de donat. causa mortis.
(10) Vidc quae noUvi ad /. ,5. 5. ,4.^: de excus. tut. dlxi
etiam qua;dam ad /. 25. supt^. b. t. vers. m conscribcndis , ibi ,
noinen donatoris.
(i4) Ut ct Icgata ct hcredifas. disi ad d. §. 14.
(iS) lu donationc nou requirilur scriptura. /. 3i, in fin infr
li. t. l 12. supr. dcfde insir. olim rcquirebatur. /. 23. //. fin.
supr. h. t. -'
(iG) Idonca instriimcnta viccm iuarumenti sustincnt.
(17) /. 32. infr. h. t.
(i8) Vidc /. 27. in fn. supr. h. t.
(U)) De quo vide /.'23. supr. de lastam.
(20) /. un. supr, de of. jud.
(21) Quaedam cniiu civitalcs habucre cu.ias pro scnatu , duom-
viros pro cousuldius , dclcnsores plebis pro tnbunis plcbis , nu,^.
dam dcfcnsorcm lantum. vide /. 9. supr. de defensor. ci^. vuW
JSovell. 13.
(22) d. /. 27. in fn.
(j3) Urbanae donafioncs apud magistrnm ccnsus : proviucialt«
apud judiccs locorum insinuandae erant , po.tca couslilutu.u ul
oiuncs apud magistrum census insiuuarenfur. /. 32. .«/}-. /, /'
(24) Donatio , cst acfus voluntarius. /. 35. 5. 5. infht
(i5> Ritc facla insiuualio ub.cunque viiu et cUectum habct'.
8 24
L I B E R O C T A ^^ U S
7?e tcstilu.'!.
3i. Imp. Zi NO A. Sebasliano P. P.
IN donationibus , quse aclis insinuanlur , non (i) esse
necessarium judioomus viciuos , vel alios teslcs (2)
adhibere. Nam superfiuum (3) esl privatuni tcslimonium ,
cum publica moimmenla sufiicianl. Verum et illas dona-
lioncs , quas gestis non est necessariura alligari , si forle
per Tabellionem , vcl alium scribaniur , et sine (4) le-
slium subnolatione valere prsecipimus : ila tamen , si ipse
donator , vel alius (5) voiuntatem ejus secundum solitam
observalionem subscripserit : donalionibus , quffi sine scri-
ptis conficiuntur , snam firrailatem babeiitibus secuudum
constitulionem (6) Tbeodosii , tt Valeutiniaai ad Hierium
PrEefeclum pra^torio promul^alam. Dat. Kal. Mart. Con-
stantinop. et Ello V. C. Cojns. 47^-
De insinuatione.
32. Imp. Anastas. A. Eupbemio P. P.
SEcundum Divi Leonis constilutjonem (7) donationes
apud virum clarissimum Magistrum census lantum-
jnodo (8) insinuari prsecipimus : Hujusmodi forma in il-
lis isirumeniis observanda , quae in hac regia urbe confe-
cta , seu celebrala fuerint : nec concedi quenquam vel
apud defensores , seu magistratus aliarum civilalum , vel
in aliis quibuscunoue locis prseler memoralum judicium
insinuare ; scientibus , lam his , qui ad Imjusmodi insi-
nualionem pervenirent , quam his , qui eam susceperint ,
necnon tabeHiouibiis quicunque teslimoniuin suum non in
competenti (9) ( ut diclum est ) loco (10) vel judicio
praebuerint , vicenarum librarum auri nnilta , ct alia gra-
vissima ^ndignatione se esse feriendos. S. Dat. Prid. Kal.
Maji , Pacilo V. C. Cons. 49<^-
De cesi^ione actionum.
33. Imp. JusTi^iANTjs A. Mennae P. P.
ILIam sublilem observalionem amputamus , per quam
donationis litulo cessioncs (ii) aclionum accipientes ,
non aliter suis eas transmitlere Jieredibus poterant , nisi
litem es his contestati essent , vel jus contestationis divi-
(1) Abrogatur pars kgis i. C. Th. h. t. de qua dijs-i ad /. 20.
»upr. h. t. in fin. in i^erho , mini^lraverit. "
(•2) In donatione qiiae fil apud acta jndicis , testcs non requi-
rinitur. In ea quoe fit extra acta , subscriptio donatoris requiiitur :
etianisi a tabellione scripta fuerit. adde iVoce//. 5^. c. 2. NrwclL. 78.
c. 5. et brevit«r , Testes in sciipturis publicis rcquiruntur, saltem
uX per notarium dcscribanlur , t«jc>. i. exli: de Jide iiislrumcutor.
nisi consuetudo contraria sit. Innocentius in c. i. e.ztr. de his
quce fiunt a jjrced. nisi scripturse publiose , de quibus agitur ,
acta sint judiciaria , ut hic. c. quoniam extr. de probat. nisi ia-
ttruraentuni tiat coram populo pubiice. vide Sooin, rcg. 4'S.
(3) Vide /. 5. ct l. 10. supr. de prob.
(4) Yidetur id abrogari d. c, 5. /. 29. supr. h. t.
(5) /. 29. supr. h. t.
(6) /. 2. supr. ccd.
(7) /. 3o. supr. h. t.
(8) Abrogatur pars kgis 3o. supr. h. t.
(9) Donalio apud incorapctcntem judiccin inutilis. /. 27. /. 3o.
Supr. h. t.
(10) Quid? femporis nnlla habebitur ratio in insinnatione ? vide
Paponciu II. Arrest. i. Jrrest. 24. nbi cxistimat intra trigesi-
inum annum donationem insinnari posse : ibid. Jrrest. i5. ncgat
quoque valeic faclam a mortc donaloris. vide Joseph. Ludovic.
lit. de doncit. conclus. 2. limilat. i. 2. 3. Procurator in rera
»uam mortuus ante litem contestatara rei sibi maudatae cessae ac
donatse jus ad hcrqdcs fransmiltit.
(11) Vid. Gloss. et script. ad 1. r, supr. dc cblig. et act. S. L.
(12) Vide tit. Supr. quando libell. priiicipi datus.
(i3) Morfe ejus qui nomen cmit , mandatum non finitur. vide
Gujac. 20. ohserv. 3i.
(i4) Argumentum a venditione ad donationcm.
(l5) Doaatarius procuratorem constituere potest rei donatee per-
no rcscripto (12) meruissent. Xam sicut vendili'.
lituio cessas actiones ctiam anle litis conteslafionti;,
rcdcs (ransmitti permittitur , siniili (i4) modo el cr
ad eos Iransferri volumus : licet nulla cuiiieslaiio
cta , vel petita sit. Quod et in procuratjre coustiiL.,
ad movendas easdem cessas actione» similitcr obierviuii,
erit , ut minime (juis impediatur procuratorem (1 ;
sarum sibi super douatione actionum dare , licel ni^
tis contesiatio fucta vel petila sit. Quae iu his taDtin
do personis locum habere causemus (16) , quae si
per donationem cessionibus , adhuc snperesse no".-
nam jam mortuis hujuscemodi personis, vetera j
liisdem cessionibus posita servari concedimus. Dal. ieu».
Jun. Constantinop. JusxiMANo A. PP. n. Coss. 1
De insinuatione. 1. De communione inducta et -
offcrendi cvstimntionem. 3. De numero
dimationum.
34. Idem A. Demostheni P. P.
SAncimus , omnem (ly) donationem , sive corr'-
sive ante (18) nuptias factam , usque ad treccL;
solidos cjmulatam , non indigi re monumentis , s«.
munem formam habere : ut non usque ad ducenton -
lidorum summam teueat : sed in hujusmodi obia i.
similes sint tam communes (20) , quam aute (aij ;
donationes.
'Y Si quid autem supra legitimam definilionf^n
donatum : hoc quod superfluum est (22) , lai. '•
non valere : reliquam vero quantitatem , qua mii i
terminos constituta est , in suo robore perduraie
nullo penitus aiio adjecto , sed hoc pro non script
non intellecto esse credatur. 'j- Exceptis (23) doci'
bus , tam Imperialibus , quam iis , quae in cau*
piissimas procedunt : quarum Imperiales quidem ci.>
nes meriio indignari (2 5) sub observatione monuoif >:
fieri , tam a retro Principibus , <juam a nobi» saucii ■
s( d firmam habere propriam majestalem.
sequenda? causa. addc /. 8. supr. de procur. vide Viiin r
pract. 5. obs. 19.
(16) Vide Novell. 52. cap. 2.
(17) Insiiuiari dcbet omnis donatlo. dixi ad /. 53- ''•
doiuit. inter vir.
(18) An et eam donationcm insinuari oportet , q»* inl Ti**
fit ir. aliquo testamento ? ita judicatum fuisrC refert Paf ■
Jrrest. i. n. 33. An et nuituain inter conjuges ? non q
scripluram : et ita jiidicatum idem rcfcrt ihid. n- 29
(19) Hodie usque ad quingcntoo solidos facla douatK' ^
uuatione valet. /. 36. 5- ^- "?/''• h. t. .
(20) Donationes communes bic , quoe alibi directa- ' '
h, t. qure inter vivos.
(21) d. /. 2J. ,j« !
(22) Utilis donatio non vitiatur propter aliani inulilem a «• >
adde c. 21. in Jin. Jf. h. t. JSovell. 162. c. i. '• 9^- ^'
]ur. l. i. 5- 5. in fin. ff. de verb. ob/ig. ,^
(23) /. 19. supr. de sacrns. eccles. l. ult. ^- fin. supr- H «
drieimii prcBscr. ISc^ell 52.
(24) d. l. U). .,,
(25) Scripturam publicam publicationc non egere tiinc i r
adde c. i. et ult. extr. de fide inst. Quid si dubitetur "« ^^
ahud dicendum fuerit. d. c. nlt. Quid? Teslauientum a o ^^^
publico confecfum , indigetne publicatione ? Quibusdaro ^^^ ^^
non alias probare , quam si judicis auctoriratc publicnm ^^^^
id esl , publice apud acta insiuuatum fucrit. /. Z'"*'"'''"" , 5^,0. !
de tcstam. Pone scriptura publica contineri ^onatwBcm,^^^^
aureos exccdat ? quidam putant egeie pubhcalione ♦ Sjjjjt».'
legis. Verum in^inuatio . de qna hac constitulione ag uu ■ ^^ ^^ .
prie publicatio est : r.ec eniin fit , ut donatio probetu ^.
valeat donatio , quae ahas non valeret. vide &ocm. k^
CODICIS HEPKmJE PJi/KLECTIOISIS.
I AtJTnENT. ut non fiant }H'gn. §. 2. alias
^. illud qaoque. col. 5. lit. 7. al. 5.
Novell. 52. cap. 2.
'el a prwads in principem eliam cessantihus actis fit
0.//0.
iJAlias vero, qu?e ad pietatem respiciuat , usque (i)
Mloriim solidorum sunimam , et sine mouumeii-
. .iidas ccnsemus. Ilis insupcr anle nuplias dona-
b| , quae in adultas minores (2) sui juris conslitu-
'scunque summa3 procedunt , secundum velerum le-
la eliam (3) nisi actis intervtnientibus corroboratae
, jam relinemibus- firmitatem. Siu autem non in
donationis fuerint datae , sed per res mobiles ,
Diobiles , vel se moveutes : quantilalem earum sesli-
, t siquidrm usque ad legitiniam solidorum summam
li , validam eam esse , et sine monumentis conser-
,]i aulem amplioris summa; inveniatur , et minime
<| nprobata est , superfJuum (4) tantum vacuari.
• We autem communione (5) inducta , donatori ,
iui libcralilatem suscepit, aliqua oriatur contcntio :
c;m damus ei , qui ampliorem (6) summam in re
'Ijabuerit , rcliquam sestimalionis quantitatem oflcr-
{ui miuorcm causam habuit , et totum possidere.
•ra hoc minime facere maluerit , tunc omnimodo
ii secundum quanlilalcm utrique parli competen-
, (7) res dividi sine suo periculo possibilis est. Sin
11 hujusmodi casibus , in quibus partilio utiUter
n minime potest , amplioris summoe dominus no-
Ferre aestimationem : lunc ficebit etiam ei , qui
iummae habel poleslatem , oirerre pretium , et lo-
vindicare.
: Si quis autem per diversa (8) tempora in ean-
•;; personam multas faciat liberalitates , quarum sin-
'idem legitimam quanlilatcm non cxcedunt : iu
item compositae , et pra^dicto modo exaggeratse
i|'e videntur , et majoris esse quanlilatis : uon vi-
■|is oportere in nnum coaduuare , et introducere
-T quos non valeaut , et m irritum revocentur :
atrano , et plures intelligantur , et singuL-e secun-
naluram obtiiicant , et monumentorum observa-
'1 mdigeaut. Cum enim a vetcrihus super liac re
est , aliis muJlas, aliis unam esse definientibus :
82
'id si donalio juiaincnto sit firniata ? vide Roland a
>riiil. ,9. num. 48. /. ult. infr. de mort. causa.
,r . '7- *"/^''. de donat. arue nupt.
knm , Hal. '
ilprinc. supr. h. t.
J donationein inducitur inter plures donatarios coramunio.
^ p lons summaj donatario primo defertur jus ollerendi
■\ Jecusantc mmoris suinniiE donalaiio.
|quin , quod siiie pcriculo divuii uon potcst , jure indi-
limtur '""I"''"^"' '■" ^'•'>''* donantur , plurcs donatio-
rf Mr*^'"' '^"j^'"' pcisonis nno et eodem momento 000.
"'r'"» ea donalio ut in coucrcto : au ut in uhstn.cto
ut Win ' ^^'"^^^b""'- >'.s,i>uauda , cum 5oo. aurcos cx-
iJMmfm''^ ,'.""" inMnuanda . cuin divisa iu duos <lonata-
^™ia.s clhc.at, qtKiium ncut.a 5oo. aurcos cxccdil'
- r , c.\ unius donaloris pcrsoua : non plures , rro do-
-ulZ7?r "^l '" ^''''^ ^i'no'''Mn Yinccnlium nolat llo-
-lilan 916. Lrcmn.sis simruluri i3i.
ann.ia;^donnlion.s inHnuidione.
.uE^n";""-"''! r'-='^-^'-""l^ ^b herede et l,eredi rc-qui-
«auo. Q,,,d M he.xdis uulia tacta e.t meulio ? non
^^n. adde /. ,6. wfn.Jjr. de ,,rb. cUig. qu;e leclio
nobis causa plaoiiit hiimanior , ut et tdvIix intclli«ai,ujr
et omncs validoe , et In , qui librralitaJes accipiuut" s, laut
veros non falsos suos esse donalores.
§. 4- Si quis autein talem acceperit donationem , ia
qua slipulatus fueril auiiuam (10) quandam sibj prcestari
quontiiatem tania; summa; , quaR non excedit leg.timum
doijalionis modum : variabatur , ulrum eum cx parljcula-
n donatione muJlas fecisse donationes exislimauduui sit
et eas actis non ludigere : an ex lolius stip:.Ialionis ian-
damento , et ibnte cjus , ex quo annuaj do.ialiones pro-
tluxerunt , et unam esse eam donatiouem pulandam et
pioculdubio monumentorum observatione vallaudam • nu, d
vcleres quidem satis , abundeque vanaveruut. rNos "autein
[ omnia ] certa divisione concJudimus (n) , ut sihuius-
modi quidem fuerit donatio , ut intta vitani personarum
stetur , vel dantis , vel accipienlis : et mullaj inttJJi^antur
donationes , et Jiberse a monumcnlorum obscrvatioue. In-
cerlus etenim fortuuae exitus hoc nobis sugges^it : ut pos-
sibiJe sit unius anni tantummodo , vei brevioris , vei etiam
amplioris temporis metas supervivere , vel donalorem
vel eum , qui donationera accepii , et ex hoc inveniri
etiam totara summam donationis con excedere Jegilimam
quantitatem. f Sin autem etiam Jieredum ex utraque par-
te fueril mentio , vel (12) adjiciaiur tempus vita , vcl
donaloris , vel ejus , qui douationera accepit : tuijc ei
quasi perpetuata donationc , et coniinuatioue ejus ma-
gnam , et opuJenliorem eam eiiiciente , et una inteJJisa-
lur [ donalio , ] et quasi deniioribus donatiouibus cumu-
lata , excedere legitimum modum , et omnimodo acta de-
poscere , et aliter minime convahscere. Kecitala scpti-
mo (i3) in novo consistorio palalii Justiniani. Dalum 3.
Kal. Novembr. Decjo V. C. Coivs. 529.
De argento. ^ .De annuo reditu. 1. De ccrto numtro ser-
voruni. 3. Si donalor non haheat argentum^ vel annuum
reditum., vd numerum icrvorum dohalum. ^.De donat-one
universitaiis. 5. De usufruclu retcnto , vel non rctento.
De nudo pacto.
35. Idem A. Juliano P. P.
01 quis argentum donaverit (i^) , certumque (i5) pon-
O dus nommaverit , non autem alias , vel geneialit^r
vel specialiter expresseril : necessitatem (16) ei imponimus
Eoberlo displicet 5. recept. 25. legit poslmodum Cujacius i5
obseru. 22. ncc adjiciatur. Movclur libiis Basihcon , ia quibus jtl
iegitur f/ Jf ^^ p'>ncy y^povov cpt^aa-iv. Idcra Cujac. i5. cbs. 22.
quo nomine ab eodcm Roberlo rcprehcudilur , \. aniinad. 5.
(i3) Di.\i ad /. 3o. supr. de jure dotiuni.
(i4) An idcm, si legavcrit ? vide /. i. in fin. l. 19. /. 35. /f.
de aiuo. An idcm si niortis causa doiiavcrit : ul in mortis cajsa
donationc bsec Jcx Jocuni habeat? idtni Accurs. m /. cum pater -- '
S- Mavio. Q.ff. de legat. 2. ct in /. 2. supr. de iurc dvliwn,
vide Roiuanuin sinq. 5i5.
(i5) Qui douationis causa pron^i^t ccrtum pondus aruenli , pa-
test id daie ve[ in ma?sa , vtl in vasis.
(16) "\ idc iYo.t//. 162 c. j. 5. 2. Inst. de donatiomb. Quid "^
Donandi partuin an idem quod donatio est : ut ct vcud.ndi r-.
clum vcndilio? vide Joscphum Ludovicum Tuiilo dc dcnationiLts
crnctus. 3. Sane ex pacto n>ido donationis , actio liodie- oninr .
ut htc. donalionis etiani .■ciniinciatoria.- , causa morlis , ob cau-
sain , et.am in favornn donatoris , ul el ex laclo nudo djnat.o-
nis proplcr ni.plias : cliauiM bodie donalio contractus sif nomina-
liis. Qu. nimo id etiaiu obliuet licet in illo pacto nudo dondtiouis
factuin prom.ttatur , aut donalio cum constitulo mista sif Non
ideni csse putj.nt in donandi , vcl donationis prKs.imptac ,.ac*io
ut post Sabcetiiin , Imol.mi , Al.-xandrum , LanicJLHuiu , Gaijftul
lam , Malhesilanum ( uctabUi 46. ) Puipuralum , Fortunium Ga^ -
ciam , Ci.iudium Scissclliiui . Socinu.a , Jacolmm de Ninris Y ■
lum de Monte Pico , Corneum reJeU Ducnazjus re-ula " io ' -.u-e
casum ahum ex Matbesilano sins'dari 27. "
104
82G
L I B E R 0 C T A V U S
omnimodo praefatiim pondvis argenli dare , sive in vasis
qiubus voluerit , non tamen pejoribus (i) aeslimalione (2)
massae , slve in ipsa seslimatione , quae pro inassa rudi in
illis (3) locis frequentata est.
§■ i. Si vero rediluni (4) certum ex possessionibiis
donaverit , non lamen nomina possessionum cdixerit : ne-
cesse habere de sua substantia fundos tradere , tanlum re-
ditum inferre valentes , quantum in donatione posuerit :
in talibiis tamen agris , qui nec omnibus quos habet in
possessione anteponunlur : nec deteriores otnnibus sunt ,
sed status (5) raediocris inveniunlur.
5- 2. Similique modo si quis certum (6) numerum
servorum donaverit , non tamen et hic nominatim servos
inscripserit : et hic mcdiocris figuiae (7) servos tradere ,
et neqne lales quos non habere magis , quam habere
prodest : nec iterum eos (8) , qui omnem servorum fa-
iriiliam donatoris anlecellunt , sed et hic mediocritas
spectetur.
§. 3. Sin aulem donator neque argentum , neque ser-
vos habens , vel non tantum quanlum donavit , fecerit
forum donationem : sestimationem in his celebrari pro eo
quod deest : ita tamen , ut argenti quidem ( secundum
quod pra-diximus ) seslinialio detur : in servis autem non
amplius nec minus quindecim (9) solidis quantitns pro
singulis defur. In redilibus autem in quindecim (lo) an-
nos aeslimationem prgcstet. Sed in his oranibus , si quidem
intra legiiimara sunimam donatio fiat , nulla monumenta
requiraniur. Sin autem amplioris summsc , lunc ad acta
piiblica recurratur : ila ut in his qu<£ amplioris sunt sesti-
mationis , secundum noslram legem non totum , sed so-
lurn supcrfluum evanescat.
§. 4- Sed et si quis universitatis (11) faciat donatio-
nem , sive bessis , sive dimidiae partis suas substantiae, si-
ve lerti.T , sive quarta; , sive quantaecunque , vel etiam
totius , si non de inofficiosis (1?) donationibus i-alio in
hoc reclamaverit , coartari donatorem legis noslrse aucto-
riiaie tantum quanium donavit , praestare : observatione
el hic monumenlorum ( secundum quod jam sanximus )
omnimodo requirenda.
§. 5. Sed siquidem in omnibus supradictis casibus usus-
fruclus (i3) fuerit a donalore retentus, et traditionem juie
iutelligi fieri. Sin autein hoc minime douator expresserit j
siquidera stipulatio (i4) donationi inserta sit , ex pi >
ctoritale tradilionem compelli (icri. Sin (i5) vero < l
pra^termissum sit , et usumfructurn rniniine detiDueri 0«.
hilominus ex legf noslra necessiiaiem (16) ei impooi iji^
tradere Jioc quod donare existiraavit: ul norj ex ]ii,tt>n.
lilis sit donatio (17) , quod res non traditae sunt 1
confinnelnr ex traditionp donatio : sed lik-ialii;,!
nam , et secundum legr-rn nostrain perfectissimam .
tutam necessarius tradilionis effectus sequalur , el Uu
latera habeat donator omiiimodo , vel res , vtl j i.
subslanliffi quain nominaverit , vel totam subitaniiHtt;
dere. Cum enim in (ib) arbilrio cujuscuuque sil ii
cere quod instituit : oportet eurn vel ininiiue ad hf^»^ ■
silire , vel cum ad hoc venire properaverit , non rja
dam excogitalis artibus suum proposituui defraudareu
tamqtje indevotionem quibusdam quasi Icgitiinii vpJieo, ^
tis protegere. -^- Tantoque magis (19) hsc fjrma ef, «
piis actibus , vel religiosis personis donatio deputaiai;
monumentorum observatione [ in his raodis ] secilDo
quod specialit«r a nobis in hujusmodi casiLus pr»(Ui«
est , observanda ; ne in praefalis [ piis ] causi» esqai-
busdam machinalicnibus non soluin indevotiis (20^ ted
eliam impius donator inlelligatur ; poenasque non liia ;
legilimas , sed eliam coelesies expectet , resque donijiu >
omnibus supradictis casibus non solura eos , duin per-
sunt , sed etiam eorum successores (21) reddere coiteili ;
non lantum his , in quns donatio fiicta est,sedeii. eo- j
rum heredibus. Dat. i^. Kal. Aprii. CtnslanUnUi ,
Lampadio , et OatSTE VV. CG. Cowss. 53o.
De insinuatione.
36. Idera A. Joanni P. P.
SI quis pro redemptione {11) captivorum pecum d<».
derit , sive per cautionem dare proinisenl , cuj aio-
que (23) quantitalis; cognoscat se neque repetitione hi- ),
bere , neque exactionera cautiouis posse declinare . rr"
geslis ( sicut in donationibus ) non subsecutis >upi 1
nuatione ejusdera quantilaiis : eo videhcet , qui pe'-
accepit , vel prima vice , vel post caulionem , neoiu-
tem hab^nte piissiraam adminisuationem adnuplereulla
ei molestia , vel inquietudine mferenda , yel ab eo q«
(1) Indefinito promisso , nec pessimum nec optiraum solvi so-
lel. Mtdiuin itaque solvendum.
(•2) .iEstiniationis solutio ioco rei succcdit.
(3) Pretia coinmuiiiter fiinguntur , vide /. &^. ff- ad l. Fal-
cid. id est , pestimanda sunt ex forcnsi vulgariquc similium le-
rum pretio.
(4) Donator certi reditus intelligitur fundum tanti rcditus do-
nare velle.
(5) Slatus fundi.
(6) Donatis seivis , mediocris figurae donati intelliguutur , ut
hic. adde /. '^']. j}'- de legut. i.
(^) Id est , sestimationis et artiScii.
(8) Tales sunt , qui actores dicuntur. /. 3"] . jff". de leg. 1.
(9) iEstimatio servi donati. vide /. ult. supr. de cond. i/iseft.
l. ult. Siipv. coinm. de leg. l. ullim. Supr. de comm. scr.
(10) Donator icdifus anuui , si fiindos liabet , ex quibus dona-
■fcirio rcditus prajslet , semel solvendo quindccim annorum rcditum
liberatur , donatoris pauperis id favore introduclura ; ne putemus
«Hoqdi jnstnm aeslinialioncm prEcdii et fundi cssc , quantum cumu-
Jus fiiiiluum quiiidccim aiinis facit. vide Molinaeum de usur.
cjuaesi. f). ;/. ng. His addatur , Hierosolymilan* Ecclesiae pcr-
missum fui<;se , douios suas uibanas vendere pictio , quod ex 5o.
«uBorum jjcnsionibus colligcbatur iVocc//. i3o. c. 9. aliis Ecclesiis
I ro aS- vcl ut a Grsecis lcgitur 35. Nouell. i3i. c. 12. injin.
(11) Donatio totius vel quotse bonorum valet : lequiritque insi-
»«ati«nem , ii inoduin legitimum excedat adde liuae scripsi ad /.
si unqunm. 8. infr. de revocandis donat.
(1?.) supr. de inoff. donationibus.
(ij) Dixi de ususfructus reteotione , /eg-. a8. supr. eodcm.-^'
Inlellcct. luijus §. 5. contra Ant. Fab. vid. Job. Dechct. .
dtisert. 4- "• 34. Ans.
(i4) Vide princ. hujus legis. a»>aii>
(if)) Quid si stipulatio uou adjicitur ? Ne luni quidcin i»w
conlraclus bonae fidei fuerit. /. 22. in fin. ff. dc donauoixi'.
(16) Noi-ell. i6i. cap. I. Valet igitur donatio iiudo p^
uec in ea rcquiritur pra-stalio , vd traditio , ut olira. vidc < r.
sct.tenl. §. donaiio. qucesl. 14. Consensu pcrficuur douJ
cut emptio.
(17) El actus pereat.
(18) Donalio arlMs voiuntarius. /. 3o. supr. ^- j" ^" ,„ „^
ex causa donationis ntccssarius. vide /. 5. supr. ,^ .^.•^, ,
est , boc casu dahiiur aclio et;am e\ nudo pacto. aade /. > , •
dp dot. piomi\s. . . ,^.
(19) Quod in actihus uon piis valet , multo magif w p ^
lerc debel. r
(20) Indevofus et inipius donator.
(21) Donatinncs transcunt ad bciedes active vel passiTC. ^. «
(22) leg. 21. # soluto. addc ,2. cjuc^st. J^. <= "T^'" ^^,,i l
Donatio vcl promissio pro redcmplione captivorum lacw ^
tioncm non exigit , ut hic , ndde /. 19. supr. de sacivs. c.< _^
(23) Donatio bonorunr cmnium pro reduntDdu cap"
cla yalet.
coDicrs r.EPETiT^ pri:lectionis.
82-7
i5 prabult , vel ab aliis ex aucloritate legum per-
oc requirere : sed tantuminoclo sacrameDlum prae-
uod revera omnem cjuantilatem sine dolo inalo
ia dcuiiiiutione ad redemplionem clederit capti-
I
j Simili etiam modo a gestorum absolviraus ordi-
njdona(ioncs rerum mobilium , vd sese moventium ,
ri gloriosissimi niagistri (i) militum fortissimis
la militibus , tain e\ sua substantia , quam (1)
[>is hostium , sive in ipsa bcllorum occupatioue ,
iiquibuscunque locis degcre noscuntur.
Eandemque JiLeralit;'tem nostra» legis induJgemus
I is quorum domus (3) incendio vel ruina corru-
g t : quibusdam forte pecunias cujuscunque quanti-
jiEbentihus , vel cautionem conticientibus , ut et
I) repotitionem limeant , verumetiam exactionem pe-
it|n confessioni insertaruin facere possint , licet gesta
(iiint subsecula : nulla eis licentia danda pecunias
II causas nisi ad refectionem domorum erogare. Quod
i|a dubilatio orta fuerit , utrum tota quantilas , an
< s in aedificiis expensa sit , hsec domini domus su-
0 diriinitur.
Caetcris etiam donationibus quse gestis interve-
is (4) minime sunl insinuatae , sine aliqua dislin-
ifbque ad quingentos (5) solidos valituris : hoc et-
titummodo ad augendos hujusmodi donationes ad-
esse ex piffisenti hge decerniBius , auteriore tem-
stra lege praecedente moderaudo , qua usque ad
i solidos factae donati^nes , et sine insinuatione fir-
obtinere jussae suut. Dat. i5. Kalend. Novemb.
mnop. post consulatum Lampadii et OaESTis VV.
5 .
De antiquis verhis rejectis.
3;. Idem A. Joanni P. P.
ila supeiflua (6) quae in donationibus poni sole-
Ui , scil, sestcrtii (7) , numini unius , assiutn qua-
tuor , penitus esse rejicienda censemus. Quid enim ver-
bis (8) opus cst qusc rerura eflfeclus nullus sequitur ? San-
cimus itaque nuJlo modo eorum verboruui mentionem vel
[ in ] Iniperialibus donalionibus , vel in omnibus ahis de
de c«lero fieri : sed et , si (9) quisqain per verbositalem
aliquid lale inscripscril , nulla differentia sil.
T I T. LV.
DE DOrsATlONlBUS QU^ (10) SUB MODO (11) ,
VEL CONDmo^E (12) VFL CEP.TO XEMI'OKE (l3)
COKFICIUNTUR.
Si donatarius non prcestat alimenta donatori , qucB
ex pacto prcestare tenetur., donatio rei-ocatur ^ et
potest donans reni suam vindicare. Bald.
1. Impp. Valeriam. et Galliew. AA, Garaicae.
SI doceas ( ut affirmas ) nepti tuae ea lege esse dona-
tum a te , ut (i4) cerla tibi aUnienta pneberet (i5):
vicdicationem etiam [ in hoc ] casu utilem eo , quod le-
gi illa obtemperare noluerit , impetrare potes , id est ,
actjonem qua dominium (16) pristinum tibi restituatur.
Nam [ non solum ] condictio quidem tibi in hoc casu ,
id est , in personam actio jura procedit , verum etiam
vindicationem quoque divi principes in lioc casu dandam
esse sanxeiunt. PP. 6. Kal. Decembr. Tusco , et Bassq
Cowss. 239.
Si donator alicui ad vitam suani , post mortem ejui
res redii ad donatorem. Bald.
2. Impp. DiocLET. et MAxm. AA. et CC.
Zeuoai.
SI rerum tuarum proprielatem [ dono ] dedisli , iia
ut (17) posi morteni ejus , qui accepit , ad le (i8j
redirel (19) , donalio valet : cura etiam ad tempus cer-
^^'l^Ti™''''""' ^^'^^ donat, insinuatione non indigef.
„f"'.p^!'' ' ^<^' Capitaneus , urbc aliqiia r-apla vel lioste
0 niilitiljus suis pia-dam scu <li.i])iciKla l.o.-linin .spolia do-
'fit: ct co quukm cllcctu , ut ne quidcm a Priiicipc rc-
■u revocari possit ca donatio : quod adeo verum , ut non
l'psa occupatione bclli , scd in quibuscunquc aliis locis
• ra donare possit , ut hic. vidc omnino Gejli.un , 4. cap. 18.
sinuatione non indigct quod pro rcfeclione domus iucen-
* "uina corrupiae donatiir.
■ 'd con.pctcntcm j.idic.rn. /. 32. in fin. supr. h. t.
nuationenj hodie non rcquiiit quEclilHt donalio intia vcl
mam 5oo aurcoruin facta , ut hic , ct j. 1. Instit. tle
J 1 V ,^ ,?°" ^'"'cos facta , insinuatiouem non exigcbat :
"1'/!ri <; ■"''"■ '""^ "'■ '*'''''^ <^I-ir'iin .4. sentent. 5.
„j'/' '^- '6- '7- '8. uhi iiilcr ca^leia tractat , quibiis
"ftiis rcquuatiir insinuatio. No^>dla L-,mis 5o. rcmitlit
il is r"''"."*'"'''"s etiam ultra 5oo. olulos . si tamen tri-
L''"]'^* , '"' possit : cujus efiam constilulionis nieminit
"'"SjJ. tit. I. in fm. Quid? donai.o ob causam exre-
n» ■■>oo. auicorum , csluc insinuaniia ? ncccs.sariam insi-
,non exig,.,. Accuis. in l. ^lquilius. 27. J. h. i. Bart.
• • Idetn si donatio remunorandi caiisa fiat et merita
aconslent obligatcria. Barlol. in d. l. JquUius. ->.-■.
• mrf. ,9. j,^^„. ^i^ sucrosanctis. Quid ? potcstne dona-
hid ir".""^^"'"' • "^'1 pos.se ccnsent Barloh.s ct Sabect.
rlcnto ". " '""'''"'^ flonalio cst ? reqi.int insin..ationem :
I'i.um 07''"""'° '■''"""'''al.im fiicrit insinuationi : ut ^mX.
.w..\^.\ '>''''• ^«■••'''iiis , Anlonius de Canario , Auf.e-
li ciT- r:^''"-'"*'^''"'"^^'"» "«'•'t ^^^•"- 38.. Goth.
«'• y dQnatio. quast. 18. Andr. Gail. lib. 1. vts.
39. Anton. Mcrend. conlroi'. lih. i. c. 11. et seqq. Ans. De 1h-
sinualione Donalionum an et quafcnus hodic necessaria , ct qii.-inti
valcat solidus , sive aureus Romanus , aerc nostro ; vid. Ceiisur.
Foicns. Nostr, /• a. cup. 8. S. L.
(6) Adde /. 65. J^'. de verb. oblig.
(7) Contius , I. disputat. 16. seslertius mimmi unius , assium
quatuor ., Haloand. sestcrtia numnio uno, assium quatuor cic. Ba-
silic. apud Cujac. 10. obsen'. 87. vcrba solennia erant douationis ,
qu.-c fiehat per mancipationem : ut in vetcri inscriptione urbis Ro-
mae : Ifoc monumenlum L. Tiherius Sabinus sc uivo d^navit L.
Sanio Symphoio , mrmcipa^ntque sestertio nummo uno. Vitruviu*
I. <?. 4- Nunimo sestertio mancipio dtdit. In mancipation.bus in-
tervcnicbat scstntius iinus dicis giatia. /. 4- ^' commodnti'. Dixi
pliira dc scsterlio '.ii.mmo ad Ciceroui;m , oraiione pro MciCio C«-
nia-do , et pro Ji<tbirio Poslhumc.
(8) Verbor.im sinc eflccl.i nuliiis est usus.
(9) Vid. /. 17. supr. de testnmciitis.
(10) Vid. Clar. 4- sentcnt. $• donalio. qucBst- a.
(11) l>e (piibus vid. /. 1. iiijr. h. I.
(ir>) Dc qua vidc /. 4- l 5. infr. h. t.
(i3) /. 1. l. 3. /. 5. infr. h. t.
(i4) Donatiiin sub modo , si mndn non satis/it , condici vindi -
cariquc potcst. Goth. Iniellcctum hujus /. i. vid. apud Johann.
Dccbcr. lib. 1. disscrt. 4- "- 3^. Ans.
(1")) /. 5. /. 6. in fiii. ff' de drt/iat. int. vir.
(16) Dominium interdum nauciscinuir sinc possessione.
(17) /. ^"i. ff- de mort. cnus.
(18) Potest etiam ita coDveniri , ut ad alium rcdeat. /. 3.
iiifr. h. t.
(19) Proprictas scilicct r«i don.itx.
828
LIBER OCTAVUS
tum (i) , vel incertum ea fieri potesl , Irge scilicet ,
•quse ci imposita est , conservanda. PP. 5. Id. Mart. Ma-
xiMO 11. et Aquilino Conss. 286.
Ex parto ceh-hvato inler donantem , et donatarium ,
avcjiiirilur utiUs actio lyequenti secundo donatnrio ,
sinc aliqua cesso/ie. Bald.
3. lidem AA. et CC. Marcellae.
QUoties donatio ita conficilur , ut post (2) tempus id .^
quod donatuni est , alii (3) reslituatur : veteris juris
.nuctorilaie rescriptum est,si is in quem liberalilatis com-
])endium confcrebatur (4) , stipulatus non sit ; placiti fi-
tfe non irapleta ei qui liberalitatis aucfor fuit , vel here-
dibus ejus condictitias aciionis persecutionem competere.
Sed cum poslea benigna (5) juris inteipretatione divi
principes ei , qui stipulatus non sit , utileni aclionem ju-
xla donatoris voluntatem competere adiniserint: actio qua^
sorori tuae , si in rebus humanis ageret , competebat , ti-
hi accommodabitur. PP. 11. Kal. Octobr, ipsis iv. et
111. AA. CoNss. 290.
nata sunt , pleno jure ut domiuus possederit , tam
ingralus (12} sit , oninis donatio mulaia paironoruB
lunlate recovanda est. Quod observabilur , et circa
quae Jibertorum nomine , pecunia tamen patroncn
bcneficio comparata sunt. Nam qui obiequiis suis li
litatem patronorum provocaveiunL , nou sunt di.-
eam relineant , cum coeperint oljsequia neghgere ;
magis in ecs coUala libcralilas ad obsequium [ eos
clinare deberet , quam ad insolintiam erigere.
■\- Hoc tamen jus slabil inlcr ipsos tantum (i3)
liberalitalem dederint ; Caetcrum , ncque fihi eorum
que successores ad hoc beneficiura pertinebunt. ?
enim fas est ullo modo inquielari donalione» [ oip-
qui donaverat , in diem vilae suae non reliaclav.
i5. Kal. Jui. jEmilia.No , et Aquilino Co^ss. 200
Poenitentia non revocatur donalio hac l. ci
duubus sequent.
fb.
3
JLi
(oe
2. Imp. Pboexjs A. Felici.
Postcaquam donatio est perfecta : forma sulstantiaUs
ipsius nbn potest niutnri uolunlate unius. Bald.
4- lidem AA. et CG. Ida?.
FErfecta doualio conditiones postea (6) non capit . OI apud provincic-e Prssidem aviam fifiae tuae qna-K
Quare si pater tuus donatione facta quasdam post ah- O nitentia ductam subtracla instrumeuta donatioDuiiji
■quantulum tcmporis fecisse condiliones videatur , officere exussisse (i4) constiterit , vereri te non oportet , 1
hoc nepotibus ejus fratris lui filiis minime posse non du- quod jure vires acceperat , ex post facto possit in diui;
bium est. Dat. Kal. Octobr. Tiberiano , et DioiVE revocari. PP. 3. Non. Maji , 6Vm« , Proeo A. et ii
Cf,riss. 291. LijNo Cojvss. 279.
Donatio facta sub cnnditione emancipationis liahct
ejjectuni quandocunque donatarius efficiatur
sui juris. SaHc.
5. lidem AA. et CC. Dexippo.
SI quid maler filiae suse in potestale patris conslituta;
sub hac conditione (7) , si fuerit intra biennium
emancifala (8) , donaverit : licet hoc matris volunlate
sui jurisi effecia non tenuit , tamen prius marito defun-
cto , sui juris quocuiique raodo effecta , ad similitudi-
nem (9) legati ita relicti , rera donatam firmiier liabe-
re , vel vindicare polesl. S. Id. Decembr. Nicomediw ,
CG, Cojvss.
T I T. LVI.
DE REVOGANDIS (lo) DONATIONIBUS.
Ingratiludine liberti revocatur donatio. Filii heredes
donationeni revocare non possunt.
1. Inip. Phiiippus A. Cosmino.
1 si perfectis donaiionibus in possessionem induclns li-
i bertus (11) , quantolibet tempore ea , quse .sibi do-
3. Impp. Carinus et Nuivierunus AA.
Januario , et Fehcio.
POssessionem , quam in vos emancipatos per (k i:
nem mater coniulit , cx pcenitentia (i5) sola s ii
re non potuit. PP. 2. Id. Januar. Cariwo 11. et >«■
niAjiO AA. CoNss. 284.
Donatio in fraudem facta non revocanda sub
obtentu panitentice.
4. Impp. DiocLET. et JMaxim. AA. et
CC. Proculae.
/'^Vm (16) profitearis in (17) fiaudem te ahenud'
V_i nasse , professionem inhoncstam continere iali §■
Ilaque si donationem perfecisli , eani revocare ('f^,''
poles ex memorata allegatione , sub obteulu pxnitiii-
PP. Kal. April. Ilcraclice , AA. Co^ss.
(i) Donatio potest fieri ad tenipus ceitum vel inccrtum.
(2) De dcjiatione ex certo tcnipore.
(3) Puta Titio : jiotest etiam conveniri , ut ad donatorem re-
vertatur proprietas piseiiioiluo donatario , ut /. 2. supr. h. t.
(4) /■ 37. §. 3. infn. D. de ieg. 3.
(•">) Speciale est in donationum contractibus , ut alteri per al-
♦ erum qureratur actio.
(0) C(;iulitioiies initio doiiationis impouuntur
supr. tit. prcximo
I. 9. /. -2?. in
jaQi doi;«tioiii.
Jiiie. l. 25. supr. tit. prcximo : at 11011 pftfecloe
i erlecta jam donatio ronditiones invito douatario iion capit.
(7) De tloualioiiL' couditionuii.
(o) ContJitioiii cniaucJ]jationis satlsfit quovis craaucipationis ge-
iicre. vide lcg. 3. Sup}-. de inuit. el su1>stil.
(9) I^^s donala ad similitudincm lcL^ati viudlcatur.
(10) L. 8, C. Theod. i3. et 3. Harra. 2. et 47. Ecl a. Addo
Clarum 4- sent. ^. dotiatio qucest. i\.
(ii) Donatum b'berlo propter ingratitudiuera levocari pJl
(12) lugrati actio doualori certis casibus compelit.
(i3) Actio iugiati heredi et iu hcrtdem non datur.
04) Qui donationis iiistrijincnlum exurit , factam donatifi-
revocare intellij^itur : quajritur tainen , an invito donalano •
causam legitiuiain douatio revocari possit ? nou polcst , 1«"'
infr. h. t. l. 3g. supr. de trans.
(i5) /. 2. supr. h. t.
(i()) Cflii/iteri in ctc. Cuj. 19- obs. 3^.
(17) Invito' scilicct donalario , et siue causa IcgifinM. ;^_
(18) Donatori turnitudincm suain proferre non iicct, ut ec
textu factam douatiouem revocct. /. 2. infn. l. 3. Supr- ^^
3. D. de usucap. pro donato. j. 2. Inslit. de donal. IJ'^'
Supr. de irunsucC, L \. Supr, qiix injraud.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
829
escripto Principis donniio non revocaiur.
5. liclem AA. et CC. Epngatho.
controversiae qaalecunque principium juSsu judicantis da-
tur , matri cogalur reddcre. -J- Caelerum ea , ({uae adhuc
malre paclfica jure perfecta sunt , et ante inclKXitum cce-
Re-
pturaque jurgium vendila , donata , pcrmulala , in dotem
dala , ca?lerisque causis legitimc alienata : niiniine revo-
camiis. Actionem vero matris i(a personalem (5) esse vo-
itionem rile fecisti , lianc aucloriiafe (1) ..._ „
i ncstri rescindi non oportet. S. 5. Kalend. Maji , lunius , ut vindicalionis (6) tanium hab'-at effeclum : nec
, AA. Conss. iii hcredem delur , nec (7) tribualur heredi. f De c^te-
iiitiae marili et liberorum prcctexUi ,
non revocalur.
ris autcm , quae portcntosaB viliuilis ahjectaeque (8) pudi-
cilia? sunt , salis etinm tacite cautum putamus. Quis est
donatio
enim , qui his (9) aliquid arbilretur Iribuendum esse :
cum (lo) etiam ilhs , quae jure secundas tantum contra-
6. Iidcm AA. et CC. Herenniae. xerunt nuptias , nihil ex liis privilegiis iributum esse ve-
. nccne hUo tuo prsdia itemque mancipia dona- limus ? Dat. 12. Kal. Octobr. LiMEnio el Catuh.no
r(j, fuit in inilio tibi liberum (2). Desiue itafpie CoNSS. S^g.
-» ut donalio , quam pcrfeceras , revoceiur pra;-
In AuTHENT. de nupt. ^. mater tamen. col. 4
lit. 1. JXovell. 11. cap. 35.
uiaiili et liberorum absentiae
i|orum prsesentia non indigeat. S.
\iminacii , CC. Coass.
cum liujus
5. Kalend.
fir-
o-
atiludine rei^ocatur donatio , Quoe mater , et
(juando revocare posul.
rapp. CONSTANTINUS Ct CoKSTANTlUS AA.
ad Philippum.
lis mafribus , qute non in secundi (4) matri-
triii foedus nupscriut , sed unius tantum matiimo-
revocandarum dominalionum
a deccrnimus facultatem , si
leiiderint. Quicciuid igilur is
, quas
eos
qui
■guitur , ex fitulo donationis tenet
in filios fe-
circa
a m
eo die, q
QUod mater fdio donat , ex ingratitudine non revoca-
tur , postquam transit ad secundas nuplias, nisi (n)
ex trihus causis. Prima., si viicB ejus insidiaiur. Ilem.,
si manus impias in eam intulerit. Tcrlia , si totius sub"
staniice molitus est jacluram.
Liberorum supervenientia revocatur donatio a patrono
in liherlum collata.
mgratos
8. lidem AA. ad Orphitura P. P.
atre im- OT (12) unquam liberfis (i3)patronus (i4) filios non (i5)
die, quo O habens bona (i6) omnia vel partem (17) aliquam fa-
Ecl. I. c. 4- l- 12. Supr. de rei vindic. 1. 3. snpr.
nd. l. 9. supr. de donat. ante nufjt. l. 4. supr. de
l. 6. siipr. dn obligat. /. 35. iVj fm. supr. dc do-
Jknle cliam niarito ct libcris aliis , urii libcrornm maler
P st. Hujusmodi personarnin abscntia (lonatioiicm non vi-
scntia lei donalioncm vitiat ? Minime. /. data. 27. in
de doiictt. ut ncc stipulatioiiem. /. paivi. 17. D. de
riiva. Au ab.seiitia pationi seutcnUam vitiat ? vid /4
iUud. ' ^'
41 Ecl. I. cap. 5. /. 1. C. Th. in fin. Mafer qure ile-
P , ab ingratis libcris donalioncm non revocat , ut hic ,
uicasibus, Aiuhcn. jiroxrm. Quod dictum cst de seciindo
ilierc , ad oam quac inhoncsle vivit , exlendilnr. Golh.
banment. iih. sclcct. 6. cap. 7. Aus. Addc Cuiac. liO.
c. 19. S. L.
ti actio pcrsonalis , id cst , hcredi vcl in hercdem
t, vindicla;, uUionis , hac cnim actinne matcr suam
itius ulciscitur , quam rcm pcrsequittir. Huic actioni
iiqnriarum aclio. /. 10. 5. 2. J] si quis caulioiub. l.
ae collaifnnb. et dc moribus acLio. /. ult. C Th de
>iiis. adtlc Ciijac. 4. obs. i<).
'"credi tiibuilur. /. 3. supr. de cond. ob causam.
•• abjccla; pudiciti.-e non icvocal donationcm a lilio in-
"c , nisi tiibus casibiis.
'st, inhoncste vivcntibtis.
cnim niiniis , sccundas contrahere nuptias, qiiam vlvcrc
ut Inc. Imo sccundte nuptiie honestae.
1 cxccpliones legis 7. supr. h.t.
C. Thcod. h. t. 3. Ilarm. 2. in princ. 47. Ecl
non Augustinum. Qiiid sl nxori , et e.\ ejus matrimonio palcr li-
bcros susccpcrit ? Idcm diccndum videtur , etiamsi in donationa
vensimilcra susci|iiendorum libcronim habuerit opinionem.
(i4) Scd et qtiivis aliiis prretcr patronum , quia in omnibns ra-
tio hujus legis valet , posita in ])iclalis conjcclura ; quia nemo v«-
nsiinilitcr cxtranco donat in pcr|)ctuum , qui de iiberis suscipicn-
dis cogitat. /. G. 5. i. supr. cle inst. et sul>st. i. 102. in fin. j.
de cond. ct dcmrnst. Quod si \alet in omuibus , idem jus in omni-
bus statucndum. vid. Clar. d. loco.
(i,5) Quid si cum donuret , lilicros habuit ? non polest , prate-
xln aliorum , qiii poslca nati sunt , donationcm revocare ullo mo-
do. Qtiid ejns lilicri ? possnnt , sive aiitc , sive po.^^t donationcta
nati : non tamcu solidam , id est , ut inutilcin , sed ut immcdi-
cam ct inoflJcio.sam pro modo lcgitiniM portkinis. /. 2. in fin. /.
5. supr. de inojjic. donat. l. 87'. ^. i. JjT. de leg. 1. dixi ad No-
vcH. «)2.
(16) Donatio omnium bonorum estnc valida , ut omnia bona <lo-
naudo ea confcstun prscstare vel tiadcie tcncatur ? in gcncie nou
yalct. /. i5. supr. de paclis. Qtiid ? donasse oinnia bona num is
inlclligitur , qui ornnia inobilia et immobilia sua donavit ? ncu
cousetur : est enim tertinm gciuis bonorum , quod ncqne mobile
sit , neque immobile per se : iit sunt jiira et aclioncs , de qtiibiis
donator in hac spccie testari polcrit. Idcm csse existimalur , si quis
omnia bona sua pnrseiilia ct fiilnra iibiciinque sita fucrint donavciif.
Nam jura et aclioncs liac donationo qtioque viilentur e.\cipi , cum
incor|)oralia sint , nequc loco contiiaaiilur. Idem quoque si qiiis
jcscr\ato , hoc cst , e.\ccpto usufiuctu donavcril oinnia sua boiia :
hujiismoili cnim donatio impropric bouorum omnium cst- Quid si
quis Ecclcsioe omnia bona donaverit ? in fiaudcm libcroruiu non
valct donalio : ;it i>aiiIo antc diximus. Qiiid ? si uxori vel filio in
}>olestate donavcrit, cl morle confirtnata fiicrit hujusmodi doualio?
Vini ot potcslatcm ultiniie voluntalis obtiiut ci doiialio : ut cfiani
Falcidi.x cbnoxia sit. /. in donalionib. 12. supr. ad l. Falc. Qiiid?
™^- . ■ "• ■."■■•■■■• '■. ••' i'i i.iii.. ny.i>f,-t. 2.
Uraqucllum cl Ilipnm ad hanc Irgcm , Ciijac. 20. ob- .. ... ^„,.,...„,..„. ... ...^, . „. .. . ..... ^„..„ .
■ q. seiu. 5 doiiatio. qua:st. 11. ct seq. si non expiesse omuia bona pr.Tescnlia et futura , sed siunmam scu
n "'f *^^ !'7'"I'* r^^ens omuia donavit ? huic constitu- qirontitatem viics patrinionii cxccdeiitcm douavcjit ? sustiuctur ea
on cst : scd legi 2. ,t. supr. de inoffic. donat' cnni donatio . ni-nnti r sncm \urr\. .iNr.riniw 7vo- i '. '.
*^'w'^'? ^'^^^ ' '" sclidnm non revoccliir , scd (ini lcgili-
^a. loco , i,ers. 1. Quid si occlcsi.ie ? idcin dicendum.
ftiigustnu , c. uh. i^j. q. 4. Quicui.quc vull cxhcrcda-
a^nijucat Ecclcsiam, quarat aUenan , qni suscipitU ,
donatio , proptcr spcni liicri. Socinus irg. 14 J.
(17) Habct itaquc looum hxc conbtitiitio uon lanfum donatis
omnilius honis , scd conuu parte ali([iia. Aliqua ioquaiu , otiam in-
fia dimitiiam ; ot iii donationc particulari , inagn,« famcn as^tima-
tiouis. Clarus ex comimmi opiuione d. lcco , quast. 12. vcrs. 4-
83o L I L E R 0 C T A V U S
cullalum fiierit donntione (i) largiius ^ et posl<a susce-
perit (2) liberos (3) , tatuni quidquid largitus fucrat ,
reverlalur (4) in ejusdem (5) donaioris arbitrio ac di-
tione (6) niansurum (7) . Dat. 5. Kalend. Apr. Arbi-
TIOSE et LoLLlAJXO CoKSs. 355.
Ingraliludiuis causis probatis revocatur donatio.
9. Inipp. TiiEODOs. et Valem. AA. ad
Senatum post alia.
EvOnaticnes (8) cirea filium filiamve , nepotem ne-
" pletnve , vel prouepotem proneptemve emancipa-
tcs (9) celebratas , pater , vei avus , vel proavus revo-
care non poterit , nisi edoclis maniieslissimis (10) causis,
quibus eam personam , in quam coUata donatio est , con-
Ira ipsam venire pietatem , ti ex causis , quoe legibus con-
linentur , fuisse coustabit ingratam (11). Dat. 5. Id. Nov.
Haveuna' , Theodosio xui. et Yalemiwiajmo lu. AA,
GojNss. 430.
Quibus ex causis clonatio revocari possit. Heres
donationem revocare non potest.
Gio. Tmp. JusTiNiAMJs A. Juliauo P. P.
Eueraliter sancimus, omnes donationes lege coufectas,
firmas illibatasque manere , si (12) non donatior a
ciptor iiigralus (i3) circa donaiorem iQveniatni !l
ut injurias (i^) atroces in eum eflundat, vel (i5i
impias infeiat , vel (16) jacturae raolem ex iri<.idii 5
iiigerat , qua; non levem seiisum substanlia douator m.
pouat , v(,'l (17) vilae periculum aljquod ei inlu-it*
vel (iS) ({uasdam conveiitiones , sive lu scriptis d.j iVj
ni inipositas , sive sine scriplis habitas , quas don cj
accpplor spopondit , niinime im[)lere voluerit. + E
enim tantummodo causis , si fiierint in jndicium .u^.
dis (19) argumentis cognitionaliler approbatx , elia» d(>-
nationes in eos factas everti concedimus ; ne sit cuuam
licenlia , et alieuas res capere , et fnigalitat^in (20 r:
dere donaloris , et ipsura iterum donalorera suasr
perdere : et praefatis malis ab ingrato doaationii tc*-
ptore affici.
'I' Hoc tamen usque ad primas (21) personas Uim-
modo stare censemus , nulla licentia concedeuda doioiii
successoribus (22) hujusmodi querimoniarum primoium
iustiluere. Eteuim si ipse , qui hoc passus est , lac rit ;
silentium ejus raaneat semper : et non a posleriutejui
suscitari concedatur , vel adversus eum , qui ingrai e».
se dicitur , vel adversus cjus successores (23). Dai j5.
Kal. April. Lampadio et Orksxe VV. CC. Comss. 3^.
(i) Inter vivos : niulto facilius donatione causa mortis , quae
jioeni(e:itia irvocari jxHcst , etiam non subce|i!is Hberis. Quid di-
tununm in donatione rtmunerandi causa ? Ciijac. c/. luco past f^al-
larn . ne eam quidem cxcipit. Clai'us cs. coinuiuni opinionc d. lo-
co qu(zst. 23. veis. qu.^^ro. non adniittit hujusmodi di)nationem in
co , quod cxccdit )ustaiu aeslimationcm lemunerandi. Alii hanc le-
gcm ad rcnuincralionem pcrtiucre non putant. vid. Cnjac. 17.
oliserv, 33.
('->) Quid bi hgitimaverit ? idcm dictudum : nain lcgitimatus
Don dificrt a lc^ilimo. No\'eU. 8y. c. 3. uisi antc donationein a
patre factam , qni lcgitimalus est, natus fuit. vide communem
Djiinionein apad Clarum d. loco ijuast. 23. vers. sed qucero. i>c}--
HC. sed quid.
(3) Ex kgitirao matrimonio scii. quid si naturales tantum su-
tici[)iat ? pulo saltcm a donatario alundos , argumeuto corum , quae
diximus ad ]Su\'eU. 89. c. i5.
(4) Ipso jurc , ita ut nullius hominis mioisferio sit opus. Coin-
tnuins opinio apud Clatuni d. locu ijucest. 23. fers. prveterea qua-
ro. Quid si subccpli post douationcm libcri moriuntur ? convalescit
donatio , nisi donator tacite vel expresse donationem revocaverit .
(iominunis vpinio adversus Bart. apud Clarum d. loco qucesl. 23.
i'ers. pen.
(5) An et heiedum ? fuige donatorem condiclionem ncglcxiise ?
dabitur ctiam ejus hcrcdibus bcnigna intcrprctatione legis 3. fcrs.
ted cum. supr. de don. quce sub ptodo. ut contrariam opinionem
a Claro dcfcndi mirum sit d. loco , qucest. 23. in Jin. Quid si
parcns generaliter revocationi donationis rcnunciavit .' rcnunciatio
Lercdi))us non nocehit. Commuuis opiiiio apud Claruin d. loco
qucBst. 23. icrs. 3. injertnr. Quid si scieu,. pru{k"ns spccidliler )>e-
neficio hujus constitutionis rcnunciavit ? pwtant a majore vii^inti-
quinque annis rtnunciari po?se , non a ininorc. Ciarus d. loco.
quod vix conccdcnduin , magnus enim libcrorum favor nohis scm-
per csse dcl>ct , ut huic coastitutioni lenunciari tacitc non possit.
Quid si parcns speciaUler juramculo interposito renunciavit iuijus
legis ))rivilegiu ? non impcdilur revocatio : viJe doctores aj)ud Myn-
«ngerum S. oh.ierv. 63. 64. quod Tiraquellus hac )cge nuin. ga.
56. loo. non prohat : nisi quatuor casibus. adde Zoauetum 4?-
rerum quotidiatiaium num. 5. Proho Mynsingeri opinionem : eo
magis quod juramcntum )uijusmodi naturae Icgcm impugnet. vid.
*• l-jff^- *ic bon. dainnat. ideoque Ijonis mori))us contrarium. ar^.
l. 6. supr. de pactis , et i))icitum esse debeat. /.5. j. 3. ff. de
jurejurando. Possimus et hoc argumcnto uti : si ejusmodi jusjuran-
dtira in fraudcm creditorum non va)et, /. 9. 5. 5. d. tit. in libe-
rpinm frauden gon valere merito dicendum vidctur , quibus bona
parentum lege naturae dehentur. Quid ? superioribus casibas iDm
in sohdum ab heredibus revocatur donatio ? noa in soJiduo i*i
pro inodo Falcidiae , sive ex testamento sive ab jntestato. *i' ta-
jao. d. loco.
(6) Ccnditione , /. 5. C- Theod. hoc. tit.
(7) Cur ita.' de liberis non cogitat , qui ita donat. doD» m
modo , non praesnmitur de tibcris cogitasse. vid. M} nsiDg tif
serv. G4. Nemo successores extraneos suis anteponerc inlt')l tur.
/. G. ^. 1. supr. dc inst. l. 102. in fin. ff. de cond. etdeinttr.
(8)' /. 4. C. Tkaod.
(9) Einancipulionis tempore celehratam paler e.tc. d. i ■
(10) Donationes in emancipatos lilieros collatae non nisi fr;'*^
de causis revocantur. /. ult. uers. ex his. iufr. h. i.
(1 1) Adde quae sequuntur ex d. l. 6. quas tamen cuuias r^-
i^nitione discuti npnrtebit , el westro ( alii lcgunt ni>sli-o ) a,iilU
judicio , cum hnc intcr paties ( lcge partes ) coinpetenus ,1*«
fucrit co^nilori : alias jubemus noii audiri palris querelas.
(12) Quinque ex causis donalio rcvocari polcst , ut hic.i»^
§. 2. uers. scicndum , Inst. de donat. 4- i^*^^- ^- '• ''^' "
Ilarni. 2. in fin.
(i3} luyratili.diuis causa donatio revocari non j^olest^ut ftK.' "'''
si rcmiinciatoria doualio fuit ? etiani oh ingralituJinciD ''C.J»
non potcst , /. si pater. 34. §■ i. *'" vsrbo , irrsfOcabiUs. ^ "*
doiiatiaiiibus.
(i4) Prima cansa. Graeci ita )egunt , ioii irjio^f''^ "^»'"'"
Eclog. de loco : jt, ai:c-^^px~i<; «a;a 7«?» xfn^dj.sroi; J.i/'.-»'"- '""*"
uen. d. loco.
(1.")) Stcunda cansa , )(^-lpx< ttiiKHi- H^um. d. loco.
(16) Tcrtia causa. Grneci ita tcguut , ? ?<a»'<i' f*y''^^'
Inco. Propius vere accedit huic )oco Harmcuopu)us ho« m' •
t,i]aiiiiy p-yiiHj irac^ocMi i% oijilti ir BnKh- . . ■
(17) Quarta causa , j,' j/^ ( Harmcuopulus legit r.-pi ) Ti»'"'
iTi0if\<iUTij. Ecl. d. Ijco.
(18) Quiiita causa.
(19) /. 9. in fin. supr. h. t.
(20) Fragilitatein. Hal.
(21) Ecl. d. loco in fin. donatoris , scil. Ideoque doM»io
tre non revocatur propter ingratitudinem ejus filiae.
(22) Actio revocatoria ob ingr.ititudincrn non dalur berei ^
hic , vel in hcrcdem. in fn. infr. h. t. adde /. i. '• 7 • *''''/' '„.
(23) Dc licredibus ingiati lu.ic coUiguut , Poenam "°°/r-^i.
tam adversus auctorem contra ejus hereJeta nou po»'* "! '
Tid. Gabriclinm 7. vonel. 35. 1
CODICTS REPETlTiE PRiELECTIONIS.
83
T I T. LVII.
k DONATIONIBUS CAUSA MORTIS (i).
Jn donatione causa morlis potest per
Jideicommisswn subsiiiui.
1. Irap. Alexander A. DaphnjB.
cialione coiiliiie.nur , JJt cdtero defuncto , ad (2)
•um porlio eorum , quce donabantur , pcrlincrcl :
! conditione , si morlis causa donalio perficiebu-
leicomniissi actio competit. PP. 4. RaJend. Octobr.
I II. et ^LiANO Coivss. 224.
2. Imp. GoRDUNUs A. Zoilo.
ita morlua quondam nuru tua , neptis tua , qufe
a filioque tuo quapsita est , quandoque potest ad
lire successionem : nec tamen ea post mortem filii
quo qiiaEsieral filiam , alii nuplui se collocando
tB!lans proliibeatijr quam velit conditionem eidem do-
ice. Sed si morlis causa donationem in fratreni
)iiferens , in causam morlis suae eam [ dotem ]
fi-alrem suum stipulari passa est , cum divi Se-
islilutione eliam in morlis causa donalionibus , si
ro patrimonio quantum Falcidia (3) jubet , he-
habet , provii^um sit : is , qui nurui tuje heres
, ejus constitulionis beneficinm non prohibelur
e. PP. 10. Ral. Febr. GoRDJAiso A. et Aviola
240.
Impp. DiocLETiANTJs et Maximiasus AA.
et CC. Heredi.
'.«iratris (4) sui mortis causa recte factam donalio-
I a sorori rescindere (5) licet. S. 3. Kalend. Ja-
Irmii , AA. Cowss.
m ad r^ 39. D. 6. ct 5. I. Inst. de donationih. No-
het 47. £ct. 3. ei 3. Hannea. 1. et Paul. 3. sentent. 7.
%«•/«. §. danatio , qucBst. 4. 6. 7. Grass. lib. sent. «.
i< lo/tii vaus. Doiialio causa moi tis donalio veluti fiduciai ia.
doiialione causa irtortis potest pcr fideicomiuissum sub-
icicomnussum rolintjui potest in iiistrumento donationis.
.ic. 20. obs. I. dic niclius, eliaai pcr fidcicommissum re-
'natioiirin causa niovlis.
111 lcgalis el (idcicommissis : ita et in donationc causa
aicidia locum hahet. adde Cujac. 20. obsejv. 6. adde /
»'P»-. ad t. l\,lc. l. 66. infn. l. C)3. Jf. ad leg. Falc.
J}- quod tefiator. An et in mortis causa capionc ' vid
^S. >id t. i.jjr. cfuod lcgat. fol. 71. num. 123.
Y"»cas cuni iiiteiprtUhus communitcr , id innui , Etiam
mcrae niortis , niortis causa donari posse. ut /. 11. i8.
'ic polius cnm Ciijac. 20. obs. 6. Doiiationcm mortis
«xliancnin collalam a rognatis donaloris revocari non
m de donalione inter viyos cliam constituitur. /. 20. su-
"utivnibus. "^
•■e Itgitimac vci inofliciosi qucrelEe.
'^'«^''j "^'^' '""^ "■'■ ^' ^' ''*"''*• ''^ niortis. Instit. de
^•M- dc Publiciana: Norell. 87. addc qiia; scripsi ad
,j_ • "' /"•# /«• t. vide ad hunc locnm Cujac. 10. obs.
Ofial donatuuus causa moilis ad cxcniplum le^atorum capi
j-c est quinqnagesima , et ultima dccisici Justuiiani , ut vi-
l|!pud Inglois. ylns. '
•natio causa mortis, cujuscunqiic sit summffi et quantita-
• 'at.one noi. cgct : olim indi^.hat. /. ^5. in /7«. supr de
• non ita ui simplici niter vivos donatione suinmam qui„
aurcornm exccdente. /. ult. 5. 3. supr. de dom.t. ^
nano niortis causa quinque tcstibus prasentihus perfici
"quam ul„aia voKmtas. Donalio iulvr yiyo* ( ^uibus ca-
4. Tmp. jusTSNiANus A. Juliano P. p.
CUra de mortis causa donatione dubilabatar • et alii
quidem inter ultimas voluntates eam posuerunt ei
legatis (6) aggregandam esse censuerunt , alii autem inler
donationcs , qua; inler vivos consistunt , eam posuerunt :
dubietate eorum explosa , sancimus (7) omnes mortis caul
sa donationes, sive juxta mortcm facienlis fuerint celebra-
tae , sive longiore cogilatioue raorlis subsccutae sunt , actis
minime (8) indigcre : neque expectare pubiicarum per-
sonarum pi<Tsentiam , et ea , quae super hujusmodi rao-
numentis solent adhiberi : sed ita res procedat ut si
quinque (9) testibus prieser.tibus vel in scriptis , vel si-
ne literarum suppositione aiiquis voluerit mortis (10) cau-
sa donationem faccre : et siiie monumenlorum accessione
res gesta maueat firmilale vailala , et nullam in ea calii-
mniam accipiat : neque propter hoc , quud gesla non ac-
cesserunt, ine/ficax esse atque inutilis videatur :ct oranes (i 1)
e0eclus scrtiatur , quos ultimae habent liberaiitates: neque
ex quacunque parte adsimilis [ eis ] inteUigalur. Dat.
Kal. Sept. Constatinop. Lajjpadio , et Oueste VV. Gc!
Conss. 53o.
T I T. LVIII.
DE(,2)INFIRMANDIS POENIS COELIBATUS (i3)
ORBITATIS (l4) ET [ DE ] DECIMARUS ( 1 5)
SUBLATIS (16).
1. Imppp. CONSTANTliMJS , CoNSTANTIUS , et
CoNSTAJNs AAA. ad populura.
QTJi jure veteri coelibes (17) habebantur, imminentibui
legum (18) terronbus liberenti.r : at,,ue ita vivant,
ac si niimero maritorum matrimonii loedere fulciren-
tur. Sitque omnibus aequa conditio capessendi quod quii-
que merealur. f Nec vero quisquam orbus( ig) habeatur,
et proposita huic noraini damna non noceaul.
sibus non indget insinuatione ) scripto contenfa est a donatow
subscr.pto, nec ullos festes exi^^it. /.3,. suur. dc donat.
(10) d yers. hc^ mortis , l. 2. ff. de Puhliciana. t. %' . ff. d,
trfdilioiif " '^ donalione mortis causa dominium liansferfuf ,ia,
(11) Quibus nou est potestas accipiendi ex aliorum tei-tamenlo
iisdem nec cx mort.s causa donat.o.ic. /. 35. //: de mort caut
donat. nt non ita male hic titiilus supcriori col^ijeicat.
(i^) /. i. m princ. injr. hoc tit.
(i3) Ccelebs lege Julia et Papia ex alior-im testamentis quidquam
capere nou poterat, nisi post mortem testatoris intia ceutesiiaun*
diem raatr.mon.um confrahercl ; pr^te.qna.i, e.v tc.U..ne.iLo cognati
ad se.Uum usque grad.im , hinc .lla lex inat.tucndi in tc.upus c».
piciidre hcredifat.s /. 62. Jf. de her.d. instU. dixi ad Ulpiau. ..1.
13. de cc^ltbe , orbo , et sotitarin patre.
0.j) l.i.i.ers.nec i^ero quiscjuam cb. infr. h.t. Ovhi liberis scmisi.
.e.icti testamcnto multabaiilur ; seniis cedebat lisco : et brcvit.i
oibus part.m tantum idicti capiehal- /. 42.^ de leg. 2. noi. ^0^
.dum l.^.ff.de uulg. ct pupdl. l. ,6. 5. .5. D. Id SC. Tr^.
bell. /. ,3. mfin.JJ. de jure fisa. h.nc ilhe l.ercd.s in.t.tuendi
loges in tempus capienda i:ereditatis , /. 62. Jf. de hered. inst. ex
parte , quam quis per legcm capere polest. /. 78. «. 3. /}' de he-
rcd. inst. ^ •" '
(.0) Virum et uxo,em infelligit qui inter se mafrimonii noraii.e
decimam c.pere possunf jure veferi ccrlis de causis : /. 2 mfr h
t dixi ad Ulp. ,5 tit. de dccimis. §. ,. /. ,8. //: de a«rx,.' ia-
terdum solidum. Ulp. 16. §. 1. uiterdum nih.l. UJp i',i «23
(16) Ilodic ccelibes , orbi , vir et usor mfcr se solui, cai.lenji
suut capacrs. •
(17) De c^Iibe.
(18) Lcgcm Juliam et Papiam inlelligit. vid. l.ii. (F de vulgcri.
(19) Ue orbo. *
832
L I B E R 0 C
•j- Qram rem ct circa fccniliias exislJmamus , e lumque
cervicibus imposita juris iniperia , velut qusedam juga ,
solvimus prom^scue omnibus. I)at. Kalend. April. Itomce ^
Cojnsta:n'iio u. et CoiNS'rAri.TE AA. Cojsss. 339.
Impp. HoNOR. et Theou. AA.
Isidoro P. U.
INter virum et uxorera (i) rationera cessare ex lege
Papia decbnarum (2) ; et quarnvis (3) non iuterve-
uiant liberi , ex suis quoque eos solidum cajjere lestameu-
lis ( nisi forte Lex alia imminuerit derelicta ) decerni-
mus. Tantum igitur poslhac marilus vel uxor sibi invicem
derelinquant , quaulum superstitis amor exegerit . Dat. PP»
rfon. Sept. VAftAiXA (4) CojNS. 4'0'
T A V U S
T J T. LIX
DE (5) JUP.E (6) 'LIliEllOHUM (7).
1. Impp. IJoKOR. et TuEOD. AA. Isidoro P. I
NEmo posthac a uobis jus (8) Iiberorum pelaf : r,..x
simul hac lege omniLus coccedimus. Datua ]
INon. Sept. Varaka (9) Coss. 4 10.
Mater succedit Jilio per Terlyllianum. Bald.
2. Imp. JusTiNiANis A. MenDae P. P.
ILlam injuriam , quae contra matrem defuncti , •, (i<-.
fuactae pra;leritis fiebat temporibus , pro juslilia
ne amputamus , et legilima jura , quas ex Tert
Senatusconsullo (10) ei praestatitur , omuimodo ea'
bere sancinuis : licet tres (11) liberos iDgeuua,v;l
tina quatuor minime peperit. Dat. Kal. Jun. Co/iftii.
(lop, ipso A. u. CoKs. 528.
(1) De riro et uxore scu decimariis.
(•2) Decimam vir ct uxor inter sc inatrimonii nomine scii ob
honorem roatrimonii capiehant. Ulp. de dccimis. i5. ^.i. l.\?>. Jf'.
de auro. nisi ipsi legato addilum sit onus fideicommissi. /. 6. jfl
de vnlgari. l /ji. et k"^. ff. de lee;. 2. /. 28.^. de teg. 3. Quod
ji ex alio inatrimonio liberos superstites habcbant . prteter deciraam
iliam quam matrimonii nomine capiebant , totidem dtcimas pro
nnmero liberornm accipicbant. Ad liaec communis filiHs , liliave
post nonum diem ( Nominalia , seu Tsominalium dies is erat , qui
et Lustricus , qno infantcs Instraliant , et eis imponebant nomina ,
TcrluH. lib. dc Idololatria. Macrob. i. Saturn. 16. Fcstus in t o-
ce Lustrici dies ) unam decimain adjiciebat: dno autcm post no-
Eum diem araissi duas deciraas adjiciebant. Prater dccimam etiam
usumfructiim lertise partis bonorum cjus capere poterant : et qnot-
cunque vel qiiandoque liberos babnissent , ejusdem partis proprieta-
tem , Ulp. d. ivco. adde /. 25. ff. de cond. et demonst. et qaa
scripsi ad l. 4- supr. quando dics legati. Hoc amjiHus mulier pc-
tere prreter decimam , dofem pottrat legatam sibi. Gcth. Vid. Cu-
jac. /(/>. 10. obs. 17. 18. S. L.
(3) Olim solidnra tantnm cipicbant , si unum fibum super^ti-
tem liahuisscul, ycl si cum puberem amisissQiit. vid. Ulp. 16.5. i.
adde tit. jirox. infr.
(4) Vid. infr. num. 18.
(5) Vir et nxor jurc veteri decimas intcr se tantum interdum
capiebant. /. u(t. Supr. tk. prox. intcrdnm solidura , inlerdum
niliil. Ulj). tit. de sotidi criparitate inter virnin ct uxor. 16. Soh-
duni caj)icbant , si alternter eorum nondum ejus setalis erat qure
hberos exigebat ( bcc est , si vir minor viginliquinqnc , uxor vi-
ginti annorum minor ) vel si utrique lcge. Papia Cnitos in inatn-
BQonio annos cxcessissent ( hoc est , si vir sexaginta , uxor quiu-
q«agiuty. ). Idjiu ii cngnali iatcr se coiusent u;quc ad icxtwm gra-
dnm. Item si vir abesset et donec abest, et intra annum Pl"^
al^esse desiisset , libera inter virum et uxorcm erat te-!:" ;
ctio. Praetcrea , sohdum capiebant , si jus liberoruin a j .
petrassent : aut si filium {iliamvc communem habcbant :
cim annis fihum vel duodccim filiam anusissent : vei .«.
mos , vel trcs post iionum dicm amisisscnt , ut intra a.a"'
nicn ct sex mcnses. Etiara uninscujusque actalis impubc- -
solidi cajiioudi jus prLestabat. Item si post raortcin u
menses uxor ex co pcperi^set. Ulp. d. tit. Golii. De t.'c -''••;
scripsit librum singularem Marcus Vertranius. Alod.
(6) Jus liberorum , erat conjugum siue hbeiis inviccni .
pnorum , licreditatis altcrnae conscripto. 5. Isidor. i^- '■
Th. de infirmundis his quce sui tyrannis.
(7) Vir et uxor olira poterant inlcr se sohdum ^-
jus tot hberorum, qiiot sulliciebant obtii.eiidije cajiacitati is
princijie inijiclrasicnt. Ulp. tit. 16. §■ i- ^'^rs- si Jii^ ■
Proderat ctiam matri impetratio , ut fibis ab intestalo -
vide l. 2. infr. h. t. Hodie jus liberorum etiain "on ft>i^*-^-
conccssura. /. 2. infr. h. t. ■ '
(8) Jus hberorum liodie omnibus couccssum- iprnf '
(9) Ah Varari , A. Faranc al. quod verisimiluy ' '
£t Tcrtullo Coss. ita Russard. S. L. ,. ,.
(10) Maucs succedunt libcris ex SC Tertylliano.^Olim 1 r;_ ,;
sim , nisi tres lib( ros ingenua prjierisat , vel j,*j!;iii li I
iiifr. h. t. nisi jus libcrorum a jrincipe imjietrasset. "'"'j | ^. I
bciorum matribus hac lege dnUir. ISiv. 78. c. 3- y ■ ^y^^
sent. 9. §. ult. l. 7. C. Theod. de legitim. hercd. f. 8- «'• ^^^^ »
de bonor. poss. l. 9. C. Theod. de injirmand. hts qw^ •
]S'o\.\'.l!cB ValeiUii.iani de teslamentis.
■ (^ii) Paul. d. loeo. §■ 4. Imt. de SC. Tert/lh
D. J U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S
REPETIT^ PR^LECTIONIS.
LIBER NONUS.
833
T I T. I.
EJlIS , QUI ACCUSARE (i) NON POSSUNT.
II
I De mutuis accusationibus.
ilmpp. Severus et Antomaus AA.Sjlvano.
"jBius est , ut criminibus , quae tibi ut graviora (2)
J ab adversario luo objiciu.ilur , csdis , atque vul-
I nerum respondeas : et nunc ex evenlu causa^ Ju-
dex sesliniabit, an tibi peinuttendura sit eunde.n
accusa.e , lanielsi prior (3) inscripiionem (A)
.. PP. 5. Id. Martii , TfiRTULLo , et Clemem^
y6.
De tutore ei curalore.
2. Imp. Antonimus A. Ingenuo.
•.es quibus Secundinus solutani Eugenio pecu-
i'iobare se d.cU , lutores (5) , vel curatores tui
ul lalsas liabent : prop.io (6) nomine ( cu.u
ilieno)non proh.beniur in crimine falsi subscri-
; /""" l;'^^''^' vel tutores, vel curalores, qui ex officio
ii L suo J res pupiHorum , vel adolescentium ad-
' I , sentenl.a nolantur , uisi evidens eorura calu-
( judicanti apparcbit. PP. ,2. Kalend. Octobr.
A. et Geta Cojnss. 206.
9
J^ CUr. 5. sent. §. ult. q. ,4.
•inn?n '"° r" '''•'^"'* ^^^^^w^" rot«t ohjicere, ut hic.
•nus non potest. vide /. ,q. ,«/}■! /,. t. 1.5. J\ de jnc-
I S'i «r.T k""!; ?""''" ' 'l""'' relatnm est , oporlet prius
r,L l 'S"''"" ^"^^ Cujac. 20. obs. 7.
r "nori tamcn criniinc. '
\' I 1 .7 «-iiniinc.
r ,.',„•,',"''■• ^- '• '■ '7- infr. de acrusac.
i)nrm't ' *^^''**'^"'' 'Hlolcscentis nomi le accnsare uon
} ° ^'■"""^ »^'»i"^^ subicnbit. /. 5. i^ersic. eum iguur.
'" nom.nc , Cujacius apud Panl. 5. .e,U. 12. 5. 4.
■ J- a.# „rf6'C. rar/ciV/. /. 22. ^: f/e /i« ,/a« z.t
r^o''"!!,^'^ "^"1 ''""^^1'"™ inscriptiouis non cdidit ,
"• iovalescenlo I i n '^" ^" '"• '"^''- « '• 7- # rfe ac-
^ ■"••' 5 ,f," J'^'7'"' '"scriptionis hodie ncglectum esse
.V '^/^ 7». 18. i« »n«c.
t'o siue q rela r accjsationis uon dalur , scd «m-
IV.
Z?e ratione accusationis instituendcz .
3. Imp. Alex. A. Kufo.
QUi crimen publicum instituere properant , non aliler
ad boc admitlantur , nisi prius (8) inscriptionurn
pagina (9) praecesserit , et fidejussor (10) de exercen-
da lite adbibuus fucrit. Siu vero post satisdat.onem prs-
sentes non fuerint , [ edicto ] admoneudt sunt , ut (11)
vcn.ant ad causam agendam : et si non adfuerint , noa
soJum extra (^12) ordiaem aestimatione Judicis puniendi
sunt , sed etiam sumptus (i3) quos in eam rem , et cir-
ca ipsum iler (14) ad litem vocati fecerunt , dependere
cogentur. PP. 3. Non. Februar. Alex. A. CoNs. 223.
De Jheminis.
4. Idem A. Dionysio.
UXor (i5) tua , si consobrioi sui necem vindican dam
existimat , adeat Praesidem provinciae. PP. 16 Kal
Jul. AlEX. A. CoJXS. 223.
^ccusatio falsi existcntibus tutoribus pcI curatorlbus
non pertintt ad matreni. Bald.
5. Idem A. Marcellinse.
SEnatusconsulto permissum non est mulieri legis Corne-
Iias crimiue reum facere , nisi tes ad eam (16) perti-
(10) /. 7. 5. \.ff. de accusat. Claru.-i d. loco , t^ers. eodem
etiam. negal consi.etud.ne lianc satisdationem exigi el n.hilominiis
tamen accusatorein cogi de caluninia jurare. Idom il^id. t'ers dic
ettain. Bart.
Cii) Ci^taLio gencralis aa ad causam sufliciat , viJt Myusin.T l
obscru. 33. j o f
(12) /. 2. in /in. infr. adSC. Turpilli„n.
(i3) Satisdatio.iem "de sumptibus prxstaudis obscrvari , Clars*
ne^at d. i<ico , uers. tenetur eliam.
('•^) /• :<)• #• de judiciis.
(i.^) Vido /. 5. infr. h. t.
(16) /. 14. infr. h. c. ad eam etiam pcrtinet liberorum cau«a
ut h,c, et /. 9. infr. h. i. l. 1. ff. de accus. consobrini , / 4'
iupr. h. f. parcntum, d. i. i. pationi , i>atronae , d. l. i. mari-
ti , Clar. rf. 5. utt. q. 14. ^ers. priElerea. corum denique in
Huos cx lege pnblicorum judicior.uu tcstimonium non diclur vidc
/. i.ff de accusat. de qmbus vido /. 4. b. ff. de toLius. Goth
Hkc lex canon.zata cst can. 3. caus. 10. q. 3. Ans. E.go et IVa-
Uum. /. I 5. 10. Jfdc (juastionib. abas innlier non accusat /.
y^'^'"t' , '■ '\^Jlf- ^^" accus. neque popnlari actionc ul.ur.
/. t>.^. d* popul. act.
io5
834
LIBER NONUS
neat. Cum igilur filil lul tulores (i) vel curatores ha- praesidem provinciae habore jndicera possis. PP. R
beanl : ipsi deliberare debent , an instrumcnla ex quibus Aug. GordiAN. A. et Aviola CoNSb. 2^0.
advcrsarium flliorum luorum obtinuisse dicis , falsu esse
accusare debeant. PP. Kal. Octobr. Alex. A. Cons. 123. De incmdio.
T)e accusaiione relicta.
6. Idem A. Probo.
A
Ccusationem a qua discedere (2) te profcssus es , re-
5. Kon. Maji , Juluno 11.
petere non debes. PP
ct Crispino Conss. 225
Pe mora accusatoris.
7. Idem A. Felici.
SI ea qua? criraen iniendit , cognitionem moratur ; cer-
ta (3) perferendse accusalionis tempora Judex compe-
tens prastet : intra quse si agere supersederit , ranuncias-
se (4) causae intelligitur. PP. i5. Ral. Septembr. Agri-
coLA et Clemente Cojnss. 23 1.
De militibus.
8. Imp. GoRDiANXJs A. Cajo militi.
NOn prohibentur milites (5) accusationem quae publici
judicii instar oblineat , intendere , si (6) suam suo-
rumque injuriam exequantur. Ideoque consobrini tui ne-
cem defendere tibi permittimus. PP. 17. Kalend. August.
PlO et PoNTlAMO CoNSS. sS^.
De Jceminis.
Q. Idem A. Severise.
N
On ignorat competens Judex , eam (7) , quae «Iiio-
, et raortem fdii persequi allegat , non temere
nem
ad accusationera esse admittendara , nisi prius matrem se
esse probaverit. PP. 6. JNon. Mart. Gordiano A. et
AviOLA CONSS. 240.
De militihus.
10. Idera A. Mucatraulo (8) militi (9).
SI crimen ad tuam tuorumque injuriam pertinens exe-
quaris , solennibiis te inscriptionibus adstringe , ut
11. Impp. Philippcs A. et PHiLiPPt;s C
Saturnino et aliis.
DAta (10) opera partis adversae res vestras inceudi :
exarsas esse asseverantes , crimen legis Corm-
sicariis exequi potestis. PP. i3. Kaleod. Jul. Ptc».
et ^Emil. Conss, 245.
De foeminis.
12. Impp. DiocLET. et !Maxim. AA.
et CC. Corinthiae.
DE (12) criraine quod publicorum fiierit judici<iB ,
raulieri (i3) accusare non peirailiitur : nisi Ck.*(X
causis , id est , si suam suorumque persequatur itirijm
secunJura antiqui juris slatuta tantum , de quibus t*
liter ei concessum est , non (i^) cxacta subscri oi^.
Unde aditus praeses provincia; inprimis examinab
tale sit crimen cujus accusationera muher subire ncf
hibeatur. S. 5. Kal. Maji , AA. Conss.
De fralrihus.
i3. lidem AA. et CC. ad Asclepium.
SI magnum et capilale crimen ac non leve fratc (
contra fralrera suura inslituit , non soJum au(a-:
iion esl , sed etiam exilii poena plectendus est. D
Kalend. Febr. CC Conss.
De matre Jiliwn accusante.
14. lidem
AA. et CC. jEhae.
Pl
iRopter insidias quas tuae vitae paratas conten'1 ,
X cusationera apud Pra^sidem provmciae coiii
lium (16) tuum , si pietas et ratio ualuralis
uon revocat intentionem , constiluere poles
leud. Mart. CC. Conss.
auii
S. I
(i) Vi<le /. 2. nipr. h. t. . _ .
(2) Desistens ab acciisatione exprcsse , ut hic. l. 3. m Jin. l. q.
i?lJr. et l. 2./: ad SC. Turpill. vel tacite , ut /. 7. infr. h. t.
non acousat.
(3) Dixi ad l. 5. supr.
de ins. nian. l. ult. infr. ut intr. cert.
iemp. l. i&-ff. de accusat. ^- ■ j , r t
(4) Accusationcs ctiam tacite lemittuntur. dixiad/. b. 5U/)r. h. t,
(5) /. 8. Jf. de accusat.
(6) /. 10. iiifr. h. t. bodie passini admiUuntur ex usu. Clar.
6. sent. 5- ult- qucest. i^. fers. quaro.
^7) Dixi ad /. 4- supr. h. t.
(8) Buccarrachio , Hal.
(9) Dixi ad /. 8. supr. h. t. ■ \ c
(10) Intendium dolo , lala culpa , levi , lcvissima vci toituito
>Tdmi=siim , quomodo puniatur , vide apud Angclum tract. de ma-
Ipjiciis. 5- Incendiario. . jr J
(11) lucendiarius tenetur lege Cornelia de sirariis. /. \. £■ de
iicar. Ceeteruin non ita commodc luiic tifulo respondet beec
«uuititutio.
Ci-i) Mulier accnsare de crimine nisi sua iu causa non>|-
Syn. Basit. 6. Tit. 36. ex lib. 60. tit. 4i. cap. 24- dJV
dein parentum , liberorum , patroui , paf ronaeyc ct «K^rnin^ ^
liKve , ncpotis , neptisvc , et cseterorum in quos «n^"'*^^'^, ,|^
liKve , ncpotis . nepiisvc , ei lidciuiuii. .u ^..^<. ..^.' ,
dicit: licet et ei kge Cornciia testamentana agerc C >e' _
item et dc lestamentis paternorum , vrl m,iti
Harni. 2. $■ 4o. Gotli. licec iex trans
itein et dc lestamentis paternorum , vcl maternornm uc"v ^^ ^
TT...„ „ ^. ^o. Gotii. llcec iex translajta est ui can. >• H
caus. k'>. Ans.
(,3) /. 3. C. Th-od. ^e accus. disi ad /. 5- .sw/"-; J_ 1 ,.
(14) SuI>«criptiO an exignlur liodie , disi ad l. i- *"/ • , j^
(i5) Frater fialrem , ut hic, vel sororcm. /. i»; "^ ' ,sat ,
i.\.io.j: de qiuBst^onibus. dc criminc capiUh °"g^ ;.,„
accusans punittir , vl hic , 1. Harracn. 2. $. ^b^ ^^^ ■ [
Canonico. c. lutcras. i4- extr. de Prxsumpt. A"». ^ ,, 3.
C6) Matcr filuim sibi insidiantem accusaie poi"- ,^^^^.
sx^pr. de patna pntestatc. ct sic publicam accasalion^m
.. Harm. 2. $. 4i. Fiiu.s cs contrano de facto mati.. q
cst. t. \i. §. i'jf- <ie «'-".'«^-
CODIGIS REPETITyE PK/ELECTIONIS,
83.
De existimaiione el de periculo calunmicv.
i5. lidem AA. et CC. Lupioni.
inis accusaticineiri iustituere cum (i) periculo (2)
jmniae , si tibi existiiuatio (3) integra esl , mi-
lohiberis. S. 3. Kalend. Mari. CC. CoiNss.
De pluribus accuscitoribus.
Si accusatus accuset.
16. lidem AA. et CC Callufico.
■alionibus juris congruit desideriura tuum , po-
liiitis accusationem terliam (4) ei , qui duos reos
aabeat , non perrailli conlra Jegis praescripta (5),
suorunique injurias quis persequalur. S. 12.
Decenibr. Nicoi/icdice , CC. Corvss.
De eo , (]ui in rei doino educatus est.
j Pars sententiae eorundem AA. et CC. Dat. 5.
Id. Januar. Diocletiajso et Maxim.
AA. CoNss.
m et longe a seculi noslri beatitudine esse credi-
, ut Thaumasius accusandi ejus habeat faculta-
in (6) cujus domo (7) euni ( licet ingenuum )
aetate tainen iuissc constabat. Quare ex nomine
sii mentio siiper confliclu criminis cum Sjmraa-
juiescat. 1 Si quam sane civilcm (8) pciuionein
laumasius sibi couipelerc confidit : judicio PraJsi-
'rit cxpcriri.
Dc fraire ct sorore.
18. lidcm AA. et CC. Juliano.
»rem (9) [ luain ] leviorum coniraissorum ream
accusalionern non prohiberis exeroere in judi-
ili : c[UO tenierarie comraissa , congrua ullione
. Dat. 3. Kalciid. Mart, DiocLiiX. ix. el Ma-
AA. CoNss. 3o4.
ilsus accnsator , calumniator.
.nciiluni liic voc.itiir accusatons inscriptio in crimcn ^
e; a accnsator j criclitctur , nc rcus fiat : siciit ex scntcntia
{ iclitatur , nc liteni snam faciat , et nc tencatur , Quocl
u«jun'i : et is uliquc quicunqiie condcmnationcm patitur et
s iptura; nostrre maxinic in judiciis similitcr pcricnla dici
ntnon etiam verbn quscunque. Cujac. ad tit. supr. de sen-
' > periculo recitamlis.
fauiis accusarc non potcst. /. 4. /. 8. Jf. de accus. adde
»4' de acifoc. di^ers. Jiidic. Synops. Go. tit. 1. c. 16. ui-
ninique injuriam cxcquatur. /. \\ . Jf. de accus. ct in
ilis criminc. /. 7. y/: ad leg. Jid. imtjest.
ytos qui icos dclatos habet , tcrlium defcrrc et accusare
' j uisi suani injuriani perscquatur. De tribus reis nemo
P sl , nisi suarum injuriartun causa. /. 8. in fin. l. \i.
'■ «<''^"*- ^-6. injin.ff. ad leg. Jul. de adultcr. adde Cu-
'. 12.
idam lcgunt prorcepta.
•niesticus , e iidyuv iv o'«ji rtvoi etc. Qui degit in ali-
0 , non pofcst cum accusarc : sed si qnid pccuniarium
de eo agit , Synops. Basil. (io. tit. i. ex tit. 3.\. c.17.
1. a. 5- 49- unde a quibusdam hic locus refertur ad iii-
aoracbticos.
unnus cducatorcm accu*arc non potcsl. his addc qn.-e de
las dixi /. I. snpf, cjua: res pignor. facit Jex 20. infr.
lorte sua, suarumquc injuriarum causa. arg. l. n. Jf.
'Iis pcfitio , quDe ct pccnniaria Graccis , Harmenorulo
>ynapscos. facit. t/. /. n. 5. 1.
oii
19. Imppp. Valentin. Yalens et Gratianus
AAA. Laodiceo (10) Prceledo Sardiniae.
IVEganda (11) est accusatis (12) , [ qui non suas suo-
ll ruraque (i3) injurias exequuutur , licenlia criminan-
di in pari vel minori crimine , ] priusr|uaiu S8 crimine ,
quo prerauntur , exuerint , secundum scita veterum juris
conduorum : [ ita tamen , ] ul ct ipsi inscriptiones (i^)
contra eos etiam pendente accusatione deponere possint.
Dat. Prid. Idib. August. Carnunti , Gkatiano A. iu. et
Eqhtio V. C. CoNss. 374.
De familiarihus ei servis.
20. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Eutjchiano P. P. ,
SI quis (i5) ex (16) familiaribus (17) vel ex servis
cujuslibet domus cujuscumque criminis delator atque
accusator emerserit , ejus existimationem , caput , atque
forlunas petiturus , cujus familiarilati vel dominio inlije-
serit : ante exhibitionem testium , atque examinationem
judicii , in ipsa exposilione criminum , atque accusationis
exordio , ultore (18) gladio feriatur. "Vocem enim fune-
stam arapulari oporlet polius , quam audiri. Majesla-
tis (19) autera crimen [ tantum ] excipimus (20). Dat,
6. Id. jNovembr. Constantinop. CjESAp.io et Atxico
Coisss. 3g-.
" De libertis.
21;, Impp. HoNORiTJs et Tiieod. AA. Consulibus,
Prsetoribus , et Trib. pleb. Senaiui S. D.
SI liberti (21) , accusatores manuraissorum heredurave
esse proesumpserint (22) : eodem , quo servi supplicio
tenebuntur , luituri poenas ante prohibilae delationis exor-
diura. Dat. 7. Id. August. Rcwennce , Asclepiodoto et
Marijsiano Co^ss. 423.
(9) Sororcm leTioris admissi ream faccre licet. i. Harmeiiop.
2. 5- 30. dixi d. l. i3. supr. h. t.
(10) Laodicea praesidi Sardinioe. C. Th.
(11) Accusatorcm suum accusare non pofest is cujus noraen in-
tcr reos receptum , nisi prius se crimine purgaycrit in se rollato.
Syttnps. 60. tit. I. ex tit. 34. c. 17. adde /. is tjui. 4. ff. d.
acciis. can. neganda. caus. 3. qucest. 1 1 . ( Hujus scntcntiaj doccm
exccpfiones adfcrt Marianos Socinus in c. ex literis de rautuis pe-
titionibus ) potcst tamcn ctiam pcndcnte causa in eos , qni accusant
ipsum , inscriptioncs doponerc ut hic. Synops. ibid.
(1.)) /. 12. C. Th. de accus. dixi ad /. 1. supr. h. t.
(i3) Faria sunt pene , suorum , et suas injurias defcndcre.
(i4) Vide qu.-c dixi ad /. 3. supr h. t.
(i5) /. 3. C. Theod. ne prcrter crinien majestatis serwus doin.<
num , vel patroiium lihertus , sru famitiaris uccwrt . 3. qucest. ii.
c si quis , l. C. l. uit. infr. de delat. lib. 10. tit. 11. 6yn~psis
d. tii. 34. c. 18. et 6. Harni. 12.
(16) OtK^ixKci '• cui adjungitur apud autorera Sjuopsfeos , ibid.
scrvua , aucilla , filius.
(17) Do farailiaribus et servis , /. 6. ^. 5. siipr. de his , qui
ud ecclesias.
(iS) S<?j)';« "xtiivpurx: • firro punitur. Syn. ilid.
(19) Addc /. 7. infr. ad leg. Jid. majest.
{■10) Quod ne quidem excepit Tacitus , auclore '^opisco , ncc
Trajanus , aucforc Plinio.
{■>.\) Synops. d. c. 18. in fn. l. 4. C. Theod. lit. Ne prcEter.
/. 8. jf. de itccus. addc /. -lo. srtpr. h. t.
(aj) Cerlis tamen casibus possunt. /. 38. j- 9- ff- ad le^. Jtd.
de adult.
83G
LIBER NONUS
T I T. II.
DE ACCUSATIONIBUS (i) , ET INSCRI-
PTIOKIBUS (2).
De terminis ejfossis.
1. Tmp. Alexand. A. Martiano.
EOs , qiii terminos (3) elfoderunt, exlraordinaria (4)
animadversionis coerccri debrre , prscses provincias
non ignorabit. PP. 3. Kalend. August. Alexajndro A.
CoKSS. 22 3.
De servo acciisato.
2. Idem A. Sj-ro.
SI cnidam crimini obnoxius servus (5) postulalur , do-
minus eum defendere potest , et in judicio sislere, ac-
cusatoris intenlionibus rcsponsurum. Post probationem au-
tem criminis , non (6) ipse dominus , sed servus pro suo
delicto condemnationeni sustineal. Idro enim servum suuni
domino defendere perniissum est , ut pro eo possit com-
petentes allegationes offerre. PP. ij. Kalend. Decembr.
Alex. A. Coms. 223.
De nhsentihus.
3. Idera A. Stephanidi.
Eos capitalium criminum absenies (j') , etiam per (8)
procuratorem defendi , leges publicorum judiciorum
permittunt (9). PP. 4- Kon. ]N'ov. Maximo u. et tElia-
Ko Copss. 224.
Non tenct senteutia ahsolutoria 1 ita pro prcesente ec't%
ahsentem non citalurn legitime. Bald.
4. Imp. GoRDiANtis A. Archelao.
ST accusatoribus(io)absentibus (i 1) , et non^iilpr r
tumaciam (i3) adesse judicio cessantiljusjex una ,
postidalione aditus praeses provinciae non causa c u
sententiam dixit , qua eum , de quo querimoniam <:aJi.
sti , liberandum existiniavit : criniinalione eliara l
perseverante , quse conluinacia , vei cessalione acc,
rum non iuterveniente auferri non potuit : causa iDUiati
criminis apud (i5) eundem , vei successorera eja» <
judiciorum tractabitur. PP. Nou, Mart. Gobdia>o
et Pompejajvo Cojnss. 2^2.
De manclafo.
5. Idem A. Paulino.
T\JOn (16) ideo minus crimine , sive atrocium i^irit-
-L ^ ruin judicio tenetur (i^) is , qui in juslarn aisa-
tionem incidit , quia dicit alium se liujusmodi Lcti lao-
daiorem habuisse. Namque lioc casu praeter priDci Itm
reum , mandatorem (18) quoque ex sua persona iive-
niri posse ignotum non est. PP. 3. Idib. Septembr. 'CR-
DIAKO A. 11. et PoMPEJ. CoKSS. 2^2.
A
De ahsentihiis.
6. Idem A. Avidiano.
Bsentem (19) capitaii crimine accusari non (acpos-
se , sed reqaireudum tantummodo aunolari (2 so-
2. 3. #
1 1.
(1) L. 9. C. Theod. I. dlxl 48. D. 2. hoc notanclum , In Gal-
lia , reum a privato non accusari ad poenam criniinalcm , scd a
procuratorc Eegio. vide Rebnfi'. m proainio constit. gloss. 3. ?ium.
io5. qua de re alias etiam dixi.
(2) Yide qu8e dixi ad /. 3. supr. tit. proxim.
(3) Paul. 5. sent. 11. ^. 1.
(4) Yide Paul. d. loco. et i. sent. 16. 5- «"• L
de termino moto. l. 4. 5- k-ff-fi'^- rcgund.
(5) Servus a doinino dcfeiicli potest. /. 17. ff. h. t. l.
tle puhlic. jud. J. \g. ff". de poenis.
(6) Dominus ex servi deliclo non accusandus. /. 7. 5- '• ff. de
damno. l. 5. §. 5. ff. de oper. noui. e conlrario , ex deliclo do-
mini servus nou convenilnr. /. 5. supr. ne filius pro patre.
(7) Absens reus per procuratorem potest dcfendi. iNecjue accusa -
tor per alium accusare , neque reus per alium dcfendi potest , nisi
ingratum libcrlum patronus ancuset. Paul. 5. sent. 16. ^. 11. /•
sed et hce. 35. ^. i.Jf. de procur. l. 4- ff- <i^ obsequiis. aut i'ei
abscntia defendaiur. Paulus il/o loco. I. absens. r i . l. sen^uni. 33.
5. puhlice. 'i-. ff. de prccur. l. inter. 10. /. pen. ff. de publ, jud.
(8) /. 33. §. "i. ff. de procurat,
(9) Imo no\i pcrmiltunt. /. i3. in fn. ff. de puhl. jud. non
permitlunt in crimine non capitali , vclut adultcrio , /. 11. ^. 2.
ff. ad. leg. Jut. de adult. qiod oUm non fuit capitale , dc quo
dicara ad /. 3o. in Jin. infr.' ad lcg. Jul. de adult. in capitali
pernuttunt , d. 5- 2. /. Q>. ff'. de appell. Nara et ila Sthenio Tlier-
mitano reo criminis cognilor ( qui quasi procurator cst ) da-
tus est aj ud Ciccronem dc jure dicundo in f^errem . Potest
etiam per procuralorcm is defencU , quo prsescntc lis criminalis
<ontcstatur. /. i4- infi: ad lcg. lui. de adult. t. \o. ff. de puhl.
iud. l. 4- S' "^- ff "^ ^'^S- Corn. de sicariis : adde Cujac. 20,
ols. 20. Accursius puf.'t pcimiiti abscntem dcfcndcre ad sentcn-
tiam usquc: , ut hic. derendentem , suara quodammodo utililalem ct
causam defendcre . Caetera yidc apnd Clar. 5.. sent. §. ult.
^ueest. 32. Golh. Permiilunt : Scilicel de alia causa quam objccto
crimine , ut de jusla absenlia. /.71. ff^ de procurat. Cujac. post
Acci-.rs. in Gloss. hic. S. L.
(10) De sententia lata pio rco accusatore absente. Inde colllgimt,
Plures posse uno ct crdcm libeilo accusare ; sj tsmen suam suo-
rumquc iiijiiriam jnoscquanUu , ahas , plures simul accusarc nou
possc , nisi per procuralorcm. /. 3. §. fi. ff'. de scpulchr. dixi ad
/. 16. ff. h. t. adde Clar. 5. scnt'. .§. ult. qu. i3. in princ.
Duar. 1. disp. 3q.
(n) x\ccusatore citra contumaciaro abaentc , reoqne absoluto, ah-
sohitio ipso jure nulla , et ex integro causa agi potest apu
dem vel ejus successorem. infr. h. t.
(12) Puta, si inutiliter citalus. vidc Roland. a Vall. i.c'
n. 9. 10. ad 33.
(i3) Alias si per contumaciara a lile primura coufestata
notarelur calumniae. /. 10. ff". dc puhl. jud. aatc litcra a
tam post inscriptionem exlra ordinem. /. 3. supr. de his >
cus. I. 2. //;/;•. ad SC. Turp. adde Cujac. 20. ohseiv. 11.
(i4) Id est , (j.Kv<jfA.spu? , cui contrarinm est «•; ;-«")i» »
enn-
39.
isrt,
veiu»
cognita. adde /. 5. §. 4- supr. de tcnip. appell.
(i5) l. 6. supr. quomodo et quando judtx.
(16) Mandatarius crimiuis auctorem laudando noa cicusj
i. 5- '3. ff. de vi et vi. Mandatarii criminum puniuntui
5- i. ff'. ad lcg. Jut. de i>i prii'ata. quin mandalor teceU
hic. Synnps. itnsii. 60. tit. i. ex tit.i3. c. 18.
(17) Imo minus tenetiu- mandatarius , si parere nccesse i
/. i6[). ff'. de reg. jur. prKserlira si de non atroci facinor
rilur. /. 10. ff. de ohlig. l. iS^j.ff. de reg. jur. aut si id
quo comnuttitiir quod mandator ( cxemplum sit ia palf«
in adultcrio inlcrhcientc ) impune praestare potiiit , Clar. ;
tent. 5- ult. qucBst. 60. vcrs. solut. aut si vis illata facenti
que volunt mulieri , quae per raetum adulteriura couimiserit
sci. Clar. d. loc. vers. qucero modo. Jiidicem cxcusari a po
principis jussu non ohservatis juris soleunibus , capitalem
quem scntcntiam tiderit. Clarus ihid. i'ei-s. solel dubitari. t
cxcusari , si mcrcede conductus in aliena silva , alterius lu
arbores cxcidcrit , aut in alieno quid evcrterit. Claras.
t^eis. solet.
(18) IMandator criminis fcnetur. /. 1 1 • 5- ^. ff- de injur.
injin. ff. ad l. Corn. de sicar. Paul. 5. sent. 23. J. 5
qua? diii ad /. 4- supr. de serf. fugitivis.
(19) De abscntc non acciisando.
(20) Abscns acciisari non jiotest , ut hic , et l. i5. Inj''-
Jul. dc adult. multo miuus damnari. Infr. h. l. /.5. m
poenis. alioquin sententia nulla est. Qiiod igitur rcinedium «
vcrsus abscntem ? Bonoium cjus (it aimotatio. wfr. h. t. q'J
die in Gallia , Italia , Hisj ania , ct foris Ecclcsiaslicis locu'
obtinct , possunt enim absentcs coutumaces , etiara ad moiu;
miiari , corumque bona fisco ad/ungi. vide Clar. 3. sent. .
qu. 44- *'^f"-^. factus. i'crs. scd hcdie. i'ers. licet.
r. i.
'. }.
. ut
loil.
fUX'
iiDi
Mll-
dtO-
ino-
ali-
.'um
dato
iict.
>S.
ddc
il
dt
ii-
ho-
jon
di-
u/l.
(21) An hodie locum hahct honorum alienatio , diX»
infr, de requir. reis.
ad-
, drsit , vetus jus est. Et ideo cutn absejitem fe
anlcin , cui iiun(juain ullum crimon denuncia-
,'(| esset , per iujuriani a pia^side proviucice in me-
ur damuatum csse dicas : cjuo magis in pra;senti te
iil ( ut assevcras ) jam nunc fidcs veri possit iilum.i-
)riEfeclum prantorio adire (2) cura : qui quidfiuid
lore et conlra formam constitmionum geslum de-
lcrit , pro sua juslilia reformabit. PP. 4. ]Non.
i Aria^o et Pappo Cowss. 244-
CODICIS REPETIT.E PR^LECTIONIS.
837
Si quis sccpius accmelur.
De relaiioiiilnis a publicis personis faciis.
7. Idem A. Proculo.
'Jquidrm, quse per Officium (3) prspsidibus denun-
' .intur et citra (4) solennia accusalionum posse per-
^5) incognitum (6) non esl . Verum si lalsis nec
oriis (7) insimulatus sit , perpenso judicio dispici
rP. 8. Id. Jau. PtREGR. et ^MiL. Cowss. 245.
Jpud quem accusari deJjet.
Exemplum sarrarum lilterarum Bioclet. et
Maxiahan. AA.
lis se injuriam ab aliquo passum putaverit, et que-
am deferre vohiciit , non ad stalionarios (8) de-
ra , sed (9) pra-sidalem adeat poteslalcm , aut li-
cofleiens, aut querelas suas apud acta deponens.
. pe die el consule.
1) Rcu3 citantlus cst , ctiam princeps accusct aut agat. Clem.
■ Ustorais. 2. de seiitent. et rc judic. etiamsi de ccnsura ,
iD|unical.one , aut intcrdicto focndo agalur. Communis opl
■|a Liar 5. se,a. ^. ult. quast. 3i. in princ. Ficri anlcm
l"i nvilatibus cJ, J,ct judicis mandato. Clar. ibid. vers. iinus.
d rcus m ahcno vivit lerrilorio ? dixi ad /. 7. ff. de cust.
if, rT- ^''''^^- '^^- ^- ^- '• ^- -^- 6- J- de damna.
'•• '■J/- «e re jud. quid si defunctus? vidc /. 1. f, r /f'
1'locT' ' ''" *''^''^'°"'^ "''"^'' qua^dam alia apud cfa-
)kullllas sine appdlatioue potcst proponi , vel apnd supcrio-
.11 apud cnm ip.uni , qui senlcnliani tulit , quinimo cxecu-
d.ri potost nnil.iatc objccta. Bald. hic. addc Wurmscr. i.
31ficium stationarii , /. 8. inft: h. t. publicce pcrsonre . /.
Ji. t. mmcialoics. /. 6. 5." 3. ff. ad SC. Turp. Gotli.
.„ exp^licat /anjjcr. in procrniio traclat. de tcriur. reor.
"m- -io. Ans. Vidc Jigid. Bossum titulo : Qucmodo pro-
'/1 crimtne. ^ ^
Voiona- et rclationes appariforum , vel aliarum publicanim
'ni non exigunt apparitoris in^criptioncm : sunt tamcn ac-
■iis proxmine , quia non minus *ubit pcriculum , q.,i e\
K.at cr.m.na q„.m qui dcf.rt cx inscriptionc , ut hic ,
'ii • ^- ^-^- "'' '^^'' ^'"■^'■'^- Alias rid.cula sunt
'01 is ignoratione Laliui veteres infcrprelcs hic sunt com-
- iVotono.
'x indiciis scil.
)em.nciantibus an et quatenus jiire crcdatur , vido apud
Notona
Ttirp
ut h
'»'c , q.iae ct noforia indicia in l. 6. 5. 3. ff".
' 6. tit. I. exiib. (jo.
s.{;„. •'""^ J"'"S'" (> tlalli Informations ) ab apparitori
|f,isnatus Iranfniissa.
^•at.onarii sunt ;.ppariforcs dispcrsi pcr vicos ct provincias
■ , ut niagi!.tratil)us dc.iuncicnt crimina , qua: «cruntur
• * <^"'"'^"- M. 12. tu. 23. Yidc /. 1. 5. 12. ff. de
9. lidem AA. Honorato.
QVi (10) de crimine publico in accusatlonem dedu-
ctus est , al) alio (11) super eodem crimine dcferri
non potest. Si tamcn ex (12) eodern facto plurima
cnmina nascuntur , et de uno crimine in accusalionem
furnt deductus : de (i3) altero non prohibelur ab alio
delerri. Judex autem super utroque (i^) crimine audien-
tiam accommodabit. Nec enim licebit ei separalam (i5)
de uno crimine sententiam proferre , priusquam plenissi-
ma cxaminatio super altero cjuoque crimine liat. PP. L
Kaleud. Septcmb. Basso 11. et QuiNTiAKo Co^ss. 289.
De promissione i>ictorice,
10. lidem AA. et CC. Ursc-e.
QUi explicandi negotii spem (i6) ( cujus finis in Ju-
dicis potesfate ac motu situs eat ) pollicetur : non
minus ob illicitam sponsionem crinien contrahit
quam qui ad hujusmodi promissionis commercium (i-)
conlra disciplinam publicam adspirat. PP. 3. Kalenci.
Novenibr. ipsis iv. et 111. AA. Co>ss. 290.
Jn nbsulutus accusari possii.
II. lidem AA. et CC. (18) liberis Crispinjo
charissimas nobis.
SI quis homicidii criinen existimat persequendum , se-
cundum juris publici formam debebit eum , qui iu
pnmordio homicidii postulaverit reum , neque probave-
nt , ideoque reus absolutus est , praevaricationis (19) ar-
guere : Id enim salubriter statutis principum parcntum
uoslrorum jurisque forma prascriptum est. Vel si id non
putaverjt (20) agendum : ad seciuens crimen ( id est pa-
offic. prwfect. urb. l. 3r. C. Theod. de episc. et cler. l. i. C.
Iheod. de cursu publico. vidc /. 6. infr. de dignitut.
(9) Apud prsesidcm , non apud stationarios libcUus accnsatiouis
proponendus.
(10) Accusatus dc criraine ab uno , dc codtm criminc ab ali-j
non accusatur. Quod si ex codcm crimine i.lures act.oncs nascan-
tur, a d.vers.s pcisoms accusari potest. Synops. Basd. 60. tit. i.
ex tlt. 3j. Cup. 9q.
(m) Yidc /. 16. Jjr /,. t.
(12) Ex eodcm facto plurima dclicta nasci possunt.
(i3) Unum ct idem dclictum unius cjusdcmquc liominis a phiri-
bus dcfcrri non potcst. /. 4. supr. et l. 11. 5. 2. /. 16. ff h. t.
Divcrsa vcro dclicta u.iius bominis a divers.s homi.i.bus pos^uiit
defern , ut htc , possunt ct ab cadcm persoua. /. 3. §. 3. j^'. h. t.
(i4) Divcrsis unius cjusdemque hominis delictis ad judiccm d<-
latis , judex habita ratione gravioris condcmnare debet : ncc m
ejus arbilrio est , minoris habcre rationcm.
(10) Nc alioquin cau^aj contincntia dividatur. /. 10. supr. de
judiciis.
(16) Spcm explicandi ncgofii vcndere qui est ? evcntum senlcn-
tcnt.ai vcndcie. vide Paiil. 5. sentenl. 25. §. ul. l. i5. 5. io. ff.
de injuriis. Goth. adde Duarcn. /. i. disputat. cap. 25. Joanm.s
Papon. /. 6. tit. 1. Arrest. 12. el seqq. Aus.
(17) n.Tc coustilutio pcrtinct propric ad fumi venditores ( qu.v
les fumo nccavi Ahxa.idcr Sevcrus jussit ) uon ad impunitalis pro-
m.ssoies. v.d. Ci.jac. 20. observ. 9.
(18) ffate Crnpine, Carissime n obis , Cont. i. disp. i5. Cu-
jac. 1. cbs. |5. Fuit aulem is Crispinus prxses provincis. vid«
Cujac. ibid.
(19) Pirevaricationis tcretiir , qui rcum non probavit. addo /. 1.
Stipr. dr ad\'oc. dii>ers. pidicior.
(20) Sit l.a^c l.jpitlicsis : Qui homicidii et criminis siiuul ( .v
sforum ct l.ilronuiii accn-ari pot.iit, .icciisatns tantuin fuit hoinici-
dii. Accusator honiicidiuni non probavil ? Prwvaricationis pount
condcmnari accusator , nisi a judice cogatur dcscendcro ad allciuu
crimmis eiccutioucm.
838
LIBER NONUS
storuin (i) lalronumve ) desccudere cum coges (2) , at-
cjue id excc|ui judicio tuo ; cum siquidem id ab incusato
appareat esse commissuni , ob ultionem publicam obno-
xius legibus fiat. Dat. 8. Id. April. Akcjibal. et Ascle- r.io Cokss. 3go
PioDOTo CojNSs. 292.
De eo , qui se sponte prcecipi(avit.
12. lidem AA. et CC. Aurelio.
IT^Actum sponte se praenipitantis (3) , innocenti (4)
triminis periculum afferre noa potest. S. i^. Ka-
lend. Jun. Sirmii ■, AA. Cojnss.
De sen'is accusatis.
i3. Imppp. Valekt. Grat. et Theod. AAA.
Mariniauo (5) Vic. Hispaniae.
SI (6) quis servos crediderit accusandos , non (7)
prius ad corporum tormenta veniatur , quam se vin-
culo subscriptionis adstrinxerit. Dat. 6. Kalend. Jan. Pa-
iai'ii , IMerobaude u. et Saturn. Cokss. 383.
De officio judicis.
14. lidem AA. et Arcadius A. Cynegio P. P.
STnguli universique [ Judices ] cognoscant [ in publicis
cnminibus ] non oportere emendicalis uti sufFragiis
decretoruni , [ aut relationibus (8) a publicis personis
destinandis credere ; ] sed rei verilatem inquirere. Dat.
Prid. Kal. Maji , Constantinop. Arcadio A. i. et Bau-
TOJNE COMSS. 385.
Ve viris potentioribus.
i5. lidem AA. Tatiano Praefecto praet. post alia.
I^^Unc (9) convenit potentiores (10) viros adesse judi,
ciis j cum eorum praesentiam [ in criminibus pU'-
plicis (11) ] per inscriptionem caiisa deposcat : 1« •„
pecunioriis causis per procurnlores Jilem suslinean
i5. Kal. Mart. Mediolani ^ VALtMX. A. v. et .\
Dc forma lilelli.
16. Impp. Arcad. et Homor. AA. Pasipbilofi).
1^^ causis criminalibus dignum esl (i3). ut ins r -
prajponantur (i^), qu3e magnitudinem videbc i
nis , tempusque designenl (i5): ul alterutram par«i oi-
gna legum terrere(i6)possil auctoritas (i;). Quod : i: •
statutum forte contemptum , lii , qui ex oiHcio in^ ,
tur secretarium (18) , quinque libraruiu auri con^mr».
tione ferientur. Dat. 8. Id. Jauuar. Olyliiiio el f i»i>o
Coftss. 3^5. ;
De accusationis ordine.
17. Impp. HoNOR. et Theod. AA. Consuliba
Prseloribus et Trib. pleb. Senatui , S. D,
ACcusationis ordinem jam dudum legibus ioii'
servari jubeinus : Ut quicunque in discrimeni
accersitur , non statim (19) reus , qui accusari 1.
existimetur ; ne subjectam innocentiam (20) feriami
quisquis ille est , qui crimen intendit , iu judici^i ve-
niat , nomen rei indicet , vinculum (21) inscriptio-
ripiat , custodiae (22) similitudinem ( babita tanien ..
tatis (23) aestimatione ) patiatur : nec impunitam I n*-
verit licentiam mentieiidi (2^) , cum calumniantC; '
dictam poscat similitudo (^5) suppbcii. ^Nemo tani
blandiatur objectu cujuslibet criminis , de se in qutioot
confessus , veniam (26) sperans propter flagilia adji'
vel [ pro ] communione criininis consortiuin (a' ; ^-
nae superioris optans , aut ininiici (28) supplicio
supreuiorum suorura sorte satiaudus , aiit eripi i'-\'
confidens , aut studio , aut privilegio uomiuali : c'. '^-
(i) Crimcn pastorum liic dicitur , non qiiod , ut Accursius pu-
tat , a Caino et Abele pastoribus iniliuni sumpsit : scd quod pa-
storcs latrociiiiis dediti esse consueverunt , ut _^de Abasgis ct Hc-
niochis scribit Strabo , quos ait vivere T^^ftKZi Kxi ic^wocSfxiv? ,
eainqne sententiain contirmat lex unica , C. Th. Ne paitoiibus
devturfiLii nutrieiidi. Ub. 9. tit. 3i. fore alioquiii , ut qui nii-
Iriendos dederit , societatem latronum videatur iniisse : quamvis
alias rusticanis nutricndos dare liceat. Ita conjungi rectc hanc vi-
tam , pastoritium et latronum rcfert iu-istotelci i. PoUt. 11.
(q) Clarus b. sent. §. ult. qucest. i5. vers. ilefn qucero. scribit
nemiuem hodic cogi accusare : ne hereda* quidem occisi.
Dixi infr. h. lib. tit. de bon. eoruni , qui mortem sibi
(3).
consciuer.
(4) Potest enira id accidere doloris impatientia , vel
tx. vide /. 6. §■ 'j.Jf. de injust. ruj)t
taedio yi-
(5)
C'3)
(7)
(8)
(9)
Ad Marinum , /. i4- Cod. Theod. h. t.
d. l. 14.
Dixi de subscriptione ad /. 3. supr. qui accnsarc.
Dixi ad /. ;. 8. supr. h. t.
l. 17. C. Theod. h. t.
(Vo) Vide /. •.!5. et Juth. Hoc jus. supr. de procurat. Noi>.
(i 1) Aliud in pecuniariis causis. d. l- 25. adde /.26. d. tit.de
procurat.
(12) E^ una el eadem /. 8. scil. C Theod. dejurisd. haec les.
Himpta est, et lex 8. supr. unde i*/ , ct 1. i. infr. de abigers.
(i3) Vide qu» dixi ad /. 3. supr. dc his , qui accusar. addc
(Eujac. I . observ. 20.
{i4) Siunptura ex /. 8. C. Thcod. de jurisdicl. Ub. 2.
(i5) Vid. /. Z.J)-\ h. t.
(!6) Tenere , d. l. 8.
(17) Auateritas. d. l. 8.
(iS) d. l. 8. Secretarium , locus in quem judices solt^^r'""
niie. la eundeui lucuin certo teiupote Curthajjiui admitlet.-!
prihis ad ordinandum exaotorcni. addo /. 20. C. Theod.
ctii-r.ib. in p' inc.
(ii;) Innocen.s ncino , si accusassc sufliciat. GorA. Corasi
sule epist. quuit. c. 3. et latissime in his duputant/^m '■
CorrcJm ad lib. 5. tit. i. ordinat. Lusilanice.
(jo) Inuocentiain subjectam lcges non feriunt. fasii.
supr. h. t. j r
(21) /. 2. iiifr. tit. prox. \ide /. 3. sitpr. q ui accusart ioM
coiisuctudine passim recepta neino accusaiurus »e iaacriix:i< l^
iictn) taliouis cogitur : ut ea rationc vaicat couMieluJo pi\
posna talionis sit sublata. Bart. in h'g. ii cui 1- ff- "■ '• ' '
talionis quis ab accusaudo detcrreatur , ct dehct.i impuni' '^
contra legum voliuitatem. /. ita. ji. in fn. ff. ad t. Aq'\<\
in tcslibus locum haheie ncgat Baldus in eup. 1. J' j''j' r^r.
pace juramento fi inanda , arg. l. i. §. piceterea ff. iia tf^^ ^^
ncl- ds sicuriis, ct leg. 2. supr. de r-ebus credil. CQ[»ei\i!>f-'
(22) Vid. /. 2. infr. tit. proxiin. .
(i3) Poenae judicantnr maiores vel minores dignitatis raL
(■>4) Mcndacia liaud iinpunita. , [
(25) Pceua talionis. dict. l. 2. /. 7. L ult. iifr. dc cau ■
r iiifr. de t>i publ. de qua saejiius alibi dixi. . ., ^
(26) ]N"<'inpe quia dctesit alios criminis socios. P'*".'' .'?V, 1
^ ^ - ^ ub id auod .ocios cnuunini?^"'-
liit
dc se confesio non niinuitur
quc
(9.7) Consolatio miseioruin est liabtrc pares. ...
(■,.>^) Iniinicus de se confcssus sua confessioue lunuicunJ
non uoltst.
■cr««
CODICIS REPETIT^ PRiELECTlONIS.
lis aucforitas de se confessos , ne (i) interrogari
le alionim conscieutia sinat. Nemo igitur de pro-
iiine confiteiittni , super conscientia sorutelur alie-
D B. Id. August. Rcweniicc , AscLtpioDOio ei Ma-
KK Co^ss. 4^3.
T I T. III.
d| EXHIBENDIS (2) , ET TRANSMITTEN-
DIS IIEIS.
\lI€S a pmside captiis , est magistro militum
sub Jicla cuslodia remiltendus. Bald.
|lmpp. Valentin. et Valens AA. Valenlino
Consulari Piceni.
ijies (3) in provincia repertus crimen pul)Iicum
c|imiserit , eum Rcctor provinciae sub custodia con-
a alque ita , vel causae meritum , yel [ etiam ]
01 qualitatem ad Magistrum militum referat. Dat.
[eod. Febniar. fllediolani , Valektimano , et
E AA. Co^ss. 365.
Von esl quis in carcere ligandus antequam
convincatur. Bald.
Imppp. Grat. Valent. et Tiieod. AAA.
Eutropio P. P.
% (4) in (5) carcerem priusquam (6) convin-
f Jr , omnino vinciatur (7) . Ex (8) longinquo
"tst acciendus , non prius insimulauti , [ id est ,
4'i , ] accomodetur adsensus , quam (9) solenni
«jYinxerit , [ et in poenam (10) reciproci stjlo tre-
11 revocaverit. ] Ei vero qui reducendus erit , ad
njdas res suas , componendosque mcestos (u) pena-
'•S spaiium coram loci judice , aut etiam Magi-
839
slratibus suffcientium dierum non minus tamen triginta
tribuatur , nulla remanente apud eum , qui ad ex-
hibendum missus est , copia nundinandi (i3). Qui postea-
quam ad judicem veneril , adhibita advocatione , jus de-
bebit explorare qua-silum : ac tamdiu pari (i^) cum ac-
cusatore fortuna retineri , donec repererit cocnitio cele-
brata discrin.en. Dat. 3. Kalend, Januar. Conslantinop.
GflATiANo V. et TiiEoDOsio AA. CoNss. 382.
Nullus debct exhiheri , ut reus ad judicium , nisi
prcBcesserit judicis mandatum. Salic.
3. Imppp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAA.
Drepauio Proconsuli Africa;.
NErninem (i5) [ in ] judicio exhibendura esse prseci-
pimus , nisi (16) de cujus exhibitione Judex pro-
nunciavcrit. Dat. PP. Non. Februar. Mecliolani ^ Vale.n-
TUMAKO lu. et Neotherio Conss. 3go.
T I T. IV.
DE CUSTODIA (17) REOIIUM.
In cogmtione causce criminalis quando partes sunt prcc-
sen/es , deLct stalim de crimine quceri , quod si accu-
sator prceslo non sit , reus custodiri debet loco lucido ,
nec torqueri., vel ferro necti , vel a cuslodibus vexari.
1. Irap. CoNSTANTius A. ad Florentium
E.ationalem.
IN (18) quacunque (19) causa reo exhibito , sive accu-
sator existat , sive eum pubiicae soliciludinis cura pro-
duxerit , stalim debet quapstio fieri , ut noxius puuialur ,
innocens absolvatur. | Quod si accusator aberit ad tem-
pus , aut sociorum praesenlia necessaria videatur : id qui-
dem debet quam celerrime procurari. Interea vero reum
V^i*^°"'*'^'"* ' "°" P°*^^*^ ^^ ^^^^ intcrrogari , addc Ro-
vallc I. cctuil. 16. num. 7. et 17. et consilio-^i. num.
Disi in causis lcgc , vel slatuto exccptis , alii famen pu-
hodie non scr^aii. vid. Claruni 5. sentcnliarum $. ult.
. yersic. diclum socii. utut sit , criminis confessio ad ma-
liusitionem socioium haliendam suflicit. Clarus o'/c(o /oro ,
tnna. non ad dicm ] rjrcisc cis dicendum , aul qusstio-
!'>tlani , iMM n\ ca.-ibus et criminibus exccptis , cf aiiis ,
ite tanicn aliqua suspieionc. Clarus dicto loco , fcrsic. 4.
uaris. i'evsic. succcssii'e. versic. sed quid. Quid si rcus
n.an.lalo.is dclafor , luciif alias perjurus ? eausa cocnita
11 uidicmm iid quaestionem l.abcndam. Clarus dicto loco ,
'os tumcn. Quid si duo socii ciiminis tcrfiuin aliqueni
.lacmnt indicium ad qu.Tstioncm , non ad coiidcmnatio-
's- J^aponu.s 22. Arrcstorum i3. n. 2. Z. QUxxs dicto lo-
• sed p(x,ia:. Hic addcndum , Socio criminis accusafi fi-
liaberi nisi j.irato. ihidan , vcrsic. qucero. An yulnerafi
oneret accnsatum , vid. Clarum ibid. versie. assertio
9' Cod. Theod. Dixi ad L. 48. ff. 3.
a- Cod. Theod. h. t. adde /. 6. supr. dc jurisd. omn.
3^- Cod. Thod. h. t. Sjnops. Basil. 60. tit. i. ex tit.
iiuo cnniinis accnsatus in vincula prius conjiciafur , quam
11'enf. Q„od si etiam longo intervallo abesl , non cxhi-
<- > quam actor inseripseiit. Nam cum is inscripsit , luin
cum cNhd.en oportct , vel requirendum (ien dafa ei
Jciuin , (luanlum salis erit ad res suas disponeudas , noa
,inu. ..'>Y„opsis dict. cap. i6.
(6) /. 5. ff. h. t.
(7) Imo vinciri potest. /. i. i>ers. Interea. Infr. tit. prox.
(8) /. 7. infr. de calumniatoribus.
(9) Tid. /. 3. supr. qui accusare.
(10) Poena reciproci , pcena taJionis. vid. /. ult. supr. tit. prox.
(11) d. l. 3. Cod. Theod. h. t. 1 r
(12) Penatcs , dict. lege 7. Spatium ad moestos pcnafes com-
ponendos.
(1 3) Id est , corruptcte. addc quae scripsi ad lcg. unic. supr.
dc nundinis.
(i4) Rcus et accusafor pariter et simul in custodiam piiblicam
conjiciendi. leg. ult. supr. titul. proxim. vide Clar. 5. scnlmtia-
rum. 5- ult. qu(Est. 18. versic. quando.
(i5j /. 4. Cod. Thcod. h. t.
(iG) Vide exceptiones apud Accinsium.
(17) L. 9. C. Theodos. 3. pars. tit. 3. Ub. 48.
(18) /. I. C. Theod. h. t.
(19) Qiiuin qiii reus (if criminis , qiiodcunqiie (andem id fuerit,
sive habi.erit accusatorem , sive a publicis personis traiismissus iuu-
rit , stafim qiiaj^tio (iaf. Si vero pai.Uim diflerri oporteat ve! pix)-
pfer tcmporariam acci.satoris abseiitiaiu , vel quia iocii iion ad-
siut , inlcrim ei formci.ta non adhibeantur , nec (enamcnfa sinl
arcfiora vcl in parfe inlerioii custodias iiicludatur , se.i )iarticcps
li.eis eslo. Noclc rcverlente in locis ciisfodiK humauioribi.s eum
recipi oporlet , ac illucesce.Ue die eniitti , ct solis li.Miine frui
ne saepeniimero ctiam innoccns in hisce toimcnfis pcrimat.ir. %fp.rs.
<fuod accusat. Nou liceal autcin custodibiis iiihumaiiiter eos fra-
ctare- Nam praeses ite «dufe sua pcriclilabitur , si hoc cu-aito
non sfatim capita custodia: pi-sepositis abscideiit. versic- lUucl. Sj^-
ncpsis Basii. 'io. til. 1. ex lit. 36. cap. 15,
84o
exliibitura non [ per ] fcrreas (i) manicas , cl inliaRren-
tes ossilnxs miui oportel , sed prolixiores catenas (2] [ si
criminis qualilas eliam catenarum acerbilatem poslulave-
rit , ] ut et cruciatio desit , et perraaneat [ sub ] fida
cuslodia. Nec vero sedis (3) inlimai tenebias pati debe-
bit inclusus , sed usurpata Juce V' getari , [ ac sublevari : ]
et ubi nox (4) geminaverit custodiara [ in ] vestibu-
lis (5) carcernm , salnbribus locis recipi : ac revertenle
iterum die ad priuium Solis ortum illico ac' publicum (G)
lumen educi , ne poenis carceris perimatjr : quod inno-
centibus nuserum , noxiis non satis severum esse dignosci-
lur. + Ubid eli.ira obscrvabitur , ut neque bis c^m Stra-
lorum (7) lungunlur oflicio , neque mmistris eorum li-
ceat crudelitatem (8) suam accusaloribus vendere : et in-
nocenles inlra carcerum septa. lelho dare , aut subtraclos
audientiee longa tobe consumere. JNon enim exislimationis
tanlum sed etiam periculi metus Judici imminebit , si
aliquem ullra debilian tenipus inedia (9) , aut quocuu-
que modo aliqais Stratorum exhauserit , et non siatim
eum penes quem officium custodiae est, atque ejus mini-
stros capitali poenoe subjecerit. Dat. Prid. Kalend. Jul.
Serdicce^ CojNSXAisxio A. vi. et Constakxio C. Cojnss. 353.
Gmvioris criminis reiis ihbet a judice apud acla audiri ,
et si deliquisse convincalur , non stalim puniri debet ,
sed coiijici in custocliain , el rursus producius interro-
gari. JSani licec dilatio iram judicum moderatiorem red-
dit , ex Basilicis.
2. Idem A. et C. ad Evagrium P. P.
SI quis (lo) in ea culpa vel crimine fuerit deprehen-
sus , quo dignas clauslris carceris , et custodiae squa-
lore videatur , audiius apud acla , cum (11) de admisso
constiterit , poenam carceris sustineat : atque ita poslmo-
dum educlus (12) apud acta audiatur. Ita enim quasi
sub publico testimonio commemoratio admissi criminis
fiet , ut judicibus immodice saevientibus freni (i3) qus-
dam teniperies adhibita videatiir. Dat. 3. Nou. Febr.
Heraclica , Co^stajmtiko A. vn. et Cokstamxio C. 11.
CojMSS. • 354.
LIBEPt :^;ONUS
Carcer inulierum debel esse sepnralus a carcet
masiulorwn. Bald.
Q
3. Idcm A. Acindino P, P.
Uoniam (i4) unum carceris condave perraixt' .
criminosos mcludit , hac Jpge sanciiiiuj ut
poenae qualitas permixtionr jungenda est set
tarnen dispares , diversa cJ;>usti-oruin haijere tutaiin
beanlur. Dat. Non, April. Acv>Di>o et Procclo Cofti,3 .y,
In AuTHENT. ut nul. jiidic. J. necessariuin. ccl.
tit. 17. aJ. 9. iNovelJ. iS^. cap. 9.
TjOdie Hovo jure nullam inulierem pro pecunia frcli.
LJL seu privala causa , aut pro crimine nuoiilM
iu carcerem mitti , aut includi , aat custodiri coh'
S.d si pro fisccdi aut privalo debilo pul>i'lur , i/^/
suum , aut rjuem cilium legitime respondeat. Quod] no-
lueric vel respondere , vel persequi lileni suam , U :'
in rebus suis executio procedac. Si vero lale sil cr ■■..
ut necesse sit eam cosiodiri : si quidein fidejussorerHare
potest , ipsi credatur : si vero jurai^erit hdejussoreri'^
se non \^osse ., juratori:im cautionem pncstet de jud.
servcuioie. Sed si crimen gravissimum sit de quo ■ „
tur , in inonasterium vel asceterium nutiaiur., vel rihen'
hus tradatur , per quas custodiatur. Judices aulem q ' -
no/i servant , si majores sint , viginti librarum aur ,
nain : si minores ^ decem solvant. Obedienies aiUem-jm
privdictis casibus , spoliati cingulo dentur in exilium
4. Imppp. Yalent. Valens , et Grat. AAA
ad Probum P. P.
AD (16) Commentariensem (r^^receptarum perso rum
custodia observatioque pertineat (18) : nec puti ho"
niinem abjectum atque vilem objicieudiiai esse Judi , h
reus modo aiiijuo luerit ejapsus^ig). jNaiu ipsum (21 vo-
Jumus Jiujusmodi (21) poena consumi, cui obnoxiusooe-
bitur luisse qui fugent. Si vero Commentariensis u:
tate (22) aliqua procul ab Oflicio egeril: Adjutoreo'^-.,
ejus pan jubemus invigiJare Cura , et eadem statuiDjlc*
gis seyerilate constringi. Dat. 3. Eal. Jul. Cotaioii^
Graharo A. v. et Probo CosHj. 371. '
(i) Ferreae manicae.
(2) C.itena; piolixiores.
(3) Carceris locus. Sedes iutima , in qua tenebrse mulfae , lux
nulla aut paucissima. Petrus Gregor. SyiUag. 33. n. 10. adde (juse
dixi ad l. 8. §. ^- ff- de poeiiis.
(4) Nox geuiinat cnstodiam.
(5) f^^ettilHilum , carccr.
(6) Pul^licuin lumen quod cuivis patct.
(7) Statoium , Haloand. de quibus alias dixi.
(8) Crudelitas stiatorum adversus custoJias , id cst , reos cu-
atudia inchisos, ut hic. de eorum iiidulgentia in easdcm vide l.
8. ff. h. t.
(9) Adde /. 9. Supr. de Episc. aud. •
(10) /. 2. Cod. Theod- h. t. Goth. Declarationera hujus 1. vid.
apud Zanger. de toriiir: rcor. cap. 5. num. 71. Ans.
(ii) /. ■>. Supr. tit. prox.
(12) Educuiilur ex carcerc custodiae apud acta.
(i3) Freni (cmperics judicibus severis injicienda , ne qiiem te-
mere in caictrcm corijiciant , vel conjectum detineaiil. , vel
damnent.
(i4) /. 3. C. Tliod. h. t.
(i5) Muliercs a mascuhs in carcere separandae. adde /. i. supr.
diyortio fucto.
(16) /. 5. C. Th. h. t. 3. Reg. 20. Jct. 16. ct 17.
(17) Commcntariensis , qui iu commentdrium custodias refat
vicjuiv^u*Tcypy.0og- 60. S^ynops. 33. cap. 21.
(.8)'/. 1. ff. h. t.
(19) Fugieus ex carcere publico, delictum conliteri intcll'
ideoque , etsi cnmiais innoceiis ^ puuitur. /. io- ff' h. t. Q
viiiculis ruptis , aut etrraclo carcere , ostiove aperto , anfuj
['italiler puniri negant luterjircles : Sed nec emu qiii ai.ri!|:
nalus tst , ncc uuiiigit , quive noa lcitime in caiccreii ci
esl. Ctar. 5. seiitent. §. ult. qucest. 2. t^^^rs. Tertio auiein
si antequaiii in carcerem coujictreiur , accusatus aufugil •
modi fugam facere indiciuin ad qufestionera iicgaut : quin
uea praesentia ejus ft.gam ])urgaii f.\istiniaiit, vide Cht- dicl
i'c/-s. fugu. Quid fugu aiihtis ab txercilu ' aha? dixi, adde
ga , / I. Supr. di sertis Ju^. A^oi^t-//. .5 5. cap. 4- ^- '^'
de probat. I. ~. ^. 1. Jf. de suspcct. l. 28 in Jin. Jf de h'W.
(20) Idem in judice : si pecunia accepla reum absolvit. 1
settlent. 16. 5- ' ^-
(21) Cammeidaiieniis.,cu']\\s, do\o vcl neglii^entia custodia '
caudtiu poenam sustir.et quaiu is , qui cilu^it , sustinere f
ut hic. NegligeiUia laiueii suustituti , corunicntarieiisi non e?
taiis. vers. 6i vero. infr. h. t. viJ. Boss. c 4- de comniin-
Cl.ir. 5. sentenl. ult. qucest. 68. Eodtui luodo judex cuju-
reus legiliniain ])oeuam evasit , poeuain quam abjoJiitus F-a
buit , sustiuet. P.ail. 5. seut. 16. 5. 12. Quid si cominenta
mulicri in custodiam conjccta al)utitur ? siispendio dignum c:
tant. vid. Clar. 5. sciUent. §. Fornicaior , vers. cuin carcer,
(12) Negligcntia substituti vtl adjulori> Commentori«n*i», F
Comnientariensis justa ei. causa abseutis elevat.
(i3) /. 6. Cod. Theod. h. t.
tur;
Iqai
: co-
lOtJ-
oco,
fll-
upr.
itrt.
,1.5.
dll,
iit,
api-
rii.
jolo
a>is
pj-
i-
CODICIS REPETIT^ PR^.LEGTIONIS,
84 1
Causcti carceralorum debeni vclociler
icrminari. Bald.
Iinppp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
Eulropio P. P.
)](i) his (2) , fjuos tenet carcer inclusos , id aper-
defiiiilione saiicimus , ut aut convictos velox pui-
'iicat , aut liberandos cuslodia diuturna non ina-
:ijenuis aiilem ut inlra triceaimum (3) diem sem-
(juimentariensis (4) ingeiat nuincruni (5) persona-
varictaiem (6) delictorum , clansoruin ordincs ,
e vinctoruio. [ Quod si hvcc praeleriniserit , ]
.1 [ quidem ] vjginti libras auri aerario uostro ju-
Milcne : Judicem vero desidem ac resupina cervi-
aa litulum gerentem , extorrcm impetrata forlu-
, fcem auri libris multandum esse censemus. Dat. 3.
,. in. Consiantinop. Graxiajxo v. et Tueou. 1. AA.
($s 380.
wb constitiUio Justininni hic deest. Ejus quxdam
slTviboniano jfim posita fuit in l. -xn.. sijpra de epi-
pa audientia , sed integrior , et prolixior , qucc liic es-
Meral , ir/Juria temporum oblitcrala est. Ejus epito~
j • I. (io. Easil. lit. 35. ct Antonio Augustino ita re-
liils: nam nmlta idem Anton, Augustinus ad cam
jnnenlia permiscuit.
6.
Latinc Antonii Contii.
meni (7) oportet injici custodioe absque jussione
ignoruin niagistraluuin (8) , aut locoriuii (q) d«-
)rji, ^^''
Oporlet autem episcopum (10) per quarlam fe-
I 1), aut parasceven inquircre eos , qui sunl io cu-
'=• (jiiani ob causam inclusi sint , et siquidcm «ervi
. itra viginli dies emitferc cos , veJ casligatos , al-
{ ) eliam doiniuis rcdditos , aut si non appareanl
loinini, solvere ipsos. Si vero liberi sint pro (i3)
■ (i4) detenti , confesUm (i5) judicare ipsos , veJ
lia quacunque causa , siqiiidem non Iiabcant li-
•s , et pro rrmiinil)us dclinentur , exccplo crimine
", slatim eos judicari , si vero canitale crimeu
" "A Iriginia dies. ^
$. 2. Si vcro (i(3j majore postea dilalione n-ceisaria
cxislenle , is (jui detinclur , non prabeat caiisam , com-
mitialur .(17) sua; (ib) juratorise cautioni , si absens fue-
rit. ^i vero caadis est causa , siquidem ex delatione pu-
Jlicaruni (19) pcrsouarum , intra sex menses judicclur
f>cicnt,bus publicis personis , quod si mentit^e fucnnt , s^
:isdem subdendos pccnis. Si vero accusator , qui se inscri-
psit , auctor fuit ejus detentionis , detur rcus sub iidejus-
sione : vel si „on reperiat fidejussores , maneat quidem iu
carccre : causa autem intra anuum (20) terminetur.
J. j. l<acla autein prarsumptione , tanqnam reus sit ,
m custodia mancat , donec causa termineiur. Sl vero iain
sententia lata est de inclusis , ea cxecutioni inandetur
sive coi-poralis sit , sive pecuniaria. '
$. 4. In pecuniaria coudemnatione poteslalem Iiabcnti-
jbus cedere (21) bonis.
$.5. Episcopis (22) monentibus pra^sides , sciluros se ,
et oliicmm suum illaturos decem Iibras.
5. 6. Habcntibus etiara Episcopis potestalem deferendi
priucipi , negligeutiam ( Iiisce in rebus ) piiesidum.
T I T. V.
DE PRIVATIS (23) CARGERIBUS INHIBENTIS.
Privcdi carceris crimen committentes , afficiendi snni
uliimo supplicio , et datur facultas judici de hoc
crimine inquircndi. Salic.
1. Imp. Zeko A. Basilio P. P.
JUbemus (24) , nemini penitus licere per Alexaudrhiam
splendidissimam civitatcm , vcl .^gjpliacam dicece-
sjm , aut in quibuslibct iin])erii nostri proviuciis , vcl iu
agrjs suis , aul ubicunque doiiii prjvati carccris exercere
cstodiam , yiro Speclabili pro tempore Praifecto Augu-
stali , et vjrjs clarissimis omninm provinciarum Reclori-
biis daturis c{)rram spmperque fuiuris in spcculis , nl s;e-
pe dicta nefiandissimorum iioaiiimm arroganlia modis omni-
bus oppiimatur. J\am post hanc saluberrimam couslilulio-
nem , et vir Spectabilis pi-o lcmprjrc Praefectus Auguski-
lis , et quicunque provincias moderator , majestalis (^5)
crimcn proculdubio incursus csl , qui cognito Iiujusmodi
scelere , laesam non vindicaverit inajcstaleui. •j- l'rimati-
bus (26) insuper oiriciurum ejusdem oriminis luipcis cou-
isost hic sententia inlojjr.i , viiie d. t. 6.
'1 Cuslodia. ui curccrc dctincri iK.ii'oportel : scd cilo vel
M p.n.n. Synors. B.isit. Go. tit. 35 cap. n.
ir ZZ TT "'"■' ^'•'."*-'^i""^«> 'ii^m <lcbct n.imcrcuu ,
•'lem custodianun prs>Mdi incuicarc. Grari lilj. 60 /.'-,.
ie.pretautur ;,„^' ;;,„•,-,. ;,^i,^., ^; A- iui.x,. fio. Eci-
■ lu c»t, pcr .su.^.ilos dics usquc iu Uigcsunum dioin.
■-• 'O. (ti' pvascripL.
" ^ ■*'«■"' tuJ iyKr/.Kvj-fAim I .,UQ\.iiiAm incliisoriuu. Sf'
»07>,rx. d. c. :2. id cst, qiialitateni.
'"ops. d. c. 21.
yf^ n-px url.is. Sywp.-!.
"'i'^' iu iproviiicus. Srnops. Porro loci dcfcnacm
■-*•»; 5- '• siipr. dc episc. ciud.
n« Tfj/iaJ.;,. aiii -^^.^ t.-t;»:*- Ecl. d. Ivco. dixi .id
'■' V'« '. '"iii Ifguul , i i9-,i. Echs. d. loco.
(i.'f) Evi d-:'jLli% , Graeci hic , iirt t«J/x. Ecl. ihid.
(10) Scditioiiis caus.i moram non recipit. /. C. §. <j. Jf. de inju'
sio rupto.
(16) Vid. Ciijnc. 50. vl>sen'at. iS.
(17) Vid. Cujac. dict. toco.
(18) E^ui jiOirix- Synops.
(19) \ id. /. 14. supr. de arcusitionih.
('Jo) Anuws dalur oaiisis crimiuulibus cu^fodiarum finiondi» , ut
fi^c , bicnuium , quolies j-ci causaai non dicuut c.\ carctrc. l. ult.
"ifr. ut iiitra cert. trmpus.
(31) Lt supr. qui bonis cadere.
(■22) \ idc quEiiaiu in cditione Nivcliiaiia ex Paralitlis GrjEcis ct
Tbcodoro Hcrmopoiila.
(?.3) L. y. Coil. llieod. 1 1 . 6. JLtrm. \\. c. ■vtpt iliit-:KZ>
pvxoixo' , /• 23. snpr. de cpiscop. aiid. /. 89. ^. 1. j7- nd Ifir.
.-Iijuil. cxcipc /. 'i^. ff. ad leg. Jul. dc adiUi. l. ■2i.\. jf'. cia
iei-b. si^iiif.
(i.^) Synops. Basil. 60. litul. 35. ct litut. 5."). citp. 1.
(ij) haafuKix: , 60. Eclo^. 35. ex lil. 53. c.ip. i.
{•i6) Primatcs oiiiciorum.
ic6
S4:i L I B p: R
slringpntlls : qiii simul alqne noverint mcmoratum inter-
dicliiiu lacinus in quocnnque loco coinnriili , proprios
Jutiices (le opprimendo neliindissimo scelere non prolinus
curaverint inslruendos. INara illud perspicuum esl , eos ,
qui lioc criminis genus comraiserint , etiain pro veterum
legum , et constitutionura lenore , tanqnam (i) ipsius
majeslalis (2) violalores ultimo (3) suLjuganJos esse
supplicio. Dat. Kalend. Jul. Conslandno/j. Lojngipjo V.
C. CoKs. 4^6.
Notafrtr hic dcesse Gra^ca consiiUdio. Ejiis epitomen
Laiine eclicleral Conlins ex lil). 60. Casjl.
lit. 55. inlerprele Cnjac.
2 - (4).
COnstilutio juLet privatas custodias non fieri , et eos ,
qui lecerint , poenaj suLjici , et tot (5) dies manere
in puLlico carcere , qiiot fuerit quis in privato aL eis in-
clusus , cujuscunque sint conditionis , veL digniialis : amil-
tere eliani (6) eos causam , quam hahent , adversus in-
clusos , providentia episcopi (7) , et proesidis : (|uod si
ncglexerit prasses , et bonorum , et salulis periculum su-
siinebit.
T I T. VI.
SI REUS (8j , YEL ACCUSATOR (9)
MORTUUS (lO) fUEaiT.
1. "^ Epitome ex lib. 60. (laaiK.
titul. 56. cap. I.
SI milcs MnroreitKTijs (1 1) : ( ^^ ^st , deserlor mililise,)
decesserit , solvitur (12) crimen.
Tosswii plures de eodem crimine accusari in uno libello :
et uno moriuo pendenie processu , nihilominus
durat insiantia quoad relitjuos. liald.
2, Imp. Antoninus A. Eutycliiano.
ETsi Warcellus , qui crimine falsi (i3) posIalaLatur ,
vita lunetus est , ac per Iioc criuieu iu persoua ejus Cojxss. ^Sq
N 0 N U S
sit extinctum , accusatio (i^) tamen non cst abolii, «„
lara uxorem ejus , quam (i5) te eodeiu crimine u
lr,c occo .->l/.../->tnc T* U n If .. 1 r"».... !_ T '
tos esse proponas. PP.
KEALE CoWSS. 2lG
7. Kal. Octobr. La;to n.
3Iorle accusali liheralur accusator a perscauio.
criminis instituti. Salic.
3. Idem A. Proculo.
I is, quem liomicidii (16), seu cujusvis crimii
stulasti reum , vita functus est , fruslra ob j-
desertse (17) accusalionis conveuiris : cum niorle e
men cum poena sit exlinctum , ac per hoc tibi
est necessitas accusalionis. PP. 4. Kal. Octobr. /,/u;
S.ABiJNo , et Akulako Cojnss. 217.
Etiam eo morfuo , qui fnhricavit falswn inslrumefm ,
si quis illo instrumenio utalur scienlcr , polet
accusuri de fulso. Eald.
4. Imp. Alexand. A. Yeroniliano.
I ( ut proponis ) causa pecuniaria (i8) ad emon
' tum tuum spectat , iicet Anuianus cui falsi (i
men auclor tuus intendebat , vila funclus sil : no pro-
biberis , si quis adversus te instruraeuto quod in ( )■
vocatur , uti coeperit , accusationem instiluere. Qi^ -
enira in persona principalis rei morte subducti jarsub-
sistere non possil; taraen si (20) quis illo uli vo?ril,
intelligit se periculo criminis esse subjectum. PP. Ra-
lend. Januar. Album» et JEmiliano Cox\ss.
5. Inip. GoRDiAivus A. Piufiuo.
DEfunctis reis publicorum criminmn , sive ipsi ?r sc
ea commiserunt , sive aliis mandaveruut (21);
dente accusalione , prjeterquaiu si sibi morletn (2: ^
sciverint , bona successoribus eoruai uou doaegari lOlii^
simi juris est. PP. 7. Kul. Noveiub. Pio el "pcujso
(i) /. un. C. Thcod. h. t.
(■j) 'Ka.^Ba-K.ia-civ- Ecl. d. loco.
(3) Pceiia inivalcruni carcens habcntiiim , ut hic , cst et olia
iu /. 2. iiifr. h. t. hanc legtin q^uitlam extenthint ad jiidices qui
quieblioui fciibjiciunt inimcritos seu non toiqucndos. dixi ad l. 11.
infr. de qiicEsl.
(4) Ad Riennam P. Prretoiio. vid. Cujac. hic.
(5) Prima pceiia. 6. Hanuenop. i^- d. loco.
(fi) Alieia pocua.
(7) d. l. 23. supr. de c])isc. aud.
(8) /. I. 2. 3. 4. 5. 6. iiifr. h. t. l. 3. /.
judic. l. i5. l. 3. l^.j: udSC. TurjniL
(<j) l. uit. vers. idein obscnuitur. iiifr. h.
])ubl. juri.
(10) Go. Ed< g. 36. iib. 59. cap. 1. Morte
guiliir cxccpto criraine majcstatis , proditionis , et insidiarum con-
tra principiii). Eciog. d. ioco , c. 12. l. '-'-0. J/' de accusat. repc-
tundarum. d. l. 20. pcculatus et dc residuis. /. uit. ff. ud i. Jul.
pcculatus. marifi ah nxoic vcneno inlerfccli. /. y. //; fin. Jf. clc
jur. fsc. hrerestos. /. 4 §• 4- supr. dc itcci-et. ei ' JtJaiiicitccis.
airoioia-toci , /. 4- supr. cie cpost. sui i[>sius iiitcrtVcloris. vitl.
Ciar. 5. seitt. §. uit. (juccst. 5i. uers. qucMro iiuiic ct scq. ct bre-
vilcr : In quibus casibus poena amissionis bonorurn cst imposita a
Ifge , ipso jurc potcst de eo criminc tractari contra hcredcs , ad
Jf. de public.
l. i3. j: de
rei criinen cxtin-
t.
bonorum et fructuiim indc perccptorum confijcationem. Inaiw»
vero pccimiariis, si lis contestafa. Clar. ibidem i'crsic. .•cin.'hm.
Qiiid , in cadavcr mortui poteslne juje.x aliquid slaliuTf ,el «'
susicndatur , vel ut csuiatuf ? Quidam ncgant st;itiii iJ >« |
Scd tamcn falentiir contrarium observari , et cserapla siniia
Gallos , Castellanos , ct Italos cxfare. Clar. ibid. uersic '■
incidenter. Kequaquam vero delicto defuucti hercilcs ob> ngi ,
ultra vires hereditarias : muUo minns jxena coriiorali punirClar.
ibid. vers. uitcriiis , ct versic. scias tainen.
(> i) De reo dcsertie militioe.
(12) Imo non solvitur. /. 4- '"/'•• de re milit. l. 12. t. •
(i.)) De reo criniinis falsi.
(i4) Moite rei crimcn extingnitur, at non accu.^^atio.
(i-^j) Piures eodein libello de eodem criminc accusari posst
(iCi) De reo homicitiii seu cnjusvis criminis moituo. _ ,
(17) Morluo reo , accusator dcsistit , ut itic , ct l. i5-- •*•
jff". cui SC. Turpiiiian.
(iS) /. G.Jf. cic publ. jud.
(19) De reo criminis falsi. 1. 0.. supr. h. t.
(20) Elir.m mortuo auctore falii instrumenti ; q!'i co uif 1
accusari potcst.
(21) De rcis pnblicorura criminnm.
(22) Dc manjatorc criminis aiias dixi.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
/ moritur accusatus , ce/ accusalor appcUalione
iendenic j Jinitur instantia eticua cjuoacl bona.
G. Idem A. Juliano.
lis cum cnpitali (i) poena , vel deportatione da-
aius f;ssel , appellalioue (2) interposita , et in su-
/^onstilula , iali diem funclus est , crimen morte
, ,1. Idem observalur , et si accusator (3) pendcn-
ilaionis tempore ultinuim dicm obiisset. Sin au-
i ju^alionis poenam sustiimit , ri in partc bonorum
niliis appellatione usus est , etiam post mortem ejus
iljiinus appellationis ratio examinabilur : cum dcsi-
ulruni valeat necne parlicularis publicatio. PP.
Aug. GoRDiAjNo A. et AvioLA Cojxss. 240,
T I T. vir.
A) QUIS IMPERATORI (5) MALEDIXERIT.
Ailate , vel insania maledicens Principi , non puni-
'x\\ sed si per injuriam , Prindpis est ccstinuUio ,
tm , et qualiter puniatur , quotl facit ex causis et
emis. Baid.
843
Imppp. TiiBpD. Arcad. et Ho.\or. AAA.
Raflno P. P.
fjuis njodeslioe nescius , et pudoi-is ignarus , im-
bo , petulaiiii(|ue maledicto nomina noslra credi-
essenda , ac tejxiuleulia (7) turbulentus oblrecla-
')orum [ noslrorwn ] fuerit ; eum pcena: nolumus
n , ncjue durum aliquid , nec asperum [ volu-
.uslinere : quoniam si (8) id ex lcvitate (9) pro-
, contemnendum est : si cx insania (10), misera-
ignissimum : si ab iiijuria ^ remittendum (11).
lulegris omnibus , lioc ad noslram scieutiam re-
fcratur , ut ex .pcrsonis hominum dicla pensemus , et
utrum prajtermilti , an exquiri debeant , censeamus. Dat.
6. Id. Aug, Constantinop. Tueod. A. uu et Abuwdan-
Tio Conss. 393.
T I T. VIII.
AD LEGEM JULIAM MAJESTATIS (12).
Si Juclex contra constiiiuiones pronunciasse clicatur.
E 1. Imp. Alexand. A. Paulino.
Tiam ex aliis causis Majestatis criniina cessant meo
seculo : nedum eliam admittam te paratum accusare
Judicem propterea (i3) crimine majestatis , quod contra
constilutionem meam [ eum ] dicis pronuntiasse. (i^).
PP. 3. Idib. April. Maximo u. et Juhaj<o Conss. 224.
De jurejurando.
2. (i5) Idem A. Faustiniano.
ALienam sectae meae solicitudinem concepini , quasi
crimen majestatis suslineres , si servo tuo iratus (16)
[ esse ] non perseveres , quod semper te facturum in-
consuhe juraveras (17). Pp. 3, Nori. Febr. JoLiAr<o n.
et CRispiiNo Goixss. 225.
irlc naturali , noii acLscita in rcalu , capitalc crimcn cx-
addc /. 2. supr. (jtti tcstam. fac. ut iu rcatii Libonis
il. lib. i.
I. /. 3. supr. si peiidcnte appcll.
13. infiii. ff. de uccusat. l. 1. iii fin. ff. ad SC. Tur-
m t. 10. supr. de iiu^icioso.
"} C. Theod 4. vul /. 7. §. 3.# ad leg. Jul. ma-
■ '• Can. Apost. can. paralus. 23. fjuiesl. -i. Ea.vd. 22.
' .'«. 16. el 12. Jctor. 23. et Piwcrb. 17. et ■20.
Tii. 3. I. Corinth. 10. ct G. Ilanncnop. 14. Paul. a.'
■^ y. 5. i. in fm. Tacit. lib. i. 60. Basil. 36. cap. is'
■ o/w/v. 10. aildc ct 5. Decret. 26. de mulcftcis. GoUi'
ciAaneorum criminaUum lih. 1. cap. 4. Cojitius ///.
l tcg\ Jutuiin inajcst. nuni. i5. pui;. 18. Mcnocliius dc
''• cas. 377. A.vin. Cravclta cons. (). ct y. l\]oil.
il^si quis 111 Curaioiin» aiit coiiMliarium regis aliducni
Cuna vcrbis iujurio.^is sil usus ? vid. Ancstiim* iipiul
''•nst. 3. ylirest. 6. 7. 8. Goth. Addc Farinac. ,/.• tar
qiitEst. 100. inspccl. 10, Mcnach. de arbiir. Jud. (ui^st
Aiis.
• Cod. Thcod. h. t.
Icmukntia ct viuo atlclc /. 12. infn. princ. J}'. de cti-
'• S- 'i- ff- de panis. l. G. 5. 'j.Jf. dc re miiit. a^ldc
• co^. 3. tn f.ii. mim. i5. Clar. 5. scntent. §. ulc.
• mm. 7. AncharanLiin a. qimst. i3,
• <• Ilarnienop. d. Irc.
^'i>no( , /.onaias cl liauncn. d. Itc.
«iUKir.^ 'dnvnv,'n. d. Incv. i. c. ex siir.pliciiatc ; et m:u
mii c.^t f| ahr^ia; : sic ainid Zonarau) £,; altybucvt.
' a.*i ad /. ,3.^: do rjic. prasid.
^>t , coiulonandum. lacit /, u. supr. de rch. cred.
■""VXii.ncr.-j?. Harni. d. loco. Siaiilc qui.ldani cst Titi
4iluuim uj Tito. Kcino , immi , ,/.-.• tnjuriu adfccre ,
Si crimen non prohetur.
3. Imp. CoNSTANTiKTjs A. ad Maximum P, U.
SI quis (18) alicui majestatis crimen intenderit , cum
in hujuscemodi re conviclus , minime quisquam pri-
vileg.o (19) digniiatis alicujus a strictiore in.juisitione de-
fendatur : sciat se (20) quoque lormentis esse subdendum ,
si aliis manifcstis indiciis accusaliontm suam non potuerit
comprobare , cum eo , qui Iiujusmodi esse temeritatis
vel inscqui contumelia potest , proptcrea quod nihil agn quod
reprclicidi mcrculiir , ea i^ero (;ux fulso dc ,ne dicuntur , prnrsus
nrgtigo. Ad cundcin nioduin Julianus injurio^o poclce Againciniio-
111 i-aovit , Libaniiis epist. 6. Cclcrum siint qui hcfc verbuin /?--
mittrnditm , ita accipiunt , ut inlciliyant rcuiu majc.^tatis remiticn-
duin ad priiicipcin : inalc tamca nico juuicio. vid. Papoa. 2. H^ot.
c. dc crime de lcse majesle.
(12) Di.xi ad I.ib. 48. D. 4. addc Mcnodiium 2. ds arbiti\
judw. (/iicEst. casu 377.
(i3) Judicare confra Icgcs princi|Him non cst ciimen Lssrc nia-
icslahs. scd rcpclundaniin , si jiid..\ pccaaia corruptiis judiccl,
vul. /. ult. injr. ad leg. Jut. rcpctiind. stcUionatiis , ct fabi , si
sine pccunia. /. 1. 5. Z. Jf\ de leg. 6'oni. ^e/;//,^/5. Civilitcr eliaiu
lcactur iiuicx eo casu. Inst. de oblig. quce quasi ex dcliclo.
{i\) S\m\hs est lcx 2. stipr. de rcbus creditis et altcra Alcxan-
dri /. 5. supr. fumil. ercisc.
(ij) Huc rcfcr qiiod ]'apo!iius scrilit 22. Arrcst. mtm. 23.
apud Galirs \x^x majcstalii essc criiucn a rcsc ad alium priuoi,
pcm ajipe!larc.
Cir,) Vid. /. 48.^ dc rog. jur.
(17) Perjuric» per noiucn priacipis non coatrahitur crimen laesie
inajcslalis. iacit /. 2. snpr. de re.b. crcd.
(18) /. un. C. Iheod. h. t.
(19) Cum de criniine inajcstatis qiixritiir , nidla dijnitas a
lormcatis e.xiuiitur , Paul. 5. sent. mj. 5. 2. in ftn. I. \. in Jin.
infr. h. t. l. 16 /«//■. cl l. 10. 5- ••#" de quccst. Ammian. 19.
ubi majeslas pulsala dcfendiiur , a q:iu:stioni'nis vcl cruantis nnt-
lam CorncticB leges cxemere fortttiunn. Chrysoit. Jiomil. i3. J.S- *
«y « Kx<i-offtvir:i aiiu/ixit «rf t > u:^iK=i-
(20) (^)::i crinua liesoc uiajcstatis probavit seniiplene tanlum ,
vcl pcr ladicia , torquctur aaa cum acciisatT ct mstigatoribus ac
caaationis , ut hic , tt 60. Hclog. 3(i. e. 16.
W\
h T B E R N O N U S
[ reus ] drprelieiKliliir. ■{■ Illum quoqiie (ormenlis subdi
oporlft, ciijus cousilio (i) , atque institiclu ad accusa-
lionem nccessisse videl.itur , ut ab oniniinis coTriuiissi con-
sciis inslitula viudicla possil rcportari. l'P. Ka!. Jauuar.
"VoLUSlAiNo el AWJNUAO COJNSS. 3i4-
De tormentis.
4. Imppp. Valekt. Valeivs, et Gratiakus
7\AA. ad Olvbriuui P. U.
'^'[Ullus (?.) omnino , cui inconsullis , ac nescicnlibus
x\ nobis fidiculsjiim (3) tornicnla inlerunlur , niiliiioe
vel generis , aut dignilotis delinsione uli prcbibealiir ;
excepla (/;) lantuni iriajeslatis causa , iu qua sobi oinni-
bus PFCjua condilio est. Daluni 8. Id. Jul. ValejntiMajno
I^'. P. et YiCTOKii: Conss. 369.
Quilns modis lioc crimen odmittitur , et de ejus poena.
1. I)e fillis damnatorwn. 2. Ve his , qui pro illis sup-
plicant. 3. De filiahis damnatoriim. 4- De emancipatio-
iie , el reriim vlienatioue. 5. De uxorihus damnaloruni.
6. Dc &alell!tibus , consciis , minislris , filiiscpie eorum.
7. De eo , (jui conjurationem patefecit.
5. Impp. Arcadius , et Hojnor. AA.
Fiitychiono P. P.
QUisquis cum (5) miiitibus , vel privalis (6) ,
vel barbaris (7) sceJestam iuierit factionem (8) ,
aul factionis ipsms susceperit sacramentum (9) , vel
tlederit , de nece eliam virorum illusuium , qui consi-
liis (lo) , et consistorio noslro intersiiul , Senatorum (ti)
eliam ( uam et ipsi pars (12) corporis noslri sunt , )
(1) Dc iiisligaloiibiis acciisalionis.
(2) l. I. Cod. Theod. de quast. l. 16. infr. de quceit. Goth.
Exphcat hanc 1. Zant;er. de toitui. reoriim cap. 1. mim. 71. Ans.
(3) Fidiculas ob icl dici Isidortjs pntat S. Eiymol. 27. quod
eis lei in cculio torqueniur , ut fides iiivcniatnr. Ungiilas etiam
vocai-i pnto. Fidi( ularuiii iiitniinit Prudcnliiis in Ijyiuno ti(pcii\uv.
(4) Vid. /. 3. sttpr. h. t. l. 16. iiifr. de qucBst.
(5) /. 3. Cod. Thiiod. ad leg. Corn. de sicar. Quibus mcdis
crinien niajestatis admiiiitur. Goth. Potcrant sufficere , qu:e ad
})anc kgeiB notavit eriiditissimus Gothofrcdus ; scd vidc tanien
qui voles -Covarruviani lib. 2. \>ar. rrsol. cap. 8. Grainmaiicuin
elccis. 6. n. i5. BencdicUim Cajirain iu rct:. co/iclus. 76. Mcno-
chiuni dc luhitr. jud. cas. 3(Jo. Bossiuui tit. de requisitione
n. 121. ct tit. de crimine lcesce mnjestatis. Mod.
(6) Prwalis , 1'aiharis , d. l. 3. Prii^atorum nominc iuteniiiit
paganos , non niilites.
(7) Qnid? Extori in extcriim prinnipnn niim coramittnnt cri-
men h-esne majestatis .? Clarus negat 5. sentent. ^. lasa mnjestntis. 11.
fers. uidi qunndoque i. adde Clem. pnstoralts , idi gtoss. in
verlio , non sulsiuit , dc re judicnt. Quid clerici , quos pufant ab
indcpto clencatu , siibditos Principis sui esse dcsincre ? Negant
doctorcs conimitli ab iisdcm crimen Ire.saj majcstatis : quod falsnm
esst censeo. Idcoque mcrito Principes contrajium observant. Clar.
d. loco. uei-s. hinc iiifeiliu:
(8) Factio sc< lesta ; nddc Paiil. 5. sent. 29. j. 2.
(9) S.icrameiUuni factionis siiscipere , darcvc.
(10) Vid. Chir. 5. sen/ent. §. twsoa majesiatis'. xi. cersioul.
QucBro etiam negando. vid. Mynsiusr. 5, lesp. 44.
(11) 6. Harm. 6. ° A^ it
(12) Senatus pars corporis imperatorii , ct e contra , l. 8. infr.
de dignitalib.
(i3) Harineuop. d. loco. Dnces exercituum intelligit Paponius 2.
jSota 7. c. de criinc dc lcse mnjpste.
(i4) Prinuim speciale criminis l;Esae majcslatis. Nuda vohTUfas
hic punitur , vide qua scripsi ad /. 18. J/: de vrnn. adde Clar.
d. toco. i>crsic. scias autem. l. nlt. infr. h. t.
(i5) Prima pa-iia reorum Ja^sa; maj.stalis niors. l. 3. ff. h. t.
5. 3. liiitu. de publ. jud. cousuctudiuc quoruud^iu locorum so.
vel cujnslibet poslremo , fpii nobis milital (i3) , p.-.
verit : ( eadem enim severitate vobiulatem (i^) 's,
qua cil(:cluin , puniri jura volueruut ) ipse qui.' .
poto majesfalis reus , gladio (i5) lerialur , L
omnibus (iG) fisco nostio addiclis.
5. 1. Filii (17) vero ejus , quibus vilain irnj
specialiler leniiate conccdiinus , ( palcrno en: -
rcnt (!8) perire supplicio , in quibus palcrni , ijo<
lieredilarii crimiuis exempla (19) nicluunlur ) a
na , vel avita , omniuiu (20) etiam proximorum )
fale , ac successicne habeautur alieni , tcsiameDtis
neorum niliil capiant, sint perpeluo egentes , el •
res , iufamia eos paterna semper comitelur , ad
prorsus bonores , ad nulla sacramcnta perveniant
postrcmo taks , ut his perpelua egestate sordeiUibi tit
el mors solalium , et vita suppliciuin.
§. 2. Denique jubemus etiam eos (21) nolabiliesse
sine venia , qui pro lalibus un(|uam. apud nos initeDi-
re (22) tentaverint.
§. 3. Ad filias (^3) sane eorum , quolibel numei fuft.
rint , Falcidiam tantum ex bouis matris , sive tejb
sive intestata decesserit , volumus pervenire , ot hfaut
mcdiocrem potius filiae alimouiam , quam integrummo-
lumentum ac noraen heredis. Mitior (24) enim cir cas
debet esse sententia , quas pro infirmilate sesus h.zm'
nus ausuras esse confidimus.
§. 4- Emancipationes (26) [ quoque ] qua a jdi-
ctis sive in filios , post legem dumlaxat latam , *j in
filias fuerint collata; , non valeant. Doies , </■ ■
nes (27) , (parumlibet poslremo rerum alienationts
ex eo lempore cfualibet fraude , vel juie lactas ess
stiterit , quo primum memorati de ineunda facticj ac
Jcnt in parfcs secari. Clarus d. loco i>crs. sed qiuzro. Rc;»ais
tamen lcgimiis hoc crimen aliqiiaiido. vid. Papoii. 22. Amst. n.l.
(16) Pccna secunda conQ.^catio bonorum omuiuiu , qiise ij
Ct, licct non soriiatur etliectum ante s( iiteutiain. adde /. ul
h. t. l. nlt. infr. de hon. proscr. 6. llarmenop. i4-
(17) Secundum speciaie. addc §• •'>• i'ifr: h. t. Quid filiae viJ.
§. 3. iiifi: luc. Quid hlii naluraJes .' idcm quod in filiis 1k an,
communis opinio apud Clar. d. loco , versic. sed nunquiit.]vi^
si lcgitime concepti siint et nati aute dclictuni ? Comraani «nio^
no apiid Alciat. cons. 467. n. 7. negatur hanc legem ad lOJKt-
tiiierc : sed ad coiicepto/; et natos post patris damnationu, i;t
sciiicet eis dcuegetiir lcgitima. Clar. d. loco , vers. fuit ""•
Quid ncpotcs ex filiis ? ad cos etiain pertinet bacc conslil 0 ,
uiiu tainen ad pronepotes , communis opinio. Clar. d. loco .m.
pvizteren. Quid masculi cx filiabus ? Iilem esse volnnt , SCiBW
nlfra filios id extcndi. Clar. d. loca. liliid adjicicndiim •sl . MC
jKTn.im cominuni opiiiionc ad eos tantum pertinere , qiii i" '""^
piincipem commitiiiut , non advcrsus eum , qui superiorem al «"^
rccognoscic. Clar. d. loco , yers. unum tamen. adde Cic. epi a»
Brutum i5.
(18) Vide quse scHpsi ad /. i.Q. JjT. de panis. vid. Caf UD.
in iMarco Aiitonino.
(19) F:xempla criminis hereditarii metuuntur : et quidem^rs-
sumptioiie qiiadam. dc qua vid. Alciat. i. prcEsiimpC 2^.
(20) Imo non omiiium. /. ()■ j/'. h. t.
(-u) Tertium speciale , de his qui supplicant pro 1«** ^i*
st^alis rco.
(22) PoRiia supplicantis pro rco majeslatis.
(■23) Qiiartum spcciale de filiabiis. .
(•24) Mitiiis agitur ciim niiilierihus , quam cum masculis • ^
est , uiitius piiniendre , vid. Tiraq. de pccn. caiisa 9. /• ^°- ''
^. ad lcg. Jul. de udult. l. 6. Jf. ad l. Jul. pecul.
(25) .Sexiis infirmiis minus auderc pr.Tesumitur. .
(26) Qiiintiiin spcciale dc cmancipationil)iis , dotibiis , do
nihus. /. G. 5. 1. infr. h. t. adde ct dc solutiouibus reo "> >
/. 8. //./}•. h. t.
(27} /, 3i. infin.jf. de donat.
CODICIS REPETlTiE PRiELECTIONIS.
/'t
845
■iele cogiiaverint , rnillius statuimus csse niomenti.
Uxoicx (i) sane pr.TcJiclorum rccupcrala dole ,
, conditione fucrinl , ut quac a viris tiliilo dona-
■cpperuiit , filiis dcbeant rcservare ; tempoie , quo
iiis al(Sumilur , onuiia ea iisco iiostro sc rclicliirjis
:^iioscaiit , (jua; juxla lcgem liliis dcl)ebantur :
1 alci liu cx liis eliam rehus liliabiis lanlum , uou
aijliliis dcpulala [ vidcalur. ]
S ). Id , quod de pr.Tdiclis eoruni [ que ] filii» ca-
Ti' , etiain de salellililms (2) consciis , ao minislris
eorum siniili sevcrilalc censenius.
^Q. Saue si (juis ex liis in exordio iiiitac faclionis ,
id verae laudis accensus , inilain procliderit (3) fa-
io iTi , et prgeniio et lionorc a nobis donabitur. Js ve-
( i usus fucrit faclione , si vcl scro ( incogniia lan;en
Iij ) cousiliorum arcana palcfeceril (4) : absolutions
uip , ac venia digmis liabebilur. Dalum l'rid. JNon.
\i\\j1iicyr(v , C/EsAuio ct Axxico Conss. 3()7.
' ', libro /fiircdaiii sic iii inari^ifie nolaiur : jdniehai
_;iliir a Biiio{iro Grcr.ca coiislilulio. Sdl alii non
bi' : (juia Gneca csf. Sed ne (jiiid Codici dcesset ,
ad cjiis rcslitulioncni pcrlincret , ndjicicndam exisli-
le^cm iiltiinain cju.sdcm tituli jSacr.KiKOif , ul eaiti
, eL inlerprelatus est Ciijacius.
Scxtiim spccinlc dc uxorilms.
Sqitiinmn spccialc dc satcllitibus : vide qiiBB notari ad
17. c. 8.
Oit.Tviiin spicialc dc conjiirationis ao criiiiiiiis laesa: majesla-
eilius. Kst vcio cxccplio ad /. 10. funr. de tcslib. l. uU.
e accus.
4 Ignoscilur intcrdiim rco sc oflcrcnli. vid. /. 13.^7: de cuaiod.
& Noiinin spccialc. Criincn inajcslatis post mnrtcn» ohjicitur,
q; vid. /. 7. /. rUt. lufr. l. ult.ff. h. t. /. G. 5. n. (f. dc
t j. '• S- 3-# dc suis. l. -io. Jf. de uccitsut. §. 5.' Inst.
"'dit. qum nb intest. 60. Ecl. 3(i. c. 20. ct c. la. Qiiin-
f ) taincu id ina;scribi possc putant. vid. Clar. d. loco yers.
"'./'"•
G Vid. /. 5. ?. 4. Sui>r. h. t.
: Vid. / -j.^infin. Infr. h. t.
f Vidc /. 6. in fin. Supr. h. t.
i\ J^epitiani , nlii ICpi^runi. vid. Cujac. 6. obs. 10. in fin.
'1 l-t gcncr Avidii Cassii.
' lino D.Marcus Drtiuciano pcpcrcit. vid. Capilol. ct Volca-
» allicaniiiii. Druiwiaiii hic noii cssc lcgciidnin Cujaciu» ino-
/ofo.
1'tcimum spccialc, Scrvi toniuentur in dominum majcslatis
lua, dc (pio A 5. 5. 9. Siipr. h. t. /. i. ufr. de ,jua:sl.
e prcrlrr criincit iiiiije.-.t. scrwus i/o-
j scu faiiiiliarcs accuscC,
>• 3. 3. 4. C. Th
' i vcl patronum libciHn
e morte rei. 1 . De alienatione 6t m/jnumisskme.
2. JJe scri^is in doniinuin tonjuendis,
Dc morte rei,
6. Ex lib. 60. Basilic. lit. 36.
ijestalis rei eliam post (5) niortem tcnentur , ol con-
liscaliir corum siibslantia : et post raortem lioc cri-
iioveri incipit , et niemoria defuncli damnaiur , et
I jus hcredibus aufcrunlur : nam ex eo tempovc , quo
D co^itationem subiit , propler cogilalioneni dignus
:na.
5-1. Qui vero incidit in hoc crimen , neque (6) ven-
rtpolcst , nc(jue maiiumillcre , ne(|ue iiiio modo alie-
r nec recie ei sclvil dcbiior.
hi. Sed ct (•^) servi in cum torquenlur.
§3. tt morluo eo les cjus scrvaniur , (juia exislcute
agi oportet.
De morte rei. 1. De nerpis in dominuni
torqucndis.
'j, Paulus libro singulari de publicis jndiciis.
'^, /jEminissc oportcbit , si quid conlra niajestatoni Impe-
._Vl ratoris commis-iuin dicatur , etiam (f^S) posl rei mor-
tcm id crimcn inslaurari solere , postca (ju;tm JJ. JMarcu»
J3ruciani (()) , uljwte scuatoris , qui Cassiaiii furoris 30-
cius (10) fuerat , bona post nioriem fisco vindicari jus-
sit (11) ; et noslro lempore multis heredibus ablaia simt.
§. 1. In Iioc ilem criminc , quod ad J.-esam majesla-
tem Imperatoris pertinet, eliam (12) in caput domim ser-
vi lorquentur.
De morte rci. 1 . Dc scn-is in dominum tonpiendis.
2. T)c mortc rci.
8. Marcianus lib. i. de publicis judic. ad legem
Jiili.im ftlajcslalis.
POst D. Marci coiislitulionem hoc jure uti coppima<; ,
nt etiam (i3)post mortcm noccntium iioc crjmeii in-
clioari possil : ut coiivicto niorluo mcmoria eius damne-
lur , ct ejus bona successori tjus eripianlui : nara ex qiio
sccJeratissimiinr quis consiJiuin ccpit , exinde quodammo-
do sua mcnte puuilus (14) est. Sic et divi Severus ct Aii-
toninus consliluerunt , e.x quo quis lalc crimeu conlra-
xit , nequc alienare (i5) neque manumittere eum posse :
ncc ei solvere (i(i) jure dcbitorcm , maguus [ eliani ]
Anlouinus rcscripsit.
§. 1. In hac causa (17) in caput domiiii servi tor-
quenlur , id est , propler causam majestaiis.
$. 1. Et si dccesserit quis : propier inccrtam perscnair»
successoris , bona observantur (rH; , si in causa niajcsta-
tis fuissc niordius arguaiuv : ut Scverus et Anloninus It-
leris ad Ralionalcs (19) missis rescripseruut. Dat. 3.
INon. Marl.
T I T. IX.
AD LEGEM JULIAM DE ADULTERHS (20) ,
EX 6TUPU0 (21).
An muliercs accusnre possint.
I. Impp. Sevei\us (22) , et Awtoninus
AA. Cassiae.
Ublico judicio non habcre niulieres (^3) adulterii ac-
cusalioiicm , quamvis de niatrimouio suo violalo {^uc-
(i3) Dixi ad /. G. supr. h. t.
(i4) Piivaliis.
(k') Di.xi ad /. 5. f 4. Supr. h. t.
(iG) (^)iiod est oonlia rcgnlani juris coDamuuis , /. 4'- Jf' <^
sotut. l. \Q. Jf. de jurcfisci.
(17) Dicluni iii /. G. 5. a. supr. h. t.
(18) Scquestrantur.
(iq) ^'id. la:^. idt. supr. de aJi>oc. fisci.
(■20) ^. 4. Inst. da pub/. jud. 60. Ecl. vtpi uorr^lan , b\i€
rcfcr Clar. '.. sentciU. §. adult. vid. L. 48. /?. 5.
(21) Adultcriiim (jnid diirerat a etupro , vid. /. loi. ff. d^
i>erborum signif.
(2i) Lcgcs de nificchls. SERVUM tulisse ait Dio iu e\m y.
ct 3oo. millia mn'cl»oruin suh co accusata.
(23) Midicr Iccli siii iiijuriam ad\cisus virutii perscqui non po-
tcsl : id cst , de adultcrio cum vir^iue aul vidua comiaisso viruni
accusarc non potcst. 6. Ilarm. a. §. 5. Zouar. c. 4S. Apost. A'i-
pust. dc verbis Apost. sr.rni. 4- cuiu alicna iixorc hodic potcst.
Noi>cH. 117. c. 9. A*(>t^e//. 134. c. 10. polcst ctiam mulier in
uiaritum rclorqucre crimcn. /. i3. §. 5. Jf. h. i. oliin icpudiari
ctiaui ]M)liiit, vd si iinpudicc vixisset. vid. Eu.^cbium 4. c. 17.
Goth. Sccus jurc Caiiouico c. 4. /i<?/«o caus. 3-2. q. 4. c. "io.
apud nos. ct caii. uU. quccst. 5. viJ. Wurmscr. pracl. lit. 36.
vbs, 7. nuiu. 3. -\us.
S/i6
LIBER NONUS
ri velint , lex Julia fleclnral : qusR cum masculis jure
marili accusaiidi facuhalem dctujissel , nou idejn fccniiuis
■|>iivilei>;ii;m dctulil. PP. i3. Kalend. Augiist. LAXEaA-
KO , VL rtLfFKNO CojNSS. 198.
Dc lciiocinio.
1. Tidem AA. Cjro.
I^^Rimen lenocinii (i) conti-ahunl , qai deprehensam h\
v^ adLdlcrio uxorcm ia malrimonio rctinucrunt; (2)
non qui suspeclam (3) adulteram habuerunt. PP. Ral.'
Jul. AjNULlJNO el FrONTOJNE CoNSS. 200.
De servis toirjumdis.
3. Imp. Anto.minus A. Juliano.
[On solum [ vcrba ] legis Juliaj de adulleriis coer-
ceudis , sed etiam scntcntia , per ffusestionem quo-
que servorum , sive ancillaium crimen admissum proba-
re vobntis , ad caruui lantiiin personarum servos (4) ei
rei exhibendos pertinel , de ([uibus specialiter compreiien-
djt , id cst , mulieris , et palris ejus , non naturalis ,
sed jusli dunuaxat , quos inlra sexagesimum (5) diem
ex dissoluiiono matrimonii numerandum , nianumilli , vel
distralii prohibet , et quorum doniinis caveri prfecipit , si
flefuncti fuerint in qucTstione , vcl facti deteriores , secu-
ta absolutione. PP. i5. Kal. August. Anxo.mko A. iv.
el JjALEijNo Co^ss. 214.
De acluUero occiso.
4. Imp. Alhxand. A. Juiiano Procons.
JX;;ibo. proviiicia^.
|0 Racchus (6) , qucm Kumerius in adulterio (7) no-
^^ ctu deprehensum interfecit , si (8) ejus condillonis
luit, ut p(r lcgem Juliam impune occidi poluerit : quod
iegitime (9) lactum est , nuliam pcenam meretur. Idem-
que filns cjns , qui (10) pairi paruerunt , pra^standum
est. bed si legis auctoritate cessaule iuconsullo (n) dolo-
re aduiterum interemit , quamvis homicidium pprnetratum
su , lamen quia , et nox (12) , et dolor justus factum
(0 Ilarmcnopnlns diclt cresos i-ckgari , 6. v.f. 2 //; /?,.
(2) /. 2. 5. -2. mfln. L -20. i)\ h. t. Paul. 2. sn.ti^.t. 06.
52 Unn I'an!.s ajn,d R,;fi;,„ii> ut. L ccliat. /.-.. Mo.^atc.
(.j) /. 5o. t^ers. In primis. Infi: eL l. ao. //1 h. «. / Sj f i
jf. do ritu uiipt. " "^ • i- .\- »•
^ (4) !■■ ,'2. 5. ^.ff. qui et a qiiihits nnmumiis. Servi inulierls
(.e aatiltmo accusnta;- , s.d et jialris iiuilicris tn,-qnc!-i po.«;,.,l
adulkiu oct.-Midi causa : licc y.o.symi intia sexa2esi;ii„m ALin
d,s.so.,ili jHal,iinon;i alicuaii vcl inaii„initli , ne alioqiiiu pcreat
nduHci-n proliutio. -^ *
(5) Tid. /. G. infr. h. t.
(r,) AduUci-^iHn iioclu dcprcl)ens,iin niai-ifo impunc licct occi.lo-
re : £cd et si filii cj„s ci ol!lc,npci;i;ilc3 occiderint , cxlra no^ani
vant. Q,;od si picecp.cntc lcge iioc non facit niariliis , ienoscitur
ti , q„.a ct noctu deliq,;it , ot facti dolore perniotus ,^dcoquc
iantura iclcgalnr. Syn. Basil. Go. tit. 3;. c. 45.
(7) Go. Eclog. 37. c. 44. t, ffVfAvKoyi~i. G. Ilai-mcn. •:,. In
aduUcrio, inquam , nxn.-is. Haiin. ,/./. facit Z. 10. f. , . /F. soltitn.
(.6) ]Non omncm adultcrum in adullcrio linct ii^tcrficae / 2I
J/. ad l. Jul. de adult. ' ' "*"
(9) ^id. /. iSi.j^: de reg.jiiris: facit lcx 13. sttm: de ad-
i/umst. iiit. '
iS,°] ^"rl^f''/- /^^°- '"<''• ^- 4- f- de rc,^. ju,t\: Scncca t. cnn-
irou. .^. f n- fortts in bdio manum perdidit , dcvrchrndit adiille-
yum cum iixot>e '-.v q,m ftlium adotcsrci.trm htibelat : itnt.rruvit
vi2'/,r^'t''"' -^'^" "'^^'^''. ^'dulter cjfugii , ahtlicatftlium.
\ide cuiidem Seiicc. i. dcct i ^ o j y
(II) Aide /. .=^8. §. 8.ff. ?T. t.
{12) Kox ei; dolor jnstiis factuui clcvant.
pjus rdevant , potest in cxilium dari. PP. slce j
coiibule. ' » **
De quinquennit pnnscriptione.
5. Idem A. Vadanti.
ADulfer post TiB) quinquermium quara comt
adulterium diciiur , ( ({uod continuum numf-r
accusari non potest : easque pracscriptiones (li) ]
reo dat:ts aufln-ri non- oportet. PP. Id. Jun. Maxi ■
et jTiLiA.\o CoNss. 224.
De mirito accusante aduUerii.
6. Idem A. Sehastiano.
JUre (i5) mariti adulterii accusare volenti , $e'»,o.
la (i6) dies utiles (17) computantur : quibus ipa.
blico ejus facultas fuerit apud quem reus , vel rea \
laii potest. Et cum praeteriprint dies isli uliles , n* ,
quoque jure extranei agere potest. El f|ui coufidil.xa-
sationi , calumnia? (18) nofam timere non dcbet : n;
probalionem sceleris' Divi Parenles mei quaslione
maiicjpils eodem modo haberi permiserunt , quasiure
mariti ageretur. PP. 2. Id. August. Maximo u. et ^.u-
«0 Cc^-ss. 224.
Dc virgine violala.
7. Tdem A. Herculano.
|3^opter violatam virginem (19) adultam , qui »1«
-i Jiiaritus esse coepit , accusalor jusliis uon es et
ideo jp.re mariti crimen cxercere non potest , nisi flli
vioiata (20) sponsa ejus fuerat. Sed si ipsa iujuriasi»»
adsistentibus (21) curaloribus (22) , per quos etiaGoe*
goiia ejiis gereuda sunt , persequatur , PrHcs'S provji*
pro deblta tjiuto deliclo , si probetur , severilaie exaijiM«i-'.
PP. 12. Kal. Jun. Maximo u. ct jElia^o Com>5. ^
JSe eodcin tenipore aduller et adtdiera acciisentin
8. Tdem A. Donifio.
O ^"os adulterii (28) diios (24) simul niareai et iai-
J-U. nam ex eadem (^25) causa fieri Jex Julia do piici-
(i3) Adiiltci- post quinqncnninin accnsarl non potcsf. /. 28 ^.
et l. 29. ( 7.^/; h. t. Adiiilcrii actio iiilra qi.:iii|ii<unl,ifu Bti-
n:i:!m 'aniiim intcncitur. G. H;!rm. 2. et Go Ecl. 3q. c. 4-
(14) E^cpptioms lcgum auforri nnn ojiorlet.
(10) Iiilia se.x.i;;inta dies post rcpudiuiu , hoc cst , diroaiu»
malriinoni!,!!! , si uxoicm adulleram vir accu^ct , caliiinriiiC p iia
iiihi! esl qnod nictu;it , siu ]^ost scxagitita dics id faciil , cali i'*
ii-i;.!m s;,l,i!. Syn. Baut. 6. tit, 2. '§. _U).
;;,')) Iiitra .'-exa^inta dics a divorlio vir jure mariti accuM !»•
tf^t , ab iiidc jiirc fjntuiii c.xtranoi. Z. 3. supr. h. l. l. ti. "•
/. \!\. f -2. Jf. h. t. l). Ilarmeiiop. 2. 5- '9- Tacit. a.
(17) /. '..Jf.de dii'crs. tcmnoril. prcescr.
(iS) Vid. /. i5. §. i.Jf. a'd SC. Ttvpill.
(19) Hanc voccm virgir.cin quidam espungunt : Ali; ila , ?'•
r.eiH qucc postca adulla ccve ccnpit.
(■3o) Rcm ]in!icis ila ncfinio : INVmo polest agere de uxorc lo-
tcqiiam spoiisaiii cam haberet , violata. /. i3. in Jin. ff. /'• "*
.•-ponsa violata polest sponsus agcre. d. l. iZ.§. 3. nisi allen u"
sponso nupscrit. /. 11. §. 'j. Jf. h. t. maritus" faclu» potcst d "
violaia , c;im sponsa cssct , agcrc,uon tamea jnre niariti. o. < '•
.(• 0. ergo cxtrp.nci potcst ? E.\lranci hodio no;i jvjssunt. «. ^-
i'ersic. extr.itieos. i::fr. h. t, alia qiiaeuam vidc ap;id CuJM '
o//?r7-i'. iG. ct 20. (ibs. iG.
(2 I ) SuhsistentiLus , Ilal.
(■i-2) /. 4'. supr. de uulor. pntstanda. '
(•23) A.li;>d in inc;;5fo. /. 7. in pn. {f. h. t
{.■i.\) l. i5. iiL fin. l. 3o. $. G.' /. 3-2. in ftn- J
(2j) E>: divcrsa non vetatur. d. t. Sj. ii. f.ti.
n. /''. h. '■■
■K
\
CODICIS REPETITiE PRyELEGTIONIS. 847
,t (1): sed ordine (2) peragi ulrosque licet. PP. et accusalorem vita esse funcfum proponas. PP. Kal Jun
un. JvLum n. et Crispi^o CoiNss. 225. Sabwo u. et Vex^usto Co^ss. 241/ *
Dc lcnocinio.
g. Idcm A. Proculo.
tati tomporum iuconim convenit , lege Julja de
Jicilia (3) damnal-im in pcxjnis legitiniis (4) per-
. j- Qui aulem adtdlcrii damnalam , si quocniKiue
Woeuam capilalem (5) cvaserit , scicns duxent (b)
re| [ vcl reduxent (7) , ] cadem lege ex causa ie-
iinielur. Pl*. 7. Kal. FcLruar. Jujliajso u. et
. j Cowss. 225.
1e pactis , dc pmcarica/ione , dc pretio pro
coinpcrlo stiipro acccpio.
10. Idem A. Demelriano.
Itamine adulterii pacisci (8) non licet , ei par (9)
■lictuni est accusatoris praevancaloris , et delugicu-
'if veritatis inquisilionem.
u aut(m |))c(ium (11) pro comperto stupro acce-
- ' ■ • '^ > . • pp^ 5. ]\ou.
Dc abscnie.
i3. Idem A. Sjlvano.
ADulteram , si postea(|uam crimen conlra cam iuchoa-
tum est , provinciam excesserit, eliam ahseuttiu (iS)
mter reos rccipi posse (16) , explorati juiis est. PP.^oa.
Mart. Attico et Pr^textato Cokss. 243.
De foro competente. De ea , quce post
adullcrium tiupsit,
i4- ^mp- CoRD. A. Aquiliae.
Cl dum in tuo raatrimonio uxor lua esset , se adulierio
O poUuit , in (i^) ea provincia , in qua id [ ipnim ]
lactum est adullerium , more solilo
p^^rsequi debes. JXec
jena legis Julia; de atlulleriis lenetur,
i Fisco ct DiiXTRO CoiNSs. 22G.
.almariius rctcn/ani in matrinionio accusare possit.
11. Idem A. Narvano.
Rrn adultcrii maritum retenta in matrimonio uxore
iirre non (12) posse , nemini dubium est. i*P.
i itimbr. ALiixAMD. 11. et Marcello Cojnss. 22
!
y
VuTiiENT. nt lic. matri et avioe. ^- qnia vero
iirimas. col. 8. tit. ull. NovcJl. 117. cap. b.
<ico jure (i3) potcst :et si cucusatio vcra esse
ilutur , tunc rcpudiwn niittcrc debct , ci in scri-
<i<cusarc dcbet. Si i'ero dla/ain adullerii accut^a-
rilus non prohaverit , iiiis suhjiciatur suppli-
esict pussui-a inulier , si accusatio compioiaia
fn sententia lata confra adulieruia noccat
adullercv.
12. Idein A. Basso.
,14) crimen adulierii damnatus resiilulus non rs-
ut proponis , si tamcn soror tua , cum ijua
m coniniissiuu diccbalur , non est accusaia : uec
c itjlaniix- subjici potuit , et nmlto magis cum
Gallia id non scrvatur. vid. Papon. 11. yirrest. o.
'ncipiat a qiio vclit.
•iscoiKsiiIln (Uil)itaiiti dc co vid. Lanipridiiiiu in Ahxandro
qfibiis ^id. /. 3o. injin.
ic collij.ii,U , Alcxandniin priimnn constituissc . ut adul-
uaic cs.sct. vid. d. k 3o. in fui.
'3. 5. i.^^ h. t.
'sci de acuilttrio iioii licct. /. iR. Supr. de tran.mci. 60.
• 49- vid. Cnjac. 6. oLs. n. Iloloui. 21. Ilia.sC. Cn-
'■'"•<'. 10. Forcat. a. Cupid. aum. -2. Boncl. ad d. l. iS.
!>•' siint inaritum pia^varicari , |)0slqnain accnsavcrit
i«oris, (l lugcrc inquisitioiicin vciitalis , (,cc cst ."idul-
'i^fl. ^ynvjKs. h. t. c. ^o.
.fui^irntii, , Cujac. /uc' vcrum ila Gra-ci !<-unt , ut
illcrn ti-n,tnr qui prcliuni pro ccmpcrto slurro acccpit
•M' !'■ i. l. 'o.J/\ dc cond. ol turi'. L 3;. tnjin.j:
eium ab ea (ib), quae. jam nupta [ et ] adulterium passa
est , exordmm accusationis sumi potest , si (19) demuicia-
tio criniinis uupiias non pra^cessit. PP. JNon. Deccinb.
Gorsjiako A. ct AviOLA CoJNss. 240.
De ahsente. De nuliti.
i5. Idem A. Hilarino militi.
Ql quondam uxor tua , antequam (;rimine adulferii ac-
O cusarc tur , provinciam exctssit , iieque absens accu-
sun potest (20) , neqne in (21) eam provinciam , iu c.ua.
stipendium facis , transmitti jm-e deposcitur. Sane cuiri
pcr occupationem militarem non licuerit accusare eam
Solenniter poteris. Nec enim temuus , quo munenbus nn-
blanbus occnparis (22) , vindictam tibi , quani mariiaU
d( loie percussus dejioscis , debet auferre. PP. 4. Ul.
Marit. Attico ct PniETExTATo Cojrvss. 243.
In AuTHE^T. nt nuili. §. Si vero quis. col. 9.
lit. i^. al. 1. Kovell. iS^. cap. 5.
iS^ ^^''^ CT//7z//i;5 commissi occasione Intucrit , aut pro-
vincia.n ilL.ni rclitjucrd , in quu dcliquit ., juhcnins U-
^inmis ediclis a Judice vocari cuni , et si non audiai
dii in eu/n procedcre , qaa; no^tris legihus suat definiia.
•Si vero (ogno.scaiur , quod in cdia provincia dcgat , yu-
hemus pro.i/r ice idius Judicem , iu /pia crimcn comnds-
suin est , cpistola puhlica uii ad p/ovincicc Ulius Jadicem ,
in quci dclique/is dc^ii. Jlle ccro , qui puhlicas suiccperit
lUcras , pcriculo suo , et ofjicii sui comprc/iendci cuni , eC
dc minorib. l. 8. ^ quod met. causa.
(12) /. II. j. ,0. /. iQ.jy. h. t. hodie potcit , Auth. prrx.
infr. h. t. vid. Cnjac. ao. vi-scrv. i5. nbi dc diiicrcntia a'!uitcri
et adattrra:.
(i3) A ul. Rittlicrsns. in e.vi/osic. yoi'cll. part. 12. c.5. Aus.
('4) Condciniiatio adidtcri , adnltcras , qu.x accusata noH fait
non nocct: addc /. 17. 5. G. vcrs. Si condemnatas. ff. 6. t.
(10) /. II. 5. I. /^: h. t. dixi ad /. 3. sapr. dc accusat.
(10) Imo non ^iolcst. vid. /. i.5. Infr. h. t.
(17) Foriim adiillcrii criminis obscrva : Iii qua provincia iriilicr
a(ullaiiiin oommi.sit , in cadcm accusaii debet. vid. /. i. Supr
uhi de crun. i^AAa l. i5. Infr. h. t.
(18) Inio .ab ca , /. 5. Jf.' h. t.
(19) /. iG. d. /.17. in princ. et ?. G. (f. h. t.
(20) Imo polest. /. i3. sapr. h. \. pok>t , ro^Imiain .-ilrn-sns
cam incboatum cst. d. l. i3. ardcquam sit inchealum , uon po-
tc^t. la hic. *
(■21) \'n\. l. 14. snpr. h. t.
(2 2) Vidc /. 21. I,J'r. /,. t.
LIBER NONUS
ciirn non comprehendcriL , aut coniprehendens noii (ransini-
seril , c/ui lioc fecisse cumnncaliir , spolietur cingulo , ct
cxilio Iradaiur.
Si marinis desistat.
16. Irnpp. ValeriAN. et Gallienus. AA.
Arcliesilao.
ABolitionem adulterii criminis poslulans , Prcesidem Ci) ,
iu cuJQS ofllcio accusatio fuerit instituta , adire de-
hes. Cjeterum crras lu niarite , existimans eliamsi simpli-
citer id est , sine abolitione d^fissfis (2) , Sonatus-
Gonsulto (3) in persona tua futurum locum uon fmsie :
diyersum enim Divi Priucipes stepe sanxeruut. Qujn Jioc
amplius scias , nuUam fuisse libi ulterius potestalem m-
stituendi liujusmodi accusationes : quia et decrelo Pa-
irum , [ et ] iege Petronia (4) ei , qui jure viri dela-
tum aduittrium non pcregit , nuaquam postea iioc cri-
men deferre permitiilur. PP. i5- Kal. Jun. Maxuvio , et
GLABRiONE CoNSS. zSy.
De lenocinio,
17. lidem AA. Victorino.
Ine metu Irgis Julice de adulleriis coercendis revocare
uxorem in malrimoniura potes : cuui miiii (5j am-
pljus , quam libeilos accusationis obtuiisti : tjuia postca
Gomperisse te aiiirmas , quod vaua imlignatione ad accu-
siitionem incitatus fueris. Is enmi committit in pounain
.quam iex certo capite dcnunciat , qui vel publice adui-
terio damnatam liabet : vei aduiteram sciens (6) , ut
i<:;noranliam simulare non possit , retinet uxorem. PP. 0.
l\'d\. AuL'. ipsis AA. IV. ct m. Coivss. 25i3.
jps
l)c poljgamia.
18. lidem AA. ei Valeriamus C. Tbeodorce.
EJJm (7) , qui duas (BJ suiiui ijubuit uxores , sine
UiibilalJone comijtatur iiifamia. ln ea namqui; re noa
juris eifecfus , quo cives no.itri maUjJUoma conliaheie
plia-a proiiiLenLur , sed aoimi (y) destiQalio coyilatur.
Yerumtanieu ei , qui le iicto (10) coelibatu , cuni aliam
(1) Vid. l. 2. Infr. de abolitionihiis.
'(p.) i. -2. s. i.#: h. t.
(3) Turpiliiaiio. l. \\. in fin. ff. h. t. et pcenae qniiiqne li-
5 rurum tiui'i. L. 3. infin. Jf. de pra/ar-icat. non tanieii lalioais.
(4) Lcgis Petroniae altcrum cap. vicl. iu /. ij. i/i fia. jf. ad
l. Corti. c/e sicariis.
(5) Yid. /. 5.#. ad SC. Tnrpill.
((') Z. II. injin.ff. h. t. l. ■i6. Jf. de ritii.
(7) Bigami» yaj-ias poeiias vide apud Meiiocliium 3. d^ arbe-
trar. jud- tjuast. 5. casu ^-^o-
(8) Infainia notatur , qui duas simul u-?ores LaLct. vid. /. 2.
Sujir. dc incviti:^. l. i. '■njiii.ji'. du his ijiii uolaiU. §. G. r, Jn-
i£u. de ,'uipt. '\. Horiiieii. ^. di.\i a.d /. 7. supr. dc Jiidjsis. lino
loena capitulis tst TheopL. §. 6. t/e nuptiis. aitdc Koiiiiu;!!!} iin-
t^ul. 533. arj^Miueiito cjs. hac legc diicto , ut dicclur.
(y) Vid. /. pcn.Jf. de conpnbinis. vjd. Paul. 3. str.t. 20. 5- uiii*.
(10) Fictus coelibaius. /. 5. supr. dc don. aiil. nupt.
(ii) Adulteiunii cum sccuiida niulierc bigaimis comiuiUit , ut
es. hac paiticula coUi-it ?ilcnochi(is , d. l. lo. n. 10. vuit euini
iiap'- parliculaia etiuLm , impUcarc aiiuuj casuiij ; pcrinds ivc si
nialremfamilias in provincia reliquisset , soliciUnritj -,
piias : etjam (u) crimen (12) stupri , a quo la ,
es , quod uxorem te esse credebas , ali accusat.v
mo soleaniier iuferelur. Caiterum res tuys oun, -
ab eo iuferceptas malrimonii simidatioue deploras r
tui liiii omni exactionis inslaiitia impt iraLjs a
provinciae : nam ea quidem , (^ua se tjbi , ul (i3
SK daturum promisit, quomodo repctere cum ellec
es , quasi sponsa ? Acccpta Id. ftlajis , Anliochict
ico , el Basso Co^ss. 25g.
De ahsente.
19. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
ad Pompeianura.
|Uamvi!> indubitati juris sit , quoticns adiillerii iniea
intcndiiur , prcesentiam accusatoris pracedf-r .-. ■-
tere (i^) : tamen <iuoniam ex iiteris tuis c
Maleiiani Propositi Viatoris uxorem , liabitis
bus , cum Juiiauo quondam adulterium coraini5...v
clam siib ipsa pioiatione seuleutise , Viatoris ipsii
sentinm (j5) pv-.stulasse 5 non pulavinius cond.
jiHlicio, iacinore eliam agitata qu;estione convitij ■
positum ab excubiis Jimitis revocandum. Dat. S:>
Deceinb. AA. et Coj\ss.
De siupro.
20. lidem AA. et CC. Pidvrao.
^^'^Oedissimam (16) earum ne(|uitiaui , qiiae piama
suum aiienis libidinibus prosternuut , non elii «•
Jum , qi.Ke per vim (17) slupro coiupress;e sunt itre-
preliensa (16) voK.ntate , ie^es ulcisouiUur : quintisni
invioiatas existimafiouis esse , nec nuptias earum asm-
lerdici , merito placuit. PP. 3. i\on. Ociobr. ijs jt.
et iii. AA. Cojsss. 290.
De eo , qui per occupationes puhlicas accusafioi 'i
insUtuere non poluil.
21. lidcm AA. el CC. Silano.
^B commissT adulteria , atque accusaudas uxort cer-
ta tciupoia , (jiire iitii.ter (jp) couipalari ^f"'
pr-T.scripta sunt. Si igitur per cccupalioiies (20) p •
nccusationem instiiuere non potiii>ti , ncc ai.le cr
tibi mutius pi\T5cripta tempora transacta suiil : p -
positam soiicitiidinem , qua dctineiis , integraiji ac sau-
dixisset Imperator : Non soliim ille adultcriuin comjnisi.'»^
<riiam at^;^runi.
(13) Bignm^nm jare civili capitalcm cssc hinc Roipanua H'»'''
sing. 533. cuin ttupri poeua sit capitalij.
(i3) /. 3i. 5. pcn. Jf. de donat. int. vir.
(i.J) /. ull. sitpr. d.; accus.
(1.')) Etiam abicnte accusatorc , reus prssens Gon(iemnari •'**'•
(ifi) Quidam lianc lcgcm referunt ;ul Tribadas seu fiic ^' »
de quibiis vjd. Juver.al. Sat. 6. Martial. i. Epig. 38. -vndP^P-
■}.n. Jrrest. 7. n. 2. Clar. 5. sentcnt. 5. Foriucatio. vers."!*''
nvdicres. Petrum Grci,'or. 6. syiitag. i\. std r.iale : agituiiD'"
hac lcge dz mnlieribns nllro se slui>io dcdentibus.
(17) ^im passre mulieri , nuptiis allorum non intmi'" •
/. J3. 5. 7. /. 39.^ h. t. adde Tiraqueilum tract. de pa<^""'
sa 39. mc cst huiusmodi niulier infamis . ut hic.
(18) liilcgra vcluntate vim muiier pali' potest. ToHe volu" •"
e^ mc.iio , omuis actus cst iiidiflVrcns. Bald. ^ ■
(19) /. 5. /. j,5. in fui. supr. ct l. 11. %. S. Jf- h. t. f ^^
(20) I.larito rcipuhiicoe causa occipato nou cuirunt tcnJp,
accusandam usorem de adulterio coiistitufa.
CODICIS REPETITiE PR.ELECTIONIS.
f estateifi IialjeljJ i acl qnara cum vacare coeperis ,
ire debebis : nec eflrenala liccnlia ad terrendam
liam fuiurse accusationis speciem pratendas. PP.
vi. Novcmbr. ipsis iv. et m. AA, Gor<«s. 290.
De meretricet
11. lidem AA. ct CC. Oblimosl.
ja , quaj stupro tibi cognila est , et passira (i) ve-
' ilem formam exhibuit , ac proslitutam merelricio
^ ulgo se prsebuit : adultcrii crimen in ea cessat.
i*. 1. K.al. ISovemb. ipsis v. et iii. AA. Conss. 290.
?e servis. 1 . De pecunia data ad redimendarn
litis yejcalionem ^ vel captandam impunitatem.
23. lidem AA. et CC. Proculo.
^ljVi (2) ob violatum contubernium [ suum ] adul-
J Irii crimine accusari non possunt.
5>i. h autem , qui potest (3) dissociatum matrirao-
uijuxorem licito jure duxit , obque inlentatae accusa-
nc polentis palrocinii metum ei , qui accusatio-
lililueral , aurum et argentum dedit , ad recipieu-
in|d , ulciscendamque lurpis lucri cupidiialem , adire
raiiem potest , qui examinatis [ partium ] allegationi-
iijet iuquisita fide veri , siquidem id ab eo , qui in-
»«1 est , ob illati criminis timorem datun) esse co-
10] it : quemadmodum seutentiam formare debeat , ex
iiijtibus juris placitis instruelur. Sin vero consliterit
rrj'li niatrimonii velut mercedem ad captandam impu-
laiu solulam [ pecuniam ] esse : eum , qui ctiam ad-
T8 Senaiiisconsulli censuram cum focdissimo flagiiio
cek , pu-.iiri j.ibebit. PP. Kalend, Novembr. ipsis iv.
1. AA. CojNss. 290,
849
De injusto contiihernio.
24. lidcm AA. et CC. Dionysio.
jus , a quo nunc adullerii rea postularis , contra
;ns forniam conlubernio (4) baesisti , iquumeris a^-
Tjtibus te tueri potes.
De existimatione.
_ 25. lidem AA. et CC. Sossiano.
» libidini iniemperata; cupiditaiis ex Actorum le-
'lone cxarsisse le cognilum est : laniqn cum ancil-
couqircssjsse , et noa liberas stuprasse dctectum
sit , ex hujusmodi sententia gravatam (6) poiius (7)
opinionem tuam , quam infamia affliclam esse raanifestuia
est. PP. 5. id. Mart. Tiberiaj(o , et Dioiyfi Cowss. 391.
Si de slatu accusati duhitetur.
26. lidera AA. et CC. Crispino.
QUoniam Alexandrura qui ia crimcn vocalur , etiam
prajscripiionem esse pollicitum eo nomine, quod ac-
cusator uxorem post deprehensum adulterium penes
se habuisse videatur , et de statu suo agere nunc velle
perspeximus : ita ordo (8) quaestionis dinmendus videtur,
iit in primis (9) quidem de statu Alexandri quajratur :
ita ut si liberum eum esse adhibita audienlia doprehen-
dcris , praescriptionis ei objciendae facias(io) potestatcm.
Sin vero eundem esse servum (11) cognoveris , reraotis
prsescriptionis impedimentis , in adulterum crimen proti-
nus debcbis inquirere : ac si eum detectum in eo flagitio
esse perspexeris , poenam decernere quam in adulterii
crimen legum saactio statuit. Dat. 5. Kalend. Sepieinbr.
AA. Cojxss.
De nupiiis inter adulteros.
27. lidem AA. et CC. Phocbo.
COmmissum antea adulterium cum eo cui se postea nu-
ptiis (12) sociavit, velamento (i3)matrimoaii noa ex'
tinguitur. PP. 18. Ral. Januar. CC. Conss.
De exceptione temporis , lenocinii , et ordinis.
28. lidem AA. et CC. Concordio
Procons. JNumidicE.
ITa nobis cordi pudor est , ut reraoveamus prisci juris
anibages , et conslituamus in adulterii quaestione , abo-
litis de medio caeteris prsscripiionibus , prajter quinquen-
nii (i4) teinporis, et leiiocinii (i5) ([uod marilo oljjicitur,
exceptionem , illam (16) etiam qnge post solulum prius
niatrimonium anle denuncialionem (17) nuptae compctit ,
fidem criminis nosci. Jndignum est enim , ut ullionem
piidoris (18) pra?stigia (19) versuli (20) juris excludanl.
PP. Kuleud. Jun. Tlsco ct Aisiii.iKo CoKss. 293.
De domina cauponce vcl famula.
29. Iinp. CoKSTA^xirvus A. Africano.
Use (21) adulteriuin comiuisit ulrum doniina caupo-
nas , Du ministra fuerit , requiri debebit , et ita ob-
scrln^i ad
«juuJ non
«: Vid. /. 29. infm. mfr. h. t. Tpa'; h J^, ^oM.»? ,V»V^»<"^«-
" non tcnctur , qui conjtiiigitur ci , qiia; jain sc iiiuUis
c^io mon; piostiluit. cSjvKY^i. jyus,/. /t. t. cap. 3S. cl 6.
/. jf ntfg., /,. t. vi(t. /. Q. Jf. h. t. adde qu»
' /'"• JT- de cap. min. Cur jta ? MahiiDouiutu
.jOlan non potcbt. ^AAt^ l. i3. 5. i. //'. h. f.
.»j Justc rcpudJata mulicr duci polcst'.
;^| Vul. /. a3. supi: h. t.
i^»! Stupri cuni aiuill.i dninnatus non tit ipfapijs. /. 7q.in/in.
y-. '•.<>:#• /'■ t. l. 15. Jf: i!c uniir. -^
V|Upuiioius piavalre ct iiiramiic dillomitia.
7 »erbenlius cum a/fici qui cuui ancilla prnpria rcip habcat
•sJrV"* ^''"-'"'s "ilfit Ilaiinciiopolus 6. tU. 3. 5. a.
»»o- /. J. iupr. dc ord. cognit. l. 1, supi: de cjf. rec.
Et jta quibusdam in caun.^ civilis caui? criminaU anlcrKnii.
' "P- (le Jalso. ^
I«no noil cst ci facicnd^. / 3. 5. -.^. /,. t.
^m-j^dultcrii accusari possuut. "/. j'. /. 12. $.3;^ da accut.
Q
(la) Daranatis popnani rcmitti, si ab nliqua mulicre jniralrima-
riium posiulantur , hiuc colliguiit. Ilchuir. i . c. 9. ti. 3\.Vdi'. i^.
Arrert. 10. n. \\. dixi l. ii.Jf. da pcenis, vid. Tiiaq. tract,
de piEn.
(i3) Disi ad Ko^ell. iB^. c. la.
(i4) Oe qiia vid. /. 5. siipr. h.t. ,\daltcrii accusatorcra rcpellit
tcmpoi-i^ c.\ceptio , leuocinii ct oraiuis.
(i5) Do lcnociuio vid. /. a. J. 4. ct 5. Jf. h. t. l. 09. m f.a.
l. 47- Jj- sqliU. inutri.n.
(16) Oiilinis scil. quo priinum accusaudus est i« , cui adultera
post iuatriinonium nupsit.
(17) /. i4. supr. h. t.
(18) Id cst , violatre caslifalis , qui pudore rclinetur.
(19) Al. prccstigicr.
(io) Ilac vcrsulia sublata admittitur accusalio , si Icge non re-
probctur accusatoris pcrsona et atiVranliir probationcs pci" te>tci
cstrancos et douicsticos , ctiam cuui qurestionc , ut /. 3}.Jf. h. t,
(•ii) Adultorium an ct quaudo admitl.iliir ju Tabernae propivii-
tam inuliercm. /. i. C. Th. h, t. Q. ilarm. 2. C. aa. Srn, JSa'
}il. h. t. c. C3.
107
8To L I B E R
secjuio famulata servili (i) , ut plcnnnque ipsa iti-
leinpornndcG viiia pin'buerit : ut si (2) clouiina tabernce
fuent , non sit a vinouUs juris excepla : Si vcro potanii-
Lus niinisieriura (3) prabuerit , pro vililate (4) ejus ,
cjuce in reatum deducitur , accnsalione exclusa , liberi ,
qui accusantur , abscendant : cum ab bis foeniiuis pudi-
citia) ratio recpiiratur , qua; juris uexibus delineutur , et
matrisfamiUas (5) nonieu obtinent. llae auleni immunes
a jiidiciaria severilale , et stupri et adullerii pra-stentur ,
cju;i3 viUe viblns (6) dii^nas Icgum observatione non cre-
didit. Suprascripla. Dat. 3. Non. Febr. Heradiic , CoN-
STAr^TiJNo A. vii. et Constanho C. Cojnss. 326.
Ue accusalorilus. Posim adulteriu
N 0 N U S
uiri oportet. P , ^. _, _,^^ ^ ^^^
XINO A. VJl. Ct COx^STANXlO C. [ iv. ] Co«ss, 32fj
uiri oportet. PP. iV/comcr//cR , 7. Kal. Maji , Cofi.
3o. Idem A. ad Euogriura.
QTJamvis (7) adultei-ii (8) crimen inter publica (9)
referatur , quorum delatio in commune omnibus sine
abc|ua legis inlerpretatione conceditur; tamen ne vo-
lentibus temere liceat foedare connubia , proximis (10)
necessariisque personis soiummodo pbacet delerri copiam
accusandi , hoc est patri , fatri , nec non patruo , et
avunculo , quos verus dolor ad accusationem impeilit.
iJed etiam his persoiiis legem imponimus , ut crimen abo-
lilione (11) ( si voiuerint ) corapescant. -^ In primis (12)
maritum genialis lori (i3) vindicem esse oportet : cui qui-
dem et ex suspicione (i4) ream conjugem facere Jicet ,
vel eam , si tantum suspicatur , penes se retiuere non
prohibetur : nec inscriptionis (i5) vinculo contineri , cum
jure marili accusaret, vetercs relro Principes annuerunt.
"^- Exlraneos (iG) autem procul arceri ab accusatione cen-
semiis : nain etsi omne genus accusationis necessilas in-
scriplionfs adslringat, nonnulli tamen proterve id faciunt ,
et lalsis contumeliis matrimonia deformant.
5. 1. SacriJegos (i^) autem iiuptiarum gladio (18) pu-
In AuTHENT. ut nuUi Jud. 5- Si vero quaiido. col.
lit. 17. al 9. jNoveJJ. i3 |. cap. 10.
^Ed Jiodie (19) adidtcra verhpratn (y.nj in monast.um
LJ tnittalur : (juain intra Lioitnium i>iro rca/jen tt
Jiicttrtio transacto ^ vcl viro ^ prius/junm rcduceret nn .
mortuo :' adultera tonsa monastico hahitn suscfpto
durn vivil , pcrinanc.it , duahic.t partilus pro-jiice su>(ii.-
tia: liheris si hahet applicandis : tcrtia monasicrio. S' a
liheros noti hahet , purentihiis extantihus , h/ijusmoauji^
(piitoti non conscnticniihus , tertia pais oppliiahiiur :'««
inonagterio , /pdhus prcedictis tion c.vtanlihus , oinnijus
suhstantia tnoniasterio quitretur^ pactis dotuUuin instntn-
toruni in oniid casu firo servandis.
\n AuTHENT. nt lic. mair. et avis. 5. his quocpe
col. 8. lit, ult. JNovell. 117. cap. i5.
^I quis ei , quem suspectuin hnbet de stta itxore, ler
O in scriptis denunciaverit suh prctscntia triitm tcm
Jide di^noruni , et post invenerit eurn conicnisninm wi
suce in donio sua , vel u.roris , vcl adultcri , vd in p-
nis , aut in stihurhanis : sine pcricido euin perimat i).
Si alihi inceniut .^ ttihus testihus convocatis tradat ctnju'
dici : qui nulla alia ratione quccsita hahet puniendi .tn-
tinm. Si tainen in sacro oralorio colioqui inreniiinr ,
posi Ircs ut dictuin cst , dcnunciaiioncs : liieat nito
uitascjue personas defensori ecclcsice tradcre , aiU aluk-
ricis , ut ad eoruin periculuin divisiin isti scrvenlur io-
ncc judex cognoscens hoc , iinitat cpiscopo civitutis , /a-
tenus ei isti tradantur , ut dchcant suhire torrnenlwn vi
nimcielur per cum ad pnesidein provincicc .) qui secuiM
leges pcenurn iinponel legitiniarn.
(i) ^.25. siipr. h. t.
(2) .(idulteriiim conimissum cura donilna caiiponre , puniri po-
lest, si ipsa ptr se virium in takrna praebcrc solita tst. adde
/. Is^j. f}- de I iui iiupliarum.
(3) d. I. 25.
(4) Vimim pcr sc potantibns prsfhrre , vile ct scrvile est nii-
nistcrium : iii;de ncgatiir liic , adultcrii.m ciiin cjusmodi mulicie
corarailti. Nam lcges l)ona3 exislimationis nHilicrum pudiciti;e pro-
tpcxcriint , nulla viliiim ct commiscraliouc clignarum latione habi-
la. 'iyn. Basil. h. t. c. ()3.
(5) Vide /. /,c). §. k.ff. de Irg. S.
(6) Stuprum ji-rc civiii nori commitli cum mcrctrice , hinc
colligiiiit , vide Ciar. ,'). srnC: §. Jvrnicdtio 5. irrs. i.
(7) l. -3. Cod. Thcod. h. t.
(8) jVdiiUcrii crimen non oinuibus sine ullo discriminc infcn-
dere pcrmissum cst : ut nc volcntibus tcmcic liceat ibjdare coimii-
hia 5 scd fcolis proximis , maximequc nccessariis ] ersonis , avo aut
patri , fratri , palruo , avuiicuio : scd inlcr oujiics luaxime yiro. G.
llarm. 2. _^. 4-
(9) Etiam hodie p.iiLlicae accusationes adultcrii sunt. viJe Cii-
JKc. i-o. obseiv. 'ii.
(10) 6. Harmen. 2.
(11) /. 1. in fn. infr. de abolit.
(li) /. 1. 5. y. /. 14. j. 1. j; h. t. dcinde pafcr. d. §. 2.
socer. /, 11. 5. 3.^. h. t. Quid sponsus? yid» /. 7. supr. h. t.
(i3) Maritns tori gonlalis vindcx esse dehct : potest bnict
tius cxpcriri cum adultcro. vide Papon. 22. Arrcit. 9. nuni.
(i4) /• 2. supr. h. t.
(i5) 'Vidc Aoi^. 117. cap. la.
(i()) Extranei hodie nou acciisant de adulteFio.
(17) Id est , adultcros , dcc.st hrec sententia in C"'l- 1
quam tamcu verisimile cst dcsuiuptnm ex /. 4- C. Tlteoa.
appell. iion recipiunlur.
(18) /. 9. Supr. h. t. l. 18. supr. de transact. §. 4-/'"'
pul'1. jud. doiiorlationis meminit /. 4- "j/'"- de quastion.
l. 5.J/'. de quixst. vide Cujac. 6. ohs. 11. 19. oit. Sg. el
ohs. 19- Ilolom. 21. lUust. hodie adiiitcra alilcr puniiur. j
prox. infr. h. t. dixi ad Novcll. i3(. c. 10.
(19) Adultcri poena oliin dcpoiiatio. /. ^. ff. de quccst. n
hoc cbt , iiovo juic civili , adulteriura punitiir hac cooslitul
Kovissiino jurc < t consacludinaiio , tpiibusdain in locis 1"^:;
iie , ct cxilio aibitiario juinitur adultera : adultcr ultimo m'1'P
aliis locis adiiltcrium inulicri ct inasculo capitatc. adde Noi'dl-
c. 10. Roniau. singut. 3i. Claruin in seulcnt. $. aJuherium-
variis adultcrii pcenis , vide apud autorem Synopscos, ft. t-
rcnaiul. 1. Explicat. 4- vide omnino Menocli. de aroitr. ;'
cciitur. 3. c, 4 '9- ■
(■'o) ]'ocna adultcrae nova, ,
(21) Vi^i. ad jXoi.'ell. 117. c, i5.
xl.
w.
dc
id.
'0.
ih.
e ,
ic.
io-
Ot
•4'
)c
CODICIS REPETITyi: PRiELECTIONIS.
De cenere mascula.
8
ji
nec earum (n) obice aliffuicl ncgotlo tardiiatis aflerri i
sed accusatione fundala , Jioc est , cutn constiterit quo
jure , id est , mariline , an exlranei , [ qubve ] leinno*
3l. Iinpp. CokstAntjnus et ConstakS AA. re accusatio fuerit intromissa , discutiaiur crimen facti
ad pojjulum. qualitas publicctur : cum ct jurgia , quce magniludinc su-
peJ^ani"»' (12), et civilis aclio criminali jure postpona-
-n (i) VJr nubit (2) , in freminam viris porrectu- tur , idem lamen , cum competere coeperit , habilura mo-
Jam, quid cupiatur , ubi sexus (3) perdidit locum? menti , dummodo non obsit f huic 1 examini Dat 7
U -' ■■-' —-' - "^ ■■ - -^ -• -- - Ti -- ' ^ -• L j.- . . j.
Jll
ec
elus cst id , quod non proficit scire ? ubi Venus Id. Decembr. Conslantinop, Akcadjo A. 11. et rv.Ufi^o
CONSS. 3c)2.
iir (4) iii alteram formam ? ubi amor qua;ritiir ,
iclelur (5) ; jubemus insurgei-e legcs , armari ju-
1 ( gladio ultore , ut exquisitis poenis subdantur ia-
imf, qui sunt , vel qui fuluri sunt rei. PP. Rom(v ,
, alcud. Jan. Constantino tui. et Constantio C.
De scrvis iorqucndis.
Zi. Impppp, Grat. Val. Tiieod. ct ArcAd.
AAAA. Cynegio P. P.
(7) adulterii qu^slione ab omni \o) lan,.^.^ . — potuissc cominilti : hi , si postmodum in nuptias , consor-
L lum mari
ID
lis
Oi
De nuptiis inter accusatos secutis.
34. lidem AAA. Hufino P. P.
SI (i3) qui aduherii fuerint accusati , et oblentu pro-
ximiiatis (i^) intentata depulerint , per (i5) comme-
niorationem necessitudinis crimini fidem derogando , duni
existimatur non debere credi , quod ailegatur , vel non
liti , sed eliam nxoris , ( quaj (9) tamen cusati , manifesta ticle,^m^UJf rAliidx.f vjo^] auo faerint ac-
leuiporis domi fucrit , quo adidlcrium dicatur ad- blicabunt. Unde si qui ejusmodi repcrli fuerint, jussiraus
n ) qua^rendum est sine defensione cujusquam. Dat. iu eosdein severissime vindicari , et velut couviclum fa-
. Decemhr. CoustantinopoU , Ai^cAVio A. 1. et BaxJ- cinus , confessumque puniri. Dat. 2. Non. Deoembr.
CoNss. 385. Constantinop. Tueodosio A. m. et Aeu:<danxio Conss.S^S.
/1
De repetitione , dotis , vel altcrius dchiti.
3. Imppp. TiiEOD. Arcad. et IIonor. AAA.
' Hufino P. P.
4''ulterii (10) accusatione proposita , pra^scriptiones
"j;civi)es^, (juii)iis aut dos rcpeti fmgitur , aut cx ra-
oil aliqua debilum flagiuitur , quse occurrere , alque
;ri!ipere cxamini consueverunt , jussimus sequesti-aii ,
(1 /. 3. C. Thcod. h. t. adtlc i\W//. 77. et i/ji. Goth. In-
IIc]im liiijus lcgis vide aptid ri.nevurd. var. lib. \. cap. uo. Al-
atjamg. ///;. 10. cap. 11. Aiis. Dauihoud. prax. civ. c. 98.
ar. (j. Sndoiiiia. tium. 4- S. L.
Al. inibit , in famina viros projectura , (juid cupiat etc ,
. imbit in fainina yiros pariLura y qnid cupial rtc. Ilal.
,( /aniina luris pciriUira : quid cupialnr etc. Rrevar. 4-
'. Ila li;;i jiolcsl , Cwn fir unhit in Jamiiia i>iris pornctu-
mpiaUir ? \\v inil)(.ic dicilur , qiiclics niuliclnia palitur :
dnlra iialurani S(:.\.tis noii sgit , sed jialitiir. infr. h. i.
'i srxus peididit locuni , lioc est , voiicrcin iu allcram
1 imitare , ;;///•. /1. t. iln , ubi ^f^^enus tnulatur in (dtcratn
viri coipiis nuilicbritcr coii.sliluliim alicm scxiis dainiiafc
' , iiijiil discrclitin iialicrc cuni ftvininij , suiini scxtiin tiir-
iilorc ct alicniini cx])clcrc , sarrosaticlum liosiiilium viiills
''■ilarc. vidc cufi.i:. f^(dentin. ajiud- Kiiliia. til. 5. c::dat.
^I(is(uc, Salviaii. lib. 7. dn gubern. i'iri iti scmetipsoi Jle-
iwjilrbuntur. Clcniciis 3. Pijcda^o. »ytot, ir.vsVS-icffJK XJt<*
'»« f «fJp/^ouTff/- La!ri|irid. in licliog. ISnpsil , in([uil , ct
'• Ut rt pK.tiiibum hdbcict. Dioil. in ]Scr(ine , crvy-yiro:iTO
M1I41 ^|(;4))i Jliv5 x.y c^ui /(xfj (i)i an/o , Es-co!S ti u^ yuvii. -'\;;c-
"ijkI gcntis uiliiijuc Laiiitu ( cjuod vcrbo niutnndi ajilissuuc
1; enditgr ) viiilu ct inccssn foniuincls ati>uuijilis , Salvian. d.
wj./U/n emm iiiu(icbrctti tiabilum viyi si^nisrcnt ct mngis quutn
W.jM , ^radupi Jiniicirnt , cl j>osl , cutn fcetnineis tct^minum
>^i(^niis capiid ycl,ircnl, Lamjnid. ibid. fultum cy^/tvH , (juo
,"|' ]'^"^itur . schcnuUo , /ii:,'ui\d\n . cnrporc toio cxpolitus.
•jno Rlqrtialc niclius c.\inc.vsit /. iJ. Jiaibatus riqido lutpsi:
De diforlio.
I '7 ' 'Tt
ratus Apro , Uac qiui lci^c \'iro uub.ire yivi^o solct. J^rcc-
Jaces , yelurunl flamina \nilt',is , iSfo tuci d fucmnt vcrbu. ,
sic , tibi . Dos ciiatn dicta est , JSonduni tihi Romu vic/o-
.oc sctlis , e.xicctas . nuiiqtiid et ut jKtric.t : tl Ikvc de jna-
35. Impp. IIoNoR. etTuEOD. AA. Palladio P. P.
81(17) mulier repudii oblalione sine ulla legitima oausa
a se dati discesscrit , ne viduitalem stupri procacilate
commaculet : accuiationein rf^pudialo marjto jure dcfcri-
mus. Dat. 12. Kal. IMart. Ravenncti , Eustacuio , et A-
GRlCOLA CoJNSi. ^^l.
sonlis. Foeminae codcm qnoqu€ pene vilio assuelse. Scncca contr.
Jaclalur tnodo in ptieiilem , modo in mulijbrcm ha')ilum conipo-
sila. Lup(uiar'n virorum eum in fincm eraiU. vidc prcedictani
constit. a|)ud Kuffin. tit. j. coll. leg. lilos.
(3) Ubi nulla hahctnr ratio scxus a Deo dislincti , Pauhis ad
Rom. ). i'ers. 27. apcri-ti (x(ii it; i*:' ({'va-iniij -x^tiTiv 7 >is i)-r,K-i*s t
ii(<du^vcrxi> ly iri epj|« uuTro-j nt; a>^y,Kii^ ctc.
(j) \ idc Paiil. ibi , »'. 2G. ^.f;j;AX<|«y ti» (pvrtK^J XP*^'^'
(j) Ncc in\cnitiir.
(C>) 'Nidc ([11 e di.\i ad Novell. 77. ]Sov>cll. \\i,
(7) /. 4- C. Theod. eodem.
(8) /. 3. suijr. h. t. viJ. /. 27. $. 6. Jf. h. t. l. S. f. 6.
supr. flc tcpud.
(9) r.t ila iniligatui- duritics legis i3. $.1-^ <7"« «' a qnA.
ir.auuni.
(10) /. 7. C. Thcod. h. t.
(11) /. :>.':■ JT- rer. ainu. Quo-stiono dolis pclitae ac simihum ,
ndiiltciti quaistio proroirari sea cvilari uon polest.
(1 2) StijHiaiil , d. l. 7.
(i3) /. 8. C. Th. h. t.
04) ^idc /. 19. supr. de episc. et cleric. Authla cst Mivia
n(^i;ans adullcnuni ctmi Tilio comini»su;u , vcl co i-o\j , qaod Ti-
lius gciicrc nimis propiuqinis ei crSJt. Si iMjivia jiostrn->diiin nubit
Titio , pr.Tsumclur adullcriuin conunisijSJ , ut aclu comrano subi<:-
culo j)ra,\sumatiir .'di^iuid in jnMjlcriluui , quod alias ciat incrcdibt-
lc. 6. J\J irtiul. 22.
(i.S) Pi.Tstimitur nemo cum pvoxima consanguiuea adiiltena coin-
uiitlcre vcllc , ut hic. Qiiid si mulicris niariio morUo , cuni ca
jiost niiptias contraliat ? prasuaiUui- adultcrium tum admiiissc ,
ptiin acca.-aivlur.
(iG) /. ull. stipr. de prohationibus.
(17) PL-.iior cst hictj conslilulio /,* les' 2. C.Thcod. dc rt pud.
852
LIBER NONUS
jDt mammihsicnc snvorum ciduUercv post
cjwi inonoii^
36. Inip. JusTiNiANUs A. Joanni P. P.
I?l)crla(efn servoriiin , quiaj doniinium perlinent uxo-
-^ ris , vtl tnarili , vel parentum eorum : repudio mis-
so propter siiS]»iciou( in criniinis adulterii , leynm condi-
torcs jiilra duiium (i) nicusium spalium post missionem
rcpudii dinumerandum suspendi dermiunt y propler lor-
iTienlorum qurcsUonem ( si opns extgerit ) eis imponen-
datu. Si vero uxor [ ti,Ta ] nnitrimcnio sub pracfato modo
dissolnlo , rebus liiUijanis exempta fuerit : nihil de lem-
pcre quoiijque scrvos eos , propter memoralam causam
permanere deceat , cdjioiunt. Aobis vero necessarium es^e
videtur, certum tempus eliam in boc casu staluere pro-
pler dotis quBnslionem , utrum in lucro raarito cedat , an
lieredibus rauberis rr&liliiatur. Sancimus itaque duos [cliam]
iiiciiscs post mortem juuberis scrvari , ut intra eos ante
dicti servi (2) permaneant , et racultatem marijus^Jjp^^^i
jrfui'uio iciupoie'bcentiam babere bcredem muberis bber-
latem eis impouere : nisi per culpam ejus maritus probi-
Litus fuerit causam adultcrii , tempore videbcet imnn"nen-
le, exercere. Dat. 5. Kal. Novembr. Constanlinop. post
consulatum LAiHrADH , et Orestis VV. CC. anno se-
cundo 532.
I)e aduUerii pcvna.
37. *
ADulteris (3) verberalis , et tonsis nares abscinduntur.
rsuiicii vero et impii bujusce facinoris adminislri
verberati , el lonsi in perpetuum' relegantur.
T I T. X.
SI (4) QUIS EAM , CUJUS TUTOR FUERIT ,
COKKUPERIT.
Si tutor r;i/07ulain comminit stuprum ciirn acluUa , chhet
dejjorturi , bo,us oinnibus conjibcatis. Bald.
1. Imp. CojvsTANTijMis A. ad Bassum
Vjcar. Iialiae.
SI (5) tntor pupiHam qnondam suam violata castitate
stupraverit , deporlationi subjuoemr : atque univei-sac
tjus facullales fisci (6) juribus vindicentur , quamvis eaia
panam debueril suslinere , quam raptori leges ijnponunt.
Dat. Prid. Kon. April. Jrjuil CoNSTANxiyo A \
Co.\STA^T10 C. Co."SSS. 326. ■
T I T. XI.
DE (7) aiULIERIBUS (8) , QUJT. SE I'ROPPd
SLRVtS (9) JUAXERUaT.
Sci\'us , qui concuhuit cuin domina^ drhct combui
tt duniina dcdipilari. jBabb
I. Imp. CoNSTANTiNus A. ad popiihim.
SI (10) qua cum servo [ suo ] occulte reni habejde.
tegitur , capilali sen(enti:e suJ>jugcluj- : irjdeudo oi.
bus (11) veiberone (12). f Sitquc omnibiis faculla:ji.
nien publicum arguendi , sit Ofiicio copia nLinciaiid iit
etiam servo licenlia deferendi , cui probato crimiue'«r-
- las dabitur. -f- Filii etiam , quos cx bac coiijunclicrha.
buerint, exiiti omnibus dignitalis insignibus. iumjfi."--'-
Ilti^onam quolibet titulo vobiiua-tis accepturi alum , ei
lacullalibus rnuUeris. f Successio autem mubeiis ab ite.
stato, vel hb.s , si ermit legitimi, vel proximis co" tij.
que deferatur , vel ei , quem ratjo juris admittit" U
aulem et quod ilie , qui condemnalus est , et fruod w
suscepti biii quolibet casu in sua videanlur liabuissfib-
standa, muberis dominio sociatum , a mcmoratis ii«.
soribus vindicetur. Dat. 4. Kalend. Jun. Serdicce .?.
siA^xir<o A. vu. et Constantio C. Cojjss. 32G '
T I T. XII.
AD LEGEM JULIAM (i3) DE YI PUELICA (t ,
VEL PKIVATA (l5j.
Si oh viri dehitum res uxoris pignori capianlur.
I. Tmpp. Severus et A.\toivinus AA. Pebti<e.
|i: (16) dcbitura viri , vel civile munus , res uxo ,
qia piguori capiunt , vim contraliere videnttir. Jt.
Kalend. JuJiis , /^owtc , Ai^tonjno A. n. et Gei; 1.
Co^ss. 206.
De iertia parte bonorum tutoris puhlicala.
2. Tmp. Antoninus A. Tero.
'T^Utoris tui lege Jalia de vi privata dainnali , n '-
J- iia (17) pms (18) bonorum fisco viudicala cft . :•
(1) Id cst , sc.N.iginta djerujn. l. 3. siipr. h. t.
(2) /. 12. /;/ fii.ff. quict a quih. maiunn. vide Cujac. 1. ols. 33.
(.3) Simipta esL l.ivc constitiilio ex Go. Ed. 3^. c. Gn. et 6.
Ibitni. 2 '
/. ult. supr. comin. de man.
(9) (^iNid si HI.H-tis ? vicl6 /. 3. supr. de mtpt.
(10) /. un. C. Tiio.od. h. t.
it. II. ex tit. 57. culde /. 7. /r ad 1 Jnl ele udidt Tl „• ^ (\V\ i^ \.l\ ■ \"'P''- ^« seri^.figU.
04) Dixi ad L. 4H. D. 6. et $. 8. List. dc publ. md.
(lo) Dixi ad L. 48. D. 'j. r 1
(ib) /. I. a. Supr. ne nxor pro mariio. l. 24. supr. d$ d.
1111".^ i'ir. '
(17) Vide /. -i.Jf. de vi privat. ^. 8. List. de puH. jud. •
scus pro quota bononun ad eiim dclata tenelur crediloribus ,<
hic. Dciuus , nscism majori Titii filio succcssisse jiire iiiunici(>;i
sororcs arbitno fratris raajoris natu dotari : Nuni tcnstiir U^'
lilias dotarc .? Cum lis ca moverctnr Rotliouiagi auno i563. cof
Carolo IX. Francorum jcge , tunc primiim majore declarat
IiromiMcialam fuit la re ita dubia advcrsus liscum. vide lom. f
const. Gdl. tit. I. ;
(18) yjdq (ju» scripsj ad /. i5, supr. de donationibus.
tit
iiiit. §. formcdtio , 1^(7-.?. cum pujdllcB.
(.S) Luii. C. Theod. h. t. et 3^. £cl. 12. et Id. 60. tlt. 07.
((>) Aoi'. Leon. 34. pui-iliac addicit. 5. Harmenop. n. S. 58
Goth. ^dtle /. 7. jf. ad l. Jul. de adult. vid. la Iloche f/ccw.
Tholosnn. lih. 4. tit. tutcurs. 9. arrcst. ■?.. D.mboud. tit. de tut.
ct cural. mun. cop. 10. jium. 71. Cliovcron de publ. Coucub.
verb. de plcz;io : num. 34. Jr.l. Clar. /. 5. ^. fornicatio. vers.
cttm pispilla. Mon-an. do Tutei ccip. 3i. cJ-^'ct.'S. num. 18. Ads
(7) L.Q. C- Ihcod. 9. et Go. Ecl. 37. ^,a/ c^^^^l^v wu.,&i-
luy. c. 68. cl G. Haim. u. in fn. Chv. d. hco , uers. muluri
etiam. iMucc. ■;. crur. 6. Inst. de her. inst. vtrs. servum aduL.
teriv. l. 12. 5. C. jff: qiti ct a quib. man.
•, (8) Abud cst lu uoiuiiiis , si sc anciilio tuis junxerint, yide
CODICIS REPETITJS PR^LECTIONIS.
853
jionpm pro ea poriione adversus (i) flscum diri-
nilo si iiulla praescriptio locura hubeat. ISam suc-
0 k) pro oneribus porlionis sua3 respondet (3).
x| kaleud. Mart. ANTowmo A. iv. ei JJalbi^o
•4.
ii.
>e sponsa rapta , ccl Jilio allerius vichiso,
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. iJiauori.
"^ lis sponsani (4) filii [ tui ] raplarn csse , vel
I tniiin inclusuui (5) : iusliluere solenui ujore
J|ix de vi accusalionem apud Pra^sidein provinciaB
:!)cris. PP. «. Kaleud. Maji , FeroncB , AA.
4. lideni AA. et CG. Liberatio.
liuis accusationem propter rcs a servo rnptas in-
ndam putaveris , uou (G) contra dominuiu , sed
"1 , i[ucin facinus conimisisse proponis , Ijanc
ifbes. Scd fjuoniam a Fiscinulo etiam te ver-
liclum adseveras : si hominibus coaclis (■;!) hoc
lioc eliam , si legis Juliaj de vi privata reum
ii putavcris , apud pra>sidem provinciaj age ,
'iin , fpiemadniodum criminibus j)robalis res vin-
1 'jbeat. S. 17. Kal. Jul. Sirmii . AA. Cojnss.
De ingressu in possesionem fundi.
5. lidem AA. ei GC. Oploui.
8 )ossessionem fundi licet creditor per vim ingre-
'W, Jnliffi J(gis vis piivata- leus dcUru nolest.' ii.
■ceiiibr. jSitomeiliiv , CC. Co^ss.
De eo , (jui vim facere ientat , ct causani
rnalorum prctbet.
6. Imp. Co.^STAnTiNus A. ad Catulinum
Proconsulem Africae.
QUomam (9) multa facinora sub uno violetjttce nom/-
iie (10) conlinentur; ciim (11) aliis vim inferre cer-
(antibus , aliis cum indignatione resistentibus , yer-
bera caedesque crebro detegnntur admissae : piacuit , si
lorte quis, vel ex possideniis (12) parte , vel ex ei 15
qui possessionem lemere tenlaverit , interemptus (i3) st-
in eum supplicium exerceri , qui vim facere tentaverit *
et altemtn parli causam (i4) malorum prjebuerit : et non
jam reJegalione , aut deportatione insul^ pleclalur , 6«a
suppJicuirn capitale fi5) excipiat , nec intevposita provo-
cat.oue senteniiam , quae in eum fuerit d.cia , suspendat.
i)at. i5. KaJend. Maji , Scrdic^ , Gallicamo et Basw
Co.Ngs. 317.
De pa:na non prohnntis crimen. De cama possessiSnis
ante accusationcm de vi decidcnda.
.7- ^^^'" A- ^^ Bassum P. U.
01 (16) quis ad se fundum , vel quodcunque ajiud :is»
t<J sent prrtmere , ac reslitutionem sibi comnr^tere posses-
sioms pulat : [ aut ] civiJiler (.7) super (18) possidendo
a^dt , aut impiela soieuniiale juris crim-n violentije op-
pouat (,9) : ,ion ig.iarus , eam (20) [ se ] ^cnlenliam
subiturum , si crimen ol^jectum non poluerit comprobaje ,
quam reus debet excipere. Quod si (21) omissa int.rpel-
latione vjm possidcnti inlulerit , anle (22) omnia violeii-
tiffi causam exammari picTcipimus , et in ea re([uiri , ijuis
ad quen. pervenerit possidentem : ut ei , quem cousl'ie-
nt expuLuuj , amisss possessionis jura ret^arentnr • ead -m-
qne prolmus (23) reslilula , [ si criminalis q:icT,-,tio aai-
letui- , J vjoieutus pocua; i.on immerito dcstinatus in to-
tius iji.s tcnniuum d.lbialur : ut agitato ncgotio (2^)
pnucjpaii , si contra cum Jucrit judicatum , m hiiuhni
^^ ^- I. supr. de fdcjussorih. l. \. ff. ad l. Jul. de n"
/.,,
"or, (]!iiilain ita lcgunt.
licndis l(,c,) IjaLctur. tlixi ad /. \->%. §. i. {f
Rolaud. a Yalle i. cons. 3i. nuni. 3I
I lu s[-on8oe polcst agi lcgibus Juliis.
"•..//• nd l. Jut. de vi puhlica.
da
^«•nmu.alibus nosalis actio nou datur iii (lominura.
r'^^, )• '■ J- (nl 1<'S- Jul. de ui vublica. l. 3. A. C. i
'"'• ffc !'/■ pri\>ata. ^
I ;/■ "'{''i \ '• V'''^ '■ '7- *'''"• '?"°'''- "' '"«'«■«• I"fr.
(Jf- <iu i. Jul. de VI prii^ata. addc /. 3. Supr. undewi.
*lL-iilia! iioiiicn.
I «'^'Cla si caxlcm flcri contiugcrit , sive ab iis , qui xim
i'i..L ""' "l"' P'"'i"'l"'^ ) «lli-' M.|,|)litio .sul.JK-.atur ,
'; 5. supr. h. t.
^ W VI iiiaijc luixta , p.xjna vis iliaia; , capitalis , ut
«m dans cncdi , vcl damno , ca:,Io.u ct da.nnum iutu-
• J^«acs auclo.i vis i.ifcicndaB iiuiutaliu-. /. - / g
Tilur ''1"'' c""'^ '■ ""^'"'^'^'t «»-'i"=^ 'J"*<iOi i.t'dom.,m
^vvaT T ' "''" ^''^"" 4'S'-,«^'d ejus maud.:lo ,
^.m u u,3 ao.m,m mgrcssus cst , qu«.nitur utn,.u
« • Jx.ppoljiu, Marsilius cons. 67. num. 26. teueri
DcRaf : el buic logl lornm essc pnlat , si prlmus tanfum m.inJata-
ri.ih iiigrcdialur : ut cu.u hrcc ic.\ odiosa sit . iion sit ad .-.lias
pc-sonas cxtfndonda.
(i») Alias o.di.iaria vis illatffi porna , deporlatio. C. 8. Inst.
de publ. jwl. 17 1 j
('(0 l- 3. C. Tli. h. t.
(17) Dc vi diiohus modis agitur. Civilitcr pcr i.itcidiolnm wide
i'i , c.-iin.naUtcr , kgibus Juliis. U^. supr. imde vi l. unic. infr.
quando cwd. acl. l. 1. 5. 1. ff. de t>i. Ctim de vi criminaliter
j>Si''ir , posscssofuim jtidicium cum criminali niliil coinmaae
habct , ut hic.
(•ti) /. 5. supr. h. t.
(19) Ilinc uascitur cxceptio spolii , de qna vldc Oldcnd. c. i3.
ae cxcrpt. Gloss. c. -i. dc ordine cos^n. Spolialo apcnti intirdiclo
fecupcr-.tndce possessionis exccptio douiinii objici non pokst, cli;uu»i
m contmenti dc dominio proba.c vcUt , ct ad id p.obaiuhmi «e
" t.-o oiicrat , ui hic : Cuju» scnlci.tiaB quinquc cxccpliouts vule
apud Socinum rc£^. 122.
(20) Pocitam lalionis , /. 17. supr. de accus.
(21) Wdc l. 5. supr. h. t.
(jri) V,de quK cot. ad /. i56. C. i. /F. de res.
(•i3)_Spoliattis anfe umnia resfiincndos , ut h:c ,
teris. 5. ext. dc rrsfit. spol. Cujus scoteat.K vide
cc])iioi.cs apud Socinu.i. r«;j. 379.
(2^) \idii l. 10. supr. de jud.
jur. VI d. Cu-
ct c. ■2. in .Vfr
duodeciju ix-
854
LIBER NONUS
deporleUir , bonis (i) omnibus abrogatis. PP. prid. Kon.
Octobr. Romce , CoNSTAWXiiNo A. v. et LiciNio Coinss. 3 19.
Dc servis. i. De vilibus personis. De his , qui soepius
diiiqucrunt. 2. De judice , qui lcgiiir/iam
poenani noii irrosanl.
8. Imppp. Yalent. TiiEon. et Arcad. AAA.
ad Albinuta P. U.
Servus qni proprio motu vim intulit , debet mori : si
hortatu , vcl Jussu domini ., po?.na mitis,atur :
et ideo damnatur in mctallum. Bald.
SErvos (2) , qui fecisse violentiam confessionibus testium
aiit propriis docebuntur , si id inscio domino com-
jiifseriut : postremo supplicio deditos luere perpelrala cen-
semus. Quod si illi raelu atque exhorlalione dominorum
violentiam admiserint , palam est secundum (3) Ipgem Ju-
liam doininum iufaniem pronuncialum , loci ac originis
projiria; dignitate (4) non uti ; servos vero , quos furori-
Lus talibus paruisse (5) constiterit , metallo post senten-
liain dedi.
§. 1. Yiles autem , infamesrjue personse , et hi , qui
bis aiit saspius (G) violeniiam perpetrasse coiivincenlur ,
conslitulionuni divalium poena teueantur.
§. 2. Judicem vero nosse oportet , qt;od gravi (7) in-
famia sit notandus , si violentise crimen apud se probalum
dislulerit , seu oniiscrit , vel impunitale (8) donaverit ,
aut molliorem (g) quam pra?stiluimus , poenam prolulerit.
Dat. Prid. Non. IMart. Mcdiolan. Yal£]st. A. iv. el
Neoihekio Co^ss. 390.
c
De raptore , el co qid raploii rem servat,
9. Inipp. HoNOR. et Theod. AA. Aureliano P. P.
liiinea (10) non (11) dissimile est rapere , et ei , qui
rapuit , raptam [ rem ] scientem delictum serva-
re (12). Dat. 3. Non. Mart. IIonor. ix. et Tai)
AA. CoNss. 4i5.
De Buccellariis , Jsauris , armatis serois.
10. Tmpp. Leo et Antiie.mics AA. Nicostrato !'"■
OMnibus per civitates et agros babendi liuccellan
vel Jsauros ( i 4) , armatosrjoe servos. (i5) J
vobimus esse pra^clusam. Quod si quis praeier Li
nostra mansuetudo salubriler ordinavit , armata
pia , seu Baccellarios , aut Isauros in suis pnedi
juxta se habere tentaverit , post exactam ceaiinn i;
auri condemnalionem , vindictam in eos severissjni.
frrri sancimus. Yiri quoque Clarissimi proviociar
ctores in speculis esse debebunt , ne quis audeat 1
luta nostrae mausueludinis in aliquo violare : s
quod ex dissimulatione (16) , dignitatis el admii.
iiis cinguln ^--1^^11110(11^ . el post centum libr--
niultatn , sabilis vitaeque suse periculum sumi,,.,. .
matibus videlicet apparilionis suae personis praier asm
nem fortunarum suarum capilali quoque suppiicicjwi
dis. Dat. 5. Kalend. Septenibr. Aktuemio A. u. Co, t^
T I T. XIII.
DE BAPTU (17) VIRGINUM, SEU VIDUA:
ISECNON SAJSCTIMOMALIDM.
Pro raptu mulicris himesice imponitur poena amisi i» f
pitis. Et deprehensus in /lagranti crimine ., id
instanti , poicst a conjunclis pcrsonis , el luto
curaloribus mulieris occidi itnpune , el fugiciu,
que comprehendi potest. Bald.
i. Imp. JcsTiNUiNus A. Ilermogeui Magistro f c
Aptores (18) virginum (19) hoiiestarum , \
nuarum , sive jam dcsponsata: (20) fueri. ■
(1) Tcsfari non potest , qni de vi damnatu» est , 1. Haj»>
Bien. 1. 5- 27.
(2) l. '\. C. Theod. h. t. aclde l. iS^. J^ de reg. jur. Vim
adniUtt.jis scivii.s iu.^cio doaiino , inuiilur ipi.e nou doniiiius ; \o-
]iuitate doniini adniiltens , pnniUir qucque : ipse vcro dominus si
in digiiilatc positus sit , dij^nilatcm aniittit , ct fit infarnis : sin
viliii \cl infainis , vel alias qnidem in dii;niiate constiluUis, $ed
tamen .supius vim adnii-it , po-na de vi tcnetur. Synops. Basil. 10.
tit. 2. ex tii. 1 8. c. i3.
(3) Infaniis (ll lcgc Jnlia de vi daninatus.
('() /. \. Jf. ad leg. Jid. de vi prw.
(5) Jussus doniini iii atrocibus dclictis non eMusat. vide /. iS^.
'jf. dc rr^. jnr.
(G) Pcrscvcjanlia in delictls graviter punitur. /. 28. 5- ^. Jf.
de j!(£uis.
(7) A^iin apud se probnlam punire ncglii^ens , aut mititi* puni''D«
judci infaniia nolalur. 6'yn. Basd. 10. tit. 2. ex tit. 18. c. i3.
(8) Impiuiita dclicta csse non ojiortct.
(f)) Pocnas lcgibus constitulas mollirc judex non potest.
(10) G. Ilann. 7. cap. Ttspl iZj i% »'/.<. T^jjiT^a clc.
(n) Paria sunt lajcrc , ct ryjilas iti scicntcr soivare. vide
hit , (j.~ Harjn. G. j. §.
' (12) Iterata dclicla , el ssepius dclinqiiontes , seu pcrscveruntei ,
Ursyius puniuntur /. capital. 28. j. solcnt. 'i. JJ. de pa:ius. vid*
/. i.Jf. dc receptat. Paul. 5. seiit. il\. ^. i.
(i3) Bucccllarii niililc» , corporis custodes , qui snis duminiis
n.dkifluut scnipcr. Jlenatns , apud Grcgoriinu Tnroncnjcu) , (Jrcvlln
InKcclLuitis jitii , et intcrpretCE Graeci Sa-^iy.dpi'^ c v»{i^/xstij
*»»iii4»7>j;. el in vctciibus f^lossis , Ad^ccla , lnicccllarius : ct le;:c
Goihorum sive Wisipotborum 5. tit. 3. Sl iii patrocinio constitu-
tus siib patrono aliquid adquisicrlt , mcdietas in jKilroni , vcl blio-
. r«ia ipsius polestale cousistat ; aliiuii aKdicfaUm biiccclhriu» , qui
putant. lii»
de Jeriis.
.ndquisivit , obtineat : addc Cujac. 2. Feud. 7. 8- Alcial j- •
spunct. 20. apiid Siiidaui Inicccllaiins cfsc ait GallogiaEa *»
codcm Gallc:;rieciam , Bucccllarioriini regioncin diei. Is ' '
sub Tlieodosio jiiniore inilitiam Itomanaiu descripsit , au ■
BiKcellarios cquiLcs fuisse iii exercilu Itoinano , quibus
nillitum pcr Oricntem pra.'crat : aliosqne juniores dicfoi .
uiuics , ul e.vistimaie libcat , mdilcs bosce , ctiin inisMOH
Iru.vsent , laliociiiio cl raptu viverc solito^. Tuineb. •.■ 1
st 26. c. i5. cx Mauricio , qui de militia Koin.iua G
burctllaiios , equitcs armatos Zabis nolat : et in agoK.ie
jx-ratoicni e.^ercitiis cqiiilassc , binc ^s<;>vX)cp.'««iv psii^s' •
dcm Tdauricium. Meminit etiSm Zonaias Ducis BuccJ
Qiiidaiu a biicccllalo , pane militiiri 5 dici
de burccUariis alias scripsi.
(i4) ])e Isauris jam di.\i ad /. 10. sttpr.
(1,5) /. 3. j: ad /. Jul. de\npul>l. . .,-.„. ,,iiK.
(16) Di.ssimiilanda uou est Jegum esecutio praesidibu» J "*
runi vtl judicibus. j
(17) /.. 9. C. Tli. 24. 25. 6. Ilarm. 60. £ct
Aw. 143. i5o. iTcit^. Lcon. 35. v. Clar. 5. se.nt. 5- « "
Exlr. 17. Golb. ^'. .Ei;idium Bossium de raptujnul'^'
nicrclricis raptii qii.Tdani a|iiiil Mcuoch. tract. ae "'^ ' /'
cus. 291. rt 3G(). MhI. \iU\e Raplus ciimen ptibbcuip e-
supr. de 7iu.iald)us. (j. 8. Jnst. d<: pull- jud. .j^
(18) Ecl. d. loco.' §. 8. uers. Sin aulcni. List. f P" Jf .
(19) Ecl. d, toco. d. vers. Sin uutcin. \hn-m. d. }(< '^j^
5. 2. /7: ad l. Jul. dc vi pul>!ica. Goth. Intcllecl. "ui"» ••. .
.■qHid Tievisan. /. 2. decis. 17. 26. 33. .\o. ■]'. e' ' |jji,0Qt
vir nipiat virum vcl mulier muUerem , nou babd lofiiin. ^^
prax. crimin. c. 97. /;. 17. Jui. Clar. 5. /v'/^''"- "'""•
lib. 8. cap, 7. nuni. 27. Ans.
(20) llarm. Ecl. d. Iqcq.
CODICIS REPETITyE PRyELECTIOMS.
vj qunrumlibet vidiinrum (i) ftcminaruin , li-
\) Ijcrtiiine , vel scrvac aliena; siut , [)cssima cri-
icaiiles , capilis (3) sup[)licio plectendos decer-
! m;ixiine , si (4) Deo liieriiit virgincs , vcl
■alae : qiicd noii soluiu ad injiiriMm hoininum
(.] ipsiiis Omiiipnlciilis Dei ineverenliam com-
ii.ixiiiu; cum viiijinilas , vel caslitas corruplu
iiou possit. El merito mortis dainnanliir siip-
II uec ab homicidii (6) ciimine Jjujusmodi ra-
racui. Ae igitur sine vindicia talis crcscal in-
iiiius per lianc j^eneralein coustilutionem , iit
jiismodi crirnen commiserint , et qni eis auxi-
vasionis tempore pra^bnerint : nbi iiiventi li/c-
:i rapina , ct adhuc llagrauti ciimiue cornprc-
a parentibiis (8) virginum , vcl ingenuarum ,
iiii , vel (jiiaiiimlibet foeminariim , aut carum
is (9) , aiit [ a ] tutoribiis (10) , vel cui-a-
' l patroiiis , vci dominis convicli interhciantnr.
iniillo magis (n) contra eos obtiuere sanci-
Muptas (li) muliercs ausi sunt mpere : (juia
tenenlur criinine , lani adulterii [ scilicct 1
, ct oport( t acerbius (i4) adultcrii criinea
tione puniri. Quibiis connumeramus etiam
liein spousani (i5) suam (iG) per vim rape-
il. 'f' Sin auicm posl coinmissum tam dete-
criuicn , aut potenlatu raptor se defendere ,
ulere potuerit : in hac quidem regia urbe tam
celsi propfecli praclorio , quam vir gloriosissi-
iiis urbi : in provinciis autem lam viri emi-
c-cfecli pra^torio per Illjricum et Africam ,
tri iniliiiim per diversas noslri orbis regiones ,
speclabilis TFigjpti , et Comrs Orientis , et
froconsules , el niliiloininns omnes viri spe-
'"ees , ct viri clarissimi llectores provincia-
• u alii cujuslibet oidinis Judiccs , qui iii il-
ili tuerint , simile studium cum inMgna sol-
ibcaiit , ut eos possint comprcheuaere , tt
'iim. (l. loco , l. i. C. Theod.
^ct. d. lovo.
|-ipliis. Qnici ti raptor ciini raj^ta non coiit.' pnriitnr
, ciiin possct , iiolucrit : vcl si ullro pccnitucrit :
"traria pocna punicndus est. vide Clur. 5. seiUeiU.
. scd (jiiid.
■ i|. l. 5. /. 54. Siipr. de episc. et clcric.
' '• ^*-.//- de rcg. jiir. c. Si Pautus 11. caus. 3a.
!'' Ari.st. (i. Ei/iic. in fin.
,1, 1 • • i- . • '
855
,1
TJl
lll
ili
il) luiuiiciilii criniine non est vacuus.
'is consciis ct complicibus.
"tibus , vidc d. l. 54.
■in;;iuncis : Consanguineus consauguincoe raptorem
•iplu intcrdccre.
iplorcni pupillrc sum polcst in ipso raplu intcrfi^^cre.
fst raptus in nuplam , quain iiou uuphun ; Du-
"<'u hic concurrit , ct idco gravius puuicuduin.
'■e raplu.
crinicn jiiajorcm pcenam merctur , quam quocl sim-
^ puniunlur duplicia crimiua qnam simplicia.
' I sponsa;.
' suam per vim rapcrc nou licct. linpcre virgincm ,
' l^» sponsam , non licct : nrquc quis potcst cam
'iilc quidcm ojiis palrc ac criuicii rcmittcutc , u\o-
ilanu. ^. ^. I. Qnidaui tamcu pulaut liaucNoccm
•■rposilam suhdititiamqiie essc , urg. ISovcll. i\i.
^:i'cod. do ivptn. Xowell. Lecn. 35. c. si quis viigi.
''• caiis. 3G. quicst. 2. hac scntculia , Ncminem
''Y*"'» cssc. Gnt/i. Addc cap. pcn. (.xlr. dc raplo.
1 liclcstabile crimen.
coniprcliensos in tali crimine , post lcf^itlmns et iuii c:'-
gnilas probaliojics siiic (uj) f:,ri pivTscriptionc' duris,;,,,;?
pocnis aiiiciaiit , et niortis condemnenl siipplicio. •-'• Oiii-
bus , et si appellaro (20) voluerint , nnliaui danuis" M-
ccntiam , secundum autiquae ConsfanlinianK (2 i) ](.gis ,|e-
linitionein. ' °
§. 1. Jit si qnidem ancilla? (22) , vel Jibenina; sint
qua; rapinam passa; sunt , raplores lantummodo supradi-'
cla pojna plecientur : subslantiis eornni nullam d.minu-
tioncin passuns. Sin auiein in ingemiam h.3) pevsonam
laie lac.nus perpcirelur , etiam oinnes res mobiles seu cl-
lam iinmobiles , et se movenles , fam raptorum , rniaiu
eorum [ sodalium , comitum , vel sequentium (2I), ]
qu, cis auxiliiim pr.-ebueriut , ad dominiiim (^5) raptarmu
muiierum Iiberaium transleranlur providentia iudicum , et
cura parentum (26) eanim , vel marilornm , vel tuiorura
seu curatorum. Et si non nuptffi mnlieres alii cuilibet
pr.Tter (27) raptorem legitime conjungentur , in dolom
nmlieium Iiberarum easdem rrs , vci rpiauias ex his vo-
hwnut , procedere : sive maritum nolentes aceipere , iu
sua pudicitia manere volnerint , pleno dominio eis sanci-
Jnus apphcan : nemine Judice , vel alia (|uacunque per-
sona hoc audeute contemnere. f INec (28) sit fhcnltas ra-
pta? virgmi vcl viduae , vcl cuilibet innlieri raptorem
suiim sibi maritmn exposcere , sed cui pareutes voluerint
( excepto raptore ) eain Ir^gitimo copulent matrimonio :
quoniain nuHo modo , nulJoque lempore datur a noslra
sereiiitate Jjceutia cis conseniii-e , qui ho^fili (2C)) more iu
noslra republica mati-imonia siudeut sibi conjungerc. Opor-
tet etenim , ut quicunque uxorem ducere voluerit , sive
mgenuam , sive Iibertinam : sccundum nostras leges , et
aniiquam consueludinem , pareutes (3o) , vel alios , rpios
decet , petat , ut cuni eorum voJuntale Jiat legitimuni
coiijugium.
5-2. Poenas autem , quas pra:dixiinus , id (3i) est ,
niorlis , ci bonoriuii amiasionis , non tanlum adversus ra-
ptorcs , sed efiam conlra eos .^ qui hos coitiitati (32) la
(18) Raplorcs conquircndi.
(ly) h._iplori fnri pi-;e-criptio dcncgatur. d. l. 5.i. vers. Sin
auiviH ad.lc /. i. supr. uli dc criinimbus.
C''-o) Raptor appcllare uou potcst.
(ii) /. I. i'crs. Riiptor autcm. C. Theod. de ravtu firi:- <1.
tlt. 2.}. "^ 3 v>
('^jO Ancillam vcl libcrtinam rapicntis pcrna.
(2.!) Iiiuennam rapiculia pauja. .Iloc quidam adjiciunt , fcorfo
abrcplo arhitrariam pcpuaiu lulJi-d. vidc Ciar. d. lcco. cers. q^,.e.
ro lumquiJ. '
(aj) Scqiii intcrdum crimcn cst.
(aj) Add<; /. oj. vcrs. boiia autrm. Xoi-rtl. i^S. nisi r.iptori
nup.scnt : Tunc cuim bona ad parcnlcs raptx , qui raptui iiou
conscnscrunt : vei liis dcficicntibus , ad Gscum dcfcruntur. d. No-
vell. 1^3. et ]S\n'rtl. i.5o. addc ^>crs. Ltsi ncn. L,fi: h. t.
(■i()) Raptiun mulieris , ciii vis illata sit , viiidicant fratrcs ,
paicutcs , tiKorcs, curatorcs , iit hic. 6. ILtimcnop. 7: 5. 3.
(27) Raptam raploii uiibcrc non iicet. Oliiu si nupsibset pccnaj
caiis.i , rapia per iictoj-cin dcrliiccbatiir ad raptorcm. QuiiUil.
quod et Poutifices rcdusi.ssc videutur , pcrmisso luatrimouio intor
raptaiu ct rajitorcm. c. ult. x. da raptordnis. Quid ? eo casii-boiia
raptons cui cedunt ? fisco : et ifa p„iat Clarus dict. loco ^ers,
\>ua:ro. uon babita ratioue malrimouii jurc canonico pcrmissi.
(••jh) Rapta raptori luibcre non potcst. aiide G. Ilarm. i; j. i.
Golh. hl JSow. i5o. facit caus. 3. q. 2. per tot. Conciliura tamcu
Iridcnt. iiauc probibitioncm restrinsit , doncc rapla pcrmuniont
in potcslate raptoris. Sess. 34. de refcrm. mitriin. c. 6. Auj.
(t'J) Ilosldi morc coujugia iion suut ineunda.
(3o) Parcntiim coikciisus iu iiupuis libLioruiu rcquirilur. Tide
qua? .•.cripsi ad l. 25. _//; dc rilu nupt.
(•3i) Raplus pcena , luors ct liouoriim amiiiio.
Q-2) Comitcs raptoris puuiuntar.
856
LIBER NONUS
ipsa invasione ^ et rapina fucrint , constiluimus : ca^lero»
aulciu omnes , qui couscii (i), el minislri hujusmodi cri-
Jtninis reperli , clconvicii fueriut, vel qui eos susceperiul (2),
vel f|uicunf[ue opem (3) eis luierinl , sive masculi , sive
ibciuinaB (4) sint , cujuscuutiue condilionis , vel gradus,
\ei dii^nilalis , poonae t;mtumtnodo capitali subjicuuus ,
ut huic poenaj ouuies subjaceant , siye volentibus (5) sive
jiolentibus virginibus , sive aliis nmlieribus , tale facinus
fuerit perpetratum. Si enim ipsi raptores nietu , vel alro-
cit.ite poeuse ab hujusniodi facinore se temperaverint ,
nulli mulieri sive volenli , sive nolenti peccandi locus re-
lin(|uetur : quia hoc ipsum velle raulierum ab insidiis ne-
quissimi hoininis qui meditatur tapinam , inducitur. Nisi
etenim eam sollicitaverit, nisi odiosis artibus circumvenerit,
sion faciet eam velle iu tantum dedecus sese prodere: paren-
libus (6) (quorum maxime viudictse intererat ) si palientiara
prabueriut , ac dolorem remiseriut, deporlalione plectendis.
§. 3. Sed et si quis iuter hsec ministeria servilis (7)
coiidilionis fuerit compreliensus , citra sexus discrelionem
eum concremari (8) jubemus : cum hoc etiam Conslauti-
iiiana lege recte fuerit prospectum. Omnibus legis Julise
tapitulis , quaj de raptu virginum , vel viduarura , sive
sanctimouialium , sive iu aniiquis legum libris , sive in
sacris constitutionibus posita sunt , de csetero abolitis , ut
ha;c tanluunuodo lex in hoc capite pro omnibus sufficiat,
quam de sauclimoniaiibus (9) eliam virgiuibus , et viduis
]ocum habere sancinuis. Dat. i5. Ral. Decemb. Con-
stanUnop. DiX. Justiniano A. PP. 11. Co^ss. 528.
T I T. XIV,
DE EMENDATIONE SErVoPlUM (lo).
Dominus' servum poUst rastigare , sed non dolo
rnalo occidcre, Bald.
1. Imp. CoKSTANTi^'us A, ad Bassum.
I (11) virgis (12) aut loris (i3) dominus servum afEli-
(1) Dc consciis ct rainistris raptoris , vid. Nor. Leon. 70.
(ji) Dc susccptpi-e laptoris.
(3) De liis , qui raiitori opcm fcrunt.
(4) roeuiin.-E raptiis auxiluitrices tenontur cti.ira hac lcge. Cla-
fus tairicii negat iriuliercin vijiiia libidinis causa rapientein ttneri
hac pociia. 5. scrit. §. Jiaptus. vers. sed pone.
(5) Poena raptus locnm bahet , ctiamsi mulicr ipsa raptui con-
seusciit. vid. Clar. d. loco ters. aJde pana. QuiJ si cilru raptoriB
iillas pcrsuasiones raptori sponte , juquc coacLi rnnstntijt? llippo-
lytus Marsilius cons. 61. n. a3. nuplias hoc casu non irapediri
soribit : ct ca iadi specie , hanc constitulionc:n coerctt alque
restriugit
(G) PiUer raplum filire raptori rcmlttcrc non potest. adde No-
veU. i4^- <•■• 1. i^crs. illo quoque. X^^>^- i5o.
(7) Scrvi ruptoria aut raptui adsislcntis pocna , cxnstio , ut hic,
tjuod ad rapluin doniiuarr.ni rcferuut Gi.fci , ut nimirum ignis
>upiilicium 6ul)cal servus, cjiii ra]itns dojninre snae conscius et par-
licc/is fiicrit. 6. Harm. 7. Ecl. d. loco in Jin-
(8) De ignis supplicio dixi ad /. un. Infr. de NUi oggtT.
(9) /. 5. /. 54. iupr. de cpisc. ct C. Thcod. de raptu et mn-
Irim. ^anctim.
(10) L. 9. C. Tluod. 12. Buffin. 1. coll. leg. Mo<(dc. l.i. ff.
2. Instst. de his qUi sui ^cl al. G. llarin. 9. §.
ohi-rlv- l' i- $■ ^- J"- (ie '^f- prief. urb.
iai; Tfj 75y
et 5
(11) /. I. C. J/itoJ. h. t
(12) Dominis in scrvos viiga , lora , vincula p^rmittuntnr , t.\
I50n fustcs , lapidcs , tcla , vencna , fcrarum uiigues , igui;*.
(i3) hu?oH 'a poi^^-A; 3G. Ecl. c. vspi vx-.p-iKioVr^v cx tit. 5f).
r. 3. Suj.piiciun) erat servik. Tercnt. in Adelph. vpcriere loris- S.
luris lihiril JE. sip erit, adde /. 8. supr. de repud.
(r4) ^id. Exod, 20.
(10) Kcmo 5UQ jure ijnmodcrate uti debct.
(iG) AUud fustis , aliud virga- /. 2. Cod. Theod. de cursu
pullico.
(17) De Vedii PoUionis immanltale , servos ranrcnis invadendoj
objicicntis j vid. Tertull. lih. de PalUo , Senccara 3. de ira 40.
xerit , aut custodi» causa in vincula conjec
rum distinctione (i4) sive interpretatione depul-
criminis metum servo mortuo sustineat. Nec Yt;
derate (i5) suo jure utatur ; sed tunc reus hom
si voluntate eum ictu fuslis (16) aut lapidis t
vel certe telo usus , lethale vulnus inQixeril , a^
di hiqueo praiceperit , vel jussione (17) terra p/
dum esse mandaverit , aut veneni virus iafuil
dilaniaverit poenis publicis corpus , ferarum unj.".
latera persecando (19) , vel exurendo (20) obla;
membra , aut tahescentes artus atro sanguiae ptrjtia
nie defluentes , prope in ipsis adegerit cruciatibv ti
relinquere ssevitia immanium Barbaroruto. Da 5.
NMaji, Romce ^ Constantino A. et LtciMo Co.n
T I T. XV.
DE EMENDATIONE PROPINQUORUM . i).
Propinquis seniorihus licet corrigere minores erUei
nisi facii atrocitas exigat Judicium idtio\
judiciarice. Bald,
1 . Impp. Valent. et Valess. AA. ad Sena».
IN (22) corrigendis minoribus pro qualilate
nioribus propinquis (sS) tribuimus potesUn:
i]uo8 ad vitae decora , domesticoe Liudis exempla m '
vooanl , saltem correctionis medicina compel :
que (^4) tiuuen nos in puniendis minorum vitiiswU
lem iii imraensum extendi vohimus , sed jure 1
auctoritas corrigat propinqui juvenis erraluoi , r^ •
aniaiadversione compescat. -[♦ Quod si atrociUis cti
domesticje (26) emendatiouis excedat , placet eaioii
et \, de clpmcntia 18. el 9. Plinium 23. addc ct aliud? J
nitate doraiuorLim es /. 1 1 . §.i. et §.ult.ff. adl.Conu
(18) F'-rnruin ve.aigiis , ila lecit d. l. i- eia.iL. -^
snlcantihus lalcrn . l.f. in fn. Infr. de malrftcts.liin-
piaco : Jlins ii^nis ., alii.i i;lndius ^ alios hestice ChnsU.nf
i-enint, alii fustihus interim et ungulis insuper d^itit ■ ■
jin in carcerc esnriunt. Et in libro de jfjunin : Cci.'
Corneus : et in Jpohget. 12. unguHs deradilis Intrr
norum , ct Cnpo 3o. Sic itaque nns ad Drum passos .
diant , cruces swpcndant , ignes lanihanl , gla'.iu jn"
cenl, hcsticB insiliant. Hinc apud Ammiannm i^. «i;
ri : ct Glossis, ungulae cjux'f »' f''« Ta |SJ<y<».';»i;'J*-
ungues ferarum compositum. Eadcm Scorpio quod c
n.-re in' corpus figantur. Tert. in Scorpiaco. Isidor.
(19) Persulcando. ,
(20) ScDcca , //( Reonum Fortunm et qmdem Our.
mus. Jliins arbilrin digna alque indigna passuri , C
stris insolentcr, contuineliose , crudcliter ; alios tgnm^
vel in frras admntns excruciat.
(ji) L. 9. C. Theod. i3,
(->.2) /. un. C. Theod. uj ^
(23) Proj.incjui seniores propinqnos juniores pro quai
cnnisere possuul : uf ea parte senioribus propinquis j
tuis.iiclia fit.
(^4) Propinqui
iua quasi jni ij.m. uu m.. . inrcs'
(24) Propinqui s<.niorcs ([uibns jiis cst propinquos w
^are, mcdum in casligando cscederc non debrnt , ^'^^ ^^
do eam sorvarc rationcm ; quam parentes in libcros.^ _
ut nc plus extraneo in exlraiicum , vel pvopinquo in ,
sibi slt coinmissum , qsiam parcnlibus in hbei-os sjt \^' ^^
(.5) /. 16. J. a.ff. de p.nis. Nov. Lconis .oo. Q^ _,
iiias;is pv;esunutur , q lam nocendi. yid. Aic. !• p"
/. 3. su]>r, dc pair. pnlest. ,.
(2G) Doracstica cmcndalio, vid. qnae notavi ad -^" "'^
(i'-) Scu niniiffi sxvilisp. /. 5. in fin. /■ 6- .t}-
l.\.\.^.ff. deinjurii^. l. 5. ff. ad l. Pomp. de p-
ff. ad /. Corn, de sicariis.
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
treos dedi Judicum nolioni. Dat. Prid. Ralend.
VALEaTimAjso et Valenxe AA. Cojvss. 365,
rat , jure cacsum videri. PP.
RlAWO Ct LUCILLO Coj<SS. 266.
i3.
857
Kalend. Febr. Vale-
T I T. XVI.
AJLEGEM CORNELIAM DE SICARIIS (i).
7c eo , qui non animo occidcndi percussii.
1. Imp. Antoninus A. Herculiano ,
et aliis militibus.
;^R!r (2) vester rectius fecerit , si se Prjesidi pro-
• ise oblulerit. Qui si probaverit non (3) occiden-
hominem a se percussum esse , remissa homicidii
• cundum discipHnam mililarem sentenliam profe-
; C|nen enim contrahitur , si et voluntas (4) no-
,di lercedat. Caeterum (5) ea quae ex improviso (6)
11 I) potius (8) quam fraude accidunt , fato (y)
le uon noxse irapulantur. PP. 2. Kal. Febr.
et Cereale Cojvss. 216.
De eo j fjui salutent suam dcfendit,
2. Imp. GoRDiANUS A. Quintiano.
|i aggressorem (10) vel quemcunque (n) alium
Ino vitie discrimiue constitutus occiderit , nullam
tuin caUunniam meiuere debet. PP. 3. jNon.
lUAwo et Pappo Cojnss. 244.
3. Idem A. Quintiano.
q'' percnssorem (12) ad se venientem gladio repu-
, non ut homicida tenetur : quia defensor pro-
*s|ti8 in nullo peccasse videtur.
Post hanc lerrem suljicitur in Basilicis lex quarla , vi^
denlur enwi basilici autores secundam , et tertiam hu~
jus lilult una complecli , cjuvn est ejusdem tituli in Ba^
Basihcis inler constitutiones referlur , ea sunt verba Cu^
jacio interprete.
T Iceat (i4) cuilibet aggressorem (z5) nocturnum in
XJ agns , vel obsidentem vias , atque insidiantem prx-
tereuntibus , impune occidere , etiamsi miles sit • melius
namque est his occurrere , et mederi , quam iniuria ac-
cepta viudictam perquirere.
De casu fortuilo.
5. EserapKim sacrarum literarum Dioclet. et
JVIaxim. AA. et CC. (i6) Agatho (i;).*
EUm , qui adseverat homicidium se non voluntate
sed casu forluito (18) feci^se , cum calcis (iq) icti
niortis occasio (20) praebita videatur : si hoc ita est ne-
que super hoc ambigi poterit , omni metu , ac suspicio-
ne , quam ex adraisss rei discrimine sustinet , secunduta
id, quod adnolatione (21) nostra coraprehensum est vo-
luraus liberari. Dat. 7. KaL Decembr. Sirmii , ipsisAA.
IV. et la. CoHss. 290.
De cetate.
(
001
4- Imp. Galhenus A. Monatio.
allegas ) latrocinanlem (i3) peremisti : dubium
?st , cum qui infereudae cxdis voluntate priecesse- CC. Conss
6. lidem AA. et CC. ad Agolium.
SI quis te reum legis Corneli.ne de sicariis fecerit ,u
nocentia (22) purgari crimcu , nou adulta (23) «u
te defendi convenit. S. 6. Kalead. Noverabr.\flo//uc
in-
» aJ L. 48.^ 8.
»|ifa cst liaec constitntio ex Codice Grcgoriano lib. 4.
"'■it- de sicariis. iili coiMai cx fragmentis Rufini 1!
Mosaic. Golh. Hcec 1. canonizata est ia can. fraler
''■• distirtcl. 5o. Ans. "^
j ;'imis i.omicidam facit. /. 5. infr. de injuriis.
I luntas disliiiguit luakacia. vid. q.ix dixi ad /. 53. JjT.
'|'lum cx codcm Codice Grcgoriaiio d. tit.
. , . p •■ ■•"• et cx con-
i^^xnKln: ut lia-c concititutio coui|iosita sit cx duabus
• ct (luidcm divcrsonun iiriucinum , ncc uuius Autoni-
l>gitur.
■ lovisa exciisationcm iiierentur. \
l«iici(lium ausu admissuui nou pifciifur lege CornelL-i de
J "*■ ''\fi'- /'• t.
•*<is prxvidcri {u.lest : casus est improvisus, ut hic
• iinputan. adde /. 5. l„fr. h. i. Fato autem imiiutari
' , quae causis ex occullis snnt : q„w cxlra facienlcui
iiiutc liilo hic iio\a o|)|ionitur.
■; •:■ /• 4. Infr. h. t. l. 4. /. o.jf. udl. J,jull. 6. Harm. 6.
|j;J-.. houioulu v.d. Gr.bald. ,. tractatn de Hornictdio ,
J-^otar. 7. Clar. 0. s<;ni. 5. uit. (/. 60. Mynsing. 5.
■ ^ slupium pcr vim infcrentcm. 6. Harmcn. G. S. 20
i\ Paul. 5. ..„,. .,3. 5. 3. 6. Haim. 6. Ecl.d.to-
^«orcm l. a. supr. et /. 4. /. 8. InlK h. t. percus-
supr. h. t.
'HMda ncu est , qui aggressorcm ia vilx discri.iniae
constitutus , interQcit , ncc primum ictum quls expectare debet
qiiia irreparabilis csse polest. Bald. /. i. supr. unde ui. Corset-ii
singulari iMhus. Marsiiius Li.ff.de sicuriis ct consd. Ai. in
Jin. Got/j. Hxc 1. verbolcnus canonizafa est dist. 5o. can. ',G. Ans
(i5) Yid. /. :>. supr. h. t. Ecl. d. loco. c. 19.6. Harrn. 6. % 1-"
(i6) Habe Agntho K. N. ita legifur la Codice Gret;''.nano
lib. 4. tu. de sicariis, uti conslat cx fiufino i.collat lcwi M„.
snic. Ejusmodi sahitationem Habe , id est , Are , pnhc.?,es sole-
b.uit pr;emittcrc , quotics ad judicei sciibcbaut. vid. Cu.ac. 10
obs. i5. •' '
(17) Plurcs sunt leges ad eundcm Agathonem scriptoe , u« /. iS.
Infr. de jxrnis , /. 22. supr. dc pi-nbat. /. 3i. su&r. da cnict.
(18) Calcis ictn. Infr. h. t. ct Ecing. d. loco. c. qi. vel doF-
niieiido , /. 1.5. l. Jj: de adq. x>ct amitt. po<:s. can. niajorcs 3.
A. de baptisniu. viU. Cbuum 0. sent. 5. ult. q. 60. Papon. 5.
IVotar. 7.
(ly) Iloinicidli non continiio tcncinr cqiies aut nrilio , cnJ!»
equus calae morlis occasioncin alteri pr.Tbuit. Facti cni.n haec qnB-
stio cst : cujiis probatio incambit ipsi equiti vel inulioni.
(20) Occasioncni morlis pnebons iion jenipor tcnctur.
(21) IJ cst , induigciitia subsciipla principis manu : sine qua
honiicidiimi oinnino factum non omuino impunilum icinanere de-
bct. Homiciduiin voio doio malo tactmn nc aduoiatione quidein
priucipis lemiili potcst. NofeU. ratentin.de Iiomicidio cam fucti,
(22) /. G. Supr. de procurntoribus.
(23) Ilimicidii lcge de siciriis teiictur minor vi^intiqninque aa-
nis, si cjvdeiii fcccrit. 6 Harm. 6. /. i. sunr. si .ilvers. d ■licfim
l. 7. infr. d,- pa:n. l. i3. 5. ^. ff. ad l. Ju!. de adult. l. 3-.
§• I . Jf. de ininor, ' '
loS
8:j8
LIBER NONUS
Ve eo , qui cum ido ainhulavit.
•j. lidem AA. et CC. Phillsco.
IS, qui cum (i) Itlo ambulaveril hominis nccancli cau-
sa (2) , sicut is , qui hominera occiderit , vel cujus
dolo malo facluni crit conunijsum , Ifgis Corneha? dc si-
cariis pocna coercetur (3). S. 7. Kai. Jaa. Nicvmediw ,
CC. Cojjss.
De infantc.
8. Imppp. "VAtENT. Valens , ct Gratias.
AAA. ad Probujn P. P.
S
I (4) quis necandi infanlis (5) piacuUim acrgres-
sus (6) , aggressave sit : sciat se capitali suppiicio
esse puniendum. PP. 7. Id. Febr. llomco j GRAXiAiNo A.
lu. et EQunio Cokss. i^^-
De setvis tovquendis.
9. Impppp. Grat. Valentin. Theod. et ArcAd.
AAAA. Cj^negio P. P.
I forte mulicr mari:o (7) morlis parnsse insldias , vel
tjuovis alio gcnere volunlalem occidendi habuisse in-
s
veiualur , vel si forio m'-iriius eodeni modo insoclftur -(i,
rem : in eadrm quarslionc (bj ab ointii famiha no:=-
lura iiiariii , s>'d (9) eliam uxoris Eua ( t ua; lameri
temporis domi lufiit , ) quan-endum est , 'siue cuins
dcii nsioue. iJat. id. Ucceuih. Arcad. A. 1. et Lal
Co>ss. 3ii5.
T I T. XYII.
DE IIIS QUI PARENTES (10) , VEL LIBEP.C
OCClDtRli^X.
Parricida , et similes dchcnl insui in cuko , uU
canis , gallus , ui/jera el simia : cl projici
debent in jlumcn. Uald.
1. Imp. Constantin. A. ad Verinum
Yicarium Africag.
I quis (11) parentis , aut filii , aul omnino'adffcd$
' ejus , qua; nuncupalioue parricidii conlinelur . -'-
properaverit , sive clam , sive palam id enisus fu
[ pocna parricidii puniatur : ] et neqne gladio , i[ue
iguibus , neque ulli ahi solenui poeua; subjug-^liir .^ '
jnsulus (12) culeo (i3) [cum cane et gaHo galHnac
vipera , et simia , ] et luter eas ferales augustias m-
prehensus, serpenlium (i^) conturberniis miscealur: ut
regionis qualitas lulerit , vel in vicinum mare , " in
amnem projiciatur , nt omni elementorum nsu vivuca-
rere iucipial , et ei ccelunj superstiti , lerra mortiio ife-
r;ilur. l3at. 11. Kalend. Decenib. LiciMO v. et Csro
Co^ss. 3i8. [ Accept. prid. Id. Mart. Carlha«t ^
CoiNST. A. v. et LiciNio C. CoNss. ] 319.
(i) l. i.jff". h. t. §. 5. Inst. (le ■jntll. jud. l. 3. §. i.Jf. ad
l. Jiil. de VI jJiild. Eciog. d. loco , cap. ■i3. addc Ciccr. j)io C.
Rahirio. vid. Bello\is. i. ftatt. i3. Goth. Adclc Wenoch. eocl.
ticicl. de aihilr. jud. d. cas. 3Go. cjui ct latc Iractat cas. 36i.
quaiido ccnalus ] uDiatur : ct quojnodo proLctur animus ddlLcra-
lus. vidc ct GraniiDalic. dccis. :•. Mod.
(2) Adtcntatio , scu conatus lioniicidii punitur : licet cflcctus
non sequatur , ut hic. Quid si fjionte , ncc dcprclicnsus reus ile-
ttitit ? excusatur. /. qui falsani. J^). Jf- «t/ /. Corti. de fidsis.
Quid? si vcl ipso juie vel statuto pa^na imponalur ? iit pocnaiu
jeus suLeat , coiisiuninatuin ac pcrfectum re ipsa dthctum esse
oporlerc , notant nostii : non (ktum \c\ fictc consumnii^yiii , c.
cum in cuitctis. 7. X. de elect. c. jicrjjctito. 7. de clcct. in 6.
DD. in l. I. 5. Dnns. Z.Jf. h. t. l. 3. 5. hac s'crha. (y. ff. de
jteg. l. (juidcjuid. cg. de verh. vhl. Quid si falsiun noniini uoccat ?
ideni pul.int. G!os^. iii c. (jucnio. 18. de jurejur. Quid si mida
cogitatio esl ? iion piuiilur , /. cogitatioiiis. lii. Jf. de pcFii. Qiiid
si dclictum lc\e sil , aul civilc ? Idcin Lald. ;'/( /. si ejuis non di-
cam. 5. sujir. dc cjiisc. it cUric. Glcss. et Ealil. in l. si consti-
terit. 4. supr. fn. rcg. Quid si cxcommunicationis , vcl ccnsurm
pcena imponenda sit ? nt id poencc gcnus infligi possit , factum
lequiiilur. Clar. /" cajj.; jirotterca recjuisisti. l^o. X. dc ujypcU,
adde Soc. rcg. 3i. Quid qucd IIii'poIylus Warsiiius cons. 7.
num. 5o. tradit , lianc constitulioncai ct consnctudine ct .xquilate
nou servari , cuin in pOTis imponcndis considcretur eficclus , ]:o-
tius quam ajkctus , laudatquc cjus oiiinionis Castrcnscm cons. 197.
Alex. coiis. io. quod nt iniqiium ccnsco.
(3) In Gallia rcnatus sine cfRctu non puiiitur , ita ut Iitc
crnstitiilio a Gailis non scrvelur. vid. ReLuii". in jiroaiit. couit.
gl. 5. II. 28.
(4) /. 1. Cod. Thecd. h. t. ct 6. Harm. G.
(5) Causa duLitandi fuit , quia lex Cornelia ad cuui qui mi-
nciii occidit , pcrtinet. Iiifani autcm homo nouduni est. ar^^
§. 5. Jf'. de pcen. Scd ut iu L gc Julia et, Papia hoaiinis 6':
tio augctur a Jurisconsulto t ila et in lcge Corncli.i fociii.
5. 5. infantcin quoque dcmonstrat , ;/t /(/c. Hinc Hoincrus //ci
m l. 16. ^. 8.^^! d<i j)cctiis. iiifantis caedcm u-icpi^ro-i^v
Sic in cdiclo PuLliciano hnminis appcUatione coiitiiictur cti.::
fans. /. 12. 5. 5.Jf. de Publiciaiui. adde Ciijac. 6. obs. 21
^- ^- S- ^- Jf- ^d l. Jid. de i>i j>ubl.
(G) Si lianc parliculam refcias ad consilium , lniic conii. ~
ni in Galiia dcrogatum crit. Nam conalus in Gallia noii pu or.
ilcLufl'. d. loco. vid. qiire de conatii scripsi ad l. \^. Jf- «^ "'•
(7) /. 4- ^'crs. idem voliimus. Cod. Tlieod. de adult.
(8) Inlerrogutione , d- vcrs. idem. _
(9) Quin 1 ucii et infantes cliain indiciuni faciunt. viJ r»-
pon. 24. j4rrest. G. num. 7.
(10) Eclog. d. loco , cap. 2G. Toluntas mariti vel uxoris .-■
ficicndx piotiatur scrvis ctLam domcsticis. adde /. 8- J. ^- ^'
de lepudiii. ,
(11) De parricidiis L. 9. C. Tli. i5. disi L. 48. ff-d- ''
Pomjipjam de parricid, adde ^. 6. Inst. de publ. juMc.
(12) /. unic. C. Theod. h. t. , £-»
(i3) Vid. /. Q. Jf. h. t. ct d. 5.6. coiuLurendum ail lex 1«»
Ecl. d. l. cap. Tipi Trxjponiyv.cap- '• • -i » i«-
(i4) Corium Lovis appcllat Juvcnal. Salyr.iS. Grjeci itaJiW"
Ti 0ou'u )'£5J«>w Cedr. addc ct illud cx Scncca 5- co»(ro^ t^
iii Jiii. Imaginabar mihi culeuin , serpentein , profiindu"^-]
re^pcxit Tcrtull. lib. de anima i5. Si calerorum sc.eleriim ff:^^'
diiii c gitcmus patihida , viificnnihnria , caleos , uiicos st sco/
riiaa cUximus ad 5. 0. Inst. de null. jud.
ct-
CODIGIS REPETIT.E PRiELEGTIONIS.
8%
T I T. xviir.
;i MALEFICIS (0 ET MATllEMATICIS (2) ,
£X CEXEIUS SXMILIKUS (3),
Collalio veneni et gladii.
V
portando post ademptionem bonorum , cjui eum advoca-
•verit (i5) , suasiouihus , vel pra^iniis. Accusatorem (iG)
aulem hujusmodi criminis , non deJatorem esse , sed di-
gnum niagis pra;mio arbitrainur. PP. Kaleud. Febr. Ro-
nice , CowsTAiNTJivo A. v. et Liciisio Cojysa. 3 12.
quam
A
De magicu
4. lidem A. et C. ad Bassum P. V.
EOrum est scienlia (17) punienda , et severissimis me-
rilo legibus vindicanda , qui magicis (i8) accincli
arlibus , aut contra (19) salutem iiomiiium moliti ,
aut (20) pudicos animos ad libidinem deflexisse dete^en-
tur. 'I' JNuUis vero criminationibus implicanda sunt re-
. '-'^. - • rnedia (21) humanis quassita corporibus (22), aut in atrrc-
-em geometna; (b) discere atcjue exercere publice slibus locis innocenter adhibila suffragia , ne maluris viii-
lalerest . Ars autem mathemalica (7) damnabi. demiis meluerenlur imbres (^3) , aut ventis (ii) grandi
est ct interdicla omnino . S. -i3. Kalend. Sept. nisque (^5) lapidalione cjuatereulur : quibus noii cuius
I. Imp. AntoniNus A. Tilio.
is (4) cst Jioininem exliiiguere veneno (5) ,
ccidere gladio. PP. sine die et consule.
De geomelria ct mathematica,
2. Irapp. DxocLETiANus et Maximiajsus AA.
et CC. Tiberio
De aritspicilus , et Sacerdotihus .
3. Imp. CoNSTANTiN. A. ad Maxira.
,T JJiis (9) aruspex (10) , [ nullus sacerdos (1 1) ,
iiiJius eorum , qui huic ritui adsolcnt minislra-
) , ad ] limeu aJierius accedat , nec ob alteram
j , sed luijusmodi hominum amicilia ( quamvis ve
quam salus , aut a^stimutio lasderetur , ssi quorum profi-
ccrent actiis , ne divina munera , et labores Iiomiiium
slernerentur. Dat. 10. Kal. Jun. Aqiiilejcn , Crispo et
CONSTANXIO CG. CoNSS. 32 1.
De dii^inatoribus.
5. Impp. CoNSTANTius A. et Jcjlianus C.
ad populum.
:i) ) icpclJalur: concremando illo (i^) aruspice , TVfEmo aruspicem (26) consulat, aut mathematlcum (2-)
donium aJieuam acctsserit : et illo in insulam de- i^ nemo ariolum (28) . f Augurum (29) et vatum (3o)
(7) Dixi fn cpigraphe.
(8) At^itii Gcomctrire artcm paulo antc aclmillit : quac p.irs
Mathcmalicae est.
(9) /. 1. Z. 2. Cod. Theod.
(10) /. 5. Infr. h. t.
(11) Ariifpiciira saccrdotfs , rainislri , amioi , conniUores , Sa-
ccrdos anispiciim. 6. Ilatm.10.7i hi d-u(r!iif ^Xy.-iJts--^*; x.-:yi'lKu-%i.
(1?.) Miuister ariispicum.
(i3) Amicitia infcnlum licet vctiis sit , dissolvcnda.
(i4) PociKi anispicis.
(i5) P.ciia anispiccm consulcntb. de vivicomburio dixf ad /. «'j.
injr. (h Nili agg('ribus.
(lO) Dc acciKsatore anispicum.
(•7) /• 3. C. Theod. h. l.
(18) De Magis , /. 5. vers. Chaldai. infr. h. t. de mac;icis ar-
tibiis , /. 6. iiifr. h. t. de magicis carminibiis , /. 7. Infr. h. t.
(*9) Magonim primus fiiiis , ad le /. 7. Infr. h. t. aJde et con-
tra couceptnin ct copuiam inaris el fcemmae. vid. Ptt. Gngor. 35.
syntdg. cap. 9.
(•20) Sccundiis finis magorum. G. Ect. c. r-tpi yoi-Zy c. 28.
Ilarm. d. loc. c. yf^/ ■yp>nay §. o/ >/«' yoimixt- l- 3S. 5- ^- ft-
dc pciui. vid. Pct. Gieg. 34. i.ynt(vj,in. dc amalonis iDcaalalioni-
biis. l>.)nuin tamcn lioc amatoriiim sine medicaincnto , carminc ,
vcl hcrba , si uis umare anin , Sencca i . epist. 9.
(21) /. I. ^. 3. in fm. Jf\ de c.rtraord. cngn. adde Pctr. Greg.
3}. sjntig. 17. ubi dc niag-cis circa morbarum curalioncs etr.
cap. 18. dc magicis ad bonorum qnendam fiiicin , ct cap. 22. da
rtincdiis inaKlicnruni ox anli-juoivim observatiombus.
(12) lliic refcr , Qiix.-tionis dolorem magicis arlibus clu5uin ,
e,\ Pclr. (.jreg. 34- cup. it. nutn. 5.
(•i3) Di.\i ad leg. la. Tab-d. lib. a. tit. 17. 5- 'O- '^*-' aqui^
clicitis c coelo , clc rcmcdiis adversus lempcslates , vid. Petr.
Grcg. 34. synttig. i3.
(•i4) De veutis sopilis , vid. Pjhnm Grcrj. d. cap. i3. num. 3.
(•2."i) De gratidiiunn dcjiilsiloiibus , vid. Petrum Greg. 34.
syniug. i3. nuin. 7. et S.necain 4- y<itur,d 6. ct 7.
" (-6) Do aiu.^^picc, vid. /. 3. supr. h. t. l. \. Cod. Thecd.h.i.
(27) De mslliematico , /". u. in fiii. supv. h. t.
(■j8) De ariolo addc /. 7. infr. h. t.
(>y) l^e aiig'.ire adiic d. l. 7.
(3o) De yaie yid. Paul. 3. scnt. 3i. ^. i.
l. 9. C. Thcod. il3. Trept' yoynZv , Co. Eclog. 89. v,pl
tlc. 11(11 ni. 10. Walcfici, qin (p/at/JO/s ad libulintia ccn-
la _iituiili,r. Ecl. d. loco , cup. 3^. IJarm. d. loco , cap.
r.ttv. et brcvitcr rnagi , quorum finis atqnc scopns c.vt in-
lilis ahcui nocete. /. 4. 5. ^ers: Chaldcei. I. 7. hfr. h t
^.1 M..lluinatici bic ct l. 2. infr. h. t. Panl. 5. sent.\i. in
ma\t. .t 5. 3. Rt.flin. tit. 33. coUat. lcg. 3Iosaic. sunt vatici-
, qiii Malh.iiKiticoiMm libcrali nomine adnmbrantes sitas
. piolilciilur sc iala cnjiisfjue nosse et nalalcs sydcrnm
loi.cs. I. Ecl. c. vtpi fxxQ^iiK-iKuf. l. 10. .supr. dccpisc.
iiinjKinus 19. MalbcmaUcos , ul mcmorat vnbiis • Mcud i-
l.otmnes crant. Seneca in ludo , Patcrc , MathemuUc^s
.0 vcm dicerc. 1'u.rint igilur hic nuith matici , non Gco-
ArahmcUci , Mtisici veL Jstrorum periti , scd qui i/lis
i.mtiintur aU /utura singulis pradicunda. Juvcnal. Sa-
Aotd Mathtmuticis gcnesis tiia. MalhematiccT alioqui ar-
i^ oninibiis pi-optcr iitililatts varias landanda:. Ca^s. 1
a;>. et 7. c. 5. ct c. 17.
\cluli vtntficis , nr.pi ^JC.-rtV;. Harm. d. Icco. et PanJ. d
valuiiuiioiibus. dc vcudiciis, /. 1. Infr. h. t.
( lam iiittrlicorc gravius e.^il , quam palam.
lie vcndiciis. /. 3.^: ,»/ /. Ci^rn. dc sicariis. vid. Go.
. i',i^\r.""i'" ;. '■ ":' '^*^' C^;/^xxJ; ttc. Paul. "i.itvii. 23.
«■jolh. Vul. hic Binsfcld. ct Alhtr. GtnlLl. Jns.
C.comclnani distere et c.vcrccu: cxpedit , ui hic : ad omncs
!.s discciRlas conducit , Puuo 7. dc rqmb. Hinc illud ia-
1 faunluire Platoni. ^S.U uy,<^-,xhar.^ .-/«t/.t», ; tt Phi-
lariain up)(>)V Kj ii.iTocwsKt.' oiniuum disciplinarum appcl-
ila saiic csl , res adniiratione dignas cjns ductn fitri . ut
'^ nolat in llcrmittmo. Confcit maxiine ad btlla tcicrcla
-luias aut oppugnandas. Plnt. ,„ Mr.iccUo. Livius 3','
' n. 37. r.utlid. /(/;. i5. Coiirerl maruinc a.l dimemiones
I. Ihiic dtiuquc ttuipla, ihealra , ampbitheatra , poitns
■ navcs, urbes, mennirae , pondera , domestica supdlcx '
; onmia dtniqnc nt. nsilia ct instrumeiil., . ^inc qnibus ho-
ila nuUa est .lut niiMia. (^»uid qnod PL.to ( ct^i nau'o
) Ucum ipsum Oeanieliam lacit .> qutm sane iu numcro
• ct mousma oiuum cttas^c co.isl.it l.ge noslra. Quod ad
ui GtonioUuiu aitiuct, ea leptrla in .r.uvpio. Plato in
>■ ilertch.t. 1,1 Eia.rpe. Cic. 1. Tusc. Diod. i. Snid. addc
Vr '!"'"'.^'''- '.'^'.•'.ct. 37. vcl a Cbald.ois, nt ait Cas-
• f uiMr. oj. dc pariibus Gcomeliice , vid. iG. GtU. iS
8Go
LIBER NONUS
■prava confessio conlicoscat. "j^ Clialdrci (i) , ac niagi ,
et (2) conteri , quos niale/icos (3) , ob faciuorum ina-
gniludiitem vulgus appellat , nec ad liauc partem aliquid
moliantur. -^f Sileat omnibus perpetuo divinandi (4) cu-
liosilas. Elcnim supplicio capilis ferietur gladio ultore
prostralus, quicunque jussis [ nostris ] obsequium dene-
eaverit. Dat. B. Kalend. Februar. Mediolani ^ Cokstan-
Tio A. IX. ct JunAKo C. CojNSs. 357.
De mcigis.
6. lidem A. ct C. ad populum,
[Ulli (5) Magicis (6) artibus usi , elemenla (7)
[ turbare (8) , vilam (9) insontium labefactare non
dubilant , et nianibus (10) accilis audent ventilare , ut
quisque suos ccnficial (11) malis artibus inimicos : hos ,
(juoniam naturoe peregrini sunt , feralis (12) peslis absu-
niat. Dat. prid. Non. Decemb. JUediol. Coinstaktio A.
IX. et JUX.1AJN0 II. Cowss. 357.
De digiiiladbus.
7. lidem A. et C. ad Taurum P. P.
us demonsUanliir
gibus demonsuanmr : elsi omnes magis fiA") in „,
que sint parle lcnarum , liumaui geiicris inimic,
credendi sunt : quoniam tamen , qui in Comitaii
nostro (17) sunt , ipsam pulsant propemodum n.
tem ; si (juis inagis , vel magicis carminibus (18,
tus, qui mak.ficus (19) vulgi consuetudine nuncu'
aut aruspex (20), aut ariolus (21) , aut criie augnr
vel mathcm.iticus (23) , aut enarrandis soinniis (->,
cuItaTis (25) artem alnjuam divinandi , aut cerle i
horum simile (26) exercens , in Conutatu h-
vel (28) Cajsans fuerit depreiiensus , pra^jidio ('/q
gnitatis cxutus ] cruciatus et tormenla uon fus-i-
[ vero ] convictus fuerit , et ad proprium facu -
genlibus repugnavcrit pernegando : sit eculeo (3o) edi
tus , ungulisque (3i) sulcanlibus latera , perferat
proprio dignas facinore. Dat. 3. rsou.
TiTiAKo ei Cereale Conss. 358.
perfer
Julii , Ai
I)e co , f/ui discit , vel docet. ■
8. Impp. Valbntin. et Valens. AA,
ad IModestum P. P.
CUlpa (3?.) similis (33) est , [ tam ] proliibita
re (34) , quam docere. Dat. Prid. Jdjb. D
praeditorum , prseler illa videlicet cnmina , quae le- C^o/zsto/e^/^o/jo/. Valehtiniano et Valente AA. Cos36:
T?Tsi excepta (i3) tormentis sunt corpora
(3)
(4)
Paiil.
(G)
(7)
(I) De Cbaldaeo. Chalclrei apiid Assyrios et Bahylonios : "ut
I»I;i"i npud Per.-as , Gyinnosopliis-t.ie aputl Indos : Druidae qui ct
Semnothei apud Gallos , iit cx Aristotcle iii Mogico et Sotione i3.
sncccssicjus rcfcrt Laert. in pr. operis sui. Pro divinis astrologis
ct GcncUiliacis et auguribus astromm speculatoribus sumuntur
.npiid DMnielcm 2. i'irs. 2. quia primum haec disciplina tradita
apud ChaldsEos Ciccr. i. de dii^in. ct i. Gell, g. Denic|uc ut
Arahs pro hntrone : Cbananrciis , pro mercatore , sic ChaUl;rus pro
Astrologo : quia gcns illa valde dcdita tuit Astrologia^ : std ct in
ca sacenloles raaximc. Diodor. 2. vid. Juyen. satyr. G.
(q) Dc Magis , Magi apud Pcrsas.
De maleficis , et cur ita dicti , adde /. 7. infy. h. t.
De divino. Go. Ecl. 10. cap. 3i. l. i5. ^. \D.ff, de injur.
^. scnt. 21. ^. ult.
l. 5. Cod. 'Tlicad. h. t.
De inagicis artihus.
Cbymicos , seu mavis Alchymistas lioc in numero collocan-
tlos puto : de quihus alio dicctur commodiore loco.
(8) Imhres , venlos , giandines , /. 4- supr. h. t. De elcmcn-
loium per magos tuihatione , vid. Pctr. Grcg. 34. syntag, i3.
(9) Saluleni , /. /(■ d^i 1 ("^l- contra sahitcm. siipr. h. t. men-
tem,,/. i5. in pr. J/'. de injuv.
(10) Qui iu necem horainum dfenioncs invocat , gladio plccti-
tur. 60. Ecl. TTsat yotjT^v cap. 3^. 3i. 6. Ilarm. 10. ^. 9. Dc
nianium eyocatior.c vid. P. Grcg. 34- syntag. c. G.
(II) Dc hostihus iiicantalione fiisis vid. Pet. Greg. O^. c. 2.
De txcantatioue urliis ohsessaB vid. cundeni 3^. c. 12. ti. 3. De
pluviis e coelo elicitis vi magica ab oppldanis Ilocrae monlis Dra-
ccnis , vid. apud. Pontannm lih. 5. de Fcrdinando I. regn Nca-
pol. De pesfe sedata Roma; facto publice saerificio ritu gtntili vid.
Jovium UIj. 21.
(12) Ftrahs pfstis. Quid ? ullimum siipplicium , vcl feralis pe-
stis , ignis supphciion e.st : ncmjic , iit Magi diis luauibus conse-
rrcntur. Fcralia tiiim chis manibus saciata fcsfa , Ecstus , quod
fcireut epulas ad sepulclinim , Vorra , nnde fcrale ojjictuni ,
Apul. I. dc. Asino. feralcs jelicptioi , Tac.ii. 2. Annal. fcralis ur-
Tia , Tacit. 3. Jcralis veslis , Tacit. i3. ut quemadmoclum in fe-
raliljus pcciidcs ahsiimcbantur ct ipsa cadaveia , ila manihus conse-
«•renlui- , qnos iii cainiiuihiis suis invocavcrint. Alias ftrale suj))ili-
ciuni capitale : sic criicis ligna fcralia Minulio Ftlici iu Octiwio.
Gotli. Plcnius Ea-vartl. Fur. c. 3. Ans.
(i3) /. G. C Theod. h. t. Nulla dignitas makficum cxcusat a
qiire.slione.
(i4) De Blagis adde /. /j. 5. C. Snpr. h. t.
(i5) Magi gcncris humani inimici.
(16) Comitatus principis , locus in qno vitam agit p'
unde Palatini omnes , qui iter instituenti CfCiiari seu y.
adsislunf , diciintur ejus Comitatus : ijjsi comites , et comi!
ut Grnecus lcgum intcrprcs autor cst.
(17) Magis comitatus impcrialis interdictus , yid. iafr. h,
(18) De carminibus magicis.
(19) Malcficus vid. /. 5. supr. h. t,
(20) De quo vid. l. 3. supr. h. t.
(21) De qiio vid. /. 5. supr. h. t.
(22) d. l. 5.
(23) Dc quo vid. d. /. 5.
(24) De quo vid. /. 2. /. 5. sup7\ eodcni.
(25) Lcgendum yidetur ; occultuni artcni aliquam dii'i»(ii^^
ut Artes occult» sint magicae.
(26) De somniorum intcrjiretibns.
(27) Ilinc velitiim do salute jirincipis , vcl reipublicae qii'!*"
consuli. vid. Paul. 5. sent. 21. §. 3. Tcrtull. 35. v^/'
Cin , inquit , opus cst perscrutari super Ccesaris saluU'
cjuo aliquid aduersus itlain cogitalur tcl optatur : lUU /"'
spcratur , aut sustineturl Fivmicus 2. mathc. ult. Cavi /i-
do de statu rcipuhlicce , ycl dc uita Eomani Lnpcratoris
interrogatus rcspondcas. Cavcndum quoque ne consld:
principis quis colligat. vid. Amniianum lib. 29.
(28) Male Accinsius hanc particulani acccpit pro et , noi ".t-
ligens dili(?rentiam Augusti ct Coesaris. Augiistus dicebatn <P
reipsa impcrabat : Csesar , qui ah Augusto electus Iiiijwii cc<^
sor , ut ex Ammiauo const. Hodic iii Impcrio taks sun . T''
Reges Ramanorum : in Galtia , Delphini , in Hispania //./'""
(29) Pccna maltfici tt lualcdici iii comitatu Cxsaris vcr.v '
(30) iEculeo , d. l. G. C. Throd. h. t. aculeo , pal. ^ __
(3i) De ungulis dixi ad /. un. supr. de eincnd. seiv. auir'"
neriuin de torment. gencrih. 2. select. 1.
(32) /. 8. infin. Cod. Theod. h. t.
(33) Apud vctcrcs culpa dissiniilis fiiit. Sola namquc prc»"''
non simplex notilia crat jirohibila. vid. apud riufinuin ctn
collat. h'g.
Yid. /. 2. /.6. supr. de. hccr. et Blanich. ?AVi\.^-\fy'
stxitii
(34)
5- 4- ^' 5- *^"'. 23. ^. II. vid. qupe scripsi _^
cap. 2. Tertull. de idolohttria , cap. 9. Eadein poena
discipiilis et magislris. Ilinc libri combnruntiir. vid. /•
epifc. catdient. adde /. 4- %• i- ff- fi»dl. cicisc.
10.
Ill'
PlK.tdiilis csl fjLuyiKZy ,3;3^^/'aTix^^*'- De Codicc uu
arlium YJd, Ammiiuium 28. pauh post principium
,310»
CODIGIS REPETITyE PRiELECTIONIS.
86 r
'e maleflcis comprehendenclis et ad puhlicum.
pcrlrahendis.
q. Imppp. "Valejnt. Theod. el Arcad.
AAA. Albino V. l\
Jljunque (i) nialcficioruin labe poil'Uuin audierit ,
jpreiienderit , occupaverit , illico ad puljlicuni per-
^ hat (2) , el Judicuni oculis cornraunis hcslem sa-
ilij jlendal. Qucd si quisfjuani (3) ex agilatoribuj (4) ,
,auriqis,] seu ex quolibet aiio genere hoininuin ,
iioc iiilerdicluai venire tentaveiit , aut claiideslinis
iis etiam manifesluin rcum malcficac artis oppres-
Mifimum (5) supplicium non evadat , geininai su-
1 (()) obnoxius , quod aut pubiicum reum , ne
15 (n) socios pujjlicaret , severitali legum , el de-
itsiibtraxerit qua:stioni : aut propriuiu Ibrlassis inimi-
ib liujusmodi vindicla? nomiiie consilio atrociore
lit. lial. 17. Kal. Seplemb. Hoince j TiMASio et
KOiKo CoKss. 389.
T I T. XIX.
DE (8) SEPULCIIRO (9) VIOLATO.
De conlreclntione rerum religiosaruni.
I. Imp. GoRDiANCS A. Zenoni.
[11 reh"gioni dcslinalas (10) , quiniiiio jam rehgio-
lVjis (11) efftclas , scirntes , qui contigerint , et eme-
'', et ditralitre non dubilaverinl: taiuetsi jure ven-
iii subsislal , bTsae (iJ) laineu reli^ionis inciderunt
ciien. PP. 3. Kaleud. Mart. Sabino 11. et YEisusTo
a]i-|uid de sepnlohro ad domum ejus villamque "prove-
cluin (17) repcriuir : villa , sive doinus , aut- asdificijm
qiiodcunque cril , fisci jiinbus vindicetur. Dat. 'j . Id.
JuL AcYJNDi^o et PnoCLLo Co.NSS. 340.
Si judcx poenam non irrogaverit.
3. Tdem A. ad Limenium P. P.
SI (iB) (|uis sepiilchrum vioLiturus attigerit, locornna
Judices (19), si hoc vindicarc neglexeriut , uon mi-
nus quam vigiuti libraruin auri , in sepulchrorum viola-
tores staluta poena mulleutiu'; ut eam hirgitionibus noslris
inferre coganlur. Dat. 5. Kal. ApriL LniEjsio et Catu-
LiNo CoAss. 349.
241.
De servis.
Imp. CoNSTANTmus A. ad Taliauum P. U.
rvus (i4) iu demulicndis (i5) sepulchris fuerit
3rehensus , si id siue doniini scientia laciat , nie-
Idicalur : siu vcro domiiii aucloriUile , vcl jussione
, rdcgalionc plcclutur. Lt si lorle detracluin (iG)
Pxnco violantiuni sepidchra , cadavera , vel relicjuias,
4. Idem A. ad populum.
QUi sepulchra (20) viohint , domos (21) ( ut ila fli-
xerim ) defunctorum : geminum videntur facinus
perpetrare : naiu et sepullos spoliant deslruendo , et
vivos polluunt fabricando. Si quis igitur de sepulchro (i^)
abstulerit saxa , vel marmora , vel columnas , ahamve
quamcuiK|ue materiam frabricandi gralia : sive id tecerit
Venditurus , decem (^3) poudo auri cogalur fisco inferre :
sive quis propria sepulchia dcfeiidens , haiic iu judicium
querelam delulerit , sive quicunque (2^) alius accusave-
ril , vel ad ofllciuin uunliaverit : Qiiae poena priscae seve-
rilati accedit : ^ihil euiiu derogatum est ilH supplicio ,
quod sepulchrum vioIaulil)us videlur imposilum. Huic au-
tem 2")0'ii3e subjacebunt , et qui corpora (25) sepulta (26;,
aut reJiquias contreclaveri.-U. Dat. Id. Jun. MedioLni j
COJNSTAATIO IX. Ct JuUAPJO CC. CoUSS. 35-.
De ahlalis a sepidchris.
5. Imp. JuLiANfjs A. ad populum.
PErgit (27) audacia ad busta defiiiictoruiu , et agg*^-
res (28) consecialos : cum el lapidein (29) hino ino-
vere , tcir.Trn (3o) evertere , et cespitcm (3i) evellere ,
^mjxinium (3^) sacrih^gio lunjoris [ nostri ]j seinper ha-
bucrint : sed [ et ] oinameula (33) q^uaeduni tncliniis ,
(li n. Co(f. Tluwd. h: t.
">lr.iliat (/. l. 1 1 . G. Ilarm. 10. ca]). ts.i'' (pxp}ix>tZy o
ilatores , qiionini plriiqne inagicis nonimriquam arliLus
"Miin equos inijK-ilitbant , ct suos <nd ciirsuiu incilabaiit ,
ir D. Hieron. iii viin saiicti Jliliiriunis. Aruobiiis aiivev-
s. Cassiodorus 7. 3. f^uiinr. <]>ii^r. 01.
U. iiifr. de si>cctiicnlis. ei Si m oi^ S^Vots' Haini. c/.
'■V liclio siiucra viilcliir.
U- pa-na inalcliciim non clcfircutis.
(^»ua suspicionc lcnclur maleficum non dcfcrcns , scd op-
' ^icinoris socios pulilicarc licct.
Uc scjuilchns violalis. L. 9. C. Theod. 17. addc T\m\
)6. dixi ad L. 47. .//'. 12.
Non iiialc liic lilulus adjiingitiir supcricri. Nam cl infamcs
iiMui violaloros. j\pulijus u. Kc iiiortuoi uin quidein se-
liita essc dicHiitur : scd ct biistis rt ro^s relitjuia: qua-
cadavcruni prascginiiia ad cxitiuhiles fn>eiitiitm fortiuius
"■ CHljHintiir 10 rvmine Clerici fxitissimuin : quo letniKnc
■.'•'sio (iiiissa e.\t Aovetla de scpulchris.
eoi,
lX's!inata rcligioui
Kclis;iosas.
/. ui. supr. dc sacjvs. eccics. ^. 9. Jnstit. de rer. diris.
Corncliiis Tacitus 3. Grn\'e Crinun lascc rcligioiiL!.
«• 1. C, l'h. h. t. ubi ita lcs;ilur,4t nuis in dcinolicndis ^
Grjfci Icgiiul ra'y si<t-.>!i ^*^- -^*-"^- ^3. irspt •jdipw c. g. facit
/. 3. §. 11. Jl'. h. i.
(10) Dc cicmoliciido scpulcbro.
(16) Dc rcbus e.-s sepnlchro dclmclis.
(17) Peri'cctum. d. l. i. ^itprj- d. cap. 9.
(18) /. 2. in Jin. C. Theod. Eclog. d. cup. 9. i'crs.ixv c «/>x,i)y.
(19) Dc poena judicis scpnlchri violalorera non plectcnlis.
(•2,1) Qui adi/icid niaiiiinn winlant , /. 4- Cod. Tlicod. h. t.
(21) Domns defuucioruni , scpulchra.
(22) IMatcria sepulchri , vciulitiouis caiisa , vel fabricc gvati.i ,
noii est dctrahcnda. Eclog. d. lococ. 9. in fin. adde /. 5. l'ijr. h.t.
(23) Viginti. Basil. hic. ut l. 3. Siipr. h. t.
(?.|) Orimcu cst puMiciim scjiulchriim violarc. /. ^. ff- "■ t-
(?.5) Eclog. d. t. wersic. -i^ aJrj).
(26) T«' Txp«Jf'o.«/w* lih TsK^i» T«'j>t- Eclvg. d. l. r. IradiU
jam pcrlcct.x scpulturae. addc /. 3. §. 4- /• 7- ^- "^^- ff- ''' '•
/. 3S. ff. dt; relie;ios.
(27) /. 5. C.^Th. h. t.
(28) Aggcrc? cunsecrati , sepulclira.
(•M)) Dc lapidc c.\ scpiilcl.ris mota.
(3o) De ttrra cx scpiilcliris evcrsa,
(3i) De ce.--pilo cx scpulchris cvulso.
(3.!) Crimeii sacrilegio proximiira.
(33) De spcliatoribus cadavcrum et rairc velcri coutlcnJonm»
oru;mieutorum , di.'si /. 3. 5- "i-JT- ^- *•
SG2
aut porlicibus (i) aufcrre do scpulcliris. Quibus primo
con?ulrn(cs , nc ia piaculuui incidat conlaminala religio
defuncloruni , Loc lieri prohibemus , pcena (2) sacrile-
gii coJiibentes. Dat. prid. Id. Fcbruar. Jnlioc/dcc , iv
Lu^o A. IV. et Sallusxio Cojnss. 363.
LIBER NONUS
De non impnlienda sepidtnra defuncti proetextu dcliti.
6, Lnp. Josxiaus A. Theodoro.
CUm sit injustum , et nostris alienum temporibus in-
juriam fieri reliquiis (3; defunclorum ab his qui
debilorcm (4) sibi esse morluum dicendo , debitumriue
exigeudo , sepulluram ejus impediunt : ne iu posterum
eadem injuria procederet , cogendis his , ad nuos funus
morlui pertuiet , sua jura perdere : ea quidem , quaj
Jiiorluo i^osjfo ante sepulluram ejus fncla fuerint vel exi-
gendo quod dcbitum esse dicilur , vel confessiones'jdi(nias
aut hdejussorem, aufpignora capiendo , penitus arapul
tan prffcjpnnus. P.eddilis vero pignoribus (5) vel pecu-
luis qus solula; sunt , vel ai^solutis fidejussoribiTs et ge-
nerahlrr omnibus sine ulla imiovatioue in prislinum s!a-
tum rcducendis , principale negotium ex integro discepta-
n. Lum vero , quf in hujusn.odi fuerit deprensus flagi-
Uo , qu.nquagmla libras auri dependere , vel si minus
idoneusad eas persolvendas sit , suo corpore , sub com-
l.etenu judice pcsnas luere. Dat. Kalend. Decembr. Con-
slantinop. Olylhio V^. C. Cojns. 326.
In At-XHKKT. ut defuncti seu fun. ^. sancimus
igitur. et 5. si vero. col. 5. tit. i5. al. i3.
JNovell. 60. cap. i.
Tcni qui donmm morilundi accedit , ipsum. aliosve
cjui ejns sunt , mokstam , aut in relus cjus non ser-
i^ato (c-a.i ojfiao sjgucuula imponit : ab actione post mor-
tcm illuis cauat , et cdterum tautundvm exinatur ab here-
dibus injnrmti: pidlicauda lerlia jmvte bonovum , ipsoane
injamia noicuo. Eiulcm po-nis suljaeeat , qui eo moriente
cuxajunus pcccat , cum prohdcat extquias.
in AcTnFNT. ut ciim de appellat. cog. ^. meminimus,
coi. o. tit. iG. al. 12. Aovell. ii5. cap. 5.
CEd nequemte novem dics ab ohitu nnmerandos . td'a
^ piorsus^pal molesfui adecrsus quemlibet cx per^o-'a
mJuncU. Si .',ua cmn>. cautio , si fiuul sinnle fiat , iniUdc
a-n : ex lioc nuUo pncjudicio crcddori gencrando.
1
T I T. XX.
AD LEGEIM FAI]IAI\I (G) DE PLAGIAPJIS
Vendens aneillani alienan subtractam , polest con -
vindicatione , qida dulo desiit possidcre : et cn',,
coerceri , propositu actione legis Fabicc de
riis. Bald.
I. Imp. ANTODiwus A. Placido.
"pAter tuus adversus eum , a quo sollicitaiaai (hq
JL iam (8) , plagio quoque facto exportatam
apud suum Judicem civiliter in rem (9) actioi,.
consistat. Si [ vero ] m causa tenuerit , etiam le£ Fi
biae crimen persequi poterit. Quod si per violeulia'
cipium obreptum est , accusaiionem ejus uou m'
intendere. Pl^. 12. Ralend. April. Amomimo A.
Balbi^o Coivss. 214.
Actio legis Fabice non potest per procuratoreminidt
sed in actione civili serpi corrupti bene
adinittitur procurator. Bald.
2. Idem A. Aui-elio.
^l ab /Eliano servum tuum susoeptura , et aliiv
LJ occultalura (10) , moxque eo suadente fugae ... .
probare potes , legis Fabiac crimen per te , vel ac Qea
ad eam rem propositam , id est servi corrupli , pe 11
procuratorem tuum persequi polos. PP. 7. Ral. .V'^'
Ajxxo.Mjjo A. IV. et Balbino Co.\ss. 214.
Va ordinaria in crimine legis Fubice
procedilur. Sahc.
3. Imp, Alexander A. Cornelio.
UT Irgis Fabiae pcena debeatur , in crimiae si-m
pliv ('.2) , pt accusatio , et senteutia necessni
PP. 8, Kalend. Jul. Juliaino n. et Crispiwo Co.ns-
Procurator Ccesaris de hoc crimine non cognosci
nisi gerat vices jjrccsidis. Salic.
4. Imp. GoRDiAMJs A. Paulinae.
NOn valet Procuraloris (i3) seatentia , si Viwm rae-
sidis iion fuealur , qui legi Fcddce lo utn e^st r>
nunciavit : cum ejus legis disceplatio ad Pr?ejidis pi''"-
cise (iq) pertineal notionem. PP. 3. Non. Decerab. o«-
UIAKO A. e£ AviOL.I CoNSS. iqo.
(>) Qw et porncauones , l. 3;. in fn,. ff. de rrti^/nsis.
)i( ^^"a mumum ,imlicc coluLnu.s , /. 5. Cod.^ T''r.nd. h. t.
J) Reliqmai Geiunctorow Graecis As/vJ/^.-ce. de cictestalHli co;,-
«uL.tu cv.m mortua , ^ide Clar. 5. se,a. §. Forniccuio. ueru
cum ruorlua.
C1) A^id. ISc^. 60. NwJl. 1,5. cap. .5. /. 2. /r. dr in ius
2^and. l 8 jp. h. t. I. 68./: de rell^. Goth. aL Covan-^"
r«;.':f Ant " " " ■"■ "■ ^"'" ''''"'• '' «"•"'• "'^- "•
«i?3i''^" ^^'>''~'^^''" "^^^- 6- 7- 8. 9-^ de pi^n. ct hypuh.
vJSl r' ^'S; VL- '^- '^ ^^""'^^- ^'^"- 66. quce ct Jlavia ct
favia. diM ad L. 48. ;;. i5. ^
•SP.r/^^ Lavtrn^ et .t-Y.<.ga.ia: dicuntur , qul ingcniiauiQi iibcroj
^ut bcrvos alienoa Yenduot , yel aippjimant.
(8) Dc ancilla alicna sollicilata et exportata.
(()) PI.Tglarius coiivoniri potest rci vindicalione , ut hic .^i<^
Fabia , uers. t-i i^ero. ct criniiiiaiitcrinterdinn. ^crs. quod. Ihff^^'
(10) /. g. Iiifr. h. t. l. 1. 5. 2. Jf. de seivo corruplo.
(ii}. /. 4- supr. dc furtis.
{\'2) Yid. /. 3. supr. qui accusare.
(i3) C.-e-aris scil. Quitlani Frocurut.Dres Cxsaris hoc sibi wp*-
vcrinit tani Roinas , (juani iu provinciis : iit li.inc legem iotoH'*»
vid. Uip. /. 6. ff'. de oJJ\ procons. apud KuWd. tit. 2.}. - ■
/. Mi^saic.
(1 i) /. 8. Infr. h. t. in provincia scil. in Italia rero i»»
cntisiinuni , ad Pra;f. Pr.xt. in erbe , el intia ccntesirorv ">
Praefcrluni iuli. Ruliln. d. l. cui rci accedit inscriLtio ^r
injr, h. i.
CODIGIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
863
Me
ijrS
Scr
frafre suppresso friitri competit legis FahicB
accusalio. liald.
). Impp. "Valeriamjs et Gali.ikkus AA.
ct \ ALUKiA^j. C. Jiiliau.T.
Irpm (i) tiiiini adv( rsarius [luus] siijipri.Vfit (2) ,
i (Ufii i''al)ifle (3) .'idilo Pra^side proviiiciae r(,'iirn
jsulare. V^. ISon. Maji , yLiULiAJNO , ct Basjo
160.
m in ftiga conslitutum vendens , incidit in legeni
Fahiuin dc plagiariis. Uald.
Illlpp. DlOCLETlANUS Ot IMaxIMIAPIUS AA.
IMarlianac.
' "-x serviim consliliilum , neqne (4) vcndere , nequc
ic licet (5); undc iiitelligis le in legcni incidisse
ae ij)er hiijiisniodi dcliclis cerlam (G) pceiiain fisco in-
'\\ sialuit : exce[)tis colicredil^us , ct sociis fjuibiis
;(ine coiinminiuin (y) reruin licilalionein de fugi-
0 svo inviccm facere permissuni cst. Ila vero liceat
' in [ servum ] vendtre , et tunc Ncndilio valeat ,
.... y^) ab cmplore requisitus fuerit , et deprehensus.
■'. . Id. Mart. AA. Cojnss.
Amans servuni vcl lihcrnrn qucm plagio ahduxit j
milur capitc : cl de hoc crinii/ic judex poLesi
incjuirerc. Salic.
7. lidem AA. Maximo P. "U. (9).
X
|R
iam servos a plagiariis alienari ex Urbe signifl-
, alque ila inlerduin ingcnucs honiiues- eornni
Sfcie asporlari solere perscnbis , lioruin lihi deli-
iiceiilia,^ niajore severitale occurrenduin esse decer-
Ac proplerca si quem in liujiisniodi facinore dc-
lis , cap:lo (10) (lun plcclcre nou (hibilabis ; ut
iiere dderrcri cseleri possiul , (pioiniuiis islius-
iliicia vel servos , vel liberos , ab Urbe distraliere
• nare audcant. Dal. 6. Id. Dcceiubr. DiocLEXiA-
et Maximiaino AA. Comss. 287.
wicns e.vccptionem perernptoriain , fjua', hahel
examinari scorsuni a crimine , iinpcdit
proccssum in criminali. ijald.
8. lidcra AA. et CC. Coundio.
es provinciffi , (hscrelo prius (11) jiire djminii ,
elhgat , au audiendum sit phigii crimeu , uecnc.
ilJ
Nam si proprictalis tiire manclpiiiqn esso conslilerit , cx-
])iras5S criniinis inietiliouem , cinersa dominii hice , mi-
niCesiahil. Si vero sorvmn ahdiiiin esse consiiteriJ, f post ]
discpplalam j)ropi lelatis ([iiocslinnjiu , ct criin:)i> causa>n
.•mdict. n*. 8. Kah Sepleinbr. ipsis AA. *iv. et 111.
CoNss. 290.
Cclans manrlpinm aVcimni , coinniillit in legeni
Fahiam dc plagiariis. iJald.
9. lidem AA. ct CC. Eugenio.
EUm , qui maiicijMurn aheniim celat (12) , Fahiae le-
gis criminf^ leneri , non cst inccrli juris. S. 3. Idns
Blaji , Ilcraclice , AA. Cojnss.
BoncK fidei crnplor non inridit ii% crimen legis
Fahice de plagiariis , a phigiario
coniparans. liald.
c
10. lidem AA. et CC. Diza*.
Omparantem (i3) ab co qui abduxit phngio nnnci-
pia , si dehcli socius non probelur , nuSlo cninic.e
Lucionc (i4) AA.
toneri convcnit. S. Non. Noveml)r *
Co]\ss.
Fenditione status non mutatur. Sahc.
IX. lidem AA. el CC. ]\Iarpial£c.
Arducti phigio facta venditio , slatutn (i5) non mn-
tat : hhei-ce cnim personac solhcitalione crimcn coin-
niitlitur , non conditioni praejudicatur. S. Id. jNoveiubr.
Lucione
AA. Co^si.
Suscipiens fugitivuni cum rehus subtractis , furti
lenetur , et plagii. Sahc.
12. lidem AA. et CC. !^Iutiano.
SI (luis scrvuin fijgitivum scic-ns (iG) cum (17; rehus
furtivis susceprit , cum horum iiomine furti (18)
aclioue tcuealur . iia?c tihi Kector (19) provincice «•inu
solita pociia restiiui ofliciet. -j- Sed et si crimiuis plagiis
accusatiouem instituoris , libi andientiam praehere uon du-
hitabit. S. Kah Aprih Singiduni , CC. Cosss.
Plagii criminis accusntio puhlica est. Bald.
i3. lidem AA. et CC. Severiuo.
PLngii criminis accusalio pubhci (20) sit judicii. S. 5.
Kaleud. Decemb. CC. Comss.
;ilri el sorori tlaltir ctiain lirec actio.
" i".f!"J- h. t.
' '• ^-J)- tie hoinine tibero.
. tklog. G. cx Ub. 60. tit. /48
' licot. /. 5. jf?: //. t. Vid. /.
""liiiiiani , /. idt. D. h. t.
'n- J. 3.^: comm. cliwici. /.35. $. 3. D. dt contra-
l- a. D. h. t.
'il- fiuffi ili\i ail /. 4. Supr
c. 10. nd.lc /. 6. in Jin.
5. siipr. ite fcrv. fugitiiis.
h. t.
il .ibrogaliiin. Lcon. ]\\hc((. CQ.
• «4. i/)/r. Ii. t. i(l cst , cogiiilo , qui» sit proprict.iriiis.
'0. ic/,t,'. 48. c(/;.. 12. /. a. suyr. ct I. j. D. h. t. l. 1.
5- 2. V. de servo corriipto.
(i3) Eclog. d. loco , c. i3.
(1 i) Lucioae vid. Pentingcr.
(i5) /. 12. supr. dc inoeniiis. vid. /. 13. s:ipr. de liSeraH.
(16) /. 6. Stipr, de icr,'. fugit.
(17) \ ix scrvns fujjit , quin fccnm riis .iliquas domiao suo aufc-
rat. /. utt. D. cL' fuij-tiiis. /. 36. 5- ^- ^- de furtis. \hia ha-c
(!uo sunt conjuiicta , f;iga ct fiuliiui, Hinc M»rtialis epigr. 55. A
j.cdihus didicere mauus peccare proteiya , Non miror furcin qui
fuifilii'ii.'i crat.
(18) Yid. l. 1. D. de fiigit.
(19) /. 4- i" 8. sipr. h. t.
^20) 5- 10. Iiiit, di pull. jnd.
S6i
LIBER NONUS
Excitsatur errans in (Iclic/i.'^ , in fjuihus requiritur
duhis. Dald.
U|. lidem AA. et CC. Callisllieni.
PLapii crimiiiis accusalio cessat (i) , si suos servos ,
vel libcros adsevercnt hi , qui suppressisse dicunlur
non coraniissi velandi cansa , sed ad lianc opinionein (2)
justa ducti rationc. S. Prid. Non. Decembr. Nicomedicv ,
CC. CojNSS.
Scie/iter vendens liherum hominem , plagimn
comniiitit. Bald.
i5. lidem AA. et CC. Pomponio
ros (10) , et dignitates ausi fuerint altenlare vtl
rionatum (11) arripere : nisi (12) jure aureonu.;
lorum impetralo a Principe sustenlenlur. Tunc euirj
vivunt , iinaginem (i3) , non slalum ingenuitii.
ncnt : et sine periculo iugenuorum etiatn ofHcia 1,
publica. Qui autem libcrlinus se dicit ingenuum .
operis «prvibter , quam eliam ex lege Visellia cni..
poterit perurgeri. -]- In (i^) curiam aulem se inin,
damno quidem cum infamia afQcitur : MuneribL
Tcro ppi-sonalibiis in palria patroni , quae congrau
jusmodi houiinibus , siugulos pro viribus adslric
non dubium est. PP. 2. Id. Febr. AtuiockLc
CoMSS.
T I T. xxir.
Llberum , sciens condilionem ejus , invitum (3) ve- AD LEGEM CORNELIAM DE FALSIS
nundando , plagii crimiuis poena teaelur. Dat. i3.
nundando , plagii crimiuis poena teaelur. Dat
Kal. Jan. Nicomedice , CG. Cowss.
Nohilcs de crimine phigii convicti , in meiallum damnnntur
verbercili : ignohiks vero servi , vel liherti, bestiis
suhjiciuutur : ingenui capite puniunlur. Salic.
16. Imp. CoNSTANTiNtis A. ad Domilium
Celsum Vicarium Africs.
PLagiarii (4) , qui viventiura filiorum miserandas in-
fligunt parenlibus orbitates , melaUi (5) pocna cum
cseterjs ante cognilis suppliciis teneantur. f Si quis tamen
Lujusmodi reus fuerit oblatus , postcaquam euper crimine
cjaruerit , servus quidem , ve! liberfate donatus bestiis
subjiciatur , jngenuus autem gladio consumatur. Dat. Kal.
AugUSt, C0JNSTAJNTH>,U A. ly. et LlCIMO CoKSS. 3l5.
T I T. XXT.
AD (6) LEGEM VISELLIAM (7).
Servus , <•('/ liher u; ad puhlicos honores tacita veriiate
prvmolus , incicLii in Itgem Juliam Fisellinm : nisi li~
berlus impelraiset jus aureorum annuhrum. Bald.
L
1. Imnp. DiocLKT. et MaximiAn. AA.
ct CC. Bacco.
Ex Visellia iiijerlinaj conjiiionis homines persequlfur
si ea ('o) qua3 ingenuorum sunt , conira (9) liono-
(1) Imo non cessnt. Ed. d. lac. cnp. 3. cossat , si qnEestionem
proprictatjs jt.sta raiione diiclus movcris . xit hic.
(2) Opiiiio jiLsia cxciisat a deliclo , adde /. 12. f i o 3
/. i3. D. do liber.ili. i • •
(3) Eclog. d. loco , c. 18. l. 1. tit. I. ex Uh. 60. tit. 48.
t, 18. Z. I. 4- ^' h. t. l. 1. suvr. uhi de ciiminib.
(/() l. un. C. Th. h. t.
(5) De poena pla^ii dixi ad /. utt. D. h. t.
(6) Haec les abiogata ^-idcliir. Nam ciim Lodie lihertini omncs
restituti sint natalibus , Noi'. nt lihpri. de ccetcrn ;8. iiiliil c4
necesse hic edinre , nt nc lil ertis liominibns liccat' cos honorci
3dijii!-ci , qui ingenuorum sint propfii , cosve extraordinari.i ua;-
jia adficere.
(';) l. un. vcrs. Et cimi. infr. quatido ciyilis cwtin. UIp. 3.
5. 5. KisceUiani Hai. ct ita scViptum r.\t,at in /. un. C. Tlicod.
*!ctum civiliter (riminalitnr af^e.re, Alii legunt xllisvrltinm , cditin
ISivcllinna. alias tblso Mi^cellam dici juito , ut ihidem quidai;^
idnofarnnt ex lit. dc indictu vidnitule , et l. Jnlia 3/i.H:>t/a tol-
iend. Lata fj^h .inno lubis 776. SeiUcntiain lcuis \ licelliae vid
infr. h. t. ^
"(8) d. l. nn.
ty) Circa. Hal.
(10) /. 3. JT de jnr. ain'. ann, insignia aUcrins ordinis. Pan). 5.
lent. 25. 5. u, adde et $. 10, ibil. i3. J\ adl. Corn, defalsis.
De accusatione suhjecti parlus.
1. Imp. Antonijjtis A. Severino.
SI partus (17) subjecti crimen diversae parti oli''*"-
causa capitahs (i8) in tempus pubertalis puer.
ri non debuit : sicut jampridem mihi et Divo Seve pi
Iri meo placuit. Neque enim verisimile est , eain c,
guitur , non ex fide causam suara defensuram . c
riculum capitis subeat. PP. Non. Mart. Duobus el Mi
CoKSS. 2 1 3.
De sohitione.
2. Tmp. Alexander A. Valerio.
SAtis aperle Divorum Parentum meoruiu rescripi ifr
claratura esl , cum morandDe (19) solutionis gr{»,i
debitore , falsi crimen ol^ijicilur , nihilomiuus sa!v
cutione (20) criminis , debitorem ad solutionera c f ■
li oportere. PP. 3. Non. Maji , Maximo 11. el .l-O
CojNss. 224.
Si Filius legalum consecutus e.v testamento ,
quod cerum putavit.
L
3. Idcm A, Cassio.
Icet ex tabulis , quas sub nomiue palris tui urfin
ejus , id est novercam tuam , subrepto vefc ■
mento falsas protuhsse allegas , cum crimen ad;
(11) l. I. Infr. si servus aut lihert. ad dfcurionat.l 10
(12) /. 5. 6..^ dc jurc aur. Snet. in Glnudio c. i,
(i3) Imago ,i' statii diffcrt. Prior momcutanca ad tenpii<
triiiseciis est. Status dnrabilior est.
(i4; l- 2. infr. si senus aut libcvt. ad decurion. adspL'trH
1. 10. tit. 32.
(i.5) Vid. /. 6. /f. ad municip.
(\r,) L. 9. €. Thcod. 14.
(17) /• 10. infr. et l. 19. 5. l. /. io. 5. i.ff-^^- «• '.• -J
Bo'-siuni tit. 4'- P;>P- ■;• Nct. 7. .
(18) Pffna nd.si e.\ b^ge Cornclia canitalis. /. 5. l- 22. 1/«
Infr. h. t. Cypr. 2. ad Donatum. Hic tejtaracntuin subjic: iW
faisiun capitali fraudc conscril>it. poslea facla cst non c^pil»
/. 22. in fin. l. I. in fin. f. h. t. l. 18. supr. de transac)-:
Iiist. de puhl. jud. Qtianam pceaa hodie falsarii afficiaiiturt..S'
ad jSovell. Leon. 77.
(19) Si fl drbitore falsum inslrumentnra dicitur moran^J
tionis gialia. facit /. 3t. D. dc re jud. ir . -
(jio) I. c. pcrseciitione , accusatione. Goih- Hinc colUsc p«-
denle rc.^litittione in integruni non irapcdiri cxccutioucm. i; •
/ 12. controv. cap. 12. Ans. AdJe Srort. OdJ. de restit.^ f «J'
tr:;;
■ connvv. cap. \ >.. j^jis. xi(iae cioii. vju^. .1 {
q. 4-. Joami. Sand. dccis. Friuc. lih. 3. iit. 8. d^f -)'
C^istin. dccis. liet^. wol. 2. dccis. i3j. S- L-
CODIGIS REPETITJE PRiELECTIONIS.
865
Vs (i) , legafum aclscrlptura libi consecutiis sis : Facla igitur transaclione (i 'i) , dijTicile est ut is , quJ
;ion impedieris accusationciu contra eani iiiiplelis provinciain rcgit , vclui falsuui , cui scmel acquievisti
UJS
i' — ____ ^ ^ ^.^._ — „, ^
instituere. PP. n. Kal. Januar. Albiino , ct tibi accusare pcrmitlat. PP. 3
Ail
Co^ss. 228.
Z?e his qui falsis rescriplionihus ittuntur
4. Idem A. Maximo.
Basso Conss. 259.
Kal, Jul. Tlsco j et
De codicillis,
8. lidera AA. et CC. Marino.
SI falsos codicillos (i5) ab liis conlra quos supplicas ,
, ^ factos esse contcndis : non ideo accusationem evadere
I Jjiorera severitatem exigit , ut merita eorum , ^ _ . ,^.. ,„^^ „v,oL.j«i.v^.iv,.i. oaucic:
Vlaisis rescriptionibus (2) ulunlur , digna coercean- possunt , quod (16) se illjs negent uti : nam illis (1-)
na : sed qui (3) dcceptus cst per alium , si suum prodest inslrumenti usu abstinerc qui non ipsi falsi ma-
itiam probat , et cum a quo accepit , exliibet , chinatores esse dicuntur , et quos periculo solus usus ad-
lai. PP. 4. Kaleud. Jauuar. Alcino et Maxxmo strinxerit. Qui autem compositis per scclus codicillis in
228. severitalem legis Corneliae inciderunt : non possunt defen-
siones ejus.recusando , criinen evitare. PP. 3. Kal. JuJ.
An JiUus agere contra matrem possil. .S]miliako , et Basso Cowss. 260.
ino
5. Idem A. Petronio.
'^in qaidem crimen , vel (4) aliud capitale (5) mo-
. ?re vos matri (6) vestrse , secta mea non patitur :
id ( res pecuniarium ('[7) compendium (8) non aufl^rt.
i e:|n de fide scriplurae , uude eadem mater vestra fi-
niissum sibi vindicat , dubitatio est , inquiri fides
. eliam sine metu criminis potest (9). PP. 3. Kal.
■In: Agricola cl Clemejnxk Co^ss. 23 1.
Si is j cui quid relictum est , Jalsas
tuhulas dixeric.
Imp. Philippus A. ct Philippus C Culpio.
V laisas labulas (10) dixerit , ncc obtinueril: ad de-
y^ iicli jiidicium (ii) aspirare non potesl. PP.i5. Ka-
nd. April. PniLiPPo A. et Titia>o Cojnss. 246.
De transactione.
Impp. Valer. et Gallien. AA. et ValeriAn.
C. Ucliodoro.
rjsignificas , cnm priinuin adversarii instrumenla pro-
l .'ruiit, fidem eoiuin te liabuisse (12) suspectam (i3).
Succedens ah inteslato , tenelur prxhere fideicomniissa. re-
licta in codicillis : nisi codicillus argualur de falso cri'
minalilcr accusando , vel civililer excipiendo. 13ald.
9. Impp. Carinus , et Numer. AA. Mesio.
SI docueris apud Praesidem proviacia3, ab intestato (i8)
te heredem ejus extitisse , qui codicillos scripserat
ordinarium est , ut in hereditatis possessione conslitutus »
fideicommissa pracbcas , quae jure relicla sunt : nisi con-
silium est codicillos (19) lalsos arguere. Quod si crimina-
liter (20) coeplum [judicium] interventu indulgentiae (21)
sopiluni est : Iiabes tamen residuam iudignationem , et
potes dc fide scripturae civililcr queri. PP. 3. Kalend.
Aprii. Carino II. et Numliuano AA. Coisss. 284.
De partu supposito.
10. Impp. DiocLEX. et Maxim. AA. Legitimo.
Ctm soppositi (22) parlus crimen pairui tui uxori rao-
veas , apud Uecturem provinciae inslitita accusatione
id proba (23). PP. 11. Kalend. Oclobr. Diocletiano A.
11. et Aristobulo Conss. 285.
Vid. /. 3. D. h. t. l 5. ff. de his qua: ut indig.
l^aul. 5. seiit. a.S. J 9. Pauf i. sciit. 12. 5. i. con*litit-
■ /. uh. D. h. L. ialsis Pisetoiis litcris. /. afi. D. h. t. (ie
falso pnttoris jussu lUiliir , vid. /. i. D. de concussion.
'i iililur fal.sis inslrumcnlis , actis, rpistolis. Paul. d. l<,co.
iileia licrc(ii acciilcK' jiuicsf dli jujlani i<>ii(nanli;i,' praisuni-
• co casu iil bcncfici; rco datur , iil pro(iu(^uj^f.ilsuai m-
im nitciropclur , co nccne vciit uti , dalo dJt)ilori in ciiin
lio, (|iio elapso , si faisis instrninculis licres uti crr|)cril ,
i"lur. comtiuiiiis opiino apiid Claruiii 5. sent. C. Futuim.
ns ftdso.
I<i ciiiuen capitalc lioc e\ loco satis collieilur.
^^i nd /. 1. iu/ir. h. t. " .
■lev a iibcrla lalsi ciiminalitcr conveniri non potcst : ci-
■l<-'st. /. I. ^. 43. /7. de vi et \'i aim. t. 11. §. t . Jf. de
". Iniino criuiiiialiter pclcst. /. i.i. supT. qui accusare.
, iuc colliguiit , duobiis inodis agi de (ulso : civililcr . ut
tiiuinalit(r, ut supi: h. t.
("sl , actioiicin civilcin.
^uMuodo ? aclionc in factum. d. j. 43.
rcslamcnli scil. vid. /. 6. £'. dc 'lieredit. petit. Papoa. 2.
IJ cst , ad lcgat.i. Co. Ecl. 42. c.r l. 3."). c. 33.
^'iccusassc , Syiiops. Baul. 11. tit.i. ///•. fio. tit.l^u c. 42.
^iispcclum habciis instruir.cnlum , qui cx co transi^ll, diu
iiiigit , nou cuim transigit per frrurc:a , luia suspcclum
babct : ncqiic scicns omnino , qiiia tantom suspecfnm liabct,
(i4) IIiiic coiilrovcrsiam paucis ila definio. Qui pcr errorom ex
falsis inslruincntis traii?igit , vcl pacisciUir , /. 42. siipr. de trau-
siict. /. 2. supr. de his quibtis ut indigu. instru;ncut im faUi ac-
cusaro potest. Qiii dubius c.\ fal.sis in-truincntis transigit , dilliciii-
ter potest ab inila traiisactioiie fidsi accusalioiieiu m.ivcie , ui htc.
Qui veio ^oicns de faL-.o iii^trumciilo traiisijit , jure transigit : ia-
re , inqualn , id esl , jurc RonMno. G: xci 11. Ecl^g. 2. ctij). 2G.
ct I. Harin. 10. vid. Ciijac. 0. obs. 1 1 . e£ >o. oht. jy. el ita
cliain vctercs accipiiint Icj;cm 18. Suj):-. de tr.iiii.iction. qiio I Al-
ciato in d. l- 18. et '). Piiru.iitx. 8. y. 10. Ilitomaiio ad d.
l. 18. et .>!. Jlln^tr. j),>:icllo nif d. I. i3. Papmi ct aliii , d-i
(jnibiis di.\i ad d. l. iS- sitpr. de trans tctioii. di,>piijeret , quibiis
accedit nsus el piaxis Gallia , iit iLid. nolavi.
(i5) A id. /. 9. lafi: h. t.
()6) F.iUarids folsi lciietiir , ctiain>i falso instriimento quod ipisc
fecit , sc vclie uti ncgct. Imo , (Ke.ulcntia videtur cxvjusaiidu*.
/. iS. JF h. t. vido Fapon. 2. Notar. 7.
(17) Imo ct aliis , d. l. 9.
(iS) Hcrcs ah intestato cogitur pr;estare fiieicomiuissa relitta iij
cciiicillis.
(19) Ktiam codiciilos falsi argiicre licct.
(50) \'id. /. l(>. infr. h. t.
(^i) .\biiilio criminis nou toHit actioqcin ctvile:n.
(2-!) \ id. /. I. sftpr. h. t.
(•.'.3~ Acc;isatori iiicuiubit probalio.
lor)
866
LIBER NONUS
eos
lur
CoN
T)e U(e pecuniaria.
II. lidera AA. ei CC. Isidoro.
T lis pccuniaria (i) apud pedaneos (2) Judices re-
' missa cst , eliam de fide iustrunieiiti civililer apud
juxla responsum viri prndenlissimi Pauli retpure-
PP. 10. Kai. Jul. DiocLET. iu. el Maxum. AA.
ss. 287,
De prccscriplionc lemporis.
12. lidem AA. et CC. Prirao.
QUcreJa faJsi (3) lemporalibns prar^scriplionibus non
cxcluditur , msi viginii (4) annorum exceptione :
sicnt cjinlcra quofpie fere (5) crimina. S. G. Id. Ja-
nuar. finiinacii , CC. Cojvss.
De ejfectu fahm scripturce.
i3. lidem AA. et CC. Marco.
Ui velut (6) pranscntem [ scripsisse ] res recepisse
suas , cum absens csset , conscripserit , non ignoran-
ti quicquam aufert , sed se criminis obligat periculo.
I^P. 6. Kalend. Januar. Sirinii , AA. Conss.
jDe testatnento celalo , vcl amoto.
i4- lidem AA. et CG. Gentianae.
Q
E
Ura , qui celavit (7) , vel ainovJt (8) testamen-
liim , comuiiuere cnnicn lalsi , pubiice nolum est.
S. Kal. Januar. Sirmii .^ AA. Coisss.
De collitsione crediloris cum clehitore.
]5. lidem AA. et CG. riufino.
SI creditor (9) colludens cum deijilure suo tibi praj-
dium vcnundedil , fidsum coninii^iit : et libi (10) ni-
Jiil cfTecit , sed se luagis criiiiiuis accusationi feoit obno-
xium. S. j3. K;i1. Fcbr, CC. Co.nss.
De tcstamcnlis.
16. lidera AA. el CG, Forlunalo.
T^E fide lestamenti (pierenti dnplex [\\) yja l,i
VJ^ tributa est. Quamvis itaque per procuralorenj
salionein pcrsequi non potes , discepialione tameu it«.
ta de ejubdein lide queri nou proiiiljcris : cuiii re
convenlus , non lanien ab eo , qui civiliier eoit
niter accusari possit. S. 8. Id. Febr. Sirmii^\.{:,\
De temporis intenallo.
17. lidera AA. el CC. Menelao.
Slcut falsi (12) tesiamenli , vei codicillorum scripi
leniporis intervallo flrmari non (i3) polesl , ita 'era
quoe jure subsistit , non evanescil. Si iia(|ue de fidc ■
cti , vei per accusationem , vel per piivatum ju;
quereris , Rector provinciae tunc (iemura eos exhilx:.
quibus interrogatio fi-ri potest , jub-bit , si piiiij c
indiciis (uj) fueril commotus. S. 3. Id, FeLiuai.
mii , CC. CoNss.
De ejftclii falsi.
18. Tidem AA. et CC. Maximo.
EX initio (i5) falsi commissi jusla possessio nori ra-
I tur. Unde contra eos , qnos de domimo fuiiHi ;um
conlendere proponis , accusatiouem inslituere poles.
JNon. Mart. CC. Co."yss.
De fceminis.
19. Tidera AA. et CC. Cosmiae.
ET si ad te negolium periinuit : etiam , atqiie am
teeum deiiberare debueras , ne injprol^am inslilres
accusationcm , hoc inslrumenium , in quo subscripsu,
falsum ajguere contendens. At cum mulieriiius (1 i»
alieua causa ialsi non sit concessiim accusare , lu iem
hcvc eadem prccdii te priits alii donasse , piopoims : eri
Iibi laciiltalem accusandi conira juris postuias f.trim.
S. 8. Idus Martii , CC. ColNss.
(1) Vid. l. 9. stipr. h. t.
(-^) Etium conuii jxdatieis ct delcgatis judicibus excipi potest
de fiUso instnimeiito.
(.3) Quid ? liccbit-ne aclori agcre ex falso instrnmento post vi-
cciinium ? f^iponius 2. NoLar. 7. cap- dii pariicide. negiit hiuic
lociim perfincre ad aclionerii civiitm , eo seusu : ctiam iiilra Iri-
reiiniiun excijii j osse de falso civililer, non tanieii ci iniinalltcr.
ari;. l. 5. itijin.jp. dc dnli mali e.rcpjUione. lacit /. 17. //;//•. A.
t. Gofli. Dc }iac prncscriplione vid. Te^saiir. decis. 10. Inibert.
Jit.slit. f.rens. lib. 3. cap. 9. Boer. decis. ?,(>. VA qiianto tcnipoic
jiraescril alnr acciisalioni , Tessaur. decis. 206. Danilioud. prax.
criinin. cap. 8, nitni. ih. ct seq. Ans.
(4) t)o. Ecl. /) I . c. /17. Pr:escribiinlur criiniiia rej^ulaiiler vi-
cennio. \[(\. Tiraqucliuni Iract. de pctiiis , causa 29.
(5) Iteclc id .iddiliun. Snnt enini qiiredain crimiiia , qiire q-iin-
qurnnio tollunlur , nt qiiic desccnduiit e.\ lcge Jiilia de adtilteriis.
/. 29. 5. (>. _/f. ad l. Jal. dc adithcriis. peciilalus. /. '^ . Jf'. ad l.
Jitl. pccidat. Silaniano senatiisconsulto. /. i3. Jf- dcSC. Silaniti-
7in. Ouid siijipositi j .?rlns crinicn ? nulla pr.Tsciijitionc tcmporis
dcjtclli dicitiir. /. 19. in fn. J}'. h. t. icilla , iiKjiinm . nisi vircn.
iiaii , ct ila i.anc bj^cm accij^c , iit ct 1( gcin itll. Jf. ad l. Ponii,.
de pairicid. (|ua osteiidilar , eos qui parricidii tencri possinit ,
sciniui- accusari j)osse. addc Cujac. 4. vbs. J^. Quid Ajiostasia ?
■\id. /. 4- iupr. dc c.poitalis ., ct itu .-j.ccusalio criuiiunlis tollitur
vicennio vid. Clarnm .'). tient. §. ull. qucEst. 5i. ajdc BoBsa
c. 41. num. 12. Aucbaranuin 2. qucEst. 29.
(()) Falsa recepli confcssio depositarium non libjral.
(7) l- -2. D. h. t.
(«) d. l. 2. Paul. 5. seiit. 2.5. §. i.
(9) Falsum coinmitli intclligitur, si creditor dicm obl'?'"'"'*
protulit , icj.ctiit , anticipavit ,"aiit antevcrtil. /. 28. D. h. nd.
/. 3. D. de pr>fat. l. 3. D. de fide inslriimentortim.
(10) Qui prior lenijiore fuisli.
(11) Civilis et ciinunalis, /. 5. /. 9. /. 11. Sitpr. l. 'J- ' j''*
htjr. h. t. adde l-i;.;n unic. infr: qiiando civilis tictio. 60. £''--i|l«
c. 57. i^er.,ic. ,' J.a;y.f/,-. vid. Cujac. i3. ol,s. 3S.
(12) Falsuni ab iiiilio testamcntum , seu falsa oinnis volM»
traotu triuporis 11011 firmatur.
(i3) Temj)oris tractn noa confirmatnr , quod de jcre ab >'»»
no.i siibsistit. addc /. 29. /• 201. D. de rcg. jur. c. 18. de\^
jur. iii G.
(i/j) E.\ indiciis potcst judex intcrrogaic. adue /. 8.
infr. di; qucEst.
(1.O) Giraci ila lcgunt , cVc irKx^i. iu 60. Ecl. 4i- <^-
co .s(usii. E,\ falso jiossessionem ncUio sibi jiarare polcst.
(i()) Ftcminis accusalio falsi non est pcrmissa
si suim siiornmve injuiiam pcrseqiianiur. adde /. i- J
Atquiii PtLjinianus. J}'. ud SC. Turpiil.
w ;•'
53itek
Jed ila (ieni! ,
10. !'•
CODICIS KEPETITyE PR^LECTIONIS.
S67
N
slrema sententia , quid sibi liquent , proditurus. -1- LJd',
mum aulem fiuem slicpitus criniiiialis compendioso (20)
spatio limiiamus , quem hii^anlein disceplalemque fas nou
sit excedere : cujus exordiuiii nasceiur auspicio conlestatjc
accusationis apud judicem compelentem : post probatio-
, - , ,. --- — -• "^'n supplicio capitali (2»), si id exigat magnitudo (22^
(1) exfmplum editionis precum aliier pcr (2) commissi , vel deportatione ei , qui laisuni comraiserit
)iera scriptum, cum non (3) nisi dolo [ malo ] imminentc. PP. 8. Kal. April. in foro Trajnui ^ Co.N-
5XANXJA0 A. viii. et CoAsxAwiio C. CojNss. 354.
De errore , et clolo.
Non esi falsiim sine dolo.
20. lidem AA. et CC. Rufino.
roi
comniittenles
dicis nioratur
cnmini
S. 11.
subjugentur , cognitioneni
Kal. Nov. Dorosioli , CG,
De deciirionatu.
. Imp. CopJSTANTiNUS A. Mechilio Ililariano
Correclori Lucanije , et Brutiorum.
.) qiiis decurio testamentum (5) , vel codicillos ,
l aliquam deficientis scripseril voluntalem , vel con-
fJis puLIicis , privatisque instrumentis pra-buerit ,
I : si falsi quaeslio moveatur , decurionatus honore
. , qiixslioni (6) ( si ita poposcerit causa ) sub-
Secl non slatim desinit esse decurio , qui in hu-
i faclo fuerit deprebensus : Quantum (7) enim ad
M.iles pertinet necessitates , decurio pmnanet : quan-
n ad rcm gesiam , et verilatem referandsim , uli
jnalus honore non poterit (9). ►j- Nec vero is qui
erit tabellio (10) ad eludendam quapstionem super
e ante scripserit , iactus decurio defendi hac pot-
j.niiate : qiioniam scripturae vmitas , ( si res popo-
I per ipsum (n) debct probari auctorera. Dat. 3.
eLr. Sabijso et Rufiao Coass. 3i6.
Dl' inc^uisilione veritatis , et Ute compendioso
spatio terniinanda.
22. Idem A. ad Maximum P. U
Tl(i2) falsl examen iiiciderit, func acerrlma (i3)fiat
dago (i4) aiguinenlis (i5) , tfrstibus , scripturarum
.''(16), alii.sfpievestigiis (i;) verItalis:Ncc (18) ac-
laiilun. ipKTStio incuinbat , nec probationis ei to-
-il;,s mdicalur : srd inler f if)) iitramque peisonara
l«|x nifduis : nec nlia nilcrlocutione divulget qu;e
^ed tanipjam ad iiniiationem relalionis , (juoc so-
d.mdi mandat oHicium , praebcat nolionem : po-
5'.
r-rih
iism
iie
is q
•il (
frit
.ai.
De judicio civili et criminali.
23. Imppp. Valens , Gratian. et ValenxiN.
AAA. ad Maximuni P. P.
DAmus (23) licentiam litiganlibus , si apud judicein
proferatur scriptura , de qua oritur aliqua disputa-
llo , profitendi , utrura de falso criminaliler (2^) statuat
fpii dubilet de instrumenti fide experiri , au civililer.
Quod si cxpelens vindiclam (25) , falsi crimeu intcndc-
rit , tunc qua^stione civili per sententiam tcrminala , cri-
minis iiat indago : nt si fjuis tabulas testainenti , cliiro-
grapha , altpstationesque , necnon et rationes privatas
vel publicas , pacta et epislolas vel ultimas voluntales
donationesve , vel si quid prolatum aliud instituere (2G)
conabitur : habcat accusandi facullatera. Civiiis autem iu-
fpiisilionis inler utrasque parles contligentium levior exa-
minatio procedat : cum judex f[ui pra:erit quaeslloni , in-
tenliones [ actoris ] filsas , et conficta crimina [ reoium 1
ex legibus poenis competentibus possil ulcisci. PP. 16.
Kal. Maji , Romce , Valente v. et Yale:<iiniano AA.
COASS. '6-^Q,
24
De onere prohationis.
Inippp. Valentin. Tueodos. et Arcad.
AAA. Proculo P. U.
Ranbemus liccnliam , ut sive (27) civililer , sivo cri-
niinnliter ( ut actor elegerit ) super prolalis codicil-
lis , vel aJiis inslrumcntis requiralur : incumbat probalio
ci iusiruinenli (28) ci priinitiis , (pii scriptiirain oblu-
fi.l
lerit , deinde ei , qui stricla (29) inslaulia t.ilsiiin argucre
paralus sit. Dal. lo. Kalcud. Fcbruar. TiM.4Sio , el Pko-
MOTo Co^ss. 389.
hA l. 1. supr dc crrore aduccat. l. 92. £. de rci^. jur.
01. u, jni. (/ h. i. /. ,„„c. i,,/,.. a'e luututioin: nuinnus.
„■„;,.■"•'"■ ';■ kx •■'• ',"" l"'*-"'-"'»it<"- iro instrumcnto
" noliui.. vid. Alnal. 3. irusunwt. i3.
■iiMiiii siiio liilo , ruui I uiiitcir.
'• C. n. /1. t. acJ.lc /. ,5. iufr. da decuricn.
^olamcntuni a dcci.rion.bus iatcrtl.,n dc faclo , non ,Jc
' s ■■>.; 1^'' '''''^"'■'»"- q^'* cum hac legc comun.
■ ) ^ci iDi solituin. '
'li falMim dicuiio lorqncri polcst.
itspeclM diMiso uuus ct uicm >aric considcralur.
'"• d. t. i5. vid. JSoi-.tl. 4.'|.
;"'• 'la? vd. /. 14. supr. de tcstibus.
-bcll.ou.s u.unus c^crccrc , qui dccn.io cst , non polest.
in. I. Uiirin. 6. '
2. Mcr6. sjd ul.i Jid.^i examen. C. Tfieod. h. t.
" crimcn l.ilsi acccrrima lit indagafio.
'Hlagatio Atritalls lit a.gumcut.s , tcstibus , scriplurarum
e'm"u'!" ''*r'!'"''^''\^'''°'^^^'''"''' loco. vid. l. indma.xc).
e ifi yuu.ivut, /. ull. Supr. de pivbut.
(iG) ScriptmaruiH collatione falsuin dwUj,! potcst. vid. /. 2J,
Supr. de fide. innlrum.
(.7) Prol)atio.ies , conjecturx , iudicia ct arg.nucnla , vcrit:\lis
vesligi.i suiit. d. t. 19. d. l. uft.
(18) /. ull. iiifr. h. t, t. pen. supr. de probiit.
(19) IiKpnrcrc judc.s. in ips;i nialcficia dibct , cfiainsi sit , q li
acc.iMt : ut iiiiic coustct , accusulio.ic non ti lli facultatcm ia.
q.iirc.idi.
(•io) Id osl , aniiali. d. vcrs. sed ubi ; addc l.uU. injr. ut inlrn
certuin teinpus criin.
(•21) \id. quffi dixi ad Nin'elf. Lcvn. 77.
(■2-i) Puniuntur lcvius lcvia dcl.cla ; vid. Tiraqucll, tract. d«
pcen. causa 1 j.
i-i^) l. 4. Cod. rheod.
(•2|) /. 17. Supr. vt l ult. iifr. h. t.
(i5) Eiccia actione civili f.ilsi , criminalis suspeaditijr : fiaita ,
rcvivi.^ccre oolc.-t.
1
(•it») lusimuiaie , Cod. Thcod.
(?:) d. l. ,G.
(i8) Go. Eclog 4i' ccp- 57. in fin,
(•2tj) liirirucla , Hal.
668
L I B E R
T I T. XXIII.
DE IIIS , QUI SIBI ADSCRIBUNT (i) IN
TtSTAMENTO.
Filiiis emnncipalus sibi adscrihens in lestamcnlo palris
pcilrc dictcinte , de cvquiiate a pceiia legis
Cornelice excusatur. Bald.
N 0 N U S
facienli irrogala cst : cujus veniam (i3) deprecami'.
iguoi-antiam (i^) , et profiientibus a relicto dijceder'
Aniplissiiiiiis Ordo , vcl divi Principcs veniani [ '
dederunl. PP. 17. Rai. April. 3Jaximo u. tt 1
CoiXSS. 224'
Marilus sibi achcribens in tcstamp.nlo uxoris
incidil in pa;nain. Bald.
1. Iinp. Antokinus A. Valalio.
QUamrjnam ita (2) interpreiantur jurisperiti , ut con-
tra legem Corneliam videatur se scribere heredem
cmancipalus (3) filius patre dictante , lamen si cum
teslanieutum non esset scriplum , jnstus (4) successor lu-
turus esset accepta bonorum possessionc , filius patri :
perinde habebilur , alque si sua nianu paler tuus te lie-
redem scripsisset , fuuctus (5) dulci (G) officio. Propo-
sila JN'oii. Sept. Duobus et Aspris Cojnss. 2i3.
4. lid
era
Crescenti.
QUse in testamenio uxoris (16) raarilus sua mv '
gata sibi adscripserit , pro non scriptis habc-uu
legis Cornelia? poena , j^i venia inipetrata Donst ,
locum habet. PP. 3. JNon. Februar. Fcsco u. et D.'
CoASS. 226.
3Ii!es sibi adscribens , prcesumitur juris errort
non malitia , in lcgeni incidisse. Bald.
5.
Idem A. Gallieno milili.
Testatoris subscriplio ctiarn genercdis exciisat a pcena.^scd
non trihuit jus petendi lcgafum exiraneo , r/wi sibi ad~
scripsit , nisi specialis fueril subscriptio ieslatoris. Salic.
2. Idem A. Alticio.
SI tcslatoi' codicillis quos scripsisfi , legatum quoque seu
fideicoinmissum relifjuisse tibi sua (7) manu adscri-
psit : non videris in poenam Senatusconsuhi incidisse.
*|" Quod si (8) testamcntum diclasse codiciHis significa-
vit , legato quidcm vel fidcicommisso absiiuere debcs ;
poena vero falsi tibi principali (y) beneficio remitlifur. Semis jussu domini sibi adscrlbens , excusatur a /"«
PP. Id. Decerabr. Ar<xo:si»o A. iv. ct BAtBiNo Coisss.^i^. liberialem tamen non conset/uitur , nisi de scripti'
testatoris subscriptione docealur. Sahc.
|Uod adhibitus ad lestamentum commihlonis (l7;cri-
benduni , jussu ejus servum libi adscripsisli .
non scripto habetur , et ideo id legatum pele.
potes : sed secuto tenore indulgentiae meai , ptcna .
Cornelia^ tibi remillitur : in quam credo te magis
quam malitia incidisse. PP. 17. Kal. Jun. Fosco
Dextko Cojxss. 226.
I^cre igiiorontioj/i allegai/li , et a dcliclo desistenti ■,
pccnn rcmillilur cjuam ir.currerat , cjuia sibi
achcripserut, Baid.
3. Imp. Alexakder. A. Martiali.
DFnatusconsulto , et (10) Edicto divi Claudii prohibi-
lum est , cos qui ad scribenda lestamcnta adhiben-
tur (11), f[uamvis (12) diclanle testatore , aliquod cmo-
6. Impp. Dioclet. et Maxui. AA. et CC.
Aufidio.
I libertafem (18) tibi manu tna imperantc (lomin^a<J-
scripsisti , cum proponas doniinum non subscripjai
el (19) suis h'lcris tuaui hbertatem expressiiu n: ' "
ad impclrandam liberlatem Seuatusconsiilli auclii
obest : poena tameu falsi tilji remillilur : quor.iamjoa
polueras contra donn'ni volunlateiu veuire. PP. 6- 1' '
umenlum ipsis fulurum scribere : et poeiia legis Coruelia) cembr. ipsis iv. et 111. AA. Coinss. 290.
(i) /. G. in Jin. l. 17..^- ad leg. Corn. cle fcdsis. l. n.Jf. de
Jiis qucB J7T0 Jion script. adde Bossiiim in prax. cci/j. 38. Clar. ,'),
sent. §. Futsum , vcrs. y)scribciis cUaiii.
(2) Inltllcclum liiijus Irgis vide aputl Joliann. Dcclicr. Ii[>. 1.
dissert, 2. tium. 21. 22. tt Cujac. trcict. acl Aji ican. acl l. Si
fjuis legatum. Q. ff. cle lef^. Corii. de fals. Ans.
(3) Si cmancipatiis ];ali-e diclante se herecltm scri|^scrit , noa
inciciit in falsum. J.st eniin alioquiu hcrcdilalis patcrnre cnjiax.
(^l) Batio dccidcndi.
(.')) Id cst , nioiUir.s. Isid. in Glnss. Fnncius dnlci oj(Jicio di-
cUur , tjui rjjicinm filcc iiiipleuit. li^itur dulce ofliciiim , dulccve
iTiunus , viia dicitur. Seneca in Hyppolito : Cur dcUuin miuiiis
redditcB lucis fugis ? sic munus lucis dicitur , l. un. C. Tlicod.
ilc hcr. pet.
(6) Lucis oflicio ,• ut d. l. un. Infr. ithiDiw. Cujac. 3. acl
Afr. in fiii.
(7) iJbi testalcr tcstamcnto aliquid adscribit. ccssat poena fal-
51. Suhscjij^tio tcslatoris gcncraUs txcusat a pcena. /. 1. ^- 8. /, i5,
§• ''•Jf- de leg. Corn. de falsis.
(8) Obscrva hyiiothesin.
(9) Tcstamcntaru;s veniam a Principe vel scnafu potestja*»
11011 etiain jus cnpieudi.
(10) E.X edicto , Cujac. ila liic videtur legisse : intelligit !«'"
SC. Claudiauum , aliud a Liljoni>(no.
(11) Id csl , lcslameutarios.
(12) /. 5. Infr. h. t. l. 14. 5. i.ff. de leg. Corn. de j ■
(i3) (d cst , poenitentibus.
04) /. 2. Supr. h. t.
(i5) Error excusat a pceiia.
(16) Non licet inarito quidquam sibi adscrihere in uxoris *'*'
mcnto. /.18.^: de leg. Corn. de falsis. ].
(17) Milcs c.xcnsatiir , si sibi adsfrip>it , legatum tamen non*'-
(18) Yid. /. la. 5, 3. Jf. de lcg. Curn. dc fcilsis.
(i<)) jS'ec siiis , Cujac. ad 1. 4. (j. si piipilli. Jf. de usii
prclicusus a Robcrlo r. Eecept. g. ct i. Aiiiiinidi'. io._ ^«"■■^
J>Aulouino Mcrcalore i. notar. 10. Ytdccuadcjn Cujac. i5. o/iS"
CODICIS REPETIT^ PRyELECTIOMS.
8Gg
r
T I T. XXIV.
DE FALSA MONETA (i).
ri-anfcs fubam inonelam punicudi mnil vUimo
mpjjlido sinc opjicUandi rcmcdio. 6alic.
I. Inip. CoNSTANTiNUs A. ad Januarium.
liam (2) nounulli nionetarii adnltprinam (3)
onetam ciandeslinis socleribus exercenl , ciincli co-
jscant necessilatem sibi incumbere liujnsmodi lio-
i([iiircndi : ut (4) invcstigati Iradanlnr jndici ,
iiicios ])fr lornunla iilico proditnri , ac sic di-
\ suppliciis addiceiidi , accusatoribus (G) cliuin
iinnHiiiitalc ni (7) permittimus , cujus modus ,
,1 dispar palrimoiiinm cst , a nobis pcr singulos
•. Si quis autem mililum hujusmodi pcrsonam sii-
(le cuslodia (8) exire lecerit , capiie puniatnr.
iidi (9) etiam privato licontia deiiCQelur (10). .Si
■les (n) aut promotiis [ in gradum ] bujusmodi
incunerit , super ejus nominc ct gradu ad com-
judiccs referatur. Domus (1?.) vero , vel rniidus,
Jiasc perpetrala suiit, si domiiuis iu proximo con-
sil , cujus incuria , vel ncgligentia punionda est ,
arel , fisco (i3) vindicelur : nisi (i^) dorainus
iicrans , ut primuin rcpererit , scelus piodiderit
'\nx\ : iiinc enim possessio , vcl domiis ipsius ,
lonis injurise mininie subjacebit. Sin vero longis-
ca domo , vel possessionc abfuerit , nnllum su-
iriuieiitum : aclore videlicet luiidi , vcl servis ,
in|lis , vel ccJonis , (|ui ad Jioc niinislerium pr?c-
' cuni eo , qui lecit , suppiicio (i5) capitali ])Ie-
\ Hluas auleiu ac ])upillos speciali dignos indiil-
lia|rcdiinus , ut vidua; , nco in proximo coustitulEe ,
liii
fcU
ipc
1')
iine
icn
.|^
(lU
1 ij
1:1 vel ]K)Ssessione caveani , si
vis couscioiUi;>3 noxa rcsidcat. Im])uberes'(i G) vero
caveaiit , si nulla ajiud ipsas
cliamsi conscii fueriiit , nnlliim suslincant deirlmcntuin :
([uia ffilas eorum , (jnid vid at (17) , ignorat. •Tutores ta-
men eoriiin si in j)roximo iiieriiit , (juoniam iguorare (18)
eos ([iiid in rcbiis |)iipilii geritur , non oportot , Ji.tc pfjc-
na cxj)eclabit , ul de rebiis (^orum , si idonej fueriat ,
tantum fisco inferalur , quanlum a pupiJlo fuerat inlieien-
dum. 12. KaJ. Dcceinb. lionnc. Cftispo 11. el Co^stan-
Tino 11. CC. CoAss. 321.
Qui numnios fuha fusione formavit , dchel comhuri ,
eL prct^r/uuin dnlur uccusatori. SaJic.
2. Idom A. ad TerluJJiim Proefectum (19)
urbis Africse.
SI (20) quis nummos falsa fusione (21) formaverit ,
universas cjus facullatos fisco [ nostio ] prscipiinus
addici. In monelis(22) eteuim tantummodo noslris (^3) cu-
denda; pcciinia; studium frctjuentari volumus : ciijiis ob-
noxii, maj'eslatis (24) crimeii commitlunt: et prsRinio (2"))
accusatoribus (2G) jiroposilo , (jiiicun(jue solidijrum aduU
ler (27) polerit rejieriri , vol a ([uocun^jue fuerit publica-»
tus , illico omni dilatione summota, flammarum (28) exu-
slionibus mancipelur. Dal. Prid. ]N<,n. Jul. J/cdiolani ,
C0NSTANTK\O A. Yll. Ct CoNSTANXlO C. IV. CoNSS. 326.
Ohreptiiiuin rcscriptum inipelralum , non cxcusat a
crimine hnscii niojcslatis. Bald.
3. Imppp. Valent. Tueod. et Arcad. AAA,
Hufiao P. P.
SI qnis super cudendo .rre , vfl rescripto (29) aIi([uo ^
vol [ ctiam ] adnotatione nostra sibi arr;j)iierit facul-
lalem , non soiuiu fruclum proprire jjotitionis amiilat , ve-
ruin eliain pcnnam (juam meretur , excijjiat. Dat. 4. Id.
Jul. Consiciniiiiiip. Tueod. A. 111. et Aeundantio
CoJNSS. 3o3.
iit
5. sciit. §. faisiait.
(.1 diiiiiiuila seu
solidoriim. /. 2. Infr.
Co) n. dc fals. iiuimai
Go. S.
I. ct ILum. d.
I c;
))
10)
M
")
1)
occ
19.^: cle^ lei^. Cirn. ilc fd.sis ri L. f). C. Th. ai.
Tac ()(>. i(7. /| j. TT.-pi vr.py.->iixKic,<^" , dc llioiittariis ct
iiliis, v*ju-^ciKicxi .'^iiiil , qui foiciciilis iiiiniiiKs rircum-
Paiil. 5. sciu. la. 5. idt. Clar. "
'•". i;bi ilc fiil.sT tt adullciat.T ,
1 1 caju (X| (.■iidtiitlbiis.
■■ C. Tli. Ii. t.
iiiUiitcriiia nioncfa. Sic .ndiillcr
Ciicil /. 8. r). I. \r)- M'. de l.
, (/■ /. ().
|liilteri nioiictx iiKjiiiiciidi.
;iniis iiniilliiiil. Ld. d. loco. tit
t;imcn /. 2, Infr. h. t. c^l vcro snpj licium capifalc.
l- iKic /. Est cl ignis sujijlicium. /. 2. infr. h. t. ,>.Mne
qin falMim moiiLtam ciidit , Fisco TiiKlirar.liir. ()uoA
it;iioi.nnlc doniino fccissc dirciilur , ijisi (jnidcm siimnu)
-Ificicntiir , domino tamcn niliil aiifcrtiir , quia jicjoKin
iii».-i»n scrvi faicrc , nisi foilc scicrit , omnino non nos-
I''- •'>• sc„l. 10.. 5. ,///.
c acciisatoiibus 'momlarii .Tdnllirini. /. 2. infr. h. t.
iimunilas pUrumrjuc |ir>, millili.r conscio scclcris ];.rlici-
"di. addc /. 3. iui^r. j)ro (juHit.s c(iu.u.i sciv. /. .5. Cod.
<• tit.
'iia custodia libcrantis rcum fals.-c monct^E Iin;c intcr ca:-
I "t non api.cllct.
iiis faU;r monci.c non appcllaf.
non obsuv.itur in (^allia. vido Rcbufl". m prcamio
■ '""• a. II. iiG. cum eli;im leiis majcBlalis apjcllcf.
1 niilcs rcns nionctre fucrit.
■c ilonubiis c. agris in ([nibus f.dsa moncl.i cn?a cst. LcL
■■«■''*• » li liciii-,^;, ilaun. (/. locj ^crs. 9 \s 78«>;i'U-
Th. 21. l. 4.
(i3) Paiil. 5. scnt. 12. ^. idt.
(i4) Ituticaie sctliis iiitciduni coqimur. ISov. 117. cap. S. J. i.
(i.)) \. /. i. infr. h. t.
(i()) Imjmhcs quamxis con.>ciiis ndiiltorina; pcciiuix non foiiefiir,
addo /. -ii. Jf dc l. Cn)ii. de fidsis. et l. 1. 5- ^9- jj- ''' l'<JUOr.
(17) Id Cst , quid \idcudiiin. \(I quiil fiii;iciidiim.
(18) Tutor rcs piipiHi ignoiarc nou prcesumitnr.
(19) PiOconsulcni Alrica?.
(•io) /. 3. C. Th. h. t.
(21) Lf]\isionc , Hal. Fiisio Gr.Tci , 10 tHp^^hvvov trTP^yic^jiw
>i /3aAa'T)jV.'o». Ilariii. dict. ioco fcrs. /u3>tT.c , sivc iconiuiu , ut
cst iii liisioria Anfoniui Florcntini ct apud Suct. iVi Calii^. Au-
rcoriim iciaiium )<;Xca;c7)ip- Lciog. d. loco. cap. 8. vcl Ujc-is iu
quo inonel.i ibrmalur. infr. h. t. Falsa fiisioiw; foimari; , 11
J(LUx cviiiq.
(22) iNloiicta , I0C113 in quo moncf.i cuditiir.
(■.>3) Iii monctis lautuni le^iis ] ccuni.T cudi potcsf.
(24) Fal^ilas nioncUe , cvimen niajcstatis. addc 3. Fcud. oG. ilii
tnoncta.
(2,5) Prrcmia accusatoribus intcrdnin proixinunlur. /. 5. XJ.
Theod. h. t.
(•>()) /. I. vcrs. acctisatoribiis, sttpr. h. t,
(27) Solidoruni adultcr.
(■->t>) Pivua adullcris monctaj jiroposif.i , ignis. ul hic. m.Tnuinu
amissio. Ecl. d. Icco. tit. 60. c. i. in pr. Harni. d. /000. In G.jI-
lia aqua olcoquc fcrventc , sive bullicnlo snflbcantur. vido Clar. iy.
sciit. 5- Ldhttm. vers. dijci. Bc ignis suj^pii^io dixi a<l /. tui.
infr. dc JSili n^^rrib-
(•.ly) /. 9. C. Th. h. t. Ecl. d, l:co. c. i. in fin. fcicit /. G.
5. \- J}'< ad l, Jid. pecui.
870
LIBER NONUS
T I T. XXV
DE MUTATIONE iNOMINIS (1).
Mulaiio nominis non fraudulosa , libero homini
tsl permissa. JLiald.
1. Iinpp. DioCLET, et Maxim. Avi. et
CC. Juliano.
Slcut iu inilio nominis (2) , cognominis , prcpnominls
iTcognoscendi siijgiilos imposiiio JiLera est piivatis :
ita eoruin mulatio inuoceniibus (3) pericnlosa non est.
Miilare itaque nomen , vel pra:nonien , [ sive cognomen , ]
sine aliqua fraude licito jure, si liber es , secundum ea ,
quae [ saepe ] statula sunt , minime prohiberis : nullo ex
^oc prsjudicio fuluro. S. i5. Ral. Jan. AA. Cowss.
T I T. XXVf.
AD LEGEM (4) JULIAM DE AMBITU (5).
Qui honorcs repctit , in Icgeni amlilus incidii^
et poenam IfgiLinuun subil. Salic.
T. Impp. Arcad. et Honor. Pompejano
P. P. AiVic»;.
^UUus (6) oraniuo (7) principalum (8) , vel nu-
^ meralum seu commenlarieusis gradum, vel cylera (o)
oiiicia repelere (10) audeat : cum puLJic.T disciplinje se-
mel gesla suiliciant, Al si rjuispinui promotorum denuo
ad niuuus [ tliam ] pcr sacras Iilleras irrepseril , quod
aijle doceLilur gcssisse (n) : cassalis quaj hoc modo sunl
impelraia , ad soiulioiuin debili primiius urgeatur : et
quj conira fccerint , pa-nam dcpoilalionis [ ad instar le-
gis Julias ambilus ] excipiant. Dat. prid. Kal. Jun. Me-
diolani ^ Sxihcuo^e , et Aurelia.no Cowss. ^oo.
T I T. XXVIf.
AD LEGEM (12) JULIAM KEPLTUNDARUM (i3).
DdinrjUi nfcs in rifficio ., ili dchcnt rcndtli punicndi :
cL ud (lUadrnjliini pccunia' pvr tc . vci per
nuuislros reccpfce tcncnfur. Sa!ic.
■|J
I. Imppp. Gr.ATiA.v. Vale.nt. n Tiieod. AAA.
Malioniaiio Duci et prarsidi Sardinia'.
T (t4) unins (lo) ptriia melus possil csse inullorum:
Duccm , qui male egit , ad provmciam , quam nu-
(0 '• ^^- Jf'- udl.Coni. de fahis. Paul. 5. sent. 2S. f. 10.
(•^) Vide /. 4- ■*"//;. de testant.
(.■?) /. 20. supr. ad l. Coui. ile fahis.
(4) Ambitioiiein Jiidicuiii lia-c \f\ cnercpf.
(>) L. 9. C. Th. 26 diii ad L. 48. D. li.
(6) /. 2. C. Th. h. t.
(7) Piincipcs ofncioriiiii et a!ii bcricficiurii , ladcm o/Hcia repe-
tere ct continuure piotnlx ntiiP , aiiUqiKini mtiones rcddijcrii.t.
(8) Princiiati.s 0 ilapxoi ' «? i«i«i.c : Qi.id hic sit , vidc /.
ult. iiifr. iit Kurticcni ad nultuin ohn quiurn. libro 11. tit. i^.
(9) V, /. 6. Siipr. dc adsissanl u.i.
(10) Ambilio C'>1 tnle rcdditiis oliiciorum ralionc» eadem cfBcia
repcterc atqnc contiiuiuie.
('i) 'Vidc /. li. //;/;. df! snscfptorib. lib. 10. tit. 70,
(12) Asaritiam Jiidicum haec le.^i cocictt.
(i3) /.. 9. C. Tl>. 27. dixi ad L. /jS. D. u. Superioie titnk)
mai^istralunm ambilus , iioc vcro tit. ijia-istraiiis et Judicim a..i-
niia , qiu a privatis pccuiiias accipiunt , cocrcctur , ut ct sc<[ucu-
tibus , (^ui ex pubhcQ.
daverit , cum cuslodia competenli iro prKcipimus
soliim , ([uod ejus noii dicain domesticus sed '
nipulariiis et minister (1;;) acce[)erit : vcrum ctj;,
iiise a provincialibus noslris rapuerit , aut SK»tu!
(juadrupliim (ifij exolvat invitus. Dat. Prid. I
Constantinop. AKroNio, et Syagrio Co^ss. 382.
Jpoena pecuniaria delinquentis in officio trar,:
in hencles. Salic.
2. lidem AAA. Floro P. P.
SCiant (19) judices super admissis propriis , rjij'
aiit ab heredjbus (20) suis poenain esse r» p :
Dat. Kalend. Septembr. Ajntowio, et Syagrio Co.n-
Judex corruplus pecunia , piiniendus esi huji
lcgis pcena. Salic.
3. lidem AAA. Marcelliuo.
OMnes (21) Cognilores , et Judices a pecuniis
[latrimoniis maiius abstineant (22) , ije'|ue c.
jurgium putent suam proedam. Etenim privatarui: ^
que lilium cognitor , idemque mercalor (23) sUtullii li
gibus cogPtiir suliire jacluram. Dat Prid, Nun. pri
3/ediol. Mekobaude 11. et Saturnino Co.xss. 3b3
Concussionem iifcrens , et proces.sum venalem fjcu .
vel senlcntiain vencdem prof-rens poiest a
tpiolibct accusari. Bald.
4. lidem AAA. et Aiscad, A. EdJcluni
ad provinciales,
JUb^mus (24) [ atqiie ] hortamur , ut si (yi
lloiioiatorum , decurjoniim , possi^ssoruni , ["
eliam colononun , aut cujuslibet ordiius , a judictuer
aliqua ralioiie concussus : si (juis scit veualeiu fwi
de jure senlenliam : si ijuis pcenam , vtl prelio r;iii
vel vilio cu|)idi!alis ingeslain ; si quis poslreiiio fjcui
(\\\p de caiis i iuiprobuin judicein [jolueril ap()roba :
vcl adminislraiite eo (26) , vel post admiuislralioog ■■■
[)o.sitani in pubiicum [jrodeat , ciiuien deferat . u^l"'
approLet : cum probaverit , et vicloriam rcpoifatuii, <
Esloriam. Dat. 10. Kai. Jul. Constauiinop. Ho.m^k
P. ei EuoDio Co.\ss. 38G.
(i4) /. 3. C. Thrnd. h. t.
(|5) /. 3i. iii /in. !'>'. J}'. depositi.
(ifi) /. I. 5. 5. //: li. t.
(17) Qiii ct oidinarius. di.xi ad jSo\ii:ll. 20.
(18) /. ult. tn fin. iiifr. h. i. l. 3, supr. de adsessor'.
Cujiic. ad Aoi^c//. 8.
(19) L. 4. C. Th. 10. ■ !•
(20) Lf-x rc|.ctundarum datur in beredem ejus , qi" rfp'""
rum aiguittir , etiam.-i lis nou sit conlestafa cum dcfiin ■
hic. L. 2. fl'. h. t. .At de co quori pcrvcnit ad hcrcdein acl
pcliia csf. "/. -i. ff. h. t. l. \!\.ff. ad l. Jul. pccultit.
(21) /. 5. C. Thcod. h. t.
(2-.J) Vide Ciijac. 6. vbs. iS. //i/-i. Pctr. rricg. 30. mS"'
28. iium. 3. _ ju,
(23) Liiinm mercator : sic apud Lampridium in -^'-'1''
meicitinr f.otcslatuin.
(24) /. 6. C. Thiod. h. t. vidc Cnj.ic. 0. chs.rv. 00.
(.'.5) "\'Hle /. 7. supr. (jiuuido proi'ocare.
(26) Kq.cII. So. c. 2. Nov. m. Nov. 87. c. 4.
CODICIS REPETIT.E PRiELEGTIONIS.
S-r
rooAdlor C<esaris pecutiiam exlorquet a colonis , vel
iis \i subdids , polesi convcniri intra antnini a tem-
re iwosila} adminislralionis , non postea. Salic.
5, inppp. Valentin. Tirronos. nl Akcad.
AA. Scveriiio Comiti icruni piivaiaiuiu.
XoJiis.jue (i) procur.itor , prar-posilus gynjpcio ,
(allarius, susctplor , colduus , vel qiiicuu<|ue se a
ite ) (loinoruin nieiTiiiicril csse (^ouciissiim : cuiu
, clpecuuiam uurncr;rvil , [ ab ] iidiniuislniiioue
, inlr.-i nnui (3) spaliuiu ad jiidiciuin Spccla-
^ ji.o , f|iiid(iui'l dcdeiit , rcpctiluius occunal : ut
I jj sionihiis (piichjuid j]le reddidcril. Si vcro cx. lein-
(Je|sitse admiui;lialionia praeslituli leujporis curricu-
xerint , nidla ^ox advocalionis cinergal : sed
uralores , pr;eposilos ,
colonos
tabiil:
rios
su-
or
•ei obnnxios ad solulionein v<Juiuih coarlari. Dal.
. Wi. Juii. Mediolani , Valewtimajno A. iv. el
hk;j Coass. 390.
irxantes ad regendts pnwincias , dcbent jurare
fonna liic scripla. Salic.
5. Impp. TiiEODos. et Valent. AA.
Florentio 1*. V.
\c.u
s ejusmodi viros ad (4) provinci.is regendas
;',qiii ad lionoris insignia non ainbiiione , vcl
• jJ probala^ (")) vila? , cl arnpjiludiiiis tiia; s<jlcut
"Milproiiioveri ; ila sane, nt qnibus Jii Izonores per
vel per nostrain rucrinl electionein coininissi ,
iiler gesla d.-promaiil , ^V pro adinini.stra/io''.
fidis nc(juc dvdissc tjidd.,/wini , ncquc djturos
in ^slinodnm fore , $/cc pcr se , sive />cr inlcrposi-
' 'rt'« ] in fnntJcin lcgis sacrainentiqiic : aut
, dunaiionsve fitulo ., aut alio vclanwnto ivjus-
f Almctus : et ob /,oc ( cxceplis [ solis ] saJanis )
^ lain in adniinistratione posilos , iinani ijost
'niiani pro aliijun jn\cslito bcneficio icinpore
'"'w, nuain gratiiilo incruirunt , tuccpturos. \Ll
'•II- (7) divini liinoris , couleinncudo jusjuran-
"•■.Ufiur [y>) iinnwinorcin : lU saluii propria: ul-
lum commodum anleponat : tamen , ut ad saliUis limorera
etiam necessitas pericuU subjungatur : si quis ausus fuerit
prajbiia sacranienta negligere , non rnodo advef-sus acci-
pientem , scd eiiain advcrsus danlem (9) accusandi cun-
clis lani<piain ciimen pidjlicum concediinus Jhcultatem :
(jiiadrupli (lo) pccna eo «pji couvicliis tueril , inodis ornui-
Lus feriendo. Dat. (j. Kalend. Deceinbr. ConstanUnop.
TuEOuosio A. xvii. et Festo Cojvss. 439.
T I T. xxviir.
DE CRIMINE PECULATUS (n).
Pecunias pid>licas surripienles , et qui min!s'criam
tunc , vcl poslca pricbuerini , pvna capiiali
puniunlur. Salic.
1. Imppp. IIoNOR. Tfieod. ct (12) Arcad.
AAA. Iluliuo P. P.
JTJdices (pii fempore ad.niuistrationis pul)licas pecunias
s.d)lraxerunt , lege Julia peculaliis obnoxii suat , ct
capilali (i3) auiinadvcrsioni eos siibdi jubcnius. IJis (pio-
qoc nihilominus , qui ininistcriuin cis ad iioc adJiibin^-
runt , vel qiii sui>lractas .'ib Jiis scicntes susceperuni ca-
d<;;n p.>!na percellendis. Dat. 5. JNou. Martii , Cnnslan-
tiuopoli ^ Ho^oR. X. et Tjieouos. v. AA. Conss. ^ij.
T I T. XXIX.
DE CRIMINE SACRILEGH (.4).
Errans in articuUs fidci punilur ut sacrilegus. Salic.
1. Imppp. r.RAT. Valkkt. cl T;ieou.
AAA. Eiitropio P. P.
QUi (i5) divinae lcgis (16) sanctitat<-ni (1;) autric-
scieudo omilluiit , aut iK^gligendo violant ,' et odeii-
^"',') ^''^^' ' s;icriJcgium coiiimiituiit. Dat. 3. K;ii.
jVlart. Tiic.ssaionica' , GhAiiA.NO A. v. et Tai.ouosio A. i.
CojNss. 3yo.
,d(
(^- Tlirnd. h. t.
(loiiior,;!!) in C.npp.i(loci.i cr.nt .s,il. Comilc rcriim
••iil" (XI jirociiralorts , pi.Tposili t;yii;vr(0 , susccplorcs ,
lu. Ili lisco si 11011 iiil.riiiil iicnsiones , qnoil (liciiiit
''cccplas a comito donionuii , inlra aiiiuiui id inoki-
■^ ro|)ctcrc dcbriit ; qiiod si iioii fcccrint , niliilonuMiis
.1 Fisco. Tcnlari pole^t advcrsiis coniiUni icpclilio-
, aclioncin icpclnndarniii , pcrscvcrarc cliani j.ost an-
< l'cr|cliiaiii cssc, d lianc ici^cm co lanluni socctaic,
"!' ca lalione anni indticias dari.
•cpcliindanim ticlio cstnc annaiis ? an potins iicrpc-
I est ■ cxccplo co cisu , de quo snicrius di.vuiuis.
t-. Tliend. /j. t.
'• I. siipr. de off. maaist. rff'.
8. c. 7. vi,l,. j>c,,.. (j,-c^or." 30. Smtiigni. ?.8. n. .^G.
■^ot'. rntsnniiuir jiro juramuito.^ Alcial. 3. ^,,0;-
•"'Hfiir ncmo moricns inimcmor s.iliilis vilx arlern.T
joasumpt. S.). ,'l 3. nn<l.> colli-Miit , mori.nlis ccn-
ipturas, rc.ponsa cviilcnliiis prol.aic . qn.Tni aliriiniii:
inis constitiiti , non pra\MMnaiit,ir iiiiiiicnion^s Ctt-kstis
Viucliccl viia; oclcrnw , jndiciocjuc divino proj.iuios sc
vidcant. vide Mpdlc.oenm trnct. d' m^rte.
(9) Si accij crc turpc , darc q,io<iuc lurpe cst. vidc ]Soi>. .<5.
ccip. 8. 5. I. /. 3i. in ftn. siipr d,-. episc. cl ctcr. ]S\w. ii^.c.i.
(10) d. iSoveH. 8. cnp. 7. in fi„.
(11) L. 9. C. Tti. -.iS. dixi a<l /,. 48. D. i3. id cst . p.cuniii
piil.licis iiiUrc.-ptis. 5. 9. 7,,^^ de piihl. jnd.
(lu) IiKliicendiim lioc Jrcadii nomcn.
(i3) /1. C. Th.'od. h. t. capitali cl \'Ux,l. 5. Cnd. Theod.
aoilc /. Jid. repct. inlcrdictioni aqiine cf i<;iiis , tlcporlalioni. /. 3.
/. 10. in/in j: h. t. §. ,;. I„,ui. de publ. jnl. Olim mi:!ta
cum nif.imia , d. /. qnx pania rcducitur , N^icell. L-on. no.
coiislituta pcena diipli.
(i.i) Dixi ad L. 48. D. i3. Paid. 5. scnt. 10. /. \. if. nd tc^.
Jul. mnjeu. Id,. 6. Harm. 5. cop. ,r«; is^oc-vX^,. Clar. 5. scnl.
y sticrdcgm.ii. Sacnh-^os cxconiiiivinic«ri , non tamcu inso inre .
rcfci t Socinus regut. 33. qiuin vidc.
(la) /. 2.i. C. T/teod. dc cpisccp. rcc/. rt cI.t.
(16) Siicriicgi dant pcen.is , qnamvis ncmo usquc ad deo.< iu,.n,is
]ioiru;at. Scmca 5. de iifr.rf. 14.
(17) Fidcs divinae Jcoi«: s.inctitas.
(18) Conlundunt , sic GiKci vvyxiafir.
872
L I B E R N 0 N U S
2.
0
IJi (i) confiigienlem atl sanclam ecclesiam sua auoto-
liuite absiraxent , vciberalus , et tonsus deporlator.
Prcesumilur dignus , qui cst electus a
Priiicipe. Bald.
3. lidem AAA. ad Symmaclium P. U.
DTsputare (2) de (3) Principali judicio non oportet ;
s;icrilegii enim instar est , dubilare , an is dignus
sit , quem elegerit Imperator. Ual. 5. Kalend. Jan. 'Me-
diolani , Ricuomere , el Clearcho Cojnss. 38^.
Jn propria proviucia quii non debet adminislrationem
assu/here , nisi ex ccrla scienlia sibi concedatur
a Principe. Salic.
4. lidem AAA. et Arcad. A. Eutropio P. P.
TVIEc (4) quis sine secrilegii (5) crimine desiderandum
.L 1 inteliigat gerendae ac suscipiendff- administratioiub (6)
ofiicium inlra ('j) eam provinciam , in qua provincialis ,
ct civis habelur : nisi hoc cuiquam ullronea liberalitale
per divinos affatus Iniperator indulgeat. Dat. 16. Kalend.
August. Arcauio A. et Bauxoke Cokss, 385.
T I T, XXX.
•JDE SEDITI06IS (8) ET DE PIIS (9) , QUI
1'Lt.BEM COJNTRA KEMPUnLlCAM AXJUEJNT
COLLIGERE.
Suscipiens populum contra rempuhlicam , grafissime
cst puniendus. Sahc.
I. Imppp. GBATiArius , et Yalent. ct Theodos,
AAA. Florenlio PF. Augustali.
r^I quis (10) coulra evideiilissiniam iussionem, suscipere
i3 ])lebeiu (11) , et adversus publicain discipliuain de-
fendere fortasse tentaverit , niullani gravissimam susline-
bit. Dot. i3. Kalciid. Jaii. Constanlinop. Riciiomere et
Cii-EAncho CojNSS. 384.
Provocans tumultum et chmorem in popuh
dthet mori poena sediiionis. Bald.
2. Imp. Leo A, Erjthrio P, P.
IN (12) nullis locis aut civitalibus tumultuosi5
])us (i3) cujusquam inlerpellatio coutumelios
dat , nec ad solani cujusquain invidiara petuiarj'
jaclenlur : scituiis his , qui hujusmodi voces ei,
moverintque tumultus , se quidem fructum ex L.
postulant , nullalenus habiluros , subdendos ;.i ■
iis , quas de sedilionis (i^)? et lumultus aucti.
stissima decreta sanxerunt. Dat. 2. Non. Mart.
siantinop. Leone. A. vi. Coass. 474-
T I T. XXXL
QUANDO (i5) CIVILIS ACTIO CRBIIN.J
pa.EJUUlCET , ET Ajy UTRAQCE AB EODEji"
EXERCERI POSSIT.
In criminalihus puhlicis et privatis civilis inUif-i
de re fanulinri non tollit criminalem ,
nec e contra. Salic.
1. Imppp. Valens , et Gratian. et Vale.m.
AAA. Anlonio P. P.
APlerisque (16) Prudentium generaliter defin.
Qiioties (17) de re faniiliari et civilis tt <
compelit actio , utracjue licere experiri : sine (i fn
criminalis , sii'e cii'i/is aclio mos>eatur : [ nec s:
Juerit acturn , criminaleni posse consumi : et :.
conirario. ^ Sic denique el per vim [ de ] pc»*
dejectus , si de ea recuperanda iuterdiclo , Lndeii
rit usus , non prohibelur tamen etiam lege Juliae 1
publico judicio instiluere accusalionem. El suppre- Ift
mento , cum ex interdicto de tabulis eshibeud la
actum , nihiiomiiius ex Jege Cornelia leilamen';:
erit crimeii iuferri, Et ciiin libertus se dicit i:i-
tam de operis civiliter , quam eliara lege Viseh.
naliler poterit perurgeri. Quo in geneie haixi
actio
et legis
(19)" Fabiae constilutio : et plui
sunt quae numerari non possunt : ut cum ailt
actio iutentata sit , per alteram ([us superent,|;
jiceat retraclari. -1- Qua juris defiuitione uon ai:..-
etiam falsi crimen , de quo civibLer jaiu aclum e> eli
e(tf> . 17.
2. Suf>i:
S\r2. Ba-
u])i
(0 Leunclaviiis 5. Eclog. tit. .5. ex Ub. 60. tit. 45.
Motat ijjnc constiliitiontiji liuc rtfuicndani. tui addt /.
de his qui ad ecclcs.
(2) /. 0.0. ff. de lcgib. I. 5]. ff". ad l. Aqnil.
(3) Adde l. 5. sii]>r. de divers. rescriyt.
(4) "V ide snpr. hb. 1. tit. [\\ . lU intUi patrice etc.
}ii. u. lit. 19. ex Iihr. 60. tit. ^b. c. 18,
(.")) [d est , violalae religionis.
(G) JJe adsessore , vidc /. lo. supr. de tidsfSforiltis ,
(7) In ea provincia jn qua quis oriojncm ducit , oflkiuin {israie
adminisfrare proiiibclnr , ne aut g!orio?u;. , aut caluninioMis apiid
sno» vide.itur. Psui. 5. spiii. 12. §. 5. /. ult. Supr. de <ff. tyctor.
proviric. l. -8. ff. cx quihiis cttusis nicijor. adde PAp. 3. JSvt. 8.
<-«/?. des lettres d' '^icio e.t piwision.
(8) Paiil. 5. seiil. 22- flo. Syii. 17. ■n-tpl ^utm^THf ri-sst 74.'/
raVsi? i^ ^o/!bi3«f st 5XX>t>'«ii>i'x irotifjTav. cx tit. 61. c. 1. etc. <>.
Harm. 7. s-j^,' ,io,-,eprKi:)>. /• '^- ff- '^d ^- -^"^- '^'^ ^i publ. i. 38.
5. 2. ff. dc pan. i. G. ^. 9.^/' de iii/usto , rupt. et irrit.
(9) L. 9. C. Th. 33! Tara.\opolides , id est , turbatores civit ;-
\\A}u dicuatur a Plrilojie adyersus Ilaccuiu. Gotli. Ad iuinc titulum
s.cripsit Clandiiis Mondain. de matcria autcm tradalu '-
]kiciius ; et ilcni altmiii! Conradii^ Bruuus. 7dod.
(10) /. un. C. rh. h. t. Quicunque suscipit plebem
faciat contra publicain disciplinam , giavissimae i.cciis ;
Sr"ops. d. loco iii p.ii.
'(11) Vide Tacit. !. Jnial. . „
(12) Qui adclamarunt alicui et c\ eo turbam concitam , _^
cniniu , quac jio^tulant , conscquantur : et pcenis su ^;
quibus tuiiudtiis auctorcs tencntur , Synops. ibid. d. ca;i
(i3) Eclog. d. loco. t
(i4) De seditionis auctoribus , vide Paul. 5. sj^m- ^r
l 1. (J. i.ff: ad leg. Juli. majest. l. 38. $. 2.# «/
(i5) Vide /. 16. ^supr. ad l. Corn. de falsu. Uai. 3.
idt. q. 1. et 9. Cod. Theod. 20. viclum ci^iiitcr agire <■
ter posse : adde tit. de ordiiie judiciorum. Stipr.
(16) /. un. C. Tli. h. t. . jjj
(17) /. !^. ff. de puht. Jud. observa regulam , /. '^i';.
cuxit. l. 60. ff. de obligat. et act. '
(18) Vide Cujac. 5. ob^cr^'. i5.
(iq) "\ ide Cujac. ad hui.c locum 20- olser^'. 20. |,
r:nE
III a
CODICIS REPETIT;^ rR^LECTIOMS.
fAilor rssc rcpetcndum. Dat. Prid. Kalcnd. Ja-
7Vt('. VaLEWTE \I. Ct YALEJNTlttiARO U. AA.
. 378.
S7
J.
mine , suos non facit , sed exstantes (11) quld.-m vindi-
pn ' r^^i^TKT '■^'■'' ''°"^'*=' (^'^) P^^^"^ proculdubio est.
■11 . ib. Ivai. Mart. Attico , et P«.ETEXTAro Co>ss. 243.
T I T. xxxir.
Ie crimine expilat;e (o iiereditatis. ■
Pe\ adilam heredilafem ct apprchmsnm possessionent
ccssai hoc crimen. Salic.
. Impp. Severus et Antojvinus AA. Euphral».
bilalaj (2) quidem Jiereditalis crimen inlenlare non
Vjtes , ({uando coraniunis arcae rebus inspeolis cla-
;iiaditas coherendi profitearis. Sed cum de his exhi-
apud Judicem rjuar?reretur , ralionem compensationis
Legala non minuuntur , licet hereditas
expiliUur. Salic.
B
udi
■iid
05. Imp, PfULiPPus A. et PniLiPPUs C. Simplicio.
Lteniu expilatae hereditatis e,nolumentum legatonim
V .• "'/ol'"? '"^P^"^'^ cognitione , legatariis iisdemrruo li-
bertjs (j3) defuucti auferri non cportet. PP. ij. Ral
-tebr. PuiLippo A. et TmA.\o Co.nss. 2^6.
IIccc accusaiio est suhsicliaria. Salic.
, . V , ., . . '. ■, .'"i 6. lidem AA. et CC. Basilije
lon oporlujt. Lxhjbjus emm qua. desjderatur, suis Tj^Xpilatce heredjtatis crjmen loco rilVdeficientis actio
.s djrecta qu^stio reJjnquenda est. PP. ,2. Ka- Jt, rlis intendi consuevisse , non est^ IL TnS Pp'
M.JI, A»To«. A. n. et Geta u. Coms. 206. 10. Kal. Mart. ^.hl. et Aquxl. Coiss .5o °
.ale
II
^ringnus polest agere contra vitricuni crimLie
expilatit hereditatis. liald.
2. Imp. Antoniwus A. Primo.
[7'ilafae hercditaiis ciimen adversus vitricum (4) adi-
Pra^side piovinciae non prohiberis persequi, PP.y.
Mart. L;eto u. et Cereale Cokss. 2iG.
ycrentm iiocerccB iion facit hoc crinien sihre
(juundo dc alia quam de mariti agitur
hercditale. Salic,
3. Idcm A. Ilelena;.
1 hcrcditafem adiisti , expilaise hereditalis crimen
'siis (5) .ijovercam quondam luam cxperiri non
'S (^). PP. 3. jNon. Jau. SAmiso , ct Anulu\o
-'.17.
"' fitiicti non potest couveniri nh herede crimine he-
' i r.v/n(a/(v , sed res , ct fructus exslnntcs possunt
"ri , c^ consumpti possunt condici. SaUc.
, 4- I'»P- GoRniANUs A. Basso.
1-Tsus uxoro.n (;) ( q,KT socia (8) rei Inimanae ,
jj'ie djvjija,' dojuus (9) suscipiiur ) marili diem
"'Cti successores , ex])ilala; Jieredilalis ciirncn in-
"»• po.ssunl. Et idcu les , (juas prr eaiKlem ab-
•ns, couipetcnti in rem aclione , vel si doJo ma-
, <|uo iniiais res raobiles possidcret , ad (10)
"u inrse.juere. Fruclus aulem rcrum , quas jjia-
""11 , hcet cxpilalx- Jicrcdimtis nou lcnealur cri-
'"i ad L 47. D. 19.
'■lo iul l);uic l,i^. Ciijac. 20. olscn: 27.
'.ivibus arra rommuuis socio tradilis , socliis rci doiDi-
"Uil. vidc /. 2. supr. dc veruulo el coinin. l. '•A {T
' mpi. t^- JJ •
• ii'.% 2. ^.y /,/,. Co. ,/^. 2g ^ S.aJdc/. 3. Infr.h.l.
i s:i c.ulcm ralio , (lua; vitiici iii /. 9.. iuur. h i
»0 prol.iKTis. /. 33. D: ilc negot. g.sl.
ivlni ('• '• '• '•^^•"^^' '■'■'" "•'/"■ l- ^-jr- rrr. amnt.
i-M ad Kocs ,2. labul. /,/,. 2. tii. 17. §. 3. udc roicat.
'vinae aomns soclctas l.jc nil.il aliu.l , quam rdi"ionis ct
«.JV.
T I T. XXXIII.
VI BONORUM (i5) HAPTORUM.
.^ciio vi bonoriim raptorum hahet locum pro vi illata
in rcbus mohdibus tantiim. Salic.
I. Imp. GoRDiANus A. Valerio.
\T^ bonornm raptorum actionem , quae cum (iG) poena
▼ sua relrahit abiata : polius ad mobilia , raoventia-
quae (17) , quara ad (18) fundos per injuriam occupalos
speclare cxplorali juris est. PP. Ralond. Mart. Attico ,
et Piij;textato Conss. 2^3.
Heres donatoris a donninrio aufcrre rcs non
potest. Lald.
2. Impp. ValeriAl\u3 et Gallien. AA. Longino.
O^ res luobiJes (19) ciuaruiu in te lueral dojninium pcr-
O fecla donalione trau.lalum , violeuter heres donalricis
abripuit , vi bonorum rnplorum actionem intj-a anuum
quidem quo cxperiuudi pot^stas fuit, in quadruplum (20):
post anuum iu siniplum inten lere non vclaris , PP. n.
Maji , Seculari , et Do^ato Coass. 261.
Eiium rapiens res sihi ohUgatas , intra anniim
tenetur ad quadruplum. Salic.
3. Inipp. DiocLET. ot Maxim. AA. ct
CC. Euelpisto.
Es obligaias (.u) sibi creditorem vi rapienteni ,
noii (-22) rem licilam faceic , sed crimen coiuiuilte-
(11) Vide /. 22. snpr. d- rei finci.
(15.) Vide /. 3. supr. ('■■ confi. ex l^se.
(i3) /. 23 ./f: dc /i,l-!c l.bert.
(14) /. 2. ir. h. i. vidc / 3. swtr. fainUia.
(i5) Disi ad Lib. 4;. /). 8. '
(16) P(Viia vi bononuu raj>torura , trijili cst. Praetcr poenam rc^
icslitiiiltu. /'!•. Inst. h. t.
(i:) /. 2 infr. h. t. l. 1. 5. 3... /. i^. m fin. ff. di ,.; et .'/.
(18) \u\. q.i.i; disi ad /. ,. in fin. Jf. dc furt. in »v/.o Rji.
(i<)) /. I. .'■/.'f'.'-. h i.
(■Jo) Vidc /.'4. infr. h. l.
(m) /. 2. §. 18. 'in fin. ff. h. t.
(ii) liBV rcm licilam. /. ^b.ff. d« Jurtis.
1 10
874
L I L E II
re couvenil , cnmqi:e tliam vi Loiionim raplorura inlra
anuuni utilom in quadriiplum (i) , posl , simpli arlio-
jje conveiiiri posse , iion ambigilur. S. y. Ral. Jan. Sir~
ttiii , AA. CojNss.
Dc rciplis a servo doviinus ignorans tcnelur noxaliter
ad ciuudriipUnn inlrci annuni. Salic.
4. lidem AA. et CC. Allalo.
DE liis qufe sprvus alienus upscienle doniino vi rapuis-
se dicitur , itilra annutn in qiiridrupluni (2) M lio-
«orum raplornni , cl post in sinipluin dominus cjus noxali
actione apml con)i>eteutem judu-.em conveniri polest. b.
2. Kal. JMaji , JJcraclia^ . AA. Co^ss.
Venditiqneni rei rapta; polest doirJriis ratam habere , et
agcre ad siinphun : cel imj>roi>arc. , et agcrc. vi
Lonoruni raploruin ad quculrupluni. Saiic.
5. lidem AA, et CC. Domnae.
Slve negotiorum gestorum contra novcrcam (3) tuam ,
._ sive aclione vi bonorum raptorum ( qi.?c in quadru-
plum (4) intra annum utilem , ac post in simplum con-
stiiula est ) puiaveris agendum : nc-lione Pra?sidali pot-
cris expcriri. S. 5. JNon. Jul. PhiVppopoli ■) AA. Cojnss.
T 1 T. XXXIV.
DE CRIMIKE STELLIONATUS (5).
Vissiniulantcr rcni alicjunm pignorans pluri/ms successive
tenetur crimine stelUonalus . Salic.
1. Imp. Alexa^d. A. Alexandro.
IMprobum qnidem el criminosum faieris , easdem rrs
.pluribns (6) pignorasse , [ dissimuiando ] in poslerio-
re obligalione , quod eadcui aliis pignoii {enerentur. Ve-
rum securiiati tux consules ('^) , si oblato omnibus debi-
to , criminis instituendi causam perenieris. PP. 5. Id.
Februar. Pqmpuano tl Pelig^o Co^ss. 282.
Elicini rem filii donainin , si pater ohlis,at ignoranti ,
tcnelur criniiiie stelUunatus. liald.
2. Tmp. GoRDiANUs A. Valenti.
T pater tuus in le donalionem contuleril, ct cura oman-
f^' cipalus esses , traditionibns (8) dominium corporum
in te transtulit , posleaque creditores sortitus , quasJam
earam rerum sine voluntate tua velut proprias suas ob-
strinxil , jus tuum non lcPsil. INec lamen injuria stellio-
iiatus criniine petelur , cnm sciens (9) alienam rem , te
jica conseutieiite , velut propriain suo nexuerit crediiori.
(,) Yitl. d.. l. /i.
(■>) /. Q. infn. l. 3. in fui. siij»: l. 5. infr. l. \ ■ ff. el pr.
Jnit. fi- t. i>eib. quiulrupli.
(3) Advcrsiis noverraiii negotioruiii grslorTim ft vi Lonorum ra-
plcnun figi pottbl , lU hic , et exjnlatae lieicditalis.
(/i) Yiclc /. 4- supr. li.. t.
(5) Dixi ad L. 47. D. 20.
(G) Si rcs cadem pluiihus pignorota.
(7) PcciiiUntia jiUiunnjiic iHiigatur dcliclnm. \id. /, 65, ff.
ije Jurtis.
(8) /. 20. Su]>r. de paclii. vide Cujac. i3, ohiciv. 2i. Ho-
tom. ?■ ohseiv. 4.
(y) /. iG. 5- i- ff- de pii^norat. \ide Menoch, 2. de aibitr.
iud. cam 38.
N 0 N U S
PP. 2. Kal. Jan. Gordiaso , A. et AvioLA Coms. :
3. Idem A, Iladriano.
STellionatiis accusatio inler crimiua publica (\o^
Iit.lur. PP. Idib. April. Atxico , et Pha
CoMSS. 243.
no:i \.
I
Crinicn comniittit , qui rcm ohWgatam priori (jlUeui
cundo ignorinti : vcl cjn animo ch-cipiendi credili.
luni alio fingit anteriorem ohligadoncm. S^lic.
4. Imp. Philippus A. Eiiprepio.
Gnorantia crcditoris , cui (ii) res pridem apud
cljligats! , pignoris , sive li^poliicca) jure oblignii!
nop. jine perioulo capi consuevil. Etenim Iiujusmodi fal
des ad extraordinariam criminis executioneni speclar^
stellionatus cominissum severissime (12) esse viodicaii ui
s.xqie lescriptum est : Proinde sive ignoranliain tiiain».
bitor circumvenire (i3) tentaverit , sive obligationeile
perfccla , parlicipato fraudis consilio , per subiecLirn (iisi
anteriorem (14) personam dispendium tuuin ad occu n:
compendium suum [ trahere ] pcrlentat, adire suur;.
dicem potes , congrucntem juri , ac debita? religioiii ,u-
teiitiam relaturum. PP. (i. Idib. Maji , Peregri^o ^'
yEMiJuiAwo CojNSs. 245.
T I T. XXXV.
DE IXJURIIS (i5).
Servo alicno injuriam facerc non liccl.
j, Imp. AlexAnder A. Svro.
^] Ec scrvis quidcm alienis licet (i6) facere iDJuiffl.
^ I'P. ii. Kal. Decemb. ALEiAiMjRO A. Co^si. .3.
J)e marito , et patre affecto injuria.
2. Idem A. Clavo.
I?s;jnriarum actio libi duplici (i-j) ex cansa c.on^ut.
cum et marilus (18) in uxoris piidf.re , et paltr gj
in exisiimationc fiiiaruin propriam injuriain pali iDU-
ganlur. PP. prid. Id. Alaji , Agricola , et CLEMirB
CoNss. 2.3 1.
Delator appellatus si quisfuerit.
3. Inip. GoRDiAKUS A. Donato.
I non es nuucialor , vereri non dcbes , ce ea ^xi^^
quod injuriae faciendas gratia quidam te veJuli (^-
torcni (20) esse dixerunt , opinio lua niaculala sit "*
liimo adversus eos , c[ui minuendce opinionis luae ti
S
(10) /. x.ff. h. t. l. 3. Jh". de extraord. crint.
(11) /. 3o. in fn. ff. de pign.
(ij) Stellionatus severissime vindicantur.
(i3) \\A. Cujac. i3. obseiv. 21. infn.
(14) Gallis antidata.
(i5) Dixi ad /. 47- D. 10. , ^
(iG) Si spcctemus scrvi dominium ; alias servis niillsc ;
ria jurc Romano. ^. 3. Inst. h. t. adde /. 1 . §■ 3- /• >3' J-i'»'
C17') /• 1- in fin. l. 3o. in fin. ff. h. t. ,
O^) d l. iJ^. 3. et S. ult. l.\8. infn.ff. c/^.^^i"^'
(10) d. %. 3. \l. 5. nli. d. l. iS. d. 5. a. ;. ^
(/o) Dcratoris noincn turpc cst , ulecquc injuriarum '«'"•
(jui aUuin dclatortuj appcHat, ,
slic
jud
A
d confecisse compeHenlur , more solito iojuriarum
io experiii poles. 1*P. 2. Id. Julias , Gordiaho A.
'c{ yioLA CojNSS. 240.
iacerdofi iu habitu , et ornamento facla injuria.
4. Impp. Valer. et Gallien. AA. et
VALrn. C. Vindio.
rocern (1) sine duI)io injuriam esse facfam raanife-
ituin est , si tibi iliala est cum (2) esses in Sacer-
(3) 5 et dignilaiis habilum (4) , et ornamenta
rrts : et ideo vindictam potes eo nomine persequi.
i. * iEMJLJAjyo et Basso Co.\ss. 260.
Veritas a calumnia excusat : Anno actio
iiijuriarum pncscribitur.
5. Tmpp. DiocLET. ct Maxim. AA. et CC.
Victorino.
Slion (5) convicii consiiio (6) te aliquid injuriosura
xisse probare poles : fides (7) veri (bj a calumuia
c d ;ndit. -|- Si autem iu rixam inconsulto (9) calore
prolsus liomicidii convicium objecisli , et ex eo die an-
iiu» 10) exccssit : cum injuriarum actio annuo lempore
i|>ta sit , ob injuric-c admissum conveniri uou potes.
'■ id. Jal. ipsis AA. ly. et ui. Co:»iss. 290.
I
Patronus vel ejus heres injuriam liberto facere
non potest. Salic.
Libertis a patrono injuriajieri non dthet.
6. lidem AA. et CC. Flaviano.
1(1 nec patronos (11) injuriam facere liberlis juris
■^ piitas permiltat, proponastjue patronjB heredes eum,
ui motein a defuiicla acccperat , injuriis (12) aflice-
'" ''"^pl,-^^'"^^^'» provinciac contuujeliam hcrcdum coni-
■ -t-P. Id. Jul. ipsis IV. et lu. AA. Conss. 290.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
8;,5
Pro atroci injuria in personam servi illata , dominus
potest ugcre civililer et crirninaliler ad
vindictarn. Sdlic.
Servi injuriati nomine dominus agit.
8. lidem AA. et CC. Martiano.
J^Ominum pro atroci injuria quam servus ejus passus
J-^ est Edjcli perpetm actione proposila , qua da-
mn. (.4) etjam haben ralionem verbi/evidenti exnri-
rnitur , agere posse convenit. S. i5. Kal. Nov. AA.
Qui liberum dicit servum , infamandi causa
tenetur injurinrum , uisi sic esse faciat
pronunciari. Salic.
Servum liberum vocans injuriarum tenetur.
Q
9. lidem AA. et CC. Nonnce.
Ui liberos infamandi gratia dixerint servos (i5) iniu.
"^""VL^^^V^i^ ^ conveniri posse , nou ambigitur.
ria
S. 6
Ralend. Decembr. Nicomedice , AA. Cor»
ss.
Dicens alicui verba injuriosa per viam Judicii ,
si desislit a prncedcndo , poiest injuriaruni
conveniri. BaJd.
10. lidem AA. et CC. Taulo.
Hoc crimen cst privafum. Salic.
OT quidenri aviam luam ancillam (16) ( infamandi causa )
^ Reipublicaj civitatis Comanensium (17) dixit Zcnoio,
rum ac recessit : injuriarum aclione slaiim conveniri pot-
est. Nam si persevcret m ea cansa facultatem habens
larum cans-, nn» ,. n • • j- •• 1 • ■ . . ^gcndi , super hac re deferri nuerelam . ac lunc demum
■c.ltiarqu id^^ ''^ T'''^'^^ i "^-" T/''''' ^"^^'^ pron.icata , postulari couve ,.'
queielam. S. Id. Febr. Sirmu , AA. Co^ss. S. ,5. Kai. Jan. Nicornedue , CC. Co>ss.
Tid
pm AA. et CC. Potenliano.
lat
7- .'■">./. 8. l. ojf. u. 5. 9. Jnst. h. t.
\>-_J[)- n.t.
'■■»•<>■ 38. /., 8.^ /,. t. Prsesi,mil..r dol.is , fr-olirs
■"«"i";s , atln„it,|„,. : vidc tamca Socin
')"r'osa an.mo o,n\ iria.idi p.olala fuisse
sic
prajsumirniis ,
tas p.ngauon.s ju,an,cnl,.rn , causa cognila , d.fc.ri po^
Ha •mn„u,„ rat.onc persona. , quj« in,uru,M.s nat.,ra La
vido
con-
' jusvc al.quod babcns t.l.bus vcbis u^a fucnt.
^. o6,c,v ,06. Go.h. Addc Masca,d. c/a probut.
P- niim. 4. et scq. An<.
n:^'er; ;;: l ^r^ T'"" l"-'-*?"-^ r<;.en,ius , .d
'ides v, ; r -^- '" *"7""'- '•<■/ cniut. hcrod.
a Valo "'"°1';'^''« u..«imam l.ubct sccurilalcm. vid.
-oiUas couvicii aa escuset injuriarntem sive convicianlcm
vid. Gailium n. obs. 99. 100. loi.
(9) /• '(3. S- 2..#: de pccn. l. ^S. Jf. de reg. j„r. vid. iV-
vell. 2. Constanim. Pnrphjrcgenet. in fln. Ira an a delicto ex.cu.
set, vid. Ciar. 5. sent. j. iniuria , in (ine , ct eo libr. S. ult.
q. 68. n. 4. ■
(,o) Tnjurine .ictio anno tollilnr , /. 17. 5. 6. iu fin. ff". h. t.
yidc Rellovisan. 1. eap. 3. num. 11. Cl.n-. 6. sent. j". injnrm.
Injini.ne , iiiquain , vcihalis , at no.i realis ct scripf» sen libeitn ,
scripfnrave proj.osil.e. Ciim ciiim duiet ct ctotinuctur hujas.n uli
injnria : anno tolli non dcb.t , el ita ser»ari in Cameia Sj.irens» ,
not.^t Ga.l.us 2. ohserv. 304. Qiiid aiinns in aclioiie injarianiin ,
c^lne continuiis vel utilis ? cnrritne ig.nr.iDti , ut scicnli ? if.i pii.
tat Accursius : scd coutra censuit Caiuera Spirensis. vide Gail. 2.
vbserv. 106.
(11) l. 7. 5. -x. ff. h. t. l. 10. (f. it.j: de in jus vocand.
(17) .^itroribus sciiiccl , d. ^. 2. d. §. ij.
(i3) /. uit. liifr. h. t.
(i4) /.10. 5.46.^7: A. i.
(i.i) L:bcr sine injnria servus apn<lliri non potest. Injnri.i est
Jibcro , servum aj pdlari. /. ,0. ii.fr.^1. 11. ^. ult. l. 12. jf, /j.
t. I- 3i. supr. ct. t. 3y. 5 ^jf- fi^ liherah eausa.
(ifi) Di.\i ad /. 9. supr. h. t.
(17) Commensiiim. Hal. alu lcgunt Cuniancmium.
e^G
LIBER NONUS
Causam injur.aiutn civiliin , iel (riininalcm ,
Unn cictive fjuani paswe possuul ilfusln.s
ucr pvocuralorcm cxercere. Salic.
De persoiiis lllusliibus.
11. Tmp. Zeno (i) A. AlexaTirlro vii'o illustri.
I (inauJo iujuriaruni actio ( quaui inUT privaia {p.)
_ (Idicta vetcris juris auctores connunieraut ) [a/J ([ui-
buslibct lUustriLus viris inili'anlibus , seu siue cmgulo
ccnslitutis , vcl uxoribus eorum vel libcris inascubni se-
xus vel filiabus ( supersiitibus videlicet patribus aut nia-
ritis illustribus ) vel si lulversus alii|uani bu)USiuo(]i per-
sonaiil criniinaliier (brle lui^velur , ipsos i^uitleni qui su-
pcr injuria niierur.lur inscribere : aliacjue oniuia qu.Te m
hujusmodi causis de in(;re proceduut , solennilev olserva-
re decerniraus : liceie (3) auteni llltistri (4) accusalori ,
V(l reo vel uxori , vel liberis rnasculini ses.us : seu ii-
li.-e itidem lliuslris superslilis , causam iujuriaruin (o) iu
quoouiTique judicio ct-nipetenti per procuratorem criniina-
liler suscipere , vel movere : sententiam Judice conlra euui
qui prccuratorem dederit ( efsi ipse ncn adesset judiciis ,
sed causam per procuralorcm diceret ) legibus nrolaturo :
ita tamen, ut nuUus alius idcm sibi audeat viudicare, vel a
ncslro numine poslulare : sed in CKleris mos judicio-
rum (6) , qui bacteuus obtinuit , in posterum servetur
intactus. Dat. 5. Kcn. Aovenib. Conslanlinop. lHo ^- ^-
Coivs.
47
T I T. xxxvr.
DE FAMOSIS (7) LIEELLIS.
Qui faniosuni carmen dc aliquo imenerit , illucl
puiulcie non clehtl. SaJic.
1. Impp. Valentisiaki et ValektiS
AA. lldictum.
SI quis (8) ramosum bbcUuni sive domi , sive in pu-
blico , V( 1 fjUocuuque loto ij.nart:s re[»eierit , aut
corrumpal priuLfjuam aiier inveniat , aut uulli conuiea-
(1) Fit hnjus con.stitiilionis nieiitio in 5- lo- I"^f- ^*. '•
(2) IuJLuiii piivjituin c^t (lciktDUi. /. 7. &'iiiir. It. t. l. /p*
^. \.Jf- cle piocurutonu.
(3) Viii illubUcs , ordinarii , vel honorarii de injiiria criinina-
litir agcrc cl cx( i[iere per ]>rocuratorcin possunt , ut hic , ct L. -ij.
iiipr. cte prociauioriluts. ( Iilcin episcopis et prcsbyteris liibuitur.
lV(H'elt. Fulriiluiiani ile episcop. jud. ) ca tuiucn lcgc , ut sub.-cri-
]>anl iu ciiinca et in corum j crsoiia ni-iniiialiin fiat coudemnatio.
i^lia injiiriarum accii.-alio ncn fit per prcciiralorem. d. $. \o.
Ijinc illuil , iiijuriaruin uvn nisi prtesiiites accnsare possunt,
Paul. 5. sciUe/U. 4- §• '^-
• (.'i) Tino iclcm alii concedilur. d. l. 4^. §• i ■ ff- de procuralor.
(5) Spccialitcr il!iistril)i:s lioc datuni cst in cau.-a injuriaruin.
]Nani criniinalitcr ncino agit pcr procuratorcm. l. ult. supr. iihi
scncitor. l. penult. Jf'. dc puUicis jud.c. l. i . J}'. cm pcr cdiuin
cuus. api ctl/it. IJis udde ]S.ci>. 71.
(6) /. 12. Cod. dc rcb. crcd. Guid. Pap. in prccfat. dccis.
E\crbard. loco a styto od curicim An.«.
(7) L. 9. C. Ttwod. Z\. dixi ad Lih. 47. D. 10. addc Go.
Ecl. 63. wfp/ (TA-Kftov ^'ip-.Zv c\c. i(l cst , dc fainosis- libclKs ,
Loc est , c!e puL;illniibus , Cy\x\. abjiciuntur ct criinii:ationcs (juorun-
tla/n contimnt ctc. 6. Ilarm. 9. l'aul. 5. sent. 4- 5- ^-
(8) /. 9. C. Th. Ii. l. Eclog. dict. loco , cap. 1. G. Harin.
dii.1. /oco , CC7'.!. 0 ivp a-H.Zv- .(. '• ^"'■^- '^*-' "V"""- '• ^. §. Q.
l. i5. §. ■jg. Jf. de ii/jnriis. PauL 5. sint. 4. 5- '^- '7-
(9) '• 33.*.//: de injur.
(10) Id cniiu .-cire e.\ic<lit. /. 18.^". de injuins.
(i!) /. 5. hi /in. jf. h. t.
(12) Di.\i adi /e§. 12. lahuUwum , lih, 2. til. ^5. $■ 3.
tur iiiVenluni. Si vero non stalim eafdcm cliartnl
corruperit , vel igui consumpserit , sed vim carurn
festaverit , sciat se quasi ai.ctorcin hujus di-licti c.
senleiilia^ subjugandum. Sanc , si quis dcvotionis.sL
salulis (9) publicce custodiain gerit : noinfri siinm
lealur (xo), ct cpia) per famosum [ lihdluui ] rer.-'
da pulaverit , oie proprio edicat : ita ut absf[ue ub'
pidalic ne acccdat , .scicns [ quitb.rn , ] f[uo(l si a.
nibus [ suis ] veri fides luerit opitulata , laudpm
main et praenuum (11) a ncslra cb inenlia consefji
Sin vero mininie \rj\c vera oslenderit , capiialj^u:
plectelur. llujusmodi autem libellus allcrins opii
ijon lajdat. PP. 16. Kaleud. i\Iart. Coinianlinop. \
TiNiAso et Vale^te , AA. Co.vss. 3Gj.
T I T. XXXVII.
D E A B I G E I S (i3). .'
Crinien ahigealus sine inscriplione potest
proponi. Salic.
I. Impp. IIojsoR. et Arcad. AA. Pasipliilo.
ABacli ar.imalis accusatio non solum cum ini ri'
bus, sed etiam sine (i4) ea observalionc prop
Dat. b. Ral. Jan. jVediolani , Olyurio elPROMoi
CojNSS. 3^5.
T I T. XXXVIII.
DE (16) ISILI (17) AGGEPJBUS (tS) KON
RUJIPEINLIS (19).
Rumpentes aggeres Nili , (^c l ejus aqiiani ullra sol n
occupuntes concreinanlur : et ejus criininis parlidpt
dcportantur , sine sj)e vcnia:. Salic.
1. Impp. HoxOR. et Tueod. AA. Anlbcmio P. P
QI fiuis posliiac per yYgypCjiu iiUra (20) cluOI.
\^ luum (21) cubitum , ilumiuis JNiii ullra [p.i) i«"'
(i3) Dixi ad L. .17. Z>. 14. 60. EcL 25.
(i4) Ect. d. toco. (.-. 4. iiifin. /.8. C. Theod. da jurh.
qisa rioetcr banc clc.-uinpla ctt /. S. supr. uiide t'/ , ^' '■
siipr. de ciccns. addc (Jiij. i. chs. 20. in Jin.
(i5) Probino.
(iG) L. 9. C. Tlicod. 32.
(17) De Nilo , vidc /. i. ^. Z. Jf. dejluminih. can. P'C.'
de consccraticne ditt. \. Gcn. 1. Vioiior. 1. Co'1uiiij .
num 14. cap. 3().
(18) Qui cl choniata , /. '^o. ff. cle extraord. crim.
(19) Curruinpendis , C. Tlieod. h. t. . .
(20) Id cst , cuin iucrcineutum Kili nondum ex.ccsserit oile
cim cuLitos.
(21) Plin. 5. cap. 9. loqucns de Nilo , Jitstuni , inTi'' "*■
crcinnunm cst cuhiUruni iG. Miiiorcs uqitcs inm oiivua rinl <
(iinptiores dctinent taidius recedcndo. Kce feicinh lempnra i"'
inuiU , solo mud/iite: illcE non daiit , sitieiile. Ctiumque r
provincia. In 12. cuhitis ( nota causam hujus consUtul^*}
fiiincm senlit ; iu i3. itiainnum esurit : i^. cuhita hilarUcit oj"
frruiU , i^. sccuritatrm , 16. dcticias. ( hinc dlitd Jmmia. ^'>-
dc Nilo. Eum nemo aticpiardo cxtolli cuhitis ailius 16. /'"_^^
opttwit ) 3/aximian incremenUim fuit cubiCoium \o. t-
jirincipe , miniinum quinque P/iarsntico b.Jlo , vetuti necem
peji Magni prodigio quondam Jluminc aver.'.anle. Ciuit ■ ^
ariucB , apirtis motiius adniiiltinttii . IJkc Plinius. Visum '^
illud adjiccie , Nilum auycscerc So!c in Caiicro , vel "'.*J'''* *
Ect. iG. fV 7w -5f.(.i adir5que traiisitura in Libram diebusp*
^\ii,mian. tih. 12. His addc Hcrodot. Itb. 2. Diodor. '• "f'''
(■^2) /^alla Jlucntis ^ lld, Ulta Jlucnla , /. un. C. Tli. '' '
(i)je propriis ac vcluslls usibus , pranler fas praeter-
•fin anliqnilatis , usiu-pavrrit : fl.uniriis ro (-2)
i.iuiriali;r , in quo velnslalis rcvereulianr , ct pn;-
modn ipsius Inipeiii appdiciit .securilalcrn , coiisciis
'ilibns ejus , deporliiUone constriiigenflis : sio ut
' su|)|'liei,ndi eis , vcl rccipiendi civjliacnr vcl di-
I vel subsianliain licentia Iribualnr. Jt;tt. ro. Kal.
CoiiaiUiJiop' Ho^ouio vm. et TiiLou. ur. AA.
ii"9-
T I T. XXXIX.
CODICIS BEPETITiE PR^ELECTIONIS.
877
: (3) IIIS QUI LATRONHS VLL ALIIS
CRIMIJNIBCS REOS OCCULTA\ f.HrM- (/jj.
\ dcni jjKna puniuntur receplatons , ijua rei
prifK ipulis. Salic.
i. Imppp. "VALEiNT. Valens , ct Grauaw.
' AAA. Siiriplicro Vic.
[0
j (
euni
rjiii seeum alicni criminis rcos occnltando ,
iivc sociiirunt : par (5J ipsos et reos ponrra exi)c-
el Jairones (6) qiris^juis sciens susceperit , et eos
Iiidicibns snpersederit , supplicio corporaJi , aut
I (I lacidlittuin , pro (jUiilitale pcrsonau el judicis
NniJone plectelur. PP. llomm , lo. Kal. Apr. Gka-
*!XcK. m. et Lquitio , V. C. Conss. S;^- ^
2. Imp. MARTiAwtJS A. Palladio P. P.
I q lalrrnes , seu aliis criininibus ol,>noKii in posses-
■ik) deguiit bCu ialilaiil : douiiuns posscssionis si prie-
oslj aiit procuratores si doininus abcst , seu prrma-
' sscssionis ullro eos ollcrant: aut si scientes Jioc
11 fi'cerint , conveniantur a crviii ollicio , ut tra-
it }:|vinciaii judioio eos qui requirurrtur , sub exami-
■> argucndos , el pccnas post doounrcnla. ccngruas
Si viTo exliibore eos dcniini , vcl procuratures
•ilcs (8) possessionis dislidcriiit ; luuo ad dcli-
s [ adito ] reclore proviucia; ouinia ciNiiia diii-
ii\i:ia. -J- hin aulcni proilu- uudtiludiuciu icrte
111 in prasdio sunt , civiie adniinieuluin sufficcre
P'|e const.tcrit , cl Hieuioriili ;uidiic(s executoribus
1 niiinus , vel alias parcre distulciint : lunc ju-
, /Uieiae inemor periculr sui , a viro dcvolo Iribu-
1 8'l primalibus luiJituni , (pii iir locis sunt , auxi-
lulet : ut per mililarenr (9) manuin coirepli
, siue darnno aU^ue lacsitne cujuslibet lcgibus ol-
ferantur, et convicti panas subeant cojnpclenles : noa
ignaro judicc , quod si adversus innoceniein ob aliani
causani pra:(er lalronruii vci aliorum nocentiuih investi^a-
lionem , mililare anxilium pf,5lu'averit , aut dispendiis
ailici proviuciahs ccnceascrit : conunotione severissima
( prout lua cclsitndo judicavcrit ) ferif tur. Tribuni eliaia
sive primates nnmciorum [ vel ofri( ioruin ] qui in io-is
sunt , adnronili per literas judicis , si adminiculum mili-
liue pra-bere noluerint , ant si ab fpsis miJiiibas damna
provincialibus inflicla liu^rint : et damna et besiones re-
stilucnt , et acenima condemnafione pro arbilrio vir-oruin
iliustriuni magislroimn miliinin fcrieniur. -y Domini cliam
pradiorum , scu procuratores vcl priinatcs possessionnin
impunes non manebunt , si praesentcs et scientes ullro nr.u
obtulerint nocc.tes , vel adn;onili eos exiiibere dislule-
rint : nanr dominus (luidcm possessionis dominio privabi-
tur : piocurator vero seu primales peipetuo exilio subja-
cebiint. -^- Ipsi quoqtie procuratori vel domi-io vel pri-
matibus possessiouis , si se ad compiimendam muiiiludi-
nein rnslioanorum 'snflicere non posse finnavei-int , et i;l
proviuciali judicio palam feceri.it : militare auxilium re-
elcr provincioe a tribuno vel a pi-imalibus nuincri facift
dari, j si civilia non posse sufli(x>rc perspextrit. •]• Si vero
post exhibiticnem eorum , qui accusaiKur , innocentcs
eos (sse , el niliil crimiuis admisisse patuerit : acciisato-
res pccnam qu» in calumuiiitores exerceuda est , subire
coganlnr. -}- Exemi;lo enini grave est sic Jatronem requi-
rere , ut innocentibus pcriculum fiat. Dal. 12. Kal. Jan.
Constanlinop. MarimaNo et Asclepiouoxo Co^ss. 4^3.
T I T. XL.
DE REQUIRENDIS (10) REIS.
Contra ahsentem de gravi crimine nccusatum non
Ji-rlur dcfinitiihi , wd citali nou comparenlis
bonoruin annolalio d^het ficri. SiiJic.
i. Inip. AntowinusA. Rustit^o.
CUnr absenti rei gravia crimina inteulantiir , senten-
tia (11) fcslinari non sole! : sed adnotiu-i (12), ul
reqidraiur : non ulicjue ad pocnain , sed ut potestas ei sit
I urgaudi se , ^i p( lucrit. l^cst^piam vero rcipircndus ia-
clus iulra annnm redierit : si se criraine purgaverit , rcs
.'rbitrio Judicis signal.is rccij^iat. Sin vero intra id tem-
piis reversus , post inlimalionem suain fncrit defun:tus:
etsi necdum se ])urgaverit , ad Jiercdes proprios res trans
iiuttai. Dat. * Tusco et Casso Co.nss. 212.
) oc inmiit , Ncmini Iic(rc nllos rivos , rillavc fliicnla ...
' 'itnni , scii t;5 t?5 avy^aVii)? 7S f 4)" .•««T^'xf4)(. Gi pe-
tbt , ciiiii iiiciciiiciiliiui JNili nouduiii c.\co.--sil ]■?.. ciil)i-
t >|ivaic sibiqne usmpare , et iiic quidcm casus divcrsus c^t dixi ad Lib
P*y J/- "<-' rrtr. cviiniiiib. Qiii coutrarias lcccs cx:.-,liinavc-
'.«vcre tiuj)liccs Nili apgcrcs : unos altisMiu.is' ad ;ucc;ulam
'"> l>li , iic urlics ct viH.is i.bni<rct : tt il
rml I I- "^ quKltlU a_:;i
«^oninlionc : alios miuorcs ad liuium ictuiciuUiin. vid. For-
i- priius.
ignis snpplicio , adde /. 28. ^: dc pan. l. 9. in fin.
" cuusujiscal. l. iin. supr. de niuliciil>. (luce se proj-nis
•r. (. 3. iUjr. r/e ni(ilij.'cis. l. u/i. in Jiit. nipr, de ra-
>■ siipr. de liis qui pcirciit. t'vl liler. V. a. siipr. de ful-
•• /■ 6.^: ad lc^. Jul. pcciildt. l. 8. l. 1. l. -.^S. 5." II.
• /'(T/i. /. 1. i,u): de imiiiuii. iiemini cciiccd. l. 9. infr.
• aUdc l. S. iiipr. de sumin. trin. l. 3. uijin. suf^r. ' de
Judctis. l. 6. ^. i. supr. dc hwrct. l. 6. infr. dc iur. fisci.
(3) L. 9. t. Thr,d.J2().
(4) n pt uTol.^K-.u'^ lUj vrols^ofiihuf Afl>aV ctc. Go. Ecl. 27.
xi ad Lib. 17. D. 16.
(">) /. \. {f. h. t. l. 1. C. Thrnd. h. t. Eclcg. d. loco cop. 1.
(f;) /. 2.'C\ Thcrd. h. t. EcL d. lcc. c. ■?..
(7) Primatcs possc>>ionis vidditiir csse , quibns prwcipua pos-
scssion s ciua dcuiandata cst , licct non sint spccialitcr procuralo-
rcs posscssionis cou^tiluti.
(,8) De prinialibiis posscssionis , vidc supr. h. t.
(i)) /■ 08. ff". de rri cindicat. l. 3. Jf] ne vis Jiat.
(10) Di.\i ad L. 48. D. 17.
0 0 /. i.# /' l- Na: ?3j. c>7/>. 5. /. G. supr. de accus.
l. -1. supr. de sent. ex pcriculo.
(10.) Aii Irodic atinolalio locurii lral)caf , vid. Clar. 5. scnl. $•
uU, (j. 4 j.
878
LIBERNONUS
^4dnoiaii loiia intra annum non comparentis , irrerocabiliter
con/iscanlur : tt postea vcniens rcpertus nocens , puni-
tur , innocenii vero absolvilur , nou propterea bona re-
ctperat. Salic.
2. Tmp. CoNSTANTJNUS A. 3(1 JanMaiium.
QTJicuucj^ue ex eo die , qiio reus fuerit in judicio peti-
tus , iutra anni (1) spatium noluerit adesse judi-
cio , res ejus fisco viudiceutur. Et si poslea repertus,
nocrns fuerit depreliensus , severiori sententine subjugetur.
5ed si argumentis evidenlibus et probatione dilucida in-
Eoocntiam suam purgaverit , nilulominus facullates ejus
penes flscum rematieant. Dat. Id. Jao. ComstantiNo A.
V. et Licipno C. CoNss. 3 19.
Contumax in civiii causa , non notatur etiam factl
injamia : contumax- vero in cnusa crindnali ,
aclficitur infamia facti. Salic.
3. Impp. HoNOn. et Thkod. AA. Palladio P. P.
N pecuniariis causis edicJum conlra l;i(ilanlein proposi-
tum , existiraationem ejus non la;dit. \ Criminalis
vero prcgraniraaiis (2) tenor hauc tautam ierat de jure
censurava , ut ialer reos adnotali , uon lantum patiimo-
nium debeat transferro , sed et famae exislimationem \d?-
dere. Dat. 7. Kaj. Jul. Ravennis , Eustachio et Agri-
COLA C0NS5. '421.
T I T. XLI.
DE QU.liSTio.MBUS (3).
De servis.
ca^teris aulem rpianquam ea , fprac scrvu, conlra ^.
dixit , judicaturi sentenliam Ibrmare non deb(;ai;i
si aliis quoque probationibus (lo) fides veritatjs
gftur , praescriptionis invidia evanescit. -^- h\ (iipe,
niariis (12) vero causis ueo (i3) inopia probatioi.;
vos contra dominum iuterrogari posse maaifestuiii ■
Kaleud. Januar. Fusco (i^) u. et DEXTao Cos-
Servi non audiunlur contra tutorem , vel matr
dornini sui. Bald.
1. lidem AA. et CC. Calulo.
INsolitum est (i5) , et grave exemplo, audirl ser
versus tutores (i6) , vel matrem (i^^dominoi
rinn : nisi tutel» agatur. Proposita lertio Idib, Sej u
LoJNE et LlBONE CoNSS. 2o5.
I
c
De fceminis.
3. Imp. Annoninus A.
Um (18) cognitionaliter audisset , dixil ;
PRimnm (19) servi alieni interrogabuntur ,$i jol
Iberint ex tanto scelere argumenta , ul videar. -
cedere ad virisimilia (20) causae erimiua, ■^ Ipj;,
raiJier (21) tor([uebilur. INeque enim o-gre feret .
quealur , qna^ veneuis suis viscera (22) hominij e-ia.
PP. 7. Kal. April. Sabino et Anclm;no Coss. 21
De convictis et confessis alios accusantihus.
4- Pars ex rescripto Imp. Antonin. A.
STculi (23) convictis confessisque ad societaiem h se
_ -. lerum vocantibus eos , a quibus apprehens: -'
Antianjc (4). custodilive sunt , facilo ciedi non oportet : ila .i
QLa'slionem (5) de servis contra dominos haberi non ''t)us (26) raiionibus post commissmn commuDitL bc
opoitet : exccplis ((j) adultoiii (7) criminibus , "i^ , ad evitandam de se sententiam id (27) fecM: lu
Jlem fraudati census (.S) accusalinuibus , et crimine rint proi)ati , pu!)lira? vindicla^ non sunt subtraLt-iK PJ
majeitatis (^) , quud ad salulem Principia pertinet. lu 5. Kal. April. SAfiNo ct A^ulijno Coass. 217.
(0 /. I. 5. 3. /. 2. /. 4.^ h. t.
(2) \ icl. Sujn: c<'mmi„nt. ( jiin. proip-amin.
0) Dixi aci L. 43. D. ,8. ;iade /.. 9. C. Tlv.od. 35. emera
qucBiiioi.!un. vid. apt.d Cujuc. 6. Paui, scrit. i^. §. i.
(4) yiiitigono. vidc Cujac. a. obs. 33.
(0) Vule Ciijac. d. loc. Gotli. Hrec lex csi canooiv.nta iu
eap. 59. q. 1. et Cbt Impp. Julonini et Feri , tuiii S^\^eri ,
d. loco. Ans.
((i) Scrvus in doniini;ni con lorcfiicfur , nisi in adultcrii , vd
»;njft.l;ais quseslione. Quod si ]iatcr ca , qi:;e serviis dopostilt ,
aiiae contra doniinum piol.atiuuos sint , ne ttim qnidcm cJomirui^i
tor<ineii debet , sivc drpnsilLonrm fervi , sive proLationes illas
considircs. Syiiops. BasiL. 7. t,t. 6, cx Itb. Go. tU. 5o. c. 22. i.
Haiin. i4- 5' '9*
(7) /. 8, 5. 6. su]'r. de repud.
(5) /. I. 5. 20. //. />. t.
k9) ^- 1- ^- .ff- <^d Ir^. Jiil. mojest.
(10) Vid. Papon. -i^.' Jrrcst. cj. ar^. 7.
(ii) Scrvi i:i cd| iit doniini , ncquc a i r.vside , ncque a procu
ratorc , ncquc m j ec- niariis , neque iu capilalilius taujis iiiffri-o-
gari iiossunt. Paul. 6. senl. i6. j. 5. scrvi in pcciiniariis caiisis ,
r.e quidora inopia probationurn , contra doniinos torquentur. ,5^--
nops. lii cap. ui.
(i^) De diirercntia peeuniariae et criniijialis cau.re , vid. Co-
jac. 2. ohscn-. u8.
(i3) /. 6. ui fin. infr. h. t. ex iiirpia , Ilal. q-ne lc< lio a
Cc;j. io. obseri>. 33. probalur ; reprelicnditar tamcn a Roberto i.
reccpt. 8,
(i4) Priscn.
(i5) Scrvi ne quidcm inopia prohationum forqucnfur c^ ■
niiiiorum tutorem , vci matrem : nisi actio tutcla; insliliwt
nops. Batil. d. c. ii.
(i')) Siint cnim doniini loco. /.56. §. !\- ff. de fuilis.
(,:) /.10. 5. i.ff. h. t.
(iS) "\ ide inscn|tionem legi.s i. supr. de appelluion.
(19) Si niiilier accu.-ietur , quasi maritnm suuiu veDeiio im^T'
non in catn scrvi sni tnntum , scd et aliciii foiijuontnr .- p'' '
nicn oiiciii , ac siqiiidt m voiitatii arijumciitura dcmonslrilc '
rit, ipsa qiioqiie niidur torquetur. Syucps. Bastl. ib. cap
(5o> / 8. 5. I. Jnfr. h. t.
(21) Midicr torqiieii potest.
(2'i) Pofest ita legi, venoiiis suis in viscrribus hoininem f^'
(23) QncBUioin ejus tatronis , qitem quis ohlultt , cw" *
covftcrptnr , fidcin nccoininndari non coiivenit , mst '"■''' r
taiu/ce coii.<.cipiilice sucb giatiu , qiiam cuni reo habuil tj^^ '
ceainr. Paul, 5. scrterii. 16. §. 10. iioc cst , latroni foi^W^
contVssoqiic noii facile crcdcndum , qiioties ad socirlaUm
vocat eiini , a qno oblalus et proditiis cst , nisi e^"''^"'''''. '^y,„
coinmisso coninmniter .scdcre , capfandae impunit.iti» gralia ^ '^
ad iliiiis pioiiilioiicin fe.vtinassc. adde /. 1. 5- '"""^ ''"'^^' *•*' •Viii
(•..4) /. I. $. ■26.J: /i. t. /. 37. infn. supr. de kbcr.^
1. u't. supr. do nccns.
('.*:.) V4de l. 1.5. -iV^.ff. h. t.
(?.()) Socio criininis credifnr , quofies evi !cnt<T probat. ^
(27^ Eoc est , sociura adprchendisse , custodisse , i-^'
prodiditse.
De
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
8-(
IIU
, qui Ulerlatem suprcino judkio cucvperunt.
5. Imp. Alexawder A. Respccio.
mors tPSfatoris viiidicanda est (i) , qn.TStiozn
cicle siiLjicJuntur lii , qui libcrt;iU;ni (2) su-
licio acc('iH'nint. TP. 6. Idib. xMart. Juliaw.
l C SPO CoNSS. 225.
De servis ct Uberiis.
6. Imp. GouDiAivtJS A. Ilerodiano.
[lid 1 piacuit , donieslica scrvorurn scu liljerlornin
pr lioruiu , vel maiernoruui inlcrrc gatioiie in cau-
d (niiios , vel palronos pertineulihijs abstinendum
: ne(|ue pro (3) liis , ueque adversus (4) eos ia
■:A\h, , vel pecuuiariis (5) ({ua.'.slioniljus veriialis
obi ere possit , (piod jii couressionejn ab eis fuerit
ciu! Vi\ 7. Jdib. Maji , Sabimo el Vlkusxo
I.
De servis.
7
rvc
d 1
s ;
j r
. e
l)e
nipp. DiocLET. et Maxim. AA. Urbanje.
qui i)ruprii indubitale juris tui probabuntur ,
errogalionern nec onercnle (6) le produci sine-
nluin abest, ut eiiam invita te conlra doininan»
'pere coganiur. Pl>, Raleud. Ivovemb. Maxi-
\qoiliso Cowss. 286.
■ilililus ct miliua missis et rcrum fiUis.
Vion esse a torinenlis iiicipienduin .- et de
condilione pcrsunarum speelatida.
• Iidein AA. ad Salustiuin pra;sidcm.
(7) iie.pie tornieniis , ueque picdjeiorum pce-
causis criminum snLjungi concedimus , eiiamsi
'^ slipcudiis suis vidcanlur csse diniissi : esce-
"* !!"' *^''- iB""'nJ"iose (8) sunl soluti : <ynod ct
"Sjililum cl veteranortim servabilur.
'nrtcl autom juiicts nec in b,s criminibus
luin judiciorum sunl , ad iuvcsli^at.onem ve-
■' niicntjs initluin (9) sumcre ; sed aigumen-
'^im vensiiuilibus (11) probabiijbns.pie uli.
li"i crrlis mdiciis (12) ducli , invt^stjqandre
'f'.-» ad tormenla putaverint csse veniendum •
- |iium lacere debebunt, si personarum (i3) cou-
ditio piliaiur. Ilac enim ratioie etiam miiversi provinc'a-
les nostri Iructum ing-uiife n<d)is beat-volentice Conseiiuen-
tur. PP. sjiiC die ct Co«s.
De causa iugcnuitalis.
9. lidem AA. et CC. ad Charissimum
pra-sidjin Svria;.
CUpor statu iii^enuilaHs pcr omnia inferrogallonuni et
i^J' quacstionum vcsligia (i^) d,^currendum est : ne alic-
iKT forle sordida; slirpes splendidis et ingenuis nntalib-is
an(J(^anl subrogan : vel propria ac dcbiu . per corapcsi-
«am qiucslioiii-m , (juibus coirij^etit , successio deneeetur
Uat. G. Id. Maji. Emissa ipsis iv. el 111, AA. Co^.s. 290.'
Si lestamentuin falsum dicalur.
Cio. lidem AA. ct CC. Plolcmaro.
Um (i5) testameutum falium esse pn.ponas : nd ilbi-
minandam vcrilatem ■acrcos Iieredilarios (iG) ( (•(si
liberlas cjs ab eo , qui se lieredem esse adfirmei , prasii-
ta cst ) etiam per lorm(Mita iutcrrouari , constitutioaibus
pnncjpum esl permissum. PP. G. Kal. Septembr. ipsis
IV. et ui. AA. Co.Nss. 290.
De his , qui torquencU non sunt.
ri 1 • lidera A A. et CC. Boelho.
\Ivo Marco placuit , entincii/iisimorum (17) quidem ^
necnon etiam peifcciissimoruin viroruni usque aj
pronepotes (,H) liberos , plcheiorum paMjis , vel qu.-r.tij-
inhiis iion subjici : si tam.;ii pr.jpions gradus l:b"ros , p.^r
qnos id privj^gium ad ulleriorem gradu.m transgreditur ,
iiulJa vinlati pudoris macula aJspergil. f jn dccurioni-
t'us (19) .•.ulcm ct liliis (20) eorum hoc (21) observari
vir jnudentissimus Domitius Ulpiauus in pubiicarum di-
sccplalio.uiiij ('22} libris ad perennem scienliain et mcMuo-
riam reicri. PP. 5. Kal. Decembr. ip.^is iv. el ni. AA.
CoKSS. 290.
Q
Si c/u(cstio sit de dominio scrci.
12. liJem AA. et CC. Aspro.
iUolies de domicio mnncipiorum traclatiir . si aliis
probationibus vcritas illumiuari (^3) nou possit ; de
-lc minorc vigintiquinque annis q„:T.stio non lunbcfiir
/ 1^%' c/''-' '1'" """ ^"'^ *"'^ ^•"^^•" '«-<-lo-
l'- ac c>C. Oilumaito.
I- /'• t. l. I. ((. 6.^ de SC. Silaniano.
- «n (lomuuim <t p,o d.unino ; l.lurtus la i.atronum
; torq.uri noii dcbet. /. -.. infr. h. t.
)■ \yi-jD- 1>- 1.
'• ''njin. supr. h. t.
'\'P'-- '>. t. i. 18. §. 7. ff: h. f.
'•oqniLusdam alii;, pci^onis. /. ,1. /„/>. /,. ,. ^1 de-
'• r y "•# <fe jiart. scd liwc dcsucta sunt in Gallia.
"•lOff/M. comt. i^lrss. :.. ,nLm. no.
S«|aiuiosc missi noi. lniunl..r privilecio milifum.
A^^^menl.s uiitium sumi noa oporlct ^ ut hic , ct /. ,.
'imanbns rruendis , qua:stio qnidem mlhilu-tur , sed
'oimenlis mciptenclnm esl : iuvoquc frius ari^uinen-
"! ^^j ■ ^' :" ^"•*7'»^"""' nlifjuu rcus urgrntur ," ndhi-
'14 5*°?'* ''' •'"'^'^''■'^'" *"'^ conjitcii i.oinpeiitlur.
S- 1. /. 18. 5. 2.ff. Ii. t.
(n) l. 3. supr. h. t. l 17. supr. ud 1. Corn. de falsis.
(lu) Suspicion.bus, / uit.J}. h. t. pl.js est , qu.ira si i:..iicio
(n\i>sct. ^n dictura unius tcstis sulficit ad quTsfiouciu ? ^ ^''ir, re
non vuktur /. 20. Jj: h. t. quod Bossius non piobat 3. vracl 6.
tmrn. a6. -^j. 28.
/'/N n''^' ^°''i"f'- 3 Valle I. cn,n. o',. ,utm. 3G. ct seq.
(14) Puta j)cr .^crvos , ina.Nimc si alitcr vcritas coJnosci non
rotc.^t. /. y. /. ,s. (j. 4.^. /,. t_
(ij) Torqucntur strvi "hcrcdilarii , quum tcsfamentum fabiim
es.sc (ticitur. Synops. d. tit. .«io. /.3,.
(1(5) Scrvi hcredifarii torqucri pos^uut. /. iS. inCr. h. t.
/'.") '•.'.^- '<'"• '^^ rii§nit,tt. /. 16. iufr. h. t. \d non usifaltim
^'^^' "!/;•'."'■'• ''"'• 'vcbuH. in procBin. coiuit. gloss. 5. r.um. uj.
(liS) \ id. /. 3.,^. dc fc-^cnoifv. vid. Foru. -2. selcct. 10.
Oi») /• iti. i„/r. /'•/•/. 9 5. 11.^. de pcci.is.
(2(.) /. 2. 5. x.J/: ,/,, decurionib.
(2-1) Hoc non cLsrri.ari. Cujacuis ita kcit .^o. p^.,^,;^ ^
(•'•i) Uisputittionuni. II,d. "^
(23) *W7(«-3^;,.Q(/. Synops, JBusil. ibid, cap. 3a.
85o
LIBER NONUS
se (j) ipsa cssc (2) cuni lormpiitis interroganda , juris
auciores probanl. TP. 3. Id. Maji , Sirmii , Tibekiaivq
et DioiNK CoMss. 291.
Si dc hcredilaie quctratur. •
i3. lidem AA. et (X. Pliilippae.
Oc , quod placet , ,si de lieredilate qiia;ratur , here-
ditarios (3) sen>os interrogari , libi opilulari non
polest. Ubi (4) eniin de dominio incertum est (5) , ad
qucra hereditas perlmeat ; nierilo per iuterrogalionem he-
reditarii servi ad veritatis indaginem pervenitur. Tu au-
li'm adseverando servum comumticm esse , non dubitas
jiorlionem ad eum pertinere , contra quem interrogari
eura cupis. Qice rcs quaslionem haberi ab eo non pcr-
anittit : cum nec communis ((3) servus adversus dorai-
Dum communem , qui non occidisse socium [ suum ] di-
calur , iuterrogari possit. S. 3. Kalend. Maji , Hcraclice ^
AA. COKSS.
De. scrvis.
)4. lidcm AA. et CC. Constantio.
C^Eri^os non solum pro dominis , sub quorum dominio
O sunt consliluti , scd nec pro his , quorum antea (7)
fuerunt , inlerrogari posse constat. S. 8. Id. April. CC.
CoJvss.
Uhi dc facto serci quctritur , ipse potest
tonjucri. Saiic.
I
l5. lidem AA. et CG. Maximo.
Klerrogari scn^os de faclo suo (8) , non solum in cri-
niinali causa , sed eliani in peeniiiai-ia ( veluti (9)
quando per eos depositi , vei cominodali nomine , vel
aliis causis legibus cogniljs res aliis pra^slitse suiit ) pos-
" ^ -' — S. 5. Id. April. CC. Co>ss.
sc , non aiiibigilur.
De decurionihus.
iG. Imppp. YALrjNTiN. Yalens et GratiAmjs
AAA.ad Antonium P. P. Galliarum.
T^Ecuriof7es (10) sive ob ah^cnum , sive ob suum debi-
J^ Inm exortes omnino earum volumus esse poeafirum,
quas lidicula? et tirment:! consntuuut. Quod quidem ca-
pilale (11) judici crit , si iv, couhimeliam ordiuis cxitium-
qi!C t ■iitelur. Maj''6tatis (12) tuuluiiimodo recs , et ( qua3
nefanda dictu sunt ) couscius , aul moiicnles ex crdine
(1) L j5. infr. h. t.
(2) Lrgeuduiu vid(tur,f/? fe , nam Craeci Irgunt , irfjl ttt'?*^ ,
Isac scntcnliy : Qjioties do dominin laancipioruni qnwrilur , ^i vc-
rilas aliis piKjljaiiOJiibui illuniiiiari i>on potcbt , ipsa de &e cum
toniicul!s inlerrogunda sunt luaDcij ia. Syn. d. luco.
(?)
fn. L
(4)
((')
(7)
2. /. G.
in
h.
l. 10. suyr. t-l l. ull. Infr. et l. 1. 5- 6- J
17. 5. ■?..£. h. i.
liaec dislinctio liodic sul>l.it:i c.!. /. itlt. infi
Id est , ubi dc hercditatc inler duos litigatiu-.
/. 3.# h. t.
Yid. Srnops-. ilid. cnp- 33. vid. qna,' disi ad /. idt. snpr,
ila Itgiitis. /' 8. _r. i, (f. dc in jus vocundo.
(8) Pio facio MiO , de se , iii sc. /. 12. supr. et 1.
ff. h. t, /. 8, siif>r. de t(:sl:h. l. '. JJ'- dc pfohatn.idh.
.cnt, 16. 5- ••
(<;) Servuni de fuclo suo inteiiogati posse , ralio
oatendit. Ncc cnim ojicsse ei dcbct , quv per scrvuiu alicpiid siiie
cai.jtione rommodat aut dcjionit. d. ^. i
(10) l. 2. C. Thend. ct l. 17. in fin
fiipr. h. t. l. 33. Infv. de decwionilus.
tiis. vid . (jiipc di\i ad /. 9. siipy. h. t.
ciiriordh.
(11) Tor<jucns , aut quasslioni subjicicns eum , q li torqucri non
P.U1I. i>.
.-equilalis
Infr. et l. 11. in fin.
l. 10. iiifr. dc. dii^nitnLi-
cl ad tit. infr. de oc-
inunicipali , maneat tam cruonla conditio. Dat.
lend. Octob. Trcvcris , Yalente v. et Vall:
AA. Co.Nss. 37G.
De his , f]ui tor-jiieri non delent.
17. Impp. Abcad. et Honorius AA.
Messalaj P. P.
'Vjlhil (iS) sibi dsncctens a justilia indignalio
,.1 rum , niJiil venahs (i^) exigenlium lerror
quae aut innoccntia securae , aut principali juat
munitae , inleiligat licere personas , ad infcren"
corporales : habeat lianc mercedem laboris laui.A u. ,
nerum testiuioniis commendata devolio. Idemqu fl
munera decurionalus (i5) quis dcposuerit : ua;.
propter prislinaui dignitatem qua^sliunem nou pal.
luiu 12. Kal. Sept. TiitoDosio V. G. Cons. 39:
Si de hereditate , vel de rehus heredilariis
quceralur.
18. Imp. JiiSTiiNiAKLS A. Deraoslheni P. .
DE tormentis Iiereditarioruin (16) servorum
nnllo (17) discrimine secundum anleiiores
conslituliones interposito , sive de jure heredilat,
moveatur inter heredes quaestio , sive de corporii 1
tum lieredilariis , sive de ulroque eorum : servoj e c
poribus tantum hereditariis inlerrogari , et hcere s 'os
taulumraodo , qui res gerendas detinent (18), sivi.ffli
vitute relicti sunt , sive libertatem adipisci per
fstatoris voluntatem pra-cepti sijut, in quaestioiio ...
jieredilariarum deduci , et cx his ea , quae occuUi sa
revelari : prius tamen sacramenlo (19) supcr lii; o
st.-itulo , praestando. Dat. i5. Kal. Octobr. Cliada
Decio Y. C. Co&s. 529.
T I T. XLII.
DE ALOLITIOIViBCS (20).
j4ccxisatio cujus ahoUtio co icessa esl a Pneiidt noi
rcpelitur nisi a Principe inipctretur. Salic
1. Iinpp. DiocLET. et Maxim. AA.
el CC. Paternac. ^
T^I^i^s.^^s provinciaesi perspexerit aboUlionem ad(a om
it crimina , qu.ne mola sunt , perlineutem a s? 'f*
debct , jiidcx capite punitur, ut hie , ar.?;/nr?u.'i' q'J"^"'
ri ad nvijiis ducto fx L \ . in fin. C. de privitlis Ctrcf''
i^ihir irida injiaiaruni actionc lenentur .• cum ipsi vici» »*
sctlcrc torqueantnr lalio.nis lcge , /. pen. Jf. h. t. ut ex >in'
oiiiiiione icfcit HI[>polyliis Marsilius in l. i. $. pralcivi ^
8. /f. al /fif. Corncl. de sicnriis,
(1-2) /. 10. ?. I. if h. t. L 3. 4. supr. ad i /"'• '
(\\) l G. Cod. Thcod. ■
('4) /. 7. sitjir. quando profoc.
(13) \ ij. /. 1-3. supr. h. t.
(iG") /. i3. .siipr. h. t.
(17) Abroc;a'iir le.\ )3. !'«■.?. uhi. sitpr. h. t,
(18) Detentioneiii rei alKnse ad qiiiEstioHtin sjfficcre, ;_
luilli colli-unt , et male. Nam dctinentis vocabulo bic 1
scr^ns , qai notitiain rerum domini Labet. /. 22. i."'
supr. de adin. ttit.
(19) /. I. sHjir. dc jurcjur. propter calumn-
(•20) L. 9. C. Tlicod. 3;. dixl ad L. ^S. D. 16.
efi' ■
■„ ' -a'»«n
>?. Jiasil. I. ex tit. G\. irtpi juJ (rnyX.ii?^^-^ a.-.jn''*^
dc accnsatoribtis aboiitioacm petciitibus , /. 'C. ^"/,
ai
JlOj
piu:' 1
Jul. dc adult. 1. ib.ff. dc jurefisci. a^
(21) Abii^litionis ad omnia criinlua, quaB mota suni, 3«^"
CODICIS REPETITiE PRyELECTIONIS.
:e semel (i) finlla histaurenlur , intercessione au-
13 suae prospiciet. Supplicalione (2) vero porrecta
'rincipali, praefata aboiitione sopitum crimcn ab (3)
persona revocari (4) potest. PP. i5. Ii.al. Dec.
.•.jt|.i'- 111. et Maxim. AA. Cojmss. 287.
AhoiUio privata concedenda est a jadice
causa cognila. Salic.
Imp. ConstAktinus A. ad Januarium P. U.
k jlilio (5; praesentibus panibus causa cogsita non a
iX rincipe,sed a competenti (6) Judice postulari debet:
1 esj, si per errorem (7) seu temeritatem , seu calo-
accusationem prosiluerit : hoc enim accusator ex-
. , abolitioni locum faciet. Sin autem per deceptio-
emfvel pecuniis a reo corruplus ad postulandam abo-
.1 ■vcuil : redemplae (8) miserationis vox rainime
ilur ; sed adversus nocentem reum inquisitione fa-
la ,|poena competens ingeratur (9). Hi autem , qui
10) suorumque injuriam defendunt , et qui cogna-
Z^l
iCtQ
kn
omnimodo abolitio-
16. Kal. Decemb.
m accusalionem deducunt
etere non prohibentur. Dat.
ce, CoNsxAJNTiNo A. V. et LiciNro Cokss. Sig.
,
Per calunmiam accusanti non debet alolitio
concedi. Salic.
Impp. Valenti». et Valens AA. ad Probum.
cilcr (11) incusantibus accusationis abolitio non
bilur. Sin aulcm sincera menle accusationem insti-
tt reiis aliquid iiijuriae inscriptionibus illatae tole-
iveij , ( iu est , si vel carceres (12) sustinuerit , vel
rin.ila , vel verbera , vel calenas ) aboUlio non pete-
ir:,isi forle ille , qui hacc passus est , suum consen-
m 3) ad petcndam abolilioneni accommodaverit. Quan-
'U reus niliil tale passus est : postcjuam (14) fuerit
oustodifc traditus, intra dies Iriginta accusalori pe-
uuleliam invito roo , dari permiltilur : Post hoc vero
nisi reus conscntiat , ccnsemus non esse tribuen-
-iuod si ingenuorum , licet plebcjorum , qui con-
particqies criminum non erant , testimonii (i5)
corpora fuerint lacerata vcrberibus , tormentisque
-ati.
;lcn
(nl
9-
•■ DC
lea
0 n
ni
M.
:iicl fmifa non inslaurcnfur.
.<Tiplo pruicipis aholiiio a prjeside conccssa rcprli pofest.
^l iibolilioiiuii piivalain , icus intia trigesinHiin ditm a
^"0 lepci. non potcst , ul luc , /. 3. $. idt. Jf. clc accus.
■ ^•. '"./"'; i^- aJ SC. Turpill. posl abolitioiuin publi-
lUia illiid ttiam spatiiim a suo dclatore icpeti polcst. vid
'■••. de gencKtli ahoUuone,
iniowiiri ^ Hal.
' C. Th. h. t.
■ '(>• Mijn: ad l. Jul. de aJult.
'"■.//•' da judiciis. l. iT>. ff. de jnr»^ fisci.
ics.nnpluiu ex l. i. in fm. Cod. TlieSd. h. t,
itxercuur. d. l. 1.
I''.^9- S- I. inftn.ff. ad l. Jul. de adult. Abolitionis
Jiista cau.^a csl , si qiiis suae suorunivc iiiiuriae gralia ac-
\m uisiiiuif,
! : ^' ^' ^''- ''• t. Gratiuni , Valenliniaui et Thcodasii ,
/»•■ de ctduinn. Abolitioneni peterc non potesl , qui sciens,
vcra proferre , accusavit. At si quis vere coinmissuin cn-
islimans , cgcrit , ct injuriam icus perpessus fuerit , aboli-
pelitur , nisi cousentiat is , qui adtectus est iujuria. guod
in)unit pcrfulit , pofcst accusalor iiitra triginta dics pociu-
m illos dics trigiuta , nisi rcu» coascutiat , non potest :
oni.W. ^
vexata , abolitionem eiiam duarum panlum consensu pe-
litam , jubemus vigore Judicis denegari : et crimen pro-
positum , cujus examen lormenlis jam cceperat agitari.
Sin autem testibus tormenta minime sunt illala , eliara
sic (16) abolitio non dabitur in (17) illis criminibus ( ut
in violata majestate (18) , aut patiia oppugnata , vel
prodita , aut peculatus admisso , aut sacramentis desertis
omniaque quae jure vetere conlinentur ) in quibus judex
non rainus accusatorem ad docenda quae detulit , quani
reum ad purganda quae negat , del^et urgere. Dat. 2. Id.
Oct. Tref^eris , Valen. JN. P. et Victore Cojsss. 369. "
T I T. XLIII.
DE GENERALI (19) ABOLITIONE.
Generali aboUtione Jinita , intra xxx. cHes accusalio
potest repeti , et non ullra. Salic.
1. Imp. Antoninus A. Rutiliano Consulari Ciliciae.
QTJi potentatus (20) , et vis , aliorunique criminum
reum fecit , si post abolitionem ex forma solita reo-
rum factam , et post edicta proposita intra diem sta-
tutum (21) repelere supersederit: persequi crimina volens
noa est audiendus. PP. 8. Kal. Maji , Ljexo n. et Ce-
REALE CoNSS. 21 6.
Si f,'us non eral accusatus tempore , quo publica
abolilio superfenit : ea flnita post xxx. dies
accusari non prohibctur. Salic.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Paulino.
CUm co tempore , quo indulgentia noslra criraina ex-
tinxil , accusaiio a te inslituta nou (22) fuerit : pu-
blicae abolitionis pra:scriptio cessat. PP. 6. Id. Februar.
Makimo u. et Aquilino Conss. 286.
sin et tcstcs , qui producti erant , torti fucrint , quamvis alli coa*
scnscrint , aboUtio dari non dcbct. Syn. ibi cap. 3.
(ip.) Vid. jict, j4[J0st. 16. i>ers. 3^.
(i3) tcl. d. l. 3. /. utt.ff. ad SC. Turpill.
(i^) Suinptuin ex /. 4- C. Thcod. h. t, Honorii et Arcad.
(ij) Siuc qi;restione , ct sic sinc festibus tortis al)olitio aou pe.
titur, efiamsi acciisafori conscntiat reus.
(it)) Etiamsi , Hal. adde /. 3. iupr. de episc. auJ.
(17) Suinpfum c.\ l. 2. in Jin. Cod. Theod. h- t. Mcoquc Lsec
conslitutio conllata cx Iribiis constitutionibus , una Valciiliniani ,
^N alcnlis el Gratiaul , allera Valenliuiani et Thcodosii , tertia Ar-
cadii ct Honorii : utraque bic tribuitur Valcutiniano ci ^^alcntf.
(18) Hinc colllgunt , aliiid majestalis , aliml perduellionis cri-
nien. vid. Cnjac. 6. ohs. 25. in Jin.
(19) Et publica. /. 10. 5- ^•ff- ''^ '^C. TuvpHl. qua: sit ipsi
jiirc , pio lcmpore ccrlo f.-riarum. vid. /. 3. supr. de episc. aud.
huic tiliilo rcspoiidct tituiVs C. Theod. dc int.ulg. criin:n.
(■io) Fost abolitioneui publicam reus a suo delatorc etiara infr.i
:rigesiinuin dieiu repefi potesl , ut hic , l. aut prit-atim, 10. jP,
(ui Scnat. Turpill. Paiil. 5. senl. 17. 5- '• P^^t privataia uoa
potest. /. I . .uipr- tit. prox.
(ii) Dierum 3o. d. l. 10. 5- ^- P-iul. 5. seiU. 17. J. i.
(ii) d, §. 7,
111
882
LIBER NONUS
Jndiilgentia remitlit pcenam , non iiifamiani. Salic.
3. Imppp. Valent. Valens et Gratian.
AAA. ad Senalurii.
iNdulgenlia (i) , I'alrcs (2) Conscripti , quos liberat ,
nolai (3) : nec infaniiam (4) criminis tollit : sed
pcensc (5) gratiam facil. Dat. i4- I^''^- •'""• Trcieris ,
Gkatjano A. n. et Probo Cotss. S^i.
T I T. XLIV.
UT INTRA (6) CEIITUM (7) TEMPUS
CRIMINALIS QUjCSTIO TERMiaETCR.
Nun prosequens arcitsationem intra tewpus legitimum ,
in tjuarla parte Lonorum muUalur • el injamia
notalur. Salic.
1. Imppp. Valent. TiiEoD. et Arcad. AAA.
Dtsiderio l^ic. Asise.
QUisfjuis (8) accusalor reum in judiciiim sub inscri-
ptione detulerit , si intra statulum tenipus accusalio-
nem cocptam persequi supersederit , vel ( quod est
contumacius ) ullima die adesse negleserit : quarta (9)
Lonorum omnium parte niultatus , aculeos consultissimEe
legis incurrat : scilicet manente infamia , quam veteres
jasserant sanctioncs. Dat 4- Id. Jul. Treveris , Arcadio
A. i. ei BAUTOiNE CojNss. 385.
Dilatiojies necessarias non supervacuas dehet
judcx dca^e utrique parti. Salic.
2. Impp. HoNOR. et Theod. AA. Ceeciliano
P. P. post alia.
NOverinl (10) judices , cuilibet culmini , honorive pra'-
sidenles , necessariis lUnque parti ^ si petantur ) di-
lationibus non negalis , pra;cedeniibus scilicet inscriplio-
nibus , mtra (11) cerlum tompus criminales causas U
tandas : quo emenso , subeal accusator , f.„i destiiii '
poenam legd)us couslitulam. Lt si prrsoua v.lior f.
cui (i3) daumum famffi noa sit injnria, pcenam na
exiJii (i4) , nisi forte inlra statuti lempons mela
sensus pailium aboJitionem poj)oscerit. J„dicura aul^
bet esse diiigentia , ut si nulla rationabilis a reo '
accusalore dilatio (i5) postuletur , urgeant lalium ci*.
rum ijolionem non expeclalis moris. Dat 12 KaJ ■
bruar. Rai^enncr, , IIonorio viu. et Theodos.o m ' T
COASS. 409.
Causce criminales intra hiennium sunt terrninandce
poenajudici mgligcnti imminenic.
3. Imp. JusTiNiANus A. Meuna? P. p.
/^Piiminales causas omnimodo inlra duos (16) aan s
V^ conteslatione (17) litis connumeraudcs fitiri «e-
mus , nec ulla [ alia ] occasione ad amnlicra proci
lempora : sed post biennii excessura minime ulterius te
duranie (ib) , accusaium absolvi : scientibus Jodicns
eorumque Olhcns , quod si liligatonbus admonentiU ,
ipsi lilis introduclionem vel examinationeni distulerj
pccna vicenarum librarum auri feriantur. Dat. Ral. AiL
T I T. XLV. f
AD SENATUSCONSULTUM TURPILLIANU.M {
Desistens pneter aholitionem a causa criminis pidlu
judicii , incidii in TurpillUinum. Salic.
I. Imp. AjNTONiisus A. Amato.
1S (20) demum in Salusconsulium incidisse videt. ,
qui crimen publici (21) judicii deiulit : et causa !-
minis ordinata ( id est , im^crjptionibus depositis , et -
dejussore (22) de exerccnda Ute prccstito ) eonue qui -
(1) /. 5. C. Theod. clc iiidulg. aLoIitioiicm princeps conce-
clcns facit , ut pcena corporalis aljolealur : infamiam vcro , qu£e
naUiraliter publica criiuina comitatur , non abolet. Syii. ibid. c. A.
(i) Paties conscriptos , etiam a principe , sciialores iuter se
junelos appcllari solitos , alias dixi.
(3) /. 7. infi: dc sent. pass. l. \'). jf. ad SC. Turpilt. Ilinc
illiid Ovidii , Pcena potest tolli , culpa pereimis erit. Jmo non
nolat. l. I. §. 10. in fm. Jf. de po.stut- et ita scrvatur apud Gal-
los , vid. Papon. 3. JVo«. 10. c. d' uboluion.
(4) Indulgentia sive geufralis sit , sive specialis , iufamiain non
toliit. ut hic. adde l. 6. /. 7. Infr. dc sent. passis. vid, Sfbrtiam
Oddum tract. de restit. q. 49. urt. 4-
(5) Indulgentia pocnam corporalcm remittit , non infamiam.
vid. Sfortiam Oddum d. loco n. 2.
(6) Accus^tor iutia bienuiiim suam accusationem implere dcbct.
Quod si ncgligcns fuerit , ct ullinia dic non adsit , vel diflerat ,
quarta bonorum suorum partc multalur , ct iufamia notatur. Go.
Syn. Basil. tit. 1. cx tii. 65. et i. Harm. 2. 5- 3;.
(7) Vt intra annum etc. L. 9. C. Th. 36. vid. Cujac. i,
oti. 8. annum , iuquam , ut l. 6. 5- 2. in fin. supr. de custodia.
l. 2. infin. C. Thcod. ad l. Corn. de fcds. l. i5. 5. 5. J^: ad
•SC. Turpill. l. ''j. Jf. de muneril. adde /. i3. supr. de jud. bo-
tlie bieuuium , /. utt. infr. h. t. Eciog. d. loco.
(8) /. 1. C. Th. h. t.
(9) Pcena non agentis actoris intra legitimura • lempus , muUa
quart.T partis bonorum et infamia.
(10) Vid. /. 2. C. Th. h. t. vid. Cujac. d. loco. Causa criini-
nalis iiilra duos annos impkri debet , ab inscriptionis die conipu-
landos , necessariis dilationibus «tri^ue paiti concessis. Elapso l;oc
tempore , qui negligens fuit accusalor , pcenam legibiis constitia
suboat : ct si vilior est , rclegctur , nisi Ibrte iiiterjceto Itiu it
aboliiioueui jietierit. Syiiops. d. c. 65.
(11) Vid. /. i3. supr. dc Judic. l. 6. 5. 2. /. Vi- ff. ad .
TurpiU.
(12) /.16. supr. ad l. Jul. dc adult.
(i3) Vili pcrsona; damnum fama; injuria non est. addt /. .
5. ■i-'^. Jf. de iiijuriis. vid. Bellovis. i. pract. 3. /;. 70.
(14) Id est , relcgationis, Giceci in l. 4. sufjr. ad l. Jid.k
aduh. Punicndus infamia , si ipse jam infarais sit , alia punicr^»
est pcena. vid. Anton. Corset. singulari , pcEiia. quo jure nota ,
eum , cui membrum aliquod abscindi debeat , aliani poeiiam s i-
rc , si eo mcmbro destiluatur.
(i5) Vid/. I. in fiiu Jf. de feriis et dilat.
(iG) Orm annus L. 9. C. Theod. 36. dixi ad inscription. 1-
jus tit. Instantia igitur litis seu causae criminalis , biennio tanfci
durat , ut hic , fallit in specie , /. un. §. i. supr. ut omiiei |-
dces , /. de submrrsis. 5. infr. de naufragiis. l. ult. supr. de -
/o , cup. i'cnerahilis. 20. extr. dc jud. civilis , triennio. /• /^
randuni. i3. siipr. de judiciis.
(17) Olim a die inscriptionis. d. l. 1. Cod. Theod.
(18) /. 7. supr. qui accusare , /. iS- /F. de accusat.
(19) Dixi ad L. 48. D. 16.
(30) Calumniae tenetur , qui et inscripserit et ficlejussores def|
rit , et alicjiiem adpicbeudi curaverit , et citra abolitionem dcsti
rit. Syn. Bas. 60. lit. 1. ex tit. 61. cap. 6.
(2t) /. 5. Iiifr. dc calumn. \
(22) 60. Echg. \, ex iit. 06. cap. i. !
CMS
abc
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
883
iT , sub custodia (i) OfEcii facto , non impetrata
lione ab exccutione [ criminis ] destitit.
Fidejussor non tenetiir ultra quanlitatem quam
proniisit. Salic.
2. Imp. GoRDiANUs A. Appio.
Spro eo qui in crimen subscripsit , fidem tuara ad-
trinxisti , isque destitit , et coramissa stipulatio est :
jjoiultra (?.) quantitatcm quam spopoudisti , obligatus
esJjo qui destilit , infamia nihilominus notando (3) , et
fXtl ordinem (4) secundum ju<iicialem motum punieudo»
Desistens ab accusatione criminali sub prcetextu]
certte Jinalis causce , non potest ad illam
reverii, Bald.
vei
3. Impp. Valkrian. et Gallien. AA. Syllano.
Uamvis eum ordinera scriptura contineat , ut primo
abolitio criminis poscerelur , et tunc dehinc orani-
alacilis obtemperaretur , non observantibus tamen ad-
riis pactorum fidem , inslaurare (5) accusationem
tne poles , a qua ipse destitisti. PP. Prid. INon. Jul.
0 et liAsso Cowss. 269.
Qui accusationem descruit , amplius iUam non
repetit, Salic.
4. lidem AA. Patrophilo.
is de ffuo supplicas , conti'a parentes vestros deser-
lam ( ut dicis ) accusalionem coeperit persequi : prae-
lio iili in judicio Pra-sidis desiitulae (6) rei polerit
iii. PP. Prid. JNon. Maji , Seculari et Donaxo
>. 261.
Mulier pacto desistem ah accusando , incidit in
Turpillianuni. Salic.
5. Impp. DiocLETiAN. et Maximian, AA.
Malronce. '
jfoemina suam {j^ , suorumque injuriam excquatur ,
pum ipsa pacto (8) conlra velitum deslitisse profitca-
in &ciiatusconsulti Turpilliani pocuam cam iucidisse
juris Cbt. S. 7. Non. April. CC. Conss.
lil aicilur deslitisse , qui deposuit animum prosequendi ,
nun (jui alicjuanlisper dislulit. Bald.
sci
op
Co
I
(
»a
6. lidcm AA. Lucilio.
executionibiis criminum obtinuisse vidclur , illos de-
itisse , qui auimum (9) accusationis implenda; pror-
Vid. Cnjac. 8. observ. 3o.
Fidcjussor iiltra quaiititatcm pioinissain non tenctur.
UcMsleiib. ;iL acrusationc , notatur , uL hic , nis.i dcsislat ius-
Jicis. /. i3. infin.Jf. h. t.
/■ 3. supv. qui acciisare tion possuitt. l. 6. C. 3. ff. de de-
««"jPaul. 5. scu. b. 5. I.
( Vid. l. G. supr. qui accmare non possunt.
Sic reus rcstitutus apud Puuhim 1. scnt. 6. ab accusalore
us.
Itiio qna; snani ct propriain injuriain cxe(juitur , si destitit ,
iUiauo non tcntlur. /. 4. J^'. h. t.
Uatio docidciuli.
/. G. 5. i. j: h. t. l. 10. Jf. de ju^dic.
0 Qui cx causa desisUt , dcsistcutii ptvnaia non patitur.
) Suuplicitas cxcusat a Turpilliam p«ua.
sus deseruerunt. Cum igitur allis ex causls (10) , vel sira-
plicitatis (ii) ratione , necdum te ad finem vindicta; per-
vcnisse preces Uias testentur , poteris poslposila formidine
impedimenti super aliquautulo silenlio , institutam accu-
sationem secundum leges perferens , quam probabis tibi
debitam vindictam reportare. PP. 3. Kal. Jul. DloCLET.
VI. et Maxim. AA. Conss. 296.
T I T. XLVI.
DE CALUMNIATORIBUS (12).
Accusatoris calumnia judicis officio mercenario
punienda est tempore , quo fertur absolutoria ,
720« postea. Salic.
1. Imp. Alexand. A. Sabino.
CAlurania eo tempore coerceri solet , quo (i3) de causa
prapsente accusatore judicatur : ideoque posteaquam
de causa judicatum est
accusatoris puniri desideras
jucncatur : ideoque posteaqi
, conira consuetudinem calummam
A prcEsumpta calumnia excusatur mater , eL heres
vindicans necem defuncli. Salic.
2. Idem A. Apolloniae.
ll/rAter (i4) inter eas personas est , quae (i5) sine ca-
J.yjL lumniae timore necem filii sui vindicare possuut.
Ideoque beneficium Senatusconsuiti , et in aliis publicis
judiciis servatum est. 'j- Sed extraneus hercs (16) , qui
suspicioiMjm quam de morte siia habuisse defunctus cavit,
exequitur , hoc nomine a calumnia excusatus est : cura
iuier voluntariam accusationem (17) 5 et ollicii necessila-
tem heredis , multum iutersit. PP. 6. Kal. Jul. Juliano
et Crispo Conss. 225.
Non prohans crimen , quod intendit , non xnfamatur ,
nisi de calumnia damnetur. Salic.
3. Idem A. iEmilio.
QUi non (18) probasse crlmen , quod intendit, pionMn-
cialur , si calumuiae non damnctur, detrimentuiii exi-
stiniationis non patitur. Non enim si rcus absolutus esl,
ex eo solo eliain accusator , qui potest justam habuisse
veuicndi ad crimcn rationem , calumnialor credendus est.
(12) L. 9. C. Th. 39. L. 3.^. 6. 6. Harm. 9.
(i3) Id est , lcinpore scutentiae. /. 3. Jnfr. h, t. l. i. 5» 4-.^'
ad SC. Turpill.
(i 4) Mutcr sinc calumiiia vindicarc dcfunctl fiiii necem prcesumitur.
(10) /. ult. Jf". dc puld. jud.
(16) A pr»»ura|>ta caiuinnia exciisatur hercs viodicans iicccm
dcfuncti : jn^tam cnim ijjnorantia; causain habuit. /. 4^- Jf' <^c
iTg. jur.
(17) /■ "'i# <^<' '■" findic. l. i4- $• 9-.iF- '^•- ^*"'- ^'"-
(ib) Ut calumniator non punilur omui ni)do is , (pii accnsavit
alinm , qucm post judcs absolvcrit : tuiic dcuiuiu enim accusalor ,
nt calnmni.itor , pnnitiir , cniu judex pronnnciavcrit accusatorcui
calnmiiiafoiciu cssc , noa cniin snflicit ci dictuin a judicc fui;jc ;
non prol>a<.ti. adJc d. §. 4- f' ^- •• *"/'''■ ^»' '• G'^' Synops, Bu-
sil. Ciip. 3o.
884
LIEER NONUS
FiliuS acciisans cle morte patris , excusatur a
prccsumpta caluinnia. Bald.
4- Imppp. Carus, Carinus et Numekunus
AAA. Arcadiu.
("^AlumnJge poena in paterncB (i) mortis accusatione
J cessat. PP. II. Kal. Decembr. Caro , et Caiuno
AA. CoKss. 283.
In causa criminali non prolans pimilur de calumniis ,
non in causa cwili etiam libcrali. Salic.
5. Impp. DiocLRT. et Maxim. AA. C<Tsio.
QXJi calumniatores (2) pronunciaiUur , in publico-
rum (3) duntaxat judiciorum quapslionibus , non
eliam in liberalibus causis , tpae privatas disceptaiio-
nes continent , periclitari solent.
Faciens torqueri sercos alienos per calumniani ,
teneiur ucl duplum. Bald.
D
6. lidem AA. Domitio.
Ominis (4) sen^orum per accusaioris calamniam tor-
torum , adversus eum poeua dupli (5) lege Juba
proyideiur. S. 15."^
^nte inscriptionem accusatoris ncdum reus non
dehet adduci , sed nec accusatio rccipi, Salic.
7. Impp. Valent. et Yalens AA. ad
Valeriauum P. U,
^On (6) prius quenquam Sinceriias tua ad tua3 sedls
1 exanien jubehit adduci , quara solennibus satisfece-
lit , qui nilitur fidem doloris adsercre : cum juxta for-
inam juris anliqui , ei , qui coeperit arguere (n) aut
vindicia proposiia sit , si vera detulerit : aut suppli-
cium (8) , si lefellerit.
^ccusalor licet suhmissus , a poena calumnice
non eucusatur. Saljc.
N
8. Imppp. GrAtianus , Valent. et Theodos.
AAA. Meuandro Vic. Asiae.
TOsfris (9) , et parentum noslrorum conslitulionibus
comprehensum est , ecs (10) , qui accusationem alie-
nis nominihus praesumpsissent , delatorem numero esse du-
(1) FiJiiis accusans aliqucm Tclut palris inlerfectorem a nree-
suinjita caJuinnia cxcusatur. adde /. 2. supr. h. t.
{">■) Si judcx ita fiierit interlocutus , Caluminatus es. d. C. 4.
(3) Non privatorum. /. 7. in fin. ff. ad SC. Turp.
(4) Domiuus servi , qui quoestioni sulijcctus fuit , accipcre du-
plum debet ab eo , qui jier caluniniam accusavit. Syncps. Ba-
sil. 7. tit. G. ex Ub. Oo. lib. 1. c. 33. vel ita , si in caput suum
servus torqucbitur et ajjfolvetur , domino ex l.ge Julia in duplujii
condictio competit , ut hic. l. ult. Jf. dc calumniat. Quid !>i in
altcrius caput torqucantur servi ? non nisi singuU torqueri potc-
runt , quod invito domino non est permittendum : uisi delator
cujus interest , quod intendit, prohare , protia eorum , quanli do-
miiius taxaverit , paratus sit inferre , vel certe delerioris facti scr-
Ti subiie taxalionem. Paul. 5. sctit. 16. 5. 3.
(5) /. ult. Jf: h. t. l. 27. in fin.Jf. ad l. Jul. de adult. 1.6.
jf. de qucEstiotiib.
(6) Accusante aliquo non anle rcus in judicium trahifur, quam
tt ille salisdederit , a se ivuni ptractum iri : ut co vera docciite
reus condemnetur ; aut si fcfclleril , jpse pcriclitctur. Syn. 26.
c. 34. /• 9. C. Th. de accusat, l, a. supi: da exhibeudis reis.
cendos: atqiie ideo calumni"osls?lmum caput C,^
sonam judicio irrits delationis infami* (,2) suDnii '
sequatur : quo posthac singuli universique cogio''*™
non Jicere m eo , quod non possit oslendi , JurL„V
mos commoveri. Dat. 8. Id. Maji , Con.t^anunop. .a
Dio A. ei Bautone Conss. 385. '^
Pcr ecilumniam arcusnntihus non prosunt h^nefidc
aiolaionum , etiam a principe concessa. Salic.
F9, lidcm AAA. Floro P. P.
Allaciier (i3) incusanijbus , maxiuic post cih '
nera accusati , nuUius juris color vcb.li derivai ,
cusal.one proficiat : non publica [ q,..dera 1 abolj
non pr.vata tabbus proficiat subve.natque p.rsonis
spec.al.s .ndulgeniia , nec beneficium q..,dcm eos ^e.'
subducat. Dat. i5. Kal. Jun. ConstcuUinop. Abto^
SiAGUlO CONSS. 382. '^
Nemo potest mentiri impune. Bald.
10. Impp. HoNORius et Theodosius AA. Cohm.
Praet. Trib. pleb. Senalui S. I)
U.squis crimen intenjit , non (14) i.npunitam
novent licentiam mentiendi : cum caliunniaiile-
ad vmdictam poscat simibtudo (16) supplicii.u
b. Jd. August. Ravennce , Asci.EPioDOTO et AJarii-
INO CoNSS. 423.
T I T. XLVII.
DE POEN i S (i;).
Collatio damnatcrum in opus perpetuum
et deportatorum.
I. IiTip. TiTus ^Lius Antoninus A. Liicio.
ETiam in opus perpetuum (18) damnali , non dissii-
lis condilionis sunt ab his , qui deporlantur io i) •
lani. PP. sine die et Conss.
De Procuraiore Ccrsaris.
2. Imp. Antoninus A. Valerio.
PRocurator (19) meus , cjui vice Prsesidis non fui -
batur , exilii tibi pcenam non potuit irrogare : ;
propierea frustra vereris senlentiam , qua; nulla^juris •
tione subnixa est.
Q
(7) Urguere , Cujacius apud Paul. 5. .eiU. 14, §. i, ^
(8) 'Vjd. /. 17. injin. supr. de accusat. "
(9) /. 2. C. Tlieod. h. t. vid. Cniac. 4. ohs. 29.
(10) Calumniator iu crimine publico , iufamia notatur ct (k ••
tatur : modo si alienam accusatiouem persccutus est , ut suam •
sara. Syn. Basil. 60. jfp] o-u^oiraVwr. tit. 9. c. 36. 6. Harra.p-i •
(11) Sic apud Justiu. 16. Aususne es . nefandissiinuin cai-
d. tu. c. 36. ^ J I
(12) /. I. C. Theocl. de abolit. l. 3. supr. de abolit. Imofci
puniuntur. i. Harm. 5. in fti. adde /. 5. infr. de delatoriliu
(i3) /. 1.5.^ de jure fisci.
(i4) /• ult. vers. nec unpuintim. Supr. de accusat. l. ullft
nec impunitain , C. Thecd. de accusat.
(i5) Calumniator talioni jrauro7ra«J« subjicitur. 6. Harm.9-J"-
(16) De pocna talionis swpius dixi.
(17) Disi ad L. 48. D. .9.
(18) /. 34.^ h. t. Damnati iu opus perpetuura , similes «
deportatis in insulam, "
(19) Adde /. 4. supr. ad 1. Fab. de plagiar: l. l, f"P^'
pedaneis. Yid. /. 3. supr. ubi cuusce Jiscales.
CODIGIS BEPETIT/E PR^LECTIONIS.
885
De Dccurionil/us.
3. Idem A. Senatui.
rionem (i) in opus publicum dari non oporiere
uireslum est.
De nato ex damnata in mctalluni.
4. Idom A. Mariiia?.
I aij; (2) conceplus est puer , de quo lihelJos dedi-
sli quam mater ejus in raetalluni condemnarelur :
lis iidilionis ejus est , cujus anie coudemnationem
er
fuit.
De lilieris veteranorum.
De condemnalione in tninisteriuni melallicorum ,
vel in o/jus meulli.
9. Idoin A. Demetrio.
SI malrem tuam dccurionis filiam (i5) faissc proLatnm
fuerit , apparcLit eam non opoitiiisse in jniuisleriuia
ruelallicorum , uec iu opus metalli dari.
De vinculis.
10. Idem A. Calulo.
SErvus sub poena vinculorum sine (16) femporis prsfl-
nitioue doiiiino (1;) reddi jussus senlenlia Prasidis
provinciae , perpetuo (18) viuctus esse debet.
5. Idem A. Senatui.
0|r veleranis eliam in eo habitus cst, nt libcri (3)
, mim usque (4) ad priniuin duutaxat gradum poe-
' li (5) , vel operis publici non allicianlur , sed
;u relegentur.
De dnculis perpetuis.
6. Tdem A. Alphio.
crebile (6) est , quod allegas , liberum homfnem ,
culis (7) pcrpetuis conlincretur , esse damnaliim.
a vix (8) in sola servili conditione procedere
'P. 3. Id. Febr. MtssALA et Sabhso Coisss. 21 5.
De melalli supplicio.
11
M
Imp. GoRDiANTJS A. Titiano.
EtalU supplicium tam ad personas liberas (19),
quani etiam ad serviles (20) pertinet conditiones.
11 I
et
pui
i n
itu
De cetale.
7. Imp. Alexander A. Isidoro.
as delicli propler (9) (vtatcin (10) non datur ,
do in ca quis sit , in quam crimen , cpod in-
cadere potest (11).
De lonis damnatorum.
8. Idem A. Victori.
^'torum (12) in insulam ab eo , cui id faciendi
jU-j-rat , bona fisco vindicantur : relegatoruni au-
' ' (i3) , uisi (i4) sententia speciahler adempia
De filiis decurionum. 1. De i-ocibus populi.
12. Impp. DiocLET. et iMaxim. AA.
in Consistorio dixciunt.
T\Ecuriomim (7.1) filii non debeut bestiis subjici.
■I-y §. 1. Cumque a populo exclamatum essel , ilerum
dixerunt : Vanae (22) voces popuh non sunt audien-
dae (28) : nec enim vocibus eoruin credi oporlet , quando
aiit noxium crimine absolvi , aut innoceutem coudcinnari
desiderant.
De serm.
i3. lidem AA. Visino.
^Erco cx senlentia damnato , si qnoquo modo ex 9en-
O tenlia proprietatis jus (2^) amputatum non sit , do-
mino suo obscqui eum par est.
De poena temporali operis puhlici.
14. lidcm AA. et CC. Vicario,
SI operis pubhci teniporaJis pcenae sentcntia pra^flnitus
noudum exccssit dics , hunc expeclari (^5) convenit :
/|
le /.9. /,,/;.. et l. 9. 5. II. /. iS.Jf. h. t. adde/. 16.
licesUonil us.
'• /• 5. 5. 2. /. 18..^ efe statu homin. l. ult. Jf. dc
-^«^cus , si post damualioncin. /. 24. 5. 6. Jf. da fi.
I. mfr. h. t. l. 8. in fin. yrin. supr. dc quast. l. 3.
raiiic ' '
)
jcm rcstriclio in liLcris dccuiioni.in non fit . / o.
\h. t. *'
orerc mclnlli , /. 3. §. i.JjT. de rc militar. damnatlo.
JS , iustisatione , /. \. Jf. oe vftcranis. onciibus , vcl
pmonalibus. /. 9. suyr. (juando mwoc. tonucntis ,
(te qtiastwn.
't>m sunni qucmqnc faccrc praesumi , hinc colllgunt.
' perpcluorum vincuioniiu liluijs lioniiiiibus inipoui
VJd. l. iS.j: h. t. vid. /. 10. infn. injr. h. t!
intur niilius lihcri , qnam scrvi.
'■ ^-.i^ 3. Golh. /. 14. fl: dr Senatuscons. Silan.
Jt- de mmorib. l. 36. ff: ad I. Jul. de adult. Ans.
^c/o.?. 5i. c. 44. /. 6. supr. ad l. Corn. dc sicar.6.
loli capaccni sc.
cst si iuoclo Mt proxiraus pulMrlati , ct ca scntiaf , in
'iiut. d. c. 44. /. ,G. 5. 3. in/in.f: h. t. l. iS.^. 2.
i"f'"-j[F- de CEdilitio. l. "23. f. de furtis. l. iw.ff. de iv^. Jur.
(la) Ijonade|)ortafi confiscantur , lion relcgati. l-Q^f. de ng.jur.
(i3) /, I. /. 14. 5- '• D- dc iittcrdict. et rclci^at. vidc qu.i; no-
iavi ad /. 8. §. i- Jf- de io/i/i (/«wnflt. lndo coUigunt , non omnes
confiscalos esse deportalos , licet omnes dcportati sint confisrati.
viJc Ciijac. ad l. 5. infr. de conveniend. Jisc.
(i4) A ide /, 5. supr. h. t. /, 5. supr. ex quib. caus. in fm.
(i5) A ide /. 12. infr. h. t.
(16) /. i3.Jf. h. t.
(17) /. i3. iiifr. h. t.
(18) /. G. injin. supr. h. t. l. 17. ^. 19. ff. de adilit. id cst ,
in dcccnnium , /. 23.^ /,. t. adde /.8, infn. l. l\. £. h. t.
(19) Non tamen ad vctcranos , /. q, S. 11. Jf. h. t.
(20) /. 8. 5. ^-i.Jf. h. t.
(21) Addc 7. 9. 5. II. 12.^! //. 1. /. II. in fn. supr. de
quastionib. l. 33. Ji fr. dc dccurionibus.
(22) \imx vocos popnli non sunt audicnd.-E,
(•j3) Etiam a magistratn. /. 3i. /F. h. t ct i. ITarm
4
ucrs.
« X?» "rov a;xo'':«- '• 3. supr. qui marntntiilcre , l. i'}. Jf. quf et
a qutbus manuni.
(-24) '• 10. supr. h. t. l. 8. infr. da sent. pass. l, 6. in /iii.
1. 34. Jf. h. t. l. i3. ft\ de statn hom,
C") d. /.34.
886
LIBER NONUS
cum non (i) remiui poenam facile , puLlice infersit :
Dc (2) :\d nialelicia teniere quisc^uam prosiliat.
De poena non revocanda.
i5. lidem AA. et CC. Agatlio.
I)Oenam siia diclam sententia prffisidi provinciae recoca-
re uon (3) licet.
De senlentia capitali.
16. Imp. CoiNSTANT. A. ad Catulinum
Procousulem Africae.
QTJi (4) sententiam laiurus est , temperamentum hoc
teneat , ut non (5) prius capitalem in quempiaiu
promat severamque senlentiam , quam in adulterii ,
vel liomicidii , vel maleficii crimine , aut (G) sua [n\
confessione , aut certe omnium (B) , qui (g) tormenlis ,
vel interrogationibus fuerint dediti , in unum conspirau-
te (10) concordanteque (11) rei (inem , convictiis (12) sit:
ct sic in objecto flagitio deprehensus , ut vix etiam ipse
ea, quae commiserit , negare suiliciat. Dat. 3. Non. No-
vembr. Treveris. Acoepta i5. Kalend. Maji , Hadrume-
ti ^ VoLUsiAivo et AiNiNiAiyo CoNss. 314.
In qua corporis parte pcena scribi potest.
17. Idem A. Eumelio.
SI (i3) quis in metailum (i4) fuerit pro criminum de-
prehensorum qualitate damnalus , minime in ejus fa-
cie (i5) scrihalur : cum et in manibus et in suris possit
pcena damnationis uua inscriptione comprehendi : quo fa-
cies (16) , qua; ad simililudinem pulchi-itudinis est coele-
stis figurata , minime maculetur. Dat. 12. Kalend.
(i) Poenas facile non remitti , reip. iriterest.
(2) /. 5i. 5. 2. vers. quod si quis. ff. ad l. Aqnil. propter
exeinphim. dixi ad /. 8. 5. 3. in fm. supr. de hosrei.
(3) /. I. supr. sent. resc. non poss. l. 3. supr: de sent. ex
peric. l. Ui.J/.d,- rc jud. l. 'i-. ff. de pwn. Aiigust. IHk dc fa-
to : Judicibns , inquit , non llcei suam sententiam in reum datam
reiocare iW wutare : imo licet , ut et poenam remiltcre. /. 6. S.g.
J-. de Ojffic. prcesid. /. 3. «. i.ff. si quis in jns i^ocat.
(4) /. I. C. Th. h. t. '
(i) Capitali.s scntentia in reum prius non fcrtiir , quam sit is
confessus vel convictus. adde /, 1 i . (f. h. t. alias dc suspicionibus
aoii judicatur. Accusatorc noit proh.inte reus ahsolvcndus , /. qui
accusare. 4- supr. de edend. non prohat autem accusator , qui
duos taiituin testes habet onini cxcc|dione non majores, veluti ( si
fidcs habenda cst quibu.sdam ) si laicus testis deponit adveisns cle-
ricum : vel testii. sit de auditu tantiiiu alieno. vidc Marsil. cons. 41
Golh. Adde Bossiiim tit. de conviclis. et Gramin. decis. 8. n. 4.
et decis. 34. n. 3j. et seq. et n. 5-]. ac 60. Mod.
(6) In convictum reurn , sive lorqueri possit , sive non possit ,
pro modo admissi scdcris statueudnm est. Paiil. 5. sent. 16. i. is!
(7) Quid si perirc yeVxi ? non auditur. /. 3. 5. 1. JF. dc libc-
li caus. l. 6. in fin. ff. dc apvellat.
rali
appe
(8) Testium con.spiraute in unum confessione quis convincitur.
adde l. ib. ff\ de qumstion. l. ult. supr. de probal. Convictas ita
damnari potcst , hcct confessus non sit.
(9) Qiuilam buiic locum accipiunt dc decurione , a quo tor-
meutis confessio non est eiicicnda. vide Cujac. apud Paul. dict. §. i3.
(10) Conspirantem concordantemque rci fincm. d. l. 1. consin.
rantes concordantcsque.
(11) At enim boc posse fieri , non videtnr : qnod testes unani-
mes subornali jir.Tsumautur. v. /. 3. ^. i.ff". de trsiib.
(12) Non taiituin confessus , sed convictus punitur. /. i3, infr.
lu t. vide Papon. 24. Arrest. 9. artic. 1. Paul. 5. sent. 16. 5. 'i3.
(i3) /. 2. C. Thend.h. t. 60. Ecl. 54.irjp< /l**T«>»X;?o,oi.fvi)». c. Sl.
('i) In ludiim vel inclalliim , d. l. 2.
(i5) Dc inscriptionibus frontis , manuum , surariun , vide quje
ahas retuli ad /. i3.jf: dc tesi. /. 1. in fm. ff. de fn^it.\^\'^. 1.
J. II. adde Boetbium lib. de consolatione. Cic. pro Roscio Anie-
rino , Senec. 3. de Ira , Cujac. 7. obs. i3.
(16) .Facies ad similitudinem pulchritudiuis cmlestis : sic alibi
April. Cahilutio .^ CoNSTANTlNO A. IV. et Lir »
CONSS. OI3.
De condemnatione non diffferenda,
18. ConsTANTius A. Theodoro V. P.
Prsesidi Arabiae.
CUm (17) reis manilesta (iH) probatione coav
_ tium temporis ante sententiarn datur , facul
plicandi , [ vel quibusdam malignis arlibm , la;;,
dum , quain officialium , pcenas evitandi (in) ]
sissimis patet : cum et in homicidii crimine e(
detectis gravioribus causis ultio differenda (20) 1
Igilur de caetero juxta criminis qualitatera legera ori
servari , et in scelerosos , et noxios proferri juris ■
tiam. Dat. Id. Oct. CoNSTAiVTio A. iv. et Co.^
C. CoDss. 342.
JSe (juis poencB causa alicui corpori addicalu
19. Impp. Valent. et Valens AA.
ad Olybrium P. U.
NE (21) quis pro coercilione delicti , vel pistoribi Ji
_ vel cuicunque alteri corpori ( cum alterius ■ ^
poris ) addicatur (23) : sed unusquisque pro crin.
quo fuerit deprehensus , molum congruae severila:
piat. Dat. 3. Id. April. Vajlentumano etVALESin^
Cosss. 365.
De rescriptis.
20. Imppp. Grat. Valent. et Theod. K.\.
Flaviano P. P. Illyrici et Italiae.
SI (24) vindicari in aliquos severius contra noslr: ;
suetudinem pro causae inluitu jusseriraus , 1
st itini eos aut subire poenam , aut excipere sentt ...
sed (25) per dies triginla ('26) super slatu eorum»rs
caput , id cst , unde cujnsque imago cognoscitiir , /. .j4-i*'
lig. Crcscit eniin injuria , si quis ia facie aut mala per i«U
/. 16. §. 6, ff. de pcenis.
(17) l. [^: Cod. Theod. h. i.
(18) Vid. /. iG. in fn. supr. h. t.
(19) Ilatio decidendi : est et alia ratio in /. i5. supr. ■
(20) In gravioribus causis nltio non est diffcrenda. /. />•
de custod. l. 6. /. 9. ff. de injusto , rupt. et irnt. l. i'i
ff. ad l. Corn. dc sicar. etiainsi reus dicat , se habcre.iT
cipi refcrat , salulis ipsius causa. /. 6. ff. h. t. dilfcrtiir t ti 1
praegnaute nuilicre. /. i. ff. h. t. et servo , qni rdtionw 'am
domini. /. 1. infr. de bon. prnscr. [mo causa coguita strr;
fcrri potcst , vide /. 20. infr. h. t. Inio non seniper , cui
gis 20. casus sit spccialis.
(21) /. 3. C. Theod. h. t. l. 38. infr. de denurinii.
(22) d. l. 3. /. 5. 6. in fr. de pistor. ^/ide l. ult.Jf. d.-ei
(20) Vide qiiaj di.\i ad Not^. 5. Imo negotiatioue a/icJi «^-
ci potcst , /. 9. §. 10. ff". h. t.
(24) /. i3. Cnd. theod. h. t. Goth. Eationem hnjiis :
apud Diiarcn. de succ- Eccles. minister. cap. 2. w /'•
Adde Menocb. de arhitr. jud. lib. 2. cent. 4- c«j. 334. «'•
Boss. tit. (lc homicidio. num. 11. Cujac. ib. 5. ohserv. 9_. »*
(25) IIiijus conslitutionis suasor fuit D. Aiubrosius 7. i»^
bidonio A|Jollinari 2. cpist. 11. tribultnr SC. Tiben.ino , «^
/er,? , inquit , SC. Tiheriano 3o. die i^itam post seiUenlia«'^
Idcra reliert Tacitns 3. Sueton. in Tiherio c. ^J. In «"
dissimilcs , quod x. tantum dierum raentionem faciuDt .
dubie sanclissiraa est constitiitio ; nain talis dilatio pote^t I
iram moUirc atque temperare , sicut et de ipso ^1'«»''*'^ _^
Aiirelins Victcr , ah eo seuere prcecepta , mndic.a dilaUoiu ^^
liebantur. Snperioribus convenit illnd Senec.e iu ^S''""'^"^^,
Da tempiis ac spatium tibi : Quod ratio ncquit 1. /<"'*,'_
mora. Hanc conslitiitionera revocavit Nicepborus BolonU|'
T» Atl' fV[u3-ry t2i. X v,aiacox> yrea-^xt a-o/jcxmii) ''"^^'^^
/ucd K -^ixtpZy »1 cpyfi ra (Sxc-.-AfiiS u:vitx:' pcio m ^^ j„j
ab hinc deccnnio , nostras constitutionis rationem sng?. ^^
dam Piincipi a nobilissimo quodam Heroe , qnciu ".""^*^ 5 ',|. o
ritissimura , nominare taraen non vclim. adde Ci>jacium -^
et 20. ohs. 32. . fpi(r'in|
(26) Damnuto a Principe irato , dantur justi dies irigui
rlu
suspensa sit (i).
CODICIS REPETlTiE PRyELECTIO]\IS.
Reos sane excipiat vinciatque
observel. Dat.
:i(l. Seplenibr. f^eronct} , Ajntomo et iJYAGftio
h.
De apparitorihus.
887
( excubiis soleilibus vigilanler
21
iis
[jjippp. Valkjnt. Tiieod. et Aucad. AAA.
ad Principium P. P.
) diu apparilorum prava (3) admodum vena-
e perfitlia impune iii publica conimoda desae-
semus eliam in ahscntcs eos pro coinpclenli ul-
■re consurgi. Dat. Kalend. Jun. Aucad. A. et
CoHss. 385.
Qui puniendi sunt.
22. Impp. Arcad. et PIonor. AA.
Eutychiano P. P.
Ille , qui stetit in exilio , quantum (lcluit ,
noa dehtt incarccrari postea. Eald.
R24. lidem AA. Monaxio P. P.
Jictores (14) provinciarum conveniri prcccipimus ,
lii , qui suo cnnune poenam exilii sub certo tempo.
ris spatio subne decreti sunt , cxac/o pra.finuo tempore ,
nec claustns carcc^alibus, nec in locis, quibus exdes versatl
sunt, teneantur. Dal. 3. Kal. Sepl. Eudoxiopoli, D. N.
luEoDosio A. vn. et Palladio Y. C. Cowss 4iG
ut
aris
is (4) , ibi esse pcenam , ubi et noxia est,
irjuos (5) , notos lamiiiares prucul a caJumr<ia
-.liuis , quos reos scelcris socielas non facit. JNec
atlnitas , vel amicilia nelarium crimen admiltunt.
lajjitur suos teneant auctores : ncc ullerius pro-
' metus , quam reperiatur deliclum. Iloc singulis
Judicibus intiraelur. Dat. 8. Kalend. August.
"y«. EuTROPio et TiiEOD. VV. CC Cojjjss. 399.
De exilio.
23. Impp. IIoNon. et Theod. AA.
ad Anthemium P. P.
<^) , quos damnalionis condilio diversis exi
;) dcslinalos
lesse (b) c
[ue laxalos
^are iniserias
iliium semel (10) ]uisse supplicia , nc [ lii ]
m privati sunt aurae (12) connTmnishauslu , t't
ispectu^ intra breve spalium calenarum ponde-
avali , (tiam exilii pan^ni susiinere iterum
11. J)at. 14. Kal. Maii , Consxantio cl Con-
8 jV. CC. CojNss. 414.
De his , qui confuicndi nrwes periliam BarL
Iradiderint.
H25. Tidem AA. Monaxio P. P.
Is qui conficiendi naves(i5) incognitam ante peritiara
liarharis tradiderinl , capitale judicium proiK.ni de-
cernnnus. Dat. 8. Kalend. Octubr. Constant. MokAxio
et Plijnta Conss. 419.
I)e exilio perpetuo vel temporali.
26. Constitutionis argumenium , quaj lingua Gra-ca
prnnum fueral edita , sx lih. 60. nasil. tit. 5i.
ciip. ult. Jacobo Cnjacio (16) inlerprele.
/^Onslitntio jubet , ut ne missi in exilium , eis locis
V-i in quas missi sunt , degant in custodia, et ut ne quis
relegetur in propugnaculum Grpsi (17) , vel aha prae.i-
dia : sed si quidem morle dignum sit crimen , huic poe-
«ae subjiciatur : si exilio pcrpctuo vel tenqiorario , tuni
m exilium miltatur: ita tamen , ut non jubeatur esse m
custodia eis locis in qus millitnr : sed in proviuciam eal ,
quam judex staiucrit , citra civitates et provincias inferius
ipi
I .((
m
/. 1.
iii
supr. de sentent. ex periculo : Imo suspcndi
■ 18. sij,r. h. t. non est diirficnda , si ab ipso iiuli-
aasit Ahoquui senlcntia rcvocari pole.it. t. i5.
Iillercnda cst : si aj) ip^o priucipe , quia adhibita nio-
.>.a,|inis f,t , ut flectatur.
C. Th. h. t.
l'arcissiiue .ippariloribus praesidum ius dicitur. /. 16.
•ycBsia.
C. Th. h. t. vide l. 2. 5. 7. Jf'. de decurionihus.
rog. juris , cup. 22. 23. de ^rg. in C. l. 24. supr.
iiiter vtruin. '
m Iiiipcralonim constihitio bic csl : .ilioquin snb
I ropuufui et ianiiliarcs satis tuti sunt. vidc
lidini
pr.
C
^'(ii/. 128. c. 12. Noi^. j35. c. 4.
Th. h. t. ^
>us cxilii tenipoialis currit reo in carcac accnti. f.icit
t. Carccr pro cxilio rcdit. Pccna cvilii (jms libcralur
luitiirn.lalein. vule Tiracpicli. iruct. de , wnis, causa ^i.
• lufr. /,. t. vkIc /. 8. j: de poslulanU. vide Panon.
9. Arrcst. 1.3. '
ui scntentia. /. 33. ^. 2. supr. da cpisc. ct cleric.
■: supr. de episc. uuU. /. 4. §. 2. J/] de le§e Khod,
§. 1. Et conjecli in carcerem , ut in Regia urbe , ...
eo non smt supra (18) constitulum jam tempus in supe-
riori tHulo dt custodiis , et simili modo iu provinciis :
ut compendio criminum ca«sje finiantur , et reus , si di-
gnus exilio , damnetur , non in custodiain , sed in pro-
viuciam qua) iioa sit e,Y prohibilis , ea lege ut ultimo
(10) Scmd puniri sufiicit.
(n) Carccrc qui delincntur , aurne conimunis Iiaustu ct lucis
aspcctu privati inlcliigunlur.
(12) Acris, lucisquc aspcclus , communis oninium cst : ut mirum
sit , T\hcliacb'ni Papblagoncm acris hauricndi flicultatcm snbdilii
vcruhdissc : ct in cain rcm vcctigal indixissc , qiiod ab to scrlert
de?uc-j appcllalur Cedicno ct Procopio , ut notavi iu Nomcnclalo-
re ad Haiiu. i. tit. 4. S. 4-.
t^\i) Lucis aspccfus cuiquc natura communis cst.Est vcro Pbilo-
sopbis lux quaiilas , qnae in lucido corpore videri polc»t :- bimco
vcro a lucc est actus iicrspicui. Licct aiitcm morl.ilia siut oiur.ia ,
l.ircm tamen icrpcluain ibre , Julius Ca:.sar Scili-cr .dicubi de-
fcndi posse , e.\i>timaf.
(i4) /. 23. supr. h. t. l. o3. Cad. Tlicod. h. t.
(i.)) Navcs anlc if;notas , qui barbaros fabncari docet , capifaii
pccme subjicitur. /. uU. Cod. Th-od. 60. Ect. 36. ex tit. .5i.
cap. 52. 6. facit /. 2. supr. quce rcs exporlari.
(16) Qucm vidc 6. ol>s. 3G. in fln. 8. nhs. 27. 20. obf. 3?.
(17) Dc Gypso vidc 5. 2. Infr.' k. t. A>c//. 22. cap.S. Nc-
velt. 142. cap. i."
(t8) /. 4i, supr. h. t.
888
LIBER NONUS
supplicio adficialnr , si provincia excesserit , vel ibi inci-
vililcr quid admiserit.
§. 1. Magistratus (i) autem Alexandrise et Thebaidos
solos jubet in Gypsum , et iti Oasiii (2) mittere , vel
in scx meuses , vel ad siimumm in annum. Quod si per-
peluum sit exilium , neque in Gypsum mitlere , neque
in Oasin , neque in custodiam aherius provincicB , sed ut
dic(um est , in provinciam integram ea conditione , ut si
quid dcliqueiint , vel si excesserint jussa prjesidum qui
luiserunt , ullimo supplicio adficiantur.
5. 3. Jubet autem oITiciales cujusque judicii , hujus le-
gis commonelacere prsesides ; nec quemquam detinere ul-
ira relcgalionis teropus , sed statim diniitlere sine damno
et mora , et eum quicquid ausus fuerit accipere , quadru-
plum reddere.
§. 4- Piohibentur vero prsesides relegare in proviacias
Pl civilates couslitutioni subjectas (3).
T I T. XLVIII.
NE (4) SINE JUSSU PRINCIPIS CERTIS
JUmClBUS HCEAT COINFISCARE.
Judices mcrum imperium non habentes , non possunt
suo officio prcvter legeni exercendo bona
conjiscafe. Salic.
I. Imp. Theod. A. et Valent. C. ad
Hierium P. P.
TVFUlii (5) Judicum liceat ( exceplis , qui ia sum-
JL 1 ma (G) administrationis sunt positi potestate ) pro-
scriptionis tempestale totius (7) subslantise aliquem per-
cellcre , nisi ad nostras aures Iioc ipsinn referalur. Dat.
10. Kal. Fcbr. Constantinop. Tjieod. A. xi. et Valewt.
C. CoMss. 425.
T I T. xlix.
DE (8) 130NIS PROSCRIPTORUM , SEU
damnaxorum.
s
De pecujio servi damnati.
1. Imp. Antomnu? A. Marco.
Ervorum capilis crimine damnatorum peculia dominis
non auferri notum est ; sed quod servum dominus
D
habuisse probaverit , recipiet , pretiumque rerair.ii«
ab eo distraclae sunt. Ipsius (g) quoque praes^^n'
stas ei dabitur , quoad rationes per eum adu
reddantur , ac disponantur (10). Sed merainisse '.
oportebil iustare , ut id velocius fiat , ut poenae !| r
di possit.
De rcbus post deportationem acrjuisitis,
2. Imp. Alexand. A. FronlOni.
Eportati , nec earum quidem rerura , quas p
poenam irrogatam habuerint , heredeta haj,
sunt ; sed et hse publicabuntur (12).
De peculio Jiliisfamilias damnati.
3. Idem A. Juliano.
ST filius tuus , cum esset in [ tua ] poteslate ,
lam deporlari meruit , peculium ejus , nec
castris (i3) acquisivit , vel quod ei militaluro Uf
auferri tibi debet. PP. 6. Id. Septerabr. Alexaj 11
Marcello Cojiss. 227.
De damnati in metalluni , et restitutis.
m
4. Imp. GoRDiANCS A. Ca!limorpho.
IN metallum damnatus poenae (i4) servus efllc
ideo ejusmodi senientiam passi bona viudicani
ralionibus fisci. Quare si (16) quid rerura habuil i qu<
postea nostra indulgentia liberatum esse proponis ^. ■
fisci potius , quam ad ipsius dominium pertinet.
S'
ta :
jure
D
De tutore.
5. Tmp. Philippus A. Arriano.
( ut proponis ) bona ejus , qui tutelam tti i
ministravit , sententiam passi ad fiscum suut :voi
Procuratorem nostrura adire (17) cma , qui qi
posci animadverterit , non negabil.
De Jiliis deporlatcE,
6. Impp. DiocT.FT. e( Maxim. AA. Gaud^Q.
E bonis matris dcportatae fiiii (18) uihil (19) -l*
juris absolutissimi est.
(i) Id est , juridicus.
(2) Octsis infesta cuiiciLus et miiscis grandioribiis. Non fnit
tamen insiila , vide l, 7.5- 5. ff". de inlcrd. et j-elei^. ideoque in
Oasin relegalio nuncupafiir , qiiasi ia insuiain relegatio a Naiiaa-
zcno dicitur aVay-S-pnjiro; fp>jfji.i».
(3) 5. 1. supr. h. t.
(4) 'L. 9. C. Theod. \\. et 60. Ecl. 62. ex tit. 4?.
(i) /. un. C. Theod.
(6) Ut suut prxfecti praetorio , vicarii , prsefi^cti urLi : non
praesides.
(7) Bonorum omnium publicatio , principe inconsulto , suujmig
tantum judicibus nermissa.
(8) L. 9. C. ^Th. ^i. dixi ad L 48. D. 10. ct 60. Ecl. 62.
Hodie bonorum conliscatio ccrtis laiitum casibus locum habet.
Novell. 17. c. 12. JSov: 134. cap. ult. i>ers. Ut autcm. adde
Gandinnm de mrileJicHs. Rubrica de bonis maLefaclorum.
(9) Pcena morlis variis ex causis ditfcrri potcst : vcbiti si a
reo pclatur ratioiium rcdditio , ut hic , si de crinune f^raviorc ac-
CiisabitL.r , l. 1. in Jin. ■ jf. nihil innouari : si appellpt , /. 20.
sujiv. de apftellat. ( qua in spccic cxislimant reum , si forte ne-
glecla (ju', apptllatioue ad su))])liciuiii ductus fuerit , impuue ma-
nibus otficialium eximi posse. 13ald. Angcl. in l. 29. supr. de ap-
pell, Aietin. 5- pe/j. luu. de acL. ) uisi reus , quo de agitur ,
manifestarius sif : si princeps poenam solito durioreni inj" '
scrit : tunc enim expectaudi triginta dies. si vindican l
de posnii , si morti sentcntia judicis addicEus decuno , ^/
liarius civitatis sit : ( Ttinc eniin expectandum superioris^^
scriptnm. /. 6. §. ^.jf. de injusfo. l. 16. in fin. ff- '^ ^'
de sicar. l. i'j. §. !.# de pcen. l. 1. 5-. '•.•^/j'' J
qni moitem sibi consciverunt. l. 1. vers. simui moao JJ- ^
appellandum sit. ) si popidi turaultus aliter scdari noipoj-^
CAoss. in dict. yers. simili modo. si mulier prasgnaos sit ^
ta. Tiinc enim cxpectaudum id tcmpus , quo pariat. 1 • .
de pcenis. ^
(10) Dispungantur , a qiiibusdam ita legi mouet Accur »-1
lectio probatiir a Cuj;!cio hic , el in Basilicis xix3-«p9*'!' '^
(11) /. 7. §. 5.# h. t. vide Cujac. 6. 0/... 28.
(12) Imo non sequitur fiscum. /. 22. §. 3. Jf. manau^-
(i3) Castrcnsia tiliorum non confi.scantur. .
(i4) Hodie I cena3 scrvus nemo eflicitur. Nov. 22. «•
(1,0) /. I. /f. de bon. damn. l. l. Jf. de inlerdict.
(id) l. 3. ff". de sent. pass. nS ?^ '
(17) Et ita fiscus beredis loco habetur. dixi ad /• '^*'-'
rcg. jur.
(18) /. ult. Infr. h. t.
(19) Yide AV. 17. cap. 12. Noi'. i34- cap. ful. |
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
889
De lonis deportali descrihendis , et cid
Principem rcfcrendis.
^pmppp. Valint. Valens , et Grat. AAA.
ad Probum P. P.
! .
i (i) iiitra provinciam pro qualitale delicti sty-
proscriptionis iiicurrerit , per ordinarii Ollicii
Imeni bonorura ejus indago (2) diligentissime ce-
ne quid rei privala; commodis per gratiam atque
1 furlo subducatur : et plena descriptio compre-
quod spatium , et quod sit ruris iiigenium (3) ,
id ij. iucullum sit , aut colatur , quid in vineis , oli-
.iloriis , pascuis , sylvis fuerit invcntuin : quae
itia, et quae amoonitas sit Jocorum , quis [ iu ]
nc possessionibus [ sit ] ornatus : quotve raanci-
icctliis occupatis , vel urbaua , vel rustica , vel
arlium geacribus imbula teneanlur : quot sint
, vel coJoni , quot boum exercitiis terrarum at-
: vijieribus inslruentium ; quot pecorum et arraento-
a gges , et in qua diversitate uumerati sint : quan-
1 a i et argenti , et veslium ac monilium , vel in
ciejvel in pondere , et ia quibus speciebus , quidve
'cis sit repertiim : Tunc demum orania [ ea ]
,ilc nos perspicis , inquisilione conslricla Rationalis
pr-ltae tradantur officio , aut Palatinis super hac cau-
, noslro neclenda patrimonio. Mox vero ad nos
is pubiici Judicis sigillatim de omnibus nomiua-
feratur , proculdubio negligeniia multauda. Kam
'jSI faclam a proediclo ollicio investigationem ,
■••3 rci privalae , cui inquisitio secunda mandala
«'l^lius fortassis invenerit , Ofllcium fraudolentum ea
luoue ferietur, ut aliud lanlura , quanlum [ fue-
Iractum, ex propriis facuUalibus inferat. JDat.
^'\Iaji , Trei>ciis , VALiiMi^uno N13. P, ct Vi-
confusionem bonorum , et donatlonis elegerint : ea oriMiia,
qua; fiscus [ Jiberis damnaii ] concedit , aequae divisionis
partibus sortiantur.
f Qua; regula etiam in dote filiae , vel neptis ex filio
deporlati conferenda , cuslodienda erit. Dat. i5. Ka-
lend. Jul. Thessulon. Gkatxano v. et Tiieod. i. AA.
Coivss.
380.
LiiNSS. 369.
De liheris damnatorum.
8pppp. Gratian. Valent. ei TnEOD. AAA.
Eulropio P. P.
Irportaius suos (5) , et emancipalos filios ha-
I : pars (6) , qua ex bonis ejus liberis concessa
oos laulum , qi,i i,i poicsiate crant, iransdralur :
pali (7) ea , qua; conscculi erant cmaucipalio-
t«>ore, damno suo existimant confercnda. Sm aulem
7; C. Th. hoc tit.
■ invcnuiiio bonormii damnati facicndo , /. 3. //,/>. (]e
:''''''m ruris cst cj.,s nat.ra ct condilio , Lonitas , stcri-
cul.osus ,,, pa.lor.bus. S.don. 3. epist. 2. '
o. C. lluod. h. t.
!,nmr ^" >"^'';'''''»'^' •• cniancipti , estra potcstatcn.
'^t^Ln:'^^'''''- "^' '"'''''''''■ ^ ''• '■">• ^"/"•-
ibllclis kV.- -■i"Mo c^ ,. o. c,.rf. lliccl. h. t.
.ui.cal.s 1,0,,.. v.r, , rcs.n.ons „on occupanlur. ut hic, 60.
wi/u. )utr. de bon. malejactorum
/t.lY. -^
De viro ct uxore. i. De donatis fdiis emancipatis
ante reatum patris. 2. Quibus fiscus pncfertur.
9. Impp. Arcad. et IIoNoR. AA. Cajsario P. P.
SI (8) quis posthac stylum ( quod absit ) proscriptio-
nis exceperit : uxor (9) ejus res proprias cx quo-
cunque titulo sibi qujesitas veluti manu (10) injecla mox
Vindicet , aut certe quoquo modo occupaias stalim rcci-
piat. Dos (11) etiam, non qua; aliquoties inaniier (12) do-
talium instrumentorum tenore couscribitur , sed quam se
corporaliter (i3) tradidisse docuerit, reprasentetur. Ea rt-
iam quae ab innoxio adhuc raarito ante(i4) nuptias tilulo
donationis acceperit , vel durante malrimonio largitione
viri ad eam ante proscriptionom pervenerint , apud eam
firmiter permaneant.
$. 1. Si quid eliam in emancipatos liberos ante tem-i
pus criminis ac reatus patrem contulisse (i5) claruerit
integrum iisdem cilra inquieludinem reservetur.Quod (16)
vero nec uxor , nec emancipali liberi potuerint vindicare j
captum a publicis personis ita ad me referri specialiier
censeo , ut illud quoque addatur , ulrum filios habeat
qui damnatus est : simulque adjiciatiir , utrum iideni
opud se ex causa donationis aliquid viudicaveriut.
5. 2. Sed (17) in his, qui fiscalibus aclibus uexi sunl ,
ct pro ratiociniis proscribunlur , ct condemnantur : pla-
cuit si quid proprium uxor habuerit , vel a marito dalum
anle inilium actus , ex quo crigo fraudis ac vitii iu ju-
dicium deducta est , si quid dcinde in emancipalos filios
dooatione collaturn est , antequam crimen oriatur , inte-
mcratum apud accipientium jura persislere : nec quicquam
fisco in quaUhet causa teneatur obnoxium , nisi qucd iu
dominio proprio cum obligari coepit , Iiabuerit : vel quod
agens tam suo , quam uxoris suae , vel liliorum , vel cu-
jtiscunque prselcrca noniine comparaverit : cxccplis dun-
taxat Ca-sarianis , vel Catholicianis (i^) , qui ab ouiui
juris beueficio excludunlur , nisi probala a me pjrgata-
quo (19) raliocinia furrint , ut quod innoxie habucrmi ,
transmiileiidi copiam habeaut. Dat. 3. Nou. Aug. Coa-
stantinop. Arcad. it. et IIokor. lu. AA. Cojsss. 396.
(10) Mann injocta vindicare.
(11) Dc dotc.
(i^) ^ idc /. I. supr. dc dole cnula.
(i3) Cor|)oialit<M- Iradeie , i. c. nipsa. Confcasio dotis rcceplM
fisco iion i.ocel : si ta,ncii fiscus intra toinpora j ic^posacril o.\.cc-
plioncs 1101, n.iineratae piciinia>. TiraqucU. de rctiari. gy.til. j". 1.
g!. 18. nuiti. 91. addo lluland. m Vallc i. cons. 3i. 11." 43.
(•4) I\'-' donalionc anle nuptias , (/. /. i . rcrs. el donatio , i 3i.
in fin. Jf. dc donat.
(i^) i)c donationc facta emancipatis libcris. d. l. 9 ^.2. vcrs,
si quui ctinnt in emanci/iatDs.
(l()^ d. l. f). ^. I. scrs. quod i^cir}.
(17) d. l. iors. sed in liis. l. i. infr. dc jui: fisc. /.4. Sui^r.
d<: piivil. fisci.
(iS) Ofliciales sunt procuratoros CcTs.iris.
(19) I^utata , ut in /. 3i. $. 3. j: de neqol. Tide Cu.ac.
II. obi. 9.
lia
890
LIBER NONUS
Si condimnatus liberos hahcal , re/ non haheat.
10. Impp. Theodos. et Vale^t. AA.
^ Hieno P. P.
OUando (i) qnis quolibet criraine damnatiis capitalem
ptenarn dt portalionemque sustineat : si quidem sine
liberis mortuus sit , bona ejus ad fiscuin perveniant.
Si vero filii , vcl filia? , vel nepotes ex delunctis liliis re-
lieti erunt , dimidia (2) parte a-rario vindicata , alia eis
ns' rvelur. Idem est el si posthumos dereliquerit. •]" De-
curioni vero, qui Iioc incurrit , si liberos non liabeat ,
succedat Curia , bonaque universa dtiineat aut ipsa per
se , aut suo ordinatura periculo munera subiturum. 'j- Sia
[ autem ] erit sobobs Curiali : et si ca necdum procreala
est , iutegris patris Ibrlunis fulciatur. Si filia vcl fiiiss
fuerint , pars dimidia ad eas devolvntur facullatum , al-
tera dimidia ad Curiam. Sin [ autem ] mares Curialcs
fuerint intermixti , dimidia pars eis Curia; non)ine defe-
ratur : et alia quam in comraune omnibus tribuit indul-
gentia principalis , pro virili dividalur portione : exccpla
sola majeslatis (3) quasslione : quam si quis sacrilego
animo adsumpserit , juste pcenam ad suos etiam posteros
transmiltet. Dat. 10. I^al. Febr. Coiistanlinop. D. N.
TiiEODOs. xu. et Yalemuniauo 11. AA. Cojsss. 4^^.
De lonis Jisco defcrcndis.
11. AijTox.puTcop * Grseca couslitulio.
Sententia l. ult. Cod. de bonis proscriptorum ,
lib. 9. Cod. tit, 49- Ex Eustatliio.
QLicunque (4) habent , vel detinent bona damnaii
perduellionis , in Regia quidem urbe intra duos
meuses : in provincia vero intra octo menses debeut
«a fisco deferre. AJioquin enim una cuni ipsis bonis qua-
druflum insuper pra^ilabunt.
Ejusdem constitutionis epitonie integrior ex lib. 60.
Eciog. tit. 62. cap. i5.
SI (5) quis pcrduellionis crimine convictus , publica-
lionem bonorum suslineat , ii , ([ui bona cjus ha-
bent , si vcrsanlur in Regia Urbe , intra duos menses ,
si non versarvtur in urbe Regia , inlra octo menses ea
dfferre debent. Quod si non fecerint , cum bonis quadru-
plum praeslant.
In AuTiiEsr. ut nulli Jud. 5- fin. col. g. tlt. t
al. f). Novell. i34- c-ip. ult.
T)Ona damnatoruni (6) scu proscriploruni non f
JJ cro Judicilnis , aut corura Offidis : ne/ue sea
pctercs leges fisco appli<.antur , scd ascendcntihui
scendentibus , el e.c hilere usque ad tertiuin grad
supenint. Uxorcs vcio eoruni dotcrn et ante nuuii
nalioneni accipiant. Si irro sine dote sinl , de tu!
marili accipiuiu parlcm lcgihus deHnitarn : iive fii
heanl , sive non. Sed si nernincm picedictorum licnt
(jui dcliquerunt , coruni bona fisco soiiunlur. •]• //, ajt
slalis i'ero crinune coudcmnaiis veleres leges servari juima
T I T. L.
DE BONIS EORUM , QUI MORTEM (;) 5 t
CONSCIVERU^T.
Ubi quis mortem sihi comcivit oh criminis pulli
conscientiani , bona ejus publicanlur.
1. Imp. AwTONiNtis A. Aquilia?.
EOrum demum bona fisco vindicantur , qui ccr„
delali , admissique criminis , mctuque fiitnrae
tise , manus sibi intulerunt. I£a propler fratre/n ,
trem luum , si nullo delato crimine , dolore aliqi
poris , aut ladio vitae , aut furore , vel insania 8)
aut aliquo casu suspendio vitam finisse ccnstitcrit »a
eorum , tam ex teslairjento , quam ab inlfslalo ai lac
cessores pertinebunt. PP. 12. Kalend. Jun. Dl'!»*
AspBis CoKs. ai3.
2. Imp. Alexander. A. Ruslico.
EOrum , qui in (9) reatu diem suum fuDCti su , 1
non perdufjJlionis (10) causam sustimieruDt , i; d
nielum criniinis (11) morlem sibi consciveruut , Ix M
successores (ransmilluntur. Dat. Idib. Maji, ALtxA."
itcrum , et Makcello A. Coass. 0.2-.
T I T. LI.
DE (12) SENTENTIAM PASSIS , ET
BESIITUTIS (l3).
c
Quid sil in integruni restituere.
I. Imp. Anton. A.
Um (i4) salutatus esset a Genliano (10) , et .^ft:''
to , et Opilio Macrino (16), Praefectis pritio,
(1) I. uh. C. Tlieocl.
(■^) '• 7- ff- '*• ^- Hodie itl immulatnm Ncv. 17. c. 12. ct iSij.
cap. ult. nisi sit crimcn majettatis. infr. hic.
(3) /. 5. siipr. ucl /. Jul, majcst,
(4) Interpretitiio Cujacii.
(5) Inttrpretatio Leunclavii.
(6) Coiiciliationcm Iiujiis aulh. cem JVcv. 17. c. 12. et ciira
JSo\'. i3^. itcin cum auth. inrc-las. CoJ. de incest. et inutilib.
iiupt. vide apud Rittershus. in ejiposit. ]Sovell. part. \. nurn. 35.
et omDino pai^t. i3. cap. \, Ans.
(7) Disi ad L. 48. D. OA. adde /. »2. snpr. de accus. 1. i.
siipr. qni tcst. Goth. Adde Placam lib, 1. iniicellan. criminal.
c, 23. Mod.
(8) Dixi ad /. 3. $. ^. J] h. t.
(9) J. l. 3. §. j. /, 10. infr. de jur. fsci, vUl /. 45. §• ^»
Jf, de jiirc fisci. Goth. Vide Leonin. emendat. lih. 3. '^
n. 1.5. Ans.
(10) Id est , majcftatis.
(11) Hnjus legis praxiu vide ccnsur. forens. noslr. Iio- '*r'
1 1. num. 14. S. L, , •
(12) L. 9. C. Tlieod. 43. dixi ad L. 48. D. q3. '< ^_ ',;.■;
Golh. Yide BostiuQ) dc reinediis ex sola scnteiitia "'"'"
Jbl. 33 1. Mod. ^
(i3) De lioc reslitutionis genere Tide Sfortiam Oddom f;
de restitutiouilits , qncBst. f)4- 9^- 9^" *"' '°°' liac.
(i4) Imperutor Antonimis A. ciim salutatus esset flc- }■
l5. obsri I'. 3. 5
(i5) txdcciano Advento. Cujac. ibid. 5
(16) Mairinio , Cujac. ibu/. !!
larii
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
^l
^
oc
«is vlris '. item Amlcis , et Principalibus (i) of-
i , el uliiusque Ordinis (2) viris , et processisset ,
(3) est ei Julianus Licinianus , ab Opilio (4)
) tunc Legato in insulam deporlatus : lunc Anto-
Vtiguslus dixit : Restituo (5) te in iniegrum pro-
'S) tucB , et adjecit : Ut autern scias , quid (7)
niegrum rcsiituere , honoribus , ct ordini iuo j €t
s cielcris tc (8) restiluo.
De bonis.
2. Idem A. Quieto.
i palrem tuum in inetallum damnatum fuisse pro-
mas , ejus quidem bona roerilo a fisco occupata
ncc ideo quod ex iuduJgenlia (9) mca poena tan-
lo metuUi liberatus esset , eliam (lo) bonorum re-
lera impeiravit : nisi (u) speciale beneiicium super
;ril iinpclratum.
De lere alieno.
3. Imp. Alexander A. Stratonico.
^I bilor poenam senlenliae passus est , quam bonorum
5 ilnaptio secula est : quamvis posiea civilali Roniame
'5, non totam subslautiam , sed abquid (12) ex
iilia Principis ut haberet, impetravit , seris tamen
V praeccdenle tempore poena liberatus est. Si vero
bonoruni accepit , pro rata portione ejus tene-
). Quod si ob pecuniam debitam fisco bona ejus
I sunl , rnansit una cum [ suis ] iidejussoribus
crediloribus obligatus.
De tutelce actione.
4- Idem A. Valenlinae.
or filiorum [ luornm , ] quorum te bonorum pos-
.'jsiouem acce|'iise dicis , iu (i4) melaJlum damna-
Pnncipihus , Cujac. ilid. sic enira apiid Lampridium in
lo. Sunl aiilcLu Priiicipcs oflicioriim , priucipcs ageulium
"nalorii Eqnestris.
t dcjiortatus iu iusulam restituercliir.
I.lto Cujac. ibid.
iiilius Lucianus dcporlatus a legalo Csesarisrestitutushono-
idini , ct catcris oiiuubns.
Ciilitutus j>iovincia3 , vcl laribus suis , Lonis , dignitati
lionis , j)uliiK jotcstaii rcsliUitus inUllif^itur. Bouoruni
1 (lluliouc libcri coutuicutur. vid. Sfortiam Oddum d. lo-
'st. y5. ari. 1.
1 intcgruui rcslitucre quid sit hoc loco.
I.ec rcslilutio jilcnissinia cst. INam et patria potcstas , jus
11-^ , bona , toslauuiiitum ct oinnia , qu» pcr dcjiortalioncm
iiil , rcsliluuiittir.
'ilult;ciitia poeuani , al non bona rc«tituit , niti ct id quo-
juni fuciil.
iHliilj-eulia simjilici vcl gcncrali , non intcIliginUir bona
"/ /iic, ei l. ^. l. 5. ,•„/}.. /j. t ( cui obs;aic ^idclur /.
III. lifr. h. t. vcriim (itii:!ain itidulgoiilia.' rc^tiUitDucin
■ acciptu:il i'to rcslitutiotic in ictigniiu , rtoii pro iitdul-
qutd si i:idulycutia j)iciia ct Ilbcra sil conccssa ? bona
iMiiccssa inlcibgtiiititr. \id. Sfortiam Oddtim ibid. quast.
6.
"dulgentia geucralis sfrictc accipilur : ut nihil , iii»i escc-
I , ca vct)i.il, ut hic , et t. 9. in/K h. t.
i'orte mociicuui.
^ddc /. 5. supr. de bon.pi^oscriptor. vidc Cujac. ib.ds. 38.
M luissus iti uiolalliim poslca revocctur , qnamvis dcinccjis
nal , ncmtiii tamcn toticlur eonim nciuine , <jiix anle
d;tmnaliom.m dcbuit : nisi prisliua cjus Lona fucriut ci re.
891
r
al.|
■ o
(•'
1101
(n
(.3
tu3 , et postca ex indulgeniia gonerali rcgressus (i5) ,
quaraquam locupletior (16) sit , actionc tutcla; admini'-
slrata) libi non tenctur , si non ex gratia sententiae facta ,
specialiter stalum prisiinum cum bonis omaibus recupera-
verit. ^
De actionibus.
5. Idem A. Juliano.
SI adempiis bonis in insulara deportalus sis , quamvis
ex jndulgentia communi rediisti (i^) , actiones (18)
tatnen , quascunque Iiabuisti , remanent in causa bonorum
publicatorum : nec ex ordiue est , quod petis , ut coutra
Jieredes lulorum actiones libi prajstentur,
De patria potestate.
6. Imp. GoKDiANus A. Fabiano P. P.
TN insulam deportalo filio (19) , hacque ratione vinculo
JL paternac potestatis exempto : si postea ex indulgeutia
D. Aiexandrj ( ut proponis ) reditus in palrium so-
lum (20) praecedensque dignitas (21) restituta sii, poieslas
lamen patna (22) repetita nou videtur.
De reditu , De mililia , De existimatione.
7. Imp. PiiiLippus A. et PniLippus C. Cassio.
GEneralis indulgeulia nostra reditum (28) exulibus seu
deportatis tribuit : non etiam loca militiee(24) P«"i-
dem adempta concessit, neque (^5) integram atque illiba-
tam cxislimationem reservavit.
De servis.
8, Impp. Valerianus et Gallienus AA.
Seleuco P. P.
'Ruslra (26) adhuc servum (27) esse tni juris cxistimas,
qui iu melullum darauatus , pcena ejus poslcd Iibc-
sliluta. Synops. Basil. 6. Tit. 3. ex lib. 60. tit. 68. cap. 8.
(i5) Aid. qiia; scripsi ad /. ^. infr. h. t.
(16) IlcvocaUis cx mctallo , Iicct locuplcs poslca factus fucrit ,
non tcnefnr crcditoribus cortim noniine , quse aiUc pcenam nicta!li
debuit , nisi prislina cjtis bona sint ei re^tiiuta , /. 12. i„r,. h.
t. 6. Ecl. 5. ex lib. 60. tU. 68. c. 8. Goth. Adde Joaun.
Cost. de quot. et rat. qucest. lao. Ans.
(17) Vidc candcm d. l. ^. ubi scripsi.
(18) Dcportalis rcslitulis actio in dcbitores non rcslituitur , ul
hic , nisi cum bonis restitiitio facta sit. /. 11. inTr. h. t.
(19) Filius rcstitutus , in patriam polcslatem iion revertitur ,
ut hic , nisi ca condilione rcslilutus sit , ut jiis potcslatis redui-
tcgraictitr. aig. l. 9. infr. h. t.
(20) Iiidiilgciitia gcncralts patriam rcstituit. vid. d. l. -.
(21) Itidulge;!tia gcnerali fama iiou rcititiulur. /.3. supr.
nerali ubolitione.
(•i2) Indulgoittiam gcneialem consccaUis liberos sii;is in
tCotutom noti tcvocat. \ide Sforli.uu OJdiim d. tract.
qucEst. 94 «'■*• 3.
(■23) Indilgeuiia gcncralis jiatri.un et in eam rcditum
hic , et /. 4- 3. 6. supr. h. t. adJe Sfort. Oddciui d.
J\'stit quast. gj. art. -x.
(•24) Indidgciitia gciicralis, noqiie inilifiam , ncquc fjmam rcsli»
tuil. 6. Syiinps. liasil. 3. ex li'-. 6). til. 5S. cap ii. adJ<; /. 3.
supr. de gcnvruli abolit. l. lo. in fin. infr. h. t. iJooquo si gono-
raii priiicipis indiilgcutia redicrint o:iincs rclcgali ct dopirtati ,
ncqtie militias suas rccipicnt , et iufaincs minobii it. Syn. d. locy.
(•2J) \ ido q ice scripsi ad leg. 3. Supr. de gonerali abol.tione.
(■26) Rostilutis a pocna , scrvi non reUituuntur.
(27) lud ilgoutia gcneralt domino concessa , non rcstitaaaluf c»
scivi fiico cominissi cx dejiorlalione ipsius Joiuiui.
Baptiit,
de
ge.
i .suim
pi.
de /cjf.,'.
5: ib;iil
ut
truci.
de
892
LIBER NONUS
ratxis est. Per hujusmodi ^nim iiicjulgenlias occasionemn
intogiari dominiuin prius non placuit : verum idcirco ta-
nieii impune libi eum Prapses provincia? injuriosum es-
se (1) non palietur. Quod si quid rerum luarum lenet ,
Procujalor yobis judcx erit : fisci cnini coepit csse man-
cipiura.
De patria potesiale.
9. Impp. docLETiANus et MAxiMiAnis AA.
Hestiluta? et aliis.
ST pater vester in iusulam deportatus , generali indul-
gcrjlia restitutus est , nec nt libercs in (2) noteslatem
reciperet , specialiler (3) impelravlt : in dubium non
venit , Jiereditatis commodum per vos eJ acquiri , quos
sectentia contra eum prolata palresiamilias elfecit , ric-
quaquam poluisse.
De ejfectu inclulgcnlicu.
10. lidem AA. et CC. Demetrio.
CVm indulgenlia ncstra inlcrveniente sis reversiis ad
iarcs luos , fiustra vereris , ne ex annol;uione (A
Prassidis , quse jam abilita est , calumniam (5} paliaris.
De lile ante deportationem mota.
II. lidem AA. et CC. Pliilippo.
CAsus ejus, qui fundi moverat qua^siionem , et ex be-
nighiiate nostra facta (6) in eum cum bonis resti-
tulio , slalxim pristinum causaj non immulayit.
De ctre alieno.
12. lidcm AA. et CC. Trvphoni P. P.
SI deporialionis sentpntise veniam indulgenlia nostra
consecuta suam recepil (^) substanliam , se protege-
re sceleris posua contra (8) credilores , quominus jure
debitum sohat , iniprobe conatur.
De patria pofestafe ^ et ejiis effectibus. 4« De honis^
diguiiafe ei palria pote.state.
i3. Imp. CoivsiAiSTiistis A. ad Maximum P. U,
IN (9) qua^stione tcstaraenli , quod deportati filiuj re-
raeaule palre fecisset , reraotis Ulpiaui , atque Pauli
otls , Papitiiani placet valcre srnlcnliam rt-^
palris sit filius potestate , cui (n) diguius' ac l,
Siituta sunt. ' ' ''
$. i. Ila (12) tamen , ut gcsta por filium . rui,
silia legiiima a^tas firmavi.rat , rata^sint , eodem
lestatem patriam ndcunto, ne 'conim r(sci,s:o
( quod est maximc absnrdum (i3) ) eodem (i4) {,.
nec in patris , nec in sua quemquam fuissc poUsu
5- ^- Miuores cnim aelale jure quicquain agere^
bentur. Quibus si damnato patre tutor dalus est ,
cht ut ab oflicio suo recedat , rcgresso eo , quem'n.
lui;i uomine (i5) redire , sed etiam oflicium (uj.
nuUa pravilate corruptum liberis pia^bere oportet ' 1 1.,
rum bona tueatur , et augcat. i\am {i-) si pairja .-"!
slate ad (18) corrumpendi , atque efluiidcndi pai,
licenliam abutatur : ut furioso , ac demcnti , urque
prodigo (19) , libidinum omnium , vitiorumqlie sii
non est eorum pecunia committenda : [ qnin ] ab" mi'
nistratione fugiat , neque tulor esse desinat ," oroiqae
minoris dispendia suis ipse damnis praesiet. ScntentJaero
deportationis nuUo patrem pra>judicio diminuat.
5. 3. Quem si comperta integritas , ut nalnra, iiof-
ficio liberis restituerit , ei gubernacula (20) reriirn
denda sunt , cujus ad imitationem pubbci juris p
cuslodia rst. Quae nisi bonis patribus detur Imi
erit [ filiis ] reditus , quam discessus.
5. 4- JJeoque tantum (21) ad restilutionem indul ■''^
valeat , quantum ad correctionem sententia valuit :
deportalionis ipsum pcr se (22) nomen (23) rerum on um
spoliatio est : ita indulgentiaj restilutio (2^) , no-
rum (25) ac dignilatis , uuo nomine amissoiiim on ura
sit recuperalio. Et fibi emancipationem a patribus cciii
pelant : ut libertatem non daranationis , sed ienital p-
terna; testem habeant. Dat. iB. Kalend. Octobr, Si\iiy
CiUSPO ]1. et COKSTANTl^O 11. C. Co^'SS. 321.
14.
(26)
Explicatus est Codicis DN. Justiniani PP. 4.
Hepetilce prctlectionis liber nonus.
(j) Servi restitnti , dominis injuriosi esse non clcLeut. dixi ad
le^. i3. in Jin. supr. dc pcenis.
('i) Rcslitutio jus patriie potestatis non rcstituit , nisi Eneciali-
tcr jiis potcbtatis restilutum fuit. Ecl. diclo ioco , c. i3. adde
lcg. 6. supr. h. t, aut dignitas ac boiia sint rcitituta. /. i3. in
pr. infr. h. t.
(3) Yide /. 2. in fin. supr, h. t.
(/|) Praeocs non dc] oitat , scd deportandum adnotat , eamqiie
ailnotationcm plerunique sequuntur principes. /. 6. ^. i. JF. de
iuleidict. et relegat.
(5) I^esiituli adversiis prcEbidis adnotationcm statiis in dubiuiu
revocari non deliet.
(6) Dixi ad /. 5. supr. h. t, adde /. i^.Jf. de vcrb. signif.
(7) Dixi ad /. \. supr. Ii. t.
(8) RestiUitus in integrum , non potest uli bencficio restitutio-
nis in fraiidcm oreditoruta.
(9) /. wtic, C. Tiieod.
(10) Palriam potestatcm rcciiperat deportalus , cum primum re-
stJhitiis est.
(ii) Dixi ad /. f^. supr. h. t.
(la) Restiictio rc£;iilre : facit lex. ^. Jf. de pact. dotalib. atque
ita restituta pats-ia potestatc dcportato rcstituto , (jute iiijeniiedio
illo tcmpoic grsta sunt pcr tjus tdium , rala suut.
(i3) Absmditas vitiaula.
(i4) Contraria duo simul conciirrere non possiinf. ."m->- "-*
quis pofest esse eodem teinpore sui jnris , et in allciiiis ["le>e.
(i5) Noniiiie talitum restituitur patrise potestati , qui *' "••
slralionem rcrura filii nou rccupcrat : quique ad ejus bonoruiad-
ministrationcm iion restUiiitur.
(16) Patris oibcium est , res liberorum recte administrare.
(17) Rcatituta alicui patria potestate , restituitur eidem j"*J*
minihtrandoruia boiiorum , si modo lcgitimce adraiiiislra nn
ojpax sit.
(18) Addc /. 5o. Jf. ad SC. Trehell.
(19) Prodigus libidiuum , omniumque vitiornm servus , «-'«•' >
ncqne moduin , neque fluem expcnsarum habcns , boni Jilacm*
atque dissii-ans. /. \.ff.de curat. fur. eversor. dixi ad !• ^7'
ult. his addaliir clegaiis prodigi descriptio ex Paul. 3. ««'• ^^ r
(20) Yide quee scripsi ad /. w.Jf. de verb. oblig.
(ii) /. G. 5- 12.^; de injusto , rupl, et irr.
(2-2) Nominis vis spcctanda.
(23) Deportatio , rcrum omnium spoliatio.
(24) ludulgcntia bonornm , dignitatis rcstifutio. bis adne i *
de verbo icstilurndi scripsi ad /. 35. /. 75. ff, de |W'- ""
/. 173. §. l . J/'. de reg. jur.
(25) Yidc qiire scripsi ad /. 2. snpr. h. t,
(2ti) Dcest hic couslitutio , quata >idcapud Cujac. 20, ohser¥ <■
D. J U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S
REPETITJi '" PRiELECTIONIS,
LIBER DECIMUS (=).
893
i;
T I T. I. (3).
DE (4) JURE (5) FISCI (6).
e donalione prcecedcnie obligalionern Jisccdem.
1. Imp. Alexand. A. Aitico, ei Sevcro (7).
I prius (8) quam fisci rationibus paler vester obli-
garetur , perfectam (y) pradiorum donalio-
ueni (lo) licisse fueril probalus ; rpiod citra
fiaudem creditorum gesium cst j noa rescin-
ditur (u).
'^ L Ex 1-cpcti'ta prcelrctione.
lis (isci vocabiilo cliam piivilcgium fisci coinpVehendittir,
ns. Jf. cle innnniniss. l. 2. sujjr. de. prnnl. Jisci. qui titu-
il qiiid a iio.-.lro lioc «listct , doctbit te Cujac. /;/(;. prrs-
I fliam ad lios Ircs libros posleiiorcs sciipsere Plateanus ,
-. i'ulv.Ttis, )'yrrluis AnglelHriniiRus ct Alciatus. porro fiscus
cojiiius sivc sporta , ejiiscpie aj pellatioiiC nou sacriiin iaiitnia
, id est , sacr;e larj^itioues sive tlie^aiiri coutiututur , ilc
'i'l)iic (iscus dicitur , /. 3. snpr. de tpiadr. prcesc. sed et
• ■*lji,id c.-.t , rcs el iar^ilioncs privala; Augiisli yel AiiguslaE ,
•■• \r. de locat. piwd. cifd. l. i. infr. c'e cvllut. Jund. Jisc.
) hoc til. injr. Mod.
tnius iiic gcDcralis est : dc priTile^io vero fisci supr. spe-
t nuo dc spcriali liypotlicca 'i.--ci Iraclalur.
«Iibaiit veteics , ct pojndi , et ]\ini. /;/;. 5. sent. \1. sic
iis m u4lrx<indro , scribit, eum Irgcs de jiire Jisci et po-
latas ct justas tulissc. Cont.
t>-t , privilctio , adde Lil). 7. tit. 73. sujir. L. /(9. D. 11].
111 rodein inodo icslituilur iu integrura , ut ininor et Ec-
i sic lii tres iu resl ilutiouibus couiparautur , si pcr suos
t procuratores dainmiiu senserint V Coniparantur, Pyr-
> (j>. infi: h. t. Gloss. l. si cumtor. 5. in fii. J)'. de jitre
«• \sub specic. \. siipr. dc re jud. l. un. iiifr. de seiU. nd-
■ latis. l. Imperatorcs. 35.^". de re judic. cap. auditis.
nitcg. re.-^til. vid. Everard. loco a minoribus ad fiscur.x.
nteiilia vidc , qune scripsi ad /. 3. supr. in quibiis cau9.
••■:. rcstit. dc mora /. 1/,. 51//,,.. de pioairat. Goth. Ad
"C . ViJ. Boss. tit. de fisco ct ijus /'r.Vi7c-. Aiciat. ct Cu-
A
rro
u i
est , jcrarii, tam sacri , qtiam piivali. /. 9. infr. h. t.
'Caluim nrigineiu ita veleres qiiid.un rcpelui.t a piovincia-
r Principcni ct Popnliim paitilioue : qiiaMlani enim Im-
. qtiasdam pop Honiaiii factas fuissc , iit c.\ caruiu ino-
'ii reditu babeict P. llomanus .ili.juid . quod in icm sliam
lue usus veiteret , et hxc fiM-.dUi $cn pnbiica appeliata ,
10 jurc dominii popuii c^suit , ila ut ca cliam aiicuaict
aibilralii. C.ilertim ut P. lioiuaiuis , ita civil.itcs niiqit.-^
eliam res pcciiliares bahucre , fundos puta , servos et si-
imlHis a.liuinistiandis , imo cliaiii alicnaadis , a rrincipe
qms pia;tic:cbalur. Quiu huju.modi ros qiK;>iuc iadoaainio
De compiifatione a Tahulariisfacta.
2. Imp. GoRDUNUs A. Serenio (12).
TNsfar rei judicaiae obtiiiere miniine (i3) potest compa-
X talio a Tabiilariis (i4) ficta : nisi seutentia Procura-
toris (i5) fuerit comprobata.
De venditione in fraudeni fisci.
3. Idem A. Atiicae.
T minori (16) prelio , qiiam res est
s
sco (iH) , vtnicrint : aditus Proouralor (19) meus debitam
quantitalem Inferenli (20) reslitui ea praedia jubebil.
de (i^) emptoris vel
gratia ,
quse
obligala
aperta fra'i-
surit fi-'
cniiisque civitatis crant , iit priores illae in P. Roraaiii : hapc l.ri-
tuin diirereiilia fuit , quod qiue P. Rcunani res eraiit , fiscales ct
piihliciie propric : qure civitatiim , jiroprie civilcs , improprie vero
public;e ct (i.scalcs dicckintur. 1. Harm. 1. ^. 46. Suet. in An^.
(7) Utijus legis inscriplio sic ex mannscript. l. reponenda at :
Impp. Sevcriis ct Anloriiiius A^. Altico ct Severo. al. Screno.
(8) Aihle /. 10. 5' '■.//"• '/'"« iii fruiiil. crcd. l. 4- supr. ifn
pri<.'d. Ji.ci. Quid si quis eadera dic ciin] alio conlraxit , q»A
cum Gsco .' Fiscus praefertur , si cum privato contractiim fuerit
titiilo liicrativo , ut hic , sccns si oneroso. Kipens. ad /. 10. jff".
dc pign. n. 8. Fraus cniin facilius piKsuniitur ailversiis fiscura iii
ciii.sa lucrativa , quara onerosa. /. i. 5- •s' ']nis in frauJem. i j.
Jf. si qiiid infraul. patroni. Goth. Uonatarius a fisco convenlJs
hypolhecaria , in diibio probarc dilnt donatioiioiu pra-ce-^.^-ssc , ut
ahsolntio scqiialur. Ilip. ad l. si dcbitor. n. 7. jf.- ds pi^norihiis,
Haunib;! de Cano ad l. pnst contractum. ff. dt^ donat. nuin. ^Z ,
^'^. et 47- Camil. Visit. nd l. \ . (f. ^oliit. mntr. pr^tcr qtios adi
eliam /F.s^idium Bossium in tit. d^ fisco et cjus priuilegio fol.
377. Mod.
(9) Porficittir yuli^o donitio tradilione vel tmncipationo : in fi-
lios , (tiaiu uiida voiuntalc. /. 4- ^- TheoJ. de doiint. Cn\^c. hif.
(10) Vid. /. 9. ^. srd in his. supr. de bonis proscript.
(ii) Sub. Patiliana : at uon hypothccaria vcl iu factiim , q*i,t-
rum nctitra rescissoria. Cuj.
(12) Al. Serrno.
(i3) Pofcst igitnr retraclari.
(1.1) Tabtii.irii qiii , dixi ad /. 7. infi: de exact. Iribut. OrQllJ.
T ibul.irii eoruin , qune pnblico iuferuntur ct debontur , ratiores
Co.nficiunt. /. i . ct l. missi. infr. de exnct. irihttt. l. 3. infr. ds
m:tner. l. T. i"/i^*. de iinmun. nem. conc. l. i. inj'r. de ccnsib.
Yidc 3tilcm Cora.'!. lib. 3. misccll. c. u. Mod.
(i5) Qiii ct rationalis.
(16) Vid. Cnjnc. 16. obs. -jg.
(17) Aiiud si bona fidc. /. i. infr. ne fisctis.
(iS) Iil a fisco , id est , procuratore vel oflicio eju».
(19) Iino praifes. vid. /. peti. Jf. de resc. vendit.
(•o) ^'id. /. 16. snpr. de rcscind. icndit. l. 2. infr, dc fj* ct
jttr. hastcB. Tit. 3. h, lib. l, i, supr. de prcsscr. 3o. uim. l. y''.
Jf, de ivsctnd, vend.
^94
LIBER DECI]MUS
1
"Dc meiroicis.
4. Irapp. DioCLET. Gl Maxim. AA. Niceli (i).
C^^Erta forma super metroicis (-2) daia est , qui jus3u
i principis iii aliam civilatem translali suQt. Nam pra^-
dia (3) eoruni , qua^ antequnm demigrarent , habuerint ,
si ab eis (4) tlistracta non essent , fisci rationibus vin-
dicari jampridem decretum est : nisi aliud speciali pi"3cce-
)to Augusta majestas decrevit. Ut igilur a Principibus sa-
uln-ilcr statutum est , ita salvis his quas uliliter placue-
lunt , parentil)us (5) heredes eos existere miuirae opor-
tete , luilla legis sanctione stalutum est.
De bonis non capiendis sine auctorUate Principis.
5. Exeraplum sacrarum literarum eorundem
AA. ad Flaccum,
PRohibitum (6) est , cujuscunque bona , qui fisco lo-
cum lecisse cxistimabilur , capi , priusfjuam (y) a
robis forina fiicrit dafa. Et ut omni provisionii genere
occursum sil Csesariauis (S) , sancitnus licere (9) uni-
versis quorum inlerest , objicere manus his qui ad ca-
pienda bona alicujus venerint , qui succubueril (10) le-
gibus : ut etiainsi Ofliciales ausi fuerinl a lenore data? le-
gis desislere ,ipsis privatis resistentibus , a facienda inju-
ria arccanlur. Tuuc euim is cujus interest bona alicujus
jion interpellari , Oflicialibus voleutibus ea capere , de-
Let acquiescere , cum lileris (ii) iiostris cognoverit , non
6X aibitrio suo Cffsarianos ( id est Officiales ) ad ca-
j'iendas easdem venisse facuUates : scd justilise vigorera (12)
jd fieri statuisse.
(1) Mucatraulo , iit supr. l. 7. de rescind. vend.
(j) Al. Metcecii , Kccle. Metaci siiut coloni ct incoIaB , qui cx
uua civitale in aJiam niigrant , jussu firincipis , ut hic. l. 13.
in fin, ff. de excus. tut. I)i.\i ad til.Jf. itd miinic. et dc incolis,
Golh. Suidas nutoccos dici cos tradit , qui CAtra patriam habitant;
<t trihuluin quod ab his pcr,--olvitur metoecion. crantque Athcnis
olim mctnecia fistus dies , ob rcccptos in civitateni colonos , Cae-
tcruia constituilur hac lcgc,- ut -jZj /unoiiiur ['ranlia iii fiscum rc-
digantur , quae ah cis diiiriicta nun fiicrint ; ni-i spccialitcr id cis
rramcps concesstrit , ut ea sibi reliiicant : sic tanxn , ut iion ar-
ecaiitur a succcssione parcntuni in ca civitate nlirtorum , cx qua
eniigrarunt. Uude ct ]'Ostea tibi es successione ia eadem civitate
bona acquirere possuiit , ex alia causa forsitau non oeque , arg. l.
mi'itrs. Jf. de re milit. adi rorcatultim JSccj^omant. jur. dialog-
18. Mod.
(3) Prredia incolaruni ( qui bic /x,iro:ii'>i ) qiiae aatequani nii-
graitnt jussu principis liabuerunt in li,~cuiu rcdigenda , nisi prin-
ecps id tis couccsserit , ut ca sibi retinerent.
(4) Al. his.
(.j) MttCFci non arccnlur a succc»sione parentum in ca ciyitat*
rehctorum , ex qua niigrarunt.
(G) INunciis priiicipis non creditur sinc literis. Bait.
(7) Ofliciales procuratoris C.iesaris boua caduca occupare non
pobsunt , sinc aucloritate principi».
(8) Ca:sariani ofticiales prociiraloris CrE^aris , dixi ad /. 10. ^
de yidjlicunis. Goth. Qui ct Catholiciani dicLintur in l. pen. §.
ii!(- sitpr. de hon, proscript. queinadmodum prr.curutor ip»e Ca-
iholicus faepe in li)). ^aa-.hiKZy ajipcllalui. 3Iod.
(c)) Ite^isicre iicet ofiicialiljus et Caesarianis , bona caduca occu-
pautibus siiic jussii Principis , atqiic ila perniiltitur cuiqiic injurio-
bos conatus corun) piohibcrc , si quid iujuiia facere cicperint aut
volucrijit : licet , inquam , id iis , quorutn interest , ul hic , Te-
wentur quoque iujnrias. Paulus /. 5. sent. la. ^. 6. Quolies sinc
Hutorilate judicali officiales alicujus bona occupa:it , vcl describunt ,
vel sub obsorvaiione esse faciuut , alilo procuratorc injuria submo-
vetur : cl hujus rei autores ad P. Pi«ciorio puuicndi mittiintur,
G'Jth, \i'X Marci d<^cis. 772. Aulou, Fah. ad Cvd. L 7- tit. 20.
Si non suo ienipore agcdur.
6. Imp. CoNST. A. ad provinciales (i3).
JUslas eliara , et quae locum habent , flsci action-
cipiraus concreraari (i^) , ob lioc solum ,
suis (i5) teraporibus prolatc-e non sunt : ut (16) jar
calumniae privatoruin eo saltem arceantur exeoiplo
jiistas fisci liles silere praecipiraus. Dat. 3. Kal.
CoNSTANT. A. V. et LiciNio CG. Cosss. 319.
Z)e honis lite pendente non occupandis , si posl r i
secundum fiscum judicalam interversuin
quid fuisse apparuerit.
7. Idem A. ad Volusianum P. U. (18),
DEfensionis (19) facuhas danda est his quihas si
inquietudinem fiscus infert : cum facuUates cjr.
adhiic (20) coutroversia pendente inquietari describiq- ta
non sit. Ubi ergo controversia extiterit , flsco af
palrimouium vindicante , apud eum (21) omoibus U
tibus constitutis cognitio ventilelur (22) : ut cum H ex
itus debere eas vindicari (28) probavciit , tunc r
res persequi hceat , et super modo facultatuin ac .
iuterrogalionera haberi , qua? per couditionales (2|«er
vos inyeslignnda est : ul si quid subtractum (25) Irit
exigatur, et extrinsecus integrum tantum (26) aUucnul
tT nomine, quantum fueral per fraudem ablalum. Si
iie in hujusmodi quaestione , si Cfesariaui (27) nom
ciderit, ad usurpalion-m constitutionis islius iion i...
accedere (28) : siquidem consuetuio fraudum , iUi
de/in. i5. Pecc. de jure sistendi cap. 11. et :>3. S. L.
'(10 L<:-;^end. qum succuhuerint , id est , ceciJeant iucausa luti
(11) vld. l. 1. supr. de rnandat. principum.
(12) Vinore.
(1.3) C. Thcod. h. tit. l. 3.
(i4) l)e igne et ignis poeua , vid. /. un. siipr. de jyili n
(i5) Flsci actiones intra saum ac lcgitimum teuipus ju
da; : post tempus legitimum , moveri non possuut. ,
(16) In C Thend. dccst , «< , et sic novus versiculus m"!
jim ctc. Golh. to ut , inducit etiam Cujacius : qiu ait scii^
banc esse : Si aboleutur justse fisci lites pifesciiptione fein
quid fiet de injuslis ct caluinniosis privatorum lilibus.» M
(17) Si fisci lilibus eliam justis prse^cnptio ubjiciatur ,
magis injustis piivatoruin objici potest et debct.
(18) C. Theod. h. t. l. 5. desant. ,r vr u , ,
(19) Id cst , reclamandi copia. adde /. 46. i^- «■ '
Ilann. 2. ?. f\\. . i-. „, ,
(9o) Conv.nlorum a fisco bona , pendcnle ipsa lilc ncq -
scribi , ncquo .llstrabi d.bcnl. Po,.,sessio apud reos rciDanere 1*1
Ut hic. iiisi nmcialcs sint procuratores Ceesaris. f-W.WK. "i/ "
(21) pcisscssorem.
(•22) S"u/>. apud ritionaleni.
(-.3) Vindicure , i.i C. Theod. _ ■
(9.4) Conditiou.ilcs tabularii , buic conditioni addicU ci ^,^^
pali, adeo iit non possint ad aliam aspirare inilitiam vel t
tcni. dixi ad /. 11. supr. qui potiores.
(■/5) A\. ei fuerit. , ,i,.Ijib
\J) Et sic di.plum , ut /. 46. 5- '•# ^-/- l'"^' '''"■'
ut /. .S. infr h. t. dixi ad /. 45. 5. i3./. /'• «•
(27) Cas. riani seu oflicialis Procuratoris Ca;saris a tisco c^^^
ti bona . staiim srn ab initia litis ipsius molne , a bsco i , ^
tiii- , vd desrribunliir , ut hic , quod in ahis non est , *ir ^
Ciir hic aiiud in CKsariano , quam alio homine . f''?"' Vj/r
inaise fidci posse sionis , cousuetudo fraudum uiducit. vij'f3
h. t. l. 1. C. Thcod. de lonis vacantibus. '
(28) AI. Absidere.
anl
CODICIS REPETIT.E PRyELECTIONIS.
iTT(]J!i (i) omnia temcrare consucveiniit (2) , exce-
I (onirKJeiri mcruit (3). Jjul. piid. Kalcnd. Sir~
.O^STAWllAO A. VJl. et CoWSTAJNTlO C. CoJNSS. S^G.
De mterversorum pa^na.
3. Impp. Valent. et Valens AA. ad
JJraconliuni , Vic. Afiicaj.
r\ (4) in contraclibus scf leslis , ac fisto perniciosis
L/ iterversorum (5) maculosis sesc fiaudiLus implicue-
nt : (juadiupli (6) rcdliibilione lcncaulur. J'al. i5.
[alel. Decc^uiLr. Adruiiieli ^ \ aleat. el VALE^Tii AA,
ioflis 365.
\)e iusreptoril tis. De Ircnarthis. TJe Oplione.
19. Impp. Uo.Non. et TiiEoo. AA. l'atricio
I Comili rerum privalarum (j).
-^Av (8) creandis susceploribus (9) periculo Procura-
7 I um(io) rei clomiriiea; (1 i), dispositioiicm tuas subli-
ilal firtnam essc praeeipimus : ila ut omui ambilione
'isoj? , quae statula sunt , quarque aiiti([ua consueludiue
'iidantur in pabulis (12), vtl sumplu lamilite mini-
895
111
ilenieiata permancaut : super Irenareha (i3),
t Ulione (i^) omni anlicjua (i5) consuttudine obscr-
.1110 Dat. 3. Kai. Januar. Coni,lanli/iop. TuEOD. A.
«COKSTAMXIO II. (l6) CoKSS. ^20.
De honis morlnoruni antc condcninationem.
lidem AA. Paliadio P. P. Oric^ntis (17).
iin palrimonia mortuorum (18) , qui viia3 suaEi
iipore diversis conscicuiiajn suaui dicunlur polluisse
I. preedicta.
i.e.Miiniliir mala fde possiclore , qui consiievit aliiira frau-
^ "' \K ir,i Vi'.\r',-^tUj scii j)ra;siii)iptionc tst , ut nolaiit
'■te tiijacio ad hwcR. 22. in Ju,. llinc coUiyunt , pu-
adniiiii.vlraloics , (]iii iul illuJ ruumis iiiopcs ^cncrunt , si
lUs liicU riRnnt,ex pnLlica pccuiiia (livilis faclos fuissc
, si nicdo kI , const.intc adiniiiistr;.tionc , adipiisiverint ,
loddila.s R(ij.u!)|i',ae raliones. addc , cjuce dii.i ad /. 10.
yr. (iibilr. luivlce.
"icrit , in C. TlieoJ. al. mrruerunt.
i. 10. lit. I. /. ,0. C. Tluod.
'iver.^^or Lic et Z. 15. Oi/r. dc siiscr^t. rlccocfor pccnniaj
11 Y ad /. 2. infr. de falatiiiis san aruiH Iwgit. I.
■"lli. Ih in quadrupiuiu lencnlui. /. 1. infr. dc liis , .,..
"it. l. I. iifr. pceii. fiic. cri;d. piof l. in fraudcn. 5.
-" jurefisc. Inio in clui.inni. /. p/ox. supr. l. aufniur.
'• t. ita est , in iis , quae Fisco noinlum acquisila sunt ;
"s jain lucus c-t aclioni in quadrupluni. JHod.
"■" '■■ '■ -' ■ ^ru 5. ,3..//.Vt. t.
17. liinc coiKslat , ngi Loc titulo de
,. - .- 'ufr. de locut. prad. ciiil. l. 11.
"<is juopne fisciis , sacium a?rarinm , sacrae lar^ilioncs ,
lolis reruni privalariiin dispositionc , snsceptores vei ].ri-
iiinr, pabula et aiinona; prffslaiitnr faniili* rci prival.x ,
lannilos mainque familiaiu res principis pri^ala liabuil.
'••plores lei privatse cicantnr piriculo prcVuratorum ici
lU /iic , c\ comilis rcruin privalarum disposilione , ut
its Lgis mscriplio.
cinics rcruni privatarnni principis privati arrarli cnraratrc-
• piociiralorcs. Thcod. 3. c. 12. Graci 0. Busil. Dill.it
tcimic jrraiii sivc tacrai um laigiiionum , sivc Ihcsauio-
12.
ipiL
!>■ qi:ic fcrii,si ad /
'/• Theod. h. tit. l.
"u prnali, ut // 1
ut di(init. crdo scnelur, l. 12.
quo .scnp.M ad /. 2. inj'i
Jcrciue taincn c.^-t illustiis.
' cs!; , rci prival.T ipsius principfs.
abuia qnx tt c^.pita , lit. supr. de anncnis ct capit. ani.
lit nniionoD, fainilirc dominic.u suinptus.
'Je tnfr. dc Jrenarcl,is.
Ptio est crc)j;atcr annonae mililarls.
rcaatm- lunaicb.-B pcriculo dccurionum ct cx dispoMtione
criminibus , fisci ralionibus nrquaq-uam rompclere (ig^
[ vd ab eo alieuari (20) ] cc.usemus , ni.si posl publie,a''iu
accusalioueni eos ccnstilcrit fuisse convictos (21). Dat. -S.
Id. Jul. Rcmnmc , Ecstathio, et AGnicOLA Co>ss. /pi.
Intr.i fjitnd tnnpus lis finicnda yil.
II. Pars undreimae coust. vx Ub.^iij. (ScCtK.
OMnis (22) publiea actio intra sex (iS) meuses po«t
litis contestationem pcragalur : nisi forle conlingat ,
ut necesse , vel persouas , vel inslruineuta c|ua?dain vx
provincns accersiri in Reuiam Urbem , aut si ipsimet ,
qui convenmutur, causam dJationis iirsbeont , utpofe m
se imparalos dixerint.
T I T. II.
DE CONVEINIENDJS FlbCI DEBITORIBUS (24).
1. Imp. GoRDiANts A, Saturrrino et aliis.
TVfOn ii)ju,sta ralione dcMderatis , repromissa fisco inde-
l^ mnitate , eos priore (23) loco conveniri , qui reli-
c'ua coniraxeruut , mox ad vos pcrveniri qui ab bis cprae-
dam inercali estis.
Caulio quce non prohu contra fiscum ., sed coidm
ofjicides 5 facit ut ojf.riulcs priino
conveniantur. Bart.
3. Impp. Yaler. et Gallien. AA. et Valer.
C. EropiiiJo (26).
Tsco quidem contra le mauei aclio , quod argen-
tum (27) quod iaferre debebas , ralionibus fuerit le-
prjesidiim. /. r. infr. de Irrnarchis. ct ad l. Divus. ff. de cuu-.j-
dia reorum. ita deliniuntur : iip,,yccpx*i o! - ?« t« i^.jn tfTxl/icj
fTia-5-ociivTiri. Optio auUm cst, uoii , ut vult Arcuisius , qiii p,;.
Llica cxigcLat ; non , ut Alciat. qui aegrotorum vice fuugeLatur ,
scd qiii cK.yalj.it aiuionam niilitarem : de iitrisque antcm vid«
I'lura apnd Cnjaciinn obscrvat. lib. i. cap. 33. et ad l. 7. infr.
dc rxu, t< r. iribut. Mod.
(i(j) At. III.
(17) E.\ Cod. Theod. f. 16.
po.-t ali,).
(18) Mortuoriim antc condfinnalionem boua Ijsco non vindicantnr,
( 1 y) Ccnipeii , in C. Tlicod.
. (uo) Ab.Minl a C. Tlieod.
(ai) Id e»t , condcmiialos. G' th. Ergo efiam si po>t accijsatio-
ncin dcccsscrint , j CRiia puMiwitionis Loiiorum in leredcni noa
transit : exccpto criniinc pcrducliioiiis. scd qiiid si dccesscrint pcst
appcUdtionciu ? Loc dccidit apcrtc /. xdt. supr. si reus vel accus,
UK^rt. fier. l\lod.
(22) Ex collectione Ant. AiigKStini.
(28) Omiiis caii.^a fiscalis post cam confcstatani finicnda cst infri
srx mciises: iclcoquc in /. properandum. i3. supr. de judicii.t ,
Kctc cxcipiuntiir caus.-e fi-calcs. Golh. Causae pcitiinntcs a<l puLli-
ca mtincra , quae in cadcin Icge cxcipiuntur , finicndae sunt intia
trcs inen.scs. /. generali. iifr. de decur. Mod.
(■^4) Vid. Pcrcgrin. de jiirc Jisci lib. G. tit. 3. num. 3. il ld>.
6. tit. 7. II. I. Ans.
(a5) riscus Loc ordine cxcutit dcbitorcs : priorc loco rcnm
ip-um principaicni , tum intorccssoit m , dcinde pos--cs,sorcm Lvpo-
tliccarium. ut hic , l. \';- ff. dc jure Jisci. Exigit quidrm c.^actor
puLIiccrura tribuioriim clibilorcm dcbiloris Cscalis juro tacit.-c Ly-
l.otLccse : prins faincn cxculit rcum priucipakm quam j-osscssorciB .
JE^iscns eam clcclioncm nou LaLct.
(2(5) Pairophiln , vet.
(27) Fisci dcbilor non continuo liLcratur , Loc ipso tjucd c^x.^-
clor ictulit in rationcs puLIicas , dcLifor<.m solvissc , scd him dc-
nnnn .ciini laLuIarins suLnofavcrit : ut Linc constct CAacforcm .i
lalulaiio distingni. E.xactoris munus inlcr cajfcra fuit , exic!a ir»
rationcs puLlicas refcrre , laLulaiii subDolare, L 1. infr, de caua-
i.e lurgit. h. l, tit. 33,
tie. 10. lib. 10. ubi additur
S()G L I B E R D
latuin , si caulionem quoe libi supcr co cxposita est , Ta-
Ijiiliuius non subnolavit : asquum (i) tameu est , ut prius
de bouis cjiis qui exactor fuit , si solvendo est, [ et (2) ]
convcnicndi cjus fftcul(as dalur , indemniiati fisci salis-
fiai (3) : lunc a le , si servari hic modus non possit ,
yeposcalur.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AxY. el CC.
Januario et aliis.
^Uoniam (4) Augerio (5) ac filio ejus ad exigenda
rcliqua (6) consorles (y) vos atque consocios (8)
esse dicitis , cisque certorum (9) duntaxat nominum
ex^ctionem mandatara (10) : nec inter eum (li), et cac-
tcros , qui exactores fuerant nominali (12) , confusa? ei-
actionis nmtuum periculum constitulum (i3) , sed sepa-
lato muneris (i4) obsequio (i5) discFetara solJicitudinis
ratioiiem fuisse adseveratis : a jure non discrelam sollici-
tudinis ralionem fuisse adseveratis : a jure uon discrepat,
xit piius (16) ex bonis exactorum qui principali loco ad
eiactionem luerant deslinati , indemnitali fiscali satisfiat ;
poslque eos , si solitum debitura exolutum non sit , no-
ininalores conveniri. Rationalis (17) igilur noster juris
orduiem sequelur: excussisque exaclorum facultatibus nec
uon etiam uominatorum , si fiscus in universi debili quan-
titate (ib) securitatem indemnitatis consecutus nou fuerit,
etiam vos ad restituenda fiscalia debjta adstringet (19).
H
4. Irappp. VALEiST. Valeks et Grat. AAA.
ad Archelaum Cora. Orientis (20).
I (21) , cfui fisco noslra? mansuetudiuis obnoxii smit,
omJSsa iruslralioue (22) leueantur , ut quod suis
E C I M U S
iiominibus debcnt , de suis facullatibus coganlur -
re (28) : servatis , cum compleverint (24) , alleeati
propriis , si quas adversus quoscunque ex suis co:
Ijiis debitores competere sibi ex jure credideriiit •
advcrsus eos , quos sibi obnoxios adieverant - lc-g' -
judiciis experiundum esse cognoscant. Dat. 3. ^o',^
Novioduno , VALHr<xiH. KJi. P. el Vioctore Co>$-
Scriptura propria non facil fidem pro scrilenit
vel ejus herede , etiamsi fiscus sili
successerit. liart.
5. lidem AAA. Fortunatiano Comiti rerum
privat. (aS).
INter (26) chartulas confiscati (27) brevis (28) qi»n
adseveratur invenlus (29) , qui nomina contiueb dt
Litorum , seu conlractuum (3o) , cum lamen iv
bus credita pecuuia probetur , neque cautioaiL.^
quae (3i) [ brevi ] inserta sunt , osteadanlur
quum (32) esse perspeximus , ut sub propria adno;
raanu unusquisque sil)i faciat debitorem. •y Occasioi.
tur hujusmodi calumniam pra^senti volumus jussi
hiberi : ut brevis vanitate rejecta , nulhis ad red„
nem (33) de his quorum nomina conscripta sunt , .
tur (34)- Quod et in ahis similibus (35) cansis oL;
dum esse ceusemus. Dat. prid. Non. Jul. Jlierapol.iik
TjANo A. lY, et MEflOBAUDE CoKss. S;;.
(1)^ Ajjoclia quae n6n probal contra fiscum , sed contra cxacto-
rcm fisci , tantum id cllicit , ut a tJsco frius coQycmatur exaclor,
(juam dcbtlor.
(■2) Dctst in quib. hb. al. aut.
(3) Satisfaciat.
(4) Si divisa est adininistratio a judice , vel ab ejus officiali-
Ijus , priino convcnitur gcrcns , fidejii,-,sores , et nominatorcs ipsius ,
quam pcrvcuiat ad colicgam. Bart. Goih. Yide Ludovic. Roman.
siiignlar. Sa^. Ans.
(5) Aiigicrio.
(5) lidiquis cxigendis plures ctiam cxaclores eligcbantur : qui-
dam ad certorum tantum nominura exactioncm , ut hic.
(7) Consortes , cousocii.
(8) Socialos.
(9) Al. ccrterorunt.
(10) Multiim ititcnst , cxactio divisiro mandetur, an pro indiviao.
(11) Ai. ii.ter C05 , quod rectius txistimat Cujac. ut in fin.
etiam vos.
(12) Nominatim.
(i3) Al- ad(/itur , cst.
(£4) Al. noniiids.
(15) AI. additur , quo.
(16) Fiscus , quoties pro indiviso pluribiis mandata est dcbito-
rum fiscaluim exactlo , priore ioco experitiir advcrsus exactorcs :
deinde adversus nouiiuatorcm cxactoris : si pio diviso , prius exi>«-
ritur adversus nomiuatoiem , quam adversus exactoris collegani ,
Ut hip , et l. 2. infr. de suscejitorih. prccpos. ct arcariis. h. Ul>.
tit. 70. hinc colli^il Dtcius in /. in toto juie. So. Jf. de re^ulis
jur. num. 0.1. in maudalis fiscallbus mandata specialia non dcro-
gare spcciaiibus aliis maudatis.
(17) fiscj piocurator.
',' (18) (,>uantitatem.
(19) Constringel.
(20) C. Th. l. 10. tit. 16. l 2,
(21) Fisco pbnuxii siue mora convenianlur ( «;•««■{ )S- {'74»? (jt^o-
JjUfo-^ixroei; ) ct ubi fisco salijrLCcrint , tiim dcindc advcrsus crcdi-
tores csi'c;daulur. Sjn. Basil. y. lii. 'j. cj^ iiL.56. tit.Q. c^o.^.io.
(22) id est , tcrglversatlone , et morosa dilatione. Frn?tr , u
moram trubcre , tergivcrsari , vide /. aSS. J^'. dc vcib. sii:
(•^3) Fifcalis actio non ditTertur , quoad ipse debitor ti !j'
debitore.s cxcgerit. adde No^'. 128.
r-ji/i
•^4) Complere dcbitorem bis libris , est soUere et «<
crcditori. /. 43. in fm. ff. de administr, et peric. tutor.
§. 3. supr. de test. maaum. Goth. Recle enim et alibi i
crcditnrem adiinplere , pro , crcdilori solvcre. /. cum post
ff. de adinin. tut. 1. ult. Supr. de testam. niaii. ct Li^-
■^ijy tit. 4. i^ T\rjr,ijira.i crt , c't boc loco ij,ii' e Vk^fu:
l>ljU!T;ev. Mod.
(a)) C. Theod. hoc tit. l. 3.
('i6) Fisciis es breviariis rationibus confiscati quemquani ' '
nirc , quasi confiscati dcbitorcm non pottst.
('27) In C. Tlieod. crat deportati , scd T^iboniaaus eli
mcn geucraliiis.
(-.iS) Id est , cbartula , sive libelbis brcvis , Galli dicur
^>et. Gofli. Brei'cs , br<'uin , brei-icula pro eisdeni suut; 71
Graeci vocant. iiotniuRtim Zonaras in .Cardvigin. CoiiciU'
lianus in cpislola ad commune JuilcEorum. utuulur et Ir. --
libri $ug-!Kty.uv , duin r.itiones , vobimina , vel corpora r;'
significant : qnM quidcm per se sola fidem noii faciunt. /• ^
meiita. l. cxeinplo. sujn\ de prohut. ct ideo non potcst fr' ^
breviariis conli^cati ralionibus qucmquam convcnire , qi'i" •
.scati dcbilorcm ; ct boc bic statuitur. Alioqui cnim ^■'^*'' .
rograplii non miniiit fiilcm. /. si aliquid. siipr. de donat.
('ig) Suh. ntilis fi^co , /. 7. snpr. dc probat,
(■^0) Coiitractoiiini , in C. Thcod.
(3i) /. :i. ff. de fidc instrnm.
(3))^/. 5. /. 6. /. 7. snpr. de probat. j^
(33yRcdl!ibitio bic , solufio est , oratio vcro ita »'<\ ''• ^^^
luilhis de his , quorum nomina conscripta sunt , ad rean >
ttrci^atur.
(3.(') Urgcantur : cretera absiint a C. Thcod. ■
(3.)) Fx brcvi .lcbitoris sii j.rivnlus creditor nemiDem co
potcst , ^uasi debitjris dcbitorcm.
CODICIS REPETIM PRiELEGTfONIS.
S97
T I T. III.
>E FIDE (0 ET JURE (2) HAST^E (3)
riSCALlS , ET DE ADJECTIONIBUS (4).
I. Imp. Anton. A. Curtise.
"vll in libelliim conlulisti , procuratori meo ad cujus
J kcium dcsiderium tuum pertinet , aUega : cui (5)
jlprobaveris non (6) auctore procuratore , vel eo
li v|dendi fuif facultas , neque habilis liaslis , neque
idiiie peiacto -venditas res esse : et id quod ex
iJicati debes , exolveris , rescissa venditione mala
1 facta , easdem res recipies cum fructibus quos
I erjtorem raala fide pervenisse , vcl (H) pervenire
■ it. PP. Non. Jan. Ajstow. A. iv. el Ualbino
M.
JU
2. Imp. GoRD. A. Ileracleoni.
"\T'iex ratio desidcrium (9) luum juvat : et quod prae-
' iinissa haslarum solennitate possessiones tuas ex
10) dislractas suggeris: et cjuod pretii vililate (i 1),
ajiium debitum gratiosam (12) eniplionemin fraudem
- 'in ulilitalemque (i3) rationum mearum , adversa»
inmentum fuisse dicis. Quapropler illicita ista re-
. tam indemnitati fisci consulturus , quam tuie se-
tperam laturus (i4). PP. S.Kalend. * Gord. A.
i-A COMSS. 240.
3. Idem A. Crispo.
l*Tj(i5) instrumenta emplionis non extent , quibu»-
J cjque tamen probationibus uxor tua ostenderit (16)
(iG)
?i'perani antca lcgebatur , de fide inUrumentorum ,
^cod. lcf^atur de Jlde et jure /laslcB.
(isca:i auclionc hwc rcquiruntur , proscriptio , /,
cum
ad
Kincs.
Coli
'■ Ajf. anctoritas procuratoris fisci. l. i. Jnfr. h. t. Hasta.
' • l'i;eco , Quocslor , addictio, /. 4- Inf. h. t.
Hcalis Iiasla , aiiclio tsl , qiiae fit a fisco de bonis caducifl
is. Dicilur autcin hasta , quod cjus vcnditionis siguum
: in foro posita. Goth. Et qufe ita vendcbantur , sub ha-
diccbantur , ut sub corona captivi : quod corum vcna-
.111 csbct corona caplivi iniposita. Festus : Hasice suhji*
ca , qum publice i>enundabant , quia. signum pracipuum
Mod. Ciceio 2. rj/ic. et Philipp. 2. 12. ad ^tiic 3
lcse Jgruria. Dion. 46. et 6. Valcr. 3. et 6. Seneca i.
/ dc consolaiione ad Martiam c. 20. Maic. 2. Sat. 2.
HYr. 3. et i^.^Joseph. 22. \«tus intcrpres Hnradi 1.
}ra:co pcrs'as. ad baslam qiioqoe fie-
imi. m praf. 1. de re rusticn. Ovid. 4. de
^ia 5. et 9. CorncUns Nepos in viui Jtlici. Livius 3f).
ncca suasor. 6. Tcil. Jpologet.
1. auclioitibus. Adjcclio quid esset , dixi /. i. Jnfr. de
reb. cwitatis. lib. II. tit. 3i. Goth. Vide ad hunc tit.
'ie wbur. jud. lib. 2. cas. ,29. ct de subhastationis ct
" - solcnuitatc, vidc Pcrcgiin. de juie Jisci , iib. 6. tit. i.
f's. 4(). num. 1. Ans, ■' '
Mjac.
'iis cnpta pignora cx onusa jndicati , sine hasta ant lia-
lcnnilale vcndore non potcst. Quas sinc hastis cjusmodi
infciccdit , icscinditiir tacta debilori fisci ( dcbitnin oflb-
McstnU rctiipcrandi pignoris ac fructuuni
'crcipieiidoruni.
«suinitm- mala fidcs , nbi non servalur solcnnitas. vide
3. prasumpt. i3.
«I^ fidci cinptor tcnetur dc fiuctibus ctiam pcici|nendis.
;c obslal l. si fundum. sujr. dc rei rindic. c^ux dic;t
1 emptorrm de peicc|itis fiactiljus tcncri. maie cnim ccl-
n binc colllgant , crj^o dc icicjpicndis fruclibus nou lcncri.
cces.
Hcialibus.
Je /. 3. supr. de ^ure /isci.
si quos. 16. supr. de rescind. vendit
, perceptocum
>fi
)
0)
')
»)
J)
utiliuitcm, Quj.ic. ui in i. uU.jf. deposit. 5. t, supr.de seivit.
ad se eam domum pertinere , quam a fisco ejus nomine
dicis comparaiam , pretiumque ab ea exolutum , et iu
eam dominium translatum , frustra fiscum ex persona ma-
tris [ ejus ] referre quaestionem Procurator meus non si-
net. PP. 5. Kaleud. JXovembr. Gordiaso A. v. et Avio-
LA CojNss. 240.
Intra tempus in sulhastatione statutum quilihet
veniens admillitur , licet res jam alteri
fuerit vendiia, Bart.
4. Impp. DiocLET. et Maxim.
CC. Marcellinae.
AA. et
SI (17) tempora , qu^e (i8) in fiscalibus [ aucfoni-
^"* (^9) ] > vel haslis statuta sunt , patiuntur ,
cum (20) etiam augmentum te facturam esse profitearis :
adi rationalem (21) nostrum , ut justam (22) uberioris
prctii oblalionem admittat. PP. 3. Id. Jan. Sirmii^ ipsis
jv. ei iii. AA. Co>ss. 290.
Vendilio facta a Jisco solemniter non retraclatur
prcetextii rescripii , i-el minoris
alalis, Barl.
6. Imppp. Valent. Valens et Grat. AAA.
ad Viventium P. P. Galliarum (28).
QTJaecunque (24) pro reliquis prodigorum (26) in an-
nonario titulo , cieterisque fiscalibus debitis , in qiii-
buscunque corporibus sab auctione liciianda sunt ,
aqua. /. I. 5- hcec autem Jf. depositi reprehensus a Roberlo i.
recept. l. 3i.
(i4) Opcin daturus.
(i5) Fiscalis seu quae a fisco vendenle fit emptio , etsi non ex-
tent cjus instrumenta , aliis modis probari potest. adde l. 10. supr.
de fde instruin. l. 17. Supr. de paclis. Golli. Vidc Eoer. dccis.
81. num. 5. Ans.
(16) Sub. apiid procuratorcm Caesaris.
(17) Si statuta fiscalibus emptionibus tempora patiuQfur augenti
tibi prcliuui venditionis a fisco facta; , praBfcrri licct ci qui pri-
(iem emit. Synops. Biisil. 5G. tit. i3. vtu 7» l>iiJiO<riit. ex tit.
6. cap. 1 .
(18) Adde /. I. injin. infr. de i>endendis honis civit. lib. 11,
tit. 3i. Est veio tcmpus viginti dicrum ccrtis casibus. Quotics ob
dcbita fiscalia ncccssc cst a domibus sacris praedia vcndi , actor
sive ceconomns id per dies viginti proscriptum ct proiiosituni lia-
bct et ca plus ofTcrcnti addicit. ISovelt. 120. c. 6. \'ers. PoMquam
vero istu. Auth. Hoc jus poriectum. 10. supr, de sacr. Ecclcs.
(19) Inclusa desnnt in vet,
(20) Post addictioncm facfam a fisco emptori , adjcclio et lici-
tatio admitti intra certa tcmpora potcst , ut hic , post addictionim
faclara a Rcpublica , adjectio non adinittitur , nisi ex privilcglo.
/. 21. 5- 1- Jf ^d niuriicip. Melioris e^t couditionis fi->cus , quam
Rcspnljlica aut municipium. sic lisous scmper by.iothccara lubct.
l. uufcrlur. 4^. §. /iscus. ^- ff. da jure Jisci. Rcspublica , iiouni-
si c\ privilcgio. /. 1. Infr. de jure l{^'ip. llb. 11. tit. 29. /. An-
li tinchonsium. Z~. ff. de reb. auct. jud. poss. Fiscns rpcjTiTSxJ *a»
b;:bct , /. quod quis. "i^. ff. de r^b. aucl. jud. Idcm n.iiic b.ilnt
eliain Rcspublica. /. bouis. 38. J. ^ ■ ff- d:' reb. auct. n'im inii
babnit , iiisi cs. privilcgio , ut cx cpiatola Plinii nd .Trajanum
constat , ubi de exaclione pccuniarum. Lis flscalis tcrininanda est
intra mcnses scs , lis Rcipnblica; intra tricnnium. at<[iie ita melior
cst ,fisci , quaiii Rcipnblica; coiiditio , /. i, ^. Ulud. 3. ff'. d«
ccdililio. vid. Cuj.iciiim 2. obs. i\.
(21) Id e.st , procuratorcm. Cont.
(22) Ut juxlu jus ubcrioris etc.
(23) C. Theod. eod. tit. l. 1.
(24) 'Wuidilio facta a fisco <;olcnniter praetcstu rcscripti , vcl
Diinoris aitalis uon lescinditur. Bart.
(a5) Prodi^-i siiut anuouoe Tp»J|.ju«- quibus opi'onuntur corpora.
ii3
898
LIBER DECIIMUS
JIsco (1) auctore vendantur : ut pcrpeiuo (2) penes eos
sint jarc dominii, quibus res liujusccniodi suh liastae solen-
iiis arbitrio fiscus addixerit , et si quid (3) unquaui ,
iit a fisco facta venditio possit infringi , auctoritate re-
scripli fuerit impetratum , nullus obtempcret : cum etiam
jniuoribus (4) t si quando aliquid ex rebus eorum pro
fiscalibus debitis adjudicatur emptoribus , repelitionis (5)
facultas in omnem intercipiatur setniem. l)at. (6) 3.
IN^on. Noverab. Jret'. Yalektin. INB. P. et Victore
CoNss. 369.
Qui solenniter emit a fisco , soliim ad preiium
tenetur , el oh ciUud dehiium non
convenilur. Bart.
s
6. lidem AA. ad Felicera Comit. sacr. larg. (7).
I qui , (B) proscribente (9) ac distrahente fisco ,
I debitorum fiscalium emerint facullates ; pro earum
xerum lantum pretio obnoxii sint , quas eos patuerit de-
cursis (10) haslis , et proscriptione habita comparasse.
]Mam ila eos munimus , ut nullius convcntionis (ii)
r reliquorum (12) fiscalium nomine (i3) ] paliamur ex-
Irinsecus subire jacluram. Dat. 7. Id. Mart. (i4) Mariia-
nop. Valekt. et Valekte AA. Conss.
7. Imp. Zeno.
SI (i5) alicujus ])ona publicenlur , atque vendantur ,
licet tam Comiii rerum privatarum (16) Augusti, quam
(17) scbola; Palatinorum , quam (18) etiam fisci Advocato
emere abquas res ex eadem auctione , isque conlractus a
uemme caiumnielur. PP. 3. Kal. Aug. post Cousul.
T I T. IV.
DE VENDITIO^E REPlLM FISCALIUM CI[
PRIVATIS COMMUNILM.
Ratione partis Jiscus polest vendere tolum. Bar
I. Imp. Alex. A. Epicleto.
FOrma (19) est , quoliens ad fiscuin , vel (20)
ma porlio rei pcrtinet , ut univcrsa a prd .
jneis distrahatur (21) : sed prelium parlis lauli, .,
scum redigatur , reliquum dominis parlium reslii
Emptorem igitur praeJiorum , de f|uibus libelliim c
apud suum Judicem convoni , usurum defensioDibij-
si qua; sibi competunt. PP. 7. Xialend. Oclobr.
et Dextro Cokss. 226.
T I T. V.
NE FISCUS r.EM , QUAM VENDIDIT ,
EVIKCAT.
Res fisci soleiinitcr vendita non evincilur ., licet n
• perlinueril ad stalioiicin vendiloris : et ojicial'
invicem experiunlurctiam duraiUe ojicio. liald.
I. Imp. Alex. A. ad Ilermiara.
GRavissimum (28) verecundia mea duxit , ut (2, «
jus rei prelium ,cum bona fide esset addicla ,-iDe
fiscus acceperit , ejns controverslam referat. -j- >' so
lurn ergo emplorcm ab eadem slatione (25) , scd r al
aJia quidem quaestionem pati debere a^quuin esl aia
etinm in his venditionibus eniptore non inquielato
mter se possmt cxperire. Dat. lo.
el Pkobo CoiNss. 229.
Ral. Maji ,
M
pignor. contra judicatiira'
(i) Fiscus liic pro Csesaris prociiratore snmitnr.
(2) Fiscalis lia.tpe rite iactse ea vis est et fides , nt ncr rcscripto
principis , nec bencficio retatis , nec alia nlla ratione coiivelli pos-
sit , ut hic , nisi miaor fuerit indefensus. l. ult. supr. si propter
-pull. pcusit.
(3) Siquidcra.
(4) Dixi ad Z. 6. supr. de remiss.
•vidc apud Paponem 18. Arvcsl. 1.
(3) Repctilionibiis.
(6) A\. 3. Id. Mart. RavenncB etc.
(7) C. Thcod. eod. tit. l. 2.
(8) Al. cjuis.
(9) De proscrlptionihns , vide l. ult. §. 5. infr. de dclnlnrio.
Ji. lili. tit. 11. l. i5. ^. 3i. Jf. de injitriis. Goth. Proscriplio fit
cle futura auctione propositis libcllis in .celcbcrrimis nrbis locis ,
iit Cic. ait pro Quinclio. Thcopbilus fv 701'; irfpKpoivscri t^« to-
/tsijf fxifj((ri et Imp. /. iiit. infr. de delat, ct l. pen. supr. de dc-
fensor. civit. quod in alienationibus ecclesiannn fit pcr dies 'lo.
scripto jjroposito. ]So\>. 120. Multa erpo cxiguntur in anclinnc
fisc. Proscriiilio , Auct(n-itas procnratoris , Ilasla , Prseco , Qune-
stor , Addictio , quw fiat justo pretio. JSlod.
(to) Dccursis haslis hic dixit , ut supr. hahitis hastis. l. i.
Supr. h. t.
(11) Convenlioni , in C. Theod.
(12) Qui a fisco auctiouante coniparat , prcfium tantnm prnestaf. ,
Jlon lehqua fiseo dcbita , /. 2. injin. infr. dc fund. rei prii'. l.
idt. in priiic. Infr. de censib. ncc obstat /. linp.Jf. de pullican.
quia ca non loquitur de vcnditione fisci , scd de vcnditionc a ]iri-
vato facta. quo casu rcliqua omiiino cmptorem' scqiuintur , ut c.^t
in tit. sinc ccns. vel rel. Jiind. comp. non pos. Magis urget /,
prasdiis, ff. dc jur. Jisc. ad qnam dicendnm est ; obtinuisse ali-
«juarido iilcra iu fisco : luod in priyato hic ; ScJ ciun id plcriquo
'iclor^ou
refugicntes nollent a fisro craere . remissura ct mnl.ilum >' »'
Inipp. Valentiniano et Aalcnlclaciiiu^inveniendi cuiploris caus.W'^
(i3) AbMuit a C. 71i.
(i4) AI. D. 3. Id. Noi'emh. Falcntin. N. P. cl V: "
(i5) Ex collectionc Jiu. Jug.
(16) Ad curain comilis rei privat,-c et procuralorum pr'»:"
lium , qui sub ejus dispositione eraiit , pcrtincbaul , q"* i"*''
bantur. /. 3. C. Thsod. uncle \<i.
(17) Palatini pcrtind^ant ad Comitcra patrinioiiii scu 3''«
privatarum. , .
(18) Fisco vendenfc, Comes rcrum privalarum , Pai.-iliml^
trouus tisci jiossunt etiain res auctioui probcriptas oincrc.
supr. do resciud. i-eitd. facit l. 2. §. tulor. S.Jf. f>ro emj^e-
(19) Forma, id cst , rcgula , canon. hmc foimaUB fF'^" ^
vcterijjiis conciliis ror;intuV , quas Grreci vocant caiiou.01 ^^
forma pro Jege somilur iu /. 4. supr. de jure ji^ci. '• «'
J). de adiniii. tut. . ^ .
(io) Fiscus soJid.UD rcra ac totam invito etiam socio
potest- sic enim fncilius invenit cmpt^iicm , ct tauicn ciira 1
dit, pars prctii socio servafur. /. 1. supr. de comm. ^
Golh. Pono vfdc ad Iianc Ic^tciu Cagi.olum ad proiem. Jf- • ^
Antlu. cons. 38. col. 2. Cottam ■la^nicinorih. in verb- '''i
Jln. Baidum dciiiqiic cons. 1J6. lib. 3. Mod.
(21) Distrahantur.
Ip.i) A\. additur , snis.
(23) Pars cpistolce Iinp. Alexnndri nd Rntwnalem. ^^j.^^
(■?4) Qui rcm emit a fisco , prcliumq'ic ^olvit , non <,
convcnitur. Synops. Basil. 19. tit. i3. lih. 5G. t't. ^- : •
(2,i) Slalio', raausio , in qiia oilicium fiscale consi.-iu.^
sui'r. dc solut. ut sit scnsus : Quod una fisci statio cm[ i
discrit , id alia retrahcre non potc»t. Golh- ^ idc CujJC.
obscry, c, ult. S. It, -^
3.
ad-
1.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
bonis
Irnpp. HoKOR. (i) et Tiieod. AA. Palladio
P. P. Orientis.
J-aclare (2) fiscum , quod simul vendidit , aequi-
lis Jioncsialisque ratio non patitur (3). Dat. Ka-
in. CP. Martiano A. ct Adelphio , GoKSS. a^i.
T I T. VI.
IIIS , QTJI EX PUBLICIS RATIONIBUS
MUXUAM PECUMAM ACCEPERUNT.
QlaccepU pecuniam muluam ah offidalihus Jisci ^
tenetur in quadrupluni. liart.
1. Impp. Valent. et Valens AA. ad
Probum P. P. (4).
'I ) quis ab exactorlbus , tabulariis , [ et (6) ]
' aariis , ofllciisque (7) ralionum foenebrem pecu-
im jmpserit , detectus in eodem , ad quadrupli (8)
px hac auctoritate tenealur. Dat. 4. Idus Mart.
., Valent. et Valente Conss. 365.
^i auruni fiscale sumpsil muluo sine principis
licentia , et qui dederil , pccna hic insertu
tenciur. Bart.
Imppp. GnAT. Valent. et Tueod. AAA.
Paliadio P. P. (9).
Ciijt (10) omnes (11), accipiendi mutuo ex largitio-
n is sacris auri non patore cuiquam lacultaiem. Quod
iirum ex nostro ajrario privalis commodis prolu-
"Cculto (12) , aut cautiouis, aut sponsionis fide ,
jr reddiiurus [ sine nostra aucioritate (i3) ] ac-
A Arcad.
^cus rc scnicl vendita rctractare venditloncm ncqint.
■ c. 10. l. I. infr. dc fundis rei priiJala:. lib. ir.
r''j ^' "?/'■■ ^^ locat. prced. ciyil. lib. 11. tit. 70. /. 17.
" a-tionib. l. 6. Infr. de fundis patrimonialib. nisi J-(o:«;,';j'f ,
ivus bononun adiuii.ibliator venditus sit : Nam hnju.Mno-
'iij venditiones rclractanliu-. Synops. ibid. l.bonorum.S
'.T.-^J'''; '• '""''•'^'""- '6.# dc publican. l. penuU. J\ de
' P <• Golh. Vulc Afllict. decis. 304. Ans.
; hsi foitc boiioruni actorcs vcnicrint , l. bonorum. ff. de
1110 c.isii ha?c coiislilulio locuin non habcrct , qiiia cuin
i oiiinia , (jiiae ad bonoruin ralionciu spcctant , cvertitiir
■ '-««crturbatiir ratlo omnis eorum distractionc. adco nt in
• j f:* '#'■• prmsid. elc-anlcr dictum sit i actoris amissw-
«« unis domus eversioncm perlincre. Mod.
1 Jh. l,b. 10. til. 9.4. /. I. cx quo ha-c inscnptio resti-
"' antca cnwi in quihu^dam non legebatur.
"on pcciiniam (i.<ahin siimcns ab cxactoribus , vcl ta-
/ *'•' ".'''^'-''''''iis, (luadiuphnn rcslitncrc tenctur. .9) /im.v
■ ■ M. 'j. ex tit. 6. c. n. Goth. Vidc Mnnn. dc Esrobar
'"• <•• 14. num. Sii.Pclr. Hcip. qucestion. n. num 48
ntbitr puLldK 1. centur. 6. cas. JSQ. num. 12. i3. \m.
•">i m C. T'tcod.
(fv.iisvc , in C. Theod.
'Ic quiD scrirsi ad l. 45. 5. i3. ^ et l. S. supr. de
In
imili sacr. Inrgitionnin in C. Throd. lo. 9<. /. a
uluum cx nscalibiis Ih.vMnris ncmo acciivn;'dobcl Onoi
- sacro aerario , vcl occltc , vcl j alam , vd nd, cantiorc
M mi.jussonbns mnt.uim sump.HTit , proscribitur ct dc
. uiaoniquc is , q,,, dc sacris thcsauris iunluum dcdcrit
ceperit (i^) : ablatis bonis omnibus , perpetuae deporta-
tionis subdctur exilio. Is etiam qui ei memoratis thesau-
ris sub specie publici crediloris aurum cuiquam commo-
daverit , aui (i5) tradiderit : capifali sententi^e (16) sub-
jugetur. Dat. 12. Kalend. Aug. Heracle^ , Eocuemo ct
Syagkio GC. Gonss. 38 1.
T I T. VII.
POENIS (17) FISCALIBUS CREDITORES
pr^ferri.
Persecutio pccnoi prcBfcrtur quando pxna addilur
per nonwia muUiplicaiiva , in duhio incst
simplum. Bald.
1. Imp. Alexander. (18) A. Marcello.
T>Em(i9)suam persequentibus poenae exactio postponi-
-i t tur. ijicut itaque in sortis quaotitate fisci persecutio
potior esl : ita in triplo (20) quod pcenae nomine adjectun»
est , propna forma servanda (21) est. PP. K.al. Jui. Ju-
ilANO , et CrisPIWO CoNSS. 225.
T I T. VIII.
DE FISCALIBUS USURIS.
£"^1? mora poence non accedunt usurce. Bart.
1. Imp. Antoninds A. Antiocho (22).
EJus snmmjB , quam tibi poenae (iS) nomine inflictam
probaturus es , usurae non exigenlur. INec (2^) enim
multam tibi procurator meits (26) irrogavit ultra (26)
quam placiluiu esl , sed pocuam (27) te jussit inferrw.
PP. i5. Kal. Decembr. Sabino , et Anulino Conss. 217,
pcena capitis adficitur. Syn. ihid. c. 11. et 3. Harm. 5. 5. gS,
(11) Neque dandi , neque accipiendi , in C. Theod. h. t.
(12) Ooculte (icri intcrdnm dicitur , quod fit sine auloritato
principis , dc qno vide Corsetum singulari , occulte.
(i3) Absunt a C. Thcod.
(i4) Acccpit.
(16) Ac, ia C. Theod.
(16) Sententiu , in C. Theod.
(17) l- «1. /. i^J.ff. de jure fisci.
(18) Sic restltuimus , cum anlca perpcram legcrctur , Antoni*
nus. Cont.
(19) Fiscns pccnniam snam rcpctcns , omnibus pr.-cfcrlur : po8-
nain vcro perscquens , crcditoribus cedit in eo , qiiod muit.-e no-
mine pctitiir. Srn. ib. cap. i3. Goth. /. in summa. l. quod
placuit. t. Statius. §. ult. ff. dc jure fsci. Mod.
(ao) Vidc qux scripsi ad /. 45. 5. 'i3.^'. de jure fisci.
(21) Al. ferenda.
(22) Anticho.
(2.3) TJsnra poenaE inflictre cx contractii , dolicto , vcl qnasi ,
c:sigi non potcst. /. ult. ff. de mngistr. cniwcniend. mnhv potest ,
si iiitia fcmpora judicati non solvatur. Cur tain varic ? Poeua pcc-
nae es.^c non debet. Si n.-nra pcense admittcrcfur , pocna pcena t-j-
sct , nihil oni.n alind nsnrre , qiiam ]iixma non solvcntis. /. cum
quidam. 17. §. si pu]>Hio. ?i. ff. dc uturis.
(24) Corrigit Imperator crror<m p:oponenti» in libcllo niultam
pro poeiia. Cujac.
(2.")) Nostcr.
(2(j) Curatori Cwsaris mnlfaa dictio non est , l. 3, supr. dc mcs,
do multaiiim.
(27) Procurator Caesaris poenam infligerc potcitlegibus dcfinitJm.
900
LIBER DECIIMUS
Fisciis (jui succcclil in lociim privati^ ulilur
jure prii'ati. Bait.
2. Tnip. Alex. A. Viclorino (i).
ST sul) pignore (2) crerlilum fuit , eliain (3) fiscum ,
c|ui successit (4) in locum debitoris , usuras (5)
pra^stare oportel , si eas clependi sallem (6) paclo pla-
cuit. PP. 3. Kon. Seplembr. JuLiAiSo , et Ckispimo
Cojsss. 225.
Fiscus twn polcst stipiilari usiiras ultra legitimum
rnoclwn usurariini : nec jam cib alio
stipulatas exigere. Bart.
3. Imp. JusTiN. A. Mennre P. P.
FTscum eliam nostrum parcre sanctioni nostri numinis
jaberaus : per quam usque (^) ad dimidiam ceule-
simoe usuras stipulari creditoribus exceptis (8) cerlis per-
sonis , permisimus : ut ipse (9) etiam fiscus ullra dimi-
diam cenlesima^ partem a debitoribus suis minime exi-
gat : sive priricipaliter ei promiserunt ; sive a priori-
j)us suis creditoribus aclioncs ad eum quocuuque modo
devolutre sunt. Dat. 8. Idus April. CP. Decio V. C.
COKS. 529.
T I T. IX.
DE SENTEISTIIS ADviiRSUS FISCUM LATIS
KETfiACTAJNDlS.
I. Imp. Anton. (lo) Acuiiano (11).
'Ausas , in quibus contra fiscum judicatum est , intra
iriennium (12) retruciari posse , el posl id terapus j
si praevaricalio (i3) argualur , vel manifesta frau;
lur , notum est. Pp. Nou. Jul. Duobus ei
CojNss. 2l3.
T I T. X.
DE BONIS VACA^TIBUS (,4) , ET DE
lMC0RI'0RAT10iSE (l5).
Etiam ex privilfgio civitates non succeduiU in Ui
vacantibus : et si occupaverint , ai tis
auftruntur. Barl.
I. Impp. DiocLET. el Maxim. AA. ot CC.
ad Eucbarium (16).
SCire debet gravitas lua inteslatoroin (1;;) res q
legitimo herede decesserint, fisci nostri ralioniL..
dicaiidas : nec civitates audiendas , ([ua2 sibi earuiii
canduruia jus veluli (j8) ex perraissu viiidicare nii
et deinceps quaecunque intesiatorum bona civiiaiiL
.tentu j)rivilegiorum (19) suorum occupala esse corcre
ris , ad ofllcium (20) noslrum eadem revocare u
bites. Dat. Prid. Id. April. Anmbal. et Asclei-.
CoiNSS. 292.
Si rcs conccditiir inlegro statu per principem : inff '''•-
cuni pertinentiis , et cuni Jure suo , e/ omnibus
bus , ct mancipiis j quce in ea sunt. Bald.
3. Imp. CoNSTAMT. A. ad JEmiliuni V. P.
Rationalem (21) rei privatae.
I quando adnolationes nostrc-e conlinennl posiean :i.
sine donium cjuani (22) donaverimus , inte^i^.ii
s
(1) Victorio.
(2) Usurse pcr rclcntionem pignoris servantur , cjuae non ser-
Tarcnliir pacto , nisi piyiuis intervcnissct. /. quanwis. 3. l. pcr
■fcteiuioneiji. 4- ^- pii^tiotihus. n-i. sujjr. dc itsuris.
(3) Extensio juris in privato constituti ad fiscum.
(4) Hercdis pcisona jus non matalur. /. 2. j. cx his. 2. Jf.
de verb. oblig.
(5) Fiscus succtdcns prlvato , cas usnrns prjestat , qiias credi-
tor a privalo potuisstl exigere cx pacto nudo pignori adjccto. Ut
privalus dcbitor cas usuras prrestat , ita ct (iscus succedcus priva-
to. Mullo igitur niagis usuras stipulatione debitas a Titio crcdito-
re , fiscus Titio succcdens pisestabit.
(6) Usuras ex pucto nemo regularitcr prrcstat , scd cx slipula-
tione , si tamen in eas usuras , cjuae pacto tantum promissre , pi-
gnus acccpcrit , reteutione jiignoris usuras servabat , quas pacto
non servasset.
(7) Usuras majorcs scmissibus ncmo rcgularitcr stipulari poterit.
(8) Usuras ab agricolis et illusirihus tritnles : ab argentariis
liesses : ab Eccltsiis cjuadrantes stipulari possumus. /. eos. 26.
supr. dc usuris.
(9) Usuras majores semissibus fiscus exigere a suis dcbitoribus
non potest : sive ipse liscus nominalim eas stipulatus sit , sivc
creditoribns dcbiloris siiccesserit : adeo ut semisses etiam con^c-
quatur , ctiamsi ci crcditori successerit , qiii lcviores scmissibus
slipulatus sit. addc /. i. in fin. supr. de his quibus ut iiidign.
l. 17. 5- •*' debiinrcs. &■ ff- de usuris. I. C>. Jf. cle jure fsci.
(10) Sic reposuimus , cum antea Itgcietur , ./^/ejra/iJer. Conlius.
(11) x\rislaeo.
(12) Fiscales causre judicatte , ex causa rctraclari possunt iiitra
Iriennium : post trieunium vero , si prnevaricatio , vel manife^la
fraus arguatiir. /. i . Jf'. de jure fisci. aut repcrtum iustrumentum
omissuni. /. IinpercUores. ?>5. Jf. de re juclicala. aut testes : pa-
rtm cnim vim ilia dno obtincnt. /. in cxcrcendis. i5. supr. dc
Jide inslrum. et instrumcntorum appellatione tcstts conlinentur.
/. i. D. de Jide insirum. L notionein. 99. ^. inUruiiienloruni. ff.
de werb. sign.
(i3) /. ]o, Jf, dv diycrsis temporalilus prcsscript, l. \. Jf-
de jure fsci.
(i4) Vaoantia bona , ol>i.\}!^o:'efj>not , conim , qiii liff' "
hul)eiit, quc-e ideo ad fiscum pertinent. /. 96. ^. i. ff- 'I' V
addo L. 10. C. Tlieod. 8.
(i5) Incorporare cst in fisci corpus redigcre. Ammi-i'
adcnrporare dixit:~quod fit solenniter e.^ di^positionc Coirsn
ruin pi ivatarum , tl Catholicnrum siiinma cura descri|>ti' ' >■
omnihus ct titnlis publicc adlixis. /. 2. infr. dc a(fuccJ:icL
lit. ^i. adde L. 10. C. Tlicod- 9.
(iG) Scrioni , ul. Ratioiiali.
(17) lutesiatorum bona ct eorum , qui nullos hercdcs
ad fiscum pertinent. Nec cnim civitatibus litet coruai boti
care. Quin et si qupe civitates obtentLi sui juris eas occu| •
ab eisdem vindiccnlur. Synops. Basil. 56. til. i3. »«•< ' ■-
0-/» ex tit. 6. c. 10. et bieviter , Vacantia bona fiscj cjut
nou civitatibns : etianisi se hoc privilegio donatas coiittiula
(18) Quod Nicenses sibi concessum ab Augusto , m'!» 'P
coulcndcbaut. PJin, 10. epi.t. 87. 88.
(19) Piiviiegio impetrari noa potcst jiis occupandorum b inii
vacantium. . .•
(20) Lcgendum /iC(/m : lU in i'et. Cont. Scd o'"'^"'"'*?-^
niliil uliud quaui liscus : /. pcii. lafr. dc prceposit. sacit «w
lib. 12. tit. 5. /. 9G. 5- quotics. Jf. de leg. !•
(21) C. Thcod. l. I. hoc tit. lib. To. f i, i a
(22) Suhaud. vacantem , alioqui enim nihil faceret b^
titulum. Mod. . I ;
(23) OmkK^,,^,?, id cst , instructa , ut /. Seim. 20. i" . ^^
procdia. 27. §. tta. !^. Jf. de instvuct. vcl instrum. ""?■ ijyj
stutu res dou.-ita a principc , intcUigilur donata cuiu aiJj.ic .
mancipiis , pecorihiis , fruttibus , ct omni jnrc suo , ut •
fn. D. de inslr. Dubitandi rutio est a nalura jurcq^if sii.
nationum. /. cum de indchito. 00. in fin. Jf. de prolxtt. -^^
argentuin. 35. §. sin autcin. 3. supr. de don. arg. i' q jj^
fuJei . 3o. liist. de act. Decisio vcro est, a latissimi W"^^- ^^
"principis interprttatione. /. pcnult. 7). do coiisl. ///'""^- ^^
tunt, Castio a principc don.ito , jmi^dictioiiciu omucm , ;. ^
rum imperium douutum inicUigi. vide Bart. in l. i- J- ^ ^3,
ojf- prcpf. urb. MobiJia per se in ftud',un ccrte »0"° , ' T tfn.
cum re UEUioinli luliit BeiloYisauus ctLaudcasis i.i'««^' ^
CODICIS BEPETITiE PRyELECTIONIS.
ttlU
i tC:
oni.tam : lioc verbo ea vis coriliiiebilur , quam an-
IjcLaimis , cutn adjaccnlihus (i) vl mancipiis ^ cl
us , cl fruclilus .) ct ornni jure suo : ul ea (juac ad
luni possessionis , vel donius pertinent , Iradcnda
nt, )al. 6. Id. Mart. J\Jediolani ^ Cuwsiix. A. iii. et
,u:it) Co«ss. 3j3.
Innppp. Valewt. Valens el Grat. AAA.
ad Florenliuin Conj. rerum privat. (?.).
^f lando , aul alicujus puLlicatione , aut ratione (3)
j jis aJi()uid rci nostra) addendum est , rite , at-
ue jlenniler pcr Coniitem rerum privalarum , deinde
ptj(/j) ] Kationales in singulis (luibusque proyinciis
i)Hn|[>ranles incorpcralio implealur : et diligens slj-
' sigillalim oninia adscribat : liluli ((J) rcro cjuo-
Ijectione pra-dia nostris sunt consecranda subslan-
i* (}) , nonnisi publica teslificatioue proponantnr : gra-
s sialini subdendis suppljciis , qiii hujusmodi ali-
..„)r(.pria i,s irpalione Iciiiavcrint. Dat. 4. Kal. April.
AdxiHlANO rsB. P. el VlCTOHE Co>*s.
901
Impp. IIONOB. Ct TuEOD. AA. et CoKSTANT.
A. Palladio P. P. (S).
lantia (9) morluorum bona tunc ad fiscura jube-
lus traiisf(.rri , si nuliiim ex (|ualibel sanguinis (10)
vel juris (11) tilulo lcgilimura reli(|ucrit intestatus
B. Lai. '6. Id. Jul. Ravenncc , Eustatii. ct A-
A CoKss. 421.
ilmpp. Theod. et Valekt. AA. Ilierocrati (12)
I Coin. reruin privatar. (i3).
'T icantia , vel alio modu ])ona delala legibus ad a^ra-
' rin perhibeaniur , certi palalini (i^) elecli , ct ju-
iioa
»ICij
rejurando obslridi [ mitlanlur (i5) , ]. ut corum inslan-
tia praises provincia; prKscnte fisci patrono diligenur i.i-
(juirat , cujus vacans (iG) , cad;.'nsfjuc (i^) fucrit p'!tri-
monium , ({iianlum(jii;; , vel quale videatur: ut qniim (iJj)
dala reclamandi (19) copia , nullum id [ vel (20) ] iure
jiossidere , vel vindicnrc constiterit , ]ocum(|uj? acraiitj fi-
cium csse , lam ipsius rclalione , quam publicorum nio-
nuiaentoriim fiJe constiterit , rerum nobis noliiia (^i)
inlimetnr : ut jussu nostro vacantia , vel aliae res (22)
non>ine occupenldr (^3) ai^rarii : Quae forma (2^) cliani
in parte bonorum , vel in una , «Iierave re , seu aclione
una , vel eliam pluribus servetur. Nam si (juid pcr frau-
dcm in dispendium airarii fuerit admissum , missi nuidem
execulores non • evitibunt indignationem : pra^ses aiilenii
faculialura parte dimidia mullabitur : fisci vero patroniis
detrimentum , qnod [ pro (25) ] vitio ejiis fisco (26) in-
geritur , resarcire urgebitur. Baluni 7. Idus Oclobr.
Conslaruinop. Dn. Tueou. A. xv. (27) et qui fucrit
aunciatus Cons. 435.
T I T. XT.
DE (28) DELATORIBUS (29).
Si relinquilur tacite capaci , non defertur
in fiscum. Bart.
1. Imp. ALEXANDtR. A. Basso (3o).
SI ei , qui capere potest , tacitum fideicommissum j-e-
lictum est , cessat delatio. His enim prohib?tujr taei-
tc (3i) relinqui (3^) , qui paiam rclictuin sapere uon
possunt. PP. i3. Kaicud. Maji , Maximo u. et ^Elia.no
CoNSS. 224.
(•)
n c
lAdjaccnliiim appcHalionc ca conliDcnlur , qu£E extra qiii-
it po.sila : cohKtcnt laincn.
^'- 1'licod. lib. 10. U(. Q). l. I.
V lcgibiis caducis.
ctst in Cod. llicod.
5. iiifr. h, t.
iliilcis ailfigcrc pracdiis ; nominc principum , rcdactis,aut
^ ui (iscuiu , judicuin est , ul hic , /. 2. infr. de aqucE-
II. i/i. 42. /. ult. D. de rcquir. leis , /. 10. et 20. C.
Me bonis p7-oscrii>l. non privalorum procuratoruni acto-
jducloiuinvc pi;edioruin pruicipalium. No^. Tiberii^dedo-
''']ir. tu. ut ncmo privaUts titulos prix.diis.
^"mmilus , in 6". Theod.
Tlieod. lib. 10. tit. 10. /. 3o. pars l. ult. supr. de
'iduca , in C. Theod. quem vide , niulta cnim sunt
i-anguinis llnca niliil aliud esl , qiwm cognationis jus ,
'^u agnalionis , /. qui in adaptionem. J\ de adoplion.
J- da dicers. rcg. jnr. Ut tamcn cognatio inlcrdum gc-
•'ccipiii.r , sic et sanguis. Ex qualibet igitur sanguinis
'•st , supra, vcl infra , vcl ex lalcrc agnatuiu scii co-
i^ris tiiulo lcgllimi sunt hcrcdes , conjux , consors ,
Icrniocrali.
C. ThcvJ hoc lib. til. 8. /. idt. ubi cslal prolixicr , ct
i^iiila sunt liic imniutala.
^ahtini , cxccutorcs Comitls icrum privatarum ctc.
• a. mfr. dc. cuwnc lar^it. til. h. lib. tit. 23.
\acans , cadcnsijuc patrimonium. sic Ciccio dc Oralore •
' quiisi cudiica n fucua.
Al. caducuniqne , ul in C. Th,
tt CMHI , j„ C7. 7'h.
(19) Roclaniandi copia , alibi dcfensionis facullas. /. 3. supr.
dc juic fsci.
{■io) Al. decst.
(21) Id cst , dcscriptio sive inventarium uvxyptc<p^.
(2 2) rel cuduca , in C. Th.
(•.>3) /. 3. supr. h. t.
{■i\) Vacantia bona sic incorporanlur in provinciis , qus procu-
ratcMcin Cresaris non liabent : Palatini sivc cxeciitores jurtjuraudo
olistricti , a Comile rcrum privatarum mittuutur ad Pr.esides jiro-
viiician , ut |ir:escntc lisci palroiio vacanlia bona inquiraiit ct de-
sciibant. Dciiule ut , si nullus jiisUis po^sessor fueril rcpcrtus , ca
jussu principis ct auctorilate Comitis rcrum priyataruia incor*
porcnlur.
(25) A\. deest.
(•16) A\. fisci.
(27) Et Aalentiniano
dat. Rcbuff.
(28) Eclog. lib. 6. tit.
(29) Paultis 5. scntent.
4. Cons. ita cx Chronohgia emcn'
I. c. 117
■ 3. 5. ..
et 5. Paiilus smlent. i3,
^-^/ - „. j. .. Oinnes , inquit , ontninn di-
fcrrc allcrum , ct caiaam pccunicriam fsco nunciare prohlbenlur.
T\cc refert , mar-es islud an ftzmina: fuciunt : seivi , an ingenui .,
aii libcrtini , uii suos , an cxtraneos dcferont. 0/nnis cni:n ntodo
pu:.iuntur. Ut cxccrabiles deiatorcs lialnli fucrint , vido in /. 4«
i'fr. h. t. Porro dcfcrcbantur hicc lisco , dclicta , boiia cadura ,
crcptilia , vacantia , cominis-a , facita fidciconimissa , vaga inan-
cijiia , tliasauri inventio. Goth. Idcm ctiain accusator dicitur. /.
Scnatus. l. dcfcrrc. §. iidem dccrcvcrunt. Jjf. de jure fisci , maxi«
mc si criincn publicuiu dcfoiat. Mnd.
(3o) Al. Hatcrio. Gotli. Yide Percgrln. dc jurc ftsci lib. 1.
tit. 1. in pr. Ans.
(3i) Tacite icliiiqui non potcst ils , qui p.ilam rclictum caperc
non posstint. Tacilc capaci relinqui potest , non incanaci ; boc
cnini niodo riaus (icri legi : i!lo non fieri intclligitur, Nam quoJ
paUiiu po.-si!inns , id cliain possumus tacite,
(02) Hcliuqucrc,
C0 2
LIBER DEGIMUS
Qid dcfcrt ex necessltate qfficn , vel ex pnccepto
judicis , poenaiiL delaloris non sustinet, liart.
2. Imp. GoRD. A. Euijcherao (i).
|Onente (2) officii sollicitudine , quin iino jussu pro-
l curalovis , ut causaii» ab alio delatain couveuienti
diligentia iustrufercs , tion (3) ipsum voluntarium delato-
lis (4) miiuus suscepisse te adoiura (5) lectio , quje pre-
cibus intexla (G) sunt , manifeslo decJarat. Eapropter ne
qiiid in persona tua quod est sectae lemporuni meorura
aiienum , atlentelur , pra^ses provinrije Vir Clarissimus
ad sollicitudinem suam revocabit. PP. 8. Id. Sept. Pio
et Po^TlAMO ColSSS. 232.
Qui ad dejensionem siiani aliuni nominat j non
i>\detur dcferre. ]3art.
3. Idem A. CJilojlio (7).
TV^Ulla macula vel crimine delatoris aspergitur is qui
J.^ cum (^S) ab oiliciali])us lundum seu donium fisci
possideie contenderetur 5 non se , scd alnirn cjus rei pos-
sessoiem esse njouslravcrit. PP. prid. Kaleud. Jul. Oor-
piAjy. A. Ji, et Poi\T. CoiNSS. 242.
Qui venU ad dcfensioneni reipubliccv , ut delator
non punitur. iiart.
4. Imppp, Carus , Carinus et Numekiantjs
AAA. (9) Caudido.
EX varia statutorum diversitale ad id decursum esl ,
ut Iii , qui reipubiica; (10) causas defendunt , dela-
torum criminibus non teneaulur : cum omiiibus notissi»
inum sit (11) eos soJos (12) execrabiles nuuciatores csse ,
qui (j3) li^co deferunt, PP. 3. KaleDd. Sept. CAP.iao et
jNyMERJAjxo AA, CojNss. 284,
(i) Al. Nicontio.
(2) Dcfone Vibco pccuniadam caiisam servi Gscales impune po».
siiot : id eniin quodainmodo es. oflicio faciunt , non stia sponte ,
ut hic. Inde Paul. 5. sent. i3. ^. 2. servi fiscalcs , qui caiisara
domino prodere , ac nunciare conlcndunt , defeire non videntur.
adde /. 5. 5- ^^- ff- ^<^ ''"•' </"« ut iiulign. Golh. Dclatonm vcro
probare oport»-t ea , qiiic inlendit, qua; si probavit , preEinio aiK-
citur , quod ut pluriiuum vidctur oiipj fuis.-c quarta eorum , qua
dciata essent , undc et quadruplatorum nomen. Si ncc piobavcrit
dilalor , nec obtinuerit , intcr infamcs et iraprobos , aliis quibui,-
dam poenis aficctus , nuineratur, quibus tojnen poenis non ailiciuiir
lur Ca;sariani , qui jussu procuratoris causam ab alio dclatam iu-
strusciunt, idemquc est in advocato fisci. /. post leguluin. j- ""'-
vocaluni. jff. de iis , qua ut inJign. atque boc quidcm merito ,
cum hi neque dclalores siut , neque sua sponle ad causain instruen-
dam accedant. Mod.
(3) Tolcns non facit , qui ex ofljcio fjjcjt,
(4) Dclationis.
(5) Acta prccibus inscrcbantur.
(6) Al. inserta.
(7) Coeciiio , ai. Crellio.
(8) Dclator non ett , qui sui dcfendcndi , ac tuendi causa ,
^liuni dciiunciiil , seu dcfcrt. v. /. delntor. '\\. ff. de jure fisci.
(9) Pejyeiain antca IfgcbaCur , Flnlijipus A. elc.
(10) Delalor nori cit , qui Ileip. et fisci causam defepdit. /. 2,
f- de jnre fsci.
(11) E£t.
(12) PclaioriLiis nihll est in Hepublica pernieiosius. Synesius in
Cpistojis cos vocat )io;y<Ji aA«56j;ff,; -.h X^'p*:i- Impcratorcs , maxi.
murii h.nmca^K ^itce inulnm , ia /, cj. et 10. C. Theod. dc pcii-
tivnillii st, nliro dul, ideo turpc est dcJaloris nonicn , et ijmijii}.
Delator non adnuttilur sine patrono fisci i
malc deferentes ex consuetttdine
^ravissime puniuntur. liart.
5. Imp. CoNsrANTiJVUS A. ad provinciales f 1
OMnes (i5) Judices invigilare pracipimus , d.r .
[ sine (16) fisci advocato denunciantes (i^)'
nis adficere ; aperiissimi enim juris est , ut quod'
jusque (18) patriraonio ceciderit (19) in casum
bus et reclo juris ordine fisci advocatis agenub
dicetur.
+ Sed quia nonnulli praecipites , secundum jus 551,
patrimonia deferre non cessant , damus oranibus | k t
liam (20) ], qui se la?sos existimant , contra diton
severitat.'m judicum iraplorare ferro (21) dislrictai (12
Dat. II. Kaleud. Apnl. Constaiuinop, Co.NSTAf 0 «
Albiwo Cowss, 335.
Serpus punitur , si dominum dcferat , prceterqu.
in criniine lcesoi niajestads. Bart.
6, Imppp. Grat. Valent. et Theod. AAi!
Pallio ( al. Panbellevio ) Consulari
Ljdiae (23).
SErvum (a4) domini delatorem jubemus in exfpluj
omnium proditorum severissimae senteutise (2 suli
jugari , etiamsi objecla probaverit : [ exccpto (
miiie majeslalis (27) ]. Dat. 7. Kalend. Novemb l
stantinop. Aaxojni^o et Syagrio Co>ss. 382.
7. Constit. pars ex Basilicis.
NEque (28) servo neque libero bomiui liceat eferi
id , ex quo quisquam aut morlera , aul h
suorum amissionein pertimescat. Quod si quis ali' ''■^^'
rit , vel si propterea quod tbesaurum (29) iuveuc , "i«
rtim tenetiir , qui allum dcL-itorcm appellat. /. 3. Supr. de ;
(i3) Delator vcre cst , qui consequendi praemii causadj---
(i4) Cod. Tlieod. lo. 3.
(i5) Eclog. ex tit. n, c. 5.
(16) Dcfcrens bona caduca , sine fisci advocato , ant ] W
riam , fcrro puuitur.
(17) Inclusa absiint a C. Theod.
(18') Ciijusciuique , in C. Thaod.
(19) Caduca qua; in fi.scum ceoidcrunt.
(ao) Abcst a C. Theod. ct qutb. lib. _
(■21) I. Harm. injin. Imo evellitur ei lingua , /. 1. • ^.
dc petit. et ultro dat. Imo tertius delalor etiam in bo" ""*
qapite punitur , /. 13. ,3. /. 28. C. Th. eod. tit. Got 4'«*
scillcet deferendi sludium quasi artem exerccre videautur. »'"♦•
(22) Omissa sunt liic multa a compo.^itoribus.
(23) C. Th. 10. 17.
(24) Ecl. ex til. 7. c. 6,
(25) Ut scilictt ignc comhuratur. /. ull. infr. h- t. M( .
(26) Delatoies dominorum servi nou audiuntur , exoopl ^" ,.
nc majeslalis , ut liic : hinc Paul. 5. sentent. i3. ji- ?• "
scrvi , sive post scntentiam , sive antc sentenliam doiuinoi'
nora conlessi sunt , iiulio modo aiuliuntnr : nisi forte rcos- .
majcstatis. adde /. 1. ^\ si servi. ^O- Jf- '^^ qucESlionil). .?"jj]
Imperator. 6. ffl de jurc ftsci. /. pcn. sttpr. V" "'-''^'"'!'*'„ruin
mo ne quidem in in;ijeslatis ciimine servos in capiit '''''j, ;,.
audiendos ccusiiit Tacitus Imperator , Cests f^opisco • 16'
nus , Atttom Plinio.
(27) JJesunt in C. Theod.
(^8) Ex collicticne Ant. August. riraW"
(•>9) Delalor thcsauri invcnti non est a comite rerum
fum . Yf.'l a!jo mssistjatu audieiiuus,
rat ienf{iiam : servus ffujdnn slaliin jgnl Iradalur ,
; si dominum suum deluicrit : liher autem homo
icmpiis , et civitate amissa exira fines Roraani
ijifi abuat.
CODICTS REPETIM PR/ELEGTIONIS.
903
«rti
iiii
s a
ilur
'ars 8. const. sive ojus epitomo ex Basilicis
et vcrsionc Ant. Aug.
kTE i) licrt advocalis fisci dicpre sibi esse relatum
> Ijlinere «juom<|ua,n hona ad liscum pertinenlia , et
iianr occullam accusalionem insidias ahis agere •
t')r adsit , fjusque ri.ialiias considfielur.
Lt neque (2) fihus palrem , vel malrem , aut
patronum de rchus fiscalihus defera^. , nfvrue exi-
ssus , aut calumi.ia? cnusa damnatus , at.t fusli-
.agislralu cx-sus , aut alius a jure prohibitus au-
5. : Servus (3) antcm sive in fiscali causa , sive in
u c,.l,bet donnnmn accusavcrit , cjus vox in ipsa ac-
S..I1 >s oralione opprimalur , eliamsi vera contra domi-
111 ( ujcrit.
' • Schola vero Palatinorum , qna> est , polcst et
^clal.oncs faccre , aul is cui a jnre permitlitur ,
'l"e;|u m dcleral , palron..s fisci dclaloris mcminerit;
Alcjue s. est ,n urbe rcgia is , qni delatus est ,
'' tonnus rcrum prival;u-nm convcniatur, neque
'lualuor nmnmis loli Prdaiinornm scholcc , et
't°'"' ^ ''"''''''''' ' «tque fisci advocatis pro cila-
■ ■' P''«/'"";P-'ial.oi,e procuralcris exsolvat. Scd in
:S"' r r ^"'=*^'f""«« ^^^pensas in jam dicto
.ujtai , tam pro ipsa cogniiione , quam pro
on.cnp„o.,c Quod «j j^,,,^,,, ^-^ absolvalur
'■ • s. vero ohnoxius esse videatur , non ea so-
' s nm ' "'^ ^^''^™ ' ^l""^ ^^'-^''" ' -^J-''' ,
*""'PI>'3 , quos fiscum fecisse contigcrit , in dui
« -st.iunt , ex quo icmcre fitem susccii,
0. rn;''""\'""''^ <lcicrantur , nt ad sacrum
' • a ,,.»,.,,„ „,.h.,n , aut iu suburhanis, s qui-
.^^st, ed.c a ,n (4) celebrioribus rc,i.o nrbis lo-
. tridi< ,. . " T """■'='^'""' , q"il^"s ]KM-mil.:U cui-
..t.ad,cU.ro__de Ins rebus iu.ra i.i^in.a d,cs su-
clia
II. <i
. 5
i.n
I ID]
e .sa"\^',"''"',"'^ ' '' '■"■" «"- nuiouibus comp -
^- clltT^ T'^''''''^ q..i vere ia bo-
• ea CjU0(,, e ,„ hoc ncgotio peragantur , aus,
W psse.,ou.s cons,itn,a sunf: ^ ve.-o 'n^
;s^.n r::;j^:r^^-. p-'^''->^ , -iue
usto
(lon
s p.
hoL
ssum sii M. "^'"''M*^) 'lies appareat , idque
•um sine'n./r'"'"r'"^ '"'*'"'"'■ fi^^»^ ^o-
^ sme picjudicio domini in eis
1 qua? ipsi
A
''<i ex tit - " ■ •'
'tis (jii(T. ni indignis.
1- c. 8. /.
l"' ■iil>lionrrf,,; '■''" -"V"'- '/'"• occmavn.
"'« » is I, Tr "'""7'-^ ' P'"i'"^'"-^ ''J-1'i^ '-'^ ccl
s.lo
1'.'. /
Bo
e-
ci-
ies
. *«,;,- cf "'"'"'.'• P^^^^ess. l. menxiueriut. 6
ii^e^Ua qiicc ihcuutur ab
alio possidcri
supr,
, si iaeertu*
competunl , aclionihus. Si vero bona delata ipsi mobilia
au se movenlia fuerini , non lemere ea apprehenduntur -
scd prius pcrquualur eorn.n possessor ; jsque convenia:
Tr.\T T^^' "^f"'"' '^''''"'^'^ '•'"" '^'^'«' '-'Jiaque su-
pra scripta servando. Atqui omnibus le.iiimis modis et
Fobatio.nbus sc.-ipiis , ct non sc.iptis d.rcutiatur de his
ici.us et qui sc.re qu.dquam possunt , examinentur.
ril^' nanTT ''"■'' '' ' ''"' ^«"^'^"''"•' , «P, si succubue-
se(i et iJla , ,,u3e apud ipsum rcperiantur , restituturum
et eorum adjeclurum a^slimationem "lu.um ,
tio^^t.^tiiisscT '""" S^"^'-^''.^^'- J« rebus fiscalibus constitu-
.0 statuisset , propriam deinccps sanclionem de publica-
t.s ob cnmen ]a.s^ majesta.is (7) decernit , ut^ de eo
cnm.ne renuncians nullo pacto deiator appclictur s"l re!
cle suscip.atur : et si qnidem hi nunciitores calumniali
fuer,nt ut C3.len delatores puniantur : si vero v.ceri,;
.n dc atione , non solum pcena careant , sed etiam octa-
vam (o) parlem bonorum delatorum accipiant.
lacuJlates m,.,ores qu,..quagi„ta auri libiis a-slin.abu.ilur
eius quanl.tal.s, qurecunque fuerit , fideiussorcs dabunt '
s. vero excedcns eam su.nmam usque ad quincn.asinti
easdem fibras nihilominus dabunt fidcjussorei , pro S
qua antem quanlitale jurabnnt , addenlcs ■m eadem cau-
t.one ,u,-ator.a se adfutu.os in judicio sacarum p.-.vala-
ru.n Augusl, , aut per seipsos , aut per procuratores , ne-
que .d tnbunal dcserturos. Si ve.-o post id j.isjurandum
dcscrant , _ ler vocantur denis (9) dicbus inlcr sini^ulas
vocat.ones .nlerpositis : fient quoque tria proclamata W
11 a eos : et s. ne tunc ffuidem veniant , aut ipsi aut eo-
rum procurato.-es , vcl defensorcs , possessione.n bononim
saccr hscus apprehendat , absentibus reservata eorum de-
lcnsione.
5- 9- Q"o<I si bona delata in provincia sint cl Pra?-
•ses provincia^ sive sponte s..a , sive ex jussione Comitis
icrum pnvaian.m Augusli de causa cosnoscat, nihil cmi
t>iniuliu , a.it per vi,u fiat , sed expe.-.sa» solvend;e eius
) idicn tertia.n partcm earuin , qu« iu regia urbe solvua-
lur , non excedant.
$. 10. Umisquisque nutem defe.-ens sive Comiii reruni
divmarum privalarum Augusti , sive scolre Palatino.-um
s!ve clarissimis fisci advocalis , sive etiam clarissimis Prsl
sifiibus provinciaru.n , nove-it se , sive in causa perseve-
i^p( , et calumniator esse dctcgatur : sive ab accusalifne
desistat , et latitet: si mediocfes facullates habeat , easque
aniiiiere p.o niiiilo ducat , gravissirais verberibus ca^ti-
gaudum et perpeluo fore relegaudum. Si vero mililiani
habeat , vcl honeslum alicfuod ofllcium , aut idoneas fa-
cu't:ites : excidct lum a militia , tum ab aliis faculiaii-
bus , et neque intra uibera rcgiam , neque in ca pi-ovMi-
cia habitare permillelur,
^. ir. Scrvabiturque hajc lex iam a Coiuite privataruia
Augusli quam a schola , quas sub eo est : camque vio-
si t , et ipfnofiis eoi-iim posscs?or , sfaKm non occ-ipanfnr .1 Tkco
Dies triivi.ifa {lanti.r , infia qnos disccptet de jni-e si.o ajinn Co-
initoin rcnim iHivatannn possessoi-, qiii siia intcivsse arl>iti-at:ir •
cf ei ile rc edicta p.oponnnlur jussii Co.nitis. Eiistalliii,s Ithro de
tempnrib.
(7) Dclatoris nomcn in criinine majcsfafis niofiTerc nemo debet.
(8) Octava:; parlis p.-as.ninm. adde i. ll.irm. 5.
(<)) l- pcr intn-^-r.Vnm ,%. jr. .h jndtcii. (. vn^perandturt, tZ.
.V a. snpr. de judiciis , qiicd tainc.i ^ovclla 113. c. 3 imrau-
tat..ni est.
9o4
L I B E R D E C I M U S
lans, ob singula capita ejus violata quinquaginla auri li-
braj mullse noiTjine exsolvet. Si vero in provincia eorum
aliquid violelur : in singnlos evenlus triginla auri libras
taui f[Lii provinciis praesunt , quam subjeclae eis cohortes
exsolvcnt. JSe vero quisquam cam niullam effugiat , 11-
oeat eiiam injuria ajleclis deferre legis Iransgressorem , et
rfiuiuciaic id impune Sagratissimo Auguslo , aut glorio-
siisirao iiiagisiro , ut ea cognoscens Imperator ipsi inagi-
slro (i) muliarum exa.clionem commillat.
T I T. xir.
DE PETITIOMBUS (a) BONORUM (3) SUBLATIS.
Bona qucB deferuntur in Jiscum , nemo potest
sibi inpelvare. Bart.
1. Imppp. GrAtuw. Valentik. et Tueod. AAA;
Eutropio P. P. ^
QUisquis (4) in crirhine majestalis (5) deprehensus fue-
rit , et punitus , bouaquc ejus ( sicut plecleudi con-
sueiudo criuiinis liabet ) fiscus invaseni , nullus ea-
dcm sub specie (ti) munificeutias Principalis audeat pro-
prio jure puscere; qui coutra legem id ausus iiieiit spe-
rare , quod non licet , reus violata; (7) kgis habeatur.
+ Sed quoniam plerurnque ita in nounuUis causis invere-
cunda pelenlium inbiatione (8) constringimur , ut eliam
non ccncedfnda tribuamus : nec rescripto quidem noslro
adversiis formam latae legis loci aliquid relinquatur.
+ Si quid autem ex bouis talibus noslro judicio , nullo
iameu dcsiderante alque poscente, concedi cuiquam volueri-
rjus : bujusniodi lantum valeat liberalilas. Dat. 17. Kal.
Dccenibr. 27i«5«/on/«e , GrATUNO y, et TnEODOSiO i.
AA. Corsss. 38o,
Nulliis admittiiur ad impelrandas res delaia.
in Jiscum sive Jlscales. Barl.
a. Impp. Theod. ei Valent. AA.
Florenlio P. P. (9).
OMue (10) semea alienas appetendi fortuna'; ^
eruere cupientes , nulli (11) deinceps volumt
tionis rerum esse licentiam. Et si inlestatus (12) qu oin
[ quffidamve (i3) J , ac nullis ex nuraero proj),'
existentibus , vel uxore , vel marito , fati mmj,.
verit , cujuscuuque sit conditionis aut sectae , jeu
bet tilulo res iuerit fiscalis , nemo audeat ad p:i
rerum defuncti defunctaeve , cujuscunque fortunx ,
clae sit , si (i4) fisco nostro locuspateat, adspiran cuo
ne illis quidem quorum actu alque oflficio peiiiionu pro
cedebat effeclus , impune liceat sanctiouibus no>ri ad
^ersari : sed vir illustris quidem cujuscuaque leiori
Qux'Stor (i5) , si oblatae petitioni subscripserit , ve. lian
responsum dederit , virque ilhislris Comes (16) reru pri
valarum , si vel instrui permiserit , vel petiliooi , s
qua insinuatur , admiserit : iudignationem nostri inni
uis (17) sustinebit , caelerisque fiet (18) vindictae eenK
ritatis exemplum, Memoriales (19) vero qui exc eiid
bujusmodi rescripta vel implenda curaverint , el alali
uos (20) qui inslruxerint , vel gesta admissae p'
ediderint , bonornm proscriptione puniri decernirj. ^ ■
li forma res (21) etiara civiles , el (22) ad jus pnicui
pertinentes , ab orani pelitioue muniendas esse cetnius
tcilicet ncc pragmatica (23) jussione , vel sacra nola
tione , vel quolibet oraculo divino seu mandalis (i qn
contra hanc sanctionem nostram fuerint impetrata qui;,
piam (24) roboris habere valituris. Dat. 11. -ilsac
Maji , TuEOD, A. xviu. et Ai-bino Cojsss. 444-
(1) Mngistrnni officioruin inniiit.
(2) Al. petito , et ita apiid Jacobum Rcbiifrum hie : »1(7/7«
yvuf.ff^j.a- dnitr ui- Suid. Quid si ultjo , et ut lofjuuntur piactici ,
yropiio motu priiictps boiia pioi.cripii dtdtnt ? utile benelicium
principis cst. vide C eepolajn cautcta 116.
(3) Fisco dclatorum.
(4) Ex lib. 10. tit. 10. /. i5. C. Theod.
(5) Vide /. 7. supr. ad l. Juliam majestalis.
(6) Spe , in C. Theod. et i^et. lib.
{1) Violala; legis rei , sacnlegi : disi ad /. i. Infr. ul dignita-
tuiii ordo. t. 12. til. 8.
(8) A hipis ducta mclapbora. Goth. Vid. Evefhard. cons. 3i.
n. 2. i\iis.
(9) Ex Novelt. Theod. de conipetitionibus.
(10) Origo dcHclorum prascidcuda.
(11) Vacantia Ijona , fisci , Reip. pcti a principe non possvmt :
)-oena coiistilula in qiicestorcm , qui ejusniodi petiUoni subbcripse-
rit : Comiti jcrum privat?.rimi , si insmuavciit : Meinorialibiis
Qi.aestoris , s.i biijiismodi re.scriptum f crscripserint , aut curaverint
perscribi : ]'alatinis , si eornin iiitcrveutu apud Coniilcin rtrum
privatanim inslrucia , vtl in.siniiiila bnjusmodi pclitio fuerit.
(i2) Vacanlia bona diCUJitur ejus , qui intestalu» mortuus est ,
Bullis propiiiqiiis reliclis.
(i3) Al. deeu. ah 9«CE quarrn>e,
(i4) Al. scd. . .
(lo) Qujestor sacri palatii petitionibus subscribebat , vel ctiam
respcnsa rtddebat. ui hic. liis autem verbis subscribtbal. Qucsstor
le^i liac die. ctb*c tubscriplio gcquebalur subscriptiontm pnncipis.
(lO) Comes rcium jrivataium , Judex el gubcrnalor privataj
prjncipii subst.intise , de quo dictum Supr. de cjficio comitis re.
f\m frii^acnrum et Hijjr. dejide «t jure hastfe /isc.dii, /. uU.
supv. tit. prox.
(17) Noininia.
(18) Ficnt.
(19) Mcmoriales qui , vide ad /. ull. infr. de prox. si. «1
/. li. tit. 19. ubi dixi. Goth. Ad qucestorcra pcrtmebaQtii , "
Graeci interpietaiitur hoc loco , o< i^ tok uTff.uHV**"'- *^ •'
eos. Iiifr. de exc. inun. st tZv lirofjivrrxrtTUi Ta^TW. el ( '• .
tjui mit. poss. Tuy >ii\iuj-iaj ((^^^aKi 1 1^" leges et rescril
piebant et implebaiit , id est , perscnbcbant , a.it pcr^n cjr
bant. horumqne obsequio res quajsloria agi dicitur «i '■ ' ^"
de prox. sacr. scr. ■ q.
{■>o) Palatinorum interventu pelitiones insuiuabanlui a|i 0«
raitcm rcrum privalarum. ■ • • , H^du
(ji) Civilcs pecunias rerum puhiicarum , vcl civiUtui^o^H^
tatas annonis civilibus vel operibus publicis , vel salarns ' "
ruin aut medicorum. /. quia plurima. 19. SutJV. de °l"" '^
blicis. ( vide Cassiodor. lib. 9. fbrmuta de competuonbus \_
cipes ipsi q.iodammodo sibi viudicabant , et per actorei pu i-" ^
tnbutorum tractahant , sed non boni : ut tt colhgi pole>l
vclt. 128. c. i5.
(•22) Acl ad. . j i- ,11 '■enlii
(23) PragmaticGe , adnolationis , oracuh et mandaii qij.^^
Pragmatica tit solcnnitcr de sentcntia consiln , sugge>tion^-|^ ji^^,
pra-cibus aheni. : Adnolalio vcro breviler fil a.lnotuto aa ^ ^^^
principis nomine , C>i:icuhim simplcx cst j^'^^'*' ' ^"''" ■, su"t'.i
slore solo, vci magistro scriniorum : Maiidalum vcro c ^^ j^^,
stionem aut libcilum datur. Cujac. hic Gotb. iNiiin ^^ ^^ ^
dentur , scd tacita alicujus compeliUone , in ViiW
iupr. Mod. 1;
{_-i\) M- (juodcunquc, [
CODICIS KEPETlTiE PRiELECTIONIS.
905
T I T. XIII.
DE (1) HIS , QUI SE DEFERUNT.
avatus iacile de restiluendo non capaci , si se deferat ,
mratur tertiam , uxor vero dcfuncti non capax se de~
hens , lucratur dirnidiam : et facta divisione habebit
otioncm , occullantes vcro legitiine puniuntur. Barl.
1. Imp. CoNSTANTiNus A. Maxirao Ratlonali
Ilisp. (2).
Icujus tacilae fidei commissa fuerit hereditas , statim
WBcio Gravitatis tuac nunciet , et gesta prodat , et
co inuo (3) quod actum fuerit , renunciet : et post lianc
iicjn , lertiam ex omnibus defuncti bonis percipiat por-
ti<3Di. Quod si ab uxore (4) defuncti islud ad offi-
ciii (5) devotionis tuae fuerit revelalum : ipsa etiam
(^ psoua (6) ] quam deiunclus esse voluit heredem ,
si j;sta apparuerint (7) , lali praemio mancipelur , ut
'uni palrimonio (H) medium consequatur, et cum (9)
ncslro celebret divisionem : Id eliam habitura pnvi-
Jemn , ut prior eligat (10) optionem (11) , et tuuc oc-
cul tor ille gestorum fisci et mulieris pariter inimicus : ex-
uli omni patrimonio suo , ac fisco vindicato , in insu-
la/i deportetur. Dal. Id. Marl. Gallicawo et Basso
Co,- ■'"'«
relicto decesserit : ad (17) consortem pollus soLiium •
quam ad personam aliam pars decedeniis perveniat'
Dat. (18) 12. Kalend. April. Antiochice^ CowiTAMiNo
A. IV. et Ltcinio ly. Cojnss. 3 16.
T I T- XV.
J
3i8.
T I T. XIV.
LIBERALITATIS IMPERIALIS SOCIUS SINE
HEUEDE DECESSERIT (12).
. Imp. Const4nttnus (i3) A. ad Mjgdoniura
Castrensern Palatii (i4)'
lemus, ut si (i5) cjuis forte ex his quibus communi-
r (jC) a nobis aliquid donatum sit , nullo herede
(^
(3
rcreu
;. 6
L. 10. C. Theod. 1. I. i. in pr. jff'. de jure fsci.
C. Theod. l. 1, tit. 11. /. 10.
/• i3. §. exstat. ^. ff. de jure fsci. Hinc colligunt , de-
n se ct conlifentcin uiitius punui. Tide Clarum C. ult.
n. a6.
Uxor cnim qiioquc c\ lcgc Papia decimaria incapax est
iilncomniissi : idquc firmat /. ult. in princ. Jf. de his ,
wd. cx conslitulionc tauien /. 2. suvr. de infirm. pan.
II cbt incaj)ax. Mod.
OJjicio in C. Theod.
i.^'.jAbest a C. Tiwod. et qnih. lih.
m^iwrnrrit in C. Theod. id cst , se ipsam detulerit. /. iG
• "< urc ftsci.
(8)/. i3. in pr. /. i5. infm.J}. de jure fisci.
(9. i.«m , in C Theod. al. eum.
' "^ 1 ceinii.ii: m divisionibiis oplioncm dari hinc notant : ciuod
iicc ol.tmet , ncc servatur.
viiiL.gniduai ponionem ul in C. Theod- Cont.
'' '" ^- Jheod. ld>. 10. til. 14. inscr.bitur , Si pelicionis
^ oiit. \ ciuin id ila mutavil Justinianus , aut poUus Tn-
a1*^" , Pcl'liooc» non libcralitates siut sublata;.
(i3
(«4
(|5
• 1 '«^^ livy.. *i ■Ji.kl« 11 v<* 1.1,0 Ctl
Alias Coiislanlius Orioni Cou). Jl. P.
■^A^' ^'"^''''- ■"• '4- '•-«' 2- <^o"t-
H duobus piinccps ics aliquas donaveril , ct aller « ipsis
T^t ' "'i-' 'l^ccsscnt , pars cjus altcri adcrescit. Synops. Bu-
(,% 1 • " ''^- ^''- "'■ 7- ^- '5. n 1. Harmcnop. r. C. ,8
J««. >ui coinnnmi nominc donalurr. nliquid a i.ostra impctru-
"un^lcnicut.a etf. in C. Thcod. quam\idc et cons. ^
ilo rH"""i 'l^ ""P:>,^t*>'c l>lTibus , si qui ex iis deccsseriut
t tJ, i "'■'^'0'.'''"'"'" '■• «"P^''''i'i-^ , cxduso ihco, ufhic.
J , *^'":'" '"''"'' •''^''»'-^'"J>- W^"" ^^' duo fralres simul fou-
m . pHsicrmt , supprstcs fratcr dcfui.rlo fralri non succcdct. .
' |i- •; ^- ''^'1/'" "'"em. et -x. Fcud. 11. Cur tam varie '
^»V currlur'! T'''I','" f '''''' ^ '^""^ ^^ clouato.cm num-
-Bi cuuum : leudi Ubcrahtas non ccrlis modis est mera
DE THESAURIS (19).
Quoerere thesaurum in proprio omnibus licet in
akeno vero suo nomine nullo modo
licet. Bart.
1. (20) Imp. Leo A. Eutjchio P. P. (21).
TVTEmo (22) in posterum super requirendo in suo , vel
± 1 aJieno loco thesauro , vel super invento ab alio
vel a se , effusis precibus pietatis nostrje benienas aures
audeat molestare.
f Nam in suis quidem locis unicuique dummodo sine
sceleratis , ac puniendis sacrificiis (^3) , aut alia qualibet
arte legibus odiosa thesaurum ( id (24) est condita ab
ignotis dommis tempore vetustiori mobilia (23) ) qusere-
re , et invento iiti , liberam tribuimus flicultatem : ne ul-
tenus Dei (26) beneficium invidiosa calumuia persequa-
tur : ut (27) superfluum (28) sit hoc precibus postulare
quod jam lege permissum est : et imperalorise maieslatis
Videalur prKvenu-e (29) iiberalitas postulanda.
f In (3o) alienis vero terruKs nemo audeat invitis
immo (3i) nec volenlibus , vel ignorantibus dominis opes
abditas suo nomine perscrutari. Quod si (32) nobis super
hoc aliquis crediderit [ esse ] supplicandum , aut prajter
hujus legis lenorem in alieno loco thesaurum scrulatus
mvenerit , [ totum ] hoc locorum domino reddere (33)
comi3ellatur , et velut temeralor l^gis saliibsrrimE puuia-
quia ad dominum recurrit , raullaque ex feudo jura , et commoda
dominus liabet. Goth. Vid. Gudclin. de Jure Not^iss. l,b. 2.
c. 16. n. 26. Fctr. Heig. part. i. cjucbU. i3. n. 64. 65. Ans.
(18) i5. Kal. Jul. Medioluni Philippo , et Sallia Conss.
C . I iicod.
('9) ViJ. quse scripsi ad Novellam Leonis 5i. C. thesawxis. So.
Inst. de rerum divis. Forn. 1. scJect. (Si.
(20) Al. Impp. Leo et Zcno Eptnico Consulari.
(21) Al. Zeno et Leo jiugusti Epinico Cnnss.
(22) Ha;c lex corrigil eam , qu» est iu C. Tlieod. tit. quoe
quartitm tantum inrcntori triluit. Cont.
(23) Sacrificiis factis tliesaurum qurerere non licet. vide quw
nulavi ad /. i. supr. dc paganis , et sacri/iciis. l. i3. D. ad l.
Corn. dc sicar. Modos quaercndi rcfort NVicrus 9. c. 10.
(24) Thesaurus cst condita ab ignoialis doininis temjx)re vctii-
stiori pecunia , ut hic : adde /. 3i. in fin. ff. de adq. rer. dom.
Cassiod.
(25) Monilia , in C. Tiicod.
(26) Tlicsaurtis Dei bcncGcium , ul hic. Fortuna» donum. /. 63.
$. I . ff. de adquir. rer. dom.
(27) Al, cum.
(28) Superflue a principc pelitur , qiiod jurc permittitur.
(29) Al. perwenire.
(30) Thesauri invenicndi causa nemini licet agrum alicnum in-
vito doiniiio ingredi , ut hic : Et tanien lyapidicinam aut melaUa
possuni , eo invito , in ejus fundo qunercre. /. 3- /. quosdum. 6.
Lifr. dc mclallariis. l. 11. tit. 6. Cur tam varie ? Publica utili-
tas nictalli iuvriitione coutinctur, Ibesauri Privata : addc Corsclcm
siiigutaj-i e,xpcnsa: L iCi, ff. de scrvit. rust. prced. L 3. ^. pl.i.
nc.ff. de nilqit ivr. dom. j. plane. Inslit. de rerum difis.
(3.) Lcgc.id i.n , i/ cst , ncc vclcntibuf.
(3-.>,) Kscrijilo etiam priucipis iicroo in alicnc lliesaurum quae-
rerc |)Otc^t.
(33) Cedere.
1)4
9o6
LIBER DECIMUS
Uir. 'Y Qiiofl si fortp , vol arando (i), vel alias terram
alieiKun colendo , vel ([iiocunque casii , uou sludio per-
BcniUuitli , in alienis 1 cis lliesanruin inveiierit : id quod
reperluni fuerit , dimidia retenla , allera diinidia (2) da-
Ui , cuni locoruni domino parliatur. Ila enim evenil , ut
iinis!|uis([ue suis frualur , et non inliiet (3) alieuis. Dat.
6. Id. Oclob. Leujne juniore A. Co^s. ^"^^.
T I T. xvr.
DE ANNONIS (4) ET TRIBUTIS (5).
Pars const. 1. ex lib. 56. BasiUcorum.
/"Acantes (6) deinceps (^) annonae , et capitaliones a
fisco exif:,entur , ne({ue (8) a niagistratibus separa-
Lunlur , ut aliis concedantur, aut in publica opera insu-
jnantur sine sacra fornia , qua et donatio et uiodus suin-
pluum explicetur. Sed netjue eiiani ex publico (9) ca-
none in privatum , vel publicum opus maleriaa arborum
Iransferantur , aiit in eniptionem raaleriaj pecunia Iribua-
lur sine sacra forraa. Qui contravenerit, de suo fisci da-
mnum sarciat , el coropelens scrinium gravissimis poeuis
subjiciatur.
Onus ceris alieni est personale : el ideo inler heredes di-
vidilur pro heredilariis portiouibus. Onus annonce et
tribulorwn est renle : et prout quis possidet , et Jructus
ptrcipit 5 oneratur. Bart.
2. Impp. Yaler. ct Gallikn. AA. et
\aieriauus (10) C. Anliocho.
Tl^S (11) quidem alienum pro portione , ex qua quis-
JJLj que (12) deiuncto heres extilerit, pra^stnri oportet :
annonas autem is solvere debet , qui possessiones tenet
et fructus percipit. PP. Seculare et Dokato Cojsss. 261,
yid onera reaVa non teuetur quis in plus qunm
de rc possideat. Ijart.
3. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Herennio.
INdictioues (i3) non personis , sed rebus indin solf •
et ideo ne ultra (i^) niodum earunde.n possesM.jim
quas possidcs , coiiveniaris , Pr;eses provinci:e pro$oi(f
Dalum PP. 17. Kalend. Novemij. iEMiLiA.vo et A<u
LiiNo Cowss. 286.
Onvies debent snbere quod princeps imp^.nii. ,
et Ojficiuks rion pos^uni augere veL
diminuere. Bart.
4. Imp. Cowstant. A. ad Proculianum. .
klMnes (i5) pensilare debebunt, qua? manus noslra >
legationibus (i(i) adscribuntor, nibil ampbus n\,\.
di [ vel remittendi poleslaiem esse (17). ] Naiti si (ij
Yicaiius (18), aut Rector provinciae aliquid jam caiqin
credidcrit remittendum : quod abi remiserit , do projis
dare facullalibus compelletur. Dat. i5. Kal. Jul. C-
STANTINO A. IV. et LlClMO IV. Cowss. 3i5.
Onines coguntur sohere publicas functiones , cum
non sit niunus extraordinariuni. Barl.
5. Imp. CoNST. A. ad Vraniiim.
OMnes (19) oinnino ad oblationem (2o)functionuir. i-
blicarum (21) oportet urgeri. Lege euiin noslra ■
gnalum est , nec esse extraordinaria (22) , nec vocnriit
solenni/er (23) a provinciulibus dei-otisaimis (onfi-rea
sunt. Dat. 3. Non. Fcbr. Cojnstajntio A. u. el Cowsii-
TE CoNss. 339.
(i) Thesauriis arando reprrtiis in alieno fiindo pro (Jimidia par-
ie fit inventoris : pro allora fiindi doinini. adde Forncr. q. seteci.
26. adde /. 63. $. quod si creditnr. l\. Jf. de luhj. reruin d«m.
(2) Quid opus fiiit liao ciinstitutione , ciun j.im id c»si t ab
Adriano discrte sic slatulum ? idto opus fuit , quod dimidiam lo-
c.i domino ab Adriano coucessain Inippp. Gratianus , Valcnt. et
Theod. redegerant ad quastam , l. 2. C. Theod. de Thesauns.
Tid. et Nou. 5i. Lconis , et adi Forcatulum Necyomant. dia-
log. .56. Mod.
(3) Immineat.
(4) Eijuis , vestibus.
(5) Annonae in speciibus consisfurit , vcluti frumento , vino
etc. Tributa in corporibus , vehiti auro , argento , sere etc. Cujac.
(6) Yacanles annon^e sunt annouoe magistratuum defunctorum
sine surcessore : cujnsmodi annonae , ut et coetera bona vacantia ,
ad (iscum legibus caducis rcdibant. /. i. C. llicod. de annouis
civilihns.
(7) Ex coUeclione Jnt. Aug.
(8) Vacantes annonas ( de quibus paulo supra disimus ) ma-
gistratus non possunt sine sacra forma fisco prrecipcre , ct vel abis ,
vcl operibus pubiicis addicere.
(9) Fiscalis canonis materiam vcl pecuniam judex noa polest
in uUa opcra etiam pubbca transfeiTC.
(io) Al. Imp. Deciui. A. C. Titio.
(i ij In bereditatc defuncli baec duo quotics occurrunt , ncnipe
ses alicnum et annonoe publicffi , tolies pes alicnum ab bcredibus
omnibus pro partiljus heieditariis prwstandum , idqiie cx legc la.
Tabular. Annonoe autcm prastaiuloe ab eo , qui jiossrssiones ipsas
tenet , et fructus percipit , ut hic , et l. 3G. Jf. de jur. Jisc. tjoc
ideo , quod ses alicnuin , pcrsonaruni , annona; , rerum onus sint.
Gclh. Et praediorum obligatioiics intcr hercdcs con diviductur ,
personales dividuntur. adde /. Impcratores. "j.Jf. de puhlicants. i'l.
(12) 'Unusquisquc.
(|3) Ta Itiuoa-ix 7i\ri etc. Tribjita publica , non personis , d
rebiis indicunttir. Operaiu ilaque dare pra^sidem provincise co
nit ; ne quisquam eorum nomine,qiire non possidet , confcrat
Eclog. 8. c. 3. De Indictionibus vidc infra titulum de IiiJic ■
nilnis. Goth. Indictionis nomina coutinentur tam auiionaria qi i
Iriliutaria fiinctio. iJ/ot/.
(i4) Tributa ct collccloe iraponuntur pro quantilalc potrimD ,
ct facultate uniuscujusquc possessoris , et sic per aes et hbraai. -
landus a Vall. i. cons. G6. num. i.t.
(i5) Cod. Theod. II. til. i. /. i. ^. ideoque omiies pensita.
(16) Tributorum et annonarum modus manat a princi|>e ; id -
que neque plus , neqiie minus iis esigi dcbet a Vicariis Pr.tfii
prarlorio , aut praesidibus. adde /. 3. §. illud. Infr. de caiu'^
iirgitinnalium til. h. lib. tit. 23. Goth. Suidas lnKYyiiinn ''''
Pwjuoc/o;? i (KTa.y!i ■ns a-nofjLirsits ? i^ « dv.ovui' fxnu.<.'>m'-'l- ^'
ii,'itur delegaliones deacri|)tiones , quibus exigeudoruin tributori
et annonarum inodus continetur , qua;. et delegatorix dicuotuj
quod dclcgari mittique in provincias solent. Mod.
(17) Inclusa absunt a C. Tiicod. et lib. quib. feler. eaquc •
lciiila cssc existimat Cujac.
(18) yicarii hi eraut prsefectorum prstorio , di.^^i ad /.!• $• '
J}. dc legat. 3.
(19) /. I. infr. de imm. nemiui concedenda. h. lib. tit- 2^-
(yo) /. 5. C. Theod. hoc tit.
(21) Ohlntionpin pecuiii<ij'um , in Cod. Theod.
(22) E\lraordinaria muiicra vocantur , quae non sunt solennUj
id e^t , consucfa scu conferri solita.
(23) Specialitcr , in C, Theod.
CODJCIS REPETJM PR^LECTIONIS.
1
Qui plus fmctus coUigit , pJus solvit , qui minus
rninus. iiart.
6. Jmpp. ViiLETTiN. et Valens AA. ad
Diacontium Vic. Africa) (i).
Ro (2) locis (3) ac proximiiate possessionem anno-
nam ad imiies (4) transvehi prajcjpimus. Dat. i5.
JnJ. Med<olani , Vai.e«tin. el Valewxe AA.
5s. 365.
Rescriptum in quo immunitas concedilur a
rnuneribus ordinariis , non mlct. Bart.
7. Imppp. Grat. Valentin. et Tbeod. AAA.
ad Pnncipium P. P. (5).
J(6) fraudem annonari^ rei ac devolionis public»
, r ^""'";'\''' «"noptione rescripium (7) / mani-
" est , ,ure («) „on posse vires sorliri. Circa omnes
[)■ U l 1 '^r.^ ^/^"'^^' ''J«''0"is forma teneatur (q) .
^. 8. KaJ. Oclohr. AquU. Arcad. A. .. et BAuxoiE
9*57
Non eslfaciendum id , in quo plus expenditur ,
quam de comrnodo percipitur. JUarl.
mis , et
eraban-
I
fes
'6'
lur
A.
s. 385.
/ operandum vel portandum non dehet qui hngius
mitti : sed debet ratio iiineris adhiberi. Bart.
8. Imppp. Vale.nt. Theod. el Arcad.
, AAA. Cjnegio P. P. (10).
J^-mo possessorum ad instruendas mansiones (n) yel
0'n r(f4)i;tenrr ^'^r^r^TS''^ '^H^^^r\ il
y^'\) Juneiib ac necess.talis hal>ita ralione deJesen-
0 ixn"'" 'r ^^"'- *''''"• Consiantinop. Arcau.
t-t Uautowe Cokss. 385. '^
/• n. C. TA.oJ. hoc tit.
;^-"!l n!'::'Vr"'""'" ^' t.ansfbrcnd» ad H.,ites
■ t'^'"-- ""!;'""'' """oJ. /. 13. ru. 38 ^ ^'
l-» /-oco , in C. JA^orf. ^*
Al. !,„,,(,,„ , ut i„ C. TAeoJ.
• 20. Co,/. TA,W. A. t.
■ '-^mpta!:nt '"""ir'"'"""' P"bIicornm a prindpil»,,
' 4- ''^ 8. c«^ 7 ' '^'^"'^- ^ynops. Basil. /. 54. tit. 7.
T.lricscrintiun imprtiiJnm .
"H.menii : cst E' "^ ' "' "' T' *"'^"'"m solvat , nul-
\i. ./<Y.^ " advcrsus ut.lUatcra publicam.
'Vniat.
- -n?,,:,.::/ f:;:;^..;;"''^- cxpcditionis t..™p^orc. vel
■•" et i,„lc nr',TT ^lonsus dixcc. Ut.unique a
H"'- «■■>-» ac.i',':; ; ^'7-!'i in Pe.ro .,.,>,,,.
'•"' '"=^t.-.ieh-,ii.nr. "7'- •""'.'^^'""« P°rro 1,.^, .-,„„,„/;, ^^
' 6.";i;;t"; •:' /'"'"•'^ v^^r^ '^^^itur in c. 77^.0^.
(';j Om„,5 , i„ c. Th.
C''Abc!.l a C. -'•/,
itw. 3.,, c. 77.,.,.;/.
0 m>;l"ir'"'' ','•'•"""• ■'' ''''^'* '^f fl.>ni;nih,s remof» Ci
rrma de sappUcns. Ccturipinos hon.iucs ur.lunl\S{.
riin
(.:
(<3
M9- Iidem AAA. Cynegio P. p. (^6).
Ed.terranea; (27) civitates ante (,8) a marili
maniiraaj (.9) [ a (20) ] mediterj-aneis oneraoan,
tur expensis , ut plus (21) Ij^beret djspendii transTatio
quam devotjonis jJJatio'. Hoc non soJujn in pr^en ve'
rum etjam jn poslerum prohibemus , ea leg? u se uhl
mo noverint supplic.o punjendos qui i^ta com^nisei^intV ^
Si utiliter dominus intra tempus hic statutum non soheri*
tributa , dominio primtur , ct ad habentem
directum dominium revertitur. JBart.
10. Impp. Arcad. et Honor. AA. Minervio
OCom. R. P. (23).
Bsistere Ta^) coramodis publicis et slatutis (^5) neces
silatjljus non possunt priviJegia dignitatum (26) Un
de ut qujsque de pradiis (27) emoJumentum consequitur
si non is evoJuto anni spalio intia sex (28) menses
omnem , cui esse constricKis dicilur , reJiquorum intulerit
cumuJum (29) : ad ipsos , qui sunt domini praedii ex-
aciionem voJumus pertinere. PP. in programmate Vari
viri clanssimi uil)is Romae , Hoaorio A. ly et Euty-
CHiANo CoNss. 398.
Judicibtts negUgentibus totuni salarium aufertur. Bart.
11. lidem AA. Eutychiano (3o) P. P.
JUdices (3i), quos (32) circa profliganda aerarii (33)
noslri compendia negligentes ac desides fuisse constile^
terrancos : quibus opponuntur raaritimae et ripenses , mari ct flu
minihns propinqiire.
(18) ^ntpa , uiin verh. in C. Thcnd. et quih. munu.
(,9) Tnhuta collala a mcditerraneis civitalibus , non fransfe-
runt niantlniae , aul ripcnscs ct e contra : justc : ul quoiiiui sit
collatio, corundcm sit Iransvcclio. addc /. 8. supr. h. t. ct brevi-
tcr translatio tnbulorum , quae pliis babet dispcudii , quam lucri
vitanda est. '
(20) Deest a C. Th. et quib. lih.
(i\) Espcnsa non admittitur , quoe rcm ipsam absorbct. adde
Corsclum siiif^uluri expenscB.
(2>.) Dat. 3. Non. Sej.1. Faleiilia , Honorio N. P. et Euo-
dio Ccnss.
(2.^) Cod. Theud. h. t. /. 25.
(24) Ncmo privilcgiiim dignitatis prse(e.\cns non confcrat : scj
omncs pro coi um , quaj possidcnt , p.aiiliorum rata , pcnsioi.cs soU
vanl.^ Syiiops. d. l. 54. cap. 10. et dict. /. 56. tit. S. cap. 10.
(25) Statuta ncccssilafcs , caiionic.T ct ordinariae.
(al!) Dignilas non cxcnsat a miincribiis , scu Inbutis ordinariij.
/. 4. infr. de extict. trib. h. lih. tit. ,«). /. 3. supv.de episc. cl elcrl
(?.7) In Cod. Theou. deest de , et legitiir pr.Tdii.
(28) Tnbiila non solventc colono , vcl cmpbj teiilicario , uti
oportct , dominiis praedii , ctiainsi in dignilate poiilus >it , coti.
yojtiir , non qnideni .sliilim : sed post sex mcnses ab aniio cujus
indictioncs coloiius drbet. '
(■29) A id. /. i3. Jiifr. de omni agro dcsert. l. 11. til. 58.
(3o) Adriaiio.
(3i) Id cst , pi^nps.dcs. Goth. Qiiorum nuinus est fributoniin
cxnctioni inciimbcrc , /. in /iscalib. nifr. de exact. trib. Kord!. iG,
Idcm cl Calluilicoiuin munus est , et^ c.\ Conslitntione i.i<Tusti j.iin
ah inifio r.ocoiiMihiin Dio. 53. -»•« ^,^,, ,', :,v^ir»-oi \x/' ^j
ttpxna-:v la-ypa.tra-uj-ii'. Mod.
(3i) A id. /. (>. Infr. de exactorib. trih. h. lib. tit. 19.
(33) .£raru compcudia appcllat annonas ct tributa.
9o8
LIBER DECIi\IUS
rit : omiiia , rjure in ailministratlcno posili perceperunt
fiiiolntiienta (i) , reddere compellaiUur. Dat. 3. (2)
Kaltnd. Mart. Mediuluni , Yiacentio et Fiuvitta.
CoNSS. 4oi«
12. Imp. TiiEoD. A. Isidoro P. P. llljrici (3).
ID ab unaquaque (4) provincia censemus expelendumi
quod ab iisd m nuper esse promissum tua ijublimitas
indicavit. Nullus vero (5) de caetero ad possessiones eo-
rum ( quod maxime formidant ) inspectur (6) accedat.
Macedonum reliqui exemplum secuti , media? quanlitatis ,
iit obtulisse noscunlur , Iributa suscipiant. Scd et hi (7) ,
qui protcslati sunl nihil a se ultra tertiam partem posse
conterri (8) , ilhid cxolvant , ad quod se indubitauter
fore idoneos pollicenlur. Qua? dispcsilio in perpetuum ob-
scrvabilur (q) , sacrosancta Thessalonicensis (10) Eccle-
sia civitalis 'excepla : ita tamen , ut aperta sciat propiiae
tantummodo capilationis (ii) modum beneficio mei nu-
minis sublevandum : nec (12) exlernoiuin gravainine tri-
butorum rempublicani ecclesiastici nominis abusione la--
dendam. Dat. 6. Id. Oclobr. ConsUmUnofj. Yicxore Y.
C. GoiNS. 4^4*
i3. Imp. AnAstAsius Anlhemio P. P.
ST provincia vel civilas relevationem (i3) pelaL anima-
lis (i^) functionis , vel inspeclorcni aut perm/uaiorcni ^
referalur pelitio ad principeiu ejusquc arbilrio idoneus
mittaiur , prius jurejurando praestito : ex cujus lamen re-
lalione facla prsfectis pratorio ncn aliter forma uUa de-
tur , quam si pra?fecli ea orania , quje ab co didicerunt
et quaesierunt , priucipeni edocuerint , alque ita sacra
proferalur forma modis omnibus observanda. -^- Priva-
ti (i5) aulem iis de rebus preces ne porrigant.
+ ISec relevalio vcl deminutio perpetuo , vel ad tem-
pus , nec inspectio nec pera:qualio fiat aliler , quain
ex scripla jussione principis. Sed neque pra;fecli delega-
tiones faciaut pro lempore pra^cedenti , neque annonas ,
vel pecunias quibusdara seorsim addicant , non prffislitas
inilio , vel postea deleclas causae prjestationis accipien-
tiumve corporum defeclu : verum hasc oninia fiant ex io-
la auctorilat^ principis scripto comproliensa : qnod (j
non observarint , et dala , ct onine dimnuin , qiio^j
sciis senserit , ei de suo resarcient. fs eliaui , qui. d(Li.
ribus fisci dederit dilaliones , praescripseritvc Iprrri!
alios quam legitimos sua auctoritate sino jiissione pri
pis , quae debentur fisco , de suis facuitatibus ex^oiv
Sed ne(jue pccunias civiles fisco inferendas , vel civii
bus deputandas , in alios usiis transierat , vel fjuibujd^i
personis deputet sine auctoritale priocipis. Et ofliciii
pra^fectorum uisi oinnia , quae conslilutione conlinnriiD
observaverit , instruxeritijue pra^fectos et pia>side$ r>rov -
ciarum , ol)se(juentia(|ue illis ofiicia , et c.Tlcri , ijui (
fiscales traclant , nisi iis jussionibus (i(3) paruerint , fi)
conlingens damniim de suis ficultatibiis jiraestabiiiil .
legis contemptores quiiujuni^inla lib. aiiri iiHiltabuijl.
'^ Tripertito aulem omnia lisealia inferandir , ea eiiat,
quas Armeniaca vocanl , videlicet Kalendis Jaiiuariis '^it
Kalendis Majis , et ad finem ind.clionis , in tres 5ec|ii
parles divisa, nulla in medio collaturibns innovalioiie -
cienda. Quia vero Armeniacorum tribuloruni prs>U)
duobus pensionibus dividilur , liceat coUatoribas si -
lint , priorem consiietudinem huic constilulioui praeffn,
et duabus peusionibiis solvere , et aliud dimidiuin Sepl^*
bri (in) futurae indictionis. Quod si vi-lint Iripeitito so^tv
re , habcant ad dilationem totuin Septi nibrein incii;(i
futurae indictionis. Anle missum vero , iit couvenit , ii>
raiit in exordio cujusque indiclionis : nam et hoc iia
sigtiificat appellalio. Dat. Kal. April. PAfLO V. '.
CoJNS. 49^*
T I T. XVII.
DE INDICTIONIEUS (18).*
Indiclio muniis ordinarinm csf : et ideo ah hac
indictionc non excusaniur qui a rnunerihus
excusationeni habent. Bart.
1. Impp. HoNoR. et Theod. AA.
Palladio P. P. (19).
Mnes omnino quocunque titiilo (20) possiJeules, q<i
deiegatio superindicti (21) nomiue videlur am|jle: ,
o
(1) In tributis exigendis negligcns provinciae prpescs , salaria
sua amiltit. hic enim emolumenta , niLil aliad quain annonaa ,
ct capila. /. 0. infr. de ccnsib. l. \\. tit. 67.
(2) Al. xiir.
(3) Ex hoc tit. l. 33. C. Theod. De duplici Ulyrico orienta-.
li et occidenlali , vid. Cujac. hic.
(4) Tnbutum a quaquc provincia promlssum , ita ah ea prae-
staudum est , ut proraissuin est.
(.5) Ut wero nullus , in Cod. Theod.
(6) Tnspectorcs hi peraequatorcs: quorum munus tributa adaeqiiare.
(7) Vet. Acliivi , quod legisse videtur Accurs. et sic iegitur
in C. ThoL
(8) Conferre.
(9) Observanda., in C. Theod. ex quo hic qu.Tedamdetracta sunt.
(10) Vid. /. 8. supr. de sacros. eccles.
(li) Al. cautionis.
(12) Trihuloi um vitandorum causa non licet abuti nomine co-
clesiae. vid. /. i. infr. de collegiut. l. il- tit. 17.
(i3) Capitationisrclcvatio lit a uuilo alio , quain principe. Est
Vero relcvalio KiKpta-ixh..
(i4) Animalis funclio pecunia pro capite. dixi ad /. 23. infn.
iifr. de agric. et ccnsit. /. ii. tit. 47 •
(i5) Capitalionis relcvationem a principc privatiis petcre Don
potest : Respublica vcl proviucia potcst.
(16) ^nTtyxii. Sunt autciu tni*yi».i disposilion«s P. Praetorio ,
ut /. ult. infr. de exact. tribut. h. lib. tif.. I9.
(17) Indictiones incipicbaut a mense Septembri , ut hic , u
/. I. infr. de niilitari veste. l. 12. tit. 40.
(18) ludictionum rationcin ct fonu.im hic Titiilus pr.-eb<t: s >
rior vcro est de his , qu.^e indicuntur : u.iin indictioiics nihil a »
suut qiiam annonse , vel tributa , /. 3. siipr. lil. pio.c. aimo' '
et tributaria functio omnium possessionuin. Plinius ad TrRJaQi .
JVec Hoi/is indictionibus pressi ad veirrit Iributa defciuiU. '
/. 'j.Jf. de fiiiblicanis. Cassiod. 4. ^ur. Poiro indictioiies n.-O
annivcrsarioe : iio^t indictionis niiincrus ad quindeciin aaiios r^
i. ( 1*
ctiis sub Theoilosio niagno , ut Cedrcnns , aut potius sud
stanlino magno , ul Oniiphrius ol)servavit. A Septeiubri roense '•
cipiehant. vid. /. i. injr. de mililari i'rste. /. ti. tit. 4^''
dictic ? vidc Cedrenuin ct Onuphiiuin. De .dira ab Augusto <»*
stiluta , adde Isidor. 5. cap. 2G.
(19) /. 1. C. Theod. hoc tit.
(20) Ex titulo , in C. Throd. hoc tit. _ ^ « • L
(21) Al.supcriiidiclione. Gulh. Vcrtiiut Grxci ovaVitT/ «'fJ t_
KKTO'[,ct- hinc aiitem apparct superindictionein pro indictioiic ^ ,^
iiica haberi ; idcoque ab e.i nuiluin cxcusari , quod cuur ai c^,^
falbiim sit , exciisantur cniin ecclcsi?e , patrimoaunn rcsve pi \_
principis , ct viri iluislrcs , atque alii quidam in digniLate posw
putat pri;-.ccps JurisconsuUorum Cuj.icius , hanc lcgciii 'I^^P^^y
qiiodam siipi^rindicto accipicndam esse , quod impeiaveriBl
riuj et ThtoJosius , nou de quolibet. Mod,
CODTCIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
Iiit noDCS (i) cogantiir Inferro (^) : iit ne qua sit du-
'nc aperte (Je/iiiilionft dccerniiims , ul id potii!?
vocabulo poslulctur. Nulla (3) igilur doinus vcl
:ri jlrimonii vcl emphyteulici juris , vcl honiinuin
nm , etianisi privilegiiim aliipjod h.ibere docea-
, ab hac nccessilaie scjuncla sit : qiiae (5) jam
n traordinariura , ut hactenus , sed ipsis facienti-
ranonicum nomen (•y) accepit. Dat. 7. Id. Jan.
,:,-c,u'- , TiitoD. A. vn. et Palladio Co»ss. ^i'j.
nle lempus solutionis dehet sinf^ulis provinais
nolijiiari , ul se praeparent ( d indiilioneni
solvenduin. Bart.
2. Tmpp. TnEoD. et Vai.eht. AA.
j Dario P. P. (8).
)Aiculnri delegalionum (9) nolitia , ante indictionis
ordiuin singiilis Iransiiiissa prnvincils , coUalionis
itlu a possessoribus niulto anle prospecluin , devotio-
(i|i solilaR , non subilis caluinniis (i 1) lua Sublinu-
il irapufari : ul ct provincialibus subcundi dispen-
nece.^Sitns auferalur , et officiis iiiferendi dainna
dencgelur. D.it. 5. Kal. Sepiembr. Jpamicv ^ Ui-
Sji^ATORE CoNSS. 4^^-
T I T. XVIII.
909
ta
cut
«0
DE SUPERINDICTO (i3).
Imppp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
ad Procons. ( \Y. (i4) CC. ) et
omncs Rectorcs (i5).
II sijperiiidictorum (16) noniiiie ad solas Prasfectu-
lileras quisquam provincialis exolvat : ncqiie ul-
lino iridicliouis tituliis etiam soloimis imiuineat
' cum (iH) nostro confiruiala judicio , et impe-
i> ' mucm , in C. Theod.
•i<l<lilm- , ct.
(iiiidiclo ab lioc spcciali impctrato ab Ilonorio ct Theo-
. «liiiiicin Ecclcsia itsve privata priiicipis c.vcipitiir addc
' • ilc immumtule iieniini coitcedenda. Ii. lib. lit. aj.
■■(raiitur , iii Cnd. 'J'lic(^d.
vtiaordinariiiin ordinarintn ficri pc tcsl : ct lei spccialis
^ llit pnvilrginni spcciaJe pritccdcns : vcl sic , indiclio
linaiiuin est , ideoqiie ab iudlclionc non cxciisaiitur ,
' liiialein, scu excusalioncin a muncribus consecuti sunt.
nohts facieiuibus , scd pravc. Cont.
/ |imino nnitalo ninlatur noniinis eHectns. /. a nullo. 4.
". ilfrnts , /, ult. iii fin.. supi: dc iii«lfic. testam.
I- c-. In. Iioc tit.
Iigationis fornia anlc indlctionis tcmpus pramittcnda.
c. a. '
- lcgittir in C. Th. ct omnibus Ub. manusc. legcndura
n > Wotjc/ii existimat. Cnjac.
>) liimnije spcci.s est esigere , antcquam prsemoncas , vide
0'-. in / 3. ^: dc scrvit. uibaiu '
"^) \spei.dia , in C. Theod.
y e^t . indictionis angincnto. ConJ. /. 3. C. Th. de col-
'•" patrim. supcrindclilium dicitnr : et ^niiniano 07. m-
"" -■fniimciitum : (it ab Albalarico au;^mciitum. Golh. Aliud
'lictio, dc qua vid. R.xvard. /. 5. ^'uiini: cap. n. Ans.
cano. ' '
Theod. 1 1 . 6. F .
rcrindicfnin soitis princcp? imponit, non prKfccti Prrrtorio.
ipcrindicti dclcgalio a j-iincipc cniittitiir : luin insinua-
acta p. p,-;,.ioiio : deindc inillitiir ad Pixsidcs , nt e.\i-
Jfc//. 108. c.ip. 10.
.'"» , in Cod. Thcod.
Mrt , in C. Thccd. et quib. lib.
N
ricilibus nisi (ig) praeceptls , Sedi^ amplisslmaj dpposcat
indiclio , et coy;.t exaciio. D:it. (^o) i^. Kalead. Jul.
Medioluni , A^xoNio et Syagrio Conss. 38a.
T I T. XIX.
DE EXACTORIBUS (21) TRIBUTORUM.
Exactorcs non dehent e.rigere nisi eos , qui in
brevihus lontinenlur , seu ex aclis a
tabulario sibi datis. Bald.
1. Imp. CoNSTANTiN. A. (22) ad .(Eliaaum
Proconsulem AfricJB.
DUcenarii (23) , et Centenarii (24) sive Sexagena-
rii (25) non priiis dcbent a!ir|uein ex debitoribu?
convenire , quam a tabulario (26) civitatis nnminatifn
bieves accipiant debitornm : quain cpiidem exactioneni
sine omni ficri concussione oporlct. Dat. Kal. Novenib.
Trccem , Cokst. A. jv. et Licumo iv. Co.nss. 3i5.
Pro debitis publicis non dehet quis poni in cnrcerihus :
nec novilates aliquas pati in persona. Bart.
2. Idem A. ad Populum (2-).
Emo (28) carcerem , plunjbalarumfpie (29) verlx"-
ra (3o) , aut pondera , aliaque ab insohntia Judi-
cum reperla supplicia , iu debitorum solutionibns , vel .1
perversis , vel ab iratis judicihus expavescat. Carcer pce-
nalium (3i) , carcer hominum (3^) noxioriim est, [ et ]
Oflicialium , et cum (33) denolatione eorum Judicuin
quorum de olhcio certiores (S/j) esse debebuiit , qui con-
Ira hanc legeni admiserint. Securi juxta Pra^sidem (3."))
Iraiiscant solutores (36). Vel certe si quis tain alienus ab
huinano seiisu est , ut hac indulgentia ad conlumaciam
(ao) Al. Kal. 7. Jun.
(ii) Exactinnibus , in C. Tlicod.
(2>) A(l A^lianum proconsulein AfricEe post alia. l. i. C.
Theod. h. t. Cont.
(•23) De Diiccnariis ct Ccntcnariis , vidc in /. 5. infi: de princ.
agcntium iii rebiis. /. 12. tit. 22.
(u4) Diicena et centcna dignitales sunt in schola agentiura iu
rebtis ct in ofHcio sacrarnm largitioniiin. vide bic Cnjic.
(uS) Diicciiarii et centeiiarii non prius exigcre fiscalcs pecunias
debent , qnam brcve dcbitoruin a fabulario sit coiifectuin.
(uG) De labnlario dixi ad /. 7. infr. h. t. l. a. infr. de nume-
raiiis ct actiKiriis. l. la. tit. '10.
{■!']) C. Theod. hoc tit. I. 3.
(28) Vidc /. 8. 5. solcnt. Jf. de off. prcBdd. Wtirms. i. pract.
a8. c. 8. Goth. Adtle Covanuv. Far. resoliit. lib. 3. cap. 1.
num. 4. injiii. Joseph. Liidovici decis. Perus. 33. num. 1.
part. I. Ans.
(icj) Al. plumbatorum , quod c^t Vfrbeniin gcnus , dc qtio vitJe
Priidentii carinina , bic a Cujacio citata , adde /. 40. in ftn.
itifr. de dccurioii.
(3o) H ffninxnst t;»«c ctc. Nullns eorum , a qaibus tributa pn-
blica cxigunlnr , in carcercni conjiciatur , aut tonncnta qupe.lart
perpcliatiir , scd libcr^ tantiim custodias milifinn tradatnr. Qti.xl
si contiimax cssc pcrseveravcrit , ttnic in bonorum ipsius posscs-
sioncm liscus mittitur." »y) n, Bds. 56. t. 8. c. 17.
(li) In qitib. pcena est.
(.33) Al. cmnium.
(33) Id est , ct qnod non pofest , nisi cum inramia! nofa dici
oflli i..linm , ct cornm Jndiciini , qui carccris potestate abutuntur.
addc /. 4<>. i-ifr. J.? dcc.urion.
(3 i) Cocrciti cilatiores , in C. Tfi.
(3.i) Juxta eam , in Cod. Theod. <jnod quidam magis probant.
(3G) Id cst , collatorcs.
910
L I B E R D E G I M U S
abulatur : continealur aperla et libera in usum (i) ho-
ininum inslilulu custodia mililari. Si [ quis (2) ] in ob-
duiata ncquilia ptrnianebit : ad res cjiis oinnenique sub-
stantiam exactor (3) accedat : soiulionis obsequio cum (4)
subslanliae propnelate susceplo : Qua facultate pra^^bi-
la (5j oinnes iore crcdinuis pronioics ad solvenda ea
qua? ad (6) nostri usum (7) exercilus pro communi sa-
lulc poscuntur. Dat. Kal. Febr. Co^sxam. A. vi. el
COWSTAINXIO C. Co^SS. 320.
Qui debitorem caplum eximil , ad id , qxiod Jisco et
privalo debcbalur^ tenelur. Bald.
3. Imp. Co^STANTiirs A. Neraesiano "V. P.
Com. Larg.
QUotiens (8) quis et privati (9) debitor invenitur
et flsci , et abreplus ab uno Officio (lo) tenelur •
ad nniversi (ii) dcbili sointionem (jui cum abslulit
coercealur (12J : ac loiius summae exaclionem in se su-
scipial , qui cnndem avellenduru sublraiiendumque (i3)
credideni. J3al. 4. Id. Maji , Nizibi , Amanxio et Al-
Biao CojNss. 343.
4. Idem A. ad Eustathium P. P. post alia.
ACtores (i4), ca^terique rei privatae (i5) nostrs , ad
solulionem specierum soiennium , dehiii (itx) Vj20-
ris anctoritalc cogantur ; ne provinciales rei privatje no-
stiae iatiget (17) immanitas (18). Dat. 8. Id. Mart. PP.
Rci/c(B , LiMEJNio et Caxoliino Coinss. 349.
5. Imppp. Theod. Arcad. et IIonor Aa
Kufino , P. P. '
APparitorcs (19) quicunque (20) collationem f
praecepti iucnnt Oilicii sui adhibere serviti
tulorum (22) debila (23) , ct collationum sunni,
lionis sua? fide (24) et adnolatione perscribant •
Oiiicialis (26) iuslructione Olilcium couscium ' ]
actum , quidve perlalum (26) esse videalur : L
qui itineris diversitate susceptor abductus et Cw
sua? desit , et rei familiaris detrimenta suslioeat
prid. Id. April. Cunstantinop. Tueod. A. ly. ei
UAWTio Cojsss. 293.
Ad petilionem exactorum cogitur Prctses fw.e
exaclionem. Bart.
6. Impp. Arcad. et Honor. AA. Theodcro P.
N fiscalibus debilis , lioc est annonariis , caEtr-riiie
tulis , qui ad arcarn (28) eminentissiinae perlii)
Praefectura» : necnon in his debilis , quae Raiio/i
usurpat oihcium , Keciores provinciarurn couslriii- . ..
et (3i) eos (3») necessitas maneat exigcndi , a (juiis e
spectalur auctorilas. Dat. 8. Kal. Jul. Mediolan. B
iSOR. A. IV. et EuTYCH. CoKss. 398.
7. lidem AA. Hadriano P. P. (33).
Mlssi Opinatores (34) , ( id est , exaclorcs i
annonae (35) ) cum delegatoriis (36) judicihi
eorumque ofhciis insistant , ut intra anni \^M) m
quod debelur , accipianl : nihil sit his cuin p
commune : cui non militem , sed exactorem , si
Doxius , couvenit immiuere. Judices itaque , qui ovi
(I) A\. usu , in C. Theod. usiis , ct postea , conslituta.
(•i) Ahcil a C. Thnod. et quih. lih.
(3) Ciifcs ejus accedant , in C. Theod. Golh. Qua: verior
csl lecho , civLS ciiiin adinitti piobat l. pen. infr. hoc tit. et bo-
na eis addiciaitiir cuiii oiieie iilatioiitun debitariim. Vide et Ant.
Ro,-.c. Jih. 3. Memornb. ccif>. i.3. Mod.
(() Adde /. i3. infr. de oinni ngro desertn. l. ji, tit. 58.
(i) A\. additur , eaactori , fed ahest a C. Theod. et vet. lib.
(6) Tribiita et aniion.e qiiotannis pite.stabaulur a possessoribus
prasdioruni , id est , dominis , vel conductoribus , l. 3a. {. 6.
D. dc adminislr. et peric. tut. ptr causaui tuendi exercitus, ut hic.
(7) Al. usus.
(H) Ex l,h. II. tit. 7. l. 5. C. Theod.
(y) Suh. ffirarii.
(10) Puta a lur;;itionalibus vel privatinnis.
(II) risci dtbitorem captum jam ab oificiali fisci abripere non
potcst otlicialis comitis rerum privatarum , tametsi debitor Krario
rerum privalarum principis sumiuam aliquam quoque dcbeat ; et
e contra ofiicialis fisci , vcl coinilis .sacjanim largitionum dibito-
rem captuni jam ab ofiioiali Comitis reium privatarum abripcre
non potest, Quid si capiat , teneUir utriusque quanlitatis nomine.
(12) Coartclur , vet. et Cod. Thcod.
(i3) Ahstridieiidumque , in G. Thcod.
(i4) Ex eod. tit. l. 6. C, Theod, id est , procuratores et
«Oiiductores.
(ij) /. 10. supr. de unnonis et trihutis.
(16) Hoc cst . manu mililari iii posstssion^m. l. 7. infr. h. t,
(17) Vide /. I. ^. i, vers.Sed, infr. de coUegialis.l. ji.ni. 17.
(18) Lceeiid. immuriitas , ut in C. Theod.
(kj) Eod. tit. l. ij^. C. Theod.
(■■*") Triliulnrum e*xactores acccptorum ct reliqiioruin rationcm
principali susceptori reddtre debent. /. 3. infr. de exccut. etexuct.
\. 12. lu. Gi. "^
(ai) Colldtione , in C. Th,
(^^) Tuulii:i, est causa. /. j. injr. de apochis pv.U, h, lib, iit. i2.
(a3) Al. dibiutfn,
(24) Officialis relationi fides adbibctur.
('io) Ai. ffficiali.
(2(1) AL. Piolatiim , id est , dilatum. al. pralaluni.
(27) Vide /. I. infr. de apochis publicis. h. lib. tit. ">
(28) De arca Praefecti prKtorio dixi ad /. 22. ln(r. <•
pnhlico. I. 12. tit. f)\. de arca Prteferti urbi , vide "/. n.
cenii. 4- supr. de adi'oc. divers. judicuin. Goth. Cu;>
aerario iiiferiintur , aut arcoe sive mensa; pr.-efccli prael
qua cinoliiipciita solennia et peiisiones prwbentur. (it autei huj
arcae menlio in /. 9. C. Th. de indul. deb. /. duos ''■■
susccpt. l. ult, Infr. de app. prcef. prcet. l, pen. liifr.
pub. Mod.
(29) /. II. siipr. de annonis pt tribtttis,
(30) K^itionale oflicium , rationali» sacrarum largilioBi .
reriim piivatamm officiules et rationaliuiu.
(3i) Al. addititr , ad. «/. in.
(3 j) Tribntorum cx.iclioni pracsides scu rectores prcviiani
debeiit incunibere , iil hic , I. 11. sujir. de annonis ct bitti
JSovelt. ifn. C(ip. 1. Cassiodorus in formiila rec oris pn dcu
Tihi fiscaliuin hihutnriim crcdita monstr^itur exactio ; Loc.ata
lici scu procuraloris Csesaris qiioque muuus ct Proconsuli i A
giisli conslitiitioipc. Dion. 53. odde /. 1. supr. de c^ic vr^
Augiist. l. I. infr. dc coll. fundoruin fiscahuni. l. ii- ■
/. I. infr. de cxcc et cxact. l, 12. tit. 61. Kov. iS^. <-''• ■
(33) ir /. i(>. C. Th. hoc tit.
(34) Al. opinutcres , al. optiones , sunt autero Opwal-'^ ^
liles , qiii in j)rovincias miltuii ur , petenda; inilitaris anuoi «■
sa , /. \i. et \'\. infr. de erogat. milil. ann- i- ''^- ';
ubi dixi. . .
(35) Inclusa non siint in tcxt. lih. Aur. et Dion. sed i'','"'*'
tiitcrlineiiri , et eliain ahsunt a Cod. Tlieod,
(3(i) Al. diialoriis.
(3;) /. idt. infr. de coll. fundorum patrimon. I- i'- "'.j^' .
(33) Opiuatores iiilra qnni .spatium aniionas accipcre <=
/. II. Iifr, de crogat, milit, ann, l, la. lic. 33.
CODICIS REPETIM PR.ELECTIONIS.
rovidere (3) noiniiia dfbiloruin (,f) : f el (5) "|
s sive curiales , consueiudine seivata n-iomj.n
ii'bitonbus jmininere . ut percepiis coniiruis emo-
)pmatore3 .mplcto anno ad proprios numcros
:.i.meare: Qui si ulha (G) annum p.ot.acli lue-
'jices eoruiiKiue oflicia abscpie uJla mora de pro-
atur exolvere miliiibus «|.jnd debetur , ipsis ;,d-
'oxios repotilione servata. Quod si ad nos ali-
(0
lei
li
l^TF ( ?; ^'"''" ^^'^s^Asius Anihemio P. P
-i». ,.os. die,„\ ,sr£'ir:,e , ? "ic"r„p,T'"»'- •
'"3 «ilCU
f^ opi,.,,„..ib,. (;) ,„c.,.eia p.;,.:;;- se,;; ;?):;: ;„k.'A,r;e~'eu '" - ,
I - ,. ,. ' -. • D • ■"^ t'"iit;m m.ui . uui uon lanium re
lcs reli.piam fiscus accipiat. Jud.cibus rjuo- culp.^ muUam a prs.ide el ofTi.in "
..MKjueOiT.c.s ealciius subvenimus, nt nx contu- rio (27) exi^^at Sol? .nfP v ^^"' ^' ^
4^^^^^ auc;ori,a,..m suam -jiarVo cofnpulfo inmn^ ^^'^^
'"tll): at si (10) mipmlenler .sobitio .l.rr. -i- ...... :.:L ™'"*^?' ' ^^ Pi^o i-alion
"t|l): at si ^ioj mipmlenler .sobitio diiieratur
1), procurat .res , eorumqne (12) pra;dia perse-
<le emim quocjue nominibus (i3) ad noslram
;>.. relaturi Jiat 3 Idus Julii , McdioUuU , ViiN-
lOblFuAVlTTA (l4) CoNSS. ^Oi.
/
»/1«^ ImpcriaUs, vel Ecclesiu res tributarias
te eintril el iributa non solverit , ea res
ei auferatur. Bart.
Leo et Antjikmhjs AA. Nicostrato P. P.
5 sed et pro modo
ejus et a canonica-
cio , et ca-
ci^, atque uineris spatio s^Laium^f "s "Ir^j;^:::";
faclum est , ut mHteretur. Verum alius comp ulsor 'ne-
quaqnam mitta.ur , nec alius quisquam. Si ta.Lr^r.xf -
cu cx usu esse exist.maverint alium compulsorem mitti
eadem in eo scrventur , et defiaiium so/atium ei is pr^!
t i.'^"' TT-^' ''"'"'" V^^^^^ra , hoc est psa^ses pro-
.nc^ et oHicmm ejus , et canonicarius , et compulsor.
Conslitutiim namcjne canonicario sohrtium omnibus eK-
aelonbus post eum missis sulHc.t , nsc eo amplius nui.l-
OUain COrnnr.i r v lof,,... „„1 -.11.. ' i ''
,|u,i,„ corpora civi,a,„,„ , vel ,»lia,ores p,!ei,l„e co,„„I
:;)r°;'oV';:;:."o:i„-;r^?;/"";'::.,'-:;V".«' r rr -"" >-^^^"^"^:^::^o tt
.1 Voiiu,' ai,o .„uii'ieii,!::;;je '/":; ::xrj:a^: '' "''-''" ■ -=" -'^ -- ^"'-- -
ilos.
i
II
". h. lib
' conim , q„pe p„Lhco infcnmt.n- ct d.h.nfur ra-
■h. 1,0. lU ^,. l. ,, ,nfr. de ccn.ub. i:\y.tii Tn
"i f>ra:d„., , talnilarmm in tribulis. ^
"1 C. Theod.
"">i, in C. Theod.
' C. Theod.
'I' Jiipliuii ciainnatur , qni
y^t itaqiio vcl dc siio intra
l «liov.ncialiLus cas rc|)ctc.e
lar
•git. tit. h. lib. tit. 23
opinatorcm nlda annnm
anniiin annonas pia.sta.e
, quae scripsi ad
adde
itmori
iiil}us.
■ ^:'s^i:r!'::Lr' ""'^"'^"'" ^''^-- ^y-^--^^ ■■
< |.ioci..aio..cs, ct cond..ctorcs fundonim f.scalium
^. -^^vcl .u.ss.o.^c xn posscssioucm cogu.Uur ca..oncm
'"'!/'•• cle cmni agro. Z. , , . tit. ^S.
eorum nosse , qui inobcdicntes sunt , p.-incipis
'• iamto.
' ■• i".fr- lib. XX. tit. 55. ct tit. 53.
^^' n^irrV""^'"^' MCrocoini,.. , „, /,/, , ,,,,1,
t.-^.y '■usticani ad ulhimohscq. I. ,, la .-,''
«e^t , aUc.utrum d.calur , mal.oco.uias , an mc-
^^«•■J* «npsi ad /. ,. infr. lu ncmo ad suum patroci.
('9) '• «3. ufr. dc omni agro dpserto. l. \\ t .58
crrh Ub'u^'"" ''_'-.l'"^/*.i^t"huntur, /. ,. infr. ' de capien-
., ,nnia„r; ;,■ C"'-'-« aJd'Cun,„r non inveuto cmi.to.-o : vol
I, n.nque .n.l.lic.c.is , nl aut Lo.ia co.,tu.naciu,n .l.st.ah intur sine
rcl,quo.-u.,. onc..c , aut c..r.. addica.Uur cum rcliquo^um ouU:
iH) Al. junct. , quod mugis probat. Cuiac.
{■ri) As.Mgn(nt. ^
(■i3) Po,st Cauonicariuin missum trih.itoru.n CKiijciidon.in cau^a
c.inoulsor m.,u „on delict , uisi post me....em a 'dic , quo ..oU i
(lcl)>.a, ul luc , scd huic cnnsli!,.tioi,i derogatur , neiue enini
post Ca.ion.canum compulsor novo j .re rpittc.dus cst. Yot^r/Z ,.8
cap. 6. ct ut Valentin.anus a.t , No.u-ll. dc ind. rcUnunmm iJs"
cap. 1. ^i ntil.s cssc no.i potuit , qui aafe porrexit , supernuum
cs, ii-e alten..n apque provincialibas obfut.,rum.
(•2',) Canouicarii , qui e.x sc.iuio CanHium. G>th. Constit-.tio li
huic dcrogat No.-ell. \-i%. q,,,,; vctat comi.ulsorcm o..,uiuo in^tti
posf caiui,ncar.um. po.ro de ca-ionicariis vidc q.,.e scibanl Gr«ci
cid l. nnllum. 6upr. dc ojfic. Rcci. ct ad l. ,0. infr. de muri-
it'g. luoa, •'
(^.i) Compul.sor G.^iPcis tSTjA<i;c,'.-. Compulsorum i.omen po^t
abol.lum fu,t. d. No.'eU. .28. cap. 6. ' '
(•.(.) McuscMu l,ic accipi oportet pro tridnfa dicbus , cs conlra-
no tri^inta dies .-.ccipicndi sunt 1.10 in.-uvc ul in /. u't i a
supr. dejure dcUb. l. uhi lcx. ,o,.^f. d, r.gul. jur. non.lgiula
d.cs pro Iribus , sc.vasinta pro d,.(,b.,s incnsibus , sic in /. 3. (. ,2
Jf. dc suis et lcg,t. Centuiu octog.lita duo dics meuscm scptinuini
altinsunt, et ita Tlippocratcs qnod.i.n loco duc-cntos scntuaMnta
d.cs pro uovcm mcnsii.ns accipit. .\Has tr.5 mcscs Latine acci-
p.un ur pro d.cb.is nona-l.Ua tribus. /. uh. in /?„. supr. dc temp.
appell. vid. Cuj ic. c. 10. de prascr. -J r r
(.'■:) Ca.,o.iica,ii sunt palatini , qui mittuntur e.-i scinio Cano-
nuin. v;(i. Cujac-
(:..8) Dclcgalicmis jnssiones P. P. ,^^;,^„,. ^,,, ,,,,,. ,. ,
el l. ut. t^ers. Et ojfiqium. supr. Ut. iG. h. l.de a:inon.et tnbut
niTX-yoLi-
yo-.cn.
913
LIBER DECIMUS
§. 1. EyS^ofJtetTDitt' (i) nuUus accipiat , sed et nomea
ilkid penitus abolealur.
§. 2. Quod si qua ex parte quis legem transgredialur ,
et adversus officia pra-feclorurn , et adversus praesides pro-
vinciarum , et olllciales eorum , ca;terorumque publica
iraclaulluin personas , quinquaginta librarura auri poena
conslilula cslo. Dat. 12. Kalend. August. CP. Pauuj V.
C. CojNS. 49^'
T I T XX.
DE (2) SUPEREXACTIONIBUS.
Qui plus exigit , in duplum exigitur : el propier
consueludinem capilaliler punilur. liart.
, T«,pp. AncAD. et HoNOR. AA. Apollodoro
PrAcoii». Alricoe (3).
QUicquid (4) «Itra debilum fuerit elicitum [ a curia-
libus , vel coliortalibus , vel aliis exactunbus (5) ,
in duphnn (6) ] erualur : quod provincialibus re-
slilui protinus oporlebil. Si quis (7) autem exaclorum
iu superexactionis crimine (8) fuerit confulatus , capitali
periculo cupiditas ejus amovenda , atque probibenda est ,
si in iisdem sceleribus perseveret. Dat. Prid. Id. Mart.
Mtdiol. Stiucho>£ et AujitLiAixo Cojnss. ^oo.
T I T. XXI.
DE (9) CAPIENDIS ET DISTRAHENDIS (10)
PlGWORlBUS XRIBUTORUM CAUSA.
R
1. Imp. CoNSTANTiNUS A. ad Afros provinciales.
Es (11) eorum (12), qui fiscalibus debitis per con-
tumaciam satisfacere differunl, distrahantur: compa-
ratoribus data perpetua firtnitale possldendi. Dat. . {
lend. Jun. Serdicce ^ Coasxamiko , C. y. t<.f •
Cohss. 337.
2. Impp. CoNSTANTlUS et CoNSTASS AA
iAestituto Pra;sidi Sardiniae.
SAtis (i3) sit debitorem [ annonarum (l^) ]
veudi necessilatem captione (i5) pignorura ..
Dat. 8, Idus Decembr. Thessalonicoe , Comstam
CowsTANTE m. Coass. [ 354. ]
T I T. XXII.
DE APOCHIS (16) PUBLICIS ET Dl
DtSCKlPTlONlBUS (l^j) CURIALIBUS EX
D£ DISTRIBUTIONIBUS ClVlLlBUS (l8).
1. Impp. HoHOR. et Theod. AA. AuthemioiP.
AD inferiorum Curialium (19) ralevandas fon
impressioiiem potentium , et itideui curialiu . .
bendam , placuit , ut (20) descriplioues [ si (ai) qi
per singulos (22) ordiues cogentibus diversis ne^"
tentur , non suniant ante principium , quam (2. wj.
acta provinciarum Recloribus intim^ntur , el esjor
fuerinl receptae senleutiis. "Y Sed et aurum (24^ qi.
ex hujusmodi contributione redigitur (^5) ita dei
sceptori aurario consignari , ut securitaiibus uom is
rentis , dies (26) , consul , mensis , causa (27),
ma comprehendantur : quo et descdptiouis aqui'
slretur : et descriptio (28) documentis evideatibu
(1) Induhoria vertit interpres Syn. Basil. 56. tit. 8. *• >4'
quje fiat collator cxactori , iil aliquid dc cxigendi severitate re-
mittat. Justiuianus cdicto de Alcxandrinis ivioj/.xTiKZs' nicminit.
tbyTWj- •Synops. Basil. lib. 56. lit. 8.
(3) C. Theod. lib. 11. tit. 8. /. 2. et i. eod. tit.
(4) Qui ultra dcLilum exegeiit ( « wiataa-orpxKtlKrtt', ) siv«
sil uniniccps , sive appaiitor , duplum ci rcslituere cogitur , a
(juo araplius cxactum cst j sl voro pliis , quam par sit , exigera
persevent , sup^ilicio capitali plectctur. S/nops. d. loco.
(5) Stipcrexaclorcs in duplum tencntur provincialibiis. Imo iu
qiiadrupluui , /. 8. vers. Si quis autem. Iiifr. de ejccus. rnine'
jum. h. l. tit. 47. /. 6. hifr. dc censibits.' l. 11. tit. 87. vide
IsofelL Leon. 61. Nciilia le;i loqnilurde supcre\aclore, sed dc aliij.
(6) luclusa absunt a C. Tiieod. Goth. Imo in quadruplura
jiumutitur. /. fjcrcBqitalores. Lnfr. de cens. Respondcndum , iltam
kgcm loqui non dc supcrcxactoribus , sed de peroeqaaloribus et
discussoribus , qui pecuiiia corrnpti demunt uui , quod addaat
alteri ; vcl etiam pecunia reJempii abstiuent ab injuriis. /. ult.
mfr. de discuss. Yerum sic quoque lcgi liuic pugnarc Tidetur /.
filacel, infr. de exc. muii. Videtur , iuquam , pugiiare , non pu-
^nat re vera ; loquitiir enim illa de eo , qui qqid extra ordincm
cAigit ex dcscriplione prsef. prset. non de supcrcxactore , cui uoD
tantum dupli , sed ttiaia capitis poein , si persevcraverit , propo-
uiXuv ex. liac lcgc ; quod lamea mutal JSoyelL Lton. 61. Mod.
(7) £x tit. 8. /. I.
(8) Al. crimen , ut iu C. Theod.
(9) Adde supr. lib. 4- til. 46-
(jo) Posi d;ios mcnscs a die capionis. /. i. C. Th. h. t,
(11) Iluc iicrlinet lex 2. hoc tiL. lib. 11. C. Theod.
(12) Si qui diffcrant fi»calia dcbita solvere , res coriim distrahan-
tiu' : ut cnipioics earum firmiter pissidcant. Syn. BusiL 56. tit- 8.
«, a6. adde /. 8. siipr. dt: furtis. Quid si emptor nun lepcritur .'
(juriae adsignantur. /. 2. pen. supr. de exact. irib. Goth. Ita est ,
con invento caiptore ; vei utrumque cst indilfereos , ut aut bjua
coiituniaciuin di»lia!KuUur sine leliqnorum onere , aut curia: ad-
(iicar.lur cuju rcliquonuu oBcre. flJod.
(13} ^oc/'. lib. t,a, 7. l 7. pur hoc Adjcclt , scttist ut saritur
neque in ▼inciila conjiciendum , neque tormcntis ad «d
eum , qui tributa non soUerlt. argum. L. 2. supr. de «U i
tit. 19- h. lib.
(i4) Abest a C. Th.
(i5) Al. capioiie.
(16) Apochce publiccB , secnritates , quibas prohator , aM
biis publicis satisf.ictuin. Gnh. Antapoch i est exeinpluiup»
s'ibscriptum a dL-bltore ct cre.lltori daluiu. /. plures. suf
dc insir. Aiochi. debitor probat se solvisse , ut ci-eJil'
ncm cx.cludal. Antapocha creditor probat sibi rcditus '
usiiras soiutas fuissc , ut prcTesjtJptionem tempoi-is su .
vel ut rcpollat colonuin sose iii libcitatcin a^serenlem
etiam securitas dicitur , et aa-ojix»/'« et «Tj^t | « » "'■
cauta , Noi^elL i3j. et E^acuatoria. Mod. .
(17) FJjscripliones curialium uti Gaut , vide /. i. w'
(18) In C. Tieod. adiitur , et de qiiJriminsLiu
lib. II. tit. 25. ct hic forte addi debuit. Q ladriiuen-U-i!
qiii de singiilis pensionibus conficiuntur , quirto quo I ■
Tribus enim pe.isiouibus anni cujqsiue iadicliones soi ^
/. itlt. vers. Triperlito supr. dc aiinonis , L 3. "*^''- 'y
prox. L i5. 16 C. Theod. hoo ttt. Caxsiod. 18. ^■'''\^
riani de indiilg. reliqu. adde /. 5. supr. de offic. ini^iit,no.
(19) Siisceptores aurarii ex curialibus creabantur , «*
L 5. supr. de exacl. trihut. tit. 19 h. lib.
(•20) Qiiajdam bic detracta suut e^ Cod. Theott.
(ai) Dcest in C. Tiieod.
(12) Per singulas civitates, . . q,
(23) Dpscriptiones curialium non aote efTectum naoen
ip"!inuatcB ct receptre a piaesldibui provinciarum.
(24) Aurum coronarium , munus curialiura fud. ^
(25) Descriptio curialium el apochae qus ^'* jjfiVoi
adscripto coli-Uoium nomine , et polUtioois njudo, aa
17, c. 8. et 128. c. 3.
(26) Apochre publicie forma. .
(7.7) Causa quae hic dicitur , alibi titulus. l
exuct. tribut. ■ .^
(28) Lfgendum descriptus , id CSt , dccurio , ^u»
Ut . ut ciistimat Cvijac. ^
5. r-
■- Hoc eliam oLscrvando , ut in quadrimeslribus (i)
ip brevibus , qui ad (2) cxcellcnlia; luae oillcium
liler dirigunlur , celebralae descriplionis dispun-
1 3) societur : ut omnes vestrae potestalis scicn-
4) formidanies , nihil ad relevationem (5f locu-
iji , alque inopum perniciem audeant pertenlare.
et tunc (6) opliraum est custodiri , cum (7) lu-
cmx facullatcs ex bonis curialium [ curia? (8) ] ob-
-■ int : ut (9) et inopes cl locuplctes fructu provi-
simili (10) poliantur. Quam dispositionem si quis
iim, numerariorum (ii), vel curialium mulilandam
lediderit , intcrminationi , quam nostra sedcs statue-
,.. (ubjacebil. Dat. 7. Kal. Sept. CP. Varawa Co«s,
3. Irai^p. Theod. el Valent. AA. Celeri
PC. Africae.
Sljiel (12) secujiiatcm (iS) de refusionemunerumemis-
Jim, ab aljo judice (i^) non Jiceat refricari : et ideo
bilitas (1 5) tua salubcrrimoe ac juslissimge prseceptionis
II sequula, probibebit in posterum (16) eos ad di-
nem iransacli muneris constringi , quos claruit ac-
(17) securiiatis prosperitate lalari. Dat. 5. Kalend.
Ravennce ^ post consul. Felicis et Tauri , Vv'
29.
]Oui ostendit se tribus proximis annis sohissc ,
retro soUnsse prossumitur , nisi contrarium
probctur. Bart.
I 3. Imp. Martianus A. Constantino P. P.
icuiique de provincialibus , et collatoribus , decurso
jsihac quaniolibct annorum numero , cum proba-
CODICIS KEPETITiE PR^LEGTIONIS.
.Oi3
II
")
l.o abqua ab eo iributariae (18) solulionls cxnosciiur •
si (19) trmm (20) coJiajrentium (21) sibi annorum apo!
chas securitalesque protulcrit : superiorum temporum apo-
chas non cogatur (22) oslendere , ne.,ue de prxterito ad
Jllationem lunctionis tributaria coercealur (28) ni^i foric
aut cunalis , aut quicunque apparitor (24 1 , vel oplio ^25)
vel acluanus (26) , vcl quilibet publici debiti exactor sil
ye compulsor , possessorum , vel collatorura habuent cau-
sta (2«j gestorum adsertione pateieceril. Dat. i5 Kal
August. Varro^e et Joaw. Co^ss. 456. * *
4. Imp. JUSTINIANCS A. (29).
OEcuritatibus (3o) qua^ (3,) publicarum funclionum
t^ gratia sive m solidum sive ex parte soluta csse con
scribuntur , nullam exceplionem non numerata^ pecuniae
penitus oppom concedimus. Dat. Kaleud. Jul. CP Ju-
STIKIAN. A. 11. CoiNS.
T I T. XXIII.
DE CANONE (32) LAKGIATIOXALIUM
TITULORUII.
Quod particulares exactorcs exigunt , debet duri
ihesaurario , qui cst in illa proiincia , ut
totum simul devolvatur ad Jlscum. liart.
I. Imppp. Gp.Itian. Valent. et Theodos."
AAA. Juliano (33).
/^Muem summam auri , vel argenti , et reliquarum
V^ specierum , quae sacris largiiionibus ex morc peu-
Qmdnmenns , in C. Iheod. Goth. QuadrimeHres sive
'Xril?'- "' "^"* ;- •5"' '^^ *'"S"''^ pcnsionibus conficinn-
• ,'arm|arns ct ad oiriciuni palatinum aut pr.Tftctum pr.-c
'>'nl«ir /. -i. i/j/r.. Iribus eniin pcnsionibus anui cuiusque
s sotvcbai.lur. l. ult. supr. de a,in. ct tribut. l. 'i5
"ct. Jheod. hoc tit. Mod.
'^Ij, et fjosten , cfiicio , m Cod. Jlieod.
^(■cte sic : nec legendum est dispositio.
M- scntentiam.
Hscriptio cuiialium fit seryata proportione Geometrica
'« dccurioncs a pot.cntioribt,s subleveutur , non oncrcntur
i coca hos, in C. Jheod.
'">l>us , in C. Theod.
'■■<'« in C. Thfod.
' ipsis , in C. Theod.
"fin:<B , ,„ C. Theod. el quih. rxempl.
'''ITo^uT^Xr-'- ^""^'^"^ «""' oiEcialcs, qui numc
1 pioxuni tabularns,
' If- '2. tit. i. i. ,85. C. Thcod.
r^V^r^X:''" '' J^*°'^'" fidesnonretractatur.
:oco,,sule. d. l. C. Thcod.
.ctabiJes csse Proconsnks , binc colhgitur.
Jc 1.1. mfr. qucmadm. civilia munera. hoe lib. tit i-»
^Ttcv , lu C. Thcod. "• ^'-
->n ,u cmphytcusi cssc cxistimatur : nimirum, ul cmr.hv-
1 .ns se canoncm sohisse, tribus an„i. p.oximc prXi
•oatur rctro pcr on.ne lcmpus solvissc. Gloss. et B^.
J. 2. supr. dr jure emphjt. G\oss. in c. cum Eccle-
"«• J. X. de causa possesswms et propriclntis . ct it^
«n.Ant dc Barulo tcnel Capdla Tholosana , et ^bi Aufie.
' t . S. on '"'■^ :;'^'^'""rt'o Ua polens est, , ut in advcrsa-
' 'ii>ic..u onus j)robaiidt.
luis collator ( r„,T5A<a'« Gr.Tcis dicitur ) a quo fribula
• si tnum amiorum seoiiritates ( Gravi «'»,,„„■ >
'^-•.u..a.npUusostc..dcre cogatur ,VuhI c^unT .TpVrlk?
ue
et
bns annis fnnctiones trlbutarias ( cuv^eKuu; ) intulerit : nisi forte
vcl apparilor , vcl oplio , vel actuarius , vel alius quispiain publi-
ci deb.ti exaclor sive compulsor a posscssorc cautionciu de colla-
tiombus i.s habcat , vel aiio quo modo m.inifcstc probet , ca tri-
buta sibi deberi. Syn. Baut. et til. 8. cap. '2g.
(21) Coi.ciirrcntium.
(22) Cogai.tur. Qui per tres annos prspccdcnles se solvissc pro-
bat , praesumitur ctiam pra;terilis annis retro solvisse. vid. Cra-
Tett, consil. 3.8. Mascard. de probat. lib. 2. conclus. Go3. ii,-
frrr. qucest. 235. Gonicz. ad l. 68. Tuuri in fin. A.is. Adde 110.
tat. Censur. Forens. noslra lib. 4- cap. 32. in ftn. S. L.
(23) Coarcletur.
(24) To<|'«'nj. Synops.
(26) De optione di.\i ad /. 11. Infr. de erogat. militaris anno,
ncB. lib. 12. tit. 38,
(26) XTrsuni/U.x.Ti^vKx^- Synop^. ride qu.-e scr/psi ad /. uli .
infr. de erogat. milit. cumonce. l. 12. tit. 33. Golh. Optionj
jungitur actiiarius , ut I\'oi'. Mart. de ind. deb. et l. exceil,'iuia.
et l. ult. infr. de crogat. mil. ann. porro vide ad h.iic Icgcm
Jasoiicni ad l. 1. Supr. dc jur. einphyt. Alcsand. cms. io5.
lib. 3. Cremcns. not. 79. Grammat. cvns. 3i3. Rot. So^. Mod.
(2^) Deposcit,
(28) ManifQSte.
(29) Alenna P. P. cst cnim pars l. in cantractib. i^. 5 *^d
quoniam. i. supr. de non numerat. pccun. Conl.
(30) Qui piii)licas fmictiones tractat. ( a i^iiirtdw ) cxccptio-
ncm nou nnmeiate pccuniai ( a»»pyupi»:' ) secuiitai. ab sc coa^
scriptsB , quae moHo profcrtur , app*anere non potest : Synops.
ibid. cap. 3o. 2. Jlarmen. 2. 5- '5. Kxceptione pecunise nou nu-
merata: nti non potest , qui apocham pnblico nninine dot. vid.
l. 14. 5' •^'''^ qioniam. Sitpr. de non numerali pecunia.
(3.) Ilanc lcgcra sic emciidat C-Jjdc. ex d. l. in contractib.
Securitatibus piililicarum funct.onum sive etc.
(32) Canon sigmficat anniversariain pen^itationera fu-.Tjiationem.
qne : hic aulcm oanori csf , qui e\ inore inftrti.r thesauris , tcI
privato .Tiario , e.\ qiio prinnps d.i.ia «t iarti.i.ones publico pri-
vatiinve facit , et neccssaria comparat. Cujac. hic.
(33) \\, Loliano,
ii5
9^4
LIBER DEGII\IUS
diinliir , statim (i) iil exaclio fueiit cclthrala , ad Uie-
sauros iiTiiiisciijnsque provinci.T , vel afl proxiinos refer-
ri (2) siib obsignalione (3) labularii , ca?teroruniquc
quos sollicitos fsse debere praecedcntia jussa decreverunt ,
et thcsaiirorLim rrsrposilis consignari praccipimus : ut ex-
inde ad sacrum coniilalura (4) intcger oninium lilulorum
numeros dirigalur. Dat. 12. Ral. August. Merobauue 11.
et Sa'iui5ini?jo Cojnss. 383.
2. Impp. HoNOR. et TriEoD. AA.
Anlliemio P. P. (5).
TVjEque (6) sacrarum [ vel (j) ] privatarum largi-
jL 1 tionum palalina (8) officia , ex quacunque causa ,
[ vel (9) ] ex quocunque titulo fkscalis dcbiti , cum
ad provinciam miltunlur, possessores per se audeant con-
venire , sive (10) id ex praelerilo reliquum trahalur , si-
ve pra^senlis temporis tribula (ii)solvi conveniat : sed (12)
Pieclores provinciarum frequenter adeundo commoneant ,
eorumque Ofiiciis incumbant. Quod si rector provincia;
immincntem sibi memoratorura declinare molcsiiam (juap-
let , vcl qualibet alia ratione [ palalinis (i3) ] iisdem
propria auctorilate publicae exaclionis permiscrit curam :
lara ipse , quam oflicium ejus vicena (r^) auri pondo li-
sco dependant. Dat. 7. Id. Deccmbr. CP. Basso , el
Philippo Cowss. 4oB.
3. Impp. Leo , et Anthemius AA. Heliodoro
Com. sacrarum largilionura.
PRa?cipit nostra sercnitas , ncque veloci (i5) cursui ,
ncque alii praster inveleratam (16) consuetudinera
gravamini subjacere Charlularios (17) , qni de coliorlali-
l)us (18) ofllciis uniuscujusque provjuciaj largitionales ti-
tuios retractare coiistiluuntur ; cum idem (19) etiam am-
plissima Praefectura disposuisse perhibealur j ut his neces-
satibus ]iberati , fidehter largilionales lilulos valeant re-
tractare. Quod si aliquo tempore nostra jussio temerario
ausu cx aiicjua fuerii parte violala : lam Hector proviu-
cire, quam apparitor (20) ejus triginfa libris nur
demnalione plccteulur. Insiipcr viimn spccljbileni
tem (21) Oricntis , cjusque officium licmtiani h;,
conaUJs nefarios inJiibcndi tam raodcralorum qu.t
hortalis ofllcii , ciim de liac re admoniti fiieriui a
tinis , eandem po^nam formidantibus , si non ori
modis pietalis nostne decreta congruum mereanlurefl
5. 1. Ilbid etiam geiierali forma sanciinus, ut in
bus provinciis , lain nominalio (22) speciabunr su^
rum (23) largitionalium litulorum , (|uam d •feiisio 1
lorum (24) , uon lantum per viros clarissimos m»!
res provinciaruin , S(.'d eliam per viros spectaLi! •
consulcs , et Pivnelectum (aS) AuguMalem , ac L^.
Vicarios una cum eorum ofticiis admonentibus sener
necnon immincniibus (26) pabaiinis procurelur : pro^en.
tibus , ut post nominalionem etiara speciaiiuin sus '
riim largitionalium titulorum (27) , nulla niiiiuen(]: ^
exaclionis ad sacruin pertinentis aerarium aut iransltndi
ad arcarios , aut quoslibet alios extraner)s tituljs , I "
ribus provinciarum , aut eorurn officiis , seu (19)
curialibus licentia permittatur , quadrimeusiruis (3o/re-
vibus per idoneura tractatorum eoruudera tiluloruni
per commendaudis ratiociniis publicis , periculo Reci-...
provinciaruni ad sacralissimam Urbem Irausmiueis ;
nam quacunque ex parte , quam jussit nostra tran
tas , si minus fuerit procuratum , poena superius di •'^'
ta , tam ipsi Judices , quam eorum olficia se nc int
esse pleclenda. Dat. 8. Kal. Aug. Conslaniinop. Ajat'
Mio A. n. CoNS. 468.
Si lilerce jiidicis aliquid ultra veterem comuelucUi %
contineant j pnesumuniur crronece. liart.
4. lidem AA. Ileliodoro Com. S. L.
PRsecipimus , ut si forte delegatio (3i) , qjjae ahni'
phssima Prasfectura in diversas provincias ex ore
quolannis emillitur , minus coniineat oiaues largiliiiie:
(1) Vitl. /. 7. infr. de susccytoribus. h. lib. tit. 70;
(2) Dcfeui.
(3) Assigiiatione taljularioriim. Tabulariorum munus erat obsi-
gnare : cxaclcris vero darc apocham. /. 2. supr. de con^eiiiendis
fisci dchitfirih.
(4) Largitionum intcgre. Porro hic Graeci vertunt urbcra rc-
giain. Herodianus i. Ihi Roina; uhi princeps. Synesius : ubi prin-
ceps cst , ihi vmiuuni integrae fortuncB.
(J)) Ex C. Tluod. II. 7. 17. quse hic immutata est in ipso
priiicipio.
(6) Palatini largitionura sacrarum , vcl privafarum niissi 'm
provincias , fungi cxaclorum oflicio non debent , sed instare tan-
tuin apud Praesidcs , oliicia eorum el curiales , ut intra auui spa-
tium annonas ct tributa exigant. /. ult. infr. h. t. l. ^) . supr. de
exact. trihut. l. nulluin. 10. supr. de off. rector. provinc. l, i.
infr. de executorihus ct cxactorihus. lih. 12. tit. 61.
(7) A\. deest. ut in Cod. Theod.
(8) Palatina ofiicia , Comitis sacrai'um et privatarum hirgltio-
nuia ministri , qui ideo • largitionales privatiani et mitlcndarii.
/. 3. infr. de palat. sacrar. largit. lih. i3. /{«.'a^-
(9) Al. dcest , ut iu C. Theod.
(10) Tribiita prseterita vel praesentia exiguntur.
(11) A\. frihuto , ut in Cod. Theod.
(la) /. C. in fin. siipr. de txact. trih. h. l, lit. 19.
(|3) Al. deest .^ in C. Theod.
(i4) /• ult. infr. h. t.
(«5) Cursus puLlici curam qui habent , curiosi. infr, de curio-
sis. l. 12. tit. 23. et bencficiarii. Cujac. Nosf. 24.
(16) A\'Urum.
(17) Cliartularii , qui charlas tractaDl. lidem infr. Iracfatores ,
5. 1. infr. h, t. Golli. Vide Ciijacium in l. nulli. itifr. de nume
rar, /. ult. infr^ de ^xecutor, 28, 2Qj 12^^ i2<), et, i47< Mod,
(18) Cohortales Prsesidura otficiales , iit pluriinuin piiii'^ ■
id est , exliibendae annona; militaris , vel ciirsus. Tiinlcb ^"^^'
sil. I. vide quae scripsi ad/. 14. infr.decursupubl. lib. 13.' "•
(19) Is , et aiii idem.
(20) Apparitio.
(21) Sub Coinite orientis XV. provinciae : cui cocrcitio 1 **
sidcs erat.
(22) Nominator praestat periculum ejus susceptoris , quei BO"
niiiiavit.
(23) Specialis susceptor , sed reclior cst e^cusa.
(24) Tractatores hic iidem , qui chartularii , de qiiibus sr.
{■ib) \k\t tit. jf. de ojjlc. Picef. Ausustalis. ^°^.- .'•j"
.^gyjiti provinciam mittitur , proconsulari potesfat. specialK •
ctus est PrKfectus AugustaUs. 7. i. ff. de ojfflc. Prcefict. A" ""■
eo autem eraiit proviuciai hae sex , Liliya superior, Libya int 1
Tbcbais , jEgyptus , Arcadia et Augustamnica. Mod.
(26) Palatinorum Coinitis sacrarum largitionum iiunus ur« ,
instare , monere , ne quid adversus cbartularios altentctur.
(27) /. 4- in fin. gloss. l. 4- supr. de annonis el "■'*""! j: ,
(28) Tributorum tituli non sunt mii.ueudi , vel confuDd-^ ^*
nt quod unus exigcre debet , alter exigat. /. i3. infr. dc '"■F '
h. l. tit. 70.
(29) Sed. . jg
(3a) I^e qiiadrimenstruis brevibus dictum est /. i- ■s"/''
apochis. h. l, tit, 32. . ■ > s
(3r) Desciiptio cxactionis publicorum tributorura .™"'^" ^0
Prajf. Pri«t. in diversas provincias : idque quotannis seu .^^
cujusque anni sive indictionis , ut hic , manabat a pf^'"'" ^ ^
suiuabatur aoud Pr.-ef. PiKt. et ab eo mittebatur '" .P'"*'.^
/. un. supr.' de supcrindicto. h. l. tit. 18. A prsesui
proponebalur in singulis civitatibus, yide NoyeU. 128.
Ubus
ten
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
9i5
I ~ — T 1 \ y — . -- j---
nibilorainus compelenlenn fxacUonem eorum a vi-
et
aut quoquo (i) modo exaclio eorum debet pro- Lilu, potestate, injuslam (i3) cujuspiam proflleanlur (i^)
ii3imunilalem : ac non secundum pra^cedenl-ein defiaiiio-
nem omnes (i5) omnino, abolila speciaJium immunitatura
gratia , necessitas tributariae functionis , firmala censito-i
-|- , X / i / ^'"'i^ pcraequatorumque provincialium Judicum pera^qua-
(|ialibus ( omnium largitionalium titulcrum exaclio- lione constrinxerit. Dat. 3. Non. I\Iarl. Mcdiolani Me-
vicenarum (3) librarum auri jiobaude ii. et Satijblnino Cojnss. 383. '
iClabilibus lam Proconsulibus quam Vicariis , ^.
^ pectabiii Comite Orientis , et Prsefeclo Augustali ,
c 11 , et Ilectoribus provinciarum , eorumque ofiiciis
Juliis
2. Impp. HoNOR. et Theodos. AA.
Anihemio P. P.
[2) ) procurari
ainalionem prae (4) oculis habentibus , si quid (5)
(6) exactum , vel illalum fuerit sacro aerario ,
prisca , et inveterata consueludo sacrislargitionibus _..
~ '" , Conslantinop, pEr Bithjniam ca2terasque(i6) provincias possessores in
JT reparatione (17) publici aggeris, et ca^leris hujusmo-
di muneribus pro (18) jugerum numero velcapitura quse
T I T. XXIV. -- possidere noscuntur , dare cogantur (19). Dat. 7. Kal.
JVov. Constantinop. Honorio vui. et Theod. v AA
NE OPERiE (7) A COLLATORIBUS Conss. 4ix.
£XiGANTi;R.
H
D
a
Mi conslituit. Dat. Kalend
i:EMio A. 11. CoMs. 4^y*
Imppp. Valentiniantjs , Valens , et GratIanus
AAA. ad Viveniium P. P.
rarnm (8) praebitionem , quae illicite (9) a pro-
jincialibus hactenus expelita est , Sinceritas lua ces-
raecipiat. Dat. lo. KaJend. Mart. Treccris ^ Va-
vuKo , NB. P. et VjcToaE Conss. 369.
T I T. XXV.
MMMUNITATE (10) NEMINI CONCEDENDA.
{lifalsum instrumenlum immunititis conscripserit j
igne est comburendus. Bart.
. Inappp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
ad populura (1 1).
nostrae serenita*tis ediclis civitalum labulariis erit
amnia (12) suppliciuni, si cujusquam fraude , am-
IjAl. (juomodo.
U^oUirii hoc ( om. lar. lilul. csaclionem, ) mcaL
if. 2. sujir. h. t.
3. ^■. 1. supr, h, t. ■ '
>i quidcm.
Hajiis.
/idc qii.ie notavi ad Titulum de operis libcrtorum supr.
• I. C. Tlicod. h. t. Opcras subditis iinjionere aut ah cis
[•aslioniin domini non de))eiit. /. i. /. -i. infr. ne rusticn-
lluin vhscq. lib. 11. tit. 54. Satis enim tiibutis oncrati
pcrarum ;intcm jnabitionc pot.si.s inlcllipcre excubias , dc
■ide Holoniannm coiis. 9. Golli. Opcra corporalia iiitclligit
am \clut.i anjjarias , nisi cjuod liorum nomcn latius patct ,
antiir ab opcris //1 /. pcn. infr. de uquad. l. L C. Theod,
inuii. Mod.
)pciarum immunitali rcnunciari non posse nolant : quod
luh inscriptio siib ncgaiioiic sit concepta , ut nolatur /. i.
'fidrjiiss. dotiuni. deindc quod non tantum exactio , sed
kic vctctur.
inmuniUitcs pcrpcram impetratse a quibusdam , ct iis con.
>ic rcvocantiir ad pri.stinani rationem ccnsus , ccnsitorum ,
loruin , ct Pr.xsidiim judicio confirmatam.
Th. lib, i3. tit. 10. /. 7. pars l. q. Lifr. de asrico-
lius. w- ./ o
nimunilatis falsum insfrumcntum conscribcnti ignis suppli.
, m hic : lirct alias poena faj!.i minor sit. /. i. in fin.
■ Corn. de falsis. Porro dc icnis supplicio dixi ad l.
•yiipr. (Ic ISili ti^.i^rnlius. de Tabcllioiuun ct Tabulario-
iiis tal.sum eoumiiUcnlium , vidc liic oPud Ikbullum.
^iijusta , iu C. Thcod.
f^tv/iurclur .inimiiiitus , in C. Thcod.
0. 6'uj.r. dc aniionis et tribiUis. tit.iG. h, l. /. i. Supr.
T I T. XXVI.
DE CONDITIS IN PUBLICIS HORREIS.
Non debel tangi de fructibus novis j donec
consiunantur antiqui. Bart.
1. Impp. Valentinianus et Valens , AA.
ad Volusianum P. P. (20),
OMnia (21) , quae in horreis habentur , expendi vo-
luraus , ita ut non prius ad id frumentum extenda-
tur expensio , quod sub Pra;fectura (22) tua urbis hor-
reis infertur , quam vetera (aS) condita fuerint erogala :
et si forte vetustate species ita corrupta est , ut per semet
erogari sine querela non possit : eidem (2^) ex nova por-
tione misceatur (^5) , cujus adjectione corruptio vclata
daninum fisco ijou faciat.
-f- Ad islud autem negotium arbitratu , ac judicio tuo
nobilis (26) , prudens (27) , fidelis , oplime sibi coii-
scius , pro integritate raentis^(28) , apponatur custos , ac
de indiction. tit. 17. h. l. l. 9. Infr. de agricol. tit. 4/- /• if-
(16) Ponlicasdiceccseos, scil. cialatiam, Cajipadocinm , Ai-uicuiam.
(17) Adde /. 1.5. conslruat. i. jff. de via puhtica.
(18) Viarum et aggerum reparatio expensis j^osscssorura fit, pro
jugcrum et capitum numero , quae possiilcnt , quod cum quolidio
possit occiirrere , eo magis notaudum. Corsctus singulari Muiiitio'
adde hic Eebuff.
(19) jddstringanlur , iii vet. meo manuscr. Cont. G<uh. Ciija.
cius vero logit , adslringi cogantur : abolitis inquit immuuitatibus ,
/. I. Supi: de oper. publ. eamquc leclioncm coufirmat cx C.
Tbeod. ex veteri MS. ct ex Gr.ieca versione , quas habct lza-/x;ta-
^xt civvyKx^s<r^o<7-aiv. videatur ct Fonierius/z/i. i.5e/cct cn;:^.:!o.M:'d,
(20) Ea: C. Thcod. lib. ii. tit. i4- /■ i. 5" '""'^ ornnia. Al.
P. U. id cst , PriBrcctiim uibis , quod et lex ipsa satis iiidicat.
(i\') Vidc Forcaliilum c. 9. Pcnus.
Qa'i) Pr.x-fccti urbi et [irKfccti annonne cnra dictira annon.ne ct
jiancs gradilcs , ( sic dicti , qiiod diripcrentur c gradibus pistrino-
rum , qiii iii uuaquaque rcgione urbis eraiit ) jiopulo prcbobantiir.
de quo panc gradili vide hic Cujac. Prudeiit. adversus Symma-
chttm , Cassiod. 9.
('i3) Fnimcntum velus ex publico prius croganduro cst , quam
novum : quod si vetus corruptum fucrit , novo pcriniscendum
cst : ul ita vitctnr corruptiim , et nc damnura fisco inferalur ,
quod ad lutoirs et cuialores quidam extcnduut.
(^4) Al. eidein lunni pnrtiit inisceatur rtc.
(a5) FaKum non contiuuo ceiiselur , quod incorruplum corrnpto
S't [lormixliim , ut hic.
(if)) rSubif s in olUciis adininistraudis prtefcrcndos aliis , hinc
colligunt, cl diiiorcs , lioiiis [laronlibus ualos , beue aatus , CLri-
stianos. Jacob. RcbulV. hic.
(27) Friimoiil.iiii meujoris partcs.
(i8) Al. uitegriialis meruis. et sic lcgitur in C. Th.
9i6
LIBER DEGIi\rUS
jaaensor (i) : qui vol friunenta modio (2) melialur ,
vel juMis .TStimalioiiiluis colligat (juanta habeantiir in
coodiio. Dat. 6. Id, April. 13. JovUiso, et Varr.noiano
CoJiSs.v 354.
Redores clelent per seipsos inspicere domos , et
horrca' puhlica , ne cx pliiina corriipanlur
publica frwnenta^ Bart.
2. lideni AA. Anthemio Prsesidi.
CUm ad quamlihet urbem , mansionemve (3) accesse-
ris , protinus horrea inspicere te volumus , ut devo-
tissimis militibus doputalae (/j) , et iucorruptaa species
pra?beantur : nam si per incuriani ofhcii gravilatis tiia; ,
sartorum (5) tectorum neglecta procuj-atione , aliqua
pluviis infecta perierint : ad damnum tuum referenlur.
Dat. 8. Kal. SepieniLr. Arclaie , Jovujso , et Vakro-
KiAPio CoWaS. 354.
Species in Jiorreis puhUcis dejwsitas rndlus dehet
in siiam uiililalem convertere. Bart.
3. Impp. Arcadids ct IIonorius AA. Anatolio
l^ l\ Ilijrici (6).
Ulli posthac horreaticas {j) species conlingendi co-
pia prsebealur. Si vero (8) quisquam temeralor
horreorum exliterit , qui sibi ex praf^diclis aliqr.id audeat
usurpare , hanc poenarn sciat nostio arbilrio deiiiulam ut
deportalionis poenK subjcctus , totius substanlise cogatur
subire jacturam. Dat. 7. Id. Jul. Conslanlinop. C^sARio
et AxTico CojNss. 097.
T I T. XX VII.
UT (9) NEMmi LICEAT IN EMPTIONE (i
SP£ClERi;jI SE EXCCSARE : ET DE MU.NEre ~
SITOCOMIyE (11).
1. Imp. Anastasius A. Macroniano P. p
/^Uotiens (12) urgente necessitate comparationfj
v/ frumenti, vel olei (,4) aliarumque spoaVrup, „
hushbet provmciis ind.cunlur (i5), nulli ^g -
nitus possulenlium sese sub cujuscunque privijegii <»'
sione excusandi tribui facultatem censemus : oinniqu(or
cunqae possidenUum , quocimque modo , quoruamie m'
pore, per sacros (17) apices , vcl etiam pragmalicannn-
clionem , aut judicialoni foite disposilionem hujii
excusatio data est , vcl poslea data fuerit , JiccDlia a.
nie uuquam contra tenorem noslrje legis salubprrima^a-
iitura : Adeo namque hujusmodi onera cunctis , prma
singulos port.one conligent (.8) , volumus irroa.ri^u
ab Jisdem comparationibus nec sacialissimam nostrsie-
laiis, nec seremssimce nosti-se conjugis domum pali.iur
subtrahere Dat. 3. Kalend. August. Costanlmop. x.
BRio V. C. Cor^s. 494. ^
Ivitatum incolae , vel qui in eis aliauid possi.il,
non coganlur ia aham civitatem , vel (19) metx>-
Jin species conferre. Sed et si inevilabilis qusdani tisa
id iicn exigat , juslis pretiis , qua; in ea civilale obiait
ex qua piKbeutur species , eas indigentibus vendani 0).
Compensentur (21) aulem vendiloribus prelia cuin ra-
ria collalione': nec enim aY[uuin est , qui nunc pr.iiit
species , et annona? copiam attulit , ei poslea pretia m-
pulan : et hocTiat cura , et soleriia prKsidis cujujCLjue
proviuci^. f Nullus vero (22) cogjftur venders omi id
quod sui usus gratia comparaverit , sed superflua laDn:
(i) Atkle Z. 9. infr. de suscept. h. 1. tit. 70. Golli. Qui dein-
de vacationcm habeiit nunienim jinsonalium ^ /. his oncvibus. i. 1.
ff. da yacal. mii/i. l. mrnsores. ff. de cxcus. vide Forcaluhiin in
penu jur. ccip. 9. et Meuochium lib. i. de avi. jud. quatst. 8.
num. 29. Mod.
(2) Mensor frumenfa modio mctitur. Lucllius apnd Nonium :
Fvumcntarius est , modium liic secum atque rutellum unum ha-
let. PoiTO mensores lii fiumciitarii : immunes a muneribus perso-
iialibus. l. •^6. Jf. de excusat. tutor. l. 10. 5. j. jff] de yacal.
muner. Fueriint ct alii inensorcs portuenscs , qui annonam urbi-
cam in borreis pnrlus Tibcrini meticbantur , quibus adjuccti erant
caudicaiii. /. 1. C. Ihcod. de frumeiUu uibis Momce. l. 9. C.
Theod. de suariis.
(3) Mansioiics quid , dixi in /. 2. Lfr. de lucris advocat.
(4) In manuscr. drjloratae. Cont.
(5) Vidc l. 7. ff". de off. Procons.
(6) Ex C. Tiiiod. lib. II. tit. 14. /. 3.
(7) /. 6" Infr. de susceptoribus. h. l. tit. 70. /. 9. Infr. da
murilcgulis. l. 11. tit. 7. /. 5. Infr. de fundis rei privatx. /.11.
tit. 05. /. 2. iifr. de liis quce ex publica collat. h. /. tit. 73.
(8) Sin vcro.
(9) Ecl. lib. 56. tit. 9.
(10) In uoo mco manuscr. leg. comparatinne , in alio coemvtio-
uc. Cont. vcro , Coempiio ffnuiti'» Nou. Td-erj. i. Infr. Boe-
thius 1. de consohit. Goth. Ita ; Ciim acerha: Jamis temyore ^ia-
fis atque incxjd.icahilis indicta coemptio pyrJJigatur inopia Caiii-
paniam vidcrtiur. Mod.
(11) SiionitE , vcl sitonici f Icgendum putat Ciijac. est autcm
Sitorua Cura cocmcndi fii;menti : ct <7-«7&V,; curator fnuiienti. ■
(la) Quoni in quacuiujue provincia fucnt inducta spccici a!icu-
ju« cpmparatio , nemo ^e ijuocimciue i»odo vei tempore , per ja-
cros apices, vel etiam pragmaticam sanctionem , ju'iicia!era i»-
sitioiura exciiset : quippe nec saci a dnnius aut piissiiu.-e Anit»
boc ooere liberata est. Syn. Basil. 56. lit. 9. adde /. i. ii.jtk
quibus muner. h. l. tit. 48.
(i3) Comparatio frumenli ffiivjlx.
(i4) Al. hordei.
(!5) Indiccntur. luvitusetiam frumfiiitura emere quisqoc co;
qiiotics cmptio cuique imperatur ob iirgei)tcin aliquam iiec.»sil«a:
qiiod ut singularc ad alios casus non extcndi notat Myn^iager "
Ji\<tp. 74. nuni. 45.
(16) Vide /. I. Infr. de quib. muneribus nemini lictui "■
l. tit. 48.
(17) Sacri apices , Pi-incipis adnotatio , quse fit encaui ,
a-iSd(r/xix K(ixi'tx , (Tt^ota-)j.i:tt k, -3-;ot-;S-7j Kdixlxi , Gracis. ide
qu* scripsi ad /. 7. supr. de suinmu Trin.
(18) Contingunt.
('9) H £<; 7^', fji)iTpsrc\ip , id est , quam in metropolin. «•
illo loco c. 5.
(20) Et iilis has avehentibus , qiii speciebus indigent. Syn. J-
(21) Ts-oKcyi^:<rS-Q. coraputentur autcm , ut sit sensus : Co.«-
tantur yeiidiloribus prctia specierum ad ea., qux ab ipsis io ro
pcnsilationum publicarum nouiine conferuntur : Non cnim aeq«
cst , modo quidem exigi ab aliquo , ut species exhibeat : post i-
quod vero lemporis intervalium ci pretia consfitui , postquam «
modo jam annona yiluit : periclifante clarissimo cujusque pro«-
C!£e Praeside , ni pretia specierum definitis temporibus coustto
fucrint , ac pro eis missa. Synops. ibid.
(23) Nemo cogafur omnem suaiu annonam vcndeie , seJ si r-
fluas tantum species. Nara satis impium est , suis qucm defra*"
ri , ut alijs ca suppeditet. Synops. ibid.
CODTCTS REPETIT7F, PR/ELECTIONIS.
4{ni(lem satls impinm (.) csi s,:.s ri.,3mcine dafrau- l„s anaor,i3 , ca vero prooclat cx sacra iussim' auro
,pue m alios .ranslern , l-ra>s,do qm legem Viola- prius , si,>e damuo ct dilalion. pr.T.stIto , ut iu tWo ".
n;iris'e conccsserit , centum (y.) libris anri nui t.-m- .M.n „r>...,i;..„. ,i- ._.i . \ .. ' " '^^" ^^
,,.rive conccsser.t , centum (..) l.bns aur. multan- rum vcnaliurr, distraimntur spccies , ita ut et naula
1 flienitale nronna cincii (laiic ■^nn l.inf n \\i I:. nn- ,..,i.i;„„ i .,,'-. ' . . ^*" "^"'a
flignitale propria cinguloqiic spoliaiKJo. Nulia un-
a ingenlcm nece.ssitatem )iissiniu'nH[iio principis
libns cocnipllo imlicadir , ni;c alllir cpiain ul
jionis aiirum cx auri collalionc a j)osses3oril)us de-
|i quidcm ea omniinodo ;id coeinptionem siinici.it ,
Quod .'.I niliil iJsco debcanl Ji (jiiihus coernj)lio
1 , aut partem lamnm , prius in niimmis pondc-
pjbi aiirum accipiant , quani ab cis specics exigan
v.m' ^ .... , .
bli
i-X
nummos cxsolvere , vcl qna alia ralione collalori-
(|r,niiin dai-e , damui quadrujdo el co quod prelio
t ab eo qui secus fccerit , exig(nido. Sed cl si qiiis
]|onem indicere ansus sil , vc! indiclam illicitc ex-
i (luinfinaginia iibris auri mulclabitur , et miJiliam
Hiitalem amittet , majori ctiam commotioni subdeii-
: cmn ex mandato priucipis coemptio indicitur ,
sqne (3) pro rala jugorum ct capilum quae pos-
joemplioni subjiciatur , nemliie cxccpto : co , qui
■ndo hanc ralioiiem non sei-vaverit , quinquaginta
iii auri miiitam subituro , rt diguitalom ac cingu-
lissuro , et majorem aliam commoiionein cxpecla-
Exciplmus ab Iiac lege Tiiraciae dioecesia. In
Jji cnlin quia Iributa fiscalia in solidum non infe-
»1 barbaroruin iucursibus colonls altrilis , nec suf-
I)nl)]ico prH)oanfur , (t coUator vendat solummo lo Mip.
ped.letqiie egcnlibus nooossarias spocies. f NiJid vcro hao
(..nslili.iione innovaiur eorum quie de coemplio.ie magn»
Aiexandnnorum civilatis disposita sunf saora fonn.ide
annona mijitum ovocaiorum (G). Sul.jiciantur mult.^e
'lumquaginia libr. auri et peric^.lo diguitatis ac clnt^uli
tam maximi app;,ritores gloriosissimorum praelectorum
pr.Tlorio ; quam cJanssimi pr.T3id.^s provinciarum , et eis
1 ' , .'. i . " . '1' , b"" i "'■" 1 'i"««'i i.i.uissMiii pi;csiu.^s provinciarum et oi<
me audonle vel mjusli ponrbns , v.d ex parle obscquentia officia el locorum defensores et •ilii' n, M ~
Limmos cxsolvore . vol nii:i .-»li,'i r.-iiinnp nr.ll .ir„.;_ /.,>.-..r.i i,.>...„. „: v i • . '. pii..)n.
corum Iraclatoros, si hanc logem vlolavorint , aut violai
c-oncesscrint , aut confestiin et vere ejus violatores mininio
detulerint.
3.
CUin in civitate allffua frumeTill comparandi curatore
ojius est , ejus (7) creatio fiat arbilrio , el election»
episcopi , et prlmorum civilatis , non ut videbiiur cre...l
tonbus , neque ex quibus voluerint personis , sed soJi ex
regione ilJa o.Ticialos militante» , et dimissi ad miinus U-
Jiid silouiae ab eis promovoantur. Hi nam.jue , (jui in pu-
biicis negotiis diu sunt exercitati , faciJius sitouirc muniis
fxpediont. At (8) omni damno liberentur , qui earn ne-
,],„„„•„ ,, . , , v- 'V ' "'^ cessiludinem , curam^jue sustinuerint , et secundum Ie-o«
specieruin coUalione ad alcndos militcs in ea con- (liscuiiant.u: quandoquidem Kquum nonest,utex totlab-d"
J, quoct omnuim raaxime nitcrest , nec tamen sine busdamnum (erani: frumenlum autem praebeant non ra.a^ore
[ >ne pra!3tar. polest , ideo eam froquenllssime ficri j>retio , quam In foro di.arahalur. Oui vioJarit Jo"om
Dcessanura est. In ea igilur dioecesl , qua^ hacte- ;.ut vioJar. concesserit , iriginta Jibrarum auri mul'am
mnt , con.sueludo servelur , ci subjectls eliam ne- sustineto.
'|l>iis ut collaloribus , cl n(-goli:iIoribus coemplionis
Dnnium soivalur iu nummis obiyzis (4) ct dcl>l-
|'ns: tum ab eis sine refragalione et damno ullo
■ tur species , illo qui h.rc .lon servaverit , eisdern
ij poei^ Molius enlm cst iiislar privalne negotia-
ihlihus clia.n nogoti;itores alimonia conferre. Quod
ioijue ob civilales aliquas inopos fiocosse sil coom-
fieri , hcoaL prccsidibtis oam facere in territorlo
ejus civitatis cjua) frumcnio indigot , et in con-.
«s , et eo pretio quod in locis pro te.npore obti-
(]uod ct patros (5) civitatum observabunt , et
ahus coemplionis curam gore.is. At si n(>cessil.'s
T I T. XXYIII.
DE COLLATIONE DONATORUM (9) , VEL
KELEVATORUM (.o) , AUT TM A.\ SLATOUU M (ll),
SEU AD,£RATORU.\I (.2) =
1. Impp. Valent. ei TiiEooos.
iiermocrali P.P. (i3).
AA.
DTspositionem ampJIssimae recordationls Antiochi (i.f),
ViiPtn .^^... .■ r • • . • . r. ^i"*"^ cerlara quanlilalem ante se relevatis iiossessio-
Viiem coemptionem hen .u urj^e rog.a dehc.enti- uibus nomiue cauonis indi.xit, uou immmui (.5) decerni-
ipium rst qucm cogi , annonam sii.-m, von.lci-c , ut ca
pelat -idde /. 9. Supr. dc Juda:is , l. 5. J): dc adnd-
tni ad cu-italrs peitinanium.
ena ccntinu librar.mi a.ivi ct di-uilalis ainissio imnonitiu'
)mmiUonti .idvers.is ti.mc lci^ciii.
fin. Oraci. l. 1. u,Jr. dc milit. uestc. /. n. tit. 40.
His ali, : jngai.oDiluis ct capilalionihns , scu j..^c,atio..i.
iet,unt.,r Uude , alii Jugalionem , alii j.,gatioucm simul
onem dcbcut.
'iryzi soli.ji qnid , di.Yi ad cdiclum Jumniaui n. et
• ae yeteris niimismnlis potestatc. l. \\. tii. .o. / un
totalione \otorum. /. la. lit. .'jq.
ilres civilat.in,. flonuu lit mc.lio in /. 3. m /?ii. infr
m sponte publ. muncra. h. l. tit. 43. a JS^H-eU. ,7.'
fsitrttKtuf fpctTo^Tuv- Graci hic. po.ssis ct cxlcios ct
s tu,l,tcs u.lcrp.eUui cM.acrdi.ia, ios ,V,A(<t«^ Eo «...su
■htKiot. p.on. 00. Lc^cs c.\i,,iias JJiciy.Mus : secvos Bar-
ii.ucl,us i„ Gracchis iTrs:t^dK7iis ■ et in ccnriliis mul.c-
=017»;: laulus TTtfsta-olK-.ni appollat. Evocati ycro mililo--
; ntcr.-vni, cjuos i'ost ^Aw^ cccdcui Ai.suslus ciciwt ci
Galati.i rt Casilino , q.iorum fint ccrtum coi-pos fci-enlium vitts
ceiiliii-.oa.im moie , Dion. 5;'). quos idco Ccul.n-iones certe possis
app<lla,-c. Na.n ct ita Titinni...u , qacin "Selleji.s Paleionlus , G.
Cass.i cvocat.nn, Dio 4;. et Valcrius 9. Ceulurionem appeilanl ,
v,d.; Cjac. 7. obscrv, 10.
(7) SitoniTj ci-eautur e.\ cohortalibus , arbitrio pri,uor,im civite-
lis ct E|iiscopj.
(8) ^ idc /. ult. 5. item rescripserunt. 6. JJ^. de adminisirat.
rern/n ud ciiit.
(<)) D.mat possessiones Princips , dempto canone : rclevat pos-
se.-si(incs tributis : transfcrt possessionc* ia jr,s aliud , .aliauiTO
functioncm.
(10) Ad.lc /. 24.^ de Ccns>h. ♦
(ii) /. J, supr. de sacros. Jicdcs.
(,-.?) A.herare cst resliniare cl ta.\aro pecunia . quod in aiinouis
iDfeioI.aliir.
(i3) Ex lih. ij. tit.2o. l. 6. C. Tiieod.
Aiiiiocho P. P.
(i.'0 Qui fiiil P. P. antc I.rrmocratciu
constilnlio. addo /. ult, C. Tn. /1. t.
(i.-)) Minui.
iii qua timcn lcgitur ,
ad qucm scrij'1.1 lisec
9i8
LIBER DECI]MUS
iiius : id enim quoniam in canonem cecidit , et anniver-
saria debct pensilalione persolvi : nec in prseleritura , nec
in posterum patiniur esse concessum. Indulgenliam vero
inernoratsG descriplionis , et in ante actum , et in po-
sterum tempus non solum in relevatis , verura eliam
jn donatis , adseralis , translalisque , seu quodlibet
aliud nomen novae descriptionis excogitatum est, vo-
lumus observari : nullamque super his unquam (i)
exaclionis molesliam formidari : quibus non lanlum reli-
qua prfeteriti temporis relaxamus , sed nec in posterum
quicquam innovationis (2) aut oneris (3) adjiciendum
esse censemus : nullique licere deinceps contra divalia
statuta relevare suas possessiones. "j- Noverit tamen am-
plissimae tuae sedis oflicium , quod si aliquando nobis sug-
gestio huic nostrac sanclioni contraria porrigatur : vel si
sacris mandatis , si (4) qua forte citra (5) suggestio-
nem liis piis dispositiouibus adversa emanaverint (6) ,
obsequatur , et aliquos (7) lanquam debitores ex hujus-
modi titulo crediderit exponendos (8) : ducenlarum li-
brarum auri se sciat condemnalione muhandum. Dat. 12.
Kal. Dec. Theod. A. sviii. et Ai.BiNo Cojsss. 444*
T I T. XXIX.
DE COLLATIONE JEKIS (9) .
Posi csre potest solvi aurum tanti valoris. Bart.
snris , unus auri solidus a possessore reddatur. D
Kalend. Jun. Medioluni ^ Arcad. iv. et Ho>oa. 11 A'
Copjss. 396.
T I T. XXX.
DE (i3) DISCUSSORIBUS.
Si cestiniator male cestimat , ipse tenetur. Bart
1. Tmppp. Yalent. Valehs et Grat. AAA.
ad Artemium Vicar. Hispaniarum (i4).
QUotiens in (x5) disceplatione constiterii inique cw
sionem fuisse confectam , et fidera facli noQ i;efi
approbare discussor , ipse in eodem titulo (i(, e
in eodera modo ad solvendum protinus urgeatur, iVi-
quo alterum perperam fecerit debitorem. Dat. prild
Maji , Valekxiw. INB. P. et Victore Coj^ss. 865
2. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Messalse P. P. (18).
1V| E casu amissa securitate (19) publica, quatdamir»
X 1 da nascatur collaloribus ; decernimus , ut qndc
securilales a discussoribus seu apparitoribus exposil^ -
tiociniis (20) publicis continentur , rursus (21) p-;
riam (22) non petanlur. Dat. 5. Kalend. Deceiiibr^ti
Mediolani , Sxilicuone , et Aureluno Conss. ^aa
i. Impp. Ai?cad. et Honor. AA.
Hilario (10) P. P.
Ab onere disculiendi , et (estimandi patrimonk
nullus excusatur , nec etiam niiles ,
nec militans. Bart.
TTj^Bis pretia , quee a provincialibus postulantur , ita T)
JA-J exigi volumus (n) , ut pro viginti (13) libris if
3. Impp. Theodos. et Valentin. AA.
Apollonio P. P. (24).
Er singulas provincias , vel civitates , honoralis iqw
(0 Iniqnam.
(2) l. pen. infr. de omni agro. l. 11. tit. 58,
(3) Muncris,
(0 Maudata citra suggestioncm et librllum dantnr uUro : ta-
cita vcro alterius suggestionc dantur ex libello. Porro ut diffcrant
a pragmatica sanctione , oraculo et adaotatiofle , d^xi ad (. ult.
iupr. cie jjctit. lonovum fubtatis.
(5) Coiitia.
(6) Manaverint.
(7) Alios.
(8) Al. exigpvdos , in C. Theod.
(9) -^s inlciebant fisco quaedam provincia , ut Cyprus : qi}aE
idco a:rosa. Feslus.
(10) Ex C. Theod. lib. 11. tit. %u l. 2.
(11) Pro ffire aurum provincise infcrre possunt liac forina : pro
viecnis iibris aeris , singulos solidos , ut hic. l. itnic. Infr. dc. ar-
gciui prctio. h. lil. lit. 76. Ita solvi aiiud pro alio volenti polest.
Goth. Inlelleclum liujus I. vid. apud Covarruv. de vet. num.
collat. c. 3. Ans.
Cia) In C. Theod. i^ipntiquinque.
\''i) Jlspl dfxypx(l)(i>r *t5/ \"yf.efrZv tJv *v lOti ^iiJLtca-iy aro-
flAArijUfiiiiiv X, 74) J))/i5C((y dfliKOv^a. dico yrxrioioif iiro^iinui oiVoeo-
yxipiC)ivi^v X.0L1 d^y^i/iiKnj^sfTuti j^ fjf VftxrTO/xlvaf )y 071 iv i<a'.ii
Knfv. luu d.iT'xi-i))fAi:'m irx p uutcov iiOfj.lcrfji.x^v, »'{ XUkifiutnj;!. Id
cst , Dc dcbcrii lonbus sive dibcussoribus , qui miltunlur in provin-
cias , ct ad Uscum , tx quacupquc cauja pcrtinentia adcErant , et
IractaiU , et e^iguiil. Jttm quod in libra qualibet eorum qua; cxi-
SiiUtur , scx nureos accijiianl. ^ynops. Basil. 56. tit. lo. De di-
scussore adde munus aliud ex /. 9. Supr. dc Judceis. Et breviter ,
J)iscus?or , iJiscc^tator ratiDJuim , fiscaljum ycl publicarum ab aliis
tractatarum. /. idt. infr. h. t. l. cum post. q6. supr. a«
l. pen. supr. qiivrum appell. l. 1. Supr. dc nitiocin. oper.
Symmachus in epist.
(i4) C. Theod. l. -ij. tit. 26.
(i5) Quotics discussor non probaverit discussionem a se cui
rcctcqiie faclam esse , eodcm ipse titulo urgeatur , qo'^ '
gravavit. 15"^«. ib. c. 2.
(16) Id est , eadcm specie , ct qnantitate. /. 6. infr. d(
bus. /.11. tit. 57.
(17) Yid. /. I. supr. de raliocin. oper. public.
(18) C. Thend. ibid. t. 2. quibusdain tamen mntatis.
(19) Securitate , seu ajwcba illationis amissa , fides cx p
ch«s , id est , ratioiiibiis. publicis sumitur , ut hic , el l. w
siipr. de fide instrumentorum. l. 2. ?• '• Supr. de ^ut
prcescr. l. II. iiifr. de susceptoribiis. h. l. tit. 70.
(20) Ratiocinia publica , polyplica , seu polypsycha Gi
■cKkii ci.ro7i,\iii7iH oio'j Tniix»? hdbcant, ?i
ide
rva
i
quod eae chartae vcKKiif ctTOKXiicrsii oiov TTt/^c»?
ro rationes publicae , /. 2. C. Th. h.t. t. i3. C. Thcod. d
deb. non chirographa aut apochce , ut Alciatus putat 3. par
De Diptychis vide , qu?e scripsi ad /. 7. in Jin. supr. de i
Tniiit. adde Cujac. 4- obs. 27.
(2!) Sine injuria aulcm petuntur : quoties desideraal col
tabulas publicas sihi exbibcri. Ea ratione possessarcs recle
lant ccnsuaies proferre tabulas publicas , ex qnibus discant
rum sive reliquorum modum. Kovell. 17. c. 8. et 128. c.
(22) /. 3. mfr. de mctallis. l. i\. tit. 6. Goth. Adde <«
de adiniiuitrat. tutor. et Nvwll. 17. cap. 8- S. L.
(23) Al. C. P.
(24) la roaauscripto iegiliir , prcEfecto AugHslorum.
a I
te-
ind.
St«-
CODICrS REPETITiE PRiELECTIONIS.
(■-nifiVam consistorianam (i) nec non ftiam mi
n lus , el suis obsfi^uiis nun aciii3erentil)us , advo-
g p) , quin eliam lori provincialis mandari fliscus-
ij jugeruin sollioitudinem decerniuuH. Dat. 5. Kulcnd.
U. EuflOXlO et DlOSGORO CoiNss. 44^*
4.
(10 fial discussor aliler , quam (3) ex jussione
rincipis , spccialitcr discussoris facienle menlionein ,
aefectorum jussu , non ex prsecepto allerius cujus-
rjudicis , non civiliuni (4) opcrum , v*;! pocnnia-
umento comparando dehlinataium , vel porluunj ,
( um , quae impenduntur in ac^uacductus , murorum-
Kilructioiio , vcJ ad vias slemcndas , vel ad pon-
ii; aggerum instruclionem , sed neque pecuniaruin
jjicra destinatanim , vel aJio quocuiique modo ad
t| ralionem pcrlincnliurn. j^ At priuccps , sive ex
•j pecunias miserit ad rnoenium , vcl alterius operis
t ctioiiem , sive ab alio rcliclas civitalibus pecunias
I it , s.miel vel cliam ssepius cuin ei sederit anirao,
II (liscussorcm , qui opiis adnictiatur , et rationes
lixacle , ct ad se referat : ut si recte siimptus facli
is , qui feccrunt , sacra securilas conflciaiur , qua
illam ii postea , vel lieredes eorurn , aut bonorum
Jircs :jiia^stionem patianlur. -|- Valeat , et ab discus-
st rationiim discussionein emissa securilas , nec sa-
1 oba , ncc alia qualibet cautione indigens. 'j- Sum-
) autem discussoribus pollicetur Constitutio , ut
• mno ratiociliia traclcnt. Eos vero , qui de suo irn-
iL in opera civitatis , vel alias publicas necessita-
redcsque eorum , nullain vult discussionem susti-
jVel Iiicrorum , vel torum , qua^ dicuutur «^iw^/-
mt irupctnro^inx.ci , vel sumptuum, ([ui fiunt cir-
s fiscales , aut mulionc^s , vel prosecutionurn ra-
vcl eoruin , quas gencrali noinine vocantur sole-
• Cffiterum procsidum nemo discussoicm miltat ,
at ad principcm iu hoc , ut ab eo mitlatur, qui
■utiat , ac ne unuin quidem obolum iude corra-
I lam fisco , (|uam coUatoribus jus suiim couser-
si inventas apud aliquos pecunias fiscales exege-
sacro oruamcnto (j) intulcrit , licilo jure sibi in
libras sex solidos pro solatio retiueat. Quod si ,
im invilis , aut volentibus provincialibus accepe-
[uidcin (juod accepit reddat , quadruplum fisco
el criminaliter coercealur , quasi prodilor fi-
9^9
• sci , collatorumque concussor. Qui autem dedit , quasl
Jioc ipso confe.^sus se fisci ralionibus obnoxium , ru.sus
(Jisculiatur ct cxigalur. f Discussione aulem solenniuni
l.icla , et ad pnncipem periata , disciissis sacra s.-curiiis
lielur : (Jan ctiam .>a polest a discussoribus , ila ul ulro-
que casu nidlam ijli p',st('a dis-mssionom palianlur .\c
que vero ob securiial.-m a se expositam di,cussor (nuj-
quam accipere potest , vel si quid exig.it , possessorius
e mun.cipibus euin propulsandi (8) jus est : lefereadi
el.am ad priucipcm , ul mittat aliquem , qui hoc genus
concussioms cotrceat. f Pra^ses , qui post hanc Lem
rion accepta ex scripto jussioue priucpis , discusso5eni
quacunque ex causa miserit , xx. librarum auii , et o/Tr
cium (^jus XV poenae subjiaali.r , qui nec occasione rc-
purgalionis cloacarum , vel aedificiorum muris adiuncto
rum, vel ruinaj eorum , vel ob factas in publicis porti-
cibus 'ffpoS-aXiUi , ut vocintiir , et areas , vel eorum
q<iae m civitalis intercolumniis sdiTicata sunt , qu isi de'
struenda siut , vel de imagiuibus , aliisve a se exco.^ita-
tis modis , aut civilibus ({ua;stionibus ullas iussiones' f.-
cere potcsf. Sed et si fecerit , licet (9) civibus executio-
ni earum obsislere , minirneque eis satisfacere, pr«sid,bus
provmciarum hoc silentlo t.-ansmittentibus , et omni civi-
Ii , publico(iu? auxilio eisdem subdcndo pocnis , faculta-
tc^n quo(pie liabentibus iis , qui volueriut preces principi
oflerre , et gesta perdocere , ut priucipalis iudiguatiuni,
correclio consequatur : prassidibus item talia jubeuiibus
viginti libris auri multandis , majoremque principis coni-
motionem expeclanlibus : oflicio aulem obsecundante prc-
ter n.ultam ({uindecim libr. auri iu corpus casli-ando
^ofi enmi prmcipi licet horum inspectionem (lo)^^ro in'-
legro et fideliter atque ex usu civilalura hajc inda-^auli
uihdque protinus ob id accipienti mandare. f Providcant
Hulem palies civiiatum possessorumque potiores , ne (luis
civilem , vel publicum ulluiu locum in muris , vel ia
publicis porticibus , vel obsequiis , vel aliubi injusta ex
causa detineat , et ne cuiquam delur quid.|uam ex pu-
JjIico sme sacra forma. Qua; enim fu(?rint ab eis tradita
uon recle rescindentur : el iu damno versabuntur , qui
acceperjut. lidem provideant , ne , qui ex sacra forma
iiabtmt possessiouem aquae , quid usurpent pi\-eter crcle-
r<..s , et hic ((uidem plus , jlle minus accipiat. f JJ.-ec
aulem maguificus Comes reruin privatarum , et el ol)se-
queuK-s Palatini perscrutari et deferre debent , impositas-
qiie poenas exigere : vel si neglexerinl , vigiuti libris au-
ri multantur, oillcium vero xv.
scussionis onus injungi pofcst non lionorariis tantiim (xd-
>nsistorianis , scd ctiam in arln positi.s , si suis oliscquiis
•eant , arg. l. 1. infr. de coU-^us. Item aJvocatis fori
is, qiiod tamen iiugnare vidctur cum /. G. .■nipr. de ad-
judic. ni.si cani ad illu.sti imii ct ,';]uxU>l)ilinm judicinn
idvocationcm rclcias , non ordiiiariontm jiuiicuin , qua!
mpleto iuijusmodi muncrc , iminunitalc fiuitur. /. i,
mun. exc. Mod.
0 advocatis mandari iiou potcst. /. 6. stwr. dc advocat
■ticior.
scnssor rationum , ( qui Logolbcla Juliano Patritio cs.t )
8(1^ ciyitalcs p'Mtincntiuiti a solo prlucipc milUh.-itur
'no , non a Comitc Inrgitioiniin , aut privalarum
Praeto
side. Id eniin princcps sihi adioi,'at : oidinaVii vcro di-
^iijusirodi ratioifum , Episcopus ct quiuque primi civita-
• laU. .c. iG. vers, Singulis autcni.
(4) Pccmiiae clvilcs , seu civitatum ( G.nlli vocarcnl , deniers
d'ociroY ) in hos usus praecipiie vertebantur , videlicct in opcra
pu.i)lica , frumcnti cocmptionem , portus , aqu.eductus , muros
vias . pontis , aggcrcs , balnca.
(j) Discussor sumptus ^accipit cx piihlico , nou a conatoribus.
(5) Spccies illaias a provincialibus , vel ad arcani P. P. fran»-
miltcbantur , vd ron.sumcbantur lu ijisa provincia. Transmitteban-
tur .ii.itcm sumplil,„s provincialium , quse uy^yixi , ct Txpxwu-
jr.Tx hic dicuiitiir. Pro hi.s vcr.> , quoe in ips.i piavincia cousame-
l-antjr, e-i-.gcbantur TtxjxvOixvu^ , addc Xoi'. iiS- c. ■).
(7) Sacruin ornamtufumhic nihil aliiid , quara sacVum aera-
riuri) : qui>d Nicotas vc^ti.i -iuiu quoqiic appcll.it.
(8) t)flicialcm inju.^tc e.\equcntciii rcpcllcrc jus csl , dixi ad
/. 5. nifi. (Lf tjiccitto' ihiis. l. 12. tii. 61.
(ij) Olfiriuli inj'i-fe ■ icqin.iifi licct rcsistcrc.
(10) Discussori hic iuspcclioacm tribuit, de quo vid<i Cujac. hic.
920
L I B E R B E G I M U S
T I T. XXXI.
DE (i) DFXURIONIBTJS ET FILIIS EORUM ,
ET QLl (2) UtClJRlORES IIAEEAWTUU , ET QUlfcUJ
MODIS A rORTUiNA CUHl^ (3) LIBEUEWIUR.
An pater , et cjus heredes pro filio teneanlur.
qui fuerif nominatus per o/Ficialem pubJicum perfcj (
curent : liabiluro appftJlandi (lo) , si volueril
agendi (n) facultalern apud (12) Praesidem causL'.
jure consueto : quem si constilerit nominari aiiin
biiiise , suinptuni (i3) liiis eidem a nominaiore
oporlebit. Siue die et consule.
De cBtate.
\. Impp. Yaler. et Gallien. AA. et
Valerianus C. Carterio.
SI cum te paler decurionem esse voluisset , et illo' in
rebus Lumanis agerite (4) honor tibi delalus est : te-
iientur quidem etiam heredes ejus lieipubl. nam in hac
parte vice fidejussoris pater accipitur : sed noii ante , ni-
si (5) tuis [ propriis (6) ] rebus excussis. PP. 5. Kalend.
Deccmbr. JEMiLiq et Basso Cojsss. 260.
De ratione nomiiiandoruni nictgisiratuum.
!. Exemplum saerar. litcrarum Dioclet. et
Maxim. AA.
Rservare oporlebit Mat^istratus (7) , ul decurionibus
soltnniter iu (8) curiam convocatis , nominationem
ccila inunera faciaut : camq^ue stalim in noliliam ejuSj
ad
3. lidem AA. et CC. Julio.
CL^ni dccurionatus honorem (i4) sponte susccper, a
alba (i5) exiini , [ licet ] annosum te esie -.■.
lion poles. PP. Id. Novembr. Dioclet. A. u. ,
SXOEULO CoKSS. 285.
De JiUis adoplivis.
4. lidem AA. et CC. Cassiano S. P.
CUra adoptivum (i6) filium ex adoptanlis digniijdi
curionis filium effid nulla dubitatio sit : jpro •»€
bus injuriis eutn quein ad (17) vicem (18) naiura!
pignoris tibi adscribebas , a Prceside proviacis
corporis cruciatibus adfici non oporluit (20) :
congruenli poena coercebilur (21). PP. (22) 2. R; U<
cembr. Dioclet. A. n. et Aristobulo Co^ss. 2'J
(1) Dccuriones pnblici consllii causa in coloniis ac municipiis
conscriljcliantur. /. 289. 5- ^- ff- de verh. sign. Suas ciuioe quasi
Scniilcres crant. /. 33. itifr. h. t. Ex iis magislratns ipsi , id est
Uiuiniviii , iEdilcs ( in aliquibus niunicipiis Dictalores , Praeto-
rtsque ) cicabaiitur : nec aliis , quam dccurionibus , illi honores
dcniandabantur. /. 7. J. 1. ff. h. t. Pecuniasque publicas tracta-
Ivmt , crogandas dtccrncbaiit , annona civitati nti snpercsset ,
pio\ idc))aiit. (^uratoics fiunKnti , olci comparandi , vel opcrum
pcblicoium , aut alt(rius ncgoliationis piiblicae causa , Legatos ,
Syndicos ct Tutorcs jiericnlo suo con.stituebant : Tribnta , census ,
et Jcgala Keijniblic» cxigebant : omnium dcniquc , quae universim
ad Kempulilicum pcrtincbant , curam gcrcbant. /. 3o. ff. dc neg.
gest. /. 2. 8. 17. 5. 7. /. iilt. 5. 2. ff'. ad muiiic. l. 5. Supr.
de (idminist. lutor. Piocuralores , conductores , ant corum fide-
jusiorcs , aut mandatorcs cssc non potcrant. /. 3o. Supr. de Ivca-
to. mililia eis crat inlerdicla , /. 55. Jitfr. k. t. Tot muneribus
obnoxii decurioncs cum esscnt , non nurnm , quod plerique sup-
j.licii quasi loco , Dccurionalni addicercntur , de quo diii ad
/. 38. Jiifi: h. t. Pro bis tamcn oncribus , macnis vicissiin priyi-
lejiiis lionorati , ut nequc fustibus , /. 5. Sup7\ ex quibus causis
injonna. neqnc qusestiuni subjicercntur. /. 16. iupr. de quastio-
mhus. non in nietallnm , vcl opns metalii danmari : non fiircis
afiigi , ad bcilias , aut in t)])us j nblice dari , vel vivi cxuri potc-
jsni .■ ( adeo ut , si pcense aupenoics indictse esscnt , a principe
lilKiaienlur. /. y. 5. 11. /. 28. f 5. ff. dc pceiiis , l. 3. ff. de
i-etcraiiis , l. 3. Supr. de }a:uis. ) Dcnique non capite puniri.
/. ii>.ff'. de panis. Scd si quid capitalc admittcbant , in carcerem
tanlum conjiciebantur ac viiicicbantur , interca dum Princcps cau-
sa cognita de criniinc tognosccbat. /. 6. 5. "j, ff. de injusto ,rupto,
et iiril. l. 27, iiij.n.ff. de j ccn. l. 1. injui.ff. quando appel-
landuin. Idcm bonos ( quod majus cst ) j)aicntibus ct Jibcris co-
rum tributbatur , ut ex Ipgihus superius propositis constare potest.
Ab cxti^iordiiuiriis tliani muncnbus immuncs. /. 12. infr. h. t.
Ac ne curiffi inopia civium dcscrcrcntur , a Tbeodcsio primtiai
conslitutum , dcindc ab cjus succe.ssoribus confirmatum , nt nat;i-
ralcs tiiii Cuiiee obiati legitimi fiercut , sucruinque iicrcdura jura
oantisccrtntiii . /. 3. /. /j. supr. de riatuialilj. liberis. ,S. 2. Inst.
dc hcred. ah intest.
(2) X. 5o.ff. ut. 2. NoveU. 58. Ecl. Jth. 54. tit. 1. NovelL.
Leon. 4G. Dtcurioncs jublati , proinde hic titnliis in Basillcis decsl.
(3) Al, curiiiU. Golli. Curui str.alum sipnificat , qui duplci.
est , Bcmie aviiiqutc scilicct , ct no> ee , alquc ■hic dicitur raaxi-
mus. /. utt. iufr. hoc iil. In aiiis autemcivitalbns ^nnt c.urioe ,
hoc tst , sciiatus quidcm , fcd niii-cits : in quaicin scnatum , qL.'i
CCnsciJjJti suut cuisihi publici cauta , curi.ile3 , sive decuiioues ,
quodammodo senafores sunt. /. omnes judices. iiifr.
(4) Si filiusfamilias voluntate patris , et patre sup
hoc U ^?
jperstitf
factus sit , heredts palris rcipublicse tenentur , excnsso pni .
/. libertus. [^. Jilium. ff. nd municip. sed si fliiusfarailiaj
decurio factus , post morttm patris bonores vel muoera
civilia suscijiiat , vcl si j^ater vohieiit eum decurionem fi'
honor demum illi jiost mortem jiatris dclatus sit , bercd
co nomine rcipublicce non tenentur , /. Lucius. J. hoc ra
ff. ad munic. l. 3. 5- ult. l. stsi filium. ff. de mun. ci .
nec pugnat cum hoc /. si fdia. 5- Keralius. ff. faiml.-c
quoniam ibi vivo patre filio delata cst oLywjQ^nrix , al<J '
fiiium pakr susccjturuin professus cst : uude mcrito ln:
ncntur , ctsi filius non nisi jiost mortem patris co lauQcrc
sit. /. I. infr. de peric. sucess. parcnt. Mod,
(5) /. 17. jj. 'i. ff. ad municipalem.
(6) AI. dcpst.
(7) Dininniri nominationcm ad munera civllla faciuni
seu lcgc luunicijiali , couvocata curia , sed ab ca ncminat
apncllatio , /. si ad scribatum. l. ii , qui ad civitia. t. ct
de appetl. vcl querela potius quam appcUatio /. si iwinina:
Tlicod, hoc tit. sine observalione dicruin fatalium., /. i- ''
tPinp. app. atque Lanc nomiualionem confirmari of>oi!et
cio prsesidum , /. 69. infr. qui el iiominatim iiUt:fssi
l. I. ^. sed etsi prceses. ff. quando app. sit. Mod.
(8)'^rf. ^*^ ■
(t^) Id est , pcrferre. al. prqferre.
(10) Vid. /. I. 5- ^-Jf- quando appelland. l. i
facat. muner. ,
(1 1) Pcrage.idi.
(la) \'ide Socinum reg. 87. /. 5^. infr. h. t. d.
in fn. Infi: de ^^acat. publ. muner. h. lib. tit.- I\i
ff. ad munic.
(iS) Vid. /. iinic. infr, de sumptuum recupei
(i4) /. 2. tnfn.ff. h. t.
(i5) Album quid , vid. tit. ff. de alho scriberida,
(16) Adojitivus dignitalc adojitaiitis fniitur.
(17) Adojrtivus filuis ad viccm naturalis pignoris adja'»*
scu adscilus.
(1 8) Inviccm.
(19) Pignora naturalia vocat filios naturales , sunt enim iX«;'
;3,'s ,' Theopbylact. Sclwtiast. in cpist. Theophd. Insl. cii »
tutcrurn, i/i princ. Scneca , pignora pacis.
(20) ('. 5. supr. ex quib. causis infain. irrogatur.
(21) Ji. XP . ,
(22) Pqcnan} dcfinitam vidc jn /, omnes jadic£)> i'fr- -^
/"■•
5. 3. .*"
/. 3;. 1 f
h. l. ui
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
921
De JiUisfamiUas.
5. lidem AA. Alexandro.
$ (i) in poteslate pairis positos , ad munera seu
jinores non posse evocari (2) falso tibi persuasum
Joe si (i) ad norainationem (4) filii consensum
jboramoaaveris , ob administrationem ipsius minime
rdri poteris. PP. 6. Id. * Maximo ii. et Aquili«o
5 a86.
I De expertibus litterarum.
6- lidem AA. et CC. Leontio.
De Ktale,
10. lidem AA. et CC. Aurelio.
Kjjrtes (5) liiterarum decurionis munera peragere
ia prohibent jura (6). Dat. 8. Kal. Maji , AA.
Defratribus habentibus bona indivisa.
7. lidem AA. et CC. Diogeniano.
> indivisa (7) Lona fratres habent , nihilominus
tien singuli suo nomine civilibus tenentur muneri-
]|'. 4. Idib. Maji (8) , Ipsis AA. Conss.
De infamia. De oculis amissis.
8. lidem AA. et CC. Platoniano.
■; (9) 1 qu« tibi abominanda est , non etiara
louis oculorum (10) casus , quassifum tibi adimit
. Dat. i6. Kalend. Februar. Nicomedioe , CC.
De his , quijilios habent , vel non.
9. lidem AA. Aurelio:
decurionum praescriptis (u) , palrem, non (12)
iti hlios anteferri constat.
Cl ultra septuagesimum (i3) astatis annum patrem luum
^ esse Praeses provinciae perspexerit : eum personalium
muuerum yacatione perfrui providebit.
iVe uxor pro marito conveniatur.
II. lidem AA. et CC. ad Maximinum.
UXorem {iS^) pro marito decurione conveniri non pos^
8e (i5), proculdubio (16) est.
De Infamia.
12. lidem AA. et CC. Zotico.
NEc infames (17) immunitatem habere , cum (18) h«c
privilegii , uon notae sit , convenit. Dat. 5. Kal.
Febr. AA. Coivss.
De sententia Prcesidis , de cetate , de podagra..
i3. lidem AA. et CC. Proculo.
A(i9) Muneribus decurionatus nec (20) sententia Pra-
sidis in perpetuum , nec anni quinquaginta (21)
nec podagrae (22) yaletudo praestat excusationem. '
[ Quis vacationem tribuere possit.
14. Imp. CoNSTANTiNUs A. ad Evagrium.
NEmo (23) judex (24) aliquem suo arbitrio de curia
liberat ; nam si quis fuerit hujusmodi (25) infortu-
nio depravatus , ut debeat sublevari , de ejus nomine ad
nostram scieniiam referri (26) oporiet : ut certo temporis
spatio civilium munerum ei vacatio porrigatur. PP. Id.
Mart. CoNbXANTiNo A. ui. et Liciwio lu. Conss. 3i3.
curioncs crcari etiam fililfamilias possunt.
vocari , al. nominari.
) lilio clccurioiie patcr non tenetur, nisi in ejus decnrio-
isenserit. /. 3^ Siijn: ue fdius pro palre. l. 3. 5. quod
'&o' ''"^ ^^ muncnb. l. 4. infr. de fdiisfamil.
aominationcm.
Ilra"""ra''^''"*" '^* imrcril» decuriones crcari possunt.
aiiai.iuo bonorum , ncmincm obligationi alicnac adstrin-
.3. mjr. de munerib. et hononb. non continuand.
Paulino.
mis rcniovclur a decnrionatu.
.TrLT"""!!*; '','*"* dtci.rionalum non amitlit : sed infitmia
proscribendo. al. descrd>endo. Coiit
cros qui babct in dccunonalu ad.pisccndo , alii liberos
Iiberos w.bc..s dc rcpublica magis sollicitus cssc , qu.m
, aind r n • ^^?^'' '• f"'^'- ^^' ^'^^^ 4"a=dam L I.
I «pud GelUum , lib. 2.
l. L Ult. Infr. qui atate. l. 3. /, 5. $. 7.^. de jure
or pro marito dccurionc convcniri ncn potest. adde
■• ne uxor pro marilo.
5 tamcn tcnotur ob civilc mum.s vd honorcm mariti
le^hoc cst in pnmipilatu : parapherua uou tcucntui*
l. 3. Supr. ne uxor pro mar. Mod.
(16) Non est.
(17) Infamis immunitatem munerura habere non polcsl. adde
/. 8. Supr. et l. 49- Infr. h. t. /. unic. infr. de infamib. h. lib .
tit. 57. /. 3. 5- *t '" metallum. 2. Jf'. dc minorib. Novell. 45.
in princ.
(i8) Privilegio frui non meretur , qui pcenam raerctur. /. Ju-
daos. II. ubi Gloss. supr. de Judceis. l. qui sine. 38. J)\ ds
negotiis , c. prifilegium , caus. ii. <}. 3. cap, iuarum , cap. ut
privilegin , x. de privilegiis.
09) A\. De. .
(20) A dccurionatu non liberat Proesidis sentcntia. adde /. 14.
Infr. h. t.
(2r) Sic lcgitis Eustathius nfi vt^oruf. Cuiacius tamcn maU
lct. LF.
(22) Podagra non libcrat a decurionatu. addc /. Podagra. 3 ,
lnjr. qui morbo se excusant. h. lib. tit. 5o.
(25) Cod. Theod. lib, 12. tit. i, /. i. scd hsc lex multum
«st iuimutata.
(24) Adde /. i3. Supr. h. t. addc /. unic. Infr. dt his qui a
principe t^acat. h. lib. tit. 44-
(25) Al. hujus.
(26) Defcrn. Goth. Prasses provincicc tribuerc muncnim vacalio-
nem non potcsl , cti.inisi jusla videatur dandae vacatioiiis causa
siibcsse : veJi.ti paupertas , aut cvcrsio bonoruni , aut morbus soa-
licus , scd iin|>etianda cst a principc. /. i. infr. de iis , qui a
princ. (^artjt. acc. Mod.
116
923
L I B E R D i: C T :\i U S
Be TabcUioiiaUi,
u
1 5. IJcm A. jMecliilio Hilariano correclori
Liicaui.e et Britirruin.
rit (i5), h:s ipsorum bona prnnillantur , qui r
toiTipcro in lociini corurii ad lJuuinvii;itui (i6) i.r
vocubunlur : ila ut si postca repcjrli fuf;riiu, biern
tpgro oncra Dumnvir.ilus cogautiir agiiosccre :
•; . , . o -o •- ■
j^ucaiji.t; ci ijijir iiiiu. enim f[iij oDSPrpiia piiblicoruiri muneruin tenlavei
iSliversos (i) decurioncs volumns a Tabellionum (2) clinare , siinili condiLione tencrl oporlrt. Daliini.
olKciis (3) lemperare. Dat. 3. Kal. Febr. Sabiino iend. Octobr. SinLiai^ Cowst. A. (17) x. et C.,.
TIO IV. CoASS. 3'-i6.
et PctFFi^o CoKss. 3 16.
De discessu. j
16. Idem A. ad IIiL'tr!anuin Procons. Africse (4)-
SI quis decurio , vel propria^ rci caiis.i , vel Kcipubli-
cse cogalur nostrum adire ccmilatum : is non (5) ante
discedat , quam iiisinuato Judici (6) dcsiderio [)roficisccii-
di licenfiain (7) conscjpialur. Quod si pro sua audacia
parvi aJiquis hanc l(?cerit jussionem , indignationcm (8)
conipelentcm sortiatur. PP. -. Id. Jul. Carlha^. Ckispo
ui. et COiNsx. (9) 111. Cojsss. 324.
De nvlitlu.
De rescriplis.
19. Idcm A. ad Lucrelium Paternum (18).
VAcuatis (19) rescripiis , per quae munernm ciini
nonniiliis esl vacalio pijcslita (20) , oniiies ci
necessilatibus aggregcntur : iia ut nec conseosu
vel curise prsesliia cuiquam. immunitas valeat (21
oinncs ad munerum societatem ccuvcniantur. Dat.
INovembr. Tleradevi , Co^stantino A. (22) m. ti.u.i
STAWXio lY. Co^ss. 326.
Q
17. Idem A. ad Evagrium V. P. (10).
Ui derelicta curia militaveril (ii), revocelur ad cu-
riam. Dat. 16. Ral. Jul. ComsTamti^o A. vu. et
ColNSTANTlO C. CoaSS. 3^6.
Si ad magistrafunt nomir.alus lateat.
18. Idem A. (12).
'I ad raagistratum (i3) nominali aufugerint , rcquiran-
f tur : et si perlinaci [ eos (i4) ] auimo laltre patue-
20.
De magistraiuuni deserlorihus.
Impp. COKSTANTITJS et CoNSTA^S AA.
Ordini civitatis /'Edesenas (^3).
Clrcensiura (24) magistratus dcsertores ad eam (
tua taciat nccessitatem condilionis urecri , ut
cunque pro bis expensas civitas piaerogaverit , n:
protinus ac repra;.seniare cogaiitnr (25). Dat. i^lUJ
Februar. Naissi , Acyindino tt Proculo Cosss. 3
(0 CoJ. Tlcrod. /.3.
(vs) Tabtllio es^e iion pote.st , qui dccurio cst , ut hic. adde
7. 2T. Stipi'. ad I. C<^tn. dc Jidns. Ciir ita jiis cst ? An qiiod
scriLse iiniruis vile ? ifa jiost Accuisiiun , Bartoluin et alios notat
Tiraquelliis cap. 3o. de KcbUitat.. Livius 9. C. Flu^^iu.i Cn. Ji-
lius scriba , putre libeitino , /lunidi Jlrtuna urtus. Fncit , quod
scrtbce merces pTo vpeia , non pro indiulrin dctur , licet Alciatus
contra sentiat , in t. nurcis appellalio. G(». Jf\ de verb. sign. Sed
iickm servi publici a]'pcl!antiir , /. urn. atiti-r. 18.^! de adopt.
l. 'i. ff. rern pupUii .salvain fore. Thenph. Jnst. de tidrpt. Quid ,
qiiod Ciccro 5. FerniKi , Scrilre tabeliariiiin pnxconeiii et viato-
r(in praefe1.1t : qunsi dignum majori mercede : Quaj oniiiia ad ini-
nutos et minoruin jiidicura scribas refcrre possis : nec enim masni
Senafus , vel Principis scribas , viles possis dicere , vel ignobiies ,
qualein dixcris Euiuenem Alexandri , Plulavchus in Etimene ,
Poisenae scrlbani , Livius 2. iEscliincm Atlicniensium. Lilianiiis in
argumeiito oratioiiis , Tri^ii TTupxVina-^itm , quabs drniqiic scribae
illi , quos mnnus bonoiiliccntissinimn suslinuissc apud Grsecos ,
refcit .(Emilius Probus. His adde Giiidoncm PajEe qiicest, go. Ad-
dc Novellam Lccnis vipi TcArTixsJv iTul^w.dai hix-.dlliur > "^i de
creatione Tabcllionum.
(3) Tabelliones tf.nien , qui sunt publici conlracfuum sciipto-
rcs , ad decurionatum vocari possunt. /. si quis decuriu. 21. s'ipr.
iid /rg. Corn. de Jalsis. Goth. "Vide Cujacium liic , Fcri'anduni
lib. 2. exptic. cap. 1,'). Forcatuluin Necjvm. diatng. 98. Mod.
(4) C. T/i. h. t. l. 9.
(5) Decnrio rei propriae vd public» causa , Comitafum scu au-
lam principis adire non potrst , antcquam judici desiderium profi-
cisccndi insinuavcrit , et missioncm impctraverit.
(6) Id e:t , praesiili. Cot/i. Obi=tare vidctur /. prn. iiifr: de te-
gaticn. vidctur , inquam , non obsfat : prfesidi cnim dccretum >t
causa logationis non insinnalnr, commeatum tamen sive «VcAVT.Kijy
ab eo postulare neccsse est. Mod.
(r) Ea oiirsXvT.xij. adde /. pen. infr. de /egationib.
(8) Dopmtaticius txitum , in C. Th.
(9) Al. CcEs.
(10) C. Theod. h. t. l. i3. infn.
(n) Decurio , miles , rclicta curia esse non potesl. /.J!
in i^rinc. iiifr. h. t.
(, 0 C. T/ieod. Ji. t. /.16.
(i3) Duiiinviralum scil.
(i4) Al. deest.
(i.5) Paruerint , in Cod. Tlieod. et cydhntd. /ih.
(16) Duuniviri tuut magistrattiS niiaiicipales anoui. Do vir;
litu , qui duumvirata ahieruiii. August. dc ciir-n pra irfn
benda. Gotli. \n miinicipiis cniin aliis duumviri craut. •"
quatuorviri , /. i . Infr. de sol. et lib. deb. civ. io qin»^
aedilcs , /. 2. Infr. tit. prnx. l. qui iiisidain. J. crdiUs. jf.'^''
et tale fait Arpinum , dc qiio Ciccio : .■Edil''in filtiim m'' ''
\>olui , rs eniin magisliritus iii nostro mur,icipio nec ati .
creari sotet. ad hoc cxcmplura Lnntudum Dictatores h^bi
ptia Prcetorcs , Atexandria Hypornncinatr.grap/ws. l -^j
sed ut ad diiuinviros rcvertamur , qui eo hoiiore pcrruiict:
Duurnwiralitii dicebantur. Augusfiuus de ciiFa pro inorluri
riatts pcuiper i^ix illius loci duumviralitius. Mod.
(17) Jt. VIL
(18) C. T/irod. h. t. l. 17.
{uj) t. 28. /. 37. /, 43. tafin. l. ult. infn. infr. /'•
(20) Proestitufa.
(21) Ex tioc tittd. l. 29.
(22) Jl. VI [.
(23) Sic Ciijac. restituit. al. autem trt^itur , Constantiiu
(24) Jl. Cyrenensiiim , vcriim infclligit ludos Circcuscs .
tis lex ipsa indicat. Jubct autcm Duiimviros non edent^^-
II.'
Circenses , Reipiiblicae protinus rcddcrc compelli ca , qi"*
i>rsi
ibU;
rem Respublica prnerogaverit , ut /lic. Idem cst n«
l. 6. C. Theod. h. t. _ ^j
(2J) Hoc dicit Duuraviros non cdenfes Uidos Circenses .
nus reipublicae rcddcrc compelli ea , quae in eam rcn "^*^'' -i;
prperogaverit. Slmilis est de pra^toribus lcx ejusdtni ^"
lib. 6. Cod. Thcod. his verbis : Pro eo , quem absentem *?
edilionii iiivenerit , erogationcin drbitam fsiiis expriiiM r
adventuiri cuncta , quce prorogata fuerint , sclutwo. Mo'''
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONlS.
923
De immunitatc,
n. lidem AA. Nemesiano Com. (1) largiiionum.
I iales omnium civitatum nullam (2) pro re priva-
( i noslra debent inquieludinem suslinere : neo hujus-
conerjbus velut exlraordinariis occupari ; quoniam
slst , si civitatum munera per eos congrue complean-
). Dat. Prid. Id. Aug. Bessoi , Agijndyjso et Pao-
UoHss. 340.
Qui secjuuntur matrem.
22. Imp. JuLiANUs A. Juliano
Comili Orientis (4).
I indulserunt veleres Principes ex (5) maierno ge-
j|ere curiaiibus Antiochenis (G) adicribi , quos pa-
jnditio (7) nuliius vindicarec juri civilalis. Dalum
Ijiend. Septcmbr. Jnliochice , MAMERxiiSO et Nevixa
ij 362.
De debitis alienis,
28. Idem A. Juliano Comili Orientis (8).
•.|ividendum est coruni novitati decurionum , qul nu-
er nomeu curiis addiderunt , ne (9) praeterilis de-
jsceptorum onerenlur : sed convenlis propter ba;c
[ lns ] qui ea prajcedentibus delegationibus (10)
ierunt , nullam eos niolesliam pro sarcina nomina-
dienae suslinere patiaris. Pl*. Byrilho , Kal. JNo-
. Maaieriijno ct Aeviia Cowss. 362.
De duodecini Uberis.
4- Idem A. Lcontio Consnlari Pal.iesllnae (ii).
iiis decurio patcr sit duodecim (12) liberorum , lio-
lalissinia (i3) [ munerum (i4) ] quiele donetur.
Dat. Kalcnd. Mart. Antiochios , JoLiiNO A. iv. et SaI.««
X.USIIO Cojvss
363
An curialis ultra terminos suce civitatis exhibere
sui prcesentiam debeat.
25. Impp. Valent. et Valens , AA. ad
Byzacenos (i5).
CUriales (16) ultra (17) lerminos proprlae civltatis noQ
jubeantur a moderatoribus provinciarum exhib^re sui
praescntiam , nisi publica necessitas exegerit. Datum
prid. Id. Septembr. Aquil. divo JovuNo et Varromano
Cojjss. 364.
De prcetextu religionis.
26. lidera AA. ad Modestum P. P.
OUidam ingnaviae (18) sectalores , desertis clvitatum
rnuneribus captant solitudines , ac secreta (ig) , et
[ sub ] specie religionis cum coetibus monazou-
ton (20) congregantur. Hos igitur atque iu Imjusmodi
depreliensos erui latebris consulta praeceptione mandamus :
otque ad municipia patriarum (21) subeunda revocari y
cX pro tenore nostroe sanctionis familiarium rerum carere
illecebris (22) : quas per eos censuimus vindicaudas ,
qui publicarum esscut subituri munera functiouum. PP.
Byritho , Kal. Januar. Valenxiniano et Valente AA.
CoNss. 3G5.
De militia paterna , vel avita.
27. lidcm AA. Mauris Sitifensibus.
PRivilegio (^3) militiae (2^) paternae se (23) non vla-
dicct , queni assuetus curia3 (2G) nexus adslriagit.
Quod si militari avo , et paire decurione nascstur , pa-
ternae erit succeJaueus functionis (27). Dat. 9. Kaleud.
Mart. (28) Trcver. Valentiniano et Valenie AjV.
CoNss. 3G5.
C. Thcod. h. t. /. 3o,
\l\. infr. cle sUiccinorib. h. l. tit. 70. /. 2. Infr. de si-
*. /. 12. tit. 16. /. 17. 5. 7. /. \%. ff. ad municip.
Coiiffrua compellantur , in C. Theod.
C. Theod. h. t. l. 5i.
Qui, in C. Th.
i. 61. in pniic. Jiifr. h. t. Goth. Sic cl Ilienses ct Dc!-
privilcgiiiti fdLTuiiL , nou (juitlcm uL cdilus matrc curiali
noii curi.ili , curiani inaUrnain sccjualur , scd ut cdiliu
parciilc cuiiali , maLiis Ilicnsis aul Dtl|>hicpfi , vcl ctiani
( naui huic (juoque iiicni indiiltuni ) ( uriatu scqualor ,
. aa munic. ainiilius llicnscs Claudii tcniporibus cliam
iblico niuncie soluli sunl. /. non tmdum. 5. ILicnubus. ff.
s.tut. (jua dc re vi.lc (;„jacium Lic. Alod.
Dignitds , m C. Theod.
Cod. Tluod. h. t. l. 54. niciuinit Zosimus lib. 5.
bccuiio novus non Uuclur solverc »:. alicuuin antccessoris
cm non nominavil.
Susccplor ncino creatur $inc dclcpatione.
C. TlieoiL h. t /. 55.
/n C. Thcod. ,-t icl. exemp. XIII. unde Cuj.ic. Icpcndiim
t X\I. duolnis 11. mulalis m \. Goth. Vide Ferranduni
tract. de excusat. par. oh nuin liber. Mnd
Al. /io/ic.v//.s/w(j. ei ita in /. sempcr. S. ff. de jure imnr.i.
c »x«-' ^""c «I »><;«? , -KivTUf kt.T>spy)tfAa.iu: «VxA,-
Ucesl in Cod. Tlieod. et quibusd. manuscr.
In C. Th. J. 60. /). t.
Vid. ip.sum C. Ti^. ct Alcial. lib. i3. di.^punct. cap. n.
Curialis r\iia clvilatcm prrtrahi non pottst , nisi puhlica
as aliud exigal. addc L<wcU. 45. in fin. princ
C. Jheod. h. t. l 63. pert^ucl aulctn tia.-c lc.v ad naona-
rlios jTljypli , quihus Valcns pertinacilcr infcnsus fuit , ut cx ipso
Cod. Tlieod. constat.
(if)) Igiiavi , corumque sccla Icgibus nolatur. adde /. Sa. 5-
penult. supr. de efdsc. et cleric. addc Arist 1. Polit. 4- De ope-
lis monachoriim Hieronymus ad Rusticum monachuin , can. ntm-
quam. 33. de consecratione. Dislincl. 5 Noi^dl. i33. c. 6. ubi
advcrsus ignavos , adde Nof. L-on. 10.
(io) E sccrctis siiis ipnavire scctatorcs ad suam coriam , ut hic
( ut nietallarii ad sua ui.lalla ) revocaatur. /. ult. infi: de mit il-
Liriii. I. II. tit. 6. Eorum aulem , qui in secrolis ita vivuut ,
j^raefucti , aroiiimaadnt* , d^' quib. supr. in tit. de episcopis.
(31) Id est , solilarioruin mouachori.im hoc .iulcm con.tituit
Valcns Arianus Basilio Maguo , in inach )riiin m illoruin priucipi
ac palii inTestiis , ul tcstatur Gre.;)rius NazianiLMi is , ct ta mcii
h,Tc lcx prohata a Ju.^liniauo : ul cl SC. factum rHoroais Inipcra-
toris lcm|)orc , /. i.ff- ad SC. Treh.
(•21) IIoc a(l cos proprii: i>erlinet , qui curia rclicta in soliluii-
ties se rccipielKiiU , noii ad alios (fui bona propria ct tojf.Tmenti
farlioncin rctiiu-haut. /. g'n>-riditcr. su>r. de epf^c et clertc. TiJo
Forcaluliun in Cnpdine J.i^-isperito. cap. 5. MoJ.
()3) Patrlain descreus iinpiiis. /-. p:'n. supr. de rese. vi-nd.
(joth. \n{. Alciat. lib. 3. dispunct. cap. li. et Fraucisc. Ami-
jam hic- kn^.
{■>.\) Ei hoc tit. /. 64. C. Th.
(•>.)> Avo decurione , n.itic inilile nitus avi : palrc dccurione ,
a\o milit(> , patris cinidilio Jeni scviuilur. Mlliti.c pcjeferlur iii cu-
ria, adde /. 35. infm. iufr. h. (. Golh. Vide Cujaciam Oi/ cu/i. \.
lih. i.rvrept. sent. Julii PauH. Mod.
(•-'.()) ffabitus , in irtcr. Itb. quod idem cst , iUqui , avitus ,
ut lcgifur in C. Th.
(•?■') J''unci''> , in C. Th.
(.iS) Al. M.iji.
9^4
LIBER DECIIMUS
De munerilus,
28. liclem AA. et GrAtian. ad
Volusianum P. U. (1).
NUllus qualibet pra;rogaliva fullus a debitis (2) mu-
neribus habeatur immunis. Dat. 4« Kalend. Jul.
Mediolan. VALEiNT. et Valeuxe AA. Cojvsi. 368.
Utrum filius patris , vel mairis condilionem secjuatur.
29. lidem AA. Germano P. P. Galliarum.
NAli ex inquilitiarum (3) nostrse domus matrimonio
et patre dccurione , non patrum suorum, verum (4)
jnatrum conditionem sequantur. Dat. 3. Id. Octob. Va-
LEjNTiN. et Valejnte AA. Comss. 368.
De actionibus puLlicis.
3o. lidem AA. ad Modeslura P. P.
PRocuratores (5) reipublicae actiombus publicis debe-
re uti nou venit ia dubium.
De curialibus in publicum protrahendis.
Potest quis extrahi de domo ut acceptet qfficium ,
et occidtator punitur. Bart.
3i. Imppp. Valent. Valens et Gratiantjs
AAA. ad Modestum (6) P. P.
EX omnibus domibus (7) producti , qui origine sunt
curiales (8) , ad subeundam publicorum munerum
funclionem prolrahantur (9) : quippe cum occultatori-
bus (10) talium , praeter jacturam existimationis , etiam
rerum discrimen iacumbal , si uUerius progressi , ulihla-
tem pubhcam privalis custodiis (u) et patrocjniis post-
ponanl. Dat. 3. Id. Juh Ancyne , Gratuno A. u. et
JrnoBo CoNss. 371.
(i) C: Th. h. t. l. 67. ex qua aliquid bic detractum.
(2) Decurio dignitatein , aut militiam adsecutus , iinraunis a
Uiunenbus esse |JOtest. adde /. ly. supr. h. t.
(3) Inquilinoruiu.
(4) Curiali patre , matre inquilina , vel colona dominica natus,
colonus est , non curialis : inquilinatum sequitur potius , quam
curiam , ut hic , quod abrogalum videtur Noi>ell. 38. cap. 2.
(5) Procuratores Keipublicae causas Reipublicaj agunt apud
Prajsidem aut Principem. Goth. Qui et cumtores reipublicae dice-
fcantur : alque hi erant judices et censores reruin ad civitates per-
tincntJum , /. 3. supr. de mod. muU. l. ult. ff. de off. asscss.
Is est unus ex dccurionibus , praedia publica et vectigalia locat ,
pecuniam publicam tractat , opera et loca publica curat. /. ad
caratores. ff. de damn. infect. l. 3. j. plane. l. 5. 5. idem ait.
et 5. hac vcrha. ff. quod rt aut clam. l. 2. et l. ff. de admin.
rer. ad cnat. pertin. Mod.
(6) Cod. Thcod. h. t. l. 67.
(7) Vifl. /. 39. iufr. h. t.
(8) Curiali, in Cod. Theod.
(9) Vid. /. io3.^" de reg. jur. T?eckium cap. de jure sistendi.
(10) Occultator decurionis punitur.
(ii) In qiiil usd. legitiir studiis.
(12) C. Theod. h. t. l. 81.
(i3) Fabricenses ln\nwoiol.
(«4) Curialcs, qui sc Fabricensium collegio dederint , retrahenJi,
£t ordini stu curi;« ,,u3e restitucndi. /. L Infr. de Fabricensibus.
I. l\. tit. 9.
(i5) PropricB, in C. Theod. ct vet, quibuid. lib^
(16) A\. nrr. ^
(17) Cod. Theod. h. t. l, 85^
De fabricensibus,
32, Imppp. Gratian. Valent. et Tmeod.
AAA. ad Neothorium P. P. (12).
FAbricenses (i3) ordimbus (.4) restituantur j quj ^-
nem cunalem et propria (i5) munera declih
civitatis: reliqui ne (16) k-vi quidem inquielu.iioe r
tur. Dat. 16. Kal. April. Tliessal. Gratia.no y. et 1
1. AA. CoNss. 38o.
De tormentis.
33. lidera AAA. Eutropio P.P. (jn),
/^Mnes Judices provinclarumqire Rectores a coiisi
V./ ue temerarioe usUrpationis abstineant , 5cianti[
rainem omnino principalium (i8) aut (19) decuriom:
qualibet culpje aut erroris (20) offensa crucialibas (2
subdendum. Quod si quis forte Judicura iu Lanc p. :.,.
ciam dliciti furoris eruperit , quod audeat princiien
aiit decufionem , et suae curije ( si sic dici oporlet •
natorem (22) , tormentis (^3) subdere , viginti ]iL;_ .
auri illatione multatus , et perpetua iufamia mu» ,
ne (24) speciaJi quidem rescripto notam eluere (aSofr
reatur : et officium quinquaginta librarum auri m an
fisco nostro cogatur inferre : quoniam ut perlinacia di-
cis [ sui (26) ] resislat , liberam eidem contrad ndi
permittimus facultatem. Dat. 12. Kal. August. Hera»,
EucuERio et Syagrio Cojnss. 38i.
De procuratione.
34. lidem AAA. Floro P. P. (27).
ST quis procurationem (?.8) facultatum suarum c
crediderit esse raandandam , tolius dignilaiis eic
ne depulsa , gravissima poena plectetur: ille vero qu •
memor libertatis et generis , inraiuissimam suscipien vj-
litateiu (29) , exi&timationem suam serviii obsecundsine
(18) Pruicipalcs decurionuin primi. Pro curlarura aiu{IiliM
quinquc , decem , vel viginti erant : Principalium prim.is, piB
C.urise , /. 56. Infr. h. t. quasi cousul. IIls principalibus ae
suniles sunt , qui nobis Capitolini ct Srabini , allas pro quiirt
curiali sumitur principalis. Sic Augustiuus Areopagifas , prupi-
lcs Atbeniensinm vocat.
(19) Jlc in C. TAeof/. sunt autem principalcs, decurionuraf ni.
(20) AI. Anterioris in lib.Aur. et Dionys. sub cujtuli'>et.f>a
aut aiiterioris offensce ctc.
(P-^) Pturnbalarum cruciatibus , in Cod. Theod. qnod 1
compositoribus immutalum , ut paulo post ubi reposuer ; ,
tormcntis. /. 40. infr. h. t.
(22) Decuriones suse curiae quasi Senatorcs erant : Curia ii ,
nunor scnatus. /. 36. infr. h. t. l. 239. 5. 5. ff. de ced. «•
NovcU. 38. Euagrius /. 3. Majorianus NoveU. de Decwionu.
Cassiodor. 9.
(23) Decuriones a poenis aut tormentis plcbejorura iawiia
sunt. Pcene plcbejonim equuici , u isidae , fidicul». /. S;. /■ *•
Irfr. h. t. l. ult. ff. h. t. /. 2. infr. de decur. Urbis Rct-
l. II. tit. i3. /. 12. Supr. de pa:iiis. Nwell. \b. AagMi^- epist^
et l. 3. contra Cresconiutu. e.x gradu et couditione reorim f^"
tonuciitis datur.
(24) Ncc , in Cod. Theod.
(25) Eruere.
(26) AI. deest.
(27) Ex Cod. Tlieod. h. t. l. 93. quem vide et confcr. nl»
cnim liic sunt detracta. \ .
(28) Decurio procurator alterius essc non potest. adde qu3e sci si
ad l. 6. 5. 2. ff h. t.
(29) Vide Wyrmscr. i. QbservaL la»
CODlCrS I^EPETIM PR^LECTIONIS.
0 vcrit , Iradatur exilio. Dat. lo. Kalend. Novembr
; intmop.
ANTo.Nio ct Syagbio Co^ss. 382.
De Jiliis decurionum.
925
lore sacrsn jussionis accipiant. Dat. 14. Kalend. Augusl.
Conslanlinop. Mj.robauoe 11. et Saturmno Cojiss. 383.
35. lidcm AAA. Posthnmiano P. P. (i).
f lliis tlecurionum relinendis priorum (2) prspcepto-
iiri decrfta subJimilas tua cusitodial: cos(|uc (3) (|ui
nptiouis (4) oblentu (5) curialiu onera <leclinanl ,
II universa (6) compellat : quae elsi nmssitas non
m, tauieu patria non rejr.iitit ; i|isos tjuinetiajn filios
5 rorum (7) qui ex curiali stirpe desc(Midunt , sirnili
0 obnoxi'js e-.se decernat. Datuni 8. Id. April. Cun-
mp, Merobaude II. et Satdumno Cosw, 383.
uumjilii patris an matris conditionem sequantur.
6. Tidem AAA. ad Basilium Com. S. L. (8).
>n)pIo (9) Senatorii ordinis , patris (10) origiwem
1 niisquisque (11) secjuatur : nec valeant &pecJali-
li) dfclata rescripfa , si quis se , matris origine de-
f i3) , a majore curia ad minorem Iransferri fovlas-
»meruerit; neque ulla pro more (i^) provinci* re-
i i5) sinatur exceplio. I)at. 16. Kal. Jul. Romee .
i^ACOE 11. et Satcrnino Coins&. 383.
De pcenis.
N38. lidem AAA. ad Cynegj.im P. P. (,9).
E qms oirjcialiurn (20) poenas Tar) specie at(iue sesti-
inatione cuna? dedatur (22) : nisi si quis forte cu-
nam deiugiens , ob hoc coeperit militare (23) : ne (2S)
ingenitis (25) fungatur officiis. Omnes i.aque omnino J«-
dices (2b) tuae censuj-ae subdilos admonebis , ne truis
L eorum (27) 1 exi.limet euris loco (28) supplicii quon-
quam deputanJum : cum ulique (29) unumqucmque cri-
«u.josum (3o) non dignitas dobeal , sed pajna c(3mitari.
l>at. ». Id. Novemb. Constantinop. Kichomere et Glear-
ciio CojNss. 384.
De privilegio donms Principis.
3g. lidem AAA. ad Ensignium P. P, (3i),
/^Uriales qui sese privilegio (32) domus nostrae defendi
V^ posse crediderint , ad curiam relrahanlur , et (33)
priis lunclionibus mancipejitur , et pubJica damoa
De rescriptis.
lidem AAA. Poslhnmiano II. P. P. (16).
Lticscunque se ex rescriplis (17) nostris aliquid im-
Irasse contendunt hi quos obuoxios curiae , vel (18)
igo fecerit , vel latum inter partes judicium desi-
t : nullam prorsus spem curiam decliuandi ex co-
^od. Theod. h. t. l. 98.
iCgcs anlcriorcs sc^juendae in filiis «JeciHionuin in curia
l!.
os quoque.
■dvocatione fungi dccurio potesl. /. 56
ja.^; ad l. Corii. de fnlsis. taLcllio
\pr. h. t. Licct a decuiionatu vociiri
<pi. mipr. ad leg. Corn. de fals.
ccurio advocationls obtentii civJlia
t.
^era univena , iw Cod. Theod.
agislrorum , id est , profcssoniiB artiiim libcralinm cx
;nerc descendcntium filii a civilibus niuDciii>us non excu-
it palres.
od. Theod. k. t. l. loi.
u"niplo senalorii ordinis disit. cst cniro siia inter scnato-
•lalcs scu Uecuriones simililudo. dixi /. 33. Siipr. h.
8, cap. 6. "
riglncm patris scquuntur nt Senalorii , ita DcciHiones.
'liniceps umLSfiuisqiie., in Cod. Theod.
•ivilcgium privatns impctraro non potcst , ut ne sequatur
?a malri» condilionera , ut hic
nt, /. 22. supr. /1. t.
lefendeHS, in Cod. Thcod.
insuetudinc lioc j.us adcjuivi non potest
prop
sarciant, Datum 8. Kalend, Januar.' HoaoR. NB. ^P. et
EvoDio Co«ss, 386.
De delictis.
40. Impp. Valent, Theodos, et Arcadius
AAA. Cynegio P. P. (3^).
OUiIibet priiicipaliuj» (35) vcl decurionum , [ si (36) 1
vel decoctor (3;) pecninije publicae , vel frauduleulu^
in adscriptionibus jilicitis , vel iiuinoderaius in exactioncr
fuerit inventiis : juxta pristinam consuctudiuenv not^ so-
lum a voins , quibus (38) propter loci dignitatem reruni
suinma (3^) commissa esl , verum et a judicibus (^o)
(23) Militia decnrionibus interdicta , vide /. 55. Infr. h. t.
(24) Ntc ingcniiis.
C25) Ingci.iia oflicia , originalia, /, 5o. Infr. h. t. /, 3, Suvr
de tjjicio P. Preetor. Oiient. ^
C'^G) id est , Pr.-esidcs. Goth. r^am hi subjlciuntur prsfecto
praetorio. /, qiulibet. Infr. Mod. '
(27) AI. decst eliainin C. Th od.
(■28) Dccuriones ranltis mwncribus crant obnosii : aJeo ut pcpnio
loco Christiani ab impiis principibus Curiis addicti sint : ul le-
stakir Cassiodorus i. Tripaiiitae f). et 6. c. ;. Ita descitorcs 100-
nach» ct cifxici addicuntnr cohorti Pioesidis. AV. 5. c. 6. ( quoj
Lco in Nov(sll. %. mutat ct No^>cll. \iZ. cap. \2. ) appa.itorcs
P. iirbi , corpori pisloium. /. 3. supr. de apparit. Prcefccii. Hoc
enun gcnere conditionein mutaiif in dctcrius. Nou sic poen;e spccie
co^orlaiis addicilur ciiriae , ut hic , \cl suarius pistiino. /, la.
supr. de /icvnis. qim rci conditio sic deterior non ficret.
Siipr. h. t. (29) Pocnoe ca conditio est , iit detcriorcra faciat conditionenj
/• 57, infr. h. t.
esse non potest :
possit. /. si quis
Kiunera detrectare
, ciyitates ycro ct provin-
yialris origincta
ftrre.
\d. Theod. h. t. l. 102,
ivilogia impclrata in fraiidcm v.,.u„„
' "■• h, t. Xit incolatus possidciuii condilio
«rise subjicilur quis oiiginc vcl scnleiitia , ut
>d. Th. h. t. l. 108.
iiciales hic , cohorlalcs ofricialos pr.-esidiim,
cnaB Bpccics olim , curiw subiici , ut iiic ;
I is. ' '
Jatur , in Cod. TheocL
ut libeii sc-
CHrianim non valcnt.
'uc.
jno\ dicc-
ejus , qm puniliir ^ non meliorein.
(3o) Crimcn pcena , non dignitas coinitari dcbct,
(3i) Cod. Throd. h. t. I. m4.
(?>'i.) Ucciirioncs iiiilliiis domus patrocinio tiicri se debent , cn-
lusciinque ilJa di<:i;it.itis sit vel fortunae. /. 3i. Supr. h t.
(33) Kt ut i>( Cod. Theod.
(^4) Cod. Tlicod, h. t. l 117,
(i5) Principales , cuiiae primi. /. 33. Sttpr. h. t. qui ct priina-
tes ct piimiccrii.
(3(3) -Ahciit rt Cod. Tkeod. ct quibusd. lib. scd tollcndunv
noii vi<,' tiir.
(3;) i)>-coctorcs riic ct /. 12. infr. dc susceptorih. h. /. tit. "o.
yul. <Ti,e dixi ad /. 2. Lxfr. de palatinis sacrarum larsiiionwn.-
l. \J.. Ut. 24. Tcrfnll. Apologetic.
(38) Cassiodoriiin 1/1 Psal. ^o^. Pr.cfecti vice sacra jiidicant ot
cunctarum provinciarnm potcsfatcm ina\imam babcre noscuntw.
(3;^) Ainiuian. 17. Kopuj>a'x- 3. Euag. ^2.
(40) Praesides subjccli sunt P, Praetorio,
926
LIBER DEGIMUS
ordinariis plumLalariim (i) iclibus Subjicialur (2). Dat.
dic Kalend. April. ConsianUnojj. YALEiNXiw. A. 111. tt
3£u'J.HoPio Cowss. 387.
De conditionc non mulanda , et curia noh
iclincjuenda. De sencctule.
41. lidem"AAA. Cynegio P. P. (3).
DEcurio forlunam , quam nascendo meruil , sufTragiis
atque ambitione non mutet : et si vacare pcr sene-
ctnleni (4) potuerit , propler ordinationem , cjuae per
plurimos cito (5) definiri solet , curiam non derelinquat.
I)at. prid. Non. Jul. Conslantinop. Valent. A. lu. et
EUXROPIO CoKSS. 387.
De viris nnliiaribus.
42. Tmppp. Theod. Arcad. et Honor. AAA.
. / Abundanlio Com. el Magislro utriusque
mililiae (6).
1\ /| Uitaribus (7) viris nihil sit commune cum curiis
..vl niliilque {j6) sibi licitum sciant , quod sucTb non
subjectum est potestali : nullum injuria , nullum verbe-
re , nullum gravi pulsalione Tribuuus , Duxve (9) il-
le , aut Comes sit , curialem principalemve cuntingat. Si
quis poslhac temerario , el inconsideralo ausu ullum ex
principalibus viris usurpata atlreclaverit injuria ; sciat se
deceiu libris auri esse rnultandum. Dat. prid. Kal. Au-
gust. Constantinop. ■ Arcabio A. i. et Rufi:<o Cojnss. 392.
• De qj/iciorum privdegiis , acluum prcvjudiciis ,
rescriptis ei adnotationibus.
43. lidem AAA. Rufino P. P. (10).
OMnes , qui curiali obstricti sanguine diversis se offi-
cioruui (11) privilegiis et actuum (12) praejudiciis
ags;regarunt , reddtudos muniis (i3) esse non ambiges.
Sed nec rescripta , aut adeotatioaes ad munerum fugam
(I) plmubataiuiB ictiljus castigari tlccurinnes liodie possunt ,
inaximc si evciscrcs ] ccuuise publicse , si iniqnain dcbcriptionein
lccisse , convicti , &i supercxacloies , vcl concussorcs fuerinl. adde
l. 2. C. Th. lib. 9. tit. 38. plumbatatum icUis vcrbera. l 2.
Supr. de. cxact. irib. h. Ub. tit. 19. /. 2. C. 7'hcod. de qucEst.
l. n. Cod. Thcod. de exaction. ^nimianus 29. Pnidentius «■jp/
1'j!) AI. suijaceaiitur.
(3) C. Theod. h. t. l. 118.
(4) ScnecUis non excnsat a decurionatu. vid. tamen /. 5. m
^'/•. Jf. dr jure immuuit.
(5) Immunitas non tribuit excusationern ab iis , quae clbo ex-
pediri possuiit.
(6) Cod .Thcad. h. t. l. 128.
(7) In dccurioncs jurisdiclio est ciyilibus magislratibus : at non
tniiitaril)us. /. 47- "j/i'. h. t. vid. /• 2. Suyr. de o^ic. nidit.
(8) Nilul.
(9) Dux ille , aii comcs sit , in pleriscjue lib. et ita legendunj
pxiatiniat Cujac.
(io) Cod. Tl^eod. h. t. l. 134.
(II) /. 21. /, 9.8. l. 32. /. 35. /. 39. Supr. h. t.
(12) Actnum }>ia.>judicia ,• gdde /. 3{. /. 39. Si^yr. h. t.
(i3) d. l. 39. Supr. h. t.
04) Cod. fheod. h, t. /. 137. 5. iiuUus.
{i3) ISiUlus sane solis materid ete. in C. Theod.
C'f>) (Jtjriae Rjalcrnae civitatis noa obligatur , qui patre tion
cuviali , ;,uslrc ytiio cx curiaji geiicre natus est. Maternus saigiii>
curialriu non fapii, sdde /. j. |. 2- J)\ ad municipatein. eicipe
/, G3. litf, . h. t,
^17) A t>ifitie )?L'mo restc h.ibcpe potipst ^ (^uod ipsa matei' noii
prodesse permiltimus. Dat. prid. Id, April. CoKUa'
TiiEOD. A. 111. et Abomdaktio Conss. SqS.
De malris conditione.
44. lidem AAA. Rufino P. P. (i^).
NUllus (i5) solius materni (16) sanguinis vincuL
getur : quia (17) mulierum infirmitas nunqua:
jusmodi functionibus reddit obnoxios , a quibus ip
betur immuuis. Dat. 5. Id. August. Constanlinop, '.».
Dos. A. 111. et Abund. Conss. 393.
De curialihus eligendis.
45. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Theodoro P. P. (18).
A D subeunda patriae munera diguiisimi (19)
~l\. tis (20) et facullatibus [ curiales 1 eligantu
tales forle nominentur , qui fuuctiones publicas i
non pussunt. Datuin i3. Ralend. Februar. 0LYr.9e
PiiOBizvo CojJss. 395.
De fornia nominationum.
46. lidem AA. Ennoio Procons. Africae (21'
NOaiiuationum (22) for.ma vacillare non debs
omnes , qui albo curiae detinenlur (^3) , adt;?-
possunt: ne paucoruui absentia, sive necessaria , Si
luila debilitet, quod a majore (24) parie ordiiiis s
ter fuerit conslitutum: cum dua; (23) partes ordinis ar
be positES totius curiae instar exhibeaat. Daluin i^
leud. Jun. Mediolan. Olybrio , et Probino CofiS; _
De comitifa dignitate.
47. lidera AA. Csesario P. P. (26).
CUrlales , qui honorariam adepti sunt comitiva-^
_ dJgnitatein , forniidare debent eos, quoruin (.«':-
derationi suat commissi : nec se existimare ideo niiMS
habeat , nnde notant , non railitera , militcm faccrc non «■
Dare aomo rc£;nldi-;tcr potest , quud ipse non habet.
(18) C. Tli. h. t. l. 142.
(19) Dignissimis ac potioribus muncra iiijunguntur , no,^
natioui , /. unic. Infr. de potioriius ud mun. num.n. h. •■■
65. /. 7. in pr. ff. h. t. .,
(20) Et meritis , in C. Th. Goth. Atque hoc est q-jod »
hniiores. ff. h. t. boiiores et muueca non ordiuatiom , » '
ribus injungi : inniiere enini vult , non tara vices spectar
vires. quod ct dc tutelis Paulus scripsit 2. recept. seiU. ^
ordiuem harum lcgum mutavit , alios seculus , bic Golo^'
quod moneo magis , quam minor. Aljd.
(21) C. Th. 12. I. /. i5o.
(22) Noifiinatio decurionis non fit irri ta quorundain dec
absentla. ^
(23) Conlinentur , iit C. Theod. Goth. Conjunge l.noi'»^
ites. supr. de appetl. hoc aulem dicitur : Non posse ficn :
tiones sive crealioncs ad munera ci^dia citra consiliara '•'^'^'V , ^
puMicum , prse^ealibus oraiiibus decurionibus , aul sallem '
tertiis totius ordinis. /. 3. //^ de decret. ab ord. fac. /. " '
quod cujusqae unit^ers. vide Lapum alteg. 55. Slod. ^^
(a4; Major pars dcciirionuni quod facit, caeteri videnl'Jr '^
vid. /. i9.# ad niunicip. Itolaud. a Valle 1. cons. 9°- "''^.
(25) D'.i3e parles curiee , curia aut curiae instar : duS
du36 tertise. /. 3. ff. de decretis ab ordin. faciendis. \
(..6) Cod. Th:od(>s. h. t. /. i^o. _ -^^j
(27) Coinitivam lionoiari.im adipisci decurio potcst : c
disuilas etiam cuiiaiibiis data.
(■28) CuriaUs licct hoKoictur titulo coraitivEe coiisistoru :-
tamen sub Prcesidis jurisdictione. yid. /. 4'' *""'"' ^" '"
rODICIS BEPETIT/E PP,.EL!:CTIOXIS.
tem , ut jiullouin pirrcepli ('.c-p {•iniit. (J^ikxI si i:i
, ciilpa persrvciTiit , qiiiiK.uo liLraiuin auri ir;u]|.'r«
oi suLjiigenUir : Iionorc quocjue , ([ucm prodidcrinl ,
i di. Dat. [\. KaJ. Janunr. CP. Olyerio et riioui-
i'nss. 395.
T)c successioiic. curialium.
4». lidein AA. Fh^reiitio P. U.
icce.ssiono cnrialiuin docernimiis , ul cli.nm (i) sr
9^7
Wfi dcccs.scrinl , tcncalur
agnalio
(i). Da(. 1-2.
mI. Jan. MetUoliini , C^3arto ct Attico Coks». 3(.)^
JDe siipcrsfitionibiis.
4p. liddn AA. Tlipodoro P. P. (."^).
los , rjiii qiiolilKt [ mod-o (4) ] ciirife jure deben-
ir (5j , cujiiscuiKjne supersiilioiiis (6) siut , ad
'!a miincra (^) lenenntur . Dat. \u. Sept. Mcdio-
Uo^oiuo A. IV. ct EuTYCiiu^o CoNss. J^y.
Dc ciiria 11 on reUnr^uendn.
5o. lidera AA. Eutychiano P. P. (8).
irs ('miiiiio ciirialcs in originalibus ao debilis
jerpctuo curiis (q) persevcrcnt : et qui ex iiis
) provinciariim rcgimea at(|ue adminislralioiicm
li iraude at(pie ambilione pervencrint , sciant se
pim iu siia ciiria rcmansuros , sed et (li) cunctis
ijab cxordio muneribns scrvituros. Dat. 8. Ra-
ov. ConstanUnop. Howohio A.iv. et Euxycuiako
98.
De bonis eorum, qui ciirias dcsemnt.
5i. lidcm AA. [ et Tufod. A. ] Mcssalje
P. P. post alia (1 2).
novis (i3) provisum fu(rat congrune emcndalionis
cursu , quemadmodum curialcs (i4) mililic-e (i5)
liomiife (t lioncrc siispe.-so , f T^nU r.-d-l-rentcr : m.
"lea qnia (i(i) boc callido r( iimI.o r-pcier^nl , ui 'f.vi,'.'..
lis (17; i)i(..vincife suae /inibus , lanrpnni liis' eonim 'lan-
liim JuUKiictiis riiss'-t accessus , p-r-grinos (18) cxp' t •'-
Kiit conimc.iius : nc dinlius iii p(>rnici'r':n curiH'iru (iq^
J-lMandi spcs (20) [ persever.t (7,,),] ci , i.uia Vio^
t.« impuniialis s(^(pi:.iilur (^3) , liornm cupidiNlibns" ob-
viaiiius : ut ex coruin bonis , (.iii se vcl pciscruiioni (-y/A
vcl m.iniis civilalum , inlcrdicl.e dndum ambilione milil
Ii3n , v. 1 qualibrt (^5) fraiide sublrahcie c(jnati fi.e-
nnt (2()) , curiis , qnas df^spruorant , consulaUir. hnqup
s. vocali edjctis iiKra ;umi mctas , Jii t.n.^^n , qni ma.ii-'
1. stis cunae nexibus iliigantur , Jatcre pc^tius , ((in,n rc-
(lj,-c maliierinf (27) : sciant post emensum annum (-y.^)
inicrpcJlatis provinciariim moderaturii)us , ex laculialibus
suis , curiis , quas dcsliluerunt , esse cousulcnduin. ,\e-
(jue tnim de immaluro praejudicio lemporis possuut bre-
vilatcm (29) causari. ]Jat. 17. Kal. Sept. Tueouor. V.
C. CoAs. 3^9.
De oneribus.
52. lidem AA. Probino Piocons. Africa? (3o).
QUis tam inveniri iniquus arbitcr verum potcst , qui
iii urbibiis magnilico stalu praeditis , ac voliva cu-
rialium numercsilate (3i) lociipl(t;biiS , ad ileratio-
nem (3^) (lucmpiam Iraiisacti oneris compv.^l];it (33j : ut
c.um alii nccdum pene iniliati curiac sacris fuerint , alios
ct conlimialio , et rcpelioe snnpe functiones adficiant ?
Dat. 16, Raknd. Apnl. MecUoL C.esario et Atuco
CoNss. 397.
De polestcite fascium.
53. lidem AA, Euchario Procons. Afric.T (34).
.■Uumvjriim impune non liceal cxtrdlere potcstalem fa-
' scium (35) exlra mctas tiTiitorii (36) propii.-e civi-
vjiatis. Dat. 6. ii.\. Mart. Ravcnnw . 11o.>or. ix. et Theod.
V. AA. CoNss. 4 12.
55. "/«/;•. h. t. l. 7. in pr. infr. da yrincipibus agcntium
I. 12. tit. ">.}..
^yn.ilidils \(cc liic lilicii inlcllisiinlnr , Z. i55. C. Theod.
(l<i(i(l niilii vcrisiiiiilius sil , ij si agnati. Gotli. Lo;ris
I; Non tanliim nalos , sed et poslluuTios srqui ciirialcm
I yiiilris. Quia cnim I(x .lit ; palics , do aliis , fjn;ini de
il)iriMl;i ),(,n cst. dc agnatis ccrlc liaudijiiaqnani , niiandu-
!Ji<urioniim a;^nali , rli;im si eis htredcs cxistaul , eorum
Kin ron st(iuunlur. Mod.
'. Th. h. t. 157.
Vl. deest , cl aVcst qnoqMc a C. Thcod. al. hco.
\ov. 45. in m\
upcrstilio hic sccta cst , /. 7. Supv. de hosretiJs : Judai.
.Kiclicorum , /. 3. in Jin. Jf. h. t.
il. niiiuia.
-'. Thrvd. h. t. 159.
airiam dcscrcrc ncmo curialis polcst. /. 55. Infv. h. t.
h. t. l. un. Injr. si cwin/is vclicta civitnte. h. lib. tit.
1. tn fin. Infv. de privil. corporiit. /.11. t,t. 1.',.
.uriaiis j.r.Tscs pi-ovincire iaclus , ad curiam revocaDdus
rmissa muncra e.\ inlcgro rcjuliturus.
I. sctl ctiiim.
. Thcod. h. t. l. j6i. in quo desunt hffic Tcrb.i , ct
onarjus,qui qnnrnnqne fiaiidc curiam c\itnt,si rcr
oiilninax fuerit , appliciilniiitur ciiriie. 7;.,>f.
^l- '■^"■, iit in C. 'Jhiod.
lililia_d,curioi:'-s inlcrdicti a niilili.i ad curiain rcvocon-
/■ 5o. IiiJ); h. t. l. 17. Supv. h. t.
'tu.
1. civitatis.
iccuncni nou lantum in paUi.a inililia intci-licla c^rt , scd
ct in solo pcrcgrino.
(ly) -Al. cui iulium.
(io) Al. .yjccifs , Pt vccta.
(ii) Abcst a C. Thnod. ct quihtsd. lib.
(■22) Siiluiium , in C. Theod.
(vio) Ls.acuut , ui C. Theod. qiiod vectum esi , 5/ teca''.iv ,
soliilium.
(«4) Persccutioni se subtraliit , qni abcst longissime.
(:i'>) /. p;'n. supv. de vrsciiid. verid.
(•<(>) Snhtrnxevit , in C. Theod. et qnib. lib.
(27) H.c qiiicd.jm oinissa et distracl;! .nr.t e C. Thcod.
(■■8) Curiiilos , (jiii rdicta curia militanl , rcvorandi ; ai.t prol
aiiiiiini bona corum addicunlur curiie , aut iis sanc qui eorum vi-
cc inuncra subciiiit.
( >9) Bvevitiite , in Cod. Thend.
(3(>) C. Tlxccd. h. t. XI. 5. 3.
(:)i) Aiiud igilnr diccudum appar.t , si Giviuiu sit inop;.i. /. 3.
"!/'■• qucmiulin. ci^. nuin. iiid. Mod.
^3») Itcrarc dcciirionatuni nciiio coj;iliir , si alii .^iiit idonei ,
scciis si dcsint. /. 3. infv. qui/iuulinodiim eifilia niun. h. l. tit. /p.
(3.|) ImpeLUit , in C. Thcod. al. compellatuv.
(3|; C Thcod. 12. i. \~\.
(3.)) Duiiniviri j^rajrcrcbant lasrcs et bncili.x. Cic. ->. agvnria.
_(3(i) De T.rrilorio vid. /. 9.8(> $. 8..^: de >-'erb. sii^ii. ^t l. .fi.
J/'. ad ntunicipalem. Crolli. Pniiniviri imporii.m non balent , /. ca
qua:. Jf. ud munic. Jtiiisdictioncia habcnt .id cci .am usquc qnan-
litalcni , .{uam nec ijj.sam dcfciidout pa'iiali judicio , /. 1. fy. u
qitis jus dic. nun obtci.ip. pignoris cajiioncin . /. •nj. ^. m.i':;isivu'
tus. j-: ad les;. jiipul. Irgi.>< act;;iiiem , ('c .jii» Cv,'\.tc.' ad -.x^ scnt.
Fiudi. in scrvos castii.atioiuiu , /. \ i. Jf. de jurisd. l. si /.n»'.;-
ttt<!. J^: qui et u qiii!>. maii. fntoiis el " cualoris datic.icin. /. J.
Jf. Ue tui. ct curut: dat. Mod.
928
LIBER DEGIMUS
De decurionibus curice viiiditandis.
54. lidem AA. Palladio P. P. (1).
GEneiali lege sancimus , ut si quis suum decurionem
• curiae viudicare malueril : si Prsrsidis (2) desil (3)
copia , in eundem manus (4) injectione concessa , sciat
ad examen coguiloris resuUantem esse deducendum : ita
Tit moderator provincise , ( si quacstio fortasse fiducia de^
fensionis uUa generalur (5) ) nisi intra ires (6) raenses
causam originis competenti disceplatione cognoverit , at-
que convictum cum poena i-estituerit debitis muneribus ,
vel liberum ab inquieludine prouunciaverit (7) , deceni
Jibrarum auri multam cogalur exsolvere : ejus cliam offi-
cium pari damni irrogatione leneatur (8). Dat. 5. jNon.
Waji , Ravennce . DJX. Theod. A. yn. ct Palladio
CojNss. 4 18.
De militia.
55. Impp. Theodos. et Vale^tin. AA,
Isidoro P. P. post alia (9).
SI quis decurio , aut subjectus curiae ausus fuerit ullam
afleclare (10) militiam , nuUa temporis praescriplione
ij)uuialur , sed ad condilionem propriam rclrahatur :
«ec (u) ipse , vel ejus liberi post talem ipsius statum
procreati , quod patrise debelur , valeant decliuare. Dat.
3. Non. April. Constantinop. IsiDoao el Sekatore
Co^ss. 436.
A
De (12) curi(^ Jlexandrince princlpalihus.
56. iidem AA. Isidoro P. P. (i3).
Lexandrinis principalibus (i^)? etsi (i5) advocatio-
ne (16) funganlur , nihilominus (17) onus peregri-
(i) Cod. Theod. 12. I. 181.
(2) Judicis , in Cod. Theod,
(3) Quid si pieescns existit aut adsit quidera prseses , dies ta-
Dien ftriata sit ? dixi ad /. 11. supr. de feriis.
(4) Manus injeclio in dccurioiie suo vindicando permissa. adde
siinilcs casiis , /. 2. supr. h. t. l. g. supr. de senis fugifii'is , /.
ail prcBlor. 10. 5. si dcbitcrcm. iH- Jf. de his quce in fraudem ,
/. )9. VI pr. supr. de tesld>. l. ^ . ff. de custod. nor. alias non
perniissa manus iiijeclio. /• i3. in fn. ff. quod mclus caus. 1.25.
ff. ad l. Jul. de adult. vid. Hailman. 2. pract. i. c. i.
(j>) Geratur.
(6) Lis originis sive de tonditione curiali inlra trea mcnses
Cnienda.
(7) yindicaverit , in C. Theod.
(8) Dixi ad piagiualicam sanctionem Justiniani c. 18.
(9) Cod, Theod. 12. I. 188. sed confcr , quia hic mulfa
Omissa sunt.
(10) Militia decurionibus inferdicta. /. 17. /. 38. /. 5i. mpr.h.t.
(1 1) Al. ne.
(ja) Haec lex , trcs quse scqmintur et /. i. infr. de Alexavd.
princ. jitrlineiit ad curiam Alcxandrinam , institulain a Scvero
Imjitr. et sumpla^ sunt DUines ex una eadcJuqi;eNovclla Tlieodoaii ,
Tide plura .-iiiud Cujacium liic ct Gilbertum Regium a. (rxvjicp-
Cap. 20. Mod.
(i3) C. Thcad, 189.
04) Principales qui essent , dixi ad /. 33. supr. h. t.
(10) Aicxandriiii principaks clsi advocatione fiingi possunt ,
liou tamen cogimlur invili cxlia suam civitritciu legationc fungi.
(16) Advocationc fungi decuriones possunl.
(17) Nihil percgrinationis Pyrrhus , nec onus etc. Aured. Sed
Cujaciug hic nihilominus accipit pro minime , ut l. 2. ^. i. Jf.
(^t bonorum . vid. Hobtrt. 2. ReccptCB lccLionis 23.
(i8) Pcrei^rinationiB onu£ , lcgatio.
(19) Cpiam hic a mupere sepArst Cujac. Priccipalis nounere et-
pleto 1 cuias sjjscipit,
(ao) CiJrije primus , qui Jn curia si mmo loco , ante principa-
|cs, ajjte dpsurioncs, /, 127, C* Thccd, h- t, huic simjiis est ,
«alionis (18) incumbat : nec publica cura (iq) -
6ua tanluui civilate committatur : et priraus (20)
quum (21) muneribus universis expletis ad suraniu'
venerit gradum , Comitivte (22) primi ordiois l
post biennium , dignitale praestita : in curialiL
men (28) permaneat. Dat. prid. Noa. Jun. Co/is.
IsiDORo et Sewatobe Cokss. ^ZQ.
57. lidem AA. Isidoro P. P. (a^).
QXJinque (sS) summates (26) ordinis Alexandrir.
a corporalibus (28) injuriis immunes esse cem. ,
ut voce libera (29) commoditates patriae defencil ■
ciim possint , si quid egerint criminose , pecuniariis «■.
ceri dispendiis. jEstimabuntur autem praesenle curia m\
specfabilis Augustalis (3o) judicio. Dat. prid. Noa. ja.
Constantinop. Isidoro et Se^atore Cowss. 436.
58. lidem AA. Isidoro P. P. (3i).
EUm , *qui triginla (82) annos in Alexandiina ciate
civilibus inhaeserit muneribus , corporalibus (33iri-
juriis (34) 5 "on pecuniar>is excusari convenit : i)ita
coiisideratione videlicet meritorum , ut hoc (35) beDX>-
gnili (36) privilegium consequantur , nec eo passim);)
Iruanlur indigni. Dat. prid. Non. Juu. Comlmyp.
IsiDoRO et Sejjatore Co^ss. 436.
Superior tenetur confirmare electionem factam
ab inferioribus.
59. lidem AA. Isidoro P. P. (38).
SI quos spontaneos (3g) hypomnematographi (4o)id''
flcos suis exhortarionibus ad publicas norainaMnl
qiii hodie quihusdam dicitur major populi , 3Iaire , ut et ar-
eiensihus , Preuost des Murchands : quibusdam in lccis Scalui,
vcl Capitolinus.
(2.) Quin. in C, Theod, . . ,•
(22) Alexandiii>ae cuiijc primus decurio post bicnniura roln»
primi orclinis ornatur , non quidcni ex curia , scd ex. pnnJ»'-
(•i3) Al. tantum.
(a4) Cod. Thcod. h. t. 190.
(20) Cuiise jnincipales seu primi , pro curise amplitiu' •
qtiinque , deccm , vel viginli. ut hic , eranl quitiquc. Hmt «i
piimi curiales , /. 2. injin. C. Th, de qncest. /. 4^' ^- 4
Th. de eo qui supr. ce/ Com.l. Sg. C. Th. de episc. ^
(26) Id cst , principales , sive primates , ut etiam letiilur
Th. l. I. Iffr. de Alexand, princip. summatcs autem J '
/. 6. infr. de navicular. l. ii. tit. i.
(27) De curia Alexandrina infr. tit. de Alcxandria yrv
/. I ) . tit. 28.
(28) Princi|)a!es cui-ia; Aleiandrinae pro patria advocatione Jt
gciiles , corporalibus injuriis adfici non debent , a P- Ai'gu^ ^
ut hic , idem principalibus ^'ulsiensium in Hetruria datu!
urbis. 61. Cod. Theod. h. t. Cujac. hic.
(29) Cum .ndvocatione funguntur. Libcitas pernnssa ^"^^'^ J
(30) De hac vcce , Auguslalis , vid. ad hunc locuitt Al< •*
3. lib. C.
(3i) C. Thcod. h. t. 191. .
(3j) Alexaiuljini curiales , qui Iriginta annis functi ipunet . f
iminiines a corporalibus muneribus , non a patrimonialiuus.
(33) Corporales injurias appellat corporalia muaera » cui r
nit pecuniaria. „jj_
(34) Dcest , in maquscr. recte , al. muniis , ut in Coa.
l?,^) Tamcn.
(36) Co^niium , in C. Theod. . __
(37) Hi , lCbte Alciato sd hijnc locum , dicunlur , <!"'
mcnlaria scribnnt.
(38) C. Th. h. i. 192. ,.
(3y) Id est , si fidtliter in decurionatu functi smt, nonttCSUl.W'
(40) Z>? hoc rid. Stiab. Ub. 1%. Qengraph,
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS. 929'
rjlones , juberaus non (i) expectandum esse consensum naii sunt , vel postmodum quoquo tempore nasceniur •
cjempore viri spcctabilis Augustalis , qui lit plerun- vel adversus subslaiitias (i8) eorum roboris vel juris hal
lei-enalis , scd ulriusque (2) parlis sufficere volunta- bitura. f Circa alias sane universas personas de materna
ir ut incipiat functio , quam nullus incusat : tunc ad genere ad memoratae Atioclienaj civilatis tantummodo cu-
Bi!)ralum Judicem (3) tam nomiuati , quam etiam riam pertinenies , eandem legem pr«cipimus oblinere
e)ris (4) consona relatione currente , quam si susci- propriam (19) firmilatem.
3, vei confirmare distuJerit , sciat se vigintiquinque
«um auri condemnatione plectendura. Dal. prid. Non.
i| Constantinop. Isidoro et Sehaxore Co^ss. 436.
i (juis per suhstilutum satisfaca^e muneribus possit,
60. lidem AA. Thomae (5) P. P.
Illus , qui nexu generis curiae ttnetur obnoxius , pet
|liubstitutam (6) quamcunque personam curiales (7)
De his , qui ex materno Curialhtm Anliodienoe
civitalis genere procreali sunt.
"Qui est obligatus curice ratione originis , eam decUnars
non potest , et si curia non pulsaverit patrem ,
Jilium pulsare non poterit. Bart.
62. Jdem A. Constantino P. P.
ijonorario titulo iJlusirem dignitatem consecuti sunt (10), examine provincialis Judicis vel sponte confessus, vcl cer-
-pbtiiutos (ii) periculo suarum faculiatum curiaa te convictus fuerit , quod ex filia sit curialis progeniius ,
ipibus satisliacere non \etentur (12).
et albo decurionum adscriptus fuerit : nullam si^>i juper-
esse facultatem negandae vel evitandae condit; ^ existi-
met : et curialem non adspernari fortunam avi"^^<<?;.ii
sui pertentet , nec dubitet se muniis curialibus subjice-
re (23). Quod si quem (24) curia , de qna praesens san-
^'' ^'"P- I-eo A. (l3). ^ ctio loquitur , natum ex filia curialis minime secundum
r|ue (i4) Dorotheum virum illustrem , et tolam ejus praestitulam ordinationem sibi sociandum curaverit : pro-
ubstantiam , neque Irenaeum virum spectabilem Tri- lem ejus pulsare nuUo raodo penitus poterit ; nec eniiu
J)e Dorolheo , Trencpo , et eorum liheris ad
L. eos 22. supr. h. t.
i et Notarium , etsi ante (i5) palernas illustres di- patimur conventionem ejusmodi pra;lermisso filio , quem
?s natus est , ullam inquieiudinem pro curiaJi ge- curialis filia ediderat , a nepote , vei pronepote , vel ul«
El et conditione sustinere dccernimus. Liberos quoqua terius incipeie.
a , qui vel jam sunt , vel futuri sunt , eoruraque
>8 , quotioscunque continuala temporum , et succei- De Doctitio. 1. De natis ex illustrihus.
1 perpetuitate nasceniur , a ronditione curiali , et
•ne esse libcros : Icge (16) divse (17) memoriie Ju- 6i. Idem A. h.^) ad Senatum.
qua; de raaterno curialiuna Anlioclienae civitatis ITVOctitii viri clarissimi (26) jubemus forlunam super
promulgata est ) nihil in persona viri illustris L' curiali condilione nuUo modo [ esse ] inquietan-
«j»ei , vel viii spectabilis Ircna^i , vd adversus facul- tandam (^27) , nec facultatibus ejus : sed eo , qui hujuS'.
orum , vel adversus liberos eorundem , qui vel jam modi conamen inierit , sacrilegii pceuam (28) luiluro.
'oininatiorcm commcntaricnsis Alrxandrini Praefeclus Au-
ctiam inviliis ratam liabcre cogitur.
t liominanlis tt nominali,
ecurionis nominatio confirmalnr jntlicio prisidnm , ut hic,
nation.bus^ inlrrcsse solcnt. /. 1. §. sed etsi prascs. 4. m
appellaiidum sU. *^
A. acutionis , scd crcator l.ic niliil aliud , quam nomina-
.ommatuni appellanlcm i„ causa appdlationis lis elc solct.
mcn , M sinc nommalore piffises al.cni bononw (lclulcril .
imjla nom.nalus cst , a prae.side appdlavcril ? Ari.tidc;
iipm rclcH , sc licnarcham a Scv.to , Asia: pr.Tside , ila
um appcllassc non ab ip.so p.teside , scd ab ipsi.,s n,a«i.
5 mu.ncpal.lms , qui littcrasd pr.-esidis rcddidis.scnt\
derciitur ,11. ,psi cum nom,nasse. vid. Cuiac. o. oOs. 35.
I. Ihiodoro. ' "
a. iiifr. quo qHii,]itc ordine. l. ii. tit 35
urialis oiioi„c licct spccfabilcm dignita-cm ,' pula comili.
Jeptus s,l, pcr subit,tutum munus civik obi,e non potcsl •
nalitcr id c. a principe sif co.iccssum : lllu.slics ycro cu-
T suhshl..;uni jms.nut , pcriculo lamen si,o.
^cclabilis d,-,„las , coniKiva , d ci si.uiles.
77 »'J(/. iiiiiB adfiuein sitmyta siint cx l. la. tit. i.
Rejiqui igilur tn cnilam rcliacli per se potissimum miinc,
JU, /. si quis cmiidis. sii/u: de fpisc. ,i clrric. ncc ol',vt;,t
!'' ;/'*,'"'''^ 1"'* H"^'^' '" pnvlcriiuin indulget , in futu-
ct. Mod,
>id. /. 21. infin. stivr. de episc. et chric.
WJ.IV.
(la) Vcrentur.
(i3) Al. Juliano. AI. lidem AA.
(i4) Curiae obnoxii librri anlc iUnstratum nati , ab bac tamcii
scntentia excipitur bic Dijiolheus et Ircnaeus. dicain ad l. G3.
Iiifr. h. t.
(i.')) Natus cx illustri vcl administranfe , vel administratione
pci-funclo , curite non tcncfur , ut hic , ( cxcipe cSsuni /. 6r.
Snpr. h. t. ) unde nolant , Natos ante illustratu.u ct ngnmn pa-
tris ncque illustres , neque icgis filios csse : qua de quxstione plu»
ra diccinus ad /. ii. Infr. de diqnitatibus. *
(i6) Extnt Supr. l. eos. aa. iioc ^it.
(17) Divin.T.
(18) Al. suhjccta.
(19) Poi pctuiiin.
(20) Ciiria Aiifiochcna cos sibi suseqne curi» vindicat , qui na,
srunliir patre libcro , nialre dccurionis filia , quod in aliis noa
tst. /. 22. /. 6t. supr. h. t.
(21) Autiochia splcndidi.ssinia civitas , ut hic. Orientis piJcher-
iipex , Ami,i'auus 20. /'"« niultum Bcma infcricr. Hoi-o.lian. ^,
di' itiis , niiigniludine , homiiiuin muliitudinc , .■mniurr} urbiu/n ,
qua; in r^ririUe prima , ProcMp. 1 . de bello Persico.
(21) Adde /. I. in Jin. J^'. ad nuin.
(■.>3) Siibjaccre.
(v>5) luli.n AA. ad Scnatum. Ad scoatum autcra ideo scnbit ,
qiiippe dc senatorc.
(26) Ali:is , cltinssimi juwenis.
(27) Inq.iirendam.
(28) Puna.
117
x)?>o L I B E R D E C I U U S
§, 1. Omncs , qui post (i) peractam illuslrem adrai- omnimorlo cum facuhalihus suis , ct post ertm di^nit
niblrationcm , vel :idlmc in ea posilo patre (2) suo gi- progenitis (20) filiis, a curiarum uexibus vcl oner!-
gnunlur , a cnrialium inlcntione defendantur una cum decernimus liberari.
Mn
65. Imp. AwASTAsifs A, Polycarpo P. p.
DTva? memoria^ Zcnonis sacralissimam conslilutionerr
quae de curialikis post certas excelsus adminiM
nes , sea dignilales condilionis nexu liijeraridis lala
est , in hac tanlummodo parte duximus corrigeudarn
cavctur eos eliam , qni anlo eandem constilulionem
g
palernis sine dubio substantiis , quas cum personu patris
a curiah ncxu Jiberas esse nemo dissimulet.
De dignitntibus.
64. Imp. Zeno A. Sebasliano P. P.
NEroinem ex his , qui obnoxii curia? constitiiti ab (3)
initio felicissimi nostrae pietatis impcrii , Comites (4)
privatarum (5) nostraj , vel [ piissimae (6) ] Augusiaj inilio tamen ejusdcm' divae recordationis Zeuoais iinp
partis , sive Comilcs (7) largitionum , vel Comiies (8) coiuites privatarum rcrum nostrEe , vel piissim.-e Ai!
domesticorum , Qua^stores , vel Magistri (9) officiortmi , partis , scu Comites [ sacrarum (24) ] largitionam .
[ licet ] ad actum adrainistrationis gerendum provccti Comites domcslicorum , Qugsstores , aut RJa-istri ofiio-
sunt , vel in posterum provehenlnr , ob hoc curialium rum [ licet ] ad actum adiuinistralionis gemidum
Tnunerum laqueos voUimus evitare (xo) : sed obhgatos vecti sunt , minime curialium mnnerum la(|ucos ob u
cum liberis suis quandocumque progenitis , et facuhalibus evitare , sed obhgatos cum liberis suis quandocunrfae-o.
suis post administrationem dcpositam , curiae commoditati- genilis , et faculiatibus suis , post adminijlratioaealew
tus inservire: nisi forte aliis privilegiis super hoc Jegibus positam curi* commoditatibus inservire , nisi fortP '
copnitis muniantur. ]Nam aliauniversa legilima vel ex con- privilegiis super hoc legihus cognilis muniantur. U;
stitutionibus data privilcgia integra volunuis , ilhbata(|ue enim , qui memoralas adminislrationes , vel unaoi eii»
servari ^^f ,f). Ne (12) tamen indulti honoris (i3) inane peregerunt , necnon liheris , et rebus eoruin , beneficm
iiomen retinere videantur , dignitatum tilulis potiantur , quod ante per ihuslrem adminislrationem peractam eisr-
per subslilutos suarum (i4) periculo facuhatum curiali- quisitum est , intactum , illibatumque jubemus serv
ius muneribus respondentes : Jiabeantque (i5) iniegra , ut relaxatione conditionis , et munerum curialium,er
ilhbataque privilegia diguitatis. Eos vero , qiii praetatas anteriores principales disposiliones sibi concesvi , tamp-
dignilates ante initium (16) nostri imperii conseculi sunt: si , quam hberi eorum post hujusmodi admiaislratiom
cura facullatibus suis , et post eam dignitatem progenitis adepiam procreati una cum propriis substautiis potianr,
liliis a curialibus nexihus , vel onere (17) decernimus Ji-. et si contigerit , eos post div^e memori.-e Zenonis cod-
ierari. Hos autem , qui quocunque tempore Patricii (18),
vel Consules , aut Consulares facti sunt, aut in posterum
fuerint , aul Magistri mililum , vel pra?fecti pra3torio
Orientis (19) , vel Hlyrici , vel Urbis administrationem
in actu positi quandoque gesserunt , aiit postea gesserint :
tutionem , sive per se , sive substilutos suos curis (n-
petentia munera subiisse ; eadem videlicet constilutie
diva? rnemorise Zenonis ex die , quo pronuil2;ala est , as
vires obtinente : cum conveniat leges (25) fuluris recas
hnponere , non praeterilis calumnias excitare.
(i) Natus patrc iliustri , patre in ea dignitale pobito , vel ca
ctiyni functo , illui-tris est. unde coOigltur , natnm patre noncium
illustri aute udepluin ilhistratum uon esse illusUxiu. adde /. 61.
supr. h. t. l. peii. l. ult. Infr. h. t. dicam ad l. 11. infr. de
dign. Golh. Quarc ut iliuslris non cst tiiius natus aule iUustrcia
dignilatem patiis , ita lilius regis ncn vidttur dicendus is , qiii
Hatus est ante quaivi jjaUr rcguo potirefur : quo judieio couleudit
contra Darium fratrcm majortm Xerxes olim , cl vicit, , pccus est
tamen in STnatorum tt decurionum tiiiis , /. 11. injr. de dign.
*t in filiis patronorum fisci. /. ult. Injj-. Mod.
(2) Patii.
(3) JNatus patre illustri , curia liberubatur : nondura illustri
seu antc illuistratum patrem natus , curiae p:i!ris tenebatur aiilc
hanc constitutiontra. Post lianc conslitutionem libtri etiam post
illuslralum palris iiali curise tcnentur , sive pater illustratum per
se sive per substitutum gesserit. Hac tamen sententia excipiuiitur
fpaedam dignitatcs illiistres , de quibus in fine. injr. h. t.
(4) Al. conuLum pnvatar. rer.
Modo ante hanc constitutioncm eam gesserit dignitatem.
/. 65. Infr. h. t.
Seu comitis et deest sacrarum.
AI. comiiis.
Al. deest.
(10) lUustrcs sunt lise dignitatcs , comitatus rernm privatarnm ,
Jargitionum , domcsticorum , Qusesturse , magistrutus oHiciorum.
(11) Observari.
(12) Ncc.'' i
(i3) Honor<^.'
(14) Natus patricio , consule , consulari , mrgistro militum ,
P. Prajtono , vcl uibis ( sunt ct lioe dignitatcs iilustics , in eo ,
«uod mox scquctur , a superioribus dilitrcntcs ) curia lihtratiu- :
ctiam si puitr iJIuslris post imperium Zenonis iJltistratum adinini-
straverit , aote dignitale« superiorcs a patre adtptas natus , non
hberatur curia.
(i5) ILibcant.
(iG) Nnnciuni.
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(17) Ilonore.
(18) Suhstituio intcrposito serviens , periculo suo servil. i5.
5. ^- Jf- dv adm. rt prric. tut.
(19) llxc Jex pcnmet tantum ad Orientale imperiuni.
(20) Vul. /. uU. Injr. da excus. rnuner. h. I. lit. 47-
(21) Honorc.
(22) /. 64- Supr. h. t. Curiae obligaban^ur Zenonis constilf»'
ne , qui ab iuiiio inipeni Zcuonis facU essent comitcs rerum.v
vatarum , largitionum , donieslicorum efc. d. /. 04- supr. It.
Lac cnnstitutione suptriores curia liberantur : in.(xlo si anlc n-
stilutionem Zenonis eas diguitates gc>jerint : nec vult sibi com
quidquam priTejudicasse , ([iiod aliquamdiu paruerint constil^
Zeuonis , atque ila derogaUir /. G4. suvr. h. l.
(23) Data.
(2|) A\. dee.<:t.
(20) Leges faturis regulam impommt , non prx!critis. /. 7-
supr. de legih. l. 20. ^upr. de usur. l. ult. supr. de suif et >
timis. l. 22..^: de legib. l. i. 5. 1. Jf. ad /. Falc. Hov- '•
c. 9. vcr';. valeal. 'Nov. 11 5. in pr. l. 21. 22. supr. de sr.
ecct. l. 53. ^. I. in fin. supr. de episcop. ei cleric. I. W- *'"•
de contract. jud. l. 3. supr. da pdct. pign. Pofesl tamcn prin ~*
etiam pendenli negotio Icgcm d ire. iVoi'.' 3. Legcs tiahuntiir eln
ad praclerita , si id lcgc noya noniinatim sit expressuiii. No*'. '•
/. ulc. sujn: de pact. pign. l. i. supr. de contr. jiid. Citer*
denique ttmpore lcgcs ohligant, si id si)ecialiter sancitnm , >■
vell. 5j. ct 116. Plis addendum , appcllationis causas liniri sc
diiin lcgcs , quse dicenda; scntcr.tiEe tempore obtinchant , no.i
cuntlum iiovas , qua; post scntentiam , a qua apptllatum est ,'■
valueriint , eliainsi novae nominatim porrigantur ad pra;'^'';
Nain hrec claitsula , quoties novis Jegibus adjicitur , de pr.Ttei:»
ncgoliis nondiim finitis aceipienda est , non de iis , qnae jani |-
ta seiitentia jiidicis , vel transaclione pattium. /. i. in fn. J"^
de contr. jud. l. 22. supr. de sacr. eccl. Novell. IH- ^' '|i;
iiijin. Quid si negotiuni quoquo niodo in judiciuni deductnn
.4cciir:-i:is exi^timat , c.im thiusulam iioa eo porrigi : yerura .
ciirsio repugnat Nof, u3.
CODICIS KEPETlTiE PR/ELECTIOMS.
93 1
Quce dlgnilates curia liLerent.
66. Imp. JusTiNJANUs A. Demosiheni P. P.
ximus. Ex 3CV0 auiem sequente progcnilos antea , nuUiuj
futuri fisoi patroni liberos concedimus liberaudos : ut ne
quod surnmis apicibus dignitatum non est conccssum hoc
alii sibi audeant vindicare : sed progeniti filii Lnte-
J. ,., , , .. , ^"^"^ (^^) »^ ^^sci patronatum pervenerint, in coudilionp
1|rialibus (i) consortus consulcntcs , censemus , ut pnslina remaneant. f Aliis (i3) [ autem modis 1 quam
iicmo sibi bJaiidialur , et non certis modis sese libe- Lis quos sigijlatim enumeravimus UA) sive lecibus fiS)
<• existimet : sed pro nostra forraa lantummodo antiquis comprehensi sunt ( qualis (16) erat is qucm ex
a.[iosse libertatem (2.) sibi curialis competere condi- tribus (17) maribus concessum ante fherat patri maxi
n : omnjbus anterioribus modis quos non coraprehen- mo (18) Senatui sociare ) sive comprehensi anterioribus
jaisens sanctio , ex pra^senti die antiquandis. f Si scitis non fuerant , hberatiouem corapetere cuidam cu
gilur vel summum Patiiciatus honorem fuerit con- riahs fortuna; nuUo patimur modo : sed sive praTnatica
s , sive infulis Consulatus honorarii (3) aut ordi- [ sanctio ] super hoc processit , sive seutentia emuicntis
fuent ampljalus , ut vcl Consul , vcl Consularis (4) simae (19) PraefecluroG , sive alius modus quicunfiue ex-
lur : seu Praefectorum pra;torio infulas susceperit gu- cogitatus est : ea omnia peaitus vacuari , et pro infe-
•iJKlas , vcl Urbicariam ( in ipso laraen aciu ) me- clis (20) haberi , et curiaiia corpora suis reddi civitalil
r prsfecturam , uecnon Magistri raihtum oflicium ge- bus , et substantias eorum subjacere , nulla excusalioue
II m susceperit , is gaudeat se hujusmodi conditionis eis (21) penilus competente.
sortem , et hberum cum suis facuhalibus suaque
ilate , quam poslquam meruerit dignilalem , vel
gesserit , ediderit ; anlerioribus filiis in conditione
la remansuris , tam Praedscturae (5) quaestoris quam
o(]ueniissimi fisci patroni: tam (6) Praefectuiae qu«
alibus et lHjricianis praesident scdibus , quam Ur-
e , nexibus curiae liberantur , cum ad fisci patrona-
icrvcncrint , una cum substantiis et liberis suis ,
el anie habuerint , vel poslquam ad eundem gra-
provecli sunt. -f' Viri eliam clarissimi pnncipes
im (7) iu icbus , curia; libcrtalem ex anliquis legi-
asecuti sunt : ct viri spcclaliiles proximi sacri scri-
I rioslra; memoriae , et saciarum epislolarum , nec-
cri (p) scrinii libellorum , sacrarumque cognifio-
t dispositionum cura substanliis suis et liberis qucs
acnsa (10), dispendia susceperant : hoc etiam nos
,>ranics intuitu laborum , quos multo , longo , pro-
Mcmpore perlulerint (i 1) , intactum iHabatnmque
pmus : ut hi omnes forluna curiali liberentur cum
bstanlia , suaque sobole , secundum ea quce pra^di-
T I T. XXXII.
SI SERVUS , AUT LIBERTUS AD DECURIO-
NATUM ADSPIRAVERIT.
Lihcrlus , qui non hahet jus nnnulorum aureorum ,
nec reslitutus est nalalibus , cum poena
a curia removealur. Bart.
i. Impp. DiocLET. et Mixim. AA. et CC.
Salurnino.
SI (22) libertus , vel jus aureorura (^3) annulorum ade-
plus non est , vel nalalibus suis non restitutus : Pri;-
ses provinciae non tantum curicc (2^) parlicipare non pcr-
mitiat , sed juxta legis (26) severitatem congruenti poeaa
ulciscatur.
te '.R ^°"^';t"f'""'J ^^ Domoslhcncm meminit idcm
iVoK. 38. vid. Forcalulnm c. 3. Necyomnnt.
Cuna l.],crant l,ae di^.nit.-,lcs , summa patriciatns di.nitas ,
l"s , ConH.larUas , Pr.xfcclnra pr«=toriana , nrbana ^ n^,.
m.l.t.mi, palronatus fisci , prinoipal.,s agentium in rcb„"
lus sac,or„m ..cr.,nor.,m , ut hic\ d„o priores , solo lit„!
1"»; ad..,n,istrat.onis lantnm mcrilo , patriciatus ct con.u-
.,ni^l.o..oran„s , .chqns non nisi reipsa adminislrals ,
ons..lal.,s alins honornrius , alius oidinarius.
'igniias hwc tonsular.fas.
1. /»a/,,na« scd hunc locum sic cncndat Cujac. Sc<i ct
^dv .alorum P.rcfcctura. pr.-ctorian^ ,1 „rbicari« ccrtus crat
MKl J"'"-"-,""'?'r. 1""'^""i^^ prodibanl duo f.scl pat.o
H,s oc privilcgu dahatur , „t A diunilalc , nna cu'm ,-
sccpl s post cam ,ht;,Mtatcm curia libonuTntnr.
'11. /. 7. wfr. de (>r. agrnt. in reb. l. ,a. ///. 23.
cnn,a mcmonec cp,stoIar„u, , libcllorum , cognitionum ct
'Nec nou sacrorum libron.m , .«^crarumquc ctc.
l^iotolcrunt.
C"ria: ,„,lla, dignilafcs lib.ranf , prxfcr supcri,.8 cnum.ra-
l>om,l,va p,-,v,;la,-um , rd Ia,-itionum , vel don.csficoruia
^iina , vcl magisUr.iim ofliciorum cnria iion solvil.
- «Ji. C. Thcod. de decur.
Rio,noravi,n.is.
'NiUus patrc jam pafrono fisci . cniia ud.i cmi patie lihe-
anic natus , iwn lihoratur. vide quse scnpsi ad /. C.
11.
infr. de dignitatibus.
supr. h. t. I.
(16) Quis.
(17) Qiiartam Sahinianam datam adoptalo ex tribus maribua
tollit. 5- scd en oinnia. iq. Instit. de hcred- ab intest. de rjaa
disi ad /, penult. 5- 3. supr. de adopt. \id. Aic Cujac. Alc. 4.
parer. 3.
(i8) Senatus maximus urbis Romae.
(i()) Erainentissima.
(ao) Inipcrfcclis.
(21) Eju-s.
(9,2) Ciirialcs aUerutro modo libcrti essc poterant , vcl jnre aa-
rcoruin annulorum iinpclrato , vcl natalil)us rc.slituti : his defi-
cicntihus c.riales esse non poterant , ut hic , ut ncc scnaloies.
/. 9. infr. de dis^nitatibut. Ilodie possuiit : cum om.iibiis l.herli^
jns anreorum annulorura datum slt , ct omncs rcstiluti natalibus.
NowcU. 78. c. ^.
('.'.3) Ann.ilo aurco nfebanfiir ingcnui , idcirco libertinis aunului
dahafur , ut quasi ingenui vidcrcntur.
(.14) Curiani.
(^5) Lcsem Viselliam , dc qu.i supr. nd l. Visel. Golh. Cujui
^■'cciia" hodic ccssant , ca^lcrum iiotandi.in hoc ; mtliorc olim con-
ditione f.iissc natalibus rcstilutos , q„a,r, an.n.lo donatos. h, eujm
honore auijcbaiit.ir , condiliondii non nii,tahant : jura fantiim «f
iiiunia dum vivcbant ingenuitalis babehant , i\p". 74. l- fdso. ff'.
de cond. el demonst. l. etiam. Jf. de bon- Uh. l. 1. supr. de jur.
aur. ann. Illi conditioncm rautabant , quippe qni illis nalalibiis
ic-lit.icrentMr , in quibus honiincs fi,crc , i,ond.,ni neqiic natur.\ii
ncquc civili juic do.scripto , /. 2. Jf. de nat. rat. trgo vorc fic-
1-ant ini;cu.ii. /. ult. sunr. dc bon. Ul. -At ex Nov. J„«t. 78. ip>o
jnrc omncs lihcrti natalibus re^titu.intur , ct jus habeut aanulo-
r„,n , s;ilvo jurc pafionatus. ?hd.
9^^
LIBER DECIMUS
2. Tidem AA. Oiiclnae (i).
PKaPSPS provinciae si eum qui ^'^dilitate (2) fungi-
lur (3) , servum tuum esse cognoverit , si quidera
tion igiiarum condilionis suae ad TEdilitalem aspirasse per-
epexerit , ob violatara (4) servili macula curiae dignita-
tem congruenli poena adficiet. Si vero quum opinio-
ne (5) publica mater ejus pro libera haberetur , ex de-
curione procreatus , ad capessendum lionorem errore la-
psus processit , dorainio tuo eura subjugabit (6).
T I T. xxxiir.
DE PRiEDIIS DECURIONLM (7) SINE
DECRETO (8) KOH AUE>'AND1S (9).
De proediis decurionum.
1. Imppp. Valent. Theod. et ArcAD. AAA.
Cynegio P. P. (lo).
ST qnis decurionum vel rustica prandia , vel urbana (i i)
venditor necessitate coactus addicit (12) , interpellet
Judicem competentem , omnesque causas sigillatim , qui-
hus slrangulaiur , exponat : et ita demuni dis,lrahend3e
possessionis facullatem accipiat , si alienationis necessita-
lem probaverit. Infirma (i3) enim venditio erit , si liaec
fiierit forma (i^) neglecta : ita enim fiet , ut nec immo-
deralus venditor (i5) nec emptor , [ cujuscunque sit {^16)
condilionis , ] invenialur injustus : denique nihil erit
poslmodum quo venditor vol circuravont.'jm se iriii
vel oppressum potentia comparaioris qucn deljeal : <
doquidem sub fide actorum , et de nccessilatc disirj».
tis , et de voluiitale paluerit comparanlis. Qu>d si
contra vetilum occullis moliiionibus per supposilas i
personas , cujuslibet Joci quem tamcn [ ei^i;)] d^
dislrahebal (18), comparator extiterit : sciai se preiio
quod dedit , esse privandum : et lucum quein coiii
vit , cum (20) fniclibijs esse reslituendum. Dat. 8.
lend. Decembr. Conmnlinopol. Howorio Mi. P. £t.
voDio CoNss. 38().
De rchus mohilibus et nominihus curia; heredilari
jure adquisiiis.
a. Impp. Theod. et Valemt. AA.
Floreulio P. P.
NEc (21) venditio rei hereditariae (22) curia acc«.
tae , aut debitoris (28) hereditarii qui solvciil Ji-
beratio aliter admitlenda est , nisi (24) apud acu tu»
vel majoris partis ordinis intercedente decrelo (25),icii.
di contractus, vel dissolvendae obligalionis causa pi«.
tur : Ita enim et id quod (26) ex ea redigitur, ad b-
diorum jubemus comparationem expendi : quorum reB
omnes , ( sicut (27) dictum est ) ejusdem curiae pu cis
muneribus quae solatio egere constiterit , juslissime S'»-
buntur : ex consensu omuium et maxime ditlorura (),
vel idonea fidcjussione oblala conducioribus eiigeii.
Dat. 5. Id. Jun. CP. Felice et Tauro Conss. 4^5
(1) Orlginis.
(2) ./Edilitas hic luagistratus cst municlpalis , /. qui insulam. 3o.
5. adilis. \. ff. loculi. Juven. salyr, 3. sic Aipiiium habuit
trdiles. Cic. \'6. fum. ct i5. ad Au. Capua Praetorcs , Cic. 2.
j4^riir. Lanuiiuin Diclafores. Cic. pro Milone. In aliis duunjviri ,
Spartianus in Adriano. Per Latiiia oppida Dictator ct iEdilis ct
Duumvui sunt , in aliis Quatuorviri. /. i. infr. de solut. et Ub.
dehit. cii>it. l. ii. tit. 39. Alexandriae , Hypomnematographi.
/. 59. supr. de decur.
(3) Itingi EediJitate , et «ediicm esse diflcrunt : Jioc iuris .
ilhid facti. ■• '
(4) Curialis , scii dccurio csse non polcst , qui seryus sit.
(5) Opinio publica liloertatem non tribuit servo sedilitatcm ge-
renti. adde /. 11. supr. de Uherali. Quid gesta pcr cuni , cujus
sunt momenti ? ipso jure nuUa : utilitatis tamen causa sustincntur ,
arg. I. Barbarius. 3. Jf. de cffic. prcetor.
(6) Ita est , si servus ignarus suse conditionis adspiraverit ad
lonorem curiae , illaesus doniino redditur : neque dubitari de hoc
f otest in ignaro pariter hujus facti domino : sed quid si is scive-
rit , an eliam tum servum recipict .'' videtur quod sic j ciim ncc
sciente domino decurio fiat , etiam si eo fine manumittatiir ; ve-
rius tamen cst , ut dicatur fisco eum addici debeie , arg. /. gene-
raU. infr. de tahul. Cur enim eo passus est dominus inquiuari
curiam ? Mod.
(7) Curialium.
(8) Subaudi , prsepositi. vid. Cassiod. lib. 7.
. (9) Id est , vende-idis , ut eonstat ex l. ult. h. tit. supr. de
Jure einphyt.
(10) C. Theod. 12. 3. I.
(11) Vrbana vel quceUlet mavcipia , in Cod. Theod,
(12) Decurionum JDona vendi non possunt a creditorc , nisi cau-
sa probata apud acta prsesidis. vid. /. 1. supr. de offic. ejus qui
^ice aUcuj. jud. adde /. i5. 5- in fraudem. 2. ff. ad munieip.
Cassiodorum ;. e« 8. Kovellam Majoriani dc curiaUbus. Gotli.
Vjd. Va^ij. lllustr. controi'. c. 61. n, 1, Ans.
(i3) NuUus csi actiis , qui kgis forma neglccta fit. /. conslitu-
tionib. ^^. ff. ad municip.
(i4) rorma ncglecia actu» JD6jrinu8 , Dcmpe quia «iformij.
(i5) Dccreti intcrposilio efficit , ut ne sit Jocus /. 2. iupi dc
rescind. vend.
(16) Absunt a C. Theod.
(17) Dcest in Cod. Theod.
(18) Distrahat, in C. Theod.
(19) Emens fundum decurionis , caiisa non probala apudi*
praesidis , prctium amittit , ut hic , similcs casus vide in 5.
infr. de agr. et ccns. /.11. tit. 47. /. ull. infr. de fiuidini
prn-atce. f ii. tit. 65. Golh. Qiia cadcm pana plectitor is ">
que , qui emerit capite censitos sinc terra , /. 7. infr. de o;
cens. uara et lioc casu reip. interest , ut censiti tcirae suae ; ■>
reant ; ut illo , uti curiales sua tencant , ne patriraouii dissijiO-
iie ad munera civilia miuus reddantur idonei. et quoJ in ' »
idcm obtinet in eo , qui dempto canone , quod fil illicile , »
dium dominicum emerit , /. uU, infr. de fund. rei priv. non ti-
net in vicano vicani prsedium emente ; quoniam is prtlii Jedi. <>•
nem habct , /. 1. infr. non Uc. hab. mer. scd cui illis ca u»
cedet pretium , vcnditorine , ut ila cx mala fide sua lucruuft-
cial ? minimc quidem : scd , ut Accursio recte placuit , inft ur
aerario. arg. d. l. •j. de agr. ct ccns. et l. pen. supr. deresid-
vend. ]Mod.
(20) lu eroptionibus , quae nullae sunl , cmptor fructuJ oa
lucratur.
(21) IIuc pertinet /. 1. tit. 3. /. 12. C, Theod.
(22) Curiae rem hcrcditariam quresitam ncmo emere potcst f-
ue dfcreto curiae.
(23) Solvcre curiae debitor hercditarius cjusdcni non f*
nisi decreto iutcrcedcnte. '
(24) /. 3. infin. infi; de uendendis relus civit. l. n- '"• '■
(25) Decrctum requiritur in alicnationc rei hercdilarise cui i
et in solutione hereditariae rei curiiE facienda.
(26) Pretium rei curiae heicditariae vendilae , in praedic""
coniparationem vertcndum , ut cx eorum reditibtis oiicra c«
sustineanlur.
(27) Pars vidctur esse legis alterius hjec constitutio , .'. l- ^'
tit. prox. 1, 1. Cod. Theod. de impon. lucrat, descript.
(28) Ditiorcs pauperioribus preefcruntur.
:b\ones non possunt vendere sine decreio , alios autern
corilradus non prohibcntur celebrare. Barl,
3. ItMp. Zeno A. Sebasliano P. P.
yales (i) vcndcre quidein res immobiles , vel man-
j)ia ruslica (2) proliiljemus [ sine ] intcrposilione
donatioues (3) vero vel ])eiinutatioiies , mA
;t alios etiam sine dccreto porniilliniiis (j) cele-
onlractus : quoniani et sacrac constiluliunes (juae
loc a rrlro Principibus lalae sutit , iii pluriniis (5)
irlibus de pietio non redlnbendo locula» sunl :
6!ex lioc apcrtissinic detur intelligi , soliiin veiidi-
ish) deciirionibus sine decreto inlerdictum fuisse
Irltum : cum (8) tamen venditio intercedcnte ( ut
CODICIS HEPETITiE PRiELECTIONIS.
933
parie heres sit bonorumv^i possessor: partem quartam (i^)
jure optimo a cuKia peti decernimus. Dal. 5. Id. Jun.
CP. Feuce cl Tauro Conss. 428.
Curiulcs dehcnt hahere quartam ertraneo
succedcnte curiali , no/i ttinien de
sin^ulis rcbus. Barl.
est ^ decreto agitur : nulluni. eos , vel qui ab liis
ant , dispcndium cujuscunque persona> , vel cau-
el llieatralis (9) liberalitalis noniine ( qnod iie-
fieri dicitur ) suslineie decernimus : nec (10) ex
decretum recilari, sed curialium veJ tnajoris partis
elatione (11) currente , sine uUa malignitale (12)
vel damno contiaiienlium,ad coniirmaiioaiu
1 lem conipetenlis Judicis proicrri sentcnliam **.
cw//£///o Crccca Justiniani hic dcest , qua jubcbat ,
a| donatio quajn oninis actus olienationem contirwns
t\suhjaccret , ut idern alt IVoveJl. 38.
T I T. XXX iV.
iDO ET QUIBUS QUARTA PARS DEBETUR
EX BOMS DECURIOWCM , ET UE MODO
DlSTRlBUTiONlS tOKUM.
V extrancus succedit nlicui dccurioni , dchet
curia habcr-e quarfam. Barl.
ipp. Tm:oD. et Valekt. AA. Fiorentio P. P.
cpirionum consortio sit alienus , qui curiali succes-
i compeientis eidem(i3) juris sive ex asse, sive ex
][anc lcgcm accusat Justin. Novcil. 38. in pr. C. i. t>en.
1 s.
iiin qiinelibct /. i. C. Theod. hoc tit. liodic sola rustica.
22. supr. de ndniiiiist. tutor. vers. Proccipimiis.
'onari j^ossunt ns ciiriae , clsi vendi noii jiossint sinc de-
lule lijcc lcx iiiiral>ilis dicilur iVi divl. JSovell. 38. Causa
Hercnlia: es.se i.otest , quod iacilius vendainus , ijuani do-
.jodie neulcr actus valet sinc decreto. d. Nouett. 38. Imo
• 11 doiialio cuni dccrcto valet , Noyett. 87. Colli. "Vid.
»j'rf /. 2. si certum fietalur. 1. tect. iii priiic. col. 4. n.
2. lcct. n. 19. Fab. dc Mont. in tract. de empt. et
iill. qiiast. 4. qucest. piiiic. num. ai. Alexaiid. ad t. si
Kis. §. Dis'i. c<U. 5. de leg. i. n. Si. Forcatulum deui-
vmaiit. dial. 19. Mod.
163. ^. de reg. jnr.
uribus.
wsumilur rmptio et vcnditio contracta , uLi prctii facta
%'' "' '• ''^'^""•'- ^'i^ <l<' ogic. prasidis. l. apitd Cel-
3i'Jf. dc doli mali et met. e.rcepi. /. cum dotem , lo.
' virum. 21. supr, de jure dolium : nisi hoc aclum sit
clu , ut dominiuin fransferatur : luiic enini a;stimatio seu
ntio cmplioiieni non facit , sed ut periculnra lei transeat
jik "' '' *''"'*"'"'"• ^- '"f^- ^«^ /'«*^"*> Soci-
mntionis.
itio dubitandi in liac lege.
'lealralis lilK-ialitas , largitio curiie ad tlicatra.
ccietura curiae ubi cxi^jitur , cx tabclla seu pcriciilo vcl
fieri non dcbct , scd
viva vocc , con.scnsii ciiri^ ct sen-
npetcnli.s j,„hcis , nc quid pro scriptura cxccploribus da-
esse. addc /. 9. ^. 2. Jf. dc ojf. procons.
39. supr. de decurioiiil>.
ratio in specicin concepfa non niniis essc potcst : ut eo
'llaliir sopb.slica inKrprctatio. Dec. in /. (jua: dubilatio-
iusdcni.
> 8 ' • i?"- de rfg. jur,
iiarfam beredifatis defuncti dccorlonis , cxtraneus ejns Iic-
I pra;slare Ucbet. lu ^mbusdaui ioci» GciwamiS citiauci
a. lidem AA. Apollonio P.P. (i5).
\/IEminimus, iiuper emissa l.-ge divali (iG), portionem
Ivl quartain <le tacullatibus curialimn fali inunus im-
plentiuin , ex qualibet novissima volunlate , vel ab inte^
slato tliain , ad quemtpie ( prapterquam (17^ si ad fiiios
[ curiales ] ) deferalur (i8) curialimn^ip) depulasse cor-
poribus : sed mulli tanqunm corruinpendi tolius p.nrimo.
iiii occasione captata , uniuscujusque rei siiji nanic;i-
lain (20) vindicando , adeo totas dilacerant facull.iles ut
dum parlicipibus leliclaruin opuin noc-re ctipiiini sua
quoque jura pra;cii>iteut : Qiiorum niiniam Iicentiam'pro-
vida disposilione refrenantes (21) , ipsis (22) qui.lem cu-
rialibus occupandi sua actoritate res mortui , copiam de-
negamus : hcres (23) aulem ad quem ab intestato vel
ex poslrema voluntate directls , vcl fideicouimissariis ver-
bis decurrit hereditas , omne (2^) patrimonium quod re-
lictum est , in partes quatuor dividi procuret : ul rebus
lotis ia (25) S'.riium (26) casuin deductis, vel ciiriai qua-
drantis vei heredi aut (2;) liiJeicommissario per utiiversi-
tatem dodrautis eleclio ex sortis felicitale (28) contingat :
ita sci!icel et praefati successores , et ciiria proiniscui le-
lum doniinii liberabuntur incommodo. Naturale (20)
quippe viliuin est negligi quod conirnunitcr (3o) posside-
tur : utque se nihd iiabere , qui non toium habcat , arbi-
tretur : deniquc suain quoque partcrn corrumpi patialur ,
sivc peregrini vel forcnscs quicunque hercdes fiunt , qiuilani b>i-
jiismodi pracsfarc tenentur.
(i5) Novella Thcodosii quae integra hodle cxtat iii Lrcviario Ala-
rici , tit. de hon. decur.
(16) Id est , /. i . Supr. h. t.
(17) Id abroijatum ^idctur Nou. 38. pr. ^. 1. in fin.
(18) Dcjeratur , in N. T. de bonis decurioiiuin ct nalural.fi-
tiis eortim.
(19) Curiarum , in Noi'. Theod.
(20) Quarta debita curiae ex uuivcrso sumitur , non cx sinjrn-
lis icbus.
(21) A\. Jtaiiantcs ^ ut in Now. Th. h.t.
(.(2) Al. ipsius.
(23) Hic , ut cliam Iii/r. ssepius , qupedam e C. Tlieod. imniu-
lata sunt : qiicm vidc.
{r>.!(\ Hcres extranciis bona dcfuncti dccuriouls dividit iii qu.ituor
paitcs ct is cligit, cui sors dcderit.
(>:>) Sorli clectio committitur. Is cliglt , ciii sors dcderit , itt
hic , uiide hic iiolat Cujac. fratrcs in divisione bcicdit.ais , bcr«.
dcs ct fidcicommissarios , sorlcm totam forte commisissc , vcl intcr
fratrcs inajorcm divisisse , minorcm vero elegissc. Hiijiisniodi lcgcin
icfeit Scncc. 6. dcchim. et Sulpit. ^ iclor. in lnsl. oiuivriis. mx^d
cl hodic fit multls locis : dc quo geiicrc di\isioiiis vidc Mvu^iii-
gcr. 4- obs. 37. /. 3. supr. conim. de hg. Divisio fit ili sort«
mullis locis , sorte vel niicando digilis. 5- optionis. q3. Inst. da
lcgnl. ubi Tlieophil. /. sed ctim ambo. J^.Jf- de jiul. Oliiii dau-
dis iii judicibus ct dijudicando utra pars potior debcrct dicere ,
sorte rcs dirimebalur. ita proles adscriplitia iiitcr adscriptitioruii»
duoruiii dominos sortc dividitur. Aof. i56.
(2(>) In sortilum ca.mirKjuc , rccte, ct sic legitur in Nov. Theod,
(27) Ac , in Nov. Theod.
(28) Conditionc , in Nov. Theod.
(29) Ailium quoddam a naluia , sub.uidl , corriipfa.
(30) Commuiiia naturali jurc negliguiitur , ul hic , qiia ralione
Arist. 2. Polit. I. Coraini. iionis icgiilam iiitroducf.im a Socrale
in siia Hcpub. rcprelicndit , »«/5« yx^ ivtfjnKs^if ruyx'^'' t*
T\-i;x K^jfjc-' clc iliid. vide : h;ec aiilciu adversus Auabaptiila* >
coiuiuuuiomi patiouo» , posjis reclc usurpai^c.
1)34
LIBER DECIMUS
duin iitvidel ah'ef7w. Scd ubi qnarta pars bononim moi--
tt.i ciirite dtbct oilerri : iiniuobiles ffuidem res qux (i)
iiec lauie facile possunt , nec (2) cuiquam (3) ( si
divulgenlur ) olllciunt , sub aspectu etiam curialium a^sti-
luari tlividique coucedimus : niobiles autem res , vel (4)
se jiiovenles, vel inslrumenla vel si quid aliud [etiam (5)]
in Luj(ismodi jare (6) cousistat , in medium profcrri di-
vulgariquc non (7) patimur : sed juratis (8) successo-
libus , cum apud se diligentcr zrstimaverint, qua; qtianti-
que siht pretii facultates , credi oportere deceriiimus.
Quid (p) eitim tarn durum tam^^iie inhumanum est ,
ijuam publicalione pompaque rerum familiarium , et pnu-
fjcrtaiis delegi vililalem , el im^idice exponere ( i o) dii>i-
liua ? In exigendis vero dcbitis , si pretiura quod pro
quarta parte actionum curiai ccmpetit , successores prje-
slaie noluerint : cautionibus jurata (ii) fide prolatis in
juedium , unusquisque a debitoribus convenientera sibi
exigat portionem. ylique ex diverso »3 abenum , si cui
dcfuuclus fuerat oUigatus , tara iidem successores , quara
curia pro sna sorte (12) restiluere compellantur. Quod si
saepe dicti successores sacranientum sibi crediderinl p:^cu-
taudum ; tunc vero ad similitudinem rerum immobibum
diligentior (i3) curialibus omnium rerom indago prrebc-
Litur , scilicet ut universis mcrlui facultatibus in aperfo
proposilis , vel aeslimalio rerum , vel divisio (j^) sub
pra?scnlia curialium celebretur. In omnibus autem casibus
ubi quarta pars curiai competit , trausactiones inlerpositas
iirmas iljibalasque manere decernimus.
5. 1. Ad (i5) filiorum (16) vero [ curialiura (17) ,
vel nepotum , ac pronepotum , scilicet dccurionum ]
similitudinem (iB) , ad quos integras opes pervenire cen-
&uimus , filiam , quineliam neptem , proneptemve princi-
pali ejusdem civilatis unde pater , avus , vel proavus
orilur , nuptam , rerum vel ab intestato , vel ex dispo-
sitione uItimo2 voluntatis qutcsitarum , inlegrum nullaque
parte minutum dominlum babere sancimus. Ouod si post
parenlum obitum inveniantur innuptfe vel^ vidua? in
impuberibus quidem post transactam piibertalem , in aliis
veio qua' puberlatem excesserint (19) , vel etiam in vi-
duis post morlem parentis triennium (ao) duntaxat volu-
mus expectari : ut interim quarla portio snspensa , aut
apud eam , si in malri|uonio curialis ejusdem civilatis
(1) Immobilla latcre non possunt, apparent eniin facile , non
occiiitantur , iit inoLilia.
(2) Inunobiliuin bononim possessionis evnlgatio non officit
Jjosstssoii.
(3) Qiiic(]iiani , in Noi'. Theod.
(4) Mobiiia ab aiio : movtntia a se ipsis movenlur , ut anima-
ha : Immobiha a nullo. /. 98. J). dc ^erl. nen.
0) A\. cieest. *
(6) Herum ali^e immobiles , alije se movcntes , ali«> jiira.
(7) Statutum tyiannicum est , ut qiiisque mobil4<iDi suorum
numciiipi proliteii apud acta et publice cogalur.
(8) Vide Wuimsernm 1. pruci. 26. ctip. 1.
(9) Ea re putant quaedam invccta in uib.inum .Tdlficium facile
pMigari; in rusticum iioii a-quc. Doct. ad l. \. ff. de vuct.
(10) Pateie, iit No^. Theod. ct ciuihus. lib.
(ij) yi.de Wiums. in pract. 38. cap. 8.
(12) Per suam sorteni , in ISoi^ Theod.
^i^) Pi/igeiiter , in Not'. Theod.
Ifj) l)ii'isio , prout successores ele^eritit , in Noi'. Theod.
(10) Dc-ccndentcs masct:li cnriales , vel fucniinse nupla; ciiriali-
toujj , Tel (xtraaci curiales siicccdant in totuni. Bart. Coth. Intc'.-
lectum hujus 5. vide apiid Decher. lib. 2. dissert. i. nuin. 5i.
Peoan. ^oZ. i. resp. 19-2. ^ns.
(iG) Id abrogalum , JVoc. Theod.
(i:) Ix;fh-,sa absnnt a JSov. Theod. Hic antcm ut Supr. in pr.
cunales acidida Trib. acjecit !.liam curialiuniet sctL decurivnum ,
fuerit collocata , perpetuo jure permaneat : vel si i
lempus (21) ahenurn [ ab (22) ] eadem curia &'.
mariliun , penitusvc nupla non fuerit , memorat p»,
[ lotius (23) substantice ] curis cum trienoii »am u
rum quam rusticorum praBdiorum dumtaxat fructi!
dicalur : ita tamen , ut [ et (24) optionis conditio
ferendis rebus quarta™ partis vel dodrantis (23) ^
cramenti tam de quantitate quam de aestimaiione
mobilium , deque aclionibus inferendis , vel exci
( sicut io extraneis personis dictum est ) ralio crji
lur. Sed et si raater mortui vel avia tempore quo
ueposve moritur in conjugio ejusdem ciritatis curia
varila fuerit : ne ipsas quidem patimur quartae pc
sidjire jacluram. Extraneum quinetiam lieredem r
quitalem quidem jure discretum , curise taraen [t
civifatis (26) ] obnoxiuin supradictse portionis dii
liberamus. Dat. 7. Idib. Murt. Conslantinop. Duoi.,
et EuDOxio (27) Cowss. 44^-
3. Irap. JusTiNiAWtrs A. Mennse P. P.
SI quis curialibus (28) muneribus obuoxius , ud'. ,.
vel pluril)us filiis vel fiiiabus dereliclis, filio qu?in,
vel filiis substantit-e suae pailem minimara dereiiuiii
( eam tamen quae (29) excludere eos ab inoilicios [ue*
rela potest ) aliis aulera suam substautiain derel jt
ut cx hac patrimonii distiibutione apud filium (3o lui
dem vel filios curiales minima pais subslantiae rem; •'
totum autem curiale munus masculis iiiimineat , si>
sint , sive nepotes yel pronepotes , curiaii tamen idi
tioni obnoxii : sancimus hujusmodi iniquitalein resi ri
et non minus quarta portione in raasculos poise tih>
rem iransmittere : sive unus est filius , sive plures : ilJi
diminutione ex permixtione sororum eis (3i) faciila:
ut non solum corporibus , sed etiara substantiis lal ■'■■^-
tes ,. possint curiale habeie cunsortiura. + Ad hoc
mus , si quis curialis , filiabus pluribus deielicL' ati
hac luce Aurit subtractus : quarum una curiali ej len:
nupserit civilatis : aliis filiabus quae ad hujusmod ola
non migiaverint , vei eitraneis in reliquam partei h»-
redibus dereliotis , non videri curiae ex senleDtia^is
Tbeodosiana? (82) ad Apollonium scripta^ salisfiiri *«'
omnino (33) quartam (34) partem palrimouii curiaou-
ut hsec lex conpruerct cum Justin. l. Iiift. prcx.
(18) JSumcruin , in Nof. Thpod.
(ig) Adnptce sunt , in Noi'. Theod.
(20) Conditio si impserit , tcmpus habet limitatum.
(21) Timporis . in Nof. Theod. ...
(ua) Abest a Ni>v. Tl-^eod. et qiiibus. lib. ^^^1
(t23) Akunt a Nov. Theod. ^^.1
(24) Inclusa defunt in omnibns manuscriptis et perperam sff*
ta sunl ex libro Nov. Theod. vide Cujac. 3. Inst. 1.
(■.i.S) Al. sinc ejus pretio.
(■(fi) Absunt a Nou. Theod.
(■37) VV. CC. additur in Now. Theod.
('S) Hujus .suae legis sententiam Graece recitat idem Juitin *>
in Noi'. 38 Cont.
(•29) Adde Noi^ell. 38. cap. 3.
(3o) Ad fiJium.
(3i) Soioris cjus.
(3-.') Td csl , supcrioris.
(33) Omnimodo.
(.34) I.fgitima liberorum curialium.olim qnarfa bononim omi'*-
rthV|uoriim Iibcrorum quurta legitimae portionis , ut hic.
cnrialibns plus debetur , quain cseteris. Curialibus doiiraiis on
bt>noiiiin : ca;tcris trieiis , vel semis legiti«'i?e parlis. ISot'. de 1'' '
et sciniss. 18. c. 2. Noi'. de decurion. 38- c. 3, Mutatui' ¥
noyo jure quadraus iu dodrantcin.
CODICIS REPKTIT/E PR/ELECTIOXIS.
: sive uni filiac rfnan ciirialiljus iiupliii copulata
piilaiida est : sivc ex aliis hpiedihus colligcnda :
oculdubio quje curiali nupsil iininuiii ab luijusmo-
" dalione servanda : cuin per mariluin ejus qiiau-
jpsius personaiTi (i) curia; sii satisfactum : et
(icrvari (2) non solum si ukiino clogio condito te-
oiuiiaJis decesserit : s( d eliam si iiueslaius (3)
» lum obierit. [ Sed et ] si qiiid (4) inrinus (5j
n [ paile ] (iierit , vcl minime derelictuin : hoc
iiouinibu.s liiio ciniali , vel filia; quae nupta <;st
i civilalis decuiioni , cx subslantia patris curialis
omnibus , vel depulari , vel adimpk-ri : nuilo ob-
curiae opponendo , si secunduuj pradietam (6)
filius , nepos , j^ronepos , pafer , avus , proa vus ,
mcrienti fueriiit deielicti , qui nexibiis ciuialibus
uiique , vel dignilate , vel occasione fuerint ab-
n hoc enim Theodosianaj (7) legi apertissime vo-
;ssc derogatum. Et gcneraliler definimus ex omni
jneque masculos liheros , neque filias copulalas
oiiio curialis , minus quarta parenlis subslanli.-E
rji vel non exlanlibus filiis , vel filiabus , sed aliis
d
b
ui(.iclio yr.que (.5) rx divers^ , si posterloros ad m^Jo-
les prx'dicta sibi consanguinilale (iG) deviuctos nr^rdiU
lilu.s suas conreranl lacult.les : nullius (.-) accessio
ne (18) gravamims hujusmodi liberalitas oneretur • /,,
n: , suO hberahiaus appellaUone dehiuun mUurale Lsol^
^aur. Cujus auctor.tate.n juris pariter vabre sancnnus
c>.am si ab intestato succedant s.bi pncfiniti (^i) g.non;
oidine socat.. Ex his eniu. succc.sionibus m xi.ie^JcL U
potius solut.o quam muueri. oblatio compiobatu. , n,
nou Jarg.enlibus el.am domin.s ipsa prop uauitalis scri.
dderuntnr. Ca.tcri(..) vero i.cet Vd^.nSnr se "co" ^
t.one juugantur : nunquam tamen cunale pra^dium "sinf
pned.cto oncre lucrabuulur : „isi is forie cuMu"ro e^
cessent , ejusdem civ.lal.s ord.ni sit obst.ictus : qui \[c7r
.uter extraneos numerctur , vacuum lamen ea luctione
quod datum est , conscquatur : nam cum personai conli.
tio non mutctur , nec .ei qaidcin statuin convenit irn-
mut.ri. f LucrMwas (2,3) vero rcs eas tantum v5IumHS
appeilar. , atcjue a pia^diclae dt-scriptionis Kravamine ex
c
js, ipsam curiiini s<:cun(lum anteriores leges quar-
ilis morientis habere solatium. Dat. Kal. Jauuar.
iXiwuRo A. n. CoNs, 528. (8).
T I T. XXXV.
DE IMPONI;nDA LUCRATIVA (9)
DtSCKimoWE.
pp. Theod. et Valknt. AA. ad Apolloniain
Pra-fccfum Pra^torio.
iplionis (10) oiieie siliquarum (ii) quatuor ,
is [ex(i2)] lucralivis iiigationibus tantu.n ,
lanis , vcl aninialium censibus , iieque niobilibus
f'emus indici : et si curiales nou sini , majoies ,
!'"sleros liberarnus : ut si paler , avus , proavus'
|"'i , pronepoti , v<"l filia; , nepti , proneptive
'"'Sl (14) nupta; sint curialibus nccne ) pojlie-
'late , vel inter vivos etiam donalione quicquaiu
■ pibus la.gialur , memoiata; descripiionis ccssel
c.pcre , quae heredilalis , legali , fideicommissi lurc
rnorlis causa douat.onis (^4), vel cujiislibet postremi; vol
iontalis arbilno ad quempiam diabuutur. Inicr vivos
eiiam douatio simpl.ci liberaiitote conlccla , lucrativas
iQe.-cbitur et uomen , et sarcinam. f Si vcro , vel socer
lulurus , fili. , vel nepotis , vcl pronepotis spousa? aiTini-
latis coeundae causa donaverit : \v\ parens etiam filiam
vel neptem , vel proncplem curiali , seu exlraneo nubcnl
tem dotavcnt , Iicet casus eveiitu (25 1, res ejus , cui da-
la est , verlatur ad luciuin, nec (2G) inter lucrativ.-.s nu-
incrabilur , i,ec d(-scriptionis oncri subjacebit. ISec enini
juris cp/inii est niatrinwniufn (27) , cv^/zi /0^(28) tanHsaue
i^uis dijjtcuhaiibus opprhnatur , advenUtiis cliani cunudnre
pnndcrihus. f lles vcro , quae lucmoralis causis lucralivre
semcl noinen exordiumque sorliia est , licct ab eo , qui
suscepe.at , ad alierum eiDplionis , vcl cujiiscunque coii-
fractus jure migiaverit, cum prajdiclo <lescriptionis «ra-
vamine proculdubio transferetur : ut vel sciens s:bi ^m-
pul(;t , qui acccpil oneiatam : vel si iguoraverit , quod
ii.t.;rest , consequatur. Conliaijue si cujuslibet contraclus
exordio lucvativjB uoinea evaserit : et si postea lucn ti-
'U8 pcisoD».
vari.
■'stato.
iii<lcm.
lic <l(Hlrans, Ncv. 38. c.
3.
JNor. Thcod. si im.is , ncpos , proiirros , aviTS na-
ns^non c^uahs cur.ah succcJent , \:unJ uilul Yl^J"
t ru,.l,s f.Iu.H su.s .iochantcm rdinquanf. Cont.
...i.w n.uu 4,u sml , vi.lo ,„/,, h. t. Dc U.on.liva
- a<i(i< /. i. ,upr. dc apochis cit. 2i. h. Ub. l ,G C
[ agvtuib. m reb. ^
pla cst I..TC 1. ox ca<lcm Nov. Tl.codosii , cx qn:x s.i-
«rmim,,»... .„;„.. ,,,. ^„.ox. ,x. l.L.o Noucll. Thood.
k^my^m omis ( qnod ct siHqualicum ) prrr.talnr cx
.a lon. ,us nou cx ca,^,il>us Jc. ..1... Ha,:^ ^^Z
»t fx , in Nci^. Thcod.
ad.
'C/'Vf. ut in rin,.. Thcrd.
'"• (hu. al. dccst , cx.
.4uC.rn-,tL -'•'"% '"<^'^ rou.sans.>i„ci dicaalur
"«UeUihu liatrcs cx coduu palrc , janiani , fralrcs
, ul /. I,
hcrcditatc
hcrcdibiij cst
ex
Icgitiim. L^-i.ff. de lcg. 3. Consangnimtas , fraternifjs. Hic ta-
nicn jrcnoi-aliter pro rog.iatis accipit cousan-uinitatcni
6. Thcod. de lci^it. hcreJit. iil Lycopl.ioii Uxifx}^; et
^«5- vid. Cnjac. i,5. ohscrv. 3().
(17) ^ccligal ex .JutTO solvoi.dmn non solviliir
pal.is scu a.patre delata. vidc l. g. Jf. pro isocio.
(18) Eadein ralio de \-iccsiina rcinissa donicbtici:
apird !*liu. in Pancis.
(19) Ila eniin in Nov. Throd.
(.!u) I.iicrativa causa non cst , qiiain ncccs<iitatc ab alio accij-.i-
mt.s. /. donari. 29.^. dc dontt. (^)iiod ncce.ssaria persona ncccs a-
Mfv; pcrsoiK-\; pne.stat , ncces^ilatc pi.eslarc viiidur.
(.>i) Prmfati, in Nov. Th.
( v)S Cccicj-um , in N<n'. Theod.
(>.3) Lucrativa causa est Iiercditas , leciaUim
ni-rlis causa donatio , quodtpie nltima quavis
, fidcicortimissnm,
voliint.ite ad iu»s
propfer nujiiias ,
ud i. 33. jff: de
vcnit , ul hic. Nou lucrativa , dos , dnn;itio
Kinpiio , reriimtatio et siiuiles. viile Uccium
regidis jur.
(■jj) AI. donationc , ut i.i iVoc. Tli.od.
{'2>) Casiis CiciHUH-c cjui , nu. id. additur mo^tis t'cl diyortii,
scd pi-.rtcr auctoritalcm uctcr.ltb.
(iS) Dos noii est tilnkis lucrativus raarilo cam accipienti : se<i
niulxri t.-n' Mi , cui quis dotcm consfiluit. l. uU. ?. si u soccrc,
in Jin. Jf. qucv in fraudem creditor.
(37^ Maliiinonitini Dniltis diUirt Itaiibus opnriinitur,
CjS) Aflliclii uoya alQiclio uou cit iuiponciuU.
936
LIBER DEGIMUS
lulo in (lomlnium aliciijus ceciJerlt , sarcinam memoratae
descriplionis cffugiet. ]Nulla enim in hujuscemodi causis
confusionis intercedit occasio , elsi ad (i) primordium ti-
tuli posterior quoque formetur eventus : uisi forte res de-
curionis , quse ad eum cujuslibet mercimonii jure perve-
nerit , ad allerum fuerit postrema ejus voluntate , vel ab
inleslato , vel inter vivos donalione translala : tuuc enim
quia semel in personam cecidit principalis ( velerum ti-
tulorum nequaquam ratione perspecla ) conditionem , et
onus merebitur lucralivae. Datum 7. Id. Mart. Constan-
iinop. DioscoRo et Eudoxio W. CC. Cohss. 423.
T I T. XXXVI.
DE PRJEBENDO SALARIO (2).
1. Imp. CoNSTANTiNTis A. ad Marcellinum
Corr. (3) post alia (4).
TVIUIH (5) salarium (6) tribuatur ex juribus (7)
x\ reipublicss , nisi ei qui iubenlibus nobis specialiier
fuerit consccutus (8). Datum 5. Non. Oct. ConUaiinop.
LiMEMo et Caxuliiso Co«ss. 349.
T I T. XXXVII.
SI CURIALIS RELICTA CIVITATE RUS
HABITARE MALUERIT.
Omnes curiales revocantur ad civitatem , et ad
curiam j et locus , in quo ruri liabilant ,
publicatur, Bart.
sociandiim: eoque rure (12) se carituros , cujuscaiiiii
pios (i3) se patriam vitando , demonstraverint. D
Kal. Januar. Constantinop. Arcad. iv. et Ho>c
AA. Coflss. 396.
T I T. XXXVIIL
-DE (i4) MUNICIPIBUS [ ET (i5) ]
ORIGIMARUS (16).
In loco originis et incolatus cogitur qm
subire munera, Bart.
1. Imp. Alexander , aL Antoninus , A. (»
Siivano.
CUm te Bjblium (j8) origine , incolam anlem-""
Berjtios esse proponas , merito apud ulras-j
civilaies muneribus fungi compelleris.
7. Imp. GordiAnus A. Frontoni.
SI ul proponis , ea , quae ex causa fideicomrr
manuniisit , ab ea libertatem justam fuerit con lj
quse originem ex provincia Aquitania (20) ducet : 1
quoque ejus conditionis , ejusque civitatis jus ohes
unde , quze le manumisit , fuit. Eorum enira cond
sequi ex (21) causa fideicommissi manumissos (^ ,
dem placuit , qui liberlatem praestileriat , non (j di
rogaverint.
, Filiui sequitur origineni patris , et non mairis
nisi ex alia causa civitati matris sit
adstrictus. Bart.
3. Imp. Philippus A. Patroclo.
in niatp
I. Impp. Abcad. et IIonor. AA. Eutycbiano -. —^
P. P. post alia (9). "r^Ilios apud originem (^3) patris , non ir
CUriales omncs jubemus interminalione moneri , ne (10) X^ vitate , elsi ibi nati sint ( si modo non li'.
civitates fugiant , aut deserant rus babiiandi causa : retineantur ) ad bonores , seu niunera posse coieli.
fundum quem (11) civiiali prselulerint , scientes fisco esse explorati juris est.
(1) Ad primordium tituli postcrior cventus formatur. Inde no-
tant , Iiiciativo tilulo rem non accipere , qui cam ab ingralo jure
»uo revocat.
(2) Salaria quffi ad victum danlur. vide /. 4- $• "^- ff- de de-
eietis . l. I. l. 17. suyr. mandati. l. 7, /. 56. ^, pen.Jf. mandati.
(3) AI. Comitis Oricntis.
(4) C. Theod. lib. 12. tit. 1. l. ?.
(5) Hanc legcm ex serie tifulorum rccte sic accipit Cujacius ,
ut non posiiut tlccurioijes cuiquain salarium constituere sine jussu
prinripis.
(6) Salarium dccuricncs ex publico constituere rion possunt ,
siiie principis voluntatc : excipe tamcji casus /. 4. $. 2. Jf. de
decretis,
(7) Viyihus , in C, Theod.
(8) Excipe taracn quosdam casns , de quibus in I. ^. JF. de
decr. ab ord. foc. et vide Menoch. de arb. jnd. Hb. i. qucBst. 4O.
salaria antepi dicta fortasse , quod ra pcrcipirnbs inde se alant.
alibi dicta annoimria commoda. Graeci inleipretantur ^ot }it^cfA,*»*
St? tpHhv 1 si^'e potius ct ssepius (rn))pf(rt» ct «■«J/s!»/x. Mod.
(9) C. Thcod. 12. 18. 2.
(10) Cur fugicbant patriam civitalemquc suam ? Non tam Pbilo-
sophiae studio , ut in umbra scderent , quam qucd rnrire niunus
onus qiioquc essct : ct curialium , utpote primorum inbis , prae-
Ecnlia civitates , urbcs ac mnnicipia ornari et augeri Principes ipsi
«aperept et ad municipiorum cultum id pertinere putareut. Ad
hunc pene modum nobilibus Italis neccssifas a quibusdam pfincipi-
bus imponitur hodic , cerfis anni temporibus in urbibus morandi ,
fuod ct ad urbium ipsarum splcndorem , et vccljg;ijia bimul au-
genda satis cscogitatum ingejiioi-e.
(11) Eustca vita urbai'8e nou prsBfercnda. Bomani quidcm sena-
tores va ^gris sjepe vcrsati : in ujbem tamcu accii,rrcbant accili ■
quin et ipsos viatorcs saepe antevertebant.
(12) Al. jiire , sed rectior est excusa lectio , qu« ca»»'
C. Theod. ■
(i3) Patriam qui vitat , impius. /. yenult. supr. aetan
vend. Ita Apostolo qui suorum curam non babfct ,' inipnist-
(i4) D. lih. 5o. lit. I. supr. lih. i. tit. 55. Gotii. fnsoDi
quje faciunt municipes. Nativitas , Manumissio , Adopti'^-
infr. tit. seq. l. i.Jf. ad mun. quae originis nomine w.
l^ priuilrgio. infr. tit. srq. nam originales ^ive or'§in»J'^
non nati tiintum , sed etiam mauu.missi et adoptati. /• f"'?*'
inO: lit. scq. Sunt et alii mnnicipes voUmtarii , /. 3- inji^^
qui spont. mun. suscipiunt : quos facit adlectio vel iDi^o"
ciies. lit. seq. l. Jllii. $. municipes. ff. ad munic. Mw.
(i5) Al. deest , cf. 1 >' •
(16) Originarii -opponunlur voluntariis , de quibus ia • '
%, 1. ff. ad municipal.
(17) Antoninus Aug. sic in meo manusc. CotH.
(18) Byblus , urbsest in Pbcenicia , non loDge a L
Bcrytho. 1 io(
(19) Ad muncra qnis vocatur , vel ut origmarms , ve.
la. /. •29. jf! ad municip^lcm. . ^^^
(30) Aqiiitania duples : Primae mefropohs Bitunga ,
Burdigala. Antonjni hinerarium.
(21) Libeiti patronorum originem seqmmtur , sunt j^
loci civcs , cujus est corum patronus, disi ad /. "•"*•/'<,'> ,
in pr.ff. h. t. addc , quas de libertis scripsi ad /. hB!/-
cond. et dem. , l 1 (■ '
(^•2) Mannmissus originem maniimittentis sequitur. <•
causa. 8. ff- ad munirip. aerlis '
(a3) Origincm patris , non matris m hononmis 5 ,
quuntur Ubcri. /. 1.5. qui ex duob. ff. ad muruci,o.
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
9^7
k. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Secundo.
igine (i) propria (2) netninem (3) posse voluntate
iiua exijni mauifestum est.
5. Imp. CoNSTANTiNUs A. ad Maximum
Vic. (4) urbis.
[iiis (5) cum ex majore , vel ex minore clvitate
igincni ducit , eandem evitare sludens (6) , ad
tn se civitatem incolatus (7) occasione contulerit :
)er hoc , vel preces dare tentaverit , vel qualibet
! niti , ut originem propriae civilalis eludat 5 dua-
livitalum decurionalus onera suslineat , in una vo-
is (8) et in una originis (9) gratia. PP. 8. Ka-
Januar. Pauuno , et Juliano Gonss. 325.
T I T. XXXIX.
•Jfio) INCOLIS (11) , ET UBI QUIS DOMICI-
UM HABERE VIDETUR , ET DE HIS , QUI STUDIORUM
CAUSA IN ALIENA CIVITATE DEGUNX.
%st(juarn quis transtulit incolatum , non potest
revocari ad munera. Bart.
fn
I. Imp. Antoninus A. Paulo (12).
(i3) tibi obest , si cum incola esses , aliquod
lunus suscepisti : modo (i^) si antequam ad alios
;s vocareris , domicilium (i5) transtulisti.
Onguiis jus ncmo mutare potcst , ut hic , l. ult. infr. h.
atus potest. Cui- ? illud natiu-ale , hoc civilc jus est. Unde
r uuum et cuiidcm , duaium civilalum muuicipcm csse pos-
la vidplicct originariiis cst : altcrius vcro iiicola. /. ull.
t. addo /. , , . ^: de seiiator.
'.: (^'''S'"' piopricE etc. liujus autcm legis ratio est , quod
>|iins iiatuiale sit.
)|Imo u.xorcs cximunlur. /. 22. §. 1. /. 32- /. 87. m fn.
f' ^\.U- ad muincip. ^
S*'Corailem oricntis.
f,^ l'l>- i-i. tit. I. /. 12. C. Theod. al. qui.
'»l- student.
piigmein incolatus occasione nemo potest rautare. /. 22.
. ad mniiicif),
Al. voliintale.
Voluiitana non cst origo , scd hccessaria : Incolatus volun-
't : iiulc muiucipum alii origlnc , alii volunlate munici-
^. IH>. 5o. tit. I. Eclog. lib. 54. tit. I.
I"cola qnid ? vidc in l. 9.39. §. incota. Jjr. de verl^. sis-n.
"colas domicilium facit , non domus , aut posscssio sola.
'Y'"''!» ii.cola pro_ inquilino , qui propric ,\o:xo; , poni-
0''« /UtTO.xi; vcl Trdp-AKOf. ut i;i /. 1. sunr. de fafs. inon.
IJoiodicum adl. 27. 5. Pioculus. ff. de Irg. Jnud.Uoii.
Pauliiio. ^ '
3« is , qui quodam in loco fuit incola , munusque susti-
iHequam ad alium honorcm vocarctur , doniicilium suum
t:non aiiiplius co loco niuncra subiro coi;ilur. Nani tiaiis-
f^^cdn apxaioyofly.r , id c>t , origincm quidcm non mutat
)/«.9» uuolaliini. Syitnps. Basil. 5^. til. ,. ex lif). 55.
1 . ila qm suscc|;ium nunms uouduin implevit , rcnuDcia-
atui non potcst. /. incQla. ^. J}\ h. i.
■■' S.-j. /f. ad inunic.
'■• ^^' Jf- i(i/ nmnic.
Ipsis.
Studiis qui dant opcram , intra dcccnnium pro incolis non
'".• '•■'»• l- 'lo.nuin. 1. Jjf. de ir.juriis. post dcccnnium ja.Mi
cipiili , icct uicolee ccnscntur , ut hic . Scncca ig. Epislo.
o/n.lY. -^ i.
Scholares non dicuntur constituere domicilium ,
ubi student , nisi X. annis stelerint , vel
alia ratidne constitucrint. Barl.
2. Imp. Alexanoer A. Crispo.
TVTEc ipsi (16) , qui studiorum (17) causa aliquo lo-
J- 1 co (18) morantur (19) , domicilmm ibi Jiabere cre-
dimtur , nisi decera (20) annis transaclis eo loco sedes
sibi constituermt , secundum epistolam Divi Hadriani -
nec pater [ qui ] propier fiUum studentem frecmentius
ad eum commeat. Sed si aliis rationibus domicilium in
splendidissnna civitate Laodiceorum (21) habere probatus
luens (22) , mendacmm (23) , <iuominus muueribus fua-
gans (24) , non proderit.
3. Impp. Dioclet. et Maxim. AA. Alexandro.
ESl verum eos , qui in territorio alicujus civitatis com-
morantur , velut (25) incolas ad subeunda (26) mu-
nera , vel ad capiendos (27) honores non adstringi (28),
Propler solam possessionem quis non revocatur
ad munera. Bart.
4. lidem AA. et CC. Alexandro.
CUm neque originales (29), neque incolas vos esse rae-
moralis: ob (3o) solam (3i) domus, vel possessionis,
licet ex substantia decurionis acquisita sit , causam , pu-
Mici juris auctoritas muneribus subjugari vos non sinet.
larum : Non jiovimm quosdam , qui niuJtis apud Philosophiatn
annis persederint et ne colarein quidem dixerint ? Quidni noue-
rim ? Perlinucissimos quidera et assiduos. quos ego non discipU"
los phtlosophorum , sea inquilinos uoco.
(18) Loci.
(ly) Q iroi,,'<rx; iv iroKu ^k* tjii- vide /. ^S. _f. de leg. 3. In-
colatus et doinicilium dcccin annis prpescrihitur et eo tcmpore fit
qiiis incola et domicilium constiluissc intclligitur , et consequcnter
civitatein , jus , et privilcgiura civitatis adquisivisse , ut ila civis
vcrus sit , et 6ctus originarius. Bart. ruhr. de prcescr. Balb. 5.
de prcBscr. 5. qu. ,.J.
(20) Congruit lcx i. infr. qui cttnte uel profess. h.l. tit. 49- I. G.
(21) Laodicei ( Luodiceorum cnim lcgcndum cst , nou Laudi-
cinorum , tesie Alc. in hanc l. ) a Laodicea dicti suut . dc qua
Plin. lif). 5. cap. 29.
(22) Al. fuerit.
(2 3) Id cst , falsa adseveratio.
(24) Al. fungatur.
(25) /. 35. b. ad munic. Imo ut incolas. /. aSg. 5> incola. ff.
dc verti. sign.
(■'.6) Obciinda.
(27) Capcsscndos.
(28) Qui in tcrritorio ct finibus alicujus civitafls scdes posuit ,
licct in civit.itc non moretur , incola est ejus civilatis,/. pupillus.
^. iiicola. Jf. de i'crb. si^n. ncc obstat /. fiJt»at , .//' ad munic,
quae loquitur de co , qui agrum tanluniinodo po.->idot , ut /. prox.
irifr. ncc civitatis praecipuis utitur , i. c. foro , balneo , templo ,
spectaculis. Mod,
(29) O /u> tiax^'0-^fni; , id cst , qui neque originalis est , neo
incola , nec douiiciliiun in aliquo loc 1 Iiabct , scd donium , ftin-
dnmve tanluin possidot , raunora subiro non cogitnr. Syn. 5j.
tit. 2. cnp. 4-
(30) /. 17. 5- •^"/n 7-atiry. .*). ^. sola domus. i3. Jf. ad munic.
Possit quis , quo loco babct bona , cjus ncquc originalis c<se , no-
qiic incola , idcoquc ucc cjus loci idla bab(»tur ratio i« tcstnmen-
to , vide Cujac. i^- olser,-at. c<ip. 11. Goth. Aidc Tcssnur. (/-r,
cis. 1^9. Grivoll. dccis. Dofaii. 1 1» Cabe.lo decis. 91. Ans.
(3;) Al. dcmuia f »v/ pnssessiont^m . ct posf-.M , cau<:a.
.i3
9"'^
L I B E R D E C I M U S
5. litlem AA. el CC. Maximo (i).
ST in (2) patria uxoris (u?e , vel qualibei alia dornici-
lium dcfjxisti , incolalus jure ultro le ejusdem civi-
talis munfriLus obligasli.
Origo el domiciUum facit qucm vocari ad munera ,
nisi per pjiiilegium confrarium sil
exprcssum. Bart.
6. lidrm AA. et CC. Marcellino (3).
PRivilegio spfciali civitatis non inierveniente , tamen
originis ratione (4) , ac (5) domicilii volutitate (6)
ad munera civilia quemque vocari certissimura est.
7. lidem AA. el CC. Aurelio.
jTyli^es quideni origo (7) , manumissio , sllectio (8) ,
v^ vel (9) adopiio : incolfs (lo) vero ( sicut et Divus
Hadrianus Ediclo suo maniftsiissime declaravit ) domici-
lium facit. El in eodem (11) loco singulos habrre domi-
cilium non ambigiUir , ubi (12) quis bivem , rerumque ,
ec fortunarum suarum summam (i3) conslituit , unde
f rursus (i4) ] "on sit discessurus , si iiiliil avocel : un-
c!e cum profectus est , peregriuari videlur : quod (i5) si
lediit , peregriuari jam deslilit.
— 8. Inippp. Valent. Theod. et Arcad.
AAA. (iG) ad Senalum.
SEnalores (17) in sacratissima (18) lu-l e domicilium di-
gnitatis habere \iclenlur. Kalend. Mart. Yalewtin.
A. et Keoterio Coisss. 390.
Muliercs cx personn maritorum sortiuntur
dignituies , et Jvrum. Lart.
9. Tmppp. Valfnt. TjiEon. et Arcad. AAA.
Alartiano , Comiti Orieiilis (19).
MUIIeres honore (•io) marilorunj erigiinus , [01(2
genere nobilitamus (22) , et foruin (^3) ex eom
persoiia (24) slaluimus. [ Sm aiilem minoiis orfJinl- ■
nim postea sorlita? fuerinl : priore dignilale privati .
slerioris mariti sequenlur conditioncm (uS) : ] ei
fJomicilium (27) mutamus. l)at. 4- Ivalend. Feli
CP. Arcadio 11. et liuFiNo Co.nss. 392.
T I T. XL.
DE MUNERIBUS (28) ET HONORIBUS NO.^
COMliMJANDlS INTER PATREJI tT FIHOM
ET DE INTERVALLIS (29).
Continuatio honorum , et munerum impeditur in hi
(jui sunt idetn , \ii quasi : inienalLi vero in his
tanluiii qui sint idcm vere. Bart.
1. Impp. Severus et Antoniniis AA.
Septimio (3o) Zononi.
Slcut honores et munera cum pater , et filius (3i)v
curiones sunt (32) , in (33) eadem domo conlin ri
uon oporlel : ila vacalionum conccssa tempora ([)
noii (35) aliis prodesse possunt , quam [ his 1 , quid
eosdem (36) , vel alios honores eademque , vel alia i-
(i) Masimse.
(2) Qui domicilrjm lialjpt in uxoris patrla , vcl alia quadam ci-
Vitatc , tanquam incola sustincrc niunera cogatur. *S)/j. d. tU. a5.
(3) Marcello.
(4) Cujacius emcndat, taiitum origlnis rntione . lioc aulem di-
ci : Kisi hjjcciaiilcr privilcgiuni civitati (latum sit , ut ob solam
j>osscssionis causam quis cjusdc-m civilatis muncribus obllpctur , ut
2. libertus. ^: solct latio. Jf. ad inwnc. orifjiius tantuinuiodo vtl
domicilii causa miincribus publicis obliganiur. /. 4- snpr. Mod.
(5) /. 7. ini^r. h. t.
(6) Municipes alii ori^inc , a!ii vobmfate. l.ii.^.i.Jjf. admuniclp,
(7) Civcm facit 7» Urt^sv opjuZcr^a,: , origo cx aliquo Idco
ducta , nt ct manumissio ab aiiquo facta ex ca civitate oriunda :
sed ct To tuxvoypy-di^^vxt to7? ireKnx^K; , adscriptio in nuiucrura
civium : ut ct adoptio in cadein civitate instituta. Syrwps. Ba-
sil. 54. til. I. c. 6. adde /. i.Jf. ad municip. Gotli. Dcclaratio-
liem hujus 1. vide apud Johann. Zangcr. de Excepl. part.i. c. i.
imm. 39. 42. Ans.
(8) Adjec'io , /. 6.^. de munerih. Potest cx hoc loco satis
colligi , civitatem a quoquo mutari posse. Tcrlull. 3. adwcrsus
jy/arcionem , alleclio nationum a novissimis diebus cxorta est.
(9) Id cst.
(10) Incola loci cst , qui ibidem domicilium habct , non mo-
Jiientarium , sed ubi laiem et sunimain rcrum et fortunaruin sua-
rum constiluit : unde non slt disccssurus , nisi ncccssitate avocetur :
i»nde si disccdat , pcrcgiinari incipit : qno si rcdiit , peregrinari
destitit. adde /. 2o3. jf." de verb. sign. Goth. Porro v. Fel. ad c.
Kodulph. n. i3. et seq. x, dc rescr. Jas. ad /. hujusmodi. jj.
legaium. n. il\. de leg. i, et ad l. si is , qui pro emptore. n. it)/^.
de mucap, et J. c »bum Mcnoch. de arb, jud. lib. 2. cenl. i.
cas. 86. n. 20. Mod.
(ii) Al. et in eo loco, Cujac. emcnd. ct in co demum Icco,
(12) Adde /. 27. 5- i-Jjf- ad municip.
(i3) T^'7 c/xilii.
(i4) Al. deest,
(i5) Al. quo.
(it)) k\. CoitHantinus A.
(17) Pnrs l. 2. iupr. uhi senatores vel clarissmi.
(18) Conitautino]>oii ct rioraw. /, 22. $. jen. JJ. h. t. l. 2.
siipr. uhi senat.
(19) Sic in C. Theod. 2, j- 7. Extat eadcm lexitcrum, K
lih. 12. tit. I. /. i3. Coiit.
(20) Ergo possunt ct ibidem conveniri , /. 2. supr. ubi S(t.
vcl clar. ut ct in originali palria , /. pen. Jf. de senat. cunio
ca eliam honorcs retineant , /. /ilii. ^. senutores. et l. seq.Jf'^
municip. et in qua domicilium collocavcrunt. d. l. 2. Mod. lir
a inarito mutuatur honorcm , genus , forum , domicilium ,ui -•
N<i>eU. io5. cap. 2. et i?.. cap. 3G.
(21) Al. dcest , ul in C. 3'neod.
(22) Nobilitalur a manto uxor. a<ide /. i3. infr. de dignit.
(23) Jisdem forum , in C. Tlicod.
(y.4) Forum niariti uxor sequitur. /. S.Jf. de ritii nupt. /••
5. 5.j^ de Ub. exhih. l. pen. JJ. de jurisd. l. exig,re dulemi.
Jf. de jud. l. cum in tcst. 6. supi: da donat. anle nupt, /• <»•
rum. 4- 5' t*"dicri. i.Jf. de usu et hahilut. Servius 3. -£' *■
ibi , et patrio jindromachen iteruni cessisse marito, adoi; C !•
nura cap. Jo. intm. 4/.
(25) Inclusa desunt in C, Tltend.
(2(i) Domicilium mortuo marito in domo mariti uxor retin
(27) Domicilia , in C. Theod.
(28) Munus cft ofiicium privati hominis , cujus utilitas ad >
gulos , universosque civcs rcdit.
(29) Intcrvalla , vacalionum fempora , ut ne quis conticrt
honores cogalur. /. divus, i^.jffl ad munic. l. honor. l!\- J
Jf. de muneribus.
(30) ]M.minit hujus rescripti Paul. in l. "ii. §■ 6.J. o-dmMf-
(3i) De liliofamilias intellige , alioqui enim ia emaucipato i
diccndum vidctur , arg. l. Z\ Jnfr. de filiijlim. et tiuemadm. *•
pro iii ten. Mod.
(32) /. 3. infr. de fiUisfam. h. Ub. tlt. 60.
(33) /. 4- S- ^•JT- ^^ cxcus. tut. ■ t li
(34) na:c sunt , quse intervalla in rubrica dicunfur ct /«'• ^- ^|
Jf. ad munic. l. ull. iiifr. hoc tit. porro propter honc^m ;^
inunus , qtio defunctus sum ipse , cerli temporis vacation|ni \
liiius ineus nou habct proj.ter mc : iii iis scilicet honorihus )
sumptu carcnt , vel in maneribus persoiialibus. Mcd.
Q'j) l. 3. in pr. infr. Ji. {. l. 6. j: dc legadonibus.
(iC) fios.
ei
^, denuo vocanlur. j- Pro (i) infanle vero filio quem
orionem esse voluisli , quanquam fidem luam in po-
lejm adstrinxeris , faraen onera sustinere non cogeris :
iriad ea [ tanlum (2) ] quae niandari possunt , vo-
«'item dedisse videaris.
2. Imp. GoRDiANUS A. Cjrillo.
41? honorib-js ad honores eosdera quinquennli (3) da-
J|lur (4) vacatio : Iriennii vero , ad alios : Lega-
Bi (5) auiem perfuactis (6) biennii (j) vacalio coa-*
is est (8).
iFraler propter fratrem non halet vacationem ,
' ied propter alios idoneos nondum grai>atos
recte excusatur. Bart.
3. Impp. DiocLET. et Maximun. AA.
Criliae (9).
^rvalla temporum , quaj in unius (10) persona locim
bent, fralribus ( licet comrnunia possideant bona )
le prodesse , frequenter constitulum est. Sane his
(11) , qui necdum funcli muneribus , ad hjsec ido-
mstituti vocari debenl , vos si ad obsequium civi-
Bunerum repererit paruisse ; ne interim (12) inter-
lini , Praeses provinciae providebit.
T I T. XLI.
»E MUNEBIBUS (i3) PATRIMONIORUM.
I. Imp. Aktoninus A. filio (14).
lia munera per (i5) ordinem pro raodo fortunarum
stmenda suut.
CODICIS EEPETIT^ PRiELECTIONIS.
939
M2. Idem A. Materno.
Unera quoc patrimoniis publicae utilitatis eratia indi-
cuntur , ab (16) omnibus subeunda (17) sunt.
Q3. Imp. Alexander A. Aiulio.
Ui immunjtatem munerum publicorum consecuti sunt,
onera patnmoniorum sustiuere dcjbent (18) : in qui-
bus caus.s , et hospites (19) recipiendi sunt. ^
Onus alimentandi equos decurionum , est
palrimoniale. Bart.
N4. Impp. Valerian. et Gai,lien. AA. Neronl .
On videtur abhorrere (20) [a] ratione sententia ,
L <I"a ] Praeses provincije equos (21) curiales faz^
alere, non personarum , sed patriraonii esse decrevit • et
tamen s. miqua (23) esset , omisso (24) a te appellalio-
nis auxilio necessario permanet.
iVi/z// est quod trihuat excusationem a muneribus
palrimonioruni. Bart.
5. Imppp. Carus , Carinus et Ndmerian.
' AAA. Antepisti.
iVEque (25) tempore aetaiis , neque numero liberorum
J. 1 a munenbus quae pairimoniorum suut , excusaiio-
nem (26) quis habere, poiest.
Philosophi non dehcnt habere immunilateni a
viuneribus palrimonialibus. Bart.
6. Impp. DiocLET. et Maxim. AA.
jRofessio (27) et (28) desiderium luum inter se discre-
pant : uam cum philosophuni (39) le esse proponas.
)fl. l. 11. 5. fmperat. 6. D. ad municip.
\\^\. deest. '^
||Vi.lc Dion 53. Cic Liv. 7. et ,0. GoDi. Q,„-b hic pra^-
' Mr m crvalla , non Lonoribus tantum , ver.ini etiam oneri-
li.^rnrla videri posiunt. /. r.auiculani. jf. de mun. et
^Kti:>i!>y)fa-i'x. Synops. Basil. 54. iic. 3, cap. i.
-iCgalionciu, '
?"unctis.
Vide apud Livunn W. 7. ef 10. I.gcm qn.-B vetabnt „e
tgTbu"''"'"'""* '"'" ^'''^'^ ^»'^"- "1 "^t : et c!c'erl
|\l. Jniceto , vel Niceto.
t-\' /"/;'■• .*•.'• '• 7- *«/"•• dc decur.
Jk lU. /. J. „;/,.. qucmadm. civUia muner. h. l tit i-i
lU. «. Ucrum. Goth. Erudilissimus Cujacius pcr pic ue' K-
|. 'W,r-M^r • '^' ''"■"•• "^■""»"^ '• '■ "iO: r-^emadm.
plunus cst otiicinni rriyali homin;<i rv „ „
1 i.>„ • t .'^'"' "umnus , cx quo commodiini
.tn':';rr S!' ""'- "''■•"° ™'-'° -«---
M. Phitiono. 4.Ji!io Syrio.
. ■ c. ut sno quisque ordinc mnnera sustincat. /. rdlus 1
.ff.de lcs. a pcr viccs. /. 3. <f. cos. et f piL-^' a
ethon. nec lanua uUra mo.lnm facnKaiuni. l uU Jt'
X. Mod. Ord.uo «iv.ha muncra sus.incn.ui- a.lde / ^''
prox. sacr. ^crinior. l. 11. tit. m / uli tF ,t ' ''
'■J.lnn.onialia onera ab omnibns suhcnda. /3 / T'?' .
I,'.'; \' ^!'^'.'^ "^- '".fi"-.ff'- "'' ^eleranu: undc n'otn,f '
!'Uenudaahan data , lutch.m scmpcr e^cip , ^ .'
• de yacat. muncr. aliud erit , .i plcuiss.m.. Inmuml!^
data sit. Plenissima enim immnnitas omnium tributorum et oranij
r"blici munens remissio est , etiam tulclarum . scd corum tantun»
P"P''Iorum , qui non sunt Ilienscs. /. non lanCum. i-. i. lUen-
sibus. 1. Jf. de excus. ' ^
(':) Obcuuda.
(18) /. 2. supr. h. t. Goth. Iinmnnitate enira legibus concessi
corporaha nuinera rcmitlunUir , non pccuniaria , c.\ quibns c.-l;
inetalum , sivc railitis dointnn suscipiendi munns. scd ucquc cor-
poralia omnia. nara tutelae remiss.e uon cc.iscntur , l. a-irxii>Tx.
§• 0 \x$c!,\j. Jf. de cxc. lut. quod cas necesie sit noininatiin re-
«niUi. /. non tantum. §. cos. et $. scq. j: h. t. l. lcgulo in fin.
Jf. de uac. et exc. muti. i. in honoribus. ^. i. h. t. Vidc et
Brissoniiiiu select. anticj. lib. 3. c<ip. 11. Mod.
(19) Ho.^^pitis recipiendi ouus patrimonialc. /. 3. 5. 14. D. de mu4,'
(20) Abcrrare. ^
(21) Eqiios curules alere seu bippasia munus cst patrimouii »
non pcrsonae.
(21) Li£;endum curules , qni ct Circcnses.
(23) Viile /. 7. supr. de appell.
(34) Coinmisso.
(iS) A patrinioniaiibus jelas noii exciisat nnmcrusve liboronmi.
/.2. 5. \. Jf'. de udcut. et excus. muncr. l. 7. infr. h. t. Goil;.
Vide Fcrdiuandum P.ics iii tract. da excu-;. pumnc. ob uujh.
iibin. Moil.
(26) Al. excusalione.
(27) /, i. 5. an et Philosophi. !{. Jj-'. de extraordin. cogn. el
l. 8. J. Philosophis. \. JT. de facat, tnuncr.
(28) .V profcssioue sua aUcnuin quidd.nn iwalulare , et iniqui,iiu
el incivilc.
(29) Pbilosophuin dedecet avarilia et rapacilas : Ideoqiie .1 r.n-
tiiinonialibus nuiiKiibus non txcnsatur. Plaloscpiiia deaiq;.e ej isvo
profcssio non cxcn.sat a patrirajnialibus. /. 8. Injr. de prtf ','.', utri-
bus. h. lih. tit. 52. /. 8. 5. Phdosonhis. 4. ff. Jc vaQat. a cx-
cus. /. 6. 5. 6. ct ■j.j?'. ds cxcus. lulur.
94c»
LIBER DECIMUS
vinceris avaritla (i) ct rapacilale (2) : ct onera qusc
palrinionio tuo injunguntur , solus recusare conaris : Quod
Iruslra te facere . cseleroruxn exeujplo poleris edoceri.
Minores non exnisantur a muiierilus
palrimonialibus. Bart.
7. Rdem AA. et CC. Longino.
T I T. XLII.
QUEMADMODLM (i4) CIVILIA (i5) MUXEl,
INDlCUNTCa.
Non debet quis eodem tempore luibere plura
ofjicia. Bart.
ETiam minores (3) cetale patrimoniorum munoribm
subju£ari solent. Unde inlelligib , le frustra plenaia
imrnunitaLem desiderare : cum mujiera tjuse impcnsas exi-
gunt , subire te necesse sit.
8. lidem AA. et CC. Longino.
NEc protostasiae (4) vel sacerdotii (5) vel decapro-
tise (6) munera corporalia sunt (7) ; sed lan-
tum (8) patrimonii (9) esse non ambigilur.
g. lidem AA. et CC.
lAtriraoniorum munera mulieres (10) etlam sustinere
debent.
1. Imppp. Carcs , Cap.Ijvus , et
JNu.viEKiANus (iG) AAA.
CUm te curatoiTm (i'-) ad cogendas angarias cnani
appellalionem interpisuisse proponas ; Praej?-
vinciaa si allerius curiae(i8) le esse animadvertcrit, a
alieni corporis raunera vocari non siuet ; quia^ej
triae (20) oneribus respondere debes , cui le altr.
esse commemoras.
2. Impp. DiOCLET. et Maxim. AA. Dionysio.
MAjoribus (21) honoribus (22) functos , ad mirt;
devocari non (28) oportere , rationis est {2^].
3. lidem AA. Eutvchiano.
Superindictiones sunt munera patrimonialia. Bart.
10. Exemplum sacrarum literarum eorundem
AA. et CC. ad Praesides provinciarum.
CUm (aS) te omnibus muneribus functum esse :
res , ad eadera munera , si aliorum civiun;
est , qui obsequiis civilibus fungi possuut , PrJCy-
vincise devocari te non permiltet.
4. lidem AA. et CG. P».egio.
QUantum ad extraordinarias (11) indictiones pertinet ,
prsesidibus significamus , ut omnes (12) possessores
cjelerosque sciaiit conveniri debere ; ({uandoquidem "1""
ea patrimouii munera esse constet , quas merito ab (i3) U
omnibus agnosci debeanl , quo facilius obsequiis pubiicis tielur : sed aequalitatem (28) , tam juris quam ourj
pareatur.. memor circa ordinem (29) cuslodiet.
Ltra (26) modum sumptuum te muneribus ciiboi
gravari levatis (2^) aliis , Prseses provinciae H' {»■
(i) De avaritla et rapacitale , adde l. ult. infr. de veteris nu-
mism. potestate. t. ii. tii. 10.
(2) Ai^aritia ccecitate , in qidlusJam manuscr.
(3) A patrirnonialibiis niinor setas non cxcusat. /. 5. supr. h. t.
(4) Pjrihus lei^it , prostasice , yenini protostasia principalita-
tem signilicat, vicle hic Alciat. dixi ad l. 3. iifr. defiliisfamilias.
h. l. tit. Go.
(5) Sacerdotice , Hal. Sacerdotinm liic muuus est , quo qni
fuiigiintur , ludis in hoiiorem Dei alicujus institulis praesunt cuin
sumptu aliquo. Talis fuit Alytarchia , Asiarcliia , Syridrcliia ,
Phceniarcliia : de quibus dixi ad /. in honoriLus , 8.Jp. de vacat.
et cAcus. muitcr,
(6) Decaprolia , dccemprimatns , JtxaVDUTO/ , decemprimi.
(7) Corporalia munera personalia , quibus hic oppgnuntur pa-
irimonii onera.
(8) • A\. sed tamen.
(9) Patrimonii onus est protostasia , sacerdotium , dccaprotia ,
ut hic. Imo nii.xtum ex personis et patrimonio. /. ull. ^. 26. Jf'.
de muneribus.
(10) Patrimonialia mnncra etiam mulieribus indicuntur. sexus
non excusat a patrimonialibus. /. un. in fui. infr, de mulieribus ,
ct quo in loco. h. l. tit. 62.
(i 1) Exlratrdir.ariae indictiones sunt , qua; pra;ter morem indi-
cuntur ad tcinpus ex iinprnviso. Goih. Veluti angaria; belli tcm-
pore , aut , eqni , muli , veredi , his antcm parcre omncs dcbciit:
etiani cccUsise , i. luminem. supr. de sacr, cccl. et catcri muni-
cipes vcl incolse. /. ult. ^. patrimoniorum. D.demun. ethon. Mod,
(12) ratriwgnii mmieribus toatinentur cx.traoiiUnari5e iuclictioncs.
(i3) Patrimonii muncribus nemo excnsatur. l.\-Jf. de mt^-
nc qnidcm Ecclcsia. /. neminem. 11. supr. de sacros, Ecci
(14) Similis est tit. in C. Theod.
(i3) Eclog. lib. 12. tit, 5.
(16) Al. Alcxander A.
(17) Curator ad cogendas angarias cst , qui comptUii. . ai'''
exhibet angarias. . . 1*
(18) Al. creaturcB , id est , crealionis , sive noniiratioDis ■«
crcator appellatur , qui ad munera nominat.
(ig) Officiura alieni corporis sustinere nemo cogatiir.
(■20) Patris.
(21) A majoribus ad minorcs vocari , rationis non est. IJ
tio versum Dionysio tyranno Sicilire , quon e\ul Corinthi :'■
magistrum professus , in trivio pneros doceret. Justinus m'- '•
(22) Ai. honci-ibus , sed perpeiam , error inde natus , qi _
teribus honus scribcretur , 2. Gell. quse vo.^ pro honore la
adscribitur.
(■23) Rcvocari , al. ei^ocari. .c ■
(24) Cur ita? ioK»<ri y*? v$plZ,s,7^xi , videntur injuria "»
Syn. Pasil. 54. tit. 3. c. 3. 5
(25) /. 42. supr. cle decurionibus , l. 4- "'^'*' ^- '". u,jj
ff. de hoitoribus ct muneribus, l, un, infr. de potioriiusoa ^^
ra , h. lib, tit. 65. /. 2. injin. supr. de apochis.^ k. hb- ^^ ^
(2r>) /. 3. 5- prceses, i5. /. 4- "* f'^' ^'
hcnoribus.
(27) Sublevatis , al. eleuatis,
(28) .,'Equnbilit.Ttcm.
{23) Id est, fQrmani et disciplinara publicam.
de munen
i« «
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONlS.
94»
T I T. XLiir.
DE HIS , QUI spo};te PUBLICA (0
MUiNliRA SUBIiUiNT.
volutnus , quod postcriias eorum non solum Jam procrea-
ta , scd (12) cliarn post taL-m dcditioncm (iS) pncrean-
da , hiijusinodi lortuna libera manebit ; sive specialitcr
sub (14) hac lege turia; se obtulprint , ul ab eis flescen-
1. Tmp. Alexander (2) A. Feliciano. dcnles luli Jhrtuna liljcri /nrr/iuncant : sive nullam hujus-
trani (3) qui cuni possuiit se lueri immunitate inudi fcccriul mentionem : nullo audenlc diocre , quod
lis couccssa , decuriones se fleri in palria sua ma- nati vel concepti post lalem dedilionem palernam condi-
t rcdire ad excusaliuucm quam rcljquerunl , non lioncm srrpji debeant : hoc enim speciali beneficio ala-
criores omnes ad conferendam civitalibus hujiismodi cpi-
tulationcm consliluerc properavimus : ita lamen , ut ncc
occasione quarlse portiouis bonorum hujusmodi decurio-
nis (i5) quicunquc succcssoits cjus aliquam inquieludi-
ncm patiantur : ulpote libera ejus substaniia omni curiaJi
gravamiue conservanda : et si quid (16) dcfunctus vel ex
.''.dniinislralione cuiialium munerum , vel ex quarta por-
ciipiditale" pauHspor jus (5) pubUcum relavuve- lione ad eandem curiam s niel vel sa^pius devoluta , vtl
ompelens privilcgium non amitlit. ex alia quacunque causa eidem curiae debuisse probetur ,
j 3. Imp. Leo A. 1'useo (6) P.P. Imc idem successores curialibus reddere minime dubi-
i conditioni (7) non obnoxius curiali , quemJibet tent (17). "f- Illis scilicet ([vx super (18) naluraUbiis filiis
lonorem , vel nuuujs voluntate (53) [)ropria iu qua- ((uus naturaJis pater sub hac lege curiae dedit vel pos!er\
unque gesserit civitale , nuUum praejudicium circa dederit , ut legitimos lain ex testamento , quam ab inte-
t: nisi ccrla lcgc , ct paclo seivandaj inmmnitatis
rlem ejus honoris agnovcrint.
2. Irapp. DiocLET. ct IVlAxiM. AA. Yalerio.
i publici muncris vacalioncjn habct , si (4) ali-
uem honorcm cxcepto decurionalu spoute susccpe-
it , ob id qucd patria; suas utilitalilnis ccsserit , vel
am suam , slalumque siislincat : sed tam ipse , slalo succcssoics habeat , non solum vetenJjus legibus ,
ct qui ex his in poslerum procreundi sed etiam nostris sanctionibus disposila (19) sunt , pr.Te-
liberi cjus , ^
ab omni hujusniodi nexu cum suis facullatibus li- senti lege extipiendis : ut non ipsi tantum Ulii nalurales ,
lipnit|ue permaueant ; ila tamcn , ut si aliqua fun- sed etiam ex iiis procreandi mares paternam scquantur
oleiJlibus eis fuerit injuncta , ex qua neccsse sil eos forlunam : vcl maribus liberis (-20) miniine subsislenti-
i accipere , quod cx dala sibi pecunia in reliquis bus (21) , quarta pars subslantiae luortui curia^ deputetur.
cos mansisse ((;) conslilcril : solventes , sine ulla
l ia , vel condilionis suac Ibrmidine disccdant. Si quis
X his oninia dccurionum niunera , vcl functiones ,
)noies nuJIa imminenle necessitate , sed sua sponte
rit : eum pro sua libcralilalc palrem (10) civitalis ,
i volunlariiis municeps apparcbit , si hoc libuciit
ri constiluique hac lege decernimus. Dat. 5. Id.
iibr. CP. Basilisco et Armlrico Conss. 4^'^'
T I T. XLIV.
DE niS , QUI A PRirsCIPE VACATIOZsEM (22)
ACCEPERUWT.
1. I
m
ppp.
Theod. Arcad. et IIonor. AAA.
Rufino P. P.
i cjus qui se sponte Curicc ohlulit , quandocunque
{•eniti , Curicc non oldigantur. Sccus si
]Nalur;iIis Curicv sc ciJjeral.
4- Imp. JiisriKUiStJS A. INicnna; P. P.
i qui curiali forluna liberi constituii , postea (i 1) adnotaiio (2G) noslra concesserit. Datum Prid. iSon. Jun
c curiae cujuscunque civilalis oblulcrint , confidere CP. Tueouos. et Abundastio Conss.
NUIlus (23) vacationem temporalem (24) curialis ac-
cipiat : nisi id forte veris (26) , ac probatis causis
-Al. clcpsl.
\\- Anloninus.
Ilciuincial vclcrani privilcgio , qul sc decurioncin crcari
. noii cxccjMa iiiuiuiiutatc sua. Ita non soia dccurioualus
■iic vctcraiiiis amiltit privilcj^ium cxcusatlonis a nniucril)us
ililxis : scd si siiain cxcusatioiuin , cuiii juvarctur , oraisit.
'. injin. D. de jure inununitatis , /. a. /. ult. D. de
tclcvm. lUiiunciassc alioqiii suo privilcgio priviUgialus
CMiiniliir. Ncmo cniin propsiiniiltir donarc ; cst aiitcm rc-
ilouatio. vido Mcnochium i}.. Prasumi>t.i^i .tl^i . !\':i nuin. \ 1.
(,)iii dcciirionatuin ai^novit , iinnuiiiitalcin amiltit /. 1. iii
prn. §.. nli.Jf. de jtir. immtin. Qui parltm dccurionatus ,
Jionorcin aiitjucm municipalcm , non ittm. /. i. hoc tit.
il'liciim aulcm illnd dicit , qiio est coucessa immuiiitas. Mod.
Jus pubiiciim intilli;^il , quo concissa iininunilas cst.
Al. Paco P. P. Fiiit liic Puscus Pr.THclus Pra;lurio : qiii
co aiino consiilaluni gcssit cuin Joaiinc , quo AnilRmiuin
•ulis hiipcratorein i co licit.
Pars l. I. snpr. de cifjicio comilis Orientis.
i. 4- infr. h. t.
Rimiansissc. ■
I Palcr civilalis , qiiasi palcr palrix , discussor pccimi» pu-
I cpcnimquc pui)licoriiiii. jllililium uuiiuis iu si:a civiiatc
is : cogcns doniinos , .xdcs coUapsas rc.-titiicrc , Giaii: cu-
emque , ut nuinda sil civif;us. Llp. in Dcninslhcncm. i>. tit.
de latiocm. opcr. publ. Cujac. hic , iVWt'//. 17. in Jin.
cu-
ct 12. obseru. 3o. /. unic. infr. de soliit. ct liberat. dehit. l. i\.
tit. 39. Goth. /. I. supr. de rcU. oper. pubt. l. ult. supr. de inf.
exp. /. I. supr. de alcat. l. 1. infr. quib. mitn. exc. l. 1. in1'r.
dc deb. civ. Kou. 17. 8J. 128. 160. Gr.cci ad /. ad curatcie>.
Jf. de dainn. infect. ct i. i. infr. de sol. ct hb. Mod.
(11) Post Goih. Patcr per pactum liberis immunitatcm icscrva-
rc jiotcst. vid. /. meminimus. 5- Jiiud. supr. Quando et quibits
quniln parx. Ans.
{\ i) Curire qui se alicui obligat datve , libcros suos cnri.-e non
oLligat, ctiam post cam siii dcditionem vcl ol)ligatioucra nalos.
(i3) Coiidilioncm.
0 4) Pactum noii valct , ut , qui ex me nasceutur Ubeti ,
riain ineaiu sc({uantur.
(1.")) Dccurioncs.
(i()) Si qiiidciu.
(17) Uchcnt.
(iS) CiiriiB otTerre nalurales libcros pater polest.
(u)) L.\posila.
(20) Rccte Acciirs. snpplet , vel foeminis , curielibus nuplis.
(21) Sustincutibus.
(^io) Sub. uuiiicri;:n.
(•i3) C. Th. 12. 1. 1 35.
(•j j) Tcinporarium in C Theoa.
(2."») Piita ob morboruin cgcsfatcni.
(2C>) Quipjc Piiiidis aduotatio noa sufficit. /. i.'|. sunr
decwioiub.
dc
943
LIBER DECI^IUS
T I T. XLV.
DE (i) VACATIONE PUBLICI MUNERIS.
Facatio simpliciier concessa non porrigUur
ad munera ordinaria. Bart.
I. Imp. GordiAkus A. Januano.
lyj^Uneris publici vacaiionem (2) ea continere (3)
iTl quae non lege (4) , non Senatusconsulto , non con-
slUutionibus Priucipum injunguntur , nierito responsum
est (5) , ad quam formam juris pertinens (6) , si coe-
peris ad munera extraordinaria (7) a Magisiratibus de-
vocan (8) , appellalione interposita poleris apud (9)
Prafsidem juris ralionibus protegi.
T I T. XLVL
BE (10) DECRETIS DECURIONUiM SUPER
IMMUMTATE QUIBUSDAM CO«cEDEi\DA.
1. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Ursatio.
T I T. XLVIL
DE (x5) EXCUSATIONIBUS MUNERUM.
De kis , fjui fuerunt Procuratores
patrinionii Cctsaris.
i. Irappp. Carus , Carinus , et NDMERiAacs
AAA. Demetrio (16).
ETiam hi , qui r\oi,lrsL procurasse (17) raonstr3>- ■
muneribus civibbus (18) , quae digaitati eorui_
gruunt (19) , fungi debent (20).
De dignitutibus.
2. Pars actorum Dioclet. et Maxim. >
AA. et CC.
INductis (21) Firmino , et Apollioario , et cileris ia-
cipalibus (22) Antiochesium adstantibus Sabinuii.
xit , * (23) ei ccKtera. Dioclelianus dixit:
CErtis dignitatibus data a nobis (2^) indulgeDlia esiiB-
nerum civilium , et personalium , id est , his q
ex prolerioribus (25) sunt, aut ex praspositis (26). ib ^v,
ad munera personalia aut civilia uon vocabuatiir. '
De tutelis.
ET^m^h'= r,,\ • ri 1- T . . , 3- I><^em AA. et CC. Martiano.
Acept.s (II) , qm hberahum studiorum antistiles (,2) rpUtelct solicitudo a munenbus civihbus non «ru:
dp,-rP n J/^f-"^" "" ' '''''' funguntur , decurioDum I utpote [ cum (27) ] nec tres (28) simul injUDCt^ii-
deueto (i3) immumtas nemim Inbui potest. versarum (29) domuum , hujusmodi beneficium prie3k
2. lidem AA. et CC. Cassio.
ORdinis ambitiosa (14) decreta sacris conslitutionibus TJ Ydraulce (Zo) munevam civilium immunitaten
improbc-ntur. jTjf •
De Hydraulis.
4. LVlem AA. et CC. Altalo.
(3o} munerum civiJium imL.
jure concesiam approbare (3i) minime(3i) pbSit.
(1) D. lib. 5o. tit. 5.
(2) Vacationc.
(3) Contincri.
(4) l- 6. /. 7. /. 8. 5. 3. D. de uacat. mur.erum.
(5) IntcUigit /. in honorilui. 8. $. qui muntris. 3. D. de
vacat. mun.
(6) Pertines.
(7) /. 12. D. de munerihus.
(b) /. i. D. de vacat. munerum.
(9) /. 2. supr. de decurionihus.
(10) Lih. 5o. D. tit. 9.
(n) /. 4. ^. 2. D. h. t.
((2) Antistites libeialinra artium hic dicuntur , ut a Quinliliano"
Servius Sulpiliiis , jiiris antistes et a Piinio 7. Plin. 1. piato sa-
pieulise antistcs , sdde qua- scrifsi ad /. i. D. de jusiitia.
(i3) Probantur enim dtcreto. /. 2. infr. de pnfessorihus et mC'
dici^. h. li.h. tit. 52.
(14) I<i est , graliosa , KOKdKDcut -^vioi- /• 4- ^- ^- t. yide
Cujac. hic. GoU). Addc /. i. unibitK sa. supr. de decurionib. Aui^.
(i5) L. 5o. D. 5. IIuc refer Paponem i. jyctar. 7. dcs icL-
tres d' excmption.
(16) AI. Diocltt. ct Maxlmian. AA. et CC.
(17) Muneribus e.'.procuratores etiam Caeoaiis non excusantur.
(18) Curial;])us.
. (19) Non congrult aiitcm ut sint capsarii vel pistorcs, Graci
W l. 9. iiifr. hoc lit.
(20) Cur dubiiit? fiiiiita admiuislratione , finitiir privilcgium.
/. adigere. 6. 5- quaiilyii. 2. D. de jure patrcnat.
(21) In consiitoiiiiiy fccilicct. Haec enim act. habita snnt in
consistorio. Jmmiauus 14. Indudis quadani soler.ni die uscnliLus
m gQJisfsioriuin- Cujuc. hiq.
(22) Principales , priirii curife , ut muhis supr. diximns.
(23) Grreca quaedam li;c erant , quae eruere ex libris niJnr-
ptis non poluimus , nec fuere unquam integra , quoniam iii
citiir , etc. Cujac. hic.
(24) Hoc Honorius et Arcadius iion admisit. /. i53. C.T^
de dccwionibus. <■
(3 5) Vid. Infr. tit- do domestic. et proteciorib. l.\i. "'• '■!
(26) Pnepositos laborum videtur intelliy^ere , qiii eraiiteip*
ctoribus. /. I. C. Theod. de prceposit. laborum. Goth. Ii q«'*
est : Qui ex de\>olissimis domesticorum scholis prceposili ii*'*
nastro judicio et stipcndiorum sudoribus pi-oinoventur. lIoJ-
(27) Al. dce-^^t.
(.?8) /. 2. 5' 9- .jf- de excusat. tutoruin.
(99) Domiis divcija; , diversa palrimonia. Qoth. \a Gr»c; *
tapbrasi Jirc^aVfiy.'. Mod.
(3o) Al. HydrauliB, sunt autem Hydraulce , qiii machv. ii
organis aquas ded;icunt. Yitruviiis 10. Athenaeus. Flmius , r.c
qui putes ciiin Accursio , Hydraidam esse , qui aquam "i
ti:im principis dclerat , cum custodiat aquaeductus auia: !uip''
De aqua et cjus usu vide Forcatulum cap. i'\. peims. Sed <i^ •
pujacius in l. 6. §. ». Jf. de excnsation. tutor. es lcge qi*»
hiijus titiili notans , Mu.sicos iramunitatenr noa habere , licetp
rum ars inginua sit ct llber;:lis , qii;im liberum scire .iJolcsc^B
Ecquiim sit. vide 1. Quiiitil. 10. vidclur hic leglsse Musici- 0'-
rraeei ita dcfitiiunt : T"pxJ\oc: tiT.ti 01 uuXouvTct «>' ■^i''* '">"i* ■
70(? bn cixri ixcr;iZ-] , a^A' d-rro ticxiQi koltu ti'."« |i.'.i>X«"'' ',' 'f .
,UK ^yyouivon- Vide Cnjac. hicctForcat. in pennjwi. cap- I4- -V
(3i) Probare immuniu.tcm dcbet, qui eam sibi coaceisam as:«'
/. 5. Jf. dc probut.
(82) Sifbaud. licct proGteri ^idcai.tur artcm Ubcraleifl.
CODICIS nT.VErnJE rR^LECTIONIS.
943
"i nrocuratonhus alsentium reipuhlicce causa (i).
5. lidem AA. cl CC. Marccllino.
ratorcs alsenliurn rcijnihlccv causa , miinerutn ci-
im vacalioneni iion liabtnl.
De (cna/orihus.
6. liflem AA. el CC. Cajo.
torihiis (2) immnnitas cb lianc prorcssionem so-
j nullo (3) jure conccssa probari polcst.
Dc negotiatorihus.
. inp. CowsTANT. A. ad Catullinum Vicarium.
'Mnntes vestiarios , linKones (4) , purpurarios ,
tjiftrticarif^s (5) , qiii dcvotioni noslr.c (lcscrviunt,
secundum velereni consucludinvm ab omni mu-
lunes esse.
possunt aliquid inferendum indiccre , vel non.
. Impp. CoKSTANT. A. Ol JULIAKUS C.
ad Taurum I'. P.
1
\{^) } nullum omnino Judicem de caplero pro-
alibus infcrendum alicjuid indiccre , nl ea tan-
^o cunclorum ^tndio pcnsilcntur , qtigp canonis
brma complcctiiur , vel noslia clemenlia decer-
iida , vd ddcgatione solcnniter sancienfe , v<'l
>|)r3rcedcnlibus : scd si quid iivgere forsilan cce-
frrri ad Cdsitudincm tuam slaiulnius , et aucto-
)je fjcri , ct eo pcrsoluio rdcrri ad scientiam
i| ul nobis jubentibus roborctur. Si qnis anlcm
•|a tcmcritale amplius aliquid fucrit conauis vs.i-
jmoxius (juadrnpli f8) rcpclitione lenealur : quse
s ussionis ad ordinariorura judicum , ofllciorujn-
eni dcbcbit cxcurrcre (9) , ul si eorum , vel
mniventia, vel ignobili dissimulatione temeritas
cunalis , eos quo(jue damni simplicis (10) poe-
i;a casligct. Bai. Kal. April. Mdiohni ^ CosNtAhno A.
IX. el JUX.JAAO C. 11. Co.\ss. 35;.
De miincrihus personalihus.
9. Impp. Valent. et Yalens AA. ad
Claudium Pioconsulem A(ric£e.
TLlud (11) convenit praecaveri , ne qnis banc , (lua
X personabs cst funclio , prctio (12) putel esse taxandam.
AA r' ^*;^- ^'-^^^'•'■^ 5 Valentj>u.^o , et Valemc
AA. CoNss. 365.
De prctdiis principis.
10. Imppp. Gratian. Valent. et Tiieod.
AAA. ad Hypatium P. P. (,3).
pRivata? rci (i^) noslrre prlvilegiis permanenllbus ,
-»- nihil (,5j cxlra ordinem pra?dia jure perpeluo con-
Siguata suitineant : neque adjeclis (,6) sajpius , ac pi;r-
tcr pnmum dclegationis canonem poslulatis amdantur im-
pendus : quandjquidem ne(-ue aurario (17) canoni sub
prjvilegiis a^stimalo , aliquid ex ea jubentibus nobis pra;-
bJlionum diversilale decutilur , et pari cum ca^terls ^stl-
niari sorte non convenit , quos praeler anuorarias functio-
nes aeslimalas (j8) perpetua (.9) pensilationum prsrot-a-
liva nexucrnnl. PP. Cli,rla^ine , Idib. April. post con-
sulaium bvAGRii , et LiicnEau 383.
De clignitatibus.
XI. lidem AAA. ad Syagrium P. P. (20).
T^Os , qui cum honore (2,) Comitum , nomine Wagi-
A-J strorum memorlae (22) pia^fuere, vd epislolls (>.3j,
vd hbdiis , item eos , qui ibidem peragendis , sigi.an-
discjue responsis nostrae (24) mansneludinis (u5) obsecun-
d;int : on)iiium (2G) civiluim munerum ficri jubemus
cxortes. Igilur qui ex eo gradu palatlo noslro adha^se-
ruit (27) , adesse slbl compclenlia prlvilegia gloj-ieutur :
qui vero supcrioribus digmtatibus ci-everinl (28) , nUnIo-
mmus ejus lod privilcgia pi\Tsto slbi fuisse lajlentur.
Lccta 3. Kal. Seplembr. Cupuie , Amomo et Syagrio
Cojsss. 382.
;ntos t.->nicn ipsi Rcipul.l. cansa immunilatem Labcnt.
!/<• projfsiorwus. h. til). tit. 62.
;'lor »ola vcnalionis p.ofcssione 'non cst immunis.
ahquo jurc^ /. lUl. drca fin. ff. de jure immunit.
eriKi.l.ss. Cujacus , cahi V-^,m pc.Minc.c ad niililcs ,
m g.av.onb..s munc.bus cxcusanlur. sn.npta cnlm cst
itar. r. A.T..nt. ,,ui fuit pr.Tf.ctns pr.Tlorio sub Ant.v
08 e.go vcnalo.cs non su.,l inunilici : vcnato.cs crctc.i,
las a kris purgaut , non iileo a civihbus luuncribus
moa.
tearios , qnoA maps probat Cujacius
Uimrios lcg.t Alcial. scd parti.har,os magis probal Cn-
Ihuin Pa.lln«.nm, ncgotiato.cs su..t , cx quib.is (.Lant
a. l. i. iod. Jheod. ilc hat„tn. Trcbcll. /„ Claudio.
it /.e/V,r.o,.. L.Tlcrum dc pclUbus Parlbicis ;id. l.
t. ae publicaiiis
c constilutio conflala rsf rx /. 8. et ... tu. 16. lih. u
«. quarc impcrat. nomi.ia ct consuh.m illinc dcst.nus.
tore , in C. Tlwod.
<^"|''>- l- un. suvr. de
eoiits 61.
■uicre , in C. Thi-od.
supercjcact. h. lib. til. 20. vi-
■uicre , in C. Throd.
'lii , in C. Theod. et vet. quib. lib. q.jod rectius vidctur.
(11) Pcilinebal h»c lex ad pistonim funclioncin , ul constnf e\
l. M. C. Thcod. de pistnrib.
(12) /. i5. liifr. h. t. Golli. Mi.nus pcr.sonale non Hcct adeera-
rc. /. asiimaliotirm. ff. de mun. ct hon. ]Mod.
(1.3) E.V C. Thcod. Uh. M. tit. 16. /. i3.
(1 i) /. (>■ ff. de vac. muner. l. 5. supr. qui bonis cedcre.
(!.■•) Al. f?WI.
(i(j) y4/>jcctis , in C. Thmd. soidi<hs : qnod magis probat Cu-
jac. /uxta l. p,n. Tnfr. ct sic rcpcri in duob. lib. manu^cr.
(.:) Auianus canon qnid , dixi ad Pra^m iiicum Jusliuiani ,
c(ip. .8.
( 1 8) /Eslimata , in C. Theod. et quilusd. lib.
(19) PerpHuo; in C. Theod. el quib. lib.
{■io) Ex C. Theod. M. 16. 14.
(^i) /. li. in princ. infr. h. t.
(22) Mcnioria- niagisfri", mcmorialos.
(^3) fth.sistii c} islolarum , l.bcUorum , rcsponsorura.
(^4) Al. vd nostra:.
(•^5) Mamucludini , iti C. Theod.
(2(')) Ilic qunpdam e C. Theod. inimuf.ita sunt.
(^:) Jbscesserint , in al. lib. et C, Thcod.
(•^8) Al. Acci-eycriiit,
944
LIBER DECIINIUS
Palalini in digntiate conslituti ctiam post dlgniiatem fini-
U:in , et magislri scientiaruni , el lcgaii , a sordidis
inuneribus hic declaratis sunt cxempli. Jo. de Plat.
12. lidem AAA. ad Ilypatium (i) P. P.
MAxiniarum (2) culmina dignilalum , Consistoria-
ni (3) quoque comites , Notarii eliam nostri , et
Cubicularii omnes , atque excubicularii (4) , ab omni-
bus sordidis rauneribus vindiceiUur. Cseteros autem pala-
lina , vel militari inlra palatium prasrogativa munitos ,
ita demum privilegium siniiie contineat (5) , si (G)
prioribus statutis se ad hujusmodi exceptionem (j) do-
tuerint (8) pertinere : ut non singulis indulta personis ,
£ed in commune dignitati , vel corpori hnjusmodi bene-
licia doceantur fuisse concessa , circa (g) IlJietores , at-
c]ue Grajumaticos eruditionis utriusque (lo) vetusto niore
tlurante. 'j- Sordidorum vero munerura talis exceptio(ii)
sit, ut palrimoniis dignitatum superius digestarum , nec
conficicndi (12) poUinis cura mandetiir (i3), aut pa-
iiis (»4) excoctio , aut obsequium pislrini , ntc (i5) pa-
raveredoruni (16) hujusmodi juris (it) , aul parangaria-
lum praebitio mandelur : exceptis his , quibus ex more
Pihceticus hmes (18) includilur : vel cxpeditionis Illjrica;
pro necessitate , vel tempore utilitas adjuvatur. Opera-
rum quoque (19) artificum diversoruni , excoquendae etiam
calcis obsequia , nuUa de talibus adjumenta poscantur.
JMateriam lignorum (20) atque iabulala exceptorum viro-
rum patrimonia non pra;beant ; Carbonis (21) quoque ,
iiisi eum quem moneta solenniter , vel fabricatio secun-
dum veleiem niorem poscit amiorum , ab hujusmodi vi-
ris praDbitio desistat. Publicis,vcl sacris adibus conslruen-
dis , atque reparandis , capitalis (22) , alque temonis ne-
cessitas (23) nulla mandetur : legatis (0.^) atque adle-
ctis (25) sumptus possessio hujusraodi privilegiis munila
ijoa oonierat (26). Iloc tamen his patrimoniis prosit ,
quae dignitatem proprio videntur nomine possidere. Eos
etiam , qui simili honore funcli (27) sunt , generali prse-
rogativa a prsebitione sordidorum munerum vindicamus.
Dat. 5. Id. Dec. Antonio , et Syagrio Cowss. 3B2.
De successoribus.
i3. Imppp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAj
ad rseotherium (28) P. P.
SOrdidorum (29) munerum excusatio (3o) delata
nis , ad heredem , successoremve transire non
INeque enim potest esse perpetuum (3i) , quod n
bus , sed personis contemplatione dignitatis , atiiu^
tiae indulsisse nos constat. Dat. i8. Ral. Maji*
lan. Arcad. A. 1. et Bautowe , Conss. 385.
E
Ad l i8. Cod. Theod. h. i.
i4- Imppp. Valent. TiiEOD. et Arcad. AAi
Tatiano P. P. Orienlis (32).
Am legem (33) , quam de extraordinariis , %'
\ que muneribus , expressis vocabulis functioDu , t
insignibus digniiatuni , sine uUa ambage prae^crip-ms
ila circa eos , in quos nostra munera redundaruu e«
prsecipimus servandam , ut iisdem beneficiis non q
militaverint , sed quandiu vixerint , perfruaiilu;
II. Kal. April. Mediolan. TatiAivo , et Sta:.
CojNSs. 391.
De prctdiis Principis.
i5. Impp. Arcad. et Honor. AA. Messiano
Com. R, P. (34).
I?Videntcr , atque absolute jubemus , ne fundi p
^ trimonium nostrum pertiuentes , seu couducli(» ti
tulo , seu perpetuo jure teneantur , aliquid praelenrd
nem superindicti vel pretii (35) nomine de sordid "•
huscunque muneribus agnoscant ; Nam et hoc .
Principibus imperatum (36) est, et a nostra serenit: w
paratum. Quisquis igilur judicum conlra fecerit . '
que pondo auri de facultalibus suis , alia de oflici.
totidem et de curialibus qui exequi mala jussa fesiaul
noverit eruenda. Dat. 7. K.al, Jul. 3Jediol. Ou 0 c
Proiuno Co.nss. 3^5.
(0 C. Thecd. lib. II. tit. 16. /. i5.
(a) MaximcE. di^nilatns , illiislres , /. ult. irifr. h, t. '
(3) ^uyK\>niKi/i Xj Tas KOfDndi KOva-tiMptx»i}; ufljicit .'iiitor Sy-
riopsf-os 54. tit. 6. cap. 19. sLiiatorfS et coinitcs consistorianos.
(4) Ex cubiculariis , m C. Theod. et quibusd. lib. AtrsKis^i-
nbkxfiloi. Synopiis.
(-■) Coiitiiifiiit , in Cod. Thead.
(6) lloc est , Si toLi gradui , ncn singulis persoxiis privilegium
in 'ultiiin sit. Syncps. ibid.
(^) Exaclionein , in Cod. Thead.
(8) Al. ducucrit.
(9) Additur in Cod. Theod. ccclcsias.
(10) Id est , Grceca et Lalina. Synops. ibid.
(u) Exceplio sic , C. Theod.
(12) Tupttoi qiiibus cura pollinis conficieiidi incnmhit
ibid. A]iiid Accursium l(gitru- , conficiendce pollincB.
(_t^) Mandnfui , in Cod. Theod.
(i4) ApjOKcrroi ? quilius panis excoctio injuncta. Synops. ibid.
( 1 5) iVe , /■/( Cod. Theod.
(16) Quid igitiu- ditcndum de veredis et angariis ? videntur ct
cxcusandi et alj Lis , art^- l. 3. infr. de silent. ct /. 2. infr. c/e
fircEp. sacr. cub. raaxime cura eorum niuncrum prorioiscua con-
tUtio sit. Mod.
('7; Firii., in Cod. Theod. et quib. lib.
(1-8) August. lib. 18. de civit. Dci ., c. 18.
(■9) Alquc , in C. Tlicod. el quih. lib.
(■-o) Ligiium , in C. Th^ et quib. lib.
('.iO Cuibo rcciuintui ad mor.elam ct arma fatricanda, Vcget. 4.
cap. 4-
(22) Jjegentlum cupituli , ex C. Theod. qjem yitXc et confer ;
Syn.
cx eo enim mnlta hic sant defracta. Capitulum Graeci 1
tantur Hsj)x^.«ar a-v>jT(\-lx;-
(23) H.iec dicitur ni functio , et onus , ct injuria , e
et obsequium , l. 2. Infr. dc priv. eor. qui in sac /""
infr. de prox. sac. scr. l. 1. infr. de pal. sac. larg. '•
7. 18. C. Tiieod. de extraneis muneribus , et est palr
nnmns , ut apparet ex hac lcge , qux patrimonialia nnii)
tinn reccnset. poiro qnod proccdit capitulum Graeci iu'.efp
KsiJ>:iKr^ol,: tru' -rs^s '«?• Mod.
('.'4) Legali , qui immiltuutur ad priacipem. . .
(2J) Adlecli 0,' uVa ^xirtKso; KxKbfxt.s:- qni cum pnnc
cantur pnblici ncgolii causa. vidc /. unic. infr. de prap^^:
borum. l. 12. tit. 18. Goth. Seu legati qui inittimtur ad
pem. Alioquin enini allecti susceptorum genus est, /. i'-
C. Theod. dc suscept. Mod.
(z6) Conferant , in qiub. lib. al. confcrantur , W »"
ferat , ut in lib. jurcd. et Dionys.
(^)-) Pcrfu/icti , in C. Thcad.
(aS) C.Theod. lib. 11. tit. 16. /. 16.
(?9) /. I. 5- ^- ff- d<2 jur. iinmunit.
(3o) AI. excusationc , in C. Theod.
(3i) Perpetuum privilegium , perpctuave excusatio esse
test ; quiE nou rebus , sed pcrsonis contemplatiooe
m;indatiir.
(3o) C. Thcod. lih. n. tit. 16. /. 19.
(33) Litelligit l. 18. ejusd tit. C. Theod.
(34) C. Theod. hoc tit. l- 20.
(35) Pietii petiti, in C. Thnod. et Grcecos legere \>(-
t it Cuj;;c.
(36) fmpetratum.
rpn
idW
I
■u>ci
,1
ipc
liU
CODICIS REPETITiE PR/ELECTJONIS.
De illuslrilfus.
945
riis , vel plauslris , vel quolibet munere (16) f penf,
c 11 AA rr A Ti/r r.- n ti ^"^ (* 7) J .^^cusari praGcipirnus : sed oranes, sive ad di-
16. hdem AA. et Theod A. Melitio P. P. viuam (,8) nostram domum , sive ad vene^abilfs Au-u-
, , , ,, , ., P*^,'' '^'^ i')' ,., • t'^ ' ^'^^ ^J sacrosanctas Ecclesias , vel cjuashbei illuslres
4 , (2) illuslnbus (3) personis sordida munera , et ex- donios perliuent , nec lege pragmalica , iec divina adno-
llraord.iiana. iiecess.tatis da,Tina removemus. Dat. i5. tatione , sacrove oraculo excusalos , indicuonibus magni.
aijMai^t. na.enn. DD. INN. HoJNoaio ix. et XiiEOD. ficae (.9) tua. scdis tempore nostr^i expeditionis obed.re
!A. CONSS. 4i2.
T I T. XLVIir.
; (4) QUIBUS MUINERIBUS , VEL PR^STA^
TiOWiBUS 2SEM1N1 HCEAT SE EXCUSARE.
I. Impp. Honorhjs et Tiieod. AA. Herculeo
P. P. (5) IlJjrici
decerniinus. Dat. ,3. Kalend. Mart. Comiantinop. Ya^
LEwxiN. A. V. et NoNio CoNss. 445.
H ., ^- ^*"?- Leo ad S.
Ac providentissima lege slatuiuius , omni excusationc
cessante , riullaque personali (20) dignilate pen.tus
excepta , m quibuscuncpe locis administrationi sublimila-
tis tuae commiss.s (21) opus exegerit murorum (22) con-
structionem , seu comparationera (23) frumenti , aliarum-
- . . ,„ ^ ■> . < . , . "^•" 5 ""-" ^"'"ijaiuuuuciu I 20 1 irumenii , aliarum-
jtnparalioni (6) transvection.que specierum universi que specierum sine ullo impediraento , prout commoduiQ
Jiine ullo nriviieaio coartentur ad necessitates IlJvii- atnnfi nprpssnrinm marTM,'f.,^« «..« „..„„„..:. n ■
Jiine uUo privilegio coartentur ad necessitates llJjri
D (7) : nam in his duntaxat titulis nullum sub quo-
aiicessare privilegii veJamento censeraus : sed sub hac
ii|;ione , cum terapus exegerit , hujusmodi collalioni
3(iibant (8) , ul non tantum requiralur idoneus
m universi pro portione suae possessionis jugationis-
ep haec munia (9) coartentur , et a sumrais sarcina
iinos usque decurrat. Dat. 3. Id. April. Conslarh'
i»j JiAsso et PjiiLippo Cowss. 4o8.
2. Impp. Theod. et Valejvx. AA.
ad Taurum P. P.
atque iiecessarium magnitudo tua perspexerit , fieri.
T I T XLIX
QUI ^TATE (24) , [ VEL PROFESSIONE (^5) ]
SE EXCUSANT.
Studentes hahtnt inimunilaiem a muneribus personalibus
usfjue ad XXV. annuni celaUs suce. Bart.
1. Impp. DiocLET. et Maxtm. AA. Severino
et aliis Scholaribus Arabiae (26).
CUm vos adfirmetis liberaJibus (27) studiis operam da-
... ^"e maxime circa juris (28) professionem , consisten-
T» (.loj ad (u) lelicissimam expeditionem (12) no- do in civilate Beryliorum provinciae Phceniciaj (29) r
I 'inis (i3) noslri , omnium provincialium per loca providendo (3o) ulilitati publicce et spei vesticC (3i) de-
>jiq) iler arripimi.s , debeant nobis [ solita ] mini- ternimus , ut singuii usque (3^) ad vicesimum quin-
•' cihibcn (i5) , ncminem ab angariis , vel paranga- lum (33) annum astatis suae studiis noa avoceutur (34).
. Theod. h. t. l. uh.
\- 64. inftn. supr. de decurionibus , /. 23. in pr. Jf. ad
maximarum dignitatum culmiua ,
Uusti-cs l>ic scnatores
^upv. h. t.
'• Ex quibus.
d rcmpiib. Illyrici,
oinpaialio .sjjceicrum a-u*i,-ji- adde /, ult. Infr h. t. l.
pi- ut ncmmi liceat in emptione specierum. h'. lib. tit. -ir.
rransvcclionis vcro apjcllalionc intclliguntur angariie',
{inffi, raravcrcdi, /, la, Supr. tit. prox. Mod.
■Illyncianas.
; Succuinbat.
Muncra.
llivc causa sumnio nccessaria idcoquc ncmo ab ea cxcn.>;afur ,
Y'pr. ut nemini liccat in empt. h. lil>. tU. i-j. addc /. ii.
r iacros. cccles. l. i^. i„fr. de cursu. l. la, tit. 5i.
-^""f^c cum l. II. supr. de sacros. eccl.
„ '•';P'<''>i".nis ( 7S ipx70-wih ) oneiil)ns,ne quidcm Ec
pct alui.s qiiisquiun lumuniis cst : oncribus , inquam , cx-
hl8 . i)iil;i .Tii.T.irii; ,.» ^ ;;. C. , '... 1 ' *
rnp. 5,
publi.
, jiuta arigjuiis ct parangariis. Synops. 5. tit. i
(^cf- aa. /. ai. Infr. de cuisu
ttt. i"
ex lib. 56.
la. tit. 5i.
iNumMiis.
Quibui,
J Exhibcro.
JAidciur cocraplioncm diccre,a q«a tum nc domus qnidcm
->'it y\usu;tee cxcu^alnr,ex Nov. Tibcrii dc divinis domi-
, uit. JVIod.
i^peest in d. l. ii.
^W.lc J\Wc//. Tibe;ii i. ctip. uU. in fin.
^ i^i;>S'>ificcnliae.
Kuitatc
■^lius , pcrsona , vd d
Coiuniissi.
In niiirorum constinclionc , vcl
vc spccicruin , nenio cxcusalioncm jiabct. Synops
7- cap. 3. Tidc /. i, supr. hoc tit. " '^
Parationcm.
'>>//». IV.
coraparalionc frnmcnti .
Basil.
(24) Suh. majori annis quinqnaginta qninquc : cst rero hoc se-
ncctutis privilcguira, Goih. Adde /. 2. ^. ult. l. 11. D. de dccu-
rionib. l. 5. U. dc jure immui/italis. Junf t. /, unic. Supr. Qui
cElale se excusant. et nolala ad l. 3. Infr. h. t. S, L,
(25) AI. inchisu desunt. De priviJegiis Scholarium \iic AulhcH'
ticam habila. Supr. Ne fluis pro patre. ct Tracfatum Horatii
Lusclii de prii^ilegiis scholarium.
(2G) Qiii cx Arabia Bcryti.
(27) /. 2. Infr. h. t. l. 28. D. quib. cx causis majores.
(28) Juris prorcssio, libcrule sluduuu csl ; ut hic.
(29) Al, Phcenicce , al, Phcenices.
(30) Al. provideudum.
(3 0 Nostr.-e.
(3^) Cur ila ? coUige ex /, 11. D. de dccurion.
(33) Coijgruit /. 2. Supr. de incolis. h. lib. tit. Sg. G'itlj.
Minorcs aS. annis in cuiiam conscribi non possuiit , /, /10/1 tan-
tum. D. dc 'fecur. ncquc ad iniincra civilia vcl lionores .idmitluii-
tur , /. ad rcnip. D. de mun. et hon. l. 2, 5- \ • D. de vac. niHii.
nisi ex causa : ut pula si iirgcat nccessilas penuria: Iioininiim ,
/. 1. hoc tit. l. I. supr. qui et adi'. quos in integ. rxst. vlI bc-
ncficio libcrormu. /. 2. D. de minordnis. scu bciicticjo principi>.
de quo alibi Pliiiius, An igilur ininor 25. .Tniiis judtx (biri potest ?
libri 0x(rth.-4.(ii! ncgant et cum illis fac.t CnjaciiivS : nec cnini , in-
quit , obsliil /. cum Itge. D. de rccepl. qui arb. rec. quippeqii>j
non dcliniiit niinoicm 25. annis judicare possc ; s«d illud dicjt :
si evenerit , iit ininor 25. annis judcx elcclus sit coijseiisii partiiim,
ycl daliis , scu quaciin()ue alia ratioue id coiitigciit, c.v bgc Julja
judicuuia cum , si fiKiii intr.i aniiiuu ao. judicare iion cogi. !S'on
obstat /. quidnrn. D. dc rc jud. qu^a iJ ctijni gcncr.ililcr iion dt'-
finit , sci\ si fortc aliqii.i v\ cau>a cvcucrit , ul minor jndicet ,
tucndam ejus scntcnliam csse , modo si plcna piibrrtalc fiierit ,
quae aetas ctiam dccurionibcs dcfinita cst. /. 19, C. Theod. da
decur. Itcm noii obstat /. cum prxlor. jff. dc jud. qiiia ioecs^bim
inipubcrrm judicarc vctal. naiii iinpubes plaiic jude."c ej^c proliibj.'-
tur ; pubcs |)0tcsi cssc li. conscnsu parliuiu , 4cd excusatui , »i im-
nor .".it an. 20, Mod.
(3^) AI. udf/occnlur. m;Je.
1 10
94G
LIBER DECIl^IUS
2. lidcm AA. cl CC. Thoodoro.
C"^Uni fjlios luos padia poleslatc libeiatos (i) , adliuc
J miuores legitiina (2) a.Hate esse tlicas , inerito po-
slulas , ut liLeralibus (3) studiis non avocentur (4) :
et ideo muneribus personalibus , qua; ad pairiniouium
non p( riineni , non adslrinyentur , si civiuui inopia (5)
MOQ esl.
3. lidem AA. ct CC. Cela; (m).
POduf^rcc (12) quidem vab luJo nec ad parsonr
muiierum inodest e.v-jsalionem : vcruin ciim
valeludiiie pi-duni alfliclum dioas , ut rebus propr,,
tercessum commodare nou possis , Piector provinci
;illegalionibus iuis fidom adc5se perspexeril (i3), ad
sonalia munera te vocari non patieiur.
JlJaJores quinquaginla quinque annis excusanlui"
a inuucr.lus personalihus , non
patrinionialtbus. Eart.
3. lidcm AA. et CC. Plauliano.
MAnifesti juris est , majores qninquaginta qninque (6)
annos invitos ad muncra pcrsonalia vocari non pos-
se. Cum itaque sepluagenario majorcm te esse protilearis,
si a nominatione facta appellationis auxilium intcrposui-
sti, lueri te nolione pra^sidis provincise poles jure conccsso.
T I T. L.
QUI MORBO (7) SE EXCUSAIST.
Orhi utroque orulo excusantnr a munerilus personalihus ,
seius si uno tantuni. Bart.
1. Imp. GoRDIANUS A.
SI ea ccccitate (8) pater tuus opprcssus cst , ut utrius-
que oculi aciem prdrsus amiserit , levamentum perso-
iialium (9) munernin seutiet.
D^bilitatus propler morbuni , habet
excusaiionem. Bart.
2. Impp. DiocLET. et Matcim. AA.
('^Um auriculari (10) morbo debilitalum le esse dicas ,
J juxla juris publici aiicloritatem a personaiibas mu-
neribus yacalionem habebis.
I/ifirniifas patris non cxcusat filios. Eart.
4. lidem AA. et CG. Rcgino.
/^Asus (i^) corporis patris munerum personaliuni lio
vy jure non prsslat cxcusalionem.
T I T. LI.
DE HIS , QUI NUMTRO (i5) LIBERORLAf
VEX, PAUPEKXAXE EXCUSAXloKtM JIERLLP.CST. '
N
I. Imp. Alex. (i6) A. Ycrecundo.
Umerus liberorum ab oneribus (17) non excusal
2. Imp. PiiiLippus A. et Piiilippus C. Scvero.
Fllium (18) ab hostibiis captum , ac iiecdum rer-
suin , ad excusationem muiierum personaliuin iri
proflcere non posse , magis placuit.
lidem A. el C. Nomo.
\ I Epotes (ig) loco pirentum succedentes , vice enm
-. 1 prodesse consueverunt : Ideoque si tjuimjue (20 lU-
merus liberorum ex amissorum filiorum nepolil.iis su le-
lur , a niuneribus personalibus is , quem patrem 'im
esse dicis , juxta constituta excusatur.
c
Vifidce Jilforum non onerant patrem. Barl.
4. Impp. DiocLET. et Maxim. A.\.
'^Um (21) ficultates tuas [ omnes (22) ] in im
luum coutuliase te , nec c|uic([uam habere piop^ss:
polc
juris
(1) Hoc ponit cx facto , non qnod idcm iion sit , si in
£l;(le fiierint. lit sujjcrior quidein constitutio est de studiis
civilis , baec de liberalibus ct de ingennis. Mod.
(2) Miiior vigintiqiiinque annis decuiio fKri , vel ad lionorcs ,
Vtl niunera civilia adniitti non jiolcst , ut hic. l. iion tantum. 11.
Jf. dc (lecuriomb. l. ad Rempuhbc. 8. Jf, cle munerib. et horiO'
rib. I. 1. in ]ij'. Jf. de uacat. munerum.
Vid. /. 1. supr. h. t.
(3)
(4)
(^)
(t>)
.Advocentur , al. icfocenlur.
V. /. II. 5- ^- Jf- <^^<^ mnnerib.
Euslatbius lib. 10. de tcmporib. qninqiiaginta Basil. scptua-
ginta. Cuj. argum. l. 3. D. de jure immuml. oliin sei!tiiat;iiita in
i;i})C. Yarr. 3. de vita P. i?ow;fl7/£ , Plin. 4- epi.'t. Golh. Arptua-
f;inta liic legi vohnit Cuj. tt We.enb. ut convcuiat ciini /. unic.
Cod. Qui atate se excus. ISIalim tanicn bunc text. ita salvari ,
iit spccialiter de rauncre decurionatus intclligalnr , qu?e eetas a de-
cuiionatii txcusat. /. 2. §. uli. l. 11. J^. de rccurioii. S. L.
(7) Dc caccilatc \ide /. 1. cum auriculari moibo /. 2. poda-
gra. I. 3. Jiifr. h. t.
(8) Cseciljs cxcusat a nninciibiis pcrfonalibiis. /. 1. Supr. qui
Tnorio. Gotb. Yid. /. 3. Cod. cpii dar. tutor. vid. Alciat. hic. Am.
(9) Al rion a consilio prsebendo. /. i- 5- ^- D. de poslulando.
(10) .Articulari , al. adde /. 18. ^. Camrlasia. 11. D. de mu-
jierib. Goth. Oinnioo It^endum : cum cuticulari morbo dcbititatnni
tp esse dicas , ct accipicriduni de cbiragra , qupe cur cxcusatioiicm
pioebeat a j ersonalibiis Diuntiibus , cum podagra non prrebcat ,
/. prcx. Iiifr. l. i3. supr. de dccui. ratio est , qnod vcliemtu-
tioi lon^ior'iug wojlus ii.\, arliicularis quaju podi'griciis, ^T/ot/.
(11) Celspe , al. CcUcb.
(IV,) Podagra a niuneribns pcrsonalibus non cxrusat , nin»t*
caiisa sit , hoc cst , nisi magna admodiim podagra sit , W '< 1
cadein ratione podagra non excusat a dicuiionalu. /. i3. su\ bi
decurioiiibus. de pod.ngra addc /. .53. D. de adililio. Goll). wc
/. pciiult. iiijin. D. de excusat. mun. Ans.
(i3) Prosi.excrit.
(i4) ^ ide /. 5. 5. immunitali. 4- D. de jnre immunitatis
(i.'>) INuiucrus libcronim excusaliones prfebct. Tre> lilniri.p-
tionibus. /. i. Infr. dc legationih. h. lib. tit. 63. qiiinq'ie .•«•
sonalibus inuneribus excusationcm pracbeut parenlibus suis , «*"
cunque sexus siiit , /. 3. /. ult. Infr. h. t. Duodeciin vel tre ""
a miincribus palrimoni.ilibus. /. 24. Stipr. de decurion- ['
inagis scdcciiu. /. scinper. 5. ^. dcmomtratnr. 2. D. de J'-""!*'
iimni
munitatis. adde Guidonem Papae decis. lo^- /• 2. ^.
D. dc yacatione munerum. Goth. Conf. Ferdinandura PJ''"
tract. de excnsandis parentibus a muneribus publicis ob nun
Uherorum. Mod.
(16) /\1. Antonin. A.
honoribus , /.
s-
numerus.
l.
w pr-
(>:) Al
yacat. muii.
(18) Yid. Platoncm lib. 5. de Rcpub.
(19) Ncpotcs loco filLorum sunt , quotici parcntuDi loco s
sciuiit. addc /. 2. 5- 7- D. de excusat. tutorum,
(20) /. ,'>. /. ult. infr. h. t.
(21) "\'ide /. 4- injin. D. de munerib,
(22) Al. dcQst,
Idc
CODIGIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
spjtu patrlmonll (i) ejus quod tuum esse desiit, inu-
.rihs civilibus non adslriugeris.
5. lidem AA. et CC. Marco.
Hi; M personalibus muneribus , quse foeminis pro
^jsexus conditione indicunlur : exemplo (3) marium,
liiue superstitum nuraero liberorum eas excusari Di-
irentes noslri constilueruut.
6. Imp. CoNSTAjsT. A. Dalmaiio (4).
?is , qui cujuscunf|ue sexus liberos (5) quinque ha-
bcHt , irapetrata semel vacatione potiri convenit :
; si in hoc numero setatis legilimae filius inveniatur,
dis statim pro suo palre muneribus applicetur : pa-
, qui filios , vel lllias quinque habuerint , promissa
is imniunilate seryanda. Quod si quis propter cen-
,.| (6) tenuiorem , vacationem meruerit , atque hoc
•ciiverit : beneficio potiatur , si ('^j propler rerum an-
isls ad personalia vocatur (8) obsequia. Dat. i^. R^-
3 Februar. Sirinii , Crispo lu. et Cojnsxantijxo ii.
324.
T I T. LII.
)E PROFESSOKIBUS' (9) ET MEDICIS (10).
De medicis,
1. Imp. Antoninus A.
m tc medicum (11) legionis (12) secundse (i3) adju-
>!tricis (i^) esse dicas , muuera civilia quamdiu Rei-
Ibae (i5) causa abfueris , suscipere non cogeris. Cum
'' Id cst , pioplcr paiipertatcm : non est enim hsec lcx acci-
I ile p.ilrinionialibus luuncribus , sed de pa'sonalibus , ut ad-
t.ij(Jujac. leclo.
('/. I. liijr. de muUer. et in quo. h. lib, tit. Ga.
':\l. 4- "i princ. D. de munerib.
'\C. Tlieod. Itb. 12. tit. '.'1. l. i.
;• '^: ^- '«•
( Ccnsus tcnuis jiislam prnebet excnsationem a niuneribus. ad-
jlandum a Valle i. consH. GG. 11. 5.
; .\l. iicc propter ctc. ct ita Hal.
Inio vocalur. /. ^o. 5- ^ ■ Jf- '^^ excusat. tutor.
[ !'(' Gramniaticis ct oraloribus l. 2. poclis /. 3. calculatorib.
( iiiagi!.tris studiorum , doctoribus /. 7. philosopliis. /. 11.
Wi, t.
ij Mcdicina nobilitct , ncc ne, vid. Tiraqucll. tractatu de no-
\'c : addc , qure nolavi ad /. G. Infr. h. l.
) Mcdici in lcgionibus fucre. /. uli. Jf'. de muiicrib. ?• "'<•
i,/. M. ^. -J.. ff'. ex quib. causis majorcs. vid./. G. Iitfr. h. t.
( Lcgioucs phiiTs fu< re.
) IiDO adjiitiix lcgio prima fuit , non sccunda. /. ult. Infr.
itreiuu pcctilin. /. lu. tit. 87.
I) Adjctiix lcgio prima. de qua dixi ad leg. nlt. Infr. de
nsi pcctilio. I. 1-2. tit. 3^.
) Vidc /. .')"). j. i.jf. de excm. tut. Golh. Mcdici militnm
caiisa absniit , /. intcr eos. J. ult. ff. ex quib. caus. mnj.
ic cl qiiamdiu absunt , et posl aiinuin quain abcssc dcsicrint,
iiilalcni iKibcnt ; postca vcro ita dcmiin , si cx slatutoiinu
.0 sinf , vkIo cl /. \. C. Tlieod. dc mcd. ct profess. ]>oiro
; legij iiis adjiitiicis fit menlio in l. tdt. Infv. decastr. prc.
Iiifr. de apparie. Prcrfrct. Prcetor. ntraqiie aiitcni fiiit iii
•nia infciioii: allcra a Galba, altcra a Vespasiano instilula.i1/r</.
) /. I. III /,'n. supr. de dccretis Jccurionum. h. lib. tit. 4().
) /. G. 5. ('•>■(}'. de rxcus. lui. l. 11. ^. 3. //! dr mnnrrib.
) Imo iion possiiiit. / (). icrt. Sed co diclum. (f. dr. nn;».
•stt.f : poj-.iint , iion tamcii tcnuTC. /. pcnitlt. J}'. dc decrrtts.
) Pocla- hoc ipso , quod pocta; , immnnitalcui non habeut :
juod eam divini .'piiilus non mcicantur , scd qnod Ics (i( fi-
\icli» poiro (juanliim Rcijubiicie, sludiis , cloqiscntire , sacris
ribus conrcmnt , vid. apiid Iloratium.
V" ^V ^' "■•'^- '^^ cxcus. tul. Goth. Inlclligit ni fallor
Cujacius ) cpistolain Divi Pii ad comnnmc Asi;c , dc qiia jn
947
autem abesse desieris , post firjitara eo jure 'Vacationem ,<
si in eorum numero es , qui ad beneficia medicis conces-
sa pertineat , ea inimunitate uteris.
De grammaUcis et oratorihus,
2. Imp. GORDIANUS A.
GRammaticos seu oralores decreto (i6) ordin/s proba-
tos , si non se utiles studentibus prajbeant , denuo
ab eodem ordiue reprobari (17) posse (18) incognilum
non est.
De poelis.
3. Imp. PuiLippus A.
Jt OetcB (19) nuUa immunitatis prasrogativa juvaatur.
o
De Professorihus et calculatoribus.
4. Irapp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
Ralione {p.o) divi Pii liberalium (21) studiorum pro-
fessoi-es , non etiam calculatores (22) conlinenlur.
De medicis.
5. lidera AA. et CC. Phuidemo (^3).
NEc intra (24) numerum (25) praestitutum (26) ordi-
ne (27) invitos (28) medicos immunitatem habere
saepe constitutum est , cum oporieat eis decreto deourio-
imm immiiniialem tribui.
/• lait Ivo- ff". dc exc. tut. qua Grammatici , Rhetorcs , Medici ,
Philosophi contineiitiir : non calciilatores , qui ^J/iijiifx»' vocantur ,
ut ifa /. o-Ta'Vy»T« •.//"• ^'o<^ '''• Mod.
(21) Liberalia sludia qiiae esseut , diclum in /. i. Jf. de uariis
et cxiraord. cognil.
(22) Calciilatoribus et librariis , qui niimerandi artcra doccnt ,
immunitas non datur. /. i5- §. 5. D. de excus. tutor. adduntnr
a Graicis i^uyoiU rxt , ponderatorcs_et libripcndes. Possunl addi cx
l. I. 5. ludi. 6. Jf. de curtis et exLraord. cog/iU. notani et tahu-
larii. llli enim immnnitatcm non habent , licet vidcantur libcr.i-
lia traclarc , notarii vidclicct nuincros ct literas , vel ea «JuaB wmt
lilerarum vicc : labularii vero tabulas publicat.
(■23) Finidemo.
(24) Infra
(2.5) Mcdici.'! intcr caefera a Julio Cssarc jns civitatis datum tc-
ste Suel. in Julio , c 42. Angnstus vcro , q lod a Mi.sa libcrto
( cui jiis aniiulorum ct viin auri inliuilam dedcr.U , ct statuain
acrc collatitio prope signuin yEsciilapii posnerat ) ex advcrsa admo'-
diim vaktudinc in oplimara rcstitutus esset , nnivcrso mcdicoruni
oi-dini immunitatcin niiincrum dcdit , testc Dione 53. id poslci
siih Vespasinno , Adriano <t Aiitonino coniirmatum. /. "/'• 5.- "''•
Jf. dc niuncrib. Poslea placuit . nuuicrum mcdicorum dcfiniri , nc
eo pr.TBle.vlu quisqiic muiiera cHiijjcr.t. /. 7. $■ 2. D. do excus.
tulor. i. \. D. de decrctis ab ordine. Po.-t baac placuit , ul ne ,
qtii intra riim numcruni ossent , invito ordinc immunitatcin hahc
rcnt , ut hic. Qnod arguincnlo est , d.cieto deciirionuni imiuuiii-
tatem mcHicis tribiilanr IIos seciitiis Claudius , Galcnus sub Com-
modo liom.-e , siimmds honoies consccutus cst ct statuam. Post Com,
modum , Scverus mcdicis annonas e\ puhlico addidit. H;ec tot bc-
nclicia Constanlinus , Ilonori^is , Thcodosiiis p(xstca continnartmt ,
iit cx C. Thcnd. polesl colligi. Postremo Juhanus onerihUi mimi-
cipalibiis mcdicos libcravit , ut cx epistolis Juliani polcit colhgi.
/. Rf.fin. \. C. Thcod. de Mcdicis el pi^jessoi-ib.
(?(■>) Pi .T.stiliim.
(9.7) Ordincm.
(■>8) linmnnitas , al. ordine iin^ito. Goth. Duo eniiu e^Ignntur .
iit modiris compelat iinnumitas ; nt sinl inlia numcnim , qnciu
(lcllmvit Kpistola l)i\5 Pi, qi.ique in mbihjs Ronia et Consl^nli-
nopoii non iddn cs!. Et iit d crcl.) Oidinis piobali sint , quotl
idcm in profcssoribus quoquc dioondum c»t. Mod.
943
L I B E R I) E C I INI U S
D ^- • • . "^ Iwc debent colluslone (1^}') «p^Prni' T.,^«^ / ■
ct legum doctovihus.
M
6. Imp. CoKsTAMisus A. ad Voluslanuin (i).
/y rf//Vos (2) el maxime archialros (3), vel ex (4) arcliia-
^.\L Ins , C/Y/A7/m«//ro5 (5), et profbssorcs alios Ji(erarum ,
et doclores legum , una cuni iixoribus et filiis (6) , nec-
non et lebus, quas in civiratJbus suis possident , ab omni
iuncDone , el ab omnibus muneribus vel civilibus vel
publicis jmmunes esse prsecipimus : et nerme in provin-
cns bospites recipere , nec dlo fungi munere , nec a.l
jiidic.um deduci [ nec (7) ] eximi , vel exhiberi . vel
Jiiiiinam pati : ui si quis eos vexaverit , poena arbilrio
Judicis pleclatur. Mercedes (8) etiam eis (9) , et sala-
ria reddi jubemus , quo facilius liberalibus sludiis et nie-
moratis artibus muhos iustiluant (10). Pp. Kalend. Au-
gust. Sirmii , Crispo et CowsTANTm. CG. Cojnss. 321.
De magistris.
.'st , ut palna) funcl.ones lerre nou possit , qui V.oU-,
lortuna. vnn sc ferre prohleiur. Dal. . 4- Kaleud. Feiru
6irmil, \ALENTIWIAWO N. P. et ViCTORE Co^ss. 3-;
De archiulris.
9. lidem AA. et CC. ad Prwtextatum P.U. (21).
jRdiialri (22) scicnles annoraria sibi commoda a r
-/i puh commodis [ ministrari (28; ] , houestc oU
teuuior.bus mahnt , quam turpiler servire diviubus. Ou
el.am (24) ea paiimur accip.Me , rp.ce sani offeruot r
obsequiis non ea , q,,^ peridi.antes p.o sah.ie pro-
lunt (25). Dat. 3. Ivalend. Febniar. Tre.. Vale.t
el Valente ih. AA. Cowss. 372. " '
lion dthet in locutn magislri defuncti alius sulrogari;
tiisi fuerit approbalus. Bart. ° \
7. Irap. JuLiANUS A'
Sio. lidem AA. ad Olvbrium P. U. (2G).
I quis in archiatri defuncti locum csl piomolioDis m
ritis aggregandus , non ante eorum paniceps flat
"h/TAgistros (m) siudiorum docloresque excellere opor- vTeoCnlin'. '^^' r" '''i'''"' .rP"'™'""' ' ^'^P'"" (^-
m tet moribus (12) primum , de.nde facundia S men u i ^"^"^'''""^"^ >f "' approbetur : ila ,
— - -'•""■ i=- -■-.■.\-^^ ' . . ' <»cunuia. Ofu meii , ut quicumque fuent admissus , uon in prioru
nuraerum stalim veniat , sed eum ordinem cousequalur
qui Ccniens ad priora subvectis ullimus jiolerit inven
rj (2h}. Dat. 6. Id. IVIart. Valentinjano et Vale.m
III. AA. CoNss. 372.
qnia smguhs civitaiibus adesse ipse non possum : iubpo ,
quisquis docere vult , non repente nec temere prosiliat
ad hoc munus , sed judicio (iS) ordinis probalus', de-
cietum cur.alium merealur , optimor.un conspiranle con-
sensu Dat. lo. Kah Juh Acc. 4. Kah Augusl. Spole^
iii , mAMERXiNO et JNeyita Con§s. 36a.
De Philosophis.
8. Impp. Valent. et Valens AA. ad
Mamerlinum (i^) P. P. (i5).
Eddatur unus,|uisque patnas 5nae cpii iiabimm (16)
. philosophtw indebile et insolenler usurpare co^nosci-
tur, cxceplis his , qui a probalissimis approbati (.7) ,
(0 C. Theod. hoc lu. l. I. sctl mnltis niutatis.
V^- JT- de jure wiinuniiatis. t^ J * «• m
tJ^\.!^LT^]^T^ '" ^°'"''''"" ^''•'"^'P'^ mcAei^Ai cura f„ng,.n-
Afa;, p Ir ^''^'"'"•.'^ ' 1"' J'»"^^«' «""t e palatio sive comitat...
mlnm^''^""^"'*"f ^""."^""^'•^nt"'^ , J'abcnt vacationcn pcT.so-
•^*l>r de exc. tnun. t. archuuros. hifr. de melaU l. ult. i. ult
J}. de t,,un. et hon. l. ab h,s. §. an^ariarutn. tf. de ,'ac ttmn
Teruin h.c an de consueludine \crv4tur , vidi^Syi:. cons '^.
(4) 1.1. l. 4. C. Theod h. t. adde l. 2. supr. quib non
o^J^cnur longi tetnporis prcescr. ^ ^ '
r«S i;,"^'' "' '"■• "^'■- ^- '• '• '°' ^- ^"S^riorutti. 2. J\ de
ycica,t. mutierutfi. - c «{/•"»
(6) /. 3. C. Th. h. t.
(7) AI. deest.
55? l. '• "^ Pr- JJf' de fariis et extr. cartiit. .
(9) torum. ^'
(10) Inslruant.
(lO C. Thend. h. t. I. 5.
wyVJ^ZJ ^^^"'^'^'■^- r>-a^rerendi. addc /. 2. supr. dc postul. l
ri'^^ M Ja v' ^"''''- "^' '""«e'-'^- h. lib. tit. 41.
(14; u4l. ad PioLunj. ^
(i.^O C. Thcod. h. t. l. 7
(16) Pbdosoplji k,tiius , ,upcrcUii,nj , pcJUuia , i^,u, ,. GcU,
Be grammaticis , oralorihus , phihsophis ,
medicis , c/ co/Vi/// liberis.
II. Impp. HoNoii. pt Theod. AA.
Monachio P. P. (29).
/^Rammaticos , Oraiores , atque Philu.wphicc prce-cepk
Vjr 7-^5 , necnon etia.n jVedicos (3o) , pra;ter hsc, (ju
lelro lalarura saclionum auctoritate conseculi sunt priv;
iegia immunilatesque , frui hac praerogaliva pra?cipiiiiui
^'i ^/ ^^'J' ?^' *' ^- '^- 2- Tcrtull. de pallio. adde qn» scrip,
ad /. ,.^ de justnia , /. 6. 5. -j.Jf. de excus. tut.
C'/) '• t». ^. 4. j^. ^e excus. tut.
(18) Colhwione , in C. Theod. et rct. lib.
(19) Imo non turpe est : cum excuscntur. /. uh. Infr. h. t.
(30) Philosophi vun fortunae se feire profitentur ,"trgo et M
tnae su.-e functioncs. 7 o r
('^i) C. Thcod. h. t. l. 8.
(■22) Archiatri urbium maximarum provincialcs medici.
(a3) ^/,ei< a C. Theod.
(•^4) T^fl"////*? ea , Hal. adde /. 3. f. dc extr. cognit.
(20) Pactio ciim regrotis de meicede ncc jure valct , nec jurija
rando Ihppncratis congruit. L Z. Jf. de cxtr. cognit. Mod.
(•20) C. Theod. h. t. i. g.
(27) Doctor a scptem aliis confinnandus cst , ut hic. Q'iid ».
tres idoneum : qualuur iion idoncim dixcrint ? Num dicfmus ,
Ircs iHos afliimantes ncgantibus esse jiotiores : ex ea scntcntia tliI-
gata , qua dicumis , duos testes affirmantcs prjeferri niille iicsanti-
bus. l. diem pvoferre. -i-j. 5. si phues. 3. Jf. de rccept. qui flr^|
bur. . An potius plurium te*stimonium prKfcrri , tamctsi negaatiura.||
cap. m uostra. Sa. X. dc testib. quod verius est. Nam quod di.|
citur , diios affirmantes jraiferri mille ncgantihus , tunc Jocum ha-
bct , quotics ncgativa piobari non potcst': sccus , si probari po»-
sit. ul hic. Corsetus singulari. Testis. DuOi lestcs , adde ^Yurm-
scrum I. obsciv. c. .4.
(28) Dctracla sont miilta a C. Theod.
(29) C. Theod. hoc tit. l. 16.
C3j) Yid, /. G. iupr. h. t.
CODICIS nEPETITTE PR^LECTIONIS.
versi , q"i in sacro palalio iiiUr arcliiairos (i)
.,, uiit , cuin comilivam primi or(]iriis , vel secundi
?r fuerinf , aut majoris gi-adum dignitalis asccnde-
itjnulla municipali , nnlla (a) curialiuin convcnlio-
(I vexeiilur , seu adimipta adminisirationc seu acce-
I 'slimonialem (q) iiicrtK-rinl n)is:,ioiiem : sint ab
icfunclionc , omnibusqiic inuneribus pnblicis immii-
5 liiec eoriim donuis ubicunKjue { osiue , niilitem scu
]i m suscipianl hospitandiim. -]• Qux omnia [ iu (5) J
iifliain eorum et conjugibus iliibata piwcipimus cu-
di (6). '[- iJ.TC autcm et professoribus (7) niemora-
,|oruniqne liberis deferenda mandamus. Dat. piid.
iDecenibr. ConstaiUin. Coksxamio el CoMsxAKiE
949
T I T. Llll.
D E A T II L E T I S.
\ii Irihus jmcliis fucrit coronatus , quonini unum
Roiine fueril , cxcusalur a tnuiieriLus. liarl.
1. Impp. DiocL. el Maxiu. AA. el
CC. Hermeii.
hlctis (8) ita demum , si per omnem 'actatera cer-
asse , coronis (9) <juo(jue non niiiius tribiis certa-
(10) sacri ( in (juibus vel semel Roma» , seu anti-
iiDPcia! ) merilo coronali , nou a-mulis corruptis
leniplis probcnlur : civilium inunerum iribui (ijl
racatio.
T I T. LIV.
l IIIS , QUl NON IMPLETIS STIPENDIIS
SACnlMENXO SOLTJXl SUftX.
Infnmia reniofct queni ah Jwnoribus , non a
niunerilms , et gravaniine. 13art.
I. Iinp. Amommjs A.
ininix (1:2) causa sacramenlo liberati honoribus ab-
Dc arcliiali is vid. /. 6. §. 7. Jf. de ercus. tnt.
Atqiii noii cxcusaiiliir , /. 8. ntyr. h. l. l. G. Supr. de
'>. l. 8. (j. pliiloit^ijhis. ff. de vucut. et excus. mniier.
yAdditur in C Th. indla seiuitoris i'rl glehali coUatione ,
' : vci));i dctraxil Triboiiiativis , qnod jain i-cnatoria ct glcba-
c|itio sublala csscl. /. 2. Infr. de prator. l. 12. tit. 2.
.Testinictuali , iii C. Theod. siint anteiu tcstiinonialcs mis-
(iiorarire cpistoliK. /. 7. Siipr. dc fide inslrum. Gotli. De
' iialibiis vidc /. j>en. C. Jheod. dc i-etcr. rt tit. dc trstiin.
S'. idt. C. Theod. de hon. C. l. i5G. C. Thcod. de dccur.
«jia- cpi.stolaE tticiiiitur iii l. 1. Jnfr. dc fclrr. l. restiiueiida.
'r udi'. div. jud. l. 45. C. Thcod. dc decurionibus. in-
ita m l. si soienniius. supr. de Jid. instr. Mod.
Al. drest.
Qnacdain liic sunt dctracla c C. Theod.
l. G. sufir. h. t.
I. 4- '" 1"'- JJ. (ie his , qui uotanlur infamia. \id. Forca-
:. 20. cuyid.iiis , n. 3. Golli. i:t fusc liic Alciatnm , ct
Cujaciiiiii , itdiiqiic rcnandum iib. j. esjd. cajj. j6. ct
iini ad i(i^rs 12. ilod.
Ue coroiiis sacris dixi ad /. ^o. jff". dc rc judicata : adde
ipr. qitcE rcs pigiior.
( Al. certiinnnilius sacris. Ccrlriinina
Oljniliia , Jovi : Pjtliia , Aiiolliui :
' Pal.neinoui .«acra : Aichias 1. L'r>i
stincre dcbcnt (i3 ) : a muneribus autcm clvilibus ex«
cludendi (i^) ncn sunl.
Causarie missus nnte fincm miliiicn , a munerihus exciisa-
lur , non tarnc.n hahci priiilc^ici velcrunoriun , licet ha-
hcal vcualioncm. liait.
1. Impp. DiocLKL. et Maxim. AA. Caro.
CUm ob provcct.-e aelalis scnium sis dimissiis : lione-
stam (i5) niissionem conseculum le csse ambigi non
potest . Habebis itaquc a civilibus ijiuueribtis, necnon
etiam lionoribiis vacalionom ; noii tamen ea privilcoia
(jiiac; his compelunt , qui pleno slipendiorum numero fun-
giinlur , usurpare te jus permiltit : c|uaiKlo non perfe-
cto (16) slalulo militire tempore , nec omuibus slipendiis
decursis , sacramento soluium le esse eliam ipse con-
filearis.
3. lidem AA. et CC.
\y^Eleranis (17) ita demiim oneriim et munerum pcrso-
nalium vacalio jure conccdilur , si post (18) vicesi-
inum annum (u)) militia^ , quam in legioiie, vel vexilJa-
tione (ao) militaveiint , honestam vel causariam missio-
uem cousecuti esse oslendaiilur. Unde cuiii te in cohorte
mililasse cominemores , inlelligis supervacuo vacationera
tibi velle flagitare.
T I T. LV.
QUIBUS MUNERIBUS (21) EXCUSENTUR IIT, QUI
POSX IMPLETAM MlLlTlAM (22) VEL ADVOCATlO^EM PFR
PKOTI^CIAS SUIS COMMODIS VACA^TES COMMORaNTUR (28),
EX DE 1'KIV1LEG11S EORUM EX LE CO^DLCXORlPLiS (i^)
VECTlGAHDM flSCI.
Deesl suh lioc tilulo constiluiio i. Grceca ,
cujus scnlcnlia iis veibis exprcssa est
ex lib. 54. /SxariKrKaiy , ///. 7.
Ui miliiiam , vel advocationem impleverunt , prastcr
ea privilegia , qua^ jam adepti sunl , nec frumenti,
Q
jacra in GiTccia qtia-
: INcnwa , Aiclicinoro :
-l>ig>aininatvn. ul liinc con-
j|icra non idco vocata , quod dcoruni i;ratia celiluart nliir ,
' imen Alciatus ccnsuit. In liis aulcin ccrtaniiuilius |-raniiiiiu
la corona. Follnx 3. iG. Pliii. 4. Coroine iu (dympiis , olca.
t. Vrania. ct lircvilcr piaciiiia supcriornin ccitaininnm
pomiiin , apinin , picca. Arcliias illo ioco. ]'.!usan. in Elia-
_ •'l^* 1, Tlicai;ciicm 10 |0. coionas in sacris ccrtaiiiiiiilptis accc-
•Ucuius 3. cap. i5. rcfeit , D^agoiau» lllodiuw Ircs habuis.
»c filios, jingilcin , paiicratiastcm ct hictatorcm , at ciiin cos omnes
coilcin olympiorum dic conspiccrct , populu.vqiic jialri congratnlans
uiidique lioics iu illum coiijictret , juce iiiniio gaudio animam
cfllavissc.
(11) I^ifur non infames. /. 11. in fin. Jf. de poslul.
(lu) Conjiiiige cum l. i. iifr. de injain. h. lib. tit. 5^. /. 3.
infr. de dignital.
(i3) Mi.v>io igiioniiniosa cxcindit ab Lonoribus , non cxcusat ab
oncribus. /. 3. infr. de re rnil. Mod.
(i'l) Excusandi. ai. cucusali.
(i.'i) Hoiicsta missio , causaiia , ob retatcm. addc /.8. iVi princ.
J}\ de i>iiciit. muneruin , /. 8. iifr. de re mUitari. i. 12. til. 36.
(16) lra]ierfcclo.
(17) "\ id. /. 7. /. 8. 5- "^- ff- de vacat. muneriim.
(18) Ilinc coUigi polcst pro justo militi.-e tciDporc Tisjinli annoi
habcri. Mod. vid. /. 9. Siipr. quando proi'ocare nofi at ncccsse ,
/. 1. supr. de cjicus. veteranorum.
(19) Vid. Tacit. iib. 1. dixi ad l.i. Jnfr. de rc milituri. l. 12.
tit. 3G.
(•.i(i) Gricci liabcnt , numero , ut in l. contra. Infr. de re mi-
lit. qua dc re vidc et /. 8. infr. dc ervg. mil. ann. Mod.
(21) Ai- A quibus muncri))us.
(22) Siipcrior titulus cst dc bis : qui non impicvcriint m^'
litiaiii , liic dc bis , qui implcvcriint militi.im vcl advocatio»
iicm , ct iiominatim cxprimuntiir muncra , quorum vacatio jure
coiiccditnr , qn.x ctiam iion implcta advocalione datur advocatis
iUustiinm vcl spectabilium judicum. /. 6. Siipr. dc adv. dif.
jud. Mod.
(i3) Tlacicnus qii.-e pra^ccsscnint vcrba , pcrtinckint ad Gr.Tcam
ooiistiluliouciu , qii;\; dcpcrdila c^t. Coi.t.
(■>4) Al- conditionibus. G th. Ilic e>t Cujacio tifulus 50. q'"
ait /. non alios. inilium stimptiim yidcri cx l. in honcrib. ^. non
alios. Jf, de vac, nmn. Mod^
9^0 L I B E R D E C I M U S
aut olei comijarandl cuvam , vel in^pectionetn operum "
vel ratiocinium , vel defensionem civitatis vel patris (i)
civilatis munus , vel curationem E.eip. vel curalionem
annonae exerccant , sed et habitent ubi voluerint , nec
j)ra?sidibiis ultra portas occurrere , nec ad curias sive col-
legia vccentur inviti , vel nominentur , vel nominent ,
iiec descripiioues prsebeant consuetudinum , vel spectacu-
lorum nooiine. Tjnam domum quorpe habeant liberani
oncre suscipiendorum mihtum supervenicntium iis , qui
in locis versantur , dignilate aliqua praedilis suam immu-
nitatem obtinenlibus. Hacc enim Constitutio priora bene-
ficia auget , non minuit. At fiscalia tamen praebeant , et
lionortnl praesides , ac vicissim honorentur ab eis. Qui
hano Conslilutionem violarit , aut violari permiserit ,
q_uinquaginta librarum auri mullam sustineto.
De conductoribus vectigaUum Jisci.
1. Tmpp. DiocLET. et Maxim. AA. et CC.
NOn (2) alios a muneribus el honoribus (3) , vaca-
tionem habere , quam qui mancipatum (4) suo
iiomine vectigal a fisco conducunt , certum est. Quare
eos , qui ab Ins quadam exercenda accipiunt , nullis
priYJkgiis esse muuiios Laud dubii juris est.
T I T. LVI.
DE LIBEE.TINIS.
Lihertini non habent cxcusationem a
muneribus. Bart.
CuriaHum tamen vel civilium munerura (10) vacai
non liabent, sed solennibus (11) indictioaibus ob tu
publicam eos salisiacere necesse est.
T I T. LVIIL
DE REIS POSTULATIS.
Penclente processu criminali , non potest quis
ad honorcs vocari. Bald.
I. Imp. Alexander A. Martiano.
REos (12) criminis postulatos , novos honores ap te-
re non debere (i3) , antequam purgaveriut iun
tiam (i4) suam , et a divis parentibus nostris et
sspe rescriptum est. Dat. 6. Kal. Mart. Maximo
JElu^o Coivss.
T I T. LIX.
DE im, QUI IN EXILIUM (i5) DATI VL
AB (iG) ORDliVE MOTl [ SOnT. ]
i. (17) Imp. M. Antonij«us A. Diogeni ^18).
Uibus posthac (19) ordini suo , vel advocaliot ad
letnpus inierdicetur , post (ao) impleium tem ri$
spatium nca prorogabitur infamia.
Q
1. Im
pp.
2. Imp. GoRDiAwus A,
AD tempus exulare decurio jussus , et impleto \.t\r^
re regressus , pristinatn quidem recipit digDilali:
ad novos vero honores non admittitur , uisi tanto ra-
pore his abstinuerit , quanto per fugam (21) abfuit.
T I T. LX.
DiocLET. et Maxim. AA. et
CC. Buciilo.
/^Ondilio libertinitatis (5) de mimeribus civilibus (6)
V> inbuere nou pctest excusationem : nec iu ca quidem DE FILIISFAMILIAS , ET OUEM\DM0DU>I \\
civUate , ubi domicilium hbertinus habet.
T I T. LVU.
DE INFAMIBUS (7).
Jnfames removentur a dignitutibus : non a munerihus
realibus , i>el personalibus. Bart.
I. Impp. DjocLET. et Maxim. AA. (8).
INfames (9) pcrsonae licet nullis houonbus qui inte-
graj dignilalis hoininibus deferri solent , uti possint ;
^(i; P^'tT civitatis iv%yKa'<!,^i Ttf ha-TiTXi iZv tcdTXTfo-jJ?^»*
OiKM (xrxntv «"raV Gtieci iti /. 2. su/j-. de soliit. et tihcrat.
(2) Adde t. 8. ^. non alios. i^ ff, du vacat. munerum,
(3) Oticribus.
(4) Id est , emptum.
(5) /. 17. in firiiic. Jf. ad municipalem.
(6) A\. quiliustiltt.
(7) lib. 2. tit. 12. su^r. Lib. "i. ff. a. vid. quse scripsi ad /.
nec injarn. 12. supr. de decur.
(8) A\. Imp. Anloninus A.
(9) Conjutige cum l, j. supr. de his qui non imp. /. 3. jVj/J-.
de te milit.
(10) \ id. l. 12. Snpr. de decurionih.
(11) Scd et soleniiibus clc. Golh. ]Munera palrirnonialia signifi-
cat , qiise tutciae sive iitiiitatis iniblicR; gratia indiciintur. /. 9.
sjipr, de mun^ pairim. unde CGnsequiUir , nec a pcrsoiialibus .
pec a patriBioiiialibus infamiano vacalionrm prEebeie. Mcd.
(12) /, 17. 5, iii quastiohib. 12. /. 21. ^, idem respondil. fi.
ff> uU inunicip, /. 7 , Jf. de mnncrib,
PHO HlS PATER TENEATUR.
Qui corsentit decurionatui filii emar:cipali , nan
obligatur : secus si filius erat in
potestute. Bart.
1. Impp. Severus et Ai^fToNiNus AA.
PAtrem emancipato filio consentientera ad decuri a-
turn non teneri , dubii juris nou est : tunc ftn
consenliendo pater ad decurionatum obligatnr , si fi '«
in poteilale habeat. Consentire autcm etiaui is vid..
qui (a3) non testificalur dissentire nomiuationi.
(i3) Prislinos lamen retinenl. /. lihertiis. 5- "» qucsslionts-
ff. nd rnunic. Mod.
(i4) I'inocentiara suam purgare accusgtus ccgitar. yid- ■ '
supr. de his , qni accusare.
(i.t) Etilio dati sunt.
('6) Ex.
(17) Al. pars edicti Imp. Jnton. A. P P- Romae- '•'•■
Jul. Dwb. Aspris. Conss.
(18) Iii scrii.to mco e.templari ita scriptiim repcri : ^^" •"*
Imp. Antnnini. Proposita RonuB. V. Id. Jul. Duob. Aspris "■
suli'>. Coiilius. j
(19) Rccty iiiqiiit , posthric , tanqiiam jns antca diibiuin eti*'
tro.^crsum , hoc edicto ccrliim constitiicns.
(20) /. 2. in pr. uers. Ali'i cnusa. l. 3. §. t. l. 5. ff-
cwionib. l. 3. Supr. ex quib. cnus. infum. I. i3. §• '•
/, Corn. de falsis , /. 8. in f:n. ff. de posiut.
(21) Fiigam , c.\ili'im inttr} idalur Cujacius recle.
(22) Vid. tib. 4. tit. 1,3. Ccd.
(23) /, 2. ff\ ad municipaletn.
dde^
jippellare a tiominotlor.c facta de filio ,
esl consatlirc. JJart.
2. Imp. Antokinus A.
''fm appHlasse le dicas , oslcntiis caus.Tm ad te (i)
>i>(iiincre {i) ; polutras enini noniin.ilo filio lanluin
Dlitari 5 cl nou conscnliro oneri ei deiato.
/, in polcslate cum patre nd icleiii muiuis non debet
j vocuri: secus si cinancipaius sit. I3art.
3. Impp. DiocLFT, et ISIaxim. AA. et CC.
hi ] (|iii cuni p?tre ad prolost.isioe {3) uiunus (4)
cali sunt , cii.-ini nunc in palria polesiale constilnti
ab liujiismodi nacessilalil^us libereutur , cuni (5)
fjcm laniilia hoc niodo (G) duos ad ista obse<juia
l|:ri periniquum videalur. Sane eos , quos cmanci-
Bbsse , atfjue ex (7) faniiiia cxiisse manilestuin esl
eunctatione rclinere debebis.
ater non tcnctur pro filio curatore creato : sed
qui euni nominairrit , tcnetiir. Bai t.
4- lidfm AA. et CC. Alexandro.
h porie.ulo tuo magistratus filium luum curatorem
iislilMit , ncc, appcJlaiidi libi necessilas incumbebat.
ejjciiiJDalor (ii) (jui fijium iu poteslale posiium non
nllicnle palic , ad munus devocavit , si lamen ex
ite lua anlea filius decurio factus non erat detri-
I muncris obligabitur.
CODICr.S nEPETJM PR^LECTIONIS.
T I T. LXI.
PERICULO SUCCESSOKUM PARENTIS.
Onus dignitalis qua-sitcv pcr patreni , transit
ad heredes. I3art.
. 1; Imp. Alfxander A.
) de proprio suo palrinionio miineris edilionem
nonune [ pater tuus ] repromisit (10) , jdeo-
]no non F.lincl. /. 6. 5. p„ier. l^. ff. de dccurionib.
^Hiasi ci.usa,n fili. in tc susccpcris iitnuc pro eo si^ quasi
>otost.-.sirc l.ic ot /. 8. Snpv. de nmucrih. patrimcricrum,
T/W'2''".' J"'"^M'='''l'"«> ^^'"-'^tOrrtcis rp.,.,,.;»,!
■ y/ioo,/. da p,ox. eorum, qui iu sacro palat. nutu. l. 2.
'/'/. tle mun. patrimon. Qui ,as Rri ,.nt n.incinalcs :r, ,,„.
|<«otr/>^,o< , i.^ocirp^,,:. L .S3. Supr. de decunonib.
•.U«i taiiuha q..;« (hcatur , ^jd. /.4. ^. ,. ^; ^^ ^^.
'nuin. et lion. ctc. Wod.
;x fainilia „011 sui.t , qui cinnncipali.
'4- 5 pUhcji. 4. j}: dc inuuerib. /. 5. supr. de de-
...
id. quae scr.nsi od / q <; o ^' 7 • • , ^ ,
)''C. l.ic ct obser,-at. lib. 1. cap. ,3. RJod
oiniMt. ' »iuu.
• {.• 8-./7^ ^i? forat. muiierum.
.'• 5' '(■>•.//: de collat.
''i- Vaii. ,.„„.„7. r,(i. ,„,„;. 3. m,, ,. y^„,,,ti, ^/^^.^ ,,g_
'cti.? Jjolan. 11. Ans. "
vc ab.
loiiia ccuimiinis ralii.n r«l 7 ^ /r 1
li 33 /; / I''i'>a cst. i. g. y;^. (/p rrtCrtf. muucrum.
"■ i/. «./ /;ii./nc//.rt/t«i. /. uU, JJ. di iiilevdiciis ct re-
95r
fiue(ii) cliam Sacerdotem te crcarl impotrayit, onus ero-
galionis(i2) commune omnium lieredum ejus esse Prjeses
provincia! nou ignorabit.
T I T. LXII.
DE MULIERmuS , ET IN QUO LOCO (i3)
MUNERA SI.XUI CO.\GR UENl l A , VEL
IIO.NORES AGKOSCANT.
MuUcr in loco domicilii mnriti suhit munera
personalia , patriinonialia vero in loco
m quo est patrimonium. Bart.
1. Imp. PiHMppus A.
IpAm , quae aliunde oriunda , afibi nupta est : si
X_J non (i4) in urbe Rou.a (i5) maritus ejus cotisistat
non apud origiucm suam (i(i), sed apud incolatum mariti
ad honores seu inuuera , qus (17) personis cohoerent
(juorum.^ue (18) is sexus capax esse potcst , compelli
posse , sacpe rescriptum est. Palrimonii vero munera ( 19)
necesse (20) est mulieres iu liis locis , in quibus possi-
denl , sustiuere.
T I T. LXTU.
DE (21) LEGATIOMBUS.
I. Impp. Yalerianus et Gallienus AA.
PAter tnum (22) incolumium liberorum legationibus
publicis liberatur (28).
C2. lidem AA. et Valcrianus C.
Um vos proprio nomiiie (2^) sunipius ob defensioneni
publicam susceperitis , id quod ad proprias ei-oi;alio-
Jies coJlega vesler acccperit , noii vobis reddero herrdes
(jus oportet , scl si iu ea causa est , ut resliuii omnino
oporteai , Reipub. debeut polius iufcrre: Sane si hotiora-
rns advocatorum eral ea quautitas destinata , reslilui il-
iud vobis , qui hoc praestaluri eslis , non injuria postula-
tis. Lum aulem collpgam veilr*uui , queni a dcfen,io-
)ie (25j palria» (26; destilisse dicilis , apud provinciK
i'r«sidem dcserlae (2;) legalionis (28) argucre potestis.
leSat. i. in nrbe. 17. JT. de slatu hom. Noi>. 78. c. 5. Proind*
qtu lloinae docct , ebi natus in ca nou sit , aul salaiiuin non ha-
bcat , immunilalcm liabct.
(16) 'S id. /. 2-2. 5. inuiiicipes. ■).. ff. ad municip.
(17) ^id. /. 5. siipr. de his , qui numero liber.
(18) A palrimonialih.is oncribus sc.\us non cxc.isat. vid. Decium
ad l. 0.. ff. de rfu,. jiir.
(.9) A iialrinioiiiahhus niiincribus mulicies non cxcusantiir ,
/. j-cii. supr. de miin. patr. scd ca agnosc.iiit apud ori::incin pro-
pnain. /. n. C. Theod. dc nnvic. non apiid doiniciliuin mariti.
A pci-sonahbus cxcusantui- , imo inlcrdicuntur , c.\ccptis quihu^dum ,
q.ia; scxui ca.uin congniunt , /. pen. supy. de his , qiti num lib.
qu.x tamcn non ap.ul oiigincm .Miam obciinl , scd nbi cst domici-
Juim malr..uonii. /. ult. supr. de iiicot. Mod.
(20) A'id. /. g. supr. de mun. patritn.
(•ii) lib. 5o. tit. >). ff.
(2?) /. 1. supr. qui iiuinero lihercrum.
( >.3) A lcgalionis nn.ucrc , q.iod jHisonale cst , q.iia Tialicum
ct lcgat.vum dc puI)lico dalur , Ires JiLeri oxcusaut , vid. Cujaciuin
ad I. I. supr. dc his qui num. lib. ct Marcum Vcrtranium de
jute Itb. c. 10. Mod.
(■!]) i. 1 infn.ff. h. t. /. 7. 5. 1.^ quod cujusq. wmers.
(2.-.) Dcrcnsiontni. ■^ '
(i()) V. /. i.^^: /,. t.
(■.>7) Descrl.T Ivgationis criincn cst.
(•^S) A\. deseita- allegationis , id c.^t , dcfcnsionis : scd rccta
vulclur cxcusa lcclio. vid. hac dc re conlrarias ^schiu. ct Dcmo-
slhcnis oratioucs.
9
02
LIBER DECIMUS
Legatio transmarina trihuit vacationem hiennii :
secus si proxinia : quia talis legado eam
non tribuit. Bart.
3. Impp. DiocLETiANUs et Maximianus AA.
TRansraarina (i)legalione apud nos perfunctos , con-
slitulura esl biennii (2) vacationem munerura civi-
lium et honorum (3) habere , non eos , qui de proximo
obsequium reipublicae videntur exhibuisse.
Qui dignilates sujfragio receperunt : non hahent vacatio-
neni a muneribus propter dignitalem : sed si legalus
fuerit , habct propier legationcm. Bart.
u
4. Impp. CoNSTAlNTlUS et CoMSTANS
AA. ad Titianum.
Niversi omnino ex Comilibus , vel ex Praesidibus qui
— suffragio perceperint (4) dignitates , civilibus one-
rihus muneribusque teneantur adslricti : ne commoda pu-
blica cuni umbratili (5) suffragiorum pactione laceren-
tur. Eos taraen a prc-edictis oneribus (6) excipi oporte-
bit , qui in legationibus publicis versati sunt. Dat. prid.
Kal. Jul. Triunt. P1.ACID0 et Romylo Coinss. 343.
In his , qme publicam utilitatem respiciunt , non. valei
reformatio facta a provincialibus , etiam consentiente
prcesule , nisi per prcefectum , vel principem fuerit ap-
prohata. Bart,
5. Imppp. Theod. Arcad. et HoyoR. AAA.
Apodemio P. P. per Ulyricum (7).
SI quod extraordinariura consilium (8) postulatur (9)
cum vel ad nos est railtenda legalio , vel iiestrae se-
di (10) aliquid inlimandum : id , quod inter oraoes com-
riuni consiiio traclatuque convenerit , minirae (ii^ in
examen Cognitoris Ordinarii referatur (12). Provincialiura
enim desideria , quibus necessaria saepe fortuilis [ casi-
I)us (i3) ] remedia deposcunlur , vobis (i4) agnoscere
aique explorare perraittimus : ut sint (i5) examinis tui ,
quae ex his auxilio tuo protinus impleuda sint , et qnx
ciemenlise nostrae auribus intimanda videanlur. ■\' In loco
amem publico de cumrauui utilitate [ pvovincialium (16) ]
(i) Transraarina legalio iq pari itineria spatio majorcm dik-
tior.cin habct.
(2) Ltgatione fuoctis biennii vacatio datiir , Ht hic , et l. a.
iupr. cle muiicrib. non continuaitdis, l. Paulus, 8. J, l. l. i'ica-
rius. \^. Jf- de lcgationib.
(3) Ontruiu.
(4) Percepit,
(5) In umbratili , al. suhumbratili,
{6) Honoribus.
(7) C. Th. 12. J3. 12.
(8) Concilium , in C. Th.
(9) Adfle /. 6. infr. h. t.
(10) f^estrcE setJiti , in C. Theod.
(ii) Imo refcreniUiui , /. 10. supr.
l- iit. 4!.
(i-2) Pcrferatur , in C. Theod.
(»3) ylhest u C. 7h. et quib. lib,
(i4) P'obis solis , in C. 'Jhcod,
(i5) Sit , al. sibi.
(16) Al. dce.st ., ut in C. Theod. al. provinciarum.
(17) Majar j^ars qnoJ approbat , cxleri comprobasie intelUjiai-
^r. /. 19..//. ad innnicip.
(18) C' Thcod. la. 12, i5.
sententia proferatur : atque id , quod majoris (i-) ,r
probaverit adsensus , solennis firmet auctoritas. D
Kal. Aug. Constantinop. Arcad. A. u. et R ;;,,
CoKss. 392.
Aon dehet mitti legalio ad principem , nisi de
voluntalc concilii et auctoritate
supcrioris. Bart.
6. Impp. HoNoR. et Theod. AA.
Monaxio P. P. (18).
QUoliens (19) [ ab Alexandrina civitate (20)] I ■»•;.
desliuatur , universos curiales praecipimus , qiii r
urbem consistunt , si non aegritudine vel ahas vtu
sabili (ai) necessitate impediuntur , ia locum curiaf •
venire , et decreta sua propria subscriptione firma; ,
spectabili Praefecto Augustali insinuare , ut ejus ntioi
ue coniilati , tuis virtutibus suas pctitiones intime : e
sub examiiie tuo perpensa legatione res ordinelur ht
3. Non. Octobr. Constantinop. DN. Theod. A.
Palladio V. C. CoNss. 4i6«
T I T. LXIV.
DE EXCUSATIONIBUS ARTIFICUM.
Hic expressi hahent inimunitatem a personalik
nmnerihus , tam discipuli , quam
magistri. Bart.
\. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Maximum (32)
de ntunerib, ptfrim. h.
ARtifices artium brevi (^3) subdito (^4) compren»
rum , per singulas civitates niGrantes , ab uj;r'
muneribus vacare prxcipimus : si quidem in disceu(l(a
artibus olium sit accommodandum : (juo magis c'u
et ipsi' petitiores fieri , et suos filios enulire. D
Nou. Aug. Feliciano et TixuNo Conss. 33;.
Et nolitia (2G) est ista (27).
(28) Jnhitecti (29) , medici (3o) , piclorcs , staJn
marmorarii {3i) ,, lecticarii (32), seu anarii ,, ('t'
rii (33) , quadrigarii , vcl quadralarii , ( quos Gn' *
cabuh <jrtKrcii (34) appellanl ) structores , ( id f^l''
(19) /. 5. m pr. supr. h. t.
(■io) Absunl a C, Ttieod.
(•2 1 ) Incxcnsahili , in C. Theod,
\ii) C. Thcod, i3. 4. 2.
(23) Brevcia vocat notitiuin , quam mox suTjjicit.
(■2^) Sic recte, uf in C. Theod. a\. urbi subditos ,X.^[^
(aJ) Edisccndis , »1 Cod. Tlieod. .
(26) /. 2. infr. h. t. l. 5. 5. quibusd. \i. l. 6.f, de ]ure
(27) Et cst notilia sic.
(28^ Vii^lc iu lianc legera Alc. ct Pyrrhum. Goth. tt
gulas voces hiijiis notitiae cruilitissimiiui Cujacium 1 ^^
commcntaiiis frustra quis hos bbros posteriores m m.
mct. Mod.
(•29) Qu,cdam hic sunt omissa e C. Theod.
(3o) Muiomedici , videtur legisse Acc- utrnraque reU
censct Cujiic.
(3i) Mamiorarii scujptores marniorum. 7. Cass. '3.
(32) JLccUirii scu lucc trii , lci^it Cujuc. ex \'ct. lib.w^
qui fabiirant lectos : lacrarii , qui fossas , vel puleo»
sed-lecticarii siint , (jiii lccticas fabricant.
(33) Al. clavidurii. \
(34) Hmendut ex BasU. Cujac. ^;^o5^'t«;, a^de \cgcfc
m
Cl
;s
uc
su;
lUA,i
m ) sculplores ligni , musearU (i) , deauratores ,
(2), {quos Grccci Koviaroti appellanl) argentarii .
ricarii (3) , dlatretarii , cerarii , fusores , signarii ,
|,'an/ , hracharii , pnrticarii , a/^^i/c (4) Uhratorcs
', ( (/«j CrrtJce dicuntur xepu/xui ) auri/ices, vitriarii ,
iflrw (5) , specularii , e^orar/^" , pelUones (6) , /«^,
, carpcntarii , sculplores , decdbatores (7), CM5orc5
'«• , c/«flnV j hractearii , ( iW es^ , rtrceXvpyol (8). )
, 2. Impp. CoNSTANT. et CoNSTANS , ad
Lconlium P. P.
ilchamcos (9) , geomeiras (lo) , et architeclos (u),
jqui divisiones partinm omnium , incisionesque ser-
j mensunsque et inslitiilis opera fabricationibus strin-
j et eos , qui aquarum ductus , et inventos modos
jhbralione ostendunt , in par studium docendi atque
di nostro sermone compellimus. Itaque immunilaii,
ludeant, et suscipiant docendos , qui docere suffi,
pat. prid. Non. Jul. Leontio et Sallustio
T I T. LXV.
2) POTIORIBUS AD MUNEHA NOMINANDIS.
usla est causa appellandi , si alius prior dehet
nominari. Bart.
1. Imp. Antoninus A.
se vocatus ad munera (i3) civilia , potiorem (,4)
um nommandum puiaveris, age (i5} causam tuam.
T I T. LXVI
SI mOPTEIl IMMICITIAS CREATIO
FACTA SiT.
-eatio facta de aliquo proptcr inimidtias , facii
aliquem , si vult , posse appcUare. Barl
1. Imp. ALEXANDEn A.
b) propler inimiciiias ad munera civilia creatus es
>c tibi nommaliuncm non nocere , Prssidis jequil
CODICIS REPETIM PR^LECTIONIS;
9^3
las facia: cum et pubjicaj ulilitalls (17) Inlersit , non ex
am.cuia (18) creationes fieri debere,\e^4stima ioneTxQ)
vera , et commodo Heipublicje. "'Auoue ^^igj
T I T.
LXVII.
DE SUMPTUUM RECUPERATIONE (20).
Ekctu^ , qui hahet excusationem , recuperat sumptus ,
^^OS fecit in hte , ah eo , qJi ,um ^ '
noinmavit. Bart.
'j. Imp. GordiAnus A.
j||Uneribu5 civilibus non fungeris , qu^ pcrsonJs man-
si conira id pnvilegmm ad munus fatigandi tui causa
qu>dam te devocaverint , tuque appeTjatione internosii
ta (22) securuatem reporlaveris, a nommatoribus (23) sum-
ptus , quo5 m Utem feceris , recuperabis.
T I T. LXVIII.
Sl POST (24) CREATIONEM (aS) QUIS
decesserit.
Onus suheundi munera non transit ad heredes
morluo patre. Lart.
1. Imp, GoRDlANUS A. "*
01 anle diem subeundi honoris alque muneris patcr tuus
^ defunctus est : conveniri (26) eo nojnine Iicredes (2-)
ejus uon oporlere , Praeses provinciai miujme ambi^et."
r,,«m,-!i,in C. T:,.«d. M„.i„„rii. cl ila Ca.sioJ ,
nllioncs , vidc / uh fF 1 ■
I .,11 I "''■.//■ "'? tur. inimun.
«.>! ^•ori-i-tiDR , de qiiibiis C.issiocl <"> /^'«y. c. ..1 ■ '■ ,
uni iiistniclore inri» r '""*"""• ■>■ f^ (ir. 5. ubi vido
,- »1. i-:VpS'^,/Evc",?;r""° "" "■"'"■""
;:":ic:'',;"„"srt°c?'S,''' "■'"" '°''"'"- '^-'-
;:,',r':;",;';,^:;';°;'i;f5:^r:''''V "''■'"'-■•'"
;,.,„,, „c. »„c„ .,c„ 'c;;!i,r'™„j,;;;'";:r,c'"-;,rai-
S"5'V""--'^T<^^
"^ ;t.. dc (^comctna a Cl.aldrei.. invcnta , al> ^Z'
l'',,qn.sdcin usii vidc Ca.ssiod. 3. rar 5-i ^^"
<• .V '.rcfiuccti. supr. h. t.
1 -.1. .em. 25. .i .y. /. 46. .;,p.. J, UccmM. l. 7.
^ r//? decurinnib.
(i3) Potiores ita nominanlur ad tutelam. /. 7. /}". de fidcimsor
ct uomin. '^ J j
(i4) Noniinare potiores soletit , qui a_d muiicra publica vocali
Ut hic , /. ad suhcunda. 46. siipr. et l. "j . ff". dc dccurinnib. P<>-
'lorcm anfcm non icctc Yiominare is vidctiir , qui causain nonii.
nati potioris non exprcssit. Paul. 2. sent. aS. §. 1. Conlia polio-
rcm nominat , qui causaiu c.xpriraif .• causani , inquam , pcneris ct
faciltatum. Potior enim quis essc dcbct , non solum gr.idii' gcucris ,
sod et ici f.imili.aiis siibslaiitia. Paulus ibid. §. 2. Facullatcs ])0-
(lus spectamus , quam propinquilatcm generis. adde /.3. siipr. auj-
madmcdnm wilin nmnera. h. l. tit. 42.
(16) Qiiid si potiorein qiiidem nomiiiavcris , ct is facullatibus
lapsus sit ? nomiiialor tcnelur pcrindc ac si fidcju^^issct. /. i./. 2.
infr. de periculo nominiilorum. .1. 11. Ht. 33. GolU. Addo /. ii.
ff. de miin. et hnnor. /. 3. 5. ib. D. h. t. Ans.
(16) /. 6. 5. i^..^' d<i excusat. /.1. 5. i.jp. de vacat. muiier.
5. 11. Inst. dt'. cxcusat.
(17) jEfjuitntis , al. utrumque deest , et legitur pulUce.
(18) Inimicilia.
(19) Exaininatione.
(20) Sub. si quis contra legis privilcgia ct etcuiationemiajostc
sit nominatus.
(21) Vidc /. 4- ''" py- .if- de muneribus,
(22) AppcUationem inlcrpositam.
(23) /. 3. supr. de dcourionib. l.\. vifin.ff. situlor. vel curator.
(24) AI. antc.
(2.5) Crcalio liic nominatio ad muiura. /. i. supr. qucmadnio-
dum civUia muncra indiountur. h. l. iU. 41. unde cii-alor
Uominator.
(2G) Convcnirc.
(27) /. j. i.ijyr. dc dicurionib.
120
L I B E R D K C I M U S
T I T. LXIX.
DE (i) TAEULAIUIS (2) , SCRIBIS (3) ,
LOGOGRAPHIS (4) j EX CEJSSUALIBUS (5).
Notarii si ad aliquam mililiam , vel aliud qfficium
transcunt , removenlur intra quinquennium ,
non postea. Bart.
1. (6) Imp. Alexander (7).
IVUlli (8) omnino ex tabulariis , vel scribis , vel lo-
±y gotjraphis (9) , eorumque filiis , in quocun([ue of-
fjcio niiiilcnt , sed ex omnibus officiis (10) , nec non
etiam si inlra nostrura palatium mililant , necdum im-
pleto quin([uennio reperli et relracli , prolinus ofiiciis
municipalibus reddantur. Datum 8. Kalend. Jul. Lau-
riueo , ]VIarc£LLino et PROBiMO Cokss. 34i«
Si decurio officium Jiotariatus assumpserit ,
privilegium dccurionaius amittit. Bart.
2. (11) Irap. GoRDiAKUS A.
QUicunque decurionum sponte se censuali mlnisteno
mancipaveiit , condilionem habeat , quam ipse ele-
gerit , depositurus sui ordinis penitus dignilalem ,
si (12) eum nccessitas quaeslionis subeundoe inveuerit.
Dat. i5. Kalend. Oclobr. Cl\ Ricuomehe et Cleaucho
Co^ss. 384.
Senus non potest essc ialelUo. Bart,
3. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Uadriauo P. P. (i3).
GEnernli [\l\) lege sancimus , ut sive solidis (i5) pro-
vinciis sive singulis civitatibus necessarii fuerint la-
bularii (16): liberi (17) honiines ordinenlur : iieque ulli
deinceps ad hoc ofi.cnini palcscat aditus , qui sit obno-
xius serviluti. Sed et si quis dominorum servum suum ,
sive colonum rhartas publicas agere permiserit : ( cons( n-
sum (18) cnim non ignoranliam volumns obllgfiiri ) jprj
quidem in quantum interfuerit publicK utilitalis pro .
liociniis, quaj servo sive colono agenle tractata sunt , ,
noxium detineri : servum autem competenlibus affecU
verberibus fisco addici : dominorum (19) enirn inter t
ab initio providere , ne publicis actibus privala serv:i
immiscerentnr. Dat. 8. KaL April. Mediolani , Vi.Nc -
Tio et Fravjtta (^o) Comss. 4^3.
4. Impp. Theod. et Valent. AA.
BOelhos , logistas , medogrammaleos (-21) , logo..
phos , diasloleas ( qua; vocabula publicis dicoi c
subjacere necessilatibus ) sive quoiibet alio nomine ni»
cupenlur , non lionore , aut alicujus privilegii colore s -
nixos , pro definilione legum inexorabilium suam foi-
nam subire compelli : quatenus nec publicis quidqin
noceatur , aut minuatur uiilitatibus , et suis corpoi u
illi reddantur , quos vel patris , vel majorum obligu: ,
vel sua couslrineit.
T I T. LXX.
DE (22) SUSCEPTORIBUS(23), PR^POSITIS (0,
ET ARCARIIS (25).
Susceptores debent a soJvente sine mora solulionm
suscipere: alias puniuntur. Bart.
1. Imp. CoMSTAifTiNus (26) A. ad Eufraxium
Rationalem trium (27) provinciaruiu ,
post alia (28).
SUsceptores (29) publicos absque omni mf
seinus suscipere : ne quis per hanc oc
•iora aurura o*
iSy seinus suscipere : ne quis per lianc occasionem :•-
ptus facere compellatur. Wani si solvere volens , a «;i'
piente fuerit contemptus, lesiibns adhibitis conleilalicai
debebit (3o) proponere (3i) : ul lioc probalo , H »w
securilateni debitam , conuuissi nexu liberalus (32), oi
emohmicutis accipiat , et qui suscipere neglexerit . us
ponderis , quod debebatur , duplum (33) fisci ralioiiH
per vigorem officii Pra^sidis lufcrre cogatur. Qucd .;
autem susceptores, judice , cuius intercst , neghgeule :•
(1) A\. De tahulnriis kolograjiJiis , id est , scribis censualib.
C. Tlucd. lil>. 8, tii. -2.
(2) Tdbidarii feitiritnt ad ea , qu?e publice inferuntur.
(3) Scribce sunt inagis-tratns raunicipalium.
(4) Logogrrifjtii tril)utorum rationes scribunt.
(5) Ccuiucdes , magistii census , ia urbc operam accommo-
dant. /. ull. 5- ^^^- Jf- ^^ munerib.
(G) Al. Imp^y. Consianliuset Constans JA.ad CaUdlinum P.P.
(■j) Jm[ifj. Constanlius et Conslans AA. ad CatuLL. P. P.
(8) Nuhus.
(9) .Ai. logograp/iis , al. kolographis.
(10) Curiis ofliciisque.
(11) Al. Imppp. Gi-atiunus , P^alentin. et Tk. AAA.
(12) Vide t. 33. supr. de dccurionib.
(i3) C. Theod. 8. tit. 1. l. S.
(i/|) Servus non potest csse tabellio. BaH.
(i5) Solidae provirciae , integrje , uon pars earum,
(16) Tabedarii , in C. IVwod.
(17) Tabularii actus , olim erat argumcntum scrvitutis.
l. \.ff.dere militari. l. 3. supr. de sert is Reipub. vide
«otavi ad /. 2. ff. rcm pujdtli. vide Conanum 2. commentar. 2.
(18) Consentientes soli ohligantur , nou ignocautcs.
(19) Culjia adscribitur autori.
(20) A\. Fabricio.
(21) Legtudum demogrammateos i Verum Cnjac. huDC locum
sie c);ueodttl ; liacthos hgistaruin (lcmo^rammaKi lo^iM ; sml
adde
quae
curatcres reipub. ' , , ^^ v
(22) Uipi ufstupi<a'* ^Zr >9 xiTroVKtZ* KuKisafyor etc. De i»
riis , qui ct susceptores dicuntiu-, et de honcis , et dc sptW
in iis reconditis. Sfnops. Basil. lib. 56. tit. 11. c.tp. '•
(23) Susccptorcs sunt , qui annonis et tributis ntnusque Uk,
recipiendis occupantur. l. cum possess. 5. ff. de ce/isib.
(24) Prccpositi sunt, qui horreis , in quibus specits fi=CJ. «i
ponun.ur , praefecti. .
(25) Arcarii , qui his quae in arcam praefecto praetono ir»,
tur , suscipiendis praepositi sunt. Cujac. hic , unde ^'■""' .f;.''
etorum dicuutur a Cassiodoro lib. 1. vide /. 1. j. 2. ff- **",
72er. adde /. 25. supr. de sacros. eccles.
(26) Al. Antonirius. ,^^
(27) Tres autem hae provinci.-e sunt SiclHa , Saidima , e •'^
sica : ut constat ex nolitia imperii , /. i. C Theod. comm. '
(28) C. Tiieod. 12. 6. 2. 3
(29) /. ult. infr. h. t. Goth. Vide Zangcr. de exccpt. p-.
cap. 2. tmni. i5i. Ans. .1 • , 5 ni
(30) Prc-esumitur cnim pro quoiibct officiah. Alciat. i.
sumpt. i5.
(3i) Oppenere. . ,. jjj.
(32) bola oblatio liberat eliam a publicis dcbitis. ut nic.
1. 9. supr. de solut. Imo non Uhcrat. /. T^- jf ^^ ^"
(33) In duplum.
(3^) Quos.
(35) JNeS^^S^^^lt^JlJ',
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS. 9^5
iverlnt (i) , ex (2) Jpsius Judicis facuhatibus sar- nis supcrioris absolverit. Nam neque eos , qul placue-
jr (3). Dat. i^. Kal. Aug. PauLi^o et JuuA^o rint , gravare , justi (i4) est , neque eos , qui displicue-
„ S,K rinl, lenere , prudentis est. Integro igilur singuh (i5)
id nominatores susceptorum in subsidium devenitur
mc licet ub tis emere. Bart.
rinl , lenere , prudentis est. Integro igi.^.. -...g — ^.-y
anniversario anno transcurso cogantur exponere , quibus
titulis suscepta disperserint : ut facilius si quis in furto
fuerit deprehensus , rccentem queat redintegare jacturanri,
non perpelui (i6) aulem exactores teneanlur in conti-
a. Iropp. Valent. et Valens AA. (4) nua^a vexandorum provincialium potestate , velut concus-
ad Secundum P. P. sionura dominatione : sed per annos singulos judiciaria
Jxia inveteratas leges nominatores (5) susceptorum ,
I et eorum , qui ad pra^posituram , horreorura , et pa-
lum (6) creautur , obnoxii teneanlur , si minus ido-
$int , qui ab eise.em luerint norainati (^) : nec
7 1 . ^ ', -^ .
Ifluam ex eorum substantia , celebrata per interposi-
personam eniplione , raercenlur. Dat. 3. Kalend.
Bart.
k/VC4<4>
3. Impp. Valent. et Valens AA. ad
Mamcrtinum P. P. nj\
iceptores novi non modo (9) prasentis anni deblta ,
eium el.ara speces , quas (10) ex reliquis inferunt
novje sunt ac recentes (iij, suscipiant. Dat. Prid
.d. Novembr. Mom^ , Valent. et Valente AA
365
Vo« dcbei qnis in officio rcformnn^ nisi prlnU
ojficti rationes reddidcrit.
4. lideni AA. ad Florentium
Cora. S, L. (12}.
^inem susceptionis munere functum ad idem mu-
us adstnngi , nisi (i3} se prius vinculo soliciludi-
Violavcrit.
El c.x.
3arci( i)(ur.
41. Jlexmtder A.
Jtiflc' /. 3. supr. de oomenimdls fisci dehitnrib.
agorum pr..posit,„a. unde pngis rra.positi. Enscb. 9.
«• Jiieoa. ilc pi^iiorib.
0. r n rj 'I""'^ i"* vetus.isM,num est. /. 8. i„fr
" ex no,n,nati bonis cmerc nihil pofcst pcr se yc\ Z'r
■"-I qnas. s.ngularc notandu.n. Nmo cnim dicet fidc,^,'
■on(.--,l,....^L ' ^"' "'""<^"ni cum j.ra!stare debct .
.ont.al,cndo quo m.nus sit idoDeus cfliciat Mod.
• J rl- 12. u. 10.
1. iion prcEsentis.
uas in.
i- itd cresceiites.
. Ttieod 12. 6. II.
''lc /. 9. 5. i. ff. de puUican.
1- jitsiuia-. al. juititin.
^- tiifr. dc execiitarih. l. la. tit (;,
«^ /. 22. Aoc t/r C. 7/.M«/.
^;'<<.^,^k-cndum c.xisli.p.a C.jac. id est , paucilas h^mi-
AlUCtia T \^A«1JVAV» W.1*A I^& V T 1I.JIV/1UA1U.AAA LyVf WVWM.1.\^ • » ^* « » — ^ —
sionura dominatione : sed per annos singulos judiciaria
sedulitate mutentur , nisi aut consuetudo civiialis , aut
auctoritas (17) ordinis eos per bienniura csse compel-
lal (18). JDat. Prid. (19) Kal. Decembr. Conslanlinup.
HoNORio N. P. et Evomo Cohss. 386.
5. lidem A A. ad Germanianum Comitem S. L, ^
.i:>um[iiur (21),
t)ta n.t * fi "t^'^ V^^ T' '°^''^°' ^^^'■a ^eratur accel
Sss 36; '• ''" '''"''' ' ^"^^^^- ^^ Jovuvo
6. Imppp. Valest Valens et Grat. AAA. (23)
Probo P. P. (24). ^ ^
pRumenta quae horreis inferuntur , pro illationfs mo-
A do iJJico (25) apocharum cautionibus adnotentur -
non autem oporlet in horreis fiscalibus , nisi fiscalia frul
ttienta constJtui. Dat 5 Id Anril t<}
.,,, , ^ "*•;• ^- ^"- -f^pnt. Ireveris., post cou-
sulamm Ghatiani A. ni. et Equitii V. C. 3^4.
7. Imppp. Grat. Valewt. et Tfieod. AAA.
iJave Hypati K. N. (26).
"rjlu (27) minime penes ipsos susceptores manpai fam
X>r coliatio : sed statin. (28) qnodc.Nque a nrovincHi,-
bi.s luent cxsolutum (29), sacris ihesauris iufeiatur. Dat.
o. Kaiend. Maji , Constanlinop. post Consulalmu .\.>TCi-
Mi et Syagru , 384.
(18) AI. Dat. i5. Octob. Manlcbri , Gratiaiio NB. P. ct Da-
gaiaifh Coiiss.
(19) Dat. i5. Kal. Octobr. Mantebri , Gratiano NB. P. ct
Ddgalaifo Conss.
(9.0) Ex hoc tit. I. i3. C. Tlieod.
(21) Constiftituru enim fuit . ut .^olidi e.^ quocunquc titulo fi-
fcali collccli in massam auri redigerentui- , alque ita ni-o solidi*
inassa ad comitatum transmitterctur , /. 12. et .3. C. Th. h. t.
tt inde aula , Scrinium aunoe massa:. proiiide iutcrest scire
fp.anti lihra auri aestimctur , ut sciatur illata massa , quot soiidl
illati sint. Mod.
(23) Lihra s.pluaginta duos solidos liabcl. Synops. Basil. 56.
t't- TTffi ^uys-atTgi , tti. 5. cap. 10. vide Cujac. 17. ohierv. 9,
Gotlw De .Assis ct solidorum in assein computatione vide ccnsur,
forens. nosliom lib. 1. c. 8. num. 11. S. i,.
(23) Al. nd Chilonem.
(2/j) C. Thcod. hoc tit. l. 16.
(25) Vide /. 3. supr. de conditis in publicis horreis. h. lib.
tit. 26.
(26) C. Th. h. t. iT.
(27) Su.sceptori peo«ni?e puhlic» exactam quanlitalcrn non licet
fceucrare , vcl aliter ea uti. d. cap. ib. adde /. 1. suvr. de cano-
ne hiri^ilionul.
(28) Ti ibuta stiti.n thcsauris infcrcuda provi.iciae , no diu sint
peiits susccpforcs . /. i. supr. de canon. htrgit. lit. h. l. lit. i3.
l. uii. siipr. de offic. comit. sarr. iargit. l. un. infr. de auri pw
llici persecutorikus. h. lib. til. "i.
(29) Solutu.n.
9^G
LIBER DEGIMUS
8. lidcm AAA. Cjnegio P. P. (i).
TpXactores vd suscrplores (2) in celeberrimo co^tu cu-
JLJ rjae (3) , conscnsu .et judicio omnium (4) suL aclo-
xum lesl.ficalione firmeulur : provinciarumcme Ueclo-
res ^iy) eorum nomina , qui [ ad ] publicum (6) mu-
«us ol ,cii echii atque obligati fuerint , innotescant : et
ammadvertant (7) quicunque nominaverint (8) , ad
^iscnmen simm univcrsa , qu^ illi gessennt , reduiidare.
Damm fa. K.Ieud. Nov. Constantu.op. iloworao N. P.
et LvoDio Co.\s3. 388.
-m/|bdfos''(;r<^-;¥AfJ^.^T. Theod. et Arcad. AAA.
.yi que ponderibus per mansiones (i2j sjnguiuai,^^ ^--,
^ivilates jussimus collocari : ut unusquisque tributarius
sub oculis consliuuis rerura omniura modis , sciat , quid
debeat susceploribus (b-ire : ita ut si quis susceptorum
conditorum modiorum scxlariorumc^ue (i^) vel ponderum
normam putaveiit excedendam , poenam se sciat compc-
tentem esse subilurum. Iit submotis quae contra utilitalem
populorum onmium baclenus gesta sunt , liumenti (i5)
Aiuinquagesimos , bordei quadragesimas , vini el lardi (16)
vicesimas susceploribus dari prascipimus. Humanitatis au-
tem necesssilate commoli (17) , in Armenise parlibus su-
gceptoribus lougiiiquilatis causa , frumenti et bordei qua-
vini et biidi quintasdecimas dari praccipi-
dragesimas
mus'. Dat. 4. Ral. Dcc. Constantinop. Hojnoiuo , N. P.
et Evotio V. C. Co.Nss. 386.
S 10. Iidem AA. Cjuegio P. P. (iRY
Usceptores prnesentibus delbnsoribus et moduin i,.
Iioms possessorum , et specics singaJas , vel eorum '
numerum quantitatemque descnbanl Caol Dit /{ '^
lend. Decembr. CP. T.masio ct PaoMOToCo.Nss.3s/*
n. Impp, Ap.cad. et Honor. AA. Beni^no
_ Vicario urbis Pv.omaj (21"). °
OEcuntales (2.) semei publicatas et gestis lec.as
^ n. (23) susc^ptoribus imputari , ct coeptam me,a "
discussionem (2^) volumus iu apertum qUita r^'
deduci , et omues pubbcas secuniates (2:3) , quae 0,!
n'fj'7 '. ^ «"««^Pt-r'i^«s accepto feiri. Dai. 6. Idu^ J
\i. lidem AA. Pompeiano (26) PC. Africa.
SI (27) abqiiid (28) a susceplore , vel a tabuiario I v
dis admibsuiu essc possessor deorcbendal : neino eo n
semel de inlerversione (29) convictus , id (3o) riirsus-
flcium gerat , in quo ante decoxit (3i), etsi rescripin
iiostrum elicitum clarideslina (32) supplicalione (33;;i-
tulerit. Dat. prid. Ralend. Januar. Blcdiulani , SiiU»(V
KE et AUUELIANO Cojxss. 4^0«
D
i3. lidem AA. (34) Lucio Comiti sacraram
lar.tritionum (35).
XJos labularios , [ seu numtrarios (36) , j ct si>
ptcres totidem , per universas proviucins opoue
(0 C. Th. hoc vt. l. 20.
(•^) Siisciptorcs iiubiicoriHU trihutoriim ex decurionilnis creanlur,
ut l. 5- supr. c/e cocccl.- Iribut. tiuoi.1 taaieu eis aiieiuit Anablasius
eonslitiilis vindicibus.
(?>) Ordo curiie exaclorcs vcl snsceptores creat suo perlciilo , ct
creationeni insinuat priftsidi': non tanicn susceptores rei privatae ,
quoruiu crcatio ad curi.im nou pcrtinct , /. 9. supr. dc jur. Jisc.
xiec subceptoics vestium , quonnu creatio pcitinet ad pioconsulare
officium. /. pen. hoc lil. l. 4. C. Th. h. t, Mod.
(4) Pars inajor qucd facit , oinncs \idcutuv fccisse : quod in
executoribus testamcnlo datis , ct coiiiproinissiriis clecLis bac for-
inula , «« c\uod cmncs feccrint , raiuin Jiabealur , nolanduui. Sa-
tisfactum enim fonnulae vidcbitur , ctiamsi non omnes , scd majo-
ri cx parle fcccrint.
(5) Ilcctoribus.
.Jl. deest , et jiostea le^iiar, publici onus , ab puhlici immus.
"Vide /. 2. supr. /i. t.
Nciaiua.verit.
^yj C. Theod. h. l. I. ix.
(10) MoJ;»; ;to{A)t8,' ^ A,!3-<V»? clc. Modii i3enci , et lapidci con-
fici debcnt , iit uuusquisque tributarius secure ^olvat. Synojts. 56.
hoc tit. adde Suidaui i» p.a.a.\ fJt,- ct. l. 1. supr. de condit. in pu-
hlicis horreis, h. l. tit. 26.
(11) Mensurae iniquEe probibcntur. Pondera eodeiu niodo iuiqiia
(7)
(8)
(9)
prohiberitur. /. ult. infr. h. t. L
velL. 128. cap. i5.
(12) Mansioiics quid , di.\i in
l. 12. tit. 6a.
(i3) Singuias quasqne. . .
(^i[\) Alias denst , qiie.
(i5) Ut susceptoies frumcnti
pen. supr. de defcns. ci^it. No-
l. 2. infr. de lucris advocal.
liord
(i5) Ut susceptoies trumcnti , quinquagesiniam : noraei , qu;i-
diagcsiniam : vini ct lardi quintamdcciniam accipiant, Sjnop.us
h. i. 1. Harmcn. 6. §. 2. Susceplonbiis icrum , pars ita Cfrta
rerum ipsarum datur. Sic oplionibus , id est , crogatr hj.lIs niiliia-
ris annonse dccimaniiiiita pars copiaruw dabatur. JXpyell. i3o. cup. i,
(16) Laridi , in C, 21u
05) Comnioiu.lj^
de discus
Theod.
. iiilprpie
(18) C, Theod. hoc tit. l. 23,
(ly) E.irum, in C. Th.
(2j) PrcEscrtiaiit , in C. Theod.
(21) C. Th. h. t. l. u6.
(ii) l. 2. supr, de quadr. prcescr. I. 2. supr.
h, L. tit. 3o.
(23) Sic forte legendum , non , iinia , ut in C.
auiem arca vini.
{■i!\) Cujac. legit , et cceplctm arcce discussi^nem
qne arcam boc loco vinariam , df qua et in /. 3. C. Th. d
coct. quiii etiam antea oiunino lc|icndiun est , vini suscefiti
ijon iinis susceptoriius , cum hoc dicat le.\ : apocbas apu<l
publicatas cmnino vini susccploribus iuipulari debcrc , iil c
ptaiii arcae vinnrii« discussioncm ratiouisque reddilioiiein pu'
dani et publicandam. Mod.
(20) Id c^t , Haim. 2. 5- i3.
(26) C. Tt>eod. h. t. l. 27.
(27) Susccptor aut tabularius ( t/Voft^r;;? 11 T*$ii>^ifi^ )
circa minisleriura suum couvictus , non amplius idcin oinriu
rat. iSyriopsis ilid, cafi. 9. Ila tabellioni , qui semel faUum •
serit , fostea lldcs non adhibctur.
(28) Quis.
(>9) Intervcrsores. qui. /. 8. supr. de jure fisci,
(3o) Ollicium id escrcere ncino au)|.lius potest , ia ^«o
dcliquit ot conderanatus est. vide Coiietum singul. Tabelj^o.
(3i) Dccoclores , hic , et l. 40. Supr. de decur. vide qua
ad /. 2. infr. de pahit. sacrar. largit. l. 12. tit. 2^. *•
supr. ad tcg. Jul. de ambitu. . .
(3a) ^Yoc ejt , obrcptitia. Goth. Sed si rescriptura ins::"
fncrit. praef. praet. valeie putat. arg. l. si quis. inf' ^^
prii.c. l. 12. et b. iiifr. de aiv. rjjic. Mod.
(33) Tulcrit , al. deiuicrit.
(34) Al. Et Theodosius A,
(3.^) C. Theod. l. 3o. ^ 77 si
(36) n>-«c adjeclt Tribonianiis , qua; absunt a C J"-
tabulaiiii et jiumciariis vide hi<i Cujac- -
i\>.
DC
ur-
d.
'm
cb
.«-
\
m
ie.
aui
oA.
d«
CODIcrS REPETIM PRiELEGTIONIS,
T I T. LXXl.
li , clempntia nostra prcccipit. f Scire autem ro-
, rracloiianain arnplissinjarn Prar-feclurain , eos (i)
rum laigiotioiiale susccpcrunt (2) , niliil cutn ar-
ratiociiiiis habere corninune : Judices ameni pro-
ra qiiinque lilnis auri fnullanci< s , ct primales Of-
n capitali poRna plectendos , si hoc iiou fuerit cu-
n. Ual. 6. Kalend. Februar. Basso et ViHLwro
401.
14. Impp. IWoR. ei TnEOD. AA.
Eucliario (4).
lilioribus ofTiciis , aut extraordinariis oneribus oc
' - ■ fK\ «..„;..i„,
^07
eorum , (piorum aa ^(/iUiAacnwa^ri -T,^y k-v^.«
cma pst : iNequc euim .Touum esl , ut ad oilicium
ad cuvialem suscepliouis tantuin damna pertineant.
i'ilur ab ordinibus iiijuiiam submovemus : exceptis
iii curialium in oilicio meraorato , aut mililasse ,
ilare fncriut deprcliensi .. Dat. (9) prid; Kal.
Ravcuiur , Ilo^oKio ix. ct Tuouosro v. AA.
412.
TiiEon. et Valest. AA. Volusiano
P. P. post alia (10).
um sivc avgenliim quodcur.que a po.ssessore confer-
11- (n) , arcarius vel Busceptor accipiat .: ila ut
|:ise modcrator , ejuscpie oiiicium ad crimen suum
periinorc , si pcssessoribiis uDiim fueril. ex aliqua
uin (ri) ini(iuilale illalum dispendium : et (juid-
\ proviuciis ad noslrum dirigilur seraiiiirn , id ad
5 viros ccrarii (i3) noslri Coniiles (i^) relalioue
ur. Dat. 3. Kalond. Mart. Ixcwennic , posl Cons.
luipp.
I>E (,5) PONDERATORIEUS (16) , ET AURI
IX.LAX10N£.
I- Imp. Co:tSTANTi«jLs A. ad Eufraxium
Itationulem trium provinciarum.
A^aurvlr^l-r"'^ y^^ '"^•^'■^"'' ^ coHatoribu, , .i
^uatnce e, n"' '' ' 7^ '"'^'^^"'" ^rpondele ,
KViJriuUi 'p;:;:::;'^^^^'^"^ su,..p.atm"pp. -'
iuausii"»=
dirimere
Kalend. August. Paulu^^ ei ^^^ lallat^; n^^p.; h\
an^^ V.T; 1 (J\ Datum q.' Kaleu.l
■i-
Maj
'Mae •)
(^22). Uatum 9.
et Salcstio Cosss. 36J.
, Salone ^'l^l^^^,,^ ^^ iv.
T I T. LXXII.
DE AURI PUBLICI PERSECUTORIBUS (28)
Sitsceptores non dehent pecuniam acceptam
sinc li( enlia in massain vtiligere , ei
liabiia liccnlia relardure. Bart.
s et Tauiu VV. CC. 43o.
i. Impp. HoiNOR. et Thlod. AA.
AnlbLinio P. P. (?.4).
Url persecutorts pailim nulia praemissa ( ut assolet )
perseculoria (-jS) , aariini [ pra:sumuut ] perse-
(|ui (9.G) : pariim diulius reieiiUu.t , quod slatim (27) fi*-
adsignandum. Ideocjue censemus , ue quis absque prae-
viri illnsnis comilis sacrariiiu lari^iliomim , vel co-
.Mienduiu {i'o) auruni sumat (29) , vcl capiat demcops
relinendum. Dai. i3. Ral. Au«. llo.Nofl. viii. el TiitOD.
lu. AA. CoiNSs. 409-
A
(jU
lat
ceplo
..g.
Tiiliiitorum tltnli rion sunt confiintlcridi : iit qnod uni ar-
(inliim sit , .illcii non iiifeiatur. /. 3. mpr. de cauone
•uiliiiin tiliilcritni. h. lib. lit. 'ii.
Onicicnini coiiriisioiu iu ) loliilicii , binc colligit Eart.
Aic.-e P. Pia'toiio fit mcntio m /. aa. ihfr. de curiU ]>ubl.
'it. 5l. iilii (lixi.
Ex C. Thcud. h. t. l. 3i.
\'i(lc /. i\. siipr. de dcciirimib.
•^'^'<Fltii)i\cm ., in C. Tlicod. et qiiih. lih. Gofh. Dc su-
lltus vfH-..,m inililariiim ct inlcllectu liujus 1. vid. Raevard.
lih. 3. COl). 0. Ar>o.
Hoc ijFo salis significatur solere ofTicia proconsularia lianc
loiicDi |n(Kurare , /. 4. C. Th. hac tit. pono ad lcgcm
i(l. CiijariMm /. 2. obseri>. e. 8. Mod.
CkhIiuiiiIuiii , i';j C. Thcod.
Al, 3. Kul.
Cvd. T/irod. h. i. l. 3a.
Slalim. /. I. supr. h. t.
Pon(tcra ini([iia proliibila. Tide /. 9. supr. h. t.
Coinilcs ararii , lirgilioniiin jii-ivaKarnm comitcs.
In C. Tlicod. uon si>luni ad Ulustr. uir. ccrar. rtostr. sed
id c/iiiiKiilKim luiini pnri relulioiic etc.
Tlfpi J^vyi-xiC'!) TTui iiVKO^iJotc uVoS's^O;xi»V)'- Dc pondcra-
, (ini coll.ilioiics suscipiunt. 6'yncpsis Jiasil. 6G. tit. 5.
^.dict. Jiistiniaiii 11.
Al. pondtraticnibus.
^x lib. 1-2. tit. 7. /. I, C !lh, confer. ilclraclum enim
est initium , ct cxtera valdc immulala.
(18) /l-:f[na lancc suscipienda siint , qnre infcruntur , h.ibcnU
libiM scptiiaginla duos solidos. Synops. ibid. cap. i.J. /. 5. snyr.
tit. prox.
(19) Sic in C. Th. l. fi. tit. 7. /. 2. post alia. Cont.
(y.o) Id est , pondcratorem.
(51) Vidc Edicium Jiistiniani n. cap. 3. /v j l
(72) Alquc ita nni crcdilur. dixi ad /. i. in /in. Jf. de rcrb.
ollis'. Golb. Qiiatciius et qiiiljus casibus peiitis in arte sit cieden-
diiin , vuic /. 9. /. 10.^: qiii salisd. /. 1. sitpr. de inuhenh. et
in quo , h. lib. tit. bi. I. hac cdiUali. §. si illud. supr. de **-
cund. nitpt. Aus. • i- • 1 / r
(•i3) Cujacius lcgit , auri prosecutcres , et mc dixit /. 4- Cas-
sio(.!oriis , proseciitore.'! Irumeutorum : sic prosp.cutoret equrrum ,
ctioii
ruiii. i. solent. Jf. dc cust. reor. Mod
(•..4) C. Tix. .2. 8. I. .
(-.?■.) Per.occntoria , diploma aun pcrsequeDdi quoa a
sacraruui largiticiinm dabalur.
(■^(i) Ab^st a C. Tlicod. _ • I. r-
(■.>7) Aide /. i. siipr. dc canone largitiontil. tU. h. h:'
(■;8) Decoqucnduin , i*yn-li. al. ut coqucndu.n , id cst , C
mcnduin et iutcrvertcndum. Cujac. hic puto leseadaui ,
sequciidum.
(29) Sumatvu'.
liifj: de tractalor. et slat. sic j.rcicciilores puiiicuruin jun-
um , /. 9. irifi-- de cursu pull. sic dcuiqnc prosecutores reo-
Comit*
tit. a3.
consu-
^58 LIBERDECIMUS
T I T. LXXIll. T I T. LXXIV.
DE HIS , QUJE EX PUBLICA COLLATIONE
ILLAXA SU^X j ^ON USURPAHDlS.
Pecuniam puhlicam non potest quis accipefe mutuo ,
vel alio tiiulo , fel in suam utiUtatem
aliter convcrtere. Bart.
N
1. Imp. CONSTAMINUS A. (i).
Ullus Juaicum icl quod a republica (2) ex collatio-
ne susceperit (3) , mutui interveniione opposita ,
invadat C^) , vel conetur (5) iuvadere . Datum
in arca conlinetur ,' nT? gr.^.TnUet^^lltlfl^gi^o"":^^^*
pet: nisi forte prssumeudi faculialem sublimium potes^ta-
lum jussione perceperit. Dal. 3. Id. April. Constanti.
nop, AiNxoNio , et SyAGRio Coss. 382.
3. Impp. Arcad. et Honor. AA. Messala -
•P. P. post alia (8).
CCiant Judices (9) nihil sibi ex privata. rei " canone ,
*^ vei ex eo , quod ex iisdem titulis exeeerint , ad ne-
cessiiates alias transferre Jicere • .>Ki (,r.\ r\ ^^* ."^
m.ijoiciic jjctie, nisi (10) mannt praviSii-
Ju/STt""" ''==";'^'"' "^'-"- Dal MKa.
JuQ. Mediol. luLODORo Cor*s. 399.
HE AURO CORONARIO (u).
1. Imppp. Grat. Valent. et Theod. AAA
Cynegio P. P.
AD (12) coUationem auri coronarii placuit wii
absque consuetudine (i3) esse cogendum. D, 1;
Kal. Febr. Constanlinop. Richomere et CLtnn
CoNss. 384.
T I T. LXXV.
DE IRENARCHIS (i4).
I. Impp. HoNOR. et Theod. AA.
- . AnlheiUi9.£vP-x/xP)i^. U03S5. q
T I T LXXVI
DE ARGENTI PRETIO , QUOD THESAUiS
IWrERTUR.
1. Impp. Arcad. et Honor. AA.
Eutychiano P. P.
TUbemus (18) , ul pro argenti summa , quarin
^ thesauris fuerit illaliirus , Jnferendi auri accip fa
cuUatera : ita (19) ut pro siuguhs libiis argenli un«
sohdos iaferat. Dat. 11. Kal. Mart. ConstantinQpZM
5AR10 , et Attxco Conss. 39;.
(0 ^- Theod. 12. 9. r.
(2) j4d renipubl.
(4) V. l. ult. infr. h. t.
(5) Comminctur."
(6) C. Th. hoc tit. l. 3.
(8) Cod. Thend. hoc tit. l 3
(9) Rcpctitur/. ult. infr. de 'colhit. fund vatr l ,, tk fi'
UCaiio.s lundos refercnda esse cxistimat Cujac ^ ^
Jb7. h. l;h!\u: IT'- '■ '■ ^- '• ^- "''""• -'/"-• ^- ^'«^^--
(n) Aurum corouarium . auod Grfri .,.«, ' >
Sai K^:^tz. 'c! Zo^t ^t^s- ^Y :^-?-
^^/f-^.C.c. pro Flaeco. AUU autoribus Tu.um coVon.Zr
f ''■'•^- ^l. p.aat cc^opaiuim anrum dictmn , «u..d Imperatore.
«orona.. ex lauro , poslea ex auro tulerunt. adde Forcat
Lcipiiltnis num. 7.
(.2) Ex Ub. 12. w. ,3. /.5. C. Theod verum quid s.t .
coronarium, exphcat /. i. hoc tit. Cod. Theod
(i3) Consuefudo in auro coronario coiiferendo servar^''?''
dicitar a pnncipe : si tameii offerlur , accipitur ii"" iufi'-
Ji coas,uet'ido id ferat , ut hic.
(i4) IrenarchcB appellab.intur , qui disciplina; pubJic.Te et
gendis moribus prasposili erant. /. 9. supr. de jure fiici. i
de ciUod. reor. l. ult. ^. Irenarchce. -.ff.de muiier. tl h
{(5) Ex C. Theod. hoc tit. l. 1. Cont
(10) Irenarchae raimus inslitutuin , tU per eum provinci* t
quietis ac pr.cis per singula territoria concordia stet Ari5li(
ifpZr , Irenarcbam vocat ij^Ck^hx t^,- ei-^nvrj^ , leges Gotlionn
cis adbertorem , TtfV ,?,- ^i J»i'^» svrX^U^ {7r:;o6T«i.7oe- vid. Cij.
abser^>. 33. /. supcr creandis. 9. Sai>r. dc jurc fisci. viiie
scripsi de Irenarchis ad Not^. 80. et l. 6 {f dc custodi.i rcc
(17) Ircnarcb.x creantur periculo Dccurionum , et ex di.''pc
pc Prassidum , ut hic . adde l. 9. infin. supr. de jure fisci
(18) C. Th. lib. j3. tit. 2. /. I. Gjlh. Intellectum huj
vid. apud Covarr. de veter. numism. coUat. cap. 3. J
itu-n. 6. Atis.
• (>9) ^- ««• supr. de collat. ceris. h. lib. tit. 29.
in-
r ,
■r-
/•
ar.
•J»,
4-
pa-
ux
m.
ie-
D. JUSTINIANI
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S
REPETIT^ PR.ELECTIONIS,
LIBER UNDECIMUS.
^^9
T I T. I.
llVICULARTTS (i) SEU NAUCLERIS PUBLI-
i SPECIES TRAISSPORTAHTIEUS, ET DE TOiLEiNDA
LUSTRALIS (2) AURl (3) COLLATIOWE.
entum GijeC3C conslitutionis quse deest tit. 1. lib.
lCoil. dc histralis ciuri collatione, tale reperi in an-
jssimo excniplari manuscript. quani fidem ei habere
:at prudens lector perpeudet. Conliiis.
ctionihus tririo his/ro diges/is , nuri prinio pro re-
Inciio piK/er annuuin caiionem iudici/ur : aurumque
'.X /aU coUnlione dependitur y est htslrale, Qui/idc'
ro annoium sj.a/iuin in se (juinijuennii cviitinens
stra , priuio aurum , secundo urgen/um , terlio a:s
ire ccllatores perurget. In histra icro conglomeratio
iailjucas inello pro.ciinos adjwores , et arcarios ad
ficii deputa/os sub Jorina exactionis inserta hoc ex'
\cursu perstringat.
^ Eniillit omnibus prorsus collationcm auri argou".
ti , exceplis civilaiibiJS aul vicis , qui (juid ul-
Llinia voluntate sub hoc ccllationis onere acce-
])cri;nt , vel si quid a fisco eadem lege datum
sil. Qui vero tale onus agnoscunl , io coruni
3 sil id solvere Constanlinopoli , vel in provincia ,
jarto quoque anno sive uliia quadrieanium ; sine
Vtificularii y nauclcri , navatchi , nautici , cxcrcilores na»
liddii Minl. Fegelius /)• Divcrsi ab liis funl iiiagi.->tii ,
ijr. ile iKiiifrai^iis /i. lib. lii. ^. l. ppnult. C. Thcod. de
ttr. Golh. Cujac. cx uno hoc dnos titulos fucit , cujus prio-
riptio sit . De auii lustrulis collntivne lcx piinia : Rriiiit-
Idioiis, titulus jcu (plpiiiphc, De viivicultiviis scu nnu-
iMicas species Iraiisfiorlantihus , lix ])riina ; ISullain \>iin.
Iissimccun(hni Cujaciuni hic, tt obscrvat. lib. xQi.cap.i.'^. Mod.
jiistralc .nuruiu , ut inox dicrmus, nicrcaloribus ruuin nii-
I) , lcuonibus , incriforiis pucllis , fcpucraloribus ct simili-
liclum. Fuit ct iiMl«m indictnm siliipialiruin , ob vcnditio-
nuudiuis proponcud.im , quod Gireci Kfpl-.ttTuc» aj | cllant.
jluim vcro al> co prajstab.ilur , {lui jus.su piinVipis ul c.\cr-
/. 1. supr. de Monvpol. Cassipdor. 2. Cujac. hic.
Liistralc aurum x/vrufyuptp , cujus oncris (juarto quoquo
id cst , hislio , pcndcudi aulor Conslanf inus. Onus auUiu
orcaforum , ct iiC(;otiatornm ( qualc net;olialonini fuit id ,
iicniinit Lnmpridius iii Ahxunitro ) rcruni iniuularum ,
iim , lcnonum , faMicraloruin , cujus pcusilaliouis quicdani
sciinia crant. /. 3. supr. de cpiscopis. l. 1. supr. dc coiif
ct nicicat. I. 5. C. Th. dc lustialis auri coliat. Vcriim ij
gcnus poslca suslulil Anaslasius , ut En.^s-riua ct Zcnaras
U, adUc /, i3, C. ptcocl. ik luitrali CQilaiione,
darano , ei perversitate ulla. Ac si quid eo illato super-
sit , id in alias civitatis necessitates impendatur , veluti
opera , aut frumenti coemptionem , aut lumina (4) , aut
similia. Couslituit autem poenam C. librarum scliolaj pa-
latinorum , et prssidibus , et coTiorti , et iaunicipalibr.s ,
si haec quandoq^ue noQ observaverint.
NE quis , quo sit relevatus auri , atque argenti colla-
tione , describatur in spectacula , yel alia c[u aedam :
alioquin supradicta poena iraminebit.
De naviculariis puhlicas species transportantibus.
3. Irapp. Co.NSTANTius A. et Julianus
C. Oljbrio P. U. (5).
NUllam (6) vim oportet nauclcros (n) suslinere , de-
legatas spccies annoiiarias transiisrtutes , nec concus-
siones perpeti , nec aliquod genus incommodi ; sed ve-
uientes , ac (8) remeantes omui securitate potiri , deceiu
librarum auri inulta proponcnda- his , qui eos inquif tire
lentaveriat. IJat. Kalend. Jun. Ronue , Co^nstaaxio ix.
et JuLiAMo C. 11. CoNss. 359.
4. Impp. Arcad. et Hoor. AA.
Eusebio P. P. (9).
COmperimus naucleros (10) susceptas species in (11)
negolialionis einolumenta convertere (1"^): ideotjue
decerniiuus , ut intra anuum (i3) , c[uas susccperint , in-
(^) Lumina balncorum intcUigit , ut /. quia plurimce. 19. supr,
de ipcribus pidtl.
(.) C. Theod. lib. i3, tit. ^. l. 9.
(()) /. 5. infr. h. t. l. un. Injr. de littorum et itinerum cUito-
dib. lib. 12. tii. ^5.
(7) Nawicidarios , in C. Theod. Goth. Cerlum fuit in nrb*
navicularicrum corpus , /. 1. ^. 1. Jf. quod ciijitsque imh^ers,
l. 5. 5- /'c-ct. et §. ult. Jf. de Jitr. iminiin l. i. supr. de hircJ.
dec. atquc ex liis alii aniioux urbis scrviebaut , alii lignis ad la-
varra , alii aliis ncccssilalibus publicis, quare a csetcris muncribna
imuiiinilatcin habcnt. /. ((/(. injr. ile lil. et icin. citst. l. l>. el 17,
C. T-'i. de iiinicul. Mod.
(8) Sccurita.s inUrdum datur a lcge , ut hic. adde jiuthenticam
Htiiita. supr. Ne /ittus pro patr. l. prcesenli. 6. in princ. et §. 1 .
sii!>r. de his qiii ad Eccies. coiiju^iitnt. 1. quisquis. 5. jVi Jin.
supr. ad l. Jul. majest. l. ull. ff. de legatioii,
(9) C. Ti.et^d. ftoc til. /. 26.
(10) Nai>icii!<irios , in Cod. Theod.
(11) Spccios aniionariae ab liis , qui cas trnnsvchunl , in priva
tam ncgoliationciu nou sunt UansfcrcndcC. adde supr, lit. d^ his
qui cx pul licis ratiociiiiis.
(1?) Ilic mulla delracta Simt « C, TfiCod,
(i3) /. 6. mjr. h, t.
9^0 -
LIBER UNDECOIUS
ferant species , rt securllales (i) reportent , qiise etiara
dieni illalioiiis edoceant , ut inlra allcrum annum eis red»
dantur , a quibus species praisliloe sinl. Dai. lo. Ra-
leud. Januar. Mcdiol. AacAD. iii. et liojsoaio u. AA.
Cosss. 394.
Qui ciim nnviculams fecerunt rcipinani ,
tencniur in cjuadruplum. 13art.
5. lidem AA. Flaviano P. U. (3).
AB Iiis , qui in naucleros pra^das (3) egerunt , volu-
mus eoruni coramodis satisfieri , et ideo ne crescat
iu poslerum eorum audacia , sancimus , utquiounque ia
rapinis juerit deprelicusus , pocna (4) quadrupli (5) te-
Jieatur. PP. Romcu in foro Aproniani , 9. Kal. Februar.
Stihchojke 5 et AuKEX.iAMO CoNss. 400,
Qiiando id , cjuod per personas certcG regionis debet expe-
diri , non polest , debei expediri per liondnes circum-
stantes expcnsis publicis. Bart.
6. Impp. Ho.NOR. et Theod. AA.
- Authemio P. P. (6).
CUm navarchorum coctus circiter provincias Orientis
inopia navium titubaret , et investigandse classis ob-
tentu iusularum secessus (7) obiret (8) , et navigandi
oppcrluuitate trausacta , judiciorum indignatio sine trans-
vecliouis expectaretur efiectu. : merito celsitudo tua Prae-
fecto Augustali , et Insulaium (9) Prajside conventis ,
civitalis Alexandrinae , el Carpatise classis summates (lo)
et nonnullos alios naucltTos ejus (11) professionis addu-
xit , ut onus frumeutarii commeatus qui per Orientales
uavarchos ex Alexaudrinse civitatis conditis cousueve-
ial(i2) ad saciatissimam urbem trausferri, in suam fidem
susceplum , ad eadem Augustissimse urbis horrea eom-
portareut (i3): salariis (i4)pro mercedula praestilis ex tri-
Lulariaj peusilationis immuuilate ; vel ex eo cjuod vocatur
tpiXtKov (i5), necnou etiam a]iis(i6) quas coguilionis lima-
vit (13;) examen. Dal. 14. Kal. Febr. liojiOR. viii. et
1h£od. 111. AA. Cojv:s5. io^i
J
Qui per rectam viani nou vadit , et specie/
publicas distrahit , capitali poena
punitur. Bart.
7. Ildem AA. [ M. Impp. Theod. et
V>LEKT. AA. ] Anthemio P.P. (18).
QUi fzscales species susceplt doportandas , si rec ca
vigalione contempta , litlora devia sectatus -a
averlendo (19) distraxerit , capilali poeaa ple t
Dat. 14. Kaled. Aiig. Consiantinop. Uo.nor. v
Theod. m. AA. Comss. 409.
'^Si judices patiuntur tempore ralcE navigationis nautn
in suo lerritorio commorari , puniuntur et ipsi
et municipes. Bart.
8. lidem AA. Fausiino P. P. posi alia (ao"!
Udices , qui iu partibus (21) dloeceseos suae 0!:u
vigia , cum prosperior flatus invitat , sub p: . .
hjemis (12) immorari permiserint : una (23) cuniiu,
nicipibus ^ et corporatis ejusdem loci fortunarum pr ria-
rum feriantur dispendiis. Kaucleri (^4) prseterea piioi
deportationis excipiant , si aliquid fraudis eos adnisse
fuerit revelatum. Dat. 18. Kal. Septembr. Kat-eff|
Va&ana V. C. CoNs.
* Constitulio Grceca, *
T I T. II.
DE PRiEDIIS ET OMMBUS REBUS
MAVXCXJJLARlORUil.
Eliam ad domum principis res naficulariorum
transeunt cum onere suo. Bart.
i. Impp. "Vacent. et Valens AA. ad
Aureliauum P. aunon.
DOmum (23) eliam (26) mansuetudluis noslrs i hij
quae naviculario nomine obuoxia suiit , agnoT'
prscipimus debitam functionem. Dat. 3. Kal. Ocbr
LupiciKO , et JoviJio Coriss. 367.
8. C.
yi bo-
(0 Ajoclias intelliglt , rniae dicuatur rdaicHce in l
Tlicod. h. t. Mod.
(2) C. Th. h. t. 29. al. Fabiano.
(3) Vid. /. 3. supr. h. t.
(4) In pceiiam . in C. Theod.
(5) .Yid. Pop. 3. NrAar. 8. Goth. Ifec actio non est vi do-
norum raj^loium , m qua non cxtia rcni qiiiidrupJum cst , scd
pn.pria qiiseflaiu actio in cos , qni rapinam naviciilanis faciimt •
tt fortc coujungrnda lu.ic legi lex pcn. supr. de excus. tut. Mod.
(6) Ex C. Ihesnl. h. t. l. 33.
(7) Successus , m C. Theod.
(8) Conspiraret.
(9), Cycladas intelligit. De CycJadum prreside adde Noi^ell
160. 4(. 5o.
(10) Suiiiinafes classis Carpatiae , hic , iit suuimates ordinis
Aiexandniii , /. 5^. suur. de decur. Symauchus , Siunn];.te5 Ati-
CiUae url)i3.
(11) Eo , in C. Theod.
(J2) Ccmuerat , in C. Theod.
i\i) Cornporiaret , in C. Theod.
('4) Solauis , in. Cod. Theod. facit /. G. j^. da captiyis.
(.'3) \d est , iimicale , rniod datnr aniicaj.
Cf6) AJios , in C. Theod.
(17) A\. libult.
(18) Cod. Thsod. h. t. l. 33.
(u)) I. 3. sunr. quce ros venire.
(20) C. Theod. h. t. 1. 34.
(21) Poriubus ^ in C. Theod. et fjuib. lih. manuscr.
(?.').) Addc /. 6. supr. h. i. Ilyeme periculosa navig^atio.
susripi annon» publics dibent et siib\chi fcstate , non l.v
oisi vcntis vaklc secundis. l. 3. infr. de naufraa^iis.
(23) Dtiicto jiidicis iiitcrdiim ipsos cives puniri Jiinc colh
ut et leprcs^alias conccdi adversus ouincs clvcs , ob justiliai-
negatam a reciore loci. Corsetus singulari Judex.
(24) Nwicidarii , in C. Tlieod.
\i:,) C. Theod. l. 5. tit. G. /, i3. confir.
(26) Nevic:darii juris domum emcns , omis navicnlariitni
scere debet. Qiiod ita verum , ut id locuin babcat etiatn io
cipe emente , ut hic. Kavicularia igilur doniu» Iransft curn
cierc : ct ea pai-^e princeps ulitur jure privati , adde /. s'^
ni. 8. supr. de exact. trib. lib. 10. tit. 19. Cur ita ? Oaus
reai comitatur , nec novi possessoris privilegio mutatur. /•
supr. de aniion. et trdmt. tih. 10. tit. 16. Z. 23. ^. si funcu
ff. de servit. prad. rust, Hoc auttjn ouas rcalj est. /. 2. '"/''■
(
it:
lE-
m
ifi-
alc
di.
7.
I.
CODICIS REPETIM PIl.^LEGTIONIS.
rjw/a rei qucn percenit ad aliquem de bonis navicula-
)rum debct onus sustinere , ncc palrinionium vcl pcr-
na idlerius aggravalur.
2, lidem AA. ct Gratianus A. Achiloni
Proconsuli Africae (i).
[his qurc navicularii vendunt ( quoniam intercipe-
! (2) conlractum emendi vendendique fhs proiii-
;3) ) eniptor navicularii funclionem pro modo por-
k comparatae subeat. Res (4) euim oneri addicla e^t
[persona mercatoris (5) . JNeque (6) navicularium
tnus (7) iien eum , qui aliquid comparavit : sed
parlera, qus empta est , pro suo modo , ac ratione
inunificam (8) : nec enim totum patrimonium ad
jionem naviculariam (9) occupandum erit , quod ha-
, qui rei exjguae mercalor accessit : sed illa porlio
jab initio navjcularii fuit , ad pensionem huiusn.o-'
jo) functionis sola teneuda (11) est : residuo patri-
0 , quod ab hoc vinculo hberum est olioso , et im-
servando. f Domus (12) vero , quarum ('i3) cul-
!Cus urbium potius quam fructus acquiritur , ul)i a
ulanis vencunt , pro (i^) tauto modo ad hanc pen-
ta oUigari phicet , quantum habcbant emolumen-
cum (10) pecun.a mutuaretur (.6). Ubi vero spa-
(17) Llocx (18)] et exiguitas nullam habuerit pen-
m , aut exslructio , cujus est ardua , diffiali.que mo-
aut decus sumpiuosum , aut ( ut est plerumque li-
2 luslitutum ) habitationem cjuis suam urbis dq) or-
nto adjecent nolumus mumficenliam , nui postea
i est , improbam licjtaliouem aeslimatioms excipere •
ctusta (20) pot.us loci species , et pensio cogiletur !
cuJtus hod.ernus , qui per industriam hominis ani!
(21 accessit. Dat. 3. N6n Aug. post cgnsulat.
lAJNi .4. m. et Equitu V, G. ^^5,
9^1
Qui emit prcBdia naviculariorum , ienetur ad onus secun
^.//l,TBartr''''""''''''" ' ^"'' l^r^^atorum pacti, nort
3. Impp. Arcad. et HoNoB, AA
J\iessalce P. P. (22).
TTI , qui fundos naviculariaj functioni adscriptos a na-
tt secuj dum r.3?"""' ^^"^''"^ ''"^ '' UluiJ u.rLZ
wbr ts; ^.^ :^—^ - -^i^^-
ps^^ni' 3o ~s- - ^^p^
.mposila; (26) meatis arbilrio (2,) : liae ,. "i ""?"
ne (.8) servata , ut si ad n,i„L'L„eu„" fu rU ,rr,Su
uoxi, . silque hoc ,n promptu , ut damnis fiscalibus r,".
^^Zot^tTcZtr^''^- '^- ^^'- *'-'■ ''^"'^'-
T I T. III.
DE NAVIBUS NON EXCUSAXDIS.
Naves quce sub nomine , et tilulo alieno exciaantur ,
publuantur' I3art.
i. Impp. Arcao, et IIonor. AA.
Louginiano P. P. (29).
MTmLlfr^. "^^:^V"'j'- ^^r''"'"'^ nominibus ct titulis
±TA tucnlui cui Iraudi obviantes , pivxcipjmus , ut si
quis ad evjtationem publ.c^ nccessitat.s^ tilulum c edjde
rit opponendum , sciat navem esse fisco socjandam, Nam
ut prjvalos (3i) quoque non prohibemus habere navig.a
ua iraydi locum esse noi, sjmmus : cum omnes m com-
C. Theod. h. t. II. l. -j,
Libcra cst cuiquc cmcndi ct vendendi facultas: libera asti-
facultus cocrccnda. l. ,. supr. de ad.oc. di^crs. judtc
Imo non prol..bct : .«ultis enim casibus e.npfio^c ^Hcta
'^^ r^Tl C:'"""^' ^°'" "^^' Covarruviam
Mcrcanus , in C. Theod.
Illii:o jubemns , in C. Theod.
Y''.^-'^:."'f"-jr- de uerb. si^n.
rswicuhtrii nnvie, is , in C. Theod
Jiujus , in Cod. Theod.
Nav.cuLuice rei onus rc.n comitatur , ut onus tr.buti tcI
Damus , in C. Theod.
%ZZ; T""'' '""'"■"" i»"="is»».,s .„0.
vri.;:'»™'',?;'™:^, ;;:,•;,!''''''■ '^-"■" - >*,,,.,
Id c^t , vcnditioiiis ttiiipo.c : ut ila nnn l.,i .
rom.IV.
(18) Al. deest, lcgitur hoc.
adjVc'u..L''''"" ''"':'"'"'° "^" P^<^^-^°^Tae suas habjtatlon^
coll^gLf' "^"""' '''""" """ -"^i''--' > -» Pr^scnicm , hinc
(4^ c":7iTod.7'"" \.t p'"^ "'^"° p'^'^'" p^^^'^' -<^i °ff-'-
cst^'^n,.Kr!.'/ '"'^' '"""'ul^ ■' l"'»'^^"'^ <-«stimntur communiter , hoc
$. pater qui /A io.ffTle%-^i. ^ '' ^' '""' f'"''- "''"
Ca4) Oi.n..o luc census ct p?ofcssio , /. ult. Infr. de collu.
juitdor. Jiscal. h. i. tit. 73. J' "« cou.u.
(,ro) Uubctuv , in C. Thcod.
(•26) S.c leg.tur in C. Th. al. imponerUis arbitrio ; in quibusc
ti Uutun, " ^''"'" ' ''^'^" "°" "^^^ent , sed padscea-
,„??Vt'-''''' '^"' ^" .^'.'^"ius nestiuiationcm banc vcl aliara es.e
suo arb.tr.o suaquc op.n.one dicit , rccle deposaisie ct proba.e'
ccnsetur,s. modo suam op.u.oncn ad commu.,em c*tcrorum «L.
(3o) Im.nunitatis suae Drivilciinn t\',; r^.... r j
cai. , at,uc eun. e.cusauf t^^^^^Z ^ll^i^L^t^^J^^rZ
colhgic (.orset. 5./;^. GabeUa ; adde /. 2. /«^r /. f '
(3.) Aav.R.a pr.vati babe.e possunt : ut Vcl iu fluminc puUi-
co, vc u. man et.am s.nc pc.missu princiris navi-cnt addJ/ ,
# ut tnjlumtn. publ. ?o..o ^uj navL balicre pLlnt j v dc ! S.'
if. devac. mun. l aujcrtur. ^G. j. ^ttod a p]^sidc.\ fF d^
121
96:
LIBER UNDEGIMUS
silas exegevit, conveniat.utilitatibus publi-
mune , si necessi.,.- -- □ • ^ , -■
cis obedire , et subvcctioncm sine dignitatis privilegio ce-
lcbrarc (i). Dat. 3. W. Januar. Jxwmnce , Arcad. A.
vji. et rr.oBO CoiNSs. /\o6.
Nulla ncwis oh necessitatem puhUcam excusalur
aliquo pri^^ilegio in corpore jnris inserlo ,
t>el non inserCo. Bart.
2. Impp. Theod. et Valent. AA.
Florentio P. P. .,
TUbemus nullam navem (2) ultra (3) duorum mii-
J lium raoaiorum capacem , ante felicem embolam (4J ,
vel (5) publicarum specierum transvectionem , aut pri-
Vilegio dignitatis , aut religionis intuitu, aut pra^rogativa
person^ , publicis utilitaiibus excusan posse subtractam :
iiec si cceleste contra proferatur oraculum , sive adnota-
tio sit , sive divina [ pragmatica ] sanctio (6) , provi-
denlissimse legis regulas oppugnare debebit. Quod etiam
in omnibus causis cupimus (7) observari : ut generali-
ter si quid ejusmodi conlra jus , vel ulilitatem publicam
in quolibet negotio profcratur , non valeat. Quidquid
enim in fraudem istius legis quolibet modo fuerit attenta-
tum , id navigii quod excusatur , publicatione corrigi-
mus. Dat. 9. Id. April. Theod. xvii. etFESTo CoNss. 409.
T I T. IV.
INE QUID ONERI (8) PUBLICO IMPONATUR.
Qui cogit naulam acl accipienclum aUquid iillra onus ,
tenetur ad eniendationem damni , et criminaliter
puniiur. Bart.
I. Impp, Arcad. et IIonor. AA.
Rufmo P. P. (9).
ONeri (10) publico sarcinam privatam ne (11) quis
impouat , nec aiideat porlitores frumeati ad susci-
piendum onus aHqua necessitate compellere. Hoc cn
lacto atque commisso non in dispendium solum alie
iiaufragii (12) damnum lenebitur oljligalus , verimj eiru
pubiiciE coerciticnis experitlur vigorem. Datum 5. Id.j-
uuar. Constaniinop. Ojlyep.io , et Pkobi^o Coass. 3(.
T l T. V.
DE (i3; NAUFRAGIIS.
1. Imp. (l4) CoNSTAKTIMUS A.
Sl quando naufragio (i5) navis expulsa fuerit ad t-
tus , vel si quando aliquam (i6j terram atljge. ,
ad (17) dominos pertineat : Fiscus meus sese non inr-
ponat (18). Quod enim jus habet fiscus in abena ci-
Diitaiate (19) , ut de re tam luctuosa compendium >
ctetur ?
Navicularius , qui clicit , se fecisse naufragium , debet )c
prohare per tesles coram Judice lUius loci , et
inlra annum prceJecLo nunciare. Bart.
2. Irappp. ValentisUN. Valens , et Grat.
AAA. ad Modestum P. P. (20).
Sl quis navicularins naufragium se sustinuisse adfirrt,
provinciffi (21) Judicem , ejus (22) videlicet in 1»
rcs agitur , adire festinet, ac probet (23) apud eum t>
bus eventum : relatione etiam ad subliniissimam refetir
Pra^fecturam : ita ut intra anni (2^) spatium verilatee-
velala (26) competens dispositio (26) procedat. Quod s w
negligentiam (27) praefiailuin anni spalium fortasseiu-
datur, supervacuas (28) serasque interpellationes (29) eio-
so anno placuit non admilli. Dat. PP. Bersti , 0)
Non. Jun: Modesto et Ariwtheo Cojsss. 372.
(i) Dc navibus VetevaTiorum nominatim rescriptum est eas noa
cxcusari. /. j>en. ff. de vcteranis, Mod.
(2) /. I. suyr. h. t. l. un. infv. de Nautis Tiberims. fu
lib. tit. 26.
' (3) Vide Novellam Thcodosii , de nauilus ullra duorum mil-
liutn modiorum capacitatem non cxcusandis.
(4) Embola feiix , pubiicarum spccierum transvectio. adde
/. 10. supr. dc sacros. ecclcs.
(5) Fel , particuia plerumtpe interprctatiye sumitur : id ver-
l"! ipfJl^^JSVIlKOV.
(G) Al. deesC.
(7) Pracipimys.
(B) Id f st , navi onustse ex publico.
(y) C. T/i. h. t. l. i.
(10) Id est , naviljus oriuslis cx paLlico , quce puWicas specics
ikfeiunt.
(11) Cui- ita ? minus onusta navis pcriculo imnus obuoxia cst :
iit ciiim jaclus rcrum eo line , ut navis sit incolumis. tii. ff. ud
leg. Rhcdiam.
(12) Casiim ifaque fortuitum prsestabit , qni onus imposuit :
nempe quia ejus culpa casum prsecessit. de quo vide plura apud
Jlebuiif. hic. .
' (i3) Ecl. lib. 53. tlt. I. e« 3, de naufragns boc adde : Solitos
fuisse picturam naufragii sui portarc ia tubiila , fcrente casus siu
liistoriain , et asscm ita a prcetcreuntibus poscere. Juvenal. 14. d)i
'mersu ratc naufragus asscm Dum rngat eC picta sc tempestate
tuelur. Iide/n naufragi in ipso naujiagii momento zonum lccwa
morsuque tcnebant. 3uvcnal. ibid. id cst , tenerc solcbant : nam
in zoi;a solidos et suain pccuniam fcrcbant.
(i'j) lu mco vct. m.-uiuscr. legilur , Xmp. Jr.tcny rectc mco
quidcm judicio ; nnm haec videtur Antonini constitutio , qu «'
tatur in l. ult. h. t. Cont.
(i5) /. uU. infr. h. t. l. pen. ff. de incend. ruin.
(16) Al. reliquam. forte reliquim attigerint terram premt'-
(17) Vid. Aulh. Navigia , supr. de furt. Fiscus res pau »•
rum suas non fajjit. vid. Gloss. i. quast. 7. c. dispensatxcM^»-
mnho miuus privatus. ^ j nilo
(18) Contra illad : Rcs fisci et ubicunque natat. Quoa n.j-
nou placuit Antonino , ne ex alicna calamitatc fi^cus lucruni «■
/. ult. ff. dc inc. ruin. naufr. Mod.
('9) t- 3- §■ ult. ff. de incendio.
(20) C. Th. h. t. l. i.
(21) Prresidcm. /. "j. ff. de incend. . . .•
(■22) Tcstes eo loco iutcrrogari poslalarc qins jure rotesi
casuni aliudve infortunium passus sit. Corsct. sing. In loco^
(23) Privt.umi non solct naufiagium , nisi prabctur. adde ,
scripsi ad /. 40. ff. ad l. Aquil.
(24) Navicularius , qui publicas spccies esportat. intra -"^^
probare debct naufragium , quod allegat , ut /uc. Imo ai\i ^^
nium probarc potest. /. 5. infr. h. t. Dic , pro locorum ji» ^
lo annum , aut bicnnium sfatuendura csse. /. 2. C Ifteoa- .^
Hinc ctiani collisLUit , rutionibus quotannis reddendis men..
obnoxios esse. Corfct. singulari , Tilcrcator.
(■i5) R.'ltita , in C. Th. _, ,
(uG) Remedium ex indulgenlta consequatur , in C. -":«"
(2'-) \dditur , /uijusmodi, in C. Thood. ^^
(28) Imo ncqiie bupcrvacuoe, nequc seia; sunt preces post .^i
/, i.ff. dc inccnd. l. iS- supr. de furtis.
(29) Actioncs , m Ct Thccd.
(30) Beryti.
CODICIS KEPETITiE PR/ELECTIONIS.
065
■im de Jicnifra^io rjucvrilur^ flehcnt examinari duo vel
tres de nmi c/ui nielius scire dehenl vcrilateiti :
ct eis deficienuhus devenilur ad alios. liarl.
3. Imppp. GnAT. Valentin. et Theodos. AAA.
naviculariis Afric. Sal. (i).
Uotiens oLruta vel submersa fluctibus navi examen
i adliibeiur competentis Judicis , duorum vel trium
I mularum qua^slione (2) liabita , cffileri ab Juiius-
i nexu liberentur : Quid cst enim quod non abun-
3) inlra prKfinilum numerum solers cjufesiior inve-
? Circa magislros navium , quibus (4) est scientia
lior , immoretur : cjui si fatali sorle defncrint in
incjuisilio Iransferalur (5). Sano si universos vio-
a lem])estati3 obruerit , ne verilas lateat , a (G) ]i-
nautaium sive magistrorum intra judicia conslilulis
eonim c^ua^ratur interilii , quos navicularius nau-
0 pcrnsse contendit (7) . Susceptionis (8) aulem
isilas (9) ex Kaleud. April. -in diem Kalendarum
br. mensura servabilur. Dat. 8. Idus Febr. Treve-
Gaat;a.\o vel (10) TiiEODos. 1, AA. Cokss. 3^0.
Privalis qui soherunt colleclas puhlico o{ficiali
qui poslea aufugit vel perdidil , nm
inipululur. liart.
4. Irappp. Valenti.v. TfiEODos- et Arcad.
AAA. Tatiano P. P. (n).
.0 his quae semel a collatoribus illata naufra^Iis pe-
nermt, nolumus (12) nobis aliquam cum possesso-
, sjve Senalorcs sive pnvati sint , comnmnionein es-
el aliquid penculi ad eos redundarc. Dat. i5. Kal.
Con&t. Tatiako et Symmacho Cojnss. 391.
Cum de naufragio quccritur , summaiim
cxaininahilur. IJart.
5. Impp. HoNoR. et Theod. AA. navicularlis
per Africam post alia- (i3).
T^E submersis navibus decemimus , ut levaio (li) ve.
y lo istae causa^ cognoscanlur , et si quisquam de tali-
bus negotns al.ciuid accepisse (i5) dcteg.tur^: Judcx apud
quem consntent his conquerentibus^jui nudantur
pro (16) qual.tatibus personarum muhandi , removendi '
[ proscr.bendique (17) ] habeat potesiatem! + Si vero
causarum tahum cognitores libelli dalionc (18) , vel nle
mna (,9) jnterpellatione commoniti uitra bienDium h.o-\
has causas aud.re neglexerint , et hoc fuerit tempuAla
psura : piaBjud.cium noceat catenus Cognitori , ut navi
culano pro|)ter vilium (21) Judicis absolufo . mediam
onens ejus partem , propler cujus probandam amissionem
leg.Iimo duntaxat tempore cognilio petebatur , judex co-
gatur infeire : res.duam vero oflicium ejus exolvat. Dat
A A ^ ^P?^- /^are««a' , Uokch. ix. el Tkeod. v
AA. Co.\ss. 412.
6. lidcm AA. Anlhemio P. P.
OUper naunagiorum quse conligerint casibus , usiiato
O» more hab.ta qurestione , si quis calculus modiatio-
nis (22) d.catur tempestale mans deperisse . sub tua; se-
cijs aud.lione nequaquam fcratur acceptus \ sed Jixc di-
spendi. jactura in (^3) omne nauclerorum (i\) concilium
pro rata scihcet (25) conliageniis mune.is deleratur. Dal.
14. Kaiend. Februar. Ho.nok. vm. et Theod. iii. AA
COJNSS. 409.
Cod. Tli. h. t. 1. 3.
Vide, qnre scnpsi ad /. ,9. ?. ,. ^ de proh. Auguslin.
c 02. adjralres in Eremo , Jloinines cid tormetUa daturi
etiir^ *«i'/«criio«e na^^ium secundum consuetudinem
AUuiulc , iu C. Theod.
Probari mortcm co ipso , f[uod is , dc (juo .-.gitm- , pro
^s ««.,«/. iJ/or*. vcnsnuihus cuuu uotant facla couiuHclorum
-II quam cxUauci.
Tramfh-etur , in C. Th.
Juramcnlo in.pcdimontum probari , si is , dc cujus impc
^^ :^^^tL^.'^;r^],:'' '''^' >o.r^rot.aL
Ad tuccn. huj.is hjiis pcrli„ct'scirc: Na.ncularios , „au-
• ct ex itc. dc e:>.ercnorui act. ctinm colligcrc cst : ucmi e
to.cs dncrsos cssc ,u,utas , puta cos , qui^^avipandi caula
su ,t. aj.quando t.-nncn nautcv pro naicdens accipiuntur ,
't. naut. caup. st(d>. Mod. * '
Id cst , anuou.x. pubUcre »stalc suscipicnclac ct subduccndw .
N.ivi5.aHonis opporlunffi tcmpns a Kalcndis Aprilis in Ka-
GorvrV?"' *^^.=-^'fs hcnctlcio visVcntorum mi-
T^t , Ei iu etiam in C. Tiicod. emsndandum exislimat
C. Theod h. t. l. .j. scd alitcr Contius.
Mamlat ol. cam causam Thcodoric. com.ti rrrum privafa
t «aufrag.o proscculor.bus frumcnli pubUci , quibur miu
praeter lac-ymas supcrfuit , mo.h-alioncm tr.itici puhHci , mHfra-^io
ami.sam , laciat rcputari. Crudclitali.s nam.n.e '■cnus css" «'^ -^
n...hnsuim vellc dis.virc et cos ad dispendiaUo" ^ qtd.Iis n:!,?
p(m v.tam in-ohantur immania dcmcnla dcdissc. Cassiod. 4. f^ -.
(li) C. llieod. h. t. /. G. '
(.4) Vide qua. scripsi ad /. 2. supr. h. t. Golh. Addc Forca.
lu.um Aecjomant. jur. diatog. 80. Mod.
(.5) Lcvato velo hic cst , apcrla foro . solchant cnim foribus
rcduuuprceiauh vcla, utrecfeyE..ch.vh,3 x-,r=>.; dixe.-it. ^,,;.,
,/'A*f/ov ;roA4..,ct blephanus $^xij ,t ilo, 7.:,' ^■J,u;. Idem C.ii.ic.
supr. ut ncmo pruuUus titulos pra^diis suis , ,..-/ ulieuis imponal ,
vH vcla regin su^pendal. Augusl. i. comiss. Pl.uitus Oucrulo •
tam ptc jus pnteiite velo dixit. "
(i(i) \'u[.'Auth. Navisia. supr. de fwt
(17) Al. dcest. ' -^
(18) Aditiouc.
(19) Al. phmariu i quod q^jidam magis prob.int. ul /. 4. supr
de cidcit. ^ '
(20) /. 4. 5. uli. ff, ,lc incend.
(21) Id est , proescriplione hicnnii.
(22) Modiatio , id est , modius frumcnli. sic dicilur modiulio
licc locn , et /. 2. Infr. ct,' annon. ci^uiih. /.. Ui. tit. -i. ul re
pensitnt.oncm frumcMli pulcs cum quii^..isdain. noa est (uionue
quuiquagcsiiua, dc q„a /. 9. supr. dc suscepiorih. l. 10. tit -o
J^st cnim hic modialio , mcnsura , quiuq.iagesima illa . jV;m--oo,
iNon cst quoque hic modiatio n.ivis wsfim.-ilio cx Kic Rhodia "qiw
iiavem caparem miUe modiormn .TJstimat a.ircis q:iin.iuaginla
(23)_Dcl.cto unius.ilius tcu -.i polest . do qao Yidc , qua: saW
au /. :>. iiifr. de Jabricens. h. l. tit. 9.
(aj) Njuclcrioriim vel u^sjclcrjrum.
(20) Scd.
9^4
LIBER UNDECIMUS
T I T. VI.
BE METALLABIIS (i) , ET METALLIS (2) , ET
PROCURATORIBHS METALLORUM.
I. Impp. Yalent. et Valens AA. ad Cresconium
Com. metalloruna (3).
PErpensa «leliberatione (4) duximus sanciendum , ut
quicunque metallorum exercitium velit affluere , is
lahore proprio , et sibi et reipubL commoda comparet.
Jtaque si qui sponte conduxerint (5) , eos laudabilitas
Jua octonos (6) scrupulos in balluca (7) ( quas Graece
Xpvacffilj.©' (8) appellatur ) cogat exolvere. Quidquid
iuiteni amplius colligere potuerint , fisco potissimum di-
strahant , a quo competenlia ex (9) largitionibus nostris
pretfa suscipiant. Dat. 4- Id. Decembr. Parisiis, ValeN-
aiJNiAWo ci Valente AA. Cojsss. 365.
2. Tidem AA. ad Germanianum Com. S. L. (10).
OB metallicum (11) canonem in quo propria consuetu-
do retinenda est , quatuordeeim (12) uncias ballucae
pro singulis libris conslat inferri. Dat. 6. Id. Januar.
Romce , LupiciKO et Joviano Cokss. 367.
3. Imppp, GrAt. Valent. et Tiieod. AAA,
Floro P. P. (i3).
CUncti (i4) qui per privatorum (i5) loca saxorura (16)
venam laboriosis efFossionibus (17) persequuntur (18),
deciraas (19) fisco , decimas etiam domino reprassentent :
ca^tero (20) modo [ propriis (21) ] suis desideriis vindi-
cando. Dat, 4. KaL Sept. Consiantinop. AwTOisio et
Syagrio Co.\ss. 382. . v
Officiales exigentes melalhini , non dehent ad alian
dignilatem promoceri , nisi prius illud
ojficiuni perficiant. Barl.
4. lidem AA. Eusinio P. P.
CUm procuratores (22) mclallorum inlra Maco.
niam (23) , Daciam mediterraneam , Mocsiam , ■
Dardaniam (24) , soliti (sS) ex curialibus (26) ordin; ■
per quos solennis profligatur exactio , simulalo liostili .1
lu , iiuic se necessjtati sublraxerint , ad iraplendum 1.
uus retrahantur : et nulH (27) deinceps licenlia laieti ,
prius indebitas expetere dignitales , quam subeundam t«
curatiouem fideli solertique devolioue (28) compleverii
5. Imppp. Valent. Theod, et Arcad. AAA.
Bomulo Com, S. L. (29),
PEr annos singulos septem (3o) per horainem scru' i
largilionibus inferantur ab aurijegulis (3i) nou »
lum in Pontica (32) dicecesi , verum.eliara in Asiana. !-
tum II. Kalend. ]NIart. Conslantinop. Arcad. A. n. t
B.UFIN0 CoNss. 3g2.
6. Imppp. Theod, Arcad. et Honor.
AAA. Paterno (33).
QUosdam operta humo esse saxa (34) dicentes, id a-
re cognovimus , ut defossis in altum cunicuhs , a-
narum ajdium (35) fuudamenta hibefaclent. Quae
re si quando hujusmodi marmora sub asdificiis latere -
cantur , perquirendi eadem copia denegclur. Dat. .
KaL ApriL Constantinop, Theod. A. ui. et Abu^d -
Tio CoiNSs. 393.
(1) L. 10. Cod. TJicod. 79. Porro mclaUariorum alli volun-
late , /. I. infr. h. t. alii conditionc. /. ult. infr. h. t.
(2) Mclalli noniinc intelliguntur ctiam lapidcs , ut /. 3. /. 6.
injr. h. t. addc (|use $cripsi ad /. 3. in fin. Jf. dc rehus eor,
qui sub tulela.
(^ t'. Thcod. h. t. l. 3. hunc autem comitem fuisse in IlJy-
rico ^ in notitia Romani imperii constat.
(4) Principi cx metallis in privatornm fundis ccrta debetur
portio , quam /, 2. et /. 3. h. t. Canonem , et dcciniam vocant.
vide Chopp, de lcg. Andcns. cap. Q>\. n. \. et seq. Petr, Hcig.
ipart. 1. quoest. i3. qua de causa D. D. in cap. unic. Fcud. quce
sint regalia. dccimam metallorum privatoium portionem de rega-
libus tanlum esse concludunt. Boss, tract. de metall. ct Argenti-
fod. num. 3. Petr. Gregor. lib. 3. Syntagm. c. 10. n. i. Bor-
cliolt. tract. de Hegal. Ans,
(5) Ccnjluxcrint , in C. Theod.
(6) Octonos sub. in singulos Icgulos : ut scptcnos'in scptcm.
/. 5, h. t. non in octo vcl scptem nncias : ue quis cum Accur-
sio fallatur.
(7) \'id. in hunc Iccum Alciat. in hunc ipsum tit. in annotat.
ad 3. post. lib. C.
(8) XpJo-a^^®-' , Balluca , quas nuper cst eflbssa e tcrra.
(g) Vidc qiiae scripsi ad /. 2, infr. de cupressis. h.lib.Hit. 77.
(10) C. Thcod. h. t. l. 4.
(11) Mclallicus canon fuit varius , pro yarietatc provinciarum.
i. 4. /■ 5. infr. h. t.
(la) Libra ballucae quatuordecim uncias , ut hic ; obrj'zre , duo-
dcciin uncias contiiicns. /. 5. su])r. de susceptor. l. 10. tit. 70.
Cur pluris resliniatur libra bailuca; quam obryzse ? nempe quia
Hiultum diniinui holet.
()3) C. TLeod. h t. I. 10.
(14) Lapidcs qui in privato csedunt , unas decuraas fisco : al-
lcras doniino pra-stant , reliquum ipsi pro suo labore Jwbcut.
Syn. Basil. 56. tit. 12. c. 5.
(i5) Adde /. G. infr.^ h. t.
(iC) /, 1. ct 2, sunt de auri metallo : heec csl de lapidis e
marmoris raetallo , quod eruilur e privatorum locis , bac lef e 't
decima fiisco , decima locorura domino praestetLir , reliquum *
Iiabeat fossor inria «sVsf. quod etiam confirmat /. 11. Cod. Th'^
h. t. vide et Bossium tit. de mctaltis fol. 4o5. Mod. MetalJo.»
nomlnc saxa etiam inteUiguntur. /. 6. Infr. h. t.
(17) Al. ejfusionibus.
(18) 2, Harm. 5, 14.
(19) Decimam (isco .• altcram decimam fundi domino pn t
fossor , qui in ejus fundo marmor eruit .■ reliquum sibi hal)e;.
(20) AI. certo.
(21) Abest a C. Thcod. et quib. lib.
(22) Mctallorum hi procuratores Comifes metallorum erant -
quo in /, 1, supr. h. t.
(23) Hae provincise Illyiici sunt : ut hinc constct , in ''Ij:'
frcqucns fuisse metailoruni commercium. /, 7, /. 8. C. Thc^d.i-
(■-^) MeUdiifcr.ie h8e Illyricre provinciae Macedonia , Dacia
ditcrranca , Moesia , Dardania.
(2 5) AI. insoliti.
(26) Metallorum inocuratores ex curialibus ordinabantur : aa '
pcrtinel at ciealio inocuratoris mttallorum.
(27) Nulliis , alias nulla.
(28) Exactione.
(29) C. Theod. h. t. l. 12.
(30) Scpteni , legendum ex C. Theod. ntoctoni in /.t. Snp''- •
(3i) Aurilegulus X!>^a-oKf>n>)%- Synops. ib. c- 9. %p u!ropv!--V'
Harm. 5.
(3 j) Mctallicus liic canon erat in dicecesi Pontica et Asiana.
(33) Confcr. Cod. Thcod. h. t. /. 14. multa suut enim '
fine dctracta.
(34) /. 3. supr. h. t.
(35) Marmoi- in alicno efrodcre licet , eliam invito domin^
dum taiucn proestctur ei soIari'im seu dccima, /, 3. supr. "• }\^
nc actis ciuiiculis noccatur aiicuis adificiis. addc /. 26. j[i- ■
damno inftci.
coDicis repetitj: PR.ELECTI0]N-IS.
960
icti ad fodlenduni melallum , si aufugerlnl , ad
liud officiuni relrahcntur , etiamsi /amiliares
principis fuerint. Bart.
u Imp. TiiEOD. A. Maxirao Com. S. L. (i).
jallarii , [ sive melallariae (2) , ] qui quaeve ea
jegione deserla , ex qua videntur oriundi (3) ,
jndae , ad externam (4) migraverint : ind ' "
abstincant , per quae raemoratas adminisfrationes adipi-
scunlur : vel si contra hoc fecerint , gladio fenantur.
De his , qui se gynccciariis junxerunt.
3. Irapp. Valentin. et Yalexs AA. aJ
Germaiium Consularem (19).
' (3) , TNgenuae mulieres , quae (20) se gvnfficiariis sociaverlnt,
ubitan- 3. si convenl^ dcnunciatione solenni , splendoreni eene-
Mediol. Valewtiniano , et Valeme AA. Conss. 365.
De hastagariis.
a temporis praescnplione ad propriae ongmis ns contuberniorum vilitati (21) praiferre noluerint suo-
, laremque una cum sua sobole revocentur , eiiam rum maritorum condilione teneantur. Dat a Kal' Jul
imus (5) nostrae secrela (6) reiineant. Sciant au- ^' J-' "^^ —
llum exinde praijudicium fisco esse generandum ,
quis ex his , quem metallicum esse constilerit ,
consibus suum nomen indiderit (7). Dat. 5. Id.
4. lidem AA. ad Auxonium P. P. (22).
QUod ad praesens remedium perlinet , quintum (^S)
animal bastagariis pro reparalione (24) praebeatur.
Dat. Id. Decemb. Marcianop. Valejntinuno , et
Valewte AA. Conss. 365.
onstantinop. Victoke V. C. CoNS. 424«
T I T. VII.
3) MUIHLEGULTS , ET GYN^CIARIIS (9) ,
'ROCURATORIBUS GYNjECU ET DE MOISETARIIS (lo),
ET BASTAGARUS (l l).
De monetariis.
1. Imp. CoNSTANTiNXTs A. ad Bithynos.
etarios (12) in sua semper conditione (i3) durare
porlet : nec dignitalis (i4) cujuscunque privilegio
ismodi couditione liberari. Dat. 12. Kal. Aug.
\rio et Basso Conss. 317.
De haphiis , et gynctciis.
i. Idem (i5) A. ad Felicem Procuratorem
rei privala;.
ii (16) , et gyna^cii , per quos , et privata no-
i substantia tenualur , ct species (17) gvna?cii
corrumpuiitur , in baphiis (18) etiam admixta
De occidtatore gyncBciarii,
5. Imppp. Valent. Valens , et Grat. AAA.
ad FiJematium Cora. S. L. (aS).
QUi aliquem ex famiiiis gynsecii in latebris haberc
coraperti sunt : quinque librarum auri danino subji-
ciantur. Dat. 12. KaL Septemb. C//ic/a' , Modlsio ,
et Arintheo Conss. 372.
De occultatore mancipiorum texlrini.
6. Imppp. GrAt. Valent. et Tueod. AAA.
ad Eucherium (26).
QUi textrini (27) nostri mancipia occultatione (28) ce-
laverit : ternis libris auri pro singulorum hominuoi
suppressione plecletur. PP. Carthaoine , 3. Kal.
0 naivum adducit inquiuatae alluvionis : suffragiis Blart. post cousulat. Auxonii , et Olyeru 38o.
. Th. h. t. /. i5.
rsunl in C. Th. ut pnstra. qurevc , vcl oriundae.
ktallarii qni siint coudilione , ta condilione se non libc-
^crijilione tcmpoiis , lU hic , nisi fortc i^o. annorum ,
r. de prascript. 3o. ann.
Icnia. al. extraneum.
od nos (lainiis.
nsccrata , al. coiisecuta. A sccrctis rcroc.nnliir mctallarii.
fO. snpr. de dfcurioniLus. Golli. Lauias intclligit , ut in
pr. de dccur. Mod.
iixcrit.
pi KOr> x,\iKiutZ\). Ecl. lib. b[\. tit. iG. Snnt autem concliy-
cnoia ji;rc, pinipura , mnicx , bucciniim , ccryx , 0/55
, ut Slychi|)pus ait , quonim sanguinc inriciiintnr Janre
■is iisibiis (lcstinalic , nmrilcgiill , qui ct coiK-bylioIcuuIi ,
rum j.iscaluics huic nuiiKii addicti coudiliouc. Luc^rcfcr
I. /. li. l. i3. /. 14. i„jv. h. t.
'na;cii procurafores sunt , pcr quos spccics , id cst, Gynrc-
claj corrunipiinUir. /. ■?.. infr. h. t. Gynnccioriim mimslri
ciunl ct contcximt vcslcs impcriales ct cjus miiiislrorum.
/. -2. /. 3. /. f). /. i3. Infr. h. t. Golb. Vid. Alciat.
f/. de mclall. Ans.
loiiclarii sunt,qui monclam cudiinl. addc /.1. /. 7./. i3.
''.t de vestiariis., addilur in qnibusdam libris. vid. in bunc
it. ct l]nrllu)Iouia;iim de las-Casas in tmctatu , An Priii-
■litos alieniijv pvssit §. lij- i.'J. rt i(>. Bastagarii scrviunt
icrum ad sacrum iviarium pcrlincnlium , qiiam pio]iriis
facumt , cxccpta paite quiiita , quic de fi.-^co rcparatur.
h /• 7. /. 8- iifr. de cursu puhlico. l. 12. tit. jj.
-. Thcod. lib. 10. tit. oo. l. i.
wifi). 6jnops. ib. TTip! f^sysjxpiw ncf x«?=<xi«!''
(i4) Vcrbi c;rnfia militire , ut /. 11. infr. h. t.
(i5) Cujaci^us ita legit , idem ad Felicem Procuratores rei pri-
i'atcB , Baphii et GyncEcii etc. ut tria procuratorum geucra liic
projionat.
(16) Gr>Tci ita hanc constitutioncm reddunt. Quoniara generaks
reriira nostrarum procuralorcs ( Kx^sMiroi dicunlur ) ct tinctores
ct ftynapciarii multa corrupenmt ct inquiiianint : idquc factuiu est
indc , quod rcruin administrationi prsepositi fuerint : idcirco volu-
raus in pnsterum , ne quis talis fiat : quippc qui gladio fcrietur.
Synops. Basil. ib. c. 1.
(17) Id est , vcstes , /. 4- Infr. iit. prox.
(18) Bapbii procuratorcs sunt , per quos Bapliiis adraista tcmc-
ratio vim addit inquinataj alluviouis , ut hic. Baphii scu ^ajifTj ,
mini-;tri tingcnd.x Impcratoris purpurM.
(19) C. Th. /1. t. l. 3.
(9.0) Addc /. 7. Infr. h. t. l. Lucius. 27. J}". dcposit. dlxi aj
Jjlpian. M. 5. H. adde /. cdicimus. 10. C. Thcod.
l. senatusconsulli. 179. C. Thtod. dc decurionibus.
de digmt.
(lO Utilitali.
(•22) C. Th. h. t. l. 4.
(•23) Decimum , in C. Th.
(•>4) Rcprobationc , al. rrporlationc.
(■2:) /. i. rt -. Cod. Theod. h. t.
(a6) C. Throd. h. t. l. 9.
(17) Pistrini , scd m.dc. Scd Gra?ci f'*
hac scntcntia , ut qiii <:yn;ccci raancipiuiu cdavcrit , Uiiia> aiiii
libras pr.xsfct Srn. ib. c. (>. ihid. c. 8. cdicilur quo.|uc , ul qiiL
cornipcrit mulicrcm dcputataiu gyaccceo , duas libras sclvat.
(28) (Jccupaiioiiq,
/;^C
/. I,
iiiulo.
Infr.
7» y^>ruiK('nt lcguni
966
LIBER UNDECIMUS
De his , fjid se monctariis junxerunt. 2. De
Jiliabus inoneiariorum.
7. lidem AAA. ad Ilesperium P. P. (1).
EDicimus , ne qua mulier spletuiidioris gradus monetn-
rii adiiarens consortio , deeus nalivae Jiberialis arnil-
tat : Quod si qua (2) »h Iiac pra^ceptione slatutum no-
strai sereniialis (3) alduxerit : ea (4) vel legilinia ad-
monila convenlione di^cedat , vel si coniplexui (5) mo-
netarii pulaverit inba^rendum , non ambigat se [ sibi (6)^ ]
et Jjberis pra^judicaluram j el cjus couditioni esse ne-
ctendam.
§. 1. Si qua vero originaria (7) , seu colonaria pos'
Sessionis aliena) , ignaro domiao , seu sciente , monetario
adsociaJjilur : Iii conventi niox juri agroruni debilas per-
sonas retrabere festinent : vel de CEetero sciant repetendj
lacuJtalem , silentii sui connivenlia perdidisse.
5. 2. Sed ut raonetario uuIJam extraneam (8) necli
volumus ,_ita et ex monetario patre susceptas probibemus
extraneis copulari. Dat. Prid. Id. Mart. Jquil. posf con-
gulatum AuxoNii , et OLYERn. Sbo.
De hasta^ariis.
8. lidem AAA. Trifolio Com. S. L. (9).
^f^Ternam fiximus legem , ne unquam bastagariis mi-
^A^ litiam , vcJ suam deserere liceat , vel aljam ante-
quam eam impleverint , surreplitia (to) irapetralione ten-
tare. Datum 9. KaJend. Aug. Hcradcce , PucnoMERE ,
et Clearcho (Jowss. 384.
De naviculis lectioni conchyliorum deputatis.
9. lidem AAA. ad Principium P. P. (u).
^^T qms naviculam (12) fanctioni muricis , et legendis
13 concIijJiis (i3) deputalam ausus fuerit (i^) usurpa-
re , duarum librarum auri iilatione teneatur. Dat. 6.
K,al. Qctob. Acjuil. Arcad. A. et j3auto:<e Cor^ss. 385.
(0 C. Theod. lu t. l. 10.
(2) Si quam.
(3) Pcienni(atis. ,
(4) Dcsunt hic qua:dara e C. Tiicod. detracta.
(5) /. 3. siipr. h. t.
(G) Abest a C. Th.
(7) OriginaUa , in C. Theod. et quib. lib. sed rectior videtur
pxcusa lcciio.
(8) Malrimoniiim tamcn cum estranea scu cxtraneae tcrrjB mu-
hcre statiilo prohibcri non posse , noiant : cum id ecnus slatiiti
libertalcm lollat matrinionii , cmUra l. Titia. 34 . ff. solnto. I.
eum ita. 63. Jf. de coiufit. et demonslr. l. \3\. ff. de letbor. obl.
eo magis , quod in matrimonii causis , qu» juris sint di\ini , Lai-
ci nibii jurjs alqi.c impcrii habcie dicantur ; Corsctus siH£,ul. sta-
tutnm , siatuto cavetur.
(9) C. Th. h. l. l. jj.
(10) Subiepiicam , in C. Theod. cx quo muUa detracta sunt
3'. subreptif^a.
(n) C. Theod. h. t. l. i7.
(12) Navicul.^ functioni nniricis ct legendis conclbyliis dcpnlafffi
Juerunt, ad bas naves ct carum nautas jicrtinet bic Cas.-iodori lo-
cus 2. Variar. 2. sacrilcgH , iiiquit , cst j-eatus in tali ( id est
sacra et Iniperatoris veste ct ejus tinctura ) j.fccare : Quid cnim
"^^"IJ"I "'^f/":'"i iot nautarum .aiervaz ., tot fiimilics rusticoram.
(10) Couclijliorum varia sunt mnna , pnrjnua , murex , buc-
funim ccrix t^noi-nm sanguiue Miliciuutii? laua; sacris usijjus
^iHitalK. Mod.
De sericollatla , et metaxa.
10. Imppp. Arcad. Honor. et Thkod. AA
Pbilometori Com. S. L. (i5).
T Olas (16) in posterum sericobJattae C17) , en(%
1-J xae (18) huju modi species inlerri praecipim . »
gmti Iibrarum auri condemnalione proposita )i '
scrinium canonum tractant : prioribus etiam cuji/:
officii , si staluia ccelestia a quoquam pas^i fuern
rari. Dat. 5. Kal. Jul. Constantin. Arcad. A i ,
PftOBO CoWS5. 406.
De murilegulis.
11. Impp. Theodos. A. et Vale.ntinian. C
Maximiuo Com. S. L. (19).
lyjUriJeguJi (20), qui derelicto , atque despec pri»
IVJ. prise conditionis officio , vetilis se iufulis fnii^
tum , et cingulis penitus denegatis nmnisse dicuu'.
propnae artis , et originis vincula revocentur : } .
autem , qui rebus eoruin videntur inhiasse , qaoi
origine permanere , et solennibus ministeriis icr
manifestum est , omnia quoscunque constitc^rit ex qai,-
que titulo possessa , antiquis possessoribus restitiifcr
Quod si (21) alienigens detentores (22) oneribus Mi
tionis extraneae maluerint subjacere , quam restita &.
cultates , et futura deinceps agnoscant munera {il siiii
esse subeunda : el de pragterito , si qua ipsis pos:;mj.
bus reliqua colhguhtur , a semetipsis sciant sine aiu
excusatioae solvenda. Dat. 17. Kal. JNovembr. C(to-
tinop. ViCToRE CoMs. 424.
De natis ex murilegula , el ingenuo.
12. Idem A, et C. Maximino Com. S. L. {p.\\
HI , qui ex filiabus muriIei,^uIorura , et alienKl?
originis palribus sunt , voi fuenut procreati 1
maternaj. conditionis agnoscant. Dat. q. Kal. Jun. 1 v.
A. XI. et Valektoia.^o C. Coass.
429.
il
(i4) /• 3. supr. de conditis in publ. horr. lib. 10, tit. :i
(i5) Cod. Thcod. h. t. /. i3.
(16) Wotas , legit Alciat. hic.
(17) Sericoblatta: , C. T/ieod. quidam mnhwi sericolapta.*'-
Vid. l. I. supr. cjua 7'es venire. Est vero blatta purpurJ. 1"^
Cassiod. I. Variar. 2.
(18) MataxcB , in C. Theod. Inde mefaxarii. /. idi. suidt'
pign. et hypot/i. adde /. ult. §. ■j.jff'. de puhlicanis. Gotb. 16-
taxa rude est sericum et dvTc^pvsg , nondiim neque tinctuni }«
in fila diductuin , et ideo scparatnr a nemate serico , /. ult. <it
public. et hoc loco a sericoblatta , id est , in purpureuin cc«»i
coiiverso. Mod. \
(19) C. Theod. h. t. l. 14.
(ao) Si murilegulus militaverit , aut digmlatem cousccutii iK-
rit , nilulominus ad propriam conditionem revocetur. QuodsPi-'
cjusdem origiiiis cum ijDso species ab co quasdam acceptrit ea:
ipsas rcftituat. Syn. ibid. p. ii.
(21) Fcudum Hcet noa possit alicnari invito dorainc , n' (^
prohib. f.ntd. nlian. si lamea emptor onera sustinere velit;-j^
primo fcudatario imminebant , emptorem eo casu rccle adniittO'-
iigunt ex boc fextu Bartol. et Angelus , Corsctus sing. fiu^-
(22) Dctetitatare , in Cod. Theod.
(a3) MLinia.
(24) Cni. Theod. h. t. l. i5.
(2d) Alicnigena?. Goth. Ut qui ex monetaria et ingeniion.i!"!
matris'condilion.om sequitur , /. 7. supr. ita qui ex nuiriiefn^' ;
ingenuo , non taiacn, <jui ex inuhlcguia etcuriali. No^>ell- 38- "•
CODICIS REPETIT^ PRiELEGTIOXIS.
967
De suhstitutis.
3. Impp. TiiKOD. ei Valent. AA. Acacio
Com. S. L. (i).
is ex coiporo (0.) gvriaeciariorum , vel linleario-
1 , vi'l Ijmphariorum (3) , monelariorum (4) ,
rilegulorum , vel aliorum similium ad (5) divi-
itiones nexn sanguinis (G) pertiuentiura , voluerit
de suo collegio (7) liberari ; nou quoscunque
ile in locum priorum , freti dextraj (8) trium-
ibsolulione , subslituant : sed eos , quos omnibus
modis sub ipsis quodammodo amplissimaj tuae se-
itibus ajH^'^'^'*^^'^^"^ • ^''^ lamen , ut is , qui ab
odi condiliono juxta forraam ccelitus (9) datam
0 principali fuit absolutus ,universi(io) generis sui
im (i i) iu functione memorati corporis permanen-
um omnibus ejus , qui absolvitur rebus obnoxiara
libus sacris futuram esse non dubilet. Dat. 7.
Mart. Constnntiiwp. DD. NN. Theod. xii. et
ajviA^o 11. AA. Coass. 426.
De satisdatione.
14.
,. lidem AA. (12).
ita? , vel liulcariae (i3) vestis magistri (i4) , the-
uorum pronpositi (i5) , vel baphiorum , ac textri-
procuraloies (16), caplerique quibus Jiujusmodi sol-
conmiiliiiur , noii ante ad rem sacri asrarii pro-
m perniillaiuur accodere , quam satisdationibus
17) eonim adrainistratio roboretur : sciluri , nec
orias (ib) quidem sacras posthac sibimet postu-
De natis ex alierutro parente Conchylile^ulo.
i5. lidem AA. (19).
QTIi (20) aut patre (21) coiijhyiirc-ulo (22) geniti pro-
babuntur aut malre , memoratoe adscriptioui obno-
xios se esse non ambigant (23). Dal. 10. Kalend.
Apnl, CP. IliERio , et Ahdasuuo Conss. 427.
De his , fjui publicis corporihus achcriluntur.
16.
NE quis , ut fit , pubhcis corporibus adscribatur , ni-
si urgente necessUale , vel nisi sit ex eo gencre et
tam arte , q„am aetate habilis (2^) , atque idoneus, actis
apud prffisidem provincics factis , et esse illum idoneuni
corpore deponente , rursusque gestis ad nos delatis ut
couflrmeniur divino oraculo nostro vice probatoria (25).
Qui vero ha:c non servaverit , noque solalia inde ulla
percipiet , nec ullum cum collegio commcicium habebit
sed grayissime coercitus exdio perpetuo damnabilur extra
provinciam eisdem posnis subjicitur , qui ei opem lulerit
hac iu re , et niaxime pra;positus.
T I T. VIII.
DE VESTfBUS IIOLOBEIUS (26) ET AURATIS (27),
j_ET BE IWTIJNCTIOJJE SACRl MURiClS (28).
I. Imppp. Valentin. Valens et Grat. AAA.
ArcheJao Com. S. L.
AUratas (29) ac sericas paragaudas (3o) auro intextas
viriJes (3i) privalis usibus contexere (82) conficere-
que prohibemus : et in gjnneciariis (33) taiUum (34) no-
slris fieri prsecipimus. Datuin 5. .>oa. Jul. rsebioduni.
'. ThcHl. Ji, t. l. 16. ostcndit autcm notitia Romani ini-
s oinncs , ([ui liac in lcge cnmncrantur , licct divcrsfe siut
> , sub disposilionc comitis sacraruni largilionum fuis-sc.
oipiis ( quod infra collegiuin ) gynaeciariorum , liiUeacio-
ifarioruin , nionctarioruni , murilcguloruin.
inifdvivruin , cx C. Theocl. cinendat Cujac. Lintcarii sunt
iinttiiu Ycblis : liuifarii , liuiOces , iu fjuibijsdam tamea
(lccst.
lonelarii , cjui raonctam cudunt : quod tamcn Alciatus
Itit , iivuncrilo.
ub di.s) osiiionc comitis largitionum fucrunt gynasciarii ,
linifarii , nionclarii.
inguinis , hu originis jurc hi perlinebant ad sacras lar-
ntca corpns appcllavit.
exti.-B Iriiimpliiilis absolulio h!c ct /, pen. C. Thcod. de
i> ilibus. nibil aliud , (juam adnotalio princij;is. Euscbius 2.
:oint(u.l. vTrcc>,(xu'u(r,i tyyp»(^'^ 1?« dvii h^ioc^.
(rhlus dala fornia , lioc e.4 , ab Iinpcratorc , a prinripe.
•incijie buiiHili vctcrcs. Socratcs Christiane ccrle uon tulit ,
i(s \ocari ^ttOia\iii x, h(rvdjxi , "t ucc Til)crius passui
ationcs suas vocaii sacras.
ni\ci>am.
rosapia , (jnrc ct prosaplcs , pnns , gcncris longiludo , a
o scu prifcrcndo. Cato originum libro i. vclcies prosa-
to Prosapia , piogcnics , id est , pono sjiarsi <t quasi ja-
. Varro ; dc CocUtum prosapia tc cssc arbilror. JNam hi
uli.
ilditur in qnibusd, * Com. S. L.
iilcae.
agistri vcstis privala', vcl Untcaria;.
raepositi Ihesauroruin.
•ociirritores baphiorum ac tcxlrinomm , ut l.i. sapi: h.t.
igna saliHlalio , idonca. Sic Plutarchus fiifixiioih a^iyj.'
roHCutma!! , prcjjatcri». /, 9. infr. dc dix'crs'i.. -^uuis.
l. 12 tit. 60.
(19) C. Theod. h. t. l. 17, ex qua hic adiicicudum ; Vderio
Com. S. L.
(jio) Ha:c Ic.x correcta cst pcr Ncvellam 38. c. 6.
(21) Libcri patris couditiouem intcrdum sequuntur , dixi ad /, -,
sujjr. de rei viiid. ' '*
(22) Conchylio legulo , iu C. Theod. al, conchylii lcsuh.
(2.3) Ambigunt, '
(24) Lex 2, et 14. sunt de procuratoribus crear.dis : haec dc ipsia
gynaiciariis , vel monctariis , vcl murileguUs , vcl aliis , ut ne ia
ca corpora conscribantur sine sacra probatoria , qua ct in aliis
plcrisqiie exigitur. /. prolatorias. infr. dc divers. off. ct cdicto
Justin. 8. et i3. Mod.
(25) Dc probatoria vid. d. l. 9.
(26) Holobaris , Hal. scd hclcbcnjE vestes nihil aliud , qiiam to-
gae sericfe ; /Sijpaf cnim Zonaras cssc ait vestcs sericas. \id. hic. Alciat.
(27) Yestis holoserica; , et auratre fit hic mentij , utriusque par
prctium , Uhra enim auri tunc Ubra scrici erat , ut Aopiscus scri-
bit in AurcUano , et in lege Rhodia , 6\oa->,p'.K* of*oix -.Z xr-^ri^^
(28) Sive sacrw vcstis , al. tinctione.
(29) C. Theod. h. t. l. 1.
(30) Paragaudae , vcstcs anratje , ct scricje auro intcxta: phrygio,
Tcl barbarico opcrc , pro nuincro fil orum aurconim iutcitorum ,
moiiolorcs , dilorcs , trilorcs , peulclorcs facil Vopiscus in Aiirclia-
no. Goth. Quffi videntur lora appcllassc , vcl inlcsluram ij ^ani
potius , (il nou malc in donatioiie Constaulir.i ad Sylvcslnia» ,
lorum , vclus inlcrprcs , yhrrgium rcddidcrit. Vidc.el T.:rncbum
hic (uh-eis. lib. 9. c. n. Mod. Oneia vocaii ab Amukauo rcfcrt
Petr. Fah. i. Scmestr. 16.
(3i) Additur , mulitlres in C. Thcod. scd ho'c dclracfnm est
quia cas matronis induls.bat Jusliniauus. l. x. l. \: infr.h. t
(.32) Intc.xcic. ' •'
(33) Gyiucccis.
(34) Trtutuiumodo.
968
LIBER UNDECIMUS
Accept. i5. Kitlend. Augiist. Manianop. Valentiniajjo
N. P. Ct VlCTOKE Coisss. 3(ig.
2. Imppp. Grat. Vale^'T!N. et Tueodos.
AAA. Floro P. P.
NEmo (i) [ vir (2) ] auralas liabeat aut in tuni-
cis , aut in lineis paragaudas ; [ nisi lii taulummo-
do quibus Jioc propter (3) imperiale ministerium conces-
sum (4) est ; ] non enim leyi aniraadversione piecletur,
quisquis velito se et indebilo non abdicaverit indumen-
to (5). Dat. 3* Kal. April. Constantinqp. Anxonio ,
et Syagrio Cojnss. 3B2.
JS^on debent lancn vel panni tingi aJiquo colore
siniili colori inuricis. iiart.
3. Imppp. TiiEOD. Arcad. et Honor. AAA.
VElIera (6) aduItei'ino colore fucata (^) ia speciem
sacri niuricis intingere (8) non sinimus : nec tin-
ctum cum Rliodino (9) prius serico (10) , alio (11)
postea colore fucari (12); cuni (i3) de albo omnium co-
loriim tingendi copia non negetur ; nam capitalem poenam
jllicita tentanles suscipient.
4- Irap. TuEOD. A. Maximino Com. S. L. (i4).
TEmperent (i5) universi , cujuscunque (16) sint se-
xus (17)7 digaitatis , artis , professionis , et generis
(1) C. Tlicod. k. tit. l. 2.
(2) Abest a C. Theod. vitl. /. i, supr. h. t. l. 4- infv. h. t.
(3) Priiicipis ministro vestis aurata permittitur , quse aliis non
pcmiittitur,
(4) Inclusa desunt iu C, Theod,
(5) ludiilu.
(6) Coiore aduUcrino lanara ita tingcre , ut in speciem tincta
vidcatur muricis colore , capitale.
(7) Id est , tincta. quidum Icgnnt , /Jiscata , sed male. Diba-
]phre seu bis tinclae pretiosiores. Fulgeiifius , Talo tanien recolli-
^cns bis tinctain uestcm : Tibullus , f^ellera det succis bis made-
fucta Tyros. Cicer. 2. epist. Ciwtius dibaphuni cogitat , sed eum
inspcclor moratur.
(8) Tmgere.
(9) Rhotlinum serlcum , an a rosa , ut Accursius putat ? An a
Rhodo insula , ut Aiciatus ? an a rosae colore ( peSov enim Graeci
rosam appcllant ) ut Forcatulus , c. 21. penus. eadem ratjone ,
qua Rliodinum oicum Plinio , id est , e rosis , Rhodia radix Dio-
scotidi , qnod contritas rosas redoleat. Rosis enim purpureus color
incst ; ct ut poetiie fiugunt , Veneris sanguinc tinctus , cum dea in
rosas incidis?et. Ausonius in Rosa , Hanc tenui filo purpurarubra
notat. Cbiudinnus in raptu Proserpin;e , Sa/iguineo colore rosas.
An vcro legemus lanthino , ut dixi ad /. 2. supr. (juce res venire.
(10) Sericum in cpdhusd. manusc.
(i i) Fit enira ut hac dibapha , seu hac duplici tinctione roseura
vellus ciliciatur magis simile purpurae. Nisi dicamus , alio extcrno
colore tingi hic velari. vide /. 4- infr. h. t.
(12) Fucare cst tingere. vid. Fcrcat. c. 21. penus. Goth. Cru-
stas vocarunt , quibus alio admistus colori puri rubor muricis
inardescit. /. 2. C. Theod. de scenicis. Fucare autem est tingere
€t colorare , /. i. supr. cjucb res vendi non poss. /. ult. C. Th,
de murileg. Mod.
(i3) Sensus est , licet sericum albnm , id est , crudum , nativum-
quc quolibet alio colore inficere ; tinctum Rhodino colore , non
Jicct alio inquiuare.
(•4) Cod. Theod. 10.' 21. 3.
(j5) /. I. /. 2. supr. h. t. l. un. infr. NuUi licere in frenis,
n, lib. tit. II. adde quse .scripsi ad l. f). ff. de injur.
(16) Qiti cujuscunque , in C. Theod.
('7) Proliibitiones ut generaliores videantur , sexum , dignitatem,
artem , professionem et genus admittcntis in legem comprehcndunt.
(18) Species hic pro vestibus accipit , ut /. ult, irfr. de milila-
ri y,cstv. l. 12. tit. 40.
ab hujusmodi speciei (18) possessione , quje sol ri|
Principi ejusque domui dedicatur ; nec pallja tuni '.
domi quis sericas (20) contexat , aut laciat. Oua^i,""
cta (21) conchybo , quae nullms (22) alterius peri,.ei!
ne contexta sunt , pioferantur ex adibus tradan-,
tunicae aut pallia ex omni (28) parte texturse cruf. *
fecta conchjlii. Nulla staraina (2^) subtexautur ,
cotichylio , nec ejusdem infectionis arguto peclir
solidaiida lila deciirrant : reddenda a»raria hclobf-r ^
vestimenta virilia (27) protinus offerautur : Nec h
quisquam de abjurato prelio (j8) conqueratur : qmj,
ficit calcatae legis impunilas (29). Ne quis vero niri h
jusmodi siippressione in laqueos novae constituiio
currat ; ahoquin (3o) ad similitudinem leesae ma
periculum sustinebit. Dat. 17. Kai. Febr. Consla',(.
ViCTORE V. G. CoMS. 424-
5. Impp. TiiEOD. et Valent. AA. ApoUonic
Comiti sacrarum largitionum (3i).
PUrpurae (32) nundinas , licet innnmeris siat coiita,
tionibus prohibitae , recenli quoque iQterraigoiK
vetamus , et ideo septimum de scrinio (33) exceptom
sextum de scrinio canonum , quintum de scriuio (dlaJ
riorum (34) ad baphia Phoenices per (35) cerlum t<pa
mitti prsecipimus , ut omnis fraus eorum prohibeati so-
lertia , timentium ne quaesitis longo (36) sudore S€o.
diis careant ; etiam vigiuti librarum auri condemc jm
(19) Principis vestera nemo subditus imitari debet.
(20) Scrica , iii C. Theod.
(21) Color conchylii , et purpurae soli Principi reservator
(!2) Purpuree crusta; ( Crustas vocabant , quibus coloiili-
purpureo est admistus. /. 11. Cod. Theod. de Scenicis. l. ':tif
h. t. ) nemini interdictac , ad usum tamcn sacrae doinus ficri iti
(23) Holopurpurte vestes , omni ex parte purpureje : quib n.;
lus alius coior immixtus. Hae privatis interdictae.
(■j4) Purpurae hae textaj interdictae , quas nominatim LeoiJtr-
dicit Novell. 80. de quo vide quae scripsi ad /. vestis. a3.
ff, de aura.
( i5) Virgil. Arguto conjux percurrit pectine telas. Sio ii 3:
Supr. de Episc. Auri sacra fames ; et in Noy. f^alentir.t ' ^
sepulchris. Scimus enim , nec vana fides : ct l. 4. C. J3k>"-
ageiit. in rebus. vide de domo. , aAf
(26) Holovera , C. Theod. id est , holoserica. ^™
(27) Virilia ideo addidit , quod mulierilms coriim usus r ^
terdicitur. /. i. ibi , 1'iriles. l. 2. ibi , vir. supr. h. t. ict
inquam , mulieribus uti holovcris , et holoscricis auratis , vniir
inlextis paragaudis : non viris. Quid ita ? Ornatus , et cuIHb^^
lieiis proprius est , non virorum. PurpursB tamen , quae nc'
semper prctiusior fuit , usus mulieribus inlerdicitur.
(28) Purpuram privati quam habent , sacris thesauris ilc
debcnt , minime reccpto pretio.
(29) Quaedain dctracta sunt e Cod. Theod.
(30) Purpurain privati post banc lcgem habentes licsx ma *t'
tenentur. Majestatis itaque crimen incurrit vel is , qui yeitdni
pcratori proprias usurpat : qui veslibus iisdem utitur , ^^
Imperator.
(3i) Ex lib. 10. tit. 20. /. ult. C. Theod. sed multa biinl
immutata.
(32) Purpurae nnndinae , negotiationes ct venditiones inUcU
privatis. /. i. supr. quce res venire.
(33) Scrinia luec largitionuni fuere , scrinium exceptoruB ^'
noiujm , tabulariorum , vestiariorum.
(34) Alc. hic icgit , de scrinio uestiarii ad baphia Phat^-
Addit Haloandcr , quartum de scrinio westiariorum : quodat"
yelerib. libr. et C. Theod.
(3j) Cur phcenices baphia seu officinas tinctorias explorari"^
potius , quain alias ? ncnipe quod ibi pretiosissima purpura I"^
diccbatur Tyria. §. 33. iust. de action. vel ostruw Tjriu ) *
Tyro , colonia PhoeniciaB. /. x.ff.de censiLus,
(36) Multo , in Cod. Thcod.
CODICIS REPETiT^ PRiELECTIO_\IS.
sita. Dat. 8. U. Mart. Conslanlinop. IsiuoRO j cl
roKE CoNSj. 4^^'
T I T. IX.
DE (i) FAERICENSIBUS (2).
OG9
I. luipnp. Valent. Tiieod. ct ArcAd.
AAA. P. P. (3).
Inibus fabricis non pecunias (4) pro speciebus, sed
ipsas specics sine dilalione inlcrri (5) praecipitnus :
tur , ut hoc saliem niodo possint lalilanlcs agnosci fiSj '
lus qu, cos susceperint (,9) , vei corum (20) l,beris si"
ne dubio fabrica. vindicandis (2,), et qui lubreplione
quadam dechnandi opcris , ad public* cujusJibet sacra-
inenta n.diiire (22) iransierint. Dat. ib. Ka). Januar
LonslanUnop. Ilo.voiuo A. iv. el Euxyciiia.no Co^ss. 3n8
prajoeatur ; quo p
adcmpta fraudibus facultate , commodo publico con
lir. Dat. i5. Ival. Koy. Thkod. A. 11. et Cyke-
ioBss. 388.
Primiccrius fahricensis per hiennium habet
vacuLioncni a launerihus. Lail.
2. lidem AAA. Puifino Magisti-o o/Hciorum (8).
[imicerium (9) iabricre post biennium (10) non so-
lum vacalionc , veruinctiam bonore donari praccipi-
4- Impp. IIoKOR. et TnEOD. AA.
* Li- tc\ . r i i\^ ^ /\ • ' •' ^-r . Antlicmio P. P. f^S).
iierab.bs (6) et rp.a. lacile dedueatur (7) igm- QI (24) .pis consorlium fabricensium crediderit di^en
seu hquescat feiri materies pra^beatur : quo prom- O dum m ca urbe , in nua natus cst vel in L^a 'dr
Uiicilium conoeavit : his (25) , quorum 'intercst, convoca-'
lis, pnus acla conficiat , seser^ue (26) doceat (27^) nou
avo nori paire cu.-iali progenilum : nibil (28) ordi.d ci-
Vila(.s debcre , nulh se civi commanere (20) obnoxium •
atque ila demum gestis confectis , vel apud modoratoreni
p.ovinc.s , vcl , si is absit , apud delensorem civitatis
cid milii.am rpjain optaverit , suscipiatur : nuod si absciue
hac caulioiie (3o) quispiam ad fabricensium consorlium
obrepseril (3i) , sciat se ad ordinis cui debclur , patria.--
.- . „.-.„„.,...._.,„.. ^..^.,^,.- que suae munera (Ba) , esse deducendum (33) : iia ut
: ita , ut mler p.olectores [ ejusdem labnc^ per (li) nulla eum , nec temporis (3^) , nec stipendiorum piiro.
,.um (12) ] adoi-alurus (10) , a:leinilalem nostram gativa dcfendal. Dat. i5. kal Jun. CoLtanlinou lio^a
(u.sque le.npore d.ngatur. Dat. b. Id. Ma.-t. AJcdwl. kio ix. el Tueod. v. AA. Co^'s V^-^ ' ' /^' ^^'''"
;jMJj>iiAj\o A. jv. et KEoxuEhio Cokss. 3(j3. - . t
5. Impp. TiiEoD. ct Yalekt. AA. (35).
TUre provisum est , fabricenses arlibus propriis inservi-
•^ re : ut exhauslis (36) hiboribus immorcnlur (3-) cum
sobole professioni cui nati sunt. Denique quod (38) ab
uno comraitfitur , id totius delinquitur periculo nume-
ri (39) : m constricti nominatiouibus suis , socicrum itcli-
Kv^iariicru V] tZ (TQfA,*ri fjL^i ^Aio^a,. Eadem raHoiie aquaril in ma-
Diluis sigiiahiinUir : uoujine princij)is cis imprcbso. /. lo. in fin.
Infr. de aqiiosduct. h. I. tit. \-y..
(17) FiJniccn.siiim fuit miUlia qaa:dain. vid. /. 5. infr. h. t.
(.8) Zas. 2. cons. G. liiiic coUigit, signatuin ci compilcrc, cui
eignum compctat : ideoquc jus vcnar.di ci compclcic cui sit do-
uuis vcnatoria.
(kj) Aid. /. i.ff. de reccptorihus.
(•2u) Ltlcros , iu C. Theod.
(;i\) A\. Judicandis.
(jfi) Hinc constat, quandam essc fabriceusium mililiam.
(^3) C. Theod. hoc tit. l. 6.
(■24) Forma fabricciiscs crcandi.
(20) Cilaudi sunt quaqiic in rc bi omncs , quorum intcrcst. /.
de uiiQCjuoque. ^r . ff. de re jud.
(■26) Sesa doceat, in C. Thcod.
(27) Pi-obat autcm id , si dojcat , quo patre natiis sit.
(28) Ncgauvani ncijans probarc cogitur , si lotius intcnlioni
Fubriceniibus txronihus stiirmata hrachiis
injlii^unlur. I5art.
3. Impp. Arcad. et IIokor. AA. Osio Magistro
ofiJciorum (i4)-
igmata ( hoc cst nota pubhca ) faLricensium bra-
liiis (i5) ad (i6) iinitalioncm tj ronum (i;^) inlligau-
Tltpt' ov\Zv aai cnKiwotu)- Eclog. lil. 5"]. tit. g.
laljiiccnscs cirKoTotoi ^ q"i in i^uljlicis Tabricis beUica ar-
biicant. His solis anna fabricarc licuit , non privatis. addc
/. 8j. ct qiise scripsi ad /. ult. Jf. de jurc iinnmiiit. l. ult.
de scruis fugit. et NovcU. 2'heodosii , de loiiis fabricceis, (.
ipr. de heredit. dccur.
C. Th. 10. 22. u.
Fcrruin ada.Taic non dcbcnt fabriccnscs , boc cst , purum
1 fabriccnsibus pra;slandum , non pccunia pro fcrro : nc alio-
cictiiin fcrrum cniaiil.
Addilur in C. Theod. in perjictuum seivandu hac forma.
VciKX nohHis , in vet. lihr. inanusc. ut Cassiodorus : Se-
suis pioducit iwhilis vena primarios. iu Cod. Theod. t^e-
hites.
Iliducatur.
Scripta cbt ad magistrum officiorum , iit 3. 6. 7. quia sub
lispositiouc fucruul fabricx ct labriccnscs. Cujac. hic , ct JSov.
nis. 85.
C Theod. h. tit. l. 3. Dc pra^fcctis fabrorum , 2. "Wgct. 1 1.
) Primiccrius fabrica; bicnnio jirimiccrialum fabi icae admini-
dcbct , ut liic : idcm in primicerio notariorum. /. 2. infr.
niiceiio. lih. 12. til. 7.
) Inclusa dcsiint in C. Thcod. ct veter. quib. lib.
) Iljpcrbolc , quam Amniiaiuis lib. i5. iiridct. Honor autcm
laximus , jus adorandic scil. purpur;e sacrae conscqui.
) Corpora tcu coUcgia iioii conililionaiia pcipetuos primice-
on balii lianl , .scd alias vcl annalcs , biciinalcs , tricuuales :
ost id lcnipus iiiimunilatcm couscqucbantur.
) C. Thcod. h. t. t. 4.
) Tcstis , qiii ciim , dc qno agitur , se ex bracliio vel facie
losccrc tcslatur , probarc inlclligitur , facit /. cum in diver-
!\. ff. de rclis;. Cor.-cl. siiig. Teslis.
) Tyronibus yligmata inurcbantur. Vcget. i. c. 8. Piinctis
•im scribcndus' T310 : ct 2. c. 5. Puncturis in ante punclis
s scripti ct matriculre inscrli jiirare solent. Grcg. 2. Epist.
1 Amidcnus 8. c. 12. F.o alludit , non Tyro quiditn fidci ,
ides et quidcin iiniiinus Jcsu CIu'isii, Paulus Galat. ult.
'rl' "^fv? '"°' f^''^''* -^xp.-xhci ? *>* >»/: 7« ji>u*7a '.i
loni.iy .
nis ca
causa sit.
(29) Cirico muncri , in C. Th. h.t. ct Ith. Aufred. ct Diunys.
(30) Curationc.
(3i) Opprcsscrit , .nl. appresscrit,
(32) Sua.
(33) Rc\'ocanduin , in C. Th.
(Z\) \u\. l. 35. supr. de dfcur.
(35) Ex Koi'. Theod. et Vulcnt. in qua additur , AurcUuno
C. 11. P. iit emcndat Pitbccus.
(3G) Exhausti , in Nov. Th.
(37) linmoriantur , in Noi'. Th.
(3S) Dcldo uiiius , altcr obligari , tcncii ct puiiiri intcrdum
etiam potcst , lU hir.c coll!i;uiit , ct l. ult. supr. dei.nufriisi. unilc
notant , statutuin Florcnliuorum dcfondi , quo cavclur . ul nno
agnationis dclinqucntc ccctcri agualoruin tcncantur. addc /. ult.
iiifv. dc primipilo. lib. 12. tit. G3. /. 1. iu fm. supr. ne filiui
piv patrc^ Corsclum sing. staliitn Florcntinoium.
(39) Nuiiieri vcibum Viic , ct I. ult. mfr. h. t. mititare : ut
binc con.-.lcl Fabriccnscs fuissc uraduj inilitia: , lU hic. luic Ivro-
uibus couipaiaulur. /. 3. supr. h. t.
122
97°
LIBER UNDECI?>IU3
hus qunndnm speculara pjorant , et unius damnum ad sibus vero gravissime coercitis (n) post fa-^ultatnm
onmium frnnsit (i) dispendium : universi itaque vcli.ti rum amissionem pcrpctui exilii 'pwna , ct ani.nidvT»
m corpore umus lorma; (2) , unius decoctionis (3) , si retinendis. f Q.oLicns sane in IranslLtione (!]) arm
i!a rcs (ulerit (4) , respondere cogcntur. Dat. prid. JNon
Novembr. CP. TuLou. A. xv). et Fausto Cows.s. 438.
Fabricenses , ct coriini iixores , et liheri durante officio ,
vd Jinilo , non jjossuid nisi corain prcnfccto pnciorio ^
vel mngistro officiorunL conveniri. Bart.
6. Impp. Leo et Anthemius AA.
Eufemio (5) raag. ofF.
angariae (9) necessana? fuerint , sublimilas tua litera
einineiitissimam jubcat dirigi praefecluram : et m
lum (10) ei armoruiQ , ct ex quo Joco tiansferenda i
indicare: ut continuo super pra^bcndis angariis pro di
ro corum,;qu3e transferuulur armorum, praeceptione sua
ros cLnrissiraos rnoderatores provincia) conveniat (\\)
secundum inissam a subbmitate tua noiiiiam , naves ,
anganae conlestim de pubbco praebeantur. Quod si al
lardilas , vel negbgentia post datas a subJimitate tua
E . . „ , . erainentissimam proefecluram Jiteras , in de^tinandis au
«^s , qui inter labncenses sacroe faJjricaj sociaii sunt , ritatibus (12) ampbssimfE tuce sedis intercesserit et
vel eorum uxores , aut fiJios , qui itidem inter fa- Jioc armorum transveclio fuerit impedila • f in'r<'
bncenses miJnare dicuntur : non aJiln puJsare voJentiJous quinquaginta libras (i^) auri , tam numerariurn pro't
respondere pr^^cipimus , nisi in judicio tuae sublimilatis , pore officii ejusdem ampJissimae sedis , quam alios r
acl cujus junsdictionem , poiesiatemque pertinent : nec eos rura interest , condemnari pra;cipimus : eamque aurim
post dispendiorum finem , et militice , super civilibus , vel tiiatem protinus exactara fisci iuribus aecreeari • m
curialibus muncnbus , quibus nuIJo modo subjaccre raon- praeterea triginta librarum auri proposita , tam viris
strantur , a vnis clariSsimis rectoribus provinciarum , vel rissimis , qui provincias regunt , quam eorum apnarii
a.
id
e-
li,
e-
i-
it
1.1
]
eorum officiis practer licitura inquielari.
ProJiilet fahricenses aliquara adniinistrationem ,
vel agriculturam adsumerc Bart.
7. Imp. AnAstasius A. Eufemio magist. off".
TVrUIIus fabricensium conductioni (6) , vel adrainistra-
J. ^ tioni , vel agricultura; aJienarum rerum se postbac
immiscere conelur : dominis quidem , si [ qui ] contra
i\xc statuta meae pietafis venire ausi fuerinl , rcs vel prae-
dia , quce scientes , quod Fabricenses sunl , iisdem Fa-
bricensibus mini,stranda commiserint , amissuris ; fabricen-
Ijus (13) , si connivenfibiis bis armorum subvectio tg
tate aliqua fuerit praepedita (16}.
T I T. X.
DE (17) VETERIS NUMISMATIS POTESTATI
I. Impp. Valent. et Valeks , AA. (18)
Germano P. P.
SOIidos (19) veterum (20) Principum veneraticne ( )
formatos , ita (22) iradi , ac suscipi ab ementibi,
(1) Trrjii<:eat, in A^of. Th.
(y) Liiijhrini visus , in Now. Theod.
(3) Cognitionis , einemlant quidam. al. dccoctioni. Dccoqncre
vero est inlcrcipcie , administrare, /. i^i. supr. de susc. l. 10.
tit. 70. /• 9. Cod. Theod. hoc tit. l. uh. siipr. de hered. decur.
Goth. Sed potuis cst /. dccoctionis quasi uaivcrsi videantur de-
co.-sisse , quod unus decoxit ; et hoc est , qnod ait /. ult. supr. de
nered. dccur. qua? luijus pars altera cst , iisco omnes nro intcrce-
pto respondere cogi. Mod.
(4) Relulcrit.
(5) Eufinio. fl/. Eusenio.
(6) Condnctores et administratores esse . alienarura rerum , fa-
triccnses ] rohibiti. ut hic. /. 5. C. Thcod. h. t. qucraadmodiim
ct mihtes. /. milites. 3i. supr. de locato. Goth. Idem Lco , qui
rnihtibus inlerdixit alienarum rerum conductione ct procuratione
/. mdues. supr. de locat. cad. fabriccnsijj. intcrdicit liac constitu-
tione , quod et in militib. antca fucrat constiliitnm. /. si militem.
•Siipr. de condict. ob caiis. dat. et in fabriccnsibus. /. 5. C. Th.
hoc til. piitnt apnd cruditiss. Cuj. etiam fidejussionc iis intcrdi-
cet.diim pro alitnarum rcrum conductoribus aut procuratoribus
excmplo milituni. d. l. milites. ct clcricorum. iVoi'. laS. Mod.
(7) Cocrccndis.
■ (8) De numeris militaribus adde /. 6. supr. h. t.
(9) Anganse snnt prsstationes provincialilius mililibiisque onc-
rum vchcndorum bajulandorumve causa impositse , id est , jumea-
orum vd plaustiorum pr.Teslationes.
( o) Arma ufi transferenda sint.
(1 1) Ccnveniaiit,
(•2) Auctoribus.
(i3) A\. dcest.
(i4) Libiis.
(1.5) Apparitionibus.
(16) Iinpedila.
("'/) ntp/ vof*iTu.i-ru; vy.\K(^'y. Sjrn, Basil li'j. 54 ti!. 18. dc
vetenbus solidis adde /. i. C. TJi. si quis solidi circulum eiU •
i^m , iVoi/e//. Theod. de pretio solidi. Goth. Post Budasuin :
Portuim seri]isit hac de rc iitilem Jibellum eruditiss. Covarruvi
praeler quem vide Brissonium lib. i. select. Jntiq. cap. 18.
traclatus de monctis ColonicE siinul impressos. Mod.
(18) Al. Constantinus A.
(19) Similis est constitutio in C. Iheod. l. si quis solidi .
cul. exter. Solidi formam ( tuVcv Graeci vocant ) habeutes , -
omni refragatione tradantur et su^cipiantur , modo pondus et .-
ciem probam ( hoc postiemum (',^0? kxkI, ) habeant. Syn. b.
(20) Duhitandi ratio videbatur , quod nummorum veterum u
ipsa vetustate salis sublatus videretur.
(2 1 ) Monetis aureis vultiis suos Komani Principes etiam impi
serunt. Ac jjroinde solidi Principum veneratione formati hic sc
aurci , quibus in&culptae sunt facics vcterum Principuui : a:l.^rDa
vultus 111 /. 3. infr. }i. t. l. 6. C. Tlieod. de jud. cr. Sucr.
os et dnnm indtm. vide apud Paulum 5. sent. 25. $. i- Vul
pnncipum qui monctam conflat privalim , teneri lege Cornc
(hcitiir. Statius , Quce dii'um in i>ullus igni formanda liquesc
Massa , quid Ausonice scriptum crcpet igne monctce. Et ita omi
gcneris nioneiaj suos vultus imprcssisse rcges Golhos , rcfert Cass
dor. 7. Variar. Idcnii Franeorum rcges. Persis auteni religio
.irgenlo viiltus suos imprimere , non auro , Procop. 3. de bei
Gothor. Juvcnalis 14. eleganter pecuniam argenteani appellal
Concisum argcntum in titulos , faciesque minutas. binc lortis
ah A]iostolo : Avaritia dicitur IdoJoium servitus , a pecudis Til,
lo ct figura , Pccunia vidcri jios.'.it dicla ; ut a victoria , bigis
quadngis numino imprcssis , victoriati , quadri^ati «uiicupati. E\
«ota fuit ex allera parte Janus gemiuus , ex aitcra robtruiii navi
vid. 33. Plin. .1. s ,
(22) In nummis liaec tria consideiantur , -t^Vas ^Sar/Afaf , ?«^m:
Xi s.f c? iLXKov- Forma principis , pondus , spccic.', pioba Graci
In niimismalo tria qnasiuntur , metallum , figura ct pondus ;
tx iis -nliqnid de.sicrit , nainisma nou cnt. 10, Lid. 57. in fn-
CODICIS REPETITyE PR/ELECTIONIS.
97''
5trahenlibus (i) jubemus , ut (2) nihil omnino re- coniempserit , vel ^ternales (»5) vultus , dum fraudihus
ijonis orjatur, raodo , ut debiii pondens sint , et siudet , duxerit violare (16) "auaiuas
jei (3) probae : sciluris (4) universis , c^ui aliter ^"
fe-
t, haud leviter in se vindicandum.
\Minu(a ccstimatione floreni , minuitur (vsti/natio
rerwn , (]uce vcnduntur ad Jlorenuni. Bart.
2. lidem AA. ad Julianum P. P. (5).
.0 imminutione (6) , (juae in aestimalione solidi for-
te Iractalur , omnium quoque pretia specierum (7)
gcere (8) oportet (9).
Omnss aurei dehent cnpi cvquali (tstimatioue , et
conlra facicns gravissinie punitur. IJart.
3. Inippp. Grat. Valent. et Theod. AAA.
Arintheo P. P.
liversos auotorifas tua propositoedictocommoneat (10)
obryzalorum (ii) omnium solidorum uniforme (12)
ira postiilare : capitali scilicct supplicio punierido ,
el jussa noslra; majestatis (x3) avariticie (14) ca;citale
Itl cst , ab liis qnlcquid cmunt venduntve. Quia solidi vc-
nincipuni intcrduin vcudi soiiti, dixi ad /. g. j. 2. Jf\ ad
•«. de falsis.
Nuninios probos monctamve vultu pi-incinum signalam ,
adultcrniani , id cst , si non adullcrina sit , icprobans , Icpe
ia dc falsis tcnctur. l\iul. 5. scnt. -aS. §. i. Cedrcn. in Ni-
Plioca ^ ^ofis Xjj&ni ci>7ur , Trdvjo. XupuKTlpx fiif-a-iKiu? tl
Kud-MV l^XTTOnO, luyOI,y.lv tia-(pipfiv , >^ t)(_etV ITUU^jy , ct
J. Tltftnd. si (juis solidi circulum cxtenoreni. constituitnr ,
^es soiidi uno prclio .-estimcntiir atque vendaiUur , et iii No-
'"heodusii de prclia soluli : Ne insigniti solidi aurei vctc.-um
torum nominibus , ab ulio emptorc rccusentur , et ut nc
i dislrrdianlur , quam empti sint a coilectario. adde Leoncm
52. Arnanum ad Epictctum 3, Pragmaticam Justiniauiad
m dc mutationc solidorum.
Specicm bic intcrprctor matcriam ipsam nummi , qurn ct
s. Porro matcria ipsa cx mctallo. In nummis vcro tria prce-
netalla , aurum , aigentum , aes : undc Triumviri monetalcs ,
ugenti , nens llatores /. 2. $. ^o.JjT. de origine juris.
m Mostellaria quendam accusat , qui plumbcos cudc^ so-
>tanneis uti suos Siciilos aliquando coegit Dionysius Tvran-
partaius, ut. et by/antiis fcrrca fuit ctiam pecunia. .&os.-b
IJur.sconsultus. /. ,02. D. dc solut. Lco Novdla 52. ba:c
;'t , «7rxoaTo;,Ts'i; Ttfv fxo,<ptv iTapjv a\;/3J),A»i» Ikkm''J ilKtiov.
Monelam pubhcam ma)nri vel minori prctio dare ct acci-
on l.cere, quam sit publica indicalura scu sestimatio , binc
Mo hnaeus r,-ac«. de umris , quccst. 100. num. 8.4. Unde
notat , pactum conlrarium non valcrc : negiccfoquc pacfo
im .«s .mat.onem publicam csse rccipiendam Llsu.n monetrB
prob.tal.s, jur.s essc publici. /. i. J). da contrah. cmpt.
.act.on.bus pnvatorum mntari i.on possit. /. Jus puhlicL.
de puctis. sufncre debitara pecuniam solvcre srcii.ulum
t prob.talcra publicc delinitam tempo.c solutionis. Pccuniam
signala.n , m disposilioncm deduci non nossc tanquam
, sed tanquam pecuniam publicnm. Fo.-c alioqui iu liuius-
pcc.ebus magnnm caplioncin ct quasi alcani
Is Pi.ef. ani.onaB. vidc 1. 2. C. Thcod. de cannne fnim.
om et l. I. /,/,.. de cnnnne frum. urb. Rom. h. lib. iit. ,0
Mmutume , sed Gr.Tci x«r«' t^. ,..;«>„ efc. pro iinminu-
0 id.n-iim , vcuahum quoque rcruni pretia miuuantur. Syn.
xbui. c. i. * -'
Specicrum vocc Gr.Tci hic accipiunt ^i .rlum* tZ'J <.'v»V ,
ii rernm vcnahum. .Sr/(. d,. c. 1. Hotomannus c. ,5. i/-
>-cio non res ipsas , scd spccics alias moneta: ct pecunix ac-
ut un.1 cum aurco gradatim omnes rdiqu.x niomtaj pro rata
le portione dccrcscant. Uc quo dubilari pofcst mcrito
Prctium rci dccrrscit , si dccr.scit inoncta , ut hic , pcr
iium aiigclur prel.um , moneta augcsccutc. Eadcm euim cst
X I T. xr.
KULLI LTCERE IN FRENIS ET EQUESTRIBUS
SELLtS ET IIV EALTEIS MARGARITAS £T "sMAHAODos ET
HYACl.NTUOS APTABE , ET OE ARXmClEUS PALATlKIS.
1. Imp. Leo A. Leontico.
]VrU!Ii (17) prorsus liceat in frenis , et eauestribus sel-
JL ^ hs vel m baltets suis margaritas , et smara-dos , et
hjacinthos aptare posthac , vel inserere : aliis autem gem-
nns frena , el equestres sellas et balteos suos privatos exor-
nare permittimus. De cucurniis (18) vero omnem prorsus
qualmmcunque gcmmarum habitum (19) pr.-ecipimus sub-
raoveri : fibulis (20) quoqne in chlamjdibus his utan-
lur , qua: solo auro , et arte pretiosae sunt. Si quis au-
tem contra interdictum pielatis meaj fecerit , sciat se co.n-
tinuo quinquagiiita libris auri esse mullandum. f Nulli
praeterea privatorum liceat ( exceplis (21) scilicet orna-
menlis matronalibus , et tam mulicbrium quam virilium
annulorum habitu ) aliquid ex auro , et gemmis , quod
3.
quce
Hujus I.
8. num.
oontrariorum potcslas , iit Arlstoteles ait lib. 2. de Coel. cap. 3
Quid , qua dc imminutionc nummi bic agitur .' Au de ea , qua
fit abusu et tyrannide principis : an potius dc ea , quse fit ex ju-
sta causa et ad alias mouctas proportione ? Hoc postrcmura putat
Mohnreus tract. de usuris quxst. 98. num. 71G. Omnibus monetis,
pan proportionc , miuulis vcl auctis , novum prctium subire locum
vcteris , auctaque vcl minuta prctia vidcri. Aureo lantum minuto ,
casrcns monetis in suo statii mancntibus , pretia in s;io sfaiu ma-
ncrc ahai-iiin inoncfarum ivspectii. Respectu vcro aurei minuti ,
non mmui scd augcri pivtium. Qure summe notanda sunt , c-im in
pccuniis muluis possint essc usui. /. 59- D. 1. de verh. obi. Solvi
cnim au.xi pro aureis possunt , sive aucta , sivc deminula sit eo-
rum snstimatio. Pliu. 33. c. 3. Conslituium cst , inquain , nt as-
ses , qiii lib.alcs ciant , scxtanlario pondcre fcrii-cntur , ila quin-
qiie jvartes factffi lucri , dissobilum tes alicnum. Goih.
intcrprctationcni vide Censur. forens. nostr. lih. 2. cav.
i3. S. L. '
(9) A. D. 366.
(10) Ncmo solidonim obiyzorum ( Gracci c^;J,t ) dircrsmn
prttiiim inducaf. Nain capitali supplicio j.unitur , qul obryzos to-
lidos anliquos Icvius resli.nat. 1$")«. ibid. cap. 3.
(.1) Qui cx auro optimo et purissimo coiiflati sunt. Plin. scri-
bit obiy/,um aurnm vocari , quod cuin ignc probatur , siiuiii co-
lorc , quo ignis rubet, obryzatornm porro lit mcntio iu /. unic.
infr. dc oblat. i>ot. l. 12. tit. 49.
(12) P.-cfium nniforme solidorum.
(.3) Al. scrcniiatis.
(7 4) ^idc /. G. supr. de muncrib. palrim. l. 10. tit. 4'-
(10) "\ idc qua; dc vultu priucipum monclis inscuipi solito scri-
psi ad /. I. S'upr. h. t.
(ifi) f^diorcs^ in quih, Ub. manusc. quod magis probnt Cujac.
ex lib. ffa<r:KiKuy.
(17) Adde /. I. supr. de vcstib. holoberis. h. lib. tit. 8.
(18) Al. curcnmis. Azo qui ait cssc , cim partcm ficni cquini ,
qure ori cqui iin|)onitur et vulgo moisus cqui appellalur. Ciij.icius
tamcn magis piobat cucurmiis , vcl cucuiniis. Q;iibiisdam Curcum.T
Vo\ Cbaldaica vidctnr , quai .sandaliuin significat. IL-sycbius famen
nicuiiuam intcrprctatwr , canviin gcnus onia:ncnli cquestris , quovi
ficni , vcl oicae vicc sit , iit illo loeo P.-aimi U Kr.M^ t ■ Ka;<ii/it-2 ,
nt post Eniintindum Bin.Tfidium .-scribit Cujac. 11.' X>bs. 5o. Eco
pbarctras intcrpietor : ut iu Commcntariis ad liunc locuin diccmjs
aliqiiando plciiius.
(19) .Amliifum.
(20) Vidc Alciat. hic. ct Panciroli. rer. mcmcrabil. tit. dc /i-
hula. et ilid. in r.ot. ct dc Jiabitu Iraperatoris apud cundem itt.
dt! halitu Impcratnris. Ans.
(21) Vidc NovcU. Lcon. 8i.
97^
'ad cultum , ct ornamcDtnm Impcralolium (i) periinet ,
facere : ncque illud suh (■2) hoc colorc , et prtetexlu pra;-
parare , quod (3) velit clementi» principali velut aliquod
munus ofif rre : pielas enim mea liujusmodi dona non e.\-
petit , neque rrgiiini [ sibi ] oiTerri a privatis cultum re-
quirit. Sane si quis poslhac aliquid conlra vetitum hujus-
modi sanclionis efTecerit , et offerenda clementiac mc3c or-
namenta , quas usibus regiis depulata sunt , auro gemrais-
quc decorala , ausus fiierit prteparare : centum hhrarum
auri condemnatione sciat se esse feriendum : capitaii quo-
que suhdendura esse supplicio. Ornamenta enim regia in-
tra aulam meam fieri [ a pahatinis ] arlificibns debent ;
noii passim in privatis domibus vci officinis (4) parari.,
Unde summa severitale sancimus , ut quod in cultu or-
natuque (5) nostro sacrum , et adoptabile (6) cst , id fa-
cere temeritas privata non audcat. Si quis sane coutra ve-
litum tranquilhtatis mex aJi(]uid fecerit , definitam supe-
1'ius muham ab his per officia (^) palatinorum cxigi , ct
sacris largilionibus nostris jubemus inferri.
T T T. XIT.
DE CLASSICIS (8).
I. Impp. VALENTiNtANrs et Valehs AA.
Auxouio (9) P. P. (10).
CLassem Seleucenam (n) aliasque universas ad (12)
ofucium , quod magniludioi tua; obscquitur , volu-
mus pertinere : xit classicorum numerus ex iucensilis (i3)
vel accrescentibus (i^) complealur , et Seleucena (i5) ad
auxilium purgandi Orientis , aliasque necessitatcs comiti
Orienlis (16) deputetur. Datum Indictione Xlh
T I T. XIII.
DE DECURIALIBUS (17) URBIS ROMiE.
1. Imppp. V.SLE1VT. TriEOD. et Ahcad.
AAA. ad Trifolium P. P. (18).
I quis decurialem de auferendis privilegiis pntaverit
lite pulsandum , inlelligat se curioc (19) interpellare
(1) OrnatuRi hnpcratorum.
(2) Siipcr.
(3) Qni.
(^) Oj)lciis. qtiod niagis probat Cujac.
(5) Oniameiiloque-
(6) Optabile.
(7) Iil cst , officialcs Comitis sacrarum largilionura.
{S)C(assici , militcs deputati iiavilius amuicis purs^anJorum flii-
minum ct aliarum necessitatum gralia.
(9) Oricnlis.
(10) C. Theod. hoc. lit. /. r.
(11) Ciasscs variae pro rcgionum ct fliiminum varictale Fucrunt.
(12) Jurisdictioncm iii mari adjacenti , quousfjiic magistratiis
cxerccrc posse liinc colligunt : ' ut nou solum puuiant dcliuqucntcs
in ipsis mcditcrrancis locis sui tcrritorii , scd ct in mari , suIj
terriforio adjacenti. vide Corsetum sitigulari jwisdictio.
_(i3) Inccnsili , colonariae conditioni^minimc .ulscripti , l. sicii-
li. 6. C. Th. de cens. sit^e adscript. i. G. l. 7. C. Thcod.
de tironib.
(ih) Adcrcsccntcs , qui cx Classicis nati. Goth. Ut in /. sicti-
li. C. Thcod. de ccns. ucl ads. l. C. Cod. Theod. de tjron. Mod.
(i5) Oioiiiis lliivii, qui amnis est Syria; Sclcuciam afflucns.
(16) Quippe Selcucia ipsa , de qua hic , in Syria et Orientcs.
(17) Al. ciinalilms , in C. Thcod. Dccuriis. Corpus dccuria-
lium fuil Roma; , C. Th. Cassiod. 5.
(18) C. Tkeod. l. 14. lit. I. /. 3. i'crs. si r/nis.
('9) d)icwicB , in C. Thcod. ct quibusd. manusc. crant autem
dccurianun uibis Homffi judiccs , qui etiaiii a Cassiodoro rcctores
apjiellautur.
(an) Hodic prlncipcra , Nofcll, iS.'^ "
L I B E R U N D E C I 31 U S
debere judicem (20). Dat. 14. Kal. Februar. Medioli
TiMAsro ct Promoto Cojjss. 3Sq. '
5S9.
2. Imppp. IToNOR. Arcad. et Theod. AAA.
Exupcranlio , Julio , et cx-teris
decuriahbus (21).
LFges decuriales tam a superiorihus PrincipibiM , rj nj
;i divo parentc (22) uostro conditas , nostra auc-j.
tate firmamus. Singuhjs itaquo Judices scire volumus le
quis huic collcgio injuriis (28) corporalihus tcntet ncin
atterere , neque ab his commodis , qua; rationibiw apjv
bantur , audeat separare: huic enira collcgio volumiis r-
liquam privilegiorum prajrogativam scrvari. Dat. 8. 1.
Jul. Roincti , iloNORio A. vi. et Arisx£N.3:to Co.m. l\,
T I T. XIV.
DE PRIVILEGIIS CORPORATORUM (24)
URBIS ROMjE (25).
Incoloe urbts RomcB gaudenL privilegiis civium. Bari
i. (26) Impp. HoNORTus et Tueodosius AA.
ad Alypium P. U.
NUlli sit (27) liberum , nulli permissum , ut no'B
aliqnid urbis incolas iu urbe sustineant : sed (28 a
honorem a;ternre urbis corporatis indulta suffragia Vfre
prascipimus. Cura (29) autem Rectorum provinciam
corporali urhis Roraa? , qui in peregriua transgressi si:,
redire cogantur : ut servire (3o) possint fuuctionib ,
quas imposuit antiqua solennitas. Dat. Prid. Id. Jul.f-
quilan. Tatiako ct Symmacho Co.nss. Sgi.
T I T. XV.
DE PISTORIRUS (3i).
1. Imp. Leo A. Viviano P. P.
Uicunque ex mancipiis (3^) comitis horreoram «]i{ -
talem el officium , vel ainbitione , vel gratia , 1
(21) C. Theod. 14. I. 4.
(22) Al. palre.
(23) Vii.le /. 33. supr. de dccurionibiis.
(24) Corporati , sunt usibus et necessitatibu, populi Ror
dcotinati , sic dicti , tanquam ex corpore civitatis , vcl colic;
dc iis aiitem sequentibus titidis singulatim tractatur.
(2,5) Fucre ct in aliis uibibus corporati. /. ult. supr. Je r,
cul. iYot'. Kaleiit. de. episc. jud. sed non privilegiali. 3Iod.
(26) j4l. Imppp. Vaientiuianus , Thcodosius ct Arcadius A.
ad Alypium P. U.
(27) Ilaec constitutio ex 2. 3. ct 4- constitut. conllata cst , 1
e.\tant in C. Theod. lib.^. tit. 1. quare cs co loco pctc iDi
ptionos ct consules , commode cnim hic rcpoui noii poterant , ■
si hnec constitutio rursus dissoluta fu'ssct iu trcs illasconstitutio •
(28) /. 3. C. Tli.
(29) /. 4. C. Theod. h. t.
(30) /. 5o. supr. dc dccurionibus .
(3i) Pistorcs lii mancipcs dicti : pani civili conflcicndo obno •
/. I. /. 2. Iiifr. de frumento urbis Constantiiwp. h. ld>. tit. ■
(32) 3/ancipibus , in lib. Aiired. ct al. i>etcr. vide hic. Cv]'
Goth. Et oiniiino lcgcndum, mancipibus. fuit euim iii urbc ■■
tuin corpus pislorum , qui pani ciyili couficicndo obuoxii craii
A 1
■ fe
atquc hos maucipes vocat /. i . et 2. iufr. dc fruinrnt. urb. C-
stant. l. 18. C. Th. dc pistor. l. 4. C. Tlieod. de cxec. eiexc-
ct sic Prudcntius dixit , mnncipein carceris , mancipcin suinm^
Pliuiijs maiicipein dii'initatis , Tcrtulliaii. Constitiiilur autcm '
lcge , ut mancipcs si\e pislorcs , qiii Comitis horreorum dignr
tcm adcpti fua int , pistrino reddautur , cum non liceat pislorit'
ad hanc dignitaiein ad.spirarc. A'idc ct Marcum \ citran. de /:'
lib, c, 30. jlod.
CODICIS REPETIT.E PU/ELECTIOXIS.
la , seu r[uo
97^
„.„ , .... . libot al.o (i) modo poslhac fucnt quod minus excauitur , ali-rlus mnrr^n^ nn-^r;).,. l
nlu3 rexulns diguitate , quam coutr.i interdictum no- lur : ne ar-e.itndorum vp m.Pr 1 ''"'^"^"' ""'■^"'■'^
.Wnilalis .■ulc>nt,.s cst . multatus eliam vi^iuli I.hrls Plin. !S u ''"''"•'' ,^* num.nulanorum _m.n,era de
cjerenilalis adcptt.s cst , multatus eliam vigiuli libns
■ , ad ai)lii[uum (?.) dcmio consorlium collegiumque
(j.'iiir : omiie ctiam spcciale bcneficium , quocun^^ue
c contra liauc sanctionem fucvit impctratum , penilus
iifiescat.
T I T- XVT.
SUAPJIS (3) ET SUSCEPTORTBUS VINI (4)
[ ET C.IJTERIS CORPORATIS (5) ].
. Imppp. Valeist. Tiieodos. ct Arcad. AAy\.
ad Aibiuum P. U. (6;.
I Tcinarii (7) urbis a^tenia?, cum pcrvigilom laborem
:)opuli Romani commodis cxhibeant : sordidis sem-
luneribus '.iberentur. Dat. 8. Kal. Scptembr. liomcv.
510 el PnoMoxo Conss. 38g.
cl.nentur ab his , qui dici lautummodo coIle:;iati , vel
Jat.o.us vclam.n. colkg.at.im se vcl decanum apnellat •
sciat pro se ahum subrogaudum , qui p,a.diclo muneri
sumcc.is approbclur : s.,b.-ogalionc videl.cet (iG) memo-
raloru.n, vci co.um q.ii monunlur, primalu.u ejus (,7),
fj[ui subrogaiur admissa (18) jud.cio. ' ^^''
Qu{ supra numerum ad.nklunlur in collef-io , non
i^audcnl heneflcio colleQii. Bart
J}'{ ,^"°1 '"'"^ '"P''^ ('9) numerum, qui in cau-
t.s (20) brcv.bus contmelur , nemo se ciuolibet patrociuio
vel cuj..shbet adsumpta polenlia debeat excusare hoc no
strae est serenitatis censere , et tua; sublimiiatis t,',im,e of
fic„ cautjus observare. Hoc inter omnes aequa lance ser
var, pra:c,p,mus : nullo divinas domus patrocinio nuPi
sacrosanctarum ecclcsiarum reverentia , nulla c.ualibet'
vel c.jushbet potentia sc excusanie. f Sed ne ta,'ium cir-
!• ,' .. / ,. . .^-". - - --, -.^^.^. ca munera relevanda s.,p[ilicibus consuluisse noscam.ir -
lenda. necess,tate l.t.s adstnctus , s.ve infe.-enda3 vo- i!lud etiam dicendum (aV) observandumcf, e cTsc c^nL'
U.ate spoutanea provocatus ,ud,c.um voluent expe- mus , ut chart^ (22) venditio , qua; de provinc s ad Tr
fon urbau, aud.tor.um (,cj pra.sloletur. Dat 18. po,-atos supplicu,.i per ,nnovat onem (^sTt nshtf est
Februar. Ronu. Rasso e^ i;.nLiPPo Co^ss. 4o8. pri.na. co./sl.lutionis^ lerminis concludat^ur (4) : i'oc esl '
mLFnTATT'; r,.^ TT VnARTnnnAT^Tc^ ^ '^'"''^ '" '"''!'' d,s[ios.tionis constitutum. est (20), id iri
.ULLLGIAIJS (II), ET CI!ART0PRATIS(i2), poste.um nulla addila (26) novaiione servetur Dit lo
KT N.MMLLAni.s. Kalend. Ai^ril. Tueod. xvh. et Fhsto Conss /3n
nlrat unum collegium , etjnunera , ad gucn ordinaUis > 1. ec r tsTO «.oNss. 409.
T I T. XVIIT.
DE STUDIIS (27) LTBERALIBUS URBIS RO.UE
ET CONSTANTINOPOLITAN.'^. '
i. (28) Impp. TnEODOsiTJs et Valextin
AA. P. U. (29).
Kiversos (3o) , qui usurpanles ^(3 1) sibi nomina ma~
gistrorum , m publicis raag,strationibus ccllulisquc
tn/or url>is est judcx porcariorum ^ sive ipsi agant^
sii'c coiweniantur. Bart.
jmpp. AncAD. et IIonor. AA. Florentio P.P. (8j.
icuuque ex corpoiib.is (9) suariorum , sive exci-
st , non exercct : i/on ejfugit munera alterius
coUcgii^ de (juo exit-it.
. Impp. TuEOo. et Valent. AA. Cjro P. U.
I [ sub (,3) ] pra^lcxtu decanornin (i^) scu colle-
jatorum , cum id munus non impleant , aliis se m.i-
eribns conanf.ir subli-ahere : eorum fiaudibus credi-
•sse obviandum : ne (i5) c|uis sub specie rauneiis ,
Quoquo modo.
Manci|)iiim , ct rccfc , iit cliam constat cx. /. 18. C.
h. t. iibi pislorcs manciics appeliantur , rt corum inanci-
fit mcnlio. mldc 12. C. Thcod. 16.
/. 2. iiifr. h. l. et poi-cin.Triis. /. i. infr. h. t.
I Sfscciloics vini fi.scaiis , catiponca vocat , qiii fiscalc vi-
o| iilo \(ii(U:)).int. ViniiiTi ciiiin pcnaio popiilo gi-atiiilinn d.i-
\opisciis in Aiireliano. Goth. Dc his tamcn susccptoi-ibiis
tilo niliil conlincfiir, ncc de aliis quam (Je siiariis quiclquam.
ilat Ciijiicius (ic suariis constitula , ad ca;tcros qiiociuc cssc
nila. ]\Iod. ^ ^
Dcsunt in plci isque hl>.
C. Theod. 14. /j. G. scd vidc, roulta cnira hicdefracta sunt.
Forcina gratuKo P. Bomano dabatur.
M. Hdorio P. r. la C. Theod. ,4. 4. 8. Unde sumpta
c constitiuin. '^
A\. ccrjfortdibus.
Adjiiloriuin.
Ct//e^„ili, «rucJtuKTiJtsT , quorum corpiis inccndiis arrcndis
tuni. S.vii.in,K-|.„s ,/« corpori/,. ad Falentinianum , c.^i di-
coiponbiis assump.ti. /. pen. Siipr. de commerciis
\u\c ..Uciat. hh. 31. pratcrmiss. Bud.-eum in ani
d 1'andrct. ct Pyrrhum hic.
Ja.n sc.ncl posila fuit h.xc /. sid lit. de sacrvs. ecdes
i> pra:t<:rlii. ;).
(i:>) Tnhu orum vit.indorum causa ccclcsi.-c , vol cujiisc.inq„c
allcri.is dignitale nommc ahnti non oporlct : idqiic, ne -ravc-.ir
Kcspuhlica , qu;B qno ph.ribus datur immiinilas , co cerfe mahr.i
tn))uta pcn.ht_. /. ,3. supr. de annon. et trib. l. m. tit. iT,.
/. 10. tit. 19, /. 2. ,„;>. de privilc^.
74- Aoi'. 43. ■" '^ ^
inot.
uoste-
l.
Dccani , lc( ticarii
rcctes. JSovr/l. .3.
')tS
, copiafrtj
et 43. jy.
vcspilloncs , /, 4-
/• si qtta. •ri. ^. i
supr.
3. tom.
de
l. 11. C. 1/ieod. h. t. l. ,. C. Tticod. de lits. col.
7- m fm. vidc Foin. ■>.. srfect. m. Gotli. Iloruiii
■ Ulonim ccrliim numcn.m f.iissc oslcndit /. pcn. surr de
ct mnv. et d. l. 4. snpr. dc sacr. ecct. q„em luino ab
uncnbiis qua.si sit cx dccanonim vcl colk-iatorum coiporc
'-cm oblnuic ootot , ncc si ci snllVagctur ccrlcsi.i , vd
,u> doiuus , ycl qunchbet alia polcstas sivc dignitas. M.^U
l. .4- supr. de cxact. trib.
domiis Jiigustcc. h. lib. tit
(iG) Uhi vidclicet.
(17) Ei , qui.
(,8) Admisso.
(19) Supcniiimernrius collegil , muncris , vcl diqnifafis alicaius
bcnehcio ac pnvilcgio dignitatis , vcl collcgii frui non notest.
t40rsctus siiigu/ari supernumcrar.
(20) Encuuiis emcndat Cujaciiis. Encanta vcro , slvc cnca.itail.i
dicunfnr mouumcuta civitatis sive charUx publicaj. /. o. ii.fr dc
agric. censu. et col. h. /ib. tit. 47. .> J
(■ii) Edicendum.
(2-i) Chart.-B et charfariorum cura suh P. „rLi ( nt docct huius
lcg.s '"-''cnplio ) pcrtinuit ct ad Comitcm sac«uu.a lai-ilion..in ,
i\o.;<.'//. 4(. Chartana: autcm Uomx , ct Coii^tantinonoli fiiae
lu .(. rc;;ioiie. '
(■(3) hn-ocalioncm.
(xj) Empto.ih.is ccrf.ie In puhllco tahci-nne ( lavchum Baih.nrl
appcllant ) ut ct tabclliouihus , commoda , ct in.-ummoda tahcrnac.
coh.T.crc- notat cs liocloco post Angclum Corsctus sing. Odicium.
(■2..) Conslitutum vcl prxccptum cst.
(2G) Adila.
(•>:) .Scbolam p.ihlicam apcn.issc s.ih Domlt.-.^m nulnlihanum
qnulam scnhui.f : ct a li,co salannm acccpis,.o , quod pr.xsfat c^
bucton. in A cspasian. .nd.scrihi.
(28) ylt. hnpp Thcod. A. ct Val.ntinianus C. Thcophilo P. II.
(29) C. J/ieoU. hoc tit. /.3. '
n'l p"'n 'i'" ",'(''■ '^" r'^;/^""'-'"''- 7'"''"" '"/,. l. ,7. du ..•;.
(..1) Prolilcndi puhhrc autorifafcm nc.uo usuiim.c dcbct ;• r«r..-.
al.uciui i.itamia ct urbe ejiM:fio.
974
LIBER UNDECIMUS
colleclos unclecunf[ue djscipulos circuaiferre consucverunt ,
ab oslenlalione vulgari prsscipimus ainoveri : ita ut si
«juis (i) eoruin post emissos divina; sanctionis afFatus
i[use prohibemus , atque damnamus , iterum forte tenta-
verit , nou solum ejus ({uam merelur , infanu^se notani
subeat , verum eliam peliendum se ex ipsa , ubi versatur
illicite , urbe coguoscat. •]• Illos vero , qui intra pluri-
inorum domos ( adem exercere privatim (2) studia consue-
verunt , si ipsis tanlummodo discipulis vacare maluerint,
quos iutra parietes doracsticos - doccjit , nulla Jiujusmodi
interminatione prohibemus. •j^ Sin autem ex eorujn nu-
inero fuerint , qui videntur intra Capitohi (3) auditorium
constituti , hi oinnibus modis privatarum sedium studia si-
bi interdicta esse cognoscaut : scituri , quod si adversus
cceh^slia statula facientcs deprehensi fuerint , nil penitus
ex ilJis privilegiis consequanlur , quaj his , qui in Capi-
lolio lantummodo doccre pr.Tcepli sunt , merito deferun-
tur. "^ ilabeat (4) igiiur audilorium specialiter nosti'um
in his primum quos (5) Romanas eloqUentias doctrina com-
liiendal , Oratores quidem Ires numero : Grammaticos (6)
vero decem. in his cliam , qui facundia gravitatis (7)
polJere noscuntur , quinque nimiero sint Sophislas (8) ,
et Grammatici a^que decem. Et quoniam non his artibus
tantum adolescentiam gloriosam optamus institui : profuu-
dioris (9) cjuoque scientioe atque doctrinae niemoratis ma-
gistris sociamus auclores : Unum igilur adjungi caeleris
volumus , qui philosophia3 arcana rimetur : duos quo-
que (10) , qul juris ac legum voluntates (n) pandant :
ila ut unicuique loca (12) specialiter (i3) deputata adsi-
guari faciat tua sublimifas ; ne discipuJi sibi invicem pos-
sint obslrepere vel niagistri: neve linguanun confusio per-
mixia , vel vocum , aures quorundam , aut mentes a slu-
dio lilerarum averlat. Dat. 3. Kal. Mart. Conslantinop.
TiiEODosio A. XI. et Valicntjkuno Consa. ^^5.
T I T. XIX.
DE IIONORATORUM VEHICULIS.
\Aniujuitus in signum dignitatis et honoris in dignitate
positi ibant m curribus seu cchiculis. Bart.
1. Imppp. GratjAN. Valewt. el Theod. AAA.
OKeJKidio P. U. (i4).
Mnes (i5) honorati (16) , seii civilium , seu milita-
rium (17), vehiculis dignltatis suae (18), id esl
rucis (19) , intra uriDcm sacratissimj norainis s
Kal. Februar. ^Constantinop. Hq^
utantur. Dat. 3
N. P. et EvoDio Cojsss
336.
T I T. XX.
DE PPJVILEGIIS LRBIS COXSTA.MINO.
VOlATklSM.
i. Impp. HoNORius et Tjieodosius AA.. (20)
Pliilippo Praefecto Illjrici.
Rbs Conslaiilmopoiitana non solum juris Italici ^
sed etiam ipsius (22) Romae veieris pijcrogativ;?^
tetur. Datum prid. Id. Jul. Eustacjuo el Ag,iju
CoMSS. 421.
T I T. XXL
DE METROPOLI (23) BERYTO.
In eadem provincia possunt esse dum matrices
civitaies. Bart.
1. Impp* Theodos. et Valent. AA.
Hormisdae P. P.
PRopter multas justasque causas metropolitano noiie
ac dignitate civitatem (24) Berjtura decernimus (ir-
nandam , jam suis virtutibus coronatam. Igitur haec a-
que metropolitanam habeat dignitatem. Tjro nihil deu-
re suo derogelur. Sit iila mater provinciae majorum o-
strorum (?.5) beneficio : haec noslro , et utraque , d j-
tate simili perfruatur.
T I T. XXII. l
DE CANONE (26) FRUMENTARIO URBIS RO.E
Nauta debet confiteri se recepisse species ^;
incorrupias. Bart.
N
1. Imppp. Valentinianus , Valens et Gratiaxc ',
AAA. ad Julianum PF. annonae (27). 1
JAutici (28) apud Praesidum (29) aut magistratn •
acla confiteantur iacorruptas species suscepisse , i- ^
(i) Qui , in C. Tlieod.
(i) Piofitcii privatiin cuique licct : privalim autem cst intra
parieies tlomebticos , ut hic.
(3) Piofilci i in Capitolio soliti i^rofcssores : uhi et eorum audi-
toiiuni fnit.
(4) -Al. Haheant.
(5) Pi-ofcssorum pul>licortim numenis hic fuit Romoe : linguce
Latinre Oratores 3. Graininatici 10. Grcecas vcro linguK sophistse
tres : Grainmatici 10. Philosophus unus : Jurisperiti duo.
(G) Al. Grammulici.
(7) Gracilalis , iii C. Tli. al. GrcEcanitatis.
(8) Sophistne Rhetores Gr;eci.
(p) Prcfundiores , in C. Theod. Phiiosophia; studium et pro-
fessioncm aiitcponit Justiniaiius Grammaticfe et Oratori.T.
((o) Pro!csfoi-cs jin-is duo Konire : fit mcntio Leontii Jurisperiti
et piofessoris in C. Theod. et Leonis apud Sidonium.
(11) Formulas , in C. Theod.
(12) Vendere invitum cogi posse favore publico ct rcligionis ,
«tpote cujus causa et ipsa siimme puhlica sit , hinc colligunt. ad-
j '• "'^- 5- '•#• ^<^ religiosis. l. 1. jf. de his , qui sui t'el.
t. 20. supr. de episc.
(i3) Professionum publicarum auditorium satis indiscrelum fuis-
se , ante hanc lcgcm consfarc ex hoc loco pofest. Jubet cnim au-
ditoria scparaii , nc discipiili sihi inviccra obstrcpant , et ne lin-
guatum confusio permisccalnr.
('4) C- Theod. lib. .4. tit. 14. /. I.
(i5) CarrucK non omnibus in urbe permissffi , ciyili namque
senatoribus eas permi^t
Theod.
Vel inilitarl dignitate praeditis tantum
Severus : ut et privatis Aurelianus.
(16) AI. decornti.
(17) Mditarium dignitatum , in C,
(18) Vchicula pro carrucis.
(19) Bijugis additur in C. Thcod.
(20) Pai^s l. G. supr. de sncros. ecclcs.
(21) Quod induxerant Valentinianus , Valens , et Gratian ,
/. 1. C. Theod. lib. \!\. tit. i3. de jure Italico urbis ConsU-
nopoIitancE. Cont. l. \ . ff- de censibus.
(22) Constantinopolis praerogntivam veteris Rorase hahet , £
cap. 28. Synod. Chalccdon. Pragm. Justiniani ad Vigdii' ,
cap. ut fabrica. adde Novell. i3i. cap. 2. ubi de privilegio '-
chicpiscopi Constantinopolitani.
(23) Mctropolcs duse in Syria Phocnice , Berytus et Tyru« it
in Ponlo Amasia et Cscsarea : Novell. 28. ut iu Cappadocia , >-
sarea et Thyana. Ccetcra vidc apud Cujac. hic, et quse scripsi «
/. 29. in Jin. supr. de episcopali audienlia.
(2 4) Ai. deest. .,]
(2 3) Id est, Hadriani , a qno id Paulus Tyriiis orator prij^s
imjutravit , auctorc Suid. vid. Alciat. lib. 4r parerg. cap- ii
(■^6) Canon urhis Romae erat frumentnm , oleum , porcma ,
bula. Hffic coiifeichaiitur a provincialihus pojJulo aleudo.
(27) C. Theod. 14. tit. i5. /. 2.
■l
l
■11
(28) Al. notilia annotia ,
dicarii sunt.
(29) Curatorum , in C. Theod.
sed Nautici , navicularii et c>-
CODICIS REPETiT^ PI^/ELEGT/ONIS.
e apufl fjnos doponitur ista testatio , prapsens aspo-
robet nihil m his essc vitii : quod eo tempore nuo
rae urbis portnm prrvenit , Prjefeclmam jngijer ob-
■ praeceplimi cst. Da(. 18. Kalend. Jul Hemis ,
A>o A. 1. ct Dagalaifo Co.nss. 366.
h. Impp. Arcadius et IIonorius , AA. ad
i Senatum (1), et Populum.
ud (o) frumenti , vel hordei (3) urbicarii cano-
reuussioue mdulium est speciali beneficio : coutra
.Jum pi'W;cum [ lescripta (4) ] elicila non va-
Dat. ,7. (5) Kal. Maji (6) , MJccUolan. C^SA-
t Attico Cokss. 397.
3. lidem AA. Mcssala? P. P. (^).
u"nem (8) patimur in mutando (n) canone urbis
ouia? nostra^ clemenlias beneficium poslulare , sed
3a rescnpla cpjK quoquo modo potuerint impetrari ,
non s.n.mus : eos vero qui contra ha^c fecerint ,
lum reliucndos esse deceinimus. Vicarios , nuinl
:aneix)s Judices ( nisi deinceps ab usurpationc urbi-
anonis aDslmeant ) deportationis poena detincri :
s oHicorum capiiali supplicio subjugari perpelua
e sancimus. Dat pnd. JNon. Septembr. ^^/Lo ,
)R0 V. L. CoNs. 3nq '
. ^n. T I T.^ XXIII.
) FRUMEJNTO (,i) UBEIS CONSTAKTmO-
fOLlTAiV.E (12).
kbetdariinpane.non dehet sohiinfrumenlo.^^xl.
3p. l-IoNOMUset TuEODcsiusAA.Urso P.U. (i3)
• (14;, ne davma) quidem domui nostr» , frumec-
n (i5j oe horreis publicis pro annona penilus prx-
^ *
97^
'. Theoch h. t, /. 3.
I'- olei , cl sic lce;itiir in C Th 1 ^. i.
i6'^t « C. Th. ci cjuio. al. Ub. '
/. 16.
artii.
• Th. hcc. tit. l. 5.
.0.. l.tn .on,Lus coo8n.entata cst. Extat in C. Theod.
JJ. l.uU. j.deinccps uli. vidc quoque iufr. l.} tit iiot
on ,,n.dus Komanis in.posifus n^utaH „oi po ^ '/ 0^1
. .I.l...n ab .pso rcpclilur : qui concc.sit niut.-.n vicnnus
. De ranoue ct frumento urbis.
%• /'/v. 54. m. 25.
Tlieod. 14. i6, 2
ro"n',n.. ^ T'\ ^'"*'"V'^° Consfantinopoli pr«.bctur a
:t;ss..:^|;;;'c-^^^^^^
ouc.a.nou.,ratui.i,f^nS;n.tr=.S
J^eatur : sed iuteger canon mancipibus (.6) consiLmPfnr
nuona i„ pane cocto domibus exhibendl : ita 2n d
-t canon ab H.clj-.a. memori^ Constantn.o i,)""^^,-
tus necuon a divo pietatis mcaj avo (iHVrT}ZT
fo (19) ] auctus expcudi : quoniam crescir \ ''■
/rumenta qu. pro aiinona tribUntr (.o)"ad "uTaiio"
depula.a cognoscantur : co-entur euini i n u
erueie, q., ,liis vendere potuis ent Dat ,0' K Ta"'^
Constanttnop. Tuboo. A. In. et Pa.J.^ '^0^^^ ^ts.^'
Quant^as siaitUa ad emptionem frumenti non potest
minui , nec ad cdio. usus con.erti. Eart. ^
2- Impp. TuEOD. et Valeivt. AA. Leontio P U
cumque alios usus convertere (i?>\ • snd <=,.K ^ ^"
slificatione certum fiat e nno.1 ' ^"^ Sestorum te-
«.,: /^ \ '-^^"'" "ac , et quod mancinibus (■2f,\ Tnn
tui (27) nomine dalum est Pt ('oQ^ j 1 • V^ ""
exce^,'a^^„i co„cu.s,':„r^9 ' - V .,ar' E ■„;*tr''
<-g.s<Iue lu,|us ,e„o,e,„ a!ae,s tatulis iucidi. 1)3^ 5 Ka"
tanis conccssse , ut Suvr. diximiic tu^^j •
veii r Thnr.li , "A"- ""s.raus , Theodosius auxit , ut hic l
Vcn. C. llieod. de aimoms cwilib. ut et Marti->niis / \ r
tii. prox. ut et Roma; Aurclianus /e.,^ i^^'.''"""" ^" ^- .»/?-.
Trajano et Sercro constituta ' '^"^'"''' ' '^"^ '''''''=' ^
('9) Abest a C. Theod.
(2o) Vidc /. ult. supr. tit. prox.
ti^i^i^.^;'r''e[rcf"^'°P*rT ^"1 statntacratCousta,.
esset' ctia.n urbis pVSccti ^ .^' "°''' ^"='^ dc=tina.aque , ut ncfas
(o-y^ A^J/r'^ ',.,"'" '""^"cc a cl .n alios usus verterc
^2^; ^.2. ^. ^,^o</ dc frumciiiario S. i/,/ „,,/p„, /?• j^ ,
rerum ad ci^^it. pcrt. "^ ni<tm ,^. rf^ fj.'//«.
(■25) Frnn.cntu.„ publicum ifa cn.cbatur. Pccunia cx arca fvu
noni^r trc?" "''I''^'" ^^r.^f..s, hoc csl, p.stTribr.n 'tu
Sc cocm'pto n .'o,r '"^f ^^^"'" '«^'J^^^t"»-- I"Je frumcnto vidclicct,
tcccSnr"*""'" '"' P'°"'"""»° ^«t ' T.od Vi.lclicct alicui in an-
tcccssum , .„ auance datur. Goth. Et idco Gr.Tci vcrtunf ,/-
mutuu.n intcprclanlur •»■«,'. .f^- '7 " ' -^- '^f *?"<«/'/'• pro-
cnm c,uidam.j:ioca liZ'ulZ • '" *:" -pr^^r;'- -^" """
tes rj j / I ,;*;„. "^ P'°'"""''^ " '^poj^of.a Thcod. Horiuopoli-
tes aUt j. supj. de sentent qua: pro eo quod int. ^ i.^r.Li*
l)us pccunia l>romutua A a.r « f, .T, , 1'^'" ^?;"' *'"'' c^gop.stor.-
ut vci candcu r.d h,y r ''«uncntar.a , id cst , in anteccssum ,
(28) Scd ct.
/. .2. ?u. 54. '■ ^- "^'■- ^*^ w"'-"- /"-^y: '"b.--
(3o) Inquietare , in C. T/^eorf
lucri fccit. ' " '" "' ' 1"°'^ " «-•a i^ecunia
(.ia) E\ci-e\cnt. ^
/Ji^';:;;:"'^ n.un.it naturam ipsi«s capital.s. Corsctu. u.,u-
(35) Fomitcm , in C. Thccd,
97^
LIBEIl UNDECIINIUS
T I T. XXIV.
i DE ANKONIS CIYILIBUS.
'Annomv cwilcs non danlur pro titulis in dignilatibus ,
sed pro rncrilis. liait.
t> i In^ppp. TiiEOD. Akcad. ct HoHOR. AAA.
PIGCUIO P. U. (l).
ANnoiias publicas (2) non tam litulis digniLaUim ,
quam siiiguloium virorum (3) merilis allributas di-
vi Ccnslantini liberalilate satis claruit. Idcoque nihil ex
liis scholarum nomine (4) vindicetur : sed pro (5) unius-
cujusque merito , quse sunt concessa , serveulur , ut qui-
cunque perceplarum annonarum emolumenta , vel in lie-
redes proprios jure sanguinis transfuderunt , vel in extra-
«eos distractionis titulo transcripserunt : mancat quod ge-
6tum esl , vel hereditalis merito , vel alienalionis arbitrio.
Dat. 7. Kalend. Jul. C onslantinop . AucADio A. 11. et
RuFiJNO Co^:ss. 092.
2. Imppp. TiiEODOs. (6) AucAD. et Honor. AAA.
CEntum (7) vigiutiquin([ue modios Irumenti , prseter
solitum canoncm , per singulos dies de praeseuli sexla
iudiclione ex die Ralend. Januarii (8) nomine (9) para-
peteumalis (10) de horrcis publicis hujxis almae urbis, in-
sita nostrai pietatis liberalitale tribuimus , datis sacris api-
cibus ad (11; sublimissimani quoque per Oricntem Preele-
cturam , quibus possit , et modum (i2)nostrje donationis
agnoscere , et incunctauter pra;bere, quae jussimus : quam
inodialionem jugiter , et in perpetuum ciyibus noslris de-
bere conlerri , valitiira iu oevum hac lege sancimus.
T I T. XXV.
DE (i3) MENDICANTIBUS VALIDIS (i4).
Qui sinc ncccssitate mcndicant , possunt inspici : et qui
eos inspexcrit , ct prodidcrit , et csse probaverit , domi-
nium eorum consefjuitur , si sunt servi : vel jus c ,n
tus , si sint Ubcri^ salva dominis aclione scrvi cor p
1. Impp. GratiAnls , Vale^ti.n. et Theod. A; .
ad Severum P. U. (i5j.
CUnctis (16) , quos (17) in pnblicum qua?5tnm 1 ju
meudicilas vocaveril , inspectis , explorelur i a-
gulis , et iutegritas corporum , et robur aanorum ;
que (18) inertibus , et absque ulla debilitale niis-
necessitas iuferaiur , ut eorum quidem , quos teL ■
dilio servilis , ])rodilor studiosus et diligen'! Au\h
consequatur : eorum vero , quos nalalium sola lin
persetjuitur , colonatu perpeluo fulciatur , quisquis 1 u .
modi lenitudinem (ig) prodiderit ac probaverit : 8ai\a ■
minis in eos actione , qui vel lalebrain forle fugitivv
mendicitalis subeundoe consiUum prajstireruut. Daluiii.
Kalead. Jul. Patuvii, Amxojnio et Syagpjo Co>5j. ;i2.
T I T. XXVI.
DE INAUTIS TIBERLMS.
Qui narem Tiberinam habet , onus publicum cogi-
suscipcre , ncc ullo prii'ilegio excusatur. Bart.
1. Impp. Valent. et Valejss AA. ad
Sjmmachum P. U. (20).
Ui navcm Tiberinam habere fuerit ostensus : cnuai
reipublieaj uecessarium agnoscat. Qaodcunque ;tui
navigium in alveo (22) Tiberis invenietur , cipt
tentibus et solilis obsequiis mancipetur: ita ut nulliu 3i
dignitas , aut privilegiiim ab hoc officlo vindiceturJii
8. Id. Octobr. - - - - - -^
Co^ss. 364«
Altini , divo Joviako et Vareoo
(l) C. Theod. hoc tit. l. 10,
(ji) Cwicas , in C. Tlicod.
(3) Viriiim , in C. Theod. et quib. lib. manusc. quod ma^
[•^ioliat Cujacius.
(4) Hffic constitiitio ahrogat /. 8. ct 9. Cod. Thcod. de aiinon.
cii'i/i. Dcdcrat Con.stantinus pancs civiics scholis , qure sunt sub
disposilione niagistri ofliciornm undecim , ut ait Justuiianus /. utt.
sujjr. de locat. Ex hac largitate Constautini orta cst quaustio ,
uti-um cos pancs singulis scholaribus dcdissct , aa scholae ct univer-
eitati : ncque Los ahs re : Kam si scholas dcdit , in schola manent
Bcmpcr , ncc vcndi , vel in hcredcm ah schohiri transmitti possunt ,
»i pcrsonis singiiloi'um indulsit , contra sc res hahct. Mod.
(a) /. '2. iii pr. iitfr. h. t. l. 2. infr. dc fiuniento Alexand.
Ji. lib. tit. 27. vid. Papon, 3. JSolar. 8. c. '2. dcs lcttres dejief ,
solde et aisiqnat.
(6) u4t. MAliTIAKUS A. TATIANO P. P. ifa legitur apudCujac.
(7) /. 1. supr. h. t. Cauon annouGe gratuitce in hunc modum
auctus a Maitiano , hiijus h^gis autore , ut diximus. De quanlitale
canonis a Conslantino ct Thcodosio constituti , scripsi ad /. i.
supr. de frumcnto urbis Constantin. hoc lib. tit. 2.3.
(8) Juniarum.
(9) Panihus puhlicis nomen impcriale , seu imperatoris imprimi
coniuelum , ex hoc loco quidam notant,
(10) Tebscra! nomiae, qute Tr.-Tt; Grrece appcHatur , ct pctcuma ,
Cujac. hic. Quidam lcguut , pcriteumatis , al. pcnsscumatis.
vid. Alciat.
(11) Sublimissima , ct postea prcfcctura.
(la) Commodum.
(i3) n>/j/ p'co/ux\i'w «W»7T(w. Ecl. lib. 54. tit. :• vid. _.
dc pratore p«puli , 8. cap. 4- et 5. Pctruni Gregonum n
tai^m. 25. adde /. 5. $. 7. J?'. dc liberis agnoscendis. ia^l^
ad lei^em 12. tah.
(i4) lii C. Theod. legitur , non iiwalidis. rectius ConL
Dc Otii poena ct McndicanLibus , itcm de iis , qui falsi s'ip
rogant ; vid. Ilcig. part. 2. qiiccst. 27. Ans, Adde I)au
prax. crimiiud. cap. 112. n. 53. ct 54- S. L.
(i5) C. Theod. 14. 18. I.
(16) Cunctis ajfatim , in C. Thcod. et quib. lib.
(17) Mendic.-uitcs , qiy saui simul et anuis vegeti sant ,
licct ])ervcstigatos in puhlicum ndducere , ac tales esse pn
ut si quis scrvus csse deprehcnsus fuerit , in suaui cum poU
rcdigat : sin liber , domino nihilominus advcrsus cum , q-'
vit , ^cl corrupit , actionibus salvis. Syn. ib. lit ejus rci )
Xsovella de Quasiore 80. c. 5.
(18) Aique ca , in C. Theod.
(19) Lcgcndijm videtur . lentitudincm. Goth. Id est , ir.
et ignaviam , ut /. hi quos. C. Theod^. dc accus. cuj^us fui!
propria actio qusedam , qua; dicJtur 7^5 dpylx^ >o«$>( 1 ^^
per quam l>uic coustitutioni abrogalur , vide et LapuB
gat. 18. Mod.
(20) C. Theod. 14. 21. 1.
(21) /. 2. supr. de naidbus non cxcus. hoc lib. tU. 3.
(22) Dc alveo Tiberis , adde Fr.:gmat. Jastin. c. ■ib.
(23) Al. r.utUu
ii
ia
h
rc
CODICIS REPETIM PR^LECTIONIS
977
vium (i4) modis omnibus rGpenselar. Dal. piltl. Koti.
Jun. Conslanlinop. Isidoro et SE^AioaE Co.nss. 436.
T I T. XXIX.
DE JURE KEIPUBLIC/-E.
Senienlia lata contra civiiatem indefensani cst ipso
jure nulla. Bariol.
ST -j !' ■'"^P- Antosinus A. Dionysio.
I quid adversus Rempublicam indefcnsam (i5), in ea
specic , in qua neque defensores crcali fue.int , nerme
ut ciearentur , placuit , statuium est : acliooibus ejus m-
T I T. XXVII.
DE FIIUME.\T0 ALEXANDRINO.
1. Impp. IIojsoR. et TnEOD. AA. Anihemio
p. p. (0.
aBStiraatione frumenti , quod ad civitalem Alexnndri-
lam (2) conveliitur , quicquid de criLiioIogia (3) et
)Stasii rauuere , et pro nauclerorum (4) tueuda sub-
ia eraincntia tua disposuit , roboramus : atque , ut
ilibus pnedas auferalur occasio , jubemus eos ad bu- ut ciearentur , placui:
odi soliciludmem affcctandam nunquam accedere , sed hil est prsiudicatum
;nata oibcia tms provisioiiibus examinala , soiicitudi-
^ * 'Pso speciah prwilegio vel ex pacto. Cart.
a. Impp, TiiEOD. et Valent. AA.
Isidoro P. P. (5).
furnos (6) ccntum et decem modios alimoniis Ale-
xandriuae civitniis (7) addi decernimus : ut nemo
;lur eo , quocl nunc usque percepit : et pcrissocliore-
p) noincn (g) penitus amputetur , et tesserse desi-
tur , et noslra} pictalis nomine ceiiseanlur. Dat. prid.
Jun. Constaniinvp. Isidoro et SEiVATORE Coixss. 436."
T I T. XXVIIf.
A2. Idem A. Pborodio et aliis.
N (16) Respublica , in ciijus locum successlslls (1-)
Jdeo quia. (18) satjsfecisse debito vos proponilis iiis
pignoris m eo fundo liabeat , apud suum judicem qoaeri-
tur : si enim neque (19) beneficio sibi concessa id jus na-
cta est , neque speciaiiicr in obligatione pignoris sibi pro-
spexit ; causa ejus nou separatur a ca^teris creditoribus
qui habent personalem actionem.
3- 1"^P- AlexAnder A. SaUiniano.
DE ALEXANDRIiE (,„) PniMATIBUS (, ,). R X'4" ^.\iTL'„,i"e'.t^"^ f"^'''"" ^"^ ^ '^'"
1. Impp. TiiEOD. et Valejnt. AA.
Isodoi-o P. P. (12).
rpoi-atos civitatis Alcxandrinae repurgandi fluminis
'nere liberaraus : et pro tenore disposilionis tua; cua-
itus soiidos ex dinummio vecligali (i3) memorataj
•is praecommodari deceruimus , ita ut ex litulo na-
C. Thcod. j \, iG. I,
De Canone po|n!li Roinnni ct Con^f.intinopolitani lomiitnr ,
' cx Altxaiuhia , ut qnod cx tola /Ejjypto Alcxandiiaiu
-TC ur ct a)ul(in a^.^limnrctur , cxculeretur , adnectcrcti.r.
Al. decmo eiogu dc ctc. sed porperam : c=t autcin crulto.
iunus cjus , qui ui Alc.\andria frumento suscipiendo et ex-
0 prcepositMs cst : zrsnstasium vcro cjus , qui adnietiendo :
e hic cx,,tu-at Cujac. ;iddc l. Z. £. ad l. Jal. de annona,
• au muiiicif). '
Nauclcrioium.
C. Thecd. 1',. 2G. 2.
/. a. supv. dc annonis civilil. hoc Uh. Ut. ai.
Alc^xnndaa multa halnnt pra^cipua , /. 5G. ct sequen. supr.
m-, J i"^"'' '^'^ '"'^'"^- "^ I!'op"''"n canoneiu , ut utr.v
ma, qncm lucc con.slitutio augct. i>/orf.
l-cns.<ocl.orcpa supcrciogatio. vid. Alciat. hic , et Cuiac.
Bud.xus quas. rcdundantcm fru.ncnU dcla.gitio.icm intcrjre.
cl.orat,... , ,d esl loco nndc omnia promunlur ad ludos
l^;.,i:!' ■/ ''" i"''"':f^"''-"8'"« rroximus Hcgi. Idcra in
ccrto. §. tiurrdum. Jf: commodati. Ans.
Lassalo ( I.oc vocabuluin icramus , qui Osca et Lan.robar-
n pudcm voralM.la l.oc -scculo Laliuis pcrmi.ccri sinin.us )
, cassan cllcch.m : ca.s.salis statuto nominibus ofli.ialium
rrol.nus tt .1. contiucnti ipsos onicialcs , l.inc notat Corsc'
itiian i>i/icialis.
Al. Jlcxandrinis. Alcxandrina autcm cnria , dc qua hic ,
0 inst.tuta fst. Spa.liauus Alcxandnnis jus Bidcutarum dc-
«ine pul.hco cous.ho , ita i.f sub rcgibus ante vivebant ,
»ce C is csl Jundicus Alcxandria; ) contculi , qucm Cssar
Quod civilasfacit secundirn sua statuta , non ra-ocalur
per prcvsulcm uel prccsideni.
'4- In^PP- DiocLET. et Maxih. AA. Urbano.
[ 01 ] .secundum Jegem civitalis Respublica , cujus me-
kJ ministi , ruina collapsis (28) aidificiis tuis dislraxit
(i^) C. Theod. 14. 27. 2.
(r3) rcctigat proprie sicnificat , quorl fisco vcl rcip. rrjcsfatur
pro mcrcibus , quo; impoiiantur et cxportanfur : riuo 1 f ?«v-'-vjo»
J...stimanus vocat in cdiclo dc Alcxandrin.s : Umnnn.tium auiem
appcllatum viuctur a praedtationis quautiUte et modo. Mod.
(i-l) Al. nai>igium.
_ (i5) Rcspublica in eo comparatur pupillo , vcl adolcscenti , /. 3.
injr. h. t.
(16) Tacitam hypolhecam Rcspiib. noi hahct , nisi ci priviI-?cio
/. Antiochensium. Zn. j[f: ih reb. auct. jud. l. 10. j: ad mumci.
palem. vid. Cujac. 2. obser^. 24. in fin. An rcspubiica Ijco pii-
vaforum habenda , vid. Forncr. 2- select. 12.
(17) ^'os successistis.
(18) Eo quod,
.O9) Hypotl.ccam Rcspublica non hahct , nisi cx privilc^io
hic , et l Antiochensnim. 3-:. j: de r,b. auct. iud possid. fis...
scmpcr /. aufertur. :,(,. §. fscus. 3. Jj: dc jure fisct. DcUvior ca
re cond.tio cst licip. quam fisci , dixi ad /. 4. Supr. de fide et
jiif^ liastcc. '^ -'
(20) Rcmpublicam ct fiscum Accur^ius hic confundit malc.
(21) Rcs:ituitur R.ppubl. uf pupiilus. /. 4. supr. qutb. cx oau-
sis majores. /. i. supr. de ojjici,, ejus , qui i'icem alicunu iud.
obtinet , l. Q.Jf. de appcllai. vi.l. Cujac. 4. ob,. 8. Arnumcnttim
ita uucUur a j.up.llo a.l i;empub!icam , vid. Evcrarduili Topicis
loco 00. a pupillo ad Rcmpubt. et e conlra. " "
loco •"•.
ut
flSClH
vid. cuudeu ilid.
(p-.^) AI. drcst, nl. pupillum. Gotli. RcspuMica circ:iniscrlpta
m integrum icstuuilur, ptri.uke .nc p..pin„s vcl adohsccus. /. i
Qui Archigcrc?itcs , \id. /. archi::
\ud.
OWI.IV
'£crontcs , 5, supr. dc
supr. de >J/ic. cjus
caus. maj }i: i/i
C'23) CoUapa,
i'i intt^g
, qnt lic. alic. jud. oii. /. 4. supr. quih. ca"
. Mod.
i23
978
LIBER UNDEGIMUS
aream (i) : nlhil conlra liujus legis tenorem Reclor pro-
vinciae iieri palictur.
T I T. XXX.
DE ADMINISTRATIOjNE (2) RERUM-
PUBLICARUM.
I. Imp. PfiiLiPPUS A. Crescenliae (3).
FUndura vectigalem (4) , si suis quibusque temporibus
debilse quantilates inferantur , invito possessore au-
ferri non posse manifesluni est.
Si nfficialis cst negligens in exigendo cautionem
de legato , vel fideicommisso proeslando ,
tenetur ud inleresse. Bart.
2. Impp. DiocLKT. et Maxim. AA. et CC.
Julio ct Zenodoro.
COntra (5) eos , qui R.erapublicam administrantes ,
per officii necessitatem sub couditione relicti fidei-
commissi satis accipere debuerunt , quanti Reipublicce in-
terest satis non [ esse ] acceplum , dirigendam esse actio-
nera perspicitis (6). PP. 7. Kal. Decembr. CC. Conss.
T I T. XXXI.
DE VEiNDENDIS (7) REBUS CIVITATIS.
Venditio pura et perfecta non dehet a repuhl.
revocari , licst per alium majus prelium
offhratur. liart.
1. Imp. Antoninus A. Herculiano.
t 01 ] sine ulla conditione prsedia vendente Republica
O comparasti : pcrfecta vendilione (8) , nulla ratione
vereris (9) , ne adjectionc (10) facta , auferri libi domi-
nium possit. Tempore(ii) enim adjectionibus praestitu-
ta (12) ad causam flsci pertinent: nisi si qua ciyitas pro-
priam legem habeat.
Locatio perfecta non revocalur , Vce.t alius majorem
pensionem offcrat. Bart.
1. Impp. ValeriAKus et GALLiFNtJS AA.
Uaravis iucremenlum conductioni factae publici praedii
videatur offerri , non tamen additamenti specie opor-
Q
(1) Arcas domorum vacuas occuparc fisco licct , quod et Ve-
spasiaiius perinisit auctorc Suct. in Kespasiano c. 6. et Viclorc.
aJde /. ^)' ff' de off. prcesid.
(2) Administraloribus.
(3) Cresccntio.
(4) Vectigalem seu Emphyteuticariura fuhdum Respubl. aufcrre
tiupfiylculicario non potcst , nisi por triennium ccssavcrit in sol-
vcndo canone. /. 2. supr. de jure emjjJiYt. An et censualcm ? Mi-
iiime , ut hic , in Commentariis diccnius plcnius de agris vecliga-
libus. /. I . ff. si ager {'cctig.
(5) Extat in /. ult. supr. ut in poss. legai.
(6) Prospicitis.
(7) A id. Cujac. 3. oJjs. 24.
(8) Pcrfcctam vcnditionem.
(9) 1.5. supr. de Jlda et jure hasta: , /• ^i. injin.ff. adtnunic.
(10) Adjcctio , es£ licitatio , sive proniissio oliercntis majus prc-
tium. sic ct /. 2. injin. infr. dc locationc pradioruin civilium h.
iib. tit, '^0. l. pcn. Infr. de omni agro dcserto ; h. lib. tit. 58.
el supr. tit. de fide ei jurc hastcc fiscalis , et de adjectionibus.
I. \o. tit. 3. GuLli Enchcres. Addiclio vcro , collocatio est pcncs
<^os , qui jiluris licitati sunt rcs subjectas voci ipixconis ^ d' aiijudi-
catinn. Adjectio , Cr(p?t/uxrta-Mii ■ addictio , vpsTKvpwii^^ lUUlc
^uee scripsi ad nduicam tit, ff, de in diem addiciione.
tet fidem locationis (i3) infringi : prseserlim , eam t-
tum jam temporis ex contractu deccisisse propcnas li\
Immohilia civitatis , et mohilia , qu(\2 servando servari n
possunt , pro ulilitale civifcUis pcrniittuntur alienari ■..
ctoritate principis in utraijue Iloma : in aliis mhi $
auctoritate prcfsidis , et consensu cujuslibet poss6(.
ris. Bart.
3. Imp. Leo A. Erjthrio P. P.
SI quce heredifatis, vel legati , seu fideicoramisji , »
donationis titulo doraus , aut annojiae civiles, aut 0 .
libet adificia vel mancipia ad jus incljlae urbis , yei -
terius cujuslibet civitatis pervenerint : super his hcebit .
vitatibus venditionis pro suo coramodo inirecontractum^ii:
ut suraraa pretii exinde collecta (16) , ad renovanda -
ve restauranda publica mcenia dispensata proficiat. j- -
defessa vero cura prospicientes , ne quis adversus civ.
tura coraraoda quicquara raoliri possit incoramodi , i
sine ulla fraude seu nundinatione (17), vel colludio 1
conniventia hujusmodi venditiones (i8) procedant : ^c
[ etiam ] in posterum observandum esse censemus, dii
quidem ad hanc incljtara urbera , domura , vel civs
annonas , aut alia quaslibet a;dificia , vel mancii
pertinentia contigerit venundari : non aliter nisi im-
riali auctoritate vendantur , in provinciis (19) vero, p-
sentibus omnibus seu plurima (20) parte , lam curialia
quam honoratorum , et possessorum civitatis , ad qui
i'es praedicta» pertinent , propositis sacrosanctis scriptm ,
sigillatim unumquemque eorum , qui convenerint , J!;-
mus sententiam , quam putet (21) utilem patriae sui -
signare : ut ita deraum decreti recitatione in provinci
judicio interveniente , emptor (22) compelentem p< l
habere cautelam. Hos aulem venditionura contractus,-
ve jam completi fuerint , sive postea ineundi fueri. ,
stabiles esse censemus.
T I T. XXXII.
DE DEBITORIBUS CIVITATUM.
Dehitores civitatum non possunt in eis hahere honoren
nisi prinio dehitum solvant. Bart.
1. Irap. Antoninus A. Diodoro.
On prius debitorem (28) Reipublica) (24) honoii
in Repubfica subire , quam id . quod debere con •
«I
(11) Adde /.4. supr. dc Jide et jure hasia;fscalis,etq}isi-
scripsi. adde Fornerium 2. se/ect. 21. ^ifSti
(12) Al. prcEstila. *^i
(i3) Adjectioin locationibusarcpublicasemelfactisnonadinitti. |
(i4) Proponat.
(i5) /. II. supr. de operib. publicis.
(iG) Collata. ' r ^
(17) Al. inordinatiom , sed male. ,
(18) Vcndilionis. j
(19) Adde /. 2. vers. Iia enim. supr. de prcediis decur. ■ r
10. tit. 33.
(20) In vcnditione rcrum universitatis , duae quam iniDiii'
partcs consilii prajscntcs ct autorcs esse debent : convocatum co ■
lium csse dcbet , et decretum judicis interponi. Rolandus a Vali • ;
co/is. 99. n. G. ij. 22,
(21) "Putcnt.
(22) Emptio.
(23) Reipublicae debitor non prius honorem subire potest , q^^
id , qood debcat , c.\solverit , ut hic , /. 6. §. debitoj-es. i-Jj'
muneiib. et honorib.
(24) Debitorera puta ex administrationc vcl poliicitatione-, E
ex jmiluo, l. rcscripiQ. §, dcbiiQres, ec seq.ff. de munerib. W^
N
t , convenius cxsolverit ; tam meis quam divoruta
iicipum conslilutionibus declaratur
CODICIS REPETIM PR.ELECTIONIS.
979
2. Imp. CoKSTANTiNUS A. Vcrino (r) S.
Pud eos , rjiios superslites integris faculiatibus esse
. pervidcris (2) : vel quorum heredes incolumia re-
licel fLdcjussores non receperlnt , si tempore demsilOr
adniinistraUonis solvendo fuerint. Cart.
HK\' ^"^^* ^^''^^^^^'s A. (i4) Serino.
i (i5), qui a te collegaque tuo magistralus creati
jU(3) patrimonia , sorles Reipublic^ (4) perseve- men sfpLSd^lmLTy^rT ^''^'^""'''' "'" "■"'«'^
! debebunt : ita tarl^en , ut annU usuilY sL qu - poneb tu^r 7) 34^^^^ '^^"°^ ^^"
|,ue temporibus exolvant ; cum simul et Reipublic^ nis non LiruL\buox os - - T' ^''^;. ^^^^^'°-
sitretiijere idoneos debitores : et ipsis sit commo- trimonium eorum muXum J T ^^^'V '^'•^"" ^'7
, cumulum debiti minime nutriri. Et qura nefas est, debeant imputare , damn Zc teClt.^^T T f
Uis corpoiibus (5) alienatis(6) cii-cui^nsc.ibi civita! pam eorum^assa est saS 3 . ' ' '^"' °^ T^'
placmt , si quis debitor Reipublica. civitatis quippiam eos convenire po'uissent Td f^r?" T""'"' ^"^^'^
0 patrimonio , quod habu.t , cum pecuniam Reipu- potuissent , id facere super.ederunt.
3 sumeret , donaverit , vel dislraxerit , vel qualibet Nominator tenetur pro nominato officiall ,;, n .,
hum ratione contulerit : qualitate rei alienata? ner, /«c-, ',■? ojjicialL in quantum
:a atque omnibus debitoril facultatibis cSera^ ^'' ''"""'"' '" ^^^^"^" "'"'
r' "^ L'T. :!V P'.^^":^ ..f^^^'-f.^"'-.l Fo rata ab _ 2._ Imp. (18) Puilippus A. et PmLiPPUs C.
oneura loco sui ma^i-
trationis ejus pericu-
i ('A\ .n^ro,,;'. ^i -^ ,--,-.- .....^^u. uiviiau "-.u au luaui personam speclare nequaauam notesl (\n\
ilci n rHebi "rr^ "d" '"" ''''^r/" f ''"" "°"'"^^^ (^°) ~''^ duLaiat qu,s';ue pir ? :
iiione irisiert irtorrf^uiri ""^ ?"''''"' "" '"'"P^^^ compellitur : nec ad nominatons manus
udiisiciiiJt acbitoris lacultates: ut singuli aequa jure porrig possunt.
lat.one babito , pro rata rerum , quas possident , ^ 5 F
sniantur ; personalem actione.n contra eum habituri
orem , qui ipsis solvenlibus liberatur. f Ab eo au-
a r|uo constat fortunarum suarum partem maximam
isse, etiam leliquam portionem , qua apud eum re-
t , ti-ansferri ad idoneu.n oporlebil. f Quod si quis-
clebiior Kcipublicffi civitatis , fisco nostro locum fe-
(9j : empiores qui a fisco comparaverint , manife-
cst , secundiiin jus vetus , et rescripta divorum
'Cipuin (10) ] constitutionesque nostras nullam de-
nolestiam sustinere. f Quod si quis debitor non
T I T. XXXIV.
DE PERICULO EORUM, QUI PRO MAGI.
STRATIBUS UMERVENEnUNT.
Fidejussores tenentur reipuhliccB ad intcresse , non ad
pctnam , in quant magislratus dclinf/iiendo
incurrunt. Bart.
VoLusiAwo ct Anwiano Cokss. 3i4.
T I T. XXXIII
DE (i3) PERICULO^ JNOMJNATORUM.
'es offcidium puhlicorum non tenentur pro electis ,
^J^co^S.^' ^'"'°'^- ^- '^- "■'• "• ^- '• "'^i J^git"»-^ Locrio
f. ^ -^ 1 — quam divo Severo patr-
L meo ] placuit.
^T.. T I T. XXXV.
QUO QUISQUE ORDLNE (aS) CO.WEXIATUR.
E I. Imp. Antoni.nus A. Luciano.
Tsi duobus siiuul cura pecuniae civitatis , non tamen
separatis portiouibus , mandetur : singuli non pro
(i4) Al. Gralianus.
(i5) Magisliatus tiiuc pro collojia tonetnr , quura et ipse ma:;i.
sfratus et iiominnlores ( 6fOn.a.<;x1 ) bolvciulo iion siint : ncc tcm-
porc dcpositi niagislratus solveudo ci-ant. Nain caetcroqui admini-
stratioms siias nouiine quisquc tcnclur. Synops. Jiasil. 54. tit. j.
c. 6. addc quae scripsi ad /, un. suvr. dc poliorib. ad tnuncra
nominaudis. l. lo. tit. G5.
(lO) Tcmporis.
(17) t- i5. 5- '" enm , D. ad municip.
(18) In vctcri scriplura : Idcm yi. Rufino.
(19) Atquc idcm crit, si pro tc lidejusxra , cl tii til.i siicccsso-
reni noinuiavcris , /. Uhertus. 5. pcnuh. £'. ad munic. nou idcni
^upr. cle jurr fisciyi" {"^c"^Th,Vrr7u ';'""."'''" *"".' ' «"t , si p.-ilor filio con^cnscrit' .nd d.curionatuni , cl f.Lius sibi
Abcst a c{ TlLd. ctauib lib proscnpt. succossorcm nominaverit .• quia patcr plus cst quam .Idcjussor , ct
Al. compararerit. tanqiiam ipjc rcus , /. 2. _//: h. t. quod summc notaudum l.ic mo-
iiet crudilis^imus Cujacius. Mod.
(20) ISnminalim successordius. al. nominatis successoribiis.
(21) .\dde l.fdcjmsores. Q>i. ff. de fidejussorib.
(22) Hanc ronstiliitioncm kicnilicari "pulat Cujacius in 1. fidc-
jussorcs. ff. de fuijussoriU. Mnd.
(23) Ordo in c.nvcuicndis lleipuLlics dcLitoribus quis scivclur.
Al. prorideris.
nctincre , i„ C. Theod.
luilrndarii^ in C. Thcod.
eU^^n'^' ^'"■|'°'"''' '"ic accipit pro patrimonio corporali ,
Hi's , cu,,is nomcn oLnoxinm cst civitati.
A add.tur sorte, ,1. forte : scd .ibcst a C. Theod
id p;!'" 7^"''"^"'"^ , vcrb. juvta ratam , e:ctr. de reli^.
i 3 ';>'"'• ;'^.'- "• ''»• ^^^" ^°*''""- « Sand. decis.
iti>- o. tit. 12. ilefin. I. Ans.
tialemurio , civiuitis alicujus , in C. Theod
;r'Tl!!^'Z./'"r ,''•-»'- ' 7- r"''''cata snnt ,
Al. compara\<erit
'^ytoris Kalendarii , in C. Theod. sed cundem dici cxi
•m o>t, qui Patcr civitatis , ncmpc curator rcipublicre ct
CCHHt. vul, /. 33.^^. ^^ ,^^,,,,^ ^.j^ (^, ..j^
^/".v , qui spont. pull. mun. sub. l. 10. tit. /3. ■
cc/og. l. 5.'',. t(t. 1. ^
98o
LIBER UNDECIIMUS
vlrili porlione , seJ (i) In solidum Roipublicse obligan- quod in persona noslra (18) custodirl consIderasUj ) ci-
tur : cuiii .-tuiom de inderanilale civil.iUs ejus qua^rilur , stilulum cst.
prius (2) (Jus bona , <]ui adminislravit , ac mox si sa-
tisfieri non poterit , collegae conveniuntur (3) : Vos ta- Si adminislratione divisa unus cnUegamni pecuniam co-
men , qui heredcs unius ex curatoribus extitislis , da- cai>erit ^ quam respup. consequi non potest ^ eo mo. 0
mno , si quod post (4) mortem ejus dolo , vel culpa heres cjus couveniendus est primo , secundo possesi
colicgarura accessit , onerari , non est rationis. terlio nominator , quarto collega. Bart.
Duobus si commitlitur pro indiviso administratio ,
(juilibet ante nominatorem primum convenitur :
sclus si separatis portionibus,
2. Imp. GoRDiANus A. (5) Valerio,
kUolies duobus non separatim , sed pro (6) indiviso
njunus injungitur , et ita ut unusquisque eorum pe-
riculo soliditalis (7) videatur obsti-iclus (8) : ma-
luis ad nominatorem (9) , priusquam utrique , qui [ id
«lunus ] administraverunt , solenniler fuerint excussi ,
imlla ratione porrigi possunt. -^ Si vero separatis portio-
nibus ad munus noraiuati sunt : prius (10) pro portione
convenianlur qui id munus administraverint (n): item
iidejussores eorum. Si nec ab his quidem indemnitas fue-
xit servaia , lunc demum creatorem (12) : ac si nec is
quidem sufficiat , novissime participem muneris conveniri
debere , Praeses non ignorat.
3. Imppp. Caucs , Carintjs , et NumerUwus ^_
AAA. Theodosio (i3).
4. Impp. DiocLET. et IMaxim. AA. Dioni.
CUm te et collegam tuum magislratus vestri temi ■•
publicum fa^nus collocasse pro^onas , nec potue
debitum a quibusdam Pi.eipublica3 restitui : cum par, 5
sis pro te id , quod solus gessisti , Reipubl. satislace
consequens est B.empublicam , si separati actus vestn c '-
tractus fuerint(i9) , successores coliegae tui , vel reia
ejus(2o)possessores prius ob personam ejus congredi(j:
et si solida indemnitas Pieipublicffi servaia non fuer,
nominatores ejus (22) inlerpellare : ac postremo loco \
quid ex nomine collegaj tui defuerit , ob (28) culpae -
xum te interpellare : priores enim nomiuatores , velutj -
dejussores placuit obstringi.
T I T. XXXVI.
NE QUIS LIBER (24) INVITUS (2 5) ACTUM (:
REIPUBLIC^ GERERE COGATUR.
1. Irap. AlexAnder A. Urbico.
(1^1 , ut pi^oponis , decreto (27) ordinis ad hberta 1
I ita Duumviri creati estls , [ hoc expresso (14)7] ut
mutuo pericido teneamini ^ iu dubium non venit vi- j. v-'-y 7 ^^^.^.^^..^ .-
cariis (i5) damnis vos esse obstrictos : cum (16) in magi- iguorat : praesertim cum servi hujusmodi officia adm -
«tratibus prius nominalores (17) couveniendos esse ( hoc strare debeant.
ductus (28) es , non (29) debere le invitum acti
Reipublicas administrare (3o) , Curator Reipublicae .i
(1) /. n. ii^ princ. ff. ad municip.
(2) /.2. Inji: h. t. vid. /. 3. in ]>r. jf. de administr. rerum
ad civit. pert.
(3) Plures sunt , qui pro co oLlig.intur , qai honorem vel iriu-
Jujs aliquod pii]))icua> gessit , noiBinator , lidcjiissor , coUega , pa-
*cr , ct duffi quidem priorcs leges hujus tituli suiit de muneribus,
dtiee postcriorcs de magistratibus. vSi autcm miuius (jl"ohus iniun-
ctum sit separatis portionibus , liic ordo servatur , fidejussor , no-
-imuator , collcga , /. 2. Infr. hoc tit. l 3. Supr. de conv. fisc.
dib. si pro iudiviso , hic ; c-ollc§a , Gdejussor , nominator , dix.
"• 2. /. adi'crsus. supr. de mag. coni'. Collega quia conreus est
iioc casu : Fidejussor quia propius scraper accedit ad reum , quam
Jioir.uiator. In raagistratibus ordinis ratio eadcra cst , sive duo
cicati iint magistratus divisis actibus adminislralionis , sive indivi-
sis : puta ut primum fidejussor excutiatur , tum nominator , de-
ande collcga. /. 3. et 4. h. t. l. Imperator. Jf. ad munic. Mod.
(4) /. I. in princ. D. de operib. publ.
(5) A\. Gratianus.
(f) Indivisim , seu pro indiviso quoecuiiquc injunguntur , en
rciiculo soliilitatis gerentes obligant , sccus si scparatis portioni-
hus injuncia.
(7) A\ soUditati.
(8) Constrictus.
(y) /. 3. /. ult. infin. injr. h. t. h 11. in fm. ff. ad munic.
iio) l. I. iupr. h. t.
(11) /. i^. jf. ad miinic.
('2) Cicator hic cst nominator : qui quem ad niunera civilia
Bominavil. /. 69. in fin. supr. de dccurionib. dixi «d /. 2^. 5- 7»
Jf- de adrninislr. rcr. ad civit.
(«3) Al. Idrm A.*
(,'4) Dcest in plcripque manusc. c-t ddcndura cxistimatCujacius.
(i5) \id. /. j. supr. h. t. t. 11. m pr. Jf. ad municip.
(16) C/i//z pro quanwis accipit Cujac.Gor^. Ita voce cj/w utitur
/. 60. C. Theod. dc appellat. cretcrum idco discrtim loquitur dc
luagitUutiJjus ; quia ucii idua cst in munciibus j ^iijus rci iUa cst
ratio , quod mDgistratus non sunt omnino conrci. Nec , si dcp;
lionore ambo solvendo sint ia singulos est actio in soliuum
cut in eos , quibus pro indiviso munus injunctum est , /. «
pillus. Jf. de administ. tutor. Sic et si unus ex eis solvendo
Bit , ad collcgara quasi coniX'nm non venitur iuc.\cus60 inopi 1
jussore ac nominatorc. d. l. Imperator. Mod.
(17) Vid. /. 2. supr. h. t.
(18) Vestra.
(ly) Vid. /. ult. 5. i.ff. de admin. rer.
(20) Ei.
(21) Progrcdi.
(22) Vid. /. 2, in pr. supr. h. t.
(23) /. Imperator. n ■ Jf. ad municip. Golh. Eadcmque r
cst iu rauneribus , veluti in tutelis. /. 1. 5- usque adeo. ff-
UU. et rat. dist. Mod.
(24) Liberis actoribus non utebautur. Idcoque {>lerique ad ki
gci-cndum se venire patiuutur. /. 6. 5- irriUtm. 5. ff. da i.ijus
rupt. et irrit.
(2.5) Invitus liber actum civitatis gererc non cogitur.
(26) Actus Reipublicae , munus cst pccunire dand* , fceneranc
slipidationis ctntiabcudiE , rationum domini tractaudarum. Co
iiiodi actores servi eraut sub dis]X)sitione cuiatoris Keipub. vc!
lcndarii , vel patris civitatis. /. i. iri/r. de solut. ctliberat.de
cji'. /*. lib. tit. 39.
(27) Vid. /. 2. infr. h. t.
(28) Productiis.
(29) "\'id. /. 1 . supr. de serv. Reip. manwnittendis.
(30) Ut in-ivati servos actore^ habent , ita rcspublica praeposi
pccnniis dandis et suscijucndis , stipulalionibus coutralicndis 1
tionibus dominii tranctaudis , qui sunt sub disjKKitioue curator
rcipul). vel Kalend. vcl patris civitalis. /. i. iifr. de sohu.
liber. deb. civ. Liberis actoribus non utuntur , ct ideo pleriquo
actam gcreuduni vciiire se pafiiiULur. /. 6. §. irritum. ff. di \
just. rupt. atque ita capitc luinuuntur. Sola tamen actus gestl -
tio cnput uon lauiuit: /. liUros,, fupr^ (/e //^, causuy Uod;
r li
COmCIS BEPKTITiE PBiELECTIONIS.
c8i
>.. Impp. DiocLET. ct Maxim. AA. Tiberio (i).
im ingenuiis esscs , ad aclum grrendum a JRepu-
lica (2) compelJeris : auxilium Prsesidis , et juris
)ia , prout usus exigebat , implorare potuisli.
T I T. XXXVII.
JSUMPTUS INJUNCTI (3) MUNERIS AD
OMJSES COi.LECiAS PERTl^ERE.
1. Irap. MaxIjVIIAN. A.
(1 ad raunus (4) exhibcndarum angariarum cum
iis creatus , a consortibus muneris soliciludine de-
solum te ftmctum esse proponas : sumptuum defri-
, si (5) fjua accideriut , collatione eorum quos
oportuerat participare , provisione (6) Prassidis
litur : Quod si etiam a te obsequium dereliclum
gnoverit : quid ccnsurae (7) publicae congruit ,
orat.
I"
T I T. XXXVIII.
DE IIIS , OUI EX OFFICIO , QUOD
ADMlMSTrtARUNX , COJN VENIUNTUR.
pecunia inutuatur per administratQrem reipuhU
acl ipsurn damnuni sortis pertinet j
non usuixtrujn. Barl.
I. Imp. M. ANTonmsus A. Octavio.
twris Reipublicae , quod non tua culpa j-)erditum
sse apparucrit 5 sufficit sorlis darnnum (8) ,
1) eliam usurarum cjus (lo) sustinere (n).
T I T. XXXIX,
DE SOLUTIONIBUS ET LICERATIO.MBUS (12)
DEBITORUM CIVITATIS.
1. Imp. Alexander. A. Quatuorviris (i3) ,
et Dccurionibus Fabretanorum.
CAutiones servorum publicorum ita demum firmam se-
curitalem debitoribus prastant , si Curatorum (i^)
adsignaniium , vel eorum quibus ekigendi jus cst , au-
clontate subnixa; sunt. Cum autem is qui exolvisse dlci-
lur , solam scripiuram acloris suscipientis pecuniam pro-
mat , ea tantum defensio consuevit admitti , si quod ex-
solutum est , rationi Reipublicae profecisse docealur. Sane
curator vesler , si fraude servi constiterit elTectum ut in-
tcrciperentur a curatore illatae a debitoribus quauliiates
de peculio ejus quod eo modo deest , restituet.
T I T. XL.
DE (i5) SPECTACULIS (16) , ET SCENICIS (17),
ET leko.\ibls (i8).
1. Imppp. Valens , Gratianus , Valentij?.
AAA. ad Hesperium Proconsulem
Africae (19).
NOn invidemus , sed potius cohortamur , amplectenda
fehcjs populi studia , g^^^mnici ut agonis speciacula
reformentur (20). Verumlamen cum primales viri , po-
puli studiis ac voluptatibus (21) grali esse cupiant, prom-
ptius perraitlimus , iil iutegra voluntas (22) sit , qua; vo-
lentium celebralur irapeusis. Dat. 6. Id. iMart. Trevcr.
Valejnte V. et Valewtimaj^o AA. Conss. 3;6.
Al Inipp. DIOCLETIANUS ct MAXIM. AA. Diodoro.
KcipuMicre.
Al. iiiiecti,
Angariariim cxliibcndanira iunmis ctt , qiio quis cogltur an-
X)gcrc : qni id sustiiict , curator ad cogcndas angarias dici-
I. siipr. qucmadinodum ciudia muncru indicuntur. l. lo.
Sunt enim plcrnniquc sinc suinptu. l. 4. supr. qucmadm,
niniierii indic. l. 10. tit. ^i.
PronuBsione. al. pcrmissinnc.
Ccnsura , disciplina , judicatio pnLlica , l. 3. stipr. de
■ ob turpcm cuusam , l. 4- supr. qucmculmodum civilia inu-
dicuntitr. l. 10. tit. 43.
(^m cx contr..ctu pro dthitorc rcipnMicre ohligatur , vcluti
or , of in sorlcm tcnctur , ct in usuras. /. 2. §. uLt. J}'. dc
>*. rcr. (ul civiifit. pcrtircnt. Qiii cx oflicio , qucMl admini-
I nt piita duuinvir , vcl patcr civilalis , qui non satis cautc
im piililicam fccnori occupavil : in sortcni tantum , nnn in
Pro pc<;iinia qnam ipsc l.abct , ctiam in usunis. Pro alio in
tanluni , si nulia tjus fraus vd culpa lata argualur. /. ult.
c. D. h. t. I. Lucius. 5. Paulus. ff'. aJ. manicip. I. cum
: J. pciudtim. J)'. dc uSuris. Wod.'
Vui. /. 24. injin.jf. ad municip. l. a. in fm. Jf'. dc
rer. ad cifit.
Te , al. dctst ulrumquc.
Tcnerc.
Uic lit. gcncrnlilcr conccptus dc omni gcncrc solulionum
alionum accipicndus cst. (loth. Lilioratioiiis vciluim ad
loniiu rcfcrlur : solulionis ad oMigationtm vcl ad imiinno.s ;
1'iigalioncm aeqno pafct ac lihcrafionis , Z- solutionis. Jf. dc.
tu cx inscriplionc conjunf;cnda cst /. libcratianis. jf'. dc
ier,if', iviod.
«y)uatuorviri sunf magistralus cujusdani rivitatis ct rciiMi-
ut h^c iitljivtat Cujatius jcctg^ Y>d. qua: »cni'si ad l, 2.
supr.^ si seivus aut libertus ad decur. adspir. l. 10. tit. Sa.
(i^) Curator hic , Rcipublicse curator , qui ct patcr rivitatis ,
c^ a.'>a.yKa.C,(a? 7aj ?fa-WcV»JS "jZv KXTonrarsvTay oin-u-j dvxfsS» auTSj-
Gneci liic : 0 Kxexpxv t«'u viKiv «.Vx3\<V/^£i'05. Ulpianus in De-
mosUienem. dc qiio vide /. i. supr. dc alcatordms .1. i. zupr. de
ratioc. opcrum puhl. l. 3. supr. de infantihus expositis , /. 3. in
fin. supr. de his , qui sponte puhlica munera sulcunt. l. 10.
tu. 43. /. I. supr. quia. munerih. ezcus. l. 10. tit. .'ij. /. 3. in
fin. supr. de debit. ciidt. h. lih. tit. 32. Grc-eci ud l. curatores.
ff. de dainno ijfi-ct. Nou. 17. c. 4. 5. i. 85. c. 2. 128. cap. 16.
ucrs. Si qiiis. 160. in pr. I. huc imUiura. 19. Supr. de Judcsis.
(i''>) Tlipi d-txTpr^v Kai Su/usXmZt. Syn. Basil. 54. tit. 5. ctp. 4.
Quod ad llicatra attinct , Sjicctacuiorum loca apud vctcres varia ,
tlicaUa , ampliiLbcatia , Cii-ci. Tlicalruin trat vcluti pars circuH
dimidia , ct co ainj^Iius diamclri quarta pars ( ucc cnim Sttaic^-
cJia fiiissc tbcaba , ct fornia ipsa minus arridens , ct ovala forma
ampbitbcatrorum , qiiae Iiodic cxlant , Rnm.v , Otriculi , VeronaE ,
Ncniaiisi, Arclatis , indicio sunt ) nani es duoluis tbtalris jjnctis ,
auipliithcatrum tst ad ludos cladialorios ct fcranim vcnalioncs..
Circi , ad liidos curuics , cur.>us ct uaumachias. addc Vifrnvium 5.
et 3. Plin. 36. c. i5. Cassiodor. 3. ct 5. f^ariar. addc Tcrtul-
lianum , libro do s|icclacuiis , ubi do hidis , fitulis , apparatibiis ,
loco , Circo , Ihealio , iicenis , agonibus ct luuueribus.
(iG) /. i5. C. Theod. 5.
(17) /. i5. C. TheoJ. r.
(18) /. i5. C. Thcod. 8.
(ly) Ex Cod. Thcod. l. i5. tit. 7. /. 3. al. Constantinus A.
(jo) Cuin vtlilum paulo anlc fuissct gvinnicum certamen , id
vidiie volcnlibus sua sponle populi rcaeaudi cau.-a , hrrc Xca pcr-
inisit. Aolcnlibus , inqiiam , uou iuvilis. /. qui dolo. ^. l.jT. aU
/c^'. Jul. dc II puhl. Mod.
(21) \'olinitatiijus.
(22) f"oluj)ti.is , in C. Thcod,
98:
LIBER UNDEcilMUS
Dcservknies sacris ludis , }mllo offidumur
suppUcio. Cart.
2. Imppp. GRATIANtS , VaLENTIN. et TllEODOS.
AAA. ad Valerianum P. U. (i).
EOs (2) qui (3) agitandi munus exercent , illuslris
aucloritas tua niiUis , praler Circeuse (4) certanien ,
adfici noverit oportere (5) suppliciis. Dat. 8. Id. Maji,
EucuERio, tt Syagrio Coisss. 081.
3. lidem AAA. ad Valerianum (G) P. U.
QUisquis cquos (7) , quos vel sereuitas nostra (8) ,
vel ordinarii Consules tribuunt voluptatibus , ad
commoduni compeudiumque privatum abduxerit (9) ,
unius librc-E auri condemnatione multetur. I)at. 8. Kal.
Maji , Trei^. Eucherio , ct Syagrio Co^ss. 38 1.
In loco in quo principis imagines consecraniur , non
dehent ficri spectacula , nec hystriones ,
iel viles picturce introduci. Cart.
4. Imppp. TnEODosius, ARcAmus , et HoisoRtus
AAA. Rufino P. P. (10).
ST qua in publicis porticibus , vel iu Jiis civitatum lo-
cis in quibus noslras solent imagines consecrari , pi-
ctura panfomimum (ii) vesle (i2)iunni!i, et rugosis (i3)
sinibus agitatorem , aut vilem ofFerat hislrionein , illico
revellatur ; necpe unquam (i^) posthac liceat (i5) in
loco honesto inhonestas (16) adnotare personas : In aditu
vero cjrci , vcl in iheatri prosceniis (17) , ut colloceu-
tur , non vetamus. Dat. 3. Kalend. J-.il. Henulece , Ar-
CAD. A. III. et HojsoR. A, 11. Cowss. 396.
5. Impp. HoNOR. et Tiieodos. AA.
Anthemio P. P. (i8).
NEmo (19) judicum ex quacunque civitate in aliud
oppidum vel ex provinciaj solo equos curules , auri-
gas , bestias , histriones , cives tenlei traducere: 1 ^1
popularibus plausibus intemperanter (20) servii
publicarum rerum slatuii faligenl , et feslivitateir «'r,
diant in cunctis oppidis celebrandam , ita ut si qt },
vioLaverit jussionem , pt^na tencatur ea quee les^u
Latores persequitur. Dat. 8. Id. August. Consia.r
HoNoRio VIII. et TiiEODOSio 111. AA. Coass. 400. '^
Patres vel domini si filiahus aut ancillis peccai
prcebent necessitateni , earum perdunt
potesiatem. Bart.
6. Impp. Tiieod. et Valeist. AA.
Florentio P. P- (21).
LEnones (22) patres et dominos, qui suis filiabu' v 1
ancillis peccandi necessitatem imponunt ; l.
frui dominii , nec tanti criminis patimur libcrtale jiie.
re. Igitur tali placet eos indignatioue subduci , nc
statis jure frui valeant , neve quid eis ila possit ai :
sed ancilhs filiabusque (^3) , si velint , conductisj r
paupertate personis , quas sors damnavit humilior , ^pi.
scoporum liceat , judicum eliam Defensorumque jjlo.
rato sufFragio , omni miseriarum necessilate abjolviif);
ita ut si insistendum eis lenones esse credideriut , vel^.
candi ingerant necessitatem invitis , emiltant uon iam
eam quam habuerint potestatem , sed proscripti .loe.
na; (25) mancipentur exihi , metallis addicendi pobis;
quag minor pceua est , cjuam si prsecepto lenonis cotnr
quispiam coitionis sordes ferre , quas nolit. Dat. xi.al,
Maji , Fehce , et Tauro .Co^ss. 428.
7.
NE quis deinceps lenocinium exerceat , et nollus di-
tus inde largitionibus inferatur (26) , nidlus ajicici
ingenuamve prostituat : alioquin humilior , qui id »-
i'it , coeroitus melalli , et exdii prona damnabitur : lie-
stior bona , et militiam , ac dignitatem amittat. His 10-
c]ue abstineant thjmelici (27). Quod si ancilla pros lU
sit , ut gratuito vindicetur ab omnibus viris , aut fm-ri
(i) C. Theod. i5. 77.
(2) Agitaiidi iuunus Constantinopoli qui exercent ( ivlox.01 vo-
Xsa; : Grcrcis ) a pr.-Bfecto urbi non verbcrantur : nisi in ipso
cu-censi ccrianiine pcccavcrint. Syn. BasU. ^. tit. 5.
(d) M. lcgiiur post l. subseqii. Quisfjuis.
': 5- 2.J^! lie muneribus.
Pcriincic.
" ■ 7
i5. de cquis curuiiljus
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
C. Tlieod.
Adde /. 2.
A\. vestra.
Addiixerit.
i5. 6.
C. Tli.
(lo) C. Tlieod. i5.
12.
(I 0 Dc Pantcmimo addc l. 43. m fn. Jf. de act. empt. de
Archinnrao, /. ^5. §. x. _f. de operis t.hatorum. ^
(12; Pantomimi vesfis Inimilis fuit. Cretcruin cx hoc loco potcst
picturis dccoriim a piclorilms scrvandum csse. Licinius
coliigi
iVIatlicmaticus , Alabandcos clviles quidcm csse dicebat : sed proptcr
lioc vilium muuis prudcntes , rjuod in qvmnasio corum omncs
Jmagincs cssctit causas agentes in foro , discos tencntcs aut pila
ludcntes. '
(i3) Rugosos sintis agitatorls vocat , qnod nndi ca parlc oorporis
ft soh cxpositi aduslas rngas conlrnhcicnt , ad qucm modum se-
( *t"-"!.""y'""s aratam rngis fronicm esse sibi scribit.
C'4) Jycc jam , in quibusd. iib.
('•>) Mcrctrix publica cogi potcst a vicinis , conducfis cx sdi-
7 » ""o Proprns , alium in Jocum m:grarc. Pap. 25. arrcstor. c).
° „■' , ^; '^' '8- Snnc racrcfriccs in lcca nuiris nrbium proxima
^l elllto ''*-'-'^^'"°-^* a Uctoribus in publico notat Lipsius
(iG) Inhonestas personas non esse pro infamibus accijtien
exKstimant , scd pro abjcctis ct vilibus , qux intcr boncslas r.
rari non dcbent , iic pugnet /. f^. Jf. de iiis qui not. infatn.
hac U'gc. vid. pctrum Fab.-. i. srinestr. 20. in fin. ct Tei
alioqui libro de spcctaculis .scribit artem , non ari;incem , not
(17) Proscenium , locus ante scenam.
(18) C. Tlieod. i5. 5. 3. de spectuculis.
(19) Ncmo judicum ex civitatc in aliud oppidum vel ci
vincia in aliaui provinciam traducat cqucs , aurigas , histrion
hestias. Nam unanuiuamque civitatcm suam habere tif^nt - iJ
fcstivitatem oportet : alioquin sacrilcgiL damnabitur. Synops-
sil. 54. tit. 5. cap. 5. ib. tit. 38. c. 5.
(20) Intemerare , in C. Theod.
(21) C. Tfteod. i5. 8. 2. Jam semel adposita fuit hsec k
/. 12. supr. de episc. aud.
(22) d. l. 12. adde /. 24. in fin. Jf. de pign. acl. l. ult. J
quis a parente manumiss.
(23) Vid. /. 7. 5. 3.^: de injuriis.
(24) Ilic casus excipiendus est e-\ /. 4- supr. de emancip. h
(2J) Pana , in C. Tlieod.
(2(1) Tollit haec constitutio prostibula ct lenocinia , iit I^w.
Itcm prostitutarum ancillarum ab hac injuria vindicatiouein et
hcrationcm publicam facit , slcut libcrorum vcndiloruin. /.
supr. de pntr. qui ftl. suos dist. Mod.
(27) Ita a Gr:ecis appcll intur scenici. veluli mimi , histrio
ludiones , specialitcr taircn thymeiici dicuntur canlores , qni.-
dos faciebant ct saltabaiit. atque illos coiisat esse faniosos , et j
hu movcri , hos non item , quos videntur intellexisse Gr«ci U
J}. dc his , qiii not. infam. Wod,
•■' /
ericis , nnt monachis. Et iili haec obstTvent ma^i-
, lam majorcs , fjuain minores , et oflicia coruin ,
s , el XX. iiljrarutn imminente pceua.
T I T. XLI.
) EXrENSIS LUDORUM PUBLICORUM (2).
\ccuma (iepulata ad spectacida , in refectioncm
tniirorum potest converii , et ipsis refeclis
causa pristina Jirrna permanet. Bart.
Impp. DiocLET. ct Maxim. AA. Marcellio.
1 (3) PrsFsiflem pro-vincia? impensas (4) , quae in
rtaminis (5) editione erogabanlur , ad refectionem
um translulisse dicas : tt quod salubriter derivatum
|on revocabitur : ct solenne (6) certarainis specta-
post restitutam raurorum fabricam , juxta veleris
tudinis lcgem celebrabitur : Ila enim ct tutelse ci-
inslrucloe murorum prssidio providebilur : et in-
di agonis voluptas , confirraalis liis , qua; ad secu-
cautionem spcclant , insecuti lemporis circuitione
Hitabitur.
T I T. XLII. •
DE (7) AQUyEDUCTU (8).
]. Imp. CoKSTANTiNus A. ad Maximilian,
ConsuJarem (9).
|iarum posscssorcs, per quoruni fines formarum (10)
jieatus iranscunt , ab extraordiuariis oneribus volu-
se immunes : ut corum opcra aquarum ductus sor-
'pplcli , nuuidentur : nec ad aliud superindicta; rei
jideni possessoribus attinendis : ne circa res alias occu-
iepurgium formarum facere non curent(ii). Quod
excrint , amissione possessionum multabuntur : nam
ua:dium ejus obtincbit , cujus ncgligenlia (12) per-
fornia) congesserit. f Praeterca scire (li) eos opor-
i5. Cod. Thcod. 9.
l'cotlorus Balsan.nn numcrat litinc tii. ^r. liujus lih. et i.
]us Ut. tale fccitat ars^umcntum cx lib. Basilic. de rcliquo
la ltl.evc peraguntor. Nemo iiwilus certamina edito , v<y
s cnim suinplus facere ioLo. Cont.
St r>a-scs c;i , qure m\ spectacula dcdicata fncrant , in rc-
m nunorurn inii>cndcrit , laudandus crit ; ut qiii pra;stitc-
0 spcctacula secure dcinccpsixlnbcantur. Svnom. BasiL 54.
cx tit. 38. <;. 8. 1 r t
Ludon.ni impcnsa^ , Lucar. dixi ad Fcstum.
\i(l. Lipsium 1. Saturn. 12.
Solcnnis.
Ecl. lib. 58. tit. 19.
De aquceductilus. HaL dc Aquilc^c aqnarun. invcntorc ,
^rio , ct mccl.an.co ci adjuncto, vid. Cassiod. 3. Fariar. ult.
Sic \i\ mco maniisc. Cont. C. 77i i5 2 i
roriuarum mallct l.ic ^ldat. Scd rccfc lcgitur forma.
■i est oquoednctuum^ ut t.otavi ad iVW/. de mand. ,ri„c.
't/. 3. /. (,. infr h. t. dixi ad /. 27. ^. 3.# de usufr.
l\on occurrant , in C. Thcod. ' •» -^ J
Ncgliijcntia;.
C.nca fonlcs pul.licos arl.orcs plantarc ncmo notcst , nisi
^fo lcp.l.mo spatio , ut hic , ct /. G. ,„/>.. h. t. alioauin
ur sul)uil,anum , m quo sccundum aqu.-rduclum aiborcs
^ , ul pradn.m , haincum , acpiai mola.
'P^- "%^: '"P."' '"'*• /• '0- ^ers. hoc ctium. infr. h. t.
Juo qfficio , ni Ccd. Tli. '^
C; Tn. 14. /,. t.
]td. quas not. ad /. 7. supr, umk yi,
'k iS;; m pnnc, infr. /j, {,
CODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
983
lct, per quorum praedia aquaeduclus commeat (i^) , ul
dextra , laevacjue cx ipsis formis quindecim pedibus inler-
missis arbores liabcant : Observante officio (i5) Judicis
ut si quo terapore pullulavcrint , cxcidanlur : ne earum
radiccs fabncam formae corrumpant. Dat. i5. Ivaleud.
Jun. Galligano , et SyniMACHo Cokss. '63o.
2. Imppp. ValentIn. Tiieodos. et Arcad.
AAA. Pancratio P. U. (iG).
CI quis de cactero vetiti furoris (17) audacia florentlssi-
»-' mae urbis comraoda voluerit mutilare , aquam ad suum
lundu.n ex (,8) aqua^duclu publico derivando (iq) : sciat
eundem fundum fiscalis tituli (20) prcEscriptione signa-
tum , pnvalis rebus nostris aggregandum. Dat. 8. * Con-
staniinop. Timasio et Puomoto Conss. 889.
Avertens aquani de puhllco aquoeductu , dehet ipsain
ducere per caslelluni , vel aliud parcum foramcn
ne matrices ^stolcc corrumpanlur. Bart.
3. lidem AAA. Albino P. U. Romffi (21).
"pOs qui aquae copiam , vel olim , vel nunc per no-
J-^ stra indulta merucrunt , usum (22) aut ex castel-
iis (23) , aut (24) ex ipsis formis (23) jubemus lice-
re (26) , neque ear.im fistularum , quas matrices vocant ,
cursum ac soliditatem attentare , [ vel ab ipso aqusedu-
ctu trahere ^27). ] Quod si quis aliter fecerit 5 non so-
lum id quod prius jure beueficii fuerat consecutus , arait-
tet : verum pro conditione quoque persona; sevcri^^sima
poena plectclur. Dat. 5. Kal. Sept. flornce , Timasio , et
PaOMOTo CoKss. 389. et PP. 4. Kalend. Jun. Constan^
tmop, Olyuhio , et Probino Conss. 3q5.
4- Impp. Arcad. et Honor. AA. Asterio
Comiti Orienlis (28).
USum aquae veterem (29) , longoque dominio coustjlu-
tum , siugulis civibus manere ceasemus , nec uilu
(r^) Diripcndo.
(io) Titulos pr.-iediis in fiscum redigendis aut icdactis a judici-
bus imponi jus fuit , non a privalis aiit .aliis. dixi ad /. 3. supr.
de boms ^>acantibus. l. 10. tit. 10. Thcodoricus re\ apud Cassio-
doruin : Casas ejiis appositis titulis ., fisci noslri juribus vindica-
bis. Et alio loco : Fixis titulis publico dcbes applicare. Qiiinetiam
ecclcsicB tilulorum impositio intcrdicitur srnodo a Grcgorio Mau-
ritii Augusti tempnre habita. Cselorum haec tilulorum impositio
testalo ficbat , puJ)licis pcrsonis praeseiitibus , scrvato juris oidiiie.
Atlialaricus apud Cassiodorum : Si quis lci;um ordine prcclermisso ,
publicos titulos piasumpscru aj[figcre : ct^^Grcgorius ad Conslan-
tjam Atiguslam 4. cpistotarum , qucritur dc ''Stcphano qitodam
chartutarto , quod uoininc fsci loca sing:dorum invaderet ct titu-
los imponcrct indicta cuusu. His addc , qiia; .scripsi ad tit. dc his
qui potciuiorum iiomine titulos ptxcdiis suis ajjigunt ctc. ct Ciija.
aum iii /. 3. supr. dc bcnis vacaiuibus.
(21) C. Th. h. t. /. 5.
(■«^-) Usu , al. cjus usur.i , ul iii C. Thcod.
(23) Dc caslcUis dixi ad /. 1. V 38. //; de aqua quolidinna.
(24) Aiitcm.
(io) Lt /. 1. •tupr. h. t.
(2G) A\. cligere. Golli. Ponnas vocal conrcrlacura quKlibct ,
qinbus disl.n-u.tur ..q.ixducfi.s : Gr.-eci l.os loco vocanf Sovi7«.
vido auUii. ad l.anc lcacni Covarniviam pract. qucest. capit. 19.
num. 2. Alc.ati aiilun acumcn , qui mox p,o , malriccs . mastos
r.poiiit spcrno a mc. malriccs cnim has Cas^ioaorus ubcra an-
pcUat. ylAv/. '
(■J7) Inclu-a a composiforibus addita sunt.
(■28) C'mI. ThcQd. liQC Ul. -.
(^9) Actcri.
9^4
L I B E' R U N D E C I M U S
novalione turbari : ila tamen , ut quantilatem (i) sin-
guli , quam veleri licentia percipiunt (2) , moie usque
in prajsentem diem perdurante percipiant : mansura poe-
iia in eos , qui ad irrigationes agrorum , vel liorlorum
delicias , Ririivis aquarum meatibus abutuntur. Dat. Kal.
Novemb. Cesauio , et Attico Cojnss. 397.
Qui beneficium ducendi acjiiam ex pullicb aqucccluctu
impetravit , debet illud iniimare PrccfecLo ,
et non ulii, 33art.
5. Impp. Theodos. et Valent. AA. Cyro P.P.
SI quis per divinam liberalilatem meruerit jus aquag ,
non viris clarissirais Ilectoribus provinciarum , sed
ture pra;celIcntissimaB sedi (3) coelestes apices intimare
debebit : condcmnatione (4) contra illum qui preces mo-
deratoribus iusiuuare conatur , quinquaginta librarum au-
ri , et confra universos administratores qui rescriptum per
surreplionem elicitum suscipere moliunlur , proponenda :
appariloribus nilulominus eorundem virorum clanssimo-
rum provincias moderatorum animadversioaibus pro vigo-
re tui culminis subjugandis : et amplissima tua sede di-
gpositura , quid in publicis thermis , quid in nym-
fhGeis (5) pro abundantia civium conveniat deputari :
quid his personis , quibus nostra serenitas indulsit , ex
aipa superflua debeat imparliri,
Serntits aqucv ducendas acl cdiqua loca prii-ata ex
fsquceductu pcdalii Hudriani , etiam per
rescriptwn est prohibila. Bart.
6. lidem AA. Cjro P. P.
OMnis servilus aquarum aquaeducfus Iladriani sive do-
morum , sive possessiouum , sive suburbanorura , si-
ve balneorum , vel per divinos affatus (6) inliraatos in
quolibct jiidicio , vel per usurpationem impertitos , pe-
zntus exprobetur : malumus elenim pra;dictum aquredu-
clum nostri palatii , puLlicarum ihermarum ac ny , 1,
rum commoditatibus iuservire , et dccornimus haiiuig
sitionem modis omnibus in posterum servari : ne nil
centia tribuenda , ab eodem aqua^ductu precibus 1
usuru aquoe petere , vel [ eum ] audere perforarc ^r
libus his , qui qualibet latione putaverint ad hu r
molimen (7) accedere , vel oflicio (8) , si ausi rn
rjt msiruere , vel minus instructis precibus parcn <
tena pondo auri multa) nomine iiscaiibui ralioniLi;*
se iilaturos. -[-^Supcr his sanciraus sulcum publicum ,-: ;
nuUis intia decem pedes arboribus coartari (9] ; {
utroque latere decenipedale spatium integrum illifi
que servari. -[- Praiterea de plumbeis fistulis ducu
ad thermas (lo) , quce Achiilea; (11) nuncupanturq -'
providentije tuae magQificenlia (12) liictas f uisse c: j. ;
mus , eandem forinam (i3) servari censemus : .-t-
memoratas fistulas thermis tantum , et nympliseis q
bus eroinentia tua deputaverit , volumus inservire : cui
tate prsbenda tuss sublimitatis (i4) apparitoribus^J
circumeundi sine formidine domus , suburbana , bji» '
ad requirendum , ne qua (16) deceptio , vel supr. '
vel insidiae contra publicam utililatem , a quoquarcc
tus aftententur.
Pecunia ex cectigcdibus redacta pro reparatiom
aquceducius debet expendi da^.do eani
operariis aquceductus. Cart.
7. lidem AA. Eutychiano P. P.
AD (17) reparationem aqusductuum (i8),hujwm-
urbis omnia vectigalia (19) , quas colligi possu e-.
universis scalis (20) hujus inclyfae uibis, et es opeiiL'
qui Cyzaceni (21) dicuntur, ad "refectionem ejusdem ;ja-
ductus procedere (22). Illo videlicet observaudo, uf (l.
eorum , qui [ jus ] a([U3e possident , quamcunque dii-
ptionem (23) sustineat (24) : nam execrabile videtur lo-
mos hujus almse urbis aquam habere venalem (25'.
(0 Quantiiatc, Cod. Th.
(2) Loqiiitia- ergo de iis , qiiibus aqune pTiLllcss usnm jamdin
piinceps conccssit , et ne ejus reodo fraudentur , sancit , coiifir.
Jnans usurpalorum poenara definitam , /. 2. supr. vide et Ilicron.
Ulagiiim libr. mi&cell. cap. 8. ct Zoanncttum rcr. quotidiaiuir.
cup. 56. Mod,
(3) Scdis.
(4) Irf;. II. infr. h. t.
(5) KymjilKea Grajci vocant hydria , ut hic , Cujac. notat. ex
Socrale 4. c. S. separanttir hic a halneis calidis. Alciattis putat
halneum , in quo midieres lavaro solitie : sed verius est viros sua
IiaLuisse quoquc jXymphrca : Nymphaea autem fuisse , lavacra seu
lialnea aquam tepidam habcntia , non valctudinis , sed voluptalis
causa , quod e.\ Su-abone et Pindaro 12. OlymD. probat Forcut. 12.
Cupidinis 2. dictum antcm a Nympbis , i)ian:e comitibus , qure
se pomendianis horis abbiebant. Quod et Eomani servarunt , in
octavam diei horam lotionem difTcrcntes : octavam , id est , sccun-
dam post meridiem. Martialis 11. Epii^r. 53. Octa^am potcris
seivare , lavabiuius una. Scis , quani siiU Stpphani babiea juncta
irahi. Hic obscrvari. etiam poltst , Titruvium 5. cap. 10. m bal-
neis aliena tria Jocare , caldarium , tepidarium , frigidarium : scd
quid Cujacius pulat ? Nympbrea essc aedes publicas , in quibus
iiuptias celtbrant , qui reddjus carent , ct ad cboreas capuces : cu-
rismodi muUre Lutelise suiit , ct ita Zonaram expficarc in Leoue
Wagno.^ Indc Nu/icp.-^c^ K8jpd , Suidie , ,«' ^n yd^iii u 7^ «Vo-
(6) AllJatus,.
X?) -A*. emalumentum-
(8) Si ofJicialis ejusniodi preccs instruxcrit. /. 2. supr. dc pet.
bcn. subl. Mod. '^ ^
(9) teg. X. circajin. Supr, h. s.
(10) Addo leg. t. §. i.ff. de muncribus.
(11) Thermiuum Acbillearuin meminit Cedreaus , ct 3cfc
lib. 12. apiid Cassiodorum. AcliillcHS autcm dictas , CcdreDiR-
icrt, quod positae juxta altare Acbiilis. Forcatulus 10. Cupiuu. 3
piitat quidcm ab Achilie dictas , std quod Thetis mater loa
tygia abluisse cum memoretur , prretcr talum : quod etsi fjb-
bum , inocuiose tamen inveritum est.
(12) Providcntia magniticcutis
(i3) Ut leg. I. supr. h. t.
(i4) Sublimitati.
(10) Adde leg. 10. §. unii^ersos, infr. h. t.
(iG) Neque. ;
(17) Huc pertinet /. 28. de operibus public. C. Tkeod. \
(18) Aquajductus.
(19) ^-^8. infr. h. t.
(■20) Vxd. Cujac. hic. qui multis ralionibus legcndura esse i u «
osteudit. al. calculis. quidam emendat cellulis , in lib. Jurea* ■
Dion. ic-Ao/w. Scalre autcm maritimi trajectus fuerc Constantv
poh , vide Novell. G9. Goth. Scaia sunt trajcctus raaritn ,
qiiahs in rcgione scxta , scula Sycana ., quce vipaffA» Justini •
rum dicitur in Novcll. 69. in rcgione quinta , scala Chalc-
/iensis , in quarta , scala Timasi. atque has scalae Giscce diciiir
^y,K-n' •' erantque prolensce iii mare trajiciendi cau-a usqiie atl •
vigia: atque bis sjngulis singuli nautLP attributi crant. 3!oJ-
(•2i) Ciziceini. al. Zrzinccnii. al. Ticr.nidi, ai. Titenn'}i. I^'- '
nit oeconomorum Cyziccnorum Yitruvius 6.
(22) Produccre.
(23) Quacunque descriptione. t
(24) Susfineant.
(30) Aquam vcnalcjn ess« in uibc , esecrabile. Venali» yidili'
si ciycs ad reparationcm aquecductus confenc teneutur.
CODICIS REPETlTiE PR^LECTIOKIS.
Prccfcclus convertms aurum ar/tKccIuctui dcputatmn
ad aliud opus , dc suo resarcire (cnetur. Uurt,
8. Imp. Zeno A. ad Amaniium (i) P U.
IfAc lege sancimus , ut si quis aniplissimam Prifectu^
l ram gubernans , aurum (2) a(iua?ductui depuialum ,
(alterum «iuodhbet opus non aquaiductibus vel aqu»
Jicac compelens exlruendum , vel curandum putaverit
crertendum: d(3 suis facullatibus eandem summam afru2>
itus tjtulo repensarc cogatur (3). Separatus vero ar-
us (4) aurum aquacductus suscipiat gloriosissimorum
Hum (5) Jdjerahtale , vel cx aliis liiuJis ad aquas
lUcas pertineflUbns collectum , vel postea collagendum,
'^anspublicus ah initio , re/ ex post facto publicus
ejl/i-ctus , usui privatoruni non appUcatur etiarn
djf rescripto super lioc iinpelrato. IJart.
9. Idera A. Poratio (6).
Ilig(>nter invest,gari.(7) decernimus , (jui publici ab
m.tio fonies (8) , vel cum esseni ab initio fontes
>U , poslquam publice usum pra^buerunt , ad nriva-
n usum conversi sunt , sive sacris apicibus per surre-
em impetralis , ac multo amplius , si aucloritate il-
, nec appctito colore sacri oraculi hujusmodi ali-
I pertenlatum fuisse dignoscitur : ut jus suum resi^
fti restituatur , et quod (9) publicum fuit aliquL-
jminune sit privaium , sed ad co/nmunes usus recur-
sacris oracuhs vel pragmaticis sactionibus adver-
\io) commodilatem urbis quibusdam impertitis , iure
Klis , nec longi lemporis pracscriptione ad circum-
nda civitaiis jura profutura.
lam auctontate confisus , de iisdem paraL^ogiis (1^1 v^I
fontibus aquam traduxerit , vel clandes.inis Insidiis^fo ^
]1?T^' P"^'- ''' ^^i^^^^^^^^' -'-^ restituere compel!
atu ._f Hoc eiiam pi-KCipimus , ne in postcnun a r/uo,
l-bet juxta (i5) eosrJem aqua^duclus plantan qualescunane
arbores possint ne ex stirpibus labefacten!ur pari^tes
aquKductuum (16). Quod antiquis etiam constituiion bu
imerdictum esse dignoscitur : scientibus univcrsis " uod
clCdiumTl IT'"^'^' commissis , suburb^nr,
ACJ prsedium , vel balneum , vel aquJE (17) mola ( ^^\
ve hortus ad cujus usum aqua pu^bhci £1"^ vatl '
vel si quid ex his juxta aqu^ductum positum ad eum
pert.net , qm pkntavit arbores aqu^duct.bus Toxial ad
quemcunque pertineat locum , vel hominem , verdomum
pr^scnptionis titulo subjacebit , et fisci juribus vm™
tur : nuUi super hu usmodi pccna , nec pcr sacros ani
ces venia tribuenda. f Universos autem aquarlos in^
vel aquarum custodes ( quos hydrophylacas nominant \
qni omnium aquaeducluum hujus regiae urbis custodes de-
putat, sunt : singulis manibus (20) eorum fclici noraine
pietatis nostr» impresso signari decernimus : ut huiusmo-
d. adnotatione manifesti sint omnibus , nec a procurato-
nbusdomorum, vel quolibet alio ad usus (21) alios
fr. 'n'''^i '"S^"^^'^"^ (^^) 5 vel operarum iiomine
leneantur. Quod si quem ex iisdem aquariis , mori con,
tigerit , eum nihilominus , qui in locum defuucti surro-
gatur , signo eodem notari praecipimus : ut militice quo-
dammodo sociati , excubiis aqua; custodiendK iacessanter
innaereant : nec munenbus ahis occupentur.
De fonte ^ vel afjuceduclu puhlico non licet aquani
deriyare , nisi per Principis rescriplwn
concedatur. Bart.
10. Idem A. Pontio. ,, t k . ^
.cerniraus, ne quid a quacunque persona rmilf X-^T • a^' ^""^^^asius A. Servo (23) P. P.
et (II) dignita.i pra..lua%ontra^ni.iSSio?? .; D ""7^. ?'"'""'™ ^h indy,^ recorclationis princi-
luctus , vel Ibntes publicos , qui ad a(,ua^ductL con ufrJ ^^f" °,''' ' 'T' '"' ' ^"^ ^^J"«'^ S'^^ de pu,
(i3 , pertentetur: Sed et si quis c lara v^I na' 1 f^i"^^"^''^^"^ seu fontibus pra^beri desiderant , pVo-
qi^ ciara , ^ei pa- mulgatam , hac el,am iege in sua finnitaie duiare sanci-
U. Aclamnntio P. P. rectius.
Aqua:dnctil,us ;,urum dcputatura in alios usus vciti non de-
7 • supt . fi, t,
Rcrrx-.cnlaie , in quiliisd. codicibus.
tiuopJlT^^"'^""'" '"'"'" ^^•^'-'"duui specialis arcarius fuit
^ inli. dc consulibus. l. 12. tit. 3. **■ > ^t
Ai. oporaiio.
poicst. ;. 4 L, , ''•"";,' 'T'" '"; p"''''«' f»">«
:t:s^r:-r^':5-f"Sr:,;r'r^t
us publ(c.„a ,nia,ua.n valct pr.scriptb lo i t lorT'
usus. uifr. de funi/. rei prwat. Novell 3o o>,n,l i ?
uo. .atu.s ,ua.n oportcat^.cccpit de oli ^e Si. 2^^
X;r rts;L r t^r ^^r ?r^'r rr --^^T
rrument. urb. Ronic. h. l. tit. 2^ ^' - '"^'■- '^'
lX'{^^^'' c%,:z^aa« prataiUunt.' Cx,i^c,
(12) Id cst, tcnuiorcs et diminutos aqua^ductus , ul /. i suu,-
de defensor. ci^U. l. 3. Cod. Tlreod. dc indulg. deb. August^'
Th T^; .^^*''?^- '""^ "^uscularios legendum puUt : ct ita nuo-
qiie lcgit Haloander. r • v *i>. quo.
(i3) /, 1. in princ. supr. h. t.
('4) AJ. paralogiis. Paragogi minuscularii aquceduclus , dc auP
bus supr. ' ^
{i5) d. l. I. supr. h. t.
(16) Idcin scribit Cassiodor. /. 5. c. 38. Cont.
(17) TJ;x^.uVx)». Molas aquarias fui.ise apud vctcrcs . lioc cx lo-
co sat.s co....fat , ut ne trusat.les tantum fuis^c auis e^cistimet Por-
ro Aqnat.carum .nolarum , aliae publica: . aliie privaf:e. /. 4. C
riieml. de canone frument. wb. Rom. vi.le Cassiodorum 3 ubj
scrib.t , d.Iigcntcr csse conscryandas aquarum formas , proplcr
aqiiiE molas. ' t l •■"
(iS) Aquariola , ut etiam kgit Pyrrhus , scJ rectior est cxcu-
6*1 iGCtlO.
(19) /. 6. in fn. supr. h. t.
(■•io) In uiauu principis nomine , aquarii signabantnr , ut hic.
ut ct ty...ncs ct fab.-.censcs. /. 3. supr. defabrFca^.ibus. h. l. tit.^i.
(■Ji) Adicrsus , sed malc. ''
(22) .\jioarire bic .scparanfur ab operis. An-ariarum nomen ki.
t.us palet , quam opcraru.n .- opcra; , angaria-^quxdara sunt : opc-
.N-e ojura corpo.al.a ( Galli 6'o;ve« ) q.,a.-i corporis vehi.-^ : id-
de /. un. supr. nc oncrw a collatonbus cj,i^unlur. l. ,0. tit. 24
Cx crum q.nd corvatx , undc dicantur , et"„bi pra:stand« , vid!
G. .do.,c.„ Pap.um qur.st. 482. ct cujus sumptil^us praista iJcc ,
Yidc cundc.n quceuione 21- t-.«.,»i.a lu.v ,
(23) Scrvio P. P. '
JI24
986
LIBER UNDECIMUS
nius : quaienus nemo vel In hac sacratissima civitale ,
vel in provinciis sine divinis apicibus de sacro epistola-
rum scririio more soliio edendis , et judicio (i) luoe cel-
siludinis , vel aliis , quorum interest , intimatis , vel in-
timandis (2) , aquam de publico aqua-ductu , seu fonle
trahere permittatur : his , qiiicunque noslra jussa viola-
verint , seu violare concesserint (3) , denarum hbrarum
auri condemnalione , aliaque (4) gravissiraa indignatio-
ne ieriendis.
T I T. XLIII.
DE GLADIATORIBUS (5) PENITUS
TOLLEJNDIS (6).
1. Imp. CoNsTANTiNUS (7) A. Maximo P. P.
CRuenta (8) spectacula in otio (9) civili , et dorae-
stica quieie nou placent : quapropter omnino gladia-
tores esse prohibemus. P. P. Beijti y Kal. Octob. Pau-
J.IJSO j et JuLiANo Cojvss. 325.
T I T. XLIV.
DE VENATIONE (10) FERARUM.
1. Impp. HoNOR. et Tiieod. AA. Mauriano Com.
Domestic. et vices agen. Magist. milit. (11).
OCcidendorum leonum (12) cunclls facimus potesta*
tem , neque aliquam sinimus quenquam calumniam
iormidare. ^ Beslias (i3) autem , qua? ad comitatum ab
omnibus limilum Ducibus transmittuntur , non plus quam
seplem (i4) diebus intra singulas civitates detineri praeci-
plmus ; violatoribus eorum quinas libras aurl fijcl ji-
bus (i5) illaluris. Dat. i3. Kal. Jun. Constastio i
CoNSTANTE VV. CC. Cosss. ct Dat. 5. Kal. Oc ,.,
Constantinop. T)y, ITorfOR. A. xi. ct Coisstastio u. '
C. CoNSS.
T I T. XLV.
DE (16) MAJUMA (17).
1. Impp. Arcad. et IIonor. AA.
CKSario (iB) P. P.
CLementiae nostrse placuit , ut Majumae provincialtB
laelitia reddatur: ita tamen , ut servetur honestas (),
et verecundia caslis moribus perseveret, Dat. 7. ]\.
Maji , Conslantinop. Arcad. iv. et Honor. ui. l
Cowss. 3g6,
T I T. XLVI.
UT ARMORUM (20) USUS INSCIO PRINCIP
IMTERDICTUS SIT.
NuUi licet arma porlare sine principis Ucentia. Bar
1. Impp. Valentiniakus , et Valeks AA. ad
Bulephorum Cons. Campanise (21).
[Ulli prorsus nobis insciis , atque inconsultis , 0«
rumlibet armorum movendorum (22) copia tri a»
tur. Dat. 3. Non. Octob. Allini , divo JoviAJSO , et ' R-
ROHIAWO COJNSS. 364«
(i) In judicio.
(2) l. 5. sitpt: h. t.
(3) Conscnserint.
(4) Atque.
(5) Gladialores (jlo»s/uu)coI' i- i5. Cod. Thcod. 12. vid. Ter-
tuUian. lib. de Spectaculu , Alciat. 2. parerg. 24. Lipsuim lil>.
de gladiatoribus. Qui ad gladium damnaLaiUur , intra annum
erant constimendi , Paul. 5. sent. 17. $. 2. vid. /. 8. in fin. ff.
qui testainenta facere. Goth. Tid. Forcatul. Afiarii cap. 12. S.L.
(6) Sic i'ct. manusc. de lioc titulo , sic Tlicodorus Balsambn
jd Photii Nomocan. tit. i3. cap. 21. tit. 43. toUit spectacula
gladiatorum.
(7) Gladiatores ab Honorio sutlatos Tlieodoretus et Nicephorus
auctorcs sunt , permoli cujusdam Wonachi sermone monomachis iii-
fcsti , quem Telemachum vocant. Otho Frisingensis Dirimachum
corruptc vocat.
(8) Ex lib. i5. tit. 12, /. I. Cocf. TA. vide Sozomenum //i. t.
Synunachum lib. i. epist. 7. crucnta ludicra , Ammian. 14. dete-
standa . l. ^. ff. de lib. et poslhutn. l. 2. Cod. Thcod. de gla-
dialorib. Goth. Intelhguntur autem hominum inter se commissio-
nes ; de qnibus videndus elegantissimus Lipsius in libro , qiti est
de aladiatoribus ; ct Forcatulus aviarii sui cap. 12. Mod.
(9) In pace , otio civili ct domestica quiete , crucufa spectacu»
la noii placeant.
(10) Vcnatio ferarum hic permissa. Hi autem yenalorcs divcrsi
ab his qui dicebantur xnviyol , ad bestias damnati.
(11) C. Theod. l. i5. tit. II. /. 1.
(12) Leoucm cuivi!. vcuari et occidere licet , adde /• i. 5- "'-■
ff. de adq. reruin,
(jZ) Cod. Theod. ihid. t. 2. ^ers. idcoquc.
(•4) IJt fcrtc , quas duces ad principcm transmittunt , septem
tantum dicbus rcsidcant , et alantur in singulis civitatibus , ut
hic. e(juis pr.iescribuntur dies quinque, /. i. iri/i\ dc tjxict,^ et sta-
tiwis. l. 12. til. 52.
(i5) Virihus.
(16) /. i5. C. Theod. 6.
(17) Majuma quid sit , pctc cX Suida , et Gregorio in C/.io-
grapliia. vidc Alciat. hic. JDe Tiberina decursione , vid. C x)" !
iiera 5. dc finibus. ct apud Fcstum in Piscatoriis ludis. Suid m- :
tem scribit , Majumam fuisse ludum , quo mense Majo ludib'l,
Hostiam maritimam urbem oppugnarcnt : et scse in aquas m^
dejicerent. Alii Majimam Syriaee aquam significare scribuntU-
rouius tamen existimabat , hoc spcctaeulum et ludicrum in oiite
exhiberi solitum inhonestc , ab Arcadio et Honorio hic cocri , ■
videri autem hoc spectacuhim esse , in quod declamat Chryti>
mus hoimlia de Davide et Saule. ut sit verisimile , Aicaim
Chrysostomi declaraationibus ad hoc spcctaculi obscquium co(* ,
dum permotura fuisse. Julianum quoquc Antiochenos de M3U*|
feriis in Mesopogonc rcdarguisse. A civitate autem Majunia oc
spectaculum dictiim esse ( qua; civitas portus et navale Gazae >•
a Coustantino , Constantia dicta : a Juliano , odio Coust "'
Gazoe subdita ; per Synodum tantum restituta. vid. Eusc!). ''^.
^ita Constantini 3^. et 38. et 2. Sozonieu. 4- et 5. cap. 3. '-j^
Niccph. 4. et 8. cap. 33. ) ubi nnmque Vcneris turpissimui^-:
mulacrum cultum fuisse in loco , qui dicebatur , TetramphO'
ad tcmpora usque Arcadii , quod cfiicacia crucis ( agenle Po 'J'
rio Gazcnsi Episc. ) sponte collapsum et perfracluin. Eam |'^"
riam scripsit Marcus Diacouus Gazcnsis : retulit eam Metaph 'k
in dicm 20. Fcbruarii. vid. Barouiuni in Martyrologio liK"- ,
Dccembris. ,,
(18) Cod. Theod. i5. 6. I. ,
(19) potestas , et honesfas. _ . . .^
(20) Armorum usus inscio principe subditis interdiclus ' '
I\ov. 85. c. 4. Syncs. in epist. Val. 6. Ciccr. Fcrriiui de i^-
adde /.3. vers. eadcni lcge. ff. ad leg. Jul. majest. l. "•.
lcg. Jul. de i'i publ.
(21) C. Thcod. i5. i5. I. ,. Lj^
(22) Movcre arnia est armis ufi : sic movere cquos dK
leg. 4. leg. ult, infr, de cursu public, l. 12, tit, il..
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
93;
T I T. XLVII.
i DE (i) AGRICOLIS , ET (2) CENSITIS (3) ,
I ET COLOJvflS.
i
l De oneribus exlraordinariis.
i. Imp. CoNSTANT. A. ad JEmilianum P. P.
iJUnquara (4) sationibus (5) , vel (6) colligendis fru-
|ll gibus insistcntcs agricola; ad extraordirjaria onera
lianlur : cum (7) providenlias sit , opporluno lempore
necessitatibus saiisfacere. Lecta 7. Id. Mart. Jajsua-
j et JusTO Co^ss. 328.
De alienatione.
2. Imp. CoNSTANTiNus A. ad Dulcitium
Cons. -Emiliae (8).
quis praedium vcndere voluerit , vcl donare : retine-
re sibi transfciendos ad alia loca colonos privata pa-
ne non possil. Qui cnira colouos utiles credunl : aut
1 praediis cos tenere debent , aut profuturos aliis dere-
|:uere , si ipsi praedium sibi prodesse desperant, Dat.
Kalend. IVIaji , MedioL Constantio A. 15. et JuLU-
C. 11, CoNss. 359.
De mancipiis vagis,
3. Impp. Valfnt. et VALEr<s AA. Faventio
Vic. Iialiae (9).
Uisquis ex deserlis agris veluti vagos servos (10) li-
beralilale nosira fuerit conseculus , pro fiscalibus
pansilationibus ad inlegram terrae (11) possessionem ,
jua videlicet servi nianare videnlur , habeatur obno-
Id ctiam circa eos observari (12) volumus , qui ex
usmodi fundis servos ad j^ossessiones suas transire per-
irint, Dat. Prid. Kal. Aug. Mediolan. Valent. et
LENTL AA. CoiNSS. 365.
De funclionibus.
4. lidem AA. ad (i3) Modcsiinum (14).
HI (i5) ., penes quos fundorum dominla sunt , pro (16}
his colonis originalibus , quos iu iocis eisdem cen-
fiitos (17) esse consiabit , vel per se , vel per eAacto-
res (i8) proprios recepta compulsionis solicitudine , ira-
plenda munia functionis agnoscant. f Sane quibus tena-
rum erit quantulacunque possessio , qui in suis conscripti
locis proprio noraine libris censualibus detinenlur : ab hujus-
niodi prsecepti coramunione discernimus (19) : eos enira
convenit propriae commissos mediocritati , annonarias fun.
ctiones sub solito exaclore agnoscere. Dat. Kalend, Maji
Constantinop. Gratiano A. et Dagalaifo Cokss. 366, '
Quid dominis prcediorum prccstaiur.
5. lidem AA. ad Oiicum P. P.
DOmini praediorura id (20) , quod terra prjestat , ac-
cipiant , pecuniam non requirant , quam rustici opta-
re (21) non audent : nisi ccnsuetudo praedii hoc exigat.
De adicriptitiis , colonis , vel inquilinis reducendis.
6. lidem AA. et GratiAn. A. ad
Germanianum.
OMnes omnino fugitivos adscriptiiios , colonos , vel
inquilinos , sine ulio sexus , muneris , conditionisque
discrimine , ad antiquos penales , ubi censiti , atque edu-
cati , natiq^ue sunt , provinciis prgesidentes rcdire com-
pellant.
De alienalione.
7. lidem AAA. ad Maximum P. P.
QUemadmodum originarios (22) absque terra , ita (23)
ruslicos , censitosque servos (2^) vcndi omnifariam
non licebit (25). Neque vero commento fraudis id
usurpet legis illusor (26) , quod in o.-iginariis (2;) ssepe
est actitalum (28) , ul parva portione terrae emplori tra-
dita , oranis integri fundi cullura adimalur : sed cum so-
lidilas fundorum , vel certa portio ad unuraquemque per-
) BaiT- lih. 52. tit. I. Goth, Ad luinc titulum vide Molinseum
•onsuetud. Parisieiis. tit. i. m pr. a n. 16. Mod.
) Agncolarum duae conditiones hic proponuntur, Aliiccnsiti :
coloiu.
) Ccnsiti, qui ct capite censili a Juliano in Novellis dicuntur
•ibularu , siint ccnsibus qnasi adscrii.ti , sive adnotati,qui ca-
ccnsuni pra-stant , ct ii quidcm scrvi sunt, Coloni vcro , q«i
•i sunt , teirae tanquam doraini habentur : et tantum doraino
3 redilus ccrtos ac pensioncs praestant in pccunia , vcl in spe-
is pro solo. Cujacms hic.
) C. Th. II. 16. 4.
) Ratinnibus , lcgit Cujnc.
) 2(;A,A2>-J; it««" Koyigr/uZp rafminit antor Synopfcos 55, tit. i.
collcctioms cl rationura , ut hic videantur Gra^ci rntinnibus
•c , non , sationibus , hac seutcntia : ut ne agricola coUiacndis
il)iis aut raliombus occupatus ;,d cxtraordinaria oncra trahatur
) Hoc est, necessarus occupalionibus detinentur. Synops. ibici,
) C. Jh. i3, 10, 3. -J f
) Cod. Theod. 11. i. 12.
o) Vid. /. j2. infr. h. t.
0 Gleba: , in C. Theod.
2) Obscrvare,
3) Al. Modestum P. P.
4) C. Theod. 11. 1. i/|.
(i5) Pro colonis ( hi Graeci ysupyot ) munia funcllonuni a do.
minis cxiguntur. Synops. ibid. cap. 4.
(i6) /. i5. infr. h. t.
(17) Censos] in C. Theod.
(18) Actores ., in C. Thcod.
(19) Doininus pro colono , vel adscriptitio cDnveniri non j-K)tcst.
/, II. supr. de ohlignt. adde quce scripsi dc clarigalionc ad /, 1-2.
Infr. de onmi agrct deserto , h. lib. tit. 58, ct in autheutica ha-
bita , supr. ne filius piv patre.
(20) Coloni rcditus certos et pensiones doniino terrae praestant
in pecuuiis , vel iu specicbus pro solo , /, 8. /, ao. /. pemdc .
infr. h. t.
(21) Id cst , h)cs5-xi- Cujac.
(22) Vendi orisjinarii , ct ccnsiti servi absque tcrra non possuiit.
Rcipublicre cnim intercst , ut ccnsiti lcrrae sua2 adliacrcant. adde
/. \ ii. Jf. de lcgatis. t.
(23) Ccnsiti ct ruitici. aL originariis diflerentia,
(24) Vide lcg. 12. infr. Ji. t.
(25) Irao nec pcrmutari vcl obligari , cum uec lcgari possunt.
/. si quis inquilinos. Jf, dc leg. i, Mod,
(26) Uhisio.
(27) Originarios.
(28) Asitalura,
m
L I B E R
veniat , lantl c/uoqne servi , et oviginarii Iranseant, quan-
ti apud superiores dominos , et possessores , vel in soli-
ditaie , vel in parte manscrunt : et emptor (i) prelium
quod dedcrit , amissum existimet : nihilominus venditori
ad repetendos servos cum agnalione eoruiri vindicatione
<;oncessa , et si aliqua denique ex causa dissimulaverit le-
gis usurpare beneficium , alque iste sub hac lacilurnitate
decesserit : et heredibus ejus , et contra heredes empto-
ris vindicationem damus, longi (2) temporis pr^escriptio-
ne submota (3) : malaj (4) fidei (5) namque posses-
sorem esse nullus ambigit , <jui aliquid contri^ legui» in-
lerdicla reereatur.
De eo 5 ^Mi adscriptitium f^ecejnt , vel ejits
operas conduxit.^
UNDECI:\1US
caulariis (i^) sine ahqua prohatione fact;^ , penes fn
U.S crcpt.x m funcuonem pristmam rcdeanr n.rr
Non. Mart.
CoNss. 383.
Mediolan, Merocaude
u.
eant. Dat. {,
et SATUn.N rj
De agricolarum capitatione censenda.
10. lidem AAA. Cjnegio P. P.
c
u
m
ro mulieres capitis , norma sit censa'
autem (i5) quate;,
o
ac temis viris , mulieribus ..^...^ .,■.,
unius (i6) pendendi capitis attributum ^t'. + Ouoc,
subhmitas tua hujusmodi census per ComanenLmT
et Anaratensmm (i8) , et Armenia. secuad^ , Ami^ '
^Mnes profugi in^ aheno "latebras c-ollo-cantes , cum l^n^.tlTXlil^^^^ ^^^
^ emolumentis tributanis , salva tamen moderatione dum mnn.n^« 'tic ^..i-i;„:.. -.r^^^^^^^ pet^quationu ,,.
8. lidem AAA. ad Probam P. P.
revocentur : scilicet , ut si h'i homnes apud quos repe-
salva tamen moderatione dum moaumentis 'publici^ iubebit anneSi"
Be ofiginariis colonis.
Si. Irapp. Arcad. et Houor. AA. ad Populum.
Xiuntur , alienos esse noverant (6) fugitivos , et profugis
in lucrum suum usi sunt (7) , hoc est , sive escolue-
Tunt agros fructibus (8) dominis profuturos ,;• sive aliqua
ab iisdem sibi injuncta noverant , nec merccdem laboris
debitam consecuti sunt , ab illis tributa qu« publicis pe- /^Riginarios colonns nnli;, ■n,.;,r,-l - n ,• •
rierunt functionibus , exigantur. C^terum^ si occultato^eo U nSUa ^nsus auctoi^ a e ^^^ ^"' ' "^""'^ ^'^^""^'
profugi , quod (9) alieni esse viderentur , quasi sui ar- sed aZuutl^ ^maS au^ ^t ?'"""" P'^''?'""
hnvn ac liberi apud aliquem se collocaver^nt , aut exco- .l;.;..^!!;!!'''''^."^'...^,"^ ahquoUes per gratiam s,,
iJentes terras , partem fluctuum pro solo debitam dominis
prsesliterunt , caelera proprio peculio reservantes , vel qui-
fcuscunque operis impensis mercedem placitara consecuti
sunt , ab ipsis profugis qujecuncjue debentur , exigentur :
Jiam manifestum est privalum jam esse contractum. -f- Si
qui vero inter agricolas ( nt assolet (10) ) ex qufbuscun-
quQ commerciis hujusmodi hominibus esse inveniuntur de-
elioita , domino , vel fundo esse Veddendos.
De receptatorihus,
12. lidem AA. Floreniino.
hnovei , corara partibus conslitutis Judex ab obnoxiis
-quod debetur , exjsoscat.
De immunitalihus specialiter datis , ei jugatione,
el capitatiofie.
9. (11). lidem AAA. ad Populum (12).
TMmumtates (i3) specialiter datse , et jugatio et capita-
A tio hbns publicis et civitatum , aut provinciarum en-
QErvos (21) , vel tributarios (22) , vel inquilinos (2:
»-y apud domraos suos voliimus remanere. Kam cum (1
meta damni deterritus unusquisque eum , quem inco^i
tum habuent , a se coeperit propulsare : voluutas fueie
di servis non erit. Nemo enim dominum suum deseri
sciens Dunquara sibi latendi locum esse derelictum : >
aut cognitum sibi ingeuuum unusquisque suscipiet : a
etun qui se liberum esse simulaverit ,' a se submovel
inetuens his qua3 statuta sunt , obnoxius fieri. Si quis i^
tur ex memoratis fugitivis apud quemlibet fuerit repe
(1) Ementis censitum aLsque tcrra , poena CBt pretinm amitte-
3c. Simihs poena in co , qui prardium dominicum cniit dempto
canone. adde leg. 7. infi. de fundis rei priuata. h. lib. tit. 65
Vuid ; quibiis casibus emptor pretium amittit , cui prctium cedit
■venditori an tlsco ? fisco. Accurs. I.ic , ct l. penult. supr. de rl
scindenda vendit.
(^) Uixi ad /. 1, Supr. dc prcescript. 3o. aniwrum.
(3) Imo non est submota in mancipiis. /. 3. fF. de divers.
temporal. prcescript.
(4) Prresumitur mala fide |)ossidere , qui contra le^um intcr^
dicta mcrcatur. /. 27. f. de regulis Jur. cap. 2. 82. ^de rcsulis
jur. i/i 6. ^
(5) M.ila fi.Je.
(6) Novcrnnt , al. nnminoverunt.
(7) Aliud est suscipcre fusilivum colonum , aliud qiuni lilx^ri
hommis optras conducerc : qui enim siisrcpit , solennos functiones
agnoscit pro co : qui conduxit , non item. Et est simiUs distinctio
iP A 4. supr. de sen>. fus^it. Mod.
(8) Vide l. 5. supr. h. t.
(y) Qui.
(to) Solet.
A'^\t?o]Sl ''""^""^ ' VaU.tlni^nus , et Theo<lo.ius
(12) C. Tkeod. i3. 10. 7.
(i3) Si quis aiicunque donavcrit iramonitatem , nihilomin
contribuere cogitur. Synops. BasU. 5^. 7. ex Ub. 55. tu. i.c.;
Vide Z. I. Supr. de immunitate nemiiii concedenda. lib. io.tit.r.
(i4) Vide q.^-e scripsi ad /. 17. ^. ^ instruclo. Sic in Co.
Jlveod. Lont. Eucteris legit Alciat.
(i5) Aut.
(iG) Jus unius.
(17) Comascncnsiuin ct Amastriensium. Alctat. hic.
(18) De Ariata Slephanus. al. Ariatensiiun.
(19) Al. Amasinorum Hellesponti , el Eleocwsariensium. t
Armaz-enorum. yide luc Cujac.
(20) Cciisus aurtoiitatcin pcrindc disit , ut in I. in findihiu
JJ- fiii- regund, quse si ut domiuo non prcejudicat , si quis rei
alicnam quasi suam in censum deferat ; /. forma. 5. si ego. Jf. "
censibus. l. qua quisejue. ff. dc acquircnd. renim domin. sic vcr
domino fundi non pncjudicat colonus , qui sc quasi iugenuuni ii
ccnsum defert. porro eUam fisco non pra^judicat professlo censua
lis. /. uh. supr. sine cciis. fp/ rel. Mod.
(■21) Agricolariim tria genera , servi , tiibutarii , inquilini , u
hic: servi autem bi ].]ane et censibus adscripti. /. 3. /. -. Supr.h.t
(22) Triliitlarii hio , adscriptitii. '
(23) luquilini hic , coloni. /. 18. Infr. h. t. Sajviaaus 5. ^
pj-ayidcntiu , ^oiiell. Valcnt. de colorUf yagis.
(2j) Addc leg. 10. ff. dc cus{Qdia^
CODICIS REPETITiE PR/ELECTIOMS.
, duodecim libras ai*genli fisco nostro inferat de-
: ipsi aulem cujus fuerit , praeter eundem fugiti-
allerum cliam ejusdera sestimationijs ii;fcrre de-
tJis.
e Kberis colonorum , i>el tnquilinorum. i. De
colonorum iranslalione.
i3. lidem AA. 'Vincenlio P. P.
959
De JiscaUbus delitis .
Ci5. Impp. HoNoRics ot TiiEoDOsius AA. Probo.
UJonos (10) nun(£uam fiscalium nomiiie debitnrum ul-
Jms exactoris(ii)puiset intentio : quos ita glebis fia)
inh^rere praec.punus, ut nec puncto (i3) quidem tempo:
rjs debeant amoven. ^ / x 1
De coloiia quce se junxit liomini libero.
16. lidem AA. Palladio.
:nimus , ut inter inquilinog colonosve ( quorum
lantum ad originem pertinet vindicandam , indi-
aderaque pene (2) videlur esse conditio , licet sit -m mim.y f r\ c ■ ;--;—.
.'n in nomine )' suscepli liberi , vel utrUie ! vel M ('4) qu^J"^^.^^. origmana docebilur , si cujus-
:3) parente censkoStatum ^atern^ cJndit^ioIis t^^ ?""?' ^'^''ul ^^'"'"^^ ^'^'^"'^. ---^ortmm , in uibi-
nl. '^ "
j Illud etiam servandum est , ut si quando utrius-
di idem dommus de possessione referta culloribus,
colonjam quaj laborabat tenuitate , colonos trans-
udemque fundi ad diversorum jura dominorum,
sorle transierint , maneat quidem facla translatio,
ut prajdn ejus dominus , a quo coloni probantur
aducti , translalorum agnationem restituat. Datum
Jun. SxincuowE et Aureliano Gonss. 4oo.
De fugitivis.
4. lidem AA. Vincentio P. P. GalUarum
posi alia (4).
>ni,quos bona fide quisTie possidet , ad alios
.' vjtio tuanseunfes , necessitatem propria? condi-
•clinare tentaverint , bona^ (5; fidei possessori
oportet ceJen reformatione succurri (6): et tunc (n)
orjgmis et proprietatis agilari (8). Dat. 4. Id
- _„ ... „... .,...„,„ v^uusuiuum , in urtu-
bus , veJ m quibuscunque locis victura coustiierit , eius
omnem (i5) sobolem secundum vetera conslitula Jonve-
niet revocari. Dat. 6. Kalend. Jul. Ravennoi , Maximo
et Pliwta Conss. 4 19- ' '
Prwjudicium possessioni per colomim fieri
non posse.
17. lidem AA. Joanni P. P.
PEr colonum prsejudicium possessionis invilo vel in-
scio domino (16) iniponi non posse : et jure et Je-
gum auctoritate declaratur. Dat. Id. Jul. Rai>cnncc Ho-
WORio xin. et Theod. s. AA. Conss. 422.
De adscriptitiis , et acquisitis possessione
triginta annor.
18. (17) Imp. Anastasius. *
AGricoIarum (18) alii quidem sunt adscripiitii (ig)
ct eorum peculia dominis competunt : alii vero lem-
iiolcmi, SiiucHONE , el (9) A^themio Cowss 4oo* ^'''^ annorum (20) tng.nta coloni Jmnt , Iiberi (2,) ma-
' "-^^ •* ■" H""' nentes cum rcbus suis : et 11 etiam coguuiur terram cole-
idc , quffi notavi ^d hg. 6. mpr. de servis fusiiiyis.
(crutiu.
~>d. Thcod. 4. 23. I.
l*"!'' '■ ^' f-^- ""' Pomdetis. Gotii. Adde McnocL.
poss. rcmedio lo. S. L
noMM ''""■••i*^*«. 1^'' "'" "( namrpic h:^. Icx in Codice
po.ita cst sub t.t. Utrubi ) q„od cclcrcm rcformationcm
i S,T ) ^ctioncm , quam ncc appcllatio reraorari
-oml; /'i • '"°'"' ^'''■"- ncc compensalio , /. ull.
T.mlLl^fT '"'"" ^^'''«""atio sivc momcnti acHo aut
' ini,.,-<); , f ' , "^*^" """ lanlum intcrd ctum Unde
3lcrdir 1" ii '■ ' ^^ A«'anum tit. uic. civ. crim. ae.
saucm n "'°^^-^"^^J'« ' c* I^t^ubi , ct &avianum apu^d
/ 9-, rJini, ^"^^rdict. ct infcrdictum Quorum
m rcdlMh^inn • '^""^- ^TP- non rec. Celercm rc-
m, rdl.lntioncni csccutioncm , dix.t cliam m /. 5.
oa. dc (icnuiic. l. /J rv^ t^ j j 1 J>
"iqu. ct cot. vidc porro ad hanc le^cm ct an hc^
mc mm rccupcrand.%^,i,,i3 l^^.^rb^it i.!" q^,^
'/// 5 Vi. "^""'' ' ^"'"^'^ ^* inanimala AlcxanJ.
csiit svnPJ; *'^^'- "• ,^'- ^""' ''l- "''• •^li'-"" .\l.b.
idrvo.1 inTT^'''''- ^- ^if''^ co,n,Jne. num.So..
n.TlT':'^'''}^' ^'^, '•-"/-'•. Posscss. rc,n.:d. lo. Mod.
(8) Qnae hic dclracta sunt e CTh,
(9) AI. Aureliano.
(10) /. ^. in princ. supr- h. t.
(11) Exactionis.
(la) /. 23. ^. cum nutcm Anastasiana. §. cavcant. Infr- h. t.
leg. unica. infr. de colonis Palcestinis , h. lii. lit. 5o. /. unica.
Infr. dc colonis Thracensilus , h. lih. tit. 5i. /. unica. Irfr. dc
colonis Iltyricanis , h. lib. tit. 52. Nou. 17. cap. \^.
(i3) Puuctiim hic accipe pro momeuto. Puncto aut momenfo
tcmporis coloni longius abduci non debent , addc de momcnto
Cujacium cap. i. dc prcescript.
(i4) /. unica , uers. Ituque mulicrum. C.Thccd. dc inquHinis ,
lib. 5. tit. 10.
(i5) /. 21. Inft-. h. t. Goth. Sententia legis Ii.xo e-st : Colonain ,
qna; se junsit libcro homini , ciim omni sobolc rcvocari : tiiido
sequitur , natum c.\ colona et libcro hominc , m;itcrn;B conditionis
tsse . /. idt. iiifr. hoc tit. l. 4- i'}f': dc af;r. ct man. Ncc obstat
/. i3. Supr. xii interpretatio Cujac. ad cam statini iiidicat. iVIcd.
(lO) Repclita est ha;c hx. in /. ult. Supr. si alicn. rcs pign.
dat. sit. c\ qua intclii{,'ifiir hunc csse .scnsuni , iit sicut servns pr.ie-
dium domini invifo vcl inscio domino pignori obligaro non jvilcst.
/. 6. ct 'j. supr. quod cum co , qui i.i alien. ita ncc colonus ,
d. l. ult. idcnique etiam de scrvitutc diccnduin cst. Mod.
(17) Ilanc lcgcm GrcBcnm e.t Lalinain cdidit. Cii']ac. cujus men-
tio fit in /. 23. ct ab Eustacliio lib. dc temporibus.
(iS) Afjricoi.TMim alii ad.scriplilii , alii coloni.
(i(>) \\<\c qtKT .^^crip.si ad /. ult. Supr. de urcr pro marito.
(20) A'idc qu.-e .sciijisi ad lcg. a. infr. in quibus causis co/o/ii.
/j. iib. tit. 49- C(doni tiicinta annorum possessionc adauiruntur.
/..,.N «^„1.,.,: i;i : ... t ■ .. I . ly j 1 '. . .
•- qiK-c nolavi ad i. ,5(5. §. ',.//; ,/e jculiswHs ^'^ C''^ ^"'"'^' '''"^'■' ' "^ ''''' ' ''"• '• ^"f''- ''^' P"^d''s tamiacis.
4 cap, dolofucU , dc rcifults jur, m G. ^ ' ''' ''''• '''■ ^^- '''d^^cripfitu uon itcm. Supr. h. t.
09^
LIBER UNDECI^IUS
IIoc ct domino
■fe , et canonem pvffstare.
tiiilius cst.
De iniUtiis. Vc apparitoribus.
et agiicolis
pendebantur , et deponantur (lo) in cpJe (u)
vel (12) in KitixnKiupX^i^ ('3) civitalJs , sub qiia of-
sio sita est : vel si localis ecclesia ad susceptioDfci;
niarum idonea non sit , in metropolilana ecciesia
piemssimatn d
ig. Tmpp. Theou. et Valent. AA. Probo P. P.
Olonos nulla ratione ad ullum quamvis iiuinilioris
militiaj (i) locum siniraus admitti : Scd nec ajipa-
ritores Magisterise potestatis , censibus (2) adscriptos
probari concedimus : quia in liac parte , et domino-
rum (3) juri , et publicae consulimus Iionestati.
Si de iprrce dominio duhitetur , et loccitio negettif.
20. Imp. JcsTiKUNUS A. Demostlieni P, P.
Ilibus imponenles celeritalem , sancimns . si quando
coloni cujuscunque conditionis contra dominos terrce
dechunaverint , super hoc ipso dubitanles , utrum is ter-
rx dominus est , necne : an ipsi coloni dorainium suse
tenx (4) possident ( eos tamen dicimus , qui non ex
longo prolixcque lempore , vel longinqua , et inveterata
redifuum (5) susccptioiie sufficientem habent cautelara :
in quibus casibus ne contradicendi quidem Jicentia colonis
relinquitur , longi temporis prasscriptione , vel redituum
irequentissima consequeutia (6) , colonorum impetum ('■)
excludente ) talem esse super redituuni , vel publicarum
functionum prffistalione formara censemus , ul si tales co-
loni , quales praedixiraus , idoneum fidejussorem (8) to-
lius summGe , quae al) his dependitur , praestiterint , quod
cmncs redilus sine ulla procrastinatione , si raelior causa
dominorum judicetur , eis restituant , et talis fidejussor
per iriennium accipiatur , eoque impleto ilerum removea-
tur C9) : coloni in medio nullo modo super reditibus a
dominis inquietenlur.
§. 1. Si autem hoc coloni minime facere voluerint vel vel publicaruui fuclionum solulione generaudo : sed nt
potuerint : tunc iidem reditus per officium judicis annui causa in suspenso manente , donec judiciali senteutia [na
exiganlur per solita tcmpora , in quss etiam dominis de- de toto negotio procedit , omnem rem aperiat , et (ei.
neont cum omni caulela : et post
nem , vel dominis dentur , vel colonis restituamur.
§. 2. Sin autem reditus non in auro , sed in sp ,
inferuutur (i^) , vel in totum , vel in partem (1 '
rura (16) per officium judicis fructus vendantur , ip
lia eorum secundum praediclum modura deponantur
§. 3. Ha3c de reditibus definientes , ad publicas ir
eamus functiones. Et si quidem coloni more solii ,
dependebant (i^j) , ipsi maneant in pristina coDsuti ;
nullo praejudicio dominis generando , qui etiar;
quiescentibus colonis , et nou contradicemibus , ad i
cum tributarias functiones minime inferebaut. Sin lU
moris erat dorainos totam summam accipere , et ■
partem quidem in publicas vertere functioues : ; ,
autem in suos reditus (19) habere : tunc si quiuenicitf.
jussor a colonis detur , eundem fidejussorem domic «ia^
pr3}judicio litis tantam summam inferre , quantani' ,t,ij
ta publica faciunt , ut a dominis publicis rationibu|^
solvatur : uuUo ex hoc colonis praejudicio geDerdo
super reditibus enira domini fidejussioue fiant conte .
§. 4- Sin autem fidejussione (20) cessante ad ifu-
strationem res veniant , et pecuniae deponantur (21 ",.
earum summa tantam (22) judices separare , quat
publicas sufficiat (28) funcliones , et eam dispoiihf
dominum accipere : quatenus ipse eam persolvens , Ll
cas accipiat securitates : reliqua quantitale , quae r<
ditus puros (^4) remanet , in tuto collocanda , eljti
terminum expectanle : nullo prsejudicio , sive coIod. .-
ve dominis es hujusmodi fidejussione, vel sequeslra ae
(1) Militia colonis interdicla. adde /. 3. Infr'. qui milUare
jiosmnt. lib. 12. tit. B^.
(2) Id est , liLris ccnsn.^llbus.
(3) Adsciiptilionun jjcculia sunt dominorum. 1. 21. in Jin.
inu
fr. h. t.
(4) Sffipe fit , iit coloni vindiccnt sc in libcrtatcm , ct dicant
se c»se i^i:.iiri}Txp(ii( 1 'd est , proprioniiu bonoriitn posscscorcs, sed
pr3f;scriptionc longi teniporis repeihintur , si Jomiisus probaverit
rcdilus et pcnsiones cos diu quasi Colonos essolvisse , qnas jiroba-
tio fiet antapocbis. /. jiturcs. Siipr. de fidn instruin. quae huic
conjiingcnda esl. Et pos&cssio quideni longi tcinporis colonum non
facit , cum es lcge Anaslasii cxigantur 3o. anni , sed pro posses-
sore pra;siimplioi!Cin facit. et generalitcr diuturna piffistatio vel
jiartis piajstatio obligationem vel actioncm , quae non fuit ab ini-
tio , non constituit. /. 7. supr. de usur. l. si certis. supr. de pa-
ctis. l. ult. Supr. ne uxor. pro marit. l. operis. ff. de oper. lib.
Tacitura pactnm indiicit. l. ^. Supr. de usur. PrEesum])tionem
obligationis inducit in dubio. /. ciim de in rem {•erso. ff. de usu-
ris , et obligationem , si qiia fuit confjimat , ct corroborat , cxtin-
ctis c.\ccptionibus anargyriae et Macedoniani , /. 4- Supr. de non
jium. pec. l. 2. Supr. ad SC. Maccd. et intcrdum perpttuat ,
nt in causa alimentorum. l. i. supr. de fdcicommiss. Mod.
(5) /. si ccrtis annis. l. 28. Supr. de pactis. vide ^lolinaeum
de usuris quast. 20. num. 207. Goth. Adde Goedd. de scqueslrat.
cap. I. num. 111. cap. 2. num. 33. et scq. Zaiiger. de except.
pait. 3. c. 2. n. 181. Ans.
(6) Kcdituum diuturna et continua praestatio possessionem con-
firmat , et vim longi temporis prsescriptionis habet , vide /. cum
de in rem. 6. ff. de usur.
("fi Impstus.
(8) Sequestrum fuvl impcdit , qni satisdationem ofiert,r/? hic y
et L ult. snjir. d^ ordir^.e co^nilionum. l. si fidejussor. 7. in fui.
ff. qui salisdare. Cyn. in l. i. de prvhibita seqwtstrat. sict
ut ia satisdatipne promittatur de restitucnJa re sine procr.
tione aliqua ( e.\ceptis certis casibus , Clemcnt. 1 . de sequ
possessionis , Panorm. c. 2. extr. 11. t. ) Eadem ratioae
strum impeditnr per contumaciam impetrantis sequestrum :
si lifem persequi negligat. /. si quis. 9. 5- *' oleum. 3. j
dnln. iit et scnteutia ])Ost sequcstrum lata. Doct. ni d. 5
Qiiid ? in sequestro nt summaria coguitio , ita citntio partis
alius ordo judiciarius num cxigitiir? exigitur : propter syspic
vidclicct fugae reique amittendae. Bald. in d. $. ult. PanorD
c. 2. arg. l. aii prator. 10. §. si delitorem. 16. ff- quaiii
dem. vidc Bald. decis. 240.
(9) Renovetur.
(10) Ubi non est satisdatum. /. 16. in fm. ff. de off. pm
l. 7. in fin. ff. qui satisdare.
(1 i) ^tlem sacram.
(12) Id est. . . . TT «
(i3) De Cimelio cl CimelUrchis , videqnre scnpsiadi>o^e«
5. I, et 161. /. idt. 5. i. supr. de bonis autorit. judicis i
dendis. Paul. 4- scnt. 6. §. l.
(i4) Infernntiir.
(i5) Ex parte.
(16) Interim.
(17) Depcndcant.
(18) Et.
(19) Suum reditum.
(20) Fidcjussore.
(21) AI. additur et.
(22) Tanta. i
(23) Siifficiant. i 1 j-
(24) Puri reditus , soluti a tributis , slc pura substantia ,
cerc alieno solulo est. /. u. §. i. sup7\ de repud.
m
loti
em
s!
.1
o.,T
is
CODICIS REPETIT.I^. PR/ELECTIOMS.
rpia (Icmintis tcrrsc constitutus cst (i), ct ad
ublicarmn fuiictionum secuiitas debet (2) in po-
ficri sou rcditus perveiiire , vel perrnanere. Ilcci-
J)ties (3) in novo consistorio palalii Justiiiiani.
5. Ral. Oclobr. Chalcedone , Decio V. C. Cojns. 529.
99»'
scripiiira , et post (i6) scripturam confesslo seu depositio
( sinc vi , et ncccssilaie tanien ) intervenerit ( quid enim
si conditionale (17) instruinentum vel aliam churlulam ,
in (jua subscripsit (18) ct [ iniimavit : et ] inter acta de-
posuit scse colonuia fuisse adscriptitiuni ? ) tuiic ex utro-
(jue gcneie obligationis , id esl , tam scripturffi , quam
confessionis , vel depositionis , talem eum esse creden-
dum , qualem sc et scripsit , el inter acta deposuit.
5« I. lllud quoque non ineleganter dubitabatur (19),
si coloni filius pcr triginta annorum curricula , fe/ /orsi-
tan per c/uadraginta ^ seu cwipliora adhuc vivcnte palre eC
agricul/uram peragcnte , ipse in libera conversalione (20)
morabatur , et dominus tcrnc , quia pcr palnm vi satis-
t , utrumne adscriplitia , an servilis : sancimus ea fiebat (21), non etiani pnesentiam ejus exi"ebat : an post
, quae in antcrioribus legibus cauta sunt pro lali obitum patris , vel postquam forle inutilis is e.ristat e£
quse ex mulieribus adscriptiliis , et viris liberis ruri non iduneus ^ potest cxcusari fdius lon^inqua liberiate
tis ex adscriptiuo , et serva , vel ex adscriptitia -,
servo. Collalio servorum , et adscriplitiorum.
21. Idcm A. ad Scnatum.
Jdiulius dul)ilelur, si quis ex adscriptilia et libero ,
|;1 ex adscriplitia et scrvo , vel adscriptitio ct an-
lisset edilus , cujus siatus sit , vel qua; pejor for-
le
ta sii , in suo slatu rclinqui , et sic sit.(4) ad- abutendo : etquodper multos annos neque w^rum coluit
ia proles cx tali copulatione procreata. Si quis au- neque aliquid colonarii operis celebravit , cum non possit
vel ex servo et adscriptitia , vel ab ancilla et ad- dominus incusari propier suam desidiam , cui pcr patrent
0 fueril cditiis , matris sua3 venlrem sequatur , et ejus omne , quod voluerat , accede.bat ^ in omnibus ilaque
|l conditionis , qualis et genitrix fuit , sive ancilla, hujuscemodi speciebus satis acerbum uobis vidctur do-
iscriplitia : qiiod hactenus in liberis tantum et ser- miuo praejudicari (22) colonorum abseutia (28) qui ru-
lervabatur. Qua; (5) enim ditlercntia inter ser- re (2^) nati , et poslea absentes , per suos , vel patres,
) , et adscriptilios intclligalur , cum uterque in vel fratres , vel coguatos agriculturam peragebant : cuox
sui pcsitiis sit poiestate , et possit servum cum (7) enim pars (25) quodammodo corporis ejus psr cognationem
(S) nianumitlere , et adscriptitium cum terra do-
Isuo expellere ?
De prohationihus. \ . De prcnscriptione xxx.
vcl XL. annorwn.
22. Idem A. Juliano (9) P. P.
1 scimus noslra jura iiolle (10) prapjudiciura gene-
re cuiquoiu circa conditionera , neque ex confesio-
ncque ex scriptiira (11), nisi etiam ex aliis argu-
aliquod accesserit incrementum : sancimus solam
iionciu (12) , vel aliam quamcuncjue scripturam ad
iuiinc siilHcere : nec adscriptitiam conditionem cui
in fuudo (2G) remanebat , nou videtur nequc abesse, ne-
que peregrinari , neque in libertale morari. ^Maueat ita-
que domino jus inconcussum , et donec ejus , vel anli-
quitas , vel postcrilas , vel cognalio in agrum remanet ,
ipse videatur ibi resedisse. Dat. 10. Kal. Conslanlinop.
post Consulatum Lampaou , et Oaestis VV. CC. 53i.
I. ad leg. 18. supra. k, tit.
2. De adscriptitiis , vel colonis alienis non suscipiendis.
23. Idem A. Joanni (2-;) P, P.
/"■^Um satis iuhumanum est , terram , qune ab
inilio ud-
. _ scriplilios (28) habebat , suis quodaiumodo membris
(i3) inlerre , sed debere hujusmodi scripturoe ali- defraudari , et colonos in aliis (29) terris demorantes
idvenire adjutorium : qiialenus , vel ex (i4) publi- doniinos terrae maximis damnis ailTcere, censemus , quem-
!us adscriptione , vel aliis lcgitimis modis lalis scri- admodum in curialium conditione nemo ex temporali cur-
adjuvetur. Mclius etenim est in hujusmodi difhcul- su liberalur : ita nec adscriptitiac conditioni suppositus
, ex pliiribus capiiulis conditiones (i5) ostcndi : ex annalibus curriculis cjuanlacunque emanaverint , vel
solis conI(?ssionibus neque scripturis homines forle quacunque prolixa (3o) uegolialione aliquis sibi vindicet
ad deicriorem detrahi fortunam. Sin autem est iiberlalem : sed remaneat adscriptitius , et iuhaereat ler-
Sit.
DcJicat.
Lci,'Liidum , seplimiliario. vidc Cujac. 2. obscrv. 3.
Adscriptitia lihcro niiljcic potcsl : proptcr quod es co ni.i-
0 iiati jidsciiplitii sunt. /. iG. Su})r. Ii. t. 1. ult. In/r. h.
dscriplilio ant;.!!! ct lihcra nati , IiKri uon suut adbcripti-
/. uli. N. 54. *
Yidc Ciijac. 12. ohsav. 35.
Adscriplilii scivL sunt , nt hic , ct ea partc diffcrunt a co-
!. I. Infr. fe pradiis Tamiacis. h. lib. tit. 68.
Adsciiplitioiuni pcculiuin ad corum dominuin pcrtinct ,
, ct l. 18. /. i(). infm. supr, h. t.
Al. addilitr , vcl sinc co, scd glosscuia essc apparct cs Accurs.
Al. Jotinni.
NuUum.
Vulc Giiid. Pap.-c not. quccst. 3i5. Grammaticum comil.
m. 4. Lkcium consil. i33. col 3. Maisiiium consil. -.>«.
). Mod.
1 Conductioncni //1 quihnsd. veter. lib. qunm lcctioncm ma-
)hat C'«/nc. ct Gra;coruin auctoritatc confiiiaat.
Cuiilam.
I Vidc Papou, 3. ISotar. 9. c, des lcttres de terrier.
(|5) Conductioncs.
(16) Geminata confessio sea rccognitio consuUo magis consilio
et magis dcliberate pjresumitur iacta , qiiam simplcx ct non gemi-
na. Angcl. /. nnica. aufjr. dc plus petic. Corsctus in additionibui
ad singulnre , habctur.
(17) Conductionale , ex Graecis emcudat Cujac.
(18) Scripsit. '^
(19) Adi Socinum ct Ruinura ad ruhr. ff. solut. matrim. tiUntk
42. et Socinum Juniorem 2. parl. num. 34. Mod.
(2.0) Conditione , quam vaiiclalem ct Accuiiius uotat.
(?. 1) Ki sati.sfacicbat.
(•2'.>) Praejudicare.
(23) Alisentiani.
(24) Ituri , al. in ruro.
(25) Et pro|ic cadcm pcrsona , /. ult. in fn. Supr. di inipuh,
ct alits subsiiiut.
(yfi) IVr jurU ni rcLinclur uiusfructiis. /. 53. j}. de usufuctu.
(27) Al. Jidiano.
(28) Adicripliones , scd raalc.
(29) Alicni.s.
(30) Addc Moliuaeuni de nsuris quccit. ao. num. 209,
992
LIBER UNDECIIMUS
Tx : et si se celaverlt , vcl separare se conalus fuerit ,
secundura exemplum seivi fugi'ivi sese diutinis (i) insi-
diis liiraii ialelligatur : ct sit suppositus una cuiri omni
sobole sua ( etsi in alia terra cum fecerit ) liujusmodi
iortunae , et capitali (2) illationi : nulla liberalione ei
penitus competente.
§' 1- Cum autem Anaslasiana (3) lex Iwmines , qui
[ per (4) ] triginia (5) amios colonaria deienti sunt
canduione , voluerii liberos quidem permanere : non (6)
auiem habere facultateni ierra derelicla in cdia loca mi-
grare : et ex hoc quocrebatur , si etiani liberi eorum cu-
juscimciue sexus , licet non pcr tri^inta annos fuerint (7)
in fundis , vel vicis , debercnt colonarioi esse conditionis\
aut (b) ^ tantummodo genitor eornm , qui per triginta an-
nos hujusmodi conditioni alligatus esset ? sancimus liberos
co]onorum esse quidem in perpetuum secundum pracfatam
Jegem Jiberos , et nuUa deteriori couditione pra;gravari :
non autem habere licenliam relicto suo rure ad aliud mi-
prare , sed semper lerraj iulisereant , quam semel colen-
dam patres eorum susceperunt. \ Caveant autem posses-
sionum domini , in quibus tales coloni constituti sunt ,
ahquam innovationem , yel violentiam eis inferre. Si enim
hoc approbatum fuerit , et per judicem pronuntialum ,
ipse provmcia; moderator , iu qua aliquid tale fuerit per-
petratum , cmnino provideat et laesionem ( si qua subse-
■ ?^^^ f ' ) ^'^ resarcire , et [ sic ] vcterem consuetudinem
in redilibus (9) praestandis eis observare : nulia nec lunc
Jicentia concedenda colonis fundum , ubi commorantur ,
rehrjquere (lo) : et hoc tam in ipsis colonis , quam in
sobole eorum , quahscunque sexus , vel jEtalis sit , san-
cimus , ut et jpsa. semel in fundo nata remaneat in pos-
sessione sub eisdem modis , eisdemque conditionibus , sub
^uibus etiam gemtores ejus manere iu ahenis fundis de-
hmvjraus.
5- 2. Nemini autem hceat , vel adscriptitium , vel co-
lonum ahcnum scienli , prudentique in suum rus (11) su-
scipere : sed et si bona fide eum susceperit , postea au-
tem reperent eum alieuum esse constitulum , admonente
dommo , vel ipsius adscriptitii , vei terra; , et hoc fa-
ciQiUe per se , vel per procuratorem guum , hunc re-
stituere eum cum omni peculio , ct s obolc sia e
facere supersederit : oranis quidem ( emporis qL '-
eum remoratus est , publicas funclion es , sive tt '
sive auuales (12) pro eo uiferre compelIet'ur : cura ^
visione tam eraincntissimaj pra;feclura3 , quam '
provincia3 : coartetur autem sic ad resiiiutionem l^
cundum veteres constitulion&s , et poiaas in eis ins-
Dc naiis ex adscriptitio et Ubera.
24. Idem A. Joanni (i3) P. P.
01 qni adscriptitis (i^) conditionis consiituti' n,
^ hberas quacunque mente , aut quacunque mac I, ■
ne , sive scientibus , sive ignorantibus dominis ^-
uxores conjunxerunt vel conjunxerint (16) in su,
tate permanere , tam eas , quam prolem qus ex •
gnoscitur procreata , sancimus : illo proculdubjo ' ^.
vando , ut si ex libero marito , et adscriptitia uxor.n
tus fuerit editus : is maternae (17) conditioms m-.t^'^
et non paternam sequatur hbertatem , sed ne adstntp!
tu (18) putent sibi impunitum esse tale ccnamen ' .od
maxime verendum est , nec hberarum mulierum ^1,«
ab his excogitatis paulatim hujusmodi hommum cc iim
decrescat : sancunus , si quid tale fuerit ab adscrjii«)
perpetratum , habere liberara potestatem dominun mj
sive per se , sive per prsesidem provincis talem hon '„,
moderata corngere castigatioue , et absiraliere a talim-
here , quod si neglexerit , sciat in suum damnum Im-
modi desidiam (19) reversuram.
T I T. XLVIir.
DE CAPITATIO.^E (ao) CIVIUM (2,) CEASIIS
EXIMENDA.
1. Imp. CoKsTANTiwus ad Eusebiura V. P. Vtxi m
Lycige et Pamphilia; (22).
Lebs (23) urbana ( sicut in Orieutahbus quo.iue o-
vinciis observatur ) minime in censibus pro ca >
lione sua conveniatur : sed justa hauc jussionem no^ ib
(1) Diutius.
srrS-fr ■''^'•!'''i' •"''''' ' ^'"'^^- ^^^"^ ^«f^n» prastant dominis ad-
kixiptitu iributani.
(3) Qua; non exstat.
(4) Al. dciist.
m'^2 .^.'.'^<^''\''^™i''cs , q-ii per triglnfn annos quasi ooloni ct
ao=..,ptiUi cJctcnli snnt , libcri q.udem manent ( quia Jibcrtas
m„ a prKscnpt.ouc lufriugi potest ) sed tenam descrerc nor> pos-
Vn '; soknnem capUationcm infcrre cogunlur. adde /. i5,
oupr. tioc tit. "
(<3) 3. Harm. 3. 8. 11.
^'^V l ^'\ T"',' ^'f- %""^' "t adnotat Cujac. e^ jvpcri ia Ub.
r^^ f f"°^- "^- '"'^""'^- '^'^'^^ ^o" 3o. annos fcceVint.
i,o) An tantummodo.
(9) Coloni ccrtos reditus praestant domino. /. 5. Supr. h t
(10) Yidc l. i5, Supr. h. t.
(li) Ah jus. ^
i^Sj} A^\""T'^'''' f^""'" ^^rietatem. Accors. ,wtavit. Animalis
Tel^^clZ ^"' '' ^- '"■^""- ^- ^^'^-^- ^^ -''"'• donatar-
sus c n it /'pf t' ^"i f,i' rnunenh. Capita , capitntioner, cciw
scd cl n-: ^/"*''^''.- '^' l'^"-- ^'i^oat. praediis nou i.nponunlur ,
mnlfT\ '"^7'P"^"I"* in P'-^Jiis. et ita accipc Ic,.em .
S; f/^.;t ;^rc:i^^i-rrj/'^ -^'^ ' - -- ' -
(••i) Ah Hermogeni maglstro ojfwiorum.
(i4) Adscriptitius olim erat cx adscriptitio et libera natus:
die ihcr nascitur . ut hic , quod de iis intellisitur , qui posl
constitutioncm nascitnri , non ante. No^^cll. ai. c. 2 et L' \
colonusest,neque terram desercre potest. iVwc//. 162. adl'
7«. c. 3. et JScw. 117. c. G.
(i5) Adscriptitio cum libcra mulitre, etiamsi hoc sciat cor
iiatque dominus , connubium non est : ideoque recte a dor
polest dirimi , ut hic. Dctcrior cst in eo conditio adscriplition
quam servorum , propter agriculturae necessitatem. A^am se-vi
uueram duxennt in matrimouium , sciente vel consentieut" d(
no , matrimonium non dirimitur.
(16) Justin. in Nouell. 'j\. ait haec verha callide a qaibusc
accepf^a, idcoque ea interpretatur in illa Nov. Contiits.
07) i- ai. Supr. h. t. vide Cujac. 4. obs. 28.
>'7 5r°'.'J""S^' /• "«'■^'- 5- ^^^- ^^W- dc SC. Claud. toll.
(ly) besidiain.
(20) Capitatio est census capitis. Goih. De capitatione seu
^uto, quod iu singula capita solvitur , vide Jacob. Boruit.
arar. redit. hb. G. cap. 1. et noviter Didac. dc Narboua iVi .
nai. jur. sub Anno 14. q. 3;. Ans.
(-3 1) Scil. Romanorum.
(•i2) C. Th. i3. 10. 3.
(23) Capitationcm plcbs urbana nou pr.-iestat , ut hic , sed i
mctrocoimtffi , /. penuli. supr. de exactoribus tribut. l. 10. tit.
coioui cdpitationem prtestant , /. 1. infr. ne rusticuni ad uH
'L "• '■ ^"- ^4' e,\ceptis Thracensibus , lUyricanis , et cci
SJ3e i.hfssalonicensis colonis. di.\i ad d. /, 1,
0-«
le
ie
15
. unis haheatur (i). Dat. Kal. Jun. Cojxst.ant. A
lel Licifflio ju. Cojvss. 3i3.
T I T. XLIX.
IN QUIBUS CAUSIS COLONI CENSITI (2)
DOMIJNOS ACCUSARE POSSINT.
I. Imp. CowsTANTiNUs A. ad MaxitQum
Vic. Orient.
iQisquis colonus plus a domino exigitur , quam ante
,j consueveral , et quam iri anterioribus teraporibus
jexactum est , adeat judicem , cujus primum poterit
|re praesentiam , et laciiuis comprobet ; ut ille qui
liincitur amplius postulare , quam accipere consueve
CODIOIS IIEPETIT^ PR^LECTIONIS.
993
ncgamus ( excepiis superexactloniLus . in quibus retro
pnncipes facultatcm cis super hoc interpellandi praebue
runt ) ua m criminum accusalione , qua^ (12) publica
exp^rrdili^^aur" ^"^^" '""'"^ """"^"^ ^^i"--
T I T L.
DE COLONIS PAL.f:STINIS.
Cohni Pala;stini non possunt a terra receclre
sicut alii : et eorum dominis clalur revocandi
plena polestas. Bart,
1. Imppp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAA.
, ^ * . ' i ' VT," '""" '-'-"""cvc- Cvneaio ('i'^') P P
hoc lacere in posterum prohibeatur (3) : prius rcd- /^Um v,9t nUas ,^v.„- ■ ^ ^ \'-
,„«d supcrcacLao pe./c.aU. nosci.i.^^) l^or^^t. C^ ^^^^^7 ^^^.Z^^j:;^
.lcensia, l:ce. re.pcau aUorun, s,u UUr! , tamen Zl ZSTI^^^, P^fS.^ tf^^I^^'
oad personas dommorum qubus tribula. prmlam , absccdce : ncc ca dcsercre anx scmpl r„l!„ I *
,uada,n ser.Uu,e ,enen,ur ads,ric,i. Bar,. ru„, , „e,ue id ^^^^ \Z.TZ\^:n^r,V-\
. I.pp. A„c.o„s c. HO.O..S AA. Ne.ridio ^^pZ-^^^^^Z^^:! ^ ™ .^f )£ ^*:""aT/,i>
.loni ccnsibus (5) "^I^L^ra^scripli (6) , sicu.i ab ru.ldri^jl/^rsL'''"™"' 1-""'-™' ''^ <>-»»
his (,) liberi 'su'n, , ^uibus cos IribUi '(8) subje- secd re a d ,o co u Z-ss onis'?^ """ f°"" '""
aon facun,; i,a his q,.,bus anuuis f„nc,io'nii„s ,'c, di ejus plcna .ribuatur aTct s ^ °^ '^''"""° '"°"''-
< condilionis obnoxu (9) sunt , pene est , ut qua-
dediti servitute videanlur (10) : quominus est feren-
, ut eos audeant lite pulsare , a quibus ipsos , ut-
doraiuis , una cum posscssionibus distrahi posse non
in est : (luain de celero hceiitiam submovemus : no
ludcfit domiui nomcn in judicio lacessere : et cujus
jmt , cjusdem omiiia sua esse cognoscant. Cum enim
■ime dccrelum sit , ne quid de pecuho suo cui-
coloDorum ignoranle domino prsedii , aut ven-
aut aho modo alieuare licerel : quemadraodum
- T I T. LI.
DE COLONIS TIIRACENSIEUS.
Thracenses capitaiionis tnbuia non pra;siani ,
sed tribuia terrce. Barl.
I. Impp. TiiEoDos. et Valenti-v. AA.
Rufiuo P. P.
_ _ , -j"v-t,.>Av*iiivuujii xlUIlUO X r
ejus personam .Tquo polerit jure consistere , quem T^Er universam dimrp.im T^r.* • / ^ i,
ropria qu.dcm Jeges sui juris habere voluerin? , et F perpe tuum^,umaT.r «nitJtfoi^^^^ ^''-^ '"^■^''? ''l
endi tautum , non eliam transferendi potes.ate ^er- tantum tmersoTvrr S^ nr orte'" n? ' "^Tr /''^
, dommo et acquirere , et habere vlerunt? Sed sortis nexibus abso ut va 'andi UZ) e 'uo fl T
causis c.v.hbus hujusmodi hominum generi adversus recedendi facuhas pe^rais a°v"dttur io i r^ l n '
os,vel patronosaduumintercludimus,et vocem (u) nario jure teneantu^^^^T £t ondit oieT^^)^^^^^^^^^
Detracta sunt quKdnm c C. Theod.
Al. capite ceusiti.
Idcm oblinct in fisraliht.s , quod hic in privatorum col«.
^. infr. de agr. et irian. dom. Mod.
Diguoscilur.
Census hic lihri censualcs , /. 4. Supr. de agi-icoUs. h.
\p. {. 'o. [/. (le prob. scnpturoe puhlici ocnsus. I.11. Supr.
colis. fi. l. tit. 47.
A.]^cripa censibus , /. ,9. Snpr. de agric. et ccmit. h.
Ci3) A\. ciuilus.
(»4) Coloni .-etei-nitatJs qiK)dam jiire addicU locis , cs quorum
rcditihus suhlevanlur. *
(i5) Vide /. i5. Supr. de agric. et censit. h. l. tit. 4-
(lO) Coloni fructus c^i fundo cobua ■
(17) Po>sessionibus.
(.8) Coloni ctiam in Palaestina a
cai'i pos?unt
i7. /. \o. Iiifr. de re nulitari. l. 12. Ut. 36.
'T. 20. Siipr. de cpisccpis. sunt adscripli :
Mtur. *
Al. sicuti hi Uheri.
Tiibutaiii hi ccnsiti , sc.i capitc ccnsili. /. 1.
mancipmm .• reiisihus ohnoxii. /. i. Infr
it. 44. adscriplitii , quasi adscripti censibus.
JJcnptus Grc-ecc i>a.-vcypx((,^ c
Vidc /. unic. Infi
l. si quis
: de quihus
C. Th. si
de tyronib.
siipr. h. t?
yn
ci-ToycyfoL/x/xtu©^ t >i
TT, , ,7 •-. ^^ coloms Tfiracensib. fi. l. tit. 5i.
Ut qua.lam dchit. scrvitute videlicct adsUicti. Quo , ctc.
voxcm ccrto in loro nc^ata sit , cidcm voccm , id rst
t"" in jud.cio negari coilii^il Corscli.s singulari itaUitum
cwclur.
Accuf.itio criminuni pnhUca est.
Tom.iV.
ario sihi raaxirae pcicipiunt.
posscssionum dominb rcvo-
(19) Q.iidam codiccs , per Palcestiiuis : qiiod non iraprobat Cu-
jac.ns , qu.a fucrunt Ires .n Oru^ntc , ad quas orancs hjec peitinel
constitutio. l\Iod. *
(20) Colonus non cst dominus fundi , sed cj.is dominus.
(21) Capitationcm non prxstant coloni Th.acenses , ut hic , tit
nec liiyncani , fcg. 1. Infr. tituL proxim. pluia yide quse srri.v..
/. .. infr. nc riisucani. h. l. tit. S^. Goth. Dicecesis Thr.ici.-e
habet soN. provinnas , „t Marianns Scotus ^cribit , Europara
Tbrac.am , Ilxmimontum . lUiodopen , Mccsiam sccundam . Sct-
thiam. jlfr^d. ' •'
(i-y) Jugatio tcrrena a capifationis humanae ccnsu diireit Capi.
talioncm aiitcm pa.ilo post vocal trihutariam sortem.
(23) Colonis vagnri ct quo libucrit , rcccdcndi f.icidtas non cst
/. i^. napr. de at^ricnlis. h. Ub. til. 47,
(24) Coloni ccndilione ingcuui , scrvi lamcn ttrrx sunt,
125
994
LIBER UNDECIM'US
genui , servi famen lerrse ipslus , cui nati sunt , existi-
menlur : nec recedendi (i) quo velini , aut permutandi
loca habeant racultatem , sed possessores (?.) corum jure
ulanliir , et patroni (3) soliciludine , el domini (4) pote-
stalc. Si f[uis vero alienum colonum susfcijjicndum , reti-
ncndumve crediderit : duas auri libras ei cogatur exsol-
verc , cujus agros transfuga cultore vacuaverit (5) : ita
ut eundem cunx omni peculio suo , el agnatione reslituat.
T I T. LII.
DE COLONIS ILLYIIICIAMS (6).
Coloiii Illyriciani origine , a terra sc scparare
non possunt. Bart.
j. Lnppp. Valent. Theod. et AucAD. AAA.
ad Probum P. P.
Olonos , inquilinosque per Uljricum (7), vicinasque
( rc^iones , abeuudi rure , in quo eos originis (8)
agnatiouisqne merilo ceifum est immorari , licentiam ha-
Lere non posse censemus. Inserviant terris non tributario
iiexu, sed nomine , et titulo colonorum : ita ut si absces-
serint , ct ad alium iransierint , revocati , vinculis , 2>oe-
nisque subdanlur : maneatque eos poena , qui alieuum ,
et incognitum recipiendum esse duxerint : tam in redhi-
Litione operarura , et damni , quocl locis , quue deserue-
rant , factum est : quam multa? (9) , cujus modum in
auctorilale Judicis collocamus : ita ut eliam dominus fun-
di in quo alienus fuisse monstrabitur , pro cfualitate pec-
cati ccercitioncm subire cogatur : nec sit ingnorantice locus,
cum ad criniinis rationem solum illud sufllciat , quod in-
cogniium sibi lenuit. Servum eliam in memcratis regio-
nibus si quis receperit (10) , ignorationis excusatione subla-
ta , quadrupli poena tencatur , operarum praeterea com-
pendiis , damnisque praestitis. In libertis eliam , quos pa-
ii usurpatioue susceperit , is modus sit , quem circa li-
beros colonos duximus retinendum. Dat. 3, Id. Jul. Gra-
TiANo A. a. et Probo Cojjss.
T I T. LIII.
UT KEMO AD SUUM PATROCINIUM SUSCU^ T
RVSTICA^OS , VEL V1C03 EOflUM.
T. Impp. Leo et AisTHEMius x\A. Nicostrato (u) p.
SI (12) quis (i3) post hanc nostri numinis (i^j ;).
clionem , in fraudem circuinscriptionemaue pui 3?
functionis , ad patrocinium (i5) cujuscunque condii n^
confugerit : id , quod hujus rei gratia gerilur sub 12-
textu donationis , vel venditionis , seu ctjnductionig a<
cujuslibet alterius contractus , nuUam habeat firmilab :
tabellionibus (i6j , c[ui talia instrumenta conscribere ij/
sunt , bonorum proscriptioae plecleudis ; qui taraen «a-
tes ausi fuerint hujusmodi instrumenta conscribere ; i-
cis (17) etiam , vel possessionibus ad palrocinia coj.
gientium , publico vindicandis. Ha3 aulcm persons, i^-
contra pubhcam utilitatem in clientelam (i8) susceije
collatores detectse fuerint , nobiliores quidem centum 1-
ri librarum condemnalionem subire cogentur : medii^is
vero fortunse , facultatum suarum amissione plectenl :
eadem poena multapdis etiam his , qui intercedentes i-
nisterium suum hujusmodi nefariis actibus (19) impua
mente prjebuerint. ()uam formam ex eo quidem tempe,
quod sacra constitutio a divaj memoriaj Martiano jv
mulgata continet , id est , in (20) Thracia (21) quiin
dioecesi ab hinc annis triginta , hoc est a consulatu ni
secundo , et Sigisbuldi : in Orientali (22) vero , et 5>
ptiaca , et Pontica , et (^3) Asiana dioecesi , vigii-
sex (24) : hoc est , a Consulatu Cyri valere , atque e-
cutioni mandari prascipimus. Dat. 'Kal. Sept. Ahthiio
A. 11. CoKS. 468.
E quis vicanis (jiS) patrocinium polliceatur , d
agricolas iu clientelam suscipiat redituum , allerire
lucri promissione recepla , et ut qui haec non servave ,
supradictis poenis , niajoriquc commoiioni subjaceat. i>
(I) Eedeundi.
(v.) Coloni po?siclenlur 3 paironis suis et dominis.
(3) Coloni patronum habent.
(4) Coloni dominum habent , ut hic , aut potius terra ipsa co-
loni domina.
(5) A\. cultor evacuavcrit.
(6) lUyricanis , al. lllyrianis.
(7) Capitatiouem non prsestajit coloni IUyricani , ut liic , vidsi
plura ad 1. 1 infr. nr. rusticani , ubi dixi. h. l. tit. 54- Goth.
Vidctur accipicnda lex haec de Illyrio occidentali. ??am Orientale
infort capitalionem escepta ecclcsia Thessalonicensi. /. 11. supr.
dc an. et trib. Mod.
(8) Coloni originis et agnatiouis merito in fundis ipsis et agris
immorantur.
(9) Id spccialc hoc casu , aliud jus in aliis est. l. 4- $. quod
si servus. Supr, de seruis fugitiuis.
(10) leg. ultim. supr. de opcris lihertorum.
(I I) Orientis , al.
(12) Si quis in fraudera fiscalium ad palrocinium alicujus , suh
prsetextu donationis , vel venditionis , v<l conductionis , conftigc-
rit 5 quod factum cst , nullam firmitateni liabcat : taI)eIliouibus ,
qui instrumcnta conficiunt , Jtonoruiu proscriptione plcctendis ,
et vieo id committente , similiter fisco vindicando. Qui vcro su.
BCeperit , si locuplex est , centum auri libras solvat : si inops ,
Jjroscribatur : eadcm poeua multandis iis , qui hanc ad rem mini.
Mcrium suum prrcljuerinf. Synopsis Basilicon 7. titul. 9. cx lil>.
.')6. tit, 3. c. I. Goth. Yid. Alciat. hic. Ans. Adde Cujac. Zti. 8.
vbs. c. 28. S. L.
(|3) Pars l, ult. supr. de exactorilus tributorum. /, 10. tit, rg.
(i4) Nominis , vide Salvianum lib. 5. de provid. Dci.
(i5) Patrocinii nomine quod possidetur , vere non possid(r.
/. ult. supr. de exact, tribut, l. 10. til. 19. vide supr. til.e
liceat potentior,
(r6) Tabellionis publici contractuum scriptcrcs. l. 2. supr'e
cunuchis , l. 17. supr. de Jide instrum. ct amiss. l. i\. f •
supr. de sacros. Eccles. fo/uiKot ayopxioi , ut quae ab cis cm-
ciuntur alyopoiiz , forensia (i^. /. 17.
(17) Pul)licari vicus ctiam integer potest.
(18) Clientes suscepti. vidc Cujac. 8. observ, 14. dixi ail / •
ff. de usu et habitalione, Goth. Hinc apparet suscepios esre ci -
tcs , qui se et bona sua omnia tuenda ct defendenda potaiticr s
addicunt , fraudandorum publicorum tributorum causa. qua sp l"
poteutiores vicauorum et rusticorum boua sibi vindicabant , t
relinqucbant susceplis sub patrociuii mercede certa , quod niiB
constitutiones damuant in tit, de pac, fic. C. T/ieod. ct /1«'' •'
ni Novell. 17. et Tiberii de divin. domibus. Mod.
(19) Artibiis.
(20) Yide /. 3. infr. de militari fcste. l. 12. tit. ^o.
(21) Tliracia.
(22) Oricns divisus in provincias quinquc d. l. 2. Nov. 34-
(23) Et iterum.
(24) Al. vigintiocto , al. 29.
(26) KiuuAa/f. Nemo vicanis patrocinium polliceatur , -
agricolas ad clientelara suscipiat , co nominc redituum promissio»
vel alio lucro rcccpio. Quod si quis haec trausgrediatur , et su]*
dictis pcenis subjaccLit , ct aliam praeterea majorem prwsta .
Synops, ibid, c, 2.
CODJCIS RErETlM PR^LECTIONIS.
a ul vicani , si servi sint , dominis casligali reddan-
si libori xx. libris multeiilur , et verberati una cum
m prioribus vici in perpetuum relegeutur , dummodo
jjitibus omnibus sccesserint.
I
3. Imp. JusTiNxAjsus A.
GD^^
cujiislibet tributarius (i)
uxorem , vel e contrario
junxerit sibi tributariam
, Tv.. V, v.vj.itiai.vj , si (2) cujuslibet ancilla
se junxerit alieno , tam tributarii , quam servi fi-
:!, matrum sequi conditionem , earumcjue more geni-
ijim suarum dominis subditas esse censemus.
T I T. LIV.
NE (3) RUSTICANI (4) AD ULLUM
OBSEQUIUM DEVOCEJSTUR.
qui sub quocunque praeiextu publlcl TOuneris possunt esse'
tcrribiles , rusticano cuipiam necessilalem obsequii , quasi
mancipio sui juris imponant , aut servum ejus , vel forle
bovem in usus proprios , necessilatosque ccnverterint (i^J,
ablalis (i5) omnibus facullatibus , perpetuo subjugenlur
exilio (16) , et niJiilominus rusticanum , qui se in eius-
dem opera (17) sponte propria detulisse desponderit , par
pcenas sevcritudo conslringat. Dat. prid. Kal. Oct obr.
Agrippince , Vatentin. et Vale.nte AA. Co^ss. 365.
T I T. LV.
KON LICERE HABITATORIBUS METROCOMIiE (18)
JLOCA. SUA, AD EXTRANEUJI TRAJiSFERRE.
I. Impp. Leo et AnthejMius AA. Nicostrato P. P.
T^ (19) illis (20) , quae metrocomics commuui vocabulo
J- nuncupantur , hoc adjiciendum necessario noslra puta-
vit humanitas , ut (21) nulli extraueo illic quoquo modo
. - , possidendi licentia tribiialur (22) : sed si quis ex iisdem
ruam praestat , ad ullum (9) ahud obsequium devo- vicariis (aS) loca sui juris ahenare voluerit : non licere
: neque a Kationali (10) nostro mularum fiscalium, ei , nisi (24) ad habiiaiorem adscriptum ejusdem (2S)
quorutn minislenum subire cogatur (11). Sine die et metrccomia; pcr qualemcunque contraclum (26) terrarum
^ ^*^'* suarum domiuium possessionemque transferre : sciente per-
, ^j sona extranea , quod si contra velitum se huic negolio
2. impp. VALENTiN. ei Valens AA. ad Probum immiscere , vel illic possidere lentaverit : quicunque con-
1.1. lllyrici (i3). tractus inilus fuerit , carebit efFectu , et conlractu soluto,
qm eorum , qui provmciarum Recloribus obsequun- si quid pra?stitum est , hoc (27) lantum reddetur. Dcit.
■- , qmque in diversis agunt officiis principatus , et Kalend. Sept. Anthemio A. 11. CoNS. 468.
(5) Tmpp. DrocLET. et Maxim. AA. et CC.
lE (6) quis ex rusticana plebe, quae extra muros (7)
'posita capitationem (8) suam detuht , et annonam
ur
Libcn trlbufaiii et triLutariiB matris conclitionem sequun-
uiit in cjus aoininio , qui inatrem ipsam habet iu potcstate.
Libe'.'i , scrvi et ancillte diversorum dominorum cedunt
00 doinino.
Ut.
I3c riisticorum privilcg)i<; vide Chopinnm.
Excinpluiu literarum Dioclctiani et Maximiani AA. ad
m.
l. uitic. Supr. de capitatwne. h. I. tit. 48.
Id cst , cxlva metrocomias. Contius. Goth. Hanc constitu-
intcHigcic arbilralur Cnjac. Constantiiuim in l. 2. Cod.
dc cens. siwe adscr. duni Diocictianiim dicit plcbcm ur-
capUationc immiinein rcddiaissc. niliil cnim aliiid ca ver-
ura muros sibi volunt , quain urbanos quidcm capitationem
■aestaro; cfclcrum de rusticanis hoc liic constituitur , ne ad
la oncia dcvorcnlur , nt /. 1. supr. de agr. cens. vcluti ad
.monem cquonim aut mularum (iscalium , de quibus l. ult.
dc discuis. Mod. ^
Capilalmncm pia:stant rusticanae plcbcs , scu coloni , ut
xceiUis Th.aceus.bus , ct IIIyricani.s , /. ,. Supr. de colciis
ensious. h. l. lu. ju et Ecclcsiaf Thcssaloniccnsis. /. ,-x.
de annoms et trdutis. l. .0. tit. ,6. Plebs lubana non prtc-
■• i. ^upr. de capuutione civium censibus cximenda. h. l
'.^^.^sed nec mctrocomitae. /. uh. Supr. dc exact. triku.
Nulluin.
RatioiMJiili.
Cogaiiliir.
Sic in i/uinutcr.
1 Cvd. Theod. 11. r t . i .
I Multa hic sunt dctracta e Cod. Theod.
Sublatis.
_ Vltimo suljuirrtur cxitio , in Cod. Thcod. scd pcena im-
> cst a composiloribus.
Operas.
) Metrccomia id intcr vicos csl , qnod Metropolis inter ur-
V,l''''i^ '"''''■"'' ""■'^'"'" '•' r'"vinci.-e , Solino, Floro ,
'ano : Mdrocomia vcro mattr .-t ct caput vicorum : tt n,!
^■'pilationc imumucs , iu tt mttrocoiuis , non ctiam ieli.iui
vici , /. penult. Supr, de exact. tribut. l. 10, tit. 19. l. 1. supr.
ne 7'usticani ad uUum obscq. h. l. tit. 54.
(19) Si voluerit habitator metrcJtomix ( 0 TroonauiiTi; vel ^jj^pj.
;£4)«);t>i'? ) rcm quaudam alienare , nulli eam e.\tranco vcndnt , ted
ejiisdcm vici lialjitalori : Nam quidquid alioquin agctur , irritura
erit : nec quidquam conseqiictnr einptor , nisi quod praestila rcci-
piet. Sjnops. liasit. 5h. in fin. irtpi vporifxi^rtvj 7«» vtvixffy.o-
/uiva* irxau ijynpoxu/uin^ : icl est , de praestatione in rcbus iis ,
qua» ab habitatorc metrocoinia; vcnduntur.
(ao) Pars l. ult. supr. dc exact. tribut. 1. 10. tit. 19.
(■>.!) /. 8. supr. de exact. tribut. Cretcrum i;itcr]irctes quidani
ad liiuic lociun refurwiit qune.-'tioncm pcrcgrinilatis , qus Galiis Jus
Albinagii dicitur. de quo vide l. 11. siipr. de cpisc. et ciericis ,
Paponem 5. Arrestorum 2. et 3. ISot. G. ch. des lettrcs ds Na-
turalite : dixi ad Aiith. omnes peregrini. supr. Communia de suc-
ccssionibus. Goth. Pugnarc Yidotnr liaec lex ciim /. dudum. supr.
de contrahend. empt. scd /. dudum. dc propinqtiis ct sociis loqui-
lur , ne pr.Tcfcrantur cxtraneis cmptcribus , ha-c do convicanis j
proptcr quam putat Cnjacius ad /, duium. hajc vcrba Tnbonn-
nnm .adjccissc ; JSisi lex spccialiter , etc. quoe nou sunt in C.
Theod. Mod.
{11) Attribuatur.
(■2.^) Aiias , vicanis , hi sunt uinp':,Ki!f.i.^-7Xc
hic Cnjac.
(24) Jiis vpo7ifiy<r=ii.f dafur comitanis . ut hic
ciis. /. dudum. }\. Supr. de contiah. empt.
(2')) Eidcm.
(2G) Hoc vcrbo non contincliir tcstamentnm : ergo poterit vic.i-
nus cxlrancum hcrcdcin in.^itucrc. Quin ct Nov. Romaui , nvn
testamcnli modo scd ct dotis , donalionis proptcr ruptias , dona-
tionis dircctc , donationi, causa raortis , yicrmnlationis , tj-an.tictio-
nis non simulalae exci|ntiir cansa ; nisi si c.\ his causis bona 6ua
tcr.uiorcs transferant in poknliorcs non vicanos , quibus tamen
pra'5criptio dcccnnii.sicnt cl cxlranLisqiiibuslibct .ioudcncg.itnr-3/ci/.
(27) Emcns vicani prnedium , non Vicancns , prelium recureraf.
ut hic , noii idcin cst iii co , qui ccnsilum alisquo tcrra. /- 7-
supr. dc n^ricolis et censitis , h. l. tit. 47' ^'^^^ 1"i dominicaia
pr.rdium dcmpto canonc comparat. hi enim prctium aiaittunt, «•
idt. infr. dc fuiidis rei prifatce. h, lii. £j/.,G3,
de
non
qaib. vid.
tamcn so-
99^
T I T. LVI.
UT NULLUS EX VICAKEIS (i) PRO (2) ALIEN.IS
VICAKEORUM DEBrilS TEWEATUR.
I. Imp. Zeno A.
G^ Rave est (3) non solum legibus , verumeliam aequi-
i" tati naturali contrarium pro alieuis debitis alios mo-
leslari (4). Idcirco Lujusraodi iniquitales circa omnes vi-
caneos pcrpetrari modis omnibus prohibemus.
T I T. LVII.
DE CENSIBUS (5) ET CENSITORIBUS ET
JPER^QUATORIBUS ET INSPECTORIBUS.
De colhmoive et fraude tahdariorum.
1. Imp. CoNsTANTiNus A. ad Populutn (6).
QUoniam labularii (^;) civitatum per collusionem po-
lcntiorum sarcinam (8) ad (9; iuferiores Iransferunl:
jubemus , ut quisquis se gravalura probaverit , suam tan-
lum prislinam (10) professionem agnoscat. Dat. i5. Ral.
Februar. Komie, Cokstantino A. n.etLiciMio Gowss.SiS.
Ve paupertaie simulata succisis viiibus ,
vel arboribus.
2. Imppp. Gratianus , Valentiw. et Theod.
AAA. Eutropio P. P. (11).
QUisquis (12) vitem succiderit (i3) , aut feraciam ra-
morum fojtus vetaverit (i^) , quo declinet fidem
censuum , et mentiatur callidas paupertatis ingenium ,
jnox deleclus , competenti indignationi subjicialur (i5) :
illo videlicet evitanto (16) calumniam , qui forte detegi-
(i) Vicanis , al. vicariis. s,
(2) Dc clarigatione et jure Represaliarura adde /. 4. Infr. de
txeciit. ct exact. /.12. cu. 61. Nouell. 5i. /. 3. in fin. Siipr
fieuxorpro marito : Auth. Eahita. supr. Nc fdius vro patre.
(j) IIuc pertinet l. 2. de cxact. C. Tlieod. l. k. Supr. dc
fxuct. trib. l. 10. tit. 19.
(4) Fuit oliin plerisque locis nsurpatum , ut vicauus ex contra^
ctii vel tlclicto convicaui teneretur : et ut liceret creditori ob vi-
cani debitiim ejusclcm vici honiinem vel Lona preliendcre , qnoad
verus dcbitor satisfecissct ; quod Zeno tollit hac Icsre , ct Justinia-
nus Aof. 53. et iS^. Blod.
(5) L. 5o. D. i5. vid. Molinseum ad Consue.t. tit. de Censi-
ves. Goth. Census dcscriptioues sunt jngerum et capitum. Censi-
tores sive censorcs , qiii census agmit. Pcrwquatores tfmsY,ec\.ore& ,
qui emendant , praedus inspectis ct ada>quatis inviccm , nt releven-
tur , quibus est gravius onus adscriptum , gravcntur , qufc sunt
lens.ta l^vms. l. 10. Infr. dc fund. pat. l. pen. ct ult. supr. de
nn. et tribut. L 12. et 14. C. Theod. de censil. l. ult. C. Th.
de locat. fun. jur. emph. Mod.
• (5) C. Tlicod. i3. 10. I.
(7) Tabularii civitatimi potcntioribus facile colludunt et poten-
tjorum onera m eosdem per collusionem transferunt.
(8) /. 5. iufr. h. t.
(9) ]\f Q- '«I M. Ciceroncm fratrem , Asire Prooonsulcm scri-
Jjens, illud cum pnmis in co laudat , quod effecerit , ut tributa
cayjtatum ab omnd)us , t^ui carum civitatuju fines incoluat , tole-
larentur aeqnabiliter.
(10) Censualis profcssio non lantum testibus , scd cx anfiqua seu
|.riorc ccnsuah posscssioiie potest argui. /. 1. snpr. de immunitatc
ncmun conceilcnda. l. ,0. tit. a5. ct ila intcllioe /. ,0. ff. de
TtTo "'■'' ''''"^^^ censuaki poligrcs suQt teftibus.
(n) C. T/icod, i3^ u. u
LIBER UNDECIMUS
tur laborasse pro copia , ac [ pro (17) ] reparandis at.
rum loiLibus , non stenlitatem , aut inopiam procura •
Dat. prid. Non. Jun. ConsiantiiiopoU . EucHERin ^t q '
pn
GKIO Coros. 38 1.
De procuratore subducto , colonove fugato.
3. lidem AAA. Cjnegio P. P. (18).
SI per^equatore misso aliquis aut procuratorem saum *
traxerit (19) , aut colonum per (20) contumaciam -
tractioms (21) fugaverit : ad eum censuum modum. qu
vel eo , vel procuratore illius absente perffiqualorap-
suerit, nostrae sanctionis aucloritale tenebilur. Dat. ..
Kalend. April. Constaniinop. Ho:yoR. N. P.etEuo
CoNss. 386.
Si defectorum prcediorum relevatio petatur.
4. Irappp. TaEoDosics , Arcad. et Hokor. AAA.'
Rufino P. P. (22).
OMne terrilorlura censealur , quotiens defeciorum .
vamea exposcitur : ut (^3) sterilia (24) , atque (•
ma (25) , his , qus culta , vel opima sunt , compen!.
tur. Dat. 3. Non. April. Constantinop. TnfiODosio ,
ui. et Abumdantio Conss. 3^"^.
Be iniqua percBquatione.
5. lidem AAA. Hufino P. P. (26).
OUi (27) gravatos se esse a perajquatonbus (28) c
qucruntur , et injusto (29) oneri impares esse p-
cJamant , competitionis habeant facultatem (3o) : ut ql
remissum gratia , quidve interceptum fuerit fraude,o-
vincant , et ex eo levamen accipiaot , cpod per de)-
(12) Si quis . in C. Theod.
(i3) Aliud si mortuse sint. /. 4. 5- \.ff. h. t.
(14) C. Th. hebeta^erit ., forte amputaverit ., al. miuveril. •■
l. 4- $' si quis.ff. de censib.
(i5) Immutata est pcena , quae in Cod. Theod. exprcssa esl.
(16) Vitante.
(17) Abcst a C. Theod. et quib. lib.
(18) C. Tlicod. h. t. l. 2.
(19) /. 4. $. si quis. 10.^ de censib.
(20) Ad , in C. Theod.
(21) Eetractationis , in C, Jh.
' (22) C. Tlicod. h. t. 3.
(23) Vid. /. 4- -^'l/''- td. prox.
(24) Sqnaliora in C. Th. al. squalidiora.
(25) Jcjunii in C. Tlreod. Erema prsedia deserta , sterih;
ut hic et tit. prox.
(26) C. Th. h. t. 4.
(27) /. I. in pr. Supr. h. t,
(28) Pcrrequatores sunt , qui insjiectis proediis census aequal
ratione imponuut aut emeudant.
(29) iDJuncto.
(30) Actio vel compctitio adversus iniquam peraequatioDem t
tur intra annum post completam perueciuatioium , traditosqne I
reequationis libros , cx die clausi renunciatiquc census , ut
/. 5. Cod. Thcod. dc censu sii'e udsc. Excipiunlur minorcJ iO'
fensi , et .absenlcs rcipublicae causa : quibus non ex. eo die ann
computatur ; sed c%. quo agendi facultatem habuerint. ad extens
nem porro hojus legis vide /. formam. $. final. ff. de ceii^'
Bald. in tractat. de prcescription. quarta parte principaii , 7''
stione 3o. ?i. 9. Socinum consit. idt. columna fnai. tib. 3. I
roald. iti quccst. fain. qua:st. 5. Anton. Ru!). deuiquc ad /• "'
solu/n. ^. morta.ff. Uc novi opcr, nunc. n^ a6j, Mod.
CODICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
997
,;t crirtilnoja cortimercia sibi impositum esse deplo- subjacere dispendio. Si Tio) nnh vcro privalu^ aat rir
: ul aliis demerelur : Q^od mtra annum (i) post gaiam sibi possessioncm ^ qua!» de,ena us.mc faz) nunc
im oblationcm , quo (2) videbnm-, de mjusto one- permansit , aut ex aliquo l.tulo deberi sibi iureconf;.
;!iqueratur , ct iniquitalcm pera-quatoris accuset , ac mat : alJcgationes suas sine mora v4 n^r se xoXr^ll
,tatn graliam I.abila compensatione (3) coavincat : aliam personam lcgibus ordinatam ' mauifUare f^2) deC
V\ '' foerat supcrfusum , iUe cognoscat (4) , qucm bit : ita ut si aequitatis ratTonc suadenle ad neti torem iZ^
, funoliom (5j fraus claudest.na subtraxerat Emcn- nt translata pos.essio : is , qui a pera^quatore eam susce-
,em eo lomporc actio dencgabitur: exceptis(G) mi- perit , rei meliorata. susceptis (23) sublevelur exnmsV,
i,s , qui fuermt mdeieusi : his etiam , qui abfue- Yerum ne sub specie litis donation's (ai) semel consli u
;) re.pubhcac causa : qm lamen ex eo tempore , ta3 turbentur , sex (^5) mensium spatmm ceusemus debe-
.mt staluia cuslocLe..t , ex quo ad agendum habuc- re servari : intra quod is , qui putat sibi rem probabill
8) faculiatcm . Dat. 3. Ralend. Decembr. Con- raUone competere , debitas exerceat r?.6) actiones Ouod
\\op_. DN. TiiEoDosio A. ul. el ABuaDANTio V. G. si tcmpns adscriptum silentio fue.it mtervenicatc'transa-
393.
De negligentia vel gralia pevcequatorum
vel dibcussorum.
6, Impp. ArcAdius et Honorius AA.
Eusebio P. P. (9).
ilrasqualores (10) ac discussores (ii) si incurrerint cul-
pam negligentisG , vel gratise , non solum bono-
[12) jactuiam (i3) , verumetiam annonarum (i4)
adruplum (i5) multa.n (16) subire debebunt : ea
, qua; in damnum provincialium fuerint accepisse
:;ti , in quadruplum cogeutur exolvcre. Dat. 4-
April. Mediolan. Arcadio et Honorio iu. AA.
. 396.
De addictione prcediorum deseriorum^
Impp. HoNORius et Theodosius AA. Sebastiano
Comiti primi ordinis (17).
ctum : nullum (27) penitus repetendi volumus esse prin-
cipium. Quod si quis [ ex ] eo (28) lempore , «luo per-
aequator prajdmm alicui addicit de suo jure , vel per se
vel per homines suos non crediderit aclitanduui (29) l
sex (3o) mensium curriculis evolutis , in perpetuum coii-
quiesoat. Dat. prid. Id. .^.lart. Ravennco , Hojnorio xi.»
et CONSTANTIO n. CoNSS. 4^7-
T I T. LVIII.
DE OMNI AGRO DESEHTO (3i) ET QUA.NDO
STERILES FERTILIELS l-MPO^UiNTUR.
Prcvdia deserla dccurionibus loci , cui subsunt , ossignarc
debent , cum inmiunitate triennii. liart.
1. Imp. CoNSTANT. A. Campesi.
/^Um Divus Aurelianus parens noster civitatum ordinea
pro deserlis possessionibus jusserit conveniri , et pro
his fuudis , qui inveniri dominos non potuerunt , quos
praeceperamus earumdem possessionum trienuii immunitata
ud (ib) eum possessio flrma permaneat, cui eam a percepta de solemnibus satisfacere : scrvato hoc tenore
peraequatore semel Iradilam fuisse constiterit : reli- pra?cipimus , ut si constiterit ad suscipieudas casdem po.s-
19) vero temporis anleacti a novo domino fiscum siones ordines minus idoneos esse 5 eoru.idem agrorum one-
lare uon paiimur , ne alterius culpa aller incipiat ra (32) possessionibus et territoriis dividautur accepta (33),
pui 9c giavatura dicit a ccnsitore , vcl pcraequatore , ca dc
.n-i ct^ agcre potcst intra annum , non post annum. Eusta-
Uh. de tcmporil). c. de aiiiio.
Ciii, in C. Theod.
Al. cotnpetitione ija C. Thcod^
Agnoscat.
Fuiictionis.
Scquestrutis , in C. Thcod.
^hfuerunt , al. ahierwit.
Ilalxnc potiici-int.
C. llirod. /j. t. 7.
) Pcra-qualor f|,6r»,7,;j , discussor , AoyoetTW- SYnovs. Vhi-
<■>• ttt. .4. cap. 1. 5. 6. J' 1-, j r
) Quadam liic smit oniis.=;a c C. Theod.
) Jlcritm , in C. Theod. ct i'et. quib. lih. quod ningis wro-
i>]- Gr;ucorum auctoiitatc.
0 Qiire et cnioliiuienta. /. 1 1 . Supr. de annains ct triltuis.
. Ut. ib.
\) l. I. supr. de discussorihus. i. 10. tit. 3o.
;) Iino in (It.pliini , /. 7. Siipr. dc cxactoribus. l. 10. tit. .0
>) MulKp , iii C. Theod. ^
.111 «-uraparai , prciuiiii tantum prnK-tat , non rcliqua , ut
/. G. in Jin. supr. dc fidc ct jure hasta: fiscalis. /. 2.
efundis lyi vriy„ta:. //'. /. tit. 6"). (3lim jus 'ul non crat,
iis. ^(i-Jf. <ie jurc Jisci. A'c.uin cum id j>lc.iqiic rcfuqicn-
«i( a Usco cinerc , laciliiis iiiycaiciuU ciiiplojis ciui!'s ab
dc
adi
ioUca( ;
Imi>cratorit)Us Talenfiniano ct Valente id rcmissuin. /. i. 6V
Theod. de Jidejuss. civital. In privatis auctioniltus cniptor reliqu^
ctiain prrestat. /. Jmperutores. 7. JJ\ de puhlicanis. ut Supr-
siiic ccnsii.
(20) Qui posscssionem a pcrrequatorc traditam , velut obligafani
sibi cviiicit , c,\pcnsas melioratitinis solvci-c dcbct ct iiilra scs mtn-
Bcs actioncm sibi co.npctcntcm institiicrc. Synops. ibid. addc /. 1 1 ,
in Jin. infr, de onini ai;ro deserto. h. l. tu. 58.
(21) JJuciuque , in C. Thcod.
(22) yJpad spcctahi/ilatrm tuam publicai-e , in C. Theod.
(23) Jieceptis , in C. Thcod.
(24) Doininaticncs , in veter. lib. manusc. id est , dominia ,
in C. Theod.
(25) Dunrum , in C. Thcod. disi ad /. locoruin. n. Infi: dc
omni agro dcserto. h. l. til. 58.
(26) Exerat , in C. Theod.
(27) Dc csccptio.ie liUs finitje , viJ. RcbulT. tract. de exccptio-
nib. n. 600. ct GoG.
(28) Ahcst a C. Tlieod. et quihusd. manuscr.
(29) Actitafuni.
(30) Dunrum , in C. Theod.
(3.) Non idc.n cst disertum ct dcrclictu.ii : dcrelicluDi cnira
occupanfis ff , de.-ertum ikiu itcni , /. 8. hoc tit. usucapitur (a-
inen biennio. dtsertum autan cst , quod incultura ct scpialidiiiu
cst. Mod.
(3 2) "S id. /. 6. injin. Infr. h. t.
(33) IIoc vcrlinm , yJccepta , esl cx subscriptioDC , ut Dui t.
Gotb. Vid. Jaci.b. Bonyt, de arar, ivdiiib. liO, 7. c, i. ct M-
cial h. t. Aus.
998
LIBER UNDECI]\IUS
Possideiis fundos sfcriles ei fcrtdcs irihutarios , si alienat
fcrtdcs , ct ob hoc cfficitur non soli>endo , lenelur
ad tribiita Jcrtiliuiii et slcriUum eniptor,
2. Idcm A. (i).
OI qiiis ab cmpliyleulicario seu patriraoniali possessore
O privati juris quippiam coinparaveril , cujus substautia
alias_ possessiones susteatare cousueverat (2) , et succisis
quasi quarundam virium nervis , reliqua labuntur : earum
possessionura onera subiturus est , qua^ penes distraclo-
rem (3) [ inopem (4) ] inutiles permaaebunt. Dat. 8.
Id. Decemb. Thcsscd. Feliciaao et tit. Conss. SS;.
Accipientcs prcedia dcserta cum immunitate tricnnii ,
dcLent cavere idonee , quod dicta prcedia non
reliiifiucnt cum danino reipubUcic. Eart.
3. Impp. VALENTm. et Valens AA. ad
Mamertium P. P.
QUicunque deserta pr^dia meruerint sub certa imimi-
mtate (5) , ad possessionem impetralorum non prius
sinantur accedere , quam vel lidejussoribus idoneis
periculo curialium datis , vel fundis patrimonii sui maxi-
me ulihbus obiigalis , idouea cautione firmaverint susce-
ptam [ a se ] possessionem nullo detrimento publico re-
liuquendam.
tium gravcntur accessu , quas antea pcr fastici'^
Jiquerunt , cedant aliis curialibus , qui ulraque li
dilione retineant , ut prEeslatione salva cum desr
cuita possideaut , sublata (12) a paucis, quos miqu.
electa retiuere : cum municipes gravatura sit pars '
Prcedium sterile dcsertum injungi debet possiden
fundum fertilcm dominicum , i>el
templorum. Bart.
6. Imppp. Grat. Valewt. et Theod. AAA.
Nebridio Comiti R. P. (i3).
QUisquis (i4) conductor fuerit inveutus possessor ij(
[ fertilis (i5) , ] qui ex publico, vel teniplorut u,
re descendit , buic ager jungatur iautilior (16). Qu jj
contra id reluclandum existiinaverit , ahus possesscrA
eadem pracstatione quaeratur : vel si voluntarius qui -",
sit conductor , non inveniatur , tunc (i8) ad pojieses
anliquos , id est , decuriones , vel quoslibet alios loci:-
ris^ prasdicli adjunctis inutilibus revertantur : idorjell-
dejussoribus praestitis (19). Dat. i5. Kalend. Febrr.
CP. Merobaube h. et Saturni:<o Cosss. 383.
7. lidem AAA. (20).
Scriptus heres a tributario debitore , etiam onus
Jundorum steriUum agnoscere cogiiur. Cart.
4. lidem AA. et Grat. A. ad Crescentium Vic.
HAfric. (6).
Eredes scripli etiam pro (7) minus idoneis fundis
fisoale onus cogantur agnoscere : vel si renuncian-
dum hereditati putent , cedant Iiis omnibus (8) rebus ,
quas ex iisdem bcnis quocunque titulo el jure percepe-
|-int. Dat. 4. Id. Jul. Contionaci f Gi\XT. A. 11. et Pro-
Eo CoNss. 33'].
Possidens prcedia sleriUa et fcrtilia , non pofest
renunciare sieriUbus et fertUia retincre. Bart.
5. (9) Impp. Valentin. et Tiieodosius AA.
Li utiiia (10) IleipubL loca possident , permixtione
lacta etiam deserta (11) suscipiant: ul si earum par-
(i) C. Iheod- II. I. 4.
<2) Vid. l. 5. Infr. h. t.
(3) Descrlorein.
(4) Jbest a C. Th.
(5) Jubet ut ii quibus descrta praedia addicuntur sub certa im.
riuiatate veiuH tnennii , /. i. hoc tit. vel hiennii , /, 7. hoc tit.
l. 12. C. Theod. de ceiisit. jjignorib. i-el fidejussorib. caveaut se
C3 dpmno publico minime deseituios. t. 6. hoc tit. l. 7. /«/}• de
fund. pat. Mod. -^
(6) C. Theod. II. I. 1-. uhi legitar , Crcscaitem.
(7) /. j2. Supr. h. t. l 5. /. 6. /. 7. vevs. cccterum , l. n.
•■ .'"• r.p\ ^- f- ^' 3. Iif: tit. prox. l. 10. infr. de fundis pa-
trimonial. h. l. tit. Gi. .^ j r
(8) Institutiis a debitore , repudi.ins ojiis hcreditalem , priva-
tur omnibus bonis , non solum hcrcditaiio . scd qxiocuiiquc titido
ad eum dehalis a testafore. Corsetus smgnlari heres.
(9) .^I. Inipp. Talens et Gratianus 'aA. ad Antbemium P. P.
(.10; Ev«aA? Xi>?'tx , Qni feitiha lcca pos^^idsnt , etiam JTopa,
aenija suscipeie dchent. Quod si nclint . cedtre dcbcnt ferlilibus ,
T.r et omnia mumcipes habeant. Synops. Basil. 56. ex tit.
(ii) /. 3. /. 4, Supr. h. t.
(12) Sublalis.
QUicunque desertum (21) fundum pafrimouialera e -
cuerit , et fertilem idoneumque praj^ititerit : s;«
patrimoniali canone (22) , perpetuo ac privato e
defendat (^3) , et velut domeslicum , et avita succesiie
qusesitum sibi habeat , suisque relinquat , neque eum \t
promulgatione rescripti , aut reverentia sacrw adnotatiii
quisquam a fructu impensi operis excludat. Calerum f
qui opimas (24) ac fertiles possident twras , aut et j
nuuc sibi existimant eligendas , pro (23) deserfa (26) -
licet portione summam debiti pra:-sentis jubemus implf.
•f lllos etiam , qui emphjteulicario nomine , nec I
plenum idoneas , nec omnibus modis vacuas detinent , ;
ex illis quoque , quae (2n) praisidio indigent, justani :
debitara quanlitatem debere su3cipere , ut induho tem:-
ris spatio , post biennium (28) decretum canonem S'
vendum esse memiuerint. Nemo tamen qualibet meriti .
potestatis objeclione submoveatur , quominus ad diaca
chioe (29) vicem defectas possessiones patriraonialis ju
accipiat , earum tributa et canonem soluturus : ili
speciali observatione procurans , ut primo vicinas , d
codem territorio sortiatur : dehinc si ueque finitimas r
(i3) Sic lcgitur in C. Tlieod. 10. 3. 4- unde hcBC lex desu>
pta est. ai. Iidem Augusti.
(14) Vtquisque, in C. Thcnd. al. Ut quisquis. a.\. Ut quicun(^u
(i5) Abest a C. Theod. et quib. lib.
(iG) d. l. 4.
(17) Quis conductor , in C. Theod.
(18) /. 1. infin. Supr. h. t.
( 1 9) Prcebitis , iu Cod. Theod.
(20) Tn qiiibusd. additur , et Arcadius A. Cynegio B. P.
(2i) Dcfectum.
(22) /. 5. /. 9. Infr. dc fundis patrimonialib. h. l. lit. 61.
(23) Defcndantur.
(24) Optimis , al. opportunas.
(25) /. 4. Supr. h. t.
(26) Defccta.
(27) Al. qui. _ ♦
(28) Deserta , defecla sive airopx praedia qui suscipiunt , nonii
si post bicnnimn , solennem canoncm fisco inferuiit. EustathiL
lib. de tcmporib. cap. de biennio.
(29) Vide Alciatum , qui Icgit hic diacathnrotice , sed Cujaciii
magis probat escusam lectionem ct diacutochiam iiiterpietattti
possessionem , ex qua fisco caaou debetur ; ut , ad diacatochi<'
viccm 5 significet , j ossessionis titulo et jure.
i.
)
i
CODICIS REPETIT.^ PPi.ELECTIOXIS.
eisrlem locls reppverit constitutas , lunc demutn
ongius posilns : sed iii
999
^- - j. ---- - fjuantum fieri valet , pro
rjcto spatio sibimet cohajrentes , pro modo et a;nui-
seipial , ut id conseusu (i) omnium fiat , quod
i us profuturum cst.
' 'um slerilem , et iributarium , et dcsertum quilibet
hctoritate propria potest invadcrc : sivc invadcns
sii vicinus , sive non.
Imppp. Valent. TriEoD. el Arcad. AAA.
Taliauo P. P.
i (2) agros domino (3) cessantc desertos , vel lon-
;e positos vel in finitimis , ad priv.-itum paiiter pu-
iicumque compcndium cxcolere fcstinat , voluutati
DStrura noverit adesse responsum : ita tamen , ut si
i ac destitulo solo novus cultor insederit , ac vetus
js intra bieniiiinn (4) eadem ad suum jus volue-
'ocare , reslilulis primitus quoe expensa constiterit ,
tem loci proprii conserjuatur. Nam si biennii fuerit
emcnsum , omnis possessionis , et dominii carebit
qui siluit.
•2^05 pntrimomales principis ille dicitur possidere
jure privalo , qui ipsos steriles acccpit , ct
sua cultura Jccit fcrlilcs. Bart.
mppp. TiiEOD. Arcad. et Honor. Ruffiuo P.P.
fundos patrimoniales jure privato canone salvo su-
leperml : hanc omnes sine ullius exceptione perso-
e proposilam [ sibi (5) ] intelligant optioncm ,
ea loca (G) , quibus minor est soli fcncunditas ,
is ex quibus fructus ubcres capiunt , suscipere , et
non abnuani [^j) : aut si eorura refugiunt sterili-
opimioribus cedant. Dat. 8. Id. Novembr. Tyroj
10 ai. ei UoNoRio II. AA. Conss. Sg^.
Pars inajor collcgii ct imivcrsifalis quod facit , omucs fa-
comprobare tcncntur , arg. hujus legis , l. 160. C. x. ff^
jur. l. quod major. ,<). J] „d municip. carj. 1. X de
cejiuiU a majoii parie. q(iam senlcutiam limilat , scii rc-
^or&^im swgutari univcrsitas , si ,le rcforraationc , ut ipse
, ofliaalis agclur : si dc rcvocanda liberlate , vcl rctrahcn-
-rv c,n .ilKjuo : s. pars major slatucre volct advcrsus ca ,
ommlus antca statuta sint. Item si conlra jus stalucrent
noce^uum ,u c. humilis. ,,. dc majoriL ct c. ln\
it c in ?T'' ,P°^";^T **■ P''"-^ "^«-'Jo'- cxlra colIe^iMm
•"^nZif roI'T "' *!;''"'*"'•'"«' ' 't descrtum quil.1,ct a„-
• i4- in pr. Infv. h. t.
aS^bfi'!"''^'" T'i .occupant , ca dominus al> eis .•cnrtorc
oVZT "^" '■^^»'^"^"<J^« ■' <I"a dc' rc vid. Kin.s;'h"t T
VI. deest.
^Jd. l. 4. Supr. h. t.
4bninnerat , al. abimmercut.
^- Jh. i3. n. S.
Si fisrus ahcui succcssit , nui fnndns sleriles et feriiles pos-
sidebat , ct alupus pcr potcnliam fcrliks occupavit , co^
giur sterdes tx eadem substantia pro poriione \ccc^
piaie, Jbart.
10. Impp. Arcad. et Honor. AA
QTH /ft^ -Eulychiano P. P.
les fl^ P'' P^'^"''^=^ (9) fundos opimos ac ferti,
les (10) occuparuut: cum qua^stuosis (n) ubcr bus-
que pro rata porl,oue susc.piant infoecundos /. V
dera (,2) subslantia. Dat. Non xMarl cT'''^ l
IV. et EuiYCHUNO CoNs;. 398'. • ^"-'°"^° ^*
L II. lidera AA. liadriano P. P
Ocorum domini inira sex (i3) menses ediclis vocati
revcrtantur : qm si adfuerint , et propria tenea^t eJ
ca , qu^ ex pra^tento coutraxermt debita redhib^e col
gantur. Sin vero se nnpares esse earum rerum trfbiX
propna confitentur abscniia , nec adesse voluTrlnt p t
nes (i4) eos , qui (i5) ha^c susceperint , et certum guenx
melm? "°"'" ^""""""' , propi-ietas possesS
intemerata permaneat : ut postquam ea (16) exolverint
scianl sib. inquietudinem submovendam ) nec subrqni^ne
cujusquam competitionis (17) ]oca , qu^ tenueruatVa-
ferenda: quibus eUam Ulud (.8) indulsimus : ut' r iq)
ex eo tempore ex quo primum loca , de quibus agiiui
c^pennt poss.dere , tributa poscantur (20). Dat. 6? Ka^'
lend. Septembr. Stjlichone et Aureliano Conss. 400.
Ad tributa pnedii sterilis nullus possidens fcrlilia
cogiiur , nisi postcjucmi adsecutus
fuerit. J3art.
12. Impp. Honor. et Theod. AA.
H Seleuco P. P. (2,).
Ac dehintione sancimus , nullum possessorcm neque
munificum pra:dium pro (22) alieais debilis , vel
(9) Impolentiam , in C. Thcod.
(.0) /.4. Supi: h. t.
A. 4. et Eutychiano Conss. ConstaiUmupol. Honor.
(.3) Dcscrtum agrum qui a pera^quatore acccnit , firmo iarc
eum tcne , ncquc rchqua prior.s polscssoris solvit. hnod si ^ s«"
perveacnt , quz .agrum v.nd.cct dominii , aut hypolhl.c^ ju e , "t
cvnicat mcl.o.-aUon.s sumptus ab co conscqu.tur , si modo is vc-
n.at mtra scx menscs post addiclioncm 05^! Post scx mcn.cs vc-
n.cnH obstat prrescr.pt.o , ut hic. ct l. ult. in fin. Suur. dc cen-
sib elcensuonb. tit prox. addc qu.x scripsi ad /. 8. suvr. h. t.
1\'IT' ^^/'«^- EustathiuW.Z,. detemporib. c. dcsexinensib.
(i^) Pencs quidcn. hos.
(irO /. i3. infr. h. t.
(16) Ea excolucrint.
(17) Compctitoris.
(18) Vid. l. Srj.jf d, jurc ftsci.
(19) i- 7- ^tW- cle ccnsib. ct ccnsitorib. l 1
Jundis rei prwnKE. h. t. tit. 63. JSoveU. 128 c
(■20) P.-Destentur.
{11) C. Th. ... 3i.
{ii) (;la.-igationcs ct rcpj-css.aliffl vetif.-E, /. n
in Jin. infr. de
14.
ult. Irfr.
Noi-. iT
n. i. i. ^. Ot//.,7-. dc agricol. et censitis. h. l
Supr. /:. t. l.
tit. 4;.
/.
tit ■■.r, ■/ ^'''/'t^' 5' '■<• '• ""; "'P''- "' ""'i'^ ex ^icancis. h.'t.
/L » i- i»J>:- de cxccuLoribus et exactordr. /. ,2. tit. 6f.
tooo
LIBER UNDECIMUS
cleolllutionibus (i) csss relinendum (2) , neque eoium ne susceperil , firmiter eum volumus possidere; 51' -
}>rac(lioruiri despeclione (3) prsegravari , cpae ex iisuem ejusdem taraen canonis solutione , quein nostra M
Lonis , (juae relinentur (4) 5 necpiacjuam esse raonstran- lis auctorilas per annos singulos solveudum esse pr c
'^^ ''■' "■ -.■-" -- .- psit , nullamque eos descriptionem , sivc adjectioneii. -
aut innovalioncm in poslerum suslinere : (juoniam ^
absurdum est , eos , qui nobis liortantibus fundos 11 Jt.,
atfjue egenos (i8) , magno labore (19) impeuso , z
Iiauslo patrimonio vix lorte raeliorare polueruot l
deceptos inopinatum onus suscipere : iliud'{ue veiu: ;
dam circumventioue deposci , quod si se daturos pr
sent , fundos minime suscipere , aut etiam colere :
rentur. Dat. 12. Ral. CP. Theod. A. xvui. et A. >
GONSS. 444'
17. Imp. Theod. A.
lur (5) : ne (6) ullis piajsligus atque commenlis exa
ctio niulilctur. L)at. Prid. Kal. Februar. Rai'cn?ice , Ho-
JNOR. Yiii. Theod. y. AA. Conss. 412.
Vomtnt prccdiorum debent requiri , iii soloant deoita
contracta ; et ipsis ccssantibus , adsignantur
iokntibus soh'ere. Bart.
i3. lidem AA. ad Probum.
Mnium prffidiorum actores ac domini requiranlur ;
quorum si vilio probantur debita fuisse contracta ,
jn absoluto cst , ut (7) debeat dominium commufari.
Datum 3. Id. Jun, CP. CoiNSTAriTE e{ CoKSTAwTio
Cojxss. 4 '4»
JUbemus (20) neminem (21) cufialera pro (22) :a
territorii debitis (^3) detineri (2^) , sed tantum n
jiicipem pro gleba propria conveniri. Dat. 5. Kal. Jji.
Ravenn. post Cons. Fehcis , et Taur.i VV. CC. 4 . '
14. lidem AA. Aureliano P. P.
Ura (8) , et possessiones , quas curiales quolibet pa-
. cto publicalis apud acta provincialia desideriis suis,
vel reliquerunt (9) , vel possidere alios permiserunt ; pe-
nes eos , qui eas excoluerunt , et funciiones publicas re- DE (26) FUNDIS LIMITROPHIS (26), ET TEB S,
cfjguoscunt , firmiter perdurabunt , nuUam (10) habenli= ex pali;dii)US , et pascuis , et limitameis (2;
3)u3 curialibus copiam repetendi. Dat. 3. Non. Decemb
KoMORio s. et Throdos. vi. AA. Cowss. ^iS.
T I T. LIX.
VEL CASTELLQRUM (2B).
Rescripta i?i contrarium impetrata nullius
sint momenti.
1. Imppp. Valent. Valeks , et Gratuit.
AAA. ad Licinium (29) P. P.
i5. lidem AA. Sebasto (ii) Com. primi ordinis.
SI quis deserta prsedia , quse navalem sustinent functio-s
nem , et in desertis nunc usque remanent , super-
oequationis jure perceperit : meliore condilione in orauibus
tituh"s convenit ea releyari , ut gravis sors navis (12) esse f | ''Iberianus (3o) ad possibihtatem singulorum qnoruiae
non possit , pro ea , quae resederit portiuncula : cum aliis JL locorum intuens statuit certas possessiones , qu;id
fuerit dispendiis liberata. Dat. prid. Id. Mart. Raven. limitem (3i) frumeuta convehereut. Quocirca generali ge
lipKOR. A. si. et CoissTAPiTio 11. CoNss. 4^7' sancimus , Tiberiaui dispositionem oportcre observi:
amoveutes quidcjuid vel potentia cujuscunque (82) !»•
16. Tidem AA. Herraocrati P. P. (i3). cuit (33) , vel furtiva (34) deprecatio : addentesqtu li-
SI quis auctoritate nostri nominis (i4) de fundis patri- hilominus in futurum nulli licere (35) adversus u a,
jjionialibus (i5) sterjles sub cerli canonis pollicitauo- velustatem , et pra;seniem legem nostram importuna eij
(i) Destitutione , in C. Th.
(2) Deiiricndum , in C. Th.
(3) Drpcciione , al. ctcfectione , in C. Th. al. defunctione ,
jn lib. Aurcd. Irgitur , dcfunctione.
(4) Retinent, m C. Th.
(6) Monstratur.
(G) Ncc.
(7) /. II. Supr. h. t. l. 10. $upr. dc annonis et trihutis.
l. 10. tit. 16. l. 1. infin. l. 7. infin. l. 8. supr. de exactor.
p-ib. l. 10. tit. 19. /. 2. in fin. Infj: de fimdis rci privatce.
h. l. tit. 65.
(8) A\. Jura , scd male.
(9) Yid. 1. 8. in pr. supr. h. t.
(10) Al. additur , penilus.
(i i) Al. Sebasiiano.
(12) Navalis.
(i3) Al. Jlermogeni.
04) Numinis.
(i.S) /. 3. i^crsic. similiter. supr. de alluyionilus. l. 2. in pr.
Infr. de fundis rei pri^^aice. h. l. tit. 65.
(16) Ita iit non releyetur fundus. /. un. supr. de coll. donalO'
rum. I. 10. tit. 28.
(17) Vid. quse fcripci ad inscriptioncm tit. dc in diem addictione.
(18) Nuvcila integra hahetjejunos^ ct italcgitur \nquib. rst. lib.
('9) In qulL. iibr. hsec lex supcriorem praecfdit : et ca csl il-
lius inscriptio : Iwpp. THEODOS. ct YALENT. AA. Ccleri
Proc. Afric.
(20) C. Th. 12. I. 18G.
21) l!L-^il<i -jZv y.-i^-ciov] vTrlp ylii ctc. Nullns curialuiin fro
gleba in alieno tcrritorio sita ileliaeatur.Synops.dict.tit. i^.ea,
(22) Clarigationes prohibitpe , ut /z/c , /. la. supr. h. t, et
Infr. de executoribus. l. 12. tit. 6i. Nou. 128. cap. i^-
(23) Tcrritorium et glebani dicit pro eodem , ut /. 11.
de oper. publ. l. 3. supr. de nat. lih. l. nulli. Supr. deifi
et cler. municipem quoquc et curialcm pro eodem , ut /. 3..
hoc titul. l. 1. Infr. de fug. col. l. 41. C. Th. de oper. \
Curialis igitur glebae proprise , non aliense nominc ten£tur. /.
supv. Mod.
(24) Attineri.
(25) Ecl. lib. 55. tit. 6.
(26) Limitolrophis , Cujac. Liroitotropbi fundi dicuntuf ■ '
indc milites limitanei aluutur , non quod ad militcs limita
pcitineant , ut /. i3. Infr. defundis patrim. h. l. tit. 61. i
ci i!a lcgunt : vfpt dypuv Kifjir^TKtsiuv , y^ Kif^.inps^pwj , x, f^J'"*
aotpiu'} , de agris limicaneis et limitruphis et cmphjrtnutica
Sjrn. Basil. 55. tit. 6. /. 3. infr. h. t.
(27) Fundi liniitanei , qui ad militcs liinitaneos pertincbaDt
(28) Castcllorura fundi ad milites castcllanjjs pertiueut.
i/i/r. h. t.
(29) Al. ad Latinum , in meo manuscript. Conf.
(30) De fundis limitotrophis dispositionera Tibcriani P. Pf
rio coaCrmat.
(3i) In scriptis , ad limitum frumenta convenirent,
(32) Uniuscuju.sque.
(33) Rcliquit,
(34) Id est , obreptio. De obrcptionis e.^ocptione , et subref
nis .2dde Oldendorpium c. i4- dc cxccpt.
(35) Nocere.
a
••■I
jenda reposccre (i). Bat. 18. K.aJ. Octob. Aquileim ,
^D. A. et JJAUTO^E Conss. 38^.
2. Impp. HoNon. et Tiieod. AA. Asclepiodoto
P. P. et cons. ordinario.
Uicunqiie castellorum (2} loca quocunque litulo pos-
sident , ccdant Ci) ac deserant : quia his (4) tan-
tum fas est possidere (5) castellorum territoria , qui-
adscripla sunt , et de quilxis judicavit anliquitas ;
si ulterius , vel privala; conditionis quispiam in his
, vel non castelJanus miJes fuerit dclcntator inven-
capitaJi sentcnfia cum publicatioue bonorum pJecte-
Dat. 5. ]Non. Marl. CP. Asclepiodoto , et MARt-
,j) CONSS. 4^3.
Jgri limitanei chnec per miU'.es possidenlur ,
sunl a tributis immuncs. IJart.
CODICIS REPETIM PH^LECTIONIS.
roor
bidine ordinum augmenta facienda Sunt, Etenim idcircrf
graviorem pensionem imponi ab ordinibus accepimus ui
animalia ex rebus privaiis noslris a Jocorura pastibus 'ar-
ceantur : quod fieri non oporlere divae memoriae Julianus
prorogata jussione conslituit. Quare excellens auctoritas
lua convcntis provinciarum rectoribus non eam Jicitatio-
nis iiecessitatem patiatur inferri , quam repentinam faciunt
civitates , sed eam manere decernet quam slatuit antiqui-
tas. Dat. 8. Kal. Ociob. Lucerico , Vale.mi.ma^ 0 et
VALEiNXE AA. Cojnss. 365.
|3. Impp. TiiEOD. et Valent. Augusti Nomo
1 Magistro ofiliciorura.
Sros limitaneos universos cum paludibus omnique ju-
re , ( quos (G) ex prisca dispositione limitanei (7)
s ab omni munere vacuos ipsi curare pro suo cora-
0 , alque arare consueverant : ) et si iu pr£esenti (8)
tur , ab Jiis firmiier , ac sinc ullo concussionis gra-
le detineri : et si ab aJiis possidentur ( cujusJiJiel (o)
temporis prsescriptione cessante ) ab universis de-
onbus vindioandos (lo) , iisdera militibus sine uIJo
is ( sicut antiquitus statutum est ) collalionis ouere
lus adsignari : in his eliara contra eos , qui praece-
bus nostris obviam venire tentaverint , proscriptio-
j) pa-na valiiura : Nara si quis forie ( quod mini-
dere debuerat ) empiionis titulo , memorati juris
ii prwdia : competens ei actio conlra venditorem
i servabilur (12). Dat, Prid. Id. Septemb. Con-
op. Maximo n. et Paterio (i3) Cojjss.
T I T. LX.
i4) PASCUIS (i5) PUBLICIS ET PRIVATIS.
a pcnsio pro pascnis saltmim antiquitus consiituta ,
mcunsulto Principe ougeri non clehet.
>pp. Valewt. Tiihoo. et Arcad.AAA. (iG) P.P.
1» (17) nulla rntio sit , cur in pascuis saltibus rei
iivaia; pensio debeat ampliari , nequa(|uam pro li-
2. Impp. ArcAdhjs et Honorius AA. ad Siraplicium
Magist. mil. (18).
jNsignis (19) auctoritas tua ac (20) condltione a publi-
J cjs (21) pratis [ ac amcenis (22) ] pascuis animalia
militum prohiben praecipiat , ut (23) universi cogncscant
de emolumeniis eorum , tuique oJIlcii facultatibus , duo-
decim Jibras auri fiici commodis exhibendas , si quisquani
posfhac mcmorala prata (24) mutilare lentaverit : noa
rainore decernenda pcena , si etiam prata piivatorum (^5)
Antiochenorum fuerint devastaia : ita tauien , ut sine Jae-
sioue provinciaJium providcant curiales quo pacto anima-
liura militariura pasdii (26) consulatur. Dat. 5. Id. Mart.
CP. Hosoiuo A. IV. el Eutycu. V. C. Conss. 39S.
Prata provincialium non cJehent fatigciri mckslia
militum principis. Bart.
3. Impp. HoNoRiirs et TnEODosirs AA.
Comitibus et Magistris railitum.
TjRala (27) ProvinciaJium nostrorum , et prascipue rei
-*- privala; nostrce perniciosum [ veJ periculosum (28) ]
cst miJiium raolestia fatigari : ideuque lege ad amplissi-
nriam (29) praefecturam prorauJgata , censemus , ne hoc
deinceps usurpetur : siiper qua rc universos qacrum in-
teresl , convenire tua raagnificenlia non morctur : noquc
perniiltat (3o) possessores , vel colonos pratcrum gratia
quaJibet importunitate vexari. Dat. iNon. Septemb. Ho-
i^ORio X. et XfiEOD. \i. AA. Cokss. 4i5.
lcposccr*.
:asteUani militcs .ngros castclUs deputatos soli possidere
uon |.nvati aiil alu militcs. 1 » «- w
{oddaiit.
\b his.
'ossidcri,
mni":Z!;''^" ' '''"'' •'■"•''•■'"" "'''^^ <==^ rrisca clisi^osilio-
n m ,m,„c,e vacuos .p^ cuabant , ct nraba.U pro suo
.• ^"^ S: .^ ,,n>quam , dispositionc , scu uti .\ltiibuli
ct(i>rp,a.-)f.j ,^ „^^,^^ ^ Synopsis 55. tU. (5. c«/>.2.
vci aicS!""'^'' '"• ^- '"^- ^- ''^ "' ' ria^tenturas
^r.Tscutia.
'. 8. j,,/r. de fundis patrimon. h. l, tit. 6i.
Vuuhcalos.
Eadcm p«narum accrbifatc , qu.-e advcrsus ducum avidila.
lata ca , valKui-a , m jSov. Theod.
lanc subscipiionc.n rcslilui cx Now. Theod.
{\^) Supr. tit. prcx. ct lih. 7. tit. 41. /. 3o. m f.n. Jf. d&
verh. sii^n.
(16) Ad Ruffiniim.
(17) /. 2. C. Th. h. t.
(18) AI. SimpUcio Comiti ct maaistro utriusnuc mililice.
(19) /• 3. C. Th. h. t.
(20) Al. conditio.
(21) /. 3. in princ. infr. h. t.
(22) Pro inchisis logit dijac. !. ohseru. 79. Apam.Tnis , id rjt ,
Syrine locis , dc quibus Strabo lih, iG. in quiluid. fct, lih. dc^st
ania"uis.
(23) Ut ct.
(s/j) Prata prava.
(25) Al. additur , aut.
(2G) Pasciiis.
(27) /. 2. supr. h. t. Synrips. h. t. cap. 7. /. 5. C. Th. h. t,
(28) A. dccst , i'el periculosum.
(29) Ad Aurclianum P. P. ct Patricio : qui est /. 4. C.
Thcod. h. t.
(30) Pcrmittant.
126
xooa
!H B E R U N D E C I M U S
T I T. LXI.
DE FUNDIS PATRIMOKIALTBUS (i) , ET SAL.
TUE.NSI13US (2) , ET EMPHYTEUTICIS , ET
EORUM C0NDUCT0RIBU3.
De donatione.
T. Tmp. CoNsTANTiNus A. Cypito.
SI quis fiindos eniplivleulici (3) juris salva lege fi-
sci (4) citra judicis"" auctoritatem donaverit , dona-
liones firmae (5) sint , dummodo suis quibusque tempo-
ribus ea , quK fisco pensitanda sunt , repra;sentare coga-
tur. PP. 17. Kalend. Jul. Tret^a'- Constantuno A. iv.
et LiciNio 111. GoNss. 3i5.
De pensitatione omissa a minore xxv. annis.
2. Idem A. ad Dracontium.
Atrimonialis fundi pensitatiouem , seu aurariam , seu
frumentariam intra tempus omissam , minorum do-
minio non nocere proecipimus , nec ad fraudem juris eo-
rum accedere (6) , si quod solemniter debetur , paulo
scrius inferatur : ita tamen , ut permanente substantia
parvulorura (7) , judex tuiorem , vel curatorem , per
qucm difCerlur illatio , negligentiss snae et deaerti oiBcii
poenas exigat , et damna deplorare compellat.
Quihiis ex cansis functus ah emphyteuticariis relinqui ,
vcl eis auferri non potest.
3. Impp. Valent. ei Valens AA. ad
Germanianum Com. S. L.
QUicunque (8) possessiones ex empbyteutico jure su-
sceperint , ea ad refundendura (9) uti occasione
non possuut , qua asserant desertas esse crepisse ,
tametsi rescripta pcr obreptionem meruerint '. sed nec
avelli eas ab his posse , nec si licitatio (10) ab alio(ix)
fucrit promissa (12) , sed eas in perpetuum apud eos ,
Liii cas susceperint , et eorum posleritatem remanere , nec
si super hoc rescriptum fuerit advcrsus gos impelralii,
Dat. 8, Kal. Octob. Mcdiolan. "Valentxnia.no et \.
lente AA. Conss. 365.
De his , f/ui poscunt fundos nd domum
principis dci'olulos.
4. Imppp. Valens , Gratianus , ct Valeist.
AAA. ad Florentium (i3).
'Undi (i4) patrimoniales , et qui ex emphyleulicoi.
re ad domum nostram divcrsis generibus devoti
sunt , sic eis , qui eos poposcerint , cedunt (i5), ut cw
missi metus esse non possit. Keque enim rnagis com:h>
daraus nostra , quam tradimus ea jure dorainii ; iia (JJ
tamen , ut ea , quae in nostra possessione positi praes >
rint , et in posterum solvant. Dat. Id. Mart. Trtve .
Valentiniano u. et Valent. 11. AA. Cosss. 36b.
De his , fjui a permquatore , vhl censitore desertun
agrum patrimonialem suscipiunt. |
5. (17) Impp. Gratian. et Valent. AA. ,
Sl , qui a prioribus colonis , vel emphyteuticariis dti>
tulum patrinionialem fundum a persequatore , vel m-
sitore susceperint , perpetuo (18) eundem atque incoDi>
so jure possideant , nec quisquam secundus petitor a .'-
dat. Dat. 4- Non. Novembr. Gratiaso A. iy. et .Mjo-
BAUDE CONSS. S^^.
De doncttione.
6. Imppp. Gratian. Valentin. et Theod.
AAA. Nebridio Com. R. P.
HI , quibus patrimoniales possessiones pcr Asianam 9)
et Ponticara dioeccsim , vel a nobis , vel a divij u)
parentibus nostris sacra largitate donalee (21) sunt ,a-
concusse possideant , atque ad suos postcros (22) transil-
tant : quod quidera non solum in heredibus , sed e m
in contractibus (23) omnis geueris (2^) volumus cusiii-
ri. Dat. 4. Kal. April. CP. Puchomere et CLEAfio
CoKSS. 384.
(1) ^mdi patrimoniales sunt , qui .id patrimonium principis
pertincnt.
(2) SalUtenses fundi sunt pastioni deputata nemora : Emphy-
tcutici vero functi sunt , qni emphyteutico jure dantur. Cujac. hic.
adiie /. i3. sitpr. de yraediU mitioViim.
(3) Emphyleutici juris fundum salva Icgc fisci , donarc cilra
judicis autoritatem licet.
(4) Adi Sarmicntum l. 3. sel. c. 2. Mod.
(5) /. 16. iii fin.Jf. de pign. act. V. tamen /. titl. supr. de
reb. alien. noti alicn. Nowcll. 7. cap. i. vers, atienationis.
(6) Evadere. Goth. hitellectum hujus I. vid. decis. UUraject.
38. nittn. 1. Ans.
(7) Parvuli , qui intra vlccsimum quintum annuin. l. i. infr.
de fugitivis colotiis. h. lih. tit. 63.
(8) In emphytcusim fuiuluni a fisco accipiens , non potest fun-
dum, eo praetextu , quod descrtus fit ( ne quidem , si rescriptum
piincipis habcat ) rcfundere ( stro/SaMfiy-^-oci ) ut per contrafium
avelli ab eo non potest , eliiiinsi supcr co funcio fiat licitatio
( iwBfiil^*Tt(rtJLzi. ) Itaquc fundus ita acceptus apud accipientcm
ct tjus loslcritatem pcrpetuo mauct. Sytiops. Basil. i5. lit. i5.
ex lih, 55. tit. I. cap. 9. ^. 4-
(9) Rcfercndum , al. refiitandum : in dunhiis tnanusc. rcddcn-
dum. Golh, Quod est glosscma vcrbi rcfundcndum , quo usi co-
dem modo Juriscons. in /. itcin quod. Jj^'. dc iii diem. l. genera-
liter. 5. qnod si tcgattim. 16. Jf. defidclconun. lihert. Mod.
(10) Locatio.
(1 1) Aliquo.
(12) Fermissa.
(i3) lidein AA. ad Florianum Com. R. P. in tib. mn
al. ad Florum.
(i4) Fundi publici ( l*.fio(ri6t ) in perpetuum locati , sine
principis non auferuntur. Syncpsis JJasil. i3. tit. ii. ex tib
tit. i. cap. 9. §. 4. Goth. Jubet lex ut fundi patrimoniah
emphyteutici juris ad domum principis devoluti , fortc «
desertionis , vcl pcrmutationis colonorum , poscentibus sa vo
nc addicaiitur , ct nc ob ccssationem canonis cominittartur,
gnat igitur cum /. 2. Supr. nisi haec accipiatur dc canone
dc tributis. /. i. supr. de susceptor. Mod.
(i5) Vid. /. 6. Infr. h. t.
(16) /. 1. in fin. 7. 5. infr. dc fitndis rei pri'ata:. h. l- f-
(17) Al. Imppp. Gratianus , Valcntinianus ct Theotlos. -
ad'Modcstum P. P.
(18) Vid. /. 7. in princ. Supr. dc omni agro desen^
l. tit. 58.
(19) Asiam.
(20) Divinis. ^
(21) /. 4. in prin. Supf. h. t. l. 1. /. 2. siipr. "J Jf"i
quain ^'cndidit , evincat. l. 10. tit. 5. /. i. Ittfr- ae Juna
pri^atw, h. l. tit. 65. /. 4. /. 5. Infr. dc di^'ersis r^f"'
tiis , h. l. tit. 69. l. 5. Infr. de locat. prcsdiorum. h. l- "
(22) Nalos ctiam antc hijnc contraclum initum. Holoui. a.
(2j) Conttxictatorihus , in quib. vct. lih.
(2'j) Ofnni gcnere.
1]
\
iJU,
i5.
et
,ll1
eir.
rci
b,.-
;o.
CODICIS REPETIM PR^LECTIONIS.
ioo3
De cautione ah emphyteulicario prccstanda.
■j. lidem (i). AAA. Cyiiegio P. P.
'Uicunque ad emphytcusim fundorum patrimonialium,
' vel reipublicaj jussu noslri numinis (2) vcncrit , is ,
'}! si redundantia fortunarum idoneus fuerit ad restiluen-
j quae desertis forte possessionihus requirenlur , palri-
iijium suum publicis impHcet nexibus. Si vero minor
(llatihas probabitur , datis fidejussorihus idoneis ad
liytcusim accedat : scientibus his , quos taliura rerum
sollicitat (3) , in se negligentiae damna , si hujus-
i caulio defuerit , esse vertenda (4). Dat. 6. Kal.
i , CP. HoKoRio NB. P. et Evodio Co^ss. 386,
De fundis limitrophis.
8. lidem AAA. Nedearcho (5).
iMnes fundi (6) patrimoniales per Mesopotamiam , et
Osdrochenara (7) provincias , quos constat divorum
!) Principum sanclionibus limili deputatos , ad jus pri-
iim sine ullius adserlionis revocentur (8) obstaculo ,
•pituri omnia , qua? anlea impendenda necessitalibus
Lis proeberi (9) consueverant : ita iit nulli penitus
anlur , qui aut rescriplo , aut adnotatione dominiara-,
cniphyleusira , vel conduclionem quolibet genere lar-
:is de noslra lil)eralilate meruerint. Dat. prid. Kal.
, CP. Howouio KB. P. et Evodio Conss.
De fundis patrimonialihus cmptis , vel clonatis ,
jiirc privato.
j). Impp. Arcad. et Honor, AA. Eutychiano P.P.
jNiversi coguoscant niliil privato jure , salvo (10)
canone , fundis eraplis (11) cum patriraonialibus es-
ommunc : ita ul ad eos nunquam patriraonialium fun-
m perajqnalor accedal: gvavi raulta feriendo, eo, quista-
nostra? cleraeuiiae ausus fuerit lemerare. Dat. prid. Id.
embr. Honorio A. iv. et Euiychiano Conss. 398.
sunl , cum his (i4) palrlmonlallbuS , qui in conditione
propria (i5) constituti sunt , illustris auctorilas tua jubeat
exaequari : ita ut relevato onere rei (16) , quod irammet
fatigatis , translatio in eos , qui integris viribus florent ,
[ et adscriptio (17) ] tribulorum aequa lance dividalur.
Dat. 4- Id. April. CP. Tueodoro Coks. .399.
De cautione ah emphyteuticario non prKslila.
11. Impp. Theod. et Honor. Ax\.
Probo Com. S. L,
JUs emphyteutici praedii , quod sine obligationis vincu-
lo retentatum est judicio nosiro , immutabile perdura-
re praecipimus : possessionem autem , quae sine obligatio'.
ne speciali fueiit vitiosa , vetustaie temporis nolumus (18)
adjuvari, Dalura Id. April. RavcWKB , Ho>or. vui. et
Theodos. 111. AA. CoNss. 41 1«
De jure possessorum , i^el emphyteutic,
Emphyteutce fundos patrimoniales emere non
coguntur. Bart.
12. Impp. TiiEOD. et Valent. AA. Tauro P. P.
POssessores , vel (19) emphyieuticarii (20} patriraonia-
les , qui fundos ininime nunc usque comparaveriuit,
eodem largitalis modo nequaquam ad eorum comparalio-
nem urgeanlur : sed lanquam preliis depensis , sic eis no-
slri numinis (21) beneficio potianiur : ut quod juris altor
inferendo pretium consecutus est , hoc uoatra libcralitate
pnedictus eraphyleulicarius habeat. Illud quo![uc jus . iu
quibus coluit prandiis , quod aut ex successions , aut ex
comparatione privata , aut (22) noslri nurainis liberalita-
te , aut quocuuque modo possedit , sciat illil)atum interae-
raturaque servari : licentia eis concedenda etiam libertates
mancipiis ex fundis patrimoniahbus alque emph^Ueutica-
riis , cum fundorum sint doraini , praestare. Dat. 14. Kal.
Jul. Ariobindo , et Aspare Conss. 434-
De fundis non alienandis.
fundi palrimonicdes fcrtiles aliquihus sunt conccssi et
srilcs non ; pcicpquutor dchct stcrilia fcrlilihus ctg^re- • n -n
ire : uL si omniuin pensio prctstetur ., et divisiofiat i3. lidem (^3) AA. ad Florcntmm P. P.
irilium cequa lance et fcrlilium. Bart. IVTUlli jam in posterum liceie praecipimus patnmonia-
10. lideni AA. Eutychiano P. P. il les , seu lirailrophos (24) , vel saltueuses (23) fuu-
Undos patrimoniales eos dunlaxat , qui salvo canone dos , qui per tractum Orieutis (26) posili sunt , ad jus
jure (12) privato nostra libcraliiaie (i3) concessi transferre privatum : sive demplo , sive salvo canone ju'
) Al, Et Arcadius AAAA.
) Nominis.
) /. I. Infr. de locatione prcEdiorum. h. l. tit. 70,
) llcvcrteiuia.
) Al. Clraicho P. P.
) Hcc notamlum arlvorsns illos , qiii dicunt , Kom. impcriura
fuissc c.xttiisuui ultra Eiii>liratcin.
) Osihoiiiaiii. Alciat. /110. al. Onroenam , al. Sophcnam.
') /.3. iitpr. dc fundii liinitrvphis. h. l. tit. 69,
) Prajhorc.
o) /. 5. supr. h. t.
i) Patriniouialcs fiindi jurc privato vcndi eraive possunt jussu
c[[HS , salvo taincii caiionc. addc l. 10. Infr. h. t.
'2) Jiirc privalo fundi palriinonialcs donati , in dominio do-
■ris siint.
3) Palrimoniales fundi inlordum donantur jure privato , priu-
5 jussu. /. 39. in fin. ff. de Irg. 1. /. 9. supr. de omni agro
rto : h. l. tit. .'■)8. c.\Ciiito Oricnlc , /. i3. Infr. h. t
i^) Patriinonialinm fnndcruin alii in empliytcusim dantur ,
locantur : illi jure privato dantiir : Iii locantur tantum.
ij) Patrimouialcs luiuli ia conditionc pro^uia iiiancut , (luorum
dcminium non cst translatum , scd qui fanluin locati. Condilio
cnim propria h;cc cst patrimouialium , ut loccutur , non ut in
jus privatiim traiisfcranlur.
(16) Ejus quod.
(17) Al. desuiit.
(18) Al. rnlumus , scd rcclior cst cscusa lcctio.
(19) Einpbyteiilicarii a posscssoribus distinguuntur. IIi , aon il-
li , domini cfficinntiir. /. i . ff. si agev. _
(20) Emphyteulirarli fundi suut , qui emphytcuUco jurc dan-
tur , qui ct pafrimonialcs sunt.
(21) Noiniiiis.
(22) A no.slri nominis. . . ,
(23) Ex Noi-ell. Ihcod. cujus cst ea iilscnpuo , lidcm A^-
Ftorentio P. P. Dom.
(24) Liinltotrophos losjit Ciijac. non limiti»phos : quamvis JU
lcgatiir in Na^: Theod. Porro qui limitrophi fuudi , c.^pl.cat^uu
supr. de fundis limitrophis.
(25) p;itrimoni.dcs fundi \n Oricntc jure privato donan non
possunt. ut hic. At(]u<? ita hrec cxccptio cst. l. 9. l. IQ. supr. I>. t.
(26) Vid. /.14. Infr. h. t.
ioo4
LIBER UNDEGIMUS
ris [ fundoruiTi (i) ] immulatlo postulelur ; lcgis leme-
ratores quinquaginta libiarum auri po^na coercentes : lam
videlicet petiloreiri , quam ofFicium , quod petitionem con-
cedit adraitti ; licet adnolatio noslra , vel (2) divina
pragmatica conira vetilum proferatur. Dat. 6. Id. Jun.
CP. TiiEODosio A. xvii. et Festo Cokss. 4^9.
Dc pmscripiione xL. annoruni.
14. Irap. ArusTASiUs A. Matroniano P. P.
JUbemus (3) omnes , qui in quacunque dioecesi , aut
quacunque provincia , vel quolibet sallu (4) , vel
civilate (5) fundos patrimoniales , vel templorum , aut
ngonolbetici [6) , seu relevatorum jugorum , vel cujus-
cunquc juris per quadraginia (7) jugiter annos ( posses-
sione scilicet , non solum eorum qui nunc detinent , ve"
rum etiam corum qui antea possederant , computanda )
ex quocunque titulo , vel etiam sine titulo hactenus pos-
scderunt , vel poslea per memoiatum quadraginta anno-
rum spatium possederint , nullam (8) penitus super do-
niinio incmoratorum omnium fundorum , vel locorum ,
vel domorum a publico aclionem , vel molestiani , aut
quamlibet inquieiudinem formidare , sed impositum cano-
Tiem pro qualitate juris , cujus pr^edia sunt , aut loca ,
per singulos annos solventes , pro certo babeant suum cs-
se , quod possident , vel postea possederint: ila ut omni-
bus ad excludendam omnem c[uoIibet modo ex publico
i/!ovendam qucestioneni , nuda ex (9) quocunque titulo ,
vel etiam sine titulo corporalis quadraginta annorum ju-
^is (lo) possessionis exccplio possit suflicere : hoc etiam
:idjicieiido , ut illi quoque , qui adempto (1 1) canone hu-
jusmodi fuudos ab initio principali jussione (12) datos si-
3)i fuisse confirmant , si per quadraginta annos adempti
canonis beneficium jugitcr possederunt , nec canonem ,
cujus ademplionem quadraginta ( sicut diclum est ) an-
Jiorum possessio teslatur , possint penitus profligari : eo
quod nostra; pietati placuit in utroque casu , id cst lam
salvo , quara adempto canone , possessorum noslrorum
jura in eo statu , in quo j^er quadragiuta annos ( sicut
diclum cst ) jugiter manserunt , absque ulla innovatione
durare. Dat. 3. Kal. August. CP. Olye. Y. C. Cons. 491.
T I T. LXII.
DE MANCIPIIS ET COLOMS PATRIMOMALIU:,
SALTTJE.NSIUM , ET EMPHYTEUTICORU.M (l3)
rUNDOUUM.
Si villa locata in emphyleusim conred/tur , non possw
coloni usurpare lolun terriloriuni ejusdem. liart.
1. Imp. (l4) CoNSTANTlKDS A.
EMphyleuticarios gravant (i5) coloni , agros prjer
consuetudinem usurpanles , quos nuUis culturis ei-
dierunt : cum solennitas id (16) eos attrectare permiUi,
quod eorum labore , vel olivelis est insitum (17) , ll
viiietis. Sed et irriguas fontium (18) aquas usurpare •
nanlur , quarum (ig) fruclus solis emphyteuticariis •
bentur. Ideoque placuit , ut (20) deinceps aquarum ji|
potestatesque penes emphyleuticarios permaneant: tantu.
que (21) ex [ eis (22) ] colonis imperliatur , quanti
culturis eorum agrorum sufijcere manifestum est , quos ( )
ipsi colunt: pro modo autem superfluae irrigationis, qui
ultra culturas suas usurparint , emphyteuticariis (24) p-
sessoribus pensiones accessionesque praebeant. PP. 7. ,
Mart. Carihagine , Constantiko A. y. et Licusio .
CoNss. 319.
Manuniissio facta de mancipio fnndi palrimonialis
a non doniino , rescinditur per procuratorem
Cccsaris. Bart.
2. Imppp. Valens , Gratian. et Vai.eht. AAA.
ad Germanianum Com. S. L.
Llbertates , quas mancipiis (26) ex fundis patrimor*
libus , atque emphyteuticis , qui fundorum non s t
domini , praestiterint , rationales hujus (26) proecepli -
ctoritate rescindant. PP. i3. Kalend. Maji, Lupiciaol
JoVlNO CoNSS. 367.
Emptor fundi patrimonialis tenetur dare colono ,
quem si expulerit , posscssione privatur.
3. Imppp. Gratian. Valent. et Theod. AAA.
Posthumiano P. P.
COgnoviraus a nonnullis , qui patrimoniales fundos r-
ruerunt (27) , colonos antiquissimos perturbari , •
que in (28) eorum locum (29) , vel servos proprio.
(i) Dctsl in ^o\>. Thcod.
(2) Licet , in JSor. Thcod. cS qna suljscriplio sic restifuctida
est : Dat. 6. Id. Jun. Cotistantinop. Tljcodosio A.'i^. ct Feslo Coriss.
(3) Quisquis in quacunque dioecesi , vcl ]irovincia fundiiin
piincipis patrimonialcm , vcl tcnipH vel .igonotliclicuin ( ih ckt>j-
Tj» , ^ iipxiixcy , ? dymo^iTiKit ) pcr annos quadr.iginta conti-
Huos , sivc justo , sivc non justo tilulo possedcrit : firmitcr euiu
tcneat. Idcm juris sit , sivc salvo canone , sive iion pcr annos
quadraginta posscdcrit , ut eum tuto vcimcai ., Synopsis liasil. 5i.
lit. 3. ex lih. 56. tit. 14. cap. 3i.
(4) Saltuenses fundi , ncinora pastioni depubata , qui fundi
ctiam partimoniales sunt. l. i3. supt: h. t.
(>) Al. desunt.
(6) Agoliothetici juris fundi , hic , qui agonotlictici. l. pen.
infr. de divcrs. piced. h. l. tit. 6(). mastifjophori. /. 18. ^. 17.
Jf. dc inuiierHi. et honor. dcpul.Tti sumptilius sacrorum ccrfami-
11'im. Goth. Plura ad hanc lcgcin vidcat , qiii volct apud Ciijnc.
ct Alciatum hic ct ad l. iJt. consulat ISIolinwuin ad consuetudi-
iios Purisienses §. 55. gloss. 4- num- '5. Mod.
(7) Pr;iescriptione 40. annor. dcfcndi polest possessor , qui fun-
dum patrimonialem , vel sacrorum tcmpiuriim , vel fundos quasi
alicnatos , vcl quasi don.ilos , dcmplo cauoiie cum titulo , vel qua-
&i titulo 40. annis posscdit. /. 4- supr. dc procscr. 3o. annorum.
(8) Imo aliquam , /. 6. supr. de prascript. 3o. mn. Harme-
ttop. 3. §. 63.
(9) Et cx.
(10) Al. juris.
(11) Dcmpto.
(12) Per jussioncm principalcm.
(i3) Emphyteuticariorum-
(i4) ^/. Imp]>. Valentin. et Valens AA.
(i5) Coloni ompliyteiiticarios agros gravare nou deljcnt :
cst , eos fundos , qiioriiin altcrius cst emphytcusis.
(16) Coloni eos tantum agros colerc possunt , quos laljoie col
runt : verbi pratia , quos olivetis inscrueruut , vel vinetis.
(17) Al. Obsitnm.
(18) Foiitiiiin aquas , quaj cmphytculicariis dcbentur , col
Usurparo vetantur.
(10) Quorura.
(20) A(iuarum quae partltio intcr colonos ct cmpbytcuticarios
(2 1 ) Colonis c£uautum aquae cmphy tcuticarii rclinquere debcan
(22) Al. deesl.
(23) Quod.
(24) (^oloni craphyteuticariis posscssoribus pcnsiones ct aeccss
nes praebebaut.
(20) Id est , ahcnis. vid. /. 2. et 1. 3. supr. de his^quiai*
dotnin. manum.
(26) Hujusmodi.
(27) Al. cmeriter.int : idque jurc privato , vel empbytcutico.
(28) Palrinionialci fundos qui babenl , coruin fuudoriuu co.orj
pcrmutare , et in coruiu iocuru alios substitueie non dcbcut. <
(29) Loco.
CODICIS REPETITyE PRyELECTIONlS.
lio3 colonos surrogari. Edicli itaquc hujus auctoriia-
iciraus , eos , qui dcinceps aliquid hujusmodi credi-
l attealanduni , iisdem possessionibus esse privandos.
loloni ad aliquam mUitiam convolantes , revocantur
ud antiquam culturam. Bart.
4. lidem AAA. (i) Cynegio P. P.
i'per patrimonialium rcfcclione (2) fundorum dudum
► loslris est Jcf^ibus constitulum , ut (3) hi , qui eos
i]iles solum eorum verieranl; nunc [ ad ] alia [ se (4) ]
j dirigentes (5) , nunc ad mililiain convolantes , ad
is conditiones el propria jura revocentur. Cffiterum
} qui castrensibus slipendiis olia (6) quieta meruerunt ,
P (7) ] veteraiii constituti , nequaquam placet te-
) in usum vomeris ligonisque conyertere.
T I T. LXIII.
[FUGITIVIS (9) COLONIS PATIlIMONIALIBUS,
SALTUEJSSIBUS ET EMPHYTEUTICIS.
i\ni patrimonialcs vcl salliienses non ohstaniibus aliqui-
s stipendiis , quce promeruerint , revocantur ad pri-
vvam culturani agrorum. Eart.
I. Imppp. Valejst. Tueod. et Arcad. AAA.
Jiounque parvuli (10) cx municipibus (11) , vel co-
. lonis (12) patriraonialibus vel sailuensibus , quorura
tamen avi ac patres iinplicati hujusmodi functioni-
.^erint , conniventia miliiaris ofScii ad stipendium
?nse , vcl ofdcia diversa transierint : ad munera pa-
I, vel [ ad ] agrorum (i3) cuhus conventis ducibus,
nis , ac proepositis revocenlur , neque his stipendia
a (i4) ] prosint.
2. lidem AAA. Cynegio P. P. •
Jisquis (i5) colonura palrimonialem (16) aut solli-
citalione susceperit (17) , aut occultalione cclaverit :
non sohun (18) ipsum resiituere , sed etiam libram
i Et Arcadius A. in vet. quib. lib.
Re fcctioncni.
Co oui iialninonialcs , qui solnm vertcrunt , qniquc tid aHn
dii\6«nilcs , sive iiiililiae nomcn dcdcrunt , rcvocandi , nisi
ni sint.
Al. (Ifest.
Al. DUigentes,
Vclcrani sunt , qui castrcnsibus stipcndiis otia quicta mc-
"*i ^'f ■ ^' '• 2" 3- «< 4- i"f''. de vetcraiHs. l. 12. tit. 47.
Al. tleest , alids cliain.
Tcla \n us nn vomcris ct ligonis convertcrc inci\ ile : hoc
c\ vctcrano nillilc colonum ficri. Ciyilc tamcn cst pacis
ISIS. *
5. C. Throd. 9.
) Parvuli dicuntiir inlra anniim vigcsimuin quintum. /. 2.
. de fiindis patninonal. Ji. /. tit. Cm.
) Oili cx Curialibus , cx mililia rclialicndi aJ muncra pa-
scn CiiM.iin suam. /. 17. Sii/ir. de dccur.
0 t'' co^nis. Kati cx colonis patrimonialibus , vcl Saltucnsi-
id a^vovv^m ciiIIms rcvocandi.
3) Hoc cst , ad stivam cl aralrum.
4) AI. deest , al. additiir /jo.?< jnosint , cl cst cx subscrivtionc.
5) Ex lib. 5. tit. <). /. 3. C. Th.
6) Juris nlieiii, m'c. Th.
7) Rccipiens , aut occultaiis colonum jwlrimonialcni qua pccna
atur. dc privato addc /. 12. supr. de a^ricolis. h. /. ^V. 4-,
8) Qu.Tdam hic oniissa sunt c C. Tlieod. quom vidc.
'9) Coloui paliimonial^s foiuiu sjrliuulur aj ii<l ptivsidcm pro<
1000
auri poenae nomine inferre cogalur. PP. 8. K.al. Novemb.
Constant. Honorio N. P. et Evonio Conss. 386.
Omnes ndscriptitU ad agriculiurani piyedioriwt
patriinoni(dii>m , 5/ ad cdiquam militiam
convolavcrint , rcvocaniur. Bart.
3. Impp. IIoNoR. et Tiieod. AA. ad
Anthemium P. P.
/^Ujuscunque adnolationls , vel oraculi dudum impe-
VJ trati , vcl poslea eliciondi auctoritate submota: omnes,
quos patnmonialiuin agioruin vinculis forluna tenet ad-
scriptos , sub quibushbet gradibus militanles , ad (10)
provinciae moderatoris judicium iliico sub idonea interccs-
sioue mitlentur.
T I T. LXIV.
DE COLLATIONE FUNDORUM PATRIMONIA-
LIUM , ET EMFUYTEUXrCARlORUM (20).
1. Imp. CoNSTAWTiNus A. (21) ad Proculum
Proconsulem Ahicee.
EMphyteuticarii (22) possessores , qui mansuetudinis
nostrai beneiicio ad exlraordinaria (^3) minime de-
vocantur [ munera (24) : ] sicut caeleri Provinciales ,
obsequium suum ilineribus (26) muuiendis impendant.
NuUa enim ralione debeni ab iroc , quod (26) in com-
mune (27) omnibus profuturum est , sejungi (28).
2. Idem A. ad Ovinium (29).
PAtrimonialcs (3o) fundos (3i) cxtraordinariis oneri-
bus , vel inedine , aut tertice (3^) portionis obsequiis
fatigari nou convenit , cum eosdem , et auri (33) spe-
ciein, et frumenti plurimum modum constet peisolvere : ita
ut qui violare slatula tentavcrit , puniatur. PP. 6. Kai.
Septeinb. Charthagini , Co.nstaktiijo A. v. et Licjjxio
Co^ss. 3 19.
vinciaE : ct apud cum litigant dc colonaria sua conditionc : dcdu-
cunlur autcm ad cnndcra praesulcm a tribunis , ylI ducibus , sub
idonca cautionc.
(20) Al. emphytcuticorum.
(21) Ad Proculum. Procons. AfriccE . in C. Thcod.
(22) C. Th. if). 3. 1.
(23) Patrimoniaiium fundorum cmpliytculicarii ab cxlraordina-
riis muncriliiis cxcusaiitur.
(24) Abest a Cod. Tlieod.
(25) Patrimouialiuin fundorum cmphytculicarii a muncie via.
rum municndaium uon cxcusantur. addc /. 4. infr. de pn\'ilegiis
domtis Augustce. h. l. tit. 74.
(26) Itincrum rcfcclio prodcst omiiilms.
(27) Immunilas non datur ab iis , q la; in coiumune omnibus
proriitiira sunt.
(28) Essc scjuncti , in C. Throd. cx quo rcstitucnda hic est
subscriptio , P. P. Non. Maji , Carthaginc , Coustaulino A. Y. et
Licinio CC. Conss.
(29) Catuliniim P. P. Africte.
(30) C. Throd. II. if). I.
(3i) PdjriinoniaKs fniidi ab cxlraordinariis muncribus cscusan-
tur , /, i5. Supr. de excus. muncv. l. 10. lit. 47.
{})!) Pafrimoniaics fiindi nc quidcm cxtra.rdinariorum munerum
mcdiani aut lcrliam parfiiii cxsi Ivcic dcluiit. /. 4. C. 7'heod. ccd.
(33) Pnlrimonialts fundi principi pr.-cslanl auri specics ct fm-
mciitum , /. 2. supr. de fmd. p..tnnion. h. l. tit. 61. /. ii'
Supr. di- cxcus, muner. l. 10. tit, 47.
ioc6
L I B E R U N D E G I M U S
3. Imp. JcLiAKUs A. (i).
OMnes , qui patrimoniales fuudos sive (2) communi-
ter , sive ex asse retiueat , pro his couveniendi sunt
ad universorum munerum ad eosdem fundos perlinenlium
pro (3) rala portione , vel in solidum fuuclidnes , si-
cut (4) uuunKjuemque privatorum necessitas publicse pen-
eitaiionis adstringit. Datum 5. Kaleud. April. Mamekxi-
wo et jNevita Conss. 362.
4. Impp. Vale^x. et Valejns AA. ad Germanum.
PLacuit , ut emphyteuticorum fundorum patrimonia-
liumque possessores , quo (5) vcluerint tempore , et
quantum habueriut pensiouis paratum : dummodo non
amplius quam in tribus per singulos annos vicibus officio
rationalis adsigncnt : ac (6) de suscepto (7), ab eodem
seurilatem eodem die pro niore (8) percipiaut : modo
ut iutra Januariarum Iduum diem omnis summa ratioci-
iiiis publicis inferatur : gravissimse paenae subdendo offi-
cio , si cuiquam quolibet auni lempore ( dummodo ne-
quaquam numerum ternae (9) illationis excedat ) solutio-
nem facere gestienti negavent susceptionis ofllcium : vel
si moram fecerit , in chirographo securitalis edendo : su-
per quo possessores , aut Procuratores , vel Magislratus ,
aut quicunque in locis fuerint , qui conficieudorum acto-
rum habeant potestatem, conveniat coutestari : ut et de of-
ficii insolentia constet , in quo exercenda vindicta est :
et his possit esse consultum.
5. Impp. Arcad. et Honor. AA. Messalas P. p.
PEr omnes Proviucias patrimouialium fundorum ab
ordinariis (10) Judicibus canou exigalur : et quicquid
exactum fuerit , dirigalur.
•]- Sciaut vero memorati judices nihil sibi ex privala)
rei canone , vel ex eo , quod ex iisdem lilulis contige-
rit (11) , ad necessitates alias transfln^eodum : nisi malue-
rint gravissima severiiate eorum liceutiani coerceri. Dat.
i5. Ral. Jul. Mediol. THEOooiio Cojxs. 399.
T I T. LXV.
DE FUNDIS REI PRIVAT.E , ET SALTIBL;
DlYliS.(E DOJIUS.
Fisco alienante rem non potest res avocuri , sed perp
peiies ipsum , vd (jus successores deba res
permanere. liald.
1. Imp. (12) CoNSTAXTlNUS A.
UNiversi(i3) cognoscaut has possessiones quas de f^
nostro comparaverunt , seu comparant , nuUo a >.
bis jure relrahi (i^) : sed propria firmitate posi.»s
eliam ad posteros suos dominii perpetui durabilitate dimi!
2. Impp. Valejst. et Valens AA. ad
Flaviauum Com. R. P.
HI, quos commoditas privatae rei praediorum (i5jd
ea postulanda sollicitat , adeant tuce dignationis]'.
ficium , et modum sua^ deliberationis indicent per Irl.-
los : cortumcjue habeaut (16) quod unaqusque villa tn
eo onere , vel forma (17) cui nunc habeiur obnoxia,d
novi domini (18) jura migrabit : ut si (19) quid adjecit
sumplus cura , vel solertia , quicquid mancipiorum . 1
pecoris accreverit , capitationis , aut canonis augraea
uon patiatur , sed solis (20) dominis heredibusque do .
norum sit cessura felicitae. •\' Si quis autem ia aunis -
gulis (21) non solverit debitum ex re ipsius , quodn
reliquis (22) remansisse claruerit , sine aliquibus dej: •
dere cogetur induciis. -]- Sane si quem poslea minus i-
neiim factum esse constet (28) , nec ita ut expedit , •
lionem reddere pensionis : res , quas ex nostris rebus -
ceperat , ad alium (2^) idoueum jure quo saiicim. ,
transferentur : nec tameu decocloris (^5) cujusquer-
quis (26) , qui novus accedit , oiierabitur.
3. Impp. GiiAT. et Vale^. AA. (27).
Uicunque possessionem rei privats nostras accepia
suo noiniue , vel jure perpetuo (28) , et vel lil)
conductionis ei crediderit esse tradendam , qui p-
Q
(1) Cocl. Theod. II. 19. 2.
(2) Multa snnt liic ct poslca addita a coinpositoribiis.
^3) Palrinionialiiim liiiidcrum posscs-ori-s jiro rala possessionuni
solennibus liirclioiiiluis satisfacere lcnciitur.
(4) Patriinoiiiaiiinn tuiidorniii possessoiis et privati fundi pos-
sei.soris cadein iu inferendis solenniLus prBCstationibus ratio est.
(5) Patrimonialiuni et einphyteuticarioriim fundorum possesso-
res pensiones suas , aunonas solemnes , quo anni temporc volucrint ,
possunt soivcre , sic tanien ut inlcgrum suum cauoncm infcraut
iwtra trcs ad suiniuum pensiones.
(6) Solvenli debitori apocham creditor ( etiamsi priuceps sit )
praestare cogitur.
(7) Suscci)tura cst sccuritas apochae. vide Noyell, i3o. cap. i.
(8) Promere.
(9) TrJnne.
(10) /. 7. in pr. Supr. dc exact. tribut. l. 10. tit. jg. l. 1.
in pr. infr. de collat. fuiidor. fiscal. h. l. tit. ^3.
(11) Al. exe^eriiit.
(12) Imp. Cor.staittini Ed'ctum ad Constantinopnlifanos ^ ita
scriiUum reperi in uno jnanuscr. al. Impp. Constantinus ct Con-
stans AA. ad Hcliodorum.
(i3) Emeiis pntdium privatum a fisco , firmiter id retinet , ne-
que uUain cjus adcaijitionem vereri delct , ita ut id ad suos libc-
ros durabilitcr , ixupZi tr:;nsnjittat. 6'ynops. Basil. i5. tit. 3. ex
Ub. 55. tit. i5. 6. I. /. 2. siipr. nc fuc. rem ^ cjuani ucrdidit ,
eidncat. l. 10. tit. 5. /. 6. Supr. dc fundis patrimon. h. l. tit. .
(i4) netrahere dicit , ut /. 5. circa mcd. Infr. de locat. pr.
CH'd. h. l. tit. 70. ut et retractare in /. 2. supr. ne fiscus r&t
(juam ^>i;nd:dit , evincat. L 10. tit. 5.
(|5) Prctiorum.
(16) Habeat.
(17) Fortuna.
(18) Dominii.
(19) /. 16. in pr. Supr. de omni agro dcscrto. h. l. tit. 58
(■io) Soluiu.
(21) /. 4- supr. di'. fundis patrim. h. h tit. 61.
(22) Viiie quod scripsi ad /. ult. supr. de censibus. h, l. tit. •
(2 3) Constabit.
(2lj) /. i3. supr. ds omni agro deserio. h. l. tit. 53.
(25) Decoctor , qui pecuniam publicam dccoquit , interdpii
intcrvcrtit.
(2G) WAe. l. II. Snpr. de omni agro deserto. h. l. tit. 58.
(27) Imppp. Gratian. Yalentiniau. et Tiieodos. AAA. l
ncsperium.
(1.8) Id est , dominii vel efnpbyteuseos jiire , ut in /. p^" :
supr. de exc. mun. hoc aulem dicit lex : Si quis fundum '■}
privalse jure perpetuo vcl titulo conductionis acceptum alii sW
dcrit , donaverit, vel ablocaverit , qui sol,endo canoni paf i'
sit , pro eo ipsc obligatur fisco. Mod,
CODICIS REPETIT/E PR.ELECTIONIS. 1007
pp. Tiiron. et Valext. AA. (19)
ad Eiidoxiuin (20).
jllUtalem palrlmonll (i) nostvi solvendo non va-
is (•2) pio to , quem succedaneum surrogavit ,
tuae (3) solutioni stalualur obnoxius.
4. lidem ad Orebium (4).
valffi solicitudinem , curainque pertineant
;|;'nniversariis (6) solulionibus postulalis ,
semper luit ) sludio defcndantur.
5. lidem ad Nebridium (7).
atque ab
peculiari
NEmo (21) deinpto(22) canone ad comparationem do-
minicae (2.3) possessionis accedat. Quod si quis in po-
sterum ad interdictam coritractum accesserit , enm volu-
miis pretia (24) perdere (26) perpctuo : nec expensarum,
^ivcrsi fundi (emplorum (5) ad rationalium rei pri- vel meliorats rei frucluum exactioni compcnsaiioncm op-
'" " '" ponere : nec tcmporis sibimet conlra [ nostra ] commo-
da praescriplione [ excepto vetustalis (26) auxilio (27) ]
blandiri 5 Palaiinum etiam officium , si quoqiio (28) mo-
do contractus ejusmodi fueril celebralus , vel si laJem pe-
litionem instruxcrit , quinquaginta pondo auri poence 110-
miue inferre privato nostrae mansuetudinis aerario : null.i
Sus (8) aquae, quaj fundorum nostrornm utilitaUbus liberalitate nnstrae clementi.Te , nulla sanclione contra tan-
J serviebat , plurimorum dicitur usurpatione sublatus: ta rei privatae commoda valitura , licct adnotatio vel
'^ " ■' """' ^' • I-.-- divina pragmatica sit ^ qua? contra velita canonem vcn—
dere concedat (29) , vel pocnara Palatino remittat (3o) of-
ficio. Dat. i3. Kalend, Jun. Conslantinop. Anatolio
V. C. Co^s. 44o-
T I T. LXVI.
DE FUNDIS ET SALTII3US REI DOMINIC^ (3i).
)
mancip. h. l.
tit. 17. l. ult.
vel doraibus.
; procuratorum (9) conniventia , vel dissimulatione
clum , ut agrorum fertilitas destituta (10) , nullus
us culloribus prsestel (i i). Quia igitur satis injustum
latuiii florcntis ante palrimonii , aridae sitis molestia
ari ; ad mealus pristinos universum fiqu.Te motum ,
i|)oris praescriplione submota , praecipimus revocari.
6. Imp. Arcadius (12).
m (i3) , qui (14) collegio , vel curia; , vel bur-
gis (i5) , c.neterisque corporibus per xxx. (i6) anii.
interpellatione servierit : res dominica (17) , vel in-
0 privata non inquictabit , si colonalus , vel inquili-
s quaestionem mnvere (18) tentaverit : sed in curia ,
in corpore iii quo servierit , vemaneat. Datum 3.
}nd. Jul. Mediolan. Stihcuone , et AuaELiANo
ss. 40O4
P.ittimonii appellationc rcs ellam privata principls conli-
Est enim qiioddara patiimoniura principis privatnm , /. 8
riieod. cle jure Jisci. l. ult. Infr. de uc^ric. et
•7. alitid sacriim , /. 1. Supr. dc indict. l. ro.
dc veclig. quod a re priyata separari solct ,
4. et 8.
/. 47- i^ fi>^- Jf- de jure Jlsci.
Pcrpctuo.
Al. lidein AAA. ad eundcin. al. Cepertum.
Teniplorum fundi pertinent ad curaiu rationalis rci privatoB.
, Al. unifc}'sittitis , scd m.dc.
) Al. liditn AAA. ad Nrpidium. al. Nepotium.
) ^ Aqua pertincns ad usuni fiindoruni rci privalre principis a
1 intercipienda : addc , ut usurpatortin nulla possit dcfcndcrc
loris prxscriptio.
) Vidc /. ult. supr. de condit. inpuhl. horrcis. l. 10. tit. iQ>.
0) Fcrtilltatcs destitulae.
1) Pra;s.tent.
■>■) Impp. Arc.id. ct Honor. AA. Tinrentio P. P. Gailianim.
3) Ex IU>. \i. lit. ult. l. pcn. C. Theod. quam confert :
ta cnim liic sunt immutata.
4) Q'" triginta annos servivit collcgio , Curi.-B , vcl burgo ,
rcvDcandns est qnnsi coloniis alicnns , vcl inqiiiliiins.
.'i) Durpi , rorpoia , ut hic , liabilacula pcr limitcm. Pa;d.
L-onus f^<dcntini,mo , CasUlk parva , Veget. 4. a vocc tu>>©-
verbuin deducifur , qua) vox etiam nrbcm significat : undo
s nrbanii; Alsebjdo vifjLifjtx vifyivx. .iddc lituluui C. Tii. d;
rgurits. i^i.h\c qnaj scripsi ad /. 3. 5. 4. supr. de ojjic. P. P.
•icw. vide Ciijac. 3. obseri'. 24. tn /in.
i(>) Vido iVoi'c//. 123. cap. i. injin.
17) Dominica rcs ct privafa idein , ut hic , rt l. 9. supr.
e /isci , qii.T ct ] roprietas , dominium. /. 2. Iiifr. tit. prox
18) Al. opponero.
19) Ex Aoi'. Tlicod. de rcscind. ucnd. m dominicoc. ubi
tur inscriptio , Eudoxio C. R. P.
Jo) Al. Com. R. P.
•ii) Kmei-c dominicam possrssioncm , canone dcfr.icto , nemo
e.st. Nani el prcliuni iicnlif , ct fundum aniittif : nec ea , qn.n
pendit aiit melioravit , rccipiet : nec compcns.ibit ciini frncli-
) qui ab co cxiguutur : ncc prxscripticnein temporis habcbit.
principi privata conscrvari ,
dc
sic
Immittens animalia in pascua principis , aninialia
perclil 5 procuratorque fisci ., qui hoc conseniil^
gravissirne puniliir. Ang.
I. Imppp. VALEiNT. TiiEOD. el Arcad. AAA.
ad Dripatium.
SI quis ovium (32) , vel equarum greges in s.illus rei
dominicae ajienus iramiserit : fisco illico vindicentur,
Qninetiam palatini , qni , nt t.nlis emptlo fiertt , adjnverint ,
quinquaginta lihrns auri , nullo beneficio in bis valituro , frre-
stant. Syiiops. Basil. d. tit. i5. c. 5. vide /. 2. supr. sine ce/i-
su i>pl rcHquis.
(o.t) Adrinpto , in Nin>. Theod.
(23) Doinino rcrum , boc cst ,
publicc intcrest.
(24) Emcntis confra inlcrdirtnm Icgis pcena bic est , pretiuni^
cxpensas, mcliorationes in rem facfas ainillcrc , prascriberc noii
possc. Ali«s interdum prcllum ainittitur taiituui : ut si qnis censi-
tum absqiic tcrra cmerit. /. 7. su])r. de agricrlis. h. l. tit. 47.
Imo nc prctium qiiidcm : nt si iion vicantiis vicanei fundnm com-
paraverit : conlrnctus qnidtin niillus cst , emptor tamen non amit-
tit pretium. /. luiic. infiu. supr. iion licere lu.bilatoribus Metro'
comicB. h. l. tit. 55.
(25) Prceperdere , in Noi>. Thcod. sed cmcndanda cst cx hac
lcctiono.
(2G) Vetustatis vocabulum alias significat qiiadraninta annos j
alias 3o. vido /. ii. supr. de fundis patriin. h. l. tit. 61. alias20.
cnnorura spatium : l. \. inftn. l. 2. in princ. l. tdt. J}'. de aqua
ct aqncB jdui>. adde /. 12. Infr. d>^ cohorlalih. l. 12. tit. 58. et
l. 1. C. Th. de /oHgi tcnrporis prcescript. Ila diutinuni tcmpin
varic solct accipi , /. 1. C Th. de act. ccrln tcinpore finit. l. 2.
stipr. de prcrscript. 3o. annor. t. qtti in prci'incia. j~. Jf. de ri-
tu nupt. vide Cujac. 18. obs. 28.
(27) Absunt a Noi'. Theod. ct addila fucrunt cx /. idt. supr.
de fiind. patrim. h. l. tit. fir. ut rectc obstrNavit Pithccus.
(2S) Quo , in No^>. Theod.
(29) Concedct , in Noi>. Theod.
(30) Rcmittet , in No\'. Theod. cx qii.i subscriptioncm rcstitnc-
rc potes.
(3i) Taminccr ^ in mco mannsc. est , Dominiccc. Goth. Resdo-
minica et res privata idcm c.«t , iil conslat e\ /. pcn. lit. prace-
dcntii . l. g. supr. dc jur. /isc. IIiijus /i7. /. 2. piopritl itcin vo-
cat ct dominiiiin. l^tbiiit iuilur ( iiu]iiil Cnjacins ) siiperior tifii-
Iiis ila concipi ; De fundii ct saltibus r,i dcmiiiiccs. vtl , Dii
Jundis cl snltibus rci privata:. et liic non intrr|>oiii. A/od.
(32) Grc\ oviuni vel eqmruin iii saltiis douiinicos imnujsus li-
sco vindicatiir.
'ioo8
LIBER UNDECIMUS
3. Idcm A. ad Equltium Magistrum cqultuin
et pedilum (19). '
SErvi , atque coloni , et eorum lilii , vel nepoies 1
f[uicuncjue de fuudis , ac possessionibus nostris cn
Quod sl vcnalis procnratorum (1) connlvenlia, ut Id dein-
ceps lcnc^iur , adniiscrit : eos gravissimo jubemus suppli-
cio subjaccre.
2. Inipp. Arcad. et Honor. AA. ad Paulum
Coraitem dominicre rci (2). culo ad ofHcia convolaverint diversa : reddantar eliara ol
SI qua (3) loca (4) ad sacrum (5) dominium (6) si armatie iiabueriul sacramenla miliiia?. ?Sos enim ('J
pertinentia cujuslibet temcritas occupaverit: secundum eos discingi juberaus \ ac reddi , qui prolectorum fuini
veteris (7) census lidem in sua jura retraliantur , re- nomen adepii.
scriptis per obreptioncm (8) impetralis , et prKScriptio- 4* Imppp. (21) Grat. Yalent. et Theod.
ce (g) longi (10) tcmporis , et novi census pra^judiciis AAA. ad Florum.
in hac causa summoveudis (11). Neque enim , aut pre- XTX ingenuo , et colonls , ancilllsque nostris (22) (.
catio colorala , aut incubalio (12) diuturna , aut novella jL^ tos , natasve , origini , ex qua matres eorum sa
profcssio , proprletatis (i3) nostrae privilegium (i4) abo- facies deputari.
ere potuerunt. Dat. 5. Kal. Aprll. CP. Arcad. iv. et
HoNOR. ui. AA. CojNss. 3^6.
T I T. LXVII.
PE AGRICOLIS , ET MANCIPIIS DOMIlSICiS
VEI, flSCALlBtlS (l5) REIPUBLIC^
[ VEL PRIVAT^. ]
5. Irappp. Valent. Tiieod. et Arcad. AAA =
Cynegio P. P.
DOminlcos (^3) colonos , neque ad descriptionera ()
patlmur devocari , neque ex.traordinarJas pad )'|.
ctiones : maxime cum adversus consuetudinem raemosu
onera dicantur inferri.
6. Impp. Theod. et Valest. AA. VaJerioP. P. ,
/^Uotlens alicui colonorum agrum privali patrlmonii >.
stri placuerit veiiundari (^5) : non unus tantm
qul Ibrte consorlibus (26) suls gravls ac raoleslus i -
slat , sed alii quoque duo vel plures ex slmili ori^e
j. Imp. CokstAnt. A. ad Constant. P. P.
NUUus omnino originalis colonus (16) rei privalse no
strce ad (17) aliquos honcres , vel quoplibet alia ci-
vitatis munera devocetur. Non enim clvilatum ordinlbus, ac (27) jure venientes , In supradicta emptione socienl.
et ca^teris , cx quibtis pro muhitudine fierl nominaliones
oporlet, per omnia florentibus ad haec suprema praesidia
injuriosa nomlnatlone descendcndum est.
_ 2. Idera A. Jamiarlo P. P.
COIonos nostros , qui privatl (18) sunt , vel ad ratio-
ciiiia gerenda , vel ad colendos agros idonei , retrahi
jubemus , ac lanium colendis nostrls rebus addicl : quin-
etiam in posterum observari , ne qujs eorum rem priva-
lam cujusquam gerendam , aut aliquid adrainistrandum
suscipiat.
T I T. LXVIir.
DE PR^DIIS (28) TAMIACIS , ET DE HIS Ql
EX COLOMS DOMINICIS ALIISQUE LlBEHjE
CONDITIONIS PROCREANTLR.
Natus ex uno parente tamiaco , et altero libero ,
taniiacus est. Bart.
I. Imp. Zeno A. [ Chlseroti P. P. ] (29).
ST liber (3o) colonus , vel colona libera Tamiaco(3,
vel Tamiacae raatrimonli jure copuielur : filii , 1
(i) Prociiralor.
(2) Al. dvmorum.
(3) C. Th. 10. t. i5. l. 3. siipr. ne rei dominioce vel templorum.
(4) Usquam toca , in C. Theod.
(5) Domiuiiim liic yppcliat rcs privalas.
(6) Tamcium , Hal.
(7) Ccnsui aiitiqno standum , non novo. /. 1. supr. de cens.
h. t. tit. 57.
(8) Obieptitia rescripta non spectanda , sed utiila Gsco.
(9) Prffiscriplionem.
(10) Doniinio sacro , non posscssioni longi temporis favcndum.
(11) Qusc<!ain liic oinissa stnit e C. Thcod.
(12) Inciiljalio cst niulpe Gdei posscssoris.
(i3) Proprietaleni cjiioqne hic appcllat les privatas.
(i4) Vide l. 2. supr. de prcescr. 3o. vcl 40. annor.
(i5) In scriptis nostiis exempl. legitur , Jiscalibus
pri\>atce , sic in nico rcctc. Cont.
(16) /. 5. Infr. h. t. l. ult. 5. \. ff. ad municip. l.
hni. JJ'. de jure immunit.
(17) Coioni rei piivatee ad honores aut mnncra civilia devoca-
ri non debent.
(i8) Coloni rei privatae principis alienam rem administrare
noti possunt,
(ly) A\- rcdituum ; scd male.
(20) Coloni rci privatae principis a militia armafa , etlamsi
}>rotectorcs sint, ad piopriam conditioncm cum suasobolc retralicndi.
(2i) Al. Idem A. ad Florentium.
(22) AiJAaf h(7V07iKui; Grieci appcUant ancillas dominicas : ut
*ff scnsiis : Es ingenuo ct coiono anciilaquc dcniiiiica natum , ma-
fns conditioncm scqui : ct origini ejus dcjnifari. Syn. 55. tit. 11.
su^e 7ei
5. §. cO'
cap. 12. colonns est doininicus. adde /. ly. supr.de agric. et
eeitsit. h. I. tit. 47.
(aS) /. i. supr. h. t.
(24) Coloni rci privatae principis nullam descriptioncm pati
dcbcnt , aut ad estraordinaria raunera devocari. adde /. i. sl.
de agricolis , et censit. h. l, tit. 47- /• i- supr, ne rusticam. .
l. tit. 54.
(20) Coloni agcr venditus , non uni consorti tantum addicem
est , sed duobus saltem vel pluribus.
(26) Consortes , qui ejusdera sunt originis. vide /. i4- «'/"". •
contrah. empt.
(27") Aut.
(28) Tamiaca pra?dia in provinclis erant servis suis ct olo
instructa. /. i . /. 1. infr. hoc lit. sed et equitiis. Novell. ■
cap. 5. in Jin. c. 6. c. 7. in Cappadocia fucrunt freqnentia.
c. 5. 6. et 7. vid. Alc. hic. el Pyrrhum supr. ad tit. de fw
rei prii'atCB. Goth. TxfJislai) ccUarinm dicitur in A^op». 3Iarti>
de ind. rel. et ideo eoruni cura pcrtinebat ad Coinifem domorur
et pr<Epositum sacri cubiculi ; et liac ratioue domus sep.iratur
re privata ; quod eniin domui dcputafur , ceilario depulatuf , '
cubiculo : Res privata aliis necessitatibus. /. ult. infr. de pm
dom. Aug. vcl rei privat. "\ eruin et doraus seepe ad rcm pri'
tam referuntur , iidcmque dicunlur et tamiaci et dominici , ut
/. I. mox qune ostendit e.x colono libero ct tamiaca , vcl contr.
tamiacnm nasci. Ex adscriptitio vcl servo alicno ct tamiaca , *
c coutrario natum , mdfrem sequi. nam boc jus antiquum e
/. 21. supr. de agr. et cens. Mod.
(■.ly) Pro inclu.iiis inrns libcr babet : prceposito sacri : Sotle di'
verjniin patrimonii. Cont.
(3o) Coloni libcri rcs proprias habcnt : ut hic. adscriptifii ser
ct peculia corum in potesfate dominorum, l. 18. /. 19. "* fi
l. 11. in fin. supr. de agricol. et censitis. h. lil>. tit. 47- ''^'"''''
taincn diinitfcre non possunt , ut qui possessionc 3o. annoru
quajsiii sint. d. /.18.
(3i) Ta.ixi"ov 1 Nou. Martiani de indulgent. reliquoruni. cut
culura et ccHarium principis , cui depufati er.ant reditus ta.nnac
Tamiaci vero servi , qui Jaiiic addicti. Nov, 20. 3o. adde ho
3o. c. 5.
B ex hujusmodi contubernlo procreati , vel procreatae
conis doniiiiicis adnectentur : si aulem adscriptitius vcl
iijvus alienus colonam , vel anciUaiu
jj:at in uxorern , vel adscriplilia , vel
fi servo nubat dominico (2) , et ex
lictionibus nali sunt liberi : veterum
;iere saacimus.
CODICIS rv.EPETITiE PR^LECTIONIS* foo^
3. Impp. Arcad. et IIoNoa. AA. (12).
dominicam (1)
ancilla colono ,
hujusmodi con-
(3) legum jus
2. Idem Sebastiano P. P. (4).
"|Eminimus pragmaticara sanctiotiem jussissc fundos
il tamiaci juris in provinciis positos , nec non etiam
)!sessiones Gonalici (5) salciis sub ccrla forma ( salvo
icet canone , ct tributariis collationibus ) hisdem prae-
iraposilis , voleniibus distrahi , quatenus quicquid ex
tiis raemoratorum fundorum possit restitui , publico in-
[itur. Sed licet per candem sanctionem hujusmodi vcu-
onum contraclibus plenissima deUtta sit cautio , atla-
1 perpetua) emptionis socurilali consulentes hujus eliam
petuse constitutiouis auctoritate muniri cosdem empto-
I prKcipimus.
T I T. LXIX.
E DIVERSIS PRZEDIIS URBANIS ET RUSTICIS
TEMPLOaUM ET CIVITATUIVI ET OMJSI
REDITU CIVILI.
iificans in solo puhlico debet sohere dehitam pensionem
pro cvdificio , si txpecliat rcipubliciB , alias ipsum
solum cuni ccdi/icio vindicalur. liart.
1. Imp. JuLiANus A. Attico.
Ro acdibus quas nonnuUi (6) in solo reipublicse extru-
xerunt , placitam praestare pensionem (7) coganlur.
Tertia pars canonis , qui redigilnr ex Jundis ,
vel locis , rcip. sufficit ad reslauralioncm
muroroni. Bart.
I 2. Idem A. Secundo (8) P. P.
PAmphiliu; ] eliam (9) civitatcs , et quaecunque
alice quicquid (10) sibi acquirant , id firmiter ha-
nt (11).
REstauratioui (i3) mo^nium (i4) pubiicorura tertiara
portionem ejus canonis (i5) , qui ex locis fundisve
Reipubhcae annua praestatione confcrtur , ccrtum est satis
posse sufficerc. Dat. 3. Non. Jul. Mediol. OLvtRio ct
pROBiao Co^ss. 395.
Emptor reipuhl. vel teniplorum ipsam perpeluo possidebil:
nec ab co polest avclli , licet alius ojferal
mcliorem condilionem. Bart.
4. lidem AA. (16).
EOs (17), qui auctiune (18) prima fundorum juris pa-
trimonialis , sive templorum (19) possessores effecti
sunt , vel fuerint (20), firmum dominium tenere decerni-
mus, ne (21) ullerius vaciliet uniuscujusque possessio : sed
leneat quisque jus proprium , quod dato prelio robora-
tum est , vel fuerit.
Empiio rei emphyleuticce Jiscalis facla a privato , vel
etiam a civiiate sub pacto ne teneatur ad canonem ,
tenet : sed paclum est irrituni. Bart.
5. Imp. Valentinian. (22) A.
SI (23) , qui (24) ex litulo donationis, vel emptionis ,
sive ex aliquo quolibet titulo possessiones , vel do-
mus , vel ergasteria juris dunlaxat civilis , quoe hujus ju-
ris esse vero prohantur , cujuslibet civitatis , et praecipue
hujus aeternae urbis , cui majorem debemus favorem , tam
civilis ( ut dictum est ) )uris , quam etiam agnonotheti-
cas possessiones , a consulatu Ausouii , et 01 ybrii 5 dera-
pto (25) civili canone acceperunt : eos impositum eis ca-
nonem juxta fidem publicorum monumeutorum civitaiis ,
ad quam eaedem res pertinuerint , prsebere jubemus. Nam
si privati juris debita non patimur denegari , muko ma-
gis praebenda sunt civitatibus , quge jure debentur : cum
suihciat (26) possessoribus , quod apud eos dominium ia
perpetuum ex noslra liberalilate permaneat. Si quae ta-
men possessiones juris civilis canouem privatis largioni-
biis in prajsenti prnebent , vel nunquam ademptum , vel
poslea imposilum : ad hanc jussionem uon pertinebunt ,
) Tamiacara.
0 Taniiaco.
0 /. •>.i. supr. de ngricnl. ct ccnsit. h. l. tit. 47-
)) Justiiiiunus.
>) Al. Gomnticii, Scd Alciatus lcgendum existimaf , gunathe-
, ycl agoiioihfliici , arg. i. 5. iiifr. tit. prox. qui sacroium
ainiuum sumptihus clcputati crant , ut lamcn nilul mutolur ,
:st dici Goiialicus sallus cujusdain domiuici saltus pvoprium
cn , ut liic Cujac. scribit.
>) Solarium convcntum supcrliciarii , qui in solo ReipuLlicae
icarunt , (luotannis |)i;cstare debent. Solarium cst autom ,
1 pro solo datiir , vecligal soli. /. 2. §. 17. _ff. iie quid in
> puhl. l. etiam. \b. ff. qui pntiorcs. Just. 18.
;) Pensitatione. Goth. A solo solarium dicitur in l. 1. ff.
quid in loco publ. l. etiam, ff. qui potior. in pign. Mod.
i) Al. Sero.
j) lit civitatcs.
10) Civitatcs quicquid sibi adquisicrint , id lirmo jure tcno-
lcbcnt.
n) Tcneant.
la) C. Theod. i5. i. 33. undc hsec inscriptio sic rcslltui po-
: Hofe yiiicenti K. N.
i3) Al. j4d restuuratioiiem , in Cod. Theod. adreparationem.
\'\) Mienium iiu^tauratioui tcrtia pars canonis , qui colligitur
fundis Rcipublic.-E , dcputanda. vid. /. 10. l. 11. supr. de ope-
a rulil. l. ,S. C. Theod. h. t.
Torn.W.
(i5) Tcrtia pars canonls , qui colligitur cx fundis reip. moenluin
instaurationi dcputandus est. /. 10. supr. de oper. pabi. l. 18. C.
Theod. hoc titut. Mod.
(16) Cfesario P. P.
(17) Eraptorcs patrlmoniaUnm fundorum , tcmplorurave , soiutis
pretiis , dominiuin nunquam ipsis adimcuduin liabcant. Syn. Ba-
sil. i5. tit. 3. ex lib. 55. tit. i3. cap. i.
(18) Actione , al. auctoiitale.
(19) Tcmpla paganorum ab Imperatoribns vcndlta fulsse, hic lo-
cus indicio cst. /. 5. supr. de fundis palrimon. h. l. tu. 61.
(20) Vidc /.6. supr. de funilis patrimon. h. l. ttt. 61.
(ii) Ncc.
(.>•>) Iiupp. Valoniin. ct Martianus AA. Paliadio PF.P. Oncn-
tis , in Not'ell. 3Ia tidni.
(•i3) Si qui vcl pcr donationem , vcl emptioncm ,vcl pcr aliiim
moduin aut crgastoria civilia ^ pricscrtim Cousl-antinopoIUan.^B ur-
l)is , aut agniiollicticas possessiones a consulatu Ausonii ct Olybrii ,
doinpto canone , jccepcruut , dcinccps impoiitiim ois ab initio ca-
nonoin prreb<;uit. Nam si privalos fiaudari noluinus , multo minus
urbcs : adooipic posscisores doininiuin lirnuim in cis habeant. Sy-
nops. ibid. dicto c. 1. Golh. Pio intellectu liujus 1. vide Alvar.
Valasc. de jure Em,>hyleut. qucest. i. nuin. 7. S. L.
(•24) Sum|)ta cx Novclla Martiani dc prsrdiis civitatuin omnium,
qux hodic cxlat inbrcviario Alarici : scd liic multum immutata ist.
(•25) /. /7/1. supr. dc fund. rri priiat. h. l. tu. 65.
(a6) Vidc leg. G. supr. dc fundis patrimoniaUl. h. l. til. ol.
12"
lOlO
LIBEK UNDECIMUS
sed privato aerario canoneni , quem nunc agnoscunt , in-
ferre ex more debeLunt , doiuinio firrailcr apud eos , suc-
eessorcsrjue eorum , ct dctentatores pari modo permanen-
te (i). Dat. i5. Ral. Februar. Constaniinop. Marhako
A. 1. GojNS. 45i.
G. Imp. 2eno A. Eliano P, P.
HAc in. perpeluum valitura lege sanciraus , Nicen-
sium (2) civitati (3) , seu habitatoribus ejus, tara
jus exactionis xl. (4) solidorum annui canonis civilis
reditus od suam patriam perlincnlis , et posscssoribus , id
est , Caliimacho (5) , el Eliburno (6) , necnon Eni-
ptorio , et Veratorio (^) [ cum Epotio (8) eorujn sub
territorio ] Apamena? civilatis constitulis , ex nuper la*
psa lerlia iudjctione cum ipsa reslilui : quam si quid ex
quo sanclio Martiani diva? meraoriae lata est , ad ejusdem
civilatis praejudicium gestum est , infirmari , et quod ex
eodem provisione civilatibus delatum interea (9) quali-
bet occasione minutum cst , ex auctorilate constitutionis
noslra; Serenilatis eisdem Civilatibus iedhibcii : ila ut nec
judiciaria auctorilas , nec iraperiale rescriptum , quacun-
tjue vidtlicet adjectione munitum , sa;pedictae generalis Je-
gis vires possit infiingere (10). Quod si quis aliler fece-
nt j poena gravi plectetur*
T I T. LXX.
DE LOCATIONE PR^DIORUM CIVILIUM [ VEL ]
nSCALlUM , SIVE TEMPLOUUM (jl) , SIVE REl
PRIVAT.E [ VEL ] DOMlNiC*;.
Prctdia Principis , qux in perpetuum locantur 5
sunt locanda divitihus ct aliis cuni
Jidejussovihus idoneis. Bart.
D
1. Irappp. GRATiAhus , ThEodos. et AncAD.
AAA. ad Florum P. P.
Ivi palris nostri aperta prfficeptione cavetur , fundos
ex re priyala nostra ita tradi perpetuariis (12) , ut
periculo (i3) collocantium , oiTicIorumcpie tradantur K
que enim quicquam polcst cx devotionis pleniiudiae v'
ciUare, si apparitione judiciaria , et fundi idoneis au!
buli sunt , et inde fiscalis inderanitas idonea fidejuisio'
esl munita , quorum si altcrum , vel uirmnqije neelecu
est : qua; ex hoc titulo pcnsilalio canonica desideralur (1
ex olliciorum faculiatibus servelur (i5).
A colonis perpetuis fundorum puhlicorum non
auferuntur fundi , licet alius meliorem
ojjhrat conditioneni. Bart.
2. .lidem AAA. Nibrio (16).
T^Undi reipublica? ab his , qui [ nec (17) ] tiiulo co:
A ductionis eos detinent (i8) , quique meliores cul
patrocinante reddiderint : nec nostrarum quidem sancu
num ( si forte quisquam per surreptiouem nieruerit ) n
tibus auferantur juxta legein veterem : semel laDlum
centia facienda» adjeclionis (19) indulta.
Suhhastatio in locatione perpetua fundorum puhUrorum
ila vindicat sibi locum , sicut in cendilione. Barl.
3. Impp. IIoNOR. et Theod. AA. (20).
T Oca omnia , fundive reipublicse , prsepositis (21) prii
J-J Iicenler edictis , dehinc ubi in eum canonis modui
contendentium augmenia (22) succreverint , ut eXlem
tillra , aut superari aUerius oblatione non possiat , pei
petuariis conductoribus locentur.
Si finita locatione conductor primus offert tantuin
quantum imus , in locatione prnfertur. Bart.
.^y...,. 4- Ldem AA. Minervio Comiti R. P.
COngruit sequitati , tit veteres possessores fundorum pt
blicoruin novis conductoribus pra^ferantur (28) , !,
facta (24) per alios augmeiUa suscipiant.
(1) Ex Noi'. Mavtiani liaec subacripllo restituta est.
(^) lit Nicrcnonim civitati reditiis circa Apamreain restituatur ,
qiicm Martiamis ad alios nsus destinavcrat : et si quod aliud pne-
judicium ei civilati ex Martiani sanctionc factum , iirifum sit ,
gravi pcena in secus iiicienlem indicta , ut hic. Srnops.Biisil.5^.tit.
Jo. ex li(j.55.tit.jo.c.2. INicBea ankm lirec mctiopolis cst Biliiyniffi.
(3^) De Nic?ea intellige : metropoli vidclicet Bilbyniae , sub rpa
fuit Apr.m.Ta. al. JSicenensium. al. Nicaeiisium.
(4) A\. qundringentovum.
(6) A\. Ctilamo.
(G) Heliolomo. ol. Eliohurno. al. Zelioluno.
(7) Varaleno. et ahest , et al. f^aratorio.
(8) Cujac. liic cmendat , Equitio , i^cl Enthpcio. in lih. jlnr.
Jcgitur Entechio. iii quibusd. incliisa desunt : ])c Enlliccis pne-
diorutii dixi ad /. Juniano. 08, in fin. ff. de leg. 3. JSoi'cU.
J28. cap. 8.
(9) Intereat , et post iUud vcrbum fit intcrpunctio.
(10) Picfringere.
(1 1) Tcmplorum ct civitatuin.
(12) Dilltientia est inlcr pcrpetuarios conductores , de ijuibiis
boc titulo Iracfatur , ct cmphjlcuticarios. PcrpL-liiarii cnim domi^
m non sunt , et mancipia manumiltere non possunt , juris tamen
?:ui abahcnationcm habent. Empbyteuticarii sunt domini ct manii-
inilteic possunt ; ct idcO pcrpctuarium jus ab empbyteuticario re-
cte disliiiguilur Jioc modo in l. 1. supr. ilc ojj\ cnm. ivr. privat.
perpctuaiii cmpliytculicarii. sic ciiim i)u lcgcndum. atquc ita
Nov. Valeutiniaiii de prasa 3o. ann. jus pcrpctuum separatur a
jiiic cniphj tculicario. Ergc coiiductis alia tst pcrpctuji , alia tcra*
porahs , /. 10. supr. de locat. sicut et einphyleusis dominii j
est perpetuum. Mod.
( 1 3) /. 7 . in Jin. supr. de fundis patrimonialihus. h. l. tit. 61
(•4) Dcsidcrant.
(i'j) Sen'entur ^ sed in lib. Aur. cruentur.
(iG) Al. Nebridio Com. r. p. recte in meo manuscr. CoOl.
(17) Abcst ncgatio a quikisd. veter. lib. et bunc locura affii
mative lcgcndum esse , Graecorum aucloritate conlinnat Cujac.
(18) \ide /. J.ff. si ai^er vectigalii.
(19) Addictionis , malc. adjcctio quid essct , disi ad /. 1. supi
de 1'cndenc/is vebus cwitatis. h. l. tu. 3i. et ad tilul. {f. de i
dicin aduict.
(■io) Impp. Arcadius ct Ilonorius AA. Adriano t". P. inquib.Uli
(21) Locatio prtedioruin civiiium fiscalium et temploruin tit pu
Ijlice , piiiis edito liljcllo et proscripto. /. 6. supr. de fde ct jui
hastcB Jiscalis. l. 10. tit. 3. Goth- Vide Mynsinger. //i. 4- oif- ^^
Yincent. dc rranc. decis. 4o6. num. 7. Boer. decis. 10;. Sai
luicnt. lib. 3. selcct. cap. 7. S. L.
(22) Locatioiics praediorum civiHum fiscalium , tcmplorum p'";
licitanti addicuntur.
(23) /. 5. i'ers. si \>cro pro tali. Infr. h. t. Goth. Puto ( in|
qiiit Cujacins ) legcm accipicndam de conductione tcmporali , u
vetcres condiictores iiovis J^r.-Efciantur contra /. ne cui. supr. <''
locat. si quanluni adjiciunt novi , tantundem ofiiLrant ipsi. Cou
ductioni aiitcm tein|KiraIi supra adjicerc liccrc probatur cx l. scij
atque cum hac co:!Jungciida videtur /. 2. supr. de ojfic. COI»
ver. privat. vide ct Sarmicutuni lih, 3. sclect, c. 7. Wod.
(24) AL additur , nohis,
CODICIS REPETIT/E PR^LECTIONlS.
lOIf
T I T. LXXI.
edia domus Augustalis in perpetuum locata^ ad alium
non possunt Iransferri sub aliquo pnetextu , DE CONDUCTORIEUS , ET PROCURATORIBUS ,
! quamdiu pensio sohiiur. Ijart. siVB Actoricus PR.fiDiORUJi fiscai,iU-vi
DOMUS AUGUbT>E.
5. Impp. TiiEOD. et Valent. AA.
Voluiiiano P. P.
[jRaedia domus nostra! , si semel jure perpetuo , vel
nostra praeceplioue , vel auctorilate illuslris viri co-
is aerarii privati , apud alirjuem fuerint , vel jamdu-
II sint collata (ij , ad alium iraiisicrri perpetua-
iii (2) non oportet. Aperle enim definimus hoc edi-
t , ut a perpeluario nunquani possessio transferatur
l;nsi alteri eam Jmperator , vel exoratus , vel sponte
f averit , sive adnotalione , sive pragmatica : cui si for-
ijontra perpetuarium vir illnstris comcs privatarum re-
i| dum allegabitur , acquiescet , et de proprio ipse cen-
i! libras auri , et alias cenlum fisci juribus palatinum
irre cogalur olficium : nec tamen post allegationem
Pi?bit hujusmodi jussio firmitatem , sed nec locabi-
i;(3) alleri , Jicet ingenii superari videatur augraento
:essio. Jure igitur perpeluo publioi conlractus firmita-
erpeiuarius securus sit : et intelligat , neque a se
ijie a posleris suis , vel his , ad quos ea res , vel suc-
lone , vel donatione , sive vendilione , vel quoli-
:(4) tilulo pervenerit (5) , csse retrahendam (6) .
ane , quia non ex omni parte excludenda est largi-
principalis , rem divinae domus siiae Imperator , si
I , donabit ei , qui eam possidet , jure perpetuo : si-
;|nse jam ineruerit , sive cujuslibet tituli jure succes-
i. Videlur enim suam concedei'e pensionem : non al-
t, nocere liberalilas , quae possidentem jure perpetuo do-
ira vult vocari. Saiie si (juis non (7) perpetuo jure
{ad tenipus locatara , ab (8) illustri viro Comlte re-
privatarum possessionera videtur adeptus : non erit
iculo principali largilali , si voluerit in alleriim do-
j)uem iransfcrre , qiiod ad definitum tempus alter for-
)nduxit. Si vero tali pr.xdio ab altero conductore of-
ur (()) augmentiim , sit in arbitrio conductoris prio-
cui res ad tcmpus locata est , ut si ipse quod aller
it , obtulerit , maiicat pcncs ciim temporalis illa con-
10. Si vero idem liaiic ipsam rem ali(|uando merue-
ure perpeluo pcssidere : habebit [ et ] ipse superius
essam pcrpetuanj firmiiatem.
Conductores fundorum domus Auguslalis , et alii homines
dicUe domus cum agere volunl , vel cxcipere , vel
experiri^ dehent ordinario j ure hocfacere. Bart,
I. Impp. Theod. et Valent. AA.
Basso P. P. (10).
COnductores liominesve Augustissimae doraus noslra»
quoliens de causa ad domum regiam peninente ali-
quid quaeslionis emerserit : non aliler quara ex legura (11)
ordine ( quibus similiter orane hominum genus tenetur )
vel excipiant , vel inferant actiones : nec aliorum litiga-
torum negotio intercedant : nec sententia (12) judican-
tium , aut illicito patrocinii sui fomite jura contirbent :
nullive (i3) executionis suae turbulentum ministerium au-
deant coinmodare , non privatis se negotiis , non publi-
cis misceant (i4) '• nec quiescenlem doraum delatio ulla
sollicilet , ne (i5) eos incolsultae pertinaciae sero poeni-
teat. Gravior (16) enim pcena (17) constituenda est in
hos . qui nostri juris sunt , et nostra debent custodire
mandata. Datum prid. Non. Mart. Raienne , Tiieodos.
XII. et VALEriTiMANo a. AA. Conss.
T I T. LXXII.
QUIBUS AD CONDUCTIONEM PR.llDIORUM
riSCALlUM ACCEDERE NON LlCET.
Palatini milif^s prohibentur a locaiione
fundorum principis, Bart.
1. Impp. Arcad. et Honor. AA. Nestorio (18)
Comiti R. P.
NUllus (ip) Palatinorum, qui in ofllcio rei nostrae pri-
vatae niilitant , conductionis (20) nomine , vel per
se , vel per quandibet personam possessionuiu hujusinodi
conducendarum habeat facullalcm : cum(2i) neque mili-
ti (22) neque curiali hoc facicndum pcrmittiinus. Dat.6.
Kal. August. ViKCENTio , et Fravitta Conss. \o\.
parerg.
Collor.ita. Goth. AJ hanc 1. vid. Alc. lil>.
37. S. L.
I Vide /. 6. snpr. de fund. patrim. h. l. tit. 61.
I Collocaljitnr.
) CoiKliimifcin rcm in pcipefniim posse rnm vcndcrc , dona-
it a(| postcros tmnbaric , liinc colligunt Accurs. hic. et Barl.
t. siti^. f.iicrum.
I Pervoiiit.
) TralKiKlam : rctralicro dixit , ut l. 1. siivr. de futidis rci
•<• /:. l. tit. GJ. chi viile.
) I.ocati.iiifs reriun civilinm , (Iscalintn , femplvirnin , rci
itiB ct (l()ininica: , (i.bant vel in pcrpetunm , vel a.l tcnipus.
) Locationes rerum privatarum pruicipis a Coiuilo rcruin
laniin fichant.
) i '\. siipv. h. t.
0 C T/tio<l. lih. ro. tit. ulf. 1. r.
1) Lcgibiis ctiam ad.iicti li(iiiiiiics prrtincntes n(1 domnm An-
an, (;r„.ci jta l.al.cnt , ,«V:« ;t*Ta vtM»i ^OKnsvt<r^VTx<: k^-j
« ■*i(4i a.«jj;o.fi> ot?.(4.
(i^) Sotnetniam , in C. Thcod,
(i3) Nidltsque , in C. Thcod.
(i4) So iniiuisccant.
(i5) Ncc.
(16) llvec iiltima cl.msul.i aliosl a C. Theod.
(17) Adde /. 3. 5. 17.^ de SC. Silatiiano.
(18) .\(l cnndcm scripta lex nlt. Sitpr. de rcscind. «Tnrf. Goth.
Hoc sancit : Ne pos.^e.isiones rei privatne lorontur palatinis , i.l i-^t ,
appariloribns Coniilis privalarnm , ne niililii)ns , nc curialibus ,
(piod ct de rchiis jirivatoium cantum cst , ne cnrialibns vcl inili-
lil)iis , non f[i;(Ml sciain ( Cujacii vcrba stint ) nc pid.ilinis , qui-
biis etinin rcr^iin piivalariini cmplio inlerdicta est. Mod.
(10) C. Thrnd. lo. 3. fi. pars l. ult. sitpr. dc rcscind. vend.
(oo) Conduccre piredla li^calia palatini , \A cst , apparilores Co-
milis rcrmu privataruin non possunt , ut hic , iit ncc cmcrc ics
privafas prin:i[)is. l. tdt. supi: de rvscind. vend.
(21) Palatino 11011 liret . qood noii liccl inilili , aut curiali.
(^•j) ConiUiccrc pncJia fucalia inilos , vcl curialis nca p (^ttst»
Idi3 LIBER UNDECIMUS
T I T. LXXIII.
DE COLLATIONE FUNDORUM FISCALIUM ,
VEL RI-1 PRIVAT^ , VEL DOMIISIC^ , VEL
CIVITAXIS (l) , VEL TEMl>Ll
1. Impp. Arcad. et Ho^or. AA. Firmino
CiOm. S, L.
ORdinariorum (2) Judicum offlciis , necuon ipsis Re-
ctoribus Provinciarum , auctores (3) sive conducto-
res dominicos conveniendi iicentiam daraus : ita tamen ,
ut rationalibus privatse rei ad exigenda fiscalia debila im-
mineant.
2. lidem AA. MessaljB P. P.
PAlatinos , qui a (4) viro illuslri Comiti rerum pri-
vatarum cum publicis iileris destinantur ad commo-
nitionem judicis , quo facilius ex prajdiis rei nostrae con-
ferantnr debita? pensiones , cum summa (5) degere prae-
cipimus disciplina : de quorum nominibus , si temere ver-
saii fuerint , ad sublimilatem tuain referri per ordinarios
judices oportebit , ut in eos severissima vindicetur.
3. lidem AA. el Theod. A. Petronio 6) P. P.
OMnia prsedia tam (7) ea quae in re privata olim de-
tinentur , quam illa quae ex proscriplorum bonis ad
fiscum sunt devoluta : catenus ab hujusmodi privilegiis et
excusalionibus sobmoveantur , ut omnes species annona-
rias , cursitationes (8) etiam debitas , atque integram
opinionem (9) sciant esse solvendam.
T I T LXXIV.
DE PRIVILEGIIS DOMUS AUGUST^ , VEL
REl PRlVATiE , ET QUARUM COLLATIOJNXJM
EXCtJSATloNE IIABENT.
Acl extraordmaria viunera , vel superindicta etiam
fiscalis possessor non cogitur.
1. Imp. CojNSTANT. A. ad Italicura.
Rivaias (lo) possessiones (ii) nostras ab universis mu-
neribus sordidis (12) placet imraunes esse ; neque eu-
rum coaduclores , neque colonos ad extracrdinaria m
nera , vel superindictiones aliquas conveniri (i3). Dat.
Kaleud. Febr. Bononicc , Placido et Homulo Co.nss. 3;
P
(i) Civitatum vel tcinplorum.
(2) Actores et conductores dominici sub PrEesidura jurisdiclione
sunt : nisi de dehito fiscali agatur : nam qnod ad dehita fiscalia
et collalioncs atlinet , iuh Jurisdictione sunt procuraloris Caesaris.
vid. tit. supt: ubi causce fiscales. addc /. 5. supr. de coUat. fun-
dorutn patrimoniid, h. lib. tit. 64. l. C. in fin. supr. de exact.
trihut. l. 10. tit. ig.
(3) AclQres , in vct. quibusd. libr. quod probat. Cujac. CrcecC'
Tum aucloritate , qui vertunt ^iotxindi.
(4) l. 2. l. 3. Supr. de cancite largit. tit. I. 10. tit. 23.
(6) Tributorum exactores modeste sc gerere dcbent in cxigcndo.
adde /. 33. ff. de usuris.
(6) Al. Centronio. in mco Cont.
(7) A prsEstatione annonarum cursus ct ccnsus fundl rei pri-
vat» principis ( in quibus sunt etiam confiscatorum bona ) non
sunt immunes. Sunt enim haec ordinaria. de cilraordiuario , vid.
l. I . tit. prox.
(8) Cursilafioncs , cursus debitum , transvcctio.
(9) Opinio est census.
(10) C. Theod. II. iR. 5.
(11) Kes , in C. Theod.
(12) Privati fundi principis a muncribus sordidis immuncs sunt :
nec corum conduclores , vcl coloni exlraordinaria muncra , vel
superindictiones sustinent. Syn. Basil. 54. tit. 7. ex tit. 5. c. 17.
addc /. i5. supr. de excus. mun. l. 10. tit. 47-
(i3) AI. conueniiur.
04) Inipp. Valent. Valens , ct Gratian. AAA. ad Claudium ,
in quibusd. lib.
(i5) Vid. tpioe scripsi ad /. i. supr. de coUegiat. h. l. tit. 17.
vid. /. 8. supr. de annonis et trib. l. 10. lit. 16.
(16) Spcctata.
(17) Legendum , rem eandem , boc csl , rem privaliVn j ul
scribit Ciijac. aK remeant. al. rcm manentcm.
(18) Praebcaat.
2. Tmp. Yalent. A. (i4).
REra privatam no5lram , levandoriuTi (ij) provinci
lium causa canonicas necessitales ea conditione q
cunctos , volumus sustinere : scd cxcessit occasio jussi
nem : quandoquidem non locis solilis frumeuta quae su
ex diversis saltibus convehenda , trahantur , scd eo ii5<i
portentur , quo grave atque damnosum est provchei
Proinde spectabilis (16) sinceritas tua remancntes (i^)
iisdem locis implcre faciat proprias functiones quibus a
tea frumenta praebebant (iB).
3. Impp. HoAOR. et Theod. AA.
PRo (19) tyronibus (20) in corporibus postulatis prei
conferri ex fundis perpetuariis nostraj rei privalae pr
cipimus.
4. lidem AA. AscIepioJoto P. P.
ABsit (21) , ut uos instructiones viae publicae (22) ,1
pontium (23) stratarumque opera (2^) titulis maj
rum (25) Principum dedicata (26) inter sordida mune
nuraeremus. Igitur ad inslructiones , reparatiouesque i
neruni , pontiumque nullum genus hominum , nulliusfj
dignitalis , ac venerationis raeritis cessare oportet. •\' L)
inus (27) eliam (28) divinas (29) tam laudabili titulo
benter adscribiraus. Dat. (3o) i5. Kalend. Mart. C!
AscLEPioDOTo , et Mariniano Conss. 4^3.
NuUus a superindicto excusatur excepta principis
possessione. Bart.
E
5. Impp. TnEoDos, et Vale^t. AA. Flaviano
Prasfecto Prajtorio.
Xccpto (3i) patrimonio pietatis nostraj , cujus (3
quidem reditus necessitalibus publicis frequentissii
(19) Tyronum prrebendorura onus patrimonlis et posscssionil
indictum. /. 7. C. Tlieod. dc tyronih. Veget. 1. cap. 7. Ty
num prodtictio scu prosccutio personalis , /. ult. 5- ^•ff- ^^ mwier
(20) Al. Pro poriionibus in corpor. etc.
(21) C. Theod. i5. 3. G. pars hujus l, est supr. l. 7. de
cros. ecclcs.
(22) Non vult posscssioncs divinee doraus ( id cst , donuis -
gusta; ut /. penuh. supr. de exact. trib. l.\i. ff. adSC. Tarp'-
viffi instruendae vcl stcrncndoe , pontiumque rcstituendorum ifflc
nilakm haberc. idcmque de ecclcsiasticis praediis constitutum (
Aoc. i3i. /. 7. supr. de. sacros. cccles. et ut baec oiicra sordi
non ccnscantur , quse aliquando tamen sordidis adnuiucrata sun
/. 17. Cod. Theod. de ext. mun. contra rationem , pravaque
pcllationc , ut cst in Noi>. Theodosii : JSeque dom. div. "«'s
ecclcs. quct. publ. mun. ext. Mod.
(23) A pontium et itineruin instructionibiis nemo immiini» c:
ue rcligiosa quidcm vcl augusta doinus : quippc neo sordida si
ista niuner.i. Synops. Basil. ibid. cap. i5. /. 7. supr. de sacr
Eccles. Syiwps. Basil. 3'\. tit. 7. cx lib. 56. tit. i5. cap. ■
adde /. i. siipr. de collat- fund. patrim. h. l. tit. 64-
(24) Opernm , iu C. Theod.
(2J) Magnorum.
(26) nedicatain.
(27) Eclog. lib. 5. tit. I. cap. 5.
(28) V.ioLyK oU^ n $xa-:MKi? , religiosa vcl Augusta dom
/. 7. supr. de sacicsaiict. Eccles. Synops. diclo loco.
(29) Ac uencrandas ecclesias , additur in C. Theod. quem
dc : multa cnim bic detracta ct immutata sunt.
(30) AL V.
(3i) C. Theod. II. 1. 36. .
(32) Privati principis serarii reditus ad ncccssitatcs pubbcas
putatus crat , hoc cst , ad donationcs , et largitiones. vid. '•
infr. de cupress, h. lib. tit. 77.
CODICIS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
10 1 3
fius : universos possessores functiones in superindi-
tilulis absque uUius beneficii exceptione agno-
portere ccnsernus. Dat. 3. Kaleud. Maji , Raven-
lASSo , et A^Tiocfio CoHss. 43 1.
T I T. LXXV.
DE GREGE DOMINICO.
%hens equum de grege dominico , ipsum restituit :
ci in una libra auri punilur. Bart.
Irapp. Arcad. et Honor. AA. Caesario P. P.
Ijposilis (2) edictis sublirais Magnificentiae tuae , mi-
imi , niaxirnique moncantur , ut sciant singulas (3)
B auri ex propriis facultatibus erueudas pro singulis
i;| vel equabus , sive (4) Hermonianis (5) sive Pal-
i(6) : nisi sponte eos (7) obtulerint : in his ve-
|aos ex aliis gregibus occupatos esse constilerit , sex
I ncias fisci juribus (8) inferendas. Dat. prid. Kal.
br. Constantinop. Olybrio , et Probino CoiNss. SgS.
T I T. LXXVI.
PALATIIS (9) ET DOMIBUS DOMINICIS.
I. Impp. TnEoD. et Valent. AA. Joanni
Comiti rerum privatarum.
isecralas nobis aedes , id (lo) est , incljta palafia ,
b omni privatorum (ii) uj>u , et communi habita-
;xcipimus.
T I T. LXXVII.
DE CUPRESSIS EX (12) LUCO DAPHNEXSI (tS) ,
VEL PERSEls(l4) PER ^EGYPTU.M SOy E.\C1,DE^D13,
VZL VEWDEiSDlS.
Ementes et vendentes arhores cupressi in locis hic
nominatis , puniunlur. Bartol.
i. Impp. Arcad. et Honor. AA. Sylvano
Cora. R. P.
SI quis (i5^ Daphnensis (16) luci in Sjria , vel Per-
seis in TEgyplo arbores comparaverit , quinque li-
bris auri noverit se esse multaudum : non raiuore dispen-
dio , et illo feriendo , qui vendere arbores ausus fue-
rit (jy) , quas non licet emptoribus comparare.
2. Impp. Theod. et Valent. AA. Eudoxio
Praefeclo Prsetorio.
OMnes (18) judices cujuscunque dignitatis sciant post-
hac absque permissu Magnitudinis tuae arborcm cx
DapJioensi (19) luco Anliochenae civitatis proecidendi, vel
quolibet modo lapsas transferendi licentiam sibimet de-
negandam. Sed (20) nec Alytarcha (21) unam cupres-
sum , aliis plantalis , excidere sibi licere contendat. At
ne solatio antiquilus ei concesso privari per omnia videa-
tur : pro eo , quod ei cupressum excidere denegalur ,
unam libram auri (22) eum de (^3) privalis nostris lar-
gilionibus accipere decernimus ; quinquaginla (2^) libra-
rum auri condemnalione hujus legis teraeratore plectendo.
Supcrin(Uchim non prsestant fundi privati principis. vidc
supr. de c.rcusat. munerum. l. 10. til. 47-
C. Theod. 10. 6. I. Juugc tilul. dc equis curulibus in
Theod. iS. lo.
Eqiium ex gropc dominico occupans , nec ultro reddens ,
ur libra aiiri : qui ex alio grcgo , semilibra. Ut hinc con-
piale equorum fucrit prctium apud vctercs. Libra enim au-
solidoruin fiiit.
Equi Hermoi^mani ct Palmati , i . C. Theod. de equis
'ih. An ab .ngilaloribus ita dicli , nt putat Alciatus ? An
)gcniani , quod Horme scu Mcrcurio geniti ? Palmati vero
viclorum ct triuniphantium ?
Vidc hic Alciat. ct Cujac.
Al. palmutiis.
Al. cas , qtiod quidam magis probant ct rcfcrunt ad libras,
; riril>u.i , iu C. Theod.
: A\. J)e palaliiii.i domibns , et ita in C. Thcod.
|) Palalia , principum .xdcs.
1) Palatia privalorum usibiis servirc non dcbcnt. /. quicun-
17- Supr. de opcribus piiblicis.
[) Cupicssorum mcminit /. 16. 5, \. ff. quod vi aut ciam.
>) Daphncs.
i) Pcrscidis. scd vldc hic Alciatum,
)) Huc pertinct l. i^. C. Thevd. dc fure fisci. l. 45. S
uctor. ,3.ff. de jurc fisci. ^
■>) Al. Daphncs. tst aulcui Daphnc , suburbanus locus An-
tiochiae , cupressls obsitus, dc quo vide Slephanum et Sozomenum
lib. 5. c(tp. 19, et Niceph. Hb. 10. ecclesiast. hislor. Ammiaa.
lib. 16. in Jin. Dapbncasis , quoque palatii merainit /. 2. C.
Theod. de aquoediictu.
(17) Argumentum a corrclativis. Emptio uLi probibita , ct
venditio quoque prohibila est. Gnth. Si cnim cinptor rcui iniquani
facit , probabile eliam est vcnditoicm rcm iniqi.im facere , /. 10.
Infi'. dc curs. publ. quod tamen non est pcrpcUuiin. vid. Forca-
tulum Necyoman, diaiog. i. num. 10. Modi-r. Anco. in tract.
de mercat. 4- part. n. 4^. Bapt. de Sancto Blasio in tract. cor-
relatiuorum. n. ^o. Mod.
(18) Vidc Cujac. 2. obsen'. i3. Forcalulum 1. Citpidinis 1.
Goth, Adde Covarruviani de collat. vct. numis. c. 4- Mod.
(19) Daphnes,
(20) /, 2. C. Theod. de jnre fisci , Ub. 10.
(ai) Al. a luco , vet a liitcre. sed rcctior cst excusa Icctio.
(22) Auri conderanatione.
(9.3) Princcps ex privato serario dona ct lar^itioncs , publicc et
privatim faciubat , ct ad cam rcni nccessaria compcrabat , ut hic.
ct l. I. Supr. de metallar. l. ult. Siipr. de priuilrg. domus Au-
gustCE. His prnercctus Comcs tlicsaurorum ct sacrarum laraitioniim ,
rcmunerationum, vcl muncrationum de qno alias sa^pc dictum i'-t.
Ficbant autein bujusinodi largitioncs aflatim Kal. Jan. /. laudubi-
lc. 4- 5" •• *''/"'• ^ adyoc. dii'crs. judicum.
(24) Quinque.
ioi4
D. J U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS, PP. A.
C 0 D I C I S
REPETIT.E PR^LECTIONIS,
LIBER BUODEGIMUS,
T I T. I.
DE (0 DIGNITATIBTJS (2),
De foeminis,
I. Imp. Alexander A. Severinse (3).
I ( ut proponiiis ) et avum Consularem , et patrem
Prostorium virum habuisiis, et (4; non privatse con-
ditionis liominibus , sed clarissimis nupseritis : cla'
ritatem generis retinetis. Sine die et Consule.
De his , cjui ad dignilates non admittuntur.
2. Imp. CoNSTANT.
^lEque famosis (6) , et
_ _ (5) A. Volusiano P. P.
TVjEque famosis (6) , et notalis (7) , et quos scelus ,
X 1 aut vitse turpitudo inquinat , et quos inflimia ab
iionestorum ca>lu segregat , dignitalis portae paiebunt (8).
3.
De ninjori dignitafe adcpta.
Idem ad Nuphidum P. P.
MAjor dignilas nulli debet circa prioris (gl dignitatis
seu militiae privileaia prceiudicium facere. I)at. 5.
pr
Kalend. Maji , Sirniii
CC CoNSS. 319.
prapji
CONSTAKTIN. A. V. Ct LlClNIO
al. Anto-
(i) Eclog. lib. 6, tit. I.
(a) Harmen. Ub. 6. tit. de dignitatil.
(3) SeveriancB in meo mannscr. Cont. al. Se^erino
pin. A. V. ad h. l. Cujac.
(4) Dignitatem snain Consularis et Prsetoria mulicr amiftit nu-
Jjciulo privalae conditionis homini. /. 8. Jf. dc seiuUoribus. atlilc
l. 3. supv. de muiilcs,ulis. l, ii. tit. 7. lla picbcji siiut nati ma-
ti-c nobili , patrc pltbejo. Sic Virginia patricia pcr nuplias facta
^lcbeja cst. Livius lo. vide /. i3. Infr. h. t.
(5) Al. •Alexai}dci'
(.6) Infames et inhonesli ( 0/ uti^oi k, uiyipoi ) Senatores ficri
nou possunt. Synopsis Basilic. 6. tit. 1. c. 18. /. i. supr. de
his qui non impletis slipcndiis sacramcnto sohui sunt. l. 10.
tit. 54. /. 1. Supr. de infaniiLus , l. "2- ff- de rjffic. adscssor.
(7) Al. adnotatis , qiiod idum est. Ciccro 3. Q^:c. cosquc a
censoiibus omnibus ignominiis adnotatos. Cujac. Gcth. Hi non
sunt ipso jure infames ; hreret tamcn in cis inacida quaedam ,
ut quod judicio puhlico rei in vinculis sunt , vcl qui ob tcstimo-
Dium diccndum pccuniam accepisse convicti , ncc damnati sunt ;
Tcl qui intcr rcquircndos adnolati suiil. Sio nota ab infamia di-
stingiiitur in /. 3. §. lcge. ff. de teaib. Mod.
(8) Scnalus porta; : totus eiiiin hic titidiis cst de scnaloribus in
{• ^-.ff- ad lcg. Jul. de t-j pr-w. Oinni , inqiiit , Jionore qunsi
infamis carehit. de qiia vide Ciijaciuin obs. lib. i. c. 33. Falsa
autem adjicit Accursius , eos non poise PiomiB agcre , vel in comi-
tatu pnncipis, quod dc relcgatis tantum est proditum , ct dc mi-
Jitibus ignominia niissis , non de aliis infamibus , ahoquin n; n
posscnt Romse pro se postulare apud praetorem , qnod cst falsum ,
f;t vcl lutclae Rou;-'>> dauHKitus scUmi verlerc ccgcretur. Mod.
De Senatoribus,
4. Impp. CoNSTANTlNUS (lo) , Ct CoNSTASS
AA. Pliilippo. I
SEuatorum substantias , quas in diversis locis , et'>
vinciis possident , et homines (i i) eorum , tam a l»)
temonariis (i3) oneribus conferendis , quam a cae ii
praestationibus , quas judices describunt , necnoa eiu
ab omnibus sordidis muneribus extraordinariisque , et j.
lioribus liberos esse praecipimus : nullaque sorte(i4)c.-
Stringi fuiictionis indignac.
5. Idem ad Clearchum (i5).
NEmo Prapfectus urbis citra prseceptionem , vel sc ■
tiam nosfram ulli muneri subjuget (16) Seaalore :
nemo curiam noslram immani pulset injuria. Siquidea
Senatoria prajditis dignitaie fuerit forle mandandum : -
stro id judicio reservandum (17) est : fit (18) name
dignitas , quae (19) nobis jubenlibus sustiuelur.
N
De his , qid ad dignilafes non admittuntur.
6. Idem Orphito ("xo).
E (21) quis ex (22) ultimis negoliatoribus , vel r-
netariis (^3) abjectisque ofhciis , vel deformibus i-
(9) Td est , inftrioris , silentiarlus allectus sum inter senaloi,
silcnliarii privilcgium non amitto. /. eos, 11. supr. de exi.
mnn. 1. 10. tit. 47. /• 3. Infr. da silentiar. h. i, tit. 16. /.
Infr, de primiccrin. h. l. tit, 7.
(10) Al. Imp. Philippus A.
(11) Homines iiic sunt , t^ui rcs ah'orum agiint , ut prociir;
res |)r.-iedioriim , actorcs , clientes , culoni. Galli in ea signiGca
ne diciint honiines. di,\i ail /. 1. supr. de cominerciis,
(12) Scnatorum patrimonia a temonario onere ct sordidis p
stationibus , cxtraordinariis , vcl vilioribus Uhcra sunt. ai
l, 7. Infr. h. e.
(i3) Temonarii pr.-cstatio cst prajstalio tyronum equorum ,
ri tyronici , ut Cujac. interpretatur. Galli le chairoy.
(«4) Al. Scrdc. ~
(i.)) Al. Talcrianus ct Gallicnus AA.
(i()) Vide /. 14. infr. h. t.
(17) Scrvandum.
(18) Sit.
(<y) Si.
(qo) Al. Impp. Dioclct. et Maximian. AA.
(21) Eclng. cup. 2i.
(22) Nnlliis negotlator , vel monetarius , vcl publicaniis ,
abjccti ofncii ( fTTj;'§-' (xo^erapi^ T£\lv>i% n txiro ft/Tt\»« «<??•*'
dignitatcm aliqiiam conscqiii pcrtentct, qiiod si etiam conscquatu
rnrsiim collcgio siio rcddatur. Syno is. IJasil. h. t, c. 22. Got
An e.xcrcitia nicrcatiir.e aut mcchanica ohjint dignitatibus aiil i
hilitaii , vid. Tiraqueli. de nobilitatc cap. 33. S. L.
(23) Monctarionim vile oflicium cst : inttr uitimos iiegotiatoi,
abjccla officia , ct dcrormia raini^tcria censcntur.
CODICIS REPETIT^ PIliELECTIONIS.
(i) , vel slallonariis (2) omnique officiorum faj-
versisque paslis lurpibus lucris , aliqua (3) frui
le (4) ])erlc'nlcl , sod ct si quis mcruerit , lepel-
repulsos aulem eliam propriis reddi consoriiis
.it (5).
De Senalorihus.
10l5
11. lidcm (i;) AAA. ad Procopium.
7. Idem (6) ad Senatum.
OEnator (i8), vcl alius Clarissimus privatos (iq) ha-
^ beat (10) filios, editos quippe , antcquam (21) su-
sciperct dignitatem , quod non solum circa masculos di-
tislimanl urbibus exlruenda , ad (j) hujusmodi
icessitatem Scnaiorum subslantia non (8) vocelur .
. Noti. Maji , Tauro , et FLonuNTio Cowss. 36i.
gnoscifur conslitutum , verum eiiam circa filias simili
cond^.hone servandum. Cum [ aute.n ] paiernos honores
Iniatn divcrsi judices nonnulla opera in quihusdam cl JrisZo 'suLptum '^^ nUi,^ ^'? "f '''° ^'?)
<.«hmn..f M,bib..« ^vi...,.n.1a \a /„^ 1...: i: „„i,n.« Z , "''''1^^"'" ' "' UariSMmatus sciendum est di-
g.ilale mansurum. Dat. i5. - HicrupoU , Guat. A. ,v.
et Merolaude Cojnss. 378.
De Jurtis , el scelerihis judicum.
12. Imppp. Gratianus , Valentiniakus et '*''"
TiitoD. AAA. Keoilierio P. P. (23).
TUdices , qui (24) se fur!is , et sceleribus fuerint raa-
•lF culasse convjcii , ablatis codicillorum insignibus et
honore exuli , iruer pessimos quosque , et pkbeios ha-
heantur (26) : nec sibi postliac de eo honore blandian-
tur , quo seipsos (26) indignos indicaverunt. Datum 18
Kalend. Febr.iar. Thessalon. Gratian. v. et Theod. u
AA. Cowss. 38o.
De foeminis.
i3. Imppp. Valentinian. T.teod. ct Arcad.
AAA. Marliano Comili Orientis (2-).
■yiUlieres (28) honore (29) marilorum engimus , se.
IVJL nere nobilitamus (3o) , et forum ex eorSm persona
statuimus : ct domicilia mutamus. Si autem minoris ordi-
nis virum poslea sorlitaj fueriut : priore di^niiale priva-
loe , postenoiis manii sequentur condilionem. Dadim 4-
rahs o do cx.m.tur tormcntis , multo magis amplissimus , m quo
c t ct pnnccps ,psc ; Ua ut mcrito ab omui mjuria dcfcndcndus
/ \\7T'- ''■'"'' to'™cnli3, vinculis, carccre. Mcd.
(17; Al. Constautinus A. al. Valcntiu.
(18) Al. incijiit, Si Scntor. vido in hanc lcpem Duar. //i. 2.
disput. cap. 29. et Cujac. h,c. Gotli. Addc Conccnatium Ub. 2.
quwst. c II et Coras. ad l. Scnatoris. ^ . f. de Senatorib. Mod.
f \ j/ ? /' I''*^"'^^"^' t-f cditos anteqiiam dignitalcm fuscipcrct.
(.20) Jlabebat , m Ub. Aurcda. scd videl.ir hwc senleutia mox
corngi pcr vcisicuh.m , Cum nuiem. infr. h. t.
(21) "\^id. Hottomanum 2. i/luslrium.
(22) Alio , in fet. quib. Ub.
(23) C. Theod. 9. 27. ,.
{■ip l. ^. Supr. h. t. l. i.J}\ dc Senatoribm. h 12. S. 2.
jj. dc judiciis. ^
(2j) Ita a tcstimonio diccndo rcmovcnfnr. Oldcndorp. c. J. de
teslib. n. ■XI. et cap. GG. de cxccptiomb. n. S.
(2()) Scipsi, C. Theod.
(■i^) C. Thcod, 2. I. 7.
(28) Conjnna^e l. ult. supr. de incoUs. Nov. 22. r. 36.
(29) y^or a. inarito sumit honorcm , gcncris nobilitatcin , fo-
rum , (lomicilium.
(30) Kohihs cst nalns pntrc uohili , malrc plohcja : qtn'.i mator
pcr nupli.is nohiJital.m ndipiscitur , ut hic. Coutra n.ili patr<-
jilchcjo , matrc nobili , plcJH ii sunt. Kani ct ipsa pcr nuptias fa^
cta cst phhcja, /. I. Supr. h. t. l. fcvmina:. 8. /F de Scnatrri-
bus. ut \ irgir.ia , cuni csisct jiafritia , pcr uuplias facla ost plchc-
ja. Liviiis 10. idque con-ruit cum anliqna juris dcfiniliono , iit
connuhio uitorvcuienlc l^hcri sajiiantur pnlivm .snnjier. /. cum le-
fiituiia:. u). Jf] de statu homirum. Apud qiiasdam gcufcj , fihi
mclioris partis coudilioiieiu cousequunlur:
8. Imp. JuLiANUs A. Sallustio (9).
[10) Senatorum (11), et auctoritafem ejus ordinis
!ri (12) quo nos quoque ipsos numcramus ) neccsse
joltini iuju.ia defendere. Dat. Non. Febr. Constan^
jMamertino , ei JNevitta Conss.
De Jiliis libertorum.
9. Idera Julianus.
'torum (i3) filios adipisci clarissimam dignitalera
M prohibemus.
De qucestionibus.
0. Imppp. Valens , Gratian. et Valent.
AAA. ad Grachum P. P. (14).
am indagaiionem pcr lormenta (i5) qnrrrcndi , a
issimo (it)) honiine sub.novemus. Dat. prid. Non.
Gratiano A. IV. et Merobaude Conss. 3;y8.
^efomis mintsteriis itatioliariis , in quihus. c. vid. m
cm Cnjac.
5lationarii qui , dixi ad /. i5. 5. 7.^: de injuriis. vid.
• obseri>. uk. .> .^ j
Vddc /. unic. infr. negoliatores ne militent. h. l. tit. 35.
Tctcnlcnt.
4. I). 354. vcl 3.55.
\1. lidcm AA. ct CC.
tidc /. 4. Supr. h. t.
\evocctur , al. devocetur.
-'. ;r/ieor/. 9. 2. I. al. P. P.
tV/o^. c. 24.
Al. svnntoriutn. Scnatorum jus , cl Senalorii ordiiiis auclo-
injuria non cporfct adfici. Synops. JJnsil. d. loco. c. 24.
Scuatonhus vci Princcps ipsc adnumciatur . ui hic. rcc/c :
liain con.vulalus admini..|,ationcin sustincat. Synops. d.
it h,nc colhgas, Uodic innnpcm appcllari vidcri , dum
..r ad Scnaluin : qu.a pa.s cst Scnatus , ut hlc. c cout.a
, rars pnnc.p.s. /. 5. „, pr. Supr. ad l. Jul. majest. vid.
Jil'cr,o -Mj. ncc neccssc esf conti.mari a principc dccreta
quod olim 1101) fuit. AVfc// (i-> '
''.!«rr ^ '!' "' '!<^^^';n"nes. /. ■,: Supr. si servus nut 1i.
^ csse pos.n.nf , qu. hhcHi (iUi .sunl : quippc ingonui nt
. enun l.hcrhni prohihcutur. Synops^^nU. c. 2 "..' G
^'n'rct.^'i n"" "'■ ■/• ^- '• '^"•••''-' •="""• «^t invidiosum
hcl , n- ,''*: v.l.o vcrsum , q„od latum clavum tri-
.H.fu.i t.ho: ct ^pp.o Claudio, q,.od in ccnsura iuqn.-
'Wtum Icct.s hho.f.„on.m i.opotihus. Uodic lihcrli Scu ato-
Si.iv-i^^.s. "*'''''•'" '"'■'"'' '' ''"" "'"•°'-"'" •->"''"-
'ViVr^ol^^SS^f "'■ ^''''''"' '' ^'•''* ""^ i^y'i'mnchun, \\
•: >«. ij. Snpr. dc quccit.
toi6
LIBER DUODECIMUS
Kalend. Fcbruar. Conslandnop. Arcadio A. h. el Hu-
rijio Cojsss. 392.
De Senatoribus.
i4- Impp. TiiEOD. et Valent. (1) AA.
Basso P. P.
PRsecipimus , ut Senatori in qualibet provincia consti-
tuto {1) nullam habeant Judices injungendi alicjuid
forte [ publici ] muueris potestatem,
Ve commeatus necessitale sullata.
i5. lidem AA. ad Eustasium (3),
CLarissimis , vel Spectabilibus universis ad genitale so-
lum , vel quolibet alio , et sine (4) commeatu pro-
ficiscendi , et ubi voiuerint , commorandi , habitandive
Q
per
mittimus facullatem.
De delictis.
i6. lidem AA. et ArcAd. (5) A. Apollonio P. P.
Ol gravius ullum facinus admittatur , nocente persona
»sJ extra carceralem custodiam sub (6) fidejussione (7)
Jiabita , super illuslribus (8) quidem , nobis suggeri ju-
bemus ; super caeteris vero quadam minori dignilate de-
coralis , ad tui referri Culrainis notionera : ut ita demura,
quid de admisso crimiue constitui oporteai , judicetur.
De privilegiis illustrium.
17. Impp. (9) HoNOR. et Theodos. * (10) A
Arcadio Pra;feclo Prselorio.
IJoliens(ii) ex privata cujuslibet interpellationr
li , vel criminali viri illustres convenieudi sutj[
la dandae fidejussionis concussione vcxentur ; i<
speciale privilegium suae comraitti fidei consequantu
ratoria (12) ab his cautione tanturamodo expon.
quam si neglexeriut , et contra inserlum cautioni
mentura ipsi , vel eorum procuratores abfuerint ;
cuniariis quidem causis super (i3} possessione rcn
eos pertinentium Judex competens , quod etiam jur
ctoritas , et rei qualitas suggesserit , ordinabit. In
nalibus vero negotiis dignitate quoque qua se per
videlicet perjurium (i4) indignos esse (i5) probavc
spolientur : ut in eos , utpote illustri dignitate per
faciuus privatos , inconsulta etiam nostra pietatej, }
Lus legum severitatem liceat exercere.
$. 1. Quibu5 IUustrium dignitatum privilegiis hoc
adjiciendum (16) esse censuimus (17) , ut hujusinoc
sonae nuUam (18) ex cujuslibet Judicis (19) sine s
habita senlentia (20) , conventionem , neque in (
necpe in criminali causa sustineant.
18. Imp. Ajsastasitjs A. Eusebio Magistro
Olliciorum.
JTJbemus , salvo honore qui per revocationem (2 «•
crae revocatorise defertur , duraute , licere cunctlaci
minoribus (22) quam majoribns potestatera gercnlis.
necnon etiara honorariis illustribus (28) si ex hac fJ
urbe , principali videlicet prsecedente consensu , p «
fuerint , sive in provinciis habitantes sacratissiraumJOii
scilicet poscentibus negotiis ) petere maluerint comii jb:
mi'
nr7.
lCi.
ianj
yt:
P-
(i) Gratianus et Theod. AA.
(2) /. 5. supr. h. t. l. 22. 5- senatores. l. 23. m pr. ff. ad
tnnmcipal.
(3) Al. Eustathium P. P. in meo. Cont.
(4) /. ult. Infr. h. t. Sine conimcatu rcs suas inviscre clarissi-
mis vel spectabilihus licet , ut hic. lUuslrihus non licet. /. ult.
Jnfr. h. t. Cur tam varie ? llhistriura quo major potcntia est et
digiiilas , co Rcipuhlicfe , aut ])rincipi ptiiculosior est corum rc-
ctirsus. Et hrec quidem distinctio propoiiitur hoc loco. Hujusmodi
fuit olim distinctio Scnalcium , qui in Sicilia et Gallia Narbo-
nensi , ab aliarum provinciarum scnatorihus. Illis cninj , non his
Augusli constilutione licuit , non cxquisita principis sententia rcs
suas inviscre. Tacitus 12. Dion. ^2. Post Augusfum Claudius ,
sine pcrmissu princi]MS , Scnatores ultra seplimuni niiliarium urhe
cxcedere vetuit. Suidas in Claudio.
(.5) Al. Zeno A.
(6) Yide /. i- ff. de custodia reorum. Id non servari refcrt
Clarus 5. sent. §. ult. qucest, 46. vers. sciat autem.
(7) Substitutione , in veter. quib. codd. Cuj. legendum cxisti-
jndt , tuitione. Goth. Notata ad oram hic , quae ajunt Cujaciura
lcgere , substitutione habita , ea corumque auctores fugit ratio. le-
git enim ille JC. nostri seculi Princeps : sub tuitione. nam , in-
quit , suh fidejussione non constitui /. prox. docet. tuitiouem au-
tcm militarem intelligo , ut in /. i. Supr. de offic. md. jud.
l- 36. C. Theod. de navic. l. 3. supr. de offic. com. rcr. priv>. Mod.
(8) De illustrium crimine nullus judcx cognoscit inconsulto prin-
cipe , cxcepto casu 1. seq. Dc rcliqujs dignitatihus Praef Prret.
cognoscit , vchiti de clarissimis l. pen. Supr. de (ffic, Praf.
prcEt. Or. idque in urbc , in provinciis judex prOYincialis. /. i.
Supr. ubi senat. ►'e/ cta?-iss. Mod-
(y) Jl. Imp. Zeno A.
(10) j4l. Zeno. al. Anastasius.
(i i) Eclo§. cap. 2)1.
(12) /. 12. circa princ. Infr. de proximis sacr. scrir).
Ilarmeu. 12. §. 26. 29. dixi ad /. i. iiifin. supr. quorur,'.^
torum. Jurant ilUistres , it« hic. memoriales. /. 12. Jifr.dem^
mis sacrorum scriniorum. h. l. tit. 19. Jurat , non sat.sd ut-
mohilium rerum possessor. /. ult. Infr. de princip. agent. .t!
h. l. tit. 22. /. sciendnm. \^. ff. qui satisdare. Juratetqu<t
quandocunquc judici justa causa yidetur esse , forte non i "1
fidcjussore. Now. 112. cap. 2. , ,
(i3) Missio fit in posscssionem debiti servandi causa , - «
53. c. 4- qua raissioue , ut ihidcm Juliauus ait , rectissin j''
pignoris conslituitur pro modo debiti.
(i4) Pcrjurus dignitatem amittU.
(i5) Se esse.
(itt) Addeudum.
(i 7) Statuimus.
(18) Nulla.
(19) Vide /. 8. §. /joc etiam. Jnfr. de principih
in rcius. h. l. tit. 11. ■■
(20) S^ntentia hic generalitcr accipitur pro quocunque *>>
jubsu , ct pronunciutioue judiciali auctoritate facta. Aliud cs *•
10 hic seiitenlia , aliud libclli conventio , ut /. 6. Supr. un "■
(2 I ) Evocationcm.
1
ibits <9HP
(22) Tum minores quam majores potestates , in ueter
lib. H"!
Illustrium sunt gradus"quidam ', ct alii sunt majorcs , ahi ""i
res. quis nescit enim Praef praetorio majorem esse magistn'
cioriun , ct tamcn utrumquc esse illustrcin ? 3Iod. ^^
(23) Non pugnat ba;c lcs. cum /. nullus. supr. de dP'^'^^
provinc. quia illa loquitur non de illustribus , scd dc f '
bus. Mod.
cowcrs P.EPETIM mEJJEcrioms. ,o„
; sacra quoque revocalorla ad hanc Hegiam (i) ur- T I T TTT
* P^'^"'""'- ■ »E COXSULIBUS (16), Ei KOX SPARGENDIS r,M
X I T. II. ^^ "" PECUWUS, ET DE PR^FECTIS ET iUGIoIRI5^
MILITUM , ET PATRICas.
Inler habentes eandem dignUaiem ille prius
delet anlecedere , qid prius esc
ctdeptus dignitatem. Bart.
I. Impp. Theod. et Valent. (i8) AA. ad
A,. . . ^^°/'»"i uibis Conslanlinopolitanffi.
Ntiqmius (19) statutum est , Consulanbus Viris cs-
teros quidem honoratos ipsius trabe^e summitaie (20),
pares vero infulis , consideratione lantum tcmporis antei!
re. (^uis enim in uno , eodemque genere dignitatis vl or
esse debuerat , oasi (21) qui prior meruit^diguilatem >
cum postenor etiamsi ejusdem honoris praBiendat auspi-
cia , cedere tamen ilJius temporis Consuli debeat , quo
ipse non fuerit : hoc observando , et si ilerata vice fasti-
gia Consulatus aliquis ascenderit. Repetili enim fasces vir-
tutes saepe meriii comprobant , non augent : quia nihil
est altms digmtate. Quod si quis prior Consul posteriori
Consuh eidemque Palricio posthabitus , Patricialum (23)
postea consequatur : vinci eum oporlet , qui pricr me-
ruerit Patiicialum , postquam isle honore patricice di"iii-
tatis decoratus est. °
2. Impp. Valentinianus et MarciAkds (23) AA. (24)
O Aporatio Dom. [ vel Com. ] et Consul;.
Kdinem (^5) Consulatus ad anliquam reduximus (26)
sanctionem , ut sellam nostri (27) honoris , meri-
to , non rapiendi studio populorum agmina secteulur (sB)-
ac luci-andi (29) cupidiiaie deposita , venerabilem paren-
tuin (Jo) habitum , et fehcissima antiquitalis ornamen-
ta (01) conspicentur (82). Hoc ergo exemplo eliam cte-
I. PRtETORIBUS (2) ET liONORE PR^TU-
re (3) , ET COLLATIOJVE , ET GLEEA (4) , ET FO-
U (5) , ET SKPTEM (6) SOLIDORUM FUNCTIOJSE
pBLATA.
Ad dignilnlem prcctoriam non potest eligi aliquis
in clarissima dignilate constiUitus in
provinciii nianens. Bart.
I. (7) Impp. (8) Arcad. et Hokor. AA.
Taiiano P. P.
kmo ex Clanssimis - (9) , et Spectabilibus , qui in
iprovmciis degunt , ad Pnefecturam (xo) postea de-
jiir (li), sed nianeat unusquisque domi suse tutus
1 securus , et sua dignitatc Isetetur. Dat. i5. Kal.'
PP. Valemin. vii. et Albino (12) Conss. 45o.'
a. lidem AA. ad Senatum (i3).
'Gbam (i4) , vel follem , sive septem solidorum fun-
ctionem (i5) , sive quamlibet hujusmodi collatio-
I, tam circa personas , quam circa res , ac piffidia
us jubemus aboleii : ut omnis hujusmodi sopita
tuo conquiescat exactio.
/. i5. supr. h. t Goth. Quse dc clarissiinis vcl spccfabili-
luitur , noji clc illii.stiibiis. Mod.
Adde tit. de off. Prcclnrum. Stipr. et ff.
PraJUira fuit oiius scnatoriiira. Ilanc cniin dignitatem , qni
cbat seuator , s.us sumptibus Circcnscs ct Sccnicos hidos cv-
t Jioct. 6. da con.ol. Prcetur<B magna olim potestas , nunc
nomen et senalorn ccnsns grauis sarcina. porro vido ad
t. cli m Forcatuluin Nccyvmant. dialog. f. ct Marcuiu
ti. ae jur. liier. c. lo. Mod.
lcS V!''^"'" '""''"" ' ^''^"^'^ f"nctio, aurum oblatitium ,
cn in n ?'^ r \ "' •^^"•"'" coronarium , a dccurionibus
Ifl^nefolT 7''"''- '^^^'^' ^^"^'°"'^ Cujacius putat
limi.e foUcm scnalormm, dc quo mox dicctur. adde iVo-
^■oiii , at. pholi. FoUis auici nummi ccnus. / 2 Cnrf
tTz 'Tf^f- 'rr^ '■ '■ """'' ^^--^- '^'^ --
li.in rnl ■ r V"°''-/'' Pra:torib. I^Ioscbopulo obolus
m ... Lconc ua,„„. sc ^r>%^^v"s:;;::^
E'?;?"'"" ,'";'»■';',?'" "■'""'" » r.ov.nci.,.;bracc:
'^^;.;;jtk-i»i>l--l::s;:-;^,--;
ite di"i. '- '^"'' '"''■''' ""§^- ^^'^"•^ ^^' ^'"'n id ;
ra^ta'^'^*,'!;'^''''''"' ^''"''"''^ tennissimos scnatorum obli^a-
Ai V V^^^oxix onus , non ylcbffi. ""Uaa-
M^rti.^n'""'"'"""' f-, -''^"'•^'"''"•' ^A. Tatiano P. P.
Pra:turam , (juotl j.odius est.
Uevoccntur,
B. Anieno.
roiu.iv.
(iB) Sic Azo notat , scriptum fuissc in lib. Martiani.
(i^) Id c,t, giebalcm funccionem , quee sciiicct pro possessioni-
Lus pcnditur. at. Clavem , 6. C. Th. in princ.
(10) Fuuctiono , sive qualibet bujusmodi collatione. GorA. H»c
septcm soiidorum praestatio tcnuissimos senatorum obli^abat : ut
Hononus et Tlicodosius ad Monaxiuiu scribunt in Cod. Y/j. crat-
qne ul persouae onus , non picb.B. Eraut ct quidam senatorii ordi-
nis, qui e>iin tantum praestationcm agnoscebant . non •jlebalcra
vcluti exprosimi. /. 12. Cod. The.od. de prox. com. disp. Mod.
(lO) L. I. D. 10.
(17) Adde Novdl. 100. Nov. Leonis 94.
(18) Al. Imp. Valentiu. A.
(ly) '^''de Symmach. lib. i. epist. 7. Cont. Adde Pelrum Fa-
hrum , I. semcstr. 2. circa finem.
(20) Trabea stola cst consulum. /. i. infr. til. ult.
(21) Inter Consules is prnefcrtur , qui prior -jessit.
Infr. ut digniiatitm ordo. h. t. tit. 8. ita ordiu.i
tit. ai.
vid. R».
MoJ.
vid. /. a.
- -- arius honorario ,
etiam antiquion jna fertur. /. 4. Infr. dc princip. a§ent. in rcb.
h. l. tu. 22. /. 2. Iifr. dc primicerio. h. l. tit. "■.
(22) /. 4. iifr. de principibus ngentium iii reb. h. l
Golli. Quo sensu bic accipicnda sit pauiciatus di^nitas
vard. conjcctan. Ub. 3. cap. -. Ads.
(23) Nyell. 95.
(24) cVjc in manusc. Cont. al. Lco A.
(25) Vidc de hnc /c-ge Marc^Uinum in Chivnicis.
(26) Al. rcdiicimus.
(27) Al. noUram.
(28) Sictarentur.
(29') Litci-i.
(3o) Con.5nlcs , parcntes Principis.
(3i) Ornamenta consularia b.ric sunl , traboa sive palmafa ,
scipio , calcci aurati , sclla curulis , fa.vces ; Cassiodorus in forjnu-
ia consuiatus. Mod.
(32) Conspiccrcnt , al. conspiciant. al. consyicerenlur.
128
ioi8
LIBER DUODECIIMUS
tcros procedere Consules volumns , nec expendere eos si-
ne efltctu paliinur. Ccssante ergo ista spargcndi (i) Vi-
lilale (2) amplissimi Consules procedentes (3) , dein-
ceps abstineant lioc crrore (4) pcidendi , oplimoque con-
silio operi neccssario proficiwt , quod erat incompetenter
projicicndum. Ad restauralionem itaque aquteducluum (5)
liujus arapfissirnte Urbis centena pondo auri (6) prsc-
stentur per singulos Consulatus : ut et Consul Palriaj se
dedisse noveril , ct data notum sit niansura esse pcrpe
tuo. Dat. Asvop.ATio ct Hluaclia^o Coinss. 454.
NiiUus eligi potest Patricius , nisi primo alteram
dignitatum hic insertarurn fuerit
adeplus. Bart.
o.
Imp. Zeno A.
NEmini ad sublimem (7) Patriciatus honorem ( qui
cxleris omnibus autepouitur ) ascendere liceat , nisi
prius aut Consulalus houore potialur , aut Praefeclurae
PrBGtorio
tionera , ^ , ^
rum ] in actu videlicet positus gessisse noscalur : ut liu
jusmodi tantum personis , sive adhuc adminislrationem
gerendo , seu posiea , liceat , quaudo Iioc nostra; scderit
^lajestati , I^atriciam consequi dignitatem. Quoniam vero
gloriosissimce huic urbi , qua; (10) caput orbis lerraruiu
vel (8) liljrici , vel Urbis (9) administra- compellatur.
aut Magistri militum , [ aut Magistri oflicio-
Si cid conceditur administratio dignitotis diu ante
concess(e , non videtur de novo digniias
concedi. Bart.
4. Tdem A. Sebasliano P. P.
SAncimus virisExcellentis-^imisConsularibus omnibus^ )
qui jam facli sunt , vel postea fueiiut , procedei
quoque , et reipsa per annum gerendi Consulaius , im .
trato videlicet principali judicio , legilimam tribui fac-
tatem : ita ut peracla , quara meruerint , processioi,
non novum aliquid , vel quod nondum habeant , adi •
sci : sed Consulalus jus (ii3) , quod serael eis consuli!
detulerat processio , iterasse beneficio videantur , eti
adoranda (i4) nostra purpura, vel in consequendis cunu
Consulum honoribus , et privilegiis ex anteriore tempe
provectionis ordinem sibimet noverint vindicaudum. I3
etiam observando , ut hujusmodi Consul nec centum -
bras auri aquaeductibus hujus inclytae Civilatis pro ten«
sacrae constilulionis pra^bendas , quas cum esset Coas!).
ris , prffistiterat , Consul poslea creatus persolvere dw)
Filiusfamilias electus in patricium a patna polemk
liberalur. Bart.
5. Imp. JusTiKiANUs A. Joanni P. P.
SAncimus (i5), Viros Excelsos (16) Patricios^i^), q »
in hujusraodi dignitatis apicem Augusta Majeslas -
pos(hac"honorarii Consulatus insigmbus principali rauni- tulerit (18) , illico ab Imperiahbus codicillis in-^stiiis -
Lentia decorantur , centum libras auri ad reliciendum tresfamilias effici , ac potestate Iiberan patema . __ne
est , omnifariam credimus consulendum : universos , qui
ad si- deantur , qui a nobis 'loco patris honoranlur , alieno
mjlitudinem eorum , qui per annale terapus Consularium ri esse subjecti : ( quis enim patiatur patrera (igjqmca
aquffiductum (11) pubiicum ministrare censeraus
edilione munerum gloriantur. Nam ipsis quoque expedit, posse per emancipalioms racdum suis nexibus hlium
ut florentlssiraa civitas centum auri librarum munificcntia laxare : Imperatoriam autem celsitudineni non ialereca
sustentaia honorarium quoque sentiat Consulatum. quem sibi palrem elegcrit (20) , ab aiiena eximere p-
(!) Spargendi JTiissIh'a facultatem ConsiiUTjtis adimit Marciantis
hac legc : hoc constitulo , ut cu tam jolius summam cxpcndant iii
formariim rcparationcm. Justinianus vcro Novcll. io5. spargcndi
facultatcm yolentilnis Consuiibus pcrmittit ad certum modum ta-
jnen ct scpties tantum in anno , Iioc est , Initio magistratus ,
Kaiendis januar. quibiis ct Pra;tores et Consules Magistratum im-
rc sokbant. Deinde Circensibus hulis. ( quos mappam posfea ap-
ptllarunt ) Tertio tlieatrica vcnatione : quartum in spectaculo quo
uovuiufpto» ( cdebatur in eo pancarpum seu sylva ct vcnatio , )
quinlo ludis Sccnicis , ( quos Woi-x; a productione meretncum m
Scenam vocabant ) scxto ita-ura iudis Circensibus. Scptimo tein-
pore dcpositi magistratus. Quod ad modum altinct , quantitaUs
nolitia non c^tat : nummi sanc fuerunt argentei tautum ( nou
aurei ) et qnideni minuliores , quorum alii concavi quaJrati , ro-
tundi. Quin ct mater et uxor Consulis spargendi jus Iiabuit. dict.
jlVoc. io5. c. 2.
(2) XJtilitatc , Hal. legendum videUir , futilitate. Quanqn.am et
vilitas est , mimmis in populum jactis graliam popuii mercn ,
non virttde. , rtr- ; ^
(3) Hinc processus consulum. /. nam ct imp. l\1. Jj. ue don.
inter viriim. Grreci vpdcro^yi' iNW. io5.
(4) Perdit , qui missilia in vulgus jaclat.
(;")) Vid. /. 3. infr. Ji. t.
((j) Tot ctiam pondo ab honorario exigunlur , l. 3. non ite-
rum consule. l. 4- Mod.
(7) Patriciatus bonor major Consulatu , non gradu , scd dura-
tione. Consulatus annuus , ))airiciatus pcr|)ctuus , ita Consulatus
major patriciatvi. /. i. in Jin. supr. h. t. Petr. Fabcr. i. sc
mest. 24. in fin. '
(8) Prpetoriorum Orientis , vel Illyrici etc.
((j) Prwfcctura urbi postponitur consulatui hic , quod miitari
VidctLir Nw. G2.
(10) Ronia caput orbis terrarnm.
(11) Ad aqua;ductus reficiendos Consules liberaljlales suaj
gicbantur , nt hic . et /. 2. supr. h. t. l. 8. supr. de aquadi
l. II. tit. 42. ,
(12) Nou eos dicit , qui consulatnm gesserunt , scd boflor.
consules , ut l. utt. supr. de decur. Atque Ins etiam a prii
dcsignatis re ipsa consulatum gcrere Iicct. qua es re lionore
augentur , /. 1. supr. neo intcr parcs ex postenons , sed « J
ris honoris temporc prKrogativam in scnatu vcl m aula sibi
dicant. Prseferri tamen ordinarios honorariis , etiam antiqaioi
certum est. No^'. 62. arg- l- 4- ^>]f''- ^^ V^"^^- ^S- "» '*"•
in Jin. Infr. de primic. et not. Mod. r A ^
(.3) lu" manuscriptis lib. legitur, ut in hoc escuso Coo. ^
veleribus sic cmendat CuiRC. Scd consulatus jus quod cis
laritas dciulerat , proccssionis ilerasse.
(i4) Vido quae scripsi ad Ai. Infr. de apparit. FvaJeM
h. l. tit. 54. ., ,. ■
(i5) Uuo pcrtinet §. fliusfamil. 4. Inst. quib. modis ;w
potest. solv. Golh. An et quatcnus dignitas fiUi patriam potci
solvat, vid. Ccnsur. foren. nostram , lib. i. c. 9. "• '\;
(16) No,'. 8.. c. i. 5. fdiiisfamU. 4- J'"«- 9«*^- '«o''" ^"
tricE potrstat. solint. adde /. 3. supj: h. t.
(if) Et alios,cx No^>cll. 8t. Goth. Non tantum pat"ca"
gnitas solvit patria potestatc , scd ctiam ex JSov. bi. consu
consnlaritas , prffifeclura prffitoriana , prsfeclura urbicana
constiluta, ct magisterium militum. his emm omnjbus ai=
bus filiifamilias palrcafamilias fiunt sine capitis deminutionc i
(18) Extulerit. „ . . „„__,
Oo^ Suidas ait, Patricium appellatum hnsse i>a rem comm
rcip. Idcm ct Cassiodorus iu formula patriciatus. 0. /fflnfl'-
(20) Elcgit 5 al, ficit.
CODTCIS IIEPETIM PRiELECTIOm
5rof9
T I T. V,
le ? ) ne sl contrarlum npprobctur per quamcunque
chinationerQ , Iraperialis Majestas xninui videatur. Et
[]'; quidem raro contingere salis cerlum est ; nemo (i)
eira facile respexit filiumfannlas in Palricialus honorem DE (i3) PR^POSITIS SACRI CUBICULI (i^) , ET
pjivectum , qiiemadmodum in Consulibus ha^c res usita-
test , seJ ne quid in parte lemporis tale eveniat , et
? legibus iuveniatur , ideo liKc nobis visa sunt san-
ida.
T I T. IV.
E PR^FECTIS PR^TORIO , SIVE URBI , ET
MAGISrillS MILITUM IN DlGNlTATir.US EX^QUANDlS.
Imppp. Valent. (2) Valens , et Gratian. AAA.
ad Ampelium P. P.
Raefecfura (3) Urbi (4) , et Prasfectum PraBlo-
rio (5) , et Magistros (6) equitum , ac pedilum ,
iliscrela! ducimus dignitatis : usque adeo vidclicet , ut
1 ad privatam secesserint vitam , eum locum (7) ve-
rs esse poliorem (8) , qui alios promotionis (g) tem-
e , et codicillorum adeplione praecesscrit. Dat. 3. Non.
JSasonnci. Accept. 3. Non. Septembr. Modesto , et
INTHEO CoJSSS. 372.
Oignitnte deposita per plures in pari grndu dignitatis
'ui pi
Lart.
exislentes , illc est potior , qui prior fuit in
dignitate electus.
2. Imppp. Grat. et Valent. et (10) Tiieod.
AAA. Restituto P. V.
jUisquis Magistprium equitum , peditumque suscepe-
rit , et gpssciit ante captam a quoquam Praefectu-
ram : is cum privatus erit , et honorem deposuerit,
Praefectis (11) , qui provecti fuerint , prseferalur. Sit
ur sedes prior (12) ante proveclis , locus conspectior
?rnendi , loquendiqiie facultas antiquior, cui est splen-
adepti M;igistratus vetuslior. Dat. 8. Kalend. Jul.
ssalon. Grat. v. et Theod. AA. Cowss. 38o.
Uur
janam
DE OMNIBUS CUBiCULABllS , ET PlUVILEGllS EOUUM.
Custodientes cuhiculum Principis , vel Augustoi . eandem
dignitatem habent , quani Pnefectus urbi , et Prcvfc-
clus Prcelorio , et magister jniUlum. Bart.
I. Impp. HoNoR. et Tiieod. (i5) AA.
Florentio (16) P. V.
SAcri (17) cubiculi Praepositi ea dignitate fungant
qua sunt praediti , qui eininentissimam Prajtorian;
vel Urbanam meruerint Prsefecturam , aui certe milila-
rem Magisteriam potestatem : ila ut sit iniei eos posl de-
positas administrationes nuUa discretio , sive noslrje sere-
niiatis adoraturi (i8) admitlantur imperium , sive pro suo
arbitrio solennes feslivitates , et ccelus , vel salutaliones
vel quaelibet alia officia (19) frequenteot (20) : ut in se-
dibus 5 et in consessu ejus ordo servclur, quem ordo ''21)
provectionis oslenderit : sub habitu videlicet ipsis consue-
to , cum manifeste decretum sit eum esse potiorem , qui
prcecesserit , vel illum subsequi , quem recenlius proba-
verit examen. Dat. 8. Id. Novemb. CP. IIo.norio xm.
et TiiEoD. X. AA. CoKss.
H
422.
1. lidem Tiieod. et Valent. AA. Proculo P. P.
Ac nostrae mansuetudinis seterna lege saucimus , ut
oranes Cubicularii , qui de nostro cubiculo exeunt ,
anlequam primum locum oblineant ( excepto Caslrensi ,
et Comile domorum (22) ) his privilegiis perfruantur ,
id est , ut neque possessiones (^3) eorum angarias , sive
parangarias , vel etiam paravcredos in posterum disposi-
lione tui cuhninis , vel alicuius calumnia dare co^antur .
ne sordidis adstricti muncribus , decas miuisterii , quod
niilitindo vidcbantur adepti , otii tempore , et quietis
ainittant , domos quoque eorum , vel in hac sacratissima
Urbe , vel in qualibet alia positas Civitate , ab omr.i ho-
spitum cujuslibet digniialis inquietudins vindicamus :
Provinciarum Recloribus j eorumque apparitoribus dciia-
) Patricii pauciorcs fiiint , quam Consules.
i) Al. Imp. Valcntinian. A.
I) Prxfecli urhi , Pr.Teforio , ct Magistri cquifura ac peditum ,
ct iiidiscrcla tlignitas. Tns Iiae dignitatcs ordinarire curia Ubc-
, bonorariae non lilicrant. Honorarii cinguhim non habcnt ,
cnini cinguhiin iiiLil ahud , (luam administralio. JSov.ro. c. i.
i) Urhis.
'j) Prajfcctnni urbi nominat priorcm , quoniam is pra^sidft in
ilu : Adsidet Piitf. praUorio ; tl post Pr;cfoctum pr.-etorio Ma-
b- niihlum. Cfetcrum hi tres sunl dignitatc parcs , nec deposi-
idminislrationc inlcr sc nisi prncrogalivaiu tiuiporib habent. Mod.
>) Hi magistri niilitmn.
;) Pulo k-gendum, /oco , et maimsc.
i) Priorcin.
)) Yidc /. I. infr. ut dignitatum ordo sen>etur. h. l. lit. 8.
10) Al. Imp. Lco A.
II ) Exprw fectis , qui post provecti etc. lcgil Cujac. ex C.
'od. E.\pia:fccti aiitcin cssc dicun»nr , qiii prapfectiira abicnint.
11) Vidc /. I. iitfr. ut dignitatum ordo seruetur. h. l. tit. 8.
l3) Ecl. lih. 6. tit. 2,S.
"4) IJuplcx est sacrum cubicuUnn : Augusti et Augustae. v.
. Cuj.
i^) Ah Jrcad. et Honon AA.
iCi) Ai. lloro P. P.
,17) Pr.Tpobiti ci,bicuU ( oi vpxivc<rnct f^ Ks$iHti\c!ptoi ) cin-
m babent pottstaltm , quam Prstlccti Pralono , vcl urbi , vcl
raagisfri militum , tam in adorationibus principis , quam privalis
festivitatibiis et alils omuibus officiis , ut vidclicet pro ratione
giadus , qucm tcmpus tribuit , alii aUis prasfcrantur. Syii. Basil,
U. tit. i'j. c. I. /. I. C. Th. h. t, et 6. Harm. til. de digni-
tat. 5- 6.
(i8) Vide quoe notavi ad /. i. Infr. de cppariioribiis P. urhi,
h. /. tit. 54. Goth. Addc /. I. Infr. de Silcntiar. ct decurion.
h. l. tit. 16. JSoi^elt. G. rt Noi'ell. 9. Ans.
(19) OHicia accipe funebria , vel nuptialia. Suctonius in Calig.
cuin ad onicium vt-nissct. Cujac. Ita locus hic indicio cst , vetc-
rcs in funeribus eliam de gradu ct ordinc ccrtasic : OJliciiquc no-
minc fcstivilatcs , coctus et sahitationcs intclUgi , ciim itaque dicit
aliqiiis 0//iciuin B. Marice , fcstivitatcm vel salutationcm iDlcih-
gc. dc quo diccnuis hic aliquando plcnius. vid. iatcrim Tertullia-
nuin de Idolatria cap. 16.
(io) Froquontcntur.
(ii) A'id. /. i. inCr. ut dignilatum ordo sen'etur. h. lib. tit. 8.
(ja) Exciibiciilariis ( inqmt Cujacius ) invenio immuniljtonj
dari ccrlorum muncruiii , /. maximarum. supr. de erc. mun. Ex-
caslrcnsi vel cxconjili domormn non item. Itaquc bunc locum itj
jirorsus accipio , ut escepto castrensi et comitc domorum , CTCtcris
cubiculariis h.Tec , qu.^e scquuntur privilegia , conipctant. Mod,
(■23) Angarioe munus po.^sessionibus nuni indicitur : cstnc p.itri-
roouli ? non cst. /. ult. 5- ^ ■ ff. de muneribu<. Atqui hic possoo-
sionibus iiulici videtur ? cura f.\igendae angarix , pci'SOualis :
priestalio , realis.
10 2O
LIBER DUODECIIMUS
rum librarum auri fllspenclio feriendis , si niansuetudinis
nosirse staiula dissimulare , et ex alirpa parte violare
leniaverint.
3. Impp. Leo (i) , et Anthemius AA. Joanni
Goraiti , el Magislro officiorum.
■^LIbicularios , tam sacri cubiculi mei (2) , quam ve-
^ nerabilis Augustfe , quos ulrosque (3) certum est
obse(|uiis occupatos , et aulas penetralibus inhserentes , di-
versa judicia obire non posse : ab observalionc aliorum
triljunalium libeiamus , ut in (4) Sublimilatis solumrao-
do tuae judicio propositas adversus se excipiant acliones.
Si domimis principi servum suum cubicularium ohtulit ,
illico lalis servus lihcrlatem adipiscitur. Bart.
4. Imp. Leo A. Puseo P. P.
facullales utpole sme (12) Icgitimis successoribus def.
ctorum fisci junbus vindicari. Et ha^c omnia tunc
ligenti observatione volumus custodiri , cmn sponte V
que volunlate quis dederit eunuchum (i3) sacri cuh ."
ministeriis adba;surum. Si vero quidam luerit violei '
extortus , aut mvito domino , vd ignaro inira sacr!
ausus sil mihtare cubiculum : liceat domino destinat!
sacra ex lcge cubiculariis inlerpellare judicium • et eu
queni probavcrit , nolente se vel inscio sacrum penet-I
cubiculum , ut suum famulum cum peculio consequli
^ed et sicut la^sis implorandi pra^sidii facultatem denej;
non convenit : iia nec calumniandi [ viam patimu
dmtuis esse patefactara. Ideoque tempus quinquennii p,'
fimmus, intra quod contra eum suas debeant exorc-
qua^stiones , ut si medio tempore movere (i4) distuleri'
ulterius eis tanquam in suum famulatum (i5) vindic'
di (ib) vel ejus (r^) , m servi peculium , vel bu
quasi hberti copia denegetur. Haec omnia , qus su>
devotissimis cubiculariis sancimus, etiam ad cubiculari
quae a dominis m sacrum cubiculum dalje , vel da.'
sunt, superstites atque mortuas extendi propa«arique - .'
cernimus. i^ r d 1
JUbemus omnes (5) , qui vel jam in sacrum cubicu-
lum cujuspiam liberalitate donati , nliove litulo dati ,
vel dandi (6) , principalibus obsequiis inlicerere, vel an-
te meruerunt , vel postea meruerint , licct nulla interve-
niente scriplura , nulla confectione gestorum , post-
quam (y) devotissimis cubiculariis fuerint sociati (8) ,
■Td (9) conditionem libertatis ingenuitatis({ue rapiantur ,
raptique videantur : hoc non sulum circa supei-stites , sed
etiam (10) circa mortuos volumus custodiri. Nam cura
hoc privilegium i'idcnlur principalis esse proprium 3IaJe-
statts , lU non famulorum , sicut privatcB conditionis ho-
mines , sed libcrorum honestis utatur ohsequiis : perini-
quum est eos duntaxat pati fortunae delerioris incommo-
da : sed (11) testamenta quidem ad siniilitudinem alio-
rum , qui ingenuitalis infulis decoranlur , pro sua liceat
eis condere voluntate ; iniesiatorum vcro nemo dubitct
Cubicularii etiam dignitate deposita , cum vadiinl
extra urhem , poterunl lUi cingulo
digfiitatis. Bald.
5. Imp. Anastasius A. Eusebio Magislro
)iricior
um.
TUbemus duobus Tiris illustribus Pra-positis utrius.'
ft> sacn cubicuh tam nostia? pietalis , quam serenissii!
L 'loslrse ] conjugis, qui post finitam militiam (18) Se).
lono fuennt consortio sociati (,9), licere quoliens ad as
ciendos agros suos , vel ob aliam causam proficisci voli
rint , cingulo uti : cum hoc ad implendum eorum de
denum , et ad nulhus Ia;sionem respicere videatur (20]
(i) Al. imp. Martiantis A.
(2) Et inscriptiouis siniiUtudo , tt eorum , qin sacrce vcsfi de-
putati sunt , ciiin cubiculariis affinitas exigit , ut luiic lcgi conjun-
gatnr /. 3. Infr, de caslrcns. el minist. Eundcni aulem Jii omncs
judiccm habent , magistrum ofriciornm , qui et. silentiariorum ju-
dcx cst , minislerialiumque omninm , /. 4- i'fr. de sileiit. l. iilt.
Jnfr. de castr. et mhiist. et dccanorum , /. 2. infr. de decan. ct
eorum , qui niilitant in sacris scriniis , /. in sacris scriniis. infr,
cle fjiox, sacr. scr. ascntium in reb, post ducenae vel centenoe
gradum , /. ex co. Injr. de agent. iii reb. et scholarium , /. ult.
Infi . de prif^it. schol. deniqLic totius palatii discipliiia ad cum
spcctat. nec Jisec tantum , scd et fahricarum ct limitum cura ; nn-
dc et fabriccnsibus jus dicit. /. penult. supr. de fal>ric. ct duciim
ct hmitaneorum , ct castris prBepositorum. /. firos. infr. de dif.
(jfflc. Mod.
(3) Utriusque. al. utrisque.
(4) Foruni culjicularii principis ct Augustae sortiunlur .ijiud
Magistrum officiorum,
(5) Al. addituj- , scivos.
(6) IJiversa cnim hsec sunt donata , data , concessa , ut /.
Lucius. ff. de leg. 2. Mod.
(7) Yid. /. G. infr. qui miliiare, h. l. tit. 34-
(8) Libcrtatis coasequcndffi liic modus sin^ularis : addc alios
cx /. 24. supr. de Episcopali audicntia , /, uilic. supr, d<i Lati'
na lilcrtate , $. i, Jnit. dc libcninis.
(9) Cufciculo principis sociati cubicularii , hoc ipso , quod
bicidaru , libcri ct ingcnui sunt, Potcst dcfendi , hoc ipso qaoi
nobdcs ficn, Nam ct interpretcs nostri minimum quoquc , qui
principis sit ministcrio , nobilcm fieri notaut : minimum . icqua
verbi gratia coquum , vcl baibitonsorem. Bald. tit. de feudn ^
dice , Eipa 2. de rcscriptis 2G. adde /. unic. Infr. de vrceuoi
laliorum. h. 1. tit. 18. j > r
(10) Lcx plcrumqiic extenditur ad mortuos.
(i i) Al. Additur , et.
(12) TotQ tit. supr. de bonis vacantibus. /. 10, tit. 10. /. £
5. quotia lcgc Julia ., ff. de leg. i.
(i3) De cunuchis cubiculariis vide hic Cujac.
(i4) Movcie hic est agcrc. Goth. Ut in l. 3. supr. de prcei'
3o. ann. nuUi movendi ulterius facidtatem patere , et in /■
supr. de qitadr. pra:scr. omnis motus , id est , omnis actio , i
(T% Kii>jTii. Mod.
(i5) Famulum.
(16) Judicandi.
(17) Ei , ut scrvi.
(18) Hkc Icx ostcndit Proepositos sacri cubiculi deposita adiui
strationc in senatorium ordinem conscribi , et /. 3. supi: ubi
nat. t'cl clai-iss. eisque extra urbem proticisccutibus cingulo W'
tari uti liccre , id cst , ^t(p>ifopslv, Mod.
(19) Associati.
(20) Yidcamus.
tODICIS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
I02I
T I T. VI.
E QUiESTORIBUS (i) ET MAGISTRTS (2)
OFFICIORUM ET COMITIBUS SACRARUM
LAriGiTionuM , ET KEi privat;e.
in administratlone pithllcorum ojjiciorum se bene
gesserunt , cJebent clamosis vocibus populi
commendari. Bart.
extiucto injmia; auclore minuendum (14). Dat. 16. Kal.
Jul. Thessalonicte , Graxuao v. et Tiieodosio i AA.'
Coxss. 38o.
Primiccrii ultrn bienniuni in nfficio militarc
non cogu/itur. Bart.
P2. Imp. ZEr.0 (i5) A. =^(,6) Magistro officiorum.
Kaeclaram nobilemque militiam spectabiiium Tribu-
norum Notanorum , rjui gloriosis obsequns nonnibil
is
lieipublicaj commodualis afleruni pf flpnr..;c v
toppp. C...TU.. V..B«T. (3) et T„EO.. b Jficiorum .i.ulis munLdarcre'di" „'" ' ang. dr^'-
AAA. Hcs..,„,o P. Y. _ „a. Wcnnales („) me.as" Viro" speS.i^p^^-^rr.
i ex (4) Quaeslurae lionore , aut
terio, aut Comitiva utriusque (6) serarii nostri at- autem Tribunos qui suis" Degotiis^^occupa^tr^^mirim^
)nito splendore vigueruul : acclamatione excipiantur crum palatium curaverint Irequeuiandura • nisi inir3
. nec T3ra;loreaulur . nf innn^niii rnV D.-if ft nale spatium reverlanmr , quamvis coramektus jura pr^I
lendaiit , pro absentia quidcm unius anni uniu^ gradus •
51 vcro duobus auuis aUuerint, duorum , si tribus, trium'
si quatuor , simditer quatuor graduum subirc jacturam '
his , qm inferiores (19) eis iuerint , postpoueudis (20).
Qui vero per qumquennium integrum se pra^seulare ces-
savcnnt , exeraDlos mairw.nl.-, f^-aiun ncmine Tribuno-
nec praslcreaulur , ut iucognili (7). Dat. 8
ul. Tliessalonicw , Gratiajno y. et TiiiioD. 1. AA
38o.
T I T. VII.
)| PRIMICERIO (8) ET SECUNDICERIO (9) ,
EX WOTARUS.
mi Principis licct senectute deposuerint qfficium
ut majorem dtgnitatcm fuerint adepti , non ob
hoc ]\ofariorum nomen perdunt. Bart.
1. lidem Imppp. (lo) Eutropio P. P.
liis in liunc modum
, exeraplos malricula , t;
rum , nou vero ordiuc porpotiri
disposilis , vacationera census , discussionis , perKquatio-
nis , et cujuslibet allerius rei liabiluros. Illud pricipue
provisionem noslram flagitare perspeximus , n^ per ambi-
^-.,j.. ^.„^ „„._^_ f *• . ^'°°^"! ' ^^^■^^'^"* ' ^"^ ^"i"slibet occasionis obtenlu ,
rcipua est , noslrae pietatis mtentio ciica Notario- vel laborum , seu soliciludiuum 'specie publicorum cui-
um nomen : atque ideo si unquam hujus ordinis quam liccat aliquando graduum* seriem conturbare et
hborem quiete mulavcrmt vel abjecerint , yel sene- tempr-rum (21) ratione calcata duduui militanlibus ante-
posucruit , seu [ cum ] alia digmtale poslhac (n) ferri : et qua3 longis prolixisque stipendiis (22) deien-
•l-et us) smt , non ommant Drioris ( ii') vocabuhim sa (i3^ iam noMiVnfnr =«.,„.,...:. :... r. .:1_..^. . .
„, • . . >- . J — o— .-..^ j.- - y.j — .^ — ..^.j^.a piuiixjsque siipenaus (22) deien-
et us. smt , non ommant prions (12) vocabuhim sa (20) ]am pollicctur senectus , gratio^a fcuinaticne sur-
i|e , sed compendium sequeul.s honoris adsuuiant : ijpero : hoc etiam adjicicndo , ut prin.icerius post depo-
.,.._ ,., ... .. s;lam publicam numeroruiii (24) sohcitudincm , ac .si ipsam
gessissct adiriinislrationem , cujus consequiti;r dignitatem ,
IMagistn ofliciorum pro antiqua consueludinc infulas sortia-
tur, omnibus vacanlibus , quamvis tempore pra^cedeutibus ,
prceponendus.
buis ex ofhcio , vel pra-cipue Sublimilatis tua? te-
10 adicnsu (i3) iu discussiones , pergequationes ,
denique ullam rem inquietator extiterit : officium
noverit , vel levis culpae oflensione detecta , gravis
discrimiiic faligandum , et nuraerariorum corpus
^ib. I. lit. 3o. supr.
Magistcr ofncionnD jy'^ju.;v^ t^? $x<ri\t!(iiy. 5. Tlieodorct.
tfiatr 7S'j i') 7), «uxj Ta'|t4i»- Zasius 2. Apud eiim foruin
uitur silcnliarii ct niinisterialcs oinncs. /. 4. Jnfr. de si-
'■. l. tu. iG. /, uli. Iiifr. dc castrens. ct miinsler. h. l.
. l. uU. infr. de decains. h. l. tit. 27. cubicularii priuci-
AiigusltE. l. 3. supr. de prcepos. sacri cubiculi. h. l. tit. 5.
cs. /. iilt. infr. dc privilcg. scholar. h. I. tit. 3o. agenfcs
^^- ^- A' ">/''• de ui^entib.^in rcb. h. l. tit. 20. dccaiii ,
iijr. clc dtcanis. h. lib. tit. 27. nulitaiitcs in saciis ..^criniis,
injr. dc plox. sacrorum scrinior. h. l. tit. 19. fabriccnscs.
supr. dcjahriccns. l. i\. tit. 9. duccs limitanci , prrvi^o-
|troni.n /. 8. /,,/•,.. de dii>crs. oj/kiis. h. l. tU. 60. dcni-
tiiis palaln disciplina ad cuni spcctabat.
Al. linpp. Arcad. et Ilonor. AA.
Al. decst ex.
W'caci leRit Cujac. ct ita in quib. lih. manmc. rrpcrltur.
A-i-ariuni duplcx. Aliud saciuni ( quod ct sacra: laii.il ioncs ,
aun ) aliud pnvatum. Sacro attiihutus Comcs sacrarum lar-
im .sacri .Terani ct tlicsaurorum Comes : Altcri vcro tcrario ,
■t, pnvato Comes attribulus Comcs rci imvalfe. dixi ad
fnjr. ut dignUatum ordo scrvctur. h. l. tit. 8.
Cogniti.
1'nmiccrius , Sccundiccrius , Tcrlioccriiis , Qiiartoocrius .
■um vcl notanonini cst Piimus, Sccundus , Torlius , Qnar-
'Cholanim ct nolanonim. Ccrius cnini , produclio cst vcrbi.
tcplianus : primiccriiis Marlyrum Aucuslino , ierwo„e ai.
i fnmiccnus A[>oslolorum apud Baldri-^um liolensium jir.
scvpum m hisloria Hierosolymitana , ccclcra vide nvud
(9) Scriccrio , scd nfrumfinc abcsl a C. Thcod. iu quo Icei-
tur , De priiniccrio et noluriis.
(10) y4L Imp. Lco A.
(11) Post lianc.
(12) Tabcllio si ccrfa Jignltate arcctur slatuto , ct Tabellioni.s
niatncula dispunclus est : caiu tamcn dignitatem , a qua antca
rcmofus est , atlingerc seu gcrcre non pctcst , ut biuc coUigit
Corsctus , singulari , SlatiUn cavelur.
(i3) Tcinerarius ud ccnsus discussioncs , emcndat Cujac. scd
cxcusa lcctio extat in omnibus.
(14) Tabularii sive numc.arii prsesidum aut praefoctoruin pk-
rnmquc ccnsiis , discussiones , pencqiialiones iiiji.ns^unt , quas fa-
mcn si c.\notariis injunxcrint , gravi miilla cocrcc;:iur , tt corpore
numcranonim cximuuliir. Hnc valdc pcrtiuct /. peii. infr. de pri-
vil. eor. qui iii snc9. pal. Mod.
(.0) Al. Justinianus A.
(if)) Jl. adililur , lllustri.
(17) Primiccrii nol.nionim munus bicnnalo . r;: hic. Idcni in
pnmiccno fhbricensimn , /. 2. .ucpr. de fahriccn^ihus. l. u. tit. 9.
(18) AI. agc<}ti muneris , scd rcclior "c.xcu.s. G ch. Frustra op-
ponit Arciirs. buic lcgi /. 3. rt pcn. Infr. de imw.er. qu.-e ncc de
pnniiccrio loiiuunlur , ncc dc nolariis , qiii ad iinrerialia Secrcta
pcrlincut, scd do nuniei-ariis prxsidum, vcl magisUl 'otliciorum. Mod.
(19) Infcrioris gradiis.
(20) Povtponcndi , al. postponendos.
(m) Yid. /. 7. injr. de ptx^xim. sacroriim scritiiorum. h. l.tit, 19.
(2 >) Dispcndiis.
(23) Dcfi.ssa fsibi jam etc.
(2 4) Wuncrum,
1022
LIBER DUODECIMUS
T I T. VIIL
UT DIG^^ITATUM OKDO SEUVETUR.
XJkurpans scienler lionorein inclehitum , criniine
sacrilegii punilur. liart.
I. Imppp. GrAtiawus , Valent. et Theod.
AAA. ad Praslextatum P.V. (i).
SI (2) quis (3) indebitiim sibi locum usurpaverit nul-
la se ignorantia (4) defendat : sitcjue plane sacrile-
gii (5) reus , qui divina prsecepta neglexerit. Datum
12. Kalend. Jua. Medoilani , Richomere et Cleaucho
Corjss. 384.
2. Impp. Theod. et Valent. AA. Cjro P. P.
OMnes privilegia dignitatum lioc ordine (6) servanda
cognoscant , ut primo loco habeantur lii , qui in
aclu positi , illustres peregeriut administrationes. Secundo
venianl vacantes (7) , qui praesentes in comilatu illu-
stris dignilatis cingulum meruerint : Tertium [ vero (8) ]
ordinem corum prospicimus (9) , quibus absenlibus cin-
gulum illusirJs ruittitur dignitatis : Quartum bonorario-
ruin (10) , qui praesentes a nostro numine (11) sine cin-
gulo codicillos tanlum honoraria:; dignitatis adepti sunt :
Quinlum eorutn , quibus absentibus similiter sine cingulo
niitluntur illustris insignia dignitatis. -^ Sed administra-
tores (12) quidem etiam Comites rei privatae vacantibus
omnibus (i3) honorariis anteponl (i^) censemos. ^ anj
les aulem post administratores vonienus, non fi5j ^
jam omnibus honorariis credimus pra;ponendos : s^ eoj
vacantes illis honorariis , qui sirailem adepti sunt iii.
tatem : ut Praefectiorius Quaeslorio , non Quapstorius rj
fectorio (16) prseponatur : parique modo Quaestorius u^
storio : non vacans Comes thesaurorum (17) , vc >>.
mes (18) rei privatae , Iionorario Qusestorio , vel
stro (19) officiorum praeferatur. -^ Et inter (20) h .
slratores illos etiam numerari decernimus , quibu>
stribus in sacro nostro coosistorio cinctis (21) aliqai o>
dinariaj dignitatis , vel anle commisimus , ve] ; ;
committemus peragendum : verbi gratia , si vacanl; .,.
gistro militum belli cura (22) committatur. Cur enin u;
Vir Magniflcus Germanus (23) Magister militum v l«
appelletur , cui bellum contva hosles mandavirnus ? 0;
cur excellentissimus Propentadius (24) non egisse di u;
Prajfecturam , cujus (-2 5) iliustribus cuuctis disposi u-
bus vice Praetcyianae Praefecturae miles in expeditioa o-
pia (26) commeatuum abundavit (27). .
T I T. IX.
DE MAGISTRIS (28) SACRORUM
SCRIKIORCJM.
V
1. (29) Impp. Theodos. et Valent. AA.
Zoilo P. P. Orienlis.
Iris spectabilibus Magistris omniurn sacrorum scr )•
rum nostrs benevolenliae liberahlas Iribuenda ,
(0 Jl. P. P.
(•i) Ex lib. 6. tit. I. l. 2. C. Theocl. quem confer. detractum
cnim cst principium.
(3) Qui iocum indttitum sibi nsurpavcrit , sacrilegii tenetur :
ncc igiioraiitiam praelexere potest. Synops. Bnsil. i5. til. 1. ex
lih. 6. tit. I, cap. 5^. l. uit. hifv. de ptii/il. corum qui in sacro
jjalatio mililant. h. l. tit. 29. /. i. Sujir. de cansulibus. h. l.
tit. 3. /. I. 2. Supr. de prcefect. picetor. h. lib. tit. 4- ^- '•
Supr.-^de praposit. sacri cubicul. h. l.tit. 5. l. ult. Supr. tit. prox.
(4) Ignoratione.
(5) Sacrilegii reiis cst , qui ia leges admittit , ut hic , /. i.
siijT. de peiit. bonorum subl. l. 10. tit. 12. /. i3. infr. de erog.
Tnilitaris un.oiicF..
(fi) Illustrium quinque gradus. lllustres qui actis illustrem di-
Ijnitatem gc^acrunt : vacantium prcesentium cum comitatu principis :
vacantium absentium , honorariorum prffiscutinm , honorariorum
abscntium.
(7) Y^cantes , adscriptitii Trebfllio Pollioni in Bcdlista. Lam-
piidio in j4L-xaitdro. adlecti et inler agcntes. v. Const. de fh-
citnd. et coifirrn. Cod. l. ult. mcrito. C. Theod. de honorat.
codicillis ., /. S. Infr. de metatis. h. t. tit. qi. l. i. Infr. de si-
leiitiariis. h. l. tit. 16. Za);o< sinit vacantes ciun cingulo illustres ,
quibus cingulum deferebatur ob antegestae administrationis meri-
tum. Honorarii vero aX^a^oi , sine cingulo et sic diversi a vacan-
tibus dicuntur C. Theod. dc Comitib. vacantib. Ammian. 16.
j8. 3i. His dabantur annonae : at non honor^riis. Larnpr. formu-
lam , qua pcr codicillos vacantcs proceres fiaiit , vide apud Cas-
iiodorum 8. Variar. 10. et u. formulam iilustratus vacantis.
(8) Al. at>:st.
(9) Pcijicimus , ut i>et. lih.
(10) .Houorarii sine merito gestse adminislrationis solis codicillis
pri.Tcipis hanc dignilatem consecuti , imaginarii sine cingulo :
ui^iy;!}! , et ut hic dicitur , qui sine cingulo ccdicillos tantum Iio-
norariae dignilatis adepti , ]Soi'ell. 70, Hujusmodi Pontificcs , Au-
gures et i5. vivos sacris faciendis Severum fecissc , mcmorix pro-
dUum. Horura alii praesentes , alii abseutes Iiic dicuntur.
(1 1) Womine.
(12) Al. administrationcs , et sic deinceps.
(i3) In lib. Aured. additur ct Cujac. lcgit , omnilms vacanti-
lus , omnibns hono7-aj'iis.
(i4) Ordo hic dignitatum illustnum est , ut administrantes ya-
cantibus , \acantes bonorarus praeferantur.
(i5) Vacantes honorariis prajfernntur , simlli gradu digo
prsediti majori gradu prasditis non praeponuntur.
(16) Pr.-efecto":
(17) Comes hic thesaurorum , qui et sacrarum largitiona]
sacri aerarii Comes. /. 2. infr. de palat. sacr. largit. h. L lit
l. unica. supr. de qucestorih. h. t. tit. 6. /. 3. supr. ubi te
irs , et qui TXfiioii et praepositus regalium thesauroriira , Pr*(
serarii m /. i5. §. \. ff. de jure fisci. Rutilius Nuraanian ,
IScim neque opum ciiram , quamvis sit magna sacrarum , A<' u
QucEsturoe grata fuisse magis.
(18) De Comite rei privatte dixi ad /. 9. supr. de jurefi:
(19) Ex magistro , iiL cpdbusd. uet. lib.
(ao) Illustribus administrationibus adnumerantur vacantes . ii_
non sunt otiosi , scd ordinariain aliquara diguitatem genint : "t
ea dignitas non sit illustris , sed clanssimatus , vel pcrfectissim >■
(21) Al. cunctis.
(22) Belli cura cui commiltitur , dux : Ducatus dignitas 2
illustris , sed clarisjima , vel perfectissima.
(■i3) Gcrmanus !iic magister militum vacans , contra Vam i
Dux magna classc missus a Theodosio , pro administratore I •
tur , non pro vacante illustri. vid. Paulum et Prosperum. i
fit , ut vacanti illustri , belli cura committatur.
(■j4) Propentadius hic praefectorius vacans , curator oopia 1
factus inter illustrcs administratores censitus cst.
(25) Cujui cincti itlustribus diipositionibus sic emendat Ci •
Eclog. in lib. quidem Anred. et Dionys. lcgitur , cinc.ti.
(•i()) Comraealimm copiis curator copiarum prieGciebatur a •
ritate P. Pnxtorio. /. 4. infr. de erogat. mitit. annom « •
tit. 38. adde /. ob negotium. 20. Jf. da compcnsat.
(■27) AI. abundabit. al. commcatu.
(28) Magistri scriniorum principes scriolornm : qtiorom
magistri memori;e ( hi adnotationes omnes dictaut et nutlon'
jncuibus respoudent ) alii magistri cpistolarum , qui iegatu
civitatum , consultationes et preces tractant. Alii libclloruin
hbcllos agentes. Alii scrinium gcrebant : ab his diversi Rcferci
rii , qui supplicum desideria principi exponcbant , et jussu
principum jiidicibus insinuabant. Nofell. 10. ii3. in- ^"
seu sigillo regis pubiicas conscriptioacs conlhmjbant. Stgcber^
HofcreDdarii , qui sunt a registris et libeliis. de quibus
Cujac. hic.
(■29) At. Imp. Anastasius A.
CODICIS REPETIT.E PR^LECTJONIS.
1023
T I T. XI.
DE (i4) COMITIBUS (i5) ET TRIBUXIS
SCIIOJLARUII.
1. Impp. (i6) HowoR. erTiiEOD. AA.
Prisciantr P. U.
[) nostrae quoJammodo adsidere Majcstaii viden-
• Jeoque posl deposilum eliam ofllciura ab omni iu-
liiis onere , seii civilium , scu militarium Judicum
r|s iinmunes rsse pracipimus : ut nec (2) ab am-
Aa quidcm sede tui culminis eis ulla molestia super
jiiendo quolibet gravamine privato , vel publico pe-
Dinjungaliir. Iloc beneficium ad proximos (3) etiam
r(|jm scriniorum , ct ex proximis , volumus proroga-
[, ; quinquaginta librarum auri ofGcio tui Culminis
itjmnatione muIl.'indo , si quid (5) adversus slatuta TpRfcpositos (17) ac Tribunos scholarum , qui inqurclu-
■jiulix nostrsB innovari (6) concesserit. Dat. 5. Ka- JT dinis (i8) epulis adhibentur , et adorandi Principis
~ ' ~ ' . . facullatera antiquilus meruerunt : ( inter quos Comites
etiam sacri stabuli (19) , et cura (20) palatii numeran-
tur ) si primi ordinis Comilivam (21) cum Pra^positura
meruerunt , et casu ad altiora uon pervenerint , deposito
sacramenlo inter (22) eos , qui Comites .^gypii , vel Pon-
lica^ dioeceseos fuerint , ( quorura par dignitas est ) ha-
n\es consistoriani sunl illi ^ qui steterunt in Principis beri pra?cipimus : alios , qui (28) honore Comitivai re"i-
consislorio et proconsuUbus adoiquanlur. Bart. men iuerint nacti , absolutos militia , inter eos , ([ui du-
ces (•24) fueniit provinciarum , numerari jubemus. Dat.
L Impp. Arcadius (9) , et Honorius AA. 7. Kaleud. April. CP. Lucio V. C. Co>'s. 4^3.
Scverino (10) P.V.
dJMart. Theod. A. xvm. et Acbiwo Coass. 444«
T I T. X.
)E COMITIBUS (7) CONSISTORIANIS (8).
'js, qui (11) tranquillitalis noslrae consistorii dici Co-
jhutes meruerunt, speclabilibus Proconsulibus jequa-
(|2) generahlcr deceinimus. Datuiu 7. Ji.al. Oclob.
'■ITheodoro V. C. CoJNS. 399.
3. Imp. Anastasius (i3) A. Eusebio
Magistro officiorura.
/jros speclabiles Comites cousistorianos , et conjuges ,
et Jibcros , quinetiam servos eotum atque colonos
Iji privilcgiis , lam inleuliones ab aliis proponendas
ilendo , quatn suas conlra alios excrceudo , perfrui ,
js "Viri Clarissimi Principes scholaj agcntium in rc-
ijper sacrain pragmaticam sanclionem divinse memo-
enonis iitunlur.
T I T. XII.
DE COMITIBUS (2 5) REI MILITARIS.
1. Imppp. (26) Valent. Valens et GratiA:^.
AAA. Ampeho P. U.
QUi conlemplatlone meritorum , duclu intra provincias
Iransmarinas (27) strenuissimo mihte primi ordinis
Comitivam fuerint conseculi : ea (28) rcvcrcntia al-
lissimarum dignitatum viris (29) subjuganlur (3o) , ut
his locum pra;stent , qui Proconsulalus insignibus ador-
lumtur. Dat. 3. Non. Jul. Nasonnaci, Modesio et Arin-
tiieo Couss.
Mapif.tri Scrinioruni , aclscssorcs quodanimodo principis ;
n(s , cliain dcposita adiuinistratioiK; al) oninihus civilibus
ilihus , ul hic , el l. eos. 1 1. supr. de excus, niun. l. 10. til. 47«
Nc ab.
Vid. infr. de proxitnis sacrorum scriii. h. l. tit. ig.
.| Al. propaguri.
Quis.
Innovata.
L. (). C. Thpod. 12.
I Consistorii Coniiles inlimi principis consisforii consiliarii ,
abiles ])roconsularibus cxsequati , immunes a sordidis oncrihus.
aximorum , 13. supr. dc cxcus. muucr. lib. 10. tit. 47- l- '•
7i. qui a prvib. efju. l. 1. C. Theod. qui coitd. rci prii^at.
lian. i5. Ainhros. 5. cpist. i33.
M. Imppp. Gralian. Yalcnt. cl Thcodos. AAA.
)) Scvcriano.
1) /. I . C. Theod. h. t.
p) iEquaiP.
J) Jusliuianus Augwstus.
4) Conufcs sive praipositi , sivc tribuni scholarum agcntium
;bus , ad tpios scbohirum gubcrnatio pcrtiuct.
p) Pra;posilis.
|6) Imp. Valcntinianus A.
n) Junge l. ult. infr. de comitih. rei mHitaris. hnclih. tit. i?.
i8) Vidc Pyrrlium //(//-. ad lit. de prox. sacr. scr. quiinqui-
tits cpulis , bic putat cssc lcs^enduin Cnjnc. qiti et divinis cpu-
'Gotli. Scliohe porro agci-.tium in rcbus hahcnt praepasifos et
iunos , ad quos scholarimi guhcruatio pertinct , qui el (ximitcs
ilarum dicuntur , /. i. infr. de privd. schol. l. 3. supr. de
•' "".'^*. ll/- q"od plcnimquc ornali sint comifiva prinii onli-
; qui lilu^us houoiaiius t^^t , invcutus a Cuuslauliiio Impcralo.
re. Hac vero dignitate ornafi pr.-eposifi ct tribuni scbolarum hneC
benclicia balicnt , ut iufersiut lui|cratoris epulis , ct ut adorcnfc
purpuram ejus. Quod itcm viris clarissimis comitibus sacri stabu-
li datur , id cst , equorum praefcctis ct rccfnribus , quibus sportulas
praeheri ab iis , qui cquos conlcrunt , vcl pretia coruni , osfcndif:
/. 3. C Th. de cquor. coUat. et l. 29. C. Th. de aiin. et
trih. Mod.
(i()) Comitcs stahuli equoruin prtefccti , et rcctorcs , /. 3. C\
Th. de cquor. collat. l. 2«). C. Th. dc ann. ct trtlut.
(20) Cuialores , in duob. uet. lib. Cura palatii ( qux ct cusfo-
dia auhx luiagrio ) architcctus , ad quem cura fabricne palatii
pertinLbat , aurcani virijani gestabat , primu,=quc inccdcbcit ante
Imperatorcm. Cassiod. ■j. Variar. 7. ah hoc distinguifur Cxir.i
Praetorii , quce daliatur Tribuno milifum. Tnhcll. m Claudio.
(21) Comifiva priiui ordinis titubis bonorarius a Con^tanfino
invciilus : secuudi ct terlii ordinis (juoquc Comifibus crcafis. En-
sch. 4- de vita Coiistant. formulnm comitiva: inimi ordinis vo-
cant. vide apud Cassiod. 6. f^uriar. i-.i.
(U2) Prseposili scholarum , stahuli , palatii cori tiva primi ordi-
nis dccorafi , peracfa militia exirquantur Comifibus iKgypfi ct
Ponlica: dioeccseos : non bonorati comitiva , ducibus ]iroviiici.irum.
('».3) Seu absque hoiwre. Cujac. et ifa indiil)!o Kpcnduin.
(^4) Duccs proviiiciarum , dioeccscos Comitibus .ialcriores crant ,
Iic(t iiliiqiie sjieclahilcs.
(2j) Coinitcs iri mililaris duo : nnus limitis Augusti , allcr
Isauria; , ut constat ex JSotitia,
(c>6) Jl. Imp. Leo A.
(27) Comitcs rci militaris in Transmarinis provinciis occupali.
(28) Coniitibus ici luiUlaris prcefcrimtur Piocousulos.
(2fi) \'iri.
(3o) Subjugatur.
102 4
LIBER DUODECIMUS
2. Impp. HoNoRirs et Tueodosius (i) AA.
Prisciano P. U.
EOs (2) , qui sub Coniiliva (3) primi ordinis digni-
tatis peculiariter ad fjuanilihet provinciam , vel (4)
provincias defendendas inilite credilo auctoritate nostri nu-
minis destinantur , et eos , qui (5) vicem illustiiuni Vi-
rorum Magistrorum militum susceperint peragendam , du-
cibus (6) , qui praater (7) JEgjptum et Pouticam in
aliis provinciis admiaistraverint , adaequamus. Dat. 12.
Kal. April. CP. Llcio T. C. Cows.
T I T. xiir.
DE (8) COMITIBUS , et (9) ARCHIATIIIS (10)
SACRl PALAIU.
1. Impp. (ii) HoNoR. et Theod. AA.
Prisciano P. U.
AE.cliiatros (12) inlra palatium militantes , si Comiti-
vae (i3) primi ordinis nobilitaverit gradus , inter vi-
carios taxari prascipimus , sive jam pridem deposuerunt
rnilitiam , sive postea deposuerint : ila ut inter vica-
rios (i4) et duces (i5) , qui administraverint , et eos ,
qui Comitivam primi (i6) ordinis meruerint , nihil in-
tersit , nisi tempus , quo quis administraverit , vel Co-
miiivse adeptus (17) est iusignia. Dal. 12. Kalend.April.
CP. Lucio V. C. Co5s.
T I T. XIV.
DE COMITIBUS , QUI PROVmCIAS REGUNT (18).
Comiles, qui guhernavemnt prouinciam , deposito
ofjicio privilegiis digniiatis vicnrice
funguntur. Bart.
I. Impp. (19) Ho.NoRius et Theodosius AA.
Prisciano P. U.
T^ Os (20) , qui administratione civili , ac provincije gu-
-Lj bernaculis sub jurisdictionis licenlia Coraites quoque
primi ordinis esse meruerint , vicarias (21) dignitatis post
depositam administrationem prlvilcgiis frui ooorift iw
lum 12. Kalend. Apnl. CP. Lucio V. C. S ^
T I T. XV.
DE (22) PROFESSORIBUS , QUI IX URBE C V
STANTIiNOPOUTANA DOCEJSTES , tx LEGE MERDERl
COAIITIVAM (23).
Granxmaiici , et Sophistoe , et Jurisperiti , qui per i ,i-;
annos scientiam docuerunt Constantinopoli , iunl '■■,'
ea dignitate , qua funguntur vicarii principis. Barl
i. Imp" Theodos. [ A. (24) et Valest 1
C. Theophilo P. U. •'
GR.ammaticos , tam Grajcos , quam Lalinos , Sopl «
et Jurisperitos in hac regia urbe proressionem m
exercentes , et inter (^5) statuios connumeratos si 5^
laudabilem in se probis moribus vitam esse mon«ii e-
rint , si docendi peritiam , facundiam dicendi , intei e-
tandi subtilitalem , copiamqne disserendi se habere ) i
fecerint, et coetu amplissimo judicanle (27) digni £« jt
aestimali (28) : cum ad viginti (29) annos (3o^, obse i.
tione jugi , ac sedulo docendi labore pervenerint , pli it
honorari , et his , qui suut ex vicaria dignitate ' coi i-
merari. Dat. Id. Mart. CP. Theod. A. xi. et ValbI
mkNo C.C0KSS.425.
T I T. xvr.
DE (3i) SILENTIARIIS (32) , ET DECURIOXII 5
EORCM (33).
Posl depositum Decurionatus vfficium , Becurio poU
eligere , utrum velit esse Magister officiorum
domesticorum , vel comes. Bart.
1. Impp. HoNOR. et TfJEOD. AA. Urso P. U.
el iEmiliano com. ord. Pr. et Slrategio
P. P. Illyrici.
|r\Ecuriones (34) nostri palatii post emensum (35)
J-/ deJiier obsequium (36) , postque deposita sacrarn
(r) Al. Imp. Anastasiiis A
(2) Jimge cuin l. 1. supv. tit. prox.
(3) Countiva;.
(4) Coiuitcs lei iiiilitaris ad dcfeiulcndam unam vel provinciam
intctdum ad plurcs dcfendcGdas uiittcbantur.
(j> Comilibus rci militaris c.\a;quantur , qui vicem magistri
militum i>csserunt.
(6) Comitcs n;i mditaris ducibus adcXquantur , vcrbi gratia :
Pl.oeniccs , Moejiaj , Mesopotamire.
(7) Comilibus rei militaris Comites diceceseos jEaypti ct Pon-
ticK suptrioris : ut quoe diyisre cum vicariis , administrationcm
haLcnl. /. i. supr. de (fjic. vicar.
(8) Eclog. lib. 6. tu. 21.
(9) Echg. lib. 6. tit. 27.
(10) Medicos principis bic accipe arcbiatros. Alciat.
(u) Al. Imp. Zcno A.
(12) Conjuiigc cum l. 1. supr. de comit. rei militar. hoc
lib. tit. i2e
(i3) De comitiva primi ordinis dixi ad /, i. supr. de Comiti-
tjus cl Tribunis. hoc iib. tit. 11.
(■4) Archiatri Comitiva primi ordinis honorati vicariis et duci-
i>us exseqnantur : sic tamcn , ut ordo temporis inter eos servetur.
(i5) Duccs et vicarii exjequantnr.
(16) Archiatris , primi et sccundi ordinis Comitiva iuterdum
oatur /. uit, supr. de profess. et medic. lib.- 10. tit. 62.
(17) Iiidcmptus , al. iiuleptus.
(18) Gerunt. ^
('9) ^t. Imp. Zeno A.
(20) Jungc cum l. 1. supr. de comitihus rei militaris. hoc
iib. tit. 12.
et l.
(21) Comites et rectores provinciarum Comitibus exKquantur
(22) hclog. hb. 6. tit. 27. Goth. De Intciioctu buius Rahr
l. I. vide Bcllon. supput. lib. i. c. i3. Ans.
(23) Comitiva cst titulus honoris a Coastaiitiao Impcratore
ventus. Euscb. lib. 4. de Conslant. pita.
(24) Al. pro inclus. AA. Fidetur esse pars I. i. supr. de i
dus liberal. urb. n.omx. Ub. u. tit. 18. al. Imp, Valentin. A
(2.5) Intra. ^
(26) /. 7. supr. de professoribus et medicis. lib. 10. tit. 52.
(27) Quid , num recusari potast doctor suspectus interrosatio
seu examini studiosi adfuturus ? possc cxistimant interprctes'exei
plo testis. vide Corsetum singulari suspicio : et Abbatem in
cum causa , de 'fficio deleguti.
(28) Vide Alciat. 3. prasumpt. 19.
(29) Professionis justae tcmpus viginti anni , ut hic. l. i. iUp
de excus. veteraiwrum. l. 3. supr. de his , cjui non impUtis i
pend. lib. 10. tit. 54-
(30) "^idc Quintil.
(3/) Eclog. lib. 6. tit. 6. C. Theod. 23.
(32) Silentiarij qui dicantur , vidc in l. 5. Infr. h. t.
(33) In quibusdam non est vox eorwn , suiit autcm silentiarii
qui in palatio principis excubias agunt. Zonar. iii Anastas.
(34) /. I. C. Theod. Yide l. 3. infr. h. t.
(33) Emersum.
J36) Silenliariorum officionim Zonaras in Anastasio ait €S
lay ^ufj.xit,r!Ki)j ol^[Ufj,d-,uij. Hi suut e.xcubitorcs in consistorio v.
paiatio principis , stantcs fere ad limina , undc et cxcubias agei
dicuntur m l. 3. infr. hoc tit. sunt autcm sub decurionibus , l.l
in fin. infr. qui alias sacri coiisistorii decurioues dicuntur , alii;
sacri palatii. Mod.
CODICTS HEPETIT^ PR^LECTIONIS.
'tCj2S
mllitise, eleclionom habeaut , sive ex Magistro officio- ut cum optatam quietcm accoperlnt et mlfv fifi) v^rr*
u, veJut agenles , dign.laje.u consequi a uostra Maje- Illuslres(,7) Senatores cccperint numer'arz : Iiouore (% cu-
te malueriut : s.ve iutcr Yiros ilJuslres Comiles clome- ri» sine aliqua funclione la^lentur , immunitalisnue -audlo
plena dignilatis lastilia potianlur : ul dignitatem solam
iiaiieant ex senalu , suJd Iiac videlicet defiuiiione , ut tri-
ginla tanturamodo numero ea (19) priviJegia consefruan-
tur : decuriones quorjue tres , scd eos tunc demum pei-
potiri decermmus beneficiis suprascriplis , cum pcr conli-
nuos tredecim (20) annos iuculpalas excubias (21) pei-
egennt. Dat 9. Kalend. April. Ka.en. Aetio et Vale-
RiO LojNss. 432.
te raalueiint : sive intcr Yiros ilJuslres Comiles dome
orum , videlicct (1) inter agentcs taxari : ut lam in
)randa nosira Serenitate , qu.im in salulandis (2) ad-
uistraloribus , et reliquis pra^dicti bonoris privilegiis ,
:non in noslro consistoiio his (3) honor omnifariam
ervetur. Dat. prid. Kalcnd. Ncvcuibr. CP. HoNORio
i
U5.
et TuEODosio VI. AA. Co^ss
2. lidem AA. Vcnanlio (4) P. P.
|j'Nusquisquc (5) Decurio (6) , vel Silentiarius a (7)
'^ tjronum, equorumque prtestalionibus habeatur im-
rbis : nullam (8) collalionem , quae plerumque posci-
iiiir, solvat: nibil his ulla polcslas injungat , aut ne-
xilas imponat.
Irmlegia clata Decurionilus , et Silentiariis per hanc
'lcgein conjirmantur , licet ad Majoreni ascenderint
digniiatem, Bart,
3. Irapp. TiiEoD. (9) et Valent. AA.
Fiaviano P. P.
||Ecurionibus (10) , et Silenliariis etiamsi ad supcrio-
l rem giaduiii successu meliore transcendunt , omnia
"Hlegia (11), cjurc jamdudum divorum Piincipum judi-
i inerueiunl , lcgis istius prseceplione noverint csse fir-
m , non pra^judicatura <(uacunque generalilate pragma-
C|(i2), nec aiigurias , vel paiangaiias , siveparavere-
culla eis amplissima; praeceptionis imponat auctoritas :
•jidis quocjue munerilxis, excoclione calcis,et superin-
' gravamiue eos liberamus. -^ Domos quoque eorum
3|tantum in hac sacratissiraa urbe , scd in qualijjet alia
:[as civitate , immunes ab omni hospitum cujuslibet
jUatis inquicludine vindicamus : permissa(i3) eis ve-
'jdi ad Coinitalum licenlia pi-a;tcr evooatorise securita-
'i(i4): niulta decem librarum auri Judicibus Provin-
iiiu, eorumque olhciis infligeuda , si statuta nomi-
05) noslri crcdideriut contemnenda. f His addimus,
Silentiarii ct coriim dccuriones absoluti militia nnmcrantur
cxiuagistros olliciorum , vol cxcoinitcs flomcslicorum , hono-
tor agnitcs , alrjuc ita iilustratuin vacantcm cum cingulo
iscunliir, °
balvandis.
Is honor.
Al. yalentio.
I Huc pciiimt /. ,m. /ii. ,,. c. Theod. qui a prcelit.
1. et equnr. eacuseittur.
I /.3. infr. h. t. l. i\. supr. de decnrionib.
1.5. injr. h. t. vidc l. 21. supr. de decurionih.
) l\m(om , ni vcter. quih. Ub. aL incUctionihus cxtraordina-
quffi ncccssitatis cansa unponunlur , immunis cst.
jil. Iinp. ^'alcntin. A.
0 Silontiariis crant sui dccnrioncs. ut hic. qui palatil. Am-
. 20. sacn platn. l. i. ,upr. h. t. ct sacri cousistorii decu-
., ■ .^•.^- ■'"<^''«- i- ull. Dccurio vero quisquc pr;«crat de-
silentianis. 1 1 t
) Silciitiarionim privilcgia.
•■) Praginatici.
') .\d coinitalum principis oranibus passim vcnire liouit. Li-
focati' '*'"="''"'' r''viU'gio , ut hic , yel cvocaloria , hoc
}) Severitatem , in exemp. Victor.
>) Nuniinis.
5) Silcntiarii , non phircs , scd ct cornm decurioncs non plu-
nl.us intor viros iihislros scnatores rcfcrri polcrant , si per
ciin contiimos annos cxcubias euisscnt.
Tom.IV.
4. Irap. Zeno (22) A. Cosmae Prsposilo
sacri cubiculi.
•jVfE ad diversa tracti (28) Viri devoti Silentiarii iudi-
J- 1 cia , saoris abslrabi videanlur obsequiis : iubemui
eos .(ui quemlibet devolissimorum Silenliariorum schol^
vel ejus uxorem civililer , vel etiam Ciimiaaliter pulsare
mabierint, mmime eum ex cujuslibet alterius judicio
ni:,i ex judicio tautummodo viri Excellenlissirai Magistri
ofliciorum (24) conveniri.
5. Imp. AnastAsius (^5) Anliocho (26)
Prc-eposilo sasri cubiculi.
JUbemus Clarissimorum (27) Sileutiariorum pr^ditos
militia , etsi genitorum (28) suorum in potestate sint
consiituti , quaecunque solaliorum , seu emolumenlorum
vel donutionum , seu hereditatum noraiii? per militiam
vel quamlibet ejusmodi causam his acquisita sunt vel fue-
riut , jure cabtrensis peculii possidere , nec ea posse , vel
parenles superslites sibi vindicare , vel aufei-re, vel etiara
post eorum obitum fratres , vel alios eorum heredes, qua-
si ad defunclorum dominium perlinenlia , in divisionem
deduceie : uec enim oporlet lahores corum' aliis fructura,
vel lucrum adferre. f Hac nanicjue ratione siinul et con-
templaiione nec ipsam mililiam , vel suffragium (29) quod-
cunque pro ca , vel ab eisdem Viris devotis=imis Silentia-
riis , vcl a pareiitibiis eorum , vel a quolibet alio datum
cst , vcl fuci-it , ab his patiraur iu successionem defuu-
ctorum parcntum coijferri , seu nomine collationis iu nie-
(17) Ilhistrcs fuere scnatores.
(18) Honorari.-e-
(ly) Et pri\'ilcgia.
(20) Al. XXX.
(21) Silcntiarii excubias agebant in consistorio principis , stan-
tcs ad limina.
(22) Al. Idera A.
(23) Traclari.
(24) Foruin silcnfiarii ct ministcrialcs omnes sorliuntur apud
inagistrum officiorum , ut hic , ct l. ult. infr. da caslrensian. el
ministerianis.
(2.")) Anastasiiis rectr , al. Justinianus.
(26) Polycarpo P. Pra-torio.
(27) Silcntiarii chirissimi hic dicuntur , qui alio loco spectahi-
lcs : Goth. Similitci-quo tribnni notarii spectahilos , /. 2. Siipr.
de primic. l. neoue. Supr. de dcc. clarissi/ni , Nor. S. et i3. et
l. rcslituendcB. sui>r. de ad\>. dii>. judicum. nec alitor nnqistor
ccnsiis, qtii dcinde appollatiis est ysytKoc , auctore Loone iVo»''! 44.
vir clarissiinus appcUatur in l. uit. supr. de iur. cmph. /. coi\.
sulla. supr. de test. l. secundum. supr. dc dnn. vir perfectissi-
nius. /. orpliaiiotrophos. supr. de episc. ct cleric. Mod. Qa.v va-
rietas muUis digiiitatihiis arccdit , crcsccntiluis , vcl niiniilis dicni-
tatihus pio arhilrio principis et ipsa reruin accossione vcl deces.sio.
ne. Cnefcra vide hic apud Cujacium di\ ini juris ct huiiiani oinniuui
denicpie , niiUis e.\ceptis , scientissimum.
(28) Iii ^enitorum suorum. delendum ost igitur postea , in.
(29) MUitia silcutiarioruoi vendi potcit. vidc iSW. 53. c. J.
159
(liuni easdem offerri pecunias , vel his imputari. "j^ Atl
lioc , de tulelis (i) , et curationibus eos excusari sanci-
luns : ne alienarum i-erum administrationem subire com-
pellanlur , qui propler nostra ministeria , nec suis cu-
ram , scu provisionem diligenler deferre possunt , insuper
corum libcios , qui dignitate Virorum spcetabilium Co-
milum , seu Tribunorum decorati sunt , vel fuerint , nul-
Jatcnus nolentes administraiionem Praefecturae (2) susci-
pere , seu peragere : omnibus videlicet antelatis privile-
giis in persona non tanlum in praesenti mililantium , sed
cliam postca eidem consorlio inferendorum , lam tenipore
imliliac , quam post eam depositam observandis. Datum
Kalcnd. Januar. JoANrJii , et Asclepiojne Cowss. 5oo.
T J T. XVII.
DE (3) DOMESTICIS (4) ET PROTECTORIEUS.
Doinestici et Protcctores Principis salulantes Vicarios ,
ei Prcvfcctum , ipsvs osculari possunt. Barl.
1. Impp. (5) Valent. et Valens AA.
Eusiguio P. P.
DOmeslici ac Proteclores (6) osculandi (7) cum sa-
Jutaverint Vicarios , tui Culminis Iiabeant potesfa-
tera. Poena enim sacriJegii (8) simiiis erit , si his Iiono-
rificentia non deferatur , qui contingere nostram pm-pu-
ram digni sunt asstimati (g) . Dat. prid. Kon. Mart.
Mediolan, Valejstjw. A. 111. et Eutropio Conss. SSg.
2. Impp. TiiEOD. et Valent. AA.
lleliodoro P. U. (lo).
Plliraicerius (11) quidem domesticorum et protectorura
utriusque (12) schola^ post adeptum (i3) Tribuna-
tum , inter cos spectabili dignitate perfruatur (i4) 5 qui
(I) Silcntlarii a tulelis ct curationibus immuncs. /. idt, supr.
cle excusat. tulor.
(3) Proetiiree.
(3) Eclog. lib. G. tit. 28.
(4) Donicsticos arcanorum principis conscios Alciatus liic ex-
fonit falbo. Protcctores milites sunt , qui latus principis apertiiis
piotcgunt. Domestici eodem rauncre protegendi funguntur , sed f;i-
jniliarius iJ faciunt , quam protcctores. Socrates i. cap. i3. Sui-
das. Zonar. in Dioclstiano. Goth. Adde Cujac. hic. et Turncb.
lib. i5. chseiv. cap. 16. S. L.
(5) ^/. IjTippp. Valcnt. Thcod. et Arcad. AAA. Eusignio P. P.
(6) Diflcrcntiam csse intcr domcsticos et protectores ex Cod.
Theod. constat h, tit. lib. 6. et 9. quibus constituta de domesti-
cis trahuntur ad protcctores , ex liis autcm alii crant pedites ,
alii equites. l. ult. Infr, hoc tit, l, restilucndcc, Supr, de adv.
dii>. judicum. Mod.
(7) Oscuhjm princlpis summi honoris loco habebatur. adde
/. 2. supr. de fabnccnsibns. lib. ir. tit. 9. Goth. Et notat. l. i.
supr. de praposit. Sacri Cuhiculi. h. lib. tit. 5. Ans.
(8) Sacrilegii tcncntur , qui honorem non deferunt contingcnli-
Lus purpuram principis.
(9) Existimati.
(10) Al. P. P.
(II) Primiccrii fuerunt in schola domcsticorum ct prolectorum,
hoc est , primi.
(12) Schola domcslicorum diyersa.
(i3) Acccptum.
04) Potiatur.
(i5) Agere.
(16) Consularcs , clarissimi.
(15) Dcccmpnmi senatoriam dignitafcm , vcluti excousularcs
adipibcunlur intcr allecfos : ita tanien , ut oncra scnatoria non
agnoscnnt cxcniplo seraforicrum.
(18) RegradcCur , in ^'ei. llb. c£ l, 2. C. Theod, de cursu pu»
XIBER DUODECIMUS
Ducaturn gerere (i5) meruerlnt : alii vero , qui decui 1
stipendiis ab eodem decem usque numero subsequuniu
Consulari , id est (16) , Clarissimatus dignitate perfru '
lur cuin ipsa loci decemprimorum (i;;) accessione. Dat.
Id. Jun. Aetio et Valerio VV. CC. Co.\ss. 432.
3. lidem AA. Sporatio Comiti domesticorum
pedifurn.
SI quis domeslicorum nulla negotii publici ab^trali.:
solicitudine , nec ei per corameatum solenniter .
abesset , facullate concessa , per biennium obsequiis Sit
nitalis nostrae defuerit , is retrorsum in ordinera traci
inferiorem, quinque sequentibus postponatur. Si vero tri •
uium ejus absentia conlinuasse monslretur , usque ad
cimum locum proculdubio regredietur (18). Quod ti q
driennio tcnus abfuerit, novissimus collocetur. Quinqu
nium autem si fuerit divagatus , ipso jam cingulo j
liandus est : ir.dignum quippe esl, desidcs a propriis U
diu muniis aberrantes (19) ( quos esse conveuit assiduc
numerari.
Si domesticus , vel protector ante finilum officium.
decesserit , heres ejus salarium totius anni ac
* etiam suhsequentis percipiet. Bart.
4. Impp. JustisiAjsus (20) A. [ Vigili
Consulari , et patricio. ]
IEge pragmatica sine fine victura praefiniendiim
-I constituendum credidimus , ut si quis Virorum F
tium prffisenlalium (21) domesticorum in equitum (''
schola Secundicerii (^3) locum (24) adeptus , diem ic
rea supremum clauserit ; heredes ejus non reliqui tanl
temporis , quod eidem gradui (25) superesse nionstrali
verum etiam (26) insequentis anni , hoc est Primice; •
lus solatiis ac emolumentis fruanlur omnibus , ut qi
ad quseslum et compendium inilitia;que fructum pp
bUco. l. I. infr. de privileg. schol, h, lib. tit, 3o.
(19) Aberrassc , in vet, et sequentia sine parenthesi legunti
et abest csse.
(20) Al. Anastasius.
(21) Prnesentales domestici , qui in jjraesenti sunt coinitatu.
ad l. 6. supr, de aduocat. dii^ers. judicum. Edict, 3. eap.
(22) Domcsticorum alii equites , ut hic , et l. restiluenda.
supr. de advoc. divcrs, judicum, Cassiod. i. p^ariar.
(28) Sic in exeinpl. quodam nostro scripto legitur , reck
secundi primicerii , scd pcrjicram.
(24) Sccundicerii in schoiis flcbant- ex tertioceriis : priraiarii
•secundiceriis : verbi gratia , qui hoc anno terlicceriu- , i^l^<
secuudiccriiis , tertio primicerius. Primicerius autein lere bicniw
(25) Gradus^iu scholis fucrc.
(a6) Salarium 'intcgruin totius anni defuncto officiaii 'lcbi'
bcrcs consequitur. /. 11. infr. de proximis sacrorum scriniori
hoc lib. tit. tg.'!. 3. //z/?-. de agentibus in reb. hoc lib. lil.
/. I. Infr. de primipil. h. l. lit. 63. l. post duos,,in ftn. >'•
de adfocat. dii^ers. judic. Imo et scquentis anni : ut hic in
mcstico ct protcctore , quod ut singulare Bart. Rayuaklus , .A
i-icus , Angelus , et Baldus ijotant , addc /. diem functo. i-Jf-
qfficio adsess. fac. l. 1. ^. clii^us. i3._^'. dc yariis et exlnu
cognit. Quid si quis privatus opcras locavit , ct antequam op^
praestarct , moituus fiierit ? salarium noii debetur. /. ex condii--
i5. 5- <^"'« quidam, 6. Jf. locati. Quid si officialis ingres *
civitatem in itinerc ipso dccesserit .'' Quidam ncgaiit salarium
beri. Alil expcnsas itincris cjus heredibus saltcm prsesfari opoit •
arg. l, si pccuniam. 5, ff. de condict, ob causam, Bartolus p
salarium dcbcri in d. §. dii>us. Quid si qui oflicium gtssit •'
incapax fuit ? vcl hcc ctiam casu salarium deberi , Baldus ai
movctur , quod piocuralori salarium etiam debeatur , cti;
mandatuin ejus nuUum fuerit. vide Corset. singular,_ salariuui.
mansisset (3) ad finem uscpe supiemum.
T I T. XVIII.
DE PRiEPOSITIS LABOKUxM (4).
CODICIS HEPETIM PRiELECTIONIS. itsy
(i) peninet , slmills liaLcatur (2) , ac si superslcs neni (14) non arceaniur (iS), et invltl in conscssum accl-
' '■ " " " piantur : scituris vel pnncipe , vel corniculario , vel cnpi-
tibus officii , ternas liliras auri ex (16) suis facuhalibus
erucudas (17), si consistorium nostrum saipc ingredienli-
bus , Secretarii Judicum non patucrit ingrcssus , aut re-
vcrentia non fueril in salutaiione delata,.aut sedenJi cum
Judice societas denegata. Dat. 6. Id. ISovembr. Treveris,
TiMAsio et pROMOTo VV. CC. Co.\ss. 389.
De honore Clarlssimalus.
3. Irapp. Arcad. ei Honor. AA. Claudio P. U.
IN scriniis palatii miliiantes , id est memoria; , cpislcla-
rum , libellorum ac dispositionum , post vigiuti (iB)
Impp.
IIONORIUS et TftEODOSlUS AA.
Monaxio P. P.
Ui prjfiposili laborum (5) , nostro judicio promo-
venlur , Clarissimi sint intcr allectos ((j) : ita ut ex
Consularibus habeantur. Nam (7) cl imuiunitate di-
sunt , quos nostri iatcris comilalus illustrat. Datum
3|Id. IVovcmbr. CP. Tiieod. A. vu. et Palladio
(Inss. 4v6.
T I T XIX.
DE (8) PROXIMIS SACRORUM SCRINIORUM
C.^TEWSQUE QUi IN SACIIIS SCRINUS MiHTANX.
De honore.
1. Imppp. Gratian. Valentin. et Theodos.
AAA. Cyncgio P. P.
l^Roximos (9) memorix\ cpistolarum ac libellorum ,
jr atque dispositionum , iia vicariorum lionore cumula-
ris- , ut iflter eos nierito dignitatis babcantur , qui pro
ikiCectis dioecescs (10) sibi creditas temperarunt , ex eo
inpore , ex quo cos splendor indepti proximalus osten
post viguui (iB)
annos iransactae mililiee si discedendum sibi esse dccreve-
rint , Consulari honore fulti , inter aUectos babeantur ,
huncque honorem dignitalis teneant , qui exconsulari-
bus (19) deferri consuevit : nec eos quis(|uam injungendo
aliquid , vel jubendo possit ab impertilo otio separare.
Dat. i5. Kal. Mart. CP. Arcad. iv. et Honor. ai. AA.
CoNss. 396.
De excusatione a munerihus.
4. lidem AA. et Tiieodosics A. Epiphanio P. U.
JUbemus (20) ut (21) primum oninium sit eorum , qui
in sacris scriniis nostns , id est , memoriac , epistola-
rum , libeJlorum , et dispositionum referuntur , secu-
<l : irisequcnlibus proponendi , qui Vicarias postca ad- ra (22) possessio , ab omnibus sordidis muneribus excu-
iBiislraverint : tt nidbim injuriam descriplionis perhor- sata , superindictum non timeant , aut venaiitium' (23)
icaut. Dat. prid. Kal. Maj^ , CP. Honorio JN. P. et non petalur , solunique canonicae indictionis pra^stent tri-
ilcaut. Dat. prid. Kal.
I ODio CoNss. 38G
De ingressu in secreleria Judicum ct consessu.
2. Imppp. Valentin. Tiieodos. et Arcad. AAA.''
Conslanlino P. P. Galliarum.
CP. HoNORio JN. P. et non petalur , solunique canonicae indictionis pra^stent tri-
butum , ut labore digniias (24) conquisita , extraordina-
rium munus ignoret ; nec uilam tcmonura palialur inju-
riam , equorum tvronumque (23) prxstationcra nullus
agnoscat , qui vel adimc (26) in scriniis militat (27) vel
honorem proximi , et Coraitivam primi dispositionura ,
longi lemporis sudore quaesivit. Et haec quidem patrimo-
(11) sacris scriniis nostris militantes , in 'Provinciis niis censuimus deferenda. Quod autem omnibus consiat
ordinarii (12) ,vel spectabilis Judicis (i3) ad salutatio- deferri , adjeclu alieiius dignitatis perire non paiimur ;
1) Al. prolixius.
[■2) Siiiiilcs haheanlur.
(3) Pcriiimiserit.
f(4) Labaroruin. vidc Cujacium hic , est autcm Labarum ma-
iwm vcxilkim quod tmpeiatoii praefeiri solebat , ct a militibus
i|iic ador.ahatur , hujiis uKiniueruut 1'rudcutius priofi lib. in
Ymmuch. Tcitull. in Jfjolog. cap. 16. ct ulii plenque , GalU
Wi«t , la Bannicrc , TAurillam.
^5) Labaroruni.
(6) Electos. Allccli ita dicuntur , qui a principe advocati ne-
lii publici cauja , /. 12. in /iii. stipr. de excusut. muner. suat
quidani susceplores , qui ratioues publicas scribcbant. /. 11.
12. /. 17. C. Theod. de suscrpt. l. 2. C. Th. de quceslioii.
istinianus in pr.Tgmalica sanclionc cap. 18. Theodoric. Edict.
ip. 148. Sidonius epist. 7. Invidcnt arcanis pondcra , mcnsiiras
lcctis. Annianus ad /. i. C. Theod. dc Episcop. nec cxactorcs ,
:c allcctos faccre.
(7) Vidc quie scripsi ad /. ult. supr. de prajectis prcetorio.
9C lib. tit. 4.
(8) riipi T&v if To7; ffxptvloii v7royn'>ifxti7toV (pxTsvo{i(vuv , de
is , qui in gcstorum scriniis miiitant. Sy^f^ps. Basil. (>. tit. 28.
(9) Quatuor sunt sacra scrinia , memorine , epislolarura , li-
|cUorum , ct dispositionum : in illis cnira adnotationes , vcl prag-
iiatica sanclioncs , cognitioncs , prcccs , vcl rescripta principis
duntur , reponuntur ct scrvantur. /. ult. supr. de aquocduct.
(10) Dioeccsis.
(n) Pars l. 3. supr. de cjf. divers. jud.
(12) Ordinarii qui et jju^x-&^oi , Prsesides sunt provinciarum ,
>ub quorum cura una tantuni provincia cst. .Tddc /. ult. supr. dc
nodo mullarum , /. omiies. 33. supr. de episcopis et clericis.
INW. 20. cap, 3. 3i, cap. i. quasi iutimi ordiuis , ut ordiaarii
milites , hoc cst , gregales et manipularii : minorcs erant vicariis :
de quibus dixi /, i. §. [\. J}'. de legat. 3.
(i3) Spectabiles jndiccs.
(1 4) A salulatione.
(i5) Arceant , et postea accipiant.
(•6) a.
( 1 7) Si honoratis viris quihus etiam consistorium nostrum mgrc-
diendi facult. prceLetur secretarii clc. d. l. 3.
(18)' XXX.
(19) Exconsulibiis.
(20) /. 14. C. Th. h. t.
(21) Ut pairimoniorum eornm qui elc.
(22) /. 9. infr. h. t. l. I. /. 2. infr. dc privilegiis eorum , qui
in sacro palatio milit, hoc lib. tit. 29.
(23) Aenalitium , vecligal rcnim venalium , quod exigcbatur a
Tcnditorc ob vendllinnem proponendain , ut hic , cl l. i. infr. dc
veleranis hoc lib. tit. 4;. fi>'t autem mancipiorum vcn.iliuin 20.
aut .5o. Tiicit. i3. Dioiiys. 55. caetcraium rcrum vcctigal , ico.
Tacit. I. quam ad ductnlesimam postca rcdegit Tibcrius. Tacit.i.
Postca ad 3oo. auctionum Italiie provinciis remisit Gajus Caligula.
Sueton. cap. 16. Quanquam in co , quod de Tiberio disimus ,
diveisiis sit Dion. 5;. ct 58. refert enim Dion. 200. pro 100. a
Tiberio inveclam , at dcindc a Caiigiila .sublatam 100. Auf de
convcrsis jani monbiis Tiberii lcquitur Dion , aut ccrte Ycrior Ta-
citi cl Suetonii narratio. addc 6. Cujac. 28.
(2^) Dignitatis.
(25) Tyronum pr.tbitio et prsestatio olim in muneribus pubh-
cis fiiit. /. iS. 5. "i. Jf. de munchbus. addc Vegct. 1,. c<ip. 7.
(afi) Ad bunc.
(27) Mililant.
T028
LIBER DUODECIMUS
ut eiiamsi pro superioris fortunse judicio ad honoris orna-
menta proccsserint , vetera tamen eis scriniis laborc pri-
vilegia qusesita servcntur. Dat. Id. Octobr. RavenncG ^
HojNoRio vii. ct TiiEoDos. 11. AA. Co^ss. 407.
Dc honore Clanssimnlus. De ingressu in Sccrettria
Judicum et consessu.
5. Impp. IIoNoR. et TiiEOD. AA.
Faustino (1) P. P.
|3Eculiari (2) perccplionis noslra; favore prsestamus ,
.1- ut in scriniis memoria? , epistolarum , libellorumque
ab exce]oloribus usque ad mello proximos , dignitalem
Clarissimorum ,^ionoremque percipiant : et sicut reliqui (|ui
in iisdcm scriniis niilitans , libcrum cum ordinariis Judi-
cibus ingressum Secretarii , consessumque habere legibus
meruerunt : [ i(a ] hi quoque in quos hanc stipendiorum
nieritis Clarissimatus conferimus dignitatem , cum specta-
biLbus etiam habere sese reverentiam recogrtoscant : ut
consedendi , ingrcdiendivc secretarium sibi sciant a nobis
licentiam contributam. Datuni 8. Id. Jun. Raven. Lucio
V. C. CoKs. 4i3.
Ut Proximatus trium scriniorum annuus sit.
6. lidem (3) AA. et Valent. A.
IpPio biennio (4) annum solum agere deinceps dccer-
J- nimus eos , qui in tribus scriniis , memoria) , episto-
farura , Ijbellorumque ordine ac merito stipendiorum ad
gradum pervenerint proximorum. Dalum 8. Id. Februar.
€P. Theod. A. vu. et Palladio Cokss. 4i6.
De successione in locum defunctorum.
7. Impp. TuEoDos. (5) et Valent. AA. Norao
Magistro officiorum.
1^1 Nicuique (6) qui in sacris scriniis militat, sui loci
_ \J nierita servari (7) oportere constituimus , et uni-
versos , qui ullra numerum slatutorum (8) in iisdem scri-
aiiis nulitant , sui gradus respectu , per (9) ordinem ,
quem sortiti sunt , in deficientium slatutorum locura ( ut
tamen nltimis socienlur , ) subire decernimus , scilicet ut
ncmini penitus liceat , cum sit posterior tempore , locum
pr«cedentis ambire (10) , nisi forte ab eo , qui tempo-
i'e (u) vinciiur , laborum comparatione superetur : ut
(i) AI. Fauslo.
(2) /. i6. C. Theod. h. t.
(3) Al. lidcm AA. Eustathio V. C. QucEstori ct Heliconi
K- 1' magistro ojjiciorum.
f^-? (;." • .'"^''" '^'^ pfdalinis sacrariimlargitionum. h. lil>. tit. 24.
(3) 6ic ait lcgendum Taurellus hb. dc militiis ex casu arsuni.
t. ii. Lifr. hoc tit. Cont. °
(6) Militantts in scrinio ultra numerum loco deficientium suc-
ccdunt secundiim ordinem gradus sui. Bart.
(7) Servarc.
(8) In sacris scriniis alii sunt statuli , alii supcrnumcrarii.
(9) «-2. supr. de officio magistr. ojjic. l. i. supr. de mune-
ril. patnmon. lib. 10. tit. ^i. l. ult. supr. de primiccrio , h.
iiO. tit. 7. /. I. Infr. de agcntib. in reb. h. l. tit. 20. /. 1. Infr.
de cestrcns. et minist. h. l. tit. 26. et l. ult. hifr. de tyronib.
ci Lnorib ^' "' '■ '^" •^" 5^^""^'"'«'«- 5. ^ff: dc muncril,
(10) In locum pr.Tcedentis abire.
(U) Vide qiiae scripsi ad Noi-ell. Leon. 4i.
(12) Qnindecim primatus dicitur , ut decem primatus.
(i3) Cniquc. *
(■4) I"i.
quindecim primatura (12) ejusdem scrinil tesiiraonio cu
sacramenli religione subnixus prfficedenlibus dignior Juq
cetur. Hanc quoque observationem extra Clios^ proxiiii,
rum volumus custodiri : etenim unicuif[ue (i3) proxirr
unum de suis filiis , qui temporis duntaxat sufflagio nii
lur , ( licet parum observasse militiam cognosc^atur '
insequentibns tempore , qui Jaborum meritis muniuntur
anteferri posso decernimus. I!lum (i^) tarnen , qui locu
statuti (i5) meretur : proximo quidem ducentos quinqu;
ginta solidos (16), mello proximo (17) vero , vel adji
lori pro consuctudine uniuscujusque scrinii viginti a'
quindecim solidos offerre prsecipimus. Quod si qu'is <
supernumerariis , qui in staluti locum subire debuerat
ne pecuniam offerat , statuli etiam gradum recusare v,
luerit , sequenti tam offerendae quanlitatis praedicts , quai
subrogandi licentia permiitatur (18) : ita videlicet , ut
secundus , vel etiam lertius , vel alterius cujuslibet m
raeri , in eadem excusationis voluntate duraverit : acc»
denti (19) semper eadem copia , quam pra;cedens leci
saverit , tribuatur. IIos autem , qui ad statutorum ord
nem progredi noluerint , nec de suo gradu volumus n
moveri : et cum vacaverit slatuli locus , conditionem'
quam antea repudiaverant , id est et offerenda? pecunia;
et adipiscendi statuli locum , iiberam Iiabere prscipi
mus (20) facultatem.
De militia peracta.
8. lidem AA. Nomo Magistro oiSciorum.
PRoximos (21) sacroruni scriniorum , quos fides , a.
diuturnse observationis industria , litlerataque (22
militia (23) , comitera quin etiam dispositionum , quen
probitas ac strenuitas merito commendaat : completo tem
pore suae militise , Comitiva; sacri nostri consistorii cin
gulo in diem vita; poliri ( manentibus videlicet jamdu
dum pra;stitis (24) salvis (26) privilegiis propriis (26) ]
decernimus. Quibus enim pietatis nostra; arcana (27) me'
rito committuntur , his , pielas nostra vitam cingulo su-
pradictae comitivae ornandam , docorandaraque decrevit.
De commeatu et de vacatione munerum.
9. Imp. Leo A. Patricio IVIagist. Offic.
IN sacris nostris scriniis militanles, per comraeatura (28"
non continuatim praestitum (29) ante conventionijni
(i5) Statutura. \
(16) yide quae scripsi ad /. 11. Infr. h. t. l. 3o. infin.supr.
de inqfficios. test.
(17) McUo proximus cst , qui secundum locum tenet , et futuruf
estproximiis : adjutor vero est proximi adjutor. A/ciat. et Cujac. hic.
(18) Promittatur.
(19) Accodendi.
(20) Concedimus.
(21) Magislri.
(22) Militia literata est eorum , qui proximi sacrorum scrinio-
rum sunt , ut hic , ei in litcrarum praesidiis militaat. /. 1. C.
Theod. de prox. con. disp.
(23) Literalam militiam dici a literis pingendis seu scribendis.
Duarcnus tradit lib. 1. disput. cap. 3. an quia primis teiDporibusr
tanti fuit scribcre posse ? i
(24) Praestifutis.
(25) l. 3. supr. de dignitatib.
(26) Proximis.
(27) Principis arcana committuntur proximissacrorum.scrinioruin;i
(28) Commeatus est libcra proficisceudi lic<;utia. !
(29) Prcestitutum, I
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
1029
i , intra indultiim temporis spatium erunt cum suis bique petcre ao vindicare permiltanlur : nullius machina
;alibus (i) , et liberis a convenlione securi (2) , tione liujusmodi nostra disposilione reUactanda , ssu vio-
iictionibus eliam puI>licorum et civiliuni munerum landa : maxime cum Viros eliam pro tempore Speclabi-
post completam militiam excusalione polianlur , su- les eorundem Proxinios scriniorum , si rjuis eorum ante
post
)mibus quo(|ue quas in provinciis possident, nicta
molcstia liberentur.
De niimero me.nwrialium. i. Ne quis duplici
func^titur officio.
10. Idem A. Ililariano Coinili Magistro offic.
10 parte statutos memoriales praecipimus essc in scri-
iiio quidem memoriffi sexaginta duos , epistolarum
ciriginla qualuor : [ libellorum (3) quoque triginta
jpr : ] antiquarios vero , qui habenlur in scriniis
nkiaB , nunquam niinus esse quam cjuatuor
complctum Proximalus actum niorie pra-rentus sit , ad
heredes succossorcsque suos residui (igj temporis Proxi-
matus solaiia sine quadam imminutione transniiliere noa
dubiletur.
De foro competenti , et de cautione prcestanda ,
et de sportulis.
12. Idem A. Celeri Magislro officiorum.
IN sacris scriniis militanles , et parentes atque uxores
eorura , necnon liberos ex senientia tanlummodo tua».
Suprascripti aulem memoriales nullo modo (4) Celsitudinis criminales , et civiles intentiones afrentiuin
►)]i fungantur officio , nec (5) gcminis chartis irrepse- excipere jubemus : insuper etiam colonos , seu adscripti-
:j[6) , ut non occupentur (7) plura in unnm se tios , et servos eorum in hac Regia Urbe degentes , eo-
dem beneficio poliri : fidei pro tempore Adjutoris \ iri
spectabilis proximi , vel unius ex slatulis comniiiiendos
ita ut (20) si in provincia quicunque memorialis (21) re-
ilada collaturi , nihilque reliquis relicturi
De salario defuncti.
II. Imp. AuAsTAsius A. (8) Eusebio
Magistro officioriim.
Ihuis in sacris noslris scriniis , id est memoriaB , di-
positionuni , epistolarum et libellorum , slatulis jara
ijjmeratus , ab Iiac luce fuerit subtractus : ab eo qui-
pertus fuerit , juraloriae (22) cautioni commidaiur : ut
etsi non possidcat immobilcm substantiam , servi nihilo-
minus , et coloni ad eum pertinentes , fidei ejus tra-
dantur.
5. I. Modum insuper sporlularum (20) ad mediocrcra
deduci quantitatem ; et executoribus de schola Agenliuni
ibe , utpote vacante loco de substitutis (9) in stalu- in rebus attribuendis (24),unum solidum singulos usque
4 consortio fucrit ultimus subrogatus , pro (10) sola- ad finem negotii 5 proque ingressu in judicio tua: Magni-
yel suffragio (n) proximi (12), definitam sacraeque tudinis quolibet modo faciendo , duos solidos , et pro edi-
litulioni divae memoriaj Theodosii , et Valentinia- tione geslorum exceptoribus dimidiam solidi parlem : et
(j3) Principum (i^) inscrlam quantitalem defuncti (i5) si apud arbitrum negotium ventilari contigcrit , ipsi qui-
"b , ct successores (16) , vcl liberi ejus , seu credi- dem arbitro unum solidum , et nihil amplius : oxcepto-
eL qui foenus cum mortuo pro staluli loco ei acqui- ribus autem eum observanlibus , tam pro ipso , quod im-
f contraxerint , consequantur : ila scilicct ut si (17) plere videntur , ministcrio , quam pro editione gestorum,
■|itas , vel successio defuncti minime fuerit suscepta , seu relationis , vel dcfinilionis , tertiam parlem solidi
jdita , talcs personae , id est credilores qnidem con- pra^here sancimus : nec pro tempore Virum Spectabileiu
teleros prserogativa sibi servata : hberi aulem, vel fisci Patronum , vel Esecutorcs (26) , quibus imminen-
II, seu cognali , non hereditatis , sed privilegii (i8) di (26) litibus solicitudo injuncta est , qnicquam ab eis
iie simili modo hujusmodi summam percipiant : si- exigere (27), seu profligare (28) concedi : dimidia scilicet
Conjiigales nxorcs.
l- 4- supr. h. t.
Incliisa dcsiint in quib, lib. Anliquarii anlem stmt Alciato ,
ntiquarum rerum mcinoriam principi sugcerunt : aut polius
|'i ct sciiploics libionim. /. 2. Cocl. Ttieod. dc stud. liberal.
]tiorn. Sidonuis 9. Auson. Efnst. ad Ptvbum , August. de
diu. Ihcroii. ad Florentiimm.
Duplici ofricio fungi quis prohibclur. addc l. 5. Jnfr. qui
rc. hoc lib. tit. 34. J 1
Ne gcmiuis.
Irrcpant.
Aucupcnlur.
.Al. Imp. Zcno A.
/. 7. §. illum tamcn. Supr. h. t.
) Quaestoiis sacri palalii adjutoic uno raortno , militia dc-
IvT ,, '""*^*' 'l'"^*'''* transmittitur , ctiamsi nou sint herc-
l\cvclt. 3.T. Quui si minus idonei militia: giut libcri dcfuncti ?
jn locum dcfuucli suhrogahitur , l.crcdibus aut libcris defun-
^nlum sol.dos prrcslare cogelur , ut hic , ct l. -. suvr. h. t.
J"iwo(/o. 3o. injl,,. supr. dc inoffic. teslam'. Noi^cl!. 3').
ineestatio scl.ola! placilum , /. uh. supr. dc vi^norih. ct
''. casus nulitinc. ISov. 53. 67. Julian. Fairit. ad'l!iov>cll.i:>.
l ,y"l-/l"a: notavi ad /. 102. %. i.Jf. de lesat. 3.
a) Proximo. j M a
3) Intclli^ii /. 7. supr. 1i. t.
•{) Ut principum.
j) Dicm funcli.
6) Saliiriiuu ietcgrum defuncti ejus bcreJibus inlcrJum dcbc-
tur. addc /. ult. supr. de domesticis h. lib. tit. 17. uhi <lixi /-
diein functo. !\. ff. de off. adsess. l. 19- in fn. ff. locali.
(17) Pafris jura filii intcrdum consequunlur , nou ut hcrcdes
ejus , scd jure singulari ; addc /. i. ^. sed et si sub conditione. 7.
supr. de Lati,ia libertate.
(18) Lihcri ut ct uxor defiincli militis prcefcriinfur credilori :
non hercditatis ( licct enim hcrrdcs ncm sint , in casum militiie
veniunt ) scd privilcgii et principalis Iiheralitatis noiuinc , i/t /j:c ,
nisi si pccunia crcditoris militia comparafa sit ', hoc eniin cisii
creditor pracferlur uxori ct liheris dcfuucti. adde NovcU. 53. c. 5.
(19) /. ult. supr. de domcst. et protectorib. h. l. tit. 17.
(20) Scd ita.
(21) Mcmoriales juratoriae cautioni coinmitluniur.
(9.2) Juraforia; cautioni qui comraittatitur , vid. ia /. aS.
de episc. et clcr. l. 17. in pr. sitpr. dc digiiit. l. 4- 5*
dc castrens. et ministcrian. /i. l. tit. 26. /. ult. vcrs.
infr. da privilcir. schotar. h. l. tit. 3o. /. iG. (f. qui
sed hodic. Inttit. de salisd. addc /. 2. §. 6. //'. dc judiciis.
(23) I<1 est , sumptuum , qui in litem facicndi sunt. Cujac. hic.
(24) AltinciKlis.
(25) Dc qitihus /. 33. 5- cxecutor. 5. supr. de bpiscopis , l.ult.
Supr. dc sportutis , l. pcnult. supr. de fructii. et litium expen-
sis. §. 24. Iiist. de actionib. l. 5. Infr. dc numerariis et actuu'
nis Ir lib. tit. 5o.
(2^1) AI. miinicndi. al. in minuendis.
(27) Posccrc.
(28) Prollagifare.
ult.
.iupr.
infr.
ne famen.
satisJ, §.
io3o
LIBER DUODECIMUS
expcnsarum , quas in judicio lui Culmini.s a mcmoralis
pcisonis pia;bcri Suiluinius , porlioue in Judiciis Provia-
cialibus ab liis agnoscenda : ita ut si de civilibus annonis,
vel tulda , seu curntione , vel novi operis nunciatione
litem eos subire conlmgat : in majore quidem judicio ad
similitudincm sumptuum , quos m (i) judicio Eminentiie
tuae depcndere pra?cepti sunt , apud Virum (2) Clarissi-
mum Praclcctum annonce , seu iisci Palronum Urbicariae
Magnifica; Pra;fcctura; , vel Archilectos (3) pro modo eo-
rum , quoe super arbitris , et iilibus apud eos exercendis
superius statula sunt , solvenles expensas , nihil amplius
agnoscere seu dependcre cogantur.
§. 1. Quce onmia custodlri jubemus , sive per se , sive
per Procuratores , aut etiam Defensores lites exercere ma-
luerint : Hoc , si prolata scripiis sententia moniti sunt.
§. 3. Si vero ex deposilione , seu aliter quis eorum
conventus fuerit , nihil eum , vel scrinio Vin ciarissimi
Adjutoris , vel cuilibet alii nomine sportularum olierre
compeili : omnibus antelalis privilegiis , quibus postea per
anteriores divorum Pi-incipum sanctiones defenduntur , ia
persona (4) (am eorum , qui adliiuc militant , et qui
postea eandem militiam sortiti sunt , quam eorum , qui
prasdiclam niiUtiam gradu vacante (5) jam deposuerunt ,
vel poslea deposucrint , servandis ; ixt eoram conimodo
jpsi cpoque una cum uxoribus , et liberis , colonis praj-
lerea , et servis propriis , perfruantur.
§, 4- Et quonicim in contreversiis (6) , quas in judi-
ciis raoveri contigerit , a^qualitatem litigatoribus voluraus
servari , et adversariis eorum ; pro sumptibus , et expen-
sis similem antelatorum beneficiorum prserogativam cuslo-
diri. Propier hanc eitnim causam , et viros dcvotos Me-
inoriales , non tantum agendo in quolibet judicio , sed
eliam acliones ab aliis ingerendas excipieudo , privijegiis
a nobis indultis potiri decernimus : his videlicet , qui nu-
liliam ^'irorum devotissimorum Memorialium gradu solito
deposujerunt , [ seu (7) deposuerint , ] etsi quietis amo-
re per Provincias domicilium fovere maluerint , omnibus
Eihilominus priviiegiis , qux hujusmodi personis per sa-
cralissimam legem nuper promulgatam a noslra liberali-
tate prasiiia sunt , munieudis j et eorum comruodis , at-
que auxilio potituris.
De numero cicljuiorum.
i3. Imp. JusTiMANUs A, Prooulo Qusest. (Bi
sacri palatii. ■'
COmpcrimus divinilus quideni pridem fuisse rj ,
lum , Vir&s Devotos Adjulores (9) lujeMaa, ] !'"
nis , certos (10) ess;? in numero , hec ad hujusmod, I
nien , vel operam plures licilum es,e adspirare qu-,
scnnio quidcra sacraj memoriae duodecim tantum • -' "^
nos vero in duobus (11) reliquis scriniis , id est " saf
rum epistolarum , sacrorumque liljellorum : sed posf.
ns licentiam temporis supra modma induisendo aml^
nibus , disturbasse rei merita , ac multitudine divubi..
ut inter Memoralium , et Adjutorum nuraerum non J
gum pene intersit.
S- 1. Sancimus itaque reduci eis^ «c renovari stafm,
ordinis terminum , non ut eximantuf" Adjuioribui .1
I" 1 qui praeter praedictam (i3j dispositiouem in pr* tj
exuberant : sed ut inlerea omnibus aliis imerdicatuih
adfectando hoc nomen , donec exeuntibus singdis al^
cedentibus decrescere possit vetita co iglomeratio 'leii.
musque jam resideat numerus : non prohibendis Vjris '-
votis Adjutoribus desistentibus [ ab ] eodem officio u
vei ad laterculensis (i^) gradum in scrinio sacrae me>.
rise provecti fuerint , vel secundura locum obtinueri
in duobus aliis scriniis , postquam proximi creabunl '
licet nondura redacta sit quantitas prislina , tamen £>|
pro se , quos elegeriut , subrogandos Adjutores peit .
qui posteriores erunt cceteris.
$. 2. IHud etiam disponendum duximus , utpote r-
nullis anterioribus exemplis subnixum , nec non jusle
congruum , ut ab his , quibus concessum est Adjuton
agmini pro se sociare : libellus (i5) ofTcratur Viro I-
stri pro tempore Quaestori , petendaque ejus subscripl,
tempus , alque hominem , necnon etiam rem ipsam c-
tinens : id est , quod inter adjutores ei , quem pne
surrogat , mereri permissum est : ordijtandis videl t
iisdem Adjutoribus pro ratione lemptjrum , quibus lih
porrecti sunt , ut etiamsi (16) [ in J.Me.-aonalium ( »
matricula (18) inferiore loco (19) sit^J qui prior in Ac
(0 Forum militantes in sacris scriniis sorticbanlur apud magi-
stnim ofiicioium.
(.>) ApiKl virum autcm.
(3) Architccloruin et mcchanicorum aestimatione ct arbitrio in
multis causis statur de operibus publicis , privatisque et seryituti-
Jjus , ut hic , et Nuvell. 7. c. 3. 5- 2.
(4) Personam.
(5) Vocanle.
(G) Causis.
(7) Ai. deest.
(8) Quaestor sacri palatii erat is , qnem nunc Cancellarium ap-
ptllamiis liodic.
.(9). Qiiocttoris sacri palalii adjutorcs ccrlo nuniero , hoc est ,
■viginli scx erant , nimiriim duodecim cx. scrinio memorise : scptcm
cx icrinio epiitolariim : tolidcm ex scrinio libeiloium , ut liic ,
ct l. ult. iiifv. h. t. quos sacia uocis ministros vocat interpres
Novell. 35. Dcinde muUo piurcs fuere. Verum antiquus liic nu-
merus 26. reductus est Nov. 35. Caelcra vid. injr, h, t. et in l.
ult. iiifr. h. t.
(10) Ccrto.
(11) Scrinia quaestoris tria , memorise , epistolarum , libellorum.
l. ult. infr. h. t.
(12) Militanles in sacris scriniis memorife , libellorura , cpisto-
larura , generali nomine nicmoriales appcllantur , et sunt adjuto-
torcs potius , quam officialcs , ut hic : bcet Noyell. 23. oflicialcs
dicat improprie, Notitia Romani Imperii. Qusstor ofEcium :
haJict , sed adjutores de scriniis , quos voluerit.
(i3) Dictam.
(14) Laterculensis dictus cst , quia laterculo praepositus. Du{
auteni erat laterculum , majus et minus. Majus erat codex ,
totius impcrii notitiam continebat : minus , in quo diguital
civilium et militariura notitia continebatur : illud erat sub c
Primicerii notariorum , hoc vero sub cura et dispositione Quae
ris , ut constal e% notitia utriusquc imperii et Cedreno , dit
a palatio.
(i5) Quaestoris adjutor intra sfatutum numerum 26. aJjutorui
aliura potest in suum locum substituere consentiente Quae^lori
vendito alii loco mililiaque sua. Quin et militiam suam transD
tcre in beredes cxtraneos potest , iluminodij inferat pro iiWro
soliJos ccntum : et hoc est quod ait /. ult. supr. de pign. ")
tias transfcrri in heredes sub certa pretii definitione. Pretium ■
tem est 100. aureoruin : nam nec pluris cam vcudcre possi
adjutores. Noi^. 35.
(16) AI. decst.
(17) l. 5. supr. h. t.
(18) Matricula hic dicitur , ut patricula l. 5. C. Theod.
domesticis et protectoribus. Est vero matricula fxuTpil c- i'
ConcHii Carthagiit. oiTroypxiptt ■;ii>li»jiepo'',rcJ^'j ^lj iKK\ii<rl*-^o^
(19^ Locus.
CODICIS REPETIT^ PniELECTIOXIS.
io3r
,1 meruil , AJjulor quidem haheatur superior : me- licere desistentibus ab Adjutoris oificio alios pro sc rjuos
iiis vero poslcrior pro ulriusque ordinis modo , vel voluerint Adjutores surrogare , ultimum h) locum ia
■iiine : quod cli.im iu aliis quoque pene omnibus of- iisdem Adjutoribus obtenturos, licet superiorem in Mcrao-
i|jbservari diynoscitur. rialibus habeant. -f- Altera (8) vero per sacram prag-
j . . _ niaiicam facta est , per quam excelsnc memoria; Yiro Pro-
pe afljulorihm cowenicndis. i. Dc commeatu. culo suggerenle (9) prsecipimus illos etiam Adjutores
2. ISc^alius Jdju/or addatur, posse in suum locurn aljos^ induoere , qui per aliquem
14. Idem A. Taliano (i) raagislro officiorum. fortuilum casum minus implere suum oUicium valcant
c lege saucimus , si quando AdjiUores Viri Mngni- veluli scnium , vel morbum , vel aiiam necessariam caul
ici pro lcmpore Qua?sloris sacri noslri palatii , in sam : quod ex ipsorum Adjutorum pelitione idem ma^ni-
tionem (2) civilis causa; , vel criminalis deducti ficae mcmorise Proculus acl nos retulit. Sed in iJra-sentr ab
iJL , slriclum juris , et iiilcgrilalis congruum ordinem aliis Memorialibus (10) ^ lam in scrinio sacra; mcraorice
vari : ut si sine scriptis conveniendi sint , nomen quam ia caeteris duobus , sacraruin cpisiolarum , sacrol
ra;cipiendis ore desigtialum esse suHiciat. Sin autem rumque libellorura et cognitionum relalis , adjici compe-
s in qucrimouia unus Adjutorum , aut plures forte rimus , deminutionem eorundem Adjuiorum impediri per
(3) sint , monumenla scntcnliarum in persona niemoratam pragmaticam sanctionem : et insuper vendi-
imodo conveniendi Adjolores pra^ccdentium , aequum tionis quodammodo memorati ofiicii locum iuiroductum
um inilium futuro pra^stent certamini. essc , quod ne, dc caetero fiat , prjeseniem sanclioiiera ad
I. El quoniiim prnbatiouibus , et exemplis pot-ius tuara Magnitudinem mitlitnus : per quam jubcmus illis
indycora? consueludini deceat indulgeri : quod in tantum permissura ess,? secundum prius nostraj Serenitalis
so pcyotissimorum scrinio Libellensium evicisse mon- rescriplum , alios in suum locum sarrogare , qui vel La-
•, id m Adjulorcs sacraj memoriae , sacrarum etiam terculcnsis gradum in scrinio memoriae , vel secundura lo-
arum Iransfcrcndum ccnsemus : ut qui liberam pro- cum in aliis duobus scriniis adcpti fuerint : sccunda (11)
ndi licenliam pronunciatione commealus indepti fue- noslra sanctione super lioc capitulo de cjelero cessante nul-
sme qualibet stipendiorum , aul emolumentorum de- lique (12) danda licenlia eorundem Adjutor-im , prseter-
quam [ si ] ad meraoratos gradus ascendcrit , aliura pro
se cisdera Adjutoribus ex quocumque fortuito casu couuu-
nierarc 5 ut co modo ad veterera numerum [ iidcm ]
adjutores redeant : et duodecira quidem in scrinio sacrar
mcmorioe , scplem vero in aliis duobus sint , id est sacra-
rum epislolarum , sacroruraque libellorum et cognilionum.
lllo videlicet observando , ne alius Adjulor per quam-
. , ,--- --. j cumque ambilionem his qui in praesenti sunt , vel post
t , vel post corum deminulionem addatur , licet in eoruni deminutionem ( licet in vetereni numerum redacti
m numerum redacti fuerint. fuerint ) addatur : nam si permutationem , licet fortuiti
casus inciderint , prohiberi disposuimus : mullo raagis
, Ad supenorcs lcgcs Justiniani. prioribus manentibus alios introduci velamus , CKtcris sci-
i5. Idem A. cidcm Tatiano Magistro oflficiorura. licet antcrioris sanclionis capitulis in suo robore perman-
rtac quidcm siinl dispositiones noslri Nnminis , quas suris (i3).
supcr adjutoribus (4) Viri illustris pro tcmpore
nc pcrcgre degant : etenim pro tempore Viris Cla-
is Proximis el Mclloproximis , aut eorum Adjulori-
absenlia: causa vel offerre de suo proprio , aut cx
is , scu slipcndiis quicquam relinquerc cogendis :
m Januar. Kal. indultum excedat spatium , et in-
■ festum dicm contincat.
2. Ad hoc illud observari sancimus, ne alius Adju-
ropter quamcunque amhitionem his , qui in pra?5en-
^ tcmpore
toris noslri palatii , quorum (5) obsenuio res acitur
itoria , -^- '■ .^ ^ .-1 - b .
dcdnnus : quarum prima quidem ad suppli-
iicm corundem Adjulorum cmissa , nnmero eorum ,
;rant illo tempore , quo prcccs nobis oblulerunt , ne-
di((uem exirai , neque addi praicepit , prffiterquam (6)
iis eorum , vel ad Latcrculensis gradum in scrinio sa-
mcraoria;, vcl ad sccundura locum in duobus aliis
us , id est , sacrarum cpislolarum , sacrorumque li-
ct cogniiionum , provectus fucrit , nam his
rum
Al. Prociih.
Al. accus itionc,
Fcriciuli.
Adjutorcs viri , mcniovialcs qnxstoris.
Mcmorir.huin obsoquio rcs agitur qua;storia : cnnt cuim
^rcs qtuT.storis , ct cx divcrsis scriniis .issi-nichanlur. /. o.
(le }U't hon. suhlatis. Iil,. ,0. lit. ,2. acl qu.-estorom clcniquc
icbant. Dicnntur m d. l •> ar-ve-i^ ., « ' ~ ■ '
'. eas. II. c>upr. dc excusat. muncruni. lib. 10. tit. 47. 01'
'T«M'J)u«T«>'^T«,-4,t. , el in l. 5. Jnfr. qui militare. h. I.
■t- iw Ks\£ua-.<w 0CKx>i'f , lotics cnim ct rcscripta cxcipiebant
iscnbcliant , scu prrsoribi-oniahant.
Adjutoruni qua-sloris ccrlus ila nnmcrus cst , nt nnllornm
cum ahi supra nnmorum subrogari no.ssint : nisi si qui sint,
orcs supra ninncrum , latorouicnscs in scrinio mcmori;r , vd
(tuobus scmuis mcUoproximi. Ili namqup alium po.^^snnt in
n suuia subrog.uc , acccpto inctio quantoUbct , ut hic.
T I T XX.
DE (i4) AGEISTIBUS (i5) IN RECUS.
NuUus de numero Agentium in rehus locwn mortui
per pccuniatn dcbet invadcre. Bari.
1. Imppp. Arcad. Honor. et Tiitoo. AAA.
Anthetnio Magistro officiorum.
IVrUIIus (16) de schola Agcntiuin in rcbus de c.Ttero
i. 1 locum morlui conetur invadtre , sed is , qui ordi-
(7) tntimnni. \
(8) /. \7,. supr. h. t.
(9) Prajrmatica fit dc consilii scntcnfia solennifcr , sucrjcslionc
aliona prccibnsqiic , ut ditiorat ab adnotalione , oracnlo .^acro ,
mandato. dis.i ad /. ull. supr. de prt. bonor.sublatis.lit>. 10. lit. 11.
(10) /. 1.^. iri fm. supr. h. t.
(n) Soritndiim nostram sanclioncm.
(n) Nulli daiida.
(i3) Duraluris.
(i4) /^- 6. C. Theod. 27. Agcntcs antcm in rcbus mililant in
rcbus cf aclis roip. Gr.Tcis /if,i!^isteriani. quotl maii>tro o(liciorutn
s.^pc altribinintur. Marianus Scot. i\'oi'. 17. c. 4- <"' 124.
(i5) Agcnlcs in rebus sunt , qni militant in rcbus , id est , in
acUi Rcip. (}ui sont en estat et icVV.Ve. Golb. Vid. Turneb.
AJvcrs. lih. l.'?. c. 10. S. L.
(iG) Conjun^c /. 2, Supr. dc off. magistr. off". l. i.\. C
Theod. h. t.
'ro3Ti
iie (i) slipenilioram , et laborum merito ad graiJum rai-
litiae sequebatur , statim atc[ue il!um fala subduxerint
in ejus prcsmia jiercipienda succedat , omni objectione (2)
cessante. Dat. prid. Kal. Jul. CP. HojNORio A. m. et
ArisiekjEto Cowss. /^q6,
3. Impp. HoNOR. et Theod. AA. Helioni (3)
Mag. off.
NUlli (4) postliac sine nostras Majestatis auctoritate di-
scingendi agentera iu rebus , nulli exiraendi (5) pa-
leat copia : nam probata schola , et animadversionem ve-
reri (6) Judicis , et nullam timere debet contumeliam vi-
litatis (7). Dat 3. Id. Novembr. CP, Hojjorio X. et
Theodos. VI. AA. CoNss. 41 5.
Matricula Agentium iu rehus non dclet esse nisi "K.LVTII.
(juorum quilibet prccest ducmtis.
3. Imp. Leo A. Patricio Mag. offic.
'Atriculam (8) Agentium in rebus a tua celsitudine
conlectam admittentes , jubemus , ne ducenarii (9)
plusquara quadragiutaocto in singulis habeantur in poste-
rum, et numerum centenariorum (10) ducenti viri , quos
vacante (11) tempore gradus competentes admiserint : pa-
rique modo biarchorum nomen , meritumque ducenti quin-
quaginta viri duntaxat : prseterea circitorum trecenti , et
equilum quadringenli quinquaginta impleant. Sit in ceter-
rmm illa quoque fixa (12) , stabilisque luse sublimitalis
dispositio ; ut si quis de numero ducenariorum , quos
quadragintaocto (i3) quolannis esse censuimus , forsitan
de luce migraverit , laborum (^i/\) ejus fructum successo-
res ab intestato , vel ex testamento venienles , et lucrum
dispensent , et ita (i5) omnibus inter cajteros superstites
poliantur solatiis , tanquam si vivus (16) , qui hgec ea-
dem diu speraverat , sibimet vindicasset , qua de causa
Jocum etiam ejus successorum intuitu vacare conveniet.
JNemo autem sine divali probatoria (17) , quam Codices
in sacro nostro scrinio memoriae positi debeant inserendam
accipere , militaribus ejusdem devotissimae scholse stipeu-
diis j vel privilegiis potiatur (18).
LIBER DUODEGIMUS
4. Idem A. Patricio Mag. offlc.
EX [ eo ] quo primum ducense , vel centenari ji;,
gradum in schoJa Agcntium in rebus mihtanif; a.>
ruerint , desinant in sacratissima videbcet Civiiate cs;,
tuti alterius Judicis cujuslibet auctoritate pulsarj ^^
vel in alio quolibet exaraine , prasterquam \'iri Mkv ,,
magistri officiorum (20) , et cui forsitan ipse concejia.
actionibus sui quisque (21) adversarii respoadere , k;;
mullo magis in criminalibus causis observari decermii:
absurdum (22) est enim , ut in ejus salulem , vel Cijj.
mationem vaieat quisquam proferre sententiara , cujide
nulla re possit pecuniaria judicare. Hujus aulera betiai
praerogativam Subadjuvis (23) etiam , qui singulis i'e.
niuntur lemporibus , deferri jubemus , licet hanc ii.o.
rum persona more quoque (24) vetei-i servari cogno.-i-
mus : ut tamen post depositum officium raeraoratutn, si
Don inter centenarios numerentur , coramuni jam leg^e-
spondere non ambigant. Prsdictas autem omues cenu-
riorum (23) personas in Provinciis repertas , concessalic
speciali fori pra^rogativa , ( nisi publicae executionis* i-
ciludo his injuncta sit ) uli prohibemus : eosque ordi.
riorum etiam Judicura pro veteri jure £.euteutiis olnre
praecipiraus. ,
T I T. XXI.
DE (26) PPt^POSITIS (27) AGEINTIUMIN REB5.
1. Imp. Leo (28) A. Patricio Mag. officiormn.
AGentes in rebus , qui per ordinem consequi so;i
Principatus insignia iu unoquoqne scriDio fabi -
rura , et barbarorum (29) quaternos Subadjuvarum ()
solicitudine per aunum duntaxat integrum procedepl,
gradaiim subire hac in a^ternum valitura iege decernim:
exceptis (3i) videlicet universis negotiato.nbus qnibusl l
mercimouium per se gerentibus , interpositasve persoD.:
cum eis ante sacratissimis coustitutiouibus iuterdictum t
militare : excepiis nihilominus his , qui possessiouura ii-
narum soliciludiuem , procurationemve susceperint : •
(0 ^- !• supr. de prox, sacr. scrin. h. lib. tit. 19.
(2) Obreptione , in vet. lib.
(3) Al. Heliodoro.
(4) l- 17- C. Thcod. hoc tit.
(5) Exeiindi.
(6) A\. i-elcris.
(^) Al. Ulilitatis.
(8) Vide in hanc lcgem Pyrrhum et Alc.
^9)..^^'"''''"'" ^" rebiis alii j)riraarii , scnatores , ducenaril , cen-
tenarii , biarchi , circitores , equitcs , lironcs. l. i . /. 3. siipr. de
off. magistr. offic. I. i. infr. de priv. schol. h. lib. tit. 3o, /. 2.
supr. de off. P. PrcEtorio. l. 2. C. Tlicod. de fdiis milit. appa-
rit. 1. 3. infr. de filiis off. h. lib. tit. 48. Notilia iiuperii. Hiero-
. U}'m. adicrs. Jqan. Hiarosol.
(10) Centenarii qui , dixi ad /.5. infr. de princ. ascnt. in rcb.
n. lib. iit. 22.
(11) Vocante.
(12) Praeaimitnr, pro matricula. vid. Alciat. 3. vrcesumpt. 17.
(J3) 10. al. 8. t^ r J
()4) Vide /. ult, supr. de domesticis etprotectorib.h.lib. tit. 17.
(i'>) lUi lit.
('6) Si iiniis.
(17) Prohatione , vide /. 9. infr. de dii>ersis officiis. h. lib.
tit. 00.
(18) Potianlur.
(19) Pulbari apud alium , quam hunc vel il!um judicem , prohi-
bitus , non modo in civili , sed et in criininali apud aUos )t
ces conveniri non potest. ConcUis singulari statutmnstatutocave:
(20) Forum , agentes in rebus sottiebantur apud raagistrum
ficionim post duceiias ct centense grudum.
(21) Quisquam.
(22) Argumentura a minori ad majus. Qui minus non pote
majus non potest. ;
(23) Pra;rogativam his etiam qui sub aliis cingulis inveai;intu ^
pro temporibus , def. efc. Golh. Habuit magister officioruin ad
torem e.\ schola agentium ia rebus , /. 12." supr. tit. prox-
subadjuvas adjutoris duos ; habuit et subadjuvas fabricarum. qi
conslat fuissc sub di.spositione magistri olficioriim , et subadja"
baibariorum , id est , ofHciiiaruui^barbaricarioruin, /. 3. C. Thei
de agent. in reb. Periculum , inquit , sa et adjulor et subadju^
subdUuios esse cognoscant etc. iidcmque chartulaiii dicuntiir i ;
dcni /. 5. et 6. Mod.
(?4) Qiiot velit.
(25) Centenarii qui , vide /. 5. infr. dc princ. agent. i'' «
h. lib. tit. 22. ubi di.\i.
(26) L. 6. C. Theod. 27.
(27) Principibus , in manuscr. al. non est nova ruhrica. Con
(28) Jl. Zeno.
(29) Al. baiiiaricorum , al. harbaricar-ioriim.
(30) Recte , al. sub ambarum , sed malc,
(3i) /. unic. infr. Nes^otiatores ne miliient. h. lib. tu. 3j.
m ad liapc officia volumus adspirare , quorum labores
ola; Agenlium in rcLus testimom'o comprobantur. Jlii
-quc sunt uh liac liberalilale nos(ra) Mansueludiuis ex-
dendi , qui cum scbcdo! eidem socic.ntur, m sacris scr;-
I , quibus "Vir Spectabilis (i) Primicerius , et Tertio-
) us prassunt , adjuvantes eos pnblicarum chariarum tra-
( jbus oceupan(ur , el duobus (2) offioiis operam suam
t ibere uou po^jsunt : nara pra^ter emoJumenta , quac de
idictis scriniis couie(|uut)iur , Principa(us cliam soJalio"
[^nt esse coutenti. Quod si morbo , vel a^ialis scnio ca-
1, et iraperili Juijusmodi lerum , vel qiiocunque aiio
n pra^pcditi , per se memora(i oliicii curam suJjire ne-
Lcrint: consideratis prErccdentibus eorum laboribr.s
^substilulum (3) Cbartularium ejusdcm scriuii , cul
•futurus (4) est ipse , idoneum , et (am moribus op(i-
pra;di(um , quam scicntiam peri(iamque rcrum iia-
CODICIS REPETITyE PR^LECTIOXIS.
ro33
coudemnaiione , aliaque gravissiraa indignatione Jus feJ
riendis , quicuuque nos(ra jussa quolibet modo , seu k. jq,
pore violaverint , seu violari conseuserint.
T I T. xxir.
r>E (9) PPJXCIPUS (10) AGEXTIUM IX RECUS.
1- Imppp. Grat. (11) VALENr. ct Tueod.
AAA. Cjnegio P. P.
'm elcctione sua , suaruraque periculo facullatum
atum (5) munus eos iraplere pracipimus.
2. Imp. Anastasius Celeri ]Magis(ro officiorura.
, Ac (6) saluberrima sanctione decernimus , Agcntcs
I in rebus pro conven(ionibus , et modo siJortuJarum
toribus (7) ])rffibendarum , pro quantuate sum-
ra , quaj circa liiigia sibimet ab aliis inferenda , vel
contra alios pcr semelipsos , seu per ordinandos a se
uratores exercenda , convenit ab his aguosci : bene-
, quK iu sacro nostro militantibus miuis(erio (8)
ndem per divinas sancliones induUa sunt , perpotiri :
] iidejussorem idoneum de cadem schola , non auteni
neum oflerre compelJi : ita tameu ut privilegia qujc-
ue Centenariis , seu Ducenariis , vel Cbartulariis ,
^iris CJarissjmis Principibus post deposilam quoque
am jam per dispositioues principales impertila , et
usque observata esse noscuntur , iulacla inviolalaque
iiantur , cum perabsurdum , perque temerarium sit
nostrne liberaiiialem Pieta(is quemquam astuta inter-
lone non ad augmcn^uia an(eriorum privilegiorum
emmutionem converlerc concedi , simili videlicet torl
10 niatribus , ct uxoribus coruin , nec non etiam Ji-
sub eorum potes(ate conslitutis , nec aliam sortilis
>itituris mibiiam , necnon etiam servis ad ecs pcr-
'bus , servanda : ita ut in Provinciis quoque supra-
persona; degeiues simiJi beneficio pernuantur: spor-
tameu, el Juium expeusijs , pro lertia superius euar-
luantuatis parte soJuturse , denarum librarum auri
A Gentes (12) m rcbus post palmam laboris cmcriti ,
r y^ncipalus honore remuneramus , atque ideo offi,
ciaJis (,3} tam ad necessitatcs publica, , quam privata^
nonn.s. [ a ] Prmcipe mittatur (i^) au^tol^ , nuJlarum-
que (i5j sine ipso cuiquam mandetur exbibiiio persona.
rum , etiamsi interccs.io (16) in locis dogentis ofbcii fue-
rit impertita. Causarum etiam patronos [ ita (i-) 1 ^^,
lumus csse conventos , ne iguoranle prindpe uliam po-
stulationem mtroducant : neve sub unius persona susce-
pli (i<3) , fraudc quadam aliena negolia inferenda essc
perlentent : quod si fuerit definitio con(emp(a , decem li,
bras auri figco nos(ro ab officio tuo iubemus infbrri
Dat. pnd Kal. Mart. CP. HoNoiuo XJ3. P. et Evodio
Cowss. 386.
02. Impp. AncAD. et Honor. AA. Thcodoro P. V.
Mma (19) citatoria, omnium scil. causarum , atrme
personarum , Jicet sint (20) Scna(ori-E dignitatis , ad
Pnncipes (21) speciaJiter revocari pnecipimus : actus re-
ro ca;teros qui a [ sacratissimo ] ccetu Seuatus traclari
consueyerunt , Censualium (22) solicitudine celebrari : nec
aliquod pra^judicmm ex surreptitio rcscripto supplicibus in-
lern. Dat. 12. Kal. Jun. CP. OtVBRio et Pkobino
COASS. JC)5.
P3. Imp. (28) HoNO!^. A.
Roconsularis (2^) apicis diguitatis adjectione Princlpe^
I Agentium ] in rebus pra^cipimus decorari. Dat.
7. Kal. Octobr. /'uwenme ^ Varaj<a V. C. Cons. ^io.
4. Impp. TiiEoD. et Yalent. Yalerio
EMag. offic.
X (o5) Agentibus in rebus Principibus domrstico? iti
suis actibus habere Jiceat (26) eos , quorum fidem ,
industriamque probalam sibi existimaut , e(si saipe eodeiu
olhcio luerjut anle perfuncti. Et si quis agens in rebus
Viri spectahilcs.
u 1 tiC ;r.n='""V ''"°'* '' '" «'l-'^^so.-il,us , prifes..ori!
1. m.bus, ct alus (luihusc.nquc m.rito siiiuli in Lecie di-
i t>t , Corsctus smgnlari suLstitutus. *
Al. procfcclus.
In rjmd urt. adclit„r , suhadjuva.
limc salii))enimain sauctiouein.
J^Accutionjhiis.
Non eu.idem, ut cxistimavit Accursius , sporfularum mo-
imirm ;i 1""V-'I'-""' ^l'"''."''-""'" "'oJus est lcvior , pro
0 uxcrc ' iil'' '"' ''"' '•'" ''''Sent , sLve p.oc.ratorJs^
res , uxorc» , liben , servi co...m. Ad hcec cc' (i.niat privi!
ta centeuarus et dueenan.s , et subadjuvi^ , l. 1 supr 1
us m rcb. /. ult. tit. seq. Mod. ^ ^ '^^
1 rincipatus est diguilas cjus , qui cstcros .ifTentcs in rebus
l^, r.o prarm.o exacli Lahons (nhuta. Cassu)dorus W. 7
Syn. Basil. 6. tit. 3o. adde L. 6. C. Theod. 27.
(II) Al. Imp. Zcno.
(11) /. 4- C. Thcod. h. t.
(i3) Olliciales.
(i.|) Mittantur.
(10) NMllaq.ie.
(iG) Executio , vidc /, 3. supr. de ojf. rccc. proMiic. l. 7. Sapr.
quoc res pignor. ohi.
(17) ALrst a quihusd.
(18) Susfcptuiu , clientcm dicit csse Cujav:. et PfthoeuS raultis
auctoritatihus confirmat. Idem sibmissus yocalur , dc quo al;as
di.\i a.l /. 3. /7: dr iisu et habit.
(19) A 5. C. Thcod. h. t.
(■ao) Fiiit.
fn) Et pilncipis.
(•22) Vide Capitolinum in Gordiarta-
(23) Impp. Hoiio.-. et Theod. AA. PAUadio proc. Afric».
(24) /. 7. Cod. Theod. hoc tit.
i-i-i) /.8. C. Tlicod. h. t.
(26) Hi tamen domestici complclo ac(u eunJem rcpetcre no«i
possu.it , /. 5. et G. supr. da Assoss. Principum. donjcstici pos-
suut. Mod.
l3o
io3/
^
L I B E R D U 0 D E C I M U S
ViO^t XXV. annorum curricula , oL adversam corporis va- genlium in rebus mililiam sortitus non faerit , ita lil:
leludinem , niilitite finem miiiime valuerit expectare , sed sit , ac securus , [ ut (5) ] nec ullis cohoHalis offii
ad bonorariani ex Principe dignilatem tcstiraonio scliolaa nexibus obligetur , quasi jam ex patre libcro , et ab 1 :
prosilucrit , hisdem eum piivllrgiis inuniri censemus, qni- coudilioue peiiilus alieno progcnilus.
bus hi ({ui ad Principatus •actum progrcssi sunt , poliun-
tur. Sed in salulationibus Judicum , consessibusque prio*
res eos , qui per locgse niilitise metas ad Principatus actum 8- Imp. Zeno (6) A. Joan. Magistro offic.
pervenerint , ctsi actus terapore posteriores sint, esse prac''
cipimus : nihil Censualibus , vel apparitoribus adversus "|%ylXJliis devotissimae scholae Agentiura in rebus adil.
privilcgia eorum excogitantibus , tanipiam in actu Prin- IVl- nibus permoti , Viros Clarissimos ejudem (7) sc
cipatus fucrint versati : vicenarum librarum auri conde- laj principes (B) , qui finitis militiae stipendiis exeui't
mnalione conlra eos proposita. Datum 4- Kalend. Fe- quotiens ex majoris judicis sententiis ipsi , vel eorura c-
Ijruar. CP. Tiieod. A. xv. et qui fuerit nunciatus. J"ges , aut liberi , vel servi , aut coloni , sive per j,
sive per procuratores conveniantiir , non ampHus qui
unum solidum executoribus sportularura nomine pra»b;
5. lidem AA. Cyro P. P. compelli : apparitoribus Vicariani seu Praesidalis (9) .
dicii , nonnisi tertia parte solidi lanlum praeslanda : u»
lasque iisdem concussiones , aut vexatioues ia praebeni
EOs , qui ordine transcursa militia , post ducenam (1) fidejussoribus ingeri , sed eos fidejussores , quos locori
ad desideraiura Principis pervenerint gradum , aut defensor existimaverit , dare : ila videhcet , ut pro t^-
Adjutores Viri Illuslris 'Magistri officiorum extiterint : re generalium Edictormn hi , qui vel iu sacratissima 1-
cum inter honoratos coeperint numeraii , Vicarianee (2) be , vel in Provinciis immobiles possident facultates , •
dignitalis litulis decorari censemus. juratoriae (10) cautioni , et substantias suae credantur.
•^ Hoc etiam aujiciendo, ut nunquam nisi(ii) ex s-
tentia in scriptis prolata penitus moveantur (12). Adl-
6. lidcm AA. Nomo Mag. offlc. militudinem insuper aliorura officiorum , quotiens ciri
vel cnminalGS contra eosdem cognitioues nioveutur , e-
culorem quidem negolii usque ad finem lilis civilis , •
PRincipes AgelUium in rebus , quos sacpe saeva pericu*. criminalis , unius esse solidi praestatione contenlum;t
la , vit3e([ue interdum renuncialio ad memoratum pro insiuuandis nostraa Serenitatis apicibus , vel simp i
gradura adduxit : completo (3) tempore militiae, seu Co- contra obnoxios eorum postulatione deponenda , binos •
mitivse primi ordinis cingulo in diem vilac poliri ( ma- lidos ab his , vel conjugibus eorum prjeberi ; et qoot •
nentibus vidclicet dudum praestitis salvis privilegiis ) de* cunque exemplaria postulaulur , hi quorura interest , ■
cernimus. cepto solido , quod peliluv , praebere uon differant (i
"^ Pro implendis vero monumentis , unde convenie i
Militans in schola ^gentium , sifuerit de corpore coliorta^ tribuitur executoribus facullas , non ulua quam tres ■
lijtm^ licet Princeps Jgentium factus sit , Jiliuni curi(B lidos quibus compctit , impertiri praecipiraus : arbitro •
ohligalum rclinquit, Bart. ro non araplius , quam solidum : et fisci palroais dii
diara solidi partem : notariis vero tertiam usque ad flni
( sicut dictum est ) caus.ne praestare , super editione qi'
7. Ifflp. Leo A. Nicosterio P. P. que chartularum solidi partem diraidiara prsbere. Quc(!
non apud arbitrum , sed ia competentibus Judiciis ma-
jUicunque ex corpore cohortalium militans in scltola ribus cognitio celebrelur , inducendi quidem negotn gral,
Agenlium in rebus filium procreaverit : antequara (4) nonnisi quatuor solidos eosdem Viros Clarissimos ero^jar
ad melas militiae suas perveniat , Principaius honore gestorura vero excipiendorum causa duos tautummocio
decoretur [ et ] licet ipse post fiuilam militiam , utpote lidos dare : et aullius ultra suprascriptas quantitates c
]iber , nulla debcat hujusmodi conventione pulsari , filium hbet alteri prasstandi sumptus exactione vexari : lus om
lamen cohortali conditioni relinquat obnoxium. Si vero bus locum habentibus , sive ipsi aliis litem ingeranl ■ j
postquam adeplus fuerit Principatum , ediderit filium : ve (i4) ab aliis pulseutur. Dat. Kalend. Sept. Theoi j
is , qui natus est , etiaiusi in scliola Devotissimorum A- sio Coks.
(1) Duc^na J ut hic , ( unde ducenarii. l. i. supr. de exact.
iribut. l. 10. tit. 19. ) et centeDa , unde ccntcnaiii. d. l. 1. et
l. 3. et l. 4- supr. de ngcntib. in rebus h. lib. til. 9.0. /. \ . Infr.
de lucris advocat. h. lib. tit. 62. /. 1. C. Theod. dc Casaria-
nis , /. i.'C. Tlicod. de murileg. l. 5. C. Thcod. de dccurion.
1. 3. C. Thevd. de cohoituli , et pr. eorum. l. i. supr. de off.
magist. off. Euseb. 7. Cyprianus in epistol. ?>uel. Claudio cap.-i'^.
dignitates et tffii.ia sunt in scliola agcntium in reLus et in ofGcio
facrarum larf;itionuni : sic dicta fortc a nuraero pecuniarum eis
roinmissariisn : n;'.ra et Lac ratione procuratoribui Caesaris indita
Hoinina, Dion. 53. vid. Cujac. ad l, i, supr. de exacior. tribut.
(2) Vicariae.
(3) Expleto.
(,4) Natiis patre^^nondura cohoriaU , non est cobortalis filius :
manet iii pristina conditione parcntis , in (jua fuit , antcquam es-
5ct cohortalis j ut hic, Pat^i, «juiiesiU disqHai} liberjis afltea sus(;cplis
non nocet. vid. omnino quoe scripsi ad /. Ii. supr. de dignitaU
(5) Al. abest.
(6) Sic Icgendiim ; Zeno , non Anastasius. nam liaec 1« c-
tur Supr. in l. 2. de comitib. consistorianis h. lib. tit. lo- "'
quib.. \>ct. cod. additur , Joanni magistro ofjicioruni.
(7) Ejus.
(8) Principcs scholse.
(9) Prajsidialis.
(ro) Adjutoriae , al. jwatoricE. _ ■ ■ fi
(11) /. ult. infr. de castrensian. (d minist. h. lib, tit. ao.
(12) Moneantui-.
(i3) Dilierat. , , i
(i4) lultrest Reipublicffl , delicta et inaleficia noa Jatere , |
impunita nou csse. /. 6. supr. de defens. cii^it. I. 14- *"^'^
pcenis. 1. 5i. J. 2. vers. quod si. ff. ad l. AquU. l, 31- Jj-
posiU' inlefcst , muUos ce&e accusatorcs cricainuin.
T I T. xxiir.
DE (i) CURIOSIS (2), ET STATIONARIIS (3).
CODICIS REPETIM PR^LECTIONIS,
3. Idcm A
T)Er id lcmpus (12)
ad Agentcs Jn reljus.
Dcnuncians malefichim punitur ^
probat. Bart.
si Tion
l
1. Imp. Co^sTANTiTis A. ad Lollianum P. P.
*Uriosi, ct staiionarii , vel quicnnque fungunlur hoc (4)
niunere , crimina judicibiis nuncianda meniineriut ,
iibi necfissiiatem probatiouis inCiinibcn' , ncc (5) citra
iculum sui (G) , si insontibus cos calumnias nexuisse
stiierit (7) : cessei- (b) ergo prava consuetudo , pcr
|i:in carccri (9) alic|uos inuiiillebant . Datiuu 11. Ka-
(J. Aiig. Mcdiol. ACC. 12. Kal. Septembr. Arbitio-
i|, et LoLLiA^o CoKss. 355.
J^cium A^entiuin in rchns est , cnrcini Jiahere super
eveclioniI)us cursus puhlici , porlaiido pecuniam
publicam per Frovincius. Jo. de Plat.
2. Idera A. et Julianus C. ad Taurum P, P.
Gentcs (10) iu rebus , in curis agendis , et evectio-
L nibus pul;lici cur.sus inspicicndis , noslroruin memo-
pra^ceptorum , crediinus in ouinibus vello prolulura
publicre : ideoque solos Agentes in rebus in lioc g(;iiere
liiuius obse({uium adiiibcre : et non ab alio penitus of-
0. Ili vero pervigiJi diligentia providcbunt , ne quis
tra evectionis auctoritalein moveat cursum , vel am-
is postulet qunin coiicessit evcclio. Qiiisquis igitur ali-
d lale pcrpclraic lciil.iverit , iiuprobi cu-pti privelur
ctu. Dcinonslrclur etiam Judicibus , vel curiosis eve-
I , etianisi quis nobis Jubentibus festinare nieiuorel in
equiuni ncccssarium , nec procvalcat conlumacia , vel
iiitas. Ergo nur.muim [ jam ] velamus exposci pro
inalibus iu carsu (ii) miniine coustilutis- Quod si ibr-
aliquis exislimaverit pcrpetrandum , ejus (|uadruj)Ium
>d accepil , infcrre co^atnr. l)at. i5. Kal. Maji, /l/e-
/. COSTAMIO A. IX. et JULIAWO CXSARE II. CoNss. 35;.
, quo cursus luendi sollicitudinent
sustiuetis , condemnationes praifrctorum circa eos so-
los irritae sunt futnr,-n , qui servaverint lioncstatem : erga
eos vero qui iuboneste , Ct contra decus sectdi vcl
lionorem mililiaj vcrsabuntur , non solum condemnatio
mansuracst , verum eliam gravior poena cst slatuonda. PP.
Prid. Kalend. Decembr. Eusebio et Hypatio Co>ss. 35^.
4. Impp. Arcad. et Honor. AA. Marcello
Mag. OITic.
AGentes in rebus singulos per singulas Provincias mit-
lendos esse ccnscmus , quibus (i3) inspiciendarum
eveclionum lantum debeat cura mandari , ut niiiii pror-
sus comraune , aut cum judicibus , ,iut cum provinciali-
bus babeant : nec naves debcbunt illiciia concussione ve-
xare : nec libellos , aut alteslationes , vel contcstalionea
litis graiia suscipere , aut in carcercin quemquam trude-
re (i4) , sed cursui solum (i5) vacare. Dat. Kalend. Jun.
CP. OiYDRio et Probino 00.^55. 395.
T I T. XXIV.
DE PALATINIS (16) SACRARUM largitioxum ,
ET RERUM PEIVAXARCM.
De munerihus.
I. Impp. Constantius et Constans AA. ad
Beronitianum Yic. Asiae.
PAlalini (in) pro (18) capitibus , scu jugis suis tan-
tum pensitationem alque obsequia recognoscoat . ex-
traordinariis (19) , et sordidis muncribus , et susceptioni-
bus , ct temonariis oneribus liberali. Dat. Non. Maji ,
Conslanlinop. Constantio iv. et CoinstAnxe lu. AA.
CoNss. 342.
De eccrsorc.
2. Irappp. Vai.ent. Valens ei Grat. AAA.
Titiano C. S. (20) L.
IVfUllus Tliesaureusis (21) , vel Officialis Corailis the-
L\ saurorum semel dcpreliensus eversor (22) , cj[uocuu«
1) Vid. quae scripsi ad l. ult. infr. de castr. et ministr. h.
tit. 26.
■.*) L. 6. C. Thcvd. -.ig. Trspi (^ipavTiiZf 7» Ipo^y. De curalo-
js cursus. Srnops. Basil. 6. tit. 3i.
3) Inclusa dcsnnt in quib. lib. secl in alio hic tit. prcBcedentt
f]unt;ilur. Cectcrum ctinosos , qui ct <:ttragcndarii dicuntur in
C. T}tend. h. titid. Jitisse cx agentib. in rebti.i tiadit Cujac.
qiwm vidc.
4) Curiosi et stationarli munus fuit crimina invcstif!;are et ju-
iljus nunciarc : ila rcgcs Wcdornm in cain rcm siios luiluiere
xtTKotrtn. Hcrodoi. ct lii quiiicm Cuiiofi , quasi qn;esitoics qui-
11. Kam in reni Daiius , /eii,! Phitarchr, , multos semper l.a-
t «nai<»!o? , qui i)rin< ipis aurcs appellabantur , ct delatorum
nerc apu.l eunilcin ruiigcliautnr , ol Mjecciias a-ciis cuin Aii^u-
dc his , qire ad I{< in|)ublicain videulur neces.^aria , dclaloruin
dcm nunist.rio ulendum moiiet , sed nou teinere fidcra csse cis
lilicndam. Dioti. ju.
.5) Criniiniim nnnciatorcs non impunc caluraniantur. sic im-
)hiis Ircnarcha , qui ad prxsidem noloria falsa misciat , punitur
Antouino Pi.> , /. l)i,'its. i^. ff. de custodia et cxhihit. rcojtim.
ah ipso Coustantmo , hujus Kgis autorc , calnmniatores acerhe
il piiniti. Sextus yiurrhiis f^utor. 'juanquara
c fnoiit advorsiis Donatianos , (pit Csecilianuni
i Alhanasium calumuiis cxagitabant.
(fi) Suis , al. si iiris.
(7) ConliiiLrit.
(.S) /. I. iiifr. dc cohort. ct princ. cornic. h. lib, tit. 58
non ita sevcrus
, vel Arianos ,
(9) Curiosi , manura in aliqiienj iujiciendi , aut in caroerem
abdnccndi jus non habcnt.
(10) /. 2, Cod. Theod. h. t.
(i i) Ciirsum.
(12) T.mporis.
(i3) Al. additur , tam. al. tamen.
(i4) Tradcre.
(!.*>) Curis siiis.
■ ('<>) rifp' TrxKuituuf. Syn. Bnsil. 6. tit. 32. L. 6. C. Tli. 3o.
(17) Palatinorum nomen f^encralc cst .• omnrs cnim in palatb
hahilaults , palatiiii dlichaulor : scd Iiunc tiUilum dc apparitori'
bus comituni esse hic ostcndit.
(18) C. Theod. II. iG. 6. ubi aJditur , ct Coiistantincpoli-
tani cii.>cs.
(19) Addc 1. 6. l. To. /. i3. /. 14. iiifr. h. t. l. 1. l. 1. l. 3.
iiifr. de priuitcgiis cnriim qtiiinsacro palutio mililant. h. lib. tit. 29.
(20) ij ts-t . sacrarum laigitionum , qui ct tho.uuiroritm co.iies ,
/. 2. rers. Sed. siipr. tit dignitatiim orilo. h. lib. tit. S.
(ii) /. 14. Cod. Thcod. lib. 8. til. 7. Thesaurensi? , offici.:Ii*
Comitis thcsaurorum seii sacrariiin largitioaura.
(■2i) Evcrsores , hic et /. 1. C. Theod. de su^tcpto. ( qui in-
tcrvcrsorcs in /. 8. supr. de jrtrc fisci ) siint admiiiistratores , q'ii
dolo inalo dilapidant icm pccuiiiamvc liscalcm. Eadein ratione ,
qna in scliola Rheloruin quidam oliin e\'cisores diccbantiir , a;'tore
Augnstiuo 3. confession. 3. ct Ith. b. cap. 11. Dccoctorcs dic m-
lur in /. 40. supr. de dccur. l. !2, supi: de suicept.l. 10. t;:- 70«
o36
LIBER DUODECIMUS
ejue paclo , aul i-epe[at ralliiiam suam , aut aliam sibl
vpqairat prr ambilum dignilalem , vel sese transferal ad
:iliam fiuamcunqus militiam. Dat. 8. Kalend. Februar.
Aniiochioe , Graxu^o A. i\\ ^\ Mejiobaui>e Coinss. 07^.
De principe offlcii Comitis domorum.
3. Imppp. GuAT. Valent. et Theod. AAA.
Pancratio Com. R. P.
jPu'sco (1) jam nunc ordine revocato , <3e palalino
polius officio .ad regendum Principatum (•2) ofncii
Comitis domorum per Cappadociam mittantur , (|uales
Comes etiam doniorum , si inlioaestum aliquid gesse-
xit (3) , vereatur. Idoneos itaquc singulis annis e nume-
30 mitfendariorum (4) ad lioc eligere debebis , et mil-
tere. Dat. prid. Kon. Jul. Scopis , Ausoriio , el OtY-
3BEJ0 CoWSS. 379.
De Judicibus provincialibus .
4- lidem AAA. Hesperio P. P.
^^lhil (5) omnino ullis judicibus cum palatinis no»
Xl slras clementiee , quicunque a comitibus diriguntur ,
sit commune alque conjunctum : sed excepfa reverentia
quae non solum ab inferioribus , sed etiam a majoribus ,
tt in provincia degentibus Rectoribus provinciarum debe-
tuv ., atque deferlur , suis quisque nccessifatibus obsecun-
€ict. Datum 8. Id. Decembr. Sirmii , AusoKio et Oly-
i;iiJo CoKss. 379.
JSe is qui niiliicml , et princeps fuit in aliquo ordine j
ad aliwn ordineni trcinseat.
5. lidem AA. Kebridio P. P.
tUidam (6) post impletum ordinem militiae palatiuse
quam gesserant , honoremque transactura , ad exce-
ptcium scrinia transire riitunlur, Hac igilur lege san-
Cimus , ut nulli prorsus dehinc ista audendi (7) relin-
quatur cccasio : sed unusquisque ejus scrinii , (]uem (8)
primum militando elegit , ordinem persequatur (9) : nec
an alterius loco finem militia? requiraf, qui (10) jam pro-
pni ordinis Iransegerit principatum. Datum 5. Id. Octobr.
CP. Meroealdo II. et Saturniwo Co»ss. 383.
Ne quid Preifecli Prrc.lorio , Prccsideivt
pulatinis injungant.
6. lidem AA, ad Probum P. P.
AB (1 1) Officiis Pulatinorum Excellealia lua sciat ita pi
nilus esse recedendum , ui neque ipsa poslmodui
hcitum sibi credat nsdem (12) aliquid injungere: el pra
terea (i3) provinciarum PLCCtores prohibeat (i^) quicnua,
ulterius tale conari. Datum 7. Kaiend. Novembr. Meo^
post cons. Meroealdis 11. et Saturkijni.
Medio,
T)e dignitatibus , et annonis.
7. lidem AA. Trifolio Cora. S. Larg.
SCriniis (i5) omnibus largilionum comilalensium infra
scriplas decernimus diguilates : ut his contenti , aji)
hiendi (16) sibi aditum inlerclusura esse cognoscaiit
etiamsi speciale beneficium emeudicato suffragio quiacnian
voluerit (17) inipetrare. Annonas etiam ju^ta definilui
dignitatum modum volumus praestari : nec amplius quic
quam prjesumi.
_$. \. I3revis , quas dignitales pcr singula scriuia offi
cium (i8) sacrarum largitionum habere slatuimns hic est
■^ Scrinii cxceptorum perfectissimus (19) ordinis secund
numero (20) unus , id est ,primicerius (21) exceptorun
unus : duceuarii duo , i. e. unus tertiocerius , et,quar
tocerius : centenarius unus (22) , i. e. primicerius instru
mcntorum : epistolares num. duo : formje primae num
tiiginta sex : forma? u. nura. iv. forma; tertias num. iii
•f- Scrinii numerorum (23) perfecliss. (24) ordinis terli
nuva. unus (25) : ducenarius num. unus : centenarii num
duo (26) : epislolares num. duo (27) : forras prima
num. tres (28) : forraae secunda; num. unus (29) [ for-
mae tertiae nura. duo ] : •\' Sacri scriuii tabellariorum (3o'
perfecliss. (3i) ordinis tertii nura. nnus : ducenariui
num. 1. centenarius num. 1. epistolaris num. i. for-
ma; primce num. ni. formae secund^ num. v. + Scri- t
nh canonum perfectiss. ordinis tertii num. 1, ducfr
narius mnn. i. cenlenarius num. 1. epistolares nam,
11. formse primae num. iv. forms3 secundse num. iv. l
•f" Scrinii mittendariorum (32) ducenarius num. 1. cenia-
(1) l. ■?.. C. Theod. hoc tit.
(2) Comites doniorum officium habcnt ct ofncil prindiics ex
t.fficio palatino Comifis renjiu piivatarum , non cx schola agen-
tium in rcbns , prisco ordinc ila rcyocato in usum.
(3) Congesscrit.
(4) Mitlciidorum. addc /. 7. /. 8. infr. h. t. l. l. $. 8. circa
fincm supr. de offic, praef. prcet. Afvicee. l. 2. supr. de canone
iari^u. tit. l. 10. tit. 23.
(5) l. 4. C. Theod. h. t.
(6) /. 5. C. Theod. h. t.
(7) Audiendi.
(8) A 86 piimum militando elccti,
(9) /■ 7- in princ. infr. h. t.
(10) Quia.
(«0 /. 6. Cod. Theod. h. t,
('^) /. 1. supr. h. t.
(i3) Proptcrea.
('4) Al. prohiheant.
(i5) /. 7. c. llieod. h.t. Goth. Scrirna sacrarujn largitiotium
hacc sunt : Esccptoruni , /. 5. supr. cononum , /. 10. supr. de
munleg. Tabulaiioium , /. ult. supr. de uest. holob. numeiorum
live numaariorum , jnitteBdariorum , aureee ciass^ , auri ad rc?
sponsum , a miliarcnsibus , vestiarii eacrl , ab argcnto , a |iecuniis.
Rerum autem privafarura scrinia quatuor sunt beneficioruni , ra-
tionum , securitatum , largitionum privatarum. /. ull. C. Theod.
hoc tit. Mod.
(16) /. .5. in fin. supr. h. t.
(17) Yalueris.
(i8) AI. officiorum.
(19) Pcrfcclissimi prsefeclus.
(20) Numeri , al. muneris.
(21) In quibusd. lib. quaedara hic adduntur , omnis schohptT'
fectissimus unuscjuisque primiccrius : exceptorum Jiumero uiius.
(22) Unusqiie.
(23) Canouis , Hal.
(24) J^raefectus.
(25) Quisquc duccnarii.
(2G) Quinque , Hal.
(27) Octo , Hal.
(28) Octo , Hal.
(29) Tri^inta tres , Hal.
(30) Tahulariorum. .1I. massm ^ Hal.
(3i) Al. pjcefectus.
32) /. I, 5' 8. ciivafincm , supr, dc ()ff, prcef.
CODICIS HEPETITiE PRyELECTIOMS.
■Io3'
iiura. n. cpislolares num. vm. formas primac uum. Talaiinis Officiis profutura snggeslio , quam (lo) in-
.rmac secundae num. triginla trcs. sinuasli , ut ex iisdem annis singulis (ii) ex ducenariis
•jcriuii aurca; massae ptrltcliss. ordinis tertii niim. lcrni , cx Ccnienariis ]i;il,ito providonis intuitu cinaulo
id est , primic«rius sacrai massa? , num. i. idcm liberenlur Daf. 4- id- ^lart. CP. A
iocerius num. i. duccnarii , num, duo , id est , Lautoke V. C. Co^Ss. 385
RCAUIO
et
crius , ct quartoccnus : cenlenarii num. vi. rpislo-
lum. IV. 'I" Aurificcs (i) specierum perfcctiss.
1. duccnarii num. iv. ccntenarii num. vi. epislo-
num. vin. forma? pritna; num. xvii. formae secun-
im. IV. •]- Aurifices (2) solidorum ducenarii num.
tcnarii num. viu. cpistolares num. vi. formce pri-
nm. IX. formse sccunda; num. xxx. •^- ScuJptores ,
eri aurifices ccntenarii num. j. epistolares num. v.
priniae num. vi. formai sccunda^ num. xvu. •!- Scri-
ri (3) ad rcsponsum perfecliss. ordinis primi num.
fcctiss. ordinis secundi num. 11. ducenarius nuni. i.
arii num. 11. epistolares num. 111. formae primse ,
IV. formae secundac num. n. formae lertiae num. 1.
Bcrinii n miliarcnsibus (4) perfecliss. (5) ordo pri-
(im. 1. duccnarius uum. i. formae primae num. i.
secunda; num. 11. formac terlise num. in. '^- Scri-
5tis perfectiss. ordinis iv. num. 1. perfecliss. ord. n.
I. ducenarii nuni. 1. centennrii num. i. epistolares
II. forraae priraoe iium. vii. forraa; 6ecund« nmn.
mac tertiee num. iv. •^- Officialium sacrarum vestium
irii num. iii. centenarii num. ni. epistolares num. 11.
■ primae num. xj]. formaj sccundac num. x. formapter-
Ne quis milUiie cing,iilum siimal sine adnotatiane
Princijns.
9. Irapp. (12) TiiEOD. et Arcad. AA.
INestorio Com. R. P.
lYOn (i3) aliter quilibet officio sacrarum lar^itlonum ,
i ^ vcl privatarum rerum cingulum miliiia> sibi sumen-
dura cxistimct , nisi nostrae mansuetudinis adnolationera
meruerit. Dat. prid. Auaust. Ancyrce , Stii.icho.ne 11.
et Ajsxhemjo Cojsss. 4"5.
De fyronum coUatione , et aliis onerihus.
10. Iropp. HoNOR. et Tiieod. AA. Joanni P. P.
PAIatinos (i^) , qui sacrarum (i5) rerauneralionum ra-
tioncin traclantes inculpantur , ad calcem terminum-
. que militia; pervcnientes , necnon etiam Adjuiores , et
m. viii. t Deputali sacra: vestis perfectissimi secundi Primicerjos diversorum officiorum prajcipimus (16) habe-
s nura. n. duccnani num. n. centenarii num. n. epi- re privilegia , quae nuper agentium in rebus scJiola; no-
?snum. n. iorma? pnnia; num. ni.f Scrinii nb argcn- stra sunl mansueludine contributa : scilicet ut a tyro-
fectiss. ordinis secundi num. 1. epist. num. i. for- num pra^bitione memorati reddantur exortcs csteraque
nraae num. vi. formae secundae num. lii. forma? ter- onera non agnescant. Dat. 7. Id. Jun. Ra^cnncc
\m. I. f Scrinii a pccuniis pcrfectiss. ord. secundi cons. Hokorii viii. et Tiieodosii v. AA. Xii.
I. formar prima; num. i. forraa; secundae num. n.
post
; tertiac num. v. f Argcntarii coraitatcnsis (6) du-
ii num. 1. ccnlenarii num. n, epislolares nura. ni.
primee num. viii. formac secundae num. xxv.
rbaricarii centenarii iium. ii. cpistolarcs num. v.
^ primae num. vin. forma; tecundoe num. 1. Dat.
']. Jun. Jlcracliic , RiciioMEr.E , et Clearcho
384.
De his , qui cingulo lihcranlur.
tini transmissi per provincias , anno elapso cingulo
lihcrantur. Bart.
8. Tidem AA. Trifolio C. S. L.
,acuit (7) juste (8) omnibus Mitiendariis (9) , et vn. et Palladio Co«ss. 4z6
Ut priniicerii officiorum , et scriniorum
Palatiiiorum sint annui.
ii. lidem AA. Anysio C. S. L. et Tauro C. R. P.
AD (1-) simililudinem sanctionis (i8) , quam de pro-
xirais sacrorum pronmlgavimus scriniorum , eliara
in officio sacrarum largiiionum , atque privalarum rerum
pro biennio annum (ig) sub perpetua observatione praeci-
pimus custodiri : ita ut et privilcgia , qua; hujusmodi of-
ficiis , vel primiceriis sacris legibus deferuntur , integra ,
illabataque servenlur. Dat. 3. Kal. Jul. CP. Theod. A.
Al. Jtrlificcs , ct ita , IM.
J^ni/iccx , Hal.
Al. Scriiuarii , ad rcsponsum per formam primam nUm^r.
ppr formam secundam num. duodiicenarius etc.
Mili.nrcnses mimmi dcciinani partoni solidi facicbant. Sui-
Epiplianiiis ct Ccdrauis milliarcnses dictos pulant , quasi mi-
. Kuininoruin argcntcorum , alii xxwloi, 7tTO»y(^.;'o, , i»>,\cn ,
quadiati , rotundi , AWcW. \o5. cap. i. i. 3. vers. Et
lim. ' ^
(12) Al. laippp. Thcod. Arcad. ct Honor, AAA. Ncstori Co.
mlti Oricntis.
(i3) /. 18. C. Thood. h. t.
(i4) /. 20. C. Theod. h. t.
(i5) Dc rcmuncrationibus sacris , addc qua; scripsi aj /. 2.
infr. dc c.n/nmeatu. h. tib. tit. 43.
(16) Vidc /. I. supr. h. t. Golli. Palatini sacrarum larpilijuum
complcta railitia , ct primiccrii scriniorum , A(i quib. /. ^. suvr.
Al ,9,-t/..,V.r,V „^ ;.•-..-, 1 j •;•. y j et adjutor ofllcii palalini , qui scilicct nialricnlam Iracfat. /. iti.
!'i'.^''!'. .■;?''' '.''J ^:"^'?^'"' ' '1'^' "^\' 'r^ scriptum , f.cr ct scliolx ageulium in rcbus datum ajunt , ncc tanien cst supra
relaliim. Yerum de co in C. Thcod. est l. i3. dc agent. in reb.
et Infr. de privil. eor. qui in sacr. pal. mil. l. 2. Mod.
(1:) /. 21. C. Th. h. t. l. 2. supr. de prox. sacr. scrin. h.
hb. tit: jf).
(18) /. 6. supr. de pz-ox. sacror. scrin. h. liti. tit. 19.
(19) Erant cnim aulca bicouales priiuiccrii ex l. li. CoJ,
Theod. hvc tit. Mod. ^
m , cmcndavit pcjfcctLssimus 5 vcl petfcctissimi ; sic cuim lc-
in /. jiured. ct Dionjs,
Comitalcnscs , Ilal.
/• 8. /. 9. C. Th. h. t.
Al. ita in vct. quilnis , justa atque ) additur.
Mittcndariis PaUliui oflicii.
) Qua.
) Amiui WJguli..
'io38
LIBER DUODECIIMUS
Deforo competenti.
11. Tnip. TuEODosius A. (i).
Vlros devotos Palatinos non oportet in hac E.egia Ur-
Le apud Virum IllusSrem Pra^rectuni Urbi ]itigare
compelJi , nisi (2) de a:dilicatione (3) domorura , et
servilulibus , et aunonis orla videatur causa: iu aliis ve-
ro causis tam pecuniariis , quam criminaljbus apud (4)
Tiros Ilhislres taniuramodo Comites suos respondere : Re-
ctcribus (5) autem Provinciarum inira administraliouis
suse fines inter Pra:senles palalinos , nec causis publicis
occupatos cognoscere , tam pro civili , quam pro crimi-
nali causa permitlimus : sic tamen , ut non aliter crimi-
nalis senlenlia adversus eos proferatur , nisi ex suggestione
Provincialis judicii Vir llJuslris Comes , sub quo mili-
tal (6) , certioratus hoc ei permiserit.
Z?e dignitate , et immunitate primiceriorum.
i3. lidem AA. Eudoxio C. S. L.
INter alias (7) prjerogativas , quas aulea meruerant
scliolae (8) socictatis (9) sacrarum largitionum , Pri-
micerius , ct trcs (10) Primicerii scriniorum Tribuni Pra'-
tcriani , militari diguitale iruantur : nulla eis ex cujusli-
hel judicis praeceplione injungenda publica , vel privala
aecessitate.
Ut Palatini rei pricata; iisdem privilegiis frmntur ,
(juibus Fidatini sacrarum largiiionum.
14. lidem AA. Florentio P. P.
lUbcmus 'Viros devotos Palatinos rei (11) noslri Numi-
&> nis privatffi (12), eisdem (i3) privilegiis decorari ,
quibus cliara palalini , qui ia sacris largrtionibus defe-
rnntur. Cum enim par (i^) , similisque miiitia sit , ju-
stum , et ccmpetcus videtur iisdem utrumque officiura pri-
vifegiis gloriari. Primicerios itaque oillcii , tresque pri-
niales (i5) scriniorum reruiji privatarum , finito lempore
miliiia) , inier iribunos militares prastomnos , ealvls \^
pnestilis privilegiis sacris con?litutionibus nostrarii -I,.
menliam adorare decernimus , ita tanien ut [ h l'
injunctionem J , nullam sollicitudinera privati v -'o!
blici negotii quolibet judiciario praecept.j sustinerf. !o '
s;nt : sed excepta omni necessilate omuique latigat
indeplae (16) dign.latis honore potiantur.
T I T. XXV.
DE STnATORICUS (1-).
1. Impp. Valent. et Valejvs AA. ad Zosimura
PrcEsidem novae Epiri.
PEr omnes Proviucias P^dictum generale misimu^ uj
slraloribus unus tanlum solidus proba> (iB) uo lie
posceretur , et in offerendis equis (19) ccrtani for q
statatam , et «talem (20) Provinciales nostri cuslodi-i ui
esse cognoscant : quos eliam fisco certo modo so 0.
rum (21) obnoxios fecimus , si quod stratoies pelerj i»
terdiclum est , illi dare straloribus non firaerent ,• >
ciuin quoque gravitatis tuse centum argeuti libris mi a,
bitur , si scieus prcerJictam rem gestam fuisse , non' i,
co eam severilali judiciariae prodiderit. Dat. zS. Ral. j.
Jpollonice , Vale^xijsiawo et Valente AA. Co^ss. '.].
T I T. XXVI.
DE (22) CASTRENSIA^-IS (23) ET MI^JSTERIA:' .
Pastrensiani et Ministeriani ojjlcio finito per lapm.
biennii , alius subrogatur. Bart.
1. Impp. HoNOR. et Theod. AA, Narsi. V.
S})ectab. Comiti , et Castiensi S. P.
N (24) olHcio(25) Spectabilitatis tua; secundum forn; i
L divalmm responsorum post completum tempns pn-
nitum , id cst bienniura (26) priojibus decedentibua ( )
insequenles ad (28) locum pro merito laborum stipeni.f
rujnque succedaut : nec uUa licentia tribuaiur his <
(i) Impcraforcs Thcodosius et Valentin. AA. Ma:^imo C. S. L.
(2) Fuiiim pa!.itini certis casibus sortiunlur apud rrcX.^^ectuiti
«rbi. /. 3. sitpr. de e/jisc. et cler.
(3) Id cst , iiovi opcris nuuciatione. /. la. sup7\ de prox.
sacr. sct: h. lib. tit. nj.
(4) Fc/um paUilinorum ordinariura apud Cojnifcs sacrarum
largiuonum.
(5) lu palatinos magisfratus provincjalis criminalcm scntentiain
dicere noii polcst iiicoiisnltis Coniitibus sacrarum lareitionum
(fi) ]V]iIitar,t. b . '
(7) l^e privilegiis scbolee Ihcsaurorum.
(8) Vid. L I. supr. h. t.
(9) Sociati.
(10) Pbircs ponit Marianus Schotus. et l. 7. supr. h. t. hoc cst
qufduor , Goth. Aut igitur desierunt esse plures, aut ex pluribus
quiuam hi ties sint , divinarc non possumus. Idcnique de prinuto-
riis scriniorum rcrum privatarum diccndum , qui ct primatcs di-
cuntur , /. seq. et primi scrinii a Mariano , qnos fuisse quatuor
ostcndit l. 7. At /. seq. tribus duntas.at, eadeni priyilegia tri-
«mt. Mod. * °
(11) Nomlnis.
(i2) Privataj rcs nufninis imperatoris.
(:3) De priyilcgiis scholre privafaj rci palatinorum.
(i-j) Parcs {iaiia privilcgia mcrentur.
(10) ■i^rimatcs sciimoiiuxi iidem , qui et prinucerii , primiicri-
nu a Manano. 1
(16) Indepto.
(17) Lib. 6. Cod. Thcod. 3r. in raanuscr. legitur, De strab
btii , ut et in Pundectis Flor. /. 4. ^. -de o<'fic. procnns. Ccnli
Alcidt. siatnribus mavult. Graeci ita Vso^* cp^rapu-J ^ irkw v.
gp=i7ftt-ifj.vj(i>v Syn. Bnsil. 6. tit. 33. Snatores auteiu vd stalor
oiiicia praesidum , vci proconsulum.
(18) Probse , id est , probationis Cujac. al. proprio nomine.
(19) Stratores equos militares probabant , qui a provincial;!
coiiferebantur , ut hic , quod et confirraat Amraianus 29.
(20) Et aequalcm. I
(21) Certo solidorum modo. al. CVIII. solidorum modo.
(22) L.6. Cod. Thcod. 32. Hoc niunero fuerunt praejust^torf
pi:icerii.T3 , vestitores , predagia , seu p«dagiani pueri. Domestiij:
de lii mriison du Prince.
(23) 3Iugis Latine ( inquit AJc. hic. ) diceretur, De .castren
bus mini>tris. tu itluin videto. sunt autem Castrensiaui ministeri
ni aulici , qui sacro ministcrio deputali sunt : qui Castrcnscs c
cuatur in inscripiimc hujus legis etc. Tcrtuli. lib, de corona n
htis. Ctistrenses ministri Lampridio in Aluxand. Cuj.ic. hic
(24) /. i. Cod. Theod. h. t.
(2.5) Officium suum quoquc habuit Castrensis sacri palatii. iV"
tU. iniperii.
(26) Caftrensiani biennio militabant : post mililiam deponebai
et scquentibiis locum fnciebant : ncc riirsiis ad candem inilitiai
rcverti poterant. adde /. 5. supr. de pnlatinis. h. Id'. til. 34*
(27) Al. Discedentibus. adde /. 7. supr. de prox. sacr. scTn-
h. lib. tit. 19.
(28) Spqncnles in locum.
CODICIS REPETiT^ PPuELECTfONIS.
loSf
r
?I1E0D0S10 A. VIJ.
et qiu ruent nunliatus.
Comili
lidcm AA. Scliolastico V. C
et Castrensi S. Pi
om ^eposnerlnt ofTiCium (i) denuo ad eandcm mi- toribus responsione siiae pcrsonas slnc scripto prfestare :
, vel soUir-iludinein rcincandi. Dat. 6. Id. Februar. sive per seipsos (12) , sive per IVjcuratoiem daium in
judicio responsiui sunt : sive (i3) in causis civilibus ap-
petanlur , sivc iu criiniualjbus accusentur: ncc ullra con-
ventiotiis nomine sportularum , quam unum aurcum exe-
cutoribus usque ed /inem litis praeslent , quemcunque cou-
tigcrit conveuiii. Inducendorum sane , nominc , ct cogni-
2) quis primoc , vel srcnndac , vel terlije forma? spe- tionum exercendarum , slanteque (14) persona; gralia , ex
aliter inter statutos {^'ladum coelilus valuerit impe- simplici poslulalione contra eos habita , sive ex appella-
: supeinumeiarius (3) ulliinus formae tcrlia? in ma- tionc subsecuta , vel alio quolibct modo in judicio depo-
is habeatiir. Dat. pnd. Id. Januar. CP. HorioniO natur , tribus tantummodo solidis usque ad termiuum ne-
ijet Theodos. X. AA. Corss. 424. gotii cos , pui accepturi sunt , prxcipimus scmper esse
contentos : in cogniiionalibus (i5) vero geslis edendis ,
3. Impp. Leo pt Ayru. AA. Joan. Comiti duos tanlummodo pracstari solidos.
et Magist. oflic. ^. 1. Ha?c autem pruvilegia non in eorum tantummodo ,
, qui in schola (4) veslis sacrse militant , vel ma- sed (16) in matrum quoque et uxorum personis valere et
tres eorum , vel uxores criniinalem , vel civilem li- ad iutegrum pcrmanere : filiis quoque et mariiis eiusdeni
Dfeontra se [ commovendam (5) ] , in nullo alio ni
(I in suljlimilalis tuoe suscipiant examine.
fidejussionis nomine , si necessitas interpellationis exege'
vit , tradi : nec alios vades (17) exigi : ipsosqne dum mi-
lCastrcnsiani et Ministertani eorumqiie matres j
uxorcs , ct jfilii solvm coram Magistro
vfficiorum sunt conveniendi.
4. Impp. Leo et Zi^No Mariano Cora. et
Magist. offic.
\e otnnia nullius (7) peuitus alterius judicis (8)
minoris , vel majoris sacro (9) ministerio nostro de-
litant , et post emensam militiam , cum Jiis , qui es lem
pore prioris praaslitaj sibi pragmaticoe sanctionis ejusdeni
militiae stipeudia implesse noscuntur , omnibus pnvilegiis
perfrui ( ciinctis nihilominus capitulis , sacris aOatibus
divae recordalionis Martiani , quos se raeruisse adserunt ,
valituris : excepto hoc quod in diversis judiciis tunc re-
spondere praecepli sunt ) hac sanclioue decerniinus.
5. 2. Advocato quoque fisci , exceptoribus etiam (18),
_, qui apud arbilros hoc utuntur officio , ab exoruio inci-
tks ( (|uorum officia sigillatim brevis (lo) siibter an- piendo , usque ad terminum finemque negotii tertiam dun-
>k continet ) nisi a tua; duntaxat Magnitudinis sen- taxat solidi partem pra;bituros. -j- lu hujusmodi autem
iS conveniii , ut in nullo penitus alterius judicis foro arbilrorum gestis edendis non (19) nltra pifcstare , quam
liuium , uisi in fua; tantummodo amplitudinis exami- dimidiam solidi partem : et cum (20) per provincias cou-
iaebeanl aliquando responsum. -f- Sed ne in hoc ipso stilutis (21) fidejussoribus (22) conventus caruerit (23) ,
]|io enormibus molestcutur dispendiis , vel ex nudis adjuratoriae (24) lantummodo cautioni commitli : nec ullo
Cjjniautur facile judicis cujuscun^^ue mandatis : ipsis quo- terapore , nisi ex tua; duutaxat magiiiludiuis seutcntia con-
'Isportuljs ei fidcjussoribus modum constituimus obser- veniri : exceplis tributariis (^5) , et munerum functioni-
lium : ante omnia dccernentes , ne quando sine (11) hus , et criminibus , quce in locis inquiri , llagitari , et
Kura vel inierpellationc deposita , ac scnlentia proro- vindicari generalia legum prrecepta constituuut , praesenti
;jtuae Magnitudinis , eadcmque non cdita , couveniri sanctione decernimus : viro clarissimo adjufore sublimita-
iht : conventos vero , non alium fidejussorcm , nisi tis tuoe in speculis constituto , ne quid ex his , quae sta-
irium , vel unum ex primatibus suae scholas Execu- tuimus , aliqua subreptioue violelur (26).
/. f. C. Th. h. t. Ca slrcnsianormn varii gradus sunt ,
rimi , sccundi, tcrtii.
Vidc l.i-?.. siipr. de adsessorib.
SuiHTnmncrariis , CasUcnsianonmi alil supcrnumerarii ,
llatiiti. adde /. ■). siipr. dc palatinis. li. lib. tit. 2^.
Schola vcstis saciic .- ministcriani vcblis sacrae:
Mcivcndam ., al. utrumquc dec.sl.
Foruni iniUtantes in schola vcstis saase sortiuntur apud
istn:ni ofiicioruin.
Paclum scu convcntio contra lcgcm proliibitivam uuUius
omcnti. addc /. 3. supr. id>i semitoies.
rorimi Borliuutur CasUxnsiani omnes anud magislrum
lorura. * °
Castrensiani principum rainistri , sacro nuiiislcrio vaca-
icuntur.
0 Brevis , ij est , riolitia. llncc laraen uolilia dcsicUratur liic.
|i) /. ull. supr. de pr. agciuium in rchus h. lib. tit. 22. Mi-
viain convcrtiri nou possunt , nisi cx scripto.
■i) Sc ipsi.
j3) Sportulas tonvcnlionis veus cxecutori prxslat , quas tamcn ,
Jksolvctur, al) «ctorc rcpctihirus cst. /. uh. supr. de pr.
ntium m rebiis h. lib. til. 9.2. /. u!t. sitpr. dc fructibus et li-
1 expcTisis. 5. tripU. 24. Inst. de act. Noi-ell. iia. cap. 1.
malc quidam ab actorc pro convcntiojie rci aliqiiid dari cxccr.-
coUigunt c.\ No^cU. 8G. c. 9. qiix dc sportulis Pcdaiicoruin
.cum loquitur , non csccutonim : raalc quoqnc cx /^-. idt.
'• dc fructib, et, luiim cxpctms , (juoe dc rco tantuui loijuilur
a sportulis immuni , qni actorcm eodem quoque jure uli pati de-
heat : ut ne dcnique ab actore possit petcre cas sporlulas , a qui-
bus ipse sit immunis. Male qucque cx d. l. ult. siipr. dc pr.
agrntium in rebus h. Ub. tit. 22. qua; loquitur dc suinptibus htis
ct sportulis exccutorum. Sumjilus iu litcin facit utraciue pars :
sporlulas auttm pro convcnliono dat solus rcus ; ct ita post Pla-
centinum videtur Cujacio Novell. 53.
(i4) Al. prcestandcECjue.
(i5) Cognitionihiis.
(16) Privilcsia lihcrorum ad parcnics : raaritorura ad utorca
eorum iiitcrdum cxteuduntur. Novell. io5. c. 2. /. ult. infr. dc
prii'- schnlitriim. h. lih. tit. 3o. vide tamcn /. i. jff"- de scnalorib,
(17) Vadts , fidcjussorcs.
(18) Et qui.
(19) Ministcriani quas prxslcat sportulas.
(50) Ministoriani convcnti . commitluutur
uuius c.x prionhus ejusdcm scholai.
(21) Conslitufa'!.
(22) Fidcjiisswe.
(2?)) Cavciit.
(24) Juratoria cautio alihi dicltur qnas hic adjuratoria. viJc /.
in sacris. 12. supr. de prox. sacr. sciin.h. lib. tit. ly. adjutori*e.
(25) Forum loci quisquc sortitur , in quo crinicu admi.^it , vcl
trihutmn aut muncris funclio pi-<«>fari dcbot , ct brcvilcr niioisle-
riani oiiincs con\eiiiondi apiid inagi.-lrum olhciorum , cxccjtis tri-
butariis et criininalihus caii^is.
(26) In quib. codd, rtotatnr comtilutioncm Gr<fcam dtsidcrari'
fiJci actuarii , Vtl
loAo
I T.
!L I B E R
XXVII.
D U 0 D E C I M U S
DE (i) DECAINIS (2).
" I. Impp. HoMOR. et TnEOD. AA» Helioui
Com. et Mag. otfic.
QTJatuor (3) , qui ex corpore decanorura ad primum
loilitia^ gradum perveneriut (4) , bicunii spalio pri-
niiccriatus gerant (5) oliicium , neque ulterius cui-
quam liceat in hoc immorari , ut omni gralia , ef ambi-
lione cessanle , post duorum annorura curricula succedaiiJ:
}3rioribus subsequentes. Dat. prid. Non. Kovembr. CP.
Theodosio A. VII. et Palladio V. C. Co.^ss. i^i6.
Decani adhctrenies fumiilatoribus Principis coram ilhistri
3Iagistro officiorum sunt convcnicndi. Bart.
2. Inipp. Ti:eod. et Vale^'T. AA.
Psomo Mag. offic.
TVI^Ostrse pielalis famulaiionibus (6) adhoerentes decanos
-L 1 non oportet pro desiderio pulsantium ad alia pertra-
\\\ (7) judicia : sed Viri iliiistris tantura Magistri (6)
rfficiorum observare exameii. Hoc naiiiqae modo , neque
rnansueludiuis aostrse obsequia decipiunlur : et ageutibu^
adversus eos jure adhibetur respousum : ad exempbjm
ilaque devotissimorum scbolarium nulli liceat memoratos
ad aliud judicium irahere , et pulsatos priorum fidei scho-
Iffi permitti (9) praecipimus.
T I T. XXVITI.
DE (lo) MENSOPJBUS (u).
I. Impp. HoNOR. ct Theod. AA. jEiuLiAno
Mag. offic.
PRimicerius (12) mensorum biennjo expleto Agentis \n
rebus miliiis (i3) militiam sorliatur.^ Dal. io. KaL
August. Ancync , Stilichome , et Anthemio Conss. 4o5-
T I T. XXIX.
DE (i4) PRIVILEGIIS EORUM , QUI m SACRO
PALATIO WlLlTANT.
1. Imp. CoNSTANTiNus A. Palatinis bene
meritis S.
A(i5) Palatinis , tam his , qni obsequiis nostris inr
cuJpata officiji pr;ebuerunt , quam illis, qui in scri-
mis (iG) nostris , id est , memoriiE , epiStolaTum ,
lorunique versali suat : procul umversas calumn.as
nominationes jubemus esse submotas : idque berirl !
ad filios eorum , atque nepotes ipso ordine sanguim^ i'.'
venire , ^tque immunes eos a cunctis muneribus sor ;•"
et pcrscnabbus permanere , cum univeriij mobibbu '(•
mancjpiis urbanis , nec injurias eis ab aliquihus inl,, ■
ita ut , qui hoc ccntempscrit , indiscreta di-nitate ba-
debitas exsolval (17). Dat. 4. KaL .\oy. Trei>eris \
LusuNo 5 et An.mano Conss. 3 14.
2. Idem A. ad RufiQum P. P.
F^E (i8) cubiculis noslrij vacatione donatos , veK.
X-/ versis obsequiis (19) palatiois. memoriales eliam ( )
qpi in scriniis memonaj , epistolaram , libellorum ^al
rumque dispositioiium referuntur ; nec non , et u (juia
utroque officio palatinorum comitatensium , singularure
ui-bmm , et officio. adnnssionura , et custrensi sacri pa:ii
militant : privilegia volumus habere , ut nec ipsi ,.«
filii , nec nepotes eorum ad honores , vel munera ni i,
cjpalia devocentur : quibus omnibus condonaraus , ne 1 )
exactorum , vel turmariorum (32) ( quos capitularics .,
cant ) curam subeant, vel obsequium temouariorum (2 .
vel pentaprotire (24) , aut etiam tj^ror.is prsesema.1
nem (aS) , aguoscant. Nam beneficiis nostris ila d. i
sunt , ut etiam censualibus , yel personalibus , vel o-
porji.libus muneribus liberentur , et habeant castrenss -
cubuiu 3 sive adliuo palatium observent , sive optata ^ I
quiete donati sint. Quibus omnibus privilegiis conjuc
mus agentes in rebus , licet miiitaribus videantur esse 5 •
nixi. Dat. 5. Kal. Maji , Sirrnii , CoKSTAKiiao A.
et LiciNio C. CoKss. 319.
3. Irappp. Gratian. Valent. et Theod. AAA. '
Eutropio P. P.
EX (27) aula nostra discedentes viri , ab omnibas :
juuctis habeantur immunes : numerariorumqiie
Slus (28) , vel rapaces quaestus , tauqnam experientes . j
idonei non patiantur. Dat. 3. Non. Februar. CP. E ^
CHERio et Syagrio VV. CC. Conss. 38r.
Qui missionem meruerit ab ofdcio , quod in Palatio Pr:
cipis cxercebat , anteferri debet omnibus aliis , gui p
(0 £• 6- . ^•. ^'^- 33. vspi ^sHUvSn Synops. Basil. l. 6. tit. 34.
(2) Decani diccbantur , qui clcctm militihiis pirecrant , qui
ntioc capiit contiibernii vocanlur. Alc. hic. Erant autcm ex nii-
^isteriauis lii decaui. /. 2. infr. h. t.
(3) Jl. incipit , Qui ex corpore , adde l. i. C. Th. h. t.
(4) Pervcnerit.
(.i) Gerat.
(6) Decani ex ministerianis erant , ut hic : qmd et conrinnat
Potatio , et l. i. i,ifr. de diversis officiis. h. lib. tit. 60. Am-
jbros. 5. epist.
(7) Proliabi.
(8) Forum sortiuntur decani apud magistrum officiorum.
(9) Committi.
(10) L. 0. C. Theod. 34. /. 12. 5. i.ff. de re militari.
Cii). Mensorts sunt , qui in castris ad podismum diraetiuntur
Joca , in qnibus tentoria milites figant , vel qui hospitia in ciyi.
t^Ul.xxs praitant. hi etiam metatorcs dicuntur , Galli fouriers.
(•2) /. I. Cod. Theod. h. t.
.(i3) Ultimi.
(14) L. h. C. Th. 35. cTs irpatTU&v-a; ci vj nZ vxXxrtu 5;«-
'?S^oiJ,.yoi 7C)v i» iTrxpxixtr, dp^riyjcof. Syn. Basil. 6. tit. 34.
(i^) /. I. C. Th. h. t. vide /. i. supr. de palatinis saeram
largUionum. h. lib. tit. 24. ■^
(i6) Scrinia menioriae , Epistolarum , hbcHorum. 'viJe /. .
supr. de prox. sacror. scrin. h. lib. tit. 10.
(17) E.xigatur. I'
(>8) /. 3. C. Thepd. h. t. ill
(19) Vide /. I. supr. de palatinis sacrarum largit.h.hh.tit.Jt' ^'
('-'u) Vide /. 4- supr. dc proxim. sacroruni scrin. h. UIj. tit. ic^
(2j) Nec.
(2-2) Summariorum. al. carmanorum. malc , sunt autem tum:
riL a tm-inis tyroaum cogendis dicti.
(23) Telonariortini foi-^ie. vide Alc. hic.
(24) Pentaprotia significat quinque primorum munus , qiw« al'
bi constitutiones quiiicpie summafes vocant , scil Cujac. iegit
protoiypics , ut iu C. Theod. quem hic vide,
(v.o) Prsettatiouem.
(26) Adoptata.
(27) /. II. C. Th. h. t. id es{, ex palatio. vide /. \. st^P''
de palatinis sacrarum largit. h. lib. tit. ^4.
(28) Sunt , qui emcudant , hausius vel pastus , scd recta «I
escusa Itctio.
1 rcgendas dignitatcs , Pel
li. 13art.
CODICIS BEPETIT^ PRiELECTIONIS.
provincias sunt adsum~
ro4r
et AncAD. AAA.
L.
risdiclionein volumus obscrvari , nc sub praelexlu concessi
privilej^ii , vel ilagilioruin crcscat auctorilas , vel puLlica
vaciilet uliJiias.
4. lidcra Valent. Tiieod.
Piniano V.
dMnes (i) qui in palatio niilitando , diversis actibus
J parucrint , volunius [ in ] lanluni ejus dignilatis ,
uis inerucrint raissionein , oblinere insignia , ut Jiis
ij iJ>us pra;feiantur in ordine , al(|uc conscssu , ([ui po-
( pri tempore regendas Provincias , dignitatesque susce-
nt palalinas. Si qiiis auleni lemeraria (2) usurpatione
ita violare lentavcrit , sacrilegii pocnam (3) sustineat.
prid. INon. Jul. Mediol. Acc. 4- Kalend. Septembr.
oRio NB. P. (4) et EvoDio Coisss. 386.
Q'
3. Imp. Zeno (i4) A. * Mag. Offic.
LTJoties suj)er causa civili vel etiam criminali , ex sen-
tentiu videlicet judicii tui culmiuis scholares , vel eo-.
rum conjugcs ( sive adhuc viverent earum marili ,
sive post morlcin eorunj in viduitate constitulas sunt ) ma-.
Iresve eorum iii viduilale permanenles , aut liberi , qui
non specialitcr alterius judicis jurisdictioni subjeclara con..
dilionem sorliti sunt , et servi ad
eos perliiienle,? conve-
T I T. XXX.
DE PRIVILEGIIS SCUOLARLIM (5).
1. Imppp. TfiEOD. Arcad, et Valent. AAA.
I Pleitio Com. et Mag. Offic. (G).
Iris (7) speclabilibus Comitibus scholarum , verbe-
randi (8) degradandive (9) Senatores , ac Ducena-
licentiam denegamus : ca namque , quae tali com-
one digna suut , ad tua) sublimiiatis volumus referri
iara. Insiiper etiam domesticos eorum , non Senato-
vel Ducenarios , Centenariosve fieri decernimus : pce-
. librariim auri plecteiido , quis(juis hanc divinam
onem exccsserit : scrinio vero barbai-orum (10) , si
quid , vel altentari passum fucrit , vel attentatum
■a leges non sugg(>ss(ril , decem librarum auri conde-
tione plectendo. Illud etiain observari , non sine ra-
; convenit , ne is , cui domestici officium per militia?
ura , vel quinqueniiii lempiis interdici ccnsuimus ,
liarilate coiuilis simulala , rem prohibilam alio nomi-
aleat usurpare. Dat. 16. Kalend. ApriL CP. Cyro
44i.
uiunlur ; minime eos (i5) easve extranei (16) fidLjusso-
ris (17) exactione vexari ; sed pro consuetudine vetustissi-
ma , et jugiter observata , nuinerariuin suae scholce fidc-
jussorcm prsebere jubemus ; hoc videlicct observando ,
ul (18) in criminalibus causis quinque alios Primates (19)
cx triglnla Viris a Primicerio us([ue ad triginla rclro nu-
meraudis , uua cum nunierario (20) , volente scilicot et
non recusante , prasbeant fidejussores ; aut recusaniibus
quinque ( sicut dictum esl ) viris extraneis , in crimini-
bus tantummodo pul^licis fidejussor una cum numerario
[ his ] praebealur ; ita ut execuloribus non amplius ab
his quam unus solidus , sive pcr se , sive per Procurato-
rein respondere maluerint , pra;bealur.
§. I. In subcundis autem coguitionalibus certarainibus
fjuotiens causa fuerit arbitro delegata ; pro conteslalione
lilis unum solidum , et pro definilione ab arbitro recitan-
da alterum unuin , et njiiil amplius dai'i decernimus.
§. 2. Quod si causa in judicio lui culminis ab ipsa
contestatione litis , vel relalione j'udicis , aut appcllalione
inlerposita ventilatur ; pro inducenda cognitione non ain-
plius qiiam tres solidos , et charlarum , vel recitindorum
iu cognilionibus instrumentorum , nomine editionis , quin
etiam gestorum , duos tantuminodo solidos dabunt.
§. 3. Quotiens sane apud viros Clarissimos Pi'oYincia-
rum Moderatores
ex delcgatione
scilicet senlenliae luje
2. Impp. Leo, et Zeiso AA. Eusebio Mag. offic.
Ac lege decernimus , ut qui in singulis scholis mili-
tant , qui(pic post emensa stipendiorum curricula ad
icerioriun graduin pervtniunt , et adorala uostrae di-
alis purpura , Virorum Clarissimorum Comitum mc-
IMagniludinis contra Viros Fortissirnos Scholares , vel eo-
rum CQujuges , [ vel ] liberos , vel servos cognitio cele-
bretur : non amplius qiiam dimidiam partem consueto-
rinn sumptuum pra-beri decernimus ;hoc etiam adjiciendo ,
ut qui acceptis commealibus ad provincias prolecti fae-
rint , U3(jue ad quiuque (21) mensium spatiuui , iiitra
inl (ii) dignitalem ; lam cingulo , quain privilegiis quod ipsis erit remeandi licentia , nullam penilus actio-
ibus , sibimct conipeteiuibus perfruantur (12) ; ac ceiu suj-^er civili videlicet negotio ( exceptis criminibus et
eps us(jue ad finein vita; foro ture celsitudinis tan- tributariis functionibus ) sustineant. JSe lamen ibi quoque,
uodo siibjaceant : nec ex alterius cujuslibet seutentia post quintum scilicet comraeatus meusem , ex senlentia
; subire litigium compcllantur. In criininalibus sane judicii lu.-e Magnitudinis conventi , iii exigendis fidejusso-
•oversiis , et iu pubhcis tiibutis ita etiam (i3)adver- ribus aliquod sentiant delrimentum ; adjuratoriae (22) eos
is tales viros provincias moderantium congruam ju- cautioni jubeinus committi.
lur imperii
Aiis.
SUC'
l. i3. C. Th. h. t.
I /. I. stipr. itt diginiatiim ordo scrvelur. h. l. tit. 8.
' Al. pairia.
I IfJ cst , nobilissimo pticro , quo designahntur
r. olun Princciis jnvotilutis ilictns. Ciijac. hic.
I Schi^latcs hic inlcUige inililantcs in sacro palatio. Aiciat. hic.
I yll. Ijnpp. Theodosiiis ct Vaknlinianus Florcnlio Matistro
)nnn.
I Conjtin^c cum l. 3. supr. de ojf. mag. off.
I /. 3. in fin. supi: dc off. mrigisl. aff
\ Di^gradatio ct rcgradatio fit (pm(jiie senatortiin : nt et Epi-
•riim. Nov. Eudcm rcgnidandi verbo lcx titiUir in /. 3. supr.
omesticis et prntcctorih. h. l. tit. 17. Ilicronym. ad Painma-
n. cl in Chronicis , Solinus , l. 3. j;i Jin. C. Theod. de
t puNico , /. 3. supr. dc of/ic. Magist. offic. Est vero Grce-
cgnidatio xaTK/S;4?xcr^5;.
-0 Al. liarbaricarioruiu. iit ct in /. 7. in fin. supr. de pa-
Torn.W.
lat. sacrarum largil
24.
al, Barbariorum.
l. tit.
(11) Mcrucrit.
(12) Pcrfiniatiir.
(i3) Et advcrsus.
(i.|) Al. u4nuslasitis.
(li) Eos cx assiicta.
(16) Extranca.
(17) ridcjiisiiotiis.
(18) Soholastici dnnt 6dej«s3orem numerarium , sivc ^ctuaritim
scboKv : in criuiinalihus tricinta primates scholse SUK.
(19) Priniatcs schoL-e Iriginla.
(ao) Nuincrarius iic vocatiir actiiarius Na-ell. 117. cap. n.
(•21) Soliolarcs ( ii niilitcs sunt ) qnibtis conuncatus datus cst ,
in!ra nienscs qiiimpic civilitcr convcuiri nou possunt.
(•2q) J;ir,itori.r : Jtiiatdiia soti adjutoria cautio. vide L \2. supr.-
de prox, sucrorum if^ririiQr, h. l. it, 19.
t3l
I042
5. 4- Quoliens aulem ex verbis , et sine ulla scriptis
|)roIata senlentia , iidem forlissimi Scholares , vel (i)
eorum matres spu conjiiges ( ul dictum est ) aut lilieri ,
aiit servi monoanlur : nihil [ pro (2) ] ipsa execulione
sportularum nomine penilus eos , vel eorum matres , seu
conjuges , aut liberos ( secundum superius dalarn distia-
clioncm ) vel servos pra^bere decernimus, Sed si talis sit
negotii vilitas , tit (3) etiam sine scriptis , consetitienti-
bus videlicel partibus , super eo possit cognosci : expe-
ctato sine scriplis ( sicut dictum est ) liabendsc cognitio-
nis evenlu , si deteriorem calculum reportaverint , spor-
lularum nomine unum tantummodo solidura executori
pra?slabunt. Si vero causa? qualitas habendam in scriptis
cognitionem flagiiaverit , in hoc necesse est casu inierlo-
culione in scriptis proferenda , ea quae superius de quan-
titafe sporlularum [ decidendarumque ] cognitionum di*
«posila suut , obrervari.
T I T. XXXI.
DE CASTRENSI OMNIUM PALATINORUM
PliCULlO.
1. Imp. CoKSTAKTiNUS A. ad Severum P. U.
|Mnes (4) Palalinos , quos edicti nostri jamdudum
' ccrta privilegia superfundunt , rem si quam , dum
m Palatio nostro morantur , vel parsimonia propria quse-
sierint , vel donis nostris fuerint consecuti : ut castrense
peculium habere praecipimus. Quid enim tam ex castris
est , quam quod nobis consciis , ac propo sub conspecti-
bus nostris acquiritur ? Sed nec alieni suHt a pulvere ^
ct labore castrorum , qui signa nostra comitantur , qui
praesto sunt semper actibus (5) : quos intentos , et eru-
ditos (6) studiis , ilinerum prolixitas , et expeditionum
-dilhcultas exercet. Ideoqne Palatini nostri , qui privilegiis
cdicti uli potuerunt , peculia sua praecipua rctineant , qua;
dum in paJatio nostro constituti sunt , aut labore ( ut di-
€tum cst ) proprio , aut donatione nostra quajsierint.
il. 10. Kalend. Jun. CorJSTANTiNO A. vi. et CoK-
STAjyTlO C. Cowss, 32 K
IBER BUODECIMUS
T I T. XXXII.
DE (7) EQUESTRI DIGNITATE,
1. Irap. Vatentintanus A. ad Mamertinura P.p.
EQuites (8) Romanos secundum gradum post Clar .
matus dignilatem obtinere jubemus. Dat. prid. s'
Novembr. Plalippopoli , Divo Joviano et Varrosuo'
CoNss. 364.
T I T. XXXIII.
DE (9) PERFECTISSLMATUS DIGNITATE
1. Imp. JuSTiNiANus (10) A. ad Paternum
Valerianum.
COdicillis (11) Perfectissimatus (12) fruentur , quij.
petraverunt , si abhorreant a condilioue servili • 1
flsco , aut curise obuoxii non sint , vel si pistores u
fuerint , vel non in aliquo negotio constiterint , nec ' i
lionorem veniali suffragio emerint , nec rem alicujus •
ministraverint.
T I T. XXXIV.
QUI (i3) MILITARE POSSUNT , VEL NON P(.
SUNT : ET DE SERVJS (l^) AD MlLITJAM , VEL DI&-
TaTEM ADSinRANTIBUS ; ET UT NIMO DIJPX.IC1 MILIT ,
VET DIGNITATE ET MILITIA [ SIMUL ] UTATtJR.
Quibus militatiirus se qfferre dehet. 1 . De his ,
qui litis causa nomen militicB dederunt.
1. Impp. Severus et Antoninus AA. Antonio.
SI mililiae nomen dare vultis , ofFerte yos his , qui p'
bandi jus habent.
§. 1. Non autem ignoratis eos , qui litis (i5) ca t
militiam appetierint , postulantibus adversariis solvi •
cramento solere.
0) Privilegia liberorum ct raaritorum cSlenduntur sa>pc ad
taatrcs ct uxores. vidc l. 4. 5. ,. supv. de Casircnsianis. h. l.
tlt. 20.
(2) Al. deesi.
(3) Li]>cllus estnie de subsfanlia jiidicii ? Ncoat Azo. ars.
vnus. y. qucBst. i. can. si quis cWn clericn. 45. cap. prout. 4,
lixtr de doto. cinn possit txpresso pacfo rcuiitLi , ut hic. Alii
rontia putant libcllum ad judicii substaj.tiam perfincre, Authent.
t^erntur^ supr. dc Utis contest. cap. ). x. de libcUi oMat. cap.
yucniom contra 1 , . extr. de prohat. ncc rcmitti uHo niodo po.sse.
iunt et qui putant tacite remitti posse , non exprcsse , ar^. l. 2.
S- scd quia. 4. Cod. de juram. calum. Alii in vilioribus causis
omitti possc cxisfimant. argum. hujus l.
(4) Pcculii castrensis jns datur omnibus in palalio milifantilfus ,
:in us, quoe tcmpore «lilitiae adquisivcrunt , vcl ex donis princi-
iHini vel ex sua parsimonia , sive tcmpoie ipsius militis , siye ea
completa. Sjn. Basil. Sj. tit. 8. ex lib. ^.b. tit. 1. c. 2i.
(o) In actibus.
(6) Eiuditis.
_ (7)„ i. 6. C. Th. 36. -rspl oi^io^/uiTW Urric,, ^ xspl «Voi'-
'^*^ut\l ^''S"'''-»<il^us cquilum ct expiaiicctis. Syn. Basil.
(8) /. unic. C. Th. hoc tit.
(9) L. 6. C. Thcod. 37.
(I") AL, Constanti;iu5 A
(ri) l. Uli. C. Thend. hoc tit.
(12) Perfcctissimi dicuntur prKSCS Arabiae , l. 4. C. Thecd.'
pcEuis. ct Dalmatiaj a ]\Iariano , ct magister ccnsus , /. 3o. su
de episc. et cler. ct priiniccrii bciiniorum , /. 7. suyr. de /■
sacr. larf^. l. 7. C. Theod. de piwil. cor. qui in sacr. pel. '
ct oliin ducCs anctore Marccllino lib. 21. Erat ct EgregiaVts q
dara dignitas , l. 1. C. Thcod. de murilcg. l. i. Cod. H''-
de hon. eod. Mod.
(i3) De dccnrioniim filiis , l. 2. colonis salluensibus , /. 3.
rialibus co!ior'ialil)us , /. 4- servis , /. G. /. 7. infr. h. t. Q
bseretici ? plactt sMnunopcrc , quod ad Cbristianos niilitts pir'|'
jirecatioiiis formula militibus a Constantino in hanc seuteDtu
praescripta : Te unum Deum Jiovinius , te agnosciinus regem •
opitulatorem infocamus. Tu victoria nostra es : per te hostes ►
cimus. Tibi ccccjita fci^unus hona , quibus fruimur , omnw- "-.i
qun nbs te uiio cxpcctamus , te suppliccs prccarnur , Ut Co"-^-'/
tinum , principcm nostrum , ejusquc filios diutissirne serves u*'
himes. Eusebius 4- de vita Constantini. IlfEC magnus Imp^^''"'
cujus exemplo optabilc csset , ut qtii arraalo praesunt , forcn"'
precandi similcra aliquam prsescribcrcut , iicque a5-{'»f plan<^ "V"
tcs csse sinci-cnf.
(i4) Vide /. G. /. 7. infr. h. t.
(i5) Litis causa niilitiain appetere ton licct. /. ^- ff- c ^"'
causis mnjores, l. ^i. ff. dc lieredibus inst. addc Petr. Falr.
scmcstr. 20. ■
CODICiS REPETIT.E PRiELECTIONIS.
1043
librarum auri pro temeritate quamvjs infrucluosa jDlertan-
lur : el qiii susceperint jussionera Augustam per surre-
ptionem elicitam ( cjuod nonnunquam conlingit ) decem
librarum auri multa feriantur , scriniis etiam , nccnon of,
ficiis , quorum lioc iutcrsit , si non reslilerint , et (i3)
i , •/>! • 1 ., r ^'^"*^ pragmaticam legera abjecerint (i^) decem libra-
^ On tantum decurioDum hliis , sed omnibus in frau- rum auri [ dispendio ] puniendis. Si quid autem contra
. ! dem (2) civiliu/n munerum nomina armatae mililias hoc perpeiietur , sciant omnes , quod exlra (i5) conces-
bus. iraudcm urodesse displicuit. sum admissum est , aut actum fuerit , vel notis conscri-
ptum publicis , simile iiabealur , ac si nec impetratum
nec pronuntiatum omuino , nec insertum esset ullis ma-
triculis : scituris etiam omnibus , qui mcrcntcs in ordmi-
bus armatis , sive civilibus administrandas provincias ,
De his , f/ui mililicc nomen clant in fraudcm
civilium munerum.
3. Impp. (1) DiocLET. et Maxim. AA.
alibus , iraudcm prodesse displicuit.
De colonis , et saltuetisibus .
3. Impp. Arcad. et Honor. AA. (3)
utriusque militia;.
Mag.
seu gcrendos quoslibet numeros , vel jam sunt , seu de
ca?tero fuerint jussione nostra sortiti ; et ut servetur eis
[Jra pervigili observare debebit sublimilas tua , ne gradus , Augusla promeriti sanctione parem indulgendam
|coloni , vel saltuenses , aut ultro se offerentes ad «ilii l;f-onMr.ni r,r.cifr,,arr^ «lor^/^cor-;^.. „„ii;„;... i:„„^
lijliam suscipianiur armalam (4) 5 aut cogantur iQyili.
sibi Jicentiam , postquam deposuerint sollicitudinem , aut
in priori cingulo prolinus persistendi , nuUo vindicando
titulo dignitatis , quara sollicitudo media pra^sliterit : aut
relinendi splendorem , quem acquisierint admiuistrationis
obtenlu : verum priore cingulo dcsistendi. Monente (16)
tamen innata nobis clementia , liberum esse cunclis per-
speximus (17) , si militia , qua decedeudum est , in-
r--:— ,- ■^ 1 '-- ^" •- v-w^.nuuia uuu- ter (18) eas habeatur , quas volentibus (ig) licet distra-
J stitutj nullam armatam miiitiam in posierum arri- here : et iu alios cam conferendi : et pretia consequendi r
''■'■' prout in iisdem agminibus consuevcrit hactenus : exci-
piendis (20) videlicct , nec deducendis in hanc perpetuo
conservandam legeni pragmaticam his , qui bmas mililias
simul (21) composilas , et sociali nexas consoUio fucrint
adsccuti : ut io Viris Devotissimis (22) Scholaribus , at-
que candidatis fleri moris est : necnon in viris Devotis
Laterculensibus , et Pragmaticariis , vel a sccretis conlin-
git : quos niemorialium , aut etiam agenlium in rebus
adornat ciiigulum (28), et si qui simili siipendiorum jun"
guntur copula.
De servis.
De curialibus , et cohortalibus.
4. Imp. Leo A. Dioscoro.
Ines omnino curialis , vel cohortalis conditionis con-
Ut nemo dupUci militia , vel dignitale ,
et militia simul utatur.
5. Imp. JnsTijviANus (5) A. * Mag. Oific.
jls (6) quidem (7) quibus indultum hactenus demon-
• stralur , quo bjnis (8) , aut lernis , pluribusve me-
ijlur (o) cingulis , non conjunctis ex pnsca consuetu-
, sed absectis (10), at(jue discrepantibus , detur elc-
6. Imp. JusTiNiAKUs A. Mennae P. P.
, quem rctiDendum sijji potius censeant , quem dese-
lum cognoscant : ut in eo , quod optaverini (n), fir-
ir maneanl : eo , (|uod despexerint , sine dubitatione
lUantur. In posierura vero nemini prorsus facullas pa- QL^er (24) servis , qui postea ad quandam railitiam
L"m tempore phis quam unius ordinis nomen alFe- O adspirare tentaverint, \cl scientibus , vcl i^noratibus
: interdiceiidjs m comuiune cunclis ( ut dictum dominis", praecipimus , siquidem ignorantibus'' his eam
bims pluribusque mililiis , nec dignitatem conjun- meruerint , licere dominis adire competentem Judicem ,
cuiJibet aln cingulo concedendis (12), ut et qui sup- et suam ignorantiam (26) ( eo (26) quod contrarium nii-
ndum de re veiita nobis cxisiunaverint , poena decem nime probatur ) ostendere , eoque modo spohaios cos mi-
M. Alcxandcr.
Fraucle.
j41. Diocl. ct Maxiinian. AA.
^Armari, aut. addc Z. ,9. .upr. de asric. k ccnsit. l .,.
Al. Jiistinus,
Eis.
Duas militia.. divcrsi gcncris , a.it dignitafcm ct niilitiam
!i tcniporc qius liabcrc non potest. Ex Bart.
Dua.s in.l,t>a.s duasve dignilalcs nemo eodem tempore habere
J "f , ^"P'" '•"1 "»«'-'t militian,, vcl dignitatcm ciuu militia.
sccus lacit , ,iwha dcccm lil.raruin a.iri m.iltandus : ncc quid.
» cx co Iructd.s coiiscquUnr. Sin. Bas. 56. tit. i cap ^i-
(le proxim. sacrorum
'• '0. 5- i. supr
?• l. \. vsrs. illi quoque. supr. de prceposit
"'• 21- /. 10.^ dc numerih.
) Mereant , fortc ; aut cerlc utanlur.
J) Abjcctis.
0 Adoptavcrint.
') Conccdi. ^
t) Ncc.
scriiiinrum. h. l,
in reb.
agcut.
(i4) Objecerint.
(i6) Coiilra consensum.
(i6) Modcrante tameii: hane quoque varietaleiu notavit Accursius.
(17) Frospcximus.
(18) Militiarum phira .sunl genera , Nnrclt. 35. et 53,
(19) Militi* qnaedam vendi possunt. Talis fuit militia silenlia.
noium. /. 3o. in fm. supr. de inajjicioso tcstam. domesticoruia ,
/. 6. 5. 3. supr. de advocat. dii-ers. jiulicum adjc .'Xoi'. 53, ali.-B
nequc veiidi , neque pignorari poj^imt. /. 5. .■iupr.qnce rcs pi%nn-i.
(20) Excipicndi.
(21) Militiae diiplices esse , hoc est , conjuui^i possuut. Ita bi.nc-
ficiarii bcncficia alia aliis adjungunt et cuiuulant.
(a^j) Dicatissimis.
(23) Cinguiis , in vet. plerisq. lib.
(24) Eclog. (ib. 7. tit. 6. ex lih. 07. tit. i. cap. ^^.etlib. 5-].
tit. I. c. 4^ ^it'*-' /• \^-.jT- dc re milit.
(aS) lunoccntiam , Cujacius , ex vet. l. ct Gracis , qui vertunl
^•^■«Ot^ITX'
(^.6) /. 7. infr. hnc tit. l. ^. supr. de praposit, sacri culic. h.
l. lit. 5. iN't;i', 123. c. 17.
10 44
LIBER DUODECIMUS
S'
I?'lia in sntim clominium Iraliere (i). ■]-• Sin (2) vero
scienlibiis (3) liis scrvi niililarint , cndere qiiidem cos ^
uon lanlum dojninio corum , sed cliam omni palronalus
jiire : iilos vero ingenuos effcctos , siquidcm utilcs ad
militinm eis datam visi fuerint , iti ea durare : sin vero
minime idonei sint , ea privnri. Super illis aulem scrvis,
qui jam militaverunt , et adluic ia eadem mililia pcrse-^
"verant , licentiam damus dominis intra triginta dierura
spatium ab (4) eo tempore connumcraudorum , quo pra^-
secis sanctio divulgata iiicrit , vcl nostram adire demen-
tiam , vel compententes judices , et suam ignorantiam (5)
commcndare , eosque in suum dominium recipere. Quo
leinpore transacto , siniili modo , tam dominio , c[uara
omni patroisatus jure cadere eos nccesse est,
7. Tdem A. Joanni P. P.
'I (6) quis (7) servum suum dignitatem habere ^
* quemadmodum militiam , fuerit passus : spolietur , et
dominio servi , et jure , quod perlinet (')) ad patronos.
Cui ciiim ferendum esl , homiues a nostra manu donaiio^
ves accipientes , adltuc inter servos hahcri , et forte cuni
fuis doininis nostram jmrpurani adorantcs ? In his ilaque
casibus , in quibus iion militia , sed dignitas , volentibus
dominis , servis acquiritur , eadcm jura servenlur (9) ,
quas antea posila sunt : ne videatur nosira sanctio aliquid
habere imperfectum. »]- Sciant autem domini nd excmplum
practeritffi ncslraj constilutionis , fjua3 de Iiuji;smodi scrvis
Joquitur , quod nisi hoc inlra trigiata (10) dies , ex quo
pjs hoc fuerit notjLim , raanifeslaverint , ct competenlcm
judicem adicrint , et spoliare eos dignitalibus curaverint :
dorainium eorum , et jus patroiiaius amittant : nobis de-
liberanlibus , postquara dominio servi fuerint liberati , et
inler ingcnuos (11) ccnnumerali , si cporteat eos habere
icligniiatem , vel ea quasi indignos (12) spoliari (i3).
Ke qvis dvplicem hahcat tnilitiam.
8. Conslitutio desideralur. Ejus sentcnlia ex lib. 67.
Basil. hasc en docliss. Cujacio referente.
HMc consiiiutio Grasca confirmat primam constitntio-
ncm hujus lit. qua cavetur , ne quis eodem tempo-
re duas militias habeat , adjiclcns , ne quls aliam n
tiam habeat , et praDlerea tribunis notariis adnumereii *
et exlgil , ut apud acta cjnisque deponat , uirum rrit
dignitalcm , an niihtiam. Et in eatn rcm statuit lern',
trium mensium intra quos ex quo praisens conslitutio 1 .
mulgata fucrit , adcat qulsque in urbe Coraitcm priv ]
rum , in provinciis prssidcs , et suam voluntalera ei .
nal. Quo tempore elapso , pnccipit Constilutio , u [
plures habeat militias , unam tautum retineat : si rr .
liara et epistolas tribunorum notariorum , tribunus tanii
maneat : si militiam et Comitis dignitatem , mdilii
amitiat , dignilatem (i^) Coraitis primi ordinis retiaa!!
nulla pragmatica forma ex contrario locum obtinen •
Quod si quis miliiiam habcns fiat prseses provinciae , e t
sibi gradus servctur a principe promeritus sit , jubet C .
slitutio tunc gradum ei militiae servari , nec uti eum
gnitate ex provincia? administratione conquisita , Quof ;
quidam utramque relinere studeant , et fbrte duplici .
htia ulantur , ulramqne araittunt. Defmit et iu eosc i
poenam viginti librarurn , eliam si sacram formam ll';
Constitutioni conlrariara obtinueriut , atque etiam in p .
sides , qui eam susceperint.
T I T. XXXV.
NEGOTTATORES (i5) KE MILITENT.
1. Imp. JusTiNiANUS A. MennaB P. P.
EOs , qui vel in hac alma urbe, vel in pravinciis c
I dam (16) ergasteiio pi-a;sunt , militare de cajtero p
hibemus , exccptis ai-genti distracloribus , qui in hac
ma uibe negoliantur. Hos enim utpote utiles omnibus (
contractiljus , armata quidem militia penitus abstinere s;
cimus : aiiara vero quamcunque sine metu prBSsentis «£
cdonis posse sibi adcjuirere. ►j- Si qui vei-o negotia
res (18) , qiios omni mihtia prohibuimus , Jam mili
runt : eis licentiara damus negotiationein quidera rei
quere , militiam vero retinere : scientibus quod si pos
negotiantes appareant , mililia privabuntur. Quod et
argenti distracloribus hujus almaj urbis , si armatam n
(0 Protrahere.
(2) Prcbalur ant prwsumitnr ignorantia factl alicni , nisi scion-
lia proLclur , m hic , et l. 11. ff. de proh. nisi , qnod ignoratum
dic.lur, 111 ftuna vulgi fuerit ^ l. 3o. J. 3. ff. de adq. hered. aut
iiotonujn fberit, /. 71. §. Z. ff. de wsiitcria act. aut faclum
liropriuni ctiam conliueat , alicno conj.uicUiru , l. ult. ff. jno so-
cio. vel nisi agilur dc facto vicini , l. 9. snj^r. de nupliis. l. 55.
Jf. locati. consanguinei , /. 7. supr. de in iutcgr. reslit. l. 87.
supr. de hb. causa. doineslici , /. 8. 5. 6. suj>r. de vejmd. l. ult.
%• 10. supr. de jure dciib. l. 3. suj)r. de ncgot. grst. addc JVcu.
SO. c. I. Nonnnis etiam proprii ignoi-antia non rrcesumitur. adde
booinum rcgui. 176. cap. 174.
(3) Scrvus militiam vcl dignitatcm sciente domino adcptus ,
iieque ni potcstate domlni est , neque ejus liLcrtus , sed ingenuus
j.lano , ut hic , ct /. 7. infr. h. t. l. 3. 5. 6. supr. dc bonis U-
lert. Augustus tamen necessitate cogcntc liLcrtinis militibus usus
cst : Quin servcs viris fceminisque pccLiniosioribus indixit . ac sine
inora manumissos sub prio:e vexillo l:ahuit. Sutton. Jugust. 25.
Quid '<■ hbcitus pationo conscnliente milos faclus , num ]iafrona-
tus jure solvitur? Quidam ita putant : alii vehit ingratum in ser-
vitutem , eo faclo , revociri posse notant : quorum neutrum pro-
iJat Lujnc. c. 10. de pr. Quid ? ncgotiatores possuntne milites cs-
^*=- "O" ro=sun(. vidc /. nn. infr. tit. jjrox.
(4; Vide q,,(E ad liunc lociiln scripsi l. r. infr. h. t.
(5) Innoccnliam.
(6) Synrpsis Basil. d. tit. 1. cap. ^i. yide /. ri. ^ de re
mniu. I. b. iujr. h. t.
(7) Dominus patiens yervum in dignitalc essc , priYabilur do-
minio , el jure palronatus. Bart.
(8) Pcrvenit.
(9) Rcscrvenlur.
(10) Militiam adcptus scrvus ignorante domino , si milit
eum poslca compererit dominus , ncque infra dies tiigiuta a (
niiiio revocatus fuerit , in potestafe domini esse desiuit : iiequc
bcrtus llt , scd ingcnuus , ut hic. l. 6. Supr. h. t. Spalium ■
tem iilud friginla dierum non omnibus scrvis prasscribitui ,
iis , qui lemporc cousfitutionis sextae supr. h. t. militabant , r.
iis , qui postea militavciint : quod et Latinos et Gia;cos interp
tes non animadvertissc notat Cujac. c. 1. dc tempor. adde q
scripsi ad leg. 7. infin.ff. de putl. ,
(1 1) d. L 6. hoc tit.
(12) Indigni sunt.
(i3) Expoliari.
(i^) T!,-) a|(av T* KB^tn^ vb C4^ii\^ $iux7^ , id «t » ^i?
talcm Comitis consistoriani , quanquain ct is Comcs sit primi C,,
dinis , sic^IVW. i3. ;,' luv Tsru^^sTTa^v xsiih^* TS iI^j/^AOTSf:'
fitfjictr®^ H tsjL) fiXfxTjiojaTuv. vide Cujac. 7. obs. jo.
(10) Al. Di; negotiatorihus ne , etc. Militare negotiatores prol
bentur , ut hic , ut ct scrvi , vide l. 6. /. 7. supr. tit. pr. l- >
ff. dr re milit. vidc Sidonium priino epist. adde Forner. 2. select.
(16) /. G. supr. de dignitatib. /. r. supr. dc pj-cBjwsitis agc
tiuin in rcb. h. l. tit. 21. /. 12. in fin. infr. de cohortaUb.
l. tit. 58. J J
(17) Omnium. J
(rS) Dc negotiatorum ntilitate et prohibita militibus negotiatr
Jic , vidc Fonier. 2, sclect. 3.
CODICIS REPETIT^ PE^LECTIONIS.
1045^
tln jam sorlili sunt , tcnere volumus : ut relicta nego- mium : non recte desiclcratis , iii ij icmpus ac si in ca-
itiie liccal cis in cadem militia (i) diirare. Kegolian- slris fuerit , haboatur. Proimle exccpto co tcmpore nuocl
5 I.) etcnini post hanc sanclionem , luijusmodi mihiia ad deserlorcs pcrlinet , restilutus cx induJqentia noitra
iibuotur : illis , cjui ad armorum exlruclionem suam nsiduo militare dcbcbil : idcoque nec (12) stipendia tem-
io|.ssionem conlulcrint , minime prohibendis ad compe- poris , rjuo in desertione lueril , exifere poierit.
■n m suae professionis venire mililiam , et liujusmodi °
f^ialionem niliiJominus retinere. 27e causaria missione.
T I T. XXXVI.
DE RE (3) MILITARI.
De postliniinio.
1. Imp. Amtojmwus A. Anna; mih'ti.
ipcndia et dcnaliva tcmporis , rpjo apud hosles fiiis-
ie te dicis , restitni tibi postliminio rcgresso (/j) re-
oquCj non jure desideras.
JJe liis , qui 20. siipendia impleverunt.
2. Idem A. mijitibus cohorlis impnmae.
/ginii (5) siipcndia si implcsiis , sordida munera
rj[ mililia: (6) ] vobis non indicentur.
De ignominiosa missione.
3. Idcm A. Juliano.
l/lllites ] ignominia (j) missi cum infamia notentur :
X nuJhs honoribus , qui inlegra3 dignitatis homini-
y) dcferri solcnt , uli possunt , habeant autem mo-
, ubi velint , potcstalem , prajlerquam in eis locis ,
libus specialiter arguenlur (9).
De desertorihus.
4- Imp. ALEXANDEn A.
Efunctorum (lo)in desertione (n) bona confiscari di-
-j vus Marcus , et Auloninus pater meus constiluit.
6. Imp. GoRDiANUs A. Valentino ,
et aliis mihiibus.
Jm allegatis scplem annos in desertione cgisse mari-
jtum sororis veslrae , et induJgeutia nostra esse resti-
6. Idem A. *
CEmel causaria(i3) missis miJiiibus, instauralio non so-
O let concedi(i4)obtenlu rccuperalas valetudinis melio-
ris : quando non temere dimitranlur , nisi rpios constet
medicis (i5) denunciantibus, el Judice compelenle dili^en-
ter examinanie , vitium contraxisse. °
De militari , vel paganico delicto.
•j. Idem A.
'Bustra vereris , ne nota , quse propter delictum mi,
Iitare intercessit , exislimationem tuam jam veterani
laesisse videalur : maxime cum nec ex co deliclo , quod
in paganorum potcst cadere personam , nolatos mililes ,
pcsl missionem placueiil esse famosos.
De
causaria niissione.
c
8. Irap. riiiLip. A.
Ausaria (16) missus , nulla exislimationis macula ad-
spergitur.
De eo, qui barbaris prcvdandi facullaleni dedit ,
vel cum eis prcedani divisit.
9. Imp. CoNSTANTmus A. et Cffisar. "*■
SI quis (17) barJjaris (18) scelerala factione facultafem
deprasdationis in Romanos dederit , vel si quis alio
modo lactam diviserit , vivus (19) comburatur (20). Dat.
4. Kalend. Maji , Severo et liun^o CoNss.
(| Provincia.
(j Ncgoliatorcs.
( L. 7. C. Theod. I. t. 49. D. 16.
(i KcvtTso. Golh. Accipicnda csl haec lcx non de ab hoslilnis
If ' T" ^i rcclicrit , iion expungilnr stipcndiis ct donntivis , /.
'Uj- J'-: «• scd dc transfuga mirilia! a Principc rcslitulo , qui
iiuccipit slipcndia il doiiativa cjiis tnnporis , qiio .ipiid hostcs
1, /. 5. injr. undc ronstat crrarc Bartol. nui nou vidctur salis
1 dcrasse ^o rcsiiuuvque. Mod.
•) /. 9. supr. quaiido prnuvcare. Qwi viginli annis militavit ,
.:didis Miiiiuri)>us inimunitaUni roiiscqiiilnr. Syii. BnsU. 57.
r *^*.^.' .'*''' '»>'''!«: juslum Umpus viginli anui ( Idiin cliam
iNs civilium muncium vacationcm proestat. ) Justum , inqnara ,
it>us mihtix 20. anni,«< h.c. et /. 9. supr. (luando pro^'ocare ,
sujn: dc eifcusal. veteraii. l. ult. supr. dc his , qui non im-
.J stiptnd. l. 10. in. 54. Idciu etiam hcncficium Pannonicis
.nitnis datum a Tibcrio. Dun. 07. antca aunis 25. 9. Isid. i.
. lus 2. A:.„nd.^uh yNuguslo nnnis ri. PrDcloriani m'iliLjre ad-
:ti. liuet. r,icit. I. Dum. ^\. AUjuc ita rcslrinci potest for>
ila sacramcnl. , qux cMat apud 2. Vc£.cli. , scil. qiia mililes
tu , sc militiam nuiiquam descrturos. Non lantum aulcm vi-
Jio, scd vcl valcludinc, vcl ffilalc iiidulijcnlia , vcl missio iin-.
■•QMlur. /, 1. Jf, dc yctcnniis.
U) Al deest.
2 '*. '' '■/ ^- ^' 'S'''^'"'"'(i- "^ff- ^(^ ''« > qni notatitur , l.
i^) OmTnlt."-^""'- '■ '"• "■'• •''"• '• "• *"^^- ''' ''^-"'""''-
,9) Arccntur , Cujac. ct i(a legitur ia Ub, Jured, ct Dionys.
(10) Si quis fossali ( Gr.-ecis cst (psjo-iraTO» ) dcserlor faclus ,
mortims fucrit , bona cjus coiifiscantur. Synops. Basil. ili c. 4.
(11) /. I. supr. si reus i^cl accusalor mortuus.
(M) /. 10. §. i.jf. h. t.
(i3) Aidc /. 38. $. j.ff. de miUt. test. /.8. infr. hoc tit.
04) Non solviintiir cnimmilifia militcs oli adversam valcludincm»
nisi dcnunciarint arcLialri pcrpctuo eos vilio laborarc. unde noa
inirum , si ex hac causa dimissi non lcmcic rcstituunlur militiae.
vide porro Cagnol. in proam. Jf. ad princ. num. 3-2. Doct. ad
c. proposuisti. dc probat. Guid. Papae sing. 491. Bolog. ccns. 5.
Marsil. siiig. 125. Sylvam Nuptial. /. 3. )ium. 6. ante ftn. cuni
seq. Mod.
(i5) Piohalio cst infirma incdici refcrcntis c vnlnere ct cicafricc
vulncrati , nisi judcx vcl adsessor in act.i jusserit rcfcrri , medi-
ciiin , rc fota diligcnlius e.xplorala , dc vulncrc rctulisie. vidc
Corsct. sing. Medicus.
(16) Cau.saria missio quid ? adde /. 6. supr. h. t. l n.
de his , qui non impktis stipcnd. /. 10. tit, b!\. l. 8. 5<
de excus. tut.
(17) C. Thcod. l. 7. ;. I. /. I.
(18) Barliari dicnntur , qui Roraano Tnipcrio non parchant.
/. i(S. Supy. dc Episcop. ct clcr. Sic ct in /. 6. iii fin. ff. dc
bon. damiiator, S. L.
(19) Ki^fuXtKw; Ti/nu^sl-zttt hac scntcntia. Qui hosfcs provocat ,
aul hostihus Romanos liadit , capitali pccna adricitur. 6. Harra.8.
Porro dc ignis suppiicio ct vivicomburio dixi aJ /. unic, iupr. dt
Nili aggrrib.
^ao) Amburatur , in C, Thcod^
supr.
5. ff.
o/l6
LIBER DUODECIMUS
De familicv appeUatione.
10. I(3em A. Titiano P. P.
QUicunque iiiililuin ex nostra auctoritate farailias suas
ad (i) se venire meruerint , non amplius quam
conjuges , liberos , servos etiam de peculio castrensi
emptos , neque adscriptos censibus , ad eosdem excellen-
tia tua dirigi faciat. Dat. 3. Kal. Jun. Limejnio , et Ca-
TUJLiKo CoNSS. 349.
Ut tribuni , vel mililes in mansionibus
solitis maneant.
11. Imppp. Grat. Yalent. et Theod. AAA.
Cynegio P. P.
TRibuni (2) , vel milites nuUam (3) evagandi per
{ possessiones habeant facullatem : sed cum signis pro-
priis in mansionibus solilis ac publicis maneant , at si quis
tam necessaria scita contempserit : de eo , ac tribuno ejus
ad noslram scientiam Rectorum , ac Deiensorum relatio-
nibus protinus referatur , qualenus severissime in eos ani-
madvertatur. Dat. 4- W. April, CP. Richomere et Clear-
CHo CoKss. 384.
Si exercilus in ripa consistat.
12. lidera AA. Richomeri comiti et Magistro
ulriusque militiae.
CUm (4) supra virentes fluminum ripas omnis legio"
num multiludo consislit ; ideo provida auctoritate
decernimus , ut nullus omnino immundo (5) fimo sordi-
tatis fluentis commuue (6) poculum polluat : neve abluen-
do equorum sudores (7) deproperans publicos oculos nu-
datus incestet , sed procul a cunctorum obtutibus in in-
ferioribus paitibus fiuviorum hoc ipsum faciat.
Ne mililes sibi cacent , i'el aliena obsequia peragani
sine nutu principis. i. De accessu acl
Coniitatum. 2. De militibus vagis.
i3. Tmpp. Arcad. el Howor. AA. R.omuliano P. V.
"[ Emo (8) milcs ex his , qui prsesenles divino (9)
obsequip ncsirae clementiae deputali sunt , et qui iu
IN
hac alma (10) uvbe pra^sente (ii) Cornitatu concessl r
quive de aliis numeris , vel legionibus suut , vel (125!.'
Li vacet , vel aliena (i3j obsequia sine nutu princ ilj
peragere audeat : qui autem in hujusmodi facinore «.
rint convicti : militia exuti pcenas consentaneas luere < n-
pellantur : hi vero , qui in privato obsequio mihtem e-
tjnere fuerfnt reperti , quiaque libris auri mulia noiae
feriantnr.
$. 1. Si vero quisquam missus a numero (i4) , v»
Tiibuno ad Comitatum Serenitatis nostrae pervene
( ahter enira eos hoc facere vetamus ) illico se virtll
iustribus comitibiis sub quonun regiraine couslituli stj
offerre festinel : et causas profectionis exponal : ut et«!
sponsum coeleste merealur , et citam remeandi acciu
faculiatem.
y 2. Si (i5) quos autera mihtes per Provincias ii,
ctis propriis numeris passim vagari (16) pra;sides eain
cognoverint , correctos (17) facient custodiri , donece
his clementioe nostrae auribus intimetur , et quid ii
oporleal decernamus. Dat. Kal. Febr. CP. Ho^oHioJ.
IV. et EUTYCHIANO CoJNSS. 3^8.
De miliiibus a numeris acl alios numeros
non transferendis.
i4- lidem AA, Stihchoni magistro miUtum.
COntra (18) publicam utilitatem nolumus a numeris l
alios numeros mihtes nostros transferri. Sciant igi ■
Comites , vel Duces , quibus regendae mililiae cura co
missa (19) est , non solum a Comitatensibus (20) ac I
latinis (21) numeris ad ahos nutneros mihtes transfe
non licere : sed ne ipsis quidem (22) , seu de Comitatf
sibus legionibus , seu de castris riparensibus (^3) castrt
sianis , ] coeterisque , cuiquam eorum transferendi mi
tem copiam attribulam : nisi hoc Augusta majestas p
bhcae utiiitatis gratia fieri jusserit : quia honoris augme
tum non ambitione , sed labore ad unumquemque conv
nit devenire : quod si quis conlra fecerit , per singul
milites singulas auri libras a se noverit (24) exigenda
Dat. 14. Kal. April. Mediol. SxaicnoiyE et Aurelia:
CoJNSS. 4oo.
(i) l. 3. C. Theod. hoc tit. vid. l. 26. §. i. Jf. de pactis
dotatib. militts , quibus permittitur familins suas ad se vocare ,
nonnisi uxores , hbcros , scrvQsque suos castrenscs , vel accerscre ,
vel circiunducerc possunt , ut hoc ex loco servenius , mililibus iu-
terdum licuisse suas conjuges circumdiicere et comites Labere , ut
hic , quod et prsesidibus et magistratibus Eomaiiis permissum Se-
natusconsulto quoque. /. ^. §. pro/icisci. "i.- ff. dc i]ffic. procons.
sic Aposlolis liciiit dli\(pi» ya^xlnoi Treptdyitv. i. Cor. 9. v. 5.
ut ad milites revei far , corum uxoribiis lu piivilc^ium datiim est ,
«t iisdem privilejiiis , quibus mihtes donati sunt , defenderentur.
/. 2. iiijr. de uxotnbus miliium. Intcrim hic quoque notanduni ,
bonos principes mulierura , pucronim et scrvornm muUitudine ,
Ut et iustris ac lupanaribus impedimenta railitaria onerari noluisse.
His addenda , quse de focariis milituin alias dixi.
(2) /. 12. C. Th. hoc tit.
(3) Vid. /. i3. injin. wfr. h. t.
(4) /• i3. C. Theod. h. t. Quotics ad ripas lcgiones consi-
stunt : nemo militum fluir.en sordihus inficere (Grseci pt/Trga-d-x' )
aiidtat : aut in oculis commililonum nudari , scd infia tentona
sua equos abhiat. Synops. Basil. ib. c. i3. quod sunimo sane pu-
dore factiim , quodquc uobis hodie probro est : in miliiibus etiara
nudala corpoia principcs non tulisse , qui sunima invereciindia
nudos omnimodo in pviblicisfluviis lavari isslatesinimus tt spectamus.
(5) \ id. /. r. §, \ . ff, d? cxlr. criminib.
(6) Commiine poculum appellat ipsa fluraina , quorum usus
omnibus patet.
(7) Sudore.
(8) /. 17- C. Theod. hoc til.
(9) Ditirno.
(10) Clara.
(n) u4/. prcBsentes csse eomitatus.
(12) /. i5. /. 16. irtjr. h. t. l. 3i. supr. de locato. Forn. :
select. 3.
(i3) Miles aliena negotia sine nutu , id est , pcrmissu princip
tractare noa potest.
(14) Numerario.
(ij) /. II. supr. hoc tit. /. 4- '« fin. /T. hoc tit.
(.6) /. 16. C. Theod. h. t.
(17) Correptos.
(18) /. ult. C. Theod. h. t.
(19) Concessa.
(20) Comitcnsibus.
(21) /. 7. supr. de palatinis h. l. tit. 24. /. 2. supr. dc he-
redit. dec.
(22) Pro inclus. leg. pseudo-comitatens. legionibus seu de a
stns riparensibus castrcnsianis. sic Cujac. lib. i. obs. 25. Cont
(23) Ripaienses , qui in limitibus Imperii excubabant conti^
Barbaros. Alc.
(24) Vid. ad hanc legcm Fior. de post, hum. et Ainbros. 1.
offic. at conjunge l. 3i, supr. de locat.
CODICIS REPETIT^ PRyELECTIOMS.
1047
Qiiihui rebus militcs vacare dehml.
i5, Irap. Leo A. Aspari Magislro inilitum.
Ililrs (i) , qui a repiiblica armantur et aluntiir ,
r solis dd)cnt iitililatiLus publicis occupari : ncc agro-
r|cultui , et cuslodiae aninialiura , vel niercimoiiiorum
I , sed propriac mnniis insudare mililias, nullum
-la ox miJitibus poslliac prffidiclis obsefjuiis vacare
a litudo tua patialur : sod frequcntes in nuniero suo
KJubeat : ul armorum quotidiano exercitio ad bella se
aarent. Qnod si quis ex militaribus Judicibus ullos
iJira tam divinis quam regiis , vel privaiis domibus
wsessionibus , diversisque aliis obsec|uiis contra inter-
:|m serenitalis nostrae crediderit dppulandos : sciat se
1) eo , qui contra vetitum fecerit , et ab eo , qui
j accipere militem fuerit , per singulos miliies singu-
ijbras auri protinus cxigendas. Dat. prid. Non. Jul.
'LEONii A. Cows. 458.
^iliUs dvilcm curani non dehent adsumere. Bart.
16. Idem A. Dioscoro.
Ilitares Viros , civiles (3) curas arripere proliibe-
mus : aul si aliquam hujusmodi sollicitudinem for-
5ceperint,et militia statiin et privilegiis oranibus denu-
iccermmus, formidantibus liisinotum nostra-screnitatis,
ementate saluberrimis statuiis obviam ire tentaverint!
Mililcs fi^ri per prohatorias Principis (anlum.
^17. Imp. Zeno A. ■» Magist. milit.
iminem iu ullo numero equitum vel pedilum , vel
in quohljct Jin.ile , sine noslri numinis (4) sacra
itona in posterum sociari concedimus , consuetudine
hactenus lenuit ^ amiquata , qua: Magisleria^ polesia-
vel Ducibus probatorias (5) militum faccre , vel
bus adjungerc Jicentiam tribucbat : ut Jii tantum in
Mis vel Iimitibus militcnt , qui a nostra divinifate
itonas consequunlur. Viros autem Eminenlissimos
tempore Magistros miliium , nec non ot viros Spe-
les Duces , si suppJere numeros pro Jiis , qui fatali-
iorlibus decrescent , iieccssarium esse putaverint , ve-
f /^'^^^^^^^^ ) per suggestionem suam nosirffi mansuelu-
(.cciararc , (,ui , el quanti , et in quo numero vpj
ie dcbcant surrcgari : ut ita demum , prout nostr.-e
majcsiati , divma subnotaiione subnixi miliiiam
sortiantur : ofTicio quod (G) turc sublimitatis actibus ob-
secundat , centum Iibrarum auri dispendio feriendo si
ex aJiqua parle , quaj siatuit noslra serenitas , fuerint
violala. '
Dc Judicibus miliium , ct controversiis dirimendis.
iB. Imp. Anastasius A. Joanni Magist.
milit. prEesentalium (7).
rpAm CoUatores et Provinciales , quam forlissimos mi-
A Jilcs , prout oportet , gubcrnari , minimcque Issio-
nem al.quam seu dispendium perpeli , properanles , csse
necessarium prospeximus (8) , dicatissimos mililcs.. qui (a)
de d.vcrsjs pr^csentalibus (10) numeris pcr Orientis parles
noscunlur consistere , virorum spectabilium ducum iussio
nibus obedire : ut quicquid emerserit quod pro commuiu
sccuntale curandura est : hoc protinus , utpote militari
pra}sidio in proximis locis constitulo , compctens possit
mereri (11) remedium : ita vedelicet , ut ctiam agenlibus
causas tam cnminaliter quam civililer , pr.x-fati milites
jam non apud magnificam magisteriam pcr Oricntera po-
lestatem, vcJ ex seatentiis seu prjeceptionibus ejus , sed
per intcrlocuiioucs seu disposiliones tam excclsx tuse se-
dis , sub cujus jurisdiciione consistuut (12) , quam co-
ruudcm ducum respondeant.
§. I. Eo scilicet observando , ut ad responsum (i3) ,
qucm de officio tuae subJimitatis huc usqne ad psEediclani
Magistcriam ])cr Orientem potestatem moris erat dcstina-
ri , viris speclabilibus ducibus inha;surus (i^) mittanlur ,
tara per se , qnam per adjutorcs suos eosdem judices ohl
servare,et jussiones eorum implero curalurus (i5) : licen-
tia [ ci ] non dcnegaiida , et adresponsum (16) , qui de
ofboio alterius Viii Excelsi Magislri mililum prajsenta-
Jium (17) pro hac noslra dispositioiie deslinatur , in lo-
cis , in quibus a[)paritionis tua: sublimitatis ad responsum
[ non ] conligerit reperiri , suam soJIicitudinera pro emer-
gcntibus raaxime causis peragcre : cujus etiam illi qui de
altero Officio mitteudus est , praebemus facultatem , ut
non tantum per adjutores suos adresponsum , sed etiam
invicem se adjuvando , nec publicis , nec privalis causis,
Vel execulionibus aliesse videantur , ad sin^ulos etenim
duces adresponsum de apparitoribus (18) nostris non per-
speximus oportere destinari : ne per multiludinem eorum
qualibet machinaiione damna contra milites nostros au-
geri conlingat.
§. 2. Ut autem omnifariam tam public.-e commoditali,
quam fortissimis prospiciatur militibus, sp:rtularum (ii))
niliilomiuus exactionem merito censuimus moderandam (20*):
^^Vid. /. i3. su,,,: hoc tit. 1. 4. Supr. de offic. masistri
Sf;i.it ct .ib co.
v'.'^/<!!c",y""'*''' "''^°'''' «"«'Hlari uon dcbcnt , /. .3. in
Woininis.
.roh^ti?i.,?,rL'!'''f ^" P^-otatoriam r.incijns tantum , «on
rohatoiuuu mag.sUorum mihtum vcl dvicum.
Vou in.
tiori^r'''^"""'^''" ',.''"' '" l^''*''^'"' ^omitatu , cujus ap.
r .i"n,"' •^«':'" '",'■'""" '■"^"-' ' '-^-^ Marciano.' Ita magi.
-h^ mT ?^"''^^"'""^ Co.ncs : magi.tralns m pracse.ui
{ 'I"^'»'"-' , «/. pcrsp:xiuu.,.
um nrOH^Iir'"' "".'"'^ rn^^c.alcs , non apud mapistrum
ct duccs : licct ipsi diiccs sinl sub magistro milltum pcr Onentcm.
(10) Tcrne prajscntalibus.
(m) Adhibcri.
(i^) Exislunt.
(i5) Ailirsponsum, conjuncli.n Icgcndum est . crat aulem digni-
tas , de <jna bic traclat. Cujac.
(.4) Al. iti mfiisuris inuiunlur , scd male.
(i5) Curatores.
(.6) Adrcspoiisns, aVDjrp<r.a')i'^ , rcsponsalis . quL vicc magistri
militum pi-a-.^entaliuin rcspousa dabat. A'01'c//. 24. c. 4. vcrs. aii
hac. Noi: 26. c. 1. injin. Edict. 8. c. 3. §. 4.
(17) Procscntalis , al. prxsvuialis , al. prccs.ntuilium.
(18) Apparitionibus.
(19) S-pnrtiiiarum modus qui fuciit in juaicio Dactano.
(io) Oiduiauduiu.
io48
LIBER DUODECIMUS
m
et jubeirjus ncc ipsis adrcsponsum , nec Adjutorlbus eo-
rum pro ciimiualibus , seu civilibus causis , etiam si ex
publicis causis desceudere , vel ad publicaro causam per
tinere dicantur , licere aliquid plus quam ununi solidurr
a singulis , vel nolentibns , vel sponlanca voluntate of-
ferenlibus suscipere militibus 5 ila ut (1) universitas nu-
meri , seu principiorum monenda sit , dupHcala quanli-
lale lantummodo sporluhs accipiant : in his etenim cau-
sis uec (2) plures quaai duos priraales (3) quorum no-
inina semel , ac primum gestis intcrvenientibus fuerint
publicala , palimur conveniri ; sjndico (4) videlicet
prout consuetudo deposcit , legibusque cautum cst or-
dinando.
§. 3. Hoc quoque adjecto , ut pro omnibus (5) qui-
busbbet expeusis faciendis (6) ingressus (7) in judicio
duciano (8) unum tantumraodo (9) solidum , nibilque
amplius milifes , vel syndici litigantcs dependere compel-
laniur : ut hujusmodi sokuium ad commodum adrespou-
sum (10) , et ejus adjutorum et exceptorum proficiat :
jiihil sibi usurpare , vel suo nomine poscere , vel viris
devotis principibus (n), qui ducianum observant (12)
judicium , vel ducianam apparitionem de prsfatis litibus
concedendis : ita videlicet , ut super litis expensis , in
personis etiam eorura quicunque milites pulsare malue-
j-int , eadem fprma servetur.
5. 4- Ei'i'^ aulem arbitrii (i3) atque eestimationis viro-
rum speclabilium ducuni , pro qualitate negotiorum , vel
quantitate c^ux dcvotissimis militibus ab adversariis eorum
ingeritur , yel (i^) suam audientiam interponere liligiis|,
vel porum discussionem dicatissimis principiis seu arbitris
iin locis degentibus committere.
§. 5. Quibus Viris Spectabilibus Ducibus , et eos ob-
servantibus adresponsTun , scu Adjutoribus eorum cur«
sit , si quando ad eosdem Duces milites (i5) accersi-
ti (i6) fuerint , vel de locis , in quibus constituti sunt ,
inoveri praecepti , ne quobbet modo curiales , seu CoUa-
tores (17) quibusdam afficiantur dispendiis : ita scibcet ,
ut pro miliiibus inspiciendis quandocunque voluerint viri
spectabiles duces etiam pra^seulales devotissimos milites
adhibere , non immodicam mullitudinem eorum tempore
pacis convocare (16) procurent,
§. 6. Sin vero etiam necessitate poscenle mililes ad alia
perveniant loca , lcesionibus contra (19) curiales , seu
collatores niliilominus modis omnibus abstineant : et si
[^ lam ] in eundo [ quam rec^eundo ] iriginla tantum
dies oporteat cos prolicisci , ipsi suas expensas sibl •«,
bendas ( coUatoribus , seu curialibus luiniuie prjra.
vandis ) suscipere nou cessent : sia autem ulleriore m,
pore in aliis locis necesse sit eos commorari exp.;a5
eis ulterioris (20) ( ut dictum est ) teraporis , ad y-.
pervenerint loca , rainistrari.
§. 7. Quoniam vero comperimus quosdam icmf
animo atque iniquo proposito , anleriore lempore cas
de memoralis militibus tam in judicio subliniitatis t;
quam apud excelsam magisteriam per Orientem poi^l
tem in accusalionem deduxisse : et [ eosdein (21) 1 j,
dem (22) tempore ad diversa quoque protruxisse judi( •
diversasque (23) super iisdem causis , et negotiis proJu
fuisse senteutias : ne postea nihilominus tantas contra i,
lites noslros insidise , tantaque confusio querelis quasis
ingeri contigerit , genereulur : nemini liceat apud sen
Magnitudinis tuae accusalione conlra militem seu mis
pra;sentales deposita , conveniionec£ue oblata , eundera;!
eosdem criminaliter , vel civiliter per jussioncm viro n
spectabilium judicum , vel ducum inquietare , anteq«a
negotium ex priori actione prioreque conventioae filu
legitinium sortiatur.
§. 8. Idemque versa vice observari , ut si quidem .
les , seu mililes praesentales provisione (24) Viri spei,
bilis Du(;is incusati , ac admbniti fuerint : incusatori T >
T • 1 ■ I • *■ '
iicentia denegetur agenti postulaiionem , seu accu^tioia
in Judicio tuae sublimitalis coutra eundera miIitem,M
eosdera mililes deponere : nec si eundem , vel eosca
tam criminaliter cpiam civiliter obnoxios esse firmavc ,
facultatem eidem agenti superesse : et separatis iDtenti(!>
bits suis , pro criminalibus c[uidem tuce cclsitudinis ji-
cium , pro civilibus autem Viri Spectabilis Ducis Sub
mitatem , seu (26) versa vice occupare.
§. 9. Si quis vero ad hujusmodi tam audacis>ihiui .
tamque aequitati contrarium conaraen prosiluerit : ei
pro pecuniariis quidem negotiis , jactura litis , etdam:-
rum quae vitio ejus contigerunt , solutione percelii : jt
crimiualibus autern quasi calumniatorem couvictum leg i
aculeo sentire.
§. 10. Dispositiones autem anlelatas , non ad imp
nuendam potestalem magisterise per Orientem adraiuist
tionis , sed pro tuitione locorum , ac securitate publ
noscimur prsestitisse : cum non dubium sit , ipsos eti;
duces , quibus fortissimi pra^sentales milites parere pr
cepti sunt ^ sub eadem excelsa potestate esse constituto:
(1) Nnmcrus mllitum , 'si qua forte sit causa , qpx ad totum
Kumcrurii pertincat , htigare per syndicum potcst : ut hac parie
possit conveniri per duos ntimeri primates.
(2) Primates numeronim militarium.
(3) Ne.
(4) Syndiciim numeri etiam mihtares constituunt.
(5) ^l. additur etc.
(6) Sportulae dabantur judicibus in ingrcssu judicii.
(7) In ingressu judicii , al. in ingressu in judicio.
(8) Al. duciani.
(9) Tantum.
(10) Sportulse , de quibus liic , adresponso ct adjutoribus cjus
praestantur , non principibus ofticii Duciani , ofiiciove Duciano.
(1 1) Piincipalibus.
(12) Duclanum scrvant.
(i3) Pro arbitratu atque aestimalione.
^i^} Duccs inilitum j er se causui militares disccptare dcbent ,
vel ddegare arbitris , aut principiis numerorum , in quibus
pnsca consi;etudirie jus polebat reddi.
(i5) Milites vocati a duoibus , curiales , vel coliafora , sumf
bus gravari non dcbent , «isi ultra dies septuaijinta morari <
sit neccs^e.
(16) Accersuri.
(17) /. 3. infr. de erogat. mililaris annonw. h. l. tit- 38.
(18) Provocare.
(19) Ciica.
(20) Uitcriores.
(21) Al. dcest.
(22) Mllites eadem de re eodem tcmpore non convcniendi api
jnagistrum milituin praesentalium ; et duces , ne dividantur acliont
(28) Diversas quoque.
(2.}) Pro jussionc
(20) Accusatori , al. utrumque ahcst.
(2C) Sub. ycrsa viee.
CODICIS REPETIM PR.ELECTIONIS.
1049
T I T. XXXVII.
)E (1) CASTRENSI PECULIO MILITUM, ET
PK^EFECTIAKORUM (2).
I.
Imp. Alexander A. Prisciano.
c\l in poiestafe uia filius tuus fuit eo tempore quo quse
Heredilas fralris qucvsila tnililantl In caslris ,
in caslrensi pcculio numeratur. Bart.
4. Imp. GoRDiANUS A.
CUm allegas te a fraire tuo , eodemque commilitone
in cisdem castris institutura (12) hercdcm : successio-
nem ejus potius in caslrensi peculio luo, quam palvi luo ,
cujus in pofestates cs , per te quffisilani vidrri , rationis
est. Etenim peregrinationis laborem (i3) socialum cora-
dam nomine cjiis emisti : ea (3) lua csse non dubi- miliiii ejus , ct obeundorura munerum consortium afFe
air. Peculio (4) autem caslrensi cedunt res mobiles
ae eunti in inililiam a palre , vel a matre aliisve pro-
);||juis , vcl amicis donata; sunt : item qua; in castris per
nasionem milifioe quaeruntur ^ in quibus sunt etiam he-
{ lafes eorum qui non ahas noti esse poluerunt , nisi
vimilitiae occasionem: eliamsi res immobiles iu liis erunt.
ris aulem hcrcdilas quamvis in mihlia delala sit , ad
jhum caslrcnse non pertinet. In castrensi vero pecu-
pra;dium (5) donatum uon esse conslat , quamvis
ita cx castrensi pcculio prsedia , cjus conditiouis ef-
intur.
2. Idem A. Fchci.
Iliusfamilias (6) ahcnationcin nuUius rei sine volun--
lale patris Ijabct , nisi castrense peculium habeat.
3. Idem A. Feliciano.
Rat (7) qui tibi persuasit , fpiod nexu palernae (8)
II polcstalis , jure (9) sacramenli solutus est. Manent
u nihilominus niihlts iu [)olcslale parenlum : sed pe-
lum (10) castrcnse proprium habeui : jiec (u) iu co
im jus patris est.
1) Z. 49- -^- '7-
1) Praffctiaiii crant apparitorcs prxfccli prfclorlo , /. 2. et 3.
. de nppavil. praf. prcel. Ii. l. tit. 53. Aimuian. MarccU.
17. Sunt qui lcgiint , jtrcfectiariorum.
() Vid. /. 6- in pr. supr. de boii. quce lib.
i) Pcculio castrcnsi qux ccdaiit . aclcic /. W- ff- h. t.
I) /.4: supr. fumilicB erciscuiicicc.
i) Patria polcstatc non liLcuat iuilitia. dixi l. 7. supr. de
iu potcslalc , et Koyell. 81.
;) A\. Ercit.
5) Pcculio castrcnsi cxccpto , filiusfamilias nec vcndcre , nec
narc sinc \oluntatc palris potest. Synops. Basil. 02. tit. 5. ex
16. tit. 2. c. 23.
)) Sacramcnli jus , milili.i seu jus mililire,
lo) Pcculiuni caslrensc ] rojirium cst ipiorum militum , licct
filiifaniilias , /. l\. siipr. /iinitlia , l. 12. rm. cuin autcm.
11. supr. dc colldt. l. I. y ncc castrcnse. ^b. ff. de coUat.
I. /. 1\. ff. h. t. l. 52. 5- Papinianus. d. ff. /To socio. iiist.
bus non est pcrmissum. in pr. vers. ex hoc,
II) /. 10. ff. hoc til.
la) Vcl tii)i lc^aluni. /. 5. /. 8. /. i\. ff. hoc fit-
i3) Al. labor sociutus cvmniilitii ejus et , infr. crcdendus. al.
imiliUni.
\!\) Abest a cpdbusdam lib.
ij) Praisuraitur ex riequcnti conversatlone augcri aficctio inter
sangnineos , dc qua priesumplione vidc Alciatum i. prcesum-
inum 3o.
iC)) Pcculii caslrcnsis jgs liabcnt tam scriniarii , quam excepto-
P. Pifclorio : vidcnlur inim pi iniic lcgionis csse , qua: princi-
cst adjulrix. Syiioi>s. BasH. lib. (). tit. 4- cx lib. 67. tit. 2,
p. 26. et lil). 57. lit. 8. cx lib. 55. tit. 2. cap. 2G.
1^17) L.cgio prinia adjntrix appcllata , ut hic. Tacit. 18. annal.
10 seciinda e»t. /. 1. Supr. de profcssoribus. lib. 10. til. bn.
lc Alcialnn) (>. pnrcri^. niiin. 18. ct ila quoquc appcUatiu- ia
'eribus moniinunlis : P. .^lllio Wuliano Spcc. lcj^ionis sccundx
iutri.cis ^'i.lalianMS et A ilalis ayunculi. A crc dcfcndi polcst , adiu-
■ccm lcgionem dupliccni fuissc , primam et secundam. U;i in n)ar-
ore Budce lcj;ilur , sclwlcc lc^ionum i. et 11. adjutriciiim pia-
\ni. Fit ila mculio in ilinciaiio Anlonini prinite ct sccnndiB lc-
onis adjiiliicis. apud Ploloiii;euni 2. c. i5. ;)n\iliaiia priin.) np-
■llahir. 'i\uiiiis ly. cam iUiiciixu aprcUat : i\Xiiii.'rYiaju Sp.uUvl-
clioni fraternse nonniiiil addidisse , quinimo vice inutua
chariores invicem sibi [ eos (i^) ] reddidisse creden-
dum (i5) est.
5. Impp. DlOCLETlAKUS et MAXIMiANUS AA.
INtelligis fiho , qui mihtavit , defuncto , pcculiura ejus
penes palrera remansisse , non hereditatcra patri
qusesitam.
6. Impp. TnEOD. et Valekt. AA. Zoilo P. P.
JUs (16) castrensis peculii , lam scriniarios , quam ex-
ceptores , caelerosque , qui in ofTicio lui cuhniuis rac-
rendi hcentiam habere noscunlur : ac si in legione (17)
prima adjulrice noslioe reipubhcae militent , inviolatum
Labere prKcipimus.
T I T. XXXVIII.
DE (18) EROGATIOXE (19) MILITARIS (20)
ANNON^.-
1. Imp. CoNSTANTIAUS A. Ct JuLIANUS.
C. Helpidio P. P.
Epetita (21) coasueludo monstravit expeditijnis tem-
pore buccellatum (22) , ac panem : vinura quoque,
R
nus. Tertife le^ionis nomcn erat Cyrciiaicae , sic cnim Romne in
autiquo marmore icgitur ; M. Pompeji M. F. Am. Asprolc^. lo.
Apolti. cohort. 3. primop. Icg. iii. CyrencdccE. Quarla lcgio Ma-
cedonia dicebalur Tacit. 19. Septima Clandiana Tacit. ly. et
Galbiana Tacit. iS. Oclava bis Auguitalis , idq le in sa.N.o Vilcr-
bii oslcndilur , Trc. Mil. leg. 8. bis August. Q. Libano proque
])iovinc. Cictae ct Cyrcnarimi aedili Pl. pr. lcgato D. Vesoasiaaa
lcg, i3. gcminiE procons. provinc. Maccdoniie P. Tullius Varro
oplimo pali'i. H^odccim a fulininatrix. Sic enira in anti(jno sa.^o
lionire cxtat , ^'ctcrano leg. 12. Fulminat. Dccimaterlia Gciniua
appdlata est , ut supr. Dccinwquinta Apollinaiis , ut supr. quo-
cfue constat. ^'icesinia \ictrix , in sa.\o vclusto. Pircf. Cabtr. Icg.
•20. vict. "\ jgcsima-prima , Ilapax Tacit. 18. <?f 19. Extat Bono-
niae monumentum bac inscriplione : Q. Manifio C. I'\ Codor.
tr. lcg. 21. Rapac. praf. equit. exact. trib. ciidt. Gall . fac. cur.
cerlus lib. in agr. /■ 49- cujus inscriptionis meminit Alciatus in
adiiolationibus 1^7. Taciti. Vigcsima-^ccunda , primigcnia nuncii-
pata cst : repcritur in niarmore quodani Roinx , P. Ciclio P. F.
Ser. Balbino Vibido Pio 10. viro stlttibus judic. 6. <'irj eqii-
tum Roin. turm. quiiit. tr. niilit. leg. 22. Primig. Adi Waltlic-
rum I. Miscellaiieorum i5. et AlciaUnn 6. parcrg. 18. addc /.
ult. supr. de off. praf picelor. l. i. Supr. de profssorib. ct
mcdicis /. 10. ttt. 5-2. Spartianiim in Adriano. Dioncnt 55.
(18) Z.7. C. Theod. 4. r,f] ciyy:y<j' K^i p''y"> .«.V-?^ ctc. Dc
annonis et earum erogatioiiibiis. l'em palca= u iniliari vigesimo
convebcndas esse : Prtelcrea conjugem liberosque dcfuncti aL ero
galore Trxpx t» p-.yxiu.'^ qiiuiqnid ei debebalur ad mortc-
usquc , con.scqui. ^ynonsis Btsii. iS~ . tit. 4-
(!<)) Zonaras in f,//>.83. Aposlclor. diireicnfiam fa-it intcr J,«-
VJUJ-o-i)» a-.tr.p.a-lof; c(.x7 utikZi ■> et J7r0;sx»' if'<i>''>' ec.a-r.'i7«:t «i)0-
Pifxl.^,, el j;=.ToAo>/»i. , 5dde /. 12. f x. ff. dc rc mtlttari.
(■!o) Al. erngatioiic militicE el annonce.
(2;) /. G. Cod. Thcod. h. l.
(^i) Buccellatum c>t fnmicntum ad usus diutMinitatcm coclum:
Gallica lii)::!i;. vocanins Bi^cuit. Amniian. Marccll. lib. 18. Huc
rcf.r Xcnopliontcni /iV 3. ^^om^i- "' '''"C constef , s.-.briam ct
frugalcin annonam vetorc» miliiibus erogasie , ne rcm mihta em
cnervarcnt. Et ita qiioquc victitarnnt Impcratori-s m.igni , ut liM-
calilatls ct contincDlix cxcn)plum suis mililibus csscut Hiuc Ha-
drianns CAcmplo Trajani , Scipionis .HaiiUani et Metelli , uti so-
Jilus crat cibu castreosibus , Vardo , c.i^co , posca. Spartianus.
i32
m
to5o
atque acetnm , sed et lardum , carnem etiara vervecinam
iTiililes noslros ita solere percipere : in (i) duobus diebus
biiccellatum (2) , iii lerlio die panem ; uno die vinum ,
alio die acetum , uno die larduui , biduo carncm verve-
cinam. Dat. 16. Ral. Jan. Hicropoli ^ ComTAHiJio x. et
Jtjliajn'0 C. ni. Co^ss. 36o.
2. Imp. JoviANtJs A. Secundo P. P.
Vlcesimo (3) non amplius lapide milites sibi jubemus
paleas convectare. Dal. 5. Ral. Octob. JEdcsa ,
OoviANo et Varro.maino Conss. 304-
Mililes ut aliqind in cwna haheant , a provincialilus
niltil possunc accipere. Bart.
3. Impp. Valent. et Valens AA. ad Vicloi-em
Magist. militum.
COEnaticornm (4) nomine milites , et eorum super in-
stanles (5) nihil penitus a provincialibus accipere
audeant. Sciant elenim mililes quod oporteat eos commo»
•da sua quse in annonarum perceptione adipiscuntur , ac-
cipienfes , extrinsecus detrimenlis provinciales non adfi-
cere. Dat. 6. Ralend. Jan. Bonamansione , Divo JoviA-
^'0 , et Varuoniako Conss. 364«
4- liJeiu AA. (6) a<l Auxonium P. P.
Icut (^) iieri per omnes limites salubri prospectione
praecipjmus , species annonarias vicinioribus limiti-
fcus a provincialibus ordinabis (B) ad castra conferri :
sed m velercini (9) casiris constituti mililes , duas ali-
moniartnn parlcs ibidem (10) de conditis suraant : nec
Jimpjins quam terliam partem ipsi vehere cogantur. Dat. 5.
2Von. I\Ia)i , MarlianopoL Valektiniano ]NB. P. et Vi-
CJOEE Coisss. 369.
5. Imppp, Valent. Valens , et Guat. AAA.
ad Probum P. P.
ACtuarii (11), nisi expleto triginta dierum spatio ,
pillacia (13) authentica confestim tradiderint : spe-
cies quas ex iiscalibus conditis (i3) dissimulaverint ex-
cludere , vel numero , cujus ratiocinia pertraciant , su-
pcrsederint erogare : de propriis faculialibus , vel militi-
bus ipsis , vel liscalibus horreis addicantur inferre. Da-
lum 6. Id. April. Sirniio , Valewtiniawo et Valejnte
AA. CoNss. 370.
(i) tJt niilitibus cxperlitionis tcmporc Lidiio buccellattaTi , uno
djc panis , IjicIuo caro vervcciiia , uuo dic lanluin dctur.
(2) Al. sic , in duos dies buccelJutum , in trcs pancm. al. hiduo.
(3) Milifcs palcas ultra viccsimum lapidcra scu miliarc quffircie
Sioji deljent.
(4) Id eit , pro coenn , al. J^eualicorum , al. 3Iei>aUcornm.
Porro canatica gcnus exactionis , quod iiiihtcs cxigcbant a provin-
«lahbus , quasi pro cana , quale est , quod Galli vocant , /a pas-
sade , addc quffl scripsi ad /. 7. infr. h. t. l. 12. €. Th. h. t.
l. 18. 5. quib. 5. sitpr. de re miliiari. Rolandum a Vall. 1
co,s. 66. /). lo. Cujac. ]S'ci'. i3o. addc Z. 6. ivfr. de mctatis.
h. i. tit. 41.
(.5) Supjer bis stantcs , ah insuper .'itatites.
(6) Al. Imppp. Va!ens , Gjat. ct "\'aleiit. AAA. P. P.
0) l- i^. C. Theod. h. t. l. 6. supr. d^ annoii. ct tributis.
(8) Ordjiiatjs , al. ordinalibus.
(y) A\. in veteranis.
(10) Itidem.
('0 /. iG. <?. Theod. h. t. Acttiarii ( bi Gi-aecis vvo/ufmei-
'■foiDvKxXi; , id cst aclorum scu commcnfarioriim custodcs ) intia
dics tiiguifa ti-aderc auflicntica pittacia debent. Secundinn ea pit-
43cia^mihtibus fit erogatio annouarum , ct ideo dicunlwr pittacia
LIBER DUODECIMUS
MiliUbus prmtanda est annona singulis diebus
el ante lapsum anni.
6. lidem AAA. ad Modeslum P. P.
pOrtissimi (i4) ac devotissimi milites annonas et ca,
J. la .singuLs diebus , aut certe (,5) competeuli tera;
re , :d est , pnusquam annus elabatur , de ho-reis T^
sequantur : aut si perceptionem suam ac si (.6) debita
studio voluermt (i^) protdarc : id (18) quod comS
tempore minime perceperint , fi.d nostri commod^rv^^t
dicetur (19). Dat. prid. Non. April. Jruiochir qI\
xiANO A. iv. et Merobadde V. G. Co^ss 37T. '
Quitempore fortiliialis annonam, negkxerk recipere
de pubhco , tempore carislioe prelmm ipsius ,
Oiit annonam non petet. Bart.
7. Imppp. Valent. Theodos. et Arcad. >
Ulh mditariuin (20) pro (2.) his annonis , qus
Irovincns dclegantur , repudiata ad tempus speci
!.T..!T^_''^.'"°^^*. «ccasione'captata ^preViaTicea! pj
opter (22) auni abundantiam $.1'
stulare : iia ut si quis propter (22) anni abundantiam $.P
scipere oblata neglexent , ac poslea irapositis pro neces«^
tate rerum pretiis repudiata taxaverit : neque id , quf
contra hanc legem expetit , sinatur exigere : nec ue
quod accjpere diss.mulaverit consequalur Dat. 3? Ra
Aug. CP XUEOD. A. 111. et AE0KDA&T1O V. (
CONSS. 395.
Fcmum militihus et vexiWferis opportunum , ac eliam
scholaruni trihiinis , et comitibus illustribus ad
domum eoruni habitationis apportatur. Bart.
8. Irapp. Arcad. et IIonor. AA. Hilario P. P.
^Piovjncjalium (?.3) commodis nos convenit subveoin
Ad ommum jiaque numerorum sive vexillatioaum
aut etiam scholarum Tribunos , vel Viros illustres C.
miles Subljmitas lua fadat pervenire , ut meminennt fa
num (24) miiiubus justis capiiiinis pr£estaiidum , juxl
legem djvi Valenliniani : nec (20) tamen ad oppidur,
delercndum. Dat. i6. Kal. Jul. AncAD. iv. et floscf
Rio iJj. AA. CoNSs. ^m.
(12) Pittacia suntraliones et commcntxirii annonarum militariuiu
(i3) Creditis.
(i4) /. 17. C. Theod. h. t.
(i5) Ccrto.
(iG) Ac sibi debitam,
(17) /. 7. infr. h. t.
(18) Ei id. ■
(19) Speciahs cst casus in terminis , ia quibus loquifur , iic
cxfenditur. Bald. ad l. acceptam. col. 4. quast. 16. Cod. dt
usur. Alcxand. ad l. Semel mora. ff. solut. malr. num. 2. Jason
ad l. prator. §. si aliquundo. ff. de no\>. opcr. nunc. n. 3. Moil
(ao) Militum. '
(2j) /. 20. C. Thcod. h. t. Mihtibus non licet adeerationis no^il
mine, (quK G.-necis dTK7ryjpi<TfjioS. Nok^cU. 43. i3o. c. 4. ) id »' '[l
prelia pro aiinonis accijuie , ut hic. nibil nomiiie iviU/niT'*^^"^
l. 10. t^ers. Si qui. iiifr. de metalis. h. l. tit. 4i. JSovell. i34-
c. I. vcrs. Neque vero. nibii denique coenaticorum , vel introi'
tuuin nomine , vcl quo aiio titulo comiucutitio , /. 3. /. 6. smf~
h. t. Nofcll. i3o.
(22) Pcr.
(23) /. 23. C. Thcod. h. t, >
(24) Seu. '
(20) r^ccduiuad oppiduiQ.
CODICIS IIEPETIT.E PRiELECTIOXIS.
lOOi
9. lidem Impp. AA. '^ P. P.
Xcellcntia (1) tiia erogaiionis per susceptores factae
h modum quamitale brcvium conferri perliciat , ita ut
) die nuineris datum sit , diligenlius explorelur : ac si
d amjjlius actiiarios (2) , vei optiones (3) accepisse
stiterit , quam breviuin datorum scriniis nostris veritas
citinet, iiiemoJ.-iti in duplnm reddere compeUantur : su-
sdtoribus ea summa impulanda , quam semel flagitanti-
eosdera erogasse inonslraverint. nam ad illuslres quo-
viros Magislros utriusque mililiae sacri apices cucur-
ml , quibus provida sanctione decrcvimus , ut breves
indictionis principium summa fide ac veritate con-
-, ad nostra scrinia dirigantur , secundum quos a Su-
■cltoribus erogatio celebrctur. Dat. 8. Kal. April. CP.
H|oRio A. IV. et EuxYCHiANo V. C. Corvss. 400.
l|
Post Kul. Nov. miliubus vinwn not-urn ,
non vetus tribuaiur. Bart.
I 10. lidem AA. Eulycliiano P. P.
IJbemus (4) per omnes Provincias cunctis numeris ac
fjmilitibus a Kovembri mense de novelio vino (5)
ubnam dari : (luoniam vetcris dispendiosa videlur ero-
a). Dat. 10. Kalend. Jun. Howoflio A. iv. et Eu-
VI. V. C. CojNss. 400.
11. Iidem AA. provincialibus proconsularis.
Pmatonbus (6) , id est exaclonbus militaris anno-
unaa, nullum sit cum Provincialihus commercium :
ait a Ducibus , vel o/Iicio Provinciali omnis summa
BM postuletur , inira anni spatium conferenda. Dat.
ri Ral. April. Mcdiolan. Vincentio et Fravitta C7)
m. 4c3. ^^^
adaercntur , nisi ut in foro rerum venallum disfrahantur^
Dat. 5. Id. April. CP. AucAmo A. 71. et Pkouo V*
C. CoiNss. 406.
i3. Irapp. HoNon. et TnEOD.
Autliemio P. P.
AA.
Sepicni diehus fori miUlilus non venduntur
rcs prciio viliori. Bart.
12. lidem AA. et Theod. A. Anihemio P. P.
)tem diebus (8) , per quos Tribuni [ Pra>toriaui T
molumenn gnuia solenniler stelKitu.ce (9) nomine
^s consequuniur : specics resistcnt.-s (10) non aliter
f l- ai. C. Theod. h. t.
\ Vidc ^iuw scripsi ad /. ult. infr. h. t.
'L^/" '"r'; "''^ '''*<='" ^^ "P''"cUo,rs dicuntur. /. -. simr
iC • '• "• '"■ '9- <''""• -■<! o,>uo cst crogat^r mUi:
annona^: c.u aclua>u>s ad junsitur , l.ult. infr. h. t. l 3
|/. i .';:;.;,!■•.;: ^- ^^""^- '*• *• ^' ""™eraru.s . /. 3. C.
/• 25. C. Theod. h. t.
ouarTo ^" ''"f^"-'"' ^^''•'■"' •■' ^•"'^ Mcdiolnncnsi intcno-
^^quaiKlo novum viuum essct bibcndum. Roman. swgl
( Al. Optionibus. I. a6. C. Thcod. h. t. In cxcrcitu drlc
•9- /• i. supr. dc apochis pull. l. 10 tit 11 T7,„l„ \ l
'«" .30. c. ,. dcci,n.n„ ^^^ V^^^c^^.rZ":;^- £{
.,') Al. Ftwiito.
' 'J''/'/;''" ''"•'■»m , /. 0.8. C. Th. h. t.
•iteUulurani uUcrprctalur hic ct in /,i. ,. Alciat. e.se
r Ege (11) repetita censemus , ut si quis militum in-
M-J terclusam specierum exaclionera refricare (12) tenta-
vent, vel adaerationes (i3) stalutas ausus fuerit immuta-
re : tam_ vir spectabilis dux , centum librarura auri
quam ejus etiam olticium pari condemnaliouis summa
q.iatiatur (i^) , adjecta sacrilegii (i5) poena , quaj diva-
Imm scitorum violatores pala.n insequitur. Dat. ro. Kal
April. CP. HoNORiovui. etTuEOD. iii. AA. Conss.' ^og."
Exactor militaris annoncxs scholari ad numeruni co^enduni
dcputato unum solidum prccsLabii. Bart.
i4- iJdem AA. Constantio Magistro miliiura.
HIs (16) scholaribus, quibus laborum intuitu regendos
numeros dedimus , de aerariis annonis singulos soli-
dos per opinatores (17) , caballationis quoque rationem
pro administrato tempore debitam , quando militibus ero-
gatur , sine mora praeberi oportet : vel si quis corum ■
aniequam accipiat , in fata concesserit , quod ex utraque
causa ei debebatur (18) , heredibus ejus restitui. Da-
tum i3. Kalend. Decembr. Co.\stantio et Cojnsta.nte
W. CC. Cor«ss. 4i4'
i5. lidem AA. Asclepiodoto P. P.
ANnonas (19) omnes , qua? uaiversis oiliciis atque sa-
cri Palatii minisleriis , et sacris scriniis cajierisque
cunctarum adminiculis dignilatura adsolent delegari, quas-
que hi , qui ad earum exactionem inittunlur , pro cu-
pidilale, et libidiue sua giaviter ex proviucialiuiu visce-
ribus eruehant : ad similitudinem militum, fjuibus rerariag
prKbenlur annonae , adnerari (20), pi-a£cipimus : ut omni-
bus supra (21) dcsignatis emohimen.la debita in pretiis
dispositio tui culminis pro publica utilitate taxatis pra;ci-
piat erogari. Dat. 16. Kalend. Mart. CP. As.LEriODoxo ,
et Marijnia]No Co.^ss. 423.
privilcE;7um quoddam militum , quo viliori pretio annonam
conscqcMUitnr.
(10) ficstantes.
(ii) Pars l^gis 3o. C. Tlieod. h. t.
(.3) Rcplicare.
(.3) Ada-ratio est taxatio pretii GnEcis , ut antc dixi , li-irxpy^-
p^cuci- al legifur ero^ntioiies. Goth. Q:iotic> pro annoiiis militi-
biis pecunia datur , qune ?erariae dicunlur annon^e , /. ii|. et i5.
litfr. ut aeraria ratio Ciceroni , id vero jure fit , ncc obslat /. 7.
supr. si rccte iiitcliijiatur. Scmcl autcm pro annonis constituta
a(b\;ratione , non jam annonas ipsae , scd pret.a duntaxat praestari
dcboiit. Mnd.
(i4) Qiiatiantur.
(if)) Sacrile_;.'ii rci sunt , qui committunt in leges. di.\i ad /. 1.
supr. ut dis^nitatum oi-do. h. l. tit. {J.
(16) /. 34. C. Theod. h. t.
(17) Optiones.
(18) Vid. /. iG. iV, fin. infr. h. t.
(19) /. 3.5. C. Thrnd. h. t.
(20) A hvrari. Rcctc , sic cnim in i>et. li[>. lcgitur , ct eo verbo
usus est Ammianus Muccilinus lib. 3i. vid. Taurel. de mifie.
al, adhar.re. '■'
(21) Sufcrius.
I0J3
LIBER DUODEGI^rUS
Erogator jurare dahet se ojficium legalicer ei
secunduin juslitiam peracturum. Bart.
tantixinmodo datis commcalibu? dimitli sacra consliir-
contiuel , apud dcvotissima principia senuesUentur • i'
rum scilicet tantummodo militum , quorum intra tripi^
commeatales viros constitutorum acluarius tcrapore erc
l6. Imp. AnAstAsius Longino Magist. tionis pjctacia , utpote liabita super paclione nroti "
equitum ac pedilum. rit , quatenus curn iidem redierint milites , causa "!
JUbenius per lianc divinam dispositionem eos , quibus devotissima principia sccundum praefalura modura trac
ex oilicio tua? Sublimitatis mililarmm ineritorum seu ulriusque parlis indemnitati siniiliter consulatur *i
cujuslibet praistalionis commitiilur erogatio , in primis ju- danda pro tempore Iribuno licentia triginta virisamn'»
rare (i) pro justitiae ralione injunctam sibi sollicitudinem sub commeatus occasioue dimittere.
peratturos , et secundum praesentem saluberrimse nostrae §. 3. Sin vero saluberrimam constitutionem offendr-
dispositionis observationem solatium ( sicut dictum est ) do (ii) amplius (luam Iriginta viros datis coraraeali'»
pnblicum erogator manu sua sine ullo dolo , et fraude Tribunus dimitlere ausus fuerit : pecunias quidem ('e
singulis militibus enumeret , quatenus unusquisque miles post praefatorum triginta virorum numerura per comtE -
acc/pto per suam manum solalio , ipse cum actuario de tus (12) dimissis mililibus erogaudae fuerant publicae -
negotiatione (2) actuariis permissa secundum rationem tjoni (i3) erogator non dubitet reporlandas.
agat justiliee : Loc videlicet observando , ut pro singulis ^, /^, Sciat vero Tribuuus pra?ter jam constitutas sdjr
solidis actuario (3) , sive stalim , sive post unum duosve hujusmodi facinore interminationes , sese de propriis -
seu amplius annos restitutum fuerit debitum , minus qui- cullatibus singulis militibus , quibus ultra numerum ' •
dem uno tremisse (4) , pio lemporis scilicet brevitate pa- ginta virorum sub nomine commeatuum eos dimitt^!'»
cisci liccat : amplius autem quam unum Iremissem nullus ^ausa [ non (i^) ] consequendi publica solatia dederh
actuarius pro quoquo tempore seu annorum spatio pacisci quidquid ob iniquam dimissionem amiserint , soluturu':
penitus permiltatur , nec ulla possit actuarius macliinatio- j^^gc priug idem tribunus ab eodem decedat (i5) nurae
ne pro temporis prolixitate unius quantitatem tremissis ^{5^ omnes hujusmodi milites , id est , quos post perr;-
excedere, gaui triginta virorum quanlitalem , commeatus non^e
§. I. Si qua tamen inter actuarium et militem super dimiserit , indemnes in hac parte atque illa^sos reddide .
pactione , vcl negotiatione tempore erogationis emerserit ^ 5^ jjoc etiam (16) adjiciendo , ut sub gestorum -
dubitatio : jubemus eidem milili dandas pecunias , ab stificatione lam decem (17) ex devolissimis principiis (r ,
erogatore principis (5) dari , et (6) secundum Lactenus primates eorum videlicet , quam unusquisque caput (')
observatam (7) consuetudinem (8) [ easdem pecunias (9)] gcholse jurattis deponat sub pra;sentia sua rem sicul si -
vel ab erogatore [ Principis,] vel ab actuario retineri (10) , j,jyg dispositum est , fuisse subsecutam , et sub obtuti s
quatenus causa apuu devotissima principia , propositis sa- ^uis unumquemque militem (20) solatium suum mana i
„ .._ . • .,„_ „ !..„„. .„0^.^ ^^ erogatoris dexlra suscepisse : et hujusmodi gesla r<*-
tione a viro clarissimo tribuno , vel devolissimis prii -
piis inlra Ires mcnses mittenda , ex quo profectus ( )
fuerit , numerandos , ad nostram referat pietatem.
^. 6. Hoc videlicet ante omnia curando , ut pro t -
pore erogator , postquam datas fuerint ex (22) pub )
crosanctis scripluris luler actuarium , et milUem tracte-
tur : ul ex omni parte miles nullum damnum sub qua-
cunque occasione ( praeterquam id , quod eum ex justa
et permissa acluariis negolialione debere consliterit )
paliatur.
§. 2. Super his vero , quos datis forte commeatibus
abesse contigerit , hoc volumus observari , ut pecunia; ,
pecunise , intra duos , vel trcs' menses , seu quatuor, i
qux erogandse sunt , usque ad triginta milites , quos qualitate scilicet spatiorum commissam sibi solicitudii 1
(i) Lcge Solonis aptid .^schinem cautum cst , ut jiidiccs ju-
rent , se sccnndum leges judicaturos , liKctioii opK(J ■^in^ia-ta^xt
XX7« -rfef ycij.li?.
(2) Fceneratoria negotiatio cst , lU hic : et quidim licita. No-
vell. loG. adde Molinaeuin tract. da usuris , riumcr. 58. Idciu
iLidem imm. io5. ncgat agi liic de negotiationc universali , vel
niercabili quaestuaria militantibus probibita , tit. Supr. uegotiato-
res ne militcnt : sed de ncgotiationc particulari coruni , quorum
milites egent in expeditione , puta pro enicndis .sagis , cquis , vi-
ctii et hujuiNmodi necessariis. Et probilutur actuariiis ciirn eis
contrahere, ant<quam eis debilum stipcndium intcgrc pcrsolverit :
quo in manus luilitum persolulo , potest eis vendere res neccssa-
rias , imo mutuiun dare sub usuris legitimis : ita tamen . ut sta-
tim atque trientcra sortis eequavcrint , cessent , ncque possint ul-
teriiis currere. 7/irc ille , apud quem ibidcm plurn i>ide.
(3) Actuario perniittitur ncgotiari cnm militibus , ita ut in
iingulos solidos , araplius , quam unum tremisscm , pro quocunque
temporis spatio accipcrc non possit , scd minus tremisse : unde
coUigitur , usurae cumulum non posse in fine cujiisque , sive Jire-
vis , sive prolixi tempoi is , terliam partcm sorlis excedcre , scd
Infr. tantum subsideie. MoliiiKus de usur. quce.u. 4- uum. loL.
ubi notat , usura3 dnos esse suprcmos gradus. Primum in quanli-
tate , pro rata cujii^cunque mcnsis , vel alterius ceiti tcmporis
succcssive currcntis , cujus quantilas noii sit uniformis , scd diver-
sos babeat gradcs. AUcrum cs.se in cuinulo seu totali surama ct
periodo V seu sine (iniente : in quo niilli siiit gradus , sed unicus
«?t idem tcrmir.us uniformis , et eadcm pcriodus , q^uss boc casu
nostro fallat. »i '
(4) Tieniis tertia pars solidi : ut semis dimidia. Ita Aieiai|r
Severus Iribiila ab lleliogabalo imposita ad triccsiinam partcm -
diixit. Ita ut , qui decem aiircos sub Heliogabalo pendebat ,
tiam aiirei pmeslaret : tumquepriinum semisses et tremisses forn
(.5) Principibus.
(6) In vet. Ub. additur uegatio , non et Cujac. c% Grccu
galivc lcgendum existimat.
(7) Obtinenteci.
(8) Absunt a quibusd. lib. al. tales pecunias.
(9) Jl. dcest.
(10) Teneri.
(11) Al. ojferendo.
(12) Pro commeatu.
(i3) Rationis,
(i4) Abest a quibusd. lib.
(ifj) Discedat.
(iG) A"ero.
(17) Erogationis factae gcsta confici lcsfato debent , deoera ]i-
cipiorum primatibiis et capite scholarum ( si scholaribus facl, it
erogatio ) dcponcnte , de manu in manum factam esse erog >
nem . addc qua; scripsi ad No^^cll. Leonis ^i,
(18) Primatcs principiorum.
(19) Cnpiit scholie. Aramian, 2.').
(30) Militum.
(21) Factus.
(22) AI. a. al. utrumque alcstf
CODICIS REPETIT/E PRyELECTIONlS.
tiobis non Jubilol faciendam (i) : vel si (2) ulte-
anud sc pccunias publicas , difTerendo erogalionpm ,
5 lueril rclincre , sciat se modis omnibus damiunn
1 cx iie"olialioiie miles suslinuerit , ex propriis facul-
nis mililibus solulurum. Scientibus his qui prrefalac di-
st.ilionis oLservantiam sive in differenda ullra sigiMaiim
-kuitum temporis spalium erogalione , sive in qualibet
al parte fueriut c^ressi , non solum sese mililix cingir
loa.
rO;
ii
jujis 1
l»-
ta
quoque ] sua-
ct iiisu-
lijmissionem , verum ciiam facuUatum [ quoc
nk publicationcm pio tanto subituros flagiiio
p crogalionum (juoiiuc solliciludiuem ab ofiicio tua? cel-
sidinis , si iniperatoiia fuerit violala dispositio, ad alios
iihsferendam.
|. n. Si vero idem oflicium simul afquc bujusmodi
f: " '
stodia ( nt dictum est , ) vel [ lali ] alia causa a nostro
numine depulali sunt , vel fuerint , ne per eorum trans-
lationes , circa annonarum vel capitum (i3) eis prfeberi-
doriim erogalionem publicis raliooibus f[u3pdani Ixiio in-
gcralur : eandem rem dc (i^) proprio pcrsonam seu etiani
personas , cui vel quibus deputati sunt , vcl fuerint ,
[ h-ec ] modis omnibus agnoscere , hoc tantuminodo de
publico pro iisdem anuonis et capile pra;beudo ct irapii-
taudo , (]uod iii locis ex quibus pra?fali mililes perveniunt
sru pervenerint , imputabatur : vel si ante latam pra?sLa-
tionem supradictae personaj rcctisaveriut , cosdem milites
non recedere de suis locis , vel eos qui recesserint (i5)
sine quadara mora ad ea redire : hoc cmnifuiam custo-
iae referre curavcrit (3) potesta
onis f4) pcriculo tale Hagitiur
g enae
itionis (4) pcri
sit aurea lalere
tis , ut ejusdem ap-
j,...v.m principales minime
duatenus (5) ex omni parte
diendo , ut nemo devotissimorum mililum cuicunque per
rit'a quobbet facinus perpelratum , ad nolitiam' nostraj sonac seu corpori sine (16) speciali nostra; Serenitalis jus-
usuetudinis vcl certe ad scientiam illuslrissim.-B Ma- sione scriptis proferenda depulelur : ofllcio lax celsitudi-
' .-„---■ . -• -1. ._ „ ^.^ gj ]j.,,^(j nostrae mansuetudinis formam , (juolies su-
per militibus quibusdam deputandis aliquid statutum fue-
rit , gpstis insinuare , et quid eos quibus dali sunt y
prout nobis placuit agnoscere [ oportet , ] ilidera publi-
care minime curaverit : tam dispendium quodcunque pu-
blicum hac ex cau.sa suslinuerit , ei (17) de proprio re-
sarcire , r[uam Iriginta librarum auri muliam propler de-
sidiam snam (i8) imo magis conniventiani , dependere
cogendo : Rectoribus nihilominus provinciarum , et ap-
pariloribus eorum , si statuta nostra violaverint , seu vio-
lari conccsserint , ejusdem coudemuationis solutione per-
cellendis.
18.
COnstilutio jubet , ut in regionibus retineantur impri-
_I mis ea quae militibus erogauda sunt , atque ila deia-
de procedant reliquos causas fisci. Nec enim oportet solas
transmissiones urgere , ct crogationcs militarcs iicgligcre.
Et si lianc constitutionem praesides violariut , aut muni-
cipia , vel quilibet alius tractator publicorum , ut de suo
militibus pecunias exolvant , et hoc amplius mulctam
C. libraruiu auri.
COnstilutio jubet , si milites propriis angariis minime
dant operam personis quibusdam auxilii gratia de-
ex omni parie eo-
dln (6) delicto relevato , (pjicuiuiue saluberrimas no-
B couslitulionis , vel (7) pietatis ordiuationes ausus
ril violare , iuterminalas minime possit poenas evade-
: ita ut singulis mililibus qui non observalo in eorum
[Sona tenore dictaj disposilionis la?si fuerint , liceat sa-
«kissimum nostrum per unum forte , vel etiam binos
lites pro oniuibus verba facturos pctere commeatum (8) :
porreclis precibus , quod contra nostram disposilionem
ssi sunt , appiobare : eo(|ue facto , slatutis violator im-
ratoria; dispositiouis suppliciis percellatur.
§. 8. Illud praeierea omnibus modis observari decerni-
us , ut erogator onines pecunias , qua> morluis (9) mi-
ibus us(]ue ad diein mortis corum dtbilaj fueraut , se-
ndum jam dalam divalem dispositionem (lo) uxoribus
1 liberis eorum non dubitet ministraudas.
Militcs depuiati ad ciistodiam alicujus personoe ,
fd loci , annonarn de publico non
percipiunt. Eart.
17. Imp. JusriisuNus A. * P. ?•
Ura sa^pe contingat propler quasdam maximas el inex-
.J cusabilcs rationes
Ib aliam hujusmodi cauoam jinmca 1 ucu"^"«. , 'v.» v. ...... anijuiiu... ." "j i / r /• S
' - - ' pu- sed in auro , facta specierum aeslimalione secundum {ig)
iuod damnum seu dispendium sustinere : jube- rationem mensae , et jurejurando praestito a Tnbuuis et
us , si qui fortissimi mililes ex quocunque numero , cu- Vicariis , et domeslicis , et Actuanis , et optionibus ,
riis , vel sacrosanclis Ecclcsiis , vel aliis personis pro cu- (pibus etiamsi jusjuraudum dedennt , ralio postea mni 0-
am ( 12) ] depula
plicum ali(|uod dai
, quibusdam ad (11) custodiam vel putati , vel per commeatura dimissi, ut Actuanus eorum
lusam milites [ depulari , vel eliam slipendia ia speciebus non accipiat , ne corrumpantur ,
cssc ct non conveniat hoc modo pu- sed in auro , facta specierum aestimalione seciindum (19;
(i) F.-»cicn(la.
(i) Erogaloris inilit.iris annon» niora si (lamniiin milili conti-
gciit , ob cuiitiaclimi sive paclionem liabilam cum actuario , cro-
igator ipsc id agnosccre dcbet.
(3) Prociiravorit.
(4) Appariloris.
(.'•,) K>oi.
(6) Loriim.
(7) Absuiit a plcrisquc lib.
(B) CuiiiiCaturn , cincudat Cujacius cx Grscis et L.itinis ,
nudiiuscr.
(cf) Milile mortuo orogator dcbilnni stipcndiiiin uxori cl lilx:-
ris licruiicti pcrsolvorc Unolur , iit L 14. Supr. h. t. (^)r..-«ri po-
test , cur noii toliiis anni , ul alias lit. /. 4- sufr. dc Joiiwsticis
el pnitcclortb. h. l. tit. 17. Cujacius putat , idoo consliliiliuii ,
quod militibus slipcndia in annos noii constilucriint , scd tit quis-
quc militi;B ouus suhiissot. Polost ct lioc adjici , roin in intiiiitum
abiturain luissc, si in taiila niilitnni luultituduic id fuissct adiuissum.
(10) /, 14. injiii, Suj>r. h. t.
(11) Miiilibus nonnnnqaam utcbantur ad ccrUs porsonas custo-
dieiidas , iino ct curias , corpora , ccclesias , ut /<ic.
(12) Alisunt a quiliusd. lib. maiuiscr.
(i3) A.1. capitutum. et infr. cap. piwbeiido. _
(i4) T»Iilitibus custodice , ccitae person.ie , ccclcsiae , cur;ae , TCl
cerli corporis, dcputatis , consucl.^s annonas ct capila pnnceps
ipse pr.-e.slat : id quod anq.lius niilitibus ncccssanum esse polcst ,
pra-stant illi ijxsi , qui a nulitibus custodiuntur.
(i5) Dorg.ssorint. .
(i(i) I\Iilitcs tuitionis , vcl cx aiia causa deputan noa possiml ,
sine priiicipis jnssu.
(i--) Eam de.
(18) Pro sua desidin. • • ■11. • ^
(Hj) Adarai;o spociorum ( ,'S,py;.o.^^cj ) q-sc pnmipiUn pr^-
bciilur , .sccundum aliarum spccicium voudiUon.iu lial : t.oc es*
socundum rationcm mcns.-B ; vd potius accipiendum c»t , lioc ik
dcborc , prout fori rulio postulal. S)nops. JJasU. 30. W> i*»
■fo54
L I B E R B U O D E C I M U S'
Ah cxcoaione panis nulla domus , etiatn principis
excusatur, Bart.
2. lidem AA. (9) Adriano P. P.
mmus, et^si qua ,„ re pcjerassc invcnii facrint, duplum sistentibus familiis (8) excoctionem mni^ Pffl. •,
exige.ur. £cd et si m,]ues adoerari slbi yelmt annonus , s.ri. .guur aucroritaVtr «0^?^ ^«'0^^
eandern m preUo rat.oncm mens^ servari : .i species da- auctontate rcpeliat : ut cum oprnaioix'sC n.- ""''""'
xr , u t eas accipu.nt quas reg.o parit , arbitrio religiosis- legan.ur , vetus consuetudo serv tu D 177^'^^'^-
mm Episcopi el.Clanss,mi Uefensoris Civilatis. Ru.^us si mccUolan. Tueoo V C Co.s 3qQ ^^ "
Actuanus a rnilite emcnt annonas ejus , et eas accipiat ^^"
a collatore quasi sibi concessss rationera menste servari ,
Misi malit colJator species ips:is inferre. At si velint sua
sponte collalorcs vcndere qua:dam mililibus , id non pro-
liibemns , etiamsi ex eo lucrum fac.uri sint , minorem
specierum quantitatem pra;bentes , quam exigat ratio men-
sa? pnbhcae. Ne taraen ea propter liceat civibus Ja^dere "frN r,r,\ «^„^^f- 1 n • t , • .
collatorem , puta si cnria sive civitas cum n bte pape 1 J, .^ , ' "''•"''' ' ^"«^/^-«''5^'™^^ mi .
ram conven\iLm inierit pr.bendarum"^ci rum ^ f J L r": .-P''?""" ' "^ ^-!"t'^^^"^' ^^'^"^ ^-
gatur coliator secundum eam conventione/n species nferre 0^^^«^ o 1 ' "r? ^l"?' '■ ''^'^^'''^r^^' "«a
Quia vero plerique ex char.niari.s fur.issimorum numeio ? ' '? nZ ^ ^ "^'"""'^- ^' " ^^"'^^"»
rum , vel Ldei^torem coemunt sibi frumentum preda Lr' > ""^ " ^ ""P-^"'"' '^"'^- '""' ^'''''^'' ' '
a fisco accipientes juxta nundinationem , cma. 1^^^ con f . ' '"^ F°<="^-«torem ejus sevenssune vindicetur:,
tmetur 5 sib^i au.eni quasi jam ante compararas 7^ L re-' c nsdter" ut"'f T '""r"™ ^ ^^'^^-"'°. J '-
tmentcs , ,deo jubet constitu.io , ne quis^ collator invitus ^l^Jl^l lZ"TP^7l -^ ' ^T'^ ^ ^i-^^^ ^^P^-^ifi
eorum coemptioni parere cogeretur. Sed si cruis sua spon-
le eis vendere velit , ne excedant illi prrtia mensS in
quantitale ea , qu^ annonarum nomiue mili.ibus prsben-
da est. Nam etiam extrinsecus quantilatem specierum eo
pret^io emere prohibentur sicut milites. Qu^e omnia demon-
strahit iutura retractatio , qna quantum apparuerit sibi
quemque vindicasse , in tantum damnabitur iii duplum
na ut simplura fiscus Iiabeat , simplum actor. Omnib.:s
quoque mil,id3us peisonis quibusdam deputatis secundum
rationem mensse adaerentur (,) annona) , et caplta (2)
«ec petantur species , nisi a volente : eo , qui q„id ante
dictorum temerare ausus fuerit , maxiraum periculum sub-
poscitur , posthabila dilaiione solvetur (11). Dat. 9 k!'
April. Homce , Hojvoaio A. vi. et Arisxeheto Co:os. /jr
T I T. XL.
DE (12) MILITARI VESTE.
Ccinonem vestium a Kalend. Seplcnib. uscjue ad Kalcii
April. respubl. solcet, liart.
T I T. XXXIX.
DE (4) EXCOCTIONE (5) , ET TP.ANSLATIONE (6)
MILITARILM AiNKOKARUM.
I. Impp. Arcad. et Honor. AA. Stilichoni Com.
et Magist. utriusque militia?.
QPinatores (^) q^ib^s ,^^^-^^ -^ ^.^^^^.^ provinciis de-
V.^ icganlur contra omnem consuetudinem a nullis con-
2. Imppp. Valens , Grat. et Valejnt. AAA.
Modesto P. P.
pRovincia? (16) Thraciarum (17) per xx. (18) jugc
*- seu capita conferant vestem. Scythia , et Mvsia (ig
m xxx. jugis (20) seu capitibus iulerim annua solutiont
dependant : per iEgjptum et Orientis partes in (21) tre-l
cenis fernis jugis : per Asianam vero , et Ponticam dire-
cesim ad eundem numerura in capitibus , seu jugis an-
nua» vestis collatio dependatur : ita ut per Orientein (22)
i rovincia? in titulo auri comparatilii , quod per jugalio-
nein redditur , compensalionis gratia perfruantur :; exce-
ptis (23) Osroena et Isauria ; nam eas demum constat
(0 Ad^ravc est prolio munus re.b-mcre.
ct annonani / 3 'r TI J -^7' ^^'"•'''«'" ^e ind. deb ut
tlicitur in l ] 'c' t/ , , , '"''«^'•«'''^ • subscribendarius
f'\ T „ llieod. de avochis.
(4) /- 7- C. The.od. ,'■,. ^
(6) c^::^:z ' ^' ^^^^"^''"^-
i"-?nnc^n^t'3k'ibt°'/^?P'"'"''^ ^""°"^'^ '"ili^^^em vel
e^jun. -ibi t:^^ n:„J'rn3- [uiS:!^?:^-^--'" ranis noo
(9) yJ/. Et Tbfodosius A.
(10) /. 2. C. Th. h. t,
(i i) Solvatur.
("2) /. 7. C. Thend. G.
(1.3) /. 2. C. Theod. h. t.
(14) Oranes rcs suas obliean.em , vestes suas non obligare hinc
coilipit Ripcnsis ad /. 6. jf. de jn^n. et hjjjoLh.
(if») ludictioncs incipiunt a men-e Scpfcinbri , ut hic et l. idt.
tn /iri. snpr. dc nnnonis el trihutis. l. 10. t. 16. Hovell. rjS. in pr.
{it>) l. 3. C. Th. h. t. l. I. supr. ut nemo ad suiiin palroci-
nitim. l. 11. i. 53.
(•7) Tarsiarum , Pyrrhns. al. Dacinrum.
(iS) AI. tricenn. al. quinqua^ena : ut iiotat Azo hic. Cont.
(19) 3IcEsia. A\c.
(20) Juga capit.i , /. •». uers. At cuni ex mandato. supr. ul
nennni liceat in coemptione specieriim. l. 10. tii. -27.
(■2 1) In 3o. terrenis jugis.
(•32) Or'cntis provinciajn.
(23) //2 quibusd. lih. Ostroenatis , et Osdrohenia. Alcial. Or-
thodosia nntis , vcl Ostrocnce natis , hic legit. verum c.xcusa lc-
ctio reclissima cst , et lib. maiiusc. confinnatiir.
CODICIS REPETIT^ PR/ELECTIOXIS.
n comparatilium mlnime dcLcre (i). Dat. 5. Id.
Hierupuli y GnAxiAwo A. iv. et MEROBAUDii V. C.
• 377.
d vestem' militis non prcvstahuntur hini trcniisscs ■,
sed unns solidiis. Bmlol.
3. Impp, Akca». et Uo.noh. AA. Martiano
Cotri. S. L.
)rlissiniis (v.) niilililjus noslris per Illjricum non bi-
nos trcniisses pro siti^^ulis clilaniydibus , sed singu-
$3) solidos dari pra^cipitnus. Dat. 16. K;tL Fcbr.
PLAncADio IV. ct HojNouio 111. AA. Co^ss. 39G.
/ Impp. HoNOR. ct Theod. AA. Esclepiodoto P. P.
Jllitaris (4) ad.Tralio vestis a collaloribus exiga-
f tur (5) , sacratissimis videlicet largilionibus inle-
nl , ita ul quinque ejus partcs fortissiniis militibus ero-
n r in prelio : sexta vero portio a gj naeciariis clcnieu-
epstrae abscjue iilla , vcl ipsorum , vcl publica iucorn-
ot';ite , pro cadcm conlexlione suscepia , minoribus (6)
cjriisque mililibus in ipsa quam inaxime eos desidera-
jnstiterit , specie (7) piabeatur. Datum 7. Id. Mart.
P|Asclepiodoxo , ci Makiwiawo Cojvss. 423.
lOjj
T I T. XLI.
: (8) METATIS (9) ET EPIDEMETICIS (10).
I. Impppp. Valknt. Tiieod. Arcad. et IIojvor.
AAA. Tiieodoro Magist. oflic.
quis mctatoruni nosirorurn inanum qua deputalas sin-
;ulas quibusquc domus denolanl , et poslibus hospi-
tii nomcn adscribunt , delere non dubilaverit : ad iu-
:;ilsi reiis (11) , constituli hujus auctorilate tenealur.
G. Kalend. Novembr. CP. D.N. Teeodosio A. 111. ct
iiiDA^Tio V. C. Cowss. 895.
tam nietatorum , quam eiiani hospitum iniquiiale sum-
mola duas dominus proprice doraus , leitia hospili dppu-
tata , eatenus intiapidus ac securus possideat nortioues
ut m tres donio (.3) diyisa partcs , priniarn (/4) eligen-
di donimus habeat lacultalem : s.cuudam hipcs quam
voluerit cxequalur : tertia domino relinquenda. Pknutn
emm ccquuale alque justilia esl , ut qui aut successione
Iruitur , aut empiione (r3j , vcl exlruclione gaudet , ele-
clam p.cecjpue judjcio s.am parl.m t.ncat et rclictam.
t i^rgastena veroqua) mercimoaiis deputaatur,-ad pr^dictam
divisiuuis mjunam non voccntur , scd quieta sint , et ii-
bcra: el ab om.ii hospitum injuria def.nsata , solis do-
mims conductonbusjne deserviant. Sane si stabulum ( ut
adsoict ) m.hlari v.ro m lert.a domus parte derusrit (i6):
cx crgasten.3 ( n.s. id do.niaus qual.]>.L occasionc provi-
dcr.t ) pio ainmuhum uumero , vel domus qualitale d-
putab.lur. f llluslr.bus sane vi.is non tertiam purtem do-
mus sed d.midiam (17) hosp.talitatis gratia dc-putari de-
cermmus: ea duntaxat coudilione observala , ut alter ex
his , ( si hbet (ib) , atque maluerit ) divisiouem arbi-
traria a>quitaie faciat , [ et (19) ] altcr cligeudi habeat
optioncm. et hrm.ss.mum pcrpetuo , quod iussimus pcrse-
vcrct: ita ut irigiuta iibrarum (20) auri , ,,ui illu/trissi-
ma sunt pr^diU dignilate , fisco nost.o se [ preaam ] il-
laturos csse cognosoant: ca?tcri vcro mihtia sciaul [ser^Ol
ess3 privaudos , si generale pr.-eceptum amplius usurpan-
do quam jussimus , reprehcnsibili temeritate violave-
rmt. Dat. 8. Id. Fcbr. GP. Hoaorio iv. et Eutvchia.no
Loivss. 398.
4- lidem AA. Vincentio P. P.
/^Unctos Judices scire volumus , a (22) pra<toriis ordi-
V "'''i''"^^"" ju^iic»'" hJs prajsentibus abstiuendum. Dat.
TTxV ^^A V^'"'* ^^'^'^''0^^'"" ) Stihcuo.ne et Aurehaso
V V. CC Cojiss. 4oo.
o.
lidem AA. -Smiliano Ma^. ofCic.
2. Impp. Arcad, et IIonor. AA. Osio
Magist, ofhc.
f|(.2) qualibet vel nos ij^si urbe fuerimus , vel [ in ] ^ u.unc-m moiesuam
|..u hi , qui nobis muuant , commorentur : omnium quod ct Antiochensibus , et-c^terai^m civitatum fabnci*
FAbricensium (23) domibus ubicumq^ue (24) conslitutis
omuem molestiam hospitum pra;cipi.mis amoveri -
supr.
sexta
Rcdhihcrc.
/.4- C. Th. h. t.
SiDgulis,
/. 5. C. Thcod. h. t.
Adicratio vcstis laigitionil)us sacris infcrlur ut /. i
quuKjue cji.s jiartcs inilitil,„s erogentur in nummis , i.c-.ia
•' >l)us a |,'yr.axiar..s praestctur juuioribus grcgariisc.uc , id cst ,
nlu.sctn.dunt G.-aect rationc... ,,•,«,- yif « f.. V.;,J,,^^:
'<-. s.c.iutcm ty.o ct p,cgar.us n^.lcs ,„0 codem cliam po-
r , ut cl j.muucs s.t-pc in Cod. Tl.eod. qi.i ct caligati Ce-
Vo.TilmrX/"'"'' '''" "'s'it"tos scholarcs a Jun.o Baibo
AI. juniorilnts.
Spccics hic pro vcste accipit..r , nt l. o. su,,r. dc nmrilc
L - C Tl I «"'""■ ' "'"''"'' !'oM,crts. /. n. tU. 8.
1« Z,.''\ '.■■"■ " . '^s;' MfToiTUv rnot oiir\yK'.uv ctc. Dc
s Jia^lFn' '- "' ''""""" "^ '"■"^'-■"^'^ '^^"-'i -on siui!
A/ct,ua siint hospitia , qu^, s..pcrvcnicnlibus militibus
JSr; '"^^•'"^•'^f -^ r-'-"^- '•'• -^'^-'V-.. : dicu,l;-
J^'^^to,cs , ,jui cl.gcui, cl prsparand, hospitii causa
m S*.i!'""''i" =*""' r''-«i--> , q'Hbus sc iTdimuut a), onorc ho-
klciat '^ ' '^/^"'"'"'"'^" ' a»- cpidimcticis. yid.
0 Rous cn hac,
>n tKs railcs diYidatur : ac partcm .|uiacm uuluu da.niuu3
■id niansiouem suam eligat , allcram , quara vokt , milcs accipiat :
lcjtia quic lestat ,^do,uuio rcli.iquatur .• officinoe vcro adha;reutcs
ajdibus (^ ircipo^KtKo. ra ■irxoa.,<.ii/J.t<j* t? six/Jt ) a mitatis im.nuncs
sunt : nisi fortc milcs iu clccta a sc parlc tcrtia stabuhira non ha-
bcat. Tunc cni.n uudccunque doiuiuus stabulum piscbcie dcbct ,
aut si niillum habcat , c.\ adliaercutil)us onicini.s dcputet ; non qua-
le om.iino ipsc milcs ic(piii-it , scJ qualc uu.ncrus ani.naliura ,
qiiee sccum milcs adduc.t , postul.it. Et ca quidc.u Icx c»t lucta-
torum mililibus p.aestandorura. Kam iiluslribi.s , qu.bi.s .nctatu.a
)>arandu,n cst , nou lertia pars domus , scd dimidia conccdenda :
domiuo qiiidcm acdiuin d.visio.icm facicutc , allcn.) vcro cligcnte.
Quod si qi.is majorc.u scdiu.n partcm pr.\;tc.\tu inctati occupave-
rit , illust.is quidc.n trig.nta libris auri mullctur : luiles aulem
mililia privclur. Synops. Basil. 5;. tit. 11. c. 2.
(.3) Ut i.i t.cs do.nus divisifi partos.
(.4) In melat.s priucipalcs a;dium partes dominis •rcscrTanda.
addc JSovell. i3o.
(.5) Empto.
(.(".) Al. ndditur id.
(17) Mediain.
(iS) Qnii.bet, quivc malucfit,
(19) Jl. dccst.
(■20) Lii)ra-i.
(21) .11. deest.
(12) A idc /. 14. suf>r. dc offic. rcctor: proiu:c.
(23) Metatis non sunl o))noMi« domus de)>utalorum fdbriccnsiam
( cvKovaZj ) ubicunque siul. S-) 11. Bus. h. t. c. A. addc *•
Ilarni<n. 5. J. j).
(•i4) ULi<jui sic usarpatur iu /. urbana. iGQ.J^. di yerh. tis'*^-
5056
LIBER DUODECIMUS
sSmilis flomoruni cxcusalio prapbeauir , abscnle scilicet sa-
cro comilalu. Dal. (i) 2. Ral. Ftbr. CP. SiiLicuoiiE
Cojxs, 4<^P'
5. Tmpp. HoyoR. et Tiieod. AA. Joanni P. P.
DEvotum possessorem ab omni inquietudine libcramus.
Primo igitur omniuni ad nullum pra;clium publicum ,
vel privalum "domus nostra; , vel cujuscuiique (2) juris
ulhis (3) metator accedat , si a quoquam luerit destina-
tus. Licentiam (4) enim domino , actori , ipsique plebi
serenitas noslra commisit , nt eum , qui prseparandi gra-
tia ad possessionem venrrit , expellendi (5) babeat la-
culfatem , nec crimen aHquod pertimescat : cum sibi ar-
bitrium ultionis suae sciat esse concessum : recteque sacri-
legum prior arceat , qui primus invenit. Administranlem
vcro , tjusque officii proceres , quorum prajceptio (6)
inbibilam personam ad agrum alirpcm destinaverit , iu
tempus (7) proscribi debere censuimus (8) . 'j- Solam
sane Ijospilalitatem sub bac observalione concedimus , ut
nibil (9) ab hospite quod vel liominum vel animabum
piscuis necessarium credititur , posluletur : omniumque sit
acceleratum iler atque continuum , nec ulli liceat reside-
re (10) : ne diuturnilas commanentium ulla ex parte praedium
\exet. Decem etiam liLrarum auri multa ferietur , quis-
quis administrator , rogator (11) , apparilor [ ve (12) ]
ulius , mililans sciiicet , vel iter (»3) agens ullo in loco
aliquid ab hospite postulaverit. In tantum enim inhiberi
sceleratum morem jubemus , ut ipsis quoque praebenlibus
impunitum esse non paliamur , si qnid (i4) sponte con-
tra prseceptum nostrum. probati fuerint obluHsse. Datum
prid. Id. Jun. Baceivim , post consulalum IrloiNORii ix.
ei Theod. V. AA. 4 '4*
6. lidem AA. Adriano Procur. Africae,
'Oc prospectum est,ut (i5) infausta (16) hospitaHtatis
- piajbitio tolleretur : nec balneum (17) quisquarn a
doniino cedium postulet. Dat. 5. Kon. Pilart. Ravciince ,
C&iNSlAri'ilO et COJXSIAJNXE CoNSS. l^l^.
7. lidem AA. Eustatbio P. P,
DEvotissimos mihtes cx procinctu redeuntes , vel i ,.
ficisccntes ad JjeUa , muri (18) sacratissimae Lijg
siiiguJoe turres in pedeplanis (19) suis suscipiaut. Dat;').
ISon. Alart. CP. JJoxoiuo xiii. et Tueodosio x. i..
CoJVSS. 4^2. ''
Medici sacri palatii , et XJrbis RorncB Mcigistri liLeraln
a,rLiuin , et pictores ingenui , quoad vivunl , sunl
imniunes ab or^re hospitundi.
8. Impp. Theod. et Yaleivt. AA. lleHoDi
Magist. offic.
A Pichiatros (20) noslri palatii , necnon (21) Urlis .m
X\. ms , el Magistros literarum , pro necessariis a-
bus , vel liberaHbus discipHnis , necnon picturae Profe -
res (si modo ingenui sunt ) hospitaH (22) molestia, qui]
viveut , Hbei'ari pra^cipimus. Dat. 14. Kaleud. Septerr .
IliEmo et Arlaeue.e Cojnss. 4^7-
o
9. lidem AA. Nomo (28) P. Magist. ofCc. 1
Miies (24) 5 qiii metala (20) in suis domibus jd.r
stant (26) , sive hospitia praebuerint raetatoribus,!-
ve quoHbet pacto satis eis fecerint , nuHam yel peasids
vel discussionis donuis gratia molestiam sustinere cogi-
tur. Deinde (27) nemiuem volumus cujuslibet loci , jl
ordinis m Jiac ilurentissima urbe domum propriam , )■■
ci.SJntcm metatum sibi in aHenis aedibus privilegio ra^>
tiae vindicare : quod et in proviuciis observari oporK:
caeteris (28) vero , quibus iliustris dignitas sub cing»
vel cilra cingulum pro (29) suo solo honore delata «,
excusandarum a?dium Hcentiam penitus denegamus. I:
juris etiani in his praecipimus observari , quos ipsa q(-
dem Jjdministrationis conditio spectabiles novit : Iionoi
meu additus a noslra liberalitate reddit illuslres : Scilu
omnibus quod si quis cum cingulo perfruatur , et exca-
tionem [ ila ] proprice domus impetraverit , ut a pens
ne etiam purtionis tertia; sit immunis , et militia" cai.
metatum [ in (3o) ] alienis domibus sibi crediderit y''
(1) Jl. II,
(2) Cujiisque,
(3) Nullus.
(4) /. 4- ^iipr. dc jure Jisci , /. 2. supr. de discussoribus.
l. 10. tit. 3o. /. 5. /';/;. de cxeculorilus. h. I. tit. Gi.
(5) Metalori , iit hic , ut et alias officiali injuate exequenti ,
licet ipsis privatis resistere , et eos repellere , di.%i ad /. 5. irifr.
de exccutorib. Ji. l. t. 6i.
(6) Prseccplo.
(7) Tcmporc.
(8) Rccerisiiimus,
(9) /. 6. iiifr. h. t. l. unic. infr. tit. prox.
(10) PoEsiderc.
(11) Erogator. al. rogatus. Ciij. cmendat , togatus : et sic lc-
gitur iu lib. .Aured. n\ cst , patronus causanun.
(12) Al. abcst. ve : et post ulius , adjicitur , i'cl.
(i3) Maviilt Cujac. intcr.
(14) Qui , al. auis.
(i5) Al. ne injausta hospitolitatis prcebitio tollcretur , Hal. Est
vero uifausta Jiospilalitatis mcrcliicum pr.ieljitio : solebant intcr-
dum niilitcs scortum a suis liospitiJjus es.igcre.
(16) Infanda.
(i;) <^)uod et privalum. dixi ad /. i3. C. Theod. h.t. et 2.
Haimcn. 4- 5- ^3. addc Cujac. g. obsetv. 2.
(iS) Scilicct novi : a Thccdofio JLiniore construcii , de quibus
iVci'. 5q. c. 5. /. 18. suf. de opeiib. public.
(19) TLTTtV:lo1i. Ifa railites oHm in media urbe non hospitebcnt
(20) A metatis sunt immunes , tantisper dum vivunl, Archiaj
palatii et urbis Roinae , niagistri literarum ( ypx/xudTat hian]
^ot ) pro vere necessariis arlibus et liberalibus disciplinis; utf
picturae profcssorcs , si modo ingenui sunt. Syiiops. h. t. c.
el 2. Harm. 5. §. 9. [
(21) Archiatroriim aJii sacri paJatii , alii urbis Romae. .idi.lc/
supr. quibus npn objicitur loiigt teinp. vide Hieronyinum Jler
rialem 4- Variar. i.
(22) HospitaJitatis.
(23) Numo. j
(24) Ex Nov. Theod. quam integram edidit Pithceus.
(20) AI. rneUituin , id Cst , diversoriuin , ct ita accipitiir/i6.
c. 25. ccclesiast. hist. sed excusa lectio c.\iat jn jSov. T/ieod.
(26) u4l. addilur , siwe officia.
(u7) Wetalum in alienis a-dibus sub preptcxtu nrilitiae vindicar
nemo cnjublibet grgJus aut coudilionis potcst : sive in urhe U
stanlino)ioli , sive in ]iro\ iuciis. Quiii iliustics cxcusaUoiicin a n
tatis non babcnt f," ^s cd^'.>co,' dtrlj , {'{ts ^bjjs/ , sive cuin cmg.
lo , sive e.vtra ciiignJuin ' sujt , ac si ille pnvilcgium a nieta
impctravcrit , privilcgio privabitur , /Jkut;}? pnvatu> , centi
auii libras sacris tlies.iuris iiiferre cogitur. Syn. h. (■ c. 9-
(28) /. 10. 5. ull. Inri: h. t.
(29) Abcst suo , a Noi'ell. Thcod. in al. deest , solo.
(30) Abcst a quibusd, Ul. sed e\tat in Noi'. Tit^^od'
CODICfS REPETIT^ PR^LECTIONIS.
looy
icandum : si quidem honorc piocdilus oxcusationis jus
abeat , carebit ieguni privilcgii, , quas fraudare conatus
t. Si vero intcr eos , quibus nulla suflfragaiur dignitas,
umeretur , cejilum (i) Jibraruni auri sacralissimis lar-
itionibus prndcndarum iUaliorie mullabiUir. Datum i^.
Ulend. Februar. ConstanUitop. Tjieolos. A. Co^s. (2).
10. Impp. Valent. et MartiAn. AA.
jrTAc (3) lege sancinius , iit si quis ConsuJarcm ac
|[X Patriciam mcrucrit dignitalem , tres dojno'-. proprias
um superest , Jiabeat liospitum imniunilalc securas , he-
jdes vcro ejus filii , aut patcr , aut mater , nepotes ,
ut frater , aut soror , aut uxor , duarum domorum sua-
ura excusalione potianlur. ^ Si quis vcro Consulatu (4)
mtummodo glorialur , duas semis doraos [ suas (5) ]
nrounes Iiabeat : post fata vero ejus memorati heredes
nam semis domum suam habeant nullis Iiospitiis praegra-
Htam. •]- Pari Priviiegio perfruatur cuni memoratis lie-
iedibus . qiii solius paiiiciae dignilatis sine consuiatu de-
pralurinsignibus. "]• Prajfectorii vero , uecnon et magi-
Iri niililum duas domos suas habeant , quoad vixerint
lospilibus liberalas. Ilercdes vero eorum raemoraii unara
efendant domum suam simili excusatioae munitam.
Magistri vero officiorum , vel quseslores unam semis
lomum suara quoad vixerint , habeant liospitum onere
beralara. Hcredes vero eorum praedicti unam ab Iiospi-
bus jure defendant. "^- Comites autem domeslicorum ,
t protectorum , et sacrarum largitionum , [ et rerum pri-
alarum , ] et "Vir Spectabilis Primicerius (6) JNolario-
jm , singulas domos suas ab hospitum gravamjne , duni
ivunt , gaudeant esse securas. Memorati vero heredes eo-
um niediam partem unius donuis suae sciant excusatione
luniri : residuse vero parlis dimidiae teitiam porlionem
ospitibus deputandam esse cognoscant. -[' Si qui (j) il-
islres honoravias dignitates quascunque sine aclu coelitus
npeiraverunt , acquo animo suas domus hospilibus post
anc legem pendanl pro tertia , qu£e legibus pra^finita est,
ortione : exceptis videlicet ergasieriis , qua; in plaieis vel
ngiportis (8) esse noscunlur , quod in omnibus domibus
uae hospitales suutj observari jubemus, ita uineraovel ex
(i) Ccnteiiqrum , in Ni>i'. Theod.
(2) Sic legitiir in Novell. Thcod. sed in Ub. Cujac. Thcqd.
Valentiuiano AA. Conss.
(3) A mctatis exciisaiidarum sedium is modiis cst : iit qui
3Hsularis et palricius facfus sit , Ires domos suas a mctatis excu-
:t , dum supercst : licredcs ipsius ( sivc filii sucecdant , sivc pa-
:r , sive malcr , sive nrpolcs , sive fratrcs , sivc sorores , sive
ixor ) domos duas , ut hic. Consularis tantum , duas semis lan-
im , lieredes cjus unam semis. ceri. si quis vero. Patricius tan-
jm , idom privilcgium habcbit. vers. pnri. Pr?efcctorii et magi-
tri militum duas : ipsosum hercdes , unam. t>ris. prcefectorii.
lagistri ofliciorum seu (lucestorcs , una semis. vers. niai^istri. Co-
iuU^s domesticorum , prolectorum , largitionum ( wxpux^f ) re-
um priyalarum , primiccrii nolariorum , singuli unain donuim ,
crcde.s ipsorum , dimidiam : ut rcsidua; dimidite jKiitis portioncm
ictato piiplcant. vrrs. Cvmiies. Uliistrcs vero in aclu nullo coii-
tiluti , sed iionoraria dignilatc dimta.\at ornati , imllam : excc-
5tis corum ergastcriis , qiine in plalcis , vcl angiportis sunt. vers.
I qui illnslrrs. Nullus autem , vcl c.\ sacro rescriplo , vcl cx
iragmatica .sanctionc scmct a mctatis c.\cuiet. vcrs. ita ul nemo.
iyiiops. ibid. cap. 10.
(4) Consulatum.
(5) jibcst. (i quibusd. Ub.
((>) F.t primiccrius.
(7) /. 9. vers. catrris. supr. h. t.
(p) E» Tou ((vofjuc^c. Syiwpsis.
(9) ^A Lco. ■ '^
(10) Id iTrti,,u^-,yJ\) Crneci Novell. iB^. c. 1, di,\i ad /. 7.
upr. dc eroiiur mtUiaris anncna. h. t, tit, 38.
rom.IV.
sacro rcscripto , vel ex divina annotatioae , sou pragma-
lica sanclioue contra hanc Icgem uti posiit excu^ationis
auxilio : his omaibus , quae p?r luiuc le^cin coasUluimuSj
in Iiac ajlerna urbe observandij.
1 I. Imp. Zeno (9) A.
DEcem post Primicerium tribuiios iu' domibus , quas
in hac regia urbe possident , rnetalorum jussimus
Vacaiionem mereri.
12.
IVfEquid Praeses dum (10) per provinciam obcrrat, Iiac
J. 1 specie exigat a Provincialibus , nc illos hospilio gra-
vet , vcl ut eis habere arma conced^t. Qui seous fecerit,
ut dignitale, bouisque ademptis exilio perpeluo damne^
tur (u).
T I T. XLII.
DE (12) SALGAMO (i3) HOSPITIBUS KON
PR;ESTAWDO (l4).
1. Imp. CoNSTANTi^rs (i5) A.
NE (16) quis (17) Coniiium , vel Tribunorum , aut
Praepositorum , aut militura nomine , salgami gra-
tia , culcilras , lignum , oJeura a guis extorqueat hospi-
tibus , sed nec voleutibus hospitibus ia praedictis specie-»
bus aliquid auferat : sed sint provinciales nostri ab hac
praebitione securi : comitibus , Iribunis , vel certe praepo-
sitis , militibusque gravi vexalioni subjaceulibus, Dat. 5,
Id. Oclobr. "
T I T. XLIII.
DE (18) COMMEATU (19).
Tempore expeditionis nullus militiliis commealus
d.ire polest : contra facipis capiie
punitur. Bart.
N
1. Impp. CoNST^NT. et CoNSTANS (20) AA.
Leontio P. P.
E (21) cui liceat Propositorum , vel Tribunorqni
coliorliura, vel vicariorum , et farailianum eoruui (22)
(11) Ahrogtintur ergo cpidimclica , et occasionc ii<i>c,7Ki^/j.i iil
est , ne privatis aiiferan^ur arma , exactioncs , j"/j ]SovilI. 8. azo~
TTMrdi vocat', qui privatis hominibus habcre arma noa couccdu.it.
Fit autcm hujus tonstitutionis meulio /. 26. iupr. de episc.
aud. Mod.
(12) L. 7. C. Th. 9.
(«3) Salgami appcllalione significantur esculenta , quK ad cor-
diendum valcnt. Et hic sane culcitrae , lignum , oleum numeraliir.
Hnjus vocis etiain meminit ct CohimcUa. Goth. Vide Ca-l. Rlio-
digin. u4ntiq. lect. lib. 3o. cap. 10. et Alciat. his. Ads. Adde
Forcalul. in penu juris cap. 20. Mod.
(i/|) Prscbendo.
(iS) ^l. Coustans AA. Lcontio P. P.
(iG) /. 2. C. T/ieod. h. t. Militcs stipendiis su;s contcnti css?
dcbcnt , rpiod ct Scriptura quoquc jiibct , ac ut sint , quod cs^e
dcbcnt , Rcipubl. defcnsores et populi : noa autcm , quod cise sj-
lcnt , prsdones , vetat Constantinus militcs a suis ho^piiibus cxi-
gere , saigami nominc , culcitram , oleum , lignum. adde Forc.;-
lulum c. 20. Pcnus. /. 5. vers. solam. Supr. tit. pro.xim. aJJc
Roland. a Valle i. cons. 66. num. 4- ^' 9*
(.7) Qui.
(18) L 7. C, 77». la.
(19) Commcatus cst .^beundi liccnlia , oata militi aJ lcmpo:.
Cuj. hir. l. tinic. supr. in quib. cnusis miUt intes for. prxscript.
uti non possunt. l. 1. f. \^. ff'. de re militari. vide Fcslum m
Remctiiv , /. 2. //1 fin. JJ'. ud inunicipalem.
(20) Al. Constantinus A. al. Arcad. et Honor. AA.
(21) /. I. C. Theod. h. t.
(22) Adde /. 11. 5- 'i-JT- '^^ '^ miUlari.
i33
Jo58
tempore expedilionls qtiocimque gencre cuiquam de mili-
libus a caslris, alque signis , vel his eliam locis , ia qui-
Jbus (i) pra^icntlaht {i.) , rlfsccdendi commeaium dare.
bi qujs vero conlia hauc legem facere ausus fueril , et
miljiem conlra interdictum commealum dimiserit eo lem-
pore , m ffuo Barbaronun incursio (3) exliterit , et tunc
cum pia^senles in caslris , alque apud signa milites esse
debcant , quisquam abfuerit : capite vindicetur. Dat. 4.
Kal. Maji , wSevero , et RtJFiNo CoKss. 323.
2. Inippp. Grat. ValenI-. et Theodos. AAA.
Sjagrio Mag. offic.
QUjcunque (4) de Scriniis ^ aut Agehtibus in rebuS ,
vel eliam ex Palatinis , liis videbcct , qui sacra-
rum (5) , et privatarum reniuneralionum comiti-
bus obsecundant (6) , sex (7) mensium spalium su-
pra (8) diem commeatus , aut jussionem eveclionis ab-
iuerjl : is in inferiorem locum (juinque anlelalis poste-
iioi-jbus devolvalur. Is verb (9) , qui anni (10) vacatio-
uem (u) arbjtratu proprio , judieiarii pia^cepti oblitus
assumpsent, a decem post se militantibus transeatur (12) :
ac demAe cUm jam aliquis desidia (|uadi-iennio officium
propnum adu'e neglexerit , quadraginta de sequenlibus
postleralul- Qm vero nec (i3) post quadriennii qmdem
lempus (14) : mililantium uon immerito matriculis aufe-
lalur. Uat. Kal. Oct. Acxomo, el OLYcnio Cokss. 379.
<yui sinc commeahi hientno , fiiit tri^ennio , iel
quadrivnmo vaccu-erit , modo hic inscripto
pimitur. Bart.
3. Impp. (i5) HoNoR. el TnfeDD. AA. Hausom
Cora. et Mag. mililum.
QI quis sine commeatu aliquo annum in penatibus (16)
^ propriis , vel in quibuslibet locis desidiosa quiete tians-
egeijt dccera se^jucntibus postponatur : in quo vei-o
toi^ennaiis (i;) cuJpa deprelienditur , viginii sibi anlcpo.
«..os congemiscat : tertius autem annus Iriginta pi-.-clatos
]ure delJebit : jja ut quarlus exemplo Uialriculse nullam
vemam derelinqual. Dat. Prid. Id. Jun. Rav. post con-
Eulatum lioKoiiu viii. et Tiieod. v. AA. 4i3.
LIBEII DUODECIIMUS
T I T. XUV.
DE (18) TYRONIBUS.
1. Impp. Vale.nt. et Theod. AA. Modeslo P. P
NUllus (19) fjro (20) vagus , aut veleranus . aut cp
sibus obnoxius , ad nnliliain accedat. Datum ■
Kalend. Octobr. Ffierapdi , Valente et Vale.ntuv. i
AA. CoNss. 38o.
2. Imppp. Gi-RAT. Valent. et Tjieod. AAA.
QUisquis (21) alieni juris mancipium in tyrocinio xn
litiffi scribi curaverit : conviclus , ac proditus au
libram a?rario noslro cogatur inferre , mancip
scil. (22) domino ( si factum ignoraverii ^-reddendo.Da
Id. Maji , Tyro Mctropoli , PP. Beryto ,* A.nto.MO ,
Syagrio Cowss. 384.
3. (23) Imp. HoNORiTjs A. (24).
nnYrones (25*) in scholis loco semper posleriore ponar.
X tur : nec (26) enim patimur quemquam celsiorei
gradum oblinere, nisi cui et laborum adsiduitas , et slipec
diorum prolixitas suffi-agantur. Dat. 7. Kalend. Decembr
Ravenmc , Basso , et Piulippo Cojnss. 408.
T I T. XLV.
m (27) LITTORUM (28) ET ITINERUM
tUSTODlA.
1. Impp. (29) HoNoR. et Tueod. AA.
Uustachio P. P.
SAluberrima (3o) sanclione censemus (3i) , ne mercc:
illicila) ad nationes barbaras deferantur : et qua;cuu
que naves Cx quolibet portu seu littore diinittuntur (32)
nullam (33) concussionem vel damn;i. sustineant : ita ta-
men ul earum naucleri deponant in quam (34) provin-
Ciam ituri sunt : uli (35) hoc manifestalo , nulla conlra
eos poslea indignatio seu concussio quoquo modo proce-
dat. Dat. j^. Kalend. Octobr. CP. B^. Theod. A. is
et qui fuerjt nunciatus 420.
(0
(3)
(4)
(5)
Quibus , ft (lecst in C. Theod:
1'rKlenciatiil-.
lisccursio.
l- 2. C. Tli. lu t.
Comes .«aciarum ct privatarum rcmunchfllonum , ut hic .
siicras. laii:^il.
sacrarum rcmuncratioiu.m. /. ,o. «//;>■. de valui. .„,,
Jt. I. tit. ^. l. 4,. C Theod. de cppelUu. Is c.t , pcr qucni
Tmnccps la,g,tioncsp.,t.liccctp,ivatim facit : p,a^sidei.at donis
ImpciJalibns. Cassiudar. 6.
((j) Cb^ecundcnt.
(7) Scriniariu-s magislci-ianus , Vel palatinus , q„i rommcatuhi
-accpit si supra commcatus diem scx mcnsibus abfuerit , quinf|uo
scquenlilnis pcstponi dchct. ^ ^
(8) /-o. §. si ad diem commealus. n. 1. lA. in vrinc ff
ne 7e mtht. i m-
(9) His vcro.
(10) Mil<s , q„i supja cointocalus aicm annutol abfiicrit, dcccin
Bcquculibus pclj.oni deixt. '
(d) Vocationim.
(12) TranJcralur.
(•3) Ne po.t.
Y)X t) T" ''"i! ^'''^fi^^^^nUquidemtempus miUtaVerit , ncfti eic.
\i-i) ML. Jnip. Zcno A.
"(16) Pcnalcs, domus cujusque.
(17) Biennium tatis. al. liennio talis.
(18) L. 7. C. Th. ,3.
(19) Pars lcgis 6. C. Jheod.
('20) Tyroni vix ridcndum , ita tyroni custodia non tuto cora-
hutkiida. /. 14. in princ. ff. dc ^uslodia.
{'ii) Siniilis x:=t constitiitio l. 5. C. Th. tit. n. l. 2.
(22) Ilrec uon erant in C. Tlieod. sed addita sunt aTriboniaCo
ex /. 6. supr. (jui inil. poss. Mod.
(23) yll. Impp. nojiorius ct Tbeodosius AA. C. S. L.
(24) Al. Anastasius A.
(20) /. ,9. C. Theod. h.t.
(26) Vule /. 7. supr. de proximis sttcrorum scriniorum. hoc
lib. tit. 19.
(27) TJb. 7. C. Th. 16.
(28) .41. liUoribus.
(29) Al. linj.pp. G,-atian. VaUnt. ct Tbeod. AAA. male.
(30) /. ult. C. Th. h. t. adde qua sci-ipsi ad /. 11. i. 3. /
dc publican.
(3.) "\idc /. I. supr. (jux res exporlai-i non debeant.
(3?) Mittuntur.
(33) "\ ide /- 3. supr. de na^>iculariis. Ub. \\. tit. i.
(34) Qua provincia.
(35) Es lioc.
CODJCIS REPETlTiE PR^LECTIONIS.
T I T. XLVI.
ttSg
les (i3) in ipsis temcritalis surr conatibiis opprimentur J
ila tamen ut provinciarum judices solicila cautione dis»!
fjuirant , ne sub falsaruin tractalorianiiu noniine , deser-
tionis suas crimen defendere moliantur : nec (i4) suppo-
sitis , et (i5) commentitiis epistolis evadendi habeanl fa-
culiatem. Dat. 6. Kal. Mart. B,avenncv , Theod. A. i.
ei RuMoRXDo Co^ss. 4o3.
3. lidem AAA. Longino P. P.
QUi (i6j relictis militaribus caslris, se ad dcpraedatioi
nem , vel latrocinium conlulerint , severilatein Judi-
cis non evadant (17). Dat. 9. Kal. ApriL B.aven-^
ncti , Arcapio A. VI. et Proso \ . C. Conss. 406.
T I T. XLVII.
DE (18) VETERAiMS.
F^eterani gaudent privilegiis his inserlis. Bart.
I. Imp. CONSTANTIKUS A.
CUm (19) introisseqt principia (20) , et salutatus essej
a Praefectis , et Tribunis , et Viris eminentissimis ,
um acclamatum est : Augusle Conslantine , Dnis ie nohis
i sponte processerit : pcccali anterioiis supplicium non seri:et [ vestra salus (21) ] nosfra salus : vere dicinius :
lebit. Sin vero flagiliosa ignavia delitescat : per eum jurcili dicimus. Aduqati veteraui exclamaverunt : eon~
cujus domo fuerit invigilantibus exlrinsecus quoque of- slanline Auguste , quo nos vefcranos factos , si nullam
||is publicis , ubicunque correptus , severitati judicis of- indulgcntiam Aai^e/«us.^Constantinus Auguslus dixit : 3Ingis
'itur , dcgeneris mortis (9) gladiura subiturus. Sin au- magisque com-eteranis meis bsatitudinem augere debeo^quam
Mi Rector provinciae proposilam sevcritatera , vel gra- minucre. Victorinus veleranus dixit : illuneribui (22) , et
1' y*^V ^^^''""'^'^''^"^ dislulerit , patrimonii, atque exi- oncribus (28) universis lacis cojifcniri non sinainur. Con-
ijnationis damno subjiciatur : et in officii prirnores ca- stantinus Augustus [ dixit : ] J/Jcrlius indica , qucn sunt
[ialiter vindicetur. Dat. Id. Jul. Romw , Grat. y. et maxima munerci , qua: ro5 contumaciter grcu-ant. Universi
JjBOD. 1. AA. Co.NSS. 382. veteroni dixerunt ; Ipse perspicis. Consiant. Auguslus di-
xit : Jcmi nunc Magnificentia mea omnibus (2^) veieranis
Desertor inventus resistens , ut rebelUs id esse conccssum pcrspicmnn sit , ne quis eorum in id~
opprunitur. Bart. /o (20) muncK civili , nec in operibus (2G) puhlids con-
vcniatur , ncc ulla coUatione , nec c^ Magistratibus ,
2. Imppp. Arcad. TfiEOD. et HoNOH. AAA; nec (2-) vectigalibus in quiluscunquc nundinis intcrfucrint.,
Adriano P. P. idiam ob (28) venclitioncm proponendam dure dcljcbunl. Pit^
L (10) deserlores inventi , resistendum (ii) , atque ar- bliccmi quoque ( ut adsolent (29) agenlibus supplcre (3o) )
mis oppugnandum (12) pulaverint : tanquam rebel- alj eisdem veteranis amoi'ecintur j quiele poU laborcs sucs
E (i) DESERTORIBUS, ET OCCULTATORIBUS
E 0 R U JI.
Jxecipiens scienter desertorcm in agro vcl in domo ,
5/ est Aclor vel Procuralor , capite
punitur. Bart.
1. Imppp. (2) Gratian. VALtiNT. et Tiieod.
AAA. Syagrio P. P.
I'I (3) quis forte deserlorein agro tectove susceperit ,
r atque apud se diu passus fuerit delitescere : actor
idem vel procurator loci qui hoc sciens prudensque
cjnmiserit , capitali supplicio subjugetur : dominus vero
hujus rei conscius fuerit , praidii in quo latuerit deser-
' , aniissione puniatur. Si quis autem desertorem pro-
erit (4) , mediocris loci ingenuus immuniiaie polialur.
que soiurn de his loqiiimur , qui proxiine signis (5)
Ji|cibus appljcatj , mililice rudimenta fimuerunt (d) : vct
rjn etiam qui stipendiis militaribus degenerem latebram
r|ebuisse monslranlur (7). •]; Descrtor (8) aiitcm ha
fpitur , quisquis belli tcmpore aberit a signis. llorun
r
i
ii
f
0
3)
■0
Lib. 7. C. Th. 18. vitle 6. Ilarmcn. 8.
AL. Imp. Tlicod. A.
/. 4- C. Th. h. t.
Dcseiiorcin indicanlis ct prodcntis prremium.
Signa mililaria qunc ct quol gcncruin fucrint , di.\i ad Ru-
^am , tu. de verboriun ct rerum sisnific.
J) Tcniicrunt.
7) Punitur liac hgc , tyro , niilcsve descrtor , ct occnltator
I ifeiiiio aiitcm aflicitur prodilor ejus : servus libcrlalc , qiiod
lc(.i a.ldciulum csl cx /. ult. supr. quib. ex caw!. ser. pro
:ni. qua; canddn in.srriplioncni el sii))fcriptioncm liabet : In.rc-
is mcdiocns loci iinmunitalc , ut in causa falsw nionct.x , l. t.
ilc fals. pwii. idco antcm illud mcdiocris loci additur ,
> qni supcrioris diguitatis snnt, salis per sc a muncribus viH-
e.xcusantiir. Mod.
8) Dcscrlor cst qui bclli temporc abest a signis. adde /. 3. C.
'rlor. Z. J). de rr miliuiri. ^
9) Dcgoiicri moitc , al. drgrnerem mnrtrm i;ladii.
o) Purs l. n. C. Th. h. t. Dcscrlor .hu qni ad bosfcs
islugit , tanquain bo>lis a quovis potcst impune occidi.
11. o. 5. I.
") •Vidc /. a. supr. qaando liceat nnicuique sine judice.
'2; Ai. ot^tuundum , in lib. Aur.d. obnurndiim.
'^; n? ire\sniH: , Mt bosfts. C. Harm. 8. Ikbcllcs tamcn
'U , injvudis , qui Rebclles.
•'0 Ne siqipositis.
'^) Acl commculis.
(16) /. i.^. C. Theod. h. t.
(17) Multa etiam alia sevcrius in dcscrlores constitula simt ,
vpluti ut a provincialibus opprimanlur impune /. 2. supr. qunnd.
iic. unicuiquc sine jud. ut cjiis crimiuis abolitio non sit , /. ult.
in Jin. supr. dc abolit. ut morte uon c.\tinguatur crimcn. /. 4-
supr. de re milit. Mod.
(18) Lib. 7. C. Th. 20. Tlept rar clvQtponevof^ffUf ^ t^" '"iio-
vo/Liiuv dutZj- De railitibus eiueritis ct eorum pnvilcgiis. Synops.
BuiU. 67. tit. 6.
(19) /. 2. C. Th. h. t. la nonnullls cod. sic. incipit hac l.
Imp. Conslantin. ciiin inlroissel principia , ct salutuius esset <j
prcbfcctis et ti ibiinis , rt a viris cminenlissimis acchimatum esscl
Aiii^ustr rtc. rectc. Conlius.
(20) Pri/icipia in rc niilitari quld csscnt , dixi ad /. ult. supr.
qiue sit longt consuetudo , /. 12. iu fux. Jf. de rc mUtlan.
(21) Al. iiostra salus. al. absunl.
(22) /. 2. in princ.Jf. h. t.
(23) Ilonoribiis.
(24) /. ull. ff. h. t.
6. (2.')) N.illo.
(26) Piila ob naviuin fabricain. /. idt. jff'. h. t.
(27) Iino voctigalibiis tciicntur. /. 2. in fn. J).
(28) Vcnalilium vcctigal innucrc videtiir , dc _
alio /. 4* •'"'pr. de proximis sacroruta scriniorum. hoe Ub. lit. ly.
(25)) Solcnt,
C3o) SuperpeUere , in uet. lib. sed in C. Th. tupcrcompcllci«.
h. t.
quo scnp^i
ad
So66
LIBER DUODECIIMUS
pcrennitcr pcrfruanlur. Fhco rjiioqiie nostro eadem cpi-
Stola (i) interdiciinus , ut nullum omnino ex his in'-
f/uielet ': scd liceat eis cmerc , et vendere , optimis nego-
Ziis pccuniam tractare , et nieiximonia agitarc , nec sohim
integra bcneficia eoruni sub seculi noslri otio , el pace
perfruantur ('i.) , sed etinin nullo tnunere civili , id est ,
corporali , seu personali , vel deportatorio (3) onere eos
affici concedimus. Dat.. Kalend. Mart. Civitale (4) Bel-
iomconm ^ CoNstant. A. vi, el Constantio C. Cokss.Szi.
F^eteranus factus proteclot' nullis injuriis est
pulsandus. Bart.
2. Idem A. Maximo.
PRovidendum (5) est , ne velerani ^ qui protectorla
dignitate cumulali , aut Iionores varios pro meritis
suis consecuti s^unt , incongruis pulsentur injuriis» quod
&i quis in hoc crimine fuerit deprehensus : Rectores Pro-
vinciarum pro jurisdiclione sua examinanles factum pro
sm qualitate eos coerceant. Dat. 4. Jun. Treveris , Ja-
«uARio 3 et JusTo CoNss. 328.
3. Idem A. Euagrio P. U.
Y/ Elerani (6) , qui ex negligentia- vitse , nec (7) rus
T colunt , nec aliquid honestum peragunt : sed latro-
cinns (8) sese dedcrunt : omnibus Veteranorum privile-
giis exuti , poenis Competentibus a Provinciarum Rectori*
bus subjiciantur. Dat. 3. Id. August. CoKsTA^TiNO A. vi.
ei COiNSTAME 11. CoNss. 353.
N 4- r«ipp. (9) HoNoR. e\ TnEob. AA.
UJkis eorum , qui sacramcntis (10) inhaerere dcsie^-
ru, yel volens permiltalur, vel invitus mililare co^
gatur, seu slare judicum sentenliis (11): qu« non his
observaljs latae fueHnt , rtullam firmitatem habentibus i,
aiisi (12) forte reperialur ibi tempore milili^e coepta co-
pilio , tunc etiim Velut necdum cingulo deposito sub mi-
litari Juoice rem tractari , finirique pra»cipimus : nisi
prmcipaJi Lcneficio specialiter iudulto quidam ex his sese
dclendant.
T I T. XLYiri.
DE (i3) FILIIS OFFICIALTUM MILITARIUM
QUl IN tELLO MoRlU.NTUR. '
1. Imp. CoNSTANTiNus A. Euagrio.
HI 04)5 9"\ [ ^^ ] officialibus quorumcunque ofi
cjorum geniti sunt , sive eoriindem parenles adln
sacramento tenentur , sive jam dimissi sunt (i5) , in p;
rentum mililiam vocentur. Dat. prid. Non. August. I!a;
50 , et Ablabio Conss. 33 i.
1. Imppp. (16) Grat. Valent. et Theod. AAA.
Mlios (17) primipilariorum paternam sequi conditi(
nem oportet.
3.
SI (18) qufs quocunque modo militans in bello morK
lur , filius ejus , si unus sit , vel ex multis major (ic
natu , siatim in locum ejus succedat , et easdem aniu
nas accipiat , si pater usque ad Biarchi duntaxat gradut
pervenerit. Quid si ahiorem obtinuerit ( veluii ducenari
aut centenarii ) filius ejus fiet tanlummodo Biarcliu;
Manifestum autem est , majorem natu (20) , in quer
ejusmodi solatium confertur , fratrum suorum curam ha
biturum.
T I T. XLIX.
BE (21) OBLATIONE (22) VOTORUM (23).
I. Impp. Arcad. et Ho>or. AA.
Basilio P. U.
QUando(24) votis communibus felix annus aperltur (25)
in una libra auri , et solidis obryzatis (26) priacipi
bus offerendi devotionem animo libenti suscipimus
statuenles , ul deinceps sequentibus annis uniuscujusqu
sedulitas Principibus (27) suis talia inferat semper, et de
ferat. Dat. 3. Noa. Mart. Mediolan. Olibrio et ProbiV
CoNss. 395.
(0 I. e. testiriioniali diiliissioiiis Veleraiibruhi . sic chirti Cpistd-
la ct.ani accipam- in /. 2. siijn: de desertor. et aliis quoquc lo-
dicl UoA ^"^"'^- ^"^ ^- "'*• '"}'''- ^' '''■°/"'- "^ '"^-
(2) Muita sam hic a G. Th. delradta el imfywinta.
,.y) Jg'l<ir imniunes sunt veteiani a1, oncrc portoiii-, /. n. €.
U/ieod. de yeteranis. Tte.n operum pul.licorum, ile quO /. y. sui,r.
JfVf-.ruh: et collalionuhi extraol-ainariarnhi. m'que quidquam
clebuiltivilahhus vcl j.ublicanisob Venditioncm propoiVcndam. Mod.
(4) i" cMte VehvocoTum , in Vod. 27ieod.
O) l. 5, Cod. Thcod. h. t.
CG) Pars legis 7. C. Theod. h. t.
»-,1p .r 1 i*"^""''"™ f^ercilia pOst missioncih , rtis colerc , aut
)l ]!"'t" "^" P™ '"''''»bus noti babendi latrones armali.
(9; Al. liijp. Tbeod. A.
jj- aa l. Jxd. de adulterjis.
inciiciLwr''"' "'"""'^ ''°'^"'' ' "<^^ ^"''" J''« ^'«rJi"s hiililare
Ja L frr.-u c''''''' [""""'"»■' "'^i ^»'<= hiissionem in eO lis confc-
?ndieTsi"r ";•''''•■ '-r'-^^- depa-isdrct. Sed ipsa sc prio-
r.o dicio ^^e n ' '.T" "°'*^"^ -^uhmittere potest ; vatelahus dl.da-
r.o uaicio fe suJ^m.lfcic non potest. Mad.
1'2.; m ;us vocatus; si po.vfa milUire uomcn dederit , non po-
test in ea Causa ufi prffiscriptionc fbri , quasi prSevenlus , Wt hic
^i ^- 1- ff- de judiciis. l. pen. ff. de jurisd.
(i3) Synofjs. Basil. 67. tit. 7. et 7. C. Theod. 22.'
(.4) /■ 3. C. Theod. ib.
(i.o) Erunf.
(iG) Al. Idem A. al. Impp. Arcad. et ifonor. AA.
(17) Facit /. 11. C. Theod. h. t.
(18) Ut dcfuncti militis filius natu major statim in locum pa
fris sui sirccedat , et cafdem annonas accipiat , usqut ad Bi»rcbi '
giadum. Sj-nops. ib.
(19) Primogcnitis milifuni sua fuit prcerogativa. 1
(20) Primogcnitus frater frafrum iuferiorum curan» eerei^ed"*^'
(21) L. 7. C. Th. 24.
(fii) Al. De obsen-ationa ('otoTum. al. De obligatione,
(23) De votis adde l. 233. §. \. ff. de verh. sienlf.
(24) /. I. C. Th. h. t.
(25) Nuncupabantur vota ineuntc anrto pro salute principis • ^
/. si caluitur. Jf. de verh. signif. et offerebatur libra auri in ^2-
solidis obryziatis sive obryziatis : quo nomine quid significelur vi'
de Cu^jaciimi ad tit. de vet. nuin. pot. et Cottani in ■coc. ohrjr
zati. Mod.
(26) Obryzati solidi quid e^sent , dixi ad /.3. sitpr, de vet. .
•nnmisni. potest. h'b. 11. tit. .0. Sunt qui ad Ophir , ( qua™ f
provi.iciam Peru bodfe vocari noHnulli.putant ) bane vocein trahant |
(27) Al. principuUbui. , '
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
1061
T I T. L.
',) NUMERARIIS , ACTUARirS, ET CHARTU-
RJlS , ET ADIUTORIIiUS , SCRlNlARllS , ET ExCEPTORI-
S (2) SEDIS EXCELS^ (3) , C>ETEnORUMQUE JUDl-
M , TAM MlLlXARlUiVI , QUAM CIVILIUM.
De numerariis , et lahulariis^
1. Imp. CoNSTANTiNus (4) A. ad Veronicianum
Vic. Asiae.
[fOrax (5) •, el fraudulentum numerariorum proposi-
li| tum , qui diversis obsequiis Rectoribus obsequuntur,
ajnhibendum est , ut antea sancivimus , et nunc ilidera
jilimus , condilioni eos subdi tormentorum , et ecu-
li (6) [ atque ] lacerationibus subjacere. Dat. i^. Kal.
il OpTATO , et Pauljno Cojsss. 334«
In omni Provincia duo Numerarii ^ et Tabularii
collocanlur. Bart.
4. Imppp. (i4) Grat. Valent. et Theod. AAA.'
omtiibus Rectoribus Provinciarum.
IN (i5) provinciis singulis duo Numerarii qui et Tabu-
larii collocentur ; quo ad ununi fiscalis arcse (i6) ra-
tiocinium ad allerum largitionales pertinere tituli jubean-
tur : hoc sciluri , quod si ex altcrius (17) quicquam acti-
tus ad alteram (i8) parlem illicita (19) fuerit usurpatio-
n€ translatum : is qui culpam judicis dissimulatione te-
xerit (20) , gravissimo sit supplicio subjugandus. Dat. 3.
Kal. April. CP. Anton. et Syagiuo Cokss. 382.
J)e exceptorihus.
5. lidem AAA. Principio P. P.
2. Impp. (7) Valent. ei Valens AA.
Clearcho.
^ tJi (8) Yiumei-arii appellari consueverant Consula-
J rium , alque Praesidinn , dunlaxal (9) tabularii post
hanc nostram sanctionem vocabuntur : scientes se tor-
itis esse sbjectos, nisi (10) judicibus , vel his qui pro-
i nostro judicio ad provincias venerint , vel exaclo-
iiis debitorum, aut reliquorum [ nomen , et (n) ] mo-
a fiequenler ingesserint sub actorum teslificatione :
s scire oportet , cum his , qui debitores sunt , sese
«olulionem esse retinendos , nisi orania debita ipsis
irint indicantibus persolula , triennii (12) tamen spatio
ulariorum decet tempus omne concludi. Dat. i^. ^.al»
rt. Constantinop. Valent. et Valente AA. Conss.
3. lidem AA. Rufino P. P.
Umerarios (i3) Amplissiraae tax Sedis cingulum ha-
bere , ct militide ordinem tenere jubemus. Dat. prid.
Decembr. Parisiis , Valentin. et Valente AA.
nss. 365.
IJ
i) L. l3.^C'. 7Vl. I. 'rr pi TciSb^Xxpta» J^ XUpnsXxpiun /Scy^-iii»
( «•Krifixpiiiu Hj f^irfTTCotv i&if vcKfTiiia")^ (pont&ninov eipx^y~'^''i
Talmlariis , juljnlorihns sivo sti ini.Tiiis '( t cxctptoribiis , tiin
iliiini , quam iiiilil.ii imn judictuu. Syn. nasil. 6. lic. 36. addc
23. sttjn: de sctCros. eccies.
y.) ]'>xccutoiibus,
3) Excclsaj , id Cst , prtBtoriana,
4) ^t. Iinpp. Valenlin. ct Valens AA. •
;5) Aor.icilas scu concussio in ofiiciali Ipftnitur. l. 4. >€.
icod. h. t.
(G) Aculcis.
(7) Jl. Imppp. r.ra». Valcnt. ct Tlicod. AAA.
(8) Z. 9. C. Thcod. h. t.
(9) Rectc .iddil lioc dc conjoilaribtis ct pr.Tsidibus. nam illti-
riiim ])ra;f. y>r«;loi-. numoraiii , vcl oll.nin sjiccliibilitim condilio-
ales non sunt , qniniino cinj;uliim niilili.T gcstant ct tencnt , qui
ofTo o pra-f. prxloi io ntimcr.irii sunl. Mod.
(10) Vidc /. I. srt]^r. ilr. vxiict. tribulorurn. l. lo. tit. 19.
<ii) Abstint a qnil>. lib.
(la) Vidc /. II. i„fr. h. t.
<i3) /. n. CW. thcod. h. t.
EXceptores (21) omnes judicibus Provincialibus obse-
I quenles , qui nec cohortalem militiain sustinere vi-
denlur , neque a fisco uUas consequuntur annonas , abs-
que metu dare coeplis operam , eliainsi decuriones sint ,
rainime prohibemus : dummodo munera (22) propriae ci-
vilatis agnoscant , et peracto secundum raorem exceptionis
officio , ad propriam sibi curiam redeundum esse non ne-
sciant. Dat. 4- ^^- Deceinbr. Aqaileix , Arcadio A. et
Bautone Conss. 385.
De Numeriariis Actuariis.
6. Impp. Arcad. et Honor. AA. Severo P. U.
NE (23) diulius ad cunclorum perniciem actuarii nu-
nierariorum (24) consorliis adjuventiir , illustris au-
ctoritas tua cunctos ex numerariis acluariorura societate
pra;cipiat (26) abstinere , atque ab eorum comraunioiie
discedere : quod si hoc moniti cuslodire neglexerint , iisdem
poenis se quibus actuarios , non ambigant subjacere. Dat.
4. Kalend. Jun. Nicicc , lIoNOR. A. iv. et Eutycihaso
CoNss. 3^8,
(i4) Al Irappp. Valcnl. Thcod. cl Arcad, AAA,
(i5) /. 12. C. Thcod. h. t.
(1(1) Al- hastcE.
(17) Alicnis.
(18) Alicnam.
(19) /. 36.^ de regul. Juris. l. 1. iifr. de cxeciitoribus. h.
l. tit. 61.
(•20) Trnxerit , al. tenuerit.
(21) /. "i. supr. de proximis sacrorum scriniorum. h. l.tit. 19.
adde /. 19. 5- 0- ff- locati.
(33) Miinia.
(•?3) /. 14. C. Tfieod. h. t.
(2 -5 ) iVwnen/;7t rationesrt cliarlas tractal^ant in ofncio pr.-ef.
pi\x'lorio ; ]iia-f. urbi ; prsesiduin cl ducuin. Acttiarii palatinorutn
cl coniitatcnsium nuincroruin vationcs Iractant , /. 5. supr. de
cro^at- milit. ann. ct ita actuarii spccialitcr accipiuntur- /. 3. 5.
\o.et i5. C. Thcod. /loc tii. de numer. actuar. Alii autcm sunt
a(^narii , de qnilius dicetur tit. scq. Alii actuarii comitnm .-eram.
l. 3. infr. de dt\'. ojf. Fucrc ct prxf. prsetorio , proc. prssid''»"*»
-.• •: r ...v; -\. ..• \,T...J
vicariis , praef. urbi , ab actis. Mod.
(a5) Pcrcipiat.
loGa
LIBER DUODECIMUS
Dc actuarlis.
3. Impp. (i) TuEoD. et Valent. AA.
Ilieiio F. U.
A Clunrios (2) lam classium (3) Urbis Constantino-
V P^^'^''"^''' q"'^"^ Xjmela; (4) , equoru.uque curu-
iiLim (3) civitatum diversarum , non aliter , nisi ut con-
sucverat (6) , manus sanxerit principalis , sublimitas tua
prjcapiat ordinari , qiiod (7) si cpis (alis sub lua fuent
judicatjone couviclus : pracibcto irritis his , quse vetita
contieclaverit , etiam congruam indisaationem iucurrat.
iJat. 10. Kalend. Jul. Nicomedicv , Tueod. xii. et Ya-
J.EJNX. II. AA, CojNss. 426.
De scriniariis vel numerariis prccf. piyxt.
8. lidem AA. Protogeni P. P.
SCriniarios vel Kumerarios oflicii Magnitudinis tuse iu-
hemus nullatenus in poslerum aut muluam pecuniani
sumere , aut poILceri cuiquam pro publicis expensis 00-
gi : quos nullam post depositam militiam inqmetudinem
§usline^e voJumus,. x ,
De actuariis.
■ . . 9- Jn^PP- Leo jun. et Zeno AA.
[VEmmi licere demceps jubemus in quacunque militia
J- 1 connumerato , solicitudinem actuarii subire : vgl post
depositam eandem curam ad mililiam adspirare , quatcnus
inler pnvatos agens , omnique mih"lari privilegio denuda-
tus , nihil nundinationis , vel fraudis circa commen^auda
ratiocjnia , quibus obnoxius est , altemare valeat.
X)e Scriniariis , Numerariis , Adjutoribus j
Chartulariis.
10. Tmp. Zeno A. '^ P. p.
I^L^Ili (8) Scriniario liceat pro lemi^ore Numerarios
J. "^ plus quam quaiernis vicibus , nec his tamen conti-
puandis adjuvare. Idemque hoc supcr Chartulariis iu
propbenda pro tempore numerariis opera observari decer-
nimus , ifa ui Adjutorum cjuidem biennii , Charlulario-
rum vero unius anni inlervalJo continualio mterrumpaiur-
DulJa Adjutoribus ad Chartulariorum soliciludinem quam
semel dcdigmtali sunt , descendendi (9) danda hcentia •
3ta ut Oiientalis quidem tractus pro te.upore Kumerariis*
nonms. ab h.s scriniariis qui inter t.igi.ua viros a Nume-
rano retro numerandos , Asianas (10) yero dioeceseo§ nu-
(i) Al. Ipip. Lco A.
1;}^}, ^) 1' '■' ^'"'"^- '^«/"■- de muncrih.-pcitrimomornm^l. 10.
A s\ ^•, '". r'""/'- ^'^P^' ^e spectaculis, /. ,1. tit. lo.
Cj; Al. clanssimce. ^
mif}n. ^!l!Tf'^ \ "^- ^"''0<^^"^- PynJius et AJcIatus legunt li-
lui Ihymclem , id cst scenre. ^ ^
■AmL ^)'f '1'^^rumcunctue curlaUum. Al. quamqiic curialium.
alc.,doinm munus patnmop.alc , non p ersonale , ut al^as di:ci.
V^) <-onsueverant.
(7) Quin.
t.ulSis ^''';"-''"'^ '''JJ"«orcs non dcbcnt sociari numcrariis ct char-
(9) Disccrdr'*" '"''''"'" '''' ^"^^"l"™- Cart.
(10) Asire,
ex
rneran.s nonn.si ab his qul intra quinquaginti a nmr-
r|o s.mihter retro numerandos invxniumur : PoiuicJ^-
et rhraci;^ (n) di«ceseos passim , et pro suo hL^
cuTas ™"^'''"^'"' eligendorum adjutorum tnbuatfi
5. I. Qmnia &ane commoniloria , vel prjcceniici
aut cvictiones seu quajlibet publica insirumenfa ',
soJum Adjutonbus, verum etiam Provincis ijhus de l
d.spon.iur , tractatori (12) inspicieiidi, iiidemque sub ?
Lend, , aliorum quoque qui una cum eo tractant U-*'
cumb™ e'"^''^''''"' meniione habenda , necessitatem !
5. 2. Si quid autem sine hac observalione ex Oj^
tai. , v^l As.ano , vel Thraciano (i^) scrinio fuerit e. "
sum , lalsi suspicione non careat : exceptis publicis
stru,nenlis qua: a scrinio Ponlics dioeceseos .emitmnt, '
quod m i.sdem instrumentis solum numerarium eius<il
d.ccceseos ejusque Adjulo.era et Chartulari.im subscrib.
Magn.ludo tua disposuit : ita ut si quid bujus leeis fi'
nt violatum JNumerarii qmdem tam gradus sui quam.
iennitatutir seu solaliorum universi [ unius 1 anni jac
ram : Adjutores vero quinquaginta lib.arum ami ,' ■
beanTri^)' quindecim itidem iib.arum auri pcenam 5
P^ Nunicrariis.
O 11. Idera A. Cotoni Magist. milit.
t^hcio tua; Magniiudinis datis p.ecibus postulante ,
numerar.orum ^ctus non in biennium , sed in ucn
an.mm (16) statualur : nostra pietas hujusmodi petition
lius annueus , dispositionem qua; super biennio momule;
ta luerat, super uno tanmmmodo anno (17) revocavit.'
Ds Corniculariis , Chartulariis , P rimiscriniis
ct Nuinerariis.
P 12. Imp. Anastasius A. P. P. Illyrici.
Lt hanc d.vinam pragmaticam sanclionem decernl
mus, quod antea Tnbunis Pra^lorianis , dum di-ni-
tas e.s qn. in criniis (18) seu gradibus officii tus Celsi-
tud.n.s deponunt mihtiam prabebatur , et custodilum fuis-
se d.gnosc.tur , hoc super honore quo<iue Comilivs digni-
taiis e.s imperliri : ut senteniia pro fine eorum mililii
pi-oterenda , digmialis etiam mentionem contineat. Boc
quoque tanuimmodo , et sine special. codlcilJorum vel di-
viuoium apicum sanctione ad eandem di-nitatem adipi-
scendam et pnvilegia eam sequentia sufhciat : ita tarnen
ut primi ordinis Comitiyam per interlocutionem ejusdcm
(n) Tliracine.
(1-2) Tractalor l.ic paulo ante cliart.darius dictus cst , a chartij
tractandis ut ct /. 3. su,n: (/c canone largitiannl. lib. ,o. Ut.
^J. l. 0. Infr. de cxecutnrilni, , h. Uh. tit. 6l. ilW/. 23- etSo.
c. 2 e^ ,2b. cap. 24. injiu. ,,9. ,, ,4.. ^. 2.
(.3) Conti-actant.
('4) Tljiaciaco.
('.'O Pociirc snbjaceant.
(.6) Numcaiii , qui recforil.us parent , tricnnalcs sunt , /. 2.
5^//;,- qnod ct dc nuincrariis Pr.Tf. pr.elono prodifun, est. /. ,3.
et uit. C. J/,. Ii. i. M nuiucraiii , (nd sunt in oflicio ma<?istro-
nim nnlmun , annu. sunt ; ojin. ciant L.ennalcs. Mod.
Ci;) Al. disjwsitionrni , quce super uno tantununodo anno pro-
niuli^atajueru , rci^ocayit. t. ■>.. supr. U. t.
(iS) Scriniario. opcrum intcllic;it Cujacins iAW//. \oS. cnp. 18.
qui sub P,Tcfcclo p,a.torio crant\ cpnbus iutcrdicla di.scns.,o C5t
i;it,onum ad ciY.tatcs pcrtir,^;,ti,„n. dicta Aot'. 128. c. ,8.
ilis nieieaninr [ lii , id rsi ] Coiniciilarins (j) ,
jlarius , Priiniscrinius , et INumnarius scrinii Ma-
, el sciinii Dnci.r , ct scriiiii operuni , et scrinii
rilloc eodeni in Jiis cliam cjui j)cst novellam disposi-
jrjn diviae niemoria! Zcnonis , (jiux» de cisdem poonis
CODICIS REPETIT^ PRiELECTIONIS.
io63
tum cst , publico cursu uii conatus sil : ul,i repertus fue
iit , ibidcm (19) jubemus rdiaeri : et siquidem .lif/uitate
pra^rlilus sit , de ejus nomin- ad providentiam ^20) luam
ci ad iliuslrem virum comitcm (zi) ^ et magistrum oiii-
cioruui rclcrri : adversus vcro ccteros proliuus inJio,iatio
, 1 •• 1 ■ > \ 1 — '^ -..^.cui i..t.ni ; auversus vcro crc eros prolnius uJionnfi^
.oMillc '''"""" ^'^' 'i"" ''=1'°""™"' -7«-s excrccnda .st , ,|„os sincjus ,J, ^l^^^^
li.am , oDiinenic. eradurfue niilii ». b ^1,..« r-^«,-,.„..: „„.... i- i_ -r t^
T 1 T. LI.
Ep) CURSU (4) rUBLICO , ET (5) ANGARIIS (6)
ET PARANGAIUIS.
1. Imp. CoNsTANT. A. Tiliano.
jppuos, (jui publico cursui deputati sunt , non (7) li-
■^njs , vel iiistibus , sed flagellis lantummodo agitari
njmus : pa<na non (8) defutura contra eum
fecerit. Dat. jMid. Id '" ' ^"
qui
3i6.
Maji , Sabino cl HuFiixo
2. lidem AA. (9) Cj^ndino P. P.
J Ksidibus , ct Ralionalibus (10), ca;terisque quibus
propterea (11) rcspiiblica (12) , et annonas , et ali-
1 pecoribus subminislrat (i3), usurpandi (i^) para-
ri (i5) licentia derogctur. Sed ncc per aliam viam
quisquam liabeal lacultalcm : nisi per quam cur-
ublicus siare dignoscitur : cxcepta videlicet tua
su-
ssima sede , cui cursus publicus , et profjciscendi
um liccnlia , et ubi ratio exegerit , pra-sto est. PP.
val. Mart. Cowstajstino A. vji. et Cojnstawtino C.
. '626.
3. Imp. (16) Constant. A. Tauro P. P.
ectiones (i^j) ab omnibus postulentur , et tam judi-
ces , quam cuslodes publici cursus minime [ tiansi-
patianlur anlequam seriem evectionis aspexerint. Quod
:>) qujs pulaverit resislendum , et sine evectione iter
i delcgalur , vel ullra leuipus quod eveclioni inser-
I . aiUlc
Coinictilanus o/ncialis qui praecst oornibus sccrctarii , ut
Ciissiodoi us. lib. 1 1 . yuriav.
Alias adililur , qua;.
L. 8. C. ThcoJ. 5. v.fl 7« Ufxocr]» ip^fj.s x. -jZy toTj
10/« ypi-Miyuy- •Syiiops. Jiusil. 57. tii. 17. id c^t , dc cursu
o, ct Jis, (jiii couturis iituulur. Galli appcllant Postes.
Uc cursu p.d,l,co mulla Alciat. liic non aspcrnanda , itidcm
i.x>us 11) aunot. postcr. ad Pandcclas.
ic%. l,b. 5. tit. I.
< Angana cst , qua cursus publicus dispoeitus cst : raransaria
ir/ ]ttr:r f"""'- '--r- ■• ^^-^^- ^^*"^- •-^-/''
luc /. 1». y /|.^ fi^ mimenh.
C Hl t>.t, llagclhs ) ,\xworT«/. Synons. h. t c.
$. impuhcvi. 33. ff. dc SC. Silaniuno.
\ cro.
-4//rts , Jcyndino.
• KaPjAJxo,"?. Pra-sidil)us ct gcncralibus cwlcrisquc prorurafo-
*;i ciuvis alii niasistiatui , ac corum animalibus i>ioplcrca
oiicis lai.oiiibns alinicnla dcputata sunl , nc publico t:ursui
_i sini. J7. Synops. 17. c. 2.
) Pnclcrca. '
) Respuhlicw . i„ quihus. mamtsc. id cst , civitatcs.
1 Al. suh,ninistruiit.
) Addc /. ,0. i,,/,: h. t.
) ^ nodi suiit publici cqui cursimlcs : Paravcrcdi vidcntur
ijioics cqiu a!.uiinalos , qtios vulgo Parafrcdos vocant. Cu-
id himc tit. Galli Pallrfioys.
') Al. Imj)p. Arcad. ci ilouor. AA. * P. P.
) Jivcctioncs, sunt diploiuala , sivc codicilli , quibus cursii
w utcadi facultas datur. Cujac. qua: ct symhvuiata ct corn-
gracluque niilitiaF. loidcm coerccri posse crediderit. Datum
K. KaL Jul. Jlledioluni ^ Constantio A. ix. et Jcljano
C II, CoKss. 359.
P4. ^22) Imp. (23) Jclianus A.
Arlnppum (,4) cum (^5) videri, et habsndum esse ,
quJ (2G) usurpato uuo (27) , vel duobus lieredis
quos solos evect.o conlinebit , alicrum , tertiumve evlra
ordmem commoveat (28). Njbil autcm inleresse debet
nec ad cnmen vocari , ulrum agens iu rebus suo itmeri
an muljonis subjugando , modo evectionis datae forms li-
centiam non excedat. Dat. 5. Id. Septemb. I\Iamerxino
et Nevitta Conss. 362.
5. Impp. (29) Valent. et Valbss AA. ad
Sjmmuchum Correctorem Lucanije ,
et Bruiiorum.
CI (3o) quis per publicum cursum iter faciens , ctijus-
^ cunque diguitatis , vel militiae , ab itinere reclo di-
verlerit , pcena in eum competens proferalur. Dat. b.
Kal. April. iMsdiulanij Valentiniano , et Valent. AA.
CoNss. 365.
E
6. lidem AA. et Gratia us A- ad Amphilium.
Veclionum (3i) copiam senalui cuin proficiscendi ad
' nos necessitas fuerit , serenitas nostra largila est : ita
tameu , cum aut a nobis evocatur , aut a clementije no-
slrae veneralione discedit. Si quis cigo posthac contra ve-
titum sibi cursum publicum iilicita temeritate pra?sura-
pserit , motum in se nostraj mansuetudinis excitaljit.
Dat. 3. Id. Decembr. Trev. Gratiano A. u. ct Prqbo
CONSS. 371.
Lina ct tractatcia dicnntur. Apud Gr.-ccos ( hoc cst auforein
.synopscos 58. tit. 5;. cap. 8. ) bsec scnteutia c>t. A quo\is iltr
lacicntc , hcct luasima; vir digiiilatis sit , pra:positi curbus publi-
ci accipiant a-wjji/ux^», tcsscras. Quod si resistct , ad P. Pr.Ttoiio
et Comitem ct niagistrura ofliciorum dc co rcfcraUir. Ca;lcri pro-
tinus jiuniantur.
(18) Publicanos suspcclos fraudali vcctigalis , suspcclis in locrs
itcr inslitiicnlcs , inanu injecta rctiucrc possc hinc coliigil Corse-
tus singuluvi , Gahella si alicjui.
(19) Eodcm.
(•jo) Priideiitiam.
(•21) Magister ofliclorum diciliir cliam Comcs , nf in l. 10. C.
Th. de cuviosis ct i,isciiptioiie les^^s 3. siipi: de '^icio inagistri
cOic. ct i. 3. /. 4. sujir. de cnsticiiiaiiis. h. l. tu. -ifi. lla tan-
dcm vocat .Elius Auiidemis mcdicns.
(•22) Jl. Imp. Ju>tin. A. Manicrtino P. P.
(■23) Al. Impp. Honor. cl Tii. A.K.
{i\') Paiblppus cst , qui usuipato niio , vef diiobus vcrcdis ,
quos solos cvcclio coiitiuet, alfcium lerliumvc cxtra ordiiicm com-
movct. V. Cassiod. lih. \. ct 5. Fav. cp. 4.
(•25) Publicanus polcslatcm Titio ficlcus reniin c.xportandarum ,
Titii qtiotpic iJXOii caruin cxpnrlaudaruni fccisjc inlclli^ilur : ut
realc quani ])crsoiiae l)ciicticium sit luagis. Corsetiis singulari ,
Giihclla f;(ihelluriis.
(2()) Id cst , si quis.
(•27) /. 10. /. iilt. i,ifv. h. t.
(•28) Commovcic c.juum , cst co uti. vid. /. uU, Infr. h. U
{■}()) A(. Iiup. Tbcod. Coiis. A-.
(jo) /. vj. C. TUeod. h. t.
(3i) /. 32. C. Thcod. h. t.
;o64
LIBER DUODECIMUS
^. liJem AAA. ad Hispriniutn P. P.
TN (i) omnibus provinciis veredorum quarla pars repa-
X relur (2) ; slabula auieni ut impensis publicis extruan-
tur , conlra rationem est : cum provinciarum sumptu ,
in quorum locis stabula constituta sunt , cilius arbitren)ur
apparanda , et lUilius sit , tam publico , quam his ,
quos (3) stercus [ animalium pro ] suo soJalio babei-e
concrdiuius. Dat. 3. Ral. Mart. Trev. Gratia^o A. iv.
et Merobatjde Coinss.
8. Imppp. (4) Valent. Grat. et Valens
AAA. Floro Com. R. P.
UT (5) agendi itineris possit esse raoderatio , deni
veredi per dies singulcs ex ulraque parte dimiltan-
tur ; poeua quinque bbrarum auri minime defutura con-
tra eos , qui statuta noslra (6.) neglexerint.
FacieJida; ei^ectionis copia ortinibus judicibus denegetuv ,
exceplo Pmfecto Prastorio , ei, officiorun,.
magistro. Bart.
9. Imppp. (7) Gkat. Valekt. et Theod.
AAA. [ Floro ] ^ P. P.
JUdlcibus (8) faciendas evectionis copiam denegamus ;
cum id tantum noslro numini (9) , et tuae sedi ,
necnon*(io) viro illustri magisiro officiorum sit reservan-
dum ; cum neque praefecto urbi , nec magistris militum ,
nec (11) ducibus , nec vicariis , nec cuiquam (1:2) alii
prceter memoratas duas potestates a nobis hoc concessum
sit (i3). His enim (i^) tantum ambulandi facultatem ju-
dices ex suo arbitrio prsebituri sunt , quos in trasmissio-
nem publicarum functionum persecutores (i5) viderint
constitutos : scituri , si definiliouem nostram excesserint ,
se quidem vigiuiiquinque auri libris , officia vero quin-
quaginta esse multandos. Datum 10. K.alend. Aqg. CP.
Aktokio , et Syagrio Conss. Z^t..
G
iQ. Tidem AAA. Philagio Com. Ord.
Ravissimse (16) poenae acerbiiate propcsita , evectip-
num (i^) coniraqtus , animalium quoque publico-
rum merces , et ementis et distrahentis coercitionprv
hibemus. PP. Byaio. Dat. i5. Kalend. Octob, A:>m9
et Syagrio Cqnss. 382.
II. lidem AAA. CjTiegio.
NUllus (18) evectione utatur privatus , tametsi ii;
rit impctrare. Dat. 6. Non. Marl. Richomi;
Clearcho Conss. 384.
12. Imppp. (19) Valent. Theou. et AacAo.
AAA. Cynegio P. P.
QUoniam (20) veredorum (21) quoque cura pa r?,
tione (22) tractanda (23) est (2^) : sexaginla ,r
auri sella cum frenis , sexaginta [ iiidem ] -e;.
ta (25) non iranseat : ea condilione , ut si quis pr:j.,
pta moderamiais imperatorii libramenta transcenderit .>i||j
sella in frusta csedatur ; averta vero fisci jiuibus deitp.
tur , exceptis auri cenlenariis (26) quae necessariun|2-j
est ab hippocorais (28) in s.olitis sacculis reporlari: >jt.
;5. Kal. Jul. CP. Arcad4o A. i. et Bautoke Coifss.83,
Non debent rustici , qui hippocomi appellaiUur .
perducendo equos , per publicum cursuni
indigna spoliatione vexari. Eart.
13. lidemAAA. FJoro P. P,
NOn (29) palimur hippocomos per eos , qui V(dis
utentur , indigna spoliatione vexari ; si quideni m-
nulli veredarii (3o) saga eorum dicuntur aiiferre 'el
praecidere. Quocirca per omnes judices , et curiosos ii)
miserabilis renioveatur (32) injuria ; scientibus ciics,
quod si observata non fuerit nostra sanctio , non sim
damna resarcire , verum etiani notam , et multam [ai
neglexerit, subire cogetur. PP. i5. Kal. Jul. TrevA'
LENTUMAiVO A. IV. ef NeoXER^O CoNSS.
i4- lidem AAA. Potamio E. P. Augustali.
NUblici (33) cursus exhibitio secundum locorum *:
suetudinem (34) . vei curjalibus , vei cohoH-
.(i) Z. 34. C. Thend. h. t.
\-i) Eoparaii ita dicitur (juiiitufn animal. l. 4- supr. de muri-
lciylilis. lib. I I. tit. 7.
(3) Finiehnn seu stcrcus cquile pro solatio hospiti relinquen-
dum , vide l. 12. 5- ^ed si pccoris. 2. Jjr', de usu et habitat.
fnst. de usu.
(4) Imp. Valent. A.
(5) /. 38. C. Theod. Ji. t.
(6) Al. additur , lege.
(7) Inipp. Lco ct Aiitliemius.
(8) /. \o. C. Theod. h. t. l, 2. Infr. decohovial. h. l. ti(. ^B.
(9) Nomini. <•
(10) Nec Yero.
(11) l. 16. >.: 20. Infr. h. t.
(12) Cuidain-
(i3) Est.
(i4) Etcniin.
(i5) Prosecutorcs.
(16) /. 41. C. Th. h. t.
(17) /. 2. Supr. h. t.
(18) /. 44. C. Th. h. t.
(19) Ji: Imp. Leo A. ,
(20) Pars legis 47. C. Th. h. t.
(21) lir-nuv : Quoniani ct eqnorura baLenda cura est , sexaginta
Ubras scUa cum freno habeat. ^ ^i ffipjn , yd «^fpTx 7»Tf« 70
pVfl,uo«rX«XOJ 3-n-ia ivtl)(00'KXc xx-a 7» tiao-» , KxxiiTHi U \V
h 7» dTtoiaa^pa-d-xt. A\erta vero ( id est , latcraliuiu quOtfl
tcrgo gestant : vocatur autem averla ex. eo , quod ave.,sa sit «t
jpsa libraruin sexaginta sit. Quod si quis praescriptura hanc i»*
dum transceiidLrit , ejus sella in frusta coraminuetur , et a U
iisci juribus deputabitur : excepta tamen auri ceutenaria sunlp J-
Synops. Basil. i']. c. 12.
(22) Impctratioue. al. moderaminis imperii.
(23) Vid. PaDciroll. rcr. memorab. Itb. 2. tit. 16. Ans.
(24) Contractanda.
(25) Arerta , quod esplicat Budaeus in tit. ad l. Cornel.de i-
(26) Ornamenta crant veredorum avcrtis applicita , itaDD. i^
(27) Nccijsse.
(28) Hippocomi dicunfur stabularii , seu equorum curai ;.
Glossis lirvoKOfjiO^ , Agaso , Equilio.
(29) /. 5o. C. Theod. h. t.
(30) Veredariis.
(3i) Curiosi sunt , qui curaiii totius publici cursus g«f'
3Iailre des Postes.
(32) Moveatur.
(33) /. 5i. C. Theod. h. t.
(34) /. 22. Infr. h. t. Consueludo in piibllci cursus exhibi"
servanda , ut hic. Unde notant , miilos cquosve condii'^''*
pluy cousiietwdiae recepta uon csse oceraE.dos. Corsetus ^iVij- 0 f
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS. io65
committi , vel his , qui (2) suo pericu- praestare corapellat. Dal. 7. Kalend. April. Rai>en DN
sima prafeclura sub competenli cautela ex- Tiieodos. A. i. et Rumorido Co.nss. 4o3.
■)us (i) debet
0 ab eminentissi
cipiunt. Daf. 3. Ral. Aug. CP. AftCADio A. 11. et Ku
Tino CoNss. 894.
i5. Impp. (3) Arcad. et Hokor. AA.
Dextro P. P.
SI (4) quis , vel pro uria (5) mutalione veredum su-
perduceudum osse crediderit , in quadruplum super-
4<
Nullus dux postquam duca^um suum inlravif , uii dehet
cursu puhlico ^ scd jumentis propriis. Eart.
20. lidcm AA. Aniliemio P. P.
1VrErao(i8)ducum ingressus semel provinciamsuam.post..
, - ,ry ■ \- n' • ' '^"otiiim [in]ilineribus faciendis cursu , atque ancrariis
iuclorum (6) ammaimm prelium fisci juribus (7) mfe- ipse [ sive ] suum (19) utatur officium , sed expeditio-
•at. Datum i5. Kalend. Apnl. Mediolan. OtYUMO , et nem mditarcm jumeutis propriis exequatur. De cohortali-
?ROBUo Co^ss. 395. nis (20) eliam officiis eadem leee sancimus : ne nuis ex
H
ge sancimus : ne qu.» ^^
„ ,. , ^'S P^^' provinciam suara disourrens , veredo uti conetur
ib. lidem (8) AA. Remilheo duci Armeniae. m posterum , cum sacra prohibitum sanclione cognoscat.
Is (9) tantummodo utendi cursus publici facultas Quod si quis ducum , vel apparitorum , vel cohorlalium
concessa est , qui legati (10) de diversis geniibus ad ofliciorum lemerario aniraoeaqus decerniraus , conlpraneu-
lostram clemenliam properare festinant. da pulaverit : per singula aniraalia , quibus usus fuerit ,
singularum librarum auri illatione multabitur. Dat. 4
Niy. lidem AA. Lucentio (11). Non. August. CP. DD.ISN. Hojnqrio vu. et Tueodosio u*
Emo (12) muhoucm mutationibiis depulatum , vel AA. Co.mss. ^o^.
per solicilaiionem , vel j^er rcceptionem (i3) subtra-
ere audeat , decem libras argenti poenae nomine inferre 21. Impp. Theod. et Valknt. AA. (21).
jformidans Dat. 12. Kalcnd. Murt. il/eJio/. Ho.xoRio TVrUlIus (22) penitus (23) cuju.libet ordinis, seu dignita.
L, IV. el EtTVcii. CoNss. 398. l.\ tis , vel sacrosancla ecclesia , vel domus regia lem-
regi
pore expeditionis (2^) excusatiouem angariarum , seu pa-
rangariarum habeat.
22. Imp. Leo A. (25) * P. P.
18. lidem AA. Messalre P. P.
A Nimalia (i4) publica dura longe raajore (i5), ac per-
rA. iniquo prelio pabula seslimantur , per mancipes ,
tque apparilores aperte vexantur : ne id contingat , su- /"^Ursum (26) ambularem (27) ab omni Orieniali ira^
Innilas tua disponat , ut nec pabula rautationibus de- l-J clu , necnon ab his civitatibus aliarum regionum ,
nt , nec provinciales ulira , iiuam justitias sinit ratio , quarum inslructio tui culminis meminit , toUi amputun-
isgraventur. Dat. i5. Kal. Decembr. Sxihciiojve , et que decerniinus : ita tam^n ut iu traiisilu foriissiinoruin
unfLiAwo CoJNSs. 400. . militum quando nostra seretutas disposuerit , ex ahis ad
aha eos loca deduci , evectionesque animulium secmidunx
19. lidem AA. et TnEODOs. A. Septirao consueludinem a nostra fuerint serenitate consecuti , et in
. Procul. Afric. armorum , lam confeclione , quam translatione servala
Omperimus (16) provinciales , et pabula , et pecuniam consueludine , in profectione , quiueiiam legatoium ani-
>J pro [ cursu ] equorum cursualiiim solenni ratione raalium dominis , qui ea soleut accepta mercede locare ,
juferre , et exlrinsecus etiam paraveredorura onere prae- pra?benda pensio , arccC ("28) tui cuhninis iniputclur , tral
ravari. Provinciarum igitur rectores procurent , ne un- ctalorias videiicet animahum super memoratis causis uid-
uam cursus pubHcus veniat in querelam , et occasio de- Vi- alii judici , cujuscunque sit dignilalis , nisi tuo lan-r
'ptionis curiales (17), vel provinciaJcs aniraalia indebita tummodo culmini , faciendi liceuQum putere decernimus.
^^\ Co''"'"'''''''^ apparitorcs , praesidum pcrpetiii cohortalini , et
■iicliciarii curam liabcHtes mansionum cquorum dicuntur Patricio
'.ud Tlialolaeum 45. Basil. 1. /. 7. Jiifr. de cohortal. h. l. tit. 58.
oj/icialf^s , supr. de episc. et cleiic. caetcra vid. in l. iq. infv.
-■ cohortalib. h. l. lit. 68.
(2) Quos.
(3) Al. Imp. Zcno A.
(4) Pars lc^is 53. C. Theod. Si quis vcl unam mutationcm
cursus subaudi ) pra:lcrTcclus fuerit , quadruplum aniraaUs pie-
um pcrsolvat. 67. Syiwps. 17. c. 36-
(5) /. 4. supr. h. t. una mulalio , une poste.
(6) Supradjctorum.
(7) yiribus , qdod magis rrobat Cuiac. quia in lib. vcter.
L-quciitius rcpcritur.
(8) A\. Llem A.
(9) Pars trgis 5^. C. Th. h. t.
(10) Vid. /. 9. supr. h. t. Goth. Privatis non licct uti cursu
iblico , nisi lc^afis divcr,snrnin ijcntium ad coniilatum fcslinanti-
is , vidc porri) Joai.iuin Aurpacbum lib. 1. siiti^ul. allocat
>P- 9 <■' M. 0. c. 3i. Mod. s » •
j(ii) Al. Vinccnfio P. p.
(12) Pars t,.t;is 58. C. Th. h. t.
(13) Al. ohreptionem.
('4) '■ (Jo. C. Theod. h. t.
(i5) Miiiorc.
C).6) /. 04. C. Theod. h. t.
Tom.iy.
(17) Curialis,
(18) /. 9. supr. h. t. l. 66. C. Thcod. h.t. Curru pullico suis
in ncgoliis duccs et prsesides provinciarum ct minisfraiitc» (.ii apr
parilorcs , ne utuntor , si socus fccciint , in animalia singula sin«
gubs auri libras sol\unto. Sj. Synops. Basil. 17. c. 20.
(19) Suo utatur officio.
(20) Coliortalibus.
(21) j4l. Iinp. Anastasius A.
(27) Eclog. lib. 5. tit. I. ex lib. 56. tit. 17. cap.li. et 22.
dixi ad /. 11. supr. de sacr. Ecct.
(23) Conjiinge cura /. 11. supr. de sacr. eccl. ct l. 2. snpr. de
qiiib. mun- i'c/ prcBitat. nein. l. 10. tit. 43.
(24) /. II. supr. de sacr. ecci. t. 1 . /. 2. supr. de (jui!?;is mu'
ncrib. IJ>. 10. tu. 48. /. ult. in fin. ff. de muneribus.
(a5) Al. Justinus.
(26) Ecl. ibid.
(27) Quidam logunt , clnhularem. E^t autcm clabula , vehicidi
gpnus , dc quo vide hic Gicecos Syn. Basil. 1. ?x lib. 56. Ui. 17.
c. 22. ox(ia«7(U'.'.
(28) AiciE sive mcn.sx P. P. in quam canones scu tributa infc-
rcbaiitur , lit ctiaui incntio in /. 6. supi: de cxact. tribut. l. 10,
til. 19. /. i3. supr. de susccptorib. I. 10. lit- "^o. l. u.'t. it.ir.
de apparit. Praf'. Prwtoiio h. /. lit. 53. /. 9. Cod. Th. dc in-
diilg. debit. fuit et arca quDestoria. Symraacb. in epist. arce thca*
tns P. urbi. Julianus AW. 63. c. i. addc /. i^- ^upr. h. (,
i34
io66
LIBER DUODECII\IUS
33. Imp. (i) AnAstAsiijs A.
JUbemiis nemiui lice.e cnjuscunque scliolse , vel ofTicii ,
vci rriilitia2 , seu condilionis per lolius Oiientalis ira-
ctus paries , ob quaincunque causam proficiscenli , seu
redeunli (2) , sdpra unum vereclum , unumque paravere-
duui 5 cum evectione tarrien judioiali movere (3) : nisi
^ipecialis (4) ei prsslita sit nosirce sercnitalis quatitatem
animalium continens eveclio : exceptis proculdubio his ,
qui pecunias puljlicas develiunt : cum in hac parte sinc
iiostra quocjue speciali auctoritats tanta conveniat auima-
lia moveri ^ quaiita transvehendce pecuniae summa , et
ejus tuitio deposcit : quinquaginta librarum auri his fq~
liendis condemnatione , quicunque nostra jussa quolibet.
niodo , seu tempore violaverint, seu violare concesseriut.
T I T. iilf.
DE (5) TRACTATORlfs ((5)", ET STATIVIS.
3. Imppp. (7) TiiEoDOSi Arcad. et HowoR.
AAA. Rufmo P. P.
TE.actatoriae (8) cum stalivis (9) solitis tantummodo
hiduum tenqius accipiant : nulli vero penilus cum
necessarjis sibi personis pr^beantur , nisi his tanlummo-
do , qui animalia (10) ^ alque eos (11) sacro usui neces-
i-ios (12) prosequuhtur (i3) : ila tamen , ut his dimissis
in traclaloriaruni corpore , qainque (i^) dierum nume-
rus adscribatur : ut nuHus ultra (i5) hoc temporis spa-
tium ad residendum , in quo hbitum fuerit loco, copiam
nanciscatur. Datum r. Kalend. Seplembr. CP. Aucad.
A. ii. et RuFiN. CojNss. 892.
T 1 T. LlIT.
D£ APPARITORIBUS PRkFEcf ORUM PR^TORIO
ET rRlVlLEGUS EORUM.
i. Impp. (16) VAt.ENT. et Valens AA.
Mamerlino P. P,
PRaefeclurse (17) cornicularios , qui annis singulis ex-
eunt, post transactos corniculos nostrara adorare (18)
purpuram volumus : quo honore perfunclis , cum jam
missionem tenuerint fig) liberum otium damus , ul ad
su-ceptionem , vel cujusliijet necessilatis ofticiuui miniine
devocentur. JJalum 3. Kalend. Februar. HJcclioL Valoti'
NiANo , et Valente AA. Co-vss. 367.
2. lidem AA. Zosimo pr^sidi Epiri nova.
^Ra^fectianos (20) ad perniciem provincialium exactio-
nibus (21) in provinciis , vei potius lucris Vel
quKStibus suis sese immiscere vetanuis ; pra-;lerea \t>
liorreorum gercre cuglodiam , vel curiarum (22) jus, at-
que arbilrium sibi prsesumere[his dencgamus (23) ]. Ho-
rum si quis praesentis legis temerator existat , volumu'
eum competenti raotu et indignalione perceili. Dat. 14.
Kal. Decemb. Mediol. Valeintiniano et Valente it
AA. CoKss. 373.
Cornicularii , primiscrinii , et mimerarii propfecti prmoric
sortita laborum reijuie privilegiis hic insertis
gaudent. Bart. 1
4. Impp. (24) TiiEODOS. et Valent. AA. Zoilo
Praefecto Prtetorio.
C^OrnicuIarii (26) , et primiscrinii , numerarii insupei
J qui in officio luae subiimitatis per ordinera obsequiis].
militise terminalis , desideratam laborum requiem sortiuuj'
tur : pro multis erga rempublicam sudoribus'ab omnibus
indiclionibus tam mililarium quam civilium judicum sera-
per habeantur immunes , et civilium tantum judicum ,
non etiam militarium jurisdictioni subjaceant. Huic san-
ctioni addendum esse censemus , ut si quis praefectia-
nus (26) dum mihtat , vel post depositum cinguium , si-
ne testamento quod legibus comprobatur , nuUisque ab
intestato successoribus dereliclus , fati munus impieverit .
omnes ejus palrimonii facultates provisione magnificae tu£
sedis non fisci juribus , sed arcae (27) lui culmiuis ratio-
nibus vindicentur. Scriniariis autera [ et ] exceotoribus,
caelerisque qui in ollficio tui culminis raerent (28) : cum
iu legione (29) prima adjulrice nostra militant , audien-
tiam tautummodo in causis in quibus pulsanlur , tuae cel-
(1) Al. Justinidnus.
(2) Yid. /, 2. supr. h. l.
(3) Movere eqiiiini , cst co uti , ut hic et l. 4- supr. h. t.
ita movere arliia , armis uti , l, umc. supr. ut armor. usm.
iib. 1 1 . lit. 46.
(4) Specialitcr.
(5) L. 8. C. Thcod. 6.
(6) Traclatoria diplomata suUt quse dantur hussis , vel cvo ca-
tis a principe . cursu publico uf:entil)us , adsciiplis eliain stativ s ,
2d cst , diversoriis et hinnsionibus , quibus alantur suniptu puldi-
GO. Cujac. hic. al. tractatcribus et siationariis , t. 2. C Th. h. t.
(7) ^l. Imp. Constantin. A.
(8) Tractatores,
(9) Ut hic , ita eliain tractatorias accipe in l. pcn. supi: tit.
prox. l. 2. supt. de dcsert. l. 8. C. Th. de curs. publ. l. 2. C.
Th. de dom. et prot. et lib. 3. legum Longobardicaruni. Mod.
(10) Cursus pulilici tractatorias , scu dipiomata qui habciit ,
jus stativa babcndi , id est , uUo loco considendi lion habent ,
tiltra biduutn.
(11) De fciis , vid, suiyr. tit. de Vcnat. ferdr. lib. ii. tit. 44.
(12) Nx3cessario.
(i3) Ut qui cquos ad printipcm dcducunt , quinque duntaxat
ifliebus rcsideant et alantur in singulis urbibus. 7if liic. Huc ain-
plius colJigit Corsetus sing. Gabella si alicni. Poteslalc alicui fa-
cta frumenti extra territorium evelicndi , scptem dierum spatiiim
ad cam rem dari. Atquc ila h'cet opcrarum exactio vetita sit. l.
toi. supr. Nc cpercE n coUatorib. exigantur. l. 10. tit. 24. l. ad
porlus. 7. supr, dc oper. public. et cquorum pcrsccutio. l. i.
Supr. Ne rusticani ad ullum. obsequium Ub. Ii. tit. 5^. noa ta
nicn equorum prosecutoribus ministerium prohibitum. ut hic.
(i4) Prosecutio cquorum dicitur hic , ut auri. /. unic. suvr, ^
de auri publici pcrsecuiorib. l. 10. tit. ^2. pubiicarum fuacliO' \
iium. /. q. supr. de curs. pubi. Ji. l. lit. 5i. frumentorum
Cassiod. 4-
(i5) Intra.
(iG) Jl. Imp. Leo A. . ,
(17) E\ C. Tkeod. lib. 12. iit. 10. /, un. confer. valde enini ^
immutata est , /. 3. in pr. infr. h. t. \
(18) A id, /, I. infr. tit. prox. l. 7, supr. qui militare, h.
1. tit. 34, ■
(19) Id est , obtinuerint , ut alias ScCpius, s
(20) Prrefcctiarios. Pr;T;fecliani autem hic sunt praefecli Prsto-
rio apparitores, adde /. 3. fnfr. h. t. l. 8. supr. de offic. rect<r
j-is provinc. adde tit. Cod. Tii. Ne prosfecliunus. lib. 12. '''•.I^'
(21) Apparitores Proefectorum praetor. cxactores , liorrearii ■
dccurionrs csse non possunt.
(22) Curarum , in C. Th. tit. ne prccfect. exam. etc. ex q"'
haec lex est , /. 12. C. Th. 10,
(23) Absunt a C. Th.
(24) Imp. xVnaslasius A.
(25) /. 1, supr. h. t.
(26) Prafecliarius. /. 2. supr.
(27) Arca3 P. P, fit mentio in /. 22. supr. de cursu pubi i'- ,
I. til. 5i. ubi dixi.
(28) Inhasrent.
(29) Do Jegiouibus dixi ad /, uh, supr. de castrens.yecui.ttiiii^
(udini deputamus. In provinciis vero commorantes , re-
oribus earum eos responderc jubemus , qisi publicum
fficium aliquod eis injunctum sit.
T I T. LIV.
DE APPAIlITORIByS PR/EFECTI URBIS,
Qui adrniniilraverunt officia ^ officio finilo principi^
purpurain non adorant. Bartol.
I. Imppp. Grat, Valent. et Theod. AAA.
Principio P. P.
^Rseter eos , qul de ofiicio eminenlium potcslatum ,
. numoro slipendiorum , et curriculis evolutis , urbis-
le praefeclurs serenitatis (i) nostraj annis singulis at-
igore purpuram (2), veuprarique praecepti sunl ; uulli
CODICIS REFETIT^ PR/ELECTIONIS. 1067
2. lidem AA. MamGrtino P. P
QUi (12) in offlcio magistrorum equitum ac ped ilutn
railitium sortiti sunt : ordinis siut militarii.
3. Impp. TiiEOD. et Valent. AA. Basso (i3) P. P.
PRobari appuritorcs magisleriaj potestatis ne([ue cu ria-
les (i4) in aliquo officio , nc(|ue cohortfiles , ne que
ccnsibus (i5) adscriptos volumus (16). Dat. prid. Non.
Mart. CP. Cyro V. C. Cons. 441.
Numerarii illustrium , completa miWia , e.t prinripatus
munere functi gaudcnt prifilegiis hic inserlis. Bart.
4. lidem AA. ApoUonio.
NUmerarios virorum illustrium magistrorum miiiturn
lam prsesenlalium quam Orientalium , qui ordinc et
iguic .junniiiuu ^^z;, vcwr. a. ..j^«w ^,....^^^,.. o.. ^.. slipendiis raililiie fueriut decorali , exeuntss , tribunis
jorsus eorum , qui provincialia officia peregerint , tran- praetorianis partis militaris , sudoribus eorum beueficiutn
liliitatis nostra; muricem adorare sit liberum , omniuru deferentes , sociari prsecipimus : ita videlicet , ut post
ffragiorum obreptione cessante. Dat. i^- Kal" Oclob. completam militiara ab omuibiis indictionibus tara nuli
huilan. Arcau. A. et Bautone V. C. Conss. 385.
)
xibus addicetur (9). Dat. 7. K.al. Jan. Ravennx , ptione muniri : caeteros (22) vero qui supra hujusmodi
D-\0ft. A. XI. Ct CONSTANTIO II. V. C. CoNSS. ^IQ. - - •' * ' '" = = "'^" mMIrnnl,..: ^r
2. Impp. (3) IIoNOR. et Tiieodos. AA,
Palladio Praifccto Prsetorio.
Uicunque (4) iilustris urbanae sedis apparitor clan-
ac-
deslina fraude pistorem (5) concusserit (6)
cusatus at'iue convictus , pcrpetui (7) panificii (8)
tarium quam civilium judicura semper habeanlur imrau-
nes : principatus vero munere functos , tribunis vigiiuia
militaribus aggregari volumus.
5. Imp. (17) Anastasios (i8) * magistro militum.
EOs qui in officiis veslris^ig) inerentes,statuforum (20)
(antummodo numero inserli sunt , fori (21) prarscri-
T I T. LV.
DE (lo) APPARITORIBUS MAGISTRORUM
MILITUM ET PRlVlLEGUS EORUM.
I. Impp. (11) Valent. et Valens AA. ad
Arthemium correctorem.
)Ui sese in officiis raagislrorum equitum ac peditum
mililare monstraverint , ob omni nominationis iiiju-
ria excusentur. Dat. i3. Ralend. Octobr. Aquilani.,
cc. i5. Ral. Novemb. Salerni , Divo Joviano , et
ARRONIANO CoNSS. 364-
CO AI. seve.ritatis.
(■^) /. I. supr. de prcepos. sacri ciibic. h. l. tit. 5. l. ^. supr.
consiilibus h. l. tic. 3. /. i. supr. til. prox. HujusmocU oscu-
m priiicLpis ( qnod sc. princcps a suis subditis accipere , iion
re solcbat ) talratuiii dicltnr a labro , ut ab ore oscuiuio : quod
ret labris luanti adinuta et facta , deindc purpura principis , vel
nuflexo , (jitKiifjia. fitj-iKiKov , da-vxnKOy /3«a-j\j4)?. Et lisec prin-
5alis adoratio , vcncratio principis purpurse ct iraperii , /. i.
pr. de appar. pr(ef. prat. h. l. tit. 53. et hac le§e. vid. Cu-
j . n. observ. 27. in Jin.
(3) Al. Impp. Arcad. ct Honor. AA.
(4) Ex lib. 14. til. 3. /. ult. Cod. Th. cx quo hic quccdam
» if detracta.
1(5) Concnssio pistorum vctila : et sic vetitum , ut nc Praefe-
js ur])i , cjnsvc apparitores , cnm pecuniain puljlicain ex arca
inKntaria j>isloril)us frumento publico enieiulo adiiumerant ,
itores conciliant. l. a. iupr. de fiumcnto uib. ConstaiUinnp.
. ii. tit. 23.
(6) AI. CDiicutierit.
(7) Pcrpetuu , in C. Thcod.
(8) Panilicii nexus , pislorum corpiis.
(9) Poense spccics cst corpori alicui addicl , ut hic , urbanicia-
i , id est , o/litialis seii apparitor P. urbi , corpori pistorum
dicitur , ct iu coiinis pi-Iorum damnatiir , ut hic , sic monachi
jecta stola , vcl Inhonio in curiam vel cohortein transreruntur.
ov. 5. 6 di.\i ad /. 38. supr. de decur.
(10) Erhg. Itb. 7. til. 6.
(ii) Al. impp. Thcodos. et Valeat. AA.
o
numerum railitare noscuutur , quasi nec militantcs , ec
apud (23) illuslrissimas prfefecturas , et apnd clarissi-
mos(24) provinciarum reclores de quolibef pulsari et con-
veniii , et sine cinguli proescriptione reipondere n?gotiq
sancimus. Dat. 2. Kon. Mart. CP. Cyro V. C. Cons. 441.
T I T. LVI.
DE APPARITORIBUS PROCONSULIS
ET LE&ATl (25).
1. Imppp. (26) Valejjt. Tueou. et Arcad. AAA.
ad Flavium Proconsulcin Africa?.
Fficio (21) quod tuis meritis obsecundat , non curia-:
' lem (28) queniquam , nec ex caeteris (29) ccrpo.i-
»
(12) Apparitores magiari mililum , mihtes esse vidcntur , hoc
autem idco dicitur , ut eos castrense peculium lialmre po=se oslen-
datur , Synops. Basil. 7. tit. 6. ex lib. 56. «'^ i7- c 3o.^
(i3) Ariovindo niagislro militum , m ISov. Theod. tu. I4. /.4.
unde hac lex desuinpta eit $. probari autcm. al. Imp. Martian. A.
(i4) Apparilores , magisteriae potestatis esse nou possunt , qu»
curiales, vel cohortales , vel censibus adscripti.
(i5) Adscripti censibus , adscriptitu. «,-.«» »
(16) Miilla tum in princ. tuin in fin. c Aof. Tneod. trttract^
sunt , sed ca integra extat.
(17) Al. [ideiK AA. Arnohio magistro mUUum.
(18) Al. Zeno.
(iq) Al. nosiris. . . • . . .• •
(20) In scliola raagistri ofriciorum apparitoram alu s.atuti sive
intia numerum , alii supernumerarii , ut hic.
(21) Foruni appsritores intra numerum seu numeraru magislr»
ofliciorum scrtiuntur apud magiftrum offioioruin.
(22) /. 3. .nipr. dfi ofjicio magistri milituin.
(23) Forum soiliuntm apud Pra;fectum pratorio appantorei,
siipcrnnmcrarii , niagistri officiorun».
(24) A iros clarissiiBOS.
(25) Lcgatis.
(26) Imp. Conjtantinus A. . 1 • i- •»
(2;) Apparitor proconsulis esse non potcst , qui Yel cunalis s:t ,
vel alterius corporis.
(28) Naturalen».
(29) Puta pi.-lorum aul trapezitarum.
To6S
bi!s volumus ftpgregari ! at si qul erunt inter apparitores
iiujusmodi , reslitui eos muniis debilis mox jubemus.
. 2. Impp. (i) Arcad. et ITonor. AA. Dominatori
Procons. Afric.
APparitioni tuae , et legatorum quadringenios (2) cen-
suimus depulandos , et de his duntaxat quos esse si-
bi delractos reipub. membra non queruntur.
3. Impp, Arcad. et Honor. AA. (3).
1N proconsulari (4) provincia officium proconsulare
postulet quod exigere consuevil , nec alienis se paiti-
•bus impudeuter inserat.
T I T. LVII.
DE APPARITORIBUS COMITIS ORIENTIS.
I. Impp. (5) ArcAd. et, Honor. AA.
IN officio comilis Orientis non araplius quam sexcen*
li (6) apparitores habeantur quos quidem publicis
«ecessitatibus novimus abunde suppctere (7).
T I T. LVni.
DE (8) COHORTALIBUS (9), PRTNCIPIBUS ,
CORNICULARIIS , AC PRIMIPILARIIS.
De stationariis.
01. Imp. CoKSTAMTiNtrs A. edicto suo ad Afros.
Mnes staiionarii (10) neque superexactionem audeant,
neque carccrem (11) habeant (12), neve quis per-
sonam , kcet pro roanifeslo crimine , apud se habeat in
custodia , scieijs quod si quid tale fuerit commissum , ca-
pue puniendus est. PP. 6. Id. Maji , Chartog. CoN-
STAisTiwo A. IV. et LiciKio IV. CoKss. 3i5.
De Sacra prohatona.
2. Impp. CoNf.T^NTiNus el Corstans AA.
Tauro P. P.
Ullus Judicura quemquam sine sacra (i3) probaloria
probare audeat , vei proyehere. Excipimus tamen
LIBER DUODECIMUS
N
o Ific a Provmcialia (,4) cursus publici solicifndinem su
slmentia : nec eunn lanlo munen ad.nlniculum tZl
pubhca (i5) permuut utiluas (.6). Dat. 6. Ka]r.„d\'
nuar. ^l^A^oL Accept. 8. Id. Jul.' Daxia^o et cLt
Co:<ss. 358.
«o et Cerealh
De cohortalibus Syrice.
3. Imppp. (17) Valent. Vale.-^s , et Grat
AAA. Festo Consulari Syriae.
QOlita Cohortalibus (18) Syria. privilegia , qus a D
O Diocretiano porrecta sunt atque concessa ,'n?s quoqa;
pon-exnuus : ac jubemus eos non ad solicUudmem^E:
g« (igj , non ad funclionem naviculariam devorandos
non mvitos curialibus ccxtibus adscribendos : verura per'-
acto labore militia. , pastus (20) primipili '(21) co«p..
enti seduluate functione transacta^ p.^rogativam TS
his recusationis offeiimus. Dat. 6. Non. Octobr. Valeht
et Valewte AA. Conss. 365. '
De officialibus Reclorum Provitwiarum.
4. lidem AAA. et Gratianus A. Probo P- P.
/^t-ficia Rectorum Provinciarum tua? Magnificentia li- f
W teris volumus admoneri , ut susceptos in officio pro-'
prio , vel probatos , cohorlium (23) uomine , vel f^i^
legionum privilegus existiment inserendos (25). Dat 16
Ral. Jun. MoDtsTO et Arintiieo Cojmss. 3-12.
De primipilario plures flios habente.
5. lidera (26) AAA. Modesto P. P.
QUicunque per Osroenam (27) Primipilaris majore la*
tatur numero hliorum , unum loco suo veluti here-
d.lario jure substilual , alterum pro araore patria
^desena? (2b) cunaj tradat obsequiis : cEEteris qua (iq)
voluent mihlia provisurus. Sin autem duos tantum pro*
creaveril: cohorli satisfacere cogatur , et curia?. Quod si
unum procreavent , eundem ordini patrife restimat , nuL
lo conua hanc formam beneficio valituro. Damus sane (3o)
h Af.icf ■ ^'"^^P* "^"^'"^- '^''^'^' '^ ^'^^- ^^^- Proconsu»
(2) Apparitoies quadringentos proconsul Africje ohm habuit.
K^o) Al. lidem AA.
*.i'^^ ^^vinciaii Provinciarum. qpijeaara Proconsulares : hoc ai..
tcm verbo G.-.C. nUelligunt Asiam et Corintl.um , CuJadurA l
(0) Al. Imp. Zeno , al. Tl.eod.
yl ^PP^^i^ioies sexcentos Comes Orientis habuil
{Jj) butr.cere.
(8) £ 8. C Th. 4. Cohorlales qui , dixi ad /. .4 siw}- Je
cursi, puhlico. h. U. tit. 5,. e^ ad l. ,0. inf)-. h. t. '
nxtoJum. '°''''''' '""' °^^""'*'' pr^Mdum yel cousularium et cor-
ii^'ut ^lfTf '""' « .7.^°':t"l'>^ , i ,. supr. de cUnos. h.
O.) Carcer inie.dictus sta.ionaiiis : lirio omnihu.s privalis. addc
»nJ" \ 1-^' '">"■ «'P'- "^e cu7iosis.'h. lib. tit aS Pn«r,rtt
9^} 7'*^^ '• 9- "'f'-- de divers. offic.
<\V\ r„?" '"^'';/^'^. ''""" puhlico. h. lib. tit. 5i.
V*} GurHis pu.Lci comm.dUas ad publicam utilitalem pcrtitvd.
<i6) Auctoritas. \ \
(»7) Al. Iinpp. Arcsd. et ftonor. AA.
(.8) Cohorlalium consuiarium Syrias qure privilcid,
(.9) Bastaga munus e.-at ferendi res necessarias ""ad exercitu.-a.
Ai. hastagia , al. iilrumque deesl.
(20) Primipili pastus. vid. /. 7. infr. h. t.
(21) Primipilum hic accipe pro annonne militaris exhibitione et
cura. vid. l. I s^ipr. de cnndict. ex leee. ct i. i. 3. 3. L infr.
de primipdo. h. lib. tit. 63.
(22) AI. post primipdi competenii sedulitate fimctionem transac
tam , scd rectior videlur excusa leclio.
(23) Officialcs rectoris provinciffi , nomine cohortales : privik-
gio legionarii. '^
(•<4) Et legionum, c.t Graecis legit Cujac. i
(25) Iiirerendos. (
• V^\^"ilTP- ^'a'entiuiani;s , VaJcns et Gratian. Modesto P. ?• ^
ia Cod. Iheod. lib. 12. tit. I. /. 79. unde hjec lex desumpta «t. ^
(27) Osdroenam , in C. Tlieod. al. aliter.
(28) Sic legitur in C. Thcod. al. Osdroseen<E : s^ ^dessa eJt
uibs provuiciae Osrocnee. Cujac. hic. >
(29) Quam voluerit militiain.
(30) Autem. >
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS.
069
atn tam patribus (1) eorum , quam ipsis , qui
k
•^]
[^gis aucloritale civitalum obsequio aggregantur ,
s quos Curialcs patrocinio Principalium invenerint
-;ri (2) , in mediiim proferant : ut [ et ] ipsi si-
,, officiis deputali , pareant (3) impeiralis. Dat.
]|»n. Decembr. Antiochice^ post Consulat. Gratiani
|. et Equitii V. C. 3j5.
Ve ddictis.
Irtjppp. (4) Grat. Valent. et Tiieod. AAA.
Neotherio P. P.
'iApparitor defugerit criminosiJ^(5) , Ediclum , quo
^levocari possit , adjecta conditione legibus subsequa-
ir cui nisi fucrit salisfaclum , mcrito in lalitantem a
ide pro qualilate peccati sententia proferatur, Veniam
ii| talibus non permittimus , nec indulgentiis crimina
ibivamus. Dat. prid. Id. Jun. i>/cf/io/. Arcadio A. i. et
ArowE Cowss. 385.
Ije Apparilorum laxatione , et remissione.
Imppp. (6) Valent. Theod. et Arcad. AAA.
Taliano P. P.
Idinariorum Judicum Apparitores (7), qui vel Spe-
_, culatorum (8) , vel Ordinariorum altingerint gra-
niL nuUo aiinorum numero , nuUa slipendiornm con-
nlatione laxentur priusquam primipili (9) pastum di-
?s1 rationc compleverint. Quod si anie debitum locum ,
uhuic functioni habelur obnoxius , vel aegri corporis
ihjn , vel defessae senectulis exlrema ad impelrandain
ir'.em crediderit practendenda , non prius otio condone-
quam omne , quod Primipilo debetur , expetiderit.
etiam , qui pro sceleribus suis soluto militia; cingulo
cuntur infamise : ne intcgro peculio sub hac occasio-
a;tentur , ita condign* ullioni eos volumus subjacere,
UDCtioni quoque , qua; extremae militia; debelur , ni-
cx eoruin facullalibus sublrahatur. Dalum 3. Non.
i , Mediolani , Timasio et Promoto Co.nss. 389.
De adceratione.
8. Impp. (10) Arcad. et Homor. AA.
Eullivniio Vic. Asia'.
jPecicbus Primilanbus adaerandis (i 1) eadem pretiorum
J taxatio servctur , quce in venaliLus publicis poterit
Q
Theod. iu iliio
Anliocliioe Jiost
) /. )3. C. Thevd. 5. eod.
) Exciisato.s.
) Caioant : scd exciisa lcctio condinialur C.
additm- sub.^^ciipllo ; D.it. 3. Non. Deccinl).
s. Grat. A. 3. ct Equilii V. C.
i) Al. hnpp. llonor. ct Thcodos. AA.
)) Do colioilaU criniiuis rco ct latitanlc proescs provincix
CjTOSCil.
}) Al. Imj). Tlicodos. A.
;) Ordiiiaiii jtidiccs in hbris nostris sunt jnacsidcs viri claris-
i , non viri spcctabilcs vcl illiistrcs. l. i, supr. dc. prox. sacr.
u. l. lUt. iiipr. Jn lund. multar. l. onmes. supr- de epirc. et
: Grwci i/ufix^iixbi \ocaiif. Ncv. 20. et 113. in Prasiciinu of-
o sunt Princiics , cornicnlarii , conuncnlaricn.'-cs , nimurarii
1; tabularii , adjuloics , suliadjuwx, ab actis , a libcUis , cxcc-
Ifrcs. Sunt ct qni sjuculalorcs dicuntur ct ordiuarii , ut Cod.
Weod. tit. de iis , qua'. adm. vel ojp. pidl. s:er. trad. Mod.
■(8) Spcculatorcs dicunlur , nou spiculatoics , ut in i. Dtvus.G.
\Ys. Paiiincidaria. ff. de bonis dnmiiaf. ct Marci G. vers. 27.
rcperiri. Datum 5. Kalend. Mart. CP. Arcad. jv. et
llojNOU. 111. AA. Co>ss. 39G.
De Apparitoribus per lUvricum.
9. lideli (12) A.^.
PEr Illyricum ( in quo plurima ac maxima necessita-
tum publicarum emolumcnta ofiiciis conslat Proesi-
dalibus expediri ) centeni numero singuhs Judicibus ob-
secundent : nec ultra hunc modum , vel ad niihtiam ul-
lus adspiret , vel connivenlia judicum perseveret. Adhi-
bendi autem sunt ad hujusmodi minisleriorum obsequia ,
non illi , qui vano militia; nomine immania lucra secten-
lur , sed (|ui uecessitalem officii soliciludinibus debitis
exequantur.
De nomine in matriculis reciprendo.
10. lidera AA. et Tiieod. A. Anthemio P. P.
Uicunque chartas (i3) , vel tabulas , vel quodcum-
que aliud ministerium cohortalis optaverit , non an-
te (i4) accedere permittatur ,nisi ejus nomen matri-
cuhs receptum primitus fuerit : poena proposita his , qui
contra statuta coelestia crediderint suscipiendos ahquos ,
aut quodlibet eis (i5) officium injungendum. Dal. 16.
Kalend. April. CP. DN. NN. UoaoRio vu. et Theodo-
sio n. AA. Co^ss. 4o7-
De ignominiosa missione.
11. Impp. HoNOR. et Tiieod. (16) AA.
Anlhemio P.P,
SI quis ex grege cohorlalinorum , urgenle criminis in-
seclationc slipendiis fuerit exemplus , aut otio tradi-
tus (17), quietis artibus immorelur , aul si ad prislina sa-
cramenta precum miseratione maluerit repedare : indul-
tum nostras Majeslatis oraculum Amplissimaj tua; Sedi of-
ferat allegandum. Daluni 14. Kal. Mart. CP. IIosoRio
10, et Tiieod. VI. AA. Cojnss. 4' 5.
Ne cohorlalini ad aliani adspirent dignitatem , 1 . vel
niililiani , 2. sive fortunant. 3. De negotialoribus
et ergasleriis adhcvrentibus.
12. Impp. (18) Tiieodos. et Valent. AA.
Isidoro Praefecto Praetorio.
SI (19) Cohorlalis(2o) Apparitor, aut obnoxius cohcrti,
ad ullam adspiraver t dignitatcm , spoliatus omnibui
A«V doii. Hinc Suctonio spcculatoria caliga. lidcm Tcsscrarii Plul.
in GaWa. vid. plura apud Cujacium 6, observ. 33.
(9) Primipili pastus liic dicitor , ut /. 3. suyr. h. t. uude
admoncmnr , primipilum es$e aiinona* niilitaris cxiiibitioncm , uk
ct /. 6. C. Tlieod. h. t. Tkeodor. Hermopolitcs 9. tit. 9.
(10) Al. Imp. A'alcnlin.
(11) In ada-randa annona" uaiUtari , scrvanda sunl prctia fori
i^crum vcualiuin.
(19) AI. Idcm A. et Mnrtiaii. A-
(i3) Y.\ coliortalium t;rof;c ( dc coliortalibus di.\i ad /. i4«
supr. dc cursii publico ) plciuiiqiic a}.>uiiKbantur , qui t.ihulas ,
vcl ciiarla.s fiscaliuiu dcbitorum tr.ictarciit , ai;crci)t , adniinislra-
rcnt , ut hic. Hi quia cliartas tractans , cbailuiarii quotjue dicti.
(i4) A'!tex:cdere , al. antea cedcrc.
(i5) Ejiis.
(16) Al. Inip. Lco A.
(17) Tnhidus.
(18) Al. Imp. Zono A.
(15) /. i3. /. I j. iiifr. h
(20) C. Theod, 12. i
t.l. i3. supr. dc ojf. rcctor, prcvinci«'
10^0
impetrati Iionoris insignitus , ad stalum pristinum revo-
cetur : iibcris etiam in tali [ ejus ] conditione susceptis,
forlunEe i^atriac mancipandis.
§. 1. Quod si quis ex his ausus fuerit uUam afFectare
miJiliam , nulla praescriplion^ temporis muniatur , prcC-
ter cam scilicet qua; ex triginta (i) annis colligitur : sed
ad condilionem propriam relrahatur : nec (2) ipse , vel
liberi cjus post talcrn ipsius stalum procreali , quod co-
horli debelur , valeant declinare.
§. 1. Sed nec ad aiiam cohortahnus vel cohortahni fi-
lius audeat adspirare fortunam , cui majorum (3) suorum
exempla prgejudicant.
^. 3. Sed etiam cunctos qui (4) diversarum rerum ne-
^ofiationibus detinentur , trapezitas scihcet vel gemmarum
argenlique vesliumve venditores , apolhecarios (5) eliam
cajterosque institorcs aliarum mercium , quibuscunque er-
gasferiis adhaerentes , jubemus a provinciahbus officiis re-
moveri : ut omnis honor atque militia a contagione hu
jusmodi segregelur (6). Dat. 3. Non. Aprii. Consianti
nopoli j IsitoRO et SekAtore Co?<ss. 436.
De his , rfui ad aliam militiam , vel
digiiitaievi adspirant.
LIBER DUODECIMUS
i3. lidem AA. Florentio P, P-
"J\ I Ullum ex Primipilaribus , nuUum ex Principe (n)
X^ Cohorlalis officii , vel ad aliam posse miiiliam ad-
spirare , vel minisleriis sibi conlra publicam utihtalem
hiandiri , vel ad quamhbet aliam dignitatera ad prajjudi-
cium (8) prjeleriti status accedere concedimus. Quod si
conlra hanc fam saiuberrimam formam , vel responsa
coelestia qua^dam mihlia aut digiiitas audacter ehciatur :
pro ingestis haberi , efiamsi speciali adnolatione nostiaj
indulgentise eam obtinuisse videalur ; nec adsertionem ei
quoquo modo patere , qui se memoratis arlibus pubhese
studet commoditatis (9) subirahere , sed statira Givita- .
ijs , unde oriundus est , Curise tradi prjecipimus.
i4- Imp. Leo (10) A. Constantino P. P.
Qlusquis Cohortahbus (11) adhuc obsequiis obligatus
vel regimen Provinci« , vel cingulum cujushbet
^ miJitjae , vel dignitatis (12) quoquo modo merue-
Tit : anle omnia contra hcifum usurpatis impetrati^ve
careat , etiamsi uhronra Ci3) nosiia libcrahtale jus ge-
rend» Provincia , vel militiae seu dignitatis cujuspiam
s.bx jactavent fmsse delatum , dehinc nnivers.s ol^
tus condinonis , quam spreverat (,4) , defraul „
ne qu.d eorum omnino per se vel per interpositan ^
sonam possit acquirere , Primipih tantum (iS) mun ^
plere cogatur : mox curiahbus civilatis , in qua '
cst , in diem vita» sua? funclionibus inhffisurus (iQ\ ;•
scdicet , ut (1.) etiam hi , qui post impletam Uo^^
hliam quodlibet mihtiaj digniiatisve genus affectav» ,1 *
curia? [ patn» ] sua? restituantur. Datum 6 k' ,
Jan. CP. Leoke A. iv. et Probiano Co^ss. 471. ' "
■^I T. LIX.
DE appafjtoribus pr^fecti kmom
I. Imppp. (18) Vale.ns . Grat. et
Vale^t, AAA,
A Pparitores Urbana^ praefecturae annonario offjcio se
^ non mserant (19) , sed Apparitorum smulnoD ^
creta (20) ministerjo suo annona^ Prsfectura fungaDi
2, Impp. (21) Arcad. et IIokof. AA.
pRffifectus annonas caaonem qui ad officium suuui ■.
X tiuet , per compulsores suos exigat : et cum of, 0
suo retinealur obnoxius , qui ad implendum canoi j
devotionis sua) exactionem non ostenderit.
T I T. LX.
DE (22) DIVERSIS OFFICIIS ET APPARITORIB ;
JUDICUM , ET PROBATDRUS (23) EORUM.
I. Imj^pp. (24) Valent. Val.ens et Gratuw.
AAA, Severo Mag. militum-
CT (25) quando pr^fectus Pr^torio , vel Vicarius , ;
^ Rector Provincic-e significaverit eum , qui charlis
ratiociniis publicis invenitur obnoxius ad prspositum (
stn ac miiiium transisse : retractus , ilh adsignetur ol
cio , [ a (26) ] quo ad necessitalem prajstandi raiioci
devocatur (27) : in rejecti (28) vero locum is polissiraB
destinetur , cui meritorura adstipulaniur (29) insigni
Datum 10. Kaleud. Januar. Gkatiawo A. ii. et pROi
COJNSS. 371.
(i) Legendum quadraginta , ut iu ,C. Theod. et meo yet
Snanijscnpt. Contius. '
(2) Nc ipse.
{i) Mnjores , qui ante dos : hic pater , «t /. 22. (^ers. nec vero
aomum. supr. de administr. tutor.
(4) Vid. /. u?i. supr. nrgotiatores ne militent. h. lib. tit 35
Huc referend.i lex Tbebanoium antiqua , qua cavebatur , ut ne
qui3 ad honorcs admiUerctur , nisi decetn annis a juercatura de-
stitissef. Aristoteles 3. Polit. 3.
(5) Vid. Cujac. 2. obseru. ult.
(6) Nisi princeps concessit , /. i. supr. quib. ex causis servi
(7) '• 12. .tupr. eod.
. (8) Apud Jndiciura.
(9) Commoditate.
(10) Al. Anastisius A.
(11) l. 12. snpr. h. t.
(12) Alias additnr , suce.
(i5) Tantiunmodo.
(16) Mansurus.
(17) tlt et.
(18) Jl. Imp. Antoninus A.
(19) Infcrant , ut l. 4. supr. prox. tit.
(ao) Est qiiidem prrefectns annons siib dispositione prsf. urbi
et iilerqiie annonre civilis curam asit. Sed separatas anparifijnc
tianent , qiias lcx confundi et comuiisceri vclat. / i C Tlteoe
de cond. inpuU. horr. Praefccti antem annonre app.-iritores , ao;
nonaru d.cuntnr , i;r.Tefecti „rbi , urbaniciani. Mod.
(ai) A\. Imn. Constantmus.
(22) L. 8. C. Theod. 7.
(23) Probaloribus.
(24) Al. Imp. Constantinus.
(25) /. II. C. Thcod. h. t.
(26) Al. deest.
(27) Dcnotatur.
(•j8) Ki-vocati.
(29) Assi^nantur.
CODICIS REPETITvE PR/ELECTIONIS.
Hesolulus a militia^ ad eandem non adspirahil
sine Hcenlia Frincipis.
2. Impppp- (i) Oratian. ValeiNt. Tiieod.
rt AncAi). AAAA. Eusignio P. P.
SljJlus h) t\ his , quos clariterit mililia rpsolutos , Coisss. ^i?
hii#1p}iij;i rli-nuo saciamenla sine Auensii ('5) a/Tali- 6.
1071
lam militiam liabcant facullateni adspirandi ; nec ex
rescripto his iilliis adilus reseretur , quos congrnit pxna;
f;ravissimrc subjugari , si contra inbibita quoffue sacratis-
simis conslitulis adspirare contcrnpscrint (i5). Dat. S.
Kal. August. llavenniG , HoKoRiO x. ct Tiiiiouos. vi. AA.
indebita denuo saciamenla sine Augusii (3) a/Tali-
iscipiat. Si quis autem id per obreplioncm forte me-
, quinque librarum aiiri multetur incommodo.
int prid. id. Jul. Mediolan. IIonorio INT3. P. et Euo-
oNss. 385.
iO
6. Impp. (16) TiiEOD. et Yale.^t. AA»
ilierio P. P.
N (17J his officiis , id est , Virorum Spectabilium Pro-
consnlis Asia^ , Comitis Orientis , Prccfecli Augusia-
lis , et Vicarioruin , quos etiam moimimus sub xxx. (18)
interminalione libraruni aixri , ncmo aiiler admilialur ,
3. lidem AAAA. Eusignio P. P. (4). nisi eum emissa sacri scrinii probatoria (19) consecrave-
Jlhis Apparitor Amplitudinis tua; , vel de officiis rit. Quod si quis [ lalis (20) ] sub tua fierit abdicatio-
Palalinis ad eam provinciam , ex qua orinndus est, ne (21) convictus : profecto (22) irriiis his , quae vetita
a qua collocavcrit larem, vel qui jam in Inijusmodi contreciaverit , eliaro congruam indiguationem incurret.
0 fuerit comnioralus , obtentu publicae nccessitatis , Dat. 10. Kal, Jul. Ncconiedica , DD. jNN. Tiieod. xii.
iijxecutor privati negotii dirigalur. Etenim officii (5) et VALEi>JT?;>f. 11. AA. CoNss. 426.
latelsiludinis primiscrinius (b) tres libras auri fisci
lilalibus sine dilalione persolvet , si statuta fuerint le- 7. lidem AA. Analolio mil.
ta. Apparitor vcro , qui huic se niuueri passus est
lari , mililia spoliabilur. Uxc vero poeua etiam cae-
irrogala est , ut si domeslicus , aut protector , aut mittemuS , qui ea (^3) voto adipisceudi honoris credide-
r (7) , vel Agens in rcbus , vel Palatinus ulriusque rint expetenda (sj) : non cos , qui studio exercendffi cu-
i , vel ad eandem Provinciam , iu qua iialus est , piditatis ambierint , ut velut in meliori forluna positi ,
id eam , in qua collocaveril larem , cum hujusmodi aiit ea scelera , quas prius commisisse doceantur , occul-
)atione perrexerit : malriculis quidem exemptus ipse, tent , aut alia deinccps possint impune commitlerc.
AD splendidioris privilcgia mililiai posteaquam prio-
rem continuo labore compleverint , cos veuientes ad-
sc voluerit niitli , auri Jibram unam fisci juri-
inforre cogatur (8) : Adjulores vero officiorum ,
] Palatinorum ac nuinerarii Comitum iUustrium Vi-
m , sive Actuavii libram auri fisci juribus solvant ,
ijjstatuta fncrint cuslodila. Datum 2. Non. Decembr.
W^iolan. Howobio NB. P. et Euodio Conss. 388.
4. Imppp. (9) TnEOD. Arcai>. et Honor. AAA
^
Duces , et Apparilores , et limitanei caslrorum sub
officiorum Magistro convcniuntur. Bart.
8. Impp. (25) Leo (26) et Zeko AA. Joanni
IMagist, offic.
Vlros Spectabiles Duces eorumquc Apparitores , nec
non Limitaneos , castroruraque Pra:posilos, tantum-
Ji vel (10) exiguam rei famiharis substanliara ha- modo ex (27) sublimis lui judicii sentenlia conveuiri ,
bent , mililare in Apparitorum (ii) numero uon uec aliis subjacere Judicibus pra:cipimus : lllustribus sci-
vetenlur. licet ac Magnificis Viris IMagistris milituin consueludi-
iie (28) ac polestate , si qua ad lirailes aliquos Orientis,
Thrnciarum , et Illyrici , ex lougo tempore haclcnus ob-
iwaritor oh cidpavi vcl neglirentiam amofiis o/Jicio per
stntcntiam , ad nullnm vdlitiam adspirahit. Bart.
5. Impp. (12) HoNoR. et Tiieodos. AA.
Graccho Pra;fecto urbi.
nUicunque (i3) Apparitores ob culpam , vel negligen
tinuit , reservata.
9. lidem AA. Hilario Rlag. ofTic.
PRobatorias (29) jMemorialiuni et agcnlium in rebus
cHterorumque nibilominus Appavllcrum Prcctorianae
s| tiam fueriut judicato discincti (i^), [jam ] ad nul- per Orientem araplissimae Pr£cfectura^ , eorum etiam qui
) udl. Imp. Conslanliinis A.
) /.18. Cod. Tlieod. h. i.
) Angiistis.
1) Ai. Idcm A. ct Julia. Cccs. P. P.
) (Jfiicio.
I) l'riini8criniis,
) Strator.
) (^ogctur.
)) Jll. Imp. Jnlianiis A.
10) /. i<). C. Thcod. h. t.
I I) Jain a|i|iariiorum.
15) yll. linpi>p. i;iat. Valcnt. cl Thcod. AAA.
ji3) /. 20. C. Thcod. h. t.
M) Distvicli.
j>5) Prscscripscrint.
ii6) Al. Inipp. AiTul. ct Ilonor. AA. P, P.
J.17) /. 20. C. Tiicod. h. t.
f:8) Al. vii^imi.
[19) Viile /. 9. infj; h. t.
{■>o) Al. dccsf.
[^ai) Jmlicatiouc.
(?i) Piorcolo quod vdlito conlrcclavit.
(a3) Eam voto.
(9.4) Expctontlo.
(a.i) Al. Imp. Tlicodosius A. Ma^istro ofricioriim.
(26) Cilatiir li.Tc constitutio in ]S'o\'pll. 109.
{1-) Foriim sorticljantiir apud Ma^istrtini officionim , dnces ,
limitanei , castronim pr.rpositi. vide qute scripsi ad ridiricuiK.
Tiluli dc Qua-stovih. et jMagistri trfficioruir, .
(28) Jurisdictio prccscriplionc acqiiirilnr. /. 1. siipr. de fund.
limit. /.11. tit. .59. /. 3. Supr. de emancip. ld>. cap. ciim con-
tingat. X. De foro competenti. cap. 1. 5- iircfragahili. x. dc of-
fic. Ord. Ans.
(29) Probatorire sacicc , hic , et l. ull. supr.- de muntcgulis
l. \\. tit. 7. ( qux ct proscoiilorinc , ir. /. i4- supr. dc imuilc-
gulis ) in mnitis exicuntur. Edictum JusVtuini 8. el i3. sic di-
clte , quo l iis laudciUur ct coulirnienlur , q-ii cas consccuti sunf.
/. 7. C. Theod. dc p}-ii'ilcgiis coruiii , 91/1 in sacro pahilio ntiti-
iaiit. addo /. (). siipr. h. t. l. 10. infr. h. t. I. 5. supr. de off-
magistri rfficior lcg. 3. iii fiii. siipr. de n^fr.tib. in rch. h. l/t>.
tit. 20. /. 12. supr. de cohorudih. h. iib. lit. 58. vid- Cuj^C'
No\-eU. 24.
1072
in diversorum Judlcum offlcils nuinerantur , ex sacris
probatoriis soluo morc militiae sacramenta sorliri decer-
iiimus : non passim , nec iicenter (1) , solis auctoritati-
hus (2) , vel sacrarum militarium literarum exemplari-
i)us , sed ex authenticis tanlum sacris probatoriis manu
noslra subrcriplis , et nostro aibitiio prajstandis , ila ut
nullus his dolus aut fraus possit annecli : de his etiam
cjui sunt veroe (3) , et catholicai fiJei , jubemus admitti!
Aliter vero militanles , nisi ex his sini , quos solis auclo-
ribus apparitioni aggregari vetusla consuetudo perdocuit :
detecla fraude cujuscunque accusandi studio : non solum
inendaci carere militia , sed et proscriptionis stylum (4)
subire decerniuius , et bouoruni omnium amissione mul-
taaius,
10. lidem AA. Erjthrio P. P.
HAc sanclione decernimus , ut in posterum nemini
hceutia sit edendi exemplaria his, qui sociandi sunt
cuicunque mihtise , quara sine divinis probatoriis (5) adi-
pjsci non possunt , sed periculo priinatum uniuscujusque
officii ipsas authenticas [ sacras ] , qu^ divinara riostraj
pielatis continent adnotalionem cum subscriptione adnii-
iiistrantium , sub quorum jurisdictione consistunt , his
qui inilitaie volunt praestari : exemplaribus videiicet eol
lum cum snbscriptione eorundem Judicurn apud singula
quoque officia , prout convenit , reservandis (6), Quam-
Vis autem manifestum sit de hujusmodi probatoriarum ob-
servatione excepta esse csterorum judicura officia , tamen
i!e ulia [ ei ] ignorantiae relinquatur occasio , omaium
officioruni , quibus necesse est per sacras probatorias mi-
luiae sociari , notitiam [ in ] sacris apicibus subdendam
esse censuimus. Sub hac igiiur observatione pinnes , qui
sive in hoc sacro Palatio uostro , sive in aliis quibuscum-
que officiis deinceps militare cupiunt *. qui lainen ( ut
dictum est ) non possunl pro tenore sacrarum constitu-
lionuni , vel veteri consuetudine , nisi pra;cedentibus (7)
sacrjs probatoriis militiae sociari , sicut subjecta (8) noti-
tia deraonstrat (9)., adipisci pra^cipimus , scienlibus his
qui ex ahqua parte prajsentis noslra; serenitalis iegis for-
jnam connivenlia , vel negligeniia quadam coliudere (10)
tentaverint , non tantum amissione bonorum omnium
sed eliam capitis periculo , utpote crimini falsilalis obno-
xios semet [ ipsos ] esse plectenJos. f Et est notitia
[ hsc (xi) ] : Scrinii raonioriae probatcria^ Ageuiiunj
L I B E R D U 0 D E C I M U S
in rebus palatinorum [ sacrarum ] largitionum d-
rum privatarum partis Augusiac. Item Scrinii W m !■'
epistolarum sic : in officiis virorum illustrium pr- r/'
rura (i3) piaeloriis (i^) Orientis , et IlJjrici et ' ^
officii Proconsulis Asiae et Africs , officii Comitis ( ,^.i
tis , officfi Prnefecti Augustalis , oficii Comitis divir um
domorura , officii Vicanorum Thraci« (i5) , Pon ^
Asiae , et Macedoniae , ct Thesaurensiutn cJassi^ -j:,.
Scnnu sacrorum libellorum sic : officii Virorum e,
sirorum militum utriusque (i6j PraefecU Orientis . li.
Jjnci , invitatorum , admissionaiiura (17), meDia,
Imin , omniumque paedagogorum (18) cellariorum , ^ni
soruni , lampadariorum eorum , qui in sacris scriaiie'
putati sunt , decanorum partis Augusfi , et curs jnx
partis Augustae , officii Virorum Speciabilium Di im
Palaeslinae , et Mesopotamiaj , nobiiis Comitis Piioe «-
seos , Corsenae (19) , Sjriae , et Augustae Euphrate.li
Arabiae , et Thebaidis , Libjae , Pentapoleos , utna ij
Armeniae , utriusque Ponti , Scvlhia? , Mjsi» (aoN rj.
mce , [ secundae , ] Daciae , Pannonia? , officii Vir< n»
Spectabilium Comitis ^gvpti , Pamphjliffi , Isam
Ljcaotnaj , et Pi^idioe. " '
T I T. LXI.
r>E (21) EXECUTOPtlBUS ET (22) EXACTOiHBi»,
iVe apparitores , vel pdalini exactores per provinciam •
gando inferant provincialihus molesliani , periculuin -
storum per eos perlinet ad eos , quoruni sunt apparj,
res , et exactores, Bart. '
I. Impp. Arcad. et Honor. AA. ad Provinciales
et ad Proconsules.
jVTE (23) per diversas Provinciarum parles , aut Pa
1 1 tinus (24) exactor accederet , aut lUustrium Viror.
Apparitor (25) vagaretur , vel mihtaris terror infer
furmidinem : hac lege sancimus , ut omnes memorati
tenti sint ad (26) Provinciae Puectorem, et cum eo agai
iilo iqsistente (27) , disponente , et agnosceate , et i
periculo rem pei-agant , et impieant (28) univer
Dat. (29) 17. Ralend. Jul. il/erfVo/W , Olvbrio ,
Probimo Conss. 3.95.
(1) Ne liceret , al. nec latenter.
(2) Auctoritattin a sacris literis dislinguit : ut ctiara auctorit
smatus a S. C. diflcreLat ; qucmadniodum ex Ciceronc in prina
iii'. 3. dc Orat. cpist. CcbIU ad Ciceroneni elBioae lib. 55. constat.
(3) Chnstiani tantum ad dignitalcs memorialium , agentium iil
rcbus et appmitoruin admittendi. Idem in dcfensore civitatis. adde
L S. su/n: de defensorib. cifil. Nix^ell. i5. advocato , l i5
stipr de ppiicopali audientia. l. ult. supr. de postuhmdo. pri-
?natil>us Alejiandiinis , l. 6. supr. de Episc. audient. ct ilnd.
l. j. l. ly. l. 20. mijitibus , Cedrcnus id ita constitutum a Con-
staniuLO rrfert. Qua de re quod ad .hanc lcgem attinet , testarl
Ires juialos oportet apud acla , prius quam piolala probutoria su-
ficipjatur cx constUutione Greeca. Tit. supr. de Episcop. audient
(4) Stylo. r . , '
(5") l. 9. supr. h. t.
(G) Observandis.
(7) Prapscptibyo.
(5) Suljncxa.
(9) Ucmonstratur.
(10) "\cl colludio.
(11) Abcst a quibusd. lijj.
(12) Abest a plcrisque lifj.
(i3) Additur m quib, lib. palatinorum.
(14) Praeforio.
(i5) Vicarii Qrientis olim quatuor diceceseos Thraciarum , Pof
tic?8 , Asianse , Macedonia;. Quod ad vicarium Thraciarum al'
net , astate Justiniani vicarius Longi Muri vocabatur : longu> cci
murus , haud parvum fuit muuimeutum praesidiuinque Thrac.
rura , NofelL, 26. in pr. etc.
(iG) EuienJat Cujac. iniliticE in prcBsenti , Qrientis etc.
(17) AmissiiiiialiiHn.
(18) Poedagogiorum.
(19) P/ia:nicia Osdroena , legit .^lciat. hic. Cujac. cmeDdi
noyi miUtis Phcenices ,' Osdroenae.
(20) Mcesioe.
(ai) L. 8. C. Thcod. 8. Eclo^. Ub. n. tit. L.
(22) Vel. s ; 't
(^3) l 6. C. Theod. h. t.
(24) /. 2. in princ. supr. de Canonc lar^itional. tilul. i ^^
pt. 23. , a . ■
(25) Vide /. 7. ucrs. Judicibus. supr. de exact. trib. l- ''■'
tit. 19.
(26) /. 6. in Jin. snpr. de exact. trib. l. 10. tit, ip.
(27) Al. consistente.
(28) Impleatur.
(29) Al, VI.
CODICIS REPETITiE PRiELECTIONIS .
2. lidem AA. Andromaclio P. U.
AUicunque (i) ex Palatio nostro cujuslibet tituli ni
'i/ Provincias comraeaverit , compulsor , exactor , ad-
jBnifor , portitorve pracepti , Agens in rebus , vel
jUalinus , vd Apparilor lllustriuni potestalum : hoc tau-
ini potestatis arripiat , quod mandaium curiae (2) suae
Jltcialiter approbatur (3) , nec quod injunctura allcri
ittil , collegii jure pissumat : ne (4) dum hoc sibi
i^-icem mutui offjcii licentia partiuntur , agant cuncti ,
tjod singulis credqbatur, Dat. Prid. Jd. Jul. Alcdiol.
<Lybrio , et Pftom«o Cowss.
}sactQr inira annum dehct oslendere quid exegit .• et si
non exegit , causam denolare , cur non exegcrit ,
alias punitur. Bart.
3. Impp. HosoB. et Thfod. AA. Palladio P, P.
{)\ye (5j e? Praetoriano officio , sive illustris Comiti-
l^ vae sycrarum Isrgilionum , nec non et lei privat^
islrae [ militiae ] , vel ex quacunque apparitione ad
cpmcunque necessitatem profligandam quis fuerit desti-
jtlus , sciat (G) se inlra anni metas debere collectis rar
1 ciniis ad propriura judicera remeare , eique suam effi-
cpiam osiendere , et quid ( in ) ejus instantia exactuni
f i-it , quidve in debilis habealur , et penes quos rcsede-
r, vel cujus culpa , aut qua causa in cadem provincia
f rit dereJjctum. Quod si exacto spatio ^nni in ejus regio-
I visceribus praedator insidians (7) , deprehensus fuerit
riorari : lunc absolutus cingulq mililix abjicie(,ur , pri-
t ribus (8) ejus militia^ deceni librarum auri multa pro-
[lila (9) , si redifc dissimulet : et per vices (10) offir
crum ligatus ferreis nexibus , pur^ Provinci.dis olficii
debitum raitti^tur examen : nec ei liberura sit, ut hoc
privilegio aut occasione defendat , quod sibi aliud ne-
iura , vel aliara necessjtatem post injuctam esse cause-
, cum hisdem licentiam auferaraus in eadera Proviur
continuare exactioneni. Dat. 10. Kal. Octob. D. N,
EOD. A. vn. et Palladiq Conss, ^\6.
4- lidera (11) AA. Joanni P. P.
IJUIlara possessionein allerius (12) pro alienis debitis
publicis vel privatis praccipimus conveniri. Dat.
5. Id. Jul. Ravemice ,
Co>5S. 4^2.
HoNORio xin.
1073
et TnEOD. X. AA.-
5. Impp. (i3) HoNOfl. el Theodos. Augusii
Volusiano Praefeclo Praetorio.
COntra nostra praecepta si quisquam vetito [ ac teme-
rario ^^i^) ] ausu exactionem (i5) audebit , licebit
Provinciae moderalori eundem correptum ad Sublimitatis
tuas judicium sub prosecutione (16) dirigere , et lice»
bit (^7) Provinciali , si (18) probetur obnoxius execu^
tor (19) contra vetitum exactionem sibi viadicaas temc-
liiatem legiiime repellere.
6. Imp. Zeno (20) Arcadio P. P.
SAqcimus , ut eum cui ex judicio tui Culminis quocun^
que raodo , sive studio Nuraerariorura aut Tractato-
rum (21) , vel ipsorum jussu , qui pro tempore amplis.
simaG luce sedis administrationem suscipiunt , exaclio pu,,
blicarum pecuniarum injungatur , minime prius liceat
aliam solicitudinem gerendam suscipere , quam reversus
injunqtae sibi causae responsum praebuerit. Si tamen ita
sors lulerit , ut in ea Provincia ad quam exequendi cau-
sa publici negotii aliquis proficiscitur , afio quoque causa
sit exequenda , non prohiberi unum eundemque executo-
rem ab hac urbe regia proficiscentem , duorum siraul ,
non (22) plurium negotiorura executionem suscipere, dum
ipsi (28) quoque tertii negotii non sit injungendi [ licen-
tia ] anlequam de superioribus responsum portaverit.
Executoribus his , qui secundam , sive simul duas , vel
etiam tertiam causara passi fuerint exequendam suscipere,
non solum cinguli et ijonorum suorum amissionera , ve-
rura eliam perpelui exilii supplicium subituris. Eandem
hanc poenam Numerarium quoque , et ejus adjatojcs , ad
quorum curam quod violatum est pertinet , formidaie.
7-
QUilibet executor (24) diving» jussionis praetovianive
praecepti id prius iasinuare praisidi debet , ul 15 iu-
quirat an sit in eo vitium aliquod falsi , aut len;ibiis
adversum aliquid , pt an per obreptionera impetratum sir.
•\- Executio aulem fit scripto, vel sine scriplo proposilis sa-
cris Evangeliis , et pnesentibus possessoribus pmnibus , et
0 '• 7- C, Tltcod. h. t- Nec ma;;istcrianus , nec palatinus ,
t\ alius quispiam apparitor illustiinm inagistraluiim litulorum
<Bcndoium nomine coinmcans, vcl mandatnm adfcreus , et aliud
i;jm cxequcns , txtxa limitcs spccialilcr sibi praescriptos agat :
Di quse alii inandata sunt , alius faccre praesumat. Synops. Ba-
•i 7« "'• ^. (X lib. 56. tit. 17. cap. 53.
2)i Cur.-E,
3) Pr.-Bsumitur pro nutipiQ et ofliciali. vide Alciat. 3. prce-
iuptioiiuin 14.
4) Nc quid injiiMctuni altcri fucrit collegii jrue alter praesu-
II usuf-parc. Gotft. \id. /. 23. Snpr. de testam. tcxt. in ca^i.
f\gula. distiiwt. 89. /. 3. Supr. dc fabricensib. Ans.
15) /. 9. C. Thcod. hoc. tit. Tam pricfectiani , quam p.Malini
cpmncs apparitorcs alii , qui ad cxcquulioncm mittuutur , ad
i<"t'ni suum intra spatium auni scsc coufcrant cique dedarcnt ,
1 5il iii rcsiduis , ct pcncs quos rcsidua illa sint. Synopsis
1/. cap. 54.
6) /. 4- siipr. ile susccptoribus. l. lo. tit. 70.
j) Insidcns..
8) Prioribus.
5) Appo^ita.
10) Al. vires.
;iO Al. Imp. Zeno.
(12) /. 10. C. Ihcod. /j. t. Clarigationcs seu Rcpressalia; prohi-
Uc, ut /. uh. supr. dc cinni agro deserto i. ii. tii. 58. c:
r<7/. 5a. r. i. Noyill. iiS. cap. i4- t- Unic. supr. ut riullus
i'icaiicis. l. 1... lii. i,tj. Alius pro alio lcueii non dcbct , ob
id solum , quod sit ejiisdcm civitatis vel vici. addc /. unic. supr.
ut nulius ex vicancis , /. ii. tit. 56. l, 4. supr. d^ juve Jlsci.
(i3) Al. Imp. Anastabius A.
(i4) Absunt a quibusd. lib.
(i5) Executar , in vei. lif). al. exactionem exercere.
(16) AI. proscriptioiie.
(17) Qfliciali contra jus et requum cxcquenti licet privatis ipsis
resisterc. ut /. 5. supr. de jurc fisci. l. devotam. 5. supr. df
metatis , h. lib. tit, ^\. l. ult. i^upr. dc discussoribus. /. 10. tn.
3o. adde quae scripsi ad /. 4-.^- ^'^ appcli. Goth. ^"idc Marui
dec. Delphin. 772. Aut. Fab. ad Cod. Hb. 7. tit, 30, dejxn,
i5. S. L,
(18) Etiain , i;i (juil>usd. lib.
(19) Execulovis , et postea , vindicantis.
(20) Ai. Juslinianus A.
(21) Tractatores qui , dictum iu /. IQ. ^. I. supr, df fiunia-
rariis. h. iib. tit, 5o.
(2.?) Vcl.
(23) Ipse.
(2 j) Excculores , ul ct cxactorcs canonicarii mi«si in provincias
alitcr nou admitlcudi , quani si ni.indatuiu cl dclcgationini 5uaiu
pr.xsidi insiniiavorint. JSovoii. 128. cap. \o. Eadciu ratioiie pri-
vatis in acliouibus procurator crcalus cxigendi debiforis causa uoii
aliter admillendiis , quam si judici manddlum insiuuaverit : quae
scntcntia Placcnlini fuit : a qua facit /. exigendi. \i. supr. de
procurat. licct Acciirs. de ea disputct , in /. non soli.in. 3^. 5- '•
j/\ de procur. vid. Cujac. 12. obs. 22.
i35
10^4
nna cum praesi(5e Inquirentibus , qui et opem executori
ferent , si res digna videatur, Sed si quid raanifesto in
ea falsi , vel illegitimi deprehenderit , suspendet exactio-
nem , et relationem mittet ad principem per agentem in
rebus vel ad sedem ejus a quo res processit. Et interim
executor quidem cautionem prseslabit pro rei qualitate :
reus personalem , se sisti pnta , idque sine ulla impcnsa.
Debet enim executor indemnem eum pra^slare quera con-
venit , si temere forsitan eum convenerit , quam caulio-
X>em , nisi prajslilcrit , impune ab eo qucm convenit re-
pelletur. Pra;ses ipse , vel alius ad quem jussio dirigitur,
caulionem exiget ab execulore pro rei qualitate. Sed et
si potuerit quis execulionem repellere , et repulerit , de-
bet prases executorem restituere , et ab eo cautionem exi-
gere personalem , et rem deferre : quod si negligat tam
jpse 5 quam suum oflicium , isve ad quem literffi missa;
.•^unt , de suo indemnitatem convento pra^stabit , duranie
vel deposito magistralu. Constilutio excipit eos , qui no-
mine tributorum obligati sunt. Quod si pretio victi prce-
sides non inquirant , qua de re superius diximus inqui-
rendum esse : etiamsi negligentia Iiic tanlum argui videa-
tur , et rei familiaris damnum patieutur et magistratu
ejicienlur , et arca salulem periclitabuntur. Omnis au-
tem lex Prtefecto prstorio prius insinuari debet , deinde
m provmciam transmitli , et portitori dari aureos sex ,
Araeside curante per omnes civitales su.:e provincia^ legem
promulgan sine ulla inipensa Pra^sidis vel Defensorum ,
vel ^porlitoris. Et si quis ex ea re quid percenerit , in
duplum icneiur , el magisiratus dignitatem amiltit , offi^
ciaiis olljciura.
T I T. LXII.
23E (i) LUCRIS ADVOCATORUM, ET COiNCUS-
SIOIVIBUS OFI-ICIORUM , SEU APPARITORUM.
1. Imp, ConstantiNus (2) A. ad ^^lianum
Proconsulem Africse.
LIBER DUODECIMUS
Kal. Novembr. Tra^eris ^ Constantino A. iv « T,',
Kio IV. CoNss. 3i5. ^ ^v. ei Li(
P2. Idem (7) A. Eubulidae Vic. Afric».
Rgeter (8) solennes et Canonicas pensil.itiones , mui
a provjncialibus indignissime po-,tuIar)tur ab offiaa
bus et scholasticis (9) , non modo ia Civitatibus sineul
sed [ eliara ] raansionibus (lo), dura ipsis et animalib
eorundem alimonia; sine pretio minjstrentur. Pro\irjci?l
itiique cuncti Judices tueanlur , nec injurias inultas trac
ire permittant. Dat. 3. Ralend. Jul. Lbontio et Sajl
STIO CoNSS. 344«
3. Impp. Arcad. el Honor. AA. Pompeiano
Pioc. Africae.
QUotiens (11) comptdsor arguiiur in depiffidatione co,
viclus , eliara (12) non consulta Clemenlia nosti,
po^nam subeat iegibus competentera. Daturn priii
Kal. Jan. MecUol. Stilichonb et Aureliano Cowss. 4o(
4. Impp. IIoNoR. et Tiieod. AA. Adriano P. P.
CUrialibus et Naviculariis , omnibusque (i3) corporibi
ila subveniri (14) volumus , ut nihil Appariiorik
universorum Judicum liceat , quod ad prsedam Provii
cialiuni pertinet.
T I T. LXIIL
DE PRIMIPILO (i5).
1. Impp. (16) Valerian. et Gallien.
AA. Domitio.
COrnmoda Primipilalus (17) post administrationera ia
cipiunt deberi : et si is , qui ea peicipere debuil
prius rebus humanis eximatur , heredibus petitio salva sit
O
Qt (3) quis (4) a Ducenariis (5) , vel Centenariis , vel
kJ h.ci Advocaiis Inssum se esse cognoscit ^ adire iudi-
aa , cl probarc injuriam noti morctur : ut in eum qui
conviclus luerit > competenli severitate vindicetur. Dat. (6)
0) L. ^. C. Theod. lOi
(2) Al. Constaiitius.
(3) /. ,. C. Thcod. h. i.
aBS:J:^'- '■ ^«^'■- ^"^--^- ^- -• ^'^- '9. et l. 3. ..,.. de
(5) Duccnarii et Centcbani q„i cssent , disl aJ /. 6. supr. de
f>7-incip. agmt. in reb. '
(G) Al. Di>L G Id. Nov. Trcvcrls. Acc. i5. Kal. Mart. Car-
ihagine Comtantuio A. 4. et Licinio Goiiss.
(7; u4/. Constantius.
(8) l. 2. C. Thcod. h. i.
(9) id est , advocatis, la hic fntefpreiaiur Cujac. et niuUis au-
cupati RLcloics ( ut CorncUus Tacitus scribit , libr. d. Dratarib. )
et dcclamafores fjct.irum liiium : deinde a fictis litiLus transiit ad
Veras. PJui. 2. epist.
(10) MansionJs, hic et 1. 8. stipr. dc amum. et trihm. l. JO.
tit. 10. /. 2. supr. de condilis in pullicis hnrreis. l. lo. m. 26.
nom/^rVr "r^rforib. l. ,0. tit. 70. /. 9. C. fhcod. de an-
!"'"Vr ^'''"M'oi's. 119. C. Theod. de decur. d>^^yy:i inan-
sus ct divcrsona nnlitun, , Vcl sacri oojuitatus al, oppidis scpara-
la , quce anuoius ct pabulis instruchantur cx collationc viciuorum ,
. Tl'\ ' T^r'''} ^'■^^■""'=''- Galli , Estappes.
; < V, ^' J-hcod, h, t.
(l2) Ltsi.
2. Impp. DiocLET. et Maxim. AA. Alexandro.
Btentu norainis Primipili , civiles acliones ad alio
Judices transferenda; non sunt.
3. lidem AA. Domnae.
UTilitas (18) publica pra;ferenda est privatorum con
tractibus : et ideo si (jg) constiterit fisco safisfactuu
esse ob causam Prinjipili, poteris obligatam tibi [wsses-
sionera dotis titulo pelere , ut satis doli fieri possit.
(i3) Omnibus quoque.
(i/f) Subveniie.
(i5) Primipiius cst decurio prim» cohortis , regit autcm qna
tuor ccntinias. Vcgct. Scd Tbcodorus Hermopolit. ///). y. iit. g
Primi|)iium dcfinil annoiiam , qux datur Primipili cculuriaiiibus
ut intcr militcs di.slribuatin- . vidc hic Alciat. di\i ad /. 3. injr
h. t. ad l. 7. sapr. di'. cohortalib. h. lib. tii. 58.
(16) Al. Imp. Gordianus A,
(17) Primipili.
(18) Publica ntilitas proeftrenda privatorum conti-actibus. /. 4.
supr. fjni potiorc^. Nowcll. 97. cap. ^.
(19) Doti res inarili quidcin tacitc obligatfe sunt , primipiluin
tamen ci prrerertur. Est vero irpirllrr:\:,„ ?"?/!«t;4.t(;c« a>ov« > m'-
litaris annona. Quarc si quis primipibim dcbeat et dolem , priini-
pilum ^iraifcrlur. Ayuops. Basd. 9. tit. 5. ex Ub. ij. til. 2.
cap. 28. nhi Scholiasles , ct ex tit. 17. cap. Gj. Goth. Suot e(
multa alia singularia , ut si dcbitor cx causa primipili , vd liJe-
jiissor aut nominator cjiis solvcndo 11011 ;it , dos uxoris (isco vin-
diccfur. l. satis. snpr. in qnibus cans, pif;. tac. contr. Et J«
cliam specialitcr obligala dotis nomine et donata , licet priJBJpi''
morte confirmata sit donatio /. jion frrum. supr. dc donat. inU
vir. et ttxor. Ut fisco teneanlur filii priniipili , eliamsi beiedes non
cxtiferilit. /. si tutcres. snp?: de comprns. Ut urpciite iixo aJvcr-
Eus debitorcs snos dcbitor ex causa primipili agat etiam aiite diciD.
i, l, supr. de condict, e.x lege, Mod.
CaDICIS REPETITiE PR^LECTIONIS.
1075
Solum ex causa Primipili fdius non exislensJieres
patris poicsl convcniri pro paire , m aliis ■
cero ■secus. Bart.
4. lidem AA. Dionysio.
"^Um (1) ex sola Primipili causa liberos , eiiarasi pa-
j (rihus heretles nou exislanl , leneii D. Aurelia-
is'(i) sanxeril : si neque successistis patn vestro , ncc
licquam ex bonis ejus lcnetis : consequens est , a pater-
s credilonbus vos uoa coaveniri.
T I T. LXIV.
UBLICiE (3) L7ETITI;E yel consulum nui^-
CIATORES, VEL INSINXJATORES CONSTnUTlOJiUM , ET ALlA-
«t-M SACRARLM VEL JUDICIALIUM LITEKARUM -- "-^
EX
AB INVITIS 3NE QUlD ACClPlAaT
DE-
m-
SCRIPXIONE VEL
MODICUM.
1. Imppp. Gratian. Valent. et Theod. AAA.
Floro Prsef. pract.
nicquid (4) nosliorum (5) unquam nunciari coope-
J rit prosperorum , ut (6) bella si desinunt , s. onun-
X victoria: fastus (7) , si honordalus iuerit Rega-
um r.S) , vel Consulum vel Trabearum , co.npos.lacve
acis erit offerenda trauquiUilas , si (9) sacros vullus
nhiantihus forte populis inferimus : hoc sme (10) immo-
ico prelio nunliari excipique saucimus : actum (1»}^«^^
uhomus castissimum , indigentibiis , non n.mierarus (12J
sse pra^bendum judices slaluunus esse sobcitos , "S t"rpj
lolludio quaratur ex miseris prelium gaudiorum. (^uod
f,-) Primipili ca.isa quod Tpater (lchet , liWos cjus heredcs
,hligat, ctiam si palris l.crcrlcs non sint , quod jus M'e^'=;';;_ ^;^'-
Vam cx sola priminili causa tcnctur , qui h.reaaatcm rKUen.am
.0.1 adierunt iibcri , at non ab aliis patris crea.lonbus , ciuud )u>
Grifici aulorcs ,r«o«S.'|ov insolcns et novnm ai.rcUant. Syn ha-
nl. 9. tit. 5. ex lib. h(b. tiL. .7- cap. 0/,. Harmenop. i- a«. o.
\. 84. adde /. 3. supr. de revocandis his qiuz m fraudcm crcd.
dienata sunt.
(3) Dc consuctnflinilms , qu.-c a provmc.ahbus <lantur perfcren-
iihus missas a principe sacias .sivc ju<ljc.ales lilleras. Idem de con-
suetudimhus . f.ncc .h.i.tur pc.fc.cntihus const.lutioncs conun , qiu
magi;.tralum civilem vcl n>.lila.cm gcsturi s.mt. .Sjnops. JiasU. 7.
\tit. 6. vffl a-w;>,^fti^'j cx lib. 5G. til. 17. C"P-^^-
I (4) Huc perlinet /. ttn. libr. 8. tit. 4. C. Thcod.
(5) Oui puMicas adferunt hilaritatcs sivc gaudia ( lwo<rip
;a«o.'«c< Hul XxpMc^o-'* Wtm^t^^^ot ) .lihil o.nr,ino a P.'^ovinc.a i-
hus accipiniit: sivc hoslu.m abiUim , sivc victoriam , sive consu-
lalus icnunciationcm , sivc pacem cum- hostibus compQsitam ,
ihf Kx^oizi, ( alias ^x»p«t« ) >d est , la.ireatum reuuncieut. 6jn.
Jiasil. 5G. circa fineni tilidi vepl a-uyXXfitu»'
(6) Ad. . . •. •
(7) i:\ vct. Ub. cmcndat Cujac. faslis , sic cn.m lcgitur ui
lib. Aured.
si id sacrilega fuerit dissimulatione violatum , et (i3) ac-
cjpientcm pudoris fbrlunarumque manebit excidium , et
cogentem par pxna multabit , et officiurii (i4) Irjginta
librarum auri vexationo quatietur. Dat. 4- Non. Febiuar.
CP. Merob.\ldo XI. et Satuivsino Conss. 385.
(i5) 2. »
COnslitutlo (16) vull a singulis Provinclis Insinuaiori-
bus sacrarura lilerarum , vei generalium Constitutio-
num , vcl pubbcorum comrnonitoriorum (17) , vel sta"
tuarum sex duntaxat solidos* dari , et ab eo , qui ampllus
accepcrit , quadruplum reddi , hoc Inhibeule PiEeside ,
et Episcopo et Primoribus (18) Civitatis , omni.jue taai
civili quain fiscaU adminiculo , nisi vellt Episcopus iu
Principis indignationem incurrere , Prseses bonis et digni-.
tatc et civitate mullari. Ctiret aulem of(ici.:m nec descri^
plionera (19) fieri ex iis causis ultra vi. aureos , nec ab
invitis , et ab accipiente quadruplum inferri. At cum ci-
ves seipsos voUmt describere operis publici , vel fruniemi
coemendi cansa , et hoc sibi concedi a principe petunt ,
nihil oportet lcedi ex fiac causA , ne sacerdotes indigna-
lionem eandem incurrant , Pra-sides dignitatem arnittani
et puhlicentur : oiTicium in corpus torqucatur , nisi Prin-
cipi detulerint, quicquid contra hanc conslitulionem fue-
rit admissum. Possunt enim descripli rcsistere describenti-
bus : vel si nequeant resislere , licct cis invocare Pisesi-
dem , et deferrc Prlncipi, Sed noa oportet palres (ao)
Civitatum vel Sitonas (21), vel Susceptores ex redltibus ,
quos habeut in manu , quidquam praebcre , sed eorum
quantilatem deslinatae necessitali servare debent. Quod si
Prases violarit , de suo eos reditus implehit. Fiscales
emm et civiles res imminutas servare necesse est.
(8) Regaliiim trabeantm, iu Uhro Aured. et ita cmendaf Cujac.
(9) Id est , quolies urbciii aliquam solcnni ritu ingrcdimur.
(10) Id cst , modo uon exccdat srx aureos. /. 2. infr. h. t.
l. a6. ^. ■->.. supr. de Episccp. audieut. i. Cont. dispunct. 14.
(11) Vjcruluut iubemus cssc castissimi.m : indices nummarios csso
prohiljcmus , ita cx C. Theod. et lib. mannscr. emcud^t Cujac.
et numni'irios inlerjiretatur li^cri avidos.
(12) Indicihuo non nummariis.
(i3) In.
04) Ofticio. ^ . „
(.5) Eclo^. lib. 7- lit- 6. ex lib. oG. ttt. 27. ca^. 67.
(16) Hsec itx epitom. 1. part. (5. constit. GraccB supr. di ept-
scopal. aiidicnt. qiiam suo loco rr.siiiuimus. ^ .. ..
(.7) 2«mM«'«x. Synopsis Basil. 7- Ut. 6. dtct. U.. ^s;<
'""(Is)' P'i'iiores civitalam , locuplctiorcs. /. uU. supr. ut nemini
liceat in cmpt. sprcicr. /, 10. £i«. 27. ■ 1 ,„
(in) ENailorc? puhlicorum trihutorum coHcclas pcc.uuas )ulx.n.
tur slatim curatorihus Reip..hlioa; pr.xstare , siiie uUa dimu.uUone,
vel sporlnlarum , vcl dcscriptionam specc.
(10) Fatics hi civiUitum : qui ct Curalores Reip.
^2.^ ^iZ*i curato.cs cmendi frumcnti. Hi , ut et curdorcs ,
seu patrcs' c.vUalum ct cu.ato.-cs opcrum , c.c.ihantur dccrelo cpi-
scopi ct primorum civijalis. JSioveU. liS. c. iC.
C O D I C I S
DOMINI JUSTINIANI SACRATISSIMI PRINCIPIS
EX REPETITA PRiELECTIONE,
F l N J S.
IN D EX
10'7
77
LIBRORUM ET TITULORUM CODICIS REPETITiE
PR.ELECTIOISIS,
QUI IN HOC LIBRO CONTINENTUR.
■ I I fc
LIBER PRIMUS.
I. De Summa Tritiilate et
Fide Catholica ^ et ut
nemo de ea publice con-
tendere audeat . . . 5^
n. De Sacrosanctis Ecclesiis
et de [ rebus , et ] pri-
vilegiis carum ... 68
III. De Episcopis, et Ciericis,
et Orplianotrophis , et
Xenodochis , et Bre-
photrophis , Ptochotro-
phis , et Ascetriis , et
Monachis , et privilegiis
eorum , et castrensi pe-
culio , et redimendis
caplivis ^ et de nuptiis
clericorum velitis seu
permissis. . . . . 8i
IV. De episcopali audientia ;
et diversis capitulis ,
quse ad jus curamque ,
et reverentiam perti-
tient pontificalem . , iio
V. Dc haereticis et Manicheis
et Samaritis . . . .122
VI. Ne Sanctum Baptisma ite-
retur . . . ^ . . i3o
VII. De apostatis. . . . . ibid.
yill» Nemini hcere signum Sal-
vatoris Christi , humi ,
vel in silice , vel in mar-
Jnore , aut insculpci^e ,
aut pingere . . . , i3i
1a. De Judeis et coellcolis . i32
X. Ne christianorum manci-
piumhacreticus , vel ju- Tit.
deus , vel paganus ha'-
fceat , vel possideat , vel
circumcidat , v » . i35iTiT.
TlT.
TiT. XI. De paganis , et sacrificiis,
et templis . . . . i36
TiT. XII. De his , qui ad Ecclesiam
confugiunt , vcl ibi ex-
clamant , [ et ne quis
ab Ecclescia extraha-
lur ] 137
De his qui in Ecclesiis
manumittuntur . . . i^i
De legibus , et consti-
tutionibus Principum ,
et edictis ibid.
De mandatis Principum. i44
De Senatusconsultis . .1^5
De veteri jure enucleando ,
et de auctoritale juris
prudentium , qui in di-
gestis referuntur . .ibid.
De juris et facti igno-
rantia i56
De precibus Imperatori
ofTerendis : et de qui-
bus rebus suppUcare li-
ceat , vel non . . .15^
Quando libcllus Principi
datus litis contestatio-
nem faciat 1^9
Ut hte pendente , vel post
provocationem, aut de-
finitiyam sententiam ,
nuUi liccat Imperatori
supphcare .... ibid.
XXII. Si conlra jus vel ulilita-
tem publicam , vcl per
meodacium fuerit aii-
<juid postulatum vel im-
petratum 160
XXIII, Dc diversis rescriptis et
pi'agmaticis sanclioni-
bus ibid.
XXI V. De staluis, et imagiiubus, 163
TlT.
XIII.
TlT.
XIV.
TlT.
TlT.
TlT.
XV.
XVI.
XVII.
TlT.
XVIII.
TlT,
XIX.
TlT,
XX.
TlT.
XXI.
1078
TlT.
TlT»
TlT.
XXV. De his qui ad statuas
confugiunt . • . . ibid.
XXVI. De oflicio praefecti praeto-
torio Orientis, et Jlli-
rici ..... .ihid.
XXVII. I)e officio pr^efecli praeto-
torio Alricae , ct de
TlT»
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
i63
169
lyo
171
1^3
omni ejusdem diceceseos
statu
XXVIII. De officio praefecti urLi .
XXIX. De officio magistri militum.
XXX. De officio cjaaestoris .
XXXI. De officio magistri officio-
r«"i ibid.
XXXII. De officio comitis sacra-
rum largitionum , .172
XXXIII. De officio comitis rerum
privatarum ....
XXXIV. [ De officio comitis sacri
palatii ]. ... .ibid,
XXXV. De officio proconsulis et
legati ibid,
XXXVl. Deoiliciocomitis Orienlis. jnA
XXXVll. De officio praefecti augu-
stalis . . . . . . ibid.
TiT. XXXVllI. De officio vicarii. . . ibid
TiT. XXXiX. De oOicio praetorum . ..iLid
XL. De officio rectoris pro-
vincise .....
XLl. Ut nulli patri^e sua3 ad-
ministratio sine specia-
IT,
TlT.
TlT.
TlT»
Ti
T.
TlT.
TlT.
Ti
T.
1701
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
H permissu
permittatur
Principis
17'
178
XLll. De quadrimenstruis Lre-
yihus ibid.
XLlil. Deofficiopraefecti vigilum. ibid.
XLIV. De officio prasfecti annonae. ibid.
XLV. De officio ciyilium judi-
cum .....
XL\1. De officio militarium ju
dicum . . . . , ibid.
XLVII. Ne rei militaris comitibus
vel tribunis lavacra prae-
stentur i-jq
XLVIIL De officio divcrsorum ju-
tlicnm ibid.
XLIX. Ut omnes judices tam ci-
yiles quam militares post
adrninistrationeni depo-
sitam quinquaginta clies
in civitatibus vel ccrtis
locis pcrmaneanl . .ibid.!
TlT,
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
Ti
T.
TlT.
ilT.
TlT.
TlT.
TlT.
L. De officio ejus qui viccm
alicujus judicis vel prje-
sidis obtinent . . j
LI. De adsessoribus , [ et ]
domesticis , et canceila-
riis judicum. . . . j
Lll. De annonis et capitatione
administrantium, et eo-
rum adsessorum , alio-
rumve publicas sollici-
tudines gerentium, vel
eorum qui aliquas con-
secuti sunt dignitales . i,
Lill. De contractibus judicuiu
vel eorum qui sunt cir,- .'
ca eos , et inbibendis
donationibus in eos fa-
ciendis : et ne admini-
strationis tempore pro-
prias iedes aediflcent [ si-
ne sanctione pragma-
tica ]..... .iLic
Ll^'. De modo multarum , quas
ajudicibus infliguntur. 18
LV. De dcfensoribus civitatum. 18
LVl. [ De magisiratibus muni-
cipalibus ] . . . . i8'
LVll. De officio juridici Ale-
sandriae jbid
UBm SECUNDUS.
1. De edendo . . ... 18^
II. De in jus vocando. . . i^c
III. Dc factis 191
iV. De transactionibus. . . rg^j
V. De errore calculi . . . .tgS
^I. De postulando . . . .ibitl.
yU. De advocatis diversorura
judiciorum . . . . 207
Vlli. De advocatis diversorum
judicum 210
IX. De advocatis fisci . . . 2i3
X. De errore advocatorum ,
vel libellos seu preces
concipientium . . . 2l4
XI. Ut quae desunt advocatis
partium , judex sup-
pleat ibid.
XII, Ex quibus causis infaraia
irrogatur ..... itid'
XIII. De procuratoribus. . • 217
XIV. Nc liceat poteutioriLiis pa- Tit.
trocinium liligantibus
pra3slare,'vel actiones in Trr.
se Iransferre. . . .222
XV. De liis qui potentiorum ijo-
minetilulos preediis afli-
gunt, vcl corum nomina
in litem praetcnclunt . ibid.
XVI. Ut nemo privatus titulos
j^raediis suis , vcl alie-
nis imj)onat , vel vela
regia suppendat. . .223
XVU. Ut ncmini liceat sine ju-
dicis aucloritate signare-
Lus imponerc alicnis . iLid.
XVUI. Nc fiscus , vel rcspul)lica
procurationem alicui pa-
trocinii causa in lite
prasstet 224
XIX. De negotiis gestis. . . iLid.
XX. De liis, quae vi , metusve
causa gcsta sunt .
XXI. De dolo malo ....
XXU. Dc in integrum restitu-
tionc minorum [ vigin-
tiquinque anuis ]
XXIU. De filiofamilias minore .
XXIV. De fidejussoriLus mino-
rum iLid.
XXV. Si tutor vel curator in-
tcrvencrit .... iLid.
XXVI. Si [ in ] communi cadem-
que causa in intcgrum
rcstitutio postuletur . 233
XXVII. Si adversus rem judicatam
[ restilutio postulclur J. iLid.
XXVlll. Si advcrsus vcnditionem. 334
XXiX. Si adversus veuditionem
pignorum .... iLid.
XXX. Si adversus donatiouem . 235
XXXI. Si advcrsus liLcrlatem . iLid.
XXXii. Si adversus transactionem
Vel divisioncm ( in in-
tegrum minor restitui
velit ) :i36
XXXIII. Si adversus solutioncm a
tutorc vcl a se faclam. iLid.
XXXIV. Si advcrsus dotem . . iLid.
XXXV. Si advcrsns delictum . iLid. Xit.
XXXVl. Si advLTsus usucapionem. 23«^
XXXVU. Si advcrsus fiscum . . iLid. Tit.
XXXVUl. Si adversus crcditorem . iLid. Tit.
22"^
229
23o
2^2
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT,
TlT.
TlT.
TlT»
1079
XXXIX. Si minor aL hereditate se
aLstineat 238
XL. Si ut omissam Lereditatem
vel Lonorum possessio-
nem , vel quid aliud ac-
qnirat ibid.
XLI. In quiLus causis in inte-
tegrum restilutio neces-
saria non est . . . iLid.
XLII. Qui et adversus quos in
integrum restitui non
possunt 239
XLllI. Si miiior se majorem dixe-
rit , vel [ major ] pro-
Latus fuerit . . . .2^0
XLIV. Si sa^pius in integrum re-
stitutio postuletur . .241
XLV. De his qui veniam setatis
impetraverunt . . .iLid.
XLVI. Si Majo^ fdctus ratuin ha-
Luerit 2^2
XLVll. ULi et apud queni cogni-
tio in intcgrum restitu-
tionis agitanda est . .iLid.
XLVIll. De reputationiLns qucC
fiunt in judicio in inte-
gruni restitutionis . . 2^3
XLIX. Etiam per procuratorem
i causam in intcgruni re-
stitutionis agi posse . iLid.
L. In integrum restitutione
postuluta , ne quid novi
fiat iLid.
LI. De restitutioniLns mili-
tum , et eorum qui rei-
puL. causa aLsunt . . 2^4
Lll. De uxoriLus mililum et eo-
rum qui reipuLlicai cau-
sa aLsunt. . . . . 2/\5
Llll. De temporibus in intc-
gruni rcslitulionis , tam
minorum , et aliarum
personarum , quae rcsti-
tui possunt, quam eliam
lieredem corum. . .iLid.
LIV. QuiLus ex causis majo-
rcs in integrum resti-
iunntur 2 4^
LV. De alienatione judicii mu-
iandi causa facta , . 24/
LVl. De receptis aiLitris . . iLid-
LVIl. De satisdandu . . . . «^^
io8o
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
LVlll. De formulis et impetratio-
nibus actionum subla-
tis. ...... ibid.
LIX. De jurcjurando propter ca-
lumniam dando. . .ibid.
LIBER TERTIUS,
254
262
263
1. De judiciis .....
U. De sportubs et sumptibus
in diversis judiciis fa-
ciendis et de executio-
nibus litium. ,
lU. De pedaneis judicibus.
IV. Qui pro sua jurisdictione
judices dare , darive
possunt ..... 264
V. "Ne quis in sua causa ju-
dicet, vel jus sibi dicat. ibid.
VI. Qui Jegitimam personam
[ standi ] in judiciis
habeant , vel non . . 265
VII. Ut nemo invitus agere
vel accusare cogatur .ibid.
Vlll. De ordine judiciorum . ibid.
IX. De litis contestatione. . ^266
X. De plus petitionibus . . 267
XI. De dilationibus , . . 268
XII. De feriis . ,, . . .269
XIII. De jurisdiclione omnium
judicum , et de foro
competenti . . . . 2^2
XIV. Quando Imperator inter
pujjillos vel yiduas vel
( alias ) miserabiles
personas cognoscat : et
ne exhibeantur . . . 278
XV. Ubi de criminibus agi o-
porteat . • . . . 274
3^V1. Ubi de possessione agi
oporteat . . . . . ibid.
XVIL Ubi fideicpmmissum peti
pporteat . . . . . ijjij.
XVUl. Ubi conyeniatur, qui cer-
to loco dare promisit . 275
XIX. Ubi in rera actio exerce-
ri debeat. .... ibid.
XX. Ubi de bereditale agatur,
yel ubi beredes scripli
in possessionem mitti
postulare debeant .
XXI, Ubi de ratiociniis ^ tam
Tir
TlT
TjT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
ilTo
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT,
T|T.
TlT.
TlT.
Ti?.
276
TlT.
TlT.
publicis , quani priva-
tis agi oportet . . . it ^
XXII. Ubi causa Status agi de-
beat ijj
XXIII. Ubi quis de curiali vel
cohortali aliave condi-
tione conveniatur . .2-
XXIV. Ubi senatores , vel claris-
simi civiliter vel crir
n^inaliter conveniantur. ibi
XXV. In quibus causis mihtaa-
tes fori prasscriptione uti
non possunt . , . . 2'-
XXVI, Ubi causae fiscales vel di-
vinas domus, hominura-
que ejus agantur . . ibid
XXVII. Quando liceat unicuique .'
sine judice se vindica-
re , vel publicam deyo-
tionem 28
XXVllL De inofficioso testamento. ibid
XXIX. De inofficipsis donationi-
bus. ...... 291
XXX. De inofficiosis dotibus . 29:
XXXI. De petitione hereditatis . 294
XXXIi. De rei vindicatione . . 29^
XXXIII. De usufructu et habitatio-
ne , et ministerio ser-
vorum. . . , . . 3oi
XXXIV. De servitutibus et aqua . 3o5
XXXV. De lege Aquiha . . . 3o8
XXXVl. Familias erciscundas , . Spq
XXXVII. Communi dividundo . . 3io
XXXVlil. Communia utriusque ju-
dicii tarn familias er-
jciscundsB , quam coin-
muni dividundo . . 3i4
XXXIX. Finium regundorum . . 3i^
XL. De consortibus ejusdem
litis ...... 3'8
XLI. De noxalibus actionibus .ibid.
XLII. Ad esbibendum . . . 3i9
XLIII. De aleatoribus , et alearura
Jusu 32Q
XLIV. De religiosis et sumpti-
bus funerum . . . 322
LIBER QUARTUS.
I. De rebus creditis , et ju-
rejurando 32^
II. Si certum petatur. . . 327
TlT.
n
LIT.
jriT.
TlT.
.IT.
IT,
TlT.
TlT.
Tir-
TlT»
333
334
335
ibid.
336
339
III. De sufTragio 33o
IV. De j[)rohibita sequestratio-
ne pecuuise . . . . 33i
V. De condictione indebiti . ibid.
VI. De condictione ob cau-
sam datorum
Vll. De condictione ob turpcm
causam .....
VIU. De condictione furtiva .
IX. De condictione ex lege et
sine causa vel injusta
causa. . • • . •
X. De ol)ligatiombus, et actio-
nibus
XI. Ut actiones et ab hcredi-
bus et contra heredes
incipiant 338
XU. Ne uxor pro marito , vel
maritus pro uxore , vel
mater pro filio conve-
niatur ibid.
XIU, Ne filius pro patre , vel
pater pro filio emanci-
pato , vel libertus pro
patrono , vel servus pro
domino convenialur. .
XIV. An Servus pro suo facto
post manumissionem te-
neatur ..... 3^0
XV. Quando fiscus , vel priva-
tus debjtoris sui debi-
torcs convenirepossit ,
vel debeat . . . . 34^
XVI, De hereditariis actionibus. 34^
XVII. Ex delictis defunctorum
in quantum heredes con-
veniantur 3^3
XVIU. De constituta pecunia . ibid.
XIX. De probalionibus . . . 344
XX. De testibus. .... 3^9
XXI. De fide instrumentorum,et
amissione eorum , [ et
de apochis 1 et antapo-
cliis faciendis, et de his,
quai sine scriptura fieri
possunt 354
XXU. Plus valere quod agitur,
quain quod si.mulate
concipitur .... 36o
XXUl. De cnmmodato . . . 36i
XXiV. De pigneratitia actioue . ibid.
XXV. De institoria et exercito-
2om. IV.
na actione . . . .
TiT. XXVI. Quod cum eo , qui in alie-
na potestate cst , nego-
tium gcstum esse dice-
tur ) vel de pecuho ,
sive quod jussti , aut de
in rem verso
TiT. XXVIL Per quas personas nobis
acquiratur . . . .
TiT. XXVIU. Ad Senatusconsultum Ma-
cedonianum ....
TiT, XXIX. Ad Senatusconsultuni Vel-
lejanum .
I08i'
. 363
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT,
TlT.
TlT.
TlT.
364
366
367
36S
XXX. De non numerata pecunia. ^'yS
XXXI ^ '
377
379
385
386
388
393
ibid.
393
396
397
TlT.
De conpensationibus
XXXU. De usuris
XXXiU. De nautico foenore
XXXIV, Deposili , vcl contra .
XXXV. Mandati vel contra . .
XXX Vi. Si servus extero se emi
mandaverit ....
XXXVU. Pro socio . , . . .
XXXVUl. De contrahenda emplione,
et vendilione . .
XXXIX. De hereditate , vel actio-
ne vendita ....
XL. Quffi res vcnire non pos-
sunt : et qui vendere
vel emere vetantur.
Quae res exportari non de-
beant ' S^S
De eunuchis .... "^399
De patribus , qui fiiios
suos distraxerunt . . iljid.
De riscindenda vendidone, 400
Quando liceat ab emptio-
ne discedcre.
Si propter pubUcas pensi-
tationes venditio fuerit
ceiebrata
Sine censu vel reUquis
fundum comparari non
po5Se ....••
De periculo et coaimodo
rei vendita^ .... ibid.
De actionibus empti ct
venditi . . . • . ; 4^7
Si quis alteri , vcl sibi
sub aUerius nomJ»e, vel
aUena pecunia cmeiit . 4^9
Ll. De rebus alienis nou aUe-
naudis , ct dc prohibita
i3b
XLl.
XLU.
XLUl.
XLIV.
XLV.
TiT. XLVL
TiT. XLVll.
4o3
4^4
4o5
TlT.
XLVIU.
TlT,
XLIX.
TlT.
L.
joSa
TlT,
TlT.
TlT.
TlT»
TlTi
TlTo
TlT.
TlT.
TlT.
TlTi
TlTi
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
alienatioiie , vel Iijpo-
theca . . . . . .411
Lll. De communium i^erum a-
lienatione. . . , .412
h\U, Rem alienam gerentibus
non intercUci rerum sua-
rum alienatione . . . ^i3
LIV. De paclis inter emptorem
et venditorem compo-
sitis . . . , . .ibid.
LV. Si servus exportandus ve-
neat ...... 4^4
LVJ. Si mancipium ita venieritj
ne prostituatur .
LVIL Si mancipium ita fuerit a-
iienatum , ut manumit-
tatur^ Vel contra. ,
LVlll. De sedilitiis actioniLus. ,
LIX. De monopoliis , et conven-
tu riegotiatorum illici-
to, vel artificio ergola-
Lorum , nec non b^l-
neatorum ^ prohiLitis ,
"et pactionil.ms iliicitis . idid.
Be nundinis , et merca-
tioniLus . . . . .418
LXl. De vectigaliLus et com-
Jnissis iLid.
TlT.
4r5
416
417-
TlT.
TlT.
TlT.
TlT»
TlT,
TlT.
LX.
LXIL Vectigalia nova institui
non posse .
LX]II. De commerciis et merca-
toriLus .....
LXIV. De rerum permutatione ,
et praescriptis verLis.
LXV. De Jocato et conducto .
LXVl. De jure emphjrteutico. .
LIBSR QUmTUS.
420
421
422
4^3
429
Ti
T.
TlT.
TlT»
433
436
TlTi
TlT.
TiT,
ilT.
TlT.
TlT.
1 . 'De sponsaHLus , et arrhis
sponsalitiis et proxene-
ticis •= V . i . .
II» Si Rectoi!- provinciae , vel
ad eum pei-tinehies spon-
Salitia dederint . . .
ilJ. De donatiohiLus ante nu^
ptias , Vel piopter hu-
ptias , et sponsaiitiis. . iLid.
iV. De nuptiis. . . . , 442 TiT.
V, De inc^stis et inutiiiLns
_ nuptiis^ . , . , . 448 TiT.
.vi, Ve interdicto matrimonio JTit.
TlT.
TlT.
VI J.
45i
XII.
XJli.
409
460
46 1 .'
inter pupillam et luto-
rem,seLi.curalorcm filios-
que eorum ...
Si quacumrjue prceditus
potesta te, vel ad eum per-
tinentesad supposilarum
jurisdictioni suae adspi-
Vin c • ^'^''^ tentaverint nuptias . 452
yln^ bi nuptiag ex rescripto pe-
tantur jj^|j
IX. De secundis nujjtiis . .453
X. Si secundo nupserit mu-
Jier , cui mnritus usum-
fructum reJiquit. . .
XI. De dotis promissione , et
nuda poJlicitatione . .
De jure dotium . .
De rei uxorite actione in
ex stipuJatu actionera
transfusa , et de natura
_ dotiLus praestita. . . ^^^
Atv. Ue paetis couventis tam
super dote, quam su-
per donatione ante nu
ptias , et paraphernis
aV. De dote cauta non nume
»'ata .....
XVI. De donationihus inter vi-
rum et uxorem , et a
parentiLus in liLeros fa-
ctis, et de ratiliaLitione. ^nS
Vvm c , ''^P^^^^^^ ^^ i^dicio . 480
AVm. boJuto matrimonio que-
madmodum dos peta-
XIX. Si dos constante matrimo-
nio soluta fuerit . .
XX. Ne fidejussores f vel man-
datores ] dotium dentur. ibid.
XXI. Rerum amotarum. . . ^S^j
XXII. Ne pro cJote muJieris Lo-
na quondam mariti ad-
dicantur , id est , in so-
lutum dentur . . .ibid.
XXJIl. De fundo dotaJi . . . ibid.
XXIV. Divortio facto apud quem
liberi morari , vel edu-
cari debeant. . . . 4S8
XXV. De aJendis liberis , ac pa-
rentibus iJjid.
XXVI. De concubinis .... ibid,
XXVII. De naturalibus liberis , et
471
m
486
riT.
XXVll].
AT.
XXIX.
riT.
XXX.
^IT.
XXXI.
:iT.
XXXll.
riT.
XXXlll.
XXXI V
XXXV.
xxxvi.
XXXVll.
XXXVUl.
XXXIX.
499
iLid.
5oi
XL.
XLl.
XLll.
XLlll.
XLIV.
XLV.
XLVi.
XLVU.
XLVllI.
nialriLus corum , et ex
quibus causis justi effi-
ciantur 4^9
De testamcntaria tutela . 494
De confirmando tutore . 49^
De legitima tutela . . 49^
Qui petant tutores , vel
curatores ..... 497
Ubi pctantur tutores , vel
curatores 49^
De tutoribus vel cura-
toribus illustrium , vel
clarissimarum persona-
rum
Qui dare tutores vel cu-
ratores possunt , et qui
dari non possunt .
Quando mulier tutelce of-
ficio fungi potest .
In quibus casibus tuto-
rem , vel curatorcra ha-
benti tutor vel cura-
tor dari potest . . . 5o2
De administratione tuto-
rum vel curatorum ,
et pecunia pupillari foe-
neranda,vel deponenda. 5o3
De periculo tutorum et
curatorum .... 5oq
Quando ex facto tutoris
vel curatoris minores a-
gere , vel conveniri pos-
sunt 5io
Si ex pluribus tutoribus
vei curatoribus , omnes ,
vei unusagere pro mino-
re,vel conveniri possunt. 5 1 1
Ne tutor , vel curatorve-
ctigalia conducat . .ibid.
De tutore vel curatore
qui salis non dcdit. . ibid.
De suspectis [ tutoribus ,
vel curatoribus ] . . 5i2
De in litem dando tuto-
re , vel curatore . . 5i3
De co qui pro tutore ne-
golia gessit . . . .5x4
Si matcr indemnitatem
promisit ibid.
Si conlra mat-is volunta-
tem tutor datus sit. . 5i5
Ut causae post pubcrta-
Tir.
XLIX.
TlT.
L.
TlT.
Ll.
TlT.
Lll.
TlT.
LllL
TlT.
LIV.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT,
LV.
TlT.
LVl.
TlT.
LVlL
TlT.
LVllL
TlT.
LIX.
TlT.
LX.
TlT.
LXl.
TlT.
LXIL
LXlll.
TlT.
LXIV.
TlT.
LXV.
TlT.
LXVL
TlT.
LXVil.
TlT.
LXVlll.
TlT,
LXIX.
TlT.
LXX.
LXXL
LXXll.
LXXlll.
TiT. LXXIV.
io83
tem adsit futor. . . ibid,
Ubi pupilli educari de-
bcant. . . . . . ibid.
De alimentis pupillo prae-
standis 5i6
Arbitrium tuteloe . . . ibid.
De dividenda tutela , et
pro qua parte quisquc
tutorum conveniatur . 5i9
De in litem jurando . . 52Q
De beredibns tolorum vel
curatorum . , . .521
Si tutor vel curator tion
gesserit ibid,
De usuris pupillaribus . 522
De fidejussoribus tutorum
vel curatorum . . . 523
De contrario judiciotutclxj.ibid.
De auctoritate jjrasstanda. ibid,
Quando tutores vel cura-
tores esse desinant . . 5^5
De actore a tutore seu
curatore dando . . . ibid,
De executoribus [ tuto-
rum et curatorum ] et
temporibus earum . . 5^6
Si tutor vel curator falsis
allegationibus excusatus
sit 52g
Si tutor vcl cnrator rei-
publicae causa aberit . ibid.
De excusationibus vetcra-
norum ibid.
Qui numcro liberorum se
excusant 53q
Qui morbo se cxcusant . ibid.
Qui oetate se excusant . ibid.
Qui nuniero tutelarum . ibid.
De curatore furiosi vel
prodigi ibid,
De prffdiis ct aliis rebus
minorum sine dccreto
non alienaudis , vel o-
biigandis 534
Quando decreto opus non
est. . . . . . . 537
Si quis iguorans rem mi-
noris essc , sinc decre-
to comparavcrit. . . ibid,
Si m;'jor iactus alienatio-
ncm factam sine decrc-
to ralam babueiit . .533
^
io84
TiT. LXXV. De magistratlLus conve-
niendis
LIBER SEXTUS.
TlT.
IT»
TlT.
TlT.
TlT«
TlT.
539
1
11.
111.
IV.
V.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
VI.
TlT.
VJl.
TlT.
VIII.
TlT.
IX.
TlT.
X.
TlT.
XI,
tlT.
XIJ.
XIIL
TlT.
XIV
TlT.
XV
TlT,
XVI
TlT.
xvu.
TlT.
XViJI.
TlT.
XIX.
TlT.
XX,
De Servis fugiiivis , et li-
Lcrtis mancipiisque civi- Tit.
tatum,artificiLus , et ad
• diversa opera deputatis,
et ad rem privatam , vel Tit.
dominicam jjertinenti-
Lus 5^1
De furtis et servo cor-
rupto. ..... 543|Tit.
De operis liLertorum. . 549
De Lonis libertorum , et
jure patronatus , . . 55o
Si in fraudem patroni a
liLertis alienatio facta
sit 553
De oLsequiis patrono pra3-
standis ..... iLid.
De liLerlis et eorum li-
Leris ....... 554
De jure aureorum annu- Tit»
lorum , et de uataliLus
restituendis .... iLid.
Qui admitti ad Lonorum Tit,
possessionem possunt : et
intra quod tcmpus. . 555 Tit.
Quando nou petentium
partes petentiLus ad-
crescant. 55 7
De Lonorum possessione
secundum taLuJas . .iLid.
De Lonorum possessioue
contra taLuias quam
prastor liLcris poiiice-
tur ...... ibid.
De Lonorum possessione
contra taLuIas liijerti ,
quae patronis liLerisquc
eorum datur^ . . . iLid.
tJnde liLeri. .... 558
tJnde Icgitimi , et unde
cognati ..... iLid.
De successorio edicto . . 55g
De carLoniano edicto. . iLid,
Unde vir et uxor. . . iLid.
De repudiauda Lonorum
posscssione .... 56o
Dc colIatiouiLus . . ,iLid, Tit.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
XXI.
XXII.
XXill
XXIV.
XXV.
073
TlT.
XXVI.
TlT.
XXVll.
TlT.
XX VIII.
TlT.
XXIX.
XXX.
XXXI.
XXXIL
TiT. XXXIli.
XXXIV.
XXXV.
XXX VI.
XXXVII.
XXXVIil.
XXXIX.
XL,
XLI.
Dc testamento militis. . ^^;
Qui testameiita facere pos-
sint , vel non . . . 56f
De testamentis et quemad-
modum testamenta or-
dinentur
De herediLus institucndis
et quag persouce here-
des institui non possunt. 585
De institutioniLus et suL-
stitutioniLus, etrestitu-
tioniLus suL conditione
fuctis. ..... 588
De impuLerum et aliis
suLstitutioniLus , . . ^qa
De necessariis [ servis ]
lierediLus instituendis ,
vel suLstituendis . . 5g3
De liLeris prceteritis , yel
exheredatis . ... 5^4
De posthumis herediLus
instituendis , [ vel ex-
heredandis , J vel prae-
teritis. ..... 596
De juredeliLerandi, et de
adeunda vel acquiren-
da hereditate . . .597
De repudianda ^ vel aL-
stinenda hereditate. . 6o4
Quemadmodum testameii'-
ta aperiantur , inspician-
tur , et descriLantur . 606
De edicto divi Hadriani
tollendo , et quemadrao-
dum scriptus heres in
possessionem mittatur . ibid.
Siquisaiiquem testaripro-
hiLuerit ^ vel coegerit. 607
De his quiLus ut iiidi-
gnis , hereditatcs aufe-
runtur , et ad Senatus-
consultum Silanianum. 608
De codiciJIis . . . .610
De legatis . w . . . t>i3
De veiLorum et rerum
significatione. . . .617
Si omissa sit causa te-
stamenti . . . . .619
De indicta viduitate , et
h^e julia miscella tol-
lenda. » . . . . ibid.
De liis j qua3 poen«c no-
IT.
mine in tcstamento , vel
codicillis , [ scribiintur,
-vel ] relinquuntur . • 620
XLll. De fideiconimissis. . . ibid.
XLIU. Communia de legatis , et
fideicommissis, et de in
rem missione tollenda. 626
XLIV. De falsa causa adjecta le-
gato, vel fidejcommisso. 629
XLV. De his quse sub modo
legata, vel fideicommis-
sa relincjuuntur. . . ibid.
XLVL Dc conditionibus insertis
tam legatis , quam fi-
deicommissis , et li-
bertatibus 63 0
XLVll. De usuris , et fructibus
legatorum , seu fidei-
commissorum . . . 63i
XLVlll. De incertis personis . .632
XLIX. Ad ScnatusconsuUum Tre-
bellianum .... 633
L. Ad legem Falcidiam. . 635
LL Dc caducis tollcndis . . 63^
LIL De his qui ante apertas ta-
bulas hercditalem trans-
mittunt 643
Llll. Quaudo dics legati , vel
fideicommissi cedit. .ibid.
LIV. Ut in possossionem lega-
toruin , vel fideicom-
missorum scrvandorum
causa mittitur, et quan-
do satisdari debcat. . 644
LV. De suis , et legitimis li-
beris , et ex filia nepo-
tibus ab intestato vc-
nientibus . . ' . . 6^^
LVl. Ad Senatusconsultum Ter-
IvUianum 6^7
LVJi. Ad Scnalusconsultum-Or-
fitiauum 649
LVllI. De icgitinus hcrcdibus . 65o
LIX. Communia dc successio-
nibus 655
LX. De bonis maternis, et ma-
TiT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
Tir.
TlT.
TlT.
tcrni gencris.
LXI. Dc bonis , quae libcris in
poteslale patris consli-
tutis , ex matrimonio ,
vel alias adquiruntur ,
ct coruui adminislra-
50"
io85
iione 658
LXll. De hereditatibus Dccurio-
num, [ naviculariorum,
cohortalium militum ,
et fabricensiuni ] .
664
LIBER SEPTIMUS.
TlT.
TlT.
\. De vindicta [libcrtate,] et
apud conciiium manu-
missione 6G6
l\. De testamentaria manu-
missione ibid.
III. De lege Fusia Ganinia
toUcnda 669
IV. De fideicommissariis li-
bertatibus . . . ibid.
V. De dedititia libertate tol-
lenda 672
VI. De latina libertate tollen-
da , et per certos mo-
dos iu civitatem Roma-
nam transfusa . , .ibid.
Xll. De communi seiTO ma-
numisso 674
VIU. De scrvo piguori dato ma-
numisso
IX. De servis reipublicee ma-
numittendis ....
X. De his , qui a non domi-
no manuinissi sunt.
XI. Qui manumitterc non pos-
sunt , et ne iu frau-
dem creditorum manu-
mittatur 679
XII. Qui noii poftsunt adliber-
tatein pervcnire. . . 680
XIII. Pro quibus causis servi
pro praemio libertatem
accipiunt ibid.
XIV. De ingcnuis inanumissis . 181
XV. Communia demanumissio-
nibus -7^^
X^ 1. De li])eraJi causa . . . 784
XVll. De adscrtiono tollenda . 788
XVIU. Quibus ad liberlatom pro-
clamare nou licet : ot
ne rcbus corum , qui
ad iibertatem procla-
marc nen prohibentur. 6S9
XIX. De ordine cognitionum . 690
XX.. Dc coUisiojic detegeuda . 691
676
«
677
678
io86
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT,
TlT.
TlT,
TlT.
XXI. JN^e de statu dcfunctorum
post <juin(juennium cpae-
ratur ibid.
XXll. De longi temporis pr^-
scriptione , quae pro li-
Lerlale,- et non adversus
Yvin T^ ^^^'^''*^*e"i apponitur. . GoS
AAlll, JJe pccuho ejus , qui Ji-
tertatem mcruit . . ihid.
XXIV. De SenatLisconsulto Clau-
diano tollendo . . . jj^i^j
XXV. De nudo jure Quiritum
iollendo . , . ^ ^ q /
XXVJ. Pe usucapione pro emptol
YTVii r^'"' ''^^ transactione . . ibid.
X #V i ' ^^"'^^«^^"eprodonato. 695
YyTt t?' "'"^^P^"°^^e Wo dote . 696
w n "'^^^^pio^e pro herede. ibil
AAA. tommunia de usucapioni-
^^^ • . . . iLi 1
XXXl. De usucapione transfor
TlT.
TlT.
TlT.
TlT,
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
manda , et de sublata
diflerentia rerum man-
cipi , et nec mancipi .ibid.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
AAAli. JJe acquirenda et retinen-
da jjossessione .
XXXIU. Deprassciiptionelongi tem-
poris decem , vel vigin-
ti annorum . . .
XXXiV. In quibus causis cessat
longi temporis proescri-
ptio .
XXXV. Quibus non oJsjicitur lon-
gi temporis praescri-
ptio
XXXVl. Si adversus creditorum
YYYVii ^ ^^'''«^^"■ptio opponatur . ^oS
AAA Vll. De quadriennii jjr^escri-
ptione, . . . . ^
,TrT. XXXVlll. Ne rei dominicce vel tem-
plorum vindicatio tem-
poris praescriptione sub-
inoveatur . . , ,
XXXJX. De prEescriptione XXX.
vel XL. annoruni .
XL. De annali exceptione Ita-
lici contractus toUenda,
et diversis temporibus ,
et exceptionibus , et
pra^scriptionibus , et in-
T,^ vTi ^ terruptionibus eorum . 710
TiT. XU. De aUuvionibu;^ , et pa- ^
TlT.
TlT.
^oi
702
704
706
ibid
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT»
TlT,
ludibus , et pascuis ad
■YTn T^ ^^^^"^ statum translatis. i
ALll. De sententiis praefectorum
proetorio ......
XLUl. Quomodo,et quando Ju-
dex sententiam proferre
debeat pr^sentibus par-
tibus , vel una parte
absente jjj
XLIV. De sententiis ex periculo
recitandis pj
XLV. De sententiis et interlocji-
tionibus omnium Judi-
cum
?
XLVl. De sententia, quae sine cer
•YTvn r. *^ quantitate profertur. 7I
XLVU„ De sententiis, quae pro eo
quod interest proferun-
.tur t . . . . .ibi
XLVIII. Si a non competente Ju?
dice judicatum esse di-
catur „i
XLIX. De poena Judicis , quima-
lejudicavit, velejus , qui
Judicem,vel adversarium
corrumpere curavit . . '•2
Lc Sententiam rescindi non
posse. .... .ibid
LL De fructibus et litium ex-
pensis
Lll. De re judicata. . . .
LIU. De executione rei judicatoe.
LIV. De usuris rei judicatge. .
LV. Si plures una sententia
condemnati sunt. .
LVl. Quibus res judicata non
" "°cet. .... .ibid.
LvU. Commmationes , epistolas ,
programmata , subscri-
ptiones auctoritatera rei
judicatse non habere . 726
LVUl Si ex falsis instrumentis,
v^pl testimouiis judica-
tum sit «ay
De confessis . . . .ibid.
Inter alios acta , vel judi-
cata , aUis non nocere. ibid
LXl. De relationibus. . .
LXIl. De appellationibus, et con
sultationibus.
LXUL De temporibus et repara-
tionibus appellationum,
72
72:
72:
72.
720
LIX.
LX.
728
729
LXIV.
LXV.
LXVl.
LXVIl.
LXVUl.
LXIX
LXX.
scu consultationum. . fjZG
Quarido piovocare non esl
necesse 'jZg
Quoruin appellationes non
rccipiuntur ....
Si pendente appellatione
mors intervenerit .
74i
742
743
LXXl.
LXXll.
LXXlll.
LXXIV.
LXXV.
De his , qui pcr mctum
Judicis non appellarunt .
Si unus ex pluribus ap-
pellaverit
Si de momcntanea posses-
sione fuerit appellatum. ibid.
Ne liceat in una eadem-
que causa tertio provo-
care , vel post duas sen-
tentias Judicum , quas
definitio prsefectorum ro-
boraverit , cas retra-
ctare ibid.
Qui bonis cedcre possunt. ibid.
De boni auctorilate Judi-
cis possidendis , seu ve-
746
748
749
nundandis , et de se-
parationibus l)onorum .
De privilegio fisci.
De privilegio dotis .
De revocandis Jiis , quse
in fraudem creditorum
alienata sunt. . , . ibid.
LIBER OCTAVUS.
1.
11.
111.
IV.
V.
VI.
Vli.
VII 1.
IX.
X.
XI.
Xll.
XIU.
De intcrdlctis . . . . 7^1
Quorum bonorum . . . 702
Quorum legatorum . .ibid.
Unde vi 7 53
Si per vim vel alio modo
abscnlis perturbata sit
posscssio 755
Uli possidetis .... ^^56
De tabulis exhibendis . ibid.
De liboris exbibendis , scu
deduccndis , ct de li-
bero homine exhibcndo.ibid.
De prccario et Salviano
inlerdicto ibid.
De a^dificiis privatis . .757
Dc novi <)pei'is nunciatione. 762
De operibus publicis . . ibid.
De rafiociniis opcrum pu-
bJicoruui , ct dc patri-
TlT.
XIV.
TlT.
XV.
TlT.
XVI.
TlT.
XVll.
TlT.
XVlll.
Tir.
XIX.
TlT.
XX.
TlT.
XXI.
TlT.
XXll.
TlT.
XXllI.
TlT.
XXIV.
TlT.
XXV.
TlT.
XXVI.
TlT.
XXVIl.
Tir.
XX vm.
TlT.
XXIX.
TlT.
XXX.
TlT.
XXXI.
TlT.
XXXII.
TiT. XXXIIl.
TlT.
TlT.
XXXIV.
XXXV.
1087
bus civitatum . . . -65
De pignoribus et iijpo-
thccis ^66
In quibus causis pignus ,
vel hjpollicca tacitecon-
trahitur nQg
Si aliena res pignori da-
ta sit nno
Quae res pignori obligari
possunt , vel non , et
qualiter pignus contra-
hatur . . . : . .771
Qui potiores in pignore
habeantur n«3
De his , qui in priorum
creditorum locum suc-
cedunt 776
Si antiquior creditor pi~
gnus vendiderit . . . 777
Si communis res pignori
data sit ibid.
De jjraetorio pignore , et
ut in actionibus debi-
torum missio prsetorii
pignoris procedat . . ibid.
Si in causa judicati pi-
gnus captum sit . . 77S
Si pignus piguori da-
tum sit ibid.
De partu pignoris, et omni
CaUSa rjyg
De remissione pignoris , ibid,
Etiam ob chirografariam
pecuniam pignus teneri
posse ...... 780
De distractione pignorum. 781
Debitorem vcnditionem pi-
gnoris iinj^edirc non
posse 783
Si veuviito pignore agatur.ibid.
De luitione pignoris . . 784
Si unus cx pluribus here-
dibus crcditoris , vcl
dcbitoris , partem suam
dcbiti solvcrit , vcl ac-
ccperit --85
Si pignoris convcntionem
numcratio pccunia: se-
cuta von fuorit . . . ibid.
De jure dominii impe-
trando ibid.
De pactis pignorum ct de
io85
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
IlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlTv
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TjLT.
TlT.
iege commissoria in pi-
gnoribus rcscindenda . ^87 Tit.
XXXVl. De exceplionibus seu prae-
scriptiouiLus. . . . iLid. Tit.
XXXVll. De litigiosis . - . «789 Tit.
XXXVlll. De contralienda et com-
mittenda stipulatione . -790 Tit.
XXXIX. De inutilibus stipulatio-
iiibus -793 TiT.
XL. De duobis reis slipulandi
et promittendi . . . ibid. Tit.
XLI. De fidejussoribus, etmau-
datoribus. . , . .. ^94 Tit.
XLU. De novationibus , et dele-
gationibus .... ^99 Tit.
XLlll. De solutionibus , et libera-
tionibus 800 Tit.
XLIV. De acceptilationibus . . 804
XLV. De evictionibus. . . . ibid.
XLVL Creditorem evictionem [pi- Tit,
gnoris ] non debere . 808
XLVIL De patria postestate . .ibic}. Tit.
XLVllL De adoptionibus. . . .810
XLIX. De emancipationibus li-
berorum 812 Tit.
L. De ingratis iiberis . .814 Tit.
LL De postliminio reversis , et
rcderaptis ab hostibus. ibid. Tit.
LIL De infantibus expositis libe-
ris, et servis , et de his Tit.
qui sanguinolentos nu-
triendos acceperunt. . 81 n Tit.
Llll. Qu3e sit longa consuetudo. 819
LIV. De donationibus . . . ibid,
LV. De donationibus qu£8 sub Tit.
modo , vel cpnditione , Tit.
vel certo tempore con-
ficiuntur 827 Tit.
LVl. Derevocandisdonationibus. 828 Tit.
LVIL De donationibijs causa
mortis. . . , . . 83i Tit.
LVllL De infirmandis poenis cce-
libatus , orbitatis , et
f de ] decimariis su-
blatis ....
IjIX. De jure liberorum
LIBER NONUS.
ibid.
. 832
I. De bis , qui accusare non
possunt 833
II. De accusationibus , et in-
Tit.
TlT.
Tit.
111.
IV.
V.
scriptionibus
De exliibendis , et trans
mittendis reiis .
-.9
il!.
Tit.
Tit.
Tit.
VI.
Vll.
VIII.
IX.
X.
XL
XU.
Xlll
XIV.
XV.
XVL
XVII
J^VIll.
XIX.
XX.
XXI.
XXIL
XXUl.
XXIV.
XXV.
XX VI.
TiT. XXVII.
XXVIIL
XXIX.
XXX.
De custodia reorum .
De privatis carcerihus in-
hibentis ^ j
Si reus , vel accusator
mortuus fuerit . . , l^
Si quis Imperatori male-
dixerit ^5
Ad legem Juliam maje-
statis i^j .
Ad legem Juliam de adul-
teriis , et stupro . .8»
Si quis eam , cujus tutor
fuerit , corruperit . . R;
De mulieribus , quae se .
propriis servis junxe-
runt ibi
Ad legem Juliam de vi
pubiica , vel privata . ibi
De raptu virginum , seu
viduarum , nec non san-
ctimonialium. . . . 8j
De emendatione servorum. 8:,
De eoiendatione propin-
qnorum ibic
Ad legem Corneliaqi de
sicariis. . . . . . S5
. De his qui parentes , vel
Hberos occiderunt . . 85
De maleficis , et mathe-
maticis , et ceteris si-
milibus 85
De sepulchro violato . . 86
Ad legem Fabiam de pla-
giariis 86j
Ad legem Viselliam . . S6-
Ad legem Corneliam de
fcdsis iliiJ
De his qui sibi adscribunt
in teslamento . . , 86'
De falsa moneta . . . S69
De mutatiQne nominis . 8jo
Ad legem Juliam de am-
bitu iti'!-
Ad legem Juliam repetun-
darum iti^-
De crimine peculatus. . 8yi
De crimine sacrilegii. . il>i"'
De seditiosis , et de his ,
qui plebem contra rem-
,2ff
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
Trr.
TlT.
Trr.
TlT.
TtT.
872
pnblicam audent col-
ligere . . - • .
XiT, XXXL Quando civilis actio crimi-
nali praejudicet , et an
utraque ab codem exer-
ceri possit . . . .ibid.
TiT. XXXIL De crimine expilatoe here-
ditatis 873
Vi Lonorum reptorum . ibid.
De crimine stcUionatus . 874
De iiijuriis .
De famosis libcllis
De abigcis .
xxxm.
XXXIV.
XXXV.
XXXVL
XXXVIL
XXX vin.
. ibid
. 876
. ibid,
TiT. XXXIX.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
XL.
XLL
XLIL
XLllL
XLIV.
TlT.
XLV.
Trr.
TlT.
TlT.
XLVL
XLvn.
XLvm.
TlT.
XLIX.
Trr.
L.
TlT.
LL
Tom.iy.
De NiJi aggeribus non
rumpendis . . . .ibid
De his qui lalrones , vel
aliis criminibus reos oc-
cultaverint . . . «877
De requirendis reis . . ibid
De quasstionibus . . . 878
De abolitionibus . . . 880
De generali abolitione . 881
Ut mtra certum tempus
criminalis qucestio ter-
minetur 882
Ad senatusconsultum Tur-
piUianum .... ibid.
De calumniatoribus . . 883
De poeuis 884
Ne sine jussu principis
cerlis judicibus hceat
confiscare 888
De bonis proscripjtorum ,
seu damnatorum . .ibid.
De bonis corum , qui mor-
tem sibi consciverunt . 890
De sententiam passis , et
restitutis • . . . . ibid.
LIBER DECIMUS.
1. De jure fisci .... 8^3
II. De conveniendis fisci debi-
toribus 895
III. De fide et jure hasfae fi-
scalis , et de adjcctio-
nibus 897
IV. De vcnditione rcrum fisca-
lium cum privalis com-
muniuni . . , . . 898
V. Nc fiscus rcm , quam
Ycndidit , eviucat . . ibid.
1089
TiT. VI. De his , qui ex pubUcis
rationibus mutuam pe-
cuniam acceperunt . . 899
TiT. Vll. Poenis fiscalibus creditores
praeferri ibid.
TiT. Vm. De fiscaJibus usuris . . ibid.
TiT. IX. De sententiis adversus fi-
scum latis retractandis. 900
TiT. X. De bonis vacantibus , et
de incorporatione . . ibid.
TiT. XI. De delatorilius . . . «901
TiT. Xll. De petitionibus bonorum
subiatis ..... 904
TiT. Xlll. De his qui se deferunt . goS
TiT. XIV. Si liberaJitatis imperialis
socius sine herede de-
cesserit ibid.
TiT. XV. De thesauris .... ibid.
TiT. XVL De annonis et tributis. . 906
TiT. XVIL De indictionibus . , • 908
TiT. XVIIJ. De superindicto . • . 909
TiT. XIX. De exactoribus tributorum. ibid.
TiT. XX. De superexactionibus . «913
TiT. XXl. De capiendis , el distra-
hendis jugnoribus tribu-
torurn causa. . . . ibid.
TiT. XXll. De apochis publicis et de
descriptionibus curiali-
bus et de distributioni-
bus civilibus, . . . ibid.
TiT. XXlll. De canone largitionalium
titulorura 918
TiT. XXIV. 3N'e operae a collatoribus
exigantur 91^
TiT. XXV. Deimmunitatenemini con-
cedenda ibid,
TiT. XXVI. De conditis in publicis
horreis ..... ibid,
TiT. XX Vn. Ut nemini liceat in epiptio-
ne specierum se cxcu-
sare; et de munere si-
tocomiae , . • . -9*^
TiT. XXVUI. De coUatione donatorum,
\el rcJevatorum , aut
. transJatorum , scu adae-
ratorum 9^7
TlT,
* XXIX.
De colJatione aeris , . -918
TlT.
XXK.
De discussoiibus . • • ibid,
TlT.
X\X1.
De decurionibu* ct filiis
corum , et aui decurio-
nes habeantur , ct qui-
bus modis a fortuna
lOQO
TlT.
TiT. XXXlll.
TlT.
TlT.
TiT.
TlT.
TlT.
curiae liberentur. . . q2o
XXXU. Si servus , aut liLertus
ad decurioiiatum adspi-
raverit g3i
De prasdiis decurionum
sine dccreto non alie-
nandis g32
XXXIV, Quando et quibus quar-
ta pars debetur ex bo-
nis decurionura , et de
modo distributionis eo-
rum q33
XXXV. De imponendalucrativa de-
scriptione g35
XXXVI. De preebendo salario . . c)36
XXXVll. Si curialis relicta civitate
rus habitare maluerit . ibid.
TiT. XXXVUl. De municipibus [ et ]
originariis . . . .ibid.
XXXiX. De incolis , et ubi quis
domicilium habere yi-
detur , et de his , qui
studiorum causa in a-
liena civitate degunt . g3'7
XL. De muneribus et honori-
bus non continuandis
inter patrem et filium
et de intervaliis. . . g38
XLI. De muneribus patrimonio-
rum g3g
XLII. Quemadmodum civilia mu-
nera indicuntur. . . g^o
XLIU. De his , qui sponte publi-
ca munera subeunt. . g^i
XLlV . De his , qui a principe
vacationem acceperunt .ibid.
XLV. De vacatione publici mu-
neris . . . . . . g^^
XLVI. De decretis decurionum
super immunitate qui-
busdam concedenda . ibid.
XLVil. De excusationibus mune-
rum ibid.
XLVIII, De quibus muneribus ,
vel praestationibus ne-
mini liceat se excusare. g45
XLIX. Qui aetate, [ vel profes-
sione ] se excusant. .ibid.
I^- Qui morbo se excusant . g46
Li. De his , qui numero li-
bcrorum , vel pauper-
tale excutationem me-
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
LII.
LIII.
LIV.
LV.
TlT.
LVi.
TlT.
LVii.
TlT.
LVllI.
TlT.
LIX.
LX.
TlT.
LXl
TlT.
LXll.
Trr.
TlT.
LXIII.
LXIV.
TlT.
LXV.
•
TlT.
LXVI,
TlT.
LXVil.
TlT.
LXVIII.
TlT.
LXIX.
TlT.
LXX.
TlT.
LXXl.
TlT.
LXXII.
TlT.
LXXIIK
ruerunt ibid.
De professoribus et me-
dicis g^^
De athletis g-^g
De liis , qui non impletis
stipendiis , sacramento
soluti sunt . . . .ibid.
Quibus muneribus excu-
sentur hi , qui post im-
pletam militiam vel ad-
vocationem per provin-
cias suis commodis va-
cantes commorantur , et
de privilegiis eorum et
de conductoribus vecti- )
galium fisci . . . . ibid."
De libertinis .... g5o
De infamibus . . . .ibid.
De reis postulatis . . . ibid.
De his , qui in exilium
dati vel ab ordine moti
[ sunt ] ibid.
De filiisfamilias, et quem-
admodum pro his pa-
ter teneatur .... ibid.
. De periculo successorum
parentis g5r
De muheribus , et in quo
loco munera sexui con-
gruentia , vel hoaor©a
agnoscant ibid.
De legationibus . . . ibid.
De excusationibus artifi-
cum .... . . g53
De potioribus ad munera
nominandis . . . q53
'^
i propter inimicitias crea-
tio facta sit . . ..ibid.
De sumptuum recupera-
tione ...... ibid.
Si post creationem quis
decesserit .... ibid.
De tabulariis , scribis ,
logographis , et censua-
libus gSi
De susceptoribus , prcepo-
sitis , et arcariis . . ibid.
De pouderatoribus , et au-
ri illatione .... 937
De auri publici persecu-
toribus ibid.
De Iiis, ^UtS ex publica
• •'\
ITlT.
TlT.
TlT.
rrr,
IlT.
■
IlT.
TlT.
TlT.
TlT.
iriT.
coUatione illala sunt
non usurpandis . . . r)58
LXXIV. De auro coronario . .iLid.
LXXV. De ircnarcliis .... ibid.
LXXVI. De agenti prelio , quod
thesauris infertur . . ibid.
LIBER UNDECIMUS.
I . De naviculariis seu nau-
cleris pnblicas species
transportanlibus , et de
tollenda lustralis auri
collatione gSg
II. De praediis et omnibus re-
bus naviculariorum. . g6o
III. Denavibus non excusandis. 961
IV. Ne quid oneri publico im-
ponatur 962
V. De Naufragiis . . . . ibid.
VI. De metallariis , et melal-
lis , et procuratoribus
metallorum .... q64
VII. De Murilegulis, et gynoe-
ciariis , et procuratori-
Lus gynaecii et de rao-
netariis , et bastagariis. 965
Vlll. De vestibus holoberis et
auratis , et de intinctio-
ne sacri muricis
IX. De fabricensibus .
X. De veteris numismalispo-
testate
XI. NuUi licere in frenis et
equestribus sellis et in
balteis margarilas et
smaragdos et hyacinthos
aptare , et de arlifici-
bus palatinis. . . .
Xll. De classicis
Xlll. Dc decuriaiibus urbis Roma?.iLid
XIV. De privilrgiis corporato-
rum urbis Romae . . idid.
XV. De pisloribus . . . .jbid.
XVI. De suariis ct susccpfori-
bus vitii [ et tieteris
corporalis ] . . . . 9-3
XVII. Dc collegiatis , ct char-
topratis,ct uunimulariis.ibid.
XVIJI. Do studii.< lil)endiJ)us ur-
bis Romie ct Constan-
liuopolitanae . . . .ibid.
Tir.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
967
9%
970
97^
97^
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
XIX.
XX.
XXI.
XXII.
XXIU.
TlT.
XXIV.
TlT.
XXV.
TlT.
XXVI.
TlT.
XXVII.
TlT.
XXVJJl.
TlT.
XXIX.
TlT.
XXX.
TiT. XXXI.
xxxu.
XXXIll.
XXXiV.
XXXV.
XXX VI.
TiT» XXX VU.
TiT. XXXVlll.
TiT. XXXIX.
TlT,
XL.
TlT.
XLl.
TlT.
XLII.
TlT.
XLllI.
TlT,
XLIV.
TlT.
XLV.
TlT.
XLVl,
TlT.
XLVU.
TlT.
XLVIII.
De honoratorumvehiculis. 9-7/^
De privilegiis urbis Con-
stantinopolitanae. . .ibid.
De metropoli Beryto . . ibid.
Dc canone frumentario ur-
bis Eom?e .... ibid.
De frumento urbis Con-
stantinopolitanae. . . gn^
De annonis eiviJibus . . 9^6
De mendicantibusvaJidis. ibid.
De nautis tiberinis . .ibid.
De frumento Alexandrino. 9^-7
De Alexandriae primatibus.ibid.
De jure reipubiicae . . ibid.
De administratione rcrum
pubJicarum .... gn^
De vendendis rebus ci-
vitatis. . , . . .ijjia,
De debitoribus civitatum. ibid,
DepericuJo nominatorum. gng
De pericuJo eorum , qui
pro magistratibus inter-
venerunt ibid.
Quo quisque ordine con-
venialur ibid.
Ne quis liber invitus a-
ctuni reipublicae gerere
cogatur
Sumptus injuncti muneris
ad omnes collegas per-
tinere
De his , qui ex officio ,
quod administrarunt ,
conveniuntur. . . . ibicj,
Dc soJutionibus et libera-
tionibus debitorum ci-
civitatis ibid.
De spectaculis , ct sceni-
cis , ct lenonibus . . ibid,
De expensis ludorum pu-
blicorum 983
De aquiTcluctu. . . . ibid.
De gladiatoribus penitus
toJJendis 986
De vcnationc fcrarum. . ibid";
De majuma. . • . . ibid,
Ut armorum usus in?cio
j)rincipc inlerdictus sit. ibid,
De n^ricolis , ct censitis
et coJonis . , . . 987
Dc capitatiouc civium cen-
sibus cxin;cnda . . • 902
980
981
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
Tir.
XLIX. Iii qiiihus caiisis coloni
censili dominos accusa-
re possint .... 998
L. De coionis Palaistinis . .Djid.
LL De colonis Tiiracensibus. il)id.
LIL De colonis lllyricianis . 994
LllL Ut iiemo ad suiim patro-
cinium suscipiat rusti-
canos , vel yicos eorum. iLid.
LIV. Ne rusticani ad ullum ob-
sequium dcvoccntur . 99^
LV. JNon Jicere hahitatoribus me-
trocomi^ loca suaad ex-
traneum transferre. . ibid.
LVL Ut nullus ex -vicaneis pro
alienis vicancorum de-
bilis teneatur . . . 996
LVIL De ccnsibus et censitori-
bus et peraequatoribus,
el inspectoribus. . .ibid.
LVllL De omni agro descrto et
quando steriles fertili-
bus imponuntur. . . 99^
LIX. De fundis limitrophis , et .
terris , et paludibus, et
pascuis , ct limitaueis ,
vel castellorum . . 1000
LX. De pascuis publicis et
privatis . . . . .1001
LXL De fundis patrimoniali-
bus , et saltucnsibus ,
et empbyteuticis , et
corum conductoribus . 1002
LXIL Demancipiis etcolonispa-
trimouialium , saltuen-
sium , et emphyteuti-
corum fundorura .
LXliL De fugitivis colonis pa-
trimonialibus, saltuen-
sibus et emphjteuticis. ioo5
LXIV. De collatione fnndorum
patrimonialium,et em-
phyteuticariorum .
LXV, De fundisrei privata^ , et
saltibus divinae domus.
LXVl. De fundis ct saltibus rei
dominicae . . . . loo
LXVil. De agricolis, et mancipiis
" dominicis vcl fiscalibus
rcipublicai[velprivatas]. 1008
LXVilL De praediis tamiacis, et
de liis qui ex colonis
100,4
ibid.
1006
7
TlT.
TlT.
TlT.
Ti
T.
1009
1010
dominicis aliisque li-
bcra," conditionis pro-
creantur ibitl.
TiT. LXIX- Dc diversis praediis ur-
banis ct rusticis tem-
plorum et civitatum ,
et omni reditu civili.
TiT. LXX. De locatioue proediorum
civilium [ vel ] fisca-
lium, sive templorum,
sive rei privatae, [ vel ]
dominicfe ....
TiT. LXXI. De conductoriijus, et pro-
curatoribus , sive acto-
ribus jM'oediorum fisca-
lium domus augustae. 101 1
TiT. LXXIL Quibus ad couductionem
praediorum fiscalium.
accedere non licet . ibid.
TiT. LXXill. De coilatione fundorum
Hscaiium , vei rei pri-
vatae , vel dominicae ,
vel civitatis,vel templi. 1012
TiT. LXXiV. De privilegiis domus au-
gustae , vel rei priva-
tas , et quarum colia-
tionum excusationem
liaJjent ibid.
TiT. LXXV. De grege dominico . . ioi3
TiT. LXXVL De paiatiis et domibus
dominicis .... ibid.
De cupressis ex iuco Da-
phnensis , vei Perseis
per Egiptum non ex-
cidendis,vei vendendis. ibid. ,
TiT. LXXVIL
LIBER DUODECIMUS.
L De dignitatibus .
ii. De prEetoribus et Iionore
praeturae, et coliationc,
f^t gleba , et fojii , ei
.scptem solidorum fun-
ctione sublata.
III. De consulibus , et non
spargendis ah his j>e-
cuniis , et de praefe-
ctis, et magistris mili-
tum , et patriciis,
IV. De prasfeclis jjraetorio ,
sivc urbi , et magistris
milituni iu dignitati-
IOI>{
1017
ibid.
.r.
[T.
IT.
IT.
IT.
IT.
rr.
TlT.
TlT.
}>ii!S ey*?<:£iia«clis
I o u
9
iTlT.
ibid.
VJl.
V. Do prjRpositis sacn cu-
bicuii , et tlc omniLus
cuhicuinriis , et pri-
vilegiis eonim.
VI. De qut3estoril)us et magi-
s<ris oiiiciorum, et co-
inilibus sacraruni lar-
gitionum,et rci privatae. 1021
De primicerio et secun-
(iicerio , et notariis .
Vlil. TJt dignitatum ordo ser-
vetur
IX. De magistrJs sacrorum
scriniorum ....
X. De comitibus consisto-
rianis
XI. De comitibus et tribunis
scolarum ....
XII. De comitibus rei mili-
taris .......
XIII. Dc comitibus, et arcbia-
tris sacri palatii .
XIV. De comitibus , qui pro-
vincias rcgunt.
XV. De professoriijus, qui in
urbe Constanlinopoli-
tana docentis, ex le-
ge meruerunt comi-
tivam
XVI. De silentiariis , ct decu-
rionibus corum.
XVll. Dc domesticis et prole-
ctori])us
XVlll. De j)r«posilis L^d)orum .
XIX. De proximis sacrorum
scriniorum cueleriscrue
qui m sacris scriniis
miiitanl iJ>itl.
De agcnti])us in reljus .
Dc procpositis agcntiuni
in leljus ....
XXll. De principlbus agentiuni
in rcbus
TlT.
TlT.
ibid.
1022
iijid.
1023
ibid.
ibid.
1024
ibid
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
'iT.
ibid.
ibid.
1 026
102--
XX
XXI.
io3i
id32
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TiT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
Tir.
XXlii. De cnriosis , et statio-
nariis
XXiV. De palatinissacraruziilar-
gitionum , et rerum
j)rivatarum ....
XXV. De straloril))is
XXVL De castrensianis et nii-
ministeriaais *■
io33
io35
il)id.
i63S
ibid.
Trr.
ilT.
1042
ibid,
ibid-
1093
XXVil. De decanis .... lo^o
XXVIII, Dc incfisoribus . . . ibid.
XXIX. De j)rivilegiis eorum ,
qui in sacro palatio
militant .'.... ibid.
XXX. Deprivilegiis scholarum. lo^i
XXXI. De castrensi omniuin pa-
ijrtiiiorum j^eculio.
XXXli. De equestri dignitate .
XXXIII. De perfectissimatus di-
gnitate .....
XXXIV. Qui militare possuut ,
vel non possunt:et de
&(;rvis ad militiam ,
vel dignitatem adspi-
rantibus : et ut nemo
duplici militia, rel di-
pnitate et militia [ si-
mul ] utatur . . . ibid.
XXXV. Negotiatores ne militent. io44
XXXVI. De re militari . . . io45
XXXVII. De castrensi peculio mi-
litura , et prasfectia-
norum ^^49
XXXVIII. De crogatione militaris
annonos ....
XXXIX. Dc excoctionc , et traiis-
latione militariura an-
ibid.
I
nonarura ....
XL. De mititari veste
XLi. De metatis et epiderae-
ticis . •
XLll. De salgamo hospitibus
non j)ra3itando.
XLlll. De conimealu .
XLIV. De tjrond^us ....
XLV. De litlorum et itinerum
custodiu
XLVi. De dcsertoribus , et oc-
cultatoribus eorum .
XLVU. De vetcranis ....
XLVIU. De filiis oflicialiuraraili-
tarium , qui in bello
moriuntur . . . •
XLIX. De oblatione votorura .
L. Dc nuraerariis, actuariis,
ct charlulariis , et ad-
jutoribus , scriniariis,
ct c-iceptoribus sedi*
cxcclsai , caelerorura-
que judicum,tam mili-
tariuui.quam civiliui^-'
io54
ibid.
io55
1037
ibid.
io53
ibid.
io5G
ibid.
1 060
ibid.
106:1
1094
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
LL De cursu putlico , et an- i
gariis et prangariis . io63 Tir.
Lll. De tractatoriis 3 et sta-
tivis. .... io66
Llll. De apparitoribus praefe-
ctorum praetorio et pri-
vilegiis eorum . . . iLid.
LIV„ De appacitoribus praefe-
cti urbis . . . . 1067
LV, De apparitoribus magi-
strorum militum , et
privilegiis eorum, . ibid.
LVl. De apparitoribus procon-
sulis et legati . . . ibid.l
LVJL De apparitoribus comitis
Orientis 1068I
LVill, De cohortalibus , princi-
pibus , corniculariis ,
, , ^^ primipilariis . . ibid.
LIa, De apparitoribus praefe-
TlT.
TlT.
TlT.
TlT.
cti annonae
LX. De diversisofficiisetap-
paritoribus judicum
ct probatoriis eorum .
LXl. De executoribus et exa-
ctoribus. ...
LXll. De lucris advocatorum
et concussionibus offi-
eiorum , seu appan-
torum
LXlll. De primipilo ...
LXIV. Puilicse laetitiae vel con-
sulum nunciatores, vel
insinuatores constitu-
tionuto , et aiiarum sa-
crarum vel judicia-
Jium literarum, ex de-
scriptione, vel ab invi-
tis ne quid accipiant
iramodicum. .
ICo
ih
10'
I07
ibic
F I N I S.
/
1
K
.C788
1828
V.4
IMS
Corous juris civilis.
Corpus juns civiiis romani
PONTiriCAL' JNSTiTUTE
OF MEDIAEVAL STUDIES
5P QUEEN-S PAR>:
fo^ONTo 5. Canao*
l
vf,
*»l
I
kc'-:«^
m
m\
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11